BIJBELVERKLARING.
III. DÏBL, ■






D E
B IJ B E L,
DOOR BEKNOPTE
UITBREIDINGEN,
EN OPHELDERENDE
AENMERKINGEN, verklaerd; DOOR
GER. JOH. NAHUYS,
E N
J. van NUYS KLINKENBERG.
DERDE DEEL.
te amsterdam, by JOHANNES ALLART,
MDCCLXXXI. Met Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Staaten van Uül^^vtWittyi ksland.



Uitgegeven na voorgaende Vifitatïe en Approbatie der Theologifche Fakulteit van 's Lands Univerfiteit te Leiden.
Uit aller naam CAROLUS BOERS.
h. t. Decanus.
Leyden den 28 September 1781.



BERICHT.
Offchoon 't bedenkelyk is, of dit ons werk, der Kefkeiyke vijitatie en approbatie, voord-aen, wel meer zou onderhevig moeten zyn, uit hoofde, dat, volgens herhaelde Placaten van H. Ed. Gr. Mog. , onder anderen ook het laetjle van den 4 Augustus 17 61 , de Profes/oren in de H. Godgel op de Univerjiteit te Leide , Godgeleerde fchriften op hun naem , zonder zoodanige approbatie , vermogen uittegevcn; zo hebben we echter geoordeeld, uit aenmerking dat dit een gemengd Werk is, het zelve daer aen vrywillig (zonder dat hier uit eenig gevolg, tot benadeeling van 't voornoemde voorrecht, aen de Hoogleeraers der Godgel, op de Bataeffche Univerjiteit verleend , immer zal mogen getrokken worden) te blijven onderwerpen; alleen met dit onderfcheid, dat wy 't voegzaemst geoordeeld hebben, van nu af aen, dit ons Werk aen de Theologifche Faculteit tot het gemelde einde overtegeven.
Door de vereeniging van twee boeken, Leviticus en Nlimeri, is dit Deel merkelyk grooter geworden dan de voorige Deelen, en daer door ook , nae evenredigheid % zoo veel later uitgekomen. Men ontvangt hier door nu, in dit IIP Deel, twee Stukken te gelijk, die, voor ditmael, zullen moeten verjlrekken voor de twee jaerlyks toegezegde Deelen : Het zal derhalven niet mogelyk zijn, om nog in dit jaer, 't welk reeds zoo verre ver-
III. DEEL. * 3



▼i BERICHT.
lopen is , Deuteronomium te leveren; doch wy zijn voornemens daerop'^foeteleggen , dat wy Deuteronomium en Jofua t'zamen in het volgende lVe Deel brengen, en omtrent het midden'van het volgende jaer doen uitkomen. Door deze t'zamenvoeging, welke wy ook vervolgens zullen waernemen om de evenredigheid der Boek-deelen te bewaren, worden dezelve zwaerder dan wy ons in den beginne voor/lelden, toen wy be • loofden twee deelen jaerlyks te leveren : dit zal, om gemelde reden, niet wel mogelyk zijn op deze wyze te volbrengen, te minder, daer de openbare Bediening van éénen onzer aenmerkelyk is verzwaerd geworden. Wy zullen evenwel alle naerfligheid, en zoo veel fpoed als het gewigt van 't Werk toelaet , blijven aenwenden; en, zo al in het eerfle jaer of twee dit wat trager voerdgaen tnogt, in 't vervolg , zo de Heere ons kracht en gelegenheid gelieft te verkenen, deze vertraging trachten te vergoeden.
Wy hebben den Lezer thans niets meer te berichten , dan dat wy veel verplichting hebben aen de Wel Eerw: Heeren j. hinlopen en a. s'gravezande , refpeStive Predikanten te Utrecht en Middelburg , wegens eene doorwrochte Verhandeling des Eerstgemelden over den Verzoendag, en verfcheiden zeer oordeelkundige aenmerkingen des Laetstgenoemden over eenige jlukken in Numeri voorkomende, ons medegedeeld; waervan wy geen gering nut getrokken, en, zoo veel de hoedanigheid van ons Werk toeliet,
veel



BERICHT. tii
veel gebruik gemaekt hebben. We twijfelen niet, of onze Lezers zullen, nevens ons, de mededeelzaemheid zulker in Nederlands Kerk beroemde Godgeleerden, en der genen die, nevens hen, vervolgens, met dergelijke bydragen , ons Werk zullen gelieven te begunjiigen , dankbaer ontvangen , cn erkennen.
Voords wenfchen wy, dat de vrucht van onzen arbeid, by den voordgang van dit Werk, moge toenemen en overvloedig worden; tot bevordering eener gegronde Bijbel- kennis , tot meer gebruikmaking van Gods woord in de huisgezinnen der Christenen, en eene daer uit vloejende wezenlyke Jlichting en bevestiging van het geloof, tot eere Gods, en tot zaligheid aller der genen, die van deze en dergelijke gepaste middf len trachten gebruik te maken.
den 10 Septemb. 1781.
III. deel. * 4



Drukfeilen nog in het II. Deel, Inleiding.
flact moet zijn 81. XXXIV. reg. 12? „
— m *
— XXX V. — 20 welke dag welke maendj XXX VUL — 27 eigelijk iegelijk
Werk.
flact moet zijn
BI. 127. reg.4,5. verdwoelds verdwaejde
«*> 278. — 36. bepaeldc behaelde
— 292. — ond. vasbaerheid vatbaerheid "5 378, — 14. welken welke
— 391- — 24. Mfe Mofe
— 401. — 21. vergeijlking vergelijking
— 419- — 28. viftigh vijftigh 426. — 17. vergeüjk vergelijk
In dit derde Deel.
fltet moet zijn
BI. 9. reg. 7. leflick^n lieflicken
— «3- — 3°- iï-13 ' moet 3 Ree. boog*r ftïïü
— 48. — 14. beiang belang
— 49- — 26. ffchoon ofTchoon
— 88. — 23. dog toch ~ 98. — 10. en weet — moet wech
— 141.— 5. Lev. 1:2-5. Lev. 5: 1.5. ~ '75> — 24- batuur natuur
— l9i- — 27. noch nog
— 21». — 20. verbodene verboden, -—— 37« omi om
— 232. — 17. zeide reiden
-- 243- ■— ti. fmaektheid mismaekthsid
— 246. — 14. ontheiligen ' ontheiligen
— 252. 15. daerna daervan
— 279- — 2. 5« 3. — 4' «5° 25".
— 2bo. — 15. gieregaert» gierigaerte
— 291. — 15. onderijws ' onderwijs
— 352. — 31. hooftent hoofdteru
— 4co. — 17. den de
~ til} boven XIX XVÏJI
— •«<?• —597. 497
— =H4- ond. zoo zeer als iemand, zoo iemand
—■ 550. — 10,11. door het zwaerd door de Rechters
— 551. 1. is , bytevoegen, uitgezonderd onder Eli en in Divids
o tijd.
— — 31. Ishvi hchvi. ~~ 559» 26. na nae
— 603. — 24. legging ligïlng.



INLEIDING.
In dit Deel, geven wy onze uitbreidende verklaring, over het derde en vierde Boek van mose, bekend onder de namen van leviticus en numeri.
Zal men deze Boeken, tot het rechte verftand van zaken, lezen , dan dient men het volgende vooraf te weten.
LEVITICUS.
Dit is de naem, welken het derde Boek van mose, by de Griekfche en Latijnfche fchrijveren, draegt, beteekenende zoo veel, als of men zeide.de priesterdienst, omdat het de wetten en inzettingen van het Levitisch Priesterfckap behelst, welke door AARONden levijt, endoor zijne zonen , in den plechtigen Godsdienst van het Heiligdom , als Priesteren, moesten worden waergenomen, III deel. * 5



x INLEIDING.
aen welke de overige leviten, als zoo vele mindere bedienden, waren ondergefchikt.
De Hebreen, die gewoon zijn een gefchrift te noemen nae de eerste woorden met welke het zelve begint, geven aen dit boek den naem van sepher vajikra, omdat het eenen aenvang neemt met het woord va jikra , hy riep.
Den inhoud van dit zijn derde Boek heeft Mofe zelf, met korte woorden , i„ het laetfte vers van het laetfte Kapittel, hoofdzakelyk opgegeven : dit zijn de geboden, die de heer Mofe geboden heeft, aen de kinderen Israëls, op den berg Sinai Kap 27: 34. Dit laetfte vers van het geheele boek is de tijtel en het opfchrift van het zelve, het welk, nae de gewoonte der ouden veelmael aen het flot geplaetst wordt.
Het vervat, ten grootften deele, zulke wetten, welke de plechtigheden, van den Godsdienst betroffen Het geeft eene befchrijving van de verfchillende foorten der offeranden, en voorfchriften aen de Pieren, hoe zy dezelve, in onderfcheiden gevallen , behandelen moesten Men vindt hier de juiste bepalingen van de Feest-tijden, en van de plechtigheden, welke op dezelve moesten in acht genomen worden ; aenwijzingen hoe onreine perfonen moesten gezuiverd worden; met een woord, van alles, het welk tot de plechtigheden van den'Levitifchen Godsdienst
be-



INLEIDING. xt
behoorde Voorts ontvongen de andere Is-
raè'liten , in dit boek, eenige byzondere bevelen, omtrent hun gedrag. Men vindt hier, onder anr deren, wetten omtrent de Huwelyken, als mede bepalingen van zekere verfoeilyke zonden, welke, door de Burgerlyke Overheden, ftraf baer waren. Ook werdt hun hier de zegen en de vloek voorgemeld , welke aen het onderhouden of fchenden van deze wetten waren vastgehecht; by welke gelegenheid, eenige aenmerkelyke en openbare gerichtsoeffeningen van den Rechtvaerdigen God, over moedwillige overtreders, tefFens vermeld worden.
HetGefchiedkundig gedeelte van dit Boek is ver weg het kortfte. Het behelst de gefchiedenis vanflegts eene maend, te weten eenverhael van zaken, welke, nae de rekening van us s eriüs , zijn voorgevallen, van den 21 April tot den 21 Mei van het jaer 2514 na de fchepping der waereld , zijnde de eerfte maend van het tweede jaer na den uittocht der Israè'liten uit Egypten. Geduurende dezen tijd namelyk werd de Tabernakel en deszelfs gereedfchappen gezalfd; Aaron en zijne zonen werden tot het Priesterambt ingewijd ; ze maekten eenen aenvang van hunne bediening ; en nabab en abihu kwamen, op eene geduchte wys, om, vermids zy vreemd vuur op des Heeren Altaer gebracht hadden.
III. deel.



xii INLEIDING. Dit Boek is van een groot belang en eene
wezenlyke nuttigheid., ZOO VOOr Joode»
als Christenen.
De Israëliten konden 'er uit Jeeren, hoe God hen tot een hem eigen en afgezonderd volk, maken wilde, ten einde zy, midden onder de Afgodifche volkeren woonende, den eenigen en waren God,
nae zijn voorfchrift , dienen zouden. De
plechtigheden van den Levitifohen Godsdienst, in dit boek voorgefchreeven, waren ook zeer geichikt , om de Israëliten des te nauwer aen elkander te verbinden, en voor te komen dat zy geenen Godsdienst, van eigen, vinding, zouden oprichten. Wijders hadden deze wetten eenen gezegenden invloed, op den uitwendigen weliTand en de goede orde van dit volk. Maer, dat het voornaemfte van alles is, door deze wetten wilde de heer den Jsraëliten, op eene zinbeeldige wys, leeren, hoe hy, door de volmaekte offerande van den Godtyken Hoogepriester jesus, met doemfchuldige zondaren konde verzoend worden: dit Boek fte.'de hun den Heer christus, door voorbeelden en zinneprenten , in zijn perfoon en middelaerswerk, op het levendigst voor. cHristus was het geheele doelwit van het Le, vitisch Priesterdom.
Dan niemand denke, dat die dingen, welke het oude Israël en de plechtigheden van den Levitifchen Godsdienst betroffen, ons Christenen in het
ge-



INLËIDIN G. xui
geheel niet aengaen. Het is waer, dewijl de
wet eene fchaduw was der toekomende goederen Hebr. 10: i, liggen Wy in het geheel niet onder de verplichting , om de Kerkplechtige geboden te gehoorzamen : Maer, met dit alles, is het voor ons van de grootfte aengelegenheid, in deze wetten de ken- en merk-teekenen van den Mesfias na te fpo-
ren. Zy hebben ook geenen geringen invloed
op de zekerheid van ons geloof, en de praétijk der Godzaligheid, wanneer wy in aenmerking nemen, dat wy die gezegende tijden beleven, dat alle de fchaduwen vervuld zijn. De offeranden brengen ons te binnen, hoeveel wy verplicht zijn aen de volmaekte zoenofïerande van onzen verheerlykten Borg, en moeten ons aenfpooren , om ons zeiven onzen Verlosfer tot eene levende offerande der dankbaerheid op te offeren. De wettifche reinigingen leeren ons, hoe wy heilig zijn moeten in onzen ganfchen wandel, en ons reinigen van alle befmettingen.
Het geen wy, in onze Inleiding tot het eerste Deel, over den Godlyken oorfprong van mos es fchriften, beredeneerd hebben, laet ons geen twijf fel over omtrent het godlyK gezach van
dit Boek. Ten overvloede zullen wy 'er nog
deze ééne aenmerking by voegen : dat de Joöden, indien ze van den Godlyken oorfprong dezes boeks niet ten vollen waren overtuigd geweest, zich aen
III. ceel.



xiv INLEIDING.
deze wetten niet zouden hebben onderworpen. Zou zulk een wederftrevig en wantrouwend volk zich , zonder die overtuiging , zulken zwaren en moeilyken dienst hebben laten opleggen ?
Ten flotte zullen wy 'er, in de gedaente van eene ontleding, eene korte schets van dit ganfche boek byvoegen.
Wy onderfcheiden 'er drie Hoofddeelen in, de voorreden , het lichaem van het Boek zelve, en het flot.
J. De voorreden vinden wy Kap. I: i, 2.
II. In het lichaem van het Boek zelve vinden wy,
i. De Wetten, welke de offeranden betreffen.
A. Deze leerden het volk, wat aengaende elk foort van offeranden moest betracht worden, Kap. I: 3. tot Kap. VI: 17. als omtrent,
a. de Brand-offers , Kap. I: 3-17. ï). de Spijs - offers , Kap. II.
f. de Dank-offers, Kap. III.
b. de Zond-offers, Kap. IV. en
t. de Schuld-offers, Kap. V-VI: 7.
B. Hier kwamen nog andere wetten by, in welke den Priesteren bevolen wordt, hoe zy de offeranden , welke het volk aen-
bracht,



INLEIDING. xv
bracht, behandelen moesten, Kap. VI: 8. VII: 36. namelyk.
a. de Brand- en Spijs - offers, Kap. VI: 8- 27.
b. de-Zond- en Schuld - offers, Kap. VI: .8VII: 7.
f. de Dank - offers, waerby nog eenige andere inzettingen gevoegd zijn , zoo de Priesteren als het volk betreffende, Kap. VII: 8-37-
%. Wijders volgt een verhael der inwijing, zoo van de Priesteren als van den Tabernakel, als mede van het omkomen van Nadab en Abihu Kap. VIII - X: 20.
3. De Wetten, welke de ceremonieele reinheid en reiniging betreffen, worden voorgefteld van Kap. XI tot XVI. leerende,
A. Hoe de verloren reinheid in verfcheiden byzondere gevallen moest herfteld worden, Kap. XI-XV. als mede
B. Hoe in het algemeen, op den grooten verzoendag , het ganfche volk van alle onreinheden moest gezuiverd worden, Kap. XVI.
4. De Wetten, om de zeden der Heidenen te vermijden, vinden wy Kap. XVII en XVIII.
5. De Wetten, welke ftrekten, om de geruste t'zamenleving onder het volk te bevorderen, Kap. XIX en XX.
III. DEEL.



xvi INLEIDING.
6. Ook worden 'er nog eenige wetten bygevoegd, welke zoo door, als omtrent, de Priesteren, moesten worden waergenomen , Kap. XXI-XXV, terwijl tusfchen beide het geval van eenen perfoon verhaeld wordt, die Gods naem gelasterd had, Kap. XXIV: 10-23.
7. En nadat deze wetten bekrachtigd waren, door een algemeen vertoog van de oordeelen, welke de Israëliten, in geval van wederfpannigheid, te wachten hadden Kap. XXVI, volgt 'er ten laetften nog eene wet, de losfing van perfonen en goederen betreffende, Kap. XXVII: 1-33.
III. Het befluit is, Kap. XXVII: 34.
<& # é ®
HET



xvii
INLEIDING.
Het vierde boek van Mofe, draegt by ons gewoonlyk den naem van
N U M E R I.
De Hebreen geven dit boek den haerh van b em i d b a r , dat is in de woefcijne, omdat dit woord of fchoon 't het vijfde is in het begin van dit gefchrift, nogthans opzicht heeft op den voornamen inhoud van het zelve, als behelzende een verhael van Jsraè'ls
omzwervingen door de woeftijne. Wy geven
het zelve, in naevolging van de LXX, den naem van Numeri, dat is, getallen, omdat 'er de tellingen van het volk in opgegeven worden, welke op onderfcheiden tijden gefchied zijn.
Wat den inhoud aengaet, behalven de zoo even gemelde tellingen, vervat dit boek de gefchiedenis van omtrent 39 jaren , geduurende welken tijd de Israè'liten, om hunne wederfpannigheid, door
III. deel. **



xvni INLEIDING.
de woeftijnen van Arabië hebben moeten omzwerven, fchoon de meeste dingen, die hier verhaeld worden, in het eerfte en in het laetfte jaer zijn voorgevallen. Tusfchen beide zijn 'er eenige aenmerkelyke wetten ingelascht.
De nuttigheid van dit boek, ook voor ong Christenen, zal niemand betwisten. Wy ontmoeten 'er de meest vermogende beweegmiddelen in tot Godzaligheid. Wy vinden 'er de zichtbaerfte proeven, zoo van Gods goedheid, als van zijne waerheid en trouw , in het vervullen van zijne beloften, in weerwil der ondankbaerheid van een hardnekkig volk. De hier voorkomende murmureeringen van het volk vertoonen ons de onbuig. zaemheid van een verftokt zondaershart. De ftrafoeffeningen van God over Israël moeten'ons leeren vreezen van tegen den Heere te zondigen. De zachtmoedigheid en ftandvastigheid van Mofe moet ons tot een voorbeeld ter naevolging verftrekken enz.
Het godeyk gezacii van dit Boek behoeven wy niet nader te betogen, daer wy deze zaek, in onze algemeene Inleiding tot het eerfte deel dezes werks, ten aenzien van den ganfchen Pentateuchus, hebben afgehandeld. Alleenlyk zullen wy 'er nu byvoegen , dat 'er, in het Nieuwe Testament, verfcheiden plaetzen uit dit boek worden aengehaeld, welke op chris-
tüs,



INLEIDING. xix
ï U s , het geloof in zijnen naem , en de praftijk der Godzaligheid worden toegepast, by voorbeeld Joh. 3: 14. 1 Cor. 10: 4, 10. Hebr. 3: 2. 9: 13. 2 Pet. 2: 16. Jud. vs. 5 en 11. Openb. 2: 14. enz.
Zie hier eene korte ontledende schets van dit gewigtig boek.
Wy vinden hier een verhael van het geen den Israëliten, in de woeftijne, bejegend en door den heer geboden is, geduurende den tijd van 38 jaren en 9 maenden, te rekenen van den eerften dag der tweede maend, in het tweede jaer, na den uittocht uit Egypten, tot het begin, van de elfde maend in het 4ofte jaer , zie Kap. 1:1.
vergel. met Deut. 1: 3. Wy onderfcheiden
'er twee deelen in.
I. De voorbereidfelen tot den optocht der Isracliten , uit de woeflijne Sinai, alwaer zy zich eenen geruimen tijd hadden opgehouden, naer Canaan, Kap. I-IX: 14.
II. De optocht zelve, Kap. IX: 15-XXXVI.
De voorbereidfelen waren van tweederlei foort.
A. Het geen de heer deed van zijnen kant, Kap. I-VI. Hiertoe behoort
1. De oprechting van Israëls heirleger, Kap. I-V.
A. Het ganfche volk werd
a. Gemonfterd Kap. I. ea III. DEEi. ** 2



xx INLEIDING.
6. In de orde van een heirleger gefchikt, Kap. II.
B. Ook werden de Leviten e. Gemonfterd, Kap. III. en b. Tot een heirleger geordend, Kap. IV. 2. De wetten , welke de heer gaf, om de goede orde en de reinheid in het leger te bevorderen, Kap. V en VI.
B. Het geen van de zijde der Israëliten plaets had, Kap. VII-IX: 14. hier toe behooren de volgende omftandigheden.
1. De plechtige offeranden, welke de Overften der XI1 ftammen, ten dienste van het Heiligdom, aanbrachten, Kap. VII.
2. De inwijing dër Leviten, Kap. VIII.
3. Eene nadere bepaling omtrent de wet van het Pafcha, Kap. IX: 1 -14.
III. De gefchiedenis van Israëls optocht naer Canaan wordt uitvoerig befchreeven, Kap. IX: 15-XXXVI.
A. Vooraf werden de teekens der optochten geregeld,Kap. IX: 15.X: 10. hebbende opzicht,
1. Op de beweging van de vuurkolom, by gelegenheid , dat het leger verreizen of rusten moest, Kap. IX: 15-23.
2. Op de zilvere Trompetten, waerop by den
op-



INLEIDING. xxi
o
optocht, en in andere gevallen, moest geblazen worden,Kap, X: i- 10.
B Hierop worden de onderfcheiden tochten der Israëliten , met inlasfching der merkwaerdigfte voorvallen, uitvoerigverhaeld,Kap. X: ii XXXVI.
i. De tocht door de woeftijne tot aen de vlakke velden der Jordaen vinden wy, Kap. X; ii-XXI.
A. De omreis tot in de Woestijne Paran, alwaer zy voor 't eerst op de grenzen van Canaan kwamen, en wel aen de Zuidzijde; Kap. X: n-XII:
8. De eerste reis tot aen Tabeëra en Ki ■ broth'-taa'va, Kap. X: 11 - XI: 34.
f. De optocht uit Sinai, door de woestijne, tot aen de eerste legerplaets, Kap. X: 11-36.
ff. De gevallen in die legerplaets, Kap.
XI: 1-34. Israël maekte zich
aen eene dubbele wederfpannigheid fchuldig , welke op eene geduchte
wys geflraft werd. By deze
gelegenheid werden de LXX oudften aengefteld.
ï>. De tweede reis tot Hazeroth, Kap.
XI: 35 -XII: 15. Hier viel de
III. deel. ** 3



«H INLEIDING.
O
wederftrevigheid voor van Aaron en Mirjam tegen Mofe, waer over Mirjam met melaetsheid geflagen werd.
t. De aenkomst in de Woestijne Paran, Kap. XII: 16.
B. Het gene in die Woestijne Paran en vervolgens is voorgevallen , tot op hunne komst in de vlakke velden van Moab, welke aen de Jordaen , en dus aen de Oostelyke grenzen van Canaan, gelegen waren, Kap. XIII-XXI.
a. Hier liet het volk zich, door het bericht der verfpiederen, vervoeren, datzy uit wederfpannigheid weigerden Canaan in te nemen , waerover God hen tot een 40 jarig omzwerven in de woestijne veroordeelde, Kap. XIII, XIV.
Ö. Geduurende dien tijd, gaf de Heer nog
eenige wetten , Kap. XV - XIX.
Deze wetten hadden opzicht,
f. Tot de offeranden, zoo als dezelve in Canaan moesten plaets hebben Kap. XV: 1-31. en
ff. Op de heiliging van 's Heeren in-
Hellingen:
Ten aenzien van den Sabbath, Kap. XV: 32-41.
Ten



