D E
B IJ B E L,
DOOR BEKNOPTE
UITBREIDINGEN,
EN OPHELDERENDE
AENMER. KINGEN,
verklaerd; DOOR
J. van NUYS KLINKENBERG,
A. L. M. THEOL. ET PHIL. DOCTOR, HOOG-LEER AAR IN DE H. GODGELEERDHEID EN KERKELYKE GESCHIEDENIS, AEN HET ILLUSTRE ATHENEUM, EN PREDIKANT IN DE GEMEENTE TE AMSTERDAM J MITSGADERS LID VAN HET ZEEUWSCH GENOOTSCHAP DER WETENSCHAPPEN, TE VLISSINGEN.
Z EE VEN-EN-TWI N T IGS TE EN L AETSTE DEEL.
te amsterdam, b y JOHANNES ALLART,
M D C C X C V.
Met Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Hetren Stoeten van Holland en Westvriedand.



Met Adprobatie van de Gecommitteerden der Eerw. Klaslis van Amfterdam.
den 28ften Dec. 1735.



VOORBERICHT
A E N DEN
BESCHEIDEN LEEZER.
In het midden van het jaer 1780 , verfcheen het eerfte Deel van deefe Bijbelverklaering. Ik ondernam dit om(lachtig Werk , met mijnen toenmaels hoog gedchten Ambtgenoot, den uitmuntenden g. j. nahuys. Wy yerëenigden onfe poogingen, op zulk eene wijs, dat wy met ons beiden gezaemenlyke Auteurs waercn, zo van het geheele Werk, als van de byzondere Deelen. Ten dien einde, zag elk af. van zijnen gewoonen fiijl, en van de by hem gebruikelyke /peiling; beide naemen wy den fiijl, en de /peiling, als van eenen derden, aen, weh ke anderszins noch de een, noch de ander, voor zich zeiven gewoon was te gebruiken. Wy wilden alles, als on/er beider werk , be/chouwt hebben, zo dat, zo wel de een, als de ander, voor het geheel, voor elk deel, yoor elk een woord, zo het noodig was, in/londt.
Op dee/e wijs, hebben wy de drie eerfte Deelen, iehel/cnde on/e Uitbreidende Verklaering, over genesis, exoous, lev1ticüs cs numeri, te
zaemen bearbeidt en vervaerdigt. Maer, naeuwlijks was het derde Detl, met het Voorbericht en den Tijtel, afgedrukt , en gereed ter uitgaeve , wanneer ziek de treurige maer yer/preidde dat de voortreffelijke nahuys, kort ie voor en, tot de waerdigheid van het Hoogleeraerambt, aen de Hooge/chool te Leyden, verheeven zijnde, en zijn Werk aldaer, met ongemeene toejuiching , be-
XXVII. MEt. *



II
VOORBERICHT.
gonnen hebbende, in den bloei van zijnen leevtijd, afgefneeden waere.
Van deefen mijnen Hooggeleerden medehelper beroovd, wist ik, in den beginne, niet, wat ik, omtrent de verdere voortzetting van dit Werk, het welk wy gemeenfchappelyk aenvaert hadden, befluiten zoude. By naedere overweeging evenwel, werdt ik te raede, om ponder afbidding van 's Heer en zeegen: deefe Bijbelverklaering, op my alleen, te neemen, en dezelve, zo de alleen wijfe God my het keven en de krachten fpaeren mogt, te vervolgen en te voleindigen. — Er waeren ook nog eenige Jlukken van den zaeligen nahuys, ter verklaering van ' de ut eronomium, Hy had naemenlyk de Vilf eerfte Kapittelen bewerkt, welke ik byna woordelyk heb heten drukken; immers zonder 'er eenige weezenlykc vet einde' ring in te maeken.
V%n het Neegende Kapittel, jbdeuteronomiüm, is dit Werk derhalven geheel en alleen het mijne. Vermits nu de bovengemelde reden, om welke wy den fiijl en de fpeïïmg als van eenen derden , hadden aengenoomen, ten eenemael was uitgevallen, heb ik my, om degelykvormigheid, met mijne overige fchrivten, te bewaeren, van daer af en voordaen, van mijnen eigenen fiijl, en mijne gewoone fpelling bedient.
Thans mag het my gebeuren, met eerbiedige dankzegging aen den Vader der barmhartigheid, die mijne daegen verlengt , en mij de krachten gefpaert heeft, dit uitvoerig Werk ten einde te brengen, en u het laetfie Deel aen te bieden.
Dee-



Voorbericht.
Deefe Bybelverklaering is veel omslachtiger geworden , dan wy, in den beginne, venvacht hadden. Foor het naest hadden wy het, op XV Deelen, of daer'ömtrent, gereekent, en het is, op XXVII Deelen , uitgeloopen. Evenwel meenen wy ons, zo veel moogelyk was , op de kortheid bevlytigt, en niets meer gezegt te hebben, dan , ter opheldering van zaeken, noodig was. — Weet een ander zich korter uit te drukken, en teevens te weeg te brengen, dat de meening der Heilige Schrijveren, in alles , behoorlyk verflaen worde, hy zal zeekerlyk meerder nut doen, vooral voor menfchen, welker omflandighzeden , het niet toelaeten, uitvoerige Werken te leef en , dan ik heb kunnen te weeg brengen. — Ook heb ik bemerkt, dat de vertaelingen , omfchrij vingen, en korte aenmerkingen, over den Bijbel, hoe kort zy ook weezen moogen, welke andere geachte Mannen vervaerdigen, ongevoelig en van zelvs, tot een merkelyk getal van Deelen, uitdyën.
De misflaegen gelieven des kundigen te verbeeteren. Ik heb overal vrymoedig mijne gedachten gezegt, en de verfchillende begrippen, daer zy plasts hebben, onpartijdig onderzocht. Ik heb my zo klaer uitgedrukt, als my immers moogelyk was. Maer het is onmoogelyk, dat in een Werk van zulk eene uitgebreidheid, en in het welk zo veele en zo veelerleie zaeken moeten behandeld worden, geene misflaegen en dwaelingenzoudenvoorkoomen, Ik zal my daerom verblyden, wanneer zy my, met befcheidenheid, worden aengeweezen, en, wanneer het zaeken van aenbelang weezen mogten, ben ik bereid, mijne dwaelingen te herroepen.
xxvii. bui. * a



IS
VOORBERICHT.
Over de Drukfouten, evenwel heb ik meer bezwaer. Door meer, dan eene vriendelyke hand, zijn 'er my, in de ondcrfcheidene Deelen , zeer veele onder het oog gebracht. Ik vraeg 'er gunfiige verfchooning over. — Ik fchreev, met mijnen zeer kundigen medehelper, in het Voorbericht, tot het eerlte Deel: ,, De Uitgeever „ heeft aenmerkelyk meer kosten , aen ieder blad, be,, jleedt, dan het drukken, met de correclie, gewoonlyk „ beloopt; gelijk zulken ligtelyk begrypm zullen, die, „ by ondervinding, weeten, wat 'er, tot een naeuwkeu„ rige Bijbel- correclie, vereischt wordt, en daer uit op„ maeken kunr.en, hoe veel geduld en oplettenheid 'er „ heeft moeten hefteed worden, zo door den Letterzetter, „ als CorreEter , om de grooter en kleiner Letters wel „ uit één te houden, den Text, na den gedrukten Bij,: bel van muyiman, het overige, naer ons hand„ fchrivt, te zetten, te collationeeren; — niemand zal ,, zich derhalven verwonderen, dat 'er, in weerwil der j» grootJte oplettenheid hier aen befleed, nochtans ver„ fcheidene kleine feilen — zijn overgebleeven.' — Naderhand is my cok de ooreleelkundige Heer mohk, die gewoon was, de proeven naeuwkeurig te verbeeteren, door den dood, ontvallen; na dien tijd hebben wy zulken bekwaemen Correclor niet kunnen wedervinden. Mijne veelvuldige beezigheeden lieten my niet meer toe, dan de laetfte proev naer te zien ; en ik kan niet ontkennen, dat my het geduld en de oplettenheid welke tot die onaengenaeme en verdrietige beezighcid, vereischt worden, groot endeels ontbreeke.
Ein*



VOORBERICHT. v
Eindelyk betuig ik mijnen hartelyken dank, aen lieden van allerleis rangen , die mijne onderneelning gepreefen, en my, by monde en gefchrivte, aengemoedigt hebben; byzonder aen die geleerde Mannen, die my eenige bydraegen hebben uegefchikt In dit opzicht ben ik vooral verplicht, en moet ik openlyk mijnen dank betuigen, aen de Hoog en Wel Eerwaerdige Heer en andrie3sen krom, ballot, reytsma en dryfhout, veel geachte Predikanten te Middelburg, die my verfcheidene van hunne Leerredenen, over aenmerkelyke gedeelten van den Bijbel, lot mijn gebruik hebben toegezonden; terwijl my teevens, door de goedwillige bezorging van den laetstgemelden Heer, ettelyke gefchrivten van den oordeelkundigen 'jgravezande geworden zijn. — Uit de doorwrochte opfiellen van deefe Heeren, heb ik veel nut getrokken, en verfcheidene waerneemingen, tot mijn geIruik. overgenoomen.
In het uitleggen evenwel v««joannes openbaering was ik bykans van alle hulp verflooken, en heb ik merendeels, zonder Voorgangers, mijnen eigenen weg moeten bewandelen. Dan hier over vergelyke men naeder onfe inleiding} zo m dit /ae^ ^ ^ onmidielyk voorgaende Deel.
Wanneer dit werk, door den Goddelyken zeegen, die. nen mogt, om den lust, tot het onderzoeken der Heilige Schrivten, meer op te wekken, en bevocrderlyk zijn, ter vermeerdering, voortplanting, en bevestiging van de kenms der waerheid, welke, naer ds Godzaeligheid is, ia
XVII. deel.



VI VOORBERICHT.
de hoop des eeuwigen leevens, zou ik mijnen arbeid overvloedig beloond achten.
Den Vader van onfen Heer Jesus christus , uit welken alle geflachte, in de hemelen , en op de aerde, genaemd wordt, die my tot dus verre geholpen heeft, en die machtig is, meer dan overvloedig te doen, boven al wat wy bidden of denken, naer de kracht, welke in ons werkt; Hem zy de heerlykheid, in de Gemeente, door christus , in alle ge/lachten , tot in alie eeuwigheid. Amen.
Amfterdam 23 December 1795.
J. VAN NUYS KLINKENBERG.



INLEIDING.
J3y de uïtgaeV van het voorige Deel , héb ik mijne uitlegkundige begrippen, over de zeeven; eerfte hoofdstukken der openbaering van joannes, aen de waereld medegedeelt. —— Ik noemde het eene proeve eener verklaering van joannes openbaering, om dat ik vrymoedig opgav, wat ik, na een onpartijdig onderzoek van zaeken, meende gevonden te hebben, met onderwerping , aen een beeter oordeel. Thans
verfchijnt het ander Deel, mijne bevattingen, omtrent de overige Hoofdftukken van die geheimzinnig Boek, behelfende.
By het overdenken van dit gedeelte, is my de moeilykheid, om dit Propheetiesch Gefchrivt te verklaeren, nog meer gebleeken, dan by de zeeven eerfte Hoofdftukken; eene moeilykheid, welke nog des te grooter werdt, daer ik, in geene Uitlegging van mijne Voorgangeren, hoe groot hunne
XXVII. best.. [A]



ii
INLEIDING tot de
naem en verdienden ook weezen moogen, berusten konde , en daer door genoodzaekt was, my
zeiven eentn nieuwen weg te baenen. On-
dertusfchen erken ik wederom, met dankbaerheid , dat ik, uit de Schrivten van vroïgeren en laeteren , veel geleert, en dikwerv aenleiding, tot denken , gekreegen hebbe; ook ben ik voortgegaen, met de Schrijvers, van welke ik iets ontleent heb, aen te wijfen, en hun den lov te geeven, die hun toekoomt.
Na de zeeven Brieven, welke de Apostel, op 's Heilands bevel, aen de zeeven Gemeenten van het Voorburgemeesterlyk Afia, gefchreeven heeft, Kap. 1—III, volgt het openen der verzeegelde Boekrolle , Kap. V—XI. Het openen der zes eerfte zeegelcn, naer onfe manier van denken, met verwerping van de zogenoemde zeeven Perioden, verklaert hebbende, Kap. V—-VII, moesten wy, ïn dit laetfteDeel, eenen aenvang maeken,met het openen van het zeevenie zeegel, Kap. VIII—XI.
Na eene kortftondige ftilte, zag joannes zeeven Engelen j die op zeeven Bazuinen blaesden, Kap. Vili: i— XI: 18. Deefe nieuwe en zeer merkwaerdige vertooningen zag de Apostel, onfes erachtens, wederom geteekend of gefchilderd, in het zeevende, en verre weg het uitvoerigfte gedeelte der gemelde Boekrolle, het welk het lam, door het verbreeken van het zeevends zeegel, geö* pent had.
De



OPENBAERING van JQANNES.
De Voorftand ers der zogenaemde zeeven Perioden brengen deefe zeeven Bazuinen, even als de zeeven zeegelen, tot de gemelde tijdvakken; maer, met dit onae>fcheid, dat de zeeven zeegelen den uicwendigtn toeftand der Kerke, en haere lotgevallen in de waereld , geduurende die zeeven Tijdperken, vertjonen zouden; terwijl dezeeven Bazuï nen die oordeelen zouden afbeelden, welke God, op dat gedeelte der aerde , alwaer de Kerk zich bevondt, wederom geduurende de zeeven Tij!kringen , ftondt uit te otffenen ; zo om de Kerk te tachtigen, als om hasre vyanden te ftraffen — Ma.-r, naer ons inzien, maf ken de zeeven Bazuipen den inhoud van het zeevende of laetlie deei üer yerzeegelde Boekrolle uit (a).
Daer wy nu de geheimzinnige vertooningen , welke de Apostel, by het openen der z?s eerfte zeegelen der Boekrolle, gezien heeft, verkUert hebben, van zeer geduchte oordeelen, welke de verhoogde Middelaer, over de vyanden der Kerke, heeft uitgeöeffent, tot op den tijd van constantijn. den Grooten, wanneer'er eene zeer merkwaerr dige verandering , ten voordeele van het Cnristendom, heeft plaets gehad; moesten wy, op den gelegden grond, de gebeurtenisfen , wdke den Apostel, by het blaefen der zeeven Bazuinen, yer„
(a) XXVI Deel. p. 241-248.
XXViL psel.
[4 2]



ti
INLEIDING tot dé
töond zijn, na den tijd van constanten deü Grooten, zoeken.
In het verklaeren van het gene den Apostel, by het blaefen der zeeven Bazuinen, vertoond iss hebben wy de uitlegkundige regelen, in de Inleiding tot het XXVIfte Deel opgegeeven (b), in het oog gehouden, vooral; ■ dat niet zo zeer de lotgevallen der Christen Kerk voorfpeld worden, als wel de rechtvaerdige ftraföYffeningen , welke de verhoogde Middelaer , over de vyanden van Hem, en van zijn Koningrijk, zoude uitoefenen; dar men de vervulling niet altoos, in de Westerfche Keik, zoeken, en overal * aen de Roomfche Paufen, denken moet; maer dat 'ei ook ffcrafgerichten van zulke vyanden voorfpeld worden, die, aen de uitbreiding der Kerke, in het ©osten, eenen geweldigen tegenftand gebooden hebben ; —— dat men de ongeloovige Jooderi, aïs zeer bittere vyanden van den Verlosfer, en van zijn Koningrijk, geenszins moet voorbyzien; — en dat men, in algemeene hoofdgebeurtenisfen, behoort te berusten, zonder alle byzondere en min gewichtige voorvallen te willen aenwijfen.
Het blaefen der eerfte Bazuin, Kap. VIII: 7. hebben wy verklaert, van de fchroomelyke rampen, welke den Jooden, in <de V, VI, en Vilde
Eeuw,



OPENBAERING van JOANNES. v
Eeuw , zijn overgekoomen ; byzonder in Perfien, en andere gedeelten van het Oosten.
Het gene de Apostel zag, by het blaefen der tweede Bazuin, Kap* VIII: 8,9» vertoonde, onfes erachtens, de geduchte oordeelen, met welke de Perfen, om het vervolgen der Christenen, op eene zichtbaere wijs , geftraft zijp, —^— Deefe vervolging heeft, omirent het midden der IVde Eeuw, meer dan veertig jaeren , gewoedt. Zy werdt hervat, in de Vde Eeuw, wanneer 'er eene verbaefende meenigte van Christenen jammerlyk is omgekoomen. Zy begon reeds, onder isdi* cerdes, woedde vooral onder varanesV, en is eerst, onder isdigerdes II, geëindigd, -n De fchroornely ke oordeelen , met welke de God^ delyke Verlosfer deefe wreedaertige vervolgingen zlchtbaer vergolden heeft, hebben voortgeduurt, tot in de Vilde Eeuw, wanneer de Saraceenen, een einde maekten van de Perfifche Heerfchappy,
Het gene , op het blaefen der derde Bazuin, volgde, Kap. VIII: 10, n, hebben wy gebrachta tot de fchroomelyke beroeringen en geweldenaeryen , welke de naervolgers van arius, meer dan eene Eeuw, na dat hy zelvs zijne dwaelingen verfpreidt had, in verfcheidene gedeelten der waereld, en byzonder in Afr'ica, wanneer de Vandae* len aldaer meesters waeren, hebben te weeg ge? bracht.
Het gene de Apostel zag, by het blaefen der XXVII. deel. [A 3]



m INLEIDING tot dè
vierde Bazuin Kap. VIII: 12, 13, hebben wy ver^ klaerr, van de woelingen der Monophyfiten, die gemeenlyk Eutychiaenen genaemd worden, en het gene zy, vooral in Egijpten, Syrien, en de omliggende Landen, geleeden hebben, in de Vde en Vide Eeuw. Deefe duisterheid van dwaelingen , beroerten , en geweldenaeryen , wel* ke het wanbegrip van eutyches heeft te weeg gebracht, is, naer ons aenzien, onder de vertoom ning van eene aenmerkelyke taening der Hemellichten , aen den Apostel , by het blaefen der vierde Bazuin, afgebeeld.
De geheimzinnige vertooning, by het blaefen der vyfde Bazuin Kap. IX: 1-12. fchïjnt ons de ©pkoorr.se van muhammeds dwaeileer afgeteekent te hebben j voornaemenljkaengemerkt, in de fchroomelyk onheilen , welke de tahijke hejrleegers van zijne aenhangers en volgelingen hebben te weeg gebracht.
Het blaefen der zesde Bazuin Kap. IX: 13 • 2 r. zier, onfes bedunkens , op den inval der Saraceenen, 3n de Westerfche deelen van Europa, met zulke fpoedige voortgangen , dat zy het verlies van dat geheele Waerelddeel, met de uitrceijing van den Christen Godsdienst, fcheenen te dreigen Dit geweld nam , omtrent het begin van de VKIfté Eeuw, eenen aenvang, en duurde tot de Xde Eeuw, wanneer de Turken, hoewel zy meede Öe leer vin mühammid omhelst hadden, den
en-



OPENBAERING van JOANNES. vu
ondergang van dit woeste volk voltooiden , en het Ottomannifche Rijk, op de puinhoopen van de Saraceenfche Heerfchappy, gebouwt hebben.
Na de vertooning , welke joannes zag, by het blaefen van de zesde Bazuin, volgde nog eene andere, welke hy befchreeven heeft Kapi X: i— XI; 13. Deefe geheimzinnige vertooning, welke, na het Bazuinen geluid van den zesden Engel, en voor het fteeken der zeevende Bazuin, tusfchen beide inkwam, behelsde twee gezichten, 8. Eerst Z3g de Apostel eenen Herken Engel, die hem, in eene zeer luisterrijke gedaente, vertoond werdt, hebbende een geopend Boeksken in zijne flinkehaod, ftaende , met den eenen voet, op de zee, en, met den anderen, op de aerde. Hy hoorde deefen Engel een ontzettend geluid maeken , het welk gevolgd werdt, door zeeven DondeiJlaegen. Daarna hefte die Engel zijae rechtehand op , naer den hemel, en zwosr eenen plechtigen eed. Eindelyk gav hy den Apostel bevel, om het gemelde Boeksken op te eeten, en wederom te propheteeren Kap. X.
De Apostel kreeg bevel , om de woorden der zeeven Donderjlaegen niet openbaer te maeken , en daerom is het eene ydele pooging;, te willen onderzoeken , wat die zeeven Donderflaegen gefprooken en voorfpelt hebben.
De Engel zwoer, dat 'er geen tijd meer wesXXVII. deeu . [A 4] w«



viïï :^ INLEIDING tot si
zen zoude Kap. X: 6, of, gelijk wy het ver* taelen, dat, het nog de tijd niet zijn zal, dat is j „ dat de tijd der vreesfelyke oordeelen , over „ de vyanden van christus Koningrijk, van „ welke de zeeven Donderjlaegen gefprooken hadden, niet tot de zesde Bazuin behoorde, „ maer dat de uitvoering van het Goddelyk ,, befluit, omtrent die oordeelen , tot eenen „ laeteren tijd, behoorde; tot die tijdïömftan„ digheeden naemenlyk, welke, door het Ba„ zuinen van den zeevenden JEngel, zouden wor„ den afgebeeld." 3. In het tweede Gezicht, kreeg de Apostel bevel, om den Tempel te rneeten, maer die meeting moest zich bepaeJen , tot den eigenlyk gezegden Tempel, beftaende, in het Heilige, en het Heilige der Heilige, als meede tot den binnenften Voorhov, alwaer de Brandoffer AI* taer ftondt, en in het welk de Israëliërs zaemen kwaemen , om aen te bidden. Maer hu buitenfte Voorhov, anders genaemd het Voorhov der Heidenen, moest niet gemeeten worden , om dat het zelve, aen de macht der Heidenen, ftondt onderworpen te worden. Ook had hy niets te doen, met de Stad Jerufalem , om dat deefe, door de Heidenen, zoude vertreeden en ontreinigd worden; zo dat haere toeftaud mogt vergeleekea worden, met het gene aldaer had plaets gehad, onder
de



OPENBAERING van JOANNES. ix
de fchroomelyke verdrukking van antiochu§ epipha nes, welke drie en een half jaergeduurt heeft Kap. XI: i, 2.
Hier, meenen v/y, wordt eene zeer gewichtige gebeurtenis voorfpeld, welke nog toekoomende is, wanneer de Christen Kerk, als een geestelyke Tempel , eene fchoone gedaente krijgen zal. Evenwel zal deefe Kerk niet grootelyks uitgebreid weezen. Ook zal 'er, kort daerna, eene zeer zwaere en geweldige vervolging plaets hebben.
Deefe geheimzinnige vertooning wordt, in verfcheidene byzonderheeden , naeder ontwikkeld Kap. XI: 3-13. Zy fchijnt ons te voorfpellen, dat 'er eenige waerdige Leeraers weezen zullen, die, bitterlyk bedroevd, over den treurigen toeftand van zaeken , zo in het burgerij ke, als in het GsdsdienfUge, hunne tijdgenooten zullen onderwijfen , waerfchouwen, en vermaenen. Deef; zullen, door het Goddelyk Alvermoogen , tegen alle aenvallen van hunne vyanden , beveiligd wor« der.
Het Beest, het welk, uit den afgrond, opkwam Kap. XI: 7 is, onfes erachtens, van de Beesten, welke joannes naderhand, het eene, uit de Zee, en het ander, uit de aerde, zag voorkoomen, Kap. Xlil, kennelyk onderfcheiden, en fchijnt ons een of meer vermoogende menXXVII. deel. £A 5]



z
INLEIDING tot de
fchen te beteekenen , van welke de Duivel zich, als boosaertige werktuigen, bedienen zal, om, ten laetften, de gemelde Leeraers te beftrijden, en van kant te maeken.
De groote Stad, welke geestelyk genoemd wordi Sodoma en Egijptus, alwaer ook onfe Heer gekruisigd is Kap. XI: 8, is, naer ons inzien, in den letterlyken zin, jferufalem, beteekenende het Land , alwaer de Heer zijne Kerk heeft. Op dien grond, koomt de propheetifche bedoeling hier op uit, dat 'er eens een tijd koornen zal, in welken de weinige uitmuntende Leeraers van het Euangelie , door openbaere geweldenaers, zullen gedood, en, zeivs nog na hunnen dood, wreedelyk mishandeld worden. Evenwel na verloop van eenigen tijd, zal de onderdrukte waerheid wederom openlyk, en met vrymoedigheid, gepreedikt worden. Omtrent dien zelvden tijd, zal een
aenmerkelyk gedeelte van die Landen, alwaer voorheen het Christendom luisterrijk gtbloeic had, maer dan, door Heidenen, ftaet bewoond te worden, door fchroomelyke volksberoerten, en dergelyke rampen, jammerlyk verwoest, en als het waere verdelgd worden.
Deefe, meenen wy, is de propheetifche bedoeling van dat tweede tusfchen infchietend Gezicht Kap. XI: 13 , waervan de vervulling r.og toekoomende is.
Het



OPENBAERING van JOANNES. xi
Het blaefen van de zeevende of laetfte Bazuin Kap. XI: 15 18 fchijnt ons te wijfen , naer het laetfte der daegen , wanneer de Verlosfer der Kerke eene volkoomene rust, en eenen bloeienden luister, bezorgen zal, door het verJeUen van alle vyanden der waerheid, zo dat niemand meer onderneemen zal, om den gezeegenden ftaet van het Christendom te beroeren.
In eene derde verrukking van zinnen, zag de Aposcel, Gods Tempel, in den hemel, geheel geopend , zo dat hy zelvs de Verbondsark , ftaende , in het binnenfte Heiligdom, aenfchouwen konde. Kap. XI: 19. Hetgeevt, onfes erüchtens, in het gemeen, te kennen, dat God gereed ftondt, om de vyanden van christus Koningrijk, door de meest geduchte oordeelen, te ftraffen. —— Deefe oordeelen worien, in de volgende Gezichten, in de byzondtrheeden, naeder afgeteekend. Zo verre meenden wy de propheetifche bedoeling vry duidelyk te kunnen ontdekken. Maer, toen wy, aen het vierde Gezicht van eene baerende Vrouw , welke , door eenen vreesfelyken Draek , vervolgd werdt Kap. XII, gekoomen waeren, ftpnden wy geheel verleegen. In geene der verkiaeringen van onfe Voorgangeren, konden wy berusten , en wy hebben, eenige weeken, over deefe vertooning, geXXV li* mei*



pi INLEIDING tot be
dacht, eer wy eenige aenneemenlyke verklae-^ ring konden uitvinden. -—j. Het fcheen ons niet zeer moeilyk de voorönderftellingen van anderen te wederleggen ; maer wy begonden teevens bykgns te wanhoopen, om iets anders op te geeven. Wy vergeleeken dit merkwaerdig Gesicht, met de reeds voorleedene lotgegevallen der Kerke; maer 'er kwam ons niets voor, het welk wy , maer als eene flechts fchijnbaere bedoeling van dit propheetifche Gezicht, konden aenmerken.
Dit heeft ons, ten laetften, op de gedachten, gebracht, dat de vervulling nog toeko.0mende zy.
Zo veel zagen wy duïdelyk, dat alle de volgende Gezichten Kap. XII-XX■, hoe zeer van eikanderen kennelyk onderfcheiden, met eikanderen in een onmiddelyk verftand ftaen. De DraeM, de Frcuw te vergeevsch vervolgt hebbende, wendde zijne woede, tegen de overige van haer zaed Kap. XII: 17. Ten dien einde bediende hy zich , van twee verfchrikkelyke Monjlerdiem , welker verrichtingen, en eindeke ondergang, uitvoerig befchreeven worden Kap. XIÜ—XX. By het verklaeren derhal ven van Kap. XII, moesten wy den grondflag leggen , op welken de uitlegging der volgende Gezichten Kap. XIII — XX behoort gebouwd te worden.
Hst



OPENBAERING van JCANNES. suf
Het gene wy eindelyk meenen gevonden te hebben, onderwerpen wy zeer gaerne^ aen een beeter oordeel. Onfe verklaering is geheel nieuw, en het is zeer vermoedelyk, dat dezelve eenig opzien zal te weeg brengen. Zo wy al de hoofdzaek mogten getroffen, kan het zeer wel zijn ,dat wy, in de overbrenging der byzonderheeden,
hebben misgetast. Wy zullen ons daerom
hartelyk verblijden, wanneer iemand anders een meerder licht, over deefe duistere Voorzeggingen» zal weeten te verfpreiden. Zelvs zijn wy gereed, onfe Uitlegging, wanneer zy bondig wederlegd wordt, te laeten vaereh, en te erkennen, dat wy gedwaelt hebben.
Voor het overige befchuldige my niemand , Van ligtvaerdigheid en onbedachtzaemheid. Ik meen deefe geheimzinnige Gezichten, in derzeiver verband, onder afbidding van den Geest der wijsheid, lang en onbevooroordeeld genoeg overdacht , en de uitmuntende les van den grooten vitringa in het oog gehouden te hebben: „ nademael dit Boek (der openbaering) „ eene zeer aendachtige overweeging, „ en naerfüge vergelyking van deszelvs deelen, „ en het Propheetifche Woord , vereischt j zo „ is het noodig , dat niemand het zelve aen„ vaerde te verklaeren, dan met omzichtigheid „ en bedaerdheid, zonder te zeer te haesten, na „ dat hy alle zijne gedachten naerftig overwoog XXVII. deel,



xiv INLEIDING t o t d e
„ gen en gefchikt heefc; op dat geene onwaer„ fchijnlyke en ydele onderftellingen, op nieuw „ te voorfchijn gebracht, het oordeel van die „ geenen Herken, die het veiligst oordeelen, „ zich , van de verklaering van dit Boek, te „ onthoudén" (c),
De hoofdfom van onfe Uitlegging, of liever van onfe gisfing is deefe; dat de braek Kap. XII den Duivel beteekene, die, om de grootheid van zijne macht en heerfchappy eigenaertig te befchrijven, gefchilderd wordt, als een dra ek, met zeeyen hoof den , en tien hoornen, er, op de gemelde hoofden, zeeyen prachtige hoofdfluiers ; en dat de zwangere vrouw, in eene zeer luisterrijke gedaente, welke, door baerei sweeè'n, overvallen werdt, de Kerk van christus beteekene, zo als zy eens, in een zeeker Land, zonderling zal bloeijen, en, uit de Jooden, vergaederd worden.
De mannelyke Zoon, welken die vrouw ter waereld bracht, fchijnt ons een Vorstelyk perfoon te zijn, die , in dat Land, zal re voorfchijn koomen, recht gefchikt, om zijne heerfchappy wijd en zijd uit te breiden , en even daer door het Koningrijk van christus, onder de volken, grootelyks voort te planten. — De
Sa-
0) viTjuHGA over ie oktsbauws. I Deel. fnleii. p. 29.



OPENBAERING van JOANKES. xv
Satan, bemerkende, hoe zeer die jonge Vorst gefchikt zy, om de belangen der Kerke te bevoorderen , zal zich bey veren , om hem, op eene geweldige wijs, te laeten van kant maeken; maer God zal hem, door middel van eenen zachten, offchoon vrocgtijdigen dood, in zijne eeuwige heerlykheid, opneemen. Ket een ea ander zal ten gevolge hebben, dat de Christen Kerk zal genoodzaekt zijn, dat Land te veriaeten, en, naer eene andere plaets, te vluchter.
Ondertusfchen zal het voorbeeldig gedrag van deefe Christenen, uit de Jooden, en byzonder hunne ftandvastigheid, in de belijdenis der waerheid, onder alle vervolgingen, aenleiding geeven, dat een groot getal van nog onbekeerde Heidenen, aen den Verlosfer, zal hulde doen.
Vervolgens zal de Duivel nog eene poogïng doen,' om deefe luisterrijke Kerk, uit de Jooden , geheel te verdelgen ; ten dien einde zal hy een talrijk Heidensch volk verwekken, oa die Landftreek, alwaer de Christenen uit de Jooden zich bevinden zullen, als het waere te overftroomen. Maer , in deefen aentocht, zuilen zy , door een ander machtig volk, te rug gehouden, en zelvs zo geheel verflaegen worden, dat 'er maer weinigen van ontkoomen zullen.
De Satan , eindelyk ziende , dat hy, tegen de bekeerde Jooden, in hunne fchuilplaets, niet* vermcoge j zal zijne woede wenden , tegen de XXVII. DBEfe



m INLEIDING tot de
Christenen, uit de Heidenen4 die, in het bedoelde Land , door het fchitterend voorbeeld der geloovige Jooden, zo lang zy, in hun midden , verkeerden , waeren uitgelokt, om den Verlosfer hulde te doen, en te weeg brengen, dat zy, op eene allerfchroomeJyklïe wijs, zullen vervolgd worden*
Ten dien einde zal hy zieh bedienen , van twee verfchrikkelyke Monjierdieren , welke j oannes het eene, uit de Zee, en het ander, uit de Aerde, zag opkoomen , Kap. XIII.
Het eerfte Monfterdier, het welk, uit de Zee, opkwam, Kap. XIII: i-io4 beteekent, onfes erachtens , eene machtige Heerfchappy. Wy gisfen , dat de vroegtijdige dood van den jongen Vorst, die Kap. XII: 5. een mannelyke Zoon genaemd is, aenleiding geeven zal, tot groote beroerten en verwarringen, welke ten gevolge hebben zullen , dat dit Land , door vreemden, zal overheerscht worden. De Beftuurer van deefe machtige Heerfchappy zal de Christenen zeer vyandig zijn, en hen geweldig vervolgen, om hen , waere het mogelyk , geheel uit te roeien;
Het tweede Beest, het welk , uit de Aerde Voortkwam, vertoont, naer onfe gisfing, eenen valfchen Mes/tas en zijne Apostelen ; bedriegers , uit de ongeloovige Jooden, die, onder de gemelde Heerfchappy, groote voorrechten genie-



OPENBAERING van JOANNES. ayu
Bieten, en zich daerom beyveren zullen , om dezelve te ftijven en uit te breiden, in de hoop, dat zy, langs dien weg, hun oogmerk bereiken zullen, om zich eens weder, als een onafhangelyk volk4 in Palestina te vestigen. —— Ook zullen zy den Koning * tot het fchroomelykst geweld, vervoeren, om allen, die hem onderdaenigheid weigeren^ en byzonder de Christenen, moorddaedig van kant te maeken.
Op den gelegden grond, vinden wy den paus, en de Roomfche Hiërarchie, geheel niet , in de openbaering. Wy kunnen ons niet verbeelden, dat de Westeriche Kerk, welke,- hoe zeer ook, ten tijde der Hervorming, in leer en zeeden , jammtii)k verbasterd, evenwel de Kerk van oen VcrK sfer was, onder de gedaente van een verfchrikkelvk en affchuuwljk Monfterdier, zoude af gei eekend zijn; en wy .meenen ook genoe^zaem bete ogt te hebben , dat de uitmunten le vitringA, had hy het vooroordeel der zèeven- zoger.aemde, Ptrioden kunnen afleggen, geheel anders zoude gedacht hebben.
Het gezicht van het lam ftaende op den berg Zion. omringd, met 144000 menfeheh, die fchitterende voorbeeldden waeren, iu kracht van geloov en godzaüigheid, Kap. XIV: 1 5» fchijnt ons,- naer dezelvde Jooden, heenen te wijfen^ die Kap. XII, onder de zinneprent van eene zeer luisterrijke vrouw, vertoond zijn $ Joefc XXYü. test.- £B1



XMt INLEIDING tot dë
den, die, in volgende tijden, in een zeeker ons onbekend Land , wconende , het Christendom otnhelfen zullen, en, door de woede van eene fchroomelyke vervolging, zullen genoodzaekt worden, dat Land te veriaeten , en, in een zeeker eenzaem Gewest, eene veilige fchuilplaets te
zoeken. - Deefe bekeerde jGoden , meenen
wy , worden hier naeder befchreeven < zo als zy , in dat weinig bewoonde Land, verkeerende, zullen uitmunten, in eene zonderlinge zuiverheid van leer en zeeden*
De vertooning van drie vliegende Engelsrif Kap. XIV: 6-13. brengen wy, op dien grond, meede tot tijden, welke nog toekoomende zijn, wanneer God, over de gemelde vyanden zijner Kerke, een allerfchrcomelykst oordeel zal uitoeffenen. —— Ook worden die zelvde oordeelen, naer ons inzien, Kap. XIV: 14-20, onder een dubbel zinneprent, van eenen graenb'ogst, en eenen wijnoogst, naeder afgeteekend.
Het Gezicht van de zeeven Engelen, met de zeeven gouden Phioolen, Kap. XV, XVI, brengen ook anderen, met ons, tot toekoomende tijden. Maer, in het toepasfen der byzonderheeden s verfchillen wy, van alle onfe Voorgangeren. -r Op den gemelden grond, dat het eer/te Monjierdier Kap. XIII: 1-10. eene waereldlyke Heerfchappy afteekene, welke eerst, in volgende tijden, zal te voorfchijn koomen, en dat het



OPENBAERING van JOANNES. iiz
tweede Beest Kap. XIII: ii-iS, het welk Kap. XVI: 13- de valfche Propheet genaemd wordt, eenen gewdenden Mesfias beteekene , die, met zijnen aenhang van ongeloovige Jooden , den Koning van die Heerfchappy vervoeren zal, om de Christenen , waere het mogelyk, gvheel uit te roeien; op dien grond, houden wy het daer voor, dat, door het uitgieten der zeeven Schaelen, de geduchte oordeelen voorfpeld zijn, door welke die Heerfchappy, geheel en a!, op eene fchroomelyke wijs ,• zal verdelgd worden.
Ook meenen wy, dat deefe zeeven' laetjle plaegen, in welke Gods toorn geëindigd ié, volgens Kap. X V: i, niet alleen de verdelging van de gemel. de Heerfchappy voleindigen, maer ook de laetfte openbaere flrafgerichten weezen zullen s' welke God zal uitöeffenen ; zo dat 'er, na dien tijd, geene algemeene oordeelen meer zullen plaets hebben.
Ten aenzien der byzonderheeden, hebben wy , uit den aert der zinbeelden , hat een en ander, by y/ijs van gisfing, poogen afteleiden.
Het Gezicht van de groote Hoer , zittende^ 'op een fcharlaeken rood Monfier dier, Kap. XVII wordt, aoor de Godgeleerden van onfe Kerk, ' doorgaends befchouwt, als eene geheimzinni» ge afteekening van het Chnstelyk , of, zo als men het gewoon is te noemen, van het Anti* ihrifiisch Rome. —— Dan het is ons zó voor-
ÏJÊViL PEE-I-, £B 2]



xx INLEIDING tot de
gekoomen, dat, ook in deefe zinbeeldige ver-* tooning, zaeken voorfpeld zijn , welke eerst9 in nog toekoomende eeuwen, gebeuren zullen. Wy hebben daerom, noopens de byzonderb.eeden, niets bepaelt, dan alleenlyk by wijs van gisfingen; welke gisfingen evenwel , naer ons inzien , gegrond zijn, op de merkteekenen , welke de propheetifche fchildery zelve opleevert.
In het volgende Gezicht Kap. XVIII wordt 'het geheimzinnig Babel, op eenen zeer fraeijen dichterlyken trant, afgeraaeld, als ten eenmael, en op de allervreesfelykfte wijs, verdelgd, — Deefe fchroomelyke gebeurtenis , welke Kap. XIV: 8. en XVI: 19, kortelyk voorfpeld is, wordt hier, met eigenaertige fchilderyen, van de oude Propheeten ontleend, naeder en uitvoeriger befchreeven. ~*
Door dit Babel, verfhet men, over het algemeen, het verbasterd Christelyk Rome, en men meent hier eene Dichterlyke befchrijving te vinden der vreesfelyke en geheele verwoesting van het gemelde Rome, om aen te wijfen, dat de Roomfche Hiërarchie volftrekt en onherftelbaer zal verdelgd worden. — Maer wy vermoeden , op de gelegde gronden , dat Babel eene geheimzinnige benaeming zy van de voorheen gemelde machtige Heerfchappy, welke,; in de toekoomende Eeuwen, zal te vöorfchijn
kocv



OPENBAERING van JOANNES. xxi
koomen , en Kap. XIII: i -10, als een ver-
fchrikkelyk Monjterdier, geteekend is; of misfchien nog liever van die Maetfchappy der ongeloovige Jooden, die den valfchen Propheet, den gewaenden Mesjias, aen het hoofd hebben zullen.
Dan zal de vreugdezang, over den val van Babel, Kap. XIX: i-io, meede, tot den ondergang van de gemelde Maetfchappy der on> geloovige Jooden, moeten gebracht worden.
Kap. XIX: n-21 wordt de geheele en eindelyke ondergang der beide Beesten, met allen derzelver nog overigen aenhang, onder geheimzinnige teekeningen , afgefchilderd. —— Deefe nog toekoomftige gebeurtenis wordt, onder de zïnneprent van eenen allerbloedigftcn krijg, in welke de Verlosfer de zegepraelende overwinning behaelde, eigenaertig geteekend; een krijg, die eene geheele verdelging van de gemelde machtige Heerfchappy , als meede van den valfchen Mesfus, die een aenzienlyk Gemeenebest van ongeloovige Jooden ftaet op te richten, ten gevolge hebben zal.
Wyders werdt den Apostel het 'Duizendjaerig Rijk vertoond, te gelijk met het verydelen van den laetften aenval der Satans, tegen het volk van den Verlosfer Kap. XX: 1-10. De vervulling van deefe Godfpraek zal eerst volgen,
XXVil* deel. [B 3]



W INLEIDING tot de
Jr?", > " • • ~
na den ondergang van het Monfierdier, en vari den valfchen Propheet.
Over het Duizendjaerig Rijk hebben wy onfe gedachten uitvoerig en vrvmoedig medegedeelt. —— Wy verftaen de opftanding der Mar. telaeren, in eenen eigenlyken zin , en zijn van gedachten, dat de zielen van allen, die de waerheid, rret hun bloed, verzeegelt hebben, tot eene genaedige vergelding van hunne ftandvastigheid, reeds by den aenvang van die duizend jaeren, wederom, met hunne opgewekte lichaernen , zullen verëenigd worden , en
; hier op aerde verkeeren, om de Kerk, welke zich , over den geheelen aerdbodem, zal uitbreiden , te befiuuren. —— Dan zullen alle volken en Koningrijken, zy alleenlyk uitgezonderd, die den laetfien aenval doen zullen, den verhoogden Middelaer , als hunnen Koning , eerbiedigen. Eik zal zich bevlytigen, om het fchitterend voorbeeld der opgewekte Mar telaeren, in het vergeren van God en den Ver» losfer , met eenen heiligen wandel, zo. veel
: moogelyk, naer te volgen.
Na het eindigen der duizend jaeren, zal 'er nog een laetfte vyandige aenval, tegen het volk van den Verlosfer , ondernoomen worden. De Satan zal machtige volken,
woonende in het Noorden van Afia 3 die zich,!
is"



OPENBAERING van JOANNES. xxiii
ïn het ongeloov, verharden zullen, vervoeren, om, met een talrijk heirleeger , op Kana3n, aen te vallen, ten einde de bekeerde Jooden, in dat Land van hunne Vaderen,.te rug gekeerd zijnde, en aldaer gerust woonende, van de rijkdommen , welke zy zullen verzaemelt hebben, te beroóven. —— Maer God zal voor hun zorgen, en den geduchten aenval, door eene onmiddelyke tusfehenkomst van zijn oneindig Alvermoogen , geheel verydelen. Die laetfte vyanden van Gods volk zullen , met vuur uit den hemel, verteerd worden.
Het oordeel, het welk Kap. XIX: 11-15 befchreeven wordt, verklaert men doorgaends, van het algemeen Gericht , op den laetften dag der waereld; maer het is ons zo voorgekoomen , dat 'er • een geheel byzonder oordeel bedoeld worde, —m De dooden, welke joan$es zag opftaen en geoordeeld worden, fchijnen ons vervolgers der Christenen te zijn, die het bloed der Martelacren hebben doen ftroomen. Deefe zullen, onfes erachtens, ge¬
oordeeld worden , over hunne wreedheeden, aen de belijders van jEsusnaem, gepleegd, en ter fbraf verweefen worden , naer evenreedigheid van hunne grouwelen, byzonder van de mishandelingen, welke zy den Christenen hebben aengedaen.
Deefe uitlegging geeven wy flechtsa!&
XXVII. d£eu " [B 4].



raw INLEIDING tot de
eene bedenking, op, terwijl wy ons niet kun-? nen laeten overreeden, dat 'er , van het 'algemeen gericht, op den jongften dag, zoude gefprooken worden.
Het laetfte Gezicht van het nieuw Jerufalem Kap. XXI: i—XXII: 7. befchouwen wy , als eene geheimzinnige afteekening, van dien uitneemenden voorfpoed, bloeiftaet, rust en vreede, welke de Kerk nog eens, in hst laetfte der daegen, genieten zal.
Zie daer , befchetden Leezer , de hoofdfom van myne begrippen, over het Boek der Openbaering ; beproev dezelve, en behoud het goede. Elk eene onderrichting, elk eene aenwijzing, dat ik gedwaelt heb, en zelvs elk eene zachtmoedige berisping, wil ik, van wien het ook weezen mooge, met blydfchap en dankzegging, aenneemen.
Hoe meer ik dit geheimzinnig Boek beftudeert heb, hoe meer ik bevestigd ben, in de gedachten, dan men te weinig, aen de Jooden, gedacht heeft. —— Zelve is het my zo voorgekoomen , dat zeekere uitdrukkingen, welke dikwerv, in de Openbaering, voorkoomen, altoos eene bepaelde beteekenis hebben. By naeder onderzoek van zaeken, ben ik op de gedachten, gekoomen, dat de benaemingen van de aerde, en van de mcnfchen, op de ongeloovifi? Jooden zien , en. dat daer tegen de Zee.



OPENBAERING,van JOANNES. sxV
de Heidenen beteekene. Hier toe be¬
hoort ook misfchien de uitdrukking van de overigen.
Het geheimzinnig Babel heb ik verklaert, van die machtige Heerfchappy, welke ik meen, dat Kap, XIII: i-io, als een verfchrikkelyk Monfterdier, geteekend is. —.— Maer het gene Kap. XVIlf. Babel genaemd wordt, fchijnt wel het zelvde te zijn , het welk Kap. XVII: i de groote Hoer geheeten is. Uit vergelyking daerom , van die beide geheimzinnige vertooningen Kap. XVII, XVIII, is het, by ons, in bedenking gekoomen , of Babel niet wel da meermaelen gemelde Maetfchappy van ongeloo* vige Jooden verbeelde , die den valfchen Propheet , den gewaenden Mesfias , aen het hoofd hebben zullen; te meer om dat de groote Stal Babel Kap. XVIII: 16, als eene prachtig opgefchikte Hoer , geteekend wordt. Deefe en dergeljke bedenkingen heb ik hier en daer, in mijne uitbreidende Verklaering, op. gegeeven; ook was ik voorneemens het gene ik, by naeder onderzoek van zaeken, meende gevonden te hebben , in deefe inleiding, meede te deelen. -Maer ik heb gezien, dat zy dan te uitvoerig en even daerdoor te wanfhllig worden zoude. Hier koomt hy, dat ik, over het een en ander, nog eens wilde na-i XXVII. deel. [B 5]



Xxvï INLEIDING tot d?
denken, eer ik het, aen het algemeen oordeel, onderwerp.
Om deefe redenen, ben ik te raede geworden, nog een afzonderlyk Werkjen te geeven, onder den tytel van naleezing van üJT-
1eg kundige aenmerkingen , o ver d£ ppenbaering van joannes, het Weik tCC-
vens een algemeen overzicht der zaeken , welke, in de openbaering, voorfpeld zijn, of liever eene Harmonie, eene overëenftemnung , der propheetifche Gezichten behelfen zal. -—, Ten dien einde zal ik van alle befcheidene aenmerkingen, over mijne verklaering, welke my, by monde, of gefchrivte, mogten medegedeeld worden , een onbevooroordeeld gebruik maaken, en blyken geeven, dat ik niet, op mijne byzondere begrippen, ftae, maer de waerheid zoeke.
Hier meede eindig ik deefe in lei ding, en zal 'er alleenlyk nog, naer gewoonte, by voegen
De verdere verdeeling van dit Boek.
Het behelst, behalven de voorreeden Kap. I: i-3» gelijk doorgaends alle de Brieven der Apostelen, drie hoofddeelen in zich; — het opfchrivr9 Kap. I: 4-8j — den inhoud, Kap. I: 9— XXII; li — en het befluit, Kap. XXII; £-17.
I. Na



OPENBAERING ukn JOANNES. sxvn
I. Na het opfchrivt Kap. I: 4-8, behelfende eene zeer minzaeme lievdegroet, en eene korte opgaev van den inhoud deefes geheimzinnigen Boeks, volgt
JL De inhoud van dit Propheetiesch Boek zelvs, Kap. I: 9- XXII: 7,
8, Het eerfte Gezicht vinden wy Kap. I: 9— III: 2*2.
3, Het tweede Gezicht, ia het welk den Apostel toekoomende dingen geöpenbaerd werden, ontmoeten wy Kap. IV: 1— XI: 18.
A. Vooraf ging eene tweeërleie vertooning , Kap. IV, V.
A. Eene afbeelding naemenlyk van Gods on«i nadenkelyke Majefteit, Kap. IV; en
3. Eene nieuwe voorbereiding , tot de openbaering der toekoomende dingen, Kap. V.
B. Hierop volgde de Openbaering der toekoomftige dingen zelve, welke den Apostel, door het openen der verzeegelde Boekrolle , kenbaer werden, Kap. VI: 1— XI: 18. Hier ontmoeten wy meer onderfcheiden,
4. De opening van het eerfte zeegel, Kap, VI: 1, 2.
B. De opening van het tweede zeegel., Kap. 'VI: 3, 4.
Q. De opening van het derde zesgel, Kap3 VI: 5, 0.
XXVil. 33EEI,-.



hkviii "INLEIDING TOT DE
D. De opening van het vierde zee'gel, Kap, VI: 7, 8.
E. De opening van het vijfde zeegel, Kap. VI: 9-li.
F. De opening van het zesde zeegel, Kap. VI: 12— VII: 17.
G. De opening van het zeevende zeegel, Kap. VIII: i- XI: 18.
«. Na het openen van het zeevende zeegel, was 'er eene kortftondige ftilte, in den hemel, Kap. VIII: i.
|S. Daerop volgden nieuwe vertooningen van zeeven Engelen , die, op zeeven Bazuinen, blaesden, Kap. VIII: 2— XI: 18.
Deefe nieuwe vertooningen waeren zeer uitvoerig en maekten den inhoud uyt van het gene de Apostel , by het openen van het zeevende zeegel, gezien en gehoort heefr. a. De voorbereiding, tot deefe nieuwe vertooningen , wordt befchreeven, Kap. VIII:
2-6.
Ui joannes zag zeeven Engelen, aen elk van welke een Bazuin gegeeven werdt, Kap. VIII: 2.
6, Wijders zag hy eenen anderen Engel, die reukwerk offerde, en vuur, op de aerde, wierp , het welk vreesfelyke verfchijnfelen ten gevolge had , Kap. VIII: 3*5'
t. Ein-



OPENBAERING van JOANNES. xxix
I. Eindelyk zag hy , dat de gemelde zeeven Engelen aenftalte maekten , elk om, op zijne Bazuin, te blaefen, vs. 6. b. Na deefe voorbereiding, worden de nieuwe vertooningen , van zeeven Engelen, die, op zeeven Bazuinen , blaesden , uitvoerig befchreeven, Kap. VIII: 7— XI: 18. Üt Het blaefen der eerfte Bazuin vinden wy Kap. VIII: 7.
ft. Het blaefen der tweede Bazuin, Kap. VIII: 8, 9.
t. Het blaefen der derde Bazuin, Kap. VIII: 10, 11.
b. Het blaefen der vierde Bazuin, Kap. VIII: 12, 13.
1. Het blaefen van de vierde Bazuin zei vs, vs. 12.
2. Wijders volgde eene befchrijving van de geftrengheid der Goddelyke oordeelen , welke, by het blaefen der nog overige Bazuinen , zouden voorfpeld worden, vs. 13.
E. Het blaefen der vijfde Bazuin, Kap. IX: 1-12.
1. Het blaefen der vijfde Bazuin zelve vinden wy Kap. IX: 1-11.
De Apostel zag eenen zwaeren rook * uit den geöpenden put des afgronds, opgaen, Kap. IX: 1, 2. XXVII. dml.



s*x INLEIDING tot dfi
—. Uit deefen rook, kwam eene zeer groote meenigte van zeer zonderlinge fpringhaenen voort, vs. 3- is. /. De fpringhaenen worden uitvoerig befchreeven, vs, 3-10. f. In het gemeen, vs. 3; ff. Meer byzonder, vs. 4-10. 4. In hunne fchaedelyke verrichtingen, vs. 4-6, en IJ. In hunne geheel vreemdè gedaen» te, vs. 7-10. //♦ Deefe zeldzaeme fpringhaenen had» den eenen machtigen heirvoerer, vs. 11.
2. Na het blaefen der vijfde Bazuin, volgde eene bedreiging van nog twee zeer geduchte oordeelen, welke, by het blaefen der twee laetfte Bazuinen , zouden befchreeven worden, Kap. IX: 12. f. Het blaefen der zesde Bazuin, Kap. IX:
13— XI: 14.
i. De zaek zelve wordt voorgefteld j Kap. IX: 13-21.
-•Eerst verhaelt joannes, wat hy, by gelegenheid, dat de zesde Engel ge-" bazuint heeft, gezien en gehoort hebbe, vs. 13, 14.
Wijders befchrijvt hy de gevolgeiï daer van, vs. 15-199 en
•Ei-"-



OPENBAERING van JOANNES. xxiï
r— Eindelyk geevt hy bericht, noopens de ongelukkige üitwe'rkfelen daer van,by de overgebleevenen , die, van de bedreigde oordeelen, verfchoond waeren, vs. 20, 21. 2. Wijders wordt 'er nog een en ander Gezicht, aen den Apostel, vertoond, Ksp. X: i— XI: 13.
Deefe geheimzinnige vertooning j welke, na het Bazuinengeluid van den , zesden Engel, en voor het fteeken der zeevende Bazuine,tu$fchen beide inkwam, behelsde twee Gezichten.
Het eerfte der tusfchenbeide in fobie; tende Gezichten vinden wy Kap. X„
De Apostel zag eenen fterken Engel, die hem, in eene zeer luisterrijke gedaente, vertoond werdt, hebbende een geopend Boeksken, in zijne flinkehandj ftaende, met den eenen voet, op de Zee, en, met den anderen, op de Aerde. Hy hoorde deefen Engel een ontzettend geluid maeken, het welk gevolgd werdt, door zeeven Donderjlaegen. Daema hefte die Engei zijne rechtehand op, naer den hemel, en zwoer eenen pkchtigen eed. Eindelyk gav hy den Apostel bevel, om heé
X^VII. deel.



XXXII INLEIDING TOT DE
gemelde Bjektken op te eeten, en wederom te propheteeren. /, De luisterrijke verfchijning van zeekeren Engel wordt befchreeven, Kap. X: i, 2a.
//. Zijne verrichtingen worden aengeteektnd , vs.. ab- n. •f. Hy zette den eenen voet, op de Z.e, en den andiren, op de aerde,
VS. 2b.
ff. Zich, deels op de Zee, deels op de aerde, geplaetst hebbende, riep die Engel, met eene fchrikbaerende Item, welke, door zeeven Donderjlaegen, gevolgd werdt, vs, 3, 4'
fff. Wijders deedt de Engel eenen zeer plechtïgen en merkwaerdigen Eed, vs. 5-7.
tttt' Vervolgens deedt hy het geopende Boeksken , het welk hy , in zijne flinkehand, had, door den Apostel* opëeten, Kip. X: 8 -10.
joannes kreeg bevel, van den hemel, om dat Boeksken , uit de hand van den fcngel, te neemen t vs. 8.
ft. Hy gehoorzaemde dit bevel, en * volgens de naedere onderrichting
vasf



OPENBAERING vak JOANNES. xxxiii
van den Engel, at hy dat Boeksken op, vs. 9, 10. tU- Hy kreeg, by die geleegenheid, bevel, van wederom te propheteeren , vs. 11. Het tweede der tusfchenbeide infchietende Gezichten wordt ons befchreeven, Kap. XI: 1-13. /♦ De Apostel kreeg bevel, om den Tempel te meeten, met uitzondering van den buiten voorhov , en van de Stad Jerufalem, vs. 1, 2. //, Deefe geheimzinnige vertooning werdt, in verfcheidene byzonderheeden, naeder ontwikkeld, vs. 3-13. |. In den hier bedoelden tijd van ver-' drukking, zouden 'er twee getuigen der waerheid verwekt worden, vs.1 3-12. Zy worden naeder befchree? ven
[. In hunne zeer gewichtige verrichting, vs. 3-6 |L In hunne zeer zonderlinge lotge^
vallen, vs. 7-12. ff. Er zou eene vreesfelyke en verwoestende aerdbeeving plaets hel> ben, vs. 13. 3. Hierop volgde de bedreiging van nog een fchroomelyk oordeel, het welk, ten
XXVIL dee&, [C]



xxxiv INLEIDING tot de
tijde van bet blaefen der zeevende Bazuin, zal uirgtöeffend worden, Kap. XI: 14. 5, Het blaefen der zeevende of laetfte Bazuin hebben wy Kap. XI: 15-18.
1. De luisterrijke zeegeprael van christus Koningrijk wordt afgeteekend , vs. 15.
2. De Lovzang der verblijde Hemellingen desweegens wordt befchreeven , vs 16-18.
De vier en twintig Ouderlingen beweefen, den Oneindigen, den diepften eerbied, vs. 16, en >
Gaeven Hem de eer, weegens de zeegepnel van 's Heilands Koningrijk, vs. 17, 18.
5, Het derde Gezicht, met het welk de Apostel verwaerdigd is, vinden wy Kap. XI: 19.
*7, Het vierde Gezicht vertoonde eene baerende vrouw, welke, door eenen vreesfelyken draek., vervolgd werdt, Kap. XII: 1 -17.
A. De Apostel zag eene zwangere vrouw , in eene zeer luisterrijke gedaente , welke , door de baerenswetè'n, overvallen werdt, vs. 1, 2.
B. Eene vreesfelyke Draek verzette zich vyaadig, tegen deefe vrouw; maer zijne boosaer* tige pooging werdt verydeld, vs. 3-17.
A. Zijne vreesfelyke gedaente wordt geteekend, vs. 3, 4*.
B.



OPENBAERING' van JOANNES. xxxv
B. Zijne vruchteloofe pooging wordt befchreeven, vs. 4b- l7'
es. Zijne eerfte pooging was, het Kind te ver* flinden, het welk de vrouw gereed ftondt tebaeren; maer haer Zoon werdt beveiligd, en zy zelvs vondt eene fchuilplaets, vs. 4b-6.
p. Zijne tweede pooging was, michael den Aartsengel te beftrijden; maer hy kreeg de nederlaeg, en werdt op de aerde geworpen. Over deefe gebeurtenis zongen de Hemellingen een lovlied, met blijde dankzegging, vs. 7 ■ 12.
y. Zijne derde pooging was, de gemelde vrouw, in haere fchuilplaets, te vervolgen; maer ook hierin werdt hy te leur gefteli , vs. 13 -icT, ê, Eindelyk voerde hy krijg, tegen het overig godvruchtig zaed der vrouwe, vs. 17. Fi, In het vijfde Gezicht, werden den Apostel twee zeer vreesfelyke Monjlerdieren vertoond. Kap. XII: 18- XIII: 18.
A. Vooraf wordt de fchouwplaets aengeweefen, Kap. XII: 18. r- /
B. Op het ftrand der Middellandfche Zee ftaende, zag de Apostel twee vreesfelyke Monfier^ dieren. Het eene k^am op, uit de Zee, en het ander, uit de derde y Kap. XIII.
XXVII. pfisi. [C 2]



xxxvi INLEIDING tot de
A. Het eerjle Monjlerdier, het welk, uit de Zee, opkwam , befchrijvt de Apostel vs. i-io. a. De befchrijviiïg van dat Beest zelve vinden
wy vs. i - 8. Het wordt geteekend,
a. In zijnen oorfprong, vs. ia.
b. In zijne vreesfelyke gedaente, vs. ib-3a.
c. In de hulde, welke het zelve beweefen werdt, vs* 3b, 4.
d. In zijne bedrijven, vs. 5-7.
e. In de aenbidding, met weike het vereerd werdt, vs. 8.
0. Er wordt eene opwekkende en bemoedigende aenmerking by gevoegd, vs. 9, 10.
B. Het tweede Monjlerdier , het welk, uit de Aerde, voortkwam, wordt befchreeven Kap. XIII: 11-18.
«. De opkoomst van dat andere Beest vinden
wy vs. na, en 0. Een uitvoerig bericht daer van, vs.
nb-i8.
a. Van deszelvs gedaente, vs. nb. h. Van deszelvs verrichtingen, vs. 12-17. c Van het merkteeken, het welk het gav, aen de verè'erers van het eerstgemelde Monjlerdier, vs. 18. 1, In het zesde Gezicht, werdt den Apostel het lam vertoond, ftaende , met honderd vier en veertig duizend menfchen, die eenen zeer ver.
hee-



OPENBAERING van JOANNES. xxxvii
heevenen lovzang zongen, op den berg Zion, Kap. XIV: 1-5.
A. De vertooning van het lam , omringd van de gemelde Heiligen, vinden wy vs. !•
B. By die gelegenheid , hoorde de Apostel het geluid van fpeeltuigen , vs. 2.
C. Wijders worden die Heiligen naeder befchreeven J vs. 3-5.
A. In hunne beezigheid, vs. 3.
B. In hunne uitmuntende hoedaenigheeden , vs. 4, 5.
ï, Het zeevende Gezicht, het welk, aen joannes vertoond werdt, vinden wy Kap. XIV: 6-13.
De Apostel zag drie Engelen , de één vliegende, na den anderen , in den luchthemel.
A. De eerfte wekte alle inwooners der aerde ernftig op , om den eenigen en waeren üod te vreefen, vs. 6, 7.
B. De ander verkondigde den ondergang van het geheimzinnig babylon, vs. 8.
C. De derde bedreigde ontzettende oordeelen , over de verè'erers van het voorgemelde Monjlerdier, vs. 9-13.
A. Hy befchrijvt die oordeelen, vs. 9-n.
B. Hy voegde 'er eene zeer gepaste aenmerking by, vs. 12.
C. Eindelyk verhaelt de Apostel, dat hy eene merkwaerdige ftem gehoort hebbe, vs. 13.
XXVII deel. [C 3]



xxxviiï
INLEIDING Tot dé
ft, In het achtjle Gezicht, wordt het oordeel $ over het geheimzinnig babel, onder eene dubbele zinneprent, van eenen graenöogst, en van eenen wijnoogst, naeder afgeteekend , Kap. XIV: 14-20.
A. Eerst onder de zinneprent van eenen graenöogst , vs. 14- IÖ.
A. De Maeijer wordt afgebeeld , vs. 14.
B. Hy kreeg bevel, om te maeijen, vs. 15, en C Hy bracht dit bevel ter uitvoer, vs. 16.
B. Het tweede zinbeeld is dat van eenen wijnoogst, vs. 17-20.
A. De Aposrel zag eenen Engel, met eenen fcherpen fikkei, in de hand, vs. 17.
B. Hy kreeg bevel, om de druiven van den wijngaerd af te fnijden, vs. 18.
C. Hy bracht dat bevel ter uitvoer, vs» 19, 20.
«t. Zijn werk wordt befchreeven , vs. 19. (3. Met het zeer merkwaerdig gevolg daer van^ vs. 20.
Di Hierop volgt het neegenie Gezicht, van zee* ven Engelen, met zeeyen Phioolen, Kap. XV, XVi.
A. De voorbereidfelen, tot deefe geheimzinnige vertooning, vinden wy Kap. XV. A. Eerst zag de Apostel zeeven Engelen, gefchikt , om zeeven firafgerichten uit te oeffenen, vs. 1. B.



OPENBAERING van JOANNES. xxxix
B. Daerna vertoonden zich eenige Heiligen, die de overwinning, op het voorheen gemelde Monjlerdier, behaelt hadden, en eenen vrolyken lovzang aenheften, vs. 2-4.
a. Hunne Hand en gedaente wordt befchreeven, vs. 2.
0. Hunne lovzang wordt opgegeeven, vs. 3, 4.
C. Wijders teekent de Apostel de zeeven Engelen, van welke hy vs. 1, in het gemeen, gefprooken had, in hunne aenkoomst, en houding, naeder af, vs. 5-8.
«. Zy kwaemen, uit den hemelfchen Tempel, te voorfchijn, vs. 5, 6K
(S. Zy waeren prachtig uitgedoscht, vs. 6b.
y. Hun werden zeeven gouden Schaelen ter hand gefteld, vervuld met de werktuigen van Gods toorn, vs. 7.
è. Daerop werdt de geheele hemelfche Tempel, met rook, vervuld, vs. 8. B. Na deefe voorbereiding, volgde het uitgieten der zeeven Schaelen, Kap. XVI.
A. De zeeven Engelen kretgen bevel , om de gouden Schaelen, gevuld met vuurkoolen, welke zinbeelden waeren van de Goddeiyke gramfchap , uit te gieten, vs. 1.
B. De Engelen brachten dit Goddelyk bevel ter uitvoer, vs. 2-21.
«. Het uitgieten van de eerfte Schael , op XXVII. deel. [C 4]



tt INLEIDING tot de
het Land, door den eerften Engel, vinden wy vs. 2.
0. De twofo Engel goot zijne Schoei uit, op de Zee, vs. 3.
De <fenfe Engel goot zijne Schael uit, op de rivieren en de fontein, vs. 4-7. 0. Het verfchijnfel zelvs wordt opgegeeven, vs. 4, en *. De billykheid van dit oordeel wordt openlyk erkend, vs. 5.7. O. Door den Engel der waeteren , vs. 5, 6.
6. Door eenen anderen Engel van den -Altaer, vs. 7. ft De yfenfe Engel goot zijne uit, 0p
de Zun, vs. 8,9.
a. De zaek zelve wordt voorgefteld , vsi 8, en
h. Het uitwerkfel daervan wordt befchreeven, vs. 9. h De y-jj/fc Engel goot zijne Schael uit, op den throon van het Monfterdier, vs. 10; ir.
a. De zaek zelve wordt befchreeven, vs. 10, en
b. Het uitwerkfel daervan, vs. ir.
?. De zesde Engel goot zijne uit, op
de groote Rivier de Eitphraet, vs. 12-16. De zaek wordt voorgefteld, vs, 12a, en



OPENBAERING van JOANNES. xil
b. Het uitwerkfel daervan aengeweefen, vs, i2b-ir5.
a. De Euphraet werdt geheel uitgedroogd i om eenen weg te bereiden, voor de Koningen , die, uit het Oosten , koomen zouden, vs. 12b.
D. Uit de monden van den Draek, en van het Monjlerdier, en van den valfchen Propheet, kwaemen drie onreine geesten voort, in de gedaenten van Kikvorfchen, vs. 13* 16.
I. De Apostel verhaelt, hoe deefe Vorfchen te voorfchijn kwaemen , vs. 13, en
a» Hoe zy de Koningen der aerde, tot eenen aller vreesfelykften krijg, verzaemelt hebben, vs. 14, 16". Tusfchen beide wordt 'er eene ernflige waerfchouwing ingevoegd, vs. 15. \ Het tiende Gezicht van eene Hoer , zittende op een fcharlaeken rood Monfterdier ontmoeten wy, Kap. XVII. Het behelst twee deelen ; het Gezicht, en de Uitlegging daervan.. A. Het Gezicht wordt befchreeven, vs. 1-6*. J. De aenleiding of voorbereidfelen vinden wy vs. i-3a4
B. Daerop volgt het Gezicht zelvs, vs. 3b-6«.' XXVII. deel. [C5]



INLEIDING tot os
«. De Apostel zag eene Heer, ziftende, op een fcharlaeken rood Monjlerdier, vs. 3b.
0. Deefe Hoer wordt, in haere geftalte, kleeding, en houding, naeder afgeteekend, vs. 4-6a.
B. De Uitlegging van dit Gezicht wordt opgegeeven, vs, 6b -18.
d. De aenleiding was de verwondering van den Apostel, welke den Engel bewoog, om dit Gezicht naeder te verklaeren , vg.
B. Daerop volgt de uitlegging zelve , V3. 8- 18.
a. In het gemeen , ten aenzien van het Beest, op het welk de Hoer gezeeten was, vs. 8.
0. Meer byzonder vs 9-18. a. Omtrent de zeeven hoofden van het Beest, vs. 9-1 u
h. Omtrent de tien hoornen, vs. 12-14.
c. Omtrent de waeteren, by welke de Hoer gezeeten was, vs. 15.
d. Omtrent het gene de Hoer, van die tien hoornen, ondervonden heefc, vs. 16, 17.
e. Omtrent de Hoer zelve, vs. 18.
3, In het elfde Gezicht, werdt den Apostel een Engel, van eenen zeer verheevenen rang, vertoond , die, van den hemel, afdaelde, en een treur.
lied



OPENBAERING van JOANNES. xlüï
lied zong , over den ondergang van het geheimzinnig Babel, Esp. XVIII. De zaek zelve werdt, door andere vertooningen, opgehelderd en bevestigd.
A. Kerst zag de Apostel eenen Engel, die een treurlied zong , over den ondergang van het geheimzinnig Babel, vs. i-jj.
A. De luisterrijke verfchijning van dien Engel vinden wy vs. i, en
B. Het treurlied , het welk hy gezongen heeft, wordt opgegeeven. vs. 2, 3.
et, Het oordeel, over Babel, wordt befchreeven , vs. 2, en (3. De billykheid daervan aengetoond, vs. 3.
B. Vervolgens hoorde de Apostel eene hemelfche ftem, welke het fchroomelyk oordeel, over het geheimzinnig Babel, naeder, en in de vreesfelyke omltandigheeden, afteekende , vs. 4- 20.
A. De Apostel hoorde eene hemelfche ftem, vs. 4a.
B. De woorden, welke zy fprak, worden opgegeeven, 4b- 20:
«. Gods volk werdt vermaend, om, uit Babel, uit te gaen, ten einde niet te deelen, in haeren vreesfelyken ondergang, vs. 4b 19.
a. Deefe vermaening wordt voorgefteld, vs. 4b, en
XXVII. deel.



xuv INLEIDING tot de
b. Naeder aengedrongen, vs. 5-19. fl. Om dat zy , naer evenreedigheid van haere fchroomelyke misdaeden, op eene allervreesfelykfte wijs, zoude geftraft worden, vs. 5-8.
tr. De gevolgen van dit oordeel worden naeder afgeteekend, vs. 9-19.
1. De Koningen der aerde zullen daerover rouw bedryven, vs. 9-10.
2. Ook de Kooplieden der aerde, vs. H 16.
3. Als meede de Zeelieden, vs. 17. jp. §. Wijders worden de Hemellingen , tot
vreugde, over dit rechtvaerdig ftrafgericnt opgewekt, vs. 20. C. Eindelyk zag de Apostel nog eenen mach. tigen Engel, die den geheelen ondergang van het geestelyk Babel 9 door eene zinbeeldige handeling, vertoonde, vs 28-24.
A. Die zinbeeldige handeling wordt voorgeHeld, vs. 21% en
B. Naeder verklaerd, vs. 22b-24. «. In het gemeen, vs. 22b.
& Meer byzonder, vs. 22-24.
a. De geheele verwoesting van Babel wordt befchreeven, vs. 22, 23% en
b. De rechtvaerdigheid van dit fchroo-" melyk oordeel wordt aengetoond, vs. 23b, 24.



OPENBAERING van JOANNES. sls
h- In het twaelvcle Gezicht, hoorde de Apostel eenen vreugdezang, over den val van Babel, Kap. XIX: i -10.
A. Hy hoorde de Hemellingen een vreugdelied zingen, over de verwoesting van Babel, vs. i • 24.
A. De Hemellingen zongen een vreugdelied, over deefe gebeurtenis, vs. 1-4.
Het lied beftondt , in eeenen dubbelen aen hef.
et. Eerst hoorde hy God, danken dat Hy het bloed der Martelaeren gewrooken had, vs: 1, 2.
0. Daerna dat de geheimzinnige Hoer, voor altijd , verdelgd waere , vs. 3.
B. Dit vreugdelied werdt, door Gods eerfte Dienaeren, beantwoord, vs. 4.
B. De Apostel hoorde vervolgens verfcheidene ftemmen, welke, tot het vermelden van den lov des Allerhoogften, opwekten, vs., 5-10.
A. Hy hoerde eene ftem , uit Gods throon^ welke alle oprechten aenmaende, om God te looven, vs. 5.
B. Wyders hoorde hy eene ftem van eene verbaezende meenigte, vs. (5-8.
a. Deefe Hemellingen wekten eikanderen op, om God te looven , en zich, met eene hartelyke dankbaerheid, te verblyden, vs, 6, 7a. XXVII, DEEL.



xlvi
INLEIDING tot de
0. Zy gaeven den grond daervan op , vs. 7b> 8.
C- iundelyk hoorde de Apostel eenen Engel, die tot hem fprak, vs. 9, to. a. De Engel fprak tot hem, vs. 9, en 0. Wees de eer, welke joannes hem wilde aendoen, van de hand, vs. 10. Ö, Het dertiende Gezicht vertoonde den geheelen en eindelyken ondergang van het Monflerdier, met allen zijnen nog overigen aenhang , onder geheimzinnige teekeningen. Kap. XIX: 11- 21.
A. Eerst zag de Apostel een heir van Hemellingen, alle te paerd , onder het geleide van den Goddelyken Verlosfer, vs 11-16.
A. Hy zag den hemel opengaen, en den Verlosfer, als Veldheer, te voorfchijn koomen, vs 11.
B. Deefe Goddelyke Veldheer wordt naeder befchreeven, vs. 12-16 ten aenzien
«. Van zijne oogen, vs. i2a* 0. Vaa zijn hoofdcieraed, vs. 12b. «y. Van zijn gewaed, vs. 13. 2. Van zijn gevolg, vs. 14.
e. Van zijn bedrijv, vs. 15.
f. Van zijne eeretijtelen, vs. 16.
B. Vervolgens zag de Apostel eenen Engel, ftaende in de Zon, die al het gevogelte noo-
dig-



OPENBAERING van JOANNES. xlvii
digde, om het vleesch der verflaegene vyanden van den Heiland te eeten, vs. 17, 18. C. Eindelyk zag de Aposrel de zeegepraelende overwinning van den Goddelyken Verlositr, vs. 19-21.
A. De veldllag werdt geleeverd, vs. 19.
B. De uitflag was, voor 's Heilands vyanden, allerverdervelyksï, vs. 20, 21.
«. Het Beest en de valfche Propheet werden leevendig geworpen, in den poel van vuur en zulpher, vs. 20.
0. De overigen werden, met het zwaerd, gedood, vs. 2r. 3, In het veertiende Gezicht, werdt den Apostel het Duizendj'aerig Rijk vertoond, te gelijk roet het verydelen van den laetften aenval des Satans, tegen het volk van den Verlosfer, Kap. XX: 1-10.
A. De befchrijving van het Duizendjaerig Rijk vinden wy vs. 1 - 6.
A. De Satan werdt, voor duizend jaeren, in den afgrond, geflooten, vs. 1-3. a. De Apostel zag eenen Engel, die van den hemel afkwam, met den fleutel des afgronds, en eenen zwaeren keeten, in zijne hand , vs. 1.
@ Deefe Engel greep den Satan, bondt hem, met den keeten , en floot hem , voor duizend jaeren, in den afgrond, vs. 2, 3. XXVII. deel.



xlvm INLEIDING tot de
B. Daerop volgde het Duizendjaerig Rijk der Heiligen en Bloedgetuigen, vs. 4-6. «. Dit Rijk wordt voorgefteld, vs. 4, en; (?. In de byzonderheeden , naeder befchreeven, vs. St 6. B. Na het aiioopen van die duizend jaeren ,
werdt de Satan ontbonden, en waegde nog
eenen laetften aenval, tegen de Christenen;
maer met eenen, voor hem, allerrampzaeligften
uitflag, vs. 7-10.
A. De Satan werdt, uit zijnen kerker, losgelaeten, vs. 7.
B. Hy verleidde den gog en magog, om, met een ontelbaer heirleeger, tegen de Christenen op te trekken, vs. 8, 9a.
C. Maer de uitflag was, voor hem, allerrampzaeligst, vs. 9% 10,
«. Het vyandelyk heirleeger werdt, met vuur uit den hemel, verteerd, vs. 9b, en 0. Hy zelvs werdt geworpen, in den poel van vuur en zulpher, vs. 10. Ö, Het vijftiende Gezicht vertoont het oordeel, over afgeftorvene menfchen, na dat zy, uit de dooden, zijn opgewekt, Kap. XX: 11-15.
A. De Rechter wordt befchreeven, vs. 11.
B. Het oordeel, over de opgewekte menfchen, wordt afgeteekend, vs. 12, 13, en
C. Hierop volgt de uitvoering van het rechterlyk vonnis, vs. 14, 15.



OPENBAERING van JOANNES. xxix
Het zestiende en laetfte Gezicht vertoonde het nieuw Jerufalem, Kap. XXI: i— XXII: 7.
A. Het nieuw Jerufalem wordt, in het gemeen, befchreeven, Kap. XXI: 1 - 8.
A. Eerst verhaelt de Apostel, wat hy gezien heeft, vs. 1, 2. Hy zag
«■ Eenen nieuwen hemel en eene nieuwe aer-,
de, vs. 1, als meede 0. Het nieuw Jerufalem, van den hemel, ne-
derdaelende, vs. 2.
B. Vervolgens fpreekt hy , van het gene hy gehoort heeft, vs. 3-8.
a. Hy hoorde eene ftem, uit den hemel, welke den gelukkigen toeftand der bewooneren van het nieuw Jerufalem afceekende, vs. 3, 4.
0. Ook hoorde hy de ftem van God zei ven, zittende, op den throon van zijne Majefteit, vs. 5-8.
a. De Apostel kreeg een uitdrukkelyk bevel , van dit Gezicht te boek te ftellen, vs. 5, 6\
b. Er werden belovten en bedreigingen bygevoegd, vs. 6b-8.
a. Belovten, aen de dorftigen, en overwin' naers, vs. 6b, 7.
&, Bedreigingen, aen de vyanden van waerheid en deugd, vs. 8.
B. Hierop volgt eene meer byzondere en zeer uitvoerige befchrijving van het nieuw Jerufa> lem, Kap. XXI: 9- XXII: 7.
XXVIL deel. [D]



t INLEIDING tot de
A. Da voorbereiding, tot deefe naedere befchrijving, vinden wy Kap. XXI; 9, 10.
«. Er vertoonde zich één der zeeven Engelen, die de zeeven Schaelen hadden uitgegooten, en boodt zich aen, om de zaek naeder te verklaeren , vs. 9.
&■ Hy bracht den Apostel, op eenen hoogen berg , en vertoonde hem het nieuw Jerufa* lem, vs. 10.
B. l»a deefe voorbereiding, volgde eene zeer uitvoerige befchrijving van het nieuw Jerufalem, Kap. XXI; 11— XXII: 7.
et. De heilige Stad zelve wordt afgeteekend , Kap. XXI: 11-21.
a. Ten aenzien van haeren luister; zy had de heerlykheid Gods, tot haerlicht, vs. n.
b. Ten aenzien van de muuren, poorten, en fundamenten, vs. 12-14.
c. Ten aenzien van de gedaente, en uitgeftrektheid, vs. 15-17.
d. Ten aenzien van de uitwendige verderfden , offchoon 'er geen Tempel in gevonden wierdt, vs. 18-22. -
e. Ten aenzien van het licht, had zy geene Zon of Maen noodig, vs. 23.
0. De inwooners van het nieuw Jerufalem werden geteekend, vs. 24-27.
7. Wijders fpreekt de Apostel van het gene, tot vermaek en nut der inwooneren van het nieuw Jerufalem, diende, Kap. XXII: 1-5.



OPENBAERING van JOANNES, u
a. Er ftroomde eene rivier van ongemeen zuiver waeter, door die Stad, vs. x.
b. In het midden van de Stad, was de boom des leevens, vs, 2,
e. Ook was 'er de throon van god en van het lam«, die, door de inwooners, oprechtelyk vereerd werden, vs. 3, 4. d. Er heerschte eene onafgebrooken vreugde en voorfpoed , vs. 5. C. Na deefe uitvoerige befchrijving van het nieuw Jerufalem, volgt eene plechtige verzeekering van de hier voorfpelde zaeken, vs. <5, 7. III. Het befluit van dit Boek vinden wy Kap. XXII: 8-21. Het behelst eene Nareden, en de Apostolifche groetenis. K, In de Wareden , vs. 8-20.
A. Geevt de Apostel verzeekering van den Goddelyken oorfprong der Propheetifche Gezichten, vs. 8, 9.
A. Die verzeekering wordt, in het gemeen, voorgefteld, vs. 8a.
£. Meer byzonder voegt 'er de Apostel, ter bevestiging, by,. dat hem deefe dingen, door eenen Engel, van God gezonden, vertoond waeren, vs. Sh, 9.
B. Hierop volgt eene aenfpraek van den Verlosfcr, aen den Apostel, vs. 10-13.
A Hy beveelt den Apostel, om de Gezichten, met welke hy verwaerdigt was, in gefchrivc te ftellen ,' vs. 10.
XXVII. DEEL, [D 2]



tri INLEID, tot de OPENBAERING.
B. Hy dringt aen, op heiligheid des leevens vs. li-13.
*. De waerfchouwende vermaening wordt voorgefteld, vs. 11, en £. Ernftig aangedrongen, vs. 12, 13.
C. Vs. 14, 15. vinden wy eene aenmèrking van den Apostel, behelfende
A. Eene zaeligfpreeking van zulken, die de gebooden van den Verlosfer gehoorzaemen, vs. 14, en
B. Eene fchroomelyke bedreiging, aen zulken l die zich, in de boosheid, verharden, vs. 15.
D. Hierop vervolgt de Heiland wederom te fpreeken, vs. 16.
E. Vervolgens fpreekt wederom de Apostel, vs.1 17-20.
A. Hy beantwoordt den Heiland, uit naem van de geheimzinnige Bruid, vs. 17».
B. Hy wekt anderen op, vs. 17b.
C. Hy bedreigt zeer geduchte ftraffen, over zulken, die beftaen zouden, deefe openbaering te vervalfchen, vs. 18, 19.
D. Hy betuigt de koomst van den Verlosfer, met verlangen, te gtmoet te zïen, vs. 20.
3, Eindelyk befluit joannes zijn Boek, met de Apostolifche groetenis, aen de zeeven Gemeenten van het Voorburgemeesterlyk Afia, aen welke hy het zelve, in de gedaente van eenen Briev, gezonden heeft, vs. 21.
HET



BIJBELVERKLAEBJNG.
XXVII. DEEL.






APOCALIJPSIS
O F
OPENB AERINÖ
VAN
JOANNES
DEN
ÏBIÖ LÖÖÜ &






APOCALIjPSIS
O F
OPENBAERING
VAN
J O A N N E S
DEN
THEOLOGUS.
HET VIII. KAPITTEL.
•j, llJet tweede gezicht van Apostel joamnes, in het welk hem toekomende dingen geöpenbaerd werden , vinden wy , Kap. IV: i— XI: 18 , befchreeven. Vooraf ging eene tweederlei vertooning : eene afbeelding naemenlyk van Gods onnadenkelyke Majefteit Kap. IV, en eene nieuwe voorbereiding, tot de openbaering der toekoomende dingen Kap. V. — De Openbaering der toekoomftige dingen zelve, welke den Apostel, door het ope^ nen der verzeegelde Boekrolle, kenbaer werden, vinden wy, Kap. VI: i— XI: 18.
Na het openen der zes eerfte zeegelen Kap. VI, VII, volgde dat van het zeevende of laetfte zeegel Kap. VIII: r— XI: 18.
a. Na het openen van het zeevende zeegel, was 'er eene kortflondige flilte , in den hemel Kap. VIII: i.
i. Ende doe het lam den fevenden feegel der geheimzinnige Boekrolle geopent hadde,wiert daer een ftilwijgen
XXVII. DEEL. A 2



4 OPENBARING
in den hemel, alwaer ik my , in eene verrukking van zin^ nen, bevondt, verg. Kap. IV; j, 2, omtrent van een halve uure.
Wanneer de Apostel fpreekt, van een ftilzwijgen, heeft men te denken , aen eene diepe ftilte, zo dat 'er geen geluid, hoe ook genaemd, vernoomen wierdt. — Veelal vatten de Uitleggers dit ftilzwijgen zinbeeldig op, voor de rust en kalmte der Kerke welke zy, volgens zommigen, onder den Keizer constantyn den Graoten, nadat hy licinius had te onder gebracht r genooten heeft, en , volgens anderen, nog in het laest der daegen, by uitneemenheid, genieten zal, Maer dit begrip meenen wy reede genoegzaem wederlegt te hebben (a). — Onfes erachtens, moet dit ftilzwijgen eigen» ]yk verftaen, en de zaek, op deefe wijs, begreepen worden: toen de Apostel, na dat hy de geheimzinnige teekenen in het zesde deel der geopende Boekrolle, befchouwt had, en, volgens gewoonte, naer zijne ftandplaets, was te rug gekeerd opende de Verlosfer het zeevende en laetfte zeegel; maer joak* kfs werdt niet aenftonds geroepen, om den geheimzinnigen. inhoud van het laetfte deel der Boekrolle, het welk nu geög pend was, van naby te zien. 'Er werdt een ftilzwijgen, er heerschte eene diepe ftilte, in den hemel, zodat 'er geen geluid, hoe ook genaemd, vernoomen wierdt.
Hy had nu, in eene propheetifche verrukking van zinnen, veele geheimzinnige dingen gehoort en gezien, welke zo leevendig, aen zijne verbeelding, vertoond werden, als of zy werkelyk gebeurden. Even te vooren, had hy eene zeer groote meenigte, Gode en den Lamme, met verëenigde ftemmen , hooren lovzingen Kap. VII: 10-12; ook had een der Ouderliugen hem een naeder bericht gegeeven, omtrent die Iovzingende perfoonen Kap. VII: 13-17. Maer nu was alles ftil, Naer zijne ftandplaets te rug gekeerd zijnde, had hy wel ge^ zien, dat het Lam het zeevende en laetfte zeegel opende; macj nu hoorde hy niets. 'Er heerschte allerweegen, in den hemel, eene diepe ftilte, zodat 'er geen het minfte geluid , hoe ook genaemd , vernoomen wierdt.
C«) xxvi r. AVS,



van joannes: vin: 5
Dit ftilzwijgen duurde flechts, omtrent een halv uur, dat is geen volkoomen halv uur, (vergel. Joh. I: 40.) Het was derhalven kortftondig. — Deefe kortftondige ftilte is, onfes erachtens, eene inleiding of voorbereiding geweest, tot het volgende gedeelte van het Gezicht, het welk veel uitvoeriger was, dan al het gene den Apostel, by het openen der zes voorige zeegelen, vertoond was. Eene tusfehenpoozing, welke derhalven zeer gepast was , om deaendacht van den Apostel niet te zeer, op ééne keer, te vermoeien.
(3. Op deefe kortftondige ftilte , volgden nieuwe vertooningen, van zeeven Engelen, die, op zeeven Bazuinen, blaes1 den, Kap. VIII: 2— XI: 18.
Deefe nieuwe vertooningen waeren zeer uitvoerig , e» maekten den inhoud uit van het gene de Apostel, by het openen van het zeevende zeegel, gezien en gehoort heeft.
a. De Voorbereiding, tot deefe nieuwe vertooningen, wordt befchreeven, Kap. VIII: 2-6. fl. joannïs zag zeeven Engelen, aen elk van welke een
Bazuin gegeeven werdt, vs. 2. 6, Wijders zag hy eenen anderen Engel, die reukwerk offerde, en vuur, op de aerde, wierp, het welk vreesfelyke verfchijnfelen ten gevolge had , vs. 3-5.
C, Eindelyk zag hy , dat de gemelde zeeven Engelen aenftaltt maekten , elk om , • op zijne Bazuin , te blaefen, vs. 6.
2. Ellde ick fagh, naeder toegetreeden eijnde, in het laetfte gedeelte der Boekrolle, het welk nu geopend was, de feven Engelen , die voor Godt ftonden : ende haer wierden fèven bafuynen gegeven.
Dit, en het gene verder, tot deefe nieuwe vertooningen, behoort, Kap. VIII: 2— XI: 18, zag de Apostel wederor» geteekend of gefchilderd, in het laetfte en verre weg het uitvoerigfte gedeelte der Boekrolle, hes welk nu., door het ver?
xxvii. deel, Aa



6 OPENBARING
breeken van bet zeevende zeegel, geöpend was. By wijs van voorbereiding, tot de volgende vertooningen zag hy zee. ven Engelen , aen welke even zo veele Bazuinen, gegeeven werden.
By deefe zeeven Engelen, moeten wy onfe aendacht wat naeder bepaelen. — De Apostel zegt: ijk zag de zeeven Engelen, die voor God Jlonden. Het Griekfche voorzetzel, het welk doorgaends bepaelde perfoonen of zaeken aenwijst, wordt hier uitgedrukt; ttèov TOÏS êxnt ayysxovq, 'Ol tmrm tqu ©£oi> èwcxTt, dat is, letterlyk, in onfe tael, ik zag bik zeeven Engelen, die voor God ftonden. —. Dit heeft aenleiding gegeeven, dat zommigen deefe zeeven Engelen houden, voor dezelvde, welke Kap. I: 4. IV: s. V: 6, de zeeven Geesten genaemd zijn. Dan wy meenen genoegzaem betoogt te hebben, dat de derde Perfoon , in het Goddelyk Weezsn, op de gemelde plaetfen, voorkoome, onder den naem van zeeven Geesten, die niet alleen in eenen rang gefteld worden, met God den vader, en zijnen eeuwigen Zoon jesus christus , maer ook , zo wel als deefe beide, het voorwerp van onfe Godsdienftige hulde en aenbiddine uitmaeken (6).
De zeeven Engelen, welke thans aen joannes vertoond werden, waeren, buiten allen twijffel, gefchaepene Engelen. Immers zy ontvongen beveelen, (vergel. Kap. IX: 4,) en hun werdt macht gegeeven, om het gene , waertce zy gezonden waeren, te verrichten, (vergel. Kap. IX: 5.) Ondertusfehen fchijnen het Engelen van eenen zeer verheevenen rang, en van meer dan gemeen vermoogen, geweest te zijn.
In het gemelde Griekfche Voorzetfel kan gevolgelyk geen meerdere nadruk wecfen, dan dat joanmes ons bepaeldelyk wyfe , naer die zee ven Engelen , van eenen hoogen rang, die hy thans zag ftaen, voor God, dat is, digt by den throon, op welke zich de Goddelyke Majefteit vertoonde. De uit. drukking voor God zegt zo veel, als naby God, voor Gods wngezicht, (vergel. Luc. V: 18.) — De teekening is ontleend,
O) XXVI Deel. p. 23-35.



vAN JOANNES. VIII. 9
feend, van de Oosterfche Vorsten, die hunne eerfte en voor. naemfte dienaers, tot hunne onmiddelyke tegenwoordigheid, toelaeten, zo dat deefe, als voor het aengezicht van hunnen Meester, ftaen, (vergel. ï Kon. X: 8.)
toannes zag gevolgelyk zeeven Engelen, die, ten blijke van hunne meerdere waerdigheid en macht, voor en digt by den Goddelyken throon, ftonden. — Jan hun werden zeeven Bazuinen gegeeven.
Het Griekfche woord, door Bazuinen, vertaeld, beteekent zeekere blaes - werktuigen, van welke zich de Priesters, by de Israëliërs, bedienden, om de Gemeente te verzaemelen, en om, in den oorlog, het teeken tot den ftrijd te geeven, Num. X: j.Jfi. De LXX gebruiken het niet alleen, voor een Hebreeuwsch woord, het welk Trompetten beteekent, 2 Kon. XI: U- XII: 13* enz., maer ook vooi hoornen, op welke geblaefen werdt, Jof. VI: 5- Dan. m. , ? IO IS Hier worden Bazuinen of Trompetten bedoeld', wélker geluid dienen moest, om zeer geduchte oordeelen aen te kondigen, welke ftonden uitgeöeffend te worden. Misfchien is de teekening ontleend, van de zeeven Priesters, die, op zeeven Trompetten, rondom jbricho , blaesden, tot eene voorbeduiding, dat die Stad ftondt ingenoomen en verwoest te worden, Jof. VI: 1
Maer eer joannes de verrichtingen van deefe zeeven Engelen befchouwde, zag hy eenen anderen Engel, die reukr werk offerde, en vuur op de aerde wierp, vs. 3• 5-
q. Ende daer quam een ander Engel te voorfctojn, die, van de zeeven zo even gemelde Aerts- Engelen, geheel onderfcheiden was, ende hy ftont aen den altaer, hebbende een gouden wieroockvat: ende hem wiert veel reuckwercks gegeven, op dat hy t |m«J W de gebeden aller heyligen foude leggen op den gouden altaer die voor den throon is. , Deeze andere Engel ftondt aen den Altaer. — Men denKe, aen een brandöfferaltaer, zoortgelyk een als 'er, in den Tem. pel, in het Voorhov, geftaen had, (vergel. Luc. XI: $1$
( a ) Opcnb. 5: 8.
XXVII. DEEI» A 4



* ÖPENBARirVG
Voor, of by deefen Altaer, ftondt de gemelde TWi * S lende een gouden wierookvat. - i„ den^SS, « f' «a denken, aen eene gouden reukfch eT^welke Z
sr^eZrkden gouden aitaer'ged-e* oL
aiaaer aengeftooken te worden Mp^ ju > ■
~ « heeianderwj?z*:::ixï
jent ȣ drukt L Rap< ^ gj ^ 2 ^ e e ee
?r Wen . gebrUik£e de Et*eI dit BoudB, werktuig, orn vs 5 Mn de rn/en alt3er' " te —meien, ^g goud hefwL ;eh?er°m' 3611 ee" WerktuiS' ™ lonti SenTte tegel* ^ * * ? *
* Sf;? * ^
^ eet ^ *** ^ «" welke h™
*«« j op den gouden altaer , die v'00r Aen jj^f Z
ï^ heTLnTent" Z°°"^ «• ^ £
net binnenfte He,Jlgdom van den Tempel, geweest wis
voor of digt by den throon ftaen. 0p dit *\ JT I' . „ . . mester, m het fchaduwacht e HeiJin.
mt, w«lk= hr,.i„ de «„kfctal. h.d, L 'ina E
Maer, en dit verdient eene naedere opmerking de F«i
flftm » w , „ dat de ieEte;kundige zf„" 'er ï fi&M? Engel, ee„ gLe idv^



VAM JOANNES. VM. 0
deele, van de gebeeden aller heiligen, op den gouden „ reukaltaer, op te offeren, (of het gene het zelvde is) „ om, aen de gebeeden der heiligen, eenen aengenaemen „ geur, by te zetten" -— Neemt men het, op deefe wijs, dan fchijnt 'er ons iets jvanvoeglyks te zijn, in de geheimzinnige beteekenis.
De Engel, die hier, als Priester, voorkoómt, om reuk» werk te offeren, kan niemand anders vertoonen , dan den gezeegenden Verlosfer zeiven, die, door zyne verdienften en voorbidding, te weeg brengt, dat de gebeeden der heiligen Gode aengena^m zijn. De rook van die aengeftookene lpeceryen ging op voor God, om het Goddelyk welbehaegen af te fchilderen, (vergel. vs. 4.) — Volgens de voorgeftelde uitlegging, zal het reukwerk, het welk de Engel offerde, de verdienilen en de voorbidding van den Heiland beteekenen, welke te weeg brengen, dat de gebeeden der heiligen Gode welgevallig zijn. Maer joannes zag, dat dit reukwerk , aea den Engel, gegeeven werdt. Dit fchijnt ons ganfchelyk niet te pasfen, op de verdienden en voorbidding van onfen Goddelyken Hogepriester. Dit reukwerk bezit Hy van zich zeiven , en het kan hem, van anderen-, niet gegeeven worden.
Dezelvde zwaerigheid drukt ook de vertaeling en inlasfching van onfe Overzetters: den Engel werdt veel reukwerk gegeeven, op dat hy het, (met) de gebeeden aller heiligen, zoude leggen, op den gouden altaer. — Wy ftaen torel toe, dat de uitlaeting van het woordeken met ffw of niet zonder voorbeelden zy, (vergel. Lev. XXVI: 42. Deut. XXXII: 43-) Immers het reukwerk, het welk de Engel, met of by de gebeeden aller heiligen, op den gouden altaar, plaetfte, werdt Hem gegeeven. Maer het reukwerk, door het welk onfe Goddelyke Hogepriester de gebeeden der heiligen, by God, veraengenaemt, kan Hem niet gegeeven worden , of van buiten aenkoomen.
grotiüs (c), en anderen veranderen de leezing, zo dat 'et zou moeten ftaen t#$ 5j-fa«t/£«$ , en dan zal het reukwerk
(O *<!>>• 1-
XXVII. DEEL» A $



io OPENBARING
naeder verklaerd worden, door deefe by voeging, zijnde de gebeeden der Juiligen. Deefe gisfing krijgt eenige fterkte , door de gemeene Latijnfche Vertaeiing. Maer de gemelde leezing heeft geene genoegzaeme gronden voor zich.
Tot nog toe koomt ons het begrip van anderen het meest aenneemenlyk voor, dat het woordeken in , tot naedere verfclasring, moete worden ingelascht, en dat 'er, in de voordracht van joannes , eene verzetting van woorden plaets hebbe, zo dat de vertaeiing deefe zy: hem, den Engel naemenlyk, werdt gegeeven veel reukwerk, (beftaende in) dg, geleeden aller heiligen, op dat hy het leggen zoude, op den g»H; den altaer. Het reukwerk dan was, of beteekende de gebeeden aller heiligen, welke, ook Kap. V: 3, onder die zinbeeldige teekening, zijn voorgekoomen. -— De uitlaeting van het woordeken in is , in den Hebreeuwfchen fcbrijvftijl, meermaelen gebruikelyk; en wat de verzetting der woorden aengaet, zoortgelyk ééne ontmoeten wy ook, in dit! zelvde Boek, Kap. XII: 14. der vrouwe zijn gegeeven twee vleugelen eene-s groeten arenis, op dat zy zoude vliegen, in de woestijne, in haere plaeffe, alwaer zy gevosdt werdt, eenen tijd, en tijden , en eenen halven tijd, tuiten het gezicht der fieaige, da| is, op dat zy zoude vliegen, luiten het gezicht der ftange, in de woestijne, die daer gevoed werdt, eenen tijd enz. (d).
Maer wat zegt nu deefe geheimzinnige teekening, in den Prophetifchen zin ? — Er is geen twijffel aan, of de hier bedoelde Engel is onfe Goddelyke Hogepriester jesus christus, gelijk wy, reeds boven, hebben opgemerkt. Deefen werdt gegeeven veel reukwerk, beftaende, in dt gebeeden der. heiligen, het welk Hy, als Priester, op den gouden altaer, offerde. — De Heiligen zijn, de waere Christenen, die leeven zouden, jn dien bangen tijd, wanneer de verhoogde Middelaer die, geduchte oordeelen, welke, door het bazuinen der zeeven Engelen, verbeeld worden, over zijne vyanden ftondt uit te ©effenen. Onder die fchroomelyke ploegen, zouden de waere Christenen verfchoond blijven, op hunne geloovige gebeeden , welke de Middelaer , door de kracht zijner verdienften,
q d ) groi1u6 ai l, c.



van JOANNES. VIII. h
ften, en door zijne voorbidding, by God veraengenaemen zoude.
4. (fa) Ende de roock des reuckwercks [met], of beftaer.de in de gebeden der heyagt n, gingh op van de hant des ongefchaepenen Engels voor Godt.
De Apostel zag, in eene teekening, dat de rooit van het gemelde geheimzinnig reukwerk, van de hand des Engels, die het, op de vuurkoolen van den gouden altaer, geftrooit had, opging, en regelrecht naer boven ging, vior God, voor het aengezicht van God den Vader, die, op den gemelden throon, gezeeten was. — Het geevt, met één woord, te kennen, dat de gemelde gebeeden der heiligen, op grond der verdienden van den Middelaer, en door zijne voorbid» ding, Gode welbehaeglyk waeren , en van Hem verhoord wierden.
5. Ende de Engel nam het wieroockvat, ende, vulde dat met het vyer des altaers, ende wierp 't op de aerde: ende daer gefchiedden Hemmen, ende donderflagen, ende blickfemen , ende aerdbeevinge.
Vervolgens nam de gemelde Engel het gouden wierookvat, dat is het koolenvat, het welk hy, in zijne flinkehand, hieldt; men herïnnere zich bet gene wy, by vs. 3, hebben aenge* teekent. —- Dit gouden werktuig vulde Hy , met het vuur des altaers, met gloeiende kooien, van den gouden reukaltaer, op welke het reukwerk verbrand is. Hy wierp dac vuur, op de aerde.
De teekening is, wat de hoofdzaek aengaet, van den Propheet ezechiel, ontleend. Dees zag eenen Man, met linnen bekleed, die zo veele vuurkoolen nam, als hy, met beide zijne vuisten, vatten konde, en dezelve, over gansch Jerufalem, verfpreidde, om die geheele Stad, van alle kanten, in vlammen te zetten. Het verbeeldde, dat nebuzabadan, het opperhoofd der lijvwachten van Koning hebucadjsezar, der Jooden hoofdftad Jerufalem, met vuur, geheel verbranden zoude. (Vergel. Ezech. X: 2.) Op zoortgelyk
f b ) Pf. 141: a.
XXVII. pfiEi,



Ifi OPENBARING
eene wijs, wierp ook de Enge! de vuurkoolen, welke Hy van den reukaitaer genoomen had , op de aerde. — Men vraegt hier, hoe kon joannes zien, dat de Engel het vuur, Bp de aerde, wierp, daer hy, in eene verrukking van zinnen, in den hemel, geplaetst was? (verg. Kap. IV: r, a?) (*}. Maer deefe vraeg zal geheel vervallen, wanneer men in aenCierking neemt, dat de Apostel alles, wat hem vertoond werdt, in zo veele teekeningen of fchilderyen , gezien hebbe.
Het werpen van het vuur op de aerde verbeeldde, dat de tiitwerkfelen der Goddelyke gramfcbap zich , op de aerde, tot ftraf der vyanden van christus Koningrijk, kennelyk vertoonen zouden. Gods geduchte toorn wordt meermaelen, onder de eigenaertige zinneprent van vuur, afgeteekend, by voorbeeld Pf. XVIII: 9: rook ging op, van zijnen neus, en een vuur uit zijnen mond verteerde, kooien werden daer van aengeftooken. Des heeren grimmigheid wordr gezegd te branden, als een vuur, Pf. LXXXIX: 47.
Zo drae het vuur, op de aerde, geworpen was, gefthiedden daer (lemmen, en 'donderflaegen, en blikfemen, en aerdbeeving. — Deefe fchrikbaerende verfchijnfelen teekenen fchroomelyke verwoestingen en omkeeringen, over welke de natuur als het waere verbaesd ftaet. —» Stemmen beteekenen, in den ftijl der Hebreeuwen, zeer gemeenzaem donderflaegen, (verg. 1 Sam. XII: 18. Pf. XXIX: 3,4;) maer, vermits hier de (temmen, van de donderflaegen, kennelyk onderfcheiden worden , denke men aen nog andere zeer zwaere en ontzettende geluiden. De donderflaegen volgden op de blikfemen. By dit alles kwam nog eene geduchte aerdbeeving, zo dat alles ftondt te trillen en te zidderen.
De meest geduchte oordeelen en verwoestingen koomen, onder zoortgelyke teekeningen, meermaelen voor, in de Schrivten der Propheeten. Wanneer jesaias de verwoesting van Jerufalem, door de Romeinen, befchreev, zeide hy, onder andere, tot die Stad: gy zult, van den heer der heirfchaeren, bezocht worden, met donder, en met aerdbeeving, en groot geluid, met wervtlwind en smeder, tm de vlamme eenes
vee;
(O VITUNGA 1. C. p. 536.



van JOANNES. VIII. ij
ventmnden vuw/t KaP- XXIX: 6- Het oordeel> he£ wellï de heer, door de Asfyriers, over het Rijk der X Stammen, ftondt uit te oeffenen, befchrijvende, zegt die zelvde Propheet : de aerde zal ganfchelyk verbrooken worden, de aerde zal ganfchelyk van één gefcheurd worden, de aerde zal ganfchelyk bewoegen worden, de aerde zal ganfchelyk waggelen, gelijk een dronkaert;- en zy zal heen en weder bewoogen worden, gelyk eens. nachthutte, Kap. XXIV: 19, 20.
De hoofdfom der zaeken derhalven, welke den Apostel, door het gezicht van dien anderen Engel, vertoond werdt, vs. 3 • s, is deefe, dat de verhoogde Middelaer die zees geduchte oordeelen , welke, door het blaefen der zeeven Engelen , op hunne bazuinen , naeder zouden befchreeven worden, over de vyanden van zijn Koningrijk, ftondt uitte oeffenen , terwijl de waere Christenen, op hunne gebeeden, uit kracht van zijne verdienften en voorbidding, gunftig zou« den verfchoond en bewaerd blijven.
6. Ende vervolgens zag ik, in de geopende Boekrolle, afgeteekend, hoe de feven Engelen, die de feven gemelde bafuynen hadden, aenftalte maekten, om, op die trompetten , te blaefen. Zy zetten de trompetten, aen hunnen mond, en bereydden haer, om, de een na den anderen, elk in zijne orde, te bafuynen.
Deefe bazuinende Engelen maekten zich gereed, om die fchroomelyke oordeelen, welke, aen den Apostel, onder de zinbeelden van vuur, fchrikbaerende geluiden, dondetflaegen en blikfemen, en aerdbeeving, in het algemeen vertoond waeren, naeder te ontwikkelen, en, in de byzonder heeden, voor te draegen.
J>. Na deefe voorbereiding, werden de nieuwe vertooningen, van zeeven Engelen, die, op zeeven Bazuinen, blaefen, uitvoerig befchreeven, Kap. FIII: 7— XI: 18.
De voorftanders der zogenaemde zeeven Perioden, of Tijdperken, in welke zy de ganfche huishouding van het Nieuwe; Testament, tot aen de voleinding der eeuwen, verdeelen, krengen de zeeyen Bazuinen, evsn als de zeeven zeegelen,.
XXVII. se£i»



*4 OPENBARING
lot de gemelde tijdvakken; maer met dit onderfcheid dat de zeeven zeegelen den uitwendigen toeftand der Kerke en haere lotgevallen in de waereld, geduurende die zeeven Tijdperken vertoonen zouden, terwijl de zeeven Bazuinen die oordeelen zouden afbeelden, welke God, op dat gedeelte der aerde alwaer de Kerk zich bevondt, wederom geduurende de zei ven Tijdkringen, ftondt uit te oeffenen , zo om de Kerk zelve te tuchtigen, als om haere vyanden te (haffen die ten laetften, geheel zullen te ondergebracht worden (ƒ) _ Dan daer wy de geheele leer der zogenaemde zeeven Perioden, voor eene willekeurige voorönderftelling houden (g), moet deefe opvatting, by ons van zelvs, vervallen. — Wy zijn, voor ons, van oordeel, dat de geheimzinnige vertooningen welke joannes, by het openen der zes eerfte zee. gelen der Boekrolle gezien heeft, Kap. VI, VII, propheetïfche Afbeeldingen zijn van de lotgevallen der Christen Kerk tot den tijd van constantym den Groeten, wanneer 'er eene zeer aenmerkelyke verandering, ten voordeele van het Christendom, heeft plaets gehad; en dat de zeeven Bazuinen, weke joannes, by het openen van het zeevende zeegel, na eene kortftondige ftilte, gehoort heeft, de volgende lotgevalIen der Kerke hebben afgefchildert. Kortom de zeeven Ba. zuinen maeken, onfes erachtens, den inhoud van het zeevende of laetfte deel des verzeegelden Boeks uit.
Deefe ftelling meenen wy , voorheen reeds genoegzaem betoogt, en, teegen de meest fchijnbaere bedenkingen, verdeedigt te hebben (h). — Op dien grond moeten de gébeurtenisfen, welke den Apostel, by het blaefen der zeeven Bazuinen, vertoond zijn, na den tijd van constante den Grooten, gezocht worden.
Voorts moeten wy hier nog kortelyk herinneren, het gene wy, by voorige gelegenheeden (»), breeder beredeneert heb-
ben,
Cf) hartman tfunbijbel, laetfte Slut. p. 208, 209. van hamelsveld korie aenmerk. over liet N. T. li Deel. p. 394, 395. tg) XXVI Deel. p. 223 - 240. (h) p. 241 -248.
CO XXVI Deel. p. 255.257, en inleiding p. cxhi—•



van JOANNES. VIII. is
ben , om dat het de uitlegkundige regelen behelst, welke men, by het verklaeren der volgende vertooningen, naeuwkeurig moet in het oog houden.
1. Hier worden niet zo zeer de lotgevallen der Christen Kerk voorfpeld, als wel de geduchte ftraföeffeningen , welke de verhoogde Middelaer, over de vyanden van Hem eri zijn Koningrijk , zoude uitöeffenen. —- Dit fchijnt ons allerblijkbaerst, ten aenzien van het ganfche Boek der openbaering , waer van de hoofdzaekelyke inhoud, door den Apostel zeiven, Kap. I: 7., wordt opgegeeven: ziet Hy koomt, met de wolken, dat is, de verhoogde Middelaer ftaet gereed, om geduchte ftrafgerichten, over zijne vyanden, uit te oeffenen (*). — Met opzicht, tot de zeeven Bazuinen, in het byzonder , kan de zaek niet in bedenking koomen, daer de Voorbereiding, tot deefe nieuwe vertooningen, den Verlosfer afteekent, als het vuur van Gods geduchte gramfchap, op de aerde, werpende , met dat gevolg, dat 'er jlemmen, donderflaegen, blikfemen, en aerdbeeving, dat is, fchroomelyke verwoestingen, plaets hadden, (vergel. Kap. VIII: 5.)
Er wordt derhalven, van de lotgevallen der Christen Kerk, niet rechtftreeks gefprooken, maer alleenlyk in zo verre, als zy, met de ftraffen der vyanden, in verband ftaen, en daerop betrekking hebben.
2. By het aenwijzen der vervulling van deeze Propheetifche vertooningen, moet men zich niet alleen bepaelen, tot de Westerfche Kerk, en overal de Roomfche Paufen zoeken; maer de Kerk is ook aenmerkelyk uitgebreid, in het Oosten, en aldaer heeft zy meede eenen geweldigen tegenftand, van haere vyanden, ontmoet. Ook deefen vyanden heeft de Verlosfer zijn ongenoegen, op eene zeer gevoelige wijs, doen ondervinden (/).
3. Vooral moet men de oordeelen , welke de verhoogde Middelaer, van tijd tot tijd, over de ongeloovige Jooden,
(*) XXVI Heel. p. 32. 33.
co iNLEiniNc tot het X&Vlöect. p. cm.iv—
XXVII. deel.



16 OPENBARING
heeft uitgeöeffent, niet voorby zien. Trouwens de Apostel zelvs verklaert, by de korte opgaev van den algemeenen inhoud deezes Boeks, Kap. I: 7, dat de ongeloovige Jooden de ftrafgerichten van den verheerlykten Kerk • Koning , op eene byzondere wijs, zien en ondervinden zouden.
4. Eindelyk behoort men, in algemeene hoofdgebeurtenisfen, te berusten , zonder eene bepaelde aenwijzing te willen doen, van alle byzondere en min gewichtige voorvallen. -— Dit moet men, gelijk op alle de gezichten, met welke joannes verwaerdigd is, alzoo ook op deefe nieuwe vertooningen, toepasfen.
Op deefe gelegde gronden, gaen wy nu over, om de geheimzinnige vertooningen, welke de Apostel, by het blaefen van elk der zeeven Bazuinen, gezien heeft, naer ons vermoogen, meer byzonder te verklaeren.
3, Het blaefen der eerfte Bazuin, vs. -j.
7. Ende de eerfte Engel heeft, op zijne trompet< gebafuynt, ende daer is geworden, gelijk my, in eene uitvoerige teekening, vertoond werdt, hagel ende vyers gemengt met bloet, ende fy zijn op de aerde geworpen: ende het derde [deel] der boomen is verbrandt, ende alle het groen gras is verbrandt.
De eerfte Engel heeft gebazuint, of, op zijne trompet, geblaefen; niet dat joannes een trompetten gefchal zou gehoort hebben, daer alles hem, in het laetfte deel der geopende boekrolle, vertoond werdt. Hy zag het blaefen der Engelen, in eene teekening, gelijk ook alle yerfchijnfelen, welke daerop volgden.
Na dat hem het blaefen van den eerften Efigel vertoond was, zag hy, in eene volgende teekening, hagel en vuur, gemengd met bloed, welke op de aerde geworpen waeren, mesdat gevolg, dat een derde deel der boomen verbrand, en al hels groene gras verzengd wierdt. — Men denke, aen een ontzettend onweeder van hagel en blikfemen. Immers wijst het zieh van zelvs, dat wyi onder den naem' van vuur, roepad-



van JOANNES. VIU.
4elyk te denken hebben, aen het vuur van den blikfem, aen vuurige blikfemftraelen , (vergel. Kap. XIII: 13. XX: 9.) Deefe beteekenis is, in den ftijl der Hebreeuwen, ze^r, gewoon, (vergel. Pf. XXIX: 7. Jef. XXIX: 6. Joël II: 5.) Ook was 'er bloed onder gemengd. Men verbeelde zich eenen zwaeren ftortregen, die, door de weerkaetfing der her.haelde blikfemftraelen, een roode koleur fcheen te hebben, en zich in zo verre, als bloed, vertoonde (m).
Dit vreesfelyk onweder had een zeer nadeelig uitwerkfel, op de boomen en het groene gras. Het derde deel der boomen is verbrand, en al het groene gras is verzengd. — De zwaere hagel floeg geheele takken van de boomen, en het blikfemvuur verteerde het overige. Voorts beteekent het derde deel een groot en aenmerkelyk gedeelte, (verg. Zach. XIII: 8, 9.) — Ook is al het groene gras verzengd, en ver, fchroeid. Dit moet zeekerlyk meede, van het derde deel, verftaen worden: want de verwoesting, over het gras, kou zich niet verder uitftrekken, dan over de boomen.
De teekening is allerkennelykst ontleend, van de geduchte plaegen , met welke de Egyptenaers bezocht werden. De zeevende beftondt, in haegel, donder, blikfemen, en vuurige bollen,' welke, op de aerde, geworpen werden, zo dat ook het gras, de kruiden, en 'boomen vernield wierden, (vergel. Exod. IX: 23-25.) asafh geevt 'er deefe befchrijving van: de heer doodde hunnen wijnfiok , door den haegel, en hunne wilde vijgenboomen, door vuurigen haegeljieen, Pf. LXXVILl: 47. Hy maekte hunnen 'reegen, tot haegel, vlammig vuur in hun land, en Hy floeg hunnen wijn/lok en hunnen vijgenboom, en Hy brak het geboomte hunner landpaelen, zegt de Dichter, Pf. CV: %2, 33.
Het kan wel niet in bedenking koomen , of dit fchroomelyk onweder wijst ons, in de Propheetifche beteekenis, naer zeer geduchte oordeelen; maer, in de nadere bepaeling, loopen de gedachten der Uitleggeren zeer wijd uit één. —Dan wy vergenoegen ons, met eenvouwig op te geeven, hoe de zaek ons zy voorgekoomen. Wy meenen naemenlyk, dat
(«O eichhorn 1. c. Tom. ii. p. 6.
XKVIF. DEM. E
1 «



ï8 OPENBARING
nien niet noodig hebbe , te onderzoeken, wat de boomen! en wat het groene gras, geheimzinnig zouden kunnen beteekenen; naerdien het verzengen van de boomen en van het groene gras, onfes erachtens, eenvouwig dient, om de teekening te verfraeien, en een allerontzettehdst onweeder van hagel, blikfem, en ftortieegens af te fchilderen, het welk het vernielen van een goed deel der boomen en planten, ten natuuilyken gevolge, heeft.
In den ftijl der Propheeten, is hét zeer gewoon, dat burgerlyke beroerten, én vooral de geweldige invallen van vyanden , onder de zinbeeldige teekening van dergelyke onweeders, worden voorgefteld. Zo zegt jesaias , van de talrijke leegerbenden, met welke de Asfyriers en Babyloniers, eerst Ephraïm, en daerna Juda hebben aengevallen: ziet, de. heer heeft eenen Jierken en machtigen, daer is gelijk een kaegelvloed, 'eene poene des verdervs, of een verdervende brandende wind, gelijk een vloed der fterke tvaeteren , die overvloeien, zal Hy fe ter aerde nederwerpen, met de hand, Jef. XXVIII: 2. Spreekende, van het oordeel, het welk de heer, over de Asfyriers, heeft uitgeöeffent, zegt die zelvde Propheet: de heer zal zijne heerlyke ftem, in den donder naemenlyk, doen hooren , en de nederlaeting van zijnen arm doen zien, met grimmigheid van toorn, en eene vlamme des verteerenden vuurs, ftraelen , en eenen vloed, en haegellieenen, Jef. XXX: 30. Vergeiyk Ezech. XIII: 11, alwaer de fchroomelyke verwoestingen, welke de Chaldeeuwen, in het Joodfche land, zouden aenrichten, befchreeven worden.
Op den voorheen gelegden grondfiag nu, dat de vreesfelyke vertooningen, welke joannes , by het blaefen der zeeven bazuinen, gezien heeft, de rechtvaerdige oordeelen affchilderen, welke de verhoogde Middelaer, na den tijd van constantyn den Groeten, over de vyanden van zijn Koningrijk , heeft uitgeöeffent; zijn wy van oordeel, dat dit ontzettend onweder de fchroomelyke rampen beteekene, welke den Jooden , in de V, VI en Vilde Eeuw , zijn overgekoosien.
Hier toe mag men brengen het gene, in de' Stad Alexandrijn , is voorgevallen , alwaer het getal der Jooden, op
hon-



van JOANNES. VIII. 19
honderd duizend gereekend werdt. De haet, welken zy den Christelyken Godsdienst toedroegen, vervoerde hen van tijd tot tijd, tot het maeken van opfchuddingen, welke zelden, zonder bloedftorting, eindigden. Maer, in het jaer 415, geraekte de geheele Stad, in beroering. Zy hadden naemenlyk, zeederd eenigen tijd, de Sabbathdaegen misbruikt, tot overdaed en ongeregeldheeden, en de gewoonte ingevoert, om ais dan de Christenen uit te daegen, en te bevechten. cyrillus , toenmaels Bisfchop van Alexandrisn, vondt daerom goed, den Jooden te bedreigen, ° dat zy ter Stad zouden worden uitgedreeven , wanneer zy de gemelde ongeregeldhee'den niet deeden eindigen. — Dan de Jooden floegen, tot woede , over. Zich van waepenen voorzien hebbende, fchreeuwden zy, in het holfte van den nacht, brand, brand, én gaeven voor, dat de groote Kerk in vlamme ftondt. De Christenen , op dit gerucht, uit hunne huizen koomende, werden , by meenigte, door de Jooden , vermoord. Dit verbitterde den Bisfchop cyrillus dermaeten, dat hy, eene meenigte volks verzaemelt hebbende, de Synagogen der Joo-; den liet verwoesten, hunne huifen plunderen , en hen allen ter Stad uitjaegde. De Stadvoogd orestes kantte zich wel, tegen deefe woede, maer zijne poogingen waeren van weinig gevolg.. Ook kostte dit oproer het leeven aen de zeer kundige hypatus , dochter van den Wijsgeer theon (»).
Wy willen het gedrag van den Kerkvoogd cyrillus geenszins verdeedigen. socrates reekent het hem , tot groote fchande (0). Anderen verfchoonen den Bisfchop, en wijten '•alles, aen de woede van het volk (p). Hoe het zy, zo veel is zeeker, dat de Jooden, by die gelegenheid, geweldig geleeden hebben.
Maer vooral hebben de Jooden zeer fchroomelyke rampen ondergaen , in Perjien , en andere gedeelten van het Oosten. — chosroes, Koning van Perjien, bygenaemd dt Urobte, liet, in het jaer 589, alle de Hogefchoolen der Joo-
(») easnage algemeen* Historie der Joodfche Natie II Deel. p. 1525"™
(.0) Hitl. Eccl. 1. VII. c. is—
{p ) venema Hifi. Eccl. Tom. IV. p. S77»
XXVII. deel. B *



2o OPENBARING
den, in het Oosten, toefluiten (?). Dit onheil was wel van korten duur, daer hormisdas III. dit bevel wederom introk{ maer de wreedheeden, welke zy, onder chosroes II, tegen de Christenen, aenrichtten, hadden voor hun de allertreurigfte gevolgen (r)t — Te Tyrus, maekten de Jooden eene zaemenzweering, om op eenen Paeschdag, alle de inwooners der'Stad van kant te maeken. Dan, de zaek ontdekt zijnde, vonden zy meerderen wederftand, dan zy verwacht hadden. Dit gav aenleiding , dat zy hunne woede, naer het omgeleegen land, wendden,'en aldaer veele Kerken der Christenen verwoestten, toj> dat de Burgers, uit de Stad vallende, onder hen eene fchroomelyke llachting maekten (7).
Niet minder werden de Jooden, in het Westen , vervolgd. — Keizer jactinianus verboodt hun, het Paeschlam te eeten. In Africa mogten zy geenen openbaeren Godsdienst oeffenen. Zelvs werdt hun de macht benoomen, van, by uiterften wil, over hunne goederen, te befchikken (f). —In het jaer 530, ondernam een zeekere Jood, met naeme julianus , zich, in Palestina, voor den messias uit te geeven. Hy waepende zijne volgelingen, en viel woedende, op de Christenen aen. Maer de Keizer justinianus verftrooide de muitelingen, door zijne legerbenden {u).
Nog treuriger gevolgen had het oproer , het welk zy, omtrent het midden der Vide Eeuw, te Céefarea, aenrichtten. Zy maekten verfcheidene Christenen van kant, en haelden hunne Kerken om verre. Maer adamantius, de Veldheer , welken de Keizer justihianus derwaerds gezonden had, maekte onder hen eene groote llachting, dreev de overige op de vlucht, en verklaerde de goederen der geenen, die rijk waeren, voor verbeurd (v).
In Frankrijk, was reeds eene groote meenigte van Jooden, onder de regeering van childebert , omtrent het mid« den der Vide Eeuw; maer de Koning, dagobert wilde hen
niet
C j) BASNAGE 1. C. p. I544. trj Idem 1. c. p. 1545. CO Idem 1. c. p. 1546. (O Idem I. c. p. 15(53, 1564. (aj liem p. ijöé. £vj Idem 1. c, 'p. 1567.



Van JOANNES. Vin. u
tiet langer, in zijn Rijk, dulden, ten zy zy Christenen wierden, beveelende, omtrent het jaer 630, dat zy, op levensftraf, zijne; Stae.ten veriaeten zouden, zo zy weigerden het Christendom te omhelfsn (w).
6. Het blaefen der tweede Bazuin, 'vs. 8, 9-
8. Ende ik zag wijders eene nieuwe vertooning, in de geopende Boekrolle: want de tweede Engel heeft gebafuynt, ende daer wiert [yet] als een groote bergh van vyer brandende in de zee geworpen: ende het derde [deel'} der zee is bloet geworden,
9. Ende het derde [deel] der fchepfelen in de zee, die leven hebben, is geftorven: ende het derde [deel] der fchepen is vergaen.
De' Apostel zag, als eenen grooten berg van vuur brandende. Men denke, aen eenen Fulcaen, of vuurfpouwenden berg. Deefe brandende berg werdt in de Zee geworpen. — Het is meermaelen gebeurd, dat zulke Vulcaenen, by grootere uitbarstingen van het onderaerdfche vuur, zwaere fteenen, en groote gedeelten van de bergen zelve, in eene naestbygeleegen Zee, uitwerpen (jc). — Zoortgelyk eene teekening vinden wy ook, weegens Babel, by den Propheet jeremia , Kap. LI: 25: ziet ik wil aen u, gy verdervende berg, /preekt de heer, die gy de ganfche aerde verdervt, en ik zal mijne hand tegen u uitftrekken, en u van de Jleenrotfen afwentelen, en zal u fiellen, tot. eenen berg des brands.
Het gevolg was, ést. het derde, dat is een aenmerkelyk, deel der Zee zy bloed geworden. — Er wordt wederom gezinfpeeld, op de plaegen der Egyptenaeren, wanneer, onder andere, het waeter, in bloed, veranderd werdt, Exod. VII: 20, 21. Zoortgelyk iets werdt ook, aen joannes , vertoond; niet dat een gedeelte der Zee werkelyk in bloed veranderd wierdt; maer het brandende gevaerte, het welk, inde Zee, geworpen werdt, g^v, aen het, waeter, een®
(w) Idem. 1. c. p. 1583» ( X) vitrinc-a ad h. t,
XXVII. DEEL. B %



Si OPENBARING
vuurige en roode verw, zo dat het vry wat gelykheid had, met bloed. — En het derde deel der fchepfelen, m de Zee, welke leeven hebben, is geftorven. Het ging hier, op zoortgelyk eene wijs, ais by gelegenheid der gemelde plaeg, in Egypten, wanneer alle de visfchen, in de rivier, ftierven, (vergel. Exod. Vil: 20.) joannes zag, dat eene meenigte van leevendige fchepfelen, grootere en kleine visfchen, door den inval van dat brandende gevaerte, in de Zee, ftierven en dood boveii dreeven. — Ook is het derde een goed deel der fcheepen vergaen, door de geweldige beroerten, welke het gemelde verfchijnfel, in de Zee, had te weeg gebracht.
Wat beteekent nu dit alles, in den Propheetifchen zin? Deefe vertooning koomt, met de even voorgaende, daerin overeen , dat 'er vreesfelyke uitwerkfelen daer gefteld, en fchroomelyke verwoestingen wierden aengericht. De eerfte bepaelden zich, tot de aerde; 'er ontftondt een vernielend onweeder, het welk boomen en planten verzengde, (verge!. vs. 7;) maer dit verfchijnfel deedt zich, in de verdervelyke gevolgen, in en op de Zee gevoelen.
De groote berg, brandende als vuur, fchijnt ons hier het Romeinfcbe Keizerrijk te verbeelden. — Machtige Koningrijken en Heerfchappyen worden, in de beeldfpraekige tael der Propheeten, meermaelen , by bergen, vergeleeken; en, wanneer zy anderen volken fchroomelyke verwoestingen toe. •brengen, moogen zy eigenaertig, by brandende bergen, ver. geleeken worden. Men zie Jer. LI: 25. — Deefe brandende berg werdt, in de Zee, geworpen, en richtte, in dezelve, geduchte verwoestingen aen. De Zee beteekent, in het gemeen, eenen grooten toevloed van volken, di* een wijd uitgeftrekt gebied, in de waereld, bezitten. Zo wordt het, ook in dit zelvdeBóek, verklaerd, Kap. XVII: ï, 15. (VergeL Jef. XIX: 5. Jer. LI: 42O Byzonder hebben wy, onfes erachtens, ter deefer plaets, aen de Perfen te denken.
De Perferi hebben zich, in nadruk, openbaer gemaekt, als vyanden van christus Koningrijk, door het aenrechten van eene geweldige vervolging, tegen de belijders van 's Heilands naem, welke, omtrent het midden der IVde Eeuw, sneer dan veertig jaeren lang, gewoedt heeft. — Te weeten
SA*



tan JOANNES. VUL 23
sapor II. beklom den throon van Perjien, omtrent denzelvden tijd, dat constantyn de Groote Keizer werdt, en re» geerde 70 jaeren. De magen hitften hem op , tegen de Christenen, dezelve affchilderende, als lieden van verfoeilyke beginfelen, en gevaerlyke ingezeetenen, die den Romeinen begunftigden, zo dat zy even zo gevaerlyk waeren, voor den Godsdienst, als voor den Burgerftaet. — Het bleev niet, by ballingfchappen, en pijnigingen; maer 'er werden ftroomen van onfchuldig bloed vergooten. Een onnoemenlyk groot getal van Christenen werdt jammerlyk omgebracht (y), het welk , door zomraigen , op 130 duizenden bereekend wordt (2). — Deefe vervolging, de, blqedigfte van alle, welke ooit te vooren ergens hadden plaets gehad, duurde tot het jaer 373, in het welk de gemelde sapor geftorven is.
De verhoogde Middelaer heeft ook deefe woede der Perfen niet ongeftraft gelaeten. Hy bediende zich daer toe, van de Romeinfche Heerfchappy, wanneer 'er als een groote berg, brandende van vuur, in de Zee geworpen werdt, en vreesfelyke beroeringen veröorzaekte. — Keizer con.stantyn den Groote trok zich de zaek der vervolgde Chris» tenen, in Perfien, aen, en zocht den Koning sapor, door brieven van voorfchrijving, te beweegen, om hen zachtmoedig te behandelen (a). Maer de Vorst van Perfien ftoorde 'er zich ganfchelyk niet aen. Onder den fchijn van vriendfchap, met constaktinus , maekte hy het ontwerp, om zich de Qpperheerfchappy, over geheel „het Oosten, aen te maetigen. Ook duurde het niet lang, of hy beweerde openlyk zijn recht, op alle de heerfchappyen, welke oulings, den Perfifchen Vorften, hadden toebehoort.
Toen Keizer constantyn de Groote geftorven , en daer door eene groote verwarring, in het Romeinfche Rijk, veroorzaakt was, bediende sapor zich, van deefe gunftige gelegenheid, en trok terftond.de Romeinfche Wingewesten in. Voor Nifibis evenwel, de*~fterkfte vesting der Romeinen»
(y ) sozomenus Hift. Eccl. 1. It. c. 9 -14.
(2) ven&ma Hift. Eccl. Col. IV. p. 369 1
Qa) eusebius in vita constantini 1. IV. c. 8»
XXVII. DEjsr.. B 4



H OPENBARING
ftootte hy het hoofd, en, na een zeer groot verlies, was hy genoodzaekt van daer op te breeken. i„ den flag van Sil gara kreeg hy eene geweldige nederlaeg, en was hy gedrongen de vlucht te neemen, na dat hy zijnen zoon verlooren had en zelvs gewond was. — Naderhand was sapor voorfpoediger, en rukte zelvs in Mefopotamien, terwijl Keizer , constans, die reeds, over den Euphraet, getrokken was genoodzaekt werdt, naer Syrien te rug te keeren 0).
julianus, de volgende Romeinfche Keizer, bekend onder den naem van den Afvalligen, zette den oorlog voort met al zijn vermoogen, om de Perfen te verneederen. Ook had hy het geluk, verfcheidene Steeden en fterke plaetfen te overmeesteren, terwijl hy het land, van alle kanten verwoestte. Zelvs drong hy veel verder, in de Perfifche Heer-' fchappyen , dan iemand zijner Voorzaeten gedaen had zo dat hy de Perfen geheel zou overweldigt hebben, was'zij,» krijgsbeleid grooter geweest (,). Door eenen pijl gewond zijnde, verloor hy het leven, en zijn opvolger jovianus maekte vreede, met de Perfen.
Het is waer, de Romeinen hebben, by deefen oorloa- • zeer veel volk verlooren; maer, aen den anderen kant! werdt ook de Zee der Oosterfche volken, met bloed, ge•»erwd. ' 6 ;
De volgende Perfifche Koningen leevden, in vreede met de Romeinen, tot het jaer 421 , wanneer varanes V den throon beklom. Dees verwekte , op aenhitfing der Magi eene bloedige vervolging, tegen de Christenen, in zijhe' Heerfchappyen, zo dat zeer veelen de wijk naemen, naer de Romeinfche landen, en zich, naer Conjlantinopolen, begaeven.
Deefe geweldige vervolging, door welke eene verbaefende meenigte van Christenen jammerlyk is omgekoomen, heeft eenen langen tijd geduurt (d). Zy begon reeds, onder isbiGERDEs, woedde vooral onder var a nes V, en is, eerst onder isdigsrd II, geëindigd.
De
( S) AMMIANUS MARCELUKpS I- XVFI-XX < C) AM M [ANUS HARCBLLINUS ). XXVl.
(.«.) Tjieudohetus /jij!. £tc.'t 1, V. c, 3y



Van JOANNES, VUL ag
De aenleiding, tot die groote woede, was de onbedachtzaeme yver van den Bisfchop abdas, die eenen Tempel der Perfen verbrandde, en weigerde het bevel van den Koning, om denzelven te herbouwen, te gehoorzaemen. Dit verbitterde de Magi dermaeten, dat zy het volk, door hun gefchreeuw, opilookten, en den Koning bewoogen, om bevel te geeven, tot het vernielen van alle Christen Kerken. Nu begon de vervolging, met eene fchroomelyke woede, welke, aen eene verbaefende meenigte van Christenen, het leeven kostte (e).
Deefe vervolging baende den weg, tot eenen nieuwen oorlog, tusfchen de Romeinen en de Perfen. Koning varanes V vorderde, door zyne afgezanten, dat Keizer theodosius de Christenen, die, naer de Romeinfche landen, geVlucht waeren, zoude uitleeveren. theodosius gav ten antwoord, dat hy voorneemens waere, deefe Christenen , en den Godsdienst, welken zy beleeden, met alle de macht van zijn Rijk, te befchermen. Hierby kwam nog een ftaetkundig misverftand (ƒ). — Het kwam, tot eenen openbaeren oorlog, die, voor de Perfen, zeer ongelukkig uitviel. arDabarius, de Romeinfche Veldheer, trok, door Armenien, in Azazene, een Perflesch Wingewest, aen de overzyde van de Tigris, alles te vuur en te zwaerd verwoestende, narses , de Veld • Overfte der Perfen , trok hem , met eene groote macht, te gemoet; maer hy kreeg de nederlaeg, en, daer hy de overwinnende waepenen der Romeinen niet wederftaen konde, moest hy zich vergenoegen, met eenen inval, in Mefopotamien. Deefe zorgelyke omilandigheeden noodzaekten den Perfifchen Koning, hulp te verzoeken, by de Saraceenen. Hierin bereikte hy wel zijn oogmerk, maer het kon hem niet baeten ; de Romeinen gaeven hem en zijnen bondgenooten andermael de nederlaeg, en maekten eene vreesfelyke flachting. Een volgende was nog ongelukkiger, voor de Perfen» zo dat varanes ten laetften gedrongen waere, om vreede, met de Romeinen, te maeken, op
CO socrates BH. Eccl. 1. VII. c. 20. (ƒ) socrates 1. c. I. VII. c. i8.
XXVII. DEEL, B $



só OPENBARING
vocrwaerde, dat hy de vervolgingen, tegen de Christenen, in zijn Rijk, zou doen eindigen (g).
Deefe vreede werdt geflooten , voor honderd jaeren, gn duurde , volgens euagrius Qi) , tot het 12.de jaer der regeering van anastasius, dat is tot het jaer 502. — In dien tusfchentyd evenwel, hebben de Perfen zeer veel geleeden, van de Hunnen, peroses beklom den throon, in het jaer 458, en waegde het eenen aenval te doen, op het land der Hunnen of Nephaliten, paelende, ten Noorden, aen Perfien; maer hy werdt zo wel ontvangen, dat hy, in de uiterfte engte, gebracht zijnde, genoodzaekt werdt, op de laegfte wijs, vreede te maeken. By eenen vernieuwden aenval, liep het nog erger af, daer het Peifiesch Ieeger geheel ver. flaegen, en peroses zelvs gedood werdt (j),
Onder den Koning korades , werdt het Perfifche Rijk, door binnenlandfche beroerten , geweldig gefchokt; hy zelvs werdt, van den throon gebonst, en gevangen gezet (k). Met den aen vang van de Vide Eeuw, in zijne Heerfchappy, herfteld' zijnde, fchroomde hy niet den Romeinen den oorlog aen te doen. In den beginne, waeren zijne waepenen voor-, fpoedig (/); maer een inval der Hunnen, op het Noorder» deel van zijn Rijk, noodzaekte hem , vreede te maeken, met de Romeinen (m),
Na dat justinianüs, in het jaer 527, aen het Oostersch Keizerrijk geraekt was, begon het oorlogsvuur, in Perfien, nog geweldiger te woeden. — bclisarius voerde het bevel, over de Romeinfche, en peroses , over de Perfifche Krijgsmacht. Na eenige voorloopige beweegingen van mindere aangeleegenheid, kwam het, tot een hoofdtreften, waerby de Perfen, na eenen hardnekkigen tegenftand, deerlyk gellaegen werden (n). peroses, daer door in ongunst geraakt, kreeg azaeethas , tot zijnen opvolger. Deefe nieuwe Veldheer
(g") socrates Hijl. Eccl. I. VII. c. 17-21,
f h ) Hijl Eccl. L. I. c. 10.
(ijl procopius ie Bello Perfico 1. I. c. 3,
( procopius I. c. I. I. c. 5.
CO Mem c- '• I. c. 8.
(bi) Ibidem 1. c. 1. I. c. 9.
(«) Ibidem I. c. L I. c. 13.



vam JOANNES. VIII. s?
Jicer behaelde wel eenige voordeelen , op de Romeinen , maer geraekte ook in ongenaede, en mermekoës kreeg het bevel, over het Perfiesch leeger.
Ondertusfchen ftierv kavades , en zijn zoon kosroes beklom den Perfifchen throon, in het jaer 531. — Na het dempen van eene zaemenzweering , en het omhals brengen van allen, die 'er deel aen hadden (0) , werdt de oorlog, tegen de Romeinen, hervat, kosroes trok, aen het hoofd van een talrijk leeger, in Syrien, en richtte 'er fchroomelyke verwoestingen aen. Hy drong door, tot Antiochien, bemachtigde die Stad , en mishandelde de ingezeetenen , op eene ontnenfchelyke wijs, en legde alles in kooien, keeren. de, na dat alles, met fchatten belaeden, naer zijn land terug cp).
De Romeinen zaegen zich genoodzaekt, een fchandelyk verdrag te fluiten ; maer het werdt zeer fpoedig, zo. van den eenen, als van den anderen kant, gefchonden. Keizer justinianüs zondt belisarius ten velde, om den voortgang der Perfen te fluiten , die voorneemens waeren , om, tot in Palestina, door te dringen, kosroes, vreefende, dat belisarius hem de terugtocht zoude affnijden, vondt^het geraeden , weder over den Euphraet te trekken. Kort daerop werdt de Romeinfche Veldheer terug geroepen, om den oorlog , in Jtalien, voort te zetten, en zijn opvolger martinus werdt, door de Perfen, op de vlucht gedreeven (o).
kosroes , hier door aengemoedigd, beleegerde Edesja, met voorneemen , om die Stad geheel te verwoesten; maer hy werdt, in zijne verwachting, te leur gefteld, en genood» zaekt, naer zijne eigene Heerfchappyen de wijk te neemen. — Evenwel kon hy niet rusten, en bleev, met ongelyken uitflag, oorloogen, teegen de Romeinen, vooral toen justinus den Keizerlyken throon beklommen had. Dees, die een Vorst was van eenen zwakken geest, begunftigde den
(0) Mem 1. c. 1. I. c. 23. (p) Ibidtm 1. c. 1. II.' c. 3-5. {qj Idem 1. c. 1. II. C. JQ, 20.
XXVII. deel.



S8 OPENBARING
opftand der inwooneren van groot Armenien, die zich, aen de Perfifche Heerfchappy, onttrokken. Zelvs gav hy marcianus, zijnen Veldheer, last, om, in de landen van Perfien, te trekken, en de Stad Nifibis te beleegeren. Hierop trok kosroes ,' over den Tigris, om de gemelde Stad te ontzetten, alles, onder den weg, te vuur en te zwaerd, verWoestende. Verder drong hy door, tot in Mefopotamien, en plunderde verfcheidene Steeden.
De krankzinnigheid van justinus gav aenleiding, dat de vyandlykheeden, eenigen tijd, geftaekt wierden, en dat tv JBERiüs, in het jaer 573, tot Rijksopvolger verklaerd wierdt (r). Deefe krijgskundige Keizer , verneemende , dat kosroes fchikkingen maekte, om, tot in Cappadocien, door te dringen, liet alle zijne Krijgsbenden, inde Oosterfche Wingewesten, by één verzaemelen, om den Perfen het hoofd te bieden. . Deefe onderneeming flaegde zo uitneemend wel, dat de Perfen, na een hardnekkig en bloedig gevecht de geheele nederlaeg kreegen ; geheele meenigten der Perfifche benden werden in (lukken gehouwen, en de overige genood. Zaekt zich, door eene verwarde vlucht, te redden. Deefe roemruchtige overwinning gav den Romeinen gelegenheid, t>m, voor de eerftemael, in de Perfifche landen, te overwinteren. — kosroes was, door dit onheil, dermaete ge troffen, dat hy, van hartszeer, ftierv, na eene regeering van* 48 jaeren (ƒ).
HERMrsDAS II volgde hem op, en kon niet verhinderen, dat de Romeinen verfcheidene landen van zijne Heerfchappy
uitplunderden en verwoestten Door zijne onvoorzichtig-
heid, veröorzaekte hy eenen burgerlyken oorlog, die den weg baende, dat hy afgezet en vermoord wierdt (t).
Zijn zoon kosroes II beklom, langs deefen weg , den Perfifchen throon, in het jaer 589; maer, buiten ftaet zijnde, om zich, tegen den geweldenaer varamus te handhaeven, zag hy zich gedwongen, uit het Rijk te vluchten, en eene fchuilplaets te zoeken, by de Romeinen, terwijl 'er
ftroo-
(r) EOAGRios Hifi. Eccl. I. V. c. 8, 0.
ttj K'JARGRIUS 1. C. 1. V. C. IW»
UJ^" 1. c. i. Vi. c. 16.



van JOANNES. VIII. i
ftroomen bloeds, in Perfien,' vergooten werden («). mauRmns, die, in het jaer 586, by den dood van tiberius, de Keizerlyke waerdigheid verkreegen had, liet zich, door de ongelukkigen Koning der Perfen, beweegen , om hem, teger zijne wederfpannige onderdaenen, by te fpringen. Ook onderfteunde hy hem, met een talrijk leeger, onder het beleid van narces , die, in Perfien getrokken, de wederfpannigen verfloeg, en den verjaegden Vorst, op den Perfifchen throon, herftelde (v).
Keizer Mauritius werdt, in het jaer 603, door phocas vermoord, waerop kosroes II, ouder fchijn van wraek te neeroen , over deeze grouwzaeme fchenddaed, aen zijnen befchermer, de waepenen , tegen de Romeinen, opvatte, met oogmerk, om zijne Heerfchappy uit te breiden; terwijl de Romeinen onder elkander verdeeld, en daer door buiten ftaet waeren, om hem wederftand *e bieden. —- Zonder tegenftand , veroverde hy Syrien , Palestina, en Fktenicien, alleV, 'te vuur en te zwaerd, verwoestende. Hy drong door, tot aen Chalcedon, overal de Steeden verbrandende, en de ingezeetenen , zonder mededoogen, van kant maekende. Hy had niets minder voor, dan den geheelen Romeinfchen naem te verdelgen. Maer heraclius, die, in het jaer 610, Keizer geworden was , verzaemelde zijne krachten , en trok, met een machtig leeger, beftaende, niet alleen uit Romeinen, maer ook uit Hunnen en andere vreemde volken, in perfoon, tegen de Perfen op, en behaelde eene roemrijke overwinning, kosroes II was genoodzaekt, zijn heil in de vlucht te zoeken, terwijl de Romeinen, hem najaegende, verfcheidene plaetfen, vermeesterden. Hy deedt wel verfcheidene poogingen, om zich te herftellen; maer zy vielen alle ongelukkig uit. heraclius drong door, tot' in Asfyrien, trok de rivieren Euphrates en Tigris over, na dat hy de Perfen , die hem den. overtocht betwisten wilden, verfcheidene maelen geflaegen had'.-,-
Zo doende bracht Keizer heraclius de Perfen, de mach-
C») Mem 1. c. 1. VI. c. 17. (V) Idem 1. c. 1. VI. c, 19-21,
XXVII. deel.



30 OPENBARING '
tigfts van alle de vyanden zijnes Rijks, binnen korten tijd, tot zulk eene laegte, dat zy nimmer weder in ftaet waeren, om
iets van aenbelang te ondérneemen kosroes II werdt,' op
bevel van zijnen ontaerten zoon siroes, jammerlyk vermo'ord. Plees, in het jaer 616, den Perfifchen throon beklommen hebbende, maekte eenen verneederenden vreede, met de Romeinen. Hy regeerde weinig meer dan één jaer. —. Zijn zoon en opvolger ardeser werdt, reeds in de zeevende maend van zijne Regeering, omgebracht. — sarbarazas, die hem vermoordt had,beklom den throon, in 'het jaer 628Maer zijne korte regeering was vol onrust; en inwendige beroerten maekten , dat geheel Perfien, met ftroomen van bloed, geverwd wierdt.
hermisdas was de laetfte Koning, die, in het jaer 630, de verzwakte heerfchappy aenvaerde; maer het duurde niet lang, of de Saraceenen maekten een einde van de Perfifche Heerfchappy.
Elk , die de kortelyk gemelde gefchiedenis der Perfen overdenkt, en de fchroomelyke flaegen, welke de Romeinen dit volk, van tijd tot tijd, hebben toegebracht, zal erkennen moeten, dat zy , over het vervolgen der Christenen, op eene zeer fchroomelyke wijs, geftraft zijn, als meede, dat de verwoestende aenvallen der Romeinen, op deefe wijduitgeftrekte Heerfchappy, eigenaertig konden worden afgefchilderd, door het werpen van eenen brandenden berg in de zee , het welk een' aenmerkelyk gedeelte der zee in bloed veranderde, zo dat veele Visfchen ftierven , en veele Scheepen vernield vierden.
RJ.3iv ;.\ . x . -rUi . v ■■l jij
C, Het. blaefen der derde Bazuin, vs. 10, 11.
10. Ende de derde Engel heeft gebafuynt, ende daer is een groote fterre, brandende als een fackel, gevallen uyt den hemel , ende is gevallen op het derde [dset] der rivieren, ende op de fonteynen der wateren.
Eene groote flar, brandende als een fakkel is gevallen uit 4en hemel. — joannes zag eene flar, dat is een vuurig ver-
fchijn-



tan JOANNES. VUL s*
fchijnfel, het welk zich, in de bovenlucht, als eene ftar, vertoonde. Dit vuurig verfchijnfel was van eene aenmerkelyke uitgebreidheid; hy noemt het daerom eene groote ftar. — De vuurige glans, welke, van dit verfchijnfel, afftrael. de, fchitterde zo fterk, dat het gezegd worde, te branden, als een fakkel.
Dit vuurig verfchijnfel daelde, in de gedaente vaneenen brandenden fakkel, uit den hemel, dat is uit de bovenlucht, en viel, op het derde of een aenmerkelyk deel der rivieren en op de fonteinen der waeteren. In de beneedenlücht nedergedaeld zijnde, werdt dat verfchijnfel ontbonden, zo dat de vuurdeelen zich wijd en zijd verfpreidden, over de rivieren, en de fonteinen der v/aeteren, dat is over de waeterfonteinen. —— Voorts zal men van zelvs begrijpen, dat de bepaeling van een derde of aenmerkelyk deel, ook tot de fonteinwaeteren, moete betrekkelyk gemaekt worden, daer vs. i r , in het algemeen, van een derde deel der waeteren, gefprooken' wordt.
11. Ende de naem der fterre wort genaemt Alsfem: ende het derde [deel] der wateren wier! tot alflem: ende vele menfchen zijn geftorven van de wateren, want fy waren bitter geworden.
De naem der flar wordt genaemd atsfém. — Er is, by ons een kruid bekend, onder den naem van Alsfem, het welk wel bitter, maer teevens heilzaem is. Hier wordt een ver.' givt bedoeld, het welk, voor zo verre den bitteren fmaek aengaet, aen Alsfem gelijk is; eene bittere plant, die vergivtig is, (vergel. Deur. XXIX: 18.) De flar werdt alsfem genaemd, dat is, zy was, in haere hoedaenigheid en uitwerkfelen, aen alsfem gelijk , (vergel. Jef. VIII: 3. Hof. I: 4, 6.) —- Trouwens het derde deel der waeteren werdt, door het 'verfpreiden der gemelde vuurdeelen van den brandenden fakkel, niet alleen tot alsfem, wat den bitteren fmaek aenging, maer het werdt ook vergivtigd, zp dat veele menfchen zijn geftorven van de waeteren, die dezelve dronken.
Hier fchijnt eene zinfpèeling te zijn, op het ongeval der Israëlieren, in de woestijnen van Arabien, wanneer zy het waeter van Mara, uit hoofde der bitterheid, niet drinken konden, Exod. XV: 23. — Dan dc waeteien , Yan welke
XXV1L Deel.



