BIJBEL VERKLAERING,






D E
B IJ B E L,
DOOR BEKNOPTE
UITBREIDINGEN,
EN OPHELDERENDE
AENMERKINGEN,
verklaerd; DOOR
J. van NUYS KLINKENBERG,
a. L. M. THEOL. et PHIL. DOCTOR, HOOG-LEER AAR IN DE. H. GODGELEERDHEID ek KERKELYKE GESCHIEDENIS, aen HET ILLUSTRE ATHENEUM, EN PREDIKANT IN DE GEMEENTE TE AMSTERDAM ; MITSGADERS LID VAN HET ZEEUWSCH GENOOTSCHAP DER WETENSCHAPPEN, TE VLISSINGEN.
ZES-EN-TWINTIGSTE DEEL.
te AMSTERDAM, uv JOHANNES ALLART,
BI D C C X C I V.
Met Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Staetsn van Holland tn Weitvrksland.



Met Adprobatie van de Gecommitteerden der Eerw. Klasfis van Amfterdam.
den ióden Dec. 1794.
/K0NINKIIIKE\ ( BIBLIOTHEEK J



VOORBERICHT
A E N DEN
BESCHEIDEN LEEZER.
T^osn ik, voor'ruim veertien j'oeren, met wijlend mij'• nen toenmaeh hoog ge'dchten Ambtgenoot, den Hoog Eer~ waerdigen Heer g. j. nahuys, die reeds, voor de uitgaev van het derde deel, door eenen vroegtijdigen dooi, werdt wechgerukt, dit uitvoerig werk ondernoomen heit en vooral toen ik, na den dood van dien grooten man , fff raede werdt, het zelve alken voort te zetten, zag ik grootelyks op, teegen de moeilykfte gedeelten van den Bijbely byzonder teegen de Voorzeggingen der Pro-, pheeten.
Evenwel, door de weldaedigkeid van Hem , die tny het leeven en de krachten gunftig gefpaert heeft, ben ik deefe zwaerigheeden, op welk eens wijs het dan ook
XXVI. DEEL. * 3



vx ' VOORBERICHT.
weezen mooge, in zo verre te boven gekoomen, dat ik den geleden Lijbei, de openbaering van joanues alleenlyk uitgezonderd, naer mijn vermoogen, opgcheldert, en het XW^e Deel, behelfende de zogenoemde algemeen e zendbrieven, Op het einde VOTl
het jaer 1792, uitgegeeven hebbe,
Maer nu kwam de grootfte zwaerigheid nog eerst aen. Het laetjle, macr tevens het moeilykjle, van alk Bijbelboeken, de gansch geheimzinnige openbae» ring, was nog overig. De duisterheid van dit Propheetiesch gefchrivt was my, ten allen tijde, Zo groot voor gekoomen, dat ik het nimmer had durven eradcrncemen, om eenig gedeelte van het zelve, tot het onderwerp van eene Kcrkelyke Leerreeden, te neemen. Zdvs wanhoopte ik , om ysr immer eenig doorzicht in te verkrijgen.
Om deefs reeden bcjloot ik, mijne Bijheb er klac ring, •met eene enkel letterlyke uitlegging van de openbaering, ten einde te brengen; op zoortgekk eene wijs, ah ik hst Hooglied van salomo behandelt
heb.



Voorbericht. vii
kb' ' Dan, door mondelyken cn fchrivtelyken
aendrang van verfcheidenen, die gun/lig , over mijne ■poogingen, gelieven te oordeelen, aengemoedigd, heb ik eene Proev willen neemen, hoe verre ik het, onder den Goddslyken zeegen , in het onderzoek der PropheetiJchs bedoeling van dit geheimzinnig Boek, zou kunnen brengen.
Hier ziet Gy den gedeeltelyken uitftag. - JQ/f
Deel behelst mijne uitlegkundige begrippen, over de zee ven eerfie hoofdstukken. In het volgende, hoop ik, zo God wil en ik lesv , mijne gedachten, over het geene nog overig is, meede te deelen.
Ik noem het eene Proeve eener verklaering van Joannnes openbaering, daer ik wel vrymoe. dig opgeev, wat ik, na een onpartijdig onderzoek van zaeken , meen gevonden te hebben; maer niet dwaes en opgeblaefen genoeg ben, van te willen beweeren, dat ik , in alles, de waere meening zoude getroffen
lebhen. . Ik onderwerp dezelve zeer gaerne , aen
een beeter oordeel. Elk taetfe dezelve, aen de reegels
xxvi. deeu * 4



ym VOORBERICH T.
van gezonde Uitlegkunde. Die my aenwijst, dat ik gedwaelt lebbe , en my beeter weet te onderrichten» zal my zeer verplichten.
Machtfpreuken, losfe pennenfireeken, en haetelyke aenmerkingen, als met de harren 'er by gefleept, hebben by my geen ander uitwerk/el, dan dat ik my daer over bedroeve, dat de Geest van het Christendom zo weinig invloed hebbe \ op het gemoed van zulken, die
zich verlicht er s van het menschdom noemen. Aen
den anderen kant 5 wil ik elk eene befcheidene onder' richting, van wien het ook weezen mooge, met blijdfchap aenneemen. Voorts houd ik my, aen het geene ik, in de inleiding pag. cxl gefchrecven heb: „ weet iemand my beeter te onderrichten ; zelvs kan „hy mijne geheele uitlegging, met duchtige reedenen, „ om verre werpen; ik zal my aen hem gmtelyks ver„ plicht reekenen; elk eene pooging , welke lievde tot „ waerheid aedemt, om iets beeters te geeven , zal „ my by uitflek aengenaem weezen"
Het is waer, ik heb mannen van naem en groot*
ver-



-
VOORBERICHT. iX
verdicnften tegengefprooken. Maer ik meen het, met
befcheidenheid, gedaen te hebben. . Onder alle
vooiöordeekn, welke ons, in het onderzoek der waerheid, van den rechten weg afbrengen , zijn die van gezach geenszins de minst gevaerlyke. Êe meest verlichten , onder de kinderen der flervelingen, zijn v
aen dwaelingen, bloot gefield. Ook bekeven wy
in zo verre gelukkige daegen, als de menfchelyke geest zich, niet meer door gezach, maer alleenlyk door bondige betoogreedenen , overtuigen laet.
Ik heb de zeeven perioden, zo als zy genoemd worden, wech geredeneert. ■ Dit zal, den*
kelyk , deefen en dien vreemd en onverwacht voorkoomen. Maer ik heb de zaek , met aflegging van alk vooröordeelen, onpartijdig onderzocht; en de leer der zogenoemde Perioden is my geheel ongegrond voorgekoo-
men. Ik laet zeer gaerne aen elk de vryheid, om
te denken en te fpreeken , zo ah het hem voorkoomt ; maer ik laet my ook deefe vryheid niet ontneemen. Oordeelt iemand, dat mijne bewijfen, tegen het ft elXXVI. deel. * 5



x VOORBERICHT, fel der zeeven perioden, niet voldoende zy t hy blijve 'er by.
Met het wechvallen ondertusfchen van die ze even tijdkringen, moeten ook teevens alle verklmingen van de openbaering , welke daer op gebouwd zijn, by my, van zelvs vervallen; en daer door was ik genoodzaekt, alle mijne voorgangeren, die, op dcefen grond, gebouwd hebben, hoe groot hunne mem en verdienjlen ook weezen moogen, geheel te veriaeten.
De nieuwere Uitleggers hebben ook, tot nog toe, niets opgeheven , waer in ik berusten konde. De reedenen, voor zo verre zy de geheimzinnige gezichten, in dit Deel vervat, betreffen, heb ik in de inleiding, cpgegeeven, en zal dezelve, voor zo verre zy het overige gedeelte der openbaering raelen, in het vervolg, aemvijfen. ■ ■ Ik heb derhalven mijnen weg,
meerendeels, eenzaem moeten bewandelen, en het z&l my daerom geenszins bewonderen, wanneer men my kan aenwijfen, dat ik hier en daer, op bypaeden, ben afgedw&elt.



VOORBERICHT. u
Mei dit alles, heb ik, uit de Schrivten van vroegeren en laeteren, veel geleert; dikwerv heb ik aenleiding , tot denken, gekreegen ; zomtijds heeft my het onderzoek der begrippen van deefen en dien Uitlegger, hoe zeer in de zaek zelve van my verfchillende, den rechten weg, zo als het my voorkwam, eenigermaete aengeweefen. Om evenwel niet, met vreemde vee-
deren , te pronken, heb ik de Schrijvers, van welke ik iets ontleent heb, allerweegen genoemt, en hun den lov gegeeven, die hun toekoomt.
Dit deel is veel langer, dan naer gewoonte, achter gébleeven. Twee jaeren is het geleeden, dat ik de verklaering, over de algemeene zendbrieven, zo als zy pleegen genaemd te worden, heb in het licht
gegeeven. Hier over zal ik geene verfchooning
behoeven te vraegen, daer de ongemeene duisterheid der openbaering daer toe eenen *genocgzaemen grond opleevert. . Hier geldt, by uitneemenheid, het bekende fpreekwoord, fat cito , ü fat bene, dat is, fpoedig genoeg, zo maer goed genoeg.
XXVL deel.



&1I VOORBERICHT.
Om die zelvde reden , kan ik niet bepaelen, wan*
neer het andere Deel volgen zal. Evenwel ben ik
voornemens 'er gezettelyk aen te arbeiden , en, naerdien ik reeds eenige bouwftoffen verzaemelt heb , en ook, naer het einde van dit werk , verlang , zal ik» zo God my het leeven en de krachten laet, allen moigelyken fpoed maeken.
De Vader der lichten zeegene deefe, en alle andere poogingen , welke, ter bevoordering van waerheid en Godzaeligheid, worden aengewend.
J. van Nuys Klinkenberg.
Atiifterdam den glten December 1704.
*
I N-



INLEIDING
TOT DE
OPENBAERING
VAN
J O A N N E S.
TPVit laetfte Boek van den Bijbel is ongemeen ' duister en moeilyk; hier van getuigen zelys de zo wijd uit één loopende begrippen der Uitleg, geren. Trouwens, uit deszelvs eigenen aert, kan het niet anders, dan zeer donker weezen. Het behelst niec alleen een aental van Voorzeggingen, welke altoos, vooral zo lang zy niet vervuld zijn haere duistere zijde hebben, maer deefe Voorzeggingen zijn daer te booven, onder beeldfpraekige vertooningen, en geheimzinnige teekeningen, op den verheevenen trant der Oosterlingen, voorge-
draegen. Alles is fchildering j het meerder
deel raedfelachuge fchildering.
Deefe duisternis hebben de Ouden volmondig erkent. —— Zommigen, die voor ons leevden? „ zegt dionysiüs, Bisfchopvan Jlexandrien, by „ den Kerkelyken Gefchiedfchrijver eusebius „ aengehaeld («), hebben dit Boek geheel var*
(a) Hifl. Eed. I. VII. c. 25.
XXVI. DEjt. [_A]



n INLEIDING tot de
„ worpen en wederlegt, — toonende, dat het cn: „ verftaer.baer, en niet redeneerkundig zy, wy$mm „ kcu mvMoyte»." hieronimüs verklaerde „ dat de „ Openbaering zo veele geheimen, als woorden, „ behelfe" (b). — Veelen der laetere Godgeleerden hebben zich/'in het naerfpocren der waere meening van die geheimzinnig Boek, geheel afgemat, en anderen hebben gewanhoopt, of dezelve wel konde ontdekt worden.
De groote calvyn ondernam het niet, om eene verklaering van joannes Openbaering te geeven, en dit merkte scaliger aen, a!s een blijk van 's mans ongemeene wijsheid (c). De zeer geleerde clericus (d) , prèes het voorbeeld van den beroemden Kerk-hervormer, ter naervolging, aen, fchrijvende: daer de geleerden, over elk ge„ de;-l.e dcefer Prophecy, geweldig van elkanderen verfchiilen, eh daer geen één, zonder zijnen voet te ftooten, de zaeken en de tijden ontwïk„ kelt heefc, en 'er nkts, het welk meer aennte3, rnerilyk is, wordt voor den dag gebracht, vcew ëen WY 0KS> by de zulken, die (g-lljk calvyn) j, di: Boek liever niet hebben willen verklaerei,."
Maer het is nog niet beflisï, of calvïn de
verklaering van dit Boek, met voordacht, tian uit
(b) Epist. 103.
(c) Scaligerana II. p. 41.'
(d) Bijt* Eed. ad Sec. i. r. 513.



OPENBAERING van JOANNES. m
gebrek van tijd, welke , tot een caeuwkeurig onderzoek van zaeken noodig was, hebbe overgeflaegen.
In allen gevalle, is het gedrag van den uitmuntenden calvyn geenszins een reegel, voor alle Schrivtverklaerers, om het onderzoek van dit geheimzinnig Boek na te laeten. —— De Opzieners der Afiatifche Kerken , die dit gefchrivt hebben uitgegeeven , oordeelden 'er geheel anders over; zy preefen een naerftig en aenhoudend onderzoek ernftig aen, met verzeekering, dat het zelve niet weinig toebrenge, ter bevoordtring van geestelyke wijsheid, Kap. I: 3. De Apostel joannes zelvs Relde zeer veel belang, in het rechte verfband van deefe Propheciëen, (vergel. Kap. V: 4. XIII: 18. XVII: 9.) De duisterheid van dit Boek be¬
hoorde de Uitleggers des te meer op te wekken, om den waeren zin vlijtig naer te fpooren (e), byzonder door het vergelyken van de verheevene beeldfpraeken, met die, van welke zich de oude Propheeien, vooral ezechiel en daniel, bedient hebben; en het was zeer te wenfchen, dat een gèzelfchap van welgeöeffénde Uitleggers zich verëenigde, om dit Boek, met afligging van alle vooröordeelen , naerftig te onderzoeken , en elkanderen hunne waerneemingen en gedachten mede te deelen,ten einde, langs dien weg.eene proey
(e) emscopius Disp. Theol.-XÜL $. 14.
XXVI. deel. [ A 23



iv
INLEIDING tot de
te neemen , of men het, in het rechte verfland van deefe geheimzinnige Voorzeggingen , niet verder zou,kunnen brengen, dan men, tot dus verre, gekoomen is.
Wanneer elk, uit vrees van den waeren zin niet te zullen kunnen ontdekken , van het onderzoek deefesBoeks, wanhoopig afziet, zal het, voor altoos, even duister blijven, en aen het weldaedig oogmerk, waer toe het der Kerke gefchonken is, nimmer beantwoorden. Indien de Verlosfer niet gewilt had,, dat de gezichten, met welke joannes verwaerdigd is, ter eeniger tijd, zouden verftaen worden, zou Hy dezelve, door den Apostel, niet hebben laeten te boek flellen , om dit ge-, fchrivt, ten nutte der Kerke, uit te geeven.
De Propheet dan iel zy ons, tot een leerbeek!. Toen hy, met een geheimzinnig gezicht, verwaerdigd werdt, zocht hy het verftand en de Prophee-
tifche beteekenis daer van , Dan. VIII: 15. .
Ook befloot de Engel g abri el zijne uitvoerige redenvoering, tot den gemelden daniel, met deefe aenmerking, dat veelen het gezicht zouden naerfpooren , en dat, door die naerfpooring, de weetenfchap zoude vermeenigvuldigd worden, Dan. XII: 4. —— Men mag het zeggen van den Kerkvadtr chrysostomus (ƒ) meede op dit Boek, toepasfen: „ de waerheid, in de Schrivten , is
„ wel
(ƒ) Homü. 40. in joannkm.



OPENBAERING van JOANNES. v
wel duister, maer niet verborgen, niet op dat „ zy, die dezel ve zoeken, haer niet vinden, maer „ opdatzy, die dezelve niet willen zoeken, haer ~ „ ook niet vinden; — zy zijn daerom te ver„ oordeelen, die de waerheid niet vinden, om dat „ zy haer noch begeert, noch gezocht, noch ge. „ vonden hebben."
Niemand zal het ons gevolgeiyk ten kwaede kunnen duiden, dat wy, in onfe uitbreidende Bijbelverklaering, door de weldaedige gunst van Hem, die ons het leeven en de krachten gefpaert heeft, tot dit Boek, gevoorderd zijnde, eene proev neemen , om deefe geheimzinnige Voorzeggingen ,
naer ons beste vermoogen , uit te leggen.
Niet, dat wy dwaes en opgeblaefen genoeg zijn, van ons in te beelden, dat wy, in alles, de waere meening getroffen hebben. Wy geeven alleenlyk, met needejige vrytfloedighsid , wat wy, na een onpartijdig onderzoek vaa zaeken, volgens de reegelen der Uitlegkunde, meenen gevonden te hebben , en onderwerpen het zeer gaerne aen beeter oordeel. Niets zal ons aengenaemer zijn , dan dat ons, met befcheidenheid, onder het oog gebracht worde, waer in wy mogten gedwaelt hebben, en dat wy, door de voorlichting van meer geöeff;n. den, naeder onderricht worden. — Kortom men befchou we onfe Uitlegging , als eene proeve van het geene ons meest aenneemenlyk is voorgekoomen, XXVI. deel. [A 3]



vf INLEIDING tot db
welke wy, aen elks oordeel, onderwerpen, met verzoek, om naeder te worden voorgelicht.
Dan eer wy, ter zaeke, koomen, zal het, zelvs meer, dan by eenig ander Bijbelboek, noodig zijn , dat wy eenige algemeene aenmerkingen, vooral omtrent den Schrijver van het zelve, en , den tijd, wanneer het is opgeteld, vooraf zenden.
I. Het opfchrivt van dit Boek
Verdient aenftonds eene naedere opmerking. Das luidt het: *-
APOCALIJPSIS o p
DE OPENBAERING VAN JOANNES DEN THEOLOGUS.
Het Griekfche woord apocalijpsis, in onfe tael, openbaering, heeft hier de beteekenis, van eene Voorzegging, door welke God toekoomende zaeken , op eene buitengewoone wijs, in Propheetifche gezichten , heeft bekend gemaekt. De LXX gebruiken het werkwoord, van zulk een onderwijs , omtrent onbekende en toekoomende zaeken, het welk gefchiedde, in droomen, en in yerrukkingen van zinnen, i Sam. III: 21. Dan.
II:



OPENBAERING van JOANNES. vu
II: 28; en dat de benaeming van apocalijpsis of openbaering hier de gemelde beteekenis nebbe , IcErt niet alleen de zaek zelve , maer het wordt ook daer door bevestigd, dat deefe benaeming, Kap. I: 3, dcor de woorden deefsr Prophstts,
naerier verklaerd worde. Men zie verder het
geene wy, by Kap. I: 1, hebben aeogeteekent (g).
Dit Boek heet apocalijpsis of de openbaering van joannes, om dat joannes de Apos-, tel, met de gemelde bekendmaeking van toekoomende zaeken, verwaerdigd is, en dezelve, op 's Hdlands bevel, in dit Boek, befchreevsn heefr. —— Thans vooronder Hellen wy, dat joannes de Apostel de opfteller van dit gefchrivt zy, en deefe zaek, van welke het Göddelyk gezach decks Boeks afiangt, zullen wy, in het vervolg, met opzet bewijfen.
Thans bepaelen wy ons, by den eeretijtel van den theologus, die hier, aen joannes, gegeeven wordt. —— Dit Griekfche woord beteekent eenen godgeleerden: iemand, die, van
God en Goddelyke zaeken, reedent. In de
eerfte Handfchriven, werdt deefe benaeming niet gevonden. Ook ontbreekt zy, in de Syrifche, Koptifche, Arattfche, en gemeene Latijnfche vertadingen. Trouwens zy is eerst in de IVde Eeuw , aen joannes, gegeeven, om dien Apostel voor te
Cg) Pag- 6, 7.
XXVI. deel. [A 4]



nu INLEIDING t0t d b
Hellen, als eenen uitmuntenden g od gei e érden, die zich byzonder beyvert heeft, om de Godheid van den Verlosfer te betoogen, en te verdeedigen. Niemand der Kerkvaderen van de drie eerfte Eeuwen hebben joannes den naem van theologüs gegeeven, ook zelvs dan niet, wanneer zy, van zijne openbaering, meldirg maakten.
Deefe eeretijtel is derhalven van laeteren tijd.-. Voor zo veel men heeft kunnen naerfpooren, is EusEBius de eerfte, die den Apostel joannes, met deefe benaeming, vereert heeft (h); die evenwel dezelve, ook aen anderen, als mose, en pautos, gegeeven heeft (f). Naderhand is deefe tij. tel, in een algemeen gebruik, gekoomen (O, en joa.nnes mag, om de gemelde reden, het voorftaen der grondleer van je sus eeuwige Godheid, met het hoogfte recht, by uitneemenheid de iheologus genaemd worden (/).
II. De Schrijver van dit Boek
Is joannes de Apostel. Dan deefe zaek,
welke van het alleruiterüe belang is, vordert een naeder onderzoek.
In de derde Eeuw, heefc men eenige twijffdin-
gen
(//) Prepar. Euangel. 1. XL c. 18.
co r-c-1 vn-c- p- f xi. c. i9.
(*) lampe Cmment. in Euang. joannis , Proleg, p. 118—. (l) la moyme Var. Sacra Tom. II. p. 101s.



OPENBAERING van JOANNES. »
gen beginnen te opperen, of dit Boek wel, door joannes den Apostel, gefchreeven, en der hal ven of het van eenen Goddelyken oorfprong zy. Maer, gelijk hunne bedenkingen van geen groot gewicht fcijn, zo koomen zy ook veel te laet, dat hun gezach zoude kunnen opweegen, tegen dat van zo veele vroegere Schrijveren, die joannes den Apostel, voor den opfteller van dit gefchrivt erkent hebben. Wat de laeteren aengaet, die het algemeen gevoelen der oudfte Christen Kerk, volgens het welk joannes de Apostel de Schrijver van dit Boek is, hebben willen betwisten, „ hoe „ meer men, in onfen tijd, het onderzoek, noo-
pens de echtheid van dit Boek, heeft voortge„ zet; hoe meer deszelvs echtheid, by dit ofider„ zoek, gewonnen heeft. Wy hebben, voor „ deefe echtheid , zo veele getuigenisfen, en zo „ gewichtige , als voor eenig boek , in de Lijst „ der Bijbelboeken van het Nieuwe Testament, en „ het geene men, teegen deefe echtheid, uit de „ oude Kerkvaderen, heeft ingebracht; koomt „ meest needer , op plaetfen , die men kwaelyk „ verftaen, of verkeerd toegepast heeft. — Zee-
ker is het, dat de uitwendige bewijfen , voor „ de echtheid van dit Boek, verre wech het over„ wicht hebben, booven alles, wat, tegen dezel„ ve, is aengevoerd" (in).
(in) van hamels veld Aenmerk. over het N. T. ii Detl. P- 559, 56o.
XXVI. deel. [A 5]



x
INLEIDING tot de
K, Onfe bewijfen, ten betooge, dat joannes de Apostel de Schrijver zy van dit Boek, ontkenen wy,
A. Uit het eenpaerig getuigenis der Kerkvaderen van de tweede en derde Eeuw ; en zy , die het naest, aen den tijd van den Apostel, gebloeie hebben}konden, over de echtheid van dit Boek, het best oordeelen, zodat zy alleszins bevoegde en beflisfende getuigen zijn, op welker gezach wy ons volkoomen behooren te veriaeten. Deefe zack is, door veele geleerde mannen van den eerften rang, met opzet en uitvoerig, behan» deld (b). Wy zullen ons, met eenige weinige, maer duidelyke getuigenissen, vergenoegen. A justyn de Martclaer, die, in het bf-gin der JIde Eeuw , gebloeit heeft, erkent joannes een Apostel uitdrukkelyk, voor den Schrijver der Openbaering. „ E;n zeeker man by ons, j, Ogt hy (0)) met naeme joannes, een van :, chrietus Apostelen, heeft, in dieOpenbas„ ring, welke hem gegeeven is, voorfpdt, dat „ zy, die in onfen christus gelooven, dui« „ z-nd jaeren te Jerufalem zullen doorbren-
>i gen."
(n) s. bajsnace -<4nnaL Tom. I. p. Sn— huet Demonjlr. tmng. Prop. t §. p. le moyne 1. c. tod. II. p. 1012. lamfe I. 0 p. 11;— twelsius vindicia.Jpocalypfeos ap. wólficm in Cur. Philol. Tom. V. p.,387. fabricius Bibl. Gmc. Tom, III. f. 145—
(») In dialogo cum tüyfiioke p. 308.



OPENBAERING van JOANNES. xr
^ gerj." Wat nu deefe Oudva^er, van die
duizend jaeren, gedacht hebbe, doet, in ons geval, niets ter zaeke; het is genoeg, dat hy joannes, eenen van christus Apostelen, voor den Schrijver der Openbaering, erkenne.
Dit getuigenis fcheen den Kerkelyken Gefchiedfchrijver eusebius, van zo veel gewicht, dat hy, de Schrivten van justyn den Martelaer vermeldende, dit getuigenis aenharle, zeggende: „ Hy maekt, van joannes Openbaering, „ gewag, welke hy duidelyk zegt, van den „ Apostel, gefchreeven te zijn" (p).
iRENiEós, die, omtrent de helvt der II(!e Eeuw, gebloeit heeft, had zeer gemeanzaem verkeert met, en het onderwijs genooten van, den beroemden foiycarpus^), die een leerling geweest is van joannes den Apostel zeiven, en is derhalven, in ons geval, een zeer bevoegd getuige. Dees irenjeus getuigt, met zo veele woorden, dat joannes, die de gezichten , in de Openbaering befchreeven, ontvangen heefc, die joannes geweest zy, die, aen het Avondmael, in 's Heilands fchoot, geleegen heeft. — Eenige flukken, uit de Openbaering, aenhaelende, zegt hy (r): dit getuigt „ joannes, de leerling des heeren, in de
(p) H0. Eed. 1. IV. c. 18.
(q) eusebius 1. c. L V. c. 20.
(f) Adverjus Hier. 1." III. c. 37. XXVI. Hi.il;



w INLEIDING tot de
„ Openbaering:' Op eene andere piaets (f) verklaerthy,,, dat joannes, de leerling de. „ iieeren, de Openbaring gezien hebbe.»
eusebius (0 haelt nog eene andere zeer bcflisfende piaets van iren*us aen, fchrijvende" >n het viJ"fde »«k («), redeneert hy, over „ de openbaering van joannes, en het „ getal van den naem des Antichrist*, op deefe >» wijs: „„ dewijl het hier meede nu zo ge„ „ ieegen, en dit getal, in alle de naeuwkeu„ „ rige en oude affchrivten , gefield is, en „ 5, dewijl zy, die joannes zei ven gezien heb„„ ben, daer van getuigenis geeven , en de „ „ reden ons leert, dat het getal van den „ „ naem des Beestes, volgens de manier van „ „ tellen by de Grieken, door de letters daer „„in begreepen, wordt uitgedrukt;" " en „ wat laeger zegt hy van het zelve „ „ wy on„ „ derneemen het dan niet, over den naem „ „ van den Antichrist, iets Heiligs te bewee„„ ren: want, indien zijn naem, ter deefer „ „ tijd, openlyk moest worden bekend ge„ „ maekt, zou dezelve genoemd zijn, van „„ hem, die de Openbaering gezien heeft: ii „ want ?y is, niet lang geieeden , gezien, „ „ maer digt by onfen leevtijd, omtrent het
(O l. c. L m. c i. " " ein*
CO i. c J. V. c. g. («O c. 30.



OPENBAERING van JOANNES. sur.
„ einde der regeering van domitianus." " „ Zo fpreekt hy, van de Openbaering, in het „ gemelde Boek."
C, Een derde getuige is melito , die, omtrent dien zelvden tijd, Bisfchop van Sardis geweest is. Dees heeft, volgens het bericht van eu« sebius (v), over de openbaering van joannes, gefchreeven. Dit gefchrivt is
wel verlooren; maer zo veel leeren wy 'er uit, dat hy de Openbaering, voor een werk van joannes den Apostel, gehouden hebbe. Anders zou hy*over dat Boek, geene verklaering gefchreeven hebben. Ook is melito , in ons
geval, des te merkwaerdiger, om dat hy Bisfchop der Kerke van Sardis geweest is, zijnde eene der zeeven Gemeenten, over welke de Apostel het by zonder opzicht gehad, en aen welke hy , op 's Heilands bevel, de zeeven Brieven gefchreeven heeft, Kap. II, III. D. theophilus, Bisfchop van Antiochien, die, omtrent denzelvden tijd, gebloeit heeft,fchreev een Boek, ,, het welk tot opfchrivt heeft, „ tegen de kettery van hermogenes, waer in „ hy getuigenisfen, uit de openbaering van
„ joannes, gebruikt heeft" (w). Hy
heeft zich derhal ven, op de openbaering
(v) 1. c. L IV. c. 26.
(w) jscsebius L c. 1. IV. c. 24.
XXVJL deel.



5uv INLEIDING tot dé
van joannes, als op een Goddelyk Soek, be\ roepen, en even daer door kenrielyk voorönderftdt, dat dezelve, door joalnes den Apostel, op Godddyke ingeeving, gefchreeven zy.
E, apollonius, die, onder de Keizers co»modus en severus, en derhalven, op het einde der IIde Eeuw, gebloeit heeft (ar), fchreev, tegen de Montanisten, en bediende zich daer toe,van bewijsplaetlen, uit de openbaering van joannes, genoomen. ■ Dit weeten wy, uit het bericht van eusebius (y), die, fpreekende van den gemelden apcTllonius, zegt: „ hy gebruikt getuigenisfen , uit het „ Boek der Openbaering van joannes, en ver„ haelt, dat die Ap-ostel, te Ephefen, eenen „ dooden , door Goddelyke kracht, had op ■ „ gewekt."
F. Het getuigenis van clemens van Alexanórien, eenen Kerkvader, die, meede, op het einde der Ude Eeuw , zeer beroemd was, is zaer merkwaerdig. Hy haelt het Boek der o.penbaering zeer dikwijis aen, en fchrijvt het uitdrukktlyk, aen joannes, toe (z). — Het is waer , hy noemt joannes niet den
. Apostel; maer hy voorönderftelt het, in zijne
aen-
(x) hihkokymus de Vir. Illuftr. c. 40. (y) I. c. 1. V. c. 18. £2) Strom> 1. IV. c. 4.



OPENBAERING van JOANNES. sv
aenhaelingen, als eene zeekere zaek, dat j o a nnes, die het Euangelie gefchreeven üeefi , ook. de cpftdler der openbaering zy. Voeg 'er by, dat hy, in zijne aenhaehngen, uit den eerften Briev van dien Apostel, ook eenvouwig joannes noeme («).
G. Allerduidelykst is het getuigenis van den beroemden tertullianus, die, op het einde van de II, en in het begin van de Illde Eeuw, gebloeit heeft. Dees erkent joannes den Apostel , in zijne Sehrivten , welke hy, zo voor, als na zijnen overgang tot de Montmistctiy heeft opgefielt, uitdrukkelyk, voor den
Schrijver der openbaering. In zijn ge*
fchnvt, tegen marcion (b) zegt hy, dat „ jo„ annes de Apostel, in de openbaering „ het zwaerd befchrijve," zelvs veiöordedd hy den gemelden marcion, over het verwerpen der openbaering, zeggende: „ hoewei „ marcion zijne openbaering verwerpt, „ zal evenwel de orde der Bisfchoppen , tot „ den oorfprong opgetdi, joannes, voor jo„ annes als dgn Schrijver ftaen" (O--— Hy beroept zich derhalven, ter wederlegging van marciun, op de argemeene toeftemtningider Kerkvaderen en het. is, uit het gehede beloop
<a) Padag. 1. III. c. ii, 13. (i) I. III. c. 14. (O k « t IV. c. 5.
XXVI. deel.



svr INLEIDING tot de
zijner redeneering, allerblijkbaerst, dat hy, van joannes , den Euangelist en Apostel, fpreeke. marcion verwierp dan het Boek der open- baering; en dit bewijst juist, dat het te vooren algemeen was aengenoomen, als een Goddelyk gefchrivt van den Apostel joannes. — Om zijne ongerijmde dwaelingen ftaende te houden, beweerde hy, dat de Christenen, met de Schrivten van het Oude Testament, niets te doen hadden; ook verwierp hy, uit het Nieuwe Testament, nietflechtsde openbaering, maer ook de Handelingen der Apostelen, de Brieven van paulus, aen timotheus, titus en de Hebreeuwen, als meede die van petrus, joannes en judas. Hier meede nog niet voldaen, vervalschte hy de overige Schrivten, of verklaerde dezelve , ter begunfüging van zijne dwaelingen (d).
H. Eindelyk beroepen wyons, op origenes, die zich, omtrent het midden der IIlde j£euw, door zijne leer en fchrivten, zeer beroemd ge-
maekt heeft. Dees verklaert uitdrukke-
lyk, dat dezelvde joannes, die het Euangelie hetft opgeftelt, ook de Schrijver der openbaering geweest zy (e). -— Van de Brieven der Apostelen, melding maekende, zegt
hy,
(<i) TERTULLIANUS 1. c. L IV. c. 4.
(O Homil. VII. in josuam & fomm. in joannem.



OPENBAERING van JOANNES. xvii
hy, in het vijfde Bosk zijner uitleggingen, joannes: „ wat behoevt men, van joan„ nes, te fpreekea, die op den borst van „ jesus rustte ? die maer één Euangelie heeft ,, nagelaeten, — ook heeft hy de openbae„ ring gefchreeven, waer by hem bevoolea j, werdt te fchrijven, en, het geene dezeeven „ donderflaegen gefprooken hadden, niet te „ fchrijven" (ƒ).
Alle de aengehaelde Kerkvaders ftemmen daer in volkoomen overeen, als eene zaek, welke, door niemand, dan alleen, op het einde der IIde Eeuw, door den dwaelgeest marcion, be> twist werdt, dat joannes de Apostel de Schrijver zy van het Boek der openbaering.
De eerfte bedenking, tegen de echtheid der openbaering van joannes den Apostel, is, eerst in het begin der III<le Eeuw, door cajus eenen Romeinfchen Leeraer, ingebracht; In zijn Twistfchriyt' tegen cerinthus, zegt hy „ dat gemelde cerinthus, in zijne open^ „ baeringen, welke hy,als een groot Apos„ tel gefchreeven heeft, wonderlyke verdicht» „ feleh, invoere , dezelve valfchelyk opgee^ „ vende, als of zy hem, door de Engelen^ „ vertoond waeren" (g).
"(ƒ) EUSEBIUS I. C. 1. VI. C. 25.
(g) eusebius Hifi. Ecel. I III. c. 28.
£XVT. Dm, [B]



INLEIDING tot de
Over deefe Openbaeringen, welke caj us, als een verdicht werk, aen cerinthus, toefcrsrijvt, zullen wy, in het vervolg, uitvoerig handelen. Alleenlyk zullen wy ons thans, met twee algemeene aenmerkirigen , vergenoegen.
Dat de bedenking van cajus, eerst in
het begin der lllde Eeuw, opgeworpen, veel te laet koome, om, met het eenpaerig gesuigenis der Kerkvaderen van de twee voorige Eeuwen, eenigszins in vergelyking te kunnen koomen} en dat den laetstgemelden Oudvader ORiGENEsde bedenking van zijnen tijdgenoot cajus niet hebbe kunne onbekend weezen. Evenwel maekt hy 'er geene- de minffce melding van, zeekerlyk om dat hy dezelve zo ongegrofd oordeelde, dat zy ganfchelyk geene opmerking verdiende, of om dat cajus het oog had, niet op het echte Boek der openbaering, maer op eene andere zogenaemde openbaering, welke cerinthus verdicht had.
De alogi, of verwerpers van het woord, zijnde een zeeker flag van dwaelgeesien, dus genaemd, om dat zy het woord niet aennaemen, het welk, door joannes, gepreedikt is, en beweerden, dat christus Hechts een bloot mensch weezen zoude (h), „ erkenden noch
hec
(fi) sriFHANius Har. 51. c. 3,



OPENBAERING van JOANNES. xiX
'„ het Euangelie van joannes, noch zijne open-
„ baering; ■ zy hebben eene andere ree-
„ den verfonnen , om de fchrivten van den „ Apostel te veröordeelen: want zy zeggen, „ dat dezelve, niet van joannes , maer van „ cerinthus zijn, en meenen, dat zy niet „ waerdig zijn, om, door de Kerk, goedge„ keurd te worden'' (/).
Misfchien hebben zy de openbaering van joannes verworpen, om het duizend jaerig Rijk, het welk daer in zou voorfpeld worden (k). Dan wat 'er ook van weezen moo-
ge, zo veel is zeeker, dat deefe lieden, die, eerst in de IIIde Eeuw, opftonden, veel te laet gekoomen zijn, dan dat zy eenig gezach zou. den kunnen gehad hebben , om de echtheid van joannes openbaering, welke reeds, meer dan twee Eeuwen lang, algemeen erkend was, eenigermaete twijffdachtig te maeken (7).
Voeg 'er by , dat de openbaering van Joannes, zo wel als zijn Euangelie, de dwaelingen van cerinthus allerkenneïykst weder-' fpreeke; en daerom merkt epiphanius (w), terecht, op, dat de handelwijs der alogi, in te beweeren, dat cerinthus de Schrijver zy
(i) EPIPHANtUS 1. C.
(fc) VENtMA Hifl. Eccl. Tom. III. p. 559, jfo.
(i) LAMPfi l C. p. 141.
(w) I. c.
XXVI. deex. £B 2 J



xx
INLEIDING tot de
van het Euangelie en de openbaering, welke beide algemeen, voor werken van joannes den Apostel, gehouden werden , zeer ongerijmd waere, en zich zelve verwoestte.
dionïsiüs Bisfchop van Alexandrkn is de eerfte geweest, die de orechtheid van joannes openbaering niet flechts uitdrukkelyk beweert heeft, maer zelvs, met opzet, poogde te bewijfen in). — Hy was een Leerling van origenes, en werdt eerst Onderwij fer, in de Catechifeerfchool te Akxandrien (o). In het jaer 258 werdt hy , tot Bisfchop van de gemelde Stad , ingewijd, en ftierv, in het jaer 265, het iade der regeering van Keizer gallienüs, na dat hy die waerdigheid, zeeventien jaeren lang, bekleedt had (p).
Hy verwierp wel het Boek der openbaering niet, dan hy wilde, met dat alles, beweeren, dat het, niet door joannes den Apostel, maer, dooreenen anderen joannes, gefchreeven waere. De bedenkingen van
deefen Kerkvoogd, die een man van ongemeene geleerdheid geweest is, zullen wy, in het vervolg, met opzet, ter toetfe brengen. Thans is het ons genoeg op te merken, dat hy, eerst in
het
(«) EPSEBIUS J. c. 1. VII. c. 25. (0) 1. c. 1. VI. c. 29. lp) 1. c. 1. VU. c. 28.



OPENBAERING van JOANNES. xsi
het midden der IIIde Eeuw, en gevolgelyk veel te laet, gebloeit hebbe, dan dat zijn oordeel , tegen het eenpaerig getuigenis der vroegfte Kerkvaderen, eenigermaete zoucte kunnen opweegen. B. De uitwendige bewijfen , voor de echtheid der openbaering van joannes, welke wy, uit het beüisfend getuigenis der Oudvaderen, in de tweede Eeuw, en zelvs van zulke, die, kort r; i de uitgaev van dit gefchrivt,geleevt hebben,tot dus verre hebben afgeleid, zouden geheel voldoende zijn, om de zaek volkoomen te bellis-
fen. Ten overvloede evenwel, zullen wy
'er nog eenige inwendige bewijfen, ontleend uit het geene in dit Boek zelve voorkoomt, kortelyk byvoegen. Er zijn naemenlyk, in het Boek der openbaering zelve, byzondere kenmerken, welke duidelyk bewijfen, dat joannes, die de gezichten, daer in vermeld, gezien en befchreeven heeft, niemand anders weezen kunne, dan joannes de Apostel, van welken wy ook het Euangelie, en drie Brieven hebben. A. De Schrijver van dit Boek noemt zich,, herhaelde keeren , met zijnen eigenen naem j oannes, Kap. I; 4, 9. XO: 3. XXII: 8; in naervolging van den Propheet daniel, die zich ooic meermaelen, van zijnen naem , befchreeven heeft, (vergel. Dan. VII: 15, 28. IX: 2.) — Door deefe vermelding van zijnen XXVI. deel. [B 3J



Xxii INLEIDING tót DE
naem, zonder eenig by voegfel, door het welk hy van anderer., die denzelvden naem draegen, zoude kunnen onderfcheiden worden, wijst hy ons kennelyk, naer dien joannes, die, ter deefer tijd, op het hooren van dien naem, genoeg bekend was, joannes naemenlyk den Apostel. Daerom waeren de Ouden ge¬
woon, wanneer zy, van eenen anderen joannes, fpraeken, die, omtrent dien zelvden tijd, gebloeit heeft, naemenlyk den Leeraer van Ephefen , 'er altoos , ondtrfcheidshalven , de naedere bepaeling, Leeraer van Ephefen, by te voegen.
Een rran, die zo bekend was, als joannes de Apostel, behoevde zich eenvouwig joannes te noemen, vooral in een gefchrivt, het welk hy ter hand ftelde, aen de Opzieners der Afiatifchs Kerken , welke, aen z\jne byzondere zorg, waeren toevertrouwd. „ Even zo is het „ ook, wanneer men leest, dat cicero dit of „ dat gedaen of gefchreeven hebbe, duidelyk „ genoeg, wie 'er bedoeld worde. Aenftonds „ toch begrijpen wy , dat de Reedenaer van „ dien naem, maer niet zijn broeder quintus „ cicero, of zijn zoonMARCus, gemeend „ worde" (g).
Daer te boven, indien de Schrijver der
open-
(3) TWELSIUS 1, c. p. 397-



OPENBAERING van JOANNES. xsnr
openbaering een andere joannes geweest waere, die ongelyk minder gezach had, by de Kerken van Afia, zou hy zich, door eenig byvoegfel, van den Apostel, onderfcheiden hebben , om geenen fchijn te geeven, dat hy, voor den Apostel, wilde gehouden worden, en zich , als eenen bedrieger, te kenmerken,
Eindelyk wijst de geheele inhoud van dit Boek duidelyk genoeg aen , dat de Schrijver, die zich joannes noemt, niemand anders weezen kunne, dan de Apostel van dien naem. I.nmers waeren 'er Propheetifche gezichten , aen eenen joannes, vertoond, dan kon men van niemand, dan van joannes den Apostel, verwachten, dathy, met geheimzinnige Openbaeringen, verwaerdigd zy. Hy was de Apostel, welken de Heiland, boven de overigen, eene zeer byzondere lievde toedroeg, Joh. XIII: 23; meermaelen had hy, met petrus en jacobus, die nu niet meer in leeven waeren , de uitfluitende eer genooten , van, by zeer gewichtige gebeurtenisfen, tegenwoordig
te zijn. Zo drae iemand derhalven, in
; dien tijd,vernam,dat 'er een joannes,met Propheetifche gezichten , vervaerdigd was, kon hy aen niemand anders denken, dan aen joannes den Apostel, die alle zijne Ambtgenooten overleevt heeft.
Bt Ook wordt joannes, de Schrijver van dit XXVI. deel. £B 4]



xxiv INLEIDING tot de
Boek, Kap. I: i, 2. zodaenig geteekend* dat men van zelvs, naer den Apostel van dien naem, geweefen worde. Hy heet de dienstknecht van jesus Christus, die het woord Gods betuigt heeft, en het getuigenis vau jesus christus,
en al wat hy gezien heeft. Het ftaet by
my vast, gelijk ik, in de Uitbreidende Verklaering van deefe piaets (r), genoegzaem meen betoogt te hebben , dat het opfchrivt Kap. I: 1-3. niet van joannes, den Schrijver der openbaering , zeiven zy, maer dat de Opzieners der Gemeente van Ephefen^ dit ftuk, by de uitgaeve van het Boek , aen deszelvs
hoofd geplaetst hebben. Maer dit maekt,
in ons geval, geene verandering, in teegendeel het bewijs wordt nog fterker. Niet de Schrijver van dit Boek zelvs, maer de Opzieners der Gemeente van Ephefen, die, in deefe zaek, alleszins onwraekbaere getuigen waeren, teekenen den opfteller van dit gefchrivt zo duidelyk, datzy, als met den vinger, naer joannes den Apostel, wijfen.
Zy befchrijven hem , als eenen dienstknecht van jesus christus* Nu worden de Apostelen, gelijk genoeg bekendis, by uitneemenheid , dienstknechten van den Verlos fer geheeten j zo dat de benaemingen van Apostelen en
Dienstig Pag. 4, 5.



OPENBAERING van JÖANNÊS. xxt
Dienstknechten dezel vde beteekenis hebben. (Verg. Rom. I: i. Gal. I: i, 10. Phil. I: i. Tit. I: i. Jac. I: i. Jud. i.)
Er wordt bygevoegd, dat hy het woord Gods betuigt, dat is, de leer van het Euangelie openlyk gepreedikt hebbe Ook had hy het getuigenis van jesus Christus betuigt, en al wat hy gezien had; dat is, het geene de Verlosfer zelvs geleert en gedaen heeft, had deefe joannes, uit eigene ondervinding, openlyk gepreedikt,' en hy was van dit alles oor en oog getuige geweest. (VergeJ. i Joh. I: i.)
Kon joannes de Apostel, als de Opfleller van het Boek der openbaering, het welk de Opzieners der Gemeente van Ephefen, ten nutte der algemeene Kerk, uitgaeven, wel duidelyker geteekend worden ? C De Schrijver van dit Boek heeft het zelve, m degedaente van eenen Briev, opgeftelt, en toegefchikt, aen de zeeven Gemeenten, welke in Afia waeren; en hy begon den Briev, naer de gewoonte der Apostelen, met eene zeer minzaeme lievdegroet, Kap. I: 4. Deefe zeeven Gemeenten worden vs. ir, met haere naemen opgeteld. Ook moest hy, op 's Heilands bevel, aen elk van die Gemeenten, eenen afzonderlyken Briev fchrijven, terwijl Hy hem zelvs den inhoud woordelyk opgav, Kap. II, m. XXVi. deel, £B 5j



xxvi INLEIDINU tot de
De Schrijver van dit Boek had derhal ven eene zeer bjzondere betrekking, tot de gemelde Gemeenten. Maer dit was, in nadruk, het
geval van joannes den Apostel. Het is
eene overoude overleevering, dat, by de verfpreiding der Apostelen, onder de volken, om allerwcegen fes. Ccangelie te verkondigen, \4fia aen joa:,N£s zy te beurt gevallen (j). eusebius zegt uitdruknelyk, dat hy het beituur had, over de Gemeenten van AQa, „ Op dien „ tijd, fchrijvt hy (f), was de Apostel en £u„ angelist joannes , die Diïcipel, welken jesus „ liev had, nog in leeven, en beftuurde, na „ den dood van domitianus, uit zijn i>al„ lingfehap van het eiland, te rug gekoomen „ zijnde, de Kerken van Afia."
Deefe Apostel vestigde zijne woonplaets, te Ephefen, de hoofdftad van het Voorburgemeesterlyk of Lydiesch Afien, en beüuurde daer de omliggende Kerken O)- Volgens iuen/eus (v), een leerling van poeïcarpus, die joannes gezien heeft, was deefe Apostel, in Afia, tot op den tijd van trajanus. Het een en ander
wordt,
(j) eusebius 1. c. 1. III. c. i.
(t) 1. c. 1. III. c. 23.
(m) i'rbsJBüs adv. Heer. 1. III. c. 1. tertdlliamus ie Prcefcr. adv. Hcerec. c. 32. (v) 1. c. 1. II. c. 39-



OPENBAERING van JOANNES. xxv«.
wordt, door het getuigenis van clemens van Alexandrien (w), bevestigd.
Niemand derhal ven had, ter deefer tijd, zulk eene byzondere betrekking, cp de Gemeenten vanAfia, om aen dezelve dit Boek der openbaering toe te fchikken, en, acn elke der zelve, eenen afzonderlyken Briev te fchrijven,
als joannes de Apostel. De zaek is zo'
blijkbaer, dat het ongerijmd zy, aen eenen anderen joannes, te denken.
Het is waer, menfpreekt van eenen anderen joannes, een Leeraer, doorgaends een Ouderling genaemd, die, omtrent dien zelvden tijd, te
Ephefen geweest is i PAPIAS fpreekt Van
twee joan nessen, den Apostel, en eenen anderen, welken hy den Leeraer of den Ouder, ling noemt; en eusebius befluit 'er uit, dat 'er, te Ephefen, twee begraevplaetfen zijn welke, in zijnen tijd, beide het grav van joan' nes genaemd werden (x). MaerPAPus, zijne oprechtheid daer gelaeten , was een man van weinig verfland (y); en eusebius vergist zich , daer hy het gefchil, over de begraevplaets van joannes den Apostel, het welk door den eenen hier, en door den anderen,
(w) In tratïatu, <n? b truZopiitoi; srAouavflj. p. 3. (x) eusebius ]. c. I. III, c. 3p. (y) clericus 1. c. p. 507.
XXVI. deel.



xxvin INLEIDING tot de
elders, werdt aengeweefen, wilde wechnee-
men. dionïsius van Alexandrien fielt ook
1 twee joannessen, die beide, te Ephefen, zouden begraeven zijn (z). Ook gist hy, dat de andere joannes, van den Apostel onderfcheiden, de openbaering, in flecht Grieksch, gefchreeven hebbe («). Dit fielt eusebius meede, als eene gisfing, voor (£). Dan de gronden van dionysius, gelijk wy reeds gezegt hebben, zullen wy, in het vervolg* onderzoeken.
Maer gefield, 'er is, omtrent dien zelvden tijd, een Leeraer te Ephefen geweest, die meede den naem van joannes droeg, dan kan hy nog, als de Schrijver der openbaering, geenszins
in aenmerking koomen. Hy was dan
flechts een Leeraer, of Ouderling; kan men eu verwachten , dat de Heiland, toekoomende zaeken, in Propheetifche gezichten, willende openbaeren, en begeerende, dat 'er, aen elk der zee ven Gemeenten van het Lydiesch Afia, een afzonderlyke Briev zoude gefchreeven worden, daer toe eenen joannes den Leeraer of Ouderling, met voorbygaen van joannes den Apostel, zoude verkoofen hebben ? „ Het
» is
(s) eusebius L c. 1. VII. c. 25. (a) l. c.
(&) 1. c. 1. III. c, 3?-



OPENBAERING van JOANNS.
„ is niet welvoeglyk te denken, dat een by„ zondere Priester (of Leeraer) het opzicht hebbende over ééne Gemeente, zou voor„ getrokken zijn, boven hem, welken de zorg „ van het geheele Gewest was aenver: „ trouwd" (c). D. De Schrijver van het Boek der Openbaering verklaert, dat hy de geheimzinnige gezichten, daer in befchreeven, ontvangen hebbe, in het eiland, genaemd Patmos, en dat hy daer was, om het woord Gods, en om het getuigenis van jesus christus , dat is; om dat hy de leer van het Euangelie, mitsgaeders het geene hy, in eigen perfoon, van den Verlosfer gehoort en gezien
had, openlyk preedikte, Kap. h 9. - Ook
deefe byzonderheid teekent joannes den Apos. tel zo duidelyk, dat men, met geene moogeJykheid, aen eenen anderen joannes, denken kunne.
Immers de Ouden flemmen daer in eenpaerig overëeen, dat joannes de Apostel, in den laetften tijd der regeering van Keizer domittanus, naer het eiland Patmos, verbannen zy (O- » In deefe vervolging, (van domitianus naemenlyk zegt eusebius CO)
/c) TWELSIUS 1. c. p. 3Q9. (d) TSRTULLIANÜS 1. C. C. 36.
CO 1. c. 1. IU. c. iS. XXVI. DEEt,



'Xtx INLEIDING tot de
„ verhaelt men, dat de Apostel en Evangelist „ joannes, die ten zelvden tijde, nog in lee„ ven was, naer het eiland Patmos, verbannen „ werdt, om het getuigenis, het welk hy, aen
„ het Goddelyk woord, gav." < Gezegt
hebbende, dat domitianus , door nerva, wierdt opgevolgd, voegt hy 'er by : „ toen „ was het 'ook, gelijk eene oude overleeve„ ring onder ons bevestigt, dat de Apostel „ joannes, uit zijn ballingfchap van het ei„ land, te rug keerde, en zijn verblijv weder „ binnen Ephefen nam" (ƒ)■
Daer nu de Schrijver der openbaering, om de prediking van het geene hy zelvs, van den Verlosfer, gehoort en gezien had, naer het eiland Patmos verbannen was, en dit juist het geval geweest is van joannes den Apostel, kan'er geen duidelyker bewijs, verlangd wor» den, ten betooge , dat j o a n n e s de Apostel de Schrijver der openbaering zy. ■ Immers 'er is geen fchijnbaere grond, om te beweeren, dat ook een ander preediker van het Euangelie, die meede den naem van joannes had, naer Patmos verbannen zy; behalven dat de Schrijver van dit Boek gebannen zy, niet Hechts om het woerd Gods, om de preediking van het Euangelie, maer ook om het getuigenis van
je.
(ƒ) 1. c. 1. LIL c. 20,



OPENBAERING van JOANNES. xxxi
jesus Christus, dat is, om de bekendmaeking van het geene hy zelvs, van den Verlosfer, gehoort en gezien had; en'er heeft, na den Apostel joannes, niemand geleevt, die den Heiland , in eigen perfoon , gehoort en gezien had.
E. Nog een inwendig ander bewijs, voor de echtheid van joannes openbaering, vinden wy in de zeeven Brieven, welke hy, op s Heiland bevel , aen de zeeven Kerken van het Lydiesch Afia, gefchreeven heeft, Kap. II, IL.
Zy behelfen, onder andere, ettelyke Voorzeggingen. Aen den Engel der Gemeente
te Smyrrun , werdt voorfpeld, dat de lasteringen der Jooden aenleiding geeven zouden, tot eene geweldige vervolging, zo dat 'er eenigen, in de gevangenis, zouden geworpen worden; met deefe by voeging evenwel, dat de verdrukking flechts van eenen zeer korten duur weezen zoude, Kap. II: 9, 10. Deefe Voorzegging is duidelyk en zeer bepaeld, zo dat de
• Schrijver van dit Boek, wanneer 'er dergelyk eene vervolging niet ontftondt, of, zo zy ontmondt, en van langen duur was, zich, als eenen valfchen Propheet, openbaer maekte.
Nog eene even zo duidelyke Voorzegging vinden wy, in den Briev, aen den Engel der Gemeente in Philadelpkia, Kap. IK: ro: om dat
XXVI. ceel.



■%ïx INLEIDING tot de
„ verhack men, dat de Apostel en Evangelist „ joannes, die ten zelvden tijde, nog in lee„ ven was, naer het eiland Patmos, verbannen „ werdt, om het getuigenis, het welk hy, aen
„ het Goddelyk woord , gav." < Gezegt
hebbende, dat domitianus , door nerva, wierdt opgevolgd, voegt hy 'er by : „ toen
was het ook, gelijk eene oude overleeve„ ring onder ons bevestigt, dat de Apostel „ joannes, uit zijn ballingfchap van het ei„ land, te rug keerde, en zijn verblijv weder „ binnen Ephe/en nam" (ƒ).
Daer nu de Schrijver der openbaering, om de prediking van het geene hy zelvs, van den Verlosfer, gehoort en gezien had, naer het eiland Patmos verbannen was, en dit juist het geval geweest is van joannes den Apostel, kan'er geen duidelyker bewijs, verlangd worden, ten betooge , dat joannes de Apostel de Schrijver der openbaering zy. ■ Immers 'er is geen fchijnbaere grond, om te be« weeren, dat ook een ander preediker van het Euangelie, die meede den naem van joannes had, naer Patmos verbannen zy; behalven dat de Schrijver van dit Boek gebannen zy, niet Hechts om het woord Gods, om de preediking van het Euangelie, maer ook om het getuigenis van
je.
(ƒ) L c. 1. III. c. 20.



OPENBAERING van JOANNES. xsXI
jesus Christus, dat is, om de bekendrnaeking van het geene hy zelvs, van den Verlosfer, gehoort en gezien had; en'er heeft, na den Apostel joannes, niemand geleevt, die den Heiland, in eigen perfoon , gehoort en gezien had.
E. Nog een inwendig ander bewij's, voor de echtheid van joannes openbaering, vinden wy in de zeeven Brieven, welke hy, op s Heiland bevel , aen de zeeven Kerken van het Lydiesch Afia, gefchreeven heeft, Kap. II, Ui.
Zy behelfen, onder andere, ettelyke Voorzeggingen. Aen den'Engel der Gemeente
te Smyrnen , werdt voorfpeld, dat de lasteringen der Jooden aenleiding geeven zouden, tot eene geweldige vervolging, zo dat 'er eenigen, in de gevangenis, zouden geworpen worden; met deefe by voeging evenwel, dat de verdrukking flechts van eenen zeer korten duur weezen zoude, Kap. Ik 9, 10. Deefe Voorzegging is duidelyk en zeer bepaeld, zo dat de • Schrijver van dit Boek, wanneer'er dergelyk eene vervolging niet ontftondt, of, zo zy ontmondt, en van langen duur was, zich, als eenen valfchen Propheet, openbaer maekte.
Nog eene even zo duidelyke Voorzegging vinden wy, in den Briev, aen den Engel der Gemeente in Philadelphia, Kap. III: 10: om dat
XXVI. ceel.



INLEIDING tot de
gy het woord mijner lijdzaemheid hewaert hebt, Zo zal ik ook u bewaeren, uit de uur der verzoeking, welke , over de geheele waereld, koomen zal, om te verzoeken die op de aerde woonen.
Indien nu de Schrijver van dit Boek eenbedrieger geweest was , die het zelve, voor een gefchrivt van joannes den Apostel, wilde doen doorgaen, dan is hy of een Geestdrij'ver geweest, die, door zijne verhitte verbeelding, misleid werdt, of hy fchreev eerst, na dat de gemelde dingen, welke hy kwanswijs voorfpelde, reeds werkelyk gebeurd waeren. — Maer het eene is even zo ongerijmd, als het andere. u. Een Geestdrijver kan hy niet geweest zijn. —• Er is geen twijffel aen, of de Bisfchoppen der zeeven Afiatifche Gemeenten, welke meerendeels fcherpelyk beftraft worden, zouden onderzoek gedaen hebben, naer den man, die zich verflout had, om hun dergelyke Brieven te fchrijven; en, wanneer de ondervinding hun wederfprak, daer'er geene vervolging te Smyrnen ontftondt, noch de Christenen te Phiiadelphia, van eene algemeene verdrukking , verfchoond werden, moest hy aenftonds, als een valsch Propheet, zijn openbaer geworden , en het ganfche Boek zou aenftonds verworpen, en fpoedig, voor altoos , als eene vrucht van onftelde harsfenen, geheel vergeeten zijn.
Daer



OPENBAERING van JOANNES. xxxnï
Daer te booven de zeedenleer, welke*, in deefe Brieven, voorkoomt; de lesfen, ver^ maeningen , opwekkingen, en bemoedigingen; gelyken ganfcbelyk niet, naer de voordracht van eenen Geestdrijver. —— Ook waerfchouwt de Schrijver zelvs , teegen bedriegers , valfche Apostelen en Propheeten, Kap. II: 2, 20. — Wijders i3 de voordracht van Geestdrijvers verward en tegenftrijdig j maer hier is alles ordenlyk, .wel zaemenhangend, en overëenftemmend. Er is eene ree* gelmaetige gelykheid , in het begin , en in het einde , als meede in het ganfche beloop deefer Brieven. Er is niets overdreevens, niets overfpannen in* Zo fchrijvt een Geestdrijver niet.
Kortom, het zaemenflel der dweepers, zo men anders eene verzaemeling van losfe, raedfelïchtige , en tegenftrijdige zegswijfen, een zaemenftel noemen mag, is vol, van verwarring, teegenffcrijdigheid, duisterheid, en zinloosheid ; maer niets van dit alles vindt men, in deefe Brieven (g). (3. Maer zou de Schrijver van dit Boek het zelve ook eerst hebben opgeffcelt, na dat de gemelde zaeken, welke hy k wans wijs voor-
(g) HARTWrc Apologie der Apocalypfe &c. iv Theil. & 5r—ss-
XXVI. deel. IC]



INLEIDING tot ut
fpelde, reeds werkdyk gebeurd waeren? —=^ Hy maekte de vertooning, als of hy de zeeven Brieven , aen de Opzieneren der zeeven Afiaftfehe Kerken, werkelyk had afgezonden, en verzeekerde, dat hy dezelve, op het uit* • drukkelyk bevel van den Verlosfer, gefchreeven had. Ondertusfchen zouden deefe Opzieners nimmer iets van die Brieven vemoomen hebben ; hoe onbedachtzaem zou het derhalven geweest zijn, zodaenig een bedrog te willen onderneemen , het welk zo gemakkelyk te ontdekken was , en, met geene moogelykheid, konde verborgen blijven? Een bedrieger zou Brieven verdichten en voorwenden, dat zy, aen de Opzieners der (iemeenten, in zeer vermaerde Scceden , voor eenigen tijd, gefchreeven waeren; en men zoude zulke Brieven aenneemen, van welke niemand te vooren immer iets gehoort had! welk eene ongerijmdheid ! F. Men ontleent nog een bewijs, ten betooge, dat joannes' de Apostel de Schrijver der openbaering zy , uit de overëenkoomst, welke 'er is , tusfchen den ftijl en de fpreekmanieren, in dit Boek, en die in de overige Schrivten, welke onbetwistbaer van dien Apostel oorfprongelyk zijn (*). Dan, tegen
dit
(//) millius Prolog, ad N. T. g. 177. twelsius 1. «. J>. 399. haktwig 1. c IV Tkeil. p. 5<5—-148.



OPENBAERING van JOANNES. xxxv
dit bewijs, zouden verfcheidene uitzonderingen kunnen gemaekt worden. Alleenlyk
zullen wy, in het vervolg, ter beantwoording der tegenwerping , welke men, uit den ftijl van dit Boek, wil afleiden, wat naeder aentoo» nen, dat beeldfpraekige uitdrukkingen den Apostel, ook in zijne overige fchrivten, zeer gewoon zijn. % Ondertusfchen heeft het niet ontbrooken , en het ontbreekt nog niet, aen de zulken, die de echtheid van dit Boek betwisten, en willen, dat het, niet door joannes den Apostel, gefchreeven zy. *- Vooraf zal ik kortelyk eenig gefchiedkundig bericht geeven, omtrent de verfchillende gevoelens, over de herkoomst der openbaering, en daer na de voornaemiie tegenwerpingen , tegen het eecpaerig getuigenis der eerfie Kerk , dat joannes de Apostel de opfteller zy der openbaering, wat uitvoeriger beantwoorden.
A. Het gefchiedkundig bericht zal maer kort zijn. -—» Van marcion endeALOGi, of verwerpers van het woord (i), hebben wy reeds booven
gefprooken (k). - Over cajus en diony-
sius, die, door zommigen geacht worden, de openbaering niet erkent te hebben, zuilen
(i) michaêlis Inleiding tot het N. T, II Deel. p. 9J4—. (*) Pag. xviii, six.
XXVI. deel. [Ca]



xxxvi INLEIDING t © t de
wy, in het vervolg, handelen, ter beantwoor* ding der tegenwerping , welke men, uit hun getuigenis, wil afleiden.
A. eusebius heeft, over de echtheid der openbaering, in twijffel geftaen. —— Spreeken* kende , van de Boeken des Nieuwen Testamenta, welke ontwijffelbaer Goddelyk zijn, zegt hy: „ achter deefe , kan men, zo men „ het goed vindt, de openbaering van jo„ annes plaetfen; van welke wy de gevoelens, „ by geleegenheid, zullen opgeeven; deefe „ fchrivten zijn algemeen erkende, O/waojw.,
„ (tivx" (/). Een weinig verder, meJding
gemaekt hebbende, van de onechte fchrivten No6«, vervolgt hy, onder deefe onechte moet men ook ltellen „ indien meh het zo goed vindt, „ de openbaering van joannes, welke, „ van zommigen, gelijk ik gezegt heb, uit de „ algemeene erkende fchrivten OfwAoyevf*»» , „ uitgeworpen, maer, van anderen geoordeeld „ worden, daer toe tebehooren" (w).
Dan hy neemt het woord onecht, Nofoj, in tweeërlei beteekenis j in eene fterkere, voor zulke fchrivten, welke, met recht, verworpen werden , en in eene zachtere, voor de zodaenige, welke meer of min twijffelachtig waeren,
(I) L c. 1. ÏH. c. 25. (m) 1. c.



OPENBAERING van JOANNES. xxxvn
ren, en, van veelen, niet aengenoomen werden.
Op eene andere piaets drukt hy zich even twijfelachtig uit. Zich, op pa pias, beroepen hebbende, dat 'er, behalven 'den Apostel Joannes, misfehien nog een andere joannes, zijnde een Leeraer of Ouderling, te Ephe» Jen, geweest zy, laet hy 'er op volgen: „ het „ is waerfchijnlyk, dat deefe tweede joannes „de openbaering gezien hebbe, ten zy „ men dezelve, aen den eerften , wilde toe-
fchrijven" (n).
eusebius heeft derhal ven niets beflist, maer de openbaering geenszins verworpen.
B. cyrillus, die, na het midden der IVde Eeuw, Bisfchop van Jerufalem geweest is, flaet de openbaering over, in het optellen der Canonieke Boeken.
C. gregorius, Bisfchop van Nazianze, befluit zijne lijst der Goddelyke Boeken, met den Briev van judas, en de overige telt hy, onder de zulken, welke niet echt zijn (o). gregorius Bisfchop van Nysfa telde de openbaering, onder de Apocryphe Boeken.
Uit het geene wy , van de drie Griekfche Kerkvaders, cyrillus en de beide grego-
(«0 l c. L III. c. 39.
(ö) TWBLSIUS I. C. p. 423.
XXVI. deel. [C 3]



xxxviïi INLEIDING tot de
riussen, gezegt hebben, befluit de Ridder MicHAëLis (p), dat het gewoöne oordeel der Grieken,op het einde der IVde Eeuw, de openbaering, voor onecht en ondergefchooven gehouden hebbe. Maer men behoorde'er dit gevolg uit te trekken, dat de Latijnfche Kerk, over het algemeen, maer de Griekfche doorgaends, de openbaering erkent hebbe (§) — hieronymus fchrijvt wel (>), dat, gelijk de Latijnfche Kerk den Briev aen de Hebreeuwen, alzoo ook de Griekfche Kerk de openbaering, verworpen hebbe;maer hy voegt 'er by,
dac dit eene nieuwigheid waere. In het
laetst der IVde Eeuw derhal ven, begon men, in de Oosterfche Kerk , aen de echtheid der openbaering, te twijffelen.
Voeg 'er by, dat men, tegen de gemelde Griekfche Kerkvaders , die de' openbaering verwierpen, meer andere ftellen kan, die dezelve erkent hebben, als atiianasius, cyrillus van Alexandrien, dionysius valfchelyk by genaemd van Areopagus , and re as var» Ccefarea, en anderen (s). D. nicephqrus, in de IXde Eeuw, heeft ook dit Boek, onder de twijfelachtige fchriyten,
ge-
(p) I. c. p. £83.
(q) twelsius 1. c. p. 423. (r) Epist. ad dardanum. (ƒ) TWELSJUS 1. c. p. 426.



OPENBAERING van JOANNES. xxxia
gerangfchikt. In de Oosterfche Kerk,
heeft de twïjffeling, tot de Xde Eeuw, voortgeduurt, wanneer het gefchil, over deefe zaek, een einde genoomen heeft (t). E. In de Roomfche Kerk, is de echtheid van dit Boek, eenpaerig toegeflemd; maer, ten tijde der Hervorming, is de twijffeling wederom verleevendigd, en duurt, by deefen en dien, nog voort, in onfe daegen. a, luther zelvs heeft de openbaering eerst verworpen, en 'er naderhand twijffelachtig van gefprooken.
In de voorreeden , tot de openbaering, welke hy , in het jaer 1522 , gefchreeven heeft, zegt hy ronduit, dat hy dit Boek, „ noch voor Apostoliesch , noch voor Pro„ pheetiesch, houde; —■ dat hy het bykans „ gelijk achtte, met het vierde Boek van ezra, „ en volftrekt niet zien kunne, dat het, door „ den Heiligen Geest, zy op gefield; — dat „ zijn geest zich, met dit Boek, niet verce„ nigen kunne, en dat het hem reden genoeg ,, zy, om het zelve niet hoog te achten, de„ wijl christus 'er niet in geleerd, noch „ erkend wordt; — en dat hy daerom blijve, „ by die Boeken, welke hem christus dui» „ delyk en zuiver voorHellen."
(t) TWELSIUS l. C. p. 429.
XXVI. deel. [C43



a» INLEIDING tot de
De Hervormer verklaarde derhalven rond. uit, dat hy dit Boek, noch voor Apostoliesch, noch voor Propheetiesch , hieldt; en voljlrekê niet zien kon, dat het, door den Heiligen Geest, zy opgefteld. —- Het is hier de piaets niet, om de gronden, op welke hy dit gevoelen gebouwt heeft, ter toetfe te brengen; zy zullen ons, in het vervolg, van zelvs in handen koomen, . naerdien zy, of reeds door anderen, zijn by-
gebracht, of weinig te beduiden hebben.
Alleenlyk bepaelen wy ons thans, by het flot van 'smans redeneering, het welk, ais eene nieuwe bedenking, zoude kunnen worden aen-? gemerkt, dat naemenlyk christus, in dit Boek, noch geleerd noch erkend wordt.
Dit voorgeeven is zo ongegrond, als het, metmoogelykheid,zou kunnen weezen. Wordt de Verlosfer elders, in zijne onnadenklyke Majefteit, en in de verzoenende kracht zijner offerande voorgefteld, het is althans in het Boek der openbaering. Dit erkent de Ridder MicHAè'Lis zelvs, fchoon hy het anders, in de hoofdzaek, met Dr. luther, eens zy. „ Aen de leer der openbaering, (fchrijvt hy («)) „ keurde Dr. luther, in „ zijne eerfte voorreeden van het jaer 1522, h af, dat christus daer in noch geleerd, noch
er-
(«) Inleiding tot het N. T. llüeel. p. 1064.



OPENBAERING van JOANNES. xtJ
\, erkend wordt, het welk toch een Apostel verplicht „ Ut te doen, gelijk Hy zegt, Hand. I, gy zult „ mijne getuigen zijn; deefe berisping fchijnt „ my onbillyk, en ik weet in de daed niet, „ hoe luther daer toe gekoomen zy, ora „ een Boek, dat zo dikwerv van christus, „ en voornaemenlyk van zijn bloed en dood, „ waer door Hy ons Gode gekocht heeft, zo „ aendoenlyk en verrukkelyfc fpreekt, te be„ fchuldigen, dat het c hr i stus niet leere."
In eene volgende Voorreeden van het jaer 1534» drukt de beroemde Kerk-hervormer zich zachter uit; hy verwerpt wel de openbaering niet meer, maer hy blijvt 'er evenwel twijfelachtig van fpreeken , of fchoon hy niemand de vryheid betwisten wille, om dezelve, voor een gefchrivt van joannes den Apostel, te houden. Nu grondde hy zich voorül, op de onzeekerheid der verklaering van den Propheetifchen zin, en de verr fchillende, zomtijds ongepaste, uitleggingen. Zijn befluit koömt hier op uit: „ weegens „ zulke onzeekere uitkggingen, en uit hoofde „ van den verborgenen zin , hebben wy hec „ ook tot dus verre laeten liggen; voornae„ menlyk dewijl ook eenige Oudvaders heb„ ben geoordeeld, dat het niet van den hei-
„ ligen Apostel joannes zy, in welken
„ twijffel wy het ook, voor ons, nog laeten blijven; xxvi. peel. [c 5]



.S.IU INLEIDING iot dh
„ maer hier meede willen wy niemand belet„ ten, dat hy het houde , voor dat van jo„ annes den Apostel, of van wien hy wil." 0. De Heer Profesfor j. d. mjchacus volgde het voetfpoor van iuther, en is, in onfe daegen , de eerffce geweest, die de twijfeling, over de echtheid van het Boek der openbaering, begon te verkevendigen. In zijne Inleiding in de Goddelyke Schrivten van het N. T., welke in het jaer 1766, voorde eerftemael, te voorfchijn kwam , gav hy reeds verfcheidene bedenkingen en zwaerigheeden op, welke , in de volgende Uitgaeven, nog naeder uitgebreid en aengedrongen werden. De Nederlandfche vertaeiing, welke wy gebruiken, is, naer den derden Hoogduitfchen druk , door den zeer geleerden Heer rutz, anno 1778-1780,^ ver vaerdigd.
De Ridder merkte aen, dat de Symbolifche Boeken der Luterfche Kerk, omtrent de echtheid der openbaering, niets beflisfen, en dat men derhal ven , om het verwerpen van, of twijfelen over , dit Boek, niet voor onrechtzinnig kunne gehouden worden. „ My, „ fchrijvt hy (v), is ook geene piaets, in onfe „ Symbolifche Boeken, bekend, dewelke iets „ beflist. De eenigfte Formula Concordim ver-
„ klaert
(v) 1. c. p. iocc-jooa.



OPENBAERING van JOANNES. mi?
J, klaert zich, aenftonds in den beginne, in „ zo verre, omtrent de Canonijke Schrivten, „ dat zy de Propheetifche en Jpostolifche Schriv~ „ ten des Ouden en Nieuwen Testament s, als het „ eenigfte richtfnoer der leere, aenprijst, en „ dezelve van harte te gelooyen , belijdt. „ Maer dewijl het even twijfelachtig is , of „ de openbaering van den Apostel joan-» „ nes zy, en dit zelvs in de Voorrecde, „ welke, voor de Lutherfche Bijbels, ge„ drukt is,als twijfelachtig wordt aengezlen, „ zoo is het duidelyk, dat de Formula Concor* „ dia aen niemand voorfchrijve, of hy de „ openbaering al of niet, voor Canonijk
„ te houden hebbe. Ik vind insgelyks.
j, nergens, in de Formula Concordice tekften, ,, uit joannes openbaering, ten bewijfe
„ aengehaeld. Daer is geene Kerkelyke
„ Wet, welke gebiedt, om dezelve , voor „ Goddelyk, aen te neemen; wanneer duaie„ mand dezelve verwerpt, of aen haer twijf* „ feit, zo zal hy, van de anders denkenden, „ niet voor onrechtzinnig kunnen gehouden „ worden, dewijl de Kerk, als Kerk, zich „ nooit, over het Goddelyk aenzien van dit 3, Boek, verklaert heeft. ■ ■ .. De Symboli„ fche Boeken hebben veel meer de open„ baering, noch voor Goddelyk verklaerta noch verworpen, en, aen elk lid der Kerke XXVI. deel.



XLiv INLEIDING tot be
„ zelvs, de keus even zo overgelaeten, gelijk „ Dr. lot her, in zijne laetfte Voorreede, „ deedt."
Tot op de gemelde derde uitgaev van zijne Inleiding, bleev de Heer michaSlis, by de twijfeling, fchrijvende: „ wanneer ik onges, veinsd zal fpreeken, moet ik oprecht belij. „ den, van hier niet die zeekerheid te vin„ den , welke my, by andere Boeken des „ N. T., gerust flelde" Maer, in de
Byvoegfels en verbeeteringen, door hem zeiven, uitgegeeven, deedt hy eenen flap verder, en verklaerde de openbaering, als een onder gefchooven Huk, verdacht te houden, zeggende (»: „ ik moet bekennen, dat de open„ baering hier door, by my, in eenen zeer „ hoogen graed verdacht raekt, als onderge„ fchooven , en waerfchijnlyk eerst onder„ gefchooven na den dood van joannes." y. Dr. semler verklaerde zich, in het volgende jaer 1767 , nog vryer , dan micha6lis (y), dat naemenlyk de Christelyke Godsdienst 'er geen nadeel by lijden zoude, al waere
de openbaering niet in het N. T. .
Na-
(w) II Deel. p. 937.
(x) Byvoegfels tot het II Deel. p. 451,
(y) Obfervationes breves de interpretatione Apocalypfeos, in editione wjstsxbnii libellorum ad crifin & interpretatknem. N. T.



OPENBAERING van JOANNES. xtv
Naderhand ging hy nog verder, beweerende, dat de hoofdzaek der openbaering beftondt, in de dweepachtige onderftelling der Griekfche Jooden, dat het einde der waereld naby waere, en dat daerom joannes de Apostel, niet voor den Schrijver, konde gehouden worden. Zo verklaerde hy zich, in zijne aenmerkingen, over het gefchrivt van oeder (z), tot welken wy thans overgaen. 3. oeder , in zijn onderzoek , over de openbaering, verwierp dezelve rondüit, en beweerde, dat cerinthus de Schrijver van dit boek geweest zy («). e. stroth, die in het jaer 1771 optradt, om het werk van oeder, tegen de aenmerkingen van c. f. schm-id (Z>), te verdeedigen, wilde alle getuigenisfen der oudfte Kerkvaderen , voor de echtheid der openbaering, als geen geloov verdienende verworpen heb* ben (c).
schmid verdeedigde zijne zaek, door de
(2) van einem Kerkel. Gefch. III Deel. p. 444—
(a) Christlich freye unter fuchung, uier die Offenbarung johanjsis, Hal. 1769.
(b) c. f. schmid , of die Offenbarung johannis ein Goitlick Buch fey? Leipz. 1771. Men zie de recenfie daer van by MicHAëus Oriënt, und Exeget. Bibl. II. Theel. S. 163.
( c ) stroth frtymuthige unterfuchungen , die Offenbarung johanwis betroffend, met een voorrceden van Dr. ssmler > Hal. 1771.
XXVL deel.



sfcvr INLEIDING tot de
feegenfpraek, tegen de getuigenisfen der oude Kerk, te wederleggen, semler zocht de getuigenisfen op nieuws verdacht te maeken (d).
t De Heer ïi art wig bracht de zaek , op nieuws, ter toetfe, in een uitvoerig werk, het welk hy* in het jaer 1780, zonder zijnen naem, begon uit te geeven (e). Een zeer gewichtig werk, waer van de Ridder i$CHAëns, fchoon het ook ten deele teegen hem is ingericht t dit getuigenis geevt: „ dat het een „ voortreffeiyk Boek zy, met groote vlijt, „ eenen fcherpen onderzoekings geest, en „ veel oordeel, gefchreeven , waerdig om „ van elk geleefen te worden, die, over de „ echtheid en goddelykheid der openbae„ ring, wil oordeelen" (ƒ)• Het is waer, het gefchrivt is wat wijdloopig , maer dit ontfluet daer uit, dat de Schrijver alle tegen-
'werpingen, tot den boodem toe, onderzoeken wil, zonder iets onaengeroerd en onbeantwoord te laeten (g). , Ik, voor my,
heb dit Boek, met het uiterfte genoegen, gelee*
(d) Uber der freymuthigen ur.terfuchung des Canons 1771.
(e) Apologie der Jpocalypfe- wider falfchen tadel £? /aft fches lob.
(ƒ) Orientalifche £f Exegetifche Bibliotksk. Theil XXI. S. icg.
(g) 1. c. S. 119.



OPENBAERING van JOANNS. %ivit
leefen en herleefen, en wil zeer gaerne open» lyk erkennen, 'er veel uit geleert te hebben.
Dan hoe zeer de Ridder MicHAè'ns erkenne, dat de Heer hart wig de gelukkigfle verdeediger der openbaering is, en zijn werk een fchoon boek noeme Qi), vondt hy zijne verdee-' diging zo voldoende niet , dat hy 'er door overtuigd wierdt. Hy ftemde wel toe , dat de bedenkingen van de Heeren oeder en s e meer hem zelden, als gewichtig, en dikwijls als onbillyk, waeren voorgekoomen (/). Evenwel de hoofdzaek, het betoog der echtheid van joannes openbaering, kwam hem niet voldoende voor (/e).
Byzonder maekt de Heer hart wig zijn Werk, om de naedere bedenkingen, door Dr. semler, in een laecer gefchrivt (/) voorge-
draegen , met opzet op te losfen. Dr.
semler beantwoordde hem, in een tegenfchrivt (?«); dan ook deefen wederlegde de Heer hartwig (b), met inmenging van
(h) Byvoegfels p. 449.
(i) Oriënt, g» Exeg. BiU. L c. S. III. Ik) 1. c. S. 128 —
(/) Neue unterfuchungen die Offenbarung jOHANNis betreffend 1777.
Beantworting der Jpologie in der zv/eitsn Sammlur.g feiner Theologifehe Briefen.
(») 1 c- Theü III. S. 6-280.
XXVI. DEEL,



xtvm INLEIDING tot d f
veele en gewichtige, zo uitleg- als gëfchïed-
kundige aenmerkingen. Het vierde en
laetfte deel van dit werk, in het welk de inwendige merkteekenen der echtheid van de openbaering, met eene beantwoording der nog overige gefchiedkundige gronden van twijfeling, voorkoomen, zag het licht in het jaer 1783»
17. De Heer Profesfor j. c. doederlein liet de zaek onbeflist. „ Over den Schrijver der „ openbaering, zegt hy (0), is, reeds in „ de oudfte tijden, van de IIde Eeuw af, met „ zulke vêrfchiilende begrippen , en reede„ nen, getwist, dat ik daerömtrent niets zee* „ kers bepaelen durve, het zy de gefchied„ kundige reedenen gelden, het zy andere, „ uit den inhoud genoomen." B. Dit weinige zal, in ons geval, tot een gefchiedkundig bericht, volftaen kunnen; wy gaen nu over , om de voornaemfle teegenwerpingen derzulken, die de openbaering voor onecht houden, wat naeder ter toétfe te brengen. A. De eerfte wordt ontleend, uit het getuigenis van den boven gemelden cajus, Leeraer of Ouderling te Rome, die, op het einde der II, en in het begin der IIIde Eeuw, gebloeit heeft. Dit verraaerde en zeer betwiste
) Inftitutio Theol. Ckrlst. Tom. I. p. 78. éditionis quinto



OPENBAERING van JOANNES. xi%%
getuigenis heeft eusebius ons bewaert, fchrij. vende (p); „ omtrent den gezegden tijd, wordt „ ons bericht, dat cerinthus, een ander in„ voerer van kettery , voor den dag kwam; „ cajus, wiens woorden wy te vooren reeds „ eens hebben aengehaelt, fpreekt, in zijn „ twistfchrivt, van hem, met deefe woorden: „„ maer ook cerinthus zocht, door openH „ baeringen, als of zy van eenen grooten „„ Apostel gefchreeven waeren, wonderlyke „ „ dingen , als waeren zy hem, door Enge„ „ len , vertoond, bedrieglyk in te voeren „„ txiTïtvv, zeggende, dat 'er, na de opftan* » s» ding, een aerdfche Rijkszeetel van chris„ „ tus zijn zal, en dat het vleesch (het men„„ fchelyk liehaem) binnen Jerufalem woo^ „ „ nende , wederom de begeerlykheeden en „„ wellusten dienen zal; en, een vyand der „ „ Goddelyke Schrivten zijnde, zegt hy, met „ „ oogmerk om anderen te misleiden, dat 'er „ „ duizend jaeren, in bruiloftsfeesten, & ytt^s s> » iWKy zullen doorgebracht worden." "
Hier wil men, dat cajus fpreeke van die openbaering, welke wy, in onfen Canon, hebben; en dan is 'er geen twijffel aen, of hy heeft dit Boek,als het verdichtfel van eenen verfoeilyken bedrieger, r ond Uit verworpen. Dan wj
(P) 1. c. I Jjj. c. 28.
XXVI. MEI», £D]



t INLEIDING tot bi
meecen, rot volle overtuiging, te kunnen bè-, toogen, dat cajus die openbaering, welke wy in onfen Canon hebben, geenszins op het
oog hebbe. Die deefe zaek uitvoerig, en
met alle moogelyke naeuwkeurigheid, wil behandeld'zien, verzegden wy, zo hy der Hoogduit fche fpraek machtig is, tot het bovengemelde werk van den oordeelkundigen haRtwig (q). Wy zullen, met eenige korte, maer beflisfende, aenmerkingen, volftaen kunnen.
Dat cajus die openbaering niet bedoel» de, welke Wy, op de booven gelegde gronden, voor hst werk van joannes den Apostel, houden, bewijfen wy, zo uit zijne woorden zelve, als uit gefchiedkundige waerneemingen. a. Uit 's mans woorden zelve. Wy be»
paelen ons, kortheidshalven, alleenlyk tot dê volgende by zonder heeden. a, De woorden van cajus, zo als zy, door eusebius, worden opgegeeven, zijn blijkbaer afgebrooken : maer ook cerinthus, beginnen zy, met eenen kennelyken weerflag j op het voörige* Dit voorige ontbreekt - ons, en derhal ven konden de Ouden, die 1 het geheele gefchrivt voor zich hadden, on« gelyk beeter, over de meening van cajus, oordeelen, dan wy. —— Zo veel weeten
(ï) I Theil. S. 33 228.



OPENBAERING vAN JOANNES» n
wy, uit het bericht van eusebius , dat zy een gedeelte van een twistfchrivt uitmaeken, in het welk cajus van cerinthus fpreekt, èn zijn gedrag, ten voorbedde, bybrengt, om zijne tegenihnders te wederleggen. — 'cajus fchijnt, tegen de Montanisten, te twisten, en hunne Voorzeggingen, met de verdichte openbaeringen van cerinthus, te vergelyken. Derhal ven fpreekt hy niet van joan nes openbaering, welke de Montanisten ongetwijfeld, voor echt tn Goddeiyk, hielden (V). ü. cajus fpreekt van openbaeringen, in het meervouwig getal, welke cerinthus; bedricglyk invoerde, en gevolge!yk niet vart de openbaering, welke joannes gefchreeven heeft — cerinthus heeft derhalven meer'gefchrivten, welke hy alle openbaeringen noemde , verdicht, en willen invoeren. De zaek wordt bevestigd, door het getuigenis van theoDoretu3, zeggende van cerinthus (r): „ dees heeft ook „ eenige Openbaeringen, als of hy die zelvs i, gezien had, verdichï."
cerinthus heeft derhaJven verfcheidene gefcürivten verdicht, behelfende wonderlykg
(r) Hartwig I. c. I Theil. S. 42—(ƒ) Har et. Fabul. 1. II. c. 3.
XXVI. DE££, [D 2]



in INLEIDING tot dë
dingen, en aen alle deefe heeft hy den naem van Openbaeringen gegeeven. Zodaenig was
de tijtel van zijn verdichtfel (t). ■ Hy
wilde deefe gewaende Openbaeringen der waereld opdringen, als waeren zy van eenen groeten Apostel gefchreeven. Welken Apostel eusebius bedoele, zegt hy niet naeder. Hy zou petrus kunnen op het oog hebben, welken hy elders (u) den grootfien der Apostelen, en den voorjlander der overigen, genaemt heeft. Maer de vraeg is eigenlyk, wie die groote Apostel zy, aen welke cerinthus zijne gewaende Openbaeringen, als den Schrijver , heeft toegedicht.
Er fchijnt geen twijffel aen, of het was
joannes de Apostel. cerinthus leev-
de , omtrent het begin der llde Eeuw, en zal toen Openbaeringen verdicht, en, om dezelve meerder gezach by te zetten, op naem van joannes den Apostel, uitgegeeven hebben; hy zal eenige dingen, uit de openbaering van joannes, overgenoomen, en dezelve, indien ik my zo mag uitdrukken, nageaept hebben, om de waereld des te
beeter te misleiden. Maer dit zelvde
bedrog voorönderftelt allerdjiidelykst, dat 'er
toea
(t) HARTWIG I. C. S. 49—
\u) Hifi. Eed. I. II. c. 14.



OPENBAERING van JOANNES. lui
toen reeds eene openbaering, als het ge. fchrivt van den grooten Apostel joannes , voor handen en bekend waere (y). c. Verder cajus noemt eenige byzonderheeden op, uit de Openbaeringen van cerinthus, welke in onfe openbaering, nergens voorkoomen , en deefe noemt cajus wonderlyke dingen ripctrotoym, eigenlyk vreemde, wandrochtige, ongeloovbaere dingen. ü. Na de opftanding zon 'er een aerdfche Rijkszeetel van christus zijn, /3«jva;;w tou %piqov.
valesius vertaelt het woord/3*jMï;oi/,
door regnum, en van dermeersch, door Koningrijk. Eigenlyk beteekent het een Koninglyk huis of Paleis; wy vertaelen het daerom door Rijkszeetel (w). —— Maer, van dit alles, ftaet niets, in die openbae. ring, welke wy, voor een gefchrivt van Joannes den Apostel, houden.
Volgens cerinthus, zou christus, na de opfianding, zichtbaer van den hemel nederdaelen , om hier op aerde, een Koninglyk Paleis te beuvoonen. Uit de manier van voordracht, en uit den Articulus is het duidelyk genoeg, dat hy de algemeene opftanding der dooden bedoele. —
(v) HARTWIG 1. C. S. 72— (w) HARTWIG f. C. S. 94—-
XXVI. deel. [D 3]



ilfc INLEIDING tot de
Nu fpreekt onfe openbaering weJ, var* een duizendjaerig Rijk, na de eerfle byzondere opftanding der martelaeren, maer op., het welk , eerst lang daer na, de tweede of algemeene opftanding volgen zal, Kap. XX: 1-5. Ook zegt zy niet, dat christus zichtbaer op aerde verfchijnen zal, om, aldaer een Koninglyk Paleis te bewoonen. Behalven, dat dit ganfche ftuk, niet letter-, lyk, maer geheimzinnig moete verftaen worden , gelijk, in het vervolg , naeder blijken zal.
&♦ cerinthus had, in zijne zos;enaemde Openbaeringen beweert •, dat het vlcesch, of het menfchelyk liehaem, te Jemfalem woo; nende, wederom de begeerlykhesden en wellusten dienen zoude. —— Zulke ongerijmdheeden vindt men geenszins, in onfe openbaering; in tegendeel zy zegt, dat de menfchen, in het duizendjaerig Rijk, Priesters, van God en christus weezen zullen, Kap. XX: 6, en dat, in het nieuw Jtrufalem , niet zal inkoomen iets, het welk ontreinigt en grouwelykheid doet, Kap. XXI: 27.
(, Volgens de Openbaeringen vaa cerinthus, zouden 'er- duizend jaer en, te Jerulalem, in bruiloftsfeesten werden doorgebracht. Ook van deefe ongerijmdheid vinüc men, ia onfe openbaeriïïg, noch fchijn noch,



OPENBAERING van JOANNES. vt
fchaduw. Ev ya-pu sopTw heeft cajus; eigenlyk in een bruiloftfeest of maeltijd van een feest of vierdag. Hy bedoelt een geduurig bruiloftsfeest, of feestelyke plechtige maekijden. Nu wordt, in onfe openbaering, het woord gevonden, Kap. XÏX: 7,
p, al waer het de Onfen, door bruiloft} hebben overgezet; maer, ter dier piaets, Wordt geen enkel woord gefprooken van duizend jaeren, en niets is 'er blijkbaerer, dan dat die bruiloft des Lams, in eene geheirnziiinïga beteekenis, genoomen worde.
De vleefchelyke gedachten, van wel'te ca jus fpreekt, ademen, in allss, den geest
van den dierlyken cerinthus. dio*
K y s I u s, Bisfchop van Alexandrien, befchrijvt hem, als eenen geheel vleefchelyken mensen, aen zijne dierlyke lusten overgeseeven^ zeggende, by eusebius (x): „ cerin» „ thus, die de Cerintifche kettery, welke „ zijnen.naem draegt, verwekt heeft, wil* „ de, aen zijne verdichtfelen, eenen gs„ loovwasrdigen naem byzetten ; dit nu „ was zijne leer , dat het Koningrijk van „ christus aerdsch zoude weezen, en hy „ droomde, dat alles, wa:r in hy, die een ge„ heel vleeschgezind en dierijk mensen was
(x) Hifi. Eed. I. III. c. 2S. coll. I. VII. c. s$
xxyi. peel.. [;d 4j



tvi 1NLEÜDING tot de
„ vermaek vondt, in het zelve zoude p!ae?3 „ hebben, naemenlyk alles, wat den buik, en de vleefchelyke lusten, ftreelen kan, „ eeten, drinken, bruilovten, en, om dit „ alles, onder eenen meer welluiden naem, / j, te erlangen, feesten, offeranden, en of-
„ fermaeltijden." Het zelvde getuigt
ook theodorethus. cerinthus, zegt nj (y) » droomde, van eeten en drinken, „ en verdichtte dat 'er allerlei wellusten, j, als bruilovten, cffermaeltijden, en fees„ ten, te Jerufalem , zouden piaets hebj> ben."
b. Eindelyk cajus zegt, dat cerinthus een vyand waere van de Goddelyke Schrivten; derhal ven verdient hy ganfchelyk geen geloov, en het is geenszins te verwonderen, dat dees bedrieger zich verftout hebbe, om zeekere verdichtfelen, als waeren zy, door joannes, dien groeten Apostel, gefchreeven , onder te fteeken, en den ligtgeloovigen op te dringen. 0. Deefe aenmerkingen zouden volkoomen genoegzaem zijn, om elk te overtuigen, dat cajus niet onfe openbaering, welke wy in den Canon hebben, maer zeekere verdichte Openbaeringen van cerinthus, op het oog
heb:
(y) Baret. FabuU 1. II. c. 3.



OPENBAERING van JOANNES. ivir
hebbe. Ten overvloede evenwel zullen wy de zaek, met gefchiedkundige waerneemin-
gen, nog naeder bevestigen. Te weeeen
niemand der Ouden heeft de aengehaelde piaets van cajus zo begreepen, dat hy daer in de openbaering van joannes den Apostel zoude bedoelt en verworpen hebben. 0. eusebius zelvs, die ons deefe piaets be. waert heeft, flondt geenszins in dat begrip. Immers hy houdt de openbaering ganfchelyk niet, voor een ondergefchooven ftok, en nog minder voor een kettersch verdichtfel, maer voor een gefchrivt van joannes. Of nu die joannes de Apostel, dan een ander van dien naem zy, laet hy onbeflwt, offchoon hy het meest, tot de eerfte gedachte, overhelle. „ Wegens de openbaering „ zegt hy, (of zy naemenlyk tot de Schriv„ ten van joannes den Apostel, behoore) „ wordt thans, (in de IVde Eeuw) van vee-
„ len voor en teegen getwist. De open-
„ baering van joannes wordt, van zom„ migen, gelijk ik gezegt heb, ui« de alge„ meen aengenoomene Schrivten , verwor„ pen, maer , van anderen , geoordeeld, „ daer onder te behooren" (z). Voorts fpreekt hy, van znike Schrivten,
(z) Hifi Eccl. 1. III. c. 24, as. XXVI. deel» LD 5]



LVIIÏ
INLEIDING tot ui
die, van ketteren, verdicht, en, op deif caem der Apostelen, ondergefchooven zijn; onder deefe telt hy wel de handelingen van joannes, maer van de openbahring,
maekt hy ganfchelyk geene melding («). *
Maer had hy cajus zo begreepen, dat de openbaering, welke, cp naem van joankes, uitging, door den ketter cerinthus, verdicht, en, op den naem van dien Apostel, ondergeflooken waere, dan had hy de Openbaering , onder ds laetstgemelde zoort van Schrivten, en niet onder die, welke, van zommigen, betwist werden, moeten irangfchïkken.
Daer te boven, wanneer eusebius duidelyke getuigenisfen der Ouden , voor de echtheid der openbaering, als een gefchrivt van joannes den Apostel, by brengt, als van justinus den Martelaer (b) , van irenjeus (c), van theophilus (rf), van apollonius (e), van o rigenes (; ƒ) , geevt hy duidelyk genoeg te kennen, dat hy, voor zich zeiven, het meest overhelde,
om.
(e) 1. c. c. 25. (fe) 1. c. 1. IV. c. 18^ (<r) 1. c. 1. V. c. 8. (a) 1. c. 1. IV. c. 24. (e) 1. c. 1. V. c. 18. (ƒ) 1. c 1. VI. c. 25.



OPENBAERING van JOANNES. lix
om de openbaering, voor een gefchrivt van joannes den Jpostsl, te houden; te meer daer hy nimmer de piaets van c/ijus, als een getuigenis, tegen de "echtheid der openbaering, aengehaelt, of ser eenig verder gebruik van gemaekt heeft, dan alleenlyk om den bedrieger cerinthus te teekenen (g). fa Aen hieronymus, gelijk wy reeds boo» ven (&) hebben aengemerkt, kon de piaets van cajus niet onbekend weezen, daer hy het twistfchrivt, uit het welk zy genoomeri is, in zijnen naemlijst van Schrijveren, uitdrukkelyk vermeldt heeft. Maer hy verftondt die piaets geenszins, van onfe opens baering, daer hy uitdrukkelyk verklaertj' ,, dat hy dezelve aennam, het gezach der Ou,, den, en niet de gewoonte van zijnen tijd (by Sommigen naemenlyk in de Griekfche Kerk) „ naervolgende" (i). —^ Hy erkent derhalven het gezach der Ouden, voor de echtheid der openbaexing, en de handelwijs, van zommigen, in de Oosterfche Kerk, die dat Boek verwierpen , verklaert hy, voor eene nieuwigheid , eene gewoonte van zijnen tijd. 1 Zo had ny niet kunnen fpreektn,
{g) hartwig I. c. I 7heil. S. 169 — O) Pag. 37.
O') Epist. ad DARDAMUAJ,
XA.VI. DEEL.



ix INLEIDING tot de
wanneer hy de piaets van cajus, voorheen eenen zeer geachten man, in de Westerfche Kerk, zo verftaen hadde, dat daer in die openbaering, welke op joannes des Apostels naem, uitging, bedoeld waere (i). c. theodoretus eindelyk, om geene meer andere by te brengen , kan, buiten allen twijffel, cajus zo niet verftaen hebben, dat cerinthus de openbaering, welke wy, in onfen Canon, hebben, zoude verdicht en ondergeftooken hebben, daer hy zelvs van dien cerinthus getuigt, dat hy een bedrieger waere, die Openbaeringen, in het meervouwig getal, verdicht heeft (/). Derhalven fpreekt hy geenszins van die openbaering, welke, in het eenvouwig getal, met nadruk, zo genoemd wordt (m). B. Eene andere tegenwerping, tegen de echtheid der openbaering, ontleent men, uit het getuigenis van diontsius, die, in het midden der III'leEeuw, Bisfchop van Alexandrien geweest is. eusebius heeft ons,
omtrent dit ftuk, eene zeer merkwaerdige piaets, uit de werken van dien Kerkvoogd, bewaert (»).
Hy
(k) hartWig 1. c. I Theil. S. 197— (O Hceret. Fabuh 1. II. c. 3. (m) hartwig 1. c. I Theil. S. 20©. (n) 1. c. I. VII. c 25.



OPENBAERING van JOANNES. txj
Hy fpreekt niet alleen twijffelïchtig , van de openbaering, zeggende, dat eenigen, voor hem, dezelve reeds verworpen hadden; maer voegt 'er zelvs eeaige aenmerkingen by, welke de zaek bedenkelyk fchijnen te maekea.
De piaets is al te lang, om dezelve hier geheel in te lasfchen. Het geene ter zaeke dient zullen wy, ftuksgewijfe, wat naeder ter toetfe brengen; wanneer het ons duidelyk blijken zal, dat dionysius geen getuige zy, teegen de echtheid van dit Boek, maer ten oogmerk hebbe, om de Chiliasten, gelijk zy genaemd worden , of drijvers van het duizendjaerig Rijk, te wederleggen.
«. „ Vervolgens voortgaende, fchrijvt euse-^ „ Brus(o), fpreekt dionysius, van joan„ annes openbaering, op deefe wijs: „ „ zommigen dan , die voor ons waeren,' „ „ hebben dit Boek ganfchelyk verworpen, „ „ en geheel wederlegt; van hoofdftuk tot „ „ hoofdftuk, aentoonende, dat het onver„ „ ftaenbaer en van alle redeneerkunde ont„ „ bloot zy; ook houden zy het opfchrivt, „ „ voor valsch, zeggende dat het niet van „„ joannes, ja dai het ook geene open„„ baering is, dewijl het, onder eenen „ „ zo dikken fluijer van onverftaenbaerheid,
O) I. c. XXVI. Mel;



ï,xii INLEIDING tot ]> jg
^ „ verborgen ligt. (Zy raeenen dat) niet j, „ alleen geen Apostel, maer zelvs geen heilige, of iemand tot de Kerk behooren}) „ de, de opffcdler van dit gefchrivt zy,
„ maer cerinthus j die de 'Cerintifchè •5,,, kettery ; naer hem genoemd , verwekt v „ heeft; en die, aen zijne eigene verdichtfe^ „ len, eenen aenbeveelenden, en gezachh » verwekkenden , naem wilde byzetten. „ „ Want, dit, (zeggen zy) was de hoofd5j „ fom zijner leer, dat het Rijk van chris,j „ tus aerdsch weezen zoude, droomende, „ „ daer hy een dierlyk en vleeschgezind man „ ,, was, dat die dingen , waer in hy zijn j, „ vermaek ftelde^ in het zelve zouden piaets „ „ hebben j al wat naemenlyk den buik en j, „ de vleefchelyke lusten ftreelt enz. —= „ „ Maer, wat my aengaet, ik durv het „ „ Boek niet verwerpen, dewijl veele Broe„ „ ders het, in achting, houden. —" "
Zo veel leeren wy 'er uit, met zeekerheid, dat 'er, in dien tijd, het midden der IIIdc Eeuw, zommigen geweest zijn, die niet alleen het Boek der openbaering rondüit verwierpen , maer ook , aen den bedrieger,
cerinthus, toefchreeven. Dan welk
een gewicht hebben wy, aen dit gevoelen van die zommigen, te hechten ? Deefe hoofdyraeg ontwikkelt zich, in drie andere: 1



OPENBAERING VAN JOANNES. ixïif
wie waeren deefe zommigen? ——» welke gronden hadden zy, voor hun gevoelen ? —< en welk belang ftelde dionysiüs, in haö begrip?
Het een en ander moet naeder onderzocht worden. Dit heeft de Heer hart wig zeer onpartijdig en oordeelkundig gedaen , en de uitkoomst was, dat dit getuigenis, voor de openbaering, geenszins nadeelig zy (p). a. Wie waeren deefe zommigen ? diontsius befchrijvt hen naeder, als zulken, die
voor ons waeren. Hy fpreekt, niet van
veelen, maer van zommigen «m$ rm *fo Daer en tegen noemt hy de zulken, die de openbaering, in achting hielden, veels Broederen. Dit bewijst allerduidelykst, dat zy, die de openbaering verworpen hadden, Hechts weinigen waeren, in Vergelyking van de veelen. die dezelve in achting hielden. Zy waeren, zegt d i o n y s i u s, voor ons. Zy hebben gevolgelyk geleevt, of gefchreeven, eer d i o n y s i u s zijne boeken, over de bekvten, uit welke deefe piaets ontleend is (q)t had opgeftelt. -—. Hoe lang te vooren, wordt niet bepaeld. Uit het eenvouwig voor onf
(?) 1. c. II Theil. S. 64— (?) eusebius 1. c. 1. VII. c, 24»
XXVI. peel,



Uiv INLEIDING tot de
jrfo ww, kan men niet befluïten,dat zy reeds, voor de geboorte van dionysiüs, geftorven waeren; het kan blooteJyk zo veel zeggen, zy waeren ouder als ik, en zijn nu reeds overheden, of zy waeren eer, dan ik, Leeraers en Bisfchoppen, of zy hebben, voor my, over dit ftuk, gefchreeven, of zy hebben, voor my , de Chiliasten wederfprooken,
dionysiüs zelvs laet ons dan, ïn het onzeekere. Maer de omftandigheeden van zijnen tijd zullen ons licht geeven. — Onfes , erachtens, bedoelt hy de tegenftanders der Chiliasten. — Immers deefe zommigen beyverden zich, om het Boek der openbaering geheel te wederleggen, en aen te toonen, dat het onverftaenbaer en van alle redeneerkunde ontbloot zy. Nu was 'er , ten tijde van dio: nysius,. een heevige twist, in Egypten, over het duizendjaerig Rijk. nepos, een Bisfchop, 'mr,Egypten, beweerde, dat'er een aerdsch Koningrijk te wachten waere, ïn het welk, men allerlei wellusten, geduurende duizend jaeren , genieten zoude , en zocht zijne ongerijmde begrippen, uit de openbaering van joannes, te betoogen, ineen zeeker boek, het welk hy de wederlegging der Alhgoristen noemde. Teegen dit Boek verzette zich DipsNYsiüs, in zijn werk
. de



OPENBAERING van JOANNS. l*v
de belovten, uit het welk onfe piaets ontleend is, om dat het gemelde begrip, ïn Egypten, zeer veel veld won (r).
dionysiüs wil derhal ven het Chiliastnus wederleggen. Maer evenwel hy keurde de handelwijs van zommïge yveraers geenszins goed, die, om hun het bewijs, uit joannes openbaering, te ontneemen , te verre gingen, beweerende, dat dit geheele Boek niets anders waere, dan een onverftaen-; baer en kwalyk zaemenhangend verdichtfel
van cerinthus. Het is derhal ven ,
als of dionysiüs hoofdzaekelyk dus rede^ neerde: „ ik verfoei het ongerijmde wanbe„ grip der Chiliasten, die beweeren, dat „ christus een aerdsch Koningrijk ftaet „ op te richten, al waer men duizend jaeren, „ in alle vleefchelyke wellust, zoude door„ brengen ; ondertusfchen verëenig ik my „ ganfchelyk niet, met zommige yveraers, „ die zich , reeds voor my, teegen -deefe „ dwaelgeesten, verzet, en om hun het be„ wijs, het welk zy, uit de ofenbaerin® „ van joannes, ontleenen willen, afhan,, dig te maeken , beweert hebben, dat de „ geheele Openbaering een verdichtfel van „ den vleeschgezinden cerinthus weezeu
(O EUSKBIUs 1. C. 1. vii. C. 24.
XXVI. deel. [E]



txvi INLEIDING tot »e
„ zoude. Wat my aengaet, ik durv dit Boek „ niet verwerpen, om dat veele Broeders het in „ achting houden"
Deefe ver werpers der openbaering waeren derhalven geene lieden van eenig gezach, maer overdreevene yveraers, in het binnenfte van Egypcen, van welke men gevolgelyk geene nieuwe ontdekkingen, omtrent de echtheid of onechtheid van dit Boek, verwachten konde. Ook kwaemen zy daer toe veel te laet. Eindelyk waeren zy lieden van weinig oordeel; daer zy, om het bewijs, het welk de Chiliasten, voor hunne wanbegrippen, uit de openbaering, entleenen wilden, volkoomen te wederleggen , hadden behooren op te merken, dat het geene 'er, van het duizendjaerig Rijk, gezegd wordt, niet letterlyk moet worden opgevat, en dat 'er, van vleefchelyke geneugten, voliïrekt geene melding zy. b. Welke gronden hadden deefe lieden , om de openbaering te verwerpen, en aen cerinthus toe te fchrijven ? Zy waeren van geen gewicht altoos en verdiende ganfchelyk geene opmerking.
a. Om dat dit Boek, gelijk zy voorgaeven,
onverjlaenbaer en van alle redeneerkunde ontbloot is, liggende, onder eenen dikken Jluijer van onverftaenbaerheid, verborgen, —Maer welk
eene



OPENBAERING van JOANNES. txni
eene zonderlinge redeneerkunde? een boek, het welk ik niet verftae, kan ook niemand verftaen, en derhalven geene openbaering zijn 1 elk eene Goddelyke openbaering moet, voor iederen leezer, aenftonds verftaenbaer zijn, zonder dat hy zich eenige moeite behoeve te geeven, om de waere meening naer te fpooren!
Het Boek is zeekerlyk duister, en kan, uit zijnen eigenen aert, niet anders weezen (j) , maer is het daerom, met de gezonde redeneerkunde, ftrijdig ? is het daeröm onzin? Wy laeten de beflisfing, aen eiken onpartijdigen en oordeeikundigen Leezer, over. ——• „ De inhoud van deefe gezich» „ ten en voorzeggingen is duister, wan„ neer men , tot derzei ver toepasfing,
„ koomt; doch, met dit al, hy die
,, deefe Openbaering, als de verwarde hars„ fenvrucht van eenen dweepzieken droo„ mer, zou willen aenmerken, moet de „ Openbaering nooit op zich zelve onbe,, vooröordeeld geleefen , noch die, met „ de gezichten van dweepers, gelijk by „ voorbeeld, in onfen tijd, van eenen „ zwedenburg , vergeleeken hebben. —— „ In deefe openbaering , heerscht overal
(x) Boven p. r. enz,
XXVI. DEEL. £E 2]



lxviii
INLEIDING tot de
„ orde, welvoeglykheid, waere verheeven„ heid, en eene harmonie, waer door alle „ de byzondere ftukken allerduidelykst één „ geheel uitmaeken. — Niets, dat laeg, „ dat verward , dat Gode onbetaemelyk, „ met den reedelyken Godsdienst der ChriE,, tenen ftrijdig is, zal men 'er in kunnen „ aenwijfen" (t).
ö« De tweede grond, op welken de beftrijders van het duizendjaerig Rijk de openbaering verwierpen , was daer in geleegen, dat 'er een aerdsch Koningrijk van christus in zou geleerd worden. Maer
niets is 'er blijkbaerer,dan dat het geene de openbaering, van het duizendjaerig Rijk hier op aerde, leert, niet letterlyk, maer geheimzinnig, moet worden opgevat.
C Welk belang ftelde dionysiüs zelvs, in het begrip van deefe verwerpers der openbaering? — Geen belang altoos; hy veroordeelt hunne onbedachtzaeme gevolgtrekking , en hunnen overdreevenen yver, in het wederleggen der Chiliasten, en, ten blijke, dat hy zich, met hun, ganfchelyk niet verëenigde, laet hy 'er aenftonds op volgen: maer, wat my aengaet; ik durv dit
Boek niet verwerpen. . Hy voegt 'er by,
dat
CO van hameesvsid 1. c. p. 5<Jr, 5*2.



OPENBAERING van JOANNES. likx
dat veelen, ïn zijnen tijd, wanneer de openbaering , van zommigen, begon tegengefprooken te worden, de echtheid van dit Boek erkenden, en het zelve, in achting, hielden.
0. Dat dionysiüs zelvs, met deefe zommigen, geenszins inftemde , zal ons nog naeder blijken , wanneer wy zijn eigen oordeel, over dit Boek, befchouwren.
a. Hy verklaert ronduit, dat de gevolgtrekking deefer zommigen, blijkbaer onwettig zyj dat men uit de duisterheid van dit Boek, niet befluiten mag, dat het een verdichtfel zy, maer dat het geheimzinnig moet verklaerd worden. „ Ik maek my , (vervolgt hy) veel „ meer dit denkbeeld, van het Boek, dat „ het boven mijn verfland zy, en oordeel, „ dat, onder elk een fluk, eene verwonde„ ringswaerdige geheimzinnige beteekenis ver„ borgen ligge. Ik verftae het wel niet, „ maer ik vermoed nochtans, dat 'er een „ zeekere diepere zin, in de woorden, ligge. „ Ik meet daerom de zaeken niet af, noch ,, beoordeel dezelve, naer mijn eigen begrip; „ maer, meer voor het geloov overlaetende, „ houd ik dezelve voor te hoog, dan dat ik „ dezelve, met mijne bevatting , bereiken „ zoude, ik verwerp niet het geene ik niet beXXVI. deel. [E aJ



ycx INLEIDING tot de
« griJPen lcan» fflaer bewonder het veel eer, „ om dat het mijn verftand te booven gaet." &. Nog minder verè'enigde zich dionysiüs, met deefe zommigen, daer in, dat de openbaering een ondergefchooven ftuk van den vleeschgezinden cerinthus weezen zoude, fl. Hy erkende de openbaering, voor een Boek, het welk door Goddelyke ingeeving, gefchreeven is; maer daer in onderfcheidde hy zich, van de Kerkvaderen der voorige Eeuw, dat de opfteller niet joannes de Apostel geweest zy. —— Hy geevt den Schrijver den eeretijtel van eenen Propheet, en zegt: „ dat hy derhalven joan„ nes genaemd werdt, en dat het een Boek „ van joannes is, fpreek ik niet teegen;
ik ftem zelvs toe, dat het van eenen hei„ ligen, en door Gods Geest gedreevenen „ man Qetmtvw, gefchreeven is. Evenwel „ kan ik niet toeflaen , dat de Apostel, „ de zoon van zebed/eus, de broeder „ van jacobus, van wien wy het Euan„ gelie, het welk joannes naem draegt, 5, en den algemeenen Zendbriev, hebben, de Schrijver zy."
dionysiüs verklaert derhalven ronduit, dat hy de openbaering hieldt, voor een Goddelyk Boek j gefchreeven door eenen
hei-



OFENBAERING van JOANNES. txxi
heiligen man, die, in dat fchrijven, door Gods Geest, gedreeven werdt. Deefe
Schrijver was een joannes. Maer,
volgens dionysiüs, was deefe joannes niet de Apostel van dien naem , maer een andere joannes , een heilig man, een Propheet. 6* Ondertusfchen zijn's mans redenen, om, aen eenen anderen joannes, van den Apostel onderfcheiden , te denken, zeer zwak
en onvoldoende (u). Zy zijn de vol-
gende, dat de Schrijver der openbaering zijnen naem noeme, het welk tegen des Apostels gewoonte is, —— en dat de openbaering, in den ïïijl, en in de manier van voordracht, kennelyk verfchille, van het Euangelie en den eerften Briev, welke, door joannes den Apostel, gefchreeven zijn.
Over den ftijl van dit Boek, zullen wy, in het vervolg, met opzet handelen, en de teegenwerping, daer uit ontleend, genoegzaem wederleggen. -1- Omtrent de andere reden, dat de Schrijver der openbaering, teegen de gewoonte van den Apostel, zijnen naem noeme, houdemen in het oog, dat de openbaering, in de gedaente van eenen Briev, die, naer de ge-
(«) hartwig 1. c. ii Theil. s. 139— XXVI. deel. [E 43



ttxïi INLEIDING tot Di'
woonte der Ouden , den naem van den Schrijver aen het hoofd draegt, zy opgefteld. — Voorts vergelyke men het geene wy, by Kap. I: 1-3 en 9, hebben aengemerkt (v).
C. Een derde teegen werping, teegen de echtheid van dit Boek, ontleent men daer uit, dat veele der vroegfte Kerkvaderen, van het zelve, geene
de minfte melding gemaekt hebben. ig.
natius en polycarpüs althans, zegt men, moesten van de openbaering gefprooken hebben.
«. ignatius fchreev Brieven, aen dezelvde Afiatifche Gemeenten, aen welke de Brieven, in de openbaering , voorkoomende, gehouden hebben, aen die van Ephefen, Smyrna, en Phiiadelphia; mier.in deefe Brie ven, fpreekt iGNATius geen enkel woord van de openbaering. Dan mag men daer uit be-
fluiten, dat ignatius de openbaering niet, als een gefchrivt van joannes den Apostel, erkent hebbe?
clemens de Romein fchreev, uit naem der Kerke te Rome, eenen Briev, aen die te Co* rinthen, by gelegenheid van eenen twist, die, in de laetstgemelde Gemeen te, ontftaen was (w);
maer,
O) Pag- 4» 5, 39-
O) eusebius Hifi. Et cl. I. HL c. 16, 3$.



OPENBAERING VAN JOANNES. txxiix
maer, in deefen Briev, die alleen uitvoeriger is, dan alle de zeeven Brieven van ignatius, fpreekt hy weinig of niet, van paueus, en de Brieven, welke dees Apostel, aen de Corintïfche Gemeente, gefchreeven had, Eene enkele mael, maekt hy melding, van paüxus en zijnen eerften Briev, aen de Corintheren,
maer van den tweeden fpreekt hy nergens.
Mag men nu daer uit befluiten , de tweede Briev, aen de Gemeente van Corinthen, die op paulus naem gaet, is onecht, en, door dien Apostel, niet gefchreeven (x) ?
De tegenwerping derhalven, uit het ftil. zwijgen van ignatius ontleend, bewijst „ te veel, meer dan men hebben wil, en „ meer dan , met andere uitgemaekte waer„ heeden, beftaen kan. Niet alleen van de „ openbaering, maer ook van het Euan„ gelie en den Briev van joannes, is, in alle „ de Brieven van ignatius, naeuwlyks een ' „ merkbaer fpoor te ontdekken " (y). &• In den Briev van polycarpus, aen de Philippiers, of immers die voor den zijnen, gehouden wordt (z), is ook ganfchelylc geene
melding, van joannes openbaering,
Alleenlyk haelt hy eene piaets aen , uit den
(*) hartwig I. c. IV Theil. s. 153.^ (y) 1. c. P. 46L
(2) eusebius Hifi. Eert. li UI.«c. 36. XXVI. deel, £E 5J



tssiv INLEIDING tot r*e
eerften Brievj maer ook van het Euangelie,* fpreekt hy geen enkel woord. Men zou derhalven, met het zelvde recht, befluiten kunnen, dat het Euangelie van joannes, niet door dien Apostel, gefchreeven zy.
y. pa pi as, die, in het begin der IIde Eeuw, geleevt heeft, was de voornaemfte heirvoerer der Chiliasten, of drijvers van het duizendjaerig Rijk (a). Nu meenden de Chiliasten het duizendjaerig Rijk te vinden, in de openbaering van joannes j derhalven kon papi as, wanneer hy dat Boek erkent had, niet nagelaeten hebben, zich daer op te beroepen; maer hy heeft,
van dat Boek, in het geheel niet gerept.
Dan men weete, dat pa pi as een man was van weinig oordeel (b), die meer gewicht hechtte , aen mondelyke overleeveringen, dan aen de fchrivten der Apostelen ; en daer ieder, in zijnen tijd, het geene de openbaering van het duizendjaerig Rijk heeft, geheimzinnig verflondt, zal hy zich, op dit Boek, niet hebben durven beroepen (c). D. Verder beroept men zich, op de zogenaemde
Canones Jpostolici, in welke de openbaering
van joannes is uitgelaeten. Maer deefe Canenes zijn van veel laeteren
tijd,
(o) Ibidem 1. iii. c. 39. (b) 1. c.
(O hahtwig I. c. lt Theil. S. 172—;



OPENBAERING van JOANNES. tsxv
tijd, en geenszins van de Apostelen zelve ooriprongelyk (d). Deefe verzaemeling , zo als wy haer nu nog hebben, is niet voor de Vde Eeuw vervaerdigdj en zo veel is zeeker, dat zy, ten tijde van eusebius, nog geheel onbekend was. Zy kóomt derhalven veel te laet, om, in deefe zaek, te kunnen getuigen.
E. De lijst der Canonieke Boeken,welke,by het Concilium, in het jaer 363 teLaodicea gehouden, gevoegd is, laet meede de openbaering weui. Deefe tegenwerping fchijnt van des te meerder gewicht, daer die Kerkvergaedering beftondt, uit Afiatifche Bisfchoppen, en de Brieven, in
. de openbaering, vöorkoomende , aen de Gemeenten van Laodkea, en andere omliggende fteeden, in het Lydiesch A/ia, gefchreeven waeren. ■ « Maer zy 1 valt geheel wech, na da:
het uitgemaekt is, dat de gemelde lijst niet echt, en geen Canon van de Kerkvergaedering te Laodicea, zy (e).
F. Van veel meer aenbelang is de tegenwerping , dat de openbaering., in de oude Syrifche Overzetting, zy voorbygegaen j maer de zaek hangt geheel af, van den tijd, op welke .dieBoek gefchreeven is: want, indien de Syrifche Overzetting reeds vervaerdigd was, voor dat
(a!) venema Hiji. Eccl. Tom. III. p. 138—• {e) michaëlis I. c. II Deel. p. 981.
XXVI. PEEL.



tsxvi INLEIDING tot ï> e
de openbaering van joannes in het licht kwam, kon zy dit Boek onmoogelyk behelfen.
Dit is nu juist het geval, immers volgens
ons begrip.
De Apostel heeft de Propheetifche gezichten , welke , in dit Boek, befchreeven zijn , eerst onder Keizer domitianus, op het einde der eerfte Eeuw, ontvangen. Deefe Hel¬
ling zullen wy, in het vervolg, met opzet, betoogen. Ondertusfchen is de oude Sy¬
rifche Vertaeling van het Nieuwe Testament, doorgaens Pefchito of letterlyke genaemd, reeds voor dien tijd, vervaerdigd (ƒ).
Voeg 'er by, dat de Syrifche Kerk al zeer vroeg de openbaering van joannes er* kent hebbe , gelijk de Heer hassencamp (g), met opzet, en uitvoerig, door beflisfende getuigenisfen , bevestigt heeft. . Wy zullen,
met eenige korte aenmerkingen, volftaen kunnen.
In de Pefchito, kwam de openbaering van joannes niet voor, en kon 'er ook, om de gemelde reeden, niet in voorkoomen. Evenwel heeft de Syrifche Kerk dit Boek al vroeg erkent, en moet 'er derhalven ook al vroeg
eene
(ƒ) MicHAëus 1. c. I Deel. p. 652—
(g) Bewijs dat het Canoniek gezach — der openbaering van joannes van de oude Syrifche Kerk erkend is, uit het Hoogduitsch, met aenmerkingen ', vertaeld, door n. sarkey 1770.



OPENBAERING van JOANNES. isxvn
eene overzetting, in haere tael, van gehad hebben. Immers de Manicheen, dus genaemd naer eenen manes , die even na het midden der IIIde Eeuw gebloeit heeft, en geen Grieksch, maer alleen Syriesch, verftondt, hebben de openbaering van joannes aengenoomen; De Heer MicHAè'Lis was, in het vermoeden, dat de Syrifche Kerk, hy wist niet van wïen, eene overzetting deefes Boeks ontvangen had Qï). „ Zo veel is ten minflen zeeker, dat de open„ BAERiNG,lang voor dePhiloxeniaenfcheOver„ zetting, ten tijde van den grooten ephraim, „ ja nog veel vroeger, ten tijde van den Ket„ ter man es, onder de Syriers zeer bekend
„ waere, en gebruikt wierdt" (i). Het
ontbreeken derhalven van dit Boek, in de Pefchito, is geene zwaerigheid van eenig aenbelang (£).
De evengemelde ephraim de Syriër, die, omtrent het midden der IVde Eeuw, gebloeit heeft, en wiens werken, in het Syriesch, Grieksch, en Latijn, door den beroemden asse man, zijn uitgegeeven, heeft ook de openbaering uitdrukkelyk , en wel als een Goddelyk Boek, aengehaelt, zeggende: „ joannes „ zag, in zijne openbaering, een groot en
(h) f. c, II Deel. p. 989.
(O hartwig 1. c. IV Theil. S: 431, 332.
(fc) store Apologie $. 12.
XXVI. deel.



■uxxvijï INLEIDING tot de
„ verwonderingswaerdig Boek, dat God ge„ fchreeven had , en, met zeeven zeegelen, „ verzeegeld was" (/). G. Eindelyk ontleent men nog eene zeer fchijnbaere tegenwerping, uit den ftijl der openbaering, welke zeekerlyk aenmerkelyk verfchilt, van dien in joannes Euangelie en Brieven.
Deefe was de voornaemfte grond, op welken de bovengemelde dionysiüs, Bisfchop van Alexandrien, beweerde, dat dit Boek, fchoon hy den Goddelyken oorlprong erkende , niet door joannes den Apostel, maer door eenen anderen van denzei vden naem, opgefteld waere. „ In het algemeen is het, (zegt hy (?«),) voor „ elk blijkbaer, dat de geheele zaemenftelling, „ in het Euangelie, en in den Briev, ééne en „ dezelvde zy. Maer de Openbaering verfchilt „ 'er geheel van, en heeft, om zo te fpreeken, „ geene verwandfchap, met dezelve, en zelvs
„ geen lettergreep daer meede gemeen ;
„ ook is het verfchil, in de bewoordingen „ van het Euangelie, en van den Briev, van „ die in de openbaering, zeer opmerkelyk. „ Immers de eerlte zijn, niet alleen zonder fou„ ten, tegen de reegels der Griekfche tael,
„ maer
(i) michaSlis I. c. II Deel. p. 991, (m) eusebius t c. 1. VII. c. 25. t



OPENBAERING van JOANNS.' lxxix
„ maer zelvs met eene groote cierlykheid, in „ de woorden, ïn de reedenen, en ïn dezae-
„ menftelling, gefchreeven. Maer, (wat
„ den anderen joannes aengaet), ik ontken „ niet, dat hy de Openbaering gezien, en be„ kendmaekingen van toekoomende dingen ont„ vangen ihebbe , doch ik zie teevens , dat „ zijne tael en fchrijvwijs niet zuiver Grieksch „ is, maer, met vreemde tael-eigenheeden, en „ fouten, befmet; het welk nu niet noodïg is, „ met voorbeelden, aen te toonen,1 Niemand „ denke, dat ik dit zeg, om het Boek in min„ achting te brengen, maer alleenlyk om de „ ongelykheid, met die Schrivten (van joan„ nes den Apostel naemenlyk) te doen opmer„ ken."
In het algemeen antwoorden wy, dat de inhoud der gefchrivten een aenmerkelyk onderfcheid , in den ftijl, veröorzaeke. In het Euangelie, geevt de Apostel een gefchiedkundig verhael van gebeurde zaeken; en de inhoud yan zijnen Briev is van eenen zeedelyken aert. Maer geheel andere zaeken worden 'er, in de openbaering, befchreeven: geheimzinnige gezichten naemenlyk en beeldfpraekige Voorzeggingen. Gevolgelyk brengt de onderfchei^' den aert der behandelde onderwerpen , van
zelvs, eenen verfchillenden ftijl meede
Hier by koomt nog, dat de Apostel, in dit
m VI. DEEV.



lxxx
INLEIDING tot ui
Boek, den verheevenen fchrijvftijl der oude Propheeten vol ge, en van deefe, vooral van ezechiel en daniel, zijne beeldfpraekige fchilderingen ontleent hebbe.
Wy kunnen en behoeven ook , om de gemelde reden , het onderfcheid van ftijl, tusfchen dit Boek , en de overige fchrivten van joannes den Apostel, geenszins te ontkennen ; maer, met dit alles, zal men 'er zeer veele der uitdrukkingen, welke den Apostel byzonder en
gemeenzaem waeren, in ontdekken. Wy
zullen 'er eenige voorbeelden van opgeeven , uit welke wy wel niet bewyfen willen , dat joannes de Apostel de Schrijver der openring zy («), maer alleenlyk dat men, uit de verfchilienheid van ftijl , geene gegronde tegenwerping , tegen die ftelling , ontkenen kunne.
Kap. I: 9, zegt de Schrijver, dat hy, op het eiland Patmos, verbannen was, niet alleen om het woord Gods, om de preedikïng van het Euangelie , maer ook om het getuigenis van Jefus Christus, dat is om het getuigenis, noopens het geen hy zelvs , als oor en ooggetuige , van 's Heilands leer en wonderen , gehoort en ge • zien had. Op zoortgelyke wijs, drukt zich ook de Apostel joan nss uit, in zijnen eer-
ften
(m) Bwen p. vin.



OPENBAERING van JOANNES. tm,
ften Briev , Kap. I: 13, het geene wy gehoort heiben, het geene wy gezien hebben, met onfe 00gen, het geene wy aenfchouwt en onfe handen getast hebben, van het woord des leevens -— dat verkon' digen wy u.
Kap. I: 5. zegt hy van christus, H\ heeft ons, van onfe zonden, gewasfchen. in zijn bloed. Dezelvde fpreekwijs gebruikt hy ook, in den eerften Briev, Kap. I: 7: het bloed van jesus. christus, Gods Zoon, reinigt ons van alle zonde.
Kap. I: 7, zegt hy, alle oogen zullen den VerJosfer zien, ook die Hem door(loofcn hebben. Deefe uitdrukking, welke ontleend is, uit de Godfpraek van zacharias, Kap. XII: 10, gebruikt hy ook,in zijn gefchiedverhael,omtrent den kruisdood van den Heiland, en het geene daer by is voorgevallen, Joh. XIX: 37.
Kap. MI: 7, 14. geevt hy, aen den Verlosfer, den eeretijtel van den Waerachtigen. Maer, als den zodaenigen, had zich de Heiland zelvs befchreeven, volgens het verhael, in zijn Euangelie, Kap. XIV: 6, en, onder dien zeiven eeretijtel, teekent hy zijnen Goddelyken Meester, in den eerften Briev, Kap. V: 20.
De uitdrukking overwinnen is Apostel joannes zeer gemeenzaem. Trouwens hy had den Verlosfer zei ven hooren zeggen: ik heb de wae* veld overwonnen , volgens zijn Euangelie , Kap, XVI: 33. Ook fpreekt by, in den eerften XXVI. om* [Fj



lxkkii INLEIDING tot de
Briev, van den boofen te overwinnen. Kap. II: 13, 14i van de waereld te overwinnen. Kap. IV: 4. V: 5. > Deefe zelvde uitdrukking ontmoeten wy, in het flot van elk der zeeven Brieven , aen de Afiatifche Kerken, Kap. II: 7, n, 17, 26. Kap. III: Si 12»
Deefe voorbeelden zouden grootelyks kun-' nen vermeenigvuldigd worden (0); maer de weinige, welke wy hebben by gebracht, zullen, in ons geval, genoegzaem weezen.
Dan laeten wy 'er nog eenige byzonderheeden, den ftijl betreffende, kortelyk byvoegen. *. De Schrijver van het Boek der openbaering ontleent zijne geheimzinnige beeldfpraeken , van de oude Propheeten; overal geevt hy blijken, dat hy , met hunne Schrivten, zeer gemeenzaem waere , en in dezelve een diep inzien hadde. —— De teekening van Gods throon, en van de vier leevendige Weezens, welke Hem hulde toebrachten , zeggende : heilig, heilig , heilig is de Heere God, Kap. IV. is blijkbaer ontleend , uit het gezicht van je s ai as, Kap. VI. Maer dit zelvde gezicht haelt hy ook aer;, in het Euangelie, en voegt 'er by, dat j es aias daer in de heerlykheid van christus gezien hebbe, Kap. XII: 39-4L
Men
(.0) TWïLSIUS 1. c. p. 39P—■



OPENBAERING van JOANNES. ixxxni
Men merke hier by drie dingen op; — dat Joannes, in de gemelde Godfpraek, den Messias vin de, het welk een diep inzien, in den zin der Propheetifche Schrivten, openbaer maekt; — dat het gezicht van j es ai as eenen diepen indruk , op den geest van den Apostel gemaekt hebbe, zo dat hy, voor dergelj ke beeldfpraekige vertooningen, zeer vatbaer waere; en dat de geheele Openbaering, in de hoofdzaek, niets anders zy, dan zulk een zien van christus heerlykheid fj>). $ In de openbaering zijn de zaeken, overeenkoomiiig haeren aert, op eenen zeer verheevenen trant, voorgedraegen. Alles is fchildering , beeldfpraek , zeer verheevene
beeldfpraek. Maer dit verheevene is den
Apostel joannes , ook in zijne overige Schrivten, zeer eigen, offchoon dezelve, van weegens den gefchiedkundigen en zeedeniyken inhoud, niet zulken verheevenen ftijl toelieten, als de openbaering vereischte.
Koe treffend, verheeven, en geheel majestueus is zijn verhael, omtrent de dienaers, die gezonden waeren, om den Heiland te vangeni zo als jesus tot hen zeids ik ben het, gingen zy achterwaerds. en vielen ter aerde, Joh. XVIII: 6. Welk een opnef zou hy, van die zeer merkC^i) hartwio 1. c. iv Theil. S. 71-73. XXVI. DEEi. [F S]



lxxxiv INLEIDING tot de
waardige gebeurtenis, hebben kunnen maeken ? maer hy verhaelt dezelve , met eene edele eenvouwigheid, welke Riet alleen een duidelyk kenmerk der waerheid is, maer teevens iets zeer verheevens heeft; het welk men
beeter gevoelen , dan verklaeren kan. .
Hier toe behoort ook die korte, maer veele beteekenende, manier, op welke hy het Iterven van den Heiland verhaeld : jesus zeide, het is volbracht; en, het hoofd buigende, gav den geest, Joh. XIX: 30. (?)• y. Zelvs is het beeldfpraekige, het fchilderachtige, den Apostel joannes zeer eigen.
Het beeld van het lam is heerfchende, ia de openbaering; maer wy vinden het ook, reeds in het begin van het Euangelie, alwaer hy joannes den Dooper fpreekende invoert, zeggende, met eene vingerwijs op den Verlosfer, ziet het Lam Gods, Kap. I: 29, 36.
In de openbaering, Kap. XXI: 9. wordt de Bruid van het Lam vermeld; ook dit zelvde beeld ontmoeten wy , in het Euangelie van
den Apostel joannes , Kap. III: 29. .
Den oorfprong vao de beeldfpraekige uitdruk, kingen, eer/Ie dood, Openb. II: n, en eerfte opftanding, Kap. XX: 5, vindt men allerkennelykst in het Euangelie, wanneer hy verhaelt,
(f) HARTWit I. c. JV Theil. S. 80—



OPENBAERING van JOANNES. ixxxv
haelt, hoe hy den Heiland had hooren zeggen , zoo iemand mijn woord zal be'waert hebben, die zal den dood niet zien in eeuwigheid, Kap. VIII: 51, en, ik ben de opftanding en het keven, die in my geloovt, zal keven, al waer hy ook geJiorven, Jon. XI: 25, als meede wanneer hy bericht geevt, van de dooden, welke de Heiland heeft opgewekt.
Om nu geene andere voorbeelden aen te haelen, beüuiten wy, met den Heer hartwig (V): waer ik dat Lam , waer ik die „ bruid, waer ik den geöpenden hemel, met „ de op- en afklimmende Engelen , waer ik „ dat waeter des leevens, en die fpijs des lee„ vens, waer ik dien tweeden dood, en die ,, eerfte opftanding enz. ontmoet: — zegge „ men toch, op alle de waereld, of ik niet, „ tegen al mijn geweeten , handelen moet, „ wanneer ik niet erkennen wil: hier is zicht„ baere en kenfchetfende overëenffcemming „ met de Openbaering?"
Over de ftrijdigheeden , met de reegelea der Griekfche tael, of taelfoaten, welke, in het oorfprongelyke van dit Boek, voorkoomen , zullen wy, in het vervolg, nog iets zeggen.
(0 1- c- p- 102.
XXVI. deel. [F 3]



zxzxti INLEIDING 'tot de
III. Het Goddelyk gezach van dit Boek
Heefc nu geen naeder betoog noodig, na dat wy volkoomen beweefen hebben, dat het, door joannes den Apostel, gefchreeven zy. Trouwens de Apostelen werden, zo meenigmaelen zy, over Goddelyke zaeken , fpraeken of fchreeven , volgens ■"sHeilands onfeilbaere toezegging, door den Geest
der waerheid, in alle waerheid, geleid. fs
derhalven dit Boek, door den Apostel joannes, opgefteld, dan is het ook, door Goddelyke Ingeeving, gefchreeven.
Het laetfte is een onmiddelyk en onloochenbaer gevolg van het eerfle. De echtheid van dit Boek beweefen zijnde, moet ook het goddelïk gezach daer van vast ftaen. — Wy gaen daerom over, om onderzoek te doen, naer
IV. Den tijd, 'wanneer de openbaering gefclireven is.
Dit onderzoek is van het uiterfle gewicht. ■
Wanneer joannes, op het einde der eerfle Eeuw, onder de regeering van den Keizer domitianus, naer het eiland Patmos, verbannen, en aldaer met de Propheetifche gezichten, welke, in dit Boek befchreeven zijn, verwaardigd is, moet het begrip der geenen, die de vervulling der ganfche openbaxring, ïn de verwoesting van Jerufalem, zoeken,



OPENBAERING vak JOANNES. rxxxvij
leen, welke reeds veel vroeger voltooid was, aen-
flonds van zelvs vervallen. Laeten wy zien,
vrat 'er van de zaek zy.
De Ridder MicHAëLis telt vijf of zes verfchillenda gevoelens op, zeggende (j) : ,, vijf of zes tijdper. „ ken worden 'er aengegeeven, waer in joannes „ zijne openbaering zal gezien hebben: i. de „ regeering van den Keizer claudius, 2. of „ nero , 3. zonder eenen Keizer te bepaelen, voor „ den Joodfchen oorlog, en voor domitianu», „ 4. onder domitianus, 5. onder trajanus, „ 6. onder h adrianus. Vijf hier van zijn arm, „ aen getuigen; voor de vierde, welke de Open„ baering, onder de regeering van domitianus „ zet, pleit de geheele meenigte der ouder Schrij„ veren."
të. Het eerfle begrip, het welk den tijd der openbaering, tot de regoering van Keizer claudius, brengt, heeft zeer weinige voorftanders. De eenige grond is geleegen, in het bericht van ipiphanius, fchrijvende (t): „ Hy, naemen„ lyk joannes, propheteerde, in de daegen „ van Keizer claudius, toen hy, op het ei„ land Patmos , verkeerde." Maer, behalven ,
(j) 1. c. II Detl. p. i©3ï. («) Haref. LI. c. 33.
XXVI. de-el. £.f 4]



taxviE INLEIDING tot de
dat men, op epiphanius , niet veel ftaet kan maeken, ftrijdc die bericht, met het getuigenis van veel vroegere en meer gc loovwaerdige Kerkvaders , gelijk, in het vervolg, naeder blijken zal.
Hier koomt nog by, dat de verbanning van den Apostel joannes, naer het eiland Patmos. eene vervolging , teegen de Christenen , vooiönderftelle; maer 'er is geen fchijn of fehaduw van, dat 'er, onder den Keizer claüuius, eenige vervolging; teegen de Christenen, hebbe piaets gehad. ■ Het ;s waf r , de gemelde Keizer gehoedt, dat alle de Jooden, uit Rome, vertrekken zondert, Hana XVill; 2. Du bevestigt suetu' N1 u s (u), en geevt 'er deefe reeden van, dat de Jooden, op aenhitfing van chrestüs, geduurig oproer verwekten. Trouwens zulke Juoden, die onfen gezeegenden Verlosfer, voor den beloov» den nrssiAS, eerbiedigden, werden, van hunne ongeloovige Broederen naer het vleescfi, op allerlei wijfen, mishandeld. Hier uit oniftonden, by aenhoudenheid, beroerten en opfchuddingen, en, om dezelve, op éénmael, te doen ophouden, befloot de Keizer, om ae» allen Jooden, het zy zy Christenen waeren of niet, het verblijv binnen
Rome te ontzeggen. Dit bevel bepaelde zich
derhalven, alleen tot de hoofdftad Rome, en had
niets
£w) In claudio c. 25.



OPENBAERING van JOANNES. lxxxix
jiïets gemttns, met eene vervolging, tegen de Christenen, in alle de wingewesten.
Voeg 'er by, dar paulus eerst naderhand de Gemeente te Ephefen geplant hebbe. (verg. Hand. XIX ) Gevoiëel>k was 'er, by het uitgeevtn van het gemelde bevel des Keizers, nog geene Gemeente, in die Stad; hoe zou dan joannes, reeds ter dier tijd, eenen Briev, aen den Engel der Gemeente van Ephefen hebben kunnen fchrijven? (verge). Openb. II: i.) Ook kunmn toen de overige Gemeenten van het Lydiesch Afia, aen welke de Ap .stel, op *s Heilands bevel, fchrijven moest, Openb. II, III., met geene moogelykheid, geplcrn, en nog veel minder in dien toeftand geweest zijn, in welken zy geteekend woruen (y).
Met dit alles heeft de Doorluchtige grotius, om zijne voorönderfteiling, dat de verwoesting van J,rufalem, in het Boek der openbaering, v.)0 ipeld zy, te kunnen ftaende houden, die begrip overgenoomen. Hy is van oordeel, dat de Aposcel hec eerlle deel der Openbaering, ten tijde van Keizer claudius, op het eiland Patmos. maer het tweede deei, handelende van het Beest,' en deszeivs ondergang, order den Keizer vespasianus, wanneer hy, naer Ephefen, was weder-
(v) vitkinga over de Openbaering. i Deel. p. g—.
XXVI. deel. £F 5j' '



xz INLEIDING tötïj*
gekeerd, zcude gezien hebben (w). Hier ïn is hy, door hammond, naergevolgd (a:). 3, He: tweede gevoelen, volgens het welke joannes, onder Keizer nero, naer Patmos verbannen, en aldaer , met de Propheetifche gezichten, ïn dit Boek, befchreeven, verwaerdigd zy, verdient in zo verre meerdere opmerking, als de gemelde Vorst eene wreede vervolging, teegen de Christenen, heeft aengericht.
Dit begrip heeft de beroemde Wijsgeer, de Ridder isaac newton, uitvoerig poogen te bewijfen, in zijne aenmerkingen over de openbaering yan joannes, welke men vinden kan, in de verklaering der H. S., door de Er.gelfche Godgcleer-
gm (y). Zijn landgenooc harduinus was
hem hier in reeds voorgegaen (z). Zijn naemgenoot thomas newton,Bisfchop van Bristol,volgde hem O). Onder de laeteren , is dit gevoelen, als waere het volkoomen uitgemaekt, wederom ter baene gebracht, door den zeer geleerden *. schutte (b). Ik zal 'smans woorden , voor zo verre zy be-
wij«
(w) Ai Apoc. I: 9.
(x) In Prcefatione «d apocalypsin.
(y) XVII Deel.
(z) wolfius Cum Phil. Tom. V. p. 374—" (0) Fertoogen , «ver de gewijde Voorzeggingen. II DeeL f. 179—
(!>) Heilige Jaubnhn. I Deel. p. 374—



OPENBAERING van JOANNES. xa
wïjfen , voor het gemelde gevoelen , behelfen, overfchrijven, om die bewijfen, in het vervolg,
naeder ter toetfe te brengen. De balling
„ fchap van joannes, zegthy, en het fchrijven „ der openbaering, zijn voorgevallen, nie:
onder domitianus , maer onder nero,
,, in het ójfte jaer, na Christus geboorte. Hier „ voor pleit een duidelyk getuigenis van den „ Sijrifchen Overzetter, die dit opfchrivt, aen „ het hoofd van het Boek zet: de Openbaering , „ aen joannes den Euangelist van God gefchied, „ op het eiland Pat mos, naer het welk hy, van Kei-
„ zeruERo, gebannen was. arethas, Bis-
„ fchop van Cefarea in Cappadocla, die , vol„ gecs de gedachten van veelen , in de Vilde „ Eeuw geleevt heeft, getuigt, in zijne uitleg. „ ging der Openbaering, met uitdrukkelyke woor„ den, dat dit Boek gefchreeven zy, voor de ver„ woesting van Jerufalem , door de Romeinen.
» Ja het geene nog verder gaet, andreas,
„ Aertsbisfchop van Cefaréa in Cappadocia , die, „ voor arethas, inde Vde Eeuw , bloeide, en „ uit wiens uitlegging , over de Openbaering, „ arethas de zijne, ten grootften deele, ge„ trokken heeft, fchrijvt, over den VIden en „ Vilden zeegel, „ „ dat zommigen dit ver„ „ kiaeren, van Jerufaiem, onder vespasia» uNus, in het geene de Jooden , door de Ro„ ,,'meinen, geleeden hebben," " ïm Deefe vros-
XXVI. deel.



xcii INLEIDING tot de
„ gere fchrijvtijd van de openbaering wordt „ bevestigd, door eenen ongenoemden Griek. ■ , fchen Schrijver , uit de boekerij van Coislin,— „ deefe bepaelt, den fchrijvtijd van dit prophee„ tisch boek, volgens montfaucons aentee„ kening, tot het 32de jaer na christus he„ melvaert, en, dewijl dit in het 33lte jaer na „ christus geboorte inviel, by gevolge tot het „jaer 65 na christus geboorte, zijnde het
„ XII van nero. Dit blijkt wijders, uit
„ het geval van den Christen jongeling, die af„ gevallen, en het hoofd eener bende Struikroo„ vers geworden, eenigen tijd, na dat de Apos„ tel, uit Patmos, te Ephefen, was te rug gekoomen, „ door hem opgezocht en behouden werdt, met „ zo veel leevendigheid, yver, en lichaemskrachten f dat men die, in eenen man, van by „ de honderd jaeren, natuurlijker wijs, niet Hel„ len kan, maer wel in iemand, die, tusfchen „ de zestig en zeeventig jaeren , oud is. —eusebius fchijnt, van zijn voorgaend gevoelen , dat hy , in zijne Chronijk, en Kerkelijke „ Gefchiedenisfen.had&e.afgegaen te zijn, en joan-: ,', nes ballingfchap , in zijn Euangeliesch betoog f ., een laeter werk, onder nero, geplaetst te heb-
.' ben. Wijders fchijnen de propheatïfche
gezichten, Openb. I: 12, 13. IV: 1-1. VIII: ,1-5. XI: 1, s, niet duister te toonen, dat .[ dit boek gefchreeven zy, toen de Stad Jerufa-
„ lem



OPENBAERING van JOANNES. xcm
„ Iem en de Tempel, benevens den ouden Gods„ dienst, nog in vveezen waeren ; en het oor„ deel, over het Joodendom, wordt, als haest „ koomende, bedreigd , Openb. I: 3, 7. —„ Ook worden de mededienstknechten en propheeten, „ aen welke de Heiland de dingen, die in dit boek „ voorfpeld worden , getoont heeft, hier be„ fchouwd, als nog in leeven zijnde, Openb. I: 1.
„ XIX: 10; XXII: 9. Dit propheetiesch Boek
„ eindelyk was 'er al, voor petrus IIden Briev, „ volgens Hoofdft.. I: 19, verg. Openb. XXII: „ 19. Ja, op de openbaering van jezus „ christus, als den grooten Koning en Rech„ ter der Kerke, welke begon, in dat doorluch„ tig tijdpunt van het jaer 66, toen Hy met de „ wolken kwam, en alle oog Hem zag, ook die Hem „ doorjlooken hadden, en alle ge [lachten (of Xü ftamj, men) der aerde over Hem rouw bedreeven, volgens „ Openb. I: x, 7, fchijnt petrus te zindoe„ len , in zijnen lte Briev , Hoofdft. I: 7 i3 „ V: 1.»
Dan , blijkens het beflisfend getuigenis der vroegfbe Kerkvaderen , het welk wy hebben bygebracht, kan de openbaering, niet vroeger, dan onder Keizer domitianus, aen den Apostel, op het eiland Patmos, gegeeven zijn; en de bewijfen van den Heer schutte, zo wel als die van den Ridder newton, meenen, wy ge. noegzaem te zullen oplosfen. XXVI. deel.



xciv
INLEIDING tot de
3. Het derde zoort van Uitlleggers fielt het fchrijven der openbaering, voorden Joodfchen oorlog, zonder te bepaelen, of joannes dezelve, onder claudius, dan onder nero, gezien hebbe. „ Mier de billijkheid verëischt, „ uit hoofde der gewichtige tegenwerpingen, „ welke het bykans onmoogelyk maeken, om ze „ onder claudius te zetten, dat men lievst aen „ nero denkt: wanneer de woorden van eenen „ getuige twee verklaeringen kunnen hebben, zo „ moet men toch doorgaends die geene verkiefen, „ dewelke den getuige niets, dat onwaerfchijnlyk „ is, laet zeggen." (c)
Op dit gevoelen pasfe men toe het geene wy, omrent het tweede begrip , hebben aengemerkt, en de piaets van irenjeus, op welken men zich beroept, zullen wy, in het vervolg ter toetfe brengen.
1. De twee laestfte gevoelens, die de verbanning van joannes naer Patmos, eerst onder de Keizeren trajanus of hadrianus, plaetfen, zullen weinig voortlanders vinden. 'Er is geen ander getuige voor, dan dorotheus, die, in het begin der IVdeEeuw, bloeide, en het is nog twijfelachtig, of hy tkajanus, dan hadria-, NUs, genoemt hebbe (d).
71 Wy
(c) MICHAÊLIS 1. C. p. 1035, I03Ö. (l<) MICHAëLIS 1. C. p. 104$.



OPENBAERING van JOANNES. Xcv
fl. Wy houden ons dacröm, aen de meest gewoone meening, dat Apostel joannes, onder den Keizer domitianus , naer Patmos , gebannen, en aldaer, met de propheetifche gezichten, welke, in dit Boek, befchreeven zijn, verwaerdigd
zy. Eerst zullen wy de bewijfen aenvoeren,
welke deefe meening, onder erachtens, volkoomen bevestigen, om dan , op de gemelde en naedere tegenwerpingen , welke eenigen fchijn hebben , te antwoorden.
A. Ten betooge, dat joannes, onder Keizer domitianus, naer Patmos, verbannen zy, en aldaer de openbaering gezien hebben, beroe-, pen wy ons:
A. Op het uitdrukkelyk getuigenis der vroegffce Kerkvaderen, die, lang voor den gemelden epjphanius, gebloeit hebben. *. Het getuigenis vaniREN*us, die nog met polycarpus, eenen Leerling van joannes den Apostel, gemeenzaem verkeert heeft, is allerduidelykst (e). eusebius beroept zich, op dit getuigenis, en haelt het zelve aen , in diervoege (ƒ ): „ in deefe vervolging (onder „ domitianus . naemenlyk) verhaelt men, „ dat de Apostel en Eirangelist joannes, die, „ ter deefer tijd, nog in keven was, naer
(e) Adv. HoreJ. 1. V. c. 30. (ƒ) Hist. Eed. 1. III. c. 1%,
XXVI. DESi.'
XCV



kcyi INLEIDING tot de
„ het eiland Patmos. verbannen werdt, oïri „ het getuigenis, het welk hy, aen het God„ delyk Woord gav; irenjeus fchrijvende, „ van het getal, het welk den naem van den „ Antichrist uitmaekt, en waer van melding „ is, in de Openbaering, welke aen joan„ nes wordt toegefchreeven, zegt van joan„ nes, in zijn vijfde boek, tegen de ket„ terijen: „ „ wanneer die naem, ter deefer „ „ tijd, openlyk moest bekend gemaekt „ „ worden , zou hy , die de Openbaering „ „ gezien heeft, denzelven duidelijkgenoemt „ „ hebben: want het is geen lange tijd ge. „ „ leeden, dat hy gezien is, maer bykans „ „ nog in onfen kevtijd, op het einde der „ „ regeering van domitianus " "
In deefe aengehaelde piaets, zegtiREN#us9 rond uit, dat de Apostel joannes de openbaering, nog bykans in zijnen leevtijd, in het laetts der regeering van domitianus, gezien hebbe. Evenwel heeft men
'er uitzonderingen teegen weeten uit te denken.
De oordeelkundige wetstein, welke het Griekfche woord etapén, is gezien , niet op de openbaering, maer op joannes zeiven, betreklijk maekt, zo dat de zin zijn zoude: want het is geen lange tijd geleeden, dat hy, naemenlyk joannes zelvs gezien is
enz,



OPENBAERING van JOANNES. xcm
enz. (g). Het is wa?r, joannes leevde
nog, en is gezien, op het einde der regeering van domitianus; maer hoe zou deefe aenmerking te pas kunnen koomen ? De Apostel leevde nog, na dat de regeering van den gemelden Keizer geëindigd was. nerva, de opvolger van dien Vorst, gav aen den geenen, die, onder domitianus gebannen waeren, de vryheid, om, tot hunne woonplaetfen, te rug te keeren (/;). Ingevolge van deefe vergunning, keerde ook joannes weeder, naer Ephefen. Na dien tijd, heeft de Apostel, nog drie jaeren, geleevt; eusebius fielt zijnen dood, onder de regeering van trajanus (;), en wel op het derde jaer van dien Keizer, het ioifte der gewoone telling (k), Had derhalven irenjeus al-
leenlyk dit willen zeggen, dat 'er flechts een korte tijd, na den dood van den Apostel, verloopen waere, zou hy zeekerlyk gefchreeven hebben : het is geen langen tijd geleeden, dat H"ï gezien is, maer bykans nog in onfen leev» tijd, in het derde jaer van trajanus. —— Hier kootnt nog by, dat het woord zien , even te vooren, van het ontvangen der Open-
(g) wetsteïn N. T. Turn. II. p. 74<5. (A) eusebius Hijl. Eccl. 1. III. c. 20. (i) 1. c. 1. II. c. 39. 1. III. c. 20. (*) In Chron.
XXVI, deel. [G]



xcvai INLEIDING tot de
baering, gebruikt is, wu mi njv AirsicaAuiJw suf»
Van nog minder gewicht is de uitzondering van den Heer hardekberg, by michaclis aengehaeld (/), dat de openbaering, door iren/eus, wordt gezegd gezien te zijn, niet voor zo verre zy, aen den Apostel, vertoond, maer door hem, in dit Boek, befchreeven, uitgegeeven en bekend geworden is. Elk voelt het gedrongene en onnatuurlyke van deefe opvatting zo duideljk, dat zy geene naedere wederlegging noodig hebbe. |3. eusebius bevestigt de zaek, niet alleen in de aengehaelde piaets, alwaer hy zich, op ireïueus, beroept, maer hy bepaelt ook de verbanning van den Apostel, naer het eiland latmos, tot de vervolging, welke de Keizer domitianus heeft aengericht. „ Als do„ mitianus, zegt hy (in), na eene regee„ ring van 15 jaeren, door nerva , in de „ heerfchappy werdt opgevolgd, befloot de ,, Romein fche Raed , alle eer bewijfen , aen „ domitianus, te beneemen , en dat een „ ieder, die ten onrechte door hem, uit zijne „ huifen , of bezittingen , verdreeven was, „ daer in zoude herfteld worden. Dit ver-
» hae-
(Z) 1. c. p. 1042.
(m) I. c. I. III. c. 20.