I N L E I D I H G. sxni
§§. Tenaenzienvan den toegang tot het Heiligdom, Kap. XVI-XIX.
K. Zoo als het alleen aen Aaron en zijne zonen vrijftond , om in het zelve tot God te naderen, Kap. XVI-XVin.
a. De aenleiding daer toe was de opftand van Korah en zijne aenhangers, Kap. XVI.
f3. De openbaring van Gods wil, gefchiedde door het wonderdadig bevestigen van de Priesterlyke waerdigheid aen het huis van Aaron, Kap. XVII, XVIH.
3. Zoo als geene Israè'liten, dan die rein waren, tot den Taber nakel komen mogten, Kap. XIX.
C. Eenige gevallen op het einde van dezen tocht, Kap. XX en XXI. t. De gebeurtenisfen in de vlakke velden van Moab, Kap. XXII - XXXVI.
A. De vyandelyke pogingen, welke door de Moabiten, met te hulp roeping van Bileam, tegen Israël aengewend , maer gelukkig verijdeld werden, Kap. XXIIXXV.
III. DEEL. ** 4



xxiv INLEIDING.
0. Eerst door den toeleg , om Israël te vervloeken, Kap. XXII-XXIV.
f}. Daerna door het volk tot afgoderye te verleiden, Kap. XXV. B. De toeftel tot het betrekken van Canaan, Kap. XXVI-XXXVI.
a. Het geen gedaen is , met opzicht tot de bezitneming van Canaan, Kap. XXVI-XXXIII: 49. f. De telling van het volk by byzondere gedachten , opdat men het land daernae verdeelen zoude, Kap. XXVI. By die gelegenheid werd eene zwarigheid , door de dochteren van Zelaphead ingebracht , beflecht, Kap. XXVII: r-n.
ff. De aenftelling van Jofua tot Mofes opvolger, Kap. XXVII: 12-23.
fff. Nadere vastftelling omtrent de offeranden en geloften, Kap. XXVIIIXXX:
ftf|. Het verdelgen der Midianiten,
Kap. XXXI. iiiit. De verdeeling van het land Gi-
lead, onder de Hammen Ruben, Gad,
en de halve Ham Manasfe, Kap.XXXII. ffffff. Een beknopt verhael van Is-
raëls reistochten, Kap. XXXIII: 1 - 49.
&. De



INLEIDING. xxv
ft. De wetten, welke de Heer aen Israël, in het gezicht van Canaan, gegeven heeft, Kap. XXXIII: 50-XXXVI. deze betroffen :
f. de inneming deslands, Kap. XXXIII: 50-56.
tl. de verdeeling, Kap. XXXIV. tff. de bezitting van het zelve, Kap.
XXXV en XXXVI. zorgende de
Heer,
*. voor zulken, die geen deel hadden in de erfenis van Canaan, gelijk de Leviten; als ook voor de ongelukkige doodflagers , Kap. XXXV.
**. dat het erfdeel niet van het eene gedacht tot het ander wierd afgewend, Kap. XXXVI.
Het zal tot nut van onze Lezeren, en tot eene ordenlyke herinnering der lotgevallen van de Israëliten in de woeftijne, dienen kunnen, dat wy 'er een tijd-rekenkundigetafel byvoegen van de voornaemfte gebeurtenisfen, welke in dit boek vervat zijn, volgens het meest aengenomen gevoelen.
III. deel» ** 5



xxn I N L E I D I N 6.
Jaer voor I Jter der |Ma«nd. Dag. chr.geb. Waereld.
1400. 2514. i 1 Wordt de tenteder t'zamenkom-" fte opgerecht, Exod. xl. Uit de Tente der t'zamenkom' fte worden wetten gegeven, Lev. 1. Op de zeven eerste dagen wordt A'dron nevens zijne zonen tot het Priesterdom ingewijd, Lev. vin. 8 Aarons eerste offerande* Lev. ix.
10 Nadab en Abihu worden doo» vuur uit den Hemel gedood, Liv. x.
12 Op de twaelf eerste dagen van deze maend offeren de twaelf overften IJraSls, de hoofden van 't Huis harer vaderen, Num. vil. 15-21 Wordt het Paesch -feest voor de eerste mael in de woestjjne gehouden , Num. ix. 2 1 Worden de Ifraèïiten vin twintig jaren en daerboven geteld nae hare h«iren, ten getale van zesmael honderd en drie duizend, vijfhonderd en vijftig ftrijdbare mannen, Num. 1. 15 Wordt het Paesch -feest gevierd door de genen , die vier weken te vooren onrein waren, Num. lx. 19 Worden de wetten gegeven, voorkomende Lev. xi-xxvn.
Wor-



INLEIDING. xxvn
Jaer voor ]aet deriMaend. Dag. Chr. geb. Waereld. 1490. 2514. 2 l9 Worden twee zilveren trompet* ten gemaekt, Num. x. Wordt gegeven de wet der Na* zirelrs, en van 't uitfpreken van den zegen over 't volk, Num. vi. 20 Wordt de Godslasterier geftee» nigd, Lev. xxiv. Trekken de Ifraclieten op van den berg Sinai, daer ze byna een jaer gelegerd geweeit waren, Num. x. xi. 23 Komen zy na drie dagreizen» in de woestijne Paran, Num. x. 12. 3 Krijgt Mofe richters tot zijne
hulpe ; wordende het zich beklagende volk met vuur uit den Hemel geftraft, met kwakkelen gefpijst, en met een zeer groote plage geflagen, waerom die plaets Ki. broth Taava genaemd werd» Num. xi. Te Hazeroth gekomen zijnde, wordt Mirjam melaets , Num. xii.
5 Te Kades.Barnea zenden zy
mannen uit, om 't land Canaan te verfpieden, Num, xiii.
6 Na veertig dagen komen de
verfpieders terug , Num, tïil. 26. — Maken het volk murmureerende, waerom God het dreigt te zul-
III, DEEL.



xxvïii INLEIDING.
Jier voor Jaer der Maend. Dag. Chr. geb. Waereld.
1400. 2514. 6 Jen met pestilentie flaen en
verftooten, Num. xiv.
De genen, die op een eigenzinnige wyze in den lande Canaan wiilen indringen , worden door de Amalekiten en Canaanken gefiagen, Num, xiv. 40-457 -1 2 In deze zes laetfte maenden ge-
fchiedt, het gene befchreeven wordt Nam. xv xix.
De Sabbath - fchender wordt gefteenigd, Num. xv. 32 36.
Korahs oproerigheid wordt geftraft, Num. xvi. en Aarons ftaf brengt bloeifel voort , bloesfemt bloeifel, endraegt amandelen, Num. xvn. (hoewel fommige meenen, dat dit geheele geval later voorgevallen zy).
Wordt het fpreng-water van de roode veerfe geboden , Num. xix'.
1480. 2515-7 {jet geen in zeven en dertig
1452. 2552 * jaren gefchied zy, namelyk
van 't begin van het derda tot aen 't einde van het negen en dertigfte, is niet aengeteekend , uitgezonderd alleenlyk de zeventien legerplaetzen, Num. xxxm. (en misfchien ook behoort hier toe het oproer door Koran verwekt.)
J451.1 2553 X iKomen de Ifraelken van Ezeon.
ge.



INLEIDING. xxix
Jaer voor Jaer deriMaend. Dag. Ciir. geb. VVaereld. j
1451. 2.553. I 1 geber in de woestijne Zin,
en Mirjam fterft te Kades, Num. xx. Slaet Mofe de fteenrotze tweemael met zijnen ftaf, Num, xx. 11.
5 1 Sterft Aaron op den berg Hor,
Num. xx. 23. en wordteen geheele maend of dertig dagen beweend, vs. 29.
6 Wordt het volk door vuurige
flangen gebeeten , en door het aenzien van de koperen flange genezen, Num. xxr. 710 Xomen zy aen de hoogte van
Pifga, Num. xxi. 20.
.Vorden de koningen Sihon en Og gefiagen, Num xxi. 21.
Oe gefchiedenisfe van Bileam, Num. xxir-xxiv.
Wordt Ifraè'ts hoereering geftraft , en hunne afgoderye gewroken, Nim. xxv.
Wordt Ifraêl ten tweedenmale geteld, van twintig jaren oud en daerboven, ten getale van zesmael honderd en één duizend, zeven honderd en dertig, Num. xxvi.
Worden de Midianiten door
j Ifraël gefiagen, Num. xxxi.
T>b kinderen Rubens, de kinderen Gads en de halve ftamme van Manasfe nemen "hunne erffem'sfe in, aen deze
III. DEEL.



SXX INLEIDING.
Jaer vooriTaer der Mtend. Dag. Chr. geb,'Waereld.
I45I- 2553. zijde der Jordane} Num'a
XXXII.
11 x \Mofe begint te fpreken tot
gansch Ifraël 't gene voorkomt Num. xxxiii: 50. tot xxxvi. en Deut. i-xxvui. En vervolgt in die zelve maend, bet geen men vindt Deut.
XXIX-XXXIII.
12 7 Sterft Mofe, honderd en twin¬
tig jaren oud zijnde, op den berg Neb», Deut. xxxiv. En wordt dertig dagen beweend, I Deut. xxxiv. 8.
Uit het flot van deze tijd-tafel blijkt, dat al het geen voorkomt in 't Boek Deuteronomium, binnen de twee Jaetfte maenden is voorgevallen. Wy hebben dit, wegens de kortheid van dat bellek, hier by gevoegd, en dus deze Tafel met één doen dienen voor het naestvolgende deel.
<8> # #
HET



L E E Z E R S!
33 it derde Deel was , met het Voorbericht en den Tytel, reeds geheel afgedrukt, en gereed ter uitgaeve , toen zich de treurige maere verfpreidde: —■ nahuts, die uitmuntends man ; — een man , in welken de IVader der lichten zo veelt en treffelyke gueven gelegt had ; -— een man van zulk een btminnelyk Kwakter , dat hy de achting en de toegeneegenheid gewonnen had van alle, welke hem van naby kenden ; — een man , die , met zoveel yver en vrucht , in onderfcheidene Gemeenten , gearbéidt heeft ; — een man , die onlangs tot de waerdigheid van het Hoog - Leeraerampt verheeven was, en , in deeze betrekking, zyn werk, met ongemeene toejuiching, begon' nen had; — een man, van welken men zoveel goeds , voor de Kerk en voor de Hoogefchml , verwachtte ; — nshoys if niet me.'r. \— nahuys u, in den bloey van zynen leeV' tyd , afgefneeden. — nahuys is ontbonden , en reeds met
CHRISTUS!
Wat is de mer.sch, hoe vast hy ftaet, dan ydelheid! — Hoe onbeflendig zyn alle ondermaenfche zaeken ! Hoe worden onze voorneemens, en onze vooruitzichten, op bet onverwachtst , te ieur gefield ! — Hoe onbezonnen is het, zyn hart aen fchepfeien vast te hechten ! — Hoe zaelig zyn heil by God te zoeken !
Deeze treurige gebeurtenis heeft my aller gevoeligst getroffen. — Ik heb eenen dierbaeren Vriend verlooren, eenen yverigen en aengenaemen medehelper, in dit Bybel-
W E kt K.
De ontroering had my, in den beginne, dermaeten overmeestert , dat ik niet wist , wat ik , ten aenzien van dit gemeenfchappelyk werk , doen of bedui ten zoude, — De za*.-k evenwel vervolgens meer bc-daerdelyk overweegende, en dj nuttigheid in aenmerking neemende, welke deeze Bybelv-eiklaering , onder den Goddelyken zeegen , vooral ia de huisgezinnen der Christenen , verder zoude kranen te weet; brengen , beu ik , onder afbidding van de Godddyke huip, ten laetfttn te ragde geworden , om dit werk op my
alleen



alleen te neemen , en hetzelve , naer myn beste vermoogen , voorttezetten, zo lang het den alleen wyzen God behaegen zal, my het leven en de krachten te fpaeren.
Er is nog eenige voorraad, ook van den zacligen nahuys, voorhanden ; en , nog in deeze week , zal bet v i e r d e heel ter persfe gelegd worden.
Dit eenvouwige bericht had ik , den geëerden Leezer, by voorraed mede te deelen. — Weegens eenige byzonderheden , zal ik my , by naedere gelegenheid , verklaeren.
Alleenlyk heb ik er nog maer by te voegen, dat my niets aengenaemer weezen zal dan wanneer goleerde mannen my, door het aenbrengen van eenige bydraegen, in deezen moeilykn taek, gelieven te onderiteunen.
De Vader der lichten gebiede , over dit werk , en deszeivs Leezeren, ..het leven en den zeegen tot in eeuwigheid !
Amfterdam 21 Oc- j. VAN NUYS KLINKENBERG,
toücr i7oi»
De Binder plaatfe dit Bericht voor den zogenwcmdcn Franfchen TyteU



LEVITICÜS.






HET DERDE BOEK VAN
M O S E S,
G E N A E M D
LEVITICÜS.
HET I. KAPITTEL.
Na eene algemeene wet, omtrent allerlei foort van offeranden vs. i, z. behelst dit Kapittel een uitvoerig voorfchrift omtrent de brandoffersn w. 3-i7-
Dit derde Boek van Mofe begint wederom met Ende. Hieromtrent heeft men zich te herinneren het geen wy 'by Exod. i: i. hebben aengemerkt, dat het by de Hebreu w fche Schriiveren meermalen gebruikelyk zy, een geheel nieuw boek te beginnen met de letter ), welke dooigacnds Ende vertaeld wordt. Voeg 'er by, dat dit boek een vervolg is van het voorige, zoodat het begin van Leviticus, als een onafgebroken ftuk, onmiddelyk t'zamenhange, .met het flot van Exodus, alwaer van de inwijding des Tabernakels gehandeld was. Nu gaet Mofe over tot de verordening der onderfcheiden foorten van offeranden, welke den Heere, in dit Heiligdom, moesten worden toegebracht. Hy III. DEEL, A



2 LEVITICÜS L
begint, in dit Kapittel, met de brandoffers, welke de oudfte en voornaemfte waren.
1. J^Nde de HEERE riep Mofe, die buiten aen
de deur van den Tabernakel ftond, met eene zachte en aengename ftem, ende fprack tot hem uyt de Tente der t'famenkomfte, feggende: — Tot dus ver had de heer tot Mofe, onmiddelyk uit den Hemel,of uit de Vuur en Wolk kolom gefproken, inzonderheid ook van boven da richterlyke tent, vergel. Exod. 32: 9. maer nu de Tabernakel ingewijd en met Gods heerlykheid vervuld was, Exod. 40:
3 4 > 3 5- fp13^ God voor de eerfternael uit zijn eigen huis. Mofe ftond eerst buiten aen de deur van den Tabernakel, enkonda 'er niet ingaen, omdat het ganfche gebouw met des heereW heerlykheid vervuld was ; naderhand tradt Mofe den Tabernakel in, om des heïeeh bevelen te ontvangen, toen namenlyk de heerlykheid des Heeren zich, tot een zeker gedeelte van den Tabernakel, bepaeid, en zich, in het Heilige der Heiligen, boven het verzoendekzel geplaetst had.
2. Spreeckt, zoo luidde het Godlyk bevel aen Mofa tot de hoofden van het volk, en door dezen tot alle de' kinderen Ifraè'ls, ende fegt in mijnen naem tot hen: Als een menfche uyt u, den HEERE, den waren God,
die het eenige voorwerp is van Godsdienftige hulde, een offerhande eene gave of gefchenk ter zijner eere, lal offeren en toebrengen, gy fult, wannesr het een flagtofFer is van viervoetige dieren, uwe offerhanden offeren van het reine vee, en wel bepaeldelyk van runderen het zy Stieren het zy Osfen, ende van fchapen, gelijk ook van Geiten, de Bokken 'er onder begreepen, vergel. vs. 10. (een offerande van menfchen zal nooit op mijnen Altaer komen; wacht u van deeze gruwelen der Heidenen.) Zo het flagtoffer ondertusfchen van vogelen is, waermede arme menfchen volftaen kunnen, zal men zich tot de Duiven en Torteldui' ven bepalen.
Na deze algemeene wet gaat de heer over tot een uitvoerig voorfchrift, omtrent alle de onderfcheiden foorten van offeranden. Trouwens nu de Tabernakel was opgericht, was
het



LEVITICÜS. I. 3
hét welvoeglyk , dat terftond de dienst verordend wierdëi welke daarin moest verricht worden en meerendeeïs in offeranden beïtond. De Wetgever begint met de brandoffers in dit I. Kap., daerna fpreekt hy van de spijsoffers Kap. II, van de dankoffers Kap. III, van de zondoffers Kap. IV. van de schuldoffers Kap. V, tot Kap. VI: 7. daerop volgen de bevelen aen dc Priesteren , om hen te leeren , hoe zy den Heere deze onderfchelden offeranden moesten toebereiden en op zijnen Altaer brengen.
Omtrent deze vtlerlei foorten van offeranden , merken wy vooraf in het algemeen aan , dat de redenen van derzelver injielling 'voornamelyk deeze drie waeren:
I. Om den plecbtigen Godsdienst des te meerder luister by tc zetten. De Israëliërs moeten ter dezer tijd, als het ware in eenen kindfchen toeftand, befchouwd worden,- zy maekten een ruw en zinlyk volk uit, dat nauwlyks uit de hardfte flavernye verlost, en geheel ongefchikt was tot verheven befpiegelingen : plechtigheden derhalven , welke de zintuigen aendeden, waren meest gefchikt, om eenen Godsdienstigen indruk op hunne harten te maken.
II. Opdat het volk, door de plechtigheden der Heidenfche volkeren, niet zoude verlokt worden > om hunnen afgods* dienst natevolgen.
III. Om door deze onderfcheiden offeranden, de verfcheir dea volmaektheden van den Mesfias, dat ware verzoeningsoffer, aftebeelden , al mede om velerlei zedenplichten, op eene aengename wys, aen te prijzen;
Het laetfte Huk zullen wy nu en dan eens, zoo veel het met ons beftek beftaenbaer is, in eenige byzonderhedeiij wat nader aentoonen.
Ds brandoffers waren van drieërlei foort ; voor de rijken beflonden zy uit Runderen, van dit foort fpreekt de Wetgever vs. 3 - 9. Voor lieden van den middenftaet waren Schapen en Geiten bépaeld vs. 10-13. De armen, konden
III. JOEEL. A Z



4 LEVITICÜS I.
met vogelen volftaen, te weten Duiven of Tortelduiven vs. 14-17.
3. Indien fijne offerhande een brand-offer is, (het
Hebreuwfche woord beduidt eigenlyk eene opvaring of op. klimming, omdat dit zoort van offerande, eenige weinige dingen uitgezonderd, geheel en al door het vuur verteerd werd, en in rook opklom. Anders heet het ook een vuuroffer vs. g. en een offer het welk gansch verteerd werd, Deut. 33: Jo.) Indien iemand , wil de Wetgever zeggen, een brandoffer aenbrengt, .om het geheel op mijnen altaer door het vuur te laten verteeren, en het zelve van runderen is, fo fal hy een volkomen manneken offeren , aen bet welk geen het minfte gebrek is, daerenboven moet het jong wezen zie vs. 5. en niet door den ouderdom verzwakt, (a) aen de deure van de Tente der t'famenkomffe fal hy dat offeren. Zoo was het ook gelegen met alle andere foorten van offeranden, omdat de Tabernakel, en in later tijden de Tempel, de verblijfplaets was van Gods zichtbare heerlykheid , daer had God als het ware zijnen troon, daer waren de teekenen van zijne heerlyke tegenwoordigheid. Die een brandoffer bracht, moest het brengen, nae fijn welgevallen , dat is nae zijne vrye verkiezing, wanneer hy het goedrandt, of liever gelijk het de LXX Griekfche Overzetters begrijpen, om by my aenneming te vinden en zich by my te veraengenamen. Het laetfte komt ons het aennemelykfte voor, deels omdat 'er vs. 2. reeds duidelyk was te kennen gegeven, dat men deze brandoffers, uit eigen beweging, nae zijne willekeur, moest aenbrengen; deels ook en voornamenlyk omdat dezelfde uitdrukking Kap. 23: 11. blijkbaer in den laetften zin genomen wordt. Het offerdier moest gebracht worden voor het aengefichte des HEEREN, dat is voor die plaets, alwaer dé heer op eene byzondere en luisterrijke wys tegenwoordig is, wordende het dier zodanig geplaetst, dat het met het hoofd voordwaerds ftondt gekeerd naer het Heilige der Heiligen. Tot nader verftand van het ftuk der erandöffeïen, dient men het volgende te weten, dat 'er Brandoffers
waren
(/O Exod. 29: 10.



LEVITICÜS. I. 5
waren voor het ganfche volk, en voor byzondere perfonen. Voor de gebeele Vergadering werden 'er , bet geheele jaar door, twee lammeren des daegs ten brandoffer geofferd, het eene des morgens, het andere des avonds. Dit wordt daerom het morgen- en avond, offer genaemd, ook wel het geduurig brandoffer, Exod. 29: 38. Op den Sabbath moest dit dagelyksch offer verdubbeld worden, Num. 28:9, 10. Maer behalven deze waren 'er Brandoffers voor byzondere perfonen, welke elk een Israëliër vrywillig brengen konde, zoo meiiigmael hy daertoe opgewektheid vondt.
De uitdrukking vs. 3. aen de deur van de tente der t'famen* kamfte kan men ook eenigzins anders opvatten. Te weten de altaer des brandoffers ftond voor aen de deur van den Tabernakel Exod. 40: 6, 29, en daerom zou men hier de deur nemen kunnen voor dien altaer zeiven, en dan is de meening deze, dat men geene brandoffers tot eenen anderen altaer mogt brengen, dan alleen tot den genen, die aen de deur van den Tabernakel ftond.
4. Ende, (zoo luidt het Goddelyk voorfchrift,) wanneer het beest door den offeraer tot een brandoffer gefchikt, aen den Priester overgegeven, en door hem goedgekeurd is, moet hy de volgende plechtigheden verrichten: hy fal fijne handen of immers zijne rechtehant op des- brand - offers hooft in het midden tusfchen de hoornen leggen, en zich daerdoor met het offerdier vereenigen, ter verklaring dat hy zelf waerdig was dien dood te fterveu, welken het dier voor hem eri in zijne plaets ondergaen zoude, op dat het Voor hem by God zoo aengenaem zy, dat het zijne goedkeuring wegdrage, om hem op eene wettifche wys te verlbenen, en te bevrijden van de tijdelyke ftraffen, welke hy door zijne zonden verdiend heeft, en tevens om eene afbeelding te zijn van de ware verzoening, welke de Mesfias zoude te wege brengen.
5. Daer na fal hy zelf, die het offerdier aenbrengt, het jonge runt flachten voor het aengefichte des HEEREN: ende de fonen Aarons, en hunne opvolgers , de gewoone Priefters in der tijd, fullen het bloet offeren , hetzelve in een bekken opvangen, vergel. Exod. 24:6, ende
III. DEEL-, A 3



6 LEVITICÜS I.
dat bloet fprengen rontom aen alle zijden van dien altaar, die voor de deure van de Tente der t'famenkomlle is. 'Er zijn die meenen , dat het rund door eenen der Priesteren moest geflagt worden, en dan zou de zin deze wezen; hy, de offeraer, zal door de handen van eenen Triester het jonge rund flagten. Dan wy houden het daervoor, dat dit werk door den offeraer zeiven moest verrichtwórden , omdat hy, die het offerdier flagten moest, duidelyk van de Priesteren onderfcheiden wordt, gelijk ook vs. ii , en Kap. 3: 2, 8, 13- Kap. 4: 4, 15, 24, 20. «ii omdat j osep h us , Joodjche Oudheden, III. boek c. 10. met zoo veel woorden zegt , dat hy , die bet brand - offerbracht, het ook flagtte, en dat de Priesters het bloed fprengden. De eenige bedenking van eenig aanbelang is deze, dat niemand, dan de Priesters, in het voorhof komen mogt, daer de altaer ftondt; maer dit was, in ons bepaelde geval, ook aen den gemeenen Israëliten geoorlofd ; want zou de perfoon die het offer aenbracht zijne handen op deszelfs. hoofd leggen, dan moest hy ook tot den altaer naderen, alwaer hetzelve ftondt geflagt te worden.
6. Dan fal hy het brand-offer de huyt aftrecken, die ten voordeele van de Priesteren kwam , ende dat in fijne ftucken deelen , namenlyk het hoofd, het vet, de ingewanden en de voeten, gelijk vs. 8 en 0 nader bepaeld wordt.
Deze ftukken werden, volgens het bericht der Joodfche Messteren, middelerwijl op eenen marmeren tafel gelegd, om, te bekoelen en te befterven , gelijk wy gewoon zijn te fpreken, en gezouten te worden.
7. Ende de fonen Aarons des Priefters fullen vyer maken op den altaer, dat is te zeggen, het vuur omroeren, den asch er affchudden, het vuur opftooken en aenblazen: want nadat de heer zelf eenmael het vuur op den altaer had aengeftooken , moesten de Priesters zorgen, dat het altoos brandende gehouden wierd, en nimmer wierd uitgebluscht, vergel. Kap. 6: 13 , 10, ende de Priesters
fullen het hout op het vyer fehicken om voedfel aen het vuur te verfchaffen.
8. Ooek fullen de fonen Aarons, de Priefters,
de