3* OPENBARING
joannes fpreekt, waeren niet alleen bitter, maer ook vergivtig, zo dat veele menfchen, door dezelve te drinken, geftorven zijn.
Ter opheldering van den Propheetifchen zin, moogen wy dit vooraf vastftellen, dat de flar, de groote ftar, welke joannes zag, een zinbeeld geweest zy van eenen vermaerden Leeraer, of van een genootfchap Leeraeren, die zeer fchaedelyke dwaelingen verfpreidt, en daer door veröorzaekt hebben, dat veelen, die zich door hen verleiden lieten, ongelukkig geworden zijn. — Het is waer, fiarren vertoonen ook wel eens Koningen , Vorften en Gezachhebbers, die, in aenzien en vermoogen, boven andere menfchen, uitmunten, Num. XXiV; 17. Jef. XIII: 10. XXXIV: 4. By horatius (w) heet Keizer augustus, eene ftar, blinkende, gelijk de Maen , onder de mindere lichten. Ter deezer plaets evenwel kan de hier bedoelde flar, niet anders, dan van eenen vermaerden Leeraer , verftaen worden. — Dit vordert niet alleen het gewoone gebruik van dit zinbeeld, in de Openbaering, (vergel. Kap. I: 20,) maer ook het geheele beloop der geheimzinnige teekening. De ftar zou het groot gedeelte der waeteren bitter en vergivtig maeken, dat is, de leer van den Godsdienst grootelyks verderven. Immers rivier en fonteinwaeteren teekenen buiten twijffel de leer van den Godsdienst, (vergel. Jef. XLIX: 10.)
Maer welk een Leeraer wordt hier bedoeld? _ Zommigen denken, aen muhammed ; maer van deefen verdervelyken bedrieger , wordt Kap. IX: 1—• uitvoerig gefprooker. Anderen bepaelen zich, tot arius, pelagius , nestorius, eutyches, of dergelyken dwaelgeest. Wy voor ons zouden het meest overhellen tot arius , maer zo dat 'er meer byzonder geoogd worde, op de fchroomelyke beroeringen en geweldenaeryen, welke zijne naervolgers, meer dan eene Eeuw, na dat hy zelvs zijne dwaelingen verfpreidt had, in verfcheidene gedeelten der waereld, en byzonder in Africa, wanneer de Vandaelen aldaer meesters waeren, hebben ts weeg gebracht.
Trou.
O) Carmin, Qite XII. 4S.



van joannes: viii. 331
Trouwens arius zelvs mag eigen aertigby eene groots flar, brandende, als een fakkel, vergeleeken worden. — Hy jvas een openbaer Leeraer te Alexandrïèn ; een man , die zich, door zijne uitmuntende kundigheden, en zijn lovwaerdig gedrag, zeer veel aenzien verworven had. — De ftar viel uit den hemel, toen hy, tot zijne bekende dwaelingen, verviel, en Gods eeuwigen Zoon, tot den rang der gefchaepene weezens, veriaegen wilde; hy werdt, van zijne waerdigheid ontzet, en, uit de gemeenfchap der Kerke, ver» bannen. -— Dit verfchijnfel ontbonden zijnde, hebben zich de vuurdeelen wijd en zijd verfpreidt, over de rivieren en fonteinen der waeteren, zo dat een aenmerkelyk gedeelte der waeteren bitter of vergivtig geworden, en veele menfchen van dezelve geftorven zijn; voor zo verre naemenlyk de dwaelingen van arius zich wijd en zijd verfpreidt, en de leer van den Godsdienst grootelyks verbastert hebben. Ondertusfchen zou ik, voor my, van oordeel zijn, dat wy hier niet zo zeer onfe aendacht bepaelen moeten, by de fchaedelyke ge« volgen en verwarringen, welke de dwaelleer van arius, binnen de Christen Kerk zelve, heeft te weeg gebracht, als wel by de beroerten en geweldenaeryen, welke zijne volgelingen, lang na zijnen dood, byzonder in Africa, veröorzaekt hebben. —- Immers, onfes erachtens, worden,, in het Boek der openbaering , niet zo zeer de lotgevallen der Christen Keik zelve voorfpeld, als wel de geduchte oordeelen, welke de verhoogde Middelaer, over de vyanden va» zijn Koningrijk, zoude uitöeffenen (r).
Trouwens de ketteryen , van welke arius den grondflag gelegt heeft, hebben niet alleen de Christen Kerk beroert, maer ook het Roomfche Keizerrijk geweldig gefchokt. „ Zee„ dert dien tijd, (zegt de beroemde vitrtnga (y),) dat de „ Christelyke Godsdienst, in de waereld .van het Roomsch „ gebied, de overhand gehad heeft, en de Christenen, ia „ getal en gezach, in dat Rijk, meesters zijn geweest,-zo „ worden de onheilen, het Christen volk toegebracht, by
(x~) XXVI Deel. Inleid, p. cxlii. ,iy ) 1. c. I Deel. p. 575,
XXVII. deel.



gf OPENBARING
„ aldien sy naer zich fieepten , zwaerer beroeringen, ^ „ roerigheeden, en bloedftortingen, voor zo verre die flrek„ ten, orn den ftaet van bet Roomfche Rijk te verzwakken „ teffens geacht het Roomfche Rijk te zijn toegebracht en' „ die hebben Gods Voorzienigheid, in het uitvoeren'van „ het Raedsbefluit, het welk Hy genoomen had, om dat „ Rijk uit te roeien, moeten dienen."
De uitkoomst heeft deeze Voorzegging blijkbaer bevestigt. — Na dat de dwaelingen van arius , in de Kerkvergaedering ran Nicea, weike Keizer constanttnus de Groote , in het jaer 325, beroepen had, veroordeeld waeren, en hy zelvs, onder de Illyriers, verbannen was, lieten zijne aenhangers' Biets onbeproevd, om zich te herftellen. Ook wisten zy het, binnen korten, zo verre te brengen, dat die zelvde Keizer den gebannen arius terug riep, e„, weinige jaeren laeter , werden zijne aenhangers, in hunne voorrechten , plechtig, herfteld. — Van de drie zoonen, welke constan. tiwus de Groote, als zijne opvolgeren, naliet, was constantius, die het Oosten beheerschte, een yverig voorftander der Ariaenen, zo dat hy den rechtzinnigen Christenen, en hunnen Leeraeren , zeer veel leed hebbe aengedaen. Dit heeft julianus de afvallige (z), deefen zijnen Voorzaet zelvs verweeten. De twee andere Broeders, constantinus en constans, die het Westen beheerschten, waeren yverige voorftanders van de rechtzinnige leer. Na den dood van consi-ans, kwam een groot gedeelte van het Westersch Rijk, byzonder Italien en Rome, onder de Heerfchappy van cos' stantius, die den Ariaenfehen aenhang, met al zijn vermoogen, zelvs met middelen van geweld, begunftigde en befchermde.
Deefe verdeeldheid kon niet nalaeten de fchroomelykfte. beroerten te weeg te brengen. „ Hier uit ontftonden ein„ deloofe bitterheeden . oproeren , verraederlyke treeken, i, en openbaere geweidenaeryen, tusfchen de twee «rijdende „ partyenr Kerkvergaedering, tegen Kerkvergaedering, werdt „ 'er zaemengeroepen , welker ftrijdige beihiten verbaesd-
tt heidl
Cs} Epist. 52. tn 0)sr. p, 435, 43<J.



vam JOANNËS. VlII. 3£
i heid en verwarring, in de Christen waereld, veröorzaek„ ten. ■— De Kerkelyke gefchiedenis , onder Keizer con„ stantius , ftelt den Leezer een geduurig tooneel van op. „ roer en geweld voor oogen, en het droevig fchouwfpel „ van eenen oorlog, gevoerd tusfchen Broeders, zonder „ Godsdienst, rechtvaerdigheid of billykheid" (a).
Keizer valens , die naderhand het Oosten beheerschte, ging nog veel verder, in zijne woede, tegen de aenkleevers der rechtzinnige leer, daer hy dè Opzieners der Kerke, die deefe leer vast hielden, met ballingfchappen en doodftrafFen » vervolgde, en ook zijnen haet, den rechtzinnigen Christenen, zo gevoelig deedt ondervinden, dat deeie vervolging niet minder waere , dan de voorige , onder de Heideni'che Keizeren. — Zijn ongelukkig uiteinde, in den ftrijd, tegen de Gothen, in het jaer 378, maekte een einde aen deefe rampen. Zijn opvolger grattaïtus begunftigde den Rechtzinni» gen, en theodosiüs, bygenaemd de Groote, deedt hen, ovec allen tegenftand, volkoomen zegepraelen.
Eene volkoomene overwinning , op de Gothen , behaelE hebbende, en binnen Conjiantinopolen te rug gekeerd, Helde hy gregorius van nazianze aen, tot Bisfchop van die hoofd* ftad, in de plaets van den Ariaenfchen Kerkvoogd demophilus, en dreevds Ariaenen, uit alle de Kerken. Zo doende werdt het rechtzinnig geloov, in de hoofdftad van het Oosten , herfteld , omtrent het einde van het jaer 380 (l). Kort daerna kondigde de Keizer eene Wet af, by welke, aen allen ketteren, hoe ook genaemd, verbooden werdt, in de Steeden, vergaederingen te houden, terwijl alle Kerken, door het ganfche Rijk, aen de rechtzinnigen, moesten overgegeeven worden Ce).
De Ariaenen mogten hier door uitwendig beteugeld zijn, hunne verbittering was evenwel geenszins uitgedoovd. Eeft gerucht, te Conjiantinopolen verfpreid, dat de Keizer, die, in Illyricum, den oorlog voortzette, geflaegen was, maekt*
C«J mosheim Kerkel. G/fc/iied. JI Deel: pk 145, u<J, O ) SOCRATlïS Hifi. Eccl. \. V. c. 7. (O THEODORETUS Hijl. Etfit. 1. V. C. 2.
XXVII. nut. C s



jrj OPENBARING
de Ariaenen zo ftout, dat zy veelërlei buitenfpoorigheederj bedreeven, en, onder andere, het huis van den Bisfchop kectarius , in den brand ftaeken. Toen de geweldenaers het ongegronde van dat gerucht vernaemen, verzochten zy de voorfpraek , van 's Keizers zoon arcadius « die zijnen Vader bewoog, om hun vergiffenis te fchenken (d).
Voornaemenlyk evenwel openbaerde zich de woede der Ariaenen, omtrent eene eeuw, na het ontftaen van deefen verdervelyken aenhang, in Africa , wanneer de Vandaelen dit bloeiend wingewest van het Romeinfche Keizerrijk, in het jaer 429, hadden ingenoomen. —- Door de Keizerlyke Bevelfchrivten, verdrukt en verjaegd, hadden de Ariaenen eene fchuilplaets gezocht, by de woeste volken, welke het IVes' tersch Rijk allengskens overweldigden, en eene geruste wooning gevonden, onder de Gothen, Sueven, Heruien, Burgondiers, en Vandaelen. Dit wakkerde hunne woede wederom op, tegen de Rechtzinnigen. De Vandaelen, die zich meester van Afriea gemaekt hadden, overtroffen alle andere woeste volken, in geweld en wreedheid.
Deefe Vandaelen waeren oorfprongelyk een Gothiesch volk. •—• Onder godogesilus , den eerften Koning van dit volk, die, in de Gefchiedenisfen, bekend is, kwaemen zy, in het begin der Vde Eeuw, in Gallien; van daer trokken zy, onder hunnen Koning gunderik , naer Spanjen; onder den volgenden Koning genserxk , ftaeken zy in het jaer 429 , naer Af' rica over , het welk zy inhielden, onder de volgende Koningen,
hunnerik, gundamand, thrasamand, genserik II. en ge-
limer, tot het jaer 533, wanneer belisarius een einde van hun gebied inaekte, en Africa wederom , met het Rijk, verëenigde.
Onder den gemelden Koning genserik , hebben de rechtzinnige Christenen, in Africa, geduurende 37 jaeren, nog meer, van de Ariaenen, geleeden, dan hunne voorouders, van de Romeinfche Keizeren. De Kerken der Christenen, die de Godheid van christus erkenden, werden ter neder-
ge-
(O socrates Hifi. EeeUiL V. c. ij.: sozomenus H\fi. Eee\ 1. VII» c. 14.



van JOANNEs. VIII. 37
geworpen , de Bisfchoppen gebannen, en de belijders der ïechtzinnige leer werden, op allerleis wreedaertige wijfen, mishandeld. —■ genserik ftierv, in het jaer 477; zijn zoon en opvolger hunnerik wasin den beginne, zachter, maer fpoedig openbaerde hy zich, als eenen geweldcnaer, woedende zelvs, tegen de Ariaenen, geduurende 5 jaeren, onder voorwendfel, dat zy de dwaelingen der Manicheen aenXleevden, en verdervelyk waeren, voor zijn Rijk. Maer in het jaer 483 begon hy, op eene vreesfelyke wijs, tegen de Rechtzinnigen, te woeden, daer alle hunne Leeraers verdreeven, en zy zelve, op eene ongehoorde wijs, mishandeld en verminkt werden. Hy regeerde zeeven jaeren, en ftierv eenen ellendigen dood (e). — gandamand zijn Neev en opvolger aenvaerde de Regeering in het jaer 490, en volgde, vooral in den beginne, de voetftappen van zijne voorzaeten. — thrasamukd zijn opvolger, die in het jaer 495 op den throon kwam, vervolgde meede de rechtzinnige Christenen, hoewel op eene meer bedekte wijs, daer hy zich van lichaemelyke mishandelingen, geheel onthieldt.
victor van Utica, een Schrijver van dien tijd, geevt ons een omftandig bericht van deeze onmenfchelyke vervolging. Men oeffende allerlei ongehoorde wreedheeden , aen de rechtzinnige Christenen, by voorbeeld, door hun de handen af te kappen, en de tong uit te fnijden. — Men verhaelt, dat zommigen, welker tongen waeren uitgefneeden, evenwel, met luider ftemme, de Goddelyke Majefteit van den Verlosfer verkondigt hebben. De zaek kan ook niet ontkend worden , daer zy , door ooggetuigen , bevestigd werdt; als den gemelden victor van Utica, ;ereas van Gaza,
en anderen (ƒ). Of ondertusfchen deefe zeer merkwaer-
dige gebeurtenis, door eene wonderdaedige tusfchenkoomst der Goddelyke almacht, veröorzaekt zy, dan cf de tongen van deefe menfchen maer ten deele waeren uitgefneeden, zullen wy thans niet onderzoeken. Zulken , die 'er meei van begeeren te weeten, verzenden wy, naei de aenteeka-
f e~) victor vitensis de Perfec. Vandal I. V. c. tO. (ƒ) 6reg0rjvs magnus Dial. 1. Ui. t- s*-
XXVII. Dpt. C 3



38 OPENBARING
Hingen van Dr. maclaine, op de Kerkelyke Gefchiedenisfen van mosheim (g), en de Schrijvers , die aldaer worden aengehaeld.
Op de gemelde wijs, heeft die groote ftar, welke uit den hemel gevallen was , een aenmerkelyk gedeelte der rivier en fonteinwaeteren vergivtigt; met dat gevolg, dat veele menfchen geftorven zijn van de bittere waeteren. Op de gemelde wijs, zijn veele belijders van het Christendom, door de Ariaenfche,
kettery en vervolging , befmet en verdelgd geworden.
Maer de verheerlykte Middelaer heeft ook deefe wreedheeden der Ariaenen, byzonder der Vandaelen, niet ongewrooken gelaeten.
salvianus, een bekend Schrijver der Vde Eeuw , heeft aengemerkt, dat de Voorzienigheid, die eerst de Vandaelen gebruikt had, om de Spaujaerden te kastijden, over hunne zonden , hen naderhand , tot dat zelvde einde , tegen de Africasnen, gezonden hebbe. De leevensbefchrijver van den beroemden Kerkvader augustinus teekent de fchroomelyke verwoestingen in het breede, welke dit wreede volk, in dat gedeelte van Africa, het welk een wingewest der Romeinen was, heeft aengericht. Maer ook, op hunne beurt, zijn zy gevoelig geftraft, over de geweldige vervolging, welke zy, tegen de rechtzinnige Christenen, hebben aengericht.
Om niet te fpreeken van de zeer gevoelige neep, welken de Romeinen, onder Keizfer majorianus, den Vandaelen heb. ben toegebracht, wanneer deefe eenen inval, op de kust van Campanien, gedaan hadden, 20 dat 'er eene groote meenigte, onder welke zich ook de zwaeger van genserik bevondt' wierdt ter needer geveld, noch van den tegenftand, welken Keizer leo hun gebooden heeft (Jij; zullen wy ons alleenJyk bepaelen, tot de onderlinge verdeeldheeden der Vandaeten, welke den weg baenden, dat zy, onder de regeering van den Keizer juütinianus, door den beroemden Veldheer selisarius, uit Africa, verdreeven wïerden.
Dit onverfchrokken volk., het welk gewoon was, om
4-
(gy II Deel. p. 2i9
O) procopius <lc Mio Vantal. I. I. c. ö. p. rjq



van JOANNES. VUL %9
al'es, wat hun tegenftond, ter needer te vellen, was, na den dood van hunnen Koning genserik , door de weelde en overdaed , geheel verbasterd en verwijvd geworden. Hier by kwam de onftaetkundige befchikking van den gemelden Vorst, dat de kroon altijd moest overgaen, tot den oudften van zijne Stam, zonder de eerstgeboorte van de takken in aenmerking te neemen. „ Dit kon naeuwlyks misfen oproeren en fchrik„ kelyke euveldaeden te verwekken. Zijn wijd uitgeftrekt „ Koningrijk , bevattende Corfica , • Sardinien , met alle de „ landen van den Straet van Cibralter tot Cyrenaicum, was, „ na zijnen dood, een toneel, waer op tweedracht en bur„ gerkrijg de droevigfte rollen (peelden " (i).
Toen genserik, in het jaer 477 geftorven was, werdt hy opgevolgd, door zijnen zoon hunnerik. Dees liet alle zijns Broeders en Bloedverwanten van kant maeken , om zijnen zoon hilderik , van de kroon , te verzeekeren. Hy bereikte ook in zo ver zijn oogmerk, als hilderik hem opvolg, de; maer dees werdt, door gp.limer, den achter kleinzoon van genserik , van den throon gebonst. — Keizer justinianus trok zich de zaek van hilderik aen ; maer gelimer verfmaedde dé voorftellen en bedreigingen van den Keizer, die daer door bewoogen werdt, om, na dat hy, in het jaer 532, vreede met de Perfiaenen gemaekt had, eene vloot, tegen de Vandaelen, uit te rusten. De beroemde belisarius kreeg het bevel, over deefen krijgstocht. Het leeger, met het welk deefe Veldheer te fcheep ging, beftondt uit niet meer, dan 10000 Voetknechten en 6000 Ruiters, zijnde alle rechtzinnige Christenen, belisarius landde gelukkig, in Africa, aen, alwaer hy, eer als een Verlosfer, dan als een vyand, werdt aengezien. Hy naederde, zonder bykans eenigen tegenftand te ontmoeten, tot voor Carthago, en maekte zich, na dat hy gelimer geilaegen en op de vlucht gedreeven had, meester van die Stad, alwaer hy, met blijdfchap, ontvangen werdt. — gelimer vluchtte, op een ontoegangelyk gebergte, op de grenfen van Numidien, en zag zich, na dat hy drie Biaenden, op eene ellendige wijs, had omgezworven, ge«
CO mollot Algem. Gefchied. IV Deel p. 304» XXVII. deel. C 4



46 ÖPENBARINÖ
noodzaakt, zich in de handen van belisarius, over te geë"> ven. Dees voerde hem, naer Conftanti?iopolen, tot den Keizer justinianus , alwaer hy, by de zeegeprael, met welke belisarius vereerd werdt, deefen zijnen Overwinnaer, aen het hoofd der gevangenen, volgen moest.
Zo doende is het Rijk der Vandaelen, in Africa, na dat zy dit rijke Landfchap, ruim eene Eeuw, bemeten hadden,, vernietigd. — Africa, jammerlyk ontvolkt, bleev, aen het Romeinfche Rijk, onderheevig, tot den inval der Saracee-; nen, omtrent ioc» jaeren laeter, en de naem der Vandaelen zelvs was 'er voor altoos vernietigd.
Alleenlyk hebben wy 'er nog by te voegen, dat Keizer justinianus zijnen gewoonen yver, tegen de Ketteren, ook aen de Ariaenen, in Africa, heeft doen gevoelen.
tl. Het blaefen der vierde Bazuin, vs. 12, 13. f. Het blaefen van de vierde Bazuin zelvs vinden wy vs. izt
12. Ende de vierde Engel heeft gebafuynt, ende het derde [deel] der funne wier: geflagen, ende het derde [deelj der mane , ende her. derde [deel] der fterren: op dat het derde [deel] derfelve foude verduyftert worden, ende dat het derde [deel] van den dagh niet en foude lichten, ênde van den nacht defgelijcks.
Het derde , dat is een aenmerkelyk deel der Zonne , zag joannes geflaegen , liever taener.de ; het was even, als of een aenmerkelyk gedeelte der Zonne verduisterd waere, op zoortgelyk eene wijs, als by eene Zon-eclips (*). — Zo was het ook geleegen met het derde of een aenmerkelyk deel der Maene en der Sterren, op dat het derde deel derzelve zoude vtrduisterd worde. De laetfte woorden moeten zeekerlyk, verklaerender wijs, genoomen, en vertaeld worden. „ zo „ dat een aenmerkelyk deel der Zonne en der Maene, als
„ mee-
nSr.klV^STlm<P/'iM'- S* C' N '74- idit' «scueri. olearius <tt
jtyto i\. i. p, 351.



tan JOANNÊS. VIII. 4r
ji meede der Starren, verduisterd waere." Het gevolg wat, dat het licht der Zonne , des daegs , als meede dat dei Maene en der Starren, des nachts , voor een goed deel, verdonkerd waere j zo dat het detde deel van den dag nies lichtte, en van den nacht desgelyks.
De teekening fchijnt ontleend te zijn van, of heeft ten minften eenige overëenkoomst, met de duisternis, in Egypten, (vergel. Exod. X: 21-23.) By het openen van het zesde zeegel, had onfe Apostel iets dergelyks gezien, (vergel. Kap. VI: 12, 13.) De Zon werdt zwart, als een hairen zak; Zijnde bedekt, met dikke en zwarte wolken, zo dat zy haere lichtftraelen even weinig verfpreiden konde, als of zy, met eenen hairen zak , was bedekt geweest ,• de Maen was als Hoed, naerdien zy zich, door de meenigte van dampen, welke 'er voor haer heenen dreeven, zo rood vertoonde, als bloed. De Starren, zeekere vuurige verfchijnfels, welke, in de ui« terlyke veitooning, eenigszins naer Starren geleeken, vielen cp de aerde, gelijk een vijgenboom zijne onrijpe vijgen afwerpt, als hy van eenen groeten wind gefchud wordt.
Evenwel 'er was een blijkbaer onderfcheid, tusfchen deefe beide vertooningen. In die , welke joannes zag , by het openen van het zesde zeegel, teekende alles den allergeweldigften ftormwind , tegen welken niets heiland was (/). Maer, by het blaefen der vierde Bazuin, zag de Apostel eene aenmerkelyke taening, niet alleen aen de Zon , en de Maen, maer ook aen de Starren, welke eene akelige duisterheid te weeg bracht, zo des daegs als des nachts.
Wat beteekent nu deefe aenmerkelyke verduistering der hemellichten? De vermeerdering van licht is een gewoon zinbeeld van voorfpoedige tijden, (vergel. Jef. XXX: 26.) Daertegen vertoont de duisternis, by de Propheeten, daegen van rampen en treurigheid, (vergel. Jef. XIII: 10. XXIV: 23. Matth. XXIV: 119) — Maer, wanneer de Uitleggers de hier bedoeide treurige gebeurtenis zullen aenwijzen, loopen zy wijd uit één.
Alles, op mijne wijs , gewikt en gewoogen hebbende,
(*-) JOP& Deel. p. 36o-— XXVJI. CEEL. C 5



43 OPENBARING
zou ik, voor het naest, over hellen, tot het vermoeden,' dat dit gezicht voegzaem verklaerd worde, van de monophyïitek , van hunne woelingen, en het gene zy, vooral in Egypten, Syrien, cn de omliggende landen, geleeden hebben.
De momophysitejj, die gemeenlyk eutvchiaehen genaemd worden, hebben, in de Christen Kerk, eene aenmerkelyke verduistering te weeg gebracht, zo ten aenzien van de dwaelingen, welke zy verfpreidt, als ten opzichte van de beroeringen, welke zy veröorzaekt hebben. — De dwaeling van eutyches, zijnde een ander uiterfle., dan het gevoelen, het welke nestorius doorgaends wordt toegefchreeven (m), kwam ter baene, omtrent het midden van de Vde Eeuw. Vermits hy maer ééne natuur, in den Middelaer, erkende, werden zijne naervolgers Menophyjiten , of drijvers van ééne natuur, geheeten. —. Deefe dwaeling is, voor de belangen der Christen Kerk, door de verdervelyke twisten en oneenigheeden, welke daeruit ontftaen zijn, aüernadeellgst geweest.
Zijne wanbegrippen verfpreidden zich, met eenen verbaefenden fpoed, door het geheele Oosten, en deszelvs voorftanders beklommen fchielyk eenen zeer aenmerkelyken trap van luister en gezach. Dit bewoog jflorianus , toenmaels Bisfchop van Con/lantinopolen, eutyches, op de Kerkvergaedering, 'sjaers 44.8, binnen die Stad gehouden, te befchuldigen, met dat gevolg, dat hy veroordeeld en afgezet wierdt. zutyches beriep fcjcb, van dit vonnis, op eene algemeene Kerkvergaedering. In het volgende jaer, beriep de Keizer theodosius de jongere, eene algemeene Kerkvergaedering te Ephefen. dioscorcs , Bisfchop van Jlexandrien was de Voorzitter, Dees wist de zaek, door list en bedrog, zo te beftuuren , dat de leer van eutyches wierdt goedgekeurd, en dat zeivs de gebeide florianus, in het openbaer, eene zwaere geesfeling ondergaen moest, waeröp hy gebannen werdt (»).
Volgens het geweldig beiluit van deefe wandrochtige Kerkvergaedering, zeegepraelde eutyches, met zijne aenhangers,
vol»
(ffi) sagittab1us Introd. in Hit- Ectl. c. XXXI. Stfi, 54. (.») Kicephorus IJiji. Eccl. 1. XIV. c. 67.



van JOANNES. VIII. 43
volkoomen, zo lang Keizer theodosius II. leevde. — Maer r onder marcianus, zijnen opvolger, kreeg de zaek eene geheele andere gedaente. Dees beriep eene algemeene Kerkvergaedering, te Chalcedon, in het jaer 451, in welke, na veele heevige twisten, en fchandelyke verwarringen de leer van eutyches , die reeds , door den Keizer, in baliingfchap gezonden was, veroordeeld, en de gemelde eioscorus verbannen werdt.
Maer het was 'er zo verre van daen, dat de verdeeldheei den en beroeringen, welke eene aenmerkelyke duisternis over de Christen Kerk veripreidden, door het gemelde befluit, zouden zijn wechgenoomen, dat zy nog grootelyks vermeerderden. — De MONcwHYsiTEN raekten niet alleen, in veele aenhangen , verdeeld, van welke Jer, door zommigen, tien of twaelv geteld worden (0), maer naemen ook hunne toevlucht, tot openbaer geweld: „ want eene meenigte van ,, Oosterfche en Egyptifche Leeraeren , fchoon, in andere „ opzichten, zeer ongelyk, van aert, en wijd verfchlllende „ van begrippen, verëenigden zich, met geweld, tegen de „ befluiten van de Chalcedonifche Kerkvergaedering; — hier
uit ontftonden droevige onëenigheeden, en burgerlyke oor„ loogen , welker woede en barbaerschheid onbefchrijvlyk „ hoog liepen" (p).
Deefe woede nam, in Palestina, eenen aen vang, en vervulde het zelve, met bloed en roov. Zy duurde, van het jaer 4sr tot 453, wanneer zy, door den Keizer marcianus, beteugeld werdt (j). — In Egypten ging het niet beeter toe. Zo drae de Eutychiaenen te Alexandrien tijding gekreegen hadden , dat Keizer marcianus geftorven was, ftonden zy geweldaedig op; zy vermoordden den rechtzinnigen Bisfchop jroterus, en ftelde éénen van hunnen aenhang, met naeme timotheus elarus, in zijne plaets aen. Ook pleegden zy allerlei wreedheeden, tegen de rechtzinoigen (r). Keizer
(0) assemannus in Disfen. de Monophyfuis, pramisfa Tom. II. Bi, Uioth. Oriënt. C p ) moshei m Kerk. Gefch. II Deel. p. 374.
) eoaorius fiijl. Eccl. 1. II. c. 5, £r ) euaor1us 1. c,
XXVII. dbel.



44 OPENBARING
leo zondt den gemelden timotheus In ballingfchap, en her* Heide, by voorraed, de rust te Alexandricn (r). -— Evenwel was zy van korten duur. basiliscus vondt, in het jaer 476, goed, den gebannenen timotheus, in vryheid, en in zijne Bisfchoppelyke waerdigheid, te herftellen. Hy had 'er niet veel genot van, ftervende reeds, in het volgende jae* 477-
Zijn dood gav aenleiding, tot nieuwe beroerten. — De rechtzinnigen verkoofen timotheus salophaciolus tot Bisfchop van Alexandrien; maer zy, die de leer v«n eutyches aenkleevden, fielden eenen petrus mongus aen. De laetstgemelde werdt, door een bevelfchrivt van Keizer zeno, genoodzaekt, van zijne eifchen af te zien. Maer naderhand, in het jaer 482, werdt hy, door een Keizerlyk bevel, her. field , en joannes talaja , welken de rechtzinnigen , na den dood van timotheus salophaciolus, verkoofen hadden, afgezet (t). —- Alle deefe twisten gingen wederom gepaerd, met geweldige beroerten en verwarringen.
In het Oosten , in Syrien en Armenien, heerschte geene mindere woede.~ De Abt barsamas, die, op de wandroch. tige Kerkvergaedering van Ephefen , een der grootile geweldenaers geweest was , op de Kerkvergaedering van Chalcedon veroordeeld zijnde, bracht de Eutychiaenfche leer, naer Sy~ tien , over , en verfpreidde dezelve , onder de Armeniërs, —r Vooral ontftonden 'er treurige onlusten te Antiochien.
petrus , bygenaemd fullo , of de Voller, om dat hy, nog Munnik zijnde, het handwerk van Voller geöeffent had, wist zich, te Antiochien, de Bisfchoppelyke waerdigheid aen te maetigen. Na zeer veele woelingen , en eenen geweldigen tegenfland, werdt hy eindelyk, door het gezach van den Keizer zeno, bevestigd. — Onrustig en twistziek zijnde, verwekte hy eenen nieuwen aenhang , of immers hy werdt, door zijne tegenflreevers , en byzonder door eelix , den Bisfchop van Rome, geacht te beweeren, dat alle drie de Perfoonen der Godheid gekruicigd waeren, en daer van dacn
wer-
f X) EUAGRIUS 1. C. 1. 111. C. 4.
(t) EUAGRIUS 1, C. 1, II. C. 8. 1. IIJU C. 3.



van JOANNES. VIII. 43f
warden zijne medeftanders Theopafchiten genaemd, dat is lieden die leerden, dat God geleeden had. — Keizer leo beriep daerop eene Kerkvergaedering, te Antiochien, in welke de gemelde petrus veroordeeld en gebannen werdt. Onder de tusfchenregeering van basiliscus , werdt hy wederom herfteld. Kort daerop werdt hy verjaegd, door zijnen opvolger joannes. Beide werden zy , na verloop van flechts drie maenden, op eene Kerkvergaedering te Conftantinopolen, veroordeeld en afgezet, stephanus werdt toen Bisfchop van Antiochien. De opvolger van deefen stephanus de jongere werdt, op eene deerniswaerdige wijs, van kant gemaekt; en, na dat de volgende Kerkvoogd calekdies verjaegd was, werdt petrus fullo eindelyk wederom herfteld (w).
Om, aen deefe treurige verdeeldheeden, welke den Kerken Burgerftaet geweldig beroerden , een einde te maeken kwam Keizer zeno, in het jaer 482, op de gedachte, om het bekende Henoticon, of verëenigings gefchrin, uit te geeven. Daerin werdt wel de rechtzinnige leer, omtrent dea Perfoon van den Verlosfer, voorgefteld, maer de benaeming van twee natuuren was 'er in vermijd; ook werdt 'er geene melding in gemaekt van de Kerkve gaedering te Chalcedon, tegen welke de Monophyfiten zo zeer verbitterd waeren. De Keizer meende, dat, zo wel de rechtzinnigen, als de Monophyfiten , dit verëenigings gefchrivt, met een goed geweeten, onderteekenen konden. Dit gefchiedde ook, door de gemelde petrus mongus en petrus fullo; mser het werdt, door de meesten, zo rechtzinnigen, als Monophyfiten, verworpen.
Dit geneesmiddel maekte de kwael nog veel erger, en bracht eene fcheuring te weeg, niet alleen tusfchen de Oosterfche en de Westerfche Kerk, maer ook tusfchen de Monophyfiten zelve. —— Toen petrus mongus, om van den laetstgemelden te beginnen, het Henoticon onderteekent had, werdt dit, door de yveraers, tegen de Kerkvergaedering van Chalcedon , zo euvel opgenoomen, dat zy zich van hem affcheidden , en eenen byzonderen aenhang ftichtten , onder den naem van Acephali, of Hoofdloofen, om dat zy, door de toe>
(«O venema Hift. Eed. Tom. IV. p. 5j6, 5*7XXVII. DEEL,



0 OPENBARING
geevenheid van mongus, van hun hoofd beroovd waeren f>V en deefe lieden zijn, in het vervolg, wederom in verfchei* dene nieuwe aenhangen, verdeeld.
Zelvs ontftondt 'er eene treurige fcheuring, tusfchen d« Oosterfche en Westerfche Kerk. — acacius, de toenmaelige Bisfchop van Conjlantinopokn, die den Keizer zeno, tot het nitgeeven van het Henoticon, bewoogen en het zelve greetig onderfchreeven had , hieldt daerop gemeenfchap , met de Monophyfiten en hunne voornaemfte voorftanders mongus en ïullo. — Dit mishaegde zeer, aen veelen der rechtzinnigen, byzonder aen den Roomfchen Bisfchop felix II, die acacius, op eene Kerkvergaedering te Rome, gehouden, in het jaer 484, afzette, en in den ban deedt. acacius, die de oppermacht van den Roomfchen Bisfchop geenszins erkennen wilde, ontving dit vonnis, en deedt, op zijne beurt, den Paus van Rome in den ban, met bevel, dat zijn naem; op de Diptycha of heilige Registers- zou worden uitgefchrapt. Het gedrag van acacius werdt, zo wel door den Keizer, als genoegzaem door alle de Oosterfche Bisfchoppen goedgekeurd. — Hier uit ontftondt, eene algemeene fcheuring, tusfchen de Oosterfche en Westerfche Kerk, welke geduurt heeft, van het jaer 484 tot 519, wanneer de vreede, onder den Keizer justinus I, door behulp van den Paus hormis.' bas, herfteld is (w).
In de volgende Vide Eeuw, bleeven de twisten en verwarringen aenhouden. — Keizer anastasius, de opvolger van zeno , begunftigde den Monophyfiten f». Hy zette flavianus, den Bisfchop van Antiochien af, in het jaer 513, en ftelde eenen Munhik, uit Palestina herkoomftig, met naeme severus, naer welke de Monophyfiten ook Severiaenen gehee» ten worden, in zijne plaets. „ Deefe Keizer gebruikte allen „ zijnen invloed en gezach , om de achtbaerheid van de „ Kerkvergaedering, te Chalcedon gehouden, in het Oosten, 1, te vernietigen, en de zaek der geenen, die de leer vaa m e^ne natuur in christus aenkleevden, voor te ftaen ; en
„ ver»
CV) El'ACRIUS ffi/l. Eccl. 1. III. c. 13.
(wj J. basNage Hifloire c?Egli/* Tom. I. p, «01. 280. 381. ixj euagriüs Hifi, Ecot,L III. c. 44— «»*»*•



vam JOANNES. Vlir. 47
,, vsrwekte, door de hitte zijnes yvers, de droevigfte oproe» „ ren en onlusten, in de Kerk" (y).
Zijn opvolger justinus I. was van geheel andere gedachten, die, met al zijn vermoogen, voor de rechtzinnige leer, yverde. — Zo drae hy, in het jaer 518, Keizer geworden was, zette hy severus , den Bisfchop van Antiochien, af; en onderdrukte de Monophyfiten zodaenig, dat zy genoodzaekt waeren , afzonderlyke vergaederingen te houden, en van alle gezach ontbloot wierden.
Hier kwam nog by, dat de aenhang der Monophyfiten, door inwendige verdeeldheeden en fcheuringen , wierdt van één gereeten. De gemelde severus, die, door den Keizer justinus I, van den Bisfchoppelyken zeetel te Antiochien, verftooten, en julianus de afgezette Bisfchop van Hlicarnasfus, beide te Alexandrien verkeerende , begonden , in het jaer 519, over het lichaem van christus, te twisten, of het zelve, voor de opftanding , aen verderving onderworpen waere, dan niet. Het eerfte beweerde severus, wiens aen. hangers daerom , door hunne tegenftanders , Phthartolatrce, dat is verdervelykheidsdrijvers , genaemd worden, julianus daerëntegen hieldt ftaende, dat christus, voor zijne opftanding, niet verdervelyk geweest zy, dat is, niet onderworpen, aen die veranderingen en zwakheeden, welke de menfchelyke natuur doorgaends vergezellen. Uit dien hoofde, kreegen zy den naem van Aphthartodoceten , en Phantafiasten, dat is onverdervelykheids- en fchijn-drijvers, naerdien men, uit hunne leer , dit gevolg trok , dat chrktus , alleen in fchijn, honger, dorst, fmerten, en den dood geleeden hadde. Uit deefe twist, die, met groote heevigheid, gevoerd werdt, ontftonden al wederom nieuwe dwaelingen en fcheuringen. Ook gingen deefe verdeeldheeden gepaerd, met groote beroeringen en geweldenarijen (z).
Met den dood van Keizer anastastus, gingen de zaeken der Monophyfiten zodaenig achteruit, dat zy eerlang , naer den ondergang, neigden. Met even zo veel yver, als desfè
f y) mosheim KerkeU Gefeh. II Detl p. a«7» (z) euagrius Hifi. Eccl. I. III. c, 33.
XXVII. DEEf.,



48 OPENBARING
Keizer de lieden van deefen aenhang begunftigt en hei fchermt hadt, werden zy onderdrukt, door zijnen opvolger justinus. De middelen , van welke men zich bediende, om de Monophyfiten te onderdrukken, waeren van dezelvde zoort, als welke zy, zo lang zy de overhand hielden, ge» bruikt hadden, naemenlyk afzettingen, vloekfpraeken, flrafbedreigende wetten, verbanningen, en dergelyke.
justinianus, die, in het jaer 527, Keizer werdt, en, op het laetst van zijn leeven de Aphthartodoceten begunftigde (a), was een heevige vervolger der Monophyfiten, byzonder der aenhangers van severus, zo dat deefe zeer veel geleeden hebben; zelvs werdt eutychius, Patriarch van Confiantinopolen,
om die reden, verbannen (b) justinus II, die, in het
jaer 566, tot Keizer werdt uitgeroepen, maekte meede zijn werk, van de Monophyfiten te onderdrukken. Zodoende werden de zaeken van deefen aenhang, tot het uiterfte, gebracht, en zouden geheel te niet geloopen zijn, had een zeekere jacorus, een leerling van severus, dezelve niet, door zijn beleid en kloekmoedigheid, weeten te herftelleu , zo dat deefe geheele aanhang naderhand, naer hem, genaemd zy.
Deefe jacoeus, bygenaeind baradjeus, dat is iemand, die gelapte kleederen draegt , en Zanzalus, dat is arm, om dat hy oorfprongelyk een geringe Munnik geweest was, Bisfchop van Edesfe, doorreisde het geheele Oosten te voet, om de bijkans bezweekene gemoederen der Monophyfiten op te beuren. Ook gelukte het hem een einde te maeken van alle de twisten en fcheuringen, welke deefen aenhang van één gereeten hadden, zo dat zy zich, ter zijner eer, als hun algemeen opperhoofd, onder den naem van Jacobiten verëenigt hebben. —1 Hy ftierv, in het jaer 578, wanneer zijn aenhang reeds grootelyks bloeide, in Syrien, Mefopotamien, Armeniën, Egypten, en andere landen.
Zo veel duisterheid van dwaelingen, beroerten, en geweidenaeryen, heeft het wanbegrip van eutyches , in de V en Vide Eeuw , te weeg gebracht. Deefe duisterheid is, onfes-
ff*
(.a) eoagrius 1. c. 1. IV. <:. re.
ib) EUAGRIBS 1. C. I. IV. C, 3J.



VAN JOANNES. VUT. 4$
er2chrens, onder de vertooning van ecrje aeamerkeJyke taening. der hemellichten, aen den Apostel joannes , by het blaefen der vierde Bazuin, afgebeeld.
2. Na het blaefen der vierde Bazuin, volgde eene befchrijvlng van de geftrengheid der Goddelyke oordeelen, welke, by het blaefen der nog overige Bazuinen, zouden voorfpeld worden, vs. 13.
13* Ende ick fagh verder, in de geopende Boekrolle} ende ick hoorde éénen Engel vliegen in 't midden des hemels, feggende met grooter ftemrae, Wee, wee , wee , den genen die op de aerde woonen, van de overige ftemmen der bafuyne der drie Engelen die [nogti] bafuynen lullen*
Ik zag, en ik hoorde eenen Engel vliegen, in het midden de: luchtshemels, zeggende met grooter fiemme, dat is, ik zag
eenen Engel - vliegen, en ik hoorde hem, met eene groot© „ ftem, zeggen." Op zoortgelyk eene wijs, heeft ook da Apostel Kap. I: 12. gezegt: ik keerde my om, om te zien de fiemme, die met my gefprooken had, dat is „ om den perfoon „ te zien, welken ik tot my had hooren fpreeken." — Voor het naest zouden wy denken, dat joannes deefen vliegenden Engel wederom, in eene teekening, in de geopende Boekrolle gezien bebbe; dat hy, uit de houding van dien Engel^ bemerkt hebbe, dat hy riep met grooter fiemme; en dat dö woorden , wee , wee, wee , den geenen enz., als uit den mond van den Engel voortkoomende, verbeeld waeren. — Ten waere men wilde, dat de Apostel deefe woorden werfcelyk hebbe hooren roepen, zo drae hy de teekening van den vliegenden Engel onder het oog kreeg.
Hoe het weezen mooge, deefe fchrikbaerende uitroep gav" allerduidelykst te kennen { dat de oordeelen, welke, by het blaefen der drie nog overige Bazuinen, ftonden aeogekondigd te worden, nog veel fehroomelyker weezen zouden, dan db vier reeds gemelde, en dat deefe oordeelen, in nadruk, de geenen die op de aerde woonen treffen zouden, dat is, de vy«
JfcXYII. DEEL, D



$6 OPENBARING
anden van christus en zijn Koningrijk. Men vergelyke hef gene wy, by Kap. III: 10, hebben aengeteekent (c).
HET IX. KAPITTEL,
t. Het blaefen der vijfde Bazuin, vs. 1.12. si Het blaefen der vijfde Bazuin zelve vinden wy vs. i-ll» —. De Apostel zag eenen zwaeren rook, uit den geöpen' den put des afgronds cpgaen , vs. 1, 1. ... Uit deefen rook kwam eene zeer groote meenigte van zeer zonderlinge fpringhaenen voort, vs. 3-11. Deefe fpringhaenen worden uitvoerig befchreeven, vs. 3 -10. f. In het gemeen, vs. 3.
1. JTNde de vijfde Engel heeft gebafuynt, ende ick fagh een fterre gevallen uyt den hemel op de aerde s ende haer wiert gegeven de lleutel van (a_) den put des afgronts.
joannes zag , in het verdere gedeelte van de geopende Boekrolle, een ftar gevallen uit den hemel op de aerde. Men denke wederom, aen een vuurig verfchijnfel, het welk, op het oog, eenige gelykheid aen eene Starre vertoonde, (verg. Kap. VIII: 10.) — De Apostel zegt niet, dat hy deefe Star zag vallen uit den hemel; maer dit vuurig verfchijnfel werdt hem vertoond, als reeds op de aerde gevallen zijnde. Zommigen hebben gedacht, aen die Star, welke hem, by het fteeken der derde Bazuin, was afgebeeld, Kap. VIII: 10. Dan deefe opvatting ftrookt ganfchelyk niet, met het oorfpronge. lyke, daer de Articulus geheel ontbreekt; het is niet, met eene vingerwijs TON tt&pu TON «e tsw eufmw irvmuffltu dm Star, welke gevallen was, uit den hemel, maer, zonder
ft.
(O XXVI Titel. p. 154, 155. 1») f.uc. 8: 31, Openb. 17; J.



vau joannes: ix. 5i
CSnige bepaeling tt^iptt t% tou wcuvov mTwqymtt, eeke Star, welke uit den hemel gevallen was. Voeg 'er by, dat bet voorige vuurige verfchijnfel aenftonds ontbonden , en, over de waeteren der rivieren en fonteinen, verfpreid waere „ (vergel. Kap. VIII: 10, n.)
Aen deefe Star werdt gegeeven de Jleutel van den put des afgronds. — Het woord afgrond beteekent, in het gemeen, een zeer diepe onderaerdfche kólk , welke als het waere geenen grond heeft, eene grondloofe diepte; meer byzonder wordt het gebruikt, voor de hel , welke,' by de Ouden, begreepen werdt, als eene" onderaerdfche plaets, alwaer de zielen der afgeflorvene menfchen te zaemen kwaemen, (verg. Rom. X: 7,) als meede voor de plaets der verdoemenis, alwaer de duivelen, en de zielen der godioofen, opgeflooteri zijn en gepijnigd worden, (vergel. Luc. VIII: 3r.) — Aen deefen afgrond , aen deefen diepen onderaerdfchen kolk, wordt een put toegefchreeven; men denke, aen eenen naeuwen mond , hoedaenig de putten hebben. Men verbeelde zich derhalven eenen zeer diepen onderaerdfchen kolk, die, van boven, by de oppervlakte van de aerde, eenen naeuwen mond heeft; zijnde, met een dekfel, toegeflooten, zo als by de waterputten, in het Oosten, pleeg plaets te hebben. — Het dekfel van deefen put was geflooten, en moest, met eenen Jlmtel, geopend worden.
Maer dit fchijnt onvoegzaem, dat die Jleutel, aen de ge*» melde Star, of het vuurige verfchijnfel, het welk uit den hemel gevallen was, op de aerde, gegeeven wierdt, om daer» meede den geflootenen put des afgronds te openen; hoe kan eene Star, een vuurig verfchijnfel, eenen fleutel aenvatten, en eenen put openen? — Volgens zommigen, zou de Star, welke joannes eerst gezien had , uit den hemel, gevallen zijnde zich kort daerop verandert, en, in eene menfche. lyke gedaente, vertoont hebben (d). Maer dit wordt geheel willekeurig aengenoomen. Liever ?ouden wy denken, aen eenen Engel, die, in eene zeer luisterrijke gedaente, verfcheenen is, zo dat dezelve zich, op het uiterlyk aenzien,
£ d ) vitrtnga ad h. I,
(xxvii. mei,. jD 9



53 OPENBARING
als een vuurig verfchijnfel, vertoont hebbe. — Evenwel was deefe Engel blijkbaer onderfcheiden, van hem, die de vijfde Bazuin geftooken bad , als mede van den heirvoerer der fpringhaenen, die, uit den geöpenden afgrond, was voortgekoomen, vs. n.
Deefe Engel, in de gedaente van een vuurige verheeveling, verfcheenen , kreeg den ileutel van den put des afgronds, en macht, om denzei ven te openen.
2. Ende fy de gemelde Star , of een Engel , in de gedaente van een vuurig verfchijnfel, heeft den put des afgronts, met den gemelden ileutel, geopent; ende daer is een dikke zwarte roock opgegaen, uyt den geöpenden mond van den put des afgronds, zo dik en zwart, als rooclr. eenes grooten ovens: ende de fonne ende de lucht is verduyltert geworden van den roock des puts. De dampkring werdt, met dien dikken rook, zodanig vervuld, dat de Zon en de luchthemel verduisterd waeren, of niet konden gezien worden.
Men verbeelde zich zoortgelyk eenen zwarten rook, als 'er van tijd tot tijd, uit de monden der vuurbraekende bergen, pleegt op te gaen.
3. Ende uyt den roock quamen fprinckhanen op de aerde , ende haer wiert macht gegeven gelijck de fcorpioenen der aerde macht hebben.
De fpringhaenen kwaemen, niet uit den put des afgronds, maer uit den gemelden rook. Waer deefe zich, op het flerkst vertoonde, vernam men een geheel heirleeger van fpringhaenen , van een zeer zonderling zoort. —» Hun werdt macht gegeeven, dat is, zy hadden het vermoogen, en waeren daer toe verwekt, om, gelijk de Scorpioenen der aerde macht hebben, de menfchen te fteeken en te pijnigen. — De Apostel fpreekt, van Scorpioenen der aerde, in onderfcheiding van de lucht en Zee - Scorpioenen. De eerstgemelde Scorpioenen hebben eenen angel, in de ftaert, waer meede zy zeer Snertelyke en doodelyke wonden kunnen toebrengen (e). De fpringhaenen derhalven, welke aen joannes vertoond werden,
£«") seCHA»Tvs Uierozoph, Part, II. I. 4. c. sy. 1



van JOANNES» IX. sa
'den, waeren in zo ver, aen de Scorpioenen gelijk, als zy elk eenen angel, in de ftaert, hadden.
i\. Deefe zonderlinge fpringhaenen worden naeder befchreeven, vs. 4 - ro.
4. In hunne fchaedelyke verrichtingen, vs. 4 - 6, en JJ. In hunne geheel vreemde gedaente, vs. 7-10.
4. Ende haer wiert gefegt, deefe zeer zonderlinge fpringhaenen waeren daertoe verwekt, dat fy het gras der aerde niet en fouden (b) befchadigen, noch eenige groente, noch eenigen boom: dan de menfchen alleen die (c) den fegel Godts aen hare voorhoofden niet en hebben.
Deefe gevleugelde dieren waeren daerin, van de gewoone fpringhaenen , geheel onderfcheiden , dat zy het gras der aerde niet hefchaedigden, noch eenige groente , kruiden of planten , noch eenigen boom. De natuurlyke fpringhaenen voeden zich, met gras, groente , en blaederen , en kunnen eene geheele landftreek binnen korten tijd zodaenig afwijden, dat "er loover noch gras overblijve. Maer daer van onthielden zich de fpringhaenen, welke joannes gezien had, en brachteo, in dit opzicht, geen het minfte nadeel te weeg. — Zy waeren , als de Scorpioenen , met angels, in hunne ftaerten, voorzien, om de menfchen, door hunne beeten, te befchaedigen. Evenwel niet alle menfchen, maer alleen de zulken, die het zeegel Gods, aen hunne voorhoofden, niet hadden, dat is, die tot Gods dienstknechten, en oprechte verëerers, niet behoorden, (verg. Kap. VII: 3) (ƒ)•
Hier worden gevolgelyk werktuigen bedoeld, door welke God zijne rechtvaerdige oordeelen zoude uitöeffenen, niet alleen over de vyanden van ch£Ustus en zijn Koningrijk, over hen, die op de aerde woonen, (vergel. Kap. VIII: 13,) maer ook over de afgodifche Heidenen.
Ook zouden deefe zonderlinge fpringhaenen de evenger
(b) Opetib. (5: 6. (c) Ezech. 9; 4. Openb. 7: %. (ƒ} XXVI Deal. p. 386, 387.
XXVII. deel. D 3



M OPENBARING
melds menfchen niet dooden, maer geweldig pijnigen, inet hunne ftaeken.
5. Ende haer wiert [macht] gegeven, zy waeren daertoe verwekt, met dat fyfe, door hunne fteeken fou. den dooden, maer dat fy fouden [van haer] gepijnigt en , op eene onverdraeglyke wijs, geplaegd worden vijf macnden : ende hare pijninge was als de pijninge van een fcorpioen, wanneer het een menrche se. Jteken heeft. 6
De tijdsbepaeling van vijf menden is ontleend van den leevtijd der fpringhaenen, die, van de lente, tot het laetfte van den zoomer, Jeeven en befchaedigen, en derhalven on. geveer vijf maenden. Deefe byzonderheid bepaelt derhalven mets, omtrent den tijd, geduurende welken de hier bedoelde oordeelen zouden worden uitgeöeffend; 2y is alieenlyk pntH ieend, uit den eigenen aert van het zinnenprent. — Nog wordt 'er, ten aenzien van het befchaedigend vermoogen deeier zonderlings fpringhaenen, bygevoegd: en hunne pijni. £mg was, als de pijniging van een Scorphen , wanneer het genen mensch geftooken heeft, naemenlyk allerfmertelykst. \
6. Cd) Ende in die dagen der pijniging, fullen de menfchen, die het zeegel Gods niet aen hunne voorhoof, den hebben, (verg. vs. 4,) van wanhoop, om dat zy de al. leifmertelykfta pijniging niet langer dulden kunnen, den doot foecken, ende en fullen dien niet vinden: ende iy lullen begeeren te ilerven, om, van de grievende fteeken der fpringhaenen, verlost te worden, ende de doot fa! van haer vlieden,
Een allerakeligfte teekening van de meest geduchte rampen, vergezeld, met eene benaeuwende vrees, en verfchrikielyke wanhoop. — Zoortgelyke teekeningen vinden wy meermaelen, by de Propheeten; Jer. VIII: 3. de dood zal, voor hei keven, verkoofen worden, en Hof. X: 8. Zy zuilen zeggen, tot de bergen, bedekt ons, en tot de heuvelen, véi #£ ons, (vergel. boven Kap. VI: 16.)
De gedaente, deefer zonderlinge fpringhaenen wordt,
W) M ?i 19. Jerca. 8i 3. Hol. iP! 8. Luc. s3: 30. Openb.Si &



TAS JOANNES, IX. |5
Vs 7-10, naeder befchreeven, en wel zo, dat'er, in veele opzichten, blijkbaer gezinfpeeld worde , op die zinbeeldige fpringhaenen , welke de Propheet joëj, geteekent heeft,
Kap. II: 2-ii- , .
7 (e) Ende de uitwendige gedaenten der zeer zonderli'nge fprinckhanen waren den peerden gelijck, die tot de oorloge bereydt zijn ; zy hadden, even als de paerden, vier pooten; (vergel. Lev. XI: 21, 22) ook hadden hunne hoofden vry wat gelykheid, met die der paerden; hunne hals was, met fchilden, bedekt, op zoortgelyk eene wijs, als de ouden pleegden te doen, met de paerden, welke, ten oorlog, waeren toebereid; ook waeren zy den paerden, in fnelheid , gelijk. (Vergel. Joël II: 4-) Ende op hare hoofden waren als kroonen zeekere veruerfelen, of hoofddekfels, den gouden gelijck, ende hare aengelichten van vooren befchouwd, waeren als aengelichten van
mtmYchen, zo dat zy een menfchelyk en mannelyk voorkoomen hadden.
8. Ende fy hadden, achter aen hunne hoofden, lang hayr als hayr der vrouwen, ende hare tanden, gefchikt ter vernieling, waren als [tanden] der leeuwen, (vergel. Joël I: 6.)
9. Ende fy hadden borftwapenen, beftaende m zeer harde huiden, zijnde als zo veele yferen borftwapenen: ende het gedruyfch harer vleugelen was als een gedruyfch der wagenen, wanneer vele peerden, die, voor dezelve, gefpannen zijn, rennende nae den ltrijt loopen. (Vergel. Joël II: 5) ,
10. Ende fy hadden fteerten den fcorpioenen gelijck, ende daer waren angels in hare fteerten: ende hare macht was de menfchen te befchadigen vut maenden, (vergel. vs. 3, sO
Ce) Exoii. 10: 4.
XXVII. ui-*. & 4



Jl 0PENSARIN6
//. Deefe zeldzamefpringhaenen hadden eenen machtigen heirvoerer, vs. n.
II. Ende fy hadden over haer tot eenen Knnirmh Woerer, of hooR1, ( } ^ ^f™*^-
deCrï r" £-,He^ufch Abaddon, egnSe n
vs natuurlyke fpringhaenen vliegen wel, by benden in
zz oe:resr?f;ld?rde'maer 9^-J£tSi{i
geen Opperhoofd, (vergel. Spreuk. XXX- 27") Dan deefe
SSS"* fréhaenen h'dde" ïi>-, eenen
»Z TV0'1*" ^ V0,eden- - Deefe Koning was 4,
ZLtïer0ndS' ^ °?Perfte der b00fe g-stenfdie den afrond, tot ZIJnen kerker, heeft, 2 Petr/ ifc 4. Tud. 6 en
Saen00: ™ ^ ^' *» losgelaetenT - Z ï
tlTT: f1 ' mbreM Paddon, en, in de Griek, fchetael, had hy den naem Apoüyon
in de' ^hb;erWfChe r°rd ^ k00m£ mee™^len voor, m ue ücnnvten van het n,,j* t-„ . ?
ïr. Lxxxvni: T teuk xv- ^ XXVm: 22"
let Ü ElSen]yk beteekent
t: ;/^rr v01^dcn Hfreeuwrchen
let verderv en 1 ' T""*"*' dea werkmeester van ^ JE. L ve;woestl"S- - I" het Grieksch heette ^ApMyon, dat is, de verdervende, of de verderver
toond wïr'L'r brfe gees?en'die'a?n ****
toond werdt als losgelaeten uit den afgrond, toen deszelvs put geopend werdt, fvenrel v« , ï h. , / i cszeiVj menhbid ' h« ^ergei. vs. 2,) de verderver by uitnee-
wï de Kont 8r?0tVyand ^ h£t menfcheI^ Se^cht. Was de Koning, het Opperhoofd, de Heirvoerer van deefe seer zonderlinge fpringhaenen. "
deefvootftenfheim2iMiêe t6ekening een ^oomelyk o«r-
m *** d?r dne verfchrikkelyke weeën, (verg. Kap. VIII:



ïas JpANNES. IÏ. sï
Ü.) Het zou uitgeoefend worden , over hen , die op dè aerde woonden, over de vyanden van ckeistus en zijn Koninglijk; (vergel. Kap. VIII: 13;) en zy> die het zeegel Gods aen hunne ho.fden hadden , de waere Christenen, die den Heer jesus liev hadden in onverdervelykheid , zouden daer van verfchoond blijven, (vergel. vs. 4.)
Het bedreigde oordeel zou, door heirleegers, veröorzaekt werden, en niet beftaen, in algemeene verwoestingen. Veld, akker, en boomvruchten, zouden niet befchaedigd worden, (vergel. vs. 4.) Het onheil zou zich, tot de menfchen, bepaelen, en wel zo dat zy niet zouden gedood, maer, op eene onverdraeglyke wijs, gepijnigd worden, zodaenig, dat zy, uit wanhoop, den dood, boven het leeven, verkiefen Zouden, (vergel. vs. 5.)
De uitvoerers van dit oordeel zouden vyandelyke heirleegers zijn, welke, weegens hunne meenigte, fpoedigen aentocht, en de verwoestingen, welke zy aenrichten, eigenaertig, by fpringhaenen , vergeleeken worden. De Medianiten, de Amalekiten, en alle kinders van het Oosten , laegen in fiet dal, gelijk fpringhaenen, in meenigte, Richt. VII: 12.
joannls zag die fpringhaenen voortkoomen, uit eenen dikken en zeer zwarten rook, opgaende, uit den geöpenden put van den afgrond, eenen rook, die maekte, dat men noch de Zon, noch eenige voorwerpen in de lucht, behoorlyk zien konde, (vergel. vs. 2,3.) — Dit was eene eigenaertige afbeelding van dwaelingen en leugenleer, waer door het verftand der menfchen beneeveld wordt, zo dat zy allerlei valfche leerfteilingen, voor waerheid, aenneemen.
De gedaente der zinbeeldige fpringhaenen , welke verwoestende heirleegers vertoonden, was zeer opmerkelyk. — Zy hadden vry wat gelykheid, aen paerden, welke ten oorlog zijn toebereid, vs. 7. Wy leeren 'er uit , dat de aenvallen der bedoelde heirleegers allerverfchrikkelykst weezen, en dat dezelve meerendeels, uit ruitèry, beftaen zouden. — Zy hadden zeekere kroonen, of vercierfels, op hunne hoofden, welke zich vertoonden, als waeren zy van louter goud. (vèrg. vs. 7.) Dit kan de trotschheid en verwaendheid der legerbenden affchilderen, zich inbeeldende, dat zy alles zoudea
XXVU, ceu, -Pd £



$Ë OPENBARING
overwinnen; terwijl zy teevens het uiterlyk voorkoomen va» menfchelykheid en befcheidenheid zouden hebben , vermits hunne aengezichten waeren, als aengezichten van menfchen, (vergel. vs. 7.) — Zy hadden hair als hair der vrouwen; eene eigenüertige afbeelding Van hunne wellustige geaertheid, welke gepaerd ging, met roov en plunderzucht; het gene' door hunne tanden, die als tanden der leeuwen waeren, werdt •uitgedrukt, (vergel. vs. 8.) — Eene fterke waepenrusting zoude hen beftand maeken, tegen allen wederftand : want de fpringhaenen hadden borstwaepenen , als yzeren borstwatpenen; en hunne aenvallen zouden, zo ten aenzien van de gezwindheid, als met opzicht tot hunne woede, gelijk zijn, aen hollende oorlogs waegenen, wanneer veele paerden, nae'r den firijd, rennen, (vergel. vs. p.)
De zinbeeldige fpringhaenen hadden den Engel des af. gronds, den opperften der boofe geesten, die, in vollen nadruk , de verderver is, tot hunnen Koning en Heirvoerer, (vergel. vs. ir.) Het geevt te kennen, dat de hier bedoelde heirleegers de ingeevingen en beveelen van den Vorst der duisternis volvaerdig gehoorzaemen zouden.
Wanneer wy nu alle de gemelde byzonderheeden in oogenfchouw neemen, fchijnt ons de Propheetifche zin vry duidelyk te weefen. Immers, onfes erachtens, wordt hier de opkoomst van muhammsds dwaelleer voorfpeld, voomaemenlyk aengemerkt, in de fchroomelyke onheilen, welke de talrijke heirleegers van zijne aenhangers en volgelingen, heb. ben te weeg gebracht.
I. De dwaelleer van mi;hamm;;d is, als een dikke en alles verduisterende rook, uit den put des afgronds, opgekoamen, en heeft zich, in minder dan 30 jaeren zo verre uitgebreidt, dat de bewooners van het wijd uitgeftrekt Arabien, op eene deerlyke wijs, beneeveld zijn,
Deefe ftoutmoedige bedrieger kwam, onder de regee. ring van Keizer heraclius, in het begin der VII Eeuw, met zijne dwaelleer, te voorfchijn. Hy gav voor, dat hy, met den Engel gabriel, gemeenzaem verkeerde, en, met Goddelyke Openbaeringen, vsrwaerdigd wierdt* Oj>
grond



van JOANNES. IX. &
grond van dit voorwendfel, gav hy eene nieuwe Wet uit, bekend onder den naem van Cwan, gemeenlyk Aleoran. Hy nam wat over, van zijne heidenfche Landgenooten, van de Jooden, en ook van de Christenen, met oogmerk, om alle deefen, tot eenen nieuwen Godsdienst, te verëenjgen. — Met dit alles, was het volk van Mtcca, alwaer hy woonde, zo afüeerig van zijne leer, dat hy genoodzaekt wierdt, naer Medina, te vluchten. Dit gefchiedde, in het jaer 622, en, van deefe vlucht, neemt de Eegira, of tijdreekening der Mahammedaenen eenen acnvang.
Kort daerop verfpreidde zich zijne dwaelleer, even als een dikke rook, met eenen verbaefenden fpoed. Trouwens zy gav niet alleen verlov, tot eene breideloofe wellust , maer werdt ook, door geweld van waepenen , voortgeplant. Hy leerde zijne aenhangers, dat zijn Godsdienst , niet door redentwisten, maer door oorloogen, moest verfpreid worden. In gevolge van dit beginfel, viel hy, in het volgende jaer, op het handeldrijvend relfigezelfchap van Mecca aen, fchoon, door eene aenzienlyhe macht, begeleid; en verfloeg het zelve. Voorts hieldt hy zich beezig, met het plunderen en berooven van allen, die weigerden zijnen nieuwen Godsdienst te omhelfen. — Om zijne naervolgers, tot den firijd, aen te moedigeo, wist hy hun wijs te maeken, dat zy, die fneuvelden, allerlei vleefchelyke wellusten , in het Paradijs , genieten souden. — Vervolgens bracht hy het zo ver, dat hy eeu Rijksgebied oprichtte, en dit ontwerp zette by door, met zulken onverfchrokken moed, dat hy, voor zijnen dood, Beheerfcher waere van geheel Arabien , en eenige aengrenfende Landfchappen. — Hy ftierv, in het jaer 632Jï. Uit deefen rooi der gemelde dwaelleer, zijn heirleegers en ftroophenden voortgekoomen, als meenigte fpringhaenen, die hun Rijk wijd en zijd hebben uitgebreid, ais fpringhaenen, den fcorpioenen gelijk, die macht hebben, om de menfchen, op eene jammerlyke wijs, te befchaedigen en te pijnigen, (vergel. vs. 10.) — Zy hebben het gras der aerde niet befchaedigt, noch eenige groent* , noch eenigen
XXVII. dus..



ÖPENBARING
boom, (vergel. vs. 4.) Trouwens zy ontvingen, var> abubeker, toen zy optrokken, om Syrietl te bemachtigend een mtdrukkelyk bevel, om geene palmboomen, akkers, vruchtdraegende boomen, noch vee, behalven het gene zy, tot fpifs, noodig hadden, te vernielen. — Alleenlyk plaegden zy de menfchen, niet door hen te dooden, maer hen, door rooven en plunderen, op eene deerlyke wijs, tt pijnigen, (vergel. vs. 5.) Volgens hunne Godsdienftige grond/tellingen, mogten zy geene menfchen, dan alleen afgodendienaers, moetwillig om het leeven brengen; maer zy kwelden hen, op eene deerlyke wijs, onder voorwendtel, dat zy hea, tot den dienst van den eenigen en waeren God, welken zy voorgaeven te herftellen, wilden te rug brengen. Hunne moordzucht bepaelde zieh derhalven alleen, tot zulken, die het zeegel Gods aen hunne voorhoofden met hadden, die den waeren God niet dienden, (verg. vs. 4) De Christenen werden verfchoond, gelijk, in het vervolg,naeder blijken zal.-. Hunne pijniging duurde vijfmaenden; (vergel. vs. 5, Io;) terwijl zy, volgens dc krijgswetten en Godsdienftige infteiüngen der Mahammedaetien, de rondom liggende landen, even gelijk de fp/ing. haenen , niet, dan in de vijf zoomer maenden , overftroomden.
Dan het zal niet ongepast kunnen geoordeeld worden, dat wy, deefe gelegenheid, wat naeder aentoonen, hoe muhammed, en zijne opvolgers, de menfchen, byzonder die het zeegel Gods niet aen hunne voorhoofden hadden, (vergel. vs. 4,) 0p eene onderdraeglyke wijs, even als fcorpioenen, befchaedigt en gepijnigt hebben.
muhammed zelvs, na dat hy Beheerfcher geworden was van het geheele wijd uitgeftrekte Arabien, ftierv, gelijk wy gezegt hebben, in het jaer 632. _ Zijn Schoonvader abubeker, en zijn Schoonzoon ali, betwistten elkander het recht van opvolging. „ Hier uit rees een jammerlyke „ en wreede tweefpalt, die zich, tot de volgende eeir„ wen, uitftrekte, en de fcheuring veröorzaekte, welke „ de Muhamedaenen, in twee groote partijen, verdeelt heeft; „ en welke verdeeljpg niet alleen oorzaak geweest is van
„ eens



van JOANNES. 3*, »*
;; eene verfcheidenheid , in denkbeelden en plecbtighee" den', maer teevens den onverzoentykften haet, en de '„ doodelykfte vyandfchappen, verwekte. — Een deefee „ aenhangen erkende abubeker, als den rechten Kalif, „ of opvolger van muhameth, en de Leeden voeren den " naem van Sonniten; terwijl de andere ah aenkleevden , " en, door de benaeming van Schiïten onderfcheiden wor" den. — Onder de Sonniten, of naervolgers van abub& ker, hebbe men de Turken, de Tartaeren, de Arabiers , de Jfricaenen, en het meerendeel der Indiaenfche Ma< "„ hometaenen te tellen; daer de Perfiaenen en de onder„ daenen van den Grooten Mogol gemeenlyk, voor aen-i „ kleevers van ali, gehouden worden" (g).
muhammed zelvs had geheel Arabien aen zich onder-, worpen; maer zijne vier eerfte opvolgers overftroomden j binnen den korten tijd van 24 jaeren, Syrien, Palestina, Mefopotamien, Phanicien, Armenien, Perfien, Egypteni en andere landen.
abubmier, de eerfte opvolger van muhammed, zondt een leeger in Syrien, om zijne heerfchappy ui» te zetten,' en den nieuwen Godsdienst voort te planten. Zijne Regeering was kort, en duurde Hechts twee jaeren en weinige maenden. — omar, die hem opvolgde, regeerde tien en een halv jaeren, en maekte zeer groote veroveringen. Behalven het groote leeger van den Keizer heraclius, verfloeg hy de Perfiaenen en Grieken. Wijders deedt hy, in hét jaer 637, Jerufalem beleegeren, en de Stad inneemen, welke, in de macht der Muhammedaenen, gebleeven is, tot dat zy, op het einde der Xlde Eeuw, door de Kruisvaerders , herovert werdt. omar ftichtte sene Moskè, op den berg, alwaer salomons tempel géftaen had. Ook maekte hy zich meester, behalven van Palestina, en de omliggende landen, van geheel Egypten, het welk, zeedert den tijd van Keizer augustus , aen hei Romeinfche Keizerrijk, was onderworpen geweest.
•thman, de derde opvolger van muhammed, drong
mosheim Kerke). Gtfih. III Pt«i p. *7,
XXVII. JHW»



« OPENBARING
door, tot in Nubien. Hy overmeesterde het geheel» ft,», i*t Perfen, Africa, e„ verfcheidene eilanden S h m ? deiiandfche Zee. — Ook ronden L , de Mld'
vok zouden de naervolgers van mahammed nog grootere voorderingen gemaekt hebben wa9 er na het vermoorden van othmaN, „iet eene beevZ twist ontftaen, over de opvolging. g Dat deefe geweldige veroveringen gepaerd gingen met fchroome yke bioedftortingen, heeft gee?n betoog ^ Zy, die de woede van het zwaerd ontkwaemen werden door do roov en plunderzieke Arabieren, op eeJonver' draegiylce wijs, gepijnigd, en, als door ft elLTfcorp oe nen allerweegen vervolgd; zelvs waeren z^genoodS
ztzTsn' erp de bergen-te vluchten r ;
zy den dood in wanhoop, boven het leeven verkoozen
12 eve7 a e het ,Mga Godsaen hu™ ^ooL
haaien de Christenen naemenlyk , werden meerendee " verfchoond, (vergel. vs. 4.) _ muhammed zelvhad openlyk voorgegeeven, dat hy van God gez0nden waere om het Veelgodendom te verdelgen, e„ daerom ZeZen ■ zijne naervolgers vooral de Afgodendienaers. - ZeTv is er een Testament van den Bedrieger, ten voordee e d Chnstenen, bekend, waerby hy den Christenen, in ziZ heerfchappy leevende , het ongeftoord • *W»
Godsdienft.ge en burgerlyke voorrechten , beloovde Het is waer de echtheid van dit Testament wordt, 'door zomm.gen betw.st. Dan wat 'er ook van weezen moogT zo vee! is zeeker dat muhammed het mishandelen der' Christenen verhoeden hebbe (h), en dat zijne aenhangers immers in den beginne, de Christenen, met alle S heid en toegeevenheid, behandelt hebben IV. De teekening der geheimzinnige fpringhaenen vs. 7. ieevert eene zeer eigenaertige fchildery op, van de Ara lieren, die , onder muhammed , en zijne eerfte opvolgers, geftreeden hebben, van hunne geaertheid, kleeding, gewoonten, wijs van aenvallen, en verfcheidene andere omftandigheeden.
Om
C*) MPSHElM Kerkeh Gefii. ill Deel. p. <s0„62l(



VAN JOANNES. IX '0
Be gedaenten der geheimzinnige fpringhaenen waeren den faerden gelijk, die, tot den oorlog, bereid zijn, (vergel. vs. 79.) Trouwens de Arabier: bedienen zich gemeenlylj van paerden, en vermoogen, in den krijg, het meest, door hunne wel geöeffende ruitery. i— Op de hoofden der fpringhaenen, waeren als kroonen , den gouden gelijk, (verg. vs. 7b.) Dit kan zien, op de prachtige tulbanden, welke de Muhammedaenen, als zo veele Mijters, op hunne hoofden draegen. — Be aengezichten der fpringhaenen waeren, als aengezichten van menfchen; (vergel. vs 7C;) het vertoont ons de mannelyke houding der Arabieren. — De fpringhaenen hadden hair, als hair der vrouwen; (vergel. vs. 8a) , de Arabiers waeren gewoon, lang hair te drae« gen, en het zelve op te tooijen, als de vrouwen (t). — Van weegens hunnen roov en plunderzucbt, worden de Arabiers eigenaertig vergeleeken; by fpringhaenen , welker tanden waeren, als tanden der leeuwen; en van weegens hunne fterke waepenrusting, worden zy gezegd, lorstwaepenenate hebben, als yzeren horstwaepenen, (verg. vs. Sh, o".) — Eindelyk, uit hoofde van hunnen oorlogzuchtigen aert, als meede van hunne haestige en geweldige overrompelingen, worden de Muhammedaenen zeer gepast afgeteekend, als fpringhaenen, die, met de vleugelen , een gedruisch maeken, als een gedruisch der waegenen, wanneer veele paerden , naer den firijd, rennen, (vergel, vs. 4l\
Y. Dat muhammed , ten laetften, gelijk ook de eerfte Caliphst die hem zijn opgevolgt, wat hy ook, van zijne Goddelyke Openbaeringen, en zijn verkeer, met den Engel ga» beifl, voorwendde, den Engel des afgronds, den opperften der boofe geesten, die in nadruk, Abaddon, ApoU lyon, de Verderver is, tot zijnen Koning gehad, en deszelvs helfche ingeevingen gehoorzaemt hebbe, heeft gees\ betoog noodig, (vergel. vs. 11.)
(O vin»»* Net. 1. Vt c a8.
XXVII. ©Bil.



H OPENBARING
Na het blaefen der vijfde Bazuin , volgde eene bedreiging van nog twee zeer geduchte oordeelen, welke, ly b.e% blaefen der fwee laetfte Bazuinen, zouden befchreeven worden, vs. 12.
13. (g) Het een wee, het eerfte van die drie fchroomelyke oordeelen, van welke Kap. VIII: 13. gefprooken is, en waer door zy, die op aerde woonen, geweldig geplaegd zijn, is wechgegaen, fiet, daer komen nogh twee Ween , nog twee zeer geduchte oordeelen, na defen, welke, voor de vyanden van christus en zijn Koningrijk' niet minder verdervelyk weezen zullen.
ƒ. Het blaefen der zesde Bazuin , Kap. IX: 13 XI: 14,
1. De zaek zelve wordt voorgefteld, Kap. IX: 13-2r. fl. Eerst verhaelt joannes, wat hy, by gelegenheid, dat de zesde Engel gebazuint heeft , gezien en gehoon hebbe, vs. 13, 14. 6. Daerby befchrijvt hy de gevolgen daer van, vs. 15-19, en
C. Eindelyk geevt hy bericht, noopens de ongelukkige ufa werkfelen daer van, by de overgeblevenen, die, van de bedreigde oordeelen, verfchoond waeren, vs. 20,2r.
. Ende de fefte Engel heeft gebafuynt, ende ick hoorde éene ftemme uyt de vier hoornen dea gouden altaers, die voor Godt was.
De Apostel zag den gouden reuk- altaer, die voor God was, in het thans verder geopende gedeelte van de Boekrolle , afgeteekend; zoortgelyk een gouden reukaltaer naemenlyk, als 'er, in het binnenfte Heiligdom van den Tempel geweest was. Deefe altaer was voor God, dat is, dezelve vertoonde zich, in de geheimzinnige fchildery, voor of digt by Gods throon. (Vergel. Kap. VIII: 3.)
Ook koorde hy eene fiemme , uit de vier hoornen van dier.
f&) Openb. 81 i<h



vak JOANNES. IX. ós
altaer. «— Aen den gouden reukaltaer, waeren vier hoornen, dat is hoornswij'zige uitfteekfels, welke zich , op de vier hoeken , vertoonden. joannbs nu hoorde eei e ftem, voortkoomende, uit de vier hoornen van dien altaer. -— Er is, die de zaek zo begrijpen, dat de ftem zy voortgekoo • men, uit het midden van den altaer, tusfchen de vier hoor. nen ; maer dan zou de Apostel eenvouwig gezegt hebben, ik hoorde eene ftem koomende van den gouden altaer. Hy verklaert, dat 'er eene ftem kwam, uit de vier hoornen van den altaer; gevolgelyk hebben de vier hoornen tegelijk eene fiem uitgegeeven (*). — joannes hoorde deefe ftem, dat is, hy zag dezelve zo duidefyk afgeteekent, als of hy de woorden had hooren uitfpreekën. Immers het koomt ons zo voor, dat al het gene joannes tot dus ver gezien heeft, in de geopende Boekrolle, was afgeteekend.
Maer wat gav het te kennen, dat deefe ftemme, uit de vier hoornen van den gouden altaer, voortkwam ? —- De gouden altaer diende, in den Tempel, om daerop het reukwerk aen te fteeken; nu vertoonde het reukwerk de gebeeden der Heiligen: (vergel. Kap. V: 8. Vilt; 3;) maer de gebeeden der Heiligen moeten de verdienften van christus tot eenen grondflag hebben , zullen zy verhoord worden. Men zou daerom, door den gouden altaer, den Verlosfer zeiven verftaen kunnen; en dan zal de zinbeeldige teekening te kennen geeven, dat het bevel, aen den Engel vs. 14, door christus , als den Koning van het gansch Geheelal, gegeeven zy (/). — Dan, vermits de Apostel, even te vooren , dien gouden altaer nog eens gezien had, zo als daerop het reukwerk van de gebeeden der Heiligen geofferd werdt, (verg. Kap. VIII: 3,) koomt het ons natuurlyker voor, de teekening in ons geval zo te begrijpen, dat daer door aengeweezen worde , hoe geene voorfpraek of gebeeden de uit. voering van het hier bedreigde oordeel zouden kunnen «f. wenden (m).
c*) vitf.1nga act h. 1,
( O vitringa 1. c. I Deel. p. 671, 672.
(m) lowman over de Üpentasrhig p. 104.
XXVII. DEEL, £



66 OPENBARING
Hoe het zy, joanhes hoorde eene ftem, welke, uit alla de vier hoornen van den gouden altaer te gelijk, voortkwam.
14. Seggende tot den feiten Engel, die de zesde bafuyne geblaefen en dezelve nog in zijne hand hadde, (h) Ontbindt de vier Engelen, die gebonden zijn by de groote riviere Euphrates.
De Euphrates is eene zeer bekende rivier, in groot Afia, welke baeren oorfprong heeft, in het Armenifeke gebergte, door Syrien en Mefopotamien, heenen loopt, en zich ontlast, in de Perfifche Zee, hebbende, aen de ééne zijde, Arabien , en, aen de andere zijde, Perfien. Zy is wijd, en doorloopt eene wijd uitgeftrekte ruimte; daerom wordt zy, met het hoogfte recht, vooral in vergelyking met de Jordaen, en andere waeteren, eene groote rivier genaemd.
By deefe groote rivier, waeren vier Engelen gebonden. — In eene voorige vertooning , zag de Apostel vier Engelen ftaen, op de vier hoeken der aerde, houdende de vier winden der aerde, op dat geen wind zou waeijen enz. (verg. Kap. VII 1;) het gav te kennen, dat de winden, die gereed ftonden, om , uit alle hoeken , uit te barsten, beteugeld wierden. Nu zag hy vier Engelen, by de rivier de Euphraet, gebonden, zo dat zy verhinderd waeren , om de fchroomelyke onheilen, welke zy gereed ftonden te veröorzaeken, voor als nog te weeg te brengen.
Maer nu kreeg de zesde Engel , die gebazuint had, in last, om die vier Engelen te ontbinden, zo dat hun de vryheid vergund wierd, om de verwoestingen, welke zy tot nog toe niet hadden kunnen aenrichten , werkelyk ter uitvoer te brengen.
15. Ende de vier gemelde Engelen zijn ontbonden geworden, welcke bereydt waren tegen de ure, ende dagh, ende maent, ende jaer, op dat fy het derde [deel] der menfchen fouden dooden.
De gemelde vier Engelen waeren bereid, vaerdig, en ge. reed, om de hier bedoelde oordeelen uit te oeffenen , en dat wel tegen de uure, en dag, en maend, en jatr. —m Zommige
Uit»
(*3 Optnb. 71 s»



tAN JOANNES. IX. 67
Uitleggers gaen hier, aen het reekenen, en houden etnja.tr, beftaende uit 360 of 365 dagen, voor 360 of 365 Propheetifche jaeren, eene maend maekt dan wederom 30 jaeren, en een dag nog een jaer. Zy vinden dan 391 of 396 jaeren, elk volgens dat ontwerp, volgens het welk de zaeken, in dit Boek voorfpeld, naer zijne gedachten, moeten afloopen. Dan de ondervinding heeft, van achteren, meermaelen en allerduidelykst geleert, hoe jammerlyk men, in dergelyke bereekeningen en tijdsbepaelingen , hebbe misgetast (»). — Wy voegen ons daerom, by anderen, die de zaek eenvouwig zo begrijpen, dat de hier bedoelde verwoesters, die tot dus ver, in hunne woede, beteugeld werden, gereed en volvaerdig waeren, om die oordeelen, tot welke zy gefchikt waeren, ter uitvoer te brengen, op bet beftemde tijdftip, vp dat uur, dien dag, die maend, en in dat jaer, welke God daer toe, in zijnen raed, bepaelt had.
De volgende woorden, op dat zy het derde deel der menfchen zouden dooden, behooren tot het ontbonden worden, terwijl de zo even gemelde , als eene tusfehenrede (Parenthe/is) moeten befchouwd worden, op deefe wijs: de vier Engelen zijn ontbonden geworden, op dat zy het derde deel der menfchen zouden dooden. — Het derde deel is wederom een zeer aenmerkelyk gedeelte der menfchen , gelijk wy deefe uitdrukking, in dien zin, Kap. Vill, meermaelen ontmoet hebben; het derde deel der boomen werdt verbrand vs. 7; het derde deel der zee werdt, in bloed, veranderd vs. 8; het derde deel der fchepfelen, in de zee, is geftorven, en het *derde deel der fcheepen is vergaen vs. 9; een derde deel der waeteren werdt tot alfem vs. 11, en het derde deel der Zonne, der Maene, en der Starren, werdt verduisterd, vs. 12.
Deefe vier Engelen zouden de hier bedoelde oordeelen uitöeffenen, door zeer talrijke heirleegers, beftaende, uit eene ontzettende meenigte van ruitery, welke vervolgens, aen den Apostel, vertoond werdt.
16. Ende het getal van de heyrlegers der ruyte-
(») XXVI Deel. Inleid, p. Cïfcv.
XXVII. jrau. E 9



6$ OPENBARING
rye was tweemael tien duyfenden der tien duyfenden: ende ick hoorde haer getal.
Welk eene ontzettende meenigte van ruitery! tweemael tien duizenden der tien duizenden, dat is, twee honderd Millioenen. Een getal , het welk eene onbereekenbaere meenigte uitdrukt, (verg. Pf. LXVIII: 18.) — De Apostel zag eene onnoemelyke meenigte van ruiters afgeteekend. Maer hoe wist hy het gemelde getal ? kwam het hem , maer op het gezicht , zo voor ? neen ; hy hoerde hun getal. Het werdt hem, door eene ftem, in het midden der vier verftandige weezens, welke, voor Gods throon, ftonden, (verg. Kap. VI: 6,) of door éénen der Ouderlingen , (verg. Kap. VII:
13,) by wijs van naedere onderrichting, bekend gemaekt
Of 'er ook voetvolk, in deefe heirleegers, geweest zy, wordt niet gezegd.
17. Ende ick fagh alfoo de peerden in dit geheimzinnig Gelichte, ende de ruiters, die daer op faten, hebbende vyerige ende hemelsblaeuwe, ende fulpherverwige borftwapenen: ende de hoofden der peerden waren als hoofden van leeuwen, ende uyt hare monden gingh uyt vyer , ende roock , ende fulpher.
De ruiters hadden vuurige, en hemelsblaeuwe, en fulpherverwige horstwaepenen. De Uitleggers hebben zich zeer veel moeite gegeeven, om den waeren aert der hier gemelde coleuren, vooral van het gene de Onfen hemelsblaeuw noemen, aen te wijfen (0). — In het gemeen worden hier metaelen borstwaepenen bedoeld, van eene zeer glinsterende gedaente, 20 dat dezelve als blaeuwe brandende ftraelen, vooral wanneer zy, door de Zon, befcheenen werden, van zich afgae.' ten ; iets het welk, byzonder aen het ftael, wanneer het glad gepolijst is, eigen is.
Meer bepaeldelyk evenwel fchijnen de vuurige borstwaepenen zeer fteik gepolijste harnasfen aen te duiden, welke zich, wanneer de zonneftraelen daerop te rug kaetfen, als vuur vertoonen ; en dan zullen deefe borstwaepenen, ten
sten»
(») viTiUNGA ai h. I,



van JOANNES, VIII. 6?
aenzien van de ftof, naeder befchreeven worden, zijnde deels van yzer of ftael, deels van koper. De yzeren vertoonde zich hemelsblaeuw, dat is hoog blaeuw, naer het zwarte hellende , of hyacinthverwig, en de koperen vertoonden zich fulpherverwig, gelijk de blikfemftraelen (p).
De hoofden der paerden waeren als hoofden van leeuwen. Het waeren derhalven paerden van een zeer zonderling zoort; zy hadden hoofden, welke die der leeuwen gelijk waeren. — Uit hunnen mond ging uit vuur, en rook en fulpher. Oorlogspaerden, die, verhit zijnde, al briesfende en ichuimbekkende, op den vyand, invliegen, kunnen eigenaertig afgeteekend worden, als rook en damp, uit hunnen mond, uit te blaefen. Maer, aen joannes , werden geheel ongewoone paerden vertoond, die hoofden hadden, als hoofden van leeuwen , en , uit hunnen muil, vuur, rook en fulpher uitbliefen.
De teekening der paerden was recht gefchikt, om den verwoeden en verwoestenden aert der hier bedoelde heirleegers eigenaertig aen te wijfen. — Voorts verdient het onfe opmerking, dat hier, van fulpher, eene van de fterkst brandende ftoffen, gefprooken worde. Het kan te kennen geeven, dat de verwoestingen, welke de gemelde heirleegers ftonden aen te richten, ook vooral door opzette'yke brand, ftichtingen, zouden vetöorzaekt worden. — De zaek fchijnt bevestigd te worden, door het gene 'er volgt vs. 18.
18. Door defe drie wiert het derde of een zeer aen, merkelyk [deel'] der menfchen gedoodt, [namelick] door het vyer, ende door den roock, ende door het fulpher, dat uyt hare monden uijtgingh.
Over de uitdrukking, het derde deel der menfchen, hebben wy, by vs. is, reeds gefprooken. — Alleenlyk koomt het ons nog bedenkelyk voor, of de henaeming van de menfchen niet wel eene byzondere beteekenis hebbe, en een bepaeld zoort van menfchen aenduide, te meer om dat, tegen deefe menfchen, de overige menfchen worden overgefteld vs. 20. (2).
CP*) eiChhorn 1. c. Tom. H, p. 3f, 38- , , t>~.i.ii~. «f
tjj) th. reader remarks ott the Prophetical part ofte K:velau*n v Sr. John p. 98.
XXVII. DEEt. E 3



70 OPENBARING
Dan wy hebben de eigenlyke bedoeling van deefe uitdrukking, zo zy eene bepaelde beteekenis hebben mogt, niet kunnen uaervorfchen. Wy hoopen, dat de volgende uitleggers van dit Boek hierop hunne aendacht vestigen, en iets naeders uitvinden zullen.
Er is, die, door het vuur, den rook, en de fulpher, welke, uit den mond deefer geheel zonderlinge paerden, uitging, aen vuurballen, denken, of pijlen, welke brandbaere ilofFen, aen het einde, hebben, hoedaenige brandftichtende werpfcbichten oulings, vooral in beleegeringen, gebruikt werden (r). Dan deefe opvatting fchijnt ons wat verre gezocht en gedrongen. — Nog anderen meëuen , dat hier de uitwerkfelen van het buspoeder, door kanonnen en fnaphaencn, zouden worden aengeweezen. Maer deefe vernielende waepentuigen zijn meer eigen , aen heirleegers te voet en te paerd; nu kwaemen 'er vuur , rook , en fulpher , uit den mond der paerden. Voeg 'er by , dat het vernielend buskruid, eerst omtrent het midden der XlVde Eeuw, zy uitgevonden, en derhalven eenige eeuwen laeter , dan de gebeurtenis, hier voorfpeld, is voorgevallen, gelijk, in het vervolg, naeder blijken zal (j).
Wy berusten daerom, in dit algemeene, dat de verwoes. tingen, welke de hier afgeteekende heirleegers ftonden aen re richten, vooral door vuur en brandftichtingen, zouden te weeg gebracht worden.
19 Want hare macht, het befchaedigend vermoogen van deefe paerden, is in haren mont, ende teevens in hare fteerten. Want hare fteerten zijn den Hangen gelijck, ende zij hebben hoofden, ende zij befchadigen met defelve.
De toefpeeling is ontleend van een byzonder zoort van Hangen, welke voorönderfteld worden , twee koppen te hebben, aen elk einde van haer lichaem één. Van deefe Aangen, fpreekt plinius : „ De Amphisbera , (zegt hy,) heeft „ twee hoofden , dat is, aen het bovenlijv, en aen de
^ ftaeit»
( r 3 GROTius ad vs. 17.
CO ever is Opealotrlng p. 107', xog.



van JOANNES. IX. 7*
'~ (teert, al3 of het te weinig waere, met éénen mond, ver„ givt te fpuuwen" (O-
Deefe zonderlinge dieren waeren derhalven gefchikt, om te vernielen, en met den mond, en met den ftaert. Eene geheimzinnige teekening , welke ons de fchroomelyke verwoestingen der bedoelde heirleegers vertoont, niet alleen by kunnen inval, maer ook in de verdere gevolgen.
20. Ende de overige menfchen, die niet gedoodt en zijn door defe plagen , welke de gemelde paerden zullen veröorzaeken, en hebben zich , door die oordeelen, niet laeten tuchtigen, maer zy hebben zich, in de boosheid, verhardt: want zy hebben haer niet bekeert van de grouwzaeme wercken harer handen, dat fy niet en fouden aenbidden de duyvelen, (i) ende de gouden, ende filveren, ende koperen , ende fteenen, ende houten afgoden, die noch fien en konnen, noch hooren, noch wandelen:
Zy bleeven de duivelen aenbidden , dat is de afgoden , (vergel. 1 Cor. X: 19-21-) De LXX gebruiken ook het zelvde grondwoord , om de afgoden der Heidenen aen te duiden, Deut. XXXII: 17- PC XCVI: y. — Deefe duivelen «f afgoden worden naeder befchreeven, als gouden, en zilveren, en koperen, en fteenen, en houten afgoden, of afgodsbeelden. — Om de kennelyke dwaesheid van deefe afgodery en beeldendienst aen te wijfen, wordt 'er bygevoegd, dat zy noch zien, noch hooren, noch wandelen kunnen, (vergel. Pf. CXV: 4-7-)
2f. Ende en hebben haer [ooc£] niet bekeert van hare openbaere dootfkgen, noch van hare venijnge. vingen en moordenaeryen, welke meer bedektelyk gepleegd worden, noch van hare hoererye, noch van hare dieveryen.
By bet blaefen vaa de zesde Bazuin derhalven werdt, aen den Apostel, eene allerfchroomelykst oordeel vertoond, het welk eene zeer akelige verwoesting en llachting, onder
CO Hiji. mt. 1. vin. c. 35.
(i) palm 115: 4, 5, 6, 7. ende 135: 15XXVII. deel, E 4



7* OPENBARING
een aenmerkelyk gedeelte der menfchen, zoude te weeg brengen. — Dit oordeel zou worden uitgeöefFend, in den omtrek van de groote rivier de Euphraet, na dat de uitvoereTs daer van, eenigen tijd, beteugeld, en verhinderd waeren hunne boosheid te volvoeren, (vergel. vs. 14.)
De gemelde uitvoerers van dit oordeel moet men zoeken m een zeer machtig en oorlogzuchtig volk, het welk een groot en uitgeftrekt land bewoonen zoude. Dit is uit de verbaefende talrijkheid van het heirleeger, ligtelyk op te maeken, (vergel. vs. 16.) — Dit heirleeger zou meerendeels, uit paerdenvolk, beftaen, (vergel. vs. i7.) Het zou de fchroomelyktte verwoestingen aenrichten , ook byzonder door vuur en brandftichtingen. — Eindelyk zy, die van dit oordeel, verfchoond bleeven , zouden, in de buitenipoongfte afgodery, in allerlei grouwelen, onbekeerlyk volharden.
Maer nu is de groote vraeg, wanneer, waer, en hoe is deefe Voorzegging vervuld ? — Zonder alle de verfchiliende begrippen der Uitleggeren op te tellen, zijn 'er, onfes erac'ntens, twee gedachten, welke de meeste opmerking verdie. nen. Zommigen vinden hier eene voorzegging, omtrent de verwoesting van het Ooster gedeelte des Romeinfchen Keizerrijk, door de Turken; anderen denken aen den inval der Sa,aceenen, in de Westerfche deelen van Europa. Het eerft» begrip is, nog onlangs, door eenen geleerden Engelschman' aergedrongen (u); het andere beweert, onder anderen de' meermaelen gemelde i.owman (v).
Wy hebben, omtrent de keus, tusfchen deefe beide or. vattingen,; eenigen tijd, in twijffel geftaen, tot dat wy ge. noegzaeme redenen meenen gevonden te hebben , om de tweede te omhelfen.
I. 'De Turken, door muhammed II, eene» geduchten oorlogsheid, aengevoerd, maekten zich, in het jaer 1453, meesters van Confiantinopolen; van daer neemt de vervulling
O) lïFADER 1. C. p. Oï
(.VJ 1. C. p. IIO



van JOANNES. IX. 7j
ling van deefe Godfpraek, volgens den Heer reader, eenen aenvang , terwijl dezelve, omtrent het jaer 1840 . zal eindigen. — 's Mans bewijfen, dat hier niet de Saraceenen , maer de Turken, bedoeld worden, zijn ons niet voldoende voorgekoomen.
A. „ Het gebonden zijn der vier Engelen ; aen de groote „ rivier de Euphraet, vs. 14, zegt hy, past zeer wel, „ op de vier Sultanyen, of Vorftendommen, van welke „ de Turkfche Natie oorfprongelyk is, maer niet op de „ Saraceenen of Arabiers, die nooit ergens gebonden „ waeren." — Maer dat deefe byzonderheid, op de Saraceenen, eigenaenig mooge worden toegepast, za! ons, in het vervolg, naeder blijken. 33. De Saraceenfche fpringhaenen, vervolgt de Schrijver, geleeken , naer paerden. welke ten oorlog z jn toebereid, vs. 7, maer dit leeger zou, uit ruiters beftaen vs. 16, het welk ongemeen wel past, op de heirleegers der Turken, welker grootfte macht, in ruitery, beilaet. — Dan wy zullen daedelyk aentoonen, dat deefe geheimzinnige teekening, even zo gced, de Saraceenen hebbe kunnen affchilderen.
De Heer reader brengt hier de Godfpraek van dahiel, Kap. XI: 40-43, in vergelyking, in de voorönderftelling, dat de Koning van het Zuiden de Saraceenen, en de Koning van h:t Noorden de Turken zou beteekenen. Onfes erachtens, wordt 'er geheel iets anders voorfpeld, naemenlyk een vyandige inval, welken de Koning van het Noorden, dat is de Syrifche Vorst, antiochus eupator , tegen den Koning van het Zuiden, dat is van Egypten, onderneemen zoude (w).
Wijders beroept de Schrijver zich , op Ezech. XXXVIII: 4, s, en XXXIX: 20, alwaer de Propheet, onder den zelvden naem van ruiters, met allerlei zoorc van waepenen, uitgerust, meede van de Turken fpreeken zoude. — Maer, hoe zeer wy, omtrent de waere bedoeling der gemelde Godfpraek van ezechiel , onfe
(w) XVI Deel. p. 2*8. XXVII. DEEL. E 5



OPENBARING
onweetenheid gaerne erkennen willen, kan de gemelde opvatting, welke dezelve van de Turken verilaet, met andere Voorzeggingen, niet wel overeen gebracht worden (*).
C. Het derde bewijs , dat de coleur der vuurig roods; blaeuwe en geele borstwaepenen vs. 17, ons naer het leeger der Ottomannen, en niet der Saraceenen, heenen wijfe, zal, uit het gene wy, omtrent de Saraceenen, zullen aenmerken, van zelvs vervallen.
D. Eindelyk wordt 'er nog bygevoegd, „ het gebruik van „ Vuurwaepenen, Kanon en Gefchut, welke verbeeld „ worden, in de woorden, uit hunnen mond ging uit „ vuur, rook, en fulpher vs. r7, bepaelt hier onfe ge,, dachten, by de Turken: want het buskruid was, in „ den oorlog, maer weinig in gebruik, tot omtrent het „ jaer 1342, na dat het Saraceenfche Rijk reeds ver„ woest was; maer, door middel van deefe uitvinding, „ hebben de Turken zich, in het jaer 1453, meesters „ gemaekt van Conjiantinopolen." — Dan 'er is geene reden altoos, om, by de gemelde woorden, aen vuur* waepenen, te denken, welke, meer by het voetvolk, dan by de ruitery, in gebruik zijn, gelijk wy reeds by vs. 18. hebben aengetaerkt.
U. Wy kunnen daerom niet anders zien, of, by het blaefen van de zesde Bazuin, zijn, aen joannes, de verdere lotgevallen van het Rijk der Saraceenen eigenaertig vertoond. Door de geheimzinnige fchildery, welke de Apostel, na dat de vijfde Engel gebazuint hadde, gezien heeft, was de oorfprong van muhammeds dwaeling, en de ontzettende uitbreiding van zijn Rijk, uitvoerig voorfpeld, vs. 1 -12. Deefe bedrieger had, in den korten tijd van 23 jaeren,
. eenen nieuwen Godsdienst, en teevens een nieuw Rijk, tot ftand gebracht, welke beide, tot de grenfen van het wijd uitgeftrekt Arabien , waeren uitgebreid. Onder de regeering van zijne opvolgers, abubeker, omar, en oth»aij, hadden de Saraceenfche overwinningen zich, in minder
lx) XV Deel, p, 410, 411,



van JOANNES. IX. 751
der dan 20 volle jaeren, over geheel Perfien, Syrien, en Egypten, uitgeftrekt. — Nu meenen wy , dat de volgende gefchiedenis van het Saraceenfche Rijk , door de geheimzinnige vertooning , welke joannes , by het blaefen der zesde Bazuin, gezien heeft, eigenaertig voorfpeld Zy Laeten wy de zaek, in de voornaemfte byzonderheeden, wat naeder ophelderen.
j$ Vergelyken wy deefe Prophetifche teekening, met de volgende gefchiedenis van het Saraceenfche Rijk. j4. Vier Engelen , die gebonden waeren , by de groote rivier Euphrates, zijnde bereid, tegen het uur, den dag, de maend, en het jaer, werden ontbonden, en losgelaeten , op dat zy het derde deel der menfchen zouden dooden, vs. 14, 15-
U Die vier Engelen waeren gebonden , by de groote rivier Euphrates. — Het vertoonde, hoe de Goddelyke Voorzienigheid de hier bedoelde veroveraers, in den voortgang van hunne geweldenaeryen, eenigen tijd fluiten, en hen in toom houden zoude.
Zo is het ook gefchied. — Met den dood van othman, die in het jaer 655 voorviel, is de verbaefende voortgang der Saraceenfche waepenen aenmerkelyk gefluit, uit hoofde van de groote onëenigheeden, over de opvolging in het Rijk. Deefe onëenigheeden , welke aenleiding gegeeven hebben , tot de verfchrikkelykfte binnenlandfche oorloogen, en de fchroomelykfte bloedvergietingen, welke meest by de groote rivier Euphrates zijn voorgevallen, hebben ongeveer 50 jaeren geduurt. Deefe zeer merkwaerdige byzonderheid is, door het binden der Engelen, by de groote rivier de Euphraet, eigenaertig afgeteekend. Wil nu iemand zijne aendacht bepaeldelyk vestigen, op het viertal van Engelen , waer van hier gefprooken wordt; dan kan 'er gezinfpeeld zijn, op het viertal van
CALIPHS, MUHAMMED, ABUBEKER, OMAR, Sii OTH"
XXVII. deel.



pi OPENBARING
man, aen weiken bet wijd uitgeftrekte Rijk der Saraceenen deszelvs beftaen verfchuldigd was.
Dan laeten wy de gebeurtenis kortefyk wat"omftandiger voordraegen. — Toen othmam geftorven was, waeren 'er vier machtige mededingers, tot de opvolging, in de Saraceenfehe Heerfchappy, ali , moavia , telha , en zobeir, hebbende elk eenen fterken aenhang. Deefe onderlinge verdeeldheeden verhinderden den voortgang der Saraceenfche veroveringen, en eindigden, met den geheelen ondergang van ali's geflacht, en dat van muhammed zeiven, den Schoonvader van ali.
ali bracht fpoedig twee van de gemelde mededingers te onder , naemeniyk telha en zobeir , maer de derde moaviah hieldt zich tegen hem
ftaende ali werdt verraederlyk van kant ge-
maekt; maer de onderlinge verdeeldheid, tusfchen zijn geflacht, en moaviah , bleev voortduuren , met dat gevolg, dat 'er zeer veele der aenhangers
van de ftrijdende partyen verflaegen wierden
Eindelyk , na zeer veel bloedvergietens, werdt almochtar, in het jaer 685, tot Caliph aengefteld. Deefe richtte eene fchroomelyke vervolging aen , tegen allen, die zich, tegen het geflacht van alt , verzet hadden, of Hechts eenige betrekking tot hen hadden; „ zodat 'er gezegd „ wordt, dat hy by de 50000 menfchen van dit „ volk om hals bracht, zonder nog te reekenen, „ die in den ftrijd, welken hy voerde, verflae„ gen waeren (y)." 0. Deefe inwendige verdeeldheeden , welke ftroomen bloeds , omtrent de rivier de Euphraet, geftort hebben , hielden de Saraceenen , in den weg der Goddelyke Voorzienigheid , voor omtrent 50 jaeren , gebonden , zodat zy buiten ftaet waeren , om hunne veroveringen verder
uit
O) lobman I, c. pig. UI,



van JOANNES. VUL 77
uit te breiden. Maer toen werden de verwoestende Engelen ontbonden en losgelaeten, opdat zy een aemnerkelijk deel der menfchen zouden doodén. — De rust, in het Rijk der Saraceenen, hertleld zijnde, kreegen zy wederom gelegenheid, om, volgens hunne geaertheid, op den van God beitemden tijd, hun gebied uit te breiden. Dit ging gepaerd, met de fcbroomelykfte verwoestingen, daer hunne reeds onmenfchelijke wreedheid, door de onderlinge beroerten, nog grootlijks vermeerderd was.
waled verëenigde de macht van het ganfche Saraceenfche Rijk, verzaemelde zeer talrijke heirlegers, en viel, met dezelve, in de Westerfche deelen van Europa , en dat met zulke fpoedige voortgangen, dat zy het verlies van dat geheele waerelddeel, met de uitroeijing van den Christen Godsdienst, fcheenen te dreigen.
In het jaer 713 ftaeken de Saraceennen over,' naer Spanjen, en, in het volgende jaer, verfloe» gen zy de zeer talrijke legermacht van rodesik, den Koning der Gothen, die zich , in Spanjen, gevestigt hield. Het getal der geenen, die, in deefen veldflag, gedood waeren , was, volgens den Gefchiedfchrijver mariana (z), zo groot, dat zy naeuwlijks geteld konden worden. Binnen korten tijd hadden de overweldigers geheel Spanjen in hun bezit, uitgenomen eenige ontoegangelijke plaetfen, in het gebergte , in welke zy geen belang fielden. „ Toen werdt het Rijk der Ptfii „ gothen, hetwelk, in Spanjen, meer dan drie„ honderd jaeren, ftand gehouden hadt, geheel „ om verre geworpen, door deefe krijgszuchtige „ en wreede geweldenaeren («)•''
(z) Rerum Ilispanic. 1. VI. c. 9,
(ll MARIANA I. C 1. VI. C. IS.
XXVII. DEEL.



7* OPENBARING/
De verwoestingen, welke zy allerweegen aenrichtten , droegen de fchroomelijkfte merkteekenen van hunne onmenfchelijke woede. De aerde werdt doorweekt , van menfchenbloed , terwijl het vuur, de rook, en het fulpher, alles vernielde. „ Nimmer, (zegt de gemelde Gefchiedfchrij. ver (&)) was 'er eene ellende zo groot, als „ die, onder welke Spanjen zuchtte."
De woede en het geweld der Saraceenen bepaelde zich niet, tot Spanjen ; zy drongen ook door tot in Frankrijk, en maekten zich meester van alle de Zeekusten, van het Pijreneefche gebergte af, tot de Rivier de Rhone toe, terwijl zy de omliggende Landen , te vuur en te zwaerd , verwoestten; en, waeren zy , in hunne woede, niet gefluit, zy zouden geheel Europa overmeestert , en in eene woestyne verandert hebben, kabel martel leverde hun, in het jaer 734, eenen beflisfenden veldflag, by de Stad Poitier, waerdoor zy geweldig gekrenkt werden. Deefe ftrijd was één der hardnekkigfte en moorddaedigfte, welke immermeer zijn voorgevallen; van de zyde der Saraceenen alleen, werden 'er meer dan 300000 verflaegen, en, onder deefe , was ook hunne Bevelhebber abdirachman (c).
Kort daerop, hunne krachten verzaemelt hebbende, vernieuwden de Saraceenen hunne geweldenaryen, en zy zouden nog meer geducht geworden zijn, dan te vooren , had ka rel de Groote niet in het jaer 778 eene der talrykfte legermacht verzaemelt, om hen te onder te brengen. Dit gelukte hem ten deele , maer evenwel kon hy deefe ftroopende benden niet geheel uit Spanjen en Frankrijk, verdryven. Zelvs verfpreidden zy hunne geweldenaeryen tot in Italien; zy maekten
zien
t») MOSHEiM Kerkl. Gejchied. III Deel. p«g. 05. CO baïlk Dia. Tom. I. Art. aederamus.



HN JOANNES. Vin. 79
zich meesters van het Eiland Sardinisn, en verwoestten Sicilien, op eene deerlyke wyfe.
De geweldenaeryen der Saraceenen duurden» tot de Xde Eeuw , wanneer de Turken , eene Stam der Tartaeren, die, in de VlIIfte Eeuw, uit de ontoegangelyke wildernisfen van het gebergte Caucafus, te voorfchijn gekoomen waeren, en de Noordkust der Kaspifche Zee bewoonden , hoewel zy meede de leer van muhammed omhelst hadden, den ondergang van dit woeste volk voltooiden, en het Ottanannifche Rijk, op de puinhoopen van de Saraceenfche Heerfchappy, gebouwt hebben. B. De teekening van de heirleegers, welke aen joannes vertoond werdt, vs. 16—19, beantwoordt ook eigenaertig aen het gene de Gefchiedenis leert, van de Saraceenen. — De Apostel zag een heirleeger, beftaende, in eene verbaefende meenigte van ruitery, (vergel. vs. 16;) hoe groot de leegermacht der Saraceenen geweest zy, mag men beöordeelen, uit de fchroomelyke voorderingen, welke zy, in hunne veroveringen , gemaekt hebben , en uit het aental der verilaegenen , van welke wy even te vooren hebben melding gemaekt. Dat de Saraceenen , oorfprongelyk uit Arabien, zich gemeenlyk van paerden bedienden, en, door hunne wel geöeffende ruitery, in den krijg, het meest vermochten, hebben wy, by het voorgaende gezicht, reeds opgemerkt (rf). — De fchitterende borstwaepenen der ruiteren vs. 17*. vertoonden eigenaertig de gepolijste metaelen harnasfen der Saraceenen. — De paarden hadden hoofden als leeuwen, en uit hunne monden, ging uit vuur, en rook, en fulpher, vs. i7b; eene treffende teekening van de wreedheid en moordzucht der Saraceenen, als meede van de fchroomelyke verwoestingen, welke zy hebben aengericht. — Dan niet alleen was de macht van deefe zonderlinge paerden , in hunnen
(O Booven p. 72. XXVII. DEK.*



tl OPENBARING
mond, maer ook in hunne Jiaerten: want hunne flaerten waeren den /langen gelijk, hebbende hoof den, met welke zy befchaedigden vs. 19. Deefe byzonderheid mag men zoeken, in het verdervelyke der Muhammedaenfche dwaelleer, welke de Saraceenen, door de wijd uitgeftrekte Landen, welke zy overmeesterden verfpreidt hebben (e). 3, By de overgebleevenen, die, van de hier bedreigde oordeelen, verfchoond werden, bleev de afgodery, met allerlei grouwelen, heerfchen, (vergel. vs. 20, 21.)
Dit is ook vervuld, in zeer veelen, die, ter gemelder tijd, den naem van Christenen droegen, en, in plaets van zich, door deefe geduchte oordeelen , tot bekeering te laeten beweegen, in afgodery, en de fnoodfte grouwelen, bleeven volharden. — De aenbidding der Heiligen en Beelden, welke zona, by de Heidenfche afgodery, kwam, was, ter deefer tijd, heerfchende geworden, onder de zogenaemde Christenen , en ging gepaerd, met allerlei boosheeden. A. De beginfelen van den verfoeilyken Beeldendienst zag men reeds in de Vde Eeuw, wanneer men zich liet wijsmaeken., dat de Heiligen, by hunne Beelden, tegenwoordig waeren, om hunne aenbidders te begunftigen. Maer voornaemenlyk kwam deefe zoort van afgodery tot ftand , in de VMfte Eeuw, ter zelvder tijd, dat de Saraceenen, in Europa, hunne ■woede uitöeffenden. — Dit verfoeilyk kwaed gav zo veel ergernis , aen de Saraceenen , dat zy de Christenen zeer dikwijls, als afgodendienaers, vervolgt hebben, zo dat zy, als een geesfel, in Gods hand, waeren, om de verdwaesde Christenen te ftrafFen. Trouwens het eerfte grondbeginfel van den Muhammedaenfchen Godsdienst, welken de Saraceenen omhelst hadden, is dit, dat 'er één God zy, die, zonder beelden en gelykenisfen, moet gediend worden. — Dan de verblinde Christenen, die niet
C«J viTRisci I. c. I Deel. p, 667.



van JOANNES. VUT. §i
gedood zijn , door de gemelde plaegen , hebben zich niet bekeerd, van de werken hunner handen, dat zy niet zouden aenbidden de duivelen, en de gouden, en de zilveren, en de koperen , en de fteenen, en de houten afgoden, die noch zien kunnen, noch hooren, noch wandelen, (vergel. vs. 20.)
Keizer leo , bijgenaemd isaurus , naer zijn geboorteland , grootelyks geërgerd, over de afgodery der Christenen, om welke zy, door de Saraceenen, gehaet en mishandeld werden, gav, in het jaer 726, een openbaer bevelfchrivt uit, tegen den verfoeilyken Beeldendienst. Maer het volk was 'er reeds zodaenig aen verflaevd, dat deefe lovwaerdige pooging den weg baende, tot fchroomelyke oproeren, Te Conliantinopolen zelve, vloog de woedende mee' nigte, naer het Keizerlyk Paleis, en kon niet, dan door geweld, en na eene groote llachting, beteugeld worden, In Jtalien was de opftand nog veel fchroomelyker, welke, door den Paus gregorius II, werdt aengehitst. Deefe heerzuchtige Kerkvoogd verzette zich openlyk, tegen 's Keizers bevel, en fcbreev hem eenen langen Briev, om hem, tot het intrekken van het zelve, over te haelen. Toen leo in zijn voorneemen, om den Beeldendienst uit te roeijen, volhardde, werdt hy, door den gemelden Paus, in den ban. gedaen. Nu werdt de opftand, vooral in Italien, nog algemeener, zo dat het volk de waepenen opvatte, en de Bedienden van den Keizer deels vermoordde, deels verjaegde. Dan de Keizer hier door nog meer verbitterd, gav , in het jaer 730, bevel, dat alle de Beelden openlyk zouden verbrand, en derzelver aenbidders aen den lijve geftraft worden. Het treurig gevolg hier van was, dat de Christenen, in twee partyen, verdeeld raekten, welke elkander, als vyanden, vervolgden, terwijl de eene den BeeU dendienst voorftondt, en de andere denzelven verfoeide.
De volgende Paus bsnedictus III, betoonde nog
XXVII, oEix, F



8» OPENBARING
ruim zo veel yver, voor den Beeldendienst, als zijn Voorzaet. Hy bezat den Roomfchen zeetel, van het jaer 731 tot 742. — In het laetstgemelde jaer, ftierv Keizer leo isaurus , en werdt opgevolgd, door zijnen zoon constantinus. Dees beriep, in het jaer 754, eene Kerkvergaedering, te Conftantinopolen, welke, by de Grieken , voor de zeevende Algemeene Kerkvergaedering gereekend wordt. Hier werdt niet alleen de eerdienst, maer zelvs het gebruik der Beelden veroordeeld. Uit kracht van dit befluit, werden de Beelden uit de Kerken gefmeeten, en openlyk verbrand. Evenwel bleeven veelen, aen deefe afgodery , verkleevd , die, vooral door de Monniken , werden opgezet en aengemoedigd; en de ftraffen, welke de Keizer, aen eene meenigte van deefe lieden deedt uitöeffenen, waeren niet in ftaet, om hunne woede te beteugelen.
constant rw, in het jaer 775, geftorven zijnde, werdt opgevolgd, door zijnen zoon leo III. Deefe Keizer deedt de Bevelfchrivten van zijnen Vader en Grootvader herleeven, en zulken, die zich verftoutten, om den Beelden hulde te doen, met de uiterfte geftrengheid , ftraffen. Zelvs liet hy zijne Gemaelin irene, na dat hy twee Beelden in haer vertrek gevonden had , nimmer weder toe , tot zijn bedgenootfchap.
Zijn zoon en opvolger constanties, bijgenaemd porphyrogenitus , werdt, door zijne Moeder, de gemelde irene beftuurd. Deefe Vorstin, die geheel aen den Beeldendienst was overgegeeven, eene Vrouw van eenen affchuuwelyken imborst, die, uit begeerte, om alleen te heerfchen, haeren zoon liet van kant maeken, deedt eene Kerkvergaedering, te Nicea in Bithijnien beroepen, bekend, onder der» naem van de Tweede Niceenfche Kerkvergaedering, in welke de Bevelfchrivten, der voorige Keizeren, tegen de nieuwe Afgodery, onverfchoonbaerer dan die der Heidenen , vernietigd, de Beeldendienst her-
fteld



van JOANNES. IX. 83
fteld, en zwaere ftraffen aengekondigd werden, tegen allen, die zich daer tegen verzetten zouden.
NicEFHORUS, tot Keizer uitgeroepen zijnde, verhandde irene , naer het eiland Lesbos. Hy was wel een vyand van den Beeldendienst, maer vernietigde evenwel het befluit der Tweede Niceenfche Kerkvergaedering niet; ook dulde hy niet, dat de voorftanders van deefe afgodery vervolgd wierden. — Hy fneuvelde in het jaer 811. Zijn opvolger michael ku. ropalates, die, flechts den korten tijd van nog geene twee jaeren, regeerde, begunftigde den Beeldendienst, en vervolgde deszelvs tegenftreevers. —Maer, onder zijnen opvolger leo den Armeniër, verr anderde de gedaente der zaeke ten eenemael; in eene Kerkvergaedering, 's jaers 814. te Conflantinopolen, beroepen, deedt hy de befluiten der Tweede Niceenfche Kerkvergaedering vernietigen , verbiedende het aenbidden der Beelden, en gelastende, dezejve uit de Kerken wech te doen. Ook handelde hy geT ftrengelyk , met zulken , die zich daer tegen ver; zetten.
leo IV werdt, in het jaer 821, vermoord, michael balbus, die daerop, tot Keizer, werdt uitgeroepen , volgde de voetftappen van zijnen Voor? zaet. Zijn dood viel voor, in het jaer 829. — Zijn zoon en opvolger theofhilus was een groot yveraer, tegen den Beeldendienst, en vervolgde de voorftanders van deefe nieuwe afgodery, met nog meer geftrengheid , dan iemand zijner Voorzaeten gedaea had- Hy ftierv in het jaer 841.
Zijn zoon en opvolger michael III, was een kind van zes jaeren. Zijne Moeder theodora nam daerootj. het beftuur der zaeken op zich. Aenftonds maek£» 2y haeren yver, voor den Beeldendienst, openbaer; zy herriep alle de zulken, die, onder den voorigen Keizer, ter oorzaeke van deefe afgodery, gebannen; waeren, en bande daerëntegen alle, die, in gevofl,en, van haer verfchilden. Zy verdreev joaijjks«8 XXVII. DEEL. ? ?



84 OPENBARING
den PEtriarch van Conftantinopolen, en zette methö deus , eenen dommen yveraer voor de beelden in zijne plaets. Zelve beriep zy, in het volgende jaer 842, eene Kerkvergaedering in welke de befluiten der Tweede Niceenfche Kerkvergaedering , in volle kracht, herfteld werden (ƒ). „ Zo dat na eenen „ twist, dien men honderd en tien jaeren ge voert „ had, de Beelden en derzelver dienaers zegepraelden. Geheel het Oosten, de Armeniërs uitgezon» „ derd, onderwierp zich, aen deefen dienst; en „ geen der volgende Keizeren onderftondt het, om „• de Grieken, van deefe bygeloovige geestdrijvery, ,, te geneefen , of, van dien kinderachtigen eer„ dienst, aftetrekken. De Kerkvergaedering , in „ den jaere 879. onder photius , te Conftantino„ polen, gehouden, en, door de Grieken, voor de „ achtfle Algemeene Kerkvergaedering , gereekend, „ verzeekerde verder deefe overwinning, door de „ heiligheid der Beelden te beweeren, de Niceenfche „ befluiten goed te keuren, te bekrachtigen, en te „ vernieuwen" (g). B. Deefe nieuwe zoort van afgodery ging gepaerd, met de fnoodfte grouwelen , zo dat de zogenaemde Christenen zich niet bekeerden van hui me doooflaegen, noch van hunne fenijngeevingen , noch van hunne hoerery, noch van hunne dieverijen, (vergel. vs. 21.)
Het fchroomelykfte bederv van zeeden heerschte, onder allerlei rangen van Kerkelyke perzoonen. — Deefen treurigen toeftand van zaeken in de VUIfte Eeuw, heeft de groote mosheim leevendig affieteekent. „ Die verdorvenheid van zeeden , (zegt hy,) „ welke de Geestelykheid, in de voorgaende Eeuwe, ,, ontëerde, wel verre van te verminderen, nam in ,, deefen tijd toe; en vertoonde zich, op de haete„ lykfte wijs, zo in het Omen, als in het Westen.
„ In
(/) spanhbim Oper. Tom. If. p. 845.
153 mosheim Kerkel, Gefchisd. III Deel. p. 4(56. •



van JOANNES^ IX, 85
In het Oosten, ontftonden de heevigfte verdeeldheeden en twisten, tusfchen de Bisfchoppen en Leeraers der Kerke, die — zelvs tot het uiterfte overiloegen, dat zy hunne handen bezoedelden, met het bloed hunner broederen, die van- hun in gevoelens verfchilden. — In het Westen, werdt de Christenheid niet min ontluisterd, door het gedrag der zodaenigen, die voorgaeven Lichten der Kerke te zijn, en het hadden behooren te wee-
zen. De Geestelyken gaeven zich gansch en
al over, aen het opvolgen van hunne onbeteugelde drivten; zy ftaeken booven anderen uit, in over" daed, brasfery, en wellust; zy verliepen zich, in allerlei buitenfpoorigheeden, en aerdfche vermaeken. — Ook hadden zy zo verre alle beginfels van vrees en fchaemte uitgefchudt, dat zy volftrekt onverbeeterlijk waeren; en verfcheidene Wetten , door caroloman , pepin , en carel den Grooten, tegen hunnne ondeugden, vastgefteld, deeden niets, om paelen te zetten , aen hunne losbandigheid , of om eenige hervorming te weeg te brengen (&).
In de IXde Eeuw fteeg de godloosheid en ongebondenheid der Geestelyken nog hooger. — ,, In „ het Oosten, heerschten oproer, tweedracht, zae„ menzweering, en verraed , en alles werdt, met „ geweld, uitvoerd. — In het Westen waeren de „ Bisfchoppen wel weeldrig en zeer verwijvd ge,, worden ; — terwijl de Kerkelyken van minder „ rang, en de Monniken in ongebondenheid verzoo„ pen, niets anders zochten, dan de voldoening „ hunner zinnelyke genietingen , en de Gemeen„ ten, die zy , tegen de befmeuing der ondeugd, „ moesten behoeden , of daervan zuiveren , jam„ merlijk bevlekten , met de haetelijkfte ondeug,„ den (»)."
(h~) mosheim h c. III Deel p. 103-105. j^ij Idem 1. c. 111 Deel p. 2C9,. a»o.
XXVXI. deel» F 3



86 'OPENBARING
Daar nu zulk een fchroomlijk bederv heerschte; bnder de Leeraers en Hoofden der Kerke, is bet ligtelijk te begrypen , welken een verdervelyken invloed hun verfoeilijk voorbeeld, op de Gemeenten, gemaekt hebbe, en hoe flordig het gedrag der Leeken geweest zy.
X Wyders werdt 'er nog een en ander gezicht, aen den Apostel, vertoond Kap. X: i— XI: 13.
HET X. KAPITTEL.
' Na de vertooning, welke de Apostel zag, by het openen van het zesde zeegel, volgde nog eene andere, dienende ter naerdere opheldering van zaeken , verg. Kap. VII. Even zo ging het hier. — Na de vertooning, welke joankes zag; by het blaefen van de zesde bazuin, Kap. IX: 1321 , volgde 'er nog eene andere , welke hy befchreeven heeft Kap. X: i— XI: 13. — Immers dat dit nieuwe gezicht , tot de tyden van de zesde, en niet van de zeevende bazuin, behooregelijk zommigen gewilt hebben, blijkt allerduidelijkst, uit Kap. Kap. XI: 14. alwaer gezegd wordt: hei tweede wee is wechgegaen, en ziet het derde wee komt haestelijk. Gevolglijk behoort alles, het welk de Apostel, van Kap. IX: 13, tot Kap. XI: 13, befchieeven heeft, tot het tweede wee , dat is , tot de fchroomelyke oordeelen , wslke ; by het blaefen der zesde bazuin , zijn afgebeeld (*).
Alle de voorige vertooningen heeft de Apostel , onfes erachtens, geteekend gezien, in de Boekrolle, welke, door het Lam, geopend was, verg. Kap. V: 5. —- Maer dit gezicht , het welk, tusfchen het blaefen van de zesde en zeevende bazuin; geplaetst wordt, is van dien aert, dat het niet kon worden geteekend. Hy zag niet alleen eenen Engel , maer hoorde hem ook fpreeken Kap. X: 1-7. Hy ontving een Boeksken, uit de hand van dien Engel, en at
C*) vitrinca UI Deel ji. 676-.



^s joannes: x. 87
het zelvde op, onder verfcbülende gewaerwordingen Kap. X: g „ Ook werdt hem een maetftok overhandigt, met be'om den Tempel te meeten Kap. XI: i, 2. - Dit alles moet hy, in eene nieuwe verrukking, van zinnen,, ge•7ien hebben.
Deefe geheimzinnige vertooning, welke, na het lazam, &tluid van den zesden Engel, en voor het fteeken der zee. lende bazuine, tusfchen beide inkwam, behelsde twee ge*
^Vooraf moeten wy onderzoeken , waer de fchouwplaets geweest zy, dat is, op welk eene plaets joannes zich, m deefe verrukking van zinnen, verbeeldde te weezen. — Het voorige gedeelte van dit gezicht was hem vertoond, m den hemel. Hy was, in eene verrukking van zinnen m den hemel opgetrokken, verg. Kap. IV: 1, *• Daer ^g hy ^ lam, het verzeegelde Boek openen met alle de geheimzin. ™e zaeken welke daerin afegeteekend waeren. Maer, l fdathyden 'JL éer Bazuinblazers ,en het fchroomelijk 00, deel het welk daerby gefchilderd was, hefchouwt had Kap. IX• 13-21, werdt het toneel der zaeken, in zyne verbeelding, voor eenigen tijd, geheel veranderd. ■ .
HV zag eenen fterken Engel van den hemel neoerdaelen, Kan X- 1 die, met den eenen voet, op de Zee ftondt, en mei den anderen, opde aerde vs. 2, en die hem een geopend Boeksken ter hand ftelde, met bevel, om het zelve op te eeten vs. 8-10. Gevolglijk moet het den Apostel, in deefe verrukking van zinnen, zo zijn voorgek hy op de aerde geftaen hebbe. - Ook leidt het meeten van den Tempel ons, tot de aerde Kap. XI: 1 • 13.
Kortom men moet zich, onfes erachtens, de zaek zo vootHellen, dat de Apostel zich, in eene verrukking van zm„en, in den hemel, bevonden, en aldaer de geheimzinnige vertooning.n, geteekend in de Boekrolle, welke door^bet Lam, ontzeegeld was, nauwkeurig befchouwt hebbe, tot dahem de zesde der Bazuinblazers vertoond was Kap. IV 1 IX- 21. Nu dacht hy den zeevenden of laetften bazumblaefer te zullen zien, maer geheel onverwacht werdt het toneel van zaeken, voor zyne verbeelding, veranderd. Bet kvraa XXVIl DBEU F *



&S* OPENBARING
ons zo voor als of hy thans, op de aerde, geplaetst «ug — Daer zag hy twee onderfcheidene gezichten Kap X- i— XI: 14. Na deefe tusfchen beide infcbietende gezichten werdt hy, op nieuws, in den hemel geplaetst, en zag al■ daer, in het nog overige gedeelte van de ontzeegelde Boekrolle, den zeevenden of den laetften Bazuinblaefer Kap XIIS * 18. y'
—. Het eer[ie der tusfchen beide infchietende gezichten vinden wy Kap. X,
De hoofdfom der zaeke was deefe. — De Apostel za* eenen Herken Engel, dte hem , in eene zeer luisterrijke gedaente, vertoond werdt, hebbende een geopend Boeksken, in zijne flinkehand, ftaende, met den eenen voet op de zee, en , met den anderen, op de aerde. Hy hoorde deefen Engel een ontzettend geluid maeken, het welk gevolgd werdt, door zeeven Donderflaegen. Daerna hefte die Engel z.jne rechtehand op, naer den hemel, en zwoer eenen plcchtigen eed. Eindelijk gav hy den Apostel bevel om het gemelde Boeksken op te eeten , en wederom te prophcteeren. '
/. De luisterrijke verj'chijning van zeekeren Engel wordt
befchreeven vs. 1, 2 //. Zijne verrichtingen worden aangeteekend vs. ib- ir. f. Hy zette den eenen voet, op de zee, en de andere
op de aarde, vs. 2!'.
I. Ende het was, als of ik, in een ogenblik, uit den hemel, alwaer ik my, eenen geruimeu tijd, bevonden bad, op de aerde verplaetst was. Daer zag ik eenen anderen ftercken Engel afkomende van den hemel, die bekleedt was met een wolcke: ende een regenboge was boven [fijn] hooft: enie fijn- aengefichte, was als fa)
de
(<0 Mnth. 17: 2.



van JOANNES. X. 89
de fonne, ende fijne voeten waren als (a) pilaren van vyer.
Voorheen had de Apostel reeds eenen (ierken Engel gezien , eenen voortreffelyken Engel, die, in macht en fterkte, booven anderen van laegeren rang, uitmuntte, vergel. Kap. V: 2. Maer nu zag hy eenen anderen fterken Engel, die, van den gemelden, onderfcheiden was. — Hy zag dien fterken Engel afkoomende of nederdaelende van den hemel , zyne gedaente was allerluisterijkst.
Hy was bekleed met eene wolk. Dit kan alleenlyk van zijn lichaem , deijen, en beenen verftaen worden. Hoedanig derzelver gedaente was, kon de Apostel niet zien, om dat dit alles, met eene dikke wolk, bedekt was. — Een Reegenboog was , booven zijn hoofd , beginnende de cirkel, van den eenen, en eindigende, aen den anderen fchouder. —- Zijn aengezicht was , als de zon. 'Er ftraelde, van zijn gelaet, een fchitterende glans af, gelyk aen dien der zonne. — Zyne voeten waeren , als pilaeren van vuur , gelyk aen gepolijst koper, het welk eenen vuurigen glans vertoont.
Veelal denkt men, aen eenen ongefchaepenen Engel, en, volgens dit begrip , zal zich de verhoogde Middelaer zelvs , onder deeze luisterrijke gedaente, vertoont hebben. Zo heb ik het ook voorheen begreepen (/). Maer, by naeder onderzoek, heb ik de bewijzen , voor deeze gedachte , niet beflisfende gevonden. —- Het voornaemfte ontleent men, uit het eedzweeren vs. 5, 6. (>n). Maer waerom zou God geenen gefchaepenen Engel, van den hoogften rang, zenden kunnen, om te verzeekeren, dat de Onfeilbaere zijne belovten ontwijfFelbaer vervullen zal?
2. Ende hy hadde in fijne hant een boeckfken dat geopent was : en hy fettede fijnen rechteren voet op de zee, ende den flinckeren op de aerde.
Een Boeksken is , volgens het oorfprongelyk woord, een klein boeksken ; eene rolle van [geringe uitgebreidheid , zo. dat joannes het zelvde konde opëeten , verg: vs. 9, 10.
(a) Openh. 1: 15,
(/) XVI Deel. p, ty7.
Itu) vitrinoa 1. c. I Deel p. tj6.
XXVII. DEEL. F 5



po OPENBARING
Dit Boeksken, deeze kleine rolle was geopend. De Ëngel had het zelve, in zijne hand, dat is, in zijne (linkerhand! want, by het eedzweeren, hefte hy zijne rechtehand, naer den hemel, verg: vs. 5. — Wat was dit voor een Boeksken? Veelen denken, aen een gedeelte van de Boekrolle, welke, door het lam, ontzegeld was. Zo begrypt het ook de Hoogleeraer vitringa, in de voorönderftelling, dat de Boekrolle, met de zeeven Zegelen, eene voorzegging behelsde van alle de lotgevallen der Waereld en der Kerke , welke, in de openbaering , fchoon by deelen , zouden verklaerd worden Maer die voorönderftelling is geheel on¬
gegrond , de openbaering voorfpeld niet de lotgevallen der Waereld en der Kerke, maer de oordeelen, welke de verhoogde Middelaer , over de vijanden van zijn Koningrijk , ftondt uit te oeffenen (0). Daer te booven joannes zag de Boekrolle, met de Zeegelen, in den hemel, en thans was hy op de aerde. Voeg 'er by, dat hy het nog overige gedeelte van deefe Boekrolle, vertoonende den zeevende Bazuinblaefer, naderhand, wederom in den hemel, befchouwt hebbe, verg, Kap XI: 15 — . Dit kleine Boeksken was derhalven, van de Boekrolle, met de zeeven Zeegelen, geheel onderfcheiden.
De Engel, die aen den Apostel vertoond werdt , zette
zijnen rechter voet, op de zee , en den flinker , op de aerde .
Men behoevt zich, met den Heer eichhorn (p) geene reus. achtige geftalte te verbeelden. Men begrijpe de vertooning zo, dat joannes, ftaende digt by het ftrand, den Engel, in eene menfchelijke gedaente, gezien hebbe, en wel zo, dat zijn eene voet ftondt op de zee, en de andere op den oever. Dit gezicht was derhalven onderfcheiden, van dat, hetwelk, aen daniel, vertoond werdt; deefe zag den man, met linnen bekleed, geheel, en beide voeten, ftaende, boven op het waeter der rivier, verg. Dan. XII: 6.
ff- Zkk
(n) 1. c. I Deel pag. gg3 > gg4t
{0 XXVI D;el. Inleid, p. exui, cXLiit.
t/>4 1. c. Tom. li. p. 4ll,



us JOANNES. X. 9i
" m 'Zich deels op de zee , deels op de aarde, geplaetst
hebbende, riep de Engel, met eene fchrikbaerende ; ftem, welke, door zeeven donderflaegen, gevolgd ■wordt, vs. 3, 4.
fa Ende hy riep met een groote femme, gelijc* kerwiis een leeuw brult: en als hy geroepen hadde, foraken de feven donderdagen hare ftemmen.
joannes hoorde den-gemelden Engel <roepen , met eene Jote en zeer zwaere fiemme, gelijkerwijs, dat is op zoortLvk eene wijs , als een leeuw brult. Het was derhalven een ontzettend , een fchrikbaerend geluid. Deefe ftem 1. zeekerlyk verftaenbaer geweest; immers het fchijnt geheel onvoegzaam, dat een Engel, in zulk eene luisterrijke gedaante, verfcheenen, een fchor geluid, zonder verftaenbaere woorden even als de redenloofe dieren , zoude gemaekt hebben'— Wat hy gezegt hebbe, wordt niet aangeteekend ; denkelyk bedreigde hy fchroomelijke oordeelen, welke nog over de vijanden van christus Koningrijk, ftonden uitgeoe.fend te worden. Althans het bedreigen van geduchte oor. deelen ■ wordt meermaelen , door het brullen van eenen Leeuw, afgeteekend, verg. Amos III: 8. Ten zy men het 10 beerypen wilde, dat de Engel, door dit ontzettend geluid, bevel gegeeven hebbe, tot het voortbrengen der zeeven don. derflaegen, die daerop onmiddelyk volgden (?).
Als hy geroepen had, fpraeken de zeeven donderflaegen haere Hemmen — joannes hoorde zeeven geweldige donderflaegen, achter één. Deefe fpraeken haere ftemmen; zy brachten verftaenbaere woorden voort.
4 Ende doe de fevën donderflagen hare Hemmen fefproken hadden, fo foude ickfe gefchreven , en de woorden, welke ik. te midden van dat ontzettend en zeeven. maelen herhaelde geluid, gehoort had, opgeteekent hebben; maer dit werdt my verbooden : want ick hoorde eene liemme uyt den hemel, die tot my feyde, (c) Ver-
C/>~) viTr.iNGA ai h. U
(cj Dm. Sj ï6. ende 12: 4,
XXVII. dei*'*



92 OPENBARING
fegelc 't gene de feven donderflagen gefproken heb-' büii, ende en fchnjfc dat niet.
Het verzeegelen beteekent hier, gelyk het aenftonds naeder verkiaerd wordt, niet fchrijven , maer verbergen en verzwij. gen, 'er, by monde of gefchrivte , geene melding van te maeken ; omdat niemand het geene verzeegeld is, zien of lcefen kan. J3y tegenftelling is de woorden des prophetie dee. fes Boeks niet te verzeegelen , dezelve- bekend en openbaer te maeken, Kap. XXII: 10.
Het is derhalven eene ijdele pooging, te willen onderzoeken, wat die zeeven donderflaegen gefprooken en voorfpelt hebben , daer den Apostel gelast werdt, om die woorden niet openbaer te maeken. Alleenlyk waeren 'er wijze reedenen voor, dat zy, door den Apostel, gehoord werden, maer welke wy niet kunnen aenwijzen. Misfchien moest hy daerdoor voorbereid worden , tot de volgende gezichten; misfchien behelsden zy naedere onderrichtingen , omtrent die toekoomftige zaeken, welke de Apostel, in het vervolg, propheteeren moest, voor veele volken, en natiën, en Koningen, verg. vs. ii.
Het verwondert ons daeroin, dat de Hoog Geleerde Heer VITRIkga (r) , de zeeven Donderflaegen gezocht hebbe, in de zogenaemde Kruistochten der Christenen, tegen de Turken om Palestina te veroveren, welke hy, tot zeeven in getal, reekent , en welke de allerfchroomelijkfte verwoestingen , beide onder Christenen en Turken, hebben te weeg gebracht.
De Hoog Leeraer venema (Y) verkiest, met zommige Handfchrivten , te.leefen, verzeegelt het geene dezeeven donderflaegen gefprooken hebben, en fchrijvt dat daerna ; op dien grond, is hy van oordeel , dat het gene Kap. XV, XVI, van de zeeven Phitolen of Schaelen, is aengeteekend, den in» houd der zeeven donderflaegen uitmaeke. Maer, om nu geen . onderzoek te doen, omtrent de gemelde leezing; niets fchijnt ons blijkbaerer, dan dat de vertooning van de zeeven Engelen , met even zoveele Phiotlen pf Schaelen, welke joannes
' aan
Cr) I c. I. Dee! p. (588—, t *) Mahocus Ptofhtt,



VAM JOANNES. X. 9%
aan den hemel, zag, Kap. XV: r. geheel onderfcheiden zy, van het geluid der zeeven Donderflaegen , welke hy, na het brullen van den hier gemelden Engel, gehoort heeft.
\\\- Wijders deedt de Engel eenen zeer plechtigen en merkvaardigen Eed vs. 5-7.
5. (d) Ende de Engel dien ick, in die verrukking van zinnen, fagh ftaen, met zijnen rechter voet, op de zee, ende met den flinker, op de aerde, hief fijne hant op nae den hemel.
6. Ende hy fwoer by Dien die leeft in alle eeu•wigheit, die den hemel gefchapen heeft ende 't gene daer in is', ende de aerde ende 't gene daer in is, ende de zee ende het gene daar is, (e) dat daer geen tijt meer en fal zijn.
7. Maer in de dagen der fiemme des fevenden Engels , wanneer hy bafuynen fal , fo fal de verborgenheyt Godts vervult worden , gelijck hy fijnen dienftknechten den Propheten verkondig heeft.
De Engel kefte zijne hand , zeekerlyk de rechte hand , ep , naer den hemel vs. 5. — Deefe houding was outijds, in het Oosten, eene gewoone plechtigheid, by het eedzweeren , om daer door te kennen te geeven , dat men zwoer by den God der Goden die in den hemel woont, verg. Gen. XIV: 12. — ,De Engel deedt eenen zeer plechtigen en merkwaerdigen eed, by den eeuwig leevenden God, den Almachtigen Schepper van het gantsch Geheel al, vs. 6. — Hy verzekerde , met deezen eed, twee zaaken.
tt. Dat 'er geen tijd meer weezen zoude, vs. 6h. Deeze uitdrukking is ongemeen duister, en wordt daerom, van de uitleggeren zeer onderfcheiden opgevat. Zeekerlyk kan zy niet, in den volftrekten zin, worden opgevat, als of die voortreflyke Engel wilde te kennen geven , dat de tijd, van nu af, zoude ophouden , en, m;t de eeuwig-
(d) Dan. 12: 7. CO Openb. Ui IJ. XXVil. DEEL.



94- OPENBARING
beid, worden afgewisfeld. Dit heeft geen betoog nodig. Gemeenlijk vat men dit zeggen zo op, dat de zin deeze weezen zoude, 'er zal geen uitftel , geene vertoeving meer zijn. Zo begreep het grotius Ct); hiermeede ftemmen , onder de nieuwe Uitleggers, rosenmuller (u) en eichchorn (v), overeen, vitringa heeft deeze verklaering uitvoerig zoeken te betoogen (w)maer, om de waerheid te zeggen , de bewijzen zijn ons niet voldoende voorgekoomen.
1. Hy beroept zich, op het verband, met vs. 7, alwaer de vervulling der Verborgenheid, welke , door de Propheeten, voorfpeld is, beloovd wordt, en, door welke verborgenheid dan de heerlijke ftaet der Kerke, hier op aerde, in het laetfte der daegen, zal moeten verftaen worden. Maer, vermits wy de voorönderftelling, dat die Verborgenheid den heerlijken Kerkftaet zal beteekenen, geenszins overneemen, is dit bewijs, by ons, van geen het minfte gewicht.
2. Om die zelvde reden, vervalt ook het tweede bewijs, dat het geklank der zeevende Bazuin Kap. XI: 15, 18. den heerlijken Kerkftaet zoude afbeelden. In tegendeel, in de daegen van den zeevenden Engel, wanneer hy bazuinen zoude, moest 'er nog een derde Wee komen Kap. XI: 14.
3. De Voorzegging van daniel Kap. XII: 7. heeft, met den inhoud van deefe eedzweering, niets gemeen. Den Propheet werdt bekend gemaekt, dat de zwaere verdrukking onder antiochus efiphanes , eenen beftemden tijd, beflemde tijden, en een helvt, dat is, drie en een halv jaeren, duuren zoude, verg. Dan. VII: 25.
'4. Het Griekfche woord fflovoc, tijd, zegt de Hoogleeraer, „ brengt deezen zin meede , en bevestigt denzelven : „ want het beteekent eigentlyk, zo als geleerde Man„ nen reeds hebben aengemerkt, eene tijdpoos, en zo
„ wordt
CO Annot. in N. T. ad h. U C«) scmolia in N, T. ad h, l, Cv) 1. c. Tom. II. p. 48, {*>) <tè k. U pag. 6gj—- _



UK JOANNES. X. 9$
wordt het genoomen, in dit zelvde Boek Kap. II: 21, „ VI: 11, zo als ;$w£<w gebruikt wordt, voor vertoe„ ven, uitjiellen, Luc. XII: 45. Hebr. X: 37, enz." Maer zo het ons voorkoomt, doen de aengehaeld plaetfen niets af, daer de tijd Kap. II: 21. VI: 11. eenen bepaelden tijd beteekent, en, uit het gebruik van het werkwoord %fon£sw, kan men, tot de beteekenis van het zelvftandig naemwoord, niet redeneeren. — Een ■wijl is, in onze tael, een tijdverloop ; hiervandaen koomt verwijlen , het welk uitjiellen beteekent, maer wie zal daeruit befluiten moogen, dat een wijl ook den zin van uitftel hebben kunne ? zo is het ook geleegen, met de woorden poos , het welk eenen tijd, en verpooJen, het welk rusten beteekent; maer zal daerom het woord poos ook den zin van eene rust hebben kunnen ?
5. Het woordeken maer , waermede vs. 7. begint, geevt zekerlyk eene tegenftelling te kennen. Maer deefe tegenftelling kan even zo goed, en nog nadrukkelijker, plaets hebben, al neemt men het woord tijd niet, in den zin van uitftel, gelyk daedelyk naeder blijken zal.
6. Het laetfte bewys is ingericht, tegen zulken , die het woord tijd, in den volftrekften zin, neemen, zo als dezelve, met de eeuwigheid, eens zal worden afgewisfeld. Deefe beteekenis kan zekerlyk geen plaats hebben , gelyk wy reeds hebben aengemerkt.
Maer wat dan ? de zin van dit duistere voorftel hangt, onzes erachtens, af, van het Griekfche woordeken ETI. — De Onfen vertaelen het, door meer; de Engel zwoer, dat 'er geen tijd meer zal zijn. Onzes erachtens heeft het hier de betekenis van nog, even als het Hebreeuwfche Tjjf, zodat de zin zy; de Engel zwoer, dat het nog de tijd niet zijn zal, zo fprak ook de Heiland , zegt gy niet het zyn nog vier maenden, en dan koomt de oogst ? Joh. IV: 35 ; zo gebruiken het ook de LXX Gen. VII: 4. over nog zeeven daegen, zal ik doen regenen, Jon. III: 4. nog veertig daegen, dan zal Ninive worden omgekeerd» glassius (x) haelt nog aen
(ï) Philol. S. pag. 447, XXVU. DÉSfc,



S>6 OPENBARING
Jer. XXVIII: 3. 1 Sam. V: 12. Amos IV: 7. Job XXVII: 9. zo zegt ook faulus, met dat zelvde ETI, gedenkt gy niet, dat ik, nog by u zijnde, u deefe dingen gezegt hebbe ? 2 Tbeff. II: 5.
Wy vertaelen het, naer den letter, op deefe wijs; De Engel zwoer, by Dien, die leevt in alle eeuwigheid, — dat de tijd niet zijn 30/voor als nog.
Maer welk een tijd, wordt hier dan bedoeld? onzes erachtens , volgens het verband van zaeken , die tijd, op welk het gene de zeeven donderflaegen gefprooken hebben, verg: vs. 4, zal plaets hebben; die tijd, op welke de vreesfelijke oordeelen, over de vijanden van christus en zijn Koningrijk , welke , aen den Apoftel, door de Hemmen der zeeven donderflaegen, werden bekend gemaekt , zullen uitgeoefend worden. — Nu zwoer de Engel, dat die tijd van fchroomelyke rampen niet zijn zoude voor als nog ; het geevt onze erachtens te kennen , dat die geduchte oordeelen , welke joannes niet mogt aenteekenen , en ons daerom geheel onbekend zijn , niet onder de zesde Bazuin, zouden plaets hebben.
Deeze verklaering fchijnt ons allerduidelykst bevestigd te worden , door het gene de Engel , bij wijs van tegenftelling, 'er aenftonds op volgen laat vs: 7: Maer , in de daegen der fiemme des zeevenden Engels , wanneer hy bazuinen zal zo zal de verborgenheid Gods vervuld worden , gelijk Hy zijnen dienstknechten , den Propheeten, verkondigt heeft.
De tijdsbepaeling, in de daegen der jlemme des zeevenden Engels, wanneer hy bazuinen zal, geevt zeker, kerlyk te kennen , in de volgende daegen, in welke de dingen, welke, door het Bazuingeluid van den zeevenden Engel , nog ftaen voorfpeld te worden , zullen plaets hebben. In de daegen , welke , door het Bazuinen van den zeevenden Engel, nog zullen afgeteekend worden; in die laetere daegen, zal de ver. borgenheid Gods vervuld werden.
Gods verborgenheid is hier zefcerlyk Gods befluit, " ; hst



?an JOANNES» X. 97
het welk, voor de menfchen, verborgen is, tot dat het ter uitvoer gebracht, of, door eene Openbaering, bekend gemaekt wordt, verg. Amos III : 7. Meer byzonder hebben wy hier te denken , aen Gods befluit, omtrent het uitoefFenen van die zeer geduchte oordeelen, welke, aen onzen Apostel, door de Hemmen der zeeven donderflaegen , geopenbaerd werden, en welke hy niet mogt bekend maeken, verg. vs. 4, — Deeze verborgenheid van God zou vervuld , of het evengemelde Goddelyk befluit zou ter uitvoer gebracht worden, in de daegen der Jiemme des zeevenden Engels, wanneer hy bazuinen zal.
De zaek derhalven , welke de Engel , met eenen plechtigen eed, bevestigde, was deeze, ,, dat de tijd ,, niet zijn zou, voor als nog; dat de tijd der vrees» „ felyke oordeelen , over de vijanden van christus „ Koningryk, van welke de zeeven donderflaegen ge,, fprooken hadden, niet tot de zesde Bazuin behoor„ de, maer dat de uitvoering van het Goddelyk Be„ fluit, omtrent die oordeelen , tot eenen laeteren „ tijd, behoorde, tot die tijdsomftandigheden naemen„ lyk, welke, door het Bazuinen van den zeevenden „ Engel , zouden worden afgebeeld." —• Deeze onderrigting was noodig voor den Apostel; hem was even te vooren , in den hemel , in het geopende Boek, met de zeeven zeegelen, vertoond, wat 'er gebeuren zou , in dien tyd , die hem, door het Bazuinen van den zesden Engel, was afgeteekend , verg. Kap. IX : 13—21; onmiddelyk daerop was hy, in zyne verbeelding, op de aerde geplaetst, en had de zeeven donderflaegen, van de meest ontzettende oordeelen, hooren ipreeken; daerdoor zou hy, zonder deeze nadeie onderrichting, natuurlyk op de gedachten gekoomen zijn, dat die oordeelen meede, tot den tijd van de zesde Bazuin, behoorden.
Vraegt men nu , wat noodzaek 'er waere , dat de Engel die onderrichting, met zulk eene plechtige eedzweering , bevestigde , dan weeten wy niets te antXXVII. DEEL. G



P8 OPENBARING
woorden. Trouwens de ftemmen der zeeven donder* flaegen zijn geheel onbekend, joannes alleen heeft dezelve gehoort , en het was hem niet geoorloovd , daervan iets aan te teekenen. ■— Wy berusten daerom , in dit algemeene , dat 'er gewichtige reedenen geweest zijn, om welke de Engel de gemelde naedere onderrichting , met eenen plechtigen eed, bevestigd heeft.
Eindelyk wordt 'er nog bijgevoegt, gelyk Hy zijnen dienstknechten, den Propheeten, verkondigt heeft. • Het woord , hier door verkondigen vertaeld , zegt eigenlyk eene blijde boodfchap , eene aengenaeme tijding, brengen. God heeft zijnen dienstknechten , den Pro* pheeten, verkondigt, en, als eene blijde tijding, bekend gemaakt, dat namenlyk zijne verborgenheid zoude vervuld •worden, dat 'er zeer geduchte oordeelen, over de vyanden van christus en zijn Koningryk, zullen uitge» oeiTend worden , zodat zy ten laetften geheel en al zullen worden te ondergebracht. Trouwens alle de vijanden van den Verlosfer zullen eens gezet worden, tot eenen voetbank zijner voeten Pf. CX: r.
f-j-ff. Vervolgens deedt de Engel het geopende Boeksken , het welk hy , in zijne flinkehand Meldt, door den Apostel, opè'eten vs. 8 -10. \. joannes kreeg bevel, van den hemel, om dat Boeksken , uit de hand van den Engel, te neemen vs. 8.
%\. Hy gehoorzaamde dit bevel, en volgens de nad'.re onderrichting van den Engel, at hy dat Boeksken op vs. g ■ io. ttt- Hy kreeg, by die gelegenheid, bevel, van wederom te propheteeren vs, n.
8. Ende de ftemme, die ick te vooren gehoorc hadde uyt den hemel, my gelastende, om de woorden der zeeven donderflaegen niet op te fchrijven, verg. vs. 4: fprack wederom met my, ende feyde, Gaet henen,
neemr



VAN JOANNES. X. 99
neemt het boeckfken , dat geopent lende] in de flinke hant is des Engels die met den eenen voet, op de zee, ende met den anderen, op de aerde ftaat.
9. Ende ick gingh henen tot den Engel, Eggende tot hem , Geeft my dat boeckfken, vermits ik bevel, uit den hemel, ontvangen heb, om het zelve uit uwe hand te neemen, ende hy feyde tot my, (f) Neemt dat ende eet het op: ende het fal uwen buyck bitter maken , maer in uwen mont fal het foet zijn als honich.
10. Ende ick nam dat boeckfken uyt de hant des Engels en ick at dat op: ende ik ondervondt werkelyk het gene de Engel my gezegt had : want het meermaelen gemelde boeksken was in mijnen mont foet als honich, ende als ick het gegeten hadde, wiert mijn buyck bitter.
De Apostel, de hemelfche ftem gehoorzaemende, ontving niet alleen het meermaelen gemelde Boeksken, uit de hand van den Engel, maar hy kreeg ook bevel, om hetzelve op te eeten, dat is, niet alleen met zijne tanden te kaeuwen, maer ook in te Hokken. — Deeze geheimzinnige vertooning is ontleend, uit de Godfpraek van ezechiel. Hy zag, in de hand van Hem, die op den throon, zat, de rolle eenes hoeks; de vellen, uit welke die Boekrol was zaemengefteld, werden, voor zijn aengezichte , ontrold; zy waeren , van binnen en van buiten, vol gefchreeven; de inhoud van dit gefchrivt beftondt, in treurige voorzeggingen , welke men niet, zonder gevoelige aendoening, leefen konde; daer na kreeg hy bevel, om die rol op te eeten, en dan de bedreigingen, welke daerin gefchreeven waeren, aen het huis van israel , te verkondigen. Ezech. II: g — III; 1. Het gav te kennen, dat de Propheet de oordeelen, welke de heer tegen de Jooden bedreigt had, diep in zijn geheugen prenten moest. Immers Gods woorden op te eeten zegt dezelve diep in zijn gemoed in te prenten. Als uwe woorden gevonden zijn , (zeide daerom de Propheet jeremia tot den
(.f) Ezech. 3: 1,
XXVII. DEEL. G *



ioo OPENBARING
heer ,) zo hebbe ik fe opgegeeten Jer.'XV: 16. By de Latijneu zelve , beteekent de uitdrukking , een Boek op te eeten, zich den inhoud daer van eigen te maeken, en diep in zijn geheugen te prenten.
Het bevel derhalven van den Engel, aen den Apostel joannes, om het geopende Boeksken op te eeten, gav geheimzinnig te kennen, dat hy den inhoud der Voorzeggingen daerin vervat , diep in zijn geheugen prenten , en als het waere in merg en bloed verkeeren moest. —• Maer welke was de inhoud van dat Boeksken , en welke Voorzeggingen behelsde het zelve? Dit wordt ons niet bericht. Zoveel fchijnt ons , en uit het beloop van zaeken, en uit vergelyking met het gemelde gezicht van ezechiel, zeeker te zijn, dat het Voorzeggingen van fchroomelyke oordeelen behelsde; en vermits de Apostel vervolgens bevel kreeg, om den inhoud bekend te maeken vs. u, zouden wy gisfen, dat die oordeelen , in eenige volgende gedeelten van dit Openbaerings Boek, befchreeven zijn. Ook fchijnen zy ons te behooren tot den tijd van het zeevende Bazuinengeluid, zodat zy dienen zullen , om het Koningryk van christus , over deszelvs vijanden , volkoomen te doen zegepraelen , verg. vs. 7.
De Apostel at dat Boeksken op, en hy ondervondt het gene de Engel hem gezegt had; het was, in zijnen mond, zoet als honich, en , toen hy het gegeeten had , werdt zijn luik bitter, vs. 10. — Onder het kaeuwen, was het of hy honich fmaekte. Het ging hem, in zo verre, even als den Propheet ezechiel Kap, III: 3- Het geevt te kennen, dat het hem bijzonder aengenaem was, te overdenken, hoe de bedreigde oordeelen dienen zouden , om den luister van christus Koningrijk te voltooijen. Maer de Apostel had 'er bittere niweeën van ; zijn buik werdt bitter. Hy gevoelde fmertelyke krimpingen in zijnen maeg en ingewanden. Het vertoont ons de aendoeningen van droevheid en fmerten , welke de Apostel in zijnen geest gevoelde, wanneer hy zich de fchroomelyke rampen en onheilen herinnerde, welke een aenmerkelyk gedeelte van het menschdom, om hunnen vijandigen tegenftand, tegen het Koningrijk van christus , onderga sa



UK JOANNES. X. jot
gaen zoude. — Met één woord, het was eene alleraengenaemfte berinnering voor den Apostel, wanneer hy zich de zegeprael van christus Koningrijk voor den geest bracht; maer hy was tevens treurig, wanneer hy dacht , aen de vreesfelyke oordeelen, welke, over deszelvs vijanden, koomen zouden; offchoon zy die onheilen rechtmaetig verdient hadden, de Apostel had evenwel deernis met hun, vporzpverre zy zijne natuurgenooten waeren.
Eindelyk voegde 'er de Engel nog een bevel by vs. ir.
ir. Ende hy feyde tot my, Gy moet wederom propheteeren voor vele volcken, ende natiën, ende talen, ende Koningen.
Gy moet wederom propheteeren, dat is, gy wordt geroepen om, en het betaemt u voorttegaen, met propheteren. De Heer reader (y), verftaet het propheteeren van het fchrijven des Euangeliums , en der drie Brieven. — Onzes erachtens wordt 'er, by aenhoudendheid, gezinfpeeld, op het gemelde geval van ezechiel, die, nadat by de rol had opgegeeten , bevel ontving, oin de voorzeggingen, in die rolle befchreeven, aen het huis van Israël, bekend te maeken, Ezech. Hl: 4. Even zo moest ook onze Apostel de geduchte oordeelen, over de vyanden van christus Koningrijk, welke , ten tijde van de zeevende Bazuin , zullen worden «itgeoeffend , niet alleen diep in zijn geheugen prenten , maer de zelve ook propheteeren en openlyk bekend maeken, voor veele volken, en natiën, en taelen, en Koningen.
Volgens onze overzetting moest de Apostel propheteeren, voor, dat is , in de tegenwoordigheid van veelen volken enz. Maer de Apostel, heeft, na zijne wederkeering van het eihnd Patmos, zijn verblijv genomen te Ephefen, en niet ge. fprooken voor veele volken, natiën, taelen en Koningen. Onzes erachtens , beteekent het Griekfche voorzetzel, het welk de onzen door voor vertaelt hebben, even als het Hebreeuwfche ty, van of omtrent, zodat de volken, de natiën, de taelen, en Koningen, de voorwerpen zijn, van of om}ren{
(y) 1. c. pag. 105. XXVII. DEEL, G 3



Iea OPENBARING
welke hy propheteeren moest (z). Indien zin, wordt het geer dikwijls gebruikt verg. Joh. XII: 16.
joannes dan moest, in het vervolg , propheteeren , omtrent veele volken , natiën en taelen en Koningen, en de geduchte oordeelen aenkondigen , welke zich, ten tijde van het zeevende Bazuinengeluid, niet tot één volk, en tot geringe lieden , bepaelen zouden , maer welke alsdan zouden worden uitgeoeffend, over veele volken . van zeer onderfcheidene taelen, alsmeede over een aental van Koningen en Vorften. — Deeze nu was de reden , om welke hy het geopende Boeksken op eeten , en de onheilen daerin bedreigd, over de vijanden van christus Koningrijk, diep in zijn geheugen prenten moest, vs. 9, 10.
HET XI. KAPITTEL
Het tweede der tusfchen heide infchietende gezichten word ons befchreeven Kap. XI: 1-13f. Be Apostel kreeg hevel, om den Tempel te meeten , met uitzondering van het buiten voorhov , en van de Stad Jerufalem vs. 1 , 2.
I. (a) 17Nde my wiert een rietftock gegeven, eene [meet] roede gelijck: ende de Engel ftont, ende feyde , Staet op , ende meet den Tempel Godts ende den altaer, ende de gene die daer in aenbidden.
Dit gezicht is den Apostel , in eene nieuwe verrukking van zinnen , vertoond. Toen hy het even voorgaende ontving , was het, als of hy zich, op het ilrand, bevondt, digt by de Zee, verg. Kap. X: 2. Maer nu moest hy den Tempel meeten; het moet hem derhalven zo zijn voorge-
Jtoo-
(z) r.n«ENMULLF.R Scholia ai. h. /.
(a) Ezech. 405 3, &c, ende cap. 41, 42. 43;



vim JOANNES. XI. 103
Jcoornen , als of hy , binnen Jerufalem , het welk , reeds zeedert veele jaeren, verwoest was, verkeerde.
In dit gezicht, werd hem een rietftok gegeeven, eene meet. roede gelyk, dat is een rietftok, die gefchikt was, om tot eene meetroede te dienen, zoortgelyk eene, als van welke zich de Landmeeters bedienen. Met dit werktuig , moest hy den Tempel Gode meeten , en den altaer, en de geenen, dk daerin aenbidden. Op zqortgelyk eene wijs, werdt aen den Propheet ezechiel , in zijn Tempelgezicht , een man vertoond, die een linnenfnoer en een meetriet had, in zijne hand. Twee werktuigen , gefchikt om te meeten. Het eerfte was een linnendraed, bij de einden vastgemaekt, aen twee ftokjens, welke men in den grond ftak, om groote tusfchenruimten af te meeten; het tweede was een maetftok, gefchikt , om zaeken van kleineren omtrek aftemeeten , zijnde daerop mindere maeten afgeteekend, als ellen, voeten, handbreedten , en duimen. Deeze werktuigen waeren , in de hand van dien verheevenen Perfoon, omdat Hy, ter onderrichting van den Propheet, den Tempel, welken ezechiel befchouwen moest , naeuwkeurig voor hem zoude afmeeten, verg. Ezech. XL: 3. —-
Onzen Apostel zijnde , in eene verrukking van zinnen, moest den Tempel Gods , en den altaer, en de geenen , die daerin aenbaeden , met den gemelden rietftok , naeuwkeurig meeten. — Het woord, door Tempel vertaeld, beteekent in het gemeen, eene wooning, eene woonplaets. In de vertaeiing der LXX wordt het zeer gemeenzaem gebruikt, voor den Tempel Gods te Jeruzalem, in welke de God der Goden, op een fchaduwachtige wijs, zijne wooning had, verg. j Sam. I: 9. III: 3. enz. Maer vermits die Tempel, uit verfcheidene deelen, beftondt; het Heilige der Heilige, of het binnenfte Heiligdom, tot het welk niemand den toegang hadt, dan de Hogepriester éénmaal des Jaers, op den grooten dag der verzoening ; het Heilige , alwaer de Priesters hunnen dienst verrichten; en het voorhov, in het welk het volk verzaemelde; wordt dit zelvde woord zeer dikwijls genoomen , voor elk der gemelde deelen ; voor het Heilige der Heilige Matth. XXVII: 51, voor het Heiligs Luc. I: 9.»
XXVII. DfiEL. G 4



io* OPENBARING
en voor het voorhov Matth. XXIII: 35. — Ter deezer plaets wordt de Tempel onderfcheiden, van de plaets des altaers en van die der aenbidding. Wy hebben derhalven te denken, aen den eigenlyk gezegden Tempel; beftaende uit het Heilige der Heilige, en het Heilige (a).
Door den Altaer, verftaet de Hoog Leeraer eichorn (6) den gouden Reukaltaer , op welken het reukwerk oulings werdt aengeftooken , ftaende in het Heilige. Maer hierin vergist hy zich blijkbaer. Het Griekfche woordt beteekent aller weegen den Brandöfreraltaer, die, in het voorhov van Israël geplaetst was ; écnmael flechts wordt het , voor den gouden Reukaltaer , genoomen , maer dan wordt 'er deeze naedere bepaeling bijgevoegd , de altaer des reuhffers Luc. I: 11 — In eenen ruimeren zin , wordt de Altaer hier genoomen , voor de plaets van den BrandöfFeraltaer, het voorhov naemenlyk van Israël; daerom wordt "er ter naedere verklaering bijgevoegd , en de geenen, die daerin aenbidden, of het binnenfte voorhov. Deeze uitlegging wordt bevestigd , door het gene de Apoftel zegt Kap. XIV:, een andere Engel kwam daer uit van den Altaer, dat is , uit de plaets van den Brandoffer altaer, of het binnenfte Voorhov.
Kortom joannes kreeg bevel, om den Tempel te meecen maer die'meeting moest zich bepaelen, tot den eigenlyk gezegden Tempel, beftaende in het Heilige , en Heilige der Heiligen , en tot den binnenften Voorhov, alwaer de Brandoffer altaer ftond, en in het welk de Israëliërs zaemenkwaemen, om aen te bidden. Het buiten Voorhov, anders genaemd het Voorhov der Heidenen moest niet gemeeten worden ; gelyk by vs. 2, naeder blijken zal.
Maer van wien ontving de Apostel dit bevel? volgens onze Overzetters, en de leezing, welke zy gevolgt hebben, van den Engel, welken hy van den hemel had zien nederdaelen, verg. Kap. X: r. Maer de echtheid der woorden, en de Engel ftondt, wordt, met goede redenen betwist (c). Wy reezen
(a) Ro.sENMt'ttER Scholia ad h. U (£) 1. c. -lom. W , pag. 54. Cf ') vriiUNGA ad h. i.



van JOANNES. XI. 105
zen daerom, roet wecblaeting der gemelde woorden, welke eerst op den kant zullen gepiaetst , en vervolgens in den Text geflüopen zyn : my werdt een rietftok gegeeven, eene meetroede gelyk, zeggende, ftaet op en meet enz. Maer wie was nu die zeggende , de Perfoon , die het gemelde bevel uitfprak? Zommigen denken, aen den zelvden Engel, die, volgens Kap. X, verfcheenen was, offchoon zy de woorden, en de Engel ftondt, uitmonfteren (d). Wy, voor ons, kunnen niet anders zien, of de verhoogde Miudelaer zelvs heeft hier het woord gevoert, in eene menfchelijke gedaente verfcheenen , zo als Hy zich ook, by zoortgelyk eene gelegenheid , aen den Propheet ezecuiel , vertoont heeft , verg. Ezech. XL: 1, Dit fchijnen wy, vs. 3. te moeten befluiten, alwaer de Spreeker zegt mijne getuigen. Zo kon zich, in dit geval , geen gefchaepen weezen uitdrukken. Dan hiervan, in het vervolg, naeder.
2. Ende den voorhof die van buyten den Tempel js, laet uyt, ende en meet dien niet, want hy is den heydenen gegeven ; ende fy fullen de heylige #adt vertreden twee en veertigh maenden.
De voorhov die van buiten den Tempel is, kan niet anders zyn , dan het Voorhov der Heidenen , Ezech. XL: 17. de buitenge Voorhov genaemd. -— Dit Voorhov moest joannes uitlaeten. Dezelvde fpreekwijs, welke wy hier , in het oorfprongelijke, hebben, vinden wy nog ééns, by onzen Apostel, in zyn Euangelie Kap. VI: 37, alwaer zy te kennen geevt, verjmaeden, met verfmaeding van de hand wijzen. In ons geval, geevt de uitdrukking te kennen , dat joannes zich, met den buitenflen Voorhov, in het geheel niet moest ophouden, 'er ganfchelyk geen acht op ilaen, noch eenige moeite daeraen befteeden. Trouwens, ter naedere verklae. ring, werdt 'er bijgevoegd , meet dien niet.
'Er wordt deefe reden van gegeeven: want hy is den Heidenen gegeeven, dat is, aen de macht en het geweld der onreine Heidenen onderworpen, en daerom moet die Voorhov, pis geheel onrein zijnde, met de overige gedeelten van den
(<0 V1TR1NCA ad, h. I, EICHHORN ('. c. pag. 51. 54.
XXVII. deel. G $



loö OPENBARING
Tempel, niet gemeeten worden. Zo wordt ook het woord geeven, in den zin van onderwerpen, genoomen Kap. III: o.
En wordt 'er nog bijgevoegd , zy , naemlyk de Heide, nen, zullen de Heilige Stad vertreeden, twee en vettig maen-
den. De heilige Stad is zeekerlyk Jeruzalem. Zy zou
vertreeden, dat is, verweest, en op eene fmaedelyke wys, mis-> handeld worden, verg. Luc. XXI: 24. Jef. XXVIII: 3. Dan. VII: 7. -— In dien deerniswaerdigen toeftand zou Jerufalem verkeeren, twee en veertig maenden, of drie en een halv jaeren. D2 tijJsbepaeling is ontleend, van de fchroomelijke verdrukking, welke de Jooden ondergaen hebben, onder den dwingeland antiochus epiphanes ; deefe duurde 42 maenden, of gelyk het, by danifl Kap. XII: 7. heet, eenen bejiemien tijd, beftemde tijden, en eene helft, dat is 3j jaeren.
Men doet derhalven vergeevfche moeite, wanneer men
hier aen het reekenen gaet, en 42 maenden, of 1260 daegen verg. vs. 3, voor 1260 jaeren neemt. Deefe tijdsbepaeKng wordt 'er eenvouwig bijgevoegd, om aen te wijzen , dat hier eene vertreeding van Jerufalem bedoeld word , welke vry wat gelykheid hebben zoude, met haeren akeligen toeftand, ten tijde van antiochus epiphanes, wanneer die Stad, 4% maenden lang, een allertreurigst lot had ondergaen. Met één woord hier wordt, niet de duurzaemheid, maer de hoedaenigheid, van den bedoelden tijd aengeweezen.
Nog eene aenmerking heb ik 'er by te voegen, welke de geheele zaek zal ophelderen , dat naemenlyk het geheele zinneprent ontleend zy van de propheeten ezechiel en zacharias , by welke wy ook melding vinden van eene meeting , ten einde het gene verwoest was wederom te herftellen. ezechiel zag eenen Man, wiens gedaente was, als de' gedaente van kooper; hy had een meetriet in zijne hand, en mat alle de onderfcheidene gedeelten van den Tempel, zo als dezelve, toen verwoest zijnde , zouden herfteld en wederom opgebouwd worden Kap. XL. — zacharias zag eenen Man, met een meetfnoer in zijne hand, die heenen ging, om Jerufalem , welke woest lag, te meeten , in haere breedte en lengte , en daeruit te bereekenen , of de plaets groot genoeg was, om alle de toekoomende inwooneren te kunnen bevatten
Zach'



van JOANNES. XI. 107
Zacn. II: 1—4. In beide gevallen derhalven was de meeting een teeken, dat de Tempel, en de Stad Jerufalem, welke toen verwoest waeren, zouden herbouwd worden.
Zo was het ook geleegen , met de mteting , welke onze Apostel doen moest. Hy zag gansch Jerufalem , met den Tempel, verwoest liggen; hy kreeg bevel, om de plaets, voor den toekoomftigen Tempel, die herbouwd ftondt te worden , naeuwkeurig aftemeeten , uitgezonderd het buitenfte voorhov. Dit was en bleev, aen de macht der Heidenen onderworpen. Ook zou de Stad Jerufalem niet herbouwd, maer, eenen geruimen tyd, als eene onreine plaets, fmaedelyk vertreeden worden, op zoortgelyk eene wys, als zy, ten tijde van antiochus epiphanes , vertreeden en veröntrei» nigt is.
De letterlijke zin der ganfche vertooning vs. 1, 2. is ge* volgelyk deefe: joannes zag de Stad Jerufalem , met den prachtigen Tempel, geheel verwoest liggen; de verhoogde Middelaer ftelde hem eene Landmeeters roede ter hand, en gelastte hem , om eene behoorlijke plaets voor eenen eigenlyk gezegden Tempel, beftaende uit het Heilige, en het Heilige der Heiligen, als meede het binnenfte Voorhov, te meeten; maer, over den buitenften Voorhov, moest hy zich niet bekommeren , omdat dezelve aen de macht der Heidenen ftondt onderworpen te worden; ook had hy niets te doen, met de Stad Jerufalem, omdat deefe, door de Heidenen, zou vertreeden en verontreinigd worden, zo dat haere toeftand mogt vergeleeken worden, met het gene aldaer had plaets gehad, onder de fchroomelijke verdrukking van antiochus epiphanes, welke 3! jaeren geduurd heeft.
Wat zegt dit nu, in den zaekelijken zin? onzes erachtens * eenvouwig, dat gansch Jerufalem, in den gemelden verachten ftaet, eenen geruimen tijd, blijven zoude , terwijl evenwel de Tempel, het buitenfte voorhov uitgezonderd, zou herbouwd worden.
Gods Tempel is, een gewoon zinbeeld , van de Christen Kerk, welke daerom genaemd wordt, het huis van God 1 Tim. III: IS, een heilige Tempel in den Heer, eene wioonjleede Gods in den geest Eph. II: 21, 2i; daer vandaen wordt de Anti-
XXVII. DEEL.