OPENBAERING van JOANNES. xcix
haelen de Schrijvers, die de zaeken van dien „ tijd befchreeven hebben. Toen was het „ dan cok, gelijk eene oude overleevering ,> onder ons bevestigt, dat de Apostel joan„ nes, uit zijn ballingfchap van het eiland, „ te rug keerde, en weder zijn verblijv nam, „ binnen Ephefen"
joannes nu ontving zijne openbaering, op het eiland Patmos, volgens zijn eigen bericht, Kap. I: 9. Maer derwaerds is hy, vol-1 genseusebius, onder domitianus gebannen, en van daer, onder nerva, naer Ephefen, wedergekeerd. eusebius verhaelt
dit ftellig, als eene zaek, welke, in zijnen tijd, algemeen bekend was, en hy beroept zich, zo op het getuigenis van Schrijveren, die op den gemelden tijd, gebloeit hebben, als op eene oude overleevering, welke, aen geene
twijffcling, onderworpen was. Hieruit
blijkt teevens, dat het booven (») aengehaelde getuigenis van epiphanius, die, omtrent eene halve eeuw na eusebius, gefchreeven heeft, geene opmerking verdiene.
eusebius beroept zich nog eens, op de aengehaelde platts van iren^us (ö), ten blijke, dat de zaek, in dien tijd, by niemand,
(n) Pag. Lxxxvri. («) 1. c. 1. V. c. 8.
XXVI. DEiL, [Gï]



c INLEIDING tot db
in bedenking kwaeme; en, in zijne Kronijk (p), brengt hy de verbanning van joannes, naer het eiland Patmos, tot het veertiende jaer van domitianus, wanneer dees, voor de zeeventiende mad, neevecs flavius clemens te Rome Burgemeester was , fchrijvende: „ domitiamüs richtte, na nero, de tweede „ vervolging, teegen de Christenen, aen ; en, „ onder hem, werdt joannes, naer Patmos, „ gebannen, daer hy de openbaering zag, „ gelijk iren/eus verhaclt." y. hieronymus bepaelt ook de gemelde verbanning van den Apostel, tot het veertiende jaer van Keizer domitianus, of het jaer gó van onfe gewoone telling (q). B. Behalven het ontwijffelbaer getuigenis der Kerkvaderen, leevert het Boek der openbaering zelvs, vooral in dezeeven Brieven, inwendige kenmerken cp, welke ons genoegzaem overtuigen, dat het zelve, niet voor het laetst der eerfte Eeuw, kunne gefchreeven zijn (r).
c. De Apostel fchreev, op 's Heilands bevel, aen de zeeven Kerken van het Voorburgemees' terlyk Afin, te Ephefen, Smyrnen, Pergamus,
Thy
(p) Ad annum p5.
(g) Ds Script. Eccl. C. 10.
(r) basis age groot Wweldhk TaftrseL p. 83—



OPENBAERING van JOANNES. ct
Thyatiren, Sardis, Philadelphia en Laodicea,evcn zo veele «fzonderlyke Brieven, Kap, II, III. gevolgelyk waeren die Gemeenten, toen ter tijd, r^-eds geplant. Daer te booven waeren zy aenmerkelyk onaert. Ma.t dit had nog geene plaet?, onder claudius of nero, — Bepaelen wy ons by de eerfte te Ephefen.
D^efe Gemeente is, door paulus den Apostel, gefticht; gelijk uitvoerig verhaeld wo dt, in de Handelingen der Apostelen, Kap. XIX. Hy kwam, binnen Ephefen, in het jaer , en bracht 'er drie jaeren door, Mand XX; 31, tot het jaer 54. Toen hy de Opzieners van die Gemeente by zich ontboodt te Metilenen, om van hen affcheid te neemen , in het jaer .55 had hy nog niets te berispen; alleenlyk waerIchouwde hy, tegen toekoomende verleiders, Hand. XX: 29, 30. Maer toen Apostel joan nes fchreev, aen den Engel der Gemeente van Ephefen, was zy reeds aenmerkelyk verbasterd , zo dat hy harre eerfte lievde veriaeten
hadde, Openb. II: 4 ■ Hoe is dit nu be*
ftaenbacr, met de voorönderftelling, dat de openbaering reeds, in het i2de jaer van nero, het van de gewoone telling, gefchreeven zy? Zou eene Gemeente, welke, door paulus zeiven geplant wjs, en in welke hy zelvs , drie jaeren achter één, gearbeidt had, niet ophouJende eenen iegelyk, met traenen,
XXVI. deel. [G 3J



en INLEIDING tot de
tevermaenen, Hand. XX: 31, binnen den omloop van 10 jaeren, zodaenig verbasterd zijn, dat zy deefe beftraffing en waerfchouwing van den Heiland noodig hadde: gedenk dan , van waer gy uitgevallen zij:, en bekeer u, en doet de eerfte werken, en, zo niet, ik zal u haestelyk bykoomen, en uwen kandelatr van zijne piaets weeren, indien gy u niet hekeat, Openb. II: 5.
Wanneer men het gewoone begrip aenneerat, dat joannes, eerst op het einde der eerfte Eeuw , onder Kei2er domitianus, naer Patmos, verbannen zy, en van daer de gemelde Brieven gefchreeven hebbe, laet het zich zeer wel begrijpen, dat eene bloeiende Gemeente,na verloop van ongeveer eene halve Ekuw , grootelyks verbasterd waere, vooral na dat de verleiders, tegen welke paulus gewaerfchouwt had,Hand. XX: 29,30,hunne hoogst verdervelyke beginfelen verfpreidt hadden.
0. Toen Apostel joannes zijne Brieven fchreev, aen de gemelde Kerken van het Lydiesch Afia, waeren de dwaelingen der Nicolaiten en Gnostieken reeds verfpreid, Kap. II: 6, 14, ij, 20, 24. Maer deefe verleiders hebben , eerst in laeteren tijd, de Gemeenten verdorven.
paulus fpreekt reeds, van deefe dwaelgeesten, 1 Tim. I: 4. IV: 7. Apostel peiuus zag, reeds in zijnen tijd, de beginfelen der
hoogst



OPENBAERING van JOANNES. OW
hoogstverdervelyke woelingen van deefe valfche Leeraeren j evenwel zy woelden nog maer, in het verborgene. Hy voorfpelde, in zijnen tweeden Briev, welke hy, volgens den Heer schutte (j), in het jaer 67 , gefchreeven heeft, dat die verleiders, na zijnen dood, openlyk zouden te voorfchijn treeden , en niets onbeproevd laeten , om hunne zeedenverwoestende wanbegrippen allerweegen te verfpreiden. Hy zegt niet, dat zy reeds opgeftaen waeren, maer dat zy koomen zouden, 2 Petr. II: 1 , en wel in het laetst der daegen, dat is, in het vervolg, 2 Petr. Hf: 3.
Voorfpelde nu Apostel petrus, in het jaer 67, dat de openbaere woelingen der Gnostieken , eerst in het vervolg, eenen aenvang neemen zouden , hoe zouden dan de Brieven van den Apostel joannes, aen de Afiatifche Kerken , in welke de verdervelyke invloed van die dwaelgeesten reeds kenbaer was, in het jaer 65 kunnen gefchreeven zijn ?
Apostel joannes, die ongemeen lang geleevt heeft, zag deefe valfche Propheeten , werkelyk beezig, om hunne verdervelyke wanbegrippen allerweegen te verfpreiden, I Joh. II: 18, 19, 22, 23. IV: 1. Het laet zich daerom , volgens het gewoone begrip,
O) 1. c III Deel. p. 148.
XXVI. d£el. [G 4]



civ INLEIDING tot de
dat joannes, in den laetften tijd van do mi* ti anus, naer Patmos verbannen zy, zeer natuurlyk begrijpen , dat hy , in de gemelde Brieven, van den hoogstverdervelyken invloed der Gnostieken , op die Gemeenten, melding raaeke (t).
y, joannes de Apostel , fchreev die zeeven Brieven, op eenen tijd, wanneer de gemelde Gemeenten, aen vervolgingen, waeren blootgefteld, (verg. Kap. II; 2,9, 13. III: iq.) — Dit wijst ons, naer de vervolging, onder den Keizer domitianus: want de eerfte, welke nero had aengericht , bepaelde zich meer, tot Rome zelve, dan tot de buitenlandfche wingewesten (u).
è. Eindelyk het geene joannes den Apostel is overgekooinen, kenmeikt ook de vervolging onder domitianus. Hy woedde, tegen de Christenen, niet zo zeer met doodftraffen, als wel met ballingfchappen en verbeurdverklaeringen (y). Wat wonder dan, dat joannes, fchoon het hoofd der Christenen , niet gedood, maer ilech.s gebannen wierdt ?
Wy befluiten, uit al het geene wy tot dus verre beredeneert hebben, dat Apostel joannes,
(S) VITRINGA 1. C. p. 12. («) VITRINGA 1. C- p. 13,
(v) pobwellus. Disfert. Cyprian. disf. xi. <j. 15-^



OPENBAERING van JOANNES. c»
nes , op het laetst der regeering van Keizer domitianus, verbannen, en aldaer verwaerdigd zy , met de Propheetifche gezichten, welke hy, in dit Boek, befchreeveri heeft. B. Evenwel, om alle twijffeling wech te neemen , zullen wy de meest fchijnbaere teegenwerpingen kortelyk beantwoorden. De voornaemfttn zijn die van den Ridder newton, welke de. Heer schutte, in de boven aengehaelde piaets (w), meerendeels heeft overgenoomen. A. Tü eerfte is ontleend, uit de Syrifche Overzetting, welke, aen het hoofd der openbaering, dit opfchrivt heeft: de Openbaering, aen joannes den Euangelist, gefchied, op het eiland Patmos, naer het welk hy, van Keizer nero, gebannen was. —— In de Pefchito , hebben wy gezien (js), kon de openbaering, als in laeteren tijd , gefchreeven , niet voorkoomen. De beroemde ephraem, en de Manicheen voor hem , bedienden zich , van eene andere Syri» fche Overzetting (y). — Zo nu dit opfchrivt, uit de laetstgemelae Syrifche vertaeling , genoomen is, zou het een getuige zijn van de III of IVde Eeuw, en derhalven , teegen dat van iren/eus, die, kort na den Apostel zeiven, gebloeit heeft, geenszins kunnen op wee-
(w) Pag. 90. enz, ( x) Boven p. 76. (y) Boven p. 77.
XXVI. deel. £G 5]



étt INLEIDING tot de
gen. Maer is die tijtel een ftuk van de hetere, zogenaemde Philoxeniaenfche, Overzetting, dan heeft dezelve nog ongelyk minder gewicht; naerdien die vertaeling, op aenraeding van philoxenus, eerst in het begin der VIde Eeuw, vervaerdigd is (2). B. Men beroept zich verder, op arethas en
andreas. De eerfte, Bisfchop vaa Ces-
farea in Cappadocicn, „ zegt de Heer schutte (ö) , „ die, volgens de gedachten van veelen, in de „ VIde Eeuw geleevt heeft, getuigt, in zijne „ Uitlegging der Openbaering, met uitdrukkelyke „ woorden, dat dit Boek gefchreeven zy , voor ,, de verwoesting van Jerufalem, door de Ro„ meinen." Wijders haelt hy anoreas aen, Aertsbisfchop van Cafarea in Cappadocia, die, in de Vde Eeuw, bloeide, en, over het zesde en zeevende zeegel, fchreev , „ dat zommigen dit „ verklaeren van Jerufalem, onder vespasia„ nus, en het geene de Jooden, door de Ro„ meinen, geleeden hebben" (Jb).
Maer beide deefe getuigenisfen, uit de V en VIde Eeuw zijn te jong, om in aenmèrking te
koomen. andreas zegt wel, dat zommigen
het zesde en zeevende zeegel, van Jtrufalems verwoesting, verklaerden, maer hy zelvs keurt
tee-
(2) MicHAëus 1. c. 1 Deel. p. 700. (a) I. c. p. 377, 378. {b) Ibidem p. 378.



OPENBAERING van JOANNES, cvir
teevens deefe verklaering af, en zoekt de vervulling, by de koomst van den Antichris! (;).
Dan wie waeren deefe zommigen? de Ridder miCHAè'Lis bracht de gisfing ter baen, dat andreas dit bericht mogt genoomen hebben, uit hippol-ïtüs, die, op het einde der 11^ Eeuw, leevde , en als dan zou het zeer oud zijn (d). Maer 'er is geen fchijnbaere grond, voor die gisfing; andreas fchijnt veel eer Schrijvers, onder zijne tijdgenooten, te bedoelen, daer hy zich, in den tegenwoordigen tijd, uitdrukt.
C. De ongenoemde Schrijver, uit de Boekery van Coislin, die, in eene voorreeden, voor de Openbaering , den fchrijvtijd van dit Propheetksch Boek bepaeit, tot het jaer 65 na christus geboorte, is my geheel onbekend. ,
Het zal 'er maer op aenkoomen , wanneer hy gebloeit heeft. Hier omtrent geevt de Heer schutte geen bericht. Zo hy niet, tot de tweede, of uiterlyk de derde Eeuw behoort, verdient hy zeer weinig opmerking.
D. De Gefchiedenis, door eusebius geboekt (e), van eenen zeekeren jongeling , die, van het Christendom afgevallen, en het hoofd van eene bende Itruikroovers geworden was, welken Joannes, om hem te recht te brengen, iou
(O MicHAëns L c. p. 1030. in de Noot.
(.d) J. c. p. 1039.
(O Bijl. Eccl. 1. fll. c. 23.
XX vl. dlll.



ctiii INLEIDING TOT DE
nagezet hebben; deefe gefchiedenis riekt allerduidelykst, naer een verdichtfel. In dat verhacl toch, worden den Apostel woorden in den mond gelegd, welke ten eenemael onvoegzaetn zijn. —- c l e m e n s van Alexandrien, uit welken eusebius de zaek heeft overgenoomen, zegt weJ, dat het geen verdichtfel zy. Maer hy fchijnt niets meer te willen zeggen, dan dat alles geen verdichtfel zy. Althans wy , voor ons, zouden meenen, dat de zaek zelve, de bekeering van den jongeling, hebbe piaets gehad, maer dat zy, met veele verdichte omllandigheeden, zy opgecierd (f). , E, Schoon eusebius, zegt men wijders, iren<eus volge, in zijne Kronijk en Kcrhlyke Ge> fchiedenisfen, voegt hy evenwel, in zijn Euangeliesch. betoog, de baüingfchap van joannes, mee den marteldood van petrus en paulus, te zaemen {g) ; maer petrus en p au lus hebben den marteldood ondergaen, niet onder domitianus, maer onder nero; derhalven is cok joan is es, onder nero, naer Patmos, verbannen.
Maer, offchoon eusebius de ballingfchap van joannes, met den marteldood van petrus en paulus, zaemenvoege, zegt hy niet, dat het
een
(ƒ) XX Deel Inleiding, p. xxv—xxvxu. [g) Demtmftr. Euangel. 1. JJI. c. 5,



OPENBAERING van JOANNES. cis
een en ander gelijktijdig, onder nero, Zy voorgevallcn,
F. Verder beroept men zich, op ettelyke fpreekwijfen, in de openbaering, welke voorönderitellen zouden , dat Jerufalem en de Tempïd, wanneer zy gefchreeven werdt, nog in weezen waeren. — Wy erkennen, dat hier en daer, op Jerufalem, vooral op den Tempel en den altaer , gezinfpeeld worde; maer daer uit vloeit geenszins voort, dat dit Boek, voor de verwoesting van Stad en Tempel, gefchreeven zy. Hoe gemeenzaem is het, beelden en fpreekwijfen te ontkenen, van zaeken, welke te vooren hebben piaets gehad ?
G. Het oordeel, over het Joodendom, wordt, alshaest koomende, bedreigd, Openb. I: 3,7. Maer dit oordeel is geenszins de verwoesting
van Stad en Tempel. De Uitgeevers van
dit Boek zeggen , Kap. I; 3, dat de tijd, op welken deefe voorzeggingen naemenlyk zouden beginnen vervuld te worden . naby en kort op hancten waere; maer het meerder deel der voorfpelde zaeken zou eerst daer na gefchieden, (verg. Kap. I: tg. IV: 1.) — Kap. I; 7. fielt de Apostel de hoofdfom der ganfche openbaering voor, zijnde eene befchrijving van de fchroomelyke oordeelen, welke de verheerlykte Middelaer, over de vyanden van zijn Koning, rijk, zoude uitoefenen, en waer van hy ter-
XXVI. deel.



cx INLEIDING tot de
lang een begin maeken zoude, ook met opzicht tot de hardnekkige Jooden , by zonder onder den Keizer hadrianus. H. Door de mededienstknechten en Propheeten, aen welke de Heiland de dingen, welke in dit Boek voorfpeld worden, getoont heeft, Kap. I: i. XIX: 10. XXII: 9; door deefe mededienstknechten, die van deefe dingen gepropheteert hebben, verfiaet de Heer schutte (h), de Apostelen petrus en paulus, en befluit'er uit, dat de openbaering, voor den marteldood van die beide Apostelen, moet gefchreeven zijn.
Dan de voorönderftelling is ongegrond. •
Door de dienstknechten , van welke Kap. I: 1. gefprooken wordt, bedoelen de Opzieners der Ephefifche Gemeente zich zelve, als aen welken dit Boek het eerst was ter hand gefield. — Kap. XIX: 10. wordt een Engel fpreekende ingevoerd, die de eer der aenbidding van de hand wees, om dat hy Hechts een mede-dienstknecht was van den Apostel, voor zo verre hy, offchoon een weezen van hoogeren rang, ook aen den Verlosfer dienstbaer was. —— De broeders van joannes, de Propheeten, Kap. XXII: 9. zijn zulken, onder de Christenen, die , toen nog , met buitengewoone gaeven , verwaerdigd werden. ■£ (fc) 1, c. p. 382.



OPENBAERING van JOANNES. cxi
1. Wijders meent de Heer schutte, dat Apostel petrus, in zijne Brieven, op de openbaering, gezinfpeelt hebbe, en befluit 'er uit, dat de openbaering, voor die gemelde Brieven , moet gefchreeven zijn (i). Byzonder zou petrus, in zynen eerften Briev, Kap. I: 7, 13. V: 1, zindoelen , op Openb. I: i, 7-
Deefe tegenwerping heeft de Ridder newton uitvoeriger voorgedraegen, meenende, dat'er, in verfcheidene plaeüën van petrus Brieven, en zelvs in dien aen de Hebreeuwen, op de openbaering, gezinfpeeld worüe. Hier toebrengt hy de benaeming der Openbaering van jesus christus, 1 Petr. I: 7, 13. iy: 13, V: 1 het bloed mb christus, ah een Lam, voor de grondlegging der waereld, voorgekend, Ot tnb. Xill: 8, het geestclyk gebouw, Openb. XXI het Koning-
lyk Priesterdom, Ope;;b. I: 6. V: 10 enz.
Maer aile deefe en dergelyke uitdrukkingen hebben of eene andere beteekenis, dan die in de openbaering, of zy zijn, uit de Schrivten der Propheeien, ontleend (k). — Althans Apostel petrus bedoelt, wanneer hy fpreekt van jesus Openbaering, geheel iets anders, dan
(»";) l c. p. 381.
(k) woLFius Curce Fhil. J. c. p. 308 — XXVI. DKtL.



cxn INLEIDING tot Dg
de gezichten, welke, aen joannes, ver* toond zijn.
K. Eindelyk ontleent de Ridder newton nog eene tegenwerping, uit de verdichte Openbaeringen van petrus , en anderen , tot welke men, uit joannes openbaering, aenleiding genoomen heeft, en befluit 'er uit, dat derhalven de openbaering van joannes vroeger moet gefchreeven zijn , dan die verdichte Openbaeringen, ■■ „ Gelijk de ApO' „ crijpke Evangeliën , zegt hy , de Apocrijphe ,, Handelingen, en de Apocrijphe Brieyen, by ge„ legenheid der Boeken, die zodaenige tijtels, „ naer waerheid, draegen, ontftaen zijn; ge„ lijk ook het fchrijven van verdichte Open„ baeringen, en derzelver uitventing, onder de „ naemen van Apostelen en Propheeten, voor„ onderdek, dat 'er zodaenig eene, waerlyk „ Apostoiifche, by de Christenen der vroegfte „ Kerk, in achting geweest zy; zo zal ook „ deefe echte openbaering van joannes, „ met recht, gehouden worden, voor vroeger „ gefchreeven, op dat het blijke, hoe het by gekoomen zy, dat 'er, reeds ten tijde der „ Apostelen, zo veele andere Openbaeringen, „ op naem van petrus, paulus, thomas, „ en anderen, die, voor joannes geftorven „ waeren , valfchelyk zijn uitgegeeven. ca„ jus, een tijdgenoot van tertullianus,



OPENBAERING van JOANNES. cxm
"„ bericht ons, by eusebius (/), dat cerini, thus zijne Openbaeringen. als waeren zy van ,, eenen grooten Apostel, gefchreeven hebbe, „ ——- zo dat zijne Openbaering, in naervul„ ging van die van joannes, gefchreeven „ waere. Maer nu heeft cerinthus, opdien „ tijd, geleevt, dat hy zich, tegen de Apos„ telen, voor het eerfte jaer van Keizer clau„ dius, dat is 26 jaeren, voor den dood van „nero, te J.?rufalem hebbe kunnen verzet„ ten, en voor joannes geftorven zy."
Deefe tegenwerping heeft , in den eerften opflag, vry wat fchijn,; dan, met dit alles,
kan zy volkoomen wederlegd worden. .*
eusebius, fpreekende van de onechte Schrivten , telt daer onder ook de Openbaering van petrus (m). Op eene andere piaets, brengt hy dezelve, tot de verdichte en ondergefchoovene ftukken, zeggende (V): „ wat petrus „ betreft; een Briev van hem, die de eerfte
ti genoemd wordt, is alom erkend. Maer
„ de Handelingen, welke zijnen naem draegen, „ en het Euangelie en zijne Prediking, en de „ Openbaering, welke naer hem genoemd wor„ den, weeten wy , dat in het geheel niet,'
CO Hifi. Eccl. 1. III. c. 28. Cm) Bi ft. Eed. 1. III. c. 25. (n) 1. c. I. UI. c. 3.
XXVI. PEEL. [H]



cxi?
INLEIDING tot db
„ onder de algemeen erkende Heilige Schriv„ ten, zijn overgeleeverd ; zelvs heeft noch „ eenig Kerkelyk Schrijver der yoorige tijden , „ noch iemand van onfen tijd, uit dezelve ee„ nige getuigenisfen aengehaelt." —— Men mag'er een bewijs uit ontleenen, dat 'er eene, wa^rlyk Apostolifche, Openbaering, by de Christenen der vroegfte Kerk, in achting geweest zy. Ook fpreekt het van zelvs, dat de echte openbaering van joannes, vroeger gefchreeven zy dan de verdichte Openbaeringen, welke, op naem van petrus, of eenigen an« deren Apostel, zijn uitgegeeven. —— Maer hoe kan men 'er uit afleiden, dat de openb aering van joannes, reeds ten tijde van nero, gefchreeven zy ? Wanneer dit Boek, omtrent het begin der Iide Eeuw, te voorfchijn kwam, kan een bedrieger daer uit aenleiding genoomen hebben, om eene openbaering te verdichten, en, op den naem van petrus of eenigen anderen Apostel, onder te lleeken* Misfchien is het nog laeter gefchied; eusebius bepaelt niets, omtrent den tijd, op welken die gewaende Openbaeringen verzonnen zijn, en zegt alleenlyk , dat zy algemeen verworpen zijn.
De Openbaering van cerinthus koomt naeder. Ter wederlegging van deefen dwael-
geest, fchreev de Apostel joannes zijn Euan-
ge-



OPENBAERING van JOANNES. exv
gelie (o). De boven aengehaelde c a j u s (p ), zegt, dat cerinthus Openbaeringen, als waere zy van eenen groeten Apostel, hebbende het oog op joannes, gefchreeven hebbe. Hy heeft eenige verdichte Openbaeringen, in naervolging van die, welke joannes gefchreeven had, verzonnen , en , op naem van dien grooten Apostel, ondergeftooken. Hy heeft derhalven na joannes gefchreeven, en, indien hy, voor de vervolging, onder Keizer domitianus, geftorven is, moet de Apostel zeekerlyk zijne openbaering vroeger hebben opgefteld,' vermits'er nu, na nero, geene vervolging der Christenen heeft piaets gehad, moet joannes , onder dien Keizer , naer Patmos verbannen zijn, en aldaer zijne openbaering gezien hebben.
Alles hangt derhalven af, van den tijd, op weiken cerinthus geftorven is. ——■ Hy leevde, volgens de waerfchijnlykfte berichten, ten tijde der Apostelen (q). Ook fchijnt Joannfs heen, in perfoon, gekent te hebben. De overleevering, dat zy eikanderen in een badhuis ontmoet hebben (r) , is zeekerlyk, mee
(o) XX Deel. Inleiding, p. lxv. (P) Pag- LIX enz-
(j) tillemont Memoires Ecclef. Tom. II. p. *5> ZH\ (r; eusebius Hijï. Ecel. I. III. c. 28. 1. IV. C. ï£ XXVI. DEEL. iü 2]



INLEIDING tot dö
verdichtfelen , opgecierd (s) , maer, vermits zy van folycarpus oorfprongelyk was, mag men dit algemeene vastftellen , dat joannes deefen dwaelgeest gekent, en wel eens ontmoet hebbe.
Er is wel, die meenen, dat cerinthus, na den Apostel, in de Ilde Eeuw, gebloeit hebbe (t), en dan is het ligtelyk te begrijpen, dat hy Opeilaemgen verdicht, ën , op den naem
van joannes ondergefchooven hebbe. >
Dan hunne gronden fchijnen ons ten eenemael onvoldoende. De voornaemfte ia deefe , dat de meesten der Ouden, wanneer zy de Ketteren optellen, deefen cerinthus rangfchikken, achter carpocrates, die zeekerlyk, eerst in de llde Eeuw , gebloeit heeft; maer zo doende voorönderftelt men , zonder eenig bewijs , dat de Ouden, by het optellen der Ketteren, de orde van den tijd zorgvuldig hebben in acht genoomen , daer het in tegendeel genoeg bekend is, dat iren^us, tertullianus, en anderen de dwaelgeesten, zonder eenige orde, door eikanderen geplaetst hebben («).
Wy, voor ons, meenen de teegenwerping
te
(s) bayle Diïï. Hifi. Art. cerinthus let. C. (j) s. basnage Annal. Tom. II. p. 6— lampe 1. c. p. 182. (a) MosHEHa de rebus Chrisu ante constantinum- M.p. 198.



OPENBAERING van JOANNES. cxvn
te rroogen omkeeren, en daer uit, dat joannes zijn Euangelie, na de openbaering, tegen cerinthus, gefchreeven heeft, te befluiten, dat hy zo niet, eenen geruimen tijd, na den dood van joannes, althans na het uitgeeven der openbaering, geleevt hebbe, zo dat hy overvloedige geleegenheid had , om, in naervolging van joannes, Openbaeringen te verdichten, en dezelve, ter begunftiging van zijne vleeschgezinde denkbeelden , omtrent het duizendjaerig Rijk, op den naem van dien Apostel, listig uit te venten.
Wy meenen , uit al het beredeneerde, met volkoomene zeekerheid, te moogen opmaeken, dat Apo3tel joannes, by gelegenheid der vervolging, welke de Keizer domitianus, op het einde der eerfle Eeuw, heeft aengericht, naer het eiland Patmos, verbannen zy, en aldaer de Propheetifche gezichten, welke, in dit Boek, befchreeven zijn, ter dier tijd, gezien hebbe.
Meer byzonder zijn wy, voor ons, van oordeel, dat de Apostel deefe openbaering, voor zijn Euangelie, gefchreeven hebbe, gelijk wy reeds, in het voorbygaen, hebben te kennen gegeeven. Doorgaends meent men,
dat het Euangelie eer, dan de openbaering, zy opgefteld. De Hoog Leeraer eampe meent, dat het Euangelie, reeds voor de verwoesting XX VI. deel. [H 3]



cxviii INLEIDING tot öE
van Jerufalem, gefchreeven zy, en hy bepael? het, tot het jaer 3 a na 's Heilands hemelvaert (v). Maer, volgens het uitdrukkelyk getuigenis van iren^us en hieronymus, heeft de Apostel zijn Euangelie, in Jfia, gefchreeven, toen hy zich te Ephefen had neergezet; nu is hy eerst naer Jjia vertrokken , toen de verwoesting van Jerufalem kort op handen was; gevolgelyk kan hy, voor dien tijd, zijn Euangelie niet gefchreeven hebben. Ook zijn de bewijfen, welke de Heer lampe aenroert, van weinig of geen gewicht (w).
joannes heeft zijn Euangelie gefchreeven, toen hy zijne woonplaets, te Ephefen in Afw, genoomen had. De vraeg is nog overig , of dit gefchied zy, voor zijne verbanning naer Patmos, dan na dat hy van daer was wedergekeerd? Wy begrijpen het, op de laetfhe wijs, om redenen , elders breeder opgegeeven (»). Alleenlyk beroepen wy ons thans, op het 'getuigenis van epiphanius, dat de Apostel het Euangelie gefchreeven hebbe, „ in zijnen hoo„ gen ouderdom, toen hy meer dan 90 jaeren ,, bereikt had , na zijne te rug koomst uit Pat„ mes" (y).
Vol-
(v) 1. c. p. 156 163.
(w) XX Deel. Inleid, p. lui—lv.
(x) i. c. p. lv1i-—lx.
(y) heeref. li.



OPENBAERING van JOANNES. cm
Volgens het algemeen getuigenis der Oudvaderen , heeft joannes de Apostel geïeevt, tot de regeering van Keizer trajanus, zijnde geftorven, in het derde jaer van den gemelden Keizer , of het jaer 100 na de geboorte van Christus, volgens de gemeene reekening (z). Toen nerva aen de regeering gekoomen was, keerde hy van Patmos, naer Ephefen, te rug.
Dit gefchiedde, in het jaer gó. Nu is 'er
geen twijffel aen, of joannes had zijne openbaering reeds , op het eiland , gefchreeven. Maer het Euangelie ftelde hy eerst op, gelijk wy gezien hebben, na dat hy te Ephefen. uit
zijne ballingfchap, was te rug gekoomen. ,
Daer te booven is de benaeming van het woord, waer meede de Apostel zijn Euangelie begonnen heeft, vry duidelyk ontleend, uit het gezicht, het welk hy Openb. XIX: 13. heeft aengeteekent, gevolgelyk moet het Euangelie, na de openbaering, gefchreeven zijn (a).
De zeer geleerde schutte was ondertusfchen van een tegengefteld begrip, meenende dat het Euangelie van joannes gefchreeven zy, voor zijne verbanning naer het eiland Patmos, en het fchrijven van de openbaering. „ Dit is, (jchrijvt hy) dunkt my, meer dan
(2) IRENiEUS 1. C. I. III. c. 3. eusebius fa CHRON.
(a) vekema Hifi. Ecci. Tom. III. p. 290. XXVI. de£l. [H 4]



cxx INLEIDING tot dé
„ waerfchijnlyk, uit Openb. I: 2. vergel. me? „ vs. 9. Hy zegt daer, dat hy getuigt heeft hei, „ woord Gods,en het getuigenis van jesus chris„ tus, en al wat hy gezien heeft. Niemand „ kan, dunkt my, twijffelen, of de Schrijver, „ wanneer men hier meede zijnen ftijl vergelykt, in het begin van zijnen eerften Briev, „ verftaet, door het geene hy getuigt heeft, „ van het woord Gods, al wat hy gefchreeven „ heeft, van 's Vaders eeuwig Woord , en „ deszelvs afkomst uit den hemel; door het „ geene hy getuigt heeft, van jesus chris. „ tus getuigenist het veiflag, dat hy gegee„ ven heeft van de Leerreedenen , welke hy „ gehoort had, en waer van jesus chris„tus, nu in het vlec3ch verfcheenen, van „ zich zei ven getuigde; en eindelyk, door het ,, geene hy getuigde, van al wat hy gbzien „ had, het verhael, dat hy gedaen heeft, van „jesus wonderdaeden , in zijn leeven, by „ zijnen dood , en by zijne opftanding, ter be„ vestiging van zijne leer, gefchitd. Ik ftcl „ dan vast, dat joannes ons hier, als met den j, vinger , op zijn Euangelie wijst; dat het „ zelve dus, voor de openbaering, is in „ het licht gekcornen , en by gevolge ook, „ voor joannes verbanning, naer het eiland „ Fatmos" (Z>). Dan
(&) 1. c. p. 373, 374.



OPENBAERING van JOANNES. cxxi
Dan wie onfe uitlegging van de aengehaelde plaetfen Kap. I: 2, 9. vergelykt, zal gereedelyk erkennen, dat deefe geheele teegenwerping van zelvs verdwijne.
De Apostel zegt Kap. I: 9» dat hy , naer het eiland Patmos, verbannen was, om het woord Gods, en om het getuigenis van jesus christus. Hy bedoelt, door het woord Gods de preediking van het Euangelie, welke zeer dikwijls het woord, het woord Gods, en het woord des heeren genaemd werdt, Luc. I: 2. Hand. IV: 4. VI: z, 7. en XIII: 48, 49- Hèt getuigenis van}E&vs christus wijst ons meer byzonder, naer het geene de Apostel , omtrent den Verlosfer , zijne leer en daeden, openlyk getuigt had.
Deefe piaets hebben de Uitgeevers van dit Boek woordelyk overgenoomen, in het opfchrivt, het welk zy,voor het zelve, geplaetst hebben, Kap. I: 2, alleenlyk hebben zy 'er nog bygevoegt, en al wat hy gezien heeft: joannes, fchreeven zy , die het woord Gods betuigt heeft;, en het getuigenis van jesus christus, en alwat hy gezien heeft. De laetfte woorden, al waty hy gezien heeft, behelfen eene naedere verklaering van het voorige gezegde, het getuigenis, van
jesus christus. De Uitgeevers van.
dit Boek willen te kennen geeven, dat de Apostel alles, wat de Verlosfer geleert en verricht heeft, uit eigene ondervinding, openlyk ge» XXVI. beel. [H 5}



INLEIDING tot 91
preedikt hebbe, naerdien hy van dit alles oor en ooggetuige geweest was, (vergel. i Joh. I: i )
Wil iemand ondertusfchen, door het getuigenis van jesus christus Kap. I: 2, het Euangelie verftaen, het welk joannes befchreeven heeft; dan nog zal de gevolgtrekking, dat het Euangelie vroeger, dan de openbaering gefchreeven zy, geenszins doorgaen; nademael het Euangelie, offchoon laeter gefchreeven van den Apostel, door de Opzieners der Ephefifche Gemeente, reeds te vooren was uitgegeeven, eer zy de openbaering, aen de Kerk, mededeelden.
De zaek zal duidelyker worden, wanneer wy onfe gedachten gezegt hebben,
V. Over de uitgaeven vnn het Boek der openbaering.
joannes de Apostel zag de Propheetifche gezichten, welke, in dit Boek, befchreeven zijn, op het eiland Pat mos, werwaerds hy, in het laetst der r«geering van Keizer domitianus, verbannen was. Ook kan men 'er geenszins aen twijffelen, of hy zal deefe gezichten aenftonds, in een boek, gefchreeven hebben. Trouwens dit werdt hem, door den Heiland, aenftonds by het eerfte gezicht, uitdrukkelyk bevoolen , zeggende : het geene gy ziet, dat is, het geene gy aenftonds, in eene verruk-



OPENBAERING van JOANNES. cxxm
rukking van zinnen, verneemen zult j fchrijv dat in een boek, dat is, Hel het in gefchrivt, en zend het gefchrivt, aen de zeeven Gemeenten, welke in Afia\ ■zijn, naemenlyk te Ephefen, en te Smyrna* en te Pergamen, en te Thyatiren, en te Sardis, en te Philadelphia, en te Laodicea, Kap. I: n.
Ondertusfchen houde men wel in het oog, dat dit bevel van den Verlosfer, alleenlyk betrekkelyk zy, tot het eerfte gezicht, het welk Kap. I: 9— Jli: 22. befchreeven is , en niet tot de overige Openbaeringen, welks, in ck Boek, voorkoomen.
■ Naderhand kreeg hy eerst bevel, om ook de
volgende gezichten op te fchrijven, Kap. k 19: fchrijv het geene gy gezien helt, de luisterrijke vertoomng naemenlyk, in welke de Verlosfer hem, in eene verrukking van zinnen, verfcheenen was, Kap. I: 9-18; en het geene is, dat is, den toeftand der zeeven gemelde Gemeenten, zo als dezelve, in de zeeven Brieven, aen die Gemeenten, geteekend werdt, Kap. II, UI ', en het geene gefchieden zal, na deefen , dat is, de volgende gezicnien, in welke toekoomftige zaeken ftonden afgebeeld te worden, Kap. IV. en vervolgens.
Tusfchen deefe eerfte verrukking van zinnen,. en de volgende gezichten, iseenige tiji verloopen, offchoon dezelve niet langduurig fchijnt geweest
te zijn. Immers, tot de volgende gezichten,
overgaende, zegt de Apostel, na deefen, eenigen tijd na het eerfte gezicht, zag ik, en ziet eene deur,
XXVI. d£ei-,



igsxiv INLEIDING tot de
wat geopend in den hemel terflond werdt ik in den
geest, dat is, ik geraekte op nieuws, in eene verrukking van zinnen, Kap. IV: i, 2. - jn dien
tusfchentijd, zal joannes, volgens 's Heilands bevel, het eerfte gezicht befchreeven hebben. Of hy de volgende gezichten , van tijd tot tijd, dan in eens, na dat hy dezelve alle ontvangen had,' te boek geftelt hebbe, kunnen wy niet bepaelen! Het eerfte koomt ons het waerfchijnlykfte vooren denkelyk is 'er zo veel tijd, tusfchen de onder, fchddene verrukkingen van zinnen, verloopen, dat de Apostel gelegenheid hadde, om dezelve, van tijd tot tijd, in gefchrivt te ftellen.
Het geheele Boek ondertusfchen is, eerst na des Apostels dood, door de Opzieners der Gemeente van Ephefen, met byvoeging van het opfchrivt, Kap. I: 1-3, ten nutte der Kerke uitgegeeven. —, Even op dezelvde wijs, hebben ook quabratus, en andere Opzieners der Ephefifche Gemeente, het Euangelie van den Apostel, ten aigemeenen nutte, in het licht gegeeven , met byvoeging van een zeekp: flot, Joh. XXI; 24, 25. Deefe gefchiedkundige byzonderheid wordt, door het getuigenis van eusebius (e), bevestigd.
Er is wel, die meenen, dat het opfchrivt vaa het Boek der openbaering, Kap. I: 1-3, van den Apostel joannes zeiven, oorfprongelyk zy.
Dan
(O Hifi. Eccl. I. III. c. 37.



OPENBAERING van JOANNES. cxx^
Dan wy meenen, in onfe Uitbreidende Verklaering (d)t genoegzaem beweefen te hebben , dat de Opzie, ners der Gemeente van Ephefen, toen zy het Boek der openbaering uitgaeven, 'er het gemelde opfchrivt hebben voor geplaetst.
Op de gelegde gronden, Hellen wy drie onderfcheidene uitgaeven van dit Boek; de eerfte van de zeeven Brieven, welke de Heiland aen den Apostel, in het eerfte gezicht, woordelyk opgegeeven of gedicleert heeft; de andere van alle de gezichv ten te zaemen ; de derde van het ganfche Boek,> door de Opzieners der Ephefifche Gemeente,
x. Zo drae de Apostel het eerfte gezicht ontvangen had, het welk wy vinden Kap. I; p— m: 22, heeft hy het zelve, op 's Heilands uitdrukkelyken last, btfchreeven, (vergel. Kap. I: n,)ea dat gefchrivt, by de eerfte gelegenheid, verzonden , aen de zeeven Gemeenten, aen > welke de gemelde Brieven gericht waeren. —— Trouwens die Gemeenten, welke, aen het byzonder opzicht van den Apostel, toevertrouwd, en thans, door zijne verbanning naer Patmos, van zijne teegen-' woordigheid en raedgeevingen, verftooken waeren, hadden 'er zeer veel belang by, dat die Brieven , gefchikt, tot haere waerfchouwing, op-.
(d) Pag. 4, 5,
XXVI. deel.



txxvi INLEIDING tot de
wekking, en vertroosting , haer , zo fpoedig moogelyk, wierden ter hand gefield.
Ondertusfchen was het niet noodig , dat de Apostel zeeven afzonderlyke affchrivten mackte. De Steeden, van het Lydiesch Afia, in welke die Gemeenten gevonden werden, maekten als eenen kring uit j de drie eerfte laegen aen de zee, en de vier overige landwaerd in. Van Ephefen , ging men, over Smyma, naer Pergamus; dan Oost op, naer Thyatiren; vervolgens Zuid-Oost op, naer Sardis en Philadelphia; en eindelyk kwam rnen in Laodicea, het welk, digt aen Ephefen, geleegen
was. Wanneer de Apostel derhalven één
affchrivt van het oor/prongelyk opftel zondt, aeö de Opzieners der Ephtfifche Gemeente, konden 'er de overige, elk voor zich, ligtelyk ean affchrivt van neemen.
Deefe was derhalven de eerfte uitgaev der openbaering, maer zy behelsde alleenlyk het eerfte gezicht, by het welk de Heiland de gemelde Brieven den Apostel woordeiyk in de pen gegeeven, of gedicteert had.
a. De tweede Uitgaev behelsde het ganfche Boek. — De Apostel alle de volgende gezichten ontvangen hebbende, door weike hem getoond was het geene daer na, in volgende tijden, gefchieden moest, (vergel. Kap. IV: i,) fchreev dat alles, volgens feet geene hem de Heiland reeds k het eerfte



OfENBAERlNG van JOANNES. aksvtt
gezicht bevoolen had, (vergel. Kap. I: 19,) 20 als het hem, in de Proptieetifche gezichten, geheimzinnig gefchilderd was*
Aen dit opftel, gav hy, by de Uitgaeve, eene Brievsgewijfe gedaente. Het behelst, even als alle de Brieven der Apostelen, drie hoofddeelen: het opfchrivt, Kap. I: 4-8, den inhoud, Kap. h 9— XXII: 7, en het befluit, Kap. XXII: 8-16. Ook deefen Briev zondt joannes, aen de zeeven gemelde Gemeenten van het Voorhurgemeeslerlyk Afia, (vergel. Kap. I: 4.)
Deefe was de tweede uitgaev, by Welke de geheele openbaering, in handen der zee ven Gemeenten , gekoomen is. • Maer wanneer is deefe tweede uitgaev gefchied? Voor het naest zouden wy denken, na dat de Apostel, uit zijne ballingfchap , naer Ephefen was te rug gekeerd 5 voornaemenlyk om dat hy, van het eiland Patmos, als van eene voorige verblijvplaets, melding maekt, zeggende: ik joannes — was, of ben géweest, «ysKOfitj», in het eiland genaemd Pat mos enz., Kap. I: 9.
Eenigen tijd,'na zijne te rug koomst te Ephefen, zal dan de Apostel de geheele openbaering, welke hy, daedelyk na het ontvangen, had te boek geftelt, in de gedaente van eenen Briev, aen de zeeven meermaelen gemelde Gemeenten, ten haeren nutte, verzonden , of liever aen de Opzieneren der Ephefifche Gemeente, om dezelve XXVI- deel.



cixvm INLEIDING tot dë
Ook aen de overige te verzenden, ter hand geftelé
hebben. Deefe was de tweede nitgaev, by
welke de geheele openbaering in het licht kwam» 3. Maer de derde en laetfte uitgaev, ten algemeenen nutte der ganfche Christenheid , gefchiedde eerst, na den dood van den Apostel, door qua* dratus , en andere Opzieneren der Ephefifche Gemeente, die ook het Euangelie van den Apostel , met een aenhangfel, hebben uitgegeeven ^ (verge!. Joh. XXI: 24, 25.) (e).
Zy voegden 'er een nieuw opfchrivt by, behelfende eene befchrij ving, en eene fterke aenprijfmg, van dit Propheetiesch Boek, Kap. I: 1-3, als meede een aenhangfel, in het welk zy eene zeer zwaere bedreiging doen, aen zulken, die het onderneemen mogten, om dit Boek, door 'er iets toe of af te doen, te vervalfehen, Kap. XXI:: 17-21.
By dit nieuwe opfchrivt, verklaerden de Uitgeevers, dat de geheele Kerk van Ephefen de openbaering, vooreen echt gefchrivt van den Apostel joannes, hieldtj hetwelk, als zodaenig, van alle Christenen, moest erkend, en, ter bevoordering van hunne zaeligheid, naerftig onderzocht worden. Trouwens zy voorönder-
ftelden en verwachtten, dat dit Boek, in elk eene Gemeente, welke 'er zich een affchrivt van ver-
fchaf-
$?) Sowm XX Deel, p. 459—



OPENBAERING van JOANNES. cxxi»
fchaffen konde * met de andere Heilige Schrivten, door den daer toe aengeftelden psrfoon, in de Godsdienftïge byëenkoomften ^ openlyk zoude voorgeleefen, en, door de vergaederde meenigte, met aendacht en eerbied, gehoord worden, (vergel. Kap. i: 3.)
Denkelyk is deefe laetfte uirgaev gefchied, op uïtdrukkelyk bevel van den Apostel joannes, die den Opzieneren der Ephefifche Gemeente zal gelast hebben, om dit Boek, na zijnen dood, ten algemeenen nutte der Christenheid , in het licht te geeven. Trouwens
V/. De nuttigheid van dit Boek
heeft geen uitvoerig betoog noodig. De
Uitgeevers wekten de Christenen op, om 'er een nuttig gebruik van te maeken, zeggende: zaelig is hy, die leest, en zijn zy, die hoeren de woorden deefer Propheetie, en die bewaeren het geene in dezelve gefehreeven is, Kap. ï: 3.
Het is waer dit Boek is* van weege de zinbeelden , en geheimzinnige fchilderyen, ongemeen duister en zwaer , om te verftaen, maer hèt behelst teevens verfcheidene dingen, welke de Christenen wijs kunnen maeken, tot de zaeligheid, vooial gewichtige lesfen , ernftige opwekkingen, en bemoedigende toezeggingen. „ De openbas»
XXVI. ceel. [IJ



cxxx
INLEIDING tot de
„ rins, (zegt de welfpreekende saurin(/),) ia „ een der rnoeilykfte fchrivten , voor een ver,, (tand, het welk begeerig is naer kennis en ver„ lichting, maer zy is teevens een der meest vol„ doening geevende fchrivten, vooreen hart, het „ welk, naer zeedelyke lesfen en voorfchrivten, „ verlangt." Dit Boek is nuttig,
1. Tot leering, en is ongemeen gefchikt, om ons te bevestigen, in het geloov, aengaende de hooge waerdigheid van den aenbiddelyken Verlosfer, de verzoening, welke Hy, door zijn bloed, heeft te weeg gebracht, en de onnadenkelyke heerlykheid, met welke Hy, als verhoogde Middelaer, bekroond is;
2. Ter waerfchouwing, tegen veelvuldige ergernisfen , by zonder door de verleiding van bedrieglyke dwaelgeesten, en zwaere vervolgingen van de vyanden der waerheid;
3. Ter vermaening, om, in weerwil van allen teegenftand, te overwinnen', op den weg van geloov en Euangelifche Godsvrucht, rustig voort te gaen, en daer op te volharden, tot den einde toe;
4. Ter vertroosting, onder alle lijden, en gevaeren, door het voorftellen van de meest bemoedigende toezeggingen.
VIL
(J) Sinnjmt Vel. XII. p. 23*



OPENBAERING van JOANNES. cxxxi
Vil. Over den ftijl en de tael van dti Beek.'
Omtrent den jlijl van dit Boek, hebben wy reeds het een en ander aengemerkt (g), om aen te toonen, dat men, uit deszelvs verfchillenheid, van óisa in de overige Schrivten van joannes, geenszins een bewijs kunne afleiden , dat die Apostel de Opffceller van dit gefchrivt niet weezen zoude.
i Thans zullen wy, over den ftijl van dit Boek,
nog het een en ander, meer in het byzonder, aen» merken.
Het Boek der openbaering is, voor verre weg het meerder deel, Propheetiesch. Da Voorzeggingen zijn , in den verheevenen fmaek der oude Propheeten , byzonder ezechiel en dawiel, onder grootfche beeldfpraeken, en geheimzinnige teekeningen, voorgedraegen, of liever gefchilderd. —— Uit dien hoofde^kon de ftijl niet anders dan zeer hoogdraevend, beeldenrijk , en fchildera'chtig weezen.
Dit geheimzinnige heeft zelvs piaets, in de zeeven Brieven, Kap. II, III. Trouwens zy behooren in zo verre meede, tot de beeldfpraekige ver* tooningen, als zy den Apostel, in eene verrukking van zinnen, door den Heiland zeiven, in de pen gegeeven of gedicleerd werden. Men vindt 'er
(g~) Bomen p. Lxxvi.nt,
XXVI. DEEL. [Is]



cxxxii INLEIDING Tot di
uitdrukkingen en geheele voorftellen in, welke ontleend zijn, uit de Schrivten der oude Propheeten, of van gebeurtenisfen, welke, in de gefchiedenisfen der Jooden, zeer bekend waeren, als van
bileam, jesabel enz.
De Hebreeuwfche manieren van fpreeken zijn zeer gewoon, in alle de Schrivten van het Nieuwe Testament; maer nergens koomen zy meer en gemeenzaemer voor, dan in dit Boek der openbaering. De naeste reeden daer van zal deefe weezen , dat 'er allerweegen, en bykans by elk eene geleegenheid, op de woorden, uitdrukkingen, en beeldfpraeken der oude Propheeten en Dichteren,
gezinfpeeld worde. ■ Daer door moest ook dit
Boek, als van zelvs, eene Dichterlyke gedaente verkrijgen.
• Zelvs hebben zommigen eenen Cabbalistifchen fchrijvtrant, ïn dit Boek, meenen te ontdekken. Voor dit begrip, koomt de Ridder michaslis openlykuït, fchrijvende: „ jo annes de Theologus (zo noemt hy den Schrijver der openbaering) „ blijvt niet, by de Bijbelfche beelden ; hy ont„ leent ze ook anders, van de Joodfche Oudhee„ den, en uit de Theologie der Rabbijnen, dat „ zijn Boek bykans een Kabbalistiesch aenzien „ verkrijgt: en dit alles is hem zo gewoon, dat JS hy 'er nooit om denkt, het kon zijne leezeren „ vreemd en duister zijn. Hy ftelt zich, als het „ waere, geen anderen leezer voor, dan die met
,, den



OPENBAERING van JOANNES. cxxxnï
den Tempel, en met de geheirnfte Schooien der Rabbijnen, volmaekt bekend zy" (h). Voor zo verre de Gnostieken, met de Cabbalisten, in gevoelens sn uitdrukkingen, overëenftemden (7), en deefe dwaelgeesten, in de laetfte daegen van joannes den Apostel, de Gemeenten in klein Afien zochten te verleiden, mag men toegeeven, dat 'er, byzonder in de VII Brieven, eenige fpreekwijfen voorkoomen, welke wat gelykheid hebben, met die der Cabbalisten. Maer de Heer MiciuëLis heeft deefe zaek veel te verre getrokken. ' Trouwens hy wilde uit den fchrijvflijl
der openbaering^ in het voorbygaen, een bewijs afleiden, dat joannes, de Schrijver van dit Boek, en welken hy, uit deszeivs tijtel, den Theologus noemt, van joannes den Apostel, onder, fcfteiden zy.
Ondertusfchen is de fchrijvflijl van dit Boek, met alle de duistere hoogdraevenheid, by uitflek fchoon, prachtig, treffend, en inneemend. —— „ Dat de zaekelyke ftijl, van het eenvouwige, het „ welk, in joannes Euangelie en Brieven heerscht, „ moest verfchillen, kan men, uit het onderwerp,
„ reeds opmaeken. < Deefe zaekelyke ftijl is
„ overheerlyk. Men ontmoet hier de tref-
„ fendfte voorftellen van Gods heerlykheid! De
(/<) 1. c. p. 1057.
(i) vitringa übferv. S. Tom. I. p. 125,
XXVI. deel. [I 3]



cxmv INLEIDING taf dê
„ beelden, welke de Schrijver der openbaering1 „ gebruikt, om zijne gezichten te fchilderen, zijn „ grooisch , verheeven , en , naermaete van de „ onderwerpen , of eerbied- of fchiikverwekken-
„ de. i Met één woord, deefe zaekelyke ftijl
j, is zoo treffend, dat ik zeeker ben, dat elk, die „ dit Boek , niet naer eene al te letterlyke en ,, daerom onverftaenbaere, maer in eene voegzae„ me, vertaeiing, en nog veel meer die het, met „ oordeel, in het oorfprongelyke, leest, met eer„ bied voor het zelve zal vervuld worden, en ge* reedelyk erkennen , dat het eenen man , door >, hooger geest gedreeven, waerdig is" (k). ; Dit erkent ook de Keer MiciiAèxis, en betuigt dat de fchrijvflijl van dit Boek, met alle het Cabbalistifche, het welk hy daer in meent te ontdekken, zelvs iets roerende en voortileepende hebbe, het welk dezelve, in alle taelen, en ook in de Hechte overzettingen, byblijvt ; zelvs dat zich elk een vreemd en ontleend beeld fchijnt te verfraeijen , zoo drae het, door de pen van den Schrijver, wordt aengeroerd. „ In de Openbaering, (zegt hy) >» vervoert.-ons een zeeker Enthujiasmus, en „ laet ons, zo ruuw de Propheet ook zijn Griekscn „ fchrijvt, in enkele betooverde gewesten, met „ vergenoegen en verrukking, verbaesd wori» den" (1). Wy
(*) VAN HAMELSVELÖ 1. C. p. $60, 5ÖI*
(0 - e. p. io5p.



OPENBAERING 'van JOANNES.' cxxxv
Wy gaen over, tot de tael van dit Boek, en dit zal ons geleegenheid geeven , om , over het even gemelde rauwe Grieksch, naeder te fpreeken.
Zommigen hebben willen beweeren, dat wy Hechts eene Griekfche Overzetting van dit Boek hebben zouden , vermids het ooriprongelyk, in het Hebreeuwsch, gefchreeven is. De Ridder MicHAëLis meent opgemerkt te hebben , dat eenige verfchillende leezingen van dien aert zijn, dat zy twee onderfcheidene Overzettingen, uit het Hebreeuwsch, fchijnen te weezen; en geevt 'er ettelyke voorbeelden van op (w> Evenwel ftelt hy 'er weinig gewicht in, en neemt de voorönderftelling van eenen Hebreeuwfchen Grondtext, gelijk hy, met anderen, by matth/eus en den Briev aen de Hebreeuwen, doet, ganfchelyk niet over. •— Trouwens wie zal het befluit billyken , dat elk een Boek, in welke veele, zomtijds harde, Hebraismen voorkoomen, oorfprongelyk in het Hebreeuwsch gefchreeven zy? en, het geene, in ons geval, alles volkoomen afdoet, 'er is, by de Kerkvaederen, geen fchijn van bewijs of getuigenis te vinden, dat de oorfprongelyke Text der Openbaering Hebreeuwsch zoude geweest zijn.
O.idertusfchen kan men niet ontkennen , dat 'er, in den Griekfchen Grondtext, veele onnaeuw. keurigheeden van tael, en zaemenvoegingen van
(m) 1. c. g. 1062- io<4*
XXVI. beu. [I 43



cxxxvi INLEIDING tot bs
woorden, voorkoomen, welke, met de reegeJen der fpraekkunde, blijkbaer ftrijdig zijn, en, in nadruk, taelfouten moogen genoemd worden, 'üit heeft dionysiüs, Bisfchop van Alexandrien, zeer wel opgemerkt; maer 'er ongelukkig, gelijk wy booven gezien hebben («), uit willen afleiden, dat joannes de Apostel de Schrijver van dit Boek niet weezen kunne.
„ Het eerfle, het welk eenen leezer der Open* „ batting in de oogen moet vallen, zijn de meenïg„ vuldige ruuwe conftruclies, waer in te Nomina,, tirus gezet wordt, waer een ander Cafus vereischt
„ werdt" Co). , Deefe Grammaticaele misflae-»
gen kan men zeekerlyk niet, aen de onnaeuwkeurigheid der affchrijveren, wijten ; of zouden deefe allen daer in hebben overè'engeftemt, om, juist op dezelvde plaetfen, misflaegen te begaen , en wel zulke misflaegen, welke, zelvs den eerst beginnenden in de Griekfche taelkunde, moesten in het oog loopen? Ook werden zy reeds gevonden, in dat affchrivt, het welk de gemelde dionysiüs, in de III* Eeuw, gebruikt heeft,daer de oudfte af' fchrivten,. welke tot ons gekooraen zijn, ongelyk jonger zijn,
Dan welke de reeden zy, dat dergelyke Gramma. ttcaele fouten, juist in de openbaering, en niet
ia
O) Pag. lxxviii.
(0) MICHAELIS 1. C. p. 1043.



OPENBAERING van JOANNES. cxxxvu
in het Euangelie van joannes, voorkoomen, bekennen wy niet te weeten. —— De Oosterfche en dichterlyke fchrijvflijl kan aenleiding gegeeven hebben , tot het gebruiken van veele en anders ongewoone Hebraismen. Althans zoortgelyke misflaegen, in de fchikkingen der woorden, moeten den Jooden, die Grieksch fpraeken, gansch niet onbekend geweest zijn , en het zou niet moeilyk zijn, 'er een aental voorbeelden van, uit de ver-; taeling der LXX, aen te wijfen (p),
VIII. Over de verfchillenie uitleggingen van dit Boek,
„ Men vindt, in de waereld, geen twee men,, fchen, die volkoomen overeen ftemmig zullen „ denken, en zelvs onder de gedachten van meer„ dere perfoonen , over ééne en dezelvde zaek, „ ontdekt men eene zeer meenigvuldige verfchei„ denheid, die zo min, als het onderfcheid, tus-
fchen enkele menfehen zelve, kan wechgenoo-
„ men worden" (q). Deefe verfchiilenheid
van gedachten openbaert zich ook, by het verklaeren der Heilige Schrivten , en het zou niet zeer moeilyk zijn de reedenen der onderfcheidene begrippen , in dit geval, op te geeven (r).
(p) michaSlis 1. c. p. 1051.
(j) j. a. noesselt de waerheid en Godaelykheid* van den Christelyken Godsdienst verdeedigd. p. 57.
O) ostervald Sources 4e la corruption. Part. I. c. 4,' p. 123—
XXVI. cm. [I 5]



toxriiï INLEIDING T0T »s
Maer deefe verfchillenheid i3 nergens grooter en wijder uit één loopende, dan by het verklaeren der openbaering van Joannes. Trouwen! Prophetien zijn altoos duister, uit haeren eigenen aert; en 'er zijn geene duisterer, dan die, in dit Boek, voorkoomen. Deefe duisterheid moest natuurlyk den weg baenen, tot zeer wijd uit één loopende gedachten; elk befchouwde dezelve, naer zijne begrippen, en verklaerde de geheimzinnige gezichten, naer zijne voorönderllellingen. Hier van daen meende de een te zien het geene, waer ran de ander volfïrekt niets verneemen konde, en deeenhieldt, voor vervuld, het geene, volgens den anderen, nog toekoomftig was. - Elk fcherpte zijn vernuft, om zijne vooröndertlelling flaende te houden, en men verviel 'er doorgaends toe, eer men 'er aen dacht, om alles, naer die vooronderftelhng, te wringen, en daer aen te doen beantwoorden. Hoe zeer ik het begrip van den fchranderen grotius, en die hem gevolgt hebben* verwerp, dat de openb aering, immers meerendeels, m de verwoesting van Jerufalem, en de gebeurtenisfen, welke daer toe den weg gebaend hebben , zoude vervuld weezen, zal ik my altoos, met eerbied, blijven verwonderen, over het vindingrijk en fcherpzinnig vernuft van deefen grooten Man.
Hoe onreedelyk en verachtelyk is derhalven de handelwijs van den waenwijfen voltaire, die, «it de groote verfcheidenheid der Uitleggingen \



OPENBAERING van JOANJNES. cxxxi*
èen bewijs wil afleiden, voor de onechtheid van dit Boek! mt&tg* „ Zijn dan de gedachten van Ho. „ merus niet echt, om dat een jacobus hugo, „ een crcezius en anderen, hunne zotte inval» „ len , als verklaeringen V3n 's mans fchrivten, „ aen de waereld hebben willen opdringen" (j)?
Zelvs behoort men de Goddelyke Wijsheid daer in te eerbiedigen, dat 'er , in de Heilige Schrivten, byzonder in de openbaering, veele dingen gevonden worden, welke zwaer zijn, om te verftaen, zo dat zy, den kundigften Uitlegger, niet alleen ftof tot een moeilyk onderzoek geeven, maer hem zelvs verleegen maeken, zonder te weeten, wat hy zal kiefen en vastftellen. Immers was alles zo duidelyk , dat elk eene byzonderheid , terftond, by de eerfte leefing, konde begreepen worden, zou het onderzoek der fchrivten den verftandigen zeer fpoedig verveelen (f).
Maer, mag men denken, brengt de groote ver» fcheidenheid der uitleggingen, van dit Boek der openbaering, niet zo veel te weeg, dat men, over de waere meening der Voorzeggingen, nog
ten eenemael onzeeker zy? Ik voor my, wil
gaerne openhartig belijden , nog geene volkoo-
(j) van hamelsvfiLD Bijbel verdeedigd. VIII Deel. p. 173. I74«
(t) krom Godgel. uitlegkundige in Wijsgerige Verhandel. II Deel. II Stuk. p. 10, ii.
■'XXVL üuse.



$Ur INLEIDING tot de
rnene zeekerheid gevonden te hebben. Het geene my het meest aenneemenlyk is voorgekoomen, heb ik, zo duidelyk my moogelyk was, opgegeeven, en ik wil mijne verklaering niet verder, dan als eene proeve, hebben aengemerkt. Weet iemand my beeter te onderrichten, zelvs kan hy mijne geheele uitlegging , met duchtige reedenen, om verre werpen, ik zal my aen hem gfootelyks ver* plicht reekenen; elk eene pooging, welke lievde tot waerheid aedemt, om iets beeters te geeven, zal my by uitftek aengenaem weezen.
Maer, aen den anderen kant, mag deefe onzee* kerheid ons niet, van het onderzoek der bedoeling van deefe Propheetifche gezichten, te rug houden en nog minder affchrikken. Dit Boek is, gelijk wy gezegt hebben, veelszins nuttig, tot leering, waerfchouwing, opwekking, en vertroosting; 'er is geen twijffel aen, of het zal eens, vooral na dat alles vervuld is, volkoomen verftaen worden.'
Alleealyk wachte zich elk een Uitlegger, die zich, op het onderzoek van dit geheimzinnig Boek, met opzet, wil toeleggen, voor de klippen, op welke zijne Voorgangers fchipbreuk geleeden
hebben. De voornaemfte oorzaeken, welke
de Uitleggers, tot nog toe, van den rechten weg, om, tot het waere verftand der Openbaering, door te dringen, hebben afgeleidt, zijn, mijns bedunkens, voornaemenlyk de volgende;
i.



OPENBAERING van JOANNES. exil
I. Vooreerst de zucht, welke op het einde der voorige, en in het begin van deefe Eeuw, heerfchende was, om de Heilige mannen altoos te willen laeten propheteeren van verre heenen, zo dat men de vervulling van verfcheidene voorzeggingen , welke kort op handen was, over het hoofd zag, en alles, op laetere tijden, byzonder op den Antichrist, en den nog toekoomftigen heerlyken ftaet der Kerke, wilde toepasfen (u).
fl. Anderen daer en teegen hebben, uit het zeggen der Opzieneren van de Ephefifche Gemeente, de tijd is mby, Kap. I: 3, en van den Heiland zeiven, ziet ik koom haestelyk, Kap. XXII: 7, 12, 20, willen afleiden, dat alle de Voorzeggingen, welke , in dit Boek voortkoomen, binnen korten tijd , volkoomen: zouden vervuld worden. ———. Hier op ftaet, onder de cieuweren , de Heer
• hartwig ongemeen fterk (v). ——— Maer heeft niet de Heiland uitdrukkelyk, tot den Apostel, gezegd, ik zal u toonen het geene na deesen gffchieden moet? Kap. IV: 1. Moet dan de tijd, die naby was, en dat haestelyk, niet, van het begin der vervulling verftaen worden? Worden de zeeven Engelen, die de zeeven Phioolen, of Schaelen, uitgooten, niet gezegd te hebben de zeeven laetjte plaegen, in welke de toarn Gods geëindigd is, Kap. XV: 1?
(tt) KROM 1. c. p. is, 35—« (v) 1. c. I Theil. S. 8-*
XXVI. DEEIr. ~



èxLii INLEIDING tot de
3. Hier is nog bygekoomen , dat men het Boek der openbaering befchouwt heeft, als eene Voorzegging der lotgevallen van de Christelyke Kerk. Meenig Uitlegger riep, uit dit begin fel, alle zijne kundigheeden, omtrent de Kerkelyke Gefchiedenisfen, te zaemen, drong dezelve, in de openbaering in, en maekte, van dit geheimzïnnig Böek, eene volieedige Kerkgefchiedenis, in de gedaente van Propheetifche gezichten,
voorgedraegen. Zulke Uitleggers zijn, naer
mijn inzien , verre van den weg af. Wy meenen, dat de hoofdzaekelyke inhoud vao dit Propheetiesch gefchrivt, Kap. I: 7, door den Apostel zeiven, duidelyk worde opgegeeven, ziet Hy homt, met de wolken enz. De uitdrukking is kennelyk ontleend, uit Dan. VII; 13, en leert ons, dat, in dit Boek , de geduchte ftrafgerichten voorfpeld worden, welke de verhoogde Midde» laer, over de vyanden van Hem en zijn Koningrijk , zoude uitöeffenen, en waer van Hy eerlang een begin maeken zoude.
Hier heenen wijst ons ook het beloop van zaeken, en de byzondere uitdrukking, die op de aerde woonen, welke allerweegen de vyanden van christus en zijn Koningrijk te kennen geevt. — Men vergelyke het geene wy , by Kap. III: 10. (w), en VI: 10. (jx), hebben aengeteekent. Op
(w) Pag. 152 enz. (ac) Pag. 321 enz.



OPENBAERING van JOANNES. cm»
Op deefen grond zijn wyvan oordeel, dat de vervulling van deefe geheimzinnige voorzeggingen, in de geduchte oordeelen, welke de verhoogde Middelaer, over de vyanden der Christenen, heeft uitgeöeffent, en nog verder zal uitöeffenen, rsoete gezocht worden; en dat 'er, van de lotgevallen der Christen Kerk, niet rechtftreeks gefprooken worde, maer alleen in zo verre, als zy, met de ftraffen der vyanden, in verband ftaen, en daer op betrekking hebben. 4. Ook is het, naer ons inzien, een groote misflag, dat men het Boek der openbaering gemeenlyk befchouwt, als eene doorloopende voorzegging , welke de toekoomftige zaeken, in eene gereegelde en achter één volgende orde , zoude
voordraegen. Dit is geheel ftrijdig, met
de gewoonte der Propheeten, die, in onderfcheidene gezichten, toekoomftige zaeken gefchildert hebben, zonder daer in de volgorde van dea tijd waer te neemen. Ook worden dezelvde zaeken meermaelen herhaeld, en, onder verfchillende beeldfpraekige teekeningen, voorgedraegen.
Dit heeft augustinus zeer wel waergenoo-; men, zeggende: „ dat dit Boek dezelvde zae„ ken, op veelerlei onderfcheidene wijfen, her„ haele, zo dat het andere zaeken fchijne te „ zeggen, terwijl men bevindt, dat het dezelvde XXVI. deel.



cxtiv INLEIDING tot dé
„ zaeken, maer op andere wijfen, voordrae» ge"(y).
$. Wijders is het ons zo voorgekoomen, dat men, ■ in het verklaeren der openbaering, te weinig aen de Jooden gedacht hebbe. —ui Onder tus fchen bericht ons de Apostel zelvs, by de korte opgaev van den algemeenen inhoud, Kap. I: 7. dat alle oog den Middelaer, koomende met de wolken, om ftrafgerichten , over zijne vyanden, uit te oeffenen, zien zoude, ook de geenen, die Hem door* fiooken hebben: dat is, de cngeloovige Jooden zouden die ftrafgerichten, op eene byzondere wijs, zien en ondervinden.
Ik zelvs heb dit ftuk niet genoegzaem doorgezien, toen ik mijne aenteekening fchreev, over Kap. I: 7. (z). Uit dien hoofde verzoek ik , dat men daer meede vergelyke, het geene wy, op eene andere piaets («), hebben aengemerkt. C. Verder bepaelt men zich doorgaends, by het aenwijfen der vervulling van deefe Propheetifche gezichten , tot de Westerfche Kerk , en men ziet overal de Roomfche Paufen, als de voornaemfte vyanden van christüs en zijn Koningrijk. De Oosteffche Kerk wordt geheel over het
hoofd gezien. „ Met wat voor recht, kan
iaën
(y) De Civit. Dei J. XX- c. 17. (z) Pag- 33-3tf) Pag. 256.



OPENBAERING van JOANNES. cxlt
„ men aenneemen, dat de Voorzeggingen, de„ welke, aen de zeeven Gemeenten in kleinAfisn, ,, gefchreeven zijn. juist alleen in het Westelyk „ Europa zullen vervuld worden ? Dit toch is „ niet het eenige Land in de waereld, ook niet „ het eenigfte Christelyke. Onder het Keizerrijk ,, van Confiantinopolen bloeiden ook Christelyke „ Gemeenten j desgelyken in Arabien, in het Ver„ fiesch Rijk, en verre in de groote Tartary van de Caspifche zee aen, tot aen de Chineefehe gren„ fen, ja in China zelvs. In dit gedeelte van „ AJien zijn ook de grootfte beroerten in de wae„ reld gedeeltelyk voorgevallen, gedeeltelyk heb„ ben zy aldaer haer begin genoomen, dewelke, „ met de lotgevallen der Kerke , doorvlochten „ waeren: by voorbeeld de {lichting van m uhamj, meds Godsdienst, de opkoomst der Saracee„ nen, der Turken, en der Tartaeren" (Z>). 7. Zy, die de vervulling deefer geheimzinnige Voorzeggingen bereekenen willen , flaen ook, naer onfe gedachten, eenen verkeerden weg in, en de ondervinding heeft van achteren allerduidelykst geleert, hoe jammerlyk men, in dergelyke bereekeningen en tijdsbepaelingen, hebbe misge«j
tast. jurieu voorfpelde de herftelling der
Hervormden in Frankrijk, in het jaer 1Ó89, en het begin van den heerlyken Kerkftaet, met de
(6) MICHAëLIS 1. C. p. IOjtf, IOI7.
XXVI. DEEL. [KJ



cxlvi INLEIDING tot de
vernietiging van 's Paufen macht, ïn het jaer 2715. Toen de eerfte bereekening kwalyk uitkwam, werdt hy befchimpt, en de andere tijdsbepaling heeft hy niet beleevt, zijnde reeds 1713 overleeden.
Het is waer, wy ontmoeten, in de openbaering, ettelyke tijdsbepaelingen. Maer, wanneer men dan gaet reekenen, koomt het voornaeroenlyk aen, op het beginftek, of den juisten tijd, op welken de reekening eenen aenvang neemt. De Heer antonius driessen voegde, by de zogenaemde zeeven Perioden, over welke ik uitvoerig gehandelt heb (c), nog eene achtfte, welke het duizendjaerig Rijk zou opleeveren, en maekte zijne reekening zo op: „ het begin der „ zeeven Perioden moest gefteld worden, op den „■ Pinxterdag, of het jaer 34; elk eene Periode „ zou 360 jaeren bevatten; gevolgelyk zou de
laetfte Periode eindigen, en het duizendjaerig „ Rijk beginnen, in het jaer 2520." (d).
Ondertusfchen is 'er niets blijkbaerer, dan dat, aen den Apostel, op het einde der eerfte Eeuw, toekoomende zaeken vertoond zijn, welke eerst, na dien tijd, eenen aenvang neemen zouden,» (vergel. Kap. IV: 1,) en derhalven , niet van
den Pinxterdag, kunnen gereekend worden.
Voeg
(c) Pag. 222.
(d) Mtditationcs in Jpecal. p. 32.



OPENBAERING van JOANNES. cxlvii
Voeg 'er by, dat zommige tijdsbepaelingen alleenlyk, tot cieraed der Propheetifche teekening, dienen. Zo wordt 'er, by voorbeeld , van de fpringhaenen, gezegt; dat zy de menfchen zouden pijnigen vijf mamden, Kap. IX: 5, om dat de fpringhaenen vijf maenden pleegen te woeden.
„ Wie eenige verklaering en toepasfing van
„ deefe Voorzeggingen onderneemt, moet
„ zich niet vermeeten te zeggen ; deefe of geene „ gebeurtenis, ïn dat jaer van die Eeuw voorge-; „ vallen, is, in deefe openbaering, op die „ piaets, voorzegd geworden; indien men zich „ hier voor gewacht had, zou men niet zo dik,, wijls het jaer hebben bepaelt, in het welk het ,, Rijk van christus, tot deszelvs hoogfte vol„ maektheid, op aerde zal geraeken, hoedaenige „ bepaelingen reeds verfcheiden , door de uit,, koomst zelve, wederlegd zijn, en anderen had„ den moeten voorzichtiger maeken'' (e).
De verklaeringen, welke, door de vroegere Uitleggeren, over de openbaering, gegeeven zijn, kan men, tot drie hoofdzoorten , brengen. Zommigen, gelijk grotius, ligtfoot,
hammond , en anderen, brengen deefe geheimzinnige Voorzeggingen , immers meerendeels , te huis, op de verwoesting van Jerufalem, door de
(f) van hamelsveld korit aenmerkingen ever het N. T. II Deel. p. 564.
XXVL PBBU [K2]



cxLsjn INLEIDING tot de
Romeinen, Dit bgg^ig hebben hakenbeug (f), en herdér (g), onder de Jaèterenj overgenoo-
men. r An teren verklaeien alles, volgens de
zogenaemde Perioden, en vinden, in de openba e ring , tic geheele Kerkelyke Gefchiedenis, vooral der Westerlche Kerk, in eene Propheerijfchë gedaente, voorgedraegen, gelijk coccejus, vitiunga, en een aental van hunne nacrvol-
geïs. Nog anderen verwerpen de zeeven Pc
tioden, zo ais zy h~eten, en verklaeren de Voorzeggingen, op onderfcheidene wijfen.
Het eerfte ftelftl mout aenftonds vervallen, zo drae het vast ttaet, gelijk wy booven (h) genoegzaem meenen beweefen te hebben, dat de openbaering, lang na de verwoesting van Jerufalem, op het einde der eerfte Eeuw, gefchreeven zy ; de andere vootönderftelling, raekende de zeeyen Perioden, hebben wy met opzet wederlegt (i).
Wy voegen ons, by de laetften, en hebben
de geheimzinnige vercooningen, welke joannes, by het openen der zes eerfte zeegelen , gezien hcefc, verkiaert,, van ce lotgevallen der Christen Kerk, of liever van de oordeelen, over de vyanden
(ƒ) Erklaering der Offenbahrung johannis, Braunschweig 1759-
(g) Mafmi Afl« das Buch van der zakunst des Hernn, Riga J779-
(h) Pag. lxxxvi enz, (»') Pa£. 222-248.



OPENBAERING van JOANNES. cxiix
den van christus Koningrijk, tot dra tijd van constantyn den Grooten, terwijl de zeeven Bazuineny onfes erachtens, den inhoud van het zeevende of laeifte deel des verzeegerdep Boeks uicmaeken, gelijk, in het vervolg, naeder blijken zal.
Onder de nieuwere Uitleggers van dit Boék verdienen de Hieeren eichhorn (jkj en hartwig (7) , eene naedere opmerking. O.ér de voorönderftelling van den eerften , met ópzichfc tot de zeevra zeegelen, hebben wy reeds hèt een en ander aengemerkt (m). Wy meenden 's rha'ns ganfche ftelfel, in deefe inleiding, naeder {Ir toetfe te brengen. D^n wy hebben van achttien begreepen, dat dit voegzaemer, en met meerder grond, zal kunnen gefchieden, wanneer wy de openbaering geheel zullen hebben afgeh'ahdéft. Dit hoopen wy daerom, by wijs van inlliding tot het volgende Deel, te verrichten, wannier wy teevens het begrip van den Heer hart wig, met opzet, onderzotken zullen.
Iic beflui: dit ftüTc', mee eene algemeene aenmerking, dat de openbaering, ten nutte der Christenheid, zy uitgegeeven, niet om onfe
(k) Commentarius in Apocalypfin joannis II Vol. Gottings 1791-
(/) Apologie der Apocalypfe mier faljchen tadel £f falfchen lob. IV Vol. Chtmnitz 1780-1783. (m) Pag. 248—
XXVi. deel. [K 3J



ci, INLEIDING tot ss
nieuwsgierigheid, omtrent de toekoomftige zaeken , te voldoen, maer om ons Gods Voorzienigheid , by de uitkoomst, te doen opmerken. „ God, (zegt de Ridder newton (n)) heeft ons „ deefe Voorzeggingen, gelijk ook die, welke, „ in het Oude Testament, vervat zijn, gegee„ ven, niet om voedfel te verfchaffen, aen de „ nieuwsgierigheid der menfchen, en hen in ftaet „ te ftellen , om toekoomende dingen te voor„ zien; maer op dat zy dezelve, na dat zy ver„ vuld waeren, uit de uitkoomst zelve, verklae„ ren zouden. —— Op deefe wij3 toch, zal de „ vervulling van zaeken, welke veele eeuwen te „ vooren voorfpeld waeren, een bewijs opleeve„ ren, om de menfchen te overtuigen, dat de waereld, door de Voorzienigheid, geregeerd „ worde. —— De uitkoomst derhalven zal de ,, waerheid der openbaering bewijfen, en „ deefe, zo beweefen en begreepen zijnde, zal „ dienen, om de oude Propheeten te verklaeren, „ en zo doende zullen wy te gelijk den waeren „ Godsdienst bekend maeken, en denzelven be„ vestigen."
(«) Ad danielis Prophete vaticinia, nee non fan&i joan; kis Apocalypfin, Obfervafiones. p. 175, 176.



OPENBAERING van JOANNES. ttl
IX. Verdeeling van dit Boek.
De voorreeden vs. 1-3 , behelfende eene befchrijving, en eene fterke aenprijfing van dit Propheetiesch Boek, is niet van den Apostel zei ven. Zy is 'er naderhand bygevoegd, door de Opzieners der Ephefifche Gemeente, toen zy dit geheimzinnig gefchrivt van joannes, na zijnen dood, ten algemeenen nutte der Kerke , hebben uitgegeeven. —— Dit ftuk meenen wy genoegzaem betoogt te hebben Qo).
Dit byvoegfel, of deefe Voorreeden , behelst twee deelen; — eene befchrijving van het Boek der openbaering, deszelvs oorfprong en inhoud , vs. 1,2; — en eene aenprijfing van het zelve, vs. 3.
Met Kap. 1:4, begint het Boek der openbar, ring zelvs, het welk, in de gedaente van eenen Briev, gefchreeven is. Wy onderfcheiden 'er daerom, gelijk doorgaends in alle de Brieven der Apostelen , drie hoofddeelen in; — het opfchrivt, Kap. I: 4-8; — den inhoud, Kap. I: 7— XXII: 7; en het befluit, Kap. XXII: 8-17.
I. Het opfchrivt vinden wy Kap. I: 4-8- Het behelst eene zeer minzaeme lievdegroet, waer
(0) Pag- 4, 5-
XXVI. deel. [K 4 J



cui INLEIDING tot de
meede de Apostelen doorgaends gewoon waeren, hunne Brieven te beginnen , vs. 4-c", en eene korte opgatv' van den inhoud deefes geheimzinnigen Baeks, vs. 7 , 8. tt. In de lievdegroet, vs. 4.-6. worden
A. Eerst de perfoonen opgenoemd, door en aen welke dit Boek, in de gedaente van eenen Briev, gefchreeven is, vs. 4a.
B. Daer op volgt de lievdegroet, met welke men oulings gewoon was de Brieven te beginnen, vs. 4b-ó'.
A. De heilgroet vinden wy vs. 4b, genaede zy u en vroede.
B, Al dit heil wenscht de Apostel, aen de zeeven Gemeenten, in het Voorburgemeesterlyk Afia, al biddende, toe, van den Drieëenigen God, vs. 4c-6.
es. Van God den vader, vs. 4°. & Van den heiligen geest, vs. 4d. 7. Van den Verlosfer jesus christus, vs. 5, 6.
a, Die naeder befchreeven wordt, van zijne gezcegende betrekkingen en hoogwichtige ambten, vs. 5, 6\
Bé Als Propheet, vs. 5*. fi. Als Koning, vs. 5b. c. Als Priester , vs. 5% 6\
b. De Apostel voegt 'er eene verheevene lovz^ggiug by, vs. 6\
3.



OPENBAERING van JOANNES. cxm
5, Na de Apostolifche lievdegroet, volgt aenftonds eene korte opgaev van den inhoud deefea geheimzinnigen Boeks, Kap. I: 7, 8.
A. joannes de Apostel geevt den hoofdzaekelyken inhoud van dit Propheetiesch gefchrivt kortelyk op, vs. 7, en
B. Hy verzeekert, dat deefe Voorzeggingen onfeilbaer zouden vervuld worden, vs. 8-
II. Hier op volgt de inhoud van dit Propheetiesch Boek zelvs, Kap. I: 9- XXII: 7. K, Het eerfte gezicht vinden wy Kap. I: 9— III: 22.
De Verlosfer verfcheen, aen den Apostel, in eene zeer luisterrijke gedaente, en gelastte hem, om, aen elk der zeeven Gemeenten van het Lydiesch Aüa, eenen afzonderlyken Briev te fchrijven ; terwijl Hy zelvs den inhoud van deefe Brieven woordelyk opgav, of dicteerde, gelijk wy gewoon zijn te fpreeken.
A. Vooraf befchrijvt de Apostel de omftandigheeden, in welke hy verkeerde, toen hy, met dit gezicht, verwaerdigd werdt, Kap. I: 9, ioa, en
B. Daer na het geene hem geöpenbaerd is, Kap. I: iob— III: 22.
A. Eerst verhaelt hy het ^eene hy gehoort heeft, Kap. I: iob, 11.
B. Wijders het geene hy gezien heeft, Kap.' I: 12— III: 22.
XXVI. deel. [K sl



cliv INLEIDING tot de
«. Hy zag de gedaente van eenen mensch, in eene zeer achtbaere geftalte , met alle luisterrijke teekenen van meer dan eindige Majefteit, Kap. I: 12-16.
0. Op dit gezicht viel de Apostel, van angst en fchrik geheel verftijvd, ter aerde needer; maer de doorluchtige Perfoon, die hem verfcheenen was, beurde hem op, met moedgeevende woorden, en voegde 'er zeer merkwaerdige beveelen by, Kap. I: 17— III: 22. a, De bemoedigende woorden , welke die luisterrijke Perfoon, tot den ontroerden Apostel, gefprooken heeft, vinden wy Kap. I: 17, 18.
I. De Heiland gav den Apostel, by deefe geleegenheid, zeer merkwaerdige beveelen, Kap. I: 19— III: 22.
a. In het gemeen kreeg de Apostel bevel, om de Propheetifche gezichten, met welke hy verwaerdigd werdt, in gefchrivt te Hellen, Kap. I: 19, 20.
1. Dit bevel vinden wy vs. 19.
2. Ten aenzien van het eerfte ftuk, het geene de Apostel naemenlyk gezien had, gav de Heiland hem eene naedere verklaering, vs. 20.
ft, Meer byzonder kreeg de Apostel bevel, om, aen elk der gemelde zeeven Gemeenten, eenen aétonderlyken Briev te fchrijven.



OPENBAERING tan JOANNES. cl*
ven; zelvs behaegde het den Heiland, de Brieven, welke joannes fchrijven moest, hem woordelyk op te geeven, of te dictee-, ren, gelijk wy gewoon zijn te fpreeken, Kap. II, HL
i. Den eersten Briev, aen de Gemeente te ephesen, vinden wy Kap. II: 1-7.'
Vooraf gaet het bevel van den Heiland, aen den Apostel, om deefen Briev te fchrijven, vs. i*. mm, Daer op volgt de Briev zelvs, vs. 1-7. beftaende, uit drie hoofddeelen. /. Het opfchrivt, vs. ib. //. Het lichaem, vs. »-6. en ///. Het befluit, vs. 7. a. Den tweeden Briev, aen de Gemeente van smyrna, ontmoeten wy Kap. II: 8-11.
-. Vooraf gaet het bevel van den Heiland , aen den Apostel, om deefen Briev te fchrijven, vs. 83.
. Daer op volgt de Briev zelvs, vs. 8b-n,
beftaende wederom, uit drie hoofddeelen.
/, Het opfchrivt, vs. 8b. //. Den inhoud, vs. 9, 10. f. Eerst befchrijvt de Heiland de gefteldheid der Smyrnafche Gemeente', vs. 9, en XXVI. deel.



clvx INLEIDING tot de
tf- Daer na bemoedigt Hy haer, tegen eene aenftaende vervolging, vs. 10, haer vermaenende
Tot onverzaegdheid, vs. ioa. U. Tot Hand vastigheid, vs. iob. ///. Hier op volgt het befiuit, vs. xr. 3. In dén -derden Briev, aen de Gemeente van p er g a m u s, Kap. II: 12 -17, -• Gaet weder hec bsvel van den Heiland, aen den Apostel, vooraf, vs. 12a. —. De Briev zelvs, beftaet, gelijk de voorige, uit drie hoofddeelen, het opfchrivt, het lichaem, en het befiuit,
vs. I2b-X7.
/. Het opfchrivt vinden wy vs. i2b, en //. Het lichaem van den Briev zelvs, vs. 13-16.
f. Eerst befchrijvt de Heiland den toeHand van deefe Gemeente, vs. 13-15, die
Deels te prijfen was, vs. 13. \\. Deels ie laeken was, vs. 14, 15. tf. Vervolgens neemt Hy daer uit aenleiding, om 'er eene zeer gepaste opwekking by te voegen, vs. 16. ///♦ Het befiuit van deefen B kv behelst, even als dat der voorige, eene opwek-; king en eene belovte, vs. 17. 4- De vierde Briev; aen de Gemeente
"te



OPENBAERING van JOANNES. clvii
teTH-ïATiREN, is zeer uitvoerig, Kip. II: 18-29.
-. Vooraf gaet wederom het bevel van den Heiland, aen den Apostel, om dien Briev , zijnes naemens, te fchrijven , vs. 18".
- -. De Briev zelvs beflaet, gelijk de voorige, uit drie hoofddeelen, het opfchivt, het lichaem, en het befiuit, vs. t8b-29.
/. Het opfchrivt vinden wy vs. i8b. //♦ In het lichaem van den Briev zelvs, vs. 19 • 25.
|. Befchrijvt de Heiland eerst den toeHand der Gemeente te t h y a t i r e n, vs. 19-23.
i. Hy fpreekt, van het geene, in haer,
te prijfen was, vs. 19. i\. Van het fchroomelyk gebrek, het welk, in deefe Gemeente, heerschte, vs. 20-23.
,. Het geene, in haer,, te laeken was, wordt, in het algemeen, voorgefield, vs. 20.
Het beftondt hier in, dat zy , eene valfche Proph,eetes toeliet, haere zeedenverwoestende leerbegrippen vryelyk voort te planten.
XXVI. DEEL.



ÊLVIII
INLEIDING tot ȕ
„. Maer de Heiland zelvs zoude deefe valfche Propheetes beteugelen, vs. 21-23.
g. Zy was geheel onverbeeterlyk, vs. ai.
gg. Eerlang zou zy de maet van haere ongerechtigheid vervult hebben, en het rechtmaetig ongenoegen van den Verlosfer gevoelig ondervinden, vs. 22, 23*.
Dit oordeel zou eenen diepen indruk maeken, vs. 2$>. §§§§• Ook zou de Gemeente, over haere kwalyk geplaetfte verdraegzaemheid, niet ongeftraft blijven , vs. 23°. ff. Op deefe befchrijving van den toeftand der Gemeente te thyatiren, laet de Heiland eene opwekking volgen , aen de oprechten, om ftandvastig te zijn, in geloov en heiligheid, vs. 24, 25. ///♦ Het befiuit van deefen Briev, Kap. III: 26-29, behelst f. Eene tweeleedige belovte,vs.26-28. \- De eerfte vinden wy vs. 26,27, en \\. De andere, vs. 28. ft- De gewoone opwekking, vs. 29.
5-



OPENBAERING van JOANNES. cli*
5. Den vijfden Briev, aen de Gemeente te sardis, ontmoeten wy Kap. III: 1-6. -. Na het bevel van den Heiland, aen den Apostel, vs. ia.
Volgt de Briev zelvs, vs. ib-6., beftaende wederom, uit het opfchrivt, het lichaem, en het befiuit. /. Het opfchrivt vinden wy vs. ib. //♦ In het lichaem van den Briev, befchrijvt de Verlosfer den toeftand der Gemeente te sardis , met inlasfching van gepaste waerfchouwingen, opwekRingen, en aenmoedigingen, vs. ic-4. |. Over het algemeen, was de toeftand van deefe Gemeente zeer treurig, vs. ic-3-
f. De zaek zelve wordt voorgefteld, vs. ic.
ff. Deefe vervallene Gemeente wordt
ernftig opgewekt, vs* 2. Jft. Zy wordt vermaend, om zich, hoe eer zoo beeter, van de gepaste middelen, te bedienen, vs. 3a. Èfft. Er wordt eene waerfchouwende be»
dreiging by gevoegd, vs. 3b. ff. Ondertusfchen ontbrak het niet geheel, aen zulken, die God in waerheid vreesden, vs. 4. ///. Eindelyk volgt het befiuit, behelfeaXXVI. DEEL.



clx INLEIDING tot dk
de wederom eene opwekking en be-
lovte, vs. 5, 6. 6. Den zesden Briev, aen de Gemeente te PHiLADELPiiiA, ontmoeten wy Kap. III: 7-13-
-. Het bevel van den Heiland, om, aen die Gemeente, te fchrijven, gaet vooraf, vs. 7a.
—. De Briev zelvs beftaet wederom, uit drie hoofddeelen , het opfchrivt, het lichaem, en het befluit, vs. 7b-i3. /♦ Het opfchrivt vinden wy vs. 7b. //♦ In het lichaem van den Briev zelvs, vs. 8-11.
f. Befchrijvt de Heiland eerst den toeftand van deefe Gemeente, vs. 8. tt« Daer op laet Hy eene belovte, en eene opwekking, volgen, vs. 9-11.
De belovte is tweeleedig, vs. 9,10. g. De eerfte vinden wy vs. 9, en §§• De andere, vs. 10. #. De opwekking ontmoeten wy vs. 11. ///♦ Het befiuit van deefen Briev, vs. 12, 13. behelst wederom f. Eene belovte, vs. 12, en ff. De gewoone opwekking, vs. 13. 7. Eindelyk volgt de zeevende of laetfte Briev, aen de Gemeente te laodicea, Kap. III; 14.- 22.



OPENBAERING van JOANNES. cis»
-. Vooraf gaet, naer gewoonte, het bevel van den Heiland, aen den Apostel, vs. 14*.
ik De inhoud van den Briev zeiven beftaet, even als die van alle voorige, uit drie hoofddeelen ; het opfchrivt, het lichaem en het befiuit. /, Het opfchrivt vinden wy vs. I4b. //, Het lichaem van den Briev zelvs is vry uitvoerig, vs. 15-20;
De Gemeente van laodicea beftondt, uit drieërlei zoorten van menfchen ; onverfchilligen, hoogmoedigen,en eenige weinige oprechten. Aen de eerften, de onverfchilligen , doet de Heiland eene zeer ernftige waerfchouwing, vs. 15, 16; aen de tweeden, de hoogmoedigen, geevt Hy eenen zeer heilzaemen raed, vs. 17, i&» en de laetften, de oprechten, wekt Hy vriendelyk op, vs. 19, 20. f. Aen de onverfchilligen, doet de Heiland eene zeer ernftige waerfchou-, wïng, vs. 15,16.
4- Deefe onverfchilligen worden be-
fchreeven, vs. 15, en ff. Nadrukkelyk gewaerfchouwd, vs. 16.
XXVI. DEEL. [L]



clxii INLEIDING tot de
tf- Aen de hoogmoedigen, geevt de Verlosfer eenen zeer heilzaemen raed, vs. 17, 18.
£ De grond daer van wordt gelegd, in eene befchrijving van hun laek. waerdig beftaen, vs. 17, en tf. De raedgeeving zelve wordt voorgedraegen, vs. 18. tt1- De oprechten worden , door den Goddelyken Spreeker, vriendelyk opgewekt, vs. 19, 20. $• Deefe opwekking wordt voorgefteld, vs. 19. En aengedrongen, vs. 20. ///♦ Het befiuit van deefen Briev vs. 21, 22. behelst, als dat van alle de voorige; f. Eene belovte, vs. 21, en tf. Eene opwekking, vs. 22. 3. Joannes de Apostel had een tweede gezicht, in het welk hem de toekoomende dingen geöpenbaerd werden, Kap. IV: 1— XI: ig. A. Vooraf ging eene tweederlei vertooning, Kap. IV en V; eene afbeelding naemenlyk van Gods onnadenkelyke Majefteit, Kap. IV, en eene nieuwe voorbereiding, tot de openbaering der toekoomende dingen, Kap. V. A. De afbeelding van Gods luisterrijke Majefteit vinden wy Kap. IV.



OPENBAERING van JOANNES. clxiu
a. De inleiding ontmoeten wy vs. i, 2". a. De Apostel verhaelt zijne ontmoeting vs. i.
Su Het geene hy zag, vs. ia. 6. Het; geene hy hoorde, vs, ib. I. Hy befchrijvt zijne gefteldheid, onder dit alles, vs. 2a. (3. Op deefe inleiding, volgt de vertooning van Gods luisterrijke Majefteit, vs. 2b-i5a. De Apostel zag eene zinbeeldige vertooning van Gods onnadenkelyke Majefteit. vs. 2b, 3.
I. De throon der Goddelyke Majefteit wordt naeder befchreeven, vs. 4-n. g. Die throon was omringd, met vier en twintig throouen, op welke zo veele Ouderlingen zaeten, vs. 4. fi. Van onder den throon, kwaemen ge^ duchte verfchijnfelen voort, vs. Sa. t. Voor den throon waeren, vs. 5*?mIIi 1. Zeeven brandende lampen, vs. 5b, en 3. Een zeer cierlyk plaveifel, vs. 6a, en 3. Vier leevendige Weezens, vs. 6b-n. Deefe worden naeder befchreeven, -. In hunne gedaente, vs. 6b- 8a. —. In hunne beezigheid, vs. 8b-n. /, Zy beweefen den Onëindigen den diepften eerbied, vs. 8b, ea
XXVI. deel. [L 2]



cixiv INLEIDING tot db
//. Werden daer in, door de Ouderlingen, vergezeld, vr. o-n. B. De tweede voorafgaende vertooning behelst eene naedere voorbereiding, tot de openbaering der dingen, welke toekoomende waeren , Kap. V.
De Apostel verhaelt, hoe hy eene verzeegelde Boekrolle, welke geen fchepfel konde openen, in de hand van den Oneindigen, gezien hebbe; dat, hy den Verlosfer zag, in de gedaente van een Lam, het welk, blijkens de lidteekenen der wonden, wel eer geflacht was, en zich gereed maekte, om de zeegelen der gemelde Boekrolle te openen. a. Eerst geevt hy een algemeen bericht van die verzeegelde Boekrolle, vs. i. 0. Wijders verhaelt hy, wat 'er verder, met deefe Boekrolle, zy voorgevallen, vs. 2-14.
a. Er was niemand, onder de gefchaepene Weezens, in ftaet, om de Boekrolle te ontzeegelen, vs. 2-4.
a« De zaek zelve vinden wy vs. 2, 3, en fi. Het uitwerkfel daer van, op het gemoed , van den Apostel, vs. 4.
b. De Goddelyke Verlosfer vertoonde zich, in eene geheel onverwachte gedaente, om de verzeegelde Boekrolle te openen , vs. 5-14.
a.



OPENBAERING van JOANNES, clxv
a. Vooraf kreeg de Apostel bericht, van eenen der Ouderlingen, dat de Verlosfer zelvs de verzeegelde Boekrolle openen zoude, vs. 5.
fi. Daer op vertoonde zich de Heiland, in eene zeer merkwaerdige gedaente, die de Boekrolle nam, om de zeegelen te verbreeken, en den inhoud te openbaeren, vs. 6, 7.
C Eindelyk hoorde hy den Heiland desweegens de hulde toebrengen, vs. 8-14-
1. Door de vier, voorheen gemelde, leevendige Weezens , en de Ouderlingen, vs. 8-10.
Zy beweefen den Verlosfer den diepften eerbied, vs. 8. lm*. De Ouderlingen zongen eenen lovzang, ter eere van den Heiland, vs. 9,10.
2. Door een verbaefend heir van Engelen. Deefe zongen ook eenen lovzang , ter eere van den Verlosfer, vs. ir, 12.
3. Door alle gefchaepene Weezens, vs. 13» 14.
Ook deefe zongen zoortgelyk eenen lovzang, vs. 13.
Welke, van de vier, boovengemelde leevendige Weezens, en van de OuderXXVI. deel. [L 3]
m



clxti INLEIDING tot de
Hngen, met den diepften eerbied, werdt
toegeftemd, vs. 14. B. De Openbaering der toekoomftige dingen zelve, welke den Apostel kenbaer werden, door het openen der verzeegelde Boekrolle, vinden wy Kap. VI: 1— XI: 18.
A. De opening van het eerste zeegel. Kap. VI: 1,2.
B. De opening van het, tweede zeegel, v«. 3i 4-
C. De opening van het derde zeegel, vs. 5, 6.
D. De opening van het vierde zee gel, vs. 7» 8.
£• De opening van het vijfde zeegel, vs. 9-11.
F, De opening van het zesde zeegel, Kap. VI: 12— VII: 17.
* De opening van het zesde zeegel zelve vinden wy Kap. VI: 12-17.
a. Eerst worden de allerfchroomelykfte rampen befchreeven, welke God, over de vyanden van christus en zijn Koningrijk, brengen zoude, Kap. VI: 12-14, en
b. Daer na wordt de angst en vrees geteekend, welke deefe rampen zouden te weeg brengen, Kap. VI: 15-17.
Na deefe eerfte vertooning, welke de
Apos-



OPENBAERING van JOANNES. cxxvu
Apostel zag, by het openen van het zesde ze eg el, volgde nog eene andere, dienende ter naedere opheldering, Kap. VII.
Deefe nieuwe vertooning behelsde twee gezichten.
«. Het eerfte vinden wy vs. 1-8- Het teekende de bewaering der geloovigen, uit de Jooden, onder de voorheen gemelde rampen, die het Rijk der Keizeren van Rome, even als een verwoestend onweeder, op eene vreesfelyke wijs, gefchokt hebben, a. In het gemeen zag joannes, hoe eene onzettende ftormwind, die gereed ftondt; om uit te barsten, beteugeld werdt, tot dat de dienstknechten van God, uit de Jooden, tegen deszelvs vernielende uitwerkfelen, beveiligd waeren, vs. i - 3. fi. Meer byzonder wordt het getal van deefe dienstknechten, van elk eene Stam, naeder aengeweezen, vs. 4 - 8. b. Het tweede gezicht teekende de bewaering der Christenen , uit de Heidenen , onder de voorheen gemelde rampen van het Romeinfche Keizerrijk, Kap. VII: 9-17. a- Het gezicht zelvs vinden wy vs. 9 -12. 1. De Apostel zag eene onbereekenbaere fchaer van zeegepraelende overwinnaers, vs. 9. XXVI. deel.



etxwii INLEIDING tot de
2. Zy gaeven Gode, en den Lamme, de eer van hunne zeegeprael, vs. 10.
3. By die geleegenheid, brachten ook de Engelen Gode, al lovzingende, de heerlykheid toe, vs. 11, 12.
fc. Dit gezicht werdt den Apostel , door eenen der Ouderlingen , verklaerd, vs. I3"I7-
G. De opening van het zeevende zeegel, Kap. VIII: 1— XI: 18. «. Na het openen van het zeevende zeegel was 'er eene kortftondige ftilte, in den hemel, Kap. VIII: 1.
0. Daer op volgden nieuwe vertooningen , Kap. VIII: 2— XI: 18.
Het overige behoort, tot het volgende Deel.
De Uitlegkundige Schrivten, over de openbaering van joannes,
in onfe tael, maeken eene geheele meenigte uit.
Evenwel weet ik 'er geene aen te prijfen, welke de openbaering, naer onfe gelegde gronden, uit het waere oogpunt, befchouwt, en , over het ganfche beloop, een genoegzaem licht ver-
fpreidt hebben. Men ontmoet, by veele
Geleerden, zeer uitmuntende aenmerkingen, ter
op-



OPENBAERING van JOANNES. cvxtx
opheldering van byzondere plaetfen. In dit opzicht, zijn wy veel verfchuldigd, vooral aen
grotiüs, vitringa, van hamels veld, en
anderen. Maer, naer ons inzien, hebben zy het oogmerk en het beloop der openbaering, niet recht begreepen. • Ik zeg, naer ons inzien; en, zo wy kwalyk mogten gezien hebben, zullen wy ons zeer verblijden, wanneer iemand ons beeter weet te onderrichten.
Misfchien zou het werk van m. lowman, over <fe openbaering van joannes, volgens ons ftelfel, van dienst weezen kunnen. Wy hebben het, uit den Huis - Uitlegger des Nieuwen Testaments van Dr. doddridge, al waer het meermaelen wordt aengehaeld , by naem leeren ken • nen. Dan , hoe veel moeite wy hebben aen gewendt, of doen aenwenden , om dit Boek machtig te worden, hebben wy het tot dus verre niet kunnen bekoomen,
Iemand, die de denkwijs der voorftanderen van de zogenaemde zee ven perioden blijvt volgen , kan overvloedig te recht koomen, by
c. vitringa, in zijn werk, genaemd, Naeuwkeurig onderzoek van de Goddelyke openbaering des Heiligen Apostel joannes enz. meer endeels vertaeld, door m. gargon, Predikant te Vlisfmgen, 11 Deelen in 4% te Amfierdam 1728— XXVI. deel.



clxx INLEID, tot de OPENBAERING enz:
Begeert iemand, het Boek der openb aering, volgens de voorönderfielling der zeeven Tijdperken, korten duidelyk verklaerd te zien, wy verzenden hem, naer de korte aenmerkingen, over het Nieuwe Testament, voor Ongeleerden, door ysb rand
van hamelsveld, II Deel. p. 550-648.
paulus 1 Cor. X: 29.
D E



APOCALIJPSIS
O F
OPENBARING
VAN
JOANNES
DEN
THEOLOGUS,
XXVI. DEEL. A






APOCALIJPSIS
O F
OPENBARING
VAN
JOANNES
DEN
THEOLOGUS.
Over den Tijtel van dit Boek, heiben wy, in de inleiding tot het zelve, ge/proken.
HET I. KAPITTEL.
1. "T)E Openbaringe Jesu Christi, die Gode
hem gegeven heeft, om fijnen dienftknechten te toonen de dingen die haeft gefchieden moeten: ende die hy door fijnen Engel gefonden, ende fijnen dienftknecht Joanni te kennen gegeven heeft;
2. Dewelcke het woort Godts betuygt heeft, ende het getuygeniffe Jefu Chrifti, ende al wat hy gefien heeft.
3. (a) Saligh is hy die leeft, ende zijn fy die hooien de woorden defer Prophetie, ende die bewaren 't gene in defelve gefchreven is: (b) Want de tijc is naeby.
(a} Openb. 22! 7. (b) Opejlb. 22! 10.
XXVI. deel. A a



4 OPENBARING
Over deze woorden, hebben wy vooraf het een en ander aen te merken.
Zy behelfen eene befchrljving, en eene fterke aenprijzing van dit Prophetiesch Boek. — Ondertusfchen is het ons voorgekomen, dat zy niet van den Apostel joannes zei ven, maer van eene latere hand, oorfprongelyk zijn. Te weten wy zijn van oordeel, dat de Opzieners der Gemeente van Ephefen, dit ftuk, toen het Boek der Openbaring, na den dood van den Apostel, ten algemeenen nutte der Kerke, werdt uitgegeven, aen het hoofd geplaetst hebben. — Onfe bewijsredenen zijn de volgende.
A. VoorSerst, om dat de Apostel zijne openbaring, in de gedaente, niet van een Boek, maer van eenen Briev, gefchreven heeft. — Hy begint, even gelijk alle de Apostelen hunne Brieven doen, met een opfchrivt en zegengroet, vs. 4-6; en eindigt, met een onderrichtend, en heilwenfchend befiuit, Kap. XXII: 8-21. Gevolgelyk behelfen Kap. I: 1 - 3. een afzonderlyk ftuk, het welk niet van den Apostel zeiven, die de openbaring , in de gedaenta varr eenen Briev, gefchreven heeft, oorfprongelyk is.
B. Daer te boven wordt 'er Kap. I: 1-3, van joannes, als van eenen anderen, in den derden perfoon, gefproken. Maer deze Apostel is gewoon , in de openbaring , van zich zeiven, met vermelding van zijnen naem, in den eerften perfoon, te fpreeken, (vergel. Kap. I; 4. XXI: 2. XXII: 8.) Hy fchrijvt, ik was in den geest, op den dag des heeren, en ik hoorde, Kap. I: 10; toen ik Hem zag, viel ik, als dood, aen zijne voeten, Kap. I: 17; na dezen zag ik, Kap. IV: r; ik zag, Kap.V:i, 2, 6. VI: r. enz.; ik weende zeer, Kap. V: 4; ik hoorde, Kap. VI: 6; ik ging henen, tot den Engel, zeggende tot hem, en hy zeide tot my, Kap. X: 9, enz.
C. Ook fchijnt de fchrijvflijl Kap. I: 13, van dien in dea Briev zeiven, onderfcheiden te zijn. Over dit bewijs, moet men, door een zeker gevoel, oordeelen, De beroem-



v a h JOANNES. I. 5
roemde venema was mede van dit begrip, zeggende : „ dat „ de voorreden gewisfelyk niet van joannes zy, zal ie„ mand, die een critiesch oordeel bezit, uit de voone„ den zelve Kap. I: i-3, gemakkelyk kunnen opma„ ken" (a).
D. Voeg 'er by, dat het geheel tegen de gewoonte van den Apostel joannes zy, zulk eene befchrijving van zich zeiven te geven, als wy vs. 2. ontmoeten. Hy was zo wars van allen eigen lov en zelvsverheffing, dat hy zich, in het Euangelie, meermalen verberge, onder de benaming van ■den Discipel, dien jesus liev hadt.
Wy befluiten 'er uit, dat de Opzieners der Gemeente van Ephefen, toen zy de openbaring van den Apostel uitgaven, 'er dit opfchrivt hebben voor geplaetst; om den Christenen het groot gewicht van dit Boek, en het nut, het welk zy 'er uit trekken konden, onder het oog te brengen, ten einde het leezen en overdenken daer van des te fterker aen te prij-
fen Het is hier, onfes erachtens, even eens gelegen,
als met het flot des Euangeliums van joannes , Joh. XXI: 24, 25, hetwelk 'er ook, door quadratus, en andere Opzieneren der Ephefifche Gemeente, toen zy het zelve, ten algemeenen nutte uitgaven, is bygevoegd (&); eene gefchiedkundige byzonderheid, welke, door het getuigenis van eusebius, bevestigd wordt (c).
Door dit byvoegfel derhalven , verklaerden de Uitgevers tevens, dat de geheele Kerk van Ephefus de Openbaring, voor een echt gefchrivt van den Apostel joannes , hielde; het welk, als zodanig, van alle Christenen, moest erkend, en, ter bevoordering van hunne zaligheid , naerftig onderzocht worden.
Wy gaen over, om dit byvoegfel, of opfchrivt, kortelyk op te helderen. Het behelst twee dee'en. A. Eene befchrijving van dit Boek , deszei vs oorfprong , en inhoud, vs. 1, 2. B. Eene aenprijzing van het zelve, vs. 3.
(a) venema Bijl. Eccl. Tom, III. p. 2S9.
(b ) XX Deel. p. 4^9
(.O llifl. Eccl. 1. UL c. 37*
XXVI. DEEL. A 3



6 OPENBARING.
A. Dus luidt de befchrijving, vs. 1,2. De openbaring van jesus christus , die god Hem gegeven heeft, om zijnen dienstknechten te tonen, de dingen, die haest gefchieden moeten, en die Hy door zijnen Engel gezonden, en aen zijnen dienstknecht joannes te kennen gegeven heeft; dewelke het woord Gods betuigt heeft, en het getuigenis van jesus christus ; en al wat hy gezien heeft.
J. In het gemeen is het de Openbaring van jesus
christus.
Het oorfprongelyk woord, door Openbaring vertaelt; zegt eigenlyk iets, het welk bedekt is, door wechneming van het dekfei, aen het oog der menfchen bloot te (lellen. Hier van daen wordt het Jeenfpreukig overgebracht, tot het openbaer maken van zaken, welke te voren onbekend waren; byzonder welke God, op eene buitengewone wijs, aen het menschdom heeft bekend gemaekt, en welke wy, aen ons zeiven gelaten, door het gebruik van onfe redelyke vermogens, nimmer zouden ontdekt hebben. Zo zegt paulus , dat hy het Eu-' angelie, niet van eenen mensch , ontvangen of geleert had, maer door de openbaring, dat is door het buitengewoon onderwijs, van jesus christus, Gal. I: 12.
Allerbyzonderst wordt bet Griekfche woord genomen, voor eene voorzegging van toekomende zaken, welke, wanneer God dezelve niet, op eene buitengewone wijs, ontdekt, volftrekt onbekend zijn: zo gebruiken de LXX het werkwoord, van zulk een onderwijs, omtrent onbekende en toekomende zaken, het welk gefchiedde, in dromen, en in verrukkingen van zinnen; 1 Sam. III: 21, de heer openbaerde zich, aen samuel te Silo , door het woord des heeren , en Dan. II: 28, daer is een God in den hemel, die verborgenheden openbaert: die heeft den Koning nebücadnezar hekend gemae't, wat'er gefchieden zal, in het laetst der dagen. nebücadnezar had, in den droom, buitengewone dingen gezien, welke toekomende zaken zinbeeldig affchHderden, en aen daniel werdt, in een nachtgezicht, takend gemaekt, wat die zinbeelden beduidden, zodat



van JOANNES. I 7
hy in ftaet ware, om dien droom uit te leggen. Beide nu het vertonen Tan die zinbeelden aen nebücadnezar, en de bekendmaking aen danikl , wat die zinbeelden, ten aenzien der toekoomftige zaken , affchilderden, het welk, zo wel het een als het ander, door een Goddelyk onderwijs, in prophetifche dromen, gefchiedde, drukken de LXX uit, door het zelvde Griekfche werkwoord , openbaren, Dan. II: 29, 3°, 47- In dien zelvden zin, leefen wy ook Amos III: 7: gewisfelyk de Heer heer zal geen ding doen, ten zy Hy zijne verborgenheid, dat is zijn voornemen, omtrent de toekomende zaken, welke geen eindig verftand kan naerfporen, aen zijnen knechten , de Propheten , geöpenbaert, dat is, op eene buitengewone wijs, in dromen of gezichten, bekend gemaekt hebbe, Amos III; 7.
Dat nu het woord Openbaring, het welk, gelijk hiesonymüs zegt (d), door de LXX, het eerst is uitgevonden, ter dezer piaets, in den'laetstgemelden zin, voor eene buitengewone bekendmaking van toekomende dingen, in Prophetifche verrukkingen, genomen worde; leert niet alleen de zaek zelve , maer het word ook daer door bevestigd, dat de benaming van Openbaring, vs. 3, door de woorden dezer Prophetie, nader verklaerd worde.
Ik heb my, by dit woord, wat langer opgehouden, om dat het my niet ongepast voorkwam, deszelvs ware beteekenis eens, op goede gronden, vast te zetten.
De Openbaring van jesus christus zegt zo veel, als de Openbaring, welke, door jesus christus, geöpenbaerd is, dat is, „ de voorzeggiug van toekomende „ zaken, welke de verhoogde Middelaer, op eere bui„ tengewone wijs , in Propfeetifche Richten , heeft „ bekend gemaekt; " even als de gezegenden des Vaders zijn, die, door den Vader, gezegend zijn, Matth. XXV: 34-
{d) In Gal. c. 1.
XXVI. deei. A 4



g OPENBARING
B. Meer byzonder wordt de oorfprong en de inhoud vafi dit Boek befchreven, die God hem gegeven heeft enz. CC. God de Vader had deze Openbaring, Hem, jssuS
christus namenlyk, gegeven. - Het Griekfche
woord, door geven vertaeld, wordt ook wel voor enderwij[en genomen ; Luc. I: 77. om zijnen volke kennis der zaligheid te geven, dat is, in de leer der zaligheid, te onderwijlen. Zo gebruiken het ook de LXX, Spreuk. IX: o. — Gemeenlyk neemt men het zo, ter dezer piaets; en dan zal de zin zijn, dat God de Vader aen den verhoogden Middelaer, naer zijne menfchelyke natuur, onderrichting gegeven hebbe, omtrent die toekomende zaken, welke Hy, aen den Apostel joannes, in eene Prophetifche verrukking, heeft bekend gemaekt (e).
Maer deze opvatting koomt ons voor, iets gedrongens te hebben. In den ftaet van zijne vernedering , werdt de Middelaer, naer zijne menfchelyke natuur, van God den Vader onderwezen, omtrent het gene Hy hier op aerde Jeeren moest; Joh. VII: 16. VIII: 28, 38. XII: 49- XIV; 10. XVII: 7,8; maer, na zijne verhoging, heeft Hy gene ondenichting meer nodig. Of zou de Verlosfer, die ontvan. gen heeft alle macht in hemel en op aerde, Matth. XVIII: 28, ook niet, by zijne verhoging, toen Hy het beftuur der geheele waereld aenvaerdde, naer zijne menfchelyke natuur, voor eens en altoos, alle wetenfchap van de toekomende dingen ontvangen hebben ? zou Hy het Geheelal, en byzonder de lot. gevallen van menfchen en volken , op deze aerde, beftuuren, zonder, naer zijne menfchelyke natuur, eene volkomene kennis te hebben, van alle toekomende dingen ? zou God de Vader Hem nog , van tijd tot tijd, omtrent het een en ander, onderriebten moeten ? Waerlyk dan was zijne heerlykheid, van
weiCe) go ma rus Oper. p. 747.



van JOANNES. I. 9
welke de Heilige Schrivten, met zo veel verheffing, fpreken, niet volkomen.
Ook fchijnt de zamenftelling van het oorfprongelyke eene andere beteekenis te vorderen , welke het geheele voorftel, veel natuurlyker en meer vloeiende maken zal. — Te weten , in piaets van geven, vertalen wy, toflaen en vergunnen, zo dat de zin, in verband met het volgende deze zy: ,, De Voor5, zegging van toekomende zaken , welke jesus
christus , in Prophetifche gezichten , geöpenbaert „ heeft, en welke God de Vader Hem' vergunt >, heeft , aen zijnen dienstknechten te tonen." — Immers het Griekfche woord, het welk de Onfen, door geven, vertalen, heeft zeer dikwijls de beteekenis van vergunnen, welke hier eigenaertig te pasfe koomt, niet alleen Matth. XIII: n. XIX: li. Hand. II: 27. enz., maer ook byzonder in dit zelvde Boek der Openbaring , Kap. VI: 4. een ander paerd ging uit, het welk rood was, en hem, die daer op zat, werdt gegeven, dat is vergund den vrede te nemen van de aerde, zo ook Kap. VII: 2. IX: 5. XIII: 7, 14, 15. XVI: 8. XIX: 8.
Zijne dienstknechten , de dienstknechten namelyk van jesus christus, zijn geenszins alle Christenen, die zijnen naem belijden; ik weet geen eene piaets, in welke de Christenen , als de zodanige , dienstknechten van den Verlosfer genaemd worden; maer deze benaming wordt byzonder gegeven , aen de Leeraren, aen de Bedienaren van het Euangelie, Col. IV: 12. 2 Tim. II: 24; daerom wordt zy ook meermalen , met den tijtel van Apostel, verwisfeld, Rom. I: 1. Gal. I: 1, 10. Phil. I: 1. Tit. I: 1. Jac. I: 1. Jud. vs. 1. — Het is ons zo voorgekomen, dat de Opzieners der Ephefifche Gemeente hier zich zelve bedoelen; niet dat zy zich verbeeldden, de Verlosfer zou de Openbaring, alieen ten hunnen nutte, gege> ven hebben, (het tegendeel blijkt uit vs. 3.) maer voor zo verre, als dit Boek hun eerst was ter hand XXVÏ. DEEL, A $



10 OPENBARING
gefield. Men vergelyke het gene wy, omtrent de Uitgave van dit Gefchrivt, in de Inleiding, hebben aengemerkt. Te weten de Brieven , aen de zeven Gemeenten, heeft de Apostel aenftonds, van Patmos, aen derzei ver Opzieneren , verzonden. De volgende gezichten ftelde hy, op het gemelde eiland, te boek, en, by zijne te rugkoomst te Ephefen, ftelde hy het zelve, aen Qjadratus, en andere Leeraren van die Gemeente, ter hand, om het, na zijnen dood, ter bekwamer tijd, ten algemenen nutte der Christen Kerk, uit te geven. — Zy waren derhalven de dienstknechten van jesus christus, die het eerst, en ook eenigen tijd, alleen kundfehap hadden van het gene den Apostel, omtrent de toekomende zaken, door den Verlosfer, geöpenbaerd was.
Het woord, door tonen overgezet, verdient nog onfe opmerking. Het beteekent, in den gewonen ftijl der Openbaring, toekomende dingen bekend te maken, (vergel. Kap. IV: i. XVII: i. XXII: <5.)
Tot dus verre gaet het bericht, omtrent den oor» fprong van dit Prophetisch Boek. 0, Hier op volgt de befchrijving van den inhoud, al» waer wy menen, dat het woordeken namenlyk, tot aenvulling van den zin , moet worden ingelascht, (namenlyk) de dingen die haest gefchieden moeten enz. «. De inhoud zelvs wordt dus voorgeftelt (namenlyk) dat is de gemelde Openbaring, behelst de dingen, welke haest gefchieden moeten. —— De dingen, welke, in dit zeer merkwaerdig Boek, voorfpeld zijn, willen de Leeraers der Epbefifche Gemeente zeggen, moeten, in volgende tijden, gefchieden en vervuld worden, en, uit kracht van Gods onver» anderlyk befiuit, kunnen zy niet achter blijven; (vergel. Luc. XXIV: 26. Hand. IV: 28;) die voorzeggingen zullen onfeilbaer zeker vervuld worden , en welhaest. — Deze uitdrukking ontmoeten wy meermalen, in de Openbaring zelve, Kap. . I: 7. XI: 14. XXII: 6, 12, 20. Zommigen, gelijk.



van JOANNES. I. ir
lijk nog onlangs de beroemde herder (ƒ), hebben 'er uit befloten, dat alle de Voorzeggingen, welke dit Boek behelst, kort na dat zy aen den Apostel geöpenbaerd waren , en derhalven nu reeds voor vele eeuwen, vervuld zijn.
Men zou deze uitdrukking, volgens den fpreektrant der Hebreeuwen, zo kunnen opvatten , dat zy de zekerheid der voorfpelde zaken te kennen geeve. (verg. Hagg. II: 7. Mal. III: 1, 2.) Maer deze kan de doorgaende beduidenis der fpreekwijs, in de Openbaring, niet wezen: ik zal u haestelyk bykomen. Kap. II: 5. zegt immers iets meer, dan gewis en zeker , binnen korten namenlyk , eer het kwaed diepere wortelen fchoot. — Wy blijven daerom, by de gewone beteekenis van haest, dat is eerlang, binnen korcen tijd. Evenwel mag men 'er geenszins uit befluiten, dat alle de Voorzeggingen van dit Boek, binnen eenen korten tijd , zouden vervuld worden. De dingen, hier voorfpeld, zouden haest gefchieden, met opzicht tot het begin; zy zouden, toen de Openbaring aen den Apostel gegeven werdt, eerlang eenen aenvang nemen.
Die Uitleggers zelve, die alle de gebeurtenisfen, in de Openbaring voorfpeld, tot de vroegfte tijden brengen, zijn genoodzaekt deze beteekenis van het woord haest aen te nemen. boe zeer zy dezelve fchijnen te verwerpen. grotius , by voorbeeld, die alles, zo veel mogelyk, op de verwoesting van Jerufalem, te huis brengt, rekent de 1000 jaren, geduurende welke de Satan zou gebonden worden, Kap. XX: 2, van constantyiï den Groten, in de IVde Eeuw; gevolgelyk behelst de voorzegging van dit Boek een tijdvak ten minden van ruim XIII Eeuwen, en deze zaken zou-
(ƒ) Das Buch von der zukumst des Uerrn. p. 2.
XXVI. deel.



12 OPENBARING
den, ten aenzien van het begin alleen, haest gefchieden.
b. De toekomende zaken , in dit Boek befchreven waren regelrecht, aen joannes den Apostel, in Prophetifche gezichten , geöpenbaerd, en die hy door zijnen Engel enz. vs. ib 2. 3, De zaek zelve wordt dus voorgefteld, die Hy door zijnen Engel, gezonden, en zijnen dienstknecht joannes te kennen gegeven heeft. De vertaling van den Heer hamels veld (g) js nauwkeurig en duidelyker .- weike dingen namenlyk, Hy, (JESus christus) door zijnen En* gel, ten dien einde gezonden, aen zijnen dienstknecht joannes , heeft mede gedeelt. 1. De Verlosfer had deze toekomende dingen, aen joannes, die, in den bovengemelden zin , zijn dienstknecht en Apostel was , te kennen gegeven of medegedeeU, door teellenen namenlyk en beeldfprakige vertoningen. Het oorfprongelyk woord toch beteekent, iets, op eene raedfelachtige wijs, en door beeld!
fprakige fchilderyen, aen te wijfen. Zo
vinden wy het Joh. XII: 33; wanneer de Euangelist de duistere en geheimzinnige uitfpraek van den Heiland aenteekende, ik, zo wanneer ik van de aerde zal verhoogd zijn, zalfe allen tot my trekken, maekt hy 'er deze aenmerking over: dis zeide Hy, beseekenende , onder geheimzinnige en beeldfprakige uitdrukkingen, te kennen gevende, hoedanigen dood, Hy fterven zoude. (Vergelyk. Joh. XVIII: 32. XXI: 19. Hand. XI: 28.
Dit woord was derhalven zeer gepast, om den aert van dit Boek aen te wijfen, daer net zelve een aental van Prophetifche gezichten behelst, in welke de toekomende
za<
Cf ) Bei Nieuw* Testament naer hel Grieksch ad h. I.



van JOANNES. I 13
zaken, met treffende beelden, en geheimzinnige ver toningen, naer den Oosterfchen fmaek der oude Propheten , op eene zeer verhevene wijs, gefchilderd zijn. 3. De Verlosfer had zich. om de toekomende zaken, aen den Apostel, mede te deelen, van zijnen Engel bedient, welke Hy, ten dien einde, gezonden hadt.
Alle Voorzeggingen van toekomende, zaken zijn altoos, uit haren eigenen aert, duister; maer, wanneer zy, in Oosterfch» beeldfpraken, en geheimzinnige vertoningen, vooral zulke, als er, in de Openbaring, voorkomen, worden ingekleed, zijn zy nog veel duisterer. De Propheet daniel had eene nieuwe Openbaring nodig, om de Openbaring , welke den Koning nebücadnezar , in eenen geheimzinnigen droom, was medegedeeld, te kunnen uitleggen, Dan. II: 19, 30, 47. Het behaegde daerom den Verlosfer, aen den Apostel, eenen Engel te zenden , die hem, op de Prophetifche gezichten, in alle de byzonderheden, moest oplettend maken, en tevens de duisterheden, welke daer in lagen , nader ophelderen, (verg. Kap. XVII: 7. XXII: 6, 16.) — Zo genoot ook de Propheet zacharias de onderrichting van eenen Engel, Zach, II: 3—.
Voorts wordt 'er één voorname Engel van den eerften rang bedoeld; immers hy heet hier zijn Engel, met nadruk, de Engel van jesus christus. Ö. De uitgevers van het Boek der Openbaring bedienden zich, van deze gelegenheid, om een» nadere befchrijving te geven, van den Apostel joannes , en voegden 'er by vs. 2 : de welke het woord Gods betuigt heeft, en het getuigenis van jesus christus , en al wat hy gezien lutft. XXVI. DEEL,



14 OPENBARING
De Apostel had betuigt, dat is openiyk gepredikt; en het gene hy predikte, met overtuigende bewijfen, aengedrongen, (verg. Joh. I: 7- XV: 26, 27. XVIII: 23. Hand. XIV: 3. In dezen zin, had joannes betuigt het woord Gods, dat is, de leer van het Euangelie, welke, door God zeiven, geöpenbaerd is, (verg. Hand. VI: 2, 7. VIII: 14,,) en het getuigenis van jesus christus. — Het getuigenis van jesus christus is de leer van den Verlosfer, welke Hy zelvs gepredikt heeft, of liever, volgens den gewonen ftijl van dit boek, het gene joannes , omtrent den Verlosfer, zijne leer, en daden, openiyk, met alle vrymoedigheid, gepredikt had. Zo wordt de fpreekwijs Kap. I: 9. kennelyk genomen. — Tusfchen het woord Gods , en het getuigenis van jesus christus, zal dan dit onderfcheid zijn, dat de eerfte uitdrukking de Goddelyke leer van het Euangelie in het gemeen, en de andere het gene de Verlosfer zelvs, in eigen perfoon, hier op aerde, gepredikt en verricht heeft, meer byzonder aenduide.
Er wordt nog bygevoegd, en al wat fiy gezien heeft; eigenlyk ftaet er, in den voorledenen tijd , al wat hy zag. — Doorgaends maekE men dit betrekkelyk, tot de Prophetifche gezichten , met welke de Apostel verwaerdigd is, befchreven in dit Boek. Maer deze maekten niet zo zeer het onderwerp uit van zijne openbare prediking. — Het woord zien fchijnt hier meer algemeen te beteekenen, iets, met zijne zintuigen, ge waer te worden, zo dat het, zo wel op het gene men hoort, als op het gene men ziet, kan worden toegepast; gelijk het Joh. I: 40, 47. genomen wordt. ' Wy zouden daerom de uitfpraek, en al wat hy gezien heeft, lievst betrekkelyk maken, op het getuigenis van
je-



van JOANNES. I. 1$
jesus christus ; en dan willen de Uitgevers van dit gefchrivt te kennen geven , dat de Apostel, het gene de Verlosfer geleert en gedaen heeft, uit eigene ondervinding, openiyk gepredikt hebbe, naerdien hy van dit alles oor en ooggetuige geweest was. (verg. i Joh. I: i.)
Wil iemand ondertusfchen, door het getutgenis van jesus christus , het Euangelie verftaen , het welk joannes befchreven heeft; wy laten hem vryheid van denken, mits by 'er maer dit gevolg niet uit afieide, dat hy zijn Euangelie vroeger, dan de Openbaring, gefcbreven hebbe. Trouwens hier fpreken de Opzieners der Ephefifche Gemeente , die het Euangelie reeds te voren hadden uitgegeven, eer zy de Openbaring aen de Kerk mededeelden (h). b. De Uitgevers voegen 'er eene aenprijzing van dit Boek by, welke tevens eene opwekking aen de Christenen behelst , om 'er een nuttig gebruik van te maken, vs. 3. si. Dus luidt de aenprijzing, vs. 3a. zalig is hy, die leest, en zijn zy die horen de woorden dezer prophetie, en die bewaren het gene in dezelve gefchreven is. tt. Zy zijn zalig en wezenlyk gelukkig, zo hy die leest, als zy die horen de woorden dezer Prophetie. — De woorden dezer Prophetie, of, gelijk 'er eigenlyk ftaet, deze woorden der Prophetie, zeggen zo veel, als deze Prophetie, dit Prophetisch Boek, de geheimzinnige voorzeggingen, welke dit Boek behelst. — Hy die leest wordt kennelyk onderfcheiden van hen, die horen. Voor dat de hoogst nuttige drukkunst was uitgevonden, moesten de boeken worden afgefchreven. Dit maekte, dat zy duur en moeilyk te bekomen waren , zo dat weinigen gelegenheid hadden, om boeken te leefen, en de meesten zich vergenoegen moesten, met dezelve te horen voorlefen. Meer byzonder nog moet de zaek verklaerd worden , uit de ge-
CA) venema llijl. Eccl, Tom, III, p, ï<,0, XXVI. DEEL.



If5 OPENBARING
woonte, welke, al zeer vroeg, in de Christen Keik piaets had, dat 'er, in elk eene Gemeente , een daer toe gefchikt perfoon verkolen werdt, om de gewijde Boeken, in de Godsdienftige vergaderingen te leefen , terwijl de zaemgevlceide menigte hoorde. Deze gewoonte hebben de Christenen, uit de Synagogen der Joden, overgenomen , (vergel. Luc. IV: 16. Hand. XIII: 27. XV: 21. 2 Cor. III: 15. 1 Thesf. V: 27.) (i). Zo gebruiken ook de LXX het zelvde woord, in den zin van voorlefen, Jer. XXXVI: 15.
De Uitgevers van dit Prophetisch Boek vooronderfielden en verwachtten dan, dat het zelve, in elk eene Gemeente , welke 'er zich een affchrivt van verfchaffen konde, met de andere Heilige Schrivten, door den daer toe aengeftekien perfoon, zoude voorgelefen, en, door de vergaderde menigte, met aendacht en eerbied, gehoord worden. |3. De een en de ander, zo de Voorlefer, als de Toehorers, zouden gelukkig zijn, en een wezenlyk nut, uit dit Prophetiesch Boek, trekken; wanneer zy namenlyk bewaerden het gene daer in gefchreven is. — Bewaren betekent hier, volgens den fpreektrant der Hebreeuwen, gehoorzamen. Zo gebruiken de LXX het Griekfche woord, 1 Sam. XV: 11. Spreuk. XVI: 3. Deze betekenis is ook zeer gewoon , in het Nieuwe Testament, Matth. XIX: 17. XXVIII: 20. Joh. VIII: 51, 52*, 55. enz.; byzonder in de Openbaring, (vergel. Kap. II: 26. III: 3, 8- XII: 17.
XIV: 12.) ■ Men bewaert dan het gene in dit Boek
gefchreven is, wanneer men de lesfen , beftraffingen , vermaningen, en opwekkingen, daer in voorkomende , naerftig gehoorzaemt, en zijn gedrag daer naer inricht.
B. Als eene drangreden, wordt 'er nog bygevoegd: want de tijd is naby, de tijd, op welken deze Voorzeggin-
gen
(O viTMNGA de Synag. Vet. Tom. I. p. 988— heinsius-Exerc, S, td Luc. IV: 16.



van JOANNES. t 17
gen zullen beginnen vervuld te worden, is kort óp handen. — De Christenen moesten derhalven het voorleefen van deze Prophetie aendachtig horen , en hun gedrag, naer de lesfen, daer in voorkomende, inrichten ; om op hunne hoede te zijn, zo tegen de oordelen, welke God ftondt uit te oeffenen, als tegen de vervolgirgen, welke 'er zouden worden aengericht; om ftandvastig te zijn, in hunne belydenis; en, om hunne gemoederen, in alle bezwaren en ongelegenheden, op te bouwen, met de hoop op eene gezegende uitkomst. — Langs dien weg zouden, en Voorlefer, en Toehorers, zalig zijn, hun wezenlyk geluk bevoorderen, en, grote nuttigbeden, uit dit Boek, trekken.
Het is waer, deze Prophetie is, van wege de zinbeelden , en beeldfprakige fchilderyen, zeer duister en zwaer, om te verftaen; maer daer door moest men niet te rug gehouden worden, van de zelve, in de Godsdienftige vergaderingen, voor te lefen, en te horen. Denkelyk verftonden het de toenmalige. Christenen, vooral uit de Joden, die aen de Oosterfche beeldfpraken, zo veelvuldig in de Schrivten der Propheten, gewoon waren, beter dan wy. — Althans dit Boek behelsde verfcheidene dingen , welke hen wijs konden maken, tot zaligheid. Zy konden 'er verfcheidene lesfen in vinden, om te houden het gene zy hadden , om te waken, tegen het invoeren van verdervelyke ketteryen, om het woord van christus lijdzaem te bewaren , om getrouw te blijven tot den dood, om God, en den Verlosfer, met hartelyke dankzeggingen, hulde te doen. Zy ontmoetten hier de duidelykfte belovten, omtrent het verydelen van alle pogingen der vyanden, de ftraf en den ondergang der vervolgeren, en de zegeprael van het rijk der waerheid en godzaligheid.
Op de gelegde gronden, geven wy de volgende omfchrijving van , vs.. 1 - 3.
1. „ Dit Boek, het welk wy thans, ten algemene nutte der „ Kerke, uitgeven, en waer van zich elk eene Gemeente XXVI. DEEL. JB



tg OPENBARING
een affchrivt behoort te verfchaffen, behelst de Openba„ ring van jesus chr,stus; eene voorzegging van toeko„ mende zaken, welke de verhoogde Middelaer, op eene „ buitengewone wijs, in Prophetifche gezichten, ontdekt „ heeft; en welke God de Vader Hem vergunt heeft, ons, „ Opzieners van de Ephefifche Gemeente, die, als Leer' „ aers van het Euangelie, zijne dienstknechten, bekend te zijn „ maken; (namenlyk de toekomende dingen, welke, uit „ kracht van zijn onveranderlyk befiuit, haest gefchieden, „ en, binnen korten, eenen aenvang nemen moeten, en „ welke de Verlosfer, aen zijnen dienstknecht en Apostel „ joannes, door beeldfprakige vertoningen, te kennen ge„ geven heeft,) hebbende eenen voornamen Engel, van eenen „ hogen rang, gezonden , zo om den Apostel, op de „ Prophetifche gezichten, in alle ae byzonderheden, op. ., lettende te maken, als om hem de duisterheden, welke „ daer in lagen , nader op te helderen. . „ Deze Openbaring is, op de gemelde wijs, door den „ Goddelyken Verlosfer, medegedeeld, aen den Apostel „ joannes , die ons, by zijn affterven, gelast heeft, dit „ zeer merkwaerdig gefchrivt, aen de Christen Kerk, ter „ hand te ftellen; die uitmuntende man die de leer van „ het Euangelie, en al het gene by zelvs, door den Ver„ losfer, heeft horen leeren, en heeft zien verrichten, „ openiyk en met alle vrymoedigheid , gepredikt heeft. „ Dat dit Boek nevens de overige Heilige Schrivten, in „ de Godsdienftige vergaderingen der Christenen, gezet„ telyk voorgelefen , en eerbiedig aengehoord worde. „ Trouwens, en Voorlefer , en Toehorers , zullen 'er een we«enlyk nut uit trekken, en ook daer door wijs „ gemaekt worden, tot zaligheid, wanneer zy de lesfen, „ daer in voorkomende, naerftig gehoorzamen, en hun „ gedrag daer naer inrichten-; dit is des te noodzakelyker „ en plichtmatiger, daer de tijd, op welke de zeer ge„ wichtige gebeurtenisfen, in deze Prophetie voorfpeld, r, eenen aenvang nemen zullen, kort op handen is."
Mti



Vin JOANNES. I. jcj
Met Kap. I: 4. begint het Boek der Openbaring zelvs , het welk, gelijk wy reeds hebben opgemerkt, in de gedaente van eenen Briev, gefchreven is. Wy onderfcheiden 'er daerom, gelijk doorgaens in alle de Brieven der Apostelen, drie hcofddelen in : het opfchrivt Kap. I: 4 - 8 ; den inhoud Kap. I; 9—. XXII: 7, en het befluip Kap. XXII: 8-2 h
Niets fchijnt ons duidelyker, dan dat joannes, eerst Kap, I: 4, zelvs beginne te fchrijven; en dit levert ons wederom een nieuw bewijs op, voor onfe Helling, dat de woorden, welke wy Kap. I: 1-3. ontmoeten, er,door eene latere hand, zijn bygevoegt. —- Voorts verdient het nog zeer onfe opmerking , dat de Apostel elk der drie gemelde delen van dit Brievgewijfe gefchrivt , niet uitdrukkelyke vermelding van, zijnen naem, beginne; waer uit wy wederom mogen befluiten, dat 'er de woorden Kap. I: 1 - 3. niet toe behoren. Hy be* gint het opfchrivt niet alleen, met eene uitdrukkelyke ver« melding van zijnen naem, Kap. I: 4, maer ook den inhoud, Kap. I: 9, en het befiuit, Kap. XXII: 8.
I. Het opfchrivt vinden wy Kap. I: 4-8. Het behelst een$ Zeer minzame lievdegroet, waer mede de Apostelen doorgaens gewoon waren, hunne Brieven te beginnen, vs. 4 - 6 j en eene korte opgaev van den inhoud dezes geheimzinnigen Boeks , vs. 7 , 8. tf, In de lievdegroet vs. 4 • 6. worden
A. Eerst de perfonen opgenoemd, door en aen welke dip Boek , in de gedaente van eenen Briev , gejchreven
is, vs. 4a.
B. Daer op volgt de lievdegroet, met welke men oulings
gewoon was de Brieven te beginnen, vs. 4b - 6.
A. De heilgroet zelve vinden wy vs. 4b. genade zij u
en vrede.
B. Al dit heil wenscht de Apostel, aen de zeven Ge* meenten in het Voorburgemeesterlyk Afia , al bid'
dende toe, van den Drieè'enigen God, vs. 4C - 6.
XXVI. deel. 3 a



ao 'OPENBAR 'iN Gif
et. Fan God den vader , vs. 4C,
/S, Van den heiligen geest , vs. 4d.
y. Van den Verlosfer jesus christus , vs. 5, 6.
a. Die nader befchreven wordt, van zijne gezegende betrekkingen, en hoogwichtige ambten,
vs. 5, 6a. 8. Als Propheet, vs. 5', Ü. Als Koning , vs. 5b. t. Als Priester , vs. 5C, 6a.
b. De Apostel voegt 'er eene verhevene lovzegging
by , vs. 6b.
4. Joannes, de Apostel, fchrijvt dezen Briev, aen den feven Gemeynten die in het Voorburgemeesterlyk Afien , en, in eene byzondere betrekking, aen zijn opzicht, en zijne voorzorg, toevertrouwd zijn : Genade zy u ende vrede van hem (c) Die is , ende Die was, ende Die komen fal: ende van de feven Geeflen die voor lijnen throon zijn:
5. Ende van Jefu Chrifto, (d) die de getrouwe getuyge is, (e) de eerltgeboren uyt den dooden, ende de Overlte der Koningen der aerde. Hem die ons heeft lief gehadt ende ons van onfe fonden gewalfchen heeft (f) in fijnen bloede,
6. Ende die ons gemaeckt heeft (g) tot Koningen ende (h) Priefters Gode ende fijnen Vader: Hem l/egge ick] zy de heerlickheyt ende de kracht in alle eeuwigheyt. Amen.
Genade zy u en vrede. — Deze is de gewone lievdegroet aen het hoofd der Brieven van de Apostelen, (vergel. Rom. I: 7. 1 Cor. I: 3. 2 Cor. I: 2. Gal. I; 3. Eph. I: 2. Phil. I: 2. Col. Je 2. 1 Thesf. I: 1. 2 Thesf. I: 2. Phil. I: 3) Genade betekent Gods onverdiende gunst, en alle de gezegende gevol-
f c) Exod. 3» ia. Openb. is 8. ende 41 8. ende 11; 17. ende i6t 5. <" «O Tef". 55: 4. Openb. 31 14. Ce) 1 Cor. 151 20. Coloff. u 1*8. ft Hand. 20! 28. Hebr. 9: 12, 14. 1 Petr. n 19. 1 Joh. 1: 7.' Ope;,b. v. 9- (g.) ï I'etr. a: 9. Openb. 51 10. (b) Rom. 12! 1. 1 Petr. a: 5.



van JOANNES. t. ar
volgen daer van. Fr ede beduidt, volgens den fpreek trant der Hebreeuwen, allen wenschbaren voorfpoed, als een uitwerkfel van de Goddelyke genade. — Het is derhalven, als of de Apostel zeide: „ ik wensch, van heeler harte, al biddende, „ .dat gy, naer den rijkdom van Gods genade , en uit de „ volheid van zijne onderfcheidende gunst, met allen moge„ lyken voorfpoed , op alle wijfen, en in alle opzichten , „ rijkelyk moogt gezegend worden." — Al1 dat wezenlyk heil wenscht de Apostel, aen de gemelde Gemeenten, al bidden, de toe, van den Drieëenigen God;
m Van God den vader, van Hem, Die is, en Die was, en die komen zal. — Deze woorden behelfen allerduidelykst eene eigenaertige omfchrijving van Gods Hebreeuwfchen Gedenknaem jehovah , waer door Hy wordt afgetekend, als de eenige en eeuwige God, die, uit kracht van zijn eigen wezen, noodzakelyk , en onveranderlyk, beftaet. Hy is het gene Hy was, van alle eeuwigheid; Hy was, zonder begin, het gene Hy nu is; Hy zal komen, (liever Hy zal worden, Hy is toekomende, verg. Kap. IV: 8. XI: 17.) Hy zal worden, het gene Hy nu is, en, van alle eeuwigheid, geweest is. Met één woord, Hy is volftrekt eeuwig, en onveranderlyk. —— Daer ondertusfchen Hy, Die is, en Die was, en Die worden zal, van jesus christus, kennelyk onderfcheiden werdt, vs. 5, wijst het zich van zelvs, dat wy hier, byzonder aen God den Vader, te denken hebben.
Van den heiligen geest, en van de zeven Geesten, die voor zijnen throon zijn.
Velen hebben hier gedacht, aen gefchapene Geesten, aen zeven Engelen, zo dat de Apostel zich fchikke, naer de denkwijs der Joden, die leerden, dat 'er zeven Engelen van den hoogften rang, voor Gods throon, ftaen, als zijne eerfte Staetsdienaers, op zoortgelyk eene wijs, als 'er zeven Vorften ftonden, by den Koning der Perfen (*)
Zo lefen wy, in het Boek van tobias, van Raphaël,
(*) rosenmuiler Scholta ad h. U XXVI. DEEL. B 3



Ü OPENBARING
eenen der zeven heilige Engelen, die de gebeden der He!ligen voor God brengenen ingaen voor het aenfchijn der heerlykheid van den Heiligen, Tob. XII: 15. Maer zou de Apostel zeven gefchapene wezens, tot de voorwerpen van zijne Godsdienftige hulde en aenbidding, geftelt heb. ben? — joannes zegt wel, dat de zeven Geesten veer Gods throon zijn; maer daer uit mag men niet befluiten, dat *er Hechts Engelen zouden bedoeld worden. Het is waer, de Engelen worden gezegd, voor God te ftaen, en, als lijvtrawanten, den throon van zijne Majefteit te omringen; Dan. VII: 10; maer het beneemt niets, aen de Goddelyke waerdigheid van den heiligen geest, dat de Apostel, van Hem, iets dergelyks zegge. De zaek moet, uit de Goddelyke Huishouding der drie Perfonen, m het eene en eeuwige Opperwezen, verklaerd worden, gelijk dadelyk nader blijken zal.
Anderen menen, met den Doorluchtigen ohottos (f), dat hier Gods Voorzienigheid bedoeld worde, zo als zy, op zeven wijfen, werkzaem is", volgens de zeven lovna. men , welke Kap. V: 12. en VII: i2. worden opgenoemd, even als Gods Voorzienigheid, door zeven ogen, zou worden uitgedrukt, Zach. IV: 10, verg. Hl; 9. _ Maer de Voorzienigheid, offchoon wy, naer onfe bevatting , verfchillende wijfen onderfcheiden , op welke zy werkt, is maer ééne eenvouwige daed, welke, door de Goddelyke Almacht, verricht wordt; en, naerdien Gods eigenfchappen, van God zeiven, niet onderfcheiden zijn is deze werkzaemheid niets anders , dan de Almachtige God zelvs. Nochtans worden de zeven Geesten hier oZ , derfcbeiden, en van God den Vader, en van jesus christus. Om nu, van de zeven wijfen, op welke de Voorzienigheid voorönderfteld wordt te werken , en over de aengehaelde plaetfen , uit de Godfpraek van zachaeiüs, niet te fpreken.
Volgens den beroemden eichhobn (m), zal de uitdruk-
Jcing,
CO /« Annou ad N. T. ad h. l.
l»J Cirnmtntarius in Afocalypftn. Pol. ï. p. 16-19,.



vam TOANNES. I. 23
king, de zeven Geesten, die voor zijnen throon zijn, Gods allervolmaekfte natuur beteekenen. De zaek zou moeten verklaerd worden, uit den fpreektrant der Joden, die de Goddelyke natuur dan eens den Geest noemden, dan eens, in het meervouwige, de Geesten Gods, met opzicht tot de veelvuldige uitwerkfelen, in welke zich Gods natuur openbaer maekt. Wijders zouden die Goddelyke Geesten , tot een zevental, gebracht worden, met toefpeling, op de voorzegging van jesaias, Kap. XI: 2, uit welke de Joden aenleiding genomen hadden, om, in God, zeven Volmaektheden, of Geesten, te onderfcheiden. Kortom, Hy Dit is, en Die was, en Die komen zal. en de zeven Geesten, die voor zijnen throon zijn, zou even zo veel zeggen, als God, een Geest zijnde of hebbende de zeven Geesten; zo dat de zin der zegenbede wezen zoude, van Hem, Die is, en Die was , en Die komen zal , hebben de zeven Geesten, of van den Geest , dat is , van God , de allervolmaekjie natuur.
Deze uitlegging is zeer kunftig, maer, my dunkt, elk moet 'er het gedrongene en verre gezochte van gevoelen. — Daer te boven , Hy Die is, en Dis was , en Die worden zal wordt even kennelyk onderfcheiden, van de zeven Geesten, als van jesus christus. De Apostelen waren gewoon den Christenen , genade en vrede toe te bidden van God onfen Vader en den Heere jesus christus, Rom. 7. 1 Cor. I: 3. enz. ,• zy befchouwen God den Vader , als de eerfte bron, en den Heer jesus christus , als de verdienende oorzaek, van alle zegeningen. Hier worden 'er de zeven Geesten bygevoegd , en het woordeken van wordt driemalen, met nadruk , herhaeld. joannes bidt der zeven Gemeenten, genade en vrede toe, en vak jehovah, en van de zeven Geesten en van jesus christus. Gevolgelyk wordt 'er een ander bedoeld, onder de benaming van zeven Geesten, die zo wel het voorwerp van 2enbidding is, als jehovah, en jesus christus.
Wy befmiten 'er uit, dat de derde Perfoon, in hec Goddelyk Wezen, hier voorkome, onder den naem van zeven Geesten, die niet alleen in eenen rang gefteld wwXXVI. DEEL. B 4



H OPENBARING
den , met den eeuwig Onveranderlyken Vader , en met zijnen Eeuwigen Zoon,jesus christus, maef ook, zo wel als deze beide , het voorwerp uitmaken van onfe Godsdienftige hulde en aenbidding.
Maer waerom fpreekt de Apostel, van den heiligen geest, m het meervouwig getal van Geesten, en wel van zeven Geesten? — Hy fpreekt van geesten, in het meervouwlg getal, uit hoofde van de veelërlei en onderfcheidene werkingen, welke de Heilige Geest verricht, in het toepasfen, of in het werkelyk deelachtig maken van de genade en den vrede: want, daer is verfcheidenheid der gaven, doch het is dezelvde Geest; en daer is verfcheidenheid der werkingen , doch het is dezelvde Geest; die alles in allen werkt, i Cor. XII: 4-11. — Betreffende het zevental, is men gemeenlyk van oordeel, dat 'er gezinfpeeld worde, op de aengehaelde Godfptaek van jesaias , Kap. XI: 2. Maer, in die piaets, worden maer zes gaven opgenoemd; ten zy men, door de eerfte benaming, van den Geest des heeren , niet den Werkmeester en Uitdeeler van deze gaven zelve, maer de gaev der Prophetie, verftaen wilde (n). Wy, voor ons, kunnen, in het bepaelde getal van zeven, niets byzonlers vinden, dan eenen kennelyken weerflsg, op het zevental der Gemeenten, aen welke de Apostel gefchreven heeft. De Gemeenten , in het Voorburgemeesterlyk Afïa, welke, aen zijn byzonder op. zicht, waren toevertrouwd, maekten een zévental uit; daerom fpreekt hy ook van zeven Geesten, om daer door te kennen te geven, dat de heilige geest, voor deze Gemeenten , met zijne gaven en werkzaemheden, zo volko. men genoegzaem ware, als of elke Gemeente Hem geheel en alleen voor zich bezat. Waren 'er zes of acht Ge. meenten geweest, tot welke hy zulk eene byzondere betrekking had, hy zou, van de zes of van de acht Geesten, gefproken hebbe.
De Apostel befchrijvt deze zeven Geesten, als ftaende, voor den throon van God den Vader; maer, gelijk wy reeds
ge.
C») vitringa Comment, in jesaiam ai 1. c.



van JOANNES. t i$
gezegt hebben , dit beneemt niets, aen de Goddelyke waerdigbeid van den heiligen geest. Hy wordt hier verbeeld, als een Geheim-Raed, te ftaen, voor den throon van God den Vader, als den Opper-Vorst van het Geheel al. Trouwens Hy wordt, in de huishouding der genade, als een afgezant van God den Vader, uitgezonden, Joh. XIV: 26. Zo wordt ook God de Vader verbeeld, zittende, op den throon der Majeileit, en zijn Eeuwige Zoon, als een Lam, Jlaende in het midden van dien throon, ten blijke, dat ook de Zoon gereed ftaet, om de bevelen van God den Vader uit te voeren, Kap. V: <5.
Eene aenmerkihg heb ik 'er nog by te voegen, dat namenlyk de zeven geesten, nergens in dit ganfche Boek, vertoond worden, als God en het Lam aen te bidden, of hun de heerlykheid en de dankzegging toe te juichen, gelijk de vier dieren en vier- en - twintig Ouderlingen doen. (vergel. Kap V: 11, 12.)
De heilige geest wordt ook vergeleken, by zeven lam* pen, Kap. IV: 5, by zeven hoornen, en zeven ogen, Kap. V: 6. Dan , van deze Beeldfpraken, in het vervolg, nader. De zeven Engelen , Kap. VIII: 2. zijn 'gefchapene Geesten.
Eindelyk bidt de Apostel, der zeven Gemeenten, genade en vrede toe, van den Goddelyken Verlosfer jesus christus , als de verdienende oorzaek van alle zegeningen , vs. ss: en van jesus christus. — ■ Maer, toen joannes den naem van jesus christus fchreev , door welken hy zo uitnemend bevoorrecht was, vondt hy zich gedrongen, om eene nadere befchrijving te geven, van dezen eeuwig gezegenden Perfoon, vs. sb, 6.
a. De Apostel befchrijvt den Goddelyken Middelaer, in zijne gezegende betrekkingen, en hoogwichtige ambten, vs. sb, 63.
g, Als Propheet, die de getrouwe getuige is.
Het woord, Getuige vertaeld, beteekent éigenlyk iemand, die, van eene gebeurtenis, welke hy gehoort of gezien heeft, een omftandig verflag doet, byzonder in het Gerecht, (vergel. Hand. X: 41-) -» XXVI. deel. B 5



26 OPENBARING.
dezen zin , zou christus een getuige kunnen genaemd worden, voor zo verre Hy het gene Hy van zijnen eeuwigen Vader gehoort en gezien heeft, aen hetmenschdom, heeft medegedeelt, en het gene Hy getuigt had, zelvs voor den rechtbank van den Romeinfchen Stadhouder heeft ftaende gehouden, i Tim VU 13. — Hier evenwel koomt de beteekenis van Leeraer alleen te pas. Het werkwoord betuigen zegt, in den ftijl van dit Boek openiyk prediken, en het getuigenis van jesus christus is de Jeer , welke de Verlosfer zelvs gepredikt heeft, (vergel. vs. 2, 9.) In dien zelvden zin, wordt ook de Leeraer antipas een getuige genaemd , Kap. II; 13; vergel. Kap. XI: 3, 7. i„ de daed, zulk een Getuige, zulk een Leeraer, is de Heiland, die de Jeer der waerheid niet alleen openiyk gepredikt, maer ook, met overtuigende bewijfen, aengedrongen, en plechtig bevestigt heeft.
Hy heet hier de getrouwe of geloovwaerdige Leeraer, (vergel. 2 Cor. I: 18. Hebr. X: 23 XI: n. 1 Joh. I: p.) De zamenftelling der oorfprongelyke woorden heeft dien nadruk, dat de Verlosfer geteekend worde, als een Leeraer, by uitnemenheid, die den eeretijtel van den Geloovwaerdigen, in alle deszeivs kracht, waerdig is. In de daed, Hy is de getrouwe getuige, de alleszins geloovwaerdige Leeraer, in vollen nadruk, om dat Hy onfeilbaer is, zo dat men zich , op zijne uitfpraken, volkomen verlaten kunne, (vergel. Joh. III: 33, 34.) 6. De Verlosfer werdt befchreven , als Koning , de eerstgeborene uit de doden, en de Overjte der Koningen van de aerde.
De benaming Eerstgeborene beteekent.in de fpreekftijl der Hebreeuwen, het hoofd, den Vorst, den Koning, (vergel. Pf. LXXXIX: 28.) De Joodfche Rabbijnen noemen God zei ven, den eerstgeborenen, dat is den Koning der waereld. Zo is de eerstgeborene des doods hy, die de macht en het gebied heeft, over
den



tan JOANNES. I. 27
den dood , Job XVIII: 13. Daerom heet ook de Verlosfer de eerstgeborene van alle creatuur, dat is, de gebiedende Opperheer van alle gefchapene wezens, Col. I: 15. Hier wordt Hy befchreven, als de Eerstgeborene, of de Forst, uit de doden; om dat zijn dood en opftanding den weg gebaent heeft, tot zijne Koninglyke Heerfchappy: want daer toe is ook christus geftorven en opgeftaen, en weder levendig geworden, op dat Hy, beide over doden en levenden, heerfchen zoude, Rom. XIV: 0.
De zaek wordt bevestigd , door den volgenden eeretijtel, en de Overfle der Koningen van de aerde. Het geevt te kennen, dat de Heiland niet alleen, in waerdigheid, verheven zy, boven alle Vorften onder de menfchen, en Gebieders der Volken, maer dat Hy zelvs een onbepaeld bewind voere, over alle aerdfche Koningen, zo dat Hy hen, offchoon menigtnalen buiten hun weten, en tegen hunnen wil, beftuure, en, aen zijne oogmerken, dienstbaer make. L_ immers de Apostel fpreekt, met nadruk, van Koningen der aerde, ten blijke, dat hy alle Vorften onder de menfchen bedoele, hoe machtig zy ook wezen mogen, gene uitgezonderd. C. Eindelyk wordt de Verlosfer geteekend, als verzoenende Priester: Hem, die ons heeft liev gehadt, en ons van onfe zonden gewasfchen heeft in zijn bloed, en die ons gemaekt heeft, tot Koningen en Priesters, Gode en zijnen Vader.
1. Als Priester, heeft de Middelaer zijne onnadenkelyke lievde, jegens ons, verheerlykt, door zich zei ven op te offeren, en zijn bloed te ftorten, ter verzoening van onfe zonden. Hem , zegt de Apostel , die ons heeft liev gehad, en ons van onfe zonden gewasfchen heeft, in zijn bloed. — Het fchijnt ons allerduidelykst, dat de Iaetfte uit» fpraek eene nadere verklaring zy van de eerfte; gelijk het woordeken, het welk de Onfen overal, door ende. vertalen , zeer dikwijls eene verkl*-
XXVI. wat»



48 OPENBARING
rende beduidenis heeft; men vergelyke, by voorbeeld, Mare. I: Is. 0p dien grond, zetten wy het over: die ons liev gehad, en ons eene onna. denkelyke lievde bewefen heeft, daer in, dat Hy ons, van onfe zonden, gewasfehen heeft. De zaek zelve, als zijnde eene allergewichtigfte grondwaerheid van het Euangelie, mag ik , als bekend , vooi önderftelien; alleenlyk heb ik maer aen te merken, dat de zinneprent ontleend zy, van de v/asfehingen en reinigmakingen, onder moses Wet. De zonden toch worden eigenaertig geteekend, als vuile onreinigheden, welke ons walgelyk maken , in de reine ogen van den vlekkeloos Heiligen God. Maer christus heeft ons, van onje zonden, gewasfehen in zijn bloed , en de vergeving der misdaden , door het ftorten van zijn bloed, te weeg gebracht, Eph. L 7. Col. I: 14; en dat de Verlosfer ons daer in liev gehad , en zijne lievde, op eene verbafende wijs , aen ons verheerlykt hebbe, heeft geen betoog nodig. 2. Dan niet alleen heeft de Middelaer ons , door zijne verzoenende offerande , van alle de rampzalige gevolgen der zonde , bevrijdt; maer ook eene uitnemende eer en een onfehatbaer geluk voor ons verworven. De Apostel voegt 'er daerom by vs. <5a: en die ons gemaekt heeft, tot Koningen en Priesteren, Gode en zijnen Vader.
Onder de menfchen, kan gene grotere eer en waerdigheid genaemd worden, dan die van Koningen en Priesteren; de eerfte in den Burgeilyken, de andere in den Geestelyken ftand. Onder de huishouding van moses Wet, mogt niemand Koning en Priester te gelijk wezen. 'Maer de Apostel fchrijvt oeide deze waerdigheden, aen de Christenen, toe; om ons eenen allerlevendigften indruk te geven, van de uitnemende eer, en het onnadenkelyk geluk, waer toe de Middelaer hen Terheven heeft. Hy hteft ons gemaekt, tot Ko-
niti'



vin JOANNES, I. 29
ningen, voor zo verre Hy ons het recht geevt, en ons, door zijne genade, in ftaet ftelt, om te ftrijden tegen, en te heerfchen, over onfe geestelyke vyanden. Hy heeft ons gemaekt, tot Priesteren, voor zo verre Hy ons verwaerdigt, om, ' op grond van zijne verdienften, het reukwerk van onfe gebeden en dankzeggingen, den Allerhoogften, op te offeren, (vergel, Hebr. XIII: I5-) —" Er wordt bygevoegd: Gode en zijnen Vader. Het woordeken, door ende vertaeld, heeft hier wederom eene verklarende beteekenis; het is even als of 'er ftond, Gode, dat is zijnen Vader. Nu heeft de Verlosfer ons gemaekt, tot Koningen en Priesteren , Gode zijnen Vader, voor zo verre wy, door God den Vader, in die waerdigheid, erkend en befchouwd worden , en voornamenlyk voor zo verre wy, in de beide hoedanigheden, van Koningen en Priesteren, aen God den Vader, zijn toegewijd, om Hem te dienen en te verheer. lyken.
Maer de zamenftelling der oorfprongelyke woorden verdient eene nadere opmerking. Eigenlyk ftaet 'er, de Verlosfer heeft ons gemaekt een Ko* ningrijk en Priesters. Het woord Koningrijk is hier gefteld, voor Koningen, even als het woord Priesterdom voor Priesteren, i Petr. II: 5,9. De uitdrukking een Koningrijk en Priesteren zegt zo veel, als een Koningrijk van Priesteren, in naer. volging van de Hebreeuwfche fpreekwijs , een Priesterlyk Koningrijk , vergelyk Exod. XIX: 6, alwaer, in het Hebreeuwsch ftaet, een Koningrijk van Priesteren. — Wy ontmoeten hier eene kennelyke toefpeling, op de aengehaelde piaets van mose, Exod. XIX: 6. Te weten, het volk van Israël, het welk de heer , uit alle Natiën der waereld , tot het volk van zijn byzonder eigendom , had aengenomen , was een Koningrijk van Priesteren, voor zo verre zy, op zoortgelyk eene XXVI. deel.