LEVITICÜS I. 7
de ftucken , het hooft, ende hét fmeer fchicken op het hout, dat op het vyer is, 't welck op den altaer is.
Q. Doch fijn ingewant, het hart, de lever, en zoodanig» andere deelen, als anders nog door de menfchen plegen gegeten te worden: (want de darmen en andere deelen, welks tot geen gewoon voedzel gebruikt werden, moesten niet op den altaer komen, en dit was ook de reden, dat de huid van het brandoffer wierd afgetrokken.) Dit ingewand van het rund ende fijne fchenckelen, fal men vooraf met water reinigen en waffchen, ten welken einde naderhand in den Tempel e:ne waschpjaets was afgezonderd, en denkelyk werdt 'er iets dergelijks in den Tabernakel gevonden, ende de Priefter fal dat al, het een met het ander, aenfteken op den altaer: 't is een brand-offer, een vyer offer [ten] lieflicken reucke den HEERE: het zal den Heer aengenaem zijn, als een vrywillig blijk van de Godsdienstigheid des offeraers, en een duidelyk voorbeeld der volmaekte offerande van den beloofden Middelaer.
10. Ende indien -fijne offerhande is van kleyn vee, vanfchapen, ofte van geyten ten brand-offer, wanneer een rund hem te kostbaer en boven zijn vermogen is, fal hy een volkomen manneken offeren aen het welk geen het minfte gebrek is.
11. Ende hy fal dat flachten aen de zijde van den altaer noordwaert. Die een rund bracht, was aen deze plaets niet bepaeld , en fchijnt de vryheid gehad te hebben, om het nader by het Heilige te flagten, maer dia eenig klein vee ten brandoffer bracht , moest het aen de Noordzijde van den altaer flagten. Daer zal hy het flagten voor het aengefichte, voor het luisterrijk teeken van de tegenwoordigheid des HEEREN, die boven het verzoendekfel woonde in het binnenfte Heiligdom, ende de fonen Aarons en de volgende Priesters in der tyd, fullen, even als ik ten aenzien van een Rund bevolen heb, fijn bloet rontom op den altaer fprengen,
12. Daer na fal hy het geflagte dier in fijne ftuo
III. DEEL. A 4



8 LEVITICÜS I.
ken deelen, mitfgaders fijn hooft, ende fijn fmeer: ende de Priefter fal die fchicken op het hout, dat op het vyer is , 't welck op den altaer is. vergel. vs. 8.
13. Doch het ingewant, ende de fchenckelen lal men met water waflchen, op dezelfde wys als zoo even vs. 9 omtrent de runderen gezegd is , ende de Priefter fal dat alles offeren, ende aenfteken op den altaer: 't is een brand-offer, een vyer-offer ten lieflicken reucke den HEERE.
14 Ende indien zijn vermogen zoo gering is , dat hy zelfs geen klein vee vergelden kan, zal hy mèt gevogeke volftaen kunnen. Wanneer in zulk een geval fijne offerhande voor den HEERE een brand-offer van gevogelte is, fo fal hy fijne offerhande van tortelduyven, ofte van jonge duy ven offeren, die in Kanaan zeer overvloedig zijn, en voor eenen geringen prijs zullen te bekomen zijn.
15. Ende de Priefter fal die tot den altaer brengen, ende deffelven hooft met fijnen nagel fplijten, of zoo als anderen het begrijpen, met den nagel tegen een der hoeken van den altaer aenknijpen en vervolgens van den romp aftrekken, ende op den altaer aenfteken : ende fijn bloet, dat uit den hals voortvloeit, fal aen de wandt des altaers uytgedouwt worden. Dit was ook de reden, dat de Priester zelf den vogel doden moest. Want wanneer de offeraer den vogel, op de gezegde wys, geflagt hadt, zon de bloedftorting reeds zijn geëindigd geweest, voor dat de Priester de romp in handen kreeg.
16. Ende fijnen krop met fijne vederen zal zoo min als het ingewand en de huid der runderen op den altaer komen , het een en ander fal hy, te weten de Priester, wechdoen: ende fal dat werpen by den altaer, ooftwaert, zoo ver het mogelyk is van het binnenfte Heiligdom, het welk in het Westen ftond, aen de plaetfe van de alTche, daer de asch nederjieworpen werd , en bleef liggen, tot dat zy vervolgens buiten het leger gebracht werd.
17. Voorder fal hy die duif met fijne vleugelen
klie.



LEVITICÜS I. p
klieven, niet affcheyden, hy zal de duif in de lengte rnid len door fpouwen, maer zoodanig, dat de beide ftukken aen elkander gehecht blijven, en dat 'er aen elk eene zijde een vleugel zy, ende de Priefter fal die aenfteken op den altaer, op het hout, dat op het vyer is: 't is een brand-offer; een vyer-offer [teri] leflicken reucke den HEERE, Gode even zoo aengenaem, als de Runderen der meer vermogende lieden.
Laten wy het oogmerk en de leteekenis der BSANDÖrf e r E n , zoo veel het met het oogmerk van dit ons werk bejiaenbaer is, met eenige korte aenmerkingen een weinig nader ophelderen,
I. Voor den Israelleren dienden zy in het algemeen, om Godsdienstige gevoelens in hunne harten te verwekken en levendig te houden, byzonder die van eerbied omtrent het Opperwezen, van afhangelykheid, van erkentenis dat men alles aen God verfchukiigd was, en dat men, door de zonden , den dood verdiend had. Daerenboven herinnerde elk een brandoffer den Israëliten, dat de fchuld der zonden door den Borg nog niet voldaen ware, en dat de Middelaer de zonde eens zoude te niet doen, door zijnes zelfs offerande.
II. Het brandoffer, het welk gansch verteerd werdt op den altaer, was in het algemeen een eigenaertig voorbeeld van de volmaakte offerande des Middelaers, en deszelfs altoosdnurende kracht, om de zonden te verzoenen. Het was den heere ten lieflyken reuke vs. 9. even zoo heeft ook de heer Jefus zich zei ven voor ons overgegeven tot eene offerande en een flagtöffer Gode cot eenen welriekenden reuk, Eph. 5: 2.
III. Dan het zal niet ongepast kunnen gerekend worden, de geheimzinnige beteekenis van het brandoffer, in de byzonderheden , wat nader te ontvouwen. — (1). Het brandoffer moest genomen worden, of uit de runderen , of uit fchapen en geiten, of zo het gevogelte was, moesten het duiven of tortelduiven wezen. Deze diereii III. DEEL. A S



to LEVITICÜS I.
werden geeischt, niet alleen omdat zy gemakkelyk te bekomen waren, maer vooral omdat zy van veelvuldig nu£ en groote waerde waren, zoo tot den landbouw, als tot dagelyksch voedfel en kleeding. Allerbyzonderst evenwel, omdat zy meest gefcbikt waren , om den Heer j e s u s, in zijne volmaekte zoenofferande, aftebeelden. Het Rund kan aengemerkt worden , als een eigenaertige zinneprent van arbeid , het Scliaep van onfchuld, de Geitenhok vaa Hakte, <Je Duif van zachtmoedigheid, de Tortelduif van ftandvastige liefde. Ezels, Varkens, Honden en dergelijke onreine dieren mogten niet geofferd worden, om de waerdigheid der tegenbeeldïge offerande niet te verkleinen, tot welker afbeelding niets konde gebruikt worden, dan het' geen het beste en het nuttigfte was in zijn foort. Ora deze reden mogten 'er pok geene Leuwen, Wolven, Beeren, en dergelijke wilde , en verfcheurende dieren .geofferd worden rrr (2). Het offerdier moest geheel volkomen en zonder eenig gebrek wezen vs. 3, om de volmaekte heiligheid van den Middelaer aftebeelden , die daerom by een onbevlekt en onbeftraffelyk lam vergeleeken ' wordt, 1 Petr. 1: 19. — (3). Het Rund mogt nergens anders geofferd worden, dan aen de deur van de tente der t'zamenkomfle vs. 3 ; het kan te kennen geven, dat geenfl Godsdienstige verrichtingen , dan in de ware Kerk , en met het oog op Christus eenige zoenoffer, Gode welbe. haeglyk wezen kunnen. — (4). De offeraer moest zijne hand leggen op het hoofd des offerdiers , vs. 4 ,• het gaf aen den eenen kant te kennen, dat hy zich met het offerdier vereenigde, oordeelende zich zeiven dien dood waerdig, welken het offerdier in zijne plaets ondergaen zoude; aen den anderen kant teekende het die daed des geloofs, waer • door men zich op Christus en zijne offerande geheel verJaet. — (s)« Het Rund moest jong zijn vs. 5, het vertoonde , dat de Heer j e s u s den dood in alle deszelfs bitterheid fmaken zoude; dat hy niet fterven zoude in zijne kindfche jaren , wanneer men nog de zoetheid van hec leven niet heeft leeren opmerken, noch in eenen hoogen «uderdom, wanneer het leven lastig wordt. — (6). Het
flag-



LEVITICÜS I. ii
flagten van het offerdier vs. 5. verbeeldde den dood van Christus. — (7). Zonder bloedflorting gefchiedt 'er geene vergeving Hebr. 9: 22, en daerom diende het fprengen van het bloed rondom den altaer vs. 5. om de verzoenends kracht van 's Heilands dood aftefchilderen. (g). Werd de huid van het offerdier afgetrokken vs. 6, het was eene affchaduwing, hoe eens de Heiland, als het ware verzoeningsoffer , naekt en van alle kleederen beroofd aen het kruishout hangen zoude. —. (9). Zou het wasfchen van het ingewand en de fch'enkelen vs. 9. ook hebben kunnen afbeelden, hoe Christus niets onreins tot zijn offer hebbe toegebracht , noch ten aenzien van zijne ingewanden en inwendige gemoedsneigingen, noch ten aenzien van zijne fchenkelen en uitwendige handelingen ? — (10). Het gezegde laet zich op de Brandoffers van het kleine vee gemakkelyk toepasfen; alleenlyk merken wy nog omtrent de vogelen aen, dat de ~krop en de veders moesten weggedaen worden vs, 1 6. zou dit ook hebben afgebeeld, dat de Heer j e s u s, in eene arme en verachte gedaente, op de aerde verkeeren zoude ? althans de krop kan zeer gevoeglyk als een zinneprent van overdaed worden aengemerkt, en de veders kunnen de uiterlyke pracht niet onaertig aftekenen. -
IV. Er werden verfcheiden foorten van dieren, van meerder en minder waerde , tot Brandöfferen aengenomen, opdat, geljjk wy reeds in het voorbygaen hebben aengemerkt, de armen zoo wel als de rijken gelegenheid zouden hebben, om den Heer te vereeren, en hun geloof in het zoenoffer van den beloofden Borg te vertoonen; en hun te verzekeren , dat zy, met hunne jonge duiven en tortelduiven, Gode zoo aengenaem waren, wanneer zy in het geloof offerden , als de rijken met de kostbaerfte runderen.
V. Eindelyk behelsde de bepaling der byzonderheden van hat Brandoffer vele zedelyke leeringen, zoo voor de Israëliten, als ook voor ons Christenen. — Wy zullen Hechts eenige Halen ten voorbedde opgeven. — Wilde de heer alleen runderen, fchapen, geiten, duiven en tor. telduiven; het diende ter aenprijzing van arbeidsaemheid! geduld, zachtmoedigheid, oprechtheid, kuischheid, en an« III. DEKL.



ia LEVITICÜS H,
dere deugden, van welke deze dieren eigenaertige zinne? prenten zijn. — Moesten de dieren volkomen zijn, het herinnerde den Israëlleren, het leert ook ons , dat alle onze Godsdienstige verrichtingen met eene zuiveie en welmeenende oprechtheid moeten gepaerd gaen. — De huid werd van het offerdier afgetrokken , tot een leerbeeid, dat God, geenen uitwendigen fchijn, maer de inwendige gevoelens van het hart, in den Godsdienst vordere. Het wechdoen van den krop en de vederen der vogelen veroordeelt de overdaed, de pracht, en de grootsheid des levens. — Konden de armen met duiven of tortelduiven volftaen, het leert ons, dat 'er by God geene aenneming des perfoons zy; dat ieder zich, in het geven van ael> moesfen, nae zijn vermogen regelen moete, en dat het penningsken, van eene arme maer welmeenende weduw, by God van meerder waerde zy, dan het talentpond van eenen rijken dwaes, die verdienstelykheid zoekt in zijne werken.
Wy hebben ons over het Brandoffer wat uitvoeriger uitgelaten , omdat het de eerfte foort van offerande is, welke wy in dit Boek ontmoeten, en uit deze onze aenmerkingen hier over, ook de volgende, grootendeels, verklaerd worden: Een verftandige zal het op de overige foorten van offeranden weten toetepasfen. Om hem daerin, nog nader te hulp te komen, zullen wy, by gelegenheid i van Kap. 3., foortgelijk eene proeve omtrent de dank» offeren geven.
HET II. KAPITTEL
Wetten omtrent JesPijsöFFEREN.
Tot nader verfland van deeze Wetten, zal het noodig zijn dat wy vooraf het volgende aenmerken. — Het Hebreuwfche woord, het welk hier door Spijsoffer vertaeld wordt, beteekent eigenlyk -eene toebrenging , trouwens daerdoor
werd



LEVITICÜS II. 13
Werd het een en ander aen den Heere toegebracht. Het was zoo wel eene gaef, als het Brandoffer, maer van geringer foort. —- De Minchaes of Spijsoffers waren tweederlei , zulke die byvoegfels waren van andere offeranden, of zulke, welke afzonderlyk en op zich zelve geofferd werden. By het dagelyksch morgen- en- avondoffer, moest eeq fpijsöffer geofferd worden, en het eerfte zou, zonder het laetfte, niet volkomen geweest zijn, Exod. 29: 38, 39. ook moest het fpijsöffer mede, by nog andere offeranden gevoegd worden, Num. 15: 4, 7, 10. In dit Kapittel worden zulke fpijsöffers bedoeld, welke afzonderlyfc en vrijwillig gebracht werden, nae de vrye verkiezing van menfchen, die daerdoor hunne dankbaerbeid aen God betuigen wilden, en hem verder om zijnen zegen fmeeken. —Voor de eerfte foort van fpijsöffers was niet alleen de hoedanigheid der zaken vastgefteld, welke men moest toebrengen , maer ook was de maet daervan bepaeld. Tot de hier bedoelde vrywillige fpijsöffers, kon elk zoo veel bren • gen, als hem goeddacht. — Men kon daertoe verfcheiden foorten v3n eetbare waren nemen, of rauw meel vs. 1-3, of een gebak van den oven vs. 4. of meel in de panne gezoden vs. 5, 16. of meel in den ketel gekookt vs. 7-10, of het kon ook koorn zijn van de eerfte vruchten vs. 14-16. By al wat van meel gemaekt werd, moest noch zuurdeeg noch honig komen, maer vooral moest 'er, gelijk by alle andere offeranden, 1 zout worden bygevoegd vs.
Na deze voorafgaende aenmerkingen , zullen wy de woorden van den Wetgever zeiven, by wys van uitbreiding, een weinig nader ophelderen. II- IJ.
I- ^Lsnu eene ziele, dat is eenig mensch uit uw volk, (zoo ging de heer voort tot Mofe te fpreken;) wanneer iemand der Israëliten eene offerhande (a) van fpijs-offer den HEERE fal offeren, fijne offerhande
00 Lev. 6: 14. ende 9; 17, Num. '15: ;4. III. DEEL



ï4 LEVITICÜS II.
fal meelbloeme, fyn gezift meel zijn, het welk zorgvuldig van alle zemelen gereinigd is. Ende zo hy het meel rauw offert, zo fal hy olie daer op gieten, ende wieroock daer op leggen.
2. Ende hy fal dat op eenen fchotel brengen tot de fonen Aarons, of de Priefteren in der tijd, wekker [een], wiens beurt het is den altaer te bedienen, daer van fijne hant vol grijpen fal, (de Joodfche Meesters bepalen het tot zooveel, ais hy tusfchen twee vingeren houden konde) uyt deiTelven meelbloeme, ende uyt deiTelven olie, met alle deiTelven wieroock: want de ganfche gift van den wierook moest geheel op den altaer verbrand worden, ende de Priefter (b) fal deiTelven gedenckoffer aenfteken op den altaer, 't is een vyer-offet [ten] lieflicken reucke den HEERE.
Het fpijsöffer draegt hier den naem van een gedenköffer, omdat het den offeraer herinnerde , dat alles, het welk hy aenbracht,* ja alles, het welk hy bezat, Gode toekwam, aen wiens zegen hy het zelve te danken had, en omdat het Gode, by manier van fpreken, deed gedenken aen zijn verbond, en aen zijne genadige beloften. Over de uitdrukkingen een vauröffer,- en ten lieffelyken reuke den heere, vergelijke men het aengeteekende op Kap. i: 9. 13» I7-
3. Wat nu overblijft (c) van den fpijs-ofter, fal Aarons ende fijner fonen zijn, om het in het Heiligdom te wen: 't is eene heyligheyt der heyligheden van de vyer-offeren des HEEREN.
Heilige dingen waren alle zoodanige overblijffelen van de offeranden, welke ook de gemeene Israëliten in hunne huizen eten mogten, hiertoe behoorden alle danköfferen van byzondere perfonen , de Paeschlammeren, de ■ tienden enz. maer een heiligheid der heiligheden waren zulke overblijffels van de offeranden, welke door niemand anders dan door de Priesteren , en nergens anders, dan in het Heiligdom, mogten gegeten worden, hiertoe behoorden alle de brand - zond- en dankoffers van de ganfche vergadering,vergel. Kap. 6: 16,17.
4. Ende
O) Levit. 6: 15. CO Levit. 10: 12.



LEVITICÜS Ui I5
4> Ende als gy offeren fult eene offerhande van fpijs-offer, een geback des ovens; (ter bereiding van dit gebak, werdt 'er, in den Tempel, een oven gemaekt, in het voorhof i Chron. 23: 28 , 29, en zeer waerfchijnlyk was 'er foortgelijk een oven in den Tabernakel,) het fullen zijn ongefuerde koecken , van meelbloeme met olie gemengt, ende ongefuerde' vladen met olie beftreken. Wanneer het dikke koeken zijn, moeten zy met olie beflagen, maer zo het dunne koeken zijn, moeten zy met olie beftreeken worden, voor dat zy in den oven gezet worden.
5. Ende indien uwe offerhande fpijs-offer is in de panne [gehoekt'], of op een plaet hard gebakken; fy fal zijn van ongefuerde meelbloeme met olie gemengt.
6. Breecktfe in ftucken, ende giet van nieuws olie daer op: 't is een fpijs-offer.
7. Ende fo uwe offerhande een gekookt fpijs-offer des ketels is: 't fal van meelbloeme met olie gemaeckt worden, of het deeg zal in olie gekookt worden, het zullen oliekoeken zijn.
8. Dan fult gy dat fpijs-offer, het welcke daer van, op een der voorheen genoemde wyzen, fal gemaeckt
en toebereid worden, den HEERE toebrengen door
het zelve aen zijnen dienaer den Priester te overhandigen, om het Gode op de betamelyke wys te offeren, ende men fal 't ten dien einde tot den Priefter doen naederen, die dat tot den altaer dragen fal.
9. Ende de Priefter fal van dat fpijs-offer, deffelven gedenck-offer opnemen, ende op den altaer aenfteken: 't is een vyer-offer [ten] hefiicken reucke den HEERE. vergel. Kap. ï: 9.
10. Ende wat overblijft van het fpijs-offer, fal Aarons ende fijner fonen zijn: 't is eene heyligheyt der heyligheden van de vyer-offeren des HEEREN. vergei. vs. 3.
11. Geen fpijs-offer, dat gy den HEERE fult offeren, fal met deeffem gemaeckt worden: want van geenen'fuerdeefiem , ende van geenen honich
III. DEEL.



iö LEVITICÜS II.
en fult gylieden den HEERE vyer-offer aenfteken.
De woorden, dat gy den heere zult offeren, zijn hier van eenen byzonderen nadruk, en beteekenen, dat gy op des eeehn altaer brengen zult. Te weten, 'er werd zuurdeeg gedaen by het brood der danköfferen Kap. 7: 13, als mede by de twee beweegbrooden op het Pinxterfeest: want deze vielen den Priesteren geheel ten deele. Maer by zoodanige offeranden, welke, gelijk de fpijsöffers, op den altaer kwamen, mogt geen zuurdeeg gedaen worden. Misfchien om Israël geduurig de verlosfing uit Egypten te herinneren, by welke gelegenheid de haest hen noodzaekte, om de deegklompen ongezuurd te laten. Maer voornamenlyk verbeeldde dit, hoe de Heer j e s u s, als het tegenbeeld der fpijsöfferen, niet met zuurdeesfem van opgeblazen trotsheid zoude bezoeteld wezen. — De honich werdt mede by de fpijsöfferen verboden , omdat dezelve ook die uitwerking heeft, dat zy, even als de zuurdeesfem het deeg doet zwellen.
12. Maer wat de offerhande der eerftelingen van den garsten en- tarwen-oogst vergel. Kap. 23: 10, 17 aengaet, die fult gy den HEERE met zuurdeeg of honich offeren, vermids zy niet op den altaer komen, maer voor het aengezicht des Heeren bewogen zijnde, den Priesteren ten deel vallen, maer op den altaer en fullen fy niet komen, ten liefiicken reucke, daer toe zalmen niets nemen , het welk met zuurdeeg of honich gemengd is.
13. Ende alle offerhande uwes fpijs-offers fult gy met fout fouten , ende het fout des verbonts uwes Godts van uw fpijs-offer niet laten afblijven: (d) met alle uwe offerhande fult gy fout offeren, niet alleen by de fpijsöfferen, maer ook by alle andere offeranden hoe ook genaamd, vergel. Ezech. 43: 24.
De redenen, waerom 'er by alle offeranden zout moest gevoegd worden, waren de volgende (1). om de duurzaemheid en beftendigheid van Gods verbond aentetoonen: want deze dingen worden door zout aengeweezen, vergel. Num. 18: 10.
(2). voor-
00 Mare. 9: 49.