ïo8 OPENBARING
■christ gezegd , tf rusten in den Tempel Gods 2 Theff. Hs 4, Jerufalem , de plaets , alwaer oulings de Tempel gebouwd was, zal dan het Land beteskenen , alwaer de Heer zijne Kerk heeft, als een Heiligdom, in het welk Hy, op eene byzondere wijs, tegenwoordig is (éQ. — Op deefen grond zyn wy van oordeel, dat hier, in den Propheetifcben zin, een tyd bedoeld worde, op welken de Kerk , in die plaew zen, alwaer zy voornaenjenlyk gebloeit had, deerlyk verwoest was, en op welken de Landen, alwaer zy voorheen gevestigd was , op de fmaedelijkfte vyijs, vertreeden en verontreinigd waeren.
De Apostel kreeg bevel, om eene plaets, voor den toetoomenden Tempel, die herbouwd zou worden, af te meeken , uitgezonderd den buitenften voorhov. Het geevt te kennen , dat de Christen Kerk ftondt herfteld te worden , maer zy zou, vpor als nog, zo uitgebreid niet zijn, als te yooren; de belijders van jbsus naem zouden zulk een groot getal niet meer uitmaaken, en 'er zouden weinigen of geen aenkoomelingen, uit de Heidenen, zyn, die zich, by de Gemeente, voegden. Ook zou het Land, alwaer de Kerk gevestigd was, op zoortgelyk eene wijs, door de ongeloovige Heidenen, vertreeden en verontreinigd worden, als, omtrent Jerufalem , ten tijde van antiochus epiphanes , had plaets gehad.
Dit alles, dunkt ons, ligt, in de geheimzinnige teekening, allerduidelijkst opgeflooten. Maer , vraegt men nu meer byzonder, naer den juiften tyd, ende bepaelde gebeurtenisf§n, welke hier bedoeld zijn , dan wordt de zaek ongelyk moeilijker. — Gemeenlyk hellen onze Uitleggers daer neenen, dat zy, aen den ftaet der Christen Kerk , denken, in de Eeuwen der duisterheid, omtrent de opkoomst der Wal» denfen. Toen was de Kerk hykans geheel verwo.est, voorzoverre de eenvouwige Godsdienst van het Euangelie , in een wandrochtig zaemenftsl van heidenfche plechtigbeeden, veranderd was. Toen werden de Landen, in welk de Kerk yoorheen luisterryk gebloeit had , dopr de grouwelen van
men-
O) roNGius Verborg, der laetfte tjdea p. 227— 241--3



van JOANNES. XI. io<?
menfchen, die zich Christenen noemden, maer in hun gedrag , veel meer naer Heidenen geleeken, vertreeden en verontreinigd. Toen zag men het begin der heibouwing van Gods Tempel, de herftelling der waere Kerk, in de Waldenfen, terwyl dit groote werk, by de gezeegende Kerkhervorming, werdt voortgezet. „ Dit is, bijna in het gemeen, het „ gevoelen van de Protestanten, die , na het opgekoomen ,, licht der Reformatie van de Kerk, dus genaemd, over dit „ Boek gefchreeven hebben ; alhoewel zy, in eenige by„ zondere deelen van dit Gezicht uit te leggen, moogelyk „ hier en daer verfchillen " (ƒ).
Ondertusfchen zy het my geoorloovd te verklaeren, dat ik, aen deefe uitlegging , mijne toeftemming niet kan geeven. Hoe treurig de gefteldheid der Kerke, omtrent de opkoomst der Waldenfen, ook weezen mogt, de hoedaenigbeid van den gemelden tijd kon evenwel niet (vergeleeken worden, by die van den tijd, in welke de Jooden, door antiochus epiphanes, op eene wreedaertige wijs, onderdrukt werden. De Heidenen zijn zeekerlyk menfchen buiten de gemeenfchap der Kerke, en kunnen de zulken niet verbeelden, die, offchoon zy, in hun gedrag, den Heidenen gelyk waeren, evenwel den naem van jesus beleeden. Het vertreden van de heilige Stad, met toefpeeling op de onderdrukking der Jooden , door den wreedaert, antiochus epiphanes , vertoont ons eenen tijd van openbaer geweld, en mishandeling, door verklaerde vijanden van het Christendom. Voeg 'er by, dat de nadere uitbreiding van dit vertreeden vs. 3—13, en bijzonder de ondergang van de Stad der verwoesting vs. 13, niet dan zeer gedrongen , op den tijd der Hervorming kan worden toegepast.
Wy zijn daerom van oordeel, dat hier eene zeer gewichtige gebeurtenis voorgefteld is, welke nog toekoomende is, en, door de uitkoomst, aen hun, die dezelve beleeven zullen , naeder zal kenbaer worden. — Dan zal de Christen Kerk , als een geeftelyke Tempel, eene fchoone gedaente krijgen, het welk , door het meeten van den Tempel en het
(ƒ) vitrinca /. c. U Deel pag. si. XXVII. DEEL.



iio OPENBARING
binnenfte voorhov, werdt afgebeeld vs. t. Evenwel zal de Kerk niet grootelyks zyn uitgebreid, het welk den Apostel daerdoor vertoond werdt, dat hy den buiten/ten Voorhof niet moest meeten vs. 2a. Wyders zal het Land, alwaer de Kerk haeren zeetel hebben zal, door de Heidenen vertreeden worden , op zoortgelyk eene wijs , als de heilige Stad Jerufalem , ten tijde van antioches epiphanes , vertreeden is. Het geevt te kennen , dat 'er , kort na de herftelling der Kerke, in eenen bloeijenden ftaet, eene zeer zwaere en geweldige vervolging zal plaets hebben.
In dit begrip, worden wy gefterkt, door de nadere verklaering van zaeken vs. 3-13.
f/. Deeze geheimzinnige vertooning werdt , in verfcheidene bijzonderheeden , naeder ontwikkeld vs. 3-13. f. In den hier bedoelden tijd van verdrukking , zouden 'er twee getuigen der waerheid verwekt worden
vs. 3 13: zy worden naeder befchreeven. 4. In kunne zeer gewichtige verrichting vs. 3 6. ||. In hunne zeer zonderlinge lotgevallen vs. 7-12. 44- Er zou eene vreesfelyke en verwoestende aerdbeeving plaets hebben vs. 13.
3. Ende ick fal, zo vervolgde de eeuwig gezeegende Verlosfer, tot my te fpreeken , in den akeligen tyd , op welken de heilige Stad zal vertreeden worden verg. vs. 2, mijne twee Getuygen [macht] geven, ende fy fullen propheteeren duyfent twee hondert tfeftiga dagen, met facken bekleedt.
Mijne getuigen zegt de Heiland. — Wy hebben dezelv. de benaeming reeds ontmoet Kap. II: 13, alwaer de Heiland antipas befchrijvt, als zijnen getrouwen getuige. Men den» ke , aen uitmuntende Leeraers , die , van den Verlosfer, van de hooge waerdigheid zijnes perfoons, en de kracht zijner verdienden, in het openbaer , en met alle vrijmoedig, heid, een waerachtig getuigenis geeven (g). —. In den hier
bei
C«) XXVI Deel. p. 115,



tan JOANNES. XI. in
bedoelden tijd derhalven, zal de Heiland zulke getuigen hebben; 'er zullen voortrefiyke Leeaers weezen, die, voor de waerheid, rondborftig ftaen uit te koomen, in weerwil van allen tegenftand en vervolgingen.
Wanneer de Heiland fpreekt van twee getuigen, zinfpeelt Hy , op het tweetal van uitmuntende mannen , die , ten tijde van eenen fchroomelyken afval, onder Israël, tot den verfoeilijken dienst van Baal, voor de waerheid , en voor de eer van God, openlyk en vrijmoedig zijn uitgekoomen, elias naemenlyk en eeiza , van v/elke wy, by vs. 5, 6, naeder fpreeken zullen. — Ondertusfchen moogen wy 'er uit opmaeken , dat de gemelde getuigen van den Heiland , op den hier bedoelden tijd, even als in dien van elia en eliza, maer een klein getal zullen uitmaeken.
Ik zal mijnen twee getuigen macht geeven, zegt de Heiland, tn zy zullen propheteren — met zakken bekleed. — De woorden zal hun macht geeven en zy zullen propheteeren, zeggen, volgens den fpreektrant der Hebreeuwen, zoveel als, ik zal hen laeten propheteeren , of zenden , om te propheteeren. Onze overzetters hebben het daerom niet kwalyk ingevult, ik zal hun (macht of last) geeven, en zy zullen propheteeren. —— De uitdrukking propheteeren zegt hier niet bepaeldelyk, toekoomftige dingen voorzeggen, maer in het algemeen openlyk onderwijs te geeven . tot (lichting van anderen te fpreeken , ook door waerfchouwingen , en vermaeningen , gelyk elia en eliza, in eenen tyd van algemeene verbastering , gedaen hebben, verg. 1 Cor. XVI: 3. — Er wordt bijgevoegd , met zakken bekleed. In tijden van algemeene rampen en ellenden, ook van een fchroomelyk bederv van zeeden, waeren de oude Propheeten gewoon, zich tot een teeken van droevheid en boetvaerdigheid , met zakken te bekleeden, verg. Jer. XX: 2.
De Verlosfer voorfpelt derhalven , dat 'er eenige waerdige Leeraers weezen zullen, die bitterlyk bedroevd, over den treurigen toeftand van zaeken , zo in het burgerlyke, als in het Godsdienftige, hunne tijdgenooten zullen onderwyfen , 6n, waerfchouwen, en vermaenen. —- De tijdsbepaeling van duizend twee honderd festig daegen, ovëeienftem-
XXVII. deee.



H2 OPENBARING
mende met twee en veertig maenden, elk van 30 daegen, fiaef wederom , op den tijd der verdrukking , onder antiochus epiphanes , en bepaelt gevolgelyk , niet de duurzaembeid, maer de hoedaenigheid van den akeligen tijd.
4. (c) Defe twee getuigen zijn de twee olijfboomen, ende de twee kandelaren, die voor den Godt der aerde ftaen.
De teekening is allerkennelykst ontleend, uit één der gezichten van den Propheet zacharias. — Hy zag eenen gouden kandelaer, hebbende zeven lampen. Boven denzelven, was een rond vat, gefchikt , om oly te bevatten , en , door pijpjes, met de lampen, verëenigd. Elk een lamp had zeven zulke pijpjes, en door dezelve , vloeide de oly , uit het ronde vat, in de lampen, om het licht geduurig voedfel te geeven. Wyders waeren 'er twee Olij .boomen, één aen de rechte, en één aen de flinke zyde van het ronde olyvat. Deeze olijvboomen hadden twee takskens, met blaeden en vruchten voorzien, welke nederwaerds hingen. Deeze takskens hingen , in twee gouden persfen , die de oly ven persten, zodat zy oly, zo geel en kostbaer als goud, uitgooten. Langs deezen weg, druipte 'er geduurig oly, in het gemelde ronde vat, en uit dit vat, liep de oly geftsedig, door de buisjes, in de lampen, opdat het nimmer, aen voedfel, voor het licht, ontbraeke. De propheet verzocht nadere onderrichting aan den Engel die hem verfcheenen was, en kreeg daerop tot antwoord: deeze zijn de twee olietakken, welke voor den Heer derganfche aerde ftaen. Verg. Zach. IV: 2, 3,12,13.
By zacharias verfchaften de twee olijvboomen, door de gemelde buisjes, en het ronde vat, geduurig oly, aen den kandelaer. Hy zag derhalven maer éénen kandelaer , die van de twee olijvboomen, geheel onderfcheiden was. Maer hier werdt gefprooken van twee olijvboomen, en twee kandelaers. De Goddelyke fpreeker zinfpeelt derhalven , op het gemelde gezicht van zacharias, maer zo, dat hy het zelve, naer zijn welgevallen, vervormt, (h)
De
fc) Zacli. 41 3 , 14. {h) vitrunga ad h, U



van JOANNES. XI. 113
De geheimzinnige beteekenis van de vertoning, welke de Propheet zacharias gezien heeft, is zeer duister. 'Er fchijnen Mannen bedoeld te worden , die, met ryke gaeven , voorzien waeren, om het volk voor te lichten , en deszelfs heil, door onderwijs , waerfchouwingen , en vermaeningen, te bevoordelen (i). — Nu zegt de Heiland van de gemelde getuigen, zy zijn, dat is, zy moogen vergeleeken worden , by de twee olijvboomen, en de twee kandelaers, die voor den God der aerde ftaen. Het geevt te kennen, dat de hier bedoelde Leeraers , met uitneemende genaedegaeven, rijkelyk zullen voorzien zijn, om het heil van hunne tijdgenooten, door hunne onderwijzingen, waerfchouwingen, en vermaeningen, te bevoorderen.
5. Ende fo yemant die wil befchadigen, zo iemand deezen getuigen eenig leed zal trachten aen te doen , of hunne heilzaeme poogingen te dwaersboomen, een vyer fal uyt haren mont uytgaen, ende fal hare vyanden verflinden: ende fo yemant haer wil befchaedigen t die moet alfoo gedoodt worden.
Een vuur zal, uit hunnen mond, uitgaen, en zal hunne vijanden verflinden. — Hier is eene duidelyke toefpee] ing , op het bedrijv van den Propheet elia 2 Kon. I: 10. — De afgodifche Koning ahazia, beflooten hebbende, den gemelden Propheet van kant te maeken , zondt een Hoofdman , met 50 krijgsknechten, om hem te dooden; maar elia deedt vuur van den hemel nederdaelen, het welk den Hoofd, man, met zijne krijgsknechten, verteerde. Dit ontzettend wonderwerk maekte geenen den minften indruk, op het verftokte gemoed van den Koning , zodat hy eenen anderen Hoofdman, wederom met 50 krijgslieden, zondt, met het zelvde moorddaedig bevel; maer ook deezen verging het, op dezelvde wijs , als den eerften. Een derde Hoofdman, wederom met 50 Soldaeten gezonden , erkende elia , voor esnen Propheet, van God gezonden.
Met eene kennelyke zinfpeeling , op dit geval , zegt de Heiland, van zijne twee voorheen gemelde getuigen, een
(O XVII Deel. p. 3391 XXVU. deel.
H



114 OPENBARING
vuur zal, uit hunnen mond , uitgaen, en zul hunne vijanden verteeren. om daerdoor te kennen te geeven, dat de voortreffelyke Leeraers, die hier bedoeld werden, tegen alle de geweldige aenvallen van hunne vijanden, door het Goddelyk Alvermoogen , zullen beveiligd worden. —- Ter naedere verklaering , wordt er bijgevoegd , en zo iemand hen wil befchaedigen, die moet alzoo , op zoortgelyk eene wijs, als de krijgsknechten, in het geval van den Propheet elia, gedood, en zichtbaar geftraft worden. — Ten laeften evenwel zal God den vijanden dier Leeraeien toe laeten, om hunne woede uitteöeffenen verg. v. 7.
6. Defe meermaelen gemelde Getuigen hebben macht den hemel te fluyten , op dat geen regen en regene in de dagen harer propheteeringe: ende fy hebben macht over de waeteren , (e) om die in bloet te verkeeren, ende de aerde te flaen met allerley plage , foo meenigmael als fy fullen willen.
Deeze Getuigen worden hier vergeleeken, wederom met blia , en vervolgens met mose. — De eerfte had macht, den hemel te fluiten , opdat geen reegen en reegende , in de daegen zijner propheteering; ingevolge van zijn gebed , viel 'er geen reegen, op het land van het afgodisch Israël, geduurende drie en een halv jaeren , 1 Kon. XVII: 1— Jac V; 17, De ander had macht over de waeteren van Egypten, om die in bloed te veranderen , en de aerde of het land der Eygptenaeren te flaen, met allerleie ploegen Exod: VII— X.
Zoortgelyke eene macht zullen ook de gemelde Getuigen hebben , en dezelve uitöeffenen , zo menigmael als zy zullen willen, en weeten, dat zulke verrichtingen, met het Goddelyk oogmerk, overëenftemmen. —- Wy kunnen evenwel niet vermoeden , dat, de hier bedoelde Leeraers de gaev van wonderwerken bezitten zullen; de vergelyking met elia en moze fchijnï alleenlyk te kennen te geeven, dat zij hunnen onboetvaerdigen tijdgenooten de meest geduchte oordeelen uit Gods naam zouden aenkondigen. — Trouwens de Propheeten worden zeer gemeenzaem gezegd, zeekere zaeken te verrichten, voorzoverre
n
Ce) Exod. esp, 7. 8. 9. 10. ss.



van JOANNES. Xt. 115
2y dezelve, uit Gods naem, voorfpellen en bekend maeken. In dien zelvden zin , /lelde de heer den Propheet jeremia . over volcken en over Koningrijken, om uit te rukken, en af te breeken en te verderven, en te verftooren, ook om te bouwen en te planten'; voorzoverre hy gezonden werdt, om den aenftaen* den blceiftaet of ondergang van volken en Koningrijken te voorfpellen jer. li 10, verg. Hof. VI: 5-
7. (f) Ende als fy haer getuygemffe fullen geevndiet hebben , wanneer de tijd van hunne propheteering zijnde duizend twee honderd zestig daegen , (verg. vs i3,) zal vervuld zijn , fal ten laetften het Beeft dat (e) uyt den afgront opkomt, haer krijgh aendoen, ende het falfe overwinnen, ende falfe dooden.
Het Beest dat uit den grond opkoomt. — Men denke , in den letterlyken zin, aen een wild en verilindend DieN Het was niet, uit het woud, of uit de wildernisfen, oorfprongelyk, maer opgekoomen uit den afgrond , uit de hel , uit de plaets , alwaer de duivelen en de zielen der God. loofen gepijnigd worden, en welke by de Ouden, begree*. pen werdt, als een diepe en onderaerdfche kolk, verg* Kap IX- i. Luc. VIII. 31. Dit verfchrikkelyk Dier was derhalven een werktuig van den Duivel; het kwam op uit de hel, van daer had het zijnen oorfprong, zijnen moordlust, zijnen haet tegen de waerheid, zijne vijandfchap , te< gen christus en zijne Getuigen. — Omtrent de geftalte van dit Beest, wordt niets bepaeld; uit deszelvs verrichting daer het 's Heilands getuigen doodde vs. 7b. moogen wy befluiten , dat het een groot , fterk , en verfcheurend dier geweest zy. . . .
Maer wat hebben wy, door dit Beest m de geheimzinnige betekenis, te verftaen ? -> Gemeenlyk denken de uit. IVers, onder de Gereformeerden , aen het geheimzinnig Babel, aen de Roomfche Hiërarchie , in de voorönderflelling , dat dit Beest het zelvde zy , met dat Beest, het welk Kap. XIII naeder befchreeven wordt. Maer het laest* gemelde Beest was, uit de Zee , en niet uit den afgrond ,
(f ) Dan. v M. Openb. 13: 7' (2) Openb. «3« »•
XXVII. »ebi. H %



u6 OPENBARING
op^ekoomen verg. Kap. XIII: i. Voeg 'er by, dat deezS geheele geheimzinnige teekening Kap. XI: i—13 , onzes erachtens , tyden bedoele , welke nóg toekomende zyn , wanneer de Roomfche Hiërarchie reeds lang zal geëindigd zijn.
Wy berusten daerom in dit algemeene, dat dit Beest uit den afgrond opkoomende, een of meer vermoogende menfchen beteekene, van welke de duivel zich, als boosaertige werk» tuigen, bedienen zal , om , ten laetften , de getuigen van den Verlosfer openlyk te beftrijden en van kant te maeken. De Vorst der duisternis had reeds over lang gepoogt de uitmuntende Leeraers, die vs. 3 getuigen van christus genaemd zijn , te verdelgen ; maer hy was beteugeld. Toen ondertusfchen de bepaelde tijd van hunne propheteering vervuld was, werdt het hem, om wijze redenen, toegelaeten, zijne boosheid uit te oeffenen. Hij wist een of meer aenzienlyke perfoonen aen te blaefen , om zich met openbaer geweld, tegen die Leeraers , te verzetten; hunne boosaertigheid , moordzucht, en haet tegen de waerheid, was zo groot, dat zy eigenaertig, by een verfchrikkelyk dier, het welk zijnen oorfprong heeft, uit den helfchen afgrond, mogten vergdeeken worden.
Dit Beest zal, den getuigen van den Verlosfer, den krijg aendoen, dat is hen, in het openbaer en met geweld, vijandig aenvallen. In dien zeiven zin , wordt de Griekfche uitdrukking , welke hier voorkoomt, door de LXX gebruikt Gen. XIV: 2. Ook zullen de vijanden der waerheid, de werktuigen van den Satan , onder de Goddelyke toelaeting, de overhand hebben. Het Beest zal de getuigen overwinnen en hen dooden.
8. Ende hare doode lichamen [fullen onbegraeven blijven liggen] op de ftrate (h) der groote ftadt, die geeftelick geheimzinnig of by vergelyking, genoemt
wordt Sodoma ende Egyptus, alwaer oock onfe Heere gekruyft is.
De lyken der vermoorde Leeraeren zullen onbegraeven
blü:
(JO Opénb. 17: a, 5. ende i3i 10,



van JOANNES. XI. H7
blijven liggen. De wreedheid van de vijanden der waerheid, die eigenaertig, by een verflindend dier, uit de helle opgekoomen , moogen vergeleeken worden , zal zo verre gaen dat zy zich , met het ombrengen van die getuigen, niet vergenoegen, maer hun zelfs eene behoorlyke begraeving weigeren zullen. — In gevolge van deeze zoo helfche boosaertigheid, zullen de doode lichaemen van die Leeraeren blijven liggen , op de firaet of op de markt (k) der groots
Stad. , , . .
De hier bedoelde groote Stad wordt geestelyk, geheimzinnig , leenfpreukig , of by vergelyking genaamd Soioma , uit hoofde van het fchroomelyk bederv der zeeden , het welk heerfchende zal geworden zijn , onder allerlei rangen van menfchen , verg. Deut. XXXI: 32. Jer- li 10. Ezech. XV: .6 — Zy wordt ook zinbeeldig Egypten genaemd , van weegen de geweldige onderdrukking der Christenen, zoortgelyke als de Israëliërs, in Egypten, ondergaen hebben.
Eindelyk wordt die groote Stad naeder befchreeven, als de plaats alwaer ook onze Heer gebuicigd is. — Wy verkiezen de leezing hunne Heer. Deefe is zeekerlyk de echte Dit blijkt genoegzaem hier uit, dat de verhoogde Middelaer zelvs het woord voert, tot den Apostel, gelyk wy reeds by vs. 3 hebben aengemerkt. De Verlosfer heet hier hunne Heer , de Heer naemenlyk van de meermaelen gemelde getuigen. — Zy die , door de groote Stad, Rome verflaen, hebben zich veel moeite gegeeven , om aen te wijzen, hoe de Heiland, te Rome , geheimzinnig gekruicigd zy. Maer, naer ons inzien, zijn zy het fpoor geheel bijter. De groote Stad is, in den letterlyken zin, Jerufalem. d> Heilige Stad, welke twee en veenig maenden zal vertreeden worden veg. 1. Dit Jerufalem wordt, om de gemelde redenen, geheimzinnig Sodoma en Egypten genaemd, en vervolgens meer eigenlyk befchreeven, als de plaets, alwaar hunse Heer, de Heer der hier bedoelde getuigen gekrw
ClgBeiis, in den letterlyken zin, als of de Heiland zeide:
Ql) VITIUNGA ad h. I.
XXVII. deel, H 3



ïi8 OPENBARING
„ de doode Lichaemem van mijne getuigen zullen onbegraeven „ blijven liggen, op de markt van de groote Stad, welke leen* „ fpreukig Sodoma mag genaemd worden , van weegens het „ fchroomelyk bederv der zeeden, in Egypten, uit hoofde „ van de geweldige onderdrukking der Christenen, ik bedoel „ de groote Stad Jerufalem , alwaer ook hunne Heer gekruU „ cigd is."
Jerufalem, gelyk wy reeds by vs. 12 hebben aengemerkt, beteekent het Land , alwaer de Heer zijne Kerk heeft, als zyn Heiligdom, en alwaer Hy , op eene byzondere wijs, tegenwoordig is. De Heiland geevt derhalven, in den Propheetifchen zin te kennen , dat 'er eens een tijd koomen zal, in welke de weinige uitmuntende Leeraers van het Evangelie, door openbaere geweldenaers, zullen gedood en zelvs nog, na hunnen dood, wreedelyk mishandeld worden , zo. dat hunne doode lichaemen, in die Landen, in welke voorheen de Kerk gebloeit had, onbegraeven zullen blijven liggen ; men zal hen zelvs de begraeving onwaerdig oordeelen. — Voorts kan men dit onbegraeven liggen , van allerleie mishandelingen , na hunnen dood, verftaen.
9- Ende [de menfchen] uyt de volcken ende ee. ilachttn , ende taelen, ende natiën , welke, in die groote Stad, te zaemen koomen, fullen hare doode lichamen met een onmenfchelyk genoegen, op de markt fien leggen drie dagen ende eenen halven, en fullen niet toelaten dat hare doode lichaemen in eraeven geleet worden. 0 &
Be menfchen, uit de volken, en geflacht en, en taelen, en Natiën, zijn, in den letterlyken zin, menfchen van allerleien Landaert, die zich oulings, met onderfcheidene oogmerken, te Jerufalem bevonden. In den prophetifchen zin , denke men aen de onderfcheidene volken, die, in den hier bedoelden tijd, die Landen, in welke de Kerk voorheen luisterryk gebloeit heeft, bewoonen zullen. — Zy worden onderfcheiden van hen , die op de aerde woonen, dat is , ds verklaerde vyanden van christus en zijn Koningryk, verg. Kap. III; IO, Men verbeelde zich de Heidenfche menfehsn, die wel geene verklaerde vyanden zyn van christus en
9M



un JOANNES. XI. 119
t&ln Koningrijk, maer zich , over het Christendom, geheel niet bekommeren. — Deeze zullen de mishandelingen van de getuigen der waerheid, in welke zy geen belang {lellen, met onverfchillige oogen , en zommigen van wreedaertiger karakter, met eenig genoegen, aenfchouwem
Deeze mishandeling zal duuren drie daegen en eenen halven. — Een voegzaeme tijdsbepaeling, daer een dood lichaem, nadien tijd, door verrotting, befmetting zou kunnen veroorzaeken. Maer byzonder is deeze tijdsbepaeling, van drie en een halve daegen gefchikt , naer de 42 maenden vs. 2, of 1260 daegen vs. 3, welke drie en een halv jaer uitmaeken, verg. Dan. XII: 7.
10 Ende die op de aerde woonen die fullen verblijdt zijn over haer , ende fullen vreugde bedrijven, ende fullen malkanderen gefchencken fenden: om dat defe twee Propheten, de gene die op de aerde woonen, gepijnigt hadden.
Die op de aerde woonen zijn de openbaere en verklaerde vijanden van christus en zijn Koningrijk (/). Deeze zullen, verblijd zijn over hen, over den dood en de mishandelingen van de getuigen der waerheid. Zy zullen , in het openbaer, vreugde bedrijven , vreugde feesten vieren , en eikanderen gefchenken zenden. -— Oulings was men gewoon , elkanderen , by gelegenheid van algemeene vreugdefeesten, gefchenken te zenden, byzonder aen nooddruvtigen, op dat ook deefen , in die blijdfchap , deelen mogten, verg. Neh. VIII: 11-13. Deeze gewoonte heeft nog plaets in het Oosten (m).
Er zou derhalven, over den dood en de mishandeling der meermaelen gemelde Getuigen , eene groote en algemeene vreugde zyn , by de verklaerde vijanden van christus en zijn Koningrijk, om dat deeze twee Propheeten de geenen, die tp de aerde woonen , gepynigt hadden. Dit pynigen had beftaen , in fmertelyke knaegingen van het geweeten. De tier bedoelde Leeraers hadden den openbaeren vijanden der
(/) XXVI Deel pag. 154, 155- „ ,
{tri) 'iarmer mem. over het Oosten V Deel p. 175.
XXVII. deel. H 4



f»<* OPENBARING
waerheid door hunne prediking en waerfchouwingen , ge, voehge fteeken toegebracht; door het hooren van hunne beftraffingen waeren zy meermaelen getroffen , offchoon zv m enkeie vijandfchap tegen chaise en zijn Koningrijk
Leeraers , die zich , tegen het bederv der zeeden yverig aenkanten, zijn een onverdraeglyke last voor menfchen, die, naer geene beftraffing, hooren willen.
11. Ende na die drie dagen ende eenen halven
SaJn' 'om d^" leVe"S U^ Godt in haer'
gegaen om deeze Getuigen, uit de dooden , op te wekken; ende fy ftonden, ten blijke dat zy herleevden geheel onverwacht op hare voeten, ende daer is gróote
Sot4Tllen °P ^ Sene dk ^
12. Ende fy , die opgewekte Getuigen van den Hei. l«nd, hoorden eene groote ftemme uyt den hemel die tot haer feyde , Komt herwaerts op? Ende fy voeren op nae den hemel in de wolcki, welke 2
Tblil5 h Vyanden aen*houwdenfe met
verbaezing zynde nu genoodzaekt te «kennen, dat zy van
God gezonden waeren.
De opftanding van deeze Getuigen vs. „ geevt geheim-
zinnig te kennen, dat de hier bedoelde Leeraers wederom Jierleeven zouden. Zy zouden wel geweldig mishandeld, en zommigen zelvs gedood worden, maer na verloop van eenigen tijd , zou de gedaente der zaeken geheel veranderd worden Het gezach der overgeblevenen zou, zelvs door de vijanden der waerheid, erkend worden, en zy zouden de onderdrukte waerheid wederom openlyk, en met vrijmoedig beid prediken. — De herftelling van zaeken wordt, by de Propheeten, door eene opftanding der dooden, mee' maelenjfgeteekend, verg. Jef. XXVI, ig. Ezech. XXXVII:
De oproeping van deeze Getuigen, naer den hemel vs. i2 wijst ons zinbeeldig aen . dat de hier bedoelde Leeraers wet aLeen , voor volgende verdrukkingen , zouden bevei. hgd, maer ook tot eer en aenzien, verheven worden, zo
dat



van JOANNES. XI. 121
dat ieder één hun den verfchuldigden eerbied bewyzen zoude. Ook deeze teekening is, in den ftyl der oude Pro-
pheeten, niet ongewoon, verg. Jer. XIV: 13, 14-
13. Ende in die felve ure, omtrent dienzelvden tijd, in welke de gemelde Propheeten , in hunnen luister, herfteld waeren , gefchiedde een groote aerdbeevinge, ende het tiende [deel~] der ftadt is gevallen , ende daer zijn in de aerdbeevinge gedoodt feven duyfent namen van menfchen: ende de overige zijn feer bevreeft geworden , en hebben den Godt des hemels' heerlickheyt gegeven.
Er gefchiedde eene groote aerdbeeving. Wy vertaelen het liever een groot en zwaer onweeder , gepaerd met eenen fchroomelyken ftormwind, die alles verwoest en ter needer werpt. —- Dergelyke teekeningen van alles verwoestende onweeders, door welke de ganfche natuur als omgekeerd wordt, zijn, by de Propheeten, geheimzinnige afbeeldingen van fchroomelyke onheilen , byzonder van volksberoerten en burgerlyke oorloogen , door welke zeer groote veranderingen , in Koningrijken en Staeten, te weeg gebracht worden (n). — Hier wordt derhalven voorfpeld , dat 'er , in het geheimzinnig Jerufalem, in die landen, alwaer voorhean het Christendom luifterrijk gebloeit had, zwaere volksberoer■ten ontftaen zouden, tot eene rechtvaerdige Itraf, over het verachten van het Euangelie, en het mishandelen van deszelvs getrouwe dienaeren.
Het tiende deel der Stad is gevallen. —— De Stad is wederom Jerufalem, welke, eenen geruimen tijd door de Heidenen , vertreeden was, verg. vs. 2. Het tiende deel is een zeer aenmerkelyk gedeelte. Het ganfche voordel , het tiende deel der Stad is gevallen, koomt, in den Propheet!■ fchen zin , hier op needer : „ een zeer aenmerkelyk ge„ deelte van die Landen, alwaer voorheen het Christendom „ luisterrijk gebloeit had , maer , in den bedoelden tijd,
door onreine Heidenen ftaet bewoond en vertreeden te wor„ den, zal, door fchroomelyke volksberoerten, èn derge-
f«) XXVI Deel. p. 359-362. XXVII. deel. H 5



122 OPENBARING
,, lyke rampen, jammerlyk verwoest, en als het waere ver„ delgd worden."
Daer zijn , in de aerdbeeving, of door het geheimzinnig on weeder van oorlogen en verwoestingen , zeeven duizend naemen van menfchen gedood. — Zeeven duizend is een zeer groot en aenmerkelyk getal. Naemen van menfchen zijn in het algemeen menfchen, (vergel. Kap. III: 4. Hand. I: 15.) — Er is, die meenen, dat hier eene omzetting van woorden plaets hebbe, zo dat zeeven duizend naemen van menfchen zo veel zegge, als zeeven duizend menfchen van naem, dat is, volgens den fpreektrant der Hebreeuwen, voornaeme en aenzienlyke lieden, (verg. Gen. VI: 4. Num. XVI: 2.) Deefe uitlegging verdient des te meer opmerking, om dat een getal van zeeven duizend menfchen, die omkoomen, wat gering is, wanneer het tiende deel van eene groote Stad verwoest wordt. —. Er zou dan, in den hier bedoelden tijd , een groot getal van menfchen, die de meermaelen gemelde Landen bewoonden, en, onder deefe, veele voornaeme en aenzienlyke mannen, die zich, tegen den voortgang van het Euangeiie, en de yverige poogingen van deszelvs getrouwe Dienaeren, vyandig hadden aengekant, jammerlyk omkoomen.
Dit rechtvaerdig oordeel zal , op de overgebleevenen, eenen gezeegenden invloed maeken. De overige, (zegt de Heiland,) menfchen van laegeren rang, die, omtrent het Euangelie , wel onverfchillig waeren , maer zulk eene bittere vyandfchap, tepen hetzelve, niet openbaer maekten, zijn, door die blijkbaere ftrafgerichten, zeer bevreesd geworden, zo dat zy, tot nadenken , kwaemen, en hebben den God des hemels heerlykheid gegeeven. — De God des hemels is de eenige en waere God, de Schepper van het gansch Geheelal, in tegenftelling der nietige afgoden. De fpreekwijs is ontleend, ait Dan. II: 18, 19, 37, 44. De overigen hebben den God etes hemels heerlykheid gegeeven, dat is, zy, die te vooren Heidenen waeren, verftaevd, aen den verfoeilykften afgods«Sienst, zijn, door de gemelde oordeelen, bewoogen, om den eenigen en waeren God, den Schepper van het gansch Geheelal, te erkennen, en Hem die eer en hulde te bewijfen, welke Hem toekoomt.
Lae-



van JOANNES. XL 123
Laeten wy den zaekelyken zin der ganfche Voorzegging vs 1x3. kortelyk opgeeven. Het is, onfes erachtens, als of de verhoogde Middelaer den Apostel deefe Voorzegging bekend maekte: „ Op dien tijd, die, door het blaefen der „ zesde Bazuin, wordt aengeweefen, zullen de waere belijders van mijnen naem maer een gering getal uitmaeken. — ,, Die Landen, in welke mijne Kerk voorheen gevestigd was, zullen meerendeels, door afgodifche Heidenen, bewoond „ zijn, en grootelyks verontreinigd worden, op zoortgelyk „ eene wijs, als Jerufalem , ten tijde van antiochus epiphanes , door de Heidenen vertreeden werdt. — Even„ wel zullen 'er eenige uitmuntende en getrouwe Leeraers „ weezen, die, van my, van de hooge waerdigheid mijnes Perfoons, en van de kracht mijner verdienden , in het '„ openbaer, en met alle vrymoedigheid, een waerachtig getuigenis geeven zuilen. Zy zullen, bitterlyk bedroevd, over het fchroomelyk bederv der zeeden, niets onbeproevd laeten, om hunne grouwzaeme tijdgenooten te onderwijfen, te waerfchouwen, en te vermaenen, op zoortgelyk „ eene wijs, als de twee beroemde Propheeten flia en eli„ za , in eenen tijd van algemeene verbastering, gedaen , hebben. —■ Deefe Leeraers zullen, met uitneemende genaedegaeven, verwaerdigd worden, en in zo verre moogen zy vergeleeken worden , by de twee olijvboomen, „ van welke de Propheet zacharia gefprooken heeft.
„ Ik zal hen, tegen de woede van de vyanden der waerheid , beveiligen. Wanneer iemand hun eenig leed zal trachten aen te doen, zal Ik hem mijne gramfchap gevoe„ lig doen ondervinden. In zo verre zullen zy wederom ■j gelijk zijn, aen den Propheet elia; wanneer een Hoofd„ man, met 50 krijgsknechten, één en andermael gezonden * was, om hem van kant te maeken, werden zy, door won„ derdaedig vuur, verteerd. — Op deefe mijne beveiliging , vertrouwende, zullen zy yverig en rustig voortgaen, met, hunnen onboetvaerdigen tijdgenooten, de meest geduchte oordeelen aen te kondigen, wanneer zy zich, in het on<; geloov en de onbekeerlykheid, verharden.
„ Ten laetften evenwel zal Ik hunnen vyanden teelaeten,
XXVII. PfiEü.



124 OPENBARING
„ dat zy hunne tot dus lang beteugelde woede u'tSeftenen. „ Wanneer de tijd hunner boetpreediking zal geëindigd zijn,
zal de Vorst der duisternis zich, van een of meer ver' „ moogende menfchen, als zo veele boosaertige werktuigen, „ bedienen , om die uitmuntende Leeraers openlyk te be' „ ftrijden en van kant te maeken. — Zelvs zullen die voor. „ trefFelyke Mannen, nog na hunnen dood, mishandeld wor. „ den. Men zal hun, als het waere, de behoorlyke be„ graevenis weigeren. — De Heidenfche inwooners der ge„ melde Landen, van onderfcheidene volken en natiën, die „ zich, over het Christendom, geheel niet bekommeren, „ zullen de mishandelingen van die getuigen der waerheid , „ in welke zy geen belang ftellen, met onverfchillige oogen, „ en zommigen van wreedaertiger karakter, met eenig genoe„ gen, aenfchouwen. — Maer de openbaere en verklaerde „ vyanden van mijn Koningrijk zullen zich, over het ver„ moorden en mishandelen van die voortreffelyke Leeraers, „ grootelyks verblijden; zelvs zullen zy daer over openbaere » vreugdefeesten vieren, om dat zy de redenen van deefe „ uitmuntende Mannen, als zijnde voor hun fmertelyke pij„ nigingen, niet langer verdraegen konden.
„ Ondertusfchen zal de gedaente der zaeken, na verloop „ van eenigen tijd, aenmerkelyk veranderd worden. Eene „ verandering, welke wel, by de opwekking van dooden, „ zal moogen vergeleeken worden. De vermoorde Leeraers „ zullen in zo verre herleeven, als het gezach der overge„ bleevenen, en hunne opvolgers, zelvs door de vyanden „ der waerheid, zal erkend worden, en zy de onderdrukte „ waerheid wederom openlyk, en met alle vrymoedigheid, „ preediken zullen. — Ook zullen zy, voor volgende ver„ drukkingen, beveiligd worden, terwijl ieder een hun den „ verfchuldigdcn eerbied bewijfen zal. Eene verandering „ van hunne omftandigheeden , welke wel, by eene opnee„ ming in den hemel, zal moogen vergeleeken worden.
„ Omtrent denzelvden tijd, op weiken die Leeraers, in „ hunnen luister, zullen herfteld worden, zullen 'er, inde „ meermaelen gemelde Landen, zeer zwaere volksberoerten „ ontftaen, tot eene rechtvaerdige draf, over het verachten
„ van



van JOANNES. XI. 125
van het Euangelie, en het mishandelen van deszelvs get, trouwe Dienaeren. Daer door zal een aenmerkelyk gedeelte van die Landen jammerlyk verwoest , en als het waere verdelgd worden. Ook zal 'er een groot getal der „ inwooneren, en onder deefe veele voornaeme en aenzien„ lyke Mannen, op eene deerniswaerdige wijs, omkoomen. ,, Door deefe geduchte oordeelen zullen de menfchen van ' ,, laegeren rang, en minder vyandig tegen het Euangelie, tot ,, nadenken koomen, en bewoogen worden, om den verfoei„ lyken afgodsdienst vaerwel te zeggen, en den eenigen en ,, waeren God , den onëindigen Schepper van het gansch „ Geheelal, naer het voorfchrivt van het Euangelie, hulde „ te doen."
De vervulling van deefe Godfpraek is nog toekoomende. — Europa is, zeedert veele Eeuwen, het Land, in hetwelk de Christen Kerk voornaemenlyk haeren zeetel heeft. Het hier bedreigde oordeel fchijnt daerom dit Waerelddeel te zullen treffen. Trouwens die plaetfen van Jfia en Africa, alwaer, in de eerfte tijden van het Christendom, de meest bloeiende Gemeente:, geweest zijn, worden nu bewoond, door Muhammedaenen ; wie zal zich daerom verwonderen, dat de verhoogde Middelaer, in volgende tijden , de inwooners van Europa, over het verfmaeden van het Euangelie , blijkbaer ftraffen zal, en dit Waerelddeel, door Heidenen, doen vertreeden , zo dat de belijders van zijnen naem , en de getrouwe Dienaers van hst Euangelie, maer een klein getal zullen uitmaeken? Als dan zullen die gebeurtenisfen plaets hebben , welke hier voorfpeld zijn.
Ondertusfchen is 'er eene fchijnbaere bedenking overig. Zy is deefe, dat de Voorzegging, Kap. XI: 1-13, behoore, tot dien tijd, welke, door het blaefen van de zesde Bazuin is afgebeeld. Maer daer toe behoorde ook het ontbinden van de vier Engelen, die , aen de groote Rivier euphrates gebonden •waeren, Kap. IX: 13-21. Dit geheimzinnig gezicht hebben wy verklaert, van de veroveringen, welke de Saraceenen, na den dood van othman, die in het jaer 655 is voorgevallen, tot de X Eeuw, gemaekt hebben, het welk gepaerd ging, met de fchroornelykfte verwoestingen, en het pleegen,
XXVlL siu.



126 OPENBARING
van de onmenfchelykfte wreedheeden (*). Maer, mag mm
der /II, VIII, en IXde EeUW, tot zaeken, welke, in onfen leevtud, nog toekoomende zijn.
Dan men herïnnere zich het gene wy, in de inleidinö tot het voonge Deel (p), hebben aengernerkt: „ Ook is * f. "aer ons inzien> een g^ote misflag, dat men het „ Boek der openbaering gemeenlyk befchouwt, aIs eene „ doorloopende Voorzegging, welke de toekoomftige zaeken, „ m eene gereegelde en achteréénvolgende orde , zoude „ voordraegen. — Dit is geheel ftrijdig, met de gewoonte „ der Propheeten, die, in onderfcheidene gezichten, toe. „ koomftige zaeken gefcbildert hebben , zonder daer in de „ volgorde van den tijd waer te neemen."
Dergelyke fprongen, om my zo uit te drukken, zijn, by de oude Propheeten, zeer gewoon. Zeer dikwijls fpreeken zy, van tijdelyke verlosfingen der Israëlieten, en laeten 'er voorzeggingen van zaeken, welke, eerst in de daegen van het Euangelie, moesten vervuld worden , onmiddelyk op volgen. — De Propheet jeremia , om maer één voorbeeld by te brengen, voorfpelde de wederkeering der Jooden, uit de ballmgfchap van Babel, beneevens hunne lotgevallen tot op de verwoesting van Stad en Tempel, door titus vespasianus, Kap. XXX; deefe Voorzegging van tijdelyke zeegeningen wordt, in ettelyke byzonderheeden , naeder uitgebreid, Kap. XXXI: 1 - 30 ; en onmiddelyk daerop worden zaeken voorgedraegen, welke, eerst in het laetst der daegen na de bekeering der Jooden, by de herbouwing van Jerufalem, zullen plaets hebben, Kap, XXXI: 31-40.
Co) Boven p. 87.
(P) p. CXLIII.
C?J XIV Deel. p. 274.308.



van JOANNES. XI. 127
4. Na het blaefen der zesde Bazuin, volgde de bedreiging van nog een fchroomelyk oordeel, het welk, ten tijde van het blaefen der zeevende Bazuin zal uitgeoefend werden, vs. 14.
14. Het tweede wee, het tweede van die drie fchroomelyké oordeelen, van welke Kap. VILT: 13- gefprooken is, waer door zy, die op de aerde woonen, de verklaerde vyanden van christus en zijn Koningrijk , rechtvaerdig zullen geftraft worden, is wechgegaen: (iet, (i) het derde wee, het laetfte van de drie gemelde oordeelen, waer door de vyanden van den Verlosfer geheel zullen te ondergebracht worden, komt haeft, het zal fpoedig volgen, op het oordeel, het welk Kap. XI: 1-13- befchreeven is.
g. Het blaefen der zeevende of laetfte Bazuin hebben wy Kap. XI: IS-18.
Vooraf hebben wy het volgende aen te merken. —■ Ten tijde, die, door het blaefen van de zeevende Bazuin, wordt afgeteekend , zal het derde wee, het laetfte der meest geduchte oordeelen , over de vyanden van christus Koningrijk , plaets hebben, volgens des Apostels uitdrukkelyke verklaering vs. 14. Ondertusfchen beftond de geheele vertooning, welke joannes, by die gelegenheid, gezien heeft, in eene befchrijving van eene uitneemende blijdfchap, welke 'er in den hemel plaets had,daer over, dat christus,als Koning, over alle de volken, heerschte. Van de oordeelen, over 's Heilands vyanden , welke den weg baenen zouden , tot deefe heuchlyke ommekeer van zaeken , wordt niet met opzet, maer alleenlyk in het vcorbygaen, en met een enkel woord gefprooken vs. 18, de volken waeren toornig geworden, en Gods toorn is gekoomen.
De reden ligt, in het gene wy, by Kap. X, hebben aengemerkt. Daer heeft de Propheet melding gemaekt, van de
(i) Opcnb. 8.: 13,. ende j>: ia, ende 15: s. XXVII. DEES,,



128 OPENBARING
ftrafgerichten, weike de verhoogde Middelaer, ten tijde van het blaefen der zeevende Bazuin, over zijne vyanden zal uit-
öeffenen, om dezelve voor ééns en altoos te verdelgen.
Te weeten, door het eerfte der twee tusfchen infchietende . gezichten, Kap. X, werden den Apostel de gemelde oordeelen, weike, ten tijde van het blaefen der zeevende Bazuin, zullen plaets hebben , geheimzinnig vertoond. Zy werden hem, door de ftemmen der zeeven donderflaegen bekend gemaekt, terwijl hem verbooden werdt, dezelve op te teekenen , (vergel. Kap. X: 3, 4.) De Engel , die hem verfcheenen was, verzeekerde, met eenen plechtigen eed, dat die oordeelen, niet onder de zesde Bazuin, zouden plaets hebben vs. 5,6. Hy voegde Jer by, dat de uitvoering van het Goddelyk befluit, omtrent die oordeelen, tot eenen laeteren tijd, behoorde, tot die tijdsömftandigheeden naemenlyk , welke, door het bafuinen van den zeevenden Engel, zouden worden afgebeeld.
De fchroomelyke gebeurtenisfen derhalven , welke den Apostel, door de ftemmen der zeeven donderflaegen zijn bekend gemaekt, behooren tot den tijd der zeevende Bazuin, en maeken die allervreesfelykfte oordeelen uit, door welke de Verlosfer, ten laetften, alle zijne vyanden geheel zal te onder brengen , en zich den weg baenen, om, over alle vol. ken der waereld, als Koning te heerfchen.
Nu begrijpt men van zelvs, waerom'er, by het bafuinen van den zeevenden Engel, geene opzettelyke melding, van die oordeelen , gemaekt worde. Zy mogten niet openbaer gemaekt worden, (vergel. Kap. X: 3, 4;) denkelyk om dat zy te ontzettend zijn zullen, dan dat wy 'er vooraf eenige kennis , van hebben zouden. — Die allerfchroomelykfte ftrafgerichten worden hier voorönderfteld, als reeds werkelyk uitgeöeffend, en de hemellingen worden vertoond, als Gode, met blijde dankzegging, de eer geevende, weegens de luisterrijke zeegeprael van christus Koningrijk, welke, langs den weg van de vreesfelykfte gerichten, bevoorderd en voltooid was.
Deefe Voorzegging zal gevolgelyk, in het laetst der daegen, by den heeriyken ftaet der Kerke, vervuld worden.
*«



van JOANNES. XI. 129
1. De luisterrijke zeegeprael van christus Koningrijk wordt
af geteekend, vs. 15.
2. De lovzan* der verblijde Hemellingen desweegtns wordt be¬
fchreeven, vs. 16 18. De 24 Ouderlingen bew"efen den Onëindigen den diep. Jlen eerbied, vs. 16, en m -. Gaeven Hem de eer, weegens de zeegeprael van 's Heilands Koningrijk , vs. .17, 18.
15. Ende ik werdt, in eene verrukking van zinnen, van de auide wederom verplaetst in den hemel. Thans zag ik htt laetfte gedeelte van het geopende Boek, met zeeven zeegelen ; maer, behalven den zeevenden Engel, die blaefende vertoond werdt, zag ik 'er verder niets in. Ik hoorde eenen verheevenen Lovzang zingen, door de Ouderlingen^ die eenen hal ven cirkel, voor Gods throon, maekten: want de fevende Engel heeft gebafuynt, ende daer gefchiedden ogenbiikkelyk , zonder dat ik iets verder zag, grooie lieminen in den hemel, f.ggende, De Komnckrijekeii der werelt zijn geworden onfes Heeren , ende lljnes Chrifti, ende hy fal als t.oningh heerfchen in alle eeuwigheyt.
Het gene wy hier, in de uitbreiding, hebben ingevoegt, fteuat op aenmerkingen, welke wy voorheen breeder beredeneert hebben. — De vertooningen, by het blaefen der zeeven Bazuinen, heeft de Apostel, onfes erachtens, geteekeni gezien, in de verzeegelde Boekrolle, welke, door het lam, geopend was, (vergel. Kap. V: 5.) — Maer de beide tusfchen infehietende gezichten, welke tusfchen het blaefen van de zesde en de zeevende Bazuin geplaetst worden, Kap. X: i—~ XI: 13. waeren van dien aert , dat zy niet konden afgeteekend worden. Ook kwam het den Apostel voor, als of hy, uit den hemel, op de aerde verplaetst waere.
Na dat hy de beide tusfchen infehietende gezichten, ftaende op de aerde, gezien had, fcheen hy, op nieuws, ia den hemel verplaetst te worden, en zag aldaer, in het nog overige gedeelte van de ontaeegelde Boekrolle, den zeevenden
XXVJI. »ssu i



i3o OPENBARING
of laetften Bazuin blaefer, Kap. XI: is. Maer ook verder zag hy niets afgeteekend. Alleenlyk hoorde hy groote ftemmen in den hemel. Hy hoorde een zwaer geluid, het welk, door veele verëenigde ftemmen , gemaekt werdt, en den hemel als het waere deedt weêrgalmen.
De Hemellingen riepen , al juichende , met verëenigde ftemmen, uit: de Koningrijken der waereld enz. — De Koningrijken der waereld zijn geworden onfes Heeren en zijnes Christi, of zijnes gezalvden , dat is : ,, het Christendom „ heeft, tenlaetften, over allen tegenftand, ge zeegen praeltj „ zo dat God, van alle volken der waereld, als Heer, en „ de Verlosfer , als de van Hem gezalvde en verordende „ Middelaer, geëerbiedigd worde; en Hy, naemenlyk chris,, tus, zal als Koning heerfclien, en alle de volken zullen „ Hem, als hunnen Koning, hulde doeB, in alle eeuwig,, heid." — Eene treffende befchrijving van den heerlyken ftaet der Kerke , in het laetst der daegen , na dat alle de vyanden der waerheid zullen verdelgd zijn.
Deefe heerlyke ftaet der Kerke, die, met het ingaen van de volheid der Heidenen, en de bekeering van gansch Israël, eenen aenvang neemen zal, is reeds, door de oude Propheeten, onder de luisterrijkfte zinneprenten, afgeteekend. De Heidenen zullen tot het licht der Kerke gaen, en Koningen, tot den glans, die haer is opgegaen; Koningen zullen haer dienen ; ook zullen zich buigende, tot haer koomen de kinderen der geenen, die haer onderdrukt hebben, en allen, die haer gelasten hebben, zullen zich nederbuigen, aen de planten haerer voeten, en zy zullen haer noemen, de Stad des heeren , het Zien des Heiligen Israêls , Jef. LX: 3» i»- 14- De heer zal tot Koning , over de ganfche aerde zijn , ten dien daege zal de Heer één zijn, en zijn naem één, Zach. XIV: 9.
16. Ende de vier en twintigh Ouderlingen , die ik voor Godt zag fitten op hare throonen, vielen [neder] op hare aengefichten, ende aenbaden Godt,
17. Seggende , Wy dancken u, Heere Godt almachtigh, (k) Die is, ende Die was, ende Die komen
(kj Openb. 1: 4, 8. ende 4: S. ende 16: 5.



van JOANNES. XI. 131
men fal, dat gy uwe groote kracht hebt aengenomen, ende als Koningh hebt geheerfciit:
18. Ende de volckeren waren toornigh geworden , ende uwe toorae is gekomen, ende de tijt der dooden om geoordeelt te worden , ende om den loon te ge^ en uwen diensknechten den Prupheten ende den hejligen, ende den genen aie uwen name vreefen, den kleynen ende den grooten : ende om te verderven de gene die de aerde verdorven.
De vieren twintig Ouderlingen, die, voor God, zitten, op hunne throonen, zijn , by Kap. IV: 4, naeder befchreeven (r). joannes zag den throon van den onëindigen omringd, met 24 laegere throonen, welke, in de gedaente van eenen halven boog, voor Hem ftonden. Op die throonen, zaeten zo veele Ouderlingen, als zijne Hovelingen en eerfte Staetsdienaers Deefe vieren twintig Ouderlingen waeren, toen het Lam het verzeegelde Boek genoomen had, uit de hand des geenen, die op den throon zat, van hunne zeetels opge^ ftaen, en, met den diepften eerbied, voor den Verlosfer, neêrgevallen; (verg. Kap V: 8 ) — Op dezelvde wijs ftonden zy ook nu, van hunne throonen , op; zy vielen, ten blijke van den diepften eerbied, op de Oosterfche wijs, ne* der op hunne aengezichten, en aenbaeden God, om Hem de eer te geeven, over de gezeegende verandering, welke'er, in de Kerk van christus, was voorgevallen.
Zy zongen een verheeven danklied, zeggende vs. 17: wy danken u Heer God, almachtig, Die is, en Die was, en Die koomen of worden zal, dat gy uwe groote ktacht hebt acngt* noemen, en , als Konitig . hebt geheerscht.
Zy gaeven den Onëindigen zeer verheevene eeretijtels. —Zy noemden Hem Heer God, om dat Hy oneindig verheeven is, boven alle gefchaepene Weezens, en den Almachtigen, of Albeftuurer, die een onbepaeld bewind voert, over alle gefchaepene dingen, als werken zijner handen. Eene eere. tijtel, welke overëenftemt,met den HebreeuwfchenNaem Hetr
(O XXVI Deel. p. l8ö. XXVII. deeu I 2



13» OPENBARING
der Heirjchaeren, (vergel. Kap. IV: 8.) (s). -— Zy voegen 'er by, Die is, en Die was, en Die worden zal, dat is, de jehovah, de Eeuwige, die, uit kracht van zijn eigen weezen, noodzaekelyk en onveranderlyk beftaet, (vergel. Kap. I: 4-)
Zy looven den onëindigen , om dat Hy zijne groote kracht had aengenoomen, en als Koning had geheerscht, dat is, om dat hy zich, door zijn eigen Alvermcogen, had te weeg gebracht , dat Hy , als Koning , met een onbepaeld gezach, heerschte (t). — In den hier bedoelden tijd, zal God, als Koning, van alle volken geëerbiedigd worden.
De Volken, voegen 'er de Ouderlingen by, vs. 18, weeren toornig geworden, en uw toorn is gekoomen. Zo fpreeken zy, als in het voorbygaen, over de geduchte oordeelen, met welke God de vyanden van christus Koningrijk , in het laetfte der daegen, zal verdelgt hebben.
De Volken waeren toornig geworden. De fpreekwijs fchijnt ontleend te zijn, uit Pf. II: i. en Wijst ons, naer de laetfle poogingen, welke de vyanden van christus Koningrijk, tegen het zelve, zullen aenwenden, even voor de luisterrijke verlosfing , welke der Kerke, in het laetst der daegen, zei gefchonken worden. — Gods toorn was gekoomen. Men denke, aen die fchroomelyke oordcelen , welke aen den Apos. tel, door de ftemmen der zeeven donderflaegen, waeren bekend gemaekt, (vergel. Kap. X: 3, 4,) en docr welke God zijne rechtvaerdige gramfcbap, in de laetfte tijden, zal openbaeren, over de vyanden van christus Koningrijk, om dezelve geheel en voor altoos te verdelgen.
Dan zal de tijd der dooden gekoomen z'jn, om geoordeeld te irorden, en om den loon te geeven, aen Gods dienstknechten den Propheeten , en den heiligen, en den geenen, die Gods naem vree/en, den kleinen en den grooten — De dooden zijn bepaeldelyk de Martelaers, die, onder de laetfte geweldenaeryen van de vyanden der waerheid, zullen vermoord worden. Deefe zullen geoordeeld worden, voor zo verre hun
on-
(s) grotius ad h. I.
CO eichhorn i. 0. Tem, II, p. 76, 77. -



va.n JOANNES. XI. 133
enfchuldig bloed zal gewrooken worden (w)- — Door Gods dienstknechten, de Propheeten, worden de Leeraers bedoeld, (vergel. Kap. XI: 3, 7,) die, onder de laetfte aenvallen van de vyanden der waerheid , zullen preedken , en veelszins mishandeld worden. De heiligen , en de geenen , die Gods naem vreefen, de kleinen en de grooten , zijn de waere en oprechte Christenen, die, onder de allerlaetfte verdrukking, zulien getrouw blijven, uit alle rangen en ftanden van menfchen. Deefen zal loon gegeeven worden, door het ftraffen van hunne vyanden, en door den luister, die aen de Kerk zal gefchonken worden.
Dan zal de tijd gekoomen zijn, om te verderven, die de eerde verdorven, om de vyanden van het Christendom geheel te verdelgen , die, door het Rijk der waerheid te beftrijden, het menschdom hadden ongelukkig gemaekt.
Kortom, in het laetst der daegen, zullen de Christenen God blymoedig en dankbaer looven , om dat Hy der Kerke eene volkoomene rust, en eenen blocienden luister, be. zorgt heeft, door het verdelgen van alle vyanden der waerheid , zo dat niemand meer onderneemen zal, om den gezee» genden ftaet van het Christendom te beroeren.
J. Het derde gezicht, met het welk joannes verwaerdigd is, vinden wy Kap. XI: 19-
19. Ende de Tempel Godts in den hemel is (1) geopent geworden, ende de Arke fijnes verbonts is geilen in fijnen Tempel: ende daer wierden blickfernen , ende ftemmen, ende donderllagen, ende aerdbeevinge, ende groote hagel.
Het fchijnt ons allerduidelykst , dat hier een nieuw gezicht vermeld worde. Het heeft niets gemeens , met het voorige, het welk, met den lovzang der Hemelingen, na dat de Apostel den zeevenden Engel had 'zien bafuinen, geëindigd is , Kap. XI: 15.(18, Nu zag de Propheet Gods Tem-
(e) VITRINGA si h. U \\) Openb. ij: 5.
XXVII. deel, 1 a



i34 OPENBARING
pel in den hemel geheel geopend, zo dat hy zelvs de Verbondsark, ftaende in het binnenfte Heiligdom, aenfchouwen Jkonde. Zeekerlyk eene geheel nieuwe vertooning, van de voorige, kennelyk onderfcheiden. — Het koppelwoordeken ende kan hier geene tegenwerping opleeveren , als of dit geZicht, onmiddelyk aen het voorige verbonden, daer van een gedeelte moest uitmaeken, daer het , in den ftijl der Hebreeuwen , zeer gewoon is, een geheel nieuw voorftel, op zulk eene wijs, te beginnen. Voeg 'er by , dat ook het volgende XII Hoofdftuk, op die zelvde wijs, eenen aenvang jieeme.
Veele Uitleggers brengen dit gezicht, tot het volgende Xllde Hoofdftuk, zo dat het eene voorbereiding, of inleiding ■weezen zoude, tot de vertooning, welke aldaer befchreeven is. Maer niets fchijnt my duidelyker, dan dat de volgende vertooning, met dit gezicht, niets gemeens hebbe, en daer van kennelyk onderfcheiden zy. Dit dunkt my, moet eiken oplettenden Leezer , aenftonds en van zelvs , in het oog loopen.
Wy houden het uit dien hoofde daer voor, dat de Apostel Kap. XI: 19. een geheel nieuw en afzonderlyk gezicht befchrijve.
De Tempel Gods in den hemel is geopend geworden, en de Arle zijnes verbonds is gezien in zijnen Tempel. De Tempel Gods is, in den letterlyken zin, de Tempel te Jerufalem, in weike de God der Goden oulings, op eene fchaduwüchtige wijs zijne wooning had. Meer bepaeldelyk hebben wy ie denken, aen den eigenlyk gezegden Tempel, beftaende uit let Heilige der Heilige , en het Heilige. Men vergelyke verder het gene wy, by Kap. XI: 1, hebben aengeteekent. — joannes zag den Tempel Gods in den hemel, het fcheen hem, in eene verrukking van zinnen zo toe als of hy den eigenlyk gezegden Tempel, zo als hy denzelven te Jerufalem, voor haere verwoesting, gekent had, in den hemel, in den luchthemel, (vergel. Kap. XII: 1,) verplaetst zag. — Maer de Tempel was geopend. De voorhangfels, zo het eerfte het welk het Heilige toefloot, als het tweede, het welk hee Heilige, van het binnenfte Heiligdom, afzonderde, waeren
ge-



VAN JOANNES. XL 135
geheel wechgenoomen. De beide vertrekken waeren geopend, zo dat men, tot in het Heilige der Heilige, zonder eenige verhindering , konde doorzien. Trouwens de Ark van Gods verbond, die, in het binnenfte Heiligdom, ftondt, is gezien in zijnen Tempel.
Met één woord; de Tempel werdt joannes , in den luchthemel, vertoond, geheel geopend, zo dat men, tot in het binnenfte Heiligdom, doorzien , en de Verbondskist onbelemmerd aenfchouwen konde. —— Wat gav deefe zonderlinge vertooning te kennen? De zaek wordt onderfcheidenlyk begreepen.
Zommigen meenen , dat 'er gezinfpeeld worde, op het fluiten van den Tempel, onder Koning achaz, en het openen van denzelven, onder zijnen godvruchtigen zoon hiskia ; en dan zou de geheele vertooning te kennen geeven, dat de vrye Godsdienstöeffening der Christenen, welke te vooren, door fchroomelyke vervolgingen, belet was, wederom zoude herfteld worden. — Maer deefen fchijnen ons het fpoor geheel bijster te weezen. Hier werdt eene geheele andere opening van den Tempel geteekend, dan die, welke, ten tijde van Koning hiskia, heefc plaets gehad. De godloofe achaz floot de deuren van het huis des heeren , op dat niemand der Priesteren, in het Heilige, zoude ingaen, om de heilige dienften te verrichten, of van het volk, om te aenbidden, in de Voorhooven, 2 Kron. XXVIII: 34; en hiskias deedt de deuren van het huis des heeren wederom open, op dat het volk gelegenheid hebben zoude, om den Godsdienst, in de Voorhooven, te verrichten, en ftelde daer door de Priesters in ftaet, om den dienst, in het Heilig, dom, die eenigen tijd geftaekt was, als van nieuws te beginnen, 2 Kron. XXIX: 3, 4. Maer joannes zag den geheelen Tempel geopend , zo dat men de Verbondkist, in het binnenfte Heiligdom, zien konde.
Anderen zijn van oordeel, dat, door het openen van den Tempel, voorfpeld zy, dat de volken, van alle kanten, in «ene groote meenigte, tot de gemecnfchap der Kerke, in het laetst der daegen, zullen toevloeien, en, door het zien van de Verbondsark , dat alle de geheimen van de leer der
XXVII. DEEL. I 4.



OPENBARING
meligheid, aen allen, zeer duidelyk zullen worden uitgelegd. Zo begreep het de Hoog Leeraer vitringa (v). Hier meede ftemt de Heer eichhorm in zo verre overeen, dat hy denke, aen de eerfte daegen van het Euangelie, wanneer elk den vryen toegang had , tot Gods genaede , daer de Tempel , onder de Mofaifche huishouding, alleenlyk voor de Jooden, en het binnenfte Heiligdom, alleenlyk voor den Hoogepriester, toegangelyk was (n>).
Onfes erachtens hangt de Prophetifche zin geheel af, van het gene 'er wordt bygevoegd, en daer werden blikfemen, en ftemmen, en donderflaegen , en aerdbeeving, en groote haegel. Deefe vreesfelyke verfchijnfelen waeren de gevolgen der opening van den Tempel. — De Heer vitringa verftnet, „ door de blikfemen, klaere betooningen der waerheid van het „ Euangelie , door ftemmen , klaere predikingen van die „ waerheid, in groote vergaederingen; door donderflaegen, „ Gods grootere en uitmuntender werken , welke, in de „ waereld, een groot gedruisch maeken zouden; door aerd* „ beeving , verfcheidene en groote veranderingen van zae„ ken ; en eindelyk , door groeten haegel , aenmeikelyke „ oordeelen Gods. over de vyanden der waerheid" (x).
Maer dergelyke fchroomelyke verfchijnfelen beteekenen allerweegen, in de openbaering, zeer geduchte oordeelen, (vergel. Kap. VIII: 5 ) _ Toen joannes den Tempel Gods, in den hemel, geopend zag, zo dat hy de Verbondsark , in het binnenfte Heiligdom, aenfchouwen konde, werden 'er aenftonds blikfemen en ftemmen enz. Wy meenen 'er uit te moogen,befluiten, dat deefe vreesfelyke verfchijnfels, uit den geöpenden Tempel , en wel hepaeldelyk , uit het binnenfte Heiligdom, van de Verbondsark, zijn voortgekoo. men, op zoortgelyk eene wijs als de Apostel, by eene an. dere gelegenheid, van Gods throon, zag uitgaen, blikfemen, en donderflaegen, en ftemmen, (vergel. Kap. IV: 5.) Uit het binnenfte Heiligdom van den Tempel, het welk aen joannes, als geheel geopend, vertoond werdt, fchooten ge-
duu-
(v ) ;. c. I Tieel. p. 102 , 103. O; I. c. Vol. II. p, 78, 70.
Uji. c.P. 103. p'; '79



tas JOANNES. XI. 137
duurig blikfemen, welke, van zwaere donderflaegen, gevolgd
werden. Ook hoorde hy ftemmen, van die donderflaegen,
onderfcheiden ; men denke aen nog andere zwaere en fchrikbaerende geluiden. Misfchien was het zoortgelyk een geluid, als dat, het welk, by Gods verfchijning op Sinaï, gehoord werdt, en vry wat overëenkoomst had, met dat der bafuinen , (vergel. Exod. XIX: 16 ) — Wijders fpreekt de Apostel van aerdbeeving, of een fchroomelyk onweeder, het welk zeer geduchte verwoestingen afteekende, (verg. vs. 13,) en eindelyk van groot en haegel, die een bekend zinbeeld is van Gods oordeelen, over zijne vyanden, (verg. Jef. XXX: 30. XXXII: 19)
Zy koomen daerom naeder, die deefe vertooning opvatten, als eene algemeene befchrijving van de geduchte oordeelen, over de vyanden der Kerke, welke den Apostel, in het vervolg, naeder en duidelyker zouden werden bekend gemaekt ()•).
Onfes erachtens werdt deefe vertooning genoegzaem opgehelderd , door die, weike wy ontmoeten, Kap. XV: 5, 6. De Apostel zag den Tempel in den hemel geopend, en de zeeven Engelen, die de zeeven laetfte plaegen hadden, kwamen uit den geöpenden Tempel, om aen te toonen, dat zy van God gezonden waeren , ten einde die zeeven laetfte plaegen uit te oeffenen. — Op dezelvde wijs nu, zag joannes in ons geval, een allervreesfelykst onweeder, uit den geöpenden Tempel, voortkoomen. Het geevt, onfes erachtens, in het gemeen te kennen, dat God gereed ftondt, om de vyanden van christus Koningrijk, door de meest geduchte oordeelen, te ftraffen. — Deefe oordeelen worden, in de volgende gezichten , in de byzonderheeden , naeder afgeteekend.
{^5 'ih« newton over de gewijds Voorzeggingen ii Deel. p. 306,?o?.
XXVII. deel. I 5



138 OPENBARING
HET XII. KAPITTEL.
■J, Het vierde gezicht vertornde eene baerer.de Vrouw, weike, door eenen vreesfelyken Draek, vervolgd werdt, Kap. XII: i 17.
A. De Apostel zag eene zwangere Vrouw , in eene zeer luisterrijke gedaente, welke, door de baerensweeè'n, overvallen werdt, vs. 1 , 2. E. Een vreesfelyke Draek verzette zich vyandig, tegen deefe Vrouw ; mier zijne boosaertige pooging werdt verydeld, vs. 3- 17.
A. Zijne vreesfelyke gedaente wordt geteekend, vs. 3, 4*.
B. Zijne vruchteloofe pooging wordt befchreeven , vs.
4b-i7-
tt. Zijne eerfle pooging was het kind te verflinden, het welk de Vrouw gereed ftondt te baeren; maer haer zoon werdt beveiligd , en zy zelve vor.it eene fchuilplaets , vs. 4^ ■ 6. (2. Zijne tweede pooging was michael den Aerts Engel te beftrijden; maer hy kreeg de nederlaeg, en werdt op de aerde geworpen. Over deefe gebeurtenis zongen de hemellingen een lovlied, met blijde dankzegging, vs. 7-12. y. Zijne derde pooging was de gemelde Vrouw , in haere fchuilplaets , te vervolgen ; maer ook hierin werdt hy te leur gefield, vs. 13-16. Eindelyk voerde hy krijg, tegen het overig godvruchtig zaed deezer Vrouwe, vs. 17.
1. J£Nde daer wiert een groot teecken geilen in den hemel, een geheimzinnig verfchijnfel van eenen geheel zonderlingen aert vertoonde zich, hoog in de lucht, [namelick] een Vrouwe, in eene-allerluisterrijkfte gedaente* want zy was bekleedt met de fanne, ende de
ma.-



van JOANNES. XII. 139
mane was onder hare voeten, ende op haer hooft een kroone van twaelf Herren:
Een teeken is een vreemd en geheel zonderling verfchijnfel het welk, met verwondering, befchouwd wordt, (verg. Deut. XXII: 2 ) Hier was het een geheimzinnig verfchijnfel, het welk toekoomende zaeken afbeeldde. Het was een groot teeken, voor zo verre het gansch buitengewoon en zeer merkwaerdig was. —- Het werdt gezien in den hemel, het vertoonde zich , in het bovenfte gedeelte van de lucht. Het kwam den Apostel, in eene verrukking van zinnen, zo voor, als of hy dat zeer vreemde verfchijnfel zag, in de bovenfte ge.
westen van den luchthemel Trouwens, in dien zelvden
hemel vertoonde zich ook de Draek, (vergel. vs. 3,) deefe Draek was de Duivel, vs. 9; maer de Duivels werden geacht, in de lucht, te woonen en te woelen, (vergel. Eph. II: 2. VI: 12.) (z). Daer te boven voerde de Duivel krijg, tegen michael, mede in den hemel (vergel. vs. 7;) maer het wordt zeekerlyk den Satanas niet vergund, om zijne boosaertigheid , in den hoogften hemel uit te oeffenen.
Dit zonderling verfchijnfel beftondt, ih eene Vrouw, welke, op de allerluisterrijkfte wijs, was uitgedoscht; zy was bekleed, met de zonne, zijnde, van alle kanten, met zulk een glansrijk licht, omfcheenen, als of zy, in het midden van de zonne, geplaetst waere. De Maen, of een vuurig verfchijnfel, hetwelk, naer de Maen, geleek, was onder haere voeten; en op haer hoofd, was eene kroon van twaelv flarren. De Apostel zag twaelv vuurige verfchijnfels , rondom het hoofd van deefe Vrouw, zodaenig geplaetst, dat zy haer, als met eene kroon, fcheenen te verderen.
2. Ende fy was boog fwanger, zelvs werdt zy reeds, door de baerensweeën overvallen , ende zy riep , zy fchreeuwde bet uit, barensnoot hebbende, ende zijnde in pijne om te baren. Naderende, tot het baeren, had zy fmerten, en fchreeuwde, in haere weeën, (vergel. Jef. XXVi: 17.)
3. Ende daer wiert te gelijk een ander teecken,
(z) EICHUORN 1. C. Vol, II. P. 83, s4
XXVII. DEEL,



i4o OPENBARING
nog een ander zonderling verfchijnfel, geflen boven In den luchthemel: ende liet , welk eene wonderbaere vertooning! daer was een groote roode Draeck, hebbende feven hoofden . ende tien hoornen , ende op fijne hoofden feven Konincklicke hoeden \a).
Een Draek is een zwaere Hang, van ongemeene grootte. Men vindt melding van Draeken, die, 30 en meer ellen, lang weezen zouden. De huidis, van fchubben , voorzien. In den bek, hebben zy drie ryen van tanden. Hun vergivt is volflrekt doodelyk; daerom lee^en wy, van vuurig draeken fenijn , Deut. XXXII: 33. — De Draek, welke joannes zag, was groot, van eene ongemeene lengte, en rood, eigenlyk vuurrood, hoedaenig de kleur is van gloeiend yzer, (vergel, Kap. VI: 4.)
Het zonderlingfte nog van deefen Draek was , dat by zeeyen hoofden had. — Wijders had hy tien hoornen. De Cerastes of gehoornde flang heeft, gelijk ^elianus zegt,- twee hoornen, op het voorhoofd; ook wordt'er gefprooken, van flangen, met vier hoornen (j>). Maer deefe Draek had wel tien hoornen. Men vraegt, hoe die tien hoornen, op zijne zeeven hoofden, verdeeld waeren? Misfchien hadden de drie middenfte hoofden, elk twee, en de twee uiterfte hoofden, aen weerskanten, elk een hoorn (c). Misfchien ftonden alle de tien hoornen te zaemen, op het middenfte hoofd («). — Eindelyk waeren 'er, op de zeeven hoofden van dien Draek, zeeven Koninglyke hoeden , of prachtige hoofdfluiers. Iets dergelyks heeft, by de Draeken, plaets; althans flinius (e) zegt, van den Bafiliscus, of Kroonflang, dat hy eenige witte vlekken, hoornsgewijs, op het hoofd heeft.
4 Ende de Draek had eenen langen ftaert, met welken hy een verfchrikkelyk gefwaei maekte: want met fijn fleert trock hy het derde [deel] der Herren des hemels, ende wierp die op de aerde: Ende de Draeck ftont voor
de
f0) bockart Hieroz. Tom. II. I. c. c. 14.
t\b) EICIIHORN I. C. p. 87. (C) EICHHOilN 1. C- p. B8.
( d) viTiUNGA ai \. I.
( O P'-.i-iüs Hij). Na!. !. Vilt. c. ii,



YAN JOANNES. XII. 141
de Vrouwe die baren foude , op dat hy haer kint foude verflinden , wanneer fy het foude gebaerc
hebben,
De Draek zwaeide, met zijnen langen /toert; en hy trok het derde deel des Starren des hemels. Hy fcheen een aenmerkelyk gedeelte, (vergel. Kap. VII: 7,) van vuurige verfchijnfels, welke zich, als Starren, vertoonden, met zijnen ftaert, uit haere plaetfen, te llingeren , en dezelve op de
aerde te werpen Deefe teekening is overgenoomen, uit
Dan. VIII: 10. Die Propheet zag eenen geitenhok , hebbende eenen grooten hoorn, in het midden van zijn voorhoofd. Dit groote hoorn werdt afgebrooken, en, in deszelvs plaets, kwaemen vier hoornen. Uit één van die vier hoornen, kwam een klein hoorn voort, het welk fpoedig groot werdt; en het wierp zommige van het heir des hemels, naemenlyk van de Starren, ter aerde neder, en vertratfe, (vergel. Dan. VIII: 5 10.
Het groote hoorn van dien geitenhok verbeeldde alkander den Grooten, die, door de Perfen te onder te brengen, de Heerfchappy, in het Oosten, eerst bekoomen heeft. Het hreeken van dien grooten hoorn vertoonde den onverwachten dood van alexander, in den bloei van zijnen leevtijd, en in het midden van zijnen zonderlingen voorfpoed. De vier hoornen, die, in de plaets van dat groote hoorn, kwaemen, verbeeldden de vier vöornaemfte Rijken, dat van Macedonien, dat van Egypten, dat van Syrien, en dat van Afia, welke, uit de heerfchappy van alexander } ontftaen zijn. Uit een van die vier hoornen, kwam een klein hoorn voort, beteekenende antiochus epiphanes , die zeer fposdig ontzachlyk werdt, door zijne oorlogsdaeden. Het heir des hemels vertoont het volk van Israël, en antiochus epiphanes heeft sommigen van dat heir des hemels, byzonder aenzienlyke mannen, die, van wegens hunne waerdigheid en luister, als Starren, flonkerden, ter aerde nedergew orpen, en vertreeden, voor zo verre hy hen, met geweld, en op de allerfmaedclykfte wijs, te onderbracht (ƒ).
t/) XXVI Deel. p. 155-lGo.
XXVII. dèei»



i4s OPENBARING
Op zoortgelyk eene wijs, wordt bier ook de Draek vertoond, als een aenmerkelyk deel van de Starren , met zijnen llingerenden ftaert, uit den hemel, op .e aerde te werpen.
De Draek, in die fchrikbaerende gedaente, ftondt voor de gemelde Vrouv/e, die baeren zoude. Daer de overige flangen, flechts door het kronkelen van hunne lichaemen, langzaem voortgaen, kon de Draek recht opftaen (g). Deefe Draek ftondt voor de zwangere Vrouw, welke reeds in baerensnood was , en het uitfchreeuwde , van weegens de fmertelyke weeën, (vergel. vs. 2,) op dat hy haer kind zoude verflinden, en opvreeten, wanneer en zo dras zy het zoude gebaert heb. ben. — De Draeken hebben eenen zeer ruimen en wijd gaependen mond, als meede eenen wijuen keel, zo dat zy eenen geheelen mensen kunnen inflokken (/»). Hier van daen wordt nebucadnezar gezegd , het joodfche volk , als een Draek verflonden, opgeflokt, en ingezwolgen te hebben, Jer. LI: 34- Byzonder worden de Draesen gezegd, zeer begeerig te zijn , om jonggeboorene kinderen in te zwelgen (»>.
5. Ende fy baerde, in haeren onbefchrijvlyken angst, voor de woede van den gemelden Draek, eenen mannelicken fone, (a) die alle d- Heydenen foude hoeden met een yferen roede: ende naer kint wiert wechgeruckt tot Godt ende lijnen throun.
Zy baerde eenen mannelyken zoon, dat is, eenen kloeken en fterken zoon, die, tot gewichtige verrichtingen , gefchikt was, om naemenlyk alle de Heidenen te koeden , met eenen yferen roede. Deefe fpreekwijs is kennelyk ontleend, uit Pf. II: 9, alwaer, van den messias, voorfpeld wordt, dat Hy de Heidenen verpletteren zouue, met eenen yferen fcepter ; om Hem daer door te befchnjven in zijne Koninglyke macht en heerlykheid. Ook wordt zy, op de waere Christenen, toegepast, Kap. II: 27, voor zo verre deefen, in zeeKeren zin, met den messtas , in zijne Koninglyke macht en heer-
lyk«
(g~) PLINIÜS Hijl. Nul. 1. VIII. c. 3.
(a) BOCHART I. C.
t i J VRicaus ad h. I.
£a) Pftlra ss 9. Openb. at «7.



vah joannes: xii. 143
lykheid, deelen (*). — Wy leeren 'er uit, dat de zoon; welken de gemelde Vrouw, in dit gezicht, baerde, gefchikt was, om, als Koning, over de volken, te heerfchen.
De boosaertige pooging van de Draek mislukte. Het kind, het welk de Vrouwe gebaert had, werdt wechgertikt, tot Goi en zijnen throon, dat is, tot den throon van God, in den hemel. Het woord wechrukken beteekent hier fpoedig en on; verwacht, naer eene andere plaets, over te brengen, (verg. 2 Cor. XII: 2, 4. 1 Thesf. IV: 12.) — Zo als de baerenda Vrouw haeren zoon had ter waereld gebracht, en de Draek denzelven dacht in te zwelgen, werdt het kind fpoedig en, onverwachts tot Gods throon, inden hemel, overgebracht, en, uit het dreigend doodsgevaer, wechgerukt.
6. Ende de Vrouwe vluchtede in de woeftijne, alwaer fy een veilige fchuilplaetfe hadde [haer] van Gode bereydt, op dat fyfe aldaer fouden voeden of np dat zy aldaer zoude gevoed en onderhouden worden, (b) duyfent twee hondert tfeftigh dagen.
Dit zegt hier de Apostel, by wijs van voorverhael (prolepfis) daer by, in het vervolg, bericht, dat dit vluchten der Vrouwe naer de woestijne eerst plaets gehad hebbe, na dat de Draek, door michael, overwonnen en op de aerd* geworpen zijnde, zijne woede tot de Vrouw zelve, bepaelt had, (vergel. vs. 7-14-)
De Vrouw vluchtte, voor de vervolging van den Draek, in de woestijne , alwaer God zelvs haer eene veilige fchuilplaets toebereidt had, om aldaer gevoed te worden: om aldaer een maetig en gering onderhoud te genieten, hoedaenig men, in de woestijne, verwachten kan. — Misfchien wordt 'er gezinfpeeld, op den Propheet elia , die, om veilig te zijn, tegen de woede van den grouwzaemen Koning achab, eene heimelyke fchuilplaets had, aen de beeke Crith, en aldaer, door Gods byzondere voorzorg, onderhouden werdt, (verg. x Kon. XVII: 4 6.) — Althans, in deefe fchuilplaets, zoa
(*) XXVt Deel. p. 134. (b") Openb. 111 3.
XXVil. deel.



i\% OPENBARING
de Vrouw veilig weezen, duizend twee honderd zestig daegen * tweeënveertig daegen, of drie en halv jaeren, (verg. vs. 14.)
7. tinde de aenleiding, tot de gemelde vlucht der Vrouwe was deefe; daer wiert, na dat de zoon, welken zy ge. baert had, in veiligheid gefield was, (verg. vs. 5.) krijgh in den hemel. Ik zag, in den luchthemel, twee heirleegers , tegen elkander , ftrijdende. Michaël ende fijne Engelen krijgden tegen den Draeck, ende de Draeck krijgde {po:k] , ende fijne engelen.
De twee heirvoerers, in deefen firijd waeren michael en de Draek. — De naem michael zegt zo veel als, wie is gelijk God; Jud. 9. heet hy de Archangel, dat is een AertsEngel een Vorst of Opperhoofd der Engelen; Dan. X: 13. en XII: 1, wordt by een der eerfte Vorften en die groote Vorst, genaemd. Onfes erachtens, is michael een gefchae. pen Engel, maer van den allerhoogften rang, die üaerom de Archangel, of Aerts Engel genaemd wordt (/). — De Apostel zag, in den luchthemel, den Opperften Vorst der heilige Engelen, en het Opperhoofd der boofe geesten, in de gedaente van Krijgsbevelhebbers. Elk was vergezeld, van zijne onderhebbende Engelen. Zy krijgden, tegen elkander , en fcheenen eenen geweldigen veldflag te leeveren. — Waar over deefe krijg ontftaen waere , wordt niet gezegd; maer het laet zich , uit de omftandigheeden, ligtelyk opmaeken. De Draek zal gepoogt hebben, om den mannelyken zoon, welken de Vrouw gebaert had, terwijl hy, naer den throon van God werdt wechgerukt, na te zetten, en in zijne macht te krijgen. Hier tegen verzette zich michael, en daeruit ontftondt een ftrijd , tusfchen beider legermachten.
8. Ende de Draek, met zijne onderhebbende Engelen, kreag de nederlaeg, zo dat hy genoodzaekt waere den luchthemel te veriaeten: want fy en hebben niet vermogen, zy waeren niet beftand , tegen michael en zijne Engelen, (c) noch hare plaetfe en is niet meer gevonden in den hemel.
De
CO XXV Deel. p. 440.» (.cj Dan. »s 35,



v & tl JOANNES. X1L »4l
Dé laétiïe uitdrukking, hunne plaets is niet meer gevondenj in dm hemel, is overgenoomen, uit Dan. II: 35» en geevt te kennen, dat de Draek en zijne Engelen zodaenig, uit den luchthemel, verdreeven zijn, dat aldaer niemand meer van dit ganfche heirleeger te vinden waere.
p. Ende (d) de groote Draeck is geworpen j [namelick] de oude flange , weicke genaemt wort duyvel ende fatanas, die de geheele werelt verleydt, hy is [fegge ick] geworpen op .de aerde: ende fijne engelen zijn met hem geworpen.
Hier wordt de Draek, als eene afbeelding van den Opperden der boofe geesten , naeder befchreeven. Hy heet de oude jlang, om dat hy, reeds in den vroegften tijd, onfe algemeene Moeder, op eene zeer listige wijs, verleidt heeft, (vergel. Gen. Hl: i— Joh. VIII: 44- * Cor. XI; 3 ) Wijders wordt hy genaemd, in het Grieksch Duivel, hctfiohoCi en in het Hebreeuwsch Satanas , dat is de verleider , de vyand, van het menfchelyk geflacht. Eindelyk wordt hy gezegd, de geheele waereld te verleiden, voor zo verre hy 'er op uit is, en niets onbeproevd laet, om de menfchen, tot het kwaed, te vervoeren, (vergel. Eph. II: 2.)
Deefe Opperfte der boofe geesten, die aen joannes, iri de gedaente van eenen vreesfelyken Draek, vertoond was j werdt geworpen op de aerde, dat is, volgens de kracht van het Griekfche woord, met geweld, uit den luchthemel, verdreeven , en genoodzaekt, met zo veel overhaesting, dat gewest te veriaeten, dat hy , op de aerde, fcheen nederwaerds gefmeeten te worden. — Zijne Engelen, die, onder hem, geflreeden hadden, zijn met hem, op de aerde, g«. worpen.
10. Ende ick hoorde, na dat de Aerts Engel michael den Draek overwonnen, en, naer de aerde, verjaegt had, een groote en zwaere fiemme van lovzingenJe Hemellingen, feggende in den hoogften hemel, (vergel. Kap. V: 11,) Nu is de faligheyt, ende de kracht, ende het Koninckrijcke geworden onfes Godts, ende de'
( d ) Luc. 10: 18. Openb. 20: 2, XXVII. DEEL. K



i46 OPENBARING
macht iljnes Chrifti: want de verklager onfer broederen, die baer verklaegde voor onien Godt dagh ende nacht, is neder ge worpen.
De hemelfche lovzang, welken de Apostel hoorde, was van deezen inhoud. Nu is de zieligheid, en de kracht, en het Koningrijk géworden onfes Gods, en de macht zijnes Christi.
ii. Ende fy hebben hem overwonnen door het bloet des Lams, ende door het woort harer getuygeniiTe: ende fy en hebben haer leven niet lief gehadt toe de doot toe.
Het Griekfche woord, door zaeligheid vertaeld, beteekent eigenlyk verlosfing; hier geevt het, by wijs van overnoeming, deloven dankzegging te kennen, welke iemand, voor eene verlosfing, verfchuldigd is. De kracht is hier de erkentenis , de roem van Gods macht en majefteit, in naervolging der Hebreeuwen, (vergel. Pf. VIII: 3.) — De zaekelyke zin van dit gedeelte des Lovzangs, nu is de zoetigheid, en de kracht, en het Koningrijk geworden onfes Godi, is derhalven deefe: ,, nu moet Gode den Allerhoogften de dankzeg„ ging, in vollen nadruk, worden toegebracht; ook moet „ zijne macht geëerbiedigd worden, daer Hy zich , door „ het beveiligen van den mannelyken zoon, welke de Vrouw „ gebaert had , en door het verydelen der poogingen van „ den Vorst der duisternis, als den Koning van het gansch „ Geheeliil, en den alles vermoogenden befchermer van zijne „ gunstgenooten , zo kennelyk geöpeubaert heeft." (Verg. Kap. XI: ïS-)
Er wordt nog bygevoagd de macht is zijnes Christi geworden. —- De gezeegende Verlosfer heet hier de christus of de gezalvde van God, om dat Hy, door zijnen eeuwigen Vader , gezalvt en verordend is, om, als Koning , over alle dingen te heerfchen, (vergel. Pf. II: 6. Hand. II: 36. Eph. I: 2i, 22.) — Het woord, door macht, vertaeld, beteekent de Koninglyke macht, de uitöeffening der Koninglyke Heerfchappy, (vergel. Matth. XXVIII: 18.) — Nu, zeggen de Hemellingen ,is de macht of Koninglyke Heerfchappy van Gods gezalvden Koning geworden; dat is, „ nu behoort de onge-
ftoorde uitöeffening des Koninglyke Heexfchappy, aen den
„ ver.



tan JOANNES. Xlf. 147
si verheerlylaen Middelaer, nu heerscht Hy , als Koning, „ in vollen nadruk." — Te weeten, by zijne verhooging, sen 's Vaders rechtehand , heeft christus aenftonds de Ko. mnglyke Heerfchappy aenvaerdt; maer 'er waeren veele vyanden van zijn Koningrijk, van welke de Duivel zich, als zijne werktuigen, bediende, om den Verlosfer te dwarsboomen. Dan, in den hier bedoelden tijd, zou de Satan, met alle de vyanden van christus Koningrijk, te ondergebracht worden, en, langs dien weg, zou de Verlosfer ongcftoord, en in vollen nadruk, als Koning heerfchen. Met één woord, het Christendom zou, beide over de afgodery en het bygeloov, luisterrijk zeegevieren. Zo verklaeren het de Hemellingen zelve, wanneer zy 'er byvoegen: want de verklaeger onfer broederen , die hen verklaegde voor onfen God , dag en nacht, is neder geworpen, en zy hebben hem overwonnen, door het bioed des Lams, en door het woord van hun getuigenis, en zy hebben hun leeven niet liev gehad, tot den dood toe , vs. iod, 11.
De verklaeger onfer broederen, zeggen de Hemellingen. — Hunne Broeders zijn de geloovige Christenen, die nog op de aerde leevden. Zy noemen den Opperden der boofe geesten den verklaeger hunner broederen, die hen verklaegde, voor hun* nen God, dag en nacht. De fpreekwijs fchijnt ontleend te zijn, uit Job H: 1— en Zach. III: 1,2, alwaer de Satan verbeeld wordt, als een aenklaeger, die vroome menfchen, by God , befchuldigt. Dit aenklaegen van de broederen der Hemellingen voor hunnen God, beftondt daerin. dat de Satan boosaertige menfchen vervoert, om de Godzaeligen te lasteren, als of hunne deugd niet oprecht, en hun geloov niet flandvastig waere, zo dat zy het zelve, onder de verdrukkingen , verloochenen zouden. In dien zin verklaegde hy de Broederen, dag en nacht, dat is geduurig en onvermoeid. Dan de Hemellingen looven 'er God voor, dat die verklaeger hunner Broederen was nedergeworpen , voor zo verre zijne werktuigen de gelegenheid benoomen was, om de op* rechte Christenen te lasteren. De teekening is ontleend van eenen valfchen befchuldiger, die, met verfmaeding, uit de plaetfe des gerichts, wechgeftooten en verjaegd wordt.
XXVII, DfiEL. K »



148 OPENBARING
De waere Christenen hadden de overwinning behaelt, o0 deefen hunnen boosaertigen vyand, en zijne lasteringen gelogenftraft. Zy hebben hem overwonnen, vervolgen daarom de Hemellingen, door het bloed des Lams. De Christenen had* den deefe overwinning te danken, aen de verzoenende offerande van hunnen Goddelyken Borg, als de verdienende oorzaek van alle heil en zeegeningen , en derhalven ook van hunne zeegeprael, over het geweld van den Duivel, (verg. Hebr. II: 14.) — Van bunnen kant, hadden zy twee middelen, in het werk geftelt, die, door den Verlosfer, kennelyk gezeegend waeren. Zy hadden den Satan overwonnen, door het woord van hun getuigenis, en zy hadden hun leeven niet lievgehad, tot den dood toe. — Het woord van hun getuigenis is de belijdenis van hun geloov, Zy hadden hun geloov, in den Verlosfer, openlyk en rondborftig beleeden, zo meenigmaelen het pas gav, en daer door hadden zy de werktuigen van den Satan, die ben onöphoudelyk lasterden, befchaemt en wederlegt. Zelvs was hunne ftandvastigheid, in de belijdenis van het geloov, onder de wreedfte vervolgingen , niet bezweeken. Zy hadden hun leeven nut liev gehad , en geene zwaerigheid gemaekt, het zelve afteleggen , wanneer zy, om de belijdenis van 's Heilands naem, tot den dood toe , vervolgd werden. Zy hadden het voorbeeld van den Apostel paulus naergevolgt; die zijn leeven niet dierbaer hieldt, voor zich zeiven, (verg. Hand. XX, 24.)
12. De Hemellingen wekten elkander, tot vreugde, op, over de gemelde nederlaeg van den Satan, (e) Hierom zongen zy, bedrijft vreugde gy hemelen, ende gy die daer in woonet. (f) Wee ondertusfehen den genen die de aerde ende de zee bewoonen: want de duyvel is tot u afgekomen, ende heeft grooten toorn, wetende dat hy eenen kleynen tijt heeft.
Die de aerde en de zee bewoonen zijn de menfchen , die onfen bol, beftaende uit aerde en waeter, bewoonen, byzonder volgens den ftijl van dit Boek, de vyanden van cheis^ Tus Koningrijk. — Deefen wordt een wee , een tijd van
t zwae(e) Pf. 9Ö: 11. jef, 4?: ,3. (f) Openb. 8: 13,



van JOANNES. XII. 149
zwaere onheilen, bedreigd. De Satan ziende, dat hy niets vermogt, tegen de hier bedoelde waere Christenen, zou zijne woede wenden, tegen de overige menfchen, die den aerd. bodem bewoonden; zelvs zou hy de vyanden der .waerheid, van welke hy zich voorheen, als werktuigen, bediend had, niet ontzien.
Want, wordt 'er bygevoegd, de duivel is tot u afgekomen, hy is, op den aerdbodem, neergefmeeten, (vergel. vs. 9,) en heeft grooten toorn, dat is, hy is woedende van boosaertigheid , en zal elk eene gelegenheid aengrijpen, om zijne woede uit te oeffenen , weelende , dat hy eenen korten tijd heeft. Het zou den Opperften der boofe geesten, maer voor eenen korten tijd , vergund worden, om zijne boosaertigheid, op de aerde, uit te oeffenen, en, dit weetende, zou hy dien tijd waerneemen, om zo veel kwaed te doen, als hem maer immers mogelyk was.
13. Ende doe de Draeck, met ontroering, fagh dat hy op de aerde geworpen, en zijne pooging, om den zoon der Vrouwe machtig te worden , verydeld was, fo
heeft hy de Vrouwe vervolgt, die het Manneken gebaert hadde.
joannes zag thans de Vrouw, welke hem te vooren, in den luchthemel, vertoond was, (vergel. vs. 1,) op de aerde, vluchtende, voor de woede van den Draek, naer de woestijne , om veilig te zijn, in de fchuilplaets, welke God zelvs voor haer gefchikt had, (vergel. vs. 6.) Hy geevt eene naedere befchrijving van haere fnelle vlucht, vs. 14.
14. (g) Ende de Vrouwe zijn gegeven twee vleugelen eenes grooten arents, op dat fy foude vliegen in de woeftijne, in hare fchuilplaetfe, alwaer fy gevoedt wort (h) eenen tijt, ende tijden, ende eenen halven tijt, buyten het gefichte der Siange.
Om fpoedig, voor de woede van den Draek, te vluchten, werden der Vrouwe gegeeven twee vleugelen eenes grooten arends. Misfchien is de teekening ontleend, uit Exod. XIX: 4, alwaer de heer gezegd werdt, de Israëlleren, op vleugelen der aren-.
(g) Openb. 12: <3. CIO Openb. 12: fj«
XXVII. dêel. K 3



iSo OPENBARING
den gedfaegen, en tot zich gebracht te hebben. Althans zy geevt Gods byzondere lievdezorg, omtrent de gemelde Vrouw, en zijne machtige befcherming, te kennen.
Zy vluchtte, in de woestijne, in haere fchuUplaetfe, welke God zelvs, voor haer, gefchikt had, vs. 6. Aldaer werdt zy gevoed; zy vondt 'er een maetig en gering onderhoud, hoedaenig men, in de woestijne, verwachten kon ; zo doende werdt zy onderhouden, eenen tijd, en tijden, en eenen halven tijd, dat is, drie en een halv jaeren, of 1260 daegen, (verg. vs. 6) Er wordt kennelyk gezinfpeeld, op het geval van den Propheet elias, die, ten tijde van den akeligen hongersnood , onder den grouwzaemen Koning achar , in bet huis van eene weduwe te Sarphath, drie en een halv jaeren, verborgen was en gevoed werdt, (vergel. 1 Kon. XVII: 9.)
De laetfte woorden, buiten het gezicht der jl%nge , behooren niet tot de even voorgaende, alwaer zy gevoed werdt, maer by de voorige, op dat zy zoude vliegen. Het gene van de voeding der Vrouwe gezegd wordt, eenen tijd, en tijden, en eenen kalven tijd, moet , als eene tusfchenreeden , befchouwd worden, op deefe wijs: aen de Vrouwe zijn gegeeven twee vleugelen eenes grooten arends, op dat zy zoude vliegen in de woestijne, in haere fplaetfe (alwaer zy gevoed werdt, eenen tijd en tijden en eenen halven tijd) buiten ket gezicht d-r [lange. Zy was veilig, in haere fchuilplaets, en het ontzettend gezicht van den Draek verfchrikte hier niet. — Eigenlyk ftaet 'er, van ket aengezieht der Jlange. Deeze uitdrukking zegt, onfes erachtens, volgens den Hebresuwfchen fchrijvftijl, zo veel als i uit vrees voor de Jlnng. Immers zo vinden wy die fpreekwijs, 1 Sam. XVII: 24: alle mannen in Israël, als zy dien man zaegzn, nacmenlyk goliath, zo vluchtten zy, voor zijn aengezicht, en, wordt 'er, ter naedere opheldering, bygevoegd, zy vreesden zeer, (verg. 1 Sam. XIX: 10.)
15. Ende de Slange wierp uyt haren mont achter de Vrouwe water als een riviere, op dat hy haer door de riviere foude doen wechvoeren.
De teekening is ontleend, van eene bekende eigenfehap der Draeken, dat zy eenen wijden keel en eenen ruimen buik hebbsa, zo dat zy eene zeer groote hoeveelheid van waeter,
in



van JOANNES. XII. 151
in eenen teug, kunnen opzwelgen, en eenen geruimen tijd by zich houden. Hier van daen hebben de Dichters, by wijs van grootfpraek, verciert, dat de Draeken geheele rivieren kunnen uitleedigen en opzwelgen (.n). — Iets dergelijks had 'er ook plaets, by den grooten Draek, die, aen joannes, vertoond werdt. Dezelve had eene groote hoeveelheid'van waeter opgezwolgen, het welk hy, in de gedaente van eene rivier , uitfpuuwde. De Slang wierp. uit hoeren wijden mond, denkelyk uit den bek van den middelften der zeeven koppen verg. vs. 3» «nen ftroom water, als eene geheele rivier.
Zyn boosaertig oogmerk was, om de Vrouw, in haere fchuilplaets, door dit middel, te verdrinken : opdat hy haer, door de rivier, zoude doen wechvoeren, dat is, doen verdrinken (n). luther heeft het zeer goed vertaelt: dasz er fie erjuufete.
16 Ende ook deeze boosaertige pooging van den Draek mislukte: want de aerde quam de Vrouwe te hulpe, ende de aerde opende haren mont, op zoortgelyk eene wijs als zy zich opende, om Korah en zijne aenhangers in te zwelgen, (verg. Nura. XVI: 30,) ende daerdoor verfwolgh zy de riviere van waeter, welcke de Draeck uyt fijnen mont hadde geworpen, zoodat de Vrouw veilig bleev, in haere fchuilplaets.
17. Ende de Draeck, dus doende te leur gefield, in zijne boosaertige voorneemens, vergrimde nog des te meer op de Vrouwe, ende ziende, dat hy haer zelve geen leed konde doen, wendde hy zijne woede, tegen haere kinkeren , die zy te vooren gebaert had: want hy gingh henen om krijgh te voeren tegen de overige van haer zaet, die de geboden Godts bewaren , ende het getuygenifle Jefu Chrifhi hebben.
De overige van haer zaed waeren godvruchtige Kinders , die de gebooden Gods bewaerden en geboorzaemden , (verg. Kap. III: 8 ,) en het getuigenis van jesus christus hadden ,
(m) vitringa ad h. I.
( n ) ALBERii Obferv. Phihl. pdg. 4S9'
XXVII. deel. K 4



15a OPENBARING
dat is, het getuigenis van het Euangelie, omtrent den Verlosfer, het welk zy geloovig hadden aengenoomen en openlyk beleeden , vast hielden, zodat zy, door geene vervolgingen, zelvs niet door den wreedften marteldood, konden bewoogen worden , om het zelve te verloochenen , Cvers Rap- VI: 9-)
De middelen ,' van welke de Draek zich bediende, om', tegen deefe godvruchtige Kinderen van de Vrouw, kryg te voeren, dat is hen te vervolgen, (verg. Kap. XI: 7, XIII: 7,) werden den Apostel, in het volgende gezicht , geheimzinnig vertoond. Hy bediende zich daertoe van twee verfchrikkelyke Monfterdieren , van welke het eene uit de zee, en de andere, uit de aerde, opkwam, Kap. XIII.
By dit zeer merkwaerdig geziekt moeten wy wat langer jlilflaen.
I. Vooraf zullen wy, hetgeen wy, ter verklaering van den letterlijken zin deefer vertooning , gezegd hebben , kortelyk te zaetnen trekken, om het geheele beloop, mét één Opflag van het oog, te kunnen overzien-
,De Apostel zag in den luchthemel, eene hoog zwam gere Vrouw, in eene zeer luisterrijke gedaente, welke, door de baerensweeën, overvallen werdt. In dien nood \ werdt zy beftreeden , door een verfchrikkelyk Monfterdier. — Voor haer ftondt een vuur roode draek van eene ongemeene groote, en van eene ontzettende ge. daente. Hy had zeven koppen, vercierd met even zoveele prachtige hoofdfluijers; op den middelften kop had hy zeeven hoornen. Voorts had hy eenen langen ftaert, met welken hy, ginds en herwaerds zwaeijende, een aan. merkelyk deel van vuurige verfchijnfelen , welke zich , als flonkerende Starren, vertoonden, uit den luchthemel, op de aerde fmeet. Zijn voorneemen was, om het kind, bet weik de Vrouw beezig was te baeren, zo drae het ter waereld gekoomen was, op te vreeten en in te flokken.
In haeren onb.efchrijvelyken angst, voor de woede van dat vcrfchrikkelyk Monfterdier, werdt de Vrouw verlost,
van



van JOANNES. XII. 153
van eenen kloeken en fterken Zoon, die gefchikt was, om, als Koning , over volken , te heerfchen. Evenwel bereikte de Draek , die zijnen wijden mond reeds openfperde, om dat kind in te zwelgen, zijn boosaertig oog. merk niet. Het werdt, zo als de Draek het zelve dacht , in te Hokken, fpoedig en onverwacht, uit het dreigend doodsgevaer, wechgerukt, en, tot Gods throon, inden hemel , overgebracht. Ook vluchtte de Vrouwe zelve, en vondt eene veilige fchuilplaets, in de woestijne, gelijk, in het vervolg, naeder blijken zal.
De Draek, zo doende te leur gefield, wilde den Zoon, welken de Vrouw gebaert had, terwijl hy, naer den throon van God, werdt wechgevoerd, nazetten, om hem in zijne macht te krijgen. Hier tegen verzette zich de Aertsëngel michael, en daeruit ontftondt een ftrijd, tusfchen beider legermachten. De Draek , met zijne onderhebbende boofe Engelen, kreeg de nederlaeg, en werdt zodaenig, uit den luchthemel , verdreeven , dat aldaer niemand meer van zijn ganfche heirleeger te vinden waere. Hy werdt, met zijne dienaeren, met zo veel overhaesting, uit den lucht, hemel verdreeven, dat hy, ©p de aerde, fcheen neder-, waerds gefmeeten te worden. — Over deefe vreesfelyke nederlaeg van den Draek , juichten de Hemellingen, en zongen een verheeven lovlied, ter eere van God en den Verlosfer, met blijde dankzegging.
Nu was het ontzettend Monfterdier, op de aerde, gekoomen , alwaer het hem vergund werdt, zijne boosaertige
woede, voor eenen korten tijd, uit te oeffenen Dien
korten tijd willende waerneemen , om zo veel kwaed te doen, als hem maer immers moogelyk weezen zoude , maekte hy zich gereed, om de meermaelen gemelde Vrouw te vervolgen. Dan ook hierin werdt hy te leur gefteld. De Vrouw ontvluchtte, naer de woestijne, werwaerds zy, als met arendsvleugelen , heenen vloog , en vondt eene fchuilplaets , alwaer zy , door de Goddelyke voorzorg , veilig was , en een genoegzaem onderhoud genoot. — De Draek, buiten ftaet gefteld, om haer te achterhaelen, zwolg eene verbaefende hoeveelheid van waeter, in zijnen XW1I. DEEL. K 5



15+ OPENBARING
wijden balg, en fpuuwde het zelve „i£) in de gedaente van eene ganfche rivier, om haer daerdoor te verdrinken. Maer de Vrouw ontkwam ook dit gevaer, de aerde opende haeren mond en verzwolg die rivier.
De Draek, woedende van fpijt, over het mislukken zijner vyandige poogingen, tegen de Vrouw zelve, wendde zich, tegen haere overige kinderen, zijnde zeer üodvruchtige Christenen, om deefe te vervolgen, en, waere het mogelyk, uit te roeien. II. Maer welke is de geheimzinnige beteekenis van dit zeer zonderling gezicht? De vraeg is van des te meer gewicht, omdat deefe vertooning in een zeer nauw verband ftaet met de volgende , in welke de middelen befchreeven worden , van welke de Draek zich bedient heeft , om het overig zaed der Vrouwe te vervolgen, Kap. XIII XIV Van het rechte verftand deefes gezichts, hangt derhalven de uitlegging der volgende vertooningen af.
Wy hebben, naer ons beste vermoogen, de verfchillende begrippen der Schrivtverklaeres onderzocht en ter toette gebracht: maer niets gevonden, in het welk wy berusten konden. Ook hebben wy eenen geruimen tijd befteedt, om dit merkwaerdig gezicht na te denken, en met de reeds voorleedene lotgevallen der Kerke ce vergelyken eer ons iets is voorgekoomen , het welk wy, als de waerfchijnlyke bedoeling, in het Prophetiesch vooruitzicht konden opgeeven. Als de waerfchijnlyke bedoeling, zeg' gen wy : want wy durven ons niet vermeeten, iets ftelligs te beflisfen. — Wy zullen wederom eenvouwig opgeeven, wat ons het meest aenaeemenlyk is voorgekoomen, en ons' harteiyk verbijden, wanneer iemand anders een meerder licht, over deefe duistere voorzegging , zal weeten te verfpreiden.
tf. 'Er koomen, in dit gezicht, twee hoofdperfoonenvoor; ds Vrouw en de Draek.
A. Ds Draek wordt ons kenbaer genoeg , uit vs. 9, alwaer hy befchreeven wordt, als de oude Jlang, dé Duivel of Satanas, die de geheele waereld verleidt, ook worden zijne Engelen vermeld, die, onder
hem,



van JOANNES. XIT. 153
hem , als Bevelhebber, dienen en krijgen vs. 7. Wy hebben derhalven te denken, aen den Opperden der boofe geesten; het rampzaelig Opperhoofd der vyanden van christus en zijn Koningrijk.
Hy werdt aen joannes vertoond, in de verfchriklyke gedaente van eenen vuur roods Draek. Deefe Draek had zeeven hoofden, en tien hoornen, en, op de gemelde hoofden, zeeven prachtige hoofdjluiers. Ook had hy eenen langen daert.met welke hy,ginds en herwaerds zwaeijende, een aenmerkelyke deel van vuurige verfchijnfelen , welke zich , als flonkerende Harren , vertoonden , uit den luchthemel , op de aerde fmeet.
A. De Draek was een zeer gepast zinbesld van den Duivel , die, om zijne list en boosaertigheid, welke hy , reeds van de vroegde tijden, tegen het menschdom, heeft te werk gedelt, meermaelen en zeer eigenaertig, by eenen flang, vergeleeken wordt , Gen. III: 1 2 Cor. XI: 3In het 9 vers heet hy de oude Slang. Trouwens hy is een menfchen mwdenaer van den beginne, Joh. VIII: 44-
B. De Draek was vuur rood. Dit vertoonde de boosaertigheid en bloeddorst van den Duivel, daer hy zich vermaekt, in het bloed vergieten , en in het vermoorden van menfchen.
C. Ds Draek had zseven hoofden en tien hoornen, en , op de gemelde hoofden , zeeven prachtige hoofdfluijers. Het een en ander vertoonde de groote
macht'van den Duivel, en de wijd uitgeftrektheid van zijn gebied. In dit algemeene, zouden wy , voor ons, lievst berusten. — Het ontbreekt niet, aen de Uitleggers, die de byzonder\ heeden, op onderfcheidene wijfen, hebben zoeken te ontwikkelen; maer, naer ons inzien, hebben zy misgetast. De teekening fchijnt ons ontleend te zijn, van het gene , by de Draeken, werkelyk plaets heeft; fchoon het, om de grootXXViL DEEU



Xj6 OPENBARING
heid der macht en heerfchappy van den Duivel af te beelden, aenmerkelyk vergroot zy (o).
De Hoog-Leeraer vitringa is van oordeel, dat de Draek hier een zinbeeld van den Duivel, is, zo als hy zich vertoonen zoude, in het Roomfche Rijk, byzonder ten tijde van den Keizer diocletianus (p). — De zeeven hoofden zouden afbeeldfels zijn van de zeeven Vorften, die, ter gemelden tijd , het Keizerrijk beftuurden, voor dat constantinub de Aüerheerfcher werdt; de tien hoornen zouden zoveele wingewesten teekenen, in welke de voornaemfte fterkte van het Roomfche Keizerrijk geleegen was, Frankrijk, Spanje , Brittanniën , Panonien , Schlavoniën , Griekenland , Afia, Syriën, Egypten en Africa; de zeeven hoofdfluijers zouden de Koninglyke macht van de gemelde zee ven Vorften afbeelden.
Maer dit alles wordt geheel willekeurig aangenoomen. Ten tijde van diocletianus , zijn er meer dan zeeven Heerfchers geweest, in het Romeinfche Keizerrijk (q). Ook waeren er meerder wingewesten , dan het gemelden tiental.
De grond van deefe uitlegging is ontleend uit Kip'. XVII: 9, io, alwaer gefprooken wordt, van eene Vrouw zittende , op een fcharlaeken rood beest, het welk zee ven hoofden had, en tien hoornen, terwijl een Engel zegt: de zeeven hoefden zijn zeeven bergen, op welke de Vrouw zit, en zijn ook zeeven Koningen. Hieruit befluit men, dat de zeeven hoofden de zeeven bergen beteekenen , op welkeR.ome gebouwdis, als meede zeeven Vorften, die, ten tijde van diocletianus, over
het Roomfche Rijk, geheerscht hebben. In
het vervolg, zullen wy naeder onderzoeken, wat er, door het roode beest, met zee ven hoofden,
en
fo) eichhorn /. c. Vol. U. p. 87, 88.
(/>) I. c. pag. na
(q) XXVI Deei p.



van JOANNES. Xlf. 15?
en tien hoornen, bedoeld zy. Alleenlyk merken wy nu maer aen, dat de teekening, in beide gevallen, geheel onderfcheiden zy, zodat men, van het fcharlaeken rooden beest , op het welk de Vrouw gezeeten was, tot den Draek, in ons geval , niet redeneeren kunne.
Wy berusten daerom in het algemeene, dat de Duivel, om de grootheid van zijns macht en heerfchappy, uit hoofde van welke hy de God van deefe eeuw genaemd wordt, (verg. 2 Cor. IV: 5,) eigenaertig te befchrij ven, en geteekend zy,als een Draek, met zeeven hoofden, en tien hoornen, en, op de gemelde hoofden , zeeven prachtige hoofdfluijers.
B. De anderen Ikxfdperfoon, in dit gezicht, was eene hoog zwangere Vrouw, in eene zeer luisterrijke gedaente, welke, door baerensweeën, overvallen werdt. A. Wat wordt er, door deefe Vrouw afgebeeld ? —Het begrip van zommige Uitleggers , onder de Roomschgezinden, die, aen de Moedermaegd mabia , denken , behoevt nauwlyks wederlegd te worden. Deefe moest wel, na het baeren van haeren Goddelyken Zoon, naer Egypten vluchten, om de woede van Koning herodes te ontwijken; maer haer gezeegende Zoon is niet, kort na zijne geboorte, tot God en zijnen throon opgenoomen, gelijk er, van den zoon der hier bedoelde Vrouw, vs. 5 gezegd wordt. Ook is maria niet, door den Draek, vervolgd, <,verg. vs. 13)
Er is by ons geen twijffel aen, of deefe Vrouw is een zinbeeld der Kerke , welke meermaelen, by eene zwangere en baerende Vrouw , vergeleeken wordt, (verg. Jef. LIV: r. Gel. IV: 27.) — Zommigen hebben gedacht, aen de Kerk van het Oude Testament , welke in hoop was, van christus te zullen baeren: maer de gedaente, in welke deefe Vrouw zich vertoonde, (verg. vs. 1.) was al te luisterrijk, om de Kerk van het Oude Testament af XXVII. DEEL.



& OPENBARING
te beelden. Alles wijst ons, naer de Christelyke Kerk, onder den dag der vervulling, en wel op eenen tijd, dat zy zich zeer heerlyk, op de aerde , vertoonde (r).
Zy was bekleed met de zonne, zijnde, van alle kanten, met zulk een glansrijk licht, omfcheenen, als of zy, in het midden van de zon, geplaetst waere. Dit vertoonde de Kerk van christus, zo als zy zich ongemeen luisterrijk zou vertoo» nen, door het licht van kennis en heiligheid — Zy had de Maen, of een vuurig verfchijnfel, het welk naer de Maen geleek, onder haere voeten: het vertoonde de Kerk, zo als haere leeden, bedenkende het gene boven is, met verachting, op de veranderlyke dingen der waereld, nederzaegen. —Zy had, op haer hoofd, eene kroon van twaelv ftarren; twaelv vuurige verfchijnfels waeren, rondom haer hoofd, zodaenig geplaetst, dat zy haer, als met eene kroon, fcheenen te verderen. Eene eigenaertige afbeelding, hoe de Kerk zich hieldt, aen de zuivere leer des Euangeliums, zo als zy, door de twaelv Apostelen, gepredikt is. B. Deefe Vrouw was hoog zwanger , en werdt, door baerensweeën overvallen , (verg. vs. 2.) Zy ftondt gereed, om eenen luisterijken perfoon, uit haeren fchoot , her voort te brengen. Zy baerde ook werkelyk eenen mannelyken Zoon, eenen kloeken en Herken Zoon , die , tot gewichtige verrichtingen , gefchikt was, om naemenlyk, als Koning, over de volken, te heerfchen, (verg. vs. 5.)
In het vervolg zullen wy onderzoeken, wie de zeer aenzienlyke perfoon zy, die, door deefen mannelyken Zoon, werdt afgebeeld; thans merken wy maer, in het algemeen, aen, dat de Christelyke Kerk hier vertoond worde , op zulken tijd,
wan-
£r) VITRINGA U c, 11 Deel p. 114. H5«



van JOANNES. XII. IJ9
wanneer, uit haer, een zeer aenzienlyk en Vorftelyk perfoon is voortgekoomen , die bevoegd was, om, als Koning, te heerfchen. 3. Nu meenen wy eenigfins den weg gebaent te hebben, om de Prophetifche beteekenis van het gene, omtrent de gemelde hoofdperfoonen, gezegd wordt , naer te fpooren. — De Draek wendde zijne vyandige pcogingen , tegen de gemelde Vrouw , tot vier herhaelde keeren toe.
A. De eerfte was, om den zoon, van welke zy hoogst zwanger was, zodrae zy denzelven gebaert had, op te vreeten en in te Hokken; dan deefe boosaertige toeleg mislukte, en het kind werdt, tot Gods throon , in den hemel, overgebracht, (verg. vs. 3-5.) A. De Vrouw baerde eenen mannelyken Zoon, eenen kloeken en fterken Zoon, die alle de Heidenen zou hoeden, met eenen yzeren roede, en gefchikt was, om , als Koning , over volken, te heerfchen , (verg.) vs. 5a. Wie is nu die mannelyke Zoon ? tl. Veelen denken, aen onfen gezeegenden Verlosfer, cm dat de uitdrukking, de Heidenen te hoeden, met eenen yzeren roede, van Hem gebruikt wordt, Pf. II: 8, en omdat Hy, ten hemel gevaeren zijnde, met God zijnen Vader, gezeeten is, op zijnen throon, Kap. III: 21. Nu merkt men aen, dat de Heiland, in zeke« ren zin, twee maelen gebooren zy; eens uit de moeder maegd maeia , wanneer Hy, gelijk de kinderkens, het vleesch en bloed is deelachtig geworden, en nog eens uit het grav, toen Hy uit de dooden verreefen, en de eerstgeboorne uit de dooden geworden is, (verg. Col. I: 18. Openb. I: 5. De eerstgemelde geboorte, zegt men, kan hier niet bedoeld zijn, omdat Hy niet, terftond na die geboorte , tot God en zijnen throon , is opgevoerd, (verg. vs. 5b; gevolgelyk zouden wy te denken hébben, ae» XXVII. 9B£U



ióo ÓPENBARINÖ
• zijne tweede geboorte, door de opftanding, uit de dooden.
Op deefen grond, verldaert men de baerensween der Vrouwe, van de angstvallige gedachten , met welke de geloovigen zwanger gingen, geduurende den tijd, dat de Heiland in het grav lag4 zodat zy zelvs, aen zijne opftanding twijffelden; te meer omdat de Verlosfer zelvs den angstvalligen toeftand zijner volgelingen, In dien tijd , by de fmerten eener baerende Vrouw, vergeleeken heeft, Joh. XVI: 19-22. Den toeleg van den Draek, om den Zoon der baerende Vrouw, op te flokken, brengt men dan, tot de pooging van den Satan, om, doof het doen bezetten en verzeegelen van.het grav, 'sHeilands opftandig te verhinderen, en, toen dit mislukt was, de waerheid zijner verrijfenis, door het doen verfpreiden van een leugen ge* rucht, te verdonkeren (Y).
Ter wederlegging van deefe uitlegging, zou; den wy een aental van bewijfen kunnen aenvoeren. Dan wy vergenoegen ons, kortsheids halve, met de volgende a. Toen de Verlosfer, uit de dooden, is opgeftaen, was de Kerk op verre na zo luisterrijk niet, dat zy mogt vergeleeken worden, bij eene Vrouw, bekleed met de zon, mei de maen onder haere voeten , en , op haer hoofd. verfierd, met eene kroon van tmaelv ftar* ren, (verg. vs 1.) Zy beftondt uit eenige weinige aenhangers van den Heiland , van welke de voornaemfte, de Apostelen naemenlyk, Hem veriaeten hadden, en twijffel. den, aen de vervulling der belofte, welke Hy, omtrent zijne opftanding, gedaen heeft.
h De
Cf) I» van den honert Dijf/rt. /fpocal. pag. 11—14»



van JOANNES. Xir. 161
b. De Draek ftondt, voor de baerende Vrouw, om haeren Zoon , zodrae zy daervan verlost was, op te flokken, vs. 4. Maer dit kan niet, dan zeer gedrongen , toegepast worden , op de pooging van den Satan, om 'sHeilands opftanding te verhinderen, of de waerheid daervan te verdonkeren. Ook is de Heiland niet, in den hemel, opgenoo. men, om Hem, tegen de woede van den Satan, te beveiligen, maer om Hem in het bezit van die onnadenkelyke heerlykheid te ftellen, welke Hy zich zeiven verworven had. Voeg 'er by, dat de Verlosfer, na zijne opftanding, niet meer, aen het geweld van den Satan, was blootgefteld, gelijk in de daegen zijner verneedering; toen Hem alle macht in hemel en op aerde gegeeven was, kon de Satan niets meer, tegen Hem, onderneemen. Ci De Draek, toen hy voor de baerende Vrouw, ftondt, om haer kind in te zwelgen, had reeds het derde deal der (lanen van den hemel, ni"t zijnen llaert , gnrokken en op de aerde geworpen (verg.) vs. 4. Deefe Starren vertoonden Leeraers van het Euangelie, (verg.) Kap. I: 16, 20. Maer, toen de Heiland uit de dooden is opgeftaen, had de Satan nog geene Leeraers doen vervolgen en van kant maeken.
d. Eindelyk, om 'er niet meer by te voegen, de grond van deefe uitlegging is geheel onvoldoende , dat naemenlyk de befchrijving van dien mannelyken Zoon, als iemand , die alle de Heidenen zou hoeden, met eenen yferen roede, noodzaekelyk op den Verlosfer moet worden toegepast. Deefe befchrijving is *el , volgens de vertaeiing der LXX, overgenoomen uit Pf. II: 8, 9, alwaer na XXVII. DEEL. L



it5a OPENBARING
den messias voorfpeld wordt, dat Hy zijn Koningrijk , uit alle volken, vergaederen, en zijne vyanden te onder brengen zoude; maer zy wordt Kap. II: 26" , 27 , op de Christenen van Thyatiren, overgebracht, voor zoverre zy , in het volgend leeven, met den verhoogden Middelaer , in zijne Koninglyke macht en heerlykheid , deelen zouden (£)..
J3. Anderen verftaen daerom, door dien mannenlyken Zoon, eenen vermoogenden perfoon, onder de menfchen , die , uit den fchoot der Christen Kerk gebooren is, en gefchikt was, om , als Koning, over de volken te heerfchen. Met dit begrip, verëenigen wy ons volkomen. De geheele teekening wijst ons, naer eenen Vorst, die, in de Christen Kerk, gebooren is; op zulken tijd, wanneer zy, met grooten luister, bekleed was, en teevens, door den Satan, geweldig vervolgd werdt, zodat by reeds een aenmerkelyk getal van uitmuntende Leerae. ren had doen van kant maeken. Immers de Draek, die, voor de baerende Vrouw, ftondt, trok, met zijnen ftaert, een derde deel der Starren des hemels, en wierp die op de aerde, vs. 4. Het een en ander wijst ons, naer eenen tijd, wanneer de Kerk inwendig zeer luisterrijk bloei, de, en teevens uitwendig geweldig ver^ volgd werdt.
a. De Hooggeleerde vitringa dacht, aen Keizer constantyn den Grooten, „ wiens be> „ keering tot het Christen geloov waerlyk „ moet gehouden worden , voor een door„ luchtig en wonderbaer werk van God,met „ weinige te vergelyken («)." — Dan, ook
met
f O XXVI Detl. p. 133, 134.
(u) VITRINOA £ ü. II Detl pag. ia>



van JOANNES. XII. 16*3
met deefe uitlegging , kunnen wy ons niet verëenigen. Wy willen nu niet onderzoeken , of de gemelde Keizer dien lov, welken de Hoogleeraer hem geevt (v), werkelyk verdient hebbe ; wat daervan ook weeaen mooge, is het, onfes erachtens, genoeg aen te merken, dat het gene joannes zegt, van dien mannenlyken Zoon, niet op constantinus , kunne worden toegepast.
De Draek ftondt gereed, om den mannelyken Zoon , zo drae de Vrouw hem gebaert had, in te zwelgen; maer deefe toeleg werdt verydeld , naerdien dit kind werdt wechgerukt, tot God en zijnen throon, (verg. vs. 5.) Dit verklaert de Hoogleeraer van de laegen, welke de Duivel, door den Keizer galerius, aen constantinus gelegt heeft, en door welke die Vorst, zo hy niet uit het dreigend gevaer gered was, zeekerlyk zoude gefneuveld zijn , volgens de woorden van lactantius (w). Het wechrukken van het kind, tot God en zijnen throon, zal Gods gunftige befcherming aenduiden, door welke de gemelde Vorst beveiligd is, als meede de heerlykheid, tot welke hy verheeven is, dat de Verlosfer hem, tot een werktuig, gebruikt heeft, om het Romeinfche Rijk, aen zijne heerfchappy , te onderwerpen (x).
Maer hoe gedrongen is deefe verklaering ? De byzondere zorg, welke God, voor constantinus den Grooten, gedraegen heeft, en zijne pooging, om het Heidensch bygeloov uitteroeijen , zal, door een wechrukken tot God en zijnen throon, worden afgebeeld.
Daer te boven, op de gemelde wechruk^
(y) /. c. p. 135
(w) De Mme Perfecul, c. 24.. fjr) vitringa e. p. IJO.
XXVII. deel. L %



IÓ4 OPENBARING
king van den hier bedoelden mannelyken Zoon, volgde de krijg, tusfchen michael en den Draek, in welken de laetfte de nederlaeg gekeegen heeft, (verg. vs. 7 - 9.) Deefen krijg verklaert de Hoogleeraer, van de tienjaerige vervolging, welke diocletiamus , tegen de Christenen, heeft aengericht. michael zal den verhoogden Middelaer beteekenen ; zijne Engelen zullen de Christenen zijn, die volftandig bleeven in het geloov, byzonder de Leeraers en beftuurers der Kerke; de Engelen van den Draek zullen zinbeelden zijn van de Sophisten , Reedenaers, Priesters, Tooveraers, Wichelaers, en Overften der Wingewesten, die zich beyverden, om het Christendom uitteroeijen. De nederlaeg van den Draek zal moeten gebracht worden, tot de overwinning, welke constantinus op maxentius behaelt heeft; waerdoor de weg gebaent werdt, dat het Christendom, over het Heidensch bygeloov, heeft gezee; gepraelt (z).
Maer, zodoende, wordt de gefchiedkun^ dige orde der zaeken, blijkbaer omgekeerdDe nederlaeg van maxentius , en zijn verach. lyke dood , viel voor in het jaer 309; maer de Heidenfche macht van Rome nam eerst, met den dood van licinius, een einde, wanneer constantinus den Christelyken Godsdienst, door het geheele Keizerrijk, bevestigd heeft. Het was derhalven eerst, ten tijde der Alleenheerfching van constanttnus den Grooten , dat de Godsdienst van het Euangelie, over het Heidensch bygeloov, heeft gezee. geviert.
Vol
(z) l. c p. 143 - iSr,. t» XXVI Detl p. 37g.



tan JOANNES. XII. I6s
Volgens de verklaering van den Hoogleeraer vitringa, zou de krijg, tusfchen michael en den Draek, hebben moeten plaets gehad hebben , voor dat de mannelyke Zoon, welken de Vrouw gebaert had, tot God en. zijnen throon, werdt wechgerukt.
In het vervolg, zullen wy geleegenheid hebben , om het Helfel van den gemelden Hoogleeraer , ten aenzien van byzonderheeden, nog naeder te wederleggen. b. Maer wat dan? Wy voor ons hebben het gene hier, van dien mannenlyken Zoon, gezegd wordt, in de gefchiedenisfen der Kerke , welke reeds hebben plaets gehad, nergens kunnen vinden. Wy voegen ons daerom by de zulken, die deefe geheele Propheetifche teekening brengen, tot tijden en gebeurtenisfen, welke nog toekoomende zijn. g, 'Er is, die dit geheele gezicht verklaeren, van de aenftaende bekeering der Jooden , van de verhinderingen, welke de Satan daerteegen verwekken, en van den machtigen byftand, welken God, tot dat groote werk, verleenen zal (li).
De Vrouw , welke joannes zag, in eene zeer luisterrijke gedaente , zal de Joodfche Natie beteekenen, van welker oogen het dekfel des ongeloovs, door de bekeering , zal wechgenoomen zijn; terwijl zy, met de Zon, zal bekleed zijn, voor zo verre zy den Verlosfer , als de Zon der gerechtigheid , door het- geloov , zal aengenoomen hebben. — De Maen onder haere veeten, zal aen duiden, hoede Joodfche Natie de onbeftendige plechtighee-
C 'O henry letterlyke en pr'Bliteie yefkleering over de openbaering S>*b johannes, I£ Deel p. 11——
XXVII. deel. L 3



1(5(5 OPENBARING
den der Schaduwachtige Wet zal laeten vaeren, en zelvs over de Turkfche Maan zal zegenpraelen. De twaelv Starren zullen te kennen geeven , dat zy , uit de twaelv Patriarchen, die Gen. XXXVII: 9, als Starren worden voorgefteld, natuurlyk voortgefprooten, en, door de leer der Apostelen, geestelyker wijs weedergebooren zy.
De baerensweeên van de Vrouw zullen ons wijzen, naer de gevoelige droevheid, en ziels fmerten, welke de Jooden, over de Iangduurige hardnekkigheid van hunne bekeering, zullen openbaer maeken, (verg. Hof. III: 5.)
De mannelyke Zoon zal de nieuw bekeerde Jooden, als teedere kinderen, affchilderen , welke de Satan ligtelyk zal kunnen overweldigen. — Het wechrukken van dit kind , tot God en zijnen throon, zalmen dan verklaeren moeten, van de almachtige hand, welke God ftaet uit te ftrekken, om de bekeerde Jooden, teegen de woede van den Satan, te beveiligen, en van de Koninglyke waerdigheid, tot welke zy, met alle geloovigen, zullen verheeven worden, (verg. Kap. I; 6.)
Dan ook. met deefe uitlegging, kunnen wy ons niet verëenigen. Wy zullen eenige van voornaemfte reedenen opgeeven.
1. De Vrouw, welke aen onfen Apostel vertoond werdt , had reeds eene zeer luisterrijke gedaente , eer zy haeren mannelyken Zoon ter waereld bracht, (verg. vs. 1.) Hoe zal zy dan de Joodfche Natie kunnen afbeelden, voordat de voorönderftelde bekeerde JoQL-



van JOANNES. XII. 167
Jooden, uit haer, waeren voortgekoomen? tot den tijd van hunne bekeering , welke, door de Propheeten duidelyk voorfpeld is , zullen zy zich, in het ongeloov, en in hunne afkeerigheid van den Heiland;, blijven volharden.
2. Het gene de Apostel zegt, van den mannelyken Zoon, (vs. 5,) kan niet dan zeer gedrongen, op de Jooden , by hunne aenftaende bekeering , worden toegepast. Of kan 'er, van de Jooden, nadat zy zich zullen bekeert hebben , gezegd worden , dat zy ge* fchikt zijn , om alle de Heidenen te hoeden, met eenen yzeren roede ? Zullen dan de bekeerde Jooden , over de andere volken , heerfchen ? <en wat het wechrukken van het kind, tot God en zijnen throon, aengaet; dit zal niets anders beduiden moeten, dan Gods machtige lievdezorg, voor de bekeerde Jooden, om hen , tegen de woede van den Satan , te beveiligen. Eene uitlegging, welke, onfes erachtens , aen den nadruk der gezegden, geenszins beantwoordt, c paolus de Apostel heeft allerduidelykst geleert, dat eerst de volheid der Heidenen zal ingaen, en daerna geheel Israël zal zaelig worden, Rom. XI: 25, 26« Maer, volgens de gemelde verkl3ering, zou de bekeering der Jooden, de algemeene toebrenging der Heidenen, voorafgaen: immers de Vrouw vondt zich, na dat zy den mannelyken zoon gebaert had, genoodzaekt, om haere veiligheid , in de woestijne der nog onbeXXVII. DEEL. L 4



I6S OPENBARING
keerde Heidenen, te zoeken, (vergel. vs. 6.)
4. Eindeiyk om 'er niet meer by te voegen, na dat de volheid der Heidenen zal zijn ingegaen, en geheel Israël zal zijn zaelig geworden, zal de heerlyke ftaet der Kerke volgen; een heuchlyke tijd, die, door de Propheeten, geteekend is , als een tijd van algemeene - rust en kalmte, wanneer 'er geene vervolgingen of vyandlykheeden meer zullen plaets hebben. Maer de baerende Vrouw, welke aen joannes vertoond •werdt, moest, na het baeren van haeren mannelyken zoon, nog zeer veel geweld en vervolging doorftaen, (verg. vs. 13-16,) Toen begon de Satan eerst recht zijne woede uit te oeffenen, tegen de oprechte belijders van 's Heilands naem, (vergel. vs. 17,) en bediende zich daertoe van verfchrikkelyke werktuigen, (vergel. Kap. XIII.)
Het geene, van gog en magoo, voorfpeld wordt , Kap. XX: 7 , behoort, tot veel laetere tijden, gelijk, in het vervolg, naeder blijken zal. Onfes erachtens , is de vervulling van deefe Godfpraek nog toekoomende. Nu zijn alle voorzeggingen, zo lang zy niet door de uitkoomst, bevestigd zijn, veelszins duister. Wy zullen daerom, in eenige algemeene hoofdtrekken, welke, in de geheimzinnige teekening, duidelyk liggen, berusten moeten, f. De mannelyke zoon, welke de Vrouw ter waereld bracht , fchijnt ons een machtig Vorst te zijn, die , uit den fchoot der Kerke, zal voortkoomen, ge.



van JOANNES. XII. 109
gefchikt, om een wijd uitgeftrekt ge bied te bebeerfchen, en de zaek van het Christendom, by uitneemenheid, te bevoorderen.
2, Toen de Vrouw, van deefen mannelyken zoon, zwanger ging, vertoonde zy zich , in eenen zeer glansrijken luister, zy was bekleed, met de Zon, de Maen was onder haere voeten, en op haer hoofd eene kroon van twaelv Starren, vs. i. —< Wy moogen 'er uit befluiten, dat de gemelde Vorstelyke perfoon, uit den fchoot der Kerke , zal voortkoomen, op zulken tijd, op welken zy, in een zeeker land, by uitneemenheid bloeien zal. Immers dat hier , niet de algemeene Kerk , maer een byzonder gedeelte der Kerke,in een bepaeld land, bedoeld zy, kan daeruit genoegzaem blijken, dat de Vrouw vluchtte, van de eene plaets, naer de andere, (verg. vs. 6) Welk een Land 'er ondertusfchen bedoeld worde, kunnen wy niet bepaelen.
3. De hoofdfom der zaeken is derhalven kortelyk deefe. —- Er is een tijd aenftaende, wanneer de Kerk van christus , in een zeeker Land, zonderling zal bloeien, zo dat de Christenen uitmunten zullen, in zuiverheid van leer, en heiligheid van wandel. Dan zal 'er, uit die Christenen , een Vorstelyk perfoon te voorfchijn koomen, recht gefchikt, om zijne heerfchappy wijd en zijd uit te breiden, en even daer door het Koningrijk van christus , onder de volken, grootelyks voort te planten.
XXVH. ©em,, L 5



ip OPENBARING
B. De Draek de zwangerheid der gemelde Vrouw bemerkende, plaetfte zich, in eene ontzettende gedaente, voor haer, om haeren zoon, zodrae zy hem, zoude gebaert hebben, leevendig op te Hokken en in te zwelgen, na dat hy, met zijnen flaert, een derde deel der Starren van den hemel, op de aerde, geworpen had, (verg. vs. 4.)
Wy leeren 'er uit, dat de Kerk, in het hier bedoelde Land , hoe luisterrijk zy ook bloeien mooge, evenwel, aen zwaere vervolgingen, zal zijn blootgefteld , welke de Satan , door zijne werktuigen, zal aenrichten. — De Starren fchijnen ons Leeraers te verbeelden, (vergel. Kap. I: 20. De Draek zal, met zijnen Jiaert, een derde, dat is een aenmerkelyk deel van die Starren, (verg. Kap. VIII: 7.) uit den kemel, op de aerde, nederwerpen. Het geevt te kennen, dat de Satan, door middel van de vyanden der waerheid, veele uitmuntende Leeraers, mishandelen, in Kerkers fluiten, verjaegen, en ombrengen zal.
Ter zelvder tijd , zal de gemelde Vorst, te voorfchijn koomen. Dan de Satan, bemerkende, hoe zeer hy gefchikt zy , om de belangen der Kerke, by uitneemenheid, te bevoorderen, zal zich beyveren, om hem, op eene geweldige wijs, te laeten van kant maeken. Maer God zal deefe heilloofe pooging verydelen , door dien Vorst, door middel van eenen zachten, offchoon vroeg, tijdigen dood , in zijne eeuwige heerlykheid op te neemen. — Het een en ander zal ten gevolge hebben , dat de Christen Kerk zal genoodzaekt zijn, dat Land te veriaeten, en, naer eene andere plaets, te vluchten, (vergel. vs. 6.) 35. Hierop zal de Draek eenen tweeden aenflag waegeh, vs. 7 12.
jl. De Draek werdt vertoond, den mannelyken zoon, terwijl hy , naer Gods throon , werdt wechgevoeid, na te zetten, om hem, in zijne macht te
. krij.



$AN JOANNES. XII. i7r
krijgen. Hier tegen verzette zich, michael met zijne onderhebbende Engelen , die in de lucht eenen veldflag leeverden, aen den Draek en zijne Engelen; met dat gevolg, dat de laetften de nederlaeg kreegen, zo dat de Draek, en zijne dienaeren, met zo veel overhaesting, uit den luchthemel verdreeven wierden, dat zy, op de aerde, icheenen neederwaerds gefmeeten te worden, (vergel. vs. 7-9.) Over deefe vreesfelyke nederlaeg van den Draek , zongen de Hemellingen een lovlied, ter eere van den Verlosfer , met blijde dankzegging, vs. 10-iï. Wat beduidde deefe zinbeeldige vertooning? a. De ftrijd van den Aertsëngel michael, en zijne onderhebbende Engelen , tegen den Draek en zijne dienaeren , wijst ons in het algemeen, naer den tegenftand, welke de heilige Engelen, op Gods bevel, aen den Duivel en zijne werktuigen , gebooden hebben, om de pooging van den laetstgemelden, tegen den gemelden Vorstelyken perfoon, te verydelen; en de nederlaeg van den Draek beteekent het te leur ftellen van zijne boosaertige onderneeming, te gelijk met eene merkelyke breideling van zijn vyandig vermoogen.
Maer wil men de byzonderheeden naeder ontwikkelen , dan wordt de zaek veel moeilyker.
a. De groote vitringa brengt, volgens zijne aengenoomene voorönderftelling , dat de mannelyke zoon , welke de Vrouw gebaert, constantinus den Grooten beteekene, deefe propheetifche teekening, tot de tienjaerige vervolging van Keizer diocletianus, wanneer de Satan, om het Heidensch bygeloov ftaende te houden, de Christenen, met allerlei zoort van waepenen, beftreeden heeft; XXVII. D£EU



tj» OPENBARING
terwijl evenwel de goede zaek van het Euangelium luisterrijk zeegepraelde (c). — michael zal den verhoogden Middelaer zeiven beteekenen; zijne Engelen zullen byzonder Leeraers en Beftuurers der Kerke vertoonen. De Engelen van den Draek zullen zinbeelden zijn van de onderfcheidene voorftanderen des Heidenfchen bygeloovs, die zich beyverden, om het Christendom uit te roeien. De ne' derlaeg van den Draek zal ons wyfen, naer de overwinning, welke constantinus op maxentius behaelt heeft, waerdoor de weg gebaend werdt, dat het Christendom, over het Heidensch bygeloov, heeft gezeegepraelt.
Dan wy meenen reeds genoegzaem aengetoont te hebben, dat men, door den mannelyken zoon , den eerften Christen Keizer constantinus niet verftaen kunne , als meede, dat volgens deefe uitlegging, de gefchiedkundige orde der zaeken kennelyk worde omgekeerd (d). Om nu niet eens te zeggen, dat michael een gefchaepen Engel zy, maer van den allerhoogften rang, die daerom de Archangel, of Aertsëngel', genaemd wordt, Jud. 9 ; gelijk wy' elders, met opzet, betoogt hebben (e). b. Wy, voor ons, zouden het, op de gelegde gronden, lievst zo begrijpen, dat wy hier eene propheetifche teekening hebben van de poogingen, welke de Satan, door zijne werktuigen, zal aenwenden, om den meermaelen gemelden Vorstelyken perfoon, op eene geweldige wijs, uit den weg te ruimen, terwijl God , door den dienst der heilige Engelen, zal zorg draegen, dat die
• («) Boven p. ig4. (O XXV Deel. ^440—444,



van JOANNES: XII: S73
boosaertige onderneeming verydeld worde," terwijl de verleidende macht van den Duivel teevens, by die gelegenheid, merkelyk zal worden ingekort, zo dat hy, als het waere , eene geduchte nederlaeg krijgen zulle, immers wat het hier bedoelde Land aengaet.
Indien men, aen gisfingen, welke eenigfins, in de teekening, fchijnen gegrond te zijn, bot mogt vieren , zou men zich de zaek misfchien zo kunnen voorftellen; dat de Kerk eens, in zeeker Land, eene zeer luisterrijke gedaente hebben zal; dat 'er, in dat Land , een Vorst zal gebooren worden , die al vroeg blijken geeven zal, dat hyrechtgefchikt is, niet alleen om zijne heerfchappy wijd en zijd uit te breiden, maer dat hy ook het Christendom, met alle zijne macht, bevoorderen zal ; dat eenige vermoogende werktuigen van den Duivel, verklaerde vyanden van christus en zijn Koningrijk, denkelyk Hoovelingen, Staetsdienaers, en Leegerhoofden, den jongen Vorst, op eene geweldige wijs , zullen trachten van kant te maeken; dat God, door den dienst der Engelen , deefe helfche onderneeming verydelen zal, en den Vorst, door eenen zachten dood, in zijne eeuwige heerlykheid, overbrengen; dat de macht van den Satan, in dat Land , by die gelegenheid , merkelyk zal worden ingekort ; misfchien , door de onderlinge verdeeldheeden van zijne werktuigen , en burgerlyke beroerten, onder welke evenwel de Christenen zeer veel zullen te lijden hebben , zo dat veelen den marteldood ondergaen zullen, (verg. vs. n,) en de Kerk ten laetften zal genoodzaekt zijn, dat Land te veriaeten. XXVII. DEEIn



OPENBARING
Wanneer wy verder gisfen mogten, zou men vermoeden kunnen, dat alle deefe zaeken , in een zeeker Land, eens onder de Jooden zullen plaets hebben. Immers otfchoon de algemeene bekeering der J joden , eerst op het einde der eeuwen, zal plaets hebben, zou het zeer wel kunnen weezen, dat 'er een aenmerkelyk getal van Jooden, in eenig Heidensch Land, het Euangelium geloovig omhelfen zullen; dat een jonge Vorst van dat Land, vroeg proeven geeven zal , dat hy het Christendom zal begunftigen; dat zijne Hoovelingen en voomaemfte Ambtenaers, grootelyks aen.» het oude byge« loov verkleevd^ hem daerom zullen poogen uit den weg te ruimen ; dat God hem, door eenen vroegtijdigen dood, zal wechrukken; dat zijn dood groote beroerten ten gevolge hebben zal, en dat de Christenen, onder dat alles, zeer veel zullen te lijden hebben; eindelyk dat de macht van den Satan, in dit Land , grootelyks zal verminderd worden, voor zo verre het voorbeeldig gedrag, en de ftandvastigheid der Christenen , onder allerlei mishandelingen , aenleiding geeven zal, dat veelen der heidenfche inwooneren de dwaesheid van het bygeloov zullen opmerken.
De reeden, om welke wy, byzonder aen bekeerde Jooden, denken , zullen wy, by Kap. XIV: 1-5, naeder aenwijfen.— Ondertusfchen gelieve men wel in het oog te houden, dat wy deefe uitlegging , Hechts als eene gisfing, opgeeven.
Over deefen vreesfelyken nederlaeg van den Draek, juichten de Hemellingen, en zongen een verheeven Iovlied, ter eere van God en van den Verlosfer, met blijde dankzegging , vs. 10 12. 0.



▼ an JOANNES. XII. «9{
o. De Draek en zijne Engelen hadden niet vermogt; en hunne plaets werdt niet meer gevonden in den hemel, (vergel. vs. 8;) de Satanas was geworpen op de aerde, en zijne Engelen waeren met hem geworpen, (verg. vs. 9-) De Duivel had niet vermogt; zijne heilloofe poogingen, om de Christenen, in het hier bedoelde Land, geheel uitteroeien, was te leur gefteld. — Zijne plaets werdt, in den hemel, niet meer gevonden. De uitdrukking, in den hemel te zijn, zegt, in den dichterlyken ftijl der Propheeten , in aenzien en macht, verheeven te weezen; zo wordt 'er, omtrent den Koning van Babel, gezegt, om zijne wijduitgeftrekte macht af te teekenen, dat hy ten hemel was opgeklommen, en zijnen throon verhoogt had , booven de Starren; en, ten aenzien van zijne verneedering, wordt hy gezegt , uit den hemel gevallen te zijn, Jef. XIV; 12-15. De Duivel , met zijne Engelen, zal dan, uit den hemel, va'len , voor zo verre zijne macht zal verminderd worden, door het openbaer worden van de dwaesheid des heidenfehen bygeloovs. — Dezelvde zaek wordt nog eens, met eene gelijkluidende fpreekwijs, herhaeld , vs. 9. De Satanas zal, met zijne Engelen, op de eerde, geworpen worden, dat is, volgens den ftijl der Propheeten , aenmerkelyk vernee. derd, en, in zijne macht, gefnuikt worden, (vergel. Jef. XIV: 12 -15- Klaegl- II: 1. Dan. VIII: 10.)
Ondertusfchen behoev ik niet eens te herinneren , dat deefe inkorting van des Duivels macht, alleenlyk tot het hier bedoelde Land, betrekkelyk zy. — Na deefe nederlaeg zal hy af koomen , tot de geenen, die de aerde en de zee bewoonen, (verg. vs. 11;) XXVII. BIEL.