3« OPENBARING
wijs, als de PriesterS) toegewijd waren, aen den dienst van den Koning ailer Koningen. Maer in veel meerderen nadruk, maken de Christenen een Koningrijk van Priesteren uit; daer zy tot dienaers van den Koning der Koningen, door den Geest, geheiligd zijn, en, als een heilig Priesterdom, geestelyke offeranden opofferen, welke Gode aengenaem zijn, door jesus chbïstus, (vergel. i Petr. II: p.)
Er is nog ééne vraeg, rakende dit ganfche ftuk, overig. Zy is deze: waerom befchrijvt de Apostel den Heer jesus, niet zo zeer van zijne oneindige waerdigheid, als wel van zijne gezegende betrekking tot ons, en van zijne gewichtige Middelaers ambten? — Hy fchreev dit Boek der Openbaring, in de gedaente van eenen Briev, aen de bovengemelde zeven Kerken van Afia, om haer, tegen de zware verdrukkingen, welke aenftaende waren, te vertroosten, en tot ftandvastigheid, aen te manen. Hier toe nu was de herïn. nering der ambten en weldaden van den Middelaer ongemeen gefchikt. — Hyis, als Propheet de getrouwe Getuige, de onfeilbare Leeraerdaerom-moesten zy zijn voorbeeld, in yver en ftandvastigheid, naervolgen, en zich, op zijne belovten, gerust verlaten. — Hy is, als Koning de eerstgeborene uit de doden, en de Overjie der Ko'. ningen van de aerde; gevolgelyk had Hy recht en macht, om alle ondernemingen der aerdfche Vorften, en alle woelingen der Volken, ten beste
der Christenen, te beftuuren Hy had hen
als Priester liev gehad, van hunne zonden gewas', fchen enz.; derhalven vorderde de wederlievde en dankbaerheid, dat zy Hem, en zijne belydenis, getrouw bleven, in weerwil van alle vervolgingen.
h Zo menigmalen de Apostel dacht, fprak, of f-hreev aen en van den Verlosfer, was zijn geheele hart ver'
vuld,



un JOANNES. I. 3|
vuld, met den diepften eerbied. . Hy voegt 'er daerom deze Lovzegging by : Hem zy de heerlykheid , en de kracht, in alle eeuwigheid Amen, vs. 6b.
Deze zelvde woorden hebben wy, ook i Petr. IV: li, ontmoet, De heerlykheid beteekent, niet alleen alle eer, lov, en dankbare erkentenis, maer ook de Goddelyke hulde van aenbidding. De kracht zegt zo veel als de heerichappy, (vergel. Hebr. II: 14.) Het is derhalven, als of de Apostel zeide: , den Godde- 1 „ lyken Verlosfer worde, gelijk Hy waerdig is, ein„ deloos toegebracht, niet Hechts alle eer, lov, en
dankbare erkentenis, maer ook de Goddelyke hulde „ van aenbidding, en Hy heerfche, als Koning, met „ een onbepaeld gezach, tot in de eeuwigheden der „ eeuwigheden! Het zy zo."
5, Na de Apostolifche lievdegroet, volgt aenjlonds eene kortt opgaev van den inhoud dezes geheimzinnigen Boeks, vs. 7, 8.
A. joannes geevt den hoofdzakelyken inhoud van dit Pro-
phetiesch gefchrivt kortelyk op, vs. 7, en
B. Hy verzekert, dat deze voorzeggingen onfeilbaer zoii'
den vervuld worden , vs. 8.
7. Siet, (i) hy komt met de woleken, ende alle ooge fal hem fien, oock de gene (k) die hem doorfteken hebben: ende alle gtflachten der aerde lullen over hem rouwe bedrij en: Ja, Amen.
Dit gehele voorftel is verbloemd en zinbeeldig, en moet, uit den fchrijvflijl der Hebreeuwfche Dichteren , verklaerd worden.
Het woordeken ziet gaet voor af. Gemeenlyk dient het eenvouwig om de Leferen, tot aendacht, op te wekken, wanneer 'er eene zaek van bet uiterfte gewicht, vooral wan. neer "er iets vreemds en wondarbaers, zal worden voorge-
(i) Dan. 7: 13. Matth. 24- 30. ende 31. Hand. n n. 1 Thsfi*. 1: 10. 2 Hielt. 1 10. jud. vf, 14. i k) Z»cfa. iai te. Joh. 19! 37.
XXVI. DEEL.



& OPENBARING.
fteld. Ter dezer piaets evenwel koomt het voor, ais een
bevel, om de gezichten en voorzeggingen, welke de Apos-
tel, in dit Boek , befchrijven zoude, met eene meer dan
gemene aandacht, en tevens met eerbiedigheid, te over we-
. gen. Zo gebruiken het ook de LXX, Jef. XXXIII- 20 al-
waer het de Onfen, door aenfchouwen, vertaelt hebben.' In
dien zelvden zin, zeide Koning pharao, tot joseph: z.et
ik heb u, over gansch Egyptenland, ge/lelt; dat is, „ herin-
„ ner u geduurig de hoge waerdigheid, welke ik u heb op-
„ gedragen, en draeg zorg, om, aen uwe verplichting, te
„ beantwoorden," Gen. XII- n
" ' UC1J- 4i- -— Apostel joannes ver-
maent derhalven de zeven Gemeenten, om het gene hy, in dit Boek, fchrijven zoude, en waer van hy aenftonds'den hoofdzakelyken inhoud ftondt op te geven , wel ter harte te nemen , op dat zy zich , door het verwerpen van het gene, tot hare leering en waerfchouwing, ftondt voorgefteld te worden, niet onverfchoonbaer maken mogten.
Wil iemand ondertusfchen het woordeken ziet liever zo opvatten, dat daer door het fpoedige van 's Heilands koomst worde aengewefen , hy hebbe zijne vryheid. Zo veel is zeker, dat dit woordeken meermalen zo veel zegge, als fpoedige aenftonds, binnen korten, (vergel. Kap. III; «.) enz. — Dan wy gaen voort, tot de zaek zelve.
A. In het gemeen zegt de Apostel: Hy, de Goddelyke Verlosfer namenlyk, van welken hy even te voren, met zo . reel eerbied en dankbaerheid, gefproken had, Hy koomt met de wolken. Doorgaends denkt men, dat de Apostel het oog hebbe, op 's Heilands luisterrijke toekoomst, om het algemeen Gericht te houden, op den laetften dag der waereld. Het is waer, de verfchijning van christus ten oordeel wordt meermalen , met nadruk , zijn komen genaemd; ook zal Hy zichtbaer, in den luchthemel, nederdalen , en op de wolken zitten , als op eenen throon Matth. XXV: 31. 1 Thesf. IV: 17. Maer daer uit volgt niet, dat het komen van christus ook hier, van het algemeen Gericht, moet verklaerd worden; te minder om dat de Apostel niet zegt, Hy koomt op, maer met de wolken.
Voeg



vAU JOANNES. L 33
Voeg 'er by, dat hier niet gefproken worde , van eens koomst, welke, eerst na het verloop van vele eeuwen, zoude piaets hebben; het is niet, Hy zal komen, maer Hy koomt. Ik erken, de Propheten zijn zeer gewoon, toekomende zaken , als reeds werkelyk aenweezig, in den tegenwoordigen tijd , voor te Hellen , om de zekerheid daer van aen te wijfen; maer, in dit Boek der Openbaring , wordt dikwijls, van christus komen, gefproken, en 'er wordt , herhaelde keeren , bygevoegd , dat Hy haestig, binnen korten tijd, ftondt te komen, Kap. II: 5, 16. III: 11. XXII: 7.
Deze uitdrukking is kennelyk ontleend, uit Dan. VII: 13: voorder zag ik, in de nachtgezichten, en ziet, daer kwam een, met de wolken des hemels, als eenes menfchen zoon. — De wolken, voor zo verre zy, digt op één gepakt zijnde, den dag verdonkeren, donderflagen , blikfemen, ftormwinden, en plasregenen, voortbrengen, zijn zinbeelden van Gods geduchte oordeelen, met welke Hy menfchen en volken bezoekt, in den dag van zijne gramfchap. Een wolkige dag is een dag van oordeelen en benauwdheid, Ezech. XXX: 3. Zo lefen wy, by den Propheet zsphanja, van eenen dag der verbolgenheid, eenen dag van benauwdheid en angst; een dag der woestheid en der verwoesting; eenen dag der duisternis en der donkerheid; eenen dag der wolken , en der dikke donkerheid. Zo zegt ook de Dichter van den heer, Pf XCVII: 2, rondom Hem zijn wolken en donkerheid, en het wordt nader verklaard, geiechtigheid en gerichte zijn de vastigheden van zijnen throon.
Op dezen grond, geevc de uitdrukking, Hy koomt met wolken', mijns bedunkens, eenvouwig te kennen: „ de „ verheerlykte Middelaer ftaet gereed, om geduchte ftfaM
gerichten, over zijne vyanden, uit te oeffenen, en daer ,, van zal Hy eerlang eenen aenvang maken." B. De wijs van deze vreesfelyke toekooinst wordt nader be< fchreven : en alle oog zal Hem zien , ook de genen, die Hem doorjloken hebben. — Dit geheele voordel is, by wija van toepasfing, overgenomen, uit Zacji. XII: 10. Alle XXVI. DEEL, C



34 OPENBARING
oog zal Hem zien, dat is, allerlei zooit van menfchen zal Hem duidelyk en onderfcheiden aenfchouwen, wanneer Hy koomt met de wolken , om zijne ftrafgerichten op de aerde, uit te oeffenenjw* zelvs de genen, die Hem doorftooken hebben.
Apostel joannes was 'er ooggetuige van geweest, dat de Heiland, aen het kruis hangende, van eenen Romtinfchen Krijgsknecht, doorftoken werdt, Joh. XIX: V. Deze mishandeling nu werdt, in de aengehaelde Go.'.fpraek, aen de Joden, en byzonder aen hunne Overheden, toegefchreeven, om dat zy.de eerfte aenleggers waren van den Mesfias - moord , waer van de Romeinen Hechts de uitvoerers en werktuigen geweest zijn. — Maer bedoelt nu de Apostel de hardnekkige Joden zelve, die zich zo fchromelyk, aen den Verlosfer, vergrepen hebben? Onfes erachtens, worden de ongelovige Joden, die zich het eerst, tegen christus en zijn Koningrijk, verzet hebben, hier genomen voor alle de vyanden van den Verlosfer , en wel voor de boosaertigften. De zakelyke zin is derhalven deze: „ de Goddelyke Verlosfer ftaet gereed, „ om geduchte ftrafgerichten, over zijne vyanden, uit te „ oeffenen ; allerlei volken zullen het zien , met fchiik „ en ontroering, en het gerucht daer van zal zich, on„ der de Natiën, verfpreiden; zelvs zullen het de boos„ aertigfte van zijne tegenftanders , die Hem , als op „ nieuws, doorftoken hebben, op eene gevoelige wijs, „ ondervinden."
Wil men ondertusfchen, door de genen, die Hem doorftoken hebben , de ongelovige Joden verftaen, dan is de mening, dat deze de fchromelyke ftrafgerichten van den Verlosfer, op eene byzondere wijs, zien en ondervinden zouden. — Wy voor ons zouden evenwel liever denken, dat de aengehaelde Godfpraek hier, by wijs van overbrenging , op de bitterfte vyanden van den Heiland, die Hem, het meest gefmaedt en gelastert, als mede, in zijne belijders , op de wreedaertigft.3 wijs , mishandelt hebben , worde toegepast. Trouwens de zulken kunnen eigenaern'g
ge-



rAN JOANNES. I. 35
gezegd worden, den Verlosfer doorftoken te hebben, even als paulus fpreekt, van zulken, die Gods Zoon wederom kruicigen en openiyk te fchande maken, Hebr. VI: 6. Q. Het gevolg van christus vreesfelyke toekoomst wordt dus voorgefteld, en alle geftachten der aerde zullen, over Hem, touw bedrijven. — Ook dit ftuk is wederom zakelyk overgenomen , uit de gemelde Godfpraek, Zach. XII: 10. Rouw bedrijven zegt bitterlyk bedroevd te zijn, zijnde de leenfpreuk genomen van het gebruik der ouden, die hunne hartbrekende droevheid, door het flaen op de borst, en ander treurig misbaer, te kennen gaven; het is daerom, : door misbaer te maken, vertaeld, Luc. VIII: 52. De LXX gebruiken dit zelvde woord van abraham , wanneer hy rouw bedreev, over het affterven van sara , Gen. XXIII: 2, en van het rouw klagen, over jacob , Gen. L: 10. —■ Voor het overige is de (preektrant; over iemand rouw btdrijven, louter Hellenrstich ; zo volgen ook de LXX de Hebreeuwfche uitdrukking woordelyk , Jef. XXXII: 12: men zal rouw bedrijven , over de borsten, over de ge> wenschte akkers, over de vruchtbare wijnftokken.
Over Hem, die koomt met de wolken, rouw bedrijven zegt derhalven, bitterlyk bedroevd te zijn, over alle de mishandelingen, welke den gezegenden Verlosfer, in de belijders van zijnen naem, door de vyanden van zijn Koningrijk , zijn aengedaen; byzonder over de geduchte oordelen, met welke Hy alle die mishandelingen eens rechtvaerdig vergelden zal. Even in dien zelvden zin, worden de heilige Apostelen en Propheten Kap. XVIII: 20. opgewekt, om vreugde te bedrijven, over het grote Babel, en hare fchromelyke verwoesting.
Maer wie zouden , in den gezegden zin , over den Verlosfer rouw bedrijven? alle geftachten der aerde. De Heiland bediende zich , van dezelvde woorden , Matth. XXIV: 30, wanneer Hy fprak van zijne luisterrijke toekoomst ten jongften dage: als dan zal in den hemel verfijnen het teeken van den Zoon des menfchen , en dan zullen alle de geftachten der aerde weenen of rouw bedrijven. — Het woord geftachten vertaeld,. beteekent in het Nieuw» XXVI. DBSL. C 3-



3C OPENBARING
Testament de XII Stammen van Israël, Matth. XIX: 28' Luc. II: 36, Rom. XI: 1, ook, onfes erachtens in de aengehaelde piaets, Matth. XXIV: 30. De aerde wordt by de LXX , zeer gemeenzaem , bepaeldelyk voor het Joodfche land, genomen; de Onfen hebben het daerom ook, door het land van Judcca, vertaeld, Joh. III; 22. Alle geftachten der aerde zijn derhalven, in den eigenlyken zin , alle de nakomelingen van jacoe , die oulings, ia XII Genachten, of Stammen, onderfcheiden waren. Dan gelijk wy reeds gezegt hebben, de ongelovige Joden ko' men hier voor, als zinbeelden der boosaertigfte vymdcn van den Verlosfer (0). — De Apostel wil derhalven dit zeggen: „ alle de vyanden van den Verlosfer, die zich, „ tegen de uitbreiding van zijn Koningrijk, ftaen te ver. „ zetten, en de belijders van zijnen naem wreedaertig te „ vervolgen, zullen zich, wanneer Hy zijne geduchte „ ftrafgerichten zal uitoeffenen, met angst en fchrik, be. „ droeven, en zich, over hun rampzalig' maer rechtvaerdig lot, in wanhoop, bitterlyk beklagen." D. De zaek wordt plechtig bevestigd , met ja, Amen. —« Het eerfte woord is Grieksch, en het ander Hebreeuwsch. Het fchijnt ons louter beuzelen te zijn, wanneer men zijn vernuft daer in betoonen wil, dat men het eerfte. tot de Heidenen , en het ander, tot de Joden , betrekkelyk maekt. Beide zijn zy bevestigende woordekens, welke eene zaek verzekeren; en de zamenvoeging dient eenvouwig, 0111 de verzekering des te fterker te maken.
De hoofdzakelyke inhoud van des Apostels gefchrivt kwam derhalven hier op uit, dat de verhoogde Verlosfer zijne rechtvaerdige wraek, aen de vyanden van zijn Koningrijk, uitoeffenen, en daer van, binnen korten, eenen aenvang maken zoude.
(0) EicHnoRN 1; c. p. 26, 27.
JB.



VAN JOANNES; I.
3?
B. De Apostel verzekert, dat de voorzeggingen, in dit Boeki befchreven, ontwijffelbaer zouden vervuld worden, vs. 8.
8. (1) lek ben de Alpha ende de Omega, het begin ende het eynde, fegt de Heere, Die is, ende Die was, ende Die komen fal, de Almachtige.
joannes voert hier den Goddelyken Verlosfer zeiven fprekende in, fchrijvende, zegt de heer. — Zodanige perfoons veranderingen zijn , in de Prophetifche Schrivten , en ook byzonder in dit Boek der Openbaring , zeer gewoon. De Apostel gesvt 'er mede te kennen , dat de Heer jesus , die hem, in een gezicht, verfcheenen was, deze verhevene befchrijving van zich zeiven gegeeven had, en hy brengt dezel-, ve, ter dezer piaets by , niet alleen als eene drangreden, om zijne Leferen op te wekken, dat zy het gene hy, in dit Boek, fchrijven zoude, met aendacht en eerbied, overwegen mogten, maer ook voornamenlyk om hun te verzekeren, dat de vreesfelyke toekoomst van den Heiland, om zich, aen da vyanden van zijn Koningrijk, te wreeken, gewisfelyk zouda piaets hebben.
Ik ben, (zo had de Verlosfer, in een gezicht, tot den' Apostel, gefproken) de Alpha en de Omega, het begin en het einde. — De Atpha is de eerfte, en de Omega de laetfte, letter van het Griekfche ABC. De uitdrukking derhalven, ik ben de Apha en de Omega zegt zo veel, als ik ben de eerfte en de laetfte. Trouwens zo verklaert het de Heiland zelvs, wanneer Hy 'er by voegt, het begin en het einde. — Wy vinden hier eene zeer nadrukkelyke befchrijving van christus volftrekte Godheid.
Hy is het begin, voor zo verre 'er niemand, voor Hem, geweest is, en het einde, voor zo verre 'er niemand, na Hem, wezen zal. De fpreekwijs is wederom ontleend, van de oude Propheten, (vergel. Jef XLI: 4:) ik de heer, die de eerfte ben , en, rnet den laetften , ben ik dezelvde ; Jef.
(1 ) Jef. 4i! 4. ende 44: 6. Openb. 21: 6. ende 22: 13, XXVI. DEEU C 3



0 OPENBARING
XLIII: 10, verftaet, dat ik dezelvde ben, en dat, voor my, geen God geformeerd is, env na my, geen zijn zal. — Daer te boven geevt deze uitdrukking de volftrekte onveranderlykheid van den Goddelyken Verlosfer te kennen; even als de heer zegt, Jef. XLVill: 12, ik ben dezelvde, ik ben de eerJle, ook ben ik de laetfte.
De Heiland had 'er bygevoegd; Die is, en Die was, en Die komen, of worden zal. —— Deze woorden behelfen, gelijk wy reeds, by vs. 4, hebben aengemerkt; eene eigenaertige omfchrijving van Gods Hebreeuwfchen gedenknaem jehovah. Deze zelvde befchrijving wordt, vs. 4, van God den Vader, gegeven. — Wy leeren 'er uit, dat jesus christus , mee dsn Vader, en den Heiligen Geest, het zelvde onveranderlyke en onverdeelbare Goddelyk wezen gemeen hebbe.
Eindelyk is het, de Almachtige. — Deze benaming koomt, in dit Boek der Openbaring, verfcheidene malen, voor; maer, in de overige Schrivten van het Nieuwe Testament, Hechts eenmael, 2 Cor. VI: 18. By de LXX, wordt het niet alleen gebruikt van Gods oneindig Alvermogen , maer ook voor de benaming van God der Hcirfcharen, (verg. Mich. IV: 4.) — Wanneer derhalven de Heiland zegt, ik ben de Almachtige, geevt Hy twee zaken te geven: en dat Hy een onbeperkt Alvermogen bezitte, en dat Hy het bewind voere, over het ganfche heir van alle gefchapene wezens. Gevolgelyk ontbrak het Hem geenszins, aen het vermogen, om te komen, met de wolken, en zijne vyanden, op eene geduchte wijs, te ftraffen.
II. Hier op volgt de inhoud van dit Geheimzinnig Soek zelvs, Kap. I: o— XXII: 7. tf. Het eerjïe Gezicht vinden wy Kap. I: 9— III: 22. De Verlosfer verfcheen, aen den Apostel, in eene zeer luister, rijke gedaente, en gelastte hem, om, aen elk der zeven Gemeenten van het Lydiesch Afia, eenen afzonderlyken Briev te fchrijven, terwijl Hy zelvs den inhoud Van deze Brieven woordelyk opgav, of dicteerde , gelyk yvy gewoon zijn te fpreken.
A.



van JOANNES. l: 3>
. A. Vooraf befchrijvt de Apostel de omftandigheden , in welke hy verkeerde, toen hy, met dit gezicht, verwaenigd werdt, Kap. I: 9, ioa, en B. Daer 11a het geene hem geöpenbaerd is, Kap. I: io0— III: 22.
A. Eerst verhaelt hy het geene hy gehoort heeft, vs. iob, it.
9, lek Joannes, die oock uwe broeder ben, ende medegenoot h de verdruckinge ende in het Koninckrijeke, ende [fn] tle Ijdfaemhéyt Jefu Chriih, was in het eylant gëftaetót Patmos, om het woort Godts, ende om het getuygeniffe Jefu Cnrifti.
et. De Apostel neemt zich zeiven, ik joannes , en dezen zijnen naem, welke wy reeds vs. 4, pntmoet hebben,
• herhaelt hy nog twee malen, Kap. XXI: 2. XXII: 8. — Hy volgde hier in het voorbeeld van den Propheet dahiel , die zich, herhaelde malen , van zijnen naem befchreven heeft, (vergel. Dan. VII: 15. 28. IX: 2.) Trouwens hy wilde daer door zijn Apóstoliesch gezach herinneren, en de zeven Gemeenten, aen welke hy dezen Briev fchreev, van de zekerheid der zaken, welke hy ftondt voor te dragen , des te meer overtuigen.
0. Wijders befchrijvt hy zich, van zijnen uitwendigen toeftand, die gansch niet gunftig was; die ook uw broeder ben, en medegenoot, in de verdrukking, en in het Koningrijk, en in de lijdzaemheid van jesus christus.
Tot de zeven Gemeenten van het Voorburgemeesterlyk Afn, behoorden ook vele bekeerde Joden, en van deze was joannes een Broeder, naer het vleesch; maer, in eene meer verhevene betrekking, was hy de Broeder van alle de leden dezer Gemeenten, naer den geest, voor zo verre zy, door eenen onverbreekbaren band van geloov en lievde, hartelyk vérëenigd waren. — Hoe duidelyk maekt hy hier zijne nederigheid openbaer ? wel verre van zich, op zijne hoge waerdigheid , en de Openbaringen, met XXVI. I>££U C 4



j$» OPENBARING
welke hy verwaerdigd was, hoogmoedig te verheffen, b& fchrijvt hy zich, als hunnen Broeder.
Hy was kunne medegenoot, in de verdrukking, en in het JConiiigrijk , en in de lydzaemheid van jesus christus. —« De zin dezer woorden hangt af, van de zamenvoeging. Wanneer men het woord Koningrijk voegt, by het ander verdrukking, zal de uitdrukking medegenoot in de verdrukking en in het Koningrijk, en in de lijdzaemheid van jesus Christus, zo veel zeggen, als deelgenoot der verdrukkingen, ■welke jesus christus, om zijn Koningrijk, dat is, om zijne leer, lijdzaem ondergaen heeft. Maer deze opvatting fchijnt, met de fchikking der oorfprongelyke woorden , niet wel over één te brengen. Ook is de verklaring van het woord Koningrijk, volgens welke het de leer van den Verlosfer beteekenen zou, geheel ongewoon. De beroemde Noësselt heeft dezelve nog onlangs, met opzet, zoeken te verdedigen (p). Het is waer de benaming van Koningrijk der Hemelen, of Koningrijk van God, wordt wel eens genomen , voor den Christelyken Godsdienst, Luc- VIII: 10. XVIII: 17. Hand. XXVIII: 23, 31. (j); maer wy weten geen enkel voorbeeld, dat het Koningrijk van jesus christus de leer befeekene, welke de Verlosfer gepredikt heeft. —^ Daer en tegen is 'er niets gewoner, dan dat het Koningrijk genomen worde , voor de gelukzaligheid van het volgend leven., (vergel. Matth. XXV: 34. Luc. XXII; 29 ) In dezen zin , menen wy , fpreekt ook hier de Apostel van het Koningrijk.
Anderen voegen het woord Koningrijk , by het vol. gende lijdzaemheid, en dan zal een medegenoot in het Koningrijk en de lijdzaemheid van jesus christus , zo veel zeggen , als een deelgenoot, aen het Koningrijk van jesus christus , door lijdzaemheid , zo dat de zakelyke zin zy; „ ik joannes, die een medegenoot ben van jesus chris-, g, tus,, in het, opdergaen va,n verdrukking, en, namaels,
,i doe*
(pï norss elt Opupc. Exeget. Tvm. II. p. u*. Ui VfSTJTEl!» «4 MATTH. XXii j£.



tAN JOANNES. h
',] door lijdzaemheid of ftandvastigheid, in de heerlykheid „ van dien gezegenden Verlosfer, hoop te delen" (r).
Dan wy, voor ons, vinden gene redenen, om van onfe overzetting af te wijken. — Apostel joannes was de medegenoot der Christenen, die de VII Afiatifche Kerken uitmaekten, in de verdrukking; hy deelde met hen, in dezelvde rampfpoeden , welke zy thans , om de belijdenis van het Euangelie, ondergaen moesten. Zelvs was hy gebannen, (vergel. vs. 10,) en hy gevoelde zo wel het geweld der vervolging, als iemand der andere Christenen. — Ook was hy hunne medegenoot in het Koningrijk; onder alle vervolgingen, beurde hy zijn hart op, met het bemoedigend vooruitgezicht, dat hy eens met hen, in de heerlykheid van het volgend leven, deelen zoude; wetende, dat zy, die met christus verdragen, ook eens met Hem heerfchen zullen, 2 Tim. II: 12. — Hy was hunne medenoot , in de lijdzaemheid, of in de jlandvasiigheid, voor zo verre zy, met hem, ftandvastig waren, in de belijdenis van het Christendom, en zich daer van, door gene vervolgingen , hoe ondraeglyk zy ook wezen mogten, lieten affchrikken.
De laetfte woorden van jesus christus , kan men brengen, tot alle de drie gemelde ftukken, de verdrukking, het Koningrijk, en de lijdzaemheid; daer de Christenen, met den Apostel, vervolgd werden ; op de heerlykheid van het volgend leven hoopten, en ftandvastig waren, in
* hunne belijdenis, om des Verlosfers wil, en in naervol. ging van Hem. — Al zo liev evenwel zouden wy het, tot de lijdzaemheid , bepalen , en dan noemt de Apostel hunne lijdzaemheid de lijdzaemheid van jesus christus , om dat de Verlosfer deze ftandvastigheid niet alleen bevolen heeft, maer daer in zelvs is voorgegaen.
g>. Wijders maekt de Apostel melding, van de piaets, alwaer hy zich bevondt; ik was, op het eiland Fatmos, om des woords Gods, en om hst getuigenis van jesus christus. Patmos is een klein en onvruchtbasr eiland , in da
(Oeichboiu 1. C. p. 35.
XX VI. peeu C 5



jf2 OPENBARING
Egëifche zee, welke , by ons , bekend is, onder den naem van Archipel. De Romeinen waren gewoon, misdadigers, byzonder zulke, die zich, aen oproer, hadden fchuldig gemaekt, naer Patmos, en de omliggende eilanden , te verbannen, gelijk tacitus (*) heeft aengeteekend. — Over de zeer aengelegene vraeg, wanneer is Apostel Jpahmes., op het eiland Patmos, geweest? hebben wy, in de Inleiding, uitvoerig gehandelt; ons voegende, by de zulken, die de ballingfchap van den Apostel bepalen, tot de vervolging, welke Keizer Domitianus, in zijnen laetfieu tijd, heeft aengericht.
De aenleiding, tot zijne verbanning, geevt de Apostel dus op: om het woord Gods, en,om het getuigenis van jesus christus. De uitgevers van dit Boek hebben deze piaets woordelyk overgenomen vs. 2, by het welk wy hebben opgemerkt, dat het woord Gods de leer van het Euangelie beteekene, en dat, door het getuigenis van jesus christus, het gene de Apostel, omtrent den Verlosfer, zijne ker, en daden, openiyk en met alle vrymoedigheid, gepredikt had, bedoeld worde. — Wat wonder, daer Keizer domitianus, tegen ds Christenen, woedde, dat joannes, zulk een beroemd en aenzienlyk Leeraer, naer een afgelegen eiland, verbannen wierdt?
10. \Enie\ ick was (m) in den geeft oP den dagh des Heeren: ende ick hoorde achter my een groote ftemme, als eener bafuyne,
11, Seggende, Ick ben de Alpha ende de Omegade eerfle ende de laetfte : ende, 't Gene gy fier. fchrijft dat in een boeck, ende fendt het den feven Gemeynten die in Alien zijn, \namelick] tot Ephefen, ende tot Smyrnen, ende tot Pergamen, ende tot Thyatiren, ende tot Sardis, ende tot Philadelphien, ende tot Laodiceen.
Vs. ioa. befchrijvt de Apostel da wijs, op welke de Verlos-
C O Annal. ]. XV. f.m} Openb. 4; a.



van JOANNES. t 43
Josfer zich , aen Hem , geöpenbaeit heeft, ik was in den geest, en hy bepaelt tevens den tijd, op den dag des heeren.
Hy was in den geest. — Deze uitdrukking geevt eenvouwig te kennen , dat hy eene verrukking van zinnen gehad hebbe, zo dat hem inwendig, aen zijnen geest, zekeie buitengewone dingen vertoond wierden, zonder dat de zintuigen van zijn lichaem werden aengedaen. In den geest te zijn is het zelvde, het welk paulus noemt buiten het lichaem te we[en, 2 Cor. XII: 2; en geevt te kennen, dat de Openbaring, . welke hy ontvong, niet uitwendig geweest zy, werkende op de lichamelyke zintuigen , maer geheel inwendig , zo dat alleen zijne ziel, zonder dat zijne oogen en ooren werden aengedaen, gezien en gehoort hebbe, op dezelvde wijs, als petrus , Hand. X. Zoortgelyke uitdrukkingen vinden wy meermalen, by de Propheten, byzonder by ezechiel ; by voorbeeld, Kap. I: 3. de geest des heeren viel op my.
Den tijd bepaelt de Apostel , zeggende op den dag des heeren. — De Hoogleeraer j. van den honert (t) heeft, met veel omflag van geleerdheid, zoeken te bewijfen , dat hier de dag van Jerufalems verwoesting bedoeld worde, die meermalen de dag des heeren , by uitnemenheid, genaemd wordt; om dat de verhoogde Middelaer zich toen, door geduchte ftrafgerichten, van welke nimmer wedergae gezien is, aen de hardnekkige Joden, verheerlykt heeft. Maer wy menen, in de Inleiding genoegzaem betoogt te hebben, dat joannes, eerst in den laetften tijd der Regeering van Keizei domitianus , en derhalven lang na de verwoesting van Jerufalem, op het eiland Patmos gebannen zy.
Anderen verftaen hier , door den dag des heeren, het jaerlyksch Paeschfeest, waer op de Christenen gedachtenis vieien van 's Heilands opftanding, zich beroepende , op chrysostomus , die den Paeschdag , den dag des heeren , noemt («). — Ik wil thans niet onderzoeken, of het Jaerlyksch Paeschfeest, ter gedachtenis van 's Heilands opftar>
f o Difert. de Die Dominica.
\u j wuLFius Cur. miól. & Crlt. aa h. U,
XXVI. deh»



W OPENBARING
ding door de Apostelen , zy ingefteld. _ Deze mB* wordt, door zeer geleerde mannen, verworpen (v) Zo veel is zeker, dat 'er, in de Heilige Schrivten, gene de Dunde meld.ng van gemaekt worde; ten Zy men daer toe het bevel van paulus 2 Tim. II: g. brengen wilde (w). De zaek fchijnt ons ten minden twijfFelachtig, en het Eetnieen's van chrysostomus is te laet, om zich d^r nn ,! , ' gronden> • 0C1 z'cl1 daer op te kunnen
De Hoog Leeraer eichhorn heeft de voorönderdellinK dat joannes hier, van het Paeschfeest, fpreke, onlangs zot ken aen te dringen, zich daer oP beroepende, dat de oude Christenen, met zo veel vertrouwen, de wederkoomst van christus, op het Paeschfeest, te gemoet zagen, dat zy als dan tot mtddernacht, te zamen vergaderd bleven, op dat de Verlosfer hen niet flapende en onbereid vinden mogt. „ Au, (zegt hy) indien deze verwachting zo oud geweest „ is, dat zymag gezegd worden, van de tijden der Aposte„ len te zijn voortgekomen (en 'er is gene reden, dat men „ den zo hogen ouderdom van die overlevering in twijffel „ trekke) kon 'er zekerlyk geen dag voegzamer fchijnen, tot „ het oogmerk en aengenaem bedrog van den Dichter, en „ meer gefchikt tot de waerfchijnlykheid van zijn verdicht„ fel, om daer op eene verfchijning van christus, in eene „ menfchelyke gedaente, te verderen, dan de gewone dag „ des heeren , of, dat ik meer verkies , dan de Paesct „ dag ' f». — Maer, gelijk het twijfFelachtig is, of het Paeschfeest, ter jaerlykfche gedachtenis van 's Heilands op. dandmg, van eene Apostolifche indelling zy, zo is het no2 bedenkelyker , of 'er, reeds by de Christenen der eerde Eeuw, eene dergelyke verwachting, van christus wederloomst op het Paeschfeest , (voorönderdeld , dat het toen reeds jaerlyksch gevierd zy) hebbe piaets gehad, hieronymus, door den Heer eichhorn aengehaeld, fpreekt wel van zulk eene verwachting, en noemt het eene Apostolifche' over-
le.
^OO basna-oe Annal. Tm, II. p. 190, ,9r. clericus WJl. Eccl.
lil Tow'm-F-I52-



t a li JOANNES.' ï. a$
levering fjy). Maer deze overlevering heeft genen grond altoos, in de Schrivten der Apostelen, noch in die der vroegfte Kerkvaderen; behalven nog dat zy rustte, op eene valfche voorönderflelling.
Wy voor ons, vinden daerom gene redenen, om het oude en meest gewone begrip te verlaten, volgens het welk de Apostel fpreekt, van den eerften dag der weke, die, reeds by ignatius en irenjeus , de dag des heeren genaemd wordt, om dat dezelve, door de Christenen, ter eere van den Verlosfer , tot eenen dag van gemeenfehappelyken Godsdienst, was afgezonderd. — christus zelvs , eh zijne Apostelen, hadden , omtrent den dag van den openbaren Godsdienst, niets bepaeld, en dit ftuk, aen de vryheid der Kerke, gelaten. Maer de Christenen verkozen 'or den Zondag toe, otn dat de Verlosfer, op den zei ven, uit de doden is opgeftaen. Wanneer dit het eerst gefchied zy, kunnen wy niet bepalen; zo veel leeren wy, uit deze piaets, dat die loffelyke gewoonte, reeds op dien tijd, op welken onfe Apostel, met Prophetifche gezichten, verwaerdigd werdt, hebbe piaets gehad.
Na deze opgaev der omftandigheden , Kap I: o, ioa, le{ Jchrijvt de' Apostel het gene hem, in het eerfte gezicht,
geöpenbaerd is, Kap. I: iob— III: 21. Eerst verhaelt hy het gene hy gehoort heeft, Kap. I: iob, 11.
In het gemeen is het vs. iob, ik hoorde achter my eene grote Jlem, als eene bazuine.
De Apostel hoorde eene jlem, dat is, een geluid, als dat pan eenes menfchen ftem, het welk verftaenbare woorden, in eene geregelde orde, zeer onderfcheidenlyk voortbracht. Zo hoorde ook de Propheet ezechiel eene ftem, van boven het uitfpanfel, Ezecb. I: 25. joannes hoorde deze.ftem, ia eene verrukking van zinnen , en, wanneer 'er anderen by tegenwoordig geweest waren, zouden zy niets gehoort heb.
co' tl IE BON Y MUS üd MATTHi XXIV,
XXVI. DEEL.



4<J OPENBARING
ben. Het ging hem, even als den Propheet daniel, dia alleen een gezicht zag, terwijl de mannen, die by hem waren , dit gezicht niet zagen , Dan. X: 7. — De Apostel hoorde deze ftem achter zich. Zy gefchiedde derhalven ge» heel onverwacht, en verbaesde den Apostel, te meer om dat hy aenftonds bemerkte, dat het gene gewone menfchen-
ftem ware Het was eene groote ftem, als eener bazuine ;
het geluid was zo zwaer, als of de woorden, door eene bazuin, of eenen roeper, gefproken wierden.
.Maer waer toe zulk een zwaer geluid? om de verhevene Majefteit van den Spreker af te beelden, en eenen des te diepeten indruk te maken, op het gemoed van den Apostel 5 als mede om alle vermoeden wech te nemen, dat hy, door eene enkele verbeelding, misleid ware.
Meer byzonder bericht de Apostel, welke woorden hy^ van die groote ftem, gehoort hebbe, vs. n.
K. Eerst gav de Spreker eene befchrijving van de oneindige waerdigheid zi;nes perfoons vs. ua, zeggende: ik ben de Alpha en de Omega, de eerfte en de laetfte. — Het gene de Verlosfer hier van zich zei ven getuigt, hebben wy reeds
- ontmoet vs. 8. Ik ben de Alpha en de Omega, zegt zo veel, als ik ben het begin en het- einde. Trouwens zo verklaert het de Heiland nader, ik ben de eerfte, en de laetfte. Hy is de eerfte, voor zo ver Hy volftrekt eeuwig is, zo dat 'er niets, voor Hem, geweest zy; Hy is de almachtige Werk meester van alle gefchapene wezens, die, eens wezens zijnde met God den Vader, van alle eeuwigheid beftaen heeft. Hy is de laetfte, voor zo verre 'er niemand na Hem,wezen zal: want, al verandert alles, wat veranderen kan, Hy blijvt eeuwig dezelvde, Hebr. I: 10-12.
jg. Wijders gav de Goddelyke Verlosfer een merkwaerdig bevel, aen den Apostel, vs. nb, het gene gy ziet, fchrijvt dat in een boek enz. —■ Het gene gy ziet, dat is het gene gy aenftonds, in eene verrukking van zinnen, zien zult. Inmiddels wordt, onder het zien, tevens het horen begrepen ; de Heiland fpreekt hier , alleenlyk van
het



van JOANNES'. I. 47
het zien, om dat alles, in een Prophetiesch gezicht, vertoond werdt. Immers het woord zien wordt., voor aüe gewaerwordingen , door middel van de zintuigen , ook van het gehoor, genomen, (vergel. Matth. XV: 31. 2 Cor. VII: 8. Col. II: 5-) —- Het gene de Apostel thans, door zijne zintuigen, vernemen zoude, moest hy fchrijven in een boek, dat is, in gefchrivt ftellen. Men denke niet bepaeldelyk, aen het gene wy gewoon zijn, een boek te noemen; oulings was men gewoon alle fchiïvtelyke opftellen, met dit woord, uit te drukken; zelvs wordt het gebruikt, van de fcheidbrieven der Joden, Matth. XIX: 7. — Dit gefchrivt moest de Apostel zenden , aen de zeven Gemeenten, welke toenmaels, in het Voorburgemeesterlyk JJia, waren, namenlyk te Ephefen, en te Smymen, en te Pergamus, en te Thyatiren, en te Sardis, en te Fhiladelphien, en te Laoiiceen. Niet, dat de Apostel zeven affchrivten maken moest; die arbeid zou geheel nutteloos geweest zijn; wanneer hy het oorfprongelyk opftel zondt, aen de Opzieners der Ephefifche Gemeente , konden 'er de overige ligtelyk een affchrivt van nemen.
Elk van deze Gemeenten zal ons, uit de zeven afzonderlyke Brieven , welke de Apostel aen haer gefchreven heeft, Kap. II, III, nader kenbaer worden.—- De zeven hier vermelde fteden maekten als eenen kring uit; de drie eerfte lagen, aen de zee, en de vier overige landwaerd in; van Ephefen ging men,. over Smyrna, naer Pergamus, dan Oost op, naer Thyatiren, vervolgens Zuid-Oost op, naer Sardis en Philadelphia , en eindelyk kwam men in Laodicea, het welk digt lag aen Ephefen. — Er waren wel meer Christen Gemeenten, in het Lydisch Afia; maer joannes moest, bepaeldelyk aen de zeven gemelde, fcbrij'. ven, om dat deze, aen zijn byzonder opzicht, toever. trouwd, en thans, door zijne verbanning naer Tatmos, van zijne tegenwoordigheid en raedgevingen , verftokeu, waren.
Nog een paer korte aenmerkingen moet ik 'er byvoe. gen. -— De eerfte is deze, dat het woordeken ende niet van den Heiland, maer van den Apostel zy, om daer door XXVI. DKEU



|S OPENBARING
aen ce duiden, dat hy twee onderfcheidene zaken gehóört hebbe-, de befchrijving, welke 'de Heiland gav, van zijne oneindige waerdigheid, en het gemelde bevel; hy hoorde eene groote ftem, zeggende, ik ben de Alpha en de Omega, de eerfte en de laetfte, ende , dat is, zeggende vervolgens, het gene gy ziet fchrijv dat enz. —- De andere aenmerking is deze, dat dit bevel alleen betrekkelyk zy, tot het eerfte gezicht , Kap. h 9— lil: 22 , en niet tot de overige openbaringen , welke , in dit Boek , voorkomen. De Apostel is, gelijk alle de Propheten , met verfchillende gezichten, op onderfcheidene tijden, verwaerdigd, (ver". Kap. IV: 1.) (z). Naderhand kreeg hy eerst bevel, om ook de volgende gezichten op te fchrijven. (Verg. vs. 10.)
B. Wijders verhaelt de Apostel het gene hy gezien heeft, Kap. I: 12— III: 22. «t, Hy zag de gedaente van eenen mensch, in eene zeer achtbare geftalte, met alle luisterrijke teekenen van meer dan eindige Majefteit, Kap. I: 12-16.
12. Ende ick keerde my om, om te lien de flemme die met my gefproken hadde : ende my omgekeert hebbende, fagh ick feven goude kandelaren :
13. Ende in het midden van de feven kahdela. ren eenen (n) den Sone des menfchen gelijck zijnde , bekleedt met een langh kleec tot de voeten ende (0) omgordt aen de borften met eenen gouden gordel:
14. Ende fijn hooft ende hayr was wit gelijck als (p) witte wolle, gelijck fneeuw: (q) ende fijne oogen gelijck een vlamme vyers:
15. Ende fijne voeten waren blinckende koper gelijck, ende gloeyden als in eenen oven: ende fijne ftemme (r) als eene ftemme van vele wateren.
16,
(2) grotiüs ad h. I.
(rO Ezech. i: 26. Dan. 71 13. Openb. 14: f4. f<0 Openb. 15: 6. (P) Uan, 7i a. Cq) openb. xy; -12, (r) Openb. 14' 2.



vast JOANNES. t 49
'*6. Ende hy hadde feven fterren in fijne rechterhant: ende uyt lijnen munt gingh (sj een tweefnijdende fcherp fweert: ende fijn aengtficht was ge« lijck de fonne fchijnt in hare kraehc.
a. De aenleiding, tot het zien van die zeer luisterrijke gedaente, vinden wy vs. i2a. en ik keerde my om, om te zien de ftem, welke met my gefprooken had. — De Apostel bemerkte aenftonds, en met verbaeling, dat het gemejde geluid gene gewoone menfchenftem waere. Uit dit begin fel, keerde hy zich om achterwaerds, om te zien de ftem enz. — Er is, die, uit aenmerking, dat eene ftem niet kan gezien worden, het woord zien nemen. in de beteekenis van nauwkeurig kennen, zo dat de zin zy: „ ik keerde my, „ om de ftem, welke tot my gefproken had, naeder te „ leeren kennen." Dan , gelijk wy reeds by vs. ir. hebben opgemerkt, het woord zien wordt> voor allerlei gewaerwordingën, ook van het gehoor genoomen Alzo liev evenwel zouden wy, door de ftem , welke met den Apostel gefprooken had.by wijs van overnoeming, den fprekenden perfoon zeiven verftaen, die deze ftem had voortgebracht. Zo hebben ook de LXX Jef. LIV: 17; en di Jlem des roependen , in de woestijne is de perfoon zelvs, die, in de woestijne, roept, Matth. Ui: 3. Mare. I: 3. Luc. III: 4.
De zaek is derhalven eeiivouwig deze: de Apostel, dat zwaere geluid, met verbaefing, gehoort hebbende, keerde Zich om, op dat hy den Perfoon mogt zien , die tot hem gefprooken , en zulk eene verhevene befchrijving van zijne oneindige waerdigheid gegeven had.
b. By deze gelegenheid, zag joannes een zeer merkwaerdig gezicht, vs. i2b-16, en my omgekeerd liebbenae, zag ik enz.
fl. Ik zag, (zegt hy) zeven gouden kandelaren. —■ In dit Boek der Openbaring, zijn veelvuldige toefpeelingen, op den Tabernakel en den Tempel. Wy vinden 'er
(s) Jef. 49: 4. Ëphef. 6: 17. Hebr. 4: 12. Openbi £t iG. end*
9 XXVI. DEEL- D.



5o OPENBARING
melding , van den Tempel , Kap. VII: 15 ; van den Tempel des Tabernakels der getuigenisfe, Kap. XV: 5. van den reukaltaer en het gouden wierookvat, Kap. Vin: 3; van den altaer, Kap. VI: 9. XIV: 18; van de. Arke des Verbonds, Kap. XI: 19; van den rook, uit de heerlykheid Gods, die den Tempel vervulde, Kap.^ XV: 8. -— Hier ontmoeten wy reeds de eerfte. Te weten, in den Tabernakel, was een gouden kandelaer, hebbïnde zeven lampen, om het Heiligdom, het welk gene venfteren had, nacht en dag te verlichten, Exod. XXV: 31 .37. Num. VIII: 2.
De Propheet zacharia zag éénen gouden kandelaer, met zeven lampen daer op, Zach. IV: 2 ; maer joankes zag zeven gouden kandelaeren ; kunftig gemaekte kandelaeren van louter goud , hebbende elk eene brandende lamp , op den top. — De geheimzinnige beduidenis van deze kandelaeren wordt vs. 20'' , verklaerd. Zy vertoonden de voorheen gemelde zeeven Gemeenten van het Lydiesch Afia. Ook waren de kandelaers gepaste zinbeelden van de Gemeenten, voor zo verre deze, even als kandelaers, geen licht hebben in zich zeiven, maer alleenlyk het licht van Gods woord, het welk den oorfprong heeft, in de oly van den Heiligen Geest,
aen anderen mededelen De kandelaers waeren van
louter goud, een metael, het welk aen geen roest onderworpen is, om dat de Gemeenten geheel zuiver wezen moeten, en in leer en in zeden; ondertusfehen worden die zeven Gemeenten hier vertoond, niet zo als zy werkelyk waeren, 'er heerschten toch vele en groote gebreken by dezelven, maer zo als zy behoorden te wezen.
Ö, Wijders zag de Verlosfer eenen zeer doorluchtigen Perfoon , met alle luisterrijke teekenen van onnadenkelyke Majefteit, vs. 13-16.
Tot nader verftand van zaeken, hebben wy vooraf het een en ander aen te merken; — dat de verhevene beeldfpraeken, met welke die doorluchtige Perfoon, naer den Oosterfchen fmaek, gefchildertl is, ontleend zijn;
uit



van JOANNES; 1. jf
(alt de Godfpraeken der Propheten, byzonder ezechiel en dakiel; — dat de Perfoon, welken joannes gezien heeft, den Goddelyken Verlosfer vertoont hebbe: op zoortgelyk eene wijs heeft zich Gode zelvs, in Prophetifche gezichten, vertoont, aen mose , jesaias, ezechiel, daniel, en anderen; — dat deze beeld, fpraekige teekening van den verhoogden Middelaer gefchikt waere, om den Apostel, en ook ons, de meese verhevene denkbeelden in te boefemen, van zijne onnadenkelyke heerlykheid , byzonder van zijne Goddelyke Majefteit.
ï. In het gemeen, zegt de Apostel vs. i3a. Ik zag,' in het midden van de zeven kandelaeren Eenen -, den Zoon des menfchen gelijk zijnde. — De beeldfpraek is allerduidelykst overgenomen, uit Dan. VII: 13. Voorder, (zegt de Propheet) zag ik, in de nachtgezichten , en ziet, daer kwam Een , met de %'olken des hemels, als eenes menschen zoon. — De Heiland, noemde zich zeiven doorgaens, in zijne omwandeling op aerde, den Zoon des menfchen, voor het naest uit nederigheid (a) ; 'er is daerom, onder de Uitleggers, die meenen, dat de verhoogde Middelaer, in zijne menfchelyke natuur, uit den hemel nedergedaeld zy, en zich, in dezelve, aen den Apostel vertoont hebbe. Maer dit ligt ganfchelyk niet, in den Text; de Apostel zegt niet, met den articulus, of*o;o:/ viu TOT «vSparou , gelijk den Zoon des menfchen , maer eenvouwig b[/.otov wu hv^BtaTtav, gelijk eenes menfchen Zoon; dat is de gedaente, de gelykenis van een menfchenkind, of van eenen gewoonen mensch. Voeg 'er by, dat de hemel den Verlosfer moet omvangen, tot de tijden der wederoprichting van alle dingen, Hand. III: 21.
De zaek is derhalven deze: joannes zag eenen Perfoon, die, wat zijne geftalte en houding aenging, aen een menfchenkind, aen eenen gewoonen mensch p
(«) eichhorn I. c. p. 4St XXVI. deel. P V



Sz OPENBARING
gelijk was. — In zulk eene menfchelyke gedsente,' vertoonde zich de Verlosfer, in het midden van de geven kandelaeren, en, uit Kap. II: i, leeren wy, dat Hy, in het midden der zeven gouden kandelae. ren, wandelde. Het fchilderde eigenaeitig af, dat de Heiland, gelijk by zijne Kerk, in het algemeen, alzo ook by de zeeven meermaeien gemelde Gemeenten, in het byzonder, met zijne Godheid en genade, altoos tegenwoordig, en dat.zijne lievdezorg voor dezelve , beftendig waere. Trouwens waer twee of diie vergaderd zijn, in zijnen naem, daer is Hy, in het midden van hen, Matth. XVIII: 20. 2. Vervolgens wordt die doorluchtige Perfoon nader,' en zeer uitvoerig, befchreven, als de hemelfche zegepraelende Priester - Kening (i), vs. I3b-i6.
Van zijn Priesterlyk gewaed, en Koninglyken opfchik, vs. i3b. Hy was bekleed, met een lang kleed, tot de voeten, en omgord, aen de bersten, met eenen gouden gordel.
Hy was bekleed, met een lang kleed, tot de vocten. — Zoortgelyk eene teekening vinden wy ook Ezech. IX: 2. Dan. X: 5. Men verbeelde zich een ruim en lang kleed, het welk, tot aen den top van den hiel, nederhing. Van welk eene ftof het waere. wordt niet bedoeld; uit vergelyking evenwel van Kap. XV: 6, mogen wy befluiten, dat het een kleed van ongemeen fijn, wit, en blinkend linnen, geweest zy. Zulke kleederen droegen oulings de Priesters, in het Heiligdom, byzonder de Hogepriester, Lev. XVI: 4, 23, 32. Dit gewaed vertoonde derhalven de Hogepriesterlyke waerdigheid van den Verlosfer.
Hy was omgord, aen de borsten, met eenen gouden gordel. — In het Oosten, is men gewoon, zich van eenen gordel te bedienen, om de lange klederen op te fchoiten, en voor te komen, dat
Qb) HEEDÏR 1. c. p. II.



tan JOANNES. I. SS
zy, in het gaen, niet hinderlyk zijn. Eyzondeje perfonen hadden oulings den gordëi, om de lendenen, en, dewijl dezelve zomtijds, met gouden draden, geborduurd, zomtij«Js met gouden franjes omzet was, maekte dit een cierlyk gedeelte van den opfchik uit. Maer de Piiesters moesten zich hoger gorden, aen de borsten, en op de hoogte van het hart; op dat zy luchtiger wezen mogten, en meer gefchikt, tot het zwaere werk van den Heiligen dienst, als mede om het zweeten voor te komen , (vergel. Ezech. XLIV: 17 18-) — De Perfoon, die zich, aen joannes, vertoonde, was omgord, met eenen gouden gordel, met eenen kostbaeren gordel, kunftig geweeven van gouden draden. Dit vertoonde zijne Koninglyke waerdigheid. Het was namenlyk een cieraed der Ooster» terfche Koningen, dat zy gouden gordels droegen. Zo vertoonde zich ook de messias , aen den Propheet daniel , omgord, met fijnen goude van Ophaz, dat is, met eenen gordel, gemaekt van het allerkostbaerfte goud, het welk van Ophaz, of Ophir, gehaeld werdt, Dan. X: 5. Deze luisterrijke Perfoon wordt befchreven, van zijn hoofd en aengezicht, vs. 14. f. Zijn hoofd en hair , dat is het hair van zijn hoofd, (het is even, als of 'er ftondt, zijn hoofd, namenlyk zijn hair, of zijn hoofd, wat het hair aengaet) was wit , gelijk als witte wolle. —■ De Ouden waren gewoon, het aller, zuiverfte wit, iets, het welk volkomen wit is, by witte wolle, en by fneeuw, te veigelyken, Jef. I: iS. De Man, welken de Apostel zag, had wit hair op zijn hoofd, en wel zo wit, dat het, by witte wolle, mogt vergeleeken worden.
Grijfe haiien, welke, door den ouderdom, wit geworden zijn, werden, ten allen tijde,, befchouwd, als een teeken van achtbaerheié, , XXVI. biel. D 3



$4 OPENBARING
het welk ieder eenen ontzach en eerbied inboe. zemt. Der jongelingen cieraed is hunne kracht, en der ouden heerlykheid is de gryfigheid, zegt daerom salomo , Spreuk. XX: 29 — De Man, die zich, aen den Apostel, vertoonde, had ongemeen wit hair, op zijn hoofd; ook deze byzonderheid kon niet nalaten, hem ontzach en eerbied in te boefemen. Maer dit was het nog niet al; deze gryfigheid verbeeldde de eeuwige Godheid van den Verlosfer. Zo zag ook daniel den Ouden van dagen, dat is, God den Vader; het hair van zijn hoofd was' wit als zuivere wolle, ten vertoge van zijne volftrekte Eeuwigheid, Dan. VII: 9. Dit zelvde wordt hier, op den Heiland, toegepast, die de eeuwige Zoon is van den Eeuwigen Vader. //. Zijne oogen waren, gelijk eene vlamme vuurs. Wanneer men zijne oogen aenzag, was het, als
of *er eene vlamme vuurs uit afftraelde.
Glansrijke oogen, welke fchitteren, als vuur, teekenen eene zeer verhevene ziel, en iets Majestueus. Meer byzonder evenwel beteekerien hier de oogen , gelijk eene vlamme vuurs de oneindige Alweetenheid van den Goddelyken Verlosfer, waer door niets, voor Hem verborgen is. — De teekening is wederom ontleend, uit de Godfpraek van daniel, die Gods Zoon zag , in de gedaente van eenen man met linnen bekleed; zijn aengezicht was, gelijk de gedaente des blikfems, en zijne oogen, gelijk vuurige fakkelen, Dan. X: 6. De Apostel gaet over, tot de befchxijving van zijne voeten, zonder iets te zeggen, van de overige leden, om dat deze, door het lange kle»d bedekt waren, vs. 15*. Zijne voeten waren Min' iend koper gelijk, en gloeiden, als in eenen oven, dat is, als koper, het welk, in eenen oven, gegloeid is.
De



van JOANNES. I. 55
De Geleerden, vooral die zich oeffenen, in de natuurlyke Hiftorie der ertfen en delvftofFen, hebben zich zeer veel moeite gegeven, om te on. derzoeken, welk een zoort van koper hier bedoeld worde (c). — Op den uiterlyken klank van het Griekfche woord, hebben het zömmigen vertaelt, door koper van den Libanon, en gedacht, aen eene erts, welke, op den berg Libanon, gegraeven werdt; zich beroepende, op Deut. XXXIII: 25, alwaer van aser, in wiens ervdeel die berg gelegen was, gezegd wordt, yfer en koper zal onder zijne Jchoenen zijn. Dan het oorfprongelyk woord, het welk de Onfen, door fchoe, vertaelt hebben, fchijnt eenen grendel, te beteekenen, zo dat de zin zijn: „ uw grendel zal yfer en koper zijn, „ uwe ervbezitting zal, voor de vyanden , on„ verwinbaer weezen." Anderen denken, aen een zeker mengfel van goud, met glas en edele gefteenten , bedekt {dj. — Hoe het ook wezen moge, 'er is geen twijffel aen, of hier wordt het allerëdelfte koper bedoeld , zo ongemeen glansrijk, dat men 'er de oogen niet op houden konde.
Wy ontmoeten wederom dezelvde beeldfpraek, by den Propheet daniel, Kap. X: 6. Hy zag Gods Zoon, in de gedaente van eenen Man, mef linnen bekleed; zijne voeten waeren, gelijk de verw van gepolijst koper. — Koper beduidt vastigheid en fterkte. Daerom wordt, van den Behemooth, gezegd, zijne beenden zijn, gelijk vast koper, Job XL: 13- Hier vertoonen de koperen voeten de fterkte en het alvermogen van den Hei. land, welke Hy, in alle zijne werken, byzonder in het befchermen van zijne Kerk , openbaer maekt. — Het beeld, het welk nebücadnezar, in den droom , vertoond werdt, had koperea
! fOPOGHART Uierof. Pari. «. 1 4- «• l6' P- %]}~". «
\d) scheuchzer. Bijbel der Natuur vertaeld, door L. MEYSR, Xll Deel. p. 292-J9Ö.
XXVI. DEEL. D 4



OPENBARING
dycn en fchenkelen; maer de voeten waeren een mengfel van yfer en leem, om de zwakheid en onbeftendigheid der Griekfche Monarchy af te beelden, Dan. II: 31 -35.
. Vervolgens fpreekt de Apostel, van de ftem,
vs. 15», en zijne ftem was als tene ftem van vele wateren. Wanneer de doorluchtige Perfoon , welken joannes zag, begon te fpreeken, was zijne ftem zo ongemeen zwaer, als nimmer, door eenig mensch, kan worden voortgebracht. Vs ic werdt zy vergeleken, by het geluid van eene ba! fuine, hier by dat van vele wateren. Wanneer Hy fprak , was het, als of men het onzettend geluid van eenen zeer zwaren waterval hoorde, die, van eene zeer aenmerkelyke hoogte, in de diepte nederftort. — Deze teekening is wederom ontleend van den Propheet szechiel ; de man, die hem den Tempel aenwees, had eene ftem, als het geruisch van vele wateren, Ezech. XLIII: 2.
Wat beteekende nu deze onzettende ftem ? Onfes erachtens de onwederftaenbare kracht van 's Heilands almachtig bevel, aen het welk zich alles onderwerpen moet. ,. Eindelyk fpreekt de Apostel, van het uitwendig cieraed, vs. 16.
/, Hy had zeven ftarren ft, zijne rechtehand, Men denke aen zeven juweelen, edele gefteen ten, welke, in den fchitterenden glans, aen zo vele ftarren gelijk waeren. Zulke edele °efteenten droeg men, reeds in oude tijden, in
ringen, aen de rechtehand, Jer. XXII: 24
De luisterrijke Perfoon, die zich aen joanmes. vertoonde, had zeven fchitterende juwelen, welke zich, *\s ftarren, vertoonden, in zo yele kostbaere ringen,*, of aen, zijne rechte-hand.
^ In ons geval, beteekenen deze zeven fta,ten 46 Engelen pf Opzieneren dsr zsm Aöatifche-
Est-,



van JOANNES. t $7
Kerken, (vergel. vs. 20.) Trouwens de Leeraers van het Euangelie moeten, door hun onderwijs en voorbeeld, onder het mensch dom, lichten, even als ftanen , in den duisteren nacht. — De Perfoon, welken joannes zag, had-die zeven ftarren, die zeven edele gefteenten, welke, in den fchitterenden glans, aen ftarren gelijk waeren, aen zijne rechtehand, om aen te toonen, dat de Verlosfer eene byzondere zorg draege voor de Leeraeren, om hen te flerken, te beftuuren, en hun werk voorfpoedig te maeken.
IL Uit zijnen mond, ging een tweefnijdend Jcherp
* zwaerd. Toen joannes deezen luisterrijken
Perfoon zag, vertoonde zich de adem, die uit zijnen mond uitging, als een glinfterend zwaerd, het weik ongemeen fcherp , en gefchikt was, om aen weerskanten te fnijden. Op zoortgelyk eene wijs, wordt ook de messus geteekend, Jef. XI: 4. Hy zal de aerde Jlaen, met de roede zijnes monds , en met den adem zijner lippen, zal Hy den godloofen dooden. — Dit zwaerd was een eigenaertig zinnenprent van 's Heilands macht, zo in het befchermen van zijn volk, als byzonder in het uitoeffenen van eene. rechtvaerdige wraek , aen zijne vyanden, (vergel. Kap. II: 16.) Op zoortgelyk eene wijs, ver. toonde zich ook Gods Zoon , aen den Veld. heer josua, toen hy gereed ftondt, om de Kanaanners te verdelgen, Jof. V: 13, 14; en de pordeelen, welke God , als een rechtvaerdig Richter, over zijne vyanden, uitftort, koomen meermaelen voor, onder- de teekening van een zwaerd, (vergel. Deut. XXXII: 41. « ///♦ Zijn aengezicht was, gelijk de zon fchijnt, in hare kracht. — Er ftraelde, van zijn gelaet, een fchitterende glans af, gelijk aen dien dei zonne , wanneer zy , op den vollen middag, XXVI. Duu O S



SB openbaring
fchijnt, in alle haere kracht. Zodanig was ook het aengezicht van den Verlosfer, by zijne gedaente verandering, Matth. XVII- 2. — Het vertegenwoordigt de onnadenkelyke heerlykheid, met welke Hy, als verhoogde Middelaer, bekleed is; eene heerlykheid, van welke wy ons even zo min een evenreedig denkbeeld maeken,als den glans der middag zon aenfchouwen, kunnen.
$. Op dit gezicht, viel de Apostel, van angst en fchrik geheel verjlijvd , ter aerde neder; maer de doorluchtte Perfoon, die hem verfcheenen was, Leurde htm op,° met moed geevende woorden, m voegde 'er zeer merkwaerdige hevelen by, Kap. I: 17— /ƒƒ.. 22. e. De bemoedigende woorden, welke die luisterrijke Perjoon, tot den ontroerden Apostel, gefproken heeft, vinden wy Kap. I: 17, j8.
17. Ende doe ick hem fagh viel ick als doot aen lyne voeten : ende hy leyde fijne rechterhant op nry, feggende tot my, En vreelt niet; (t) Ick ben de eerfte ende de laetfte:
18. (v) Ende die leve, ende ick ben doot geweeft: ende fiet ick ben levendigh in alle eeuwL heyt. Amen (x) Ende ick hebbe de fieutels dfr helle ende des doots.
0, De Apostel verkeerde thans, in zulke omftandigheden: dat hy bemoediging nodig had, vs. 173. n doe ik Hm
zag, viel %k, als dood, aen zijne voeten Wy vertaelen
het hever als ik Hem gezien had , niet alleen in zijne PnesterJyke en Koninglyke waerdigheid, maer ook in zijne Goddelyke en Middekers heerlykheid, viel ik, als dood,
aen



van JOANNES. ï. 59
een zijne voeten. Zijne ontroering was zo groot, dat hy van angst geheel verftijvde, en, in bezwijming, op de aerde nederviel. Het ging den Apostel , even als den Propheet daniel ; toen hem , in een Prophetiesch ge. zicht, de opkoomst en ondergang der Perfifche Monarehy ■ vertoond werdt, en de Engel gabeiel zich by hem voegde , om dit gezicht te verklaeren, verfchrikte hy, en viel op zijn aengezicht, Dan. VIII: 17- Toen hy naderhand . Gods Zoon zag, in de gedaente van eenen man, met linnen bekleed, en de ftem zijner woorden hoorde , viel hy, in eenen diepen flaep, met zijn aengezicht ter aerde , Dan. X: 0. — Trouwens wanneer men , de omftandigheden van den Apostel, indenkt, zal men zich ligtelyk verbeelden kunnen, hoe geweldig zijne ontroering waere. Voeg 'er by, dat hy thans, voor de eerftemael, met een Prophetiesch gezicht , verwaerdigd wierd , op eenen tijd, dat hy niets van dien aert verwachtte, of verwachten konde. Ü, Dan de Verlosfer beurde den ontroerden Apostel op, met moedgeevende woorden, vs. i7b, 18. I. In het gemeen, benam Hy hem alle vrees. Hy leide, (zegt de Apostel) zijne rechtehand op my, zeggende tot my, vrees niet, vs. I7b. — Misfchien kan de zaek eenigszins verklaerd worden, uit de gewoonte, welke, in veele plaetfen van het Oosten, gebruikelyk is, dat iemand, die zijne opwachting maekt, by den Koning, op de knieën valle, en dat de Monarch dan, ten blijke van zijne gunst, zijne rechtehand legge, op den flinkerfchouder van den knielenden. Hoe het weezen moge, de Heiland legde zijne rechtehand, op den ontroerden Apostel, tot een teeken van lievde , en om hem te verzeekeren, dat hy voor niets kwaeds te duchten hadde, als mede om hem van den grond op te beuren. Op zoortgelyk eene wijs, handelde ook Gods Zoon, met den Propheet daniel, Kap. X: 10. — De Verlosfer zeide tevens, vrees niet, dat is, „ wees bedaerd en wel gemoed, ftel uw hart gerust; gy hebt „ geene redenen altoos, om heangftigd te zijn." Zo XXVI. DEEL.



tfo OPENBARlNG
was de lievdenjke jesus, in zijn verkeer nier jeermalen gewoon geweest f zjJne P «
deze zelvde mtfpraek te hPm„ j- „
27. enz. bemoedigen , Matth. XIV:
2. Meer byzonder gav de Verlof „
—. van ine o^^Z~Z
- Eerst befcbreevHy zich, in de oneindige w^erdig. heid van zijnen Goddelyk Perfoon, vs ? „c , t Ik ben de eerfte en de laetfte, M die leve. ' '
f. Met de uitdrukking Ik bm de eerJle gn dg
VV ?c. teekent zich de Verlosfer, in zijne vol«rekte eeuwigheid, geip Wy reeds by vs. £ hebben aengemerkt. Kene benaeming, welke, in • de fchrivten der Propbeten, de gewoone eeretijtel is van den eeuwigen en onëindigen God, welke nimmer aen eenig gefchaepen wezen, gegeeven werdt; (vergel. Jef. XLIV: 6.) //. Er wordt bygevoegd, en die leeve, vs. l8« — De vertaeling put den nadruk van het oorfpronwly. ke, op verre na, niet uit. Eigenlyk ftaet 'er, ik ien de kevende, die, by uitneemenheid, de leevende rnoet genoemd worden. Wy worden hier ge weef",;"3"" dat,eeW,'S en °»vergangelyk leeven. het welk de Verlosfer, als Gods zelvsweezige Zoon, bezi en het welk de Vader Hem gegeven heef te hebben ,„ zich zei ven. Joh. V: 26 — Trou wens de eeretijte! van den leevenden wordt den Al. lerhoogften, in de fchrivten der Propheeten, zeer gemeenzaem gegeeven om Hem te onderfcheiden van alle gefchaepene weezens.. welke, door ver' dwaesde ftervelingen, als Godheeden, geëerbiedigd werden, Jef. XXXVII: r7. Dan. IV: 34* en, ta de daed, memand, dan God alleen, kan, in na. Qruk, de leevende genaemd worden. Het leeven van alle fchepfelen is gewrocht, door den Almacht>gen Maeker aller dingen, en van Hem geheel afbwgely*. Maer God leevt „oodUelyk en onaf.
ban.



i k m JOANNES. ï. Ci
bangelyk; Hy is de fontein des leevens, en beftaet, uit kracht van zijn eigen weezen. Nu leevt christus , in dien zelvdtn nadruk , naer zijne Goddelyke natuur , dat zelvde onafhangelyk lee> ven . het welk God de Vader heeft in zich zeiven.
De Heiland befchrijvt zich dan, als den eerften en den laetjlen, voor zo ver Hy volfliekt eeuwig is, en als den leevenden, voor zo verre Hy onafhangelyk leevt, uit kracht van zijn noodzakelyk beftaen. — Deze befchrijving van zijne oneindigs waerdigheid was recht gefchikt, om'den Apostel te bemoedigen, en hem aen te fpooren, om, wel vene van voor den Goddelyken Heiland te vreefen, op Hem te vertrouwen , met zijn ganfche hart.
Daer na befchreev zich de Verlosfer, in de onnadenkelyke heerlykheid, met welke Hy, als Middelaer, bekroond is, vs. i8b- Ik ben dood geweest, en ziet Ik ben levendig in alle eeuwigheid Amen.' — Wanneer wy deeze uitdrukking, volgens eene Hebreeuwfche manier van fpreken, opvatten, is zy nog veel krachtiger, namenlyk op deeze wijs, offchoon Ik dood geweest ben , echter, ziet, Ik ben levendig in alle eeuwigheid. Immers het woordeken, hier door ende vertaeld, heeft meermalen de beteekenis van echter, evenwel, (verg. Matth. VI: 26. XII: 5- J°h- UI: ir. V: 39. enz.) Voor het overige, weeten wy , dat christus , die geftorven is, om de zonden te verzoenen, gelijk paulus zegt, opgewekt zijnde uit de dooden, niet meer fterve ; de dood heer.'cht niet meer over Hem , Rom. VI: 9. — Welk eene bemoediging, voor den Apostel 1
Het woordeken Amen is 'er, volgens zommigen, door joannes, bygevoegd, om daer door zijne gelovige toeftemming aen de opftanding en de heerlykheid van den Heiland, te verklaeren. —- AI zo liev evenwel, zowden wy denken, dat christus zelvs XXVI. DEEL.



& OPENBARIN.G
dit Hebreeuwfche woord, het weik eene vo, zeekerheid beteekent hebbe uitgefprooken, om de ontwijfFelbaere waerheid van zijne gezegden plechtig te bevestigen. ö
Eindelyk befchreev zich de Verlosfer, van het onbepaeld Alvermogen, het welk Hy bezit, als verhoogde: Middelaer, en Ik neb de fleutelen der helle en des doods, vs. i8c.
Sleutelen zijn zinbeelden van gezach en macht Al van ouds werden de fleutelen eener Stad, door de Overheid bewaerd; en, by het overgaen van eene Stad m de macht van eenen veröveraer, werden de ileutels, aen den Overwinnaer, ter hand gefield tot een teeken, dat het opperfte gezach aen hem zy af. geftaen. — Wanneer derhalven, de Heiland zegtIk heb de fleutelen van hel en dood, teekent Hy zich zeiven, als den Overwinnaer van hel en dood die dezelve macht verkregen heeft, over hel en dood" als een zeegepraelend Overwinnaer heeft, over zulke fteden, welke hy zich zeiven onderworpen heeft
Maer wat hebben wy, door de hel en den do'odte verftaen? — Het woord, door hel vertaeld, beteekent eigenlyk eene donkere piaets, onder de aerde en wordt gebruikt, van den ftaet des doods De* fpreekwijs is ontleend, van de denkbeelden der Ou den, die zich verbeeldden, dat 'er eene zekere donkere piaets waere, in het hart der aerde, beneeden den bodem der zeeën, en de wortelen der ber-en m welke alle de zielen van geftorvene menfchen W. zaemeld en opgeflooten werden, beiden van rechtvaerdigen en onrechtvaerdigen; maer zo dat zy, in eenen onderfcheidenen ftaet, verkeerden, en va'n eikanderen afgezonderd waeren, naer evenreedigheid van het gedrag, het welk zy hier gehouden hadden. — Van dit denkbeeld nu, hoe ongegrond ook, ontleen, den oulings de Oosterfche Schrijvers hunne fchilderyen. (Vergel. Job XXVI: 5, 6.)
Onder de benaeming van hel, hebben wy gevolge-
lyk



Uü JOANNES. t. 63
iyk te denken, aen den ftaet der afgefcheidene zielen, en door den dood verftae ik dan den lichamely. ken dood; zo dat de geheele uitfpraek, Ik heb de fleutelen van hel en dood zo veel zegge, als „ Ik heb ,, de hel en den dood overwonnen; 'er koomt gene „ ziel, in den ftaet der afgefcheidenheid, en geen
lichaem in de groev der verderving, zonder mijnen „ wil, en zonder mijne toelaeting; ook zal Ik mijne „ heerfchappy, over de eene en andere verblijv.
piaets, in den grooten dag, by de opftanding der „ doden, voor het oog van alle redelyke weezens, „ kennelyk openbaer maeken."
i. Ds Heiland gav den Apostel, by deeze gelegenheid, zeer. merkwaerdige bevelen, Kap. I: 19— III: 22. 0. In het gemeen kreeg de Apostel bevel, om de Prophetifche gezichten, met welke hy verwaerdigd werdt, in
gefchrivt te ftellen, Kap. I: 19, 20. i. Bit bevel zelvs vinden wy vs. 19.
19. Schrijft, ftel in gefchrivt, 't gene gy gefien hebt, ende 't gene is, ende 't gene gefchieden fal na defen:
Dit bevel hebben wy reeds ontmoet vs. nb, alwaer den Apostel gelast werdt, om het gene hem, in een Prophetiesch gezicht, zou vertoond worden, in gefchrivt te ftellen, en dat opftel te zenden, aen de meermaelen gemelde zeeven Gemeenten. Dat bevel was, meer byzonder, betrekkelyk, tot , het eerfte gezicht. Thans gav hem de Heiland een uitgebrei. der last, om naemenlyk te fchrijven, het geene hy gezien had, en het geene was, en het geene gefchieden zoude na dezen.
De Uitleggers, die de zeeven Brieven, aen de zeeven Afia« tifche Gemeenten, Kap. II, III, als Prophetisch befchouwen, leggen hier reeds den grond vau hunne geheimzinnige verkla. ring, door te beweeren, dat de uitdrukking en het geene is, zo veel zegge, als het geene beteekend wordt; zo dat de zin deze zy, fchrijv het geene gy gezien hebt, en het geene daer door
XXVI. DEEL.



64 OPENBARING
heteekend wordt, m het geene gefchieden zal na dezen. — Daa ik laet het, by voorraed, aen de beflisfing van eiken onbe. vooröordeelden Lezer over, of hier niet allerduidelykst, van drie onderfcheidene zaeken, gefproken worde. Wat is 'er nu natuurlyker en eenvouwiger, dan dat wy, door het geer.t joannes gezien had, het Prophetiesch gezicht verftaen, het welk wy tot dus verre behandelt hebben ? De Heiland voegt 'er by, en het geene is, bedoelende, onfes erachtens, den toenmaeligen toeftand der zeeven gemelde Gemeenten, zo als dezelve, in de zeeven Brieven, aen die Gemeenten gericht, befchreven wordt, Kap. II, m. Eindelyk is het, en het geene gefchieden zal na deezen. Dit wijst ons allerkennelykst, naer de volgende gezichten, in welke de toekoomftige lot' gevallen der Christen Kerke, op eenen geheimzinnigen trant„ onder grootfche beeldfpraeken, naer den fmaek der Oosterlin. gen, voorfpeld of liever gefchilderd worden, Kap. IV, en vervolgens. — De zaek wordt bevestigd, door het geene wy vinden, Kap. IV: i; dezelvde ftem van den verhoogden Middelaer, welke, in het eerfte gezicht, tot hem gefproken had, zeide, hoorn hier op, en ik zal u toonen het geene na dezen gefchieden moet. Leert dit niet allerduidelykst , dat 'er, tot dus verre, nog niet gefproken waere, van toekomende zaeken, maer van dingen, welke toenmaels tegenwoordig waeren?
Op deefen grond, beftaet het Boek der Openbaring, bs* hal ven het opfchrivt en het befiuit, uit drie boofddeelen; in het eerfte befchrijvt de Apostel het eerfle gezicht, met het welk hy verwaerdigd was, Kap. I: 9.20; in het tweede het geene toen was, den toenmaeligen toeftand der zeeven Gemeenten, in even zo veele Brieven, gericht aen elk van dezelve, Kap. II, III; in het derde het geene gefchieden zoude na deejent Kap, IV en vervolgens.



Van JOANNES. I. 65
2. ten aehzien van het eerfle ftuk, -het geene hy gezien had^ gav de Heiland den Apostel eene nadere verklaering, vs. 20.
20. Schrijv de verborgenheyt der feven Herren , die gy gefien hebt in mijne rechter[teï], endede feven goude kandelaren. De feven lterren, zijn (y) de Engelen der feven Gemeynten : ende de feven kandelaren, die gy gefien hebt, zijn de feven Gemeynten.
Het wijst zich van zelvs, dat het bevel fcltrijv hier, uit vs. 19, moet herhaeld worden. -— Het woord verborgenheid zegt, ter deefer piaets, zo veel, als iets, het welk eene ge» heimzinnige beteekenis heeft. De fpreekwijs is ontleend van den Propheet daniel, Kap. II: 17; wanneer Koning nebucad^ nezar eenen ontróerenden droom gehad had, en deszelvs uitlegging begeerde , zeide de Propheet : de verborgenheid ,' welke de Koning eischt, kunnen de Wijfen, de Starrenkijktrs , de Toveraers, de Waerzeggers > den Koning niet te kennen geyen; dat is, ,, de geheimzinnige beteekenis van dien droom „ te verklaeren , gaet het menfchelyk vermogen verre te „ boven."
De Apostel moest fchrijven de verborgenheid der zeeven ftarren, welke hy gezien had aen 's Heilands rechtehand, en dé zeeven gouden kandelaeren; dat is, hy moest het geheimzinnig gezicht, het welk hem, in eene verrukking van zinnen, ver: toond was, van de zeeven juweelen, welkes in den fchittelenden glans, aen ftarren gelijk waeren, en welke hy, in zo veele ringen gekast, aen de. rechtehand van den Verlosfer,1 sezien had, en van de zeeven gouden kandelaeren, in welker midden hy den verhoogden Middelaer gezien had; dit geheimzinnig gezicht moest hy naeuwkeurig befchrijven. — Van de luisterrijke gedaente, onder welke Hy zich zeiven vertoont had, fpreekt de Heiland geèn enkel woord. Trouwens dit was ook niet noodig; immers het fprak van zelvs, dat de Apostel geene melding maeken konde, van de juweelen, welke die doorluchtige Perfoon aen zijne rechtehand had, zonder
( y ) Mal. 3: 7-
XXVI. DSEU %



€6 OPENBARING
tevens eene befchrijving te geeven, van de luisterrijke ge: daente, in welke Hy zich vertoont had.
Ter naedere verklaering van dit geheimzinnig gezicht, voegde 'er de Heiland by vs. 20*: de zeeven ftarren zijn de Engelen der zeeven Gemeenten, en de zeeven kandelaers, welke gy gezien hebt, zijn de zeeven Gemeenten.
De Engelen der zeeven Gemeenten zijn deLeeraers der zesven Afiatifche Kerken, welke, aen het byzonder opzicht van den Apostel, waeren toevertrouwd. De Leeraers worden Engelen of Gezanten der Gemeenten genaemd, om dat zy van God, tot de Gemeenten , gezonden worden. Deze benaeming, welke, uit de Synagoge, ontleend is, was by de Jooden zeer gewoon, (vergel. Mal. II: 7.) (e). Meer byzonder was 'er éen der Leeraren van elk eene Gemeente, die by uitneemenheid haer Engel genaemd werdt; dan hier over naeder, by Kap. II: 1. Dat nu de Leeraers eigenaertig mogen vergeleeken worden, by ftarren, of by juweelen, die, als ftarren,
fchitteren, hebben wy, reeds by vs. 16, opgemerkt De
zeeven kandelaers beteekenden de zeeven Gemeenten van het Voorburgemeesterlyk Afia, en waeren daer van gepaste zinbeelden; men herïnnere zich het geene wy, by vs. 12, hebben aengeteekent.
Maer waerom gav de Heiland gene verklaering van de luisterrijke gedaente, onder welke Hy zich vertoont had? om dat zy niet alleen zijne Hogepriesterlyke en Koningiyke waerdigheid, maer ook zijne Goddelyke en Middelaers heerlykheid duidelyk genoeg afteekende; als mede om dat de Ver. losfer zich, door de verklaering van de zeeven ftarren, en zeeven kandelaeren, zich den weg baenen wilde, tot het diBeeren van de zeeven Brieven, aen de gemelde zeeven Gemeenten Kap. II, lil. *
Jj. Meer byzonder kreeg de Apostel bevel, om aen elk der zeeven Gemeenten, eenen afzonderlyken Briev te fchrijven; zelvs behaegde het den Heiland, de Brieven, welke joakms fchrij. ven moest , hem woordelyk op te geven . of te diéteeren, gelijk wy gewoon zijn te fpieken, Kap. II, III.
(e) vitringa dl Syju!Q,tr. 1. UI. p. 91c—..



tan JOANNES. t 67
het II. kapittel.
Hier ontmoeten wy de vier eerfte Brieven, aen de Gemeenten tl Ephefen, te Smyrna, te Pergamus, en te Thyatiere. De drie andere volgen Kap. III.
T"\An, eer wy ter opheldering van deefe Brieven overgaen, dienen wy eene zeer betwiste vraeg te beantwoorden. — Zy is deefe : zijn die Brieven Prophetiesch ?
Er zijn, onder onfe Godgeleerden, drie onderfcheidene begrippen. — Er is, die de naemen der Steden Ephefen, Smyrna, Pergamus, en zo vervolgens, zinbeeldig neemen, en de zaek zo begrijpen, dat deefe Brieven Propheetifche fchildeïyen zijn van de lotgevallen der Christen Kerk, en wel be» paeldelyk ten aenzien van haeren inwendigen of zedenlyken toeftand, geduurende zeeven Perioden of tijdperken van het Nieuwe Testament, geduurende den afloop der eeuwen; zo dat de eerfte Briev, aen de Gemeente van Ephefen, den inwendigen toeftand, of de zedenlyke lotgevallen, der Christen Kerk, geduurende de eerfte periode, de tweede aen de Gemeente van Pergamus den inwendigen toeftand der Kerke, geduurende het tweede tijdperk , en zo vervolgens, voorfpellen zouden. — Anderen meenen, dat het geene, in deefe Brieven , tot lov of beftraffing van die Gemeenten, gefchreeven werdt, wel by dezelve hebbe piaets gehad, maer dat alle die byzonderheden moeten befchouwd werden, als Propheetïfxhe voorbeelden van toekomende zaeken; zo dat 7.y den Ietterlyken en den Propheetifchen zin zaemenvoegen. — Nog an» deren verftaen alles Jetterlyk, zo dat de zeeven Brieven eenvouwig dienden, tot beftraffing, waerfchouwing, en opwekking van de gemelde Gemeenten, zonder eenig verder Uitzicht . even als de Brieven van taulus , aen onderfcheidene Gemeenten.
Na de zaek, onpartijdig en met aflegging van alle V60Ï* XX VI. deel. E a



ÖS OPENBARING
oordeelen. op nieuws onderzocht te hebben, is 'er by of;* gene twijffeling meer overgebleven, om de laetstgemelcie ge. dachten te ombelfen; en het fchijnt ons niet onvceg^aem, om deefe ftelling wat uitvoeriger te bewijfen. Daer op zullen wy eenige algemeene aenmerkingen, omtrent deefe Brieven, volgen laeten.
A. De gronden , op wélke wy den Propheetifchen zin deefer Brieven verwerpen, zijn voornaemenlyk de volgende. tt. Het eerfte ontleenen wy, uit Kap. I: 19, al waer alles, wat de Apostel fchrijven moest, tot drie hoofd byzonderheden, gebracht wordt: het geene hy gezien had, dat is, het gezicht, het welk Kap. 1: 9 18. befchreyen is} het geene toen was, den toenmaeligen toeftand der zeeven Afiatifche Gemeenten, zo als dezelve, in de zeeven Brieven, geteekend wordt, Kap. II, JU; en het geene gefchieden moest na deefen, de toekoomftige lotgevallen' ieï Christen Kerk, Kap. IV. en vervolgens. Deefe drieleedige verdeeling is zo natuurlyk, dat men niet ligtelyk aen eene tweeledige verdeeling, volgens welke het geene is zeggen moet het geene beteekend wordt, zoude gedacht hebben, wanneer men geenen grond had willen zoeken, om 'er de Propheetifche verklaering der zeeven Brieven op te bouwen.
De zeeven Brieven worden derhalven, van het Propheetifche gedeelte deefes Boeks. het welk met Kap. IV: 1. eenen aenvang neemt, kennelyk onderfcheiden. — De uitzondering van launeus, by den beroemden vi. tringa aengehaeld (ƒ), dat christus , wanneer Hy den toenmaeligen toeftand van zaeken bedoeld had, zoude gezegt hebben, en het geene nu 'is, heeft geen gewicht altoos. Het woordeken is wijst den tegenwoordigen toeftand zo duideiyk aen, dat de naedere tijdsbepaling nu geheel overtollig waere; behalven dat de derde uitfpraek het geene 'gefchieden moet na deefen, ontegenzegge-
lyk
I D^pTtl"^ 0r':UrZOck van dt G' Openiarw% ies Jpoetels joannss.



van JOANNES. ». 6p
]yk leere , dat het geene is, van den toenmaeligen tijd, moet verftaen worden. 0. Deefe Brieven daer te boven zijn, aen zekere bepaelde Gemeenten, gericht; en deze konden niet anders oor. deelen dan dat zy haer betroffen. — De aenfpraek van den Beiland is regelrecht, aen die Gemeenten, in den tweeden perfoon , op dezelfde wijs ,als de Apostelen fpreeken, in hunne Brieven; en, in de daed, men verandert alles, in duistere raedfelen, wanneer men beweert , dat de Heiland, door de pen van joannes, fchrijvende aen de Christenen te Ephefen , te Smyrna enz., en hen regelrecht aenfpreekende, zo wilde verftaen worden, dat de Kerk, van wegens haeren inwendigen toeftand, eens. ter eeniger tijd, geheimzinnig onder de uaemen van' Ephefen, Smyrna enz,, zoude kunnen ' voorkoomen.
Hoe konden de Gemeenten, aen welke deefe Brieven gericht waeren, anders oordeelen, dan dat zy haer be> troffen , en de heftraifingen, bedreigingen , opwekkingen, en vermaeningsn, welke daer in voorkwaemen, op zich zeiven toepasfen ? — Konden de Christenen, by voorbeeld van Pergamus , in eenen Briev, regelrecht aen, hen gericht, leefende, dat zy woonden, daer de throon des Satans wast, dat antipas by ken gedood was, dat zy hadden, die de leering van- balaam en de nicolüïten hielden, Kap. If: 13-15, immer vermoeden, dat dit alles, van eenen toskomenden toeftand der Kerke, gebeimainritg moest verftaen worden? — De gemelde dingen hadden, in de Gemeente van Pergamus, werkelyk piaets, of niet. In'hét eerfte geval, konden zy het voorft-jl niet anders dan eigenlyk opvatten; en, in het ander, was alles volftrekt onverftienbaer.
Dj Christenen te Laodicea worden beftraft, ovei hunne lauwheid, Kap. Hf: 15 16; maer hoe konden zy, met uiogelykheid , op het denkbeeld, karnen, dat zy zulve: niet bedoeld werden of ten minften, dat dit ies, in den, Propheetifchen zin, moest toegepast woi-
XX.Vi deel. £• 3



70 OPENBARING
den, op een diep verval in de Kerk, het welk, eerst na verloop van veele eeuwen, zoude piaets hebben ? y. Er is niets,in deefe Brieven, het welk ons noodzaeken zoude, om, aen eenen verborgenen zin, te denken ; en alle de byzonderheeden laeten zich,van de Gemeen' ten, aen welke de Brieven gericht zijn, in den letterlyken zin, zeer natuurlyk verklaeren.
Ik bewonder in de daed het vernuft der Uitleggeren, die, tusfchen den inhoud van deefe Brieven, en de lotgevallen der Kerke, byzonder met opzicht tot haeren inwendigen toeftand, geduurende de zeeven tijdperken, zo als zy genaemd worden, eigenaertige ovèrëenkoomften hebben weeten uit te vinden. Maer evenwel die overkoomst, hoe vernuftig ook uitgedacht, bewijst geenszins de geheimzinnige en Prophetifche beteekenis, welke men, aen deefe Brieven, toefchrijvt. Indien men, op dien grond, mogt redeneeren, zou men niet alleen alle gewijde gefchiedenisfen, maer zelvs de lotgevallen van alle oude volken, tot geheimzinnige voorzeggingen van toekoomende zaeken, maeken kunnen. „ In„ dien de Schrivt niet te kennen geevt (zegt de groote coccejus zelvs) „ dat wy, in de ééne zaek een beeld „ van de andere moeten befchouwen, offchoon ver,. fchillende dingen, door de Schrivt, verklaerd, ee. „ nige gelykheid en overëenkoomst hebben, kunnen „ wy evenwel niet beweeren, dat het één een voor„ beeld en afbeelding zy van het ander, ten zy voor „ zo verre die gelykvormigheid, uit vergelyking der „ Schrivten, beweezen wordt" (g).
Nu laet zich alles, wat in deefe Brieven voorkoomt, van de Gemeenten, aen welken zy gericht zijn, in den eigenlyken zin, zeer natuurlyk en ongedrongen verklaeren; gelijk, in onfe Uitbreiding, naeder blijken zal. 3^ De toenmaelige omftandigheeden vorderden, dat joan. nes , uit 's Heilands naem, aen de gemelde Gemeenten fchreev, ter haerer beftraffing, waerfcbouwing, opwekking,
{g") coccejus in 3er* XXUi 8.



un JOANNES. II. 71
Icing, en bemoediging. — De Apostel bad eene zeer byzondere betrekking, tot die Gemeenten, welke, aen zijn opzicht en zijne zorg, waeren toevertrouwd. De
- ganfche Oudheid ftemt daer in overeen, dat joannes zich, in zijnen verre gevoorderden ouderdom, te Ephefen nedergezet, en deefe, met de omleggende Gemeenten, beftuurt hebbe; het geene wy, met de getuigenisfen, van ir.en.teus, clemens van Alexandrien, tebtullianus, eusebius, en anderen, uitvoerig zouden kunnen bewijfen. — Zijne ballingfchap, naer het eiland Patmos, maekte, dat deefe Gemeenten, van zijne tegenwoordigheid en raedgevingen, verdoken waeren; en dat op eenen tijd, in welken zy dezelve het meest nodig hadden; daer de Gnostieken, welke Kap. II: 6, 14, iSeigenaertig Nicolaïten en Bileamiten genaemd worden, de verdervelykfte grondbeginfelen, welke Godsdienst en zeden verwoestten, ongeftoord verfpreidden.
Hoe noodzakelyk en heilzaem was het derhalven, dat de Heiland den Apostel gelastte, om, aen elk van die Gemeenten, eenen afzonderlyken Briev te fchrijven , om dezelve, naer gelang die verdervelyke grondbeginfelen meerderen of minderen invloed maekten , door gepaste bedreigingen te waerfchouwen, en, door bemoedigende belovten , tot ftandvastigheid in geloov en Godsvrucht, op te wekken ? t. De ftijl is, in deefe Brieven, immers meerendeels, gefchiedkundig en leerftellig, zoortgelyk als die, in de Brieven van paulus. — De toeftand van deze Gemeenten' wordt gefchiedkundig befchreeven; zy worden gepreefen, over het goede, het welk by haer piaets had, en beftraft, over het laekbaere. Zy worden vermaend, om het kwaed, uit haer midden, wech te doen, om het goede te behouden, en daer in te voorderen. Zy worden gewaerfchouwt, tegen de oordeelen, welke zy, door in het kwaede te volharden, zich zoeden op den hals haelen, en opgewekt, tot ftandvastigheid in het geloov, en toeneemen in Godsvrucht, door belovten van 's Heilands goedkeuringen genaedige beloning.—- By dit alles»
XXVI. beee. E 4



'H OPENBARING
worden de meest aengelegene waerheden , 20 van g*loovs als van zeden-leer, duideiyk voorgeteld, en ern. llig ingefcherpt.
Wat is 'er, in dit alles, het welk gelijken zoude, naer geheimzinnige vertoogen, en Propheetifche fchildenngen van toekoomende zaeken, welke, eerst na verloop van ettelyke eeuwen, zouden piaets hebben? f Zelvs fchijnt ons de Propheetifche verklaering van deefe Brieven, om rond uit te zeggen , zo als het ons is voorgekomen, zeer wanvoeglyk te weefen: want a. Vooreerst de Gemeenten, aen welken deefe Brieven gericht werden, konden 'er weinig of geen nut uit trekken, indien de inhoud geheimzinnig moest verftaen worden. — In den Briev aen die van Pergamus, om maer één voorbeeld, by te brengen, zal antipas Kap. II; I3. de verdedigers der rechtzinnige leer, omtrent de Godheid van christus, die, door de Ariaenen, vervolgd en mishandeld werden, in den Propheeüfchen zin, beteekenen moeten. Dit hebben nu deefe Christenen al of niet begreepen. In het eerfte geval moest deefe beteekenis, ook den volgende Christenen , bekend geweest zijn, en 'er is geen twijffel aen , of de rechtzinnigen zouden dm Ariaenen verweeten hebben, dat zy de tegenbeelden der moordenaeren van Antipas waeren. Maer verftonden die van Pergamus de voorönderftelde Propheetifche beteekenis niet, dan konden zy'er ook geen nut, hoe genaemd, uit trekken. b. Het zeer aenmerkelyk en wijd uit één loopend verfchil, het welk 'er, onder de voorftanders van den Propheetifchen zin deefer Brieven, piaets heeft, over het begin en het einde van elk der Perioden, gelijk zy genaemd worden, kan niet nalaeten, het vermceden te verwekken, dat het een en ander, willekeurig, voorönderfteld worde. — Dan hier van naeder, by ds befchouwing der zeeven zegelen, Kap. VI—. e. Zelvs fchijnt ons de Propheetifche verklaering v'an _ d.eete Brieven , ia welke men oveiëenftemt, met der-
zei-



van JOANNES. Iï. 73
zei ver inhoud, onbeftaenbaer, en, met de uitkoomst, ftrijdig te zijn.
De eerfte Briev, aen die van Ephefen, Kap. II: i - 7, zal eene Propheetifche teekening zijn van het eerfte Christendom, onder het welk eene blaekende yver, voor waerheid en Godsvrucht, heerschte, mee eene voorbeeldige ftandvastigheid, in het doorftaen van de wreedfte vervolgingen. De tweede Briev, aen die van Smyrna, Kap. II: 8-n. zal den ftaet der Christen Kerk affchilderen, geduurende het tweede tijdvak, van trajanus , tot het begin der vervolging van decius. — Ondertusfchen wordt de Gemeente van Smyrna veel meer gepraefen, dan die van Ephe* fen. De laetstgemelde wordt daer over beflraft, dat zy haer eerfte lievde veriaeten had, met bedreiging, dat deefe Gemeente, wanneer zy zich niet fpoedig bekeerde , zou worden uitgeroeid , Kap. II: 4, 5. Maer de Gemeente van Smyrna wordt alleenlyk ge, preefen, en nergens over berispt. Gevolgelyk was de toeftand der Smyrnafche Gemeente veel beeter en ongelyk lovwaerdiger, dan die van Smyrna, '—- Hoe ftrookt dit nu, met de Propheetifche verklaering? is dan de zeedenlyke gefteldheid der Kerke, in de eerfte dagen van het Christendom, vooral in het ftuk van lievde en heiligheid, ongelyk Hechter en laekbaerer ' geweest, dan geduurende het tweede tijdperk ?
De laetfte Briev, aen de Gemeente van Laodicea, Kap. III: 14-22, brengt men, tot den zeevenden tijdkring. Maer , op het einde der waereld, zal 'er, volgens de belovte der Propheeten, een heerlyke ftaet der Kerke piaets hebben, zo dat de kennis ongemeen verlicht, de heiligheid zeer voorbeeldig, en de vertroosting overvloedig weefen zal. Ondertusfchen is 'er niets, in den Briev aen de Gemeente van Laodicea, het welk, naer dezen heerlyken ftaes der Kerke, eenigszins gelyken zoude. Deefe Gemeente wordt befchreeven, als geheel traeg en yverloos , als jammerjyk , ellendig , arm , blind , e^ 2£XVi. DE£L, Ê 5



74- OPENBARING
naekt, terwijl zy zich verbeeldde rijk te zijn, en * die de bekeering hoogst noodig had, Kap. m. „ 76, 17» 19. ' 5'
Dit hebben ook de voorftanders van den Propheetifchen zin deefer Brieven ligtelyk begreepen, en verfchillende wegen ingeflaegen, om deefe zwaerigheid wech te nemen. - Volgens den eenen wordt in den laetften Briev, de ftaet der Christen Kerk tf». teekend, van het begin der Hervorming, onder Keizer karei. V, tot aen het einde der waereld, even als of de laeuwheid en traegheid het heerfchend karakter der Hervormde Kerk, geduurende den afloop van alle de eeuwen, welke nog volgen zullen, zoude uitmaeken. Een ander veorönderftelt, dat 'er op het einde der waereld, na den luisterrijken ftaet der Kerke, van welken ondertusfchen in den Briev aen de Gemeente van Laodicea, geene de minfte melding gemaekt wordt, wederom een tijd van diep verval in geloov en zeden, volgen zal. Een derde brengt dit verval alleen , tot het begin van den zeevenden Tijdkring, kort na den tijd der Hervorming. Anderen hebben hel nog anders begreepen (A)
De Hoog Geleerde vttkikga (i) vindt', in den laetften Briev, eene afteekening van den ftaet der Proteftantfche Kerken, die de oordeelen, met welke God in den laetften tijd, de Kerk en haere vyanden bezoeken zal, om haer te brengen, tot dien heerly. ken ftaet, xvelken de Propheeten voorfpelt hebben allernaest zal voorafgaen. — De Hoog Leeraer er! kende wel, dat gevolgelykde waere merkteekenen van den laetften ftaet der Kerke, i„ den Briev aen de Gemeente van Laodicea, geheel niet vertoond worden, maer in tegendeel dingen, welke daer mede kennelyk ftrijdig zijn. Dan hy oordeelde, dat die zwaerigheid gencegzaem wordt wechgenoojrien, door
de
f /O marck Comment. in apocalypsin o. IA? ijft 0) Nauwkeurig onderzoek der openbaring I. aCo-



tam JOANNES. IL 75
de volgende aenmerkingen : — dat de lotgevallen der Kerke , welke invallen, op het begin en het einde der Perioden, dan eens tot den eenen, dan weder tot den anderen tijdkring, gebracht worden, zo dat de dingen, welke eigenlyk, tot den zesden tijdkring, behooren, hier tot den zeevenden gebracht worden, om dat dezelve, op het einde van den zesden tijdkring, welke, met het begin van den zee venden, onmiddelyk verbonden is, gebeuren zouden; — dat de laetfte ftaet der Kerke , in den zeevendem Briev, niet regelrecht befchreeven worde, om dat dit opzettelyk gefchied, onder het zinbeeld van het nieuwe Jerufalem, op het einde der Openbaering.
De Hoog Leeraer venema gevoelde al te wel, dat deefe en dergelyke aenmerkingen de zwaerigheid niet kunnen uit den weg ruimen, en dat de laetfte Briev ; ingericht aen de heertyke Kerk, en haeren ftaet zul. lende befchrijven, van welken ondertusfchen geene de minfte melding gemaekt wordt, dusdoende, tot den zesden tijdkring, gebracht worde ; Hy floegdaerom eenen anderen weg in, en voorönderftelde, dat de zeeven Brieven den inwendigen of zeedenlyken toeftand der Kerke afteekenen. Daer uit nu wilde hy dit befiuit hebben afgeleid, dat niet alles, wat in eiken Briev voorkoomt, tot de Kerk van dien tijdkring in het byzonder, behoore, maer ook eenige dingen behelfe, welke , tot eenen volgenden tijdkring, behooren (fc).
De Hoog Geleerde Heer hamelsveld ftemt, met vitrtnga, meerendeels overeen, alleenlyk zou ook de heerlyke ftaet der Kerke befchreeven zijn, in de belovten, welke, in elk der Brieven, gedaen worden. „ Doch misfchien had men eene befchrijving „ van den gelukkigen toeftand der Kerke verwacht;
byzonder in den laetften Briev. — Ik antwoord: „ Deefe is, in alle de belovten, met welken elke
Qi) venema Methodus Prophf p. 53— XXVI. deel.



76 OPENBARING
deefer Brieven eindigt, besreen*,, „ fland zal afzonderlyk 0n e f D'B ^
„ befchreeven en voorSefte°fl , ^ bedd'
„ m» co- 'Hoofdft-XXI'
Zo veel blijvt overis. óat v,- • j Briev, niets gevonden ^d ^£ "T"* iykheid hebben zoude met dién "'ge ge"
der Kerke, welken wy, vog ^ lovten der Propheeten" no^^ 'Sf'^ be' reld te gemoet zien , en da Her^ ! welk; men heeft ïrteéfWn 1 "erfLhll!ende wegen, te neemen, toS^CluT^T van den Propheetifchen zin der'zeeven p "s
» -^vandegeleUfte'mafnen £ ffSgJ " chSISTüs 0p aerde> we sL ee £
» mng, in de laetfte HoofdfMken de, One, b t
" gefchii?rd in de »s
i, te wachten zv: Maer rf*»,«. r> ■
/. xuder deze Brieven, welke m-n - wn dat de lotgevallen der M^ïi^'Z " ï t0e; Wdzake^ "ebéifen, eindi e nit " SÏÏ in *ï f" ^heid: want in3
d^mtmelSg?3 — *
* Laeten wy 'er nog byvoegen, dat de belovten . welka H dol» Brieven gedaen werden, algemeen 1 e onfes erachtens, SiIerduideI,;Lrc, • 1 ' en>
heidvan het vol end e , 1 t,;'6"°P h^ aen elk, i~,?J£^ ^*toota,f
hardt, m het geloov en in de Godzaligheid, Kap. J



van JOANNES. It. 77
, „ !7, 26-28. Hit 5, ia. 21. In alle wordt de heerlykheid van het volgend leeven, maer met onderfcheidene beelden , gefchiiderd. — Hoe zal men nu deefe belovten , op de verfchillende toeftanden der Kerke, in onderfcheidene tijdperken , kunnen toepasfen ?
). Eindelyk de bewijfen , welke de voorftanders van den Propheetifchen zin deefer zeeven Brieven, voor hun gevoelen, bybrengen fchijnen ons van zo weinig gewicht te zijn, dat het niet moeilyk zy, daer op te antwoorden. De wijd vermaerde gomarus , die de Propheetifche verklaering van deefe Brieven , eene nieuwe wonderfpreuk noemt, welke, door eenige onvoorzichtige begunftigers der Lutheraenen was ter baen gebracht (n), heeft reeds de gronden, voor dit begrip, welke men, in zijnen tijd, bybracht, opzettelyk wederlegt. fl. Men beroept zich, voor eerst, daer op , dat dit geheele Boek eene Openbaering en eene Pnpheecy genaemd wordt, Kap. 1: 3; en befiuit 'er uit, dat zulk een aenmerkelyk gedeelte, als de zeeven Brieven uitmaeken , niet enkel gefchiedkundig , en leerftellig weezen kunne. — Maer dit geheele Boek mogt, met recht, eene Prophsecy genaemd worden, om dat verre wech het meerder deel Propheetiesch is. Ook behelfen de Brieven, offchoon enkel gefchiedkundig en leerftellig , eene Goddelyke Openbaering , naerdien zy den Apostel, door den Verlosfer zeiven, in eene Propheetifche verrukking, woordelyk zijn in de pen gegeeven.
Voeg 'er by, dat 'er ook, in andere Propheetifche Boeken , gefchiedenisfen voorkoomen. — In het Pronheetiesch Boek van daniel zijn zes geheel gefchiedkundige Hoofdftukken; in dat van jesaias zijn vier Hoofdftukken, welke gefchiedenisfen behelfen, Kap. XXXVI-XXXiX; en, in het Boek van jeremia, zijn doorgaends gefchiedkundige dingen inge-
o) Oper. fheol. Part. II. p. ilU XXVI. DEEL.



78 OPENBARING
Jascht. — Waerom zouden *er dan ook, in de voor* zeggingen, welke joannes befchreeven heeft, geene gefchiedkundige en lesrftellige zaeken kunnen voorkoomen; te meer daer de Heiland zelvs deefe BrieTen, als behelfende dingen, welke toen piaets hadden van de Voorzeggingen, duidelyk onderfcheiden heeft? Kap. fc 19.
b. De openbaering , zegt men wijders, is maer één
Briev , aen de algemeene Kerk , gefchreeven
Het is waer, Apostel joannes heeft het ganfche Boek zijner Openbaering, in de gedaente van eenen Briev, gefchreeven. Maer deefe Briev, hoe zeer naderhand, ten nutte der algemeene Kerk, uitgegeeven, hieldt oorfprongelyk , aen de zeeven, meermaelen gemelde , Gemeenten van het Voorburgemeesterlyk Afia, Kap. h 4; om dat de inhoud, byzonder der 2eeven Brieven, tot die Kerken, eene bepaelde betrekking had. — Zo drae de Heiland hem de Brieven, aen elk der zeeven Gemeenten, Kap. II, III, gediüeen had , heeft hy dezelve aenftonds verzonden. Uit zijn ballingfchap te rug gekeerd gav hy alle de gezichten, welke hy op Patmos gezien, en op 's Heilands bevel, aenftonds te boek geftelt had, in de gedaente van eenen Briev, aen die zeeven Gemeenten; en, na zijnen dood, werdt dit Boek, door de Opzieners van die Gemeenten, ten nutte der algemeene Kerk, uitgegeeven. — De zeeven Brieven derhalven, hoe.zeer gefchiedkundig en leerftellig maekten een weezenlyk gedeelte van de gezichten uit; en derhalven ook van dit Boek der Openbaering.
Waerom nu moeten deefe Brieven meer Propheetiesch zijn, dan de redevoeringen, welke de oude Propheeten, op Gods bevel en ingeeving, aen byzonJere perfoonen, gedaen, en, .in hunne boeken ingelascht hebben? — is dan de klachte, welke je, bemia gedaen heeft, over den grouwzaemen toeftand van Juda en Jerufalem, Jer. V. ook Propheetiesch? of de vermaening, welke hy aen Juda deedt, Kap. VII?
of



van JOANNES. II. n
of het verhael der inneeming van Jerufalem , door de Chaldeeuwen ? Jer. XXXIX ? c. Een ander bewijs wil men daer uit afleiden, dat de naemen der fteeden dikwijls geheimzinnig zijn, gelijk, by de oude Propheeten, Sodom, Egypte, Babel, Jerufalem enz.; even zo zouden ook de naemen EpUfen, Smyrna, Pergamus enz., in de zeeven Brieven, geheimzinnig moeten genoomen worden. — Maer hoe ongelukkig is de gevolgtrekking, de naemen van Steeden worden wel eens zinbeeldig genoomen , derhalven moeten ook hier de naemen van Ephefen ,' Smyrna enz., niet eigenlyk verftaen worden, maer zinbeeldig, van den onderfcheidenen toeftand der Kerke , in verfchillende tijdperken ? Op dien zelvden grond, en met het zelvde recht, zou men dus redeneeren moogen: „ de naem van Sodom wordt Jef. I: 10. oneigenlyk gebruikt, alwaer de Vorften der Jooden, Overften van Sodom, geheeten wor, den, gevolgelyk moeten ook de naemen van Rome, „ Corinthen enz. , in de Brieven van taulus , ge„ heimzinnig worden opgevat." Om nu niet eens te zeggen, dat de naemen van fteeden en volken, op veele plaetfen van het Oude Testament, dikwijls, zonder eenigen fchijnbaeren grond , geheimzinnig verklaerd zijn.
Voeg 'er by, dat de geheimzinnige verklaering, welke men aen de naemen der fteeden, aen het hoofd der zeeven Brieven voorkoomende, gegeeven hteft, geheel willekeurig en zeer gedrongen zy. i. De eerfte Briev hieldt , aen den Engel der Gemeente van ephesen. Nu drukt de Griekfche naem HQnric, zegt men, eene ingefpannene drivt of begeerte uit; en deeze, naetn was zeer gefchikt, ora de zeedenlyke gefteldheid der Kerke, ten tijde der Apostelen , af te teekenen, toen zy blaekende was in yver en lievde (o). — Maer indien men dee?e
(o VITRINGA 1. C. p. Hf.
XXVI. deel.



Sö OPENBARING
beteekenis van het woord aI overneemt,
dan beantwoordt zy ganfcbelyk niet, aen de gefteldheid der Gemeente , zo als zy Kap \\- . befchreeven, en gezegd wordt, haere eerfle lievde veriaeten te hebben. — De opvatting van erichtmann koomt nog naeder , die beweerde , dat Wpesoa genoomen wierdt, voor A$£ff0? 0f A<bsne ontbinding of nalaeting, om dat de Gemeente van Ephefus de eerfle lievde had nagelaeten. Maer wanneer men Rpwej in A$£«s veranderen mag! kan men, van alles, alles maeken. 2. De tweede Briev hieldt, aen den Engel der Gemeente te Smyrna.
De naem Zpvfvit>zegt men, beteekent Myrrhe ' en was zeer gepast voor de Kerk, in het tweedê tijdperk, wanneer zy, aen zwaere vervolgingen, bitter voor het vleesch,maer heilzaem in de gevol-
gen, was blootgefteld Maer hoe vernuftig deefe
voordracht ook weezen mooge, is zy evenwel van allen grond ontbloot; daer de gemelde Stad volgens het getuigenis der Ouden Smyrna genaemd is, om dat zy, of door eene Amazone, smyrna geheeten, of door smyrna ,de Echtgenoote van theseus thessalus, gebouwd was. *_ Indien,men met eenen vernuftigen fchijn , volftaen konde, zou men om dat Smyrna, gedeeltelyk op eenen berg gedeeltelyk in de laegte, geleegen was, even zogoed beweeren kunnen, dat die Stad den toeftand der Kerke afteekene, zo als, die in Christelyke deug. den, uitblonk, maer door eenen armoedigen toeftand naer de waereld, verneederd was (p). 3. De derde Briev hieldt , aen den Engel der' Cal meente te pergamus. — De naem myupos zal een kasteel, een verfterkte tooren, beteekenen, en daerom zeer gepast zijn , om den ftaet der Kerke af te teekenen, wanneer het Christendom,
bi
Cp) witsius 1. c. p. 7a«.



van JOANNES» tb 8*
na den tijd van constantyn den Grooten, de heer. fchende Godsdienst was, in het Romeinfche Keizerrijk. — Maer deefe Stad fchijnt pergamus ge- naemd te zijn, om dat zy, op eenen verheevenen rots gebouwd was: want hooge plaetfen , gelijk Kasteelen en toorens, werden Pergama geheeten. Byzonder werdt een Kasteel van Troje , by de oude Grieken, Pergamen genaemd, en daer van daen is het, vervolgens, tot alle hooge en fterke plaetfen, overgebracht.
Ondertusfchen had de toeftand der Gemeente van pergamus, zo als dezelve Kap II: 13-16. ge* teekend werdt, niets van het verheevene; de Satan had 'er zijnen throon, en de dwaelgeesten, die, onder den naem van Bileamiten en Nicolaiten voorkoomen, verfpreidden hunne zeedenverwoestende trondbeginfelen vryelyk en ongeftoord. 4. De vierde Briev hieldt, aen den Engel der Gemeente te thyatiren. — De beteekenis van deefen naem wordt, zo verfchillende, opgegeeven, dat het willekeurige en ongegronde daer van aenftonds in het oog loope. Volgens den eenen, beduidt het woord thyatire eene Stad des dochters, en zal daer door gezinfpeeld worden, op den ftaet der Kerke, wanneer zy, als een dochterken, in het geloov opwaste; volgens eenen anderen , zegt het zo veel als eene verwoesteres der heilige dingen i. volgens eenen derden beteekent het eenen verdorven reuk enz. (q).
De naem van sardis , in het opfchrivt van den vijfden Briev, wil men, uit het Hebreeuwsch, verklaeren, zo dat dezelve, of eenen Forst, of1' een richtfnoer, of eenen overgebleevenen beteekenen moete. — De Hoog Geleerde vitringa koos het laetfte, op grond, dat 'er Kap. III: 2, van het overige, gefprooken worde ,• en dan zal de Ge-
(f) vitringa 1. c. I Deel, p. 180. XXVI. DEEL, F



82 OPENBARING
meente van sardis, of het overgeblevene, den ftaet der Kerke afbeelden, van de opkoomst der Waldcnfett-, op het einde der XIId= Eeuw, tot het begin der Kerk - hervorming, wanneer 'er nog veele belyders van de zuivere leer der waerheid waeren overgebleeven (r). — Zou men niet, volgens deefe manier van uitlegging beweeren kunnen , dat de naem core eenen koelen beteekene, en niet calvinus overè'enftemme, om daer uit af te leiden , dat de Einders van core , Pf. XLV1; i. de Calvinisten hebben afgeteekent (s). 6. De naem philadelphia , in het opfchrivt van den zesden Briev, beteekent Broederlievde. Deefe,, meent men, is zeer gepast, voor de Kerk, in de XVlde Eeuw, wanneer het werk der Hervorming werdt voortgezet, en 'er veel broederlievde en eensgezindheid heerschte, onder de Proteftanten, in het verwerpen en te keer gaen van het Room. fche bygeloov. -— Maer hoe het heerfchend karakter van Broederlievde, met de heevige twisten, over de leer der Sacramenten, en andere verdeeldheeden, onder de Proteftanten, zy over één te brengen, kunnen wy, voor ons, geheel niet doorzien. — Voor het overige is het bekend, dat de Stad philadelphia, door den Koning attalüs PHiLADELruus , den broeder van eumenes, gebouwd, en naer hem genaemd zy 7. De laetfte Briev hieldt, aen den Engel van de Gemeente der Laodicenfen. — De naem laodicea zegt zo veel, als de Wetgeevfler of meekjler der volken. Daer door zal de ftaet der Kerke van onfen tijd worden afgebeeld, welke eene Wetgeevfler der volken genaemd wordt, om dat de beftuurers der Proteftanfche Kerk, byzonder in Engeland, groote macht hebben, in tijdelykc zaeken;
of
CO L' C. p. 501, 204.



van JOANNES. II. 83
of eene wreekjler der volken, om dat God, door geduchte oordeelen, nog eens wraek zal neemen, van de volken, welke de belijders der waerheid onderdrukt hebben. Op de laetfte wijs, begrijpt het de Hoogleeraer vitringa (r).
Zulke uitleggingen moogen vernuftig weezen; bondig zijn zy zeekerlyk niet. — Voor het overige is de oorfprong der benaeming van da Stad laodicea eenvouwig deefe, dat zy, door aktio. chus , den zoon van stratonice , gebouwd, en naer laodice, zijne Gemaelin, laodicea gehee* ten zy.
d. Een vierde bewijs, voor den Prophetifchen zin deefer Brieven , neemt men , uit den inhoud, welke van dien aert weezen zoude, dat dezelve, op de gemelde Gemeenten zelve, in den letterlyken zin, niet kunne worden toegepast. — Hier toe brengt men het gene van de bideamiten, nicolaiten, jesabel en antipas, gezegd wordt, Kap. II: 6, 13. i4> !5> ao-23; hec algemeen befiuit, die ooren heeft hoore, vat de Geest zegt, niet tot de Gemeente, maer tot de Gemeenten in het meervouwig getal, waer door alle de Gemeenten, geduurende een en het zelvde tijdperk, over den ganfehen aerdbodem, zouden bedoeld worden; de 'vervolging van tien daegen, Kap. II: 10; de bewaering uit de uure der verzoeking, welke, over de geheele waereld hoornen zoude, om te verzoeken die op de aerde woonen, Kap. III: 10.
Dan wy meenen, in onfe uitbreidende verklaering, te zullen aentoonen, dat'er, in de zeeven Brieven, niets voorkoome, of het laet zich, op de Gemeenten, welke, in het hoofd van eiken Briev, vermeld 2ijn , zeer natuurlyk en eigenaertig toepasfen ; zo dat 'er niets zy, het welk ons eenigermaete zoude noodzaeken, om, aen geheimzinnige beteekenisfen, te denken. —- Wat de algemeene opwekking aengaetj
(()£■ C. p. 265.
XXVI. deel. F *



U OPENBARING
die eoren heeft, die hoore , wat de Geest, tot de Gemeenten, zegt; deefe is altoos ongemeen gepast, voor alle de Christenen; maer zy was, om byzondere redenen, zeer gefchikt , voor de Gemeenten, in het Voorburgemeesterlyk Afia, uit hoofde van de toenmaeligC omftandigheeden. e. De eer, vervolgt men, was te groot, voor die zeeven Gemeenten, dat de Heiland, aen elk derzelver, eenen afzonderlyken Briev zou hebben laeten fchrijven , zonder hooger uitzicht, en eene meer algemeene bedoeling, te hebben. — Maer deefe zeeven Gemeenten waeren , aen het byzonder opzicht van den Apostel joannes , toevertrouwd. Door zijne verbanning naer Patmos, waeren zy, van zijne tegenwoordigheid en raedgeevingen , verftooken; en dat in eenen allerzorgelykften tijd, wanneer de Gnostieken hunne zeedenverwoestende grondbeginfelen allerweegen verbreidden. Hoe gepast, en hoe aengenaem voor den Apostel, was het derhalven, dat de Heiland zelvs, voor die Gemeenten, zorgde, en joannes gelastte, om, uit zijnen naem, aen dezelve te fchrijven ?
ƒ. Vervolgens beroept men zich , op de uitkoomst, welke de Propheetifche verklaering bevestigt, daer het niet te begrijpen is, dat dèSfe Brieven zulk eene juiste afteekening van den ftaet der Kerken, in haere opvolgende tijdkringen, behelfen zouden, indien dit alles, door den heiligen geest zeiven, niet bedoeld waere. — Maer , om nu niet te zeggen, dat de Propheetifche verklaeringen willekeurig en veelzins gedrongen zijn , als meede dat elk de zogenaemde zeeven tijdperken, op zijne wijs, verdeele en onderfcheide; tot eene Propheetifche verklaering is het geenszins genoeg, dat zy, met de uitkoomst, over een ftemme. Er is een tijd geweest, dat het men. fcbelyk vernuft ongemeen vruchtbaer was , in het uitdenken van Propheetifche verklaeringen , welke men, met de uitkoomst, wist ove* een te brengen,
zo



van JOANNES. II. 8J
zo dat zy 'er volkoomen aen beantwoordde. De Hoo. Leeraer b. s. cremcr wist, van alle gebeurtenisfen onder het Oude Testament, voorzeggingen te maeken van toekoomende zaeken, welke, in de lotgevallen der Christelyke Kerk, zouden vervuld zijn; de Hoog Leeraer strachtmeyer deedt nog eenen ftap verder, en maekte voorzeggingen van alle de verdichtfelen der Ouden. Dan iemand, die gewoon is zich, door kracht van bewijfen, te laeten overtuigen, zal zich, met vernuftige overësnkoomften, niet laeten vergenoegen.
Daer te boven, indiende Propheetifche verklaering der zeeven Brieven, aen de uitkoomst, zo ken„elyk beantwoordde, kon 'er, onder de voorftanders van dit ftelfel, zo veel verfchil niet zijn, omtrent de bepaelrng van eiken tijdkring, deszelvs begin en eind- («); en zommigen zouden niet noodig gehad hebben , om de'toevlucht te neemen, tot eene achtte perrode (v).
g. Eindelyk, zegt men, kon 'er, in de zeeven Gemeenten van het Lydiesch Afia, welke zo digt by elkanderen geleegen waeren , zulk eene verfcheidenheid geene piaets hebben. „ Het koomt ons zo voor, (zegt de Heer hartman «)> ^ het niet te be' grijpen is , zo dit alles, dat in deefe Brieven " voorkoomt , alleen naer de letter , en dat in vollen nadruk, piaets had, gelijk het moest hebben volgens het Gode betaemelyke, hoe het dan " moogelyk kan zijn, dat in deefe Gemeenten , zo dist by malkander geleegen, zulk een onderfcheiden gefteldheid piaets kan gehad hebben, zo in ha»r gedrag, als in haer ontmoeting." " De zeer geleerde Heer hartman fchijnt hier zich zeiven tegen te fpreeken, daer hy hoe zeer de Pro. pheetifcbe verklaering deefer Brieven verdeedigende,
00 wi.TSius 1. c. p. 7ï5-
( > Huisbijbel over de Openb. p. ioi-^



$6 OPENBARING
evenwel den letterlyken zin derzelver vooronderfeit (*) ; maer, indien de bedoelde verfcheidenheid m de Zeeven gemeenten, niet werkelyk had piaets gehad, zou de letterlyke zin geheel uitvallen.
De zeeven Gemeenten, i„ het hoofd van elk der Brieven vermeld waeren wel digt by elkander ge-
?f^Tr/0n 'Cr daCr0m «enme,kel}ke verfcheidenheid in dezelve, piaets hebben, zo in haer gedrag, als in haere ontmoeting? _ De v00r naemfte aenleiding, tot het bederv deefer Gemeeuten was geleegen, in de woelingen der Gnostieken, , die hunne zeedenverwoestende beginfelen, welke de Apostelen r£TRÜs en judas naeder befchreeven hebben, allerweegen zochten te verfpreiden. Naermaete men nu, aen deefe dwaelgeesten, meerdere vryheid het, en hun meerder gehoor gav, werden de Gemeenten meer bedorven. De Christenen, by voorbeeld, te Ephefen, waeren wel verkoeld in hunnen yver voor de Godzaeligheid, maer 2y waeren niet befmet niet de gemelde dwaelingen ; vermits zy aen d,e verleiders niet hadden toegelaeten, om hunne fchroomelyke wanbegrippen , onder hen , voort te planten, Kap. ffl 2. Te Smyrna waeren de Christenen aen gebrek en armoede, blootgefleld, Kap. nKap. li- I3,.we,ke Zlch ook) ^ voQr J
irek en' ™ **** 1
ftrekken, Kap. II: 10. Te Pergamus zo wel, als te
Thyaure, liet men, aen de gemelde dwaelgeesten, toe hunne verdervelyke beginfelen ongefloord té verbeiden, Kap. II: H, ,s. 2Q_^ ^
Hoe natuurlyk is het derhalven, dat 'er, in de zeeven Gemeenten, eene aenmerkelyke verfcheidenheid piaets had, in haere gedraegingen? en moe"Ê daer uit niet zelvs eene verfcheidenheid van ontooe tingen voortvloeien ? uuunoe-
(•*) Ultiem p. 2o^. ^'



JOANNES. IL 17
» Misfchien hebben wy ons reeds te lang beezig gehouden m^ et begrip der zulken,die deefe Brieven Propheetiesch Iklaerenfte' wederleggen. Wy gaen over, om een.ge algemeene aenmerkingen, omtrent dezelve, mede te
«"Er'is een aenmerkelyk onderfcheid , tusfchen deefe Brieven, en die der andere Apostelen, aen de Gemeenten te Rome, te Corinthen, enz - Zy ^n, op het uitdrukkelyk bevel van den Verlosfer, gefchreeven, die d n inhoud, aen den Apostel, woordelyk opgegeeven of gemeen heeft. - Zy * #f 8 • ven en verzonden. - Zy zijn toegefctukt, of geaddresfeerd, aen den Engel, of eerften Opziener van elk •eene Gemeente, die de Voorzitter was, m de vergaedering van haere Leeraeren. „Aoron e Deefe zeeven Brieyen hebben iets, met eikanderen P* gemeen. - Alle zijn zy, op 's Heilands bevel gefchreeven, en toegefchikt {geaddresfeerd) aen den Engel van elk eene Gemeente. . „ Deefe Brieven verfchillen van eikanderen; — in het voorwerp, aen het welk zy werden ingericht; - en met opzicht tot den inhoud. Immers, in het hoofd, heeft elk een Briev, een onderfcheiden opfchrivt, ook is het lichaem, en het flot, van eiken Briev, verfchillende. . , . •
S. Met dit alles, is 'er eene onderlinge verbindtenis, tusfchen deefe Brieven; _ «. in het voorwerp. - Zy zijn ingericht aen de Engelen van zeeven nabuurige Gemeenten, m even zo veele Steeden van het Voorburgemeesterlyk Afia, liggende in eenen ronden kring. Eerst worden de sfeeden, aen de zee, vermeld, beginnende van het Zuiden, naer het Noorden, Ephefen, Snyrna Pergamus, en dan landwaerds, Oost op, volgt Thya. tke , verder, Zuidwaerds afdaelende, vindt men Sardis, Philadelphia en Laodicea, welke het naest «* aen Ephefen. i. Met opzicht tot den inhoud. XXVI. »£EL. F *



M OPENBARING
* ƒ e„Tb!fd • VCrwekkende befchrijvingen, welke de Heiland, ,n het hoofd van eiken Briev, var"Z
lustere gedaente, in weike Hyzich, aen den
6, In het lichaem der Brrevpn
f,Wn k„ ■ ■ e ' ontmoet men lovtui-
tmgen berispingen , vermaeningen, bedreigingen en belovten. Ook is w j CUICIëmgen,
t, In het flrt van eiken Briev, vindt men niet a-leen
lovten °Tkki:S' maer °°k ZCer die'b— be"
hebben' ^V"6', °»S ««. betrekking hebben , tot de geiuk2aeIigheid va„ ^
Op deefe gelegde gronden, gaen wy voort, tot de verklaering der zeeven Brieven.
I, eerste briev, aen de gemeente te ephesen vs. i . 7.
/, //"«f opfchrivt, vs. i^. Het lichaem, vs. 2-6 hejluit, vs. 7.
EDMfff" fnJEDfirf der Gemeyhte van
den^poïï^vf.aTl G°dde,^n «



van JOANNES. II. 39
Ephefen was de vermaerde hoofdftad, in dat gedeelte van Afia, het welk toenmaels, door de Romeinen, het Voorburgemeesterlyk Afia genaemd werdt; terwijl de Landvoogd, binnen haere muuren, zijn verblijv hieldt. — Zy was ongemeen welvaerende, niet alleen door de voordeden van den bloeienden koophandel, waer toe zy, aen eenen inham van de Egeïfche zee, thans de Archipel genaemd, zeer geleegen was, maer ook door den verbaefenden toevloed van menfchen, die zich, uit gansch Afia, derwaerds begaeven, om aen de zogenaemde Godin Diana, welke aldaer eenen allerprachtigften Tempel had, hunne hulde te bewijfen. — De inwooners van deeze Stad waeren oorfprongelyk blinde Heidenen; evenwel hadden 'er zich ook veele Jooden nedergezet, derwaerds gelokt, door de voordeelen van den koophandel. — Voor het overige, had Ephefen dit gemeen, met alle welvaerende koopfteeden , dat de rijkdom, met de weelde, eenen ftroom van allerlei ondeugden achter zich na fleepte.
Binnen dit Ephefen, was eene aenzienlyke Gemeente van Christenen, geplant, door paulus den Apostel, omtrent het jaer 51 der Christelyke Tijdreekening, Hand. XVIII: 19-21. De welfpreekende afollos kwam kort daer na te Ephefen, die Veelen der Jooden tot het geloov, bewoogen, en, in het zelve, verfterkt'heeft, Hand. XVIII: 24-28; niet lang daer na, kwam paulus , voor de tweede ffiael, in die Stad, en bleev 'er, drie jaeren achter één, onvermoeid, en met eenen gewenschten zeegen, arbeidende, aen de uitbreiding van christus Koningrijk, Hand. XX: 31.
Onfe Apostel joannes , die- eenen zeer hoogen ouderdom bereikt heeft, had zijne woonplaets te Ephefen genoomen, en hieldt het opzicht, over deeze, en de omliggende Gemeenten; gelijk hy ook, uit zijne ballingfchap op Patmos, verlost zijnde, derwaerds is wedergekeerd.
Maer welken perfoon bedoelt de Apostel , wanneer hy fpreekt, van den Engel der Gemeente van Ephefen ? — Het Griekfche woord, door Engel vertaeld, beteekent eenen gezant, eenen boode. De Opzieners der zeeven Afiatifche Gemeenten worden, gelijk wy, by Kap. I: 20, reeds hebbea
XXVI, oesl, F s



2° OPENBARING
opgemerkt, naer den fpreektrant der Hebreeuwen, haere En. ge.en genoemd, om dat zy, van God en den Verloer zei ven tot die Gemeenten, gezonden waeren. - Er waeren
n de Gemee te va„ Ephefen) 2ee]{ L wner n
Leeraer, en daerom begrijpt men het doorgaens zo dTt al e de Leeraers der Ephefifche Gemeente, in eenen verzae.nelen den on er de enkelvouwige benaeming van ™ti bedoeld worden Dan het is ons zo voorgekoomef Z t
* Heiland bepaeldelyk fpreeke, van den eerfte Op êner den Voorzitter, in de vergaedering der Leeraeren. E toch, die, in de Kerkelyke Gefchiedenis, maer eeniJns bedden is, weet, dat de Leeraers van aenzienlyke Gemeen^ ten al zeer vroeg, uit hun midden, eenen eerften, of Voor-
. °°rfW^ had hy geen meerder S n ^deV're AmbtSe"00ten> "™ ^hikking werdt,
V o iue S a 7' g6maekt; "aderhand hebbe" Z,'Ch deefe Ier ü ? f3'"1 meerdCre macht «"genuwlgt; en meene , Bisfchoppen en ge-
^beken^raere^, T™*' "* derAP°s*ien, geheel onbekend was, ten laetften voortgekoomen.
_^yv C2eide de Heiland, tot den Apostel) aen den En. gel der Gemeente van Ephefen. — Kap. I; lf, had de Verlüs. f~r in het algemeen, aen den Apostel, gelast, om het ge. *.cht, met het welk hy verwaerdigd werdt, te befchrijven en het opftel te zenden, aen de zeeven Gemeenten Ma r' hansgeboodtHy, meer in heC byzot]der> m Maer die Gemeenten eenen afzonderden Briev te fchrijven, ter-
'OL f M aW0Ürden " dG Pe" of diBeerde. -
On ertusfehen verftaet het zich, van zelvs, dat deefe Briev net pe f el hieldt, aen den gemelden Engel der Gemeente v« Ephefen, maer aen de geheele Gemeente, welke hy « Voorzitter van haere Leeraeren, vertegenwoordigde.
fy) MARCK I. C. p. 55.



'van JOANNES. II. 91
/, Het opfchrivt Van deefen Briev vinden wy vs. ih.
Dit zegt Hy, die de zeeven .ftarren, in zijne rechtehand, houdt ; die , in het midden der zeeven gouden kandelaeren, •wandelt.
De Goddelyke Verlosfer geevt, aen het hoofd van eiken Briev,eene eeröiedverwekkende befchrijving.van zich zeiven, welke doorgaands ontleend is, uit die zeer luisterrijke gedaente, onder welke Hy zich, aen den Apostel, in eene verrukking van zinnen, vertoont had, Kap. I: 12-16. Hier befchrijvt Hy zich, van de kostbaere juweelen , welke joannes, aen zijne rechtehand, gezien had, en van de piaets zijnes verblijvs: Hy , die de zeeven ftarren enz. Deefe zinbeeldige vertooningen hebben wy, reeds by Kap. I: 20, opgeheldert. Thans zal het genoeg zijn, het volgende op te merken. — De Apostel zag den Heiland , in de gedaente van eenen mensch, hebbende zee ven edele geileen ten, welke, in den fchitterenden glans, aen zo veele ftarren, gelijk waeren, in kostbaere ringen, aen zijne rechtehand, om aen 'te toonen, dat Hy, voor de Leeraeren der;zeeven Gemeenten, welke, door die ffarren, werden afgebeeld , eene byzondere zorg droeg, om hen te fterken, te beftuuren, en hun werk voorfpoedig te maeken. joannes zag dien luisterrijken Perfoon , in het midden der zeeven gouden kandelaeren, wandelen, (vergel. Kap. I: 13.) Deefe zeeven gouden kandelaers vertoonden de meermaelen gemelde zeeven Gemeenten van het Lydiesch Afia , (vergel. Kap. I: 20.) Het wandelen van den Heiland , in het midden van dezelve beteekende , dat Hy, met zijne Godheid, genaede, en Geest, by die Gemeenten, altoos tegenwoordig, en dat zijne lievdezorg, voor dezel« ve, beftendig waere.
Uit dit opfchrivt derhalven, dit zegt Hy, die de zeeven (lanen enz., moesten de Christenen te Ephefen leeren, dat de verhoogde Middelaer zelvs deefen Briev, aen den Apostel , woordelyk gediüeert had, en dat de vermaenirgen en beftrafEngen, daer in voorkoomende, geenen anderen grond hadden, dan in de byzondere lievdezorg, welke Hy droeg.
XXVI, deel.