LEVITICÜS II. n
S. voornamelyk met betrekking tot den Mesfias, om de altoosduurende kracht en algenoegzaemheid van zijne volmaekto offerande aen te toonen. — Dit zout wordt genaemd het zout van Gods vei bond, niet alleen, gelijk wy gezegd hebben, omdat het de beftendigheid van Gods Verbond aenduidde, maer voornamelyk, omdat de offeranden Gods maeltijden waren, enzy, die 'er van aten, aengemerkt werden, als zijne gasten. Het zout derhalven, het welk op alle offeranden gefprengd werd , was het zout des Ferbonds: want gelijk de menfchen gewoon waren, tot een teeken van onderlinge liefde en vriendfchap, met elkander te eten en te drinken, op welke maeltijden geen zout ontbreken mogt, zoo wilde God ook met zijn volk, als het ware, plechtige maeltijden houden, om hun te verzekeren, dat zy met hem in het Verbond ftonden en in zijne vriendfchap deelden.
14. Ende fo gy den HEERE een vrijwillig fpijsoffer der eerfter vrachten offert, welke offerande geheel onderfcheiden is van die der eerfte] ingenvs. 12 genoemd, fult gy offeren het fpijs-offer uwer eerfter vruchten van groene aren by het vyer gedorret, waertoe men zich bediende >, van eene panne, die aen alle zijden met gaten was, waerdoor het vuur aen alle kanten kon doordringen , dat is, (liever of) het kleyngebroken graen van volle groene aren, nadat de airen op de gezegde wys gedorret zijn, zult gy dezelve in een mortier ftooten of malen , en alzoo ongezift offeren.
15. Ende gy fult olie daer op doen, ende wieroock daer op leggen: 't is een fpijs-offer. vergeleeken vs. 4. ■ ■ _
16. So fal de Priefter deiTelven gedenck-offer aenfteken, van fijn kleyn gebroken graen ende van fijn olie, met al den wieroock : het is een Vyer-offer den HEERE. vergel. vs. 2 en 9.
Omtrent de geheimzinnige beteekenis van het fpijsöffer, merken wy flegts in het algemeen aen, dat het zelve zeer gevoeglyk als een voorbeeld van 's Heilands dadelyke gehoorzatmheid kan worden aengemerkt. Het fpijsöffer toch wordt inde Heilige Schrift zeer gemeenzaem toegepast op de diden van gehoorzaemheid en liefde; als by voorbeeld Jef. 66: 29.
III. DEEL. B



18 LEVITICÜS III.
rML 4: S. Hebr. 13: 15, 16. Voeg 'er by, dat Paulus de tweederlei zoort van offeranden, U(07<^oftt, fpijsöffer, en Qvati, flagtöffer, onderfcheidenlyk op Christus en zijne tweederlei gehoorzaemheid heeft toegepast Eph. 5: 2. —■ Moest het flagtöffer altoos met het fpijsöffer gepaerd gaen, het teekent ons, boe de lijdende gehoorzaemheid van den Mid-lelaer niet genoegzaem zoude geweest zijn, ten zy 'er de dadelyke ware bygekomen. In de verdere byzonderheden zullen wy ons, om niet te wijdloopig te worden, niet kunnen inlaten.
het III. kapittel.
Voorfchrifi der dankoffers.
Y merken vooraf op, dat het woord D'D*?^ Dankoffer,
afframt van een wortel - woord, dat eigenlyk oprollen, en vervolgens iets afdoen , voltoojen , beteekent; het wordt daerom inzonderheid tot de beteekenis van Vrede overgebracht, om dat daer mede de verfchillen als 't ware opgerold en afgedaen worden , en wijl de vrede doorgaends voordeelig is, van daer wordt het gewoonlyk van allerlei heil en zegen gebezigd. Men zou derhalven niet onvoegzaem dit woord hier door Heil-offer kunnen vertolken, dat is, een offer, dat ter oorzake van eenig Heil, 't zy reeds ontvangen, 't zy nog te hoopen en te verkrijgen, geofferd wordt. In het 7de Kapittel wordt het bepaeld tot twee gevallen, en in opzicht tot dezelve onderfcheiden in een Lof-offer, 't welk tot erkentenis van ontvangen weldaden, 't zy openbare van wegen 't ganfche volk, 't zy in byzondere gevallen, van wegen byzondere perfonen, den Heere moest worden toegebracht; en in eene offerande van gelofte , of vrywillig offer, 't welk den Heere vrywillig beloofd of opgebracht werd: en dit was wederom tweezins onderfcheiden; zulk een offer gefchiedde of voor en aleer men zijne begeerte ontvangen had, wanneer het aengemerkt moest worden als een krachtige aendrang zijner begeerte , en betuiging van de vuurigheid zijner fmeeking,
waer



LEVITICÜS III. 19
waer van men voorbeelden vindt Richt. 20: 26". 'vergel. Kapittel 21: 4. en 1 Chron. ii'; 26. Of bet getcSieddö na de ■verkrijging van de begeerde zaek, in welk geval het een beta. ling was van de vrywillig beloofde en nu verfchuldigda dankerkentenis, waerop gezien wordt Pf. 50: 14.
1. Ende indien fijne offerhande een danck-offer is; indien; de wet maekt hier no^ geen bepaling wanneer, of in welke gevallen, dit gefchieden moest; naderhand sullen die gevallen worden opgegeven in welke dankoffers gevorderd werden; ook mogten ze, gelijk we zoo even reeds te kennen gaven, vrywillig gefchieden, zoo dikwijls iemand daer toe opgewektheid of aenleiding vond; en in die gevallen waren , ze. aen geen bepaelden tijd verbonden, maer konden dagelyks gefchieden, meestal echter fteide men, (vooral zy die ver af woonden) zulke dankoffers uit tot het eerstkomende Feest, by 't welk men uit alle oorden opkwam tot de plaetfe des Hei* ligdorns. Wanneer nu iemand, in welk geval en op wat tijd het wezen mogte , een dankoffer brengen wilde, gee't. de Wetgever hier eene algemeene inzetting, nae welke men in desze'fs opoffering moest te werk g-?en; Indien dan iemands offerande een dankoffer is, fo hyfe van de runderen offert, 't zy manneken, ofte wijf ken, volko-nen fal hy die offeren, voor het aengeficht des HEEREN. De Wetgever bepaelt tot deze offeranden drieërlei foorten van dieren, van welke de eerfte uit de Runderen, de twee an. dere uit het kleine vee waren , namelyk , Lammeren en Geiten. Wy zullen in 't vervolg zien, dat in de Dankoffe; ren, op fommige bepaelde tijden, en in zekere byzondere gevallen, een of ander foort dezer dieren bepaeldelyk gevorderd wierd, ja ook, dat 'er fojuijds meer dan één foort in een en het zelfde dankoffer wierd t' zamengevoegd; dus leest men Kap. 9: 18, by de inwijing van Aaron en zijne Zonen, dat hy een Os en een Ram ten Dank-offer flagtte voor het volk; doch in de meeste gevallen was die onbepaeld, en werd overgelaten aen de keuze van den offeraer. De Runderen eenter waren de voortreflykfte van alle de reine dieren, die daerom hier wederom, gelijk elders, den voorrang hébben; naest, aen III. DE£L. B %



2o LEVITICÜS IIL
deze kwamen1 de Schapen en Lammeren, daer na volgden de Geiten. De reden waerom God nogthans den offeraer van deze dieren de v'rye keuze liet, was ongetwijffe'd, deels om dat de weldaden waer over Dank offeren werden aengebracht, van onderfcheiden waerde en grootte zijn konden, deels ook, om den min vermogenden hier door te gemoet te komen, gelijk over Kap. I reeds gezegd is: het kon gebeuren, dat iemands hart geneigd was om Gode met dankerkentenis te ontmoeten, maer dat zijn hand geen Rund bereiken kon, God wilde zulke min vermogenden onder Israël niet bedroeven , noch zich hunner geringer gaven onttrekken , zy konden volftaen met een offer van 't kleine vee, 't zy Schaep, Jt zy Geite. Maer waerom dan niet nog lager afgedaeld tot het gevogelte? gelijk in de Brand-offers , waer in iemand , wiens vermogen niet reikte tot een Rund, Schaep, of Geit, volftaen kon met eene offerande van Tortel- of jonge Duiven , Kap. i: 8. De reden van dit onderfcheid is misfchien wel eenigzins hier in te vinden , dat de Brand- offers ingericht waren tot openbare erkentenis en uitoefening der algemeene Godsdienstige verplichting aen, en af hanglykhcid van het Opperwezen, aen 't welk men zijn leven, goed, en alles wat men was en had, verfchuldigd is; maer de Dank-offers gefchiedden byzonder ter oorzake van eenige byzondere en aenmerkelyke weldaed, welke men van God ontvangen had, of gelovig verwachtte; in zulk een geval nu wordt de offeraer onderfleld, zoo veel van God verrijkt te zijn, of te worden, dat 'er ten mihiïen een Lam of Geite tot een dankoffer konde overfchieten. Doch vooral moet men dit gade flaen, dat de Brand-offers geheel op den altaer moesten verteerd worden, en voor den Heere alleen waren; maer van de Dank-offers was flegts een gedeelte voor den Altaer, een gedeelte voor den Priester, terwijl het overige en wel het grootfte deel tot den offeraer zeiven wederkeerde : Nu was een paer Tortel- of jonge Duiven zeker niet gefchikt, maer veel te gering, om aizoo verdeeld te worden; 'er kon derhalven niet wel iets geringer tot dit foort van offeranden beftemd worden, dan een Lam of Geite.
De wet bepaelt nu voords de vereischte hoedanigheden dezer offerdieren, en geeft een duidelyk voorfchrift aengaende derzei-



LEVITICÜS III. 21
zeiver toebereiding en opoffering , eerst van de Runderen, tot vs. 5. vervolgens van de Schapen, vs. 6 -11. daerna van de Geiten, vs. 12-16. Welker byzonderheden nogthans meest alle aen elkander gelijk zijn. Aengaende de Runderen wordt hier gezegd, dat ze die voor 't aengezichte des Heeren, dat is ter piaetfe, waer God zijne heerlykheid zichtbaer deed woonen, en wel bepaeldelyk in den Voorhof des Heiligdoms, volkomen moesten offeren; dat is niet te zeggen, dat zy 't geheel moesten opofferen gelijk in 't Brand-offer, maer dit woord volkomen heeft hier zijn opzicht op de hoedanigheid van 't Rund, dat moest volkomen, dat is zonder ge. brek en volwasfen zijn, en alzoo geofferd worden; dit trouwens was een vereischte ook in het Brandoffer, en in- alle offeranden , gelijk, met de reden van betamelykheid daer van, Kap. 1:3. reeds is opgemerkt. Doch hier doet zich in 't Dankoffer een verfchil op van 't Brandoffer, ten aenzien der kunne; in de Brand offers moest het dier bepaeldelyk een volkomen man-, tieken zijn, maer hier wordt het onverfchillig gefield en ter keuze gelaten, het zy manneken of wiifken.- Het Brand- offer was zeker het plechtigfte en volmaektfte, ja als de grondflag van alle de andere offeranden, gelijk onder anderen ook op. het einde van dit Kap. nader blijken zal; het offer moest in de Brand offeranden geheel en al verteerd en den Heere op» geofferd worden; het was dan welvoeglyk, dat daertoe het Manneken, als het voortrefiykfte, bepaeldelyk beftemd wierde; doch in het Dank • offer, waer van de Priester en offeraer beide ook hun deel kreegert, en 't welk in zoo verre een minder graed van hei'igheiden plechtigheid vertoonde, mogt het gefchieden nae welgevallen, het zy manneken, het zy wijf ken.
Na deze bepaling der vereischte hoedanigheden dezer offer» dieren, volgt nu een nauwkeurig voorfchrift, hoe met dezelve ter opoffering moest gehandeld worden , t welk aich bepaelt tot vijf byzonderheden, welke deels den Offeraerx deels den Priester betroffen, namelyk (1) de oplegging deur handen, (2) de flagting, (3) de bloedfprenging op den altaer, (4} de afzondering van het vet en ingewand, (5) en eiadelyk de aenfteking van 't zelve op den altaer, iot een Vuur-offer den Heere.
UI. DEEL. B 3



22 LEVITICÜS III.
2. Van het eerfte beveelt de wet aldus: Ende hy, die een dankoffer brengt, fal fijne handen, na dat hy die gewasfchen heeft, of wel zijne rechter-hant op het hooft fijner offerhande leggen tusfchen de hoornen, om hier door te kennen te geven, dat hy zich zeiven met zijn offer vereenigde, en alzoo zich zehen met en in die offerande aen God opofferde, waer mede vermoedelyk gepaerd ging eene lot? fpraek en dankzegging aen God voor zifne weldaden. Hier op volgde de tweede verrichting, ende de offeraer falfe flachten voor' de deure van de Tente der t'famenkomfte, vergelijk het geen van 't Brand-offer Kap. i: 5. gezegd is. De derde plechtigheid was de bloedfprenging , ende de fonen Aarons , en derzelver opvolgers, de Priefleren, in der tijd, fullen het bloet rontom op den altaer fprengen. Dit was een der wezenlykfte plechtigheden in de offeranden, van de Jooden daerom genoemd, de Wortel der offeranden. Op hoedanige wyze dit gefchiedde, en wat daer toe behoorde, is ook reeds Kap. 1: 5. verklaerd.
3. Daerop volgde eene vierde byzonderhtid, namelyk de afzondering van 't geen voor den Altaer dienen moest; Daer na, zegt de wet, fal hy van dat danck-offer een vyeroffer den HEERE offeren. Het geheele offer-dier wat als een dank-offer den Heere toegewijd, offchoon het grootfle deel daer van tusfchen den Priester en den Offeraer verdeeld werd, als welke hier mede beleeden en gerekend werden vanden Heere zeiven onthaeld te worden op 't geen Hem was toegewijd en toebehoorde, zoo dat zy als 't ware gefpijzigd werden van 's Konings tafel, en verzadigd met de vettigheden van zijn Paleis. Maer van dit Dankoffer moest echter een gedeelte worden afgezonderd voor den Heere, tot een Vuur* offer, 't welk op den Altaer moest verteerd worden , dat vuur-offer moest beftaen uit de navolgende deelen, (a) het vet dat het ingewant bedeckt, te weten het Darm-net, of net-vlies, 't welk zich over den geheelen buik en al deszelfs ingewanden uitfpreidt, ende al het vet dat aen het ingewant is, waer toe inzonderheid behoorde het Darm-fcheel
of
00 Exod. 29: 13, S2.



LEVITICÜS III. 23
of de krans, en voords alles wat hier of deer in de cel achtige vliezen aen de ingewanden mogt gevonden worden.
4. Dan fal hy, of liever gelijk 'er in 't Hebreuwsch eenvoudig ftaet, Ende beyde de nieren, ende het vet, dat daer aen is, dat aen de weekdarmen is of liever, dat aen de zijden of lendenen is gelijk anderen het vertalen; dat vet namelyk, 't welk de geheele plaets der nieren omzet, zoodanig, dat dezelve daer in als begraven liggen; ende het net over de lever met de nieren , dat fal hy afnemen. De oritleedkundigen kennen geen net over de lever; onze Overzetters hebben vermoedelyk 'er door verftaen het dunne vliesje of de op» perhuid van de lever, maer dit is geen net, en 't is ook zoo dun en vastgehecht aen de lever, dat het niet te begrijpen valt, hoe dit'er kon afgefcheiden worden, of hier bedoeld kan zijn. Men vertaelt dit beter door kwabbe, en verftaet 'er door diekwabbe van de lever, waerop de galblaes als op een tafel rust, gelijk dat deel der lever in de ontleedkunde genoemd wordt, welk gedeelte doorgaands met eenig vet begroeid is, en uit dien hoofde zeer voegzaem, nevens de andere hier gemelde deelen, voor den Altaer beflemd werd. Alle deze opgenoemde deelen of aenhangfels der Ingewanden moest de offeraer afnemen, of door den Priester doen afnemen, dat is, uit het béést ligten, van 't overige afzonderen, en ten vuur-offer bereiden.
5. De vijfde verrichting, waer mede deze offerande voltooid werd, was de aenfteking van dit alles op den altaer, Ende de fonen Aarons, en derzelver opvolgers in der tijd, dat is een derzelver, wiens beurt het is die offerande te bedienen, fullen dat, na dat het alvoorens gezouten was, Kap. 2: 13. aenfteken, dat is in de vlamme werpen (b) op den altaer, op het brand-offer, 't welck op het hout fal zijn, dat op het vyer is: 't is een vyeroffer der lieflicker reucke den HEERE, als waer in God, ziende de dankerkentenis van den offeraer, en de wettigheid der verrichting nae zijn voorfchrift, een welgevallen nam. Door het Brand - offer moet men verftaen het daeglyksch morgen Brand-offer, 't welk iederen dag des morgens moest worden
(JO Exod, 29: 25. Levit. 6: 12. III. DEEL. B 4



24 LEVITICÜS III.
opgeofferd; dit was de plechtigfte en volkomenfte offerande» van een zeer verheven aert en uitzicht , welke den grondflag affchetfte, op welken alle andere Godsdienst-oeffeningen rusten moesten , zouden ze Gode welgevallig kunnen zijn ; Wanneer het Brand-offer was aengeftoken, dan moesten de Dank-offers op de gezegde wyze bereid , en de voor den Altaer beftemde deelen op het reeds brandende en byna verteerde Brand-offer gelegd , en alzoo met het zelve vereenigd worden , opdat het te gelijk in en met het zelve verteerd wierde , en alzoo als een lieflyke reuk, dat is als een welgevallig offer , mogt opklimmen voor den Heere.
Maer wat moest 'er nu gefchieden met het overige van het beest ? waer bleef dan het vleesch ? Dit wordt hier niet uitgedrukt, maer men vindt dat in het 7e Kap. Te weten , de Borst, na dat ze tot een Beweegoffer voor 't aengezichte des Heeren bewogen was, viel Aaron en zijnen Zonen , dat is den Priefters in 't gemeen , ten deele ; en de rechter fchouder , na dat ze ten Hef-offer was opgeheven , was het deel van dien Priefter in 't byzonder , die de offerande had bediend ; terwijl het overige vleesch door den offeraer werd medegenomen , om van het, zelve met zijne vrienden , nabeftaenden , of by zich hebbend gezelfchap , mids zy rein waren , eene of meer offermaeltijden in die ftad of plaets te houden , alwaer de Tabernakel, of r/.aderhand de Tempel, ftond; zoo echter, dat dit vleesch witerlyk voor den derden dag moest opgegeten zijn, of anders , zoo veel 'er overfchoot, met vuur verbrand worden, opdat het niet aen verderf of verrotting wierde blootge.fteld , waerdoor dat heilige, 't welk Gode toegewijd was, cntëerd en als tot een verfoeifel worden zou , 't geen met de waerdigheid van iets dat Gode geheiligd was, niet overeenkwam , hierom wilde God, ter voorkoming daervan, dat het zou verbrand worden , eer het gevaer liep van te verde;ven, Zie van dit alles Kap. 7: lp*9- en vs- 28-34-
Op gelijke wyze nu , als dus verre omtrent de runde* ïgn befchreeven is . moest 'er ook gehandeld worden me$ & QfX«cüe.re.n uit ha kleine, vee, eene enkele, byzonder»
Mi



LEVITICÜS III. £5
heid nopens de Schapen alleen uitgezonderd, gelijk 'er volgt.
6. Ende indien fijne offerhande van kleyn vee is, den HEERE tot een danck-offer, 't zy manneken , ofte wijf ken , volkomen fal hy die offeren. ,
7. Indien hy een lam tot fijne offerhande offert , fo fal hy 't offeren , voor het aengeficht des HEEREN.
8. Ende hy fal fijne hant op het hooft fijner offerhande leggen ; ende hy fal die flachten voor de Tente der t'famenkomfle : ende de fonen Aarons fullen het bloet daer van fprengen op den altaer rontom.
9. Daer na fal hy van dat danck-offer een vyer - offer den HEERE offeren , fijn vet , den geheelen fleert, dien hy dicht aen den ruggraet fal afnemen. Hier ontmoeten we die byzonderheid , welke aen het Dank-offer uit de Schapen alleen eigen was ; namelyk , de Staert men verwondert zich welligt, dat zulk een gering deel voor den Altaer beftemd wierd; doch men gedenke , het was de Staert, niet van de Runderen of Geiten , maer van de Lammeren of Schapen; welke vet en fmakelyk is, vooral in het Oosten.- Geloofwaerdige Reizigers berichten , dat zy aldaer Schapen gezien hebben , die by uitftek zware en vette ftaerten droegen , ftaerten die van 30 tot 40 ponden zwaer waren; in Abysfinië , heeft men zelfs Schapen , welken men op een foort van achter aen 't lijf gebonden wagentjes de ftaerten laet nafleepen , opdat ze, wegens de zwaerte en het fleepen langs den grond , niet fplijten of affchaven mogen. Die ftaerten beftaen uit een mergachtig vet, of eene zelfstandigheid die tusfchen vet en merg in is , en by de Oosterlingen voor eene lekkernye gehouden wordt, welke men als boter tot brood, of onder het magerder vleesch eet: het is echter een machtige fpijze, en, gelijk de meeste edele lekkernyen, meer voor den fmaek dan wel voorde gezondheid dienftig. Zeer geroegzaem wordt derhalven de ftaert der Schapen of
Uï, DPEL, B §



20 LEVITICÜS IIÏ.
Lammeren met de overige hier geëischte deelen t'zaemgevoegd , en als het edelfte van het dier voor 's Heeren ah taer gevorderd; ende het vet, bedeckende het ingewant, ende al het vet, dat aen het ingewant is.
10. Oock beyde de nieren, ende het vet, dat daer aen is ,E dat aen da weeckdarmen , of lendenen , is: ende het net over de lever , met de nieren , dat fal hy afnemen.
11. Ende de Priefter fal dat aenfteken op den altaer : 't is eene (c) fpijfe , in 't Hebr: brood des vyer - offers den HEERE, dat is, de >ƒ of voed/el des vuurs, zoo genoemd , omdat dit gedeelte op den altaer, even als de Brand-offers, door het vuur geheel verteerd werd.
12. Indien nu fijne offerhande eene geyte is ?. onder de Geite, (dat is het wijf ken) moet waerfchijnelyk hier ook de Ram of Bok (dat is het manneken) begreepen worden bedoeld te zij'n ; hoewel 't fchijnt, dat, althans in de gewoone Dank-offers van byzondere perfonen, van dat foort van vee meest de geiten gebruikt wierden, 't geen vermoedelyk de reden is , dat hier de geit alleen genoemd wordt : Indien dan zijne offerande eene geite is ,
fo fal hy die offeren, voor het aengeficht des HEEREN. - .".
ia Ende hy fal fijne hant op haer hooft leg-, gen ende hy falfe flachten voor de Tente der ffamenkomfte : 'ende de fonen Aarons fullen haer bloet fprengen op den altaer , rontom.
14 Dan fal hy daer van fijne offerhande offeren', een vyer-offer den HEERE ; het vet bedeckende het ingewant: ende al het vet , dat aen het ingewant is : ■
15. Mitsgaders beyde de nieren, ende het vet, dat daer aen is, dat aen de weeckdarmen , of zijden , is; ende het net over de lever , met de nieren , dat fal hy afnemen.
16. EnCO Levit. li: 6, 8, 17,21.22. ende 22:15. Ezech. 44: 7- Mal. I: 12.



LEVITICÜS III. s?
16. Ende de Priefter fal die aenfteken op den altaer : 't is eene fpijfe , in 't Hebr: brood, dat is voedfd des vyer - offers tot eene lieflicke reuke : Alle vet fal des HEEREN zijn. Hier over rijzen twee vragen : (i) of hier alle vet verboden wordt? (2) of hier het vet van alle ilagtbeesten verboden wordt. (1) De eerfte vraeg is ligt te beantwoorden : ongetwijfeld, wordt hier gemeend alleen dat vet, waervan in 't voorige gefprpken is , dat vet, 't welk God voor zijnen altaer befiemd had ; hier van alleen moesten zy zich onthouden , maer het vet, waermede het vleesch doorwasfen is, gelijk ook den vetrok die bet zelve van buiten omkleedt , (de Borst alleen uitgezonderd, Kap. 7: 30,) mogten zy ongetwijffeld zoo wel tot hunne fpijze gebruiken, als de boter,
vergel. Neh. 8: 11. (2) Maer de tweede'vraeg is
meer bedenking onderworpen, namelyk, of dit verbod zich ook uitftrekte tot dat vet van die beesten, ' welke zy tot hun eigen gebruik flagtten ? Van het bloed (waervan in 't onmidde'yk volgende vs.) is het zeker en ontwijffelbaer, gec erlci bloed , van wat dier het ook wezen mogt , was' geoorlofd te eten, maer op ftraf van uitroejing verboden; 't welk misfehien onder anderen ten oogmerke had, eerbied voor de flagtöfferen en hooge gedagten aengaende dat bloed der verzoening inteboezemen, 't welk fchad.uwachtig daer door werd afgebeeld , waervan nader Kap. 17. Uit hoofde nu van de t'zamenvoeging in 't volgende vs. geen vet noch bloed zult gy eten , is het zeer waerfchijnlyk, dit het verbod van 't uitgezonderde vet zich zoo wijdt uitftrekt als dac van het bloed. Deze algemeene onthouding van al zulk vet als voor den Altaer gebruikt werd, moest eerbiedshalve gefchieden , aengezien God , hun Koning, deze dingen als '*t ware tot zijne koninglyke gerechten beftemd hebbende die eer voor zich alleen wilde behouden , zonder dat iemand vermogt zich daer in aen hem gelijk te Hellen, door van die dingen te eten ; even gelijk ook om foortgelijke reden het Reukwerk en de heilige Zalfolie niet mogt nagemaekt, en tot algemeen gebruik genomen worden. Vrae't men , wat moest 'er dan gedaen worden met dat vet vas
III. DEEL.



2g LEVITICÜS III.
die dieren , welke zy tot eigen gebruik flagtten ? Wat wiï dat zeggen , alle vet zal des Heer en zijn ? Een Ifraëlijt , vooral wanneer hy verre afwoonde , kon immers niet telkens als hy een os , geit , of fchaep fiagtte , het vet tot den Tabernakel , en naderhand den Tempel, brengen of overzenden ? Doch dit behoefde ook niet; hy kon het (gelijk ongetwijffeld gefchiedde) verbranden , zoo als ook gefchieden moest met het vleesch der Dank - offeren, 't welk tot den derden dag was overgebleeven , als ook met het overfchot der Paesch - lammeren. Men houde hier by in 't oog , 't geen we op vs. 9 in 't voorby gaen van den ftaert der fchapen opmerkten , dat al dit foort van vet , fchoon 't het edelfte was , nogthans meer fmakelyk dan gezond was , waer uit men te gelijk de wijsheid en goedheid des Wetgevers onder deze infteiling kan opmerken. — Tot deze verklaring, om het verbod aengaende het hier bedoelde vet, zoo algemeen optevatten, wordt men te meer geleid door den nadruk , waer mede dit wordt voorgefteld in het volgende vs.
17. [£>«] zy eene eeuwige infettinge, die zoo lang duuren moet als uw Burgerftaet beflaen zai , voor uwe gedachten, in alle uwe wooningen, niet alleen hier in mijn huis , ten opzichte der offerdieren die gy aldaer flachten zult, maer ook in uwe byzondere wooningen in uwe eigen huizen, ten opzichte van alle vee dat gy in dezelve flagten en eten zult : Geen vet , nochte (d) geen bloet en fult gy eten. Men merke over dit ge. bod nog op , dat het hier ter plaetze geenszins ontijdig , maer recht te pasfe inkomt; want by de Brand offers kwam dit zoo zeer niet te pas, om dat die geheel en al voor den Heere waren, om op zijnen altaer verteerd te worden; nog veel minder by het fpijsöffer; maer hier, by het Dankoffer , waervan de offeraer een goed deel kreeg , om 'er een vrolyk offermael met de zijnen van te houden, was deze herinnering van belang, wel toetezien , dat zy het verbodene niet aten.
Mi
00 Gen. 9: 4. Lev. 7: 26. ende 17:10, 14.