176 OPENBARING
de gemelde Vrouw zoeken te verderven^ (vergel. vs. 13 • 16) krijg voeren, tegen de overigen van haer zaed, vs. 17, en zijn geweld , door het middel van twee beesten, uitpeffenen, (vergel. Kap. XIII.) Op het einde der eeuwen, zal hy eerst geworpen worden, in den poel van vuur en fulpher, (vergel. Kap. XX: 10) b. Over deefe nederlaeg van den Draek, hoorde de Apostel de Hemellingen een vrolyk Iovlied zingen, vs. 10-12. 0, Nu, zongen de Hemellingen, is de zaeligheid of de verlosfing, (verg. Kap. VII: ïo,) en de kracht en het Koningrijk geworden onfes Gods, en de macht zijnes christus of Gezalvden vs. ioa. Zy geeven Gode de eer, dat het Christendom in het hier bedoelde Land, hoe ook de Satan gewoelt en gewoedt had, niet waere uitgeroeid. Deefe verlosfing was, aen Gods kracht, en machtige voorzorg, te danken. Het Koningrijk en macht was Gods , en zijnes Gezalvden , geworden, voor zo verre het Christendom, over de afgodery en het bygeloov, kennelyk had geïegepraelt. |j, De verklaeger onfer broederen, voegen zy 'er by, die hen verklaegde voor onfen God, dag en nacht, is nedergeworpen. — De Broeders der zaelige Hemellingen, zijn de geloovige Christenen, die, op den hier bedoelden tijd, nog op de aerde leeven zullen; en indien wy, door deefe lovzingende Hemellingen, bepaeldelyk de Jooden verftaen moogen. die , in de vroegfte daegen van het Euangelium, geloovt hebben , en gezaeligd zijn , (vergel. Kap. VII: 4-85) noemen zy hunne Volksgenoo-
ten ,



tan JOANNES. XII. 17?
een, die eens, in een bepaeld Land, het Christendom omhelfen zullen, in eenen nog meer byzonderen nadruk , hunne broederen. —- De verklaeger hunner broederen is de Duivel, die de bekeerde Jooden, dag en nacht, geduurig en onvermoeid , voor hunnen God verklaegt, voorzoverre hy hen , door de ongeloovige Heidenen, zal doen lasteren. Maer hy zal neder geworpen worden; het zal op de proev blijken, dat die lasteringen geheel ongegrond zijn, vs. io\ f, Ds gemelde Broeders zullen overwinnen, en hunne lasteraers leugenftraffen, door het Hoed des Lams. Deefe overwinning zullen zy te danken hebben , aen de verzoenende offerande van hunnen Goddelyken Borg , welke de verdienende oorzaek is van alle heil en zegeningen. —« Zy zullen het woord van hun getuigenis, de belijdenis der waerheid , onder alle mishandelingen , vasthouden , en zelvs hun leeven niet liev hebben tot den dood; zy zullen, onder de zwaerfte vervolgingen, niet bezwijken, maer den wreedften marteldood kloekmoedig onder de oogen zien. —* Daeröver zullen de Hemelen, en die daerin woonen , byzonder de Jooden, die , in vroegere daegen, gezaeligd zijn , vreugde bedrijven, vs. li, 12a. ij. Dan hoe zeer de Satan verneederd was, zou evenwel zijne woede niet ophouden. Wee, (voegden 'er daerom de lovzingende Hemellingen by,) den geenen , die de aerde en de zee bewoonen, om aen te duiden, dat 'er vervolgens een tijd van zwaere rampen koomen zoude, over alle menfchen, die onfen bol, uit aerde en zee beftaende, XXVII. deel. M



i78 OPENBARING
bewoonen zouden, ook zelvs over de vyanden van christus Koningrijk. De duivel ziende, dat zijne poogingen, om de Christenen, in het hier bedoelde Land, te verdelgen, waeren te leur gefteld , zal zijne woede wenden, tot de overige menfchen , die den wijden aerbodem bewoonen, en, ten dien einde, tot hen af koomen, lielbende grooten toom, en woedende van boosaertigheid , over het mislukken van de gemelde onderneeming. — IVeetende, dat hy maer eenen kleinen tijd heeft, dat hem Hechts een korte tijd zal vergund worden, om zijne boosaertigheid uit te oeffenen , zal hy dien tijd waerneemen , om zoveel kwaed te doen, als hem maer immers moogelyk is. C. Hierop volgde de derde pooging van den Aaertsvyand. Hy maekte zich gereed, om de gemelde Vrouw van kant te maeken ; maer ook deefe onderneeming mislukte hem , vs. 13-14.
A. De vrouw was genoodzaekt , te vluchten ," (vs. 13 , 14.)
«. De draek, op de gezegde wijs, verneederd, en op de aerde geworpen zijnde , heeft de vrouw vervolgt, die het manneken gebatrt had, dat is, de Christen Kerk , welke zich, in dat Land , het welk hier bedoeld wordt, gevestigt had, vs. 13—Volgens onfe gisfing.zal zichdeziekzotoedrae. gen, wanneer de pooging van den Satan, om de bekeering der Jooden , in een zeeker onsonbekend Land, te dwarsboomen, zal verydeld zijn, zal hy , met alle zijne woede, op de Christen Kerk, die aldaer zal gevestigd zijn, en luisterrijk bloeien, geweldig aenvallen, en zijne werktuigen vervoeren, om fchroomelyke vervolgingen aen te richten.
fB, Maer de vrouw zal ontkoomen, in eene woestijn»



VAN JOANNES. XH. 179
djne, werwaerds zy, als met arends vleugelen , zal heenen vliegen , en eene fchuilplaets vinden, alwaer zy , door de Goddelyke voorzorg, zal veilig zijn, en een genoegzaem onderhoud genieten, (verg. vs. 14.)
De woestijne is een voegzaem zinneprent van eene eenzaeme en onbewoonde landftreek. In deefe woestijne, vondt de vrouw eene veilige fchuilplaets, haer van God bereid, (verg. vs. 6.) Derwaerds vloog zy , met twee vleugelen eenes grooten arends, welke haer gegeeven waeren, buiten of van het aengezieht der Slange, dat is, uit vrees voor de woede van den Duivel. — Het geevt, in den Propheetifchen zin te kennen , dat de Christenen, uit een zeeker land, alwaer zy geweldig ftaen vervolgt te worden , vluchten zullen , en zich onder Gods lievderrijke voorzorg , raaer een eenzaem en weinig bewoond gewest, begeeven ; dat zy daer veilig weezen , en een genoegzaem onderhoud, een maetig deel van lichaemelyk en geestelyk voedfel, genieten zullen.
De bepaeling van eenen tijd, en tijden , tn eenen halven tijd, of duizend twee honderd en zestig daegen, (verg. vs. 6 ) is ontleend, uit het gemelde geval van den Propheet elia , (verg. 1 Kron. XVII: 0, 9, en wijst ons, gelijk wy reeds meermaslen hebben aengemerkt, niet naer de langduurigheid, maer naer de hoedaenigheid, van den bedoelden tijd. B. De draek, buiten ftaet gefteld, om de vrouw te achterhaelen, zwolg eene verbaafende hoeveelheid van waeter, in zijnen wijden balg , en fpuuwde het zelve uit, in de gedaente van eene ganfche rivier, om haer daer door te verdrinken. Maer zy ontkwam ook dit gevaer; de aerde opende haerea mond , en verzwolg die rivier, vs. 15, 16. a. Wat wordt 'er, door dit watter, afgebeeld? • XXVil. DEJtt. M 2



i8o OPENBARING
Zommige denken, aen valfche leeringen, aea verdervelyke dwaelingen, welke , door bewerking van den Duivel. zouden voortgeplant worden , om de Christen Kerk, van de belijdenis des waerens geloos, aftetrekken, en daer door te verderven. Men grond zich daerop, dat waeteren meermaelen de leer van den Godsdienst
afbeelden, Zach. XIV: 6. Joel III: i« De
rivier, welke de dkaek uitfpuuwde, zal dan eene groote meenigte van fchadelyke leeringen, en derzelver fpoedigen voortgang, aenwijfen. — Het te leur Hellen van deefe pcoging des Satans , doordien de aerde kaeren mond opende, en die rivier verzwolg, (verg. vs. i6,)verklaert men dan, van zulke Kerkvergaderingen, welke de rechtzinnige leer zouden handhaevenen, en de veroordeelde dwaelingen , buiten de Kerk, houden.
Dan dit begrip heeft de Hoogleeraer vitrin. oa met het hoogfte recht, verworpen. Wat is 'er onvoegzaemer , dan dat de aerde , welke haeren mond opende, om de rivier te verzwelgen, de Kerkvergaderingen , zaemengeroepen , om den voortgang der dwaelingen te fluiten, beteekene zulle ? „ Opdat ik' 'er nu niet byvoe5, ge dat het eene zeer harde leenfpreuk wee„ zen zoude, te zeggen, dat, het zy de Sy„ noden, het zy de Keizers, die dezelve byéén „ geroepen hebben, de Ketter jen, in de Kerk „ opgeworpen , hebben opgezwolgen : want „ de Ketteryen zijn, in de Synoden, veröor,, deeld, maer niet wechgenoomen en uitge. „ bluscht (/)."
Het fchijnt ons allerduidelykst, dat het waeter hier een zinbeeld zy van volken, zedat de rivier, welke de draek uitfpuuwde , eene groo-
ta
if) VITR1NOA 1, C. p. 183, 189.



VA N JOANNES. XII. 181
te meenigte van volken zal afteekenen. — Deefe fchildery is, in den ftijl der propheeten, zeer gewoon. Zo wordt, by voorbeeld, de vyandige optocht der Asfyriers, tegen het land der Israëliërs , voorgefteld, als eene rivier , welke opkoomt, over alle luiere ftroomen, en gaet over alle haere oevers, Jef. VIII: 7- Zoverklae.de het ook de Engel, aen onfen Apostel, in het volgende Kap. XVII: 15, zeggende: de waeteren, welke gy gezien hebt, — zijn volken, en fchaeren , en natiën, en tongen.
De gemelde Heer vitringa vqrftaet daeröm,. volgens zijne aengeaoomene voqrönderftelling, deefe rivier van waeteren, van de Saraceenfche Muhammedaenen , welke de Satan , na den tijd van constanties , verwekt heeft, om de Kerk te vervolgen, en als te overftroomen , byzonder omtrent het begin der VIII Eeuw, wanneer zy doordrongen, tot.in Frank* rijk. — De redding der Vrouw, door de aerde welke haaren mond opende , en die rivier verzwolg, wordt dan gebracht, tot de geweidige nederlaeg, welke de Saraceenen, m Frankrijk T geleeden hebben , wanneer karel Martel hen zodaenig gefuegen heeft, dat'er, van hun zeer groot getal, fiechts weinigen ontfcoomen zijn (g). .
Dan vermits deefe Voorzegging, gelijk wy genoegzaem meenen aengetoont te hebben, tot nog toekoomende tijden, behoort, voegen wy ons wel in zoverre, by den Heer vitringa, als het waeter eene groote meenigte van volken beteekent , maer het zijn , onfes erachtens, volken, welken de Kerk, in volgende tijden, benaeuwen zullen. 0, De draek wierp waeter, uit zijnen moid, ach-
(g) vnRiNGA 1. c. p. 183. 1S6. XXVII. BEEL, M 3



182 OPENBARING
ter de Vrouw, in de gedaente van eene ganfche rivier, cm haer daerdoor te doen wechvoeren, of
te verdrinken, vs. 15 Het geevt te kennen,
dat de Duivel, wanneer de Kerk, in de gemelde eenzaeme Landftreek, eene veilige verblijvplaets hebben zal, een talrijk volk vervoeren zal, om die Landftreek te overftreomen, en haer daer door te verderven. Zeekerlyk zal het een Heidensch volk zijn, het welk, wanneer het , in deszelvs woede , niet gtftuit werdt , de Christen Kerk geheel verdelgen zoude. — Uit welk een beginfel, en met welk een oogmerk, deefe ftroom van volk den weg, naer dat eenzaem Land, zal inflaen, kunnen wy niet bepaelen.
Maer ook deefe onderneeming van den Satan zal, door de Goddelyke voorzorg, geheel mislukken; de Apostel zag, dat de aerde haer en mond opende, en de rivier verzwolg, vs. 16.
Het woord , door verzwolgen , vertaeld, wordt by de LXX gebruikt, van den oorlog, wanneer het eene volk, in den krijg, het ander verflaet, en, door het zwaerd , geheel verdelgt, (verg. Pf. CXXIV: 2, 3. Klaeg. U: I.) (/>)• In zulk een geval, kan ook de aarde gezegd worden , haeren mond te openen, om de verflaegene menfchen op te Hokken. — Wy meenen 'er uit te moogen befluiten, dat het gemelde volk , in aentocht zijnde , naer de fchuilplaets der' Kerke, door een ander volk, zal tegen gehouden , en, in eenen bloedigen krijg , dermaeten verflaegen worden, dat 'er maer weinigen ontkoomen zullen. D. Langs deefen weg,bleev dat gedeelte der Kerke, van het welk hier gefprooken wordt, veilig, in die eenzaeme Landftreek, in welke God, voor die Chris.
tenen
t*) VltRIOGA 1. c. p. 136.



t A M JOANNES. III. 183
tenen , eene fchuilplaets bezorgt had. Maer de draek' woedende van fpijt, dat hy de geheimz.nniL Vróuw, niet verdagen konde, wendde zich, tegen de andere Christenen, om deefe, waere hetmogelyk, uit te roeien, vs. 17. A Hst overige van het zaed der Vrouwe wordt nae"der befchreeven, als zeer Godvruchtige Chnstetenen die Gods gebooden bewoorden, en bhjmoe. diK gehoorzaemden, (verg. Kap. 111:8.) « die het Jtuigenis van jesus christus, dat is, de belnde„is van het Euangelium , hadden, en, in weerwil van alle vervolgingen, kloekmoedig vasthielden, (verg. Kap. VI: 9)
« De overigen van haer zaed, zijn de overige kinderen der geheimzinnige Vrouw , in onderfcheiding van den mannnnlyken Zoon, van welken voorheen gefprooken is. (verg.vs. 5- Behalven dien veel beloovenden Vorst , die, door eenen vroegtijdigen en zaeligen dood tot God en zijnen throon, was wechgerukt, had de Kerk nog meer kinderen. — Wie zijn deefe zinbeeldige kinders? Hunne Moeder was, naer de woestijne, gevlucht, en vondt daer eene veilige fchuilplaets, (verg. 14 i<S.) Zy waeren derhalven niet gevlucht , met hunne Moeder , maer, in hun geboorteland, gebleeven.
Wanneer wy deefe byzonderheeden, we.ke, in de geheimzinnige teekening, duidelyk liggen , opgeflooten , in overweeging neemen, fchijnen wy 'er uit te moogen befluiten dat, offchoon de zeer bloeiende Kerk , uit de Jooden, in het hier bedoelde Land, gevestigd, zal genoodzaekt zijn , elders te vluchten, evenwel de Heidenen, die zich aldaer, tot den Verlosfer, ftaen de bekeeren, in dit hun geboorteland , zullen blijven woonen. 6. Deeze lieden, Heidenen van oorfprong, sulleu XXVil. BEEj». M 4



«4 OPENBARING
uitmuntende en voorbeeldige Christenen weezen , die de gebooden Gods beweren , en blijmoedig gehporzaemen, en die het getuigenis Jesus christus hebben of vasthouden; zodat zy m de belijdenis der waerheid, ftandvastig wee-' zen, zullen, en zich daervan, door geene vervolgingen, laeten aftrekken, B. Het is Iigtelyk te begrijpen, dat deefe Cbristenen, van de hardnekkige Heidenen, onder welke zy woonen, zeer veel fmaed en mishandelingen zullen te lijden hebben; maer, ten laetften , zal de draek zelvs haenen gaen, cm krijg te voeren , tegen de overigen van het zaed der Vrouwe — Krijgvoeren zegt hier vervolgen, (verg. Kap. XI: 7. XIII: 7. _ De Duivel zal derhalven de heidgn_ fche inwooners van dat Land, byzonder de waereldlyke Overheeden vervoeren , om hunne Landgenooten, die het Christendom omhelst hebben op de allergeweldigfte wijs, te onderdrukken en waer het moogelyk geheel uit te roeijen.
teefenin^Tr vrr ^ ' * eene ^tanige
teekening, Kap. XII, voorfpeld, is, is derhalven, naer onfe
g,fing kortelyk deefe. _ In een zeeker Heidensch Lnd zal het Christendom eens eenen zeer aenmerkeiyken op^ng m eken onder de Jooden , die aldaer woonachtig" zijn! De fe Jooden tot den Verlosfer bekeerd zijnde, zullen ui lokkende voorbeelden zijn, in kracht van geloov en hè.' ligheid van wandel, zodat ook een aenzienlyk getal van He denen zal worden. uitgelokt, om den Verlosfer hulde t dS . ren^ T ZaI 'er een Vorst, in dat Land, geboo
ren worden die al vroeg, in de leer van bet Euangei on-
p mriZe1Jnde' bI\ke^eeven-!' ****** Beerfch^p. ber'ei en Z T.^k%Jee^d > wanneer hy denzelven feTcZl f mi ,e" Z'jdft0ndt ui"eb^> en teevens uitbreding van christus Koningrijk te verhinderen, za! de Duivel dien jongen en veel beloovenden Vorst, door middel van
eeni-



van JOANNES. XII. 185
«enigen zijner afgodifche Staetsdienaeren, zoeken van kantte maeken; maer hy zal, door eenen zachten en zael.gen dood, naer God en zijnen throon , worden opgenoomen.
De dood van den jongen Vorst zal groote beroerten ten gevolgen hebben. Onder deefe burgerlyke verdeeldheeden zullen de Christenen zeer veele rampen ondergaen moeten, en zommigen den marteldood zeiven. Maer het voorbeeldig uedrag van deefe Christenen, en byzonder hunne ftandvastigheid in de belijdenis der waerheid, zal aenleiding geeven, dat een groot getal van nog onbekeerde Heidenen de dwaesheid der afgodery zullen opmerken, en aen den Verlüsier hulde doen.— Langs deefen weg,zal de macht van den Satan, in dat Land, grootelyks gefnuikt en ingekort worden. _ De Duivel bemerkende, dat zijn invloed, onder de Leidenen, grootelyks verminderd zy, zal zijne woede meer byzonder wenden , tot de Christenen uit de Jooden, om voor te koomen, dat het Koningrijk van chjustus, immers voor als n0- onder die Natie, njet verder worde uitgebreid. Hy zal"zulk eene fchroomelyke vervolging, tegen de beheerde Jooden, in dat Land, weeten te weeg brengen, dat zy zich zullen genoodzaekt vinden, naer een eenzaem en weinig bewoond gewest, te vluchten, alwaer zy, onder Gods gun.fti; ge voorzorg, veilig zullen aenkoomen, en gerust woonen. ,.
Evenwel zal de Duivel nog eene pooging doen, om deeie luisterrijk Kerk , uit de Jooden, geheel te verdelgen ; ten dien einde zal hy een talrijk Heidensch volk verwekken , om die Landftreek , alwaer de Christenen uit de Jooden zich bevinden zullen, als het waere te overftroomen. Maer, in deefen aentocht, zullen zy, door een ander machtig volk, te rug gehouden , en zelvs zo geheel verflaegen worden, dat 'er maer weinigen van ontkoomen zullen.
De Satan eindelyk ziende , dat hy , tegen de bekeerde Jooden, in dat eenzaem gewest, niets vermooge, zal barftende van fpijt, zijne woede wenden , teegen de Christenen v uit de Heidenen, die, in het hier bedoelde Land, door het fchittterend voorbeeld der geloovige Jooden, zo lang zy, in hun midden, verkeerden, waeren uitgelokt, om den Verlo.sfei hulde te deen. De Aertsvyand zal te weeg brengen, dat die XXVII. deel. M S



tS6 OPENBARING
2u!Jea
Maer van welke middelen en werktuigen, 2al de Duivel tóch bedienen , om de geloovigen uit die Heidenen, te ver volgen? Dit werdt den Apostel , i„ het volgende géLht vertoond, in het welk die werktuigen van den"Satan onder de ^ebeimzmnige teekening van twee verfchrikkelyke Mon•fterdieren, worden afgeteekend. ' y
H. In het Yin* geziekt, wefden dtn Apmel ^ vreesfelyke Monflerdieren vertoond , Kap XII- if-I XIII: 18.
A. Vooraf Wrdt de fchouwplaets aengeweefen , Kat, XII: 18. y'
18. Ende ick lïont , in mijne verbeelding, 0p hec Zant, den oever, of het ftrand der Middellandfche zee
Zommigen willen, met den Syrifchen Overzetter, geleezen hebben hy naemeniyk de dr4£k ^
voor zi'cb n1 deef\Leezh* heeft ^ ^noegzlem gezach ~ • ^ b°0Ven zoudeD«^eenaenfchouwer
geweest zijn van de na te meldene vertooning? De Apostel
ZluT XTlVk BeeSt' UÜ dS ZBe> ^-men, (verg. Kap XII I: i ;) hy kon derhalven geene voegzaemer fchouw-
ÏÏTh ^aa °,m ^ °Pk0°mSt> gedae"te' ««verrichtingen van dat Monfterdier waer te neemen , dan op den oever der
zee welke dat ontzettend dier te voorfchijn kwam fi).
Ook had hy zich maer om te keeren, om het tweede Beest ,
vit de aerde, te zien voortkoomen, (verg. Kap XIII- n
*Jr\het 7BIiSS' beh06V ik naeuw'yks te Minneren, dat de Apostel deefe vertooning , wederom in eene verrukking van zinnen, gezien hebbe. In zijne verbeelding, ftondt
&s££trhet eiiand patm *-—*
CO vitringa 1. c. p. 150, ipt.
(rtt



van JOANNES. XIII. 187
HET XIII. KAPITTEL.
b. Op ket ftrand der Middellat;dfche zee ftaende, zag de Apostel twee vreesfelyke Monflerdieren; het eene kwam op , uit
de zee, het ander , uit de aerde, Kap. XIII. A. Hst eerfte Monfterdier, het welk uit de zee voortkwam, befchrijvt hy, vs. i -10. ff. De befchrijving van dat Beest zelve vinden wy vs. 1-8. Het wordt geteekent
a. In zijne oorfprong, vs3.
b. In zijne vreesfelyke gedaente, vs. ib • 3a.
c. In de hulde, welke ket zelve beweefenwerdt,
vs. 31', 4-
d. In zijne bedrijven, vs. 5 7-
e. In de aenbidding, met welke het vergerd
werdt, vs. 8. 0. 'Er wordt eene opwekkende en bemoedigende aenmerking by gevoegd, vs. g, io.
I. "pNde ick fagh uyt de zee (a) een Beeft opkomen, hebbende feven hoofden en tien hoornen: ende op fijne hoornen waren tien Konincklicke hoeden > ende op fijne hoofden was een naem van IGodts-] lafteringe.
De Apostel zag een beest; volgens de kracht van het oorfprongelyk woord , een wild dier. Dit Beest kwam op, het kwam te voorfchijn, uit de zee, en plaetfte zich, digt by den Apostel, op het ftrand, zodat hy deszelvs gedaente en verrichtingen naeuwkeurig befchouwen konde. — Het ging hem, even als den Propheet daniel, die vier groote Dieren zag opklimmen uit de zee, (verg. Dan. VII: 3-?0
(a) Dan. 7: a. Openb. 17: 3.
XKVII. om»



m OPENBARING
Dit Beest was een verfchrikkelyk Monfterdier. Het had in, fas.aen£e' W6lke eVe" 20 Z°"deriin«. ^ verfchrikke"Het nad, wat zijnen wandrochtigen kop aenging, vry wat ojereenkoom*, met de gedaente, onder welke de Satan z>cb , irj ^ voorig gezkht ^ vertoom ^ ^
Ali: 3. Het had zeeven hoofden en tien hoornen, en op zijnt hoornen waeren tien Koninglyke hoeden, of Vorftelyke Hoofdfluyers, hoedaenige men, in het Oosten, gewoon is te draegen. Het een en ander vertoonde , even als in het ge." val van den Draek, Kap. XII: 3. de groote en wijdüitge. ftrekte macht van dit Beest. - Meer kunnen wy, voor ons," in deefe fchrldery , niet vinden ; en het gene Kap. XVII9-12, ter verklaering van zeeven hoofden, en tien hoornen gezegd wordt, behoort, tot een geheel ander Beest, van het monfterdier, het welk hier voorkoomt , kennelyk on, derfcheiden.
Tusfchen dit monfterdier evenwel, en den Draek, wel. ke wy Kap. XII: 3- ontmoet hebban, is dit ondjfcheid , dat de Draek de zoeven VorfteJyhe hoofdkleedfels bad op de zeeven fefe, u.*r «i: Bpe* ,ad, op zijnet, hoornen, even zo vedc Konin^lyKc bopfdfluijeR, , De oorzack en „ reden van dit verfcnil bepacl ik n.cc, en oordeel ook dat het niet noodig is cc bepaclen (JtY' Op de hoofden v^r dit Monftérdier,: was een naem van Godslastering. — Het oorfprongelyk woord, door Godslastering vertaeld. beteekent in het gemeen, lastering, alle lasterlyke woorden, door welke men fmaedelyk, van eenen anderen, fpreekt, om hem, van zijne eer en achting, te berooven. Zo wordt 'er, met dat zelvde woord, van paulus gezegd, dat de Jooden hem lasterden, en fchandelyke dingen te laste leiden, Hand. XVIII: 6; wurom wordt ik gelasterd, dat is weegens mijn gedrag, fmaedelyk veroordeeld? 1 Cor X-30' Byzonder wordt dit woord gebruikt van Godslastering, van alle woorden en daeden, door welke de Majefteit van God oeleedigd wordt, gelijk Matth. XXVI: 65. Mare. II: 7.
XIV:
f» E1CHH0EN ], C, To«t, II. p. m.



yan JOANNES. XIII. 189
6^ Onfe Ovejzetters neemen het bepaeldelyk, in
den "laetstgemelden zin; dan de naedere befchrijving der verrichtingen van dit Beest vs. 6. leert allerduidelykst, dat hier allerlei lastering bedoeld worde; immers het opende zijnen mond tot lastering tegen God, om niet alleen zijnen naem te lasteren, maer ook zijnen Tabernakel, en die in den hemel woonen.
Wy vertaelen het daerom liever , in het gemeen , door lastering, gelijk het zo voorkoomt vs. 6. — Waerin deefe lastering beftaen hebbe, zal ons , in het vervolg, naeder blijken; thans is het genoeg, dat 'er een naem van lastering was, op de zeeven hoofden' van het Monfterdier. Er waeren lasterlyke opfchrivten , op de zeeven voorhoofden van dat wandrochtig Beest.. — Een naem van lastering beteekent, volgens den Hebrceuwfchen fpreektrant, in eenen verzaetnelenden zin, naemen van lastering, lasterlyke opfchrivten.
2. Ende het Beeft dat ick fagh, was eenen pardel 'gelijck, ende fijne voeten, als eenes btyrs [voeten] ende fijn mont als de mont eenes leeuws: ende' de Draeck gaf hem fijne kracht, ende fijnen throon, ende groote macht.
De gedaente van dit Monfterdier was even zo zonderling, als vreesfelyk. Het was een Pardel gelijk , en zijne voeten waeren, als "die van eenen Beer, en zijn mond was, als de mond van eenen Leeuw. — Deefe teekening is kennelyk ontleend, uit het gezicht, het welk, aen daniel, vertoond werdt. Die Propheet zag, uit de Middellandfche zee. vier groote dieren opkoomen; het eerfte was als een Leeuw, het tweede was gelijk, aen eenen Leeuw, het derde aen een Luipaerd, het vierde had eene alleraffchuuwelykfte gedaente, zo dat men het zelve , zonder ontroering, niet befchouwen konde, (vergel. Dan. VII: 2-7.) Van e,k der drie eerstgemelde Dieren is, in de teekening van het Monfterdier, het welk hier voorkoomt, iets overgenoomen, om de gedaente des te verfchrikkelyker te maeken.
Ten aenzien van het lichaem , was dit Beest gelijk, aen ten Pardel. De LXX gebruiken het Griekfche woord, het. welk hier voorkoomt, in de aengehaelde plaets, Deut. VU:
xxva DEEi.



ipo OPENBARING
6, voor een Luipaerd; zo ook Jef. XI: 6. Jer V & mm 23- Wy meenen daerom dat hier geen Pardel, het wijvken van een Pantherdier , maer een Luipaerd, bedoeld 2 1
rL^'r \S7a fVkkten hUid' 2°°rtgeI^n als de Tijger (vergel. Jer. XIII: 23;) in wreedheid e„ fterkte koomt het den Leeuw naby, en, om deefe reden, wor „ Leeuwen en Luipaerden meermaelen zaemengevoegd, (vergel.
XI: 6. Jer. V: 6. Hof. XIII: 7;) het j, b/uit^ek vaerdig, m het fpringen en loopen, (vergel. Hab. I: g;) ook bezit het eene groote loosheid, in het listig beloeren, en onverhoeds befPringen van zijnen roov, (verg. Hof XIII- ?\ Aen zulken Luipaerd was het Monfterdier, het welk onfen Apostel vertoond werdt, wat het iicbaem ae'nging, zeer ge £ De voeten ondertusfchen waeren, als voeten van eenen Beer ■ dik lomp, en, met fcherpe naegelen, voorzien. — De mond was als de mond van eenen Leeuw. Het was derhalven zeer gefchikt, om alles te verfcheuren, en, met een ver. vaerlyk geluid, te brullen.
De Draek gav , aen dat vreesfelyk Monfterdier, zijn, kocht, en zijnen throon, en groote macht. ~ Den verfchrikk yken Draek die zich voorheen aen den Apostel vertoont
ftaen. Zo drae het Monfterdier, uit de zee, was opgeklom! men, en zich, op den oever, geplaetst had, gav de Draek .aen het zelve zijne kracht, en zijnen throon, en groote macht. De woorden kracht, en throon, de zeetel en het kenmerk van Koninglyke Heerfchappy, en groote macht, zijn van gelijjdui. dende beteekenis, en worden te zaemengevoegd, om de allergeweldigffie overheerfchingen aen te duiden (/) — De Draek gav die overheerfchende macht, aen het Monfterdierhet geevt te kennen , dat de Satan (vergel. Kap. XII- o l dit wandrochtig Beest volmachtigde, en in ftaet ftelde 'om m zijne plaets, en op zijn bevel, te woeden, byzonder tee-' gen de overigen van het zaed der Vrouwe, welke den Apostel even te vooren vertoond was, (vergel. Kap. XII- 17) 3- Ende ick fagh , dit Monfterdier naeuwkeurig be-
r,, fchouCO MCHaoRN I. c. Tom. II. p. 1,5,



van joannes: xiii. 191
fchouwende, één van fijne zeeven hoofden als tot der doot gewondet, ende fijne dootlicke wonde wiert genefen: ende de geheele aerde verwonderde haer achter het Beeft.
Eén der zeeven hoofden van dit verfchrikkelyk Dier was als tot der dood gewond. De Heer eichhorn wil, uit Kap. XVII: 10, ix, befluiten, dat hier het vijfde hoofd bedoeld worde. Maer het Beest, van het welk, in de aengehaelde plaets, gefprooken wordt, is van het Monlbrdier, het welk hier voorkoomt, kennelyk onderfcheiden, gelijk, in het vervolg, naeder blijken zal. — De Apostel zegt, zonder naedere bepaeling, dat één der zeeven hoofden gewond waere, en wel als tot den dood; 'er was eene doodelyke wonde aen toegebracht; zo dat althans die kop in doodsgevaer waere, en, zonder fpoedig toegebrachte hulp, zeeker zou hebben moeten fterven. Hoe, op welk eene wijs, of door welk een werktuig, deefe doodeiyke wonde was toegebracht, wordt niet bepaeld. Ondertusfchen werdt die doodelyke wonde geneefen.^
Hoe moet dit gedeelte van het gezicht begreepen worden ? zag joannes eerst, dat één der hoofden van het Beest doodelyk gewond waere , en daerna dat die doodelyke wond geheel onverwacht geneefen wierdt? zo vatten het veelen, met onfe Overzetters; en dan meenen zy, dat de volgende woorden, en de geheele aerde verwonderde zich achter het Beest, zo moeten verftaen worden, dat de geheele aerde zich bepaeldelyk daer over verwonderde, dat de wonde, aen een der hoofden van het Beest, welke volftrekt doodelyk was, tegen alle menfchelyke verwachting, geneefen wierdt. — Dan het fchijnt ons veel natuurlyker de zaek zo te begrijpen, dat de Apostel, uit het lidteeken, aen één der hoofden van dit Monfterdier, gezien hebbe, dat het te vooren doodelyk gewond was geweest, terwijl die wonde nu geneefen was. Wy vertaelen daerom de doodelyke wonde was, toen naemenlyk joannes het Beest zag, reeds geneefen.
De geheele aerde verwonderde zich, of heeft zich verwondert, achter het Beest. — De geheele aerde kan hier niet den ganfehen aerdboodem, en alle deszelvs inwooneren, beteekenen : want het Beest vertoonde zich naeuwlyks. Nader-
xxvii. DEEL.



192 OPENBARING
hand kreeg het eerst macht, over alle gejlachte, tael en volk} (vergel. vs. 7.) Wy vertaelen daerom het Griekfche woord, het welk de onfe door aerde hebben overgezet, liever door het Land, het geheele Land verwonderde zich achter het Beest. Zo wordt dit woord zeer gemeenzaern genoomen, (vergel. Matth. IX: 26, 31. XIV: 34.) Zelvs wordt het gebruikt,
van een eiland, Hand. XXVII: 39. (vergel. XXVIII: 1 )
Wy zijn daerom, onder verbeetering van oordeel, dat joannes het oog hebbe, op de inwooners van het eiland Patmos, en ftellen ons de zaek, op deefe wijs, voor. In deefe verrukking van zinnen, verbeeldde joannes zich, op het ftrand van het eiland Patmos te ftaen; hy zag een Monfterdier, even zo zonderling, als verfchrikkelyk, in gedaente, uit de zee te voorfchijn koomen; dit Beest ging vervolgens het eiland in, en alle de inwooners liepen het zelve naer, zeer verwonderd zijnde, zo over de ontzettende gedaente, als meede over de onbegrijpelyke geneezing van eene doodelyke wond', van welke men het lidteeken, aen één der koppen, zeer duidelyk zien konde.
Zo, dunkt ons, moeten wy ons dit gezicht verbeelden, te meer om dat de Apostel naderhand een ander Beest, uit de aerde, zag voortkoomen, (vergeL vs. n.)
4. Ende fy, de bewooners van het eiland Patmos, aenbaden den Draeck, die het beeft macht gegeven hadde, om de overigen van het zaed der voorheen gemelde Vrouw te vervolgen, (vergel. Kap. XII: 17;) zy deeden, met blijken van den diepften eerbied, hulde , aen den Draek, ende fy aenbaden, op dezelvde wijs, het verfchrikkelyk Beeft, feggende, Wie is dit Beeft (b) gelijck? wie kan krijgh voeren tegen het felve ?
Het woord aenbidden beteekent hier geene Goddelyke hulde, maer zich onderdaenig nederbuigen, eerbied en onderwerping te vertoonen. — In deefen zin beweefen de in. wooners van het eiland Patmos eerbied en hulde, niet alleen aen het Beest, maer ook aen den Draek, die het zelve macht gegeeven had. Wy moogen 'er uit befluiten, dat de Draek,
in
£b) Qpcab, iS; i3.



van JOANNES. XIII. 193
in dit gezicht, voor het Beest heen getrokken, of het zelve geleidt hebbe.
De verwonderde aenfchouwers riepen , het Monfterdier achter aen loopende, met eerbied en verbaezing uit, wie is dit Beest gelijk ? wie kan krijg voeren tegen het zelve ? wie zou zich verftouten durven, om dit Monfterdier tegen te ftaen «f een te vallen ? de macht van dit Beest is onverwinbaer, niemand kan 'er zich teegen verzetten.
5, Ende 't felve wiert een mont gegeven , om groote dingen ende [Godts]Iafteringen te fpreken: ende 't fclve wiert macht gegeven om [fulcks] te doen, (c) twee en veertigh maenden.
Aen het Monfterdier, werdt een mond gegeeven, om groote dingen en lasteringen te fpreeken. Dit gedeelte der teekening is ontleend, van het vierde Dier, het welk, aen den Pro. pheet Daniël, vertoond werdt; het had eenen mond, groote dingen fpreekende, en het fprak woorden tegen den Allerhoogften, (vergel. Dan. VII: 8, 25.) — Het Beest, het welk joannes zag, had eenen mond, als die van eenen Leeuw, en maekte derhalven een vervaerlyk gebrul, gelijk de Leeuwen gewoon zijn te doen. Maer nu kreeg het nog daer te booven eenen mond, dat is het vermoogen, (vergel. vs. 6,) om, in de tael der menfchen, op eene verftaenbaere wijs, te fpreeken. Maer wat fprak dit Schrikdier ? groote dingen, dat is, verfchrikkelyke woorden, om zijne trotschheid openbaer te maeken, byzonder lasteringen, zo dat het allerleië fmaedredenen , zonder fchaemte , openlyk uitbraekte , ook teegen den AUerhoogften zeiven. De toefpeeling is , op antiochus epiphanes , die zich zeiven verhefte , en groot maekte, booven allen God, en wmderiyke dingen fprak., te.gen den God der Goden, (vergel. Dan, XI: 36 )
Het Beest werdt macht, vermoogen en vryheid, gegeeven, cm zulks te doen twee en veertig maenden , dat is , drie en een halv jaeren. Deefe bepaeling is Wederom overgenoomen , uit het meermaelen gemelde gezicht van den Propheet dakiel, alwaer het heet eenen tijd, en tijden, m ten gedeelifi
{c~) Openb.. 11: a.
X.XV11. wat. n



J9t OPENBARING
eenes tijds, om dat de woede van antiochus epiphanes zo lang duuren zoude, (vergel. Dan. Vil: 25.)
6. Ende het verfchrikkelyk Monfterdier opende fijnen mont tot Jattcringe tegen Godt, om fijnen naem te lafturen, ende fijnen Tabernakel, ende die in den hemel woonen.
Het Beest fprak lasterlyke woorden tegen God, om zijnen naem te lasteren. Gods naem beteekent God zeiven , zijne Volmaektheeden, en eerdienst; van dit alles, fprak het Monfterdier lasterlyk , en met verfmaeding; zelvs braekte het, omtrent den Allerhoogften , ontëerende en tergende woorden uit, welke men, niet zonder afgrijfen, hooren konde.
Voorts lasterde het Beest den Tabernakel van God, en die in den hemel woonen. — Gods Tabernakel is zijne wooning, alwaer Hy, op eene meer byzondere wijs, tegenwoordig is. Zommigen denken daerom, aen de Kerk, welke, uit hoofde van Gods gunftige tegenwoordigheid , zijn Tabernakel , of zijne woonin'g , zinbeeldig kan genaemd worden (m). Dan wy verftaen 'er liever den hemel door, alwaer God gezegd wordt te woonen, te meer om dat 'er aenftonds wordt bygevoegd, en die in den hemel woonen. Het Monfterdier fprak fmaedelyke woorden, welke men niet zonder ontroering konde aenhooren, omtrent den Allerhoogften , zijne volmaekthee. den, en eerdienst; als meede omtrent den hemel, de Engelen , en gezaeligde menfchen, die, in den hemel, woonen.
7. Ende (d) 't felve Schrikdier wiert [macht] ge> geven, en toegelaeten, om krijgh den heyligen aen te doen , ende om die te overwinnen : ende 't felve wiert macht gegeven over allen gedachte , ende tale, ende volcke.
De heiligen zijn Christenen, die hunne belijdenis vermeren , met eenen heiligen wandel. — Bepaeldelyk hebben wy te denken, aen de overigèn van het zaed der Bovengemelde Vrouw; die, als voorbeelden, in blaekende Godsvrucht, en ftandvastigheid des geloovs, befchreeven zijn , als zulken,
dit
(*«) vitringa 1. c. II Deel. p. 248 (dj Dan. 7: ai. Opent», m 7,



van joannes. xm. 195
Ai Gods etbooden bewaeren en ket getuigenis van jesus christus hebben of vasthouden, (vergel. Kap. XII: 17-) Trouwens de Apostel fpreekt van de Heiligen , met eene vingerwijs, daer de articulus'er, in den Grondtext, is bygevoegd. Aen het Beest werdt gegeeven, dat is toegelaeten, m den gemelden Heiligen krijg aen te doen. De ooifprongelyke uitdrukking is een Hebreeuwfche fpreektrant, (verg. Gen. XIV; 8 lof. XI: 18,) en geevt, in ons geval, te kennen, wreedêlyk te vervolgen, (vergel. Kap. XII: 17.) — Met één woord, het werdt het Monfterdier toegelaeten , de gemelde Heiligen geweldig te vervolgen, en fchroomelyk te mishan-
delen. . „ ai,'.
Het Beest werdt ook macht gegeeven, over alle gtjltcht., en tale en volk , zo dat het zijne heerfchappy begon uit te ftrekken, over allerleië zoort van menfchen, en volken, by volken, aen zijne overheerfching, onderwierp.
8. Ende alle die op de aerde woonen fullen nee felve aenbidden, (e) wekker namen mee en z.jti cefchreven in het boeck des levens des Lams, dat feflachtet is, (f) van de grontlegginge der werelt
Me, die, op de aerde, woonen, zijn, volgens den ltijl Van dit'geheimzinnig Boek, openbaere en verklaeide vyanden van cheistus Koningrijk, (vergel. Kap. III: 10. (n)). — & worden hier naeder befchreeven, als zulken, welker naemen niet zijn gefchreeven, in het boek des Leevens des lams, *rt welk geflacht is, van de grondlegging der waereld -~ Het hoek des leevens is Gods eeuwig raedsbefluit, door het welk Hy de perfoonen bepaelt heeft, die de heerlykheid van het vozend leeven zullen deelachtig worden, (vergel. Kap. III: 5 ) D't Raedsbefluit heet hier het Boek des leevens des lams , het welk eefiacht is , öm dat de üachting van het lam , de verzoenende dood van den Goddelyken Verlosfer, de verdienende oorzaek is van het eeuwig heerlyk leeven, tot het welk de uitverkoorenen voorördineerd zijn. — De uitdrukking, van
Ceï E»a. $« & PhïHpf.- 4: 3- Openb. 3: 5- «de a»: i»..en4f Si: ar. C O Openb. l7- a(n) XXVI Deel. p. 154, I5S-
xxvii. sul. n 2



xp6 OPENBARING
* Sra^legging der waereld, welke zo veel zegt als van ali* eeuwigheid, (vergel. Eph. I: 4,) behoort buiten twijfel met tot het woord geflacht, maer tot de fpreekwijs gefchreeven, in het Boek des leevens des lams, zo dat de naedere omfchrij'. ving, het welk gejluht is, eene tusfchenreede zy, op deefe wijs: welker naemen, in het Boek des leevens du laks, (het welk geflacht is) niet gefchreeven zijn, van de grondlegging der waereld. — Zommigen hebben daerom vergeevfche moeite gedaen, en hun vernuft nutteloos gefcherpt, wanneer zy verklaeren wilden, hoe, en in welken zin, het lam zoude kunnen gezegd worden , geflacht te zijn, van de grondleggingder waoreld. 6b B De Apostel bedoelt derhalven openbaere vyanden van christus en zijn Koningrijk., die niet behooren tot, maer geheel onderfcheiden zijn van, de Uitverkoorenen, welke God van eeuwigheid voorördineert heeft, om, op grond der verzoening van zijnen eigenen zoon , eindeloos gezaeligd te worden. _ Deefe zullen het Monfterdier, het welk tot dus verre befchreeven is, aenbidden; het zelve eerbied en hulde bewijfen.
ATa de befchrijving van dit Beest, en het geweld, het welk het zelve zoude uitoefenen , loet de Apostel eene opwekkende en bemoedigende aenmerking volgen , vs. 9, 10.
9 ?ndien yemant ooren heeft, die hoore.
De Apostel bedient zich hier, van die zeivde opwekking, welke hy, ui: den mond van den Verlosfer, toen Hy de zeel ven Brieven, aen even zo veele Gemeenten van het Voorburgemeesterlyk Afia, dicteerde, herhaelde keeren gehoort had. *»■ Dat e,k - wil hy zeSgen, die door genaede, een geopend „ en geheiligd oor ontvangen heeft, met aendacht, belang,, neeming, en toepasfing op zich zeiven, hoore, naer het „ gene hier , van dit' Monfterdier , voorfpeld wordt; als „ meede naer de bemoedigende aenmerking, welke ik, by „ deefe gelegenheid, zal voordraegen" (»).
10.
CO XXVI Dttl p. 99, m,



van JOANNES. XIII. 197
10. Indien vemant in de gevanckemffe Jeydet, diegaet [felve] in de gevanckemffe: (g) indien yemant mee den lweerde fal dooden , die moet felve met den fwetrde gedoodt wordtn. (h) Hier is de lijdfaemheyt ende het geloove der heyügen. _
Indien iemand in de gevangenis leidt, die gaet zelvs m de gevangenis. De fpreekwijs is ontleend van den oorlog, van vyanden, die, in den krijg, overwonnen zijnde, in de gevangenis geplaetst worden. Trouwens het Beest zou den Heiligen krijg aendoen, en hen overwinnen; hen overwonnen hebbende, zou het hen in de gevangenis leiden, dat is, by wijs van overneeming, allerlei fmaedheid en fmerten aendoen. — Maer , indien iemand in de gevangenis leidt , en zijne overwonnene vyanden, wreedaertig mishandelt, zal hy eens, volgens de wet der wedervergelding, in de gevangenis gaen, en ook eens, op zijnen tijd, zoortgelyke mishandehngen ondergaen.
Indien iemand, met het zwaerd zal dooden, die moet zelvs tut het zwaerd gedood worden. — De uitdrukking, met het zwaerd te dooden, zegt zo veel, als iemand, op eene geweldige en moorddaedige wijs, van kantte maeken; men vergelyke de vertaeiing derLXX, Ezech. XXVI: 15.— Warnier iemand eenen onfchuldigen, met het zwaerd, zal dooden, op eene geweldige en moordaedige wijs , van het leeven berooven, betaemt het, dat ook hy eens, op dezelvde wns met het zwaerd gedood, en, zonder mededoogen, vermoord worde. .
Deefe aenmerking van den Apostel geevt twee zaeken te kennen.
tt. Dat het gemelde Monfterdier, op eene zeer wreedaertige wijs tegen de Christenen, woede zoude. Vs. 7, was in het gemeen voorfpeld, dat het dm Heiligen krijg zoude aendoen, en dezelve overwinnen; dat liet de Christenen zou vervolgen , en onder zijne macht brengen. Hier wordt naeder bepaeld, hoe he! Beest de overwonnene Chrbte.
(g) Gen. 9< 6. Matth. 261 52- (" ) Openb. 141 **•
xxvii. deeï.. n a



198 OPENBARING
nen fchroomelyk mishandelen zoude, door hen, in de ge* vangenis, te leiden, en met het zwaerd te dooden, door hun alleileië fmaedheeden en fmerten , en zelvs den 'wreed'. Hen dood, moorddaedig aen te doen. 0. Wy leeren 'er uit, dat de woede van dat Monfterdier niet altoos duwen zoude. Er ftondt eens een tijd van wedervergelding te koomen. God zou het bloed zijner knechten eens wreeken , (vergel. Deut. XXXII: 43.) Gelijk het Beest de Heiligen gehandelt had, zou het zelvs eens gehandeld worden. Het zal, op zijnen tijd, ook eens, op de gezegde wijs, in de gevangenis gaen, en, met het
zwaerd, gedood worden Trouwens wanneer het Beest zo
lang zal gewoedt hebben, als God het, om wijfe reede. nen, zal toelaeten, zal het leevendig geworpen worden, in den poel van vuur en zwaevel, (vergel. Kap. XIV: 20 21.) — De Apostel volgt hier het voorbeeld der oude Propheeten, die doorgaens gewoon waeren, wanneer zy hun volk zwaere oordeelen aenkondigden, 'er , ter vertroosting, by te voegen, dat hunne vyanden eens zouden Verdelgd worden.
Deefe aenmerking van den Apostel was recht gefchikt, ter bemoediging der Christenen van zijnen tijd, gelijk ook
van allen, die daegen van vervolging beieeven zouden.
. Daer te booven diende dezelve, om, by voorraed, te . verzeekeren, dat het Beest niet altoos woeden, maer èens den rechtvaerdigen Joon van deszelvs euvelmoed ontvangen zoude. Dit zal vervolgens, in de byzonderheeden, naeder worden aengeweefen; maer de Apostel wilde het, reeds by voorpaed, en als in het voorbygaen, doen op*, merken.
Hy voegt 'er nog by, hier is de lijdzaemheid én het ge* . Uov der Heiligen. — De lijdzaemheid , liever de (landvastigheid in het geloov , beteekent , volgens eene zeer gewoone fpreekmanier, waer door eene zaek, met twee
woorden, wordt uitgedrukt. een (Jandvastig geloov De
geheele uitfpraek, hier is het Jlandvastig geloov der Iteili.' gen, geevt, met één woord, te kennen, dat de hier bedoelde Heiligen, op dien tijd, wanneer het Beest woe.
den



van JOANNES. XIII. 199
den zal in nadruk zullen geroepen worden , om ftandvastig te zijn, in hun geloov, onder alle de ongehoorde mishandelingen, welke hun zullen worden aengedaen , en dat zy die ftandvastigheid ook, op eene zeer voorbeeldige wijs, zullen openbaer maeken.
B. Het tweede Monfterdier, het welk, uit de aerde, voortkwam, wordt befchreeven, vs. 11-18. H. De opkoomst van dat andere Beest vinden wy vs. na. 0. Wijiers geevt de Jpostel een uitvoerig bericht , vs. ii!,-i8.
a. Van deszelvs gedaente , vs. 1 ib.
b. Van deszelvs verrichtingen, vs. 12- 17.
c. Van metkteeken, het welk ket gav, aen de vereerers van het eerstgemelde Monfterdier ,vs.\l.
11 Ende ick fagh een ander Beeft (i) uyt de aerde opkomen , ende het hadde twee hoornen , des Lams\ \ hmvm\ gelijck, ende het fprack als de
^Temijl alle de inwooners des Land het eerfte Monfterdier het welk, uit de Middellandfche zee, was opgekoomen', achter na liepen, zich verwonderende, over deszelvs zonderlinge gedaente, en het zelve eerbiedig hulde bewijfcn-
de, (vergel. vs. s/40 »>g de AP0Stel esn ander wam™!lg dier, uit de aerde, te voorfchijn koomen. Ik zag, (zegt hyi 'een ander Beest, een ander wild dier, uit de aerde, tut hét land, opkoomen. — Het eerfte Monfterdier was, uit de zee, opgekoomen, maer dit kwam, uit de aerde, uit den grond, voort.
Het had twee hoornen, des lams, eigenlyk ftaet er eenes lams, hoornen gelijk. Wanneer men alleenlyk de hoornen be. fchouwde, zou men gedacht hebben, dat men een zachtmoedig Lam voor zich had. — Van de overige gedaente wordt niets gezegd. De gedachten van den beroemden gkotius (j>>,
Ci) Openb. Ui 7.
( q) Mnatat. ad N- T. tn h. I.
XXVII. deel. N 4



iüa OPENBARING
dat het Beest de gedaente gehad hebbe van eenen adder j om dat dit dier, in nadruk, kan gezegd worden, uit de aerde gebooren te zijn, zullen weinig byval vinden; immers het eerfte Beest, het welk uit de zee voortkwam , had geene gelykheid, aen eenig fchepfel, het welk, in de zee, gevonden wordt. — De Hooggeleerde viteinga helt over, tot het vermoeden, dat het Beest de gedaente van eenen wolv gehad hebbe (?); maer zonder eenigen fchijnbaeren grond.
Het is ons genoeg , dat het een wild dier geweest zy; deefe is de beteekenis van het Griekfche woord, door Beest, vertaeld, (verg. Mare. Ij 13.) Voorts moet het een groot dier geweest zy, van eene geweldige fterkte; want het oef' fende alle de macht van het eerfte Beest, (vergel. vs. i2a.) Maer het zonderlinge van dit Dier beftondt daerin, dat het twee hoornen had, gelijk die van een Lam.
Het fprak als de Draek , hebben de Onzen , als of de Draek, die Kap. XII: 3,4, befchreeven is, hier bedoeld wace. Ondertusfchen ftaet 'er, in het Grieksch, eenvouwig lf«w, zonder den articulus. Wy vertaelen het daerom onbepaeid; het tweede Beest fprak als een Draek, even als van het eerfte Beest, gezegd wordt, het was eenen Par. del gelijk enz. (vergel. vs. 2 ) — Het eerfte dier'brulde, als een Leeuw, (vergel. vs. 2 .) maer het geluid van het tweede was gelijk, aen dat van eenen Draek.
12. Ende het oeffent alle de macht van 't eerfte Beeft (k) in tegenwoordigheyt van. het felve, ende het maeckt, dat de aerde ende die daer in woonen het eerfte Beeft aenbidden, wiens (1) dootlicke wonde genefen was.
Het oeffent alle macht van het eerfte Beest. Het openbaerde zoortgelyk eene fterkte, en maetigde, zich zoortgelyk een gezach aen, als het eerfte Dier bezat en uitüsffende, in tegenwoordigheid van het zelve. —- Dit tweede Beest ging derhalven, voor het eerfte, of op deszelvs zijde, om het zelve alle moogeiyke hulp toe te brengen.
Het
(ly, I. c. II Deel. p. 2du
CU Openb. i9i aa. (1} Openb. 13: 3,



van JOANNES. XIIÏ. aar
Het maekt, dat de aerde, en die daerin woonen, het eerfte Beest aenbidden , wiens doodelyke wonde , aen een van zijne zeeven hoofden, (vergel. vs. 3 -) geneefen was. — De aerde en die daerin woonen, zijn , volgens eene zeer bekende manier van fpreeken, de inwooners der aerde, dat is, de vyanden van christus en zijn Koningrijk, (verg. Kap. III: 10.) Het tweede Beest maekte en bracht te weeg, dat deefe vyanden van christus Koningrijk het eerstgemelde Monfterdier aen. baeden, het zelve eerbied en hulde beweefen.
Daertoe bediende het zich , van verdichte wonderen,' (vergel. vs. 13.)
13. Ende het doet (m) groote teeckenen en verbaefende wonderen, immers in den fchijn. Het doet zeer zonderlinge dingen, welke ongeöeffende en onoplettende lieden , voor wonderwerken, aenzien, fo dat het oock vyer uyt den hemel doet afkomen op de aerde, voor het oog en in de tegenwoordigheid van de menfchert.
Het doet zelvs vuur, uit den hemel, af koomen, op de aerde. Over de verfchillende leezing deefer woorden , zullen wy ons niet uitlaeten, te minder om dat zy geheel geene verandering maekt, in den zaekelyken zin (r) Dit gedeelte der
teekening is kennelyk ontleend, uit de gefchiedenis van den Propheet elia, die vuur van den hemel, op de aerde, deedt af koomen, om de gewaepende mannen, door den Koning ahazia, tegen hem gezonden, te verteeren, (vergel. 2 Kon. I: ic-12.) Het geevt, met één woord, te kennen, dat het tweede Beest verdichte wonderwerken doen zoude, en zelvs de vertooning maeken, als of het vuur, uit den hemel, kon doen nederdaelen. Men vergelyke voorts het gene wy, by Kap. XI: 5, hebben aengeteekent (x).
Het een en ander deedt dit Beest, voor de menfchen. Dit byvoegfej fchijnt ons eenen byzonderen nadruk te hebben, en aen te duiden, dat de groote teekenen, welke het Beest deedt, niet alleen, met een groot gezwets en eenen bego-
( m ) 2 Thefr. 2: 9. Opc*rib. 16: 14.
(f ) VITRINGA 1. C. p. 171.
{sj Boovsn p. 113, 114.
XXVII. DEEL, ~ N 5



502 OPENBARING
chelenden omflag verricht wierden) ^ ook . Lyk, dat het ilechts wonderen waeren, in het oog der men fchen, ydele kunstgreepen, welke, door de onkundigeren.gte, voor wonderen werden aengezien (t). - Ook ben ik, oP het vermoeden, gekoomen, dat de benaeming van de menfchen misfchien, in dit Boek, eene byzondere beteeZL hi6r vad' " ^ v-volg, moogelyk
14. Ende dit tweede Beest (n) verleydt de gene die op de aerde woonen, de verklaerde* vyande^van chkxstus en zijn Koningrijk, (vergel. Kap. IU: yi0f) door de verdichte teeckenen, en. fchijnbaere wonderen, die't lelve te doen gegeven zijn in de tegenwoordi?hevt van het eerfte Beeft ; gaende voor ofgop zijïe vfr! l\
itZ'ill?! tQt/e gene die °P de aerde woonen, beveelende den vyanden van christus Koningrijk , dat fv
voor en ter eere van, het eerstgemelde Beeft, dat de wonde des fweertshadde, ende [w^J leefde, een beek fouden maken.
Het eerfte Monfterdier had, aen een van deszelvs zeeven hooiden, eene doodelyke wonde ontvangen, (vergel. vs <, ) Hier keren wy, dat die doodelyke wonde, met een zwaerd toegebracht waere. Bet Beest, zegt de Apostel, het welk de wonde des zwaerds kodde. — Niet dat het die wonde nog had: want zy was geneefen; (vergel. vs. 3;) maer men kon het, aen het lidteeken , duidelyk zien. Trouwens de Apostel voegt 'er by, immers, volgens onfe vertaeiing, dat ket (weder) leerde. Deefe overzetting voorönderftelt, dat het Beest, aen die doodelyke wonde, werkelyk geftorven waere. Ondertusfchen beteekent het woord leeven hier niets anders dan geneefen worden, in naervolging van den fpreektrant der Hebreeuwen. Zo wordt Koning hiskias , die krank geweest was, tot ftervens toe, gezegd. vm zijne ziekte te leeven, dat is geneefen te. zijn, Jef. XXXVIIÏ: 9. (u). In dien zelvden zin, zeide de Heiland, tot den Koninglyken Hooveling:
CO HARCKHJS J. C. p. 571.



VAM JOANNES. XIII. $03
* zoen leevt; dat is, hy is van zijne doodelyke krankheid geneefen, Joh. IV: 50. - Wy vertaelen het daerom: het Beest, het welk de wonde des zwaerds, blijkens het hdteeken, ontvangen had, en geneefen was.
Het tweede Beest gelastte den geenen, die op de aerde woonden dat zy , voor het eerstgemelde MonfterdierV, een beeld meken zouden. - De zinneprent fchijnt ontleend te zijn, van Koning kebucabnezak , die een gouden beeld, van eene verbaezende grootheid, liet maeken, ter eere van IW, den voomaemften afgod der Babyioniers , en bevel uitgav dat elk zijner onderdaenen dit beeld moest aenbidden met bedreiging dat zy, die het weigerden, in eenen brandenden oven, zouden geworpen worden, (vergel. Dan. III: r-?) — Althans het tweede Beest gelastte dat 'er een beeld een ftandbeeld, voor en ter eere van het eerstgemelde Monfterdier, zou opgericht worden. _ ■
je Ende 't felve tweede Beest wiert [W<] geeeven en toegelaeten, om den beelde des eerstgemeulen Beefts eenen geeft des leevens, immers in de uitwendige vertooning, te geven, zo dat het fcheen te leeven, op dat het beek des Beefts oock foude fpreken, ende laken dat alle die (o) het beelt de, Beefts met en fouden aenbidden, gedoodet fouden worden.
Het tweede Beest werdt macht gegeeven of toegelaeten, cm. aen het opgerichte bee\d des eerften Beests, eenen geest te geeVen; dit moet zeekerlyk, van den uiterlyken en bedneglyken fchijn, verftaen worden. Immers dit tweede Beest wordt vs. 14. uitdrukkelyk gezegd, te verleiden, dat is te bednegen , en tot dwaeling te brengen. - Het tweede Beest wist, door bedrieglyke kunstgreepen, teweeg te brengen, dat het ftandbeeld, ter eere van het eerfte Monfterdier, opgericht, fcheen, en, door de misleide meenigte, geacht werdt, te leeven; op dat het beeld des eevstgemelden Beests ook zoude fpreeken, cn maeken, dat allen enz. Wy vertaelen het Hever zodat, zo dat het gerrfelde beeld zelvs fprak, wederom in den bedrieglyken fchijn, en zo dat het tweede Beest maekte
(0) Openb. 19: 20. XXVII. DEEL»



«04 OPENBARING
of te weeg bracht, dat allen, die het Ww j n. . , ' 1 beeli des eersteeme der»
Beests met zouden aenbidden, en weigerden, dat fchijnbaer leevend ftandbeeld hulde te doen, gedood, e'n, opSe ge weidige wijs. omgebracht zDuden worden.
io. Ende het tweede Beest maeckt dat het aen alle • ideyne ende groote. ende rijcke ende arme ende vrye ende diensknechten , (p) een meSteecken Kden: ^ ^^fa «£to^S
TdS *"! maekt> dat '** -«» -Hen een merkteeken Seewoon T16 eIli"g 00rfW^ woorden is vry
te wee t de£fe h" '-^e Beest bracht
" ,18' ' aenaIlen' een ze^r onderfcheidend merk-
vertaeld" fT-T" Wienk" ~ W00rd» d°°'
venaeid, beduidt een zeeker teeken, of merk, het welk ge-
fchreeven . ingedrukt , of ingefneeden is. Hoedaenig het bflkm merkteeken «eweest **. *U by vs. I8,
Dit merkteeken werdt aen de rechterhand, of aen
het voorhoofd. De fpreekwijs is ontleend, van de gewoonte der Romeinen, die hunne flaeven, aen het voorhoof., met de naemen van hunne Heeren, en de foldaaten ,in de handen met het merk van hunne Veldheeren, teekenden (y)
Het tweede Beest wist het zo verre te brengen , dat allen, diehet eerfte Monfterdier, e„ deszelvs ftandbeeld, hulde deeden, een merkteeken gegeeven werdt, waer door zy kenbaer waeren, als zulken, die, aen het beeld des eerst, gemelden Monfterdiers, eer beweefen. — Deefe allen kree gen zulk een merkteeken, zonder onderfcheid van rang of ftaet; kleinen en grooten, rijken en armen, vryen en dienst, knechten. Maer zy, die weigerden, 3Sn het beeld des eer. ,ften Monfterdiers, hulde te doen, ontvongen dit teeken met. Zelvs kreegen de eerften macht en bevel, om de Iaet, ften, op eene geweldige wijs, van kant te maeken.
Zo-
(p) Openb. 19: s0.
t»j aorta, ia annou ti h. l. sichhorn U c. Tom. II. p. ti0.



van JOANNES. XIII. 20$
Zo fchijnt het dooden, (vergel. vs. 15,) volgens het verband van zaeken, te moeten begreepen worden. Zy, die weigerden eerbied te bewijfen, aen het ftandbeeld van het eerstgemelde Monfterdier , werden van kant gemaekt; niet op grond van een richterlyk vonnis, maer door allen, die het gemelde merkteeken ontvangen hadden , en , tot dit moorddaedig geweld, door het tweede Beest, gevolmachtigd
waeren. , , -
17 Ende het tweede Beest brengt te weeg, dat memant' en magh koopen ofte verkoopen, dan die dat merckteecken heeft, (q) ofte den naem des eerstge* melden Beeftes, ofte het getal fijns naems.
Iemand, die koopt en verkoopt, heeft eenen vryen en gemeenzaemen ommegang , met zijne medeburgers ; het met moogen koopen of verkoopen zou daerom kunnen te kennen geeven dat zulken, die het merkteeken van het eerstgemelde Monfterdier niet ontvangen hadden, van alle verkeering, met hunne medeburgeren, zouden uitgeflooten en aen aller verachting en mishandeling, blootgefteld worden (W). — Dan het is eene fraeije aenmerking van den Hoogleeraer eichhorn (x), dat de uitdrukking koopen en verkoopen, met die van uitgaen en ingaen , verwisfeld worde 1 Maccab. XIII- 49 Volgens deefe waerneeming fchijnt de zin te zijn, dat zy die het merkteeken van het Monfterdier niet ontvaneen hadden, geene vryheid hebben zouden, om zich openlyk te vertoonen, maer genoodzaekt zijn, zich te verbergen en fchuil te houden. — Misfchien wordt 'er gezinfpeeld, op de fchroomelyke mishandeling der Jooden, door ptolom^us r„ILopATOR, die hun den rang ontnam, welke zy te voor en, te Alexandrien, gehad hadden. De inwooners van die Stad waeren, in drie rangen, onderfcheiden; tot den eerften behoorden de Macedoniers, die de oorfprongelyke ftichters der -Stad waeren, en daerorrf, voor alle de overige ingezeetenen,
Cql Openb. 14:
MARCKIUS I. C. p. 570.
Qx) 1. c Tom. h. p. 13'' XXVII. bsel,



&x>6 OPENBARING
gingen; tot den tweeden behoorden de uitheemfche krijg»; knechten, die derwaerds gekoomen waeren , om, in het Jeeger , te dienen; de derde beftondt, uit de eigenlyke Landzieten, die, van de oude Egyptenaers, oorfprongelyk waeren. Door eene byzondere gunst van alexander den Groeten, en ptolom2eus soter, waeren de jooden, in den eerHen rang, geplaetst, zo dat" zy dezelvde voorrechten genooten , als de Macedoniers. Maer ptolomeus philotaor be, roovde de Joodera , van den eerden rang, en deedt hen, onder den Iaetften, opfchrijven. Daerteboven gelastte hy, ditzy, by hunne opteekening, het merk van een eiloof-blad, zijnde het waepen van den God Bacchus, met een gloeiend' yzer, op hunne lichaemen, zouden laeten branden. Zy, die weigerden, zich daer aen te onderwerpen, zouden tot flaaven gemaekt, en die zich, tegen dit befluit, bleev aenkantten , met den dood, geftraft worden (y).
Niemand mogt koopen of verkoopen , vry uitgaen en ingaen , dan die dat gemelde merkteeken, aen zijn rechtehand, of aen zijn voorhoofd, had, (verg. vs. 16 ) of den naem des Beets, of het getal zijnes naems. — De zaemen voeging der bewoordingen, ket merkteeken, of de naem des Beest, of het getal zijnes naems, fchijnt ons te kennen te geeven. dat hetgemelde merkteeken beftondt; in den naem van het eerstgemelde Monfterdier, en dat die naem, met talletters, werdt uitgedrukt ; te meer omdat het merkteeken van het Beest, Kap. XV: 2 , als ket getal van zijnen naem, naeder omfchreeven wordt.
18- Hier is (r) de wijfheyt: die het verdane heeft rekene het getal des Beefts: want het is een getal eenes menfchen , ende fijn getal is fes honderc fes en tfestigh
Hier is de wijsheid, dat is, 'er is wijsheid , en eene byzondere fchranderheid, noodig, om dit merkteeken van het Monfterdier, beftaende in het getal van zijnen naem, te ontdekken ,
00 pribeaux aetietn/Qhihelins vas het 0, en N, Virtoni. 11 Deel
f, IG4, 165. is) Opsab. t/i 9.



v a n JOANNES. XIII. 207
ken, en aen te wijfen Immers, dat deefe uitdrukking, tot
het volgende, moet betrekkelyk gemaekt worden , fchijnt ons zo duidelyk, dat het geen naeder betoog noodig hebbe. Immers de hier bedoelde wijsheid wordt vervolgens naeder befchreeven , als het verftand, om hst getal van het Beest te
redenen. Tot het nafpooren van dit getal,-het welk den
naem van het Monfterdier zou aenduiden, en deszelfs merkteeken uitmaeken , zou wijsheid, en eene meer dan gemeene fchranderheid , vereischt worden. Het Griekfche woord, hier door wijsheid vertaeld , wordt ^ ook by de LXX, gebruikt, van allerleië bedreevenheid , en van de bekwaemhsid , om iets wel uit te voeren , (verg. Exod. XXXV: 3r-
Ondertusfchen was de hier bedoelde reekening zeer moeiJyk, Die het verftand heeft, zegt daerom de Apostel, reekene het'getal van het Beest. Het getal van het Beest is, gelijk het vs. 17 naeder is uitgebreid , het getal des naems van het Beest, het getal, het welk de letters van zijnen naem uitmaeken. '— Die het verftand heeft, of, gelijk het Kap. XVII: S> heet, het v'erfland, het welk wijsheid heet, dat is, die, in deefe zoort van geheimzinnige voortftellen, genoegzaem bedreeven is, reekene het getal van het Beest, of het getal des naems van het Beest. — Niet , dat 'er, tot het ontdekken Van dit geheim, eene zonderlinge geöeffenheid, in wiskurdige weetenfchappen, noodig zy; maer 'eryordt eene bedrevenheid toe vereischt, in die geheimzinnige bereekening, welke de Jooden de Cabbala en byzonder Gametria , genaemt hebben. „ 'Er is geen twijffel aen, of de manier, van zat„ ken te bereekenen, door de getallen der naemen , en deefe „ naeuwkeurig op te tellen , heeft , by de Hebreeuwen, plaets gehad, die nog eene zeer bekende zoort van Kal„ balla hebben, welke zy Gamatria noemen. Offchoon nu, „ in deefe manier, van de zaeken te bereekenen, dikwerv de ydelheid , en eene gezochte duisterheid niet ontbree„ ken, is 'er evenwel geene reden, om te beweeren, dat de „ Heilige Geest zich daervan niet eenmael zoude hebben kunnen bedienen, in de befchrijving van een rijk het welk XXVII. DEELr



2oS OPENBARING
„ eens zal opkoomen, welke anderszins ook geheel geheim» „ zinnig is (z)."
Want, wordt 'er bygevoegd , het is een getal eenes menfchen. — Een getal is wederom een getal van eenen naem, (verg. vs. 17,) een getal, door welks letters, een naem ge« heimzinnig wordt aengeduid. — Het is een getal, of een getal van eenen naem , eenes menfchen , dat is een naem , die , onder de menfchen, gebruikelyk is. De naem van het Monfterdier , die , door getallen , geheimzinnig werdt aengeweeien, was niet de benaeming van een Beest , maer zodaenig een, als met welken menfchen pleegen benoemd te worden. —- In dien zelvden zin , is- Kap. XXI: 17 de maet eenes menfchen, zulk eene maet, als onder de menfchen gebruikelyk is. — Wy meenen 'er uit te moogen befluiten, dat 'er een eigen naem bedoeld worde, die, onder de menfchen, zeer gewoon en gebruikelyk is.
Het teeken dan, met het welk de verëerers van het eerstgemelde Monfterdier, ter onderfcheiding, gemerkt werden, beftondt in een zeeker getal, het welk de letters van eenen naem, die, onder de menfchen, zeer gebruikelyk is, te zae. men uitmaeken. Het Monfterdier droeg den naem van eenen mensch: die naem werdt geheimzinning, door een getal, uitgedrukt; en, met dat getal, werden de verëerers van dat Beest, als met een teeken van onderfcheiding, gemerkt.
Welk was nu het getal ? zijn getal, zegt de Apostel, is zes honderd zes en zestig. Dit getal is niet, gelijk , in onfe overzetting, met fchrijvletteren, maer, met Griekfche talletteren, uitgedrukt, op deefe wijs
X. S. 2T.
Het beftaet, uit de Griekfche letteren Chi, Xi, en Sigma Tau ', en wel , in Kapitaele letteren , met welke men oulings gewoon was te fchrijven. Deefe koomen hier voor, als talletters ; de eerfte beteekent 600, de tweede 60, en de derde 6. Immers, wanneer joannes dit getal, door fchrijvletteren, had uitgedrukt, had iren^us niet nop-
(*) MARCIÜVS 1, c„ p. 585.



van JOANNES. XIIL «op
dig gehad, de dwaeling van zulken te wederleggen, die, in' de plaets van den middelften talletter ZiH, een JodI, wilden geleefen hebben, zo dat het getal, in plaets van 6co, 610 zoude uitmaeken (a).
Welke is nu de Prophetifche beteekenis van dit zonderling en geheimzinning gezicht ?
L Bepaelen wy ons eerst, by het eerfte monsterdier, het welk den Apostel, in dit gezicht», vertoond werdt, vs. 1 -10.
„ Het is moogelyk zo gemakkelyk niet, (zegt de Hooggeleerde vitringa (6),) dat Beest, met alle zijne merk» „ teekenen , aen te toonen, uit de historie der dingen, , welke, tot nog toe, in de Kerk gefchied zijn. Welke „ zaek ik niet ontken, dat groote verwondering waerdig ,, is." Dan wy , voor ons, maeken geene zwaerigheid , om eenen ftap verder te doen, en rondüit te verklaeren , dat het onmoogelyk is, om dit Beest te vinden, in eenig Rijk , of gebeurtenis , welke reeds, in voorige tijden, heeft plaets gehad.
Dit meenen wy , zal ten overvloede blijken, wanneer wy de uitleggingen der geenen , die meenen, dat deefe Voorzegging reeds vervuld zy, zullen wederlegt hebber. Immers zag zy, op gebeurtenisfen, welke reeds werkelyk hebben plaets gehad , kon het niet misfen, .of mannen van oordeel, en, in de gewijde Uitlegkunde, genoegzaem bedreeven, zouden de perfoonen en voorvallen, in welke zy vervuld is , allerduidelykst hebben aengeweefen. t?» Het is mijn oogmerk niet, en het zou, voor den Leezer , verveelend zyn, alle de verfchillende gevoelens (c) , welke, over dit Monfterdier, zijn ter baene gebracht, op te tellen, en ter toetfe te brengen. Ik zal my alleenlyk bepaelen, tot de zulke, welke de meeste opmerking verdienen,
(*) vitringa 1, c. p. 285, 28S. O, 1 c. p. 194.
(c) parjehs comment. in Apocol, ai h. I. XXVII. deel. O



2ia OPENBARING
A. De doorluchtige grotius (d), wilde, door dit bees^ de afgodery verftaen hebben. — De opkoomst van het Beest, uit de zee, zal den verbaezenden voortgang van de afgodery , onder het Romeinfche volk, aenduiden, byzonder op dien tijd, dat de Keizers, na hunnen dood, onder het getal der Goden, gerangfchikt werden. —« De zeeven hoofden van het Beest zullen de zeeven bergen zijn, op welke Rome gebouwd is, en de zeeven Keizers, die de afgodery, met al hun vermoogen, tot ftuiting van het Christendom begunftigden, claudius , wero , galba , otto , vitellius, vespasiamus en titus. — De tien hoornen, met Koninglyke hoofdiluijers, vercierd , moeten tien Koningen zijn, die de afgodery der Romeinen naervolgden. — De naem van de lastering zal de tijtel van eeuwige Stad zijn, die, aen Rome, gegeeven werdt. -i- De verleiding van den Duivel, tot deefe afgodery, zal daerdoor aengeweezen worden, dat de draek zijne, kracht, zijnen throon, en zijne macht gav, aen het Beest. — Het doodelyk wonden van één der hoofden wordt gebracht, tot den val van het Capitolium, wanneer de partyen van flavius en vitellius te Rome, tegen elkander, ftreeden, en het geneefen van die wonde, tot het herftellen van het gemelde gebouw. — De mond, fpreekende groote dingen, wordt verklaerd , van domitianus , die zich het eerst Heer en God noemen liet, en de Christenen fchroomelyk vervolgde.
Ik heb deefe uitlegging opgegeeven, om dat zy ongemeen vernuftig is uitgedacht. Ondertusfchen behoevt zy niet, in de byzonderheeden, wederlegd te worden. Twee algemeene aenmerkingen zullen genoegzaem zijn.
8. Dat onfe Apostel , gelijk wy voorheen betoogt hebben (e), de gezichten, in dit Boek befchreeven , eerst onvangen hebbe , toen hy, onder
Kei-
{<?) /Innol. cd iV. T. ad l. e} XXVI Heet. Inleid, p. txxxvi.



van JOANNES. XliL Ut
Keizer domitianus, naer Patmos verbannen wass Gevoïgelyk kunnen hem geene zaeken , als toekoomftig, vertoond zijn, welke reeds te vooren hadden plaets gehad. 0. Dat een Beest, in den Prophetifcheh ftijl, een zinbeeld zy, niet van perfoonen , of van ondeugden , maer van een Koningrijk, (verg. Dan. VII: 31 VIII: 3, 4-
B. Deefe twee korte aenmerkingen zullen ook genoeg ' zijn, om het begrip van den Heer hartwig te wederleggen , die het eerfte Dier wil hebben aengemerkt, als een geheimzinnige afbeelding van den opftand der Jooden, tegen de Romeinen, die, doof josephus . als de hoogde trap van godloosheid, befchreeven wordt. De haet en de woede van den helfchen draek , tegen den Verlosfer, en het Christendom, het welk in Palestina i gevestigd was, xal dien Aertsvyand vervoerd hebben , om dat fchroomelyk oproer binnen Jerufalem te doen ontftaen, hetwelk die Stad en den geheelen Joodfchen ftaet, tot den volkoomenen ondergang , heeft rijp gemaekt. — Dit geheimzinnig Dier, van den algemeenen opftand der Jooden, heeft, op aendrijven van den draek, volgen» den gemelden Schrijver, gewoedt, tegen de overigen van het zaed der Vrouwe, (verg. Kap. XII: 17,) d°r het welk hy de Christenen verftaet , die , na dat de meeste Daer Pella ontweekeh waeren, binnen Jerufalem gebleeven zijn (ƒ). C. Ook geld dezelve aenmerking, tegen de. verklae'ring van den beroemden herder. Hy meent, vs. iöj duidelyke wenken te ontdekken , dat 'er tijden van oproer bedoeld Worden, in welke men in de gevangenis leidt en geleid wordt, met het zwaerd, doodt en gedood wordt; ook is hy van oordeel, dat de gehëelë teekening van het Monfterdier, naer eene veifchnkkelyke onderdrukking, heenen wijf* Hy befchotiwi
(ƒ) hartwig 1. c. II Thtil. S, 207
SXVil. O ft



2i* OPENBAERING
daerom bet eerfte beest, als eene afbeelding van hei oproer der woedende Zeloten , ten tijde van den Joodfehen oorlog , tegen de Romeinen , byzonder toen simon gikcon hun hoofd en aenvoerer geweest is (g).
D. Het monsterdier , het welk vs. i-io, geteekend wordt , is zeekerlyk een zinbeeld van een machtig Rijk, even als de gemelde Beesten, welke, aen den Propheet daniel, vertoond werden. Dit zinbeeld is ook zeer gepast, daer een Koningrijk beftaet, uit eene meenigte van menfchen , die te zaemen één lichaem uitmaeken. — joannes zag een wild dier, van eene verfchrikkelyke gedaente, om eene Heerfchappy aftebeelden, welke, uit hoofde der beest, achtige hoedaenigheeden, den woesten en verflindenden aert, de trotsheid, de roovzucht, het geweld, en de onderdrukking, eigenaertig, by zulk een wild monfterdier, mogt vergeleeken worden (h).
Ook hierïn ftsmmen de meeste Uitleggers overeen, en denken, aen het Roomfche Rijk. Maer zy verfchillen, in de naedere bepaeling, of hier het Heidensch, dan het zogenaemde Antichristiesch, Roomfche Rijk bedoeld zy. „ Daer zijn twee ontwerpen, (zegt de Heer vitringa (*),) „ volgens welke de „ Openbaering van joannes, en wel meest dat ge„ deelte der Openbaering, het welk, van het Beest, „ handelt, kan uitgelegd worden. Het een, vol»» 6cns het welk men, door dat Bee*t, verftaet 5, het Heidensch Roomfche Rijk ; het ander , vol„ gens het welk bet Beest gebracht wordt, op het „ verbasterd Christendom , of Antichristendom , waer „ van Rome het hoofd is. Want het is zeeker, dat, „ door dit Beest, wordt verftaen een zeeker wijd„ uitgebreid Rijk ; en het is niet minder zeeker, . „ dat 'er een groot en wijdüirgebreid Rijk moet ver-
GÖ M«,«v Ai», &c. S. 136— " ^
CA) X\ 1 Deel p. ik. * iO U c II Heil p. ij/6.



van JOANNES. XIII. %t%
ftaen worden, het welk afhangt van Rome, het " hoofd, en de Vorften van dat Rijk." 5' De voornaemfte grond van deefe uitlegging is daer in geleegen, dat de Vrouw, welke de Apostel vervolgens zag rijden, op het beest met zeeven hoofden, en tien hoornen , Kap. XVII: 18 gezegd wordt de groote Stad te zijn, welke het Koningrijk heeft, over de Koningen der aerde; als meede dat die Vrouw, Kap. XVII: 9 befchreeven wordt , als zittende op zeeven bergen, door welke men de zeeven bergen verftaet, op welke Rome gebouwd is. 4. Zommigen denken, aen het Heidensch, of afgodiesch, Roomfche Rijk; en dit begrip is, door veelen, zo onder de Proteftanfche , als Roomsengezinde Schrivtverklaerers, aengenoomen. — De beroemde bossüet , Bisfchop van meaux ; heeft deefe uitlegging , op de meest apnneemenlyke wijs , voorgedraegen.
Die geleerde Kerkvoogd wil, door het eerfles " Monfterdier, het welk, aen joannes , vertoond werdt, de Romeinfche Heerfchappy verftaen hebben, ten tijde van Keizer diocletianus, toen men de uiterfte en geweldigftepooging, geduurende eene tienjaerige vervolging der Christenen , heeft in het werk gefteld, om de Heidenfche afgodery ftaende te houden. — Het ander beest , het welk , uit de aerde , voortkwam , zal dan de Pythagorifcke Wijsgeeren en de toovenaers afbeelden, die bet Christendom, niet alleen door hunne drogredenen en kunst, greepen , zochten te ondermijnen, maer ook de Heidenfche Keizeren aenhitften , om de belijders van jesus naem geheel uit te roeien.
De zee 'en hoofden van het Monfterdier moeten de zeeven Keizeren aenduiden, die de gemelde vervolging aenrichtten en bevoorderden,
diocletianus , maximianus hesculeus, constantinus chlorius , galerius maximianus , maxen",
XXVII. deel. O 3



«14 OPENBAERING
tius , maximinus, en licinius. — Het ééne der zeeven hoofden, het welk gewond was, tot den dood toe, zal maximinus zijn, wiens zelvsmoord, aen dat Beest, den nekflag fcheen te geeven , en het geneefen der wonde zal, tot den Keizer julianus, moeten gebracht worden, die de ondergebrachte afgodery wederom deedt herleeven. — De tien hoornen zullen zo veele onbefchaevde volken afbeelden, welke, langen tijd, aen de Romeinfche Heerfchappy, onderdaenig geweest zyn , en zich ten laetfteu daertegen verzet hebben , als de Gothen , Vandaelen, Hunnen, Franken, Burgondiers, Zwitfers,Alaenen, Herulen en Longobarden , Allemannen, cn '• Saxers.
& Men kan niet ontkennen, „ dat deefe verklae» ring , cierlijk uitgelegd en geleerdelyk opge„ maekt, zich, met eenigen fchijn van waer„ heid aenprijfe (*).". Maer, met dit alles, kan zy geene fteek houden. De Hoogleeraer vitringa heeft dezelve uitvoerig wederleg! (;). Het gene die groote man, uit zijne voorönderftelling, omtrent de zeeven Bazuinen, aenvoert, is wel by ons , die een geheel ander begrip „ omtrent de zeeven Bazuinen, hebben voorgedraegen, van geen gewicht; maer de overige
aenmerkingen zijn,alleszins beflisfende. By
voorbeeld , dat het tweede beest , het welk uit de aerde voortkwam , de Pythagorifche Wijsgeeren, en de toovenaers, niet kunne afbeelden , om dat het laetstgemelde Beest Kap. XIX: 20 de valfche Propheet genaemd wordt; eene benaeming, welke ons kennelyk heenen wijst, naer eenen fnooden bedrieger, die den fchijn en de gedaente van eenen Christenj Leeraer
aen-
f*1 VITINGA 1. c. p. 204. Cl) 1. c. p. 104—



vAN JOANNES. XII. 215
aenneemt; - dar licinius meede gereekend worde, onder de zeeven hoofden van het Monfterdier, of de zeeven Keizeren, die, geduurende de tienjaerige vervolging,, het Christendom hebben zoeken uitte roeien, waer aen deefe Vorst ondertusfchen geen deel gehad heeft, daer d* vervolging, welke hy zelvs naeder beefcaengericht, tot laeteren tijd, behoort; — dat het geneefen der doodelyke wonde niet kan gebracht worden, tot den zelvsmoord van maximinius, en de de pooging van julianus, om het Christendom te verdelgen, daer licinius , nog tusfchen beide, de belijders van jesus naem geweldig vervolgt heeft. B. De meeste bepaelen zich daeröm tot het O* telyk, of, zo als zy gewoon zijn te fpreeken , het AntichmtieschRome, die heerfchappy naemenlyk, welke , uit de overblijvfelen van het oude verwoeste Roomfche Rijk , is voortgekoomen , en onder welke het Christendom allerjammerlykst verbasterd en verdorven is. „ Dit Monfterdier (zegt de Heer van hamelsveld (m),) is niec anders, dan het Rijk van den Antichrist het ' Rijk van geestelyke Heerfchappy, over de ge„ moeden en geweetensdwang, hetwelk vervol„ gingen, om den Godsdienst, aenricht; en zo , veel heilloos kwaed, in het Christendom , heert ,, uitgevoert. Zeeker dit Monfterdier, daer het zich onder Christenen , vertoont , mag ge1 zegd worden den naem van Godslastering op he? hoofd te draegen. Aen dit Monfter heeft de Satan die macht, welke hy, in het Heidendom , oeffende , door vervolgingen tegen de Christenen, overgegeeven: dat heidensch weezen is , in dit zogenoemd Christelyk , weder „ vernieuwd."
(«O Korte aenmerkingen over hst N. T. II Deel. p. 619, XXVU. DEEL. O 4



uê OPENBARING
* vitringa heeft zijne groote ge-
leerdheid te hulp geroepen, om deefe uitleg, ging fmaekelyk te maeken („). Laeten * 's mans begrip, om dat het, tot op den huidigeen dag , door verre wech de meesten onfen Godgeleerden , immers hoofdzaekeiyk wordt overgenoomen, kortelyk opgeeven. o. Wat den oorfprong van het Monfterdier aengaetj de Apostel z*g het uit de zee opkoomen, vs. ia. _ 0p de voorönderftelImg, dat het oorfprongelyk woord, door opkoomen vertaeld , eene langzaeme opklimming beteekene , zal 'er door aengeweezen zijn, hoe de gemelde Heerfchappy, uit de zee der Noordfche volken , allengskens by trappen , zou voortkoomen , en zich eindelyk, in eene vreesfelyke gedaente, ver. toonen.
Deefe voorzegging zal, ten aenzien van de eerfte opkoomst deefes Monfterdiers vervuld zijn, wanneer eenige volken van Europa , m verfcheidene Koningrijken verdeeld zich , ter oorzaeke van den Godsdienst, met Rome verëenigt, en een zeeker Rijk uitgemaekt hebben, het welk het oude en ver. woeste Rome naerbootfte; en, met opzicht, tot de vreesfelyke gedaente, onder weiké zich deefe Heerfchappy naderhand vertoont beeft, zal men de vervulling moeten vinden, omtrent het uiteinde van de Xlde Eeuw ten tij<Je van Paus geegorius VII, die zich.' een onbepaeld gezach aenmaetigde. t. Betreffende de gedaente van het Monfterdier, vs. ib-3.
8. Het Beest had zeeven koofden , en tien hoornen, vercierd met even zo veele Ko.
(Ol-cp.^ *T "



van JOANNES. XIII. W
ninglyke hoofdjluiers, en, op de hoofden, was een naem van lastering. — De tien hoornen , met even zo veele Koninglyke hoofdjluiers vercierd, zullen tien KoningTijken van Europa aenwijfen, welke zich, uit bygeloovigheid, met Rome verëenigt hebben, van Frankrijk naemenlyk, Spanje, Cermanien, Engeland, Schotland, Deenemarken, Zweeden, Hongaryen, Boheemen, en Poolen. -— De zeeven hoofden zullen zeeven voornaeme Paufen moeten zijn, die het gezach van den Roomfchen Stoel ten hoogften toppunte gevoert hebben,
gregorius VII, alexander III, innocentius III, bonifacius VIII, joaknes XXII,
baulus III, en paulus V. — De naem van Godslastering, op de gemelde hoofden, wordt verklaerd, van de lasterlyke toenaemen en eertijtelen, welke de Paufen zich hebben aengemaetigt. 6, De Draek had , aen het Monfterdier, zijne kracht, en zijnen throon, en groote macht gegeeven, vs. 2b. Dit zal aenduiden , hoe de Paufen alle macht en eer, welke de Keizers oulings gebruikt hebben, naer zich trekken zouden, terwijl zy die macht, niet van God, maer van den Duivel, hadden, f, De doodelyke wonde , van één der zeeven hoofden , wordt gebracht , tot den Paus alexander III, wiens heirleegers, door den Keizer frederik barbarossa , verflaegen werden; terwijl de geneezing van die wonde de overwinning zal beteekenen, welke de gemelde Paus, op dien Keizer, behaelt heeft. b. Raekende de verrichtingen van hel Monfterdier, vs. 4-8. XXVII. i>BEU O 5



m OPENBARING
8. De mond , fpreekende groote dingen en Godslastering, vs. 5. wordt uitgelegd, van de lasterlyke dingen, welke de Paufen, met eene onverdraeglyke trotschheid, van zich zelve beweert hebben. De lasteringen; tegen God, om zijnen naem te lasteren, en zijnen tabernakel, en die in den hemel woonen, vs. 6. worden gebracht, tot de afgodery, welke de Roomfche Kerk heeft ingevoert. 6. De krijg, welken het Monfterdier, den Heiligen, aendeedt, vs. 7, zal de woede der Roomfche Kerk, teegen de Albigen, Jen, beteekenen. ( C. Het aenbidden van het Beest, door alle, die «p de aerde woonen, vs. 8- zal ons hee. nen wij'fen, naer de eer der aenbidding, welke de Paufen zich bewijfen laeten. 0. Dan , hoe vernuftig deefe verklaering uiigedacht zy, kunnen wy 'er, voor ons, geenszins in berusten. Van alle de reedenen, welke ons beweegen, om deefe uitlegging, hoe algemeen ook aengenoomen, geheel te verwerpen, zullen wy flechts eenige weinige van de voor* naemfte opgeeven.
a. Wy willen het fchroomelyk bederv, zo in leer , als zeeden , het welk van tijd tot tijd, in de Roomfche Kerk, is doorgedrongen, en de gedaente van het Christendom allerjammerlykst verbastert heeft, geenszins verkleinen. Ten tijde der gezeegende Kerkhervorming hebben veelen, niet alleen onder de Roomschgezinde Vorsten, maer zelvs onder de Kerkvoogden, openlyk erkent, dat 'er eene verbeetering hoogst noodzaekelyk waere, zo in de leer, als in de zeeden, zo in het hoofd, als in de leeden der Kerke. Er waeren allengskens fchroomelyke dwae-



van JOANNES. XIII. aip
lingen ingevoerd, beneevens een aental van bygeloovige plechtigheeden , vierkant ftrijdig, met de duidelyke leer, en de oorfprongelyke eenvouwigheid van het Euangelie. — Wy kunnen en willen niet verbergen, dat 'er, onder de Roomfche Paufen, de allerfnoodfte booswichten geweest zijn, welke de aerde immermeer gedraegen heeft ; dat de Roomfche Bisfchoppen zich die eer hebben aengemaetigt, welke den verhoogden Mid. delaer alleen toekoomt; dat zy, niet alleen menfchelyke, maer zelvs Goddelyke wetten, naer hunne willekeur , verandert, en verbooden hebben het gene God uitdrukkelyk had voorgefchreeven ; en dat zy zich geweldig hebben aengekant, tegen de uitbreiding van christus waere Koningrijk, en de zulken, die der waerheid getrouw bleeven, op eene onmenfchelyke wijs, al woedende vervolgt hebben (»)•
Maer, met dit alles, kan ik my niet over* reeden , dat het verbasterd Christendom , onder de Heerfchappy der Roomfche Paufen, door dat Monfterdier, dat aen ioaNhes vertoond werdt, vs. i-io, zou afgebeeld weezen. — De Hoogleeraer vitringa zelvs is niet, dan fchoorvoetende, tot deefe verklaering, gekoomen, en had 's mans vooronderftelling , omtrent de zeeven zeegelen, en zeeven Bazuinen , hem derwaerds niet heenen geleidt, hy zou tot die uitlegging niet gekoomen zijn. Dit meenen wy, uit zijne eigene gezegden , te moogen opmaeken. „ Schoon ik, (zegt hy (p),) het met de „ zulken houde, die deefe onderftelling om*
fO Ovderwys in den Godsd. VII Deel p. 277-30* dp ) 1. c, 1 Deel ywtrecden p. 17.
deel.



*20 OPENBARING
„ helfen, welke thans by de meesten door„ gaet, en ik zelvs ook de Roomfche afgo„ deryen dwinglandy, met allen, die, om„ trent den waeren Godsdienst, welgezind „ zijn, van harte verfoeie; — ben ik ech„ ter in de daed zo geheld, dat ik, van dit „ droezig en treurig gezicht, telkens mijne „ oogen heb afgewendt, en in waerheid lie„ ver gevvilt had, dat my een ander onder„ werp, op het welk de merkteekenen van „ deefe Prophetie pasten, in de Hiftorie, „ was aengetoond geworden, dan dit zelvde „ hedendaegfche Rome , niet tegenilaende ti het een leermeesteresfe is van' valfchen p, Godsdienst, en vervolgfter der Heiligen, „ en, met derzelver bloed, fchandelyk be„ morscht is" — Op eene andere plaets,, verklaert de groote man, dat hy lang huiverig geweest zy , van de gemelde uitlegging, zeggende: „ ik ben althans zodaenig „ gezind , dat ik dit Beest, met de hoer „ daerop zittende, niet wil neemen, voor ,, het Christens Rome , ten zy de uiterfte », noodzaekelykheid my daertoe dwingt; — „ om dat ik, ik weet niet door welk eene „ beweeging des geraoeds, hier byna fchrikke „ te zeggen , het gene de waerheid is. „ Want wie, die deefe zaek behoorlyk over„ denkt, zal zonder verfchrikking denken, dat de Kerk van christus zy veranderd „ geworden, in zo een groot en affchuu ,, delyk Beest, boedaenig dat is, het welk, „ in de Openbaering, wordt afgefchil„ derd" (j), — Nog elders fchrijvt hy: ,, wat zullen wy derhalven anders doen, „ dan dat wy hier denken, aen het verbas-
„ terd
(f) *• H DeiU p. ijp»



van JOANNES. XIII. *ai
terd Rome; — ik beken , ik heb larig en dikwijls in twijffel geftaen, eer ik hier toe overkwam" (r).
De Christen Kerk , onder de overheen fching der Roomfche Paufen , hoe fchroomelyk ook, in leer en zeeden, verbasterd, was en bleev evenwel het Koningrijk van christus, in het welk Hy, als de Verlosfer van zondaeren , fchoon onder verfoeilyke dwaelingen en bygeloovigheeden, geeerbiedigd werdt, en in het welk Hy nog eenige weinige waere aenbidders behouden had, even als Israël, ook in tijden van het diepst verderv, het volk van God gebleeven is. _ Hoe verbasterd de Kerk ook mooge geweest zijn , onder de dwinglandy der Roomfche Bisfchoppen, kan ik my evenwel niet laeten opdringen, dat zy , door zulk een verfchrikkelyk Menfterdier, als joannes gezien heeft, zou afgebeeld weezen. $. Daer te booven zijn 'er, in de uitlegging van den Hooggeleerden vitringa, ettelyke byzonderheeden, welke den toets niet kunnen doorftaen. — By voorbeeld, het opkonmen van het Monfterdier, uit de zee, vs. 1, . zal aenwijfen, hoe de Roomfche Overheerfching, uit de Noordfche volken, allengskens en by trappen, zy voortgekoomen. Dit alles fteunt, op die voorönderftelling , dat het Griekfche woord , door opkoomen vertaeld, eene Iangzaeme opklimming beteekene. Maer deefe voorönderftelling is ongegrond; het oorfprongelyk woord beteekent, in het gemeen, alle beweeging, van beneedan naer booven, op welk eene wijs zy ook gefchieden mooge. Wanneer i.vcas verhaelc, hoe
f> j ]. c. ii Deel. p. 117, XXVU. pul.



«22 OPENBARING
zacheus de fchaer vooruitliep, en op eenen boom klom, om den Heiland te zien , ge* bruikc hy het zelve woord, het welk zeekerlyk van geene langzaeme opklimming kan verftaen worden, (vergel. Lire. XIX: 4.) —• De zeeven hoofden van het Monfterdier zullen zeeven voornaeme en geweldvoerende Paufen, en de tien hoornen zullen tien Koningrijken van Europa afbeelden. Dit fchijnt ons geheel onnatuurlyk; de hoornen van het Beest zaeten, op zijne hoofden, en trokken daeruit het voedfel , maer hoe kunnen de gemelde Paufen vertoont worden, als draegende die tien Koningrijken, en aen dezelve voedfel verfchaffende ? 3. Wy, voor ons, zijn van oordeel, dat het gezicht van dit Monfterdier eene gebeurtenis hebbe afgebeeldt, welke nog toekoomende is.
A. De grond der verklaering van den Hoogleeraer vrtringa, en die hem, in de hoofdzaek , naer volgen, is geleegen , in eene aengenoomene voorönderftelling, omtrent de zeeven Bazuinen, dat naemenlyk de verdrukkingen der Kerke, welke het Beest, met zee. ven hoofden, en tien hoornen, zoude aenrichten, tot de tijden van de zesde Bazuin, behooren 0). Maer, vermits wy deefe voorönderftelling geheel verworpen hebben, moet ook de gemelde uitlegging, by ons, van zelvs vervallen. — Had de fchrandere vitrii*. ga niet voor vast gefteld, dat deefe geheimzinnige Voorzegging, reeds vervuld waere, hy zou zich niet genoodzaekt gevonden hebben , om zich , tot de Heerfchappy der Roomfche Paufen, te bepaelen. B. Daer te booven, het kennelyk verband van dit ge. zicht, met het voorige, wijst ons allerduidelykst, tot gebeurtenisfen, welke nog toekoomende zijn. Kap. XII: 17. was den Apostel vertoont, hoe de
Draek
(O !• c. UBeel.'p. 1081



van JOANNES. XIII. 223
Draek vergrimde, op de Vrouw, en heenen ging, om krijg te voeren, tegen de overigen van haer zaed. — Het volgende gezicht Kap. XIU. diende, om de wijs, op welke de Draek dien krijg voeren zoude, «naeder te verklaeren. Dit zal niemand ontkennen: want de Draek gav, aen het eerfte Monfterdier, zijne kracht, en zijnen throon, en groote macht, Kap. XIII: 2 , om hem, in zijne woede, in den gemelden krijg, als een werktuig, dienstbaer te weezen. -— Nu beteekenen de overigen van het zaed der Vrouwe, onfes erachtens (r), de bekeerde Heidenen van dat Land, het welk Kap. XII. bedoeld wordt. De Vrouw, de zeer bloeiende Kerk, uit de Jooden, in het gemelde Land gevestigd, zal genoodzaekt zijn, naer een eenzaem en weinig bewoond gewest, te vluchten; maer de overigen van haer zaed, de Heidenen, die zich aldaer, tot den Verlosfer, ftaen te bekeeren, zullen , in dit hun geboorteland, blijven woonen, en de woede van den Satan, op eene fchroomelyke wijs, ondervinden.
Het Monfterdier derhalven , het welk den Apostel vertoond werdt, vs. 1-10, is het werktuig, van het welk de Satan zich bedienen zal, om zijne woede , in geweldige vervolgingen, tegen de overigen van het zaed der Vrouwe, uit te oeffenen.
Wy meenen 'er uit te moogen befluiten, dat dit Monfterdier eene Heerfchappy beteekene , welke, in volgende tijden, zal ontftaen, in het ons onbekende Land, van hét welk wy, in onfe Uitlegging van Kap. XII, meermaelen gefprooken hebben. Deefe Heerfchappy zal eenen aenvang neemen, na dat die jonge, en, voor de Christen Kerk, zo veel beloovende Vorst, naer God en zijnen throon, zal zijn wechgerukt; (vergel. Kap. XII: 5>) na dat de Jooden, die zich, in dat Land, tot christus ftaen te bekeeren, naer een eenzaem gewest zullen gevlucht
(O Boeven p. 183, 184. XXVII. deel



224 OPENBARING
zijn , (vergel. Kap. XII: 6, 13, 14;) en na dat de volken, welke dat eenzaem gewest zullen poogen te overftroomen, door een ander volk zullen tegen gehouden, en, in eenen bloedigen krijg , geheel verflaegen zijn, Kap. XII: 15, 16. (u).
Na dit alles zal het Monfterdier, uit de zee, opkoomen. — Dan zal 'er eene machtige Heerfchappy ontftaen, en, van deefe zal zich de Satan bedienen, om de Christenen , uit de Heidenen, in het gemelde Land , op de allergeweldigfte wijs , te vervolgen, en , waere het moogelyk, geheel te verdelgen. —Waerfchijnlyk zal de vroegtijdige dood van den jongen Vorst, die Kap. XII: 5. een mannelyke Zoon genaemd is, aenleiding geeven, tot groote beroerten en verwarringen, onder welke de bekeerde Heidenen zeer veel zullen te lijden hebben; terwijl zy, door hunne voorbeeldige ftandvastigheid, zeer veele van hunne Landgenooten beweegen zullen, om het Christendom meede te omhelfen, (vergel. Kap. XII; 7-9.) — Deefe burgerlyke beroerten zullen ten gevolge hebben, dat zy, door vreemden, overheerscht zullen worden.
Althans, uit de zee der omliggende Volken, zal een Beest , eene machtige Heerfchappy , opkoomen, eene Heerfchappy van een wijdüitgeftrekt vermoogen, welke ook het meermaelen gemelde Land zal overweldigen. Uit hoofde van het geweld , de wreedheid , en de onderdrukking , zal deefe Heerfchappy , aen een Luipaerd, aen eenen Beer, en aen eenen Leeuw gelijk zijn. — De Beftuurer van deefe machtige Heerfchappy zal den Christenen zeer vyandig zijn; en de Duivel zal zich van dat geweld bedienen, om de belijders van jesus naem, byzonder in het meermaelen gemelde Land, op eene allervreesfelykfte wijs , te vervolgen. Dit zal ten gevolge hebben, dat men de fmaedelykite lasteringen,
te-
CO Bonen p. i8r, iSs.



van JOANNES. XHt 22$
tegen God, tegen den Verlosfer, en allen die zijnen naem belijden, zal hooren uitbraeken. (Verg. vs.
i, 2, 5, ö.)
Eer deefe machtige Heerfchappy tot ftand koomt, zal zy eene aenmerkelyke en zeer gevaerlyke tegenkanting verduwen moeten, en de tegenftanders zullen eerst moeten te ondergebracht worden. Wanneer zy dien tegenftand zal overwonnen hebben, en in zo verre als het waere, van eene doodelyke wonde, geneefen zijn , zal elk, over haere onwederftaen. baere macht, verwonderd ftaen. Volken by volken zullen zich daer aen onderwerpen, en haer gebied zal zich, van dag tot dag, al verder en verder uitbreiden , (vergel. vs. 3,4» 7"-)
Byzonder zal deefe Heerfchappy haer geweld gebruiken, om de Christenen te vervolgen, en, waere het moogelyk, geheel uit te roeien, (verg. vs. 7».) Deefe vervolging fchijnt zo zwaer te zullen zijn, als 'er nimmer te vooren heeft plaets gehad. Zelvs allen, die niet behooren, tot het uitverkooren geflacht, het welk ten eeuwigen leeven verordineerd is, zullen zich , aen deefe Heerfchappy, gewillig onderwerpen , als meede de geweldige maetregelen tegen de Christenen, goedkeuren en onderfteunen, (vergel. vs. 8.)
Evenwel zal het geweld van deefe machtige Heerfchappy, en die fchroomelyke vervolging der Christenen, niet altoos duuren. De geweldenaers zullen ten laetften, volgens de wet der wedervergelding, hunnen rechtvaerdigen loon erlangen. — Ondertusfchen zullen de belijders van jesus naem, in dien tijd, tot ftandvastigheid in het geloov, geroepen worden , en dezelve , op eene lovwaerdige wijs, tot befchaeming van hunne vyanden, openbaer maeken, (vergel. vs. 10 ) II. Dit zy genoeg, omtrent het eerfte Monfterdier; wy gaen
over ter befchouwing van het andere of tweede Meest f
XXVII. deel P



È26 OPENBARING
het welk het eerfte Monfterdier ten dienfte ftondt v* 11-18. '
Dit gedeelte van het gezicht wordt wederom, ten aenzien van de geheimzinnige beteekenis, zeer verfchillend opgevat, naer gelang der onderfcheidene begrippen omtrent het eerfte Monfterdier. — Allen ftemmen daerin overeen, dat 'er een genootfchap van valfche Leeraeren bedoeld worde. Trouwens dit tweede Been vervoerde de menfchen, om het eerfte Monfterdier hulde te doen, en bediende zich daertoe van gewaende wonderen, (vergel. vs. 12-14.) Ook koomt dit zelvde Beest, in het vervolg voor , onder de benaeming van den valfchen Propheet, (vergel. Kap. XVI: 13. XIX: 20. XX: 10.) Maer, in de naedere brpaeling van deefe bedriegers, loopen de gedachten der Uitleggeren wijd uit één.
Op grond der voorönderftelling, dat het eerfte Monfterdier het Heidensch Rome hebbe afgebeeldt, dacht de fchrandere grotius (v), aen de Heidenfché Wijsgeeren, uit de School van pythacoras, die zich van tovery, en geheime kunstgreepen, bedienden, om de waggelende afgodery ftaende te houden, byzonder aen apollonius van Thyanen, die zich, ten tijde van Keizer domiïianus, heeft berucht gemaekt, en wiens zogenaemde wonderen, ter ondermijning van het Christendom, met die van den Verlosfer, door hierocles in eenen rang gefteld werden. — Het Beest kwam voort, uit de aerde, en „ de Toovenaers, (zegt de beroemde man,) worden, met recht, gezegd, uit de „ aerde, voort te koomen, om dat zy, uit de aerde, dat „ is, uit de hooien, fpraeken , (vergel. Jef. XXIX: „ 4.) en de fchimmen wekten uit de aerde, (vergel' „ 1 Sam. XXVIII: 13.")
Het Beest had twee hoornen, gelijk aen die van een
Lam, en het fprak, als een Draek (verg. vs. 11.)
crotiüs vertaelt het hoornen gelijk het Lam, door het welk hy christus verftaet. Op dien grond zijn de
twee
f» Adnot, ad N. T. edh. I.



tan JOANNES. XIII. Mf
twee hoornen , by hem , de twee Christelyke deugden van maetigheid en kuischbeid, welke ook van de Pythagori'che Toovenaers betracht werden. Het Beest fprak als de Draek, dat is dan, de Toovenaers werden, door den Duivel, aengeblaefen.
Het oefende alle de macht van het eerfte Beest, in tegenwoordigheid van het zelve, en maekte, dat de aerde en die daerin woonen, het eerjle Beest aenbidden, wiens doodelyke wonde geneefen was, (vergel. vs. 12.) — Dit gedeelte der teekening zal te kennen geeven , dat de Toovery, gelijk de Afgodery, door het eerfte Monfterdier afgebeeld, door de macht der Roomfche Keize* ren , tot handhaeving van de afgodery, zoude onderfteund worden, en dat de zwaere wonde, welke de Afgodery, door den val van het Capitolium, ftondt te ontvangen , door de Toovery der Pythagoristen , wederom zoude geheeld worden.
Dit Beest deedt groote teekenen, zo dat het ook vuur uit den hemel deedt afkoomen, op de aerde, voor de men. fchen, en verleidde de geenen, die op de aerde woonen-, door de teekenen, welke het zelve te doen gegeeven waeren , in de tegenwoordigheid van het eerfte Beest, (vergi
vs. 13, 14*.) Dit alles wordt verklaerd van de ge.
waende wonderen en voorzeggingen, welke de Pythagorifche Toovenaers, byzonder apolloniüs van Thyanen, hebben voorgewendt.
Het oprichten van het ftandbeeld ter eere van he* eerfte Monfterdier, (verg. vs. 14'°-) zal zien, op het beeld, het welk de leerlingen van apolloniüs , ter eere van hunnen Meester, hebben doen oprichten, en door het welk de duivel gewaende Godfpraeken gav. — De geest, die, aen het beeld van het eerfte Monfterdier» gegeeven werdt, zo dat die beeldten is fprak, (vergel. vs. i4b, isa.) zal de verdichte ftem beteekenen, welké het ftandbeeld van apolloniüs van zich fcheen te geeven. — Voorts maekte het Beest, dat allen, die het beeld des eerften Monfterdiers niet aenbaeden , gedood wierden, vs. isb. Dit wordt gebracht, tot de vervelXXVil. DEEL. P *



228 OPENBARING
ging, welke Keizer trajanus , op raed van apollo^ hius, en andere Toovenaers, tegen de Christenen, heeft aengericht.
Wijders maekte dit Beest, dat het aen allen, kleinen en grooten, en rijken en armen, en vryen en dienstknechten , een merkteeken gaeve, aen de rechtekand, of aen de voorhoofden, en dat niemand m»gt koopen noch verkoopen, dan die dat merkteeken had, of den naem des eerstgemelden Beests, of het getal van zijnen naem.'vs. 16, 17. — Deefe byzonderbeid zal vervuld zijn, wanneer Keizer trajanus, op raed der Toovenaers, alle genootfchappen verbooden heeft, uitgezonderd zulke, in welke men zamenkwam, ter zaeke van den Heidenfchen Godsdienst ; het welk ten gevolge had, dat 'er niemand, in het Pvoomfche gebied, was, die zich niet, in een genootfchap, aen deefen of geenen afgod gewijd , liet opfchrijven. By deefe infchrijving kreeg men een zeeker merkteeken, in zijn lichaem, zijnde de naem van den afgod, of geheel uitgedrukt, of in cijfFerletters verborgen. — Die niet, in een der gemelde genootfchappen, was ingefchreeven, en daer van geen merkteeken had, in zijn lichaem, werdt verdacht, van een Christen te zijn. Nu werden de Christenen, van de badftooven en de markten geweerd, zo dat zy niet koopen of verkoopen mogten.
Het getal van het eerfte Monfterdier, het welk het gemelde merkteeken uitmaekte, zijnde zes honderd zes en zestig, (vergel. vs. 17.) wordt gezogt, in den Griekfchen naem OTAII102, zijnde een zeer bekende naem van den Keizer trajanus.
Hoe zeer wy deefe uitlegging, op de gelegde gronden, geheel verwerpen, hebben wy dezelve hoofdzaekelyk opgegeeven, om dat wy ons niet genoeg verwonderen kunnen, over de fcherpte van 's mans vernuft, en het vindingrijke, welke daerin doorftraelen. 2# Zy, die, door het eerfte Monjlerdier, de Heerfchappy der Roomfche Paufen , gemeenlyk het Anticristiesch Rome, verftaen, worden van zelve daer heenen geleid,
dat



van JOANNES. XIII. Hf
datzy het tweede Beest zoeken, in een zeeker lichaem van valfche Leeraeren , „ die zich , in de Christen Kerk zelve, zouden vertoonen, en, zo met leer, " als met teekenen , en verdichte wonderwerken, de ',' menfchen zouden vervoeren, om de Roomfche achtbaerheid te eerbiedigen, in de zaek van den Godsdienst. Deefe, (zegt de Hooggeleerde vitringa (w) ,) is buiten twijffel de waere en eenvouwige uitlegging „ van dit Beest."
Byzonder denkt men, aen de Munniken. „ De „ zeer veelvuldige en talrijke genootfchappen van Mun* „ niken zijn , van het gemeene Rijk des Roomfchen , Antichrists, alleszins onderfcheiden, niet alleen met ', opzicht tot de leevenswiis, maer ook met betrekking * tot de Paufelyke voorrechten, door welke zy, aen \ het rechtsgebied der Bisfchoppen, onttrokken worden. op hen is het zinbeeld van een Beest toe-
" pasfölyk, niet alleen om de verbaefeude meenigte, ", en de woede tegen de geloovigen, maer ook om dat zy alle overëenkoomen, in de verbindtenis tot een , Podsdienftig leeven, en zoortgelyke regelen van be" ftuuring hebben. Ook deefen wordt de naem van ' valfchen Propheet, onder welken dit tweede Beest voor' koomt, Kap. XVI: 13. XIX: 20. XX: 10. met recht gegeeven, daer het eerfte Monfterdier zich van de l Munniken, als de Leeraers van deszelvs godloosheid,
voornaemenlyk bedient" (x). ' De Hoogleeraer vitringa , die meer bepaeldelyk denkt, aen de franciscaenen en dominicaenen, heeft wederom deefe uitlegging, met zeer veel geleerdheid, opgeciert en aengedrongen,
„ Blijvtgy die leest, (fchrijvt hy (y),)"°S in twlJffeI „ hangen , wie die valfche Ueraers zijn ? Daer is , , voorwaer, niets klaerer in de Hiftorie: want zy leert,
(«O I. c. II Deel. p. 203. \x) MAROK1US 1. c. p. 579. Cy) l. c. p. 265:
XXVII. deel, P 3



«3° OPENBARING
„ dat, omtrent dien zelvden tijd, waerin ihnocestic» „ III, een Paus, die, hoven alle ftervelingen, keerich. „ zuchtig en grootmoedig geweest is, te Rome geregeert „ heeft, zijn voor den dag gekoomen twee zeerder„ maerde orders van Predikmunniken, van franciscus „ assisuis, eenen Italiaen, en van dominicus guzman„ nus eenen Spanjaerd, die dit op zich genoomen „ hebben, en aen welken dit werk gegeeven is, dat „ zy de macht van den Roomfchen Stoel en Kerke, dus genaemd , en deszelvs lygeloovigheid en afgodery, „ tegen allen, en voornaemenlyk teegen de Waldenfen „ en Alhigenfen , welker aenhangen toen bloeiden, „ zouden onderfchraegen- en dapperlyk voorfiaen." A- In het gemeen , meent de gemelde Uitlegger de merkteekenen van het tweede Beest , in die Munniken, duidelyk te vinden. — Zy zouden, onder de zinneprent van een Beest, voorkoomen, om datzy, zo door de leegers der Kruisvaerers, als door de ge'rechtsbanken der Inquifitie, tegen de kudde van christijs , op eene onmenfehelyke wijs , gewoedt hebben; — het Beest kwam voort, uit de aerde, en dit zal aenduiden, dat de Munniken, in die plaetfen , alwaer het Christendom reeds gevestigd was, zonder groote beweegingen, welke, by de opkoomst van waereldfche Koningrijken, plaets hebben, zijn te voorfchijn gekoomen, -r- en wel niet lang, na dat de %-onde van het eerfte Monfterdier , op' de voorheen gemelde wijs (z), geneefen was. £. De byzonderheeden, in de teekening van het tweeds Beest, worden, op de volgende wijs, uitgelegd. A. Het had twee hoornen, gelijk aen die van een Lam,
en fprak als een Draek, (vergel. vs. ij.) De*
hoorns worden gezocht, in de openbaere prediking, en in de gewaende wonderwerken, van de gemelde Mimniker,, waer door zy hebben willen fchijnen, Christus naer te volgen, terwyl zy fpraeken, als
iz) Boo>c:i p. 229.



van JOANNES. XIII. 231
de Draek, wanneer zy, op het vervolgen der onfchuldige dienaers van christus , het uitroeien der zogenoemde Ketters, aendrongen , en de Kruisvaerers, tot roov en moord , aenmoedigden O)-
Het tweede Beest oefende alle de macht van het 'eerfte Beest, in de tegenwoordigheid van het zelve, en maekte, dat de aerde, en die daerin woonden, het eerfte Beest aenbaeden, wiens doodelyke wonde geneefen was, (vergel. vs. 12.) — Dit zal aenwijfen, hoe de gemelde Munniken zich, op eene zeer onderfcheidene wijs, aen de Roomfche Paufen, onderworpen , en zich beyvert hebben, om het'gezach van die Kerkvoogden te fchraegen en uit te breiden (b). C, Dit Beest deedt groote teekenen , zo dat het ook. ' vuur, uit den hemel, deedt af koomen, op de aerde, voor de menfchen, (vergel. vs. 13.) — Deefe groote teekenen worden verklaerd, van de verdichte wonderen, welke die Munniken, om het ligtgeloovig gemeen te misleiden, verdicht hebben ; en het vuur uit den hemel , van de blikfemen der Paufelyke vervloekingen (c). D. Dit Beest verleidde de geenen, die op de aerde wot' nen, door de teekenen, die het zelve te doen gegeeven zijn , in de tegenwoordigheid van het eerfte Beest; zeggende, tot de geenen die op de aerde woonen, dat zy het eerfte Beest, het welk de wonde des zwaerds had, en weder leevde , een beeld maeken zouden, (vergel. vs. 14) — Dit beeld, hec welk, voor het eerfte Monfterdier , op aendrijven van het tweede, gemaekt werdt, zal het gerichtshov van geloovsönderzoek , gemeenlyk van Inaufttie genaemd, afbeelden, het welk, tot handhaeving
((O 1. C. p. 2^9, 270.
1$) ). c. p. 270. 071. (ej ]. c. p. 271-274-
XXVII. deel. P 4-



43* OPENBARING
der Pausfelyke dwinglandy, door dominicus uitgedacht, en, voornaemenlyk door zijne naervolgers , in hunne Predikatiën , als heilzaem voor de Kerk , is aengepreefen (dj.
Zo begrijpt het ook de Heer van hamelsveld (e). „ Niets, (zegthy) isduidelyker, dan dat „ door dit beeld van het Monfterdier, is aenge„ duid de rechtbank van geloovs - onderzoek. — „ Deefe is , door die ordens van geestelyken, „ die voor de Hiërarchie het fterkst geftreeden „ hebben, opgericht en gehandhaevd; deefe ver„ toont juist het beeld van het Rijk van gewee„ tensdwang; deefe is opgericht, om de wond, „ aen dit Rijk, door hervormers der waereld, en „ belijders der waerheid, gedreigd, of daed'elyk „ toegebracht, voor te koomen of te heelen. — „ Deefe vervolgt ter dood toe, die aen de Kerk, „ dat is, aen eene heerschzuchtige geestelykheid, „ ongehoorzaem zijn. — Deefe belet alle vry„ heid, in denken en fpreeken, in zaeken van ,, den Godsdienst; het welk vs. 17. dus wordt ,, uitgedrukt, dat allen een merkteeken ontvan„ gen, en dat niemand mag koopen of verkoo,, pen, dan die dit merkteeken draegt enz." £. Het geeven van eenen geest, aen het gemelde ftandbeeld, en het fpreeken van het zelve, (verg. vs. 15,) zal aenduiden, hoe de hoofddienaers del Inquifitie, die, in den beginne, geenen Kerkely. ken Senaet uitmaekten, geenen geest en geene ftem hadden, naderhand, vooral omtrent het midden der XlIIde Eeuw, een openbaer gezach veikreegen hebben, met het vermoogen, om allen, die hunne befluiten , omtrent den Godsdienst, niet geboorzaemden, en in zo verre het beeld des Mon-
fter-f
f«0 c. p. 277, 278. CO 1- c. p. 6to, 621,



van JOANNES. XIII, 233
fterdiers niet aenbaeden , na uitgezochte pijnigingen, wreedaertig te dooden (ƒ). f. Door het merkteeken, het welk aen allen gegeeven werdt, aen hunne nchtehand, of aen hunne voorhoofden v vergel. vs. 16,) zal de belijdenis des a \lows vm de verdorvtne Roomfche Kerk bedoeld worden (gf ^
G. Niemand mogt koopen , of verkoopen, dan die dit merkteeken had, (verg. vs. 17 ) — Dit wordt uitgelegd, van de dwinglandy der Roomfche Kerk, volgens welke allen , die zich daer niet onder, werpen willen, vervloekt, en ter dood verweezen worden (h).
H. Over het getal van den naem des eerflen Monfter* diers, zijnde zes honderd, zes en zestig, (vergel. vs. 18,) is de gemelde Uitlegger zeer uitvoerig (t). en meent, dat hier gezien worde, op den Hebreeuwfchen naem adonikam , zeggende
zo veel, als de Heer, die zich tegen/lelt; dat is een tegenpartijdige Heer, of een tegenpartijder des Heeren, die zich de eer en voorrechten van zijnen Heer aenmaetigt, en zijn juk van zich afwerpt. Een naem, die, op de Roomfche Pau< fen, voor zo verre zy zich de rechten en eerbewijzingen, welke den Heer chhistus toekoomen , ftoutelyk aenmaetigen, wordt toegepast (k). 3. Deefe uitlegging heeft haeren grond, in de voorheen gemelde voorönderftelling, dat het eerfte Monfterdier de Roomfche Hiërarchie beteekene; vermits wy nu die onderftelling reeds genoegzaem meenen wederlegt te hebben (i), kunnen wy ons ontflaegen achten, van,
Cf) 1. c. p. 278, 279. Cg) I. c. p. »8i, 282. (hj I. c. p. 2Ü2, 283.
(»5 1. c. p. 183-350.
,( 1. C. p. 297-300. (1) Boovm p. 218-.
XriVlL DEBL. P $



»34 OPENBARING
omtrent de byzonderheeden deefer verklaering, iets aen te merken.
Wy, die dit geheele gezicht, met het voorige XII Kap., waer meede het in een onmiddelyk verband ftaet, tot nog toekoomende tijden brengen, meenen te moogen befluiten, dat 'er een genootlchap van bedriegers zal opftaen, het welk door dit tweede Beest is afgebeeld, hebbende eenen valfchen Propheet aen het hoofd; bedriegers, die aen de zeer machtige Heerfchappy, door het eerfte Monfterdier , afgefchilderd , met alle hunne vermoogens, zullen dienstbaer weezen, om dat geweld, voerend Rijk te onderfchraegen en uit te breiden.
Maer hoedaenig zullen deefe bedriegers weezen? zullen het Heidenfcbs afgodspriesters zijn, die, even als de Priesters, ten tijde der Heidenfche Keizers, het gezach van die Heerfchappy, door het handhaeven van het bygeloov, en het vervolgen der Christenen, zullen poogen te onderfchraegen ? Of zullen deefe verleiders, het zy uit de Mahommedaenen, het zy uit de Jooden, voortkoomen ? —. Wy durven niets bepaelen ; evenwel , indien wy wederom gisfen moogen , zouden wy lievst aen Jooden denken.
In het Land, het welk hier bedoeld wordt, zullen, volgens onfe verönderftelling, zeer veele Jooden woo. nen , van welke zommigen bet Christendom omhelfen zullen, die, uit hoofde eener geweldige vervolging, zullen genoodzaekt zijn, dat Land, te veriaeten, en naer een eenzaem gewest te vluchten, terwijl de Christenen uit de Heidenen, in dit hun geboorteland, zullen blijven woonen (». — De Satan zal zich, van de gemelde Heerfchappy, welke, door het eerfte Monfterdier, is afgebeeld, bedieners, om die Christenen, uit de Heidenen, op nog geweldiger wijs, dan ooit te voo» ren ge/chied is, te vervolgen. Nu zullen de hier bedoelde Bedriegers , deefe Heerfchappy, in die vervoU ging, ten dienfte ftaen, en niets onbeproevd laeten,
om
(») Boeven p. 184, 185.



van JOANNES. XIU. 235
om de Christenen geheel te verdelgen. — De overwee" ging van het een en ander brengt ons, op het vermoeden, dat deefe bedriegers, uit de Jooden, zullen voortkoomen.
Ook fchijnt ons de teekening van dit tweede Beest best op Jooden te pasfen. — Het kwam voort, uit de aerde, (vergel. ys. 11.) Ik durv nog niet bepaelen, of de aerdt hier' geheimzinnig de Jooden, in tegenftelling van de zee, welke de Heidenfcke volken vertoont, (vergel. vs. 1,) beteekenen moet; evenwel hel ik vry wat over, tot dat vermoeden. — Het Beest had twee hoornen , gelijk hoornen van een Lam, vs. 11, zo dat het de bedrieglyke vertooning maekte van zachtmoedigheid; dit gedeelte van het zinneprent fchijnt meer te pasfen, op valfche Leeraeren uit de Jooden , die den fchijn van zachtmoedigheid en godsvrucht zullen aenneemen, dan op Heidenfche afgodspriesteren. Daer te booven, dat Heidenfche afgodspriesters eene Heidenfche Heerfchappy , door het bygeloov , zullen onderfchraegen, fchijnt zulk een vreemd en ongewoon verfchijnfel niet te zijn, dat het, door zulk eene geheimzinnige teekening, als die van het tweede Beest, en deszelvs verrichtingen , is, aen den Apostel zoude vertoond zijn. Ook fchijnen daer toe geene verdichte wonderen , als van welke vs. 12, 13. gefprooken werdt, noodig te zijn.
Mahumedaenfche bedriegers zullen wel in geene aenmerking koomen, om dat deefe niet gewoon zijn, zich, op gewaende wonderwerken, te beroepen. —- Om nu geene andere bewijsreedenen aen te voeren.
Wy zouden daerom lievst denken , aen eenen valfchen messias , en zijne Apostelen. — Vermoedelyk zullen de Jooden, onder de gemelde Heerfchappy, zeer groote voorrechten genieten, meer dan hun ooit te vooren , zeedert hunne verftrooijing , onder de volken, zijn te beurt gevallen. Uit dien hoofde zullen zy deefe Heerfchappy zeer toegedaen weezen , en alle hunne poogingen aenwenden, om dezelve te ftijven en uit te breiden, in de hoop, datzy, langs dien weg, hun XXVil. p&ü.



?3<5 OPENBARING
oogmerk bereiken zullen, om zich eens weeder, als een onafhangelyk volk, in Palestina te vestigen.
Om dit ontwerp te bevoorderen, zal zich denkelyk iemand, uit hun midden, voor den messias, uitgeeven , en zich eenige Apostelen kiefen. — De gewaende messias , met zijne gunftelingen en voornaemfte dienaeren, wordt, volgens onfegisfing, Kap. XVI: T3. XIX: zo. XX: 10, de va'fche Propheet genoemd, en is, aen joannes den Apostel , onder de vertooning van het tweede Beest, afgebeeld.
Deefe valfche messias en zijne gezanten zullen den Koning der gemelde Heerfchappy , in alles , van de hand vliegen, en te weeg brengen, dat volken, by volken, hem hulde bewijfen, (vergel. vs. 12.) — Ten dien einde zullen zy gewaende wonderwerken voorwen, den, om daer door de Iigtgeloovige meenigte te begochelen, (vergel. vs. 13, 14.) _ Zy zullen niets onbeproevd laeten, om menfchen, van allerleie rangen en Handen, uit onderfcheidene Natiën, te beweegen, dat zy zich, aen de gemelde Heerfchappy, onderwerpen, en in zo verre, voor dezelve, als het waere een beeld oprichten. Ook zullen zy den Koning, tot het fchroomelykst geweld, vervoeren, om allen, die hem onderdaenigheid weigeren , en byzonder de Christenen, moorddaedig van kant te maeken, (vergel. vs. 15.) — Zelvs zullen zy te weeg brengen, dat de yverige verëerers van dien Koning, door eene zeekere leus, zullen onderfcheiden worden, zo dat iemand, van welken rang of ftand by ook weezen mooge, wanneer hy, met de gemelde leus, niet voorzien is, niet zal moogen uit en ingaen.nwer vogelvryverklaerd worden, (verg. vs. 16, 17.)
De leus of het merkteeken van onderwerping, aen de gemelde Heerfchappy, zal, in drie letters, beftaen, die, als talletters aengemerkt, den naem der gemelde Heerfchappy zullen uitmaeken ; de eerfte beteekent 600, de tweede 60, en de derde 6.
Wanneer wy alle de verfchillende begrippen, welke ,' omtrent dit geheimzinnig getal, zijn voorgefteld, wilden



van JOANNES. XIII. 437
den opnoemen en ter toetfe brengen, zouden wy, alleenlyk daer over, een groot Boekdeel fchrijven kunnen. Dan wy zouden 'er niets meede voorderen. — Die lust heeft, om eene meenigte van onderfcheidene gevoelens verzaemeld te zien , kan elders te recht raeken (")■ Zommige Roomscbgezinden hebben 'er luther, calvin, en anderen in weeten te vinden. —* Wy zullen ons, met eenige korte aenmerkingen, vergenoegen.
A. De ee-rfte is , dat joannes zijne openbaering , in het Grieksch , gefchreeven hebbe , en het getal des naems van het gemelde Monfterdier, met de Griekfche talletters X- 3- ST., hebbe uitgedrukt. — Zy allen daerom, die, aen eenen Hebreeuw/eken, of Latijnfchen uaem, denken , fchijnen ons blijkbaer mis te tasten, vitringa , hebben wy gezien (o), dacht, aen den Hebreeuwfchen naem adonikam Dp'JHtf- Anderen hebben dit getal meenen te vinden, in den naem van zommige Paufen , gelijk GeLasIus feCVnDVs, ALeXmDer VI enz. (j ).
Onder de nieuweren, bepaelt zich de Heer hartwig ($) , tot het Hebreeuwfche woord, 1D*)D» maer, vermits dit geenen zin heeft,maekt hy'er, door verzetting der letteren , J^-iD uit, het welk afvai
beteekent. Dit voetfpoor volgt ook de Heer van hamelsveld, maer met dit onderfcheid, dat hy de letters eerst omzet, in "JIHD geheimnis, verborgenheid , en nog eens in ni"lD afval , oproer. Deefe beide Hebreeuwfche woorden wil hy zaemengevoegt hebben , zo dat de naem van het Monfle>
(«) MARCKIUS 1. C. p. K87-595. VITRINGA 1. C. p. 286-3CO. CALO-
vius Bibl. llluRraia N. T. Tot*. ii. ad h. I. wolfius Cura Philol. Tom. V. ad h. I. DÊusiNc-ius in Bibl. Brem. Cl. i. fase. i. p. 155— heuman Biil. Brem. Cl 1. Fase. 6. p. 864—— van sarn ïh Mücell. Duisburg. Tom. 1. Fzsc. 3. p. 482
do) Booven p.231. cauvius 1. c.
(</; i. c. ii Theil S. 201-224..
XXVII- deel.



238 OPENBARING
dier weezen zal, afval van het waere Christendom, verborgenheid en geheim der ongerechtigheid (»•). —. Op zoortgelyk eene wijs begrijpt het ook herder (s), offchoon hy, omtrent het Monfterdier zelve, geheel andere gedachten hebbe.
B. Het eerfte Monfterdier, meenen wy genoegzaem betoogt te hebben (f) , kan het Heidensch Rome niet hebben afgebeelde. Na dit betoog, kan het begrip van grotitjs, die het getal des naems van dit Beest, in den voornaem van Keizer trajanus OTAI1I0S meende te vinden («), by ons geene opmerking verdienen. —
C. Ook hebben wy de meening der geenen, die, door het Monfterdier , de dwinglandy van het Christelyk Rome verftaen , om voldoende reedenen, verworpen. — Uit dien hoofde moeten alle zulke uitleggingen , welke het getal van deefen naem , in de Roomfche Paufen , of iets, het welk , tot hunne overheerfching, betrekkelyk is, willen gezocht hebben , immers by ons, van zelve vervallen. De Kerkvaeder iren^us is de eerfte geweest, die dit getal, in den naem AATEIN02, den Latijn, of Romein, meende gevonden te hebben (v).
D. Het gemelde getal maekt den naem eenes menfchen uit, eenen naem, die, onder de menfchen, gebruikelyk is, en aen menfchen pleegt gegeeven te worden , (vergel. vs. 18.) Zy fchijnen daerom het fpoor bijfter, die dit getal zoeken, in eene zeekere hoedaenigheid van de hier bedoelde Heerfchappy. Er wordt een menfchen naem, de eigen naem van eenen mensch, bedoeld. —- Deefe aenmerking geldt wederom, tegen het begrip der zulken, die, aen de benaemingen van adonikam , tegenpartijder des Heeren, sarooth , afval, of dergelyke, denken.
E.
CO 1. c. p. 621, 622. CO l c S. 146-153.
CO Booven p. 218
( «) Adnot. in N. T. ad h. I. (v ) Myerf. Hares I. V. c. 30,



van JOANNES. XIII. 239
E. Eindelyk befluiten wy, op de gelegde gronden, dat het merkteeken der geenen, die zich, in volgende tijden, aen de hier bedoelde Heerfchappy, op aendrijven van den gemelden valfchen messias, in groote meenigte, onderwerpen zullen, beftaen zal, in zeekere letteren, welke als talletteren gebruikt, het getal des eigenen naems van den Koning, die, over de gemelde Heerfchappy, gebieden zal, zullen uitmaeken.
Maer, welke die naem weezen zal, beken ik zeer gaerne niet te weeten.— De Heer rosetjmuller (w) , die , door het Monfterdier , de afgodery verftaet, welke de Roomfche Keizers vervoerde, om de Christenen te vervolgen, fchreev, in deefe voorönderftelling: „ het gebrek van gefchieJkundige berich„ ten, zo door Heidenen, als Christenen, eertijds „ moogelyk in het licht gegeeven, fchijnt ons in „ den weg te ftaen , om dit getal te verklaeren; „ hadden wy deefe gedenkftukken, zouden wy zon„ der twijffel veele omftandigheeden weeten, op „ welke hier gedoeld wordt.'* — Onfes erachtens is de vervulling der ganfche geheimzinnige voorzegging nog toekoomende; en daerom houden wy het, voor vergeevfchen arbeid, om iets te willen beflisfen. De uitkoomst zal alles, voor hun, die dan leeven zullen , in een helder daglicht plaetfen.
(w) Sc/10/10 in N. T: Tom. V. p. 648.
XXVH- d££x»



S4Q OPENBARING
HET XIV. KAPITTEL.
3, In het zesde gezicht werdt den Apostel het lam vertoond, ftaende , met 144000 heilige menfchen , die eenen zeer verheevenen lovzang zongen, op den berg Zion, vs. 1 - 5-
A. De vertooning van het lam, omringd van de gemelde
Heiligen, vinden wy vs. 1.
B. By die gelegenheid hoorde de Apostel het geluid van
fpeeltuigen , vs. 2.
C. Wijders worden die Heiligen naeder befchreeven, ys.
3-5-
A. In hunne beezigheid, vs. 3.
B. In hunne uitmuntende hoedaenigheeden, vs.
4, 5-
I. Jj^Nde ick fagh vervolgens, in eene andere verrukking van zinnen , ende fiet , het Lam ftont op den bergh Sion , ende met hem (a) hondert vier en veertigh duyfent, hebbende den naem fijns Vaders geichreven aen hare voorhoofden.
Dit gezicht hangt, met de twee voorgaende, van de baerende vrouw Kap. XII, en van de beide Monflerdieren Kap. XIII, wel in zo verre te zaemen, als 'er toekoomende gebeurtenisfen worden afgebeeld, welke, in een onmiddelyk verband ftaen, en op elkander volgen zullen. Maer evenwel zijn zy den Apostel niet gelyktijdig, en in dezelvde verrukking van zinnen, vertoond. — Toen hy het eerfte Monjlerdier zag opkoomen, ftondt hy, op het ftrand van de Middellandfche zee, (vergel. Kap. XII: 18. XIII: 1.) Nu zag hy het Lam , met een groot getal van Heiligen, op den berg Zion ftaen, Kap. XIV: 1. Gevolgelyk moet het hem, in
eene
CO Openb. 7: 4.



van JOANNES. XIV. 24r
«ene nieuwe verrukking van zinnen zo zijn voorgekoorr.en, dat hy zich digt by den gemelden berg bevondt, en het gene daerop voorviel onderfcheidenlyk befchouwen konde.
Hy zag, in deefe nieuwe verrukking van zinnen, en ziet het lam ftondt op den berg Zion. — Eigenlyk ftaet 'er, zon» der den articulus , een Lam. Het Alexandrijnfche Handfchrift heeft het Lam TO etpvtov. Dan 'et is geen reden, om, van de gewoone leezing, aftewijken. — De Apostel bericht ons, in het gemeen, dat hy een Lam zag; maer, uit het gene hy verder zegt, is het allerblijkbaerst, dat dit Lam eene geheimzinnige afbeelding waere van onfen Goddelyken Verlosfer : want de Heiligen, die dït lam vergezelden , hadden den naem van God, die de Vader van het lam genaemd wordt, aen hunne voorhoofden, (vergel. vs. i1'. — Hy zag derhalve» den verhoogden Middelaer, gelijk hem meermaelen gebeurd was, (vergel. Kap. V: 6,) onder de geheimzinnige vertooning van een Lam.
Dit lam ftondt op den berg Zion. — Het kwam hem zo voor, als of hy Zion, den berg van Gods heiligheid, op welken voorheen de prachtige Tempel gebouwd was, van naby befchouwde. Op deefen berg zag hy den Goddelyken Ver. losfer ftaen, in de gedaente van een lam; ter herinnering, dat hy, als het tegenbeeld van het Paeschlam, voor ons, aen het kruis, geflacht en gedood is, (vergel. i Cor. V: 7.) — Ondertusfchen zal de gedaente van een lam zich, alleenlyk tot het hoofd, bepaelt hebben, zo dat de gezeegende perfoon, die hier verbeeld werdt, voor het overige, eene meufchelyke gedaente gehad hebbe (x).
Het lam was omringd , met eene groote meenigte vsn Heiligen; met hem waeren honderd vier en veettig duizend, hebbende den naem zijnes Vaders gefchreeven , aen hunne voorhoofden. —— Deefe Heiligen zullen ons, in hunne uitmuntende hoedaenigheeden, by vs. 4, 5 , naeder kenbaer worden. Hier leeren wy, dat zy een aenmerkelyk getal van honderd vier en veertig duizend uitmaekten. Het verdient zeer onfe opmerking , dat dit getal volmaekt overëenkoome , met dat
CO XXVI Deel. p. 207. XXVÜ j>£bl Q_



24s OPENBARING
van Gods dienstknechten, die in een voorig gezicht, vefv zeegeld waeren, uit alle de ftammen der kinderen Israëls, i2coo uit elk der twaelv ftammen , maekende ook te zaemen 144000, (vergel. Kap VII: 4-8 ) Het was den Apostel onmoogelyk , alle deefe Heiligen te teilen; wy moogen 'er uit befluiten, dat hem het getal, op de eene of andere wijs, zy bekend gemaekt (jy).— De 144000, welke de Apostel, in eene voorige vertooning, gezien bad, waeren verzeegeld, en hadden een teeken van onderfcheiding, aen hunne voorhoofden , (vergel. Kap. VII: 3.) Dit had ook plaets, by deefe Heiligen, zy hadden den naem des Vaders van het Lam gefchreeven aen hunne voorhoefden.
Zommige Handfchrivten en Vertaelingen Ieezen, hebbende zijnen naem , en dien zijnes Vaders, aen hunne voorhoofden j zo dat het merk, aen hunne voorhoofden, den naem en van het lam, en van God zijnen Vader, uitdrukte. Schoon ik 'er wel toe overhelle, om te vermoeden, dat deefe leezing de echte zy, kan ik "er my thans niet breeder over uitlaeten. — De verëerers van het Beest hadden een merkteeken van onderfcheiding, aen hunne rechtehand , of aen hunne voorhoofden, beftaende uit het getal des naems van dit Morcjlerdier, (vergel. Kap. XIII: 16-18.) Deefe Heiligen waeren ook, aen hunne voorhoofden verzeegeld, met een onderfcheidend merkteeken, maer van eenen geheel anderen ftempel: het beftondt in den naem van God den Vader, zo 'er die van het lam niet was bygevoegd, ten blijke dat zy verëerers waeren van den waeren God en zijnen Zoon, onfen gezeegenden Verlosfer.
2. Ende ick hoorde een fiemme uyt den hemel, als (b) een fiemme veler wateren , ende als een fiemme van eenen grooten donderflagh. Ende ick hoorde een fiemme (c) van citherfpeelders, fpelende op hare cithers.
De Jiem , welke joannes , uit den hemel hoorde, was als tene ftem van veele waeteren. De ftem, welke by hoorde,
was
fy") XXVI Deel. p. j88.
(toj Optab. li 15. Cc) Openb. 51 8.



van JOANNES. XIV. 24.3 was zo ontzettend, als of hy het geluid van eenen zeer zwaeren waeterval hoorde, die, van eene aenmerkelyke hoogte, in de diepte nederftort; (vergel. Kap. I: 15.) De teekening is wederom ontleend, van den Propheet ezechiel; de man, die hem den Tempel aenwees. had eene ftem, als het geruisen, van veele waeteren, Ezech. XLIII: 2. — Ook was die ftem, als eene ftem van eenen grooten donder/lag; zy was zo zwaer, als het geluid van den donder, zo dat 'er de aerde van dreunde , (vergel. Kap. VI: 1.) —• Ondertusfchen was het geen verfchrikkelyk geluid, maer dat van aengenaeme citherfpeeJèrs: en, wordt 'er bygevoegd , ik hoorde eene ftem of een geluid van citherfpeelers , [peelende op hunne cithers. Ovef het fpeeltuig, het welk hier, onder den naem van cither, voorkoomt, hebben wy, by eene voorige gelegenheid, gefprooken (z). De Hemellingen fpeelden het lied, het welk zy vervolgens zongen, (vergel. vs. 3,) op hunne citheren.
Men moet ondertusfchen de zaek zo niet begrijpen, als of de Apostel twee onderfcheidene geluiden, na elkander, gehoort hadde; eersteen, hetwelk, aen dat van eenen zwaeren waeterval, en eenen klaeterenden donderflag, gelijk was, en daer na een ander van citheripeelers, gelijk de Heer vau hamelsveld, in zijne Overzetting, de zaek voorftelt, vertalende ; „ teevens hoorde ik eene ftem uit den hemel, als „ het geruisch van groote waeterftroomen, en als het geluid „ van eenen zwaeren donder ; en te gelijk hoorde ik het ,, geluid van harpenaeren, die, op hunne harpen, fpeelden „ en daerby zongen" (0). — De Apostel wil te kennen geeven , dat hy een geluid van citherfpeelers hoorde, het welk, uit hoofde van de verbaefende meenigte der fpeeliie» den, zo zwaer en doordringende was, dat het, in het laetfte opzicht, wel by dat van eenen waeterval, en van eenen don* derflag , mogt vergeleeken worden. In dien zelvden zin, wordt de blijde juichtael der vrolyk zingende Hemellingen, Kap. XIX: 6 , vergeleeken , by de ftem van eene groote fchaer, by de ftem van veele waeteren, en by de ftem var)
(z) XXVI Deel. p. 109, 210.J
(a5 Het N. T- naer het Griekse'. ii Deel. p. 46$, 465, XXVII. J)£eu q 2



24+ OPENBARING
fterke donderflaegen. — „ Deefe ftem was zwaer, maer zy
„ werdt, op de maet, gezongen " (fc).
3. Ende fy fongen als (dj een nieuw gefangh vour den throon-, ende voor de vi.r Dieren, ende de Ouderlingen: ende memaut en konde dat gefangh leeren, dan de hondert vier en veertigh duy-> fent, die van de aerde gekocht waren.
Zy zongen, als een nituw geza?ig, v<.or den throon, en voor de vier Dieren, en de Ouderlingen. — In eene voorige vertooning, zongen de vier en twintig Ouderlingen, die, op even zo veele throonen, in eenen halven cirkel, voor den Goddelyken Throon zaeten, een nieuw Lied, (vergel. Kap. V: 8 , 9.) (t)- Maer hier worden de Zangers, van de Ouderlingen, onderfcheiden. Wy denken daerom aen gezaeligde menfchen. — Zy zongen een nieuw lied, het welk zy teevens op hunne cithers fpeelden, (vergel. vs. 2.) Een nieuw li:d is een zeer voortieffelyk lied, in bet welk zeer verheevene en belangrijke zaeken bezongen worden, (verg. Ka}-. V: 9. Pf. XCVI: r. CXLIV: 9- Jef. XLII: 10.) — De uitdrukking als een nieuw lied zegt zo veel, ais een gezang, het welk in waerheid nieuw en voortreffelyk is, (vergel. Joh. J: 14)_ Dit lied zongen en fpeelden de Hemellingen, met verëenigde ftemmen en fnaeren, voor den throon, en voor de vier Dieren, en de Ouderlingen, dat is, in den derden hemel, alwaer God verbeeldt werdt, te zitten op den throon van zijne Majefteit; terwijl vier en twintig Ouderlingen, zittende op zo veele laegere throonen, een halvrond uitmaekten en vier Dieren, of leevendige en verftandige Weezens, in het midden van dat halvrond, voor den throon des Allerhoogften , ftonden, (vergel. Kap. IV: 3 - 6.) Maer het geluid, het welk deefe Hemellingen, met hun' gezang en fpeeltuig, maekten, was zo groot, dat joannes het, in den omtrek van den berg Zion, ah eene zeer zwaere ftem hoorde , (vergel. vs. 1, 2.)
De inhoud vau dit Lied wordt niet opgegeeven, alleenlyk
zegt
(t~) KOSEMUOLLKR 1. C. p. 648.
( d ) Openb. 5: 9.
(c) XXVI Deel, p, «2.



van JOANNES. XIV. HS
zegt de Apostel, numand konde dat gezang leer en , dan de hZderd vier en veertig duizend, die van de aerde gekocht meren vs 3b. — Dit gezang te heren fchijnt te kennen te geeven het zelve te.verftaen en naer te volgen, of gelijk de Heer van hamelsveld heeft (d), „ dat lied meede aenh-ffen" In dien zin leerden de honderd vur en veertig "luizend dit Lied, zy verftonden den voortre-ffelyke» inhoud, en verëenigden hunne ftemmen , met die der zingende en fpeelende Hemellingen. - Die Heiligen die het nieuwe Lied leerden en medezongen , waeren van de aerde gekocht. Van de aerde, dat is, uit de menfchen, gelijk het naeder verklaerd wordt vs. 4; de menfchen gekocht; dat is, door het lam, met uitfluiting van andere menfchen, tot zun eigendom gemaekt, en die hen Gode gekocht heeft, met zun
^t'DlIij'TdSmet vrouwen niet bevleckt en zijn4; CO -nt fy zyn maegden. Defe qn Vdje Sr Lam volgen waer het oock henen gaet Defe % geLht uyt de menfchen, |>] eerflehngen Gode ende den Lamme.
c ff) Ende in haren mont en is geen bedrogh gevonden : want fy zijn (g) onberifpelick voor den
^hS gee°vfde Apostel eena naedere befchrijving van ds X44O0O, welke hy, met het lam, op deh berg Zion gez.en ïl ft, ten aenzien van hunne uitmuntende hoedaemgheed.n Deefe moeten hem zeekerlyk, het zy door eenen Engel, het zy op eenige andere wijs, zijn bekend gemaekt.
Deefe zijn het, (zegt hy) die met vrouwen niet bevlekt zi,n. . j 7!rh met vrouwen, te bevlekken,
y>ant zy zi}n maegden. — Zich, met vrouw . zegt, in het algemeen, zich, met vuile ontuch , veront reinigen. Het overfpel en de onkuischheid z.jn, in de Schnv en van het Oude Testament, zeer bekende zinbeelden van de afgodery, en de grouwelen. welke daer meede gepaerd gaen (vergel. Jer. BB 9- Ezech. XXIII: * , 3- Hof. I: >0
XXViL deel. ■ Q. 3



24-5 OPENBARING Ter deefer plaets evenwel fchijnt de ontucht, voor allerlei fnoode zonden, genoomen te worden. — Want, (wordt 'er bygevoegd) zy zijn maegden, dat is, zy zijn aen maegden gelijk, in zuiverheid naemenlyk van zeeden, (vere 2 Cor XI: 2.) ' v & *or.
Deefen zijn liet, die ket lam volgen, waer het ook heenen gaet, en hen heenen leidt, zo op weegen met doornen hezaeid, als op paeden met roofen beftrooid. Zy volgen ket lam; zy wandelen in de voetftappen van den Verlosfer, volgen zijn voorbeeld, en onderwerpen zich geduldig en blymoedig, aen zijne beveelen, fchikkingen, en de weegen welke Hy met hun inflaet.
Deefe zijn gekoekt, afgezonderd, en geëigend, uit de men^ fcken, tot eer/lelingen Gode en den lamme. — Hier wordt kennelyk gezinfpeeld, op de eerfielingen der vruchten, welke Gode moesten worden toegewijd, en in welke de geheele mzaemeling, die volgde, gereckend werdt geheiligd te zijn, (vergel. Deut. XVIII: 4. Rom. XI: 16.) Deefe 144000 waeren de eerfielingen, uit een zeeker zoort van menfeken, die, aen den dienst van God én het lam, waeren toegewijd, en die naederhand nog hunne beminnelyke voetftappen volgen zouden. Zy waeren eerftelingen, ten opzichte van eene groote fchaer, welke nog, in het vervolg, aen het lam hulde zoude doen, (vergel. Rom. XVI: 5. 1 Cor. XVI: 15.)
In hunnen mond , is geen bedrog gevonden , vs. 5a. Zy Zijn, van leugen en bedrog, als meede van alle geveinsdheid, geheel afkeerig; byzonder zijn zy oprecht, in hunne geloovsl
belijdenis, en in de hulde, welke zy het lam bewijfen
Want zy zijn onberispelyk, voor den throon van God, vs. sb. Zy zijn onberispelyk, eigenlyk zonder vlek; niemand kan,'met recht, eenige befchuldiging tegen hen inbrengen; hunne zeeden zijn zuiver, hun gedrag is heilig, (vergel. Eph. I: 4. V: ij. Col. I: 22.) De uitdrukking voor den throon van God geevt te kennen, dat zy, fchoon zy van boosaertige menfchen gelasterd en gefcholden worden, evenwel, by God, den onïeilbaeren Richter, die harten en nieren beproevt, als onbe. Wsipelyk;, bekend flaeh.



van JOANNES. XIV. 24?
Welke is nu de geheimzinnige beteekenis van dit gezicht ?
Het ftaet, gelijk wy reeds gezegt hebben, in een onmid. delyk verband, met de twee voorgaende Propheetifche vertooningen, Kap. XII, XIII. Dit erkennen alle Uitleggers. Zy daerom, die, door het eerfte Monfterdier , (verg. Kap. XIII: 1-10.) de Roomfche Hiërarchie, en, door het tweede Beest, (vcrgel. Kap. XIII: n-18.) de Monniken, byzonder uit de orde van dominicus en franciscus, verftaen, brengen dit gezicht Kap. XIV: 1 - 5 tot de tijden even voor de Kerkhervorming. Wy, die van oordeel zijn , dat de twee voorige geheimzinnige vertooningen, Kap. XII, XIII, gebeurtejiisfen afteekenen, welke nog toekoomende zijn, brengen ook dit gezicht, tot tijden, welke nog volgen zullen, byzonder tot de bekeering van een gedeelte der nog verharde Jooden.
I. Om dat het eerfte begrip, by onfe Godgeleerden, alge' meen is aengenoomen, zullen wy het zelve kortelyk voordraegen, enteevens, in ettelyke byzonderheeden, wederleggen.
tf4 Wat deefe uitlegging zelve aengaet. De Heer vaw 'hamelsveld (e) fielt dezelve, met weinige woorden, zeer duidelyk voor. „ Wie hier door (de 144000 naemenlyk , die , met den naem van jesus en God, op hunne voorhoofden , geteekend zijn) verftaen „ worden, is, uit de befchrijving vs. 2-4, duidelyk ' genoeg: de ftandvastige verëerers van God en chbis", tus , die , in alle verleidingen en vervolgingen, " ftairdvastig zijn gebleeven, by de zuivere en onvervalschte Euangelieleer, en die volhardt hebben, in eenen Christelyken wandel. — Indien iemand hier wil onderfcheiden, zo zal men daer teegen niet veel " kunnen inbrengen. Dan heeft men eerst de getui-
te1) Korte aenmeri. over het N. T. U Deel. p. (iaa. XXVII. deel. q. 4



348 OPENBARING
gen der waerheid, de Waldenfen en anderen vs , „ vervolgens de Wiclefiten en Husfiten', vs
2vWvooredeerfChi!!1,5a;re aenleidi"ê °^«t*usfchen zj, voor deefe onderfcheiding, bekennen wy niet te kunnen doorzien. Dezelvde r44ooo, die vs.", Lol koomen k0Dd alleenlyk Ligd ^ Ckhei> o
teren (vergel. vs. 3;) en van die zelvde I440oo, we ke het laetst genoemd waeren, wordt vs. 4. gezegd
2f 'ent440°°' ^ htt' dk' ^^uwen.nietJekl * ij jï enz.
De Hoogleeraer vmWG4 heeft wederom deefe al-
trge";;^00" Uk,eggiDS UitV°Crig ZOeke" te be'
A'^hetrra,fmeen* ft6lt hy V00r ™^ d« hier de waere Kerk van chkistüs worde afgeteekend, in tegen ftelhng van het jammerlyk verbasterd Christendom, onder de Hiërarchie der Roomfche Pausfen. „ I erwijl het Beest regeert,(fchrijvt hy (g)) , en wijd „ en zljd het gebied voert, in de waereld, heeft " f°d nocï"»« eene Kerk in de waereld, welke „ het fundament van het waere geloov behoudt, en " mrtCHM«u. Wfe, „iet in de Stad, met zeeven „ bergen, maer flJ> den berg Zion, zullende eindeïyk " !6"S zeefP"elen, over het Beest, en over zijn' Ruk. Het welk de Heilige Geest van voornee. » men is, de Kerk, onder dit zinnebeeld, tot haere " vertro^S> te leeren; gelijk byna alle de Uit„ legger, van deefe Godfpraek hebben aengemerkt. " Deefe Pr°Phetie draegt ons , in een algemeen » vertoog, alleen voor die , ook zelvs onder het » Rijk van het Beest, de party van chhtstus jesus ., houden en volgen zouden; — onder welke ge» volgelyk in de eerfte plaets, moeten geteekend " W°rden de Waldenfen en zuivere AlU^fen door » geloov en Godsdienst, met hen zeer nieuw ver-
„ ee-
r,tt\- c' P- 303-3=0.
I £) !• C p. 303 . J04.



van JOANNES. XIV. 240
„ eenigd, die, het verderv van hunne tijden zien„ de, het allereerst ondernoomen hebben, de ge„ meenfchap van het geheimzinnig Babyion te ver,, laeten, en zich, tot christus jesus, te vergae„ deren."
De Hoogleeraer meent, dat 'er zeer duidelyke reedenen zijn . welke dit gevoelen bevestigen (h).
A. De eerfte is ontleend, uit den zaemenhang, in de verönderftelling, dat het Monjlerdier Kap. XIII. het Antichristiesch Rome, gelijk het pleegt genaemd te worden, de Hiërarchie der Paufen, hebbe afgeteekent. Maer , daer deefe verönderftelling, gelijk wy meenen aengetoont te hebben, ten eenemael ongegrond is, moet ook de gevolgtrekking, welke daeruit, ten aenzien van den zaemenhang, wordt afgeleid, van zelvs vervallen.
B. De andere reden is genoomen , uit Kap. Vllr 4-8 , alwaer ook 144000 verzeegelden, uit de XII Jlammen Israè'ls , voorkoomen, door welke het geheimzinnig volk van christus , het waere Israël Gods, gefteld tegen de valfche Kerk, wordt afgebeeld. Die 144000 nu, (zegt de Hoogleeraer) zijn dezelvde, of althans het zelvde zoort van menfchen , net de 144000 , die ons hier voorkoomen. —— Wy meenen, dat de 144000 verzeegelden, uit de XII Jlammen van Israël, Kap. VII: 4-8. Christenen verbeelden, die, in de eerfte tijden, uit de Jooden bekeerd zijn , in onderfcheiding van de bekeerde Heidenen, die Kap. VII: 9 17. vermeld worden (i). Maer wy leiden 'er een geheel ander gevolg uit af, dat naemenlyk ook hier Kap. XIV: 1. de 144000, die, met het lam, op den berg Zion Jlonden , Jooden afbeelden , die zich tot den Verlosfer, zullen bekeeren; gelijk, in het vervolg, naeder blijken zal.
(/;) 1. c. p. 304.
(ij XXVI Deel. p. 387—
XXV1L deel.. Q_ 5
I



250 OPENBARING
C. De derde reden is ontleend, ait het verband, met het volgende: „ om dat uit het volgende gezicht „ van deefe Prophecy, blijken zal, dat ons daerin „ eindelyk den ftaet der Kerke afgetchüdert word, „ in een beeter gedaente opgericht; door onder„ fcheidene tusfchenvallen van tijden heenen." De Uitlegger bedoelt het gezicht, het welk Kap. XIV: 6-13; befchreeven is, en door hem, van de Kerkhervorming, verklaerd wordt, zo als dezelve, door verfcheidene Leeraeren, zou worden voortgezet f». Dan, onfes erachtens, worden *er , door dat volgende gezicht, geheel andere dingen afgebeeld , welke eerst, in nog toekoomende tijden, zullen plaets hebben. B. Dan laeten wy de Uitlegging van den grooten Man,
in de byzonderheeden , kortelyk wat naeder be-
fchouwen.
A. De Apostel zag het lam flaen, op den berg Zion, cn , met Hem, honderd vier en veertig duizend, hebbende zijnen naem en dien van zijnen Vader ge. fchreeven aen hunne voorhoofden, vs. x. e De honderd vier en veertig duizend zullen de Wildenfen en Albigenfen vertoonen, die, onder alle de verbasteringen der Roomfche Kerk, de zuiverheid van leer en zeeden bewaert hebben. — „ Het getal X44, (zegt de Hoogleeraer(0>) is een vierkant getal, waer van de „ Radix is 12; en het twaelvgetal vertoont ons „ de Kerk gegrond, op de leer der XII Apis. „ telen van christus , Eph. II: 20. Openb. „ XII: 14, welke ftandvastig volhardt, in dat „ zeekere en onwankelbaere fundament, tegen „ alle verzoeking enz." — Dit alles fchijnt ons eene geheel willekeurige verklaering, voor welke geen fchijnbaere grond is. Het getal
wordt
C*) I. C. p. 342 —
CO c. p. 304, 305.