Pa OPENBARING
voor die Matifcbe Gemeenten, welke, aen het opzicht van ITZ' t0eVe"™d' « *-i door zijne v'erba n voorwar,""0 tC8enW0°rdi!heid - '^vingen!
//. Het lichaem van den Briev zelvs ontmoeten wy vs. o.6. t- Hier befchrijvt de Heiland den voorigen toeftand der
Zpheftjche Gemeente , vs. i, 3. tt- Hoeren tegenwoordigen toeftand, vs. 4 è
\. Hy vermeldt het geene, in haer, te lal ken was,
vs- 4, 5, en U- Het geene, in hm te pHjfen was, vs. 6.
ende gedragen, zo goede, als kwaede 5 uw ganfche « drag, met alle de verborgene drijweeren en bedo i^ ^
ren ^ ^ d<efc « - p'o -
«n om m alles , zorgvuldig acht te geeven, oP uwen
Se? |e ïïn^ gy de ^Uade met en k™ vragen, ende ( dat] gy beproeft hebt de gene dit»
met, ende hebtfe leugenaers bevonden:
ür is die de werken bepaeldelyk verftaen van goede werken, zo dat de Heiland, fchtiJrende ik ^ um £ 0 ™ willen te ennen geeven, „ ik ken uw Iovwaerd ^ „ met welgevallen en goedkeuring." Maer wy vinden d-efo tntfpraek, in het begin van alle de Brieven, o'ok van zulke n welke niets, tot lov der Gemeenten, gezegd wordt- Jffi m d,cn, aen de Gemeente te Laodicea f welke, we v1 Q van gepreefen te zijn, ernilig beftraft wordt, Kap. m:
De Heiland voegt 'er by: « ken uwen arbeid en uwe lijd*>emhe,d, en dat gy de kwaeden enz. U,e arbeid en uwe L ^mheid zegt zo veel, als uwe lijdzaemheid, in den arbeid. Het woord door arbeid verbid, beteekent eenen zwaeren
b trach ° enC,6n arb£id; dCnke' aen ee"e »«rf«ge
betrachting van alle de plichten der Godzaligheid, weike
hst



van JOANNES. II. 93
het Euangelie , van eenen Christen, vordert. Zo fpreekt ook paulus van het werk des geloovs, en den arbeid der lievde , i Thesf. I: 3- Dan hoe moeilyk deefe arbeid der Godzaligheid ook weefen mooge, de Christenen te Ephefen waeren daer in voorheen lijdzaem, of liever ftandvastig, geweest. Zy waeren daer in, in weerwil van alle verzoekingen , rustig voortgegaen.
Ook konden zy de kwaeden niet draegen. — De kwaeden zijn zulken, die , door het aenkleeven van eene valfche leer, en door een flordig gedrag, het Euangelie verloochenden; deefen hadden de Christenen te Ephefen niet kunnen draegen, hunne lievde, tot waerheid en godzaeligheid, had gemaekt, dat zy zulke lieden , in hunne gemeenfchap , niet dulden, konden.
De Heiland verklaer,t zich aenftonds naeder, welke perfoonen Hy, door die kwaeden, bedoelde, wanneer Hy 'er byvoegt; en dat gy beproevt hebt de geenen, die uitgeeven, dat zy Apostelen zijn, en zy zijn het niet, en hebt hen leugenaers
bevonden. De geenen, die uitgaeven , dat zy Apostelen
■waeren, en zy waeren het niet, zijn valfche Leeraers, die den eenvouwigen zochten wijs te maeken, dat zy Apostelen waeren , en ondertusfchen het Euangelie geheel verbasterden, door' het invoeren van de wandrochtige leerbegrippen der Gnostieken. -Zulke valfche Leeraers waeren er, reeds ten tijde van paulus , i Tim. I: 3 -, die ook, aen de Opzieneren der Ephefifche Gemeente, voorfpelde, dat 'er, na zijn vertrek, zwaere wolven tot hen zouden inkoomen, die de kudde niet fpaeren zouden, Hand. XX: 29. Maer de Christenen te Ephefen hadden zich niet laeten verleiden; zy hadden deefe valfche Apostelen beproevt, hunne leerbegrippen, met het Euangelie vergeleeken, en hen leugenaers bevonden.
Zelvs waeren deefe Christenen, onder allerlei fmaedheeden en vervolgingen, ftandvastig gebleeven, blijkens vs. 3.
3. Ende gy hebt verdragen , ende hebt gedult; gy hebt allerlei mishandelingen, van ongeloovige Heidenen, en hardnekkige Jooden, met geduld, ondergaen; ende gy hebc om mijns naems wille gearbey.lt, ende en zijr. niet moede geworden. Gy zijc niet moedeloos gewor-
XXVI. DEEL.



n 0PENBARING
den, noch bezweeken, onder all<» a. »
m de Mytois v» i„ 1, VerTO'8taee»; üe, van de vy.nden de, w e,told , °°V *" 4- Maer ick hebbe tegen „ d t 71'"! '"K"S'SKn-
»4~d" otr-rtfLt r
waeren / * °°r wülüs en «ollo» , bekeerd
geweest dan om r f"S 27 meer °ver ^nunerd
otriMeeVeT * ^ - W~
Wy verftaen hier de lievde, en dit vordert de tegenfteïlm,, • "ge» het voorige, in het algemeen, van den ^ ganfchen omvang der Godzaeligheid. I„ deefen ze dei z n «jde de Heüand, Match. XXIV: rz: „ dat de M,d zat vermeenigvuldigd worden, zo zal de lievde ZveZ verkouden. Trouwens 'er is geene reden altoos, 0 „ met anderen, bepaeldelyk te denken, aen de lievdaed ghe d Len
nenT f ^ br0ededyke Hevde d" Christen C trent eikanderen ; of aen de zachtheid en befcheidenhT niet welke de Ephefifche Gemeente de val1^ £
^:::^zTdsn'maerweIke zy
C*) eichhorn 1. C. p. 72.



van JOANNES. II. 95
5. Gedenckt dan waer van gy uytgevallen zijt.
Hferïnnert u den voorigen yver, in het betrachten der Godzaeligheid, en de voorderingen, welke gy wel eer gemaekt hebt, op den weg der heiligheid ,• vergelykt daer meede uw tegenwoordig beftaen , en ziet, met fchaemte, hse verre gy zijt achter uit gegaen; ende bekeert u, keert weder, tot den voorigen yver, ende doet de eerfte wercken,gedraegt u zo voorbeeldig, overëenkoomftig alle de voorfchrivten van het Euangelie, alsgy, in den beginne, gedaen hebt. Neemt mijne vermaening toch ter harte; ende fo gy u niet bekeert, ick, die alle uwe werken weet, fal u haestelick [rfy]komen , om uwe traegheid , met geduchte «ordeelen, rechtvaerdig te ftraffen, (vergel. Pf. XCVI: 13»)
ende fal uwen kandelaer van lljne plaetfe weeren, indien gy u niet en bekeert.
De kandelaer is de Gemeente zelve, en het licht van het Euangelie, in dezelve brandende, (verg. Kap. I: 20.) Deefen kandelaer zou de Heiland van zijne plaetfe weeren. Het geevt, met één woord, te kennen, dat Hy het licht van het Euangelie, uit de Stad Ephefen, zoude wechneemen, en daer door te weeg brengen, dat 'er geene Gemeente van Christenen meer gevonden wierdt, wanneer zy zich niet verbeeter-
den. Deefe uitfpraek koomt zaekelyk overeen, met die,'
welke wy vinden, Matth. XXI: 43: daerom zeg ik ulieden, dat Gods Koningrijk van u zal wechgenoomen, en eenen volkt gegeeven worden, het welk zijne vruchten voortlirenge.
Zo is het ook werkelyk gefchied. — De voorheen zo beroemde Stad Ephefen ligt, reeds zeedert veele Eeuwen, geheel verwoest. Thans wordt zy bewoond , door geringe herders en landlieden, leevende, in ellendige hutten, van leem opgetrokken; en, van alle de voorige prael, is niets overgebleeven, dan eenige weinige gedenkteekenen van de onbeftendigheid der aerdfche heerlykheid. Er is, zeedert veele Eeuwen, geene Gemeente van Christenen meer ; alle de inwooners zijn Muhammedaenen; men vindt 'er geenen «énen Christen; en het overfchot van de Kerk aen joannes den Apostel, toegewijd, is thana, in eene Turkfche Moskee, veranderd.
XXVI. DiEL.



o<5 OPENBARING
6. Maer dit hebt gy evenwel, en daer over verdient gy gepreefen te worden, dat gy de wercken (a) der NicoJaiten hatet, weleke ick oock hate.
Wie waeren de nicolaiten? — Er is, by ons, geen twijffel meer overig, of zy zijn verre van den weg af, die hier, aen eenen aenhang van Dwaelgeesten, denken, welke, onder den eigen naem van Mcolaiten , zouden zijn bekend geweest. Het is "waer, de Kerkvader iremeus zegt uitdrukkelyk, /dat de Mcolaiten hunnen naem ontleent hebben, en naervolgers geweest zijn van nicolaus , eenen der zeeven eerfte Diaconen, die, door de Apostelen, te Jerufalem werden aengefteld, (vergel. Hand. VI: 5.) (a) : clemens van Alexandrien (b) zegt iets dergelyks ; maer hy verfchilt daer in, van irenjeus, dat de leerlingen van nicolaus hunnen Meester kwaelyk begreepen hadden, — zo dat hy zelvs geene fchuld zoude gehad hebben, aen de dwaelingen, welke zy verfpreidden. Dan dit aenmerkelyk verfchil der getuigen maekt reeds de geheele overleevering verdacht; en is het geloovbaer, dat nicolaus, één der eerfte Diaconen, die, door de Apostelen zelve, verkoofen werden, eenen aenhang van
de grouwzaemfte dwaelgeesten zoude gefticht hebben ? De
bron van die ongerijmde overleevering fchijnt deefe geweest te zijn. iren-eus verffondt de plaetfen in de Openbaering niet, welke melding maeken, van de nicolaiten, en kwam daer door op het denkbeeld, dat zy naervolgers waeren van den Diacon nicolaus. clemens van Alexandrien fchreev hem na, maer hy veröntfchuldigde nicolaus zeiven, om dat hy niet begrijpen konde, dat zulk een uitmuntend man zo« daenige dwaelingen zoude verfpreidt hebben (c).
De benaeming van nicolaiten, welke eigenlyk Folksöverwinnaers beteekent, moet geheimzinnig genoomen worden, even als die van bileamiten en jesaeel, vs. 14, 20; zo dat daer door zulke lieden bedoeld worden, die het volk over-
win-
(a) Openb. er 15.
te) irensos adv. Har. 1. I. c. 93. (S) stromat. ). |i. c. a0l j, ,n. c- ^
Cs vitringa Obferv. S. 1. IV. c. 9. venkma Hifi. Eccl. Tom. III. p. jai— bichhorn 1, c. p. 77—



Van JOANNES. ll Qf
«rlnnen, en, van het wettig gezach, aen het welk zy'onderworpen waeren, ontllaen wilden. — Men Jenke, aen die zoort van Gnostieken , welker toekoomst Apostel petrus voorfpelde, 2 Petr. II, en welker wanbegrippen, door den Apostel judas, in zijnen korten Briev, naeder befchreeven zijn.
Te weeten de naem van nicolaus heeft dezelvde beteekenis, als die van bileam. Het eerfte is een Grieksch, en het ander een Hebreeuwsch woord. Het eerfte beduidt eenen overwinnaer des volks, het ander eenen heer of beheerfcher des votfo; nu, die het volk overwint, is de heer, de beheerfcher, van het zelve. — Onder beide deefe gelykluidenda naemen, welke hier geheimzinnig genoomen worden , bedoelt de Heiland dezelve dwaelgeesten; trouwens zy, die vs. 14. gezegd werden , de leering van bileam t.e houden , worden vs. 15. befchreeven, als zulken, die de leering der nicolaiten houden. Ook is het, in de Openbaering, meermaelen
gewoon , dat Hebreeuwfche woorden , met Griekfche' van eene gelykluidende beteekenis, zaemen gevoegd, en verwisfeld werden ; gelijk het Hebreeuwfche Jbaddon , en het Griekfche Apollion , Kap. IX: 11, het Griekfche Diabolos-, en het Hebreeuwfche Satanas , Kap. XII: 9. XX: 2, het Griekfche Nai, en het Hebreeuwfche Amen, Kap. I: 7.
De fchroomelyke en zeeden verwoestende beginfelen der nicolaiten kwaemen voornaemenlyk, op twee hoofddwaelingan , uit.
K, Zy beweerden, dat 'er geen weezenlyk onderfcheid zy>' tusfchen zeedenlyk goed en kwaed, en dat het geene men gewoon is zonde te noemen, een noodzaekelyk gevolg zy van de verëeniging onfer zielen, met een ftoffelyk lichaem; naerdien de ftof de bron van het zeendelyk bederv weezera
zoude. Uit dit ongerijmde beginfel nu, wilden zy de
volgende zeedenverwoestende Hellingen afleiden : dat het Huwelyk moest worden afgefchaft, als zijnde het middel, om het zeedenlyk bederv voor. te planten; dat de zonden j welke , door het lichaem, gefchieden, de ziel niet kunnen benadeelen; dat een losbandig leeven, in alieilei overdaad



93 OPENBARING'
en breideloofe wellust, door het welk het lichaem verzwakt en gekrenkt wordt, het beste middel zy, om de ziel te Wlmaeken, en, uit haeren kerker, te verlosfen.
Wat wonder , dat het gedrag van deefe lieden allergrouwzaemst waere ? Apostel petrus zegt, dat zy wandelden, naer het vleesch, in onreine begeerlykkeid, de oogen vol over/pel hadden, en niet ophielden van zondigen, 2 Petr. II: 10, 14.
0. Zy maekten een fchandelyk misbruik, van de Christelyke vryheid , en beweerden , dat alle ondergeschiktheid van
den eenen, aen den anderen, moest worden afgefchaft
Het Euangelie verkondigt eene vryheid, welke beïiaet, in het ontflag van de dienstbaerheid, aen moses Wet. Maer volgens deefe verleiders, beftondt die vryheid daer in, dat een ieder , naer zijne lusten, onbedwongen leeven mogt; zo dat men , aen geene wetten , moest verbonden, .noch , aen het gezach van Overheeden , onderworpen zijn. Zelvs lasterden zy de Overheeden van onderfcheidenen rang, als onderdrukkers en vyanden van het menfchelyk geflacht. —- Apostel petrus zegtdaerom, dat zy de hserfchappy verachtten, en niet f chroomden, de heerlykhas■den te lasteren, 2 Petr. II: 10.
De Christenen te Ephefen waeren wel verflaeuwd , in hunnen yver, voor de Godsvnicht; maer evenwel zy haften de werken der Nicolaiten , en hadden eenen afkeer van hunne febroomelyke losbandigheid. — Hier in waeren zy, aen den Verlosfer, gelyk'formig , die 'er daerom by voegt; -welke ik ook haetie. Trouwens alle zonden zijn haetelyk, by dsn Heiligen jesus; byzonder waeren de verdervelyke beginfels, en grouwzaeme zeeden, van deefe verleiders vierkant ftrijdig , met de voorfchrivten van het Euangelie , daer de Heiland de onriergefchiktheid, in de menfchelyke Maetfchappy, en het betrachten van onbefmette Godsvrucht, zo duidelyk voorgefchreeven, en, met zijn eigen voorbeeld, bevestigt heeft.



van JOANNES. IE 93
ijl Hier op volgt het lejlv.it van deefen Briev vs. 7. j Het behelst f. Eene opwekking, vs. 7', en ff. £ene &e/ovte, vs. 7b.
7. Die ooren heeft die hoore wat de Geeft tot de Gemeynten fegt. Die overwint, ick fal hem geven te eten van (b) den boom des levens, die m het midden van het paradijs Godts is.
Dus luidt de opwekking, die ooren heeft, die hoore, wat de Geest, tot de Gemeenten, zegt.
Eigenlyk ftaet 'er, in het enkelvouwig getal, die een oor heeft, het welk naemenlyk gefchikt is, om te hooren, hoore, wat de Geest, tot de Gemeenten, zegt. — De Uitleggers, die den Propheetifchen zin der zeeven Brieven voorftaen, meenen , in deefe woorden , een bewijs te vinden, voor hun ftelfel. De Geest, zegt men, is de heilige geest, fpreekende geestelyke dingen, welke geestelyk en geheimzin, nig moeten verklaerd worden. De Geest, voegt men 'ei: by, zegt tot de Gemeenten, niet tot de Gemeenten van het Lydtesch Ma maer onbepaeld, tot de Gemeenten; derhalven moet het geene de Heiland, aen de zee ven Gemeenten van het Voorburgemeesterlyk Afia, laet fchrijven, in den Propheetifchen zin op de ganfche Christen Kerk, geduurende haere zeeven tijdperken, worden toegepast. Dan onfe Goddelyke Leeraer bediende zich, in zijne omwandeling hier op aerde, zeer gemeenzaem,. van deefe zelvde uitfpraek, om zijne toehoorexen tot aendacht, op te wekken, ook dan, wanneer Hy. niet's geheimzinnigs voorftelde. Wanneer Hy, by voorbeeld , van joannes den Doop er, getuigt had, dat hy de elias waere , die volgens de voorzeggingen der Propheeten, koomen moest voegt hy 'er by: wie ooren heeft, om te hooren, die hoore] dit getuigenis naemenlyk, het welk ik van jounu
geev, Matth. XI: IS- , , . *,
Hier is het, die een oor heeft, die een oplettend oor heeft,
(b) Gen. at 9. Openb. 22: 2.
XXVI. DE£i« - ^ *



ioo OPENBARING
vooral het welk, doorgelede, geopend en geheiligd is, hoore, wat de Geest, ut de Gemeenten, zen. — De Geest is onfes; erachter», de Heilige Geest, fpreekende in en door' het Euangelie; zo dat de zaekelyke zin deefe zy dat elk „ een Christen, en vooral hy, die, door genaëde, een „ geopend en geheiligd oor ontvangen heeft, met aendacht „ belangneeming, en toepasfing oP zich zeiven hoore „ naer het geene de Heilige Geest, tot onderrichting, op! „ wekking , en bemoediging , tot de Gemeenten , Leekt ,, m het Euangelie/' - Eene opwekking, welke altoos te pasfe koomt maer, in dien tijd, nog des te noodzaekelyker was, daer de Christenen bloot Honden, aen de ve-leiding van valfche Leeraeren, die zich daer op toelegden, om het allerfchroomelykst bederf in grondbeginfelen en zeeden, in te voeren.
De Heiland voegde 'er eene zeer merkwaerdige belovte by, welke recht gefchikt was, om de Christenen, tot yver en -andvastigheid, aen te fpcoren, vs. 7b: die overwint, ik zal Item geeven te eeten van den boom des leevens, die, in het midden van Gods Paradijs, is.
. Het woord wenvinnen heefr hier eene bepaelde bete-kems, naemenlyk van te volharden tot den einde toe in he' geloov en in de godzaeligheid, in weerwil van alle verzoeking en tegenftand, (vergel. Matth. XXIV: 13.) Trouwen zo verklaert het de Heiland zelvs, vs. 26, wanneer'Hy zegt die overwint, en 'er aenftonds op volgen laet; en die mijne' werken, tot den einde toe, bewaert. — Die overwint is gevolgelyk zulk een Christen, die de drogredenen der Nicolaïten wederftaet; en, in weerwil van alle verleiding, op den weg de, geloovs en der Godzaeligheid, ftandvastig voortga*, en volhardt tot het einde toe.
Ik zal hem geeven, (zegt de Heiland) te eeten, van den loom des leevens, die, in het midden van Gods Paradys, is — De reekening is allerduidelykst ontleend, van het Paradys het welk onfen eerften Stam - Ouderen, in den ftaet der onfchuld. tot eene alIerSengenaémfre woonplaets , gegeeven was. In dit Paradys, was de boom des leevens; een boom die onfes erachteus, dus. genaemd is, om dat dezelve Serie kracht des
les-



van JOANNES. II. 101
leevens bezat, voor zo verre de weldaedige Schepper, aen de vruchten van dien'boom, het vermoogen bad medegedeelt, om het leeven der eerfte menfchen te onderhouden, en, aen hunne lichaemen, eene altoosduurende jeugd, en eene bloeiende gezondheid, by te zetten; gelijk zy daerom ook, na het begaen van de eerfte zonda, uit het Paradys, verdreeven, en verhinderd werden, van den boom des leevens, verder gebruik-te maeken, Gen. III: 22. — Hier fpreekt de Hei. land, van het Paradys Gids. Hy bedoelt den hemel, de zaelige woonplaets van den Onëindigen.
De ganfche belovte derhalven, die overwint, ik zal hem geeven te eeten, van den boom des leevens, die, in het midden van Gods Paradys, is, koomt, in den zaekelyken zin, hier op needer : „ aen den zulken, die , in weerwil van alle „ verzoeking, en van allen tegenftand, op den weg des geloovs en der godzaeligheid, rustig voortgaen, en, tot den einde toe, volharden, zal ik dit onfchatbaer voorrecht, tot eenen genaedeloon, fcbenken, dat zy, in den hemel der heerlykheid , in Gods zaelige nabyheid , onder het „ genot van een onnadenkelyk geluk, eeuwig leeven zullen."
2. TWEEDE BRIEV , AEN DE GEMEENTE VAN SMYRNA,
vs. 8 -ii.
Vooraf gaet het bevel van den Heiland, aen den Apostel , om deefen Briev te fchrijven, vs. 8a-
Hier op volgt de Briev zelvs, vs. 8b-n, beftaende, uit drie hoofddeelen : /, Het opfchrivt, vs. 8\ //. Den inhoud, vs. 9, 10, en ///. Het befiuit, vs. 11.
8- Ende fchrijft ook, uit mijnen naem, het geene ik u woordelyk zal opgeeven, aen den Engel, of eerften Opzien:r der Gemeynte van die van Smyrnen , die deefe ganfche Gemeente, in zijnen perfoon, vèrtegeWoófflfgt: Dit fegc (c) de eerfte ende do laetfte, die doot geweeft is, ende [weder \ levendigh is geworden:
(c) Jef. 41: 4. ende 44: 6. Openb- is i?« XXVI. EEEIu, G 3



ic2 OPENBARING
/. Het bevel van den Heiland, aen den Apostel vs. 8a k j uit het geene wy, by vs. i, hebben aengemerkt, klaet genoeg. Alleenlyk heb ik 'er iets by te voegen, orntrens den Engel der Gemeente te Smyrnen.
i- S,nyrm is eene zeer vermaerde Stad van het Voorbur. gemeesterlyk Afia, welke, ,ot op den huldigen dag, weegens den koophandel, die aldaer gedreeven wordt zeer bekend is. — Li oude tijden, behoorde zy on! der de voornaemfte fteeden van Afia, en werdt, in oude opfchrivten, het cieraed van Jonien, geheeten. strabo O) befchreev haer, als eene zeer bloeiende Stad, vercierd, met kunftig geplaveide ftraeten, fraeije gebouwen, prachtige Tempels, en eene zeer bekwaeme haeven, welke mén, naer welgevallen, konde fluiten en openen. In laeteren tijd, werdt zy, door eene geweidige aerdbeeving, bykans geheel verwoest; maer, door Keizer marcus aurelius , wederom herbouwd. —- Het karakter der inwooners van Smyrna had dit zonderlinge, dat zy, aen de weelde en wellust, zeer verflaevd' maer , met dat alles , dapper en heldhaftig waeren. Zelvs is hunne weelde, tot een fpreekwoord, geworden, zo dat de Smyrnafche zeeden zo veel beteekenden als eene wellustige leevenswijs — Het heedendaegfche Smyrna , aen de heerfchappy der Turken onderworpen, rs nog, door de voordeelen van den koophandel, eene welvaerende Stad; niet tegenftaendede fchroomelykfte verwoestingen, welke zy, door geduchte aerd. beevmgen, en de befmettelyke pest, van tijd tot tijd ondergaen heeft. ' tf- In dit Smyrna, was, ten tijde van Apostel joannes eene zeer aenzienlyke Gemeente. — Veelen van haerè mwooneren, zo Heidenen, als vooral Jooden, hadden het Chnstendom omhelst. — Omtrent het ftichten van deeie Gemeente, vinden wy geen bericht, in de Handelingen der Apostelen. Waerfchijnlyk was zy geplant;
door



tan JOANNES. Iï. 103
door den Apostel paulus , geduurende zijn driejaerig verblijv, binnen het nabuurig Ephefen. Thans ftondt zy, met de zes andere naby geleegene Gemeenten, onder het opzicht van joannes den Apostel. —. Zelvs is Smyrna nog lang eene P.isfchoppelyke Stad geweest, ondergefchikt, aen den Patriarch van Conftantinopolen. Ook zijn 'er, nog ten huidigen dage, zeer veele Europeïfcbe Christenen, Franken genaemd, die 'er, in eenen afzonderlyken hoek, woonen, en groote voorrechten genieten, ook in het Godsdienftige. {ff- Door den Engel of eerften Opziener deefer Gemeente, van welken de Verlosfer fpreekt, verftaen zommigen den beroemden poi.ycarpus. Een begrip, het welk ons zeer aenneemenlyk voorkoomt , daer eusebius getuigt, dat die uitmuntende man, tot Bisfchop der Kerke van Smyrna, was aengcfteld, door hen, die den Heiland zeiven gezien en gedient hadden (ƒ)• Dit wordt bevestigd, door het verhael van irenjeus , die hem; in zijne vroege jeugd, nog gekent had (g). Ook wordt hy, in den Briev dsr Smyrnaers, over den marteldood van polycarpus , uitdrukkelyk genaemd, de Bisfchop der Kerke van Smyrna (ft).
Hy onderging den marteldood, onder den Keizer antoninus pius, in het jaer r47- (0- Toen had h? den Heer christus, volgens zijne eigene belydenis, reeds 86 jaeren gedient (*). Derhalven was hy, op het einde der eerfte Eeuw, wanneer joannes zijne openbaering gefchreeven heeft, reeds bykans 40 jaeren', een Chris, ten geweest.
// Hst opfchrivt van deefen Briev vinden wy vs. 1': dtt zegt de Eerfte en de Laetfte, die dood geweest is, en weder leevsndig is geworden.
ff) eusebius WJt. Eccl. I- III. c. 36.
1 sS irenasus adverf. Har. 1. III- c._S- _;/r vr.
(A) PE.A.RSOH * lueccffione primrum Pont'/, Roman. D.tf. II. VEnem a I- C. Tem. III. u- 3 oCl) VENEMA U\\l. Ectl. Tom. III. p. 3M' Épiftola Smyrner.J, de mart. polycarpi.
XXVI. deel. O 4



OPENBARING
De Goddelyke Verlosfer befchrijvt zich, even als KapI: 17, 18, als den Eerften enz. — Wanneer Hy zich befchnjvt, als den Eerften en den Laetften, teekent Hy zich weder in zijne volftrekte, eeuwigheid en onveranderlyk. beid; Hy is de Eerfte, voor zo verre 'er niemand, voor Hem , gewegst is , en de Laetfte, voor zo verre 'er niemand , na Hem , weezen zal. (Vergel. Jef. XLI: 4.
60 ■—■ Hy dood geweest, daer Hy, als plaetsvervangende Borg van zondaeren, aen het kruis geftorven is, om hen , met God, te verzoenen; en Hy is weder leevendtg geworden, naerdien Ily, uit de dooden opgewekt zijnde, een onvergangelyk leeven verkreegen heeft (veRom. VI: 9.) '
Uit dit opfchrivt, moesten derhalven de Christenen van Smyrna leeren, dat de verhoogde Middelaer zelvs deefen Briev, aen den Apostel, woordelyk geditteert had, en dat de opwekkingen, daer in voorkoomende, geenen anderen grond hadden, dan in de byzondere lievdezorg van den Heiland, voor die Afiatifcbe Gemeenten, welken, aen het opzicht van joaknes , toevertrouwd, maer thans, door zijne verbanning naer Patmos, van zijne tegenwoordigheid en raedgeevingen , verftooken waeren. _ Ook was de verheevene befchrijving, welke jesus hier van zich zeiven geevt, ongemeen gepast, ter opwekkingen bemoediging der Smymafche Gemeente , in haere toennjaelige ooftandigheeden; gelijk daedelyk naeder blyken zal.
//. Den inhoud van den Briev zeiven vinden wy vs. 9, 10.
Dit algemeene verdient vooraf onfe opmerking, dat de Heiland, in deefe Gemeente van Smyrna, niets berispt hebbe!' In den voorgaenden Briev, werden de Christenen te Ephefen beftraft, over het veriaeten van hunne eerfte lievde, met'by. voegtng van eene zeer nadrukkelyke bedreiging, vs. 4, 5. Wy moogen 'er uit befluiten, dat de zeedenlyke gefleldheid öer Gemeente van Smyrna veel beeter en lovwaerdiger ge-' feest zy, dan die der Ephefifche Kerk.
fteefe aenmerking Ieevert my teevens een bewijs op, tegen
h,e\



van JOANNE Sr II. 105
het ftetfel van die Uitleggeren, die de zeeven Brieven Pro. pheetiesch opvatten, en den eerften toepasfen, op den ftaet der Kerke, ten tijde der Apostelen, wanneer zy uitblonk, in kracht van geloov en heiligheid. Immers de zeedenlyke gefteldheid der Smyrnafche Gemeente geleek veel meer, naeï de Apostolifche Kerk, dan die der Ephefifche. Het lichaem van deefen Briev is tweeleedig.
* Eerst befchrijvt de Heiland de gefteldheid der Smyrnafche
Gemeente, vs. 9, en ff. Daer na bemoedigt Hy haer, tegen eene aenftaende vervolging, vs. 10, haer vermaenende, f. Tot pnverzaegdheid, vs. io\ \\, Tot ftandvastigheid, vs. iob. 9 Ick weet' uwe wercken, ende, verdruckïnge, ende armoede, (doch gy zijt rijcke,) ende de lalteringe der gene die feggen datfe Joden zijn, ende en zijn 't niet, maer zijn een Synagoge des 1'atans.
f. Naer haeren uitwendigen toeftand, was de Gemeente van Smyrna verdrukt en beklaegenswaerdig, maer haere inwendige gefteldheid was ongemeen gezeegend. i. Haeren uitwendigen toeftand befchrijvt de Heiland, op ' deefe wijs : ik weet uwe werken enz. — Vooraf gaet eene algemeene herinnering van zijne oneindige Alweetenheid, welke deefe Christenen moest aenfpooren, om, in alles, zorgvuldig acht te geeven, zo op de uitgangen van hunne harten, «Is op hunnen ganfchen wandel, ik weet uwe werken. Meer byzonder is het, en verdrukking en armoede, — en de lastering enz.
De Heiland wist hunne verdrukking en armoede. — Het Griekfche woord, door armoede vertaeld, wordt, by de LXX, in het algemeen gebruikt, van eenen ftaet van rampen en ellenden , zonder dat 'er juist gebrek van tijdelyke goederen, of eigenlyk gezegde armoede, bykoome, Pf. LXXXVIII: 10. De zaemenvoeging van deefe beide woorden zou daerom eene zeer zwaere verdrukking kunnen te kennen geeven. Maer, veisjits dg XXVI. peel, G 5



loö OPENBARING
Heiland, by wijs van tegenftelling, zegt; dock ^ rUk, worden wy allerduidelykst, naet esne eigenlyko gezegde armoede, geweefen. - De zaek was derhalven deefe. De Christenen te Smyrna werden thans, om de belyoenis van het Euangelie, wreedaertig vervolgd • men kwam hun nog niet, aen het leeven, zy werden' nog niet, in kerkers en boeijen, geflooten; maer hunne goeoeren werden, door de Heidenfche Richteren verbeurd verklaerd. Misfchien werden ook de huifen der meer vcrmoogenden, door eene opgehitfte meënigte, geplunderd. Althans de toenmaelige verdrukking had de Christenen , van hunne goederen , beroovt en tot^behoevtigbeid, doen vervallen. — Dit is juist het kenmerk van die vervolging, welke Keizer domitiahos , op het einde der eerfte eeuw, heeft aengericht wanneer de Christenen niet zo zeer ter dood gebracht, maer van hunne goederen beroovd, en verbannen werden.
Wijders wist ook de Heiland de lastering der geenen, die zeiden, dat zy Jooden waeren , en waeren het niet; maer waeren eene Sy.agoge des Satans. —. Welke lasteraers worden hier bedoeld ? Veelen der Uitleggeren n°emen den naem van Jooden geheimzinnig; maer wy voor ons, z.en voiftrekt geene reedenen, om, van de eigenyke beteekenis, af te wijken. De voordeden van den Koophandel hadden veele Jooden , naer Smyrna L lokt. Het hardnekkig ongeloov maekte hen zo afkeert ■ van het Christendom, dat zy de belijders van het Eu engeMe, niet alleen in de verkeering, maer ook voor de rechtbanken der Heidenen, lasterden, als allerfchae de'ykfte werktuigen van den Burgcrftaet, we!ke niet behoorden geduld te worden. Zo hadden zy te Athenen gedaen, Hand. XVII: S; zo deeden zy thans ook te Smyrna. — De Heiland befchrijvt deefe lasteraers als zulken, die zeiden, dat zy Jooden waeren. Zy nóemden zich Jooden, met eenen naem, die zuli-en beteekent, welke God prijfen; zy beroemden zich het zaed van abraham te zijn. Maer, in de daed, waeren zy het niet; zy beantwoordden, met hun gedrag, geenszins
aen



van JOANNES. H. 107
«en defen naem: want die is niet een Jood, die het in het openbaer is, noch die is niet de befnijdenis, die het in het openbaer, in het vleesch is, maer die is een Jood, die het, in het verborgene, voor God is , en de befnijdenis des harten, in den geest; niet in de letter is de befnijdenis, wiens lov niet is uit de menfchen, maer uit God, Rom.
jI: 28) 20. In tegendeel deefe lasteraers waeren eene
Synagoge des Satans. Zy maekten een genootfchap uit van booswichten, die het beeld van den Satan droegen, en zich vermaekten, met liegen en lasteren, in naervolging van den Vader der leugenén, Joh. VIII: 44$J:. Onder alle deefe rampen en mishandelingen , was de inwendige gefteldheid der Smyrnafche Gemeente zeer gezeegend; daerom zegt de Verlosfer, by wijs van tusfchenreeden , doch gy zijt rijk. — Deefe Christenen waeren rijk, in hemelfche goederen, welke de eeuwigheid verduuren zullen Q). Zy waeren rijk, in het geloov; rijk, in genaedegaeven; rijk, in goede werken; rijk, in de hoop, op de onverdervbaere goederen van het 'toekoomend leeven. —- Er zijn menfchen , die groote rijkdommen bezitten, naer de waereld, maer arm zijn, naer den geest; en geen deel hebben , aen de eeuwige heilgoederen. Dan de Christenen van Smyrna waeren arm, naer het lichaem, terwijl zy rijk waeren, naer den geest; en de overvloed van geestelyke goederen maekte , dat zy de lichaemelyke armoede des te beeter verdraegen konden.
Deefe herinnering was recht gefchikt, om de Christenen van Smyrna, tot geduld en lijdzaemheid, onder de armoede en verdrukking, op te wekken, ff. Ondertusfchen was 'er eene nog veel fchroomelyker vervolging op handen. Daer tegen bemoedigt hen de Verlosfer, vs. 10.
10. En vreeft geen der dingen die gy lijden fult. Siet, de duyvel fal [eenlgé] van ulieden in üe ge-
Ql) EICHHORN 1. C. V 85»
XXVJ. DEEL.



io8 0PENBARJNG
vanckeniiTe werpen, op dat o-v „**c i gy fuJt een verdruck nge hebban l °*bt T*'' £nde . getrouw tot den dootfentefck fZ^ ^ Z'jt ne des levens. hl u Seven de kroo-
^. Eerst vermaent de Heiland h«»
vs. I0, mgeend?Xtl:nz > * onverzaegdheid,
Wanneer Hy fpreekt, van dingen, wélke * «m
geevt Hy, in het gemeen rPY ; " Z5K"
nog veel zwaerer rampen da ^v tot d""6"' * 27' *» hadden, zouden word'en bloo^ ^ het by de berooving van aerd che g0edeTe "L?' en dergelyke mishandelingen -hll ' ,aStennëen'
gendc tijden, zMn^^T^' h V°'* en leeven, vervolgd worden 1. nP J*fT"' *° naeder, 'er byvoegende ^7 ^ ™««* «Ich uüeéen in de gejju\j'n' "rV"^ ~
den zouden hen als w erfn\ T ^ °Ver'Jee'
op de Uscer^^^? ^^^^,
hunne ftandvastigheid 0f zv^ T ?7 ' D£emen Va" folteringen, niet* konden vervoer
J*. te verloochenen. 1" ^ ^
aen den ^ toegefchreeven " 2 ^ /"f ""^ enz. Wy meenen hier een a 1 rd detk^be ^ den, voor de leer van onfe Kerl nm! ? ^ 16 V1"den duivel, en zi,h ver.no °mtrem de ^rking van
iyke r^r*
JJd. ook tot het vervolgen van
Of zou ae verhoogde Middels waerneici.
re*. hebbe„, „f, ™ «*
tog v«l»e Joode„ï °°6*'°o»iee en
op-



van JOANNES. II. iep
opvatten, zeer aenmerkelyk (m). Wy, voor ons, begrij. Pen de zaek eenvouwig zo, dat de bepaeling van tien daeaen vorens den Öósterfenen ftijl, eenen korten tijd beïeekene. (Vergel. Dan. I: 12. Amos V: 8. VI: 9-) Het zou derhalven wel eene korte, maer teevens eene geweidige vervolging zijn. Onfes erachtens , worden wy ge. weden , naer die vervolging , omtrent het midden der Hüe Eeuw, by gelegenheid van welke, poLYCAitrus den marteldood ondergaen heeft.
De Heiland vermaant de Christenen te Smyrna, tot onverzaegdheid onder deefe vervolging , zeggende . vreest peene der dingen, welke gy lijden zult enz. — Van hoe veel nadruk was dit woord van den Heiland, vreest «ft? Het werdt gefprooken, door Hem, die zich vs. 8b. be. fchreeven had, als den eerften en den laetften, den eeuwigen en onveranderlyken God, die hen, onder het lijden, bekrachtigen zoude, en het zelve, tot de heilrijkfte einden, dienstbaer maeken ; die dood geweest is, en weder leevendig geworden is, die zelvs gedood was, en de meest duldeloofe fmerten geduldig ondergaen , maer die daer na een onvergangelyk leeven ontvangen had Welk eene aenmoediging keverde dit voorbeeld van den Verlosfer zei-
ven op? , %\. Hier vólgt eene vermaening, tot ftandvastigheid, vs. 10': „ zijt getrouw tot den dooi, volhardt, in de belijdenis van '„ mijn Euangelie, en laet u daer van niet aftrekken, al " moest gy ook den wreedften maiteldood ondergaen; en „ ik, (voegt 'er de Heiland by) die verhoogd ben, tot '„ de'n Richter van leeven en dooden, zal u, in den groo„ ten dag, de kroon des leevens, eenen meer dan gemeenen j; trap van heerlykheid, tot eenen genaedeloon, geeven:' De fpreekwijs is ontleend, van de oude loopbaenen, in welke de Overwinnaers, met eerekroonen, vereerd werden ; (vergel. 2 Tim. II: S-)
Het geene hier voorfpeld werdt is kennelyk vervuld, byzonder in polïcakpus , den Bisfchop van Smyrna. —>
(fd) HARCKlt'S ï. C. P; 75'
i XXVI. deel.



iio OPENBARING
Onder den Keizer antoninus pius, verwekten de lasten^ gen, vooral der Jooden, tegen het Christendom, eene geweldige vervolging, tegen de belijders van het Euangelie. poLïCAfipus was getrouw, tot den dood. Welke voorftellingen en bedreigingen hem gedaen werden , hy bleev ftandvastig. Ten laetften, werdt hy, op den brandftapel, geplaetst, en toen men meende, dat de vlammen hem niet fpoedig genoeg verteerden, werdt hy, door den fcherprechter, met eenen dolk, doorftooken.
Men ver^elyke , over 's mans marteldood , en zijne ftandvastigheid onder denzei ven, den Briev der Kerke van Smyrna, welken de zeer Geleerde van der meersch, in zijne Hollandfche vertaeling van eusebius Kerkelyke gefchiedenisfen, geheel heeft ingelascht («). — Deefe Briev behelst wel veele fabelachtige dingen , maer daerom is hy niet ten eenemael te verwerpen (o).
///♦ Het bejluit van deefen Briev hebben wy vs.ii, behelfende de gewoone opwekking, en eene merkwaerdige belovte.
II. Cd) Die ooren heeft, die een oor heeft, gefchikt om te hooren^ vooral het welk, door genaede, geopend en geheiligd is, die hoore, met aendacht, belangneeming, en toepasfing.0p zich zelve, wat de Geeft, ter onderrichting, opwekking, en bemoediging, in het Euangelie, tot de Gemeynten fegt> (Vergel. vs. 7.) Die overwint, en, tot den einde toe, op den weg van het geloov en der Godzaelig. heid, volhardt, in weerwil van alle verzoeking en allen tegenftand, en fal van de tweede doot niet befchadigt worden. 0
De tweede dood is hier kennelyk het tegen over geftelde van de kroon des leevens, vs. 10. Deefe uitdrukking koomt, in het Boek der Openbaering, nog tweemaelen voor, Kap. XX: 6, 14. XXI: 8. Zy was zeer gewoon, onder de Jooden, en
fchijnt,
C«) Pag. 190—
( 0 ) venema Uift. Eccl. Tom, lil. p. 3*0 , 2£o.



VAÏ, JOANNES. II. "i
fchijnt ten tijde van den toomeloofen dwingeland, anïioghob g^ gebrul gekoomen te zijn, om wederfpieeken, en te kennen te geeven , dat 'er een leeven, "a d" leeven, te wachten zy. Althans de Chaldeeuwfc e Uitbreide» bedienen 'er zich dikwijls van (p). Men denk. aen het eeuwig verderv, in den poel des vuurs, Kap. XX.
^Db'overwint 1 zal van den tweden dood, van het eeuwig verderv, niet befchaedigd worden. - Zijn.licb aem zal wel door den eerften en natuurlyken dood, befchaedigd en ontbonden worden, maer, voor den tweeden dood, het eeuw, verderv, heeft hy niet te vreefen; zijne zielen lichaem zullen niet verdorven worden, in de helle, (vergel. Mauh. X: 29)
«. DERDE BRIEV , AEN DE GEMEENTE TE rERGAMUS,
vs. 12-17.
Vooraf gaet weder het bevel van den Heiland, aen den Apostel, VS. I2a.
U De Briev zelvs beftaet, gelijk de voorige, vit drie hoofd'deelen, het opfchrivt, hit lichaem, en het bejluit, w.
I2b- 17.
Het opfchrivt vinden wy vs. i2b.
ï2. Ende fchrijft aen den Engel den eerften Opziener (vergel. Kap. II: 1.) der Gemeynte die in Pergamo ï, Dit fegt hy (e) die het tweefinjdende fcherp
l*WGGrt heeft *
De Heiland gelastte den Apostel, om ook te fchrijven, aen den Engel der Gemeente, welke in Pergamus was.
Pergamus was meede eene zey aenzien.yke Stad, in dat gedeelte van Afia, het welk de Romeinen gewoon waeren het Voorburgemeesteilyk Afia te noemen; liggende ten Oosten van Smyrna. - Men bad 'er de kunst uitgevonden, «ta
(p~) wf.tste1n ad h. I.
^ti) Openb. 1; ió. ende 2: 16. XXVL DEEL.



na OPENBARING
fchaepen en geiten vellen zodaenig toe te bereiden, dat zy eene goede en duurzaeme ftof .opleeverden, om daer op te fchrijven, welke ftof, nog ten huidigen dage, pergament g* heeten wordt. Voorheen bediende men zich, van groote breede biefen, welke, in de moerasfen van Egypten, digt by den Nijl groeiden, en papyris genaemd werden. Maer toen bumewes, Koning van Pergamus, zijn werk maekte van •eene groote boekery te ftichten, werdt daer door de naeryvervan ptolom^us philadelphus , toenmaeligen Koning van Egypten, zoodaenig ontftooken, dat hy den uitvoer van het papier riet verboodt; en dit gav aenleiding, tot de gemelde uitvinding. — Te weeten Pergamus had, in oude tijden eenen Koning. De eerfte, die zich, omtrent 300 jaeren] voor de geboorte van christus, den Koninglyken tijtel aenmaetigde, was een zeekere phileterus , een krijgsman van eeue laege afkoomst; en, uit deefe kleine-beginfelen, is dit Koningrijk allengskens zo verre gekoomen, dat het eene grootfche gedaente verkreeg, onder de moogenheeden van Afia, tot dat het, door aquileus, tot een wingewest der Romei' nen, gemaekt werdt. — Zodaenig was de ftaet der zaekenj toen Apostel joannes zijne Openbaering fchreev. Zeedert de VUig* Eeuw, ftaet Pergamus, met de omliggende fteeden, onder de heerfcbappy der Turken. Ten huidigen daege, is het eene geringe en weinig bevolkte piaets; alleenlyk- vind men, in de nabuurfchap, onder de puinhoopen, nog eenige gedenkteekenen van de oude pracht en luister (q).
Binnen deefe Stad Pergamus , was eene Gemeente van Christenen , ten tijde van Apostel joannes. — Wanneer, en door wien, dezelve geplant waere, kunnen wy niet be' paelen. In het algemeen, moogen wy yastftellen, dat dir gefchied zy, op dien zelvden tijd, wanneer gansch Afi?, met het licht van het Euangelie, beftraeld werdt. fve'f» Hand' XIV: 26.)
Dus luidt het opfchrivt van deefen Briev: dit zegt Hy, die het tweefnijdend fcherp zwaerd heeft, vs. i2b De Heiland befchrijvt zich hier, even als Kap. L i<j. Te weeten
toen
C«3 iïgemeene [Morie V Deel, p, igo. VIII. 673. m. 7i±i



van JOANNES. II. X13
toen joannes Hem zag, vertoonde zich de adem die uiÉ zijnen mond uitging, als een glinfterend zwaerd, het welk ongemeen fcherp, en gefchikt was, om van weerskanten te fnijden. — Dit zwaerd was een eigenaertig zinnenprent van 's Heilands macht, in het befchermen van zijn volk, en in het oeffsnen van eene rechtvaerdige wraek, tegen zijne vyanden. Op zoortgelyk eene wijs , vertoonde zich ook Gods Zoon, aen den Veldheer josua, toen hy gereed ftondt, om de Kanaanners te verdelgen, zeggende; Ik ben de Vorst van het heir des heeren, Jof. V: i3, 14- De oordeelen welke God, als een rechtvaerdig Richter, over zijne vyanden uitftort. koomen meermaelen voor, onder de teekemng van een zwaerd; by voorbeeld Deut. XXXII: 41, indien ik mijn glinfterend zwaerd wette, en mijne hand ten gerichte grijpt; zo zal ik de wraek, op mijne tegenpartijders, doen wederkeeren, en mijnen haeteren vergelden.
Uit dit opfchrivt, mossten derhalven de Christenen te Pergamus leeren, dat de verhoogde Middelaer zelvs deefen Briev woordelyk gediüeert had, en dat de vermaeningen, daer in voorkoomende, geenen anderen grond hadden , dan in de jyzondere lievde van den Heiland , voor die Matifche Gemeenten, welke, aen het opzicht van joannes, toevertrouwd> maer thans, door de verbanning van dien Apostel naer Patmos van zijne tegenwoordigheid, en raedgeevingen, verftooken waeren. — Ook was de befchrijving, welke de Verlosfer hier van zich zeiven geevt, ongemeen gepast, voorde Gemeente van Pergamus, in haere toenmaelige omftandigheeden, daer Hy zich, aen de Dwaelgeesten, die onder hae? de fchroomelykfte grondbeginfelen zochten te verfpreiden, op eene zeer geduchte wijs, wreeken zoude. Deefe verleiders worden vs. 14, mét bileam, vergeleeken; en 'et b eene en genaertigetoefpeeüng, op dien Engel, die deéfen bedrieger, met een uitgetrokken zwaerd in zijne hand, tegenftondt, Num. XXII: 31-
XXVI. DEÉLi 11



ii* OPENBARING
//. Hier op volgt het lichaem van den Briev zelvs, vs. 13-10 \. Eerst befchrijvt de Heiland, den toeftand van deefe Gemeente, vs. 13-15, die i. Deels te prijfen was, vs. 13, it- Deels te laeken was, vs. 14, xj, ff. Vervolgens neemt Hy daer uit aenleidi'ng, om 'er eene zeer gepaste opwekking by te voegen, vs. 16.
13. Ick weet' uwe wercken, al uw' doen en laeten, met alle de verborgene drijvveeren en bedoelingen, (verg. vs. 2:) ende ik weet ook waer gy woont, onder welke menfchen gy verkeert, en aen welke verzoekingen gy zijt blootgefteld; gy woont [nameück] daer de throon des iatans is, alwaer de oppeiile der boofe geesten, met een onbepaeld gezach, heerscht, en de menfchen vervoert tot de fnoodfte euveldaeden, byzonder tot de afgodery en' al!c grouwelen, welke daer meede gepaerd gaen; ende evenwel, dit moet ik tot uwen lov, getuigen, gy houdt mijnen naem, ende en hebt mijn geloove niet verloochent, oock ln die dagen, in welcke Antipas mijn getrouwe getuyge was, welcke gedoodt is by ulieden, daer de iatan woont»
De throon des Satans was te Pergamus. Men was 'cr verflaevd, aen den grouwzaemflen afgodsdienst. Men had eenen zeekeren Geneesmeester ;esculapius, die zich, door het herftellen van veele kranken, had beroemd gemaekt, in den rang der zogenaemde Goden, verheeven, en, hem ter eere, eenen Tempel gefticht. Eene verbaefende meenigte van menfchen begaeven zich, van alle kanten, naer Pergamus, om dien gewaenden God hulde te doen, in hoop, 'dat zy. van hunne ziekten en kwaelen , zouden geneefen worden. Daer van daen zeide de fcbimpdichter jüvekalis, dat ^sculapius, te Pergamus, eene Apotbecars winkel hieldt. — Maer mamen denken , gansch Afia lag toenmaels verzoopen, 'in de verfoeilykfte afgodery; hoe kan dan de Satan, zo by uitneemenheid, gezegd worden, zijnen throon te Pergamus te hebben? had hy daer de recnfchen meer begoochelt, dan by
voor-



van JOANNES. II ït'5
voorbeeld te Ephefen, alwaer Diana gediend werdt ? —. Doch de afgodery ging, te Pergamus, gepaerd, met het a lerfchroomeLst bederv der zeeden. punius befchouwde daerom de verovering van Pergamus, als de voornaemfte bron van het zeedenbederv der Romeinen, „ met de rijkdommen van Per„ gamus, (zegt hy f») zijn de ««tucht, de verwijvdheidde f overdaed , en allerlei ondeugden , binnen Rome doorge-
" Evenwel de'christenen, in die godloofe Stad, waeren den Verlosfer getrouw gebleeven; en, zegt Hy, dat is, des nut tegenftaende (vergel. Joh. V: 40,) gy houdt mijnen naem, en helt mlln geloov niet verloochent ; dat is, met een woord , «v zijt by de belijdenis van het Christendom, gebleeven, " en gy 'hebt het geloov in my niet verzaekt." Trouwens elk begrijpt van zelvs, dat de naem van jesus de belydenis van het Christendom, en dat zijn geloov het geloov in Hem, be-
teekenen. ,
Deefe ftandvastigheid der Christenen te Pergamus was des te merkwaerdiger, daer zy zich , ook door de wreedfte ver. voleineen, niet van het Christendom hadden laeten aftreKken. Daerom voegt'er de Heiland by: ook in die daegen, in welke antipas mijn getrouwe getuige was, welke gedood is, hy ultc den, daer de Satan woont.
Wie deefe antipas geweest zy, kunnen wy, by mangel van gefchiedkundige berichten , niet bepaelen. Dit algemeene ftaet vast, dat hy een yverig Leeraer van het Edaw pelie geweest zy. Immers .de Heiland noemt hem mijnen getrouwen getuigen, dat. is, „ eenen uitmuntenden Leeraer, die van my. van de hooge waerdigheid mijns perfoons, 1 en 'de kracht mijner verdienften, in het openbaer, en met alle vrijmoedigheid , een waerachtig getuigenis gegeeven " heeft." In dien zelvden zin, maer in nog veel meer verheevenen nadruk, noemt de Apostel den Verlosfer zeiven, den getrouwen getuige, Kap. I: 5.-• Deefe antipas, wordt »« bygevoegd, is gedood, ly vlieden, daer de Satan woonU
(,) L. XXIII. c. II.
(j, BUI. Brem. Tom. III. p. 45-104—
XXVI. PEEt» H *



n6 OPENBARING
Die uitmuntende Leeraer had den marteldood ondergaen en wy moogen, uit het verband van zaeken) f ^ J
de Hei-and, in
vervolgt, en, i„ een fchroomelyk onroer 7/ wre?delJk den voortrekken Leeraer J^X^J^ Voor het overige ontbreeken ons de gefchiedkundigete'ril
'Isf df Verhae" ^ Kerkdyke Gefchiedfd^ver Z sebius (0, dat carpus, PAruLus, en eene Vrouw agathont
" n^TT' martek'00d ond«B-» he^en
De Heiland prijst derhalven de Christenen te Pergamus over hunne ftandvastigheid, i„ de belijdenis des geSin
„ beodenis van het Euangelie niet verloochent hebt, ook
" r rTin die" 5aDgen t0e" de P"*te" van^scu: „ ™ eene wreede vervolging verwekt, en , onder an-
hebben'-."Wen mtmatn4ea —, vermoord:
Dan, met dit alles, had deefe Gemeente zeer groote £e. breeken over welke zy vs. H, ls beftraft WQtdt ^ ge-
zent Z htebbe [eetlige> we*nige dingen teheld in de h Zp I U Prijfe" m0et' °ver uwe ^"dvastfgZd.ru TT ^ hct Eua"ëelie, in weerwil ze£ van de fcbroomelykfte vervolgingen, kan ik evenwel nie na neten een fchroomelyk gebrek, het welk, in „we GeteT te Piaets heeft te laeken en te veröordeelen , (verVT ! Dit gebrek beftaet hier in, dat ev aldaer Zit 1 4° gemeenfchap toelaet, die de efdnLm Ral 'V™ den die Ba.ak leerde ïffifc j£
15.
f O *»/!■ Eccl. 1, IV. c. is



ns JOANNES. II. 117
15. Alfoo hebt oock gy die de leeringe der Nicolaiten houden: 't welck ick hate.
De leering balaams is hier de heilloofe raed, welken bileam gav, aen balak, den Koning der Midianiten. Hy leerde balak den Kinderen Lraëls eenen aenftoot voorwerpen, dat is, „ hy onderrichtte den Koning der Midhniten, hoe hy de Israëliërs, in het verderv, kon nederftorten, op dat „ zy. zouden af'goden ■ offtr eeten en hoerecren, liever zo dat zy „ niet alleen af goden ■ offer, met de Mi .ianiten, aeten, en „ hunnen afgoden hulde deeden, maer ook hoereerden, door ,. zich, aen de vuilfte ontucht, fchuldig te maeken." De gefchiedenis was deefe: toen de Israëliërs, onder het geleiden van mqsi, tot de grenfen van Kanaan, gcnaederd wae. ren, wilde de Koning der Midianiten zich tegen hen verzetten; maer, vermits zijne krachten te gering waeren, om geweld te gebruiken, nam hy de toevlucht tot bileam, eenen beruchten waerzegger. Dees gav hem ten laetften dien heilloofen raed, dat hy de Israëliërs, op één der afgodifche feesten, moest noodigen, welke, in allerlei ontucht, gevierd werden, om hen, langs dien weg, tot hoerery en afgods- ' dienst te verleiden, ten einde zy daer door de gunst en befcherming van jehovah , hunnen God , verliefen mogten. Deefe aenflag gelukte. De Israëliërs kwaemen, op het grouwzaem feest, en lieten zich, door de fchöone vrouwen der Midianiten, vervoeren, niet alleen om ontucht te pleegen, maer ook om, aen den afgoden, hulde te doen. (Verg. Num. XXV. Pf. CVI: 28, 29.)
Met toefpeeiing nu, op deefe gebeurtenis, zegt de Hetland: gy hebt aldaer die de leering balaams houden, dat is, die zoortgelyke verdervelyke beginfelen prediken , als bileam wel eer gedaen heeft. Zulke verleiders waeren 'er, in het midden der Gemeente van Pergamus. Deefen hadden de Christenen, uit hunne gemeenfchap, behooren te verban nen, gelijk hunne broeders te Ephefen deeden, die de kwaeden niet verdraegen konden, (vergel. vs. 2) Maer, in piaets van dit, lieten zy hen, in hun midden, blijven, 20 dat zy 'er ongeftoord hun werk van maekten, om de allerverd$rvelyL<3e grcnd.beginfeljen , blijkbaer ftrijdig, en. rast. hes. XXVI. bleu H 3



!** OP«NBARiNG
gezond verftand, en met de . ,
Euangelie, alIerweegen™' *f^* -«i-ken Van ^
Over deefe verleiders, verklaerr- ,'■ u , F* is. foit 0fli * 1Ch dC Heiland «"der,
Omtrent de Nicolaiten en hun^ / • het geene wy, by vs. 6, hebben af"'* menverleiders liet men, in hét midden - Deefe
«" ^e, zo dat zy hum "t 1 ^en£e van Perga. openiyk en ongeftoord Z
*» Heiland, om daer door Tke, ^te " *' eenen afkeer bad, van de kwl C f ëeCven' dat Hy der Christenen te * P"a*)"% gep Iaef verdraegzaemheid ^iders, in hun midden Tuidd Z>' ?Ike S<0»™e ver*»» werktuigen, X^^J ren te verbannen. gemeenichap, hadden behoo.
Uit dit laekbaer gedras der r„
de Heiland aeLicJi n Ch'istene"«
Üng by te voegen, vs. I6. S' " eene erilfti§e opwek-
het ïVeert mijns Zms * ^ V0£ren fe>
•De vermaenifi" je kn,..
en het w.st zic^van zet Tt TT»?***" W«« -i moet verftaen worden, van eene! 1 S hier bePaeidelvk wijs. omtrent * gemdde ve lei ers TQ 'V"*" hande!» beeter, uit hunne gemeendh ' t °^» door voor te koomen, dat zv «„/ v^bannen, en daer den, tot het omhelfe'n vVlZ ZIZ — ielen, en het navolgen vanT ^l,snverw««tende begi„.
De Heiland dringt deef"^'Z^™™™ bouwende «^f ^ «1
«"'«,• om daer door te j-e„nen haestelyk bykoo..



van JOANNES. II. "9
gemelde dwaelgeesten, en, fchet, «
fchfeeven als ^ ft* twee Jnijdend fcherp zwaerd^ v s om daer door te herinneren, dat Hy een onbepe^t Al 12, om daer ooor befchermen, als om
vermoogen bezitte, *o °» ^^ byzonder is de zinbeelzijne vyanden te verdelSen. -^ M by- ^ ^
fr*^™"^*^,* deefe bedrieger gemelden bileam, (ver<fJ„ I4/n weerwü van Gods verzich op reis begav, om Israël, ^ met een uitgetoo-
rijden moest om hem n dien heütoo ^ ^ ^ ten, (vergel. Ma ^^L^ feest der Midianiten, elleiS' d^Ta d'en°Pdo h -^d gedood, (verg. Nu*. STr^O^aT* I-U-, tegen de Midianiten XXV 50 U°K i mannelyk was verflaegen wierdt,
met dat gevolg, dat al wat m y^ n eileam zelvs niT, op dit ramp-
Num. xxxi. 7, r t j_ Heiland,
i- m*r rprhtvaerdig lot van bileam, zegt ae ncu- .
zaehg maer reciitvaermg ^
„ 0»it, om ke»> USm;tden aden, mij... lippen."
oordeel der verleider *. ander9 weezen ka„,
het, by algemeene volksoorde..en cf de onheilen treiTeu zo wel de goeden,, als ae Wanneer de heek den Jooden bedreigde, da de^ Chald u wen hun land, door het oorlogsz^rd ^nv^■ den, werdt 'er daerom bygevoegd: zal va» j r«Atv«rdifi« en dmgodleofcn, Ezech. xxi: 3-
XXVI. deez» ~ h *



///♦ *> Wuit van deefen Bftev ^ j£ «mg- en eene belovte , w. j-
die l,*m omfLgt' ^ memaat m ke» > ^
°>«
V» Gods ï. dezorg vll w |T = ^ 0ntleC"'' «is doo, de .,„. .■ ^«lieren, geduurende hunne
*. do " * :ZZT 6T°' °°* — ft *„/ vloeK1Praeken, verderven wilde.
lort: hi%TMte ttHn> rhet Ma™> *» *<* -
wefk dlAuerhct « ^ wo"de'd^ig voedfel, het
deedt eeg h„0°t; « ™ ^ * ^ «
LXXVirr f daCn heet het hemelsc'h koo,n Pf
wy, van het Manna, het wik jJ^J; £ 'f«»
op Gods bevel, om een Bedeelt» ?' toe*PeellnS>
gouden kruik, ie verga'ede en en Z I°fel> in een
binnen Heiligdom, X^^T'u DU
ooor eenig. ftervelyk oog , aenfchouwd werdt dan allee» door dat van den Hogepriester, die. eenmael d'esterson dengrooten verzoeningsdae, imhd in h« » •. , ' P
SS ref V* "TJS.
v»d »e,dt, doé, den S eT retL"™"",*0"''
<«0«ieBHO*N !. c, p.,J0,, !04s



u« JOANNES. ïl. rit
Mislchien wordt 'er gezinfpeeld, op deefe overleevering. — Hoe weezen mooge, zo veel is zeeker, dat de Heiland Se 1 den overwinnaeren, eenen overvloed van aengen eme £«fen beloove, en niets is 'er bekender, dan dat de Cfie gelukzaeligbeid, onder de beeldfpraek van een.r vreugde maeltijd, worde afgefcbilderd, (vergel. Matth. XXV.
" DeÏelovte gevolgelyk, die overwint, ik zal hem geeven te eeten, van het Mama, het welk verborgen is, koomt, in den 2aekelyken zin, hier op uit: de Israëliërs werden, in d , woestijnen, met Manna, gefpijzigd, maer ik zal de zul ken die my getrouw blijven, tot den einde toe, in net " hem'elsch Kanaan, onthaelen, op de geestelyke fpijs van " eene onuitfpreekelyke vreugde en gelukzaeligheid." ■ " En (voegt 'er de Verlosfer by) ik zal hem geeven eenen vüten'keurfteen, en, op den keurjleen, eenen nieuwen naem gefchreeven , welken niemand kent, dan die hem ontvangt. — uz ieheele fchildery fchijnt ontleend te zijn, van de kamplpeelen d-r Ouden. Die overwonnen hadden , werden , op 'sLands kosten, openiyk ter maeltijd onthaeld, en, om, by het intreeden van de eetzael, te kunnen toonen, dat zy daer toe gerechtigd waeren, werdt hun een wit fteentjen ter hand eefteld; op dat fteentjen werdt niet alleen de nam van den overwinnaer gefchreeven, maer ook een nieuwe naem, zijnde een verheeven eeretijtel, gefchikt, naer zijne byzondere verdienden. — Nu dunkt my is de geheimzinnige beteekenis allerduidelykst; ik zal Hem geeven eenen witten keurfieen, en, •t> den keurjleen, eenen nieuwen naem gefchreeven, dat is: „ hy zal op grond van die verklaering, welke ik, noopens " hem voor mijnen Vader, zal afleggen, een wettig recht " hebben, op, en eenen ruimen ingang , in de eeuwige " heerlykheid." — Er wordt nog bygevoegd: welken naem niemand kent, dan die hem ontvangt. Het geevt re kennen, .dat niemand zich een volkoomen denkbeeld, van de eer en de gelukzaeligheid der hemelfche vreugde, maeken kan, voor dat hy het ondervonden hseft.
XXVI. DESL, B S



Ï22
OPENBARING
4- vierde eriev , iW de gemeente te thyatiren,
vs. 18-29.
-. Vooraf gan wederom het bevd mn ^ Apostel, vs. i8". De Brilv &Ivs is zeer uitvoerig v's trh „„ even als de voorin uit drie [ fjJ , 18 20' m lt&*«> vo»rtbe, uit drie honfddeelen: het opfchrivt
het lichaem, en liet befiuit. /♦ Het opfchrivt vinden wy vs. igt>.
18. Ende fchrijfc ook, uit mijnen naem, het geene tk 5ÖÏÏ£i °PSeeve"' ^n Engel of elZo " SStt rh?^n? tÊ TilJatiren' ** fe&£ de Som geJijck: J £ta ZIjn Winckende-koper
rmeede eene stad«in het °f *>
Afia L /°meinen noemden' h« Voorburgemeesterlyk Ma liggende ten Oosten van Pergamus. Zy is, i„ de He? IJge Schrivten, bekend, door iyn„ a0 üei welke Phiii T ' de P«rP«verkoopfterf
m handel, m ftoffen van die coleu, Thans is 2y Ie ° -ge P,aets onder de heerfchappy der Turken ƒ dThaï dat is, witte fchans, noemen. Ook woo en 'er no' MiMI wei^g. Christenen, maer die evenwel geen ge luw hebben gefchikt tot Godsdienftige vergaederingen.
De Heüand gelastte den Apostel, om uit zijnen naem, u
f.SzT 2 Cb1rr tS e" d^Briev'to
te fch.kken, of te addresfeeren, aen den Engel, dat is den eerücn opziener van die Gemeente, (vergel. I x.) 1 Mae
Deefer;raf Hf' ^ G<~e te Thyatiren ^
Deefe viaeg heeft haeren oorfprong, van zeekere Dwaelgees-
ftjfcOpenb. r: ,4, I5. t6D'



van JOANNES. II. T2j
ten, in de H,leEeuw, die Alogi genaemd werden, en het Boek der Openbaering-, als een ondergefchooven ftuk, verwierpen , om dat 'er toen te Thyatiren geene Gemeente ge. vonden werdt (v). Maer hoe ongerijmd is de gevolgtrekking, dat 'er ook voorheen, ten tijde van den Apostel joannes, in die Stad, geene Gemeente zoude geweest zyn? — Wanneer ondertusfcben, en door wien, die Gemeente geplant zy, kunnen wy wederom niet bepaelen, daer ons de gefchiedkundige berichten ontbieeken. Naer alle gedachten, is zy gefticht, op dien tijd, toen gansch Afia, met het licht van het Euangelie, beftraeld werdt, (vergel. Hand. XIX: 26.)
Het opfchrivt van deefen Briev luidt dus, vs. i8b : ©ü| zegt de Zoon van God, die zijne oogen heeft, als eene vlamine vuurs, en zijne voeten zijn blinkend kooper gelijk.
Aen het hoofd van eiken Briev, geevt de Verlosfer eene eerbied verwekkende befchrijving van zijnen perfoon, welke veel al ontleend is, uit die luisterrijke gedaente, onder welke Hy zich, aen den Apostel, in eene verrukking van zinnen, ver* toont had, Kap. I: 12-16. Hier evenwel vinden wy dit byzondere , dat Hy zich uitdrukkelyk benoeme, met den ver. heevenen naem van Gods Zwn. Hy is gevolgelyk oneindig verheeven , boven alle gefchaepene weezens, en zelvs de voortreffelykften van deefen: want tot wien der Engelen heeft ©od ooit gezegt, gy zijt mijn Zoon? Hebr. I: 5. Trouwens Hy is Gods eeuwige en zelvsweezige Zoon. —- De Heiland voegt 'er by, die zijne oogen heeft, als eene vlamme des vuurs, en zijne voeten zijn blinkend karper gelijk. In zulk eene luisterrijke gedaente, had Hy zich, aen den Apostel, vertoont, (vergel. K3p. I: 14, 15.)
Hy had zijne oogen, als eene vlamme des vuurs. Wanneer men zijne oogen aenzag, was het, als of 'er eene vlamme des vuurs uit afftraelde. Glansrijke ccgen, welke fchitteren, als vuur, teekenen eene zeer verheevene ziel, en iets majestueus. Byzonder evenwel beteekenden hier de oogen , als eene vlamme des vuurs, dé oneindige Alweetenheid van den Verlosfer, waer door niets voor Kem verborgen is, zo daf
(v) epiphanius II&T. LI.
XXVI. deel.



124 OPENBARING^
hy doorzie, tot in de binnenfte fchnilhoeken van het menfchelyk hart, Hebr. IV: 13. — Zijne voeten zijn blinkend koeper gelijk; men denke, aen het allerëdeifte kooper zo ongemeen glansrijk, dat men 'er de oogen niet op houden konde. (Vergpl. Kap. I: 15.). Deefe kooperen voeten vertoonden de fterkte en het Alvermoogen van den Heiland, welke Hy, m alle zijne werken, byzonder in het befchermen van zijne Kerk, openbaer maekt.
De Christenen te Thyatiren derhalven moesten , uit dit opfchrivt, leeren, niet alleen dat de verhoogde Middelaar zelvs deefen Briev, aen den Apostel, woordelyk gedicïeert hadde , maer dat Hem ook alle de gebreeken , welke, in hunne Gemeente, piaets hadden, door zijne Alweetenheid, bekend waeren, en dat het Hem geenszins, aen het vermoogen, ontbraeke, om hen, die de oorzaeken van liet kwasd waeren, te (haften.
//, Na het opfchrivt, volgt het lichaem van den Briev zelvs, vs. 19-25.
t. Eerst befchrijvt de Heiland den toeftand der Gemeente te Thyatiren, vs. 19-23. f. Hef geene , in haer , te prijfen was, vinden wy vs. -19.
10. Ick weet' uwe wercken, ik ken alle uwe daeden en gedraegingen , zelvs zijn de verborgene drijvveeren, en de heioiejyke bedoelingen, van al uw doen en laeten, my volkoomen bekend; ende deefe herinnering behoort u aen te fpooren, om, in alles, zorgvuldig acht te geeven, op uwen ganfchen wandel, zelvs op de uitgangen van uwe harten. Ook weet ik uwe liefde, ende dienft, ende geloove, ende uwe lijdfaemheyt, ende uwe wercken, ende [dat] de laetfte meer [zijn'] dan de eerfte.
Men mag hier de lievde, in alle haere ruimte, neemen, voor de lievde tot God, en den Naesten; daer toch de eene, zonder de andere, niet beftaen kan. Evenwel fchijnt ons het vervolg, al waer van lievdedienften, aen ellendigen, gefprooken wordt, naeder te bepaelen, $pt de lievde, jeegons . • d§



TAÏ) JOANNES. II. iss*
den Niesten. — Te weeten het woord, doorgeurt vertaeld, het welk 'er aenftonds wordt bygevoegd, beteekent allerlei lievdedienften en weldaedigheeden, w*lke men bewijst, aen ellendigen; neem het herbergen van vreemdelingen, het uitdeelen van aelmoesfen aen behoevtigen , het oppasfen van kranken, het vertroosten van treurigen, en byftand te doen, aen allen, die, in ongeleegenheeden, verkeeren. — Wijders wordt 'er gefprooken van geloov. Gemeenlyk denkt men, aen het geloov, door het welk een Christen de belovten van het Euangelie, voor zich zeiven, omhelst en aenneemt. Maer dit geloov is de bron der lievde, en daerom, dunkt my, zou de Heiland, van dit geloov, wanneer Hy het zelve bedoelt had , in de eerfte piaets , gefprooken hebben. Hy maekï hier melding, van zulke deugden, door welke de Christenen te Thyatiren hun geloov openbaer maekten. Wy vertaelen het daerom, door trouw, en denken, aen die ongeveinsde oprechtheid , en hartelyke welmeenenheid , met welke een waer Christen zijne lievdewerken uitöefFent, (verg. Tit. II: I0.) Voorts is het uwe lijdzaemheid, liever ftandvastigheid, zo dat deefe Christenen ftandvastig waeren, in de belijde'nis van het Euangelie, en zich daer van, door geene vervolgingen, lieten aftrekken.
In deefe en dergelyke Euangelifche deugden, muntte de Gemeente van Thyatiren uit, en desweegens wordt zy, van den Heiland, met het hoogfte recht, gepreefen. — Meer byzonder voegt Hy 'er by: en uwe werken, en dat de laetfte meer zijn, dan de eerfte. De uitfpraek zal duidelyker weefen wanneer wy het dus vertaelen, ik weet"ook, dat uwe laetjte werken, meerder zijn, dan de eerfte. Hier in overtroffen zy de Christenen van Ephefen. Deefen waeren achter uit gegaen, op den weg der heiligheid; zy hadden de eerfte lievde veriaeten en waeren aenmerkelyk bekoeld, in hunnen yver, (vergel. vs. 5) Maer de Christenen te Tbyatirea naemen fteeds toe, in lievde en godzaeligheid.
XXVI. deei4



126 Of ENBAR1NÖ
U- Maer, galles, heerschte'cr, in dcefe Gemeente, een zeer fchroomelyk gebrek, vs. 20-3 Het geene, in haer, te laeken was, wordt' in het al gemeen, voorgefield, vs. ,0. Het beflondt hirld' zy eene valfche Propheetes toelieten, haere zeedenver _ ™«jnde leerbegrippen vryelyk voort te planten „ Maer de Heiland zelvs zou deefe valfche Propheetes ' beteugelen , vs. 21-23. $• Zy was geheel onverbeeterlyk, vs. 21 % Eerlang zou zy de maet van haere ongerechtigheid
den Verlosfer gevoelig ondervinden, vs. 22 $* fff. Du oordeel zou eenen diepen indruk maeken, vs. 23''.
SM- Ook zou de Gemeente, over haere kwaelyk geplaetJle verdraegzaemheid , niet ongefiraft blijven, vs. 23c.
^^eSs^zBJB
Gemeente, te veröordeelen A-,* ' uwe
we (i) J^abel, H^VS^^
53? SSende mijne ^SSK
leyden, daifc hoereeren, ende afgoden - offer eten
D Vrouw jesab el moet zeekerlyk geheimzinnig genoog, wor en even naemen van bileam en £™
Zn tl " teekemnS 1S ^nnelyk ontleend, van die beruchte jesabel, de dochter van ETMAal, Konin. van Êi. J* !-eike grouwzaeme Koning van "ël to
Gemaeün, genoomen had, x Kon. XVI: 3 De e
wTT T' ï ^ a%0dery' ^°oren e" opgevoed zy *as met alleen dartel, en zeer verflaevd aen de vleefche lyke wellusten, maer ook haere raefende yver, v00r detet
(OiKon. .ft „. ,Kon<9:7t



van JOANNES. II. 12?
foeilyke afgodery, was zo groot, dat zy niets onbeproevd liet, om dezelve, onder Israël, in te voeren, en den dienst van jehovaii , den on eindigen Schepper aller dingen , geheel uit te roeijen. Tot dat einde, bediende zy zich niet alleen van allerlei vleiende kunstgreepen, maer zy nam ook de toevlucht, tot toomeloos geweld, zo dat zy de Propheeten van den eenigen en waeren God liet ombrengen. Door het een en ander, wist zy het zo verre te brengen, dat het volk van Israël in twijffel ftondt, of jehovah , dan of Baal, God waere, (vergel. i Kon. XVIII, XIX) Ook fchijnt zy zelve eene Propheetes, en eene Priesteres, van den afgod Baal geweest te zijn; immers haer worden tooveryen , bezweeringen, en zwarte kunften, toegefchreeven, van welke de Baals Propheeten en Priesters gewoon waeren zich te bedienen, (verg. 2 Kon. IX: 22 )
Met toefpeeiing nu, op deefe grouwzaeme Koningin, zegt de Heiland, dat gy de vrouw jesabel , die zich zelve zegt eens Propheetes te zijn, laet leeren, en mijne dienstknechten verleiden, dat zy hoereeren en afgoden-ofer eeten.— Wy moogen 'er uit befluiten, dat 'er, onder de vrouwen van Thyatiren, welke belijdenis deeden van het Christendom, ééne geweest zy, welke eigenaertig, by de ontuchtige en afgodifche Ko* ningin jesabel , mogt vergeleeken worden , voor zo verre zy, volgens de wandrochtige'grondbeginfelen der Gnostieken, leerde, onder voorwendfel van eene hoogere verlichting, dat een losbandig leeven, in allerlei overdaed en ontucht, niet alleen geöorloovd, maer zelvs het beste middel waere, om, door het verzwakken van het lichaem , de ziel te volmaeXen. — Nu beftondt het wangedrag der Gemeente van Thyatiren daer in, dat zy deefe vrouw, in piaets van dezelve uit haere gemeenfchap te verbannen, liet leeren, en haere zeedenverwoestende wanbegrippen ongeftoord voortplanten. Het treurig gevolg daer van was , dat niet alleen eenvouwigs Christenen , maer zelvs dienstknechten van jesus , Leeraers van het Euangelie, (vergel. Kap. I: i.) verleid wierden, dap zy hoereerden, in allerlei ontuchtigheid, leevden, en afgodenoffer aeten, dat is, dingen deeden, door welke zy den Ver-
XXVI. ceel,



128 OPENBARING
losfer verfmaedden, even als iemand, die afgoden-off>r eet, den waeren God verloochent, (vergel vs ' Maer de Heiland zelvs zou deefe valfche P,opheetes be. teugeen, en zorg draegen. dat 2y haere hoogst verdervelyke
eer, en de belangen van zijn Koningrijk, vs. ar - s3
terlt' ■ f6,?™2™''86 Jefabe' is geheel onverbeete lyk: want 1Ck hebbe het oordeel niet aenftonds doen koomen over haere boofe daeden, maer haer, in mijne lang-
ren tn't^h^11 °P fU % ^r foude bekeeren van hare hoererye, ende of nochtans fy en heefc haer niet bekeert. Ik had deefe valfche Propheetes, reeds over lang, kunnen verdoen, maer ik heb haer, eenigen tijd, gefpaert,- oP dat zy gelegenheid hebben zoude, om haeren grouwzaemen weg te veriaeten, en, tot mijnen dienst, weder te keeren. Nochtans heeft zy zich verhardt; zy is voortgegaen in haere vuile ontuchtighceden, en heeft niets onbeproevd gelaeten , om eenvouwigen, door haere vleiende drogredenen, te verleiden en te verderven.
22. Maer nu heeft zy de maet van haere ongerechtigheid vervult; nu zal ik haer mijn rechtvaerdig ongenoegen, gevoehg. doen ondervinden. Siet, ick werpe haer te bedde; ik ftae gereed om haer zo, op een ziekbedde, te werpen ik zal haer eerlang, met eene fcertelyke en kwijnende ziekte, bezoeken, zo dat het bedde van dartelheid en wellust, op het welk zy zich, door vuile ontucht, verontreinigt heeft in een bedde van krankheid en fmerten, zal veranderd wor' den. Ook zullen haere medeftanders en volgelingen in haPr rampzaelig, maer rechtvaerdig, lot, deelen moeten; ende cue met haer overfpel bedrijven, haere medeftanders en begiftigers, die de handleenen, om haere verdervelyke leer te helpen verfpreiden, even gelijk de Koningin Jefabel de zogenaemde Propheeten van Baal onderhieldt en bezoldigde om den grouwzaemen afgodsdienst, onder Israël, in te voéren; deefe zal ik eerlang werpen, in groote verdruckinge, daer ik my gereed maek, orr, hun de meest geduchte rampen,
en



van JOANNES. II. I2j5
en heevigfte fmerten, tot eene rechtvaerdige draf van hunne boosheid, te doen overkoomen, fo fy haer niet, zonder uitftel, en bekeeren van hare grouwzaeme wercken.
23. Ende hare kinderen of Leerlingen, alle de zulken, die Zich hebben laeten verleiden, om haere hoogst verderve. lyke beginfelen te omhelfen, en haere grouwzaeme leevenswijs naer te volgen, fal ick door de doot ombrengen: ende dit oordeel, over de geheimzinnige Jefabel, haere begunftigers, en aenhangers, zal eenen diepen indruk maeken: want alle de omliggende Gemeynten fullen niet alleen, by ondervinding, weten, maer ook erkennen, (k) dat ick ben die nieren ende herten onderfoecke, die doorzie, tot op den boodem van 's menfchen hart, en voor welken hunne heimelyke beginfelen en bedoelingen, wat zy ook ui: terlyk moogen voorwenden, geenszins onbekend zijn, (verg.
Joh. ii: 25.) Ondertusfchen zult gylieden, over uwe kwae« ! lyk geplaetfte verdraegzaemheid, geenszins ongeftraft blijven* (1) Ende ick fal ulieden geven een yegelick nae uwe wercken. De zulken, die , in lievde en godzaeligheid, | uitmunten, (vergel. vs. 19,) zal ik genaedig beloonen; maer : de zodaenigen, aen welken het voornaemenlyk te wijten is, 1 dat Jefabel, in het verfpreiden van haere zeedenverwoestende j beginfelen, ongeftoort voortgaet, zal ik mijn rechtmaetig on! genoegen doen ondervinden.
De uitdrukking, ik zal hen, door den dood, ombrengen, I wordt, by de LXX, gebruikt, van zulken, die, door da pest, worden uitgeroeid, (vergel. Ezech. XIV: 19) De Heiland fpreekt derhalven, van eenen geweldigen en fmerte. lyken dood. — De toefpeeling is wederom ontleend, van de grouwzaeme jesabel , welke , met haere kinderen, op eene jammerlyke wijs, is omgekoomen. Terwijl zy uit de venfter keek, werdt zy, door haere kaemerheeren, naer beneeden geftooten, zo dat haer bloed aen den wand fpattej
(tO 1 Sam. ifi.' 7. i Chr. 28' 9. ende 09- 17. Pfalnï 7; ia. Jer.'
ut 20 H^nd. 1: »4. Cl/K. 62: 13. Jer. 17: 10. t.ide 32 19.
Mach. 16: 27. Rom. 2: 6. ende 141 12. 2 Cor. 5: 10. Galat. &i s» Openb .0: iz.
XXVI. DEEL. ï



130 OPENBARING
tf. Op d«/ê 68W*F*fr ve» dm toejland der Gemeente te Lai heid, ys. 24, 25.
24. Doch ick fegge tot ulieden, ende liever *J "«'3*. tot de andere die te Th va tiren* inT de^ en handelwijs, van de k2?hat'^
gnn^gers, en aenhangers, ten eenemael onderfch'einzi£ tot de oprec ten, die, over hunnen blaekenden yver, voo
Euangchiche G^,,ucht, verdien gepreefen te worden
woef;. ,190-?° Vdc 3lS « defe ^ere en zeeden ver! woester,!* beitelen. weJke de geheimzinnige Jefabel aller-
ren, nuc, met hun ganfche hare, verfoeijen, ende die de diepten dc, iatans niet gekent en hebben " ge ijck
i*% ïfi£fienc CT bebt> (m) houdt dat tot d«
fife * diepten des Satans „iet gekent De£fe drukking moet, uit den fpreektrant der Gnostieken verk aerd worden Te weeten die Dwaelgeesten beroemden zich 0p eene hoogere verlichting, en noemden hunne wandrochtige begrippen verborgenheedeh, of, naer het getuigenis van ir™sj iiepten van god{w)i *
op deefe voorgewende verlichting en verborgenheeden, fpreekt de Heiland, van diepten des Satans, om daer door aen te duiden, dat hunne hoogst verdervelyke grondbeginfelen, wel verre van diepten Gods, Goddelyke Openbaeringen en.verborgenheeden, te zijn, diepten des Satans waeren; leerbegrippen,
weiCu) Openb. 3: 11. •-
O) eichhorn I. c. p. lij.



van JOANNES. II. i§t
welke hun, door den Satan, den Vader der leugenen, waeren ingeboezemd. De Vorst der duisternis had de zinnen van deefe verdwaesdo menfchen, die zich, op eene hoogere verlichting, beroemden, verdorven, om af te wijken, van de eenvouwigheid, welke in christus is, 2 Cor. XI: 3. — Er waeren veelen te Thyatiren , die de diepten des Satans niet gekent, niet goedgekeurt, maer in tegendeel, met verfoeijing, verworpen hadden.
Maer wat beduiden de volgende woorden, gelijk zy zeggen? zy behooren , tot het woord diepten. De zaek, dunkt my, zal duidelyk genoeg weefen, wanneer wy 'er deefe omfchrijvende vertaeling van geeven : „ Ik zeg , tot ulieden , naemenlyk de anderen, die te Thya'iren zjn, die, van de geheimzin* „ nige jesabel, haere begunftigers, en aenhangers, in denk „ en handelwijs , geheel onderfcheiden zijn , zo veelen 'er „ deefe leer niet hebben, maer deefe fchroomelyke dwaelingen „ verfoeijen, en de verlichting niet erkennen, welke deefe „ lieden voorwenden, en diepten van God noemen, gelijk zy „ gewoon zijn te fpreeken, maer welke in de daed, om dit „ zelvde kunstwoord te gebruiken , diepten des Satans zijn."
De opwekking zelve, vs. 24>, 25, is van deefen inhoudt ik zal u geenen anderen last opleggen, maer het geene gy hebt houdt dat, tot dat ik zal komen. t
Het woord, last vertaeld, beteekent hier een bevel. Zo noemt de Heiland zelvs de voorfchrivten van het Euangelie, één zacht juk, en eenen ligten last, Matth. XI: 30. — Byzonder is hier de toefpeeling, op de dwaeling der Gnostic ken , die voorgaeven , dat de beveelen van het Euangelie eenen onverdraeglyken last uitmaekten, welke, met de vry. heid der Christenen, vierkant ftrijdig was. Dit voorwer.dfel wederlegt de Heiland, zeggende; ik zal u geenen anderen-last opleggen, dat is, „ ik zal u niet bezwaeren, met nutteloofs „ voorfchrivten, welke moeilyk weeren zouden, om te on„ derhouden, zonder eenig voordeel aen te brengen; zulke „ lasten bind ik niet, op de halfen der menfchen, gelijk de „ Gnostieken my lasteren; het geene ik vorder, dient tot „ geen ander einde, dan tot het weezenlyk heil der men: „ fchen."
XXVI, deeiu I a



13* OPENBARING
Maer het geene gy hebt, houdt dat. _ Het woordeken; door maer vertaeld , heeft meermaelen de beteekenis van clleenlyk, (vergel. Hand. XX: 23. Phil. in: l6) Zo moet het ook hier, volgens het ganfche beloop van zaeken genoomen worden. — De Heiland wilde den oprechten te Thyatiren geenen anderen last opleggen, dan deefen, alleenlyk het geene gy hebt houdt dat. Zy hadden de zuivere leer des geloovs, en eenen blaekenden yver, voor de Godzaeligheid. Zelvs naemen zy geduurig toe, in deugd en heiligheid. Daer by moesten zy blijven ; zy moesten ftandvastig zijn, in het geloov en de Godsvrucht, zonder zich, door de drogrede-
nen van Jefabel en haere aenhangers, te laeten verleiden
Deefe is de hoofdzaekelyke zin van die vermaening, het geene gy hebt., houdt dat.
De Heiland voegt 'er by, tot dat ik zal koomen. — Hy wordt zeer gemeenzaem gezegd te koomen, wanneer Hy ftraf. gerichten uitöeffent. Wy denken daerom,.aen zijn koomen, om Jefabel, en haere aenhangers, door geduchte ftraffen, te beteugelen, (vergel. vs. 22, 23.) — Met één woord, de oprechten moesten houden het geene zy hadden, en, ten dien einde, wel op hunne hoede zijn, tegen de meermaelen gemelde verleiders, tot dat de Heiland zoude gekoomen zijn, om deefe te verdoen. Dan zou die zorg niet meer noo'. dig zijn.
///. Het befiuit van deefen Briev, vs. 26-29. behelst f. Eene tweeleedige belovte, vs. 26-28. t' De eerfte vinden wy vs. 26, 27 en %%• De andere, vs. 28. tl- De gewoone opwekking, vs. 29.
26*. Ende die overwint, beftendig volhardende, in het geloov en godzaeligheid, (verg. vs. 7,) ende die mijne wercken tot den eynde toe bewaert, (n) ick fal hem macht geven over de Heydenen:
27. Ende hy falfe hoeden met eenen yferen ftaf •
(b) Pfalm Si g.



van JOANNES. II. 133
fy lullen als pottebackers vaten vermorfelt worden: gelijck oock ick van mijnen Vader ontfangen hebbe.
Het overwinnen verklaert de Heiland hier, door zijne wer. ken, tot den einde, toe te bevoeren. — Men kan de werken, by wijs van overnoeming, opvatten, voor de gebooden van den Verlosfer, daer door Hy ons de werken, welke wy verlichten, en de wijs, op welke wy ons gedrag reegelen moeten , allerduidelykst heeft voorgefchreeven. Dan deefe opvatting fchijnt ons wat gedrongen, önfes erachtens fielt de Heiland zijne werken over , legen de werken van Jefabel, (vergel. vs. 22;) tegen dat losbandig en ontuchtig levensgedrag, het welk deefe valfche Propheetes en haere aenhangers gewoon waeren zelve te leiden, en aen anderen aen te prijfen. Men denke daerom, aen de werken van geloov," lievde, en Godsvrucht, in welke het beste gedeelte der Gemeente van Thyatiren zeer overvloedig was , (vergel. vs. 19.) — Deefe noemt de Heiland zijne werken, niet alleen om dat Hy dezelve , in het Euangelie , heeft voorgefchreeven , maer ook, met zijn eigen voorbeeld, aengedrongen, als mede omdat Hy de zijnen, tot het betrachten van deefe werken, door de invloeden van zijnen Geest, opwekt en bekwaem maekt.
Die overwint, en die mijne werken, tot het einde toe, bewaert, dat is, „ die, naer mijn voorfchrivt en voorbeeld, „ volhardt, in het geloov en de godzaeligheid, tot het einc'e
van zijn leeven toe, welke listen 'er worden aengewend, „ om hem te verleiden, en welke vervolgingen hy onder„ gaen moet; ik zal hem macht geeven enz."
De belovte, f* zal hem macht geeven, over de Heidenen, en hy zal Js hoeden, met euien yferen Jlaf; zy zullen, als pottenbakkers voeten vermorzeld worden, vs. 26, 27", is, volgens de vertaeling der LXX, overgenoomen, uit Pf II: 8, 9, al waer van den messias voorfpeld wordt, dat Hy zijn Koningrijs, uit alle volken, vergaederen, en zijne vyanden te onder brdiigen zoude.— Maer hoe kan deefe voorzegging, welke, fn den messias alleen , vervuld is , op de Christenen van Thyatiren, worden toegepast? Het is ons zo voorgekoomen, dit hier wederom gezinfpesld worde, op jesabel. Deefe was eene Koningin, over Israël-; zy heerschte, met een on-
ÜXVT. d££l. I 3



J34 OPENBARING
bepaeld gezach; niets kon haer geweld wederftaen; zy wist alle zwaerigheeden te boven te koomen; de blankfte onfchuld zelve v/as niet veilig, tegen haere woede; by het geweld, voegde zy de list; zelvs wist zy haeren,Koninglyken Gemael achab, onder fchijn des rechts, in het bezit te ftellen van
den wijngaerd des rechtvaerdigen naeoths , Dan hoe groot
de macht en het aenzien van deefe grouwzaeme jesabel ook waere, de Godvruchtigen te Thyatiren, die den Heer jesus en zijnen dienst getrouw bleeven, zouden, in het volgend leeven , met ongelyk grooter macht en aenzien, bekroond worden. Zy zouden , met den verhoogden Middelaer, in zijne Koninglyke macht en heerlykheid, deeien; en, in zo verre, mogt ook de belovte, welke Pf. lh 8> s> a'en den
messias gedaen was, op hen worden toegepast ' Voor het
overige, mag ik, als bekend, voorönderftellen, dat de gelukzaeligheid der geloovigen, in het volgend leeven, meermaelen geteekend worde, als een deelgenootschap, aen de heerlykheid en het Koningrijk van den Verlosfer. Men vergelyke Rom. VIII: 17. 2 Tic. II: 12.
De Heiland voegt 'er by: gelijk ook ik van mijnen Vader ontvangen heb , vs. 27''. — Hy heeft van zijnen Vader ontvangen , de macht naemenlyk, om zijn Koningrijk, uit alle volken , te vergaederen, en zijne vyanden te onder tb brengen Deefe macht heeft Hy, by zijne aenkoomst in den hemel werkelyk ontvangen, toen Hy geplaetst is, aen de rechtehand der Majefteit, in de hoogfte hemelen, en Hy zal dezelve nog verder uitoeffenen, tot dat alle Koningrijken des heeren en
zijnes gezalvden, weezen zullen Maer wat wil de Verlos-
fer te kennen geeven, wanneer Hy, den Christenen te Thyatiren, eene Koninglyke macht en heerlykheid beloovt, met deefe byvoeging: gelijk ik van mijnen Vader ontvangen heb ? Het woordeken gelijk beteekent hier geene volkoomene gelykheid, maer iets van zoortgelyken aert. De verhoogde Middelaer heeft, als gebiedende Opperheer van het gansch Geheel al, eene onbepaelde macht ontvangen , en eene heerlykheid, ongelyk grooter, dan die van de voortreffelykfte onder de gefchaepene weezens. Maer evenwel de heerlykheid der pioovigen zal, naermaete. vsfl hunne vatbaerheid, Zo groot



vah JOANNES. II. 135
zijn, dat zy eenigermaete, by den luister van den Verlosfer zeiven, mooge vergeleeten worden. — Daer te boven dient het woordeken gelijk, om de zeekerheid der zaeke aen te wijfen. De Verlosfer heeft reeds die Koninglyke macht en heerlykheid, welke Hem Pf. II: 8, q. beloovd was, van zijnen Vader ontvangen. Maer christus is het hoofd, en alle geloovigen zijn leeden van zijn geestelyk lichaem; derhalven zullen zy ook eens, naermaete van hunne vatbaerheid, in de heerlykheid van hun gezeegend hoofd, deelen.
28. Ende ick fal hem de morgenfterre geven. Deefe uitdrukking is zeekerlyk zeer zonderling. — Zo veel mag ik, volgens het ganfche beloop van zaeken, vooronderftellen, dat ook deefe belovte zie, op de heerlykheid der geloovigen, in de huishouding van het volgend leeven. Nu munt de morgenftar, in haeren glans en luister, kennelyk uit, booven de andere ftarren. Wy meenen 'er uit te moogen befluiten, dat de Heiland hier geheimzinnig eenen meer dan gemeenen trap van heerlykheid hebbe afgeteekent. Op deefen grond, zal de belovte, ik zal hem de morgenftar, dat is, den fchitterenden glans van de morgenftar, geeven, zo veel zeggen, als „"allen, die in mygelooven, zullen, in „ het volgend leeven, eene onuitfpreekelyke zaeligheid ge„ nieten, maer de Godvruchtigen te Thyatiren , die, niet „ tegenftaende de hoogst gevaerlyke verleiding, in kracht van „ geloov en godzaeligheid, uitmunten, zullen, met eenen „ meer dan gemeenen trap van heerlykheid , verwaerdigd „ worden; zo dat zy daer in andere gezaeligden overtreffen zullen , even als de morgenftar, in haeren luisterrijken ,, glans, uitmunt, boven de andere ftarren."
Ter bevestiging van deefe uitlegging, heb ik 'er nog by te voegen, dat ook de oude Propheeten gewoon waeren, het geene uitmuntend en voortreffelyk is, in zijn zoort, by de morgenftar te vergelyken. Zo wordt de Koning van Babel genaemd, de morgenftar, en de zoon des daegeraeds, om dat hy, in macht en aenzien, uitmuntte, boven alle Vorften van zijnen tijd, Jef. XIV: 12; en, het geene nog naeder koomt, met opzicht tot de heerlykheid van het volgend leeven, worden de Leeraers gezegd, te zullen blinken, als de 1 XXVI. DEEU 1 4



i3c5 OPENBARING
glans des uitfpanfels, en die 'er veelen rechtvaerdigen, gelijk de ftarren eeuwig en altoos, Dan. XII: 3.
29 Die ooren heeft, die hoore wat de Geeft tot ce Gemeynttn fegt.
Men vergelyke het geene wy, by vs. 7, hebben aengeteekent. — Alleenlyk is hier iets byzonders. In de drie voorige Brieven, gaet de opwekking voor de belovte, vs. 7, 11, 17. Maer hier, en in de drie volgende Brieven, Kap', mi 5. 6; 12, 13; 21, 22. wordt zy, achter de belovte, geplaetst. — Of'er, voor deefe verandering, eene byzondere reden zy, heb ik niet kunnen naerfpooren.
HET ÜL KAPITTEL.
Hier vinden wy de drie volgende Brieven, aen de Gemeenten van Sardis, Philadelphia en Laodicea.
5- VIJVD2 BfilEV, AEN DE GEljtEENTE TE SAEDIS , VS. 1-6.
-. Na het hevel van den Heiland, aen den apostel, vs. ia.
Volgt de Briev zelvs, vs. ib 6> beftaende wederom uit het
opfchrivt, het lichaem, en het befiuit. /. Het opfchrivt vinden wy, vs. ib.
//. In het lichaem van den Briev, befchrijvt de Verlosfer den toeftand der Gemeente van Sardis, met ir.lasfching van ge,
paste waerfchouwingen, opwekkingen, en aenmoedigingen. \. Over het algemeen, was ae toeftand van deefe Gemeente zeer treurig, vs. ic-3. %• De zaek zelve wordt voorgefteld, vs. ic. Jt- Deefe vervallene Gemeente wordt ernftig opgewekt, vs. 2.
4it« Zy wordt vermaend, om zich, hoe eer zo beeter, van de gepafte middelen te bedienen, vs. 3*. $|t$. Er worat eene waerfthouwende bedreiging bygevoegd, «. l\
ft-



van JOANNES. Hl. 13*/
Ondertusfchen ontbrak het niet geheel, aen zulken, die God in waerheid vreesden, vs. 4. ///. Eindelek volgt het befiuit, behelfende wederom eene opweK king en belovte , vs. 5, 6.
i. "PNde fchrijft, uit mijnen naem, het geene ik u woor* ^ delyk zal opgeeven, aen den Kngel der Gemeynte die te Sardis is, (vergel. Kap. II: i.) Dit fegt die (a) de feVen Geeften Godts heeft, ende (b) de feven Herren,' Ick weet' uwe wercken, dat gy den naem hebt dat gy leeft, ende gy zijt doot.
Sardis was eene vermaerde Stad van het Lydiesch , of, gelijk het de Romeinen noemden, van het Voorburgemeester, lyk Afia. — Zy was oorfprongelyk de Hoofdftad van het Lydiesch Koningrijk, en de zeetel van den Koning croesus, die, van weegens zijne verbaefende fchatten , allerweegen bekend is; zo dat zijne rijkdommen, tot een fpreekwoord, geworden zijn. Thans was zy, onder de macht der Romeinen , die het Lydiesch Afia, tot een wingewest, gemaekt hadden. — Ten huidigen daege, is zy , onder de heerfchappy der Turken , en zo jammerlyk vervallen , dat 'er flechts, onder de puinhoopen, eenige gedenkteekens van den ouden luister zijn overgebleeven, en de inwooners arme veehoeders zijn. — Men vindt 'er nog eenige weinige Christenen , maer die noch Kerk, noch Leeraer, hebben. — Alleenlyk heb ik 'er nog by'te voegen, dat de oude bewooners van Sardis zeer beroemd waeren, door hunne kundigheid, in het purper verwen, en grooten handel dreeven, in ftofFen van die coleur (x).
Binnen deefe Stad Sardis, was ook eene Gemeente van Christenen, waerfchijnlyk geplant , toen gansch Afia , met het licht van het Euangelie, beftraeld werdt; (verg. Hand. XIX: 10.)
Dus luidt het opfchrivt van deefen Briev: dit zegt Hy, die de zeeven Geesten Gods heeft, en de zeeven ftarren, vs. Ib.
(a) Ouenb. 11 4- (b) Openb. l'. 1(5. J \x Bib!. Brem. CU Fafc. 3. p. 334-
XXVI, DEEL, l §



Ï38 OPENBARING
Wanneer men zich herinnert het geene wy, by Kap & -, hebben aengemerkt over de zeeven Geesten, die voor God's throon zijn, zal men hgtelyk begrijpen, dat wy, ook hier den ken, aen God den Heiligen Geest, aengemerkt, als Werkmeester en Uitdeeler van die gaeven, met welke Hy de Kerk verwaerdigt. _ Hy koomt hier wederom voor, onder de benaem.ng van zoeven geesten, met eenen kennelyken weerflae op die zeeven Gemeenten van het Voorburgemeesterlyk Afia,' welke, aen het byzonder opzicht van joAMES den Apostel waeren toevertrouwd, om daer door te kennen te geeven! dat alle de onderfcheidene gaeven, welke, in die Gemeen! ten piaets hadden , gefchenken en werkingen waeren van God den Heiligen Geest, (vergel. i Cor. XII- 4 „ > _^ Nu befchrijvt zich de Verlosfer, als die de zeeven Geesten G7ds heeft, voor zo verre Hy, als verhoogde Middelaer, de macht ontvangen heeft, om, over de gaeven van den Heiligen Geest, te befchlkken, en dezelve uit te deelen, naer zijn weibehae-
ven ftarren. De zeeven ftarren, of de zeeven juweelen, welke zich , aen S Heilands rechtehand , in haeren fchitterenden glans, als zo veele ftarren, vertoonden, beteekenden de Engelen, dat ,s, de Opzieners, of Leeraers, der zeeven Gemeenten van het Lydiesch Afia, (vergel. Kap. I: 2o) Deere «even Hanen had de Heiland, voor zo verre Hy de Leeraers
be'Zr G£mCenten h3d' °nder Zij" byZ°nd^r °P2icht « Uit dit opfchrivt derhalven , moesten de Christenen te Sardis leeren, met alleen dat de verhoogde Middelaer zelvs deefen Briev woordelyk gediiïeert hadde , maer ook dat zv allegenaedegaeven, en al het goede, het welk, door hunne Leeraeren, verricht werdt, aen Hem en zijne lievdezorg te danken hadden. — Eene herinnering, welke ongemeen gefchikt was, om zulk eene vervallene Gemeente, als die van Sardis was, tot nadenken te brengen, en, tot yver od te wekken. ' ,
De toeftand van deefe Gemeente was, over het Gemeen zeer treurig. De zaek zelve telt de Heiland dus voor! vs. r : tk weet uwe werken, (vergel. Kap. II; 2j) dat gy den
naem



van JOANNES. III. 139
nam hebt, dat gy leevt, en gy zijt dood. — De naem zegt hier volgens den Hebreeuwfchen (preektrant, zo veel als het gerucht, • de roem. Zo leefen wy Ezech. XXIII: 10, van ohola, dat zy eenen naem, dat is eenen roem, kreeg, onder de' wijven. — Eene Gemeente wordt gezegd te leeven, wanneer zy bloeit, niet alleen in aental van belijders, maer ook voornaemenlyk in verlichte kennis, in kracht van geloov, in lievde tot God en menfchen, zo dat de een den anderen, in godzaeligheid, pooge voorby te ftreeven. — De Gemeente van Sardis had den nam, dat zy leevde; 'er ging allerweegen een gerucht uit, van haeren bloeiftaet; zy werdt geroemd, als eene Gemeente, welke, boven andere, uitmuntte, in
kracht van geloov, en in yver voor Euangelifche Godsvrucht
Ondertusfchen was zy, over het algemeen, dood; zy beftondt meerendeels uit huichelaers, welker Godsvrucht, alleen in v/oorden, en in uitwendige vertooningen, geleegen was, terwijl hunne harten niet oprecht waeren, met God en den Verlosfer.
Niets was 'er derhalven noodzaekelyker , dan dat deefe vervallene Gemeente ernftig wierdt opgewekt. Dit deedt de Heiland, vs. 2.
2. Zijt wakende, ende verfterekt het overige dat fterven lbude: want ick en hebbe uwe wercken niet vol gevonden voor Godt.
Zijt waekende. Eigenlyk ftaet 'er wordt waekende. —■ Deefe uitdrukking geevt niet alleen te kennen, dat de Christenen van Sardis, uit hunne zorgeloosheid, ontwaeken, maer ook, in die waekzaemheid, voortgaen en volharden moesten, (verg. 1 Thesf. V: 6.) Te weeten zeer veelen van deefe Christenen waeren, in eenen fiaep van zorgloosheid, vervallen; zonder eenigen yver* om, aen hunne roeping en beftemming, to beantwoorden; zonder zich te bekommeren, over de inwendbe gefteldheid van hunne harten , en de toverkracht der verzoeking, aen welke zy geduurig waeren blootgefteld. — Niets was 'er derhalven noodzaekelyker, dan dat zy, uit dien; diepen flaep, ontwaekten, en voortaen acht bleeven geeven, op de uitgangen van hunne harten.
Verfterkt het overige, het welk Jïerven zoude. — De uit*
XXVI, PEEL,



140 OPENBARING
* -. **** * ^^J9^^ 7
waeren, in eenen kwijnenden ftaet en Sard'S tijdige hulp werdt aengebracht, liepén ~ "
Want ik heb uwe werken niet vol eevonden Zulke ontkennende fpreekwijfen hebben te ' T i ~ nadruk. Het is, als of de Heiian z"ide " ^Z°nderen
menfchen roemen uwe werken zo daU "d """^ » wendig gedrag, veelen begochdt ,et njT Z T' i. ten ennieren bepr0SVj heb « «M*.^har-
„ wel verre van vol en volkoomen te Win '
* en veelszins laekwaerdig zijn, zdat 2T' ^ r, beftaen kunnen, noch, door den (W
„ goedgekeurd." ' dM 0neind^> worden
hoort^othf h0£ gy 'C ontfa"gen ende ge-
noort, of hoerende ontvangen , hehr £nW„ k ë
het, ende (c) bekeert u. Indien ^ - W2m ket, fo fal ick over u kómen d) S ïn gy^fult niet weten op Jlf ff
Er is geen wijffel aen, of de Heiland fpreekt van da Zaehgmaekende leer des Euangeliums, welkome Chris "enen te Sardts voorheen, van de Apostelen zelve geboot en ontvangen hadden. - Zy moesten gedenkenX^Z\Z van het Euangelie hoorende ontvangen had en. zVmoe te ztch met a leen herinneren, welke waerheeden zo va i" geloovs als zeedenleer, de Apostelen hun gepreedikt'hadden maer ook de manier, op welke hun deef. T
heid
(O Openb. 3: 10. /-<j^ Mirrh « .. . . S> »c. Oprab. ié, %, K J ™a",r 2^ 43, 44. I Theff. 5: 2. 2 Petr.



van JOANNES. III. i4t
heid en eenvouwigheid , met eene kracht van overtuiging, welke de duidelykfte kenmerken droegen, dat de Apostelen niet hunne eigene eer , maer alleenlyk het weezenlyk heil der menfchen , bedoelden. Zy moesten zich heiïnneren, met hoe veel blijdfchap en belangneeming, zy de leer van het Euangelie, toen dezelve hun het eerst gepreedikt werdt, gehoort en ontvangen hadden.
Maer die herinnering was op zich zelve geenszins genoeg. Zy moesten ook het woord des Euangeliums bewaeren, dat is, gehoorzaemen, en, aen deszelvs voorfchrivten, beantwoorden; niet Hechts met hunne uitwendige bedrijven, om van menfchen gepreefen te worden, maer voornaemenlyk met de inwendige gevoelens en gezindheeden, om Gode te behaegen, die niet aenziet, gelijk de mensch, het geene voor oogen is, maer die het hart aenziet. — Trouwens niets is 'er bekender, dan dat het woord bewaeren zo veel zegge, als onder, houden en gehoorzaemen, (vergel. i Joh. II: 3.) — En be. leert u, is het vervolgens, dat is: „ fchaemt u, met be„ rouw en zelvsverfoeijing, over uwe traegheid en zorgloos„ heid, en keert, langs den weg van het geloov, hoe eer „ zo beeter, tot my, en mijnen dienst, weder." ■
De Heiland oordeelde het noodig, zijne vermaening, met eene waerfchouwende bedreiging , aen te dringen, vs. 3b: indien gy dan niet waekt, maer, in uwe vadzige zorgloosheid, blijvt voortgaen, zo zal ik over u koomen, als een diev, en gy zult niet weeten, op wat uur ik over u koomen zal. — De heer wordt zeer gemeenzaem gezegd te koomen, wanneer Hy ftrafgerichten uitöeffent, (vergel. Kap. II: 5.) Wanneer de Christenen te Sardis zich niet verbeeterden, zou de Verlosfer over' hen koomen, om hun zijn rechtvaerdig ongenoegen gevoelig te doen ondervinden, en om het Euangelie van hen wech te neemen, (vergel. Kap. II: 5.) — Deefe geduchte koomst van den Heiland zou, zonder voorafgaende waerfchouwing, zeer onverwacht piaets hebben; Hy zou koomen, als een diev enz. Van deefe eigenaertige gelykenis , bediende zich ook de Verlosfer, fpreekende van zijne luisterrijke toekoomst, om het algemeen gericht te houden, op den laetften dag der waereld, Matth. XXIV: 42, 43- Hier past Hy de-
XXVI. deel.



U2 OPENBARING
zelve toe, op zijne toekoomst, om de Gemeente van Sardis rechtvaerdig te ftraffen.
Eene bedreiging , welke recht gefchikt was , om deefe Gemeente, tot nadenken, te brengen , en, tot eene fpoedige verbeetering, zonder tijd verzuim, op te wekken; daer zy, voor de laetilemael, gewaerfchouwd werdt, en gevaer liep, om, eer zy 'er aen dacht, geheel verdelgd te worden.
Nimmer is eene Gemeente zo flecht gefield , of 'er zijn nog eenige oprechten, die den Heer jesus lievhebben in onverdervelykheid. Zo was het ook te Sardis. De huichelaers maekten wel het meerder deel uit, maer evenwel het ontbrak niet geheel, aen de zulken , die God in waerheid vreesden. — Dit vinden wy vs. 4.
4. Doch gy hebt [eenige] weynige namen oock te Sardis, die hare kleederen niet bevleckt en hebben, ende fy lullen met my wandelen in witte [kleederen] : overmits fy 't weerdigh zijn.
Doch gy hebt eenige weinige naemen , ook te Sardis. — Naemen beteekenen zeer gemeenzaem perfoonen , (vergel. Hand. I: 15.) Dan de Heiland had 'er, onfes erachtens, eene byzondere reden voor, om hier, van naemen, te fpreeken. Te weeten Hy zinfpeelt, op het geene Hy vs. ic. gezegt had, ik weet uwe werken, en dat gy den naem hebt, dat gy leevt. — Er waeren eenige weinige oprechten, te Sardis, die God, in waerheid, vreesden, maer die geenen naem hadden, die, als de zodaenigen, niet gekend en geroemd werden; om dat zy het weefen der godzaeligheid, niet in uitwendige vertooningen, fielden, maer in de gezindheeden van het hart. Deefe hoewel zy geenen naem en roem hadden, by de huichelaers, waeren evenwel naemen by God; zy waeren, als de zodaenigen, by Hem bekênd, die harten en nieren beproevt.
Deefe roemwaerdige Christenen worden naeder befchreeven , als zodaenigen , die hunne kleederen niet bevlekt hadden Voor het naest zouden wy denken, dat hier gezin-
fpeeld worde, op de kunst van purper verwen, waer door de inwooners van Sardis zeer vermaerd waeren. Trouwens het purper was de dracht, niet alleen van Koningen en Vorften,



van JOANNES. III. 143
ften, maer ook van verwijvde perfoonen, die zich, aen de •weelde en wellust, geheel hadden overgegeeven. Die rijke brasfer, van welke onfe Goddelyke Leeraer fpreekt, in de gelykenis, Luc. XVI: 19, was gekleed, in purper; gelijk ook die ontuchtige vrouw, welke Kap. XVII: 4. geteekend wordt (y). ■— Nu is purper een zinbeeld van een zondig en grouwzaem leevensgedrag, Jef. I: 18. Er waeren, te Sardis , nog oprechten, die hunne kleederen, met purper, niet bevlekt hadden, dat is, „ die zich niet onder eene fraeije „ vertooning, naer het uitwendige, aen verborgene misdae* „ den, fchuldig maekten, en in welker geest geen bedrog „ was."
Ende, (voegt 'er de Heiland by) zy zullen met my wandelen , in witte kleederen, overmits zy het waerdig zijn. —- De toezegging, 231 zullen, met my wandelen, fluit twee zaeken in: vooreerst dat zy, na dit leeven, eens weezen zullen, daer de Verlosfer is, in de gewesten van licht en van onftervelykheid, (vergel. Joh. XII: 16;) {en anderen, dat zy, in den, ftaet der heerlykheid, met Hem, zeer gemeenzaem verkeeren zullen. — Zy zullen wandelen, in witte kleederen. Deefe is eene zinbeeldige befchrijving van de volkoomenheid hunner toekoomftige heerlykheid. Witte kleederen waeren oulings het cieraed, niet alleen van Priesteren, maer ook van Vorften, gefchikt voor perfoonen van den allerëerften rang, (vergel. Gen. XLI: 42 ) De Heiland geevt derhalven hoofdzaekelyk te kennen, dat de oprechten, met Hem, in zijne Koninglyke heerlykheid deelen zullen, (vergel. Kap. II: 26, 27.)
Maer wat zegt de volgende .uitdrukking: overmits zy het waerdig zijn? — Het woord waerdig beteekent zeer gemeen* zaem overëenkoomftig, Matth. III: 8. Eph. IV: 1. Phil. I: 27 , enz. De oprechten zijn waerdig, dat zy wandelen in witte kleederen , voor zo verre hunne hemelfche gelukzaeligheid overëenkoomftig is, met dat verband, het welk God geftelt heeft, tusfchen de heiligheid en de heerlykheid.
5. Die overwint, in het geloov en de godzaeligheid,
(y) BM. Isrtm. Cl. II. p. 33*— cl' ***• f' s53—1 XXVI. DEEL



144 OPENBARING
volhardt tot den einde toe, (vergel. Kap. U- j ) die fal bekleedt worden met witte kleederen, hy zal'naemaels met my, in mijne Koninglyke heerlykheid, deelen (vereel
7\4'\el? ,\kk f/al,fiJ'nen "ame geenfin. uytdoen (e) uyt het boeck des levens, ende (f) ick fal fijnen
Engel-n V0°r miJnen V*der' ende VOor
Ik zal zjjnfn naem geenszins uitdoen, uit het boek des lee. vens. — De fpreekwijs is ontleend, van het boek der geflachtregisters, in het welk de naemen der Priesteren en hunne opvolgingen, gefchreeven waeren, (verg Ezr lï 6z\ Zo zegt ook josephus (*), dat de geflachtboeken dér Priêsteren, te Jerufalem, bewaerd werden. — Het boek des leevens is hier Gods eeuwig raedsbefluit, door het welk Hy de perfoonen bepaelt heeft, die de heerlykheid van het volgend Jeeven zullen deelachtig worden, (verg. 2 Tim II- 12) _ Meer byzonder evenwel fchijnt de Heiland te zinfpeelen op het geene Hy vs. ie. gezegt had, (verg. het geene wy' by vs. 4, hebben aengeteekent.) De oprechten te Sardis hadden eenen naem en roem, by God, in het boek zijner al weeten. heid, en waeren opgeteekend, onder die geenen, die in het volgend leeven, eene meer dan gemeene maet van ge. lukzaeligheid genieten zouden. Zo dat de zaekelyke zin der belovte, ik zal zijnen naem geenszins uitdoen, uit het boek des leevens deefe zy.: „ Wanneer ik zal verfchijnen , als de „ Richter van leevenden en dooden, zal ik den naem „ elk die overwint, en, door mijnen Vader beftemd is „ om,' met eene meer dan gemeene maet van heerlykheid' „ verwaerdigd te worden, geenszins verzwijgen; in tegen' „ deel ik zal hem openiyk den roem geeven, die hem toe„ koomt."
Trouwens zo verklaert het de Heiland zelvs, wanneer Hy 'er byvoegt; en Ik zal zijnen naem belijden, voor mijnen Va. der en voor zijne Engelen , dat is, „ik zal hem, in den
» groo-
(z) Contra Atr. I. j, ' "* °*



van JOANNES. III. I4J
grooten dag, van weegens zijnen yver en ftandvastigheid, " in het geloov en' in de Godsvrucht, in het openbaer roe" men en prijfen, voor mijnen eeuwigen Vader, en voor zijne heilige Engelen, die my, by mijne luisterrijke toe[ koomst, als zo veele lijvtrawanten, vergezellen zullen."
6. Die ooren heeft, die hoore wat de Geeft tot de Gemeynten fegt. (vergel. Kap. II: 7, en 29.)
6. zesde briev, aen de gemeente te philadelphia, vs. 7-13-
_.. Het bevel van den Heiland, om aen die Gemeente, te fchrijven, gaet vooraf, vs. 7». . De Briev zelvs beftaet, gelijk de voorige, uit drie hoofddoelen, het opfchrivt, het lichaem, en het befiuit, vs. 7b-i3-
/, Hei opfchrivt vinden wy vs. 7b.
7. Ende fchrijft, uit mijnen naem , het geene ik u •woordelyk zal opgeeven, aen den Engel der Gemeynte die in Philadelphia is, Dit fegt de Heylige, (g) de Waerachtige, (h) die den fleutel Davids heeft: die opent, ende niemant en fluyt: ende hy fluyt, ende niemant en opent:
De Apostel moest ook fchrijven , aen de Christenen te Philadelphia, en den Briev toefchikken, of addresfeeren, aen den Engel, dat is, den eerften Opziener van deefe Gemeente, die dezelve, in zijnen perfoon, vertegenwoordigde.
philadelphia was meede eene zeer vermaerde Stad van het Lydiesch Afia , liggende ten Zuid - Oosten van Sardis. Zy is dus genaemd, naer haeren ftichter attalus philadelphus, Koning van Pergamus. Zy is, zeer lang, eene Bisfchoppelyke Stad gebleeven , en de laetfte der Steeden van klein Afia, welke zich, aen de heerfchappy der Turken, on• derworpen heeft. Ook zijn 'er. nog ten huidigen daege veele Christenen, die 'er aenmerkelyke voorrechten genieten, zelvs
Cg) Openb. 3' H- CM Job 1*: 14. Jef- "! «• °iieab- 11 l8, XXVI. «EEU K



146 OPENBARING
in het Godsdienftige. By de Turken heet zy thans Aah-Skahr \
U" h°0fde V3n de ^'"laeReJyke ligg in het hangen van den berg Tmolus, zo dat men, naer be' needen, op de vlakten, e;n verrukkelyk uitzicht hebbe.
in deefe Stad was, rCeis ten tijde van Apostel joamkes eene Gemeente van Christenen , welke waerichijnlyk , door paulus en zijne reisgeeooten, geplant is, toen zich het licht
Hald xSrt;6' 0VSr ê3nSCh toilet Opfchrivt van deefen Btiev is zeer merkwaerdig, VS- 7 ; du zegt de Heilige, de Waerachtige, die den Hemel ' BAvros en die opent, en niemand fluit en ,ty j£j
memand opent. ~- De Verlosfer befchrijvt zich,
I. Alt den Heiligen, hy uitneemenhcid. _ Trouwens Hy s, .n nadruk, de Heilige, niet alleen naer zijne Goddelyke natuur maer ook als mensch, daer Hy nimmer met eenige zonde befinet was, als meede in zijne betrekking van Middelaer, daer Hy van God, tot het werk der verzoening, geneiligdis, en ons , van Gode . geerden is, t0t he.ligmaeking. Meer byzonder evenwel mag men denken dat de Veriosfer zich hier den Heiligen noeme, om zich af te teekenen als den gezeegenden Middelaer d e door zunen Vader, geheiligd en afgezonderd is, om het heil van zondaeren uit te werken; zo heeten de Propheeten hedige menfchen Gods, « Petr. I: «. Ook wordt de Heiland zelvs, voor zo verre Hy de messias is, de heihge genoemd, Hand. III: i4, en de Heilige Gods, Mare.
«Lft Tut Z0° liCV eVenWel Z0Ude" w* de b^aeming van den Heggen, volgens den Hebreeuwfchen fpreektrant opvatten in den^ zin van den eer en dienenswaerdigen \ ge „k God de Vader zo de Heilige, by uitneemendheid geheeten wordt, Kap. IV: 8. VI- io 2. De Waeracktige. - De eeretijtel geevt, in de meest ge. woone beteekenis, te kennen, dat de Verlosfer, in nadruk, de FSaerachti„e, en Onfaelbaere zy, zo dat men
mers Hy ft de Amen, de trouwe en waerachtige Getuige,
(ver.



van JOANNES. III- 147
fvergel. vs. 14.) — Ondertusfchen zegt het woord waerachtig ' in dit Boek der Openbaering, zeer gemeenzaem zo veel 'als den rechtvaerdigen , die eenen ieder vergeldt, „aer'zijne werken, (vergel. Kap. XV: 3. XVI: 7.) Trouwens het is, by de Hebreeuwen, zeer gewoon, dat zy de recbtvaerdigheid voorftellen , onder den naem van waerheid, (vergel. Jef. XXV: r. L1X: 4.) - Op dien grond , zijn wy van oordeel , dat de Heiland zich hier befchrijve, als die de rechtvaardige is, by uitneemenheid. 3. Dié den fleutel davids heeft, die opent en niemand fluit, en hy fluit, en niemand opent.
De lleutel Davids is, by verkorting, voor den fleutel van Davids huis — De geheele fpreekwijs is allerduidelykst ontleend, uit Jef. XXII: 22, alwaer aen eljakim, den zoon van HtLKiA, deefe belovte gedaen wordt; dat hy tot Hovmeester van Koning hiskia, zou worden aengefteld, met deefe woorden: ik zo.1 den Jleutel van davids huis op zijne fchouder leggen, en hy zal open doen en memand zal fluiten , en hy zal fluiten en niemand zal open. doen _ Een fleutel is een zinbeeld van macht en gezach; niemand kan een huis in of uitgaen , zonder bewilliging van hem, aen welken de fleutel is toevertrouwd. De heer zou den fleutel van davids huis leggen, op de fchouder van eljakim. Misfchien droegen de Hovmeesters der Joodfche Koningen , tot een teeken van hunne waerdigheid eenen gouden fleutel, welke, in eenen gordelriem, van de fchouderen afhing, of, op hunne kleederen ter hoogte van de fchouder, geborduurd was. Althans deefe belovte geevt allerduidelykst te kennen, dat hy de macnt ontvangen zoude , om de hovhouding van hiskia , als eerfte Staetsdienaer, te regeeren, zo dat zelvs niemand, zonder zijne bewilliging, in het Paleis zou kunnen koomen. _ Ook zou zich niemand, tegen zijne maetregelen, verzetten kunnen, wanneer hy open deedt, zon niemand flutten, en wanneer hy floot, zou niemand openen; ieder een zou zich, aen de fchikkingen, welke hy, a.s Hovmees, ter, maekte, onderwerpen moeten. XXVI. deel. K i



143 OPENBARING
Deefe belovte , aen eljakim gcdaen , neemt hier de Heiland over, en befchrijvt zich, a]s die den fleutel davids heeft enz. Wat geevt dit anders te kennen, dan dat Hy, als verhoogde Middelaer, alle macht ontvangen hebbe, in hemel en op aerde? dat Hy, over alle fchepfelen met een onbcpaeld gezach, heerfche? dat niemand zich tegen Hem verzette kunne ? en dat het aen Hem ftae om den ingang, in Gods Paleis, in het Koningrijk der .heerlykheid, te vergunnen of te ontzeggen?
Deefe befchrijving, welke de Heiland'hier van zich zeiven geevt, was zeer gepast, naer den toeftand der Ge; meente van PhiladelpEa. — Hy is de Heilige, aen welken men aüe eer en hulde vcrfchuldigd is. Deefe Christenen waeren daerom zeer te prijfen , dat zy zijn woord bewaerden, en zijnen naem niet verloochent hadden, vs 8. Hy was de Waerachtige of de rechtvaerdige, en zou daerom den arbeid hunner lievde niet onvergolden laeten, v«. 10. Hy beeft den fleutel van -davids huis; het ftondt derhalven aen Hem, om die «erekroon, welke Hy vs. 12. beloovt, aen de Overwinnaers uit te deelen.
//. Hierop volgt, het lichaem van den Briev, zelvs, vs. 8 • 11. f. Eerst befchrijvt de Heiland .den toeftand van deefe'Ge- ' meente, vs. 8. tf. Daer op laet Hy eene belovte, en eene opwekking, volgen , vs. 9-11. t- De belovte is tweeleedig, vs. 9, 10. (j. De eerfte vinden wy vs. 9, en §§ De andere, vs. 10. ]%. De opwekking ontmoeten wy vs. 11.
8. Ick weet' uwe wercken, al uw doen en laeten, de beginfelen , uit welke gy werkt en de oogmerken, welke gy bedoelt; immers voor my, den Alweetenden hartenkenner is mets verborgen; fiet, neemt het wel ter harte, en erkent het met blijmoedige dankzegging, ick hebbe een geopende deure voor u gegeven, ende niemant en £ kan



Va n JOANNES. III. 149
kan die fluvten; want gy hebt kleyne kracht, ende gy htt mya woort beiert, ende en hebt mijnenname niet verloochent.
Door de geopende deur zou men den vryen toegang tot den Heiland zeiven, en het ruim genot van zijne onderfcheidende gunden, verftaen kunnen f». Wy geeven evenwel de voorkeus, aen de gewoone opvatting, volgens welke eene gopende deur eene voegzaeme gelegenheid beteekent om het Euangelie, met een zeer gewenscht gevolg te verkonden, indien zin gebruikt paulus deefe zelvde uitdrukking, r Cor XVI- 9- a Cor. II: 12. Deefe opvatting fchijnt ons bevestigd te worden, door de toezegging, welke de Heiland doet, vs 9 dat 'er veelen der Jooden, door de predik.ng van het Euangelie, tot de Gemeente, zouden worden toegevoegd De Heiland verkoos zich, van deefe zinbeéld.ge mtdruU.ng, "bedienen, om te zinlpeelen, op de bèfchrtjving,>lke Hy vs. 7". van .zich zeiven gegeeven heeft. Hy heeft oen , foutel van Davids huis, Hy opent en niemand fluit; Hv heelt derhalven ook de macht, om den dienaeren van het Eua'ngehe eene deur te openen, om hun den toegang te verguimer,, tot de harten der menfchen , en hunnen weg voorfpoei.g te
maeken. , „.
ft heb, (zegt de Heiland) eene geopende deur voor u gegeeven Vooru, eigenlyk ftaet 'er, voor uw oog, in uwe tegenwoordigheid, dat is, volgens den Hebreeuwfchen fpreektra^ eenvouwig te zeggen, aen u , (vergel e Sam. XXIV- in Wy moogen 'er uit befluiten, dat de Chnste^TeP 'Le^hia, en byzonder hunne Leeraers, door het beftuur van den verhoogden Middelaer, eene zeer gunft. e gelegenheid gevonden hadden, om het Euangelie. met een Swenscht gevolg, in de omliggende plaetfen. te verkondtge en "er voeten te beweegen, tot het omhe.fen van he Christendom. En niemand , wordt 'er bygevoegd , *« *. fluiten. Het voorönderftelt, dat het met ontbrak: *n d» bulken, die de poogingen der 9^^%^^^ dwarsboomden, en den voortgang van het Euangelie -tracht»*
(tf) EICHHORN 1, C. p. 133'
XXVi. üeeu & 3



i5o OPENBARING
te fluiten Ook moogen wy, uit vs. 9, befluiten, dat deefe tegenftanners voomaemenlyk Jooden geweest zijn. Maer Zv zouden niets vermoogen, en, in hunne heilloofe poogingen verydeld worden. Trouwens ae Godde,yke VerlosS § i e' de geopende deur gegeeven had, is hooger, dan alle de'hoó gen, en machtiger, dan alle de machtigen ' Wijders wordt de ftandvastigheid van deefe Christenen Eepreefen : want gy heat kleine kracht, en gy hebt mijnwZ bewaert en hebt mijnen naem niet verlJL - Deee woo den z,jn, op zich zelve, niet duister, maer het s mLiIv ker te bepaelen, in welk een verband zy voonk^oL n vil' gens onfe Nederlandfche Overzetting/zou hier d'reden worden aengeweefen om welke de Heiland deek Ch^
h d Ma'rd'r8 f' Cene g£°Pende deur Bleven voten / PVa"lng fch!jnt °ns wat gedrongen Wy voegen ons daerom, by de zulken, die de woorden als een afzonderlyk voorftel, befchouwen, en, volgens eenen zeer bekenden fpreektrant der Hebreeuwen,' SZS^Z
beZert 7, " *** " fcte *> £V™ ™*
bewaert, en mijnen naem niet verloochent (b)
dj" weÏiTme hraCh; Zy h3d' in het ^
maekten 7 '' V3" he£ Cb^dom
Suft' oTb V?' tC Phi!ade,Phi^ ^en aenmerkelyk getal uit, ook beftondt zy niet, uit iieden yan vermoo_y
maer meerendeels uit behoevtige en onaenzienly'.e Zfchen*
Men mogtop hen toepasfen, het geene JSSS^Z
de Christenen «e Corintfcen: gy ziet uwe roetinS, brodr
dat gy met veele Wijjen zijt, naer hei vlee'seh ITvl
Machten, niet veele Edelen, 1 Co, I: 27. ZL £
van haere meerdere zwakheid, had daerom deefe Gemeen ,
meer gevaer geloopen, van, onder de verdrukking Te bt
zwijken. Maer, niet tegenftaende deefe zwakheid en dL
deedt haer des te meerder eer aen , hadde zy evenwd het
voora! van den Heiland bewaert, en zijnen naem liet veZhent.
Deefe Christenen hadden, onder veelërlei verdrukkingen,
het woord van den Verlosfer bewaert; zy hadden de voor!
(.i) vitringa ad h. & fClU!,r*



nI[ JOANNES. III. r*
van zijn Euangelie blijmoedig blijven gehoorzaemen,
f "Tic " 6;)%7 ^en volhardt, in her geloov.
(Vet" de La- ighei ook onder zeer bekrompen* en ve* en m de gocLz..eugnei , van den
den der waerheid, gedaen waeren, en hoe zeei zy door deefe trouwloosheid, hadden kunnen bevoordeelen,
^ o^Si't". neemt het harte, en maekt 'er de^r^uwer lievde niet
ik zal u eerlang geeven, L^^Jfe oÏÏ zijn, des fatans , der .gene die fegg* dg Jod ^ ^
Te? St?»S Sten! e^debeken^ ^ om
u te geeven ^^X^^ *' *»• '^n'
2egg«, d«t *s «y»• " J van booswich.
Eene *' *•« /IeÏ„ en zich vermae-
j h^plH van den batan araeg-n,
ten, die het beeld van naervol&Lng van den Vader
Ken, met liegen en acteren, leUgenaers en be-
ZUL, di.m^^d^-
5** bedden
aen den ^«>2£b£ï^2^ (vergel. Kap. II: Se ^eten *>u de Heiland eerlang geenn, 50 Te ChrTsen n ie Philadelphia, dat is, aen hun onder, aen de Christenen re r i . hun geloov,
werpen , zo dat zy zich ■» haer &e'
by de Gemeente voegen en zrch >. » ,e zach, onderwerpen zouden. — Met een woor
(i) Openb. 2'. 9. XXVI. DEEL. * *



352 OPENBARING
zou eerlang te weeg brengen dar •
«tel van denk en hS^TT^ ^'
denis deeden van het EuIZT ^T^™' cn zei^ m-
. lkv ^nSTï*ZJ?' Ten'en beken'
hartveranderende genaede van m ^1 *T *
gen, dat zv ?vIIp« j. "»J"en oeest, te weeg bren-
Grie'kfche woor "dooT?, IT^ "W ^» Het meenzaem ëenootn 1 " ! W°n1t »"
door men, aen ande'n eerbew«s' wae'
wüs is ontleend , uk Jef LX- £ ^ ^ ^ datde vyanden die A, 1 , 4' a'Waer beloovd w'erdt. *kh eerbied 2 a-n h CH8ISTÜS Verd'ukt *adde"
Zich 3 "\ r °nd;rrerPen zo«^ : ook zullen, drukt }Xen ' "f" * * «
zaekelyken Ln dat ƒ * Phi!ade'P^> in den
die zich nu nög itlZZV, * * "^"^ J°od^
Hem en zijn vol *ÏTJ^ VJ"inden van
den, en Loot, ^t^eenen1^"»
voor de Christenen,' we,ke^ y 'vo c7
tenheid, ge.astert en verdrnJha^00 ' **** °nWee'
i^Xl^T^zullen heke™i> -«-
„ begunft'iger, em'erkenLÏt my fe'biediS-• - uwen
V °* in mijne gunst te deelen • r ^'
koomt hoofdzaekelyk overeen mst L~" *
°' °-n dat «7 woort mijner lijdfaemheyt
be-



van JOANNES. III. 153
bewaert hebt, fo fal ick oock u bewaren uyt de ure der verfoeckinge, die over de geheeie werelt komen fal om te verfoecken die op de aerde woonen.
Gy hebt het woord mijner Ujdzatrnhfid» dat is mijn bevel, omtrent de lijdzaemheid of ftandvastig heid , bewaert. „ Gy „ hebt mijn bevel, (wil de Heiland zeggen) om ftandvastig f te zijn. in de belijdenis van het Christendom, ook onder „ de zwaerfte vervolgingen, onderhouden en gehoorzaemt."— Daerom zal ik ook u bewaeren, uit de uur der verzoeking, die, over de geheele-waereld, hoornen zal, om te verzoeken die op ds aerde woonen.
Eene uur der verzoeking is een tijd van verdrukking, van allerlei rampen en ellenden. Zo koomt het voor, by de LXX, Deut. IV: 34- VU: ip. XXIX: 3 , en in het Nieuwe Testament, op veelvuldige plaetfen, Luc. VIII: 13. XXII: 28. 1 Cor. X: 13. Jac. I: 12. enz. Eene uur beteekent eenen zeekeren bepaelden tijd, (vergel. Joh. IV: 21, 23. XII: 23. XVI: 2. 1 Joh. II: 18) — De geheele waereld, of, gelijk 'er eigenlyk ftaet, de geheele bewoonde, beteekent het ganfche Roomfche Rijk, Luc. II: 1. — Die op de aerde woonen zijn ,in den eigenlyken zin , alle menfchen.
Uit die uur der verzoeking, zou de Heiland de Christenen van Philadelphia bewaeren. De Uitleggers verftaen, over het algemeen, deefe belovte, in dien zin, „ ik zal zorg draegen, dat gy lieden, in eenen tijd van zwaere rampen en ellen*„ den, welke de menfchen, dooAhet geheele Romeinfche " Rijk, zullen oveikoomen , van het kwaed, zult verfchoond blijven (c), of ten minden , door mijne genaede, voor "„ den afval, bewaerd, en in ftaet gefield worden, om de verdrukking, met een» lijdzaeme ftandvastigheid , man„ moedig te ondergaen." (dj.
Maer welk een uur van verzoeking, welk een tijd van algemeene rampen,wordt hier dan bedoeld? gsotius (e) denkt, aen de vervolging, onder neko; maer dit verdient, by ons, die meenen, dat de Openbaering, eerst onder de Regeering
(C) marckïus ad li. I. (d) vitringa ad h. U t <? J Ad h. I.
XXVI. deel. K 5



154 OPENBARING
van DOMiTXAmis, gefchreeven is, geene opmerking. tSSi Een
ZZ^SeRt; fl\ de/erV01^. onder Keizer.^™ bedoeld worde (ƒ). Maer deefe is m gekoomen, over de geheele waereld, om te verzoeken die oP de aerde woonen. traJanus was een Vorst van eenen gemaeügden inborst die vm zijne zachtmoedigheid, geroemd werdt, en nimmer heeft b, openbaere Bevelfcbrivten , tegen de Christenen , uitgegee. ven De vervolging, onder zijne Regeering, was der-
ha ven n.et openbaer en algemeen (h), «aer 'er werdt alleenlyk hier en daer, door het onftuimig graeuw, tegen de Christenen, gewoed 0> - Een derde is van oordeel, dat hier' in het gemeen, gedoeld worde, op die vervolgingen, welke' de Christenen, na den tijd van domitiahus tot de merkwaerdige verandering, onder den Groeten, in het
Romemfche Rijk, ondergaen hebbe (*). Maer 'er wordt duiuelyK, Van eene bepaalde vervolging, gefprooken.— Jog een ander bepaelt zich, tot de vervolging, onder den Keiler alt.Ei.iANüs (/). Maer ook deefe is niet zwaer en nog minder algemeen geweest. Hy maekte wel fchikkingen, om de Christenen te verdrukken , maer by ftierv voor de uitvoering f»; Ook deefe vervolging kan derhalven hier in geene aenmerking koomen (n). *
Wat dan? de Hoog Leeraer eichhokn (o), fchoon hy de zaek zelve geheel anders begrijpt, dan ik, heeft my, door eene waerneerning, welke- ik geheel aen hem verfcbuldigd ben, op den weg geholpen. De waerneerning is deefe dat de uitdrukking, die de aerde bewoonen, door dit ganfche Boek heenen, de vyanden van christus en van zijn Koningrijk beteefeene. Ik heb alle de plaetfen, in welke zy voorkoomt ter toetfe gebracht, en de waerneerning zeer gegrond gevonden. — Kap. VI: 10. bidden de zielen der Martelaeren,
dat
(ƒ) Mflncmus ad h. l.
(g, doowel lus oiftrt. Cyprian. Dif.'Xl, «. ,0_1 (h) VENEMA Hift. Ecct Tom UI. p. ,L . O) eusebius Wji. Eccl. i. II. c. 32.
(* ) V] ti< inga i. c.
(I) ISundel van Godgel. Oefen. I Deel. p. 2fa
(."ij eusebius i. c. 1. VII. c 30
fa j venema IM. Eccl. Tom. UI. p. 7To~
(.O 1. c. p. 137. "



van JOANNES. III. 155
dat hun bloed mogt gewrooken worden, van de geenen, die op aerde woonen. Nu zijn zy, die het bloed der Martelaeicn vergooien hebben, zeekerlyk vyanden van christus en zijn Koningrijk. — Kap. VIII: 13- wordt een Wee uitgeroepen over de geenen, die op de aerde woonen. — Mea vergelyke ook Kap. XL 10. XIII: 8, 14- XIV: 6. XVII: 8.
Nu verklaert de Heer eichhorn , ie verzoeking , welke over de geheele waereld koomen zoude, om te verzoeken die op de aerde woonen, van de ftraffen, welke christus, by zijne laetfte toekoomst, aen zijne vyanden zal uitoeffenen , en welke 1 Thesf. I: 10. voorkoomen, onder de benaeming van den toekoomenden toom. — Maer dan zou de belovte van den Heiland, dat Hy de Christenen van Philadelphia, uit de uur van die 'verzoeking, bewaeren zoude, niets byzonders behelfen; daer immers allen , die in Hem geloovt hebben , voor die ftraffen, niet te vreefen hebben.
Wy zijn daerom van gedachten, dat hier, door de uur der verzoeking, welke over de geheele waereld koomen zoude, eenen tijd van algemeene rampen en ellenden bedoeld worde, welke bet ganfche Romeinfche Keizerrijk treffen zoude, en van God gezonden worden, met dat bepaelde oogmerk, om te verzoeken, die op de aerde woonden, om de vyanden van christus en zijn Koningrijk, die zich, tegen de uitbreiding van zijn Euangelie, aenkantten, op eene geduchte wijs, te ftraffen. — Uit deefe unr der verzoeking, zouden de Christenen te Phila. delphia, tot eene genaedige vergelding van hunne getrouwheid aen den Verlosfer, door Hem, bewaerd worden; dat is, zy zouden , van dat oordeel, verfchoond worden, zo dat de rampen hen niet treffen zouden. In dien zei ven zin, en met dezelvde fpreekwijs, zegt de Heiland Joh. XVII: 15; ik bid niet, dat gy hen, uit de waereld, wechneemt; maer dat gy hen bewaert van den boofen.
Wanneer nu dit oordeel, over het Romeinfche Keizerrijk, tot ftraf der vyanden van jesus en zijn Koningrijk, gekoomen zy, en waer in het beftaen hebbe, kunnen wy, by gebrek van gefchiedkundige berichten, niet bepaelen. — Alleenlyk geeven wy het op, als eene bedenking, of de Heiland hier ook het oog mogt hebben, op de aerdbeevingeu, XXVI. DEEL.



*S0 OPENBAR l N G
en de vreesfeiyke pest, welke de meeste Landfchappen va„ iet Romemfcbe Rijk, onder TRAJ4KUs> ged,ulit hebben (ph terwijl de Christen*, te Philadelphia, van die algemeene rampen, verfchoond bleeven.
ii. Siet, merkt 'er toch op, en neemt het wel ter hartenenZZ 26eker °P "f613611' kk k0me taeöeück, binr.en korten en onverwacht, om de gemelde verzoeking, over de geheele waereld, te brengen, en mijne vyanden té ftraffen, (vergel. Kap. l]: 5j) (k) houdt d flandvasttg, in het geloov, en in de Godzaelfnerd; bèyven u, om daer m geduurig toe teneemen, (vergel. Kap. n-« ^ op dat niemant uwe kroone en neme, en gy niet", van die eer, beroovd wordt, welke gy verworven hebt jW; is hier zo veel, als ontneemen, ontrooven, (verg.
toet men door de kroon, de eeuwige heerlykheid van het volgend leeven, welke Kap. II: io. de kroon des leevens ge. naemd werdt (?). Maer hier wordt eenvouwig, va» eene kroon, gefprooken; voeg 'er by, dat de kroon des leevens oen geloovigen niet kunne ontnoomen worden, ï Petr.-I- 5 en dat hier eene kroon bedoeld worde, welke'de Christenen van Phtlaaelphia reeds bezaeten: uwe kroon, zegt de Heiland. — Al wat iemand, tot eer, verihekt, hem roem en aenzien verfchart , wordt zeer gemeenzaem zijne kroon genaemd. In deefen zin, waeren de Christenen te Philippi de kroon van paulus, Phil. IV: Voor zo verre zyhem to* eer en roem, verftrekten, (verg. 1 Thesf. II.- I9 2D) ' Z3 neemt job zijne voorige heerlykheid zijne kroon ', Job XiX9- Zo neemen wy het ook ter deefer piaets.
De Heiland wil derhalven zeggen: „ houdt het geene «. „ heat, -zijt ftandvastig, en gaet rustig voort, op den wez „ van geloov en heiligheid, zo dat niemand uwe kroon neemen „ tur.ne, zo dat niemand aenleiding hebbe, om u, van den „ roem, die van u uitgegacn is, en van het aenzien, het ,» welk gy u, onder de omliggende Gemeenten, verworven
t>) Aaljii UJlorU Xty Deel. p, eg. " hSht'
l»; Upenb. 2: 25. ' Cï J MARCKH.Sffl' />. /.



van JOANNES. ia 157
", .hebt, te berooven, en deefe eer te ontneemen."— NeeZen zegt hier, volgens eene zeer bekende fpreekmanier, kunnen ontneemen.
///. Het befiuit van deefen Briev vinden wy vs. 12, 13, beM\ fende wederom f. Eene belovte , vs. 12, en tf. De gewoone opwekking, vs. 13.
12. Die overwint, in weerwil van allen tegenftand, in het geloov en in de Godzaeligheid, tot den einde toe, ftandvastig volhardt, (verg. Kap. II: 7, 26.) ick fal hem maken (1) tot een pilaer in den Tempel mijns Godts, ende hy en fal niet meer daer uytgaen: ende ick fal op hem fchrijven (m) den naem mijnes Godts, ende den n3em der ftadt mijns Godts , j namehck\ (n) des nieuwen Jerufalems, die uyt den tumel van mijnen Godt afdadt, ende [oock] mijnen nieuwen naem.
%. Ik zal hem maeken, tot eenen pijlaer in den Tempel mijnes Gods, en hy zal niet meer daer uitgaen.
Deefe belovte wordt, op zeer onderfcheidene wijfen,
verklaerd. De één denkt, dat 'er gezinfpeeld worde,
op de twee pijlaeren , welke voor aen den Tempel van salomc waeren, bekend onder de benaemingen van jachin en boaz, (vergel. 1 Kon.' VII: 15, 21- 2 Kron. III:
I$.I7. (f). Een ander is van oordeel, dat de teekemng
ontleend zy, van de Tempelen der Ouden, welker voornaemfte cieiaed beftondt in de pijlaeren , terwijl op dezelve het een en ander gefchreeven was (r). — Een derde meent, dat de Heiland hier wederom het oog hebbe, op de belovte aen eljakim gedaen, waer van Hy vs. 8. gefprooken had. Te weeten Jef. XXII: 23, 24, doet de heer deefe toezegging aen eljakim: ik zal hem, als eenen
t\) £ Kon- 7! st. (ml Openb. tV 4- f <0 Openb. 911 2, 10. ( / crotius ad h. I. vitringa ad h. I. marckiu» ad h. l.
(S) T. J- Alt ALMELOVEBN dVMltU. Thfol. PIltMog. p- IÖ.
XXVI. deel.



138 OPENBARiNG
nagel h.Jlaen, in eene vaste piaets hangen alle heerlykheid van het hul~7- 7" buitelingen en der «fiJZg^ T^L van de vaeten der heekcrs af ,\eL !/ ^ Vaetm> M'hen^ Maer een Jg l TelnZl'f ^ * iets anders, dan een li/JI 'r^f 18 ScW vierde verklaert de zaek V[ J mpeL ~~ Een
en geheime raeden TTf ^
- het Koningrijk kunnen getemd l^f ^
voolekoomen' 7 ^ ' h°6 het ons is
Brieven heflo^l en h f^",met ^ ***
' C er niets wanvoeglyks in zv aTs t TT," TbeeIden wanneer8 Lr, el' fpeeld worde -L VlSl°°T f™*™*' ren eere 7eer 7 * 7 de Grieken en deinen eene zeer bekende gewoonte, dat zy Standbeelden
wZci^'o^if^ opïichtten- «" eeT^t:
winnaers , om hunne naemen in gedacht,-,. . u / en hunne daeden te vereeuwigen. " öTZZ die Pi/ heren, om den Overwinnaeren nog meerder eer en te doen, zomtnds i„ de Tempelen der zogenaemde Goden enin derze ver voorportaelen, opgericht. Te Rom ' zuiLT;" e" TemPCl ^ *^ ere.'
wii^leit6!6"f' 7 ZU!k ee" b*^oon eerbewW zegt de Heiland, * Wfwtoj ft 2fl/
** MM iVBMr m den Tempel mijnes Gods. - 0p den ge.
f3 SSTcfft* * T-ad *■ * Iefi'
O) RAMBACH /*/?»•, flfcw^ p> 5g7>



van JOANNES. HL 159
legden grond, is de Tempel Gods de hemel, het Paleis van Gods heerlykheid. — De geheele toezegging geevt derhalven, in den zaekelyken zin, te kennen: „ wanneer „ iemand, in weerwil van allen tegenftand, in het geloov „ en in de godzaeligheid volhardt, tot den einde toe, zal ., ik zorg draegen, dat by namaels . in den hemel, eene „ meer dan gemeene eer, en eene buitengewoone maet „ van gelukzaligheid, genieten zal." — Dezelvde zaek is, Kap. II: 28. III: 5, onder andere zinbeelden, voorgefteld.
Er wordt bijgevoegd, en hy zal niet meer daer uitgaen, om de onwankelbaere vastigheid van dien Pijlaer uit te drukken. — Het woord uitgaen zegt hier zo veel, als uitgerukt worden, (vergel. Matth. VIII: 32. XII: 43, 44Mare. V: 13. enz) -— De woordekens niet meer beteekenen nooit, (vergel. Hand. XIII: 34.) ■— Wy vertaelen het daerom: hy, de Pijlaer , zal nimmer daer uit, uit Gods Tempel uitgerukt of uitgeworpen worden.
By de Ouden werden de Pijlaeren, en Eerezuilen, wel eens, uit de Tempelen der afgoden, met verachting. uitgeworpen (iv). — Maer de Eerezuil van den Christen Overwinnaer zal nimmer , uit Gods Tempel, uitgeworpen worden. De buitengewoone eer en gelukzaeligheid , welke hem, in den hemel , ftaet toegeweezen te worden, zal beftendig en altoosduurend weezen. (Verg. 1 Petr. I: 4.) \\. Wijders is het, ik zal op hem, op den Pijlaer naemenlyk, die ter eere van den Overwinnaer, in Gods Tempel, ft3et opgericht te worden, fchrijven den naem mijnes Gods, en den naem enz. vs. I21'. — Er zou, op deefen Pijlaer, een drie dubbel opfchrivt gefchreeven ftaen.
Ik zal, zegt de Heiland vooreerst, op denzelven, fchrij* ven den naem mijnes Gods. Aen het hoofd der Opfchrivten, welke de Ouden , op'de Eerezuilen, plaetften, las men deefe letters D. O. M. Deo Öptimo Maximo, aen den Algoeden en Allerhoogjien God, om daer door te kennen te geeven, dat de overwinning, door den
(w) sof.tonics in tiueiuq c. 13. XXVI. ceel.



Nfo OPENBARING
invloed van die Godheid, aen welke de Pijlaer was toegewijd, behaeld waere. jn deefe toefpeeling, zegt de Heiland, ik zal, op denzelven, fchrijven den naem mijnes Gods; wat geevt dit anders te kennen, dan dat de Overwinnaer, in den hemel, de eer van zijne zeegeprael, alleen aen God/met blijde dankzegging, geeven zal? (vergel. Kap. VII: 12.) „. En den naem der Stad mijnes Gods, naemenlyk het nieuw Jtrujalem , het welk uit den hemel van mijnen God af daelt. — De Stad Gods is de hemel, al waer God, op eene meer byzondere wijs,, tegenwoordig is. Deefe luisterrijke piaets beet wijders het nieuw, dat is, het voortreffelyk, het geheimzinnig, en tegenbeeldig -Jerufalem. — Er wordt bygevoegd, het welk, uit den hemel van mijnen God af daelt; dat is, binnen korten zal afdaelen, (vergel. Kap. h „.) Voor het naest zouden wy denken, dat de Heiland hier het oog hebbe, op dat gezicht, in het welk de Heilige Stad, hét nieuw JeruJalem, aen joannes, zou vertoond worden, als nederdaelende van God, uit den hemel, (verg. Kap. XXI: 2.) — Welke was nu de naem van deefe Stad ? Er fchijnt vry duidelyk gezinfpeeid te worden, op Ezech. XXXVIII: 35: de naem der Stad zal, van dien dag af, zijn, de heer is aldaer. Het geevt, in den zaekelyken zin, te kennen, dat God, in den hemel, op eene meer by. zondere wijs, tegenwoordig zy.
De Heiland zou , op den gemelden Pijlaer, ook , fchrijven den naem der S:ad zijnes Gods, het hemelfche Jerufalem. — Te weeten de Ouden fchreeven , op zulken Pijlaer, ook den naem, en de eeretijtels van • hem, ter eere van welken hy werdt opgericht; met toefpeeling nu, op deefe gewoonte, wil de Verlosfer zee. gen, dat de Christen Overwinnaer den eeretijtel drae.^ gen zal , niet van burger eener aerdfche Stad , maer van burger des hemels.
. Eindelyk is het nog, en ook mijnen nieuwen naem. i
De nieuwe naem van den Heiland is de uitneemende eeretijtel, welken Hy, door zijne verdienften, verworven
heeft,



v a n JOANNES, III. if5ï
heeft, (vergel. Kap II: 17;) en welke is die verheeven e'eretijtel ? zeekerlyk die van koning der koningen en heer der heeren, (vergel. Kap. XIX: 16.) — Ook deefen zijnen nieuwen naem zou de Heiland, op den gemelden Pijlaer, fchrijven. In de opfchrivten der oude Gedenkzuilen werdt ten laetften nog de naem vermeld van hem, die den Pijlaer, ter eere van den Overwinnaer , had opgericht. Zou hu de- Heiland ook zijnen nieuwen'naem, op den Pijlaer, plaetfen; het zegt, in de zaek zelve, dat de Christen Overwinnaer die eer en die gelukzaeligheid, welke hy , in den hemel, genieten zal, alleen aen den Verlosfer , en zijne verdienften, zal te danken hebben.
Men verbeelde zich dan, in den letter, om al het gezegde kortelyk zaemen te trekken , eenen Pijlaer, ter eere van den Christen Overwinnaer , in den Tempel van den waeren God, opgericht, met dit opfchrivt:
Aen den
\ ALLERHOOGSTEN GOD
1 Ter eere van N. N.
burger van DtN hemel,/ die, in weerwil van allen tegen/land, tot den einde toe, in het geloov , volhardt heeft, is deefe Pijlaer opgericht door den
KONING DER KONINGEN EN HEER DER HEEREN.
De zaekelyke meening is derhalven eenvouwig deefes 5 Een Christen, die, in den meermaelen gezegden zin, over, wint zal eene meer dan gemeene maet van eer en geluk'„ zaeligheid, in den hemel, ilooreloos genieten en erken" nen moeten, dat hy zijne overwinning, aen Gods genae* de, en zijn onuitfpreekbaer geluk, aen de verdienften van
den verhoogden Middelaer, te danken hebbe."
13. Die ooren heefc, elk een Christen, vooral die,' door Gods genaede, een geopend en geheiligd oor ontvangen heeft, die hoore. met aendacht, belaugneeming, en toeXXVI. D£dl« L



i6i OPENBARING
pasfing op zich zeiven, wat de Geeft, ter onderrichting, opwekking, en bemoediging, in het Euangelie, tot de Gemeynten fegt. (Vergel. Kap. n: 7.)
7. zeevende briev, aen de gemeente te laodicea,
vs. 14-22.
-. Vooraf gaet, naer gewoonte, het bevel van den Heiland, aen den Apostel, vs. ia3. —. De inhoud van den Briev zeiven beftaet wederom, uit dris heofddetlen : het opfchrivt, vs. 14b, het lichaem, vs.
15-20, en het befiuit, vs. 21, 22. /« Het opfchrivt vinden wy vs. 14b.
14. Ende fchrijft, uit mijnen naem, het geene ik u wederom woordelyk zal opgeeven, aen den Engel, of eerften Opziener van de Gemeynte der Laodicenfen, die de Voorzitter is, in de vergaedering van hunne Leeraeren, en allen,die mijnen naem te Laodicea belijden,in zijnen perfoon, vertegenwoordigt: Dit fegt (o) de Amen, de trouwe ende waerachtige Getuyge, (p)het Jlegin der fcheppinge Godts:
De Laodicenfen waeren inwooners van Laodicea , zijnde meede eene zeer vermaerde Stad van het Lijdiesch Afia, liggende, ten Zuiden van Philadelphia, in de nabuurfchap' van Colofen. Zy bloeide, door den Koophandel, zo dat de burgers rijk en vermoogende waeren. Naderhand is zy geheel verwoest, en veranderd in eene wooning van wilde dieren; evenwel geeven de overblijvfelen van den ouden luister, welke nog, onder de puinhoopen, gevonden worden, genoeg te kennen, dat zy eene groote en prachtige Stad geweest zy. — Ten tijde van paulus den Apostel, waeren 'er reeds veele belijders van het Christendom, die eene zeer aenzienlyke Gemeente uitmaekten, (vergel. Col. IV: 15, 16.) Ook aen deefe Christenen moest de Apostel, uit 's Heilands naem, fchrijven het geene Hy hem woordelyk opgav, en den Briev
toe-
(») Openb. li 5, tf. (p) col. (1 15,



van JOANNES. UI. 163
toefchikken (addresfeeren) aen den Engel, of eerften Opziener, van die Gemeente.
Dus luidt het opfchrivt van deefen Briev, vs. 14». Dit zegt de Amen, de trouwe en waerachtige Getuige, het Begin der fcheppinge Gois.
De Heiland noemt zich hier den Amen. — Amen is een bijwoord , het welk hier , tot een naemwoord , gemaekt wordt (x). Het beteekent eigenlyk al wat vast, waer, en zeeker is. Wanneer derhalven de Heiland zich zei ven de amen noemt, geevt Hy daer daor te kennen, dat Hy, in nadruk, de Onfeilbaere , en als de Waerheid zelve zy, zo dat men zich, in alles, op zijne uitfpraeken, gerust veriaeten kunne. — Trouwens zo verklaert Hy het naeder, wanneer Hy 'er bijvoegt; de trouwe en waerachtige Getuige, dat is, de onfeilbaere Leeraer, die altoos, en in alles, de zuivere waerheid fpreek. (vergel. Kap. I: 5- H: 13-)
De volgende eeretijtel, het Begin der Jcheppinge Gods, heeft eenige naedere opheldering noodig. — Het zal niet noodig zijn de Ariaenen uitvoerig te wederleggen, die het woord Begin, in eenen lijdelyken zin , opvatten , zo dat christus zich zeiven befchrijven zoude , als het eerfte en voortreffelykfte van alle fchepfelen, welke God heeft voort-
gebracht. Gemeenlyk neemen onfe Godgeleerden het
woord Begin , in eenen werkelyken zin, zo dat het Begin van Gods Schepping zo veel zegge, als de werkende oorzaek, de almachtige Werkmeester van alle Gods fchepfelen. (vergel. Joh. I: 3. Col. I: 16, 17O — Dan« onfes erachtens, wordt 'er iets anders bedoeld. Het woord, door Begin vertaeld, beteekent zeer gemeenzaem eenen Vorst, eenen gebiedenden Opperheer, (vergel. Rom. VIII: 38- Eph. I: 21. Col. I: 16. II: 10. Tit. III: 1;) zo ook, by de LXX, Neh. IX: 17.
Amos VI: 1. De fchepping Gods is, by overnoemlng, het
gansch Geheelal, alle fchepfelen , welke God heeft voortgebracht, (vergel. Mare. X: 6. XIII: IQ- Rom. I: 25. 2 Petr.
4.) Op deefen grond, is de Heiland het Begin of de
Vorst der fcheppinge Gods , voor zo verre Hy , sis ver-
Qx~) grotius ad h. I. XXVI. BfiEX. L »
é



IÖ4 OPENBARING
hoogde Middelaer , de Koning is der garfche waereld, en een onbepaeld bewind voert, over alle g fchaepene weezens.
Uit dit opfchrivt, moesten de Christenen te Laodicea gevolgelyk leeren, dat de Heer jesus als Propheet, een onfaelbaer Leeraer zy , en , als Koi.irg , het bewind voere, ' over de geheele waereld, (.vergel. Matth. XXVIII: 18)
jl. Het lichaem van deefen Briev zelvs vin en wy vs. 15-20. Te weeten de Gemeente van laodicea beftondt, uit drieërlei zourter. van menfchen; onverschilligen, hoogmoedigen, en eenige weinige oprechten. Aen de eerften , de onverfchilligen , doet de Heiland eene zeer ernftige waerfchauwi'g, vs. 15, 16; aen de tweeden, de hoogmoedigen , geevt Hy tenen zeer heilzatmen raea vs. 17, 18 ; en de laetften, de oprechten, wekt Hy vriendelyk op, vs. 19, 20. f. Aen de onvrrjchiliigen doet de Heiland eene zeer ernftige waerjchouwing, vs. 15 16. Deefe onverjchnligen worden befchreev.n, v:. 15, en 4t« Naitukkelyk gewaerjchouwd, vs. 16. ff. Aen de hoogmoedigen g evt de Verlosfer eenen zeer heilzoemen raed, vs. 17, 18. X. De grond daer van wordt gelegd, in eene befchrijving van hun laekwuerdig beftaen, vs. 17, en De raedgeeving zelve wordt voorgedroegen . vs. 18. flf. De oprechten worden, door den Goddelyken Spreeker, vriendelyk opgewekt, vs. 19, 20. Deefe opwekking wordt voorgefteld, vs. 19. En aengedrongen, vs. 20.
15. Ick, voor weiken niets verborgen is, weet' uwe wercken. (vergel. Kap. II: 2,) byzonder, dat gy noch kout en zijt, noch heet: och of gy kout waert, ofte heet!
Noch koud noch heet te zijn is een fpreekwoordelyk voor» Hel , en wordt gebruikt van iemand , die onverfchillig is, omtrent eenige zaek, en zich dezelve niet behoorlyk aentrekt; zo dat men niet weete, v/at men van hemde;.ken
moe-



van JOANNES. III. 16-5
moete. Het wijst zich van zelvs, dat de Heiland hier het oog hebbe, op den Godsdienst van het Euangelie. — De Christenen van Laodicea waeren niet koud , ly waeren niet geheel ontbloot, van alle liefde, tot het Euangelie, zodat zy het Christendom verwierpen en verfmaeden; maer -even» wel zy waeren niet heet, hum e lievde, tot het Eïiangëtfé', was niets thiri'dër dan vuurig. Kortom de Godsdienst girg hun niet ter harte, zy fteluen er aeen waer belang in; zy' deeden'wel belijdenis van het Christen ion, maer zy hadden 'er geene zucht, geenen yver voor; zy waeren laeuw en onverfchillig in dit gewichtig ftuk, by het welk zy het hoogde belang hadden,
Dj Heiland voegt 'er by , ook dat gy koud wisrt, of heet. — Hy kon de laeuwhsid en onverfchilligheiJ niet ver Iraegen; deefe was Hem walgelyk. Het was dierom wenschbaerer, voor dee.e Chris'enen, dat zy" zich, tot" het een of tot net ander, met ernst en beWi-neeming. bep.ielden, dat zy of koud, of heet waeren; dat ly of het Christendom geheel verwierpen, of yverig waeren in het betrachten der voorfchrivten van het Euangelie.— Tiouwens, in zeeker opzicht, en' in eei.en ver^elyRenden zin , is het beeter hui, dan laeuw te zijn , geen Cnristen te zijn dan belijdenis ie doen van hei Euangelie, zonder oprechte lievde tot den Verlo.-fer, en soider yver om Hem te henaogen; om dat een ongsloovige, die het Euangelie verwerpt , eerder kan te recht gebracht Worden, dan een beüjier van het Christendom die laeuw en onverschillig is; ook is de I tetfte veel meer onverfchoonbaer, dan de'eerfte — In deefen zin zeide de Heiland, dat de tollenaers en de koeren de Pharizeeuwen voorgingen, in het Koningrijk van God, Matth XXI: 31, en dat zy, die blind ■zijn, geene zonde hebben, maer dat zy, die zeggen wy zien, in hunne zmie blijven, JSh iX: 41.
16 Sao dan , oni dat gy laéuw en onverfchillfg zijt, omtrent het Euangelie, ende nociï kout noch heet om dat gy nog verklaerde viianden, noch waere lievhebbers van het. Christendom zijt , ick fal U , vermits ik eenen walg heb, van uwe laeuwheid, met verfmaeding, uyt mijnen mont .fpouwen.
xxvi. fififefc. l 3



i66 OPENBARING
De Goddelyke Spreeker gaet hier voort, in dezelvde gelykenis. Een laeuwe drank is walgelyk, en geevt aenleiding tot braeking. De uitdrukking geevt, in den zaekelyken zin , te kennen, dat de Heiland eenen wslg hebbe, van laeuwe en onverfchillige Christenen, en dat Hy, aen den zulken, zijnen afkeer, op eene fmaedelyke wijs, zal openbaer maeken. —Van zoortgelyke leenfpreuken, hebben zich ook de oude Propheeten bedient, (vergel. Zach. XI: 8)
Voorts hebben wy 'er nog by te voegen, dat 'er, in de nabuurfchap van Laodicea, eene bron waere, die zulk een heet waeter opleeverde, als of het, op vuur, gekookt wierdt (y). Daer van daen fchijnt de Heiland de uitdrukkingen, van laeuw, koud, en heet te zijn, ontleend te hebben.
Anderen onder de Christenen te Laodicea waeren verblind, door trotschheid en hoogmoedige verbeeldingen; dit brengt de Verlosfer hun onder het oog, met byvoeging van eenen zeer heilzaemen raed, vs. 17, 18.
17. Want gy fegt, lek ben rijck," ende verrijekt geworden , ende en hebbe geens dings gebreck: ende gy en weet niet dat gy zijt elendigh, ende jammerlick, ende arm, ende bJint, ende naeckt.
Volgens onfe vertaeling , begint dit voorftel, met want. Hier uit zou men befluiten, dat het zelve eene reedengeeving behelfe, en diene, ter bevestiging van het geene de Heiland, vs. 15, 16. gezegt had. Maer niets is 'er büjkbaerer, dan dat de Verlosfer hier fpreeke, tot een geheel ander flag van menfchen. Hy richt zijne tael vs. 15, 16, tot laeuwen en onverfchilligen; maer hier, tot hoogmoedigen. Nu valt de hoogmoed niet, in onverfchillige menfchen, die zich de zaeken, by welke zy het hoogfte belang hebben, niet be. hoorlyk aentrekken; deefe karakters loopen zo wijd uit één, dat zy, in dezelvde perfoonen, geene piaets hebben kunnen. Gevolgelyk koomt dit want hier geheel niet te pas; ook ftaet het niet, in den Grondtext. —- Wy vertaelen het daerom, door om dat, en dan hangen de woorden van vs. 17, 18. ongemeen wel te zaemen : om dat gy zegt, ik hen rijk enz. raed ik u, dat gy van my hoopt enz. |. (y) strabo Giogr. L. XUI.



van JOANNES. III. 167
S. Deefe Christenen waeren, door eenen dwaefen hoogmoed, zo verblind, dat zy zich verbeeldden, ongemeen gelukkig te zijn, vs. 17*. gy zegt, ik ben rijk, en verrijkt geworden, en heb geenes dings gebrek. — Gy zegt, dat is: „ gy „ zegt, by u zeiven, en in uw eigen hart; ook zegt gy „ het, tot anderen, zo meenigmaelen het kan te pas ge„ bracht worden, met eenen trotfchen roem, ik ben rijk „ enz."
De burgers van laodicea waeren, door de voordeelen van den Koophandel, ongemeen rijk en vermoogende; ook waeren 'er onder, die fchatten hadden overgewonnen ; en elk beyverde zich, in zijnen kring, om, in dien tijdelyken voorfpoed, te deelen. — Op deefen aerdfchen rijkdom nu , zinfpeelt de Heiland, om hunnen zeedenlyken toeftand af'te teekenen; gy zegt, ik ben rijk, en verrijkt geworden, en heb geenes dings gebrek. Hy bedient zich, van eene zeer cierlyke en eigenaertige opklimming; rijk te zijn zegt eenen overvloed van aerdfche goederen te bezitten ; verrijkt geworden te zijn beteekent, niet alleen rijk te weefen, maer ook nog voort te gaen, met, by aenhoudenheid, fchatten op één te ftapelen; en geenes dings gebrek te hebben is zo rijk te zijn, dat men niets begeeren kunne, of men kan het zich aenfchaffen, hoe zeldzaem en kostbaer het ook weefen mooge.
De Verlosfer fpreekt derhalven, tot hoogmoedige menfchen, die zich verbeeldden, dat zy rijk waeren, naer den geest; rijk in kennis, in geloov, in genaedegaeven, in goede werken , en in de hoop, op de onverdervbaere goederen van het volgend leeven; (vergel. Kap. II: 9-) — Bijzonder fchijnt de Goddelyke Spreeker het oog te hebben , op de zogenaemde Gnostieken, die gewoon waeren, zich, boven de andere Christenen, te verheffen, en zich te beroemen, op eene hoogere kennis en verlichting, en op de meer gefchikte middelen , welke zy voorwendden by de hand te neemen, om de ziel te reinigen, en, tot eenen meerderen trap van heerlykheid, voor te bereiden. $J. Ondertusfchen was hunne zeedenlyke gefteldheid allejXXVI. DEEL* L- 4



138 OPENBARING
treurigst. Daerom wordt 'er bygevoegd : en (of hechians) gy weet niet, dat gy zijt ellendig enz., vs. 17W
Deefe trotsaerts waeien, in de daed, ellendig, en jam. merlyk , en arm, en blind ', en naekt.
Hier worden verfcheidene uitdrukkingen te zaemen gevoegd , om , door derzei ver opéénftaepeling , de diepfte armoede, naer den geéSt, en den deerniswaerdigften toeftand, des te leevendiger af te teekenen. Ook zegt het oorfprongelyke nog iets meer dan de vertaeling; 'er ftaet, met den Articulus 0 taheu^ot, gy zijt de ellendige, die, in nadruk, en by uitneemenheid, ellendig moet genaemd worden. Het Griekfche woord beteekent eenen ongelukkigen , die, van alles, beroovd is, en niet, dan met groote moeite, een zeer gebrekkig beftaen vinden kan. In dien 2in, waeren de hier bedoelde trotsaerts ellendig; zy verbeelden. en beroemden zich, rijk te zijn, in kennis en goede werken, maer ondertusfchen hun verftand was nog verduisterd, en hun hart geheel verdorven. -— Zy waeren jammerlyk, dat is, deerniswaerdig, zo dat een waer Cbiisten hen niet, zonder mededoogen, aenfchouwen konde. — Zy .waeren arm. Dit woord beteekent de alJeruiterfte armoede, en fchildert iemand, die niet alleen van alles beroovd, maer zelvs van de middelen verftooken is, om eenig gebrekkig beftaen, naer de waereld, . .. te .vinden , en-daerom genoodzaekt is te beedelen. Het geevt, in den zaekelyken zin, te kennen, dat deefe Heden , van allen geestelyken rijkdom, ten eenemael verftooken waeren, en zelvs, van de middelen, om denzelven deelachtig te worden , geen gepast gebruik inaekten. — Zy waeren blind. Niet geheel blind;'dan zou de oogen zalve, welke vs. 18. wordt aengepreefen, geheel niet hebben kunnen baeten. Maer zy waeren blind, ten opzichte van zich zei ven; zy zaegen hunnen eilendigen toeftand niet. —, Zy waeren naekt, ontbloot, van de rechtvaerdigmaekingen' der heiligen, (vergek Xap, XIX: 8;) ontbloot van waere heiligheid, en Euaogelifche Godsvrucht, Jja



van JOANNES. III. i6j>
Het ergfte nog van alles was, dat zy, van hunnen el"'lendigen toeftand, onkundig waeren, en waenden gelukkig te zijn. Gy weet niet, (zegt de Heiland) dat gy zijt ellendig enz. — Zy waeren blind voor zich zeiven, en dachten daerom niet, aen middelen, om, uit hunne ellende, verlost, te worden. Zy waeren gelijk, aen eenen krankzinnigen, die, aim en naekt zijnde, zich verbeeldt, de rijkfte en gelukkigfte der menfchen te weefen.
Aen deefen hoogmoedigen , geevt de Goddelyke Spreeker eenen zeer heilzaemen raed, vs. 18.
ï8. Ick rade u dat gy van my koopt gout beproeft komende uyt het vyer, op dat gy rijck moogc worden: ende (q; witte kleederen, op dat gy moogt bekleedt worden, ende de fchande uwer naecktheyt niet geopenbaert en worde : ende falft uwe oogen met oogenftlve, op dat gy fien moogt. g. De lievderijke Heiland wees deefen ongelukkigen, op eene zeer minzaeme wijs, den weg aen, om rijkdom en kleederen te erlangen, vs. 183: ik raed u enz.
Ik raed u, is het, dat gy van my koopt De Goddelyke Verlosfer ftelt hier zich zeiven voor, onder de eigenaertige zinnenprent van eenen Koopman, die de allerkostbaerfte waeren uitvent; eene zinneprent, welke ontleend was, van de leevenswijs deefer menfchen. Te weeten, gelijk wy reeds hebben aengemerkt, laodicea was eene zeer vermaerde kööpftad. De inwooners •leevden, van den handel, en de aenkleeven van dien; elk fprak, van koopen en verkoopen, van rijfende en daelende prijfen, van winsten en fchaeden, van waeren meer of min in trek; elk was bedacht, om geld te verdienen , en veelen hadden fchatten overgewonnen. — Met toefpeeling nu, op den handel, zegt detHeiland, ik raed u, dat gy van my koopt, dat is, „ ik koom, als „ een aenzienlyk koopman, tot ut, om u dèkostbaerfte
(q) 2 Cor. 5: 3- Openb, 7: 13- oude ifó: 13. «u!e 19: 8.
XXVI. deeL. L 5



i7o OPENBARING
„ waeren uit te venten, by welke gy de beste reeke-: „ ning vinden zult, en welke gy, Van niemand anders, „ koopen kunt; ik bied u deefe waeren aen, welke gy „ niet ontbeeren, en nimmer, voor beeter prijs, ver„ krijgen kunt."
Het wijst zich ondertusfchen van zelvs , dat hier geen gewoon koopen bedoeld worde, by hetwelk men de waeren, voor geld, verkrijgt, maer een geestelyk koopen, zonder geld en zonder prijs. (verg. Jef. LV: i.)— Trouwens deefe hoogmoedige Christenen, wat zy zich ook mogten inbeelden, waeren arm en naekt; (vergel. vs. 17;) derhalven konden zy geenen prijs befteeden, of iets van hunnen kant geeven, om de uit-
geloovde waeren deelachtig te worden Maer, hoe
moesten zy dan koopen? eenvouwig door het geloov; zy moesten zich het aenbod van den Heiland laeten welgevallen, de uitgeloovde goederen blijmoedig aenneemen, en zich dankbaer toeëigenen.
Wijders verdient de minzaeme manier van uitlooven nog onfe opmerking: ik raed u, dat gy van my koopt. De Goddelyke Spreeker ftelt zich zeiven voor , niet alleen als eenen rijken Koopman , die de kostbaerfte waeren bezit, geestelyke en eeuwige goederen, welke eenen ellendigen zondaer weezenlyk rijk, en eindeloos gelukkig, maeken kunnen; maer ook als eenen Koop. man, die, niet zijn eigen belang, maer het heil der menfchen, bedoelt; die zijne waeren om niet geevt, en, uit medelijden, jeegens ellendigen, hen minzaem noodigt, en, op eene beweeglyke wijs, aenraedt, om, van zijne goedheid, gebruik te maeken. Met één woord; Hy koomt hier voor, als de algenoegzaeme en lievderijke Verlosfer, die eenen onuitputbaeren rijkdom van geestelyke goederen bezit, dezelve minzaem aenbiedt, en werkelyk mededeelt, aen allen , die zich zijnen raed laeten welgevallen, zich, op zijne goedheid, veriaeten, en daer van een dankbaer'gebruik maeken.
„. De kostbaere waeren, welke de Heiland te kpop biedt,



VAN JOANNES. III. 171
' worden, naeder befchreeven; ik raed u, dat gy van my koopt goud enz.
+. Hy geevt een middel aen de hand, om, uit de armoede, gered, en weezenlyk rijk te worden: ik raed u, dat gy van my koopt goud, beproevd komende uit het vuur, op dat gy rijk moogt worden.
In den letterlyken zin, is goud, beproevd koomendt uit het vuur , het allerbeste zoort van goud , het welk de vuurproev heeft doorgeftaen, en volkoomen zuiver bevonden is. — Op de markt te laodicea, werdt ook goud te koop gebracht; goud van allerlei zoort, meer of min, met andere ertfen, kunftig vermengd. Maer de Heiland heeft het beste, het allerzuiverfte, goud te koop. — Wat beteekent hier het kostbaerfte goud, in het zinbeeldige? Veelen der Uitleggeren verftaen 'er het geloov door, om dat het zelve, by beproevd goud, vergeleeken wordt, 1 Petr. I: 7. Maer het geloov, gelijk wy reeds hebben opgemerkt, is, zeer gepast, onder het denkbeeld van koopen, afgefchilderd. Onfes erachtens, heeft de Goddelyke Spreeker het oog, op zijne Borggerechtigheid , op zijne volmaekte gehoorzaemheid, welke, door het vuur van het allerfmertelykst lijden, volkoomen beproevd is.
Dit kostbaer goud, by het welk alle de fchatten der geheele waereld niet in vergelyking koomen moogen , moesten de arme Christenen van laodicea koopen; dat is, zy moesten de borggerechtigheid van den Middelaer, door het geloov, vertrouwelyk en dankbaer aenneemen, op dat zy mogten rijk worden. Trouwens de volmaekte gehoorzaemheid van den Heiland is de verdienende oorzaek van alle geestelyke en eeuwige zeegeningen; en elk, die zich zijnen lievderijken raed laet welgevallen, zijne verdienften geloovig aenneemt, en daer door het allerkostbaerfte goed koopt, heeft reeds werkelyk deel, aen alle de fchatten van den hemel. Vervolgens geevt de Goddelyke Spreeker een midXXVL DEEE..