LEVITICÜS III. 29
Na deze verklaring der Dankoffers , zal 't niet mdienflig zijn , dat wy , byzonder by deze zonderling leerzame plechtigheid , met opzet een weinig fiil Jlaen, om in hit geheimzinnig oogmerk dezer Injiellingen in te dringen.
Wat mag dan het oogmerk geweest zijn van deze Inftelling? Voorzeker niet, om in deze uiterlyke plechtigheid te berusten ; zulk een louter ftoflijke dienst kon op zich zelve het Geestlyk Opperwezen niet behagen : De verklaringen van God zeiven , de berispingen der Propheten , de betuigingen der Heiligen toonen duidelyk, dat 'er een verhevener en edeler uitzicht in opgefloten lag. Maer welk was dan de bedoeling en het uitzicht dezer dingen ? Om in de bepaling daervan niet willekeurig, maer op vaste gronden te werk te gaen , zullen we de drie volgende Hellingen , die als ontegenzeglyke grond- waerheden zich overtuigend voordoen , en van elk ligtelyk zullen toegeftemd worden , ten grondflage leggen.
X. De plechtigheden, welke God hier aen Ifraël voorfchreef , moeten werken van Godsdienst geweest zijn, dat is , verrichtingen , in welke het wezenlijke van ware en betamelyke Godsdienstoefening voor de menfchen van dien tijd moet opgefloten geweest zijn. Het kunnen derhalven geen bloote afteekeningen en fchaduwen geweest zijn van toekomende dingen , geen louter voorbeeldige prenten van eenen toekomenden geestlyken Godsdienst der later tijden ; het moet ook een dadelyke GodsdiEnstoeffening geweest zijnt voor de genen die toen leefden en deze plechtigheden verrichteden , ingericht nae de gelegenheid van dien tijd; plechtigheden, waer in God de Ifraëliten door uitwendige beeldtenisfen tot inwendige en geestlyke zaken wilde opleiden. En hier in moet men doorgaends wel het eerfte en naefte oogmerk van alle de byzonderheden zoeken.
z. Dan , voor zoo verre de ganfche Huishouding Gods III. DEEL.



LEVITICÜS HL
met dit volk een verder uitzicht had op het toekomende , byzonder op Mesfias , in zijne hoedanigheden en heil-verdienden , in zoo verre hebben alle de hoofddeelen dezer plechtigheden , en verfcheiden byzonderheden van dezelve , ongetwijffeld een verder en voorbeeldig uitzicht gehad op Hem die te komen ftond, en de ware verzoening door een beter offerande zou aenbrengen. 3. Waerby wy nog , ten derden , dit moeten opmerken : dat, voor zoo verre de inwendige of Geestlyke Godsdienst , in zijn wezen altoos dezelfde is , en zoo onveranderlyk moet zijn als Gods Geestlyke Natuur is, waeruit dezelve voortvloeit, of waerop dezelve betrekking heeft; in zoo verre ook de Gelovigen des O. T. met recht als voorbeelden ter navolging voor de Gelovigen dés N. T. hebben kunnen verftrekken, en moeten aengemerkt worden, zoodanig , dat deze hunne uitwendige en zinbeeldige plechtigheden ook voor ons verftrekken tot aengename onderwijzingen in, en opwekking tot die zelfde geestlyke plichten, waertoe zy den Gelovigen van dien tijd gediend hebben^
Pasfen we nu deze drie grondftellingen toe op de hier ingeftelde en van óns verldaerde plechtigheid der Dank-offers, dan komt
i. Volgens de eerfte ftelling , in aenmerking , wat wezenlyke Godsdienstplichten en geestlyke werkzaemheden God met dezelve zijn volk wilde inboezemen, en ook dadelyk door de Gelovigen van dien tijd daeronder uitgeoeffend zijn. Befchouwen we het Dank offer en deszelfs byzonderheden in dat licht, dan leerde het hun vele dingen. - In 't gemeen, ftrekte het Dank-offer op zich zelve, om hun de betamelykheid inteboezemen, om God over al het goede, waermede zy van tijd tot tijd begunstigd werden , in erkentenis te houden, en Hem als den oorfprong alles goeds te verheerlyken. ——■ In 't byzonder : — Mogten de Dankoffers genomen worden, niet alleen uit de Rundereu, maer ook uit de Schapen , en,
als



LËVITICUS Hf. 3I
als 't vermogen nog zoo verre niet reikte, zelfs uit de Geiten ; het boezemde hun in een gevoel van de goeder tiernheid der Opper - majesteit, die de geringer gaven, zoo ze flegts uit een dankbaer hart voortkwamen , en nae zijne inftelling werden ingericht, niet verfmaden
wilde. Moest nogthans het vet (het edelfte deel
van 't beest), en ook de nieren (het allerinwendigfte, oudtijds gehouden voor den zetel der begeerlykheden) den Heere geofferd worden; het toonde hun aen, hoe ieder echter het beste van *t geen hy had , het dierbaerfte, ja het innigfte zijner genegenheden den Heere
moest toewljen. Moest de Offeraer de hand leggen
op het hoofd van zijn Offerdier ; het leerde, hoe niet dat Offerdier op zich zelve den Heere geviel , noch in dat bloote Offer moest berust worden , maer hoe hy zich zeiven daer mede vereenigende, en zich door dat Offerdier als latende vervangen, even daerdoor ook zich zeiven met en in zijne gave mosst achten Gode toegewijd en ten Dankoffer overgegeven te zijn , om dankbaer en welbehaeglyk voor Hem te verkeeren. -
Kreeg , eindelyk , de Offeraer esn voornaem deel zijner offerande te rug , om daervan te eten , en vrolyk te zijn ; het fchetfte niet alleen , hoe de ware dankbaerheid zich zelve loont, en in den boezem van eenen Godvruchtigen met zegen wederkeert ; maer ook hoe zulk een , die zich zeiven zoodanig aen God opofferde , als , hier in de offerande van dat beest werd afgebeeld , inderdaed gemeinfchap met God had, in zijne vriendfchap, in zijn huis, en als aen zijnen tafel opgenomen werd • want door het eten van de offerande hadden zy ge' meinfchap met den Altaer, door zulk een Godsdienftig verkeer in 's Heeren Voorhoven werden ze verzadigd met het goede van Gods huis, met het neilige van zijn Paleis.
Dit waren de Geestlyke werkzaemheden, dit was da eigenlyke Godsdienst des harten , welke onder deze plechtigheid werd uitgebeeld en ingeboezemd; geen Ifraëlijt voldeed aen Gods oogmerk, wanneer deze geestlyke in-
III. DEEL.



32 LEVITICÜS lil.
zichten geheel ontbraken , en alles enkel ftoflyk afliep en de Gelovigen onder dat volk hebben ook inderdaed zulk een inzicht daer in gehad, en zulk een beftaen des harten daer onder geoeffend. Tot bewijs van dit beide zie men onder anderen Pf. 27: 4-50-51-63- 65: 5 enz« Evenwel, in zoo verre , volgens onze tweede Helling, *het boofdzakelyke van den Offerdienst een voorbeeldig uitzicht had ; in zoo ver zal 't niemand vreemd kunnen voorkomen , dat ook hier eenige trekken zich voordoen, welke van zoodanig een voorbeeldig uitzicht zijn , en kennelyk op het tegenbeeld wijzen. En daertoe kan men althans , met genoegzame overtuiging en vry algemeene toeftemming, brengen deze twee byzonderheden , de Sprenging van het bloed op den Altaer , en de vereeniging van het Vuur. Offer des dankoffers met het brandoffer. — Het eerfte leerde dat niemand in zijn perfoon of gaven den Heere aengenaem kon zijn, zonder tusfchenkomende verzoening, welke zonder bloedflorting niet gefchieden kon; hierom moest het bloed van 't Offerdier alvoorens gefprengd worden aen den Altaer , eer de beftemde deelen Gode ten Vuuroffer konden aengeboden worden : Dit wees derhalven op Mesfias en zijn waerachtig zoenbloed , waer door alleen zy en ook wy Gode kunnen
geheiligd worden. Het andere wees op die eene
en volmaekte offerande , welke in het Brandoffer werd afgefchetst , en \eerde hoe alle onze Dankoffers en de daeronder begreepen werken van Godvrucht met die volmaekte offerande moeten vereenigd worden, en wel zoodanig , dat die volmaekte offerande de grond zy , waerop onze heilige dingen moeten rusten of nedergelegd worden en van waer ze alleen kunnen opklimmen Gode tot een welriekenden reuk. Of 'er meer foortgelijke voorbeeldige uitzichten onder die byzonderheden van het Dankoffer liggen opgefloten , kunnen we niet zeker bepalen. Elk heeft hier vryhéid om verder voorttedenken. 3. Alleen fchiet nu nog over een korte aenwijzing van het voorbeeldige , 't welk hierin lag opgefloten voor de Gelovigen van 't N. T. ter navolging ; En dit is uit de
uit-



LEVITICÜS III. 33
uitbreiding onzer eerfte Helling optemaken. Het
leert ons de betamelykheid van Dankoffers Gode optedragen t deze zijn tog niet afgefchaft, dan alleen voor zoo veel haer uiterlyke plechtigheid en fchaduwachtige vertooning aengaet; de offeranden der barmhartigheid, in welke God lust heeft, zijn gebleeven, men heeft ook nog gelegenheid , op meer dan eene wyze , den Heere te vereeren van ons goed en van de eerftelingen onzer inkomften. En, terwijl deze inflelling zulken moet befchamen , die of nooit den Heere een dankoffer uit hunne tijdlyke bezittingen toewijen , of 't wel toewijen door geloften , maer uitftellen met betalen , of in 't betalen zeer karig zijn, zoo dat men, daer men een, Rund kon, ja behoorde te brengen , het op zijn best met een Schaep of Geit laet aflopen ; zo moet, aen den anderen kant, deze inflelling zulken , die hun hart wel bewogen vinden om den God hunner goedertierenheid te loven , te danken , te dienen , maer die teffens geringe vermogens hebben , zeer aenmoedigen , om , zo men geen Rund kan vinden , dan een Lam te brengen , of zo ook dit ontbreekt , een Geite ; dat is, om hem dankbaerhtid te betoonen nae vermogen. Maer inzonderheid kun¬
nen de Gelovigen des N. T., in deze plechtigheden, den Ouden Gelovigen , als Voorbeelden, de wyze afzien, en van hun leeren hoe men zijne danköfferen in den geest moet opbrengen : Het volgende althans is duidelyk uit deze zinbeeldige Godsdienst ook voor de Christenen te
leeren. Men brenge Gode wel ten dankoffer elk
nae 't vermogen zijner hand ; doch zie teffens toe , dat men, als men offert, Hem het vet en de nieren vooral toewijde; het beste en het innigfte moet voor deri Heere zijn , de innerlyke genegenheden moeten Hem zijn
toegeheiligd. Brengt of doet men iets ten dienfte des
Heiligdoms , men leggein navolging van den voorbeddigen Godsdienst, met den offeraer zijne hand op zijn offer , men beruste niet in het ftoflyke werk, maef vereenige zich zeiven , zijn hart, daer mede, en offerö altoos met en in de gaven en dankzeggingen zich zelves III. DEEL. C



34 LEVITICÜS IIL
den Heere op. Boven alles , men legge alle zijns
Dankoffers neder op het Brandoffer van Christus gerechtigheid , die met ééne offerande in eeuwigheid volmaekt heeft de perfonen en zaken die Gode geheiligd worden. —!— Eindelyk men geve acht, of men ook vanzijn offer niet te eten krijge ; men geniete vroolyk en? dankbaer de bewijzen van Gods genade , gunst en liefde , en bemoedige zich met die verwagting, van eens , in 't binnenfte Heiligdom ingeleid , met Abraham , Ifaac, en Jacob , te zullen aenzitten in 't Koningrijke Gods.
Het Zal, vertrouwen we, den Lezer niet ongevallig zijn , dat we hem een weinig uitvoeriger deze dingen heb» ben uitgelegd ; ons oogmerk is echter niet alles wat tot den fchaduwachtigen Godsdienst in 't gemeen , en de Offerdienften in 't byzonder behoort, op gelijke wyze uittehalen , en het ganfche t'zamenflel der voorbeeldige Godgeleetdheid in dit Werk intevlechten , dit zou met ons beftek niet overeenkomen; alleen wilden wy in eene en andere proeve den Lezer eene handleiding geven , waer langs het hem gemaklyk mogte zijn zelve voorttedenken , en hier toe oordeelden wy ook dit voorbeeld der Dankoffers inzonderheid gefchikt,als behelzende zulke byzonderheden,welke over meest alle de overige offeranden een genoegzaem licht verfpreiden, en veelal, met eenige ligt in 't oog vallende veranderingen , op de overigen toepasfclyk zijn.
HE T



LËVlTICUS IV. 35
HET IV. KAPITTEL.
Wetten omtrent de zond-offeren. Eerst wordt de gelegenheid opgegeven , by welke men zoodanige offeranden moest aenhrengen vs. i, 2.\ en dan de verfchillende foorten aengeweezen nae gelang der onderfcheiden per fonen, voor welke dezelve geofferd Werden vs. 3-35.
1. y Oorder fprack de HEERË tot Mole. Het
is zeker, dat God deze wetten, even als de voorige, met eene hoorbare ftem, uit den Tabernakel gefprokeri hebbe, feggende :
2. Spreeckt tot de kinderen Ifraëls, feggende; Als eene ziele, eenig perfoon , wie hy ook wezen moge, eene meer dan gemeene zonde fal gefondigt hebben ; want voor de dagelykfche flruikelingen. werdt door het dagelykscb offer , en op den grooten Verzoendag , verzoening gedaen Kap. 16: 30. trouwens indien 'er voor elk eene zonde een" zond- of fchuld - offer had moeten aengebracht worden , zou 'er eindeloos werk geweest zijn : Het hier bedoelde geval was dit , dat iemand eene zware overtreding begaen had , doof afdwalinge van eenige geboden des HEEREN, dat niet en foude gedaen worden, dat iemand, niet willens en wetens, maer dwalende, uit onwetendheid, onbedachtzaemheid, overijling, of door den aendrang van zekere fterke verzoeking , eene zonde van bedrijf begaen, en iets gedaen had, het welk in de Goddelyke wet verboden was , ende [tegens] een van die verbiedende wetten fal gedaen hebben dan zal hy een zond-offer aenbrengen.
De gelegenheid bepaeld hebbende , by welke een zond - offer moest geofferd worden, gaet de Wetgever over, om de verfchillende foorten aentewijzen. Zy waren van tweederIII. deel. C a



3<5 LEVITICÜS IV.
lei hoofdfoorten L zulke zond-ofFers, welke geheel verbrand werden vs. 3-21. en deze waren gefchikt (A). of voor den gezalfden Priester vs. 3-12. of (B). voor de geheele Vergadering vs. 13-21- H. zulke, welke alleen ten deele verbrand werden vs. 22-35. en deze waren verordend (A). of voor eenen Overften vs. 22-26. of (B). voor eenen gemeenen Israëlijt vs. 27-35.
3. Indien'de Priefter, die gefalftis, dat is deHoogepriester, die, onder alle de Priesteren, de eenigfte was, die, na de eerste inwijding, gezalfd werd, Exod- 29: 7. 30: 3040: 15. en Lev. 10: 7. indien deze fal gefondigt hebben, tot fchult des volcks; dat is, indien by iets zal begaen hebben, het welk in de wet verboden is, en daerdoor aen het volk aenleiding gegeven hebben, om zijn kwade voorbeeld na te volgen, of, gelijk anderen het vertalen, als hy zal gezotidigd hebben nae de fchuld des volks, als hy eene onbedachtzaemheid zal begaen hebben, welke men wel van eenen gemeenen Israëliet, maer niet van den Hoogepriester, zou verwacht hebben, fo fal hy voor fijne fonde, die hy gefondigt heeft, offeren eenen varre, een volkomen jongh runt, den HEERE ten fond-offer.
Voor de zonde van den Hoogepriester, werd geen minder offerande gevorderd, dan voor die van het ganfche volk vergel. vs. 14, geen wonder; daer zijne zonde, door de hooge waerdigheid van zijn perfoon, grootelyks verzwaerd werd.
4. Ende hy fal in eigen perfoon dien varre brengen tot de deure der Tente der t'famenkomfte, voor het aengeficht des HEEREN, om den heere het offerdier aentebieden , biddende dat het ter fchaduwachtige verzoening van zijne onbedachtzaemheid gunstig mogt worden aengenomen , ende hy fal fijne handen, of immers zijn rechte hant op het 'hooft van dien varre leggen, ter verklaring, dat hy zich met het offerdier vereenigde, en dat hy dien zeiven dood verdiend had, welken de varre, in zijne piaets, ondergaen zoude, vergel. Kap. i: 4. ende hy fal dien varre ilachten, voor het aengeficht- des HEEREN.
5. Daer



LEVITICÜS IV, 37
5. Daer na fal die gefalfde Priefter (a) van des varren bloet nemen, in een bekken opvangen, ende hy fal dat bloed tot binnen in de Tente der t'famenkomfte brengen, te weten tot in het Heiligdom, alwaer hy het zeven malen fprengen moet, voor het aengezicht des Heeren, gelijk in het vervolg zal bevolen worden.
Dit was, met opzicht tot andere offeranden, niet geoorloofd , uitgezonderd in de offeranden voor het ganfche volk vs. 16". wederom ten vertooge, hoe hoog de zonde van eenen Hoogenpriester genomen wierdt, namelyk niet minder , dan of de ganfche vergadering gezondigd had.
6. Ende de Priefter fal fijnen vinger in dat bloet doppen : ende van dat bloed fal hy fevenmael fprengen, voor het aengeficht des HEEREN, voor den voorhangh van 't heylige het welk het Hei. lige, van het Heilige der heiligen, affcheidt.
7. Oock fal de Priefter van dat bloet doen (b) op de hoornen des reuck-altaers der welrieckende fpeceryen , voor het aengefichte des HEEREN, die in de Tente der t'famenkomfte is: dan fal hy al het bloet des varren uytgieten aen den bodem van den altaer des brand-offers, dewelcke is aen de deure van de Tente der t'famenkomfte is vergel. Exod. 40: 6.
Het doen van het bloed aen de hoornen of de hoeken van den reukaltaer, was weder eene byzonderheid , welke ook plaets had by de zond - offers voor het ganfche volk vs. 18, om nogmaels de grootheid der overtreding van eenen Hoogepriester aentetoonen: want, in de zond - offers, voor eenen Vorst, en voor gemeene perfonen, werdt het bloed flegts aen de hoornen van den brand-offers altaer gedaen, zie vs.
30, 34. Inmiddels kon deze plechtigheid dienen, om
den Priester te herinneren , dat geene gebeden , of andere Godsdienstige verrichtingen Gode kunnen aengenaem zijn, dan voor zoo ver zy , door het bloed des Middelaers, geheiligd zijn.
00 Lev. 16: 14, Num. 19; 4, (J) Levit. 9; 9, III. DÏIX. C 3



38 LEVITICÜS IV.
8. Voorder , al het vet des varren des fondoffers fal hy daer van opnemen: (c) het vet bedeckende het ingewant, ende al het vet, dat aen het ingewant is ;
9. Daer toe de twee nieren, ende het vet, dat daer aen is , dat aen de weeckdarmen is , ende het net over de lever, met de nieren, dat fal hy afnemen;
10. Gelijck als het van den offe des danck-offers opgenomen wort: (d) ende de Priefter fal die aenfteken op den altaer des brand-offers.
Alles het geen vs. 8, 9, 10. bevolen wordt, komt volledig overeen, met het geen omtrent de panköfferen verordineerd was: Men vergelijke Kap. 3: 3-5. en het geen wy dierby hebben aengeteekend.
11. Maer de (e) huyt van dien varre , ende al fijn vleefch , met fijn hooft, ende met fijne fchenckelen, ende fijn ingewant, ende fijn milt;
12. Ende dien geheelen varre (ƒ) fal hy tot buyten het leger uytvoeren , aen eene reyne plaetfe , daer men de aflche uytftort , ende fal hem met vyer op het hout verbranden : by de uytgegoten affche fal hy verbrandt worden.
Op dezelfde wys moest 'er ook gehandeld worden, met den Varre des zondoffers voor het ganfche volk vergel. vs. 20. Het vertoonde wederom, dat de zonde van den Hoogepriester in dezelfden rang ftondt met die van de ganfche Vergadering, opdat hy daar door van alle zonden afgefchrikt, en tot alle mogelyke oplettendheid op zijn gedrag zou worden aengefpoord. —De geheele Varre moest buiten het leger verbrand worden: Want hoewel de Priesters van de andere zondöfferen aten, zie Kap. 6: 26, mogt niemand van het overfchot des zondoffers voor den Hoogepriester gebruik maken, omdat niemand van zijn eigen zondoffer eten mogt. In dit geval toch was de Priester zelf de offeraer; het zelfde had ook plaets, in de
zond-
(V) Lev. 3: S, 4- 00 Lev. 3:5- 00 Exod. sg: 14, Num. 19: j* C/} Lev. 16: 27. Num. 19: 3. Hehr. 13: h.