VAN JOANNES. XIV: 251
wordt bepaeld, op 144000 , niet om dat hes een wortel getal is, maer, met betrekking, tot de XII ftammen van Israël, elk een ftam gereekend op 12000, (vergel. Kap. VII: 4-8-) Daer te boven is wel het getal van 144, maer niet dat van 144000, het welk hier voorkoomt, een wortel getal.
Van de bedenking, dat het getal 144000 te groot zy, dan dat het, op de Waldenfen en Aibigenfen, zou kunnen pasfen, wordt deefe weinig beduidende oplosfing gegeeven , dat deefe aenkleevers aen de zuivere leer van het Euangelie, offchoon weinigen, in vergelyking met de groote meenigte, die zich, aen het gezach der Roomfche Paufen , onderwierpen , evenwel een groot en aenzienlyk getal hebben uitgemaekt (m). 0, Zy ftonden, met het lam, op den berg Zion. Het zal beteekenen, dat de Waldenfen en Albigenfen, tot de waere Kerk, behoorden, en de allernaeuwfte gemeenfchap hadden, met den Verlosfer (»). — Zy hadden den naem van het lam en van zijnen Vader gefchreeven aen hunne voorhoofden ; dit zal aenduiden , dat zy het waere volk van christus uitmaekten, hebbende zich, aen den dienst van den Verlosfer, en van zijnen Vader, oprechtelyk toegewijd. Ook zou 'er kunnen gezien worden, op den Doop, door welken zy, tot den dienst van God en cHRrsTus, met verwerping van alle afgodery en bygeloov, waeren toegewijd (0). 3. De Citherfpeelers vs. 2. worden voorönderfMd, aen den Apostel, onder de gedaente van Engelen, te zijn voorgekoomen; en deefe Engelen zullen
C»r I. c. p. 305. (» ) 1. c. p. 106. (yj \. c. p. 307.
xxva deel.



*5** OPENBARING
doorluchtige preedikers van het zuiver Euangelie hebben afgebeeldt, byzonder wiclef en hus, en die hun voorbeeld hebben naergevolgt, vooral onder de Bohetmfche en Moravifche Broederen, na het Concilie van Bazel (p ). —, Maer de Apostel zegt niet, dat hy de Citherfpeelers, veel min dat hy dezelve onder de gedaente van Engelen, gezien hebbe, maer eenvouwig dat hy het geluid van hunne fpeeltuigen gehoon hebbe. Alles derhalven , wat uit de willekeurig aengenoomen voorönderftelling van Engelen, wordt afgeleid, i» geheel van allen grond ontbloot.
C. Het nieuwe Lied, het welk de Citherfpeelers zongen, vs. 3a. zal de zuivere geloovsbelijdenis aenduiden, welke de gemelde wiclef, hus, en hunne volgelingen, de Boheemfche Broeders, gepreedikt en
voortgeplant hebben (q) Maer ook deefe uit-
legging heeft geenen anderen grond, dan in de willekeurige voorönderftelling, van welke wy zo even gefprooken hebben. Voeg 'er by, dat de Citherfpeelers het nieuwe Lied gezongen hebben, niet op aerde en voor de menfchen, maer in den hemel, voor den throon, en voor de vier dieren, en de Ouderlingen.
D. Niemand kon dit gezang leeren, dan de 144009, die van de aerde gekocht waeren, vs. 3''. Dit zal te kennen geeven, dat 'er, behalven de vrooine Boheemers, en anderen, die de leer der Apostelen vasthielden, in de jammerlyk verbasterde Kerk, geene geweest zijn, die hunne zuivere belijdenis verftaen , en goedgekeurt hebben , naerdien de Roomfche Leeraers bezet, met de vooröordeelen der School fche Godgeleerdheid , en , door het gezach der Pausfen, verblind, dit gezang niet leeren konden (r). — Alles wederom een gevolg
van
(P) ). c. p. 308-313.
(?) 1. C. p. 313. 314» ( Tj ). £. P. 3X5-317.



van JOANNES. XIV. 253
van de gemelde geheel ongegronde voorönderfteliing.
E. De uitmuntende hoedaenigheeden, aen die 144000 toegefchreeven vs. 4, 5- worden, op de gezegde gronden, verklaerd, van de zuiverheid der zeeden , en de lijdzaemheid, onder allerlei vervolgingen , waerin de Waldenfen en Bohtemfche Broeders hebben uitgemunt;en zy worden aengemerkt, als eerfielingen van het groot getal menfchen, die, ten tijde der Hervorming , de zuivere leer der Apostelen omhelst hebben (s). 3, Het gene wy tot dus verre hebben aengemerkt is, onfes erachtens, over genoeg, om te betoogen, dat de algemeen aengenoomene Uitlegging, zelve met het beloop der geheimzinnige teekening, geheel onbeftaen-
Daer zy. Daer te booven is zy ftrijdig , met het
verband van zaeken. Alles rust, op de hoofdönderftelling, dat het Monjlerdier Kap. XIII: 1-10. de Roomfche Hiërarchie , en dat de overigen van het zaed der Vrouwe, Kap, XII: Ifc (t) ook al de Waldenfen enAlbigenfen , beteekenen moeten. Maer beide deefe Hukken, welke de grondflaegen deefer verklaering uitmaeken, hebben wy reeds, zo wy ons niet geheel bedriegen, genoegzaem wederfprooken (u). II. Wy voor ons, zijn, op grond van het gene wy, ter verklaering van de twee voorige gezichten, Kap. XII. XIII, met welke deefe vertooning onmiddelyk zaemenhangt, gezegt hebben, van oordeel, dat 'er hekeerde jooden bedoeld worden, tf, Deefe hoofdftelling zal ik vooraf wat naeder aendringen.
A. Vooreerst beroep ik my, op het verband van zaeken. De Vrouw, welke den mannelyken Zoon ge-
haerthad, (vergel. Kap. XII: 1 - 5.) vertoont, onfes erachtens , eene meenigte van Jooden , die zich,
C*yi. c. p. 317-3:0. CD 1. c. p. 505.
Qay Booven p. 218 , 183—
XXVII. deel.



354 OPENBARING
in nog toekoomende tijden, in een zeeker Heidensch Land woonende, tot den Verlosfer bekeeren zul. len 0> Deefe bekeerde Jooden zullen , in dat Land, eene fchroomelyke vervolging ondergaen, en zich genoodzaekt vinden, naer een eenzaem en weinig bewoond gewest, te vluchten, alwaer zy, onder Gods gunftige voorzorg, veilig ZHuen aenk'oomen, en woonen, (vergel. Kap. XII: 6, 13, 14;) de poogingen, welke de Duivel zal aenwenden, om deefe luisterrijke Kerk, uit de Jooden, in dat eenzaeme gewest, geheel te verdelgen, zal kennelyk verydeld worden, (vergel. Kap. XII: r5, 16.) De Satan ziende , dat hy niets tegen hen vermooge , zal zijne woede wenden, tegen de overigen van het zaed der Vrouwe, (verg. Kap. XII: 17,) dat is tegen de Christenen, uit de Heidenen, die, in het eerstgemelde Land, door het fchitterend voorbeeld der geloovige Jooden, zo lang zy in hun midden verkeerden , waeren uitgelokt, om den Verlosfer hulde te doen.
De manier, op welke de Satan zijne woede, tegen die overigen van het zaed der Vrouwe, zoude uit. oeffenen, en de middelen en werktuigen, van welke hy zich daertoe bedienen zoude, worden, in het onmiddelyk voorgaende gezicht Kap. XIII, uitvoerig aengeweefen. — Maer nu was 'er nog niets naeders gezegd van de Vrouw, welke naer de woestijne gevlucht was, en van haer verder wedervaeren. Dit wordt, naer ons inzien, door eene nieuwe vertooning Kap. XIV: 1 - 5, aengeweefen, m dat dezelve Kerk uit de Jooden, welke Kap. XII, onder de gedaente van eene luisterrijke Vrouw, is afgeteekend, hier voorkoome, onder de benaeming van honderd vier en veertig duizend, die het lam , op den berg Zion, vergezelden. B. Wy worden , in dit begrip , bevestigd, door de byzonderheeden, welke, in het gezicht zelve, voorkoomen. j (») Boovea p, 174 1 .1



van JOANNES. XIV. 255
j[. Er waeren honderd vier en veertig duizend , die den naem van den Verlosfer, en van zijnen Vader , gefchreeven hadden, aen hunne voorhoofden vs. 1, zijnde juist het zelvde getal, het welk wy ook Kap. VII: 4. ontmoet hebben. Dit hebben zeer veele Uitleggers opgemerkt, en 'er ui» beflooten, dat hier dezelvde perfoonen, of althans het zelvde zoort van menfchen bedoeld zijn, met die 144000, welke,' ter aengehaelde plaets, gezegd worden verzeegeld te zijn, uit de XIIJlammen Israêls (w). — Nu zijn de 144000 verzeegelden Kap. VII: 4. buiten allen twijffel Jooden; immers zy waeren uit de gejlachten der kinderen van Israël, 12000 uit elk een gejlacht, of uit elk eene Stam. Onfes erachtens, hebben wy bepaeldelyk te denken, aen de Christenen, uit de Joc» den, die, toen constantyn de Groote, na het verflaen van licinius, het ganfche Keizerrijk bemachtigt heeft, in het zelve gevonden werden (x). Wy meenen 'er uit te moogen befluiten, dat de 144000 , die hier voorkoomen , hebbende het merkteeken van christus en zijnen Vader aen hunne voorhoofden, ook Jooden, en wel zulken, die zich tot het Christendom bekeert hadden , afgeteekent hebben.
E. Deefe 144000 ftonden, met het lam, op den berg Zion, vs. t. Deefe plaetsbepaeling fchijnt ons wederom duidelyk te wijfen naer Jooden, die eenen byzonderen eerbied hebben, voor dien berg, in het Land hunner Vaderen geleegen, en, uit hoofde van den ouden eerdienst, beroemd boven alle andere heuvelen.
C Deefe 144000 waeren van de aerde gekocht, vs. 3, en gekocht uit de menfchen, (vergel. vs. 4.) — De benaemingen van de aerde, en van de menfchen,
Cw~) VITUINGA 1. c. p. 304. PARiKUS. WÏDUS dlZ. ai h. I. *a) XXVI Deel. p. 388, 389.
XXVII. deel.



256 OPENBARING
wijfen ons misfchien , naer het Joodfche Land, en naer de Jooden. Immers de benoeming van de aerde beteekent zeer dikwijls bepaeldelyk het Joodfche Land, (vergel. Matth. 30. XXVII: 45, enz. ,Ook ben ik op de gedachten gekoomen , dat de benaeming van de menfchen , in de openbaering, meermaelen, in eene byzondere beteekenis, van de Jooden gebruikt worde. Althans, die vs. 3. gezegd worden, van de aerde gekocht te zijn, worden vs. 4. befchreeven als zulken , die uit de menfchen gekocht zijn; gevolgelyk zijn de benaemingen van de aerde en de menfchen van dezeivde beteekenis.
Dan ik geev deefe aenmerking, by voorraed, niet hooger op, dan eene gisfing ; ik wil de zaek, door vergelyking van alle plaetfen, in welke de benaemingen van de aerde, en van de menfchen, voorkoomen, naeder onderzoeken, en, van het gene ik meen gevonden te hebben, in de inleiding tot dit Deel, verflag doen. D. Deefe 144000 waeren eerfielingen Gode en den lamme, (vergel vs. 4.) De oogst zou derhalven nog volgen. — Deefe byzonderheid fchijnt ons eigenaertig te pasfen , op een aenmerkelyk getal van Jooden, die zich eens , in volgende tijden, tot het Christendom, bekeeren, en eerftelingen weezen zullen van den geheelen oogst,, die, in het laetst der daegen, zal worden ingezaemeld, wanneer gansch Israël, na het ingaen van de volheid der Heidenen, zal zaelig worden, (verg. Rom. XI: 25.) 3^ Op deefen gelegden grondflag, zijn wy van oordeel, dat hier dezeivde Jooden bedoeld worden, welke Kap. XII, onder de zinnenprent van eene zeer luisterrijke Vrouw, vertoond is; Jooden, die, in volgende tijden , in een zeeker ons onbekend Land, woonende, het Christendom omhelfen zullen, en, door de weede van eene fchroomelyke vervolging, zullen genoodzaekt
wor.



van JOANNES. XIV. isf
worden, dat Land te. ver laeten, en, in een zeeker eenzaem gewest, eene veilige fchuilplaets te zoeken. — Deefe bekeerde Jooden, meenen wy, worden hier naeder befchreeven, zo als zy, in.dat weinig bewoonde Land, verkeerende, zullen uitmunten , in eene zonderlinge zuiverheid van leer en zeeden.
Behalven dit algemeene, dunkt ons, moogen wy, uit de geheimzinnige teekening, nog de volgende byzonderheeden afleiden.
A. De Apostel zag een aenmerkelyk getal van menfchen, en hy vernam , door eene flemmelyke onderrich" ting, dat 'er honderd vier en veertig duizend waeren' (vergel. vs. is) — Het wijst zich van zelvs, da men dit getal niet al te zeer drukken moet, als o*" de hier bedoelde Jooden, die zich, tot hët Chris" tendom, bekeeren zullen, juist 144000 zouden uit" maeken. Dit getal is kennelyk geëevenreedigd» naer dat, het welk wy Kap. VII: 4. ontmoet hebben» om ons te doen opmerken, dat 'er menfchen van dezelve zoort bedoeld worden, meede oorfprongelyk uit de XII ftammen van Israël. — Voor het overige is dat getal aenzienlyk genoeg, om eene aenmerkelyke meenigte uit te drukken, en ons teevens te doen opmerken, dat deefe Joodën, die, op den hier bedoelden tijd, aen den Verlosfer zullen hulde doen, maer wéinigen weezen zullen , wanneer zy vergeleeken worden.) met het ganfche volk van Is* raël, het welk allerweegen, over den aerdboodem, verfpreid zijnde , eene onbereekenbaere meenigte üitmaekt.
Op zich zelve befchóuwd, zal hét getal dier bekeerde Jooden, zeer aenzienlyk, maer in vergelyking van de ganfche Natie, naeuwlyks noemenswaerdig weezen.
B. De Apostel zag hét lam ftaende op dén berg Zion j en met hem de gemelde 144000, (vergel. vs. ih.) — De berg Zion is eene zeer bekende zinneprent van de Kerk des Nieuwen Testament*, (vergel. PC II: tf.
XXVII. Dsêl. R



a<3 OPENBARING
Jef. LX: 14. enz.) Het ftaen daerom van deefe menfchen, op den berg Zion, kan de veiëeniging van deefe Jooden, met de Kerk van christus , eigenaertig afbeelden; zy zullen koomen, tot den berg Zion, en de Stad des leevendigen Gods, tot het hemelfche Jerufalem, Hebr. XII: 22. — Daer ftonden zy, met het lam; het teekent hunne geloovige verkleevdheid, en gehoorzaeme onderwerping, aen den Verlosfer. C. Zy hadden den naem van het lam, en van zijnen Fader , gefchreeven aen hunne voorhoofden, (verg. vs. ic.) De 144000, welke wy Kap. VII: 3-8, ontmoet hebben , waeren ook verzeegeld aen hunne voorhoofden; het beteekende , dat Gods waere dienstknechten, uit de Jooden, onder het zinbeeldig onweeder van geweldige beroeringen , in het Romeinfche Keizerrijk, eer het, door constaktyn den Grooten, geheel bemachtigd was, niet zouden befchaedigd worden (2). De verzeegeling evenwel van de 144000, welke ons hier voorkoomen, wees niet alleen aen, dat de Jooden, die zich, in volgende tijden, ftaen te bekeeren , onder de Goddelyke hoede , in dat eenzaem gewest, zullen veilig zijn, (verg. Kap. XIII: C, 14, 16,) zo dat zy, van de woede des Monjlerdier s, Kap. XIII. befchreeven, niets zullen te vreefen hebben; maer het merkteeken, met het welk zy verzeegeld waeren, leert ons teevens, dat de verleiding van bet tweede Beest, van den valfchen messus, (vergel. Kap. XIII: n-18,) op hen geenen den minften invloed hebben zal.
De valfche Propheet bracht te weeg , dat allen, die het Monfterdier vereerden, met een zeeker merk, ter onderfcheiding , geteekend wierden, (verg. Kap. XIII: i<5-i8. ) Maer de bekeerde Jooden, in dat eenzaem gewest, hadden van den valfchen messias, en zijne bedriegeryen, niets vernoomen; zy leevden 'er gerust, en hadden een geheel ander merkteeken,
•en
tz) XXVI Deth p. 386, 387.



van JOANNES. XIV. 559
aen hunne voorhoofden gefchreeven j zijnde de naem van het lam en van zijnen Vader. — Het geevt, met één woord , te kennen, dat de bekeerde Jooden, met woorden en daeden, kennelyk zullen openbaer maeken, dat zy zich, aen den dienst van God en van den Verlosfer, oprechtelyk hebben toegewijd.
D. De Apostel hoorde een zwaer geluid, het welk in den hemel, door Citherfpeelers, gemaekt werdt, die een zeer voortreffelyk Lied fpeelden en zongen, terwijl de 144000 hunne ftemmen, met die der fpeelende en zingende Hemellingen, verëenigden, (verg. vs. 2, 3 ) — De inhoud van dit Lied wordt niet opgegeeven; evenwel moogen wy, uit de omftandigheeden , opmaeken , dat het een Lovlied geweest zy (0). — Het geevt te kennen, dat de Hemellingen, byzonder zy, die, in de voorige eeuwen , uit de Jooden, gezaeligd zijn, zich, over de bekeering en den voorbeeldigen wandel van hunne broederen naer het vleesch, uitbundig verblijden, en 'er, aen God en aen den Verlosfer, met juichende lovzangen, den roem van geeven zullen, (verg. Kap. XII: 10-12.)
E. De teekening der uitmuntende hoedaenigheeden van deefe lieden, (vergel. vs. 4, 5.) wijst ons, naer de fchitterende heiligheid, en naer de zuiverheid van leer en zeeden, in welke die bekeerde Jooden zullen uitmunten. — Ondertusfchen moet men niet denken,' aen eene volmaekte en geheel onbefmette heiligheid, welke nimmermeer, hier op aerde, zal plaets hebben. Zy, die oprecht en yverig zijn, in den dienst des Heeren, worden meermaelen, met zoortgelyke fterke uitdrukkingen , befchreeven. Zo leefen wy, by voorbeeld, van den Priester zacharias , en zijne Echtgenoote ilisabeth, dat zy beiden rechtvaerdig waeren voor God, wandelende, in alle de gebosden en de rechten des Heeren, onberispelyk, Luc. II: 5, 6".
(«) MARCK1US 1. C. p. 607.
xxvii. mt. R *



ctfo OPENBARING
% Het zeevende gezicht, liet welk aen den Apostel vertoond werdt, vinden wy vs. 6-13. joannes zag drie Engelen, den eenen na den anderen, vliegende in den hemel.
A. De eerfte maende alle de inwooneren der aerde aen, om
God te vree/en, vs. 6, 7.
B. De ander verkondigde den ondergang van Babel, vs. 8.
C. Di derde bedreigde ontzettende oordeelen, over de verëerers van het voorgemelde Monfterdier, vs. 4-13.
A. Hy befchrijvt die oordeelen, vs. 9-11.
B. Hy voegt 'er eene gepaste aenmerking by, vs.
12, en
C. Verhaelt eindelyk , dat hy eene merkwaerdige
ftem gehoon hebbe, vs. 13.
6. Ende ick fagh, in eene volgende verrukking va» zinnen, eenen anderen Engel vliegende in het midden des hemels, ende hy hadde het eeuwigh Euangelium, om te verkondigen den genen die op de aerde woonen , ende alle natie , ende geflachte, ende tale , ende volcke:
Een andere Engel is een Engel, onderfcheiden van de voo* "rigen, welke zich, aen den Apostel, vertoont hadden ; meer byzonder fchijnt hy ons deefen Engel, als eenen anderen, te onderfcheiden, van dien Engel, die hem, omtrent de gezichten , met welke hy verwaerdigd werdt, naedere onderrichting gav. (vergel. Kap. I: 1.) —- joannes zag dien anderen Engel, vliegende in het midden des hemels, dat is zeekerlyk, in het midden van den luchthemel; immers zijne ftem kon, van de menfchen, op de aerde, gehoord en verftaen worden, (vergel. Kap. Vlli: 13.)
Hy had het eeuwig Euangelie, zeekerlyk in zijne hand. — Men denke, aen eene geopende Boekrolle , (vergel. Kap. I: 2,) in welke men dit opfchrivt duidelyk leefen konde , eeuwig euangelie. Deefe geopende Boekrol hieldt de vliegende Engel, in zijne hand.
Het oogmerk der verfchijning van deefen Engel was, om tt yerkmdigen den geenen, die op de aerde woc-nen, m allen
nar



van JOANNES. XIV. 261
natie, engeflachte, entaele, en volle. — Om te verkondigen, eigenlyk ftaet 'er, om te Euangelixeeren. Dit woord, weet ik, beteekent eigenlyk eene blijde boodfchap te brengen, eene aengenaeme tijding bekend te maeken. Dan het gene deefe Engel kwam boodfchappen was niet, in alles, heuchlyk; hy wekte niet alleen alle volken op, om den eenigen en waeren God, den Schepper van het gansch Geheelal, hulde te doen, maer hy maekte ook bekend, dat de uwe van Gods oordeel gekoomen waere. Het woord , door verkondigen vertaeld, moet daerom genoomen worden, niet in den zin van het Euangelie te verkondigen , de troostvolle leer van het Euangelie, dat elk eenzondaer, die geloovt en zich bekeert, zal zaelig worden, openlyk bekend te maeken, (vergel. Luc. IV: 18. XX: 1. Hand. VIII: 25); maer in de beteekenis van vriende'lyk op te wekken. — In deefen zin verkondigde de Engel, van welken hier gefprooken wordt, den geenen die op de aerde woonen, menfchen, die tot dus verre vyanden waeren van chkistus en zijn Koningrijk, (vergel. Kap. III: 10,) en dat zonder onderfcheid van volk of natie, aen allen natie, en geflacht, en tael, en valk, (verg. Kap. V: 9. VII: 9- X: lt. XIII: 7-)
7. Seggende of roepende, met een groote fiemme, zo dat zijne woorden, van allen, konden gehoord en verftaen worden, VreeftGodt, ende geeft hem heerlickheyt, want de ure fijns oordeels is gekomen. Ende aenbidt hem (h) die den hemel , ende de aerde, ende de zee , ende de fonteynen der wateren gemaeckt heeft.
Vreest God en geevt Hem heerlykheid. —• De uitdrukking God te vree/en is overgenoomen , uit de Schrivten van het Oude Testament, in welke zy zeer gemeenzaem voorkoomt, om den ganfchen eerdienst van den Allerhoogften aen te duiden, (vergel. Deut. VI: 2. X: 12. 1 Sam. XII: 14. enz.,) alwaer de LXX het zelvde Griekfche woord gebruiken. Dit volgen de Schrijvers van het Nieuwe Testament zeer dikwijls naer, (verg. Luc. I: 50. Hand. X: 2. 1 Petr. II: 17- Openb.
(h) Gen. ti 1. Pfalm 33: 6. ende 1241 8. ende 146: 6. Hand. 14:
15. ende 171 24.
XXVII. deel. R 3



i6z OPENBARING
XI: i8.) — De andere fpreekwijs, Gode heerlykheid te geeven zegt niet alleen , Gode hulde te doen , en zijne volmaektbeeden te eerbiedigen, (vergel. Rom. IV: so,) maer ook meer bepaeldelyk zijne zonden te beiijden, en openlyk te erkennen , dat men daer door Gods geduchte ftraffen rechtvaer. dig verdient hebbe; in naervolging van den Hebreeuwfchen (preektrant, (vergel. Jof. VII: 19.)
Da Engel, vliegende in den luchthemel, riep, met eene groote ftem, en vermaende alle inwooners der waereld, zonder onderfcheid van volken en natiën, om God te vree/en, om den eenigen en waeren God oprechtelyk te dienen, en om Hem heerlykheid te geeven, om tot Hem, met belijdenis van zonden, boetvaerdig weder te keeren, met ootmoedige erkentenis , dat zy zijne geduchte ftraffen rechtvaerdig verdient hadden. — Deefe beide uitdrukkingen geeven derhalven , met één woord , het geloov en de bekeering te kennen.
Dit blijkt naeder, uit de bygevoegde drangreden : want de uure van zijn oordeel is gekoomen. — Het woord oordeel beteekent hier zeekerlyk , by wijs van overnoeming, een ftrafgericht, de uitöeffening van rechtvaerdige ftraffen, (vergel. Joh. III: 19. V: 24, 29 ) De Engel fprak, met nadruk,' van het oordeel , met den articulus. Trouwens hy heeft, blijkens het ganfche beloop van zaeken, het oog, op een bepaeld ftrafgericht, het welk eene maer dan gemeene opmerking verdienen, en allerfchroomelykst weezen zoude; het oordeel naemenlyk, het welk, over Babyion, en de aenklee' vers van het Monjlerdier , ftond uitgeöeffend te worden , (vergel. vs. 8-11.) — Het uur van dit oordeel des Allerhoog! ften, de tijd, op welke dit allervreefelykst ftrafgericht ftond uitgeöeffend te worden, was gekoomen. Het was derhalven hoog tijd, dat de inwooners der waereld, die zich, door het Beest hadden laeten verleiden, om het Monjlerdier hulde te doen , (vergel. Kap. XIII: 12-14,) met ootmoedige fchuldbekente' nis, tot den waeren God, boetvaerdig wederkeerden , om Hem oprechtelyk te dienen.
Byzonder moesten zy zich bekeeren , van de afgodery, en van de hulde, welke zy, aen het Monfterdier, beweefen
hadr



van JOANNES. XIV. 2«3
hadden Daerom wordt 'er bygevoegd , en aenbidt Hem Uw st de verfchuldige hulde, aen den eenigen en waeren God den Schepper van het gansch Geheelal, die den hemel Td'e aerde en de zee, en de fonteinen der waeteren gemaekt Ze I óp deefe wijs wordt de Allerhoogfte, als de oae ndiee Bouwmeester van het ganfche Geheelal, meermaelen, Tor e P opheeten, befchreeven, in tegenftelling van e fchepfelen, aen welke de verblinde Heidenen hunne hulde bteefen. (Verg. Je, XI: », * b aerde gemaekt h J „door zijne kracht, die de waereld bereidt heeft, door zie wijshei en den hemel uitgebreidt, door *jn verftand Pf. ÏXLVI- 6. God heeft den hemel en de aerde gemaekt, de zee IfTwatin dezelve is.) Ook fpreekt de Engel uitdrukk lyk, van de fonteinen der waeteren , in naervolgmg v n den Jewijden Dichter , Pf- CIV: 10: die de fonteinen uitZdu dL de daelen, dat zy, tusfchen de gebergten, heenen
WatlEnde daer is een ander of tweede Engel gevolge, viieg'ende insgelyks, achter den eerstgemelden (b), feggende 8 (i) Sy is gevallen, fy is gevallen, Babyion ?k) die groote &dc, «m dat fy uyt den wijn des Lorns hare^• hoererye alle volcken heeft gedrenckt. t0D fe Engel vdgJonmiddelyk, op den eerstgemelden, zeggende. Er wordt niet bygevoegd, met eene groote ftem Jk de Apostel, van den tweeden, en derden Engel, aen. tekent (verg. vs. 7, 9-) Misfchien heeft hy, een allerTb oomel kstSoordee, aenkondigende , op eenen treurige* toon, gefprooken, maer evenwel zo, dat hy, op de aerde, duidelyk konde gehoord en ver'ftaen worden.
Z jne boodfehap was van eenen geheel anderen inhoud dan die van zijnen voorganger; hy zeide : zy is gevallen^ gevallen, zy is gevallen, Babyion, die groote Stad -- Op * zelvde wijs, hadden de oude Propheeten den ondergang van zeivuc wij , tfs*ias had eenen van zijne
het eigenlyk babel voorfpelt. — jesaias imu
(}) marckius 1. c. p. 4i4- „ .,<•.„ rk~) Openb, 1È: 19. h > Jef. at: 9- J«. 5i' 8. Openb. 18: a. I * ) upsu ende 17: 5- ende 18: 10, ai.
XXVII. deei. R 4



s<4 OPENBARING
Leerlingen , la gene Propheetifche veiniiln. tnt . wacht„sep,ae,!t, op ee„, h„os,e, „„ij^t', „'„»2
eeetof hS ' ™ """"^ ■* te »,
, in de hand des heeren dl de T "* ^
Zijn de volken dol geworden. 1 Z 'Je l f dient van den Jtt des tooms w££ ^ onverftaenbaer; hoe kan toorn en hot 1 hv l f ^
trant, Itgtelyk verklaqren ; te weeten de rw li f Griekfche woord , het welk de Onien . ? ^ het overgez,t, voor een bZZ^^^* **r*ent, (vergel. Deut. XXXII: 33/job XX 6 7
» <e.r Oude», welke ontuchnge hoeren, aen zulke man-
nen,



VAN JOANNES. XIV. 21I5
„en die zy tot haere boelen verkoofen , ongemerkt toedien, den, waer door zy. dermaeten betooverd werden dat zy, aep die hoeren, geheel verkleevd en verflaevd wierden Om dat nu zulk een drank, beide voor de ziel en het lichaem, hoogst verdervelyk was, wordt by hier genaemd een vexgtvttge
•wijn der hoerery.
Nu worden de hoofdfteeden van Koningrijken, welke veele andere volden, door .geweld van waepenen, aen zich onderworpen of door verbonden, of door den koophandel, met zich ver&nigt hadden, by de oude Propheeten, als hoeren, afgeteekend, welke vreemde mannen, door allerleië kunstere-pen tot zich lokken. — Zo wordt tyeus gezegd, hoe, tery te bedrijven, met alle Koningrijken der aerde, en haer koophandel wordt haer hoerenloon genaemd, Jef. XXIII; 17, ™' Die Stad naemenlyk had alle volken, door den koophandel tot zich gelokt, en onderhieldt daer door gemeen fchap, met leer veele Natiën. Mnive wordt gefcbilderd, als eene zee, bevallige hoer, eene meesteres der tooveryen , welke, met haere ^reryen, volken verkocht heeft, en geflachten, met haere too, VerJ, Neh. III: 4! gelijk eene fnoode hoer haere boelen, door listige ftreeken , ook door bedwelmenden wijn aen zich verbindt en onderwerpt, zo hadden ook de Asfyriers door allerleië listen, en onder fchoonfchijnende voorwendfels veel volken en natiën aen zich onderworpen (c).
De misdaed van babel, over welke zy, met eenen fchroomelyken ondergang, zou geftraft worden, beftondt hier, dat zy alle volken, met eenen vngivtigen wijn, had dronken gemaekt, en, door allerleië listige kunstgreepen, verleidt had, om zich, als flaeven, aen haer, te onderwerpen, op zoortgelyk eene wijs, als eene bevallige hoer mannen, welke zy eerst heeft dronken gemaekt, aen zich verbindt.
9. Ende een derde Engel is haer, de twee gemelde Engelen, gevolgt; onmiddelyk achter den tweeden , die den eerften gevolgd was, zag ik een derden Engel, in het midden van den luchthemel, vliegen, léggende met een groote fiemme , Indien yemant het Beeft , het
( c ) XVII Deel p. 150.
XXVII. mei. R 5



266 OPENBARING
Monfterdier, het welk voorheen uitvoerig befchreeven is, (verge. Kap. XIII: ,.I0 ) aenbidt, ende daeraen hulde bewust als meede aen fijn beek, (vergel. Kap. Xlil: r4
2ft f°ntfanp- hu merckceecken aen fijn voor.' hooft, ofte aen fijne hant, (verg. Kap. mi: >'
A \°' ,?ie/al°°Ck' °P ZiJne beurt' en ter vergelding van de fmaedheid, welke hy den Allerhoogften heeft aengedaen,
tZtnV- des.£0°™ Godcs, die onge-
mengt (i) mgefchoncken is (rn) in den drinckbeker üjnes toorns: ende fal (n) gepijnigt worden fo) met vyer ende fulpher, voor de heylige Enge en ende voor het Lam. J 6 ^U&C1CI1>
- Ra,mpe" e" tegenfP°eden koomen, in den ftijl der oude Propheeten meermaelen voor, onder de zinnenprenten van eenen drank en van eenen beeker; by voorbeeld Pf. XI- 6 ten geweldige fiormwind zal het deel des beekers van de godlöofen weezen, Pf. LXXV: 9, in des heeren hand, is een beeker, en de wijn is beroerd, vol van mengeling, en Hy fchenkt daer *it doch alle godlöofen zullen zijne droesfemen uitzuigende drinken (Verg. Jef. LI: x7, 22. Jer. XXV: r5, enz.) In deefen zelvden zin, zouden de verëerers van het Monfterclier drinken, uit den wijn des toorns van God, (Wy vertaelen het wederom uit Gods vergivtjqen wijn,) die ongemengd ingejchonken is, in den drinkbeeker zijnes toorns.
Die vergivtigde wijn was ingefchonken in den drinkbeeker van Gods toorn dat is, te zeggen, God ftondt gereed de hier bedoelde ftrafgerichten, als een vertoornd Richter, oP eene rechtvaerdige wijs, uit te oeffenen. Die doodelyke wijn van de fchroomelykfte rampen was ongemengd; hy was niet, met waeter , gemengd , maer geheel zuiver. Dit teekent het fchroomelyke van die ftrafgerichten, welke niet, door inmengfelen van verfchooning, zouden gemaetigd worden
Met één woord, gelijk babel alle volken, door den vergivtigen wijn haerer hoerery en verleiding, had dronken gemaekt, en vervoert, om zich, aen haere overheerfching, te
on-
(oCJIS'tr^l' (m> 0penb' ï6! * CO Openb. aci ze.



van JOANNES. XIV. 267
onderwerpen, (vergel. vs. 8,) zo zou ook elk , die: het Monfterdier hulde deedt, van den vergivtigen wijn der Goddelyke gramfchap, drinken, en zich, aen die fchroomelyke ftrafgerichten, onderwerpen moeten, welke God gereed ftondt, als een vertoornd Richter, zonder eenig immengfel van verIchooning, oP de geftrengfte wijs, uit te oeffenen over allen die zich, in den gezegden zin, hadden laeten dronken maekèn — Wy leeren 'er uit, dat die zelvde Heerfchappy, welke Kap. XIII: i,X>, als een Monjlerdier, geteekend is, hier voorkoome, onder de benaeming van babylon, die groote
Stad, (vergel. vs. 8.)
Het fchroomelyk oordeel, het welk, over eiken vereerer van het Monfterdier, zal uitgeöeffend worden, betchryvt de derde Engel naeder, wanneer hy 'er by voegt; en hy zal gepijnigd worden, met vuurden Julpher, voor de heilig» Engelen en voor het lam, vs. 10 . • , .
Het woord, door pijnigen vertaeld, zegt iemand de heevigfte de meest duldeloofe, fmerten aen te doen, (verg. Kap. IX- S') en Kap. XII: 2. wordt het gebruikt, van de fmerten eener'baerende vrouw. Hier hebben wy te denken , aen eene onverdraeglyke pijniging, welke iemand, by wijsvan ftrafgericht, wordt aengedaen, (vergel. Kap XX: 10.) — De werktuigen der pijniging zijn vuur en Julpher; men denke, aen een geweldig vuur, het welk, doot Julpher of zwaevel geduurig gevoed wordt, zo dat het niet kan gebluscht worden, en eenen Hinkenden rook verfpreidt, (verg. vs. n-) De teekening is kennelyk ontleend , van de fchroomelyke wijs, op welke Sodom verdelgd is, wanneer "er vuur en zwaevel, uit den hemel, reegende, (verg. Gen. XIX: 24,) 20 dat die grouwzaeme Stad , tot asfche, verteerd wierdt, (vergel. 2 Petr. II: 6. Jud. 7.)
Op zoortgelyk eene allerfmertelykfte wijs, zouden 00* de verëerers van het Monjlerdier, gepijnigd, geftraft, en verdelgd worden, voor de heilige Engelen en voor het lam. Het geevt te kennen, dat de heilige Engelen niet alleen aenfehouwers, maer ook uitvoerers, van dat ontzettend ftrafgericht weezen zullen, en dat het lam, als Richter, daertoe bevel geeven zal, De verhoogde Middelaer zal dit allervreesfelykst oor. XXVII. DEEL.



m OPENBARING
deeI over de verëerers van hec Monfterdier, door den dienst der Engelen, laeten uitvoeren. 81
. **' En^e de roock van hare pijninge saet nn in alle eeuwigheyt, ende fy en hebben feen rufte bet ^tr^"1 h£t B*ft ^«i>iddenS ende fijn Ïetst\^J {lTmmt' °P ae"drijve" ™ ^t twee e
XVI 13) hec merckteecken fijns naems ontfangt.
De rook van hunne pijniging is de Hinkende rook welke uit den brandenden zwaeve.gloed, geduurig opgaet D£ kening is wederom ontleend ^ 7 "hs«i- ue tee-
1 a' tl' 9' IO' ,lwaer "et Goddelyk oordeel
over de Edo t befchrceveB ^ M ^
aerde zal, tot brandenden pek, worden; het zal des nachts noch
LZkT Wëebtuscht wordsn' ** *°
kum: okotgaen van gejlachte tot geflachte, zal het woest
gaen. De fpreekwijfen zijn blijkbaer ontleend van Sodoms «broomelyken ondergang, e„ geeven eene Volflaegene enTl toosduurende verwoesting van bet land der Edo Jen «lel
s^;^dreenemaei'en —
en « Tl ^ hUme gm °> in alle ^umgheid,
« «9» 6«W -r- De uitdrukkingen zijn overgenoomen, uit de aengehaelde plaets van jmus, en leeren, dat hec geheim zinnig babylon , (verge,. v, 8>) en de verëgrers * ^ Monfterdier op zoortgelyk eene allervreesfelykfte wijs, zullen verdelgd worden, als Sodom, met haere inwooners verdelgd is: _ Zodaenig zal het alierakeligst lot weeLn v n umani die het merkteeken zijnes mems ontvangt, van elk.
tl f'J0: Va,fchen P'opheet' ve<™ l-t, o« « ta» Monfterdier hulde te doen, (vergel. Kap. klll:
Cp) Openb. 191 s, 12*



van JOANNES. XIV. «é>
12. (q) Hier is de lijdfaemheyt der heyligen: hier zijnfe die de geboden Godts bewaren , ende heE geloove Jefu.
Hier is de lijdzaemheid der heiligen. Zoortgelyk eene uitdrukking hebben wy reeds ontmoet Kap. XIII: 10. (d). Zy geevt te kennen, dat de Christenen, op den hier bedoelden tijd, in nadruk zullen geroepen wórden, tot lijdzaemheid en jïandvastigheid, in het geloov, en dat zy dezelve ook, op eene voorbeeldige wijs, in hun gedrag, zuilen kenbaer maeken. — Hier zijn zy, die de gebooden Gids bewaeren, of blymocdig gehoorzaemen, (vergel. Kap. X1J: 17,) en liet geloov van jesus, dat is, die de belijdenis der zuivere geloovsleer vasthouden < en, in het geloov, onder 'alle vervolgingen, ftandvastig zijn.
Deefe aenmerking voorönderftejt allerduidelykst , dat de Christenen, op den hier bedoelden tijd, meer dan gemeene geleegenheid zullen hebben, om hunne lijdzaemheid, ftandvastigheid, en Godsvrucht, openbaer te maeken. Wy moogen 'er uit befluiten, dat 'er, kort voor den verfchrikkely* ken ondergang van het geheimzinnig babylon , nog eene zwaere vervolging der Christenen zal plaets hebben, offchoon dezelve maer van eenen korten duur weezen; en, met het gemelde ftrafgericht, over de veiëerers van het Monfterdier, een einde neernen zal. — In deefe gedachten , worden wy nog naeder bevestigd, door het gene 'er volgt, vs. 13.
13. Ende ick hoorde vervolgens een ftemme uyt den hemel die tot my feyde, jkhrijft, Saligh zijn de dooden, die in den Heere ftervcn, van nu aen: Ja , legt de Geeft , op dat fy ruften mogen van naren arbeyt: ende hare wereken volgen met haer.
De Apostel hoerde eene ftem, uit den hemel. Wiens ftem was het ? Voor het naest zouden wy denken, dat het de ftem van den verhoogden Verlosfer geweest zy, die onfen Apostel meermaelen gelast had, tefchrijven, (vergel. Kap. I: 11,19, II: ï. enz.) — Die hemelfche ftem zeide ook hier, tot hem,
( q~) Openb. 13: 10.
(d ) Rouvtn p. 198 , 199.
XXVII. peel.



*7° OPENBARING
fchrijv.. Het gene die ftem voordroeg, verdiende meer dan gemeene opmerking, en daerom moest joannes vooral niet verzuimen, 'er dit, in het te boek ftallen van het gene hy
gehoort en gezien had, naeuwkeurig by te voegen. De
zaek was deefe j zaelig zijn de dooden enz,
Zaelig, hoogstgelukkig zijn de dooden, die in den Heer fterven. — Wie zijn hier de dooden, die in den Heer fterven? Veelen denken, aen Martelaeren, die de belijdenis des geloovs, met hun biued, verzeegelen f» Zo begrijpt het ook, onder de nieuwere Uitleggeren, de Heer van hamelsveld, die bet vertaelt heeft: „ zaelig van nu aen de over„ leedenen, die, om de belijdenis des Heeren, fterven." (ƒ). Maer 'er is geen grond altoos, voor deefe opvatting ; wy onc moeten meermaelen gelykluidende fpreekwijfen , weike, in het algemeen, gebruikt worden, van Christenen, die, gelijk zy in het geloov geieevt hebben, zo ook in het geloov fterven, zonder dat een geweldig fterven, of het ondergaen van den marteldood, om de belijdenis des gelosvs, in aenmerking koomen kunne. Zo zegt paulus , fpreekende van overleeiene Christenen , die eenen natuurlyken dood geftorven zijn, datzy in christus ontjlaepen zijn, i Cor. XV: 18, dat zy ontjlaepen zijn in jesus , dat zy in christus geftorven zijn, 1 Thesf. IV: 14, 16. Trouwens de geloovigen worden, om huime vereeniging, met den Verlosfer, gezegd in christus te zijn, te blijven, te leeven, te wandelen, (verg. Rom. VIII: 1. 1 Joh. V: 4, 7. 2 Tim. III: 12. Col. II: 6;) ge vol. gelyk fterven zy ook in christus, voor zo veire zy Hem, door het geloov, tot den dood toe, blijven aenkleeven (g).
Zaelig, (zeide-de Hemelfche ftem) zijn de dooden, die in den Heer fterven , de waere Christenen, die, gelijk zy, in het geloov. leeven, alzoo ook den Heer christus, tot in hun-
nen dood, toe, blijven aenkleeven, van nu aen. Waer
toe behoort, dit woordeken van nu aen? De zaek wordt onderfcheidenlyk begreepen. Gemeenlyk brengt men het, tot de uitdrukking zaelig, op deefe wijs, de dooden, die inden Heer
Jler-
CO BEZA ad f-, l. VITRINGA 1. C. p. 342, 344.
(ƒ) Het Nieuwe Testammt naer het Griekssh II Dei\ p. 466.
Ig) UARCKlUi 1. c. p. 6S7, O'óii.



tam JOANNES. XIV. 271
fterven zijn zaelig van nu aen, en dan zal de meening zijn, dat de geloovigen, op het zelvde oogenblik, op welke zy fterven, de eindelcofe gelukzaeligheid deelachtig worden (h). Maer dan zou hier niets byzonders gezegd worden ; daer deefe waerheid toepasfelyk is , op alle geloovigen van alle , tijden en van alle eeuwen (i). — Anderen brengen het woordeken van nu aen, tot de volgende uitfpraek, ja zegt de Geest, op deefe wijs: van nu aen, zegt de Geest, ja, op dat zy rusten van hunnen arbeid, zo dat de meening zy: „ op „ deefen ftond, zegt Gods Geest; en beloovt het, als iets, „ waerop men zich veilig veriaeten kan, dat zy, die in den „ Heer fterven, van hunnen arbeid rusten zullen " (k). Maer deefe verklaering was niet nieuw, deefe belovte was reeds, van alle tijden, gedaen.— De Hoogleeraer vitringa helde over, tot het begrip van launeus, die bepaeldelyk, aen Martelaeren, dacht; en meende, dat hier eene woordverzetting moest plaets hebben, zo dat het woordeken van nu aen gevoegd worde, by het werkwoord rusten, in deefer voege. „ Zaelig zijn de dooden , die in den Heer fterven , ja, „ zegt de Geest, op datzy, tan nu aen, rusten moogen van „ hunnen arbeid" (l). Dan, tot zulk eene woordverzetting, is geene fchijnbaere aeuleiding altoos.
Onfes erachtens, heeft men zich vergist, in de beteekenis van het Griekfche woord uTrupTt, het welk nergens anders , in het Nieuwe Testament , dan alleenlyk ter deefer plaets, voorkomt, en het verkeerd overgezet, door van nu aen, als of 'er ftondt foreipn. Het woord «jrapT; zegt zo veel als ttmipTiGyt&uis, zeekerlyk. Wy brengen het daerom, tot het volgende: zaelig zijn de dooden, die in den Heer fterven; gewisselyk , ja, het is zo, zegt de Geest, op dat zy enz.
Maer welk een byzondere nadruk ligt 'er dan, in de woorden , zaelig zijn de dooden, die in den Heer fterven ? Hoe koomt deefe uitfpraek hier, in het verband van zaeken, te pas? en waerom kreeg de Apostel dan last, om dezelve, ter
(h~) witsius Oscen. Feed. p. 537. (ï) vitringa ). c. p. 34»(i) groiius in Anr.ot. ad h. 1, (l) vitringa I. c. p. 343.
XXVII. deel.



£7* OPENBARING
deefer plaets, op te fchrijven? — De zaeligheid der over* leedene Christenen is betrekkelyk , töt de omftandigheeden van die tijden , welks hier bedoeld worden. De Apostel moest fchrijven, in den tegenwoordigen tijd, zaelig zjn de dooden, niet diè in den Heer gestorven zijn, maer sterven^ Nu moogen zulken, die, in eenen tijd, wanneer 'er zwaere rampen op handen zijn, gerustelyk derven, in eenen by zonderen nadruk, gezegd worden, zaelig en gelukkig te zijn< om dat zy daer door, van de aennaederende onheilen, bevrijd zijn , en weebgeraept worden, voor den dag van het kwaed. Daerom leefen wy ook , by den Propheet jesaia , Kap. LVII: x, 2: de rechtvatrdige koomt om, en 'er is niemand, die het ter harte neemt, en de weldaedige lieden worden wechgeraept, zonder dat 'er iemand op lette, dat de rechtvaerdige wechgeraept worde, voor het kwaed; hy zal ingaen in vreede; zy zullen rusten op hunne Jlaepfteeden , een iegelyk , die, in zijne oprechtigheid, gewandelt heeft. — Zelvs is het een fpreekwoord, in bange tijden , in welke het beeter is, wel te fterven, dan te leeven, zaelig of gelukkig zijn de dooden; die de drukkende rampen ontweeken zijn (m).
Door dit hemelsch bevel daerom, aen den Apostel, fchrijv, zaelig de dooden, die in den Heer fterven, worden wy kennelyk geweefen, naer eenen bangen tijd, in welke zulke fchroomelyke vervolgingen zouden piaets hebben, dat zulke Christenen, die eenen natuurlyken en vroegtijdigen dood fterren j "by uitneemenheid zullen gelukkig geacht worden , om dat zy, van de ondraeglyke mishandelingen , zullen bevrijd zijn.De zin is, dat de tijd voor handen is, waerin het beeter „ is te fterven, dan te leeven " 61).
Ter naedere bevestiging, voegde 'er de geest by, „ gt„ wisfelyk, zo is het ook, ja, gelukkig zijn zy, die, in het „ geloov, fterven, en, voor den dag des kwaeds, worden ,-, wechgeraept, op dat zy rusten moogen, of (gelijk wy het liever vertaelen) zo dat zy zullen rusten van hunnen ar„ beid. — De verëerers van het Monfterdier, zullen gene
tast
f m") cicero ad Famil. 1, IV. Epist, &,
(») cuccjejus ad ht U



van JOANNES. XIV. 273
rust hebben dag en nacht, (vergel. vs. n,) maer de verëerers van christus , die in Hem fterven, zullen, by hunnen dood , in de hemelfche rust, worden ingeleid; zy zullen rusten van hunnen arbeid. — In de even aengehaelde plaets van jesaias, is het, zy zullen rusten, op hunne jlaepfteeden; hier zegt de Geest, zy zullen rusten, van hunnen arbeid. Het Griekfche woord, door arbeid vertaeld, beteekent allerleië.1 zwaeren en afmattenden arbeid; hier ftaet het, in het meervouwig getal, en wijst ons, naer allerleië rampen , fmerten en verdrietlykheeden ; zo gebruiken het de LXX, Job V: 7. XVI: 2. Pf. LXXIII: 16.
De Christenen, die, in den hier bedoelden bangen tijd, eenen natuurlyken dood fterven, zullen in zo verre gelukkig zijn, als zy rust genieten zullen, van rampen en verdrietlyk» heeden, welke eenen aenvang naemen, en bevrijd zijn van de fchroomelyke vervolging, welke op handen was.
En, is het nog, hunne werken volgen met hen. -— Hunnt weiken zijn hunne goede werken; de werken van godz-aelig. he .1 en lievde , welke zy verricht hebben , velgen met hen. — Het woord volgm wordt hier gebruikt, van de belooning, welke, na den dood, volgt, op de werken der Godzaeligheid; voor den genaedeloon, iriet welken God, de goede werken, in het volgend leeven, om christus wil, genaedig vergelden zal. — De uitdrukking , met hen volgen, zegt, volgens den Hebreeuwfchen fpreektrant, eenvouwig hen achter na te volgen, (vergel. Kap. VI: 8.) — Ook beteekent werken , naer de Hebreeuwfche fpreekmanier , de vruchten en de belooningen der werken; zo hebben het de LXX , Jef. XL: xo. LXII: rr. Jer. XXII: 13.) — De ganfche uitfpraek derhalven hunne werken volgen met hen, koomt, in den zaekelyken zin, hier op needer; „ zy ver„ krijgen den genaedeloon van hunne lievdewcrken, in de „ huishouding der eeuwigheid."
Op de gelegde gronden , is de meening van vs. 13. deefe: „ Ik hoorde eene hemelfche ftem, welke my gelastte, by
het te boekftellen der gezichten , met welke ik verwaerdigd „ werdt, en met opzicht tot het gene my, omtrent de fchroop melyke ftraffen, welke, over de verëerers van het Mtn>
XXVlI. deel. S



m OPENBARING
„ Jlerdier, ftaen uitgeöeffend te worden, werdt bekend ge^ maekt, 'er deefe aenmerking by te voegen, dat 'er, om« „ trent dien tijd, zulke bange daegen van vervolgingen koomen zullen , dat de Christenen, die eenen gerusten en , vroegtijdigen dood ondergaen, gelukkig zullen gefchat wor„ den, om dat zy, voor den dag van het kwaed, zijn wechj, gerukt, rust genieten, van alle moeiten en verdrietlykhee. „ den, en zich verheugen, in den genaedigen loon, mee ,, welke hunne lievdeweiken , in de huishouding der eeu« „ wigheid, om des Verlosfers wil, vergolden worden."
Wat beduidde nu dit gezicht, in den Propheetifchen zin ?
De Apostel zag drie onderfcheidene Engelen , vliegende in den luchthemel, den een na den anderen.
I, De eerfte Engel had eene geopend»' Boekrolle, in zijne hand, in welke men dit opféhrivt duidelyk leezen konde, eeuwig euangelie; hy vermaende alle menfchen, op den aerdbodem, zonder onderfcheid van volken en taelen, om zich, met ootmoedige belijdenis van zonden, tot God te bekeeren , en den Onëindigen Maeker van het gansch Geheelal, met verzaeking van den verfoeilyken afgodsdienst, oprechtelyk hulde te doen, (verg. vs. 6, 7.) ~ Wat beteekende deefe geheimzinnige vertooning?
De Uitleggers, die, door het Monfterdier Kap. XIII: 1-10, volgens het algemeen aengenoomen begrip, het Antichristiesch Rome verftaen, brengen dit gezicht, tot de tijden der Kerkhervorming, waer van de voorbereidfelen Kap. XIV: 1. - 5, zouden geteekend zijn. Wy vinden hier, zegt de Heer van hamelsveld (<0 „ de „ Hervormers, wien het heeft moogen gebeuren , in „ het openbaer , en met goed gevolg , het Eeuwig „ Euangelie, de leer van het Euangelie, gezuiverd van „ menfchen vonden en geweetensdwang , te verkon. „ digen."
Deefe
(O Aenteek. oyer ket N. T. II Deel. p. 613.



van JOANNES. XIV. &7s
Deefe verklaering is wederom, door den Hoogleeraer vitringa, naer zijne gewoone fchranderheid, uitvoerig ■uitgewerkt (p). „ Wy hebben, (fcbrijvt hy (j)) in „ het voorgaande gezicht, gezien de voorbereidingen, ü om de Kerk, in eenen beeteren ftaet, te herftellen; ,, maer de uitkoomst beantwoordde den wensch der ,, vroomen niet; — en waerlyk de Reformatie der Kerke, „ gelijk zy genaemd wordt, was een werk van eene ,, groote onderneeming, en van eenen zeer zwaeren „ arbeid: want het verderv was verfpreid, door het „ geheele lichaem der Kerke heenen; — ja die men„ fchen zelve, die riepen, dat de Kerk moest hervormd „ worden , gelijk byna allen gedaen hebben , in de „ XVde Eeuw, in welke nog eenige Cbristelyke deugd „ overig was , verltonden nochtans niet , en zaegen „ niet, in wat deel zy het meest verdorven was. —
Maer de Heer kan werken, niet alleen booven de „ verwachting, maer ook booven de verbeelding der „ zijnen: en daer van is waerlyk een heerlyk bewijs „ gegeeven, van zijne gunst en Voorzienigheid, om„ trent de Kerk, het welk in alle eeuwigheid moet ge„ roemd worden, in de zestiende Eeuw, wanneer dat „ groote werk, om de Kerk te hervormen, met veel „ gelukkiger voorteeken, begonnen, en veel krachti„ ger voortgezet is, dan tot dus verre gefchied was. — „ En dit is het zelvde, het welk Gods Geest, in dit
gezicht, affchildert enz."
Dan laeten wy de byzonderheeden van deefe Uitlegging wat mear van naby befchouwen. A. De Apostel zag eenen vliegenden Engel, hebbende eene geopende Boekrolle in zijne hand, met dit opfchrivt, het eeuwig Euangelie, (vergel. vs. 6a.) —■ De naem van Engel zal hier geheimzinnig voorkoomen, en, in eenen verzaemelenden zin (colleStive) Bienaers van God beteekenen, die, tot een groot ea
(p) i. c. 11 Deel. p. 322-331. lq) 1. c. p. 3*2, 323. v
XXVII.



a?Ó OPENBAERING
moeilyk werk, geroepen worden , byzonder een aenzienlyk getal van Eumgelie pree-iikers. — Hy zal een andere Engel genaemd worden , in onderfcheiding van die Euangeliedienaers, van welke, in het voorige gezicht, gefprooken is vs. i - 5. — Het vliegen van den Engel, in het midden des hemels, zal te kennen geeven, dat de Euangeliedienaers hun ambt, in bet openbaer bedienen zouden, en te weeg brengen, dat het zuiver Euangelie, het welk, eenen landen tijd , was verduisterd geweest , tot veeier kennis koomen zoude — Het opfchrivt van het eeu~ •wig Euangelie zal vertoonen , trgj, de Euangelieleer zo klaer en zuiver ftondt voorgedraegen te worden, dat het daerna niet meer zoude kunnen verduisterd worden; in zo verre zou zy het eeuwig Euangelie genaemd worden.
Dit alles zal vervuld zijn, in veele uitmuntende Leeraers, gelijk zwinglius . luther melanchton, calvtnus , bucerus, en anderen, die zich, in de XVIde Eeuw, met een gezeegend gevolg, bevlijtigt hebben, om de Ktr^ te hervormen. — Ondertusfchen fteunt deefe geheele uitlegging, op willekeurige vooronderftellingen, welke wy, in het voorige, genoegzaem meenen wederlest te hebben. — Vr>eg 'er by, dat 'er, in het voorgaende gezicht, ganfchelyk van geene Engelen gefprooken worde (r), die de Euangeliedienaers zou Iftn affchilderen ; derhalven moet het gevolg van zelvs vervallen , dat de Engel, die de andere genaemd wordt, van de voorde, zoude onderfcheiden zijn , en uitmuntende Leeraers der XVIde Eeuw affrhilderen. B. De vliegende Engel verkondigde den geenen, die op de aerde woonen, en alle natie en gejlachte, en taeU, en volke, zegden met eene groue ftem, vreest God en geevt Hm heerlykheid enz., (ve.-g. vs. 6b, 7.) —Dit alles zal aenduiden, dat de inhoud der preedi.
king
{[r') Etovta p, 25».



van JOANNES. XIV. 27?
king van die uitmuntende Euangeliedienaers, in de XVIde Eeuw, weezen zoude, de menfchen af te trekken van het bygeloov en de afgodery, we ke alle dingen der Roomschgezin len bezoctelt hadden, om den eenigen en waeren God, naer de voorfcbrivten van den Verlosfer, in het Euangelie, oprechtelyk te dienen. — Dat de Engel fprak, met eene groote ftem zal te kennen geeven, dat de gemelde Hervormers de zuivere Euangelieleer, en het verfoeilyke der Roomfche afgoder,y , openlyk zouden voordraegen, niet alleen 'yn de Hoogefchoolen, en in de Kerken, maer ook aeh de fïooven der Vorften, en in de aen zie.ilysfte Riiksvergaederingen.
Dit alles rust wederom, op de wederlegde vooronderileüinge 1. — Daer te booven is de beroemde Uitlegger, met het bedreigde oordeel verleegen. De Engel voegde deefe draigreden, by zijne opwekking: •want de uur van Gods oordeel is gehtomtn. Dit oordeel wordt verklaerd, wederom van den tijd der Hervorming, voor zo verre God als dan bsginnen zoude , met zijnen dorschvloer te zuiveren , terwijl het in nadruk zal vervuld worden, by de verdelgiug van het geheimzinnig Babel (s) Maer het zuiveren van den dorschvloer der Keike ten tijde der Hervorming kan immers niet befchouwd worden , als de uur van Gods oordeel ; en al verftset men , met den Hoogleeraer , door babel , het Antichristiesch Rome, dan is de ondergang van dit Babel, zelvs in onfe daegen . nog verre toekoomende, hoe konden dan de dienaers van het Euangelie , ten tijde der Hervorming, hunne preediking, met deefe drangreden , ftaeven : want de uur van Gods tosrn is gekoomen ?
3, Wy daerom, die het Monfierdier Kap. XIII: 1-10, van eene geweldige overheerfching, welke nog toekoomende is, en het voorige gezicht Kap. XIV: 1 - 5, van eene
Cs) 1. c. p. 330XX Vil. deel. S 3



OPENBARING
aenzienlyke meenigte Jooden, die, in volgende tijden> het Christendom ombellen zullen (t), verklaeren; wy brengen deefe Godfpraek, tot veel laetere daegen , en meenen , uit het verband, met de voorige gezichten Kap. XII, XIII, XIV: 1-5, te moogen befluiten, dat 'er , op het einde van die geweldige Heerfchappy, welke Kap. XIII: 1 -10. befchreeven is , wanneer de valfche messias een verbaefend aental van menfchen zal misleidt hebben, (vergel. Kap. XIII: 1-18,) en een aenmerkelyk getal van bekeerde Jooden zich, als fchitterende voorbeelden van heiligheid, zullen hebben openbaer gemaekt, (verg. Kap. XIV: 1-5,) uitmuntende Leeraers zullen opftaen, die het zuiver Euangelie alIerweegen openlyk, en met vrymoedigheid, verkondigen zullen. Leeraers van het zuiver Euangelie, die alle menfchen, zonder onderfcheid, zullen opwekken, om den waeren God oprechtelyk te dienen, en Hem, met verfoeijing der fchroomelyke afgodery, volgens het voorfchrivt van den Verlosfer, eerbiedig hulde te dosn. Zy zullen hunne preediking aandringen , met deefe waerfchouwing, dat de uur van Gods oordeel gekoomen is, dat de tijd van babels val naby is, (vergel. vs. 8,) dat die geweldige Heerfchappy, welke het Christendom bykans geheel verdelgd had, ten eenemael ftondt verdelgd te worden, en dat alle verëerers van dat geheimzinnig Monftordier, die zich, door den valfchen messias, hadden laeten verleiden, eerlang, op eene allervreesfelykfte wijs, zouden geftraft worden, (verg. vs. 9-11.) II. De tweede Engel verkondigde den val van het geheimzinnig babylon, zeggende : zy is gevallen, zy is gevallen enz., vs. 8.
t?# De Uitleggers, die de verrichting van den eerjlen Engel, tot de Kerkhervorming, in de XVIde Eeuw, brengen, verftaen, op dien grond, door babylon het zogenaemde AntichristieschRome. — ,, Hier (zegt, de Heer van hamelsveld) „ is de voorzegging, dat het Rijk
» van
£ tj Booven p, 256"»



rAN JOANNES. XIV. 279
,, van geweetensdwang een zwaeren fchok zou onder-
„ gaen" («)•
De Hoogleeraer vitringa breidt dit begrip naeder uit (v). Hy voorönderftelt eenen tweederleiën val van het geheimzinnig Rijk der Roomfche Hiërarchie, op dien grond, dat 'er vs. 12, en 13. nog. van nieuwe verdrukkingen, gefprooken wordt, welke de Kerk, van dat Rijk, zal moeten ondergaen. — Hier vs. 8, zal de eerfte val van dat Rijk voorfpeld worden, welke een voorboode weezen zoude van eenen tweeden, van eenen zwaereren en volkoomener val. Die tweede en voikoomen val zoude, onder de zinbeelden van eenen graenöo?,st, en eenen v/ijnöogst, worden afgeteekend, vs. 14-20.
Meer byzonder zal de voorzegging , omtrent den eerften en voorloopigen val van het geheimzinnig babylon vs. 8, haere vervulling reeds gehad hebben, in de XVIde Eeuw, vooral wanneer de Hervorming eenen aenmerkelyken opgang maekte, zo dat de Roomfche Hiërarchie zichtbaer gefnuikt wierd; allerbyzonderst toen de vryheid van Godsdienst, door het verdrag van Pasfauw, in het jaer 1552, bevestigd is.
Dan deefe uitlegging fchijnt ons , zonder eenigen grond , willekeurig te worden aengenoomen. A. babylon zal de Roomfche Hiërarchie moeten beteekenen, om dat die zelvde Heerfchappy, welke Kap. XIII: 1-10, onder de zinneprent van een verfchrikkelyk Monfterdier, is afgeteekend, hier voorkoomt, onder de benaeming van babylon, en men ftelt voor vast , dat het Monfterdier het Antichristiesch Rome beteekene. Maer wy keeren het bewijs om: het Monfterdier kan de Roomfche Hiërarchie niet aenduiden , gelijk wy genoegzaem meenen aengetoont te hebben (w), gevolgelyk kan ook de naem van babï-
CO 1, c. p. 623. O) 1. c. p. 331-JiS. (_w) Booven p. 219.
XXVII. DEEL, S 4



s8o OPENBARING
lon, welke naem hier aen dezeivde Heerfchappy voorheen als een verfchrikkelyk Monjlerdier afgeteekend, gegeeven wordt, van h« Antkhristiesch Rome nwt verklaerd worden. B. Het gene de Heer vitbing* zegt, omtrent eenen dubbelen val van Rome, van welke de eerfte hier zoude voorfpeld worden, rust wederom, op eenen geheel onbewijsbaeren grond , dat naemenlyk de geheimzinnige gezichten, met welke joannes verwaerdigd is, de toekoomftige zaeken, volgens de orde van den tijd, >oorfPeit hebben. Dezeivde zaeken worden meermaelen herhaeld , en , volgens de -e woonte der oude Propheeten, onder verfchillende beeldfpraekige teekeningen, uitgebreid en opgebel. derd f». — Daer te booven de berhaeling zy is gsvallen, zy is gevallen, babylon, die grm. Stad is kennelyk overgenoomen, uit Jef. XXI: 9 alwaer de ondergang van het oude babel, de hoofd'fta.* der Chaldeeuwen, voorfpeld wordt; nu is dat oude Babel, niet tweemaelen, maer in eens verdelgd Deefe herhaeling, gelijk wy reeds hebben aengemerkt geevt niet alleen de zeekerheid der verdelging van het geheimzinnig babel te kennen, maer ook het onverwachte en het merkwaerdige van die gebeurtenis 3. Op onfe voorheen gelegde gronden, zijn wy van oordeel, dat die zelvde machtige Heerfchappy, welke Kap XIII: 1-10, als een verfchrikkelyk Monjlerdier geteekend is, hier geheimzinnig babel genaemd worde om dat zy in zo verre, aen bab.l, zal gelijk zijn, als zy zich, door geweld, wijd en zijd zal uitbreiden en eene meenigte van volken aen zich onderwerpen ' byzonder om dat zy de Christenen zal benaeuwen 'even als babel de Jooden gedaen heeft. — Het oude babel wordt eigenaertig de hoere der ganfche aerde genaemd om dat zy veele volken te onder gebracht en verbrijzelt bad, Jer. L: 23; een verdervende berg, met toefpeeling,
t*l XX VJ Dal Inleid, p, cxtiii, csr.iv»



VAN JOANNES. XIV. sst
op de vuurbraekende bergen, voor zo verre zy, tot groot nadeel van andere Natiën, verftrekte, de ganfche aerde verdervende, naerdien zy veele Koningrijken verwoest had, Jer. LI: 25. Zy plaegie de volken, en ook, onder deefe, de Jsoden , in verbolgenheid, met eene plaeg zonder ophouden, zy heerschte, in toorn, over de Heidenen, Jef. XIV: 5, 6.
A. De tweede Engel riep, 231 is gevallen, zy is gevallen, Babylon, die groote Stad. Zo wordt hier het oordeel van God, van het welk de eerfte Engel, gefprooken had, vs. 7 , naeder verklaerd. Dit oordeel zal het geheimzinnig babel trefTdn , die machtige Heerfchappy, welke , in de nog toekoomende Eeuwen, de volken zal overweldigen. — Het zal, met die Heerfchappy gaen, als met het oude babylon ; zy zal onverwacht, en op eene zeer geduchte wijs, verdelgd worden.
De fchroomelyke val, van de meermaelen gemelde Heerfchappy, welke hier in het algemeen voorfpeld is, wordt vs. 9-13, en vooral Kap. XVIII. naeder, in de byzonderheeden , afgeteekend.
B. Dit fchroomelyk oordeel zal het geheimzinnig babel rechtvaerdig verdient hebben. Daerom voegde 'er de Engel by, vs. 8]j. om dat zy, uit den vergivtigen wijn haerer hoerery alle volken heeft gedrenkt, en dronken gemaekt. —- De toekoomftige Heerfchappy , welke hier bedeeld wordt, zal zich, even als het oude Babel, niet alleen van geweld, maer ook van allerleië listige kunstgreepen, bedienen, om een aental volken aen zich te onderwerpen, op zoortgelyk eene wija, als eene hoer onbedachtzaeme mannen, welken zy eenen minnedrank ingeevt, aen zich pleegt te verbinden.
III. De derde vliegende Engel bedreigde een ontzettend oordeel, over de verëjrers van het Monfterdier, vs. 9-13. ft, Zy, die door het Monfterdier Kap. XIII: 1 -10. afgeteekend , het Antkhristiesch Rome verftaen , brengen deefe vertooning, tot den derden tijdkring der Hervor XXVIL DEEL. S 5



282 OPENBARING
ming, wanneer de Leeraers het Euangelie, onder eene groote verdrukking , gepreedikt hebben. „ Er wordt „ voorönderftelt en klaerlyk geleerd , (zegt de groote vitetkga (y),) dat, na den eerften val van het ge„ heimzinnig Babylon , en den gelukkigen voortgang „ der Reformatie, in veele Koningrijken en Gemeenebesten van Europa, de Satan, — aen de Kerk, „ eene nieuwe en zeer zwaere beproeving zal voor„ werpen , in eene wreede en vreesfelyke verdruk. » king; — het welk, wanneer het gefchieden zoude, „ en veeier gemoederen nu zouden wankelen, zo zal God getrouwe dienaers van het Eeangelie verwekken , „ die de vroome, en naer hunne zaeh'gheid begeerige, „ menfchen vermaenen zouden, dat zy zich, door de„ laegen en vleijeryen van Rome, niet wederom, tot „ haere onreine gemeenfchap, zouden laeten trekken, „ vermits dit eene zwaere misdaed is, na het erkende s, licht der waerheid; en dat het ni'et verzoend zal wor„ den, dan met vreesfelyke oordeelen, zo tijdelyke, ,, a's geestelyke, en eeuwige, met welke God, of de verfmaeding, of de verloochening, van zijn Euan„ gelie ftrengelyk ftraffen zal."
A> Zy, die het Beest aenbidden, en zijn beeld, en het merkteeken ontvangen , aen hun voorhoofd , of aen hunne rechtehand , (vergel. vs. 9.) zullen dan de zulken beteekenen, die, na dat zy> ten tijde der Hervorming, de zuivere leer van het Euangelie, erkent en beleeden hadden , zich door de laegen en vreieryen van Rome, vervoeren lieten, om tot haer diep bedorven Kerkgenootfchap, weder te keeren; en de hier voorönderftelde vervolging zal die zijn, welke, op het einde der voorige Eeuw, in Frankrijk, tegen de Proteftanten, is aengericht (2).
B. De verëerers van het Monfterdier zouden drinken uit Gods vergivtigden wijn, die ongemengd ingefchon-
ken
( v) 1. c. p. 33<S. O, 1. c. p. 339.



tan JOANNES. XIV. 283
ken is, in den drinkbeeker van zijnen toom, en gepij' iiigd worden, met vuur en fulpher, voor de heilige Engelen en voor het lam , en de rook van hunne pijniging zou opgaen, in alle eeuwigheid, en zy zouden geene rust hebben dag en nacht , (vergel. vs. 10, 11.)
Deefe bedreiging verklaert de Hoogleeraer zo, dat hy de tijdelyke oordeelen, over Rome, niet wil hebben uitgeflooten, maer dat 'er voornaemenlyk eeuwige ftraffen bedoeld worden, over de zulken naemenlyk, die zich als dan zouden laeten vervoeren, om. tot de gemeenfchap der Roomfche Kerk, weder te keeren. ,, Dit rampzaelig lot zou allen over het „ hoofd hangen , die zich het licht der waerheid, „ tegen het getuigenis van hun gemoed, onttrekken „ zouden" (a).
C. In den tijd der gemelde vervolging zou de lijdzaemheid en de ftandvastigheid, in nadruk, te pas koomen , en ook, van de waere Christenen, op eene voorbeeldige wijs , beöeffend worden. <— Dit zal vs. 12. voorfpeld zijn (J).
D. De zaeligfpreeking der dooden, die in den lieer fter* ven, vs 13, zal aanduiden, dat veele, onder eene nog laetere vervolging, den marteldood ondergaen, en in zo verre gelukkiger zijn zullen, dan anderen, om dat deefe de laetfte verdrukking der Kefk weezen zal (c).
2, Om nu, in geene byzonderheeden, te treeden, merken wy maer alleenlyk aen, dat deefe uitlegging wederom baeren grond hebbe , in de voorönderftelling, welke wy, in onfe aenteekeningen op Kap. XIII, genoegzaem meenen wederlegt te hebben, dat naemenlyk het verfchrikkelyk Monfterdier Kap. XIII: 1-10. eene afteekening zy van het Antichristiesch Rome.
Naer ons inzien, wordt het oordeel, over het ge-
f«) I. c. p. 338.
Qb) I. c. p. 340. Co !• c. p. 343, 34<«
XXVII. DEEL,



284 OPENBARING
heimzinnig babel, hec welk vs. 8. kortelyk vermeld is, in ettelyke byzonderheeden , naeder befchreeven.
A. Zy, die het Beest aenbidden, en zijn beeld, en zijn merkteeken ontvangen, aen hunne voorhoofden, of aen hunne handen, (vergel vs. 9.) zijn de zulken, die zich, door hec tweede B-est, door den valfchen Proph'-t eenen gewaenden m.ssus, zullen laeten vervoeren, om „en , aen de meermaelen gemelde Heerfchappy, te on lerwerpen, en daer door, tot de voorge,, .ome .e uitroeijng der Christenen, mede te werken.
B. Deefen zullen , ter vergelding van de fmaedheid , welke zy den Allerhoogften, en den Verlosfer hebben aengedaen. van den vergivtigen wijn der Goddelvke gramchap drinken, en zich. aen de fchrooineiykfte ftrafgerichten, onderwerpen moeten. Dit wordt , in eene geheimzinnige teekening , voorge. draegen, vs. 10*. — Zelvs zullen zy, op zoortgelyk eene aller vrees felykfte wijs , verdelgd worden, als oulings het grouwzaem Sodom, met haere inwoo'. ners, verdelgd is. Zodaenig zal het rampzaeiig lot zijn van elk, die zich, door den valfchen Prnpheet, vervoeren laet, om, aen het geheimzinnig Monfterdier, hulde te doen, (vergel. vs. 10'', n.)
Wy verftaen derhalven dat alles , van tijdelyke maer allerfchroomelykfte ftraffen zoortgelyke als die, welke oulings , aen den grouwzaemen inwooneren van Sodom, het welk met vuur en zwaevel uit den hemel verdelgd is, zijn uitgeöeffend, (vergel. Gen XIX: 24. Jef. XXXIV: 9, 10.)
C. Kort voor den zeer geduchten ondergang van het geheimzinnig Babel , die Kap. XVIII. omft-mdiger befchreeven wordt, zal 'er nog eene zwaere, offchoon kortftondige, vervolging plaets hebben. Dan zullen de Christenen, in nadruk, tot lijdzaemheid en ftandvastigheid, geroepen worden, en dezelve, op eene voorbeeldige wijs, uitöeffenen, (verg. vs. 12.) Dan zal het zulk een bange tijd weezen, dat zulke Christenen, die eenen natuurfyken en vroegtijdigen
dood



tan JOANNES. XIV. 2S5
dood fterven zullen gelukkig geacht worden, naer. dien zy, voor den dag des kwaeds, wechgerukt wor. den, van onverdraeglyke mishandelingen bevrijd zijn, rust genieten van alle rampen en verdrietlykheeden, en zich verheugen , in den genaedeloon , met welke hunne lievdewerken, in de huishouding der Eeuwig, heid , om des Verlosfers wil, vergolden worden, (vergel. vs. 13.)
n. In het achtfte gezicht wordt het oordeel, over het geheimzinnig babel , onder een dubbel zinneprent, van eenen graenoogst , en van eenen wijnoogst , naeder afgeteekend, vs. 14. 20.
A. Eerst onder de zinneprent van eenen graen-oogst, vs, 14-16.
A. De Maeijer wordt afgebeeld, vs. 14.
B. Hy kreeg bevel, om te maeijen, vx. 1 f, en
C. Hy bracht dit bevel ter uitvoer, vs. 16.
B. Het tweede zinbeeld is dat van eenen wijnoogst, vs. 17-2©.
A. De Apostel zag eenen Engel, met eenen fcherpen fikkei
in de hand, vs. 17.
B. Hy kreeg bevel, em de druiven van den wijngaeri of
te fnijden, vs. 18.
C. Hy bracht dat bevel ter uitvoer, vs. 19, 20. et. Zijn werk wordt befchreeven, vs. 19.
f4. Mit het zeer merkwaerdig gevolg daer van, vs. 20.
14. Ende ick fagh , in eene volgende geheimzinnige vertooning, ende fiet 'er was een witte gh'nfterende wolcke, (verael. Matth. xvil: 2.) ende op de wolcke was een gefeten ( r) des menfcoe', Sone'gelijck , hebben e op fijn hooft een gouden kroone, ende- in fijne hant eenen fcherpen fickei
De Apostel zag, in den dampkring, eene witte wolk, welke eenen fchiiterende glans van zich gav. — Op die wolk was 'er een gezeeten des menfchen Zoon gelijk ; eigenlyk ftaet 'er
(r) Ezesb. u 26. Dan. 7; 13. Openb, tJ 13.
X'XVaI. deee.



s86 OPENBARING
gelijk aen eenes menfchen Zoon. Zy bedriegen zich derhalven , die meenen, dat onfe gezeegende Verlosfer hier voorRoome, onder den naem van den Zoon des menfchen, welke Hy, geduurende zijne onwandeling'hier op aerde, doorgaends gewoon was aen zich zeiven te geeven (d), zo dat Hy. in zijne menfchelyke natuur, uit den hemel zoude zijn nedergedaelt, en zich in dezelve, op de witte wolk, vertoont hebben. — De Apostel zegt, cp de wolk was 'er een gezeeten, gelijk aen eenes menfchen Zoon, dat is, gelijk aen een menfchen kind; de gedaente, de gelykenis van eenen gewoonen mensch. Lr vertoonde zich, aen zijne verbeelding, een Perfoon, die, wat zijne geftalte en houding aenging , aen een menfchen kind, aen een gewoonen mensch, gelijk was. — De teekening is genoomen, uit Dan. VIII: 13. Voerder, (zegt daer die Propheet;) zag ik, in de nachtgezichten, en ziet, daer kwam een, met de wolken des hemels, als eenes menfchen Zoon. (Vergel. Kap. I: 13.) («).
Of nu die Perfoon, die zich, in eene menfchelyke gedaente, op de witte wolk, vertoont heeft, den verhoogden Middelaer hebbe afgebeeldt, is eene andere vraeg, welke wy ftraks zullen beantwoorden. — Hy had, op zijn hoofd, eene gouden kroon , het gewoone cieraed en eereteeken van eenen machtigen Koning. — In zijne rechtehand , had hy eenen fcherpen fikkei; een werktuig gefchikt, om vruchten aftemaeijen, zo van den akker (verg. vs. 15,) als van den wijngaerd, (vergel. vs. 18) — Maer, mag men denken, hoe koomt een fikkei, het werktuig van akkerlieden, by eene Koninglyke kroon te pas ? deefe beide zaeken voegen, in de geheimzinnige beteekenis, ongemeen wel te zaemen. Offchoon Koningen geene veldvruchten pleegen aftemaeijen, maeijen zy evenwel dikwerv menfchen af, in den oorlog en door veldilaegen (ƒ).
Men verbeelde zich dan eenen mensch , die , met Koninglyke macht en waerdigheid, bekleed zijnde, eene groote meenigte van menfchen, in den oorlog, door geweld van
w*e-
td) MARCK.IUS 1. C. p. 648.
xxvi Ded. p. 151, 452. (ƒ) MARCKIÜS 1. C. p. 649.



van JOANNES. XIV. 287
waepenen, zoude ter nedervellen, en als het waere, van de terde, afrnaeijen.
Zomrnigen meenen, dat de Perfoon, welken de Apostel, in eene menfchelyke gedaente, en in de gemelde houding, gezien heeft , den Goddelyken Verlosfer hebbe afgebeeld, die meermaelen gezegd wordt, met en op de wolken te koomen, wanneer Hy gereed ftaet, om geduchte ftrafgerichten, over zijne vyanden , uit te oeffenan, (verg. Kap. I: 7.) (g). Dan dit begrip fchijnt ons, met de omftandigheeden van deefe zinbeeldige vertooning, niet te ftrooken.
ü, De Perfoon, welken joannes, op de witte wolk, zag zitten, kreeg, volgens vs. 15, bevel van eenen Engel, om te maeijen; dit kan, op den verhoogden Middelaer, niet welvoeglyk worden toegepast.
j3. Voeg'er by, dat de wijnoogst, door eenen Engel, verricht wierdt, (vergel. vs. 17-19-)
Wy zijn daerom, met den Hoogleeraer vitringa (li), van oordeel , dat de Koninglyke Maeijer, die zich aen den Apostel vertoonde, met eene gouden kroon, op het hoofd, en eene fcherpe fikkel in de rechtehand, eenen of meer machtige Vorften hebbe afgeteekent, van welke God zich, als werktuigen in zijne hand, bedienen zoude, om, op de aerde, te maeijen; om de vyanden van christus en zijn Koningrijk, door geweld van waepenen, en vreesfelyke nederlaegen, neer te vellen.
15 Ende een ander Engel , onderfcheiden van den voorigen, welken ik gezien had, als meede van dien, die my geduurig vergezelde, om my naeder te onderrichten, omtrent de geheimzinnige zaeken, welke my vertoond werden, (verg. Kap. I: 1 ;) een andere Engel quam uyt den Tempel, die zich, voor mijne oogen, in den hemel, vertoonde, (verg. vs. 17,) ten blijke, dat hy, onmiddelyk van God zeiven,
Cg) rosenmuller Schoiia in N. T. p. 652. ekhhorn 1. c. Vol. II. 2. 154.
(A)-l. C. II Deel. p. 348.
XXVU. DEEL.



288 OPENBAERING
die, in den hemelfchen Tempel weont, gezonden waere. llc hoorde dien anderen Engel, roepende met een groote, zw:ere, en doordringende, ftemme tot den genen die op de wolcke fat , (f) Sendt uwen llckel, ende maeyt de graenen: want de ure de gepaste tijd, om het koom te maeyen is gekomen , dewijl de ooglt der aerde is rijp geworden.
Deefe Engel bracht een uitdrukkelyk bevel, aen den Koninglyken Maeijer, om zijnen iïkkel. in hst rijpe koom, te flaen. Dit legt allerduidelykst, in den Text. grotius bedriegt zich derhalven , wanneer hy de boodfchap van den En>>el verklaert , van eene bloote goedkeuring , over het werk, het welk de Koninglyke Maeijer gereed ftondt te verrichten (i). -— Ook was het geen verzoek (k) . maer een ftellig bevel, het welk de Engel, uit Gods naem, die hem daertoe gezonden had, aen den Maeijer overbracht.
16. F.nde die op de wolcke fat, fondt fijnen fickel op de aerde, ende de aerde wiert gemaeyt, zo dat de rijpe koornairen wierden ter neer geveld.
17. Ende een an^er Engel quam vervolgens , uyt den Tempel die in den hemel is zijnde onmiddelyk van God zeiven gezonden, hebbende oock felve eenen fcherpen fickcl in zijne rechtehand.
18. Ende een ander Engel quem uyt van den altaer, die macht hadde over het vyer: ende hy riep met een groot geroep tot den genen die den fcherpen fickel hadde, feggende. Sendt uwen fcherpen ficktl, ende fnijdt af de druyftacken van den wijngaert der aerde, want fijne dmyven zijn rijp,
Deefe Engel kwam uit van den altaer; hy had macht, over het vuur. — Zommigen denken, aen den-gouden Reuk-altaer, op welken het reukwerk oulings werdt aengeftooken, ftaende in het Heilige (/). Maer zy vergisfen zich blijkbaer. Het Griekfche woord, do^r altaer vertaeld, beteekent allerwee-
gen
fH Joël %' 13. Matth. 13: 39.
(i) /1-rwt. cd N. T. in h. 1.
(_i) imr«u> ad h l.
{I) EICHtiURN 1. C. Fol. Ut p. 157.



van JOANNES-. XIV. 889
gen den Brandoffer altaer, die, in het voorhov van Israël, geplaetst was; eenmael wordt het, in dit Boek, voor den Reukaltaer , genoomen , maer dan is 'er deefe naedere bepaeling bygevoegd, Kap. VIII: 3. — De Engel kwam uit van den altaer; de Apostel verbeeldde zich, den brandoffer - al. taer, in het voorhov van den Tempel, te zien, en van die plaets kwam de Engel te voorfchijn. Hy had macht over het vuur.
De Heer eosenmuller (m) heeft deefe geheimzinnige vertooning kort en duidelyk uitgelegt, fchrijvende: ,, de god„ loofen worden, by brandoffers, vergeleeken,; deefe Engel „ had macht, over het vuur, als een dienaer der Goddelyke „ gramfchap." — Deefe Engel kwam, van den BrandSfferaltaer , op welken de offeranden, met vuur , geheel verteerd werden; hy had macht over het vuur, het was zijn werk, zorg te draegen, dat 'er genoegzaem vuur, op den altaer, Waere, om de offeranden geheel te verteeren. — Nu is het vuur, een gewoon zinneprent van de Goddelyke gramfchap. De teekening geevt derhalven te kennen, dat deefe Engel, van God, als zijn dienaer, gezonden waere, om de meest geduchte oordeelen uit te oeffenen, en te weeg te brengen, dat de vyanden van christus Koningrijk ten eenemael verdelgd wierden , op zoortgelyk eene wijs, als de offeranden , op den Brandaltaer, met vuur, geheel pleegden verteerd te worden.
Hy riep, met een groot geroep, met een verfchrikkelyk geluid , zoortgelyk als vertoornde menfchen pleegen te maeken, (vergel. Eph. IV: 3r,) tot den Engel, die, uit den hemelfchen Tempel, gekoomen was-, (vergel. vs. 17,) tot den geenen, die den fcherpen fikkel had in zijne rechtehand, zeggende , zend uwen fcherpen fikkel, en fnijdt af de druivtakken of druiventrosfen van den wijngaerd der aerde, en werpfe in den" grooten wijnpersbak des toorns Gods.
Alle omftandigheeden van deefen wijnoogst teekenden allerduidelykst , dat de vreesfelykfle oordeelen, welke
(«) l. c. p. 653. XXVII. DEEL,
T



29o OPENBARING
God , als een vertoornd Richter , ftondt uit te oeffenen i geheimzinnig vertoond wierden.
19. Ende de Engel, die, uit den hemelfchen Tempel, gekoomen was, (vergel. vs. 17,) fondt, op bevel van den Engel» die macht had, over het vuur van den ErandöfFeraltaer, (verg. vs. 18.) fijnen fickel op de aerde, ende fneedc [de druyyen] af van den wijngaert der aerde, ende wierpfe in den grooten wijnperfback (t) des toorns Godts.
20. Ende (v) de wijnperfback wiert buyten de ftadt getreden, ende daer is bloet uyt den wijnperfback gekomen, tot aen de toornen der peerden, duyfent fes hondert ftadien verre.
De wijnpersbak werdt, buiten de Stad, getreeden. — De toefpeeling is genoomen van de Stad Jerufalem. Builen dezelve, waeren, op den Olijvberg , veele persfen , om de oly, uit de olijven, te persfen; en van deefe persfen, zal men zich ook bedient hebben, om, in den wijnoogst, de druiven uit te persfen.
Daer is bloed, uit den wijnpersbak gekoomen, tot aen de too. men der paerden, duizend zes honderd ftadien verre. —- Het uitgeperfte druivenfap wordt, by de Hebreeuwen, druivenbloed genaemd , Gen. XLIX: 11. Deut. XXXII: 14. De Apostel fpreekt hier niet, van druivenbloed, maer eenvouwig van bloed, om ons onder het oog te brengen, dat hier menfchenbloed, in eenen veldflag vergooten, geheimzinnig bedoeld worde (n). — Er wordt eene vreesfelyke llachting en bloedftorting geteekend. Het bloed, het uitgeperfte druivenfap, het welk bloed beteekende, liep ftroomsgewijs, over den ontvanger van den wijnpersbak, zo dat het eenen geheelen vloed uitmaekte, en kwam tot de toornen der paerden. Dit is een grootfpraekig voorftel (Hyperbolé) , om eene allerfchroomelykfte bloedftorting af te teekenen. Zoortgelyke grootfpraeken zijn , by de oude Propheeten , zeer gewoon, by voorbeeld by ezechiel Kap. XXXII: 6: ik zal het Land,waerin
rt) Openb. 19: 15. f Jef. 63: 3. O) eichhow) 1. c. p. 151;.



van JOANNES. XIV. 291
gy zwemt, van uw Hoed drinken, tot aen de bergen, en de ftroomen zullen van u vervuld worden.
Deefe ftroom van vergooten menichenbloed, onder de zinneprent van uitgeperfte druivenfap, geteekend, ftrekte zich zeer verre uit, duizend zes honderd ftadien verre. —— De wijn. persbak werdt, buiten de Stad Jerufalem, getreeden, en het druivenbloed kwam van daer 1600 ftadien verre. Deefe af. meeting fchijnt ontleend te zijn, van de lengte des Joodfchen Lands, het welk , op 1600 ftadien, gereekend werdt (e). Nu doet het niets ter zaeke, of deefe meeting naeuwkeurig waere; het is genoeg, dat zy was aengenoomen (/>).
Wy gaen over, om de Propheetifche bedoeling van dit geheimzinnig gezicht te onderzoeken.
Zo veel is, in het algemeen zeeker, dat 'er een tijd van fchroomelyke oordeelen bedoeld worde. — Het eerfte zinneprent vs. 14-16. is ontleend, van eenen graenöogst; en daer van hebben zich de oude Propheeten meermaelen bedient, om de allervreesfelykfte ftrafgerichten aftefchilderen. Zo teekent jesaus het Goddelyk oordeel, het welk de Koning van Asfyrien, over het Rijk der X ftammen, zoude ui.töeffenen; zeggende: hy zal z'jn, gelijk wanneer een maeijer het ftaende koom verzaemelt, en zijn arm airen afmaeit: ja hy zal zijn gelijk wanneer iemand airen leest, in het dal Rephaïm, Jef. XVII: 5. Van Babel Iecfen wy Jer. LI: 33: want zo zegt de Heer der Heirfchaeren , de God van Israël, de dochter van Babel is, oir een dorschvloer, het is tijd, dat men fe treede, nog een weinig, dan zal haer de tijd des oogftes overkoomen. — In de teekening van den druivenoogst, vs. 17-20, wijfen ons de omftandigheeden allerduidelykst , naer ftrafgerichten, weike God, in zijnen toorn , door allervreesfelykfte bloedftortingen, ftondt uit te oeffenen.
Maer de vraeg is, of het tweeleedig zinneprent van eenen graenöogit, en van eenen druivenoogst ook tweederleiü oorCo) crotius ai h. I.
CP J UICHHORN 1. C. p, I(jO.
XXVII. deel. Ta



292 OPENBARING
deel beteekene. Zo begreep het de vermaerde q. jurieu (q). Dan 'er is by ons geen twijffel aen, of hier wordt ééne en dezeivde gebeurtenis, gelijk by de Propheeten meermaelen gebruikelyk was, onder twee zinneprenten, afgefchilderd. Immers beide de oogften vertoonen ons het ftraffen van vyanden der waerheid; en de hoofdzaek, het affnijden van graenen en druiven, is, in beide de teekeningen, ééne en dezeivde. Voeg 'er by, dat de geheele fchildery kennelyk zy overgenoomen , van den Propheet joSl , die , onder het zelvde tweeleedig zinneprent, ééne en het zelvde ftrafgericht befchreeven heeft; „ want, als ik deefe Prophecy naeuw,, keurig vergeleeken heb, <net de Godfpraek van joëL, daer „ beide zinbeelden , tot het zelvde oordeel, gebracht wor„ den, zo vind ik geene reeden, om deefe zinbeelden, tot „ verfcheidene oordeelen, te brengen" (r).
Te weeten de Propheet joëi. voorfpelt Kap. III. eene zeer vreesfelyke verdelging van zeekere vyanden, die zich, tegen Gods volk, in het dal van josaphat , ten ftrijde verzaemelen zouden. Onfes erachtens , ziet die Godfpraek, op de laetfte daegen van bet Nieuwe Testament, zo dat de laetfte aenval voorfpeld worde, welke, tegen Gods oude volk, wanneer het zelve, in hun Vaderland, zal wedergebracht zijn, door zeekere geduchte vyanden, zal ondernoomen worden; doch met dat gevolg, dat zy geheel zullen verdelgd worden (j). Het oordeel, over de vyanden der bekeerde Jooden, wordt vs. 12, 13, op deefe geheimzinnige wijs , geteekend : de Heidenen zullen zich opmaeken, en optrekken, naer het dal jo« saphats , maer aldaer, (.zegt de heer) zal ik zitten, om te richten alle de Heidenen van rondom; flaet den fikkel aen, want de oogst is rijp geworden; koomt aen, daelt heenen af, want de pers is vol, en de perskuipen loopen over: want hunne boosheid is groot.
Het bedreigde oordeel wordt, onder tweederleië zinbeelden , voorgefteld ; het eerfte is ontleend van den graen< oogst: flaet den fikkel aen, want de oogst is rijp geworden.
Het
( q) Vervulllta: der Propheticn p. 374— (Ó vitringa !. c. p. 358. (O XVI Deel. p. 434-419,



van JOANNES. XIV. 293
Het ander is genoomen , van den wijnoogst : koomt aen, daelt heenen af, want de pers is vol, en de perskuipen looien over, — Beide deefe zinbeelden zijn, in ons geval, overgenoomen, en, op zoortgelyk eene wijs, zaemengevoegd, om het zelvde oordeel, over de vyanden van christus en zijn Koningrijk, af te fchilderen.
Maer wie zijn de vyanden , over welke Gods geduchte oordeelen, in dit gezicht geheimzinnig geteekend, zouden worden uitgeöeffend? — Gemeenlyk denken onfe Godgeleerden wederom , aen de Roomfche Hiërarchie. „ Eindelyk (fchrijvt de Heer van hamel*velü) „ wordt de ondergang ,, van het Rijk van het Antichristendom, en van alle geweld „ en onderdrukking, voorfpeld, onder het beeld van eene „ afmaeijing der aerde, om dat de oogst rijp is, en van den „ wijnoogst en het treeden van den wijnpersbak " (t).
I. Deefe meest gewoone Uitlegging beeft de Hoogleeraer vi« tringa naeder opgeheldert, en aengedrongen («). tf, Met opzicht, tot het eerfte zinneprent van den graenoogst, vs. 14-16, verftaet hy, door den Maeijer, die eene gouden kroon op het hoofd, en eenen fcherpen fikkel in de hand had, vs. 14, Koningen, Vorften, en Oorlogshelden , van welke God zich, als middelen en werktuigen , bedienen zal , om de Roomfche Hiërarchie, met geweld van waepenen, geheel te verdelgen (v). — De Engel, die, uit den hemel kwam, om den Maeijer bevel te brengen, dat hy den fikkel, in het rijpe graen, flaen zoude vs. 15, zal yverige Euangelie preedikers verbeelden, die Koningen en Vorften , als Voedfterheeren der Kerke, zullen opwekken, om Gods oordeelen , over het Roomfche Babel, uit te oeffenen (w). — Het maeijen van het graen' vs. 16. zal de werkelyke uitvoering van de gemelde oordeelen vertoonen (V).
(t) Korte aennurk. over het N. T> ii D:el. p. 623.
I. c. p. 346—— 1 v ) 1. c. p. 3,3. (w 1. c. p. 349, OJ 1- c. p. 350.
XXVII. deel. T 3



294- OPENBARING
3, Ten aenzien van het andere zinneprent, ontleend van den wijn-oogst, vs. 17 20.
A. De Engel, die uit den hemelfchen Tempel kwam, hebbende eenen fcherpen fikkel vs. 17. zal, even als de eerfte Maeijer, Koningen, Vorften, en Helden , vertoonen, die, op Gods bevel, de vreesfelyke oordeelen, welke, voor de vyanden der Kerke, befchooren zijn, ftaen uit te voeren (y).
B. De druiven, weike afgefneeden werden vs. 18, 19. zullen de vyanden der Kerke aeuduiden, voornaemenlyk Overheeden en Vorften. Deefe druiven waeren rijp, vour zo verre de maet der ongerechtigheid der vyanden van de Kerke vervuld, en hunne boosheid , tot zulk een toppunt, geklommen was, dat zy niet langer konde geduld worden (x).
C. Het treeden van de druiven, in den grooten wijn* persbak van Gods toorn, vs. I9b, 20*. zal te kennen geeven , dat het gemelde oordeel beftaen zal , in eene vreesfelyke nederlaeg, welke den vyanden der waerheid, in eenen bloedigen veldflag, zal worden toegebracht ; en de fchroomelyke hoeveelheid van het overloopend druivenbloed, vs. 20b. zal de geheele ftroomen bloeds aenwijfen, welke, by dê"gemelde nederlaeg, zullen vergooten worden (a).
II. Dan deefe geheele Uitlegging rust wederom, op die willekeurige voorönderftelling, dat het Monfterdier, hetwelk Kap. XIII: i ro. afgeteekend, en vs. 8. Babel genaemd is , de Roomfche Hiërarchie beteekene. — In de hoofdzaek zijn wy het volkoomen eens, met den Hooggeleerden vitringa , dat 'er een vreesfelyk óórdeel bedoeld worde, het welk, door eene bloedige nederlaeg, aen de vyanden van christus Koningrijk , zal worden uitgeöeffend; offchoon wy van oordeel zijn, dat alle de byzonderheeden der fchildery niet te zeer moeten gedrukt worden, ais daer is, by voorbeeld, dat de Engel, die den Maeijer, m het
eer-;
O) C' P« 351O) 1. c. p. 3535*(a) 1. c. p. 353—



van JOANNES. XIV. 29s
eerfte zinbeeld, bevel bracht, om het rijpe graen aftemaeijen, (verg. vs. 16,) Euangeliedienaers beteekenen moet, die de Koningen en Vorften zouden opwekken, om de vyanden der Kerke te onder te brengen. — Maer wy hebben een geheel ander begrip, omtrent de onderwerpen van deefe geheimzinnige Voorzegging, en omtrent de per. foonen, aen welke het fchroomelyk oordeel, het welk hier gefchilderd is, zal worden uitgeöeffend.
Wy vermoeden naemenlyk , dat 'er Jooden bedoeld worden , en wel hardnekkige Jooden , die zich , door het tweede Beest, of den valfchen Propheet, in de nog volgende Eeuwen, zullen laeten vervoeren, om, op de vervolging der Christenen , by het eerfte Monjlerdier , die machtige Heerfchappy , welke nog ftaet te voorfchijn te koomen, zullen aendringen, om de Christenen geheel te verdelgen, en daertoe, met alle hunne vermoogens, zullen medewer. ken, (verg. Kap. XIII: ii-'i8.)< Het verdel-en van het eerfte Monfterdier, van die geweldvoerende Heerfchappy, welke de Christenen nog wreedaertiger vervolgen zal, dan ooit te vooren gefchied is, wordt onder de geheimzinnige teekening van Babels val, en Sodoms ondergang, gefchilderd, vs. 8, 9 ir; hier op volgt nu, naer ons inzien, bet fchroomelyk oordeel, over het tweede Beest, den valfchen messias, en de Jooden, die zich door hem zullen hebben laeten verleiden, vs. 14-20.
Immers het hier bedreigde oordeel heet de oogst der aerde vs. 15; de Maeijer zondt zijnen fikkel op de aerdk en de aerde werdt gemoeid vs. 16; de andere Engel fneedt de druiven af van den wijngaerd der aerde , vs. 18, 19. Nu fchijnt ons de benaeming van de aerde bepaeldelyk, naer vyanden van christus Koningrijk , uit de Jooden, heenen te wijfen. Dan , over deefe Uitlegkundige aenmerking, naeder, in onfe inleiding. — Daer te booven zijn de fpreekwijfen , met welke de geweldige bloedftorting befchreeven wordt, vs. 20''. kennelyk ontleend, van Jerufalem, en het Joodfche Land.
Voor het overige zou men, tusfchen de beide zinneprenten, van eenen graenöogst vs. 14-16, en van eenen XXVil. D££L. T 4



*prj OPENBARING
druivenoogst vs. 17-20, dit onderfcheid maeken kunnen, daê het eerfte het oordeel der verdelging van de hier bedoelde boosaertige Jooden, meer algemeen aenwijfe , terwijl het andere de wijs van die verdelging meer byzonder afceekene; zo dat zy, in eenen veldilag, door eene allervreesfelykfte nederlaeg, en door eene geweldige bloedftorting, van welke nimmer voorbeeld gezien is, zal te weeg gebracht worden.
Ü, Hierop volgt het negende gezicht van zeeven Engelen, met zeeven Phioolen, Kap. XV, XVI.
HET XV. KAPITTEL.
A. De voorlereidfelen, tot deefe geheimzinnige vertooning, vin¬
den wy Kap. XV.
A. Eerst zag de Apostel zeeven Engelen gefc'ikt , om
zeeven ftrafgerichten uit te oeffenen , vs. 1,
B. Daerna vertoonden zich eenige Heiligen, die de overwinning , op het voorheen gemüde Monfterdier be-
haeli hadden, en eenen vrolyken lovzang aenheften , vs. 2 4. et. Hunne ftand en gedaente wordt befchreeven , vs. 2. 0. Hunne lovzang wordt cpgegeeven, vs. 3, 4.
B. Wijders teekent de Apostel de zeeven Engelen, van welke hy. vs. 1, in het gemeen, gefprooken had, in hunne aenkoomst,
en houding, naeder af, vs. 5-8.
A. Zy kwaemen, uit den hemelfchsn Tempel, te voor.
fchijn, vs. 5, 6".
B. Zy waeren prachtig uitgedoscht, vs. 6lj.
C Hun werden zeeven gouden fchaelen ter hand gefteld,
vervuld met de werktuigen van Gods toorn, vs. 7. D. Daerop werdt de geheele hemelfche Tempel, met rook vervuld, vs. 8.
\* JTNde ick fègh een ander groot ende won■ deriick teecken in den hemel, [namelick]
is*



vi n JOANNES. XV. 297
feven Engelen, hebbende (a) de feven laetfte plagen, want in defe is de toorne Godts ge-eyndigt.
De Apostel zag, in eene nieuwe verrukking van zinnen, een teeken, een vreemd en ongewoon verfchijnfel. Dit teeken, zag hy in den hemel, dat is, den luchthemel. De fchouwplaets, op welke hy zich, in zijne verbeelding, bevondt, was op de aerde : want alle de verfchijnfels waeren van dien asrt, dat zy, op de aerde, konden gezien worden, gelijk, uit het vervolg, naeder blijken zal. Het was een groot teeken, dat is, een zeer merkwaerdig verfchijnfel van eenen zonderlingen aert; (vergel. Kap. XH: 1,) het was een wonderlyk teeken, zo geheel ongewoon, dat de Apostel 'er zich niet genoeg over verwonderen konde. — Hy noemt het een ander teeken; gemeenlyk denkt men, om het, van het voorige verfchijnfel der baerende Vrouw, te onderfcheiden , het welk ook een groit teeken genaemd is , (vergel. Kap. XII: 1.) Maer, in het oorfprongelyke ftaet: ik zag een ander teeken, in den hemel, zijnde groot en wonderlyk. De Apostel onderfcheidt derhalven dit gezicht, van de voorige zinbeeldige vertooningen, en voegt 'er by, dat het in der, gezegden zin, groot en wonderlyk waere.
Dit vreemd en vei wonderingswaerdige verfchijnfel beftondt, in zeeven - Engelen , in menfchelyke gedaenten verfcheenen , die vervolgens , in hunne kleeding, naeder befchreeven worden, (vergel. vs. 6.) — Deefe zeeven Engelen hadden de zeeven laetfte plaegen , de zeeven phioolen of fchaelen, uit welke zy de zinbeeldige vertooningen van zeeven plaegen ftonden uit te gieten, (vergel. vs. 7.) Deefe zeeven plaegen waeren de laetfte, welke God, over de vyanden van christus Koningrijk , zoude uitöeffenen : want in deefe is de toorn Gods geëindigd. Door deefe zeeven plaegen zal God zijne ftrafgerichten voleindigen , zo dat na dezelve geene plaegen meer zullen plaets hebben.
Het woord, door plaegen vertaeld , beteekent eigenlyk flaegen , (vergel. Luc. X: 30. XII: 48;) byzonder geesfelflaegen, (vergel. Hand. XVI: 22, 2,3.) Leenfpreukig
( a) Openb. 11: 14,
XXVTI. deel. T 5



*o8 OPENBARING
wordt het genoomen, voor allerleië zwaere rampen en onheilen , welke God den menfchen, als zo veele rechtvaerdige ftraffen, toezendt, (vergel. Kap. XI: 6, 20. XVI: 9, 21. enz.) —- In ons geval, is eene blijkbaere toefpeeling, op die geduchte plaegen , met welke de Egyptenaers, voor den uittocht der Israëlleren, op eene vreesfelyke wijs, geflaegen zijn ; (vergel. Exod. IX: 14,) gelijk , in het ver- ; volg, naeder blijken zal.
2. Ende ick fagh (b) als een glafen zee met vyer gemengt: ende die de overwinninge hadden van het Beeft, ende van fijn beelt, ende van fijn merckteecken, [ende] van het getal fijns naems, welcke ftonden aen de glafen zee, hebbende de cithers Godts:
Ik zag als eene glaefen zee, met vuur gemengd. — Een glaefen zee is eene zee, welke doorfchijnend is, als glas, en zich, als glas, vertoont. De zaek moet verklaerd worden, uit de prachtige gebouwen der Oosterlingen , welke , in hunne huifen, vloeren hadden, welke, met allerleië kostbaerc fteenen, byzonder met glas en krijftal, waeren ingelegd. Zelvs hadden deefe kostbaere vloeren zomtijds eene golvsgewijfe gedaente, zo dat zy geleeken, naer eene zee, welke, door den wind, zachtkens, en al kabbelende, bewoogen wordt (&). — Zulk eene glaefen zee, zulk eene prachtige vloer zag de Apostel, met vuur gemengd; onder de kostbaere fteenen, met welke deefe vloer was ingelegd, waeren 'er ook, die zich vuurrood vertoonden.
Wijders zag de Apostel hen , die de overwinning hadden van het Beest en van z'jn beeld, en van zijn merkteeken, en van het getal zijnen naems, welke ftonden, aen de glaefen zee, hebbende de cithers Gods.
Die de overwinning hadden vsn het Beest zijn , in onfe tael, die het Beest overwonnen hadden, het verfchrikkelyk MonJterdier naemenlyk, het welk Kap. XIII: 1 -10. befchreeven is. Men denke evenwel niet, aen eene overwinning, welke, door geweld van waepenen, bevochten wordt. Het woord overwin-
fb") Openb. 4! 6.
(J) van hamblsvbld Disf. de jEdibtts ffeiraorum p. 69.



van JOANNES. XV- *P9
winnen heeft, in dit geheimzinnig Boek, eene bepaelde beteekenis, zo dat het, van de Christenen, gebruikt worde, die, in weerwil van alle verleiding, en tegenftand, in het geloov en in de Godzaeligheid, ftandvastig volharden , en zich daer van, noch door list, noch door geweld, laeten aftrekken. (Vergel. Kap. H: l, n, 26. III: S, *h
XXI. 7 ^ Die de overwinning hadden van hst Beest zijn
derhalven rechtgezette Christenen, die zich, wanneer die Heerfchappy, welke door het Monjlerdier Kap. XIII: 1 -10. verbeeld is, haere woede zal uitöeffenen, noch door liev noch door leed, zullen laeten vervoeren, om de belijdenis der zuivere Euangelieleer te verzaeken; die, onder alle de fchroomel-ke vervolgingen, welke dat Monfterdier zal aenrichten in het geloov en in de godzaeligheid , ftandvastig volharden zullen. — Deefe zullen de overwinning hebben van het Beest, en van zijn beeld, en van zijn merkteeken, en van het getal zijnes naems, voor zo verre zy zich, noch door de vervolgingen van het Monfterdier. noch door de listen van den valfchen Propheet , zullen vervoeren laeten , om deszelvs beeld aen te bidden , of deszelvs merkteeken, beftaende in het getal van zijnen naem, op hunne voorhoofden,, of aen hunne handen, te ontvangen, (verg. Kap. XIII: n-18.)
Deefe overwinnaers van het Beest ftonden aen de gemelde glaefen zee, hebbende de cithers Gods. — Onfe Overzetters, die , door de glaefen zee , eene eigenlyk gezegde zee verftaen, en meenen, dat 'er gezinfpeeld worde, op de roode zee, door welke de Israëliërs zijn heenen geloopen,vertaelen het,' zy ftonden aen, dat is, op den oever van , de glaefen zee. Maer het Grieksch heeft, op de glaefen zee. — De overwinnaers van het Monfterdier ftonden op de glaefen zee, op dien kostbaeren vloer, welke, met glas en krijftal, en vuurroode fteenen, zeer kunftig was ingelegd. — Zy hadden de cithers Gods, in hunne handen. Zy hadden cithers, zeekere fpeeltuigen, beftaende uit tien fnaeren, op welke, met een zoort van ftriikftok, geflaegen werdt (c). Het waeren cithers Gods, dat is niet alleen, naer den Hebreeuwfchen fpreek-,
(e) XXVI Deel. p. ïoo. XXVII. pbki»



Soo OPENBARING
trant, groote en voortreftelyke cithers, maer ook fpeeltuïgen, gefchikt, om God te looven (d).
Waer heeft nu de Apostel deefe citherfpeelers gezien ? De Hoogleeraer vitbinga befluit, uit het vervolg van dit gezicht vs. s-8, dat zy zich vertoont hebben, „ in het voorhov van „ den Tempel, alwaer de Priesters en Levieten hunnen dienst „ waernaemen, voor het Heiligdom, wiens vloer van dezelve „ gedaente was (als de glaefen zee") (e). Maer de Tempel, welken joannes vervolgens zag, was in den hemel, (verg. vs. 5,) en hy hoorde de Citherfpeelers zo duidelyk, dat hy hun lied , van woord tot woord , verftaen konde, (vergel. vs. 3,4.) 2onder dat zy een buitengewoon zwaer geluid maekten, gelijk de voorige Citherfpeelers, (verg. Kap. XIV: 2 , 3.) Wy zouden daerom denken, dat zich deefe Citherfpeelers, ftaende, op den kuuftig ingelegden vloer, meede in den luchthemel vertoont hebben.
3. Ende fy fongen , terwijl zy , op hunne cithers, fpeelden , het gefangh Mofes des dienilknechts Godts, ende het gefangh des Lams, feggende: (c) Groot ende wonderhck zijn uwe wercken, Heere, gy almachtige Godt: (d) rechtveerdigh ende waerachtigh zyn uwe wegen, gy Koningh der heyligen
4. (e) Wie en foude u niet vreefen, Heere, ende uwen name {niet] verhetrlicken ? want gy zijt alleen heyligh : want alle volckeren fullen komen , ende voor u aenbidden : want uwe oordeelen zijn openbaer geworden.
Zy zongen het gezang van mose den dienstknecht van God, en het gezang des lams. —, mose heet hier de dienstknecht van God, om dat hy, van God, tot een groot werk, gezonden was, en zich daerin zeer Ioffelyk gedraegen heeft, (verg. Exod. XIV: 31. Hebr. Hl: 2) — Het gezang van mose is zoortgelyk een danklied, als mose gedicht, en, ter eere van den Allerhoogften, met de Israëliërs, gezongen heeft, na
den
(d) VITRINGA 1. C. p. 368. O) I. C. p. 357.
Cc) Pf. m, a. ende iSi>; 14. (d) Pf. 145! 17. (e) Jer. 10: 7.



van JOANNES. XV. 301
den doortocht, door de roode zee , (vergel. Exod. XV: r.) Het gezang des lams is een danklied ter eere van het lam.
Gelijk mose dan, met de Israëliërs , een danklied zong, na dat phakao, met zijn ganfche heir, in de roode zee, was omgekoomen, zo zullen ook de gemelde overwinnaers van het-Beert, wanneer dat Monfterdier geheel zal verdelgd zijn, een loviied zingen, ter eere van den Verlosfer.
De inhoud van dit Loviied beftaet , in verheevene uitdrukkingen, welke meerendeels uit het gemelde gezang van mose , en andere plaetfen van het Oude Testament, zijn overgenoomen.
Groot en wonderlyk zijn uwe werken, Heer, gy almachtige God , rechtvaerdig en waeriichtig zijn uwe weegen, gy Koning der heiligen vs. 3b. — De aenfpraek Heer gy almachtige God, of gelijk 'er eigenlyk ftaet , gy Heer , God de Almachtige, hebben wy reeds ontmoet, Kap. IV: 8. XI: 17. De over« winnaers van het Beest noemden den Verlosfer, Heer God, om dat Hy onëindig verheeven is , boven alle gefchaepene weezens, en den Almachtigen, of Albeftuurer, om dat Hy, en als Schepper, en als verhoogde Middelaer, een onbepaeld bewind voert, over het gansch Geheelal; een eernaem, die overëenftemt, met den Hebreeuwfchen naem, Beer der Heirfchaeren. —« Hy is de Koning der heiligen, die, door de heiligen, dat is de waere Christenen, (verg. Kap. V: 8. VIII: 3, 4. XI: j8. enz.) als gebiedende Koning, geëerbiedigd en gehoorzaemd wordt. —- De uitroep groot en wonderlyk zijn uwe werken, is overgenoomen, uit Pf. CXI: 2. de werken des heeren zijn groot, en uit Pf. CXXXIX: 14. wonderlyk zijn uwe werken. Trouwens de Goddelyke Verlosfer zal, in den hier bedoelden tijd, zijn onbeperkt Alvermoogen, op eene verwonderingswaerdige wijs, verheerlykt hebben, in het nederveüen van het Monfterdier, even als God zijne macht, in den ondergang van pharao, verheerlykt heeft, (verg. Exod. XV: 11.) — De weegen van den Verlosfer zijn, gelijk altoos , alzoo ook in het verdelgen van dat verfchrikkelyk Monfterdier , rechtvaerdig en waeriichtig. Hoe geducht het oordeel, over dat Beest, ook weegen mooge, het zal evenwel XXVII. deel»



302 OPENBARING
rechtvaerdig zijn , overëenkoornftig de geftrengfte reegelen van recht en billykheid. Zoortgelyke gstuigenisfen, omtrent Gods weegen en handelingen , vinden wy zeer dikwijls, (verg. Deut. XXXII: 4. Pf. LXIV: 10, LVI: 3.)
De zangers voegen 'er by vs. 4, wie zou u niet vrccfen, Heer enz. —- De eerfte uitroep, wie zou u niet vree/en ? U geene hulde en eerbied bewijfen? geen ontzach hebben, voor U , den rechtvaerdigen Richter ? vinden wy woordelyk Jer. 4X: 7. Het wordt naeder verklaerd, door uwen naem verheerlyken , dat is , uwe Volmaektheeden , byzonder uwe rechtvaerdigheid, erkennen en eerbiedigen. — Want gy zift alleen heilig; dit zelvde drukt mose uit, op deefe wijs, wie is, gelijk Gy, verheerlykt in heiligheid? (verg. Exod. XV: 11.) Want alle volken zullen koomen, en voor u aenbidden, de tijd is op handen, dat alle de inwooners der aerde, nu het Mon. fierdier is ter needer gevelt, U zullen eerbiedigen, en, als den Goddelyken Verlosfer , hulde doen. Zoortgelyke uitdrukkingen vinden wy ook Pf. XXII: 28. LXXXVI: 9. Jef. LXVI: 13. enz. — Want uwe oordeelen zijn openbaer geworden, dat is, gy hebt nu de meest geduchte oordeelen, over het Beest, voor het oog van alle volken, als een Rechtvaerdig Richter, op eene allervreesfelykfte wijs, uitgeöeffent.
Wy leeren, uit dit gezang der overwinnaeren van het Mon. fierdier , dat de Verlosfer in den hier bedoelden tijd, de kennelykfte blijken geeven zal van zijne rechtvaerdigheid , in het ftraffen van de vyanden der Kerke, die Kap. XIII, onder het zinbeeld van het Beest, geteekend zijn, en wel zodae • nig, dat 'er alle inwooners der waereld over verbaesd ftaen zullen.
Maer hoe zullen die oordeelen, over het Beest, worden uitgeöeffend ? — Zy worden door de geheimzinnige vertoo ■ ning der zeeven Phioolen, welke de zeeven Engelen ftonden uit te gieten, (verg. Kap. XVI,) vervolgens, in de byzonderheeden, naeder befchreeven.
5. Ende na defén, na dat de laetstgemelde citherfpeelers, uit mijn gezicht, verdreeven waeren, fagh ick eene uitvoerige vertooning, door welke my de zeeven Engelen,
die



van JOANNES. XV. s°3
die de zeeven laetfte plaegen hadden, (verg. vs. i,) naeder kenbaer werden, ende fiet , (f) de Tempel des Tabernakels der getuygeniÜe m. den hemel wier: geopenr.
Wat hebben wy, door den Tempel des Tabernakels der getuigenisfe te verftaen ? — Die draegbaere tent, in welke God oulings , op eene byzondere wijs , onder Israël woonde, werdt de Tabernakel der getuigenis genaemd, niet alleen om dat, in dezelve, een getuigenis was, dat God onder Israël woonde, maer ook voornaemenlyk om dat de Wettafels, welk een getuigenis of eene verklaering van Gods wil behelsden, in de Verbondsark, bewaerd werden. (Verg. Exod. XXXVIII: 21. Num. I: 50, 53. Hand. VII: 44-) De Tempel des Tabernakels der getuigenisfe is dat gedeelte van den Tempel, het welk, aen den Tabernakel der getuigenisfe beantwoordde (ƒ), het binnenfte Heiligdom ; anders genaemd het Heilige der Heilige.
Deefe Tempel in den hemel werdt geopend. — In eene voorige vertooning, zag de Apostel ook Gods Tempel, in den hemel, geopend , zo dat de Arke zijnes verbonds gezien wierdt in zijnen Tempel ; de Tempel werdt hem , in den luchthemel, vertoond, geheel geopend, zo dat men, tot in het binnenfte Heiligdom, doorzien, en de Verbondskist onbelemmerd aenfchouwen konde. Het gav te kennen , dat God gereed ftondt, om de vyanden van christus Koningrijk, met de meest geduchte oordeelen , te ftraffen. (Verg. Kap. XI: 79.) (£). — Op zoortgelyk eene wijs ging het weder, in ons geval. Het fcheen den Apostel, in eene verrukking van zinnen, zo toe, als of hy den eigenlyk gezegden Tempel, zo als hy denzelven te Jerufalem, voor haere verwoesting, gekent had, in den hemel, dat is in den luchthemel, verplaetst zag. Maer de Tempel was geopend; de voorhangfels, zo het eerfte, het welk het Heilige toefloot, als het tweede , het welk het Heilige, van het binnenfte Heiligdom,
{ f") Openb. ir: 14.
CO VITRINGA, VAN HAMEISVEL» ei h. U (g) Boovea p. 133-13?.
XXVII. deel,



304 OPENBARING
afzonderde, waeren geheel wechgenoomen. Die beide vertrekken waeren geopend, zo dat men, tot in het Heilige der Heilige, zonder eenige verhindering, konde doorzien.
6. Ende de feven gemelde Engelen, die de feven plagen hadden, quamen uyt den Tempel, bekleedt met reyn ende blinckende Iijnwaet, ende (g) omgordt om de borit met gouden gordels.
De zeeven Engelen kwaemen uit den Tempel, om daer door aen te toonen, dat zy niet, op eigen gezach, maer op Gods uitdrukkelyk bevel, verfcheenen waeren , om de bedoelde plaegen als het waere uit te gieten j en dat die oordeelen, door eene byzondere en zeer merkwaerdige beftuuring van Gods Voorzienigheid, Honden uitgeöeffend te worden.
De Engelen vertoonden zich , in menfchelyke gedaenten.Zy waeren bekleed, met rein en blinkend lijnwaed, en omgord ,• om de borst, met gouden gordels. —, Rein blinkend lijnwaed is een ruim en lang kleed, het welk, tot aen den top van den hiel, nederhing, gemaekt van ongemeen rijn, wit, en blinkend linnen. Zulke kleederen droegen oulings de Priesters in het Heiligdom, byzonder de Hoogepriester, (verg. Lev. XVI: 4, 23, 32-) De teekening is ontleend, uit Ezech. IX: 2. Dan. X: 5. —— De Gordels dienen, in het Oosten, om de lange kleederen op te fchorten, en te maeken, dat zy, in het gaen, niet hinderlyk zijn. Byzondere perfoonen hadden oulings den gordel , om de lendenen ; maer de Priesters moesten zich hooger gorden, om de borst, en op de hoogte van het hart, (verg. Ezech. XLIV: 17, 18.) De zeeven Engelen hadden, naer de wijs der Priesteren, hunne gordels, om de borst. Het waeren gouden gordels, kostbaere gordels, kunftig geweeven van gouden draeden. Zulk een gouden gor. del was oulings het cieraed der Oosterfche Koningen (k).
Deefe Engelen waeren derhalven uitgedoscht, in een zeer prachtig gewaed, hoedaenig gefchikt was voor Priesteren en Koningen. Wy fchijnen 'er uit te moogen befluiten, dat het Engelen van eenen zeer verheevenen rang geweest zijn.
?-
(g) Openb. ij 13.
{./>} XXVI Deel. p. 52, 53.



van JOANNES. XV. 305
• 7. Ende één van de vier Dieren gaf den feven Engelen feven gouden phiolen vol des toorns Godts, die in alle eeuwigheyt leeft.
Een van de vier dieren, is één, uit de vier leevendige en verftandige Weezens, van eene zeer zonderlinge gedaente, welke de Apostel, in eene voorige vertooning , toen hy zich, door eene verrukking van zinnen, in den derden hemel bevondt, voor den throon van den Allerhoogften , had zien ftaen, in het midden van het halvrond, het welk, door de laegere throonen der vier en twintig Ouderlingen, ge.maekt werdt. (Vergel. Kap. IV: 6) — Een van deefe vier leevendige en verftandige Weezens gav den zeeven Engelen zeeven gouden phioolen, vol des toorns Gods, die in alle eeuwigheid leevt.
Zeeven gouden phioolen zijn zeeven fchaelen, vau goud gemaekt. — De LXX gebruiken het Griekfche woord , het welk de onfen door phioolen hebben overgezet, voor de bekkens , in welke het bloed der offerdieren werdt opgevangen, om daer meede te befprengen Exod. XXVII: 3. XXXVIII: 3. Neh. VII: 70. Men denke hier, aen 'fchaelen , of opent hekkens, zoortgelyke aen die, welke, in het Heiligdom, gebruikt werden, om de vuurkoolen, van den kooperen brandaltaer , naer den gouden reukaltaer, over te brengen, ten einde het reukwerk aen te fteeken , (Vergel. Kap. V: 8.) — De gouden fchaelen waeren vol van Gods toorn. Volgens den Heer eichhorn waeren deefe fchaelen gevuld , met eenen vergivtigen drank (»). Maer de verönderftelling , dat 'er driiikfchaelen bedoeld worden, heefc hem misleidt: want deefe fchaelen waeren niet gefchikt, om uit te drinken, maer om uit te gieten, (Vergel. Kap.XVI: 1.) De fchaelen waeren vol van Gods toorn, dat is, van vuurkoolen, welke geheimzinnige afbeeldingen waeren van Gods toorn ; en dan ioomt de teekening in de hoofdzaek overeen , met die, welke wy vinden Ezech. X: 7 (fc). — De Allerhoogfte words
co 1 c. m. 11. p. 173.
(k) GRonui /Unut. in N. T. ad h. I. vitrijxca JU e. tl Dsd. J78 3B0.
XXVII. DEEL, V



SoG OPENBARING
hier befchreeven, ah die in alle eeuwigheid leevt, naer dien liy, uic kracht van zijn eigen weezen, eeuwig, noodzaak]yk, en onveranderlyk , beftaet, (Vergel. Kap. IV: 9. V: 14. X: 16.) Byzonder wordt, onfes erachtens, de gezeegende Verlosfer bedoeld, die, met den Vader, waerachtig en eeuwig God is.
Een der vier Dieren gav of heeft gegeeven aen de zeeven Engelen de gemelde zeeven gouden fchaelen, welke met vuurkoolen , als eene zinbeeldige afteekening des toorns van den Goddelyken Verlosfer, vervuld waeren. — Of nu een van -die leevendige en verftandige Weezens, die, voor Gods throon in den hemel ftaen , (Vergel. Kap.' IV: 6 ) tot de zeeven Engelen, in den Tempel, zij nsdergedaeld, om bun die gouden fchaelen ter hand te ftellen, zo dat deefe byzonderheid, door den Apostel, gezien werdt; dan of dit, in den hemel, gefchied zy, terwijl het aen den Apostel, door den Engel, die hem aenftonds, ter naedere ondenechting, vergezelde, (Vergel. Kap. I: 1,) zy bekend gemaekt, hoe de Engelen aen die fchaelen gekoomen zyn ; werdt niet bepaeld. —• Het is ons genoeg, dat 'er door aengeweezen worde, hoe deefe zeeven Engelen, van den Verlosfer, bevel gekreegen hebben , om de na te meldene oordeelen, over de vyanden van zijn Koningrijk, uit te oefenen.
8- Ende de Tempel, welken ik geopend zag, in den luchthemel, (Vergel. . vs. 5.) wiert (h) vervult met roock uyt de heerlickheyt Godts , ende ujt fijne kracht: ende niemant en konde in den Tempel ingaen tot dat de feven plagen der feven Engelen geeyndigt waren.
De Tempel werdt vervuld , met rook , uit de heerlijkheid Gods en uit zijne kracht. — Deefe rook was niet alleen een teeken van Gods byzondere tegenwoordigheid (Vergel. Exod. XI: 34, 35 , en 1 Reg. VIII: 10, ft. Jef. VI: 4,) maer ook meer byzonder van zijne heilige gramfchap, (Vergel Pf. XVIII: 9. LXXIV: 1.) —. Het was een rook, uit Gods heerlijkheid en uit zijne kracht, dat is, uit zijne krachtige heerlijkheid.
On:.
f b) Exod, 40: 3^, 1 Kon. 8: 10. Jef. 6: 4.



van JOANNES» XV. 307
Ondertusfchen zouden wy het woord, door heerlijkheid veraald , liever neeinen , voor eenen fchitterenden glans, of een allerherderst licht , (Vergel, Lev. II: 9. IX: 31, 32. Hand. XXV: n,) en dei zaek zo begrijpen, dat de verhoogde Middelaer zelvs, in een vuurig verfchynftl, inden Tempel , welke den Apostel vertoond werdt, zy nedergedaeit, en dat 'er, uit dit vuur , een dikke rook zy voortgekoomen, die den geheelen Tempel vervulde; op foortgelijk eene wijs, sis de Allerhoogfte, by de Wetgeeving, op Sinaii, is Hsdergedaeld, (Vergel. XIX: 18) ~- Hoe het weezen mooge , de Apostel zag , in deefen roek , een allerduidelijkst zinneprent der geduchte gramfchap van den Godlijken Verlos* fer, welke zich , by het uitgieten der zeeven gouden fchaelen , op eene allervreeslijkfie wijs, zoude openbaer maeken.
Niemand kon in den Tempel ingaen, het was, van weegens den gemelden rook, onmoogelijk, om den Tempel in te gaen, tot dat de zeeven plaegen der zeeven Engelen geëindigd waeren, tot dat zy hunne gouden fchaelen hadden uitgegooten, (Vergel. Kap. XVI,) Toen dat gefchied was, verdween ook die ontzettende io->k. — Het gav te kennen, dat 'er der eere van den Verlosfer hoogst aengeleegen waere, om de oordeelen , welke, door het uitgieten der zeeven gouden fchaelen, werden afgebeeld, volkoomen ter uitvoer te brengen.
HET XVI. KAPITTEL
%• Na deefe voorbereiding , volgde het uitgieten der zeeven fchaelen, Kap. XVI. Vooraf zullen wy den letterlijken
zin van dit geheele gezicht kortelijk ophelderen. A. De zeeven Engelen kroegen bevel, om ds gouden fchailen, gevuld met vuurkoolen, welke zinbeelden was* ren van de Goddelijke gramfchap, uit te gieten , vs. if..
X. 'pTNde ick hoorde een groote fiemme uyt deü Tempel, feggende tot de feven Engelêa. XXVII. jdêsl, V «



3c3 OPENBARING
Gaet henen, ende giet de [feveti] phiolen des toorns Godts uyt op de aerde.
De Aposiel hoorde eene groote fiemme, een zwaer, doordringend, en ontzettend geluid, uit den gemelden Tempel. Deefe ftem was zeekerlijk de gebiedende ftem van den Goddelijken Verlosfer. joannes zag, in den Tempel, niets, dan eenen dikken en zwaeren rook , dié denzelven geheel vervuld had ; maer hy hoorde de ftem van Gods Zoon, uit het binnenfte Heiligdom. — Deefe ftem was gericht, tot de zeeven Engelen, die reeds te vooren, uit d«n Tempel, waeren uitgegaen, (Verg. Kap. XV: 6,) en zich, in een prachtig gewaed uitgedoscht, (Verg. Kap. XV: 6,) nu, in den luchthemel , vertoonden. — De Goddelyken ftem fprak tot hen, zeggende: gaet heenen enz.
Deefe zeeven Engelen moesten heenen gaen, elk naer dfe befteinde plaets, welke hun, door een der vier Dieren, by het overreiken der fchaelen, zal zijn aengeweefen, (Vergei. Kap. XV: 7.) — Aldaer moesten zy de zeeven Phioolen des toorns Gods, deefe zeeven fchaelen, welke, met vuurkoolen, als zinbeelden der Goddelyke gramfchap , gevuld waeren , (Verg. Kap. XV: 7,) op de <wfde uitgieten. Zy moesten die fchaelen, tot den boodem toe, leedig gieten, en 'er niets in overlaeten, ten vertooge, dat Gods gramfchap geheel, en ten volle, zal worden uitgeöeffend.
£. De Engelen brachten dit Goddelyk bevel ter uitvoer, vs. 2-2-1. (t. Het uitgieten van de eerfte Jchael, op het land , door dm etrfien Engel, vinden wy vs. z.
a. Ende de eerfte der gemelde zeeven Engelen gingh henen naer de hem aengeweefene plaetfe , ende goot fijne phiole uyt op de aerde of op het land, in onderfcheiding van de zee, (Verg. vs. 3,) ende daer wiert een quaet ende boos (a) gefweer aen de menfchen, over hunne geheele lichaemen , van de voetzool, tot aen den fcheedel toe, (Verg. Deut.XXVIII:35.) Zo akelig was de ge-
fteld-
(a) Ex9ii, 9; 9, 10, 11.



VÏK JOANNES. XVI. 309
fteldheidvan hen, die (b) hec merckteecken des Beefts hadden , ende (c) die lijn beelt aenbaden, (verg. Kap.
XüDeeri"plM)g kwam overeen, met de zesde der Egyptenaeren, (verg. Exod. IX: 9-n)
0. De tweede Engel goot zijne fchael uit, op de zee, vs. 3.
9 Ende de tweede Engel goot fijne phïole uyt in de zee, ende fy wiert (d) bloet als eens dooden: ende alle levende ziele is geftorven in de zee.
Bloed als eenes dooden, dat is, als bloed van iemand, die doodelyk gewond is (/), of liever, als bloed van verfiaegene menfchen; zo dat een doode hier, in eenen verzaemelenden zin, genoomen worde, voor eene meenigte van verfiaegene menfchen, uit welker wonden het bloed, ftroomsgew.js, voortvloeit (m) — De Zee vertoonde zich, als enkel menfchenbloed; en alle leevendige ziel is geftorven in de Zee. Alle leevendige ziel is eene groote meenigte van visfchen, en andere leevendige weezens, welke zich, in de Zee, pleegen te onthouden.
Dit ftrafgericht kwam derhalven overeen , met de eerlte plaegderEgyptenaeren, (Verg. Exod. VII: 19, 20.)
y. De derde Engel goot zijne fchael uit, op de rivieren en de fonteinen, vs. 4.-7. s Het verfchijnfel zelvs wordt opgegeeven, vs. 4. en ï. De billykheid van dit oordeel werdt openlyk erkend, vs. 5-7-
3. Door den Engel Jer -waeteren, vs. 5, 6.
tl. Door etnen anderen Engel van den Altaer, vs. 7.
/ Ende de derde Engel goot fijne phiole uyt in de rivieren , ende in de fonteynen of bronnen der
Cb) Openb. 13: !«, '7- Cc) Openb. 13: 14. '5- CO Exod.
7: 'C.
/ l ; GR0T1US ad h. I. f (m) E1CUHORN I. c. Vol. .11. p. 177-
XXVII. DEEL. V 3



8io OPENBARING
wateren: ende \_de 'wateren'] niet alleen der rivieren, maer ook de bronnen zelve, wierden in blöet veranderd.
Hier wordt wederom gezinfpeeld, op de eerfte plaeg der Egyptenaeren, door welke' niet alleen de Nijlftroom , maer ook de bronnen en waetcrbakken, in bloed, veranderd wer'den, (Vergel. Exod. VII: 19-21.)
5. Ende ick hoorde den Engel der wateren , dé derde Engel naemenlyk, die zijne fchael, op de waeteren, had uitgegooten, (Verg. vs. 4,) («), leggen en uitroepen, tot den Goddelyken Verlosfer , Gy zijt rechtveerdigh, Heere, (e) Die is, ende Die was. ende Die zijn fal, dat gy dit geoordeek en het ftrafgericht, hoe fchroomelyk ook, uitgeöeffent hebt:
6. Dewijle fy, die de fchroomelyke ftraf, welke, door het veranderen van de waeteren In bloed, geheimzinnig wordt afgebeeld, ondergaen zullen, (f) het bloet der heyligen, ende der Propheten vergoten hebben , fo hebt gy haer oock bloet te drincken gegeven. Want fy zijn *t weerdigh. Zy hebben zulk een oordeel, hoe geducht het oog weezen mooge, rechtvaerdig verdient: zy ontvangen hunnen loon, naer de wet der wedervergelding.
7. Ende ick hoorde eenen anderen van den reukaltaer, in den Tempel, welken ik evenwel, van weegens den dikken rook, niet zien konde, (Verg. Kap. XV: 8,) zeer duidelyk feggen, tot denverhoogden Middelaer, (g)Ja, Heere gy almachtige Godt, die, over alles, bet be* ftuur voert, zo is het, uWe oordeelen zijn waerachtigh ende rechtveerdigh; uwe ftrafgerichten, welke, door deefe zinbeeldige vertooning, worden afgefchilderd, hoe ge- , ftreng zy ook weezen moogen, zijn alleszins billyk en rechtvaerdig.
Deefen hemelfchen Spreeker kon de Apostel , om de gemelde reden niet zien, maer hy werdt, door den Engel, die hem geduurig vergezelde , (Vergel. Kap. I: 1,) naeder
onderricht,
{«) Openb. 1: 4, 8. ende 4: 8. ends ui 17 in) grotius cd at l. * ifj'MttUi» 23.: 54,, (£3 Openb. 15: >



van JOANNES. XVI. 311
è. Hierop gooi de vierde Engel zijne fchael uit, op de Zon, vs. 8, 9-
a. De zaek züvs wordt voorgefteld, vs. 8, en
b. Het uitwerkfel daer van wordt befchreeven, vs. 9.
o Ende de vierde, Engel goot fijne pbiole uyt op de fonne: ende haer is [macht] gegeven de menfchen te verhitten door vyer.
Deefe Engel goot zijne fchael uit, op de Zon, even als de eerfte gedaen had, op de aerde, (Verg. vs. 2.) Het moet derhalven den Apostel zo zijn voorgekoomen, als of deefe Engel, boven de Zon, geplaetst waere, of zich dermaeten inde hoogte verhefte, dat hy zich booven de Zon vertoonde Co). — En haer is macht, gegeeven, de menfchen te verhitten door vuur. De hitte van de Zon is, vooral in het Oosten, wanneer men geene fchaduw vinden kan, onverdraeglyk; maer het fcheen of zy nog niet genoeg blaokte, om de menfchen , door haeren gloed, te pijnigen; daerom werdt het haer vergund, en haer werdt. door den vierden Engel, het vermoogen gegeeven, om, met eenen verdubbelden gloed, te branden, en de menfchen te verhitten, alsofzy, door vuur, gebraeden werden.
o Ende de menfchen wierden verhictet met groote hitte zo dat zy den brandenden gloed niet verdraegen konden 'zy werden als gebraeden en verzengd, (Verg. Matth. XIII- 6;) ende, in wanhoep, (h)lafterden zy den name Godts, die macht heeft over defe plagen, en dezel. ve , als een rechtvaerdig Richter, uitöeffent. In plaets van Hem ootmoedig te voet te vallen, en hunne boosheid af te breeken, door bekeerhïg, vloekten zy God, wanneer zy opwaerds zaegen, (Vergel. Jef. VIII: «,) ende fy en bekeerden haer niet om hem heerhckheyt te geven, zy dachten niet, aen boetvaerdige fchuldbslijdenis.
(o) EICHHORN' !• C. p. 132.
(h Opent), irti 11, 91.
XXVII. deeu V 4



3" OPENBARING
Gode heerlikheid te gteven heeft hier weeder de bepaeldé beteekenis, van zijne zonden te belijden. (Verg. Kap. XIV: 7 )
fc De vijfde Engel goot zijne fchael, op den throon van het Monjlerdier, vs. 10, 11. a. De zaek zelve wordt befchreeven, vs. n», en
I. Het uitwerkfel daer van, vs. icf>, u.
IQ. Ende de vijfde Engel goot fijne phiole uyÉop den throon des Beefts: ende fijn Rijcke is verduyftert geworden: ende fy kaeuwden hare tongen van pijne: 0
II. Ende fy lafterden den Godt des hemels van wegen hare pijnen , ende van wegen hare gefweeren : ende fy en bekeerden haer niet van hare wercken.
De vijfde Engel goot zijne fchael uit, op den throon van het Beest, het eerfte Monjlerdier naemenlyk , het welk, uit de zee, was opgekoomen, en Kap. XIII: 1 -10. uitvoerig geteekend is. — Dit verfchrikkelyk Monjlerdier werdt derhalven, aen den Apostel, op nieuws vertoond; nu zag hy het zitten op zijnen throon, die, door den Draek, aen het zelve gegeeven was. (Verg. Kap. XIII: 2.) Op deefen throon goot. ds vijfde Engel zijne fchael uit.
Het gevolg was, dat het Rijk van dit Monfterdier verduisterd wierdt. Er heerschte, door het ganfche Rijk, zoortgelyk eene allerSkeligfte duisternis, als 'er in Egypten, by de neegende plaeg, had plaets gehad, (Verg. Exod. X: 21-23.) Dit veröorzaekte zulk eene wanhoopige benaeuwdheid, dat zy, de verëerers naemenlyk van dat Monfterdier, die het merkteeken van het Beest hadden , en zijn beeld aenbaeden, (vergel. vs. 2.) hunne tongen kaeuwden van pijn. Als wanhoopige menfchen , beeten zy , met de tanden, in hunno tongen , van pijn.
Deefe pijn werdt veröorzaekt, door de vuile zweeren, met welke zy, by het uitgieten van de eerfte fchael, geike^en waeren, (Vergel. vs..»,} De fmerten deefer boos-
3C1-



Van JOANNES. XVI 3*3
Sertige gezwellen, nu gepaerd met «ene akelige duisternis, maekten hen woedende, van wanhoop. — Zy lasterden den God des hemels, den eenigen en waeren God, (Verg. Kap. XI: 13. Ezr. I: 2,) door welken zy, op zulk eene geduchte wijs, geftraft werden , van weegen hunne pijnen , en van weegens hunne getweeren, dat is, van weegen de duldeloofe fmerten, welke die gezwellen reröorzaekten; en zy bekeerden zich niet van hunne werken. Zy dachten geheel niet, aen het verbeeteren van hun gedrag, maer verhardden zich, in de boosheid.
£ De zesde Engel goot zijne fchael uit, op de groote rivier de Euphraet, vs. 12-16. a. De zaek zelve wordt voorgefteld, vs. 12', en l. Het uitwerkfel daer van aengeweefen, vs. i2h-16. fl. De Euphraet werdt geheel uitgedroogd, om eenen weg te bereiden, voor de Koningen, die, uit het Oosten, koomen zouden, vs. 12. jj. Uit de monden van den Draek, van het Monfterdier, en van den valfchen Propheet, kwaemen drie onreine geesten voort, in de gedaente van kikvorfchen, vs. 13-16.
1. De Apostel verhaelt, hoe deefe vorfchen te voorfchijn
kwaemen, vs. 13, en
2. Hoe zy de Koningen der aerde, tot eenen allervrees-
felykflsn krijg, verzaemelt hebben, vs. 14, 16. Tusfchen beide wordt 'er eene emftige waerfchouwmg ingevoegd, vs. 15.
ia. Ende de fefte Engel goot fijne phiole uyt op de groote riviere Euphrates, ende fijn water is uytgedroogt/. op dat bereydt foude worden de wegh der Koningen , die van den opgangh der fonne [komen fullen.}]
De zesde Engel goot zijne fchael uit, op de groote rivier Euphrates. — Over den Euphrates vergelyke men het gene wy reeds, by Kap. IX: 14, hebben aengeteekent (p). Deefe
(p ) Uoaven p. 66. XXVII. KEEL. V 5



31* OPENBARING
vermaerde ftroom is zeer wijd, en doorloopt eene zeer aen. merkelyke lengte, van het Armenifche gebergte, tot in de Perfifche Zee. Hier van daen heet hy de groote rivier.
Zo drae deefe Engel zijne fchael, op de gemelde rivier, had intgegooten , is zijn waeter uitgedroogd, zo dat men daer door heenen gaen konde, even als de Israëliërs, door de roode zee, (Verg. Exod. XV: 19.) Dit gefchiedde, op dat bereid zoude worden de weg der Koningen, die van den opgang der Zonne koomen zuilen. Deefe Koningen moesten derhalven, uit het Oosten, van geene zijde des Euphraets, koomen, en zy zouden, dwars door dien ftroom, na dat hy was uitgedroogd, heenen trekken , naer de westelyke Landen.
13 Ende ick fagb. uyt den mont des Draeck», ende uyt den mont des Beefts.. ende uyt den mont des valfchen Propheets, drie onreyne geeften \~zasn] den vorfchen gelijck. >J
Het Beest, het verfchrikkelyk Monfterdier, hetwelk uit de zee, was opgekoomen, (Verg. Kap. XIII: i-io,)'bad zich, ook in dit gezicht, reeds aen den Apostel vertoont Zittende op eenen throon, (Verg. vs. 10.) Maer nu za» hy' teevens den Draek, den grooten rooden Draek, (Verg. Kap. XII: 3,4,) die, aen het Monfterdier, zijne kracht, en zijnen throon, en zijne groote macht, gegeeven had, (Verg. Kap. XIII: 2.) Ook was 'er de valfche Propheet by, die zich voor! deedt als een Beest, het welk uit de aerde was voortgekoomen, hebbende twee hoornen, gelijk aen die van een Lam, en een geluid maekende, als dat der Draeken, fVere Kan' XIII: 11.) V ■ *, F
Uit de monden, of muilen, van deefe fchrikdicren, zag de Apostel drie onreine geesten gaen. Uit den muil van elk, kwam een onreine geest vooit; zijnde, in de uitwendige ge', daente, den vorfchen gelijk.
14. Want het zijn geeften der duwden, die zich, in de gedaente van kikvorfchen , vertoo'nen, ende (i) zy doen fchijnbaere teeckenen , verdichte wonderen , met welke zy de zinnen der onkundigen verblinden , wekke
uyt-
(i) aThefT. 2; 9. Openb, 12: ende 19; 20.



van JOANNES. XIV. 315
uytgaen tot de Koningen der aerde, ende der geheele werek , om die te vergaderen (k) tot den krijgh van dien grooten dagh des almachtigen Godts.
Deefe, Vorfchen hitften de Koningen tot oorlog aen. — Deefe onderneeming der onreine geesten, in de gedaente van Vorfchen, en het gevolg daer van, dat de Koningen, vati over den Euphraet, kwaemen. en zich , op eene bepaelde plaets, ten ftrijde verzaemelden, (Verg. vs. 16.) konden den Apostel niet te geljjk vertoond worden. Wy moogen daerom denken, dat hy, in eene verrukking van zinnen, de woelingen der Vorfchen, omtrent den uitgedroogden Euphraet, gezien hebbe, en dat hem het overige, door den Engel, die hem geduurig vergezelde, zy medegedeeld.
De Apostel fpreekt hier van de Koningen der aerde, en der geheele -waereld, of, gelijk 'er eigenlyk ftaet, der geheele bewoonde. — De Koningen der aerde worden, van die der ge* h'ele waereld, kennelyk onderfcheiden. Door de aerde, fchijnt daerom een hepaeld Land bedoeld te worden. — De Koningen der gaheele waereld moeten alle de overige Koningen zijn, die, aen de Oostzijde van den Euphraet, heerfchen. Immers alle de Koningen, voor welken een doortocht door die rivier heenen , bereid was, kwaemen , van den opgang der Zonne, (Vergel. vs. 12,) — Deefe onderfcheiding heeft ook pareus opgemerkt (q). De gisfing ondertusfchen , dat de aerde het vaste Land, en de geheele waereld te gelijk de Eilanden, beteekenen zoude (r), is van allen fchijn geheel entbloot.
De Vorfchen hitften de gemelde Koningen aen, om zich te vergaederen, tot den krijg van dien grooten dag des Almachtigen Gods.— God heet hier de Almachtige, dat is, volgens het grondwoord, de Albefluurer, die het gebied voert, over alle dingen, die de lotgevallen van alle menfchen en volken reegeit. ~ Die groote dag van God den Albeftuurer is een tijd, op welken God zijne oordeelen, op eene allervrecsfe-
(!0 Openb. 17: 14. ende 19; 19. ende 20: 8, h. I.
(r) MARCKios 1, c. p. 73a. XXVII. deel.



316* OPENBARING
ïykft© wijs , zal uitoeffenen. 'Er ftaet nog daer re booven; met eenen byzonderen nadrulc, die groote dag, om bet fchroomelyke van het oordeel, het welk op dien tijd , zal plaets hebben , nog des te fterker af te teekenen. Het zal een allerontzettendfte dag weezen , zo akelig als 'er immer te vooren geweest is. De fpreekwijs is zeekerlyk overgenoomen; uit Joël I: 15 : ach dien dag! want de dag des heeren is naby , en zal, als eene verwoesting, koomen, van den Almachtigen. — Op dien vreesfelyken dag, zullen de Koningen zich vergaederen tot den krijg. Het hier bedoelde oordeel zal derhalven beftaen, in veldflaegen, nederlaegen, en bloedvergietingen. ,
Tot deefen optocht, naer Armageddon, (Vergel. vs. 16.) zullen de Koningen vervoerd worden, door de drie onreine geesten, die zich, ten dien einde , van teekenen, van gewaende en verdichte wonderen , bedienen zullen.
15. Siet,ick (1) kome als een dief. Saligh is hy die. waekt , ende lijne kleederen bewaert, op dat hy niet (m) naekt en wandele, en men fijne fchaemte [niet en] fie.
Dit vers behelst, by wijs, van tusfchenreede, eene ernftige waarfchouwing en opwekking, aen de waere Christenen, die den gemelden vreesfelijken dag des oordeels beleeven zullen. — De Spreeker, die het woord voert, i» zeekerlijk onfe Goddelijke Verlosfer , die het zeer geduchte oordeel (last uit te oefenen (s). Men voege 'er daerom de woorden zeide de Heer in, op deefe wijs : ziet ik home (zeide de heer) als een diev enz. (Vergel. Kap. li 8 )
De Apostel hoorde den verhoogden Middelaer, terwijl hem deefe dingen vertoond, en, door eenen Engel, naeder verklaerd werden , met eene hoorbaere ftem, zeggen: (iet, merkt het toch op , en neemt het wel ter harte, ik koom als een diev, dat is, mijne koomst, om het hier bedoelde oordeel uit te oeffenen, zal geheel onverwacht weezen.
(1) Matth. 44' 43,44- Mc- 12: $0, 40. 1 Theff. 5! »., 2 Petr. 31 10. Openb. 3: 3. (m) Openb. 3: lï. Qs) tiROïius ad h. i. EicHtiORN I. c. p".n9(.



van JOANNES. XVI. 317
zen. — De h^er wordt meermaelen gezegd te koomen, wanneer Hy ftrafgerichten uitoefient, (Vergel. Kap. II: 15. De hier bedoelde koomst van den gezeegenden Verlosfer zal, zonder voorafgaende waerfchouwing, zeer onverwacht plaets hebben ; Hy zal koomen , als een diev , (Vergel. Kap. III: 130
Zaelig is hy, die waekt, die, in plaets van onbedachtzaem en zorgeloos heenen te leeven , op zijne hoede is, teegen de koomst van den Verlosfer zo dat hy, met de grootfte zorgvuldigheid, verkeere, omftrent zijn beftaen en wandel, om zich, in alles, den Heer wel behaaglijk, te gedraegen, (Vergel. Kap. III: 1. 1 Thesf. V: 6 ) Zulk een is zaelig, en zal, op den hier bedoelden tijd des fchroomlijken oordeels, by uitneemenheid gelukkig weezen.
Die zijne kleederen bewaert, of aenhoudt, is iemand, die niet alleen, den ganfchen nacht door, waekt , maer o^fe gekleed blijvt, om, by alle voorkoomends geleegenheeden, terftond gereed te weezen. Zulk een zal, wanneer hy onverwachts, door zijnen Heer , geroepen wordt, niet naekt wandelen, en men zal zijne Jchaemte niet zien.
Ds zaekelijke zin van de waerfchouwing vs. 15 is deefe, dat de Christenen , gelijk altoos, alzoo ook byzonder op den hier bedoelden tijd , op hunne hoede weezen moeten, om niet, tot zorgeloosheid , te vervallen, naer dien de verhoogde Middelaer, ter uitosffening van dat allervreesfelijkst ftraf. gericht, het welk hier voorfpeld wordt, geheel onverwachts koomen zal, op zoortgelijk eene wijs, als een diev, zonder voorafgaende waerfchouwing, pleegt te koomen, om te fteelen.
Na deefe tusfchenreede van den Verlosfer , wordt de plaets van den krijg aengeweezen , vs. 16.
16. Ende zy, de drie onreine geesten, welke my, in de gedaente van Kikvorfchen, vertoond waeren , hebbende de gemelde Koningen naemeniijk van het Oosten, (Vergel. vs. 13-14,) door hunne aenhitfing, vergadert, en, na datzy den uitgedroogden Euphraet waeren door getrokken, (Vergel, vs. r?.,) doen zaemen koomen, in deplaetfe, welcke in 't Hebreeuwschs genaemc wort Armageddon. ■
XXVII. bssl.