172 OPENBARING
del aen de hand, ,egen de naektheid, eè witte klee. deren, op dat gy moogt bekleed worden, en de fchande uwer naektheid niet geopenbaerd worde.
Onder de groote meenigtö van koópwaeren, welke' te laodicea ter markt gebracht werden, muntte vooral de wol uit. Ook bericht ons strabo, dat er, in de nabuurfchap van die Stad, vede ichaepen geteeld werden , welker wol ongemeen fijn en zacht was zeer gefchikt, om 'er kleederen van te maeken. Mis', fitten zinfpeelt ook de Heiland, 0p deefe byzonderheid. — Althans witte kleederen, welke oülings da dracht waeren van zeer aenzienlyke Heden, vertoonen ons, zinbeeldig; de heilighe.d des leevens, eenen Godzaeligen wandel, waer door men zijnen geest verfiért, en aengenaem is, in de oogen niet alleen van den Heiligen God, maer ook van alle weldenkende menfchen.
'Deefe witte kleederen moesten de naekte Christenen te laodicfa, van den Heilarjd k open door Hem geloovigen vértrouwelyk te bidden, om de heiligende geuaede van zijnen Geest, op dat zy mogten bekleed worden, en de fchande hunner naektheid niet geüpenbaerd wierde. — De fchande uwer naektheid is, volgens den Kebreeuwfchen fpreektrant, uwe fchandelyke naektheid, "over welke gy u hiet genoe, fchaemen kunt. Men denke, in de geheim^nnige beteekenis , aen het zeedenlyk bederv, het welk den mensch van natuure aenkleevt. 55. De Heiland voegt er nog eene vermaening, of zo mén liever wil, eene rae.i^eving by, vs. en zalvt um oogen, het oogen'zalve, op dat gy'zien niaogt.
Oogen zalv is een zeeker mengfel van zalven, gefchikt om ongeftelde oogen te hulp te koomen, en een gebrekkig gezicht te verbeeteren. _ Maer wat hebben wy door deefe oogen zalve, in het geheimzinnige te verftaen?' Doorgaens denkt men , aen de verlichtende genaede van den Heiligen Geest , waer door de oogen van het verftand geöpend en verlicht (werden. « Dan , onfes erachtens,
wordt



van JOANNES. III. 173
wordt er iets anders bedoeld. Men fchijnt niet opgemerkt te hebben, dat de Goddelyke Spreeker hier eene geheel andere manier van voorftei gebruike, dan. vs. 18''; Hy raedt niet om oogen zalve van Hem te koopen, maer Hy zegt, zalvt uwe oogen , met oogen zalve. Dit voorönderftelt allerduidelykst, dat de blinde Christenen van laodicea deefe oogen zalve reeds werkelyk bezaeten, en verplicht waeren , zich daar van te bedienen, als een middel, om hun gezicht te verbeeteren. — Wy verftaen daerom, door de oogen zalve het woord van God, het welk zuiver is,' en de oo^en verlicht, Pf. XIX: 9.
Het is derhalven, als of de Heiland zeide : „ zalvt ,, uwe oogen , met oogen zalve ; onderzoent de Heilige „ Schrivten naerftig met toepasfirg op u zeiven, onder „ afbidding van s Geestes verlichtende genaede , op dat gy zien moogt, om niet langer blind te zijn, voor u zeiven, en uwen ellendigen toeftand te leeren opmerken; deefe „ zal de rechts weg zijn, om de ncodzaekelykheid der „ kostbaere waeren , welke ik uitventen aenbied, te leeren „ kennen, en een hartelyk verlangen in u te ontfteeken, „ ten einde die duurzaeme goederen, door het geloov, „ deelachtig te worden." .
Vs 19, 20 volgt nog eene ernftige opwekking, tot verbetering, aen de waere Christenen.
19, (r) So wie ick lief hebbe, 4je beftraffe ende kaftijaeück: weeft dan yverigh, ende bekeert u.
Zo wie ik liev heb, die beftraf en kastijd ik. — Het voornaem woord ik is hier uitgedrukt, op dat de Christenen van Laodicea zich de hooge waerdigheid van den Spreeker, en byzonder zijne onfeilbaere waerheid, (vergel. vs. 14 ) herinneren zouden ten einde zijne opwekking des te meerderen indruk, op hunne gemoederen , maeken zoude. — Vooits zijn de woorden zelve overgenoomen , uit Spreuk. III: 12: de heer kastijdt den geenen, die Hy liev heeft.
(r) Job 5: 17. Spr. 31 12. Heb". 12: 5» XXVI. DEEL.



174 OPENBARING
De Heiland fpreekt van zulken, die Hy liev heeft en hartelyk bemint. Hy bedoelt derhalven een derde zoort van Christenen, onderfcheiden van de laeuwen, vs. 15, 16, en van de trotsaerts, vs. 17, de oprechten naemenlyk 'te Laodicea, die Hem in waerheid dienden, en in welke Hy een welgevallen had. — De zodaenigen, zegt Hy, beftraf en kastijd ik. Tusfchen deefe beide woorden, kan men dit onderfcheid maeken, dat het eerfte eene berisping met woorden, en het ander eene gevoelige kastijding, met flaegen, te kennen geeve. Maer deefe onderfcheiding fchijnt ons hier niet te pas te koomen, om dat 'er Spreuk. III: 12, alleenlyk van eene gevoelige kastijding, gefprooken wordt; voeg 'er by, dat het woord, hier door beftraf en, vertaeld, meermaelen, in den zin, van ftrafien en kastijden, genoomen worde, gelijk Hebr. XII: 5, en byzonder, by de LXX, Job XIII: 10. 2 Sam. VII: 14. 2 Kron. XXVI: 20.
De Verlosfer kastijdt de zulken, welken Hy liev heeft; Hy bezoekt hen, met rampen en tegenfpoeden, uit een lievderijk beginfel, en tot een weldaedig einde,' om hen, van hunne verkeerdheeden en dwaelingen, te recht te brengen, even als een Vader zijnen zoon kastijdt, in welken hy een welbe■baegen, heeft, (Vergel. Spreuk. III: 12.) — Uit dit gezegde van den Heiland, moogen wy befluiten, dat Hy de waeje Christenen te Laodicea, om de gebreeken, welke onder hen heerschten, zeekere rampen en onheilen, als zo veele weldaedige kastijdingen, ten hunnen beste, had toegezonden.
Hy leidt 'er deefe vermaening uit af: weest dan yverig en bekeert u, dat is, „ laet de kastijding, by u, eene heilzae„ me uitwerking hebben, u aenfpooren, om altijd yverig te „ weefen, in het goede, (vergel. Gal. IV: 18,) en uw ge„ drag te verbeeteren." — Wy moogen 'er uit opmaeken, dat ook de waere Christenen te laodicea, traeg geworden waeren in het goede , en dat hun yver , voor de Godsvrucht, verkoeld waere.
Ondertusfchen bleev de Heiland dezelve, zijne lievde te hunwaerds was niet verkoeld; Hy verlangde, als het waere, om hun de kennelykfte blijken te geeven van, zijne hartelyke
toe«



vu JOANNES: lil; 175
toegeneegenheid, wanneer zy het zich maer wilden laeten welgevallen. Met deefe hartïnneemende verzeekering, dringt Hy zijne vermaening naeder aen, vs. 20.
20. Siet, neemt het toch ter harte, en erkent het, met blijmoedige dankbaerheid, ick ftae aen de deure, ende ick kloppe: indien yemant mijne ftemme fal hooren, ende de deure open doen, ick fal tot hem inkomen, ende ick fal met hem avontmael houden, ende hy met my.
De teekenïng is ontleend van iemand, die, des avonds, wanneer de deur reeds geilooten is, by zijnen vriend aen. klopt, en verzoekt binnen gelaeten te worden, om met hem, ten blijke van vertrouwde vriendfchap , gemeenzaem het avondmael te houden. Meer byzonder koomt de Heiland hiervoor, als iemand, die, door' aenhouden, zoekt te winnen; die, eenmael geklopt hebbende, niet terftond heenen gaet', maer, by herhaeling, blijvt aenkloppen, en'er teevens zijne ftem bijvoegt, om den bewooner van het huis, welken hy ontmoeten wil, te verzeekeren, dat hy van hem geen kwaed te vreefen, maer in tegendeel alles goeds te wach. ten hebbe. — In den zaekelyken zin , verklaert de Godde. lyke Spreeker, dat Hy, van zijnen kant, bereid waere, om, 'den waeren Christenen te laodicea, de allerduidelykfte proeven te geeven, van zijne byzondere toegeneegenheid, wanneer zy zich zijn minzaem aenbod maer wilden laeten welgevallen, zijne heilzaeme vermaeningen gehoorzaemen, en, van zijne goedheid, een dankbaer gebruik maeken.
Ziet, zegt de lievderijke Heiland, ik ftae aen de deur en ik kloppe. — Gemeenlyk verftaet men, door de deur, in het zinbeeldige het menfchelyk hart (z). Maer deefe opvatting fchijnt ons, met den aert der teekening zelve, kennelyk te ftrijden; te weeten de mensch koomt hier niet voor, als een huis, het welk, met eene deur, geflooten is, maer als de inwooner van een huis, die het zelve, naer zijne welgevallen , kan fluiten en openen; daerom zegt Hy in het vervolg, ik zal tot hem, dat is, in zijn huis, inkoomen. Daer te
(2) vitringa ad h. U XXVI. PESLg



ï?6 OPENBARING
boeven is het eene zeer gewichtige reegel der Uitlegkunde; welke maer al te dikwijls uit het oóg verlooren is, dat men in het verklaeren van ziubeeldige voorftellen, 'niet op alla byzonderheeden , ftaen moet; maer alleenlyk acht geeven op de hoofdtrekken der fchildery (a). Nu is de Heiland in zo verre gelijk , aen iemand, die aen de deur ftaet en klopt, voor zo verre Hy zijne gunst en vriendfehap, met ernst en byaenhoudenheid, aen eenen zondaer aenbiedt, en zich geneegen verklaert, om hem zijne lievde openbaer te maeken. Op deefe wijs klopt de Heiland, by eenen zondaer, aen de deur, niet alleen uitwendig, wanneer Hy hem, door het Euangehe, minzaem roept, tot zijne zaelige gemeenfehap; maer voornaemenlyk inwendig, door de verborgene werking van zijnen Geest, wanneer Hy het geweeten doet ontwaeken, eemge goede aendoeningen te weeg brengt, en eene begeerte verwekt, om behouden te worden; Hy klopt, aen het hart van eenen geloovigen, die vertraegt in het goede, wanneer Hy hem, door de verborgene werking van zijnen Geest, de attchuuwelykheid der zonden doet opmerken, en hem eenen lust, ter voortzetting prT zijne heiligmaeking, inboezemt; Hy klopt ook, aen het hart der geloovigen, zomtijds door kastijdingen, met welke Hy hen ., uit een lievderijk beginfel, bezoekt, om hen, uit hunne traegheid, en tot yver, in zijnen dienst, .op te wekken, — Dit laetfte was ook het geval der oprechten te laodicea. (verSel. vs. i9.)
Dit is het nog niet al. De Heiland klopt niet alleen, maer Hy ftaet ook aen de deur, Hy blijvt ftaen, en houdt aen, met kloppen, al wordt Hem niet gereedelyk open gedaen, even als iemand, die een fterk verlangen heeft, om zijnen vriend te ontmoeten. Dit teekent ons het geduld en de langmoedigheid van den Verlosfer, waer door Hy alle middelen blijvt aen wenden, om menfchen te beweegen, dat zy van zijn heil gebruik maeken, al wordt Hy, eenen tijd lang, met verfmaeding afgewcefen. Immers de heer is langmoedig over ons, niet ■willende, dat eenigen verlooren gaen, maer dat zy allen, tot lekeering, koomen, 2 Petr. III: 9.
Wel-
(«) vitringa Comment. tn jesaiam ad c. VI: 6. Xiyih i5.



van JOANNES. III. 177
Welgelukzaelig zy, die, van 's Heilands minzaem aenbod, een geloovig gebruik maeken. Indien iemand, zegt Hy daerom, wie hy ook weezen mooge, al was hy nog zo gering en onaenzienlyk naer de waereld, mijne Jlem zal hooren, en de deur opendoen, ik zal tot hem inkoomen, en ik zal met hem avondmael houden en hy met my.
De Jlem van den Heiland, welke Hy, tot nog meerderen aendrang, by het kloppen, voegt; deefe ftem te hooren zegt zo veel, als zijn minzaem aenbod te gehoorzaemen. Immers het is bekend, dat hooren zeer gemeenzaem, voor gehcorzaemen, genoomen worde, (verg. Joh. V: 24. VIII: 47- Hand-
ju. 22, 23. enz.) Men opent de deur, wanneer men niet
Hechts'het aenbod van den Heiland, met toegeneegenheid, ontvangt; maer voornaemenlyk wanneer iemand de vooroordeelen en zondige begeerlykheeden, welke Hem van jesus en zijnen dienst afkeerig maeken, uit zijn gemoed verbant, en den Verlosfer, als zijnen besten vriend , met blijdfchap,
aenneemt. Op deefe wijs, voor den Heiland, de deur te
openen, is geenszins het werk van 's menfchen eigene kracht; het is de heer zelvs, die het hart opent, (vergel. Hand. XVI: 14) Maer, daer Gods Geest, op eene reedelyke wijs,' •werkt ; wordt de mensch zelve gezegt te doen, het geene Hy, door de kracht der in hem werkende genaede, verricht. Voeg 'er by, dat de Verlosfer hier meer byzonder fpreeke, tot de oprechten te laodicea , die, hoe zeer zy , in hunnen yver , verflaeuwd , evenwel den Geest deelachtig waeren.
Ik zal, vervolgt de Goddelyke Spreeker, tot htm inkoop men, dat is, in de even gemelde toefpeeling; „ ik zal, als „ een vriend, gemeenzaem met hem verkeeren, en hy zal „ mijne byzondere tegenwoordigheid , door de duidelykfte „ blijken van mijne lievde, voorzorg, onderfteuning, en be„ fcherming, even zo goed ontwaer worden, als of hy my, „ met zijne lichaemelyke oogen, in zijn huis gemeenzaem zag
verkeeren." In dien zelvden zin, zeide eens de Heiland, Joh. XIV: 23 : zo iemand my lief heeft, die zal mijn woord bewaeren; en mijn Vader za' hem liev hebben, en wy zullen til hem koomen, en zullen wooning by hem maeken.
XXVI. dkl. M



178 OPENBARING
7* zat, is het eindelyk, met hem avondmael houden en hy met my. In bet Oosten, is men gewoon, des avonds, bezoeken te geeven , en vriendenmaeltijden te houden. De geheele belovte, ik zal met hem avondmael houden, geevt, in den zaekelyken zin, te kennen, dat de Heiland eenen Christen, die Hem, in zijn huis , ontvangt, en het heil, het welk Hy verworven heeft, geloovig aenneemt, zijne gunst en lievde kenbaer zal doen ondervinden; als meede dat Hy een byzonder genoegen neemen zal, in zijn geloov en Godsvrucht. De laetfte uitdrukking, en hy met My kan, in het algemeen, de vriendfchappelyke verkeering van den Heiland, met eenen geloovigen, te kennen geeven, zo dat de lievde, van weerkanten, volkoomen en oprecht zy; dan, onfes erachtens, wordt'er iets meer byzonder bedoeld. Te weeten, wy houden Avondmael, met den Verlosfer, wanneer Hy ons het heil, het welk Hy verworven heeft, te genieten geevt, zo dat wy, met blijdfchap, deelen, in alle zijne fchatten en gaeven. Dit gefchied wel aenvangelyk, in dit leeven, maer het zal voornaemenlyk piaets hebben, in den ftaet der toekoomftige gelukzaeligheid. — Kortom , „ indien wy chris„ tus, als gast in onfe harten ontvangen, zo zal christus „ ons, als gasten, in den hemel ontvangen" (&).
Welk eene eer, en welk een genoegen is het, eenen Ko^ ning, tot zijnen gemeenzaemen gast, te hebben, en vertrouwelyk, met hem, te verkeeren! Maer de eer en het geluk, welke de Verlosfer, aen deefen waeren Christenen, bewijfen wilde, wanneer zy zijne minzaeme aenbieding geloovig aennaemen, was nog onvergelykelyk grooter. Hy die het Begin der fcheppinge Gods is, vs. 14, de Opperheer van het ganfche Geheelal, was gereed, om, tot hen, in te koomen, en met hen avondmael te houden, om hen de kennelykfte proever» van zijne hartelyke lievde te doen ondervinden.
vitringa ai h, l.



\AN JOANNES. Iir. 129
Het befiuit van deefen Briev is nog overig, vs. 21, 22. Het behelst wederom f. Eene belovte, vs. 21, en \\. Eene opwekking , vs. 22.
21. Die overwint, in weerwil van allen tegenftand, in het geloov en in de Godsvrucht, volhardt, tot het einde toe, (vergel. Kap. II: 7,) ick (s) fal hem, in de huishouding der eeuwigheid, geven met my te fitten in mijnen throon, gelijck als ick overwonnen hebbe, ende ben gefeten met mijnen Vader in fijnen throon.
De Verlosfer heeft overwonnen, en het groote werk der verzoening, tot den einde toe, voltooit. Daer op is Hy, ter belooning van den arbeid zijner ziele, gefeeten met zijnen Vader in zijnen throon, voor zo verre Hy, met eene onnadenkelyke heerlykheid, bekroond is, en aengefteld, tot gei biedenden Opperheer van het gansch Geheelal, (vergel. Pf. CX: 1. Hebr. I: 3. Kap. XXII: 1.) — Ook zal Hy zulken, die, in den gezegden zin, overwinnen, geeven, met Hem, te zitten in zijnen throon, voor zo verre zy, tot eene genac dige belooniug van hunne ftandvastigheid, met den Verlosfer, in zijne Koninglyke macht en heerlykheid, eenigermaeten deelen zullen. Men vergelyke het geene wy, by Kap. II: 26, 27, hebben aengeteekent.
Het woordeken gelijk beteekent hier geene volkoomene gei lykheid, maer iets van zoortgelyken aert. De heerlykheid der gemelde Overwinnaers zal, naer maete van hunne vatbaerheid, zo groot zijn, dat zy eenigermaete, by den luister van den Verlosfer zeiven, mooge vergeleeken worden. — Daer te boven dient het woordeken gelijk, om de zeekerheid der zaek aen te wijfen. (Vergel. Kap. II: 27.)
22. Wie ooren heeft, die hoore wat de Geelt tot de Gemeynten fegt. (Vergel. Kap. II: 7-)
(s) Matth. 191 28. 1 Cor. 6: 2. XXVI. DEEt. M 2



i8o OPENBARING
het IV. kapittel
3, joannes de Apostel had een tweede gezicht , in het welk
hem de toekoomende dingen geöpenbaerd werden, Kap. IV: i
XI: 18.
A. Voorif ging eene tweederlei vertooning, Kop. IV, V; eene afbeelding naemenlyk van Gods onnadenkelyke Majefteit , Kap. IV, en eene naedere voorbereiding, tot de openbaering der toekoomende dingen, Kap. V. A. De afbeelding van Gods luisterrijke Majefteit vinden wy Kap, IV. et. De inleiding ontmoeten wy vs. i, 2*.
a. De Apostel verhaelt zijne ontmoeting, vs, 1. SU Het geene hy zag, vs. ia.
U, Het geene hy hoorde, vs. j>.
b. Hy befchrijvt zijne gefteldheid, onder dit alles,
VS. 2a.
ft Op deefe inleiding volgt de vertooning va» Gods luisterrijke Majefteit, vs. 2b-n. a. De Apostel zag eene zinbeeldige vertooning van Gods onnadenkelyke Majefteit, vs. 2b, %.
I. p^A defen, na het eerfte gezicht, in hst welk de verhoogde Middelaer zich aen my, in eene zeer luisterrijke'gedaente, vertoont had, met bevel, om de gemelde Brieven, uit zijnen naem, te fchrijven, aen die zeeven Gemeenten van het Lydiesch Afia, welke, aen mijn byzonder opzicht, zijn toevertrouwd, Kap. i: 9 jjj, 22; na
het eerfte gezicht, fagh ick, ende liet eendeure was geopent in den hemel: ende de eerfte ftemme, die ick gehoort hadde, als eener bafuyne met my /prekende, feyde, Komt hier op, ende ick fal u toonen t gene na defea gefchieden moet.
Na'



ViK JOANNES. IV. 181
Na ieefen, __ grotius is van oordeel (c), dar de Apostel dit gezicht, op eenen anderen tijd, dan het eerfte, gezien hebbe, en dat hy ook de volgende gezichten, op onderfcheidene tijden , gehad hebbe , welke , in dit Boek, zijn te zaemen gevoegd. De zaek is, onfes erachtens, moeilyk te beOisfen. Het eerfte gezicht had joannes, op eenen zondag blijkens Kap. h 10. Maer of hy, met alle de gezichten' welke, in dit Boek, befchreeven zijn, op dien zelvden dag' verwaerdigd zy, durven wy, by gebrek van genoegzaeme gronden, niet bepaelen. Zo veel is zeeker, dat de oude Propheeten , op onderfcheidene tijden , verfchillende Openbaeringen ontvangen hebben, welke zy, in hunne Boeken by een gevoegt hebben, zonder den juisten tijd aen te wijfen Ook kan dit niet in twijffel getrokken worden, dat de gezichten, welke de Apostel, in dit Boek, befchreeven
heeft, in orde van zaeken, kennelyk onderfcheiden zijn ,
Op dien grond, zullen wy de volgende gezichten Kap. IV:
XXII: 7, naer de orde van zaeken, verdeelen. Tot
het tweede gezicht, brengen wy daerom, de vertooning van het Boek, met zeeven zeegelen, en de openiDg derzelver, Kap. IV: i— XI: 18..
Voorts geevt de uitdrukking na deefen, op zich zelve, met te kennen, dat de Apostel dit gezicht, op eenen anderen da* dan het eerfte, gehad hebbe. Wy vinden dezelvde bewoording ook Kap. VII: » XV: 5- XVill: i. XIX: i alwaer zeekerlyk geene nieuwe openbaeringen beginnen, welke, op onderfcheidene tijden, gegeeven zijn. Evenwel is 'er eenige tijd verloopen , tusfehen het eerfte. en het. tweede gezicht: want de Apostel werdt andermael in den geest-; hyIwam' in eene nieuwe verrukking van zinnen, volgens Kap. IV- a' Wy moogen 'er uit beftuiten, dat de eerfte verrukking in welke zich de Heiland, onder eene zeer luisterrijke gedaente, vertoont, en de zeeven Brieven geditteert- had, geëindigd was. AUeenlyk fchijnt de tusfebentijd maer kort geweest te zijn, om dat de Apostel zegt vs. 2, terfiond., dafc is, binnen korten, werdt ik in den Geest.
CO Ai h- u XXVI. DEEL. , %



182 OPENBARING
iva deefen, is het, zag ik, wederom in eene verrukking van zinnen, en ziet eene deur enz. - De dingenj welkf joames zag, hadden niet werkelyk piaets. Zy werden alleenlyk, aen z1Jne verbeelding, vertoond, terwijl de werking van ZUne lichaemelyke zintuigen, voor dien tijd «heel en al ftilftondt (vergel. Kap. * I0.) _ Het ^ f£ eerfte geztcbt, aen de verbeelding van den Apostel, vertoond werdt zag hy op de aerde; maer thans werdt hy, in eene verrukking van zinnen, ten hemel opgevoerd
tJÜ£ ^ *" in den hemeL - De ver«
oonde zich, aen joOTS, als een Paleis; en, aen dat Pa.
taj. «6 hy eene deur, welke geopend was, zo dat hy 'er eentg rmaete, van verre, konde inzien. „ Dit voorftel het weik ons vreemd toefch..nt) zQdaen ^
„ Jooden die zich den hemel, als een Palek, of Tempel , voorfte den » (e> Zo fpraeken ook de oude Dichters 'van
tl ' u Pal6iS Van G0ds heiU^> alwaer de
«wzijnen throon heeft, Pf. XI: 4. XVIII: 7. L De Propheet tesAIAS zag ook den heer zittende, op eenen hoogen en verheevenen throon, en zijne zoomen vervulden den Temlen'Jnl' u, tu De heme'en WCrden' meede VOOrEZECHIEL, zelvs tr ' h 1 ^ dit B06k der Openbaering
iïXr^% ziï.Teffipsl Gods'die in den hemei
En de eerfle ftem, die ik gehoort had, als eener hazuine wtmy fpree ende, (verg. Kap. I: I0)) seide , koom hierpDe Apostel hoorde wederom den Goddelyken Ver 1 f7 fpreekende tot hem, met eene zwaere ftem, welke zeer veel overeenkoomst had, met het fterke geluid van eene b zu n
chterzS ëicht' ;°orde hy de ftem - G^:z
achter zich op de aerde, (vergel. Kap. j, I0;) ma2r than hoorde hy£^ze.vde ftem tot hem fpreekende, uit den he.
, 7 u "d ?e'de' t0t hem> *fcr op, dat is
verhef B berwaerds in den hemel, die u, als een P e ' rnet eene geopende deur, vertoond wordt. - Hy voegde * by. /* zal u toonen> d5£ is> Qndfji geheim2inn.g; afb«el>
CO herder i, e% dih"



TAN JOANNES. IV. 133
dingen bekend maeken , (vergel. Kap. I: i,) ** ê^e,na tffn, in volgende tijden, gefchieden moet, (vergel. Kap.
L a^Ende terftont wiert ick in den geeft, kort na dat ik de' gemelde ftem gehoort had, geraekte ik, op nieuws, in ene elkking van zinnen, (vergel. Kap. I: »0 het ging L even als den Propheet Ezechiel, ik zag gezichten Gods (vergel. Ezech. I: if) door eene buitengewoonen invloed van het Goddelyk Alvermoogen, op mijnen geest, werden er toekoomende dingen, onder zinbeeldige vertooningenaen m ne verbeelding, afgeteekent. Zo drae ik andermael defe^ya* dan Verlosfer als het geluid eener bazuine, g^or had was het, als of ik, in den hemel, die ztch aen my * eeu Paleis, vertoonde, opgetrokken waere, ende d er zag ik eene luisterrijke afbeelding van Gods ™n'^ke. ^
Helt: want fiet, daer was een throon gefett m den hemel ende daer fat een op den throon.
Se Apostel zag, in het Paleis van den heme , eenen throon rezet of ftaende, en daer zat een, op den throon. — Hy iZl den Perfoon niet, die op den throoniJH^J^ niet alleen om dat hy Hem vervolgens vs. 3. m de luisterrijke
d ete in welkeHy zich «^>J^^«*£ voornaemenlyk om zijne oneindige waerdigheid uit ted uken. Hv zag God den Vader, onder eene geheimzinnige ve tooning SeTvreesfelyke Majefteit, maer hy noemt Hem^ niet om dit hy geen woord wist uit te denken , het w Ik gefchikt was/om de natuur van den Oneindige* V*»***»'^
l Ende die oneindig verheevene Perfoon die daer, op den gemelden throon, fat, was in t aenfien, ei, den Eter zner gedaente, den fteen Jafpis,.ende nxfo» gelijck: ende een regenboge was rontorn throoD, in 't aenlien, in de luisterrijke gedaente, den {JUen}
ST11U8^ «-* * ^ ^TndeS. dene juweelen, (men vereelyKe, e
naem Exod. XXVUh 28 en Ezech. XXVIII. 13, «• • ten opzichte van het andere woord, Exod. XXVIII. 17. XXVI. D££U M 4-



i8* OPENBARING
XXXV: 9.) is het zeer moeilyk te bepaelen, welke edele geïleenten hier bedoeld zijn. Ook doet het weinig ter zaeke, daer hier, niet zo zeer op de koleur der fteenen, gezien werdt, als wel op den fchitterenden en vuurigen glans, welken zy van zich te rug kaetften De gedaente derhalven
van Hem, die, op den throon zat, was ongemeen glansrijk en vuurig; wanneer men Hem aenzag, was het, als of 'er een vuurige glans van Hem afftraelde, als of Hy geheel, uit de meest fchitterende edele geiteen ten . was zaemengeftel'd.
Daer 'er niets luisterrijker is, dan de glans van het licht, is 'er ook niets meer gefchikt, om Gods onnadenkelyke Majefteit en heerlykheid af te beelden. Hy bewoont een ontoegangelyk licht, 1 Tim. VI: iö. J3y de wetgeeving op Sinaï, kwam de heer, op dien berg, neder in vuur, Exod. XIX: 18; die berg brandde van vuur, tot aen het midden des hemels, Deut. IV: 11, Op zoortgelyk eene wijs, vertoonde zich ook de God der Goden, aen ezechiel; de ganfche gedaente van Hem, welken de Propheet, op den throon, zag, was vuurig; tusfchen zijne kleederen door, zag men niet, dan enkel vuur, Ezech. I: 27. — Deefe vuurige en fchitterende gedaente, op welke de Apostel de oogen niet houden konde, vertoonde de Goddelyke Majefteit, in allen haeren cnnadenkelyken luister.
Een reegenboog was rondom den throon, in het aenzien, den Jleen Smaragdus gelijk. — De jleen Smaragdus is van eene groene coleur, en daer by kan, volgens plinids (e), niets vergeleeken worden, het welk zo groen is. De reegenboog, welke joannes zag, was, in het aenzien, in den luister zij' ner gedaente, den jleen Smaragdus gelijk ; de reegenboog had wel de gewoone coleuren van dat verfchijnfel, maer het groen ftak het fterkfte door , zo dat de andere coleuren daer by fcheenen te verdooven. — Deefe reegenboog was rondom den throon. Aen ezechiel werdt iets dergelyks vertoond ; hy zag, rondom den throon, eenen zeer luisterrijken glans, die de gedaente had van eenen reegenboog, Ezech. I: 28. De reegenboog had derhalven niet de gedaente van eene kroon,
wel'
CO Mfl- Nat. I. XXXVII. c. 5.



nN JOANNES. IV. 185
welke het hoofd omringde van Hem, die op den throon zat (ƒ), maer dezelve was rondom den throon.
Hy die op den throon zat, vertoonde zich, als enkel vuur 'en een reegenboog, in welke de groene coleur het fterkfteuitftak, omringde den throon; beginnende de cirkel, van den grond, aen de flinke, en eindigende wederom, op den grond, aen de rechte zijde. — Gemeenlyk befchouwt men deefen reegenboog, als eene geheimzinnige afteekening van Gods genaede en langmoedigheid (g). Maer , vermits ook gefchaepene Geesten , aen den Apostel vertoond werden, met eenen reegenboog, boven hun hoofd, (verg. Kap. X- '1 ) fchijnt ons de reegenboog, rondom Gods throon, alleenlyk tot een luisterrijk cieraed, verftrekt te hebben (fc>
l. De throon der Goddelyke Majefteit wordt naeder befchreeven, vs. 4-11.
g. Die throon was omringd , met 24 mindere throonen , op
welke zo veele Ouderlingen zoeten, vs. 4fe. Van onder den throon kwaemsn geduchte verfvhijnfeten
voort, vs. Sa. f. Voor den throon waeren
1. Zeeven brandende lampen, vs. 5b. en
2. Een zeer cierlyk plavei/el, vs, 6a. en
3. Vier leevendige weezens, vs. 6b-n. Deefe worden
naeder befchreeven, _ In hunne gedaente , vs. 6b— vs. 8a„_* In hunne beezigheid, vs. 8b-n.
/, Zy beweefen den Onëindigen den diepflen eerbied, vs. 8b, en
fj. Werden daer in, door de Ouderlmgen, vergezeld, vs. 9 -11.
4. Ende rontom den throon waren vier en twintieh throonen : ende op de throonen fagh ick de vier en twintigh Ouderlingen fittende, bekleedt met
ff) vitringa ad h. I. „_„., Qg) GROTIOS ad h. I. VITRINGA ad h. I. ROSENMBLLER, HERDER Of\Z. EICHHORN 1. C.
XXVI. DEEL. M 5



186 OPENBARING
* ende fy hadden gouden k—
Rondom dm throon van den Onêindigen , waeren vier en twintig mindere en laegere throonen, welke eenen halven cir. kei mtmaekten, op zoortgelyk eene wijs, als de zitplaetfen derHoovehngen en eerfte Staetsdienaers, by plechtig geleegenheeden, voor den throon van eenen Koning, gerLfchikt zijn ; om Hem, van hunne raedgeevingen , te dienen of zijne oppermachtige beveelen te ontvangen, of om zijne pracht by ftaetelyke gehoorgeevingen, te vermeerderen.
Op die throonen, zag de Apostel, de vieren twintig Ouder. Imgen zitten.-- De teekening fchijnt ontleend te zijn, van de hoofden der 24 Priesterorde», welke Koning ,>AV,D had "gefield x Kron.XXIV, en die, by de EuangeLn, doo, gaends Overpnesters genaemd werden. Wanneer nu deefe, met den Hoogepriester, in het Voorhov van den Tempel, ver. gaederden, zaeten zy, in zoortgelyk eene rangfchikking, zo dat hunne zeetels dien van den Opperpriester, in de gedaente van eenen halven cirkel, omringden (i). _ Apostel joannes zag den throon van den Onëindigen omnngd met 24 laegere throonen, welke, in de gedaente van eenen halven boog, voor Hem ftonden. Op die throonen zaeten zo veele Ouderlingen, als zijne Hoovelingen en eerfte Staetsdienaers. Men denke, aen mannen, die, niet alleen door hunnen ouderdom , maer voornaemenlyk door hunne wnsherd, en deftigheid, achtbaer waeren; gelijk daerom de leeaen van den Grooten Raed der Jooden, die, uit den Bur gerftaet, genoomen waeren, met deefen naem, in de Euan gehfche Schrivten, zeer gemeenzaem voorkoomen
Deefe Ouderlingen waeren bekleed met witte kleederen, zynde oudtijds de cierlyke dracht der Priesteren, en zy had den tot een teeken van hunne Koninglyke waerdigheid, gouden kroonen op hunne hoofden. Men denke dan aen Pries. ter-Koningen, aen verheevene Perfoonen, die de Priesterlyke en Koninglyke waerdigheid te gelijk bekleedden. — Meer byzonder waeren het afgeftorvene en verheerlykte ,., Chris-
{') VITRINGA ad h. I,



van J O A NJ'N E S. IV. 18?
Christenen; misfchien de Apostelen, en andere Godvruchtige mannen, die in de kracht van geloov en heiligheid, hadden uitgemunt, en, met eene meer dan gemeene maet van heerlykheid, in den hemel, verwaerdigd waeren. Althans zy erkenden naderhand, met blijde dankzegging, dat de Ver. losfer hen, met zijn bloed, gekocht, en Gode, tot Konin-. gen en Priesteren, gemaekt hadde, (verg. Kap. V: 9, 10.)
5. Ende van den throon gingen uyt bhckfemen, ende donderflagen, ende fiemmen: ende feven vyerige lampen waren brandende voor den throon, welcke zijn de feven Geeften Godts.
Fan den throon gingen uit blikfemen, en donderflaegen, en fiemmen. — Op zoortgelyk eene wijs, zag de Propheet daniel den Ouden van daegen, op eenen throon, zitten; en een vuurige rivier vloeide en ging van voor hem uit, Dan. VII: 10. Uit den throon, die aen joannes vertoond werdt, fchooten geduurig blikfemen, welke, van zwaere donderfiaegen , gevolgd werden. Ook hoorde hy fiemmen. Donderfiaegen worden , in den ftijl der Hebreeuwen , zeer gemeenzaem fiemmen genaemd, (vergel. 1 Sam. XII: 18. Pf. XXIX: 3, 4i) maer, vermits hier de fiemmen, van de donderfiaegen, duidelyk onderfcheiden worden, fchijnt joannes nog andere zwaere geluiden gehoort te hebben, welke uit den throon voortkwae. men, maer niet naeder befchreeven worden. Misfchien was het zoortgelyk een geluid , als dat het welk , by Gods verfchijning op Sinaï. gehoord werdt, en vry wat oveiëenkoomst had, met dat der bazuinen, (verg. Exod. XIX: 16.) — Dit alles vertoonde wederom, dat'er, by God, eene vrees, felyke Majefteit zy.
En zeeven vuurige lampen waeren brandende voor den throon. — In het heilige van den Tabernakel, was een gouden kandelaer, met zeeven lampen, Exod. XXV: 31— XL: 24. Zoortgelyke lampen zag ook de Apostel, voor den throon, geftaedig brandende. Het waeren vuurige lampen; eigenlyk ftaet 'er, naer den Hebreeuwfchen fpreektrant, lampen van vuur, dat is gouden lampen, welke eenen vuurigen glans van zich deeden afftraelen , en fchitterden, als vuur.
De Apostel voegt 'er, ter naedere verklaering by, wlke
XXVI, deel»



188 OPENBARING
zijn , dat Is beteekenen en verbeelden de zeeven Geesten
Gods Blijkens het geene wy-, by Kap. I: 4( beredeneert
hebben, wordt hier God de Heilige Geest bedoeld, die, met opzicht tot zijne onderfcheidene gaeven en werkingen , en met eenen kennelyken wecrfiag, op de zeeven Gemeenten, aen de byzondere zorg van joannes toevertrouwd, de zeeven Geesten Gods genaemd word. De onderfcheidene gaeven en werkzaemheeden van den Heiligen Geest, die, volgens de huishouding der drie Goddelyke Perfoonen, van den Va. der, gezonden wordt, worden hier afgebeeld, onder de gedaente van zeeven gouden lampen, glinsterende als vuur, en gefhedig brandende voor Gods throon.
6. Ende voor den throon was (a) een glafen zee, cryftal gelijck. Ende in het midden des throons, ende rontom den throon , vier Dieren zijnde vol oogen van vooren ende van achteren.
Vsar den throon was een glaefen zee, krijflal gelijk. — Een glaefen zee is eigenlyk eene zee, welke doorfchijnende is, als glas, en zich als glas vertoont. Zy was gelijk aen en doorfchijnende, als krijflal, of liever zy had eene koleur, trekkende naer het hemelsblaeuwe, gelijk die van het ys is. Te weeten , het oorfprongelyk woord , door krijflal vertaeld, beteekent eigenlyk ys; zo gebruiken het ook de LXX, Job VI: 16. ■
Er was dan eene zee , doorfchijnende als glas , en hebbende eene blaeuwachtige koleur, even als het ys, voor den
throon Maer hoe kan eene zee, by en voor eenen throon,
te pasfe koomen? Om deefe zwaerigheid wech te neemen, hebben veelen gedacht , aen hst kooperen waschvat , het welk, in het voorhov van den Tabernakel en van den Tempel, gsplaetst was; (vergel. Exod. XXX: 18. 1 Kon. VII: 23,) en de zaek zo begreepen, dat joannes ook een groot waschvat, gevuld met waeter, het welk, in zuiverheid en doorfchijnenheid, aen glas en krijftal, gelijk was, voorden throon gezien hebbe (*). Maer hoe kan eene geringe hoe.
veel*
fa) Opar.b. 15: i.
K. <, 0 s. 0 t 1 v s *d h. I.



v k M JOANNES. IV. i8p
veelheid van waeter, in een waschvat beflooten, eene zee genaemd worden? Voeg 'er by, dat zy, die de overwinmng behaélt hadden, op het beest, Kap. XV: 2, vertoond worden als ftaende, niet aen de glaefen zee, gelijk onfe Overzetters hebben, maer or de glaefen zee. — Er is daerom by ons geen twijffel overig , of de Apostel bedoelt hier den y/wr, die voor den throon, en waer op de throon geplaetst was (/)■ Deefe vloer was eene glaefen zee, hebbende eene blaeuwachtige koleur, even als het ys. De zaek laet zich allerduidelykst verklaeren, uit de prachtige gebouwen der Oosterlingen, die, in hunne huifen vloeren hadden, welke, met allerlei kostbaere fteenen, byzonder met glas en krijflal waeren ingelegd , zo dat zy naer ys geleeken. Zelvs hadden deefe kostbaere vloeren zomtijds eene golvsgewijfe gedaente, zo dat zy geleeken, naer eene zee, welke, door den wind, zachtkens, en al kabbelende, bewoogen wordt (m).
Zodaenig eene prachtige vloer zag ook de Apostel, onder en voor den throon. — Iets dergclyks zag men ook, by Gods verfchijning op Sinaï; (verg. Exod. XXIV: 10:) onder zijne voeten, was als een werk van Saphijrjïeenen, en als de geftaltenis des hemels, in zijne \laerheid; de vloer was een plaveit van eene doorfchijnende hemelsblaeuwe koleur, met kleine gouden flippen doorzaeid, en zo helder, als het uitfpanfel, wanneer de ftarren tintelen. — Zoortgelyk eene zoldering zag ook de Propheet ezechiel , Kap. I: 22.
En in het midden des throons, en rondom den throon, waeren vier dieren, zijnde vol oogen, van vooren en van achteren.
De benaeming van Dieren is hier geheel ongepast. Het grondwoord beteekent leevendige Weezens; en dat hier leeveniige Weezens, welke, met redelyke vermoogens, begivtigd zijn, bedoeld worden, is, uit de volgende befcbrijving, allerblijkbaerst. De Apostel hoorde hen, Gods lov uitgalmen, vs 8, even als de Seraphs , Jef. VI: 2, 3; hy werdt, door hen, opgewekt, om te zien, en het geene hem vertoond werdt naeuwkeurig gaede te flaen, Kap. VIï i,<3>5. 7 3
XXVI. DEEL,



ïjjo OPENBARING
en één van hen gav den zeeven Engelen gouden phioQ. Jen, vol van Gods toorn, Kap. XV: 7. _ Zoortgelyke leevendige en verftandige Weezens zag ook ezechiel , Kan fc 5- * joannes zag vier Ieevendige en verftandige Weezens, van eene zonderlinge gedaente. In getal kwaemen zy derhalven overeen, met die, welke, aen ezechiel, vertoond werden, Kap. I: 5. Maer, in gedaente en werkzaemheeden, waeren zy onderfcheiden, gelijk, in het vervolg, naeder blijken zal. Deefe vier Ieevendige en veiftandige Weezens waeren, in
het midden van den throon, en rondom den throon Er is,
die het zo begrijpen, dat deefe Weezens, met het achterftê gedeelte van hun lichaem, den throon gedraegen, en in zo ver, onderen in het midden van den throon, verborgen waeren, terwijl zy, met hunne aengezichten, voorwaerds uitftaeken, en in zo verre rondom, en aen alle kanten van den throon, gezien wierden («). Maer, in dit geval, hadden zy, met de 24 Ouderlingen, niet, voor het Lam, kunnen nedervallen, (vergel. Kap. V: 8.) — Een ander meent, dat 'er één van deefe vier Weezens, op de trappen van den throon, geftaen hebbe, terwijl 'er twee, aen de zijden, en een van achteren, geplaetst was (0). Maer deefe opvatting is volftrekt onbeftaenbaer, met Kap. V: 6, daer het Lam vertoond wordt, als ftaende, in het midden van den throon, en
ook van die vier Weezens, zo wel als van de Ouderlingen.
Eigenlyk ftaet , naer de letter , die vier Ieevendige Weezens waeren, in het midden van den throon, en in den cirkel van den throon; dat is: „ Zy ftonden, in het midden van het „ halvrond, het welk, voor den throon, door de zitplaet„ fen der vier en twintig Ouderlingen, geformeerd werdt."
De throonen dan der Ouderlingen maekten een halvrond uit, (vergel. vs. 4,) en, in het midden van dat halvrond, ftonden die Ieevendige en verftandige Weezens, voor den throon, op het hemelsblaeuwe plaveifel, het welk zich, als eene kabbelende zee, vertoonde.— Zy waeren derhal'
ven
C") EICHHORN 1. C. p.
i.o) grotius ad h. I.



van JOANNES. IV. ïoi
ven naeder aen den throon , dan de vier en twintig Ouderlingen.
Ten aenzien van derzelver gedaente, zegt joannes, zy waeren vol oogen van vooren en van achteren. — De Cherubs, welke ezechiel zag , hadden overal oogen , hun ganfche lijv, en hunne ruggen, en hunne handen, en hunne vleugelen, waeien vol oogen rondom, Ezech. X: 12.-— Ook deefe zonderlinge Weezens waeren vol oogen van vooren en van achteren. Hun ganfche lichaem, zo dat gedeelte, het welk met vleugelen bedekt was, (vergel. vs. 8,) als het welk bloot was, had, van vooren en van achteren , overal oogen. — Neemt men de oogen. in den gewoonen zin, voor de werktuigen van het gezicht, dan geevt het te kennen, dat deefe Weezens, zo wel van achteren, als van vooren, door eene groote meenigte van oogen, zien konden. Maer deefe opvatting fchijnt ons min voegzaem. Waer toe zouden alle dia oogen gedient hebben ? welk een gebruik zouden die Weezens gehad hebben, van de oogen, welke, aen de binnenzijde van hunne vleugelen waeren? (vergel. vs. 8?) — Wy denken daerom liever, aen zeekere teekeningen , op hunne kleederen, welke de gedaente van oogeji vertoonden, of aen andere cieraeden, welke het meest, naer menfchelyke oogen, geleeken (p).
De zonderlinge gedaente van deefe Ieevendige en verftan-' dige Weezens wordt naeder befchreeven, vs. 7, 8a.
7. Ende het eerfte Dier was eenen leeuw gelijck, ende het tweede Dier een kalf gelijck , ende het derde Dier hadde het aenficht als een menfche, ende het vierde Dier was eenen vliegenden arent gelijck.
8. ünde de vier Dieren hadden elck-een voor hemlelven fes vleugelen rontom , ende waren van binnen vol oogen: è^de en hebben geen rufte dagh ende nacht, feggende: (b) Heyligh, heyligh, hey-
(/)") GROTIL'S ad h. I. EICHHORN 1. C. p. IÖ?.
f.bj Jef. 6: 3. XXVI. DEEL,
É



i92 OPENBARING
ligh is de Heere Godt, de Almachtige, (c) Dïtf was, ende Die is, ende Die komen fal.
Het eerfte dier was eenen leeuw gelijk enz. Dit moet zeekerlyk zo niet verftaen worden, dat de gemelde Weezens, in alles, geleeken, het een naer eenen leeuw, het tweeda naer een rund, het derde naer eenen mensch, en het vierde naer eenen arend. De hier bedoelde gelykheid was, alleenlyk in de aengezichten, te vinden; voor het overige hadden deefe Weezens, even als die, welke ezechiel gezien heeft, (verg. Ezech. I: 5-7,) eene menfchelyke gedaente, en menfchen handen. Zy ftonden en gingen recht op, in de gedaente van menfchen. Trouwens zy worden gezegd, met de Ouderlingen, te zijn nedergevallen, voor het Lam, Kap. V: 8. XIX: 4; het welk, van viervoetige dieren en vogelen, niet kan verftaen worden. — Ook vinden wy geenen den minften grond, voor het vermoeden der zulken, die meenen, dat deefe Weezens, fchoon , in de lichaemelyke geftalte, voor het overige, aen menfchen gelijk zijnde, voeten van een kalv gehad hebben (?). Zodaenig waeren wel de voeten der zonderlinge Weezens, welke, aen ezechiel, vertoond werden; (vergel. Ezech. I: 7;) maer 'er was, ook in veele andere opzichten , een zeer aenmerkelyk onderfcheid , tusfchen de Weezens, welke de Propheet ezechiel, en die, welke onfe Apostel, gezien heeft.
Het eerfle der gemelde Weezens was, wat het aengezicht aengaet, eenen leeuw gelijk; het tweede was, ten opzichte van het aengezicht, gelijk aen een kalv; (liever van eenen os of een jong rund;) het derde had het aengezicht als een mensch, en het vierde was eenen vliedenden arend gelijk. — Het aengezicht van het vierde Weezen zag 'er uit, als dat van eenen arend. Het byvoeglyk naemwoord vliegende is 'er bygevoegd, om dat de arend, in de hoogheid van zijne vlucht, boven alle andere voogelen, uitmunt. Wy zouden zeggen: „ het vierde Wee„ zen was, wat het aengezicht betreft, gelijk, aen eenen „ hoogvliegenden arend."
Het
Cc) Openb. 1: 4, 8. ende ii: 17. ende 16: 5. (jj vitringa ad lu l.



vAN JOANNES. IV. 193
Het is ons zo voorgekoomen, dat deeze vier zonderlinge Weezens Aerts - Engelen, of verftandige Weezens, van nog hoogeren rang, dan die , welke, in de Heilige Schrivten, Engelen genaemd worden , geweest zijn. Immers zy worden van de gewoone Engelen, onderfcheiden, Kap. VII: ij, en een van hen gav de zeeven gouden pbioolen, aen zeeven Engelen , Kap. XV: 7. — Men zegge niet, dat deefe Weezens Kap. V: 8, 9, met de Ouderlingen, het Lam danken, dat Hy hen Gode gekocht had, met zijn bloed, het welk, op de Aerts Engelen, en andere verftandige Weezens I van nog hoogeren rang, niet kan worden toegepast: want s deefe dankzegging wordt, alleenlyk in den mond der Ouderi lingen, gelegd (r).
Het aengezicht van het eerfte Weezen was gelijk, aen dat
0 van eenen leeuw, om de onwederftaenbaere kracht te vertooAl aen, met welke deefe verheevene bewooners van den hemel
1 Gods beveelen uitvoeren; — het ander had een aengezicht, als dat vaneen rund, om hunne onvermoeide ftandvastigheid , in het gehoorzaemen van Gods gebooden, aen te duiden; — het derde had het aengezicht, als een mensch, om de onvergelyke helderheid van hun verftand, en het uitmuntende van
I hunne redelyke vermoogens, af te teekenen; — het aengeï'j zicht van het vierde was als dat van eenen hoogvliegenden
II arend, om hunne vaerdigheid, in het uitvoeren van den GodI delyken last, aen te wijfen.
Voorts hadden deefe vier zeldzaeme Weezens, elk een voor 1 zich zeiven, zes vleugelen rondom, en waeren van binnen vol I oogen, vs. 8a.
De Seraphs, welke aen jesaias vertoond werden, hadden 1 elk zes vleugelen; met twee, bedekte elk zijn aengezicht; Umet twee, bedekte hy zijne voeten; en met twee, vloog hy, J Jef. VI: 2. De Weezens, welke ezechiel zag, hadden elk Ir vier of liever vier paer vleugelen, Ezech. I: ri. Maer I deefe, welke aen joannes vertoond werden, hadden elk een; | voor zich zeiven, zes vleugelen. In welk eene gedaente, die I vleugelen geftaen hebben , wordt 'er niet bygevoegd. In
l (r) marckius 1. C. p. 185, 186.
[ , XXVI. DEEt. N



IP4 OPENBARING
het algemeen verbeeldden zy de vaerdigheid van deefe hemel, fche Weezens, in bet uitvoeren van Gods beveelen.
Volgens onfe Overzetting, hadden zy deefe 'vleugelen rondom. Maer dit is onverftaenbaer, ten zy men het zo begrijpen wilde, dat de zes vleugelen nederhingen, en door derzelver uitbreiding, bet geheele lichaem, rondom én vai alle kanten, bedekten. — Dan wy brengen het woord rondom hever tot het volgende, op deefe wijs: rondom en van binnen waeren zy, niet de vleugelen (dit ftrijdt, met de zaeraenftelhng der oorfprongelyke woorden) maer de vier Ieevendige Weezens. Ondertusfchen worden hier evenwel de vleugelen bedoeld, en het is als of joannes zeide: de vier dieren had. den, elk voor zich, zes vleugelen; rondom en van binnen waeren zy, wat ook die vleugelen aengaet, vol oogen. De
zaek was deefe: elk een der vier gemelde Weezens had zes vleugelen, en ook in dit gedeelte van hunne zonderlinge gedaente, waeren zy vol oogen, of fchilderachtige vertooningen , welke naer menfchelyke oogen geleeken , rondom en van binnen. Rondom, op de bolle buiten zijde, zowel als van binnen, aen de holle zijde, zag men eene verbaelende meenigte van cieraeden en teekeningen, welke zich, als zo
veele menfchelyke oogen, vertoonden De velgen of randen
der vier raederen van den Cherubijnen waegen, welke ezechiel zag , waeren ook vol zulke oogen rondom , Ezech. I- ig X: 12.
De God verheerlykende beezigheid van deefe verheevene Weezens wordt vs. 8. befchreeven. Zy hebben geene rust, dag en nacht, zeggende, Heilig, heilig, heilig is de Heer God , de Almachtige , Die was , en Die is , en Die koomen zal.
Zy hebben geene rust, dag en naeht. De fpreekwijs fchijnt ontleend te zijn, uit Jef. LXII: 6, alwaer, van de geheimzinnige wachteren, op de muuren van Jerufalem , gezegd wordt: dat zy al den dag en al den nacht niet zullen zwijgen. — De zeer verheevene Weezens, welke joannes zag, hadden geene rust, dag en nacht, dat is altijd, met God te looven. Dit is evenwel zo niet te verftaen, dat zy onöphoudelyk, en zonder eenig tusfchenpoofen, Gods lov opzou-
gen.



tan JOANNES. IV. 195
gen. joannes zag en hoorde vervolgens veele andere dingen, welke hy niet zoude hebben kunnen hooren, wanneer die vier Weezens, zonder tusfchenpoofen, Gods lov hadden uitgegalmt. Ook worden zulke tusfchenpoofen, vs. 9-11. allerduidelykst voorönderfteld. Voeg 'er by , dat die verheevene bewooners van den hemel, welke hier , door de vier Ieevendige Weezens, verbeeld werden, ook tot andere beezigheeden en dienften, geroepen worden. — Maer zy hadden geene rust, dag en nacht, voor zo verre zy onvermoeid waeren, in het uitgalmen van Gods lov, en nimmer eene gepaste gelegenheid daer toe lieten voorbygaen.
Zy zeiden, al lovzingende: Heilig, heilig, heilig is de Heer God, de Almachtige, Die was, en Die is, en Die koo' men, of worden zal. — Dit zelvde lovlisd hoorde jesaias de Seraphs, voor Gods throon, zingen, Jef. VI: 3- Deefe noemden den Onè'indigen den heer der heirfchaeren; hier is het de Heer God, die oneindig verheeven is, boven alle eindige Weezens; de Almachtige, of Albeftuurer, die een onbepaeld bewind voert , over alle gefchaepene dingen , als werken zijner handen; Die was, en Die is, en die worden zal, de jeho7ah, de eeuwige, die, uit kracht van zijn eigen weezen , noodzaekelyk en onveranderlyk beftaet, (vergel. Kap. I: 4.) Het woord, door Heilig vertaeld, neemen wy liever , in den zin van eer en dienenswaerdig, zo dat het den geenen beteekene, die alle eer en hulde waerdig is, even als Luc. I: 49; (vergel- Kap. II: 7.) Dit woord wordt driemaelen herhaeld, in naervolging van den fpreektrant der Hebreeuwen, die gewoon zijn, een woord driemaelen te herhaelen, om, aen hun gezegde, des te meerderen nadruk by te zetten, (vergel. Jer. XXII: 29. Ezech. XXI: 27.)
Kortom deefe verheevene Weezens beweefen den Onëindigen den diepften eerbied; daer in waeren zy onvermoeid; daer toe naemen zy elk eene gepaste gelegenheid waer, en zy wisten geene woorden genoeg te vinden, om hunnen in» wendigen eerbied uit te drukken.
In deefe God verheerlykende beezigheid , werden zy; «(oor de Engelen, vergezeld; vs. 9 -11.
9. Ende wanneer de Dieren heerlickheyt, ende XXVI. DfifiU N a



iptf OPENBARING
eere, ende danckfegginge gaven hem die op den
throon fat, die in alle eeuwigheyt leeft,
In het Grieksch ftaet, in den toekoomenden tijd, wanneer de gemelde Weezens heerlykheid, en eer, en dankzegging zullen geeven. De zaek moet wederom verklaerd worden, uit den fpreektrant der Hebreeuwen , die zich ,. van den toekoomenden tijd, bedienen, wanneer zy eene beezigheid voorftellen, welke zy gewoonlyk en dikwijls, op daer toe gefchikte tijden, pleegen te verrichten, (vergel. i Sam. XX: 5.) — Onfe Óverzetters hebben het daerom, ongemeen wel, vertaelt : wanneer of zo meenigmaelen die gemelde Weezens heerlykheid , en eer, en dankzegging geeven enz.
Zy beweefen hunne eerbiedige hulde, by elk eene gepaste gelegenheid, aen Hem, die op den throon zat, en naeder befchreeven wordt, als Die in alle eeuwigheid leevt. Hy leevt in alle eeuwigheid, of, gelijk 'er eigenlyk ftaet, in eeuwigheeden der eeuwigheeden , naerdien Hy , uit kracht van zijn eigen Weezen, eeuwig, noodzaekelyk , en onveranderlyk, beftaet. — De hulde der gemelde Weezens, aen den eeuwig leevenden, beftondt daer in, dat zy Hem gaeven of toebrachten , in hunne lovliederen, heerlykheid, en eer, en dankzegging. Alle deefe uitdrukkingen beteekenen de eerbiedigde lov en dankbetuigingen. Wil -men 'er eenig onderfcheid in maeken, dan kan men het zo opvatten, dat de heerlykheid meer byzonder eene vermelding zy van Gods macht, de eer van zijne hoogheid, en de dankzegging van zijne weldaeden.
IO. So meenigmaelen nu de gemelde Weezens hunne hulde, aen den Onëindigen, met den diepften eerbied, beweefen, vielen de vier en twintigh Ouderlingen, na dat zy van hunne eerezeetels waeren opgeftaen, voor hem die op den throon fat, ende aenbaden, voor over liggende op hunne aengezichten, hem die leeft in alle eeuwigheyt , ende zy wierpen ook hare kroonen voor den throon , feggende,
11 (d; Gy Heere zijt weerdigh te ontfangen de heerlickheyt, ende de eere, ende de kracht: want
gy
(d) Openb. 5: ia.



vam JOANNES. IV. 19?
gy hebt alle dingen gefchapen , ende door uwen wille zijn fy, ende zijnfe gefchapen.
Wanneer de Oosterfche Koningen verfclieenen, voor eenen Vorst van hoogere waerdigheid, zetten zy de kroonen van hunne hoofden (/). Zo verhaelt josephus (t), van Ko. ning herodes, dat hy zijne kroon afzette, toen hy, tot den Keizer augustus, naederen zoude. Hier van daen is de teekening ontleend. De Ouderlingen wierpen hunne kroonen voor den throon, om den Onëindigen allen moogelyken eerbied tebewijfen, en te verklaeren, dat zy aen Hem, in vergelyking van welken zy niets waeren, alles te danken hadden.
Hunnen iovzang vinden wy vs. n. Zy zeiden , Gy, heer , zijt waerdig te ontvangen, dat is, U koomt toe, van alle reedelyke weezens, de heerlykheid, en de eer, en de kracht. Door de heerlykheid en de eer, worden alle moogelyke hulde en eerdienst bedoeld. De kracht zegt zo veel, als de erkentenis van Gods oneindig Alvermoogen, blijkhaer in alle zijne werken, (vergel. Kap. I: 6) — Want, (wordt 'er, als de drangreden, bygevoegd;) gy hebt alle dingen gefchaepen, endoor uwen wil, dat is, op een enkel bevel van uwen Almachtigen wil, zijn zy nog, en zijn zy gefchaepen.
De zaekelyke zin derhalven van den lovzang is deefe: „ U, den Onëindigen, koomt alle moogelyke hulde en eerdienst " toe> van alle reedelyke weezens; alle behooren uw Oneindig Alvermoogen, zo duidelyk kenbaer, In alle uwe werken, te erkennen en te eerbiedigen: want Gy zijt de Werk" meester van het gansch Geheelal; al, wat buiten U aenweezig is, hebt Gy gefchaepen; door Uw almachtig bevel beftaet het nog, gelijk het daer door het aenweezen ontvan: „ gen heeft.
ff) crotius ad h. 1.
^t) Antvj. Jud. 1. XV. c. 10,
XXVI. deel* N 3



ioS OPENBARING
HET V. KAPITTEL.
B. De tweede vooraf'gaende vertooning behelst eene naedere voorbereiding, tot de openbaering der dingen, welke toekoomende waeren, Kap. V.
T"\E hoofdzaekelyke inhoud van dit Kapittel is deefe. De Apostel verhaelt, hoe hy eene boekrolle, met zeeven zeegelen, geflooten, in de hand van den Onëindigen, gezien hebbe; dat geen fchepfel, in het gansch Geheelal, hoe ook genaemd, in ftaet waere, om die zeegelen te openen, en in den inhoud der boekrolle in te zien; dat hy den Verlosfer gezien hebbe, in de gedaente van een Lam , het welk, blijkens de lidteekenen der wonden, wel eer gedacht was, tot een zoenoffer; dat dit Lam zich gereed maekte, om de gemelde zeegelen, het één na het ander, te openen, en ten dien einde de boekrolle nam, uit de hand des Onëindigen; dat daer op de vier voorheen gemelde zeldzaeme Weezens, en de Ouderlingen, waer by zich eene ontelbaere meenigte van Engelen voegden, een zeer verheeven lovlied, ter eere van het Lam, gezongen, en het zelve Goddelyke hulde beweefen hebben.
Wy leeren 'er, in het algemeen, uit, dat de Verlosfer, die, met zijnen eeuwigen Vader, het gansch Geheelal regeert, eene onbepaelde kennis hebbe, van alle toekoomende gebeurtenisfen, en dat Hem, als bezittende dezelve Majefteit, met zijnen Vader, ook dezelvde Goddelyke hulde toekoome (m).
e. Eerst geevt de Apostel een algemeen bericht van die verzeegelde boekrolle , vs. i.
i. Ende ick fagh in de rechterfV^H;] des genen die op den throon fat, (a) een boeck gefchreven
van
(«O EICHHORN ], Ci f. 171 ■ 173.
^0 £zech. ai 10,



van JOANNES. V. 199
van binnen ende van buyten , verfegelt met feven
^ De^poctel zag, in de rechtehand des geenen, die op den throon zat, een boek. Deefe vertaeling is richdg, naer ons inzien, zo dat de Allerhoogfte, die, op den throon zat dit boek hieldt, in zijne rechtehand. Anderen verkiefep het over te zetten, ik zag, aen de rechtehand des geenen, du op den throon zat, een boek; zo dat het boek, nevens Hem d.e op den throon, zat, aen zijne rechtehand, zoude geleegen hebben (v). Zo begrijpt het ook de Hoog Geleerde van HAMfiLSVELri, „ gedee.te.yk om dat dit, met de zaemenvoe* ging der woorden in den grondtext, overeenkoomt, ge. deeltelyk om dat het beeld ontleend is, van de wetrol, die in de Verbonds- ark, in den Tempel, lag" «. — Maer de zaemenvoeging\ der oorfprongelyke woorden beteekent, volgens een zeer gemeenzaem gebruik, ook in dit zelvde boek der Openbaering, m de rechtehand des geenen, die op den throon zat; men vergelyke Kap. XVII: 8. XX: 1. De wetrol, in de Verbonds - ark, die, niet noest, maer onder Hem die, in het binnenfte Heiligdom, op den throon zat, geleegen heeft, kan hier niet te pas koomen," en had niets gemeen, met de hier bedoelde boekrol, welke eene openbaering behelsde van toekoomende zaeken. Voeg er by, dat het Lam dit verzeegeld boek genoomen hebbe , niet van de rechte zijde des throons, maer uit de rechtehand des geenen, die op den throon zat. (vergel. vs. 7-) 0>
Voorts denke men, onder den naem van een boek net aen eene zaemenvoeging van befchreevene vellen papier hoedaenige wy gewoon zijn een boek te noemen, maer aen eene boekrolle van pergament. In dien tijd, fchreev men op daer toe bereide bokken en geiten vellen, welke rondom een ftok, opgerold ^verden, (vergel. Pf. XL: 8. Zach. V: *) Dit boek, of deefe boekrolle, was gefchreeven van binnen en van buiten, verzeegeld met zeeyen zeegelen. — Volgens de
{^Kol7alZrt%noVer bet N. T. ii Deel. V 59{x) vitringa ad h. U
XXVI. deeu N 4



soo OPENBARING
plaetfing der zinfnijdingsteekenen , welke onfe Overzetters verkoofen hebben, was de boekrol befchreeven van binnen en van buiten, zo wel op den rug, als op de binnenzijde der pergament blaederen. Immers zy brengen de beide uit* drukkingen van binnen en van buiten, tot het woord gefchreeven. Zo zag de Propheet ezechiel eene rolle des boeks," en, wanneer de vellen voor hem ontrold waeren, bemerkte hy, dat dezelve befchreeven waeren, voor en achter, zo dat alle de vellen, zo wel van buiten, als van binnen , befchree. ven waeren, Ezech. II: 10. — Anderen plaetfen het zinfnijdingsteeken, op zulk eene wijs, dat de uitdrukking van binnen tot het woord gefchreeven, en de uitdrukking van buiten, tot het woord verzeegeld, behoore: ik zag — een boek gefchreeven van binnen, en van buiten verzeegeld, met zeeven zeegelen (y).
De laetfte opvatting koomt ons het meest aenneemenlyk voor, om dat de boekrolle Hechts behoorde geopend te worden , om den inhoud te verneemen; (vergel. vs. 5;) maer, waeren de vellen, ook van buiten, befchreeven geweest, dan was het noodig, dat elk een rol nog eens wierdt omgekeerd , om te zien, wat de buitenzijde behelsde.
De 3oekroIle was dan, van binnen, gefchreeven. Voorts was zy, van buiten, verzeegeld, met zeeven zeegelen. Oulings was men gewoon eene befchreevene boekrolle , waer van de inhoud, een tijd lang, moest verborgen blijven, met een zeegel te verzeegelen; men wondt 'er eenen draed om, en plaetfte daer op een ftuk was, of krijtachtige aerde, waer in eenig merk gedrukt werdt. Dit zeegel moest derhalven eerst verbrooken worden , voor dat men den draed los maeken, en de boekrolle openen konde. (Vergel. Jef. VIII: 16. XXIX: 11. — Nu was de boekrolle, welke joannes zag, ook verzeegeld, niet met een, maer met zeeven zeegelen.
Het is eenigszins moeilyk zich deefe Boekrol, welke, met zeeven zeegelen, verzeegeld was, te verbeelden. — Zeeker. lyk kan men zich dit Boek niet voorftellen, als beftaende uit eene eenige rol, van buiten, met zee ven zeegelen, verzee.
geld :
00 GROTIUS ai h. I, VAN HAMELS VELD 1. C.



Un JOANNES. V. *4
«ld- want,' in dit geval, had men niets van den inhoud fu men verneemen, voor dat alle de zeegelen te gelijk Ïeöpend waeren. Maer de zeegelen werden, het een na het ander geopend, en, zo meenigmaelen 'er een zeegel geo. pe„d was, vernam, men een gedeelte van den inhoud des
ónderen denken, dat het zeeven afzonderlyke rollen geweest zijn, van welke elk, met haer eigen zeegel, geüoo en was en die te zaemen eene geheele rol uitmaekten. Zo beTrijp't het de doorluchtige gkotius (.), die van oordeel is> fa de zeevende rol, met een afzonöerlyk zeegel geflooten, in de zesde gerold waere, dat de zesde, wederom voorzien met haer eigen zeegel, in de vijfde gerold waere, en zo ver. vols, tot de eerfte toe. Volgens dit begrip werdt eerst de bovenfte rol, die de eerfte was, ontzeegeld en geopend ; d n vondt men de tweede verzeegelde rc , wanneer deefe ontzeegeld en geopend was, vondt men de derde rol, we. d om af-nderlyk verzeegeld, en zo vervolgens tot de zeevende toe. - Maer, was dit het geval geweest, zou joanZ m er een zeegel gezien, en eerst, by de opening van e k eene rol, ontdekt hebben, dat 'er zeeven zeegelen waeren. Ondertusfchen zegt hy uitdrukkelyk, voor dat hy iets vermeldt van den inhoud, dat hy zag een boekverzeegeld, me:
£dC, dat dit boek, maer uit een vel pergament, beftaen hebbe, het welk, op zoortgelyk eene wijs, was z emengevouw n, als de zogenaemde Waeijers, van welke z h onfe vrouwen bedienen (.). zal weinig opmerking; verdienen, by iemand, die zich herinnert, dat de boeken der ouden beftonden, uit eene zaemenrolling van pergamenten.
De zaek dunkt ons , laet zich best begrijpen oP deefe J dfd'it boek beftaen hebbe, uit zeeven afzon er,y e velen pergament, welke aen eikanderen vastgehech, «, n eenen bundel, te zaemen opgerold waeren; da de zeegels, van ond'en, aen de rol, aen het begin van elk een afzon,
'fg-j Ad h. I.
WETSTE1N ttd ft. lm
XXVI. deel. N 5



2oè OPENBARING1
derlyk vel," aen zo veele fnoeren gehangen hebben, zo dat zy alle te gelijk konden gezien worden; dat, by het losmaeken van het eerfte zeegel, het eerfte vel geopend wierdt, tot aen de piaets, alwaer het tweede zeegel hing; dat, by het losmaeken van het tweede zeegel , het tweede vel geopend wierdt, tot aen de piaets, alwaer het derde zeegel hong; en zo vervolgens, tot het laetfte zeegel, by welke losmaeking, het zeevende en binnenfte vel geopend werdt.
(3. Wijders verhaelt de Apostel, wat 'er verder, met deefe boekrolle, zy voorgevallen, vs. 2 14. a. Er was niemand , onder de gefchaepene weezens, in ftaet, om de boekrolle te ontzeegelen, vs. 2 - 4. fl. De zaek zelve vinden wy vs. 2, 3, en fX. Het uitwerkfel daer van, op het gemoed van den Apostel, vs. 4.
2. Ende ick fagh eenen flercken Engel uytroepende met een groote ftemme, Wie is weerdigh het boeck te openen , ende fijne fegelen op te breken ?
7* zag eenen flerken Engel. Alle de Engelen zijn fterk,
voor zo verre zy ons menfchen, in krachten en vermoogens, verre wech te boven gaen; daerom heeten zy krachtige helden , Pf. CLU: 20. Een Jlerke Engel kan derhalven zo veel zeggen, als een der fierke Engelen, naerdien de fterkte eene eigenfchap is van alle de Engelen. Maer, vermits de Apostel, in dit Boek der Openbaering, zeer dikwijls fpreekt, van Engelen, zonder dit of dergelyk byvoeglyk naemwoord, zouden wy liever denken, aen eenen voortreffelyken Engel, die, in macht en fterkte, boven anderen van laegeren rang, uitmuntte. —- In welk eene gedaente de Apostel deefen fterken Engel gezien hebbe, wordt niet bepaeld.
Althans hy riep uit, met eene groote ftemme, met eene ontzettende ftem, welke geëvenreedigd was, naer zijne groote fterkte: wie is waerdig het boek te openen, en zijne zeegelen op te breeken'i —- Men mag voorönderftellen, dat hy, van JrJem, die op den throon zat, last gekreegen hebbe, om deefe uitroep te doen. Op zijn eigen gezach, zou hy iets van dien
aert



van JOANNES. V. 203
aert niet ondernoomen hebben. Het openen van de boekrolle was de openbaermaeking van toekoomende zaeken Nu Let het alleen, aen het welbehaegen van den Onëindigen, of Hy toekoomftige gebeurtenisfen al of niet wil bekend
m3Dkenfterke Engel riep, met eene groote ftemme wie is waerdig het boek te openen en zijne zeegelen op te breeken en langs dien weg, den verborgenen inhoud openbaer te maeken? Wie is daer toe waerdig, dat is, wie is daer toe bevoegd? Wie heeft, op zijn eigen recht, machten gezach, om deefe boekrolle, door het opbreeken der zeegelen te openen? — Het oogmerk van deefe uitroep was, om, by de uitkoomst te doen blijken, dat'er niemand waere, onder alle de gefchaepene weezens, die daer toe, in den gezegden zin, waerdig was. Dergelyke vraegen zijn zeer gewoon, (vergel. Jer. XLIX: 19- 2 Cor- II: l6>)
q Ende niemant kwam, op deefe uitroep, te voorfohln. Trouwens geen een der gefchaepene weezens (b) in den hemel, noch op de aerde, noch onder de aerae enkonde het boeck openen, noch het felve [«jCen.
Het is niet noodig, dat men onderfcheidenlyk nafpoore, wat men door de geenen, die in den hemel, en op de aerde, * onder de aerde zijn, te verftaen hebbe. De fpreekwijs beteekent, in het algemeen, alle gefchaepene weezens, in het gansch wijduitgeftrekt Geheelal , wie en waer zy ook weezen moogen. Geen fcbepfel, hoe ook genaemd, en van we ien rang! was waerdig, bevoegd, of in ftaet, om de zeeIn der boekrolle te openen, en, langs dien weg de toekoomende dingen, welke alleen den Alweetenden bekend zijn,
tÖ r^EnÏeick weende feer, daer over bitterlyk bedroevd zijnde, dat niemant, onder de gefchaepene weezens in hLa sch Geheelal weerdigh gevonden en was om dat boeck te openen, ende te lefen, noch het felve [«»] te üen.
(b) Phil. as 10. Openb. 5: I> XXVI. DEEL.



2C4 OPENBARING
joannes wist, uit de omftandigheeden , en uit de verklaeïing van den Verlosfer zeiven, (vergel. Kap. IV: i,) dit algemeene, dat de boekrolle eene openbaering van toekoomende zaeken behelsde. Hy was zeer begeerig, om den inhoud daer van te moogen weeten. Het bedroe:de hem daerom, dat 'er zich niemand opdeedt, die bevoegd of in ftaet was, om de zeegelen op te breeken.
Tot nog toe, had hy, in deefe verrukking vau zinnen, den Heiland niet gezien; alleenlyk bad hy zijne ftem gehoort, toen hy geroepen werdt, om zich, in den hemel, die hem als een geopend Paleis, vertoond werdt, op te heften . (verg. Kap. IV: i.) Zo drae hy dien Goddelyken Perfoon, in eene geheel onverwachte gedaente, aenfchouwde,en zich herinnerde, dat Hy de Almachtige zy en oneindig meer vermooge, dan alle fchepfelen te zaemen, vatte hy wederom moed. Ook werdt, aen zijn verlangen, vclkoomenlyk voldaen.
b. De Goddelyke Verlosfer vertoonde zich, in eene geheel onverwachte gedaente , om de verzeegelde boekrolle te openen, vs. 5-14.
Q, Vooraf kreeg de Apostel bericht, van eenen der Ouderlingen, dat de Verlosfer zelvs de verzeegelde boekrolle openen zoude, vs. 5. Jj, Daer op vertoonde zich de Heiland, in eene zeer merk' v/aerdige gedaente, die de boekrolle nam, om de zeegelen te verbreeken, en den inhoud te openbaeren, vs. 6, 7.
Eindelyk hoorde hy den Heiland desweegens de hulde toe\ brengen, vs. 8-14.
1. Door de vier voorheen gemelde Ieevendige Weezens en de
Ouderlingen, vs. 8 10. ... Zy beweefen den Verlosfer den diepften eerbied,vs. 8. De Ouderlingen zongen eenen lovzang ter eere van den Heiland, vs. 9, 10.
2. Door een verbaefend heir van Engelen. Deefe zongen ook eenen lovzang, ter eere van den Volpsfer, vs.
U-IJ.
3-



van JOANNES. V.
3. Dow alle gefchaepene weezens, vs. 13, 14-
Ook deefe zongen zoortgelyk eenen lovzang, vs. 13. „_j Welke, van de vier gemelde Ieevendige Weezens, ' en van de Ouderlingen, met den diepften eerbied, werdt toegejiemd, vs. 14.
5 Ende één van de Ouderlingen feyde tot my; En weent niet: fiet, (c) de Leeuw die uyt de ftamme Juda is, Cd) de wortel Davids, heeft overwonnen, om het boeck te openen, ende fijne feven regelen op te breken.
De verheeven Perfoon, die de verzeegelde boekrolle zoude openen, koomt hier voor, onder de geheimzinnige benaemingen, van den Leeuw, die uit de Jlamme van juda is, en van den wortel davids. — Het wijst zich van zelvs, en het is, uit het vervolg, allerblijkbaerst, dat hier de verhoogde Middelaer bedoeld worde.
Hy koomt hier voor, onder den naem van den Leeuwl met nadruk, en wel van den Leeuw, die uit de [lamme van juda is. — Het zou in het geheel niets ter zaeke doen, te willen aentoonen, dat de Verlosfer, uit hoofde van zijne macht, en andere hoedaenigheeden, eigenaertig, by eenen Leeuw, mooge vergeleeken worden. Men moet hier de uitdrukking, in haer geheel, befchouwen , en 'er is geen twijffel aen, of zy is ontleend, uit de Godfpraek van den Aertsvader jacob, Gen. XLIX: 9, 10, alwaer de ftam van juda, niet alleen om haere heldhaftigheid, maer voornaemenlyk om de Koning, lyke waerdigheid, tot welke zy ftondt verheeven te worden, onder de zinneprent van eenen Leeuw , geteekend wordt. Nu wordt de Zaeligmaeker der waereld de Leeuw genaemd, die uit de ftam van Juda is, om dat Hy uit Juda, naer zijne menfchelyke natuur, oorfprongelyk is, (vergel. Hebr. VII: 14 ) en als verhoogde Middelaer , eene onverwinbaere
„acht bezit,door welke Hy allen tegenftand verydelen kan
Door deefe zijne oneindige macht, wordt-Hy ook hier gezegd, overwonnen te hebben.
Cc) Ce.ef. 49: 9, 10. W »! ,0' Roin* U' ** l6'
XXVI. DEEL



205 OPENBARING
Wijders heet Hy de wortel van david. — Deefe naem is overgenoomen, uit de Godfpraek van den Propheet jesaia, Kap. XI: 10, alwaer de messias, volgens de vertaeling der LXX, genaemd wordt de wortel van isaï , die de Vader van david geweest is. Nu beteekent een wortel, by wijs van overnoeming, het geene, uit eenen wortel, voortfpruit, en leenfpreukig iemand, die, uit een zeeker geflacht, oorfprongelyk is. In deefen zin, wordt de Verlosfer, de wortel van isaï en van david geheeten , om dat Hy , naer zijne menfchelyke natuur, uit isaï, door david , oorfprongelyk is, (vergel. Rom. I: 3. XV: 12.)
Deefe Goddelyke Perfoon, zeide de Ouderling, tot den weenenden Apostel, heeft overwonnen, dat is, Hy heeft alle hinderpaelen uit den weg geruimt, en zich het recht verworven , om het boek te openen, en zijne zeeven zeegelen op te breeien. — Tc weeten het woord overwonnen zegt hier niet alleen , door zijn eigen vermoogen, alle hinderpaelen uit den weg te ruimen, maer ook, volgens den fpreektrant der Hebreeuwen , zich eenig recht te verwerven. Zo gebruiken het de LXX, Pf. LI: 6, het welk paulus heeft naergevolgt, Rom. III: 4. — De verhoogde Middelaer heeft , in dien zelvden zin, overwonnen, voor zo verre Hy het recht verworven, en, op dien grond, waerdig en bevoegd verklaerd is, om de verzeegelde boekrolle te openen. In deefe beteekenis neemen ook de laetere Jooden het Hebreeuwfche) woord, het welk eigenlyk zegt overwinnen (b).
Dit bericht ontving de Apostel , ter zijner vertroosting van- eenen der Ouderlingen : een van de Ouderlingen zeide enz. Wy vertaelen het de eerste der Ouderlingen, zo dat die Ouderling bedoeld worde, die de eerfte zat, aen een der beide zijden van den halven cirkel, en de naeste was, aen de piaets, alwaer de Apostel ftondt. Immers één beteekent zeer gemeenzaem den eerften, wederom volgens den fpreektrant der Hebreeuwen, (verg. Gen I: 5. Ezech. XXXII: 1. Matth. XXVIII:" 1. Joh. XX: 19. Hand. XX: 7,) en ook in dit boek der Openbaering, Kap. IX: 12.
<5.
(i) VITRINGA ei li. I.



Ti»- JOANNES. V. Jo7
1 6 Ellde ick fagh verder den verhoogden Middelaer, in eene geftalte, in welk ik Hem ganfchelyk niet verwacht had , ende fier., in het midden van den throon, ende van'de vier Dieren, ende in het midden van de Ouderlingen, in dien halven cirkel, welke, door de zeetels der vier en twintig Ouderlingen , geformd werdt, en in welken de vier Ieevendige Weezens- ftonden, maer naeder aen den throon , een Lam ftaende als geflachtet, hebbende feven hoornen , ende (e) feven oogen: dewelcke zijn de (f) feven Geeiten Godts die uytgefonden zijn in alle landen.
In het voorige gezicht, had zich de Heiland, aen den Apostel, vertoont, in eene zeer achtbaere geftalte, met alle luisterrijke teekenen van onnadenkelyke Majefteit ; (vergel. Kap. I: 12-xC0 maer nu zag hy Hem, in eene zeer neederige gedaente. Hy zag een Lam ftaende, als geftacht. — Het woordeken als zegt hier, volgens den Hebreeuwfchen ftijl, zo veel als tvaerlyk, in de daed, (vergel. Num. XI: i. Hof. IV: 4 Joh. I: 14.) Het Lam, het welk jcankes zag, was voorheen waerlyk geftacht en gedood geweest. Dit bleek, uit de duidelykc lidteekenen der doodelyke wonden , aen den hals, of in de horst. Zulk een Lam zag joannes ftaen, in den meermaelen gemelden halven cirkel, maer naeder aen den throon, dan de vier Ieevendige Weezens.
De gedaente van een Lam fchijnt zich evenwel, alleenlyk tot het hoofd , bepaelt te hebben, zo dat de gezeegende Perfoon, die hier verbeeld werdt, voor het overige, eene menfchelyke gedaente gehad hebbe. Immers dat dit Weezen, met menfchen handen, voorzien waere, blijkt allerduidelykst uit vs. 7, en hoe zou het, wanneer het, in alles, aen een viervoetig dier, gelijk geweest was, de zeegelen der Boekrolle hebben kunnen openen ? Men vergelyke het geene wy, by Kap. IV: 8, hebben aengemerkt.
Dit Lam, aen het welk men duidelyk zien konde, dat het voorheen geftacht en gedood was, vertoonde den Verlosfer, dia niet alleen, in zijne zachtmoedigheid, aen een Lam,
(e) Zach. 3: 9. ende 4: 10. (f) Opent, 4: 3. XXVI. DEEL.



2o8 OPENBARING
gelijk is, maer ook , als een Lam , ter flachting geleid i (vergel. Jef. LUI: li,) en, als het tegenbeeld van het Faeschlam, voor ons, aen het kruis, geflacht en gedood is, I Cor. V: 7- — Daer door, dat Hy, in den gezegden zin, geflacht is, heeft de Heiland overwonnen, en zich het recht verkreegen, om het verzeegelde boek te openen, zo dat Hy bevoegd zy, om de toekoomende dingen , wanneer Hy het noodig oordeelt, aen zijnen dienstknechten te toonen.
Evenwel droeg dit Lam teevens de allerduidelykfte merkteekenen van 's Heilands luisterrijke verhooging. Het had zeeven hoornen en zeeven oogen.
Hoornen zijn zeer bekende zinbeelden van macht, gezach, en heerfchappy, (vergel. Pf. CXXXII: 17. Luc. I: 69.) Deefe hoornen vertoonde derhalven de macht en heerfchappy, met welke de verhoogde Middelaer bekleed is. In het getal van zeeven, is niets byzonders , dan wederom een kennelyke weerflag, op de zeeven Gemeenten , welke , aen de byzondere zorg van den Apostel, waeren toevertrouwd, (vergel. Kap. I: 4.)
Oogen zijn zinbeelden van doorzicht en wijsheid, (vergel. Job XXXIV: 21. Pf., XI: 4.) — Het Lam had ook zeeven oogen, en de geheimzinnige beteekenis daer van verklaert de Apostel, wanneer Hy 'er byvoegt: 'dewelke zijn, dat is beteekenen , de zeeven Geesten Gods, die gezonden zijn in alle landen, grotius denkt, dat 'er zeeven menfchelyke oogen, op de hoornen van het Lam, gefchilderd waeren, uit vergelyking van Kap. IV: 6, 8. (O- Maer zulk eene vertooning fchijnt ons onvoegzaem; zulke oogen dienen wel tot cieraed van kleederen en vleugelen, maer, op hoornen, koomen zy niet te pas. Ook fchijnt ons deefe opvatting, met de zaemenftelling der oorfprongelyke woorden, niet te ftrooken.
In piaets van twee, had het Lam, zeeven oogen, in het
hoofd. De teekening is zaekelyk ontleend, uit Zach. IV:
10, alwaer gefprooken wordt van zeeven oogen des heeren, die het ganfche land doortrekken, joannes zegt: de zeeven oogen van het Lam beteekenden de zeeven Geesten Gods, die
g".
(c) grotius ad h, l.



,an JOANNES. V. sop,
manden zijn, in alle landen. Men denke wederom, aen den Heiligen Geest, die , om zijne onderfcheidene gaeven en wcrkzaemheeden, voorkoomt, onder den naem van zeeven Geesten Gods, (vergel. Kap. I: 4. IV: s ) - Het Lam dan had zeeven oogen, welke de zeeven Geesten Gods beteekenden, om daer door aen te wijfen, dat Hy. als verhoogde Middelaer, het recht heeft, om . over de gaeven van den Heiligen Geest, te befchikken , en dat Hy dezelve uitzonde in alle landen, voor zo verre Hy dezelve, aen zijn volk, onder alle Natiën en genachten , over den wijden aerdboodem , naer zijn welgevallen, uitdeelt, (vergel. Joh. XV: 26. XVI: 7-)
7 Ende het even gemelde Lam, quam, het naederde, onmiddelyk tot den throon , ende heeft het verzeegelde boeck genomen uyt de rechter[^«rj des genen die op den throon fat, om het zelve, op zijn eigen recht, te openen.
8 Ende als het dat boeck, in zijne handen, genomen hadde, gereed ftaende, om de zeegelen te openen, weergalmde de hemel, van den lov des Verlosfers. Eerst vielen de vier Dieren, ende de vier en twinugh Ouderlingen, die, van hunne zeetels, opftonden, met den diepften eerbied, voor het Lam ineder~\, hebbende elck (e) citheren ende gouden phiolen zijnde vol reuckwercks. welcke zijn (h) de gebeden der heyhge.
De vier en twintig Ouderlingen hadden elk citheren en go«denphioolen, zijnde vol reukwerks. _
Zy hadden elk citheren. — Een cither is een fpeeltuig, van eenen zeer bekenden naem. De LXX gebruiken het oorfprongelyk woord, voor de Hebreeuwfche benaeming van een fpeeltuig, het welk. in den dienst van het Heiligdom, meede gebruikt werdt. en in welks behandeling Koning david zeer geöeffenü was, (vergel. 1 Sam. XVI: 16, 23-) j0sefhüs bericht ons (d), dat het beftaen hebbe, uit tien toeren, op welke, met een zoort van ftrijkftok, geflaegen werdt. — Elk der Ouderlingen had zulk een cither. Deefe zullen zy, na dat
Cg) Openb. 14: 2. fh) Pf. Ml' 2' (J} Anti<{. Jud. 1. VII. c. 13.
XXVI. deel» °



a-o OPENBARING
zy van hunne eeibewijzing, voor den throon, waeren opgeihen, genoomen, en daer op onder het lovlied, het welk zy vervolgens zongen, vs. y, 10, gefpeelt hebben.
Wijders hadden zy goüdm phiookn. — In onfe tael, is een phiool een bekend fpeeltuig. Iets van dien aert kan hier zeekerlyk niet te pas koomen ; maer men denle, aen fchaelen, aen kleine maer wijde beekers, op fchootelen. Er wordt allerduidelykst gezinfpeeld, op de gouden wierookvaetsn, in Welke de Priesters het reukwerk, in het Heiligdom, aenftaeken, (vergel. 2 Kron. IV: 22 ) ——' Immers de Ouderlingen hadden gouden Jchaelen zijnde vol reukwerks. Maer hoe konden zy, te gelijk op den cither fpeelen, en tevens de reukfchaelen draegen, daer, reeds tot het eerfte werk, beide de handen gevorderd worden ? De zaek fchijnt ons deefe te zijn: joannes zag, dat elk der Ouderlingen, na dat zy hun eerbewijs, voor het Lam, verricht hsdden, en opgeftaen waeren, eenen cither in de eene, en een gouden wierookvat, iii dé andere hand, hadde. Eerst ftasken zy het reukwerk aen, en, elk zijne gouden fchael hebbende nedergezet, fpeelden zy, onder het zingen van het lovlied, vs. 0, 10, op hunrfe cithers. — Deefe opvatting wordt dser door bevestigd, dat Het Muziek, in den dienst van het Heiligdom, op het aenfteeken van het reukwerk, volgde (e).
De Apostel verklaert de geheimzinnige beteekenis van de gemelde wierookfchaelen, welke zijn, dat is beteekenen, de gebeeden der heiligen. — Wy brengen deefe uitfpraek, niet tot de reukwerken, maer tot de wierookfchaelen, gevuld, met reukwerken. Dit vordert de zaemenftelling der oorfprongelyke woorden; hoe zeer het niet ontbreeke, aen de zulken, die bcweeren, dat men deefe verklaering, volgens taalkundige regelen , tot de reukwerken, kunne betrekkelyk maeken (ƒ).
De teekening is wederom ontleend, van het ouce Heiligdom, in het welk de Priesters, tweemaelen des dae*s, reuk' W?rk offerden, op den gouden altaer. Dit reukwerk was, een zinbeeld van de gebeeden der heiligen. Daer op had david
het
(«) VITRINGA Cli J. /.
(ƒ) PI5CAT0R, GLALSiUS, VITRINGA, CX1Z,



. v a n JOANNES. V. 211
het oog, wanneer hy den heer fmeekte: mijn gebed worde gefield, als reukwerk voor uw aengezicht, en de opheffing mijner handen, ali het avondoffer, Pf. CXLI: 2. Trouwens, geüjk de aengeftooken wierook en andere fpeceryen eenen aengenaemen geur verfpreiden, zo zijn ook de geloovige gebeeden der heiligen, Gode, om des Verlosfers wil, aengenaem en welbehaeglyk; en 'er is geen gedeelte van den Godsdienst, door het welk de Allerhoogfte zo zeer verheerlykt wordt, als door het gebed , (vergel. Pf. L: 15-)
Maer wat zegt het ganfche voorftel, dat de Ouierhr.gett gouden Jchaelen hadden vol reuhverks, en dat, door dezelve, de gebeeden der heiligen beteekend werden? — Het is bekend, dat de Roomschgezinden hier een bewijs zoeken, voor hunne leer, volgens welke de gezaellgden, in den hemel, de ge« beeden, welke de heiligen op aerde doen, tot God overbrengen. Maer 'er ligt niets van dien aert, in de woorden van den Apostel. Hy wil alleenlyk dit zeggen, dat de gouden wierookSchaelen, vol reuhverks, het welk de Ouderlingen aenftaeken, beteekenden, hoe aengenaem de gebeeden der haltven zijn, by den AHerhoogften. Dit herinnerde hem de aengenaeme geur, welke dat aengeftooken reukwerk, door den hemel, verfpreidde. Men vergelyke , ter naedere bevesttgin- Kap. VIII: 3, 4- alwaer het reukwerk, het welk den Engel gegeeven werdt, om het, met de gebeeden aller heihgen, te leggen, op den gouden-altaer, die voor Gods throon is, en waer van de rook opging voor God, allerduidelykst affchildert, het welbehaegen, het welk God heeft, in de ge. beeden der heiligen (g). .
O Ende fy te weeten -de Ouderlingen , longen (l) een'nieuw liedt, feggende, (k) Gy zijt weerdigh dat boeck te nemen, ende fijne fegelen te openen, want gy zijt geflacbtet, ende hebt ons Gode (I) gekocht met uwen bloede, uyt_ allen gefiachte, end* tale , ende volcke, ende natie:
li 7. Coloff. ij ij. Hcbr. 9: 12. ende 10. », 1 P«U. « >9- 1 i»a' 1: 7.
XXVI. d2e&. O %



212 OPENBARING
Er is, die het zingen van dit nieuwe lied, zo wel tot dé vier Ieevendige Weezens vs. 8. vermeld, als tot de vier en twintig Ouderlingen, brengen (h). Maer, behalven dat deefe opvatting ftrijdig is, met de letterkundige zaemenftelling der oorfprongelyke woorden, daer de uitdrukking zeggende, in het mannelyk geflacht, voorkoomt; past ook de inhoud van dit lied ganl'chelyk niet, in den mond van die vier Ieevendige Weezens, welke, onfes eracbtens, vier Aerts - Engelen, of verftandige Weezens van nog hoogeren rang, geweest zijn.
Men vergelyke onfe aenteekeningen, by Kap. V: 7,8.
Wy zijn daerom van oordeel, dat de vier Ieevendige Weezens , te gelijk met de Ouderlingen , zich voor het Lam hebben nedergeboogen, om den Verlosfer den diepften eerbied te bewijfen, vs 8 ; dat zy alle te zaemen, na het verrichten van deefe hulde, zijn opgeftaen; dat daer op de Ouderlingen, na dat zy het reukwerk geöffert hadden, op hunne cithers, gefpeelt, en, onder dat fnaerenfpel, het lovlied vs. 9> 10. gezongen hebben.
De vier en twintig Ouderlingen dan zongen een nieuw lied, met verëenigde ftemmen en fnaeren. — Het oorfprongelyk woord, door lied vertaeld, beteekent, in het gemeen, allerlei zoort van liederen en gezangen; byzonder evenwel wordt het gebruikt, van een lied, het welk, ter eere van den AU lerhoosften gezongen wordt, (vergel. Kap. XIV: 3. XV: 3. Eph. V: 19. Col. III: 16.) — Een nieuw lied is een zeer' voortreffelyk lied, in het welk zeer verheevene en belangrijke zaeken bezongen worden, (verg. Pf. XCVi: 1. CXL1VQ. fef. XLII: 10.) Trouwens in dit lied, bezongen de Ouderlingen de eer van den Goddelyken Verlosfer, en de onfchatbaere weldaeden, welke Hy, aen allen die Hem gehoorzaem zijn, beweefen heeft.
Zy zingen, ter eere van den Verlosfer: „ gy zijt waer. „ dig, dat is, gy hebt alle hinderpaelen uit den weg genoo,, men, en hebt het recht verworven, (vergel. vs. 5,) dat „ boek, naemenlyk van Gods raedsbefluit. in het welk de toe„ koomftige zaeken zijn aengeteekend, niet alleen te nemen ,
11 uit
C*) VITRINE edh, 1.



. van JOANNES. V. 213
- ait de hand des geenen, die op den throon zit, maer ook „ zijne zeegelen te openen, om den inhoud daer van bekend
. te maeken." , ,, .
Zy wijfen den grond naeder aen, op welke de Verlosfer deefe waerdigheid bekoomen, en dit recht verworven had: want gy zijt geflacht. Deefe uitdrukking was ontleend, van de lidteekenen der wonden, welke nog zeer duidelyk, aen het Lam, te zien waeren, (vergel. vs. 6.) — Het Lam « «(lacht, en de gezeeger.de Verlosfer heeft den wreeden kruisdood ondergaen, om de zonden der waereld wech te neemen, wanneer Hy zich zeiven, voor ons, heeft overgegeeven, tot eene offerande en een flachtöffer Gode, tot eenen welneken, den reuk, Joh. I: 29. Kph. V: * - Door deefepachting, door het ondergaen van den verzoenenden kruisdood, had Hy zich het recht verworven, om de verzeegelde boekrolle te openen. Daer door had Hy zich den weg gebaent, tot de onnadenkelyke heerlykheid, met welke Hy , als verhoogde Middelaer, bekroond is. Tot deefe zijne Koninglyke macht en heerlykheid behoorde ook, dat Hy bevoegd waere om de toekoomftige dingen, wanneer Hy het noodig oordeelde, aen zijne dienstknechten te openbaeren.
Wijders vermeldden de Ouderlingen de onfchatbaere weldaeden welke de Verlosfer aen hun beweefen had, vs. 9 . 10. ' Gv hebt ons, zongen zy wijders, Gode gekocht, met den dieren prijs van uw bloed , r Cor. VI: », en vry maekt, van de dienstbaerheid der zonde, om Gode te * leeven, en dat uit allen geflachte, en, tale envolke en natte. Wv leeren 'er uit, dat deefe Ouderlingen verheerlykte Christenen hebben afgebeeldt, uit allerlei volken die m hun leeven, in kracht van geloov en heiligheid, hadden uit-
^Ty'gaen voort, in het dankbaer vermelden van 's Heilands weldaeden , wanneer zy 'er byvoegen : „„„..i.,. 10. (m) Ende gy hebt ons onfen Gode gerant
tot Koningen ende Priefteren : ende wy lullen als
Koningen heerfchen op de aerde.
(m) Exod. 19: 6. iPett. a: 5» 9- °penb. *' «• XXVI. debl. 0 3



ftif OPENBARING
De Verlosfer had hen hunnen God gemaekt tot Koningen en Priesteren, tot een Koninglyk Priesterdom, men vergelykc
het geene wy, by Kap. I: 6, hebben aengemerkt. Eu,
is het eindeiyk, wy zullen, als Koningen, heerfchen op de aerde. Deefe uitfpraek geevt zaekelyk te kennen , dat de Christelyke Godsdienst, na het overwinnen van allen tegenftand, eens, op de aerde, zal zegepraelen; zo dat christus , over den ganfehen aerdbodem, zal heerfchen, en de gezaehgden, met Hem, voor zo verre zy, naermaete van hunne vatbaerheid, in zijne Koninglyke macht en heerlykheid, deelen zullen, (vergel. Kap. H? 26. 27. HF: 21.)
De hoofdzaekelyke inhoud derhalven van dit voortreffelyk lied is deefe, dat de gezeegende Verlosfer, door zijnen verzoenenden kruisdood,- zich de hoogfte macht en heerlykheid verworven hebbe, en dat de verlosten, byzonder de gezaeiigden, aen Hem alleen, alle heil en zeegeningen te danken hebben.
1% Ende ook een verbaerend heir van Engelen brachten het Lam. hunne hulde toe, met een zeer verheeven lovlied: want ick fagh eene onbcreekenbaere meenigte van die gedienitige geesten , ende ick hoorde, zo drae de Ouderlingen hunnen lovzang geëindigt hadden, een ftemme-veler Engelen rontom dtn throon, ende de Dieren endé de Ouderlingen: ende <n) haer getal was tien duvientmael tien duyfenden, ende duyfentmael duvlenden: - • ■ • J
12. Seggende met een groote ftemme, (o) Het Lam dat geflachtet is, is weerdigh te ontfangen de kracht, ende rijckdom , ende wijfheyt , ende fterckte, ende eere, ende heerlickheyt, ende'danckfeggtnge.
Wanneer de Apostel het lovlied der Engelen befchrijven zal, zegt hy, op nieuws, ik zag, even als Kap. IV: 4. V: 1,6. Wy moogen 'er uit befluiten , dat hy de Engelen voorheen niet gezien had, en dat zy nu eerst verfcbeenen
zijn Zy waeren rondom den throon, en de dieren, of Iee-
ven-
W ö*Pi 7: ie Hebr. ,,, 22. tP; bp?nb, 4- u.



van JOANNES. V. «5
len rnMtfnw * * in het ffiidden vari het
thmn' The we ' voor den throon, door de zitplaetf.n halvrond, het welk, v geformeerd werdt; maer
der vier en twintig Ouderhn„eng ^ ^
JiHg*l, ^is^e^'L,, deels achter den throon, kanten omringden. Zy lto.iaen' in de nondte«
deels achter .de zitplaetfen der Ouderling n m ten blüke dat zy dW
die vier leevende Weezens, welke, UtfW »
voor den throon ftonden ^ ^ pezien>
Voorheen had de onbereekenbaeie meer.igte
(vergel. vs. » ) thans u**m ^ ^ ^
van gemeene fcnge.-n. *- * J ünu De uitdrukking is tkn ****** «JJ te kennen, dat 'er
ontkend, uit Dan. WiU «# en * s£ zy. welke
eene verbaefende meenigte ^*jJjHJJJ »
niet ^^^^^^ w0rdt, volHet eerfte woord, door t«.n w * , . voor elk een eens den Hebreeuwfchen fpieektrant gebru ,
U getal, voor eene ~ L) - *
XXXII: 30. Luc. Xil. 1. uitmuntend ver-
Hoog f^/^S^^ S taelt, door duizenden by duizemt: ,
b welk eene gedaente deefe ^^»cfchJjllt ,er &een ben, wordt niet aengeteekend Eron*A »wijfel aen, of zy ï^^^^^ Ira. nen, gelijk doorgaends ,n de^;ich en ]Kap. VII: mers zy ftonden, ^"^^So-n. toegefchreehu„ worden aengezichten handen ^ ^ ^ ^
ven, Kap. VII: n- XV. 7- raenfchelyk llchaem
zaemheeden, welke de gedaente mi 2I. 0ok
voorönderftellen Kap VUU * ^ > (verg.
fchijnen zy zich, als gevleugeia, vc
Kap XIV: 15-) , , erbaefende meenigte
De Apostel hoorde eene Jlem van deeie verrau*
XXVI. DL£I« , ü 4



3i<5 OPENBARING
der Engelen, en, vermits zy ordenlyk zongen, was het als of hy eene eenige ftem hoorde. Hy hoorde hen, zegg'ende dat is zingende, met eene groote ftem. Trouwens de verëenigde ftem, van zulk eene onbereekenbaere meenigte der Engelen , moet een zwaer en ontzettend geluid veröorzaekt hebben.
Het verheeven lovlied, het welk zy zongen, was van deelen inhoud: het Lam, het welk geflacht is, dat is wel eegeflacht geweest is, is waerdig te ontvangen de kracht enz." vs. ia. — De zaemenvoeging der woorden, kracht, en rijkdom,onwijsheid, en fterkte, en eer, en heerlykheid, en dankzegging, dient, om alle moogelyke zoorten van hulde van ov, en eerbewijs, uit te drukken. Het is, als of de Engelen geene woorden genoeg wisten uit te denken, om, door derzelver op één ftaepeling, de eer en de hulde uit te drukken, welke den verhoogden Middelaer, van alle reedelyke weezens, toekoomt, en behoort toegebracht te worden. — Of het zeevental der lovbetuigingen, uit de zeeven zogenaemae Sephireoth der Jooden, moet worden afgeleid {ij, dan of deefe ipitsvindigheeden , van de laetere Cabbalisten , ooriprongelyk zijn, zullen wy thans niet onderzoeken. — Het fchijnt ons meerder opmerking te verdienen, dat dit Lied der Engelen zeer veel overëenkoomst hebbe , met den lovzang van Koning david, wanneer hy den Allerhoogflen voor het ganfche volk van Israël, openiyk loovde, zeggende; u o heer, ts de grootheid, en de macht, en de heerlykheid, en de overwinning, en de majefteit: want alles, wat in den hemel en op de aerde is, is uwe: uwe, o heer, is het Koningrijk, en « hebt u verhoogt, tot een hoofd boeven alles; en rijkdom jen eer zijn, voor uw aengezicht; en gy heerscht, over alles, en, in uwe hand, is kracht en macht, i Kron XXIX: ir 12
Aen het Lam derhalven , het welk geflacht geweest is, wordt, door de Engelen, dezelvde hulde beweefen, als aen zunen eeuwigen Vader, en, aen den Verlosfer, worden dezelve Goddelyke Volmaektheeden toegefchreeven. Welk een befhsfend bewijs, voor de Godheid van den Heiland!
CO ZXCHHOXN 1. C. p. 185-133. u



va» JOANNES. V. 21?
, Deere lovreeden van den mes.as ftemt overeen met den
;;Uenrddr^
" L'de beddfpraek de. Openbaering, waerdiger zou Kunnen : Sf/S joannes den Heiiand de hnlde toebre,
op^e aerde, ende onder de aerde, endedre m de r t' Herï "en *ton t de heerlickheyt, ende de ^h^^Z^0>-
fchaepene weezens, weke m *6 ^ ^ geene
Geheelal, gevonden word en en te j van uitgezonderd waeren , wordt er byg S , ^ *. M fcj - op de aerde en onder de ande
***** ^TiS^n zodaenig een
Maer hoe kon de Apostel alle ^hepieie
lovlied hooren zingen? daer toe Z1|n ^/f^ ftom
zens bekwaem, maer nietde vrsfcben n d<*ee ^
,«n, noch eenige leevenloofe^fchepfen
zeekerlyk zo niet begreepen worden, daaiieP
deefe gelegenheid , een gereege d g luid ge^ h
om den lov van God en en Verloer op te ztng
na den lovzang der Engelen hoorde hy P
afftand nog een lied zingen, het welk, door zulk
(t) EICHHORN i. C. p. l82. Ql) HE RDER 1. C. p. 55*
XXVI. deel» ° ?



2i8 OPENBARING
nigte van ftemtnen , weidt aengeheevcn, als of alle de fchep, Meff zich verëenigden, om Gode en den Verlosfer hulde tc
doen Voor her. overige, koomt hier de gar.fche fchep-
ping, by wijs. van perfoonsverbeelding , voor, om aen te wijfen, welk eene .hulde de.geheele meenigte van onderfchei,dene fcbepfeien, wanneer zy alle met fpraek en rede begiv, tigd waeren, aen God en den Heiland, zoude behooren toe te brengen.
De teekening is ontleend, uit Tf. CXLVIII, alwaer alle ■ fchepfels, zo wel onbezielde en leevenloofe, ais reedelyke, worden opgewekt, om den Allerhoogften te looven. Loovt den heek, is het, alle zijn? Engelen, Zon, Maen; lichtende Starren, watteren, welke hoven ie hemelen zijt, walvisje hen en alle afgronden, vuur en haegel... fneeuw en damp. gy Jlo.mwir.d, gy bergen en alle heuvelen, vrucktbor,;vn en alle cederboomen, het wild gedierte en alle vee, kruipende gedierte, en gevleugeld gevogelte, gy Koningen der aerde en alle volken gy Vorsten en alle Rechters der aerde, Jongelingen en ook Maegden, gy ouden met de jongen.
Hier wordt aen het Lam, te gelijk met Hem, die op den throon zit, dezelvde hulde toegebracht, ten Mijke wederom, dat de Verlosfc-r, met zijnen Eeuwigen Vader, een deelge. noot zy van het zelvde Goddelyk weezen.
14. Ende deefe lovzang werdt, door de vier Ieevendige Weezens, plechtig toegeflemd: want de vier Dieren feyden, Amen. Ende de vier en twimigh Ouderlingen beweefen, ten biijke van hunne toeftemming, op nieuws den diepften eerbied, aen den Goddelyken Verlosfer, zy vielen
raemeniyk [»«ƒ«■], ende aenbaden den genen,die leeft in alle eeuwigheyt.
De vier Ieevendige Weezens, welke voor den throon ftonden, vielen needer voor het Lam, zo drae het de verzee. geide Boekrolle genoomen had, ten biijke van den diepften eerbied, voor den Verlosfer, vs. 8a. Zich weder opgericht hebbende, hoorden zy, met blijdfebap de lovzangen, eerst der Ouderlingen, daer na der Engelen en eindelyk van het ganfche fchepfel. — Op alk deefe lovzangen nu, byzonder
op



Van JOANNES. V. éif)
op aen laetften, zeiden zy, ten biijke van hunne overeen! ftemming, in den -lov van den Veriosfer, Amen. Dit Amen der vier Ieevendige Weezens klonk den ganfchen hemel door.
Zy volgden, hier-in, de gewoonte der Jooden , volgens welke het ganfche volk, in den Tempel en in de Synagogen, Amen liep, op de openbaere gebeeden en dankzeggingen. Toen de Pfalm, welken Koning david, aen asaph en zijne broederen, gegeeven had, om den heer daer meede te loovsn, was' uitgezongen, zeide al het volk, ten biijke van overëen-< ftemming, Amen, i Kron. XVI: 36. Toen ezra, ftaende op een daer toe gefchikt fpreekgeftoelte, den «pei.baeren Godsdienst, met eenen lovzang, geëindigt had, antwoordde al het volk Amen, Amen, met opheffing hunner handen, Neh. VIII: 7- Op deefe gewoonte had ook de Apostel paulus het oog, wanneer hy fchreev, 1 Cor. XIV: 16. anderszins indien gy dankzegt, met den geest, hoe zal de geene, die dé piaets eenes ovgeleerden vervult, amen zeggen, op uwe dankzegging? dewijl hy niet weet, wat gy zegt.
Ook beweefen de Ouderlingen, ten biijke van hunne toeftemming, op nieuws den diepften eerbied, aen den Goddelyken Verlosfer. De vier en twintig Ouderlingen, die aenftóhds , met de vier Ieevendige Weezens , voor het Lam } waeren nedergevallen, vs. 8a, én zich, na het zingen van hun lovlied, vs. 9, ro, wederom op hunne zeetels gepketst hadden, ftonden nu wederom op, en vielen op nieuws needsr , en zy aenbaeden den geenen, die leevt in alle eeuwigheid. — Zy vielen wederom needer, om nog eens hunnen diepften eerbied, voor het Lam, te betoonen, en zy aenbaeden Hem, die l'eevt in alle eeuwigheid, dat is, onfes erachtens, den gezeegenden Verlosfer.
Het is waer, God de Vader, die op den throon zat, is Kap. IV: 9, 10. befchreeven, als die leevt in alle eeuwigheid. Maer dit pa'st, in denzelvden nadruk, op den Verlosfer, die, met den Vader, waerachtig en eeuwig God is. Ook denken wy hier te meer, aen onfen eeuwig gezecgenden Zaeligmaeker, om dat pannes Kap. V: 8 ■ 14- bêezig ïs, om de hulde te befchrijven, welke, aen den Verlosfer, zo drae Hy de verzeegelde boekrolle genoomen had, om dezelve te openen, < XXVI. DEEL.



szo OPENBARING
beweefen is. Voeg 'er by , dat de Heiland zich zeiven den Leevenden noemt, die leevende is, in alle eeuwigheid, Kap. I: 18; en dat deefe befchrijving van den Verlosfer hier, by uitneemenheid zeer, te pasfe koome, daer Hy zich vertoonde, in de gedaente van een Lam, het welk was geflacht geweest, (vergel. vs. 6.) om aen te toonen, dat Hy wel, naer zijne menfchelyke natuur, geflacht en gedood waere, maer, als Gods Zoon, en verhoogde Middelaer, leevt, in alle eeuwigheid.
HET VI. KAPITTEL.
p. De Openbaering der toekoomflige dingen zelve , welke den Apostel kenbaer werden, door het openen der verzeegelde Boekrolle, vinden wy Kap. VI— XI: 18.
J£Er wy de opening der verzeegelde Boekrolle, en het geene de Apostel, by het opbreeken van elk der zeeven zeegelen , gehoort en gezien heeft, overweegen , moeten wy vooraf eenige algemeene aenmerkingen mededeelen.
I. De eerfte vraeg is, wat de geheimzinnige vertooningen, welke joannes, by het openen van elk der zeeven zeegelen , gezien heeft, ten aenzien der toekoomende zaeken, beteekent hebben ? — De zaek wordt, zeer onderfcheidenlyk, begreepen.
De zeer verftandige grotius brengt alles, tot den ondergang van het Joodendom , en wel zo, dat hy de zeegelen verklaere, van de gebeurtenisfen, welke de verwoesting van Jerufalem, als zo veele voorbooden, zijn voorafgegaen, terwijl de bazuinen, tot den ondergang des Joodfchen volks zeiven, gebracht worden. — D_it begrip is naderhand, niet alleen door hammond, lightfoot, en anderen, maer voornaemenlyk, door hetere Godgeleerden, merkelyk befchaevd en verbeeterd.
}*3



v a n JOANNES. VI. 221
Ik, voor my, wil gaerne erkennen, dat deefe verklaering, op zich zelve befchouwd, zich zeer aenneemenlyk voordoe, en dat ik het vernuft der Uitleggeren, die alle de byzonderheeden der voorzegging, in de lotgevallen van het Joodfche volk, hebben zoeken aen te wijfen, niet genoeg bewonderen kan. — On* dertusfchen is 'er eene omftandigheid, welke deefe ganfche verklaering volkoomen wederlegt, dat naemenlyk de Apostel zijne Openbaering, lang na de verwoesting van Jerufalem, onder de regeering van den Keizer domitianus, ontvangen hebbe. Het wijst zich derhalven van zelvs, dat dit Boek geene voorzegging, omtrent den ondergang van het Joodfche Gemeenebest, behelfen kunne.
grotius , en die aen zijne zijde ftaen, vooronderftellen wel, dat de Apostel, ten tijde van Keizer claudius, of nero, naer Patmos, verbannen zy, en aldaer zijne' gezichten ontvangen hebbe. Volgens grotius zeiven zou joannes , onder Keizer claudius , naer Patmos verbannen zijn, en aldaer de eerfte helvt zijner openbaerino, maer, na zijne wederkeering, de andere helvt, te Ephefen , gefchreeven hebben. Op dien grond verklaert hy de eerfte helvt van dit Boek, van den fchroomelyken ondergang des Joodfchen volks. — Dan wy meenen, in onfe inleiding , genoegzaem betoogt te hebben, dat de Apostel, eerst onder Keizei domitianus, en derhalven lang na de verwoesting van Jerufalem, naer het eiland Patmos verbannen . en aldaer zijn Prophetifche gezichten ontvangen hebbe.
Een vindingrijk vernuft mooge eene zeer fchijnbaere overëenkoomst, tusfchen de geheimzinnige vertooningen, welke joannes gezien heeft, en de fchroomelyke lotgevallen van het Joodfche volk, weeten uit te denken ; dit bewijst evenwel geenszins, dat die gebeurte. nisfen werkelyk bedoeld zijn , gelijk wy , reeds boven (ra), hebben aengemerkt. — Evenwel kan men
(«.) Pag. 84, 85. XXVI. DEEL.



$22 OPENBARING
met ontkennen, dat 'er hier en daer beelden geteekend »jn welke, van den ondergang des Joodfchen volk" onneend zyn; doch het is iets anders beelden, vn „ eenegetchiedems, te ontleenen, of eene gebeuren* „ zelve, met dte beelden, te fchilderen - (J 2> Zeer veelen, onder onfe Nederlandse Godgeleerden ■ • fciji gewoon, van zeeven peri0den, 0f TijLkL te fpreeken in welke zy de ganfche huishoudng^n'h"
verdeelen. Op dien grond, zijn zy van oordeel, da de geheimzinnige vertooningen, welke de Apostel bv het openen der zeeven zegelen, gezien heeft, de'toe, koomftige gebeurtenisfen, geduurende die zeeven ti,d.
perken, zoudeh afteekenea; zo dat hem, by het ope- nen van het eerfte zsegel, de gebeurtenisfen, geduurende de eerfte Periode, by het openen van hüLede zeegel, de gebeurtenisfen, geduurende het tweede TijdPjrk, en zo vervolgens, zouden geöpenbaerd zijn.— Even zo zouden ook de zeeven bazuinen, Kap VIII2—,, op die zelvde zee ven tijdperken, zien; maer met dit onderfcheid, dat de **** zeegelen den uitwendigen toeftand der Kerke, en haere lotgevallen in de waereld» beteekenen zouden, terwijl de zeeven bazuinen de oordeelen vertoonen zouden , welke God oP at gedeelte der aerde, alwaer de Kerk zich hevond , wederom geduurende die zeeven tijdingen ftondt uit te oeftenen, zo om de Kerk èelvë te tuchti'gen, als om haere vyanden te ftraffen, die ten laet ften, geheel zullen te ondergebracht worden Co)
Uit dit oogpunt, heeft ook, nog onlangs de Hoog Geleerde van hamelsveld de zaeken voorgeftelt w« „ beteekenen de zaeken, fchrijvt by Q,), we]^\ aen >, joannes, vertoond werden, by het openen der zee. „ ven zeegelen? — Deefe beelden zijn vertooningen van gebeurtenisfen, die de lotgevallen der Kerk, in
(«O van hamelsveld ]. c. p. r,6~ " d°
Korte aenmerhngen oyer het A'. T. U%£% m> ^



van JOANNES. TI. 223
t, de waereld, geduurende opvolgende tijdperken, aen„ duiden, even gelijk de zeeven Brieven den zeeden„ lyken toeftand van het Christendom gefchilderd had.
den. — In de zeeven Brieven., was de zeedenlyke „ toeftand van het Christendom; in het openen van het „ boek met zeeven zeegelen, waeren deszelvs voor„ naemfte lotgevallen en veranderingen, ten opzichte „ van het uitwendige geteekend; nu volgt, in zeeven
bazuingeluiden, eene ontvouwing van zeeven byzon„ dere geruchtmaekende hoofdgebeurtenisfen in de wae-
reld, welke echter eene byzondere betrekking, tot „ het Christendom, hebben, weder in zeeven achter,, volgende tijdperken" (q).
Ik noem hier den Heer van hamelsveld, om dat hy deefe voorönderftelling zeer kort, maer tevens zeer duidelyk, op eene wijs, welke voor elk verfkenbaer is, heeft uitgewerkt; zo dat min geöeffende Leezers, die, 1 omtrent dit ftelfel, naedere opheldering begeeren, by dien Hoog Geleerden Schrijver, het best zullen kunnen te recht raeken.
Maer niemand misgunne my de vryheid, welke ik weder aen niemand betwisten wil, van mijne gedachten ronduit te zeggen. Het geene, omtrent de gemelde zeeven perioden, door veelen, en uitmuntende mannen, beweerd is, en nog wordt aengenoornen, is my, reeds van mijne jeugd af, zeer bedenkelyk voorgekoomen; en, na bedaerder onderzoek, kan ik niet van my verkrijgen, om het te omhelfen. Kortom ik geloov, voor my, niet, dat 'er eenige genoegzaeme grond zy, om de voorönderftelling , van de zeeven tijdperken des Nieuwen Testaments, daer op te bouwen. — Zo drae nu deefe voorönderftelling vervallen is, moet ook de gemelde verklaering der zeeven zeegelen, en zesven bazuinen, van zelvs vervallen.
De. redenen, om welke wy de geheele leer, omtrent
(j) Ihidcm p. 604, XXVI. DEEfc,



224 OPENBARING
de zogenaemde zeeven perioden, voor eene willekou;
rige voorönderftelling, houden, zijn de volgende.
A. Er is, onfes erachtens, niets in de Heilige Schriv» ten, het welk eenigen fchijnbaeren grond, voor het vastftellen van zeeven tijdperken, zou kunnen opleeveren. —- Dit erkent de Hoog Leeraer venema zelvs , met uitfluiting alleenlyk van dit Boek der Openbaering. ,, Ik weet wel, (zegt hy) dat de zee,. ven Tijdperken van het Nieuwe Testament, hier „ en daer in orde gefchikt, van de Uitleggers, ge„ vonden worden, in het Oude Testament, ja zelvs „ in veele voorzeggingen van het Oude Testament; „ maer het heeft my nog niet moogen gebeuren, zo „ fcherpziende te zijn, dat ik dezelve heb kunnen „ ontdekken; dit heb ik in tegendeel gezien, dat ,, hier veele dingen allerellendigst verdraeid , en, „ naer de willekeur der Uitleggers, verklaerd wor„ den.— De Voorzeggingen van het Oude Testament blijven doorgaends , by het algemeene; nergens „ worden de zeeven tijdperken van het Nieuwe Testament bepaeldelyk aengeweefen, nergens worden „ de eigene kenmerken der tijdperken opgegeeven; „ de Openbaering alleen leevert dezelve op" (r). — Wat 'er ondertusfchen zy, van de zeeven perioden, in de openbaering, zal ons, in het vervolg, naeder blijken.
Ik weet wel, dat zommigen de zeeven tijdperken meenen te vinden, in het lied van mose , Deut. XXXII, in dat van hanna, i Sam. II, in het Hooglied, in het allervolmrekfte Gebed, en zelvs in da eigenfchappen der wijsheid , welke vanx booven is, Jac. III: 17 (x). Maer niets is 'er, in mijn oog, duidelyker, dan dat dit alles, geheel willekeurig, en zonder eenig fchijnbaer bewijs, worde aengenoomen. — De vindingen , ik erken het, zijn zeer
ver;
CO venema de Melhodo Proph. p. 41, 42. (O Bundel v«n Cfdgel. Qeffen. V Deel. p, 306—*



van JOANNES. VI: 225
vernuftig. Maer wat bewijst dit? Ik herinner my, by deefe geleegenheid, dat de Heer struchtmeyer, Profesfor in de Westerfche taelen en Gefchiedenisfen, voorzeggingen wist te vinden, in de verdichtfelen der Heidenfche Poëten.
B. De Kerkvaders der vroegfte Eeuwen hebben, aen de zeeven Perioden , nimmer gedacht , en eenige Munniken, in de duistere Midden - Eeuwen, fchijnen 'er de uitvinders van geweest te zijn (j). jean pierre d'olive, een Franiscaener Munnik, in de XIIIlie Eeuw, was een der voomaemfte drijvers van deefe leer. Hy was geboortig, van Serignan in Languedoc, en werdt, daer van daen, petrus de Serignano genaemd; ook heet hy zomtijds petrus Biterrenfis of van Beziers, om dat hy, langen tijd, in het Klooster van Beziers, gewoont heeft. Hy fchreev een werk, onder den tijtel van Ponilla of verklaering
* der openbaering , in het welk hy den tijd van het
Nieuwe Testament , in zeeven Perioden verdeelde, welke , met de daegen der fchepping , de zeeven Zeegelen, en zeeven Bazuinen, in de Openbaering, zouden overëenftemmen (u). Om dat hy zich, tegen de Hiërarchie der Roomfche Kerk, ftout verzet had, werdt niet alleen het gemelde werk, na zijnen dood, maer zelvs zijn gebeente, op last van den Paus Joannes XXII, openiyk verbrand (v).
C. De voorftanders der zeeven Perioden verfchillen aenmerkelyk van elkander, zo in het bepaelen der kenmerken, als der duuring, van elk een Tijdperk. — D*it ftuk heeft geen betoog noodig, en is over bekend , aen elk , die de verklaeringen der beroemde mannen, coccejus , vitringa , venema , en anderen, van deefe denkenswijs, onderzocht heeft. ,, Dit eene, (zegt de Heer driessen (w) ) „ merk ik
(t) marckïus ia Apocal. Prat. §. IV—
(11) venema Hifi. Eccl. Tom. VI. p. s<-2.
\v) weisman n Hifi. Eccl. Tom. I. p. 11S0, n8i.
(*; 1, URiKssïN Mediat. ia S. Apocalypfin Proleg, p. 48, \<),
XXVI. deel. P,



226 OPENBARING
„ nog op, dat de zeer geleerde Mannen, die de ,, tijden anders, dan wy, bereekenen, van elkande„ ren verfchillen , in de bepaelde onderfcheiding „ der Perioden; daer zommigen de vierde Periode, „ gelijk wy gezien hebben, tot de Hervorming uit„ ftrckken, anderen by gregcrius VII blijven; anderen in de Kerk van Sardis, anderen eerst in die „ van Philadelphia, «de Gemeenten der Proteftanten „ vinden, en derhalven zommigen van oordeel zijn, „ dat wy de zesde, anderen dat wy de zeevende „ Periode beleeven ; daer eenigen van gedachten „ zijn dat de zesde Periode van luther, tot de „ onderhandeling te Pasfauw of het jaer 1552, en ,, van dien tijd af de zeevende Periode loope; en „ wie zal my, uit zijne voorönderftelling, duidelyk „ aenwijfen, welk eene Periode van de Hervormde „ Kerk wy beleeven; en in welk eene Periode, de ,, vijfde, of de zesde, of de zeevende, de voor„ zeggingen der Propheeten, welke de Kerk der „ Proteftanten betroffen , haere vervulling bekoo. „ men ? ' Deefe verfcheidenheid van begrippen brengt van zelvs een ongunftig vermoeden meede. en bewijst ten minften zo veel, dat de gronden, voor de bepaeling der Kenmerken, en duuring, van elk een Tijdperk, niet minder dan blijkbaer zijn. D. Zelvs verfchillen de voorftanders der zeeven Perioden grootelyks , over de gronden en bewijfen van deefe leer. Het geene de een aenneemt, wordt, door den anderen, verworpen (x). ~ Zelvs zijn 'er, die gronden meenen te hebben , cm 'er een achfte Tijdperk by te voegen. „ Wy hebben (zegt de even gemelde Heer driessen (5)) , de zeeven „ Perioden der algemeene Kerk, en derzei ver gelyke „ afmeeting, befchouwt; maer deefe Perioden zul„ len alle de eeuwen niet beiluiten; 'er is een achfte
„ tijd,
C*) MARCKitis in Apoi, Praf. g. 37, O) l. c. p. 5ï.



va n JOANNES. VI. 227
„ tijd, van deefe zeeven Perioden , ten eenemael „ onderfcheiden , die duizend jaeren naemenlyk,
Kap. XX, vermeld, welke eene geheel nieuwe „ gedaente aen de waereid, en aen de Kerk, gee,, ven zullen enz." e. Voorts is 'er niets, het welk ons eenigszins zou noodzaeken , om den tijd van het Nieuwe Testament, eer in zeeven, dan in minder of meerder, Tijdperken, te onderfcheiden.
Wanneer men de groote veranderingen, en de ge. wichtigfte gebeurtenisfan, in aenmerking neemt, zou men den tijd, die reeds verloopen is, in vier Perioden, onderfcheiden kunnen; — van de eerfte grond, vesting des Christendoms, onder den geweldigen tegenftand, tot op constantyn den Grooten, die het zelve , tot den heerfchenden Godsdienst, in het? Romeinfche Keizerrijk, gemaekt heeft; — van daer tot op karel den Grooten , door wiens verheffing tot de Keizerlyke waerdigheid, 'er eene aenmerkelyke verandering, in de gedaente van Europa, gekoomen is; — van daer, tot de gezeegende Kerkhervorming; — en van daer, tot den tijd, welken wy beleeven. Op deefen grond, heeft de groote mosheim zijne Kerkelyke Geschiedenis, in vier Boeken, vervat (2).
Anders zou men, ook zeer voegzaem, vier Perioden op deefe wijs onderfcheiden kunnen; t— van de grondvesting des Christendoms , tot de groote verandering onder constantyn den Grooten; —■ van daer tot Keizer phocas , die den Kerkvoogd van Rome, voor algemeenen Bisfchop., verklaert heeft; en de opkootnst van muhammed, wanneer de Antichrist, beide in het Westen en in het Oosten, begon te heerfchen; — van daer tot de Kerkhervorming; — van daer tot onfe tijden.
Wanneer men veranderingen van minder aenbelang in aenmerking neemen wilde, zou men ligtelyk
O) mosheim Kerk. Gefcli, I Deel. p. 21. XXVI. DEEL. P 2



228 OPENBARING
acht, twintig, ot neg meer Tijdperken onderfcheiden kunnen.
F. Hier koomt nog by, dat de Voorftanders der zeeven Perioden zomtijds, met hunne eigene onderfcheidingen, verleegen, en genoodzaekt zijn, hier en daer de toevlucht te neemen, tot uitzonderingen.
De groote vitringa, zeer wel gevoelende, hoe weinig de befebrijving van de Gemeente te Laodicea, Kap. Hl: 15-18, op den heerlyken Kerkftaet, in de voorönderftelde zeevende Periode, pasfe, vondt zich genoodzaekt, om te ftellen, dat de gebeurtenisfen, welke, op het begin en het einde der Perioden, invallen , dan eens, tot de eene, dan eens tot de andere Periode, gebracht worden. Op dien grond, zou het oordeel, het welk, op het einde der tijden, over de vyanden der Kerke, zal geöeffend worden, en den weg baenen , tot den gelukkigen ftaet der Kerke hier op aerde , tot het zesde Tijdperk, behooren, en evenwel, met de zeevende Bazuin, welke den laetften tijd der Kerke vertoont, worden zaemengevoegd; en, by omkeering, zou de heerlyke ftaet der Kerke, die den laetften Tijdkring zal uitmaeken, by het openen van het zesde zeegel, Kap. Vlf: 15 17, tot de zesde Periode , gebracht worden (a).
De wijd beroemde venema , die de zeeven Perk' den, zo wel in de zeeven Brieven zoekt, als in de zeeven zeegelen , moest , tot de voorönderftelling, koomen, dat de Perioden der zeeven Brieven, met d:e der zeeven zeegelen , niet in alles overëenftemmen. — Hy verwerpt de gemelde uitzondering van vitrtnga geheel en al, zeggende : „ offchoon de heerlyke „ ftaet der Kerke, by vervroeging, onder het zesde „ zeegel , zou kunnen geteekend worden, vermits „ zy als dan beginnen zoude, zal evenwel de ftaet „ der Kerke van de zesde Periode naeuwlyks, zon„ der blijkbaere verwarring, kunnen gefchilderd
„ wor-
(#) VITRINGA 1. C. p. 260 , 26l.



van JOANNES. VI. 229
', worden, in de befelnijving van de zeevende Pe, Hole der Kerke: want, wanneer men dit aenneemt,
moet de onderfcheiding der Perioden geheel wech.
vallen en verlooren gaen, en de vermelding van
den heerlyken ftaet der Kerke zou ganfchelyk niet
konnen overgeflaegen worden, indien de zeevende ■ Briev, tot denzei ven, behoort" (b), — Hy neemt daerom eene andere voorönderftelling aen, dat naemenlyk de zeeven Perioden, in de Brieven, op eene andere wijs, gerangfchikt worden, dan in de zeegelen, om dat de Brieven voornaemenlyk zien, op de inwendige , maer de zeegelen, op de uitwendige gefteldheid der Kerke. Hy befiuit 'er uit, dat niet alles, wat in de Brieven voorkoomt, tot de Kerk van die Periode in het byzonder , behoore , maer dat zy ook eenige dingen behelfen kunnen, welke, tot de volgende Periode, behooren (c).
Volgens den Hoog Geleerden van hamelsveld beleeven wy thans de zeevende Periode, welke, in den Briev aen die van laodicea, Kap. III: 14.22, zal afgeteekend zijn. Evenwel is'er niets, indien Briev, het welk, van verre of van naby, gelykt, naer den heerlyken ftaet der Kerke. — Deefe zwaerigheid zoekt gemelde Heer, wederom op eene geheel andere wijs,wech te neemen,zeggende: ,, doch „ misfchien had men eene befchrijving van den ge„ lukkigen toeftand der Kerke verwacht, byzonder „ in den laetften Briev. — Ik antwoord: deefe is,
in alle de belovten, met welk elk deefer Brieven }, eindigt, begreepen. — Die toeftand zal afzon, derlyk, onder een heerlyk beeld, befchreeven en
voorgefteld worden, Hoofdftuk XXI, XXII." (d). Ondertusfchen brengt zijn Hoog Geleerde den heerlyken ftaet der Kerke, welke Kap. VII: 13-17. zal
(i>) venema 1. c. p. 58.
( c i Ibidem p. 3").
(d) van hamelsveld korte Aenmirk. ww het N. T. II Hiel. p, 589, XXVI. DEEL. P 3



s3o 'OPENBARING
befchreeven worden, tot het zesde zeegel, terwijl dezelve, geduurende het laetfte tijdperk, onafgebrooken zal voortduuren; en beweert , met den Hoog Leeraer venema, dat de tijdperken, in de Brieven, met die in de zeegelen , wel hoofdzaekelyk, maer niet in alle de byzonderheeden, overëenftemmen (e). G. Dan laeten wy ons wat naeder bepaelen, by het Boek der openbaering, in het welk, volgens den beroemden venema , de zeeven Perioden alleen voorkoomen. jl. Het getal van zeeven koomt, in dit Boek, veelvuldige maelen voor. Maer mag men daer uit beduiten, dat de geheele tijd van het Nieuwe Testament, in zeeven Perioden, behoort onderfcheiden te worden ? Dan moeten alle byzonderheeden, welke, tot het zeevental, gebracht word en, van die zeeven Perioden, en volgens haere vooronderftelde onderfcheiding, verklaerd worden. — Wy leefen, van zeeven donderflaegen, Kap. X: 3, 4, van een groote roode draek, met zeeven hoofden, Kap. XII: 3. van een beest met zeeven hoofden. Kap. XIII: 1. XVII: 3. Dit zeevental ziet zee-
kerlyk niet, op de zeeven Perioden Kap. XV,
XVI. vinden wy eene uitvoerige befchrijving van de zeeven Phioolen of liever Schaelen, we!ke°eer.e afteekening behelfen van de zeeven laetfte plaegen , welke , zeekerlyk nog toekoomende zijn, (vergel. Kap. XV: 1.)
Wy voor ons, kunnen, in het veelvuldig ge. bruik van het zeevental geen ander geheim vinden , dan eenen kennelyken weerflag, 0p de zeeven Gemeenten in het Lydiesch Afia, welke, aen het byzonder opzicht van joannes den Apostel, waeren toevertrouwd, en het eerst, met de bekendrnaeking van deefe gezichten, verwaerdigd zijn.
Voeg 'er by, dat ook andere getallen, in dit Boek, zeer gemeenzaem zijn. — De Apostel zag
vier
CO V c« P« É03,



van JOANNES. IV. 231
vier Ieevendige Weezens, voor den throon , Kap. IV: 6, en vier Ruiters op vier paerden, Kap VI: i-8- Vooral ontmoet men het twhElvtal <eer dikwijls; eene kroon van twaelv ftarren., Kap. XII: 1; de hemelfche Stad, welke den Aposte* vertoond werdt, had twaelv poorten, en, in die poorten , twaelv Engelen. Kap. XXI: 12; de muur de;» fer Stad had twaelv fundamenten Kap. XXI: 14; de twaelv poorten waeren twaelv paerlen , Kap XXI: 21 ; de boom des leevens bracht twaelv vruchten voort, Kap. XXII: 2. — Om nu, van de twaelv duizenden , niet te fpreeken , Kap. VII: 5 8. XXI: 16.
B. Dat de zeeven Brieven niet Prophetiesch zijn, en derhalven, tot de zeeven Perioden, niet kunnen gebracht worden, hebben wy reeds voorheen , met opzet, betoogt (ƒ).
C. Thans koomt het voornaemenlyk aen, op de zeeven zeegelen. Wanneer het geene joannes, by hst openen van deefe zeegelen , gezien heeft, geene afteekening behelst van de achter één volgende lotgevallen der Christen Kerk, van haere oprichting , tot aen het einde der waereld, zal de geheele voorönderftelling van de zeeven Perioden volftrekt vervallen: dan moeten ook de zeeven Bazuinen , op eene geheel andere wijs, verklaerd worden , van gebeurtenisfen naemenlyk. welke zouden voorvallen, eerst na dat de zaeken, by hst openen der zeeven zeegelen, voorfpeld, volkoomen vervuld waeren. —- Laeten wy de zaek wat naeder onderzoeken.
U. De Uitleggers, die de gezichten van joannes, uit de voorönderftelling der zeeven Perioden ver.. klaeren , neemen nog eene andere vooronder, ftelling aen, dat naemenlyk de zeeven zeegelen en de zeeven Bazuinen de lotgevallen der Kerke
(ƒ) Boven p. 72 - 88.
XXVI. DEEL. P 4



OPENBARING
hebben afgeteekent, geduurende zeeven Tijdperken, alleenlyk met dit onderfcbeid, dat de zeeven zeegelen de uitwendige omftandigheeden der Kerke, haere lotgevallen naer de waereld, maer de zeeven Bazuinen de oordeelen, welke God, ten behoeve der Kerke, over haere vyanden, ftondt uit te oeffenen, meer byzonder beteekent hebben.
Het een en het ander fchijnt ons niet alleen geheel willekeurig, en zonder eenigen grond, te worden aengenoomen, maer zelvs onbeftaenbaer te zijn. — Laeten wy het, met een paer voorbeelden, aentoonen.
By het openen van het eerfte zeegel,- zag de Apostel een wit paerd, en die daer op zat, had eenen boog; en hem werdt eene Kroon gegeeven; en hy ging uit overwinnende, en op dat hy overwon, Kap. VI: 2. Deefe vertooning zal den bloeienden en vreedzaemen ftaet der Kerke afbeelden, van nerva, tot op deciüs, geduurende den tijd van 150 jaeren (g). — Toen de eerfte Engel gebazuint had, is 'er geworden haegel en vuur, gemengd met bloed, en zy zijn op de aerde geworpen, en het derde deel der boomen is^ verbrand, en al het groen gras is verbrand, Kap. VIII: 7. Deefe vertooning moet een tijdperk aenwijfen, geduurende het welk Gods toorn, over het Roomfche Keizerrijk is uitgeftort; dit zal gefchied zijn, onder decius en gallus zijnen opvolger, byzonder in het begin der Regeering van gallienus, wanneer de pest, op eene zeer fchroomelyke wijs, gewoedt heeft Qi). — Maer, hoe is nu het een, met het ander , over een te brengen ? Het eerfte zeegel en de eer/ie Bazuin zien, op het zelvde
■ tijd-;
Cg}i VITRINGA I. c. p. 306
CAJ VITRINCA L c p. 550, S5i. 1



nN JOANNES. VI. 233'
tijdperk , offchoon in eene byzondere betrekking ; ondertusfchen loopt de eerfte Periode, door het eerfte zeegel vertoond, tot op decius , maer dezelvde Periode, door de eerfte Bazuin, afgeteekend , tot op gallienus. . Nu werdt decius Keizer, in het jaer 249, en gallienus volgde eerst, na gallus, .emelianus, en va< lerianus, in het jaer 259. Eene en dezelvde Periode, zal dan , volgens het eerfte zeegel, tien jaeren korter zijn, dan volgens de eerftes Bazuin.
By het openen van het derde zeegel zag joan«' nes een zwart paerd, en die daer op zat had eene weegfchael in zijne nchteliand, en hy koorde eene ftem, in het midden der vier Dieren, zeggende ; een maetjen Tarwe voor eenen pe?ining, en drie maetjens Gerste voor eenen penning; en de oly en den wijn befckaedigt niet, Kap. VI: 5, 6. Deefe vertooning zal de derde Periode befchrijven, van constant yn , tot aen het begin der neegende Eeuw, geduurende welke de Kerk ontrust is, door zwaere gefchillen en verdeeldheeden , vooral veröorzaekt door de Donatisten, Ariai* nen, Nestoriaenen, Eutychiaenen, en anderen, welke gelegenheid gegeeven hebben , tot Kerkvergaederingen, in welke de leer des geloovs is bepaeld geworden (i). — By het blaefen der derde Bazuin, is 'et eene groote ftar, bran* dende als een fakkel, gevallen, uit den hemel, en is gevallen, op het de>de deel der rivieren, en op de fonteinen der watteren ; en de naem van die ftar wordt genaemd Alsfem, en het derde deel der waeteren werdt, tot Alsfem, en veele menfchen zijn geftorven van de waeteren: want zy waeren bitter geworden , Kap. VIII: 10, 11. Deefe groote ftar, brandende als een fakkel, zal ajuus
(() VITRINGA !. C. P. 416—
XXVI. DEEL. P S



234 OPENBARING
en zijne volgelingen verbeelden, zo als zy byna het derde deel van de Roomfche waereld, met zijne dwaelleer, verbittert hebben.
Maer hoe ftrookt dit weder, met de beide gemelde voorönderftellingen ? De zeegelen zullen den toeftand der Kerke, naer de waereld, en de Bazuinen de oordeelen, over haere vy« anden, beteekenen. Maer behooren de twisten en verdeeldheeden, over de geloovsleer, welke, door het derde zeegel, zullen vertoond worden, tot de uitwendige omftandigbeeden der Kerke, naer de waereld? naer ons inzien maekt de leer des geloovs een weezenlyk gedeelte uit van den inwendigen en huisfelyken toeftand der Kerke. — Daer te boven de groote jlar, brandende als een fakkel, by het blaefen der derde Bazuin zal arius , met zijne aenhangeren , verbeelden, en de vergivtiging van het derde deel der Roomfche waereld , door zijne dwaelleer. Maer behoort dan het verfpreiden van deefe dwaelleer, tot Gods oordeelen, over de vyanden der Kerke welke voorönderfteld worden , door de Bazuinen, te zijn afgebeeld?
De laetfte zwaerigheid heeft de fchrandere vitringa zeer wel gevoelt. Ook heeft by dezelve zoeken op te losfen, door aen te merken, d.t arius een voorbeeld geweest zy van andere dwaelgeesten, in laetere tijden, en dat die ketteryen zeer veel hebben toegebracht, om den ftaet van hst Keizerrijk te verzwakken, byzonder in het Oosten (*). — Waeriyk, die met zulke oplosiïngen, te vreede is, laet zich zeer gemakkelyk afzetten. £>. De Uitleggers , die de zeeven zeegelen, van de zeeven Perioden, verk'aeren, verfchillen wederom aenmerkelyk, in het bepaelen van die
zie-
(_k) !. c. p. sr4, 5,-5-



van JOANNES. VI. 235
zeeven Tijdperken, en van de hoofdgebeurtenisfen, welke dezelve zouden kenmerken. Deefe verfchillenheid baert wederom een zeer ongunftig vermoeden , omtrent de geheele voorön. derftelling.
Volgens den beroemden vitrikca , loopt de eerfle Periode , door bet eerfle zeegel afgebeeld, van nerva , tot decius, geduurende 150 jaeren, wanneer de Kerk bloeide en vreede genoot (/). — Het tweede zeegel vertoont de vervolgingen , geduurende de tweede Periode, van het midden der derde Eeuw, tot constan» tyn den Grooten (m). — Het derde zeegel ziet, op de gefchillen en verdeeldheeden, over de Geloovsleer , geduurende de derde Periode, van constantyn, tot het begin der negende Eeuw (n). — Het vierde zeegel zal ons wijfen, naer de verwoestingen, door de Saraceenen en Turken , aengericht, geduurende het vierde Tijdperk , loopende tot aen de vervolgingen, tegen de Waldenfen , Albigenfen , en andere voorftanders van de leer der waerheid (0). — Hier op volgt de vijfde Periode, door het vijfde zeegel, afgebeeld, geduurende welke 'er, op eene onmenfehelyke wijs, tegen de even gemelde verdeedigers der waerheid, gewoed is, tot aen de gezeegende Kerkhervorming (p). — Het zesde zeegel zal de zeer zwaere en laetfte vervolging der Kerk voorfpelien, welke, door den ondergang van alle haere vyanden, zal gevolgd worden , geduurende de zesde Periode, in welke wy leeven (q). — In het zeevende Tijdperk zal de gelukkige ftaet der Kerke piaets
(O 1. c p. Sy6—
( m) I. c. |). 40s— ( n) 1. c. p. 416.
(o) I. c. p. 425
( 0 ) J. c. p. 437 '
(ij) I. c. p. 442.
XXVI. DEEL.



236 OPENBARING*
hebben, door het zeevende zeegel vertoond, of fchoon reeds, onder de zinbeelden van het zesde zeegel, afgefchilderd (V).
De Hoog Leeraer venema verfchilt hier van aenmerkelyk, zo in het bepaelen van het tijdverloop der onderfcheidene Perioden , als van de hooidgebeurtenisfen , welke elk derzelver zouden kenmerken. — De eerfte Periode, afgebeeld , door het eerfle zeegel, geduurende welke de Kerk wijd en zijd verfpreid is, zal loopen, even als het vitringa begreepen heeft, tot aen decius , in het midden der Eeuw. —De tweede Periode, door het tweede zeegel vertoond, zal ook doorloopen, tot constantyn den Grooten, geduurende welken tijd de Kerk veele vervolgingen heeft doorgeftaen. — Maer de derde Periode, wanneer de Kerk, door twisten , gefcheurd werdt, door het derde zeegel aengeweefen, zal doorloopen, niet tot het begin der negende, maer tot de elvde Eeuw.— Het vierde zeegel zal de Kerk afbeelden, zo als zy zuchtte, onder de dwinglandy van het Roomfche Hov, geduurende de vierde Periode, tot aen de Kerkhervorming. — Het vijfde zeegel zal de Kerkhervorming zelve afbeelden, geduurende de vijfde Periode. — Het zesde zeegel vertoont de Kerk, geduurende de zesde Periode , wanneer de Hervorming voltooid wordt , en verfpreid, over den geheelen aerdbodem. — Eindelyk zal de zeevende Periode volgen, wanneer de heerlyke ftaet der Kerke zal piaets hebben , door het zeevende zeegel, afgebeeld (ƒ).
Het hoofdkarakter dan der eerfte Periode is, volgens de Heeren vitringa en venema beide, de voortplanting van het Christendom (t). —
Het
(r) 1. c. p. 514
i s ) ven f. ma Melk. Pruph. p. 57, 58» (/) venema 1. C. p. 6>



van JOANNES. VI. ütf,
Het hoofdkarakter der tweede Peiiode befuet, wederom, volgens beide, in de vervolgingen der Kerke (u). — Ten aenzien van het hoofdkarakter der derde Periode , fiemmen ook de beide Geleerden overeen , het welk in de twisten en verdeeldheeden der Kerke, zou geleegen zijn ; maer , volgens den eenen (v),' loopt deefe Periode, tot de negende, en volgens den anderen (w), tot de elvde Eeuw. — Het hoofdkarakter der vierde Periode ligt, volgens vitringa , in de verwoestingen, door de Saraceenen en Turken aengericht; maer volgens venema, die dezelve doet doorloopen, van de twaelvde tot de zestiende Eeuw, in de dwingIandy der Paufen {x). — Nu beginnen de beguppen nog wijder uit één te loopen. By vitringa is het hoofdkarakter der vijfde Periode, door het vijfde zeegel afgebeeld, te zoeken, in de vervolgingen , tegen de Walden fen en andere voorftanders der waerheid; maer venema vindt het zelve in de Kerkhervorming, en de gevolgen daer van, zo dat het vijfde Tijdperk zal doorloopen , tot de laetfte en allerfchroomelykfte vervolging , welke de Antichrist nog ééns ftaet aen te richten (31). — De even gemelde zeer zwaere en laetfte vervolging zal, volgens vitringa, by het openen van het zesde zeegel, het hoofdkarakter der zesde Periode uitmaeken. Hier meede ftemt venema , in de hoofdzaek, overeen (s). — Ook zijn het deefe beide Geleerden, omtrent het zeevende zeegel, en de zeevende Periode, volkoomen ééns (a).
(u) VENEttlA 1. C. p. 107
(y) VITRINGA 1. C. p. 416—»
(W)ïlNEMA 1. C. p. 123.
C.ï) VENEMA 1. C. p. I45—
(y~) 1. c. p. 166
(z) 1. c. p. 185— C/O ••• c- p* i3B—-
XXVI. deel.



238 OPENBARING
Welk een aenmerkelyk onderfcheid, vooral ten aenzien van den tijd, welken wy thans beleeven; deefe behoort, volgens vitringa, tot de zesde, maer, volgens venema , tot de vijfde Periode. De Heer van hamelsveld brengt denzei ven , tot de zeevende Periode (fr). 0. Eindelyk bericht ons de Apostel, omtrent het zeevende zeegel, eenvouwig dit: doe het (Lam) het zeevende zeegel geopent had,werdt 'er een JlUzwijgen, in den hemel, omtrent van een halv uur, Kap. VIII: i. Dit kortftondig ftilzwijgen moet den heerlyken ftaet der Kerke verbeelden, die, onder de zeevende of laetfte Periode, zal'piaets
hebben Dan wy hebben reeds gezien, tot
welke gedrongene en geheel ftrijdige vooronderHellingen, de verdeedigers der zeeven Perioden de toevlucht neemen moeten, om aen te wijfen, hoe de heerlyke ftaet der Kerke, tot het zeevende zeegel, zal gebracht worden.
Het gemelde kortftondig JlUzwijgen zal de rust en den voorfpoed der Kerke, in het laetst der daegen, afteekenen. Maer 'er zijn, in de fchrivten der Propheeten , zulke heerlyke en uitvoerige belovten, omtrent den luisterrijken ftaet der Kerke; en zou dan die groote gebeurtenis , in dit Boek der openbaering , na eene geheimzinnige vertooning van de meest aenmerkelyke lotgevallen des Christendoms, een^ vouwig door een JlUzwijgen van een halv uur, worden afgebeeld? Dit fchijnt ons geheel wanvoeglyk.
Indien dit JlUzwijgen zinbeeldig moet genoomen worden, zou het even zo goed eenen tijd van fmerten en verbaesdheid, als van rust en kalmte , beteekenen kunnen, (vergel. Klaegl. II: 10.) Zo begreep het ook de Hoog Leeraer
(S) 1. c. p. 588, 5!>8.



van JOANNES. VI. 239
j. van der wayen (c). —- Maer laet het ftü. zwijgen eenen tijd van rust en vreede afbeel. den. het was flechts van omtrent een halv uur, dat is nog geen volkoomen halv uur, (vergel. Joh. I: 40. Hand. I: 15. V: 7. enz.;) is nu de tijd van nog geen halv uur niet veel te kort, om dien tijd van vreede en voorfpoed der Kerke, van welken de Propheeten, met zo veel ophef, gefprooken hebben, te kunnen afbeelden ?
De Hoog Leeraer vitringa heeft deefe zwaerigheid zeer wel gevoelt, en getracht uit den weg te ruimen, door aen te merken, dat een halv uür ftilzwijgens , hoe kort ook op zich zeiven , evenwel aen joannes , zeer lang moet gevallen zijn , en dat uaerom de tijd van oen voor fpoed der Kerke moet bereekend worden, niet naer de evenreedigheid, welke een haiv uur heeft, tot eenen ganfchen dag, maer nier evenreedigheid, dat dit halv uur zeer lang gevallen is, voor joannes , die , naer nieuwe gezichten , verlangde (</). —— Dan hoe verre gezocht en onvoldoende is zulk een antwoord?
Wy voor ons, kunnen niet anders zien of het JlUzwijgen van omtrent een halv uur moet eigenlyk verftaen worden. De Apostel had nu, in den hemel, vesle geheimzinnige dingen gehoort en gezien; even te vooren had hy eene zeer groote meenigte Gode en den Lamme, met verëenigde ftemmen, hooren lovzingen, Kap. VII: 10-12; daer op had een der Ouderlingen hem een naeder bericht gegeeven, omtrent de lovzingende perfoonen, vs. 13-17. Na dat die Ouderling gefprooken had, was alles ftil; hy zag wel, dat het Lam het zeevende zeegel
(c } Varia Sacrn p. £8 (. Qd) i. c. p. 518.
XXVI. deel.