LEVITICÜS IV. 39
zondöfferen voor de ganfche Vergadering, van welke de Priesters leden waren. Het uitvoeren en het verbranden van
den varre buiten het leger, in het welk de Goddelyke Majefteit, op eene byzondere wys, tegenwoordig was, vertoonde de affchuwelykheid der zonden op het levendigst, als mede dat Christus buiten de legerplaets of buiten de Poort, lijden zoude. Hebr. 13: 11, 12. ■ Ondertusfchen mogt de Hoogepriester zelf den varre niet buiten het leger voeren en verbranden ; Hy moest dit door iemand anders laten verrichten, omniet verontreinigd te worden, vergel. Kap. 16": 27, 28.
Tot de zondöfferen voor het ganfche volk overgaende, zegt de Goddelyke Wetgever.
13. Indien nu (g) de geheele vergaderinge Ifraëls , het ganfche lichaem des volks , afgedwaelt fal zijn, en door onwetendheid of onbedachtzaemheid zal gezondigd hebben, ende de fake voor de oogen der gemeynte verborgen is, maer naderhand, door een nauwkeurig inzien van mijne wet, ontdekt wordt, ende fy yet gedaen fullen hebben [tegens] eenige van alle. geboden des HEEREN, dat niet en foude gedaen worden , ende zijn fchuldigh geworden , zo het ganfche volk iets begaen heefc het welk in mijne wet verboden is, door mijne gezegden kwalyk te verftaen, of de inzettingen van menfchen nae te volgen; en naderhand met fchaemte en berouw ontdekt, dat zy zich voor my hebben fchuldig gemaekt.
14. Ende die fonde, die fy daer tegen gefondigt fullen hebben, bekent is geworden: fo fal de gemeynte eenen varre, een jongh runt ten fondoffer offeren, het welk, even als dat voor de zonde van den Hoogepriester, volkomen en zonder eenig gebrek wezen moet, ende eenige daertoe gevolmachtigde perfonen zullen dien varre voor de Tente der t'famenkomfte brengen om denzei ven, in naem van het ganfche volk, den Heere aentebieden.
15. Ende de Oudfle der vergaderinge, dat is de Opperhoofden van het volk, fullen hare handen op het
Gj) Lev. 9: 15. Num. 15: 24. enz. \ III. DEEL. C 4



4o leviticüs iv,
hooft des varren , voor het aengeficht des HEEREN , leggen, tot dat zelfde einde, als de Hoogepriester, voor zijne perfoneele zonden , deze plechtigheid verrichten moest, ende hy of men fal den varre fiachten, voor het aengeficht des HEEREN: dit was het werk van eenige der oudften, of van zulke perfonen, welke zy daertoe gebruikten.
16. Daer na fal die gefalfde Hoogepriefter , van het bloet des varren , tot binnen in de Tente der t'famenkomfte brengen, te weten in het Heilige; want, voor zoo ver de Opperpriester mede een lid was van de Vergadering der Israëliten, moest hy wederom voor zich zeiven offeren.
17. Ende de Priefter fal fijnen vinger indoppen, | nemende] van dat bloet: ende hy fal fevcnmael fprengen , voor het aengeficht des HEEREN, voor den voorhangh.
18. Ende van dat bloet fal hy doen op de hoornen des altaers, die voor het aengeficht des HEE? REN is, die in de Tente der t'famenkomfte is: dan fal hy al het bloet uytgieten , aen den bodem van den altaer des brand-offers , welcke is voor de deure van de Tente der t'famenkomfte.
19. Daer toe fal hy al fijn vet van hem opnemen , ende op den altaer aenfteken.
20. Ende hy fal defen varre doen , gelijck als hy den varre des fond-offers gedaen heeft; alfoo fal hy hem doen : ende de Priefter fal voor hen verfoeninge doen , ende het fal hen vergeven werden.
Alles, het welk van vs. ï 6 tot 20 gezegd wordt, ftemt volledig overeen, met het geen, omtrent het zondoffer, voor den Hoogepriester zeiven, is voorgefchreeven vs. 5 -1 r, alleenlyk dit uitgezonderd, dat 'er ten flotte des bevels, omtrent de zondöfferen voor het volk, deze aenmerkelyke woorden worden bygevoegd, de Priester zal voor hun verzoening doen, en het zal hun vet geven worden, het geen omtrent het zondoffer voor den Hogenpriester, niet gezegd wordt. De reden
hier-



LEVITICÜS IV. 4I
hiervan kan deze geweest zijn, om te leeren, dat niemand, al was hy de Hoogepriester zelf, uit hoofde van deze Godsdienstige verrichtingen, verzoening verkrijgen konde, maer dat de grond der vergeving alleen gelegen ware, in de toekomende volmaekte zoenöfferande van den Middelaer. — Of liever kan men deze woorden opvatten, als dezelfde betrekking hebbende tot het zondoffer voor de perfoneele afdwalingen van den Hoogenpriester.
zt, Daer na fal hy of zal men dien varre, nadat de Priester 'er die dingen, welke vs. 8,9 zijn opgenoemd, uitgehaeld en op den Altaer heeft aengeftoken, tot buyten den leger uytvoeren, ende fal hem verbranden, gelijck als hy den eerften varre, voor de zonde van den Hoogepriester zeiven verbrandt heeft: het is een fond-offer der gemeynte.
22. Als een Overfle, een der Opperhoofden en aenzienlyken des volks, fal gefondigt hebben, ende [tegens~] een van de geboden des HEEREN fijnes Godts, door afdwalinge gedaen fal hebben , het welcke niet en foude gedaen worden , fo dat hy fchul» digh is :
23. Ofte, dat is en wanneer men fijne fonde, die hy daer tegen gefondigt heeft, zonder dat hy het wist, of 'er aen dacht, aen hem fal bekent gemaeckt hebben; fo fal hy tot fijn offer brengen, eenen geytenbock, dat is een jong boksken , maer het moet een volkomen jnanneken zijn, waer aen geen het minfte gebrek is.
Een Overfle kon met eene offerande van minder waerdye dan de Hoogepriester volftaen, zekerlyk om aentetoonen, dat de zonde van den Hoogepriester , als het Opperhoofd van Israëls Kerkftaet, den allernadeeligften invloed had op hec gedrag van het ganfche volk.
24. Ende hy fal fijne hant op het hooft des bocks leggen, vergel. vs. 4. ende fal hem flachten in de plaetfe , daer men het brand-offer flacht, voor het aengeficht des HEEREN : het is een fond - offer.
Het zondöfFei nu voor eenen Overften, moest geflagt worII. DEEL. C 5



4s LEVITICÜS IV.
tien in eene bepaelde plaets van het voorhof, al waer het d^ gelyksch Brandoffer geflagt werd, zie Exod. 29: 38. Dit was ook verordend omtrent alle gemeene zondöfferen vergel, Kap. 6: 25. 7: 2, Exod. 29: 29, 33. Maer de twee voorheen gemelde zondoffers, voor eenen Hoogepriester, en voor de ganfche Vergadering, moesten voor het aengezicht des Heeren geflagt worden, in het een of ander gedeelte van het Voorhof, zonder nadere bepaling Trouwens de twee laetsgenoemde zondoffers waren buitengewoon, en daerom had 'er ook nog dit byzondere in plaets, dat het bloed in het Heiligdom gebracht , en het vleesch buiten het leger verbrand werd.
25. Daer na fal de Priefter van den bloede des fond-offers met fijnen vinger nemen, door denzelven daerin te dopen, ende [dat] bloed op de hoornen niet, van den reukaltaer, gelijk in de zondöfferen voor den Hoogepriester en de ganfche Vergadering vs. 17 en 18 , maer flegts op de hoornen van den altaer des brand-offers, doen: dan fal hy fijn bloet, aen den bodem van den altaer des brand-offers uytgieten 5
26. Hy fal oock al fijn vet op den altaer aenfteken, gelijck het vet des danck-offers zie vs. 8 en 19. als mede Kap, 3: 9- fo fal de Priefter voor hem voor dien afgedwaelden Overflen verfoeninge doen van fijne fonde, ende het fal hem vergeven worden, hy zal
van de tijdelyke ftraffen zijner misdaden verfchoond worden, en zo hy door het geloof ziet op de tegenbeeldige offerande van den beloofden Verlosfer , eene volledige vergeving van alle zijne zonden erlangen, en in de zalige gunst van den Al» lerhoogften God herfteld worden.
Van het vleesch dezer zondoffers wordt hier niet gefproken. Wanneer het voor eenen Hoogepriester, of voor de ganfche Vergadering was, moest het verbrand worden vs. 12, li. Maer het zondoffer voor eenen Overften, ftond gelijk met de gemeene zondoffers, waervan het vleesch, als eene Heiligheid der Heiligheden, alleen in het Heiligdom, door de Priesteren moest gegeten worden , mids dat zy rein waren vergel. Kap. 6: 26.
27. Qi) Ende



LEVITICÜS IV. 43
27. (h) Ende fo eenigh menfche van 't volck
deslants, een gemeen perfoon, het zy Jood of Jodengenoot, door afdwalinge fal gefondigt hebben ; dewijle hy vets doet [tegens] een van de geboden des HEEREN, dat niet gedaen en foude worden, fo dat hy fchuldighis: vergel. vs. 22, 23.
28. Ofte^ dat is ende wanneer men fijne fonde die hy gefondigt heeft, aen hem fal bekent gemaeckt hébben : fo fal hy tot fijne offerhande brengen eene jonge geyte , een volkomen wijfken , voor fijne fonde , die hy gefondigt heeft.
Een gemeen perfoon kon met eene geit volftaen , zijnde het wijf ken van minder waerde dan het manneken, het welk voor eenen Overften gevorderd werdt, maer evenwel het moest volkomen wezen en zonder eenig gebrek.
29. Ende hy fal fijne hant op het hooft des fond-offers leggen 3 ende men fal dat fond-offer flachten in de plaetfe des brand-offers even als in het zondoffer voor eenen Overften vs. 24.
_ 30. Daer na fal de Priefter van haer bloet met fijnen vinger nemen, ende doen 't op de hoornen van den altaer des brand-offers: dan fal hy al het bloet daer van, aen den bodem van dien altaer uytgieten. vergel. vs. 25.
31. (2) Ende al haer vet fal hy afnemen , gehjck als het vet van het danck-offer afgenomen wort, ende de Priefter (*) fal het aenfteken op den altaer, tot een heflicke reucke den HEEREende de Priefter fal voor hem verfoeninge doen" ende het fal hem vergeven worden, vergel. vs. 26. '
Alleenlyk verdient het hier onze opmerking, dat dit zondoffer den Heer tot eenen lieflyken reuk wezen zoude. Het is dezeifde uitdrukking , welke van de Brand- en Dankoffers gebruikt wordt, zie Kap. 1: o, 13. 3: 15, l6. Van de voorheen bepaelde zondoffers , voor eenen Hoogepriester, voor de ganfche Vergadering, en eenen Overften, wordt dit
Oj Nurq. 15: 2?. (0 Levït. 3: 3, 4, 14. (*) Exod. 29: Ui III. DEEL.



44 LEVITICÜS IV.
niet gezegd. Zeker moet deze belofte ook tot alle de andere zondöfferen worden toegepast, maer de reden, waerom zy zoo byzonder by dat voor eenen gemeenen Israëlijt gevoegd wordt, komt ons voor, deze te wezen, dat God het geringer foort van menfchen bemoedigen wilde, door hun te verzekeren, dat hy ook hunne zondöfferen , offchoon zy van minder waerdye waren , in gunst wilde aennemen.
32. Maer fo hy een lam voor fijne offerhande ten fond-offer brengt, 't fal een volkomen wijfken zijn, dat hy brengt.
33. Ende hy fal fijne hant op het hooft des fond-offers leggen : ende hy fal dat flachten tot een fond-offer, in de plaetfe daer men het brandoffer flacht,
34. Daer na fal de Priefter van het bloet des fond-offers met fijnen vinger nemen, ende fal het doen op de hoornen van den altaer des brand-offers : dan fal hy al het bloet daer van , aen den bodem van dien altaer uytgieten.
35. Ende al het vet daer van fal hy afnemen, gelijck als het vet van het lam des danck-offers afgenomen wort , ende de Priefter fal die aenfteken op den altaer op de vyer-offeren des HEEREN , dat is het dagelyksch Brandoffer, en dit fchijnt ook op alle de voorheen genoemde foorten van zondöfferen te moeten worden toegepast, ende de Priefter fal voor hem verfoeninge doen over fijne fonde, die hy gefondigt heeft, ende 't fal hem vergeven worden.
Ter nadere opheldering van de Wet der zondöfferen, zullen wy kortelyk het volgende aenmerken,
I. Zy waren gefchikt, om eene wettifche verzoening te doe« over zonden van bedrijf, en den overtreder te bevrijden van de tijdelyke ftraffen, welke, op zulke misdaden, bedreigd waren; mids dat de overtreding niet moetwillig, maer uit onkurde, of onbedachtzaemheid, begaen was.
II. Het wijst zich evenwel van zelve , dat de overtreder
gene



LEVITICÜS IV. 45
gene vergeving van zedelyke fchulden by God verkreeg, ten zy hy zich in het geloof verliet op de aenftaende zo'enöfferande van den beloofden Middelaer.
iH. Het zondoffer toch. was buiten allen twijffel een voorbeeld van die zoenöfferande, met welke de Heer Jefus in eeu< wigheid volmaekt heeft alle de genen, die geheiligd worden, Hebr. 10: 1-9. Het vertegenwoordigde eenen Israëliër, — dat de mensch, door de zonden, van den Heiligen God vervreemd zy; — dat 'er, zonder voldoening aen Gods gerechtigheid, geene verzoening of vergeving van zonden kon plaets hebben; — en dat deze verzoening haren eenigen grondflag hebbe , in de voldoende offerande van den Middelaer des beteren Verbonds.
IV. Er waren onderfcheidene foorten van zondöfferen bepaeld naegelang der verfchillende perfonen, welke zich hadden fchuldig gemaekt, omdat ééne en dezelfde misdaed zwaerer en van meer nadeelige gevolgen is, in den eenen dan in den anderen, gelijk wy reeds in het voorbygaen hebben aengegemerkt. Wy kunnen daerom voor ons niet zien, dat alle de onderfcheiden byzonderheden, ook in den geestelyken zin, eene bepaelde beteekenis hebben zouden. Wy voor ons berusten in het algemeen, dat alle de wettifche zondoffers voorbeelden waren van Mesfias volmaekte zoenöfferande, verfchillende alleen in eenige byzonderheden, welke opzicht hadden tot de onderfcheidene perfonen, voor welke de wettifche verzoening gefchiedde.
III. DEEL.



46 LEVITICÜS V.
het V. kapittel.
Wetten omtrent de schuldöfferen. Deze wa* ren van tweederlei foort, zulken, welke alleen in offeranden van vee of vruchten beflonden vs. 1-13» zoodanigen, by welke eene wedergeving moest plaets hebben vs. 14-19.
I. ALs nu een menfche wie hy ook wezen mag; eene zonde van nalatigheid fal gefondigt hebben, dat hy gehoort heeft eene ftemme des vloecks, daer van hy getuyge is, 't zy dat hy 't gefien, ofte geweten heeft, dat is te zeggen, wanneer iemand, als getuige, in eene zaek geroepen, en door de Overheid, in den naem van God, bezworen is, om de waerheid te zeggen; of wanneer iemand eene Godslastering, of een misbruik van Gods heiligen naem gehoord heeft; of wanneer iemand weet dat een ander eene vloekwaerdige daed, eene ftrafbare misdaed begaen heeft, welke eenen vloek brengt over het land en over het volk, het zy dat hy 'er in eigen perfoon by tegenwoordig geweest, het zy dat het hem door anderen bericht is, indien hy 't niet te kennen en geeft, indien hy tot getuige voor het gericht geroepen zijnde, de waerheid verbergt, of eene Godslastering en andere dergelyke roepende zonden verzwijgt, fo fal hy fijne ongerechtigheyt dragen, zijne verzwijging zal hem tot eene zware fchuld gerekend worden, en zo hy door de fchuldöffers, welke ik nu verordenen zal, geene verzoening zoekt, zal hy de ftraffen van zijne misdaden dragen moeten , en mijne wraek gevoelen.
2 (a) Ofte, dat is een tweede geval, in het welk 'er e=n fchuldöffer nodig is, wanneer een menfche eenigh onreyn dingh fal aengeroert hebben, 't zy^het
~G0 Hagg. * l4- a Cor. «: 17-



LEVITICÜS V. 47
doode aes van een wilt onreyn gedierte, of het doode aes van een onreyn vee, ofte het doode aes van een onreyn kruypende gedierte : al is 't voor hem verborgen geweeft , nochtans is hy onreyn ende fchuldigh:
3. Ofte als hy fal aengeroert hebben de onreynïgheyt eenes menfchen, nae alle fijne onreynigheyt, daer mede hy onreyn wort: ende het is voor hem verborgen geweeft : ende hy is 't gewaer geworden, fo is hy fchuldigh:
Wanneer iemand iets onreins had aengeraekt, was het genoeg, dat hy zich waschte, en hy was flegts onrein tot aen, den avond, vergel. Kap. n. Hier wordt derhalven gefproken van zulke menfchen, die verzuimd hadden zich te wasfchen, en daerom voor die nalatigheid een fchuldöffer brengen moesten, vooral wanneer hy, onrein zijnde, in het Heiligdom gekomen was, en van de Heilige dingen gegeten had. Ondertusfchen moet dit evenwel zoo worden opgevat, dat de reiniging door onachtzaemheid verzuimd was; want zo het eene opzettelyke en moetwillige ongehoorzaemheid was aen de Goddelyke wet, was 'er voor den Overtreder geene hoop op verzoening overig, Hebr. 10: 28.
4. Ofte, dat is het derde geval, in het welk een fchuldöffer gevorderd werd, als een menfche fal gefworen hebben , onbedachtelick met fijne lippen uytfprekende om quaet te doen, oft om goet te doen , nae al •wat de menfche in den eedt onbedachtelick uytIpreeckt , ende het is voor hem verborgen geweeft : ende hy is 't gewaer geworden, lb is hy aen een van dien fchuldigh:
Hier wordt een onbedachtzame eed bedoeld, waerdoor ie. mand zich verbonden had, tot iets, het welk hy niet konde, of niet mogt volbrengen. Dit kon tweezins gefchieden; of wanneer iemand zich tot eene zekere daed verbonden had, welke hy, by nadere en bedaerde overdenking, bevond hvaed en ongeoorloofd te wezen; of wanneer iemand zich verbonden had, om iets goeds te doen, en hy bevond van achteren, dat de zaek voor hem onuitvoerbaer en boven zijn vermogen was.
III. DEEL.



\ ' .
48 LEVITICÜS V.
5. Het fal dan gefchieden, als hy aen een van die opgenoemde misdaden fchuldigh is: dat hy belijden fal, waer in hy gefondigt heeft: hy zal, zoo drae hy zijne misdaed ontdekt heeft, en tot inkeer gekomen is, tot den Priester gaen, om zijne nalatigheid openlyk en ootmoedig te belijden, met alle teekenen van vernedering en berouw.
Het is het eenparig begrip van alle de Joodfche Leeraren, dat geene offerande van eenige kracht ter verzoening ware, ter zy dezelve met belijdenis en boetvaerdigheid gepaerd ging, en dat deze belijdenis even zoo zeer tot de zond-, als tot de fchuldöfferen behoorde, f* Althans deze belijdenis was by de fchuldöffers, voor de zonden van nalatigheid, zeer wijsfelyk verordend; want langs dezen weg, konden geene zonden van beiang, geduurende eenen aenmerkelyken tijd, verborgen blijven , en elk werd daer door verplicht, om de overtredingen van zijnen Broeder, welke hy ontdekt had, en zonder deze wet vermoedelyk zoude verborgen hebben , fpoedig bekend te maken. Het wijst zich derhalven, dat deze wet eenen aenmerkelyken invloed had, op de zeden van Israël.
Maer evenwel deze belijdenis alleen was niet genoeg.
6. Ende, vervolgt daerom de Wetgever, dit wil ik dat hy tot fijn fchult-offer den HEERE voor fijne fonde „ die hy gefondigt heeft, brengen fal, een wijf ken van kleyn vee , een lam, ofte eene jonge geyte, voor de fonde : fo fal de Priefter voor hem van wegen fijne fonde verfoeninge doen door het fprengen van het bloed, en het verbranden van het vet des offerdiers op den altaer, vergel. Kap. 4: 34, 35. Het een en ander dezer plechtigheden wordt Kap. 7. nader opgehelderd. In het fchuldöffer moest elk offeren , nae zijn vermogen, de rijkften een lam of geit, die van den middenftaet een paer tortelduiven of jonge duiven , en de armen konden met het tiende deel van een Epha Meelbloeme volftaen, zoo als ons, uit de volgende versfen, nader blijken zal.
7. (b) Maer indien fijne hant foo veel niet bereycken en kan, als genoegh is tot een kleyn
vee,
(i) ond. 12: 8. Lue. 2: m.



LEVITICÜS V. 49
vee, fo fal hy [tot] fijn offer voor de fchult, die hy gefondigt heeft, den HEERE twee tortelduyven , ofte twee jonge duyven brengen, eene ten fond-offer, ende eene ten brand-offer.
Het brandoffer diende ter verzoening van de zonden in het gemeen , en het zondoffer voor die byzondere overtreding, van welke de offeraer belijdenis gedaen had : de naefte reden echter , om welke de ééne duif ten zond. en de andere ten brandoffer moest geofferd worden, was gelegen in de wys der toebereiding van de fchuldöfferen. Te weten, wanneer het fchuldöffer van eenig vee was, moest het vet, de nieren, en een ftuk van de lever, 'even als in de Dankoffers, op den altaer, tot een vuur- en brandoffer, verbrand worden, maer het vleesch was voor de Priesteren: nu was één duif niet gefchikt, om 'er deze plechtigheden mede te verrichten ; het vet van dezen vogel, met de nieren en een ftuk van de lever, maekte een veel te gering deel uit, om tot een vuuröffer geofferd te worden ; om nu dit gebrek te vervullen , werd 'er een tweede duif, ten brandoffer, verordend , die de plaets vervong van het vet, de nieren, en de lever der viervoetige dieren.
8. Ende hy fal die tot den Priefter brengen, dewelcke eerft die fal offeren, die tot het fendoffer is: ende fal haer hooft (c) met fijnen nagel nevens haren necke fplijten, maer niet affcheyden, zoodat de vogel, ffchoon de kop en de nek gefpleeten is, evenwel in zijn geheel blijve.
9. Ende van het bloet des fond-offers, het welk uit de wonde voortvloeit, fal hy aen de wandt of aen de zijde des altaers fprengen: maer het overgeblevene van dien bloede fal uytgedouwt worden aen den bodem des altaers, aiwaef men gewoon was zulks ook te doen , met het bloed der andere dieren, het is een fond-offer, men moet 'er op dezelfde wys mede te werk gaen , als anders in de zondöfferen gebruikelyk is, vergel. Kap. 4: 7, 18, 30, 34-
(O bov. 1: 15, III. DEEL. D



5o L E V I T I C U S V.
10. Ende de andere duif fal hy, te weten de Priester, ten brand-offer maken (d) nae de wijfe , op welke ik voorheen de Brandöfferen, verordend heb Kap. i: 15. fo fal de Priefter voor hem van wegen fijne fonde, die hy gefondigt heeft, verfoeninge doen, ende het fal hem vergeven worden, hy zal van de tijdelyke ftraffen zijner overtredingen verfchoond zijn , en, zo hy het geloofsoog op den Mesfias vestigt, ook niet voor den eeuwigen vloek te vreezen hebben.
11. Maer indien hy zoo nooddruftig is, dat fijne hant nae zijn vermogen niet reycken en kan aen twee tortelduyven, ofte twee jonge duyven, fo fal hy, die gefondigt heeft, tot fijne offerhande brengen hec tiende deel van een Epha, dat is een Gomer of ten naesten by 3* koppen, meelbloeme ten fond-offer: hy en fal geen olie daer over doen , noch wieroock daer op leggen , want het een fond-offer is, het welk hierin van de fpijsöfferen onderfcheiden is, dat 'er geen olie noch wierook by mogt komen, vergel. Kap. 2: 1. Trouwens het fpijsöffer was een foort van lof- en dankoffer, waerin de olie en de wierook tot teekenen van blijdfchap verftrekten, maer deze dingen moesten uit de fchuld-en zond-offers blijven, ten blijke van de droefheid en de verootmoediging des offeraers.
12. Ende hy fal dat Epha meelbloeme tot den Priefter brengen , ende (?) de Priefter fal fijne hant vol daer van ter gedachteniffe deffelven, dat is ter herinnering van zijne overtreding, en om hem daervan in het vervolg te rug te houden, grijpen, ende (ƒ) dat aenfteken op den altaer, op de vyer-offeren des HEEREN: dat is op het dagelyksch Brandoffer, het is
een fond-offer.
13. So fal de Priefter voor hem verfoeninge doen over fijne fonde, die hy gefondigt heeft in eenige van die [ftucken ] , ende het fal hem vergeven worden : ende (g) het overfchot van de
meel-
00 Levit. r: 15. CO Levit. 2: 2. (ƒ) Levic. 4: 35. Oj-j Levic. 2: 3.