5*3 OPENBARING
armageddon is de berg Megiddo: 'Er wordt gezinfpeeld,' op het dal, aen den voet, of de vlakte naby, den berg Me.
giddo , het dal van megiddon genaemd Zach. XII: n. 1
Deefe vlakte, geleegen in het ervdeel van manasse, is zeer vermaerd , door twee bloedige veldflaegen. In den eerften werden verfcheidene Koningen van Kanaan , door den dapperen barak , overwonnen, en to: een toe verfiaegen, (Vergel. Recht. IV: 16.) In den anderen wierden de Israëliërs, onder den Koning josia , door pharao necho van Egypten , deerlyk geflaegen; Koning josia zelvs werdt gedoodt, en daer over werdt eene algemeene rouwklachte, aen die plaets , opgeheeven, (Vergel. 2Kon. XXIII: 29, 30. 2 Kron. XXXV: 20-25.) De grootfte droefheid, als die over eenen eenig gebooren zoon, wordt daerom vergeleeken, by de rouw , welke 'er plaets had te Hadadrimmon, in het dal van Megiddon , verg. Zach. XII: li.
Wy leeren 'er , iu het gemeen , uit , dat verfcheidene Vorften, van de Oostzyde des Euphraets, zich, naer eene zeekere plaets, aen deefe zyde van die rivier, met hunne heirmachten, begseven zuilen ,• dat aldaer eene vreesfelyke veldflig zal geleeverd worden; dat 'er ftroomen bloeds zullen geftort worden , even als in het gemelde geval van barak; en dat 'er zoortgelijk eene rouwklacht, over de meenigte der verflaegenen , zal aengeheeven worden , als in het dal Megiddon, toen de Ifraëilers door pharao nëcho , over. wonnen werden, en hun Koning josua gedood was.
*}. Eindelyk goot de zeevende Engel zijne fchael uit, in d;r.* dampkring, vs. 17-21.
a. De zaek zelve wordt voorgefteld, vs. 17a, en
b. De uitwerkfelm daervan worden befchreeven, vs. 17^-20. Q. 'Er werdt eene hemelfche ftem gehoerd, vs. 17'*
Öt 'Er ontftondt een allerverfclrikkelykst onweeder, vs. 18.
f, Babylon werdt, in drie deelen, gefcheurd, vs. jq, Ö. De Eilanden en Bergen waeren niet mier te vinden , vs. 20.
E, 'Er viel een allerverfchrikkelykfte haegelbui, vs. 21.



van JOANNES. XW. 319
17. Ende de fevende Engel goot fijne phiole tiyt in de lacht , of in den dampkring; ende daer quam een groote fiemme uyt den Tempel des hemels , van den throon, feggende, (n) Het is gefchiet.
Zoo drae de zeevende Engel zijne fchael had uitgegooten, hoorde de Apostel eene groote, eene zwaere en doordringende , fiemme, welke hy zeer duidelijk verftaen konde. Deefe ftem hoorde hy, uit den Tempels des hemels, dat (f) is, niet uit den Tempel der Tabernakels der getuigenisfe in den hemel , het Heiligdom, het welk den Apostel, als geopend , in den luchthemel, vertoond was, (Vergel. Kap. XV: 5,) maer uit den Tempel des hemels, of den hemelfchen Tempel, dat is den derden hemel, alwaer de Oneindige, op eene meer byzondere wijs, teegenwoordig is. — De ftem dan kwam, uit den hemel, van den throom, op welke de Oneindige gezeeten was, (Vergel. Kap. IV: 2, 3. — Deefe ftem zeide, het is gefchied. Het vermoeden van den Hoogleeraer eichhohn koomt ons zeer aenneemenlijk voor, dat deefe ftem eene uitroep geweest zy van een dor vier Dieren, dat de zeeven phioolen , aen de zeeven Engelen ,öhad ter hand gefteld, (Vergel. XV: 7, en die nu , na dat de Engelen hunnen last volbracht hadden, dan overigen Hemellingen toeriep: het is gefchied of het is gedaen.
18. Ende zo drae de zeevende Engel zijne gouden fchael, in den dampkring , had uitgegooten , betrok de lucht en fcheen geheel zwart te worden. Ook ontftondt 'er een allerverfchrikkelykst onweeder. Daer gefchiedden (o) fiem. men, ende donderflagen, ende blickfemen: ende daer gefchiedde een groote aardbeevinge, hoedani • ge niet en is gefchiet van dat de menfchen op de aerde geweest zijn, [namelick] een foodanige aerdbeevinge [ende] foo groot.
De ftemmen worden, van de donderflaegen, onderfcheiden ; men denke aen zwaere en ontzettende geluiden, (Vergel. Kap.
IV:
(n ) Openb. il: 6. (O 1- c. p. 194. 195. t.ej Openb. 4: 5,



3*o OPENBARING
IV: 5 (u). — De blikfemen fcheenen elkander geduurig te vervangen. — Ook gefchiedde 'er eene groote aerdbeeving. Wy vertaelen het liever , door een groot en zwaer onweeder (v). Het was een allerverfchrikkelykst onweeder, hoedanig 'er niet gefchied was , van dat de menfchen op de aerde geweest zijn , naemenlyk eene zodaenige aerdbeeving en zo groot.
19. Ende (p) de groote ftadt is in drie deelen gefcheurt, ende de Heden der Heydentn sijn gevallen: de groote Babylon (q) is gedacht geworden voor Godt, om haer te geven (r) den drinckbeker van den wijn dts toorns fijner gramfchap.
De groote [iad wordt vervolgens naeder befchreeven, ali de groote Babylon. Het oude Babel, van waer de teekening ontleend is, was eene flad van eene zeer groote uitgeftrektheid, (Vergel. Kap. XIV: 8.) — De groote Had is in drie deelen gefcheurd , eigenlyk ftaet 'er tot drie deelen geworden. Drie beteekent, in dit Boek, een aenmerkelyk getal, (Vergel. Kap. VIII: 7, 8, 9. 10, n, 12. IX: 15, 18. XII; 4;) de uitdrukking daerom, Babel is tot drie deelen geworden, zegt zo veel, als Babel is tot verfcheidene deelen geworden, die groote ftad , is, door het ontzettend onweeder , (Vergel. vs. 18,) geheel verwoest, en in puinhoopen veranderd (w).
De fteeden der Heidenen zijn de overige fteeden, welke, aen Babel, onderhoorig waeren. Deefe zijn gevallen, dat is, door het inftorten der gebouwen, geheel vernield, (verg. Kap. XIV: 8.
De groote Babylon, met haere onderhoorige fteeden, is gedacht geworden voor God. — De fpreekwijs is ontleend, van ons menfchen. God wordt gezegd , aen iemand te gedenken, ten goede, wanneer Hy de oprechtheid genaedig beloont , of ten kwaede, wanneer Hy de boosheid rechtvaerdig ftraft, (Vergel. Pf. XX: 4- Jer. 1:2. Pf. IX: 13- CIX; 14.) —
God
(«) XXVI De$\. p ?,?.
( V ) XXVI DeeL p. J59, söo.
rp) Openb. 14: 8. (q) Opeub. iS: g. CO Jerein. 15: 15. Openb. 14: 10.
Qw) tlCHHORM 1. C. p. 195, I96.



van JOANNES. XVI. 321
God fcheen het oude Babel, eens lange reeks van jaeren, vergeeten te hebben, voor zo ver de boosheid haere inwoo. neren ongeftraft bleev; maer ten laetften werd zy gedacht voor God, toen Hy de grouwelen, met fchroomelyke oordeelen . te huis zocht. Zo zal het ook gaen, met het geheimzinnig Babel, wanneer de rechtvaerdige Richter zijne lang getergde gramfchap, voor het oog der volken, op de allerkennelykfte wijs, zal uitoefenen.
God zal, aen Babel, gedenken , om haer te geeven den drinkbeeker van den wijn des toorns zijner gramfchap, ter vergelding van den wijn haerer hoerery. met welken zy alle volken gedrenkt heeft, (vergel. XIV: 8 ) — Gods toorn, en de fchroomelyke uitwerkfelen daer van worden meermaelen geteekend, onder de zinneprent van eenen beeker met wijn welken men drinken moet. (Vergel. Jer. XXV: 15:) want alzoo heeft de heer, de God Ifraëls , tot my gezegd, neem deef 5n beeker des wijns der grimmigheid, van mijne hand, en
geev dien te drinken allen volken, tot welke ik u zend. Zulk
een drinkbeeker van Gods toorn , en geduchte oordeelen, zou ook aen Babel gegeeven worden, welke hier, by wijs van perfoonsverbeelding, wordt voorgefteld. (Vergel. Kap. XIV: 10.) —- Om de buitengewoone zwaere onheilen, welke Babel treffen zouden , des te fterker af te teekenen, worden de woorden toorn en gramfchap zamengevoegd. De wijn des toorns zijner gramfchap is, volgens den fpreektrant der Hebreeuwen , zijne grimmige toorn. (Vergel. Deut. XXIX: 23 :) de Heer heeft Sodom en Gomorra, Adama en Zebojim omgekeert in zijnen toorn en in zijne grimmigheid.
20. Ende alle eylant is gevloden, ende de bergen en zijn niet gevonden.
Alle eiland zegt zo veel als, veele eilanden, die naemenlyk, welke aen Babel onderhoorig waeren. De eilanden waeren gevloden. Het verfchrikkelyk onweeder, (Vergel. vs. 18) bracht te weeg , dat de eilanden, door eenen fchroomelijken vloed, dermaeten overftroomd wierden, dat zy onzichtbaer waeren, en fcheenen wech gevlooden te zijn. De bergen werden niet gevonden , zy werden of om verre gefineeten, of van den afgrond ingezwolgen. (Vergel. Kap. VI:
XX Vil. deel. X



3z* OPENBARING
19.) Hemel, aerde, en waeteren, waeren, door het oa- ' weeder, geheel in beroering, en de ganfche natuur was als omgekeerd.
21. Ende dat aller verwoestend onweeder ging nog gepaerd, met eenen geweldigen haegel, hoedanig nog nimmer vernoomen was; (f) een groote hagel, [elck] als een tale> t Ipo'.tj fwaer, viel neder uyt den hemel op de menfchen: ende de menfciien (t) lasterden God van wegen de plage des hagels: want deflelfs plage was feer groot.
Uit den hemel, viel een groote haegel, elk als een talent pond zwaer. Zo hebben onfe Overzetters. Maer het oorfprongelyk woord, het welk zy, door een talent pond, vertaelen , wordt by de Grieken gebruikt van alles , wat groot en z-waer is (x). — 'Er viel dan een groote haegel van eene nimmer gehoorde zwaerte ; de haegelfteenen waeren groote klompen, welke , met een vreesfelyk geweld, uit den hemel, vielen. — Deefe haegel' viel op de menfchen, die hunne inftortende wooningen veriaeten moesten, zo dat hunne leeden verpletterd wierden. — In raefende wanhoop, lasterden zy God, (vergel. vs. 9 ii.) van wegen de ondraeglyke plage aes haegels; want dezelve was zeer groot.
Deefe plaeg had derhalven eenige overëenkoomst, met die der Egijptenaeren , (vergel. Exod. IX: 23 - 36 0 mae* zy was nog veel zwaerer.
Nimmer had 'er zulk een allervreesfelykst onweeder plaets gehad, als dat, door het welk het geheimzinnig Babel verwoest werdt. De geheele natuur fcheen omgekeerd te worden, en de haegelfteenen, welke uit den hemel vielen, wae« ren ganfche gevaerten.
Hier meede meenen wy den letterleken zin van dit gezicht genoegzaem opgeheldert te hebben; maer het is veel moeilyker, de propheetifche bedoeling aen te wijf en.
Dit algemeene ftaet vast, dat het uitgieten der zeeven fchaelen
(O Openb. 11: 19. CO Openb. iC; 9, l»i
{X~) R05B.NMUI.UtRi ad h. I.



van JOANNES. XVI. 323
kn eene geheimzinnige afteekening zy van zeer geduchte oordeelen , welke, over de vijanden der Kerke , zouden wor. den uitgegooten. De hemelfche ftem zelve noemt ze de phioolen van Gods toorn Kap. XVI: 1, en Kap. XV: 7- heeten zy gouden phioolen vol van Gods toorn.
Maer wie zijn de vijanden der Kerke, aen welke deefe allervreesfelykfte oordeelen zouden worden uitgeöeffend? zy worden Kap. XVI: 6. befchreeven, als zulken, die het bloed der Heiligen en der Propheeten vergooien hebben. De eerfte fchael werdt uitgegooten, over de menfchen, die het merkteeken %an het Beest hadden, en desfelvs beeld aenbaeden. Kap. XVI: 2, de vijfde, op den throon van het Beest. Kap. XVI: 10, en de laetfte op Babylon, die groote Stad. (vergel. Kap. XVI: 10) Wy zullen eerst de verfchillende gedachten der Uitleggeren kortelyk ter toetfe breHgen, en 'er dan onfe mee'ning by voegen.
I. Onder de verfchillende uitleggingen van dit geheimzinning Gezicht,
Heeft het begrip van den fchranderen grotius, hoe 'vernuftig ook uitgewerkt, geene breedfpraekige wederiegging noodig. — De groote Man is van oordeel, dat de Apostel, met dit Gezicht, en de volgende vertooningen, te Epbefen, onder de regeering van Keizer vespasianus , verwaerdigd zy , en dat het uitgieten dér zeeven phioolen ftrafgerichten beteekene , welke , over het Romeinfche Keizerrijk , na het vallen van' het. Capitolium , zijn uitgeöeffend. Zy zullen Kap. XV; 1. de laetfte plaegen geheeten worden, om dat zy eindigen, met de laetfte uitwerkfelen der God. delyke' gramfchap , tegen de Romeinfche afgodendie.
mers (y). De aerde, op welke de fchaelen werden
uitjegooten , zal het Romeinfche Keizerrijk aenduiden (2).
Meer byzonder „ worden de boofe zweren , by het uitgieten van de eerfte fchael Kap. XVI: 2, ver-
(y ~> l. c. ad O XVi i. . (*) 1. c ad c. XVI: 1.
XXVIL dik. X %



8H OPENBARING
klaerd, van de pest, welke zich, tusfchen de tijderi van trajanus en constantinus , verfcheidene maelen, over het Romeinfche Keizerrijk , verfpreidt heeft. — Het uitgieten van de tweede fchael , op de zee vs. 3. zal groote nedcrlaegen beteekenen , welke 'er, ten tijde van commodus en pertinax , te Rome , zijn voorgevallen. — Het uitgieten van de derde fchael, op de rivieren en fonteinen der waeteren vs. 4-7, wordt gebracht , tot de groote flachtingen, welke, in de Romeinfche Wingewesten, door den oorlog van albinus , niger, zenobia , en anderen, zijn voorgevallen. — Het uitgieten van de vierde fchael, op de zon vs. 8, 9. wordt verklaerd , van den grooten hongersnood, ten tijde van commodus. — Het uitgieten van de vijfde fchael, op den throon van het Beest vs, 10, n zal aenwijfen, hoe de Romeinfche Heerfchappy veel van zijnen luister verlooren heeft, door den verwoestenden inval van veele onbefchaevde volken , onder alexander , valirianus, callienus, enz. — De groote rivier de Euphraet, op welke de zesde fchael werdt uifgegooten, vs. 12-16. zal de Tiber beteekenen; de Koningen, die, van den opgang der zonne, kwaemen, zullen constantinus , met zijne Zoonen , en VeldOverften, aenduiden; de drie onreine geesten, in de gedaente van vorfchen, zullen het bezien der ingewanden van geilachte dieren , der vogelen, en der Sibillynfche boeken, afteekenen; de groote dag van den Almackügen God zal de dag zijn, op welken Rome, door constantinus , werdt ingenoomen; en Armageddon zal de berg Janiculus weefen. — De vreesfelyke aerdbeeving, welke, op het uitgieten der zeevende fchael , volgde vs. 17-21, wordt gebracht, tot de Heerfchappy der Ostrogothen, in Italien, en binnen de Stad Rome zelve; het fcheuren van Babel in drie deelen zal vervuld zijn, wanneer totilas het derde deel der muuren van Rome vernielt heeft, en het vallen der Stecden van de Heidenen, wanneer de Gothen veele Steeden in Italien, en in de Wingewesten, hebben omgekeerd; de Eilanden
i en



u n JOANNES. XVI. 325
en iergeit vs. 20 zullen Zeefteeden en Kasteden zijn; en de haegel vs. 21 wordt letterlyk , van. verplette• rende haegelfteenen, uitgelegd.
Over deefe uitlegging , maeken wy Hechts de volgende korte aenmerkingen; — dat de Apostel alle de gezichten, welke, in dit Boek, befchreeven zyn, on1 der Keizer domitianus, geduurende zijne ballingfchap , op het eiland Patmos , ontvangen hebbe (a); — dat de verklaering der byzonderheedan, hoe vernuftig ook uitgedacht, zo gedrongen zy, dat elk het als het waere gevoelen kunne; — dat het uitgieten der zeeven fchaelen eene propheetifche teekening zy van de zeeven. laetste plaegen , in welke Gods toom zou voleindigd worden, (Vergel. Kap. XV: 1,) maer, na het ovarheerfchen van Rome, door de Ostrogothen, heeft God immers nog veele plaegen , over de vijanden van Christus Koningrijk, gezonden, en 'er zijn nog meer toekoomende.
3, De voorftanders van de zogenaemde zeeven perioden meenen een verband te vinden, tusfchen de zeeven phioolen , en tusfchen de zeeven zeegelen , en Bazuinen. - — Zommige maeken dezelve, aen eikanderen, ondergefchikt, zo dat het zeevende zeegel de zeeven Bazuinen, en de zeevende Bazuin de zeeven phioolen zoude voortbrengen (6). — Anderen brengen de zeeven brieven , de zeeven zeegelen , en zeeven Bazuinen, tot de zogenaemde zeeven perioden ; maer niet de zeeven phioolen (c) Nog anderen vinden die zeeven TYnperken , ook in de zeeven phioolen (d). — Nog een ander maekt de oordeelen, welke door de zeeven bazuinen zouden bedoeld zijn, gelyktijdig, met de plae-
• gen , welke, door het uitgieten der zeeven fchaelen, zijn afgeteekend (e).
Co) XXVI Deel. inleid, p. LXXXVI—. 1 b) marckius 1. c. Prafat. §. 14.
Cc) MABCKIUS I. C. §. l6.
fd) Idem !. c. §. »<).
C« j DR..e.sen 1. c. p. 82.
XXVII. desu X 3



326 OPENBARING
Dan daer wy de geheele zaeke der zogenaemde zeeven perioden , voor eene willekeurige verönderftelling houden (ƒ) , hebben wy ons, over deefe manieren van uitleggen, niet te bekommeren. 3. Onder de Godgeleerden van onfe Kerk, is het thans een bykans algemeen aengenoomen begrip -, dat het uitgieten der zeeven fchaelen, .,, de zeeven voornaeme oor„ deelen Gods, waer meede de heer die volken wilde ftraffen , die , aen de bygeloovigheid en afgodery „ van Rome, vast waeren, en de waere Kerk op aerde „ beftrijden en vervolgen, leevendig, maer ook ver„ fchriklyk, afmaele (g)." — Deefe uitlegging heeft haeren grond, in de voorönderftelling, dat de Roomfche Hiërarchie, onder het zinbeeld van het Beest, en van Babylon, die groote Stad, bedoeld zy. A. Ondertusfchen loopen de gedachten deefer Uitleggeren, in het toepasfen der byzonderheeden, wijd uit een.
A. De Hoogleeraer vitringa is van oordeel, dat de zeeven plaegen , door het uitgieten der fchaelen afgebeeld , reeds ten deele hebben plaets gehad, en ten deele nog toekoomende zijn. ie. Omtrent het uitgieten van de eerfte fchael Kap. XVI: 2, merkt hy vooraf aen, dat het Rijk van het Beest, in dit gezicht, vertoond worde, onder het zinnebeeld van de -waereld, dat is van hemel en aerde; dat daerom dat Rijk, even als de waereld, des fel vs ai rde, zee, ftroomen , fonteinen , zon , lucht, en hemel hebbe, op welke, in de befchrijving der zeeven plaegen, gedoeld wordt; en dat derhalven die aerde , 'zee, ftroomen , zon, lucht en hemel, ge« heimzinnig moeten opgevat worden (h). —— Op deefen grond nu, wordt de aerde, op welke de eerfte phiool werdt uitgegooten, in tegen-
(fj XXVI Deel p. 253-240.
VITRINÜA 1. C. p. 3Ó3.
(Ai 1. c. p. 394.



VAN JOANNES. XVI. 3*7
genftellingvan de zee, van het volk, het welk de Roomfche Kerk uitmaekt , verftaen, terwijl de zee vs. 3, dat zelvde volk zal beteekenen, maer zo als. het eene Burgelyke Maetfchappy uitmaekt (i).
Hier uit wordt verder afgeleid , dat de
eerfte yhiool, over dat volk zy uitgegooten, voor zo verre het de Kerk, en dat de tweede phiool, over dat zelvde volk, zy uitgegooten, voer zo verre het eene Burgerlyke Maetfchappy uitmaekt (k).
Omtrent de eerfte plaeg zelve , zijnde een hoos en kwaed gezweer , aen de menfchen, die N het merkteeken van het Beest hadden, en desfelvs beeld aenbidden vs. 2b voorönderftelt de Hoogleeraer, dat de eigenfchappen der gemelde zwoeren zijn: — getuigenis te draegen van eene 'inwendige verdorvenheid des lichaems; — het lichaem affchuuwelyk te maeken ; — eene groote finert te veröorzaeken; — en geduurig voort te vreeten.
Dit zinbeeld zal ons daerom een lichaem der Kerk afbeelden, het welk door gezweeren , door valfche leeringen en grouwzaeme zeeden, overal zodaenig mismaektis, dat de Heiligen de gemeenfchap daer van fchuuwen. — De vervulling wordt bepaeld, tot dien tijd, wanneer de Waldenfen zich, van de gemeenfchap der diep bedorvene Roomfclie Kerk, hebben afgezonden (0- , , j
R De tweede plaeg, welke de zee in bloed deedt veranderd worden, zo dat alle leevende ziel geflorven zy , in de zee (Vergel. vs. 3 ■) wordt op den gemelden grond, verklaerd, van een zee. tertijdelyk kwaed, het welk de volken, die
CiVl. c. p. 3<5<S.
(*) 1. c. p. 396. 397.
co c> p- 397' sy8,
XXVII. DEEL. X 4



328 OPENBARING
aen de bygeloovigheid en afgodery van Rome, vast waeren, als eene Burgerlyke Maetfchappy, getroffen beeft.
Het veranderen van de zee in bloed zal beroerten en verdeeldheeden onder de menfchen beteekenen, welke onrust, verwarringen, geI weid, en bloedftortingen te weeg brengen, zo
dat niemand zijn leeven gerust en veilig kunne doorbrengen; gelijk een visch, in het waeter, het welk , met bloed bemorst, of bloed zelvs geworden, is, niet leeven kan. — De vervulling wordt gezogt, in de verdeeldheeden tusfchen de Keizeren en Paufen , welke gansch Italien en Duitschland verwoest hebben, in de XlIIde en XlVde Eeuw, wanneer de volken zodaenig tegen eikanderen gewoedt hebben, dat het rooven, verwoesten, en bloed vergieten , geen pael of perk kenden (m)De derde Engel goot zijne fchael uit, op de Rivieren en FonUincn der waeteren , met dat gevolg, dat de waeteren bloed wierden vs. 4.
Door de Rivieren en Fonteinen der waeteren Wordt de leer des geloovs verftaen, of de Leeraers, die dezelve voordraegen. — Het veranderen van de Rivieren en Fonteinen der waeteren, in bloed, zal geheimzinnig plaets hebben, wanneer .de Leeraers der Kerk , in Sijnoden vergaderd , bloedige befluiten neemen. — Dit zal vervuld zijn, in de beruchte Kerkvergadering van Conftans, in de Jaeren 1414 en 1415, welke de uitmuntende mannen joannes hus , en hieronymus van praeg ten vuure gedoemt, en door haere bloedige befluiten , te weeg gebracht heeft, dat het ganfche Koningrijk van Boheemen, door eenen oorlog, ter zaeke van den Godsdienst, in vuur en vlam geraekte (»).
Des-
f «O 1, e. p. 398-402. i»j 1. c. p. 4°i-«°5.



van JOANNES. XVI. 329
Deefe plaeg was blijkbaer rechtvaerdig, om dat de verëerers van het Beest het bloed der Heiligen en der Propheeten vergooten hebben, (Vergel. vs. 5-7.) — Onder den naem van Propheeten zullen uitmuntende Leeraers bedoeld zijn, die ten tijde van het fchroomelyk bederv der Kerk, yverig, tegen de zonden van hunnen tijd, gepreedikt hebben, gelijk de Waldenfen en Albigenfen-, byzonder de gemelde hus en van fraeg (0).
De vierde fchael werdt uitgegooten, op de zon en haer werdt macht gegeeven, om de menfchen te verhitten door vuur, (vergel. vs. 8.)
De oordeelkundige vitriwga heeft zeer wel waergenoomen, dat 'er een byzondere nadruk zy, in de benaeming van de menfchen; hy verftael 'er vleeschelyke menfchen door, die, in vernuft en fchranderheid, booven anderen uitmunten; byzonder machtige Vorften, in het Rijk van het Beest, die, door heerschzucht en oorloogen, veclerleië rampen te weeg bren. gen. — Ook zal de zon hier een zinbeeld zijn van Koninglijke heerlijkheid. — Op dien grond zullen de rampen en ellenden worden afgeteekend, welke Italien overftroomd hebben, by gelegenheid van de oorloogen, welke de Koningen van Frankrijk verwekt hebben, om het Rijk van Napels, en het Hertogdom van Milaen te bemachtigen, omtrent het begin van de XlVde Eeuw (p). f. De vijfde Engel goot zijn fchael uit , op den throon van het Beest, en zijn Rijk is verduisterd geworden, (vergel. vs. 10.)
Deefe plaeg wordt gebragt, tot den tijd der Kerkhervorming, door welke het Rijk van
fo) I. c. p. 405-409. \p) 1. c. p. 409-415.
XXVII. vsbu X 5



330 OPENBARING
het Beest eenen zeer zwaeren flag gekreegcn heeft, — De verduistering zal beftaen hebben, deels in eene zeer aenmerkelyke vermindering van het Pausfelyk gezach, deels in het openbaer maeken van de fchandelyke dwaelingen, en affchuuwelyke grouwelen , met welke de Roomfche Kerk befmet was (q), £ Met opzicht tot de zesde plaeg, vs. 12-16. erkent de Hoogleeraer „ dat 'er, in deefe „ Prophetie, zv/aerigheeden zijn, welke hen, „ die het meest in de Gods geheimen geöeffend „ zijn, verleegen maeken, en, voor de ver,, vulling; zo klaer niet kunnen opengelegd en „ verftaen worden; dit zou ik echter (wordt 'er bygevoegd) „ ernftig wenfchen, dat de ver. „ klaeringen, welke men van duistere plaetfen „ geevt, binnen de paelen van waerfchijnlyk„ heid bleeven, het gene geösffende verftan. „ den niet altijd doen, door al te groote liev„ de, voor hunne verönderftellingen" (r). a. Deefe fchael werdt uitgegooten, op de rivier Euphrates, en haer waeter is verdroogd, op dat bereid zoude worden de weg der Koningen van den opgang der Zonne, 12. fl. De Hoogleeraer verwerpt de gedachte', dat hier gezinfpeeld worde, op degefchiedenis der beleegering van het oude Babel, door den Koning cyrus; wanneer de Euphraet, door kunst, werdt uitgedroogd , zo dat zy eenen onbelemmerden doortocht verleende; (Verg. Jef. XLIV: 27. Jer. L: 38. LI: 32-36 ) en is van oordeel, dat 'er gezien worde, op het Heidensch Rome , welker grenspaelen zich, ten Oosten , tot de Euphraet, uitftrekten, zo dat deefe ftroom
( e } 1. c. p. 415.422. (r) 1. c. p. 423.



VAN JOANNES. XVI. 331
ftroom de volken aen geene zijde verhinderde , om het Roomsch gebied van dien kant te benaeuwen. — In den geestelyken zin, zal de Euphraet een machtig volk beteekenen, het welk als eene borstweering was, om vyandelyke Koningen, in het Oosten, van het Rijk des Monflerdiers, af te weeren; en het verdroogen van die rivier zal aenwijfen , hoe dat mach* tig volk, door verfcheidene nederlaegen verzwakt > buiten ftaet weezen zoude, om het Rijk van het Beest langer, tot eenen voormuur, te verftrekken. 6, Door de Koningen van den opgang der Zonne, worden Koningen verftaen , die, met het licht van het zuiver Euangelie , beJlraeld zijn. — Op dien grond, moet de Euphraet .een machtig Koningrijk van Europa beteekenen, het welk, als eene borstweering, is, voor het Rijk van het Beest. Dit machtig Koningrijk zal Frankrijk zijn, om dat het, met het gezach en de hoogheid der Roomfche Paufen, zoude zijn gedaen geweest, indien Frankrijk hen niet gehandhaevt hadde. C. Het opdroogen van de Euphraet zal dan aenduiden, dat het Koningrijk van Frank, rijk allengskens zal verzwakt worden, „ op „ dat de Koningen en Vorften der aerde „ daerin minder tegenftand moogen vin„ den, ten tijde van dien ftrijd, die, „ om den Godsdienst , zoude gevoerd „ worden, en eenen weg baenen , ter ,, voltooijing van de Kerkhervorming, en „ dat groote werk, waer van hier gefproo„ ken wordt" (-0--
(x) 1. c. p. 4'9XXVJI. DEEL.



33* OPENBARING
b. De drie onreine geesten, in de gedaente ran vorfchen , die de Koningen der aerde en der geheele waereld aenhitflen, tot den firijd van dien grooten dag des Almachtigen Gods, vs. 13» 14. worden gezocht, in de Jefuiten, die zich onvermoeid bevlijtigt hebben, om het Pausfelyk gezach te fchraegen. — De firijd zal daerin beftaen, „ dat de partyen, „ die, in het ftuk van den Godsdienst, ver„ fchillen, ter eeniger tijd, tegen elkander „ zouden oorlog voeren; — die algemeene „ ftrijd, tusfchen de partyen, wordt gezegd „ te zullen gefchieden, op dien grooten dag „ des Almachtigen, op welken God befloo„ ten heeft, zijne heerlykheid te bewijfen, „ in het wreeken der vyanden van de „ Kerk" (t).
*. De plaets van deefen ftrijd heet Armageddon, vs. 16. De Heer vitringa vertaelt het, door berg des ondergangs, en zoekt de reden van die benaeming daerin, dat deefe ftrijd den geheelen ondergang van het Aatichristiesch gebied, en derhalven het geluk der Kerke, ten gevolge hebben zal («). it. De zeevende Engel goot zijne fchael uit, in de
Lucht of in den Dampkring, en had een aller-
verfchrikkelykst onweeder ten gevolge, vs.
17-21.
a. Dit onweeder vs. 17, 18. zal vertoonen, hoe het Rijk van het Beest, waer van Rome het hoofd is, op eene vreesfelyke wijs, geheel zal verdelgd en te niet gedaen worden.
b. Het fcheurett van het groote Babylon, in drie deelen vs. 19, wordt, bygisfing, verklaerd,
van
CO 1. c. P. 436. l«) 1. c. p. 412-441.



van JOANNES. XVI. 333
van die partyfchappen, welke 'er in volgende tijden, zullen plaets hebben, van welke de eene de bygeloovigheeden van Rome zal blijven vasthouden, de andere het oppergezacb. van den Paus verwerpen zal, maer de ouds bygeloovigheid aen de hand houden, en de derde, tot de waere Kerk , zal overgaen; eene verdeeldheid, welke den ondergang van die groote Stad zal teweeg brengen. „ Maer, (voegt 'er de Uitlegger by) ik ftel dit niet, „ dan met kommer, voor; om dat 'er an„ dere zoorten van verdeeldheeden weezen „ kunnen, boven en beneeven die, welke „ ik heb aengehaelt, tn de uitkoomst zal „ moeten leeren" (v).
c. Door de Eilanden, die gevlooden zijn, worden vrye Steeden en Gemeenebesten, en door de Bergen, die niet gevonden zijn, groote Koningrijken verftaen, vs. 20.
d. De Haegel zal een zinbeeld zijn van hongersnood, zo dat het gene vs. 21. ten flotte gezegd wordt, zal aenduiden, dat de aenkleevers van het Roomfche bygeloov, niet alleen met lichaemelyken hongersnood , maer ook met eene geestelyke Jchaerschheid , en een oordeel der verharding, zullen geftraft werden (iv).
B, Anderen zijn van oordeel, dat de zeeven plaegen, door het uitgieten der zeeven phioolen afgebeeld, eerst in volgende tijden, aen het Anticbristiesch Rome, zullen worden uitgeöeffend. u. Zo begreep het de zeer geleerde hartman (x). Er wordt, (zegt hy) ,, onder het zinnebeeld ,, van zeeven Phioolen, vertoond, langs wat
Cv) 1. c. p. 449. C*0 1. c. p. 442-45S'
(xj Huisbijbel ad h. I.
XXVII. BIU.



33+ OPENBARING
„ trappen God zoude opklimmen, tot de volkoo„ men vernieling van het Rijk des Beests" (y). Dan laeten wy '.s Mans uitlegging, in de voornaemfte byzonderheeden , kortelyk voordraegen. > a. Tot naeder verftand van de eerfte plaeg Kap.
XVI: 2, merkt hy aen : — „ dat alle deefe - „ plaegen het Beest alleen treffen; — dat ,, bygevolg de Aerde hier moet gebracht „ worden , tot die Aerde, welke niet de „ Kerk, maer het Beest, bewoonde; — dat „ zy de Aerde troffen; en wel onderfcheiden „ van de Zee vs. 3, en ook in onderfcheiding „ van de Rivieren en de Fonteinen vs. 4; —. „ en wel alleen die het merkteeken van het ,, Beest hadden , en zijn beeld aenbaeden, „ dat is niet het Biest zelvs, maer zijne on„ derdaenen" (z). —- Op deefen grond, zal de Aerde, als booven de Zee uitfteekende, den Kerkelyken Staet van het Rijk des Beests beteekenen, of dat Rijk, voor zo verre het eene Kerk uitmaekt; en de hier bedoelde plaeg zal een oordeel aenduiden, het welk de onderdaenen van het Rijk des Beests, tot nadeel van deszelvs Kerkftaet, treffen zoude.
Het kwaed en boos gezweer zelvs wordt verklaerd van „ eene gansch fmertelyke „ plaeg, welke, alle de aenhangers van die „ Beest, eene onverdraeglyke pijn zal ver.
oorzaeken, en waerin Gods ftaende hand „ teffens zeer klaer zal te ontdekken zijn, „ — een zoort van eene gansch kwaedaer. „ tige vuurige ziekte " (a).
b.
(y~) Huisbijbel over de Brieven vrm jacobus, pitrus, joannes, ju> das, en de openhaeiung. p. *94. (z) I. c. p. 296. («) 1. c. p. 297.



van JOANNES. XVI. 335
b. By het uitgieten van de tweede fchael, werdt de Zee in bloed veranderd, en alle leevendige ziel is geftorven, in de Zee, vs. 3. — De Zee zal de meenigte der volken beteekenen, onder welke, en door welke het Beest en deszelvs aenbidders befchermd worden. — Het veranderen van die Zee in bloed zal eene algemeene llachting, onder die volken, te kennen geeven, zo dat allerleië zoorten van menfchen , hier als visfchen aengemerkt, jammerlyk omkoomen (6).
f. De Rivieren en Fonteinen , over welke de derde Jchael werdt uitgegooten, met dat gevolg , dat zy bloed wierden vs. 4, zullen een zinbeeld uitleeveren van zulken, die de vervolgingen , tegen de waeren Christenen, aengeftookt en verwekt hebben. —- Deefe zullen , in bloed, veranderd worden, voor zo
r verre God hun de bloeddorstigheid , met hun eigen bloed, zal betaeld zetten (c).
d. De Zon, op welke de vierde fchael werdt uitgegooten vs. 8, 9. zal de opperfte waereldlyke macht, in het Rijk van het Beest, verbeelden ; en de verhitting van de Zon zal de hitte des toorns van die Koningen, om zich te wreeken , over geleeden ongelyk, het zy in de daed, het zy in verbeelding , te kennen geeven , zo dat de inwoo ■ ners deefer Aerde eikanderen te vuur en te zwaerd vernielen zouden (d).
e. Toen de vijfde fchael, op den throon van het Beest, was uitgegooten, werdt zijn Rijk verduisterd, vs. 10, 11. -— Die verduistering wordt gebracht, tot eene ontluistering van
(£) l. c. p. 29-, 298. Cc) 1. c. p. 258 (d) i. c. p. 2yy.
XXVII. DEEL,



33ö OPENBARING
den glans" der Heerfchappy van het Beest i het zy door het verfchijnen van een grooter licht, of door vermindering van deszelvs licht, of door eene van buiten aenkoomende beneeveling van dat licht. Van deefe drie wordt het laetfte gekoofen, zo dat 'er een oordeel zal bedoeld zijn, waer doordat Rijk niet alleen eene taening zal ondergaen , maer ook deszelvs glans , zonder hoop op herftelling, geheel en al verliefen zal (e).
ĥ De zesde fchael werdt uitgegooten, op de
groote- Rivier Euphrates, vs. 12 ■ 16.
9- De Euphraet , oulings de voornaemfte fterkte van Babel, zal hier een bojwerk beteekenen , het welk het Rijk van het Beest, zo lang het in weefen bleev, voor de Koningen van het Oosten , onverwin* baer maekte.
6. De Koningen van den opgang der Zonne vertoonen de Vorften, die het Rijk van het Beest beftrijden en floopen zouden, en wel Christen Vorften, die eenen oorlog, om den Godsdienst, tegen het Beest en zijne aenhangers, voeren zullen. — Zy zullen Koningen jan den opgang der Zonne geheeten worden, om dat zy niet alleen waere geloovigen zijn zullen, beftraeld, met het licht van de Zon der ge. rechtigheid; maer ook om dat zy de da. geraed van dien dag, in welken de rechtvaerdigen zullen heerfchen, met zich brengen zullen.
t, De Koningen der aerde en der geheele waereld zijn dan de onderhoorige Koningen van het Beest. — Deefe zullen, ten ftrij-
de,
EO !. e. p. t$g.



VAN JOANNES. XVL 337
de, vergaederd worden, in de plaets Ar* mageddon, om zich , tegen de gemelde Oosterfche Koningen , te verdeedigen, maer geheel verflaegen worden, ft. De opwekking van den Verlosfer vs. 15, ziet, ik koom, als een diev, zaelig is hy , die waekt enz wordt opgevat, als eene vermaening , aen de waere Christenen, om zich gereed te houden , ten einde zich by de Koningen, die, op de aenhangers van het Beest, zuilen aenvallen, te kunnen voegen (ƒ). g. Eindelyk meent de Heer haktman, dat de zeevende Phiool vs. 17-21. overëenkoome, met de zeevende Bazuin, en dezelve naeder verklaere, terwijl de uitkoomst van den ftrijd in Armageddon de geheele flooping van -lies Rijk des Beests weezen zal (g). f). De Hooggeleerde van hamelsvelo brengt 00V de vervulling van dit Propheetiesch gezicht, tot tijden, welke nog toekoomende zijn. „ De* M wijl deefe laetfte plaegen , (zegt hy (li),) eerst „ in het vervolg van tijd, moeten gebeuren , hoe zeer ook een opmerkzaem oog veele toe* „ bereidfelen tot dezelve befchouwen kan, zal „ het niemand bevreemden, dat ik. omtrent „ dezelve, niets met zeekerheid durve bepae„ len , wat de byzonderheeden betreft. —« „ In het algemeen zien wy zo* veel, dat de „ Godheid de allergeduchtfte ftraffen , over „ alle godlöofen , over alle onderdrukkers t „ over allen , die geweetensdwang gecjeffent hebben . door de geheele waereld zal bren^ „ gen. —- Verder hangt hier nog het voor-
(ƒ) 1. c. p. 300-304. Cf!) I» c. p. 302, 303,
t. h) Korte aanmerk, over het N, T. 11 Deel. p. Oi€»
xxvii. dsïu 7



g38 OPENBARING
hang, voor deefe geheimen ; wanneer dg „ tijd dit zal hebben wechgefchooven, zal alles „ duidelyk weezen."
a. De eerfte plaeg, van de boofe zweeren vs. 2, meent hy, kan een geheel bederv der zeeden beteekenen, zo dat al wie waerheid en recht bemint, zich van zulke lieden, onttrekken zal.
6. De tweede en derde plaeg vs. 3-8. denkt hy, kunnen, voor de vervulling, niet behoorlyk onderfcheiden worden, en berust daerom in dit algemeene, dat 'er oorloogen, en byzonder inlandfche en burgeröorlocgen, ontftaen zullen, welke alles, met bloed en moord, vervullen zullen.
c. Omtrent de vierde plaeg, vs. 8, 9. merkt de Schrijver aen, dat „ de Zon meermaelen een „ zinbeeld zy van Vorften en Koningen, en „ de zonnehitte een zinbeeld van despoiieke
onderdrukkingen, waer door de menfchen „ benaeuwd en beangftigd worden , als door ,, het fteeken der brandende Zon" (i).
d. Het verduisteren van het Rijk des Beests, by het uitgieten van de vijfde fchael, vs. 10, 11, zal aenduiden, dat de fnoodheid van het Antichristendom alömme zal ontdekt worden.
e. Omtrent de zesde plaeg, vs. 12-16. wordt niets bepaeld , buiten dit algemeene , dat fnoodaerts, door hunne onöphoudelyke aenhitfingen, voor het laetst, de waereld in rep en roer brengen zullen", en dat de Verlosfer onvoorziens een einde maeken zal van alle deefe fnoode onderneemingen (k).
ƒ. Ten aenzien van de zeevende plaeg, vs. 17-21. ** wordt
(«•) I. o p. 627. C*j l. c p. 627, 618.



U f! JOANNES. XVI.
wordt alleenlyk aengemerkt , dat 'er eene groote omwenteling van de aerdfche zaeken voorfpeld worde, onder het beeld van eene aerdbeeving; dat, door het vlieden van alle eilanden , en dat 'er geene bergen meer te vinden zijn, de omkeering van Staetendommen , en Burgermaetfchappyen, naer het fchijnt, aengedwid worde; dat de haegel onmiddelyke oordeelen van God te kennen geeve, by voorbeeld, hongersnood, pest, of dergely» ken ; — terwijl de tijd de beste uitlegger van dit Hoofdftuk weezen zal (/). B. Ik heb deefe manieren van uitleggen, zo kort my moogelyk was, voorgeftelt; op dat mijne Leezers dezelve , als met een opflag van het oog, zouden kunnen overzien , te meer om dat deefe de heerfchende begrippen zijn der Godgeleerden van onfe Kerk.— Was het mijn oogmerk, ik zou, vooral op de verklaering van den Hoogleeraer vitringa , als meede dié van den Heer hartman , vry wat aer« merkingen maeken kunnen. Dan dit algemeene zy genoeg, dat deefe wijs van uitlegging haeren grondflag hebbe, in de aengenoomene voorönderftelling , dat bet Beest, Kap. XIII: i -10. befchreeven, de jammerlyk bedoryene Kerk van Rome beteekene, of, gelijk men gewoon is te fpreeken , het Antichristiesch Rome. Nu meenen wy genoegzaem betoogt te hebben, dat deefe voorönderftelling geheel ongegrond zy, en dat het Monfterdier eene machtige Heerfchappy afteekene, welke, nog eerst in volgende tijden, zal te voorfchijn koomen (m). 1, De Engelfche Godgeleerden ftemmen, met de Onfe, in de hoofdzaek, overeen, vermits zy hunne verklaeringen, op dezeivde voorönderftelling, vestigen.
{/) 1. c. p. 628. *
(m) Booven p. 219-3*5. XXVII. DEEL, Y S



340 OPENBARING
A. De Bisfchop thomas newton (tj), vergelykt de zeeven Bazuinen in zo verre, met de zeeven Phioolen, dat de eerfte de middelen aenwijfen, door welke God zijne gramfchap, over het Roomfche Keizerrijk, heeft uitgeöeffent, en de andere de Goddelyke ftraffen, over de Roomfche Kerk, zullen affchilderen. — Hy meent, dat de oordeelen , door het uitgieten der zeeven fchaelen afgebeeld-, alle nog toekoomende zijn , op dien grond, dat de zeeven laetfte plaegen, in orde van tijd, met de zeevende Bazuin, overëenkoomen, en de zesde Bazuin voorönderfteld wordt, in onfe daegen, nog niet te zijn voorbygegaen (o). „ Diens. „ volgens, (zegt da Kerkvoogd) is 'er geene mooge„ lykheid, om deeze plaegen zo te verklseren, als „ of de Prophecyen, met de gefchiedenisfen, over„ eenkoomftig waeren, of, door ooggetuigenisfen, „ konden bevestigd worden. De veele vrucbteloofe „ poogingen, welke tot hier toe gemaekt zijn, om „ dezelve te verklaeren, ftrekken ten verderen be„ wijfe van de onmoogelykheid, om ze wel uit te ,, leggen, zijnde de beste Uitleggers, in dit gedeelte „ meer, dan in eenig ander te kort gefchooten" (p).
A. Of de zweeren, welke het uitgieten van de eerfte L fchael te weeg bracht vs. 2. natuurlyk of zeedelyk
weezen zullen, wordt, ter bepaeling, aen den tijd en de uitkoomst, overgelaeten.'
B. Het veranderen van de Zee, als meede van de Rivieren en Fonteinen, in bloed, by het uitgieten van de tweede en derde Phiool vs. 3 - 7, wordt in het gemeen,. tot groote ilachtingen en verwoestingen, gebracht.
C. De brandende hitte der Zonne, na het uitgieten van de vierde fchael vs. 8,9, wordt veiklaerd,
of
(n) HijloÉfclie tn taalkundige Verloogen, over de gewijde yoorzeggin* gen. li DteU p. 353. (0 , 1. c. p. 351. (.P) >■ C# P- 353.



van JOANNES. XVI. S4i
of voer een droog en heet jaergetijde, het welk de veldvruchten verfchroeit en kwaedaertige ziekten veröorzaekt, of zinbeeldig van geweld en onderdrukking , het welk de tijd meede ontdekken zal.
D. De duisternis, welke het uitgieten van de vijfde fchael te weeg bracht vs. 10, n. wordt gebracht, tot eene groote ramp, welke, op Rome, vallende, het ganfche Antichristiesch Rijk verduisteren en in verwarring brengen zal.
E. De zesde plaeg vs. 12-16. wordt uitgelegd van den ondergang der Roomfche Hiërarchie, wanneer de Vorften , die nog aen haere bygeloovigheid vasthouden, zich, in eenen oorlog, om den Godsdienst, verëenigen zullen.
Het gene, van de zeevende plaeg, gezegd wordt vs. 7-21, zal de middelen befchrijven , door welke de ondergang van het Beest zal voltooid worden (g).
B. Da z"eer geleerde m. lowman is vry uitvoerig, in het verklaeren der zeeven Phioolen (r) , en meent daerin eene voorzegging te vinden van de geduchte ftraffen, met welke Rome, om het verdrukken der waerheid, en het vervolgen der Heiligen, zou bezocht worden, welke deels vervuld is, en deels, in het vervolg , zal vervuld worden.
Hy voorönderftelt, dat hier Gods gerichten, over , den Roomfchen Antichrist, worden afgeteekend, van omtrent het jaer 756, tot den geheelen ondergang, omtrent het jaer 2016. Deefe voorönderftelling rust wederom, op eene andere , dat naemenlyk de 42 maenden, geduurende welke het Beest lasteringen fpreeken zoude, ( vergel. Kap. XIII: 5, ) maekende 1260 daegen, (vergel. Kap. XI: 3.) van 1260 jaeren,
[r] ]ÜhSre%ing Vufenaorkingeti over de openbaering vut joannes. XXVII. BEEt. Y 3



348 OPENBARING
moeten verftaen worden, en dat deefe jaeren moeten' gereekend worden begonnen te zijn, in het jaer 756, wanneer de waereldlyke macht van Rome, onder de Paufen , eenen aenva«g nam. —» Op deefen grond, is de Schrijver van oordeel, dat de vijf eerfte Phioolen reeds zijn uitgeftort, en dat de twee laetfte plaegen nog toekoomende zijn. A. Het uitgieten van de eerfte Phiool vs. 2. zal dan de eerfte aenmerkeiyke ftraf van de handhaevers der Roomfche Hiërarchie afgebeeldt hebben. Deefe zal uitgeöeffend zijn, in de groote beroeringen, welke, in het Keizerrijk, onder het geflacht van karei, den Grooten, hebben plaets gehad, wanneer de Paufen allerleië listen in het werk ftelden, om de Keizerlyke macht te verzwakken , en , aen hunne heerszuchtige oogmerken , dienstbaer te maeken, van het jaer 840 tot 962; terwijl hier by nog kwaemen de inval der Noormannen'm Frankrijk, en het verwoesten van Italien, door de &jraceenen (V).
De aerde, op welke de eerfte Phiool werdt uit« gegooten moet dan het Roomfche Keizerrijk betees kenen, of de Landen, welke, aen deszelvs gezach, onderworpen waeren, en het gezweer de rampen afbeelden, welke die Landen, byzonder Italien, zijn overgekoomen. -— Dan, volgens deefe opvatting , was de eerfte plaeg eene ftraf, niet voor het Beest, en deszelvs verëerers, het welk zijn gezach aenmerkelyk uitbreidde , maer voor het Keizerrijk. £, Ter verklaering van de tweede fchael, welke, op de Zee werdt uitgegooten vs. 3, merkt de Heer lowman aen (t), dat de Zee de onderdaenen van het Keizerrijk beteekenen , die, ter Zee, naer . vreemde Landen, trokken, en, aen boord der
Vl0O'
(O 1. C. P. 20D-ÏO5.
lol- c. p. 205.



van JOANNES. XVI. 343
vlooten waeren, byzonder op de Middellandfche Zee Dit brengt hem, tot de gedachten, dat het veranderen van de Zee, in bloed, vervuld zy, in de zogenaemde Heilige oorloogen , om Jerufalem , van de Saraceenen, te herwinnen, welke aller, vreesfelykfte bloedftortingen hebben te weeg gebracht, zo dat omtrent twee Mülioenen menfchen, in onderfcheidene tochten, het leeven verlooren, van het jaer 1040 tot 114° («)■ ~ Maer dan zou wederom deefe plaeg het Beest,of de Roomfche Hiërarchie , niet getroffen hebben, naerdien de Roomfche Paufen, geduurende dit tijdperk, hunne heers, zuchtige oogmerken by uitneemenheid bererkt hebben, door het uitbreiden van hunne macht, zo wel in waereldlyke, als Kerkelyke zaeken. Toen maetigden zy zich een onbepaeld gezach aen, zelvs om Keizeren en Vorften aen te ftelleh en af te zetten. De Krijgstochten veröorzaekten den ondergang van veele groote Mannen, maer de Paufen hadden 'er dit voordeel van, dat zy zich volftrekt Meesters van alles maekten. C Het uitgieten van de derde fchael, op de Rivieren en Fonteinen vs. 4-7, wordt gebracht, tot de bloedige oorloogen , tusfchen de Guelpen en Gjbellinen, of de Paufelyke en Keizerlyke partyen, over bet recht der begeeving van Kerkelyke ambten, van het jaer 1200 tot 1371- — Rivieren en Waeterfonteinen zullen zinbeelden zijn van Landen , welke den eigenlyken zeetel des Rijks uitmaeken, in onderfcheiding van de wingewesten. Het veranderen van de Rivieren en Fonteinen, in bloed, zal daerom geweldige bloedftortingen afteekenen, in die gedeelten van het Westersch Rijk, welke den oorfprongelyken zeetel der Heerfchappy van het Beest uitmaekten In die Landen, werdt het bloed der Heiligen m der Propheeten
(iO 1. c. p. 205-509. XXVII. DEJiL,. Y 4



344 OPENBAERING
vergooten, (vergel. vs. 6,) byzonder na dat 'er sene nieuwe manier van rechtspleeging , teegen de Ketteren , uitgevonden , en dominicus , tot ïnquifitie - Meester was aengefteld, omtrent het jaer X2i6. — Maer dit onfchuldig bloed heeft God gewrooken, door de onëenigheedeu, geweldenae. ryen, verwoestingen, en bloedftortingen, welke de twisten, tusfchen de Keizeren en Paufen , over de investituur , of het begeeven van Kerkelyke waerdigheeden , hebben te weeg gebracht.
In deefe bloedige twisten, tusfchen de Guelpett, die het, met den Paus, en tusfchen de GiheliU nen, die het, met den Keizer, hielden, zou het uitgieten der derde Phiool vervuld zijn (v). D. Het uitgieten van de vierde fchael op de Zon vs. 8, 9, wordt betrekkelyk gemaekt, tot de langduurige en bloedige oorloogen, welke, door eene fcheuring in het Pausdom, veröorzaekt zijn, van het jaer 1378 tot 1530, wanneer 'er drie Pausfen, in drie lijnen van opvolging, gelijktijdig waeren. De Zm naemenlyk wordt aengemeikt, als een zinbeeld van Koninglyke macht en heerlykheid, en het verhitten der menfchen, als eene teekening van zeer groote verwarringen; byzonder zal hier de Zon de Paufen beteekenen, en de macht aen de Zon gegeeven , om de menfchen te verhitten door vuur heilloofe warsörders afteekenen, door brandende drivten van heerszucht, wangunst, en gierigheid, veröorzaekt. — Op dien grond zullen hier de bloedige verwarringen voorfpeld zijn , welke de langduurige fcheuring , over de opvolging der Pausfen, na den dood van okegorius XI, t ten gevolge hadden, zo dat alles, door het vuur van tweefpalt, in vlamme gezet wierdt; terwijl de Turken hun voordeel deeden, met deefe verwar, ringen, tusfchen de Christen Vorften, zo dat het
Oos.
CO c. p. aio-ais.



ff a n JOANNES. XVI. 3«
Oostersch Keizerrijk, by het inneemen van CenJlaminopolm, welke zeedert de Hoofdftad des Turkfckm Rijks gebleeven is, in het jaer 1453 een einde nam (w). £. De vijfde Phiool werdt uitgegooten, op den throon van het Beest, en zijn Rijk is verduisterd geworden, vs. 10, 11. — Dit verklaerd de Heer lowman van de Hervorming, zo als zy, in weerwil van allen den tegenftand der Pausfen, krachtig is doorgebrooken en voortgezet van het jaer 1560 tot 1650 (.r).
F. Het gene , omtrent het uitgieten van ■ de zesde Phiool, gezegd wordt vs. 12-16, is, by deefen Uitlegger, nog toekoomende. — Hy denkt, aen eenen vyandigen inval in het Rijk van bet Beest, door Koningen, welker Landen, Oostwaerds van de Roomfche Heerfchappy, geleegen zijn, en gis;, dat, door die Koningen, de Turken bedoeld worden, terwijl de Euphraet zal beteekenen de golv van Venetien , welke de Oosterfche grenspael is van de Pausfelyke Heerfchappy (y).
Dit tijdperk moet, volgens de gemelde bereekening der 42 maenden, koomen omtrent tusfchen de jaeren 1700 en 1000 O).
g. De vervulling van het gene, door het uitgieten der zeevende fchael, voorfpeld is vs. 17-21, behoort derhalven, tot nog veel laetere tijden, wanneer de geheele macht van het Antichristiesch Rijk ten eenemael zal vernietigd worden. — Dit laetfte tijdperk wordt gefteld, van omtrent hst jaer 190» tot 2016.
Deefe geheele uitlegging rust op eene tweevouwige verönderftelling, van welke de eene, onfes erachtens, even willekeurig en ongegrond is, als
{ie) 1. c. p. 217-243.
( X 3 1. C. p. 224 - 220. (y) l. c. p. 228-238.
c,j, r. c p. aio.
XXVII. d2el. Y 5



3*6 OPENBAERING
de andere; dat naemenlyk niet alleen het Beest ds Roomfche Hiërarchie beteekene, maer dat ook de gemelde 42 maenden, of 1260 daegen, 1260 jaeren aenduiden, geduurende welke de Heerfchappy der Pausfen zoude Hand houden, van het jaer 75(5, wanneer de Paus het waereldlyk gezach van Rome verkreeg, te gelijk met het Vorftendom van Ravenna, tot het jaer 2016.
Het Beest kan de Roomfche Hiërarchie niet be.
teekenen (a) Ook hebben wy reeds meermaelen
aengemerkt, dat de gemelde tijdsbepaeling, ontleend van de verdrukking der Jooden, door antiochus epiphanes; niet de langduurigheid, maer de hoedaenigheid , van eenen bangen tijd aenwijfe (6). — Voor het overige flaen zy, die, om de vervulling der geheimzinnige Voorzeggingen van de openbaering aen te wijfen , tot bereekeningen, de toevlucht neemen, naer onfe gedachten, eenen geheel verkeerden weg in (c).
C. De Hoogleeraer doddridgu verklaart (d), „ by zich „ zei ven niet geheel overtuigd te zijn, of deefe on< „ derftelling (van de laetstgemelde tijdreekening) „ juist is, fchoon hy 'er vry wat toe overhelle, om „ te denken, dat zy het is; dan of alle de volgen„ de vertooningen niet wel zien, op nog toekoo„ mende gebeurtenisfen , en de bovennatuurlyke „ plaegen omfchrijven, welke, over het Pausfelyk „ Rijk, in deszelvs laetfte daegen, koomen zullen."
D. De Heer thomas reader bouwt wel, op dcnzelven grondfiag der bereekening van 1260 jaeren, maer evenwel zo, dat de zeeven Phioolen tot nog toe niet zijn uitgegooten (e). Hy meent, dat de vervulling, niet lang voor het jaer 2016 zal plaets hebben (ƒ),
C*j Booven p, 219-225.
~> Booven p. 106. j (c) XXVI Deel. Inleid, p. cxLV— (d > Huis-Uitlegger des N. T. VI Deel. p. 863. Jftli^f"^thf fnPhclii:al P«'t of the Revelation of Sl, John, f/j 1 C p 208 trmPcts* Lont*On '/7. p. 208-



vak JOANNES. XVI. 347
en dat de Jooden nog vooraf, naer hun Vaderland, wederkeeren, en Jerufalem herbouwen zullen, omtrent het jaer 1935 (g). — Verder ftelt hy één jaer, voor het uitgieten van elk eene fchael. „ Het is waerfchijnlyk, (zegt hy) ,, dat'er , tusfchen de plae„ gen van Egypte, geen langer tijd, dan een maend, „ indien zo lang, verloopen zy, gelijk de Jooden „ gisfen ; het is moogelyk, dat eenige maer eene „ week,Exod.VII: 25, en andere nog zo lang niet, „ geduurt hebben; maer de volgende aenmerkingen „ doen my overhellen, om te verönderftellen, dat „ de zeeven Phioolen waerfchijnlyk moogen genoomen „ worden, voor zeeven jaeren, -— om dat de verwoesting van jerufalem, door de Romeinen, zo s, lang geduurt heeft, naemenlyk van het jaer 66 tot J( 73 ; — om dat 'er waerfchijnlyk redenen voor „ zijn, dat de zesde fchael in het jaer 1941, zal uit„ gegooten worden, en wel binnen een jaer; — om ,, dat de natuur van zommige deefer oordeelen, als „ zijnde onmiddelyk in Gods hand, niet toelaet te ,, denken, dat zy van langen duur weezen zullen, „ als de zweeren aen de lichaemen der menfchen , „ het veranderen van de Zee en de Rivieren, in bloed, „ eh het verhitten der menfchen , door den vuurgloed ,, der Zonne" (/»)..
De vier eerjie plaegen worden letterlyk genoomen, even als die van Egypten (£); en de duisternis van het Rijk des Beests, by het uitgieten der vijfde Phiool vs. 10, wordt geheimzinnig verklaerd, van eene taening der Pausfelyke Heerfchappy (k).
Met opzicht, tot de zesde fchael, wordt de rivier de Euphraet letterlyk verftaen. De Koningen van den opgang der Zonne vs. 12, zijn dan Vorften, die, uit Indien, Perfien, en andere Oosterfche Landen, naer
( g) i. C. p. 215. (A) 1. C. p. 315 , 216.
; 1. c. p. 224. (kj 1. c. p. 225.
XXVlL OEEl.



343 OPENBARING
Judea zullen optrekken. — Dit alles' rust, op de voorönderftelling, dat Kap. XIV: i-s. de algemeene bekeering der Jooden , en hunne te rugtocht, naer Palestina, voorfpeld zy, en dat deefe voorfpelling,
in het jaer 1866, zal vervuld worden (7) Voorts
wordt , uit vergelyking van Ezech. XXXVIII en XXXIX, opgemaekt, dat de Turken, en andere Oosterfche volken, te zaemen zullen optrekken, om de Jooden, in hun Vaderland wedergekeerd, met een vyandig geweld , te overvallen; en, uit vergelyking van Zach. XIV, wordt afgeleid, dat deefe oorlog één jaer duuren zal (,»). — De gemelde vyandige aenval der Turken wordt voorönderfteld eene Goddelyke ftraf te zullen weezea, van de ïaeuwheid en
zorgloosheid der wedergekeerde Jooden («). De
tijd van deefen oorlog wordt bepaeld, op bet jaer 1941, zijnde 75 jaeren, na de wederkeering der Jooden in Palestina (0). De naem van de plaets Armageddon wordt eigenlyk opgenoomen, voor den
berg Megiddo, in de ftam van Manasje (p). Ein-
delyk wordt, uit vergelyking van Joël III, befloo. ten, dat'de vyanden der Jooden, op eene vreesfelyke wijs, zullen geflaegen worden (?).
De laetfte plaeg meent de Heer reader , dat de Roomfche Hiërarchie treffen zal, in het volgende jaer
1942 O) Na dit alles zal, volgens zijn begrip,
de geheele verdelging van het geheimzinnig Beest eerst volgen, in het jaer 2016. „ Gelijk de verdel„ ging van pharao en zijn leeger, in de roode Zee, (fchrijvt hy) „ niet gereekend werdt, onder de plae' „ gen van Egypten, op welke hier gezinfpeeld wordt, „ zo moet ook de eindelyke verwoesting van de twee
„ Bees-
CO l« c. p. 184-194.
O) 1. c. p. 227, 228. < «) K c. p. 229. (0 1. c. p. 230-233. O) 1. c. p. 234, 235. ( q ) 1. C. p. 235 - 237.
r>j 1. c. p. 238,2»?.



van JOANNES, XVI. 349
„ Beesten, in het XLXde Hoofdftuk befchreeven, „ niet, als een gedeelte van de laetfte plaeg, bet fchouwd worden, enz." (s~).
Wy hebben deefe Uitlegging van den Heer readkr kortelyk opgegeeven, om dat zy nog nieuw is. Het gene wy 'er, meerendeels met 's mans eigene woorden, van gezegt hebben, zal genoeg zijn, om den Leezer een denkbeeld te geeven van zijne verklaering. — Voorts vergelyke men de korte aenmerkingin, welke wy zo even, omtrent het ftelfel van den Heer lowman, gemaekt hebben (t). J7, By de nieuwere Uitleggers onder de Duitfchers, behoeven wy ons niet lang op te houden , om dat wy hunne begrippen , by voorige geleegenheeden , reeds wederfprooken hebben.
A. De beroemde hheder («) brengt alles, op eene zeer kunftige en vernuftige wijs, tot de verwoesting van Jerufalem, door de Romeinen. — Dan wy meenen genoegzaem betoogt te hebben, dat joannes de openbaering in dit Boek befchreeven, lang na de verwoesting van Jerufalem, onder Keizer domitianus, op het einde der eerfte Eeuw, ontvangen hebbe (v).
B. De Heer p j. g, rosenmuller betreedt denzelvden weg fchoon hy, in het verklaeren der byzonderheeden, van herder verfchille. Hy meent, dat Kap. XVI: i-ió.de rampen befchreeven worden, welke de Romeinen, geduurende den burgerlyken oorlog, door otho en vitellius gevoerd, ondergaen hebben, en dat daerop vs. 17-21. de geheele ondergang van het Joodfche Gemeenebest geteekend zy (w). _ Te weeten, door het Beest, Kap. XIII: 1— befchreeven , verftaet hy de afgodery, en, door den throon van het Beest, Kap. XVI: 10, den toenmaeli-
(j) I. c. p. 239, 240.
( / flnovet, B. 54 rt.
<«) MAPAN. A©A Das hielt vort der Ztikumfi des Hernn. p. 163— (v) . XVI üeeu Inleid, p. XCV— (wj Scholia in N. T. Tom, V. p. 650%
XXVII. deel.



35o OPENBARING
gen Keizer vitellius, of wel het Romeinfche Keizerrijk (.r). — De Koningen van den opgang der Zonne, Kap. XVI: 12. zullen vespasianus en zijn zoon titus weezen, die Rome overmeesterden (y). — Armageddon zal Jerufalem zijn (s). — Babylon , die groote Stad, welke, in drie deelen gefcheurd werdt, Kap. XVI: 19, zal ook Jerufalem zijn, welke Stad, wanneer titus dezelve beleegerde, in drie partyen, verdeeld was (a). C. De Hoogleeraer eichhokn is van oordeel, dat, door het Gezicht van de zeeven Phioolen, wederom de o$fc dergang van Rome, onder nieuwe zinbeelden , geteekend worde (6). Dit Rome is dan geheimzinnig te verftaen, als eene afteekening van afgodery, over welke het Christendom eens ten laetften v'olkoomen zal zeegepraelen: ,, want Rome, (fchrijvt hy) of de ,, afgodery , vernietigd zijnde , zal .'er geen één „ vyand van Gods volk meer onder te brengen „ zijn; — deefe ftraffen uitgeöeffend zijnde, wae„ ren 'er geene oordeelen meer overig, dat is, alle „ vyanden van Gods gelievde volk waeren te onder„ gebracht" (c).
Hy legt wederom den grond, dat de vier eerfte fchaelen eene en dezelve plaeg, onder verfchillende beelden, afteekenen, en dat de drie laetfte onderfcheidene rampen aenduiden. — De vier eerfte fchae* len zullen daerom, in het algemeen, te kennen geeven , dat de Stad Rome, aen allerleië rampen, werdt blootgefteld (d). —- Het een en ander zal, met beelden, van de oude Propheeten ontleend, cierlyk geteekend worden; alles, om aen te wijfen, dat de afgodery eens ten eenemael zal uitgeroeid worden.
Wy
(*) l. c. p. 650.
( y ) 1. C. p. fifio. C*j 1. c. p. <!6l. ( a ) 1 c. p. 6*2.
t*) Commtntarius in Apocalypfm Tom. II. p. I6r» ( 1. c. p. 165 , 166. (_d) 1. c. p. 175. _



van JOANNES. XVI. 35f
Wy zouden , over deefe manier van uitleggen, verfcheidene aenmerkingen maeken kunnen, dan dit ééne zy genoeg , dat het voorwerp der Goddelyke gramfchap, het wslk hier het Beest en zijn Rijk ge» naemd wordt, Kap. XVI: 10, ais meede het groote Babylon vs. 19, met geene moogelykheid, de Afgodery weezen kunne (e). D. De Heer hartwig verklaert de ganfche Openbaering, uit deefe voorönderftelling, dat twee hoofdbyzonderheeden, de verwoesting van Babel, en de herftelling van het nieuw Jerufalem, de geheele hoofdzaek van bet Propheetiesch deel der Openbae< ring uitmaeke, en dat al het overige maer voorbereiding en bywerk zy (ƒ).
Maer wat wordt dan, door Babel bedoeld ? „ De „ Openbaering zelve, (zegt de Schrijver (g)), by. „ zonder van Kap. VI tot XVIII, bepaelt het Land,
het Folk en de Stad, welke de eigenlyke voorwer„ pen der aengekondigde ftrafgerichten zijn, zo dui„ delyk en karakteriftiek, dat men Hechts haere ei„ gene aenwijzing behoort te volgen, en de opge„ geevene merk teekenen te zaemen te neemen, om
,, hier in niet te kunnen dwaelen." Het Land
zal het joodfche Land zijn, en dat is by den Schrijver, zo duidelyk, dat het zelvs een blinde tasten kan (h); het Folk is dan de Joodfche Natie; en de Stad is Jerufalem (z). Hy poogt daerom te bewijfen, dat alle de merkteekenen der Stad, welke gemeenlyk in Rome gezocht worden, even zo goed, op Jerw falem, pasfen (k).
Babel of het oude Jerufalem zal het hardnekkig ongeloov der Jooden, en het nieuw Jerufalem hét Chris-
f<) Booven p. no, ut.
(ƒ j Apologie ier Apoealypfe i Theil, S. 3—.
Cg ) I. c. II Theil. S. 1.
(A) 1. c. -II Theil. S. 18..
( O I- c. II Theil. S. 23
(*) 1. c. U Theil. S. 29—
XXVII. beul,



35a OPENBARING
tendorn beteekenen, en, op dien grond , zal ook Kap. XVI. de ondergang van het ongeloov der Jooden geteekend worden.
Daer uit nu, dat de groote Stad, van welke, in de openbaering, herhaelde keeren gefprooken wordt, Jerufalem zou beteekenen, meent de Schrijver aprü ori, van vooren, te kunnen bewijfen, dat het getuigenis van iRENflïus, volgens het welk dit Boek, eerst onder domitiarus , gefchreeven is, valsch moet zijn (/). — Maer wy keeren het bewijs om; het gemelde getuigenis van irensus is onbetwistbaer, en wordt, door eusebius en hierohymus , bevestigd (m) , derhalven blijkt ook, onder andere, daer uit, allerduidelykst, dat de Stad, of het groote Babylon, de Hoofdftad Jerufalem niet beteekenen kunne. II Er is nog overig, dat wy korteiyk onfe gedachten opgeeven.
Wy voegen ons, by de zulken, die het daer voor houden dat de gebeurtenisfen, door het uitgieten der zeeven fchaelen , afgeteekend, nog toekoomftig zijn; maer, in het toepasfen der byzonderheeden, verfchiilen wy, van alle onfe Voorgangeren.
Op grond , dat het eerfte Monjlerdier Kap. XIII: i -10. eene waereldlyke Heerfchappy affchildere , welke eerst, in volgende tijden, zal te voorfchijn koomen (n), en dat het tweede Beest Kap. XIII: 11-18 , het welk Kap. XVI: 13. de valfche Propheet genaemd wordt, eenen gewaenden M'-sfias beteekene (0), die, met zijnen aenhang van ongeloovige Jooden, den Koning van die Heerfchappy ver. voeren zal, om de Christenen, waere het moogelyk, geheel uit te roeijen ; op deefen grond , houden wy het daer voor, dat, door het uitgieten der zeeven fchaelen, de geduchte oordeelen voorfpeld ziin, door welke die Heerfchappy geheel en al, op eene fchroomelyke wijs, zal verdelgd worden. D°
( n I. r Tl Theil. S. 43.
(»; XXVI Deel. Inleid, p. XCV«"
(b) Booven p. 222—<
Qo) Booven p, 234—



van JOANNES. XVI. 353
Be geheele en eindelyke verdelging van die Heerfchappy, welke de Christenen nog geweldiger, dan immer te vooren gefchied is , benaeuwen zal, wordt hier, onfes erachtens, uitvoerig afgeteekend. — De geheele en eindelyke verdelging, zeggen wy: want de zeeven Phioolen be. teckenden de zeeven laetfte plaegen, in welke Gods toom geelidigd is. (Vergel. Kap. XV: i.) Wy meenen 'er uit te moogen befluiten, dat deefe plaegen niet alleen de verdelging van de gemelde Heerfchappy voleindigen , maer ook de laetfte openbaere ftrafgerichten weezen zullen, welke God zal uitöeffenen ; zo dat 'er , na dien tijd, geene algemeene ftrafgerichten meer plaets hebben zullen. Dit, dunkt ons, ligt alleiduidelykst , in de aengehaelde woorden van den Apostel. De meeste Uitleggers , die hier, aen het Rijk van den Antichrist, denken, bepae'en het, tot de fchroomelyke ftraf, welke, hunnes erachtens, over Rome, zal worden uitgeöeffend (/>). Zo begrijpt het ook grotius, die deefe oordeelen, op het oude Rome en haere afgodery, toepast (q). Maer de uitdrukking is algemeen, de laetfte plaegen zijn oordeelen, welke de laetile weezen, en op welke geene andere volgen zullen ; te meer om dat 'er bygevoegd wordt, want in, of door deefe is de toorn Gods vervuld. Hat woord, door vervullen, vertaeld, kan hier niets anders beteekenen, dan voleindigen, ten einde te brengen, een werk te voltooijen, en geheel af te doen, (Verg. Matth. XI: r. XIII: 53. XIX: 1. enz.) — Gods toom zegt de geduchte oordeelen, door welke Hy zijne gramfchap openbaer maekt; deefe toorn van God is vervuld of volëindigd, wanneer Hy zijne ftrafgerichten , tot het laetfte toe, geheel heeft uitgeöeffent.
Ten aenzien van de byzonderheeden, kunnen wy, om dat de geheele vervulling nog toekoomende is, niets, met zeekerheid bepaelen ; „ hier hangt nog het voorhang, Voor „ deefe geheimen, wanneer de tijd dit zal hebben wech„ gefchooven , zal alles duidelyk weezen" (r). — Uit
(p') VITRINGA 1. C. p. 364, 365. ( q ) I. c. ad Apoc XV: I.
(/■) VAN HAMELSVELÜ 1, Cl 6ïÖ.
XXVII. Dfifii. z



354 OPENBARING
den aert der zinbeelden evenwel, moogen wy, by wijze
van gisflng, het een en ander afleiden.
tt. De eerfte Phiool werdt uitgegooten, op de Aerde , Kap. XVI: 2. Het koomt by ons, gelijk wy reeds meermaelen gezegt hebben, zeer in bedenking, of de aerde, in dit geheimzinnig Boek, niet het Joodfche volk beteekene. — Zouden wy bier ook denken moogen, aen hardnekkige Jooden, die zich, door den valfchen Mesfiat , zullen laeten verveeren , om zich, aen de gemelde Heerfchappy, te onderwerpen, en zich, door dezelve, laeten gebruiken, om de Christenen, met eene nog nimmer te vooren gehoorde wreedheid , te vervolgen? (Vergel. Kap. XIII: 11-18.)
Er werdt een kwaed en boos gezweet, aen de menfchen, die het merkteeken des Beests hadden, en zijn beeld aenbaeden, (Vergel. vs. 2b.) — Aen de menfchen. Zou deefe benaeming van menfchen ons ook, naer Jooden, heenen wijfen, die, met eenen bitteren haet, tegen de Christenen , zullen bezield zijn ? — Of nu het kwaed tn boos gezweer, met het welk die menfchen zullen Dezocht worden, letterlyk dan geheimzinnig, te verflaen zy, vermeet ik my niet te beflisfen.
Althans dat de Aerde, welke van de Zee vs. 3. kennelyk onderfcheiden wordt, hier eene byzondere beteekenis hebben moete, is, door da Uitleggeren, zeer wel waergenoomen (s).
3, De tweede fchael werdt uitgeftort, op de Zee, en zy werdt bloed enz. vs. 3. — De Zee zal zeekerlyk Heidenfche volken beteekenen, aen de gemelde Heerfchappy onderworpen. — Het veranderen van de Zee, in bloed, wijst ons allerduidelykst, naer geweldige bloedftortingen.
3, Wat de Rivieren en Fonteinen der watteren, op welke de derde fchael werdt uitgegooten vs. 4-7, te kennen geeven, kunnen wy niet bepaelen. — Zou men ook moogen denken , aen Leeraers van den Godsdienst,
(Verg.
CO V1TR1HGA 1. C. p. J9«^ HARTMAN 1, C. p. Sjf.



van JOANNES. XVI. S55
(Verg. Kap. VIII: 10 ) byzonder, aen de Heidenfche Priesteren, die meede zeer voornaeme werktuigen der vervolging, teegen de Christenen, weezen zullen? Althans de Rivieren en Fonteinen der waeteren zouden bloed worden , om het vergieten van het bloed der Heiligen en Propheeten, (Verg. vs. 6.) *7, De vierde fchael werdt uitgegooten, op de Zon vs. 8; 9. — Zou de Zon ook den Koning van de hier bedoelde Heerfchappy beteekenen kunnen ? Wanneer men dan, door de menfchen, die verhit werden vs. 8b, 9a, wederom ongeloovige JooJen verftaet, zou men moogen gisfen, dat de Koning, om de eene of anderereden, tegen de Jooden, in gramfchap , zal verhit worden, en hen ge» weldig mishandelen. — Zou deefe zelvde zaek, ook on. der een ander zinbeeld , geteekend worden, Kap. XVII: 16?
H, De vijfde Engel goot zijne fchael uit, op den throon van het Beest, en zijn Rijk werdt verduisterd vs. 10, n. —. Dit teekent allerkennelykst eene taening van den luister der hier bedoelde Heerfchappy, eene aenmerkelyke verzwakking van het Rijk. — Zou men ook moogen gisw fen, dat dit, door eenen opftand der Jooden, zal veröorzaekt werden ?
I, De zesde fcha-.l werdt uitgegooten, op de groote Rivier Euphrates vs. 12-16.
A. Het waeter van deefe Rivier is uitgedroogd, om den weg te baenen, voor de Koningen, die van den opgang der Zonne koomen zullen vs. 12. Er fchijnt ons gezinfpeelt te worden, op het inneemen van het oude Babel , door cyrus , wanneer de Euphraet in zo verre afgeleid en uitgedroogd werdt, dat zy doorwaedbaer waere (t). — Deefe merkwaerdige gebeurtenis was allerduidelykst voorfpeld, door de Propheeten jesaias en jeremias. De heer zou, tot de diep' ten, zeggen, verdroogt, en de Rivieren zou Hy verdroegen, Jef. XLIV: 27. (Verg. Jer. L: 38. LI: 32, 36.)
(«1 HERODOTUS Hifi, 1. L C. IJ)!. SENOPHON CfTOp, 1. VII. C. 5«
XXVII. dïeju, Z a



356 OPENBARING
Wy moogen 'er uit befluiten, dat 'er Koningen, wof> nende ten Oosten van de hier bedoelde Heerfchappy, koomen zullen, om krijg te voeren, en grqote zwaerigheeden, welke hun in den weg ftonden, zullen te booven koomen. B. Er gingen onreine geesten, in de gedaente van vorfchen , uit den mond van den Draek, en van het Beest, en uit den mond van den valfchen Propheet, die de gemelde Koningen , ook door teekenen, en gewaende wonderen, tot den krijgstocht, aenhitflen vs. 13, 14.— Wy hebben derhalven te denken, aen Koningen, die zich, met de hier bedoelde Heerfchappy, verëenigen zullen, om gezaemenlyk ten ftrijde uit te trekken. Het verëenigd leeger zal zich nederflaen, in eene zeekere plaets, welke geheimzinnig Armageddon genaemd wordt vs. 16. Maer zy zullen deerlyk geflaegen worden , op zoortgelyk eene wijs , alt de verbondene Koningen der Cannaanners, by den berg Mageddo, door barak, geheel verflaegen zijn. (Verg. Richt. V: 19) — Zou men ook denken moogen, aen eenen krijgstocht, die, tegen de Jooden, na dat zy in hun Vaderland, zijn wedergekeerd, zal ondernomen worden? (Verg. Kap. XIX: 17—) f Het uitgieten van de zeevende fchael had een allervreesfelykst onweeder ten gevolge, waer door de groote Stad in drie deelen gefcheurd werdt enz. vs. 17-21. Dit onweeder teekent den geheelen en eiridelyken ondergang van het Rijk des Beests. Onder dergelyke teekeningen, koomen de fchroomelykfte verwoestingen meermselen voor, in de Schrivten der Propheeten; gelijk de verdelging van Jerufalem, door de Romeinen, en van bet Rijk der X ftammen, door de Asfyriers, Jef. XXIV: 19, 20. XXIX: 6.
MET



van JOANNES. XVII. 35?
HET XVII. KAPITTEL.
1. Dit Kapittel behelst het tiende Gezicht van eene hoer, zittende op een jcharlaeken rood Monjlerdier. Het behelst twee deelen, hel Gezicht, en de Uitlegging daer van. A. Het Gezicht wordt befchreeven , vs. i - 61.
A. De aenleiding of de voorberetdfelen vinden wy vs. 1-31.
B. Daerop volgde het gezicht zelve, vs. 3^-6».
cc. De Apostel zag eene koer , zittende op een fckarlae-
keu rood Monjlerdier , vs. 3 '. p. Deefe hoer wordt, in haere geftalte , kleederen , en houding, naeder afgeteekend, vs. 4-6'.
1. T^Nde een ayt de feven Engelen , die de ^ feven phiolen hadden , quara ende fprack
metmy, ende feyde tot my, Komc herwaerts, ick fal u toonen het oordeel der groote Hoere, die daer fut op vele wateren :
2. (a) Met welcke de Koningen der aerde gehoereert hebben, ende die de aerde bewoonen zijn droncken geworden van den wijn harer hoererye.
Er fchijnt eenige tijd, tusfchen deefe vertooning, en de voorige, verloopen te zijn («). — De Apostel zag eenen van is zee ven Engelen, die, in de onmiddelyk voorgaende vertooning , de zeeven fchaelen hadden uitgegooten. eichhorn gist, dat het de eerfte geweest is (v); maer men zou , met ruim zo veel waerfchijnlykheid, denken kunnen, aen den zeevenden . welken joannes het laetst gezien had. — Althans een der zeeven Enerelen kwam, en vertoonde zich op nieuw. Hy fprak gemeenzaetn, met den Apostel, en zeide tot hem, koom herwaerds-, en, op dit woord, fcheen het joanwjss toe, dat hy in de
fal Openb. 18- 3.
(«■) UOSEN MULLER l. c- p. 663. fy) 1. C. p. 2CO.
XXVIi. DEEL. 1 3



358 OPENBARING
lucht werdt opgenoomen, den Engel te gemoet, (Verg. Kap XV: i.) Ik zal u toonen , (zeide de Engel) het oordeel der groote hoer, die daer zit op of by veele waeteren, in eene zeer waeterachtige Landftreek. -— Het Griekfche woord , door toonen overgezet, beteekent, in den gewoonen ftijl der openbaering, toekoomende dingen bekend te maeken (w\ De Engel wilde derhalven den Apostel het fchroomelyk ftrafgericht, het welk, over de hier bedoelde hoer, in volgende tijden, ftondt uitgeöeffend te worden, in de byzonderheeden bekend maeken.
De hoer wordt naeder befchreeven, als met welke de Konhu gen der aerde gehoereert hebben vs. 2a. Hoofdfteeden van Koningrijken , welke veele andere volken , door geweld van waepenen , aen zich onderworpen, of, het zy door een verdrag, het zy door den koophandel , met zich verëenigt hadden, werden , by de oude Propheeten , als hoeren afgeteekend, welke vreemde mannen, door allerleië kunstgreepen, tot zich lokken, (Neh. III: 4. Verg Jef. XXIII: 17, 18. (x)). — Die de aerde bewoonen zijn dronken geworden, van den wijn haerer hoerery. De fpreakwijs is wederom genoomen, van de Philtra, of minnedranken der Ouden (y).
3. Ende hy bracht my, door de lucht heenen, wech ïn een woeibjne in den geeft, in eene verrukking van zinnen , (2) ende ick fagh een Vrouwe fittende op een fcharlakenroot (b) Beeft, dat vol was van namen der [Godts lafteringe, ende hadde feven hoofden , ende tien ho >rnen.
De Apostel zag eene Vrouw, welke vervolgens vs. 4-68. naeder geteekend wordt, zittende op een Jcharlaeken rood beest. <—Zy zat, op een beest, niet op het beest. Men vergist zich derhalven , wanneer men denkt, aen dat zelvde Monfterdier, het welk Kap XIII: 1 - jo. befchreeven is; dan zou de Apostel gefprooken hebben van het beest To T*jp;ro , gelijk Kap. XIV: 11. XVI: 1. enz. Dit Beest verfchilde weinig, van
hst
(») >xv'i Deel. p. 10. *
(jt) Boovtn p. 965.
f jr lluovcn p. 261 , 2^5.
{*>) XXVI Itet. p. 43.
^,fr> Optilt»-. i^i x. ende 17ï 8.



vam JOANNES. XVII. 359
•het Monfterdier Kap. XIII: i -10, maer evenwel het was een ander. — Het was Jcharlaeken rood; het grondwoord wordt Matth. XXVII: 28 en Hebr. IX: 19, door purper, vertaeld. Men denke dan , aen een Beest van eene hoog roode ko. leur.
Het Beest was vol van naemen der Godslastering in het gemeen. Het Monfterdier, hetwelk, uit de zee, opkwam,
had, op zijne koof den, eenen naem , dat is , naemen van lastering, lasterlyke opfchrivten, (Verg Kap. XIII: 1 (a). Maer dit Beest was vol, overal, en van alle kanten, befchreeven met lasterlyke woorden , tegen God en de heiligen, (Vergel. Kap. XIII: 6. (Voorts had dat Beest, even als het Monfterdier , het welk uit de zee was opgekoomén (Verg. Kap. XIII: 1, en de Draek Kap. XII: 3 ,) zeeven hoofden en tien hoornen.
4. Ende de Vrouwe was (c) bekleedt met purper ende fcharlaken , ende vercierc met gout ende kostelick gefteente, ende peerlen , ende hadde in hare hant eenen gouden drinckbeker vol van grouwelen, ende van onreynigheyt haerer hoererye.
De Vrouw was prachtig uitgedoscht, zijnde hekleed, met purperen fcharlaeken. — Hier wordt het purper en fcharlaeken onderfcheiden. Althans zy had een hoog rood kleed aen, naer de wijs der Vorften, en lieden van den eerften rang. — Zy was vercierd, met goud, en kostelyk gefteente, en paerlen. Zy glinfterde van gouden vercierfelen, en edele gefteenten. In zulk eene prachtige en kostbaere kleeding, wordt ook de Koning van Tyrus, by den Propheet ezechiel geteekend, Kap. XXVIII: T3. Wyders had zy in haere rechte hand, een gouden drinkbeeker, vol van grouwelen en van onreinigheid haerer hoerery. — De minnedrank , in dien gouden beeker, be-> ftondt in grouwelen en onreinigheid van haere hoerery. Het eerfte woord, door grouwelen vertaeld , beteekent, in het gemeen, al wat ftinkend en affchuwelyk is, zo dat elk 'er eenen walg van hebbe, Die verfoeilyke drank wordt naeder
(a~) Booven p. 188, 189. ( c) Openb. i8s ifi.
XXVII. DEEL. Z 4



3<5o OPENBARING
verklaerd , door 'er bytevoegen, de onreinigheid, of, ge?
lijk 'er eigenlyk flaet, het onreine haerer hoerery. Men
denke, aen alle de listen en laegen, van welke dtefe onbe. fchaemde hoer zich bediende, om mannen, tot het pleegen van de vuilfte ontucht, te verleiden.
5. Ende op haer voorhooft was e?n naem gefchreven, [namelicli] (ó) Ver borgen heyt, de groote Babylon , de moeder der hoereryen ende der grouwelen der aerde.
Op haer voorhoofd had zy eenen naem gefchreeven. — De teekening fchijnt ontleend te zijn, van de onbefchaemdheid der hoeren, by de Grieken en Romeinen, die haeren naem gefchreeven hadden, op een lint, het welk, voor het voorhoofd, hing (h). — De naem, welke deefe Vrouw, op haer voorhoofd , gefchreeven had , was verborgenheid , de groote Babylon, de moeder der hoereryen en der grouwelen der aerde. — Onfes erachtens, behoorde het woord Verborgen, heid niet tot het opfchrivt, of den naem der groote hoer; maer de Apostel wil daer door te kennen geeven, dat de naem, de groote Babylon, eene verbolgenheid zy , zo dat dezelve niet letterlyk, maer geheimzinnig, moet verftaen worden. Mu?W0i/ verborgenheid, of geheimzin, is zo veel als ovoptu pvc;viiiitii$i$, een geheimzinnige naam (c). Zo is de verborgenheid der zeeven Starren Kap. I: 20, het geheimzinnige der zeeven Starren (d). Op zoortgelijk een wijs, wordt Jerufalem Kap. XI: 8, geestelyk, dat is geheimzinnig, genaemd Sadoiiia en Egyptus.
De bier bedoelde hoer had een geheimzinnig opfchrivt, 00 haer voorhoofd, van deefen inhoud, het groote Babylon, de moeder der hoereryen en der grouwelen der aerde. — De herneming van het groote Babylon is overgenoomen, uit Dan. IV: 30. De moeder der hoereryen is de vuilfte en onbefchaemdfte van alle hoeren; de benaeming koomt zsekelyk overeen, met die van de groote hoer vs. 1, Kap. XiX: 2. De moe.
4STr
Cd ) 2 Their. 2! 7.
( b J F.ICMHORN I. C p. 205, 20d..
tC ) Idem I c. p. 206. (<Q XXVI Deel. p.. 65..



van JOANNES. XVII. $€%
der der grouwelen der aerde is zo veel , als de (tinkende hoer, die een aental van menfchen, tot de verderflykfte ontucht , vervoert heeft, (Verg. vs. 4.)
6. Ende ick fagh dat de Vrouwe droncken was: want zy zat, op het Monfterdier, (Verg. vs. 3,) te fchudden en te waggelen. Ondertusfchen was zy, blykens liet onderricht, het welk my . door den Engel, gegeeven wordt, niet dronken, van wijn , maer van (e) het bloet der heyligen, ende van het bloet der getuygen Jefu. Ende ick verwonderde my , als ickfe fagh, met groote verwonderinge. Ik was enkel en geheel verwondering.
B. De Uitlegging van dit gezicht wordt opgegeeven vs. 6 -18. A. De aenleicling was de verwondering van den Apostel, welke den Engel bewoog, om dit gezicht naeder te verklaeren vs. 6'J, 7. B Daerop volgt de Uitlegging zelve vs. 8-18. a. In het gemeen, ten aenzien van het Beest, ep ket
welk de hoer gezeeten was vs. 8. /3. Meer byzonder vs. 9-18. a. Omtrent de zeeven hoofden van het Beest vs. g-n. b Omtrent de tien hoornen vs. 12-14.
c. Omtrent de waeteren , by welke de hoer
gezeeten was vs. 15.
d. Omtrent het geen da hoer, van die tien hoornen,
ondervinden zoude vs. 16, 17.
e. Omtrent de hoer zelve vs. 18.
7. Ende de Engel feyde tot my, Waerom verwondert gy U? Dit ganfche gezicht moet geheimzinnig verklaerd worden, lek fal u feggen de verborgenheyt, de geheimzinnige beteekenis (Verg. vs. 5. Kap. I: 20.) der Vrouwe, ende des Beefts dat haer draegt , 't welck de feven hoofden heeft, ende de tien hoornen.
8. Het Beeft dat gy gdlen hebt, was, ende en
(e) Openb. 18: 54.
XXVII.'deel. Z 5



262 OPENBARING
is niet: ende het fal opkomen uyt den afgront, ende ten verderve gaen: ende die op de aerde woonen fullen verwondert zijn, (f) (wekker namen nieten zijn gefchrevenin hetboeck des levens, van de grontlegginge der werelt,) liende het Beeft, dat was, ende niet en is, hoewel het is.
Deefe fchijnt my de duisterfte plaets te [zijn, in het ganfche boek der Openbaering. „ Hoe? is deefa verklaering „ niet nog geheimzinniger, dan het beeld zelvs (e) ? " Ik heb de gedachten van alle de Uitleggeren , zo vroegere als laetere, zo veel ik 'er by de hand heb , ingenoomen; maer ik heb 'er geene gevonden, welke my eenigfins voldaen hebben. Meest allen verklaeren zy de uitdrukkingen, het Beest, het welk gy gezien hebt, was en is niet, en het zal opkoomen, uit den afgrond en ten verderve gaen. —— het Beest, dat was, en niet is, hoewel het is, uit de toekoomende gebeurtenisfen, welke zy, naer hunne onderfcheidene voorönderftellingen, meenen dat hier voorfpeld zijn.
Onder verbeetering , is het ons zo voorgekoomen , dat het volgende XXfte Hoofdftuk ons de fleutel aen den hand geeve, om deefe geheimzinnige teekening naer te fpooren: — Te weeten de Draek, de oude flang, welke is de duivel en de fatanas, wordt daer vertoond, al? gebonden voor duizend jaeren, en geworpen in den afgrond Kap. XX: 2 , 3; na het verloopen van die duizend jaeren, werdt de Satan, uit zijne gevangenis, uit den gemelden afgrond naemenlyk , ontbonden , en hy ging uit, om de volken te verleiden enz Kap. XX: 7, 8- Kort daer na werdt hy geworpen, in den poel van vuur en zulpher, en ging derhalven, gelijk hier gezegd wordt, ten verderve Kap. XX: 10.
Wy zouden daerom van oordeel zijn, dat het fcharlaeken roode Beest vol van lasteringen , op het welk de hoer zat, (vergel. vs. 3) den duivel hebbe afgeteskent, die Kap. XIII: 3, als een roode Draek, vertoond is. — Van dit helfche Beest, het welk de Apostel gezien had, zegt de Engel, het
was
ff) Exod. 31: 32. Phiüpp. 4: 3. Openb. 13: 8.
(e) HERDER I. C. S. 180.



van JOANNES. XVII. 363
was en het is niet, en het zal opkoomen, uit den afgrond en ten verderve gaen. — Het was en het is niet. Het was voorheen, voor zo verre het den Apostel , in een voorig ge» zicht, onder de gedaente van eenen vuurrooden Draek, vertoond was, (Vergei. XII: 3;) en, zegt de Engel, het is nu niet, voor zo verre de Satan thans, onder eene andere gedaente, voorkwam. —— D;t helfche Beest, Wordt 'er bygevoegd, zal opkoomen, uit den afgrond, wanneer de Duivel, na dat hy, duizend jaeren, in den afgrond gebonden is, uit die gevangenis, zal worden losgelaeten; maer, kort daer jia, zal het Beest ten verderve gaen, en, in den poel van vuur en zulpher, geworpen worden.
Die, tp de aerde woonen zullen verwonderd zijn, ziende het gemelde Beest, het welk was, zich voor hun reeds vertoont heeft en niet is, voor zo verre het thans eene andere gedaente heeft aengenoomen , hoewel het is, ot fchoon het weezenlyk het zelvde Beest is, het welk zich voorheen, als een vuurroode Draek, vertoont heeft Kap. XII: i. — Die op de aerde woonen, dit B-est ziende, zullen zich verwonderen. Waer over zullen zy verwotiderd zijn ? niet over het gene de Engel zeide, dat dit Biest was, en niet is , hoewel het is. Dit gezegde diende alleenlyK , ter onderrichting van den Apostel, om hem de geheimzinnige beteekenis van dit Dier onder het oog te brengen. Maer de verwondering zal haeren grond hebben, in de zonderlinge gedaente van dit Beest, het welk was fcharlaeken rood, vol van naemen der Godslastering, en had zeeven hoofden en tien hoornen vs 3. In het laetfte opzicht was het gelijk, aen den Draek, behalven dat deefe nog zeeven Koninglyke hoofdfluijeis had, op zijne hoofden, (Verg. Kap. XII- 3.) Voorts had het Beest, het welk de Apostel thans zag, nog dit zonderlinge, dat 'er eene dronkene hoer op zat, allerprachtigst uitgedoscht, vs. 3 6.
Deefe verwondering zou zich evenwel alleen bepaelen, by dezulken, welker naemen niet zijn gefchreeven, in het boek des leevens , van de grondlegging der waereld. dat is, die niet behooren tot, maer geheel onderfcheiden zijn, van de Uitverkoorenen , welke God , van eeuwigheid , verordineert heeft or , op grond der verzoening van zijnen eigenen
AXyi. DEEL,



364 OPENBARING
zoon, eindeloos gezaeligd te worden (f). — Vermits nu de verwondering, op zich zelve, niet misdaedig is, moogen wy 'er uit befluiten , dat de verwondering der geenen , die op de aarde woonen, over dit Beest, van zulk eene zonderlinge gedaente, met eerbied, zal gepaerd gaen, (Vergel. Kap. XIII: 8.)
9. Hier is 't verfhnt (g) dat wijfheit heeft; 'er is vrijsheid, en eene byzondere fchranderheid, noodig, om de geheimzinnige beteekenis van deefe propheetifche vertooning naer te fpooren, (Vergel. Kap. XIII: 18.) (h) De feven hoofden van dit Beest (vergel. vs. 3) zijn als het waere feven bergen , op welcke de Vrouwe fitt.
10. Knde-zijn of beteekenen [oock] feven Koningen : de vijve zijn gevallen, ende de een is, de ander en is nogh niet gekomen, ende wanneer hy fal gekomen zijn, moet hy een weyrfigh [tijts] blijven.
De zeeven koof den van dit Beest, (zegt de Engel,) zijn zoeven bergen, op weike de Vrouwe zit , en zijn (ook) zeeven Ko • nlngen vs. ob, 10 4. Volgens deefe vertaeiing, zullen de zeeven hoofden van het Beest, en zeeven bergen , en te gelijk zeeven Koningen, beteekenen. Ondertusfchen wordt het woordeken ook, inden Grondtext, niet gevonden. — Deefe zeeven bergen, welke men lesterlyk heeft opgevat , hebben aenleiding gegeeven , dat bykans alle Uitleggers dit geheele gezicht, van het zeevenbergig (fepticollis) Rome, verklaeren. — Onfes eiachtens zijn de bergen hier zinbeeldig op te vatten, voor zo verre zy Koningen , of Koningrijken, beteekenen. Te weeten de Engel de zitplaets der Vrouwe zullende aenwijfen , kon niet zeggen, dat zy, op zeeven Koningen, gezeeten was; daeröm merkt hy de hoofden van het Beest aen, als zo veele bergen, op welke de Viouw zit, en voegt 'er, ter verklaering van de geheimzinnige beteekenis, by, dat die bergen zinbeelden zijn van Koningen.
Voorts zijn zeeven Koningen niet zeeven perfoonen, met de Koninglyke macht en waerdigheid bekleed , maer zeeven
ver-
f ƒ) Boiven p. 195 , 196.
tg; Openb. 15: 18. (b) Openb. 13: 1.



van JOANNES. XVII. 3<5$
verfchillende manieren van Rijksbeftuur , of Koningrijken , even als de vier groote Dieren, welke damel zag, vier Koningen , dat is vier Koningrijken beteekenden , Dan. IV: 17 (g). — Het is derhalven als of de Eugel, tot den Apostel, zeide: ,, de zeeven hoofden van dit Beest, zijn ais zo „ veele bergen, op welke de Vrouw haeren zeetel heeft, „ en van welke zy haer gezach ontleent, en deefe leen„ fpreukige bergen zijn geheimzinnige afbeeldingen , van „ zeeven Koningrijken, of zeeven onderfcheidene manieren „ van Rijksbeftuur." — Niets is 'er bekender, dan dat Bergen zinbeelden van Koningrijken en Staetendommen zyn. (Vergel. Deut. XXXII: 22. Jer. XXI: 25 enz)
Vijf van deefe Koningen of Koningrijken zijn gevallen, en de een, de zesde naemenlyk , i', en de andere, de zeevende, is nog niet gekoomen, en wanneer hy zal gekoomen zijn, moet hy een weinig tijds blijven. — Hoe is dit te begrijpen ? zeer weL, wanneer men zich maer herinnert, dat dit gezicht, aen den Apostel, het oordeel vertoond, het welk, over de hier bedoelde hoer , zou worden uitgeöeffend. (Vergel. vs. 1. 'Er wordt derhalven gefprooken, van dien tijd, op welken dit oordeel eenen aenvang neemen zoude, dan zouden vijf Koningen gevallen zijn enz. — De Heer van hamelsveld heeft den letterlyken zin, met weinige, maer zeer duidelyke woorden, meesterlyk opgeheldert, fchrijvende : „ Wat het „ zegt, dat vijf van deefe hoofden gevallen zijn, één thans „ is, en de ander nog niet is verfcheenen , heeft zeeker „ moeilykheid , uit hoofde van het raedzelachtige, het welk, „ in deefe woorden, ligt opgewonden. — Dit boude men ,, in het oog, dat de Engel vs. 1, aen joaknes, zegt: ik „ zal u toonen de ftraf enz.; dus moeten wy begrijpen , dat ,, hier de tijd als tegenwoordig vertoond wordt, op welken „ deefe ftraf nadert, wanneer vijf hoofden gevallen zijn, „ één nog-is, en één, doch Hechts voor eenen korten tijd, „ verfchiinen zal (li)."
11. Ende het Beest dat, gelijk ik gezegt heb vs. 8,
fjj) READER li C. p. 227, (h) 1. C. p. 6,i3.
XXVII. peel.



j66 OPENBARING
was, ende niet en is . die is oock zelvs de achttle [Koningli] , ende is uyt de leven, ende gaet ten verderve
Hoe kan het Beest zelvs de acht/Ie Koning zijn, en uit de zeeven weefen ? Dit wederö.n is geheei raedielachdg. — De zaek zal aenftonds ee^ig meerder licht ontvangen, wanneer, wy in de pl iets van uit, vertaelen na of zeedert de zeeven (i). Zo wordt het Griekfche voorzetfel, het welk de onfen door uit vertaelen, niet alleen van xewophon (*) gebruikt, maer ook van lucas den Euangelist Hand. IX: 33. XV: 27. XXIV: 10. — De meening van den Engel fchijnt dan deefe te zijn, „ dat het Beest zelvs zich, na het vallen van die zeeven Kv' „ ningen, als esnen achtften Vorst, zal voordoen . wanneer „ de Satan de allerlaerfte vervolging zal aenrichten kort voor „ dat hy ten verderve ,gaet. en in den poel van vuur ®n „ zwaevel, geworpen wordt " (Kap. XX: 7 -10.
12. Ende (1) de tien hoornen die gy 'op de zeeven Koppen van dit Beest, geilen hebt, (Vergel. vs. 13.) zijn tien Koningen, die hec Koniackrijck nogh niet en hebben ontfangen, maer als Koningen macht ontfangen op ééne ure met het Beeft
Be tien hoornen beteeken den tien Koningen , die het Koningrijk noch niet ontvangen hebben , dat is tien min. dere Koningrijken welke op dien tijd als het oordeel, over de geheimzinnige hoer ftaet uitgeöeffend te worden , (Verg, vs. 1,) nog geen beftaen hebben, maer, in laeteren tijd , te voorfchijn koomen zullen, — 'Er worden Konin» gen bedoeld die als Koningen, macht ontvangen, op eene uur, dat is gelijktijdig, met het Beest. Men denke, aen andere VorftenHommen, welke, tot Koningrijken , zullen verheeven worden, op dien zelvden tijd, dat het den Satan zal toegelaeten worden, de laetfte vervolging aen te rechten , wanneer hy zich daertoe , van die Koningrijken, bedienen zal, (Verg. Kap. XX: 7.10.)
Defe
C i ) nOSENMULLER. ad h. I.
(k) Cyrap. 1. c. p 26.
CO Dan. 7. 20, Openb. 13; 1.



van JOANNES. XVII. 367
13» Defe laetstgemelde tien Koningen ,door de tien hoornen van het Beest, afgeteekend (Verg. vs. 12,) hebben eenerley meyninge , ende fullen hare kracht ende macht het Beeft overgeven.
Deefe tien Koningen lubben eenerlei meening. Het geevt te kennen , dat zy eensgezind weefen zullen, in het zelvde boosaertig opzet , en hunne vermoogens , als één eenig man, vereenigen zullen , om de meermaelen gemelde vervolging uit te oefFenen. — Trouwens zo wordt het naeder verklaerd, zy hebben hunne kracht en macht ket Beest overgegeeven, dat is, zy zullen den Duivel, tot het aenrechten van die vervolging , met alle vermoogens dienstbaer weezen.
14. Defe (k) fullen , in die laetfte vervolging , op aenvoering van den Satan, tegen het Lam krijgen, om, waere het mogelyk, zijn volk geheel te verdelgen, (Vergel. Kap. XX: 8, oa,) maer zy zullen niets vermoogen, ende het Lam falfe overwinnen, en, met vuur uit den hemel, verflinden (Verg. Kap. XX: 9~°) (1) want het is een Heere der heeren , ende een Koningh der koningen:) tegen welken gefchaepene weezens niets vermoogen , (Verg. Kap. XIX: 16) ende de Christenen die met hem zijn, die bet Lam volgen, waer het ook heenen gaet, (Vergei. Kap. XIV: 9,) de geroepene, ende uitverkorene, ende geloovige, zullen, over dit laetfte geweld van den Satan, volkoomen zegepraelen.
15. Ende de Engel fprak verder, tot myne onderrichting, en hy feyde tot my, (m) De wateren die gy gefïea hebt, daer de Hoere fltt, (Verg. vs. 1,) zijn of beteekenen volcken ende fcharen , ende natiën, ende tongen.
16. Ende de tien hoornen die gy geilen hebt op het Beeft, beteekenen even zo veele Koningrijken, welke den Satan naderhand, in het aenrichten van de laetfte vervolging, zullen dienstbaer weefen, (Verg. vs. 13, 14,) die
Ck) Openb. 16: 14. (IJ 1 Ti.m. C: i§. Openb. 19:16. (nrt Jef. C: 7.
XXVII. peel.



363 OPENBARING
lullen de Hoere hacen, ende fu'lenfe woeft maken, ende naekt: 1'y fullen haer vleefch eten, ende fullenfe (n) met vyer verbranden.
Zy zullen de hoer haeten, vyandig behandelen, en haer, ten gevolge daer van woest maeken, dat is te weeg brengen, dat ieder een haere verkeering fchuuwe, gelijk woeste plaetfen niet bezocht worden. Zy zullen haer naekt maaken, niet alleen van haere vercierfelsn berooven, (Verg. vs. 4,) maer ook haer geheel uitfehudden. ■— Zy zuilen haer vleescU eeten, en zullenze met vuur verbranden. Haer vleesch ; het Griekfche woord ftaet, in het meer vouw ig getal. Onfes er-' achtens , worden 'er , volgens den Hebreeuwfchen fpreektrant, doode lichaemen bedoeld, zo als by de LXX, Ezech. XXXII: 5.
Wy leeren 'er uit, op dat ik dit, in het voorby gaen, aenmerke , dat de hier geteekende hoer , niet eenen be. paelden perfoon, maer eene meenigte van menfchen, ver. toone.
17. Want Godt heefc [luxer], aen die tien Koningen naemenlyk, die, door de tien hoornen van liet Beest, zijn' afgebeeld (Verg. vs. 12,) in hare herten gegeven, dat fy fijne meyninge doen , om, aen zijne wijfe en rechtvaerdige oogmerken, in het verdelgen van die heer, dienstbaer te zijn , ende dat fy eenerley meyninge doen, ende dat fy haer Koninckrijck het Beeft geven, dat zy hunne macht verëenigen, om den Satan, in het acnrichten van de laetfte vervolging, te dienen, (Verg. vs. 13,) tot dat de woorden Gods voleyndigt fullen zijn., en zy zelve , op eene fchroomelyke wijs, met vuur uit den hemel, zullen verteerd, en de Satan, in den poel van vuur en zulpher , zal geworpen worden, (Verg. Kap. XX: 9 19)
r.8- Ende de Vrouwe die gy gefien hebt, is (0) de groote ftadt, die het Koninckrijck heeft over de Koningen der aerde.
(rO Openb. 18: 3. (o) Openb. 16: 19
Hier



van JOANNES. XVII. gêp
Hier meede hebben wy den letterlyken zin van dit Gezicht, naer ons beste vermoogen, opgeheldert; wy gaen over, om de geheimzinnige bedoeling to onderzoeken.
I. Hier omtrent loopen de gedachten der Uitleggeren wijd
uit één.
Jt, Vermits wy genoegzaem meenen betoogt te hebben, dat de Apostel de Openbaering, lang na den ondergang van het Joodfche Gemeenebest , ontvangen hebbe, zijnde eerst, onder de regeering van den Keizer do> mitianus , naer het eiland Patmos , verbannen (/), behoevt de meening der geenen, die dit gezicht, op de verwoesting van Jerufalem, te huis* brengen, niet wederlegd te worden.
A. Evenwel heeft de beroemde herder deefe Uitlegging zeer kundig opgeciert (m). —- De Hoer, zittende op zeeven bergen vs. o, zal Jerufalem zijn, het welk ook', op zeeven bergen, lag (n). — De zeeven hoofden van het Beest , als Voorftanders befchouwd , zullen de Hogepriesters zijn, de Hoofden van het Sanhedrin. — Vyf waeren 'er gevallen vs. 10; deefe zullen zijn jonathan, ismael , jozeph, ananüs, en jesus de zoon van ananus. Eén was 'er, in den bedoelden tijd; deefe zal gemelde jksus zijn. De zeevende zal matthias zijn, de laetfte, uit het Hogepriesterlyk geflacht. De achtfte vs. 11 zal het woedend oproer zelve zijn (0). — De tien hoornen vs. 12 zullen de tien Toparchen zijn, onder welke het Land verdeeld werdt, toen de Joodfche oorlog eenen aenvang nam (p). — De tien hoornen keerden zich zelvs tegen de hoer vs. 16 ; dit zal aanduiden, hoe de oproerige Zeloten de Stad Jemen XXVI heel. inleid, p. LXXXVI. O) 1. c. s. 177—
C«) 1. c. S. .183.
( 0) 1. c. S. 183, 184.
(>) 1. c. S. 184.
XXVII. »H£ Aa



37o OPENBARING
falsm, onder fchijn van haer te verdeedigen, \ci> woest hebben (j).
Het zonderlingfle van deefe verklaering beftaeï hierin, dat de Heer herder , uit de verönderftelling , dat de zesde Koning , van welken de Engel zegt, de eene is vs. 10, de Hogepriester jesus, de zoon van ananus , zy, zijne grondftelling wil afleiden, dat joannes zijne Openbaering , ten tijde van dien zesden Hogepriester, in het jaer 63 , ontvangen hebbe (r). — Wanneer deefe manier van redeneeren niet is , willekeurig eene voorönderftelling te maeken , om dezelve , tot eenen grondflag van een andere voorönderftelling , te leggen, weet ik niet wat het zijn zal. £. De Heer hartwig (s) heeft zich zeer veel moeite gegeeven , om te bewijfen , dat de Stad , welke hier, als eene hoer , geteekend wordt, Jerufalem zy. —- De zeeven Bergen vs. 9. zullen zeeven Bergen zijn, op welke Jerufalem zat, als eene Koningin, voor zo ver zy gebouwd was, op de Bergen Zion , Moria ,. Akra en Bezetha , terwijl ds drie overige , de Olyvberg , de Berg der ergernis en de Berg Gihon, haer, tot eenen voormuur, verftrekten (*)■ —1 Dan de bewijfen zijn ons geheel onvoldoende voorgekoomen. De Heer rosenmuller , die ook eerst, aen Jerufalem, gedacht heeft, is daervan naederhand te rug gekoomen. „ Ik had, (zegt hy , fchrijvende over Kap. XIV: 8. (w)) „ voorheen gedacht, dat Babel , ter deefer plaets, „ Jerufalem zy; maer noch dit, dat zy gezegd wordt „ alle volken , met haere euveldaeden , „befmet te „ hebben, noch het gene 'er volgt, fchijnt deefe „ uitlegging toe te laeten." — Immers heefc Jeru-
„ fa-
(q) r, c. S. 188. CO 1. c. S. )8i, 183. (O 1- c. 111 Thcii. S. It9. C t) 1. c. II Theil S. 30, 31. («j 1. c. Tem. V. p, 651.



van JOANNES. XVII. 371
falem het Koningrijk niet gehad, over de Koningen der atrde, (Verg. vs. 18.) 3, Anderen denken, aen het Heidensch Rome.
A. Onder deefe verdient de fchrandere grotius de eerfte plaets. — Hy is van oordeel, dat de laetfte der zeeven Engelen , die zeeven fchaelen hadden uitgegooten, (Verg. Kap. XV. XVI,) het gene hy even te vooren, omtrent den val van Rome, gezegt had , hier en vervolgens breeder uitbreide; als meede dat dit en de volgende Kappittelen, in handen van weinigen, geweest zijn , met dat gevolg, dat de Openbaering, aen het gerneene volk , niet zeer bekend waere (v).
A. De Heerfchappy van Rome zal, om de meenigvuldige afgodery, eene hoer genaemd, en , om haer gebied over veele volken, gezegd worden , op veels wateren te zitten vs. I. Zy zal vertoond zijn , op een fcharlaeken rood Beest vs, 3, om dat men gewoon was, de waepenrokken der Romeinfche Keizeren zo te verwen. — De prach» tige opfchik der hoere vs. 4. zal den rijkdom en de overdaed van Rome aenwijfen. —- De drinkbeeker vol van onreinigheid der hoerery vs. 4b, zal de afgodery beteekenen ; en de niem van moeder der hoereryen enz. vp. 5. zal Rome gegeeven zijn, om dat zy de afgodery wijd en zijd verfpreidt had.
B. Het gene vs. 8, van het Beest, gezegd wordt," het was en is niet en zal opkoomen , uit den afgrond enten verderve gaen, wordt verklaerd van domitianus , die geweest was, voor zo verre hy zich. by afweezigheü van zijnen Vader, de Keizerlijke macht had aengemaetigt , en ondertusfchen niet was , toen joannes zich te Ephefen ophieldt, voor zó ver hy het aengefnaetigde ge. bied had nedergelegt; die uit den afgrond, dal
c >0 ifwio'. ad N. T. ad cup. XVII.' I.
XXVII. deel. ' Aa *



%7% OPENBARING
is, uit zijne duistere fchuilhoeken, opkwam, m ten verderve ging , toen hy, door zijne huisgenooten, vermoord werdt.
C. De zeeven hoofden van het Beest vs. 9, 10 zul. len de zeeven bergen beteekenen, op welke Rome gebouwd was , en te gelijk zeeven Koningen of Keizeren. De vyf, die gevallen waeren, zullen
Zijn CLAUDIUS, NERO, CALBA, ottho, en vitel-
lius; de een, die toen was , moet VESr-ASiANus, en de andere, die nog niet gekoomen was, en een
weinig tijds blijven zoude, titus beteekenen. .
De achtjle Koning, die uit de zeeven was vs. n , zal domitianus zijn, die, uit de zeeven, uit vespasianus , gebooren was.
D. De tien hoornen verbeeldden tien Koningen, die het Koningrijk nog niet ontvangen hadden, vs. 12. — Dit wordt gebracht, tot Koningrijken , die zich naderhand, in de Landftreeken der Romeinen vertoonen, en ontzach, door het Roomfche gebied hebben zouden, naemenlyk Ostrogothen, Vifigothen, Vandalen, Gepiden, Longobarden,Herulen, Burgundiers, Hunnen, Franken, Engelfchen of Saxen.
E. Het krijgen van deefe Koningen , tegen het Lam vs. 13. zal aenduiden , hoe zy, naer het voorbeeld der Romeinen, tegen de Christenen woeden zouden.
F. Het haeten en woest maeken van de hoer vs. 16. wordt verklaerd, van den geweldigen opftand der gemelde volken, tegen het Roomfche gebied; het eeten en verbranden van haer vleesch zal byzonder vervuld zijn, toen totilas in Rome viel. Om nu niet te zeggen, dat deefe uitlegging,.hoe vernuftig ook
uitgedacht, met zich zelve niet beftaenbaer is.
Een voorbeeld, zal genoeg weezen. De hoer zal het Romeinfche Keizerrijk beteekenen ; de hoer zat, op een fcharlaeken rood Beest; dit Beest, het welk geweest was en niet was enz., moet do-
mi-



tan JOANNES. XVII. 373
«itianus weezen. Zat dan het Romeinsch gebied, op domitïanüs? Het achtfte hoofd van het Beest is ook al domitianus , was dan domitianus het Beest, het welk de hoer der Romeinfche Heerfchappy droeg, en te gelijk het achtfte hoofd van het Beest? ■o De Heer rosenmuller verftaet ook dit gezicht, van het Romeinfche Keizerrijk , maer met betrekkina, tot den Joodfchen oorlog O).
De hoer zal, volgens deefe uitlegging, niet het Romeinfche Keizerrijk beteekenen , gelijk grotius dacht, maer de Stad Rome zelve, geheel vervuld met afeoden. — Het oordeel deefer groote hoere zal de ftraffen beteekenen, welke, over de Romeinen, door burgerlyke beroerten, zijn uitgeöeffend om hunne wreédheeden, tegen ds Christenen *). — De opfchik der hoere vs. 4, ^ den njkdom van Rome afbeelden , byzonder de kostbaere pracht f„ het verëercn der afgoden. - Het Beest vs. 8. is Keizer galba, die, om dat zijne heerfchappy van eenen zeer korten duur was, gezegd zoude worden te zijn en niet te zijn. - De vtf Koningen, die geJen waeren vs. 10, zullen zijn augustus tibe-
K,üï , caligula , claudius , 6u nero. De zee-
vende, die nog niet gekoomen was, moet dan otho zijn. — De achtfte Koning vs. n, moet gevolgelyk vitellius weezen. «u—u De tien Koningen, door de tien hoornen afgebeeld vs. 12. worden verklaerd, van de Veldheeren die de zijde van vitellius gekoozen hebben. — Deefe tien hoornen zouden de hoere haeten enz. vs. 16; dit wordt gebracht, tot den oorlog, tusfchen de aenhangers van vitellius en vespasianus , voor zo verre daer door de Stad Rome gewéldig verwoest, en het Capitolium verbrand is.
(11o 1. c. Tom. V. p. 663. ( ï ) 1. c. p. 664.
XXVII. deel. a 3 3



m OPENBARING
Wy vergenoegen ons , met vier korte aenmeï: kingen over deefe Uitlegging, te maeken. A De hoer zal de Stad Rome beteekenen, en het Beest op het wek de hoer zat, zal den Keizer galba aenduiden. Maer hoe kan Rome vertoond worden, als zittende, op den Keizer galba? Het Beest had hoofden. Het zesde hoofd
zal Keizer galba beteekenen. Maer hoe kan Ketzer galba vertoond worden , dan door het geheele Beest, en dan weer door één der koppen van dat zelvde Beest? C. De tien haornen zullen de Veldheeren afteekenen die de zijde van vitellius gekoozen hadden vs'. 12. — Die hoornen zouden tegen het lam krij. gen, en de Christenen vervolgen vs. 14. Maer waer uit blykt het , dat deefe Veldheeren de Christenen vervolgt hebben? — De Heer rosenmuller, deefe zwaerigheid zeer wel bemerkende, zocht zich, met eene gisfing, te redden. „ Het is geloovbaer, (fchrijvt hy (y)) dat de „ Christenen , ook , na de vervoJging onder „ nero, dikwijls veel geleeden hebben, offchoon „ wy, v^n deefe mishandelingen, in de gefchie„ nis, niets leezen.om datzy van minder gewicht „ geweest zijn, in.vergelijking van andere, die „ kort daerna, onder domitianus en andere Kei,. zeren, gevolgt zijn." _ Maer, gefteld, dat de Christenen , geduurende die burgerlijke beroerten, veel geleeden hadden; deefe mishandeIingen konden toch wel geen krijg , tegen het lam, genaemd worden. Deefe uitdrukking wordt gebruikt van zwaere en ailergeweldigfte vervolgingen, (Vergel Kap. XI: 7. XII: 17. XIII- 7) • D. Eindelyk begaet de Heer rosenmuller zoortge» lykenmisflag, als de Heer herder (z)y mt eene
voor»
(y) c. p. fiö».
(*•> üfifflK."» p. 370k



van joannes: xvii. 37*
voorönderftelling te maeken, om 'er eene andere voorönderftelling op te gronden. - Om da hy galba tot den zesden Koning maekt, dre gezegd wordt'te zijn vs. 13, moet joannes de openbaïEING ten tijde, niet van vespasianus, maer van galba, gefchreeven hebben (a). r De Hoogleeraer eiciihokn verklaert ook dit gezicht van de Stad Rome, maer de byzonderheeden begrijpt hv wederom geheel anders. - De hoer is Rome, !L bi Beeft teekent haer, in onderfcheidene ge-
TnZ Bel zal een zinbeeld zijn der afgodery; oj dit Beest zat de hoer, het we,k zal afbeelden, d t Rome de voornaemfte zeetel was van de afgode. ry (c). _ Maer zat dan Rome op de afgodery? Zv was immers de zeetel der afgodery. B ïer opheldering der uitlegging van den Engel «. 7— wn de Hoogleeraer opgemerkt hebben , dat de zinneprent van het Beest eene tweederleië verklaering toeliet; ééne, welke, alleen uit de kundigheid van een Beest, en de andere we ke ui deszelvs gedaente, voortvloeide; en dat de Engel zich van beide bedient hebbe, om Rome in onderfcheidene gedaenten, af te teekenen ( O-
Uit de kundigheid van een Beest wordt vervolgens afgeleid, dat 'er een mensch van eenen wree. den en woesten aert door afgefchilderd zy ; en vermits ',r vs. 10. gezegd wordt, dat bet,Bees £6We,Wen niet was, en uit den afgrond ftondt op te koomen, zal het Keizer neeg zijn. - Om dit begrip te ftaeven , haelt de Heer eichhorn zeer veel geleerdheid over hoop (.). daer toe ftrekkende, dat 'er lang een gerucht waere: m-
(e) 1. c. p. 6d7tb) 1. c. p. »98
(C ) 1.,C. p. 502, 303.
( d , 1. c. p. 208. (ê) 1. c. p. 209—
xxvii. DEEL,. Aa 4



376" OPENBARING
ao, die afgezet was, eens het Rijk wederom zon aenvaerden, en dat'er, na den dood van nero, iemand geweest zy, die zich, voor den gemelden üeizer, uitgav. Maer zou zulk eene fabelachtige vertelling , omtrent de wederkoomst van nero door een geheimzinnig gezicht, aen den Apostel vertoond zijn? verdiende zulk een gerucht zo veel opmerking?
Be tien hoornen van het Been vs.'12-14. zoulen de krijgsbevelhebbers af beelden, door welke ner» , tot de Keizerlyke waerdigheid , konde terug gebracht worden, het zy Partners, die nero byzonder begunftigden, het zy Afiatifche Legioenen (.ƒ)•
De krijg, tegen het lam vs. 14. wordt veri klaerd, van de vervolging, welke nero, wanneer by, m het Rijk, was herfteld geworden, tegen de Christenen, zou hebben aengericht (V); e„ het geweld, het welk de tien hoornen, tegen de >»er zouden uitöeffenen vs. j6, i7, wordt ge. bracht, tot de wreedheeden. welke nero, wan.
gTicht7^^' tCAme' 2°UdehebbenaIk heb deefe uitlegging, om het zonderlinge' der uitvinding, kortelyk opgegeeven. Ondertusfchenas hetwiltorige, het gedrongene, en het tegenftnjdige daer van, zo blijkbaer, dat wy het niet ééns behoeven aen te wijfen.
- £üt*de GfgeIeerden van onfe ^rk, i, het wederom een bykans algemeen aengenoomen begrip, dat de hoer » dit gezicht, het Christelyk, of, 20 als men het 1'
^Teeken? n°eme"' R™'
A. Zo begrijpt het, onder onfe tijdgenooten, ook de oordeelkundige van hamels veld. „ Nog, (zegt hy) C/) ). e. p. 2!2.22,. » woxdt
(g) I. c. p E2ff. W i. c. p, 22,7 ,



van JOANNES. XVII. 37?
„ wordt het zelvde onderwerp vervolgd: en d"afe „ gewichtige gebeurenis, de ondergang van het An,, tichristiesch Rijk, onder een nieuw beeld, voor„ gefteld" (i).
De Hoer zal de Roomfche Hiërarchie beteekenen, welke met de Koningen der aerde gehoereert heeft vs. 2. voor zo verre zy de Vorften, door haere leer, vervoert heeft, om haer gezach te fchraegen en te helpen uitbreiden (k). — Het Beest vs. 3. wordt vooronderftelt het zelvde te zijn, met het Monfterdier, waer van Kap. XIII: 1—, gefprooken is. —— Het raedfelachtig voorftel vs. 8: het Beest was en is niet enz., wordt, op deefe wijs, ontbonden: ,, de geest „ van vervolging, die de heidenen bezielde, was, „ ten tijde deefer heidenen, en is niet meer, voor ,, zo verre het Christendom, over de Heidenen, ,, heeft gezeegenviert, en toch is hy, in het Chris„ tendom , vernieuwd , hoe zeer ook onder den „ Christen naem" (/).
De zeeven hoofden van het Beest, of de zeeven Koningen vs. 9, 10, zullen de hoofden zijn van het Rijk van geestelyke Heerfchappy, of Roomfche Paufen , maer alleenlyk de zulken, die zich de Heerfchappy, over alles, zelvs over het geweeten, hebben aengemaetigt Cm). — De Hoornen vs. 12-14. worden, van Koningen, verklaerd, die op zich zelve onafhangelyke Moogenheeden zijn (n). — Van het geweld, het welk de tien hoornen, tegen de hoer, zullen uitöeffenen vs. 16, 17. wordt deefe verklaering gegeeven: ,, wanneer eens alle de Goddelyke uitfpraeken volbracht zullen weezen, en het God. „ delyk beftek daer gefteld zijn, dan zullen die Vor„ ften zelve dat Rijk van geweld, dien geest van
(i.) Korte aenmerk. over het N. 2VII Deel. p. 629.
( * J 1. c. p. 630.
(/ ) 1. c. p. 6%i , 632.
ïnf) 1. c. p. 632.
c») 1. c. p. 633.
XXVIL desi» Aa 5



3?S OPENBARING
„ vervolging , beteugelen, en 'er een einde van mae„ ken, en zelvs daerin ten ftrengften te werk gaen; „ hoe, en op welke wijs, moeten wy, aen den tijd, „ ter verklaering overlaeten" (o).
Dan niets fchijnt ons duidelyker te weezen, dan dat de hoer, van het Beest, onderfcheiden zy. De Apostel zag eene Vrouw zittende, op een fcharlaeken rood Beest , (Vergel. vs. 3,) en het Beest droeg de Vrouw, (Vergel. vs. 7.) Maer, volgens deefe uitlegging, beteekenen beide het Beest en de hoer ééne en dezeivde zaek, rtaemenlyk de Roomfche Hiërarchie. Ook is het Beest, het welk hier voorkoomt, een ander, dan het Monfterdier, het welk Kap. XIII: 1-10. geteekend is. .—, Voeg 'er by, dat het Beest, onfes erachtens, de Duivel zy, en dat de Roomfche Hiërarchie, door de hoer, niet kan afgebeeld worden. Dan daer van ftraks naeder. B. Laeten wy kortelyk zien , hoe de beroemde vitringa dit begrip naeder uitgebreidt en bevestigt hebbe. — 's Mans uitlegging koomt zaekelyk op het volgende needer.
tt, De hoer moet een groot gebied beteekenen. Dit gebied moet Rome zijn , of het oude of het verbas, terd Christelyk Rome; vermits nu de merkteekenen, in dit gezicht, niet op het Heidensch Rome pasfen , befluit de Hoogleeraer, dat zeekerlyk het zogenaemde Antichristiesch Rome bedoeld zy (p).
Wie ziet niet, dat de voorönderftelling, ,, de ,', hoer moet Rome beteekenen" geheel willekeurig wordt aengenoomen ? De orde der zaeken, gelijk wy gezien hebben , leidt ons , tot een Rijk, het welk nog moet gebooren worden, hoe zeer de Heer vitringa dit begrip , als geheel dwaes en ongerijmd, verworpen hebbe , fcbrijvende: „ dat zommige Roomschgezinden —- hier
„ ee-
(0) I. c. p. 634. iH !• «• P- 459-473'



van JOANNES. XVII. 379
„ eenen Antichrist verdichten, die een haeter van „ den Christelyken Godsdienst zijn zal, en nog „ niet gebooren is, maer, op het einde der eeu„ wen, zal geöpenbaerd worden, — is eene re,, deloofe onderftelling, welke niets gezonds noch ,., waerfchijnlyks behelst, maer gebrek van waere „ uitlegging, en wanhoop van zaek, aentoont" (q).
(B. Het Beest vs. 3. wordt voorönderfteld het zelvde te zijn, het welk den Apostel, in een voorig gezicht, vertoond was, Kap. XIII: 1-10, en zal derhalven wederom het verbasterd Christelyk Rome affchilderen. — De Vrouw, welke op het Beest zal, zal ook al Rowe zijn. -— De fchrandere Uitlegger, ondertusfchen zeer wel bemerkende, dat de hoer, van het Beest, onderfcheiden zy, wil de zaek zo begreepen hebbe, dat beide het Beest en de Vrouw de Paujen vertoonen , het eerfte als waereldlyke Vorften, en de andere als Leeraeren, en Bisfchoppen (r) — Welk eene op zijn minst willekeurige uitlegging !
J>. De opfchik der hoere vs. 4. wordt gebracht, tot de pracht en kostbaerheid , in Kerken, Altaeren, Beelden enz. , en de gouden beeker vol grouwelen, tot de middelen, door welke de leer der Room. fche Kerk is voortgeplant; de overleeverir.gen , de befluiten der Kerkvergaederingen, de fpitsvinvindigheeden der Schoolgeleerden, de aflaeten enz. (s). *
t. Het raedfelachtig gezegde van den Engel vs. 8, het Beest, het welk gy gezien hebt, was en is niet enz., wordt zo verftaen, dat het oud gebied van Rome, offchoon vernietigd, in het Pausfelyk gebied, wederom verreefen zy, en dat alles, wat, in het oude Rome, te vinden was, onder een»
(?) 1. C. p. 461.
O) l. c. p. 47(5, 477. {sj I. c. p. 473-4f?J«
XXVII. DEEU



g8o OPENBARING
andere gedaente, in het Pausfelyk Rome, plaets hebbe (t).
3. De zeeven bergen vs. 9. zijn zeekerlyk de zeeven bergen, op welke het oude Rome gebouwd was. De zeeven Koningen , door de hoofden van het Beest afgebeeld vs. 10. zullen voor het naest zeeven beruchte Pausfen zijn, die de Kerk, in de XVIde Eeuw, het meest beftreeden hebben; en dan zal de achtfte Koning, die het Beest zelvs is, eenen Paus beteekenen, in welken de Roomfche Hiërarchie alle haere krachten openbaeren, en die de laetfte weezen zal («).
7f. De tien 'hoornen, verbeeldende tien Koningen vs. 12-14. zullen tien Koningrijken van Europa zijn, welke, na de vernietiging van het Roomfche Keizerrijk , zijn opgedaegd, van Frankrijk, Spanje, Duitschland, Engeland, Schotland, Deenemarken, Zweeden, Hongaryen, Boheemen en Poolen (v).— Ondertusfchen worden deefe Koningen gezegd macht ontvangen te hebben, op eene uur, of gelyktijdig met het Beest vs. i2b, en hunne kracht en macht, aen het Beest, te geeven vs. 13; maer ettelyke van de gemelde Koningrijken zijn lang na het Beest, welke voorönderfteld werdt de Roomfche Hiërarchie te zijn , in laetere tijden, opgekoomen, en veele van die volken zijn nog lang, na den oorfprong der Roomfche Hiërarchie, Heidenen gebleeven, zo dat zy, met het voorönderftelde Beest, geene de minfte g«meenfchap hadden.
6. Het gene van den vyandelyken aenval deefer Koningen, op de hoer, voorfpeld wordt vs. 16, 17, zal, by de Hervorming, aenvangelyk vervuld zijn, wanneer zommigen der Koningen, die te vooren, met verëenigde krachten, Rome ten dienfte fton-
den,
O) 1- c. p. 489-494. ( «) I. c. p 496- 502. (.»> L c. p. 502-509.



van JOANNES. XVII. 331
den, verdeeld zijn, en haer verlaeten hebben terwijl het overige nog te wachten is. *"|, De Engelfche Godgeleerden ftemmen hoofdzaekelyk, met de Onfen, daerin overeen, dat dit gezicht al weder , van het verbasterd Christelyk Rome , moet uitgelegd worden.
De Bisfchop newton ver ftaet, door de zeeven Koningen vs. 10. zeeven onderfcheidene Regeeringswijfen. Vijf waeren 'er, ten tijde van joannes, reeds gevallen, naemenlyk die der Koningen, der Burgemeesteren, der Diiïaters, der Tienmannen, en der Gemeensmannen; de zesde, die der Keizeren, had toen plaets, en de zeevende zal de Pausfelyke zijn O).
De Heer reader heeft dit zeer byzondere, dat Hy Groot - Brittanniè'n , voor een der tien hoornen van het Beest, houde (*), en beweere, dat dit Rijk nog deszelvs macht, aen het Beest, geeve, door het handhaeven van het Bisfchoppelyk beduur der heerfchende Kerk, en de plechtigheeden, welke daer aen verbonden zijn (y).
II. Wy zijn, op de voorheen gelegde gronden, van oordeel, dat dit ganfche gezicht eene geheimzinnige teekening zy van zaeken, welke eerst, in nog toekoomende eeuwen, gebeuren zullen. Gevolgelyk kunnen wy 'er niets, dan alleenlyk by wijs van gisfing, omtrent bepaelen, en deefe gisfingen moeten gegrond zijn , op de merkteekenen, welke de Propheetifche fchildery zelve opleevert. J<, Laeten wy deefe merkteekenen vooraf opzaemelen. De Apostel zag een Beest , en eene hoer zittende op dat Beest, vs. 3. gevolgelyk moet de hoer tzulke perfoonen , beteekenen, die het Beest beftuuren , en die, door het Beest, gedraegen of onderfchraegd worden, (Vergel. vs. 7.)
fw) T. NEWTON 1. C. p. 37I-J73»
f.r 1. c- p. 248, 249. i. c. p. 251 1
XXVII. deel.



S82 OPENBARING
A. Wat het Beest aengaet, het welk jcmnmes gezien heeft.
A. Niets fchijnt ons blijkbaerer, dan dat het van het Monfterdier, Kap. XIII: i-io. befchreeven, onderfcheiden zy. De Apostel, gelijk wy, by de letterlyke verklaering van vs. 3 , hebben aengemerkt, fpreekt niet met bepaeling, en eene vin. gerwijs op het voorige, van het Beest, maer van een Beest. — Het voorige was een Monfterdier; zijne gedaente was even zo zonderling, als ver. fchrikkelyk; ten aenzien van het lichaem, was het zeer gelijk, aen een Luipaerd, de voeten waeren dik lomp, en met fcherpe naegelen voorzien als de pooten vau eenen Beer; en de muil wasgeliik, aen dien van eenen Leeuw, (Vergel. Kap XIÜ: 2.) Van het Been , het welk den Apostel, in dit gezicht, vertoond werdt, zegt hy eenvouwig, zonder de gedaente van het lichaem eenigszins te befchrijven , dat het fcharlaeken rood was enz. Wy fchijnen 'er uit te moogen bedui, ten , dat 'er niets zonderlings of verfchrikkelyk waere, aen de lichaemelyke gedaente. Evenwel moet het een groot Beest geweest zijn, zo dat het de Vrouw draegen konde.
B. Dit Beest vertoonde, onfes erachtens, den Duivel, even als de vuurroode Draek, Kap. XII: 2.
C. Het Beest bad naemen van lastering, niet Hechts op zijne hoofden, gelijk het Monfterdier, Kap. XIII: 2, maer overal en aen alle kanten, zodat het 'er vol van waere, (Vergel. vs. 2.) Eene eigenaertige teekening van den Satan , die de lasteraer is by uitneemenheid, en de Vader der leugenen.
D. Het Beest had zeeven hoofden en tien hoornen,' (Vergel. vs. 3, 7.)
u. De zeevn hoofden waeren, volgens de uitlegging van den Engel, zeeven bergen, op welke
de



tan JOANNES.' XVII. 383
de Vrouw zat,' en zeeven Koningen enz. vs. $-11.
<t. De zeeven hoofden zijn zeeven bergen, op welke de Vrouw zat, en deefe bergen wederom zeeven Koningen, vs. 9, io'. De koppen van het Beest waeren, als zo veele Bergen, op welke de Vrouw haeren zeetel had, en van welke zy haer gezach ontleende; en deefo leenfpreukige btrgen waeren geheim» zinnige afbeeldingen van zeeven onderfcheidene manieren van Rijksbeftuur.
I. Vijf van deefe Koningen, zeide de Engel, zijn gevallen, en een is enz. vs. io1'. Wy leeren 'er uit, dat, op dien tijd, wanneer het oordeel, over de hoer, eenen aenvang neemen zal, reeds vijf van die Regeerings* wijfen zullen zijn voorbygegaen ; de zesde zal dan plaets hebben, en daer na zal nog de zeevende, edoch Hechts voor eenen korten lijd, verfchijnen.
c. Deefe Koningen worden vertoond, als zee ven hoofden van het Beest. Het geevt te kennen , dat het geheele hier bedoelde Rijksbeftuur een werktuig van den Satan wee zen zal , en dat hy die Koningen , door zijnen boosaertigen invloed, zal weeten te vervoeren , om het Christendom , met al hun vermoogen, te beftrijden.
d. Na het vallen van die zeeven Koningen, zal het Beest zelvs zich voordoen , als eenen achtflen Koning , en ten verderve gaen vs. 11. — Het leert ons, dat de Satan, na dat hy, duizend jaeren, in den afgrond gebonden, en, uit dien Kerker, losgelae. ten is, de allerlaetfte vervolging zal aenrichten, kort voor dat hy, in den poel van vuur en zwaevel, zal geworpen worden , (Vergel. v». 8. Kap. XX: 7-10.)
JKXVII. deel.



5$4 OPENBARING
(2. De tien koomen van het Beest waeren, volgens de uitlegging van den Engel vs. 12-17, tien Koningen enz.
a. De tien hoornen beteekenden tien Koningen, die- het Koningrijk nog niet ontvangen hadden, maer, als Koningen , macht ontvangen , op eene uur, met het Beest vs. 12. Men denke , aen mindere Vorftendommen , welke , op dien tijd, wanneer het oordeel, over de hier bedoelde hoer ftaet uitgeöeffend te worden, . (Vergel. vs. 1,) nog geene Koningrijken weezen, maer , tot Koningrijken , zullen verheeven worden, op dien zelvden tijd, op welke het den Satan zal toegelaeten worden, de laetfte vervolging aen te richten. — Deefe Vorftendommen worden hier geteekend, als hoornen van het Beest, om dat de Satan dezelve, als zo veele werktuigen, gebruiken zal ,| om zijne laetfte woede uit te oeffenen , (Vergel. Kap. XX: 7 -10 ) Trouwens zy zullen eenerleië meening hebben, zy zullen kunne kracht en mackt, aen het Beest, overgeeven, volgens vs. 13. Zy zullen den Satan, tot het aenrichten van de gemelde vervolging, met alle hunne vermoogens , yverig ten dienfte ftaen. h. In die laetfte vervolging , zullen zy krijg voeren, tegen het lam, en, op aenhitfing van den Satan, niets onbeproevd laeten, om de Christenen , waere het moogelyk, te verdelgen. Maer het lam zal hen overwinnen, en zelvs, met vuur uit den hemel, verflinden vs. 14. (Verg. K ip. XX: 8 . 9 ) f. Vooraf evenwel zullen deefe mindere Vorftendommen , eer zy nog tot Koningrijken verheeven zijn, (Verg. vs. 2,) de hier bedoelde koer vyandig aenvallen, en haer, op de fmaedelykfte wijs, verdelgen. Zodoende
zul;



van JOANNES. XVII. 385
zullen zy, aen Gods wijfe en rechtvaerdige oogmerken, dienstbaer zijn , (Vergel. vs. 16, 17)
13. Wy gaen over, ter befchouwing van de Hoer.
/I. Zy zat, op veele waeteren vs. 1. Deefe waeteren beteekenden, volgens de uitlegging van dtn Engel , Volken, en Jchaeren en Natiën. en tongen, vs. 15. — Het leert ons, dat zy eenen vermoogenden invloed had, op eene meenigte volken, van onderfcheidenen landaert, en van verfchillende taelen.
B. Zy was eene Hoer, en had, met de Koningen der aerde, gehoereert; en die de aerde bewoonen, waeren dronken geworden, van den wijn haerer hoerery vs. 2. —- Het geevt te kennen, dat zy veele menfchen , en derzelver Koningen , op eene listige wijs, tot haere belangen had weeten over te haelen. —- De wijn haerer hoerery fchijnt ons bepaeldelyk eene valfche, en God ontëerende, leer te beteekenen, (Verg. Jer. II: 20. III: 2. enz.) — Voorts vermoeden wy wederom , dat zy die de aerde bewoonen, van Jooden, moeten verftaen worden , en dat de Koningen der aerde Vorften en Overheeden der Jooden beteekenen. Immers de benaeming van Koningen wordt meermaelen, van mindere Vorften , gebruikt. Matth. XIV: 9, (Verg. met Luc. III: 19- Hand. IV: 26.)
C. De Hoer fchilderde niet eenen byzonderen perfoon af, maer eene meenigte, een genootfchap van menfchen, gelijk wy reeds, in onfe letterlyke verklaering, by vs, 16, hebben aengemerkt (2).
D. De Apostel zag deefe Vrouw zitten, op het ge« melde Beest vs. 3, zo dat zy, door het Beest, gedroegen wierdt vs. 7. Byzonder zat zy, op de koppen van het Beest, als op zo veele bergen,
(2) Booven p. 368.
XX.VII. diu, M



38«5 OPENBARING
vs. g. — Wy moogen 'er uit befluiten, dat het genootfchap van menfchen, het welk hier bedoeld wordt, door de gemelde Koningen, die werktuigen van den Satan, in het vervolgen der Christenen, weezen zullen, in nadruk zullen begunftigd en onderfchraegd worden; en dat zy wederom, van hunnen kant, eenen zeer aenmerkelyken invloed, op die Koningen, hebben zullen.
£. De kostbaere opfchik van de Vrouw wijst ons, naer het vermoogen en den rijkdom van het hier bedoelde genootfchap , en de gouden drinkbeeker vol van grouwelen, naer de listige middelen en kunstgreepen, van welke zy zich bedienen zullen , om de volken, tot hunne belangen, over te haelen vs. 4.
F. De Hoer was dronken van het bloed der heiligen , en het bloed der getuigen van jesus vs. 6". Het geevt te kennen , dat het gemelde genootfchap, op de allergeweldaedigfte wijs, tsjen de belijders van 's Heilands naem, woeden zulle.
C. Zy had , op haer voorhoofd , eenen geheim» zinnigen naem, de groote Babylon, de moeder der hoereryen, en der grouwelen der aerde vs. 5.
Onfes eracbtuns waeren het twee naemen, onder elkander gefchreeven op deefe wijs.
de groote babylon.
35e moedek der hoereryen en der grouwelen van de aerde.
Immers de Hoer was het groote Babylon zelve niet, maer daer van kennelyk onderfcheiden. — Babylon beteekent die machtige Heerfchappy, welke , door het Monfterdier uit de zee Kap. XIII: i-io, is afgeteekend, en, in volgende tijden , zal te voorfchijn koomen, (Verg. Kap. XIV: 8. XVI: ip.) Maer de Hoer is geene waereld-
ly-



van JOANNES. XVII. 337
lyke Heerfchappy; zy werdt , door waereldfche Vorften, die werktuigen van den Satan waeren, onderfchraegd , en had , van haeren kant, op dezelve eenen aenmerkelyken invloed, (Vergel.
Vs. 3. 7, 9-)
Wy zouden daerorri denken, dat de hier bedoelde Hoer een tweeleedig opfchivt, op haer voorhoofd , gehad hebbe; het eerfte de groote Babylon, om daer door te kennen te geeven, dat zy, aen de zo evengemelde Heerfchappy, ondergefchikt was, en, van dezelve, haer ijezach ont> leende; het andere, de Moeder der hoereryen en der grouwelen der aerde , om haer karakter te teekenen, voor zo verre zy eene bedriegfter was, en zich beyverde, om de menfchen , byzonder de Jooden , die vermoedelyk , door de aerde, bedoeld worden , door haere valfche leer te verleiden.
Het is waer, de Apostel fpreekt, van eenen naem, in het enkelvouwig getal; maer een naem wordt, ook Kap. XIII: 1 , in eenen verzamelenlen Jen zin , voor meer dan éénen naem, genoomen.
H. Eindelyk gav de Engel deefe uitlegging van de Hoer vs. 18: de Vrouw, welke gy gezien hebt, is de groote Stad, die het Koningrijk heeft, over de Koningen der aerde.
De benaeming van de groote Stad heeft bykana alle onfe Godgeleerden, op het denkbeeld, gebracht , dat die Stad, in den letterlyken zin, Babylon zy, door welke zy dan, in de geheimzinnige 'beteekenis , het verbasterd Christelyk Rome verftaen. — Maer de Hoer, is, gelijk wy gezegt hebben, van die waereldlyke Heerfchappy, welke Kap. XIV: 8. en XVI: 9, onder den naem van Ba* bel voorkoomt, allerduidelykst onderfcheiden. — De groote Stad wordt hier naeder befchreeven, als die het Koningrijk, het gebied heeft, over deKtö'w;
XXVII. deel, Bb a



388 OPENBARING
gen der aerde. Nu zijn de Koningen der aerdel naer ons vermoeden, Joodfche Vorften. De groot* Stad daerom, die ket Koningrijk heeft, over de Koningen der aerde is, naer ons inzien, „ een groot „ genootfchap van menfchen, die, door hunnen listigen invloed , het gebied voeren, over de „ Vorften en Opperhoofden van het Joodfche „ volk."
Tot ftaeving van deefe Uitlegging, zullen wy 'er nog byvoegen , dat het Griekfche woord , hier door Stad vertaeld, stoAj?, by de LXX, ook voor een Stam of geflacht, genoomen worde Deut. XII: 14, immers volgens het Alexandryfche Handfchrivt. Zo gebruiken zy ook het woord 7to^nvis\ voor eenen metgezel,, een lid van het zelvde genootfchap Zach. XIII: 7. Spreuk. XI: 9. XXIV: 28.
3, Wat moeten wy nu , uit deefe opgegeevene merkteekenen , welke, in de teekening , duidelyk liggen opgeflooten , ten aenzien van den propheetifchen zin, befluiten ?
' A. My dunkt, het is allerblykbaerst, dat deefe merktee. kenen, op het verbasterd Christelyk Rome , in het geheel niet kunnen worden toegepast. Het verband van zaeken , en de teekening van het Beest, vooral vs. 8, 10, 11, (Vergel. met Kap. XX: 10-10,) wijfen ons, naer veel laetere tijden. — Daer te booven kan ik my wederom niet overreeden laeten, dat het verbasterd Christendom, onder de Heerfchappy der Roomfche PaufeB , door de affchuuwelyke Hoer, welke hier aen joannes vertoond wordt, zou afgebeeld weezen.
De Hoogleeraer vitringa is wederom niet, dan fchoorvoetende , tot deefe verklaering overgegaen, en het deedt hem moeite, deefe uitfpraek te doen, de groote Hoer is Rome. Men oordeele 'er over, uit 's mans eigene woorden : „ Ik ontken niet, dat de „ voorönderftelling, welke wy beweeren, van zeer
„ groot



tan JOANNES. XVII. 389
'„ groot gewicht zy, en welke niemand in wien de „ vrees voor God woont , die eens reekenfchap „ zal afè'ifchen van alle onfe bedoelingen, zonder „ fchrik, en ftrijd van zijn gemoed, als in weerwil „ en onwillig, zal aenneemen. Want hoe groot „ eene zaek is het niet, dat de Roomfche Kerk, wel „ eer de voornaemfte , en de hoofdkerk van het „ Westen, welke, by zo veele volken , voor de „ waere Christelyke Kerk, en byna onfeilbaer ge„ houden werdt, Babylon genaemd zy, en, met zo ,, veele en zo vuile fchelmftukken,beklad, als haer, „ in deefe prophety , verweeten worden ? — Ik „ ontken derhalven , dat ik ooit anders,. aen dat „ ftuk, gedacht hebbe, dan met fchrik en angst (a)." — Was de groote man niet ingenoomen geweest,met het toen heerfchend vooroordeel, omtrent de zeeven perioden, en had hy zich verkloekt, om, over het zelve, heenen te zien, hy zou, naer zijne gewoone fchranderheid, eene geheel andere Uitlegging gegeeven hebben.
B. Maer wat zal dan de groote Hoer beteekenen? — Naer ons inzien, dat zelvde gen ootfehap, hetwelk Kap. XIII: 11, onder de teekening van een B est , uit de aerde, is voortgekoomen, en Kap. XVI; 13. XIX: 20 en XX: 10. de valjche Proplieet genaemd is. De beroemde vitiinga is werkelyk op den weg geweest, om deefe uitlegkundige ontdekking te doen , maer de eenmael aengenoomene voorönderftellirg, omtrent het zogenaemde Antichristisch Rome , leidde hem aenftonds weeder ter zyde af. ,, Alleenlyk (zegt hy,)„ wilde ik wel, dat men niet verwaarloosde, „ dat, uit het aengehaalde, ter verklaering van dit „ zinbeeld, blykbaer zy , dat het zinnebeeld van de Vrouw hier wat ruimzinniger zy , dan dat van
" „ den valfchen Propheet , in het gezicht van het „ voorgaende Beest Kap. XIII: 11: want dat gezicht
(«5 1. c: p. 4<ii. 461. XXVII. DEEL.
Bb 3



|ö0 OPENBARING
„ vertoont eigenlyk de valfche Propheeten, den Ko„ ningen van het Geestelyk Babel onderworpen, „ die dat Rijksgebied uitbreiden ; dit gezicht verw toond die valfche Propheeten, en valfche Leeraeren , „ in hunne Hoofden of Beftuurers , naemenlyk de „ Paufen van Rome, van welke zy al hun gezach „ ontleenen (6)."
Het Beest, het welk de Apostel, uit de aerde, zag opkoomen, (Vergel. Kap, XIII: ir.) en, in de even aengehaelde plaetfen, de valfche Propheet geheeten wordt, is, onfes erachtens, een gewaende Mesfias , met zijne Apostelen, en voornaemfte dienaers, die, in volgende tijden, onder de Jooden zal opftaen (<r). — Nu meenen wy, dat dit zelvde genootfchap van bedriegers hier , onder de zinneprent van eene affchuuwelyke Hoer, geteekend worde , en dat het oordcel der groote Hoer (Verg. vs. n,)het fchroomlyk ftrafgericht zy, het welk, over die verleiders, zal worden uitgeöeffend, zo dat zy, door de tien hoornen, zullen verllonden, en met vuur verbrand worden , (Verg. vs. 16.)
A. Dit fchijuen wy, uit de opgegeevene merkteeken
van de Hoer, te moogen afleiden.
K. Zy bad geheereert, met de Koningen der aerde , en die de aerde bewoonen waeren dronken geworden , van den wijn haerer hoerery vs. 2. —Wanneer nu onfe gisfing doorgaet, dat de benaeming van de aerde, en van de bewooners der aerde, ons bepaeldelyk, naer Jooden, heenen wijfe, kan heteigenaartig, van den valfchen Mesfias en zijne medeftanders , verftaen worden , zo als zy, in de Landen va» hun verblijv, eene groote meenigte van Jooden verleiden zullen, om hunne valfche leer aen te neemen.
0. De Apostel zag deefe Vrouw, in eene woestijne
vs.
fh) 1. c. p. 47T-
(cj Booven p, 335-»



van JOANNES. XVII. 39E
vs. 3. — Dit kan te kennen geeven, dat die valfche messias, met zijne Apostelen, zich, in zulke Landftreeken , onthouden zullen, welke, in joanhes tijd, woest en weinig bewoond waeren.
y. De prachtige opfchik aen de Hoer vs. 4. leert ons, dat dit genootfchap van bedriegers, door hunne listen en kunftenaeryen, groote rijkdommen bezitten zullen; en de gouden drinkbeeker, welke zy in haere hand, had vs. 4b wijst ons, naer de valfche leer, door welke zy eene meenigte van Jooden zullen weeten te begoochelen.
i. De eerfte geheimzinnige naem, op haer voorhoofd, de groote Babylon ve. 5. zal aenduiden, dat die bedriegers , * aen die machtige Heerfchappy, welke Kap. xiii: 1 -10, als een Monfterdier, is afgeteekend, zullen ondergefchikt zijn , en door dezelve begunftigd worden. — Zy heet de moeder der hoerery, en der grouwelen der aerde , om dat de valfche messias en zijne Apostelen zeer veele bewooners der aerde, dat is Jooden, door hunne bedrieglyke leer, misleiden zullen.
r De Hoer was dronken van het bloed der Heiligen vs. 6. Het teekent eigenaertig , hoe deefe bedriegers da Koningen van de gemelde Heerfchappy zullen overhaelen, om de Christenen geweldig te vervolgen , terwijl zy zelve daer toe, met al hun vermoogen, zullen medewerken , (Verg. Kap. xvi: 6.) £ De Hoer zat, op veele waeteren vs. 1, en deefe waeteren beteekenden volken, en fchaeren, en natiën , en tongen vs. 15. — Het geevt te kennen, dat de valfehe Mesfias, met zijne dienaeren, eenen vermoogenden invloed zal weeten te krijgen, op veele onderfcheidene volken, XXVII. dem. Bb 4



392 OPENBARING
welke, aen de gemelde Heerfchappy , zullen onderworpen weezsn. H. Kortom deefe Vrouw beteekende de groote Stad , welke het Koningrijk heeft , over de Koningen der aerde vs. 18; dat talrijk genootfchap van bedriegers, welke het gebied zal voeren over de Vorften en Hoofden van het Joodfche volk.
B. De Hoer zaf op een fcharlaeken rood Beest vs. 3, en werdt, door het zelve , gedroegen vs. 7 , byzonder zat zy op de koppen van dat Beest, welke zich,
als zo veele Bergen, vertoonden , vs. 9. Het
wijst ons aen, hoe de valfche Mesfias, met het geheele genootfchap zijner dienaeren , door den Satan, zal aengeblaefen en onderfteund worden , om de Christenen te vervolgen. Meer byzonder
u Beteekenen de zeeven hoofden van het Beest even zo veele Koningen , of achter één volgende manieren van Rijksbeftuur vs. 10 ai — Het vertoont ons eene Heerfchappy, van welke de Satan zich, als een werktuig, tot zijne boosaertige oogmerken, bedienen, en welke, om die zelvde reden , den gemelden valfchen Propheet alleszins begunftigen zal, terwijl wederom de gewaende Mesfias , op die Heerfchappy ,
eenen aenmerkelyken invloed hebben zal.
Men denke, aen die zelvde machtige Heerfchappy, welke Kapv XIII: 1-10, als een verfchrikkelyk Monfterdier , is afgeteekend. — Deefe Heerfchappy zal zeeven achter een volgende Koningen, of liever onderfcheidene manieren van Rijksbeftuur, hebben.
0. Fyf zullen 'er reeds gevallen zijn, op deefen tijd, wanneer het hier bedreigde oordeel, over het gemelde genooifchap van bedriegers, eenen aenvang neemen zal. Ds zesde Koning zal
als



van JOANNES. XVII. 293
als dan heerfchen, of liever de zesde manier van Rijksbeftuur zal , vop dien tijd, plaets hebben. De zeevende en laetfte zal, geduurende het oordeel zelve, opkoomen, en maer eenen korten tijd blyven vs. 10.
y, Naederhand zal de Duivel zelvs , nadat hy duizend jaeren in den afgrond zal gekerkerd geweest zijn, zijne laetfte woede, tegen de Christenen, uitcëfFenen, en kort daerna, in den poel van vuur en fulpher, geworpen worden, vs. 8, ii, (Verg. Kap. XX: i-io.)
i. De tien hootnen van het Beest beteekenden tien mindere Vorftendommen , welke , ten tijde van het oordeel , over den valfchen messias en zijne dienaeren, nog niet, tot Koningrijken, zullen verheeven zijn , maer welke naederhand, tot Koningrijken verheeven zijnde, alle hunne macht, aen den Duivel, leenen zullen, om de laetfte vervolging aen te lechten ,- maer met dat gevolg , dat zy geheel zullen over. wonnen en vernield worden vs. 12 14, (Verg^ Kap. XX: 7-9.)
f. Inmiddels zullen die zelvde Vorftendommen de middelen en werktuigen weezen, van welke God zich, als een rechtvaerdig Rechter, bedienen zal, om de Hoer, het gemelde genootfchap van bedriegers, die zo veel onfchuldig bloed der Christenen zullen hebben doen ftroomen., op eene alleröntzettendfte wijs, te ftraffen vs. ic\
Wanneer wy nu al het gezegde te zaemen trekken , koomt onfe gisfing , omtrent de propheetifche bedoeling van dit Gezicht, hoofdzaeklyk hier op uit, dat de valfche Mesfias, die eens, uit de Jooden, zal vöortkoomen, eenen grooten aenhang maeken, en geweldige vervolgingen, tegen de Christenen, zal aenrichten , eene allervreesfelykfte ftraf ondergaen zal, op dien tijd , wanneer de zesde manier van Rijksba-
XXVII. deel. Bb 5



394 OPENBARING
ftuur , in die machtige Heerfchappy, welke , in volgende Eeuwen, ftaet op te koomen , zal plaets hebben.
Te weeten, wanneer de meermaelen gemelde Heerfchappy , welke Kap. XIII: i-io, als een verfchrikkelyk Monfterdier , vertoond, is, zal gevestigd zijn, zullen zich zeer veele ongeloovige Jooden, aen die Heerfchappy, onderwerpen, en door dezelve grootelyks begunftigd worden ; zo dat zy -*»r afzonderlyke Steeden bouwen, en eigene Overheden hebben zullen, welke, onfes erachtens, vs. 2. Koningen der aerde genaemd worden. — Het een en ander zal plaets hebben, in Landen, welke, ten tijde van Apostel joannes, nog woest, of immers weinig bewoond, waeren, (Verg. vs. 3.) — Van beide, en van de gemelde Heidenfche Heerfchappy, en van de ongeloovige Jooden, zal de Satan zich, als werktuigen, bedienen , om de Christenen, waere het mooglyk, geheel te verdelgen.
Wanneer die machtige Heerfchappy wel gevestigd is, zal 'er zich iemand, uit de ongeloovige Jooden, voor den messias uitgeeven, eenen grooten aenhang maeken, de allerverdervelykfte leer voortplanten , gewaende wonderen verrichten, en zich grootelyks beyveren , om de gemelde Heerfchappy wijd en zijd uit te breiden; alles op aenblaefing van den Duivel , em het Christendom uit te roeijen , (Vergel. Kap. XIII: 1-10.)
Deefe gewaende Mesfias , met zijne Apostelen en dienaers, die, hier, onder het zinbeeld van eene Hoer , voorkoomen, zullen zich, door list en bedrog, groote rijkdommen verzaemelen, en, door geweldige vervolgingen, ftroomen bloeds van de onfchuldige Christenen doen vergieten (Verg. vs. 4, 6.)
Dit genootfchap van bedriegers zal, eenen geruimen tijd, ftand houden, en woeden, vooral om dat zy, door de gemelde Heerfchappy, krachtdaedig zullen begunftigd en onderfteund worden. Maer ten laetften zullen zy eene zeer geduchte ftraf ondergaen, —- De gemelde Heerfchappy zal, geduurende den tijd, dat zy zal ftand houden , op zeeven enderfeheidene en achter één volgende wijfen, beftuurd worden,



van JOANNES. XVII. 395
den, en , onder de zesde manier van Rijksbeftuur, zal het oordeel, over de geheimzinnige Hoer, eenen aenvang neemen vs. 10. — Dan zullen zich , door de Goddelyke beftuuring, tien mindere Vorftendommen, welke, aen de gemelde Heerfchappy, niet onderworpen zijn, te zaemen vereenigen , om eenen inval te doen, in de Steeden der ongeloovige Jooden, en onder hen , byzonder onder de dienaers van den valfchen Propheet, eene allergeweldigfte llachting maeken , (Verg. vs. 16.)
Evenwel zal het genootfchap der bedriegers, door deefe vreesfelyke llachting, nog niet geheel verdelgd worden. 'Er zal, in de gemelde Heerfchappy, nog eene zeevende manier van Rijksbeftuur plaets hebben ; die evenwel maer van korten duur weezen zal, (Verg. vs. 10.) Niet lang daerna zal die Heerfchappy, te gelijk met den nog overgebleeven aenhang van den valfchen Mesfias , in eenen allerbloedigften veldfiag, geheel en voor altoos verdelgd worden. Kap. XIX: 19 - 21.
Na den eindelyken ondergang van die Heerfchappy en vaa den valfchen Propheet zal de Satan , voor de allerlaetfte mael, zijne woede, tegen de Christenen , uitöeffenen, vs. 11. — Na dat hy, duizend jaeren, in den afgrond, zal gekerkerd geweest zijn, zal hy, voor eenen korten tijd, ontbonden ■worden. Middelerwijl zullen die tien Vorftendommen, van welke God zich bedienen zal, om de geheimzinnige Hoer te ftraffen (Verg. vs. 16,) tot Koningrijken verheeven zijn (Verg. vs. 12.) Dan zullen zy zich , door den Satan, verleiden laeten, om de allerlaetfte vervolging, tegen de Christenen , aen te richten, maer de uitflag zal weezen, dat zy, met vuur uit den hemel, zullen verteerd worden, (Verg. vs. 3, 14, Na dit alles zal de Duivel geworpen worden, in des poel van vuur en fulpher, (Verg.Kap. XX: 7-10.)
XXVII. deel.