240 [OPENBARING
opende, maer hy hoorde nu niets; en dat flil« zwijgen duurde omtrent een halv uur lang Kap. VIII: i.
Wy befluiten 'er uit, dat dit fliizwijgen, als eene Inleiding of voorbereiding, tot het volgende gedeelte van dit gezicht , gedient, en dat het blaefen, op de zeeven Bazuinen, den inhoud hebbe uitgemaekt van het geene de Apostel, by het openen van het zeevende zee* gel, gezien en gehoort heeft, Kap. VIII- 2— XI: 18.
Vermits nu de zeeven zeegelen niet van de uitwendige lotgevallen der Kerk in de waereld, geduurende zeeven Perioden , welke , tot aen het einde der waereld , zouden doorloopen, kunnen verklaerd worden , moet de geheele voorönderftelling , omtrent die zeeven Perioden van zelvs vervallen. — De gevolgtrekking erkent de Hoog Leeraer venema, met zo veele woorden. „ Er zijn wel , (zegt zijn Hoog Eerw. (e))> >• die meenen , dat de zegelen, ,, met den tijd van constant™ den Grooten, ,, ten einde loopen, en dat dan de zeeven Ba„ zuinen beginnen , tot het einde der waereld „ toe. Wanneer dit wordt toegeftaen , zou„ den de zeeven Perioden, uit de openbaering, „ niet kunnen beweefen worden. Maer deefe „ verönderftelling verwerpen wy." 3, Deefe Helling ondertusfchen omhelfen wy, zonder eenige bedenking. — Te weeten, wy zijn van oordeel, dat de geheimzinnige vertooningen , welke joannes , by het openen der zes eerfte zeegelen gezien heeft, geheimzinnige afbeeldingen zijn van de lotgevallen der Christen Kerk, tot den tijd van constantyn den Grooten, wanneer 'er eene zeer aenmerkelyke verandering, ten voordeele van het Christendom, heeft piaets gehad,
en
(O l. c. P. 53.



van JOANNES. VI. 241
en dat de zeeven Bazuinen , welke joannes , by het openen van het zeevende zeegel , na een kortftondige ftilte, gehoort heeft, de volgende lotgevallen der Kerke hebben afgefchildert. —. Koftom de zeeven Bazuinen maeken , onfes erSchtens , den inhoud van het zeevende of laetfte deel des verzeegelden Boeks uit.
Na dat wy de ongegrondheid der voorönderftelling, volgens welke de zeeven zeegelen , en de zeeven Bazuinen, tot zeeven Perioden gebracht werden, en wel zo, dat de eerfte meer de uitwendige lotgevallen der Kerke naer de waereld, maer de andere Gods oordeelen , over haere vyanden, vertoonen zouden; na dat wy, zeg ik, de ongegrondheid van die voorönderftelling, waer door de zeeven Perioden van zelvs vervallen , genoegzaem betoogt hebben, zou het niet noodig zijn,' onfe ftelling naeder aen te dringen.
Ten overvloede evenwel, zullen wy 'er het een en ander bewijs byvoegen.
A. By het openen van het zeevende zeegel, hoorde en zag de Apostel niets, geduurende omtrent een halv uur, tot dat de Engelen , die de zeeven Bazuinen geblaefen hebben, te voorfchijn kwaemen. Indien nu de zeeven Bazuinen niet, tot het laetfte zeegel, gebracht worden, dan zouden 'er, by het openen van het zeevende zeegel, ganfchelyk geene gebeurtenisfen zijn afgeteekend, en alles zou, met een zeer kortftondig zwijgen, zijn afgedaen.
B. De omwending, welke 'er, in de Kerk, is voorgevallen , ten tijde van constantyn den Groeten,' wanneer het Christendom de heerfchende Godsdienst werdt, in het Roomfche Rijk, is zo aenmerkelyk en belangrijk, dat deefe gewichtige gebeurtenis, ineens Propheetifche befchrijving der lotgevallen van de Christen Kerk , niet kan worden voorbygegaen* Maer van deefe groote omwending, wordt ganfchelyk geene melding gemaekt, wanneer men voorönderftelt, dat de zes eerfte zeegelen niet eindigen , in den tijd van constantyn den Grooten, maer eenen tijd betee-
XXVI. deel» q



W OPENBARING
kenen , die doorloopt, tot aen.den heerlyken ftaet der Kerke, welke, op het einde der ecuwen zal piaets hebben.
C. muhammed, ,, een zeer machtig vyand der Chris„ tenen, kwam, in den jaere g12, onder de Re„ geering van herculius , in Arabie , te voor„ fchijn"(/). Indien'er iemand is, die in de uitwendige lotgevallen der Kerke, naer de waereld, zeer aenmerkelyke veranderingen heeft te weeg gebracht, is het deefe beruchte bedrieger. Maer van hem zou,. in het geheel, niet gefprooken worden, wanneer het geene joannes , by het openen der zes eerfte zeegelen, vernoomen heeft, de uitwendige lotgevallen der Christen Kerk vertoonde, tot op den nog toekoomenden heerlyken ftaet der Kerke. — De Hoog Leeraer vitringa fpreekt van hem geheel niet, by het verklaeren van den Propheetifchen zin der zeeven zeegelen; alleenlyk wordt hy, by het uitleggen van het vierde zeegel, (het welk, op de vierde Periode, welke eerst met de negende Eeuw zou begonnen hebben, moet gezien hebben) in het voorbygaen genoemd (g). — De Hoog Geleerde van hamelsveld vindt muhammed , met den beroemden venema , in die groote ftar , brandende als een fakkel, welke, by het bazuinen geluid van den derden Engel, gevallen is, Kap. VIII: 10, 11. (li). Ondertusfchen verklaert de Hoog Leeraer vitringa deefe ftar, van arius en zijne volgelingen (f).
Eéne aenmerking fchiet my hier by nog te binnen. — Indien de zeeven zeegelen de uitwendige lotgevallen der Kerke naer de waereld, en de zeeven Bazuinen Gods oordeelen, over haere vyanden, beteekenen zouden, dan moest muhammed, onder de zeegslen, en niet onder de Bazuinen, voorkoomen,
031
fO mosheim Kerk. Geje'.u III Deel. p. 16.
C#) 1. C. p. 42f>. (A ) l. c. p. ftoG.



van JOANNES. VI. 2+3
om dat hy eene zeer aenmerkelyke gebeurtenis, iu de lotgevallen der Kerke, beeft te weeg gebracht. — Zo begreep het ook de Heer van hamelsveld, fchrijvende , over muhammed : ,, van hem en zijnen „ Godsdienst, kan getuigd worden, dat dezelve, „ ten opzichte van het Christendom, alsjem en bit„ terheid geweest is; en welke treurige gevolgen „ hier uit, voor de Christen Gemeenten in het Oos„ ten, wel eer zo bloeiend, zijn voortgevloeid, is „ bekend. Eene hoofdgebeurtenis derhalven, welke „ in een Boek, als deefe opknbaeristg is, verdien„ de gewaegd te worden" (fc). Ondertusfchen brengt dezelvde anderszins zo oordeelkundige Uitlegger muhammed, tot de Bazuinen, welke Gods oordeelen, over de vyanden der Kerke, zullen affchilderen.
D. Eindelyk onfe opvatting, van de zeeven zeegelen en zeeven Bazuinen, koomt ons zo natuurlyk en eenvouwig voor, dat zy zich zelve genoegzaem fchijne aen te prijfen. Dit kon de fchrandere vitringa zelvs niet ontkennen, fchoon hy naderhand redenen meende gevonden te worden, om de zaek anders te begrijpen. Zijne woorden koomen ons te merkwaerdig voor, dan dat wy dezelve hier niet zouden inlasfcben. „ Ik wil ook niet ontveinfen, (fchrijvt die Hoog Geleerde Heer) „ dat ik, in dit Boek te leefen, te „ herleefen, en deszei vs verfcheidene uitleggingen „ onder eikanderen te vergeJyken , en door mijne overdenking te wikken, telkens daer over getwijf„ feit hebbe, of de Bazuinen ons eene nieuwe orde „ van zaeken vertoonen, dan of zy liever verklaeren de lotgevallen van het Z-'eyende zeegel, en of byge, volg de lotgevallen, in de Bazuinen verklaerd , on» „ dergefchikt moeten worden, aen die fchaekel van zaeken , in het verklaeren van de lotgevallen der voor„ gaende zeegelen, voorgefteld. Inzonderheid evenwel
(*) 1. c. p. 6of.
XXVI. DEEL. Q_ 2



244 OPENBARING
„ zijn 'er twee redenen, welke dit gevcelen gewicht by zetten — (deefe hebben wy reeds boven aen„ gedrongen.) — Ik beken, dat deefe redenen hun „ gewicht en fchJjn hebben; andere evenwel, die „ my zwaerer toefchijnen, hebben gemsekt, dat ik „ ben overgegaen, tot dat gevoelen, het welk de „ Bazuinen, aen de zeegelen, niet onderfchikt, maer w fielt, dat dezelve een nieuwe fchaekel van zaeken m verhaelt, en wel, in tijd, voor het grootfte gen deelte, met de voorgaende , overêenfiemmen. „ de" 0).
Dan , behoudens al den eerbied, aen de nagedachtenis van den grooten Man, verfchu!d:gd, moeten wy verklaeren, dat zijne redenen ons gansch niet volcoende zijn voorgekoomen. Laeten wy dezelve zeedig en onbevooroordeeld ter toetfe brengen. et. De eerfte reden is daer uit genoomen, dat onfe fteiling de evenreedigheid, tusfchen de tijdvakben, geheel wechneeme, daer de zinbeelden, by het openen der zes eerfte zeegelen, aen joannes vertoond, ons niet verder brengen, dan tot constantyn den Grooten, en de laetfte boekrol, by het losmaeken van het zeevende zeegel, geopend, alleen de gebeurtenisfen van allen den overigen tijd behelfen zoude. ,, Hoe toch? (zegt de Hoog Leer. aer) „ is het waerfchijnlyk, dat, omtrent de tij. „ den van constantyn, de lotgevallen, in de „ zes rollen van Gods raed, beflooten, reeds ver„ vuld zijn geweest, en dat de uitkoomften van „ aüen den volgenden tijd , tot aen het einde „ aller dingen, alleenlyk in ééne rolle verzeegeld J5 zouden zijn " (w) ?
Dan de evenreedigheid, in deefe Propheetifche gezichten, moet niet naer de langheid van tijd, maer naer het gewicht der hoofdgebeurtenisfen,
wor-
O) 1. c. p. 367, 368. O) i. c P. 368.



van JOANNES. VI. 245
worden afgemeeten. Nu zijn 'er, aen den Apostel, naer ons inzien, twee zeer gewichtige hoofdgebeurtenisfen vertoond. De eerfte hoofdgebeurtenis werdt hem afgefchilderd, by het openen der zes eerfte zeegelen, en het losmaeken van het zeevende zeegel was eene inleiding, tot het blaefen der Bazuinen, welke de andere hoofdgebeurtenis hebben afge teekend.
Dit maekt ook geene onëvenreedigheid, in de zeeven verzeegelde deelen der Boekrolle, daer zy, uit hoofde der gebeuuenisfen, niet anders konden verdeeld worden. Met het openen van het zeevende zeegel, begon eene nieuwe orde van gebeurtenisfen , v/elke eene uitvoerige ontwikkeling vorderde. Of kan men zeggen, dat een boek onevenreedig verdeeld zy, wanneer het laetfte deel, uit hoofde van de ruimte der ftof, uitvoeriger is, dan1 alle de voorige te zaemen.
Wy zouden 'er kunnen byvoegen, dat die Uitleggers , die de zeeven zeegelen, volgens de vooronderftelde zeeven Perioden, verklaeren, ook genoodzaekt zijn de eevenreedigheid uit het oog te verliefen. — Volgens den Heer vitringa zeiven behelst de eerfte Periode, door het openen van het eerfte zeegel, afgebeeld, een tijdverloop van flechts 150 jaeren («), en het tijdvak, by het openen van het derde zeegel, afgeteekend, is, by hem, van omtrent 500 jaeren, loopende van constantyn, tot aen het begin der IXde Eeuw (0), en, by den Hoog Leeraer venema (p), van omtrent 700 jaeren, loopende tot de XIde Eeuw. —— Voeg 'er by, dat de duuring van het Tijdperk, het welk wy thans beleeven, zijnde, volgens den Heer vi. trinoa, de zesde, volgens den Heer venema,
(»") 1. c. p. 39g— (0) 1. c. p. 416— (p) Melhod. Proph, p. 57, 58.
XXVI. deeu 3



24<5 OPENBARING
de vijfde , en , volgens den Heer van hamelsveld, de zeevende Periode, omnoogelyk kan bepaeld v/orden. 0. De tweede teegen werp ing , dat de opvatting, volgens welke de zeeven Bazuinen, tot het zeevende zee-el, behooren,niet overëenkoome, met de verheevenbeid der zinbeelden, welke, by het openen der zei eerfte zeegelen, vertoond werden, om dat deefe meer de lotgevallen van het Romeinfche Keizerrijk, dan van het Christendom, vertoonen zouden deefe teegen werping, welke de Hoog Leeraer, tegen de verklaering van mede, aen°voert, raekt ons niet, naerdien wy de zinbeelden , by het openen der zes eerfte zeegelen, vertoond , niet tot de lotgevallen van het Roomfche Keizerrijk, brengen, maer tot de lotgevallen der Christen Kerk, onder de regeering der Heidenfche Keizeren. J». Dit antwoord zal ook voldoende zijn, met opzicht tot dte derde tegenwerping, dat de zinbeelden , by het openen der zes eerfte zeegelen, vertoond, toegepast worden, op zaeken, welke te algemeen zij». en niet pasfen, op die onderwerpen en tijden, tot welke zy gebracht worden, of op meerdere anderen (r> — Hoewel wy , met mede, inde hoofdzaek, overeen Hemmen,' verfchillen wy van hem, in de byzondere toepasfing.
2. Om die zelvde reeden , hebben wy ook niets te doen, met de vierde tegenwerping: „ zo „ de lotgevallen van het Roomfche Rijk , on„ der de zinbeeldige gedaenten der vier eerfte zee. „ gelen, afgemacld werden, zo was het altoos „ noodzaekelyk , dat het Roomfche Rijk, in „ eene achtervolgende tijdreeks, onder deefe
vlei
(j\ c- 1'- 3<HJ. 3/0, (O J. C. ?. 370—



van JOANNES. VI. 24?
vier gedaenten , waere te voorfchijn gekoo" men welke , door deefe beeldtenisfen, ver" toond werden" (s). Immers wy meenen de lotgevallen, niet van het Roomfche Keizerrijk, maer van de Christen Kerk, zo lang de Roomfche Keizers Heidenen waeren , in de zinbeelden der zes eerils zeegelen, te vinden. , Hat vijfde bewijs van den Hoog Leeraer raekt
' ons meer van naby, dat het zinbeeld van het zesde zeegel , Kap. VI: 12. van het zwart worden der zonne enz. al te verheeven zy, dan dat het op de tijden van constantyn , zou kunnen worden toegepast (O- — Dan men oordeele, over deefe zaek, na dat men onfe verklaering, over de zinbeelden van het zesde zeegel, zal
. gezien en getoetst hebben.
£ De zesde teegenwerping O) betreft wederom het byzonder begrip van mede , die de zeegelen verklaert, van de gebeurtenisfen, welke, binnen het Roomfche Rijk, zijn voorgevallen, en de Bazuinen van de onheilen, welke het zelve, van buiten, zijn aengekoomen.
* Het bewijs van den Heer vitringa, dat de verdrukking, welke de Kerk ondergaen had, omtrent den tijd van het iesde zeegel, al te zwaer zy, dan dat men dezelve verklaeren kan, van de vervolSing, welke diocletianüs heeft aengericht, en daerom , op die zwaere en laetfte verdrukking , welke nog toekoomende is, moest worden toegepast (v); dit bewijs mooge eenigen fchijn hebben ; maer wy vleien ons, dat die fchijn, door onfe verklaering van de bedoelde zaek , genoegzaem verdwijnen zulle, fl. Het achtfte bewijs is genoomen, uit de overeen-
(1) l. c. p. 372. ti l. c. p. 37? - 3?6. C«) 1. c. p. 376. OJ 1. c. p. Z77—
XXVI. DEEL. Q. A



^'OPENBARING
ftemming van het getal der verzeegelden, by he* openen van het zesde zeegel, Kap. VII, met dat" van hen, die vertoont worden, als ., over het Beest, gezegepraelt te hebben, Kap. XIV: i. Maer, hoe zeer het getal overëenftemme, zijn de bedoelde perfoonen geheel onderfcheiden, gelijk, in het vervolg, by het behandelen der aengehaelde' plaetfen, naeder blijken zal. *. Het laetfte bewijs, dat 'er eene groote overeenkoomst zy, tusfchen de zinbeelden van het vijfde en zesde zeegel, en tusfchen die van den vijf der. en zesden Briev, en dat daerom de eerfte, op de tijden van constant-in, niet kunnen toegepast worden dit bewijs is gegrond, in de voorönderftelling, dat de zeeven Brieven ook Propheetiesch zijn, en zien op de zeeven Perioden, gelijk zy genaemd worden. — Dan de eene en de andere voorönderftelling meenen wy genoegzaem wederlegt te hebben. % Er is onlangs, door den Gottinger Hoog Leeraer j. c. eichhorn (y), eene geheel nieuwe verklaering van joanhes openbaering opgegeeven, over welke wy, in onfe inleiding , reeds gehandelt hebben. Meer byzonder moeten wy hier 's mans begrip, omtrent de Boekrolle met zeeven zeegelen, in overweeging neemen.
Hy merkt aen , dat de befchrijving der vier eerfte zeegelen kennelyk onderfcheiden zy, van die der drie laetfte zeegelen. By het openen der vier eerfte zeegelen, zag joannes dezelvde beelden, paerden van verfchillende verwen, en elk der vier Ieevendige Weezens . wekte hem op, om op te merken , Kap. VI: i - 8 ; maer, by het openen der drie laetfte zeegelen, waeren de vertooningen van eenen' geheel anderen aert, Kap, VI:.9— VIII: i. __. Dezelvde verfcheidenheid heeft ook piaets, by de befchrijving der zeeven Bazuinen..
fwlh c. p. 378. T?i;(•*)'. c. p. 378, 379.
Commentarw in «WGAWWW joan.nej, Gonkga mu.



van JOANNES. VI. 249
Terwijl de vier eerfte Engelen bazuinen , is 'er eene verwonderlyke overëenftemming der zaeken, welke vertoond worden, Kap. VIII: 7 -131 maer deefe overeenftemming houdt geheel op » by het te voorfchijn koomen van de Engelen, die de drie laetfte Bazuinen geblaefen hebben, Kip. IX: 1— XI: 10; zelvs is'er eenige tusfchenpoofmg , tusfchen het blaefen van de vierde en vijfde Bazuin, Kap. VIII: 13- — Ook meent de Heer eichhorn dezelve onderfcheiding, tusfchen het uitgieten van de vier eerfte; en tusfchen het uitftorten van de drie laetfte piiioolen, te hebben waergenoomen (3).
Hy befiuit 'er uit, dat de onderfcheiding der zeeven zeegelen (om ons daer by, voor tegenwoordig, alleenlyk te bepaelen,) in twee deelen , den weg aenwijfe, tot de rechte verklaering, en dat de zinbeelden, by het openen der vier eerfte zeegelen, vertoond, ééne en dezelvde zaek affchilderen , maer met verfchillende beeldfpraeken. — Toen joannes de vier eeifte zeege-, len zag openen, werden hem vier zinbeelden vertoond, welke onheilen affchilderden, die, door de Propheeten, doorgaends worden zaemengevoegd, de Overwinning naemenlyk, vergezeld, met den Oorlog, den Honger, en de Pest; ten biijke dat, door alle die zinbeelden te zaemen, allerlei zoort van onheilen, geteekend werden (a).
Nu wilde de Apostel, naer het begrip van den Heer eichhorn de zeegeprael van het Christendom, over Jerufalem en Rome , affchilderen. Daer toe diende de vertooning van eenen Overwinnenden vyand, die de gemelde fteeden verwoest heeft; zijnde vergezeld, van den Oorlog, den Honger, en de Pest, om allerlei onheilen af te beelden. — De vier eerfte zeegelen zouden te zaemen , als de vertooning van eene en dezelvde zaek, moeten worden aengemerkt; eene vertooning,
(2) 1. c. Vol. 1. p. 191-193. O; 1. c. p. 194-197.
XXVI. deel, O 5



250 OPENBARING
welke eene algemeene teekening van oorlogsrampen behelfen zoude, zo als dezelve dienen zouden, om Jerufalem en Rome te verwoesten (b); niet de eigenlyke fteeden Jerufalem en Rome, maer hier voorkoomende ?ls zinbeelden van het Joodendom en Heidendom, 'over welke beide de Christen Godsdienst eens zal zeegeoraelen (c).
Kortom al het geene den Apostel, by het openen der vier eenie zielen vertoond werdt, om allerlei rampen af te beelden, zou zaekelyk oveiëenltemmen met of wel ontleend zijn, uit het geene de Heiland, omtrent de verwoesting van Jemfdem , voorfpelt had^ Matth. XXIV: 6 8: gy zult hooren, van oorloogen) en geruchten van\orloogen : — want het eene volk zat, tegen het ander volk, opftdèn, en het eéne Koningrijk,' tegen het ander Koningrijk, en daer zullen zjn hongersdoden, en pestilentiën enz. (d).
Het geene joannes, by het openen der drie laetfte zeegelen gezien heeft, zoude evenwel drie afzonderlyke vertooningen zijn. — By het openen van het vijfde z-.egel, Kap. VI: o-n. zou vertoond zijn, dat de gemelde rampen zich, tot de vyanden van het Christendom, die deszelvs belijders vervolgt hadden, bepaelen zouden (O- — By het openen van het zesde zeegel, Kap. VI: 12-17. zou het vreesfelyke der rampen, welke de vyanden van het Christendom te wachten hadden nog leevendiger zijn afgebeeld (ƒ); 00k zou, by die' geleegenheid , zijn aengeweefen , dat de Christenen, zo uit de Jooden, als uit de Heidenen, van die fchroomeïyke onheilen, zouden bevrijd blijven, Kap. Vil. (g). De opening van het zeevende zeegel wordt aengem'erkt, als eene voorbereiding, tot de nsédere afteekening der geduchte onheilen, welke dienen moesten, om den onder.
(h 1 I. e, p. 190, ico.
O) I. C. p. 2'.2. ( dj 1. c. [). 2G2.
(e > I. c. p. üoS-ar?. (ƒ; I. c. Pi 212-216.
tb j i. c. p. aió.



van JOANNES. VI. sjt
dergang der geheimzinnige fteeden , firufalem en Rome, te weeg te brengen (li).
Het ganfche begrip derhalven van den Hoog Leeraer eichhorn rust, op deefen grond, dat alles wat joannes, by het openen van de vier eerfte zeegelen, gezien heeft, maer ééne vertooning van algemeene rampen uitmaeke; terwijl , by het openen der drie laetfte zeegelen, drie afzonderlyke vertooningen hebben piaets gehad. — Ondertusfehen is de waerneerning , dat het openen der vier eerfte zee gelen anders befchreeven worde, dan dat der drie laetfte zeegelen, geenszins nieuw. Deefe is, reeds meer dan eene Eeuw geleeden, door den Hoog Leeraer a. marck gedaen (t), die 'er zich van bediende, ter wederlegging der zogenaemde zeeven Perioden, zeggende dat hy, uit de befchouwing der zeegelen, eerder tot vier, dan tot zeeven Perioden, befluiten zoude.
Dan, offchoon 'er andere omftandigheeden, by het openen der vier eerfte, dan by het losmaeken dar drie laetfte zeegelen, hebben piaets gehad, km dit evenwel geenen genoegzaemen grond opleeveren, om alles, wat joannes , by het openen van de vier eerfte zeegelen, gezien heeft, tot ééne vertooning van dezelvde zaeken, te maeken. — Hy zig vier zeegelen openen, niet te gelijk, maer het eene na het ander; zelvs fchijnt'er, tusfchen het openen van elk een ztegel, eenige tijd verloopen te zijn; althans eer hy den inhoud van elk een geopend gedeelte der Boekrolle wacrnam , werdt hy, door een der vier Ieevendige Weezens, opgewekt, om te koomen en te zien. Dit koomen fchijnt te voorönderftellen, dat de Apostel, telkens, by het openen van een zeegel, naeder tot het lam gekoomen zy, en zich telkens, wanneer hy den inhoud van een geopend gedeelte der Boekrolle gezien had, wederom verwijdert hebbe. — Daer te booven hadden de vier Pierden,
(O l. c. p. 234—
(i ) Ccmmexl. in A P O C Prtef. §. LV1I.
XXVI. deel.



ÜJ2 openbaring
welke joannes, by het openen der vier eerfte zeegelen' met derzei ver Ruiteren, gezien heeft, maer ééne ver! tooning uitgemaskt, dan wss het voegzaemer geweest dat zy alle tegelijk te voorfchijn kwaemen, om, zo als de Heer eichhorn wil , ééne aenéénfchaekeling van rampen af te beelden. Maer nu zy, het een na het ander, gevolgd zijn, moeten zy ook zaeken vertoonen welke, na eenige tusfchenpoofing, op elkander volgen zouden. — Voeg 'er by, dat 'er, toen het eerfte zeegel geopend werdt, eene Inzonderheid hebbe piaets gehad, van welke, by het openen der drie volgende zeegelen, geene melding gemaekt wordt, dat de Apostel-het eerfte der vier Ieevendige Weezens hoorde fpreeken, als eene ftem van eenen donderftag Kap. VI: r. _-. Eindelyk hebben wy 'er nog ééne waerneerning by te voegen, dat de drie verfchrikkelyke dingen, welke de Heer eichhorn, om de vier zeegelen, als ééne vertooning, aen te merken, tot medgezeilen van den overwinnaer maekt, het oorlogs'. zwaerd naemenlyk, de honger, en de dood, by het openen van het vierde zeegel, alle te zaemen, tegelijk voor den dag kwaemen, (vergel. vs. 8.) Hoe zal nu de vertooning, welke by het openen van het vierde zeegel, piaets had, de hoofdfom zijn van alles, wat jo*nnes, by het openen der vier onderfcheidene zeegelen gezien heeft ? '
Wat, voor het overige, het geheele ftelfel van dee. fen beroemden Man, over de geheele openbaering, betreft, verwij fen wy den Leefer, naer onfe inleiding -j, De fchrandere herder had, reeds 12 jaeren voor den Heer eïchhqrn , dezelvde waerneerning ,gedaen , omtrent de onderfcheidene omftandigheeden, by het ope. nen der vier eerfte zeegelen (*), maör 'er eene geheel andere uitlegging op gegrond.
Hy befchouwt meede het geene joannes , by het openen der vier. eerfte zeegelen, gezien heeft, als eene vertooning van elkander vergezellende rampen, welke.
ook
(S; MAPAN A6A p. 60.



, J O A N N Ë S. VI. »}$
ook de Heiland, in zijne voorzegging, Matth. XXIV: 6,1, had zaemen gevoegt; en hy meent deefe rampen te vinden, in de fchroomelyke onheilen, welke het Joodfche volk, als eene voorbereiding, tot den geheelen ondergang van hun Gemeenebest, getroffen hebben. — De overwinnende Ruiter, op het witte paerd, Kap. VI: 2. zal vertoonen, hoe de Arabifche Koning arethas den Viervorst herodes, met zijn heir, verflaegen hebbe. — Het tweede gezicht van den Ruitèr, op het roode paerd ,. Kap. VI: 4, zal de ftroomen bloeds aenwijfen, welke, onder de Jooden, in Seleucia, Ga. lilea en Perea , vergooten zijn. —> De derde Ruiter, op het zwarte paerd, welken joannes zag, by het openen van het derde zeegel. Kap. VI: 5.6, zal den hongersnood, onder Keizer claudius , Hand. XI: 28. afbeelden. —- De vierde Ruiter, op het vaele paerd, by het openen van het vierde zeegel, vertoond, zal de oproeren , de moorden, de rooveryen, en de pest, welke de ftank der onbegraevene lijken, in het Joodfche land, te weeg bracht, moeten affchilderen (/).
By het openen van het vijfde zeegel zag de Apostel, volgens den Heer herder, eene afzonderlyke vertooning , nog veel verfchrikkelyker, dan de eerfte, leerende hoe God het bloed der Propheeten, gelijk de Heiland voorfpelt had, Matth. XXIV: 9, byzonder van stephanus , en de beide jacobussen, welke de Jooden vermoordt hadden,op eene geduchte wijs, aen die hardnekkige Natie, wreeken zoude (m). — By het openen van het zesde zeegel zullen joannes die geduchte rampen vertoond zijn , welke de Jooden ondergaen hebben, kort voor de verwoesting van Jerufalem (nj; en het verzeegelen van Gods dienstknechten, Kap. VIL zal afgebeeldt hebben, hoe de Christenen, uit die ellenden, zouden gered worden (0). —- Na het openen van hst
1. c. p. 60.66. ?m ) 1. o p. 06- f>'£. ( b) L c. p. 68-7'. Co; 1. c. p. 72-79-
XXVI. DEEL.



254 OPENBARING
zeevende zeegel, volgen de zeeven Bazuinen, welke de geheele verwoesting van Stad en Tempel, zullen hebben afgefchilderd (p).
Deefe Uitlegging van den Keer herder Hemt, met die van den Dooriuchtigen grotius, in de hoofdzaek overeen; maer moet ook van zelvs vervallen, wanneer joannes zijne openraerinc, gelijk wy, in onfe inleim, genoegsem meenen betoogt te hebben, lang na de verwoesting van Jerufalem, ontvangen heeft.
Wy zullen ons daerom vergenoegen, met 'er'nog ééne aenmerking by te voegen, omtrent het begrip, dat het geene joannes, by het openen van de vier eerfte zeegelen gezien heeft, als ééne te zaemen hangende vertooning van elkander vergezellende rampen, moet befchouwd worden. — De Heer herder geevt zelvs niet duister te kennen , dat de geheimzinnige vertooning der vier Paerden , van den Propheet zacharia , ontleend zy, Kap. VI: 1- 6. (q). Maer deefe paerden hebben geheel onderfcheidene gebeurtenisfen afgeteekend; ook gingen zy, naer verfchillende plaetfen.
De zwarte paerden gingen naer het Ntorderland; derwaerds volgden hen ook de witte paerden. — Het Noorderland beteekent Syrien , het welk ten Noorden van Judea geleegen was. — De zwarte paerden fchilderen de oorloogen, welke de Lagiden van Egypten, tegen de Syriers , gevoert hebben , en waer door de Jooden liggende tusfchen Egypten en Syrien, zeer veel gelee' den hebben. — Daer op volgen de witte paerden, en teekenen de zeegepraelende overwinningen, welke de Maccabeeuwen , op de Syriers, behaelt hebben.
De roode paerden reeden , door het Joodfche land rond, en vertoonden de krijgsverrichtingen der Syrifche Koningen, tegen de Jooden. — De geelachtige paerden gingen , naer het Zuiderland , dat is, Egypten, het welk ten Zuiden van Kanaan geleegen was, en betee.
ken-
(P) 1. c. p. Zo— lïj 1. c. p. Co, 6i.



van JOANNES. VI. ?5S
kenden de oorloogen, welke de Syriers, tegen de Egyp-
tenaers, gevoert hebben (r).
Wy moogen 'er uit afleiden, dat ook de vier paer-
den, welke joannes gezien heeft, geheel afzonderlyke
zaeken beteekent hebben. II. Uit al het geene wy tot dus verre beredeneert hebben, maeken wy dit befiuit op, dat de gezichten, welke joannes, by let openen der zeeven zeegelen, gezien heeft, de merkwaerdigfte lotgevallen der Christen Kerk, tot op de groote verandering, ten tijde van constantyn den Grooten, hebben afgebeelt. — Na dit algemeene vertoog, hebben wy 'er nog eenige meer byzondere aenmerkingen by te voegen.
Jï, De toekoomende zaeken, welke den Apostel, hy het openen der zeeven zeegelen , vertoond zijn , motten , in de lotgevallen, niet zo zeer van het Roomfche Rijk, als Wel van de Christen Kerk , gezocht worden. Trouwens 'er is geene fchijnbaere aenleiding , om te vermoeden, dat de Heiland de toekoomende gefchiedenisfen der Romeinen , en hunne Keizeren , aen den Apostel zou hebben willen openbaeren. De bekendmaeking der toekoomftige dingen was zeekerlyk betrekkelyk, tot de lotgevallen der Christen Kerk. Maer, vermits het Roomfche Keizerrijk, in de vroegfte Eeuwen , de voornaemfte zeetel des Kerke geweest is, voor zo verre de meeste Christenen woonden, in die landen, welke, aen de Roomfche Keizeren, onderworpen waeren , konden de groote gebeurtenisfen , welke, in dat Keizerrijk, zijn voorgevallen, niet nalaeten eenen aenmerkelyken invloed te hebben, op de lotgevallen der Christenen. — De gezichten derhalven, welke aen den Apostel vertoond zijn, dienden niet om de aenftaende gefchiedenisfen der Romeinen te openbaeren, dan alleen voor zo verre zy in verband ftonden, met de lotgevallen van het Christendom.
Het is hier even eens geleegen, als met eene ver-
(7) XVII Dce'. p 394-397. XXVI. DEEL.



25 (J OPENBARING
Handige behandeling der Kerkelyke Hiftorie, in welks* men geene melding maekt, van de burgerlyke en ftaet. kundige zaeken der volken, dan alleen voor zo verre zy invloed hebben op, en verbonden zijn met, de lotgevallen der Christen Kerk.
3, De toekoomende zaeken, welke den Apostel, by het openen der zeeven zeegelen, vertoond zijn, beftonden meerendeeis, in geduchte oordeelen, welke de Heiland,
over de vyanden zijner Kerke, zoude uitoeffenen.
Dit moogen wy befluiten, uit Kap. I: 7, alwaer joannes den hoofdzaekelyken inhoud van zijne Openbaering, in deefer voege, opgeevt: ziet Hy, de Goddelyke Verlosfer, koomt met de wolken, dat is, Hy maekt zich gereed, om fchroomelyke oordeelen uit te oeffenen f». Ook hebben wy, by Kap. III; 10, gezien, dat 'er eene vut der verzoeking, een tijd van algemeene rampen en ellenden, over de geheele waereld, of over het Roomfche Keizerrijk, koomen zoude, om te verzoeken die op de aerde woonen, dat is, om de vyanden van christus en zijne Kerk, op eene geduchte wijs, te ftraffen (t).
In bet verklaeren daerom van alle de Propheetifche gezichten, moet men deefe byzonderheid niet uit het oog verliefen , dat het voornaeme hoofdoogmerk der ganfche Openbaering zy, om aen te toonen, hóe de Heiland, den vyanden van Hem en van zijn Koningrijk, zijn rechtmaetig ongenoegen zou doen gevoelen.
5, Ook zouden de Jooden, die den Verlosfer doorflooken hebben, Hem zien koomen, met de wolken des hemels, (vergel. Kap. I: 7.) (u). Men moet daerom, in het verklaeren van deefe Propheetifche gezichten, de rechtvaerdige oordeelen niet vergeeten welke de verhoogde Middelaer, over de hardnekkige Jooden, in volgende tijden, byzonder onder de Keizeren trajanus en hadrianus , heeft uitgeöeffent.
*1, Gelijk alle de gezichten, met welke joannes verwaer-
digd
(O tor» P. 3-.
( t , Boven p. 155. t«J Eoytu p. 33.



van JOANNES. VI. 257
digd is , algemeene hoofdgebeuitenisfen afteekenen, welke eene aenmerkelyke verandering, in de gedaente van het Christendom , hebben te weeg gebracht ; zo wijfen ons ook de zinbeelden, welke hy, by het openen der zeeven zeegelen, gezien heeft, tot dergelyke hoofdgebeurteiaisfen. — In het verklaeren der geheimzinnige beteekenis van de Boekrolle, met zeeven zeegelen, geilooten, moet men daerom geene aen wijzing van alle byzondere en min gewichtige voorvallen zoeken, maer alleenlyk van de meest merkwaerdige hoofdgebeurtenisfen, welke een tijdvak kenmerken.
Op deefe gelegde gronden nu gaen wy over, tot de verklaering der geheimzinnige vertooningen, welke de Apostel, by het openen van elk der zeeven zeegelen, gezien heeft.
A. De opening van het eeeste zeegel , vs. 1, 2.
1. Ende ick fagh, doe het Lam één of het eerfle van de fegelen geopent hadde, ende ick hoorde één of het eerfte uyt de vier Dieren, welks aengezicht gelijk was, aen dat van eenen Leeuw, (verg. Kap. IV: 11,) feggen, als een ftemme van eenen donderflagh, Komt ende fiet.
Een van de zeegelen is allerblijkbaerst het eerfle zeegel, by welker losmaeking, het eerfte gedeelte der Boekrolle geopend en zichtbaer werdt. Trouwens één wordt, volgens den fpreektrant der Hebreeuwen, zeer gemeenzaem, voor eerfte genoo. men, (vergel. Gen. I: 5. Matth. XXVIII: 1. enz.) — Even zo is' ook een uit de vier dieren het eerfte der vier Ieevendige Weezens, het welk het naest aen joannes was.
Hy hoorde het zelve zeggen, als eene ftem van eenen donderflag. Zijne ftem was dan onzettende, zo zwaer , als het geluid van den donder; de hemel fcheen 'er van te dreunen. Evenwel diende deefe ftem niet, om den Apostel te verfchrikken, maer om hem, tot aendacht en opmerkzaembeid, aen te fpooren. — Het was hoorn en zie. joannes, die, op eenigen afftand van den throon ftondt, werdt dan geroepen,
XXVI. DEEL. R



253 OPENBARING
om naeder toe te treeden, en den inhoud van het eerfte deel der Boekrolle, het welk nu geopend was, naeuwkeurig te befchouwen.
2. Ende ick, naeder toegetreeden zijnde, fagh den inhoud van het nu geopende eerfle deel der Boekrolle, ende fiet 'er vertoonde zich (a) een wit peert: ende die daer op fat hadde eenen boge: ende hem is een kroone gegeven, ende hy gingh uyt overwinnende, ende op dat hy overwonne.
De geheimzinnige vertooning beftondt, in eenen Ruiter op een wit paerd, die, met eenen boog, gewaepend was, en eene kroon der overwinning op het hoofd had. —- joannes zag een wit paerd, en de Ruiter, die daer op zat, had eenen hoog in zijne hand. Denkelyk hing hem een bundel pijlen, op den rug. Hy was derhalven wel gewaepend. — Ook was hy zeer voorfpoedig, in zijne onderneemingen. Hem is of was eene kroon gegeeven, zijnde eene kroon van overwinning; eene lauwer kroon , (vergel. i Cor. IX: 25.) Immers 'er wordt bygevoegd: ende hy ging uit overwinnende, ende op dat hy overwonne. Het geevt te kennen, dat deefe Ruiter zich vertoonde, als eenen Overwinnaer, die geduurig voortging, met overwinnen. De Heer van hamelsveld heeft het treffelyk vertaelt: en hy reedt uit, als een overwinnaer, om zeege op zeege te behaelen.
Maer hoe heeft de Apostel dit witte paerd, met den overwinnenden Ruiter, by het openen van het eerfte zeegel, ge. zien ? De Boekrol was, niet met letterfchrivt, befchreeven , maer met geheimzinnige beeldfpraeken, hoedaenige by de Ouden, en vooral by de Egyptenaeren, zeer gewoon waeren. Toen het lam het eerfte zeegel had losgemaekt, was het eerfte gedeelte van de Boekrolle geopend. Daer op zag de Apostel een wit paerd gefchilderd, met eenen welgerusten Ruiter, die zeegepraelend optrok, om overwinning op overwinning te behaelen.
Wat beteekende nu dit gezicht, in den Propheetifchen zin? — Men doet geheel nutteloofen arbeid, wanneer men,
aen
(a) Openb, 19: 11.



UN JOANNES. VI. 250
aen elk der byzonderheeden van deefe fchildery, eene geheimzinnige beteekenis geeven wil. Het koomt maer , op do hoofdtrekken aen ; en deefe beftaen in de koleur van het paerd, en in de houding van den Ruiter. Het kan daerom niet anders zijn, of eene geheimzinnige uitlegging van alle de byzonderheeden moet, in het onvoegzaeme, zo niet in het ongerijmde, uitloopen. — By den eenen is de Ruiter christus, by eenen anderen, een Romeinfche Keizer. De boog, welke de Overwinnaer in de hand heeft, moet de Apostelen, en de volgende verkondigers van het Euangelie, beteekenen; de pijlen vertoonen het woord der preediking zelvs. Het witte paerd moet al weder de Apostelen verbeelden, of, by anderen , de. Kerk enz. (v).
joannes zag, in vier onderfcheidene vertooningen, vier paerden van verfchillende koleuren. De koleur der paerden maekt derhalven een hoofdtrek uit , in die fchilderyen. — Het paerd, het welk hy zag, in het eerfte gedeelte der geopende Boekrolle, was wit, om de overwinningen van den Ruiter af te beelden. Immers oulings werden, in de zeegepraelen , by de Romeinen , witte paerden gebruikt. — Ook vertoonde zich de Ruiter, in alles, als een zeegepraelsnd Overwinnaer.
Overwinning is derhalven de hoofdzaek, welke vertoond werdt. Maer welk eene overwinning is hier bedoeld? Onfes erachtens de zeegeprael, welke het Euangelie behaelt heeft, op het ongeloov, door eene verbaefende voortplanting van het Christendom, onder allerlei Heidenen, byzonder in het Roomfche Keizerrijk.
Reeds, voor het einde der eerfte Eeuw, en den tijd, op welken joannes zijne openbaering ontvangen heeft, was de Kerk wijd en zijd uitgebreid. Maer daer op kan hier niet gezien worden, naerdien het begin der vervulling van deefe Propheetifche vertooning, moet gezocht worden, na den tijd, op welken joannes , met de bèkendmaeking van toekoomftige zaeken , verwaerdigd is. Immers de Heiland
(?) VITRINGA 1. C. p. 390——
XXVI. DEEL. R fl



ido OPENBARING
zelvs had tot hem gezegt: ik zal u teonen, wat m deesen, in de volgende tijden, gefchieden moet f>).
Nu heeft het Christendom, vooral in de tweede en eerfte helvt der derde Eeuw, eene allerluisterrijkfte zeegeprael behaelt, en een aental van volken is, door de prediking van het Euangelie, bewoogen, om den naem van den Verlosfer te belijden.
Het getuigenis van plinius den tweeden of den jongeren, die, in het begin der tweede Eeuw, Landvoogd was van Bi' thynien , is zeer merkwaerdig. Hy fchreev, aen den Keizer trajanus, dat de meenigte der Christenen, onder zijn gebied, ontelbser was, niet alleen uit het gemeene volk, maer ook uit de overige rangen van menfchen (x).
ireneus (y) fpreekt van Kerken in Duitschlar.d, onder de Celten, in Egypten, Libyen en elders, 'er by voegende .„ gelijk de Zon, een fchepfel van God, in de geheele wae„ reld, ééne en dezelvde is, zo fchijnt ook bet licht, de „ prediking der waerheid , overal , en verlicht alle men-
„ fchen, die, tot kennis der waerheid, koomen willen."
tertullianus (z) telt onder hen , die in christus geloovden , de Mooren , de Spanjaerds , verfcheidene volken in Gallien, de Brittanniers, de Germaenen, en de bewooners van veele hem onbekende gewesten en eilanden. Op eene andere piaets zegt hy (o): „ Wy zijn van gisteren, en heb„ ben al het uwe vervult; fteeden, eilanden , kasteden, „ bevoorrechte fteeden, vergaederplaetfen, vestingen, wij„ ken, volksfchaeringen, het paleis, den raed, de markt."
In Gallien was meede het licht van het Euangelie opgegaen. Er is, die meenen, dat de Apostelen zelve, of hunne onmiddelyke opvolgers, reeds in de eerfte Eeuw, aldaer gepreedikt hadden. Maer deefe zaek ligt, in het duistere. Zo veel is evenwel zeeker, dat photinus, vergezeld van iresmvs en anderen, in de tweede Eeuw, uit Afia, naer Gallien,
C«') vitringa 1. C. p. 39S, 397. O) plinips Erift. 1. X. Epilt, tfl. (_y) Contra Har. I. I. c. IC. f z | /Idv. Juaaios C. 7. («j Ia /Jpclog. c. $7.



v h n JOANNES. VI. 2f5r
Ken, vertrokken zijn, en het Euangelie, met zo veel fpoed, hebben voortgeplant, dat 'er, te Lions en Vienne, Kerken gefticht wierden , van welke photinüs zelvs de eerfte Bis. fchop geweest is (b).
In Brittannien was ook reeds het Christendom gevestigd, volgens het aengehaelde getuigenis van tertullianus (c). Het geene men ondertusfchen verhaelt, omtrent de bekeering van lucius , Koning der Brittanniers, en donaldus , Koning der Scotten, welker eerfte in het jaer 179, en de ander in het jaer 203, zouden gedoopt zijn, is zeer twijfFelachtig, op zijn allerminst. — beda is de eërfte, die, van deefe gebeurtenis, melding maekt; maer zijn verhael fchijnt een verdichtïel te zijn: 'er zouden eenige Munniken, tot lucius, gekoomen zijn, en hem bewoogen hebben, om het Christendom teomhelfen; maer elk weet, dat de Munniken, in dien tijd, nog onbekend waeren.
pantanus, een beroemd Leeraer, in de School van Alexandrien, zou het Euangelie, in het Oosten, gepreedikt hebben , en zelvs, tot in Indien, doorgedrongen zijn (d). Maer, door de volken, welke eusebius, Indiaenen noemt, verftaet hy inwooners van het gelukkig Arabien (e).
Deefe overwinning van het Christendom vertoonde zich zeer fpoedig, na dat joannes zijne Openbaering ontvangen heeft. De vervolging, onder domitianus, had de voortplanting van het Euangelie eenigzins vertraegt. Maer, „ na dat i, de bevelfchiivten van den dwingeland domitiaen herroe,', pen waeren, is de Kerk, niet «echts in haeren voorigen , ftaet herfteld, maer zy heeft ook veel klaerer en cierlyker „ uitgeblonken" (ƒ). eusebius fpreekende, van den Kerkftaet, onder trajanus, zegt, „ dat de zaeken van 's Hei„ lands leer en Kerk, van dag tot dag, meer en meer bloei,. den, en voortgang maekten " (g).
Nog meerder en luisterrijker overwinningen behaelde het
O) Hifloire Litteraire de la Trance. Tm. I. p. 213-
(c) Ady. Judaof.c. 7.
CiO eusebius Uifl. Eccl. 1. V. c. 10.
(O assemannus Bülioth. Oriënt. Vul IV. p. 437.
Cf) lactantius de mort. Perfecut. c. 3.
ig) BJl. Eccl. 1. IV. c. 2.
XXVI. peel. R 3



%6% OPENBARING
Christendom , in de eerfte helvt der derde Eeuw, — Het getal der Kerken vermeerderde, van dag tot dag, over de geheele waereld; byzonder in het Roomfche Rijk was alles vol vr.n Christenen (h).
„ Hoe veele en hoe groote eer en vryheid, (zegt eusebius) „ de leer, weegens den dienst van den God van het Geheelal „ door christus, aen het menschdom verkondigd, van aller„ lei menfchen, zo Grieken als Barbaeren, ontvangen hebbe ,, kunnen wy , naer verdienrten, niet uitbreiden." — De Gothen, een woest en oorlogzuchtig volk, de Landen MoeJïen en Thracien bewoonende, werden meede tot het Christendom, bekeerd (i). — In Gallien werden de Kerken welke, in de voorige Eeuw, nog maer weinige waeren, aenmerkelyk vermeerderd, door het geheele Land; en in Gerpianien, had het Christendom geenen minderen voorfpoed (k).
Binnen Rome zelve bloeide he"t Christendom, by uitneemenheid, en men meent, uit een gezegde van cornelius by eusesius aengehaeld (/), te moogen befluiten, dat 'er niet minder dan 415 Kerken waeren (m).
Ook genoot de Christen Kerk, geduurende de tweede en ds eerfte helvt der derde Eeuw, doorgaens eenen aengenaemen vreede; en de bloeiende ftaet van het Romeinfche Keizerrijk bracht zeer veel toe, om den voorfpoed der Kerke te bsvoorderen («).
trajanus de eerfte Keizer der tweede Eeuw, die geregeert heeft, van het jaer 98 tot 117, was een zachtaertig en^oedertieren Vorst, zo dat hy, in het 14de jaer Vfm zjju bewj°nd) den eeretijtel van den besten verkreegen heeft; ook was hy', lchoon zelvs ongeleerd, een begunftiger der weetenfchappen! Zijn opvolger 2elius hadrianus, die, van het jaer 117 tot 138 geregeert heeft, was wel fchuldig, aen zeer fehroomelyke riüsdaedsn, maer bezat evenwel veele lovwaerdige hoedaenig.
hee-
<i>oRio.nm eontt' crlsuü l. 1. p. 6S. ,. IXI< /RN0,,m
fav. Cent. 1. I, tl. ■ 7
(i) sozomenus Ihfl. Eed. 1. II. c. 6.
C O mos mum fjjl. Eccl. Sec. '4tl. Part, I. c I
(O Hijt. Eccl. I. 'VI. c. 43. («j; valesius ad kusebium 1. c. ^ 5 ^ (.actan iius Ae mort. ptrfee. c, 3,



van JOANNES. VI. 263
heetten. Hy was niet alleen een begunftiger, maer zelvs een beöeffenaer , der Weetenfchappen. Ook was hy milddaedig en ongemeen yverig, in het bezorgen van de zaeken des Keizerrijks. — Na hem regeerde antoninus, tot het jaer ïöi. Hy was een alleruitmuntendst Vorst, die zich , door zijn lievderijk en zachtmoedig karakter, en door allerlei deugden, dermaete veiaengenaemde, dat de Raed hem, met den tijtel van den Vromm, vereert hebbe.— Zijn opvolger marcus aurelius, die ook antoninus, doorgaens de Wijsgeer, genaemd wordt, en zijnen fchoonzoon lucius verus , tot zijnen metgezel in het Keizerrijk, aennam, regeerde, tot het jaer 180. Hy volgde de lovwaerdige voetftappen van zijnen beminnelyken Voorzaet, en heeft zich zelvs, door zijne fchriv. ten. beroemd gemaekt. — Maer zijn zoon en opvolger, au. kelius commodus, verfchilde aenmerkelyk van zijnen Vader ; zelvs verliep hy zich dermaeten , in ontucht, en was zo wreedaertig, dat hy eer, naer nero, geleek. Hy werdt, in het jaer 193, vermoord. — De volgende Keizer helvius. pertinax, die ter naeuwernood 4 maenden geregeert heeft, verdiende, van weegens zijne rechtvaerdigheid, en andere deugden, allen lov. — didius julianus was een flecht Keizer, maer hy had den tijd niet, om veel kwaed te doen, vermits hy. drie maenden na zijne verheffing, is van kant gemaekt. — septimius severus, die, van het jaer 193 tot 211 geregeert heeft, was wel geftreng en zelvs wreedaertig, maer, met dat alles, zeer verftmdig, en gelievd; zelvs verdiende hy, in den aenvang zijner regeering, allen lov, van weegens zijne rechtvaerdigheid; byzonder behandelde hy de Christenen, met biilykheid en goedertierenheid.
De Keizers derhalven die het Roomfche Rijk, geduurende de tweede Eeuw,beftuurt hebben, waeren, over het algemeen, zachtzinnige en goedertierene Vorsten. — Dit gav aenleiding, dat de zaeken van het Christendom aenmerkelyk bevoorderd wierden , en dat de leer der waerheid groote overwinningen behaekio „ Deefe zachtheid der Keizeren kwam den Chris„ tenen, die, onder de regeering der Romeinen, leevden, „ zeer te ftaede, en ftrekte, om hunne verdrukking zomtijds „ te doen ophouden , en den last hunner rampspoeden ta ' XXVI. D££i« R 4



2Ö4 OPENBARING
„ verligten. Want, fchoon 'cr bevelfchrivten van eenen „ ftrengen inhoud tegen hen waeren uitgegaen, en de Overhee„ den, door de Priesterfchap, en da heffe des volks, aen„ geftookt, hun bloed vergooten, met eene wreedheid, die „ niet zelden de voorfchrivten der wetten te booven ging; „ was 'er nogthans altoos eenig hulpmiddel, dat deefe ram'
„ pen vergezelde, en derzelver ftrengheid verzagtte.
„ Hier door zag men, in deefe Eeuw, de paelen der.Kerke „ zeer uitgebreid, en het getal der Christgehovigen grooteft lyks vermeerderd" (o).
Over de vervolgingen , welke de Christenen , onder de Heidenfche Keizeren, hebben doorgeftaen, en de bevelfchrivten, welke eenige Keizers daer omtrent gegeeven hebben, zullen wy, in het vervolg, naeder fpreeken.
Wy gaen ondertusfchen voort, om de voordeelige lotgevallen der Christen Kerk, onder de Roomfche Keizeren in de eerfte helvt der derde Eeuw, te befchouwen. — „ Het is „ zeeker, dat de rechten en vrydommen der Christenen, in „ deefe Eeuw, meer vsrmeenigvuldigd werden, dan veelen „ zich verbeelden. In het Leeger, ten Hove , en, met „ eén woord, in alle rangen des volks, was een groot getal Christenen, dat ongemoeid leevde; en, het geene verder „ gaet, de belydenis van het Christendom was, onder de „ meeste Keizers, die in deefe Eeuw heerschten, geen hin„ derpael, om, in openbaere Bedieningen, bevoordcrd te „ worden. Desgelyks hadden de Christenen, op vesie „ plaetfen, Huifen, waer in zy, ter handhaeving van den „ Godsdienst, vergaederden, en zulks met kennis en oog„ luiking der Keizeren en Overheeden. En , fchoon het „ meer dan wserfchijnlyk is, dat zy deefe vryheid, by veele „ geleegenheeden, meestendeels, met geld moesten koopen, „ blijkt bet, nogthans, ten vollen, dat eenige Keizers den „ Christenen zeer toegedaen, en verre waeren van eenigen „ afkeer van hunnen Godsdienst te hebben" (p).
Na den gemelden seftimius severus hebben 'er, geduu-
ren-
(o) mosheim Kerk. Gefch. I Desh p. eo2. »oq.
(/>) MOSHEIM 1. C. p. 331, '



van JOANNES. VI. 2«5
ïende de eerfte helvt der derde Eeuw, in het Romeinfche Rijk, geregeert; caracalla , met zijnen broeder geta , mac rinu's, heliogabalus, alexakder severus, maximinus met Zijne mede-heerfchers, gordianus, philippus de Arabier, en
j,ECIüS. Het karakter en de hoedaenigheeden van alle deefe
Vorsten te befchrijven, zou al te omflachtig weezen. AIleenlyk zullen wy ons bepaelen, tot de zulken, die der zaek van het Christendom meer of min voordeelig geweest zijn.
„ caracalla, de zoon van severus, in den jaere 211 tot "„ Keizer uitgeroepen , heeft, geduurende zijne zesjaerige Redering, zelve de Christenen niet verdrukt, noch toegelasten,' dat anderen hen wreed of onrechtvaerdig behandelden, heliogabalus desgelyks, fchoon, in andere l opzichten, de fnoodfte aller Vorsten, en, misfchien, de i haetelykfte aller ftervelingen, bejeegende de belijders van " jesus naem, met geere bitterheid of afgunst. Zijn opvol,\ ger alexander severus, een Vorst uitfteekend, door de luisterrijkfte en treflykfte deugden, deedt wel de wetten, tegen de Christenen vastgefteld, niet intrekken, en dit is de° oorzaek, dat wy eenige voorbeelden van Marteldood, * onder zijne Regeering, aentreffen; maer niet te min gaet het vast, dat hy, op veelerlei wijfen, en by elke gelee„ genheid, die hem voorkwam, den Christenen de ontwijftelbaerfte blijken gav van goedertierenheid en gunst: ja, men zegt, dat hy zo verre kwam, om zeekere eerbewijzingen, aen den Goddelyken Infteller van onfen Godsdienst, toe „ te brergen " (q).
Dan, by deefen Keizer alexander severus, willen wy ons wat naeder bepaelen. — Er is, die vermoeden, dat hy heimelyk belydenis van het Christendom, maer by den aenhang der Gnostieken, gedaen hebbe (r). Zo veel is zeeker, dat hem het zeggen van den Heiland, het geene gy niet wilt dat u gefchiede, doet het eenen anderen niet, zeer gemeenzaem geweest zy (V), en dat hy den Christenen, zelvs ten aenzien
fa") mosheim 1. c. v W> 8.5** ,T „, ,„
CO p- J- JAW-oNSKi m Sfi/eelt, Litf. Nov. Vol, IV. p. 56.
Cf) iampridius in ejus yita c. 52.
XXVI. deel. R 5



z6Ö OPENBARING
van openbaere Kerken , zeer begunftigde. Immers lampridius verhaelt (t), dat, wanneer de Christenen zeekere openbaere piaets hadden gaen gebruiken, en de Opzieners over den voorraed beweerden, dat dezelve hun toebehoorde, de Keizer antwoordde, het waere beeter, dat God aldaer gediend wierdt, op welk eene wijs het ook weezen rnogt, dan dat de gemelde Opzieners die piaets gebruikten. — Ook waeren 'er zeer veele Christenen, aen zijn Hov. „ Het huis ,, van den Romein fchen Keizer alexander , (zegt eusebius (u) ,) „ beftondt, voor het grootfte gedeelte, uit Christenen."
Zelvs verhaelt lampridius (v), dat de Keizer christus, in zijn geheim bidvertrek, of huiskapel, gedient hebbe, na da: hy te vergeevsch gepoogt had, Hem in den rang der Go.den te plaetfen; hy zou naemenlyk daer van, door de antwoorden der Godfpraeken, zijn te rug gehouden, welke hem verzeekerden, dat, indien hy christus onder de Goden liet plaetfen, alle andere Tempels ras zouden veriaeten, en ds Goden verfmaed worden.
Ondertusfchen is deeze zaek eenigszins bedenkelyk. Zy wordt, door zommige Geleerden, aengenoomen, en, door anderen, verworpen (w). —- De Hoog Leeraer venema wil niets beflisfen, en vergenoegd zich daer meede, dat de Keizer den Christen Godsdienst, gelijk ook andere, en christus, als eenen man, beroemd door zijne wijsheid en deugd, geëert hebbe, niet minder, zo niet meerder, dan alle andere beroemde Wijsgeeren (x).
Dan het lust ons deefe zaek , wat naeder te onderzosken. — Dus luidt het gemelde verhael van lampridius (y): „ des morgens vroeg verrichtte hy zijnen Godsdienst, in zijn „ huiskapel (in Larario fuo) in welke hy de Goddelyke Vors„ ten had, maer de beste en uitgeleefene, en de zielen der „ geenen, die in heiligheid hadden uitgemunt, onder deefe „ ook apolloniüs, en, zo als een Schrijver van zijnen tijd
» zegt,
(O 1. c. c. 49-
(« , Hifi. Ecci. 1. VI. c. 28.
(v) I. c. c. 29.
<wj MifaU' hiuf. Nova. Vul. III. p. 42. f x ) Hifi. Ecel.' 'lom. lil. p. jóo. (y) 1. c. c. 29.



us JOANNES. VI. zó?
zegt christus, Abraham, Orpheus, en dergelyke Go" den ' als meede de beeltenisfen zijner voorouderen." Maer, uit dee'fe piaets, kan men niet befluiten, dat de Keizer Goddelyke hulde, aen christus, beweefen hebbe. Er blijkt alleenlyk zo veel uit, dat hy onfen Verlosfer, in den rang van zulke menfchen, die in wijsheid en deugd hadden uitgemunt, te gelijk met apollonius, abraham, en orpheus, geplaetst hebbe. Het is waer lampridius zegt: christus en dergelyks Goden Maer , behalven dat 'er eenige bedenking valt, over de echte leezing deefer woorden, geeven zy nog niet te kennen, dat alexander meerderen prijs ftelde , op den Christelyken Godsdienst , dan op andere. Hy voegde de hoofden van de drie voornaemfte Godsdienften , welke ro zijnen tijd bekend waeren, den Christelyken, den Joodfchen, en den Heidenfchen, naemenlyk christus, abraham, en ortheus, te zaemen. Men mag 'er uit befluiten, dat hy deefe drie Godsdienften, in eenen rang, geftelt hebbe. — Voeg 'erby dat de Keizer, in zijn huiskapel, ook de beeldtenis van alexander den Grooten gehad hebbe f»; maer deefe behoorde zeekerlyk niet, tot de heilige en Goddelyke mannen, daer de Keizer zelvs de dronkenfehap van den Macedonifcheu Overweldiger, en zijne wreedheid omtrent zijne vrienden, uitdrukkelyk veroordeelde (0).
Ook zou de Keizer voorneemens geweest zijn, onfen gezeegenden Verlosfer, in den rang der Goden , te plaetfen en Hem eenen Tempel te bouwen , wanneer hy, door het gemelde antwoord der Godfpraeken, niet te rug gehouden waere (fc). — Maer zulk een voorneemen bew.jst niet meer, dan dat de Keizer den Heer christus, in ééneb rang geftelt hebbe, met de gewaende Godheeden der Heidenen, en geenszins dat hy Hem, als den grooten God en Zaeligmaeker, erkent hebbe. Ook blijkt het, uit zijn gehoor geeven aen de zogenaemde Godfpraeken , dat hy ongelyk meer belang ftelde, in de eer der gewaende Godheeden van de Heidenen, dan in die van Hem, die God is, boven z\
(zj lampridius 1. c. c. 33-
(«J LAMPRIDIUS 1. G. C. SO,
{b) ibidem 1. c. c. 43» XXVI. DEEL.



868 OPENBARING
te prijfen in de eeuwigheid. — Maer, mag men denken, hoe kwam dan de Keizer evenwel , ©p de gedachte, om chhistus, in den rang der gewaende Godheeden, te'plaet. fen ? Ds groote mosheim fchijnt my het ftuk volkoomen te hebben opgeheldert. „ De oude wetten der Keizeren, tegen „ het Christen volk, ftonden hem in den weg, om zijn ver„ langen, en vooral de begeerte van zijne Moeder, te vol„ doen, dat de Christenen, uit alle gevaer voor ftraffen en „ ongelyk, verlost wierden; en evenwel hy durvde, om het „ volk en de Priesteren niet te verbitteren, die wetten niet „ onbedachtzaem affchaffen. Om evenwel zijn oogmerk en „ dat van zijne Moeder te bereiken, nam hy de proev, of „ hy christus niet, onder de aengenoomene Goden , zou „ kunnen plaetfen; wanneer deefe onderneeming gelukt was, „ zouden die oude bevelfchrivten, tegen de Christenen, van „ zelvs vervallen, en, niet door hem, maer door den Raed, „ die de vergooding van christus had goedgekeurt, geheel „ vernietigd zijn " (c).
Wy beiluiten , uit al het beredeneerde , dat alexander severus den Christenen, met al zijn vermoogen, begunftigt hebbe, maer met dat alles een afgodendienaer gebleeven zy, die den Verlosfer, naer zijne Heidenfche denkwijs, wel als eene Godheid befebouwt, maer evenwel niet hooger gefebat hebbe, dan de gewaende Goden, welke, door het volk en de Priesteren, gediend werden.
Zijne Moeder, van welke wy, in het voorbygaen, gefprooken hebben, was julia mamm/ea. .— Zy had zo veel invloed, op den Keizer, haeren zoon, dat zy hem geheel beftuurde (d), en deefe invloed was ook de oorzaek van zijne gunftige gezindheid, jeegens de Christenen. Veele geleerden beweeren, dat zy het Christendom openiyk belee. den hebbe.
eusebius noemt haer ywcum 8mkJ&4«7^, en verhaelt, dat zy obigenes, te Antiochien, ontbooden hebbe, om haer in den Godsdienst te onderwyzen. . „ 's Keizers Moe <
„ der,
CO mosheim de reius Chrijlianorum ante constaxtinum m. x>. a66.
(d) lampridius i. c. c. 14. m' v' ^u



van JOANNES. VI. £6*0
~t~, der, zegt hy, mammjea genaemd, eene alkrgodvrucfoigfle „ en zeer Godsdienftige Vrouw, had groote begeerte, om ,, origenes, wiens naem alomme beroemd was, zo dat die „ haer zelve was ter ooren gekoomen, te zien, en van zijne „ geleerdheid, in Goddelyke zaeken, waerover ieder één „ zich verwonderde, eene proev te neemen. Te Antiochien „ haer verbiyv houdende, liet zy hem, met eene lyvwacht, „ afhaelen; en als obigenes zich, eenigen tijd, by haer op„ gehouden, en haer ontelbaere zaeken, ter betooning van „ 's Heeren heerlykheid, en de voortreffelykheid der God„ delyke leer, aengetoond had, fpoedde hy zich weder, nae^: „ zijne gewoone verblyvplaets (ƒ)."
Ondertusfchen ontbreekt het niet, aen zulken, die van oordeel zijn, dat mammiea zeer veel achting had, voor de nieuwe Platonifche Wijsgeeren, en origenes, om zijne bedreevenheid in die Wijsbegeerte, maer niet om zijne geleerdheid in den Christelyken Godsdienst, verlangde te hooren (g). — Evenwel zegt eusebius uitdrukkelyk, dat origemes , over s' Heeren heerlykheid, en de Goddelyke leer, met haer gefprooken hebbe; en dit wordt nog daer te booven, door hieronvmus , bevestigd (h). Zoveel moogen wy 'er uit befluiten, dat zy origenes, beroemd door zijne groote geleerdheid, hebbe willen onderhouden, niet over de Platonifche Wijsbegeerte, maer over de Christelyke leer, en Goddelyke zaeken. Evenwel kan het zijn, dat zy, voor dat zy origenes gehoort had, zich verbeeldt hebbe, dat de leer van het Euangelie eenige overëenkoomst had, met de Platonifche Wijsbegeerte; maer, door het onderwijs van origenes, zal zy fpoedig, tot andere gedachten, gekoomen zijd.
Zoveel is, aen den anderen kant, zeeker, dat noch eusebius , noch hieronymus , eenig bericht geeven, van den uitflag der onderhandeling; en nog minder zeggen zy, dat mamM2ea , door het onderwijs van origenes , bewoogen zy, om, met verwerping der afgodery, belydenis te doen, van het
Cf) Hist. Eccl. 1. VI. c. 21.
( g ) VAN DER MEERSCH, in Ztjlie aitilUCTlt. Op eusebius, p. 342,
(A) Caial. Script. Eccltj, c. 54. XXVI. deel.



è?o OPENBARING
Christendom.— Integendeel eusebius zegt(s), dat de Kerk*' vader zich weder, naer zijne gewoone verblyfplaets, fpoedde frxtuSi ; waeruit fchijnt te blyken, datzy, in het onderhoud van origenes, geen groot genoegen genoomen hebbe, en hem fpoedig vertrekken liet. Althans zy bleev, ook na dien tyd, haere hulde bewijzen , aen de gewaende Godheeden, het welk, met de belydenis van het Christendom, volftrekt on> beftaenbaer is (k).
Dit blijvt derhalven overig, dat mammjea eene bijzonders achting had, voor de Christenen, en, uit dit begin fel, te weeg gebracht hebbe, dat de Keizer, haer zoon, hun grootelyks begunftigde.
Wy gaen over, tot philippus, bijgenaemd de Arabier} omdat hy, te Èostra, In het fteenachtig Arabiën, gebooren was. Hy regeerde, van het jaer 244 tot 249, en wordt, van veelen, voor den eerften Christen Keizer, gehouden. — Men beroept zich, op eusebius en orosius. Maer de eerfte fpreekt eenvouwig, van een gerucht, dat philippus en zijn zoon Christenen zouden geweest zijn (/). orosius evenwel (m) bericht niet alleen, dat zy Christenen geweest zijn, maer dat ook het duizendile jaer na Romens bouvving, het welk, onder hunne regeering, inviel, aen christus gewijd zy.
De geheele zaek werdt grooteiyks betwist, en de Geleerden hebben hier over, voor en tegen, uitvoerig gefchreeven (»). — Wy zullen ons, met weinigen, vergenoegen. De Hoog Geleerde mosheim laet het ftuk onbeliist. „ in de „ daed, (zegt hy) (o), de bewijfen bygebracht,om"te too„ nen, dat zy (de beide philippussen Vader en Zoon) hoe„ wel op eene heimelyke en bedekte wijs, den Godsdienst „ van jesus omhelsden, fchijnen van zoveel gewichts, dat „ zy dit ftuk waerfchijnlyk maeken. Doch, dewijl, tegen „ deefe bewijfen, andere, die niet min fchijns van waer„ heid hebben, worden overgefteld, moet het beruchte ge-
(O 1. c. » ÜM>
( *) F- spanhetm Ofier. Tom. II. p. 4oo. ( O HUt. Eccl. 1. VI. c. %a. 1 4 O; /list. }. vil. c. 20. in) fabricius Lux Euaneelii &"c. ia*, sie. io) Kerk. Gejch. I Deel,fp. 333, 3I4. 35



van JOANNES. VI: *?*
„ fcbil, over den Godsdienst van philippus, den Arabier, „ en zijnen Zoon, onbeflist gelaeten worden. Van geene der „ beide kanten, worden zo onweederfpreekbaere en over„ winnende bewijsredenen aengevoerd, dat zy eene volkoo,, mene én alles uitmaekende overtuiging afdwingen; dit is, „ derhalven, een der veelvuldige gevallen, waerin het op,, fchorten van ons oordeel raedzaern en voorzichtig moet „ geacht worden."
Dus luidt het verhael van eusebius (p) : „ Het gerucht „ zegt, dat deefe Keizer (philippus), een Christen zijnde, ,, ten tijde van de laeste geheele nachtwaeke van Paesfchen, „ in de Kerk, met de ganfche meenigte, aen de gebeeden, „ deel wilae neemen; maer dat de Bisfchop der plaetfe hem ,, niet wilde toelaeten binnen te koomen, voor dat hy zijné „ zonden bèleeden, en zich geplaetst had, onder die, ifi
misdaeden vervallen, op de piaets der boetdoening ftaen. „ (Ook zegt men') dat de Bisfchop, als hy dit niet gedaen „ hadde, hem nimmer zou toegelaeten hebben, ter oorzaeké ,. van zijne veele misdaeden; en dat de Keizer bereidwillig „ gehoorzaemde, zijne rechtgeaerte en godvruchtige geftelte„ nis, ten opzichte der vreefe Gods, door zijne werken j, toOnende."
Maer, ge'.yk wy reeds hebben aengemerkt, eusebius brengt dit alles by, ook Hechts als een gerucht; en de overige Schrijvers, die, als getuigen van deefe zaek, worden bygebracht, hieronymus , orosius en anderen , fchijnen eusebius maer gevolgt, en het gene hy, by wijs van gerucht, opgav, als eene zeekere zaek, voorgeftelt te hebben. — Het verhael van chrysostomus (q), die dat van eusebius, met byvoeging van veele byzonderheeden, bevestigt, behelst blykbaere onwaerfchijnlykheeden , en dingen, welke niet beftaenbaet zijn Cr).
Maer het geen, by wijs van een gerucht, verhaeld wordt, kan evenwel waer zijn, al blijkt het niet, uit eenen gelyktydigen Schrijver. Wy gelooven ontelbaere zaeken, alleen op grond
lp} Ilist. Eed. 1. VI. c. 34. ( ó Oratio in S. b/uvylam.
(rj'j. railb DIB, Tom. I. Art. babylas lit. A. B. C. D. XXVI. DEEL.



OPENBARING
van een gerucht, door eene geduurige overleevering, voort* geplant, al maekt 'er niemand der gelyktydige Schrijveren melding van. — Het is zo; maer eene gebeurtenis zo zeer merkwaerdig, als die van welke eusebius fpreekt, zou van dien aert geweest zijn, dat de Schrijvers van dien tijd de. zelve niet hadden kunnen voorbygaen; zou dan het boeken van zulk een zonderling geval, eerst, voor de Schrijveren der vierde en vijfde Eeuw, zijn overgelaeten? Daer te booven bepaelt eusebius de piaets niet, alwaer de zaek zou zijn voorgevallen ; zelvs noemt hy den naem van den Bisfchop niet, met welken de Keizer de gemelde ontmoeting zoude gehad hebben; hoe wel wy, van elders, weeten, dat hy babylas bedoele, den Bisfchop van Antiochien, die, onder decius , den marteldood ondergaen heeft.
Men mogt verwachten, dat ook Heidenfche Schrijvers, van zulk een merkwaerdig geval, indien het piaets gehad had, uitvoerige melding zouden gemaekt hebben. — De bovengemelde orosius, als een die eerst in de vijfde Eeuw, gebloeit heeft, koomt veel te laet. — De Schrijvers der Algemeene Historie (sj beroepen zich op zonaras, nicephorus, cedrenus enz., maer de eerfte en tweede bloeiden, in de twaelvde, en de derde, in de elvde eeuw.
dionysiüs, by eusebius aengehaeld (f),vermeldt Keizeren, voor valerianus, „ van welke men zeide, dat zy openlijk „ Christenen waeren." Door deefe Keizeren, verftaen zommigen, met valesius («), de beide philifpussen , Vader en Zoon. Het- zy zo; dionysiüs zegt niet, dat zy Christenen waeren, maer dat men het zeide. Het was derhalven, gelijk wy reeds gezien hebben, een enkel gerucht, van het welk dionysiüs zelvs niet fchijnt overtuigd geweest te zijn.
'Er fchijnt meerder kracht van bewijs te liggen, in de Brieven, welke origenes , aen Keizer philippus , en aen zijne Gemaelin, gefchreeven heeft, en van welke eusebius melding maekt. „ Ook zegt hy (v), is 'er nog een Brief van hem
„ voor
(f ) XIII Deel. pag. 433. (t) Hut. Eccl. I. VII. c. 10.
(_U~) Ad 1. C. EUSEBJI. (V) 1. C. 1. VI. C. 36.



Van JOANNES. Vl. 273
u voor handen, aen den Keizer philippus gefchreeven, en een andere Briev aen zijne Gemaelin severa." — Maer hy bericht ons niet, van welken inhoud deefe Brieven gefchreeven zijn; en hadden zy, over het Christelyk geloov gehandelt, dan zou hy niet verzuimt hebben , dit aen te teekenen, gelijk hy, omtrent de zaemenfpraek van origenes, met MAMMiEA, gedaen heeft O)- 'Er is wel geen grond, om te voorönderftellen, dat die Brieven verdicht waeren, en eusebius misleidt hebben-f»; immers origenes was een zeer beroemd man, een perfoon van aengeleegenheid genoeg, om, over het een of het ander, aen den Keizer, en zijne Geniaelin, te fchrijven, al was het niet, over de leer van het Euangelie.
Daerentegen zijn 'er veele omftandigheeden, welke het ten eenemael ongeloovbaer maeken, dat philippus en zijn Zoon het Christendom openlijk omhelst zouden hebben. — Volgens het eenpaerig getuigenis der Ouden, is constantyn de Groote de eerfte Christen Keizer geweest. Zo noemt hem eusebius zelvs (y). Hoe is dit nu over een te brengen, met het evengemelde verhael, omtrent de ontmoeting van philippus, meteen Bisfchop babylas? — Daer te booven was philippus de man niet, om zich, op die wijs, door eenen Bisfchop te laeten behandelen; ook zou het toenmaels, voor eenen Keizer, omtijdig en onvoorzichtig geweest zijn, ora, op zulk eene wijs, voor het Christendom, uit te koomen; een verftandig Vorst zou daer toe, met veel beleid, den weg hebben voorbereidt. — Voeg'er by, dat 'er onbetwistbaere bewijzen voorhanden zijn, welke geen twijfel overlaeten, of philippus is een Heiden geweest en gebleeven.
Dit blykt, uit zijn gedrag, op het Eeuwfeest van Romens bouwing, — Te weeten, in het vijfde jaer van zijne regeexing, viel het duizendfte jaer van Rome in. By die geleegenheid, werdt het Eeuwfeest, met ongemeene pracht, gevierd, en het bygeloov werdt, ten hoogften top, gevoerd,
f «O I. c. i. VI. c 4i.
Cs) scauger Animadv. ad eusebii Cnruii. p. 234. (y) In vita CONSTANTffll 1. IV, c. 62 j 74"
XXVI. peel, 9



274 OPENBARING
Hy zelvs was, by alle de afgodifche plecbtigheeden, tegenwoordig, en raedpleegde meede de voorzeggingen der Wig.
chelaeren (z) Hier by koomen nog de gedenkpenningen,.
welke hy heeft laeten fiaen, en de duidelykfte kenmerken van afgodery draegen. Op de eene zijde ftaet het hoofd van philippus, met ftraelen omringd, op de andere zijde, hes beeld van Jupiter, met den blikfem in zijne rechte, en een fpeer in zijne flinkerband, met dit opfchrivt, Jovi Corjerva' tori, aen Jupiter dsn Behouder.
Wy, voor ons, houden het derhalven daer voor, dat deefe Keizer geen geloov aen het Euangelie gegeeven, en het zelve nog veel minder beleeden hebbe; maer, met dit alles, hebben de Christenen, onder zijne regeering, rust en vreede genooten, en hy zelvs heeft hun veele blijken van ongemeene gunst gegeeven. — Het is waer, kort voor zijnen dood, hebben de Christenen, te Alexandrien, door de Woede des volks, veelgeleeden, gelyk diokysius, Bisfchop van die Stad, by eusebius verhaelt (a)- Maer, aen deefe mishandeling , had de Keizer geen deel, gelyk dionysiüs zelvs erkent (6), Zulke ongereegeldheeden kunnen, onder de beste en rechtvaerdigfte Vorften, piaets hebben.
Hoe bloeiende inmiddels de ftaet van het Christendom^ onder de regeering der philiitussen , geweest zy, mog men opmaeken, niet alleen uit het algemeene bericht van eusebius (c), dat toen „ de leer des Euangeliums alomme, met „ vrijmoedigheid, verkondigd wierdt," maer vooral uit bet meer byzonder verhael van grecorius vanNijsfa, volgens het welk alle de inwooners der Stad en in het rechtsgebied van Neocefarea in Pontus, onder de regeering van philippus , tot het Christendom bekeerd wierden, zo dat zelvs de tempels en altaeren der afgoden om verre gefmeeten, en, in derzelver plaetfen, Kerken, ter eere van den waeren God, geftich: wierden (d).
Zul:
(z) zozimus Bist. \. II. c. 5. ( a) Hut. Eccl. 1. VII. c 22. (i , 1. c. 1. VI. c. 41.
f e) 1. c. 1. VI. c. 36.
(<ó SRiiooRius nyssïnus in vita gï.bgqrii Thaumat, Tom, lïl.p, §63.



van JOANNES. VI. 275
Zulke aenhoudende overwinningen behaelde de leer der waerheid, vooral in het Romeinfche Keizerrijk-, van nerva, die de Christenen , welke domitianus verbannen had , t« mg riep , tot op den dood van philippus , in het jaer 249, geduurende een tijdverloop van ten naestenby anderhalve Eeuw; en deefe overwinningen van het Christendom zijn, on. zes erachtens, aen den Apostel joannes, by het openen van het eerfte zeegel der Boekrolle, onder de vertooning van eenen zeegepraelenden Overwinnaer, op eene wit paerd, eigenaertig afgefchilderd («).
Op philippus, volgde decius, en, onder de regeering van deefen Keizer, is de gedaente der zaeken, in de Christen Kerk, ongelukkig veranderd. Van toen af begonnen die wreede vervolgingen, welke, naer ons inzien, by het openen van het vyfde zeegel, Kap. VI: 9—". aen d™ Apostel, vertoond zijn.
Dan, eer wy voortgaen, dienen wy eene zeer fchijnbaere bedenking op te losfen. Zy is deefe : hoe kan men den ftaet der Kerke, geduurende het gemelde tijdvak van domitiamus tot decius , als eene aenhoudende overwinning, befchouwen, daer 'er, in dien tijd, veele vervolgingen, tegen de Christenen, gewoedt hebben? — Laeten wy zien, wat 'er van de zaek zy.
Gemeenlyk fpreekt men, van tien vervolgingen der Christenen , onder de Heidenfche Keizeren der B.omeinen. Maer men vergist zich geweldig; indien men algemeene vervolgingen bedoelt, met openbaer gezach, aengericht, zijn 'er ongelyk minder, en, indien men byzondere mishandelingen, in bepaelde plaetfen, door volksberoerten veröorzaekt, op het oog heeft, zijn 'er veelmeer, dan tien, geweest. „ Men zegt, dat de Romeinen de Christenen, met de grootfte „ heftigheid, vervolgt hebben, in tien vervolgingen. Maer „ de oude gefchiedenis der Kerke hangt haer zeegel niet, „ aen dit getal: want, indien, door deefe vervolgingen, „ alleen zodaenige verftaen worden, die zonderling geftreng,
CO eusebius Bit. Eccl. 1. III. c, si. lactastiVS de mort: P<r-s fecut. c. 3-
XXVI. deel, S %



OPENBARING
„ en, over het geheele Rijk, uitgebreid waeren, dan is het „ zeeker, dat zy het gezegde getal niet beloopen; en neemt „ men de min merkwaerdige vervolgingen, die zich, aen een „ enkeld Landfchap, bepaelden, dan gaen zy dat getal verre „ te boven (ƒ)."
Openbaere en algemeene vervolgingen der Christenen hebben 'er, geduurende de tweede, en de eerfte helvt der derde Eeuw, tot op decius, in het geheel geene piaets gehad. De mishandelingen der belijders van jesus naem hadden, alleenlyk hier en daer, flechts nu en dan eens, piaets; zy werden, door de woede van het domme gemeen, veröorzaekt,
en door de Keizers beteugeld Immers de Ouden getuigen
nitdrukkelyk , dat de Kerk, van domitianus , tot decius , rust en vreede genooten hebbe. . Geduurende dien tijd, zegt lactantius (g), „ heeft de Kerk in het geheel geene aen„ vallen van vyanden geleeden." origenes fcbrijvt daerom: „ de vrees , is reeds, zeedert langen tijd , op gehou„ den (h)." — Keizer decius was de eerfte vervolger der Christenen, na domitianus. „ Naderhand, (zegt lactantius (f)), „ is de langduurige vreede verbrooken : want „ 'er is , na zeer veele jaeren , een afgrijsfelyk dier „ opgeftaen , naemlyk decius , om de Kerk te verdruk„ ken."
De tien vervolgingen, van welke men doorgaens fpreekt, wo> den gefteld piaets gehad te hebben, de eerfte onder nero, de tweede onder domitianus , de derde onder trajanus dee vierde onder marcus aurelius de vijfde onder septimius severus, de zesde onder maximiks, de zevende onder decius , de achtfte onder valerianus , de negende onder
aurelianus, en de tiende onder diocletianus. De twee
eerfte hadden piaets, voor dat joannes zijne Openbaering ontving, en de vier laeste behooren tot een volgend tijdperk; by het openen van het vijf de zeegel, vertoond. Het koomt derhalven aen, op die vier vervolgingen, welke gezegd worden,
(ƒ) MO'HEiM Kerk. Gefck. I Deel. p. 95. (.g) De mort. Perfectit. c. 3. ( h ) Contra ceisum 1. III. p. izo. (ij 1. c. c. 4.



vu» JOANNES. VI. 277
den, gevvoedt te hebben, onder trajanus, aurelius, ra» timius süverus, en maximinus.
Onder Keizer trajanu* hebben de Christenen hier en daer geleeden. Maer dit alles geleek niet, naer eene algemeene en openbaere vervolging. Hy,gav geene nieuwerevelfchrivten, tegen 'de Christenen, uit, en daerom werdt hy, van tertulianu*, onder de vervolgeren, niet gereekend (*), Dit blijkt ook, uit den bekenden .Briev van punius, waerin hy, aen den Keizer fchrijvt, niet te weeten, hoe hy, in zijne Landvoogdy, met de Christenen, handelen moest (/). Het is waer, het gemeen, door de afgodifche Priesters, opgezet, veröorloovde zich de Christenen te mishandelen, zomtijds aen lijf en leeven ; dan eenige weinige perfoonen waeren de ongelukkige flachtöffers van deefe woede (tf). De Keizer fchreev hem, tot antwoord, dat hij, naer de Christenen, niet zoeken, maer zulken, die hem in handen vielen, ftraffen moest (m).
punius derhalven is, door de aenbrengers, vooral door de Priesters, onwillig genoodzaakt geworden, om de Christenen te ftraffen. Hy zelvs gav een alleruitmuntendst ge* tuigenis van deefe lieden, en voegde 'er by, dat hy, in ■ het ftraffen, zeer maetig was (o); en de Keizer was 'er zo verre van daen, dat hy de vervolging zoude gelast hebben, dat hy 'er in tegendeel pael en perk aen gefteld hebbe. Dat deefe rechtaertige en goedertieren Vorst niet alle mishande. lingen der Christenen volftrekt verbooden hebbe, moet zeekerlyk aen zijne vrees, voor de verbittering van-de Priesters en het opgehitfte gemeen, worden toegefchreeven. Ook was de bepaeiing, welke hy maekte, zeer gunftig, voor de Christenen; zy konden,-in het heimelyke, hunne Godsdiensuge hyëenkoomften houden; de Magiftraeten werden gelast, de woede van het graeuw te beteugelen; hy voorönderftelde allerduidelykst, dat de Christenen geenszins fchaedelyke werk-
Ck) isaronius ad annum iqo.
< • eusebius Uit. Eccl. 1 i». c. 33.
{mj öodwell Dillen Cyprmn. Duf. II. &. 20.
( « , clericus Hist. Eccl. p. 546—
(0 ) Epist. i. x. Episi. 9?.
XXVI. deel. S 3



OPENBARING
tuigen, voor den Burgerftaet, waeren, en dat hy hun gee: «en den minften haet toedroeg (p).
Het is waer, de Keizer gaf bêvel, dat de Christenen, wanneer zy , aengebracht , hunne belijdenis niet wilden verloochenen, als halstarrigen, aan den fcherprechter moester overgegeeven worden, en dat hy hen, in zo'verre gelyk mhtolli4ho» aenmerkt (?)) te gelyk onfchuldig ver' klaerde, en teevens belastte, hen, als misdaedigers, te ftraf. fen — Maer, om de gemelde reden, kon hy, ten voordeele ter Christenen, zo veel niet doen, als hy, uit hoofde van zun goedaertig karakter, wel zou ge wilt hebben.
Het is ook waer, dat zommigen, en onder deefe ook de beroemde ignatius, de Bisfchop van Antiochien, den marteldood ondergaan hebbe. Maer men weete, dat de Keizer wederom deedt al wat hy konde, om den grooten man te behouden en dat hy zelvs hem, met vriendelyke en beweeg, lyke reedenen, hebbe aangefpoort, om christus te verloociienen. Zelvs fchijnt trajanus den Bisfchop, naer Rome gezonaen te hebben, met oogmerk, om hem, door den tijd en de moeilykheeden van de reis, tot afval te brengen, en daerdoor nog te behouden (v).
Wat de overige Martelaars, onder de regeerirg van trajanus, aengaet, het is bekend, dat veelen zich zelve by ce Magiftraeten, als Christenen, hebben aengebracht, om de eer te verwerven , van bloedgetuigen te weezen ; en deefe kwaiyk geplaetfie ijver, die naderhand, door wetten beeft moeten beteugeld worden, heeft veel meer onfchuldig bloed doen ftroomen, dan noodig zoude geweest zijn f».
Hoe het weezen mooge, rushrius zégt uitdrukkelyk' dat ce vervolging onder trajanus, niet algemeen, maer byzonder geweest zy, in deefe en geene fteeden, en dat dezelve met op het gezach van den Keizer, maer door de woede van het gemeen, ontftaen zy. .„ Hier, (zegt hy (t)) werden , ., » ons
.^^M4.0S"EIM dS"iUS C"St'mn- anU constantjanumM. p.
f?) Apofoq. c. ?..
Cr) cavf. jpofl. oudh. I neet. 2 St. p. i„g,
(S) MOSHEIM J. c. n. 2« P " '
i*f m £cd. u ni. c. %.



van JOANNES. VI. 279
;;'ons laegen gelegd, van het volk, elders van de Oveihee' den, in byzondere Landfchappen; zo dat'er zonder openi baee vervolgingen, byzondere, in de verfcheidene Landfchappen, werden aengericht, en zeer veelen der gelool vigen den Martelftrijd, op verfcheidene wijfen, onder.
" ÏTvXrde vervolging, van welke men gewoon is te ipreeVen, zou, volgens sulpit severus, eenen Lat.jnfchen Gefchiedfchrijver in de vierde Eeuw («), onder ha^nus hebben piaets gehad, maer, volgens ^^^^ Kus den Vroomen en marcus aurelius ; terw.jl deefe die onder hadrianus, als een aenhangfel van de voor.ge, onder tra janus, befchouwen of geheel voorbygaen. 1 Wat den Keizer haorxanus aengae, Volgens sumctus severus zou zijn bygeloov hem vervoert hebben om de Christenen, als verklaerde vyanden daer van , te ver*gen (v). Maer het bevel van zijnen voorzaet, om de Christenen, wanneer zy aengebracht werden, te ftraffen, werkte nog n Sbegin zlner regeering, en de flordige^ leeve= der Gnostieken gav den vyanden der waertod «nleidn, om alle Christenen, ais booswichten van ^ « \e lasteren. Evenwel kon de laster zich, niet houden, „ daer de luister der algemeene en alleen w ere „ Kerk die altijd dezelvde en by het zelvde bleev g-duu rig toenam en vergrootte, doende ^eren glans in defug' heid, heldere onvervalschtheid , vryheid, bedwang van ; Ïl rl'ei begeerlykheeden, en zuiverheid van eene Godde l ,yke leevenswijs en Wijsbegeerte, allen Grieken en Bar. ' baeren in de oogen fchijnen" f».
Trouwens zo drae het den Keizer gebleeken fcoosaertiee lastering, tegen de Christenen, van allen grond SSÜT, beU hy de woede van het byg.oov.g semeen door een openbaer bevelfchrivt. — Te weeten cranunus/Landvoogd van Afia, fchreev, aen
fa"! 1. n. c. 45. (v) 1. c.
(w) eusbbius Bjl. Eccl. I. IV. c. 7SXVL DEEL. s 4



*So OPENBARING
den Keizer, dat het hem onbillyk voorkwam, de Christenen, alleen op het gefchreeuw van het gemeen ter dood tt brengen; hadrianus antwoordde daer „„ j 5
Landvoogds opvolger P' ^ dCS 8emelden
nen nie7
wierdt dat zy, tegen de wetten, elietTh31en^£
gedachten, omtrent de cS^nen', Ï^^ST
openbaer sê Jh Chnstenen » Griekenland , niet op openbaer ge.ach, maer dooi het gem> ^
-gg^delv' bWf«de getuigenis van w betreft;
, Trt^L:'/" T^118' °"der HADJ!™ wordt de e^ eve»wel naderhand
« mett £T?' ^^brijver fchijnt de Christe?er Tel i0?dl' OTart- e" de" 00^S van den Kei,
gunftigt hebbe.- nTers toTf ^ b]ijkbaer be'
W der fteeden,^dTerdï; 0^^^ het gemeen, in het ftraffen der Christenen ten 7 Zy -esten, fchreev hy, t0E zn^TL^ ^ wet van ztjnen voorzaet , gedraegen ^ J
da "S" zi:hVe?°°nen' Zy hSt k°nde b^-° e dat zy Z1ch, aen een.ge misdaed, hadden fchuldig gemaekt
i oy Eu.E£Iüi W { aengehaeld , die den Keizer
f *) EU EBIUS #//?. £CC/. ]. jy AU} Oj EUSSBJÜS I. 'c. J. iv e ' (a) ]"^R0NYMlJs <fc //A c! ï9.
rf? ffi"?,* *»* ?<«». III. p. ««,



tan JOANNES. VI. lil
aurelius, den opvolger van antoninus den Froomen, gefchreeven' heeft; „ thans, het welk nimmer te vooren gebeurè is wordt het geflacht der Godvreefenden vervolgd, en, 'l me't nieuwe Beveelen, in Afia gekweld; — deefe zelvde 'l Wijsbegeerte, welke wy volgen, heeft wel eerst, onder "„ deBarbaeren, (dat is de Grieken) gebloeit; maer vervol" gens, onder uwe volken, in kracht, onder de groote re'\ geering van augustus, uwen Voorvader, doorftraelende, " is zy by uitneemenheid uw Rijk gelukkig te beurt geval" len. — Van dit Rijk zijt gy de gewenschte opvolger ge-. " worden , en zult dat nog lang weezen , met uwen zoon * (Lucrus verus), indien gy die Wijsbegeerte befchermt, welke, met het Rijk, is opgekweekt; en, met augustus. haer begin genoomen heeft, en die, van uwe Voorvaderen,. " beneevens de andere Godsdienften , geëerd is. — nero, " en d,,mitianus alleen, aengezet, door zommige kwaed" aertige menfchen, hebben onfe leer zoeken zwart te mae.
" ken. Maer hunne onweeteuheid hebben uwe Godvruch-
" tige Vaders verbeetert ; dikwijls veelen , by gefchrivte, beftraffende, die, omtrent deefe lieden, nieuwe opfchud. " dingen durvden maeken; —- en uw Vader (antoninus d& " Froome) wanneer gy, neevens hem, het beftuur over alles " hieldt, heeft aen de fteeden van Griekenland gefchree. " ven, dat men, wegens hen, geene onlusten moest verwek" ken. Onder anderen fchreev hy dit, aen de Larrifeërs, " Thesfalonikers, Atheners, en, in het algemeen, aen alle de Grieken."
" Hier verklaert melito. uitdrukkelyk, dat, behalven nero en domitianus , tot op aurelius , niemand der Keizeren zich, als een vyand der Christenen . had openbaer gemaekt, en dat de Vader van aurelius, naemenlyk antoninus bygenaemd de Vroome, ten voordeele der Christenen, gefchreeven had.
Ook vinden wy, by eusebius (d), eenen Briev van anto NiN.us den Froomen, aen de algemeene Staetsvergaedering van Afia, in welken hy beveelt, de Christenen nergens over ee;
(i) 1. c. 1. IVs 13,
XXVI. DEEL, . S 5



282 OPENBARING
mg leed te doen, ten zv zv mnmiiLi. ■
«,e Ri/k , i U~ Wrdie"
" then betreft^CrChrijVt h« «^i il? „ Wingewesten hebben reeds, aen mijnen Vader 7 " „ die thans by de Goden is, overZTve "thCH4DEIilNÜS) „ welken hy geantwoordt heeft, hen Zl \™V™> ™ » zy het bleek dat zv ,w, Z , ontrusten, ten
„ fchen, aen my berichten gezotde^ we,LTTk
het gevoelen van mijnen Vader 1 t k' vo]&ns
„ iemand nog mogt voortin ' geantwoordt h(*- Indien
; alleen n'teV^^™ dte
„ aen te doen, lae't d,e aen-eklaLV00"1»' <*oeilykheid
- fchoon het te ^t £*■ e7f
„ de aenbrenger zalW geftraft worden, "° "*
inde^eV'rderSr "*! ^ dat «ie eigenlyk vin lt ' ^ Cn deefen
At ^sEBIÜ deefen b I ^ hebbö «' Mae< fchijnt ons genoetLm te bX16 ^ ™NINüS t0£*enne>
fchop den Sr 11J 7 ' Z0U dee<"e Bi-
; f-ken, om de s^re^^r
Voeg'er by, dat 'er, i„ dien KeizerMen ?rfe7 * weldige aerdbeevingen, gefprooken ^„ÏTdeeT ^ •ader antoninus, voorgevallen (ƒ). C Z,Jn»
Eindelyk wy ontmoeten nergens eenie bUi* ■ •nder antoninus, den marteldonL!! ^ , ' daC iemand.
^^^^^^
ver»
8? s jgji&ïUnr- smis) In til* ANTONJNl c. J. ' CONSTANT» M. p.



van JOANNES. VL .233 vervolging piaets gehad, van welke eusebius eenen verbaefenden ophev maekt. . „ Er werdt, (zegt hy) in zommige ge„ westen, tegen ons, eene geweldige vervolging aengehee,, ven, door de aen vallen van het volk in de fteeden, waer „ in duizenden van Martelaeren zich, over de geheele aerde, „ deeden uitmunten, gelijk men by gisfing ligtelyk kan op„ maeken, uit het geene maer by één volk gebeurde" (li). Hy bedoelt Gallien, en geevt vervolgens zeer vtele ftaelen op van wreedheeden, welke, in dat Landfchap, tegen de Christenen gepleegd zijn (i).
Er heeft derhalven eene geweldige vervolging, in Gallien, gewoedt; maer daer uit volgt geenszins, dat dezelve, ever de geheele aerde, gewoedt, en duizenden van Martelaeren omgebracht hebbe- — Er was eene byzondere reden, dat de vervolging in Gallien, tegen de Christenen, woedde. Eenige heidenfche flaeven van zommige Christenen naemenlyk, hadden hunne Meesters, met de fchroomelykfte grouwelen, beklad, dat zy zich, aen bloedfchendige vermengingen, en andere misdaeden, te verfoeilyk om genaemd te worden, fchuldig maekten; dit boosSertig gerucht maekte ieder eenen verwoed , tegen de onfchuldige Christenen (k). — Deefe lyzmdere vervolging derhalven kan , aen den Keizer aurelius , niet geweeten worden.
De Bisfchop melito fpreekt, in de aengehaelde piaets (f), wel, van nieuwe beveelen , met welke de Christenen , in Afia , gekweld werden. Maer hy bedoelt nieuwe beveelen, welke, niet van den Keizer zeiven, maer van de Overheeden. der fteeden, waeren voortgekoomen; en, indien 'er al een bevelfchrivt van den Keizer zeiven mogt geweest zijn, waer by hy toeliet, de Christenen te dooden, zal het, alleen tot Gallien, betrekkelyk geweest zijn, en zich niet, tot alle de Christenen, al» de zodaenigen, maer tot de zulken, die geacht.
CO Hifi. Eccl. i. v. in praf.
(.») I. cc. i, 2.
{k) EusEuius 1. c. 1. V. c. 1.
(i) EUSEBIUS 1. C. 1. IV. C. 26.
XXVI. DEtt,



38* . OPENBARING
werden, zich aen de gemelde gruwelen, te hebben fchuldig gemaekt, hebben uitgeftrekt (m).
Het is waer, bebalven zeer veele Bloedgetuigen in Ga! hen, hebben ook jusrv,, bygenaemd * ManeSX Rome'
tB Smvrna' ond<* de regeering van deeTe' Keizer, den marteldood ondergaen. — m ! 2
werdt dit onheil berokkent , door deTjdLS
H^-^SfevS deel, dat dezelve, niet onder AÜRELIUS/ m er bl onde
S5a£h" beveIfchrivt van diea Vo-' - " -
.as0^^ Ver°,ging W°rdt geftdd' °"der ™™ »** maer' ^Li ^r™™ ' alIerwe^n gewoedt heeft, maer byzonder. te Alexandrien Zy begon, in het jaer
W en hteldt, met meerder en mind'er woede, aen s Keizers dood, in het Jaer 2rx. - Dan, met dit aiies i oo deefe vervolging geens2ins algemeln a^s' het gezach van den Keizer, geftaevd; TERTüT '
verdeelt en het woedend gemeen openiyk wederflaen helle f ) Evenwel hy heeft, in het jaer zoz, een beveIfchrivt t£ gen de Christenen, uitgegeeven. spartianus zegt O) ' dat de Ke.zer, op zijnen tocht in Palestina, een bevel uitgay „ waer by aen eenen iegelyk, onder zwaere ftraf, verboo'. „ den werdt, een Jood te worden, en dat hy het zelvde,. , , we-
Cm) venema H% Eccl. Tom. III. p. eoo enr (»; eusebius l. c. I. iv c 16 59 '
(r) M scapalum c. 4. (>) In ejus Vin c. 17,



van JOANNES. VI. M$
wegens de Christenen, vastftelde." Hy fchijnt derhalven alleenlvk ge wilt te hebben, dat 'er geene nieuwe aenkoornelinzen tot het Christendom, zouden worden toegelaeten, en de Christenen, voor een zeeker zoort van Jooden, gehouden te hebben. Nu hadden de Jooden niger, zijnen mededinger naer het BJjk, aengekleevt; het is daerom ligtelyk te begrijpen dat hy het getal der Jooden, als meede dat der Christenen, welke hy, met de Jooden, in eenen rang, ftelde, „iet, door nieuwe aenkoomelingen , wilde vermeerdert hebben.
Wanneer men de zaek, uit dit oogpunt, befchouwt, laet het zich teevens verklaeren, waerom deefe vervolging, te Alexandrien alwaer origenes zich ongemeen bevlijtigde, om het getal 'der Christenen te vermeerderen (t), voornaemenlyk gewoedt hebbe («).
Voor dat de Keizer dit bevel uitgav, heeft tertüllianus wel een verweerfchrivt, voor de Christenen .uitgegeeven (v), in het welk hy klaegt, over de mishandelingen, welke den Christenen allerweegen werden aengedaen ; maer hy geevt teevens allerduidelykst te kennen, dat deefe wreedheeden, door het woedend gemeen en zelvs door zommige Magiftraeten, om het raezend graeuw, te behaegen, gepleegd wierden' (w). Ja hy zondert zelvs severus ftellig uit, van de Keizeren, die den Christenen vyandig-geweest zijn (%>
De zesde vervolging zou piaets gehad hebben, onder maximinus, die, van het jaer 235-238, geregeert heeft. — eusebius verhaelt , van hem , dat hy de Christenen vervolgt hebbe, uit haat, tegen het geflacht van zijnen Voorzaet alexander severus , onder welke zeer veele belijders van het Christendom waeren, maer dat hy alleenlyk de Leeraer* en verkondigers van het Euangelie liet ombrengen (31). Dan
(t) eusebius 1. c. 1. VI. c. I '
ad H. E. pert. Vol. I. (w) /Jpolos. c. 4, 5, 6, 12, S°> 35 > 37 j 49'
QO eusebius %ft. Eccl. 1. VI. c, a8. XXVI. DE£L.



m OPENBARING
deefe dingen, gelijk de Heer mmSU (z) heeft opgemerkr hangen niet te zaemen : want, indien rfP h, 7 pgemerkt'
om de Christenen te vervolden h„ „ vcrvoeu nad,
wanten van zijnen Voorziet n l^Tn^^ Leeraers der Christen Kerk, gewo^t Sn ^ M
Hoe het weezen mooge, zo veel is zeeker A» a r volging, alleenlyk de Leeraers, en ^'^^Z a leen zommige, getroffen hebbe; svLncL S dezelve daerom, als eene verdrukking vm »*vutus neeft byeegaen ta\ verariiKking van geen gewicht, voor-
girh7e0rrvan het hov des ™^ voo i
gelastte hy origenes 0p te zoeken en te dooden m- en toen dees met kon gevonden worden, koelde hy 2nmoed'
ZZ^L™"^' vriJndrrtn bZSan ? rtr' e" 20"dt hCn' "a«Germanien, in balhngfchap (0. Voor het overige is deefe vervolging, te-
r a n Chri'StCnen' 2° » > da<
hebbe ("!y E SüfTJ Vm e™& berken getroffen
De geheele vervolging fchijnt zich, alleenlyk tot Italien ' bepaelt te hebben Het is waer ™, • i rtaiien,
van de woede des voiks het welt a e'lumvt> maer ^stèren aengehitst, en', trï omtrent de Leeraers in Italien, des te fiouter w df De' woede van het gemeen werdt des te meer «enrh T j
beevingen, waer van de fchuld, door de HeidenfcVe Priet teren, aen de Christenen gegeeven werdt (e) ' " °m °penhartiS miJ'n Spelen te zeggen, * kan niet
C*) De rebus Chrijl. ante constant. M. d ajR* " &S"
Ca) venema Hifi Eccl. Tom. III. p.s9t 46*'
(*) orosius Hsjl. 1. VII C iq
f O OR1CENES <fc flfc-fyrfo pag.\m
V) SULPidUS SEVERUS Hifi. S. I. II , „



van JOANNES. VI. 28?
ït gelooven, dat maximinus eenig beveIfchrivt, tegen de Leeraers der Christenen, uitgevaerdigt hebbe, maer ik ben
, van gedachten, dat hy na het vermoorden van alexandex. alleenlyk bevoolen hebbe, origenes en eenige anderen, die hy wist dat byzondere vrienden van den omgebrachten Keizer en zijne Moeder geweest waeren, aeu te tasten, en
, dat deefe fchielyk opgekoomene gramfcbap, binnen korten, wanneer 'er andere zaeken tusfchen beide kwaemen, en de gedaente der zaeken veranderd was, wederom bekoeld zy" (ƒ).
De geheele zaek fchijnt deefe geweest te zijn. De nieuwe Keizer, vreefende, dat origenes en eenige andere Leeraers der Christenen, die, aen het hov van zijnen Voorzaet, zeer gezien waeren geweest, diens bloedverwanten zouden aen« fpooren, om den moord van alexander te wreeken, oordeelde het van belang, in de voorbaet te weefen, en zich Van deefe lieden te ontdoen.
Wy befluiten, uit al het gezegde, dat de gemelde vier Vervolgingen, welke gemeenlyk gezegd worden, tusfchen domitianus en decius, te hebben piaets gehad, niet algemeen geweest, noch, op openbaer gezach , aengericht zijn; en derhalven , over het algemeen , van zo weinig gewicht geweest zijn, dat zy, by de overwinningen, welke het Christendom, geduurende al dien tijd, allerweegen behaelt heeft, niet in vergelyking koomen moogen. — Ik zal 'er, ter naedere bevestiging, nog eene zeer beflisfende piaets van lactantius (g) byvoegen. „ De Kerk is (na den dood naemenlyk van domitianus) „ niet alleen, in den voorigen ftaet, 3, herfteld, maer ook veel fchooner en meer bloeiende te „ voorfchijn gekoomen; en, in de volgende tijden, wan„ neer veele goede Vorsten het beftimr van het Romeinfche „ Rijk in handen hadden , heeft zy , geene geweidenaeryen „ van vyanden geleeden hebbende, haere handen, in het Oos,, ten en Westen, uitgebreidt, zo dat 'er nu geen hoek van „ de waereld zo verre afgeleegen was, waer toe de Godset O mosheim ie nlus Clirijl. tntt Coxjlxnt, M> p< 47«.' \g~) De mort. Perfeeut, c. j«
XXVI. deel.



fi88 OPENBARINÖ
„ dienst niet was doorgedrongen, en eindelyk geene Natie* „ zo woest, dat zy niet, door den dienst van God te omhel, „ fen , tot het betrachten van werken der gerechtigheid „ genoopt wierdt. Maer daer na is de langduurige vreede „ afgebrooken : want , na veele jaeren , is het fchrikdier „ decius opgekoomen, om de Kerk te verdrukken."
B. De opening van het tweede zeegel, vs. 3, 4.
3. Ende doe het Lam den tweeden fegel der Boek; tolle geopent hadde t hoorde ick het tweede Dier dat, in zijn aengezicht, aen een rund gelijk was, (vergel! Kap. IV: 7,) met eene luide ftem, tot my feggen, Komt. treed wederom naeder toe, ende fiet, wat het tweede deel der Boekrolle behelst
4. Ende ik zag eene nieuwe teekening, op het pergament; te weeten een ander peert gingh uyt dat root was: ende dien die daer op fat wiert of was Lmachtj gegeven den vrede te nemen van der aerde, ende dat fy malkanderen fou den dooden: ende hem wierc of was een groot fweert gegeven.
joannes zag nu een ander paerd' geteekend. Het was rood.het oorfprongelyk woord, het welk ook, in dien zin, door de LXX, gebruikt wordt, Gen. XXV: 30. Num. XIX2. Zach. I: 8 , beteekent eigenlyk vuurrood , hoedaenig de koleur is van gloeiend yzer. — Aen den Ruiter, op dat vuurroode paerd, werdt gegeeven, dat is gelast (h) den vreede wech te neemen van de aerde, en derhalven den oorlog, en fchroomelyke bloedvergietingen, te weeg te brengen. Hy zat daerom op een vuurrood paerd; eene koleur zeer gepast, om het bloed, hetwelk ftondt vergooien te worden, eigenaertig af te beelden. S
Maer wat hebben wy te verftaen, door de aerde, Zeeker. lyk niet den ganfchen aerdbodem, zo verre zy, door menfchen, bewoond is. Dit zal niemand beweeren; nimmer is het ganfche menschdom, in oorlog, geweest, of de geheele
aer-
(A) Conf. LXX Keh. IX: 11,



nu JOANNES. VI. s89
aerde, allerweegen, met menfchenbloed geverwt. Ook niet het Roomfche Keizerrijk; dit heet de geheele bewoonde waereld, Kap. III: io; voeg 'er by, dat het geheele Keizerrijk, in alle deszelvs deelen en wingewesten, in den hier bedoelden tijd, •niet, door oorloogen, verwoest zy.
De uitdrukking, die op de aerde woonen, hebben wy gezien (i), beteekent, in den ftijl der Openbaering, de vyanden van' christus Koningrijk. Ik ben, op het vermoeden gekoomen, dat de benaeming van de aerde, hier, en op andere plaetfen van dit Boek , ook eene bepaelde beteekenis hebbe, zo dat 'er zulke landen door bedoeld worden, in welke de verklaerde vyanden van christus Koningrijk hun verblijv houden. Althans deefe beteekenis van het woord aerde fchijnt ons piaets te hebben, Kap XI: 6. XIV: 18, i?' XVI: 14. XVII: 2. XVIII: u. XIX: 19. enz.
Nu ben ik, voor my, van oordeel, dat de vertooning, welke joannes zag, by het openen van het tweede zeegel, de fchroomelyke oordeelen hebbe afgefchildert, welke de verhoogde Middelaer, geduurende dien tijd, dat Hy de groote overwinningen, by het openen van het eerfte zeegel, afgeteekend, behaelt heeft, over de Jooden, heeft uitgeöeffend. De aerde daerom zal, dunkt my, bepaeldelyk die landen beduiden , in welke de Jooden , de verklaerde vyanden van christus Koningrijk, woonachtig waeren.
Immers de Jooden zouden byzonder, door den Heiland, geftraft worden, wanneer Hy kwam met de wolken, (vergel. Kap. I: ?.) Nu zijn de Jooden, vooral ten tijde van de Romeinfche Keizeren trajanus en hadrianus , op eene zeer vreesfelyke wijs, geftraft: zou 'er dan , onder de toekoomende dingen , welke , aen joannes , werden bekend gemaekt ganfchelyk geene melding zijn, van de plaegen, welke de Jooden, allerbitterfte vyanden van het Christendom, in dien tijd, ondergaen hebben ?
De teekening van een vuurrood paerd was eigenaertig gefchikt, om de oorloogen, welke de Jooden, tegen de Romeinen, gevoert hebben, en de ftroomen blosds, welke,
(i) Ad Cap. III: io.
XXVI. bseu T



spo OPENBARING
by die geleegenheid, vergooten zijn, leevendig af te fchild«ren. — Deefe opvatting wordt bevestigd, door de volgende uitdrukking , dat zy elkanderen zouden dooden % bet Griekfche woord zegt eigenlyk Jlachten, en wordt bepaeldelyk, van de offerdieren, gebruikt, (vergel. Kap. V: 6, 9, 12,) en by de LXX, Gen. XLIII: 16. Jef. XXII: 13. — Dit is^ op den gemelden tijd, in de Jooden, letterlyk vervuld.
Wijders was den Ruiter een groot zwaerd gegeeven. Men denke, aen een zwaerd, met het welk men gewoon is, in
den oorlog, te vechten, en wel van eene ongemeene groote.'
Alles, wat joannes zag, vertoonde derhalven, krijg, fiachting, en bloedvergieting.
De Voorzegging, welke aen joannes, onder geheimzin; nige beeldfpraeken, werdt voorgefteld, is, in de fchroomeiyke oorlogsrampen , welke de Jooden, geduurende de tweede Eeuw, byzonder ten tijde der Keizeren trajanus en HADRiANus, ondergaen hebben, allerkennelykst vervult.
Laeten wy de zaek wat hooger ophaelen, en, in de voornaemfte byzonderheeden, voordraegen.
titus ve-spasianus had Jerufalem verwoest, en de Jooden waeren, als verachte ballingen, allerweegen verfpreidt. — josephus, die een ooggetuige geweest is, fchrijvt (k): „ tl „ tus beval, dat men de ganfche Stad Jerufalem, tot op den „ grond toe , vernielen zoude , uitgenoomen de hoek van „ den muur, naer het Westen, alwaer hy eene piaets, voor „ eene bezetting, wilde houden, en de toorens Hippikos, „ Phafaëlus, en Mariamne; op dat zy, alle de anderen, in „ groote en maekfel, overtreffende, den nakoomelingen,'tot „ een teeken, mogten dienen, dat de dapperheid en krijgs„ kunde der Romeinen zeer ongemeen moest geweest zijn, „ om zulk eene fterke en vermaerde Stad te veroveren. Dit „ bevel werdt zo ftiptelyk naergekoomen, dat naeuwlyks ie„ mand zou kunnen gelooven , dat 'er menfchen gewoont „ hadden."
Er is wel, die meenen, dat titus den grond, alwaer Jerufalem en de Tempel geftaen had, hebbe laeten omploe-
jen,
< *} De hello Jud. I. VU, c. 1,



van JOANNES. VI. 291
gen, tot een teeken, dat zy voor altoos verwoest was, en nimmer zoude herbouwd worden (/). Maer , vermits josephus , van zulk eene gebeurtenis, geene de minfte melding maekt, welke evenwel der aenteekening overwaerdig zoude geweest zijn, voegen wy ons, by anderen, die 'er geen geloov aen geeven (m). Ook doet het weinig ter zaeke. — Van meerder aenbelang is, in ons geval , de vraeg, of de Stad Jerufalem, uitgezonderd de hoek van den muur, en de toorens, by josephus vermeld (»), geheel verwoest zy?
Dit hebben zommigen der Ouden ontkent. — eusebius zegt (0), dat maer de helvt der Stad, door titus, en het overige gedeelte, eerst door hadrianus, verwoest zy. Ooit beweert epiphanius , dat 'er ten miniten eenige huifen, by de verwoesting door titus , zijn verfehoond gebleeven (f> — Maer dit is vierkant ftrijdig, met het even gemelde verhael van josephus, die, by de gebeurtenis zelve, is tegenwoordig geweest.
Er kan derhalven geen twijffel overblijven, of Jerufalem,' alleeplyk een ftuk van eenen muur, en de gemelde toorens, uitgezonderd, is, door titus, geheel verwoest. — Evenwel hebben 'er, kort daer na, wederom eenige Jooden gewoont. Er bleev naemenlyk eene Romeinfche bezetting, beftaende in. de tiende Keurbende (?). Het fpreekt van zelvs , dat 'er zoetelaers, en fiaeven, by deefe bende, geweest zijn, ee dat de Bevelhebbers, ook aen eenige Jooden , toegelaeten hebben, aldaer te blijven, ten einde den krijgsknechten, tot dienst, te weefen. Ook kan het niet in twijffel koomen, of 'er zullen, op de puinhoopen der verwoeste Stad, hutten en • huisiens opgericht zijn , tot verblijvplaetfen van de krijgsknechten, de zoetelaers, fiaeven, en bedienden die hen vergezelden. Met den tijd, werden deefe verblijvplaetfen verbeeterd, en vermeerderd, vooral wanneer het getal der
(1 ja* scaugep. ad eusebh Chronicon p. tl», wmius Mifall. Sf JM* Capitolir,* origenes & Uprk. j, 6.
(li) 1. c.
Qo Demonfir. EuangeL 1. VI. e. 18.
f p ) De pondertbus & menf.
(2) JOSEPHUS 1, c. 1. VII. c. 1, 4.
XXVI. deel, T 2



292 OPENBARING
Jooden, die zich aldaer, uit lievde tot den voorvaederlyketi grond, nederzetten, aenmerkelyk begon toe te neemen. Zo doende veranderde de verzaemeling van hutten, in een dorp, en begon fpoedig de gedaente van eene Stad aen te neemen.
Langs deefen weg, kwam 'er eene nieuwe Stad Jerufalem te voorfchijn, welke, gelijk ons, in het vervolg, naeder blijken zal, door Keizer hadrianus , verwoest is. — De zaek wordt bevestigd, door het getuigenis van apfianus van Alexandrien, eenen Griekfchen Gefchiedfchrijver, die, omtrent het midden der tweede Eeuw, gebloeit heeft, en fpreekende , over den ondergang van Jerufalem, door titus , 'er aenftonds op volgen laet, dat hadeianus deefe Stad andermael verdelgt hebbe (V). Ook zegt hieronymus (s) , dat 'er overblijvfelen van Jerufalem, geduurende 50jaeren, geweest zijn, tot op den tijd van Keizer hadrianus.
Zo doende zouden de Jooden, wanneer zy, met beleid, waeren te werk gegaen, al langzaem een nieuw Gemeenebest hebben kunnen oprichten. Maer hunne onbefuisdheid en woede hebben den weg gebaent, dat zy, ook in het vervolg , de fchroomelykfte rampen , ondergaen hebben.
Reeds , onder den Keizer domitianus , begonden zy wederom te woelen, en zich onbedachtzaem, tegen de Romeinen, te verzetten. — Te weeten, na de verdelging van Jerufalem , bleeven "er nog eenige arme Jooden, in Judea, overig; en titus vondt goed, om allen den Jooden, in het Romeinfche Keizerrijk, eene jaerlykfche fchatting op te leggen, voor hunne vryheid , en het onderhouden der Vaderlyke plechtigheeden, welke, aen jupiter capitolinus, moest betaeld worden (t). Deefe hunne vryheid noemt tertullianus daerom cijnsbaer, of, met fchatting, bezwaerd (u).
Het werdt derhalven, aen de Jooden, vergund, in alle gedeelten van het Roomfche Keizerrijk, ook in hun Vader, land en te Jerufalem, te woonen; zelvs hadden zy vryheid, om, naer hunne voorvaederlyke gewoonten, te leeven, en
hun:
(r) Be Cellis Syriacis. c. 119. (O Epiftua ad dardanum. (O Dio CAS5IU3 lüjl. Km, 1. 6tf, Qu) dpolog. c, 18,



van JOANNES. VI. m
•hunne Godsdienstige plechtigheeden te onderhouden, alleen, ivic onder die voorwaerde, dat zy de gemelde fchatting jaerL opbrachten. Het een en ander verhaelt xiphiunus, een fchrijver van de elvde Eeuw, die de Romeinfche Gefchiedenisfen van mo cassius niet flecbts verkort, maer ook hier en daer aengevult heeft (v).
Maer Keizer domxtianus begon deefe fchatting, op eene zeer geftrenge, en «el*, wreedaertige wijs, in te vorderen Hy bediende zich , van geweldige kneevelaryen ft). Men kleedde de menfchen uit, om, aen de befnijdenis, te ontdekken of zy Jooden waeren, vermits zommigen veinsden, dat zy Heidenen waeren, om, van de gehaete fchatting, bevrijd te zijn. In dit fchaemteloos onderzoek, het welk, met fmaedelyke befpottingen, vergezeld ging, ontzag men noch rang noch jaeren (x). >
Deefe geweldige handelwijs verbitterde de gemoederen der Jooden zodaenig, tegen de Romeinen, dat zy reeds weder, aen eenen opftand, begonden te denken, vooral toen de vervolging , welke domitianus , tegen de Christenen , aenrichtte, zich ook tot de Jooden uitftrekte (y). — Dan, onder den volgenden Keizer nerva, veranderde de geaaente der zaeke geheel en al. Hy verboodt niet alleen iemand, om het Joodendom, lastig te vallen, maer dat ook de gewelde, narijen, by het heffen van de gemelde belasting, een einde noemen zouden. Dit blijkt, uit eenen zilveren gedenkpenB.ing welke, by die gelegenheid, geflaegen is. Hy is, op het gezach en bevel van den Romeinfchen Raed, geflaegen, blijkens de letteren S. C, en vertoont het beeld[vanden Keizer nerva , met dit byfchrivt; de fmaedkeid der Joodfche fchattins ■wechsenoomen zijnde (z).
Wy leeren 'er uit, dat Keizer nerva de gemelde belasting der Jooden geenszins afgefchaft, en hen daer van ontflaegen
tv) In vit* vespasiani.
tw) suET'Nius in vita domiTiani C. lï.
(x i m\rtialis Epigr. I. 7«
\l) *"Lm% ufu 9 pr^antia NumUm. Tom. \% p. 5?^ XXVI. DEEL. T S



S94 OPENBARING
hebbe, gelijk zommigen gewilt hebben (a), maer hy heeft de fmaedelyke en geweldige mishandelingen , welke voorheen by het heffen, piaets hadden, ten eenemael verbooden (b) Immers origenes zegt uitdrukkelyk, dat die fchatting, nog in zijnen tijd, betaeld wierdt (c).
Ondertusfchen was deefe zachte overheerfching den trot fchen Jooden, die zich niet, als een overwonnen volk Hedraegen wilden, zo onverdraegbaer, dat zy, onder den'vol genden Keizer trajanus , aen het muiten , fj0egen Waer door zy zich de allerfchroomelykfte rampen hebben 'op den hals gehaelt. — „ Gelijk, aen den eenen kant, (zegt eusebius (d) ) „ de zaeken van 's Heilands leer en Kerk van da» „ tot dag, meer en meer bloeiden, en voortgang 'maekten° „ zo naemen, van de andere zijde, de ongevallen der Joo„ den, met. ramp op ramp , toe. Want als de Keizer nu „ reeds in het achtiende jaer van zijne Regeering was pnt„ ftondt'er weder een oproer, onder de Jooden, hetwelk „ eene overgroote meenigte van dezelve ten verderve brach'. „ In Alexandrien, en het overige gedeelte van Egypten als' „ meede in het Cyrenefche Libyen, begonden zy, als door „ eenen boozen en oproerigen geest, aengehitst, tegen de „ Grieken, by welke zy woonden, oproerigheeden aen te „ richtten enz."
Welke de aenleiding, tot deefen opftand, geweest zv is zo zeeker niet. — De zeer Geleerde Heer basNage geev't te kennen , dat het verdriet, over mishandelingen hen daer toe aengefpoort hebbe. „ In ellende, (zegt hy (0) woelt „ en keert men zich, naer alle kanten, om rust te zoeken „ en dikwijls verzwaert men, in piaets van die te vinden' zijn juk. De Jooden naemen hunnen tijd, onder de re' „ geering van trajaen, niet wel waer. Ik weet niet wat „ hen ftout genoeg kon maeken, om de macht van eenen zo „ grooten Vorst te trotfeeren. Verfbord en verbitterd zijn-
- - ,, de,
la) grotius ad mattiw.i c. 17, 24,
(i) EZ, Sl'ANHP.lM 1. c. p. 573.
< c ) Epifi. ad AFRICANUM.
(d) HilL EccL j. iv. c. 2.
(ej Vervolg op r. josephus II Deel. p. 1371.



nu JOANNES. VI. 295
„" de , door hunne voorgaende rampen , pleegden zy de " grouwelykfte wreedheeden en onmenfchelykheeden, welke men bedenken kan." Maer, gelijk wy reeds gezien hebben, onder nerva en trajanus , hadden zy ganfchelyk geene reedenen, van te klaegen. — Wy zouSfrn liever denken, dat de bron van den opftand, in den trotfchen afkeer van de Romeinfche overheerfching, geleegen waere, en dat de afweezigheid van den Keizer , die den Tigris overgetrokken en zelvs voorneemen was, Indien te overmeesteren, den Jooden aenleiding gegeeven hebbe, tot hunne ftoutc ondernee. ming. Misfchien kwam 'er de verbeelding by, dat de vreesfelyke aerdbeeving , welke byzonder te Antiochien, in bet jaer 115, gewoedt had, een voorteeken waere der verwoesting van 'de Romeinfche Heerfchappy (ƒ).
Althans de woede der onbcfuisde Jooden brak, met een fchroomelyk geweld, uit; byzonder te Alexandrien, in geheel Egypten, en in het Cyrenefche Lybien. — Zy begonnen te Cyrene, eene Stad van Syrien , alwaer zy lang gewoont hadden, en zeer talrijk waeren, even als of zy, gelijk eusebius zegt Cg), door eenen oproerigen duivel bezeeten waeren. Zy hadden de overhand, en noodzaekten de Landzaeten, naer Alexandrien , te vluchten , na dat zy 'er eene vreesfelyke flachting onder hadden aengericht. Maer deefe overwinning kwam hun duur te ftaen, daer de wraekzucht de Egyptenaeren vervoerde, om alle de Jooden, die te Alexandrien woonden, zonder jaeren of kunne te ontzien, deerlyk van kant t* maeken, en tot één toe in ftukken te houwen f»
Daer op trokken de woedende Jooden van Cyrene Egypten in, alwaer zy allerweegen verwoestingen en onmenfchelyke wreedheeden aenrichtten. Hun geleidsman en aenvoerer was, volgens eusebius (i) een zeekere lucius; dio cassius noemt hem andreas (*). — De wreedaerts vergenoegden zich niet, met tweemael honderd duizend menfchen in Lybien , en
Cf) Alznntene Mflorle XIII Deel. p. 59>
Cg) EUSEBIUS 1. c.
(h) OROSIUS 1. VII. c. 12,
CO i- c-
CA) 1. LXVI1I. c. 32,
XXVI. deel, T 4



S9$ OPENBARING
een verbaefend getal in Egypten, op de deerlykfte wijs, te vermoorden, maer zo ver ging hunne helfche woede, dat zy het vleesch der verflaegenen, met hunne tanden, van een fcheurden, hunne handen in het bloed waschten, van de huiden, kleederen, en, van de ingewanden, kroonen maekten. Zommigen zaegden zy in ftukken, anderen wierpen zy voor de wilde beesten, anderen martelden zy, op eene onl menfchelyke wijs, anderen noodzaekten zy, om, tegen elkan. deren, te vechten. — De razerny floeg over, tot het ei, land Cyprus, alwaer tweemael honderd en vijftig menfchen erbarmelyk vermoord werden; ook werdt Salamis, eene der volknjkfte fteeden van het eiland, in asfche gelegd, na dal alle de inwooners, met vrouwen en kinderen, om hals gebracht waeren (/). — Kortom, door deefe toomeloofe woede, werdt geheel Lybien dermaete ontvolkt, dat de volgende Keizer hadrianus genoodzaekt waere, derwaerds eene volkplanting te zenden (m).
trajanus, bericht gekreegen hebbende van de ongehoorde wreedheeden, welke de oproerige Jooden pleegden, befloot, ben als wangedrochten, te ftraffen. Hy zondt ten dien einda den Veld Overflen maecius turbo , van de noodige Zee en Landmacht voorzien, naer Lybien, die eene groote meenigte van Jooden verfloeg ; maer de hardnekkigheid de? Jooden maekte, dat de oorlog duurde, tot de regeering van hadrianus, wanneer de oproerigen geheel te ondergebracht werden (ti).
Op het eiland Cyprus werden de Jooden, door de Romeinfche leegerbenden , welke derwaerds gezonden waeren, geholpen , door de overgebleevene inwooners, tot één toe„ van kant gemaekt; en de Romeinen lieten een gebod uitgaen' dat nimmer een Jood, onder bedreiging van doodftraf, eenen Voet meer, op dat eiland, zetten zoude (o).
Dezelve woede openbaerde zich al verder, in Mefopotaaten. Maer teajanus wist het kwaed, in den beginne, te
CO 3>i0 cassius 1. c.
I m ) orosius 1. VII. c. 12.
(n) hieronïmuS in Chjo». {o). Dio ca:sius 1. Ci



v X n JOANNES. VI. 26?
«tuiten. Hy zondt den beroemden Veldheer lucius quietus , eenen Moor van oorfprong,. met bevel, om de Jooden, uic dat Landfchap, te verdrijven, die derwaerds gekoomen zijnde, onder hen, eene vreesfelyke flachting aenrichtte, zo dat !cr eene verbaefende meenigte jammerlyk omkwam (p).
Ter vergelding , voor het dempen van dat oproer , als meede om een waekend oog, op de Jooden, te houden, en voor te koomen, dat zy, op nieuws, tot geweld de toevlucht naemen, ftelde de Keizer deefen lucius quietus aen, tot Landvoogd van Palestina (q).
Zo veele onheilen hebben zich de Jocden, door hunne on. menfchelyke woede, onder trajanus, op den hals gehaelt. „ Dan dit was flechts een begin der rampen, die hen zodae.. „ nig ten gronde hielpen, dat zy den kost moesten winnen, „ met droomen uit te leggen, en met goed geluk te zeg„ gen" 0). — Onder den volgenden Keizer hadrianus, ondernaemen zy eenen nieuwen opftand, die, voor hun, de allertreurigfte gevolgen had.
Over de aenleiding, tot deefen opftand, zijn het de Gefchiedfchrijvers niet eens. — Volgens dio cassius (j) , had de Keizer eene Romeinfche volkplanting, naer Jerufalem, gezonden , aldaer eene nieuwe Stad, met naeme Mlia Capitalina gebouwt, en eenen Tempel gefticht, ter eere van Jupiter Capitolinus. Dan deefe gebeurtenis, zo verneederende voor de Jooden, was het gevolg van hunne nieuwe woelingen, gelijk wy ftraks naeder zien zullen. — Anderen meenen, op het gezach van spartianus (t), dat de Keizer hen verbittert had, door hun de befnijdenis te verbieden. „ Deefe „ Vorst, (zegt basnage (m)) had hun, gelijk domitiaen en „ nerva gedaen hadden, verbooden zich te laeten befnijden.
spartiaen zegt het, en ik weet niet, hoe men de klaere „ getuigenis van eenen Schrijver, die onder diocletiaen ge-
C 6) EUSEBIUS 1. c. . tv Vftr
f 55 EUSEBIUS I. c. orosius 1. VII. c. 12. x1bhii.inus 1. LX VIII.
CO MAiyriNET Hifi. dsr Haercld. UI Dut. P- 8/, basnac-e 1. c.
P- J375-
Cs) i. LXIX.
(t) In vita hadriani..
Cu) c- P.
XXVI. DEEL, T 5



spS OPENBARING
„ leevt heeft, durvt betwisten." Het kan zijn, dat de Keizer den Jooden verbooden hebbe , om aenkoomelingen te maeken, door menfchen, uit andere volken, te befnijden, gelijk naderhand meermaelen, door de Keizeren, gedaen is; maer 'er is geen fchijnbaere grond, dat het den Jooden, uit kracht van een Keizerlyk beveIfchrivt, zoude ongeöorloovd geweest zijn, hunne eigene kinderen te befnijden (v).
Jerufalem, het welk titus, tot den grond toe, verwoest had, was, in den beginne, gelijk wy boven gezien hebben, door de huisjens, welke 'er de Romeinfche bezetting had opgeflaegen, en die der Jooden, die zich aldaer vestigden, een ellendig vlek. Maer, met den tijd, was dit vlek, door den geduurigen toevloed der Jooden, die in hun Vaderland, wanneer zy de gemelde fchatting jaerlyks opbrachten, vry, in achting leevden , en zelvs hunne Godsdienftige plechtigbeeden waernaemen, aenmerkelyk toegenoomen, zo dat Jerufalern.wederom de gedaente kreeg van eene aenzienlyke Stad. Ook waeren 'er, van tijd tot tijd, zeer veele Jooden, in hun Vaderland , wedergekeert, die zich, op andere plaetfen van Palestina, gevestigd hadden.
Wy zouden daerom denken, dat de Jooden, ten tijde van Keizer hadrianus, eenen nieuwen opftand ondernoomen hebben, met oogmerk, om de Romeinfche bezetting te verdrijven, hun Gemeenebest te herftellen, en den Tempel te herbouwen. — Althans zy liepen te waepen, en hadden „ ee-
nen zeekeren barchochebas , welke naem eene ftar betee" kent, tot hun hoofd en aenvoerer. Hy was, behalven fj dat hy nog andere ondeugden bezat, een moorddaedig en ■ roovziek mensch ; maer maekte veel ophev van zijnen t naem, by dat Hechte volk, als of hy eene ftar waere, , welke uit den hemel was nedergedaeld, om hun ellendigen v het licht des geluks aen te brengen" (w). Hy beweerde naemenlyk, dat hy die ftar uit jacob voortgegaen waere, van welke bileam gefprooken had, Num. XXIV: 17.
Zy vergisfen zich derhalven, die, met scaliger (x), op
het
O) venema Hifi. Eccl. Tom. II. p. 582. (itO eusebius Hifi. Eccl. I. IV. c. 6.
{X) In Chronicon EufebiU



tam JOANNES. VI. 299
fcet gezach der Rabbijnen, beweeren, dat zijn oorfprongelyke naem cozeb of barcozebus , dat is leugenaer of zoon des leugens, geweest zy, en dat by zich, over deefen naem, fchaemende, dien van barchochebas hebbe aengenoomen. eusebius zegt uitdrukkelyk, dat hy veel ophefs. van zijnen mem, gemaekt hebbe, om het volk te bedriegen. Het is daerom veel eeloovbaerer, dat de laetere Jooden hem, tot een teeken van verachting, den naem van barchozebus , of 200» des leugens , gegeeven hebben.
Onder deefen aenvoerer, waeren de Jooden, inden beoinne, zeer voorfpoedig. Zy vloeiden , van alle kanten, naer hem toe, eerbiedigden hem, als Koning, en befchouwden hem, als hunnen Verlosfer. — Deefe onftuimige hoop, die, van dag tot dag, toenam, liep geheel Judea en Syrien af terwijl zy allerweegen de fchroomelykfte verwoestingen, en onmenfchelyke wreedheeden, aenrichtten. Zy vermeesterden ook vijftig fterkten, en by de duizend aenzienlyke vlekken (y). Keizer hadrianus fchijnt, in den beginne, deefen opftand te ligt geacht te hebben; immers hy dacht, dat het genoeg waere tinnius rufus , den toenmaeligen Landvoogd van Judea, eene verfterking van Krijgsbenden toe te zenden. Maer hy bedroog zich. rufus maekte wel nu en dan eene flachting onder de Jooden, en deedt allen, die in zijne handen vielen, zonder onderfcheid van kunne en jaeren, over den kling fpringen. Dan het was hem onmoogelyk' om den opftand te dempen. De Jooden waeren listig genoeg, om zich niet, in het open veld, te waegen, zy hielden zich, in de fterkten, welke zy vermeestert hadden, verbergden zich, in onderaerdfche hooien, en deeden van daer dappere uitvallen , wanneer zy hunnen kans fchoon zaegen.
Nu begon de Keizer te zien, dat de zaek ernftig wierdt, vooral toen eene onbereekenbaere meenigte van Jooden, uit alle gewesten des Rijks, zich, by barchochebas, voegde , waer by zich veele andere voegden, die geene Jooden waeren, om zich, met den buit te verrijken. — Hy ontbood:
(y) DIO CASS1US 1. c.
XX VI. DEEL.



Soo OPENBARING
juuus severus, Landvoogd van Briftannien, uit dat gewest en gav, aen deefen dapperen held, den grootften Bevelheb' ber van zijnen tijd, in last, om zich, zonder uitftel, naer Palestina, te fpoeden, en het gebied van het Romeinfche leeger over te neemen.
julius severus, de verbaefende overmacht;der Jooden in aenmerking neemende, oordeelde het niet rae'dzaem, eenen beflisfenden veldflag te waegen.maer vergenoegde zich', met de vestingen, welke de Jooden hadden ingenoomen, te benaeuwen, hunnen voorraed af te fnijden, en de ftroopende benden op te ligten. — Wijders beleegerde hy Jerufalem, en, na dat hy de Stad had ingenoomen, leide hy dezelve in ds asfche (z).
Toen naemen veele duizenden van Jooden de vlucht, binnen Bether of Bitther, eene fterke Stad, in de nabuurfchap van Jerufalem. Zy verdeedigden zich lang en wanhoopig, tot dat 'er veele duizenden, van honger, jammerlyk otnge. koomen, en de overigen, door zwakheid, buiten ftaet waeren, om de waepenen te draegen. Eindelyk werdt de Stad ingenoomen, wanneer de aenvoerer barchochkbas gevangen genoomen, en de overige Jooden aen ftukken gehouwen werden. — „ Hier kreeg ook het hoofd der oproerigen zijnen
verdienden loon" (a).
Het inneemen van Bitther raaekte nog geen einde aen deefen vernielenden oorlog, die, volgens de overleevering der jooden, drie en een halv, en, volgens hierosymus (fc),
twee of drie jaeren geduurt heeft Na het inneemen van
Bitther, hadden de Jooden nog vijftig verfterkte plaetfen; zy verdeedigden zich wanhoopig, tot dat zy ten laetften genoodzaekt waeren, onder het juk der Romeinen, te bukken.
Geduurende deefen allerbloedigften oorlog, vernielden de Romeinen, 50 kasteelen, en 985 fteeden; ook brachten zy vijf honderd en tachtig duizend Jooden, om hals, en de meenigte der geenen, die, door den honger, door ziekte, en het vuur, omkwacmen, was zo groot, dat het niet konde
be-
(z) hieronymis in Chron, ai emum 124,
O) EUSEBJUS 1. C. {b) Ad, UANIELES4 C. V.



vam JOANNES. VI. 301
teieekend worden, en dat Judea, bykans geheel, ontvolkt waeie (c).
Ündertusfchen kostte het te onderbrengen der Jooden, aen de Romeinen, eene v.erbaefende meenigte volks, zo dat de Keizer genoodzaekt waere, uit den Briev, by welke hy den Raed kennis gav van deefe overwinning, de woorden, ik en het leeger weven wel, geheel uit te laeten, welke de Keizers en Veldheeren anders , by zoortgelyke gelegenheeden, gewoon waeren te gebruiken» — Zo is vervuld geworden het *eene de Heiland, aen joannes voorfpelde, wanneer hem een rood paerd vertoond werdt, met eenen ruiter daer op , die macht had, om den vreede van de aerde te neemen, en dat zy malkanderen zouden dooden.
De Jooden, die de fchroomelyke flachting overleevden* werden tot fiaeven gemaekt, en, even als paerden, op de markt van Terebinthen, aen de meestbiedenden, verkocht; die daer niet aen den man wilden, werden naer Gaza gebracht, om. verkocht te worden; de overigen, welke men, in Palestina, niet konde kwijt raeken, werden naer Egypten gevoerd, .alwaer zy deels van honger vergingen, deels door de inwooners, dia hun eenen onverzoenbaeren haet toedroegen, om hals gebracht werden (d).
Wijders werdt de grond van Jerufalem, na dat zy geheel verwoest was, omgeploegd , tot een teeken, dat dezelve veiö^r ieeld was, om nimmer weder bewoond te worden (e). Evenwel werdt de Stad herbouwd , maer op eene andere piaets, te weeten meer ten Noorden, zo dat zy ook den berg Calvarien, en het grav van den Heiland, befloeg. Maer nu werdt zy eene Romeinfche Stad, welke, naer den voornaem van den Keizer ffiLius, aen Jupiter Capitolinus, toegewijd, Mlia Capitolina genaemd werdt (ƒ). Hier door geraakte de-oude naem van Jerufalem, met den tijd, zo vergeeten, „ dat, wanneer een Martelaer, te Cefarea in Palestina, „ ondervraegd wordende, zeide, dat hy van Jerufalem geboot;
(C) dio cassius 1. c.
(d) oio casmus 1. c. . " '
( e 1 tillemont MJloire des Empcreurs. Tom, II. p« i<39*
l/3 eusebius I. c. dio cas5iu3 1. J-X.
XXVI. DEEL»



302 OPENBARING
„ tig waere, noch de Beftuurer van het Wingewest; nocfl „ iemand daer tegenwoordig, begrijpen konde, welke Stad „ hy meende" (g).
Ook gav de Keizer een bevel uit, by het welk den Jooden, op ftraffe des doods, verbooden werdt, eenen voet, op de piaets, alwaer Jerufalem geflaen had, te zetten, of dezelve van verre te aenfcbouwen (h). Zommigen ftrekken dit bevel, op voorgang van tertullianus 0), uit, tot gansch Palestina; hoe het zy, zo veel is zeeker, dat 'er, in de derde Eeuw, Jooden in Palestina woonden (t), en dat zy, ten tijde van augustinos , wel uit Jerufalem, maer niet uit de andere plaetfen van Judsa, waeren uitgeflooten (/).
Zo doende is letterlyk vervuld het geene de Heiland, van Jerufalem, voorfpelt had, dat de eene jleen niet, op den anderen, zoude gelaeten worden, Luc. XIX: 44, wanneer de Kei. zer hadrianus de toorens, welke titus had laeten ftaen, met de gebouwen, welke 'er naderhand weder gefticht waeren, tot den grond toe, beeft laeten verwoesten. — Eindelyk moeten wy 'er nog byvoegen, dat de Keizer, boven aen de poort der nieuwe Stad, uit welke men, naer Bethlehem gaet, een varken, in marmer, heeft laeten uithouwen, ten biijke, dat de Jooden, aen de macht der Romeinen, onderworpen waeren (m) ; en het wijst zich van zelvs, dat hy daer door den Jooden de alleruiterfte verfmaedheid hebbe aengedaen (n).
Alle deefe fchroomelyke rampen zijn den Jooden overgekoomen, tot eene rechtvaerdige ftraf, van hunne aenhoudende vyandfchap, tegen christus en zijn Koningrijk, zo dat zy, gelijk tertullianus zegt (») : „ noch mensch, noch „ God, tot Koning, hadden, dat zy, door het gansch Ge„ heelal, dwaelende moesten omzwerven, dat het hun zelvs „ niet vryftondt, hun Vaderland te groeten, noch 'er, als
vreem-
Cff) Algemeene Ifljlorie. XIII Deel. p. 107,
(7<) eusebius 1. c.
( i) Apoloti. c. ai.
i * ) origenes ad afr1c.
(/) augustinus de Civ. Dei. 1. XVI. c. 21. (») eusebius in Chron. ad annum. hauriani 20, O) wiTsius Mifi. S. Tom. II. p. «eo. t,oJ Apolog. c. 21,



un joannes: vi. 303
S vreemdelingen en reizigers, in te trekken." — Trouwens zy openbaerden, by elk eene gelegenheid, hunnen haet, tegen de Christenen; zy hitflen het afgodiesch gemeen op, tegen de belijders van jesus naem, en lasterden hen, by de Heidenfche Magiftraeten. Toen de uitmuntende polycarpus gemarteld werdt, waeren de Jooden de yverigfte, in het aendraegen van brandhout (p). „ Gy hebt u, (zegt justyn de Martelaer, tot de Jooden, in den perfoon van trypho) ,, gy „ hebt u alleen niet bekeert van het kwaed , het welk gy „ bedreeven hebt; maer zelvs zommigen uitgezocht, en hen, „ van Jerufalem af, over de geheele aerde, uitgezonden, om „ te zeggen, dat 'er eene ongoddelyke gezinte van Christe„ nen was opgeftaen, en om zulke dingen tegen ons te ver„ fpreiden, welke allen die van onfe leer onkundig zijn, van „ ons zeggen. Zo dat gy niet alleen oorzaeken zijt van uwe „ eigene godloosheid, maer ook, in het algemeen, van die „ van alle andere menfchen" (a).
C. De opening van het derde zeegel , vs. 5, 6.
5. Ende doe het Lam den derden fegel der Boekrolle geopent hadde, hoorde ick het derde Dier, het derde Ieevendige Weezen, wiens aengezicht was, als dat van eenen mensch, (vergel. Kap. IV: 7,) tot my feggen , Komt, treedt wederom naeder toe, ende fiet, wat 'er, in het nu geopende derde der Boekrolle , geteekend is. Ende ick fagh, ende fiet, een fwart peert, ende die daer op fat hadde een weegfchale in fijne hant.
6. Ende ick hoorde een ftemme in het midden van de vier Dieren, die feyde, Een maetgen tarwe voor eenen penningh , ende drie maetgens gerfte voor eenen penningh: ende de olie ende den wijn (b) en befchadigt niet.
joannes zag een zwart paerd. Deefe zwarte en donkere
(j) EUSEBIUS 1. C. 1. IV. C. 18.
ip) eusebius Ilifl. Eccl. 1. IV. c. 15. Cb j Openb. 91 4.
XXVI. DEfi|c.



jjo* OPENBARING
i koleur was een zeer ongunftig voorteeken, en teekende droé. Vige tijden, daegen van openbaere rampen en onheilen. —De volgende teekening wijst naeder aen, welke zoort van algemeene ellende hier bedoeld worde. De Ruiter, die, op liet zwarte paerd, zat, had eene weegfchael in de kond. Deefe vertooning teekende, in het algemeen, eenen tijd van fcbaersheid, in welke zeekere dingen, by het gewicht, zouden worden toegewoogen Maer waer in zou die fchaersheid piaets
hebben? Hier omtrent werdt de Apostel, door eene duidelyke verklaering, naeder onderricht, vs. 6,
Ik hoorde, zegt hy, eene ftem, in het midden van de vier dieren ? Deefe ftem was die van het Lam, den gezeegenden Verlosfer, die, in het midden der vier Ieevendige Weezens, ftondt, (vergel. Kap. V: 6) Wy moogen 'er uit befluiten, dat 'er, tusfchen het openen van elk der zeeven zeegelen, eenige tijd verloopen zy; dat de Apostel telkens geroepen zy, om naeder te koomen ; dat hy , na het befchouwen van elk een geopend gedeelte der Boekrolle, naer zijne voorige ftandplaets , zy te rug gekeerd ; en dat de Verlosfer zelvs, zo meenigmaelen het noodig was, eenige opheldering, omtrent •de geheimzinnige teekening, gegeeven hebbe. — Dit dient wederom, ter wederlegging van den Hoog Leeraer eichhokn , die ., geiijk wy boven gezegt hebben, alles, wat joannes , by het openen der vier eerfte zeegelen, gezien heeft, als ééne en dezelve vertooning, wil aengemerkt hebben.
Deefe ftem zeide, ter naedere opheldering, een maetgen tarw voor eenen penning, en d; ie maetgens gerste, voor eenen penning.
Het woord, door maetgen vertaeld , beteekent , by de Grieken, eene maet van drooge waeren, welke zo veel graenen bevatten konde, als één mensch, telken dag, tot zijn onderhoud, noodig heeft (r). — Een penning is zo veel geld, als een arbeider, wanneer hy, den ganfchen dag, werkte, verdienen konde, (vergel. Matth. XX: 9-12.) Nu hoorde de Apostel den Verlosfer zeggen een maetgen tarw voor eenen penning, dat is, „ een maetjen tarw, zo veel tarw, als één
„ mensch,
CO *uasus Var. Hift, 1. I. c. 26, & pemzonius in r.otis»



van JOANNES. VÏV 305
,', mensch, tot zijn daegelyks voedfel , noodig heeft, zal men niet minder kunnen koopen,' dan voor eenen penning, voor zq veel geld, als een arbeider, wanneer hy, don ,, ganfchen dag , naerftig werkt, verdienen kan." —• Dit teekent allerduidelykst eenen akeligen tijd van honger en gebrek : want moet een arbeider al het geld, het welk hy den ganfchen dag verdienen kan, befteeden, om zoveel tarw te koopen, als hy, tot zijn eigen onderhoud, voor zich zeiven noodig heeft, dan heeft hy niets overig, om zijne vrouwen kinderen te voeden, zelvs niet om huisvesting en kleederen te erlangen. —r Evenwel zou men drie maetjens gersten voor den gemelden penning, kunnen koopen. Gerst is een veel flechtcr voedfel, dan de tarwe. Een daglooner zou, voor het geld, het welk hy, telken dag, verdiende, zo veel garst krijgen kunnen, als, tot onderhoud van drie perfoonen, noodig was. Was zijn huishouden grooter, dan moesten zy zich alle te zaemen, met deefe geringe hoeveelheid van fiechter voedfel, vergenoegen.
Maer de Ruiter, op het zwarte paerd, kreeg 'er dit bevel by , de olie en den wijn befchaedig niet. —- De olie en de wijn behooren niet, tot het noodig voedfel, maer tot de meer weeldrige en prachtige leavenswijs der rijken en vermoogenden. — Er werdt derhalven een akelige tijd van fchaersheid en duurte bedoeld, welke den gemeenen man drukken zoude; dé rijken evenwel zouden niet alleen het noodig voedfel, tot eenen duuren prijs, koopen, maer zich ook van olie, wijn, en dergelyke dingen, welke, tot eene meer prachtige leevenswijs, behooren, voorzien kunnen.
Onfes erachtens, worden hier de tijden van fchaersheid en hongersnood bedoeld , met welke het afgodiesch gemeen, onder de Romeinfche Keizeren, bezocht is, tot eene rechtvaerdige ftraf van hunne vyandfchap en woede , tegen de Christenen , waer van wy, by het verklaeren der opening van het tweede zeegel, gefprooken hebben.
Wy zullen de zaek, uit de gefchiedenis, kortelyk ophelderen. — Onder antoninus, bygenaemd den Vromen, en zijnen opvolger marcus aurelius, hebben de Christenen, van het bygeloovig gemeen, zeer veel moeten lijden. Maer, tejc
xxvi. deel. y



3o6 OPENBARING
zelvder tijd, hebben zy ook de kennelykfle blijken van Gods rechtvaerdig ongenoegen, in fchaersheid en hongersnood, gevoelig o-.dervondeii.
, In het volgende jaer, 150 naemenlyk, wanneer pr^es-ns „ en rufinus Burgemeesters waeren, overftroomde de Tiber „ zijne oevers, en ftelde het laegfte deel van Rome onder „ waeter. De overftrooming werdt, van eenen brand, ge„ volgd, die een gedeelte der Stad wechnam; en deefe, van „ eenen hongersnood, die eene groote meenigte burgers „ wechfleepte, ondanks de voorzorg, welke de goedaertige „ Keizer droeg, van koorn naer de Stad te doen voeren,
„ uit de meest afgeleegene gewesten " (s) julius capito-
linus, die, onder dïcocletianu's, gebloeit, en het leeven van eenige Keizers befchreeven heeft, verhaelt (t), dat Keizer antoninus genoodzaekt waere, het gebrek, uit zijnen eigenen fchatkist, te vervullen, en dat zijn Rijk, door den hongersnood , geweldig gedrukt wierdt. — tertullianus fpreekt, van eenen algemeenen hongersnood, als een Goddelyk oordeel, over de mishandelingen der Christenen, welke, in elk eene Stad, woedde, en veröorzaekt werdt, door zwaere plasreegens, welke zo meenigvuldig waeren, dat zy de waereld, met eenen tweeden zundvlced, dreigden (u).
Deefe hongersnood hieldt aen , onder de regeering van marcus auri lius; zelvs nog onder zijnen opvolger commodus, was de fchaersheid van leevtocht zo groot en algemeen, dat het volk, te Rome , op de been geraekte , en cleander,
des Keizers gunfteling, in dit oproer, om hals bracht (V)
Dit onheil hieldt nog aen, ten tijde van septimius severus, die zich zeer beyverde, om, in deefen drukkenden nood, te voorzien; en, in deefe pooging, flaegde hy zowel, dat 'er, by zijnen dood, voor zeeven jaeren, voorraed verzaemelt was, die, voor eenen bepaelden prijs, kon worden uit. gedeeld (w).
he-
(O Algeneene Utflorh XIII Deel. p. i54.,
CO li* vila antonini PU c. 8.
C tt~) M ^CAPULAiJ C. 3.
( Vj XlP .ILJNUS in vita COMMODI,
{w, sPARTiANus in vita severi.



van JOANNES. VI. 307
heliogabalus bracht, door zijne verkwisting, te weeg, dat eï wederom gebrek begon te heerfchen, en de nood zou op het hoogst geklommen hebben, wanneer'er z.jn opvo ger, IxIek'everus, niet in voorzien had, die z.jne e.gene geldmiddelen niet ontzag , om den noodigen voorraed van graenen by één te zaemelen (x).
D. De opening van het vierde zeegel , vs. 7, 8.
■7 Ende doe het Lam den vierden fegel der Boek. J;^;J^, hoorde ick een ftemme des voe den Diers, van het tierde Ieevendige Weezen het we,k een aengezicht had, als van eenen arend, C«^£ *g die feyde, Komt, treed Se^S de geheimzinnige vertooning, wepf m riet vierac g ^ deel der Boekrolle, geteekend is, ■
8. Ende ick fagh, ende fiet, een vael peert ende die daer op/at, fijn naem ^J6^'^ de Helle volgde hem na. Ende haer wertiinacDC gegeven om te dooden tot het vrerde [Ad] der aer de, met fweert; ende met honger , ende met de doot ende door de wilde beeften der aerde. d°Thanf2flg joannes een vael paerd. Men denke aen een. geelachtige koeur, naer het bleeke, trekkende o als de verw is van eenen dooden. Dit vaele, of geelachtvg b.ee paerd, was derhalven zeer gefchikt, om den dood, eralle lode,vkerampen,af te beelden. - Er zat een»op ,« zoortgelyk eene akelige gedaente; zijn naem was dedool J z*é 'er zo uit, dat hy, met recht, de dood mogt genaemd worden 1 De hel volgde hem na. Hy had achter zich eene ;e ende kolk, welke fereed was, om alle: leeven igen»e zwelgen. Immers het Griekfche woord door hel ver ae d blteLnt het gewest, daer zich de dooden, bevnide , m toefpeeling, op het begrip der Oosterhngen volgen het welk de zielen der afgeftorvenen, in eeue a g eene ven* melplaets , diep onder de aerde, nederdaelden, en aldaet
(Jt) LAMPRIDIUS in Vlta A1EXANDRI.
XXVI. DEEt. V a



3o8 OPENBARING
haer beftendig veiblijv hielden, (vergel. Kap. Ij ï8) Wy zouden zeggen het grav volgde hem na, om de leevenuigen in te fiokken.
Haer naemenlyk den dood, die, op het vaele paerd, zaten de helle, of het grav, hem volgende, werdt, liever was macht gegeeven, om te dooden, tot het vierde deel der aerde — Be aerde beteekent hier, onfes erachtens, wederom die lan. den en plaetfen, alwaer de vyanden van christus en zijn Koningnjk, woonachtig waeren; men vergelyke bet geene wy by vs. 4, hebben aangemerkt. ~ Trouwens de Heiland is beez.g, om joannes bericht te geeven, van de oordeelen, well-e Hy, tegen zijne vyanden , ftondt uit te oeffenen, (verg. Kap ï: 7-) Derhalven moesten deefe onheilen zich niet uitftrekken tot het ganfche menfchelyk geflacht, over den geheelen aerdboodem, maer zich boelen, tot die landen, in welke ae Christenen vervolgd werden.
De Apostel zag, dat de dood en de hel uitgingen, om te dooaen op de aerde, om eene vreesfelyke flachting tel maeken, onder de vyanden van christus Koningrijk. Er zou eene verbaefende meenigte van menfchen, op eene zeer jammeriy. fff* omkoomen. Het getal wordt bepaeld, tot het vierde deel der aerde. Er zouden zo veelen, onder de tegenfianders der uitbretding van het Euangelie, op eene ellendige wijs omkoomen, dat zy, ten naesten by, oP het vierde gedeelte' mogten gereekend worden.
De werktuigen, van welke zich de verwoesters bedienen zouden, werden den Apostel ook aengeweefen; zy zouden dooden, met zwaerd, dat is, het oorlogszwaerd (verg Jef. h 20,) enmet honger, dat is, hongersnood, en met den 'dood' dat is de pest, en door de wilde leesten der aerde, anders ge' naemd het wild gedierte des velds ( Jer. XII: 9. enz — im mars dat de dood hier bepaeldelyk de pétt bcteekene' is van z.ch zelvs klaer genoeg, en wordt, door den Hebreeuwfchen fpreektrant, bevestigd. De LXX gebruiken het Griekfche woord zeer gemeenzaem, van de pest, (vergel. Exod. V , IX: 3. Deut. XXVIII: ai,) em dat de verwoestende pest,' bv
XVIII 2i7Sn' ^ ^ d0td Senaemd W6rdt' (Ver8eL Jer'
Vier









van JOANNES. VI. 3°9
Vier allervreesfelykfte plaegen zouden 'er worden uitgezonden in die landen, in welke de vyanden van christus Koningrijk woonachtig waeren, om, onder hen, eene fchroomelyke flacbting aen te richten, met dat gevolg, dat'er ten uaesten by een vierde deel van, op de jammerlykfte wijs, -zoude omkoomen. — Deefe vier plaegen werden meermaeten by de Propheeten , te zaemen gevoegd. De heer zelvs fpreekt, 'van zijne vier boofe gerichten, het zwaerd, en den honger, en het boos gedierte, en de pestilentie, Ezech. XIV: 21, (vergel. Jer. XIV: 12. Ezech. XXXIII: 27.)
Het geene hier, aen den Apostel, voorfpeld werdt, is ook kennelyk vervult. De Verlosfer heeft dit geduchte oordeel uitgeöeffent, 'aen de vyanden en vervolgers der Christenen , in het Romeinfche Keizerrijk. — De eerfte algemeene vervolging der Christenen, welke, op openba-r gezach, is aengericht, heeft piaets gehad , onder den Keizer decius. De voorige mishandelingen werden, gelijk wy gezien hebben, door het afgodiesch gemeen, véröorzaekt. Daer over heeft de Heiland wraek genoomen, door den hongersnood , die den Apostel,'by het openen van het derde zeegel, vertoond werdt, vs 5, 6. Maer toen de vervolgingen, op openbaer gezach, begonden te woeden , heeft de verhoogde Middelaer, van het Romeinfche Keizerrijk, wraek genoomen, door de vier boofe gerichten, welke, by hét openen van het vierde zeegel, werden afgebeeld, vs. 7, 8.
De wreede regeering van decius, die, op eene geweldige wijs, tegen de Christenen, woedde, was van korten duur. Slechts dertig maenden, had hy het beftuur, over het Romeinfche Rijk, in handen gehad, wanneer hy fneuvelde,_ m eenen veldflag, tegen de Scythen, en Gothen, in het jaer 2SI — Reeds onder zijnen opvolger, tribonianus gallus , die zijnen zoon volusianus, tot deelgenoot der heerfchappy, maekte, zag men de vier boofe gerichten, op de Romeinfche aerde, verfchijnen.
gallus, van Veld-Overften, tot Keizer verheeven, floot eenen fchandelyken vreede, met de Gothen, en liet hen ongemoeid wechtrekken, met den buit, welken zy, op de Romeinen, behaelt hadden, en verbondt zich, jaerlyks eene
XXVI. deel. V 3



310 OPENBARING
aenmerkelyke fom te betaelen, om de verdere vyandelykheeden af te koopen fjr). Op deefe laege wijs, rust verkreegen hebbende, deedt hy de bevelfchrivten, welke zijn voorzaet, tegen de Christenen, gegeeven had, met alle geftrengheid, uitvoeren.— Maer niet lang daer na ontftondt 'er, in Egypten, eene vreesfelyke pest, welke zich zeer fpoeaig, over alle de Landfcbappen van het Rijk, verfpreidde, en eene ontzettende meenigte van menfchen wechfleepte. Inzonderheid woedde zy , binnen Rome , op eene verfchrikkelyke
wijs By dit onheil, kwam de hongersnood, die, door
eene langduurige droogte, veröorzaekt werdt Het oorlogs-
zwaerd woedde teevens, in de meesie gedeelten van het Keizerrijk. De Gothen en Burgondiers vielen , iu Mifien en Fannonien, de Scythen in Afia, de Perfiaenen verwoestten geheel Syrien , en vermeesterden zelvs de hoofdfhd Antioehien (z).
Zelvs ontftondt 'er eene inwendige beroerte, in het Romeinfche leeger, zo dat het zwaerd des eenen, tegen dat des anderen, waere. — De Veldheer jbuulusvs , de Gothen en hunne Bondgenooten, uit Mijien, verdreeven hebbende, verftoutte zich, om den tijtel van Keizer aen te neemen. callus geboodt daerom eenen anderen Veldheer valerianus , om zijnen mededinger jsmilianus te beteugelen. Maer deefe was in de voorbaet, en begav zich, met verdubbelde fchreeden , naer Italien, en begon Rome fterk te naederen. gallus] vergezeld van zijnen zoon, volusianus , trok hem, aen het hoofd van een machtig leeger, te gemoet. Maer hy werdt, doorzijn eigen Krijgsvolk, gedood, en 2emilianus , tot Kei' zer, uitgeroepen.
Dit was het treurig uiteinde van gallus , na dat hy naeuw.
lyks één jaer en zes maenden geregeert had, Maer daer
meede kreeg het zwaerd geene rust. Het leeger, onder den boven gemelden Veldheer valerianus, wilde zich, aen 2emilianus, niet onderwerpen, en riep valerianus, voor Keizer, uit. Dees haestte zich, naer Italien, en dit verwekte
zo
(y) ZOSIMUS 1. G. I. T. c. 24.
(i) aüjiMus 1. c. L L c. a?.



vam JOANNES. VI. 3"
z0 veel vrees, onder het Krijgsvolk van jhduahtis, dat zy van hem afvielen, en hem van kant maekten., ^
langs deefen bloedigen weg, werdt valerianus Keizer. — OnÏÏ zijne regeering werdt het Romeinfche ojrtosW, allergeweldigst geteisterd <». De Gei manier» ve w es«en een groot gedeelte van Gallien,-de Gothen v*. L weder in Mifien, en de Pevfiaenen hepen Syrjen en de ten weuci i j . Keizer zelvs begav zich, naer
aengrenfende lanaen, af. De Keizer zeivs 6 het Oosten, om de Peifiaenen te overweldigen. Maer hy v^loor, in eenen veldflag, het beste gedeelte van z;]n le ger; ook werdt hy zelvs gevangen, door sapor , Kontnder Perfiaenen, naer Perf.en gevoerd. De overwinnaer het hem me keetenen belaeden, door de voornaemfte fteeden van zyn S rond leiden, om hem, aen de ingezeetenen te ver. foonen Zelvs gebruikte hy hem tot eenen voetbank wanneer hy te paerd' fteeg. De ongelukkige valerianus leevde, nog eenigen tijd, in dien akeligen toeftand. Toen hy van 2Z! geftorven was, Het sapor hem viHeu den huid bereiden, rood verwen, en openiyk ten toon ftellen 0).
Nu begonden de oorlogsrampen eerst recht te verwoesten; nu nam de verwarring onder de dertig zogenoemde Dwingt. Zden, eenen aenvang; nu geraekte het ganfche Keizernjk, in b"roer ng. - Het zou,in de daed, verdrietig zijn, zo wy alle d opftanden der overheerde volken, de veldflaegen e verwoestingen, de bloedftortingen, de beroerten, met alle de voorvoelende rampen, in het breede ver aeen w den. „ gallienus, de zoon van valerianus, reeds met , den ernaem van augustus, befchonken, wel verre vn naer den roem te dingen, om zijnen Vader te wreeken en uit de gevangenis te verlosfen, gav zich geheel over, aen * vermaeken en dartelheeden, terwijl de fchrikkelykfte ram' pen, Pen, Hongersnood, Oorloogen, Oproeren en eene „ pou, , t, . t Ri:k in Verleegenheid
„ verfmaedmg van alle Wetten, net au» , , ~ pp en verwarring brachten. De gebeurtemsfen deefer Regeeringe maeken eene duistere en verwarde mengelklomp uit,
iactantius ds mor'.e Per/ec. c. 5.
XXVI. m&L. v 4-



S*3 0PEKBARING
,l welken wy vruchteloos zouden poogen te ontward
„ verlichten. Wy leezen van niets dan\ fl *
" t,ST ^ Waeghalfen, de StruikroovS ^ 2b" * maekten dagelyks Keizers" (/). * ue Baib^tn,
gallienus werdt vermoord, in het iaer ^audius, opgevolgd. Dses regeerde ffiet f' *** d°°r waggelend Keizerrijk, tot vLigtid hf mT «aer de pest nam hem wech, toen hv flLhtT bM* ren den throcn bezeeten had uTct* ™ tWBe J'ae-
van meer dan driemael honderd dut Ï™"' ^ gCta!e fehen aenfiag op Ana d™„„ rdaiKai> M «™« vergeevleerden V ■»
«« J dan het pelukte cr »™ a cst<irs van
Daer op aenvarrAA*. u"cfecn laeter, van kant.
w> aenvaerdde aureltanus het KeiVe.1,.!- i „ -j het jaer 270 n„ Atizer/ti, bewind, in
^rvXedeKte~heV* groote meenigte van, aen den Sn - ^ 7 ^ * ^ verzaemelt hebbende, drongen zv in' / "e krachte"
PMcentia: Hier weidt de Keizer *df tT'- °'' t0t 36,1 verlooren had, op de vlucht ge l^gen e/de" V°!k -aekten zich gereed, om Kome int^ L WBJBB«*» » beliaek, middelerwijl ziiiw. .,«./v " Maer Au'
, een hebbende gek3^JT" ^ b' „ bende verfterkt, die in 2 , . ' de ]e8« heb.
-- vyand.tdii:;:;^
». nu fa ivo, 0p het liiv en „ . Mm Fort'um >
CO mii.lot Gtf*. ^ p< g?3j s?st » «*



vam JOANNES. VI. 313
centia werdt gevochten , en de andere in de vlakte van Ticinum. Dus weidt de ganfche hoop , tot ééuen man f, toe, argemaekt" (cl).
' Even zo woedde ook het oorlogszwaerd in het Oosten, alwaer de Koningin zekobia , door haere geleerdheid en Staetkunde, zeer beroemd , de meeste wingewesten vermeestert had. Deefe werdt niet, dan na het leeveren van herhaelde Veldflaegen , en het vergieten van ftroomen bloeds, te onder-
gebracht. Om nu, van den oorlog, tegen de Gothen en
Gaulen, niet eens te fpreeken. — Eindelyk ging het aurelianus , als den meesten Keizeren; hy werdt, in het jaer 275, moorddaedig om hals gebracht.
tacitüs , een lovwaerdig Vorst, was zijn opvolger. — Evenwel rustte het zwaerd niet, van bloedvergieten. Naeuwlyks was de n:euwe Keizer, op den throon , gevestigd, of hy kreeg bericht, dat eene ongeloovlyke meenigte van Barbaeren, naer Afien, in aentocht waeren. Hy ging hen, in eigen perfoon, beftrijden, en verdreev den vyand, na eene fchroomelyke iiachting. — Naeuwlyks had hy zes maenden gere. geert, of hy werdt al meede vermoordt.
Aenftonds ontftonden 'er nieuwe verwarringen. Zijn broeder plorianus liet zich, door de Soldaeten, voor Keizer uitroepen, en werdt, als zodaenig, erkend in Europa en Africa; maer frobus , door de Legioenen in Syrien , verheeven , werdt, in Jfia, voor Keizer gehouden. Dan de eerfte, door zijne eigene leegerbenden , na verloop van twee maenden, van kant gemaekt zijnde, werdt rROBüs allerweegen, als Keizer , geëerbiedigd.
Keizer probus , uit Afia , te rug gekeerd , trok naer Gallien, om de Franken, en andere Germanifche volken, die aldaer vreesfelyke verwoestingen aenrichtten, met geweld van waepenen, te beteugelen. Deefe oorlog was allerbloedigst. Volgens zijn eigen fchrijven, aen den Raed, had hy negen Koningen van onderfcheidene volken, voor zijne voeten, doen nedervallen, zestig groote Steeden verovert, vierniael honderd duizend menfchen in ftukken gehouwen , e»
(rf) Algemeene llifwrie xiü Deel. p. 496. XXVI. DELL. V 5



3*4 OPENBARING
alles verwoest. Daer te booven heeft hy ftrcomen bloeds vergooten, m Ifaurien, Syrien, in Egypten, in ThrJcTen en elders _ Ein e.yk maekce zijne geftrengheid, ZZ de Krijgskrachten, dat hy, in het jaer a8j, vermoo'rd ™\ carus, Zljn opvolger, regeerde maer ruim een jaer — i„ dien korten tijd evenwel, werdt 'er eene zeer groote mee UW van menfchen, door het zwaerd, verflaegen. De Sar. maeten hepen Illyicun en Thracien af, en dreigen zelvs haken; maer carus trok, tegen hen op, en deedt etteiyke duizenden over den kling fpringen. Vervolgens wendde hy SWne waepenen, naer het Oosten, en zou de Perfilche Heer! fcbappy vernielt hebben, wanneer de dood hem niet verhn, der had. Hy werdt, volgens zommigen, dooreenen blikfemSgerukf" ' dC°r 2iekt£' d«* b* C^n,
Zijne beide zoons, caritas en TOrJANUS, volgde hem op; dan de laetstgemelde werdt, kort daer na, vermoord oiocLETiAKus die ons, in het vervolg, naeder kenbaer* worden zal, betwistte de Keizerlyke waerdigheid, aen cari»us, en leeverde hem eenen veldflag. car,küs zou de overwinning behaelt hebben, was hy niet, van zijne eigene Be. velhebbers, welker vrouwen hy gefchonden had, van kant gemaekt. — Dit gefchiedde, in het jaer 285
„ Zie daer eene lijst van vermoorde Romeinfche Keize„ ren, m tijden van heevige onlusten, van ftoute oproeren „ van ysfelyke wandaeden, waer in toomeloofe benden de' „ hoofdrol fpeelden" (e). Zie daer een njdverioop van omtrent veertig jaeren, geduurende welke de Dood gezeeten oP een vael paerd, millioenen van menfchen, door het zwaerd heeft omgebracht, en, in het Romeinfche Keizerrijk en onder de ovemeerde zo wel, als Earbaerfche volken', gelijk zy pleegen genaemd te worden, 0p eene deerlyke wijs «.. woedt heeft; alles tot eene rechtvaerdige ftraf der vyandfehap tegen christus en zijn Koningrijk. - Deefe vyandfehap zal ons by de befchouwing der opening van het vijfde zeegel, naeder blijken. 6
De
(O mart1net I. c. III Deel. p. 186.



vak JOANNES. VI. 3i5
ne Dooi, op het vaele paerd, terwijl de hel hem volgde, 1, Pft rdet «leen, door het zwaerd, maer ook door den fW edoodt ï ouwens de verwoestingen, welke de Oorlog Sm ht 'ebbL den hongersnood, tot een natuurlyk ge.
1 Ook behaegde het den Heiland, zich van andere
ÏÏdelen" te bed enen', en de vyanden van zijn Koningrijk o de de Heidenen, met eenen akeligen hongersnood, te foaffn Naeuwlyks had oallus , de opvolger van oeckis in het iaer 251, het beduur van het Keizerrijk aenvaerdt, of eene 1 nl i e en algemeene droogte bracht eenen zeer zwaer Igersnood te weeg.Inzonderheid gevoelde het 2£ Verrijk de fchroomelykfte ^™ eenen verfchrikkelyken hongersnood, onder .mj»(ƒ)• Een onverwachte hongersnood nam de overhand die van " de pe t gevolgd werdt; en daer te boven heerschte 'er nog eene andere ziekte, zweeren naemenlyk, die, van weegen haeren brand, den naem van kooien draegen; — een maet " tlrwe werdt verkocht, voor twee duizend en vijf honderd " A üfchl drachmen. Duizenden derhalven ftierven m afte " ft eden, en nog meer ten platten lande en ,n de vlek" ken zó dat het weinig verfchilde, of de lusten der 0P" fl'ijv ng, die te vooren een zeer groot getal Landlieden 2 werden geheel uitgewischt alzoc, z,m.1 en bykans eensklaps, door gebrek aen voedfel, en « de befmettelyke ziekte, omgekoomen waeren — In de ftee " den zaz men deftige Vrouwen, door de behoevte, tot „ den, zab men ue 6 „-Hreeven naer de markten
, den onbefchaemden nood , gedreeven , nac
Caen om te beedelen. - De Mannen, uitgetee d als " doode Simmen, gins en weer, met den geest op de hP. ' pen loopende waggelen en fchudden, uit onvermoogen " van'teftaen, vielen midden oP de ftraeten needer; en " Tor over uitgeftrekt liggende, baeden zy, dat men, hun " , ] -ijo n»™Pn• en. met den dood in den
een ftuk brood wilde geeven, en, «"< " mond riepen zy, dat zy van honger vergmgen, zijnde li Ten nog in ftaet, om dat droevige woord te uiten (g).
\ g) uïmvius HiJl. l- iX- c' *• XXVL deel.