LEVITICÜS V. 51
meelbloeme, fal des Priefters zijn , gelijck het fpijs-offer.
Men oppert hier eene zeer fchijnbare zwarigheid ; hoe, vraegt men, kon de Priester met een hand vol meelbloeme verzoening doen voor de zonden van eenen overtreder, daer 'er, in dit geval, geene de minde bloedftorting plaets had, en de Heilige Paulus zoo ftellig zegt, dat 'er zonder bloedjlorting geene vergeving gefckiedde. Hebr. 9: 22. Op deze vraag wordt zeer verfchillend geantwoord: dan, nae onze gedachten is de zaek zeer eenvoudig. De Priester moest de hand vol meelbloeme op den altaer, op de vuuröfferen des Heerens dat is, op het dagelyksch Brandoffer aenfteken, vergel. vs. 12. Hier door nu werd de meelbloeme met de flagtöffers vereenigd, welke op den altaer verbrand werden; en derhalven kon het meelöffer gerekend worden, deszelfs verzoenende kracht te ontleenen uit het bloed djr vuuröfferen.
14. Wijders fprack de HEERE tot Mofe, overgaende tot een ander foort van fchuldöffers, in welke, behal. ven het offer, nog eene zekere uitkeering gefchieden moest, feggende:
15. Als een menfche door overtredinge overtreden, ende door afdwalingen gefondigt fal hebben [wat ontwendende~] van de heylige dingen des HEEREN ; wanneer hy van de Heilige dingen zal onttrokken hebben , het zy , dat hy van de offerande zoodanig iets, het welk tot den altaer of aen den Priester behoorde , voor zich genomen, of dat hy verzuimd had, de eerftelingen of tienden te betalen. Die zich, met opzet en voorbedachtelyk, aen deze misdaed had fchuldig gemaekt, moest uit Israël worden uitgeroeid, vergel. Num. 15: 30; maer zo het, uit onkunde, of door onachtzaemheid gefchied is fo fal hy tot fijn fchult-offer den HEERE brengen eenen volkomenen ram uyt de kudde, met, benevens, utve fchattinge (h) aen füveren iikelen , nae (i) den fikel des heyligdoms, ten fchult-offer , dat is, de Priester zal het geen van de heilige dingen onthouden is, op
C*) Levit. 27: 2, 3, enz. CO Etod. 30: 13. til; DEEL. D 2



52 LEVITICÜS V.
eenen zekeren prijs waerdeeren , en bepalen hoe veele fi* kelen het waerdig is, de fikel van het Heiligdom gerekend zijnde op ruim 25 ftuivers.
16. So fal hy , dat hy fondigende [heeft ontwendt] van de heylige dingen, wedergeven in geld , zoo als het de Priester gewaerdeerd heeft, ende fal deiTelven vijfde deel daerenboven toedoen, dat hy den Priefter geven fal: alfo fal de Priefter met den ram des fchult-offers voor hem verfoeninge doen , ende het fal hem vergeven worden.
De verzoening gefchiedde niet, door het wedergeven van het ontvreemde, met een vijfde verhooging; dit diende flegts, om den Altaer en den Priester fchadeloos te ftellen; maer dooiden ram des fchuldötTers, als eene uitbeelding van Christus en zijne eeuwige verzoening.
17. Ende indien een menfche fal gefondigt hebben , ende gedaen [tegen] een van alle geboden des HEEREN, het welcke niet en foude gedaen worden : al is 't dat hy 't niet geweten en heeft, al weet hy niet zeker, al ftaet hy 'er over in twijffel, of hy iets, van het geen de Heere bevolen had, mogt hebben nagelaten, nochtans is hy in dit geval van twijffeling fchuldigh , ende fal fijne ongerechtigheyt dragen, zo hy 'er volgens de wet geene verzoening over zoekt.
18. Ende hy fal daerom eenen volkomenen ram uyt de kudde tot den Priefter brengen met uwe fchattinge , ten fchult-offer : ende de Priefter fal voor hem verfoeninge doen over fijne afdwalinge, door welcke hy afgedwaelt is, die hy niet geweten en hadde, fo fal 't hem vergeven worden.
Zo iemand twijffelde, of hy ook van de heilige dingen iets onttrokken had, zo moest de Priester dat geen , het welk de man misfchien ontvreemd had, op eenen zekeren prijs waerdeeren , en dit moest, by het fchuldöffer, in fikelen des Heiligdoms, betaeld worden, maer zonder de vijfde verhooging , om dat de misdaed twijffclachtig was.
19. Het is een fchult-offer, de vrees en het vermoeden van overtreding is reden genoeg, om de verzoening,
door



LEVITICÜS. V. 53
door een fchuldöffer, te zoeken, hy heeft fich voorfeker fchuldigh gemaeckt aen den HEERE, hy moet in Mik een twijfelachtig geval , gerekend worden , als of hy inderdaed fchuldig was. y Deze voorzorg, zelfs voorgevallen van twijfeling, moest den Israëliten onder het oog brengen, hoe zeer de zonde by God gehaet zy, zoodat zelfs het vermoeden daervan niet konde geduld worden; en hen tevens tot bedachtzaemheid aenfpooren om zich van alle zonde, zelfs den fchijn en het vermoeden daervan, zorgvuldig te wachten.
Voor het overige heeft men het volgende, omrent de schuld-offers, op te merken.
I. Er was een blijkbaer onderfcheid tusfchen de zond- en de schuld-offers, ten aenzien van beider plechtigheden. Men vestige het oog op de volgende byzonderheden. —
(1) . Het bloed des zondoffers moest gefbeeken worden aen de hoornen des altaers , en in fommige gevallen zelfs binnen in het Heiligdom gefprengd worden, voor het Voorhangfel en op den Reukaltaer ; maer het bloed des fchuldöffers werd alleen gefprengd opden Brand - altaer. —
(2) . Het zondoffer was onderfcheiden nae den rang der perfonen , maer het fchuldöffer nae het vermogen van den offeraer. - (33. Het minfle , dat in de zondoffers kon geofferd worden, was eene geite, maer, in het fchuldöffer kon de offeraer, zo hy van een gering vermogen was, met twee duiven, en zo deze hem nog te kostbaer waren, zelfs met een Epha meelbloeme volftaen.
O. In den geestelyken zin nogthans hadden, beide de zonden fchuldöffers een blijkbaer uitzicht op de verzoenende offerande van den Mesfias.
III. Voor het oude Israël, had evenwel ook elk dezer foorten van offerandeneen byzonder oogmerk. — (1). De zondoffers waren meer plechtig dan de fchuldöffers; dat is ook de reden, dat 'er een zondoffer gevorderd wierd, waneeer de Hoogepnester, of de ganfche Vergadering was afgedwaeld: daerom werden 'er ook, op de hooge Feesten, geene fchuld- maer III. DEEI, D 3



54 LEVITICÜS VI.
zond-offers, geofferd Num. 22, 29. — (2). De zondoffers fchijnen gefchikt geweest te zijn voor zwarer zonden, of die meer bekend; en de fchuldöffers voor mindere overtredingen , en die meer heimelyk begaen waren. — (3). Men moet 'er vooral byvoegen, dat de zondoffers dienden ter verzoening voor zonden van bedrijf, en de fchuldöffers voor overtredingen van nalatigheid.
het VI. kapittel.
Het Jlot der wetten omtrent de s c h u l d ö f f e r e n. vs. 1-7. een nader bericht voor de Priesteren, van hunne verrichtingen omtrent de andere foorten van offeranden, als het brandoffer vs. 8-13» het fpijsöffer vs. 14-23, en het zondoffer vs. 24-30.
1. Y0order fPrack de HEERE tot Mofe»
feggende :
2. Als een menfche gefondigt , ende tegens den HEERE door overtredinge overtreden fal hebben, vergel. Kap. 5: 15, wanneer iemand zich, door eene van de na te noemen misdaden, tegen den Heere zal bezondigd bebben, dat hy aen fijnen naeften fal gelogen hebben van 't gene hem in bewaringe gegeven is, wanneer hy lochent dat geen ontvangen te hebben, het welk hem door eenen anderen in bewaring gegeven is, en dat zelfs wanneer hy onder eenen eed gebracht is, om de waerheid te zeggen, gelijk het vs. 3. nader verklaerd wordt, ofte, wanneer hy ontkent iets ontvangen te hebben, het welk hem ter hant geftelt was, om 'er voor gemeene rekening winst mede te doen in den Koophandel, ofte van roof, wanneer hy zijnen naesten in het heimelyke beftolen, of op eenige wys benadeeld heeft, ofte [dat'] hy met gewelt fijnen naeften onthoudt , wanneer hy zijn naesten iets
heeft



LEVITICÜS VI. 55
heeft weten aftepersfen, of door verfchalking naer zich te nemen.
3. Ofte dat hy het verlorene gevonden , ende daer over gelogen , ende met valfchheyt gefworen fal hebben, met eene fterke betuiging bevestigende, dat het niet in zijne hand gekomen zy: . (a) over yet van alles dat de menfche doet, daer in fondigende; dat is met een woord, wanneer iemand zich, in een van de gemelde of foortgelijke gevallen, tegen zijnen naesten vergrijpt.
De zonden, welke vs. 2 , 3. worden voorgefleld, zijn alle misdaden tegen den Naesten, evenwel wordt men , in zulke gevallen, vs. 2. gezegd onmiddelyk tegen den heer zeiven te zondigen. Trouwens, daer alle zonden tegen den Heer, als den opperften Wetgever, begaen worden, kunnen die zonden, van welke hier gefproken wordt , ook overtredingen tegen den Heer genaemd worden, te meer omdat deze misdaden in het heimelyke begaen wierden, zoo dat niemand dan God alleen daervan getuige en richter wezen konde, wiens heilige naem, daerin, ingewikkeld, door eene valfche bevestiging, misbruikt werd.
4. Het fal dan gefchieden , dewijle hy op eene van de gemelde of foortgelyke wyzen gefondigt heeft, ende fchuldigh geworden is, dat hy wederuytkeeren fal den roof dien hy gerooft, ofte het onthoudene, dat hy met gewelt onthoudt, ofte het bewaerde, dat by hem te bewaren gegeven was, ofte het verlorene, dat hy gevonden heeft:
5. Ofte van al daer over hy valfchelick gefworen heeft, dat hy 't felve in fijne hooftfomme wedergeven , ende nogh het vijfde deel daerenboven toedoen fal: wiens dat is en toebehoort, dien fal hy dat geven op den dagh fijner fchult, Jat is, ten dage als hy tot het Heiligdom komt, om zijne misdaed met een fchuldöffer te verzoenen.
Hy die zich op de gezegde wys, tegen zijnen naesten vergreepen had, moest, by het fchuldöffer 't welk hy aenbracht.de
O) Num. 5: 6. Hf. DEEL. D 4



56" LEVITICÜS VI.
geheeleboofdfom van het geen hy onrecbtvaerdignaer zich genomen had, met een vijfde verhooging, volgens de fchatting des Priesters, aen zijnen Broeder wedergeeven ; zonder zulk eene uitkeering, kon geene offerande Gode aengenaem wezen. Dan hier fchijnt zich eene ftrijdigheid op te doen, met de wet Exod. 22; 1 - 7dat de vergoeding, in fommige gevallen dubbeld , in fommige vier, en in nog andere vijfvoudig gefchieden moest. Maer men heeft op te merken, dat de wet Exod. 22: 1 - 7. betrekking heeft tot zulke menfchen, die de misdaed hardnekkig bleeven verbergen, tot dat zy, door gerichtelyke getuigen, overtuigd , en door de Overheid veroordeeld waren , om, nae gelang der omftandigheden, eene dubbele, vier- of vijfvoudige uitkeering te doen; maer in de wet, welke wy thans voor ons hebben , wordt van zulke overtreders gefproken, die hunne misdied vrywillig, uit eigen beweging , beleeden , en dezelve met een fchuldöffer verzoenen wilden, de zoodanige hadden alleen het geen zy. ontvreemd hadden, met een vijfde verhooging, aen den rechten eigenaer weder te geven.
6. Ende , hy fal den HEERE fijn fchult-offer brengen , tot den Priefter, eenen volkomenen ram uyt de kudde, met uwe fchattinge, zoo als de Priefter de hoofdfom van het ontvreemde zal gewaerdeerd hebben, ten fchult-offer.
7. Dan fal de Priefter voor hem verfoeninge doen , voor het aengefichte des HEEREN, ende 't fal hem vergeven worden: over yet van al dat hy doet, daer aen hy fchult heeft in het benadeelen van zijnen naesten.
Met vs. 8. wordt een geheel nieuw onderwerp begonnen: want de Heer fchrijft van vs. 8- tot Kap. 7: 36. aen den Priesteren voor, hoe zy met de voorheen gemelde offeranden handelen moesten. Deze 7 eerfte verfen behelzen het Hot der wetten omtrent de fchuldöfferen, en zou. den daerom veel voegzamer by het voorgaende Kapittel gebracht zijn. De Joden beginnen, met dit vs. 8 , eene geheele nieuwe afdeeling van de wet, en het is ook zeer
waer-



LEVITICÜS VI. 57
waerfchijnlyk, dat de wetten, welke nu volgen, op eenen anderen tijd dan de voorige gegeven zijn, dewijl zy van eene andere ftof handelen.
8. Voorder fprack de HEERE tot Mofe, feggende :
9. Gebiedt Aaron , ende fijnen fonen, welken de wetten, die ik nu zal voorftellen, byzonder en alleen raken, en beveelt hun in mijnen naem, feggende; Dit is de wet des brand-offers; 't is namelyk niet het vrywillig brandoffer, het welk ik thans bedoele, maer het dagelyksch brandoffer, 't gene dat door de brandinge op den altaer den gantfchen nacht tot aen den morgen opvaert en in rook verteerd wordt; alwaer het vyer des altaers altoos fal brandende gehouden worden , en laat de Priesters toch wel zorg dragen, dat het heilig vuur nimmer uitgae. De Wetgever heeft hier het oog op het avondoffer, dit moest den ganfchen nacht brandende gehouden worden, tot dien tijd dat het morgenoffer deszelfs plaets vervulde. Ten dien einde moesten 'er, telken nacht, eenige Priesters in het Heiligdom waken , en het lam, by ftukken, het eene na het ander, zoodanig op den altaer leggen , dat het voor het morgenoffer verteerd was.
Van het morgenoffer wordt hier niet gefproken; dit moest ook van den morgen tot den avond, den ganfchen dag door, brandende gehouden worden; maer, dewijl 'er over dag zoo vele en achter een volgende offeranden waren, had men in het geheel geene vrees, dat het vuur over dag zoude uitgaen j omtrent het morgenoffer wasderbalven geene opzettelyke wet nodig.
10. Ende de Priefler fal fijn linnen kleet aentrecken, zijnen rok, welken hy moet aen hebben, als hy tot den altaer nadert, Exod. 28: 39, 40. ende hy zal de linnen onderbockfen over fijn vleefch aentrecken, vergel. Exo.1. 28: 42. ende fal de affche opnemen , als het vyer het brand-offer op den altaer fal verteert hebben, dit is het eerfte werk van den dagelykfchen dienst; in den vroegen ochtendftond, tegen den tijd van het
III. DEEL. D S



58 LEVITICÜS VI.
morgenoffer, zal de Priefter dit werk verrichten, ende hy fal die opgefchepte asfche by den altaer leggen aen de oostzijde van denzelven, zoo ver als mogelyk is van het Heilige der heiligen, vergel. Kap. i: 16.
11. Daer na fal hy fijne zoo even genoemde heilige kleederen uyttrecken , ende fal andere kleederen aendoen, het zy gewoone burgerlyke kleederen, het zy, gelijk anderen meenen , zulke kleederen, welke wel niet gemeen, maer evenwel van eene mindere heiligheid waren; ende hy fal de aflche tot buyten 't leger uytdragen aen eene reyne plaetfe, alwaer geene krengen, geen mest, of andere onreinigheden geworpen worden; ten einde dus al wat tot den dienst des Heiligdoms gediend had, voor verachting te behoeden.
12. Het vyer nu op den altaer fal daer op brandende gehouden worden, 't en fal niet uytgeblufcht worden : wanneer de Priester, in den morgenftond, de asfche van den altaer wechneemt, zal hy wel zorg dragen, dat 'er vuur overblijve; nooit moet dat vuur uitgaen , maer de Priefter fal daer t'elcken morgen hout aenfteken , om het gaende te houden en te verlevendigen, ende hy fal daer op het brand-offer fchicken , ende het vet der danck-offeren daer op aenfteken, op dat het brandoffer des te fpoediger verteerd, en 'er, langs dezen weg, plaets gemaekt worde voor velerlei andere offeranden, welke het volk zal aenbrengen.
13. Het vyer fal gedueriglick op den altaer brandende gehouden worden; 't en fal niet uytgeblufcht worden.
Het Heilig vuur, van het welk hier gefproken wordt, is, by de eerfte inwijing van Aaron, door den Heer zei ven, wonderdadig veroorzaekt: Volgens de hier voorgefchreeven wet, is dat vuur, nae de berichten der Jooden, altoos brandende gehouden, tot dat de Tempel door Salomo gebouwd was. By de inwijing van den Tempel heeft de Heer op nieuw dergelijk een vuur ontftooken, het welk op den altaer geblesven is, tot dat dit Heiligdom door de Babiloniers verwoest werd. Maer, volgens het gemeen gevoelen der Jooden, moet dit vuur onder die dingen geteld worden, welke in den tweeden Tempel ontbraken. 14. Dit



LEVITICÜS. VI. 59
14. Dit is nu de wet (b) des vrywiliigen fpijsöffers, waervan Kap. 2. gehandeld is: [Een der~] fonen Aarons, wiens beurt het is om het Heiligdom te bedienen, fal dat fpijsöffer voor het aengeficht des HEEREN offeren , voor aen, dat is, gelijk de Joden het verkla. ren, op de zuidzijde van den altaer. vergel. Kap. 2: 8 , 9o
15. Ende hy fal daer van opnemen fijne hant vol, uyt de meelbloeme des fpijs-offers, ende van deiTelven olie, ende alle den wieroock, die op het fpijs-offer is: dan fal hy het aenfteken op den altaer; 't is eene liefiicke reucke (c) ter gedachteniffe deffelven voor den HEERE. vergel. het aengeteekende op Kap- 2: 2.
16. Ende het overblijvende daer van fullen Aaron, ende fijne fonen eten, te weten dit overfchot zal alleen gebruikt worden door de mansperfoonen in Aarons geflacht, en fchoon de dochters der Priesteren ook van andere heilige dingen ^eten mogten , Num. 18: 11, zullen zy zich evenwel van de overblijffelen des fpijsöffers onthouden, omdat die van eene gansch byzondere heiligheid zijn, ongefuert fal 't gegeten worden , 'er is een gedeelte van op den altaer geweest, daerom zal men 'er geen zuurdeeg by doen, omdat het zelve op den altaer niet komen mag, Kap. 2: 11. in de heylige plaetfe in den voorhof der Tente der t'famenkomfte, in het voorhof der Priesteren, fullen fy dat eten, omdat het eene heiligheid der heiligheden is, Kap. 2: 3.
17. Het gedeelte van het fpijsöffer, het welk voor de Priesteren is, en fal niet gedeeffemt gebacken worden ; 't is haer deel dat ick gegeven hebbe van mijne vyer-offeren: 't is eene heyligheyt der heyligheden, gelijck het fond-offer, ende gelijck het fchult-offer.
18. Al wat mannelick is onder de fonen Aarons, fal dat eten: 't zy eene eeuwige infettinge voor uwe geflachten van de vyer-offeren des HEE-
C&) Num. 15:4, enz. (O Levlt. a: 9. III. DEEL.



<5o LEVITICÜS VI.
REN : al (d) wat die heilige fpijs fal aenroeren , fal heyligh zijn , niet alleen moet 'er niemand van efcen , dan alleen gewijde Priesters , maer ook al dat geen , met het welk men deze fpijs aanroert, by voorbeeld de fchotel, het mes, enz. dit alles moet heilig zijn , en niet tot gemeene dienften gebruikt worden, Exod. 29: 37.
19. Wijder fprack de HEERE tot Mofe, feggende :
20. Dit is de offerhande ter inwijding Aarons, ende fijner fonen , die fy den HEERE offeren fullen , ten dage als hy fal gefalft worden ; Het tiende deel eener Epha meelbloeme een fpijsöffer geduerigh , dat is , altoos zal dit offer plaets hebben, zoo meenigmael 'er een van .Aarons zonen gezalfd wordt, de helft daer van op den morgen, ende de helft daer van op den avont, de eene helft zal by het morgen- en het ander by het avondoffer gevoegd worden, buiten en behalven dat gewoone fpijsöffer, het welk altoos by het dagelyksch brandoffer komen moet, vergel. Exod. 2 9: 40.
Het dagelyksch en gewoone fpijsöffer beftond uit rauwe meelbloeme, met olie gemengd, maer het meel van dit fpijsöffer werd gebakken , daerom volgt 'er
21. 't Sal in eene panne met olie gemaeckt worden ; gerooftet dat is gebakken of gefruit fult gy Priester , die ingewijd wordt , dat brengen tot den altaer : ende de gebackene ftucken des fpijs-offers fult gy offeren ten lieflicken reucke den HEERE.
22. Oock fal de Priefter , die uyt fijne, naemelyk Aarons, fonen in fijne plaetfe de gefalfde fal worden , 't felve doen in eigen perfoon , zoo wel als het Aaron doen moet by zijne eerfte inwijing, 't zy een eeuwige infettinge , eene altoos duurende wet, zoo lang het Priesterfchap nae Aarons ordening zal ftand grijpen : het fal voor den HEERE geheel aengefteken worden , en daerin verfchilt het van alle andere
fpijs-
<d~) Exod. ig: 37.



LEVITICÜS VL 61
fpijsöfferen , van welke maer een gedeelte op den altaer kwam , en het overfchot door de Priesteren gegeten werd, Kap. 2: 2, 3.
23. Alfo fal alle fpijs-offer des Prieffcers gantfchelick zijn ; 't en fal niet gegeten worden.
24. Voorder fprack de HEERE tot Mofe , feggende :
25. Spreeckt tot Aaron , ende tot fijne fonen , feggende ; Dit is de wet des fond - offers : In de plaetfe daer het brand-offer geflacht wort y fal het fond-offer voor het aengeficht des HEEl REN geflacht worden , vergel. Kap. 4,- 24, 29, 33. 't is eene heyligheyt der heyligheden , en daerom mag niemand 'er van eten , dan alleen de Priesters , die den Heere heilig zijn.
26. (e) De Priefter', die dat voor de fonde offert , fal het eten: in de heylige plaetfe fal 't gegeten worden ; in 't voorhof van de Tente der t'famenkomfte , ondertusfchen mag hy 'er ook andere Priesteren en hunne Zonen op nodigen , zo hy het goedvindt, vergel. vs. 29.
27. Al _ wat deffelven vleefch fal aenroeren , fal heyligh zijn, vergel. vs. 18. fo wie van fijnen bloede van het bloed der zondoffers namelyk, op een kleet fal gefprengt hebben, dat, daer op hy gefprengt fal hebben , fult gy in de heylige plaetfe waffchen. Men kan het laetfte gedeelte van vs. 2 7 tweezins opvatten } of-van het kleed des Priesters, wanneer deze, by het doen der befprenging , eenige druppelen bloeds op zijne kleederen gefpat had ; of men kan het nemen van den offenaer zeiven, wanneer de Ifraëlijt, die het zondoffer aenbracht, by het flagten van het dier, eenig bloed op zijn kleed gekreegen had. Hoe het ook wezen moge ; zulk een kleed moest, in de heilige plaets, gewasfchen werden, deels uit eerbied jegens het offerbloed, en om het zelve tegen alle ügjvaers
C«j Hof. 4: 8. III. DEEL.



6z LEVITICÜS VI.
dige aenraking te beveiligen , deels ook om het gewaed der Priesteren fchoon en welvoeglyk te houden.
28 Ende het aerden vat , daer in het vleesch van het zondoffer gefoden is , fal gebroken worden. Men heeft dit niet te verftaen van de gewijde vaten in den Tabernakel, deze waren alle van koper, Exod. 27:10. maer van zulke vaten , welke byzondere perfonen gebruik' ten tot het gereed maken van hunne fpijsöfferen. De laetst genoemde aerden vaten moesten gebroken worden, omdat dezelve de kracht van bet vleesch zoodanig inzuigen, dat 'er de reuk daervan niet kan uitgewasfchen worden : maer fo 't in een koperen vat gefoden is, in het welk niets kan intrekken , fo fal 't gefchuert , ende in water gefpoelt worden.
Deze wet was zeer gefchikt , om den Ifraëliten eene eerbiedige vrees in te prenten voor al dat geen, het welk tot Tehovahs plechügen eerdienst behoorde.
20 Al wat manlick is onder de Pnefteren, fal dat eten : het is eene heyligheyt der heyhgheden , vergel. vs. 18 en 26.
00 Maer geen fond-offer , (ƒ) van welckes bloet'in de Tente der t'famenkomfte fal gebracht worden , om in het heyligdom te verfoenen , fal gegeten worden , gelijk de zondoffers voor den Hoogepriester Kap. 4: 3 of voor de ganfche Vergadering , en in zekere bepaelde gevallen Kap. 4: 13 — of die , welke op den grooten verzoendag geofferd werden, Kap. 16: 27. het fal in het vyer verbrandt worden.
£ƒ) Levit. 4: 5- H«br- I3: »*•
HET



LEVITICÜS VII. 6$
HET VII. KAPITTEL.
Vervolg der wetten omtrent het behandelen van de onderfcheiden offeranden, betreffende het fchuldöffer vs. 1-7. het brandoffer vs. 8. het fpijsöffer vs. 9, 10. het dankoffer vs. 11-21. nadere bepalingen van eenige reeds gegeven wetten vs. 22-34. waerop eenige algemeene voorfchriften ten Jlotte volgen, vs.. 35-38.
1. J)It is nu de wet des fchult - offers, te voo-
ren had de Heer reeds bepaeld, in welke gevallen een fchudüffer moest worden aengebracht, Kap. 5 ; maer nu gaet hy over , om de Priesteren te onderrichten , hoe zy met de fchuldöffers handelen moesten. Vooraf gaet deze aenmerking, het is eene heyligheytder heyligheden, om de Priesteren te leeren , dat de fchuldöffers onder de allerheiligfte dingen moesten gerekend , en als de zoodanige behandeld worden.
2. In de plaetfe daer fy het brand-offer flachten , fullen fy het fchult-offer flachten, even gelijk ook omtrent de zondöfferen verordineerd is, Kap. 4: 24. ende men fal deiTelven bloet rontomme op den altaer fprengen : hierin is het fchuldöffer onderfcheiden van het zondoffer : In het zondoffer moest het bloed op de hoornen van den altaer gedaen worden, Kap. 4: 25,34, maer in het fchuldöffer, moest het zelve, even gelijk in da brandöfferen Kap. 1: 11, en in de danköfferen gebruikelyk was Kap. 3: 2, 8, rondom den altaer gefprengd worden.
3. Ende daer van fal men, de Priester namelyk, al fijn vet offeren ; den fleert, ende het vet dat het ingewant bedeckt.
4- Oock beyde de nieren, ende het vet, dat daer aen is, dat op de weeckdarmen is, ende
III. DEEL.