39ö OPENBARING
HET XVIII. KAPITTEL.
3. In het elvde Gestekt, werdt den Apostel een Engel, van eenen zeer verheevenen rang, vertoond, die, van den hemel, afdaelde, en een treurlied zong, over den ondergang van het geheimzinnig Babel. De zaek werdt door twee andere vertooningen opgehelderd en bevestigd.
JJet geheimzinnig Babel wordt hier, in eenen1 zeer fraaijen dichterlyken trant, afgsmaeld, als ten eeneinael, en op de allervreesfelykfte wijs, verdelgd. — 'Er vertoonde zich, aen den Apostel. een Engel van eenen zeer verheeven rang, die •en allertreffendst treurlied zong , over den ondergang' van het zinbeeldig£ï6«/. Ds zinneprenten zijn allerkunftigst, en ongemeen verheeven , meerendeels overgenoomen van de oude Propheeten jesaias , jei^mias en ezechiel , die den ondergang van het eigenlyk Babel en van Tyrus, met zeer grootfche beeldfpraeken, geteekent hebben. (Verg Ter XXIII. XLV1I. Jer. L. Ezech. XXVI.)
I. Eerst zag de Apostel eenen Engel, die een Treurlied zong, over den ondergang van ket geheimzinnig Babel vs. 1 3. tf. De luisterrijke verfchijning van dien Engel vinden wy, vs. 1, en
3. Het Treurlied, het welk hy gezongen heeft, wordt opgegeeven vs. 2 , 3.
A. Het eordeel over Babel wordt befchreeven
vs. 2, en
B. De billykheid daer van aengetoond vs. 3.
I. Ende na defen fagh ick, in eene volgende verruk» king van zinnen , eenen anderen Engel afkomen uyt den hemel, zo dat hy zich, als voor mijne oogen, op eenen bekwaemen afftand, in den dampkring , vertoonde, hebbende groote macht, ende de aerde is verlicht geworden van fijne heerlickheyt.
Dee-



van JOANNES. XVIII. 397
Deefe Engel had groote macht; hy was een Jierke Engel (Verg. Kap. X: 5,) een Engel van eenen zeer verheeven rang, die, in machten fterkte, booven anderen van laegeren rang uitmuntte. — De aerde is verlicht geworden, van zijne heerlijkheid, dat is van zijnen glans, (Verg. Luc. IX: 31, 32. Hand. XXII: ir 1 Cor. XV: 40. enz.) Beefe Engel was geheel omgeeven van eenen fchitterenden glans, zo iterk, dat 'er de aerde door verlicht wierdt.
Zommigen denken, aen eenen ongefchaepenen Engel, byzonder aen den Heiligen Geest (d). Maer de bewijfen, voor dit begrip, zijn my geheel onvoldoende voorgekoomen. —. Het was een Engel, van eenen zeer hoogen rang. De teekening is ontleend van de Koninglyke Hooven, byzonder in het Oosten, alwaer men gewoon is perfoonen van hoogeren rang af te zenden, naer maete de last, welken zy flaen uit te voeren, van meerder gewicht en aengeleegenheid is.
2. Ende hy riep krachtelick , met eene groote ftemme, met eene groote , krachtige, en doordringende Hem, welke niet kon nalaeten, my ontzach en eerbied in te boefemen, leggende, met een zwaer geluid, waer van de aerde dreuude, onder mijne voeten: (a} Sy is gevallen , fy is gevallen, de groote Babylon, ende is geworden (b) een woonfbede der duyvelen, ende een be« waerplaetfe van alle onreyne geelten , ende een bewaerplaetfe van alle onreyn en hatelick (c) gevogelte.
Zy is gevallen , zy is gevallen , de groote Babylon. —■ Zoortgelyk eene uitroep van eenen anderen Engel vonden wy reeds Kap XIV: 8 zy is overgenoomen, uit Jer. XXI: 10. — De herhaeling, zy is gevallen, zy is gevallen, geevt niet alleen de zeekerheid der zaeke, maer ook het onverwachte en merkwaerdige der gebeurtenis, te kennen (e).
Deefe val van het geheimzinnig Babylon beftondt, in eene geheele verdelging, en volkoomene verwoesting. De Engel
(d~) V1TRJNCA I. C. p. 5JO, 5:1.
Ca) Openb. 2iS 9. Jerem. 51: 8. Openb. 14: 8. (b)Jef. SI. ende 34: 14. Jer. 5CI 39. CO J<f< 3I! »• (e ) Booven p. aóy.
XXVU. deel.



398 OPENBARING
voegde 'er daerom by, zy is geworden eene woonjleede der Duivelen, en eene bewaerplaets van alle onreine geesten , en eene bewaerplaets van alle onrein en haetelyk gevogelte. — Zoortgeiyke zinbeelden hebben ook de oude Propheeten , van het eigenlyk Babel, gebruikt. Daer, is het by jesaias, zullen nesderleggen de wilde dieren der woestijnen, en haere huifen zullen vervuld worden, met fchrikkelyke gedierten, en daer zullen \ de jonge Struifen woonen , en de duivelen zullen daer huppelen enz. Kap. XIII: 21, 22. Het Hebreeuwsch woord, het welk de LXX, even als de onfen , door Duivelen vertaelt hebben , wijst ons, naer een zeeker zoort van wild gedierte. — Omtrent de verwoesting van het Land der Edomieten, zegt die zelvde Propheet: het zal eene wooning der Draeken zijn , eene zaele, voor de jongen der Struifen, de wilde dieren der woei' tijnen zullen de wilde dieren der eilanden ontmoeten, en de duivel zal zijnen metgezel toeroepen , enz. dat is, de Saters, groote Aepen , en Orang - outangs, zullen eikanderen toefchreeuwen Jef. XXXIV: 13, 14. — Van het oude Babel, zeide jekemias , daerom zullen de wilde dieren der woestijnen, met de wilde dieren der eilanden, daerin woonen , ook zullen de jonge Struifen daerin woonen Jer. L: 39, verg. LI: 37.
Op zoortgelijk eene wijs, zal ook het geheimzinnig Babel verwoest worden, zo dat de plaets daer het geftaen heeft, eene verblijfplaets van het wild gedierte weezen zal , en nimmer weder, door menfchen, bewoond worden. — Onrein en haetelyk of affchuwelyk gevogelte, het welk zich, In eenzaeme en woeste plaetfen, onthoudt, wordt Jer. XXXIV: 13, 15. naeder befchreeven, als roerdompen, nachtuilen, fchuifuiten, raeven, wilde meerlen, en gieren.'
3. Dewijle uyt den (d) wij'n des toorns harer hoererye alle volckeren gedroncken hebben, (e) ende de Koningen der aerde met haer gehoereert hebben, ende de koopluyden der aerde rijck zijn geworden uyt de kracht harer weelde.
Het geheimzinnig babel had, uit den wijn des toorns of, gelijk wy het vertaelen, uit den vergivtigen wijn, haerer hoere-
C<!) Openb. 14: 3. (•) Openb, 17J 2.



tak JOANNES. XVIII. 399
rery (ƒ), alle volken gedrenkt, voor zo verre zy allerleië zoorten van volken , door haere listige kunstgreepen , verleidt had, om zich, als flaeven, aen haer gezach te onderwerpen. — De fpreekwij's is wederom genoomen, van de Fhiltra, of minnedranken der Ouden (g).
De Koningen der aerde hadden met haer gehoereert; zy had Koningen en Vorften, door haere listen, aen haere belangen, dienstbaer gemaekt; op zoortgelyk eene wijs, als een® fnoode hoer haere boelen, aen zich verbindt en onderwerpt. (Vergel. Jef. XXXIII: 17, 18. Nah. III: 4.) — Ook waeren de Kooplieden rijk geworden, uit kracht haerer weelde, door de fchatten, welke zy, in haere weelde, verfpilt had, om hser gezach te handhaeven en uit te breiden.
De Koningen der aerde, en de Kooplieden der aerde, die, van alle de volken, onderfcheiden worden, fchijnen ons wederom Joodfche Vorften en Kooplieden te weezen.
II. Vervolgens hoorde Ve Apostel eene hemelfche ftem, welke het fchroomelyk oordeel, over het geheimzinnig babylon , naeder en in de vreesfelykfte emftandigheeden, afteekende , vs. 4-20.
Ji}. De Apostel hoorde eene hemelfche ftem, vs. 43. 3. De woorden, welke zy f}rak, worden opgegeeven, vs. 4^-2» A. Gods volk werdt vermaetd, om, uit babel, uit te geen, ten einde niet te deelen, in haer en vreesfelyken ondergang, vs. 4b. 19.
A. Deefe vermaening wordt voorgefteld, vs. 4S en
B. Naeder aengedrongen , vs. 5 - 19.
ee. Om dat zy , naer evenreedigheid van haere fchrot. melyke misdaeden, op eene allervreesfelykfte wijs, met eene geheele verwoesting, zoude geftraft worden , vs. 5-2. p. De gevolgen van dit oordeel worden naeder afge* teekend, vs. 9-19.
C/J Booven p. 264.
( g) Booven p. 264, 365.
XXVII. deel»



4oo OPENBARING
a. De Koningen der au-de nullen daer over rouw
bedrijven, vs. 9, 10.
b. Ook de Kooplieden der aerde, vs. 11-16.
c. Als meede de Zeelieden, vs. 17-19. *
B. Wijders worden de Hemellingen, tot vreugde , over dit rechtvaerdig ftrafgericht, opgewekt, vs. 20.
4. Ende ick hoorde een andere ffcemme uyt den hemel, feggende , (f) Gaet uyt van haer, mijn volck , op dat gy aen hare fonden geen gemeynfchap en hebt , ende op dat gy van hare plagen niet en ontfangt.
Wiens ftem was het, welke de Apostel, uit den hemel, hoorde* Zeekerlyk de ftem van God zeiven, byzonder van d:*n verhoogden Middelaer. Immers Hy noemde de oprechten , welke Hy vermaende, om babel te veriaeten , zijn volk, zeggende, gaet uit van haer, mijn voik enz. -— Zoortgelyk eene opwekking, betreffende het oude babel, vinden wy ook Jer. XLVTII: 20: alwaer, tot de Jooden, gezegd wordt, gaet uit van Balei, vliedt van de Chaldeeuwen. Zo ook by jeremias Kap. LI: 6, 45: vliedt uit het midden van Babel, en reddet een iegelyk zijne ziel, en wordt niet uitgeroeid, in haere ongerechtigheid: want deefe is de tijd der wraeke des heeren, die haer de verdienften bttaelt; — gaet uit, mijn volk, uit het midden van haer, en reddet een iegelyk zijne ziel, van weegens de hittigheid van 's heeren toorn.
De oprechten moesten vluchten, uit babel , op dat zy aen haere zonden, dat is, volgens den (preektrant der Hebreeuwen , aen de ftraf van haere zonden (,'*), geene gemeenfchap hebben, en op dat zy, gelijk het naeder verklaerd wordt, van haere plaegen niet ontvangen zouden. — Wy leeren 'er uit, dat de ondergang van het geheimzinnig, even als die van het oude babel, zo onverwacht koomen zoude, dat 'ex, voor de weinige oprechten, naeuwlyks tijd weezen zoude, om te ontvlieden. 5.
Cf) Gen. 191 11. Jef. 481 so, ende 51: ir. Jer. 51: 6, 45. e Cor. 6: 17.
( A) VITRINttA 1. C, p, 524.



van JOANNES. XVIir. 401
5. Want hare fonden zijn [$ een op d' andere] gevolgt tot den hemel toe, esde Godt is harer ongerechtigheden (g) gedachtigh geworden.
Haere zonden zijn (de één op de andere) gevolgt , tot den hemel toe. Zoortgelyke uitdrukkingen vinden wy meermaelen, om eene opéénftaepeling van grouwelen aen te duiden, welke zo hoog is, dat zy als het waere, tot den hemel, reike. Zo zeide de heer , van njnive , haere boosheid is opgeklommen voor mijn ae'ngezicht, Jon. I: 2 — Wil men de zonden, by wijs van overnoeming, voor de ftraffen der zonden, neemen, dan zal de zin zijn', dat het oordeel, over babel, allerverfchrikkelykst weezen zal. Zo wordt 'er althans, van het oude babel, gezegd: haer oordeel reikt, tot aen den hemel, en is verheeven, tot aen de boovenjle wolken, Jer. LI: 9.
Ook fchijnt deefe opvatting bevestigd te worden, door de volgende uitfpraek, en God is haere ongerschtigheeden gedachtig geworden, dat is, Hy heeft haere boosheeden, na eenen langen tijd van verdraegzaemheid, op eene fchroomelyke wijs, geftraft, (Vergel. Kap. XVI: 19)
6. Vergeldet haer gelijck als fy ulieden vergolden heefc, ende verdubbelt haer dubbel, nae hare wercken: in den drinckbeker (h) daer in fy gefchoncken heeft, fchencket haer dubbel.
Vergeldt haer, gelijk als zy ulieden vergolden heeft. — Het geevt, in het gemeen, te kennen, dat babel, volgens de Wet der wedervergelding , zoude geftraft worden ; zy zou zoortgelyke onheilen ondergaen, als zy anderen had aengedaen. De fpreekwijs is overgenoomen, uit Jer. L: 15, alwaer de omliggende volken worden opgewekt, om het oude sabel , volgens de Wet der wedervergelding, te behandelen : wreekt u, aen haer, doet haer, gelijk zy gedaen heeft. — Vergeldt haer dubbel, wordt 'er bygevoegd , naer haere werken. De uitdrukking dubbel wijst ons, «aer veel zwaerder onheilen, dan zy, aen anderen, berokkent had. In dien zelvden zin, zegt de heer, ik zal hunne zonde, en ongerechtigheid, dubbel, dat is overvloedig, en met vreesfelyke ftraffen, vergel-
Cg) Openb 16: 19. (h) Openb. 14: 10. XXVil. desl. Cc



4o2 OPENBARING
den. (Verg. Jef. XL: 2. Jer. XVII: 18. enz.) — De zaek wordt nog eens, leenfpreukig, herhaeld, in den drinkbeeker, daerin zy gefchonken heeft, fchenkt haer dubbel, of zeer overvloedig. Rampen en tegenfpoeden koomen , zeer gemeen» zaem, voor, onder de zinneprenten van eenen drank en van eenen drinkbeeker. Babel zou, in den drinkbeeker, dubbel geJphonken worden; zy zou, aen zeer geduchte rampen en ellenden , onderworpen worden. Haer zou gefchonken worden , in den drinkbeeker, waerin zy gefchonken had, dat is, zy zou , volgens de wet der wedervergelding , zoortgelyke fmerten , als zy anderen had aengedaen, ondergaen moeten, maer in een veel grootere maet, en in eenen hoogeren trap. (Vergel. Kap. XIV: 10.) (J).
Maer, tot welke perfoonen, gefchied deefe opwekking ? Zou de Verlosfer zijn volk, de Christenen naemenlyk, (Verg. vs. 4,) tot eene doemwaerdige wederwraek, aenzetten? Daer het Euangelie alle wraek veroordeelt, kan de zaek zeekerlyk zo niet begreepen worden. — Zommigen meenen, dat de Apostel hier fpreeke, en de uitvoerers van het Goddelyk oordeel opwekke, om zich wel te kwijten (*), Anderen willen het zo begreepen hebben, dat God hier zijne tael richte, tot de Engelen, welke Hy, als zijne dienaeren, gebruikt, om ftrafgerichten uit te oeffenen (/). — Onfes erachtens is deefe geheele fpraekwending overgenoomen, uit de aengehaelde plaets van jeremia, Kap. L: 15 , alwaer de omliggende volken werden opgewekt, om het oude Babel, volgens de wet der wedervergelding, te handelen. De Goddelyke Verlosfer fchijnt ons zijne tael, met eene zeer cierlyke fpraekwending, te richten, tot die Vorftendommen, welke de geheimzinnige Hoer zullen laeten uitfchudden; (Verg. Kap. XVII: 16,) om daer door aen te duiden, dat de rechtvaerdige Richter zich, van die zelvde Vorftendommen, als middelen in zijne hand, bedienen zoude, om het geheimzinnig babel , op eene allervreesfelykfte wijs, te ftraffen.
Met zoortgelyk eene fraeije fpraekwending, werdt xehxes,
met
f O Booven p. 2.66.
(i) van hamelsveld 1. c. p. 635, 63S.
OlJ EICHHORN 1. C. p. *37.



van joannes. xvirr. 403
met zijne Perliaenfche leegerbenden, tegen bet oude babel opgeroepen, Jer. L: 29: laet u hooren, tegen Babel, gy fchutters, alle gy, die den boog fpant, — vergeldt haer, naer haet werk, doet haer, naer alles wat zy gedaen heeft (m).
7, Soo veel als fy haerfelven verheerlickt heeft, ende weelde gehadt heeft, foo groote pijninge ende rouwe doet haer aen. Want fy fegt in haer herte, (i) Ick fitte [als] een Koninginne, ende en ben geen weduwe, ende en fal geenen rouwe fien.
babel had zich zeiven verheerlykt. Haere trotscbheid en eerzucht kende pael noch perk. Zy had weelde gehad. Zy was,.in de dartelheid en wellust, als het waere, verzoopen geweest. —- Naer evenreedigheid nu van haere trotschheid en dartelheid, zou zy , volgens de wet der wedervergelding, verneederd en geftraft worden. De gemelde Vorftendommen zouden haer groote pijniging en rouw aendoen. Haere trotsch» heid zou, met pijniging, met onverdraeglyke fmerten, en haere dartelheid, met rouw , en bittere droevheid, vergolden worden.
Want zy zegt, in haer hart, en by zich zelve, ik zit, als eene Koningin, en ben geene weduw, en zal geene rouw zien. De uitdrukkingen zijn , bykans woordelyk, overgenoomen, uit Jef. XLVII: 7, 8. alwaer het oude babel , ten vertooge van baeren dwaefen hoogmoed, fpreekende wordt ingevoerd: ik zal Koningin zijn, tot in eeuwigheid, dat is, ik zal altoos over de volken, heerfchen, — ik zal geene weduw zitten, dat is, nimmer zullen verdeedigers van mijne Heerfchappy ontbreeken, noch de berooving van kinderen, dat is, van onderdaenen , kennen. Zoortgelyk eene trotfche tael zou ook het geheimzinnig babel voeren, en, naer gelang van deefe trotschheid, op eene zeer geduchte wijs, verneederd en geftraft worden. — Ondertusfchen leeren wy, uit vergelyking der aengehaelde plaets van jesaias, dat de rouw van het geestelyk Babel eene bittere droevheid weezen zal, zoortgelyk
f»>) vitringa 1. c. p. 525, 52(1. (ij Jef. A?i 8.
xxvii. deel. cc %



404 OPENBARING
eene als eene Moeder gevoelt, wanneer zy, van haere kinderen , beroovd wordt («).
8. (k) Daerom fullen hare alierfchroomelykfte plagen op éénen dagh, of alle tegelijk, en geheel onverwacht kernen, Lname/ick] doot, ende rouwe, ende honger, ejide fy fal () met vyer verbrandt worden: vvant lterck is de Heere Godt, die haer oordeelt of ftraft en machtiger., dan alle de machtigen.
De uitdrukking, op eenen dag, dat is alle te gelijk, op denzelven dag, en geheel onverwacht. (Verg. Jef. XLVII- 9 ) In deefe plaets van jesaias , uit welke de fpreekwijfen zijn overgenoomen, worden twee plaegen van het oude Babel opgenoemd, naemenlyk berooving van kinderen, of onderdaenen^ en weduwfehap, dat is gebrek aen verdeedigers. Hier worden vier oordeelen opgeteld, dood, misfchien pest, (Verg. Kap. II: 23.) (0), rouw, honger, en verbranding met vuur. —.' Door de rouw, verftaet de Heer eichhorn, eene llachting, met het zwaerd (j>); dan, onfes erachtens, is het, uit ver. gelyking van vs. 7. met Jef. XLVII: 8,9, allerkennelykst, dat 'er berooving van kinderen , of onderdaenen , bedoeld worde. Wat het verbranden met vuur aengaet; dit is ook, van de groote Hoer, voorfpeld, Kap. XVII: 16.
Deefe vier plaegen zijn „ de geduchfte jammeren, welke „ eene Stad treffen kunnen. — Jerufalem, weleer de bloei„ ende Hoofdfhd van Palestina, heeft ze ondervonden; „ haer rampzaelig lot kan hier joawnes voor den geest ge. „ zweevt hebben" (q).
9' (m) Ende de Koningen der aerde, die met haer gehoereert, ende weelde gehadt hebben , (Vergel. vs. 3,) fullenfe beweenen, ende rouwe over haer bedrijven, wanneer fy (n) den roock hares brants fulJen fien:
10.
(b) EICHHORN 1. C. p. 539. lp) 1. c. p. 240..
i » ) VAN HAMELSVÏLD 1. C. p. 636.
(m; Openb. i7i a. ende 18: 3. (n) Openfc. 18: ï*.



van JOANNES, XVIII. 405
10. Van verre ftaende uyt vreefe van hare pij ■ ninge , befchroomd, dat zy, in haere fchroomelyke rampen , deelen'mogten, feggende, zonder eenige fchikking te maeken, om haer te hulp te koomen, (o) Wee, wee, de groote ftadt Babylon, de ftercke en machtige ftadt, van welke wy dachten , dat zy geheel onverwinbaer was, want UW oordeel, uw ondergang, welke, door eene zae. men voeging van de meest geduchte plaegen, voltooid werdt, is in één ure, gelijktijdig en geheel onverwacht gekomen, (Vergel. vs. 8.)
11. Ende de kooplieden der aerde fullen weenen, ende rouwe maken over haer, om dat niemant, na den ondergang van het dartel en weeldrig Babel, hare kostbaere ware meer en koopt:
Het treuren van de Kooplieden der aerde, het welk uitvoe. rig geteekend wordt, vs. n-16, is geheel overgenoomen, uit Ezech. XXVI, XXVII, alwaer een treurlied gezongen werdt, over Tjtus, naer het welk de Kooplieden, als eene algemeene marktplaets, pleegden zaemen te vloeijen,
12. De Kooplieden der aerde zijn, in zwaeren rouw, ge, dompeld, om dat 'er geen aftrek meer is, in de kostbaere waeren, welke zy, in het weeldrig Babel, pleegden ter markt te brengen. Ware van gout, ende van filver, ende van koftelïck gefteente, ende van peerlen, ende van fiin-lijnwaet, ende van purper, ende van fijde, ende van Icharlaken: ende allerley welrieckent hout, ende allerley yvooren vaten, ende allerley vaten van het kofteiickfte hout, ende van koper, ende van yfer, ende van marmerfteen:
Allerleië welriekend hout. Er wordt citroen hout, met de werktuigen, welke daer uit vervaerdigd werden, bedoeld (r>
13. Ende kaneel, ende reuckwerek, ende welrieckénde falve , ende wieroock , ende wijn , ende olie, ende meelbloeme, ende tarwe, ende laftbeesten , ende fchapen : ende van peerden, ende van
(0) Jer. 21: 9. Jerem. 5>'- 8. Opent». 14! 8. (r) ciiOTius Annot. ai iV.' T, ai h. I.
XXVII. deel. CC 3



4oö OPENBARING
koetstenen ende van lichamen, ende (p) de zie-' len der menfchen. ViV
Waere van lichaemen en zielen der menfchen. — De zielen ier menfchen worden, van de waere der lichaemen, kennelyk onderfcheiden. Zielen der menfchen zijn ilaeven. Dit blijk, duidelyk, uit vergelyking van Ezech. XXVII: 13, van waer de geheele uitdrukking is overgenoomen. — Door de lichae. men verftaet de Heer eichhorn (V) ook flaeven , zo dat 'er flaeven van verfchillende zoort , zouden bedoeld worden. Wy zouden met groTIÜS (t)> iiever denken> aen hoeren en fchandjongens , die hunne lichaemen , voor geld , tot de vuilfte ontucht, misbruiken laeten.
14. Ende de vrucht der begeerlickhevt uwer Ziele is van u wechgegaen: ende al datlecker, ende dat heerhci was is van u wechgegaen, ende gy en fult dat felve niet meer vinden. *
Deefe woorden worden , door eene zeer fraeije fpraekwending, tot babel gericht; de vrucht der begeerlykkeid uwer
Z'ele enz Het woord vrucht vertaeld, wordt, by de LXX
genoomen, voor vruchten, welke, in het najaer, rijp zijn! Jer. XL: 10. XLVIII: 3». De vrucht der begeerlykkeid van de ziel zal derhalven zo veel zeggen, als zeer begeerlyke hervstvruchten, welke van elders, door de Kooplieden, werden aengevoerd, om, op het nagerecht, gebruikt te worden. — De Koopheden der aerde treurden , dat deefe kostbacre en vreemde vruchten, in Babel, niet meer getrokken en begeerd wierden - Ook was al het lekkere, en dat keerlyk was, beftaende in kostbaere vaeten, in welke die lekkernyen, op het nagerecht, werden opgedischt, wechgegaen en als verdweenen. Er werdt niets, het welk, naer het voorige kostbaere en prachtige, voorden disch, geleek, meer gevonden.
i'5- De kooplieden defer dingen, die riick geworden waren van haer, fullen van verre ftaen uyc vreefe van hare pijninge , weenende, ende rouwe makende; (Vergel. vs. 10.)
(p) Ezecli. 2?: 13, C O 1. c. p. 24,, a Cfy 1. c ad h, l.



van JOANNES. XVIII. 40?
16 Ende feggende, Wee, wee, de groote ftadt, (q) die bekleedfwas met fijn - lijnwaet, ende purper ende fcharlaken, ende veraert met p^t ende M koftelick gefteente, ende \mt] peerlen: want m eene U^e, binnfn korten tijd, en door eene meen.gte van oordeelên, welke zich te zaemen verëemgden, (Vergel. vs. 8.)
Hier wordt het geheimzinnig babel geteekend als een Hoer, welke prachtig en kostbaer is uitgedoscht. (Vergel.
KaPi?X Endellle ftierlieden ende alle het volck op de fchepen , ende bootfgefellen , ende alle die ter zee handelen , ftonden van verre, de angst en vree verhiSe hen, eenige fchikkingen te maeken, om Babel
te hulp te koomen.
Ai het volk op de fcheepen. Men denke, aen Koopheden, die eenen zeetocht doen, om hunne koopwaeren in e.gene perfoonen, uitteventen. Immers zy worder, onderfcneiden van de bootsgezellen, of mat-roofen. — Alle die ter zee kandelen eigenlyk ftaet 'er, die de zee bewerken; wy zouden zeggen', die de zee beploegen, (Verg. Pf CVH: a3.) ê De teekening is wederom ontleend , uit Ezech. XXVII. .7-,2 alwaer, by de befchrijving der verwoesting van het handeldrijvend Tyrus, gezegd wordt: uwe zeelieden en uwe (chippers, zullen vallen, in ket kart der zee, ten daege van Len val; van ket geluid des gefchreeuws uwer fchippers zullen de vorfteeden beeven, en allen, die den riem handelen, ze • \Ln en alle [clippers van de Zee, zullen, uit hunne fchee^erklimmenU ket Land zuilen zy ftaen ^ zy zullen hunne ftem , over u , laeten Hooren , j Leeuwen, en zy zullen (lof, op hunne koofden zullen zich wentelen, in de asfchen, en zy zullen z h, o er u, gansch kael maeken, en fakken aengorden, en zullen, over u weenen, met bitterheid der ziele, en bittere rouwklaege, en zy zullen, in hun gekerm, een klaeglied, over u, opheffen,
(q) Openb. 17! 4XXVII. deel. cc *



4°8 OPENBAERING
en, overu weeklaegen: zeggende wie is geweest> aU T
de uitgeroeide in het midden der Zeel lf^rus,al,
™!LEnde ZeeIifden riePen» in wa"h°°P, fiende flë^™ haren brant, £endel Wende
. 19 Ende fy wierpen ftof op hare hcfofden ' ^ riepen, weenende , ende rouwe bediende' fe?
alle die fchepen in de zee hadden, van hare koftf
op tot vreugde, weegenl dit Sbtller$ tST^ het geheimzinnig babel , ë «^aeei, 0Ver
20. Bedrijft vreugde over haer ffv hemel ^ gy heylige Apoftelen ende gy pf0Dher?n ' Godt heeft u,/oordeel (t) ae?to&eeirU,t
De hemel beteekent hier zeekerJvk de . n6cojraeelc- , «ligon hemel, (Verg. Kap J i L\ *" befchreevfn ni j , .,. ' > ~~ z? worden naeder
beicnreeven , als de heilige Apostelen en de Propheeten Dnnr ^ Propheeten fchijnen , volgens den gewoonen'Sft^ dit Boek uitmuntende en yverige Leeraers van he Cbï Z dom bedoeld te worden, byzonder die de waerheid marteldood, verzeegeld hebben (u> J Deefe tm!, *
rrienTer'h ^*>» ^^n^etlZ IZav hetfhe'~S babel, geöordeelt, en de mis handelingen hun aengedaen , rechtvaerdig gewWen Z Trouwens dusdoende was niet alleen hunne zael m er oot de eer van het Christendom, openlyk gehandhaevd. Nu bleek
SeÏULVfhelyk S i9CO Jef. 34: 10 Openb. ,S: 0. C0 Openb. r3, 4. CO 0penb.
k («j vitringa I. c. p. 532,
II!.



van JOANNES. XVIII. 4^9
iii, Eindelek zag de Apostel mg eenen machtigen Engel, die het geheele oordeel van het geestelyk Babel, door eene zinbeeldige handeling, vertoonde, vs. 21 -24. tf. Die zinbeeldige handeling wordt voorgefteld, vs. 21a, en 2. Naeder verklaerd, vs. 2i!>-24.
A. In het gemeen, vs. 21b.
B. Meer byzonder, vs. 22-24.
A. Be geheele verwoesting van Babel wordt befchreeven,
vs. 2S, 23a, en
B. De rechtvaerdigheid van dat fchroomelyk oordeel
wordt aengetoond, vs. 23b, "24.
21. Ende één ftercke Engel hief eenen fteen op als eenen grooten meulenfteeri, ende wierp \_dien\ in de zee, feggende, (v) Aldus fal de groote ftadt Babylon met gewek geworpen worden, ende en fal niet meer worden gevonden.
Een fterke Engel, een Engel van een meer dan gemeen vermoogen, (Verg. Kap. X: r,) die zich wederom, in den dampkring, vertoonde, hief eenen zeer zwaeren fleen, zijnde gelijk aen eenen grooten meulenfteen op , en wierp denzelven in de Zee. Zoortgelyk eene zinbeeldige handeling werdt, "rktpr den Propheet jeeemia , aen seraja, bevoolen , om het onherftel»baer verzinken van het oude babel, onder de Goddelyke oordeelen, af te beelden. (Verg.-Jer. LI: 63.)
Deefe zinbeeldige handeling van den Engel beteekende de geheele en onberftelbaere verwoesting van het geheimzinnig babel. Hy zeide, ter naedere verklaering, aldus zal ds groote Stad enz.
22. (x) Ende de ftemme der citherfpeelders, ende derfangers, ende der fluyters, ende der bafuyners, en fal niet meer in u gehoort worden : _ ende geen konftenaer van eenige konfte en fal meer in u gevonden worden: ende (y) geen geluyt des meulens en fal in u meer gehoort worden.
(v) fer. 51: 64. (x) Jer. 25; 10. Ezech. c6: 13. (y) Jer. 251 ie* XXVII. DEEL. CC 5



410 OPENBARING
Hier richt de Engel wederom, met eene zeer fraeije fpraek. wending, zijne taej, tot het geheimzinnig babel: de ftem der citherfpeelers — zal niet meer in u gehoord worden enz. — Drie byzonderheeden zijn hier op te merken. De vreugde, welke, in babel , voorheen zo overvloedig had plaets gehad \ zou voor altoos geëindigd zijn. Gezang en fpeeltuig zou 'er nimmer weder vernoomen worden: de ftem der citherfpeelers, en der fangers, en der fluiters, en der hafuiners, zal niet meer, in u, gehoord worden. — Van de kostbaere pracht en weelde, zou niets meer overig zijn, en geen kunftenaer van eemge kunst zal meer, in u, gevonden worden. — Er zouden geene menfchelyke inwooners, in de plaets, alwaer babel geftaen had , meer weezen : geen geluid des meulens, met welke de graenen pleegen gemaelen te worden, om'er brood van te bakken, zal, in u, meer gehoord werden.
23. Ende het licht der keerfe en fal in u niet meer fchijnen , om dat 'er geen menfchen meer woonen zullen , (z) ende derhalven zullen 'er ook geene Auwelykeh meer geflooten en gevierd worden, de fiemme eenes bmydegoms ende eener bruyt en fal in u niet meer gehoort worden: want uwe kooplieden waren de Grooten der aerde, want door uwe tooverye zijn alle volcken verleydt geweeft
De fpreekwijfen, met welke de verwoesting van het ge. heimzinnig babex geteekend wordt vs. 22, 23a, zijn wederom overgenoomen , van de oude Propheeten. (Verg. jer. VII: 34,) alwaer de heer zegt: ik zal, uit de fteeden van Juda, en uit de ftraoien van Jerufalem, doen ophouden de ftem der vrolykheid, en de ftem der vreugde, de ftem des bruidegoms, en de ftem der bruid: want het land zal, tot eene verwoesting, worden. (Vergel. Jer. XVI: 9) Van Tyrus, zegt de heer: ik zal het gedreun uwer liederen doen ophouden, en het geklank uwer harpen zal niet meer gehoord worden, Ezech. XXVI: 13.
Ter billyking van deefe fchroomelyke verwoesting, wordt 'er bygevoegd vs. 23b, 24: want uwe Kooplieden enz. Hier worden drie misdaeden opgeteld , weelde, verleiding, en aishandeling (v). pc
Cz) Ier. ?: 3+. epde 16; 9, $pde 25; 10. {,y) grotius i. c, ai Ti. I,



van JOANNES. XVIII. 4?r
De weelde en dartelheid worden dus befchreeven: want uwe Kooplieden waeren de Grooten der aerde, of liever de Grooten der aerde waeren uwe Kooplieden. De geheele uitdrukking is overgenoomen, uit Ezech. XXVII: 21, alwaer, van Tyrus, gezegd wordt alle de Vorften van Kedar waeren de Kooplieden uwer hand. — Het woord, door Grooten vertaeld, fchijut van eenen Perfifchen oorfprong te zijn, en beteekent Vorften, Veldheeren en eerfte Staetsdienaeren (w). Zo wordt het 'dikwerv genoomen, by de LXX, Spreuk. VIII: 16. Jer. XVI: 3. Dan. V: 1,2,8. enz., als meede Mare. VI: 21.-— De Grooten der aerde zijn hier rijke e*> vermoogende lieden, die, tot aenzien en rang, verheeven zijn; deefe waeren de Kooplieden van Babel. Zy hadden, door middel van den handel , groote rijkdommen in haeren fchoot uitgeftort; en deefe rijkdommen hadden, gelijk het dóorgaends gebeurt, de weelde, de dartelheid, en de losbandigheid, tengevolge.
De andere hoofdmisdaed was de verleiding van andere volken: want, door uwe toovery, zijn alle volken verleid geweest. De toovery of de vergivtiging, wederom met toe-
fpeeling , op de Philtra , of minnedranken , der Ouden , (Vergel. Kap. XIV: 8.) is hier eene valfche en bedrieglyke leer. Daer door had Babel alle of allerleië volken, welke zich, aen het Monfterdier onderworpen hadden, (Verg. Kap. XIII) verleidt of begochelt.
De derde misdaed was de onmenfehelyke vervolging der Christenen , vs. 24.
24. Ende in defelve is gevonden (a) het bloet der Propheten, ende der heyligen, ende aller der gene die gedoodt zijn op der aerde.
Hier wordt wederom de fpraekwending veranderd, en, van babel, in den derden perfoon, gezegd, in dezelve is gevonden het bloed enz. De Propheeten zijn uitmuntende Leeraers, en de Heiligen, de belijders van jesus naem, (Verg. Kap. XVII: 6) Het bloed, het vergooten Martelbloed, deefer Propheeten en Heiligen, en aller der geenen, die, om de zaek;
fw) JosEi'Hus Antiq, Jud. 1. X. C, 3, £a) Openb. 17: fi.
XXVII. deel.



4*2 OPENBARING
van het Christendom, i„ wreede vervolgingen, gedood zijn, op de aerde, is, in het geheimzinnig babel, gevonden.
In het hier bedoelde Babel ondertusfchen, kon het bloed aller der geenen die, om de belijdenis van het Euangelie, geduurende alle de Eeuwen, op de aerde, vergooten is, niet gevonden worden. - Dit bevestigt oris wederom, in de gedachten, dat het woord aerde hier eene byzondere beteekenis hebbe, en ons, naer de Jooden, heenen wijfe.
Dit zy genoeg , omtrent den letterlyken zin van deeze geheimzinnige vertooning.
r. De meesten van Onfe Uitleggers, die voorönderftellen dat babel vs. 2 , 10. het verbasterd Christelyk Rome beteekene, verklaeren dit Gezicht, als eene dichterlyke befchrijving der vreesfelyke en geheele verwoesting van het gemelde*™, om aen te wijten, dat de Roomfche Hierar. che volftrekt en onherftelbaer zal verdelgd worden
De Kooplieden, Schippers en Zeelieden, die den ondergang van babel betreuren vs. n.I9. wiI de Hoogleeraer vitringa zmbeeldig verftaen hebben. „ Rome, (fchrijvt hy) „ is eene geestelyke Koopftad, die haere Markten „ en Koopmanfchappen, en Kooplieden, heeft, welke door „ haer endoor welke zy rijk wordt; zy heeft Zeelieden „ en Schippers, die hunnen Koophandel fee voorderen • en „ in zo verre is zy het tegenbeeld van Tyrus, en het «. „ heimzinnig Tyrus zelve " (x).
Rome zal eene Koopftad zijn, om dat allen, die naer hooge Kerkelyke waerdigheeden ftaen, aldaer hunne gaeven, vermoogens, en leerbegrippen, moeten voordraegen, en verlov verkrijgen, om hunne waeren uit te venten; — om dat zy, die Kerkelyke waerdigheeden ontvangen , aldaer de bevestiging, voor eene zeekere fomme koopen moeten ; — om dat aldaer de Bullen, Dispenfatien', en Aflaetslmeven, oP zeekeren prijs, gefteid worden, enz. fy). ' w De
ÓO J, c. p. 548, £49, Oj 1. c P. 549, 55°.



van jÓANNES, XVIII. 413
De Kooplieden en Grooten der aerde, vs. 23, zullen de Kardinaelen, Aertsbisjchoppen, en Kanunniken zijn, die de JcJutttingen der tienden te Rome betaelen, en al hun verftand, geleerdheid, verdienften , en fchrivten, aen het Hov van Rome, zeer gedienftig opdraegen. — De Schippers, en Zeelieden, (zegt de Heer vitrihga ,) „ kftnnen aengemerkt worden, of „ als koophandel, voor zich zeiven, dryvende, of die koop„ manfchappen , voor Kooplieden, ©vervoerende. Neemt „ men het, in den eerften zin , zo kan men, door de „ Scheepen, verftaen, de mindere Sociëteiten, öf Gemeen„ fchappen , die in de paepfche Zee zijn, als Kloosters, „ Abdyen. Academiën , en orders van verfcheidene zoorten, „ — ook hebben die alle hunne byzondere Befluurers en ,, Schippers, dat is, Overjlen, Abten, en Rectoren.—Deefe „ fchijnt de klaerfte en gemakkelykfte uitlegging van dit zin„ nebeeld ; maer , in den tweeden zin, kan men, door „ Stuurlieden en Schippers, verftaen de Gezanten en Nuntius„ Jen van allerhande zoort, die, of van den Paus, tot Konin-
gen en Vorften, gezonden worden, of die, van Konin„ gen, Vorften , Academiën , Kloosters, en allerhande „ Kerkelyke" Sociëteiten, naer Rome trekken (z)."
De Koopwaeren vs. 12, 13. worden meede verklaerd, van den geestelyken Koophandel, in goud, zilver, edele gejleenten, zijde, en andere kostbaerheeden, waermeede de Kerken en de Heiligen vercierd worden, in het purper en fcharlaeken der kleederen van den Paus en der Kardinaelen , in yvooren en marmeren vaeten, in reukwerk, kaneel en oliën , tot de daeglykfche geur'öfferen, inwydingen, omgangen enz. (a).
Ik heb deefe manier van uitlegging kortelyk opgegeeven, om te doen opmerken, wat een fchrander vernuft, ter opciering van eene eenmael aengenoomene voorönderftelling, al weet uit te denken,
II. Op onfe gelegde gronden, wordt, in dit Gezicht, de geheele ondergang van het geheimzinnig Babel , welke Kap. XIV: 8. XVI: 19. kortelyk voorfpeld is, met eigen.
(z) h c. p. 550, 551. (_a) 1. c. p. 549.
XXVII. bso,



414 OPENBARING
acrtige fchilderingen, van de oude Propheeten, ontleend," naeder en uitvoeriger befchreeven. — Het geene, van de Kooplieden , de Schippers, en Zeelieden, die den ondergang van ba rel , betreuren, gezegd wordt, is 'er in naervolging der oude Propheeten , bygevoegd, om het vreesfelyke van babels val des te klaerer uit te drukken.
Alleenlyk heb ik 'er nog ééne aenmerking by te voegen.
— Zy is deefe. Door babel hebben wy die machtige heerfchappy verftaen, welke, in de toekoomende Eeuwen, zal te voorfchijn koomen , en Kap. XIII; i-io, als een verfchrikkelyk Monfterdier, geteekend is. — Maer, uit vergelijking van dit XVIIIde Kapittel, met het onmmiddelyk voorgaende XVilde Hoofdftuk, is het, by ons , in bedenking gekoomen, of babel niet wel de Maetfchappy der ongeloovige Jooden verbeelde, die den valfchen Pro-
. pheet, den gewaenden Mesfias, aen het hoofd hebben zullen. — Althans het gene hier babel genaemd wordt, fchijnt wel het zelvde te zijn , het welk Kap. XVII: i. de groote Hoer geheeten is. De groote Stad babel wordt Kap. XVIII: 16. geteekend, als eene prachtig opgefchikte Hoer, welke bekleed is, met fijn lijnwaed > en purper enz.
— Voeg 'er by, dat de aerde, gelijk wy reeds gezegd hebben vs. 9, u, 24, eene byzondere beteekenis fchijnt te hebben, en ons, naer Jooden, heenen te wijzen.
Hoe meer men , over dit Boek der Openbaering nadenkt, en de uitdrukkingen, in onderfcheidene plaetfen, met eikanderen vergelijkt, hoe meer licht 'er fchijne op te gaen. — Het gene wy , by naeder onderzoek, mogten meenen gevonden te hebben, zullen wy, in onfe Inleiding, opgeeven.
Bet



van JOANNES. XIX. 415
HET XIX. KAPITTEL.
f, In het twaelvde Gezicht, hoorde de Apostel eenen vreugdezang, over den val van Babel vs. 1-10, f}. Hy hoorde de Hemellingen een vreugdelied zingen, over de verwoesting van Babel vs. 1-9.
A. De Hemellingen zongen een vreugdelied, over die gebeurtenis vs. 1-8. Het lied beftondt in eenen
dubbelen aenhef.
A. Eerst loovien zy God, dat Hy het bloed der
Martelaeren gewrooken had vs. 1,2.
B. Daer na, dat de geheimzinge Hoer voor al¬
toos , verdelgd was vs. 3.
B. Dit vreugdelied werdt , door Gods eerfte dienae-
ren, beantwoord vs, 4.
i. t^Nde na defen hoorde ick, in eene andere verrukking van zinnen , als eene groote en zeer zwaere fiemme eener groote fchare in den hemel, feggende, Halleluja: de faligheyt, ende de heerlickheyt, ende de eere, ende de kracht zy den Heere onfen Godt:
Het woord Halleluja zegt, in de tael der Hebreeuwen, zo veel, als loovt den heer. Deefe uitroep was zeer gemeen, in de lovzangen der Israëlleren, gelijk, uit veele Pfalmen, ten overvloede bekend is. — De Hemellingen wekten derhalven eikanderen op , om den Goden der Goden, blymoemoedig en dankbaer, te looven. — Zy zongen gezaemenlyk, de zaeligheid, en de heerlykheid, en de eer, en de kracht zy den Heere onfen God.
Het Griekfche woord, door zaeligheid, vertaeld , beteekent eigenlyk verlosfing; hier geevt het, by wijs van overnoeming, de lov en dankzegging te kennen , welke iemand, voor eene verlosfing verfchuldigd is. (Verg. Kap. XII: 18.) De beide uitdrukkingen heerlykheid en eer zeggen zo veel als roem, en lov, beftaende, in het erkennen en prijfen va»
XXVJJ. deel.



4.16- OPENBARING
Gods Volmaektheeden; en het woord kracht beteekent meer byzonder de erkentenis, den roem, van Gods macht en Ma • jefteit , in naervolging der Hebreeuwen. (Vergel. Pf. VIII: 3-)
2. Want (a) fijne oordeelen zijn waerachtigh ende rechtveerdigh: Hy heeft, in de geduchte ftraföeffeningen, over het geheimzinnig Babel, zijne waerheid en rechtvaerdigheid, allerkennelyksts verheerlykt: dewijle hy de groote Hoere geoordeelt , en , op eene allervreesfelykfte wijs, geftraft heeft, die de aerde verdorven heeft met hare hoererye, ende (b) het bloet fijner dienaren van hare hant gewroken heeft.
De geheimzinnige Hoer had, met haere hoerery, met haere valfche en fchoonfehijnende dwaelleer , de aerde (onfes erachtens) de ongeloovige Jooden , verdorven , tot de allerfchaedelykfte wanbegrippen en wandaeden, verleidt. (Verg. i Cor. III: 17. 2 Cor: XI: 3. Eph: IV: 22.) — God had het bloed zijner dienaeren van haere hand gewrooken , dat is haer, om het wreedïertig vergieten van het onfchuldig bloed der Christenen, op eene zeer geduchte wijs, rechtvaerdig geftraft. De uitdrukking is overgenoomen, uit Deut. XXXII: 43. Hy zal het Hoed zijner knechten wreeken,
3. Ende fy feyden ten tweeden mael, met eenen herhaelden aenhef, Halleluja , loovt den Heer onfen God, om dat Hy de groote Hoer, naer haere werken, rechtvaerdig vergolden heeft, (c) Ende zal zy nimmer herfteld worden : want hare roock gaet op in alle eeuwigheyt, even als die van de grouwzaeme Steeden Sodoma en Gomorra, welke, met vuur en zwaevel, verbrand zijn. (Verg. Jef. XXXIV: 10. Kap. XIV: n. XVIII: 18.)
4. Ende de vier en twintigh Ouderlingen, die, op even zo veele throonen, in eenen halven cirkel, rondom den throon der Goddelyke Majefteit, zitten, (Verg. Kap. IV: 4,) ende de vier Dieren, of verftandige Weezens, welke , in het midden van den gemelden halven cirkel , voor dien
throon,
Ca) Openb. 15: 3. eude 16: 7. (b) Deut. 3a; 43. Openb. 18: 20. Cc) Jef. 34: 10. Openb. 14: 11. ende 18: II.



van JOANNES. XIX. 417
throon, ftaen , (Verg. Kap. IV: 6,) van hunne eerezeetels opgeftaen zijnde, vielen [neder] , ten blijke van den diepften eerbied, ende, voor over liggende, op hunne aengezichten, aenbaden zy Godt , die op den throon fat, (Verg.Kap. IV: 10. en V: 14 ) leggende, om aen te toonen, dat zy den lovzang der Hemellingen toeftemden, en zich daer meede hartelyk verëenigden , Amen , Halleluja , loovt den Heer. (Verg. Pf. CVI: 98.;
joannes zegt niet, dat hy het eerbewijs der vier en twintig Ouderlingen, en der vier Dieren , gezien hebbe. Wy moogen 'er uit befluiten, d2t hy daerömtrent naedere onder- * richting gekreegen hebbe, door den Engel, die hem geduuaig vergezelde. (Verg. Kap, i: 1.)
3. De Aptstel hoorde vervolgens verfcheidene Hemmen, welke, tot het vermelden van den lov des Allerhoogften, opwekten Vs. 5 10.
A. Hy hoorde eene ftem uit £ods throon, welke alle op¬
rechten aenmaende, om God te looven vs. 5.
B. Wyders hoorde hy eene ftem van eene verbaefende mee¬
nigte vs. 6-8. «. Deefe Hemellingen wekten eikanderen op, om God te looven, en zich , met eene hartelyke dankbaerheid , te verblyden vs. 6, 1 * en /3. Zy gaeven den grond daervan op vs. fh, 8.
C. Eindelyk hoorde hy eenen Engel, die tot hem ■ fprak
vs. 9 , 10. u. De Engel fprak tot hem vs. 9, en |3. Wees de eer, welke joannes hem wilde aendoen, van de hand vs. 10.
5. Ende een fiemme quam uyt den throon, feggende, Looft onfen Godt, gy alle fijne dienftknechten , ende gy die hem vreeft, beyde kleyn ende groot.
Er kwam eene ftem, uit den throon, op welken naemenlyk de God der Goden verbeeld wordt te zitten. (Vergel. Kap. IV: 1, 3.) Wy zouden lievst denken, aen de ftem van den
XXVII. DEEL, D d



41S OPENBARING
Verlosfer zeiven, die verbeeld was, als een lam, te ftaen; voor den throon der Goddelijke Majefteit, in het midden van het halvrond, het welk, door de eerezeetels der vier en twintig Ouderlingen, gemaekt werdt, (Vergel. Kap. V- 6 Vil: 17 (6)).
Deefe Goddelijke ftem van den verhoogden Middelaer riep zo luid, in den hemel, dat de Apostel het zeer duidelyk en onderfcheiden verftaen konde: loovt God, gy alle zijne Dienst-
knechten, en gy die Hem vreest, heide klein en groot. Alle
Christenen, van allerlei rang en ftanden, zelvs Vorften en aenzienlyke Lieden, werden, door den verhoogden Middelaer, opgewekt, om God te looven, dat de vervolging voor altoos geëindigd was. —. De fpreekwijfen zijn woor delyk overgenoomen , uit Pf. CXV: 13. CXXXIV- 1 CXXXV: 1.
6. Ende ick hoorde wijders als eene fiemme eener groote fchare, ende als eene fiemme veler wateren, ende als eene fiemme van flercke donderflagen, (Verg! Kap. I: iS. en XIV: 2.) feggende , Halleluja: Ioov den Heer: want de Heere de almachtige Godt, de Albe. ftuurer (Verg. Kap. IV: 8. XI: 17. XV: 3. XVI; 7l) heeft (d) als Koningh geheerfcht ; Hy heerscht, na het verdelgen der groote Hoer, met een onbepaeld gezach als Koning, (Verg. Kap. XI: 17.)
Deefe ftem kwam van de reeds gezaeligden in deh hemel. Zy wekten eikanderen op , tot eene dankbaere blijdfchap.
7. Laet ons blijde zijn, ende vreugt bedrijven, met ftemmen en gebaerden, ende hem , die, op den throon zit' met onfe lovzangen. de heerlickheyt geven: (e) want de bruyloft des Lams is gekomen, ende fijn Wijf heeft baerfelven bereydt.
8. Ende haer is gegeven, dat fy bekleedt worde met reyn ende blinckende fijn-lijnwaet: want dit fijn-lijnwaet zijn de rechtveerdigmakingen der hey-
De
(B) GRQTIU3 1. C. ad ft. I. ETCHHORN 1. C. Vol. II. n. a,
td> Openb. li: (e) Mattn. aai 2. r.oc. 14: 16,



van joannes: xix. 419
De bruiloft des lams is gekoomen. — De Bruiloft is een vreugde maeltijd, welke, by geleegenheid van een voltrokkenHuwelyk, gehouden word, (Verg. Joh II: r, 2.) Maer wat hebben wy hier, in de geheimzinnige beteekenis, door de Bruiloft des lams, te verftaen. - Het zinneprent ;is overgenoomen, uit Jef. LXII: 5 : want, geltjk een jongeling eene jongvrouw trouwt, alzeo zullen uwe kindsrs u trouwen en, gelijk de Bruidegom vrolijk is, over de Bruid alzoo zal l (J over u vrolijk zijn. Daer wordt Gods gunstrijke voorzorg voor de Kerk, en zijne-byzondere toegeneegenheid tot haer, eigenaertig vergeleeken, by de lievde en bhjdfchap van eenen Bruidegom, jegens en over zijne Bruid. Ook wordt de Kerk van het Nieuwe Testament geteekend als do Bruid en het Wijv van custos. (Verg. * Cor XII: 2.) Fnh v. aO — De Bruiloft des lams wijst ons derhalven, raV zulkentijd, op welken de Verlosfer zich, als het wasZ: gro^yl! verSijdera zal, over de beminne.yke hoe ae; „igheeden der Christenen, en hen, met de kennelykfte blij. ken van zijne gunst lievde, en voorzorg, verèeren zal; met één woord, naer den heerlyken ftaet der Kerke, nadat zv over allen tegenftand van haere vyanden, zal zegeprselt hebben — Deefe heuchlyke tijd wordt hier , als teegenwoordig. voorpefteld. De Apostel hoorde daerom de Hemellingen eikanderen toeroepen: de bruiloft des lams is ge~
lairEnd> zijn mjv, voegen zy 'er by, heeft zich zelve Heid "' Het Wjv van het lam is de Kerk, in haeren toekoomenden luisterrijken ftaet.de meenigte der Christenen dia de voorwerpen van 'sHeilands byzondere gunst en onderfchei' dene lievde weezen zullen. - Dit geheimzinnig Wijv heeft zich zelve bereid, zy is gereed, om het Huwclyk te voltrekken e„ ten dien einde, behoorlyk opgecierd. De zmneprent is genoomen van eene Bruid, welke, met ftaetfie kleederen, wordt opgecierdt, om het Bruiloftsfeest by te woonen. m Daerom vervolgen de Hemellingen, vs. 8'. En haer ugegeeven dat zy bekleed worde met rein en blinkend fijn limwaei.
Deefe kleeding was kennelyk onderfcheiden , van den dartelen opfchik der vuile Hoer Kap. XVII: 4- H *a. <^ xxvii. deeu d d 3



430 O P E N B A R I N [G
tig en prachtig f». Kleederen van fijn lijnwaet maekten oulings den opfchik uit van de acnzienlykfte perfoonen. (Vergel Esth. VI: 8. VUL- ,,.) — Dit rein en blinkend fijn lijnwaet zijn of beteekenen de rechtvaerdigmaekingen der heiligen.
Het Griekfche woord, door rechtvaerdigmaekingen vertaeld wordt meermaelen voor Gods gebooden, genoomen. (Verg. Luc. I: 6. Hebr. IX: ï.) Hier beteekent het, by wijs van overnoeming, werken, welke, met Gods gebooden, overeen ftemmen (rf). De Heer van hamelsveld vertaelt het, door deugden. — Veelen der Uitleggeren denken, aen de toegereekeode gerechtigheid van den Verlosfer ; deefe is buiten allen twijffel, de eenige grond van alle heil en zaeligheid, en , zonder geloovige omhelflng van deefe gerechtigheid kan 'er geene waere deugd plaets hebben. Dan hier wordt die gerechtigheid niet zo zeer bedoeld. De mantel van deefe gerechtigheid (Verg. Jef. LI: 10,) is het cieraed van alle geIoovigen, op alle tijden. Maer hier wordt een cieraed der Kerke befchreeven. het welk haer , ten tijde van haeren heerlijken ftaet, wanneer zy, als de Bruid van Christus zal toebereid zijn , byzonder eigen weezen zal. Wy denken daerom, aen de werken der lievde en der godzaeligheid, in welke de Christenen van dien tijd , als fchitterende voorbeelden zullen uitblinken. '
9. Ende hy, de Engel naemenlyk , die my geduurig vergezelde, ommy, nopens de geheimzinnige vertooningen, naedere onderrichting te geeven, (Verg. vs. i0,) fevde tot rny, Schrijft, Saligh zijnfe die geroepen zijnoot het Avontmael van de bruyloft des Lams. Ende hv feyde, wanneer ik, op dit gezegde, wat nadacht, tot my, (f) Defe zijn de waerachtige woorden Godts.
Zaehg zijn zy, die genepen zijn, tot het avondmael van de Bruiloft des lams, dat is, met één woord: „ Zy moo,, gen, met het hoogde recht, en, in byzonderen nadruk „ gelukkig genoemd worden, die den tijd beleeven zullen,
»» °P
Cc) croTios 1, c. ad h. I, eichhorn 1. c. p. 850. 1 ld) grotius 1. c. ad h. U 1 ( f) Openb. 2ir 5.



van JOANNES. XIX. 4sr
,-, op welken het gemelde vreugdefeest zal gevierd worden, „ wanneer de heerlijke ftaet der Kerke zal gekoomen zijn,
, en de Christenen, na het overwinnen van allen teegenftand der vyanden, in kracht van heiligheid en godsvrucht,
' zullen uitmunten." — De Apostel kreeg bevel, van den gemelden Engel , om deefe uitfpraek op te fchrijven. Hy zeide zaelig zijn zy enz. Wanneer joannes dit gez.cht te boek ftelde, moest hy niet verzuimen, 'er deefe aenteekening by te voegen. Zoortgelijke beveelen kreeg hy meer, omtrent dingen ,welke by uitneemendheid gedenkwaerdig waeren, en welker geheugenis, in de Kerk, moest bewaerd worden. (Verg.
Kap. XIV: «, XXI: S-) ■ j ...
De gelukzaeligheid derhalven van het hier bedoelde tijdperk zal zo groot zijn, dat de Engel gelaste , daerömtrent eene byzondere aenteekening te maeken. Trouwens zy diende ook ter vertroosting van alle Christenen , in benaeuwende omftandigheeden der Kerke, om hun te verzeekeren, dat 'er eenmael eens een tijd van kalmte en vreugde ko3men zal.
Daerom voegde 'er de Engel nog by : deefe zijn de waerachtige wtorden Gods, onfeilbaere woorden wil hy zeggen, die ik, uit Gods naem , en op zijn bevel,gefprooken heb.— Wy kunnen 'er ons derhalven gerust op veriaeten, en 'er ons, in alle bezwaerende omftandigheden, meede vertroosten, dat 'er.zulk ten Bruiloft des lams, zulk een heerlijke ftaet der Kerke, eens zal plaets hebben.
10. (g) Ende ick viel [neder] voor fijne voeten om hem te aenbidden, ende hy feyde totmy, (h) Siet dat gy [dat] niet [en doet] , ick ben uw' mededienftknecht, ende uwer broederen, die het getuygenifle Jefu hebben. Aenbidt Godt. Want het getuygeniflè Jefu is de geeft der Prophetie.
De Apostel viel needer, voor de voeten van den Engel, om hem te aenbidden. — Men moet hier vooral niet denken, aen eene Goddelyke eer, aen eene Godsdienftige aenbidding;
(g) Openb. zi: 8. cjo Hand. 10: i6. ende 14: 14. Openb. 12: 9.
XXVII. DEEL. ' D d 3



422 - OPENBARING
zou zulk een hoog verlicht Apostel, als joannes was, aen eenen Engel, Goddelyke hulde hebben willen bewijfen? dit kan niemand vermoeden. Of zou de Apostel zich verbeeldt hebben, dat deefe Engel een Goddelyk perfoon waere? Im» roers heen. Hy kende hem, als den Engel, die hem geduurig vergezelde. (Verg. Kap. I: i.) Voeg 'er by, dat deefe Engel zich eenen mededienstknecht noeme vs. iob, en evenwel heeft de Apostel naederhand dezeivde aenbidding, welke hier bedoeld wordt, nog eens herhaelen willen (Verg. Kar. XXII: 8, 9;) maer dit zou hy zeekerlyk niet gedaen hebben, na dathy eenmael, van zijne vooiönderftelde dwaeling, w:S te regt gebracht, indien hier, van eene Goddelyke hulde, gefprooken werdt.
Het Griekfche woord , door aenbidden vertaeld , wordt zeer gemeenzaem, voor een burgerlyk eerbewijs, genoomen, by de LXX Gen. XXIII: 7, 2. Esth. III: 2, 5 enz., en) in het Nieuwe Testament Matth. II; 2. enz. -— In ons ge! val, bewees de Apostel, aen den Engel, in zo verre hulde, als hy hem de eer geeven wilde, voor die gewichtige bekendmaeking, dat de gemelde bruiloft des lams eens zeeker koomen zal. Deefe tijding verblydde den Apostel dermaeten, eh was hem zo bemoedigende, dat hy den Engel, voor de beken dmaékirig', op de allerèerbiedigfte wijs, zijnen hartelyken dank betuigen wilde.
Maer deefe eer wees de Engel van de hand, zeggende, zie' dat gy dat niet doet, wacht u, van my de eer van die bekemlmaeking te geeven. — Welk eene reden gav de En. gel, van dit verbod? Hy zeide niet, „ gy zoudt afgodery „ bedrijven, en de eer, welke den Onëindigen Schepper „ alleen toekoomt, aen een fchepzel, geeven." Zo zou hy zeekerlyk gefprooken hebben , wanneer de Apostel hem God. delyke hulde had willen bewijfen. Maer het is eenvouwig: ik ben uw mededienstknecht, en uwer broederen, die het getui' genis van jesus hebben of vasthouden, (Verg. Kap. VI: 9.)
Deefe Engel was ook een dienstkneche van God, even als de Apostel, fchoon van eenen hoogeren rang, en in zo verre de mededienstknecht van onfen joannes, gelijk ook van zijne bmdêren, dat is de Christenen, die het getuigenis van jesus
vast*



VAN JOANNES. XIX. 4=3
vasthouden, den naem van den Verlosfer vrymoedig belijden, en zich daervan, door de zwaerfte vervolgingen, niet laeten affchrikken. - Het is derhalven, als of de Engel zeide,:
ev verblydt u, met het hoogfte recht, over de bekend" maeking dat de Bruiloft des lams eens koomen zal, maer " van deefe belangrijke tijding moet gy my de eer en dank " niet geeven; ik heb u dezelve, op Gods bevel, mede-
eedeelt en, wanneer ik den Goddelyken last ter uitvoer " breng,'ben ik flechts uw mededienstknecht , en die van
■waere Christenen,"
Eindelyk is het, aenlid God, dat is, „ geev God, met „ blyde dankzegging, de eer van de meermaelen gemelde ontdekking, omtrent den heerlyken ftaet der Kerke die eens koomen zal," want Ut getuigenis van jesus fa de Geest der 'prophetie. — Het getuigenis van jesus is, volgens den Hebreeuwfchen fpreektrant, het getuigenis omtrent jesus. Nu wordt het sanfche Euangelie wel het getuigenis van jesus genaemd; Ler evenwel, ter deefer plaets, wordt dat meer byzonder eetuigenis, omtrent den Verlosfer, bedoeld, dat naemenlyk de Bruiloft des Lams gekoomen zy. (Verg. vs. ?0 - Dit getuigenis, zegt de Engel, is de Geest der propheetie, dat is, de Geest van God, die alleen toekoomende dingen weet " fVerg. iCor. II: 10,) is het, die dit getuigenis, omtrent " tesus geevt. Derhalven moet gy de eer, voor de gemelde " ontdekking, niet aen my geeven, maer alleen aen God, die my gelast heeft, u deefe belangrijke tijding te brengen-"
' Dit geheimzinnig Gezicht leert ons, met opzicht tot het propheetisch uitzicht, twee zaeken.
1. Voor eerst, dat God de groote Hoer, welke Kap. XVII. „aeder befchreeven is, rechtvaerdig ftraffen zal overal het martelbloed der Christenen, het welk zy zal vergooten hebben ; dat zy, op zoortgelyk eene wijs, geheel en voor altoos zal verdelgd worden, als Sodoma en Gomorra verteerd zijn (Verg. vs. 2., 3-) . ,iw
H. Ten anderen, dat, ta het verdelgen van het Monfterdier
XXVII. deel. ' D d 4



424 OPENBARING
Kap. XIII: r-ro, en van de groote Hoer, de heerlvke ftaet der Kerke volgen zal, die hier zinbeeldig de Bruiloft des Lam genaemd wordt, (Verg. rs. 7-9)) en taJL vervolg, onder andere b.eldfpraeken , naeder wordt af geteekend.
Q. Het dertiende Gezicht vertoont den geheele» en einielyken ondergang van het Monjlerdier, met allen zijnen nog Je■ rtgen aenhang, onder geheimzinge teekeningen vs. ufal
li' "5 d\Ap0SUl em ^ V"n aliete paerd,.onder het geleide van den Goddelyken Verlosfer vs. II . 15.
A. Hy zag den Hemel open gaen, en den Verlosfer, als
Veldheer, te voorfchijn koomen vs. 11.
B. Deefe Goddelyke Veldheer wordt naeder hefehree.
ven vs. 12-15, ten aenzien te. Van zyne 00gen vs. 12 ?. fi. Van zijn hoofdcieraed vs. 12K •y. Van zijn gewaed vs. 13. £ Van zijn gevolg vs. 14. e. Van zijn bedrijv vs. 15. {. Van zijne eert ijtels vs. 16.
pnIrVEfd%\ck faShvervoIgen* eren hemel geopenc ende fiet, een wit peert, ende die op 'Sê iat was genaemt Getrouw ende Waericliri^ ende hy oordeelt ende voert k&^fcgSfc
De Apostel zag den hemel gespend. Dit openen van den hemel was met alleen eene voorbereiding, tot den ftaetly ken „«tocht T» den Goddelyken overwinnaer , die vervolgens naeder befchreeven wordt; maer het gav ook teevens te kennen dat de verhoogde Middelaer zich gereed maekte om
deer te\VTijn,vningriik' de --'^chte'o0°rm deelen, te ftraffen. (Verg. Kap. XI: 19. XV- 3) (eV
Voorts zag de Apostel een wit paerd. Het paerd was wit,
(') Openb. 6: 2. oal (») Booven p. 133-iS?,



van JOANNES. XIX. 425
•m de overwinningen van den Ruiter af te beelden. Immers oudtijds werden , in de zeegepraelen , by de Romeinen , witte paerden gebruikt- (Verg. Kap. VI: a.) (ƒ). — De Ruiter, die, op het zelve , zat, was genaemd getrouw en waerachtig, dat is de onfei baere, op wiens uitfpraeken men zich gerust veriaeten kan, en die alle zijne belovten , byzonder ook omtrent het beteugelen der vyanden van zijn Koningrijk, gewisfelyk vervullen zal. (Verg. Kap. III: 14 ) — Hy oordeelt of ftraft, en voert krijg , in gerechtigheid. De uitdrukkingen zijn ontleend, uit Jef. XI: 4. en geeven te kennen, deels dat de ftrafgerichten, welke de geheimzinnige Overwinnaer ftondt uit te oeffenen , alleszins rechtvaerdig weezen, deels dat deefe oordeelen, in eenen krijg, in eene vernielende neederlaeg zijner vyanden, beftaen zouden. (Verg. vs. 17-ai.)
12. Ende fijne oogen waren (k) als een vlamme vyers, ende op lijn hooft waren vele Konincklicke hoeden: ende hy hadde eenen naem gefcnreven, dien niemant en wilt dan hy felve.
Zijne oogen waeren, als eene vlamme vuurs. —- Wanneer men zijne oogen aenzag , was het. als of 'er eene vlamme vuars - uit afftraelde. Deefe glansrijke oogen be'teekenden de oneindige Alweetenheid van den Verlosfer, waer door niets, voor Hem, verborgen is. — De teekening is ontleend, uit Dan. X: 6. (Verg. Kap- I: 14-)
Op zijn hoofd, waeren veele Koninglyke hoeden of Vorftelyke hoofdfluijers. De zinneprent is ontleend van de Overwinnaers, by de Ouden, die gewoon waeren de kroonen der overwonnene Koningen op hunne hoofden, te zetten (g). (Verg. 2Sam. XII: 30.) Het gav te kennen, dat de verhoogde Middelaer nu gereed ftondt, om, over veele Koningen en Vorften , die zijn Rijk vyandig waeren , volkoomen re zeegepraelen; en dat nu de de tijd gekoomen was, op welken alle Koningrijken der waereld zich , onfen Heer en
(f) XXVI Deel. p. 859.
( k j Upenb. t: 14.
(# ) GRÓTius 1. c. ai h. I,
XXVII. deel.
Dd 5



426 OPENBARING
sftmr Gezalvden , onderwerpen moeten. (Vergel. Kap.
En hy had eenen naem gefchreeven, denkelyk op zijn voorhoofd of op zijne Koninglyke kroon (*), dien niemand wist. dan ffi zelvs, dat i, een wonderlyke naem, die, van geenen fter veling, volkoomenlyk konde verftaen worden; een naem d.e eene onnadenkelyke verborgenheid uitdrukt. — Meer dan waerfchijnlyk bedoelt de Apostel den naem van het woord gods, in de ondoordringbaere Verborgenheid van s Heilands Goddelyk zoonfchap uitgedrukt, (Verg. vs. 3 )
13 Ende hy was bekleedt met een kleet 0) dat met bloet gevervet was: ende fijn name worc genaemt, (m) het Woort Godts, ö
Hy was bekleed, met een kleed. Men denke, aen eenen Krijgsmantel, hoedaenigen Veld - Overften oudtijds gewoon waeren , in den oorlog , te draegen. Deefe Krijgsmantel was, met bloed, geverwd, tot een teeken, dat het bloed der vyanden, ia eene vreesfelyke neederiaeg, zoude vergooten worden. (Verg. 21.) ^_ Zijn naem wordt genaemd het
woord gods.
Onder deefen naem, heeft de Apostel naderhand, in zijn Euangelie , meermaelen gefprooken. (Verg. Joh. I: j, I4. 1 Joh. 1:1. V: 7.) — Over deefe benaeming, hebben wy by
eene andere geleegenheid gehandelt (f) Uit dit gezicht he4
de Apostel, onfes erachtens, de benaeming van het Woord in zijn Euangelie , en in zijnen eerften Briev, ovcrgenoo' men (*); en daer uit meenen wy te moogen afleiden dat joannes zijn Euangelie, na de Openbaering, gefchreeven nebbe (/).
14. Ende de heyrlegers in den hemel volgden hem op witte peerden, gekleedt met wit ende reyn Cn) fijn-hjnwaet. J V*
Door de heirleegers in den hemel, verftaen de meeste Uit
(h~) eicmhorn 1. c. p. 165, 26(T. ^
<)} leS' "3: 1. (m) Joh. 1: 1. ijoh. 1: 1 l'/ " Deel. Inleid, p. lxxx/iii— (*; 1. c. p. y3.
(I) XXVI Deel. Inleid, p. cxvn—
(nj Matrti. 28i 3. Openb; 4: 4. eiuje 7: 9.



VA>I JOANNES. XIX. 42?
laders eene groote meenigte van Engelen (m). Indien men he'%o begrijpen wil, moeten de Engelen, in dit geval, met worden aengemerkt, als middelen en werktuigen, van welke de Goddelyke Verlosfer zich bedienen zal, om de hier bedoelde vyanden te vernielen; maer als aenfchouwers en getuigen van 'sHeilands overwinning, die Hem vergezelden, om den luister der zegeprael te vergrooten. — Immers de Overwinnaer was alleen , met bloed , befpat. (Vergel. vs. 13 ) Voeg 'er by . dat de llachting der vyanden , door het ©orlogszwaerd , gefchieden zal. (Verg. vs. 21.) — Alzoo liev evenwel zouden wy denken, aen gezaeligde Christenen, die den Verlosfer, niet zo zeer als medeftrijders, maer als getuigen van zijne overwinning , en ter vergrooting van den luister zijner zegeprael, vergezellen zullen.
Deefe volgden Hem, zittende meede, op witte paerden; weder om de overwinning van den geheimzinnigen Ruiter af te beelden. Om die zelvde reeden, waeren zy gekleed, met wit en rein fijn lijnwaed.
I5 (0) Ende uyt fijnen mont gmgh een fcherp fweert . op dat hy daer mede de Heydenen/flaen foude. Ende hy falfe hoeden (p) met een yferen roede • (q) ende hy treedt den wijnperfbak van den wijn des toorns ende der Gramfchap des almachugeu Godts.
Uit zijnen mond, ging een Jcherp Zwaerd. — De adem, die, uit zijne» mond, uitging, vertoonde zich, als een glinflerend zwaerd, het welk ongemeen fcherp, en gefchikt was, om aen weerskanten te fnijden. — Dit zwaerd was, in ons geval, een eigenaertig zinneprent van 'sHeilands macht, in het uitöeffen van eene rechtvaerdige wraek, aen zijne vyanden. Nu ftondt Hy gereed, om, in nadruk, krijg te voeren , met het zwaerd van zijnen mond, (Verg. Kap. II: 16) — Op zoortgelijk eene wijs , vertoonde zich ook Gods
(til) E1CHKORN I. C. p. 270. fWidi • • *-
l O ' Obenb. 2: 16. ende 19: ( P ) a: 9' °iwtlb' 2' s- •
(q) J'-f- 63= 3- Openb. 141 19 20.
XXVII. DEEL.



42S OPENBARING
Zoon, aen den Veldheer josoa, toen hy gereed ftondt, om de Kanaanners te verdelgen. (Verg. Jof. V: 13, 14.) Gods oordeelen, over zijne vyanden, koomen meermaelen voor, onder de teekening van een Zwaerd. (Vergel. Deut XXXII41. (B).
Dit Zwaerd ging, uit den mond van den zegepraelenden Overwinnaer, op datHy daer meede de Heidenen zoude (laen.— De Heidenen zijn hier zekerlyk de vyanden van zijn Koningrijk, die vs. 19. het Beest, en de Koningen der aerde, en hunne heirleegers, geheeten worden. — Hy zalfe hoeden, met eenen yferen roede. Deefe uitfpraek is , volgens de vertaeiing der LXX, overgenoomen, uit Jef. II: 9, en geevt te kennen, dat de Verlosfer zijn Koningrijk, uit alle volken, vergaederen, en zijne vyanden, op eene allervreesfelykfte wijs, verdelgen zal. (Verg- Kap. II: 27.)
Hy treedt den wijnpersbak van den wijn des toorns, en der
gramjehap van den Almagtigen God De zinneprent is overge.
noomenuitjef. LXIII: r, en wy hebben dezelve fpreekwijs nog eens ontmoet Kap. XfV: 19,20. Het geevt, met één woord, te kennen, dat de Middelaer Gods geduchte gramfchap, over de vyanden van zijn Koningrijk, ftondt uit te oeflenen en dat wel door middel van eene allerbloediglte nederlaeg' zo dat het menfchenbloed ftroomgewijs zoude vergooten worden even als dc wijn voortvloeit, wanneer de druiven, in den wijnpersbak, getreeden worden.
16 Ende hy heeft op [/*ƒ«] kleet, ende op fijne dye defen naem gefchreven, (r) Koningh der koningen , ende Heere der heeren.
De verheevene benaeming, van Koning der Koningen, en Heer der heeren, koomt den verhoogden Middelaer, welken gegeeven is alle macht, in hemel en op aerde, toe, in den volftrekften nadruk,. — Deefen luisterrijken naem had Hy, in dit gezicht, gefchreeven op zijn kleed, en op zijne dye', dat is, op zijnen krijgsrok, ter hoogte van zijne heup. By
de
f w) xxvi DeüU P. 5?.
(n ) iïim. 6: 15. Openb. 171 14.



van JOANNES. XIX. 419
de Ouden was de Krijgsrok zomwijlen befchreeven, met letteren, welke, van de heup, nederwaerds liepen (e).
M. Vervolgens zag de Apostel eenen Engel', flaende in deZm, die al het gevogelte noodigde, om het vleesch der verjlat. gene vyanden van den heiland, te eeten, vs. 17, 18.
17. Ende i'ck fagh al verder, éénen Engel, ftaende in de fonne. De lichaemelyke gedaente, in welke hy zich vertoonde, was zo reusachtig groot, dat hy een goed deel van de zonneftraelen onderfchepte, en daer door, als in de Zon zelve, fcheen te ftaen (p); ende hy riep met een groote ftemme, feggende tot alle de vogelen, die in 't midden des hemels vlogen : (f) Kómt herwaerts, ende vergadert u tot het avontmael des groaten Godts:
ib*. Op dat gy etet het vleefch der Koningen, ende het vleefch der Overfte over duyfent, ende het vleefch der ftercke, ende het vleefch der peerden , ende der gene die daer op fitten ; ende het vleefch van alle vrye ende dienftknechten , ende kleyne ende groote.
Alle vogelen, die, in het midden des hemels, vloogen, zijn alle roovvogels, die, op lijken en krengen, aefen. — Zy werden geroepen , tot het Avondmael des grooten Gods. De teekening is overgenoomen, uit Ezech. XXXIX: 17, alwaer de vogelen genoodigd werden, om zich, van rondömme, te verzaemelen , tot het groote Jlachtöjfer Gods, beftaende in het vleesch van verflaegene vyanden. Het gene, by ezechiel, het groote Jlachtöjfer Gods heet, wordt hier het Avondmael van den grooten God genaemd.
De Voogels moesten koomen, om te eeten het vleesch der Koningen, en het vleesch der Overjlen over duizend enz. vs. 18. De uitdrukkingen zijn wederom zaekelyk ontleend, uit Ezech.
(0) E1CHHOKN 1. C. p. 272, 573. (p j E1CHHORN 1. C. p. 274.
(f) Jer. i2i 9. Ezech. 2ys 17.
XXVII. cfiEi.



42® OPENBARING
XXXIX: 18-20, het vleesch der helden zult gy eeten, en het bloed der Vorften der aerde drinken, —- en gy zult verzaedigi worden, aen mijne tafel, van rijdpaerden en waegenpaerden, van Helden en alle Krijgslieden. — Dit alles teekent eene vreesfelyke nederlaeg, in welke de vyanden van den Verlosfer, zon. der onderfcheid van ftanden en rangen, fneuvelen zullen; zo dat hunne lijken onbegraeven zullen blijven liggen, en eenen overvloedigen maeltijd, voor het roovgevogelte, zullen opleeveren.
C. Eindelyk zag de Apostel de zeegepraelende overwinning van den Verlosfer, vs. 19.21.
A. Be veld/lag werdt gekeverd, vs. 19.
B. De uitflag was, voor 's Heilands vyanden, allerverder-
velyhst, vs. 20 , 21. «. Het Beest en de valfche Propheet werden leevendig geworpen, in den poel van vuur en zulpher, vs. 20. p. De overige werden, met het zwaerd, gedood, vs. 21.
19. Ende ick fagh het Beeft, ende de Koningen der aerde, ende hare heyrlegers vergadert om krijgh te voeren tegen hem die op het peert fat, ende tegen fijn heyrleger.
Hier wordt het vyandig heirleeger geteekend, het welk, tegen den Verlosfer, zal optrekken. —< De Apostel fpreekt van het Beest, hy bedoelt het Monfterdier , het welk hy Voorheen, uit de Zee, had zien opkoomen, (Vergel. Kap. XIII: 1-10.) Men denke, aen die machtige Heerfchappy, welke, in volgende tijden, zal te voorfchijn koomen, en wel bepaeldelyk aen den zeevenden Koning. (Vergel. Kap. XVII: 10.) —— De Koningen der aerde zijn mindere Vorften, die, aen de gemelde Heerfchappy, zullen onderworpen wee* zen; byzonder, zo als hst ons fchijnt, Vorften uit de ongeloovige Jooden. — Zy voerden hunne heirleegers aen, om h ijg te voeren, tegen Hem, die op het paerd zat; tegen den verhoogden Middelaer, en teegen zijn heirleeger. Wy fchijnen 'er uit te moogen befluiten, dat de Christenen, ten laetften de onderdrukking en vervolging moede , de waepenen
zul-



v a n JOANNES. XIX. 431
zallen opvatten, en, offchoon ongelyk minder in getal, vertrouwende op den alles vermoogenden byftand van hunnen Goddelyken Koning, eenen veldflag, tegen het gemelde Beest, en zijne aenhangers, onderneemen zullen.
20. Maer, wie is beftand, tegen den Almachtigen ? De vyanden van den Verlosfer en zijn volk kreegen de nederlaeg, en werden, door de kracht van Hem , wiens naem is het woord gods, (Vergel. vs. 13,) geheel verflaegen. Ende het Beeft, de laetfte Koning van het meermaelen gemelde Rijk, wiert gegrepen, ende met het felve de valfche Propheet, (t) die de teeckenen in de tegenwoordigheyt van het felve gedaen hadde, door welcke hy verleydt hadde die het merekteecken des Beefts (v) ontfangen hadden, ende die deffelfs beelt (x) aenbaden. Defe twee zijn (y) levendigh geworpen in den poel des vyers die (z) met fulpher brandt.
De valfche' Propheet is de gewaende Mesfias, en zijn aen. hang, (Verg. Kap. XIII: 12, 13. XVI: 14.)-— Deefe twee, hst Beest en de valfche Propheet, werden gevangen, en leevendig geworpen, in den poel des vuurs, die met fulpher brandt. (Verg. Kap. XIV: 10) De fpreekwijfen zijn ontleend, uitliet verfchrikkelyk lot van korah , dathan , en abiram; Num XVI: 33, en uit de Godfpraek van jesaia , Kap. LXVIi 24; alwaer de zinneprent genoomen is , van Sodom en Gomorra en den ftaet der eindeloofe rampxaeligheid, alwaer de pijnigingen nimmermeer zullen ophouden , eigenaertig af♦eekent.
21 Ende de overige, die het heirleeger van het Beest, en van de Koningen der aerde, uitmaekten, (Vergel. vs. 19,) zo Bevelhebbers, als gemeene Soldaeten, de Koningen, de Overften over duizend, defterken, vryen en dienstknechten, kleinen en grooten, (Vergel. vs. 18,) wierden gedoodt met het fweert des genen die op het peert fat, 't welck uyt lijnen mont uitgingh, (Verg. vs. 15,) ende
(t) Deut. 13: 1. Matth. 34: 24. Openb. 13: ia, 13. ende 16: u. (v } Openb. 13: t6. (x) Openb. 13: 15. (,y) Dan. 71 11. Ouenb. ao: 10. (z) Openb. 14: 10.
XXVII. deeu



432 OPENBARING
alle de roovvogelen aesden op de lijken der verflaegenen ; en wierden verfaüigt van haer vleefch.
Dit geheimzinnis Gezicht veorfpelt den vreesfelyken tndergang der beide Beesten, welke de Apostel het eene, uit de Zee, en het andere, uit de Aerde, had zien opkoomen, (Ver gel. Kap. XIII,) met alle aenhangeren en verëerers.
Deefe gebeurtenis , welke nog geheel toekoomende is wordt, onder de zinneprent van eenen allerbloedigften krijg, afgefchilderd, in welke de Verlosfer de zeegepraelende overwinning behaelde.
De krijg, welke hier geteekend wordt, is dezeivde met die, welke Kap. XVI: 12-16, als een gevolg van bet uit. gieten der zesde Phiool, befchreeven is. Het gene daer maer kortelyk is voorgefteld, wordt hier, in de byzonderheeden, naeder uitgebreid. — By het uitgieten van de zesde fchael, was den Apostel vertoond, hoe zich verfcheidene Koningen, met die machtige Heerfchappy , van welke wy gefprooken hebben, verëenigen zullen, om gezaemenlyk ten ftrijde uit te trekken; dat het verëenigd leeger zich zal nederilaen, in eene zeekere plaets, welke geheimzinnig Armageddon genaemd wordt,- en dat zy deerlyk zullen geflaegen worden, op zoortgelyk eene wijs, als de verbondene Koningen der Kansa' ners, by den berg Magiddo, door barak, geheel verflaegen zijn (q).
Deefe zelvde krijg wordt hier uitvoeriger befchreeven; maer, daer de vervulling van deefe Prophetie nog toekoomende is, kunnen wy, omtrent de byzondere omftandigheeden niets naeders bepaelen, dan het gene, in de zinbeelden, duidelyk ligt opgeflooten.
Deefe krijg zal eene geheele verdelging van die machtige Heerfchappy, als meede van den valfchen Mesfias, die een aenzienlyk Gemeenebest van ongeloovige Jooden ftaet op te richten , ten gevolge hebben. — De verhoogde Middelaer zal zelvs krijg voeren in gerechtigheid, (Verg. vs. ij.) Hy
zal,
(?) Booven p. 356. s



van JOANNES. XIX. 43|
zal, aen de Christenen, zijnen alles verraoogenden byftand verleenen, oir de verëenigde macht van hunne vyanden geheel te verflaen, en daer door zal Hy zijne rechtvaerdige oor • deeien, op eene allervreesfelykfte vrijs, uitöeffenen. — Dit zal gefchieden, door eene allerbloedigfte nederlaeg, zo dat het bloed der verëenigde vyanden, ftroomsgewijs, zal ver gooten worden, even als de wijn voortvloeit, wanneer de druiven in den wijnpersbak , getreeden worden. (Vergel. vs. 16)
De Verlosfer, die zich , als een zegepraelend overwinnaer, vertoonde, zittende op een wit paerd , (Verg. vs. 11,) had 'ook een heirleeger, teegen het welk de verbondene vyanden optrokken, (Verg. vs. 19.) —- Dit heirleeger zal waerfchijnlyk beltaen, gelijk wy reeds by vs. 19. (r) hebben aen* gemerkt, uit Christenen, die zich, na lang genoeg vertrapt te zijn, verftouten zullen, om , in de moogenheeden van hunnen Goddelyken Koning, de waepenen op te vatten, en, fchoon ongelyk minder in getal, eenen veldfiag, tegen het geheimzinnig Beest en zijne aenhangers , te onderneemen.
Het heirleeger, tegen het welk zy krijgen zulien, zal zeer talrijk en machtig zijn. De Apostel zag het Beest, en de Koningen der aerde, en hunne heirleegers, vergaederd, cm krijg te voeren, tegen Hem, die op het paerd zat, en tegen zijn hekleeger. (Verg. vs. 19.) — De laetfte Koning van die machtige Heerfchappy zal alle zijne gewaepende manfchappen te velde brengen. De Koningen, die, aen de Oostzijde van den Euphrset, heerfchen, zullen'er zich, met hunne legerbenden, byvoegen. (Verg. Kap. XVI: 14.) (s). Ook zullen de Koningen der aerde , de Vorften der ongeloovige Jooden , en hunne krijgsknechten , ten ftrijde optrekken. —- Het zal een ontzeg tend heirleeger zijn, beftaende, uit eene groote meenigte van Bevelhebbers , en een verbaezend getal van allerleië krijgsvolk, byzonder van ruitery. (Verg. vs. 18,) alwaer ook gefprooken wordt, van paerden, en die daer op zitten, al(j» meede van fierke, dat is beroemde helden.
(O linoven p. 4-0, 431, (_sj Boeven p. 315.
XXVII. DER£, Ee



OPENBARING
By het uitgieten van de zesde fchael, werdt, omtrent dea üitllag van deefen krijg, niets anders bepaeld, dan alleenlyk dat het, met deefe verbondene vyanden van den Verlosfer, óp zoortgelyk eene wijs, gaen zal, als het, met de verëenigde Kanaanners, by den berg Megiddo, gegaen is. (Verg. Kap. XVI: 16.) Maer, in dit gezicht, wordt de vreesfelyke nederlaeg van die vyanden meer omftandig voorfpeld , vs. 20, 21.
Het Beest, de laetfte Koning van die Heidenfche Maetfchappy , en de valfche Propheet, de gewaende messias , die een Gemeenebest, onder de ongeloovige Jooden, ftaet op te richten, werden leevendig geworpen in den poel des vüurs, die met fulpher Irandt. (Vergel. vs. 20.)- Het geevt te kennen , dat het Rijk van het Beest, en het gezach van den val' fchen Propheet, geheel en voor altoos zal vernietigd, en dat hunne zielen, in den afgrond der eeuwige donkerheid, met eene meer dan gewoone en allergeduchfte maet van rampzaeligheid, zullen geftraft worden. „ Maer, of hier iets anders „ en meer ligge opgeflooten, gelijk men niet ongerijmd zou „ moogen denken, zal ik niet bepaelen" (t).
De overigen van dit vyandig heirleeger, zo Vorften ea Bevelhebbers , als krijgsknechten, zo ruiters als voetvolk, zullen allen verflaegen worden, zonder dat iemand ontkoome; hunne lijken zullen onbegraeven blijven liggen, en eenen vetten maeltijd voor de roovvogelen, die zich derwaerds van alle kanten begeeven zullen, eenen geruimen tijd, opleeveren. (Vergel. vs. 17, 18, 21.)
Deefe fchroomelyke nederlaeg zal den gehcelen en eindelyken ondergang van het Rijk des Beests, en van het Gemeenebest des valfchen Propheets, ten gevolge hebben. (Vergel. Kap. XVI: 17-21.)
(i) VITRINGA l. C. p. 5Ï3,



van JOANNES. XX. 435
HET XX. KAPITTEL.
In het veertiende Gezicht, werdt den Apostel het duizendjaerig Rijk vertoond , te gelijk met het veradelen van den laetjlen aenval des Satans, legen het volk van den Verlosfer , vs. 1 -10.
A. De befchrijving van het duizencljaerig Rijk vinden wy
vs. 1-6.
A. De Satan werdt, voor duizend jaeren , in den afgrond,
gefooten , vs. 1-3. u. De Apostel zag eenen Engel, die van den hemel afkwam, met den jleutel des afgronds, en eenen zwae. ren keet en, in zijne hand, vs. I. (ï. Deefe Engel greep den Satan , bondt hem, met den keeten, en floot hem, voor duizend jaeren , in den afgrond , vs. 2 , 3.
B, Daerop volgde het duizendjaerig Rijk der Heiligen en
Bloedgetuigen , vs. 4-6. «. Dit Rijk wordt voorgefteld, vu 4, en, |9. In de byzonderheeden, naeder befchreeven, vs. 5, 6.
b. Na het afloopen van die duizend jaeren , werdt de Satan ontbonden, en waegde nog eenen laetjlen aenval, tegen
■ de Christenen. maer met eenen , voor hem, aller-
rampzaeligjlen uitflag, vs. 3-10. «. De Satan werdt, uit zijnen kerker, losgelaeten, vs- 7. j8. Hy verleiade den cog en magog, om, met een ontelbaer heirleeger , tegen de Christenen, op te trekken, vs. 8 , 93.
y. Maer de uitflag was, voor hem, allerrampzaeligt, vs. 9b, 10.
a. Het vyandehk heirleeger wei dt , met vuur uit den
hemel, verteerd, vs 91, en
b. Hy zelvs werdt geworpen , in den poel van vuur en
zulpher, vs. 10.
XXVII. deel. Ee 2



436" OPENBARING
1. Jj^Nde ick fagh vervolgens , in eene andere ver¬
rukking van zinnen , eenen Engel afkomen uyt den hemel, (a) hebbende den Ileutel des afgronts, ende een groote keten in fijne hant:
Deefe Engel kwam af, uit den hemel, ten blijke, dat hy van God, tot een belangrijk werk, gezonden waere. — Buiten twijffel vertoonde hy zich, in eene menfchelyke gedaente. In zijne hand immers had hy den jleutel des afgronds, die gefchikt was, om den onderaerdfchen kerker te openen en te fluiten, en eene groote keeten , cm den Opper/ten der boofe geesten daer meede te binden. (Verg. vs. 2, 3.)
Zommigen denken, aen den Goddelyken Verlosfer zeiven, die van zich zei ven getuigt, dat Hy de Jleutelen hebbe van hel en dood. (Verg. Kap. I: 18.) (u). Maer, in die aengehaelde plaets, werdt gefprooken van de hel è&«c , of den Jlaet des doods (v), en deefe Engel werdt gezonden, om den afgrond è^uToros te openen en te fluiten. Nu beteekent het woord afgrond, in het gemeen, een zeer diepe onderaerdfche kolk, eene grondeloofe diepte, byzonder da plaets der verdoemenis, alwaer de duivelen, en zielen der godlöofen, opgeflooten zijn en gepijnigd worden. (Verg. Luc. VIII: 31.) Aen deefen afgrond, aen deefen onderaerdfchen kolk, wordt een put toegefchreeven, of een naeuwe mond, hoedaenigen de putten hebben ; het dekfel , het welk op den mond van den afgrond lag, en moest , met eenen Jleutel , geopend worden. (Verg. Kap. IX: 1.) (tv).
Zoortgelyk een werk wordt, aen eenen gefchaepenen En> gel, toegefchreeven, Kap. IX: 1. Wy vinden daerom geene redenen , om hier , aen eenen ongefchaepenen Engel, te denken.
2. (b) Ende hy greep den geheimzinnigen Draeck, de oude flange, die, reeds in den vroegften tijd, onfe algemeene Moeder , op eene listige wijs, verleidt heeft,
welc-v
Ca) Openb. 1: 18.
C" ) VJTRlNGA 1. C. p. 6lO,
(V) XXXI Deel. p. 62, 63.
(«O Booven p. 51.
(bj a Peer. 3; 4. Openb. 12: 9.



7AS JOANNES. XX. 437
wekkeis de duyvel ende fatanas, die de geheele waereld, geduurende veele eeuwen, verleidt had, (Verg. Kap. XII: 9)) ende bondt hem, met den gemelden keeten, voor
duyfent jaren- _
a Ende wierp hem in den afgront, ende iloot hem daer in, ende verfegelde [dien} boven hem, Cc) op dat hy de volckeren niet meer verleyden en foude, tot dat de duyfent jaren fouden ge-eyndigt zijn. Ende daer na moet hy eenen kleynen tijt ontbonden worden. .
De Duivel werdt, in den afgrond, geworpen, en daerin, als in eenen kerker, gejlooten. Het dekfel werdt, met den fleutel geflooten, en, op dat niemand eenige poogingen mogt aenwenden, om het dekfel open te breeken, werdt het, boven den Satan, nog verzeegeld. — Het oogmerk van deefe gevangenis was, op dat hy de volken niet meer verleiden zoude, tot dat de duizend jaeren zouden geëindigd zijn.
Voorheen was de geheimzinnige Draek , in den luchthemei, vertoond; (Verg. Kap. XII: 3, 7 0 daerna zag de Apostel den Satanas, met geweld, uit den luchthemel, verdrijven, en, naer de aerde, verjaegen. (Verg. Kap. XII: o.) Geduurende zijn verblijv op aerde. had hy de volken verleidt, een aental Natiën van het Christendom afkeerig gemaekt, en dezelve opgeftookt, om de belijders van jesus naem wreedaertig te vervolgen. Nu werdt hy, inden afgrond, opgejloo. ten, voor duizend jaeren, en even daer door verhinderd, om do volken langer, op de gezegde wijs, te veileiden. — Wy moogen 'er uit befluiten, dat, op den hier bedoelden tyd, de volheid der Heidenen zal ingaen. Dan daer van ftraks naeder.
Daerna, na dat die duizend jaeren, verloopen zijn, moet de geheimzinnige Draek, ontbonden, en, uit den afgrond, losgelaeten worden. Maer het zal flechts, voor eenen kiemen tijd, weezen. — Dan zal hy, voor de laetfte mael, nog eenen vyandigen aenval doen, tegen het volk van den Verlosfer. (Verg. vs. 7-10)
(O Openb. 16: 14, r<5- er>de 20: 8.
XXVII. deeu Ee 3



438 OPENBARING
4. Ende ick fagh throonen, ende fy faten op defelve: (d) ende het oordeel wiert 'haer gegeven ° ende [kk faglij (e) de zielen der gene die onthooft waren om het getuygeniiTe Jefu, ende om het woort Godts, ende die (f) het Beelt noch (g) deffelfs beelt met aengebeden en hadden, ende die (h) het merckteecken niet ontfangen en hadden aen haer voorhooft, ende aen hare hant: (i) ende fy leefden ende heerfchten als Koningen met Chrifto de duyfent jaren.
De Apostel zag throonen, en zy zoeten op dezelve, en het oordeel werdt hun gegeeven. Wie zaeten op deefe throonen ? Volgens onfe Overzetting is het voorftel zeer donker; maer de zaek zal duidelyker worden, wanneer men het, op deefe wijs, vertaelt: ik zag throonen, en aen hun, die daerop zatten, werdt het recht gegeeven, om het gericht te kouden (x). De teekening is overgenoomen, uit Dan. Vil: 9, 22: dit zag ik, tot dat 'er throonen gezet wierden , — en het gericht werdt, den heiligen der kooge plaetfen, gegeeven.
Men denke, niet aen Koninglyke throonen, maer aen Richterlyke zeetels. Aen kun, die, op dezelve, zaeten, by dakiel, heiligen der kooge plaetfen genaemd, werdt het recht gegeeven, om het gericht te houden. Wie zijn dan deefe Richters, die, op de gemelde zeetels, zaeten? grotius denkt, aen Engelen, als Gods Raedslieden, voor zo ver zy Gods handelwijs, in het vergunnen van groote voorrechten, aen de Martelaeren , waer van vervolgens gefprooken wordt ,
(Verg. vs. 4b) zullen goedkeuren (31) Anderen willen het
zo begreepen hebben, dat de zielen der Martelaeren vs. 4>, aen onfen Apostel, vertoond zijn, als zittende op throo' nen (z). Maer deefe opvatting is ftrijdig, met de zaemen. Helling der oorfprongelyke woorden («). — Uit vergelyking
van
( g > Openb. ly. 15. Ch ) Openb. 13: 16. ' i) Openb. ft 11. t-O v/\N HAMEisvBiD l-enaeüng van hit N. T. ad k L <y~) Adnot. in N. T. ad h. I.
(2) F.ICHHORN 1. C. p. 285
(«} VITRINGA i. C. p, 617.



van JOANNES. XX. 43?
ran de aengehaelde plaets, by den Propheet danielmee„en wy te moogen befluiten, dat 'er zulke menfchen bedoeld worden, die, in zeekeren zin, medeheerfchers van den Verlosfer, in het duizendjaerig Rijk, weezen, en door Hem, als zijne voornaeme Staetsdienaers, gebruikt zullen worden, om zijn Koningrijk uit te breiden.
Men denke, niet aen waereldlyke, maer aen Kerkelyke, :Richteren; aen uitmuntende Leeraers, die, naer het voorfcbrivt der Apostelen, het nut der Kerke, op alle mogelyke wijfen, yverig bevoorderen zullen (bj.
Ende (ik zag) de zielen der geenen, die onthoofd waeren, om het getuigenis van jesus, en om het woord Gods, en die het Beest noch deszelvs Beeld niet acngebeeden hadden, en die het merkteeken niet ontvangen hadden, aen hun voorhoofd, en aen hunne hand. — Het wijst zich van zelvs, dat 'er Martelaers bedoeld worden, en wel van tweederleië zoort, De eerfte waeren onthoofd, om het getuigenis van jesus, en om het woord Gods- de anderen hadden het Beest en deszelvs Beeld met aeneebee'den enz. Te weeten de zaemenftelling van het oorfpron-elyke leert ons allerduidelykst , dat het woord zielen rnoet terhaeld worden, op deefe wijs: ik zag de zielen der geenen, die onthoofd waeren, om het getuigenis van jesus en om het woord Gods, en (de zielen der geenen) die het Beest enz. Ka; h ra« is zo veel als t«? aam» «t«v£« f»
De eerfte zoort van Martelaeren was onthoofd. Het onthoofden wordt hier, voor allerleië doodftrafFen, genoomen (d). Men denke dan aen alle Martelaeren, welke, geduurende de afgeloopene Eeuwen, om de belijdenis van het Christendom, ziin ter dood gebracht. Door hen, die onthoofd zijn, m het getuigenis van jesus , zou men meer byzonder Martelaers , onder de belijders van het Christendom, en door hen, die gedood zijn, om het woord Gods, Martelaers, onder de open, baere Leeraers van het Euangelie, verftaen kunnen «•
(4) VITRINGA ]. e. p. <)lï.
(c) E1CHHORN 1. C. p. 2*6.
(d) VITRINGA 1. C. p. 022.
Qe) XXVI Deel. p. 319.
XXVII. deel. Ee4



4*o OPENBARING
De Martelaers van de andere zoort waeren zulken Ui *JT*J* « *#r niet aengebeeden naddenT' Dit
S ' ™ fristenen, zo Leeraersï
den dood tl' h tU ' ^ n°S ^^ndeis, tot
SenProl f f"12'""^ Monfterdier, en aen den valfchen Propheet, hulde te doen. (Verg. Kap. Xül.)
De Apostel zag de zielen van die Martelaeren ; niet in menfchelyke gedaenten , gelijk Kan VI- n. m,. T verëemVri i, • P' 9' maer wec|erom
vereenigd, met hunne eigene lichaemen, welke zy bv het ondergaen va ^ doQd
wae.en leevend.g geworden (/). In dien zelvden 2fa ' J ook het woord leeven, voor berleeven, leevendig wo^en
Wat dIt heerf hen> mn CHRISTüS te kenMn '
m het vervolg, naeder onderzoeken.
5- Maer de overige der doode en wierden niet
waS 6 De ff" I ™ dat de d^ i-nTe eynd g gemelde Martelaeren. De overige dooden zullen eerst, nu h einden van de gemelde duizend jaeren , opgewekt worden. Defe opwekking der Martelaeren is de eerfte en voorioopige opftandinge. e Het woordeken tot dat fluit den toekoomenden tijd niet
v n aUe de^o "ï VT° ' *" * ^ S
van alfe de ovenge dooden aenftonds zal plaets hebben, zo
dra de duizend jaeren verloopen zijn. (Ve^Matth. XXII: Z zenl i, T' \ Jro™3' na het ^pen van die duitegen de Christenen, onderneemen. (Verg. vs. 7 10) 7o wig te kennen dat de algemeene opftanding van alle de
if) ïicnaoRN ï, c. p, 287. *



tan JOANNES. XX, 44>i f5. Saligh ende heyligh is hy die deel heeft in de eerfte opftandinge: over defe en heeft de tweede doot geen macht, maer fy fullen (k) Priefters Godts ende Chrifti zijn, ende fy fullen met hem als Konin ■ gen heerfchen duyfent jaren.
Deefe aenmerking voegt 'er de Apostel by , om het geluk van den hier bedoelden tijd, en het uitneemend voorrecht der Martelaeren , te doen opmerken. Waerfchijnlyk heeft hy deefe aenteekening, uit den'mond van den Engel, die hem geduurig vergezelde, woordelyk opgefchreeven. (Verg. Kap.
I: i- .
Die deel heeft in de eerfte opftanding is elk der Martelaeren, die, uit de dooden, zal worden opgewekt. Elk van deefe is zaelig, in nadruk gelukkig , en heilig. — Het woord heilig, zegt crotius (g), beteekent zo veel, „ als bevrijd „ van alle rampen, want al , wat onfchendbaer is, wordt heilig genaemd." eicbhorn vertaelt het, van God bemind Qi). Zou het woord heilig ook betrekkelyk zijn , tot
het priesterfchap der Martelaeren, en het ander zaelig, tot hunne Koninglyke waerdigheid? (Verg. vs. 6"».)
Over deefe verreefene Martelaers, heeft de tweede dond geënt macht. De benaeming van den tweeden dood hebben wy reeds ontmoet Kap. II: n, en, Kap. XXI: 8. wordt hy duidelyk verklaerd, van het eeuwig verderv, in den poel des vuurs. Voor dit eindeloos verderv zullen de opgewekte Marielaeis niet te vreefen hebben. — Maer zy zullen Priesters van God en van christus zijn, en, met Hem, met christus, als Koningen heerfchen. Alle waere Christenen zijn Koningen en Priesters, aen God en den Verlosfer toegewijd. (Verg. Kap. 1:6. (Zy zijn een Koningrijk van Priesteren, (Verg. Exod. XIX: 6,) voor zo verre zy, tot dienaers van den Koning der Koningen, door den Geest, geheiligd zijn , en, als een heilig priesterdom, geestelyke offeranden opofferen, welke Gode aengenaem zijn, door jesus christus. (Verg. i Petr. II: g.y Maer de verreezene Martelaers zullen, by uitneemenheid,
fit) Jef. «H i Petr. 2: 9. Opmb. *! 6- ende 5: (g ) 1. c. ad h. I. (*) 1. c. p. 228.
XXVIL deel. E e 5



m OPENBARING
en in eenen byzonderen nadruk, Priesters van Goden Okis. tuszijn, voor zo verre zy alle hunne vermoogens, in den dienst van God en den Verlosfer, onverdeeld befteeden zullen. Ook zullen zy, met CHmsTus, als Koningen heerfchen, en , als het waere , zijne Onderkoningen zijn , hier od aerde. r
7- Ende wanneer de gemelde duyfent jaren fullen ge-eyndigt zijn, fal de fatanas uyt fijne gevanckemüe ontbonden, en , uit den afgrond , losgelaeten Worden.
8. Ende hy fal uytgaen om de volcken te verleyden, die in de vier hoecken der aerde zijn, (l) den Gog en den Magog, om haer (m) te vergaderen tot den krygh: welcker getal is als het zant aen de zee.
De Apostel fpreekt van volken, die in de vier hoeken der aerde zijn, dat is, op de uiterfte grenfen van den aerdboodem, m verre afgeieegene Landftreeken. — Zy heeten vervolgens de Gog en Magog. De benaeming is overgenoomen, uit Ezech. XXXVIII. en XXXiX. De Propheet kreeg een Goddelyk bevel, om zijn aengezicht te zetten, tegen Gog, het land van Magog, den Hoofdvorst van mesech en tu»al. (Verg. Ezech. XXXVIII; 2)
, Da daer bedoelde perfoon wordt befchreeven, als gog , het land van magog, of, gelijk wy het vertaelt hebben, gog van het land magog (i). Door magog, heeft men Scythien te verftaen, dus genaemd, naer magog, den tweeden zoon van jafheth Gen. X: z. Van dit Land Magog nu, of Scy. thien, was de hier bedoelde perfoon de Gog, dat is de Oppervorst van Scythien, die, by de inwooners van dat Land, Gog genaemd werdt, zijnde deefe naem denkelyk van het zelvde gebruik, als oudtijds die van pharao was, by de Egijptenaeten, en, nog ten huldigen dage, die van schach is, by de Perfen, die van cha» by de Tartaeren, en die van czaer by de Rusfen.
Voorts



van JOANNES. XX. 443
Voorts heet hy de Hoofdvorst van mesech en tubal. — Door mesech , fchijnt dat zelvde volk bedoeld te worden, het welk anders Mefoheërf genaemd wordt, woonende tusfchen de Cafpifche en zwarte Zeeën; en tueal zal dan beteekenen de oude Tibareenen , die, volgens steabo, langs de kust der zwarte zee, niet verre van het landfehap Colchis, gewoont hebben. — gog was derhalven een machtig Vorst, het hoofd van de Schythen, Mofcheërs, en Tibareenen (k).
Met toefpeeling, op deefe Godfpraek van den Propheet ezechiel , zegt de Apostel : de gog en de magog zullen zich , door den Satanas verleiden en aenhitfen laeten , om zich te vergaderen tot den krijg, welken zy voeren zullen , tegen den Verlosfer en zijn volk, en het getal van deefe verëenigde vyanden zal verbaefend groot zijn, als het Zand aen de Zee. Eene zeer talrijke meenigte wordt meermaelen vergelee-. ken, by het Zand, aen den oever der Zee. (Vergel. Gen. XXII: 17. XXXII: 12. XLI: 49-) — Zoortgelyk een bericht geevt ook de Propheet ezechiel, omtrent het heirleeger va» gog, beftaende uit de gemelde volken , by welke nog aenzienlyke hulpbenden koomen zouden. Hy fpreekt van een gansch heir, paerden en rulleren, die al te mael volkoomen wel gekleed zijn; van eene groote vergaedering, met rondas en fchild , die al te mael zwaerden handelen; van veele volken ; van eewe wolk, welke het Land bedekte. (Verg. Ezech. XXXVIII: 4 > 6, 9.)
De hier bedoelde krijg moet niet vermengd worden, met dien, welke , op het uitgieten van de zesde fchael, volgen zal : want deefe zal gevoerd worden, door de Oosterfche Koningen, die daer toe, door het Monfterdier, en den valfchen Propheet , zullen aengehitst worden. (Verg. Kap. XVI: 12-16) Maer de hier bedoelde krijg zal plaets hebben , na dat het Monfterdier en de valfche Propheet reeds , in den poel van vuur en zulpher, zullen geworpen zijn. (Verg. Kap. XIX: 19, 20. XX: 10.) — Die krijg, welke Kap. XVI: 1216. kortelyk befchreeven wordt, is Kap. XIX: 11-21, in da byzonderheden, naeder afgeteekend.
De krijg, welken gog en zijne medeftanders voeren zullen,
(4) XV Deeh p. 391, J94. XXVII. pbel.



444 OPENBARING
is dezeivde, met dien , welke Kap. XVII: 14. kortelyk v«meld werdt. Tien Vorftendommen , welke nog weinig of geen aenzien hadden, toen de fchroomelyke ftraf, over de geheimzinnige Hoer, werdt uitgeöeffend, zullen, wanneer de Satan , uit den onderaerfchen kerker, in welken hy duizend jaeren moet gevangen zitten, zal losgelaeten zijn, tot Koning rijken, verheeven worden; en deefe zullen zich, op aenvoering van die oude Slang, met Gog, verëenigen, om den Iaetften aenval te doen, op het volk van den Verlosfer. Maer het lam zal hen overwinnen. (Verg. Kap. XVII: 12 14.) 3
Deefe krijg, die de laetfte weezen zal, welke, tegen hes volk van den Verlosfer, zal ondernoomen worden, is hier uitvoeriger afgeteekend, zo ten aenzien van het vyandelyk heirleeger vs. 8, als met opzicht tot de boosaertige onderneeming, en den rampzaeligen uitflag vs. 9, 10.
9. Ende fy zijn opgekomen op de breetce der aerde, ende omringden de legerplaetfe der heyligen, ende de geliefde ftadt: ende daer quam vyer neder van Godt uyt den hemel , ende heeftfe verflonden.
Zy zijn opgekoomen,. op de breedte der aerde. Het woord
opkoomen beteekent hier eenen optocht ten oorlog, ten ftrijde Uit te trekken (/). De breedte der aerde is, in tegenftelling van de vier hoeken der aerde vs. 8, het middenste gedeelte van den aerdbodem (m). Deefe zelvde uitdrukking vinden wy, by de LXX Hab. I: 5 , alwaer de optocht der Chaldeeuwen, naer het Joodfche Land, befchreeven wordt. Wy meenen, hier uit , gelijk ook uit andere omftandigheeden, waer van iii het vervolg naeder. te moogen befluiten, dat de breedte der aerde bepaeldelyk Palestina beteekenen.
Het vyandelyk heirleger, talryk als het zand aen den oever der zee, zal opkoomen, uit de vier hoeken der aerde, uit Landftreeken, welke verre van Palestina, geleegen zyn vs. t. Zy zullen, van alle kantan, aenrukken , om zich te zaemen te verëenigen, even als of zy, uit de vier hoeken
der
t i) cuotius 1. c. ad h. I. (*0 VJVHN6A 1. c. p. 639.



tan JOANNES. XX. 44S
éer waereld, opdaegden; en zy zullen opkoomen, ten ftrijde uittrekken, zich nederflaen, op de breedte der aerde, (Verg. vs. 9, dat is, onfes erachtens, binnen de grenfen van Palestina, na dat naemenlijk de Jooden, in hun Vaderland, zullen, zijn wedergekeerd, gelijk, in het vervolg, naeder blyken zal.
' De zaek wordt naeder bevestigd, door vergelyking der gemelde Godfpraek van ezechiel. coo zou, met een verbaefend heirleger, zo van zijne eigene Krijgsknegten, als van machtige hulpbenden , vyandig koomen , in het Land, het welk wedergebracht was, van het zwaerd, het welk vergaederd was, uit veele volken; op de bergen IsraSls, die (leeds tot verwoesting geweest zijn; als het zelve Land, uit de volken, zal uitgevoerd zijn, en zyaltemael zeeker woonen zullen Ezech. XXXVill: 8. Hier wordt het volk, tegen het welk gog zal optrekken , naeuwkeurig befchreeven, als eene Natie , welke , voorheen allerweegen verftrooid, en aen langduurige mishandelingen blootgefteld, geweest was, maer nu wederom, tct één lichaem , vereenigd was, en wel op de bergen van Israël, welke Jleeds, of langduurig , tot verachting geweest waeren. Wie kan 'er aen twyffelen, of de Geest der Godfpraek heeft het oog, op het Joodfche volk, het welk nog eens, in Palestina , na dat het eeuwen lang heeft woest geleegen , zal wedsrkeeren, en aldaer , tot den hier bedoelden aenval, zeeker woonen zal? (n)
Wyders leeren wy, uit de gemelde Godfpraek, dat deefe aenval, in het Joodfche Land, uit roovzucht, gefchieden aal, om eenen rijken buit te maeken , uit bet vee en de haeve, welke de Jooden wederom, in hun Vaderland, zullen verzaemelt hebben; en dat de vyanden, aen den goeden uitflag van hunne plunderzieke onderneeming , niet twyffelen gullen, om dat de Jooden gerust woonen zullen, zich verbeeldende , dat zy ganfchelyk , voor geenen vyandigen inval te vreezen hebben, gog en zijne tochtgenooten zullen by zich zei ven , en tot eikanderen, zeggen: ik zal optrekken, naer dat dorpland, naer Kaniian, het welk niet, van geilsikt*
(») XV Deel. p. 394-396.
XXVII. cssju



44<* OPENBARING
Steeden en Vestingen, voorzien is , maer , even als een dorp, open ligt, en gemakkelyk te vermeesteren is; ik 'zal koomen tot de geenen, die in rust zijn, die altemael woonen zonder muur, en geenen grendel noch deuren hebben; om buit te buiten, en om roov te rooven, enz- (Verg. Ezech. XXXVIU ii, 12.)
Zy omringden, zo vervolgt de Apostel, de leegerplaets der heiligen en de gelievde Stad. — Door de leegerplaets der hei. iigen, verftaet de Hoogleeraer etchhorn een heirleeger van Engelen, welke, op eenigen af/tand van de gelievde Stad, post gevat hadden, om dezelve te beveiligen (<,). Onfes eilchtens, zijn deefe heiligen waere Christenen, bepaeldelyk uit de Jooden, die, in hun Vaderland, zullen zijn wedergekeerd. Maer , wat zegt dan de leegerplaets deefer heiligen ? Vermits de Jooden gerust woonen zullen , en , voor geenen vyandigen inval duchten, kan 'er geene eigenlyk gezegde leegerplaets, in welke de Krijgsknechten verzaemeld zijn, om vyandig geweld af te keeren, bedoeld worden. Wy denken daerom, aen het platte land, buiten Jerufalem, alwaer veele Jooden, zich alleszins veilig reekenende, niet in wel geflootene huifen, maer flechts in tenten , woonen zulle-. Althans de verzaemeling der tenten, welke de oude Israëliërs, inde woestijne, bewoonden,wordt; met dit zelvde Griekfche woord, de leegerplaets genaemd, Hebr. XIII: n, 13.
De talrijke vyanden zullen deefe leegerplaets der heiligen.. de wooningen en tenten der wedergekeerde Jooden, op het platte land van Palestina, onverwacht omringen, en van alle kanten, omcingelen, zo dat 'er, naer menfchelyke uitzichten, geene hoop op uitkoomst zal overig zijn. —De gelievde Stad is' zeekerlyk Jerufalem , het welk, op den hier bedoelden tijd, zal herbouwd zijn. Trouwens het oude Jerufalem was de van God gelievde Stad: de heer beminde de poorten van Sion, booven alle wooningen vanjacob, zeer heerlyke dingen werden gefprooken , van deefe Stad Gods. Pf. LXXXVII: 2,3.—. Het herbouwde Jerufalem zal eene gelievde Stad zijn, voor zo verre
CO !• c. p. «94.



VAN JOANNES. XX. 447
re zij, in nadruk, door God zal begunftigd en beveiligd worden. (Verg. Luc. VII: 5- R°rn. IX: 25.)
Maer deefe onderneeming zal, voor coc, en zijn talrijk heirleeger , allerrampzaeiigst uitvallen. De Apostel zegt : 'er kwam vuur needer van God uit den hemel, en heeft hen verJlonden. Zy werden niet, met het zwaerd, gedood, gelijk in den krijg van het lam, tegen het Monfterdier en den valfchen Propheet. (Verg. Kap. XIX: 21.) Maer het geheele heirleeger van gog werdt, door vuur, het welk uit den hemel nederdaelde, ten eenemael verflonden, zo dat geen man ontkoomen zy; op zoortgelyke eene wijs, als de grouwzaeme inwooners van Sodoma en Gomorra verdelgd zijn.
Het gene hier, omtrent den fchroomelyken ondergang van gog en zijn machtig heirleeger, voorfpeld wordt, is, door den Propheet ezechiel , in de byzonderheeden , uitvoerig voorgedraegen. — Hy fpreekt, van een groot leeven, in het Land van Israël , welke alle fchepfelen zal doen zidderen; het zy dat 'er eene eigenlyk gezegde aerdbeeving bedoeld worde, of liever eene fchrik en vrees, welke den vyanden zal worden aengejaegd; van het zwaerd, met welk de een den anderen, in de uiterfte verwarring, flaen zal; van pestilentie, overftelpende plasreegens, groote haegelfteenen , vuur en zwaevel, welke, uit den hemel reegenen zullen. Ezech. XXXVIII: 18-22. De Krijgslieden van gog zullen elkanderen verfiaen; de doode lichaemen zullen onbegraeven blyven liggen, tot fpijs van de roovvogelen, en voor het wild gedierte. De Jooden zullen vuur ftooken , van de waepenen , welke zy overal vinden zullen; deefe wechgeworpene waepenen der overwonnene vyanden, zullen zulk eene verbaefende meenigte uitmaeken, dat 'er , zeeven jaeren lang, ïvuur van zal geftookt worden , zo dat de Jooden, geduurende allen dien tijd, geen hout, uit de bosfchen, houwen zullen. De onbegraevene lijken zullen eenen onverdraeglyken ftank veroorzaeken, elk zal zich beyveren, om dezelve te begraeven; maer , uit hoofde van de verbaefende meenigte, zullen daer toe ettelyke maenden noodig zijn. (Vergel. Ezech. XXXIX: 4-22.)
Na dat de boosaertige pooging van gqs, door eene büiXXVII. DBEt.



4fS OPENBARING
tengewoone tusfchenkoomst van het Goddelyk Alvermooeen zal verydeldzyn, zullen de bekeerde Jooden, in hun Va! derland, gerust en veilig woonen, by uitneemenheid gezeegend worden , en uitmunten in heiligheid. (Verg. Ezech XXXIX: 23-29.) Trouwens dan zal de Satan de menfchen met meer verleiden, maer voor altoos, in den afgrond der eeuwige donkerheid, geworpen en gepijnigd worden.
10. Ende de duyvel die haer verleydde, en, tot die laetfte vyandige onderneeming, tegen het volk van den verlosfer, had aengehitst, (n) wiert geworpen inden poel des vyers ende fulphers, alwaer (o) het Bee<t ende de vailchePropheet is: (Verg. Kap. xix.- 20,) ende Ij'lullen (p) gepijmgt worden, zonder ophouden of rus-
fchenpoofing , dagh ende nacht in alle eeuwighevt (Verg. Kap. XIV: 10, n.) (pj. «vviguej
Dit gezicht verdient zeer onfe naedere overweeging.
I. Eene algemeene aenmerking moeten wy vooruit zenden. Zy is deefe, ,dat de geheimzinnige teekening zelve allerduidelykst leere, dat de vervulling van deefe Godfpraek eerst na den ondergang van het Monfterdier en van den' valfchen Propheet , die Kap. XIX: 11-21. voorfpeld is volgen zal. Immers joankes zag de zielen der Martelaeren, ook van die geenen , die, onder de heerfchappy van het geheimzing Monfterdier, en op aendrijven van den valfchen Mesji»,, op allerleië wreedaertige wijfen, wa»ren van kant gemaekt; de zielen der geenen, die het'Beest, en deszelvs Beeld, niet aengebeeden hadden, en die het merk', teeken niet ontvangen hadden, aen hunne voorhoof den, en aen hunne hand. (Verg. vs. 4 )
, Indien dan dit Duizendjaerig Rijk alle Bloedgetuigen , betreft, die het Beest niet hebben aengebeeden, zo leert „ de reden zelve, dat de duizend jaeren , niet voor, maer
„ na
ij"!03"' 71 tU °penb* 195 29- (OOpeab. 19; a,. (?) Openb, OJ>) Booven p, 267, «68.



tin JOANNES. XX. 449
'„ na den ondergang van het Beest, plaets hebben." (9). Ook is 'er niets duidelyker , dan dat het Gezicht, met het voorige Kap. XIX: 11-21, onmiddelyk zaemen hange. Wy ftaen zeer gaerne toe, en wenschten wel, dat het de Uitleggers altoos in het oog gehouden hadden , dat de propheetifche gezichten, in dit Boek, niet als eene doorloopende voorzegging van zaeken , welke, in orde van tijd op eikanderen volgen zouden, moeten befchouwd worden; maer het verband, tusfchen dit Gezicht, en het onmiddelyk voorgaende, is zo kenbaer, dat het, met geenen fchijn, kunne in twijffel getrokken worden. — Op het oordeel, over het Monfterdier en den valfchen Propheet, van welke zich de Satanas, als middelen en werktuigen, bedient had, om het Christendom, waere het moogelyk, uit te roeijen , Kap. XIX: n 21, volgt allernatuurlykst het eindelyk ftrafgericht, over den Satan zeiven Kap. XX: i-n.
Wy zouden 'er nog verfcheidene bewijfen kunnen by.
voegen, ten betooge, dat dit Gezicht, tot de laetfte tij-
den, moete gebracht worden; dan wy zullen ons kortelyk,
tot de voornaemfte, bepaelen.
Wy beroepen ons, op het verband, met de volgende vertooningen. — Wanneer men de duizend jaeren, van de laetfte tijden , verklaert, is 'er een blijkbaer verband, tusfchen Kap. XIX: 7-9, alwaer, van de Bruiloft des Lams, gefprooken wordt, en Kap. XX: 4, alwaer het Rijk der Heiligen befchreeven wordt, en tusfchen de twee laetfte Kapittelen : want, indien deefe, van de zeegepraelende Kerk, of die hemelfche gelukzaeligheid, worden uitgelegd , zou de laetfte gelukkige ftaet der Kerke, bier op aerde, geheel worden voorby gegaen, welken evenwel mose, jesaias, ezechiel, en andere Propheeten , voorfpelt hebben.
3. De vyandige aenval van gog en magoö , welke de Satan , na dat hy duizend jaeren gebonden is, verleiden zal, om, tegen de wooningen der heiligen en de ge-
(?) VITRIN«A I. C. p. 592,
XXVILbeïl. Ff



450 OPENBARING
lievde Stad, ten ftrijde op te trekken Kap. XX: 7 - 9 moet , volgens de voorzegging van ezechiel Kap'. XXXVIII en XXXIX, welke hier zeekerlyk niet, by bloote toefpeeling , wordt aengebaeld , in de laetfte daegen, plaets hebben: want de verdelging van deefe vyanden wordt, met de algemeene bekeering der Jooden, en hunne herftelling, in hun Vaderland, blijkbaer te zaemengevoegd. (Verg. Ezech. XXXVII- 24. XXXVIII: 8. en XXXIX: 35.)
Het is waer grotius brengt deefe Voorzegging van ezechiel, tot de verlosfing der Jooden, uit de gevangenis van Babel, en tot de tijden der Maccabeenen. Maer, dat dezelve nog nimmer vervuld zy, en zaeken voordraege, -welke eerst, in de laetfte eeuwen der waereld , gebeuren zullen, is blijkbaer genoeg, uit de volgende mirkwaerdige hyzonderheden; dat alle de nakoomelingen van jacob één eenig wik zullen uitmaeken, op de bergen Israëls, zo dat zy niet meer twee volken zullen zijn , noch voordoen meer. in twee Koningrijken, ver. deeld weezen , en dat zy allen te zoemen eenen eenigen Koning, tot Koning, hebben zullen. Ezech. XXXVII: 22; — dat zy, in Godsvrucht en heiligheid, zullen uitmunten Ezech. XXXVII: 23, 24; datzy, in Paleftina_, wederkeerenden, onder Gods gunftige befcherming, veilig woonen zullen, fe het Land, het welk de heer zijnen knecht jacob gegeeven had, en waer in hunne Vaders gewoont hadden- Ezech. XXXVII: 25. en XXXVIII: 8, 9; — dat zy, uic alle de Heidenen, zullen verzaemeld worden , om in hun Vaderland, weder te keeren, zo dat aldaer, onder de Heidenen\ niemand van hen meer zal overgelaeten worden Ezech'. XXXIX: 2, 8; — dat dit alles gefchieden zal, na veele daegen, en in het■: laetfte der jaeren, wanneer de bergen van Israëls fteeds , en geduurende veele eeuwen , tot verwoesting zullen geweest zijn, Ezech. XXXVIII: 8.
5, Eindelyk wordt de zaek bevestigd, door veele Voorzeggingen der oude Propheeten , die den heerlyken
ftaet



van JOANNES. XX. 451
flaet der Kerke, zo als dezelve, na den ondergang van alle haere vyanden , in het laetst der daegen, zal plaets hebben, zeer duidelyk befchreeven hebben.
daütiel , by voorbeeld , fpreekt Kap. ii: 34, 35; van eenen fleen , afgehouwen zonder handen , die, tot eenen grooten berg, werdt, zo dat hy de geheele aerde vervulde, om daer door aen te wijfen, dat het Koningrijk van Mesfias, van tijd tot tijd, zou worden uitgebreid, tot dat het zich, in het laetst der daegen, zal uitftrekken , over de geheele aerde. —- Kap. vii: 27. befchrijvt die zelvde Propheet het Koningrijk van den Mefias , als een eeuwig Rijk , en voegt 'et by, dat alle heerfchappyen Hem zullen eeren en gehoorzaemen. Dit zal eerst, in nadruk, vervuld worden, op het einde der waereld, wanneer alle Koningrijken Godes en zij' ner Gezalvdens weezen zullen. (Verg. Openb. XI: 15.) mose heeft uitdrukkelyk beloovt, dat de heer den vloek , onder welke het Land Kanaan, nu reeds zo veele eeuwen, geleegen heeft, ten laetflen zal wech neemen, en het zelve, aen Israël, ter bezitting weder geeven zal, wanneer zy de kennelykfte blyken van Godi ontfermende lievde, en gunftige befcherming, ondervinden zullen. (Verg. Deut. XXXII: 43.) — Het is waer, deefe Godfpraek wordt, door paulus den Apostel, aengehaeld , en , op de eerfte daegen van het Evangelie, toegepast. (Verg Rom. XV: 10). Dan het gene, in paulus tijd, plaets had, was reeds een blijkbaer beginfel van dien uitneemenden ftaet der Kerke, welke, op het einde der Eeuwen, in vollen nadruk en luister, zal plaets hebben.
Wy zouden 'er nog verfcheidene Voorzeggingen der Propheeten kunnen byvoegen; kortheidshalven even» wel zullen wy nog eenige Hechts opnoemen, als, by voorbeeld Jef. XXV. XLIX. LX. Jer- XXXII. — Ezech. XXXIV. Joël. III. Zeph. iii. Zach. XIV. ii. Deefe algemeene aenmerking zal genoeg zijn , om onfe Leezeren te doen opmerken , dat alle zulke uitleggingen , door welke dit Gezicht gebracht wordt, tot gebeurtenisXXVII. deel. Ffa



♦52 OPENBARING
fen, welke reeds hebben plaets gehad, geheel vervallen moeten, en dat men, uit de hoofdtrekken deezer geheimzinnige fchildering, mag afleiden, wat 'er, in het laetfte der daegen, zal voorvallen.
«. Wy zullen daerom de verklaeringen der geenen die de vervulling der zaeken , welke hier voorfpeld worden, m gebeurtenisfen zoeken, welke reeds hebben plaets gehad, Hechts kortelyk opnoemen.
A. De beroemde Kerkvader aucustinus bracht het bindm van den Satan, en het begin van het Duizendjaerig Rijk, tot de eerfte daegen van het Euange. he (r). Hierin is hy , door de Uitleggeren der midden eeuwen, naergevolgd (s).
B. geotiüs en anderen verklaeren dit Gezicht, van de rust, welke der Kerke, door constantyw den Crooten, gegeeven, en, door zijne opvolgers, vermeerderd is. — De opwekking en het regeeren der Martelaeren, met christus, duizend jaeren, vs. 4, zal daerin beftaen hebben, dat 'er wonderdaedige gêneezmgen gefchieden, by de graeven der Bloedgetuigen, en dat zy, door de Gemeenten, openlyk geëerd wierden, tot dat de eer der Martelaeren, na verloop van duizend jaeren , by veelen, begon te verminderen. — De vyandige aenval van gog en magog vs. 7.9. wordt verklaerd, van de Ottomannen , die de dwaelleer van muhammed allerweegen voortplantten , en Conjlantinopolen innaemen ; en het nederdaelen van vuur uit den hemel, om gog en zijne heirleegers te verteeren vs. g\ ftaet, volgens deefe uitlegging, in den nog toekoomftigen ondergang van het Turkfche Rijk, vervuld te worden (t).
Deefe manier van uitlegging heeft de beroemde vithimga, in de byzonderheeden, naeder en met opzet wederlegd («).
3. De
f» Be Cmt. Del 1. XX. c. 6— Cs) usERtus de Snecejf. Ecel. c. 1. § 6, CO grotius /. c. ad Apoc. XXl i-ic. C«j 1. c p. 5ySj Coi.



van JOANNES. XX. 4J3
3 De duizend jaeren , geduurende welke de Satan zal 'gebonden zijn, om de volken niet meer te verleiden, zullen eenen aenvang neemen, na dat het Monfterdier, en de valfche Propheet zullen verdelgd, en, in den poel des vuurs, die met fulpher brandt, zullen geworpen zijn, (Verg. Kap. XIX: 20.) Nu meenen wy genoegzaem betoogt te hebben, dat het Monfterdier Kap. XIII: 1-10. eene waereldfche Heerfchappy zy, welke, eerst in volgende eeuwen, zal te voorfchijn koomen; terwijl het Beest, uit de aerde, of de valfche Propheet Kap. XIII: 11-18, naer ons inzien, een valfche Mesfias weezen zal, die eenen grooten aenhang, onder de ongeloovige Jooden, maeken, en zijnen invloed, op die gemeld© Heerfchappy, misbruiken zal, om de Christenen, waere het moogelyk, allerweegen en geheel te verdelgen. Vermits nu nog geene beginfelen van deefe dingen, of voorbereidfelen tot dezelve , vernoomen worden, moogen wy befluiten, dat 'er nog Eeuwen verloopen moeten , voor dat die duizend jaeren eenen aenvang neemen zullen.
Op deefe gelegde gronden, gaen wy over, om dit geheimzinnig Gezicht, in de byzonderheeden, wat naeder te befchouwen. Het behelst drie hoofdzaeken; het binden van den Satan, het Duizendjaerig Rijk, en den laetjlen vyandigen aenval , op het volk van den Verlosfer.
A. Het binden en beteugelen van den Satan vinden wy vs. i-3, De Apostel zag, dat de Draek, de oude Slang , welke is de Duivel en Satanas , door eenen Engel, gegreepen, met eene groote keeten gebonden; in den afgrond geworpen, en daerin geftooten werdt,. zo dat hy de volken niet meer verleidde, tot dat de duizend jaeren zouden geëindigd zijn.
Wy leeren 'er uit, dat 'er eens een lange tijd koomen zal, geduurende welken tijd, de volken niet meer, gelijk hy, zeedert het inkoomen der zond© in de waereld, altoos gedaen heeft, (Verg. Joh.VIII: 44 , door den Satan zullen verleid worden. Der« XXVil. DEEL. F f 3



454 OPENBARING
halven zullen niet alleen alle vervolgingen j tegen de Christenen, welke, door den Satan, worden aengeblaefen, geheel een einde neemen, maer ds Duivel zal zich ook niet meer, tegen de uitbreiding van chbistus Koningrijk, onder de volken, kunnen aenkanten; de macht der duisternis, de vei leiding tot afgodery en bygeloov, Col. I: i3 , 2al niet meer vernoomen worden; de Goi van deefe Eeuw zal de zinnen der menfchen niet verblinden,- door de dingen welke verlooren gaen , door de zinnelyke voorwer'pen, om te verhinderen, dat hen beflraele de verlichting des Euangeliums der heerlykheid van chrjstus, 2Cor. IV: 4; hy zal niet meer werken, in de kinderen der ongehoorzaemheid , om te doen den wil des vleeschs, en der gedachten Eph. II: ;i, 3.
Dit hinden en opfluiten van den Satan 'zal den weg baenen, dat de waerheid van het Euangelie allen menfchen zal openbaer worden , en dat zich volken, by volken, tot den Verlosfer, bekeeren zullen. _ lot deefen tijd brengen wy daerom het gene de Apostel paulus verzeekert heeft, dat de volheid dr Heidenen zal ingaen. (Verg. Rom. XI: iS.) Daer m zal ook gansch Israël zaelig worden, "gelijk, in het vervolg, naeder blyken zal. (Verg. XI- 26) — „ Wanneer de Duivel afgebeeld wordt, als ha „ Hoofd of de Regeeier der boofe geesten, fchijnt „ m de opfluiting van hun hoofd, ook beoogt té „ worden de beteugeling van hunne macht; zo dat „ in het algemeen, het oogmerk van den Geest der „ Voorzegging , in deefe verbloemde befchrijving „ fchijnt te zijn, dat, geduurende dit ganfche tijd! » perk, dat is duizend jaeren lang , de Kerk van „ christus zal genieten zuiverheid van Godsdienst in vreede, zonder eenige verhinderingen van dee! „ fe oude vyanden des menfchelyken geflachts, wer„ kende in de kinderen der ongehoorzaemheid. En » dit fchijnt in te fluiten , dat allen zullen bekeerd » zyn, en, offchoon 'er al eenigen mogten onbe-
keerd



nN JOANNES. XX. 455
„ keerd blyven, zsllen die, geduurende de kluistering van den Satan, zo weinig in getal zijn, — " en zo zwak, in vergelijking van de waere Chris" tenen, dat zy nimmer den vreede van christus Kerk zullen durven of kunnen ontrusten (v)." Niet tegenftaende deefe algemeene bekeering der Heidenen, zullen evenwel nog eenige volken, die, volgens vs. 8, in de vier hoeken der aerde zijn, zich in het ongeloov , blyven volharden. Deefe zullen nog eens eenen laetften aenval doen, op het volk van den Verlosfer. (Verg. vs. 7-9-) Maer dit zal eerst gefchieden, na het eindigen van die duizend jaeren; dan zal de Satan voor eenen kleinen tijd, onu honden worden, uit zijne gevangenis. (Verg. vs. 3. 7') Geduurende het gemelde tijdverloop , zal hy die bardnekkige volken niet aenhitfen, om hunne dwaeling voort te planten, of den vreede der Kerke te verftooren. — Men moet zich derhalven geenen volmaekten ftaet der Kerke verbeelden. Deefe wordt, voor den hemel bewaerd , en, hier op aerde, zal altoos eenig gebrek blyven heerfchen. Maer de weinige vyanden, die nog van het Christendom af keerig zijn, zullen beteugeld worden ; en de ftaet der Kerke zal ongemeen luisterrijk zijn, in zuiverheid, zo van leer, als van zeeden (w).
Deefe gezeegende bloeiftaet en vreede der Kerke zal duizend jaeren duuren. — De Engel , welken joannes zag afkoomen van den hemel, greep den Draek, — en bondt hem duizend jaeren , — op dat hy de volken niet meer verleiden zoude, of zo dat hy de volken niet meer verleidde , tot dat de duizend jaeren zouden geëindigd zijn. (Verg. vs. 2, 3-)
Maer most men de bepaeling van duizend jaeren, juist van zo veele jaeren verftaen, dan wel van een langduurig tijdverloop? Onder de nieuwere Uitlegge-
f;V— L^Scaïua ia N. T. Tom. ad n.U Tom. V. p. ^
XXVII. deel. F f 4



45<* OPENBARING
g^'elf ^ ^ ï ^ ^, op de laatst
gemeld wijs, te begrijpen; en hier meede ftemt de Heer kosMller overêen> fchrij vende M duf „ zend jaeren beteekenen wel eenen langen tijd en „ zijn niet eigenlyk te verftae»; want, i„ £a£
„ drukt — joannes bediende zich van het dui
s' » -Niets is reede yker dan de » ^--hting, dat eens, na zo veeMirijdi el
"IS HRgen' ^ deU§d -'-g-ieren/en e „ w.erheid en gerechtigheid van God, over de ge! „ heele waereld, zal erkend worden (,).- Daet^ die ftrijd en worftelingen reeds zo veele eeuwen Z duurt hebben, en, naer onfe gedachten, Tol zj veele eeuwen zullen aenhouden, byzonde waneer d^Heerfchappy, weike Kap. XIII, a?s een ver"hrik. keykMonfterdier, geteekend is, zai zijntevoSjn gekoomen z,j„, is het ook reedeiyk te denken dat de rust en bloeiftaet der Kerke, die, op het einde der eeuwen zal piaets hebben, niet korter, dan jaeren, dunren zal. «»wn«f
B. Geduurende die duizend jaeren, zuilen de Marte. laers kerken, en, ^ CHazsrus, aU Koningen keil
Jchen,
]- c. p. a?8, 279,
(y) i. c. P. es.,, 584.
i. c. p, 640.



van JOANNES. XX. 457
Jchen. (Verg. vs. 4-6.) Dan laeten wy wat naeder onderzoek doen , naer dit
duizend} aerig rijk.
A. Dit algemeene moogen wy vooraf vastftellen, dat deefe duizendjaerige Heerfchappy, niet in den hemel , maer op de aerde, zal plaets hebben. Immers de duizendjaerige vreede en voorfpoed, welke hier befchreeven is, zal ten laetften, door eenen vyandigen aenval van gog en magog, geftoord worden. (Verg. vs. 7-9.) Maer dergelyk een aenval kan zeekerlyk, in den hemel, tegen de verheerlykte Kerk , geene plaets hebben. — Door deefe aenmerking vervalt het begrip van den beroemden piscator , die de opwekking der Mar. telaeren wel eigenlyk opvatte, maer datzy, aenHonds na hunne opftanding , ten hemel zouden worden opgenoomen, om aldaer, met christus, als Koningen, te heerfchen , duizend jaeren.
B. Dat 'er zulk een gelukkige tijd, voor de Kerk, als bier het Duizendjaerig Rijk befchreeven wórdt, op het einde der eeuwen, zal plaets hebben, is, door de oude Propheeten, gelijk wy reeds gezegt hebben, (a), allerduidelykst voorfpeld. — Ook is deefe verwachting zeer bekend , by de Jooden (6). Onder de Joodfche Schrijvers, zegt Rabbi retina, gelijk verhaeld wordt, in de Gemara, of uitlegging van den Talmud, „ dat de „ waereld, zes duizend jaeren , duurt, en, in ,, een duizend jaer , zal die verwoest werden,
dat is, de heer zal de vyanden vernielen, en zijn volk wreeken." Dit wordt bevestigd, door eene zeer bekende overleevering, dat, gefa) Booven p. 450, 451.
{b) th. burnet Thtoria Telluris S. 1. IV. C. 6. XXVII. DEEL, F f 5



458 OPENBARING
lijk ieder zeevende jaer een fabbath of rustjaer is, alzoo ook de laetfte duizend , van da zeeven duizend jaeren , geduurende welke de waereld ftaen zal, een fabbathjaer zullen uitrnaeken,
in welke God zal verheerlykt worden. De'
zeer geleerde mede heefc, in eene opzetteljske verhandeling , welke hy, by zijne verklaeringen, over het Boek der ofenbaerino , gevoegt heeft , de gevoelens der Joodfche Leeraeren , over dit ftuk , naeuwkeurig verzaemelt. Ook heeft de Hoogleeraer eichhorn eenige der voornaemfte plaetfen , uit de fchrivten der Joodfche Geleerden, aengehaelt — n ]jeefe
hoop der Joodfche Kerk, (op een duizendjaerig vreederijk) „ is , in de fchoole der overleeve. „ ring, bewaerd, en tot het nageflacht overge„ bracht,- het zy, dat vroome en geleerde Man. ,, nen , die, na de tijden van de Babyloni„ fche ballingfchap, geleevt hebben , dit, uit „ ernftige overpeinfingen van de wettifche voor„ beelden , en Godfpraeken der Propheeten , „ gehaelt hebben, het zy dat men dit van hooger „ moet afleiden: want ik twijffel niet, of die „ overleevering moet zeer oud zijn, fchoon de„ zelve, gelijk het gemeenlyk gaet, met den tijd, ,, met verdichtfelen, bezoeteld is (d)."
In die tijden, welke naest aen de Eeuw der Apostelen, reiken, was het, by de Kerkvaders, een algemeen aengenoomen gevoelen, dat de Kerk \ op het einde der waereld , eenen voorfpoed en vreede van duizend jaeren genieten zoude; en dit gevoelen heeft ftand gehouden , tot dat het augustinus in den zin kwam, het begin van het Duizendjaerig Rijk, tot de eerfte dagen van het
Euan.
(O L c. p. 283, 2S4.
(d) VItRINCA i. C. p. 603.



I
van JOANNES. XX. 459
Euangelie, te bepaelen (e). De aenleiding, welke augustinus , van het algemeen begrip, deedt afwijken , was waerfchijnlyk , dat zommigen zich duizend jaeren verbeeldden, welke , in allerleië vermaeken, en wellusten, zouden worden doorgebracht Cf).
Wy zouden een aental van plaetfen , uit de Schrivten der vroegfte Kerkvaderen, kunnen aen. haelen, welke mede, burnet, en anderen verzaemelt hebben. Kortheidshalven bepaelen wy ons, tot de volgende. — justyn de Martelaer, in de tweede Eeuw, getuigde, dat de leer, noo. pens het duizendjaerig Rijk, het aigemeene gevoelen van zijnen tijd waere, zeggende: „ ik, en „ de overige Christenen , die, in alle deelen,
rechtzinnig zijn, gelooven , dat 'er eene op„ ftanding van het vleesch zal plaets hebben, en „ een duizendjaerig verblijv, binnen Jerufalem, „ het welk wederom opgebouwd, vercierd, en „ uitgelegd zal'worden. — Een zeeker man, „ onder ons , met naeme joanmes , één van „ christus Apostelen, voorfpelt, door eene Open„ baering aen hem gedaen, dat de Christenen , „ in het nieuw Jerufalem, duizend jaeren keven „ zullen, en dat daerna de algemeene opftanding „ en het oordeel weezen zal" (g). — tertullianus, in de derde Eeuw,, verklaerde het Koningrijk te gelooven , het welk aen de Christenen, op aerde, beloovd is, en hunne opftanding, om duizend jaeren, in het nieuw Jerufalem, te leeven , en alle geestelyke vermaeken te genieten (/;). — lactantius , die, in het begin der vierde Eeuw, gebloeit heeft, fpreekt van duizend jaeren, geduurende welke alle godloosheid, van
Ce) De Civit. Dei 1, XX, c, 6—
(/j J voRSTius Di'lett. S. 1. III. c, l, p, 18—-
lg j Dia!, cum typuuWE.
(A) Ady. MARCioMiM 1. III. C. 24.
XXVII. DEEL.



46? OPENBARING
de aerde, zal verbannen worden, en de gerech; tigheid heerfchen zal, en zegt, dat Gods Zoon ' wanneer Hy de rechtvaerdigen in het leeven zal' herftelt hebben, duizend jaeren, onder de menfchea, verkeeren, en over hen, op eene billyke wijs, regeeren zal; eindelyk voegt hy 'er by „ deefe » de leer der heilige Propheeten , welke „ wy Christenen volgen; deefe is onfe wijs„ heid" (i).
Deefe weinige, maer duidelyke, plaetfen zijn genoeg, om te bewijzen.dat de leer van het duizendjaerig Rijk, geduurende de drie eerfte Eeuwen, algemeen geloovd zy; en zelvs was dit geloov eene van de voornaemfte oorzaeken van de ftandvastigheid der Christenen , onder alle verdrukkingen. Zy verlangden, naer den Marteldood, om deelgenooten te worden van de voorrechten, welke de Bloedgetuigen, by de eerfte opftanding, genieten zullen (*).
Naderhand geraekte de leer, van het DuizendjaerigRijk, in minachting, vooral toen men 'er allerleië verdichtfelen van vleefchelyke vermaeken begon in te mengen, en dit Rijk, naer dartele*
vöoröordeelen des vleeschs, te fchikken ME.
pos, Bisfchop in Egypten, begon, reeds in de derde Eeuw, te beweeren, dat 'er een tijd van lichaemelyke wellust koomen, en duizend jaeren duuren zoude , en zocht zijn gevoelen , uit de openbaering van joannes , te bewijfen. Dit gav aenleiding, dat de openbaering, als waere zy een ondergefchooven ftuk, door zommigen, verworpen wierdt (/). _~ dionysius, die, in het midden der derde Eeuw, Bisfchop van Alexandrien geweest is, verzette zich, tegen de Chiliasten,
ge;
CO lnftit. Pirin. I. VU. c. 14, 24, 26.
r*) dodwëLL Disf. Cyprian. üisf. XII. S. 20.
(O susebius Olft. Eccl, 1. VII. c. 24, 25.



van JOANNES. XX. 4<5i
gelijk zy genaemd worden, of drijvers van het duizendjaerig Rijk, die beweerden ,dat 'er een aerdsea Koningrijk te wachten waere , in het welk men allerleië zinnelyke wellusten, geduurende duizend jaeren, genieten zoude, om dat die ODgerijmde begrippen , in Egypten , zeer veel veld wonnen (m). Maer hy veroordeelde teevens de handelwijs van zommige yveraers, die, om den Chiliasten het bewijs, het welk zy, uit Openb. XX: 1-6, voor hunne ongerijmde begrippen, afleidden, geheel te ontneemen, te verre gingen, beweerende, dat de geheele Openbaering niets anders waere, dan een onverftaen baer en kwalyk zaemenhangend verdichtfel van cerinthus.
Dan hier over , hebben wy , in onfe inleiding, tot het voorgaende XXVIfte Deel, met opzet gehandeld (»). C. Het Duizendjaerig Rijk, of het lange tijdverloop, geduurende welken de Kerk eenen uitneemenden voorfpoed, en eenen ongeftoorden vreede, genie» ten zal, wordt kortelyk befchreeven, vs. 4-6. tt. Dat 'er, in deefe befchrijving, niets voorkoome, het welk eenige fchijnbaere aenleiding zou kunnen geeven, tot de groove en ongerijmde begrippen der evengemelde Chiliasten, heeft geen opzettelyk betoog noodig. Men moet zich in tegendeel verwonderen, hoe het menfchelyk verftand dermaete kunne verwilderd worden, dat het dit propheetiesch gezicht misbruike , om dergelyke ongerijmde dingen te beweeren (0). £. Aen den anderen kant,moet men deefe befchrijving van het Duizendjaerig Rijk niet aenmerken, als eene enkele fchildering van de zegeprael, welke het Christendom eens, over het
(at) Hem I. c. c. 24.
(«) Pag; LX-LXXII.
(o5 HARTWiG I. c. I Theil, S. 22j—
XXVII. deel.



4*4 OPENBARING
ongeloov der Jooden , en het bygeloov der He-idenen, behaelen zal; opgecierd met beelden, ontleend, uit de begrippen der oude Jooden , omtrent zodaenig een Rijk f». _ Ira mers alles, wat Joodscb is, is even daerom niet valsch. De begrippen der Jooden , omtrent ha-duizendjaerig Rijk, fchoon naederhand met verdichtfelen, bezoeteld, zijn, gelijk wy reeds gezegt hebben , in de Godfpraeken der oude Propheeten , gegrond, „ Zo weinig derhal. „ ven, als 'er, uit de vleefcbelyke verwachtingen der Jooden, van den MESSIAs en zijn „ Ruk, voortvloeit, dat "er geen meswas zy, „ of dat onfe JESus niet de waere, en zijn Rijk „ het, door de Propheeten, verkondigde Rijk „ van den messias niet zy ; even zo weinig „ volgt, uit de averrechtfche verklaeringen „ der Jooden, van deefe duizend jaeren en „ hunne fabelachtige byvoegfels, dat 'er aen „ de geheele zaek niets waer zy, en dat zy „ met van God kunne geöpenbaerd zijn" (q) Al het gene de Apostel, van het duizendjaerigRijk, gezegt heeft, beftaet, in deefe drie hoofdbyzonderheeden; — dat de Martelaers zullen op/laen, — dat de Verlosfer heerfchen zal, _ dat de Heiligen Priesters weezen zullen.
fl, Vooreerst zullen de Martelaers worden opgewekt. — Ik zag, zegt de Apostel vs. 4b 5. de zielen der geenen, die onthoofd waeren' om het getuigenis van jesus en om het woord Gods, dat is, der Christenen en der Leeraren, die, onder de vervolgingen van Jooden, Heidenen, Ariaenen, en andere vyan. den der waerheid, wreedaertig waeren van
kant
(ƒ>) eichhorn 1. c. p. 281.59». («) hartwig 1. c. I Theil. S. 24».



VAK JOANNES. XX. 4<?3
kant gemaekt, als meede de zielen der geenen , die het Beest, noch deszelvs Beeld, aengebeeden hadden, en die het merkteeken niet ontvangen hadden, aen hun voorhoofd, en aen hunne hand; dat is zulken, die, onder de heerfchappy, Kap. XIII, door het Monfterdier afgeteekend , en door aenhitfing van den valfchen Mesfias, den marteldood , in nog toekoomende tijden , ondergaen zullen; en zy leerden; — maer de overigen der dooden werden niet weder leevendig, tot dat de duizend jaeren geëindigd waeren. Deefe is de eerfte opftanding.
Nu is de groote vraeg, of deefe opftanding der Martelaeren letterlyk, dan zinbeeldig, moet verftaen worden ? Wy zullen beide de uitleggingen, met de bewijfen, welke daer voor worden bygebracht , kortelyk opgeeven, en 'er dan ons beiluit uit afleiden, i. Van weerskanten worden zeer fchijnbaere
bewijfen aengevoerd.
— Verre weg de meesten der laetere Uitleggeren denken, aen eene zinbeeldige opftanding. — Volgens deefe zal dit Gezicht geheimzinnig te kennen geeven , dat 'er eens een tijd koomen zal, op welken de Christenen zullen uitmunten , in kracht van geloov, en in fchitterende heiligheid, zo dat zy den geest en het gemoedsbeftaen der Martelaeren hebben zullen, voor zo verre zy zoortgelyk eene ftand vastigheid in het geloov, en zuiverheid in zeeden, zullen openbaer maeken; of op welken de Martelaers als het waere 'herleeven zullen, voor zo verre de zui$ vere geloovsleer, welke zy, met hun
bioed , verzeegelt hebben , algemeen
XXVII. DEEL-



4<*4 OPENBARING
zal worden aengenoomen. „ De op. „ ftanding der Martelaeren, (zegt de Hoogleeraer vitkinga) „ is zinbeeldig „ en oneigenlyk , voor zo verre zy „ openlyk zullen gerechtvaerdigd, en „ verdeedigd worden, tegen alle las„ teringen, welke hunnen goeden
„ naem bezwalkt hadden; dus zou
i, die zinbeeldige opftanding een voor„ recht der Bloedgetuigen zijn, en der „ voortreffelyke Kerkleeraeren, welker „ goede naem en werk, door de vy. „ anden , verduisterd was, en, in „ deefen tijd, zouden zy in hunnen ,, vollen dag gefteld en openlyk gepree„ fen worden; de Kerk zou, in dee„ fen tijd, hunnen naem zeegenen, „ en, uit de gefchiedfchrivten, doen „ herleeven, en haere gemeenfchap „ met dezelve, in het openbaer, be„ tuigen " (r). Maer bewijfen, voor deefe geheimzinnige verklaering, van welke elk het gedrongene en weinig beduidende aenftonds zal opmerken, heeft de groote Man niet bygebracht.
De Heer rosenmuller verwerpt meede den letterlyken zin, zonder eenig bewijs, voor de geheimzinnige uitlegging, op te geeven, zeggende een. vouwig: „ dit is zo niet te verftaen, „ als of die zelvde Godvruchtige Mar,, telaers •— herleeven zouden; maer „ op eene verbloemde wijs, en onder „ zeeker zinneprent, wordt de bloei„ ende ftaet der Christen Kerke afge„ maeld, welke zo groot zal zijn, als „ of
(O 1? p. Ga8, Gag.



van JOANNES. XX. 4Ö5
„ of de oude Martelaers, uit hunne „ graeven opgewekt zijnde, wederom ,, gerust, op deefe aerde , leevden " f». Volgens den Heer hartwig ,, is het „ zogenaemde Duizendjaerig Rijk niet anders, dan een tijd, wanneer het „ Christendom, op aerde, heerfchende „ is; wanneer dit gefchied, wanneer „ de heilige en zaelige leer van jesus, ,, voor welke de Martelaer zijn leeven „ liet, zich zegepraelende over de „ aerde verbreidt, zo ftaet de Martelaer, de belijder, als het waere van / „ de dooden wederom op" (t). Hy beroept zich, op drie bewijfen, van welke, in het vervolg, naeder.
Onder onfe Godgeleerden , is de uitmuntende nahuys de laetfte geweest, die, met opzet, over dit gezicht, gehandelt, en de op (landing der Martelaeren zinbeeldig opgevat heeft (w). Wy zullen 's Mans bewijfen, te gelijk met die van den Heer hartwig, en anderen, kortelyk voordraegen. /, Men meent, dat het begrip, van eene eigenlyke opftanding der Martelaeren , niet kan overeen gebracht worden , met de doorgaende leer der Heilige Schrivten, welke geene andere, dan de algemeene opftanding, kennen; en dat het beweeran van eene vooröpjlanding , uit deefe ééne plaets , niet voorzichtig zy,
(i) 1. c. p. 68s.
<«) fcrklaering'va'n paulus Briev aen dl Philippenfen III Dtci, p» XXVII. DEEL. Gg



466 OPENBARING
daer de gezichten , in dit Boek meest alle geheimzinnig zijn (v). ' //♦ Men voegt 'er by, dat,het voorfte! van joannes zelvs genoegzaem aea: duide, dat bet niet, in eenen letterlyken zin, moete verftaen worden ; om dat hy niet zegt, dat de Marte-' laers hier op aerde zullen koomen an hun verblijv houden; als meede, om dat de duivel, na het eindigen der duizend jaeren, wederom zal losgelaeten worden ; zo dat de Martelaers , wanneer zy eigenlyk ftonden opgewekt te worden, by de ontbinding van den Satan, of op aerde moeten gebleeven, of weer geftorven , of in den hemel opgenoomen zijn. „ Maer, (zegt de Hoogleer, aer) „ van het laetfte leest men niet „ een woord; het tweede is onge„ rijmd; en het eerfte ftrijdt, met „ den ftaet der gelukzaeligheid, na „ den dood" (w). ///, Men beroept zich , op het volgende deel van dit Kapittel, alwaer de algemeene opftanding befchreeven wordt, als eene opftanding van allen , die, van den aenvang der waereld, tot het einde toe, zullen geftorven zijn, zonder dat 'er de Mar. telaers van uitgeflooten worden, (Verg. vs. 12.) „ Een van beide,' (zo befiuit de Heer nahuys) . moet' „ dan weezen, of dat de Marte„ laers, die, in de algemeene op„ ftan-
O) NAHUYS I. c. p. 884, 3S3.
li*) J. c. p. 185- j8?.