OPENBARING
Het zwaerd en de honeer emwn j de Pest. - Toen Kei er g ? * fflet den Z^rf of *Ünen Voorzaet decius de Christen' °P ^ Van *er, in op'de°e^Tn 7^'
verfchrikkelykfte Pest, welke zTch ? 6606 alJer'
de Landden ^A^^ "
woedde c*, Lr2: ti;R:i-;7aftgewew»
van oallus en volüsianus alleen l \ f ëeen"g *7, van weegens de hee fchendë Pest T*™^ göWeeSt ke ziekten. eencnende Pest en andere befmettely-
Onder den Keizer gallienus, werdt het Riik f„ w 262, behalven dP nnfi„ , net iv"k> m het jaar
hen ; te" 'wé hT ^ ^ duizend
^iSstSi£^ " aüerWeesen eene v'ees*-
•er zulk eene vreesfelyke' Pest, t z^Z^^T^ alleen, i„ ,ijn voorneemen, te leur gefield,^ èr z L T* die woedende ziekte, te Symium in P ' rucht wierdt (/). * In » ^echge-
De hongersnood, onder bmiimotus van wPlir„ even gedoken hebben , gi„g ook, ^ £
oudertusfchen woedde de Pest niet minder in alfë buifen " , en geztnnen, en byzonder onder de geenen, welL t
„ hon-
C^) zonaras Annal. Tom Ir ;>> £cd. I. Vlf. C 21 ,22. AU'° *" V^t;->anj, eusebius fl?^
(') L. IX.
t*J Jl^meene Hist. XIf[ *,„
dl Zonaras i« claudw. 'ö
(«0 £c«A 1. vil. c. aa.



van JOANNES. VI. 317
, hOTger t vermits hunnen overvloed van voedfel, niet kon ,, sf maeken; zo dat de Rijken, de Overheeden, en Land. " voogden, en duizende aenzienlyken, als waeren zy, met " voordacht, van den Honger, voorde Pest, overgelaeten, " eenen bitteren en zeer fchielyken dood ftierven. Alles " was, met zuchten, vervuld. In alle fteegen, makten, " en ftraeten, vernam men niets anders, dan klaegliederen ,
met bet gefpeel van fluiten, en ander rouw misbaer." " Wanneer men nu in aenmerking neemt, welke eene vrees< felyke fbcbting de drie verflindende oordeelen, het Zwaerd, de Honger, en de Pest, in het Romeinfche Keizerrijk, en in desfelfs wingewesten, geduurende owtrent 40 jaeren, hebben aengericht, is het ligtelyk te begrijpen, dat 'er, tot het vierde deel der aerde, of der vyanden van christus Koningrijk, onder de Heidenen, op de jammerlykfte wijs zijn omgekomen.
Onder de werktuigen der vernieling, worden eindelyk de wilde beesten der aerde vermeld. — Men zou de benaeming van wilds beesten zinbeelding neemen kunnen, voor woeste menfchen, die niet alleen onbefchaevd zijn, maer ook, als wilde dieren, pleegen te woeden (n). Men moogt dan denken , aen die woeste volken, doorgaans Barbaeren genaemd, die ', door hunne herhaelde aenvallen , op het Roomfche Rijk', eene verbaefende meenigte der vyanden van christis Koningrijk verdelgt hebben. Maer deefe verflaegenen zijn reeds begreepen, onder de geenen, welke de Dood, zittende op een vael paerd, gedoodt heeft. — Wy neemen daerom de wilde beesten der aerde, in eenen eigenlyken zin, voor het roovgedierte , hetwelk, grootelyksch vermeenigvuldigd zijnde , vooral in tijden van fchaerschheid en gebrek, zich verftout, om, op de menfchen, aen te vallen. Trouwens, wanneer gebrek aen reegen, de verwoesting van den oogst, door den oorlog, en het roepen van den landman, tot den krijg , eenen algemeenen hongersnood te weeg brengen , en ganfche landftreeken , uit vruchtbaere velden , in fombere woestijnen, veranderen, is het ligtelyk te begrijpen, dat
(n) devling Obfsrv. S. Part. I. Oi/erv. 6$, XXVI. DEEl.



Sï8 OPENBARING
het wild gedierte , door gebrek van voedfel, op de menfchen aenvalle (o).
Ook wordt de de zaek, door de gefcbiedenis, bevestigd Het getuigenis van fhilostorgius , eenen Griekfchen Ge. fchiedfchrijver, in de Vde Eeuw, is hier zeer merkwaerdig. De rampen van het Romeinfche Rijk befchrijvende ze*t hy „ het Zwaerd der Barbaeren heeft een groot getal omgebragt! „ en, de Pest, en de Hongertnood, en de wilde dieren des velds zijn „ 'er daer te boven op aengevallen." Het is, als of hy de vervulling wilde aanwijfen, van het gene, den Apostel joannes by het openen van het vierde zeegel , voorfpeld werdt
Alle deefe rampen zijn het Romeinfche Rijk over gekoomen, tot eene rechtmaetige ftraf van de boosaertige woede der Keizeren, tegen de Christenen. Daerom verklaert ook cyprianüs f», dat alle die zwaere onheilen, volgens voor-i gaende voorzeggingen , over de waereld , gebracht wierden \ T de Romeinen , over het verwerpen van den waeren Gods. dienst, te ftraffen ; en eusebius , fpreekende , van de geduchte oordeelen, onder maximhüs , drukt zich dus uit: „ dit was de loon van maxtminus boosaertigheid, en van de befluiten der Steeden, te,?en ons (q )." Eindelyk heb ik nog 'er by te voegen , dat zomtijds de wilde dieren, aengehitst, om de Christenen te verflinden op hunne vyanden, zijn aengevallen. eusebius verhaelt 'er'een zeer aenmerkelyk geval van. „ Wie die hen gezien heeft (zegt hy, fpreekende van Martelaeren in Palestinf. en te Tyrus (r)) „ moest zich niet verwonderen, over de ontel. „ baere geesfelflaegen, welke zy kreegen; de ftandvastigheid „ der waerlyk wonderbaere Kampvechteren der Godzaeligi, heid, in het midden van dezelve; en den ftrijd, welken „ zy, terftond na de geesfelflaegen, teegen de bloeddorftige „ dieren hadden? Hoe zy, in den zeiven, aen de luipaer. „ den , de wreedfte beeren , wilde zwijnen , en ftieren „ door vuur en ftael gebrand, en op hen aengehitst, werden
„ voor-
(o) Ilist. Eccl. I. Xr. c. 7.
C/O /Ipol. ad demptrianum.
iq) Hist. Eccl. I. IX. c. 8. irj L. c. 1. 1, VII. c. 7.



van JOANNES. VI. ?T9
„ voorgeworpen? — By al het welk wy zelve tegenwoordig zijn geweest, wanneer wy ook zaegen, hoe het Goddelyk vermoogen van jesus christus , onfen Heiland, dien de Marte" laers beleeden, zich tegenwoordig en baerblykelyk, aen de Martelaeren , betoonde , dewijl de verflindende dieren, ',' geduurende eenen geruirnen tijd , de lichaemen der van " jesus beminde Martelaeren niet durvden aenraeken of naederen, terwijl zy op de anderen, die hen naemenlyk van bui„ ten aenhitften, aenvielen;'
Ondertusfchen wil ik geenzins beweeren , dat ook deefe byzonderheid , inde Voorzegging, bedoeld zy; zy leert ons alleenlyk, dat de verhoogde Middelaer zich ook van wilde dieren, bedient hebbe, om zijne vyanden te ftraffen.
E. De opening van let vijfde zeegel, vs. 9—li.
9. Ende doe het lam den vijfden feegel der Boekrolle geopent hadde, fagh ick onder den altaer (c) de zielen der gene die gedoodet waren orn het woort Godts, ende (d) om het getuygeniffe dat fy hadden.
De zielen der geenen, die gedood of gejlacht waeren, Kap. V: 6, om het woord Gods, en het getuigenis, dat zy hadden, ■zija zeekerlyk de zielen van Martelaeren, die, om de belydenis van het Euangelie, eenen geweldigen dood ondergaen hadden. — Meer byzonder worden 'er twee zoorten van Martelaeren kennelyk onderfcheiden. De eerfte waeren gedcod, om het woord Gods, dat is de prediking van het Euango lie, verg. Kap. I: 2, 9 ; wy denken daerom, aen openbaeie Leêraers°van het Christendom: De anderen waeren gedood, om het getuigenis, het welk zy hadden, dat is vast hielden, en niet verloochenen wilden, verg. Kap. XII: 17. Hebr. XII: 28; deefe zijn derhalven gemeene Christenen, die het getuigenis van het Evangelie, het welk zy geloovig aengenoo. men en beleeden hadden, vasthielden, zodatzy, door geene vervolgingen, zelvs niet door den wreedften marteldood, konden bewoogen werden, om het zelve te verloochenen.
(c) Openb. 20: 4. (d) Opent. 19: 10. XXVI. DLEL.



320 OPENBARING
De gemslJe onderfcheiding, tusfchen Martelaeren, uit d? Leeraers, en de belyders van het Christendom, wordt aller! du.delykst bevestigd, door het gene vs. „ gezegd wordt alwaer aen de hier bedoelde Martelaers, mede dienstknechten en. boeiers worden toegefchreveen. Mede dienstknechten zijn zeekerlyk Ambtgenoten in de prediking van het Euangelie? ve g Col I; j. IV: 7; ieders zijn mede Christenen , die belydenis doen van het Euangelie.
joannes zag, by het openen van het vijfde zeecel, de zielen der gemelde Martelaeren, onder den altaer — — Maer mag men vraegen, in welk eene gedaente zag'deAposte deefe zielen, daer afgefcheidene geesten niet kunnen ge. Zien worden? Er is, die meenen , dat men zich deefe zielen verbeelden moet, als bekleed, met een dun en fijn lichaem (s). Een ander is van oordeel, dat deefe zielen, aen jonnes , vertoond zijn, in menfchelyke gedaenten , temeer om dat'er, aen dezelve , lange witte kleederen gegeeven werden , volgens vs. n. fy). Met deefe opvatting verëenigen wy ons volkoomen , te meer om dat wy niet begrijpen kunnen, hoe deefe Martelaers anders zouden hebben kunnen verbeeld worden , a!s roepende met eene groote Jlem, vs. 10. _ De Apostel za? de Martelaers, onder den altaer. Men onderzoekt hier, of de reukdltaer , dan wel de brandofferaltaer bedoeld zy ; in de voorönderftelling, dat de Apdstel thans den Tempel, met desiels voorhooven en gereedfchappen, in den heemel, gezien hebbe x«), Maer dit onderzoek is geheel nutteloos. Dedingen, welke aen den Apostel, by het openen van elk een zeegel vertoond werden, hadden niet werkelyk piaets, maer zy waeren, in elkeen deel der geopende Boekrolle, geteekend of gefchilderd (v). Thans zag hy, in het vijfde deel der Boekrolle , het welk nu geopend was , eenige wreedelyk omgebrachte Martelaeren geteekend, onder eenen altaer. — Men verbeelde zich eenen altaer , op welken menfchen geflacht worden , terwijl de lijken van eenige geflachte ,Mar-
te:
(s) niCKHORN. I. c. r>. 210.
(t viïfciNGA ad h. I.



van JOANNES. VI. zzt
telaeren, wentelende in hun bloed, onder dien altaer gefmeeten liggen.
Zodaenig eene aendoenelyke vertooning zag joannes, in het vijfde deel der Boekrolle, na dat het vijfde zeegel was los gemaekt, eigenaertig afgeteekend.
ic. Ende fy riepen met grooter ftemme, feggende, Hoe lange, o heylige ende waerachtige Heerfch'er, en oordeelt ende en wreeckt gy ons bloet niet, van de gene die op de aerde woonen?
De Apostel heeft dit geroep niet gehoort, maer hy zag het, in de teekening. De Martelaers werden vertoond, als met grooter ftemrw of luidkeels roepende; en de woorden, welke hun worden toegefchreeven , fcheenen uit hunnen mond voort te koomen. Niets is 'er toch gewooner, dan dat teekenaers en fchilders roepende perfoonen afbeelden , en 'er teevens de woorden byvoegen , welke, uit hunnen mond, voortkoomen-
Hun geroep was zeer merkwaerdig. Zy zeiden, roepende met eene groote ftemme: hoe lang, O heilige en waerachtige Heerfcher , oordeelt en wreekt gy ons bloed niet van de geenen, die op de aerde woonen ?
Zy richten hunne tael, tot den verhoogden Middelaer, die, in vollen nadruk, de Heerfcher is, voor zo verre Hy het bewind voert, over alle gefchaepene weezens , verg. Matth. XXVIII: 18 ; voeg 'er by, dat de Verlosfer zich zeiven ook befchreeven hebbe , als den heiligen en waerachtigen, Kap.
Uk 7. Het oorfprongelyke heeft ongelyk meerder nadruk ,
dan onfe Vertaeling; 'er ftaet eigenlyk de Heerfcher, de heilige en de waerachtige, dat is: „ de Heerfcher, by uitneemenheid , die teevens de heilige, en de waerichtige is, en, in vollen nadruk, de heilige en waerachtige moet genaemd
" worden." Ondertusfchen neemen wy de benaemingen van
J den heiligen en waerachtigen , op de voorheen gelegde gronden (w) , in den zin van den eerbiedwaerdigen en „ rechtvaerdigen."
De Martelaers erkenden derhalven den. verhoogden Midde-
(w) Boven pag. 146. XXVI. DEEL. X



322 OPENBARING
laer , voor den waerachtigen God, boven al, te prijzen fn de eeuwigheid , en den rechtvaerdigen Richter over allen. Als den zodaenigen aengemerkt, fmeeken zy Hem, dat de fchroomelyke vervolgingen der Christenen eerlang een einde neemen mogten, zeggende : hoe lang oordeelt en wreekt gy om Moed niet, van de geenen dier-op de aerde woonen ? Zy geeven daer door allerduidelykst te kennen, dat de vervolgingen nog aenhielden, en dat de vyanden der waerheid, nog by aanhoudenheid, voortgingen, met de belyders van het Christendom, gelijk zy reeds eenen geruimen tijd,gedaen hadden; wreedaertig om te brengen. — Die op de aerde woonen zijn, gelijk wy by Kap. III: 10, naeder hebbben aengetoond (x) , de verklaerde vyanden van christus en zijn Koningrijk. — Van deefe wilden de geflachte Martelaers hun bloed , door een rechtvaerdig oordeel , gewrooken hebben. Dit moet zo niet verftaen worden, dat deefe Martelaers wraekzuchtig waeren, en baeden, dat de vervolgers, naer verdienden, mogten geftraft worden; zulk eene wraekzucht heeft geene piaets, in geheiligde zielen. De teekening geeft eenvouwig te kennen, dat zy baeden, om het einde der wreede vervolgingen, en dat het wangedrag der vyanden van christus en zijn Koningrijk zo gruwelyk waere, dat de wraek van den aller hoogften Richter niet konde achter weege blijven. Trouwens het vergieten van onfchuldig bloed roept altoos , tot God , om wraek , verg. Gen. IV: 10. Hebr. XII: 24 ; hoe veel te meer dan dat van zulke menfchen, die eere eer van christus zijn, in deefe waereld? verg. Matth XXUI: 35.
fi. Ende aen een eygelyck van deefe gedichte Martelaeren , wierden lange witte kleederen gegeven, ende haer wiert gefegt, dat fy nogh eenen kleynen tijt ruften fouden, tot dat oock hare mededienftknechten, ende hare broeders fouden vervult zijn, die gedoodet fouden worden gelijck als fy.
Ook dit alles werdt den Apostel, in eene teekening, vertoond- — Hij zag, al verder, in dat deel der Boekrolle, het welk nu , door het losmaeken van het vijfde zeegel,
ge.-
(jö Som peigi 155.



van JOANNES. VI. 323
geopend was, dat aen die Martelaeren , lange vitte kleederen gegeeven wierden. Men denke, aen een lang kleed, bet welk, tot op de voeten nederhing, van eene zuiver witte koleur. Zodaenig was oudtijds de opfchik der aenzienlyke lieden van den eerften rang, verg. Kap. III: s- — Dit gedeelte der teekening geevt te kennen, dat elk der Martelaeren, in de huishouding der eeuwigheid, met eene buitengewoone maet van eer en gelukzaeligheid, zal verwaerdigd worden.
Voorts werdt hun gezegd, door den Goddelyken Heerfcher, naemenlyk , dat zy nog eenen kleinen tijd rusten zouden, drt is geduld hebben , tot dat ook hunne mededienstknechten , en hunne broeders zouden ver-uUl zijn, dat is, tot dat het getal der overige Leeraers en Christenen zal volkoomen of voltallig zijn. die, op zoortgelyk eene wijs, door eenen wreeden marteldood, gedood zouden worden.
Het is eene bekende en onbetwistbaere uitlegreegel, dat men , gelijk in alle geheimzinnige vertoogen , alzoo ook in Propheetifche fchilderingen , niet alle de byzonderheeden, welke 'er, tot fieraed en voltooijing van de teekening, worden bygevoegd, in aenmerking neemen moet, maer alleenlylc letten , op het weezen der zaeke, en op de hoofdtrekken. — De geheele vertooning, welke joannes, by het openen van het viifde zeegel, gezien heeft, geeft eenvouwig de volgende hoofdzaeken te kennen; 1. dat 'er eens een tijd koomen zoude, in welke de vyanden van den Verlosfer en zijn Koningrijk, de Christenen , op openbaer gezach , wreedelyk vervo'gen zouden ; 2. dat 'er veelen , zo Leeraers als Belyders, op eene moorddaedige wijs, zouden worden omgebracht; 3. dat deefe vervolging eenen geruimen tijd duuren zoude, tot dat 'er eene allerzwaerfte vervolging werdt aengerecht, in welke de fom der gefiachte Martelaeren ftondt voltallig gemaekt te worden.
Deefe Propheetifche vertooning ziet, onfeserachtens, allerduidelykst, op de vervolgingen, welke, op openbaer gezach der Romeinfche Keizeren, zijn aengericht, van decius, tot dtocletianus. — Van domitianus , tot decius , zijn de Christenen, nu en dan, hier en daer, wel mishandeld, maer dit gefchiedde niet op openbaer gezach, en de vervolgingen waeren niet algemeen, gelijk wy, by het verklaeren der Pre-
XXVI. üeu. X 2



OPENBARING
pheetifcbe vertooning, welke joannes, by bet openen van het eerfte zee gel, gezien beeft, uitvoerig hebben aengetoont (y).
decius was, na domitianus, dat is, na dat joannes, met gezichten, verwaerdigd werdt, de eerfte Keizer, die eene, met openbaer gezach, geftaevde en algemeene vervolging heeft aengericht. — Deefe vervolging hieldt aen, en werdt zomtijds nog woedender, onder eenigen van zijne opvolgeren. Het fcheen, geduurende dien tijd, als of de verhoogde Middelaer geene wraek wilde oeffenen, over het bloed der Martelaeren, en als of de Kerk nimmer vreede genieten zoude. Maer het was, in den Goddelyken Raed, vastgefteld, dat 'er, onder dioclktianus , nog eene allergeweldigtte vervolging zoude piaets hebben, om de fom der Martelaeren voltallig te maeken. Deefe zou de laetfte vervolging der Heidenfche Keizeren weezen. Dan zou de Verlosfer den weg baenen, om het Christendom, by uitneemendheid , te doen bloeien, en zelvs, tot den heerfchenden Godsdienst, in bet Romeinfche Keizerrijk te maeken.
Laeten wy de zaek, uit de gefchiedenis, ophelderen, en aentoonen , dat de voorzegging, in deefe Propheetifche vertooning , vervat, allerduidelykst vervuld zy.
Keizer decius regeerde maer eenen korten tijd, van Hechts dertig maenden, van het jaer 249 tot 251. Maer, in dien korten tijd , heeft hy zeer veele Leeraers en belyders van het Christendom, om het voord Gods, en het getuigenis, het welk zy vast hielden, doen dooden en flachten. Immers hy had de allerwreedfte bevelfchriften gegeeven , tegen allen, die den Verlosfer beleeden.
eusebius bericht ons, dat di.cius, door den haet, tegen, zijnen Voorzaet philippus den Arabier , die den Christenen aenmerkelyk begunftigd had , vervoerd zy , om de belydera van jesus naem te vervolgen. y Als thiuppus (zegt hy) nu zeeven jaeren geregeert had, werdt hy van decius opge„ vojgd , die, uit haet, te^en philippus, eene vervolging, „ tegen de Kerken, verwekte" (2). Maer dit fteunt alleenlyk,
op.
ly) Boven !>. ie,7.
C«J Htjl, Itel. 'l. VI: 59,



vam JOANNES. VI. 325
op de overleevering, weike eusebius op een enkel gerucht, overnam («), dat de Keizer philippus een Christen geweest zy; eene overleevering, welke van allen grond ten eenemael ontbloot is (&). '— Onder philippus genoot de Kerk rust en vieedo, ook betoonde hy duidelyk genoeg, dat hy den Christenen geen kwaed hart toedroeg; maer die gunst was zo groot en zonderling niet, dat decius , uit haet tegen hem, kon vervoerd worden, om de belyders van jesus naem zo wreedeiyk te vervolgen.
Veel eer fchijnt het bygeloov, en de vrees > dat de dienst der zogenaemde Goden, by het toeneemen van het Christendom, geheel vervallen zoude, hem bewoogen te hebben, om den voortgang van het Euangelie, door geweldige middelen te fluiten. Daer te boven zal het zelvde bygeloov gemaekt hebben, dat hy de rampen, welke het Rijk drukten, befehouwde , als zo veele zichtbaere blijken van de gramfchap der gewaende Goden, over de. uitbreiding van het Christendom (e) Dit bevestigt dionysiüs (d).
Althans de fchróomelyke vervolging, welke hy aenrichttes: werdt niet, gelijk de voorige, zeedert domitianus, door de woede van het bygeloovig gemeen, maer, op openbaer ge. zach., en uit kracht van Keizerlyke bevelfchrivten , in alle ge. deeken van het Rijk, wreedaertig uitgeöeffend. — „ Ons j (zegt dionysiüs „ Bisfchop van Alexandrien (e)) werdt de „ tij ding gebracht , omtrent de verandering der Keizerlyke
regeering , welke zeer goedertieren jeegens ons geweest " was; waer op teevens de fchrik der dreigende onheilen ons
werdt aengejaegd. Onmiddelyk daerna was 'er ook het *j hevel; ik zou haest zeggen, dat bevel zelvs, hetwelk onfe it Heer voorfpelt heeft, naerdien het zulke verfchrikkelyke din* gen aenkondigde, dat, indien het moogelyk geweest wae„ re, de uitverkoorenen zelve zouden geërgerd zijn."
Dit beveIfchrivt zelvs is lang verlooren (ƒ); maer dat hs$
(a) C c. i". VI. c. 34-
tb) Booven p. 27°, euz.
Ce)'venéma Hifi. Eccl. Tom. III. p. 7c—
{d) EUSEglUS L c. I. VI. c. 41.
(e) eusebius 1. c.
\f) tillemont memoiresj &ï. Tom. III. Part. 2. pag. v»<*>
XXVI. peeu X 3



32(5 OPENBARING
zeer wreedaertig geweest zy, bewijst de aengehaelde plaef.9 van den Bisfchop dionysiüs ten overvloede, daer de Landvoogden en de Magiftraaten gelast werden , allerleie pynigingen , aen de Christenen te werk te ftellen, om hen, tot het verloochenen van het Euangelie , te brengen , en de zulken , die , in weerwil van dit alles ftandvastig bleeven, van kant te maeken; evenwel fchijnt de vervolging , op de eene piaets meer, en op de andere , min wreedaertig gewoedt te hebben (g). — Vooral bepaelde zich de woede, tot de Leeraers en Opzieners der Kerke, die, om het woord Gods, het welk zy predikten , gedood werden. Ondertusfchen ontbrak het niet, aen gemeene Christenen, die, om het getuigenis , het welk zy vast hielden, op allerleie wijfen mishandeld , en gemarteld werden, dionysiüs noemt eenen julianus , eenen man , die, door het voeteuvel, dermaeten gekweld werdt, dat hy gaen noch ftaen konde; deefe werdt, op eenen kameel, de groote Stad Alexandrien rondgevoerd, op dezelve zittende gegeesfeld, en eindelyk verbrand. Hy fpreekt , van eenen bazas, die onthoofd, van eenen makar, die verbrand, van eenen epimachus en alexander , öie, na het doorftaen van onmenfebelyke folteringen , met vier Vrouwen verbrand werden. Veele anderen (voegt hy 'er by) „ werden, door de Heidenen, zo in de fteeden, als in de „ vlekken, van kant gemaekt;" en een weinig verder laet hy er op volgen : ,, wat béhoev ik te fpreeken , van de „ groote meenigte der geenen, die, in de woestijnen en op „ bergen , omzwerven , en, van honger, dorst, koude, „ ziektens, door roovers en wilde dieren, omkoomën (//).
Daer te boven was deefe vervolging algemeen, zo dat zy zich uitftrekte, tot alle de gedeelten en wingewesten van het Romeinfche Keizerrijk. — Zy begon te Rome, in de tegen, woordigheid van decius , alwaer de Bisfchop famanus gemareld werdt, en veelen der Leeraeren werden , op de wreedaertigfte wijs, gepijnigd (i). Hoe het te Alexandrien toe.
f/) mosheim de relus Chrift. ante conjtanT. M. p. 4?8—• (h) eusiuius 1. c, 1. VI. c. 41, 4a. 0;> eusebius 1. C. 1. Vi. c. 3;,



van JOANNES. VI. 327
ging, hebben wy reeds gezien (fc). In Afrka was de vervolging meede zeer geftreng (/). In Palejiina woedde zy, met geen minder geweld f». Ook ftrekte zy zich uit, over geheel Afia («)■
Onder de Leeraers, die, om het woord van God, onder decius , gedood zijn , behoorden de gemelde fabianus , alexander, babylas, Bisfchoppen van Rome, Jerufalem, en Antiochie , met veele anderen (o)- ZeIvs was de K<iiz^r zodaenig, op de Bisfchoppen, gebeeten, dat hy nog liever een mededingernaer het Rijk, dan eenen Bisfchop te Rome, zou hebben willen zien (.p); het welk ook aenleiding gav, dat de Bisfchoppelyke zeetel aldaer, na den dood van fabiamus , zestien maenden openbleev.
Offchoon deefe vervolging zeer wreedaertig was, heeft zy evenwel niet lang geduurr. — Zy begon aenftonds, zo drae decius de regeering aenvaerdt hadt: want de tijding van de verandering , in de Keizerlyke regeering, en van het bevelfchrivt, tegen de Christenen, kwam gelijktydig , te Alexandrien (q). Zy nam derhalven eenen aenvang, op het einde vau het jaer 249, en, offchoon zy voordduurde, zo lang decius leevde, die in't jaers 251, in eenen veldflag, fneuvelde, fchijnt zy evenwel, in het tweede jaer, zo geweldig niet geweest te zijn, het welk men, onder anderen, daeiüit be* fluiten mag, dat cornelius, hoe wel eerst na 16 maenden, Bisfchop van Rome werdt , in de piaets van den gemelden ïabianus (r).
Alleenlyk heb 'er ik nog by te voegen, dat deefe wreede vervolging zeer nadeelige gevolgen hadde, voor de goede zaek van het Christendom, daer veelen gereed waeren, om het Euangelie fchandelyk te verloochenen. „ Alle de onheilen, „ welke de Christenen, in voorige tijden, ondergaen had.
(K) EinEmus 1. c. I. VI. c. 42.
(I) cyprianus de lapfis p 169—
tm) ORicENES Homil. in jos. .
(b) GUEOOIIIU» NYSSENUS in vitü GREGORII THAUMATURGI Upen 1 Cm. IH- p. 56*.
(</) eusebius 1. c. 1. VI. c. 39,
{J>) cypr1anus Epifl. 4, 2%
( eusebius 1. c. I. VI. C. 41.
(r) eusebius 1. c. 1. VI. c. ij),
XXVI. Dvnu X 4



3*8 OPENBARING
„ den, hebben zo veel overloopers, en veriaeters van de „ heemelfche waerheid, niet gemaekt, als deefe korte ver„ volging van decius alleen. Menfchen van alle rangen, en „ dat nog meer te verwonderen is, zelvs Bisfchoppen en „ Priesters , liepen, de bedreigingen van den Dwingeland „ naeuwlyks vernoomen hebbende, in grooten getale, naer „ de rechtbanken der Landvoogden en Magiflraeten, om „ te verklaeren , dat zy gereed waeren, aen de gewaende Goden hulde te doen , en christus te verzaeken" (s). ■ dionysiüs Bisfchop van Alexandrien,. fchreev aen fabius, Kerkvoogd van Antiochien , onder andere : „ ten minften „ een iegelyk werdt, door het zelve (beveIfchrivt van Keizer decius) „ met vrees getroffen, en, onder de aenzien,, Iykften, waeren 'er terftond veelen, die uit vrees, toelieii pen, of die, in openbaere bedieningen zijnde > door „ hunne zaeken, gedreeven, of die, van hunne byzijnde „ bekenden, getrokken, en met naemen geroepen werden, „ om de onreine en onheilige offeranden by te woonen. „ Zommigen onder hen waeren bleek van fchrik, en beevden, niet als of zy zouden offeren, maer als of zy zelve „ aen de afgoden zouden geofferd en geflacht worden; zo ,, dat zy ten fpot verftrekten, aen de omftaende meenigte, „ en aen allen deeden zien, dat zy te lafhartig waeren, zo „ om te fterven, als om te offeren. Anderen liepen, met !. meer gereedheid, naer de altaeren, met ftoutmoedigheid >t verzeekerende, dat zy te vooren geene Christenen geweest „ waeren" (t).
Veelen der belyderen van christus beveiligden zich laf. ■hartig, voor de woede der vervolging, of door aen de afgoden offeranden toe te brengen, of door reukwerk voor.dezelve aen te fteeken, of door getuigfchrivten van de.Heidenfche Priesteren te neemen, dat zy geene Christenen waeren. Hier van daen zijn de fchandnaemen oorfprongelyk van Sacrificate, Thurificatiu, en Libellatici; de eerfte werdt gegeeven, *en zulken, die geoffert; de andere, aen zulken, die wierook
geCO MOSHEIM 1. c. p. 482. (0 «USEBIUS 1. C, 1. VI. C. 41.



van JOANNES. VI. 329
gebrandt; en de laetfte, aen zulken, die de gemelde getuigfchrivten genoomen hadden (u). — Dit was het nog niet al, maer deefe lafhartigheid gav nog daer te boven aenleiding, tot fchroomelyke gefchillen, en onlusten, over het wederom toelaeten van deefe afvalligen, tot de gemeenfchap der Kerke (v).
Onder den volgenden Keizer gallus, die zijnen zoon vo> lusianus, tot deelgenoot van het Rijk,maekte,deedt men het vuur der vervolging, het welk, in den laetften tijd van decius, vry wat verdoovd was, op nieuws branden. „ Maer „ ook gallus (zegt dionysiüs , Bisfchop van Alexandrien (if),) ,, zag de misdaed van decius niet, noch bemerkte, wat dien , Keizer had doen verlooren gaen; maer ftootte zich, aen , dien zeiven fteen, fchoon die hem voor oogen lag: want, toen de ftaet van zijn Rijk voorfpoedig was, en alles naer wensch ging y yerdreev hy de heilige mannen, die, voor zijne welvaert en behoudenis, hunne gebeeden ten hemel „ opzonden, zo dat hy, in hen, ook teevens de gebeeden „ vervolgde, die voor hem gedaen werden."
Wy moogen, uit deefe piaets, befluiten, dat deefe vervolging, niet voor het midden van het jaer 252, begonnen zy: want gallus aenvaerdde de regeering, op het einde van het jaer 251, en 'er verliep zeekerlyk wel een halv jaer, eer hy gerust en voorfpoedig regeerde. Reeds in het begin van het jaer 253 werdt hy, met zijnen zoon, van kant gemaekt. Derhalven kan deefe vervolging niet langer , dan ruim een halv jaer, geduurt hebben. — Ook blijkt het, uit het gezegde van dionysiüs, dat deefe vervolging noch algemeen noch geweldig geweest zy. Zy bepaelde zich voornaemenlyk, tot de heilige mannen, die voor 's Keizers welvaert en behoudenis, hunne gebeeden ten hemel opzonden. Daer door fchijnen de Leeraers, of immers de Godvruchtigften onder de Christenen , bedoeld te worden. Ook werden deefe
fi mosheim ie relttt Chriji. ante Conftantinum M. p. 48Ï-—
( V . MOSHEIM 1. C. p. 480
( w) eusedius Bft. Eal, 1. VIL c. 1.
XXVI. DEEL,



320 OPENBARING
niet gepijnigd en vermoord, maer verdreeven, dat is, in balJingfchap gezonden (x).
De Pest, welke toen ter tijd geweldig woedde, door het ganfche Keizerrijk, en door de Heidenen, aen de Christenen, geweeten werdt, als waeren de zogenaemde Goden vergramd , over het veriaeten van hunne Tempelen en Altaeren, fchijnt gallus aenleiding gegeeven te hebben, om de Christenen, tot het offeren, te noodzaeken, en, in geval van weigering, te vervolgen (y).
Er is wel, onder de Geleerden, die meenen, dat deefe vervolging van gallus de voorige, onder decius, in wreedheid, geëvenaert, zo niet ove.'troffen, hebbe; zy gronden zich, op het bericht en de voorzegging van cyprianus, ter dier tijd, Bisfchop van Carthago. — Hy bericht, dat de offeranden, door een Keizerlyk beveIfchrivt, gebooden waeren, en dat het volk vorderde, hy zelvs zou aen de leeuwen voorgeworpen worden (z). Dan hier uit kan niets meer worden afgeleid, dan dat het volk, door het beveIfchrivt, verplicht wierd, om te offeren, en daer door, zo als men meende, de valsch genaemde Goden te verzoenen, ten einde de drukkende onheilen af te wenden; maer niet dat 'er gelast werdt, de Christenen te vervolgen; en werdt cyprianus zelvs, ter doodftraf, gevorderd, zonder dat de uitvoering volgde, dan moet deefe ganfche zaek, alleen aen de woede van het bygeloovig gemeen, worden toegefchreeven. Voeg 'er by, dat 'er nergens melding gemaekt worde, van Martelaers, die, onder gallus, zouden gedood zijn, als meede dat lactantius , sulpicius severus , en andere, geheel niet fpreeken, van eene openbaere vervolging, ter deefer tijd.
Wijders beroept men zich, op eene voorzegging van cyïrianus, in welkó hy, door Goddelyke ingeeving, voor dat de vervo'ging van gallus begon, zoude bekend gemaekt hebben, dat zy geweldig en bloedig ftondt te weezen, nog veel erger, dan die van decius (a). Maer cyprianus fpreekt dikwijls,
(r) pk ar soN Amcl. Cypriati. ad annum 25a. O) venema Hifl. Eccl. Tom. UI. p. 765. («) cyprianus Epist. 55. C<0 EPiii. 541



vak JOANNES. VI. 331
wijls, van openbaeringen en gezichten, welke weinig of geen geloov verdienen , te minder om dat hy een man was van eene al te verhitte verbeeldingskracht. Ook geevt hy zelvs te kennen, en nam het zeer euvei, dat zijne voorzeggingen en gezichten, van veelen , verworpen wierden (t). — Zelvs al was de Kerkvoogd , met Goddelyke Openbaeringen verwaerdigd, dan zou hy nog de volgende verdrukking, onder den Keizer valerianus , moeten bedoelt hebben , om dat hy, in zijnen Briev aen lucius (cj , welke hy ten tijde der vervolging van gallus, gefchreeven heeft, van eene toenmaels nog aenftaende verdrukking, melding maekt (d).
Onder den Keizer valerianus naemenlyk, heeft 'er eene fchroomelyke vervolging piaets gehad. — Hy aenvaerdde da Keizerlyke regeering, in het jaer 253. In den beginne behandelde hy de Christenen, met zeer veel zachtheid en goedertierenheid; en deefe kalmte genooten zy, vier jaeren lang.
Voornaemenlyk , (zegt de meeimaelen gemelde dionysiüs (e) ) „ dient dit aengemerkt te worden, hoe hy (valerianus) „ zich te vooren gedroeg; hoe zachtzinnig en goeder„ tieren by, voor Gods dienstknechten, waere: want geen „ der Keizeren , voor hem , is hun ooit zo geneegen en „ vriendelyk geweest. — Zijn ganfche huis was vol Chris„ tenen, en, om zo te fpreeken, eene Kerk van God." — Maer, in het vijfde jaer zijner regeering, het 257tLe der gewoone telling, veranderde hy geheel van denk en handelwijs, zo dat hy een der wreedfte vervolgeren van de Christenen geworden zy.
Een zeekere macrianus , welken de Keizer, met een on* bepaeid vertrouwen, vereerde, bracht deefe treurige veran. dering te weeg. „valerianus, (zegt dionysiüs (ƒ),) , het „ zich overreeden, om, op eene geheel andere wijs, te ,, handelen door zijnen Meester, den Opperfkn'Apz^™*?®?0* „ der Egyptifche Magen, die hem aeuraedde, de zuivere en
f*) Epln. «9.
( c) Eoist. ni.
(dj venema flift. Eccl. Tom. III. p. 765. Ct~\ iusebius Hifi. Eccl. 1. -VIL c, 10.
(ƒ) eu-.ebiijs 1. c.
XXVI. d£Et.



33» OPENBARING
„ heilige Mannen te vervolgen en te dooden, om dat zy te>
genftanders waeren van de grouwzaeme tooverzangen, en „ dezelve verhinderden." Deefen opflooker noemt hy een weinig verder macrtanus. Immers dat macrianus dezelvde perfoon zy, die te vooren, als des Keizers Meester, en de Opperjïe der Egypti/che Magen , befchreeven is , kan, met geenen fchijnbaeren grond, betwist worden (g). — jdiqny. sius noemt hem den Meester van valerianus , om dat hy eenen meesteracbtigen invloed had, op den Keizer, en hem, naer zijn welgevallen, beftuurde , gelijk ook valerianus, toen hy den oorlog, tegen de Perfen, voerde, het beftuur van het ganfche Rijk, aen deefen zijnen gunfleling toever* trouwde. — Wijders heet hy de Opperjïe der Egyptische Ma\ gen, by wijs van befchimping, voor zo verre'hy de Heiden* fche Wigchelaers en Waerzeggers dermaeten begunftigde, das hy recht gefchikt ,zou geweest zijn, om, in Egypten, de Op« perfte der Magen te zijn Qi).
Zijne verbittering derhalven, tegen de Christenen, ontilondt daer uit , dat deefe de Heidenfche bygeloovjgheeden verfmaedden, en zich daer tegen verzetten. ,, Hy raedde ,, den Keizer aen, (zo vervolgt dionysiüs (i)j onreine inwij* ,, dingen, de fnoodfte wandaeden, en grouwzaeme offeran„ . den te verrichten , als het offeren van jonge kinderen, en „ de ingewanden van jong geboornen te doorfnuffelen." Van deefe dingen nu hadden de Christenen eenen grouwel.
Door deefen macrianus opgeftookt, werdt de Keizer een vyand en vervolger der Christenen, welke hy te vooren zonderling begunftigt had. — valerianus gav twee Bevelfchriv» ten, tegen de Christenen, uit, het een na het ander (k).
Het eerfte, in het jaer 257 uitgegeeven, was.veel gemaetigder, dan hef tweede. Het bedreigde flechts ballingfchap, aen allen, die -weigerden hulde te doen, aen de afgoden, hoewel de doodftraf gefteld waere, »p het beleggen van Godsdienstige vergaederingen, en het bezoeken dar begraevplaet-
fen
(g) mosheim de rebus Chrift. ante constant. M- p. 549""-" (ft) basnage Annal. Tom. UI. p. 386.
ii) eusebius 1. c. k) venema Hift, Eccl, Tom. UI. p. 767—



van JOANNES. VI. 333
Ten van de Martelaeren. — dionysiüs Bisfchop van Alexandrien, vergezeld, van eenen Ouderling, en drie Diaconen, wierden, door den Landvoogd emilianus, vriendelyk aengemaend, om, aen de afgoden, hulde te doen, en, toen zy dit weigerden, uit kracht van 's Keizers bevel, in ballingfchap gezonden. De Landvoogd' fprak het vonnis uit, in "deefer voege: ik zie, dat gy ondankbaere menfchen zijt; „ en teevens ongevoelig, voor de zachtheid der Augtistusfen; „ daerom zult gy, in deefe Stad, niet blijven, maer, naer
de deelen van Libyen, gezonden worden, en wel byzon,, der naer die piaets , die Kepkro genaemd wordt ; want „ deefe piaets heb ik, volgens het bevel van onfe Keizeren,
verkoofen." —- emilianus voegde 'er by, dat het houden van byëenkoomften, en het bezoeken van de rustplaetfen der Martelaeren , op zwaerer ftraf, verbooden waere. „ Hec „ is, (vervolgde hy) noch u, noch iemand anders, geöor•„ loovd,. of byëenkoomften aen te leggen, of te gaen in de „ rustplaetfen, Kf»f*ifT)f/»«, gelijk zy genoemd worden; en, .„ indien iemand onder u bevonden wordt, naer de piaets, „ welke ik belast heb, niet vertrokken te zijn, of, in ee„ nige vergaedering , teegenwoordig geweest te zijn , die
haelt zich het gevaer zelvs op den hals: want het zal, acn ,, behoorlyke ftraf, niet ontbreeken" (/).
De rustplaetfen, Kcuwwciu, op dat ik 'er dit, meteen woord, byvoege, waeren begraevplaetfen, byzonder van de Martelaeren , of onderaerdfche hooien, in welke de lijken der Martelaeren geplaetst waeren, en in welke de Christenen, in tijden van vervolgingen, wanneer het hun niet geoorloovd was, Godsdienstige vergaederingen te houden, gewoon waeren te zaemen te komen. — Uit kracht dan van 's Keizers bevel, was den Christenen het houden van byëenkoomften , op ftraffe des doods, verbooden, ook zelvs van heimelyke byëenkoomften, in de rustplaetfen , gelijk zy genaemd worden.
Het tweede BeveIfchrivt, hét welk, in het volgende jaer $58, werdt uitgegeeven, was veel wreedaertiger. „ Te dier
{ l) EU EIÜUS 1. c. 1. VII. c. u. XXVI. DEEIr.



33* OPENBARING
„ oorzaek, leeden veele Christenen, in verfcheidene Land„ fcbappen des Rijks, den Marteldood, en ftraföeffeningen „ die verfchrikkelyker waeren, dan de dood zelvs" f>\ — De Keizer gelastte, dat de Leeraers der Christenen van allerlei rangen, wanneer zy weigerden, aen de afgoden, hulde te doen, zonder uitftel, zouden gedood worden. Betreffende de Raedsheeren, Ridders , en andere aenzieniyke mannen onder de Romeinen, was bepaeld, dat zy, van hunne waerdtgheeden en goederen, zouden beroovd, en, wanneer zy dan nog, by de belydenis van het Christendom , bleevea volharden, met den dood geftraft worden; maer de vrouwen van rang moesten, na het verbeurd verklaeren van haere goederen^ in bailingfchap gezonden werden. Eindelyk moesten de Hovelingen, en bloedverwanten van den Keizer, die het Christendom beieeden, en het zelve bieeven aenkleêven, na dat hunne goederen verbeurd verklaerd waeren, geboeid, naer de Domeinen van den Keizer, gezonden werden, om het werk van fiaeven te verrichten (n).
Omtrent Christenen, van den middelbaeren en geringften ftand , was niets bepaeld. Deefe werden gevolgelyk niet gedood, maer, uit kracht van het voorig BeveIfchrivt, alleenlyk gebannen.
De aenleiding, tot dit tweede en veel wreedaertiger beveIfchrivt, was zeekerlyk de ftandvastigheid der Christenen, die hunne byëenkoomften , vooral in de rustplaetfen , niet wilden nalaeten. dionysiüs, Bisfchop van Alexandrien, naer Kcphro verbannen, preedikte aldaer het Euangelie, en bewoog zelvs veele Heidenen, om het Christendom te omhel. fin (o). De Keizer daerom ziende , dat zijn eerfte BeveIfchrivt geene genoegzaeme kracht had, om de Christenen te beteugelen, oordeelde het noodig, een tweede., het welk veel geftrenger was, uit te geeven. — Hier by kwam de haet van macxmnus, die den Keizer, met het ganfche Rijk, geheel beftuurde.
De vervolging>, welke dit tweede BeveIfchrivt te weeg , : bracht,
( m) mosheim gerit. Gefch. 1 Deel, p. ia7.
("J CYPRIANU5 £«isf. Ü2.
{o, KUstBOJs llifi. Ecfj, J. VIL c. t'i.



van JOANNES. VI. 335
bracht, was allergeweldigst, diokïsius dacht, dat toen, in valerianus, de voorzegging vervuld wierdt, welke wy vinden, Openb. XIII: 5. Het beest -werdt een mond gegeeven, om gmte dingen en Gods lasteringen te fpreeken, en het zelve werdt macht gegeeven, om zulks te doen, twee en veertig maenden (p). Wy moogen 'er uit befluiten , dat de geheele
vervolging, onder valerianus drie en een halv jaer, of twee en veertig maenden, geduurt hebbe. Toen de Keizer, in Perfien, gevangen was, nam deefe verdrukking een einde. Zo drae zijn zoon gallienus het beftuur van zaeken aenvaerdt had, „ deed hy, door beveelen, (zegt eusebius (<j)) de ver„ volging tegen ons terftond ophouden, en gelastte, met een antwoordgefchrivt , dat de Leeraers ven onfen Godsdienst „ hun werk, als naer gewoonte, in vryheid verrichten zou> „ den."
Geduurende deefe vervolging, welke, door het ganfche Keizerrijk woedde , hebben veelen den Marteldood ondergaen. Onder deefe muntten uit, cyprianus Bisfchop van Carthago, sixtus Bisfchop , en quartus Diacon, beide te Rome, en anderen. —- In Alexandrien werden 'er veelen van kant gemaekt, volgens het bericht van den meermaelen gemelden dionysiüs (r). Ook noemt 'er eusebius drie , met naemen prisius, maschus, en alexander, die, te Ciefarea, in Palestina, den wilden dieren werden voorgeworpen (s).
Onder de regeering van den volgenden Keizer gallienus, die aenftonds, gelijk wy gezien hebben, de Bevelfchrivten van zijnen Vader buiten werking ftelde, genooten de Christenen , over het algemeen, eenen aengenaemen vreede, zo dat ,, de Kerken thans alomme rust genooten" (t). dionysiüs Bisfchop van Alexandrien noemt daerom deefen gallienus den heiligen en God lievinden Keizer (m). ■— Er zijn, ten tijde van gallienus, wel hier en daer Christenen gedood,
(p~) EUSEBIUS 1. C. 1. VII. C 10.
(q) I. c. 1. VII. C. 13.
(,-J EUSEBIUS 1. C. 1. VII. C. II.
f s) I. c. !. VII. c. 12.
(/) EUSEBIUS 1. C. 1. vii. C. If. (_U) EUSEBIUS 1. C. 1. Vil. C. 23.
XXVI. deel.



33<5 OPENBARING
dan dit gefchiedde , niet op 's Keizers bevel , maer door eenige Landvoogden , die misbruik maekten , van hunne macht (V).
gallienus , acht jaeren geregeert hebbende , werdt vermoord , en gevolgd , door claudius , welken de pest, na twee jaeren, wecbrukte. Onder deefen Keizer was de toeftand der Kerke rustig en voorfpoedig. .— Ook hadde zy niet veele reedenen van klaegen, in de vier eerfte jaeren der regeering van aurelianus, die, in het jaer 270, den Keizerlyken troon beklom.
Men mag derhalven zeggen, dat de Christenen, over het geheel genoomen, eene aengenaeme kalmte genooten hebben, geduurende den tijd van 15 jaeren, van het jaer 260, wanneer gallienus aen het Rijk kwam, tot het jaer 275, het vijfde der regeering van aurelianus. Maer toen begon de gedaente der zaeken aenmerkelyk te veranderen. — eusebius bericht ons, dat de Keizer, door anderen , was opgehitst, maer dat een onverwachte dood hem verhindert hebbe, zijn boosaertig voorneemen te volbrengen. Ik zal de geheele piaets uitfchrijven, om dat zy ons, in het vervolg, nog meer zal te pasfe koomen. „ Dus , (zegt hy (w)) was de gefteltenis „ van aurelianus. in dien tijd, omtrent ons; maer, in het „ vervolg zijner regeering, andere gedachten omtrent ons mae„ kende, werdt hy zelvs, dor den raed van zommigen, be„ woogen, om eene vervolging, tegen ons, te verwekken. „ Het gerucht hier van was, onder allen, gemeen; maer als ,, hy gereed was, en, om zo te fpreeken, beezig, met de „ Bevelfchrivten, tegen ons , te onderteekenen , overviel „ hem de Goddelyke wraek, zijne armen als boeiende, te„ gen die onderneeming, en aen allen luisterrijk betoonende ,
dat de Overheeden deefer aerde geene macht hebben., ,, tegen de Kerk van christus , ten zy de befcheimende „ hand van God, volgens een Goddelyk en heemelsch oor„ deel, hun de uitvoering, ten tijde als zy het goedvinden, „ ter oeffening en verbeetering, toelaet."
Wie
O) mosheim I. c. p. 558.
ivj eusebius 1. c. 1. VII. c. 39.



v a n JOANNES. VI. 337
Wie den Keizer, door hunnen raed, tot het vervolgen der Christenen, bewoogen hebben, wordt niet bepaeld. —• ijy was een Vorst van een wreedaertig karakter, en daer te boven zeer verflaevd, aen den dienst der afgoden, Er was derhalven weinig noodig, om zijne woede, tegen de Christe. nen te ontfteeken. vopiscus, een Larjjnsch Gefcbiedfchrijver van de vierde Eeuw, bericht ons , dat zijne Moeder eene Priesteres der zonne geweest waere, en dat hy zelvs de zon, boven alle de overige afgoden, ftelde (x); zo dat hy te Rome, eenen zeer prachtigen Tempel, voor de zon , iïichtte (y). Het is derhalven ligtelyk te begrijpen, dat de Priesters der afgoden , en byzonder die der zonne, hem, tegen de Christenen hebben opgeruit.
Voorts zou men, uit de aengehaelde piaets van eusebius (z), befluiten, dat de vervolging, tot welke de Keizer aureliakus beflooten had, niet ter uitvoer gebracht zy, naerdien hy, in dit boosaertig voorneemen , door eenen onv.erwach.ten dood , werdt te leur gefteld. Ook maekt die zelvde Gefchiedfchrijver geene de minfte melding, van eenige vervolging , onder aurelianus; in tegendeel getuigt hy, dat de Kerk, zeedert den dood van valerianus , tot de laetfte vervolging , welke dioclettanus begonnen heeft, eene beftendige rust genooten hebbe (a\
Ondertusfchen telde Keizer constantinus de Groote (b) deefen zijnen Voorzaet aurelianus , zo wel als decius en valerianus , uitdrukkelyk onder de vervolgeren. — Voeg 'er by , dat lactantius duidclyk te kennen geeve, dat de vervolging van aurelianus werkelyk begonnen zy, en dat de Bevel fchrivten van den Keizer , die toen in Thracie.ii. was, niet tot de meer afgeleegene gewesten , gekoomen zijn, fchrijvende (c): „ onder de beginfelen van zijne woede, „ is hy aenftonds omgekoomen ; zijne bloedige Bevelfchrivten „ waeren nog, tot de verder afgeleegene Wingewesten,
(X) In aureliano c. 4 , 14.
(ƒ) Ibidem c. 3Q. ' (Z) 1. c. 1. VH c. 50. Ca) 1. c. 1. Vllf. c- 4.
(b) oratio ad fanHorum coelum c. 24.
(c) De Mort. PerfecuU c. 9.
.XXVI. DEEL.* Y



3J3 OPENBAERING.
„ niet gekoomen , of hy kg reeds te Coenofnirium , eene $i P!aets van Thracien , in zijn bloed gewenteld , op een i, grond." — Eindelyk eusebius zelvs fteit, op eene andere piaets (d), de negende vervolging, ónder aurelianus.
Uit vergelyking van het een en ander meenen wy te moogen opmaeken, dat de waerheid der zaeke deefe zy. De
Keizer aurelianus liet,'zich, in het jaer 275, het laetfte van zijne regeering, door de Heidenfche Priesteren , byzonder die van de zon, ophitfen, om de Christenen te vervolgen, en ten dien einde bloedige Bevelfchrivten vervaerdigen , welke den dood dreigden , aen allen, die weigeren zouden, den afgödèn hulde te doen. Wanneer hy beezig was, met deefe Bevelfchrivten te onderteekenen, werdt hy, door den blikfern getroffen (•) , en verhinderd daerin verder voort te gaen. Evenwel werden zy, door Thracien, alwaer hy toen verkeerde, bekend gemaekt; maer eer zy, naer de verder afgeleegene Gewesten , verzonden waeren, werdt hy, door eene moordaerdige hand, van kant gemaekt.
De vervolging was derhalven noch algemeen, noch lang* duurig. Evenwel zullen eenige Christenen , byzonder in Thracien, den marteldood ondergaen hebben, te meer om d^ï 'er nog zes maenden verliepen , eer 'er een nieuwe Keizer was, en de bloedige Bevelfchrivten herroepen waeren (ƒ).
De regeering van zijnen opvolger tacitus was van eenen zeer korten duur. Onder deefen, gelijk ook onder de volgende Keizeren aurelius, probus, carus, carinus en numerianus , en zelvs in den eerften tijd van diocletianus , genooten de Christenen eene zeer aengenaeme kalmte. Het was, eerst in het jaer 258, dat de gemelde diocletianus eene vervol, ging begon aen te richten, welke de laetfte maer ook teevens de zwadfte geweest is van alle de verdrukkingen, welke de Christen Kerk, van de Heidenfche Keizeren, ondergaen heeft.
Den tusfchen tijd van kalmte en voorfpoed , welke de
Kerk
GO 1" Chfoitieo ad annum 2?(>.
{e) eusebius in Chrvnico I. c.
C ƒ) VEKEiiA Hifi, Eccl. Tom. Hl, pag, 370, fft.



van JOANNES.' VI. 331»
Kerk genooten heeft, zeedert den dood van aurelius , in heijaar 275 , tot aen het jaer 298 , wanneer di0cletiamts het eerfte BeveIfchrivt, tegen de Christenen, uitgav, mag men derhalven op 22 jaeren reekenen, eusebius geevt 'er eene treffende teekening van (g). „ Hoe veele en hoe groote eer en vrijheid de leer , weegens den dienst van den God des Geheelals, door christus aen het menschdom verkondigd, van allerleie menfchen, zo Grieken als Barbaeren, ontvan,, gen hebbe, kunnen wy, naer verdienften , niet uitbrei' den. Ten bewijfe daer van kan onder andere ftrekken " de gunst der Keizeren, jeegens de Onfen, aen welke zy j, de Landvoogdyen der Wingewesten aenbevoolen hebben, „' hen, naer hunne groote lievde voor onfen Godsdienst, bevrij,', den de, van de vrees, om te offeren. Wat behoeven wyook " te fpreeken, van zulken, die, in de paleifen der Keizeren > " verkeerden, en van de Overheeeden, die, aen hunne huis,-, genooten , toelieten, in hunne tegenwoordigheid, alle vrijheid te genietenden aenzien van de Goddelyke leer en lee" venswijs; aen hunne vrouwen, kinderen , en bedienden, " toelaetende, zich', bykans, openiyk, op de vrijheid des \, geloovs, te beroemen? — Op dezelvde wijs, zag men „' de Beftuurers der byzondere Kerken, met zeer ongemeens " eer, weldaedigheid, en gunst, door alle de Bezorgeren 'l der Wingewesten, en Landvoogden , bejeegenen. En hoé „ zou men naeuwkeurig befchrijven kunnen, de ontelbaere „ meenigte, van die (tot het Christendom) vergaederd werden / het groot getal der geenen, die, in alle fteeden, j, by een kwaemen ? en de luisterrijke by eenkomften, in l de Beedehuifen, waerom men, met de oude gebouwen * " als niet langer voldoende, geenszins te vreede, ruime Ker* j, ken , van den grond af , ftichtte , in alle fteeden? „ Schoon de zaeken des Christendoms dus doende, van tijd „• tot tijd, voorderden, en, van dag tot dag, toenaemen, i, werden zy, door den nijd, niet gefluit; en geen boofe '„ géést was in ftaet, dezelve te benaedeelen, of, doormen* „ fchelyke laegen, eenige afbreuk te doen;''
1. c. 1. vin. c. i, XXVI. DEEU V A



34ö OPENBARING
Deefe langduurige rust en groote voorfpoed der Christenen werdt ongelukkig misbruikt, tot losbandigheid, en inwendige verdeeldheeden (k). Hier over ondervonden zy het rechtvaerdig ongenoegen van den Verlosfer, op eene gevoelige wijs, toen de Keizer diocletianus de laetfte vervolging, maer dié ook de zwaerfie van alle was, begon aen te richten.
Deefe zwaerfte vervolging der Heidenfche Keiferen, welke doorgaens als de tiende gereekend wordt, heet de diocletiaenscke , offchoon diocletianus verfcheidene deelgenooten van het rijk hadde; om dat hy de eerfte en voorn aemfte der Keizeren was, die toenmaels te zaemen regeerden (i). lactantius, moemt hem daerom den ouden Koning (*). Evenwel was ÜlwvI de eerfle en voornaemfte oorzaek der vervolging.
Dan , om een gereegeld bericht te geeven , van deefe grouwzaeme vervolging, dienen wy vooraf kortelyk iets te zeggen, van den ftaet des Keizerrijks, onder diocletianus , van zijne Mede.regenten, en opvolgers. — Er waeren naemenlyk neegen Keizers, die, of gelijktijdig, of na elkander, regeerden, voor dat de Kerk rust kreeg, en het Christendom, tot den heerfchenden Godsdienst van het Rijk, ge.' maekt werdt; naemenlyk diocletianus, maximianus iiebcu-
leus ï galesius maximianus, maximikus= serevus , maïew
tius, licinius, cobstahtiüs chlorus en constantiku'. De zeeven eerften hebben de Christenen, met meerdere of mindere woede, op eene fchroomelyke wijs, vervolgt.
diocletianus, een Dalmatier van af koomst, die', onder zijnen Voorzaet numerianus, Overfte der lijfwacht geween was, na dat gemelde numerianus, door zijnen fchoonzoon aper, vermoord was, weidt door het leeger, tot Keizer uitgeroepen. Dit gefchiedde, in het jaer 284, te Chalcedon. — Nadat hy aper, met eigen hand, gedoodt, en carikus, den broeder van numireawus , overwonnen had , kreeg hy het ganfche beftuur van het Keizerrijk alleen in handen, in het jaer 285.
Ver-
(k) pusebius I. c.
lö lactantius de Mort, Perfee. c, 15,
(k) 1. C. C. ly.



var joannes. vi. 341
Vermits het Rijk, ter dier tijd, van alle kanten, in het Oosten en Westen , benaeuwd werdt, oordeelde hy eenen deelgenoot der regeeving noodig te hebben , om het zelve te verdeedigen. Hy nam daerom , geene kinderen hebbende , maximianus, die den toenaem heeft van herculeus , tot Rijks, genoot aen,en vereerde hem,met den tijtel van Augustus.— De beide Keizers behaelden wel aenmerklyke overwinningen, op de Gaulen, Germaniers, en andere Barbaerfche volken, maer met dit alles, was het Rijk, in 't jaer 292, in groot gevaer , zo door binnenlanfche , als buitenlandfche vyander. diocletianus en maximianus herculeus beflooten daerom, elk eenen Ccejar te benoemen , die hen, in de Regeering, opvolgen, en te gelijk met hen, het Keizerrijk, tegen alle geweld, zo van binnen als van buiten, befchermen zouden. diocletianus verkoos galerius maximtanus , en de keus van maximianus herculeus viel , op constantius chlorus. — De eerfte galerius maximianus was een Dacièr van zeer geringe af koomst, die geene andere verdienfte had, dan alleen van onfchrokken dapperheid. De ander constantius chlo: rus was een kleinzoon van den Keizer claudius II, uit de dochter van deefen gebooren.
Om nu de banden, tusfchen deefe vier deelgenooten van het Rijk, des te vaster te leggen, werdt men te raede, dat de beHe oesars hunne vrouwen zouden wech zenden, om zich , door bloedverfchap, naeder te verbinden, galerius maximianus trouwde valeria, de dochter van diocletianus en constantius chlorus kreeg thoödora , de fchoondochter van maximianus herculeus ter vrouwe.
Wijders werdt het Rijk, in vieren, verdeeld, maximianus herculeus kreeg Italien en Africa, met de nabuurige eilanden; oalerius kreeg Thracien en lUyrieum ; aen constanties chlorus vielen Gallien , Brittannien en Spanjen ten deele ; het overige behield diocletianus voor zich. — Evenwel bleev diocletianus in zo verre de eerfte en opperfte, als de overige drie hem eene byzondere achting beweefen, zich aen hem grootelyks verplicht reekenden, wegens de macht, welke zy bezaeten , en hem, als hunnen gemeenen Vader, eerbiedigden. — Deefe verdeeiing van het Rijk had groote xxvi. DEEL. y 3



t4« OPENBARING
ongemakken. Elk deefer vier Vorften had zijne byzondere Ambtenaers, beide in bet burgerlyk, en in het krijgsbeftuur. Elk wilde zulk eene groote Krijgsmacht hebben, als 'er on. derhouden was, toen 'er één Keizer regeerde. Hier door werdt het getal der Krijgsknechten uitermaete vermeeuigvuldigd, de balastingen grootelyksch verzwaerd, en de akkers, by gebrek van handen, onbebouwd gelaeten. Hier door werdt het Rijk geweldig verzwakt. — Deefe waeren de treurige gevolgen der lafhartigheid van diocletianus , gelijk lactantius zegt (/). die zijn lijv niet gaerne, in gevaer, ftellen wilde.
diocletianus, de eerfle en oudfle der Keizeren, liet de Christenen, tot het jaer 298, het vijftiende van zijne Regeering , niet alleen ongemoeid, maer zy genooten zelvs uitneemende voorrechten (m). Maer toen begon de gedaente der zaeke zodaenig te veranderen , dat de belyders van het Euangelie nimmer te vooren zulk eene geweldige woede hadden doorgeftaen. — De eerfle aenleiding was deefe. Op zijnen tocht, tegen de Perfen , wilde hy de Wigchelaers raedpleegen , die, uit de ingewanden der gedachte offerdieren, toekoomende dingen voorfpelden ; maer , vermits de Priesters het mislukken der wigchelary daer aen toefchreeven, dct 'er veele Christenen, die den dienst der gewaende Godheeden verfmaedden , aen het Hov, en in het leeger waeren, gav hy bevel, dat alle de Hovelingen en Krijgsknechten offeren zouden . onder bedreiging van geesfeiflagen en ontflag (»).
Dit was het begin der vervolging van diocletianus. Maer zy betrof alleenlyk de krijgsknechten. Vijf jseren laeter gav hy , op aenhitfing van zijnen Ambtgenoot galerius , veel bloediger Bevelfchrivten uit, tegen de Christenen, welke eene woedende en algemeene vervolging te weeg brachten. — Deefe geweldige ftorm begon derhalven eerst te recht, ia het jaer 303.
Omtrent dien tijd, kwam galerius maximianus by zijnen, fchoon vader diocletianus, te Nicomedien in Bithynien, alwaer hy den winter doorbracht, en liet niets onbeprpevd , om
hem^
ci) f, c. c. 7.
(ffïj EUSEBIUS ]. c. I. VIH. c. i.
In) lACTANTius At mort, Per/nut, C. 10,



van JOANNES. VI. 243
hem tot het vervolgen der Christenen , te be weegen. — Lactantius telt deefen galerius, die ook Jmev.tarius, of de Veehoeder, wordt bygenaemd, om dat hy, in zijne jeugd, het vee gehoedt had, onder de flechfte Keizeren, en befchrijvt hem, als eenen mensch, die van natuure tot wreedheid geneigd , aen allerlei godloosheid overgegeeven, en ego vyand van alle geleerdheid was (o). — De drijvveer van galerius fchijnt het bygeloov geweest te zijn, en de zucht, om den afgodendienst, die, door de verbaefende voordertneen van het Christendom, lag te ziel toogen, te herftellen f», diocletianus, van zich zelvs een gemaetigd en zachtzinnig Vorst, betoonde zich af kesrig,van eene bloedige vervolging , en oordeelde het genoeg, wanfieer de Hovelingen en Krijgsknechten maer, van het Christendom, werden afgetrokken. Op het aenhouden van den verbitterden galerius ,. riep diocletianus eene breede Raedsvergadering te zaemen; dan , in weerwil van de eenpaerigheid der (temmen, voor het bloedvergieten , kon de oude Keizer *er voor als nog met toe befluiten (<?)•
Ondertusfchen bediende zich galerius van allerleie heifche kunsPreepen , om diocletianus , tot het uitvaerdigen van Bloedplakaeten , tegen de Christenen, over te haelen, en bereikte ten laetften zijn boosaertig oogmerk. — Hy moet derhalven, voor de eerfte oorziek van deefe vreesfelyke vervolging "ehouden worden, zo dat zy, met meerder recht, de Maxin/aenfche of Galeriaevfche , dan de Diocletiaenfche, nee. ten mooge. — Trouwens in het BeveIfchrivt, het welke hy kort voor zijnen dood, ter herroeping van de voorige Bloedplakaeten, heeft uitgegeeven , erkent hy zelvs, dat hy de vervolging had te weeg gebracht (r)
Maer wat verbitterde maximianus galerius dermaeten, tegen de Christenen? — Hy was een man een wreedaertig karakter, die nergens anders van wist, dan van krijgszaken, en, naermaete hy onverftandiger was, meer veiflaevd, aen
i (V> 1. c. c. 9.
(j,) venema mn. Eccl. Tom. III. p. 775'
$ ^i^-xS. u' VIU. c. vr. ^ctantius * m,U Me XXVI. DEEL. Y 4



344 OPENBARING
den vooröuderlyken afgodsdienst. Daer in werdt hy geftijvd door de Priesteren , en byzonder door zijne Moeder romulia' Deefe was gewoon daegelyks te offeren, en, uit het overfchot der gewijde gaeven, prachtige maeltijden aen te leggen; maer daer op wilde de Christenen niet verfchijnen. Dit befchouwde zy, als eene ondraegelyke verfmaeding ; zy hieldt daer om geiuurig aen, by haeren zoon, met klachten en verzoeken, dat de Christenen mogten worden uitgeroeid (f).
Ondertusfchen geevt galerius 'er zelvs, in het zo even gemelde BeveIfchrivt, eene andere reeden van, dat naemenlyk de Christenen, niet alleen, van den Godsdienst zijner Voorvaderen, geheel en al afgevallen, maer ook onder elkander, in begrippen en voorfchrivten, grootelyks verdeeld wae. ren (t). — Denkelyk kwam 'er nog eene ftaetkundige reeden by: te weeten galerius had al vroeg het ontwerp beraemt, om zich, met verftooting van zijne Ambtgenooten , meester te maeken van het ganfche Keizerrijk. Ondertusfchen had hy allen grond , om te vreefen , dat de Christenen de partij van constantius , door welken zy grootelyks begunftigd werden, kiefen, en zich, tegen zijn heerschzuchtig oogmerk verzetten zouden («).■
Althans hy wist diocletianus , den ouden Keizer, ten laetften te beweegen, om een BeveIfchrivt, tegen de Christel nen uit te geeven. Dit gefchiedde, in het begin van het jaer 303. _ diocletianus , die toen te Nicomedien was , gav last om alle de Kerken der Christenen te verwoesten, alle hunne boeken en fchrivten te verbranden, hen, van alle waerdigheid en burgerlyke voorrechten te ontzettten. „ Er werdt bevoolen, (zegt eusebius (v)) „ de Kerken , tot den grond, te „ Hechten, de Heilige Schrivten, door het vuur, uit de wae, „ reld te helpen , die in waerdigheid waeren eerloos te ver. >, klaeren, en die, in de huisbediening, waeren , by aldien zy , „ by de belydenis van het Christendom, bleeven, van hunne' „ vryheid te berooven. Dit was de inhoud van het eerjïe * » be-
0) tACTANTIUS i. c. c. II.
(O EUSEBIUS 1. C. 1. VIII. c. I?.
[*; uTTySoLf CMfti*"' "m CUNSTANT- P- 919, 92X



van JOANNES. VI. 345
ÏJ bevel tegen ons, enz." Het is eenigsfins bedénkelyk , welke perfoonen bedoeld werden, onder den naem van zulken , die in de huisbediening waeren, rove' a omiTieis. Da Heer van der meersch , in de aenteekeningen, op zijne Nederlandfche vertaeling , is van oordeel, dat bet, van de Hovbedienden, die in 's Keifers paleis waeren, moet verftaen werden (w). Maer dan zou galerius weinig verder gevoorderd zijn, dan in het jaar 298, toen 'er reeds was vastgefteld, dat de Ambtenaers , aen het Hov , en in den Krijgsdientst, die het Christendom bleeven aankleeven, van hunne waerdigheeden, zouden ontzet werden (x)- Voeg 'er by, datzy, aie in de huishouding waeren , van zulken , die in waerdigheid waeren, onderfcheiden werden. — Wy denken daerom, met. anderen (y), aen fiaeven en vrygelaetene, zo dat de eerften nimmer in vryheid zouden gefield, en de laetfte wederom, van de vryheid, zouden beroovd worden.
Dit Keizerlyk BeveIfchrivt was zacht, in vergelyking van de volgenden , maer evenwel het was , voor de zaek van het Christendom, hoogst verdervelyk. — Uit kracht van het zelve , moesten de Kerken allerweegen, tot den grond toe, geflecht worden. — Alle de Christenen, vooral de Bisfchoppen en Leeraars, moesten de Heilige Schrivten, in handen der Magiflraeten , overgeeven. Die dit gedeelte van het BeveIfchrivt gehoorzaemden , kreegen den fchandnaem van Iraditores, of Overleeveraers (». Zelvs werdt den Magiflraeten de doodftraf bedreigd , wanneer zy te flap en nalaetig waeren, in het opzoeken der Heilige Boeken, (o). — De opgehaelde Heilige Schrivten moesten openiyk verbrand wor-
den. Ambtenaers, die het Christendom niet verzaekten,
moesten, van -hunne waerdigheeden , ontzet, vrygelaetenen, van de vryheid, wederom beroovd, en fiaeven, voor altoos, in dienstbaerheid gehouden werden. —
Dit eerfte BeveIfchrivt derhalven was nog niet bloedig , en
Cw) pag. 457-
(X ! liuove n pag, 312. .
(y) valesous in ver[ionc eusebh Domvrat. Dif. Cyprt*n. DiJf.Xl.^. rr.
iz) oprATUS miievitanus de Schijn). Dondtift. !. 1. §. Ij.
(«) augustinus Brevic. Cal.al. cum Donat. c. 15, 17. ,
XXVI. deel. Y 5



34t> OPENBARING
fprak in hst geheel niet, van doodftraffen, teegen de Christenen. Evenwel ontbrak het niet, aen zulken, die den marteldood ondergingen, om dat zy de Heilige Boeken, aen de Magiftraeten, ter verbranding niet wilden over geeven fVt eusebius (c), maekt melding van eenen Christen, die het Keizerlyk BeveIfchrivt te Nkodemien, door eenen ontydigen yver vervoerd (d), affcheurde, en, met den dood, geftraft werdt. Trouwens zy, die de Heilige Boeken , aen de Magiftraeten , overleeverden , deeden het , om den dood te ontwijken (e).
Op dit eerfte BeveIfchrivt van den Keizer diocletianus , volgde fpoedig een tweede, het welk veel wreeder was, Daer door kreegen de Overheeden last, om de Bisfchoppen en Leeraers in de gevangenis te werpen, en te noodzaeken, om den afgoden te offeren. „ Het eerfte bevel tegen ons, (zegt eusebius (ƒ) ) „ werdt, niet lang daerna, van anderen ,, gevolgd , waer by belast werdt , alle de Opzieners der ,, Kerken, in alle plaetfen, eerst in boeiens te werpen, en „ vervolgens, door allerleie middelen, tot offeren te nood„ zaeken."
galerius had zich van eene zeer booraertige list hedient, om den ouden Keizer, tegen de Christenen, te verbitterenj hy liet naemenlyk den brand fteeken, in het Paleis te Nico.
medien, en gav 'er den Christenen de fchuld van. i,ac-
tantius bericht ons, dat 'er, tot twee keeren toe, brand ontftaen zy, in het Paleis, alwaer zich diocletianus en galerius thans onthielden, en dat de Christenen daer meede beticht wierden. eusebius fpreekt, maer van éénen brand , en zegt, dat'er by die geleegenheid, ganfche geftachten van Christenen, op 'sKeizers bevel, by groote hoopen, door vuur en zwaerd, zijn van kant gemaekt fjft). — Maer de tweede brand, die vijftien daegen na de eerfte voorviel, fchijnt fpoedig gebluscht,
en
(£) augustinus 1. c. c. li, ic.
00 I. c. l. viil. c 5.
ld) lactantius I. c. c. I*. (e) 0ptatu5 milevetanus I. c. if) (• c. 1. Vtll. c, 2, •(g) I. c. c. 14.
(A; l. c, 1. vm. c. 6,



van JOANNES. VI. 347
«n van weinig belang geweest te zijn. Deefe zal de reden zijn , dat 'er eusebius geene melding van maeke (i).
Maer 'er is eene bedenking, over de oorzaek van deefen brand, lactantius zegt uitdrukkelyk , dat galerius den zeiyen heimelyk had doen aenfteeken, om 'er den Christenen de fchuld van te geeven (fc). eusebius verklaert, dat hem de oorzaek onbekend waere: „ in die zelvde daegen, (zegt hy) „ ontftondt 'er brand, in weet niet by wat toeval, in het Keizerlyk Paleis te Nicodemien (/)." Keizer constant-in de Groote, die, by het voorval, zelvs tegenwoordig was, verzekerd dat de blikfem in het Paleis geflaegen zy (m). — Misfchien kan het een en ander overeengebracht werden, door de voorönderflellng , dat de eerfte brand , door galerius, gefticht , en de tweede, door den blikfem, veröorzatkt zy, Hoe het zy galerius gav de fchuld van den brand, aen de Christenen, en, om den ouden Keizer, nog des te meer te verbitteren, verliet hy Nicomedien, zeggende, dat hy anders gevaer liep, van leevendig verbrand te werden (n). — Het eerfte, het welk hy deedt, was, dat hy allen, die in zijn Paleis waeren , bevel gav, om te offeren, om het zelve , langs dien weg , van de Christenen , te zuiveren. ïrisca zijne Gemaelin, en valeria zijne dochter, beide hei. melyke Christinnen, gehoorzaemden aenftonds (o). Maer de meesten der Hovelingen, die Christenen waeren, weigerden zich te onderwerpen , en werden daeröp , na langduurige pijningen, wreedaertig ter dood gebracht (p).
Hier by bleev het niet. 'sKeizers woede ftrekte zich uit, tot alle de ingezeetenen van Nicodemien , die Christenen waeren , vooral tot de Leeraers. Deefen werden, zonder eenig onderzoek of rechtspleeging, als brand ftichters, op de deerlykfie wijs, om het leeven gebracht. Veelen werden,
(O mosheim 1. c. fag. 929. (4 I. c. (0 I. c.
(bi) ' Ratio ai SanSorum catum c. 25.
(« LACTANIIUS I. c. I. 15.
(0) lactantius I. c.
\p) eusebus 1. c 1. VIII. c. 6,
X^XVI. DEEEa



313 OPENBARING
by hoopen, verbrand (?). Anderen, beide Mannen en Vroui ; wen, werden in zee gefmeeten (r).
Deefe woede bepaelde zich alleenlyk tot de Stad Nicodemien , en was in zo verre flechts eene byzondere vervolging. Zy was het gevolg van de gewaende brandftichting. Maer de vervolging, welke uit kracht van het tweede BeveIfchrivt, zo
even vermeld, werdt aengericht, was algemeen. De aen-
leiding daertoe was een opftand in Armenien en Syrien, welke al meede aen de Christenen geweeten werdt: „^Als, niet „ lang daerna, eenige anderen te Melitana, en het naer die ,, Stad genaemde Land, en anderen wederom in Syrien, zich „ meester van het Rijk zochten te maeken, 'werdt 'er, door „ een Keizerlyk bevel, gelast, de Bisfchoppen van alle Ker„ ken, in alle plaetfen, in de gevangenisfen en boeien, te „ werpen ; en het fchouwtooneel van het geene hier op volg„ de, gaet alle geloov te booven. Eene ontelbaere meenigte „ werdt, in alle plaetfen, gevangen genoomen, en de ker„ kers, het ganfche Rijk door , welke te vooren gefchikt ,, waeren, voor moordenaeren en fnoodfte deugnieten, wae„ ren toen opgevuld, met Bisfchoppen, Ouderlingen, Diaco, nen , Voorleezers, en Bezweerers; zo dat 'er geene piaets
overgebleeven waere, voor zulken, die, om fchelmftuk-
ken, veroordeeld waeren (s)."
Dit nieuwe BeveIfchrivt bepaelde zich derhalven alleenlyk tot de Kerkendienaers; ook fchreef het geene dood ftraffen ▼oor, maer alleenlyk gevangenisfen. — diocletianus, die tot dus verre afkeerig bleev, van bloed vergieten, zal zeekerlyk verwacht hebben , dat de meesten zich, door eene langduurige gevangenis, in de akeligfte kerkers, zouden laeten overhaelen, om, ter verkrijging van hunne vryheid , het Christendom te verloochenen.
Dan hier by liet het de woede niet berusten. Er volgde fpoedig een derde BeveIfchrivt, uit kracht van het welk aller, leie uitgezochte pijnigingen moesten in het werk gefteld worden , om de Kerkelyke Perfoonen , die allerweegen, in de
ge-
(q) lactantius I. c. fÓ eusei5ius 1. c.
O, EUSEBIUS I. e. 1. VIII. c. ?.



van JOANNES. VI. 349
i gevangenisfen, waeren opgeflooten, tot bet offeren aen de afgoden , te dwingen. De Keizer verwachtte zeekerlyk» dat wanneer de Opzieners der Kerke bezweeken waeren , de i overige Christenen hun voorbeeld fpoedig volgen zouden. — I Ondertusfchen waeren de meesten ftandvastig, en ondergingen I de folteringen , welke veelen het leeven kostten, zeer ge[ duldig. „ Er werdt bevoolen, de gevangenen, zo zy offer[ „ den, te laeten gaen, maer zulken, die dit weigerden, „ duizenderleie pynen aen te doen. Hoe zou men toen we„ derom hebben kunnen tellen de meenigte der Martelaeren, „ in ieder Landfchap, en byzonder van die in Africa, Mauri„ tanien, Thebais, en Egypten? uit welk laetfte Gewest, verfcheidenen, die, in andere Steeden en Landfchappen, , gekoomen waeren , door hunne martelaryen, hebben uit. J , gemunt (f)-"
Tot dus verre bepaelde zich het geweld, alleenlyk tot de Kerken - dienaeren , en Opzieners der Gemeente; maer, in het volgende jaer 304, kwam 'er een vierde BeveIfchrivt te voorI fchijn , in het welk den Landvoogden en Magiftraeten last gegeeven werdt, om alle Christenen, zonder onderfcheid, door alle dwangmiddelen van pijniging , tot den afgodsdienst, te noodzaeken. „ Als het tweede jaer gekoomen was, en de „ vervolging teegen ons zeer fterk werdt voongezet, ubbanus „ toen Landvoogd van het WiDgewest (Palestina) zijnde, „ kwaemen 'er Keizerlyke Brieven, waerïn, bywijs van een „ algemeen bevel , ncêohiKW TrcocuyiAXTt, gelast werdt, dat „ allen, op alle plaetfen, den afgoden zouden offeren. Waeröp „ timotheus te Gaza, eene Stad van Palestina, na dat hy „ duizenderlei pijningen had doorgeftaen , in een langzaem „ vuur geplaetst zijnde, eene echte proev van oprechte Gods„ vrucht, zeer kloekmoedig, gegeeven heeft, enz. (u)"
De zoort van pijniging werdt niet bepaeld, maer, aen de Landvoogden en Magiftraeten , overgelaeten. Dit maekte eene aenmerkelyke verfcheidenheid, in de folteringen. Alle de Overheeden ondertusfchen, om den Keizer te behaegen ,
CO eusebius l. c. 1. VIII. c. 7.
(«) eusebius de Biariyritus Palejlmtt c. z>
XXVJL DEEL.



350 OPENBARING
fcnerpten hun vernuft, om nieuwe zoorten van pijningen uiS te denken , en , gelijk lactantius aenteekent (v), zy beyverde zich, als om ftrijd , om de een den anderen te overtreffen. — Ook werdt 'er , in het BeveIfchrivt , niet belast, hoe men handelen moest, met zulke Christenen, die de folteringen ftandvastig ondergingen, en, hoe zeer ook gepijnigd, bleeven weigeren den afgoden te offeren. Ditmaekte wederom dat de Overheeden, naer hun onderfcheiden karakter, verfchillende weegen infloegen. Hier werden de kloekmoedige aenkleevers van het Christendom gebannen, daer van een oog of van een been beroovd, elders onthoofd, den wilde dieren voorgeworpen, of, op andere wijzen, ter dood gebracht(V).
Zo wreedaertig werdt 'er nu gewoedt, tegen alle de Chris, tenen , in alle de Landfchappen van het Romeinfche Keizerrijk , Gallien , het welk , onder de zachtere regeering van cohstantikus chlokus ftondt, alleenlyk uitgezonderd (x).— Deeze Vorst, die zeer gemaetigd was , en den Christenen geen kwaed hart toedroeg, had, gelijk wy gezegt hebben (y), het beftuur, over Gallien, Brittannien, en Spanjen. In Spanjen kon hy alle geweld niet verhinderen (z); hoe het, in Brittannien, gegaen zy, vinden wy niet aengeteekend; maer in Gallien , alwaer hy zelvs tegenwoordig was , befchermde hy de Christenen, zo vee! de omftandigheeden toelieten.
jiüsEBius geevt deefen Vorst dit getuigenis (a) : ,, dat „ hy, zijn ganfche leeven door, van eenen zeer vreedzae„ men aert , voor zijne onderdaenen zeer zachtzinnig, „ en , voor den waeren Godsdienst , zeer gunftig ge„ weest zy. — Hy betoonde zich, (vervolgt de Gefchiedfchrijver) „ in alles, jeegans allen, zeer goedgunftig en wel. „ daedig, en had geenszins deel, in den oorlog ons aenge„ daen; maer hy heeft de Godvreefenden, onder zijne heerf, fchappy, voor alle rampen en onheilen , beveiligt , en „ zelvs de Keiken niet oni verre geworpen , noch eenige'
„ an-
(v) Itijlit. Divin. ). V. c. ii.
(w lactantiijs 1. C.
(*) lactantius de mort. Perfe eut. c. 15; ly) Booven p. 341.
(z) EUScBius de Maatyr. Palefl. c. 11; \a) Hifi. Eech U VIII. 13.



van JOANNES. VI. 35f
„ andere nieuwigheid , tot ons nadeel,1 ondernoomen." —* Ondettusfchen kan het zeer wel zijn, dat eusebius de zachtzinnigheid van constantius chlorus wat flerk geteekent hebbe, om zich, by zijnen zoon constantyn den Grooten, des te meer te veraengenaemen (fc). Zo veel is evenwel zeeker, dat het den Christenen, onder de heerfchappy van constantius , ongelyk draegelyker geweest zy, dan hunnen broederen, in de overige Landfchappen, welke, aen de drie Keizeren, onderworpen waeren. galerius was de drijvveer van al het woeden, en hekculeus Het zich gemakkelyk leiden.
In het volgende jaer 305 onderging het beftuur van het Keizerrijk eene zeer aenmerkelyke verandering. — galerius j die reeds lang had zwanger gegaen, met een ontwerp, om het beftuur van het ganfche Keizerrijk, aen zich alleen, te trekken , noodzaekte zijne Ambtgenooten diocletianus en herculeus , om afftand te doen, van de Keizerlyke waerdigheid, verwachtende, dat hy, van constantius chlorus. die ziek en zwakkelyk was, fpoedig zoude ontlast worden (c). — Op eenen en denzelvden dag, naemenlyk den eerften Mei 305, leiden diocletianus en maximianus herculeus hun Rijksgebied needer , de eerfte te Nicodemien , en de ander te Milaen.
Nu waeren 'er twee Keizers galerius en constantius. Maer, om dezelvde gedaente van regeering te behouden, werden 5er twee nieuwe Ccefars benoemd. Ook , in dit geval, fchikte galerius alles, naer zijnen zin, en maekte dat daer toe maximinus en severus verkoofen wierden; menfchen van eene laege afkoomst, van welken hy wist, dat zy hem van de hand vliegen zouden, constantius moest zien , dat zijn zoon constantinus , die zich naderhand den bynaem van den Grooten verworven heeft, van het beftuur geheel wierdt aitgeflooten (<i).
Nu waeren 'er wederom vier Opperhoofden galerius, cok« stantius, maximinus en SEVEhus* Deefe verdeelden het Kei-
(l) mosheim ie rebus Chrislian. ante constantiN. M. p. 9ï<v. f e J lactantius de mort. Perlecut. c. 20* (^d) lactantius 1, c. C. l8. ly.
XXVi deei»



35» OPENBARING
zen-ijk op deefe wijs, dat het geheele Oosten aen galeriuj bleev, uitgenoomen Syrien en Egypten, het welk hy aen ««imubjs, afftondt; constantius chlorus was Keizer in het Westen, maer was genoodzaekt, om Italien en Africa, aen severus, over te laeten. — galerius derhalven, van welke de beide Ccefars geheel afhangelyk waeren, beheerschte niet alleen het ganfche Oosten, maer ook Italien en Africa.
„ Terwijl galerius zijnen dwinglandfchen fcepter zwaei„ de, over deefe wijd uitgeftrekte Rijken, genooten Span* „ jen, Gallien, en Groot ■ Brittannien de zoetigheeden eener " bl!'vke regeering; constantinus chlorus regeerde alleen, „ om zijne onderdaenen gelukkig te maeken" (e). _ In de Landen , welke galerius , en zijne beide afhangelingen maximinus en severus , onderworpen waeren , werden de Christenen, hoe langs zo meer, vervolgd en mishandeld (ƒ).
In het volgende jaer 306 werdt de grond gelegd van de verlosfing der Christenen, uit hunne verdrukking, constantius chlorus ftierv m Brittannien , en zijn zoon constanTiNus werdt, door het leeger, tot zijnen opvolger, uitgeroepen (g). Dit was galerius geweldig tegen de borst, eu daer uit ontftondt een burgerlyke oorlog, en, onder alle die beroerten, baende constantinus de Groote, de groote begunftiger der Christenen, zich den weg, tot den Keizerlyken throon. Van deefe merkwaerdige omwending, zullen wy, by het verklaeren der opening van het zesde zeegel naeder handelen.
Onder alle die fchroomelyke verwarringen, welke het Keizerrijk, op deszelvs grondvesten, deeden daeveren, genooten de Christenen doorgaens rust en vreede, in het Westen, uitgenoomen, in Italien en Africa, welke, onder hst gebied van severus ftaende, door galebius, met eenen yferen fcepter, beheerschd werden. _ In het Oosten werden zy wreedelyk vervolgd, tot het jaer 311, wanneer galerius, die de voornaemfte oorzaek was van het leed, den Christenen aengedaen, geheel van gedachten veranderde.
r \ Door CO millot i. c. iii Deel. p. 401.
(f) lactantius 1. c. c. 21. tg) lactantius 1. c. c. 24, 25.



van JGANiNES. VI. 253
' Door eene allerakeligfte krankheid, waer van , by het openen van het zesde zeegel, naeder, op den rand van het grav gebracht, gav hy een BeveIfchrivt uit, waer by hy gelastte, dat alle vervolging, teegen de Christenen, zoude geflaekt worden {h). eusebius heeft ons dit zeer merkwaerdig BeveIfchrivt hewaert (i) ; de Keizer gav niet alleen bevel, om de vervolging te doen eindigen , maer ook volkoomene vryheid, aen alle Christenen, om hunne Kerken te herbouwen , en hunnen Godsdienst openiyk te verrichtten.
Evenwel hebben de Christenen , in het Oosten, nog veel moeten lijden van maximinus. Deefe liet den Christenen de rust, welke gaj.eb.ius hun vergunt had, nog geene zes maen» den, genieten. — eusebius geevt ons van deefe zaek een, zeer duidelyk bericht (k). maximinus naemenlyk, die in bet Oosten den Dwingland fpeelde , nam ganfchelyk geen genoegen, in het gemelde BeveIfchrivt van galerius , en kon 'er niet toe befluiten , om het openiyk bekend te maeken. Aen den anderen kant, durvde hy het zelve niet geheel ver. bergen. Hy liet het daerom , by onderhandfche Brieven, aen de Overheeden, om de vervolging te ftaeken, berusten. Ondertusfchen was dit genoeg, om den weg te baene.n, dae een aental van Christenen, uit de gevangenisfen, en de Bergwerken, ontflaegen wierdt. „ Geheele troepen vervoorder„ den hunne reis, langs de weegen en ilraeten, God lovzan„ gen en Pfalmen toejuichende. Die kort te vooren, .met „ de wreedfte pijnigingen, geboeid, uit hun Vaderland, ge„ dreeven waeren, zag men blijmoedig, en met vrolyke aen„ gezichten f hunne woonfteeden wederom betrekken ; zo „ zelvs dat zy, die te vooren niets dan moord dreigden, te„ gen allen verwachting, de wonderbaere omkeering ziende, ons daer over geluk wenschten (/)." Deefen voorfpoed der Christenen kon de Boosaertige maximinus niet dulden. ,Ook duurde dezelve fiecbts zej maenden. Hy begon, met, onder zseker voorwendfel, dg
(a) lactantius 1. c. c. 33. li) Hijl. Eccl. 1. VIII. c. 17. <k) 1. c. I. IX. c. i, 2. (I) eusebius 1. c. 1. IX. c. ].
XXVI. ró. %



354 OPENBARING
byëenkoomften, in de booven gemelde Rustplaetfen, te vethinderen. Vervolgens kocht hy, onder de hand , lieden om, die verzoekfehrivten inleeverden, dat de Christenen niet mogten geduld worden (m). Dit voorbeeld volgden de Landvoogden, en Magiftraeten der Steeden, naer, om zich, by den Keizer, te veraengenaemen. Ook deedt hy al wat in zijn vermoogen was, om den yver van het bygeloovig gemeen, voor den afgodsdienst , op te wekken («): Eindelyk gav hy, op het verzoek der Landvoogden en Magiftraaten kwanswijs, een BeveIfchrivt uit tegen de Christenen, het welk derhalven het vijfde geweest is.
Dit BeveIfchrivt werdt, daer de voorige flechts op papier gefchreeven waeren, in koper gefneeden, en gelastte, dat de Christenen aller weegen zouden verjaegd worden (o). — Zelvs beoorloogde de Keizer de Armeniërs. om dat zy weigerden , van het Christendom, afftand te doen (p). Toen constantinus de Christenen openiyk begunftigde, gav ook maximinus , om dat hy niet anders durvde, een bevel uit, om de vervolging te ftaeken; maer, daer zijn boosaaertig karakter genoeg bekend was , kon 'er zich niemand op veriaeten (j). Eindelyk evenwel heeft hy, kort voor zijnen rampzaeligen dood, den Christenen het recht gedaen, van, door een openbaer beveIfchrivt, te verklaeren , dat zy vry waeren van de misdaeden , van welke hy hen befchuldigt had (r).
Ten laetften heeft nog licinius , de Rijksgenoot van constantinus den Grooten, de Christenen vervolgt. Er ontftondt naemenlyk een oorlog , tusfchen deefe beide Vorften, en, offchoon licinius, in eenen veldflag, overwonnen zijnde, in het jaer 314, een vreedesverdrag, met constantinus, geflooten had, waepende hy zich, negen jaeren laeter, op nieuws, tegen deefen zijnen Rijksgenoot. Geduurende deefen tweeden krijg, die in het jaer 323 eenen aenvang nam, richtte hy zijne woede, tegen de Christenen, met
oog-
Cm) EUfEDIUS I. c. I. IX. c 2. t» Utm i. c 1 IX. c. 4. (0) Hem 1. c 1. IX. c. 7. ip) Idem 1. c. I. IX. c 3. {q) Idem 1. 6. I. IX.c. 9. (/j Idem 1. c. 1. IX. c. l«e



van JOANNES. VI. 355
•ogrnerk, om, langs deefen weg, de voorftanders van den fieidenfchen afgodsdienst op zijne zijde te krijgen. Zelvs liet hy veele Bisfchoppen, na dat zy, op eene wreedaertige wijs, gepijnigd waeren, deerlyk om het leeven brengen.
Deefe licinius was de zwaeger en de Rijksgenoot van constantinus dm Grooten. Deefe beide Vorften gaeven, na het verftaen van maxentius, te zaemen eene wet uit, ten voordeele der Christenen (s). Hy werdt daeröm, voor eenen Christen gehouden (f) ; maer hy was het in de daed niet. Dit blijkt klaer genoeg, uit de gedenkpenningen, welke nog van hem overig zijn, en op welke de teekens der afgodery gezien worden (w), als meede uit de redenvoering, welke hy, tot zijne Soldaeten, hieldt voor den veldflag, tegen constantinus (v). Hy fchijnt , ten aenzien van den Godsdienst, den ftaetkundige gefpeelt, en daerïn, naer gelang der omftandigheeden , zijn voordeel bedoelt te hebben- — Dit openbaerde hy allerduidelykst, toen hy, voor de tweedemael, de waepenen , tegen constantinus , had opgevat.
eusebius geevt ons een omftandig verflag van demishandelin* gen, welke licinius den Christenen heeft aengedaen, fcbrijveude (ie). ,, Zo ras had hy niet beflooten , constantyn „ te beöorloogen, of hy begon, ook tegen het Opperwee„ zen , te ftrijden, Dien hy wist dat constantyn eerde. „ Ingevolgen hier van ging hy de Godsdienftigen, onder zijn „ gebied , die zijner regeering nimmer eenig nadeel, hoe ,, ook genaemd, hadden toebracht, van tijd tot tijd, in ftilte ,, beftrijden. —- Voor eerst dan verdreev hy alle Christenen , „ uit zijn Paleis. — Vervolgens beval hy, de Soldaeten, ,, die in de fteeden bezetting hielden, af te zetten, en van „ alle eer en waerdigheid te berooven, wanneer zy aen de „ afgoden niet offeren wilden." — Die onderhandfche vervolging , indien ik haer zo noemen mag, begon derhalven ïeeds lang, voor dat hy, ten tweedenmaele, de waepenen,
(s) eusebius !. c. 1. IX. c. o.
(ó idem i. c. 1. X. c. i. sozOMENÜS Hifi. Eccl. I. t. c. 7.
(tl) NORisius de Numiswate ucimi c,
(v) eusebius de vita constantini 1. II. c. 5.
<w) hifi. Eccl. 1. X. c 7.
XXVi. DEEL. Z *



356 OPENBARING
tegen constanstyn , had opgevat. Zijne woede bepaeld» zich toen alleenlyk tot de Christenen , onder de Hoovelingen , en de Krijgslieden, die, in de fteeden, bezetting hielden, om de inwendige rust te bewaeren. Vervolgens Uoeg zy ©ver, tot de Opzieners der Gemeente; hy maekte, in het jaer 320, eene wet, dat zy, in elkanders Bisdommen, niet mogten zaemen koomen, dat mannen en vrouwen niet, te ge* lijk, de Godsdienftige vergaederingen mogten by woonen, en dat de Christenen, niet in de Kerken, welke hy voorwendde te klein te zijn , maer in het oopen veld, den Godsdienst oeftenen moesten (.%).
Maer toen hy het harnasch , tegen constantinus , had aengegespt, kwam hy openiyk uit, als een verkherde vyand der Christenen. „ Wat behoeven wy, vervolgt eusebius (y); „alles ftuk voor ftuk cp te haelen, het welke deefe Godge„ haete verrichtte? Hoe die wetverbreeker de onrechtvaer„ digfte wetten uitdacht: want hy verboodt, by eene wet, ,, dat iemand, den ellendigen in de gevangenisfen , door „ menschlievendbeid bewoogen , voedfel ^zou geeven , of „ eenig medelijden betoonen , met zulken , dk , in de ,, boeien, van honger vergingen. — Deefe wreede wet wa« „ evenwel, met bedreiging, geftaevd, dat zy, die zodaenig ,, een medelijden betoonden, het zelvde lijden ondergaen „ zouden met de geenen, over welke zy zich ontfermt had„ den; zo dat zy ook, in boeien en gevangenisfen, zouden „ geflooten werden , om dezelvde ftraf te lijden , als die .„ ellendigen (z)."
Hier by bleev het niet. Hy liet ook de Kerken, tot den grond toe , Hechten , byzonder in de Steeden van Pontus. De Bisfchoppen werden , als waeren zy moordenaers, van kant gemaekt; zelvs op onmenfchelyke wijfen, zo dat hunne lichaemen geflacht, in ftukken gehouwen, en, tot aes der visfchen, in de zee geworpen wierden. Dit gav aenleiding, dat de Christenen, zich nergens veilig achtende, de vlucht nae-
. men ,
ƒ*) eusebius in yita constantini 1. I, c. 51, S3» iyï Hifi. Eccl. 1. x. c, 7.
eusebius Uifl. Eccl. 1. X. c, 7,



van JOANNES. VI. 357
men , in de woestijnen en bosfehen. — Zelvs was de dwingend voorneemeus , eene algemeene vervolging , tegen alle Christenen, aen te rechten (<j). Maer de Voorzienigheid ftuitte zijne woede. Hy werdt, door constantinus overwonnen , en naer Thesfalonka verbannen , alwaer hy , in het ■volgende jaer 325 , gewurgd is.
Na den dood van licinius,heerschte constantinus alleen, die niet alleen het Christendom begunfligde, maer zelvs, tot den heerfchenden Codsdienst van het Keizerrijk, maekte.
Zo veele. vervolgingen hebben de Christenen, van de Heidenfche Keizeren , ondergaen, tot het jaer 325, wanneer constantinus den vreede der Kerke volkoomen herfteld
heeft. Geduurende deefen tijd, zijn 'er ftroomen bloeds
der Martelaeren vergooten.
Onder decius , offchoon zijne wreedaertige regeering maer vaneenen korten duur waere, hebben veele Christenen den marteldood ondergaen. — De vervolging onder gallus , duurde flechts weinig langer , dan een halv jaer; zy bepaelde zich, alleenjyk tot de Opzieners en voortreffelykfte Christenen ; ook werden deefen niet vermoord, maer in balling, ïchap gezonden. — Onder valerianus had 'er eene fchroc melyke vervolging'piaets. Dan hy liet alleenlyk Kerkelyken vermoorden, wanneer zy weigerden den afgoden te offeren; ten aenzien van aenzienlyke lieden , onder de Christenen, was eene mindere ftraf, en omtrent die van den middelbaeren en geringften Stand , was niets bepaeld. — Ten tijde van aurelianus hebben eenige Christenen , byzonder in Thracien, den marteldood ondergaen. Vervolgens genooten de Christen nen eene aengenaeme kalmte, tot diocletianus, die, in het het jaer 298, eene vreesfelyke vervolging aenrichtte , welke, zo onder zijn beftuur, als onder dat van zijne Ambgenooten, of opvolgers, het bloed der Martelaeren, als waeter, heeft doen ftroomen, vooral na dat hy in het jaer 304. zijn vierde BeveIfchrivt, tegen de Christenen , had uitgegeeven.
Nu werden de zielen der Martelaeren, (om de gefchiedenis , op de Godfpraek , toe te pasfen) die, onder decius,
(a) eusebius 1. c.
XXVI. deel. Z 3



35$ OPENBARING
valerianus, aurelianus, en diocletianus, na dat by zijn vierde BeveIfchrivt, in het jaer 304, had uitgegeeven, geflacht waeren ; deefe zielen der Martelaeren werden den Apostel joannes , by het openen van het vijfde zeegel, onder eenen altaer vertoond, roepende om wraek over hun bloed, om daer door te kennen te geeven, .dat de Christenen, vooral toen het vierde BeveIfchrivt van diocletianus uitkwam, verlangen en bidden zouden, dat 'er, ten laetften, een einde van hunne mishandelingen koomen mogt. — Er werdt gezegd, dat zy nog eenen kleinen tijd, tot dat naemenlyk maximinus zou zijn omgekoomen, geduld moesten hebben, tot dat ook hunne meedidienstknechten en hunne broeders, de overige Leeraers en belijders van het Christendom, zouden vervuld zijn, die gedood ftonden te worden, gelijk zy.
Kortom er weidt, aen joannes , voorfpeld, gelijk ook blijkbaer vervuld is, dat 'er, van decius af, tot de alleenheerfching van constantinus den Grooten, eene verbaefende meenigte van Martelaeren, op eene wreedaertige wijs, zoude gedood worden, en dat vooral de laetfte vervolging, welke gemeenlyk de Diodetiaenfche genaemd wordt, de zwaerfte van alle weefen zoude. —- Trouwens , op dat ik 'er dit nog by voege, diocletianus, en zijne Mede-regenten, bedoelden niets minder, dan de geheele verdelging van bet Christendom. Er zijn gedenkzuilen, in Spanjen , gevonden, óp ■welke, als het waere, de zeegeprael, op de Christenen, gehouwen was, met deefe woorden : de naem der Chritenen, die het Rijk omkeerden, verdelgd zijnde; de Godsdienst va» christus overal verdelgd zijnde, enz. Ook zijn 'er gedenkpenningen , ten tijde van maximiaus herculius , geflaegen, op welke'hercules verbeeld werdt, eene veelhoofdige flang, welke de Christenen fchijnt vertoond te hebben, overwinnende (6).
(ij venema IRJl. Eccl. Tom. III. peg, 77%,
F. Dt



van JOANNES. VI. 35$
F. De opening van iet zesde zeegel , Kap. VI: 12— VII: 17-
«. De opening van het zesde zeegel zelve vinden wy, Kap VI: 12-17.
a. Eerst werden de allerfchroomlykfte rampen befchreeven, welke God, over de vyanden van chris--
tus en zijn Koningrijk , brengen zoude , vs 12-14., en dan •
b. Werdt de angst en vrees geteekend, welke deefe rampen, zouden te weeg brengen, vs. 15-17.
12. Ende ick fagh, doe het Lam den feiten fegel der meermaelen gemelde Boekrolle geopent hadde , eene fchrikbaerende fcbildery, ende fiet, daer wiert of 'er was ontftaen een groote aerdbeevinge, (verg. Matth. XXVIII: 2.) (<?) ende de fonne wiert fwart als een hayren fack, ende de mane wiert als bloet.
13. Ende de fterren des hemels vielen op de aerde , gelijck een vijgeboom fijne onrijpe vijgen afwerpt, als hy van eenen grooten wint gefchuddet won.
14. Ende de hemel is wechgeweken , als een boeck dat toegerolt wort: ende alle bergen ende eylanden zijn beweegt uyt hare plaetfen.
De Apostel zag, in het zesde gedeelte der Boekrolle, het welk, door het verbreeken van het zesde zeegel, geopend was, eene teekening van een allerfchroomelykst onweeder, het welk zeer vreesfelyke verwoestingen te weeg bracht. — In het gemeen, zegt hy: 'er was eene groote aerdbeeving. Wy vertaelen het liever een groot en zwaer onweeder; zo koomt het voor, Matth. VIII: 24, en by de LXX, Jer. XXIII: 19. Nah. I: 3. Het grondwoord beteekent allerlei geweldige beweeging,'en is daerom zeer gefchikt, om een zwaer onweeder aen te duiden, het welk gepaerd gaet, met eenen fchiooj
( e ) Hand. 2- 20. XXiV. DEEU Z *



jjfo OPENBARING
melyken ftormwind, die alles verwoest en ter needer werpt.
Dit geduchte onweeder ging ook vergezeld, van aerdbeevin-
gen, gelijk ons, uit vs. 14b, naeder blijken zal.
joannes zag meer byzonder de fchrikbaerende uitwerkfelen
van dit geduchte onweeder , zo in den hemel, als op de
aerde, vs. i2b.i4.
Ten aenzien van den hemel, zegt hy, vs. i2b-i4. de zon
was zwart enz De zon werdt zwart, als een hairen zak 3
men denke aen eenen zak, gemaekt van eenen huid, die nrg ruig en met hair bezet is, zoortgelyken, als de randfels der
foldaeten. De zaek is deefe: de zon was bedekt, met dikke en zwarte wolken, en daerom konde zy haere lichtftraelen even weinig verfpreiden, als of zy, met eenen hairen zak, was bedekt geweest. — De JMaen was als bloed ; door de meenigte van dampen, welke 'er voor de Maen heer.en dreeven, vertoonde zy zich zo rood, als bloed. — De flarrm des hemels vielen op de aerde, gelijk een vijgeboom zijne onrijpe vijgen afwerpt, als hy van eenen grooten wind gefchudt wordt. Alles teekende den allergeweldigften ftormwind, tegen welken niets beftand was. De Heer eichhorn vat het zo, dat het, aen de menfchen, die ftonden te beeven en trillen , toefebeen , als of de ftarren van den hemel vielen (c). Maer de Apostel zag dit alles , in eene fchildery , afgeteekend. Men denke evenwel niet, aen eigenlyk gezegde ftarren, maer aen vuurige verfchijnfels, welke, in de uiterlyke vertooning, eenigszins naer ftarren geleeken. Zulke vuurklooten , en dergelyke vuurige verfchijnfels, vielen, uit den hemel, en dat in groote meenigte, op zoortgelyk eene wijs, als de onrijpe vijgen van den boom vallen, wanneer hy, door eenen ge. weldigen ftormwind , gefchokt wordt. — De hemel week wech, als een boek, hetwelk toegerold wordt. De fpreekwijs is ontleend, van de toenmaelige gedaente der boeken, be^ ftiende uit vellen, welke opgerold werden, op zoortgelyk eene wijs, als by ons de Land en Zeekaerten. De blaeuwe koleur van den hemel was , door de dik op één geftaepelde wolken, ten eenemael ónzichibaer, zo dat men 'er evenzo
wei-
CO 1- c. p. 214,.



van JOANNES, VI. 3Ör
weinig van zien konde, als van de letteren, in eene opgerolde boekrolle.
Het verfchrikkelyk onweeder bracht ook fchroomelyke verwoestingen , op de aerde, te weeg: alle bergen en eilanden werden bewoogen, uit derzelver plaetfen. De vreesfelyke ftormwind ging gepaerd, met aerdbeevingen, zo dat alle bergen en eilanden, zo veele 'er naemenlyk, in de gemelde fchildery, aen den Apostel , vertoond werden , geweldig gefchokt, en, uit derzelver plaetfen, bewoogen wierden. Hy zag bergen , die gedeeltelyk om verre gefmeeten, gedeeltelyk vart den afgrond ingezwolgen, en eilanden, weike, door eenen fchroomelyken vloed , dermaeten overftroomd werden , dat flechts de hodgfte plaetfen zichtbaer waeren.
De teekening van dit vreesfelyk en alles verwoestend onweeder is ontleend, uit de Schrivten der oude Propheeten , byzonder van jesaias , Kap. XIII: 10: de ftarren des hemels, en zijne geflemten, zullen haer licht niet laeten lichten; de Zon zal verduisterd worden, wanneer zy zal opgaen, en de Maen zal haer licht niet laeten fchijnen , Kap. XXXIV: 4. de hemelen zullen toegerold worden, gelijk een boek, en al derzelver heir zal afvallen, gelijk een blad van den wijnjlok afvalt, en gelijk eene vijg afvalt van den vijgenboom. — Zoortgelyke fcbilderingen vinden wy ook, by ezechiel, Kap. XXXII: 7: ik zal den hemel bedekken en zijne Starren zwart maeken; ik zal de Zon, met wolken, bedekken, en de Maen zal haer licht niet laeten lichten , zo ook Joël II: 31. De Zon zal veranderd worden, in duisternis, en de Maen in bloed; en Kap. III: 15. de Zon en de Maen zijn zwart geworden, en de Starren hebben haeren glans ingetrokken.
Dergelyke teekeningen van alles verwoestende onweeders, door welke de ganfche natuur als omgekeerd wordt. zijn, by cie Propheeten, geheimzinnige afbeeldingen van fchroomelyke onheilen, byzonder vah volks beroerten en burgerlyke oorioogen , door welke zéér groote veranderingen, in Koningrijken en Staeten, te weeg gebracht worden. — In de eerstgemelde piaets Jef. XIII: 10. voorlpelt de Propheet den ondergang der Piabylonifche Monarchy , welke, door de Meders, éou vernietigd worden, beneevens de verbijstering en ellen-
XXVI. deel» Z $



3Ö2 OPENBARING
den der Babyloniers, welke, in hun uiterfie verdervJ zaai den eindigen. Hy fchildert de verfchtikkelyke onheilen, welke de Babyloniers, in eenen alles vernielenden oorlog, treffen zouden, als een verfchrikkelyk onweeder, door het welk de ganfche natuur als omgekeerd, en de dag zelvs, in eenen akeligen nacht, veranderd wordt; en het geene hy vs, 10. geheimzinnig had voorgefteld, wordt vs. n , met meer eigenlyke bewoordingen, voorgedraegen. — Kap. XXXIV4, geevt die zelvde Propheet eene zinbeeldige teekening van de geduchte oordeelen, welke de allerhoogfte Richter, over de Asfyriers, zoude uitoeffenen, op zulk eene ontzettende wijs, als of het geheelal ftondt gedoopt te worden. —— ezechiel befchrijvt Kap. XXXII: 7. de jammerlyke verwoesting van Egypten, door nebücadnezar, en de ellenden, v/elke zy zoude te weeg brengen. — De Propheet joel teekent Kap. II: 31. de rampen der Jooden, by de verwoesting van Jerufalem , en Kap. III: 15. een allervreesfelykst oordeel, het welk, naer ons inzien, nog toekoomende is.
Maer welke rampen en verwoestingen zijn 'er bedoeld, in die geheimzinnige vertooning, welke Apostel joannes, by hst openen van het zesde zeegel, gezien heeft? Onfes erachtens worden wy zeer duidelyk geweefen, naer den ondergang van het Heidensch Rome, welke, met vreesfelyke beroerten en verwoestingen, gepaerd ging. Te weeten onder, linge verdeeldheeden, onder de Opperhoofden van het Rijk, die, zo te gelijk met, als na diocletianus, geheerscht heb. ben, wanördens, burgerlyke oorloogen, opftanden, en verwoestingen, welke als het waere de geheele natuur omkeerden , en de vreesfelykfte ellenden naer zich fleepten, hebben den weg gebaent, dat de heerfchappy der Heidenfche Keizeren geheel geëindigd zijn. constantyn de Groote, die ten laetften de Romeinfche Heerfchappy geheel en alleen in handen kreeg, maekte het Christendom, tot den heerfchendea Godsdienst.
By dit algemeene moet men berusten , zonder te willen uitwijden, in eene byzondere verklaering van alle de deelen der Propheetifche vertooning. De hoofdfom der teekening is een ontzettend onweeder, en alle de byzonderheeden die.
Ben



van JOANNES. VI.
aen niet alleen tot cieraed, maer ook om het vreesfelyke van dit onweeder des te leevendiger af te beelden. Dit onweeder was zeer gepast, om den ondergang van het Heidensch, Keizerrijk, in de fchroomelyftke omftandigheeden , geheimzinnig te vertoonen, — De Heiland bediende zich, van zoortgelyk eene teekening, om de verwoesting van Jerufalem te befchrijven, Matth. XXIV: 29.
De angst en vrees, welke de fchroomelyke voorbereidfelen, tot den ondergang van het Heidenfche Keizerrijk, zouden te weeg brengen, worden vs. 15-17. eigenaertig geteekend.
15. Ende de Koningen der aerde, ende de Groote, ende de Rijcke, ende de Overile over duyfent, ende de Machtige, ende alle diensknechten, ende alle vrye , door dat ontzettend onweeder , verfchxikt en
beangftigd, verbergden haerfelven in de fpeloncken, ende in de ftetnrotzen der bergen:
16. Ende feyden tot de bergen ende tot de fteenrotzen, (ƒ) Valt op ons, ende verbergt ons van het aengelichte des genen die op den throon fiet, ende van den toorn des Lams:
17. Want de groote dagh fij'nes toorns is gekomen : ende wie kan beftaen ?
De Apostel noemt menfchen op van allerlei ftanden, van den hoogften, van den middelbaeren, en van den laegften rang, Koningen der aerde, en Grotten, en Rijken enz. Deefe alle zag hy, in het thans geopende deel der Boekrolle, naer hunnen onderfcheidenen rang, uitgedoscht. — Er is geen twijffel aen, of wy moeten hier denken, aen de vyanden van christus en zijn Koningrijk, die de belyders der waer. heid, onder diocletianus en vervolgens, deerlyk mishandelt hebben. De Koningen der aerde zijn de Vorften, die regeerden, in die landftreeken , alwaer de Christenen vervolgd werden; men vergelyke onfe aenmerking , over het woord aerde, by vs. 4. Grooten zijn lieden van macht en aenzien, by voorbeeld Landvoogden en Magiftraetsperfoonen, (vergel.
(f) Jef. a: 19. Hof, ics S. Luc. 23: 3c. Openb. (jt XXVI. D£el.



364 OPENBARING
Mare. VI: 21.) Rijken zijn zulken, die eenen overvloei van aerdfche fchatten bezitten. De Overjlen over duizend en de Machtigen zij'n Krijgsbevelhebbers, vooral van den hoogften rang. Alle dienstknechten en alle vryen zijn alle lieden van den middelbaeren, en den laegften rang; alle die na^ menlyk, welke aen joannes vertoond werden.
Deefe allen verbergden ziek in de fpelonken en in de rot/en der bergen , van angst en fchrik , om, in deefe ondeiüerdfche hooien, de vreesfelyke uitwerkfelen van dat geduchte onwee ■ der, te ontwijken. Alle de vyanden van christus Koningrijk, groote en kleine, haestten zich, om fchuilplaetfen te zoeken.
Zy zeiden, tot de Bergen en Steenrotsen, in welker fpelonken zy zich verfchuilden, valt op ons, en verbergt ons, van het aengezicht des geenen, die op den throon zit, en van den toorn des Lams. — Zy bemerkten derhalven, of immers zy hadden het behooren op te merken, dat de onheilen, met welke het Romeinfche Rijk geteisterd werdt, de uitwerkfelen waeren der rechtvaerdige gramfchap van God en den Verlosfer , over de onmenfehelyke mishandelingen , welke den Christenen waeren aengedaen. Want , voegden zy 'er by, de groote dag zijnes toorns, die akelige tijd van Gods rechtmaetige gramfchap, welken men reeds over lang had moeten verwachten, is nu gekoomen. Thans zou de ondergang van de heidenfche vyanden des Christendoms, in het Romeinfche Keizerrijk, voltooid worden, en de voornaemfte aenleggers der vervolging zouden , op eene jammerlyke wijs, omkoomen; daerom zeggen zy: wie kan beftaen? niemand onfer zal het verderv ontwijken.
Menfchen, die, door de algemeene rampen, verfchrikt zijn, en dezelve beevende zoeken te ontwijken , worden meermaelen, by de Propheeten, vertoond als zich verbergende, in onderaerdfche hooien; gelijk Jef. II: 19, dan zullen zy, in de fpelonken der rotsfteenen, gaen, en in de hooltn der aerde, van weegen den fchrik des heeren , en van weegin de heerlykheid zijner Majefteit, wanneer Hy zich opmaeken zal( om de aerde te verfchrikken.
De vyanden van christus Koningrijk zeiden, tot de bergm
tri



van JOANNES. VI. 36?
en tot de Jieenrotfen, valt op ons en bedekt ons, tot een teeken van hunne alleruiterfte verfchrikking. Ook dit gedeelte der teekening is ontleend uit Hof. X: 8, alwaer de ondergang van het Rijk der X ftammen voorfpeld wordt. De Heiland past het toe, op de verwoesting van Jerufalem, Luc. XXIII: 30. Men zou dit zeggen tot de bergen en de Jieenrotfen, valt op ons en bedekt ons, kunnen aenmerken , als eene tael van wan» hoop, zo dat zy wenschten, op eene geweldige wijs, verpletterd te worden, liever dan langer, aen de uitwerkfelen der Goddelyke gramfchap, bloot gefteld te weezen (d). Onfes erachtens evenwel fchijnt het, met het reedenverband, beeter te ftrooken, dat zy de bergen en de fleenrotfen als het waere te hulp roepen, om hen te bedekken, en hun, in derzelver fpelonken, eene veilige fchuilplaets te verleenen.
De uitroep, de groote dag van zijnen toorn is gekoomen, en wie kan beftaen? heeft zeer veel overëenkoomst, met die, welke wy ontmoeten, Nah. I: 6: wie zal, voor zijne gramfchap , ftaen ? en wie zal, voor de hittigheid van zijnen toom, beftaen? als meede Mal. III: 2. wie zal den dag zijner toe' koomst verdraegen ? en wie zal beftaen, als hy verfchijnt ?
Eene bedenking is 'er nog overig: hoe konde joannes de vervolgers der Christenen hooren zeggen, tot de bergen, en tot de Jieenrotfen, valt op ons, enz., daer de gemelde perfoonen hem, flechts in eene teekening, vertoond werden? — De zaek is deefe: de Apostel zag den angst en de verfchrikking allerduidelykst, zo in het gezicht, als in de gebaerden van deefe lieden, en het geene 'er, in hunne ontroerde ge. moederen, omging, heeft hy met gepaste woorden, uitgedrukt. Hy zag de vrees en de verfchrikking, in hunne houding en gebaerden, zo leevendig afgeteekend, dat het fcheen, als of zy nitriepen, en dat zy ook werkelyk, wanneer zy hadden kunnen fpreeken, zouden hebben uitgeroepen: bergen en Jieenrotfen, valt op ons, overfchaduw ons, en verbergt ons enz.
Dit gedeelte der Propheetifche vertooning vs. 15-17, geevt, in de hoofdzaek te kennen , dat de fchroomelyke rampen, welke den ondergang van het Heidensch Rome zouden
Qd) EICHHORN 1. c. p. 315.
XXVI. BESi,



365 OPENBARING
te weeg brengen , eene algemeene verfchrikking, onder dé vervolgers der Christenen, ten gevolge hebben zouden, en dat het.rampzaelig uiteinde van den eenen, den anderen, zou bevreesd maeken, dat, ook hem, zoortgelyk een lot boven het hoofd hing.
Laeten wy de vervulling kortelyk aentöonen. *— Het belicht van eusebius is zeer merkwaerdig, dat de regeering van diocletianus zeer geiukkig geweest zy, tot dat hy begon de Christenen te vervolgen, wanneer hy, aen zwaere rampen, als zo veele uitwerkfelen der Goddelyke gramfchap, werdt blootgefleld. „ Voor dat ons derhalven deefe oor„ log trof, en zo lang wy, van de Keizeren, vriendfchap „ en vreede genooten, nam het Romeinfche Rijk toe, in „ zo grooten overvloed van rijkdom en welvaert, dat het, „ met geene woorden , genoegzaem kan befchreeven wor-
den. — Wanneer hunne macht en majefteit dus onbelern,, meid toenam, en van dag tot dag vermeerderde, verbrae„ ken zy eensklaps den vreede, welken wy genooten, en „ verwekten , tegen ons , eenen onverzoenbaeren oorlog. „ Maer het tweede jaer dier beroerte was nog niet verloopen, 51 of een nieuw en onverwacht onheil trof het ganfche Rijk, „ en keerde byna alles het onderfte boven (e)."
Te weeten, toen diocletianus , die in het Oosten regeerde, en maximianus herculeus,gedwongen door galerius, de Kei» zerlyke waerdigheid hadden nedergelegt , begonnen de verwarringen en de beroerten. Dit gefchiedde twee jaeren, na dat de vervolging van diocletianus begonnen was, naemenlyk op den cetften Mey van het jaer 305.
Nu bleeven 'er twee Keifers galerius en constantius chlorus ; maer 'er werden , naer het welgevallen van den eerften , twee Cm/ars bijgevoegd, naemenlyk maximinus en severus. constantinus derhalven, die naederhand den naem van den Grooten verworven heeft, de zoon van constantius, werdt uitgeflooten. Deefe was de eerste aanleiding, tot alle de volgende beroerten, welke ten laetften een einde van het Heidensch Keizerrijk gemaekt hebben*
p9
(«) eusebius Hijl. Eccl. I. VIII. c. 13.



van JOANNES. VI. $6?
De handelwijs van den heerzuchtigen galerius was ten hoogften onrechtvaerdig. — constantinus was de zoon van constantius, en had derhalven, uit hoofde van zijne geboorte, een wettig recht, op de regeering; daer te boven was hy beroemd, door zijne dapperheid en krijgsbedrijven. Elk ftondt daerom verbaesd, dat hy werdt voorbygegaen, en achter ftaen moest , voor maximinus , eenen halv woesten jongeling, die, offchoon de zusters zoon van gallerius , nog kort te vooren een fchaepherder geweest was, geheel ont. bloot, van alle die kundigheeden , welke in eenen regeerenden Vorst, vereischt worden (ƒ). — Maer galerius had 'er ftaetkundige redenen voor. Hy wist, dat constantius ziek en zwak was, en hoopte, dat hy . by zijnen dood, meester van het ganfche Keizerrijk worden zoude; en zoa constantinus hem, in dit heerszuchtig ontwerp , niet verhinderen, dan moest hy , in eenen ambteloofen ftaet, blijven (g).
Dit was nog niet genoeg, constantinus was een dapper Krijgsman, en bezat uitmuntende hoedaenigheeden. galerius oordeelde het daerom noodig, hem in het oog te houden. Zelvs maekte hy het ontwerp , om den jongen Vorst, op eene verraederlijke wijs, te doen om hals brengen. Hy begon , met hem, onder allerleie voorwendfels, aan een oogenfchijnlyk doodsgevaer, bloot te ftellen. Toen dit mislukte, wilde hy hem, onder weg, wanneer hy zijnen zwakken Vader ging bezoeken , van kant maeken. Maer de Voorzienigheid, welke constantinus gefchikt had, om het Christendom, over het Heidensch bygeloov, te doen zeegepraelen, verijdelde deefe boosaeitige aenflagen (h).
constantinus ontmoette zijnen kranken Vader, in Brit-' tannien , even voor zijnen dood. — constantius den 25 July van 't jaer 306 geftorven zijnde, had het Rijk , aen zijnen zoon constantinus, verfprooken; en de foldaeten, riepen hem,nog dien zelvden dag , voor Keizer uit. Deefe tijding ontving
f f) lactantius de mort. fer/ie. c. 19. (g j laem 1. c. c. 18. C#) Idem 1. c. c. 94.
XXVI. deel,



$68 OPENBARING
galerius , met grooten weederzin («'). Van toen aan, be* gon het geheimzinnig onweeder eerst recht te woedenzo. dat het ganfche Rijk in beroering geraekte.
Kort daerop kwam 'er een nieuwe mededinger te voorfchijn. — severus, die, in Italien en Afaiea, heerschte , en zich in alles fchikte, naer de voorfchrivten van galerius had zich, door drukkende fchattingen, en ongehoorde wreedheeden , by het volk zeer gehaet gemaekt. Hieruit ont. ftonden fchroomelijke onlusten, in alle de Steeden van Italien , maar inzonderheid te Rome. Van deefe geleegenheid bediende zich Maxentius , en liet zich, door het volk en de foldaeten, die beide even zo zeer, op galerius en severus, verbitterd waeren, den 21 Ocjober,van 't jaer 306 tot Keizer uitroepen. — Deefe maxentius was. de zoon van herculius, en de fchoon zoon van galerius, die, over het voorttrekken van severus, ten uiterften vergramd was.
De tyding van deefen opftand ontroerde galerius geweldig. Hy gelastte severus, om zich, met al zijn krijgsvolk, naer Rome, te fpoeden , en den nieuwen Geweldenaer te onder te brengen. — De oude herculeus begav zich middelerwijl naer Rome, en liet zich, voor de tweedemael ; door den Raed en het volk voor Keizer uitroepen, om zijnen zoon maxentius te onderfteunen (*).
Thans waeren derhalven zes Keizers, galerius , severus , maximinus, constantinus, maxentius en herculeus die het Rijksgebied op nieuws aenvaerdt had. De oude Keizer diocletianus verkoos zijn afgezonderd leeven te behouden. Alle deefe Koningen der aerde begonnen van nu af, met hunne Grooten, en Rijken, en Onrjlen over duizend, en Machtigen, en Diensknechten en Vrijen, op eene vreesfelijke wijs, onder en tegen elkander, te woelen, en het ganfche Keizerrijk het onderfte booven te keeren , op zoortgelijk eene wijs , als een ontzettend onweeder de ganfche natuur pleegt om te keeren.
severus, ingevolge den gemelden last van galerius, trok,
in
(O Idem I. c. c. 25. (k) Idem 1, c. c. Iï.



van JOANNES. VI 3r5p
jn het volgende jaer 307 , naer Rome , om maxentius te onder te brengen. Maer de uitkuomst was voor hem dood' tyk. Zijn leeger was talrijk, maer bet beftondt meerendeels, uit benden welke voorheen herculeus , den Vader van maxentius, hadden toebehoort. Dit maekte, dat de meeste hem verlieten, en, tot zijnen mededinger, overliepen. Hy werdt, door herculeus gevangen, en ter dood gebracht.
Zo doende werdt severus uit den weg geruimd- —- her' culeus, zeer wel begrijpende, dat galerius den dood van severus niet zou ongewrooken laeten , oordeelde het noo> dig, om constantinus , die thans in Gallien was, op zijne jsijde te krijgen. Ten dien einde gav hy hem zijne Dochter fausta , tot eene vrouwe. — galerius , van het een en ander onderricht, trok naer Italien, met oogmerk, om Rome te verwoesten, alle de inwooners van kant te maeken, en den ganfchen Raed uit te roeijen. Dan hy was genoodzaekt, om, van dat wraekzuchtig voorneemen , ^het welk hy ondoenlyk vondt , geheel af te zien (/). By zijnen te rug tocht koelde hy zijnen euvelmoed , door het land wijd en fcijd te verwoesten, en zijnen foldaeten toe te ftaen, dat zij allerleie wreedheeden bedreeven.
Hierop keerde herculeus , naer Rome, te rug, en regeerde, eenigen tijd, met zijnen zoon maxsntius. Maer bemerkende , dat men hem minder achting bewees, dan maxentius, werdt hy zo vergramd, dat hy voornam, deefen zijnen zoon, den voet te ligten. Daer toe wilde hy zich, van de hulp der Krijgsbenden> bedienen; maer die onnatuur-> lijke aenflag mislukte. Zo doende te leur geftsld, nam hy de toevlucht, tot den ouden Keizer diocletianus, welken hy zocht over te haelen, om de regeering op nieuws te aen. vaerden , met het heimelyk voorneemen, om de overige Keizers, den eenen na den anderen, zijn eigen zoon maxentius niet uitgeflooten, van kant te maeken (m).
Ook deefe grouwfaeme aenflag werdt verijdeld, diocletianus vondt zo veel genoegen, in het afgezonderd leeven,
fl") Idem 1. c. c. 27. £ m) Idem 1. c. c. 43.
XXVI. flEEü, Aa



37® OPENBARING
dat hy, naer dergelijke voorfhegen, het oor niet leenerï wilde. Zelvs was herculeus genoodzaekt, de verheffing van licinius tot Keizer, in piaets van severus, met goede oogen aen te zien. — Deefe licinius, die voorgaf van Keizer philiprus afteftammen, werdt gehouden, voor eenen man van eene laege herkoomst; wat hier van ook weezen mooge, hy was van eenen hoogmoedigen en wreedaertigen imborst, hy was, aen de wellusten, overgegeeven, en zijne gierigheid was onverzaedelyk. Zijne eenigfte deugd beftondt, in krijgskunde5 voor het overige wist hy niets, en fchaamde zich niet, om zich openiyk , voor eenen vyand der weetenfehappen , te verklaeren („). — Evenwel hy werdt, met toeftemming der Keizeren, die het met galerius hielden, of hem vooralsnog met durvden tegen fpreeken, deau Nov. 307, Keizer gemaekt.
Dus werdt het Keizerrijk wederom , van zes Vorften, te gelijk geregeert, galerius, herculeus, maximinus, constantinus , maxentius , en licinius. — Zeer fpoedig ontftonden 'er nieuwe beroerten, en burgerlyke oorloogen. Wanneer het ftaetkundig onweeder , voor een oogenblik, fcheen te bedaeren , was het flechts, om eerlang, met des te meerder woede, uit te barften.
De rusteloofe herculeus , zijne heerszuchtige oogmerken niet kunnende bereiken , nam de toevlucht, tot list en bedrog. — Hy begav zich naer constantinus in Gallien, met voorneemen, om deefen Vorst van kant te maeken, en zich in zijne piaets, te doen erkennen. Om hem des' te beeter te misleiden , veinsde hy , dat hy een afgezonderd leeven verkoos, en legde, voor de tweede mael, de regeering neder, constantinus , niets kwaeds vermoedende, nam hem in zijn Paleis, en bewees, zijnen verraedelyken fchoonvader, alle moogelyke eer. — herculeus nam de gelegenheid waer, dat constantinus, tegen de Franken, was opgetrokken; hy maekte zich meester van het Paleis, nam de fchatten van het zelve naer zich , en deelde een groot gedeelte daer van , onder het Krijgsvolk , uit. Langs deefen weg aenvaerdde hy de regeering, voor de derde mael (0).
(») Eremus Hij}. Eccl. I. X. c. 7. (.e) L4CTANT1US 1. c. c. ay.



van JOANNES. VI. S?t
constantinus kreeg zo drae geen bericht, van deefe grouwzaeme trouwloosheid, of hy fpoedde zich te rug. her™ vluchtte, met eenige weinige benden Krijgsvolk, het welk hy, door de geroovde gefchenken, verleidt had, naer MarWe. constantinus kreeg zijnen fnooden fchoonvader in handen, en noodzaekte hem, het purper te veriaeten. Dan niet alleen fchonk hy hem het leeven, maer nam hem zelvs, met eene kwalyk geplaetfte toegeevenheid, wederom in zijn Paleis — herculeus maekte andermael een allerfchandelykst misbruik van deefe zachtmoedigheid ; hy meende constantinus des nachts, in zijnen flaep, met eigen hand , te vermoorden. Nu vondt zich constantinus genoodzaekt , om dit wangedrocht, ter behoudenis van zijn eigen leeven, van kant te maeken; hy liet hem daerom, volgens zijne eigene keus, op hangen (p).
Nu waeren 'er al twee Koningen der aerde, op eere geweldige wijs, omgekoomen. severus naemenlyk en maximiakus herculeus. Er bleeven nog vijf Keizers over.g; galerius , maximinus , constantinus , maxentius en licinius. — Maer de eerstgemelde ftierv, in het jaer 3p eenen allerfmertelykften dood. .
galerius naemenlyk, de voornaemfte aenvoerer der vervolging tegen de Christenen, werdt, reeds in het jaer 309, door eene vuile ziekte, zijnde eene verzweering, aen zijne fchaem. deelen , aengetast. eusebius geevt eene uitvoerige befchrijving van zijne ellenden en fmerten : „ Gods ftraf trof hem „ dan, (fchrijvt hy (?)) begon met zijn vleesch, endrong tot ' zijne ziel door. Hy kreeg onverwacht een gezwel om,
trent het midden der heimelyke deelen van zijn lichaem, " en daerby eene doorvreetende zweer, van onderen pijpach-
tig welke beide, ongeneesbaer zijnde, tot het b.nnenfte ! zijner ingewanden, voortkroopen, en uit welke eene on. I noemenlyke meenigte van wurmen voortkwamen en een " doodelyke ftank uitwaesfemde. Zijn ganfche l.*em w „ voor deefe ziekte, door overdaed in fpijs en drank, tot
(fi) l actantius !. c. c. 30. (?) aft Eccl. 1. VIII. c. 16.
XXVI. deel. Aa a



SJ$ OPENBARING
», eene ongelooflyke vetheid veranderd, het welk toen m „ het verrotten gaende , een ondraeglyk en vreesfelyk ge. „ zicht opleeverde. Zommigen der Geneesheeren zelve „ dewijl zy niet in flaet waeren, den affchuuwélijken ftank „ te verdraegen, werden van kant gemaekt, en anderen, *» °mrf ,Zy, geene hu'P k0"den toebrengen, vermits be „ ganfche lichaem opgezwollen , en alle hoop van behoude, nis verboren was , werden wreedaertig vermoord." — In deefen ellendigen toeftand kwam hy in zo verre tot na. denken dat hy, gelijk wy boven gezien hebben f», eeri BeveIfchrivt u.tgav , om de vervolging, tegen de Christenen, te herroepen (j). '
t In deefen ellendigen toeftand kwijnde hy, langer dan eeri jaer, onder geduurige doodsbenaeuwdheeden (,). Eindeliik geheel afgemat, blies hy den ftmkenden adem {nt, mt c
ti: t:i:ihetiaei311- «
xeria, de dochter van diocletianus, en candidianus zij. nen zoon , aen de zorg van licinius («). - Zu'k een rampzaehg uiteinde had de derde ™ Hp V • T )
vr u. , ' u uc atjrae van de Koningen der aerde.
Nu bleeven 'er nog vier Keizers overig maximinus
?T*?*i1IAXEHTiüS'en tici*tte - *«3ïta
n° rerS, °°d ^ CALEEIÜS niet """omen . <* hy maekte fchikk.ngen, om zijne Staeten te vermeesteren, Maer lieren» ftondt hem in dén weg, en verfcheen in h t veld om hem het hoofd te bieden. Evenwel zy kwaemen tol
z:^ ;rdee,den de Landsn> —*
Dan laeten wy intusfchen zien, hoe maxentius zich ge.' draegen hebbe, en wat 'er van hem geworden zy. L heerschte, over Italien en Africa. Maer in het jaer 308 werdt alexander, Landvoogd van Africa, aldaer, door hec fa.Jg.votttot Keizer uitgeroepen, en wist zijn overweldigd gezach, drie jaeren lang, ftaende te houden. Ten laesten
even.
(O P. $53.
( O EUSBIilUS 1. c. 1. VIII. C 17
C'i LACTANTIUS I. C. C'. 11 ' fa) Idem I. c. c. ge, *0
(O Idem 1. c. c. 4' 5 '



van JOANNES. VI. 373
evenwel werdt hy, door de leegerhoofden van maxentius, verfiaegen, gevangen, en geworgd (w). Nu begonnen de rampen van Africa. eerst te recht, maxentius liet alle Grooten en Rijken , onmenfchelijk ter dood brengen , en verklaerde hunne goederen voor verbeurd, onder voorwendfel, dat zy alexander begunftigt hadden. De Stad Carthago werdt in de asfche gelegd, de inwooners van gansch Africa, dienstknechten en vrye, werden, of tot den bedelzak gebracht, of genoodzaekt, naer de wingewesten der andere Keizeren te vluchten (x).
Trotsch , op het onderbrengen van alexander , kreeg maxentius in den zin, om het ganfche Keizerrijk aen zich te brengen, en de overige Vorsten, den eenen na den an, deren, van'kant te maeken. Hy begon, met constantinus aen te vallen, onder voorwendfel, dat hy den dood van zijnen Vader maximianus herculeus wreeken wilde. constantinus fpoedde zich, naer Italië, en alle Steeden, welke hem tegenftand booden, overweldigt hebbende, trok hy, met zijne ganfche krijgsmacht, op Rome aen. maxentius trok hem , in perfoon, tegen; maer hy kreeg de nederlaeg, en, met zijn paerd en waepenrusting, in den Tiber gevallen zijnde, verdronk hy in die rivier. Den volgenden dag, vondt men zijn lichaem, in den modder, constantius. liet 'er het hoofd affhan, en, by zijne openbsere in. treede binnen Rome , op eenen ftaek, voor het leeger uitdraegen (y).
Zodaenig was het uiteinde van maxentius, den vierden van de Koningen der aerde, die, op eene allerjammerlykfte wijs , zijn omgekoomen. Dan keeren wy weder , toe maximinus, die, zedert het gemelde verdrag.met licimus , in het Oosten eene diepe rust genoot , en middelerwijl voortging , met de Christenen te vervolgen (z). Zelvs ging zijnewoede zo verre, dat hy den Armeniërs, om dat zy aen christus hulde beweefen, den oorlog aendeedt. „ Beha!.
(«O Idem 1. c. o 41.
O) Algemeene Hifl. XIII. Deel p. 634.
(yj lactantius 1. c. c. 44.
(z) eusebius Hifi. Eccl, 1, LX. c. 7.
XXVI. DEEu Aa a



374 OPENBARING
„ ven dit'alles, (zegt eusebius (»,) verwekte de dwingland „ den oorlog, tegen de Armeniërs, die van ouds vrienden „ en bondgenooten der Romeinen waeren, en welke deefe „ van God gehaete dwingeland noodzaeken wilde om aen „ de afgoden te offeren." Van deefen oorlog, weeten wy geene verdere byzonderheeden ; dezelve fchijnt met éénen veldtocht, geëindigt te zijn (b).
constantinus en licinius leevde, in goede verftandhouding. Ook verzwagerden zy zich aen eikanderen, daer de eerste zijne zuster constantia, aen den anderen, uithuwe. lykte. Dit gefchiedde, in het jaer 313. By deefe geleegenheid, gaeven de beide Keizers een beveIfchrivt uit, ten voordeele der Christenen (V). Uit deefe goede verftandhouding , vatte maximinius argwaan op, en befloot licinius die m Illyricura was, aen te vallen. Hy meende des te beeter te zullen Haegen, om dat constantinus beezig was, met de Franken en Germaenen te beteugelen, licinius trok riem rustig te gemoed, en behaelde eene groote overwinning De rneesten zijner heirbenden werden in ftukken gehouwen en de overigen onderwierpen zich aen licinius. Hy zelvs v.uchtte, zich als een flaev verkleed hebbende. „ Toen „ de leegers aen elkander raekten, (zegt eusebius (d),) bleev „ hy, maximinus naemenlyk, van Gods hulp verftooken
terwijl de eenige waere God zelvs , aen licimius die' „ toen de overhand had, de overwinning bezorgde. Eerst „ verloor hy zijn leeger, waerop hy vertrouwd had; en „ als ham zijne lijvwacht geheel verliet, tot den overwinnaer n oveiloopende, trok de bloodaert in alleryl het Keizerlijk „ cieraed uit , het welk hem zo kwalijk paste, en begav ». zich lafbartl*g onder de meenigte. Vervolgens nam hy de „ vlucht, en zich, in de landen en vlekken, verbergende
» Tkma> h¥ tCr naaWCr "°0d- — De dwingland kwam „ dus, met fchande overheden, in de landen, welke on„ der zijn gebied ftonden."
w
(o) ï e.J. IX. c. 8.
tb) VAN dek muersch ad /).■/. (c) eusebius Hifl. Eu!. I. X. c. fi l «O EUiEütUS 1, c. 1. LX. C. 10,



van JOANNES. VI. 375
iicnrras vervolgde hem; maer hy vluchtte, naer Taifus, en, geen middel ziende, om den overwinnaer te ontfnappen, beiloot hy , door het inneemen van vergivt, een einde van zijn leeven te maeken. Dan, vermits hy zich, met fpijs en drank, overlaeden had, deedt het vergivt geene andere werking, dan hem de ondraeglykfte fmerten te veröor. zaeken ; „ zo dat hy, door vreesfelyke pijnen en fmerten, „ gedreeven, zich , op den grond, wentelde, terwijl hy " van honger verging, en het vleesch aen zijn lichaem, 'l door een onzichtbaer vuur, hem van God toegezonden, ]', verteerd wierdt; hier door verdween zijn voorige gedaente " geheel, terwijl zijn vleesch verteerde, en hem niets an'', ders overig bleev, dan eene door langen tijd verdroogde " beeldtenis van dorre beenderen. —- En , naerdien het vuur hem, uit het binnenfte van zijn gebeente, op het allerfelfte verbrandde , zo puilden zijne oogen uit, en 'i vielen uit hunne plaetfen, zo dat hy blind wierd. Na dit alles,evenwel nog leevende , deedt hy den heer veel " gelovten, en badt geduurig om den dood, tot dat hy ein" delyk , bekennende, dat hy alle deefe fmerten onderging, ** om zijne grouwelen, tegen de Christenen bedreeven, den „ geest gav (e)."
Zo fmertelyk was de dood van maximinus , den vijfden van de Koningen der aerde, die de Christenen vervolgt hebben , en jammerlyk zijn omgekoomen. — Dit verhael van eusebius wordt , door lactantius , bevestigd, (ƒ). Het is waer de Heidenfche Schrijvers, victor de Jonge, zosimus, en eutropius , fpreeken zo over den dood van maximiKus, als of 'er niets byzonders by had piaets gehad. Hier uit hebben zommigen willen afleiden, dat de Christen Schrij. vers, aen hunnen haet, tegen de vervolgers, te veel hebben toegegeeven. Ondertusfchen „ blijkt het , uit eenige mis„ flaegen, dat de gemelde drie Schrijvers, van de byzonderheeden'van maximinus leeven, niet recht kundig waeren;
(e) Idem 1. c.
(f) 1. c. c. 49-
XXVI. deel. Aa 4



S7$ OPENBARING
„ zo dat zeekerlyk hun ftil zwijgen niet op kan weegen t. „ gen de naeuwkeurige berichten van eusebius (s) »
Omtrent dien zeivden tijd kwam ook mm^Ms de oude Ketzer, aen zijn einde. _ lactantiüs verhaelt dat by, zich van elk veracht ziende, befloot een einde v n zi, leeven te maeken, zich onthoudende van alle voedfe to dat hy ten laetften, van honger en wanhoop, geftorveTL' e\ -rüsfchrI>t, dathy, aen ^ f^\^£* de. „ De een (der vier Keizeren,) die, in aenzien en „ jaeren, den voorrang had, kwam om, door eene 1 gdulI » r.ge en zeer lastige lichaemskwael (0 "
Volgens aurelius vicior nam hy vergivt in Ok) _ Hoa het weefen mooge , digcletiakus ftierv , in het jaer
zZZTd T Wanï°P' 3fgemat' eene" -^gen dood ^ Zo kwam de zesde van de Koningen der aerde, die de Christen^ geweldig vervolgt heeft, ten laetften van kant
Eindelyk bleeven 'er nog. twee Keizers oveng, constan,
Ltde^ide^LeÏr^ * ^
zzT^r hadden'begav zich ■met Sktsssï
na.i %^m. LICIOTüa trok hem i„ Odober
van het Jaar 3I4, werdt hy vfirfl * vlucht te neemen. Evenwel werdt, in het volgend j er de vreede getroffen, tusfchen de beide Vorften. *Z nS/. hand ontftond 'er een nieuwe oorlog, co*****™, te " de Gothen opgetrokken, had hen geflaegen, en, tot 0p het
J8«d Van, VerV0,gt- ^it befchowd "de
J,estgemelde als eene openb.aere inbreuk , op het vreede-
• * ) C. c. 42.
(iji- c. i. vm, c. i-.



van JOANNES. VI. 37?
te*«ntfam (JY. — Evenwel liet constantinus zich overhaelen om een nieuw vreedesverdrag te fluiten (m). Dan bemerkende, dat hy, door den trouwloofen licinius, misleid wierdt , tastte hy hem , op nieuws, aen, In deefen laetften veldflag verloor licinius een verbaerend aental van volk het welk, door zommigen, op meer dan honderd duizend' begroot';werdt; en hy zelvs was genoodzaekt, cm zich, aen de voeten van den overwinnaer, neder te werpen. Door het weenen en kermen van zijne zuster constantia , bewoogen, fpaerde constantinus zijn leeven; nwer, toen by al weder begon te woelen, liet constantinus hem, m het volgende jaer 325, van kant maeken <%).
Zo doende zijn 'er zeeven Koningen der aerde , die de Christenen vervolgt hebben , op de deerlykfte wijs , omge, koomen <— Met den dood van licinius , nam de Heideniche macht van Rome een einde , en constantinus bevestigde den Christelyken Godsdienst, door het geheele Keizerrijk.
Alle de beroeringen , burgeroorlogen , en geweldenaeryen welke de gemelde Keizers hebben aengerecht, en by geieegenhaid. van welke de aerde, van het vergooien menfchenbloed , doorweekt werdt , zijn eigenaertig afgebeeld, dooide vertooning van dat allervreefelykst onweeder, welke Apostel joannes, by de opening van het zesde zeegel, gezien heeft Toen woedde 'er een allergeweldigfte Staetsorcaen, welke jaeren lang geduurt, en het ganfche Keizerrijk, op eene ontzettende wijs, gefchokt heeft, — Om nu niet eens te fpreeken, van de opftanden en aenvallen der overheerende volken , welke de fehroomelykfte verwoestingen hebben te
weeg gebracht. ,
Geduurende dit geheimzinnig onweeder , zun zeeven Koningen der aerde, de een na den ander, op eene zeer verfchrikkelyke wijs, aen hun einde, gekoomen. -> Ook hebben wy reeds, in het voorbygaen , gezien, hoe veele Grooten en Rijken, en Overjle om duizend, en Machtigen, do gramfchap van God en het Lam, op zulk eene geduchte wijs,
(/) eusebius in vita constantini 1. II. c. 3-5»
lm) Uem I. c. I. LJ. c. 15.
(fl) socbate5 lliSt. Eccl. i. 1- C. 4.
XXVI. deel, Aa 5



3?S OPENB'ARl. n G]
on.isrvonden hebban, dat zy zich ai* hPf
en w^ 2 jJ^J**» *f
en ook deefe werdt, door nThÏÏ£ TT*
bracht (o). ->toen galerius ftierv beval hv !^ ^ leria , en zijnen'natuurlyken moo^^^V^ ^ wijs, licinius aen. (p) Maer v ^ ' °P de ernftigfte
en de dochteÏ van Zr, ** W&dw VaD GA*
baere oude Mo^,™*1*?^' ™*«» ^ - de Staeten van ~ ƒ ca_, zer behandelde haer in d-„ k oeëeeven. Deefe Kei.
.elvs hood ;aen " eTel'e,"1" *"° *aer te trouwen. valeeia w e! ^ ! ? Ve'ft°°ten' en ding, van de hand, het weTk MAX
dat zijre lievde L 7 m«iminüs zo euvel opnam, methae e Moed'er nl «ij zondt haer
l^chap e?ue WTf Lm w°estijnen ™ syrim* in bal! in haergévolg waren t T,^2^1*6 Vr°UWen' weIke brengen (° ? 7/'"' °P Vfche ^huldigingen , ter dood
ö valeeia vondt middel, om haer^ \r i
diocletianus kennis te geeven van *n ... ader in welken zy verkeerd! DeWl liet ^ aenzienlyk gezandfchap, bidden om ^TT*' d°°r Cm en bem, in zijnen ouderdom het 21 d°chter te fla^en, fchap te vergunnen. M er h'y wLT ^ T ge2el-
waer door het ve rielvln den I' 1 ^ ^ lelijks vermeerdert werdt (Ï) ' ^
alexander, de Landvoogd van Africa it» j Krijgsvolk, het welk van m^J^',^^ £
ren ftaende. Maer ten j , j s'
™gd. (,) H^^TS'^i7 0mWOnnen M *" / uiCCv net niet, maxentius liet alle de
(«O LACTANTIUS j. c. r m, Gras» O) few 1. c. c. 35. 5°' iq) M'm 1. c. c. \a.A0 Crj Idem \. c. c. ou OJ tóf/» 1. c. c. 93.



van JOANNES. VI. 37*
Grooten en Rijken in Africa, op eene onmenfchelyke wijs, ter dcod brengen.
Keizer maximinus Het verfcheidene kinderen na. Maer deefe werden, met al zijne bloedverwanten, vrienden, en gunftelingen, door licinius, om hals gebracht. Zijne Gemaelin werdt, te Antiochien, in het waeter geworpen en ver-;
dronken. Ook liet licinius den bovengemelden candidi-
anus , natuurlyken zoon van galerius , te gelijk met severianus, in het jaer 313, vermoorden. Wyders deedt hy valebia , de dochter van diocletianus , weduw van galerius, met haere oude Moeder prisca, openiyk ter dood brengen,' en beider lichaemen in Zee werpen (t).
mabcus martianus, een Overfte over duizend, die, door licinius, tot de waerdigheid van Ccefar, verheeven was, als meede de jonge lucinius, zoon van den gemelden Keizer , werden, met alle de Grooten en Rijken en Machtigen, die hem geraeden hadden de Christenen te vervolgen, door constantinus , ter dood gebracht («).
Op dezelvde wijs is het gegaen, met eene onbereekenbae^ re menigte van dienstknechten en vryen, die, van het geheimzinnig onweeder, zo veel te lyden hadden, dat zij zich, als van angst en fchrik, meede verborgden, in de fpelonken, en in de fteenrotzen der bergen. — Elk begrypt van zelvs, dat 'er, door de gemelde oorloogen en verwoestingen, duizenden by duizenden, in het Roomfche Keizerrijk, jammerlyk zijn omgekoomen. Om nu van de vreesfelyke flachtingen, welke de hongersnood en de pest, de metgezellen van langduurige oorloogen , van tijd tot tijd, veröorzaekt hebben, niet te fpreeken(v).
Maer de Keizers zelvs, of liever de dwingelanden, hebben de dienstknechten en de vryen, op eene geweldige wijs, mishandelt. — Kortheidshalven zal ik maer één paer voorbeelden bybrengen, en eerst my beroepen, op het geen de inwooners van Italien , en de burgers van Rome , zo diensttnechten als vryen, van den onmenfchelyken maxentius, geleeden hebben. 'Er was niets zo grouwzaem, aan het welk
'ft) Idem 1. O. c. 50, 5*.
(b ) eusebius in vitte constanuni 1. c. C. 15.
(y) eusebius Hist. Eccl. 1. IX. c. 7.
XXVI. deel.



|8o OPENBARING
hy zich „iet fchuldig maekte. Vooral verliep hyzich fa bre.deloofe ontucht; ,, ^ b?dreev Qverfpile ƒ J ^
" M^eTV^ HUW6,yk ™ ^uwen, me hÏÏS
'■ T n. Z£ dan' °? de ^handelijkfte wijs aen
„ haere Mannen, te rus Dit u ' 6
rtriïé „„ , ed£ hy met> omttent ge-
"■ 'inge/n onae"^nIyke menfchen, maer de voortreffelvk^n der geenen, die, onder de RomefafclTïïelSï ren, voornaemlyk uitmuntten, mishandelde hy, op deefe
>, w*'. Alle, zo van het volk, als Overheeden, aenïen.
" ,ykenen ~*n!yken, vreesden hem, en wer enoor
., z„ne geweldige dwinglandy, 0„derdrukt*.
» * 22ggen' hoe vee!e R^dsheeren hy, om hun goed mach „ t.g te worden, ter dood ,iet brengen'; wan eltenTat „ reedenen verdichtende, maekte hy'er ontelbaeren van
" onïr . 7fl1 0"derd^"en, op allerlei wijzen, met eenê " .°ef fyke A-verny; 20 dat hy zelvs het uiterfte ge" w r ëT V00rraed' v^öorzaekte,.totzo verre
" eene ~ , r?' f 'S Ssheu§en , nimmer zulk
,, eene groote fchaersheid hebbe plaets gehadt f»-"
De ongebondenheid, welke hy den Soldaeten veroorloof de , beroovde veele ingezeetenen, van hun goed en leeven en bracht de fchroomelykite wanördens te weeg. z2ï ,, gav hy, f/zegt eusebius f*),) 0p zeekeren tijd-, o'm eene „ geringe oorzaek, het volk, aen zijne lyvwacbt, over om „ het van kant te maeken; en liet dus, in het midden de! ,; Stad eene onberekenbaere meenigte, niet van Scythen en „ BarUeren maer van Romeinen , zijne eigene medeburgen met fp.esfen en allerhande waepentuig , van kant maeken. — JOvIN,us, een Grieksch Gefchiedfchrijver ' oïe, ten tijde van Keizer theodosius den Jongen, gebloeit' beeft, verhaelt het fchroomelyk voorval mee/olandfg Te weeten er ontftondt, by ongeluk, brand,, in den Tempelder fortuin. By die gelegenheid, fprak een foldaet, van
die
(w~) eusecius 1. C i. VIII. c,
t x ) 1. c,



Uü JOANNES. VI 3o*
oie gewaende Godin, op eene fmaedelyke wijs. Dit maekte het domme gemeen zo woedend, dat het, óp den foldaet 4 aanviel; dan zijne fpitsbroeders liepen te waepen , brachten een verbaezend getal van burgèrs om het leeven, en Zouden de geheele Stad hebben üitgemoort, had maxentius ten laet-' ften niet beflooten, om hunne wöede te beteugelen (y).
Vooial geen mindere dwinglandy oeffende Maximinus , ifl het Oosten. Ontucht èn gierigheid maekten, met de wreedheid, de hoofdtrekken van zijn grouwzaem karacter uit. De eerfte ondeugd maekte, dat by de voornaemfte vrouwen te Rome', door alle middelen van geweld, zocht té dringen, om hem, in zijnen onverzaedelykeiï wellust, te wille te zijn; de anderd vervoerde hem, om zich, van de goederen der rijken, onder allerleie voorwendzels, mééster te maeken. „ Hy kwelde , en onderdrukte niet eene enkele Stad of piaets, (zegt eusebius (2)) „ maer geheele Landfchappen , welke hem „ onderhoorig waeren, met afpersfingen van goud, zilver , „ en onnoemenlyke fommen, door het ópleggen van de al„ lerzwaerlykfte belastingen , en nu èn dan door onrecht,, vaerdige vonnisfen. Den rijken hunne goederen , welke '„ zy van hunne Voorouderen géërvt hadden, óntneemende, 'ti vereerde hy groote rijkdommen", en op één geftaepeldè „ fchatten, aen zijne vleijeren. In wynzuiperyen en dron'„ kenfchappen, verliep hy zich dermaeten , dat hy, door '„ den drank, van zijne zinnen beroovd en woedende wierd, *i en, in zijne dronkenfchap, zulke dingen gelastte , waer „ van hy, den volgenden dag, berouw had. Voor niemand, ,i in zwelgen en ontucht, wykende, ftelde hy zich tot leer„ meester deezer ondeugden, aen zijne Overheeden en On, derdaenen. Ook liet hy den foldaeten toe, zich, in aller'„ leie overdaed en wellust, te wentelen. De Landvoog', den en Leegerhoofden, die byna neevens hem de dwing. „ landy effenden , fpoorde hy aen, tot hebzucht, en het „ berooven der onderdaenen. Wat behoeven wy , van 'smans si vuile drivten, te fpreeken, of de meenigte der echtbreu;
(y) josiMus L II. c. 13. (2) I. cl. VIII. c. 14.
XXVI. DEEL,



38a' OPENBARING
„ ken, aen welke hy zich heeft fchuldig gemaekt, op te „ tellen ? daer 'er geene Stad was, welke hy doorreisde, „ in welke hy niet eenige vrouwen fchondt, of maegden „ roovde. Dit gelukte hem, omtrent allen, de Christenen „ alleen uitgezonderd. Deefe, den dood verachtende, ontza. „ gen zijne dwinglandy niet, hoe groot dezelve ook waere."— De Gefchiedfchrijver bevestigt dit, met het voorbeeld van'twee Christenen, eene te Alexandrien, en eene te Rome, welke,in weerwil der listen en het geweld van den ontuchtigen Keizer, volftandig bleeven, en liever allerlei lyden, ja zelvs den dood , ondergaen wilden, dan den booswicht te wille weezen.
Het aliergeduchst onweeder, om te befluiten, aen den Apostel joannes, by het openen van het zesde zeegel, vertoond werdende , was zo eigenaertig gefchikt, om de fchróomelyke rampen, welke het Romeinfche Rijk zo deerlyk gefchokt hebben, ten tijde van diocletianus en zijne Mederegenten, geheimzinnig af te teekenen. — Niet dat het 's Heilands oogmerk waere, om den Apostel bericht te geeven, van de toekoomende zaeken, welke, in het Roomfche Keizerrijk, zouden voorvallen ; maer deefe ontzettende gebeurtenisfen ftonden, in een allernaeuwst verband, met de lotgevallen der Christen Kerk. Zy waeren zo veele merkwaerdige ftraffen over de onrnenfchelyke' mishandelingen den Christenen aengegedaen, vooral in die allerzwaerfte vervolging, welke dio. cletianus begonnen heeft; en zy moesten teevens den weg baenen, tot de zeer luisterryke zeegeprael van het Christendom, over het bygeloov van het Heidensch Rome, gelijk den Apostel vervolgens werdt aengeweezen Kap. VII.
In dit daglicht heeft ook eusebius de zaek befchouwt. De fchroomelyke onheilen, welke de dwinglandy der laetfte Heidenfche Keizeren, byzonder maxentius en maximinus, veroorzaekten, befchreeven hebbende, voegt hy 'er deefe aenmerking by: „ wie nu, die de oorzaek van zulke daeden „ naefpoort, zou in twyffel ftaen, om te bevestigen, dat de „ vervolging, tegen ons, de oorzaek van dezelve waere; by„ zonder naer dien die fnoode verwarring niet eer ophieldt, „ voor dat de Christenen weder vryheid kreegen." fj).
CO 1. c, t. VIII. c. 14.: HET



van JOANNES. VII. 383
het VIL kapittel.
|S, Na deefe eerfte vertooning , welke de Apostel zag, by het openen van het zesde zeegel, volgde nog eene andere, dienende ter naedere opheldering, Kap. VII. Deefe nieuwe vertooning behelsde twee gezichten. Cl. Het eerfte vinden wy vs. 1 - 8. Het teekende de bewac ring der geloovingen uit de Jooden , onder de voorheen gemelde rampen, die het PJjk der Keizeren van Rome, even als een verwoestend onweeder, op eene vreesfelyke wijs, gefchokt hebben, a. In het gemeen zag joaknes, hoe een ontzettende ftormwind, die gereed ftondt , om uit te barften, beteugeld werdt, tot dat de dienstknechten van God , uit de Jooden, tegen deszelvs vernielende uitwerkzelen, beveiligd waeren, vs. 1-3. b. Meer byzonder word het getal van deefe dienstknechten , van elk eenen Stam, naeder aengeweezen, vs. 4 - 8.
1. jpNde na defen fagh ick vier Engelen ftaen op de vier hoecken der aerde, houdende de vier winden der aerde, op dat geen wint en foude waeyen op de aerde, noch op de zee, noch tegen eenigen boom.
Na deefe. — Wy vinden hier dezelvde uitdrukking, als Kap. IV: ï. Zy leert ons, dat ''er eenige tijd, korter of langer, verloopen zy, na dat de Apostel de afbeelding van dat geheimzinnig onweeder, welke hem, by het openen van het zesde zeegel, vertoond werdt, Kap. VI: 12-17, gezien had. — Na eenig tijdverloop dan , zag joannes eene nieuwe vertooning, dienende ter naedere opheldering van de voorige. Na deefen, zegt hy, zag ik vier Engelen enz.
Maer waer en hoe zag de Apostel deefe nieuwe verto©.
XXVI. DEEL.



ZU 9 P »TN B A R I KG
ning? De Heer hamels veld is van oordeel, dat zy, in hsï zesde deel der Boekrolle, welke, door het opbreeken van het zesde zeegel, geopend was, hieroglyphiesch verbeeld en af. geteeken waere. „ Dit alles, (zegt by,) zag joannes beeld. „ fpraekig vertoond, in hét geöperide bobk!' (b). Met dit begrip verëenigen wy ons volkoomen. 'Er is niets, het welk ons verhindert, om de zaek, op die wijs, te befchouwen. De zwaerigheden, tegen dit begrip , fcheenen ons eerst van eenig belang te weezen; maer, by naeder indenken , zijn zy geheel verdweenen, gelijk, in het vervolg, naeder blyken zal.
Eerst zag de Apostel eene geheimzinnige vertooning van 'eenen verfchrikkelyken ftormwind, die gereed ftondt, om uit te barften, vs. i. Onzes erachtens moet men zich de zaek zo voorftellen , toen het zesde zeegel der Boekrolle geopend was, zag hy eene eigenaertige en uitvoerige teekening van een allesvernielend onweeder, Kap. VI: 12-17; na dat hy het zelve lang genoeg befchouwt had , en zich gereed maekte, om zich, naer zijne piaets, te begeeven, werdt het Boek verder ontrold, en toen zag hy de tweede vertooning, vs. 1-3.
Ik zag, zegt hy, vier Engelen ftaen , op de vier hoeken der aerde, houdende de vier winden der aerde, op dat geen wind zoude waeyen op de aerde , noch op de zee, noch tegen eenigen loom. De teekening is wederom ontleend , van de oude propheeten ; daniel zag, in een nachtgezicht, en ziet de vier winden des heemels braeken voort, op de groote zee, Dan. Vil: 2. Hy zag naemenlyk, dat 'er een zwaere orcaen ontftondt, op de Middellandfche zee, zo dat de winden , uit alle ftreeken uitbarftende, en tegen elkander woedende, de golven heemelhoog verheften, joannes de Apostel daer en tegen zag, dat de winden, die gereed ftonden , om, uit alle hoeken, uit te barften, beteugeld wterden, zo dat 'er allerweegen eene volmaekte ftilte heerschte, beide op de aerde en op de zee, en zo dat 'er geen blad van eenigen boom bewoogen wierdt.
(*) 1. c. p. 601»



van JOANNES. VII. 385
Hy zag, op de vier hoeken der aerde, vier Engelen ftaen , op eiken hoek ëénen, tegen over elkander. Zy vertoonden zich , in menfchelyke gedaenten, en hielden de vier winden der aerde vast; voor zo verre zy de vier gaeten, uit welke de winden geacht worden voort te koomen, met hunne handen, toeflooten , en daer door maekten, dat 'er eene volmaekte ftilte, in den dampkring, piaets hadde. — De Hebreeuwfche Dichters verbeelden zich zekere plaetfen, op de vier hoeken der aerde, in welke de winden, als in zo veele bewaerplaetfen , waeren opgeflooten , tot dat zy van daer werden uitgelaeten , om , op de aerde en op de zee , te waeijen. De heer , , zegt daerom de gewijde Dichter Pf. CXXXV: 7, brengt den wind, uit zijne fchatkameren, veort.
2. Ende ick fagh eenen anderen Engel opkomen van den opgangh der fonne , hebbende den fegel des levendigen Gods: en hy riep met een groote ftemme tot de vier Engelen , welke [macht} gegeven was de aerde en de zee te befchadigen.
3. Seggende, (a) En befchadigt de aerde niet, noch de zee, noch de boomen, tot dat wy de diensknechten onfes Godts fullen verfegelt hebben (b) aen hare voorhoofden.
Aen de vier gemelde Engelen, was macht gegeeven de aerde en de zee te befchaedigen, dat is, zy hadden bevel ontvangen, en ftonden gereed, om, door het openen der gemelde wind. gaeten , vreesfelijke ftormwinden , en alles vernielende 011weeders, voort te brengen, welke de aerde en de zee be. fchaedigen zouden. Zy zouden geweldige verwoestingen aenrichten, op de aerde en op de zee, huifen om verre werpen, fcheepen vernielen , eilanden doen overftroomen , de zwaerfte boomen uit den grond rukken; kortom, de orkaenen en de onweeders zouden de ganfche natuur in beweeging brengen.
Buiten allen twijffel wordt hier dat zelvde onweeder bedoel.i, hetwelk Kap. VI: 12-17. is afgeteekend. Maer hier wordt het vertoond, als gereed ftaende, om uit te barsten. —
•Ca) Openb. 9: 4. Qb) Ezech. 9: 4.
XXVI. 9£U. Bb



386 OPENBARING
'Er kwam nog dit bijzondere by, dat 'er een Engel verfcheen, die zorg droeg, dat Göds dienstknechten, van de fchroomelijke uitwerkfelen deezes geduchten onweeders, bevrijd blee. ven. Ik zag, vervolgt de Apostel, eenen anderen Engel, die, van da vier gemelde, onderfcheiden, en misfchien, in macht en aenzien, booven hen verheeven was , opkaomen van den opgang der zonne, dat is, in het Oosten verfchijnen; en hy riep, met eene groote ftem. joannes zag, uit zijne houding en gebaerden , dat hy, met eene zwaere ftem, welke de vierhoeken der aerde doorklonk, riep, tot de evengemelde vier Engelen, die gereed ftonden, om het gezegde onweeder te laeten uitbarften, zeggende , b'fchaedigt de aerde niet, noch de zee, noch de boomen , tot dat wy de dienstknechten cnfes Gods zullen verzegelt hebben, aen hunne voorhoofden.
De teekening is overgenoomen , uit de Godfpraek van ezechiel Kap. IX: 3-7. De Propheet befchrijvt aldaer de vreesfelyke oordeelen, met welke de Jooden, by de verwossting van Jerufalem, door de Chaldeeuwen, om hunne hemeltergende grouwelen, zouden geftrafr worden. Hy had eenen man gezien, die met linnen bekleed was, en eenen inktkooker had , aen zijne lendenen. Dees kreeg bevel, om de boetvaerdigen, die te Jerufalem waeren, te teekenen, en daer door te zorgen, dat zy, by de algemeene flachting, veifchoond wierden. De zulken werden geteekend, met een Jeeken op hunne voorhoofden.
Iets van denzelvden aert zag ook de Apostel joannes. De Engel, die van het Oosten opkwam, was gezonden, om Gods dienstknechten en oprechte verè'erers , aen hunne voorhoofden, te verzeegelen. Vervolgens fchijnt de Apostel deefe dienstknechten van God gezien te hebben, zo als zy werkelyk verzeegeld en geteekend waeren", aen hunne voorhoofden , blykens vs. 4: alwaer hy fpreekt van het getal der geenen , die daedelyk verzegeld waeren. ■
Wat beteekende nu deefe geheimzinnige vertooning , in den Propheetifchen zin? Ouzes erachtens eenvouwig dit, dat de Christenen , Gods waere dienstknechten en verëerers, door die Staetsörcaenen, en geweldige beroeringen, in het Siomeinfche Keizerrijk, welke Kap. VI: 12-17, on£,er de
zinne-



v a ii JOANNES. VIL 387
zinneprent van een geweldig onweeder, zijn afgebeeld, niet zouden befchaedigd worden. — Zy zouden, door de vervolging der gemelde Koningen der aerde , wel zeer veel moeten lijden; veelen zouden den marteldood ondergaen , en allen zouden zy, ln de algemeene rampen, deelen moeten. Maer het voornaemfte uitwerkfel van dit geheimzinnig onweeder, de ondergang van het Heidensch Rome , zou hen niet treffen ; inteegendeel deeze gebeurtenis zou den weg baenen, tot hunne zegeprael , over het Heidensch bijgeloov. Kortom de Kerk van christus zou, van de algemeene rampen , in zo verre verfchoond blijven , als zy nae.; derhand des te luisterrijker zou te voorfchyn koomen.
By dit algemeene berusten wy; en het is, naer ons inzien geheel nutteloofe arbeid te willen onderzoeken, wat de vier Engelen , ftaende op de vier hoeken , wat de andere Engel, wat de aerde , de zee, en de boomen, in de byzonderheeden
beteekenen. De hoofdzaek der fchildery is de verfchoo-
ning van Gods dienstknechten, van de geduchte uitwerkfelen eenes vreesfelijken onweeders. Het gav , in den Propheet tifchen zin , te kennen , dat de Staetsörcaenen, welke Kar*. VI: 12-17. geteekend zijn, voor de Koningen der aerde, en het Heidensch Eeizerryk der Romeinen , aller'verdervelijkst, maer, door de beftuuring van den Verlosfer, voorde Christenen, allerheilzaemst weezen zouden.
Ondertusfchen bepaelde zich deefe geheimzinnige vertoo. ning, alleenlijk tot de Christenen uit de Jooden, gelijk da volgende, tot de belijders van 's Heilands naem uit de Heidenen vs. 9.17.
4. Ende ick hoorde het getal der gene die verfegelt waren : (c) honden ende vier en veertigh duyfent waren verfegelt uyt alle gedachten ;der kinderen lfraè'ls:
5 Uyt het geflachte Juda waren twaelf duyzend verfegelt: uyt het geflachte Ruben waren twaelf duyfent verfegelt: uit het geflachte Gad waren twaelf duyfend verfegelt:
(o Openli. h' «•
XXVI. deew Bb 3.



388 OPENBARING1
6. Uyt het geflachte Afer waren twaelf duyfertrj verfegelt: uyt het geflachte Nephtalim waren twaelf duylent verfegelt: uyt het geflachte ManaiTe waren twaelf duyfent verfegelt:
7. Uyt het geflachte Simeon waren twaelf duyfent verfegelt: uyt het geflachte Levi waren twaelf duyfent verfegelt: uyt het geflachte Ifafchar waren twaelf duyfent verfegelt:
8. Uyt het geflachte Zabulon waren twaelf duyfent verfegelt: uit het geflachte Jofeph waren twaelf duyfent verfegelt: uyt het geflachte Benjamin waren twaelf duyfent verfegelt.
joannes zag eene verbaefende meenigte Jooden, uit alle ge/lachten der Kinderen Israels, die verzegeld waeren. Het was hem niet moogelyk, deefe alle te tellen; maer hy hoorde het getal van deefe verzeegelden, het welk bem, door eene ftemme , in het midden der vier verftandige Weezens, welke voor Gods throon ftpnden, verg. Kap. VI.-; 6, of door eenen der Ouderlingen, verg. Kap. VII: 13, by wijs van naedere onderrichting, werdt bekend gemaekt.
De verzegelde dienstknechten van God, uit het nageflacht van jacob, uit alle ge/lachten der kinderen van Israël, maekten eene zeer talrijke meenigte uit van honderd vier en veertig duizend perfoonen, zijnde twaelv duizend, uit elk een gejlacht of ftam. — Het wijst zich van zelvs, dat men deefe getallen niet al te zeer drukken moet, en de zaek zo begrypen, als of'er, by het bedaeren der gemelde Staetsörcaenen, by de overwinning van constantinus, op licinius, waer door hy het ganfche Keizerryk bemachtigt heeft, juist 144000 Christenen, uit de Jooden, juist 12000 uit elk eene Stam, zouden geweest zijn. — De verzeegelde Christenen, uit de Jooden, waeren, in de geheimzinnige teekening, welke joannes zag, naer hunne twaelv ftammen, in twaelv hoopen, onderfchei. den. Om de evenreedigheid en fraaiheid der teekening, was elk een hoop even groot. Hy vernam, door eene ftemmelyke onderrichting, dat 'er, in elk eenen hoop, twaelv duizend waeren, zodat zy alle te zaemen een getal van honderd vier en veertig duizend uitmaekten.
Hst



vAN JOANNES. VII.
Het gav, in het algemeen, te kennen, dat 'er, ter gejnelder tyd, in weerwil van al het woeden der Staetsörcaenen, en van de geweldigfte vervolgingen , een zeer groot getal van Christenen weezen zoude, ook van zulken, die uit de Jooden oorfprongelyk waeren (c). — Evenwel zijn 'er drie byzonderheeden, in deeze teekening, welke eenige naedere opmerking verdienen.
1. De eerste betreft de Stam van levi, dat deefe, welke geen ervdeel had in Kanaan, en welke Mofe niet tellen moest, noch haere fom opneemen, verg. Num. ï: 49, hier uitdrukkelyk genoemd, en naer het getal der perfoonen, bereekend worde vs. 7. — Maer men herinnere zich, dat de Levieten , in de gemelde telling der weerbaere manfchappen , niet meede gereekend werden, om dat zy, aen den dienst van het Heiligdom toegewyd, verfchoond waeren, van de waepenen te draegen. Voeg 'er by, dat het onderfcheiden voorrecht der Levieten, als dienaers van het Heiligdom, met de verwoesting van Stad en Tempel, voor altoos hebbe opgehouden. Alle Christenen , van welken oorfprong zy ook weezen moogen, deelen gelijkelyk, in dezelvde geestelyke voorrechten; en derhalven moesten, by eene optelling der Christenen uit de Jooden, ook die uit de Stam van levi, zo wel als die uit de overige Stammen, beree. kend worden.
2. De andere bedenking raekt het voorbygaen van de Stamme r,AN, die in het geheel niet vermeld wordt. — Het voldoet zekerlyk niet te zeggen : wanneer levi , voor eene Stam geteld wordt, was het noodzaeklyk, dat 'er één der andere werdt overgeflaegen, om by het twaelvtal der Stammen te blyven. Immers, om het twaelvtal te behouden, by het niet meede tellen van levi, werdt de Stam van joseph, op twee Stammen, gereekend, en benoemd naer zijne zoonen ephraim en mamasse, verg. Num. I: 32 35- — Wanneer derhalven levi meede geteld wordt, moeten de nakoomelingen van joseph, maer op ééne Stam, gereekend
fe) EICHHORN 1. c. pag. 220.
XXVI. DEEL. Bb 3



%$o OPENBARING
worden; en evenwel werden hier beide de zoonen van
joseph J elk voor eene afzonderlyke Stam , gereekend.
Uit het geflacht van mahas» werden 'er 12000 geteld'
vs, <5b, en dan nog eens, uit het geflacht van joseph ,
' J2000 vs. 8'''.
Deeze aenmerking maekt de zwaerigheid nog grooter, vermits het geflacht van manasse nu twee maelen vermeldt wordt, eerst onder zijnen eigenen naam vs. 6, en dan nog eens ónder den naam van joseph, die den nakoomelingen heide manasse en ephraim , gemeen was vs. 8. — Er is, die meenen, dat de ftam dan, volgens de overleevering der Jooden , geheel vernietigd, of tot zulk eene Iaegte gebracht waere, dat dezelve niet meer, onder de geflachten van Israël, konde gereekend worden, en dat zy daerom ook niet geteld worde, onder de overige Stammen van Israël , 1 Kron. II— Om nu het getal van twaelv Stammen, in deefe vertooning, volkoomen te maeken, zoude het nagedacht van joseph, op twee ftammen, gereekend,
zijn, naer zijne beide zoonen ephraim en manasse (d).
Deefe oplosfing neemt ook de Heer eichhorn over, en voegt 'er nog deefe vernuftige vinding'by", dat iemand, wiens naem in vergeetenbeid geraekt is, manasse kunne genaemd werden, van het Hebreuwfche woord DEÜ vergeeten, en dat daerom de daniten, onder den bedekten naem van manasse, bedoeld zijn.
Onfes erachtens, is het allerduidelykst, dat, onder den naem van joseph, vs. 81', alle de nakoomelingen van dien Aertsvaeder, begreepen worden, die beide uit ephraim en manasse zijn voortgefprooten. Gevolgelyk kan het geflacht van manasse, vs. 6h, niet afzonderlyk en reeds te vooren vermeld zijn. — Waeren degeflachten van ephraim en manasse, als twee onderfcheidene Stammen, vermeld, dan zouden zy zeekerlyk onmiddelyk naest elkander gerang' fchikt zijn, even als Num. It 32-35. _ Daer te boo- ven werden de nakoomelingen van manasse , vs. 6h, ver. meld, dan moest vs. 81', niet joseph, maer ephraim, genaemd
(d) HAMMOND ad h. I,



vam JOANNES. VII. 391
naemd zijn ; het geflacht van manasse, was een gedeelte der Stamme joseph , derhalven moest niet joseph , maer ephraim, van manasse onderfcheideuworden. — Wat de vinding van den Heer eichhorn aengaet elk zal gereedelyk toeftaen , dat zy meer geestig dan bondig is.
Uit alle het beredeneerde, meenen wy te moogen beiluiten, dat 'er vs. 6b, in piaets van het gejlickte manasse , moet geleefen worden het geflachte dan. Een der affchrijveren zal, in de piaets van AAN , by verkorting, gefchreeven hebben MAN, het welk MA.NASSH beteekent (e). Eene derde byzonderheid betreft de orde , in welke de ' Stammen van van Israël werden opgeteld, geheel onderfcheiden van de gewoone. De gewoone orde is, naer den
rang der geboorte, rub2N, simeon, levi juda, zeuulon,
ISsIsCHAR, dan, gad , aser , naphtali, josepH , benjaMIN, Gen. XLIX. Num. I: 5 - '5. worden eerst de Stammen genoemd, welke uit jac ,bs Vrouwen gebooren waeren; die uitlea waeren voortgekoomen, ruben, simeon, juda, issaschar, zebulon, vs. 5 -9- en uic &ACH!!L> naemenIyk joseph en benjamin , vs. 10, trj daeröp volgen de Stammen, die, uit de beide dienstmaegden zilpa en b'.lha, oorfprongelyk waeren, dan, assr , gad eu napktali, vs. 12-15. Ondertusfchen zijn ook delaetfte nietin de juiste orde van hunne geboorte gerangfcliikt, denkelyk om dat de een, om zeekere voor ons nu onbekende reedenen, eenigen voorrang booven den anderen verkreegen had. —— Uier ontmoetten wy weder eene geheele andere orde: juda, ruiten, gad, aser, naphtali, dan , simeon, levi, i3sa» schar, zeeulon, joseph en benjamin.
Aen juda werd, met reeden , den voorrang gegeeven, om dat dit geflacht de Koninglyke ftam was, uit wélke ook, de Verlosfer is voortgekoomen , verg. Hebr. VII: H- VoeS 'er by , dat thans alle de nakoomelingen van jacob ,, naer
(e) doweyiïr conjea. ex editione scuLTZir ad' a. /. heringavertes „ye/net verlischt gebruik en heedendaegsch misbruik e"** t). z*o 140. michaelis Oriënt, nnd exeget. Bibliotheek XV Theil z. $7" >vetstëin Proteg. ia N, T. ex editione semleri pag. 13.
XXVI. PEEL. B b 4



392 OPENBARING
deefe Stam, Jooden genaemd werden. Maer van de rangfchikking, welke hier , by het optellen der overige Stammen, is waergenoomen, weeten wy volftrektelyk geene reeden te geeven. — De aenmerking van grotius, dat 'er geen order gehouden is, om dat alle de hier bedoelde dienstknechten van God, in christus, gelijk zijn (ƒ), verdient de meeste opmerking.
h Het tweede gezicht teekende de bewaering der Christenen, uit de Heidenen, onder de voorheen gemelde rampen van
het Romeinfche Keizerrijk, vs. 9-17." 0. Het gezicht zelvs vinden wy, vs. 9-12.
1. De Apostel zag eene onbereekenbaere fchaer van
zeegepraelende overwinnaers, vs. 9.
2. Zy gaeven Gode en den Lamme de eer van hunne
zeegeprael, vs. 10. 3- By die geleegenheid brachten ook de Engelen Gode, de heerlykheid toe , al lovzingende , vs. 11 , 12.
6. Dit gezicht werdt den Apostel, door eenen der Ouderlingen, verklaerd, vs. 13-17.
9. Na defen , na dat ik die nieuwe vertooning , vs. 1-8, eenigen tijd, befchouwt en overdacht had, fagh ick vervolgens, na dat de Boekrolle nog al verder geopend was, tot aen het zeevende zeegel, nog eene andere geheimzinnige teekening, ende fiet, ik vernam, een groote fchare die niemant tellen en konde, uyt alle natie ' ende gedachten , ende volcken , ende *alen, ftaende voor den throon , ende voor het Lam , bekleedt zijnde met lange witte kleederen: ende m\mUackenl waren in hare handen. .
Deefe groote fchaer beftondt, uit menfchen, uit alle Natie, en geflachte, en volken, en taelen. — Zy zijn derhalven van de 144C00 Ifraëllers, vs. 4 - 8 , kennelyk onderfcheiden. De groote vitringa heeft blijkbaer gedwaek, dat hy deefe fchaer
der
(f) ad h. t.



vam JOANNES. VII. 393
der palmtakdraegers, voor dezelve perfoonen, met de verzee. gelde Israëliërs, wilde gehouden hebben ; beweerende , dat die zelvde menfchen , die eerst geheimzinnig en zinbeel. dig befchreeven zijn , onder den naem van de twaelv Stammen Israëls, nu zonder verbloeming, en by wijs van naedere verr klaering, genoemd worden een groote fchaer uit alle natie , en geflachte, en volken, en taelen (g). Trouwens, volgens de voorönderftelling, op welke de Hoogleeraer gebouwt heeft, moest 'er , in de openbaering, nergens van Jooden gefprooken worden ; „ inzonderheid, zegt hy , wilde ik aengemerkt „ hebben, dat , in dit ganfche Boek , niet het minfte gewag " gemaekt wordt, van Jooden , onderfcheiden van de Chris" tenen uit de Heidenen Qi)" — De Heer hamelsveld verkeert, in dit zelvde begrip; alleenlyk fluit hy 'er de verzeegelde Israëliërs, vs. 4 8 van uit, en verklaert de zaek van de toekoomende algemeene bekeering der Jooden , in de laetfte daegen (i).
De onderfcheiding tusfchen de 144000 verzeegelde , vs. 4-8, en de groote fchaer, van welke vs. 9 gefprooken werdt, loopt van zelvs zodaenig in het oog, dat de zaek geen betoog altoos noodig hebbe. De eerfte waeren uit de XII Stammen Israëls , en deefe groote fchaer was uit alle natie, en geflachte, en volken, en taelen. — Wy worden , zo duidelyk als immer moogelyk is, geweefen, naer de Christenen uit de Heidenen.
Gods dienstknechtent , uit de XII Stammen van Israëls, maekten een aenmerklyk getal uit van 144000 vs. 4; maer de groote fchaer der Christenen, uit de Heidenen , maekte eene meenigte uit, die niemand tellen konde. Het wijst ons aen , dat de Christenen, wel verre tan, door de vervolging, welke diocletiatus begonnen heeft, uitgeroeid te weefen, by den ondergang van het Heidensch Rome, eene onbereekenbaere meenigte, zouden uitmaeken, en dat die uit de Jooden, offchoon een aenzienlyk getal uitmaekende, niet in vergely-
(?) ad h. I.
(K) 1. c. I Deel pag. 481. (/') 1. c. pag. 6oz.
XXVI. DEEL. Bb S



39* OPENBARING
kffig koomen zouden, by de bekeerden uit de Heidenen, die ontelbaer weefen zouden.
De Apostel joannes zag deefe onbereekenbaere meenigte, van Christenen uit de Heidenen, ftaende voor den throon en voor het Lam. De throon van God, en het Lam, was meede geteekend , in de fchildery, welke hem vertoond werdt. Voor den throon en voor het Lam, ftonden de Christenen, uit alle volken, in eene ontelbaere meenigte. Zy waeren bekleed , met lange witte kleederen. Zodaenig was oulings de dragt van aenzienlyke perfoonen , verg. Kap. IIJ- 5; gebeimzinnig kunnen deefe witte kleederen de Euangelifche hei. ligheid der Christenen afteekenen. —. Voorts hadden zy palmtakken in hunne handen.
Wat beduiden deefe palmtakken? De Hoogleeraer vitringa , Béte zeer hy erkenne, dat de palmtakken teekenen zijn van overwinning en zeegepraal, is evenwel van oordeel, dat 'er, op de vreugdebedrijven van het Loovhutten feest, ge, zirifpeeld worde (fc), als meede dat de lovzang vs. 10 ontleend zy, van dat zelvde feest, op hetwelk het groot Hallel gezongen werdt. Hierin wordt hy, van nieuweren, gevolgd, als rosenmuller Q), en eichhorn (jb). Dan de Q'iyi1? Laulabhim , welke de Jooden , by geleegenheid van het Loovhutten fesst, in hunne handen droegen, beilonden niet eenvouwig uit palmtakken, maer ook uit takken van wilgen en myrthen; door deefe plechtigheid, meenden zy te vervullen, het geene men leest, Pf. XCVI: 12, dat alle de boomen des wouds juichen. ' Volgens 2 Maccab. X: 6, 7, waeren'er ook ranken van wijngaerden, en andere fchoone takken, in dien groenen bundel (»).
Wy voegen ons daerom, by grotios (0), en anderen, die de palmtakken houden, voor teekenen van overwinning. — Immers, by de Grieken en de Romeinen, werden de palmtakken, aen den Overwinnaer, tot een teeken van eer en zeege-
prael
(k) 1. c. pag. 490—
(/ ad h. I.
f m) I. c. p. s^.
(n) JOSRPHUS Aiitiq. Jud. 1. III. c. 10. ly) ad h. I.



VAN JOANNES. VII. 395
prael, gegeeven; en 'er zijn nog veele gedenkpeningen voor handen, op welken de overwinning, door eenen palmtak, wordt afgebeeld. Zelvs werdt het toevallig opgroeien of vinden van eenen palmtak , op ongewoone tijden en. plaetfen , aengexnerkt, als een voorteeken van overwinning (p). — De palmtakken maekten, volgens viegilius (q), met de kroonen, de belooning der overwinnaers uit. Iemand, die, in de ftrijd fpeelen, de overwinning meermaelen behaelt had, werdt, by de Romeinen, een man van zeer veele palmtakken, genaemd (f). De uitdrukking palmam f ene, den palmtak draegen, beteekende Ieunfpreukig.de overwinning te behaelen f».—• Hier van daen hebben ook de Togce palmatoe, de gepalmde rokken , in welke de palmtak, tot een teeken van overwinning, was ingewee-. ven, hunnen oorfprong (t).
Wy houden daeröm de palmtakken , in dit gezicht van joannnes, voor eene geheimzinnige vertooning van de zee. geprael , welke het Christendom, na dat constantinus de Groote het ganfche Keizerrijk alleen bemachtigt had, over het heidensch bygeloov, behaelt heeft.
10. Ende fy riepen met groote ftemme, feggende, De faligheyt zy onfen Gode, die op den throon fitt, ende den Lamme.
Zy riepen, met groote ftem. — Dit zag den Apostel, in de gemelde teekening, uit de houding en de gebaerden deefer Christenen. Zy riepen, in een dankbaere lovzang ■ de zaeligheid zy onfen God, die op den throon zit en den Lamme. Hoe wist de Apostel den inhoud van deefen lovzang, daer hy Hechts een gezicht, in eene teekening, befchouwde? Het kan zijn, dat deefe woorden, door een der vier Ieevendige Weezens, werden uitgebracht, verg. vs. 4. Maer, vermits joannes niet zegt , dat hy deefe woorden gehoort hebbe, zouden wy liever denken , dat dezelve meede geteekend waeren, en vertoond werden als uit den mond der Christenen uitgaende.
(p~) sottonhjs in augdsto c. 92; 94.
(a) JEneicd. 1. V. vers 11 tv
(r) caeru pjo sext. rosc. Amer. c 6.
(s) cicero de Ont. h II. c. 56 1. III. c 35.
{tj alexander ab alexandro i. V. c. 8.
XXVI. DBEK.



396" OPENBARING
Voorts zal de lovzang zelve veel duidelykér weezen, wani neer wy het Griekfche woord , het welk de Onfen, door de ztuligheid , hebben overgezet, door de verlosfing vertaelen. In deefen zin, koomt het voor, Luc. I: 71. Act. VII: 25; zo gebruiken het ook de LXX, 2 Kon. V: 1. Pf. XX: 6. — De zaekelyke zin is derhalven, dat de verlosfing der ChrhT tenen , uit het geweld der Heidenfche Keizeren, die hen vervolgt hadden , alleenlyk aen het weldaedig beftuur van den hoogen God , en den gezeegenden Verlosfer, moest worden dank geweeten.
11. Ende alle de Engelen ftonden rontom den throon, ende [rontom] de Ouderlingen ende de vier Dieren: ende vielen voor den throon [neder] op haer aengefichte, ende aenbaden Godt.
12. Seggende , Amen. De lof, ende de heerhckheyt, ende de wijfheyt, ende de danckfegginge , ende de eere , ende de kracht, ende de fterckte zy onfen Gode in alle eeuwigheyt. Amen.
Men mag vraegen , of de Apostel ook deefe byzonderheid, in de geopende Boekrolle geteekend, gezien hebbe? Dit fchijnt ons niet onmoogelyk. Zodaenig eene vertooning zou zeer wel kunnen worden afgefchilderd ; vooral wanneer 'er de woorden van den lovzang vs. 12, als uitgaende uit
den mond der Engelen, waeren by gefchreeven. Anders
zou men het zo begrypen kunnen , dat de Engelen , die rondom den throon , en den halven cirkel, welke, door de zitplaetfen der Ouderlingen, geformeerd werdt,' in de rondte ftonden , juist toen joannes den lovzang der Christenen las vs. 10, denzei ven bevestigt hebben, door, tot een teeken van hunnen diepen eerbied, voor den throon nedergevallen zijnde, te zaemen op te zingen, Amen; de lov, en de heerlijkheid enz.
Wy leeren 'er uit, dat'er blydfchap, in den hemel zy, over den voorfpoed der Christen Kerk, verg. Luc. XV: 7, en dat de Engelen den Allerhoogften de eer geeven van zijne'
Volmaektheeden, welke Hy daer door ten toon fpreidt.
Zy wenfchen, dat Gode de eer en dankzegging, in alle eeuwigheid , mooge worden toegebracht, over de zeegeprael ,
welke



VAN JOANNES. VII. 397
welke het Christendom, over het Heidensch bygeloov, nadat constantinus de Groote zich meester gemaekt had, van het ganfche Keizerrijk , zo luisterryk behaeld heeft. — Voorts Hemt deeze lovzang, bykans in woorden, en in den zaekelijken zin volkoomen, overeen, met het lovlied der Engelen, het welk wy Kap. V: 12. ontmoet hebben.
13. Ende één of de eerste uyt de Ouderlingen , wiens throon de naeste was, aen de piaets, alwaer ik my bevondt, verg. Kap. V: 3, antwoordde of vatte het woord op, verg. Matth. XVII: 4. Luc. VII: 40. enz. feggende tot my, Defe perfoonen, die, in de teekening der Boekrolle, eene onbereekenbaere meenigte uitmaeken, en bekleedt zijn met de lange witte kleederen, wie zijn fy, ende van waer zijnfe gekomen?
Deeze ondervraeging van den Ouderling was gefchikt, om den Apostel , omtrent de propheetifche bedoeling der ge. heimzinnige teekening, welke hy zo even gezien had, naeder te onderrichten. — Dit was ook oulings, in de gezichten der Propheeten , meer gewoon. Toen aen zachakia , in een nachtgezicht, een man vertoond werdt, rydende op een rood peerd, en ftaende tusfchen de myrthen, terwijl 'er roode, bruine en witte paerden achter hem waeren, ontving hy, van den Engel , die hem, als leidsman, vergezelde , een naeder bericht, omtrent de beteekenis van die zinbeeldige vertooning, Zach. I: 8, 9. Hetzelvde had ook piaets, by het gezicht van eenen gouden kandelaer, en twee olijVboomen, het welk hem meede , door eenen Engel, werd opgehelderd , Zach- IV-
Het onderricht van den Ouderling verkeerde, in ons geval , omtrent de perfoonen, die gefchilderd waeren, als 6ekleed met de witte lange kleederen. Van de palmtakken, welks in hunne handen waeren, fprak hy niet, omdat joannes, zon* der dit byvoegfel, aenftonds begreep , welke perfoonen de Ouderling op het oog hadde; te meer omdat hy voorneemens was, eene naedere verklaering te geeven, omtrent die witte kleederen, verg. vs. 14, — Voor het overige heeft het geen betoog noodig, dat hier dezelve perfoonen bedoeld worden, die vs. 9 befchreeven zyn; en men kan zich niet genoeg ver-
XXVI. Disk



398 OPENBAERING.
wonderen, dat zommige Uitleggers de menfchen, van welke ds Ouderling fpreekt, van de onbereekenbaere fchaer der palmdraegers, hebben willen onderfcheiden (:«).
\c\. gade ick fprack tot hem, met den verfchuldig; den eerbied, gelyk men lieden van aenzien behoort aen te fpreeken, Heere, 'gy weet het, veel beeter dan ik, en daerom zal uwe naedere onderrichting my alleraengenaemst weezen, verg. Zach. IV: 4-13. Ende hy feyde tot my, Defe lieden , die, als zeegepraelende overwinnaers, palmtakken in hunne handen hebben , zijn 't en vertoonen de Christenen, die uyt de groote verdruckinge komen: ende fy hebben hare kieederen gewafTchen , ende hebben hare lange kleederen wit gemaeckt in het bloet des Lams.
De groote verdrukking is de zwaere en langduurige vervolging, welke diocletianus begonnen heeft, en onder welke zeer veele belijders der waerheid den marteldood ondergaen hebben, gelijk wy, by de verklaering der opening van het vijfde zeegel, gezien hebben, Kap. VI: 9-11. De Overwinnaers waeren, uit de groote verdrukking, gekoomen, dat is, zy waeren dezelve ontkoomen , en , in weerwil van de woede der vervolgeren, behouden gebleven, diocletianus, en de overige Heidenfche Keifers, die met en na hem regeerden, hadden ten doel gehad de Christenen geheel en al uit te roeijen, maer God had eene ontelbaere meenigte laeten verzeegelen , en zorg gedraegen , dat zy ontkwaemen. —. Toen constantinus de Groote zich alleen meester gemaekt had van het ganfche Keizerryk, was 'er eene onbereekenbaere meenigte van Christenen overgebleeven , offchoon 'er zeer veelen, in de gemelde groote verdrukking, jammerlyk waeren omgekoomen.
De Ouderling gav wijders reedenen, waerom zy, met lange witte Ideederen , verfierd waeren ; zy hebben hunne lange kleederen, welke, naer de Oosterfche wijs, tot op de hiel#n nederhangen, gewasfehen, en hebben hunne kleederen-wit gemaekt, in het bloed des Lams. ■— De zaekelyke zin is,
met
( « } vitrinca ai h. U



van.JOANNES, VII. 399
met één woord, deefe, dat de Christenen de cierkleederen, met welke zy waeren uitgedoscht, aen de verzoenende bloedftorting van den Verlosfer, te danken hadden, verg. Kap. I: 3. Trouwens alles, wat de Christenen hebben en vermoogen, de vergeeving hunner zonden, hunne heiligheid, en hunne bewaering, in nooden en gevaeren, hebben zy aen den Verlosfer, die zyn bloed voor hun geftort heeft, geheel en alleen dank te weeten.
Maer is 'er niets iets onvoegzaems en onnatuurlyks , in deefe teekening ? Alle dingen bykans, werden wel, onder het Oude Testament, door bloed, gereinigd, en het bloed van christus wordt, in die toefpeeling, gezegd ons te reinigen, Hebr. IX: 14. 1 Joh.I: 7; maer hoe kunnen kleederen t in bloed, gewas/dien en wit gemaekt worden? daer bloed een kleed, in piaets van te wasfchen, bezoetelt, en het zelve, in piaets van wit, rood maekt ? — De Heer vitringa (v) antwoordt, dat de zinbeeldige voorftellen, ook in de Openbaering, dikwijls van een gemengd zoort zijn, zodat zy ten deele, naer de omftandigheeden van de zinneprent, ten deele naer den aert der bedoelde zaek zelve', gefchikt zijn; als meede dat 'er, aen het bloed van het Lam, een afwasfchend en witmaekend vermoogen worde toegefchreeven, om de aendacht, door het vreemde der vertooning, des te meer op te wekken, en te doen opmerken, dat de fpreekwijfen, in eenen verbloemden zin, moeten worden opgevat.
De zeer Geleerde van iperen (w) , meende eene nieuwe ontdekking gedaen te hebben, om den letterlyken zin volkoomen op te helderen. Hy wist naemenlyk, uit de reize van richarü chandler door klein Aften, dat men, in den omtrek van S,nyrna, by de baeden van Agamemnon, geronnen fchaepenbloed, in piaets van zeep, gebruikte, om te fcheeren, en beiloot 'er uit, dat de teekening, in ons geval, uit dat gebruik, zeer natuurlyk verklaerd kon worden. — Dan de Heer tydeman, toenmaels Hoog Leeraer te Utrecht, thans Griffier der Fvidderfcbap van Overjsfel, heeft, in de Nederduitfche uit-
rv^adh.l.
(mO Voorncdea van iiarmer wer hst hocgliec p. 31. XXVI. deel.



4oo OPENBARING
gaevc van het gemelde werk, te Utrecht 1779, met recht aengemerkt, dat 'er een verbaefend onderfcheid zy, tusfchen wasfchen en baerdfcheeren, en dat men zeekerlyk geene kleederen, in geronnen bloed, wasfchen en wit maeken kunne.
De toefpeeling is ontleend van moses Wet, onder welke de befprenging met bloed diende, om iemand, op eene fcbaduwachtige wijs , van zijne fchuld te zuiveren , en in de Goddelyke gunst te herftellen. Nu, zulk een uitwerkfel heeft ook het bloed van den Verlosfer, voor allen, die in Hem gelooven , Hebr. IX: 22. XII: 24. 1 Petr. I: 2. —Meer byzonder evenwel is de teekening , onfes erachtens, genoomen, van het bloed des Paeschlams, Exod. XII. Alle de Israëliërs, die, van het geweld des flaenden Engels, bevrijd, en uit Egypten verlost werden, waeren, in zo verre, met het bloed van het Paeschlam, gewasfehen, als de dorpels en posten der deuren van hunne wooningen daer meede beftreeken waeren. Op zoortgelyk eene wijs, waeren ook de hier bedoelde Christenen, met het bloed van het tegenbeeldig Paeschlam, gewasfehen, en, aen de kracht van dit alles verzoenend bloed, hadden zy het te danken, dat zy, uit het Egypten van het Heidensch Rome, en de vervolgingen der Heidenfche Keizeren, verlost waeren.
15. Daerom, om dat zy, in het bloed van het Lam, gewasfehen, en, door de verzoenende kracht van dat bloed, de voorwerpen zijn van Gods byzondere gunst, ftaen zy ook onder zijne weldaedige voorzorg; daerom zijn fy voor den throon Godts, ende dienen hem dagh ende nacht in fijnen Tempel: ende die op den throon fitt fal haer overfchaduwen.
16. Sy en fullen niet meer (d) hongeren, noch en fullen niet meer dorften, noch (e) de fonne en fal op haer niet vallen, noch eenige hitte
17. Want het Lam dat in 't midden des throons ïs, falfe (f) weyden, ende fal haer een Leydsman zijn tot levende fonteynen der wateren : ende (g) Godt fal alle tranen van hare' oogen afwiffchen.
Men
(d) Jef. iy. 10. (e) Palm UI', tf. (f) 23! !■ (g) Jef« 25: 3. Openb. 21: 4-



V&N JOANNES. VU. 401
Men zou zich geweldig bedriegen , wanneer men deefe verheevene uitdrukkingen, welke eenen zeer gelukkigen ftaet afteekenen, van de heerlykheid en de zaeiigheid der geloovigen, na dit leeven , verklaeren wilde (jcj. De Ouderling, die, 'met joannes, fprak, over de meenigte der Christenen, die de vervolging, welke diocletianus begonnen heeft, ont' koomen waeren, (vergel. vs. 14,) befchrijvt hier den gelukkigen ftaet, in welken die Christenen, hier op aerde, verkeeren zouden, na dat constantinus de Groote zich hunne zaek had aengetrokken. — Dit leert het ganfche beloop v«n zaeken allerduidelykst; en de geheele teekening laet zich daer op eigenaertig toepasfen, gelijk wy, in de byzonder-. j heeden, naeder zullen aentoonen.
Zy zijn, zegt de Ouderling, voor den throon van God, en dienen Hem, nacht en dag, in zijnen Tempel, vs. isa. — De fpreekwijfen zijn kennelyk ontleend van den heiligen dienst, in den Tempel, die, niet alleen des daegs, maer ook des nachts, moest worden waergenoomen, wanneer 'er altoos j eenige Levieten de wacht hielden , (vergel. Pf. CXXXV: j.) (y), Het zijn, voor den throon van God, geevt te kennen , dat deefe Christenen Gods byzondere gunstgenooten waeren, en, als zodaenigen, den vryen toegang, in hunne gebeeden, en in hun geloovsvertrouwen, tot God hadden; op zoortgelyk eene wijs, als de Stam van levi het voorrecht genoot, om voor des heersn aengezicht te ftaen, (vergel.
Deut. X: 8.) Het dienen van God, nacht en dag, in zijnen
Tempel, teekent den onvermoeiden yver deefer Christenen, in den dienst van God en den Verlosfer. „ Daer in ftelden zy hun geluk en genoegen; en daer zy zich, ten tijde der groote verdrukking, hadden moeten vergenoegen, met God, in het heimelyke, te verëeren, na dat hunne Kerken verwoest waeren , mogten zy , in den hier bedoelden tijd , wederom den Godsdienst openiyk verrichten, in Tempelen en Gode gej wijde gebouwen.
Wijders is het, en die op den throon zit, zal hen wet-
(*) marckius ). c. p. »7S«ü«
(y ) grotius ad h. I, XXVI. DEEL, Cc



4oa OPENBARING
fchaduwen, of eene tent, over hen, uitfpreiden, tot hunne beveiliging, vs. 15°. Het Griekfche woord, door overfchaduwen, vertaeld , zegt eigenlyk eene tent opflaen; zo gebiuiken het de LXX, Gen. XIII: 12. — De zaekelyke zin is derhalven deefe , dat de AUerhoogfte zorg zou draegen, dat zy, in het vervolg, om de belijdenis der waerheid, door de Romeinfche Keizeren, niet meer verdrukt wierden; God zelvs zou hen , teegen allen overlast van de vyanden der waerheid, beveiligen. — Ten zy men het liever wilde overzetten , Hy, die op den throon zit, zal onder hen woonen , naemenlyk met de kennelykfte blijken van zijne zeer byzondere en gunstrijke teegenwoordigheid. Althans het woord overfchaduwen beteekent zeer gemeenzaem, ook in dit Boek, woonen, zijn verblijv houden, (vergel. Kap. XII: 12. XIII: 6;) en dat het voorzetfel ezt ook kunne'genoomen worden, in den zin van onder, is overbekend, (vergel. Matth. XIII: 7. Luc. VIII: 7. Hand. I: 21.)
Zy zullen niet meer hongeren, (vervolgt de Ouderling vs. 16,) noch zy zullen niet meer dorsten, noch de zon zal op hen niet vallen, noch eenige hitte. — De zinbeelden zijn duidelyk ontleend, uit Jef. XLIX: 10: zy zullen niet hongeren noch dorsten, en de zon en de hitte zal hen niet fteeken. -— Het niet hongeren en dorsten zal wel eenvouwig zo moeten verftaen worden, dat zy, die, te vooren en meenigmael, groot gebrek geleeden hadden, nu genoeg hebben zouden, om van te leeven (s). Er is geen twijffel aen, of hier wordt een gees<telyl;e honger en dorst bedoeld, niet naer brood of waeter, 'maer om te hooren de woorden des heeren, (vergel. Hof. VIII: 11.) In deezen zin , hadden de Christenen gehongert en gedorst, onder de groote verdrukking, daer de Kerken verwoest, en de Leeraers gedood of verjaegd waeren; maer nu zouden zy eenen grooten overvloed van genaedemiddelen genieten. —■ Ook zou de zon op hen niet vallen, of eenige hitte; dat is, zy zouden, aen geene vervolgingen en mishandelingen van de vyanden der waerheid, zijn blootgefteld. Met het verflaen van licinius, zou de vervolging der RomeinCs) grotius ad li, l.



van JOANNES. VII. 403
aieinfche Keizeren, tegen de Christenen, ten eenemael een .einde neemen. Immers de 2072 en haere hitte is een zeer gewoon zinbeeld van Jijden en vervolgingen; (vergel. Matth. XIII: 6, 21.) Trouwens de hitte is, in het Oosten, wan» neer de zon op het hoogst is, onverdraeglyk, (verg. Matth. XX: 12.)
„ Het Lam, (voegt'er de Ouderling by) dat in het midden ,, des tkroons is, de Goddelyke Verlosfer, die zich thans aen „ u vertoont, wat het aengezicht aengaet, als een Lam, het „ welk voorheen, ter verzoening van de zonden, geflacht „ is; (vergel. Kap. V: &.) het Lam zal hen weiden, en, als „ een getrouw Herder, lievderijk voor hen zorgen, en hun, „ als zodaenig, een leidsman zijn, tot leevende fonteinen der
waeteren."
De Hoog Leeraer vitringa is van oordeel, dat hier ge» zinfpeeld worde, op de plechtigheeden van het Loovhutten Feest, waer toe ook dit behoorde, dat 'er waeter, uit de fonteine Siloam, gefchept, en, op den altaer, uitgegooterj werdt, gelijk daer van eenige melding is, Joh. VIII: 38. (a). Maer helder vlietend fontein waeter, in tegenftelling van het onzuiver waeter, het welk, in reegenbakken, befiooten is, was, by de Hebreeuwen, een gewoon zinbeeld van eenen zeer gelukkigen toeftand; om dat naemenlyk zulk fontein waeter, vooral in de heete landen van het Oosten, ongemeen aengenaem en verkwikkelyk is. Dit zelvde zinbeeld vin« den wy wederom Jef. XLIX: 10. kunne Ontfermer zal hen leiden, en Hy zal hen, aen de fpringdderen der waeteren, zachttens leiden. „ Zy derhalven, die, aen het waeter, den„ ken, het welk, op den laetften dag van het Loovhutten „ Feest, uit de fonteine Siloa, geput, en, door de Pries„ teren, onder het gejuich van het omftaende volk, op den „ altaer uitgegooten werdt, fchijnen het reedenbeleid geheel i, niet in aenmerking te neemen " (6).
De teekening geevt te kennen, dat de Christenen, die de
(ü) ah k. 1.
Qb~) EICHHORN 1. C. p. 833.
XXVI. DEEL. CC 9



404 OPENBARING
groote verdrukking , welke Keizer diocletianus begonnen heeft, ftonden te ontkoomen , na dat constantinus de Groote het Christendom, tot den heerfchenden Godsdienst van het Keizerrijk, gemaekt had, in eenen zeer gelukkigen en allerheuchlykften toeftand, leeven zouden.
Eindelyk was het: en God zal alle traenen, van hunne oogen, afwis/eken. — De uitdrukking is wederom overgenoomen, van den Propheet jesaias, Kap. XXV: 8. De Heer zal de traenen van alle aengezichten afwisjchen. — De mishandelingen en verdrukkingen, onder welke de bedroevde Christenen veele traenen geftort hadden, zouden een einde neemen, en zy zouden, door de Romeinfche Keizeren, niet geplaegd of vervolgd worden. Zy zouden rust, kalmte, en blijdfehap, genieten. „
Eéne aenmerking van belang heb ik 'er nog by te voegen, dat naemenlyk de beide gezichten, dat van de verzeegelde Israëliërs , vs. i - 8, en dat van de Palmtak draegers, uit de Heidenen, vs. 9-17, te zaemen één geheel uitmaeken. „ Zy zijn „ als twee tafereelen, welke naest eikanderen gevoegd wor„ den , om ééne zaek, in haeren geheelen omtrek , af te „ beelden" (c). Het geene derhalven , van de Palmtak draegers uit de Heidenen, voorfpeld werdt, moet ook, op de verzeegelden uit de XII ftammen van Israël, worden toegepast.
Alles te zaemen genoomen, voorfpelde deefe Propheetifche teekening, Kap. VII. dat de Christenen uit de Jooden, en vooral uit de Heidenen, in weerwil van de woede der vervolging, welke diocletianus ftondt aen te richten, door de Goddelyke voorzorg en gunst, eene onbereekenbaere meenigte zouden uitmaeken; — dat de Godsdienst van het Euangelie, over het Heidensch bygeloov, luisterijk zou zeegepraelen; —. en dat de belijders van jesus naem, vooral na dat constantinus de Groote het geheele Keizerrijk alleen bemachtigt heb. bende, het Christendom, tot den heerfchenden Godsdienst, gemaekt had, eene aengenaeme rust, kalmte, en blijdfehap, genieten zouden.
Lae«
(O eichhorn 1. c. p, 238.



YAN JOANNES. VII. 405
Laeten wy de vervulling van deefe Voorzegging, in ette. lyke merkwaerdige byzonderheeden , wat naeder aentoonen.
Hoe veele Christenen 'er , in de meermaelen gemelde 'groote verdrukking, gedood en verjaegd werden, de behjders evenwel van jesus naem, zo uit de Jooden, als voornaemenlyk uit de Heidenen, maekten, door het ganfche Keizerrijk, by den dood van den laetften vervolger ucimus, eene onbereekenbaere meenigte uit.
Zo drae de regeering van het ganfche Keizerrijk, op constantinus den Grooten, vervallen was, kwaemen de Christenen allerweegen, in eene ontelbaere meenigte, openlyk te voorfchijn. — Ook zondt de Keizer verfcheidene beveelen, aen de Landvoogden en Magiftraeten, in gevolge van welke zy, die, om de belijdenis der waerheid, gebannen waeren, herroepen, de gevangenen ontflaegen; zy, die van hunne ambten en bedieningen verftooten waeren herfteld, en zy, die tot de bergwerken, of tot de flaeverny, verweezen waeren, in vryheid gefteld werden. Zelvs werden deefe lieden, met rijke fchaevergoeding , begunftigt; en, met opzicht tot zulken, die den marteldood ondergaen hadden, gelastte de Keizer, dat hunne goederen, aen de naeste Bloedverwanten, zouden wedergegeeven worden.
Dit blükt allerduidelykst, uit de wijdloopige Beveifchrivten ,' welke de Keizer , naer Palestina , gezonden heeft (d); en 'er is geen twijffel aen, of dergelyke Bevelfchrivten zijn, ook naer andere plaetfen en wingewesten van het wijduitgeftrekt Keizerrijk, verzonden.
In deefen zelvden tijd, is het Christendom, ook onder de Barbaerfche volken, zo als zy, door de Romeinen, genoemd werden, wijd en zijd uitgebreid (e). eusebius telt onder de volken, welke, door. het Euangelie, verlicht werden, de Egyptenaers, Perfen, Armeniërs, en de
Cd] eusebius de vita constantini 1. II. c »9**J* „.„ _ , , .j
CO SOCRATES Hifi. Eed. 1. U C. 13-10. SOZOMENDS Hlft. EêCl. I. U.
«• 5—
XXIV. DEEL. CC 3



486 OPENBARING
Barbaeren, die de meest afgeleegene landen bewoonen (ƒ arnobius (g) , fpreekt, van de Indiaenen, Meders, PerJen, en alle eilanden en wingewesten, welke de zon, by haeren opgang en ondergang, beftraelt;, en, op eene' audere piaets Qt), zegt hy, dat Gods Woord allerweegen zy doorgedrongen, van de Indiaenen ten Oosten, tot de JSrir. ten in het Westen, hieronymus verklaerde, niet te gelooven, dat 'er eenig volk was overgebleeven, by het welk de naem van christus onbekend was (f).
In Iberien, een Landfchap van Afia, thans Georgien ge. heeten , werdt het licht van het Euangelie, door eene flaevin, ontftookên. Deefe Christin bracht, door haere blinkende heiligheid, en wonderbaerlyke geneefingen, zo veel te weeg , dat de Koning en de Koningin zelve'het Euangelie omhelsden. Vervolgens verzocht men den Keizer constantinus, door een gezantfchap, dat hy Bisfchoppen en Le'eraers zenden wilde, om het volk, in den Christelyken Godsdienst, naeder te önderwijfen. Dit verzoek werdt i met een zeer gewenscht gevolg, gaerne ingewilligd (*).
Dergelyk eenen gelukkigen voortgang, maekte het Christendom , Ook in andere Landen. —. De Kerkelyke Gefchiedfchrijver sozomenus geevt 'er dit bericht van: , wan-
neer de ónbefchaevde volken verfcheidene invallen in „ Thracien, gedaen hadden, werden 'er veele Christen „ Leeraers gevangen, die, uitmuntende in een heilig lee„ vensgedrag, de ondeugden der Barbaeren beflraften, en „ de kranken herftelden, door het aenroepen van chris„ tus naem; dit deedt dezelve iets voortreffelyks, in hun. ',, nen Godsdienst, opmerken, en denzelven onderzoeken ï, en de gevangenen befteedden allen hunnen tijd, om de „ bekeering deefer Heidenen te bewerken. Hier door h werdén de inwooners aen den Rhijn, de Celten, zom-
„ mi-
f/) Priepar. Euangel. \, I. c. 3. Demonllrat. Euangel. I. Ti
Cg) Adveirf, Gertes 1. IL s ( h 1 Ad ps CXLVH. f/) Ad MATTH. XXIV.
Ct) rufinus Jjift. Eed. I. II. c. 10. sozomenus Vijl. Eed. U II. c 7



van JOANNES. VIL' '407
" mige der verstafgeleegene deelen van Gallien, en het l volk aen de rivier den Donauw, tot het omhellen van ' het Euangelie, overgshaeld" (0-
De Christenen derhalven, niet alleen uit de Jooden, maer voornaemenlyk uit de Heidenen, uit alle Natie, en geflachte, en volken, en taelen, maekten, onder de regeeling van Keizer constantinus den Grooten , eene groote fchaer uit, welke niemand tellen konde. Zo verre was het 'er van daen, dat diocletianus en zijne medeftanders, m de groote verdrukking , hun boosaertig oogmerk zouden bereikt hebben , om den naem der Christenen te verdelgen.
2 Ten tijde der alleenheerfching van constantinus den ' Grooten, heeft ook daer te booven de Godsdienst van het Euangelie, over het Heidensch bygeloov, luisterrijk ge.
zeegeviert. .
De Keizer gav verfcheidene beveelen uit, tegen ,het dienen der Heidenfche afgoden, om het bygeloov uit te roeijsn ; hy verboodt het offeren , aen de zogenaemde Godheeden, het inwijden van eenen nieuwen afgod, het raedpleegen der waerzeggers, die voorgaeven, uit de befchouwing der ingewanden van geflachte offerdieren, toekoomftige dingen te kunnen voorfpellen. — Naderhand kondigde hy een gebod af , waer in hy het volk aenfpoorde, om hunne oude bygeloovigheeden.te verzaeken den eenigen God, den Schepper van het gansch Geheelal, te aenbidden, en alle hunne hoop, op jesus cheistus, te ftellen (m).
Hoe zeer deefe Keizer den Christenen, zo drae hy eenig gezach gekreegen had, altoos begunftigt hebbe, heeft hy zich evenwel niet aenftonds, tegen het bygeloov, verzet. Hy verkeerde vry lang in het begrip, dat 'er vryheid van Godsdienst moest piaets hebben; uit dit beg.nfel, dulde hy het Heidensch bygeloov, te gelijk met den Godsdienst der Christenen (»). Zelva heeft hy, in het jaer 323»
rn ntf- Eui 1,1. c. 10.
( m 1 eusebius de vita constantini 1. II. c. 47, 4°«
(») eusebius 1. c. 1. II. c. 56, 60.
XXVI. DEEL. CC 4



408 OPENBARING
het vieren van het zuiveringsfeest toegelaeten. — Maer naderhand wilde hy het Christendom, tot den heerfchenden Godsdienst van het ganfche Keizerrijk maeken. Ten dien einde verboodt hy de offeranden aen de afgoden en gelastte, dat de Tempels zouden genooten worden (o)'. Uit dien hoofde beriep zich zijn zoon constantius , in zijne wet, by welke de offeranden en andere heidenfche bygeloovigheeden, verbooden werden, op de bevelfchrivten van zijnen Vader constamstinus den Grooten (p).
De Keizer liet de Tempelen der afgoden wel fluiten -en, van de bygeloovige verderfden, berooven, maer niet verwoesten. Dit is, eerst door zijne zoonen, gefchied; gelijk, in het vervolg, naeder blijken zal (?).
Hy wilde ook, dat 'er geene andere Landvoogden, dan die het Christendom omhelsden, weezen zouden, en dat zy, die nog heidenen bleeven, niet zouden vermoogen te offeren f». Hy liet de heidenfche altaeren, en beelden, uit de Tempelen, haelen , en verboodt het vieren van heidenfche feesttijden f».
Ten dien einde geboodt hy , dat men de heidenfche Tempelen zoude openen, en de deuren der geheimkasfen ontfluiten, op dat de verborgenheeden openiyk, voor de oogen van het volk, ten toon gefield wierden. De Priesters waeren genoodzaekt, zich te onderwerpen, en brachten met eigene handen, de afgoden voort, ontbloot van allé cieraeden en kostbaerheeden , welke men voorwendde dat van Jupiter waeren afgekoomen (f). De gouden en zilveren afgodsbeelden werden gefmolten, en tot geld geflaegen. Andere werden te Conftantinopolen gebracht , en, met koorden , langs de ftraeten, gefleept («).
Te Aphacus, in Phenicia, digt by den kruin van den
berg
EccÏ?U™TJ: * '* 11 * 45' '• IV' C' THEOrjORETUfi Uijl.
(pi SOZOMENUS Hijl. Eccl. I. III, r. 17. C?) Julianus Orat. VII. ' C>j sozomenus Hifl. Eccl. 1. I. c. 8 (O eusebius 1. C. ]. III c. 4Ü. (t } sozomenus Hifi. Eccl. I. JI. C. k
(u) euseüius 1, c, I. UI. c, 54, 55.



van JOANNES. VII. 409
beteLibvms, ftondt, in het midden van een bosch, een vermaerde Tempel, aen Venus toegewijd. Deefen grouwzaemen Tempel liet de Keizer fluiten, deszelvs aeraeden, tot andere einden, gebruiken, en den ontuchtigen hoop, die zich de beestachtigfte wellusten veröorloovde, geheel verdrijven (v). — Deefe Tempel, zegt euseoius t», was eene fchool van onreinheid, voor allerlei onkuifche lieden. „ De verwijvde Mannen , die den naem van „ Mannen onwaerdig zijn, bezoetelden zich, door de al.
lerfchandelykfte hoerery, vermaekende den duivel, en " hem dienende, met ligte kooijen. Kortom de vuüfte " euveldaedep werden, in dien Tempel, gepleegd, als " in eene allerönreinfle piaets, en daer was geene Overheid, om hen te ftraffen, om dat eerlyke lieden daer „ by niet naederen durvden."
Ook verbande de Keizer de Priesters van den Nijl te Alexandrien, die de gemelde rivier, als eene Godheid, met zeer ontuchtige plechtigheeden, vereerden; zelvs het hy 'er zommigen van ter dood brengen (x).
Door deefe en dergelyke maetregelen, werdt het Heidensch bygeloov aenmerkelyk gekrenkt. Ter gedachtenis daer van liet de Keizer eenige penningen flaen, welke nog in weezen zijn, met het afbeeldfel van eene flang, buigende onder het kruis, en, met de banier van het kruis, doorftooken. Dit alles, zegt eusebius (y), is, door den Propheet jesaias, Kap. XXVII: 1. voorfpeld.
Aen den anderen kant begunftigde hy het Christendom, met al zijn vermoogen,en liet niets onbeproevd, om deszelvs luister te vermeerderen. — Zo drae hy, na het verflaen van licinius, het ganfche Keizerrijk bemachtigt had begon hy, met twee Bevelfchrivten, welke, naer alle win. gewesten van het Rijk, verzonden werden. Daer by werden allen, die voorheen, uit hoofde der belijdenis van het Christendom, tot ballingfchap, of tot de mijnwerken,
Urn 1. c. 1. III. c. 56.
( V jII c.
(xj idem 1. c. 1. IV. c. 25. \y t. c. I. III. c. 3.
XXVI. DEEL. CC 5



4io OPENBARING
verweefen waeren, te rug geroepen en in vryheid gefield; de goederen, welke verbeurd verklaerd waeren, werden, aen de oorfprongelyke eigenaeren, of derzelver ervgenae. men, te rug gegeeven; krijgslieden, die, van hunne bedieningen, waeren afgezet, konden dezelve wederom aenvaerden, zo het hun behaegde; de bedienden der inkoom. ften, en alle andere perfoonen, van welken rang of ftaet zy ook weezen mogten, kreegen bevel, om, zonder uitftel, aen de Kerken, de huizen, gronden, boomgaerden enz., welke aen dezelve hadden toebehoort, te rug te geeven ; deefe last ftrekte zich , zelvs uit tot huifen, landeryen , en alle goederen , welke iemand, onder de voorige Keizeren , gekocht, of ten gefchenke ontvangen had O).
Verder liet hy een gebod uitgaen, dat de Kerken, welke , geduurende de groote verdrukking, waeren afgebrooken , op zijne kosten, zouden herbouwd worden, gelastende de ontvangers , in elk een Wingewest, om de daer toe noodige geldfommen te bezorgen. — Hy ftelde opzichters, over het bouwen der Kerken, en geboodt, dat zy ruim genoeg weezen moesten, om alle de inwooners, te kunnen bevatten, om dat hy hoopte, dat allen het geloov van den waeren God omhelfen zouden. — Over deefe zaek , fchreev hy zelvs, aen aMe de Aertsbisfchoppen , noemende hen zijne gelievde Broeders, en onder anderen, aen eusebius, Bisfchop van Cajfarea, die zijnen Briev opgeevt, en 'er byvoegt, dat het de eerfte was, dien hy van den Keizer ontvangen had (a).
constantinus de Groote heeft verfcheidene wetten, ter begunftiging van de Christenen, en ter bevoordering van hunnen Godsdienst, uitgegeeven , welke men, tot drie hoofdzoorten , brengen kan. — Tot de eerfte behooren de beveelen, om den Christelyken Godsdienst te befchermen , en desfelfs openbaere oeffening te bevoorderen. — Tot de tweede zoort behooren zijne voorfchrivten,
f z) Idem 1. c. 1. H. e. 19-28. f» I. e II- c. 44> 45»



van JOANNES. Vil. 4"
ten, omtrent het Kerkbeftuur. — Tot de derde zoort behooren verordeningen , omtrent de eer en inkoomften der Kerkendienaeren, en de gefchenken, aen de Kerken toegelegd (Ü).
I De Keizer liet niets onbeproevd, om den Christelyken Godsdienst te befchermen, en desfelvs openbaere oeffening te bevoorderen. — „ Gy zijt de eerfte der Romeinfche Vorften (zegt daeröm lactantius , den Keizer constantinus den Grooten aenfpreekende) „ die, j, met verwerping der dwaelingen, de Majefteit van den eenigen en waeren God, en gekent, en geëer„ biedigt hebt (c);" en, op eene andere piaets (d), de herftelling van den heiligen Godsdienst, was zijne „ eerfte vastftelling-"
Hy gav eene Wet uit, dat iemand, die christus lasterde, of iemand der Christenen eenig leedaendeedt, met verbeurd verklaering van de helvt zijner goederen, zoude geftraft worden (e> — Hy gelaste, dat de af. fchrivten van de heilige Boeken, -van welke 'er zeer veelen, op bevel der vervolgeren, verfcheurd en verbrand waeren , op zijne kosten, zouden vermeerderd worden (ƒ). — Hy liet de oude Kerken verbeeteren, en ruimer maeken, of hy liet nieuwe Gebouwen, ter openbaere verrichting van den Christelyken Godsdienst, ftichten, alles op zijne eigene kosten (g).
Hy droeg ook zorg, dat de Godsdienst, op den Zon. dag, wierdt waergenoomen, be veelende, dat die dag, tot gebeeden en heilige oeffeningen, zou worden afgezonderd, en dat alle menfchen, zo veel moogelyk, moesten aengefpoord worden, om denzelven te onderhouden. Hierïn wilde hy zelvs, dat de Bevelhebbers, aen het leeger, een goed voorbeeld geeven, als meede
fi>) fabricius Lux. Euang. enz. c. XIII. p. 2?3—
(c) lnflh. Divin. in dedic. ( d) De mort. Ptrfecut. 1. 2,4. ( e ) nicephop.us 1. VII. c 34.
(f) EUïEBlUS in titel con5tantini 1. III. c. I.
V g • eocraies Hi/1. Eccl. 1. 1. c. 9. eusebius I. c. 1. II. c. 45— L lil. c. 1.
XXVI. deel.



4ia OPENBARING
dat de heidenfche Krygsknechten den waeren God ars deneemgen geever der overwinning, aenroepenzouden f« De Zondag was derhalven bepaeld , tot eenen d» van openbaere Godsdienstöeffening , ter eere van den waeren God en den Verlosfer. Als zodaenig, moest d« dag, van de Landvoogden in de Wingewesten gevierd worden (i). Evenwel werden £ ^ ^ urdag, op de Joodfche wijs, en de Vrijdag, ter gedachtenis van sHeilands dood, als weekelykfche Feestdaegen, bygevoegd (kj. //. De Keizer gav ook voorfchrivten, omtrent het Kerkbeftuur, en de Kerkelyke tucht. _ „ coNsTANTINüS „ de Groote maekte geene weezenlyke veranderingen , in het Kerkbeftuur, het welk, voor zijnen tijd, in de „ Chnstelyke Kerke piaets had; alleen verbeeterde hy „ het zelve , in eenige byzonderheeden , en gav 'er „ meer uitgebreidheids aen: want, fchoon hy de Kerk „ een lichaem op zich zelve , van dat des Staets afge„ fcheiden, liet blijven, gelijk zy voorheen geweest „ was, nam hy echter de oppermacht, over dezelve, „ in eigen handen; als meede het recht, om haer zo „ te fchikken en te beftuuren, als meest tot het alge„ meen welzijn ftrekte. Dit recht genoot hy, zonder „ eenige teegenkanting , dewijl niemand der Bisfchop. „ pen zijn gezach in twijffel trok ([)»
Hy noemde zich zeiven den gemeenen Bisfchop van het ganfche Keizerrijk, en maekte onderfcheid, tusfchen het inwendig en uitwendig beftuur der Kerke. Gy „ lieden (fchreev hy, aen de Bisfchoppen van'zijn Rijk) „ zijt Opzieners der Kerke, ten aenzien van het „ inwendige , maer ik ben van God, tot Opziener „ gefteld. raekende het uitwendige («,)." Van dien tijd af, zegt daerom socrates („), dat de Keizers Christe-
nee
(h) eusebius I. c. 1. IV. c. 18-20. (O Idem I. c. I. IV. c. i3.
CO Onderwys in den Godsd. IX Deel p, 484, 4J<. (O mosheim Kerk. Ge/ih. U Deel p. 47, 48. Cm) eueebius de yita constantïni 1. IV. e. ha. (n)HiJ!. Ecq. 1. V. mprtfat. ' **'



van JOANNES. VII. 413
„en geworden zijn, hebben de zaeken der Kerke van hen afgehangen.
Het inwendig beftuur der Kerke, het welk de Keizer, aen de Bisfchoppen, overliet, verkeerde, omtrent de leer en de gefchillen daer over, de wijs van den eerdienst de bediening der Kerkelyken, hunne gebreeken en misflaegen, enz.; het uitwendig beftuur der Kerke, het welk de Keizer aen zich nam, betrof alles, wat, tot den uitwendigen ftaet der Kerke, behoorde, als meede de gefchillen, welke, tusfchen de Kerkelyken van hoogeren of laegeren rang, ontftaen mogten, over bezittin. gen, voorrechten, enz.
Als Bisfchop der Kerke, wat het uitwendige beftuur aengaet riep constantyn de Groote de Kerkvergaederingen te zaemen. Op zijnen last vergaederde de Sy„ode van Nicea , de hoofdftad van Bithynien, in het jaer 325, om de rust der Kerke te herftellen, welke, door de aenhangers van arius , grootelyks geftoord was (0).
Ook zat de Keizer , in deefe Kerkvergaedering, voor, en handelde, als opperfte Beftuurer. Hy begon, met eene redenvoering te doen, over den vreede, en hy bracht, door zijn gezach en invloed, teweeg, dat de gefchillen, over den dag van het Paeschfeest, met aller toeftemming, wierden bygelegd (p). Evenwel liet hy het, aen de Bisfchoppen, over, om, over de gefchillen, de geloovsleer betreffende, te beflisfen (5).
Wijders gav hy, aen de befluiten der Kerkvergaedering het noodig gezach. Deefe befluiten werden, niet Wetten, maer Reegels , genaemd, om dat het voorfchrivten en onderrichtingen zijn, omtrent de geloovsleer, en geene Wetten, welke, door bedreiging van ftraffen, geftaevd zijn. — Al verder hieldt hy de macht aen zich, van Bisfchoppen af te zetten, en te herftellen; ook kon men zich, op hem, beroepen; en hy hieldt aan zich het
(O theocoretus HOI- Eccl. 1. I. c. 20.
\p\ eujEbius I. c. 1. lik c. 10-— epiphanius Ber. 70.
(_q ) soc&atks Hijt. Eccl, 1. i. c. 8.
XXVI. deel.



414 OPENBARING
recht, om de uitfpraeken der Kerkelyken, of in peïfoon. of door gemachtigden, te herzien (f).
By eusebius (7), zijn twee affchrivten bewaerd van Brieven des Keizers; in den eerften geboodt hy eene byëenkoomst van Bisfchoppen te Rome, om de gefchillen by te leggen, en de eendracht der Kerke te bevoorderen j in den anderen , aen de Bisfchoppen van Syracufe , gelastte hy eene tweede Kerkvergaedering te houden, om alle twisten, onder de Kerkelyken , wech te neemen.
Ondertusfchen heeft de gemelde onderfcheiding, tusfchen het inwendig en uitwendig beftuur der Kerke, aenleiding gegeeven, tot veelvuldige twisten, naer dien men nooit duidelyk en naeuwkeurig genoeg bepaelt heeft, wat tot elk deel behoorde. -— Hieruit is ontftaen, dat de waereldlyke Vorften zich dikwijls zaeken hebben aengetrokken , welke enkel Kerkelyk waeren, en, tot het inwendig beftuur , behoorden ; als meede , aen den anderen kant , dat de Bisfchoppen en Kerkvergaederingen meermaelen befchikkingen gemaekt hebben, over de zaeken, welke het uitwendig beftuur raékten (f).
IJl. Keizer constantinus de Groote heeft aenmerkelyke vorördeningen gemaekt, om de eer en de voordeelen der Kerkelyken te vergrooten; ook heeft hy rijke gefchenken, aen de Kerken, toegeiegt.
Hy gelastte, by voorbeeld, dat de Kerkelyken, van fchattingen, en perfoneele lasten, zouden bevrijd weefen (») ; maer, van vaste goederen, moesten zy de belastingen opbrengen (v). — Uit de inkoomften van elk eene Stad, fchikte hy een gedeelte , tot onderhoud der Kerkelyken (w). Vooral op het Paeschfeest, werden zy, met gefchenken, vereerd, (x). — Zelvs wae-
ren
f O venema Hifi. Eccl. Tom. IV. p. 187.
CO hui. Eccl. i. x. c. 5.
CO mosheim Kerk. Gefch, II Deel p. 53.
C«"> NICliPEORUS 1. c. L VII. c. 42, "46.
(O bingham Orig. Eccl. 1. V. c. 3. Tom. II. p. 229—«
j V ) sozomenus Hijl. Eccl. I. V. c. 5.
£*•) eusemus 1. c. 1. IV. c. 22.



van joannes. vii. 4-ïS
ren de Kerkelyken niet verplicht, voor den burgerlyken Rechtbank, te recht te ftaen; en den Bisfchoppen werdt ook een rechtsgebied vergund, de halsftraffelyke misdaeden alleen uitgezonderd (y).
De Keizer deedt al wat in zijn vermoogen was, om de Kerkelyken te verëeren.— Hy ging gemeenzaem met hen om, en ontving hen, aen zijne tafel (z) ; hy gav hun aenzienlyke gefchenken (o); hy hoorde hen, wan-; neer zy over iets te klaegen, of iets te verzoeken hadden , met eene minzaeme vriendelykheid (6) ; en hunne gebreeken wilde hy eer bedekt, dan geftraft hebben, op dat de leeken niet geërgerd wierden (c).
Vooral betoonde hy zijne mildaedigheid, in het bouwen en verderen der Kerken. — Hy fpaerde geene kosten , • om gebouwen , voor den openbaeren Godsdienst, te ftichten, te herftellen, te vergrooten, en te verderen (d). Te Conjiantinopolen, vooral liet hy veele prachtige Kerken bouwen ; onder andere eene zeer luisterrijke, tot gedachtenis van de Apostelen (e). Ook heeft hy den grondflag gelegt van die zeer vermaerde Kerk, welke de Heilige sophia genaemd; en, 33 jaeren laeter, door zijnen zoon constantius , voltooid is (ƒ> ' Eindelyk voerde de Keizer ook nieuwe rangen van waerdigheid, onder de Bisfchoppen, in, en fchikte het Kerkelyk beftuur, naer de waereldlyke regeering — Vier Bisfchoppen hadden eene zoort van voorrang en waerdigheid, booven hunne Ambtgenooten ; 'die van Ro* me, Conjiantinopolen, JntUochien en Jlexandriën." — „ Op deefen volgden , in rang , de Exarchen, die het \, toevoorzicht hadden , over verfcheidene Landfchap,', pen, en dus, in naem en aert van bediening, gelijk
f O Codex Theodofianus Tom. VI. p. s7- sozomenus 1. c 1. I. f. 9'
fa) eusebius 1. c. 1. I. c. 42. 1. III. I , »5-
(ttj Idem 1. c. 1. 1. UI. c. 16.
( b •) Idem 1. c. 1. I. c. 51.
fc") theodoretus Hifi. Eccl. 1. 1. I. c. H.
\d) eusebius 1. c, 1. III. c. 50, 51. socrates I. c. I. I- C. iS- «* Ce) eusebius 1. c. 1. IV. c. 58. (/) socrates 1. c. 1. II. c. l6.
XXVI. DEEL,



4i<5 OPENBARING
„ ftonden , met de waereldlyke Exarchen. Laeger nog „ waeren de Metrop<iitaenen, die alleen te zeggen had„ den , over een enkeld Landfchap, en onder zich had„ den de Aertsbisfchoppen, dien maer een gedeelte eenes Landfchaps was aenbevoolen. De Bisfchoppen maek„ ten den laegften rang uit, en hun gebied ftrekte „ zich, op alle plaetfen, niet even verre uit; zijnde „ het zelve, op eenige, vry uitgebreid, op andere, „ binnen naeuwer perken befchreeven (g)."
Men kan niet ontkennen , dat de Kerkelyken deefe voorrechten zomtijds misbruikt hebben, zo dat daer uit aenleiding , tot ongereegeidheeden , genooomen zy. — De weelde is maer al te dikwijls het ongelukkig gevolg van tijdelyken voorfpoed; wat wonder, dat zommige Kerkelyken dartel en overdaedig begonden te leeven ? By de weelde kwam de hoogmoed, en het was zeer te beklaegen, dat zommige Bisfchoppen , op de fchandelykfte wijs, twistten, over de uitgeftrektheid van hun rachtsgebied, en dat de één zich, boven den anderen, poogde te verheffen Qi). — Maer dit was een misbruik , het welk men maekte, van 's Keizers goede bedoeling.
Zo heeft dan de Godsdienst van het Euangelie, over het Heidensch bygeloov, allerluisterrykst gezeegepraelt. — Dit werdt den Apostel, by het openen van het zesde 'zeegel, eigenaertig vertoond, door eene groote fchaer, •welke niemand tellen konde, bekleed zijnde, met lange witte kleederen , en hebbende palmtakken in haar handen; alles , tot een teeken van overwinning en zeegeprael. 3. Laestelyk hebben de belijders van jesus naem, na dat constantinus de Groote het ganfche Keizerrijk bemachtigt, en het Christendom, tot den heerfchenden Godsdienst, gemaekt had, eene aengenaeme rust, kalmte, en blydfchap genooten. — Zy hadden noch honger noch dorst; de zon viel niet op hen, noch eenige hitte; het Lam weidde hen, en was hunne leidsman, tot leevende fonteinen der waeteren; God had alle traenen, van hunne oogen, afgewischt.
EU-
(g) mosheim Kerk. Gefch. II Deel p. 51.
(BJ sulfit1us severus 1. c. 1. i. c. 23. 1, II, c. 34, 51.



van JOANNES. VII. 417
eusebius geevt eene zeer aengenaeme befchrijving, van het geluk en de blijdfehap der Christenen, ter deefer tijd. „ Alle vrees, (zegt hy) (i), voor die hen te vooren drukten , werdt uit de menfchen wech genoomen j zy vierden blijde daegen, met byëenkoomften en feesten. AHss was met licht vervuld, en zy , die te vooren neer■ flachtig waeren, aenfehouwdden eikanderen , met ont„ frontfte aengezichten en vrolyke oogen. In de Steeden , „ en op het Land, had men reien en Lovzangen, mee welke zy God, den Opperkoning boven allen, gelijk ,, hun geleerd was, en, na Hem, den godvruchtigen Kei„ zer, beneevens zijne God gelievde Kinderen, loovden.. „ De voorige rampen werden niet gedacht, en de god. „ loosheid (der vervolgeren) was vergeeten. Men genoo.s „ het tegenwooidig geluk , hoopte en verwachttte het, „ voor het vervolg. In alle plaetfen , werden ook de „ vastflellingen van den ,overwinnenden Keizer, vol van „ menscblievenheid, aengeflaégen, gelijk ook de Wetten, „ welke kenmerken waeren van zijne groote mildaedigheid „ en zuivere Godsvrucht. Alle dwingelandy , op deefe ., wijs, uitgeroeid zijnde, bleev het Keizerrijk beftsndig „ en onbenijd, aen const.aktin.us en zijne Zoonen, wel„ ken het toebehoorde, en die, de godloosheid van alle „ de voorige Vorften afwasfehende, en gevoelig, over de weldaeden , hun van God verleend , de deugd , de lievde tot God, de Godsdienftigheid, en de lievde jee„ gens God, voor het oog van alle menfchen, door hunne „ daeden, openiyk betoont hebben."
Op zoortgelyke wijs, drukt zich ook lacta-ntius uit, zeggende, dat de Kerk, door de rust, welke, in de geheele waereld, herfteld was, nadat zy onlangs te vooren geweldig gefchokt en geteisterd was, een nieuw gelaet en aenzien gekreegen hebbe; en, als of hy, op de vertoo-ning , welke joannes zag, by het openen van het zesde zeegel, gezinsfpeelt had, voegt 'er de Schrijver by, „ dat „ 'er, na de vreesfelyke fchuddingen van een zwaer onwee-
{O MP' Eccl. 1. x. c. 8. XXVI. DEEL.



4i3 OPENBARING'
,, der, in desfelfs piaets, eene gemaetigde luchtten een „ heuchlyk licht, gekoomen zy; dat God nu de treurigen , „ en ter nedergeflaegene wederom opgebeurd en verkwikt „ had , de traenen , van de oogen der bedrukten , af• wisfchende (*)-"
De gemelde zeegeprael van het Christendom , over het bygeloov der Heidenen, en de blijde voorfpoed der Keike, duurde voort, ook na den dood van constantinus den Greaten, tot aen het einde der IVde Eeuw. Ten tijde van den Keizer julianus, deedt het bygeloov nog ééne pooging, welke men, als eene laetfte ftuiptrekking, befchouwen mag; maer het Euangelie behaelJe eene voikoomene overwinning. — De Allerhoogfte, welken joannes op den thrton zag zitten, ever. fchaduwde de Kerk, zo dat de zon op haer niet viel noch eenige hitte ; het Lam weidde haer, en God wischte alle traenen van de oogen der Christenen.
constantinus de Groote ftierv, den 22 Meidesjaers 337. *— By zijnen uiterften wil, had hy het Keizerrijk, tusfchen zijne drie zoonen, verdeelt; constantinus de oudfls kreeg Gallien, Spanjen en Brittannien ; constantius den tweeden was het geheele Oosten, dat is Afia, Syrien, en Egypten, verfprooken; aen constaks den jongden , kwam Illyricum , Italien , en Africa. —- Deefe drie Vorften waeren Christenen , en volhardden, in de befcherming der Kerke. Maer constantinus II. had naeuwelyks drie jaeren geregeert, of hy kreeg verfchil, met zijnen jongften broeder cqnstans, over de verdeeling van het Keizerrijk, en werdt, in eenen veldflag, gedood , in de maend April van het jaer 340. Hier door bleev constans meester van het Westen, en constantius van het Oosten (/).
Deefe beide Keizers beyverden zich, onder alle de verwarringen , welke de Ariaenfche gefchillen te weeg brachten, om het Christendom, over het Heidensch bygeloov, by aenhoudenheid, te doen zeegepraalen. „ De Christen Godsdienst,
(*) iactantius de mort. Per/cent, c. t. (O julianus ürat. 11.



van JOANNES. VIL 42:9
~, dienst, (zegt sozomenus (m),) nam daegelyks toe De
Keizers volgden het voorbeeld van hunnen Vader, in da ,, Kerk te verzorgen en te begunftigen; zy verleenden ver,, fcheidene byzondere voorrechten en vrydommen, aen da „ Geestelyken, hunne Kinderen, en huisgenooten. Zy be„ vestigden niet alleen de Wetten van hunnen Vader, maer „ maekten ook nieuwe, verbiedende eenen iegelyk te offeren, „ de beelden der goden aen te bidden , of eenig deel der hei„ denfche bygeloovigheid te oeffenen. Zy geboodsn, dat „ de Tempelen, die, in de Steeden, of op het platte land, „ ftonden, zouden gedoopt worden; andere werden, aen de „ Kerk, gegeeven, daer zy ruimte of bouwftoffen ontbeerden. ,, Hunne voornaemfte zorg was, om oude Kerken en Bee„ denhuizen te herftellen, of nieuwe op te richten, en dit „ alles, met groote pracht."
In het jaer 341, werdt 'er eene Wet, op naem der beide Keizeren, uitgegeeven, by welke allerleie zoorten van afgodery , onder bedreiging van zeer geftrenge ftraffen, verbooden werden («). — julius eirmicus maternus, die, ter deefer tijd, bloeide, en eene verhandeling fchreev, over de dwaeling van den heidenfchen Godsdienst, verhaelt, dat Keizer constans last gav, om verfcheidene Tempelen om verre te werpen, als meede om het vermaerdealtaer der overwinning, in den Raed van Rome, te verwoesten: hy voegt 'er by, dat de Keizers volhardden, in eene volkoomene hervorming te weeg te brengen , en de nog over gebleevene bygeloovigheid, door geflren. ge Wetten, uit te roeien (0).
Zodaenig bleev de ftaet der zaeken, onder de beide Keizeren constantius en constans. Maer , in het jaer 350, viel 'er eene aenmerkelyke verandering , in het beftuur van het Keizerrijk voor. — magnentius , een Germanier van geboorte , en Bevelhebber van eenige Benden, welke de oevers van den Rhyn bewaerden , zich de achting van het Krijgs.
(m") Hiffl. Eccl. 1. Hl. c. 17.
f«) Codex. Thtodof. 1. XI. tit. %. leg. I.
Qo) üe er roti profanurum Religionum c. 17—
XXVI. pest. Ddj



420 OPENBARING
volk verworven hebbende , maetigde zich de Oppermacht aen, liet den Keizer constans ombrengen, en maekte zich meester van verfcheidene Landfchappen. — Dit was een groot verlies, voor de Christenen ; deefe Keizer had de Kerken , met gaeven en gefchenken, als opgehoopt, en de uit» roeing der heidenfche afgodery zeer ter harte genoomen (p).
De onderneeming van magnentius had groote verwarringen ten gevolge. — Door den dood van constans werdt hy meester van alle de Landfchappen, aen geene zijde der Alpen, en kort daer na van Italien, Gallien, en africa. (?). Om zijnen aenhang te Herken, verklaerde hy desiderius en tecentius, voor Ctefzrs. Dan, zo drae de tijding van deefe omwending, 'mlllyricum, gekoomen was , liet zich veteranio, Bevelhebber in Pannonien, door het Krijgsvolk, tot Keizer uitroepen (V). — Hier by bleev het niet. nepotianus, zoon van eutropia , de zuster van constantinus den Groten, maetigde zich ook al den tijtel van Keizer aen, en maekte zich Meester van Rom, maer, in eenen Veldflag, tegen de Krijgsknechten van magnentius, verloor hy het leeven. —- Hier op verëenigden zich de beide andere meededingers macnent.us en veteranio, om eikanderen, tegen den Keizer con« stantius , te onderfteunen. veteranio ondertusfchen, de gunst van het Krijgsvolk verlooren hebbende, en met den Keizer constantius verzoend zijnde , bracht het overige van zijn leeven , in ftilheid, door (s).
constantius, nu meester zijnde van gansch Illyricum, en van het leeger, het welk veteranio gebooden had, befloot, tegen magnentius , te velde te trekken. Ook gelukte het hem, den indringer, in Gallien, te verfiaen. Langs deefen weg , werdt hy meester van het ganfche Keizerrijk, beide in het Oosten en in het Westen: want magnentius, tot wanhoop, vervoerd, vermoordde, met zijne eigene had, eerst zijne Moeder, en toen zijnen Broeder desidekius, welken hy tot Cafar verheeven had , met alle zijne bloedverwanten en
vrien.
C p ) athakasius dpolog. i. C q ) julianus Orat. l. C r) Idem I. c.
(sj sucraies Hist. Eeel. 1. II. c. 2j.



van JOANNES. VII. 421
vrienden, die hy hem waeren; vervolgens maekte hy zich zeiven van kant (t).
Onder1 alle deefe woelingen, had magnentius den Heidenen, om hunne gunst te winnen, de vrijheid verleent, om hunne offeranden , des nachts , te verrichten (u). Maer constantius fchafte deefe vergunning af, en geboodt, door eene andere Wet, dat alle offeranden zouden ophouden, en dat de Tempelen, zo in de Steeden, als op het platte Land, zouden geflooten worden (v). Zelvs verboodt hy het raed. pleegen der Wichelaers en waerzeggers, op verbeurte van het leeven O). — Keizer constans , gelijk wy zo even gezien hebben, had welden vermaerden altaer der overwinning, te Rome laeten wech doen, doch magnentius had denzelven wederom opgericht; maer nu werdt dezelve door constantius , andermael vernietigd. Van Rome, naer Müaen , wedergekeert, gav hy eene Wet uit, tegen de waerzeggers (x).
In het jaer 356, maekte constantius twee aenmerkelyke Wetten, om het heidensch bygeloov uit te roeien ; by de. eerfle , uitgegeeven den 20 Febr., werdt de doodftraf bedreigd, aen allen , die in het vervolg offeren, of eenige hulde, aen de afgoden, bewijfen zouden (y); by de andere, gedagteekend den 8 Maert, verklaerde hy, dat de goederen der overtreederen, aen hunne Kinderen en Bloedverwanten, tot in het derde gelid , zouden toebehooren (z). Maer de laetstgemelde Wet werdt, twee jaeren laeter, herroepen (a).
Uit kracht der eerfte Wet, werdt een groot getal van menfchen ter dood veroordeeld, die de waerzeggingen der Wigchelaers geraedpleegt hadden, en, teegen dit zoort van bygeloov, werdt, op nieuw, door nog eene andere Wet, de doodftraf gefteld (fc).
In het volgende jaer , kwam 'er eene Wet uit , ge-
CO JULIANUS 1. c.
( u ) Codex Theodof. 1. XVI. tit. 10. 1. 5.
iv) r. c leg- 4.
( Wj ). c. I. IX. tit. ifi. leg. 4»
lx ) 1. c. 1. IX. tit. 16. leg. 6.
lyi t. c. 1. XVI tit. 10. leg. 6.
Qz ) 1. c. 1. )X. lit. 42. leg. 2.
(a) 1. c. I. IX. tic. 42. leg. 4.
lO I. c 1. IX. tit. 16. lig. 4-
XXVI. deel. Dd $



422 OPENBARING
dagteekeud den 3 July, by welke de goederen van de zulken voor verbeurd verklaerd werden, die den Christelyken Godsdienst veriaeten zouden. Ook verklaerde hy alle Kerkelyken te Rome, die handel dreeven , mitsgaeders hunne Vrouwen, Kinderen, en Huisgenooten, vry van alle tollen en lasten, zogewoone, als buitengewoone. Wijders maekte hy eene Wet, hy welke alle waerzeggers en wigchelaers, voor vyanden van het menschdom , verklaerd werden (c).
Uit kracht van de laetst gemelde Wet, werden zy, die van dergelyk bygeloov, verdacht waeren, door uitgezochte pynigingen , tot bekentenis genoochaekt. — farnasius , die Landvoogd van Egypten geweest was, werdt veroordeeld, om onthoofd te worden, om dat hy eenen Starren - wigchelaer geraedpleegt had; offchoon bet vonnis verzacht, en de onthoofding , in ballingfchap, verwisfeld wierdt (d).
Hoe zeer derhalven de Keizer constantius , tot de dwaelingen der Ariaenen, overhelde, en de rechtzinnigen wel eens mishandelt heeft, behoorde hy evenwel, onder de Vorften , die zich bevlytigden, om het Christendom, over het bygeloov der Heidenen, te doen zeegepraelen, en het laetfte geheel uit te roeien.
constantius ftierv den 3 November des jaers 361, Wanneer hy, tegen julianus, die in Gallien, door het Krijgsvolk, tot Kei2er, was uitgeroepen , te velde getrokken was, en werdt door den gemelden julianus, opgevolgt. — Dees is bekend, ondar den naem van den afvalligen, om dat hy het Christendom verzaekt, en niets onbeproevd gelaeten heeft, om het Heidensch bygeloov, in den ouden luiter, te herftellen. Maer gelukkig was zijne regeering van eenen korten duur, zo dat hy der zaeke van het Christendom, niet veel nadeel hebbe kunnen toe brengen.
julianus was de jongfte zoon van julius constantius, den broeder van constantyn den Grooten, en derhalven een volle Neev van den Keizer constantius, Hy was gebooren te Conflantinopolen in het jaer 331, en, in den Christelyken
Godset) !. c. 1. IX. rit. 16. hg. e.
Idj AMMIAMUS I. c. 1. XIX.



van JOANNES. VII. 423
Godsdienst , opgevoed, Hy deedt 'er belijdenis van , maer al vroeg openbaerde hy zich, als een veinsüert. — De Keizer moet, al in zijne vroege jeugd, hebben opgemerkt, dat hy het Christendom geen goed hart toedroeg , daar hy hem in zijne opwasfende jaeren , aen de zorg van euseBIus 'Bisfchop van Nicomedien, overgav, met uitdrukkelyken last ' dat de jonge Vorst geene de minfte gemeenfchap hebben moe=t met libanujs , eenen beroemden Redenaer van dien tijd maer die tevens een zeer yverig voorftander was van het heidensch bygeloov (0- - Dan, met dit alles, had de Prins veel verkeering, met eenen maximus, eenen heidenfchen Wijsgeer van Ephefen, die zich thans te Nicomedien bevondt, dees nam zijn ganfche hart in, voor den dienst der zogenaemde Goden, onder voorwendfel van hem,in de Wijsbegeerte, te onder wij fen.
Dan, hoe zeer, voor het heidensch bygeloov, voorïngenoomen , veinsde julianus een yverig Christen te zijn (ƒ) , en om de waereld nog meer te bedriegen, liet hy zich, tot Voorleezer der Heilige Schrivten, aenftellen; zelvs het hy, met zijnen broeder gallus, een Beedehuis fficbten, ter eere van den Martelaar mumas (g) ; evenwel kon by zich niet altoos verbergen, en liet zich wel eens een woord, ten voordeele der Heidenen, ontvallen. — De evengemelde libanius er. kende zelvs de geveinsdheid van den jongen Vorst, fchnjvende- hy was genoodzaakt te veinfen; het deedt hem gevoelig" aen, te moeten zien, dat de Tempelen veriaeten, " de offeranden verbooden , de Priesters gebannen, en de " inkoomften der heiligdommen , onder onreinen, verdeeld " wierden; en hy begeerde de regeering niet, om zijne ei" gene grootheid te bevoorderen, maer om geleegenheid te hebben , tot het herftellen van den dienst der Go-
„ den (//)•" , ,
Naderhand begav hy zich, naer j&henen, alwaer hy, onderden fchyn, van zich verder, in de weetenfchappen, te
f O socbatps Bijl. Eccl. 1. III. C. I. (f) Sozomênus Hifi. Eccl. 1. V. c. 2. f tt ) GRESüRlUS NAZIANZENUS en JULIANUS.
(6) ubanius cpilaph. in julianum.
XXVI. deel. D d 4



4H OPENBARING
oeffenen, gemeenzaem verkeerde, met de Heidenfche Wv*
geeren en Priesteren (i). Irj het :aer ' ■ m v /
, , w m net jaer 355 , gav Keizer
eymmivs hem den rang en de waerdigheid van Ccefar als meede zijne zuster helena , tot eene Gemaelin. In dee' fe waerdigheid werdt hy, „aer Gallien, gezonden. In het uitwendige gedroeg hy zich nog, als een Christen (k);
goden (T) ykC' hy Zijne hulde> aen & i
In weerwil van zijne geveinsdheid, had hy zich zodaenig,m de gunst der Krijgsknechten , over welke hy het bevel voerds> weeten in te wikkelen, dat by, in het jaer 36b. tot Keizer wrerdt uitgeroepen. - Ook in dit geval, fpeeldé *y wederom de veinsaert. Hy fchreev, aen constantius, dat de waerdigheid van Keizer hem, met geweld, was opgedrongen, en dat hy bereid was, dezelve wederom af te leg. gen wanneer het hem constantius zo behaegde, en zich, met den voorigen tijtel van Cos/ar, te vergenoegen. Toen conSTANT antwoordde, dat hy de Keizerlyke waerdigheid moest nederleggen, keerde hy zich, tot de foldaeten vergerende, dat hy den Keizer genoegen geeven wilde, waneer zy er maer in toeftemden; zeer wel weetende, dat daer door de yver van het leeger nog des te meer zoude ontftoo. ken worden (m).
Eindelyk befloot hy, tegen constantius te velde te trekken. T JD Ieeeerbeftondt meestendeels, uit Christenen • en om de gunst van het Krijgsvolk te behouden, vierde by het Kersfeest met de gewoone plechtigheden (n). Maer onderras-' fchen fchreev by, in eenen Briev, aen zijnen vriend maximus, dat hy zich verblyden zoude, wanneer zijne foldaeten, aen de afgoden , offerden (0).
Na dat constantius geftorven was , ligtte hy het masker a,e"ft;d! f Tot Kei^, by den Raed, verklaerd zijnde, deedt hy den „ December 301 zijne plechtige intreede, ,,, bin-
C >} CREGORTHS KAZJANZENtiS in JUMANUM. Orat. (*) AMMIANUS MARCELUNUS 1. XXi.
(Ij Idem 1. c. I. XVJ.
C* ) AMMIANUS 1. c. 1. XX. LICANIUB Om. XIÏ. f") AMMIANUS ). C ). XXI. CO JU1.IANI Epist. 3g.



van JOANNES. VII. 425
binnen Conflantinopolen. Kort daer op fchreev hy eenen vleijenden briev, aen den meermaelen gemelden maximus , om hem, byzich, ten Hove, te noodigen (p). De Wijsgeer was aenftonds gereed, en bracht te weeg, dat 'er geheele zwermen van Wigchelaers en Waerzeggers verfcheenen, welke, door den Keizer, onderhouden, en, met aenzienelyke bedieningen , vereerd werden. — Op aendrang van deefe verleiders, kwam hy openiyk uit, voor het heidensch bygeloov. „ Hy gelastte , de Heidenfche Tempelen open te zetten, die „ vervallen waeren te herftellen, nieuwe te bouwen, waer „ zy ontbraeken, en derzelver inkoomften weeder te gee-
ven. Overal liet hy altaeren oprichten,- hy zelvs offer„ de, in het openbaer, en betoonde veel toegeneegenheid, „ aen allen, die achting hadden, voor het bygeloov; met „ één woord, hy droeg zorg, dat de ganfche reeks van hei„ denfche gewoonten en plechtigheeden weder in gebruik „ raekten." (q) Zelvs nam hy den tijtel aen van Pontifex Maximus, of Opperpriester (r).
Ondertusfchen nam julianus de toevlucht niet, tot geweid, maer hy bediende zich, overëenkoomftig zijn karakter, van listige middelen, om het Christendom langzaem te ondermijnen , welke, wanneer hy lang geregeert had , voor het zelve allerverdervelykst zouden geweest zijn. — Laeten-wy de voornaemfte byzonderheeden opgeeven, op dat het blyke, in welken gevaer de Godsdienst van het Euangelie, ter deezer jtijd, verkeert hebbe.
1. Hy lag 'er zich op toe , om het heidensch bygeloov te befchaeven, en de deugden der Christenen, by de ongeloovigen, vooral by de Priesteren der afgoden , in te voeren (ƒ)• Hy was fchrander genoeg, om te begrijpen, dat de Christenen zich, door hun voorbeeldig gedrag, allerweegen geacht en bemint gemaekt hadden, en dat het daerom onmogelyk was, het bygeloov te doen veld winnen,
(p~) AMMIANUS 1. XXII. C. 7.
\q) soziiMENiis Hist. Eccl. I. V. c 3. (r) i.ibanius Orat. Vilt. •
( J ) juliani Epist. 4J',
XXVL deel. D d 5



426 OPENBARING
ten zy de voorftanders en aenhangers daer van, in hunne Zeeden, hervormd en verbeeterd wierden. 2. Om het Christendom , daerëntegen , in verachting te brengen, liet hy niets onbeproevd, om het zelve, zoveel in hem was, befpottelyk te maeken. — Hy verftondt de kunst van fteeken en fchimpen vry wel, en bediende 'er zich meesterlyk van , ten nadeele van het Christendom. Hy deedt even, als voltaire , in onfen tijd, gedaen heeft. Hy las de Heilige fchrivten, met oogmerk,om 'er iets in te vinden, het welk hy , tot een voorwerp van zijnen laegen fchimp, maeken konde; of waer uit hy eenige fchijn. baere tegenftrydigheid mogt afleiden , om 'er eenen verbae zenden ophef van te maeken. — Wanneer hy, van den Verlosfer, fprak, noemde hyHem, uit verachting, den Galileér, en gav ook eene wet uit, dat de belyders van jesus Naem , geene Christenen , maer Galileërs , zouden genoemd worden (t). — Zelvs fchreev hy, op zijn tocht naer Periien, zeeven boeken , ter wederlegging van de leer der Christenen, welke naderhand, door cyrillus, Bisfchop van Alexandrien, bondig beantwoord zijn.
Zijn voorbeeld werdt, gelyk het doorgaens gaet, van de Hovelingen gevolgd. Hier van heeft theodoretus zeer merkwaerdige ftaelen opgegeeven («). Ook werden de Heidenen hier door zo ftout, dat zy de Christenen openiyk befchimpten (v). j. Gedachtig aen de bekende fpreuk, verdeel en heerseh, zocht hy de Christenen onderling te verdeelen, op dat zy zelve, door onderlinge twisten, hunne goede zaek bederven, en zich verzwakken zouden. Met dit oogmerk gav hy, aen alle fcheurmaekers, de vrijheid , om, voor hunne gevoelens , openiyk uit te koomen. constantius had hen in ballingfchap gezonden, maer hy herriep hen, en gav hun vrijheid, van te belyden en te leeren, wat zy wilden (w).
Op,
fO gregorius naziaNzenus Orat, julianum.
(«> Hlft Eccl. 1. III. c. 12, 13.
(v) Utm I. c. I. III. c. 5 , 6.
{W) sozomenus Hist, Eccl, 1. 6. 5 ammianus I. XXII. e. 3.



VAN JOANNES. VIL 427
Onder deefen fchijn van verdraegzaemheid, bedoelde hy den ondergang van het Christendom.
4. Om het Chrisiendom alle aenzien te ontneemen, en het zelve in verachting te brengen, ontzette hy de belijders daer van, van alle gezach en eerambten. Allen, die weigerden , aen de afgoden te offeren , werden, voor onbekwaem, tot eerambten, verklaerd (x). Zelvs werdt hun de macht benoomen, om, by uiterften wil, over hunne goederen, te befchikken (y). Daerëntegen fchonk hy alle gunstbewijfen , en waerdigheeden, aen yveraers, voor het heidensch bygeloov.
5. Om de Christenen des te meer, tot den afval, te beweegen, beroovde hy hen van het geene hun het dierbaerfte was, van hunne vrouwen naemlyk , welke nog , aen het bygeloov, verflaevd waeren. „ Hy verklaerde, dat ver„ fcheidenheid van Godsdienst eene wettige ieeden, ter „ echtfcheiding, zou opleeveren; een allergefchikst mid„ del, om de meenigte der afvalligen te doen toenee„ men." (?)
6. Hy begreep zeer wel, dat, wanneer hy de Hoofden der Christenheid had doen bezwijken , de meenigte fpoedig volgen zoude. Hy poogde daeröm de Bisfchoppen en Leeraers moedeloos te maeken. Onder voorwendfel, dat hy hen beletten wilde, het volk, tot oproer, aen te zetten (a), beroovde hy hen, van hunne voorrechten en inkoomften , door de wetten te herroepen , welke, ten hunne voordeele, gemaekt waeren (&). Ook ontnam hy, aen de Kerken , haere rijkdommen, en deelde dezelve, onder de foldaeten , uit (e).
7. De onkunde is de moeder van de onbefchaevdheid en godloosheid. Dit wist ook julianus zeer wel , en zocht daeröm de weetenfchappen, onder de Christenen, uit te
(x~) S"ZOMENUS 1. c 1. V. c. 18.
(y ! julianus Epist. 43.
(z) millot I. c. IV Deel p. 93.
(a) THEODORETUS Hift. Eccl. 1. III. c. 16.
( b ) sozomenus 1. c. 1. V. c. 5. THEOJJORITUS ]. c. i. I. C. II.
(O JÜLIANI Epht. 43.
XXVI. BEEE,



428 OPENBARING
roeien 'Er waeren naeinlyk, onder de belijders van jesus naem, zeer bekwaeme Mannen, in allerleie weeten. ichappen geöeffend, die hunne leerlingen in ftaet ftelden, om de drogreedenen der heidenfche Wijsgeeren bondig te wederleggen. Om nu deefen geduchten tegenftand, tegen de afgodery en het bygeloov, wech te neemen, verboodt hy den Christenen, onderwijs te geeven , in de wee. tenfchappen; en, om de onkunde, onder de belijders van het Euangelie, des te fpoediger te doen toeneemen, verboodt hy, dat hunne kinderen de fchoolen der heidenfche Leermeesters betreeden zouden (d).
8. Om het Christendom te onderdrukken, begunftigde hy de Jooden. Hy ontfloeg hen , van de opgelegde fchatting, gav hun vrijheid, om, volgens moses Wet, te offeren, en verzocht hunne gebeeden, in den Perfifchen oorlog (e). —■» De Jooden verklaerden, dat hunne offeranden, vol. gens de Wet, in den Tempel te Jerufalem, gefchieden moesten, en dat zy daeröm, van 'sKeizers vryvergunning, geen gebruik maeken konden , vermits hun Tempel verwoest was. Aenftonds gav julianus hun vrijheid , den Tempel te herbouwen; langs deefen weg, meende hy de
, waereld te overtuigen, dat onfe Goddelyke Verlosfer, die den eindelyken ondergang van der Jooden Kerk en Burgerftaet , zo uitdrukkelyk, voorfpelt had, een valsch Propheet waere.
De Jooden , uitermaeten zeer verheugd, floegen aenftonds handen , aen het werk. Het ontbrak niet, aen rijke gefchenken , van de vermoogenden onder hen ; de vrouwen zelve verkochten haere cieraeden en juweelen, om het werk te bevoorderen; en het geene, aen de'kosten, onbrak, liet de Keizer, uit zijne fchatkist, aenvulJen. —- Maer de uitkoomst bevestigde de waerheid van 's Heilands voorzegging : want, wanneer de bouwlieden den grond zuiverden, om de grondflaegen van eenen nieuwea Tempel te leggen, werden zy, door aerdbeevingen, en
vuur-
(è~ ) AMMIANUS 1. C I. XXII. Cl 10. 1. XXV. C. A. SOCRATES 1. Cf f. UI. C. 12.
t.< j juuari Epifl, 25.



van JOANNES. VII. 429
vuurvlammen, welke, uit den grond, uitbarstten, verhinderderd, om verder voort te gaen.
Deefe zeer merkwaerdige gebeurtenis wordt niet alleen , door Christen Gefchiedfchrijvers (ƒ), maer ook door ammianus marcellinus zeiven (g) , bevestigd.
Van alle deefe en dergelyke listige kunstgreepen , bediende zich de geveinsde julianus, om het Christendom langzaem maer zeeker, uit te roeien. Hy verwachtte daer van veel beeter uitflag, dan van geweldige middelen. „ Hy wist, (Schrijvt libanius (//),) dat fchavottenenbrand„ ftaepelshet geloov niet verzetten kunnen;— menveran„ dert niet, van gevoelens, maer veinst alleen te veriinde„ ren; en de zodaenigen, die, door de ftraföeffeningen, „ omkoomen, ontvangen Goddelyke eerbetooningen."
De Abt millot ftelt den Keizer julianus in een vry gunftig licht voor, en verklaert zijne listige woelingen, tegen het Christendom, uit eene verftandige Staetkunde, maer, met dit alles, kan hy zijn geveinsd karakter niet geheel ontkennen. „ Te midden van veele voorvallen, (zegt hy (»),) „die de Wijsheid van julianus, op hetvoor„ deeligfte, aen den dag leggen, befpeurt men, in dien „ Vorst, eene gemaekte needrigheid, welke zomwijlen, „ tot het onvoeglyke, overfloeg."
Deefe Keizer dan onthieldt zich, van openbaere vervolgingen , om dat de ondervinding geleert had, dat hy daer door zijn boosaertig oogmerk, om het Christendom uit te roeien , niet zoude kunnen bereiken. Evenwel ontbrak het, onder zijne regeering, niet aen Martelaeren. ■— Aen ,deefe wreedheeden, had de Keizer zelvs , niet regelrecht, de fchuld, maer zyne maetrsegelen gaeven 'er nochthans aenleiding toe. De heidenen opgeblaefen, door het geluk ; het welk hun begunftigde, verftoutten zich, om de Christenen geweldig te mishandelen. Het is daeröm ligtelyk
f ƒ) SOCRATES 1. C. 1. III. C. 20. SOZOMENUS 1. C. 1. V. C. 22, THM» ,
90RETUS 1. c. 1. III. c. 20. GREGORius Nazianzenus Orat, *. (g)l. Cl. XXIII. c. I. (A) Orat. 13.
co 1. 0 p. 85. .. .
XXVI. deel*



43» OPENBARING
te begrijpen , dat ook de Landvoogden, die het Christen, dom vyandig waeren, hunne geftrengheid verder uitftrekten, dan hun gelast was. De Kerkelyke Gefchiedfchrijver theodoretus geevt 'er verfcheidene voorbeelden van op (k).
Ondertusfchen was de Keizer voorneemens, wanneer hy, van den Perfifchen oorlog, gelukkig was weeder gekeerd , met openbaer geweld, tegen de Christenen te woeden (/). gregorius van Nazianze verklaert, dat hy het hadde , uit den mond van zulken, die des Keizers geheimen wisten (m).
Was zijn leeven , veele jaeren , verlengd geweest, hy zou het Christendom meerder nadeel hebben toegebracht, dan iemand der voorige vervolgeren. Maer de Voorzienigheid deedt het Christendom, door zijnen vroegtijdigen dood , over deefe laetfte pooging van het heidensch bygeloov, gelukkig zeegepraelen. In den ftrijd, teegen de Perfen, werdt hy doodelyk gekwetst, en ftierv den 26 Junydesjaers 363, in het 32de jaer van zijnen ouderdom, wanneer hy, nog geene twee jaeren, geregeert had.
Wat wonder, dat de tijding van zijnen dood eene algemeene blijdfehap, onder de Christenen, te weeg bracht , zo dat hunne Kerken , van dankliederen, weedergalmden ? De woeling van deefen Keizer was flechts een klein wolkjen, het welke fpoedig verdweenen is (n). Ook heeft zy , vooral weegens de kortheid van den tijd , weinig fchaede toegebracht. Immers hy zelvs klaegde, over het gering gevolg van zijne poogingen (o)-
joviakus, toen Overfte der lijvbende, werdt door bét leeger, tot Keizer verkoozen. „ De heidenfche Schrijvers, „ eutropius , en ammianus marcellinus , om deefen alleen „ op te haelen, dewijl zy niet onder de verdenking val-
len , welken men, van Christen Schrijvers, veelligt ten „ zijnen opzichte zou opvatten, maelen hem af, als een
„ Vorst
( i) I. c. I. III. c. 6, 7, 16, 17, 18, 19.
(" lj thodoretus 1. c. 1. III. c. 21.
?m) X)rat. 3. B ") SOCRATES t. C. I. III. C 14,
(O juliani Epift. 4, 87.



van JOANNES. VII. 431
Vorst van eenen gefpraekzaemen, zachten en edelmoedi" gen aert, tot genaede geneigd, en een aenmoediger der „ geleerdheid (/>)."
Deefe nieuwe Keizer befchermde het Christendom, van het welk hy belydenis deedt, met al zijn vermoogen, en, offchoon zijne regeering zeer kort waere, flechts van ruim zeeven maenden , was dezelve evenwel zeer voordeelig, voor de goede zaek der Christenheid, welke thans begon te herleeven. „ Het is een wonder verfchijnfel, in de , fchikking der Voorzienigheid, dat de Cluïstelyke Gods„ diëtist zich vestigde, te midden van zo veele hinderpaelen,
niet teegenftaende de misflaegen en de gefchillen der be„ lyderen (?)." — Toen hem de Keizerlyke waerdigheid, door het leeger , werdt opgedraegen, verklaerde by openiyk , dat hy een Christen was , en de Goddelyke befcherming niet verwachten konde , wanneer de Krijgsknechten , in de maetreegelen van den voorigen Keizer, treeden wilden ; hier op antwoorden zy , dat hy , over Christenen , heerfchen zoude , en dat de regeering. van julianus te kort geweest waere , om diepe indrukken , op de gemoederen der menfchen, te maeken (r).
Hy gav ook aenftond bevel , dat de Kerken moesten geopend worden; hy gav , aen de Kerkelyken, alle de giv. ten, inkoomften, en voorrechten weder, welke julianus had ingetrokken (s). — Evenwel ftelde hy geene geweldige middelen, tegen het heidensch bygeloov, in het werk. Hy verleende, aen elk, vryheid van Godsdienst, zo dat de heidenen, immers in hunne huifen, aen de afgoden hulde bewijfen konde (j).
Hy ftierv , in het begin van het jaer 364, en werdt dood , in zijn bedde, gevonden (u). — valentinianus , een man, door zijne dapperheid, beroemd, en, onder de Krijgslieden, zeer geacht, werdt,tot zijnen opvolger , ver-
O) miliot l. c. p. 107,108.
(q ~) Mem I. c. p. 112.
co SOCRATES I. III. C. 22. THEODORETUS 1. C. L VI. C. I.
( S) theodoretus 1. IV. e. 4.
C t ) IIBANIUS in JULJANIUM.
{ U ) AMMIANUS 1. C. 1- XXV. C Ia*
XXVI. DEEE.



433 OPENBARING
koofen, die zijnen Broeder valens, tot Rijksgenoot, aenaam. Zy verdeelden het Rijk, onder elkander; valeis kreeg het Oosten, naemenlyk Egypten, JfiSn, en Thracien, en valemtianus behieldt het geheele Westen voor zich. De eerfte nam Conjiantinopolen, de andere Milaen, tot zijne verblijyvplaets.
In den beginne, gaeven beide de Vorften, aen elk," vryheid van Godsdienst, zo wel aen de Heidenen, als aen de Christenen (v). Maer naderhand yverden zy, tegen het heidensch bygeloov. — Reeds in het eerfte jaer van hunne regeering, gaeven zy eene Wet uit, by welke de heidenfche Tempels, van derzelver goederen en inkoomften, beroovd werden f». Ook verbooden zy denachtofferanden , de wigchelaeryen, en waerzeggingen (*). — Deefe en dergelyke maetreegels verbitterden de Heidenen dermaeten, dat zy, naer den dood van valens, die het meest yverde, zeer fterk verlangden, en, door wigcbekry, trachtten te onderzoeken , wie zijn opvolger weezen zoude (v).
In het Westen, was valentinianüs wat gemaetigder, -omtrent de Heidenen, zo dat by de Priesteren ontfloeg, van alle belastingen der burgerlyke bedieningen (z). —
Deefe Keizer ftierw Aen 17 November des jaers 374. valens,
zijn Rijksgenoot, kwam jamtnerlyk om, in het jaer 378, in eenen veldflag, tegen de Gothen.
valens was een zeer fterk y veraer, voor de Ariaenen die, daer door aengemoedigd, eene wreede vervolging, tegen de rechtzinnigen, aenrichtten (a). — Evenwel werdt het Christendom, in dien tijd, aenmerkelyk uitgebreid, byzonder onder de Saraceenen (b), en Gothen (c).
valentinianüs, in het jaer 375, geftorven, werdt,
- ( V ) symmachus Eptfl. 1. X. Epijl. 54.
(w) Codex tiieodosianus 1. X. tit. i. Ie". 8. (titel I. IX. tit. irt. leg. 7, 8.
(y~) sozomenus I. c. I. VI. c. 35. socrates 1. c. 1. VI. c. 10. (2 ) Codex tiieodosianus 1. XII. tit. i. leg. 7K, (aj socrates 1. C. I. IV. C. 36.
(*) sozomenus 1. c. J. VU C. 38. socrates I. C. 1. IV. C. %€. CO SOZOMENUS 1. C. 1. VI. C, 37. socrates 1. C. 1. IV. C. ja, 33,



tan JOANNES. VU. 433
in het Westen, opgevolgd, van zijnen oudften zoon gratianus , terwijl valens het Oosten, nog dne jaeren, bleev beheerfchen. Dan het leeger noodzaekte gratianus , om zijnen jongeren broeder valentinianüs, den tweeden, toen een kind van naeuwlyks 4 jaeren, tot zijnen Rijksgenoot, aen te neemen (d). gratianus behieldt Galton, Sbanjen, en Brittannien voor zich, en liet IUqru L ,en Africa, voor valéntinianusII, over. Maer.dewyl de laetstgemelde, uit hoofde van zijne jonge jaeren, niet in ftaet was, om iets uit te voeren, regeerde gratianus, met de daed, over het geheele Westen. — Hy yverde fterk, ter begunftiging van de rechtzinnigen , en verboodt den Ariaenen, Donatisten , en dergelyken, vergaderingen te houden (V). Ook ftondt hy , aen de Kerkelyken, ver. fcheidene vrijdommen en voorrechten toe (/).
Door den dood van valens , in het jaer 378, werdt gratianus ook meester van het Oosten, en derhalven van het ganfche Keizerrijk; 'offchoon de jonge valentinianüs meede den tijtel van Keizer voerde; zijnde toen een kind van 7 jaeren. — gratianus oordeelde het noodig , eenen deelgenoot, in de opperfte macht, aen te neemen en bepaelde zijne keus, tot theodosius , eenen Spanjaerd van aeboorte, die, niet alleen om dappere krijgsbedrijven, maer ook om zijne voorbeeldige Godsvrucht, in algemeene achting was.
Thans waeren 'er derhalven drie Keizers, gratianus, valentinianüs II, en theodosius. De eerfte regeerde, in de daed , over geheel het Wisten, de tweede, in „aem, over een gedeelte daer van, en de laetfte kreeg het bewind, over geheel het Oosten.
gratianus bevlytigde zich , om het heidensch bygeloov gevoelig te krenken. — Onder anderen, gelastte hy, dat het altaer der overwinning , ftaende, in de zael, alwaer de Romeinfche Raed, vergaederde, zoude wech genoo-
(V) ammianus 1. c. 1. XXX. c. 10.
fe Codex theodosianus 1. XIII. tit. 6.
Cf) Codex theodosianus 1. XVI. tit. 2. leg. 24.
XXVI. DEEii. Ee



434 OPENBARING
men worden , met verbeurd verklaering van de inkoomften daer aen behoorende (gy, Keizer constantius had dien altaer reeds wech gedaen, in het jaer 357; maer julianus de afvallige had denzelven, in het jaer 361, wederom her. fteld. Wijders fchafte hy alle de voorrechten en vrijdommen af, welke voorheen, aen de heidenfche Priesteren ■ vergund waeren (Ji). '
val junianus II, was zelvs onverfchillig, omtrent den Godsdienst. Dit maekte, dat de heidenen , tot hem, de toevlucht naemen. Zy zonden gemachtigden, aen welker hoofd sywmachus was, om te beproeven, of zy den Keizer beweegen konden, om deefe beveelen te herroepen. Dan zy konden niets uitwerken, daer gratianus zich niet het omzetten (i). — in tegendeel deefe Keizer verklaerde dezulken, die bet Christendom verzaekten, als meede de zodaenigen , die anderen daer toe verleidden, onbekwaem, om , by uiterilen wil , over hunne goederen, te beschikken (*).
Maer hy leevde niet lang genoeg , om het Christendom naerkelyk te bevoorderen ; naeuwlyks 24 jaeren bereikt hebbende, werdt hy in het jaer 383 vermoord. (0 valen. TrNiANijs II, nu naeuwelyks 12 jaeren oud, was genoodzaekt, Gallisn, Spanje, en Brittannien, aen den Bevelhebber m»x.müs , af te ftac„, cn THEODosiUS zelvs erkende den eisch deefes dwingelands, welken hy niet van den throon weeren konde. — Maer de geweldenaer , niet te vreede, met de gemelde Landfchappen, onderwondt zich, om ook het aendeel van valentinianüs II te vermeesteren De jonge Vorst vluchtte, naer Thesfalonica, en verzocht de befcherming van theodosius f». Dees beloovde hem zijnen byiiand, mits hy afftand deedt van de dwaelingen der Ariaenen (n). Ook trok hy op, tegen maximus; het
lee-
Cg^l Idem 1. IX. tit. 40. leg. 13.
(h) AMBROSIUS Epifl. 30.
CO SÏMMACHUS 1. X, Epifl. 54.
C *) Codex THEODdSIANUS J. XVI. tit. 7. Ut. a
CO socrates I. c. l.V. c. II. * 3



van JOANNES. VII. 435
leeger van den laetften werdt verflaegen, en hy zelvs gevaneen en onthoofd (o).
ë Ditgefchtedde, in het jaer 388. - valentinianüs ii, die in zijnen laetften tijd, een zeer yverig voorftander van' het rechtzinnig geloov geweest was, (daer hy te vooren of liever zijne Moeder justina op zijnen naem de Jriaenen grootelyks begunftigd had )) werdt, « het jaer 30i, geweldig van kant gemaekt (p). .
Zo doende werdt theodosius alleen Keizer, in het jaer „„, daer hv reeds 13 jaeren, het bewind gevoert had, r' he Oo t'en! Hy heeft altoos de kennelykfte blijken 'gegeeven, van zijnen yver, voor het Christendom, en byzonder voor het rechtzinnig geloov.
Uitditbeginfelgavhy.reedsinFebruaryvan tj«38o.«i beveIfchrivt uit, dat alle zijne onderdaenen het rechtzm1 geloov zouden aenkleeven, en dat de flu'P^erm. gen der Jriaenen Zouden verftoord worden (?). Deefe Wet was gericht, aen het volk van Conjlantinopol-n, en den Stad ho derEUTKorius, met last, om dezelve , naei:aHe wingewesten, te verzenden, en, door allen, te doen onder,
h0Kort n^zijna aenkoomst te ConflantinipoUn , zette de Ke ze de" Ariaeufcben Bisfchop van die hoofdftad demo. wlZ af ,en ftelde grecorius van nazianze , totzijnen opvSe aen. Zelvs werden de Ariaenen ter Stad uijeleeven. - Zo doende werdt het rechtzinnig geloov. in de hoofdftad van het Oosten, herfteld, omtrent het ein^e
van het jaer 380 (0- " . , ntr.r hpt
Voords beyverde hy zich, om het Christendom, over he heidensch bygeloov, te doen zeegevier en.- 0«en^he midden van het jaer 381, kondigde hy eene^Wet rf wae by den zulken, die den Christelyken Godsdienst ve^U bidden , om het heidendom te omhelfen, het recht benoo-
tó^W- t Vll."^4^. SOCRATES 1. C. .. v C. ** «*r tXVI. tit. I. Ug. a. & «t. ,.
[f l SOZOMENUS 1. C. 1. VU. C. 4'
c/) sückates lïjl. Eccl. 1. V. c 7. XXVI. deel. " ee 2



436 OPENBARING
men werdt, van, by uiterften wil, over hunne na te laeten goederen, te befchikken (t). — Beflooten hebbende de aenbidding der heidenfche afgoden geheel en al uit te' roeien, gav hy, in dat zelvde jaer, verfcheidene Wetten, by welke hy, aen alle zijne onderdaenen, op ftraffe des doods, of eene altoosduurende ballingfchap, verboodt, aen de gewaende Godheeden te offeren, wigchelaers en waerzeggers raed te vraegen, of eenige van die bygeloovige plechtigheeden te oeffenen, welke, door zijne Voorzaeten, verbooden waeren («).
libanius , de vermaerde voorftander van het heidensch bygeloov, fchreev, by geleegenheid der gemelde Wetten, zijne bekende Redenvoering ter verdeediging der Tempelen (pro Templis), waer in hy de zaek van het heidendom onbe. fchroomd bepleitte, beweerende, onder anderen , dat de Keizers constantinus en constantius , over hun woeden, tegen de heidenfche afgoden , zichtbaer geftraft waeren ,. naerdien de nazaeten van constantinus in het kort afgefneeden, en zommigen van dezelve, door eenen ontijdigen dood, uitgeroeid waeren; hy eindigde, met de bedreiging, dat het Landvolk, het welk, aen den Godsdienst hunner voorvaderen, meer verkleevd was, dan de inwooners der Steeden, zo het verder getergd werdt de waepenen zoude opneemen, om het Heidendom, met geWeid, te befchermen.
Dan de Keizer ging voort, en gav bevel, aen cynegius welken hy, tot Landvoogd van Syrien, had aengeftelt, om alle de Tempelen, in zijn Rechtsgebied, te fluiten. Vervolgens zondthy hem, met dien zelvden last, naer Egyp. ten, alwaer hy, door het verbreeken der afgodsbeelden, het fluiten der Tempelen, en het verhinderen van alle by. geloovige plechtigheeden, binnen korten tijd, de overblijfelen der afgodery volkoomen uitroeide (v).
Na het verflaen van den geweldenaer maximus, trok theodosius de hoofdftad Rome zegepraelende in, en bey-
ver-
f f) (Mei THonns. I. XVfc tit. 7. leg. j.
f ».) Ibidem (. XVf. tit. 7. leg. 18.
{.v) Codex THBOoos. 1. X. tit. 10. leg. ij.



V&N JOANNES. VIL 437
verde zich aenftonds, om de afgodery in de hoofdftad .„ Hï beaon, met eene reedevcenng, in wel-
Ke ny uc» ^ „mv,»iren Veelen der heidenfche
en het Christendom te omhellen, vecwu
»„ wHnekki" i waeiöp de Keizer hen be-
Het gefchiedde ook. „ De afgodsbeelden werden overal ter nêergehaeld, de Tempels geilooten, en de Godheei den te vooren zo zeer geëerd, in haere n.sfen eenzaem gelasten, of alleenlyk opgewacht van mu.fen en " u en - Rome verliet Jupüer, en zijne Tempelen, " verachtte zijne plechtigheeden, en was befchaemd over " den afgodsdienst, voorheen a3n hem beweefen " TI1EODosius verbleev, maer drie maenden te Rome; dan al dien tijd befteedde by naerftig, om de afgodery te niet te doen. Ook gav hy verfcheidene Wetten uit om veele misbruiken, in die hoofdftad, te verbeeteren (x). Rome Z laeten hebbende, vervolgde hy zijne reis, naer Müaen, IlÜer hy eene Wet maekte , dat alle Ketterfche Bisfchop. pen en Geestdyken overal, uit de Steeden, moesten verdreeven worden (j\ . ,
In het jaer 39i V> * «» bevelfchrivt Ult/ het welk zy, die, na dat zy gedoopt waeren,. het Christe dl verzaekten , niet alleen onbevoegd waeren, tot het maeken van eenen uiterften wil, maer zelvs, vooreerloofe lieden verklaerd werden; onbekwaem, om, over eenige zaek getuigen te zijn. De Keizer voegde er by
dat' hv hen , naer de wildernisfen, zoude gebannen heb" ben wanneer hy niet gedacht had, dat het voor hun " «ooter ftraf waere, onder de menfchen te leeven, zon" der als menfchen aengemerkt te worden («)." -* Kort daeröp gelastte hy, dat de Ketters overal, uit de Steeden, zouden verdreeven worden (a).
f w) hieronymus Eptft. 7- .
>*) Codex theodos. I. XII. tit. 16. lig. ( v) Ibidem 1. XVI. tit. 5. leg. 19-
(z) Ibidem 1. XVI. tit. 7. leg' 4 > 5'
(e) Ibidem 1. XVI. tit. 5* kg. ae-
XXVI. deel, Ée 3



438 OPENBARING
In het jaer 394 werdt de Keizer, door de waeterzucht, aengetast. By zijnen uiterflen wil, verdeelde hy het Rijk tusfchen zijne beide zoonen arcadius en honorius, zo dac het Oosten, aen den eerften, en het Westen, aen den laetften, te beurt yiel. Hy ftierv te Milam in Januaryvan 'tjaer39S.
Zijne laetfte Wet.tegen hetheidendom, gav den doodfteek, aen het bygeloov, Zy werdt den 8 November des jaers 392 ge. geeven, en was van deefen merkwaerdigen inhoud- , 'dat „ niemand, van welken rang, orde, of hoedaenigneid, „ het zy van eene hooge af koomst, of uitmuntende door „ waerdigheeden, het Zy van geringe geboorte, opvoei, duig, of middelen, ergens, het zy op het land, het „ zy in de fteeden, eenige offeranden, aen gevoelloofe „ beelden , offeren zoude, of, op eene meer geheime„ wijs, z.jne huisgoden, met vuur, of zijnen befcherm „ geest, met wijn, of zijne vaderlyke huisgoden, met vuur „ en rook, aenbidden; of hun eenige eer bewijfen, door „ lichten te ontfteeken, wierook te branden, of kransfen „ op te hangen. — Dat wanneer iemand zich verftoutte. „ om wierook te branden , of rookende ingewanden te „ raedpleegen , het ieder eenen zou geöorloovd zijn, hem „ aen te brengen, en dat hy, overtuigd zijnde, zoude „ geftraft worden, als of hy aen hoogverraed, fchul„ dig waere." —.
Deefe Wet roeide het heidendom, met wortel en tak uit; daer niet alleen de openbaere en groovere zoorten van offeranden , maer zelvs de heimelyke bygeloovigheeden geftrengelyk verbooden werden. — „ Het heidensch byge! „ loov, (zegt daeröm theodoretus (6),) heeft de zeer god„ vruchtige Vorst theodosius ten eenemael uitgeroeid en „ afgefchaft, het zelvs verdrijvende, tot een eeuwig ftil» zwijgen en vergeetelheid."
Op den dood van deefen Keizer, fcheenen de Heidenen wederom moed te fcheppen. — Maer arcadius volgde zijne voetftappen; hy verboodt het gebruik der Tempelen niet alleen, maer ook allerleie zoort van offeranden op alle
plaet-
O) Hifi, Eccl. I. V. c. 20.



vkn JOANNES. VH. 433
plaetfen en tijden, en bekrachtigde alle de ftraffen, welke daeröp te vooren bedreigd waeren (c). — De heidenfche Tempelen werden allerweegen, in het Oosten , gefloopt, en dezèlver bouwitoffen gebruikt, tot de gemeene
bruggen, waeterleidingen, en andere openbaere werken
Het zelvde voetlpoor volgde ook honobius , in het Westen (rf).
Zo doende heeft het Christendom, in het Romeinfche Keizerrijk, op het Iaetst der IV Eeuw, over het heidensch bygeloov, volkoomen gezeegepraelt.
EET VHI. KAPITTEL.
Q. De opening van het zeevende zeegel, Kap. VIII:— 5l: 18. tt. Vooraf ging een kortftondig ftilzwijgen.
i. "C^Nde doe het Lam den fevenden fegel der geheimzinnige Boekrolle geopent hadde , wiert daer een ftilfwijgen in den hemel, alwaer ik my, in eene verrukking van zinnen, bevondt, verg. Kap. IV: i, 2, ontrent van een halve ure.
Het oorfprongelyk woord, door een JlUzwijgen vertaeld, koomt nog eenmael voor,Hand. XXI: 40, alwaer het, voor eene diepe ftilte, genoomen wordt, na het eindigen van eene groote volks beroerte, en een verward gefchreeuw der onftuimige meenigte.— Men denke derhalven, aen eene diepe ftilte, zo dat 'er geen geluid, hoe ook genaemd, vernoomen wierdt.
Er is die dit ftilzmjgen zinbeeldig opvatten, voor de rust en kalmte der Kerke, welke zy, volgens zommigen, onder Keizer constantïn den Grooten, na dat hy licinius had te onder gebracht, genooten heeft, en, volgens anderen, nog in het laetst der daegen , by uitneemenheid, genieten zal— Maer , indien dit JlUzwijgen zinbeeldig moest genoomen wor«
Ce) Codex theodos. 1. XVI. tit. 10. leg. 13. (d) Itidim 1. XVI. tit. lc. leg. 19. tit. 5- i's' 4*>
, XXVI. DEEL. Ee 4



4^0 OPENBARING
den, zou het, gelijk wy reeds .hebben aengemerkt (e) , even zo goed eenen tijd van ellenden en verfchrikking, als van rusten kalmte, beteekenen kunnen. — De voorfpoed, welke de Kerk, onder constantyn den Grooten, die het Christendom, tot den heerfchenden Godsdienst van het Keizerrijk, maekte, genooten heeft, is reeds , by het openen van het zesde zeegel,: byzonder Kap. VI: 17, 18, geheimzinnig afgebeeld, en de heerlyke Kerkftaet, welke nog toekoomende is, kan hier, volgens het geene wy beredeneert hebben, ganfchelyk niet te pasfe koomen.
De Ridder newton (ƒ), is van oordeel , dat hier gezinfpeeld worde, op den dienst in den Tempel , byzonder daer op, dat het volk, terwijl de Hoogepriester, op den grooten verzoeningsdag, het reukwerk offerde, geheel ftil was, biddende by zich zeiven. — Maer dit begrip fteunt, op eene valfche voorönderftelling , dat joannes het werk van den Hoogepriester hebbe zien verrichten. Hem werdt een Engel, en geen Hoogepriester, vertoond, die reukwerk offerde, en dat alles zag hy, niet in den Tempel, maer in den hemel , in eene verrukking van zinnen, vs. 1 • 5.
Wy kunnen niet anders zien , of dit ftilzwijgen meet eigen.
lyk verftaen worden, en begrijpen de zaek op deefe wijs.
Toen de Apostel de geheimzinnige teekeningen, in het zesde deel der geopende Boekrolle, befchouwt had, ging hy, volgens gewoonte , naer zijne ftandplaets te rug. Onmiddelyk daeröp opende de Verlosfer het zeevende en laetfte zeegel; maer joannes werdt niet aenftonds geroepen, om den geheimzinnigen inhoud van het laetfte deel der Boekrolle , het welk nu geopend was, van na by te koomen zien. Er werdt een ftilzwijgen in den hemel, zo dat de Apostel volftrektelyk geen geluid hoorde.
Hy had nu veele geheimzinnige dingen gehoort en gezien. Even te vooren had hy eene zeer groote meenigte, Gade enden Lamme, met verëenigde ftemmmen , hooren Iovzingen, Kap. VII: 10-12; daeröp had een der Ouderlingen hem een
nae-
(e) Bonen p. 238, 1139. tf) i. c. P. 183, 184.



van JOANNES. VUL 441
naeder bericht gegeeven, omtrent de lovzingende perfoonen, Kap. VII: 13-17. Na dat die Ouderling gefprooken had, was alles ftil ; hy zag wel, dat het lam het zeevende en laetfte zeegel opende, maer hy hoorde nu niets; 'er heerschte, allerweegen in den hemel, eene diepte ftilte; hy vernam geen het minfte geluid.
Dit ftilzwijgen was evenwel kortftondig; het duurde flechts omtrent een halv uur, dat is geen volkoomen halv uur, verg. Joh. I: 40. Hand. I: 15. V: 7 , enz.
De Hoogleeraer eichhorn (g) wil het zo begreepen hebben, dat het te voor fchijn koomen van de zee ven Engelen, die zich gereed maekten, om, op zo veele bazuinen, te blaefen, en vreesfelyke oordeelen aen te kondigen, de hemellingen' dermaeten verfchrikt hebbe, dat zy als het waere verftomden. Dan, offchoon het zeevende zeegel geopend was, had nog niemand den inhoud van het laetfte deel der Boekrolle gezien. Na het kortftondig ftilzwijgen, zag eerst joannes wat 'er in vertoond werdt, vs. 2 —
Onfes eriichtens is de korftondige ftilte, van omtrent een halv uur, eene inleiding of voorbereiding geweest, tot het volgende gedeelte van het gezicht, het welk veel uitvoeriger was, dan al het geene den Apostel, by het openen der zes voorige zeegelen, vertoond was. — Zodaenig eene rust en tusfchenpoofing was derhalven zeer gepast, om de aendacht van den Apostel niet te zeer, op eene keer, te vermoeien. — Voorts heefc het blaefen der Engelen, op de zeeven bazuinen, den inhoud uitgemaekt van het geene de Apostel, by het openen van het zeevende zeegel, gezien en gehoort heeft.
Dan, over deefe zeeven Bazuinen, en het geene 'er verder volgt, hoopen wy, in het andere deel, onfe gedachten meede te deelen.
(g) 1. c. p. 234.
einde van het zesentwinstigste d E e ï~