JOANNES. X?. 467
„ (landing, neevens alle anderen, „ uit de dooden zullen opftaen , na „ huune eerfte opftanding, weeder „ zullen geftorven zijn ; maer dit is „ ongerijmd, en ftrijdt tegen vs. 6, „ of dat die herleeving der Marte„ laeren, in het 4de vs., niet kan „ verftaen worden, en gemeend zijn, van derzelver lichaemelyke opftan„ ding" (x). ////♦ 0°k ontleent men een bewijs, uit vergelyking der Godfpraek van den Propheet ezechiel, Kap. XXXVII. ,, Daer het gezicht van de opftanding der doodsbeenderen, by eze-, „ chiel , ongetwijffeld zinbeeldig is, „ aentoonende de verlosfing van „ Gods oude volk , en de gelukkige „ herftelling dier Kerke, dan moet „ ook dit Gezicht van joannes , op s, gelyken voet, verftien worden p „ en dus hier, door deefe opftan, ding aen joannes vertoond, dat zelvde, aengaende den toekoo„ menden ftaet der Kerke des Nieu„ wen Testaments, in die laetere „ tijden , geöpenbaerd en geleerd „ worden het gene God den Pro,, pheet ezechiel, in het genoem„ de Gezicht, leerde, aengaende „ de verlosfing en herftelling van 3, zijn volk , uit deszelvs verval, „ en verdrukking, te dien tijde. -— „ Wat gav nu de herleeving der „ Martelaeren te kennen ? Zy zcm„ den herleeven , door de door-
Cs) 1. c. p. 3875 388. XXVII. PEEL. «



4<58 OPENBARING
„ breeUng en openlyke erkentenis hunner leer, door de zeegeprael der waerheid, die zy beleeden, en, met hun bloed, verzeegelt „ hadden ; zy zouden herleeven, door deel te neemen, in die zae. „ lige en gelukkige gefteldheid der Kerke, die haer zijn zou, als een leeven, als eene opftanding, uit den dood; gelijk de herftelling 5, der Kerk, uit een groot verval, „ onheil, en verdrukking, by eze,) chiel , vertoond wordt, onder het zinbeeld eener valleië doods» ,, beenderen, welke opftaen " (y). /////. De Heer hartwig ontleent zijn eerfte bewijs, uit den zaemenhang van het ganfche Boek der openbaering, en den regel , die daerin doorgaends wordt in acht genoomen, dat naemenlyk alles, onder wijsfelyk gekoo» fene zinneprenten, worde voorgefteld. — „ Ook moet men, (zegt de Schrijver) ,, onderfcheid mae„ ken, tusfchen het gene joannes hoorde, en het gene hy zag. In ,. het gene hy hoorde, of het gene „ hy 'er zelvs by voegt, is veel ei„ genlyks veel duidelyk beftemde ,, verklaering; maer, in hét gene hy ,, zag is alles geheimzinnig en niets » eigenlyk. — Alzoo is de opftan,, ding hier geene opftanding, maer t, een zinbeeld van eene gansch ani, dere zaek. Dit brengt de over. 5, eenftemmingvan het ganfche Boek j> noo-
O) 1. C, p. 4oS, 407.



van JOANNES. XX. 469
„ noodwendig meede. Het zou iets „ geheel vreemd^en ongefchikt wee, zen, — wanneer men, in een gansch verbloemde fchlldering.eene „ eenige figuur van ei^enlyke ge„ daente wilde in fchrijven. Waer „ alles geheimzinnig is, daer moet niets eigenlyk zijn. — Wanneer „ joannes, by voorbeeld, uit de „ graeven, en gebeenten, der Mar. „ telaeren, groenende en bloeiende M gewasfen zag opgaen en dan ee„ nige verklaering van dat zinbeeld, „ door eenen Engel, ontving, dan „ zou het, aen de overëenfteinming „ van dat Boek , beantwoorden. „ Maer, daer hy de dooden werke» „ Iyk ziet opftaen leevende en „ heerfchende aenfchouwt , zo is „ dit een zeeker teeken, dat zy niet „ daedelyk opftaen , maer dat dit alles geheimzinnige voorftellen „ zijn , welke iets geheel anders „ beteekenen" (z).
Hl Hl' Het tweede bewiis is genoomen, uit de overëenftemming van het fpraekgebruik ,in de Openbaering (0), en koomt derhalven , met het voorgemelde , hoofdzaekelyk overëen. Voor het derde beroept hy zich, op eenige plaetzen, in de Schriv. ten der oude Propheeten, in welke ook , van eene geheimziunige opftanding , gefprooken werdt, byzonder op Ezech. XXXVII. O).
(z) hartwig I. c. I Theil. S. 257- 264. Ca) I. c. S. 27c— (_É ) I. c. S. 273—
XXVII. DEEt. Gg 3



47o OPENBARING
IIIIHl' Be overige bewijfen, welke ik hie^ en daer , tegen de eigenlyke verklaering van de opjlsnding der Martelaeren, gevonden heb, zal ik kortelyk te zaemen trekken. — Er wordt,zegt men , niet van de lichaemen, maer alleenlyk van de zielen, der Martelaeren, gefprooken; joan« Hes fchrijvt, niet ik zag de geenen die onthoofd waeren, in hunne lichaemen opgewekt, maer ik zag de zielen
der geenen, die onthoofd waeren. .
De Martelaers, gaet men voort, worden niet eigenlyk gezegt herleevt, maer eenvouwig geleevt te hebben ; en dit zal te kennen geeven, dat zy, in den hemel, gelukzaelig leevden, daer de vyanden der Kerke waenden, dat zy waeren verlooren gegaen. .— De eerfte opftanding vs. 5, vervolgt men, moet beantwoorden, aen den eerften dood; maer de eerfte dood is de geestelyke en niet de lichaemelyke dood, derhalven is de eerfte opftanding de geestelyke opftanding, uit den dood der zonden (V). Eindelyk brengt men het voorbeeld by van de twee getuigen, die gedood waeren, maer na drie daegen en eenen halven, wederom leeven^ dig wierden, Kap. XI: 7, n, het welk, van geene lichaemelyke op. ftanding kan verftaen worden.
Die deefe en dergelyke bewijfen, Voor de geheimzinnige uitlegging van
•jS&& pT^l^3 Am. Hl- P. 6*9* wits1üs *



UN JOANNES. XX. 471
van de opftanding der Martelaeren, naeder begeert aengedrorgen te zien, kan elders te recht koomen (<2).
Anderen zijn van oordeel , dat alle de Martelaers, by den aenvang van het duizendjaerig Rjk, zo drae de verleiding van den Satan zal ophouden , in eenen eigenlyken zin, Jichaemelyk zullen worden opgewekt. Rit was het algemeen begrip, gelijk wy gezegt hebben, van de vroegfte Kerkvaderen , tot dat de leer van het duizendjaerig Rijk, door de ongerijmde byvoegfelen der Chiliasten, byzonder der aenhangeren van nepos in vei achting begon te koomen (e). In de voorige Eeuw evenwel is dit gevoelen wederom ter baene gebracht, om' nu, van burnet (ƒ) en anderen, niet te fpreeken . byzonder door piscator (g) en alsteoius ( h ). Beiien beweerden de opftanding der Martelaeren, maer niet dit onderfcheid , dat de opgewekte Bloedgetuigen , volgens den eerften. in den hemel zouden worden opgenoomen , om aldaer met christus te heerfchen, maer. volgens den anderen, zouden zy, geduurende de duizend jaeren, bier op aerde blijven, en de Kerk beftuuren.
(d) voetius Disp. feleB. Part. H. p. M48— °l"b] TZ™f
I. „. ü37 marcius Cumment. ad h. i. h. ai.tjng TheoU froM. Hov.
ioc. XX. p. 773— H. brink tteftsen der waerli. p- 7°i—
CO eusebhTs Hift. Eed. 1. VU. c. £4-^- ™shmm Kerk. Gefch. I Deel. p- 389—
(f) Theoria Telluris S. 1. IV. C. I , 3.
( g) Ia Apocal. c. XX.
( h) Diatribe de mille annis.
XXVII. DEEL. Gg 4



*-7* OPENBARING
De voornaemfte bewijfen, vco? deefe eigenlyke verklaering, zijn de volgende.
/. Om dat de woorden van den Apostel natuurlyk en van zelvs, tot eene eigenlyke opftanding, leiden, daer de geheimzinnige uitlegging zeer gedrongen is, en eenen weinig beteekenden zin opleevert. „ De Mar„ telaers zullen herleeven, in hunne ,, zuivere geloovsleer, welke alge„ meen zal worden aengenoomen, „ en het zal openbaer worden, dat „ zy ten onrechte, veroordeeld zijn.'' dit zal het alles weezen, hetwelk het geheele Gezicht vs. 4. beteekenen zal.
//. Om dat de Martelaers, van de overige dooden, onderfcheiden worden, vs. 5. Maer de overige dooden werden niet weder leevendig, tot dat de
duizend jaeren geëindigd waeren.
Was nu de op/landing der Martelaeren geheimzinnig te verftaen , dan moest ook het leevendig worden van de overige dooden, in eenen verbloemden zin , worden opgevat. „ De opftanding eenig.'yk, in eenen „ verbloemden zin, te willen op. „ vatten, kan de Text niet wel lij. ,, den, zonder de grootfte verdraei,, jing en geweld. Want wat ei„ genfchap heeft het te zeggen, dat „ zommigen der dooden, welke ont„ hoofd waeren , leeven , en, met christus , duizend jaeren, regee* „ ren, maer dat de overige dooden n niet wederom, leeven zouden , voor



,an JOANNES. XX. 473
„ dat de duizend jaeren zullen volëin„ digd zijn, ten zy de geftorvenen „ en wederom leevenden , op beide de „ plaetfen, dezeivde zijnde , men „ daer door eenen eigenlyken dood, „ en opftanding, verftae. — Indien „ de Bloedgetuigen , eeniglyk in „ eenen geestelyken zin, opftaen, „ dan ftaen ook de overige doo„ den , in eenen geestelyken zin, „ op; maer, indien de zielen der doo„ den weezenlyk ontwaeken, dan „ verrijfen ook de Bloedgetuigen, „ op dezeivde wijs" (i). Hf De opftanding der Martelaeren beet de eerste opftanding vs. 5b; zeekerlyk in onderfcheiding van de tweede, welke, na het eindigen van de duizend jaeren, zal plaets hebben, en algemeen zijn, beide der recht, vaerdigen en der onrechtvaerdigen. Maer de tweede opftanding is, buiten allen twijffel, eigenlyk te verftaen , gevolgelyk ook de eerfte.
Hoe gedrongen en weinig beduidende is de zin , welke de voorftanders der verbloemde uitlegging, aen deefe woorden, geeven ? „ De „ Godfpraeken der Propheeten, (zegt de beroemde vitringa) (fc), „ beloovden eene heerlyker en roem„ ruchtiger opftanding, wanneer het „ Rijk van christus , na de ver„ woesting der Rijken en Moogen„ heeden, in zijne eigene en rechte
ff") TH. NEWTON 1. C. p. 392t
(*) 1. c. p. 03c, 631. XXVII. DEEX. Gg 5"



m OPENBARING
„ gedaente, aen de waereld, zoude „ vertoond worden. Deefe tijden „ had de Heilige Geest in het oog, „ wanneer Hy zeide ; deefe is de eerfte opftanding. Als of Hy zei. tt de, deefe opftanding van de Kerk, ,, welke beftaen zal, in de verlof»> f™g > niet alleen van de vervol«> gingen , maer ook van de byge„ loovigheid en afgodery, gepaerd 3) met de rechtvaerdiging van alle de „ Martelaeren, als ook met de j, bekeering der Jooden , tot het f, Christen geloov; deefe opftan» ding , zeg ik, is, en verdient «, waerlyk genaemd te worden, de j, eerfte opftanding, van welke de », Propheeten, onder den gebeimj, zinnigen naem van opftanding, j, gepropheteert, en , onder die j, verbloemde fpreekwijs, van gej, fprooken hebben."
De Hoogleeraer nahuys erkent, dat het bewijs, uit de tegenftelling vs- 5- zo klaer en krachtig zy, » dat men zich zeiven fchijnt geweld j, te moeten aendoen, indien men „ de befchrijving der, opftanding of de herleeving der Martelaeren „ niet, in denzelven zin, neemt, als het gene, van de overige doo}, den, ontkend, of wel, tot den ,> laetften dag, uitgefteld wordt" (/). Maer hy meent, dat de benaeming van eerfte opftanding niet zie , op de herleeving der Martelaeren, in dit
CO !• c. p. 383'



VAN JOANNES. XX. 47$
dit Gezicht, maer op de geheele omwenteling van zaeken, welke vs. 4gemeld is.,, De ganfche omkeering van ^ zaeken (fchrijvt hy,) die gelukkiee ftaet der Kerke, die ftaet van j, algemeene vreede, en geestelyj, ken voorfpoed, mag, met recht, „ de eerfte opftanding heeten , om J} dat dezelve eene fchets of voor* „ fpelling vertoonde van die zaelige M verwisfeling, welke, in vollen s, nadruk, in het einde der eeuwen , der Kerke wedervaeren „ zal, in de algemeene opftanding j, der dooden (m)."
Dan ik laet het , aen ieder eenen , die den Text onpartydig leest, ter beflisfching over , of niet de opftanding der Martelaeren , in tegenftelling van de algemeene opftanding der overige dooden , de eerfte opftanding genaemd worde ? -— Het zy my vergund 'er de woorden van den Bisfchop newton by te voegen (w). „ Wy behooren voorzichtig „ en bedachtzaem te zijn, om de 5, eerfte opftanding niet, als eene J} verbloemreden, aen te merken, 5, op dat niet anderen ook de twee J} de daer toe brengen , gelijk zy J} deeden, van welke paulus gewag „ maekt 2 Tim. II: 17, 18." 2. Deefe zijn de voornaemfte bewijfen , welke, van weerskanten, worden aenge ■ voerdt. Elk oordeele , over derzelver
(fK J 1. c. p. 410, 411. '
(») '< c P- 392, 393' XXVU. DEEL.



47<5 OPENBARING
gewicht, en kiefe het gene hem meest aenneemenlyk voorkoomt. Wy voor ons kunnen niet ontveinfcn , dat de gronden, voor de eigenlyke verklaering, ons verre weg het meest voldoen , en wy zien ganfchelyk geene redenen, om welke , „ de letterlyke verklaering van dit „ Gezicht, ten aenzien der lichaerae„ lyke en voorafgaande opftanding, en „ het duizendjaerig verblijv der Marte„ laeren, op deefe aerde onöverkoome-
„ lyke zwaerigheeden hebben, en
„ dat de letterlyke opvatting onmoogelyk „ weezen zoude («)."
Het fchijnt ons ongemeen weinig af te doen, dat 'er, in de Heiiige Schrivten, nergens anders, van eene voodoopige opftanding der Martelaeren, gefprooken worde. Eéne beflisfende uitfpraek, en deefe meenen wy hier te vinden, is genoeg, om eene waerheid te ftaaven — Ook zien wy 'er niets ftrijdigs in, met den ftaet der gelukzaeli-heid, dat de opgewekte Martelaers , op aerde blijven, zullen, tot den dag der algemeene opftanding. Het is waer, de Satan zal, na het eindigen der duizend jaeren, wederom, voor eenen kleinen tijd, ontbonden worden, en de laetfte vervolging verwekken. (Verg. vs. 3 7,9.) Maer zijne pooging zal zodaenig verydeld worden, dat 'er de Martelaers geen het minfte nadeel by zullen hebben. Was het nu niet ftrijdig met de gelukzaeligheid van lazarus , en andere opgewekte Heiligen, dat zy, eenigen tijd , hier op aerde, onder boofe
men.
EO nahbis I. c. p. 38g, 384.



van JOANNES. XX. 477
menfchen, verkeerden, dan kan het ook niet ongerijmd geacht worden , dat de opgewekte Martelaers , meer dan duizend jaeren, hier op aerde, verkeeren zullen, in het midden van geloovige en heilige menfchen. ■— De vergelyking der Godfpraek van ezechiel Kap. XXXVII fchijnt ons niets te bewijfen. De opftanding, van welke daer gefprooken wordt vs. i-io, is zinbeeldig , blijkens de verklaering , welke 'er wordt bygevoegd vs. n 14; maer, in ons geval, is niets, het welk ons noodzaeken zoude , om den letterlyken zin te veriaeten. — In dit zelvde Boek Kap. XI: 11, worden twee Propheeten, in eenen verbloemden , gezegd opgewekt te zijn (p). Dan daer uit mag mem, tot dit Gezicht , niet beiluiten: „ In de J} daed de dood en de opftanding van de „ Getuigen, te vooren gemeld Kap. xi, blijkt, uit de zaemenloopende omftandigheeden van het Gezicht, figuurlyk opgevat te moeten worden; maer de dood en opftanding , van welke hier gewag gemaekt wordt, moet, om dezelvde redenen, gefteld worden wee„ zenlyk te zijn (?) " — De onder, fcheiding, welke de Heer hartwig maekt, tusfchen het gene de Apostel zag en hoorde, zo dezelve gegrond is, be.gunftigt zelvs den letterlyken zin. Immers joannes heeft alle de dingen niet gezien, welke hy hier heeft aengeteekend. Dat de Martelaers duizend jaeren, met christus, heerschten; dat de overige dooden,
(p~) Booven p. 120.
(j) NEWTON I. C. p. 3^2,
XXVII. deel,



4?8 OPENBARING
eerst na het eindigen der duizend jaeren; weder leevendig wierden enz- , dit ailes is den Apostel zeekerlyk, door den Engel , die hem geduurig vergezelde, bekend gemaekt.
Wy hellen daerom meest over, om te denken, dat de Martelaers, met het be gin van het Duizendjaerig Rijk, in eenen eigeulyken zin , lichaemelyk zullen opgewekt worden , en, tot den dag der algemeene opftanding , hier op aerde , blijven verkeeren.
Laeten wy 'er nog eens bewijs byvoehen, het welk wy meenen te vinden, in de zaeligfpreeking vs. 6 : zaelig en heilig is hy , die deel heeft, in de eerfte opftanding; over deeje heeft de tweede dood geene macht, maer zy zullen Priesters van God en christus zijn, en zy zullen met hem heerjchen duizend jaeren.
Deel te hebben in de eerfte opftanding zegt zo veel, als te behooren tot de zulken, die , met de eerfte opftanding, verwaerdigd worden. Deefe is de gewoone beteekenis van de uitdrukking deel hebben. (Verg. Col. I: iz.) — Er wordt der halven, niet gefprooken . van menfchen, die den tijd van het Duizendjaerig Rijk beleeven zullen, maer van de Martelaers zelve, die, met de eerfte op/landing, zullen bevoorrecht worden. Voeg 'er by , dat het hee<jch-n m-.t chwstüs duizend jaeren by uiffluiting, aen de opgewekte Martelaeren, worde toegefchreeven. (Verg. vs. 4 <.)
Wanneer men nu de eerfte opftanding geheimzinnig neemt, dan zal de zaelig. :fpreeking hier op uitkoomen: „ de Mar-



VAN JOANNES. XX. 479
„ telaers zijnby uitneemenheid gelukkig, en zonderling van God bevoorrecht, J} dat de zuivere geloovsleer, welke zy, „ met hun bloed, verzeegeld hebben, „ algemeen wordt aengenoomen , en dat „ hnnne onfchuld openbaer wordt." —— My dunkt, ieder een moet hetgedrongene , het zwakke, het weinig beteekenende, van die uitlegging gevoelen. —- Maer verklaert men de eerfte opftanding, in tegenftelling van de algemeene opwekking vs. s , van eene eigenlyke opftanding, dan is de zaeligfpreeking zeer nadrukkelyk. Dan wordt het uitfluitend voorrecht der Martelaeren geroemd, dat hunne lichaemen, ter genaedige vergelding van hunne ftandvastigheid, meer dan duizend jaeren, voor die van andere rechtvaerdigen , die eenen natuurlyken dood ondergaen hebben , zullen opgewekt worden.
De tweede byzonderbeid , om welke de Martelaers by uitneemenheid zaelig gefprooken worden , is deefe ; oyer deefe heeft de tweede dood geene macht. — De tweede dood is bet eeuwig verderv (Verg. Kap. II: ii. XX: 14. XXI: 8.) Neemt men nu de opftanding der Martelaeren enkel zinbeeldig, dan zal de meening zijn, ,, de „ Martelaers , welker leer, geduurende „ duizend jaeren , algemeen zal aenge,, noomen, en welker onfchuld als dan zal erkend worden, hebben, voor het verderv, niet te vreezen." De zaek kan immers niet in bedenking koomen; de zaeligheid , we/ke de Bloedgetuigen in den hemel genieten, is zeekerlyk beftendig en eeuwig. Waertoe zou zulk
XXVII. cma.



48o OPENBARING
eene uitfpraek dienen ? — Maer verftaet men de eerfte opftanding eigenlyk , dan zijn deefe woorden duidelyk en zeer gewichtig.
Te weeten de Martelaers zullen opgewekt worden, niet om op nieuws in eenen ftaet van beproeving te verkeeren; zy zullen geen gevaer hebben , van te zon. digen, zy zullen, voor geene verleiding, vatbaer zijn, noch eenige vrees hebben , voor het eeuwig verderv. In tegendeel zy zullen , ook in hunne opgewekte lichaemen, hier op aerde, een geheel onzondig leeven leiden. — Trouwens zo wordt het aenftonds naeder verklaerd; maer zy zullen Priesters van God en chkistus zijn; zy zullen God en den Verlosfer, met alle hunne vermoogens, en zonder eenig gebrek , yverig dienen ; ook zullen zy, met christus , als Koningen heerfchen.
Voeg 'er by, dat dit Priesterfchap der Martelaeren, en hun heerfchen met christus, als Koningen, tot de aerde, moet worden betrekkelyk gemaekt. In den hemel , zijn alle de gezaeligden Priesters van God , en daer heerfchen zy allen, met christus, als Koningen. Maer hier wordt een uitfluitend voorrecht der Martelaeren befchreeven. Gevolglyk zullen zy, geduurende het Duizendjaerig Rijk , hier op aerde, Priesters en Koningen zijn ; maer daer toe moeten zy, in eenen eigenlyk zin, opgewekt worden. |j. Wyders zegt de Apostel, van het Duizend, jaerig Rijk, dat de Verlosfer heerfchen zal. De opgewekte Martelaers zullen , als Ko-
ai»-



VAN JÖANNES. XX. 48t
ningen, met christus , heerfchen. (Vergel. vs. 4'u. <5b.)
i. Het oorfpronglyk woord, door heerfchen vertaeld, zegt hier niet zo zeer de Koninglyke waerdigheid te bezitten en uit te oeffenen , als wel kennelyke blyken te geeven van zijne Koninglyke macht, zich als gebiedenden Koning openbaer te maeken. De onfen vertaelen het daerom zeer gepast, als Koningen heerfchen. (Verg. Kap. XI: 16 , 17. XIX: 6.) Nu zal christus , geduurende duizend jaeren, als Koning heerfchen, voor zo verre alle volken Hem , als hunnen Koning, zullen hulde doen. Zo wordt God, Kap. XI: 17 gezegd , als Koning geheerscht, dat is; door zijn Alvermoogen , te weeg gebracht te hebben, dat Hy, als Koning, meteen onbepaeld gezach,heerschte (r).
Zeedert de Middelaer , aen 's Vaders rechtehand, .verhoogd is , heeft Hy altoos , als Koning, geheerscht. Maer zijn Koningrijk heeft geduurig eenen machtigen tegenftand ontmoet. Dan , met den aenvang der duizend jaeren, zal de Satan gebonden worden , en alle tegenlland van de vyanden der waerheid een einde neemen. Dan zullen de vyanden van christus Koningrijk verdelgd zijn,; (Verg. Kap. XIX: 20 , 21.) Dan zal christus , met een onbepaeld gezach, in vollen nadruk, heerfchen, en, als Koning, van alle volken, geëerbiedigd en gehoorzaemd worden. Dan zullen dt Koningrijken der waereld zijn 'geworden on^
(f) ElCHHORN 1. c. Tom. II. p. 76, 77'
XXVil. DEEL. Hh



4Sa OPENBARING
fes Heeren en zijnes Gezalvden. (Vereel. Kap. XI: 15.) 2. De opgewekte Martelaers zullen met
christus, als Koningen, heerfchen.
Het geevt, onfes erachtens, te kennen , dat zy Eeftuurers der Kerke weezen zullen , om het luisterrijk Koningrijk van den Verlosfer, hier op aerde, naer het voorfchrivt der Apostolifche tuchtleer, te regeeren (s). t, Eindelyk de Martelaers zullen Priesters van God en christus weezen v. 6Ü. — Alle Christenen zijn, door den Verlosfer, tot Koningen en Priesteren gemaekt, Gode zijnen Vader, (Verg. Kap. I: 6,) voor zo verre zy, tot dienaers van den Koning der Koningen , door den Geest , geheiligd zijn, en, als een heilig Priesterdom, geestelyke offeranden opofferen, welke Gode aengenaem
zijn, door jesus christus (t) Maer, in het
laetfte der daegen, zullen alle belijders van « het Christendom, in eenen byzonderen nadruk , Priesters van God en den Verlosfer zijn. Elk zal zich bey veren , om, Gode en den Verlosfer, geestelyke offeranden van gebeeden en dankzegging, uit een rein hart, en met eenen heiligen wandel , toe te bren. gen. — Allerbyzonderst zullen daerin de opgewekte Martelaers , die geene zonden meer kennen, luisterrijk uitmunten,, en uitlokkende voorbeelden zijn, voor anderen. Deefe zijn onfe gedachten, over het Duizendjaerig Rijk. Zy hebben zeekerlyk niets gemeens, met de verwilderde begrippen van nepos en zijne naer volgeren, die doorgaends Chiliasten genaemd
wor-
(i) VITRINGA 1. c: p. 6l8.
\>»J XX VI Deel. p. 3«.
-



JOANNES. XX. 483
worden, en welke aenleiding gegeeven hebben, dat deefe leer in verachting gekoomen zy. Dan men moet de waerheid niet, te gelijk met de dwaeling en menfchelyke byvoegfelen , verwerpen.
In laetere tij ien , heeft men op nieuws misbruik gemaekt , van deefe leer, byzonder, in de laetst verloopene Eeuw ,in Engeland Toen men daer de waepenen , tegen Koning karel , had opgevat, kwaemen 'er veelen voor den dag, die, by monden en gefchrivten, beweerden, dat het heerlyk Koningrijk van christus, als eene vyfde Monarchy, omtrent het jaer 1650 eenen aenvang neemen zoude , zo dat christus zichtbaer , op aerde , verfchijnen zoude , om daer , als Koning, te heerfchen. Zelvs waeren'er, die Fisib Monarch-men, of lieden van de vyfde Monarchy, genaemd werden , en zich niet ontzaegen, van voor te geeven , dat zy de eerfielingen waeren van die heiligen , die alle waereldfche machten te niet doen , en , op aerde , heerfchen zouden. Van deefen werden 'er, ten Jijde van cromwel, eenigen in hechtenis genoomen, als lieden, die gefchikt waeren , om de raezernyën der Munfterfche Wederdoopers te doen herleeven (m).
Wanneer wy nu dit Gezicht, met andere Voorzeggingen der Propheeten, vergelyken, moogen wy ons de volgende denkbeelden maeken ,-van het Duizendjaerig Rijt, of van den heerlyken flaet der Kerke, geduurende duizend jaeren. — Er zal geene verleiding van den Satan meer plaets hebben. (Verg. vs. r-3.) De zielen van allen, die de waerheid met hun bloed , verzeegelt hebben, zullen, tot eene genaedige vergelding van haere ftandvastigheid , reeds by den aenvang van di©
OO voetius Disp. S«MÏ. Tom, U> P- «99 koilman Sleutel itt
Opent, p- M*.
XXVII. bbeu Hha
■



j84 OPENBAERING
duizend jaeren, wederom met haere opgewekte' lichaemen verëenigd worden, en hier op aerde verkeeren, om de Kerk, welke zich, over den geheelen aerdboodem , zal uitbreiden, te beftuuren. Alle volken en Koningrijken, zy alleenlyk uitgezonderd, die den laetften aenval doen zullen, (Verg. vs. 7.9,) zullen den verhoogden Middelaer, als hunnen Koning, hulde doen. Elk zal zich bevlytigen, om het fchitterend voorbeeld der opgewekte Martelaeren, in het verëeren van God en christus , met eenen heiligen wandel , zo veel moogelyk, naer te volgen.
De verlichte kennis van God zal algemeen zijn, onder allerleië rangen van menfchen, zo dat ook zy, die niet, tot weetenfchappen, zijn opgeleid, in Goddelyke zaeken, ongemeen kundig weezen zullen. (Verg. Jer. XXXI: 24.) — De Christenen zullen de één den anderen , in zuiverheid van zeeden , poogen voorby te ftreeven. Men zal i zich niet meer vergenoegen, met eene bloote belijdenis ; maer de Godsdienst zal deszelvs zeetel in het hart hebben. Niet dat 'er ganfchelyk geene onbekeerde menfchen weezen zullen; maer de godloosheid zal zich niet openlyk vertoonen. De Godzaeligen zullen veire weg het grootere deel uitmaeken, en , in alle dingen, zelvs in gemeene ■ beezigheeden, de bevoordering van Gods eer ftellen , tot het hoogfte van hunne blydfchap. Des heeren volk zullen alle te zaemen rechtvaerdigen zijn. (Verg. Jef. LX: 21.) Koningen, Vorften, aenzienlyken en vermoogenden, zullen alle hunne macht, heerlykheid , en rijkdommen aenleggen, om de eer van den Verlosfer, en de welvaert, der Kerke, te bevoorderen. (Verg. Jef. XLIX: 23. LX: 16.) —- Er zal eindelyk eene algemeene vreede en lievde, onder de menfchen, heerfchen. Na de nederlaeg van het Beest en den valfchen
Pro-



van JOANNES. XX. 485
Propheet, (Verg. Kap. XIX: 19.21,) zullen de oorloogen en bloedftortingen een einde neemen. De Volken zullen gerust , en veilig woonen, zonder vrees, voor vyandelyk geweld. De haet, nyd, toorn, en wraekzucht zullen ophouden, of immers onderdrukt worden ; en 'er zal lievde, vreede, en eendracht, heerfchen onder de menfehen. (Verg. Jef. XI: 6-10. XXXII: 18 ) C. Na het eindigen der duizend jatten, zal 'er nog eene laetfte vyandige aenval, tegen het volk van den Verlosfer , ondernoomen worden. (Vergel.
vs. 7 -10.) a De vyandige aenval wordt voorfpeld vs. 7-9 -
« Wanneer de gemelde duizend jaeren zullen geeindigd zijn, zal de Satanas uit zijne gevangtns ontbonden worden , vs. 7. Hy zal op nieuws zijne boosaertige poogingen aenwenden, om het Koningrijk van christus tegen te ftaen, en de belijders van 's Heilands naem, waere het moogelyk, tot afval te vervoeren. Dan het zal flechts , voor eenen kleinen tijd , zijn. (Verg. vs. 3-) ,
fi. Byzonder zal hy zijne woede wenden, tegen de bekeerde Jooden. (Verg. vs. 8, 9a.) Hy zal uitgaen, om de volken te verleiden, welke in de vier hoeken der aerde zijn , den Gog en Magog, om hen te vergaederen, tot den krijg; welker getal is , als het Zand aen de zee; en zy zullen opkoomen, op de breedte der aerde, en omringen de legerplaets der heiligen en de gehev de Stad.
Defpreekwijfen zijn kennelyk, overgenoomen uit Ezech. XXXVIII, xxxix, alwaer voorfpeld wordt, dat 'er talrijke heirleegers van vyanden zullen optrekken, tegen de Jooden, wan. neer zy, tot het Christendom, zullen bekeerd en wederom in hun Vaderland gevestigd XXVII. deel. Hh 3



486 OPENBARING
zijn f». Nu is 'er zulk eene blykbaere overeenftemming, tusfchen dit Gezicht van joannes, en de gemelde Godfpraek van ezechiel, dat wy niet anders zien kunnen, of dezeivde ge' beurtenis wordt , op beide plaetfen , voorfpeld. —- De Voorzegging van ezechiel zou vervuld worden, na veele daegen , en in het laetfte der daegen. (Verg. Ezech. XXXVIII: 8, 16.) Het geene joannes voorfpelt, zal plaets hebben , in de laetfte tijden der waeield , na de voleindiging der meermaelen gemelde duizend jaeren, — Volgens Ezech. XXXVIII: 8 . n. zullen de Israëliërs gerust, in Kanaan, op de bergen Israëls, woonen, zonder eenige vrees, voor eenen vyandigen inval. Deefe rust en veiligheid koomt zeer wel overëen, met het gebonden zijn van den Satan, geduurende duizend jaeren. — In beide Godfpraeken worden dezeivde vyanden , met denzelvden naem van gog en magog, of cog van magog, genaemd, en. als eene talloofe meenigte, befchreeven. Ook wordt het mislukken der onderneeming van die vyanden, en hunne vreesfelyke verdelgipg, in beide Voorzeggingen, even eens geteekend. De vernieling van hun talrijk leeger zou veröorzaekt worden, niet alleen door onderlinge verdeeldheeden, maer ook door buiten gewoone oorzaeken van vuur en zwaevel. (Verg. Ezech. XXXVIII: 19 21.) — Eindelyk zijn 'er nog andere Godfpraeken , welke, op de laetfte daegen van het Nieuwe Testament, zien, en duidelyk fpreeken, van eenen vyandigen aenval, en eene zeer zonderlinge uitredding; gelijk, by voorbeeld, Deut. XXXII: 40-43- Zach. XIV. Jef. LIX: 10—
Wy
(vj Vf.Deel, p. 40c-.



un JOANNES. XX. 48?
Wy meenen 'er dit algemeene uit te moogen befluiten, dat de Jooden, met het begin van het Duizendjaerig Rijk, na dat de volheid der Heidenen is ingegaen, zich, tos den Verlosfer , bekeeren, naer hun Vaderland, wederkeeren, en de Stad Jerufalem herbouwen zullen; dat zy, in Palestina , gerust en vreed-
zaem woonen zullen, zo dat men, op het Land, zijn verblijv neemen zal, in tenten, welke , onfes erachtens , de legerplaets der Heiligen genaemd worden; — dat de Satan, na het eindigen der duizend jaeren, machtige volken, woonende in het Noorden van Afia, die zich, in het ongeloov, verharden zullen, vervoeren zal , om, met een talrijk leeger, eenen vyandigen aenval te doen, op Kanaan, om de bekeerde Jooden, van de rijkdommen, welke zy zullen verzaemelt hebben, te berooVeu; — dat deefe aenval zeer onverwachtst gefchieden zal, terwijl de bekeerde Jooden, aen geen kwaed, denken ; — dat zy de gemelde leegerplaets, en de gelievde Stad Jerufalem , omcingelen zullen, in de zeekere verwachting, dat alles, aen hunne roov en plunderzucht, zal worden overgegeeven. B. Het zal derhalven een zeer benaeuwde tijd zijn, " voor de bekeerde Jooden. Maer God zal voor hun zorgen , en den geduchten aenval, door eene onmiddelyke tusfchenkoomst van zijn onëindig Alvermoogen, geheel verydelen. Er zal vuur, van God, uit den hemel nederdaelen, om hen geheel te verflinden. — Deefe talrijke vyanden zullen derhalven dit volk van den Verlosfer, buiten den fchrik, geen nadeel toebrengen. Zy zijn Kap. XVII: 12, 13. naeder befchreeven, als Vorftendommen, welke, op dien tijd, wanneer het oordeel, over de groote Hoer. ftaet uitgeöeffend te worden, nog geene Koningrijken waeren, maer, XXVII. deel. H h 4



488 OPENBARING'
tot Koningrijken zullen, verheeven worden , op dien zelvden tijd, op welken het den Satan, na eene duizendjaerige gevangenis , zal toegelaeten worden , die laetfte vervolging aen te richten (w).
C. Na dat alles zal de Duivel, die deefe volken verleidde , geworpen worden, in den poel des vuurs en zulphers, alwaer het Beest en de valfche Propheet zal zm, (Verg. Kap. XIX: 20,) en zy zullen gepyntgd worden , dag en nacht, in alle eeuwigheid, (Verg. vs? 10) 5
l Het veertiende Gezicht vertoont het oordeel, over axellor vene menfchen, na dat zy, uit den dooden, zijn opge. wekt vs. n-15.
A. De Rechter wordt befchreeven vs. ir.
B. Het oordeel, over de opgewekte menfchen, wordt afge¬
teekend vs. 12, 13, en C Hier op volgt de uitvoering van het techterlyk vonnis vs. 14, 15.
»l»„V' End£ kk f3gh ' in Cene andere ve"«*king van wmen, eenen grooten witten throon, ende den genen die daer op fat, van wiens aengelkhte de aerde
«*p^*s:
De Apostel zag eenen grooten witten throon. Het blykens het vervolg, een Rechterlyke Zeetel. De throon was niet alleen groot en ruim, maer ook wit, en blinkend omde Majefteit van den Rechter aen te wijfen (J. l t Apostel noemt de plaets niet; maer uit vergelyking van Kap. 1V 2 ais meede uit den inhoud van dit Gezicht, fchijnen wy £
zz:d ^■dat hem dee& throon •in *■
Wydersfpreekt de Apostel van den geenen, die daer op zat,
zon-
f w) Boov-n p. 384 , 393. C*J GKOTICS ad h. t.



van JOANNES. XX. 489
zonder Hem te noemen of naeder te befchrijven. Dan 'er is geen twijffel aen , of wy hebben te denken , aen onfen Goddelyken Verlosfer , aen welken God de Vader al het oordeel heeft overgegeeven. (Verg. Joh. V: 21.) (31).
Voor het aengezicht van dien verheevefien Perfoon , zittende op den gemelden grooten witten throon, vloodt de aerde en de hemel wech , en geene plaets is voor dezelve gevonden. Het kwam den Apostel zo voor, als of de aerde, welke den menfchen, tot eene woonplaets gegeeven is, met den luchthemel of dampkring, die haer omringt, van angst en vrees, wechvloodt; op zoortgelyk eene wijs, als hy da eilanden, in eene voorige vertooning, had zien vlieden. (Verg. Kap. XVI: 20.) Zelvs werdt, voor dezelve , geene plaets gevonden. — De uitdrukking is overgenoomen, uit Dan. II: 35, en geevt te kennen , dat de aerde, met den dampkring, die dezelve omringt, zodaenig verdweenen waere, dat men 'er niets meer van zien konde. (Verg. Dan. II: 3S-)
12. Ende ick fagh de doode, kleyn ende groot, afgeftorvene menfchen van allerleië rangen en ftanden, opgewekt ftaende voor Godt, die, op den gemelden luisterrijken throon , gezeeten was, ende de boecken wierden geopent : ende een ander boeck wiert geopent (q) dat des levens is: ende de doode wierden geoordeclt uyt het gene in de boecken gefchreven was (r) nae hare wercken.
De boeken werden geopend. — De teekening is ontleend, uit Dan. VII: 10, en geevt te kennen, dat de boeken van Gods alweetenheid, in welke de daeden der menfchen zijn aengeteekend, als het waere geopend wierden. (Verg. vs. 13.) Behalven die boeken, welke als gedenkboeken van de bedrijven der afgeftorvene menfchen waeren, werdt 'er nog een ander boek geopend, het welk des leevens is. — Het boek des leevens is Gods eeuwig Raedsbefluit, door het welk Hy de
O) KICHHCPN 1. C p. 297.
(q . Exod. ïu: %i. Pfalm fio: 29- Philipp. 4: 3. Opsnb: 3: 5. ende
su 27. (r) Pf. 62 13. jer. 17: 10. ende 321 19 Matth. j6: 27,
Rom. 2! 6. ende 14: 12, 2 'Cor. gs 10. Galat. 6: 5. Openb. ai z3.
XXVII. deel, H"h 5



4S>o OPENBARING
perfoonen bepaelt heeft, die de heerlykheid van het volgend
leeven zullen deelachtig worden. (Verg. Kap. JJJi 5.)
Nu werden de dooden, die thans opgewekt, voor God, ftonden , geoordeeld, uit het gene, in de eerstgemelde boeken gefchreeven was, naer öf overëenkoomftig hunne werken; naer het gene door het lichaem gefchied was, naer het gene zy gedaen hadden, het-zy goed, het zy kwaed. (Verg. 2 Cor. V: 10.)
13. Ende de zee gaf, of liever had gegeeven, de doode die in haer waren; ende de Doot, ende de Helle gaven of hadden gegeeven de doode, die ia haer warenende fy wier den geoordeelt, door Hem, die, op den grooten witten throon, gezeeten was, een-yegelick nae hare wereken.
De dood en de hel hadden de dooden gegeeven, die in dezelve
waeren Ds dood en de hel worden hier, en vooral vs. 14
als perfoonen, gefchilderd. Zoortgelyke perfoonsverbeeldinl gen zijn, in de Schrivten der oude Propheeten , zeer gemeenzaem. (Vergel. Jer. XXVIII: 15, 18. en XXXVIII: 18.) Byzonder fchijnt hier gezinfpeeld te worden, op Jef. XIV: 9: de hel van onder was beroerd, om uwen wil, om u tegemoet te gaen, als gy kwaemt; zy wekt, om uwen wil, de dooden op enz. — Het Griekfche woord, door hel, vertaeld, beteekent het gewest, alwaer zich de dooden bevinden; met toefpeeling, op het begrip der Oosterlingen, volgens het welk de zielen der afgeftorvenen, in eene algemeene verzaemelplaets, diep onder de aerde, nederdaelden, en aldaer haer beftendig verblijy hielden. (Verg. Kap. I: 18. VI: 8.)— Door de dooden, welke de dood en de hel gegeeven' hadden, fchijnen meer byzonder zulke afgeftorvene menfchen bedoeld te worden, die, om hunnen tegenftand, tegen de uitbreiding van christus Koningrijk, door Gods geduchte oordeelen, op eene jammerlyke en geweldige wijs, van tijd tot tijd, waeren omgekoomen; vyanden van het Christendom, die eenen geweldigen dood ondergaen hadden (s).
14. Ende de Doot ende de Helle wierden ge¬
weren; XXVI Deel p. 308, 305.



van JOANNES. XX. 491
worpen in den poel des vyers: dit is de tweede
d°°Dedood en de hel, als perfoonen verbeeld, mrden geworpen in den poel des vuurs. Het geevt, naer ons inzien, in den zaekelyken zin, te kennen, dat 'er niemand meer, op eene geweldige wijs, zoude gedood worden; en in zo verre zal het even eens zijn, als of de dood en de hel, met den Satanas , in den poel des vuurs geworpen waeren. (Verg. vs. 10.) Tietje is de tweede dood; het geworpen worden, in het eeuwig verderv, heet eigenaertig de tweede dood. (Vergel. Kap. II: 11. XX: 6.)
15. Ende fo yemant niet gevonden en wiert gefchreven in het boeck des levens, zo zijn naem m het gemelde boek des leevens, (Verg. vs. 12 ) niet geleefen werdt; die wiert geworpen in den poel des vyers.
By deejen gerichtshandel, moeten wy onfe aendasht wat naeder bepaelen.
I Gemeenlyk houdt men dit Gezicht, voor eene befchrijving van het algemeene oordeel-, het welk, in den laetften dag der waereld, over alle menfchen, zal gehouden worden. De Hoog Geleerde van hamelsveld maekt, over
dit Gezicht, deefe korte aenteekening: „ en nu wordt het
groot tooneel geflooten , van alle deefe gezichten en ' gebeurtenisfen , met een vooiftel van het laetfte en
allesbeflisfend oordeel van alle redelyke fchepfelen" («).
Meer byzonder verftaet men dan, door de dooden, klein en groot vs. 12. alle afgeftorvene menfchen : zonder onderfcheid van ftaet, waerdigheid, en ouderdom. Zelvs heeft men de woorden klein en groet, tot de grootere of kleinere geftaJte van de lichaemen der afgeftorvene menfchen, willen betrekkelyk maeken (fc). — De dooden , welke de zee opgav vs. 13. zijn dan menfchen, die, op zee, verönge-
( a) 1. c. ii Deel. p. f>n.
(£ j AUGiiiTiNUS de Ciyit. Dit 1. XX11. c. 14™
XXV il. DEEL.



49* OPENBARING
lukt en verdronken zijn; de dooden, welke de dood en de hel gaeven zijn „ alle menfchen, het zy dat zy hun fterv. „ lot, volgens de wetten der natuur, hebben ondergaen; „ het zy dat zy, door pest of oorlog, of andere Godde„ lyke oordeelen, wechgerukt zijn; het zy dat zy, door „ het wild gedierte, verflonden, of door halsrecht, of „ door eenig ander toeval, van het leeven beroovd zijn; „ zo dat allen, welker lichaemen in de aerde liggen, en „ welker zielen, volgens het gemeen gevoelen , in de „ «Ak, en onderaerdfche plaetfen, zijn, op zullen ftaen, „ en , voor den richterftoel van christus , verfchiN
» nen" 0>
De dooi en de hel werden geworpen, in den poel des vuurs vs. 14. — Dit zal te kennen geeven, „ dat de tijdelyke „ dood, die dus verre het gebied, over de menfchenkin„ deren, gevoerthad, geheel en al vernietigd, en, ten „ opzichte der godlöofen, in den eeuwigen dood veran„ derd zal worden ; — zo dat 'er, na deefen tijd, geen „ dood zal overig blijven, dan de dood des eeuwigen ver„ dervs, die, in vollen nadruk, zo geheeten wordt, en „ uit wiens macht die geenen bevrijd blijven , die in „ christus gelooven. — Derhalven zal 'er, na dien tijd, „ geen dood meer zijn, noch genaemd worden, dan der „ geenen. die in den poel des vuurs zijn, en den tijdely„ ken dood, in den eeuwigen, verwisfeit hebben" (d).
Het wechvlieden van den hemel en de aerde, voor het aengezicht van den Richter, zodat, voor dezelve, geene plaets gevonden wierdt vs. ir, zaI te kennen geeven, dat alle huishouding der waereldfche zaeken, en het beftuur der aerdfche dingen, met het algemeen oordeel, zal ophouden (e). — Anderen verftaen het, met augustinus (ƒ), van eene verandering des aerdbols, zo dat dezelve, na het algemeen oordeel, met vuur, zal uitgezuiverd worden, om dien nieuwen hemel en die nieuwe aerde te
weeg
CO VITRINCA !. c- n. 650. id) Idem ibidem p, 652, 653. (e) Idem ibidem a, 64.0. if) 1. c.



van JOANNES. XX. 493 Weeg te brengen, van welke petrus de Apostel gefproo. ken heeft. (Verg. 2 Petr. III: 7-13) II. Dan het is ons zeer bedenkelyk voorgekoomen, of hier wel het algemeen oordeel, het welk de Verlosfer, op den jongden dag, houden zal, bedoeld zy, jt De redenen, om welke de gemelde en vry algemeene aengenoome verklaering ons onwaerfchijnlyk voorkoomt, zijn voornaemenlyk de volgende.
A. De Apostel zag tenen grooten en witten throon. (Verg. vs. na.) Deefe throon moet zich, gelijk wy reeds hebben aengemerkt, in den derden hemel, vertoont hebben , of ten minften booven den Dampkring. Immers de aerde en de hemel, (zeekerlyk de luchthemel , die den aerdbodem , omringt) vlooden wech. (Verg. vs. nb.) Derhalven kan de Apostel deefen throon, noch op de aerde, noch in den dampkring, gezien hebben. — Maer, om het laetfte en algemeene gericht te houden, zal de verhoogde Middelaer, in de lucht, verfcbijnen, en op de wolken zitten, als op eenen throon. (Vergel. 1 Thesf. IV: 17.)
B. Het wechvlieden van de aerde en den hemel, vs. ilb, ging voor den gerichtshandel. Zo drae de Goddelyke Richter zich, op den grooten witten throon, zette, zag de Apostel, dat de aerde. en de hemel wechvlooden, zo dat'er, voor dezelve, geene plaets gevonden wierdt. Gevolgelyk kan men deefe byzonderheid niet betrekkelyk maeken, tot het ophouden van het beftuur der aerdfche dingen, of tot de uitzuivering van onfen aerdbol , door vuur, naerdien het een en ander, eerst na het algemeen oordeel, volgen zal.
C. Het gene de Apostel vervolgens zag , betreffende het opwekken en oordeelen der dooden vs. 12-15, laet zich, op het algemeen Gericht van den jongften dag, niet dan zeer gedrongen , toepasfen.
A. In den jongften dag, zullen alle menfchen geoordeeld worden , leevendigsn en dooden. jesus is XXVII. DEEU



494 OPENBARING
van God verordineerd, tot eenen Richter van leevenden en dooden, Hand. X: 42. Die, in christus, gejlorven zijn, zullen eerst opftaen, daer na wy, die leevendig overgebleeven zijn, zullen, te zaemen met hun, opgenoomsn worden, in ie wolken , den heer te gemoet, 1 Thesf. IV: 16", 17. Ondertusfchen wordt hier, alleenlyk van de dooden, gefprooken, en , van de leevendigen, geene de minde melding gemaekt.
B. De Apostel zag niet alle dooden, voor den grooten witten throon, ftaen, maer alleenlyk een bepaeld zoort van afgeftorvene menfchen, welke de zee, da dood, en de hel opgaeven. (Verg. vs. 13.) Van de dooden, in degraeven, wordt ganfchelyk niet gefprooken ; en evenwel verre weg het meerderdeel der afgeftorvene menfchen is begraeven. Daerom zegt de Heiland, de algemeene opftanding befchrijvende: de uur koomt, wanneer alle de geenen , die in de groeven zijn , de ftem van Gods Zoon hooren zullen , en zullen uitgaen enz, Joh. V: 28, 29.
C. Eindelyk, in den dag van het algemeen gericht, zullen de geloovigen gerechtvaerdigd worden, en in het eeuwig leeven ingaen; deefen zal de Koning den genaedeloon toewijfen, en tot hen zeggen , koomt gy, gezeegenden mij nes Vaders, beé'rvt dat Koningrijk, het welk voor u bereid is, van de grondlegging der waereld , terwijl de godlöofen, tot het eeuwig vuur, zullen veiöordeeld worden. (Verg. Matth. XXV: 34, 41.) — Maer de Gerichtshandel, welke, aen den Apostel, vertoond werdt, bepaelde zich alleenlyk tot zeekere afgeftorvene menfchen, om hen, naer het eeuwig verderv , te verwijfen. Van de rechtvaerdigen, en hunne vryfpreeking, wordt geene melding altoos gemaekt. Er wordt alleenlyk gefprooken, van een vonnis der verdoemenis. De dood en de hel Werden geworpen, in den poel des vuurs, en zo ging
het



van JOANNES. XX. 495
het ook met elk, die niet gevonden werdt gefchree. ven, in het boek des leevens. (Verg. vs. 14, 15.)
De Hoogleeraer lampe heeft ook reeds het een en ander van de gemelde dingen opgemerkt, in zo verre dat hy het voor onzeeker hieldt, of hier het laetfte oordeel moet verftaen worden (g). 3, Om deefe redenen, hellen wy vry wat over, om te vermoeden, dat hier niet het algemeen gericht van den jongften dag bedoeld zy, maer een byzonder oordeel, het welk, over bepaelde dooden, zal gehouden worden. — Maer hoedaenig zal dit 'oordeel zijn, en wanneer zal dit Gericht gehouden worden ? A. Zommigen vatten dit Gezicht geheimzinnig op.
A. Het wechvlieden van de aerde en den hemel zal te kennen geeven, dat al het verkeerde, in het waereldlyk en kerkelyk beftuur , zal te niet gedaen worden, terwijl de Verlosfer, als de algemeene Heer, in het geestelyke, en in het lichaemelyke, zal geëerbiedigd worden.
B. Het openen der boeken zal aenduiden , hoe de Schrivten der Propheeten en Apostelen naerftig zullen geleefen en onderzocht worden, om, tot een richtfnoer van geloov en wandel, te dienen; en het boek des leevens zal inzonderheid het Euangelie van christus vertoonen.
C. De dooden, groot en klein, werden geoordeeld, uit het gene, in de boeken, gefchreeven was, naer hunne werken. Dit alles zal beftaen, in het geestelyk oordeel van Gods woord, het welk, ten aenzien van eiken belijder des Christendoms, naer gelang van zijn gedrag, aenwijst, of hy, door het geloov , leeve, dan of hy den Zoon nog ongehoorzaem zy.
D. De dooden worden onderfcheiden, in twee zoorten; de eerfte werden gegeeven, door de Zee, de andere, door den dood en de helle. De eerfte
(g) Verborgenheid van het Ceneedeverlond IV Deel. 13 Hoofdfl. § 24XXVU. DEEL,



4p6 OPENBARING
dooden, uit de Zee, zullen volken zijn, welke eertijds de Hoer gedient hadden, van welke Kap. XVII: 15. gefprooken is, of de Westerfche Kerk. De andere dooden, welke de dood en de helle op. geeven, zullen de volken beteekenen, die, onder de Turken, ftaen, en voortijds de Oosterfche Kerk hebben uitgemaekt, maer nu , door den Mahumedaenfchen Godsdienst, verzwolgen zijn (h). B. Wy kunnen niet denken, dat deefe geheimzinnige uitlegging veel byval vinden zal. Alles is zeer gedrongen, verre gezocht, en weinig zaekrijk. Wy zouden daerom in bedenking geeven, of men dit Gezicht niet letterlyk , van een byzonder oordeel, over bepaelde perfoonen, zoude kunnen en behooren op te vatten.
Te weeten, met het begin van het Duizendjaerig Rijk, zullen de Martelaers worden opgewekt, om, ter genaedige vergelding van hunne ftand vastigheid, een byzonder voorrecht te genieten, booven de overige Christenen, die, in het geloov, door eenen natuurlyken dood, ontflaepen zijn. (Verg. vs. 4 6.) Zou nu dit Gezicht vs. 11^4. ook niet kunnen aenduiden, dat de vervolgers der Christenen, omtrent dien zelvden tijd, zullen opgewekt en geöordeelt worden, om eene des te zwaerer ftraf, dan andere osgeloovigen, te ondergaen, daer in beftaende, dat zy veel vroeger, met lichaem en ziel beide, naer den poel des vuurs, zullen verweefen worden ?
De fchrandere grotius fchijnt ook hiervan iets gezien te hebben, offchoon hy zich kort en duister uitdrukte, zeggende: „ de ftraf dan van eenigen „ zal gaen , voor dat laetfte oordeel, gelijk de „ heerlykheid der Martelaeren , voor het zelve „ oordeel, gaet." (i).
Maer
(*) henry letterlyke en praitiiatle verklaering over de Openlaerittg yan joannes II Deel. p. 416, 417. (.ij U c. ad Appc, XX: 11.



van JOANNES. XX. 49*
Maer byzonder fchijnt ons het wechvlieden van de aerde en den hemel, van het aengezicht des geenen, die, op den grooten witten throon zat vs. n, eenvouwig het ontzachlyke van den Goddelyken Rechter af te beelden. Zo drae de Apostel den throon zag, en Hem, die 'er op zat, was het, als of de aerdbol, met den dampkring, die denzelven omringt, voor die ontzettende vertooning, van angst en fchrik * wechvioodt. — Zoortgelyke dichterlyke teekeningen vinden wy meermaelen , in de Schrivten van het Oude Testament, By voorbeeld Job. XXVI: n: de pylaeren des hemels tzidderen, en ontzetten zich, voor zijn Jchelden Pf. XVIII: 8, 16: doe daeverde en beevde de aerde, en de gronden der hergen beroerden zich, en daeverden, om dat Hy ont/looken was, — en de diepe kolken der waeteren werden gezien , en de gronden der waereld werden ontdekt , van uw fcheiden, 6 heeb , van het geblaes des winds uwer neuj'e.
De dooden, welke joannes zag opftaen en geoordeeld worden, fchijnen ons vervolgers der Christenen te zijn, die het bloed der Martelaeren hadden doen ftroomen. Deefe werden geoordeeld, uit het gene in de Gedenkboeken der Goddelyke Alweetenheid, gefchreeven was , omtrent hunne wreedheeden, aen de belijders van jesus naem, gepleegd, naer hunne werken; dat is, zy werden, ter ftraf, verweefen, naer evenreedigheid van hunne grouwelen, byaonder van de wreedheeden en mishandelingen, welke zy den Christenen hadden aengedaen. (Verg. vs. 13.J — Zulken evenwel waeren, van dit vonnis, uitgeflooten, die gevonden werden gefchreeven , in het boek des leevens vs. 15; naemenlyk, die, ten eeuwigen leeven verordineerd zijnde , zich , van hunne boosheii, bekeert, en ten laetften den Verlosfer hul.ie gedaen hebben.
De Apostel noemt tweeërleie zoort van dooden op, die door de zee, en die, door den dooi tn ie XX VIL s£EL. Ii



«8 OPENBARING
helle, gegeeven werden vs. 13. — Zou men ook, door de eerften vervolgers , uit de Heidenen, en, door de tweede, uit de Jooden, verftaen kunnen ?
Eindelyk de dood en de helle werden geworpen , f» dm poü des vuurs vs. 14. Deefe Dichterlyke teekening fchijnt ons te kennen te geeven, dat alle vervolgingen der Christenen , op den hier bedoelden tijd, voor altoos, een einde neemen zullen.
Wy geeven deefe uitlegging , Hechts als eene bedenking , op. — Alleenlyk kunnen wy ons, tot nog toe, niet laeten overreeden , dat dit Gezicht vs. 11-15, van het algemeene en albeflisfende oordeel, in den laetften dag der waereld, moete verftaen worden.
HET XXI. KAPITTEL.
Q. Het vyftiende en laetfte Gezicht vertoonde het Nieuw Jerufalem Kap. XXI: I— XXII: 7.
W/y zullen welerom eerst den letterlyken zin kortelyk ophelderen, om dan onderzoek te doen, naer de Propheetifche bedoeling van deefe geheimzinnige vertooning.
&. Het Nieuw Jerufalem wordt, in het gemeen , befchreeven Kap. XXI: i-8. A. Eerst verhaelt de Apostel, wat hy gezien heeft vs. 1, 2. Hy zag.
ff. Eenen nieuwen hemel en eene nieuwe aerde vs. 1, als meede
(8. Het Nieuw Jerufalem, van den hemel, nederdaelende vs. 2.
8. Vervolgens fpreekt hy , van het gene hy gehotrt heeft 11 3-8.
X.



van JOANNES. XXI. 499
r. (a) Ende ick fagh eindelyk, in de laetfte verrukking van zinnen, eene allerluisterrijkfte vertooning. De voorige waeren meerendeels verfchrikkelyk , en teekenden de zeer geduchte oordeelen , welke de Goddelyke Verlosfer, over de vyanden van zijn Koningrijk, ftaet uit te oeffenen; maer deefe laetfte was allerheerlykst, en zeer bemoedigende. Zy fchilderde den zeer heerlyken en luisterrijken ftaet van' rust, vreede, en voorfpoed , welke de Kerk van christus nog eens, op het einde der waereld, na dat alle haere vyanden zullen verdelgd zijn , ongeftoord genieten zal. Ik zag naemenlyk eenen nieuwen hemel, ende eene nieuwe aerde. Want de eerde hemel, ende de eerfte aerde was voorbygegaen , ende de zee en was niet meer.
De Apostel zag eenen nieuwen hemel en eene nieuwe aerde: want de eerfte hemel en de eerfte aerde was voorby gegaen.
Da hemel is zeekerlyk de luchthemel, de Dampkring, en de aerde de aerdbol, welke wy bewoonen. joannes zag eenen nieuwen hemel en eene nieuwe aerde; de aerde en de dampkring vertoonde zich, in eene nieuwe, in eene geheel andere , en veel heerlyker gedaente. — De teekening is over. genoomen, uit Jef. LXV: 17, LXVI: 22 • Wantik fchep nieuwe hemelen en eene nieuwe aerde, -— gelijk als die nieuwe hemel, en die nieuwe aerde , welke ik maeken zal, voor mijn aengezicht zullen ftaen enz. — De eerfte hemel en de eerfte aerde, dat is de voorige gedaente van de Aerde en den Dampkring, in welke zy tot dus verre zich vertoont hadden , was voorby gegaen, en geheel verdweenen ; alles was, in gedaente, veranderd.
Be zee was niet meer. In het Grieksch ftaet, met den Articulus % hahcvsact Be zee. De Apostel heeft, onfes erachtens, hier bepaeldelyk het oeg, op deMiddelandfcheZee, welke ook Kap. XII: 18, met eene vingerwijs, Be zee genaemd wordt. — De Aerde en de Dampkring vertoonde zich, in eene geheel andere en veel heerlyker gedaente; en,
(1) Jef. C$'. 17. ende 66: 23. 2 Petr. 3; 13. XXVII. DSEl. Ii 2



5CO OPENB A R I N G
het gene vooral opmerking verdiende, beftondt hier, dat de Mid ^ellandfche Zee niet meer vernoomen wierdt-
2. Ende ick Joannes fach (b) de heilige ftadt, het nieuwe Jerufalem, nederdalende van Godt uyt den hemel, toebereydt als een bruyt die haren manne verciert is.
De Apostel noemt zich hier uitdrukkelyk, ik joannes, even als Kap. I: 9; in naervolging van den Propheet daniel , die zich, herhaeide maelen, van zijnen naem, befchreeven heeft. (Verg. Dan. VII: 15, 28. IX: 2) Hy wilde daer door zijn Apostolisch gezach herinneren, om zijne leezeren, van de zeekerheid der zaeken, welke hy ftondt voor te draegen, des te meer te overtuigen. — Wy leeren 'er teevens uit, dat het gene de Apostel thans zag by uitneemenheid zeer opmerking verdiende.
Hy zag de heilige Stad , ket nieuw Jerufalem, nederdae* lende van God uit den hemel. —— Het oude Jerufalem werdt ook, by den Propheet jesaias Kap. LII: 1, de heilige Stad genaend, om dat God aldaer zijn Heiligdom had , en, in het zelve , plechtig gediend werdt. Maer de Apostel zag het nieuwe ,Jerufdem; eene Stad, welke vry wat overeenkoomst had, met het oude Jerufalem; alleenlyk vertoonde zy zich, in* eene nieuwe en veel heerlyker gedaente. — Dit nieuw Jerufalem daelde van God, uit den kemel, needer. Het kwam joannes, in deefe verrukking van zinnen, zo voor, als of hy eene zeer luisterrijke Stad . welke vry wat gelykheid naer hut ouHe Jerufalem had, uit den hemel zag nederdaelen, om plaets te neemen. op de nieuwe aerde. (Verg. vs. 1,)
Deefe heilige Stad was toebereid , r'.s eene Bruid, welke haeren Man verfierd is. — Het gene""Kap. XIX: 7. van het JVijv des Lims, van de Christen Kerk , in haeren nog toekoomftigen heerlyken ftaet, gezegd is , wordt hier, op het nieuwe Jerufalem, toegepast. De zinneprent is ontleend ,van eene Bruid , welke , met ftaetfie kleederen , wordt opgelïerd, om het Huwelyk, -met haeren Man , te voltrekken. Het geevt te kennen, dat de inwooners van dit nieuwe Jerufalem fchitte-
rende
(b) Openb, %i 12. ende tl: 1*,



van JOANNES. XXI. 501
rende voorbeelden , in kracht van geloov en van godzaeligheid, weezen zullen (*). — Wy moogen, uit vergelyking van beide deefe plaetfen, befluiten, dat het nieuw Jerufalem denzelvden nog toekoomftigen heerlyken Kerkftaet vertoond hebbe, die Kap. XIX: 7, 8, als het Wijv van het Lam, gefchilderd is.
b. Vs. 3-8fpreekt de Apostel van het gene hy, in deefe laetfte verrukking van zinnen gehoord heeft, tl. Hy hoorde eene ftem, uit den hemel, welke den gelukkigen toeftand der bewooneren van het nieuw Jerufalem , af*
teekende vs. 3, 4. 0. Ook hoorde hy de ftem van God zeiven, zittende op den throon van zijne Majefteit vs. 5 8. a. De Apostel kreeg een uitdrukkelyk bevel, van dit
Gezicht te boek te (lellen vs. 5 6 a. c. Er werden belovten en bedreigingen bygevoegd vs. 6]' 8.
3. Belovten , aen de dorftigen , en overwinnaers vs. 6', 7-
fo. Bedreigingen aen de vyanden van waerheid en deugd vs. 8.
3, Ende ick hoorde een groote, eene zeer zwaere en doordringende , Hemme uyt den hemel, feggende, (cl Siet, de Tabernakel Godts is by de menfchen,'ende hy fal by haer woonen. ende fy fullen fijn volck zijn, ende Godt felve fal by haer, lende} hare Godt zijn.
Deefe groote ftem wordt kennelyk onderfcheiden, van de ftem des geenen, die op den throon zat. (Verg. vs. 5.) Denkelyk was het eene ftem van een der vier verftandige Weezens, welke, in onfe Overzetting, Dieren genaemd worden (/). (Verg.'Kap. VI: 1, 3, 5, <5, 7 ) — Wy moogen 'er uil
Booven p- 419, 420. f^c) Ezech. 43: 7{l) VITR1NOA I. C. p. 662.
XXVII EEEL. I i 3



50* OPENBARING
befluiten, dat de fcbouwplaets de hemel geweest zy. Het kwam den Apostel zo voor, als of hy zich, in den zaeligen hemel ,bevondt;van daer zaghy het nieuw Jerufalem nederdaeJen vs. 2; daer zag hy den throon van Gods Majefteit'vs. 5.
Deefe groote ftem zeide, tot hem : ziet, de Tabernadel Gods is by ds éienjchen. De fpreekwijs ls overgenoomen , uit Ezech. XXXVII: 26, alwaer de heer, om:rent de Jooden , na dat zy het Christendom zullen omhelst hebben, en, in hun Vaderland, zullen zijn wedergekeerd , deefe belovte doet , Ik zal mijn Heiligdom in het midden van hen zetten. Niet . dat de Tempel zal herbouwd worden, nner voor zo verre de God der Gooden, by de wedergekeerde Jooden, met zijne byzondere gunst en lievdezorg , zal tegenwoordig zijn, en zy Hem oprechtelyk dienen zullen, met de offeranden der dankbaarheid, en het ïeukwerk van gebeeden. -~ Gods ta bernakel, zal in den hier bedoelden tijd, by de menfchen zijn; en God onder hen als het waere woonen , met de kennelykfte blyken van zijne onderfcheidende gunften, en door hen oprechtelyk gediend worden , op zoortgelyke eene, maer veel voortreffelyker wijs , als Hy oulings, by de Israëders, in den tabernakel, geweest is. (Verg. Lev. XXVI: n. — Het Griekfche woord, door Tabernakel vertaeld, wordt, by de LXX, voor het draegbaer Heiligdom, genoomen. (Verg. Exod. XXXVIII: 27 ) gelijk ook door paulus Hebr. VIII: 5. IX: 2t.
Ter naedere verklaering, wordt 'er bygevoegd : Hy zal hy hen woonen, met zijns gunst en zeegen naemenlyk , op zoortgelyk eene wijs, als God oulings, in den Tabernakel, met zijne byzondere tegenwoordigheid, onder Israël woonde (m) — En zy zullen zijn volk zijn, het volk van zijn byzonder eigendom, het welk Hy , onder zijne onmiddelyke befcherming neemen Z3l, en God zelvs zal by hen, en hunne God zijn , om hen te begunfiigen , te verzorgen , en te befchermen. (Verg. Gen. XVII: 68. Jer. XXXI: 33.)
4. Ende (d) Godt fal alle tranen van hare oogen
af-
(«) XXVI Deel. p. /soi, 402. (dv jef. 25; 8, Opeub. 7: 17.



van JOANNES. XXI. 503
afwiffchen. En zal geene ftof van droevheid, geene aenleidiHg, tot geween, meer plaets hebben; alle mishandelingen en verdrukkingen zullen geheel onbekend weezen ; zy zullen eene ongeftoorde rust, en eene beftendige blijdfchap, genieten. (Verg. Kap. VII: 17- Jef. XXV: 8;) ende de door en fal niet meer zijn: noch rouwe, noch gekrijt , noch moeyte en fal meer zijn: want de eerfte dingen zijn wechgegaen.
De dood is hier een geweldige dood. — Er zal gten dood meer zijn, dat is, riiemand zal, op eene geweldige wijs, van het leeven beroovd worden; noch rouw, noch gekrijt, noch moeite zal meer zijn. Zoortgelyke uitdrukkingen vinden wy ook, by den Propheet jesaias, Kap. LXV: 10: in Jerufalem zal niet meer gehoord worden de ftem der weening , noch de ftem des gefchreeuws.
De zaemenvoeging deefer woorden fchijnt te kennen te geeven , dat- alle vervolgingen en mishandelingen , om de belijdenis der waerheid, in het nieuw jerufalem, ten eenemael zullen onbekend weefen. — De benaeming van den dooi fchijnt ons, naer doodftrafFen , heenen te wijfen. (Vergel. Matth. X: 11. XV: 4. Mare.' VII: 10 enz.) — „ Geen rouw zal 'er meer zijn , onder de Christenen om hunne broederen, door de wreedheid der Richteren, gedood; hoedaenig eene 'er geweest was, over stephanus. (Verg. Hand. „ VIII: 2.) Noch gekrijt of geroep, geene beroerte van het volk, tegen de Christenen. In deefen zin , heeft men roepen, Joh. XVIII: 40. XIX: 6." 00- Het woord moeite bateekent allerleië fmerten en verdrietlykheeden.
De eerfte dingen zijn wechgegaen., dat is , alle ellende, welke te vooren plaets had , welke een gevolg was van de boosaertigheid der vyanden van de waerheid, is opgehouden, en heeft geene plaets meer. (Verg. Kap. II: 4, 5, 19-)^
5. (e) Ende die op den throon fat, feyde, Siet, (f) ick make alle dingen nieuw. Ende hy feyde tot
( n ) OP.OTius ad h. U
(c) Openb. 4: 2. ende 20: II.
XXVIL deel.
(f) Jef. 43: 19. a Cor. C- V»
li 4



504 OPENBARING
my, Schrijft, want defe woorden (g) zijn waerachtigh ende getrouw.
Die, op den throon zat, zeide, tot den Apostel. Hy
bevondc zich derhalven, in deefe verrukking van zinnen, in den hemel, alwaer Hy den Onëindigen zag zitten, op den throon van zijne Majefteit. (Verg. Kap IV: 2,3.)— De Allerhoogfte fprak tot hem, van deefen throon, zeggende: zie, ik maek alle dingen nieuw. Zoortgelyk eene uitdrukking vinden wy ook, Jef. XLIII: 19, alwaer de heer zegt, fpreekende, van de wederkeering der verftrooide Jooden, naer hun Vaderland: ik zal wat nieuws maeken. De God de>Goden beloovt, dat Hy, in dit nieuw Jerufalem, alles nieuw en heeriyk maeken zoude.
Wijders kreeg de Apostel bevel, om de volgende aenteekening, by het te boek Hellen van het gene hy gehoort en gezien had, ter deefer plaets, in te lasfchen deefe woorden zijn waerachtig en getrouw. — De Allerhoogfte fprak, van zijnen throon : „ fehrijv, want liever waerlyk, (Verg. Matth. „ XXVI: 74- Joh. VII: 12. Rom. XIV: n enz.,) deefe woor' „ den, welke ik, omtrent het nieuw Jerufalem , gefprooken „ heb, en nog verder fpreeken zal, zijn waerachtig en ge. „ trouw, zo dat de Christenen zich daer op gerust veriaeten, „ en 'er zich, in alle bezwaerende omftandigheeden, meede*
vertroosten kunnen" (e).
Zoortgelyke beveelen kreeg de Apostel meer, omtrent dingen , welke by uitneemenheid merkwaerdig waeren, en welker geheugenis, in de Kerk, moest bewaerd worden. fVerael Kap. XIV: iS. XIX: 9. 1 6 '
/w V? hI fp,r,aCLk tot <h) Het is geniet. (1) Ick ben de Alpha ende de Omega, het beein ende het eynde. (k) Ick fal den dorfligen geven uyt de fonteyne van het water des leven» voor niet.
7. Die overwint fal alles be-erven: (1) ende ick
fal
, O'S Openb. 19: 9. C") Booven p. 42 r.



van JOANNES. XXI. 5°5
fal hem een Godt zijn , ende hy fal my een fone zijn.
8 Maer (m) den vreefachtigen, ende ongeioovigen, ende grouwelicken, ende dootflagers, ende hoereerders, ende tooveraers, ende afgodendienaers, ende allen den leugenaers is haer deel in den poel (n) die daer brandt van vyer ende fulpher: 't wclck is de tweede doot.
Het is ons zo voorgekoomen, dat de Goddelyke Verlosfer vs. 6-8. het woord voere. Tot dus verre had God de Vader, van den throon zijner Majefteit, gefprooken vs. 5; maer nu vatte de Verlosfer het woord op. Immers Hy is het, die zich zeiven Kap. I: 8 , even gelijk hier, befchreeven heeft, als de Alpha en de Omega, het begin en het einde.
De verhoogde Middelaer fprak, tot den Apostel: het is gefchied, — Deefe zelvde uitdrukking vinden wy ook Kap. XVI: 17, en geevt te kennen, dat nu alle oordeelen en ftrafgerichten voleindigd waeren, zo dat 'er vervolgens geene rampen en onheilen zouden plaets hebben. — De Goddelyke Spreeker befchrijvt zich, als de Alpha en de Omega, hst begin en het einde. Trouwens Hy is de Alpha of hst begin, voor zo verre 'er niemand, voor Hem, geweest is, en de Omega of het einde, voor zo verre 'er niemand, na Hem, weezen. zal. (Verg. Jef. Xhl: 4. XLII1: 10. XLVIII: 12.) Deefe uitdrukking geevt de eeuwigheid en onveranderlykheid van den Verlosfer te kennen, en is derhalven eene zeer nadrukkelyke befchrijving van zijne volftrekte Godheid (p).
Ik zal den dorfligen geeven, uit de fontein van het waeter des leevens, om niet vs. 6\ —' Het waeter des leevens is, volgens den Hebreeuwfchen fpreektrant , leevendig waeter ; helder vlietend fontein waeter, in tegenftelling van onzuiver waeter, hetwelk, in reegenbakken, beflooten is. Zulk fontein waeter is, vooral in de heete landen van het Oosten, ongemeen aengenaem en verkwikkelyk, en daerom een gewoon zinbeeld van eenen zeer gelukkigen toeftand. (Vergel. Jef. XLIX:
Cm) Openb. 22: 15. fn) Openb. so: 14, 15. (p) XXVI Deel. p, 37, 38.
XXVII. deel. li 5



S°<5 OPENBARIN G
io. (q). — Nu zou de Verlosfer den dorfligen geeven, uit de fontein van het leevendig waeter, dat is allen , die tot dus verre, in kommerlyke omftandigheeden, verkeert hadden, in eenen zeer gelukkigen en allerheuchlykften toeftand, doen leeven. (Verg. Kap. VI: 17.) Deefe uitneemende weidaeden zullen zy ontvangen, voor niet, enkel te geev, zonder 'er, van hunnen kant, iets toe te brengen.
Die overwint zal alles beërven, werdt 'er bygevoegd vs. 7, en Ik zal hem een God zijn, en hy zal My een Zoon zijn. — Die overwint, die in het geloov volhardt, en ftandvastig is, in het betrachten van liuangeüfche Godsvrucht, (Verg. Kap. 11:7.) zal alles beërven, hy zal alles verkrijgen, wathy, tot het leeven en'de godzaeligheid, noodig heeft, om, in'alle opzichten, weezenlyk gelukkig te zijn. — Ik, zegt de Verlosfer, zal hem tot een God zijn, om hem, door mijn oneindig Al vermoogen, te begunftigen, te verzorgen, en te befchermen, en hy zal my tot eenen Zoon zijn, die my oprechtelyk zal lievhebben.
Maer den vreesachtigen, en ongeloovigen, en grouwelyken; en doodjlaegers, en hoereerers, en toovenaers, en afgodendienaers, en allen den leugenaers is hun deel, in den poel, die daer brandt van vuur en fulpher; het welk is de tweede dood.
Het woord vreesachtig worde eigenlyk gebruikt, van eenen vreesachtigen krijgsknecht, die zijnen post verlaet (r). Ter deefer plaets, worden zulke Christenen bedoeld, die, uit vrees voor vervolgingen, en om mishandelingen te ontwijken, de belijdenis der waerheid verzaeken. Zy ftaen derhalven over, tegen de overwinnaers, die in weerwil van allen tegenftand, in het geloov, volharden. (Verg. vs. 7.) Ongeloovigen zijn verfmaeders van het Euangelie (> vooral zulken, die hunne oogen , voor het licht, moetwiliig fluiten. — Grouwelyken zijn zulken, die zich fchuldig maeken, aen die onnatuurlyke misdaed, welke Lev. XVIII: 22, door de LXX, met dit zelvde Griekfche woord, een grouwel genaemd wordt; booswichten, die, om hunne fchandelyke lusten te boeten,
de
( O XXVI Deel. p. 403, 404, (r j eishuorh 1. c. p, 30S.



van JOANNES. XXL 50?
de- wetten der natuur verkrachten. —- By deefe worden gevoegd doodjlaegers, en hoer eer ers, en toovenaers of vergivtigers, en afgodendienacrs, en alle leugenaers. die hun vermaek Hellen in, en hun werk mseken van, liegen en bedriegen,
Deefer deel is, in den poel, die daer brandt, van vuur en fulpher. — Het geevt te kennen, dat 'er, onder de bewooners van het nieuw Jerufalem, geene openbaere godlöofen; geene ergerlyke zondaers, weezen zullen. Alle booswichten, die zich, ais zodaenig, met woorden en daeden, openbaer maeken , zullen reeds, voor het nederdaelen van die heilige Stad, naer den afgrond van het eeuwig verderv, verweezen zijn. Die poel van vuur en fulpher, dat eeuwig verderv, is de tweede dood. (Verg. Kap. XIX; 20. XX: 14.)
B. Hierop volgt eene meer byzondere en zeer uitvoerige befchrijving van het nieuw jerusalem, Kap. XXI: 9— XXII: 7. A. De voorbereiding, tot deefe naedere befchrijving, wordt ons opgegeeven , Kap. XXI: 9 , 10. a. Er vertoonde zich een der zeeven Engelen, die de zeeven fchaelen hadden uitgegooten, cn boodt zich aen, em de zaek naeder te verklaeren, vs. 9. /3. Hy bracht den Apostel, op eenen hoogen berg, en Vertoonde hem het kieuw jerusalem, vs. io.
9. Ende tot my quam één van de feven Engelen, (0) die de feven gouden phiolen gehad en uitgegooten hadden, (Verg. Kap. XV: 6, 7,) welcke waren vol geweeft van de feven laetfte plagen, terwijl ik, in den
hemel, ftondt, en den throon der Goddelyke Majefteit voor my had, (Verg. vs. 5,) ende hy fprack zser gemeenzaam met my, feggende, Komt herwatrts, ick fal u toonen de Bruyt, het Wijf des Lams.
Deefe Engel is waerfchijnlyk dezeivde, die te voeren, het oordeel der groote hoer , aen den Apostel , vertoont had, (Verg. Kap. XVII: 1) Hy zeide, tot hem: kom herwaerds, ik zal u toonen, de Bruid, het Wijv des lams, dat
Co) Openb. 15: 6, 7. XXVil. DEEL.



508 OPENBARING
is „ den luisterrijken ftaet der Kerke, die u voorbeen vern toond is, als de Bruid en de nieuw getrouwde Vrouw van „ den Verlosfer, (Verg. Kap. XiX: 7. XXI: 2,) zal ik u „ nu , onder de gedaente van eene zeer luisterrijke Stad, }, affchilderen."
so Ende hy voerde my, uit den hemel, wech (p), in den geeft, in eene verrukking van zinnen. (Verg. Kap. 3: 10. XVII: 3.) Oogenblikkelyk ftondt ik, op eenen grooten ende hoogen bergh, ende hy toonde my [q) de groote ftadt, het heyJige Jerufalem, nederdalende uyt den hemel van Godt.
Het kwam den Apostel, in eene verrukking van zinnen, zo voor, als of hy, door den Engel, nederwaerds, uit den hemel, gevoerd, en geplaetst werdt, op eenen grooten en hoo. gen berg. Het ging hem, even als den Propheet ezechiel, die ook, in eene verrukking van zinnen, op eenen zeer hoogen berg gezet werdt, om den nieuwen Tempel te befchouwen. (Verg. Ezech. XL: 2.) — joannes zag, van dien grooten en hoogen berg, de groote Stad, het heilige Jerufalem, nederdaelende, uit den hemel, van God. Het nieuw Jerufalem wordt hier genaemd de groote Stad, in dien zelvden zin, in welken babylon eene groote Stad geheeten is; (Vergel. Kap. XIV: 15. XVII: 18. XVIII: 10;) en het heilige Jerufalem, in die zelvde beteekenis, in welke zy de heilige Stad geheeten is. (Vergel. vs. 2.)
li. Na deefe voorbereiding, volgt eene zeer uitvoerige befchrij. ving van het nieuw Jerufalem, Kap. XXI: 11 — XXH: 5. u. De Heilige Stad zelve wordt afgeteekend, Kap. XXI: 11.23.
a. Ten aenzien van haeren luister; zy had de heer-
lykheid Gods, tot haer licht, vs. 11.
b. Ten aenzien van de muuren , poorten , en fundan
meniën, vs. 12 - 14.
c. Ten aenzien van de gedaente en uitgeftrekihcid, vs.
15-17.
*\
fpj Openb. I: 10. f q) Hebr. in 22, Openb, 21: 2.



van JOANNES. XXI. 5co
d. Ten aenzien van de uitwendige vercierfelen, offchoon
'er geen Tempel gevonden wierdt, vs. 18-2;.
e. Ten aenzien van het licht, had zy geene Zon of
Maen noodig, vs. 23 0. De inwooners van het nieuw Jerufalem worden geteekend, vs. 24-27.
11, Ende fy hadde de heerlickheyt Godts; ende haer licht was den allerkorte lickften fleen gelijck, [name/ick] als den fleen Jafpis blinckende gelijck cryftal.
Zy had de heerlykheid Gods. Eigenlyk ftaet 'er hebbend* dt heerlykheid Gods; de Apostel, ftaende, op eenen hoogen berg, zag het heilige Jerufalem, nederdaelende, uit den he* mei, van God, (Verg. vs. jo.) hebbende de heerlykheid Gods. Door de heerlykheid Gods wordt een ongemeen fchitterende glans bedoeld, welken God zelvs, aen deefe Stad, bezorgt had (s). Deefe luisterrijke glans was een teeken van Gods byzondere en onmiddelyke tegenwoordigheid , en fchitterde dermaeten, dat men, in die Stad, het licht der Zonne en der Maene, niet noodig hadde" (t).
En haer licht het licht, het welk de evengemelde glans te weeg bracht, was veel helderer en aengenaemer, dan dat der Zonne; het was den allerkostelykften (leen gelijk, naemenlyk als den Jleen Jaspis , blinkende gelijk kriftal.
Onder de kostbaere fteenen, in den borstlap van den Hoogepriester. was ook de Jaspis. (Verg. Exod. XXVIII: 20.) , By de Ouden, werdt hy, booven het goud, gewaerdeerd; f| dan hedendaegschs is die achting zeer gedaeld. Hierom zijn
veele Geleerden in twijffel , of de Jaspis der Heilige „ Sehrivten wel dezeivde zy, met den hedendaegsch zo ge3) naemden" (u). Het is daerom moeilyk te bepaelen, welk een edel gefteente hier bedoeld zy. Ook doet het weinig ter zaeke, daer hier niet zo zeer, op de koleur, en andere
(s) crotius ad h, I.
CO RfSfcNMULLlK 1. C. p. 693.
f u ) scheuchzer Dijbel dar nutuxr xii Beek p. jio. XXVII. DEEL.



516 OPENBARING
hoeiaenigheeden, van dien fteen, gezien wordt. als wel op den ongemeen fchitterenden glans, die daervan te rug kaetfte (u). — Daerom wordt 'er bygevoegd Hinkende gelijk krijt"il. In de heilige Stad, welk, aen den Apostel, vertoond werdt, was een licht, zo ongemeen glansrijk , dat men 'er zich geen denkbeeld van maeken kunne. Dit licht was een teeken van Gods onmiddelyke tegenwoordigheid, en verfpreidde allerweegen zulk eenen helderen en fchitterenden glans , dat 'er bjt licht der middagzon geheel door verdweenen waere. Dit licht maekte eenen altoosduurenden, en a'.lerhelderften, dag. (Verg. vs. 23 )
12. Ende die heerlyke Stad hadde eenen grooten of Irceden, ende hoogen muer, ende hadde twaelf poorten , ende in de poorten twaelf Engelen, ende namen daer op gefchreven, welcke zijn [de namen] der twaelf gedachten der kinderen Ifraé'ls.
13. Van 't ooften [waren] drie poorten , van 't noorden drie poorten, van 't zuyden drie poorten, van 't westen drie poorten,
Deefe teekening is overgenoomen , van den Propheet ezechiel. De Stad Jerufalem werdt hem vertoond, hebbende twaelv Poorten, naer de naemen der Stammen Israëls; drie poorten Noordwaerds ; drje poorten Oostwaerds; drie poorten Zuidwaerds ; en drie poorten Westwaerds. (Vergel. Ezech. XLVIII: 30-34) Het nieuw Jerufalem, het welk de Apostel gezien heeft, had ook twaelv poorten. — In die poorten, of liever boven op die poorten, waeren twaelv Engelen. Op elk der twaelv poorten, ftondt een Engel, zo dat zy van daer, als wachters, naer alle kanten, konden rondzien (v).
Ook waeren, op die poorten, naemen gefchreeven , welke zijn de naemen der twaelv gejlachten der kinderen Israëls; om dat naemenlyk, in de nabuurfchap van elk eene poort, eene byzondere Stam woonen zoude. — In de vertooning van Jerufalem, welke, aen den Propheet ezechiel , gegeeven
werdt,
(a) XXVI Dee\. p. 183, 184. (vj EICHilORN lt C, p. 312, 3I3*



van JOANNES. XXI.
werdt , waeren drie poorten Noordwacrds , dat is, in den Noorder buitenmuur, eene fan kuben, eene van jüda, en eene van levi; in den Ooster buitenmuur, waeren ook drie poorten, eene van joseph , eene van benjamin , en eene 'van dan ; in den buitenmuur, aen de Zuidzijde, waeren meede drie poorten, eene van simeon, eene van issaschar, eene van zebülon ; en, aen den buitenmuur, aen den Westerkant , waeren insgelijks drie poorten , eene van gad , eene van aser. en eene van naphtali. (Verg. Ezech. XLVIII: 31-34.)
Zo was het ook geleegen, met het nieuw Jerufalem, het welk joannes , uit den hemel, zag nederdaelen. Het was eene vierkante Stad. (Verg. vs. 16 ) Aen eiken kant, waeren drie poorten; in alles twaelv poorten. Op elk eene poort was de naem gefchreeven van die Stam der Isfraëileren, welke , in de nsbuurfchap van die poort , haere woonplaets had.
14 (r) Ende de muer der ftadt hadde twaelf fondamenten, ende in defelve de namen dtr twaelf Apostelen des Lams.
De muur der Stad , die volmaekt vierkant was, (Vergel. vs. 16,) had twaelv fundamenten, drie aen eiken kant. In of op die grondflaegen waeren de naemen der twaelv Apostelen van het lam gegraveerd , gelijk de naemen der Bouwmeesters meermaelen, ter hunner gedachtenis, op de grondileenen, pleegen gefchreeven te worden. — De fundamenten der muurcn van eene Stad zijn wel, onder den grond; maer, vermits de Apostel dit nieuw Jerufalem, uit den hemel, zag nederdaelen, heeft hy geleegenheid gehad, om ook de fundamenten te hefchouwen.
15. Ende hy die met my fprack, een naemenlyk van die zeeven Engelen , die voorheen de zeeven gouden fchaelen hadden uitgegooten. (Verg. vs. 9,) (f) hadde eenen gouden rietftock, op dat hy de ftadt foude meten, ende hare poorten . ende haren muer.
De Propheet ezechiel zag eenen man, wiens gedaente was, als de gedaente van koper, en, in zyne hand , was
(r) Eph'. ü jo. (Q Ezech. 40; 3. .Zach. *i 1. XXVII. DEEL.



512 O P £ N B A R I N G
een linnen fnoer, en een meetnet. Twee werktuigen, gefchikt om te meeten; het eerfte diende,om groote tusfchenruimten af te meeten, en het ander, om zaeken van kleineren omtrek af ie meeten, zijnde daerop mindere maeten afgerekend , als ellen, voeten, handbreeten , en duimen. (Verg. Ezech. XL: 3-) — Zodaenig. een riet/lok, gefchikt, om naeuwkeurig te meeten, had ook de Engel, die thans, met den Apostel, fprak, 'in zijne hand; het was een gouden rietftok (w).
16 Ende de ftadt lagh vierkant, ende hare lengte was loo groot als j_Aar*] breette. Ende hy mat de ftadt met den rietftock op twaelf duyfent ftadien, aen eiken kant, zijnde, in den geheeien omtrek, acht en veertig duizend ftadiën (x); delengte, ende de breette, ende de h jogie derfelve waren eveng :lijck:.'
De Sud beiloeg, in den geheeien omtiek, 48000 ftadiën, dat is 2000 uuren gaens. De omtrek van het oude Jerufalem was, volgens josephus , van 33 , en die van Ninive, volgens diodoeus van Sicilien, van 400 ftadiën. <— De heilige Stad ge/olgelyk, welke joannes zag, was van eenë verbaefende uitgeftrektheid , hoedaenig mimmer , op aerde geweest is. Met het hoogde recht, heet zy daerom de groote Stad. (Verg. vs. 10.)
De lengte, de breedte, en de hoogte derzelve Stad waeren evengelijk. — Dit kan zeekerlyk niet te kennen geeven, dat de hoogte der Stad, even als de lengte en de breedte , van 1200 ftadiën geweest zy; gelijk elk aenftonds van zelvs be. grypen zal; maer dat de lengte, gelijk waere, aen de breedte, gelijk de aert van een vierkant medebrengt; (Verg. vs. 16a,) als meede, dat, gelijk de lengte en breedte, even groot waeren , alzoo ook de hoogte der gebouwen zich gelijk vertoonde, naer dien alle de huifen, op eene gelijke hoogte, gebouwd waeren (31).
. 17. Ende hy mat haren muer op honden vier en
veer-
Cw) flotvea p. 123, ioj.
(.x) RUSENMULLER I. C, p. 694.
(j) groxius ad h. I.



van JOANNES. XXI. 513
veertig ellen, [_nae] de mate eenes menfchen, welcke des Engels was.
De muur was van honderd vier en veertig ellen , of 216 voeten , elk eene elle gereekend , op ander halve voet. Dit kan wederom niet, van de hoogte , verftaen worden. Deefe zou eene«wanftallige hoogte, geweest zijn; onfes erachtens, wordt de breedte der muuren van die groote Stad bedoeld. — De meeting gefchiedde, naer de maet eenes menjcfcn, welke des Engels was. Het geevt te kennen, dat de gouden maetftok, van welken de Engel zich bediende, (Verg. vs. 15,) in ellen, verdeeld waere , hoedaenige, onder de menfchen , by het meeten, gebruikelyk zijn; in ellen, elk van anderhalven voet
18. Ende het gebouw hares muers was Jafpis: ende de ftadt was fuyver gout, zijnde, fuyver glas gelijck.
Het gebouw haeres muurs, dat is de bouwftof, met welke de muur was opgehaeld, was Jaspis , de allerkostelykfte fteen, zo dat de geheele muur blonk, gelijk chryftal. (Verg. vs. n.) Sn , de Stad wat de huifen of gebouwen aen ging, was zuiver goud , zijnde zuiver glas ge' lijk; de zeer kostbaere bouwftof, van welke de huifen ge* bouwd waeren, was wat; de coleur betrof,louter goud, maer teevens doorfchijnende, als glas (z).
19. Ende de twaelv fondamenten des muers der ftadt, van welke vs. 14 gefprooken is, waren met allerley koftelick gefteente verckrt en ingelegd. Het eerfte fondament was jafpis: het tweede, Sapphirus: het derde, Chalcedon: het vierde Smaragdus:
20 Het vijfde. Sardonjx : het fefte, Sardius : het fevende, Chryfolithus: het achtfte, Beryllus: het negendeTopaden: het tiende, Chryfuprafus: het elfde , Hyacinthus : het twaelfde Amethyftus.
De teekening is overgenoomen van den Propheet jesaia. De heer beloovde, aen de Kerk van het Nieuwe Testament,
l z) grotius ad h. I, XXVII. DEEL»
Kk



514 OPENBARING
dat Hy haer, aengemerkt als eene zeer heerlyke Stad, zeer luisterrijk bouwen zoude Jef. LIV: ri, 12, zeggende: ziet, ik zal uwe fteenen gansch cierlyk leggen, of liever, ik zal uwe fteenen, in allerkostelykften gyps, leggen, ik zal u op Jap. phyren grondvesten, zo dat de fundamenten van de muuren en gebouwen, uit kostbaere faphyr, zijnde edele gefteenten, van hemels blaeuwe coleur, en doorfchijnende, beftaen zullen; uwe glasvenfteren , of liever uwe bolwerken, zal ik criftallynen, of van edele gefteenten, maeken; en uwe poorten van robynfteenen, of van vuurige en gloeijende fteenen; en uwe ganfche landpael , of liever uwen ringmuur, van aengenaeme fteenen, van zeer fchoone fteenen,.welke ieder, met vermaek, aenfchouwt (a).
Meer byzonder worden de kostbaere fteenen opgenoemd, met welke de twaelv grondflaegen van het nieuw Jerufalem', verfïerd waeren, vs. 19 b, 20, Het eerfte fundament was Jaspis, het tweedefapphirus, het derde Chalcedon enz, De Apostel heeft zeekerlyk meer het oog, op de coleur, dan op de andere hoedaenigheeden van deefe edele gefteenten (&). Het doet derhalven niet zo zeer ter zaeke, alles op te zaemelen, wat de kenners der natuurlyke Historie, omtrent deefe kostbaere fteenen, hebben aengemerkt-
Daer te boven, „ ïs het zeeker, dat de naemen van het „ edel gefteente veranderd zijn geworden, en men, van de
koleur, iets uitgedrukt moet vinden, om, met eenige zee„ kerheid , daerömtrent iets te kunnen bepaelen. Doch „ kortelyk zullen wy deefe kostelyke fundamentfteenen na3> §aen-
„ I. Onfe hedendaegfche Jaspis is zo zeer kostbaer niet, )t een donker - groene of roodachtige fteen, zo na aen het
Agaet koomende, dat men den eenen dikwyls, voor den „ anderen, neemt. — Ook is het zeeker, dat de Ouden, „ onder den naem Jaspis , allerlei edel gefteente verfton„ den, die thans, door byzondere naemen, worden uitge. „ drukt, onder welke de Turkois, de Chalcedon, Mala-
„ chit,
f<0 XIII Deel. p. 477-479. C*J VITR1NSA 1. C. p. 6*1,



van JOANNES. XXI. 515
" chit, Karneol, de Nierenfteen, de Heliotropus, zouden
moogen gereeken worden. " II. De hedendaegfche faphier is een hemelsblaeuwe
doorschijnende Heen, geheel verfchillende van den faphier " der Ouden, die, by punius L. XXXVI: 19 befchreeven " wordt, als met goudftipjens befprengd, en ongetwijffeld de " Azuur fleen geweest is. Onfe faphier kon dus wel de " Amethyst der Ouden , of hunne Hyacinth , geweest zijn. " III. De Chalcedon is een witte doorfchijnende of halv
doorfchijnende fteen; edeler, wanneer hy fraei helder, " en op het blaeuwe fpeelende is, gelijk de Oosterfchej 11 minder edel , indien hy donker en geelachtig 'er uit-
" ^IV: De Smaragd is een groen en doorfchijnend edel gelleenfe. —
V. De Sardonix — is gedeeltelyk rood en gedeeltelyk wit', en doorfchijnende, gelijkende naer eenes menfchen " vinger, die op het vleesch ligt, en daervan het rood laet doorfchijnen. -—-
„ VI. De Sardis, S>irdiust is roofenrood , ook vuur, rood —
VII. De Chryfolithus is goudkleurig, doorfchijnend,-—
VIII. De Berillus a orde aqua marina genaemd, dewijl S) hy , aen het groenachtig zeewater, in koleur , even»
aert. —
IX. De topazton , topatius der Ouden, was groeh y „ zeer na koomende , aen fap van lak, en zeer in ach„ ting. —
X. De Chryfopras is, naer uitlegging van den naem, donker of zwaer groen, en fpeelt, op de goudkleur. —
" , XI. De Hyacinthus der Ouden is bleek blaeuw of violetkleurig.
XII. De Amethy(lw heeft de koleur der blaeuwe drui„ ven, en trekt naer de purperkleur, is doorfchijnend, en }} gemakkelyk te bearbeiden " (c).
21. Ende de twaelf poorten waren twaelf peerlens
Cc) scheohzér l. c. XII Deel. p. 3rï-n<5.
XXVII. dsel, Kks



5iö OPENBARING
een yegelicke poorte was elck uk ééne peerle: ende de ftrace der ftadt was fuyver gout, gelijck doorluchtigh glas.
De twaeh poorten waeren twaelv paerlen, een iegelyke poorte was elk , uit ééne paerle. — Zeekerlyk zijn 'er geene eigenlyk gezegde paerlen bedoeld, welke, in fchulpen, groeijen. Wie kan zich een paerel verbeelden, van zulk eene uitgebreidheid, dat daer uit eene poort zoude kunnen gehouwen worden? crotius dacht daerom, aen poorten van fchitterend wit marmer , hinkende op de wijs van paerlen (d). vitringa wil dat de Apostel alleenlyk te kennen geeve , dat de poorten zich, wat de witheid en gladheid aenging, als paerlen, vertoonden (e)-
Dan het Griekfche woord, door paerlen vertaeld, beteekent, in het algemeen , edele gefteeenten. „ Poorten, uit 3, edel gefteenten , vertoonden de pracht, met de vastig„ heid (ƒ)." Wy vertaelen het daerom, met den Hooggeleerden van hamelsveld , „ ook beftonden de twaelv poor,, ten, uit zo veele fteenen; elke poort was, uit een by-
zonder gefteente (g)."
De ftraet was zuiver goud, gelijk doorluchtig glas. De
ftraet der Stad. Wy vertaelen het liever de markt, op welkende inwooners het meest pleegen zaemen te koomen. Deefe markt, in de Heilige Stad, was, in plaets van met gemeens fteenen , geplaveid te zijn, van zuiver goud, het welk doorfchijnende was, als glas. — Misfchien moet men zich de zaek zo verbeelden, dat de markt geplaveid waere van kostbaere fteenen, doorfchijnende als glas , welke, in gouden randen, gezet waeren.
23. Ende ick en fagh geenen Tempel in defelve Stad, gelijk 'er, in het oude Jerufalem, geweest was ; ook was 'er zulk een Heiligdom niet noodig: want de Heere, de almachtige Godt, de albeheekscher, is hare Tempel,
C«0 Ai h. 1. te) 1- c. p. 6S3.
(ƒ.) MiaiAEUs Inleiding tot fehrivten van het N. T. II Deel. p. Ioiï. tiO U't W. T. vertaeld JI Deel. p. 485 , 536.



van JOANNES. XXL 517
pel , ende het Lam , het welk, met Hem, oP den
throön, 2ftt. , „
God en de Verlosfer waeren , in de Heilige Stad, op eene byzondere wijs, tegenwoordig, en woonden 'er als m eenen Tempel; gevolgelyk was 'er geen ander Heiligdom noodrg, nademael God aldaer onmiddelyk gediend werdt. (Vergel.
^'23. ft) Ende de ftadt en behoeft de fonne , noch de mane niet, dat fy in defelve fouden fchynen: want de heerlickheyt Godts, die ongemeen fchitterende en alierluisterrijkiïe glans, van welken vs. n. gefprooken is, heefcfe verlicht, (v) ende het Lam is haere keerie. De luister, die, van den verheerlykten Middelaer, afftraelt, en in welke Hy zijne byzondere tegenwoordigheid openbaer maekt dient die heilige Stad tot eene kaerfe.
Op dezeivde wijs, wordt ook, aen de Kerk, in het laetst der daegen, beloovd, Jef. LX: rp, 20: de Zon zal u mei meer weezen, tot een licht, des daegs, en, tot eenen glans, zal u de Maen niet lichten; maer de heer zal u weezen, tot een eeuwig licht, en uw God, tot uwe cierlykheid; ' uwe lm zal niet meer ondergaen, en uwe Maen zal haer licht niet intrekken; want de heer zal u, tot een eeuwig licht, weezen.
24. (x) Ende de volckeren , die faligh worden, fullen in haer licht wandelen: ende de Koningen der aerde brengen hare heerlickheyt ende eere m
defelve. _ . n
25 (y) Ende hare poorten en fullen niet geüo.ten worden des daegs: (z.) want aldaer en fal geen nacht zijn.
26. Ende fy fullen de heerlickheyt ende de eere der volckeren daer in brengen.
Deefe befchrijving is bykans woordelyk overgenoomen, Jef. XLIX: 22, 23. en LX: 3, 10-15.
De volken, zegt de Apostel vs. 24, die zaelig worden, dat is de Heidenen, die zich, tot den Verlosfer, langs den weg
CO Jef- fio: 19. Zach. 14: 7- (v) Openb. 12: 5. Cx) K- 6e! & (y) jef. 60: 11. (Zj Opsnb. 22: 5.
XXVII. deel. Kk 3



518 OPENBARING
van het geloov, bekeert hebben, zuilen, in haer licht, wan' delen, en de Koningen der aerde brengen hunne heerlykh id, in de zelve; zy koomen, met allen hunnen luister, in het nieuw Jerufalem, en reekenen het zich eene eer, burgers van die heilige Stad te weezen. — Even zo leefen wy ook , by den Propheet jesaia , van den heerlyken ftaet der Kerke, d;e nog toekoomende is: de Heidenen zullen, tot uw licht, gaen en Koningen, tot den glans, die u is opgegaen, Kap. LX: 3; Koningen zullen uwe Voedfierheeren en hunne Vorstinnen uwe zoogvrouwen zijn, Kap. XLX: 23.
Haere poorten zullen niet gejlooten worden, des daegs; want aldaer zal geen nacht zijn, fchrijvt de Apostel vs. 25. Uit hoofde, dat de heerlykheid Gods. (Verg. vs. 11, 23) die heilige Stad verlicht, zal 'er nimmer nacht zijn; het is een altoosduurende dag, en gevolgelyk worden de Poorten nooit geflooten. Zo heeft ook de Propheet jksatas Kap. LX: n : uwe poorten zullen (leeds openflaen, zy zullen des daegs, noch des nachts, niet toegejlooten worden.
Ende zy is het vs. 20", de Koningen der aerde naemenlyk, (Verg. vs. a4,) zullen de heerlykheid en de eer der volken daerin brengen. Dezeivde zaek , welke vs. 24. was voorgefteld, wordt, om het zonderlinge en zeekere des gebeurtenis aen te toonen, nog eens herhaeld. Zo heeft ook jesaias Kar. LX: 11, op dat men tot u inbrenge het heir der Heidenen, en hunne Koningen tot u geleid worden.
27. Ende in haer en fal niet inkomen yet dat ontreynigt, ende grouwelickheyt doet, ende leugen ffpreeckt]: maer die gefchreven zijn (a) in het boeck des levens des Lams.
In die heilige Stad, zal niet inkoomen iets, het welk verontreinigt en grouwelykheid doet, en leugen fpreekt. •— Iets het welk verontreinigt is iemand, die onrein is. Men denke, aen openbaere booswichten; deefe zullen, in het kieuw jerusalem, niet koomen, en, onder haere inwooneren, niet gevonden worden. Zoo heeft ook de Propheet jesaias Kap. Lil:
1:
Ca) Exod. 325 32. Pfalm 69: 59. rhlüpp. 4: 3, Onenb. 3: 5. end« %o\ 12.



van JOANNES. XXI. 5*9
• ï trek uwe cierlyke kleederen aen, o Jerufalem, gy heilige *ad: want in « zal voortaen geen onbefneedene noch onreine koomn _ Die grouwelykheid doen zijn menfchen, die zich aen onnatuurlyke wellusten, overgeeven. (Vergel. vs. 8.) — Zïeugl fpreekt, zijn lieden, die hun werk maeken, van liegen en bedriegen , en daerin hun vermaek Hellen.
Maer die gefchreeven zijn, in het boek des levens desems, die van God verordineerd zijn, om, door het geloov in den Verlosfer, eindeloos gezaeligd te worden; deefe zul en de burgers en inwooners van die heilige Stad weezen. (Vergel. Kap. UI: 5 ) .
HET XXII. KAPITTEL.
y Wijders ffreelt de Apostel van het gene, tot vermaek en nut der inwooneren van het kieuw jerusalem , diende, vs. i -5a. Er ftroomde eene rivier van ongemeen zuiver waeter,
door die Stad, vs. I. t. In het midden van de Stad was de hoorn des leevens,
VS. 2.
c. Ook was 'er de throon van gob en het lam, die, door ' de inwooners, oprechtelyk verlerd werden, vs. 3, 4. 4. Er heerschte eene onafgebrooken vreugde en voorfpoed, vs. 5.
I T7Nde hy de gemelde Engel, die my tot dus verre
' ^ onderricht had , (Verg. Kap. XXI: 9,) toonde nfv een fuyvere riviere van het water des levens, klaer als cryftal , voortkomende uyt den throon Godts , ende des Lams.
Deefe Stad was een ander Paradijs. Er was eene groote rivier van fonteinwaeter (*). De Apostel zaa eene zuivert
(a ) Ezech. 4?i I. Zach. 14- 8. (ft) EICUHORN 1. c. p. 329> 33°'
XXVII. DEEL. Kk 4



S2o OPENBARING
rivitr, eenen zeer helderen ftroom, van het waeter des leeveni, van leevendig en altoos ftroomend fonteinwaeter, (Verg. GenXXVI: 19,) voortkoomende, uit den throon van god en het lam. _ Men verbeelde zich de zaek, op deefe wijs; in het muiden der Stad was een Paleis, in het welk God, met den verhoogden Middelaer, op eenen majestueufen throon, zaeten. Rondom dat Paleis, was eene vlakte, of opene plaets. „ Onder den throon ontfprong eene klaere fontein , die door „ waeterleidingen , of builen , buiten bet Paleis , 'geleid „ werdt, en vier rivieren uitmaekte, die zich. naer de vier „ ftreeken der vierkante Stad, tot gebruik der" inwooneren, „ verfpreidden, en hier en dier, met bekoorlyke boomen, -„ bezet waeren. Schoon dit, van joannes, zo omftandig
met befchreeven zy, kunnen wy dat ligtelyk, uit de over„ eenkomst, der deelen van dit Gezicht, en uit derzelver bouw„ orde , als meede uit vergelyking van ezechiel , Kap.
XLVII: r , afmeeten" (i).
Te weeten de Propheet ezechiel zag waeteren uitvlieten ,van onder den dorpel des Tempel huifes, het welk hem vertoond werdt, na het Oosten: want het voorfte deel des huifes was, in iet Oosten, en de waeteren daelden af, van onderen, uit de rechter zijde des huifis, vatl het Zuiien des Almn% _ ^ den oever der beeke, was zeer veel geboomte, van deefe en van geene zijde; deefe waeteren vlooten uit, naer het voorfte Galileen, en daelden af, in het vlakke veld, daerna kwaemen zy in de Zee. (Vergel. Ezech. XLVII: 1,7, %.).
2. In 't midden van hare ftrate,' of van de markt (Vergel. Kap. xxi: 21,) ende op d' een ende d' ander zijde der muere, welke, door de Stad, heenen liep, was (b) de boom des levens, voortbrengende twaelf vrachten van maent tot maent gevende fijne vrucftV ende de bladeren des booms waren tot genefinee der Heydenen. 6
De boom des leevens, in het Paradijs, bezat het vermoogen., om het leeven e,« de. gewondheid der menfchen te 04.
dej>.
fi) VITRINGA 1. C. p.,6S7) m>,
tt)J O^eiib. 25 7,,



van JOANNES. XXII. 521
derbouden. (Verg. Gen. II: 9) Op deefen boom , wordt hier gezinfpeeld (k) Onfe Apostel zag den boom des leevens , op het midden van de markt, als meede op de eene en ds andere zijde der rivieren, welke vs. 1. befchreeven is. Zon dit één boom geweest zijn, die zijne armen zo verre uitftrekte, dat de takken de geheele rivier, aen weerskanten, overfchaduwden? Dit is niet te begrijpen. De loom des leevens, beteekent, in eenen verzaemelenden zin, het geboomte des leevens, een aental boomen van dezeivde zoort. De zaek wordt bevestigd, door het vergelyken van Ezech. XLVII: 12.
Dit geooomte bracht voort twaelv vruchten, van maend tot maend, geevende zijne vrucht. Dit geboomte gav niet tweemaelen, des jaers, vruchten, gelijk in de warme Landen, maer twaelvmaelen des jaers; telken maend droeg het nieuwe
vruchten. ■ Zelvs waeren de blaederen des booms tot genee-
zing der Heidenen. Niet alleen hadden de vruchten het vermoogen, om het leeven en de gezondheid der menfchen te onderhouden, maer zelvs bezaeten de blaederen eene geneefende kracht, voor allerleië kwaelen van alle volken.
Zoortgelyk eene teekening vinden wy ook, by den Propheet ezechiel, Kap. XLVII: 12, aen de beeke nu, aen haeren oever, zal, van deefe en van geene zijde , opgaen allerlei fpijsgeboomte, welker blad niet zal afvallen, noch de vrucht van dien veriaën ;in zijne maenden, dat is van maend tot maend, zal het nieuwe vruchten voortbrengen, — en zijne vrucht zal zijn tot fpijfe, en zijn blad tot heeling.
3. Ende geen vervloeckinge en falder meer tegen [yemantj zijn: ende de throon Godts ende des Lams fal da^-r in zijn, ende fijne diensknechten fullen hem dienen :
Geene vervloeking zal 'er. meer, tfgen iemand , zijn. Zo hebben onfe Overzetters, en dan zal de zin zijn, dat alle haet en boosaertigheid zal ophouden, zo dat niemand zijnen naesten meer verwenfchen en vervloeken zal. Dan 'er ftaet eigenlyk: '«f zal geene vervloeking meer zijn. De fpreekwijs is overgenoomen, uit Zach. XIV: 11: daer z%l geene verbar*
[k) ROSENML'LLER 1. C. 698.
XXVXI. deel. Kk l



52* OPENBARING
ning meer zijn. — Eene vervloeking fchijnt hier genomen te worden, voor eenen vervloekten, voor eenen openbaeren godloofen, die der vervloeking waerdig is. In het kieuw Jerusalem zal geene ergernis, geen openbaer godloofe, gevonden worden.
Deefe uitlegging wordt bevestigd, door het volgende. De throon van cod en van het lam zal daerin zijn; God en de Verlosfer zullen, in een Paleis, op den throon der Majefteit, 2itten, zo dat die heilige Stad, met de onmiddelyke te?en' woordigheid van den Allerhoogften, en van den verheerlykten Middelaer, zal verwaerdigd worden; en zijne dienstknechten, de inwooners van die Stad, die God en christus in onverdervelykheid lievhebben, zullen Hem oprechtelyk dienen, met alle hunne vermoogens.
4. Ende fullen fijn aengefichte fien , gemeenzaem, met Hem, verkeeren, en, tot zijne onmiddelyke tegenwoordigheid, worden toegelaeten, ende (c) fijn naem fal op hare Voorhoofden zijn, tot een teeken, dat zy zich, aen zijnen dienst, hebben toegewijd. (Verg. Kap. XIV: 1.)
5- (d) Ende aldaer en fal geen nacht zijn, ende het zal een altoosduurende dag weezen, fy en fullen daerom geen keerfe noch licht der fonne van noode hebben: want de Heere Godt verlichtfe, door eenen fchitterenden glans, by welken het licht der heldere middagzon geheel verdoovt. (Vergel. Kap. XXI: rr, 23.) Ende fy fullen als Koningen heerfchen in alle eeuwigheyt.
Deefe zelvde teekening vinden wy ook Zach. XIV: 7, maer het zal één eenige dag zijn, die den heer bekend zal zijn, het zal noch dag noch nacht zijn; 'er zal geene afwisfeling van dag en nacht plaets hebben, maer het zal altoos volle dag zijn; en het zal gej'chieien, ten tijde des avonds , wanneer de duisternis van den nacht pleeg te beginnen, dat het volkoomen licht zal weezen en blijven.
Cc) Openb. g: is. (d) Jef. 6e: ij. Zach. 14: 7. Openb. 91: 23.



vak JOANNES. XXIt 523
0. Na deefe uitvoerige befchrijving van het hieuw jerusalem, volgt een plechtige verzeekering van de hier voorfpelde zaeken , vs. 6, 7.
6. Ende hy, naemenlyk de Engel, die my die prachtige Stad vertoont bad, (Verg Kap. XXI: 9,) feyde tot my, (e) Defe woorden, welke ik tot u gefprooken heb, omtrent de heerlykheid van het kieuw jerusalem , zijn getrouw ende waerachtigh, zo dat gy 'er u gerust op veriaeten kunt. De heuchlyke geheurtenisfen, welke. in deefe geheimzinnige fchildery, geteekend en voorfpeld zijn, zullen, op den rechten tijd, werkelyk plaets hebben; ende de Heere, de Godt der heylige Propheten, die oulings, door zijnen Heiligen Geest, in de Propheeten gefprooken heeft, (Verg. 2 Sam. XXIII: 1,2,) heefc my fijnen Engtl gefonden , ( f) om, door het gene ik u heb medegedeelt, fijnen diensknechten te toonen en bekend te maeken, 't gene haeft moet gefchieden, en de zeer merkwaerdige dingen, van welke men eerlang de beginfelen zien zal. (Verg. Kap. I: 1.)
7. Siet, ick kome haeftelick: (g) faligh is hy die de woorden der Prophetie defes Boecks bewaert.
Ziet, ik koom haejlelyk. —- Zommigen meenen, dat deefe woorden nog, door den Engel, gefprooken zijn (/). Onfes erachtens, is het allerduidelykst, dat deefe de uitfpraek zy van den Goddelyken Verlosfer zeiven , die meermaelen gewoon was te zeggen, ik koom haestelyk. (Verg. Kap. II: 5, 16. III: 11. XXII: 12, 20.) (?«). Men begrijpe de zaek, op deefe wijs: zo drae de gemelde Engel de» Apostel, op eene plechtige wijs, verzeekert had , dat de toekoomftige dingen, welke hy had bekend gemaekt, byzonder omtrent het kieuw jerusalem, ontwijflelbaer, op den rechten tijd, zou-
Ce) Openb. 19: 9. ende 21} 5. CO Opeab. 1: I. Cs) Openfc. I! 8«
co grotius ad h. I.
(iW) EICHHORN 1. C. p. 335, 336.
XXVII. DEEL.



524 OPENBARING
den vervuld worden; hoorde joannes de ftem van den Goddelyken Verlosfer, aie hem zeer bekend was, zeggende, tor, ftaeving van het gene de Engel verzeekert had: ziet, ik'koon haestelyk, dat is: „ Ik zal eerlang eenen aenvang maeken, „ van die dingen daer te Hellen, welke u, onder geheimzin. „ nige fchilderyen , vertoond zijn; en dit moet u verzeeke„ ren, dat alle de voorzeggingen, welke u zijn bekend ge„ maekt, ook met opzicht tot het nieuw- Jerufalem, ontwijföl„ baer zullen vervuld worden."
Zaelig is hy, die de woorden derprophetie van dit Boek bewaert. — Deefe uitfpraek , welke wy ook Kap. I; 3. ontmoet hebben, zegt, in den zaekelyken zin , dat zy, in nadruk, en by uitneemenheid, gelukkig zijn, die de lesfen, beilrafrlagen, vermaeningen, en opwekkingen , welke , in dit Boek , voorkoomen, naerftig gehoorzaemen, en hun gedrag daernaer inrichten (?j).
Gemeenlyk denkt men, dat ook deefe woorden, door den Goddelyken Verlosfer, gefprooken zijn. Maer dat koomt ons zeer bedenkelyk voor. _ Toen joannes, met deefe Goddelyke aenfpraek, verwaerdigd wierdt, had hy de woorden der prophetie nog niet, in een Boek, befchreeven. Wy hellen daerom over, tot het vermoe^n , dat* de Apostel er deefe woorden hebbe bygevoegt, en dat de Opzieners der Gemeente van Ephefen dezelve , in het opfchrivt, heb. ben overgenoomen. (Verg. Kap. I: 3.),
Den letterlyken zin van dit laetfte Gezicht, in het welk hei nieuw Jerufalem vertoond wordt, genoegzaem, zo wy meenen , hebbende opgeheldert, is 'er nog overig , dat wy onderzoek doen, naer de geheimzinnige beteekenis.
Hier verdeelen zich de Uitleggers, in twee partyen. — Zommigen zijn van oordeel, dat hier de ftaet der heerlykheid en eindeloofe gelukzaehgheid worde afgebeeld , zo als dazelve, na het algemeene oordeel, op den laetfbn dag der
wae.-
IT» 25XVI Deel. lp. 6.



van joannes. xxii. 5ê5
waereld, het zy in den hemel, het zy op de, door vuur, uit gezuiverde aerde, zal plaets hebben. Anderen verklaeren die Gezicht, van den zeer luisterrijken ftaet der Kerke, die, na de onderbrenging van alle haere vyanden , en de algemeene bekeering van Jooden en Heidenen , in de laetfte daegen , volgens de Voorzeggingen der Propheeten, nog te wachten is.
Immers het begrip van den fchranderen grotius zal weinig byval vinden, die de vervulling van de geheimzinnige Voorzegging zoeken wil, in den bloeienden ftaet der Kerke, van constantyn den Grooten, tot justinianus toe, als eene beeldtenis van het geluk der toekoomende Eeuwe. (o). De heerlyke dingen, welke van de Heilige Stad, vermeld worden , zijn te verheeven en te voortreffelyk , dan dat zy, met eenigen fchijn, op de Christen Kerk van den gemelden tijd, zouden kunnen toegepast worden.
I. Laeten wy wederom eerst de bewijfen van weerskanten opgeeven.
"ft, Zy, die aen den ftaet der heerlykheid, denken, beroepen zich
A. Op het verband van dit Gezicht, met het voorige. In de onmiddelyk voorgaende vertooning Kap. XX: ir-15, zegt men, is, van het laetfte en algemeene oordeel, gefprooken ; maer , op dit oordeel , zal aenftonds de eeuwigduurende gelukzaeligheid der rechtvaerdigen volgen.
B. Men voegt 'er by, dat de fchildering van het nieuw , Jerufalem, in veele opzichten, te verheeven en te luisterrijk zy, dan dat zy, tot den ftaet der Kerke, hier op aerde, hoe voortreffelyk en heerlyk dezelve ook, in het laetfte der daegen , voorönderfteld wordt, zoude kunnen toegepast worden.
C. Eindelyk zijn veelen van oordeel, dat de aerdbol , welken wy bewoonen, met desfelvs dampkring, door vuur, zal gelouterd worden, en eene geheel nieuwe gedaente verkrijgen en aenneemen zal; en dat de
co grotius 1. c. ad /Ifnc, XX!: 1. t xxvii. peel. •



525 OPENBARING
gezasligden, op deefe vernieuwde aerde, als in een ander Paradijs , woonen en onnadenkelvk gelukkig weezen znllen ;en dat de eindeloofe gelukftaet der verheerlykte menfchen, op de gezuiverde aerde, aen joannes, in eene fchildery, vertoond zy. 3, Anderen zijn van oordeel, dat het nieuw Jerufalem eene geheimzinnige afteekening zy van dien uitneemenden bloeiftaet , en luisterrijken voorfpoed , der Kerke , welke nog eens, in de laetfte daegen , zal plaets hebben. Deefe zijn wederom in zo verre onderfcheiden, dat zommigen dien heerlyken ftaet gelyktijdig maeken, met het Duizendjaerig Rijk, waervan Kap. XX: i-6 gefprooken is,- terwijl anderen denken , dat dezelve eerst volgen zal, na dat alle vyanden van christus Koningrijk, ook de goo en de magog , die den laetften aenval doen zuilen, volgens Kap. XX: 7 -p, geheel zullen verdelgd zijn. — Op de laetfte wijs, begreep het, onder anderen, de beroemde vitringa.
„ Ieder, (fchrijvt hy) die deefe prophetie 'leest, „ ziet middagklaer, dat de acht eerfte' verfen', by wijs „ van vnnrreeden, gefteld worden, voor dit Gezicht, „ en dat dezelve eigenfchappen of bynaemen, in deefe „ verfen, van het nieuw Jerufalem, gebruikt worden, „ als van de Bruid des Heilands, die , in het volgend „ Gezicht, het welk die verfen vervangt, gevonden „ worden. Maer ik heb zeekere reedenen, welke my „ tot dus verre hebben overtuigd, dat, in deefe Ge. „ zichten , vertoond worde de flaet der Kerke van „ christus, die, in de laetfte daegen, hier op aerde, „ zal vertoond worden , zo wel na de veröordeeling „ van het Rijk des Beestes, als na dat c-00 en magog „ zal vernield zijn (p)."
De voornaemfte bewijfen, welke de Uitleggers , die dit gezicht, van den heerlyken ftaet der Kerke, in het laetfte der daegen, verftaen, pleegen aen te voeren, zijn de volgende.
A. Het
f» YITRK«4 i. c. p. 657,



ï a n JOANNES. XXII. 52?
A. Het eerfte bewijs is ontleend, uit vergelyking van Kap. XIX: 6, 7. Daer was den Apostel vertoond, hoe de Heer, de Albeftuurer, na het verdelgen van het Monfterdier, en ©van de groote Hoer, als Koning heerfchen zal, zo dat alle Koningrijken Godes en zij. nes Gezalvden weezen zullen. Dan zou 'er eene ftem van eene groote fchaer gehoord worden, zeggende : laeten -wy blyde zijn, en vreugde bedrijven, en Hem heerlykheid geeven ; want de Bruiloft des Lams is gekoomen , en zijn Wijv heeft zich bereidt, en haer is gegeeven, dat zy bekleed worde, met rein en blinkend fyn lijnwaed. Nu is het Wijv des Lams, welke zich bereidt heeft, de Kerk der laetfte daegen, zo als zy zich hier op aerde, by uitneemenheid, luisterrijk en heeriyk vertoonen zal (5). Maer het nieuw Jerufalem, het welk Kap. XXI: 1—« XX: 7. geteekend wordt, is niet anders, dan de Bruiden het Wijv des lams, blykens Kap. XXI: 2, 0. Gevolgelyk fchildert het nieuw Jerufalem den heerlyken ftaet der Kerke, welken wy nog, in het laetst der daegen , verwachten (f).
b. De Apostel zag eenen nieuwen hemel, en een nieuwe aerde , want de eerfte hemel en de eerfte aerde was voorbygegaen. (Verg. Kap. XXI: 1.) — Deefe geheele teekening is bykans woordelyk overgenoomen, uit Jef. LXV: 17, alwaer de heerlyke ftaet der Kerke, in bet laetst der daegen, byzonder met betrekking tot de bekeerde Jooden, met dezeivde zinbeelden , geteekend wordt. Ziet, (zegt de Heer,) ik fchep nieuwe hemelen , en eene nieuwe aerde , en de voorige dingen zullen niet meer gedacht worden, noch zullen in het hart niet opkoomen.
De nieuwe hemel, en de nieuwe aerde, vertoog ten ons, in de geheimzinnige teekening, den gezeegenden ftaet der Kerke, die, volgens het beloop
Cq~) Booven p. 419, 420. q»-) VITRINGA 1. C. p. 65Ï,
XXVII. Dfilt.



m OPENBARING
van deefe 'Godfpraek , op de algemeene bekeering der Jooden, volgen zal. (Verg. Jef. LXVI: 22.) Deefe heucblyke omwending van zaeken heet eigenaertig eenfcheppen van nieuwe hemelen, en van eene nieuwe aerde, om dat daer in Gods Almachtige hand alleszins blykbaer weezen zal; het zal zijn, als°een leeven uit den dood , als een fcheppen van iets nieuws. (Verg. Jef. XLIII; 19. Jer. XXXI: 22.) — De voot rige dingen, de voorige rampen en tegenfpoeden der Kerke , byzonder de mishandelingen der vervolgeren , zullen niet meer gedacht worden; de luisterrijke voorfpoed en algemeene blydfchap , welke alsdan ftaen plaets te hebben , zullen de herinnering der voorige benaeuwdheeden zo geheel verdwynen, dat zy zelvs niet in het hart zullen opkoomen.
Daer nu dergetyke teekeningen van den nog toekoomenden heerlyken ftaet der Kerke, by de oude Propheeten, gewoon zijn, wordt men, als van zeive, geleid, om de gemelde zinbeelden , by onfen Apostel , van den zelvden tijd , op te vatten.
C. joannes zag ae heilige Stad, het nieuw Jerufalem, nederdaetende van God, uit den hemel. (VergeL Kap. XXI: 2. Maer, om de eindeloofe gelukzaeligheid te genieten , zullen de rechtvaerdigen opgenoomen worden, in de wolken, den Heer te gemoet, in de lucht, en alzoo zullen zy altijd, met den Heer weezen. (Verg. 1 Thesf. IV: 17.) Het fchijnt daerom onvoegzaem, dat de gezaeligden , in den ftaet der eindeloofe gelukzaeligheid, zouden vertoond worden, als neder» gedaeld, uit den hemel, op de aerde.
Het is waer, het ontbreekt niet, aen de zulken, diebeweeren, dat deefe beneeden waereld, na het houden van het algemeen Gericht, door vuur, zal gelouterd, en vernieuwd worden, en dat alsdan de gezaeligden, op de vernieuwde aerde, zullen nederdaelen, om daerop, voor altoos, hun gelukkig ver-
blijv



van JOANNES. XXir. 529
blijv te hemden (r). — Ook willen wy de zaek zelve gaerne toeflaen , dat de aerde niet vergaen zal, maer vernieuwd en gezuiverd worden , tot eene aengenaeme verblijvplaets der gezaeligden. Dit fchijnt ons duidelyk geleerd te worden Rom. VIII: 19-28, 2 Petr. III: 1315- Maer daerop kan hier niet geoogd worden, om dat het ftrijdig is, met de teekening.
Het nieuw Jerufalem it blykbaer het zelve, het welk vs. 1. de nieuwe hemelen en de nieuwe aerde genaemd is. Derhalven daelden de inwooners van den hemel niet needer , op de nieuwe aerde, maer de nieuwe aerde met den nieuwen hemel, dat is, met haeren dampkring, daelde needer van God, uit den hemel. D. In deefe teekening van het nieuw Jerufalem, koomen verfcheidene byzonderheeden voor, welke zich, op de onuadenkelyke heerlykheid van het volgende leeven, niet laeten toepasfen. Wy zullen eenige voorbeelden opnoemen.
J.. In de heilige Stad zullen nog dorfligen weezen, aen welken laevenis beloovd wordt. (Verg. vs. 6 ) . Maer, in den ftaet der heerlykheid, zal geen gebrek zijn, maer verzaediging van vreugde, voor Gods aengezicht.
£. Aen den geene», die overwint, wordt de beërving van alles toegezegd. (Verg. vs. 7.) Dit overwinnen voorönderftelt ftrijders , die , door eene belovte , moeten worden aengemoedigd. Maer, in den ftaet der heerlykheid, wanneer alle vyanden verflonden zijn , tot overwinning , zal geen ftrijden meer te pasfe koomen.
C. Op de twaelv poorten der heilige Stad, vertoonden zich zo veele Engelen, als Wachters. (Verg. vs. 12.) Maer dit kan, op de eindeloofe gelukzaeligheid, geheel niet worden toegepast»
( 1) Bustel van Godgel, Verhand, IV Deel. p. 419, XXV11. DESt. L 1



53o OPENBARING
D. De Ktningen der aerde zullen hunne heerlykheid en eer, en de heerlykheid en de eer der velken, in dezelve heilige Stad, inbrengen. (Verg. vs. 24 , 26 ) Maer dit kan, in den ftaet der heerlykheid, geene plaets hebben; of zullen 'er, wanneer deefe gekoomen is, nog Koningen op aerde zijn, die zich bekeeren moeten ?
E. De blaederen van den boom des leevens zullen zijn, tot geneezing der Heidenen. (Verg. Kap. XXII- 2.) Maer, in die eindeloofe geiukzaeligheid, zal geene krankheid, het zy lichaemlyke, het zy geestelyke, plaets hebben, en'er zal geene geneezing, hoe ook genaemd, noodig zijn.
Deefe weinige, maer duidelyke voorbeelden, zullen genoeg zijn (t). II. De bewijfen der laetstgemelde Uitleggers fchijnen ons verre, weg over te weegen , en daerom hebben wy geene bedenking, om hunne zijde te kiefen, te minder om dat wy 'er nog een bewijs hebben by te voegen, en de reedenen der geenen , die aen den ftaet der heerlykheid, denken, zich ligtelyk wederleggen laeten.
Laet ons dit nog een weinig naeder aentoonen. A. Het nieuw Jerufalem ftaet kennelyk over, tegen Babylon. Na dat bet geweld en de ondergang van het geheimzinnig Babylon zeer uitvoerig geteekend was, volgt eindelyk eene ornftandige befchrijving van het nieuw Jerufalem. Maer nu ftaet de hemelfche geiukzaeligheid niet over, tegen dat vyandig Rijk van geweld en overheerfching, het welk voorheen, onder de zinneprent van Babylon, geteekend is. — Hoe voegzaem en natuurlyk daer en tegen loopt de ganfche prophetie af, wanneer men aenneemt, dat 'er, na eene uitvoerige teekening , hoe de vyanden der Kerke , van tijd tot tijd , over de mishandelingen der Christenen , blykbaer zullen geftraft, en, ten
laet-
(O j. van i)BN honert Dijfert. in dpocal. p. 2*. d'outrein het «ieuwe Jerufalem p. 9. Bundel van Godgel. Verhand. V Deel. p. 129—



tan JOANNES. XXDV 53ï
laetften, geheel te ondergebracht worden, ook een« uitgewerkte befchrijving volge, van den voorfpoed, de rust , den vreede , en den luister, welke -de Kerk, na het doorworftelen van zd veel en zulken langduurigen tegenftand, ook nog eindelyk eens, op aerde, genieten zal?
Er is wel Kap. XIX: 6, 7. en Kap. XX: 4, van den toekoomenden heerlyken Kerkftaet, edoch Hechts zeer kortelyk gefprooken. Ia het nu te vermoeden, dat de Geest der Voorzegging het, by deefe zeer korte befchrijving , zoude hebben laeten berusten, en dat daer de oude Propheeten, van die heilrijke daegen, zo meenigmaelen en uitvoerig gefprooken hebben («)?
De teekening derhalven, van den nog toekoomftigen heerlyken ftaet der Kerke, is het lang gewenscht befluit, waerop de geheele openbaeeino ten Iaetften uitloopt. „ Alle de gezichten,' in dit Boek, ein„ digen, met eene vertooning van de heerlykheid „ van het Rijk van jtsi/s , in de laetfte daegen, „ welk het middelpunt is, waerop alles uitloopen miet. — Daèrtoe moeten alle lotgevallen der Kerk, al'e gebeurtenisfen der waereld, dienen, op „ d'nr eindelyk waerheid en deugd de overhand be« ,, houden " (v)., B. De bewijfen der Uitleggeren, die dit Gezicht van den ftiet der heerlykheid, verk'aeren, fchijnen ons zeer weinig opmerking te verdienen. A. Het gene men, uit het verband, met Kap. XX: 11-15 . afleidt, raekt ons niet zo zeer , daer het ons , opzijn minst, onwaerfchijnlyk voorkoomt, dat aldaer, van het laetfte, en alles beflisfende, oordeel van den prooten dag, zoude gefprooken worden , en wy vry wat overhellen, om te vermoeden, dat 'er eene byzondere opftanding en ver-;
Cu} Booven p. 450, 451.
(y) van hamelsveld kom atnmerh onr het N. 7. II Ded. p, 64U
XXVIi. bsfiï„ Li a



53e OPENBARING
oordeeling, van de bitterfte vervolgeren der Christenen, bedoeld worde (w). —— Maer gefteld, 'er wierdt gefprooken, van het laetfte en algemeene gericht, dan mogt men 'er nog geen gevolg uit afleiden, dat, in het volgende Gezicht, de eindeloofe gelukzaeligheid befchreeven worde; naerdien de gezichten van den Apostel geenszins moeten worden befchouwd, als voorzeggingen van zaeken , welke, in orde van den tijd, op eikanderen volgen zouden (se). — „ Men moet opmerken, dat „ hier een nieuw Gezicht voorkoomt, van het „ voorgaende onderfcheiden , en dus eene ver„ tooning, niet van iets, het welk, na het laetfte „ oordeel, volgt; maer eene uitgebreider teeke,, ning van het gene reeds, in dit Boek, hier en ,, daer kort gezegd was, noopens de heerlykheid „ van het Christendom, in den laetften tijd" (y). B. De befchrijving van het kieuw jerusalem is zeekerlyk ongemeen verheeven en allerluisterrijkst; maer moet zy daerom, op de heerlykheid der zegepraelende Kerk , in het volgend leeven, worden toegepast ? De oude Propheeten, hebben zich ook, van zulke zeer verheevene beeldfpraeken, bedient, om den heerlyken ftaet der Kerke, in het laetst der daegen, af te teekenen.
De fterkfte trekken zijn, by voorbeeld, de volgende: dat'ergee» dood meer zijn zalm het nieuw Jerufalem, Kap. XXI: 4; dat 'ex geen Tempel zijn zal, terwijl God haer Tempel zal weezen en ket Lam, Kap. XXI: 22; dat die Stad de Zon en de Maen niet behoeven zal, om dat Gods heerlykheid haer verlichten, en het lam haere kaers weezen zal, Kap. XXI: 23; dat 'er niets in koomen zal, het welk verontreinigt en grouwelykkeid doet , en leugen fpreekt, Kap. XXI: 27; dat de inwooners van die
hei-
(w3 Rooven p. 493.
C*) XXVI Deel, Inleid, p.
{y j van hamels veld i. c, p. 641, 642.



va». JOANNES. XXII. 533
heilige Stad Gods aengezicht zien zullen, Kap. XXII: 4; en dat zy, als Koningen heerfchen zullen, in alle eeuwigheid, Kap. XXII: — Maer juist deefe zelvde zeer grootfche beeidf^raeken vinden wy ook, by de oude Propheeten, wanneer zy fpraeken , van den luister , welken de Kerk nog eens, bier op aerde, bezitten zal.
Dat 'er geen dood meer weezen zal heeft jesaias dus afgeteekent, Kap. XXV: 8: hy zal den dooi verflinden, toe overwinning, om daer door te ken» nen te geeven, dat alle mishandelingen, en vervolgingen der Christenen , tot den dood, voor altoos zouden ophouden. — Dezeivde zaek wordt,' onder eene andere teekening , voorgedraegen , Jef. LX: 14, 18: ook zullen, zich buigende, tot u koomen de kinders der geenen, die u onderdrukt hebben, en allen, die u gelastert hebben, zullen zich nederbuigen, aen de planten uwer voeten, en zy zullen u noemen, de Stad des heeren , het Zion des Heiligen Israëls; daer zal geen geweld meer gehoord worden, in uwen Lande, verfloering noch verbreeking, in uwe Landpaden; maer uwe muuren zult gy Heil heeten, en uwe poorten Lov.
Dat 'er, in de Kerk van het Nieuwe Testa. ment, geen Tempel weezen zoude, en dat God en het lam , vooral in de laetfte daegen, haer Tempel weezen zal, voorfpelde ook de Propheet jesatas , Kap. LXVI: 1,2: a/200 zegt de heer , de hemel is mijn throon, en de aerde is de voetbank mijner voeten, waer zou dat huis zijn, het welk gylieden my zoudt bouwen ? en waer is de plaets mijner ruste ? Met betrekking tot den hier bedoelden tijd, wordt 'er , by den Propheet joSl, Kap. III: 21, beloovd: de heer zal woonen in Zion.
Dat het nieuw jerusalem het licht der Zonne en der Maene niet zal noodig hebben enz., wordt, bykans met dezeivde woorden, voorfpeld, by jesaias, Kap. LX: 19: de Zon zal u niet meer wee-, XXVÜ. DEEL. L 1 3



534- OPENBARING
zen, tot een licht des daeqs, en, 11 eenen glant] zal u de Maen niet litMen; maer de heer zal tl weezen tot een eeuwig licht, en uwe God tot uwe cierlykheid.
Het zien van Gods aengezicht is zelvs een voorrecht van alle Christenen. (Verg. 2 Cor. III; 18.) Het heer}'eken, als Koningen, op atrde hebben wy reeds , in dit zelvde geheimzinnig Boek , ontmoet; (Verg. Kap. V: 10;) en dit Koningrijk wordt meermaelen gezegd, eeuwig te duuren. By voorbeeld Jef. LX: 15, 21, alwaer de heer, van het nieuw jerusalem zegt: -ik zal u ft ellen, tot eene eeuwige heerlykheid, tot eene vreugde, van geftachte tot geflachte — en uw volk zullen alle te zaemen rechtvaerdigen zijn; zy zullen, in eeuwig' heid, de aerde ervelyk bezitten. 3, Wy meenen, uit dit alles, te moogen befluiten, dat het laetfte Gezicht, in het welk den Apostel het nieuw jerusalem vertoond werdt, den heerlyken ftaet der Kerke, die nog eens, in het laetfte der daegen, hier op aerde, zal plaets hebben , afgebeeldt en voorfpelt hebbe. — Al wat eene Stad zou kunnen cierlyk en luisterrijk maeken , al wat de inwooners kan gelukkig maeken, al wat heerlyk, kostbaer , prachtig, en genoeglyk is, wordt hier te zaemengevoegd, om ons een denkbeeld te geeven van den voorfpoed, den bloei, den luister , de rust, en den vreede, over welke zich de Kerk, na dat alle haere vyanden zullen verdelgd zijn, ongeftoord verblijden zal.
In dit algemeene zouden wy berusten, zonder eenen geheimen zin te zoeken, in elk der onderfcheidene
beeldfpraeken (z) „ Dat deefe befchrijving van dit
„ nieuw jerusalem ten eenemael zinbeeldig is, en wel „ zo dat zy eene heerlyke vertooning maekt; zulks zal „ niemand betwisten. Maer zo gemakkelyk het is, dit „ te begrijpen, zo moeilyk is het die, tot het verbeel-
„ de,
EICHHORN ], C. p. SIC



van JOANNES. XXII. 535
" de, in alle zijne deelsn, over te brengen; het gene „ ook geen wonder is, naerdien veele dier dingen,
welke hier de verbeelding maeken , verfcheidene ei-
genfchappen hebben, van welke, met geene zeeker„ heid, kan gezegd worden, voor de uitkoomst, op „ welke onder die hier voornaemenlyk geoogd wordt ; „ en van anderen in het geheel geene reden is te gee-
ven, gelijk van de maete deefer Stad. Waerom het „ ons niet lust, ons daer in te laeten, geevende dat „ over, aen zulken, die in deefe meer verlicht zijn,
dan wy" (aj. — Die ondertusfchen begeerig is te weeten, hoe men de geheimzinnige beteekenis van alle de deelen deefes Gezichts, in de byzonderheeden, heeft zoeken aen te wijfen, kan, by vitringa (6), o'outrein (c), en anderen te recht' koomen.
Alleenlyk heb ik er nog maer by te voegen, dat het geheele beloop der teekening ons meer byzonder wijfe, naer de heerlyke gedaente der Kerke, uit de Jooden, op het einde der Eeuwen. Hier heenen leiden ons de benaeming van het nieuw jerusalem , Kap. XXI: 2, van het heilige jerusalem, Kap. XXI: 10, als meede de beelden der twaelv poorten befchreeven, met de naemen der twaelv gejlachten van de kinderen Israëli, Kap. XXI: 12, het wechlaeten van den Tempel, Kap. XXI: 22. — Dit alles doet ons meer bepaeldelyk denken, aen den uitneemenden gelukftaet der Jooden, na dat zy zich , tot het Christendom , zullen bekeert hebben; maer evenwel zo, dat ook de geloovige Heidenen, in dat heil, deelen zullen. Immers de volken, die zaelig worden, zullen in het licht der heilige Stad, wandelen, en de Koningen der aerde zullen hunne heerlykheid en eer in dezelve brengen, — en zy zullen de heerlykheid en eer der volken daerin brengen. (Vergel. Kap. XXI: 24, 26.) De blaederen van den boom des leevens zullen zijn, tot geneefing der Heidenen. (Verg. Kap. XXII: 2.)
(O) HARTMAN 1. C. p. 329.
( J) 1. c. p. 659-692. ) 1. c, p. 21—
XXVII. deel. LI 4



53<5 OPENBARING
III. Het bejluit van dit Boek vinden wy Kap. XXII: 8-21. Het behelst eene Nareeden, en de Apostoliftke groetenis. K» In de Nareeden vs. 8 - 20. A. Geevt de Apostel verzeekering van den Goddelyken oorfprong deefer prtpheetifche Gezichten vs. 8, 9.
A. Die verzeekering wordt, in ket gemeen, voorgefteld
vs. 8a.
B. Meer byzonder, voegt 'er de Apostel, ter bevestiging , by, dat hem deefe dingen , door eenen Engel,
van God gezonden, vertoond waeren vs. 8b, 9.
8. Ende ick Joannes ben de gene die defe dingen gefien ende gehoort hebbe. Ende doe ickfe gehoort ende geilen hadde, viel ick [neder] om aen te bidgen voor de voeten des Engels, die my defe dingen toonde.
De Apostel noemt zich hier wederom uitdrukkelyk , ik joannes, in naer volging van den Propheet daniel, en om reedenen, welke wy reeds, by Kap. h 9. XXI: 3, hebben opgegeeven. — Hy zelve had deefe dingen, al het gene hy, in dit Boek der openbaering, befchreeven heeft, byzonder de laetsgemelde vertooning van het nieuw Jerufalem, en het gene de Engel daerömtrent, tot zijne naedere onderrichting, gezegt had ; hy zelvs had deefe dingen gezien en gehoort. Zijn getuigenis was derhalven alleszins geloovwaerdig. Odk was hy daer te booven een Apostel, die, door den Geest der waerheid, in alle waerheid geleid werdt.
Doe ik deefe dingen, zegt hy, byzonder met opzicht tot het nieuw Jerufalem gehoort en gezien had, viel ik needer , om aen te bidden, voor de voeten des geenen , die my deefe dingen toonde. — Het woord aenbidden beteekent hier wederom, even als Kap. XIX: 10, geene Godsdienftige hulde, maer een eerbewijs , naer de gewoonte der Oosterlingen. Toen de Apostel de afteekening van de heilige Stad gezien, en de naedere onderrichting daerömtrent , van den Engel, ontvangen had, bewees hy hem den diepften eerbied, om
hem



van JOANNES. XXII. 537
hem te danken, voor de bekendmaeking der geheimzinnige dingen, welke by hem had medegedeelt.
9. Ende hy feyde tot my, (h) Siet dat gy 't niet f en doet]: wacht u van my de eer te geeven, voor deefe ontdekking der toekoomende dingen: want ick ben uwe mededienftknecht , ik ben, even als gy, flechts een dienaer van den Verlosfer, ofchoon van eenen meer verheevenen rang , ende een mededienstknecht uwer broederen der Propheten , zijnde de Leeraers van het Euangelie, (Verg. Kap. XVI: 6) ende der gene die de woorden defes Boecks bewaren , der waere Christenen, die de heilfaeme lesfen , in dit Boek voorkoomende , in gehoorzaemheid des geloovs, betrachten. Aenbidt Godt, geev Gode alleen de eer , van de propheetifche ontdekkingen, met welke gy verwaerdigd zijt.
Men vergelyke verder het gene wy, by Kap. XIX: 10, hebben aengeteekend (d),
B- Hier op volgt eene aenfpraek van den Verlosfer aen den Apostel vs. 10-13. A. Hy beveelt den Apostel, om de Gezichten, met -welke hy verwaerdigd was, in gefchrivt te Jlellen vs. 10. B. Hy dringt aen, op heiligheid des leevens vs. 11-13. «. De waerfchouwende vermaening wordt voorgefteld v. 11. en
(3. Ernftig aengedrongen vs. 12, 13.
10. Ende hy de Goddelyke Verlosfer zelvs, feyde tot my , (i) En verfegelt de woorden der Prophetie defes Boecks niet: want (k) de tijt is naeby.
„ Wy brengen deefe woorden, tot jesus , en niet tot den „ Engel, die nu al zijn affcheid genoomen had, van joan„ nes (e)." Trouwens, dat deefe woorden, door den verhoogden Middelaer zeiven , gefprooken zijn, is blijkbaer,
(<0 Boeven p. 421—
Ch ) HJnd. 10: 26. ende 14! 14. Openb. 19: 10. ( i) Hand. 8: 26. ende 12:-4. (k) Openb. 1: j.
(<.'; HARTMAN 1. C. p. 7JI,
XX.VIL debc. LI 5



538 OPENBARING
en uit de voordracht, en uit den volgenden zaemenhang > vs. a , 13 (ƒ). — De Pïeiland zeide , tot den Apostel, verzeegel de woorden der prophetie deejes Boeks niet. — De fpreekwijs is ontleend , uit Dal). XII: 4. Deefe Propheet moest zijn Boek verzeegelen, en verzeegeld wechleggen, om dat de vervulling eerst, in veel lastere tijden, koemen zoude; maer joannes moest de woorden deefer prophetie niet verzeegelen, zy moesten algemeen bekend gemaekt worden, ten nutte der Gemeente, om dat de tijd naby was, op welken de toekoomende zaeken, welke in dit Boek zijn aengeteekend, eenen aenvang neemen zouden. (Verg. Kap: 1: 3. — Het gene de zeeven Donderflaegen gefprooken hadden, moest de Apostel verzeegelen, en niet fchrijven, (Verg, Kap. X: 4.) Maer alle de overige Gezichten moest hy fchrijven, ten algemeenen nutte bekend maeken, en niet verzeegelen.
II. Die onrecht doet, die anderen beledigt en mishandelt, dat hy vry nogh meer onrecht doe, en in zijne boosaertigheid voortgae, hy zal ten laetften des te zwaerer ftraf ondergaen moeten, ende die vuyl is , zich, in het flijk der zonden , wentelt, dat hy vry nogh hoe langer zo meer VUyl worde, en zich al meer en meer weröntreinige , hy zal, ter meest gefchikten tijd, zijn loon wel krijgen; ende die rechtveerdig is,die recht en biliykheid, in zijn ganfche gedrag, en in zijne verkeering met menfchen, uitöeffent, dat hy nogh meer gerechtveerdigt worde,en kennelyke blyken geeve van zijne zucht, tot billykheid, en die heyligh is, dat hy nogh meer geheyligt worde, en toeneeme, in kracht van Godzaeligheid.
De woorden , die onrecht doet, dat hy nog onrecht doe, en die vuyl is, dat hy nog vuyl worde, behelfen eene zeer ernftige en nadrukkelyke waerfchouwing, om bedacht te zijn, op het rampzaelig einde van dén weg der ongerechtigheid. (Verg. Pred. XII: 1. Ezech. XX: 39.) Maer byzonder heeft de Heiland, onfes erachtens, het oog, op de Gnostieken, tegen welke de Apostel zich zeer nadrukkelyk verzet, in zijnerj eerften Briev. Deefe verbraeken, door hunne wan-
droch-
C/3 grotius adh.l.



van JOANNES. XXIL 53^
drochtige en zeedenbedervende leerbegrippen , alle banden van recht eri billykbeid, en verliepen zich, in de allervuilfte ontucht.
12. Ende fiet , elk lette 'er op, en neeme het wel ter harte, ick , die ontvangen heb alle macht in hemel en op aerde, kome haesceiick: ik ftae gereed, om, als een rechtvaerdig Rechter , de meest geduchte oordeelen, over de vyanden van mijn Koningrijk, uit te oeffenen ; ende mijn loon is met my, (1) om een yegelick te vergelden, gelijck fijn werck fal fijn, om elk naer evenreedigheid van zijn gedrag, te beloonen of te ftraffen.
Mijn kon is met my. — De fpreekwijs is ontleend , uit Jef. XL: io; zijn loon is by Hem, en zijn arbeidsloon is voor zijn aengezicht, dat is, Hy zal den aen Hem toegezegden loon gewisfelyk erlangen. (Verg, Jef. LXIL n.) Hier koomt de Heiland voor, als de uitdeeler van den loon, aen elk, naer eevenreedigheid van zijn gedrag.
13. (m) Ick ben de Alpha ende de Omega, het begin ende het eynde , (n) de eerfte ende de laetfte.
Men vergelyke het gene wy, by Kaj> I: 8. hebben aengeteekent (g).
C. Vs. 14, 15- vinden wy eene aenmerking van den Apostel,
behelfende:
A. Eene zaeligfpreeUng van zulken, die de gebotden van
den Verlosfer gehoorzaemen vs. 14, en
B. Eene fehroomlyke bedreiging, aen zulken, die zith, iit
de boosheid, verharden vs. 15.
14. Salïgh zijnfe die fijne geboden doen, op dat hare macht zy aen den boom des levens , ende fy door de poorten mogen ingaen in de ftadt.
(1) Pf. 62! 13. Jer. 17: 10. curie 32: 19. Matth. i<w 27. Rom. 2: 6. ende 14! 12 1 Cor. 3: 8. 1 Cor. 5: 10. Galat. f>: 5- Of>e»l-a. %. (m ) Openb, 1: 8. ende 21: 6. (n} Jef. 4,! 4' ende 44' »■ tilde 41; (2. Openb. 1: 8. ende 21.' 6.
lg)XXVl Dal. p. 37, s8.
XXV1L DEEL.



540 OPENBARING
15. (o) Maer buyten fullen zijn de honden, ende de tooveraers, ende hoereerders, ende de dootflagers, ende de afgodendienaers, ende een yegelick die de leugen lief heeft en doet.
Zommigen meenen, dat de Heiland hier voortgae, met fpreeken, en verftaen, door zijne gebooden, Gods gebooden (h). Dan wy zijn , met anderen (i), van oordeel, dat vs. 14, 15, eene aenteekening van den Apostel behelfen. „ Dit is eene tusfchenfpraek van joannes, die, als
eene inlasfching, moet gevat worden, die het zeggen van „ jesus christus, tot zijne Kerk, weegens het verfcheidene „ lot der geloovigen en godlöofen, herhaelt en verklaert," zegt de Hoogleeraer vitringa (jfc).
De Apostel noemt vs. 14. de zulken zaelig, en by uitnee. neemenheid gelukkig, die zijne gebooden doen, dat is, onfes erachtens, die de heilige voorfchrivten van den Goddelyken jesus blymoedig gehoorzaemen; op dat, wy vertaelen het, zo dat hunne macht zy aen den boom des leevens, dat is, zo dat zy recht en vryheid hebben, om van den boom des leevens te eeten. (Verg. Kap. JJ: 7.) De teekening is ontleend, van den boom des leevens , in het Paradys, en geevt te kennen, dat de verhoogde Verlosfer den geenen, die zijne gebooden blymoedig gehoorzaemen , dit cnfchatbaer voorrecht , tot eenen genaedeloon, fchenken zal, dat zy, in den hemel der heerlykheid, in Gods zaelige nabyheid, onder het genot van een onnadenkelyk geluk, eeuwig leeven zullen (/).
Ten dien einde zullen zy, by hunnen dood, door de poorten ingaen in de hemelfche Stad, in den ftaet der onnadenkelyke gelukzaeligheid , welke alle vroome menfchen, na dit leeven, zullen deelachtig worden.
Maer geheel anders zal het eindeloos lot zijn van zulken ; die zich, in de boosheid, verharden, volgens vs. 15. Buiten die hemelfche Stad zullen zijn de honden, en de tovenaers of vergivtigers , en de dood/laegers en de afgodendienaers,
in
Co) iCor. ft to. Ejhc-r. 51 5. CololT. 3: 5, 6. t k) E1CHHORN I. c. p. S39. C') grotius ad h. I.
( *) 1. c. p. 699.
CO XXVI Deel, p. 100, 101.



van JOANNES. XXII. 541
en een iegelyk, die de leugen liev heeft en doet, die zijn ver. maek fielt", in liegen en bedriegen. — Honden zijn diezelvde onnatuurlyke boosdoeners, die Kap. xxi: 8. grouwelyke genaemd zijn (m). (Verg. Deut. XXIII: iS.)
D. Hierop vervolgt de Heiland wederom te fpreeken. vs. 16.
16. (p) Ick Jefus hebbe mijnen Engel gefonden, om ulieden, die dit Boek leefen zult, defe toekoomende dingen ,'door joannes , te getuygen en bekend te maeken, in of tot nut der Gemeynten (n). Gy kunt en behoort 'er u derhalven zo gerust op verheten, als of gy deefe dingen, uit mijnen eigenen mond, gehoort had. {q) Ick ben de wortel ende het geflachte Davids (r), de blinckende morgenfterre.
Ik ben de wortel en het geflacht van david. Een wortel beteekent, by wijs van overnoeming, het gene, uit eenen wortel, voortfpruit, en leenfpreukig iemand, die uit een zeeker geflacht, oorfprongelyk is. Nu is de Heiland de wortel van david, voor zo verre Hy, uit david, oorfprongelyk is, en recht heeft, op de Koninglyke Heerfchappy. (Vergel. Kap. V: 5. Jef. XI: 10) — De wortel en het geflacht van david zegt zo veel, als een wortel, of uitfpruitfel, uit het geflacht van david.
De blinkende Morgenftar is, onfes erachtens, de allerluisterrijkfte en machtigde Koning, die, over alle zijne vyanden, zal zegepraelen. De fpreekwijs fchijnt ons ontleend te zijn, uit Jef. XIV: 12, alwaer de Koning van Babel, om zijne macht en heerlykheid, boven de andere Vorften der omlig, gende Heidenen, de Morgenftart de Zoon des daegeraeds ge. naemd wordt.
( m ) Booven p. 506 , 507. ( p ) Openb. 1: 1. ( « ) grotius ad h. t.
(q) Jef. 111 10. Rom. 15: 11. Opeub. 5: 5« (O aPetr. 1: 19.
xxvii. nut;



5*8 OPENBARING
E. Vervolgens fpreekt wederom de Apostel, vs. 17-20. A. Hy beantwoordt den Heiland, uit naem van de geheimzinnige Bruid, vs, 17a. £. Hy wekt anderen op , vs 17b.
C. Hy eedreigt zeer geduchte ftraffen , over zulken, die beftaen zouden , deefe openbaering te ver-
valfchen, vs. 18, 19.
D. Hy betuigt de koomst van den Verlosfer, met ver¬
langen , te gemoet te zien, vs. 20.
17. Ende de Geeft ende de Bruyt feggen, Komt. Ende die hec hoort, fegge, Komt. (1) Ende die dorft heeft, kome: ende die wil, neme het water des levers om niet»
Door den Geest verftaet grotius mannen , die buitengewoone gaeven van den Geest ontvangen hebben (0). Onfes erachtens zeggen de beide naemen van den Geest en de Bruid zo veel, als de geheimzinnige Bruid , de Kerk, door den Geest gedreeven en beftuurd (ft). — Deefe zeggen, tot den Verlosfer, koom, om allen tegenftand, tegen uw Koningrijk, uit den weg te ruimen; en die het hoort, die kennis krijgt, wil de Apostel zeggen, van deefe dingen, welke my geöpenbaerd zijn, zegge koom, Heer jesus , door alle middelen, ter volmaeking van uw Koningrijk , aen te wenden, r Die dorst heeft, koome, en die wil, neeme van de waeteren des leevens, om niet, dat elk, die begeerig is, naer de kennis der toekoomende dingen, en daertoe den rechten weg begeert in te flaen, raedpleege met dit Boek, welk vervuld is, met geheimen, even als een fontein, met waeter. Hy kan deefe kennis kosteloos, en uit enkele gunst, erlangen (q); ook behelst het waeteren van vertroosting, tegen alle benaeuwdheeden (r).
18. Want ick betuyge aen een yegelick die de
woor-
CO Jef. 55: «. Joh. 7: 37.
(0) GROTIUS Ad h. I.
Cp ) VITRINGA ]. C. p. 70I.
( q ) R0T1US ad h. I.
( rj ROSSNMUI.LER I. c. p. 701,



van JOANNES. XXII. 543
woorden der Prophetie defes Boecks hoort: Indien yemant tot defe dingen toedoet, Godt fal over hem toedoen de plagen die in dit Boeck gefchreven zijn:
19. (t) Ende indien yemant afdoet van de woorden des Boecks defer Prophetie, Godt fal fijn deel afdoen uyt (v) het boeck des levens, ende uyt de heylige ftadt, ende [uyt] het gene in dit Boeck ge-i fchreven is. Hy zal geen deel hebben, aen de vertroos. tingen, welke dit Boek opleevert.
God zal zijn deel afdoen, uit het boek des leevens. Misfchien moet 'er, met de Syrifche Overzetting, geleefen worden , van den boom des leevens, en dan is de zin, dat hy, in de hemelfche gelukzaeligheid, niet deelen zulle (j).
Voor het overige, fchijnt de Apostel 'er deefe waerfchouwing te hebben bygevoegt, voorziende, dat zommigen zijn Boek vervalfchen, en verdichte Openbaeringen uitventen zouden (t).
20. Die defe dingen getuygt, fegt, Ja ick kome haeftelick, en ftae gereed, om allen tegenftand, tegen mijn Koningrijk , te onder te brengen. Amen. Ja komt, Heere Jefu, en zeegeprael, over alle uwe vyanden.
3. Eindelyk bejluit joannes zijn Boek , met de Jpostolifehe groetenis , aen de zeeven Gemeenten van het Voorburgermeesterlyk Ajla, aen welke hy het zelve, in de gedaente van eenen Briev, gezonden heeft, vs. 21.
21. De genade onfes Heeren Jefu Chrifti, al het heil, het welk de gezeegende Middelaer verworven heeft, [zy] met u allen. Het worde u allen gefchonken en vermeerderd. Amen. Deefe is mijn oprechte wensch, en vuurige beede, tot den Vader der Barmhartigheid, het zy zoo.
(O Deut. 4» 2. ende 12: 3*. Spr. 30: 6. (v) Openb. 13: 8: ende 17» 8. (_t) GROTii's ad h. I. (_t) HAivnyiG 1. c. 1 Theil. S. 225,
KINDE VAN HÉT iAETSTE DESL.