(j4 LEVITICÜS VIL
het net over de lever met de nieren , dat fal men afnemen.
Vergelijk omtrent al het geen vs. 3, 4 wordt voorgefteld . het geen wy aengeteekend hebben op Kap. 3: 3-9.
5. Ende de Priefter fal die aenfteken op den altaer ten vyer - offer den HEERE : het is een fchult-offer , op dezelfde wys , als met het vet der zond- en dank ■ offeren gehandeld werd, Kap. 4: 26, 31.
6. Al wat manlick is onder de Priefteren fal dat eten : in de heylige plaetfe fal 't gegeten worden ; 't is eene heyligheyt der heyligheden, verg. Kap. 6: 18, 26, 29.
7. Gelijck het fond - offer , alfoo fal oock het fchult-offer zijn ; eenerley wet fal in het zoo even gemelde opzicht voor defelve zijn, voor de zond- en fchuldofferen beide , het vleesch fal het deel des Priefters zijn , die daer mede verfoeninge gedaen fal hebben.
8. Oock de Priefter die yemants brand-offer offert , die Priefter fal de huyt des brand - offers hebben, dat hy geoffert heeft : en niets anders , al het overige moet geheel verbrand worden Kap. 1: 8 , 9-
9. Daer toe al het fpijs-offer, dat in den oven gebacken wort ; met al dat in den ketel, ende in de panne bereydt wordt, op die wys, als voorheen gezegd is, Kap.- 2: 4, 5 , 7 fal het deel des Priefters zijn, die dat offert, uitgezonderd dat gedeelte het welk den Heere toekomt, en met vuur op den altaer moet verbrand worden , zie Kap. 2: 2, 0, 10.
10. Maer wat de rauwe fpijsöfferen betreft ; Oock alle fpijs-offer met olie gemengt, ofte drooge , by welk geen olie gevoegd is, fal aller fonen Aarons zijn, des eenen, als des anderen , het rauwe fpijsöffer zal, niet , gelijk het gebakkene en gekookte, voor den dienenden Priester zijn , maer het zal onder alle de Priesteren gelijkelyk verdeeld worden.
11. Het geen ik vervolgens (tot vs. 21) zal voordellen,
dit



LEVITICÜS VII. 6S
dit is nu de wet des danck - offers , dat men den HEERE offeren fal.
Kap. 3 is reeds van de Danköfferen gefproken; maer nu worden de verrichtingen der Priesteren, omtrent dezelve, nader bepaeld.
12. Indien hy dat tot (a) een lof [offer] offert, fo fal hy neffens het lof-offer ongefuerde koecken met olie gemengt , ende ongefuerde vladen met olie beftreken, offeren: ende fullen die koecken met olie gemengt , van geroofte meelbloeme zijn. Deze koeken en vladen moesten ongezuurd zijn, omdat 'er niets het welk gedeesfemd was op den altaer komen mogt , zie Kap. 2: 11.
Onder de verfchillende foorten van Danköfferen, was het Lofoffer het voornaemfte, ftrekkende ter dankbare erkentenis van reeds ontvangen weldaden. Dit Lofoffer was of algemeen , het welk eenmael des jaers , op het Pinxterfeest, voor het ganfche volk geofferd , en voor eene heiligheid der heiligheden gehouden werd, zie Kap. 23: 20; of byzonder, het welk door allerlei Israëliten geofferd werd wanneer 'er zich de gelegenheid toe opdeed. Van deze laetfte foort wordt hier gefproken , en die waren minder heilig dan de eerfte.
13. Beneven de koecken fal hy tot fijne offerhande gedeeffemt broot offeren; met het lof-offer fijnes danck-offers. In deze koeken werd het zuurdeeg toegelaten , omdat zy niet op den altaer kwamen, maer aen de Priesteren gegeven werden.
14. Ende een daer van uyt de gantfche offerhande, dat is één koek uit elke offerande, fal hy door den Priester den HEERE ten hef-offer offeren: het overfchot fal des Priefters zijn, die dat bloet des danck-offers fprengt. Over ds heföfferen zie men Exod. so: 24, 28.
15. Maer het vleefch van het] lof-offer fijnes
1*0 pf- * ifli 17.
III. deel. E



66 LEVITICÜS VIL
danck-offers fal op den dagh van deiTelven offerhande gegeten worden : daer van en fal men niet tot den morgen overlaten.
Het oogmerk van deze wet was , om de waerdigfieid der offeranden te handhaven , en voor te komen, dat zy aen geen verderf blootgefteld , of tot eenig onheilig einde zouden gebruikt worden. Zo de offeraer, met zijne genodigd* gasten , het vleesch niet geheel gebruiken konden , moet hy het overfchot aen de armen uitdeelen.
16. Ende fo het flacht-offer fijner offerhande, (Dit foort van danköfferen werd een flagtöffer genaemd, omdat 'er , even als in de voorige , eene flagting in plaets had.) Zo dit flagtöffer van iemands dankoffer een gelofte is , wacrby hy zich verbond , om den Heere iets te zullen heiligen of offeren , wanneer hem deze of gene weldaed gefchonken wierd ; ofte wanneer het een vrywilligh offer is , het welk hy, uit eigen beweeging, den Heer aenbiedt , zonder daerin iets byzonders te bedoelen; (b) dat fal ten dage als hy fijn offer offeren fal, gegeten worden : ende het overgeblevene daer van , het welk hy op den zelfden dag niet gevoeglyk gebruiken kon, fal oock des anderen daegs gegeten worden. Dit was in het Lofoffer niet geoorlofd, het welk op denzelfden dag geheel gebruikt moest worden. Langer evenwel dan de tweede dag mogt het niet bewaerd worden , gelijk 'er daerom aenftonds wordt bygevoegd vs. 17, 18.
17 Wat noch van het vleefch des flacht-offers overgebleven is; fal op den derden dagh met vyer verbrandt worden:
18. Want fo eenigfins van dat vleefch fijnes danck-offers op den derden dagh gegeten wort, die dat geoffert heeft, en fal met aengenaem zijn, 't en fal hem niet toegerekent worden,
het zal even eens zijn, als of hy niet geofferd had , 't fal
een afgriifelick dingh zijn : ende de ziele die daer ö J van
(V) Levit. 19: (.



LEVITICÜS VIT. 6>
vart eet * fal hare ongerechtigheyt dragen, tot dat
hy 'er , door een fchuldöffer, verzoening over gedaen heeft. Het oogmerk van dezë wet was misfchïen ook, om voor te komen, dat de Israëliten, onder den fchijn van Go.lsu'ienfli'heid, hunne feestdagen niet te lang achter één zouden uitrekken.
19; Ende het vleefch van een dankoffer , dat yet onreyns aengeroert fal hebben , terwijl men het uit het Heiligdom droeg, naer die plaets, alwaer men de offer - maeltijd houden zoude ; In dit geval en fal zulk een vleesch niet gegeten worden ; met den vyere fal 't verbrandt worden : maer aengaende het [ander] vleefch , het welk niet befmet is door iets onreins aen te raken, dat vleefch fal een yeder , die reyn is, mogen eten , alle die, door den offeraer, behalven zijn huisgezin , tot deze maeltijd genodigd worden , alleenlyk dat zy rein zijn.
20. Doch als eene ziele het vleefch van het danck-offer, het welcke des HEEREN is, (c) gegeten fal hebben , ende hare onreynigheyt aen haer is , dat is op een rijd, dat men , op de eene of andere wys, volgens de wet, onrein was; fo fal die felve ziele uyt hare volckeren uytgeroeyt worden , dan namelyk , wanneer zy geweten heeft dat zy onrein was; want in zulk een gevar zondigde men moedwillig en met een opgeheven hand : maer indien men het onwetende gedaen had , was 'er voor dezulken eene offerande ter ver" zoening verordineerd , zie Kap. 5: 2.
21. Ende wanneer eene ziele yet onreyns fal aengeroert hebben, [als] de onreynigheyt des menfchen, ofte het onreyne vee, ofte eenigh onreyn verfoeyfel, vergel. Kap. n: 22 ; ende fal van het vleefch des danck - offers, het welcke des HEEREN is, gegeten hebben ; fo fal die felve ziele uyt hare volckeren uytgeroeyt worden, onder die bepaling namelyk als vs. 20 gezegd is.
CO Levic. 15: 3. | III. DEEU E 2



<J8 LEVITICÜS VII.
22. Daer na fprack de HEERE tot Mofe, en gaf hem verfcheiden geboden, welke het ganfche volk raekten, en rads te vooren waren opgegeven, maer nu nog eens herhaeld worden , omdat derzelver onderhouding van het grootfle belang was, feggende :
23. Spreeckt tot de kinderen Ifraè'Is, feggende; Geen vet van een os , ofte fchaap , ofte geyte en fult gy eten. vergel. Kap. 3: 17.
24. Maer het vet van een doot aes, ende het vet van het verfcheurde, magh evenwel, offchoon het vleesch onrein is en niet mag worden aengeroerd, tot allen wercke gebefigt wórden : doch en fult gy dat gantfchelick niet eten.
25. Want al wie het vet van een vee eten fal, van het welcke men den HEERE een vyer-offer fal geoffert hebben: die ziele, die 't moed.villig gegeten fal hebben , fal uyt hare volckeren uytgeroeyt worden , zo het onbedachtzaem en in overijling gefchied is, zal hy zijne misdaed met een zondoffer verzoenen.
26. (d) Oock en fult gy in alle uwe wooningen geen bloet eten; 't zy van het gevogelte, ofte van het vee.
27. Alle ziele die eenigh bloet eten fal , die felve ziele fal uyt hare volckeren uytgeroeyt worden, vergel. Kap. 3: 17. alsmede Kap. 17: 14.
28. Voorts fprack de HEERE tot Mofe, feggende :
29. Spreeckt tot de kinderen Ifraëls , feggende; Wie fijn danck-offer den HEERE offert: fal fijne offerhande van fijnen danck-offer den HEERE zelf in perfoon toebrengen, hy zal daertoe niemand anders gebruiken mogen.
30. Sijne eigen handen fullen de vyer-offeren des HEEREN brengen , nadat het offerdier geflagt en in
ftuk-
00 Gen. 9: 4. Lev; 3: 17. ende 17: 14.



LEVITICÜS VII. 6V>
ftukken verdeeld is, zal de Priester die (lukken, welke voor den Heere zijn, in de handen van den offeraer geven, om dezelve den Heere in eigen perfoon aentehieden, vergel. Exod. 29: 22-24. het vet aen de borft fal hy met die borft brengen, (e) om die tot een beweeg-offer voor het aengeficht des HEEREN te bewegen.
De offeraer moest deze ftukken opligten, en dezelve, ginds en herwaerds. bewegen, terwijl de Priester zijne handen onderfteunde en beflierde.
31. Ende de Priefter fal dat vet op den altaer aenfteken : doch de borft fal Aarons ende lijner Ionen zijn. vergel. Exod. 29: 26-28.
32. Gy fult oock den rechteren fchouder tot een hef-offer den Priefter geven; uyt uwe danckofferen.
33. Wie uyt de fonen Aarons het bloet des danck-offers, ende het vet offert, dien fal de rechter fchouder ten deele zijn.
34. Want (ƒ) de beweegborft ende de heffchouder hebbe ick van de kinderen Ifraè'ls uyt hare danck-offeren genomen: ende hebbe defelve Aaron den Priefter, ende fijnen fonen tot eene eeuwige infettinge gegeven van de kinderen Ifraè'ls.
35. Dit is de falvinge Aarons, ende de falvinge fijner fonen van de vyer-offeren des HEEREN; ten dage als hyfe dede naederen, om het Priefterdom den HEERE te bedienen : dac is te zeggen, al het geen daer zoo even is opgenoemd, is het deel van Aa. ron, en van alle de Priesteren, die de opvolgers van hen en zijne zonen wezen zullen, dit komt hun, uit kracht van hunne zalving , als een wettig deel van de offeranden toe, deze voordeden zullen zy genieten, van dien dag af dat zy tot den dienst van het Heiligdom zijn ingewijd; dit is hun wettig deel en inkomen.
36. 't Welcke de HEERE hen van de kinde-
(e~) Exod. 29: 34: (f) Exod. 29: 27. Num. iS: n. III. DEEL. E 3



7o, LEVITICÜS VIII.
ren Ifraëls te geven geboden heeft, ten dage als hyfe falfde , vergel. Exod. 40: 13 , 15. 't zy eene eeuwige infettinge voor hare geflachten. Deze verordening moest altoos ftand grijpen , 200 lang bet Priefterdom duuren zal,
37. Dit, het geen ik thans heb voorgefchreeven, is een kort begrip van de wet des brand-offers, des fpijs-of-: fers, ende des fond-offers, ende des fchult-offers 3 enJi djs vul-offers of des inwijingsöffers , namelyk van, die offerande , welke by de inwi'ing van eenen Priester geflapt werd, ende des danck-offers :
3R. Die de HEERE Mofe op, of liever by en in de nabuurtfchap van den bergh Sinai geboden heeft; want Mofe was reeds van deu berg Sinai afgekomen, en had den volke alle de geboden welke hy aldaer ontvangen had, aenftond; overgegeven. Exod. 34: 20. De hier bedoelde wet* ten gaf^de Heer uit den Tabernakel, Lev. 1: 1. maer de vergadering van Israël was nog naby den berg en in de woe. ftijne van Sinai, ten dage, dat is van dien dag af, als hy den kinderen Ifraè'ls geboodt, datfe hare off^rhan^ den den HEERE in de woeftijne Sinai fouden
offeren, zie Kap. 1: 2. van dien dag af tot op d:en rijd, dat Mofe deze woorden aen den volke bekend maekte, had de Heer de hier bedoelde geboden , van tijd tot tijd, en na elkander, voorgefteld.
HET VIII. KAPITTEL.
De inwijing; van Aaron en zijne zonen tot het Priefterambt, vs. 1-30. Eenige wetten, welke tot Priesteren en hunne inwijing betrekking hadden, vs. 31-35.
I. ^Oorder, nadat de wetten waren voorgefteld omtrent de offeranden , en de plechtigheden, welke
daer-



LEVITICÜS VIII. 71
daertoe behoorden , fprack de HEERE tot Mofe, over de zalving en inwijing der Priesteren, die de voorheen gemelde offeranden zouden moeten toebereiden en opofferen, feggende: "
2. («) Neemt/Aaron uwen broeder ende fijne fonen met hem, ende de kleederen, ende de (b) falf-olie: daer toe den varre des fond-offers, ende de twee rammen , ende den korf van de ongefuerde [brooden\.
Van alle de Heilige dingen, welke hier worden opgenoemd, is reeds voorheen gefproken: van de kleederen, Exod. 28: 2, 4. van de zalfolie, Exod. 30: 24. — van den varre des zondoffers en den korf met ongezuurde broden, Exod. 29: 1. — Alleenlyk hebben wy 'er nu bytevoegen, dat het uit dit verhael allerblijkbaerst zy, hoe Mofe niet, op eigen gezach, zijne bloedverwanten in het Priefterambt gedrongen, maer in deze zaek niets gedaen hebbe, dan het geen God zelf hem uitdrukkelyk bevolen had.
3. Ende verfamek de gantfche vergaderinge , dat is deOudften,ende ondergefchikteOpperhoofden des volks, die de ganfche vergadering in hunne perfonen verbeeldden, en zoo velen als 'er uit het volk by de ftraks te noemen plechtigheden zullen kunnen en willen tegenwoordig zijn ; laet alle dezen te zamen komen, aen de deure der Tente der t'famenkomfte , om getuigen te zijn dat Aaron en zijne zonen door God zeiven met de Priesterlyke waerdig. heid vereerd waren.
4. Mofe nu dede gelijck als de HEERE hem geboden hadde: ende de vergaderinge wert verfamek aen de deure der Tente der t'famenkomfte.
5. Doe feyde Mofe tot de vergaderinge j Dit is de fake , (c) die de HEERE aengaende de inwijding der verordineerde perfonen tot het Prieflerambt, op den berg geboden heeft te doen : want al het geen Mofe nu verrichten zoude, was niets anders dan de uitvoering van het bevel , het welk de Heer hem op den berg gegeven had, Exod. 29.
00 Exod. 28: 1, 2. C5) Exod. 30: 05. CO Exod. 29: 4. III. DEEL. E 4



72 LEVITICÜS VIII.
<5. Ende Mofe dede Aaron , ende fijne fonen naederen tot de deur der teute der t'zamenkomst, gelijk Exod. 29: 4. bevolen is, ende wiefchfe met dat water volgens bet Goddelyk voorfchrift, Exod. 40: 41.
7. (d) Daer dede hy hem den rock aen die van zeer fijn lijnwaet gemaekt was, vol oogskens Exod. 28: 39 , ende gordde hem met den gordel, zoo om het lichaem fterkte en vastigheid bytezetten, als opdat de Hoogepriester zijnen dienst onbelemmerd en vaerdig zoude kunnen verrichten , ende trock hem den mantel aen , die van een hemelsblauwe kleur was, van onder met gouden fchellekens en granaet- appelen verfierd : oock dede hy hem den Ephod aen , vergel. Exod. 28: 6. — ende gordde dien met den konftelicken riem des Ephods, ende ombondt hem daer mede : op deze wys werd hetvoor en acbterftuk van d*n Ephod om het lichaem vastgebonden.
Omtrent dit en het overige gedeelte der inwijing van Aaron, moet men opmerken, dat Mofe op dezen dag, en geduurende de zes volgende dagen , op Gods uitdrukkelyken last, het Priefterambt hebbe waergenomen, Exod. 29: 5. maer zoo drae deze zeven dagen geëindigd waren, bekleedde Aaron het Priefterfchap, tot het welk hy nu zoo plechtig werd ingewijd. In deze plechtige inwijing van Aaron moet Mofe worden aengemerkt, als de plaets van God zeiven bekleedende.
8. Voorts dede hy hem den borftlap aen: ende voegde aen den (e) borftlap de Urim ende de Thummim, men vergelijke Exod. 28: 30. 39: 10.
Het verdient opmerking, dat Mofe hier alleen van de Urim en Thummim, en niets van de edels gefteenten fpreke , daer in tegendeel Exod. 39: 10. alleen de vier rijen Jleenen, en niet de Urim en Thummim gemeld worden : Dit fchijnt te bewijzen, dat de Urim en de Thummim met de edele gefteentens eene en dezelfde zaek geweest zy.
9. ;Ende hy fettede den hoet op fijn hooft: ende aen den hoet boven fijn aengeficht fettede hy de
gou-
(rf) EïoiJ. tS: 4. (O Exod. a3: jo.



LEVITICÜS VIII. 73
gouden plate de kroone der heyligheyt; (ƒ) gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde: alles volgens Gods bevel Exod. 28: 36, 37 en 24: 6.
10. Doe nam Mofe de falf-olie; ende falfde den Tabernakel, ende al wat daer in was, denkelyk door het een en ander of met ziinen vinger of met een kwast t9 beftrijken; ende heyligdefe op deze wys tot den plechtiger» dienst des Heeren.
11. Ende hy fprengde daer van op den brandfiffer altaer fevenmael, tot een teeken van eene gansch byzondere heiliging; ende hy falfde daerdoor den gemelden altaer, ende alle fijne gereetfchap, mitfgaders het wafchvat, het welk gefchikt was voor de Priefteren, zoo om zich zei ven , als om de offeranden en hunne gereedfchappen te wasfchen, ende fijnen voet, dat alles beftreek Mofe met de zalfolie, om die dingen te heyligen.
12. Daer na (g) goot hy van de falf-olie op Aarons hooft in eene zeer ruime mate, vergel. Pf. 133: 2. ende hy falfde hem op deze wys, of zoo als fommige Joodfche Uitleggers het begrijpen, toen Mofe eene zeer ruime maet van de heilige olie op Aarons hoofd had uitgeftort, nam hy zijnen vinger, om die olie langs zijn voorhoofd te ftrijken, om hem te heyligen en tot zijne Priefterlyke bediening aftezonderen.
Men vraegt of de zalving van Aaron met die van den Tabernakel en deszelfs gereedfchappen, op een en denzeiven tijd gefchied zy ? Men vergelijke hier omtrent het geen wy op Exod. 40: 17, 18. hebben aengemerkt.
13. Oock dede Mofe de fonen Aarons naederen, aen de deure der tente der t'zamenkomfte, ende trock hen rocken aen, ende gorddefe met eenen gordel, ende bondt hen mutfen op: (/;) gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde. Exod. 28: 40, 41.29:30.40:14,
14. (z) Doe dede hy den varre des fond-offers bykomen, den varre die tot een zondoffer gefchikt was, vergel.
••(ƒ) Exod. 28: 36. ende 29: 6. Oi) Pf. 133: 2, (li) Exod. 29: 9. (T) Exod. 29: 1.
III. DEEL. E 5



74 LEVITICÜS VIII,
Exod. 29: i, 10, 14. ende Aaron ende fijne fonen leyden hare handen op het hooft van den varre des fond-offers, Exod. 29: 10. en Lev. r: 4.
Het een en ander vertoonde, hoe de Priesters niet in ftaet waren , om Gode eenige offeranden toetebrengen , zonder dat hunne eigen zonden alvoorens door een zondoffer ver« zoend waren.
15. Ende men flachtede [hein], het zy dat Mofe dit in eigen perfoon, of door iemand anders verrichtte; ende Mofe nam het bloet, ende dede 't met fijnen vinger rontom op de hoornen des altaers; ende ontfondigde of reinigde en heiligde daerdoor den altaer: daer na goot hy het bloet uyt aen den bodem des altaers, ende heyligde hem, om voor hem verfoeninge te doen, dat is te zeggen, hem zoodanig te heiligen tot een plaets van zondöfferen , dat menfchen die zonden begaen hebben door die offeranden verzoening erlangen mogen.
Wy lezen hier maer van eenen varre, die geflagt is, daer de Heer Exod. 29: 35, 36. verordend had, dat'er by Aarons inwijing zeven varren zouden geflagt worden, op eiken dag een; trouwens Mofe had alleen voor, om thans het werk van den eerden dag te befchrijven.
16. Voorts nam hy al het vet, dat aen het ingewant is, ende het net of de kwabbe der lever, ende de twee nieren ende haer vet: ende Mofe ftack het aen op den altaer, vergel. Exod. 29: 13.
17. Maer den varre met fijne huyt, ende fijn vleefch, ende fijn mift, heeft hy buyten den leger met vyer verbrandt: (k) gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde, Exod. 29: 14.
18. Daer na dede hy den ram des brand-offers bybrengen : ende Aaron ende fijne fonen leyden hare handen op het hooft des rams, Exod. 29: 15,16.
19. Ende men flachtede [hem] , ende Mofe fprengde het bloet op den altaer rontom.
20. Hy deylde ook den ram in fijne deelen:
ende
r*) Exod. 29: 14. Levit. 4: i't.



LEVITICÜS VIII. 7S
ende Mofe ftack het hooft aen, ende die deelen, ende het fmeer:
81, Doch het ingewant ende de fchenckelen wiefch hy met water: ende Mofe ftack dien geheelen ram aen op den altaer ; het was een brandoffer der lieflicker reucke , een vyer-offer was het den HEERE; (7) gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde.
22. Daer na dede hy den anderen ram, den ram des vul-offers bybrengen : ende Aaron met fijne fonen leyden hare handen op des rams hooft, Exod. 29: 1, 22, 31.
23. Ende men flachtede [hem], ende Mofe nam van fijn bloet; ende dede 't op het lapken van Aarons rechter oore , ende op den duym fijner rechterhant, ende op de groote tee fijnes rechteren voets.
24. Hy dede oock de fonen Aarons naederen; ende Mofe dede van dat bloet op het lapken van haer rechter oore , ende op den duym van hare
. rechterhant , ende op de groote tee van haren rechteren voet: daer na fprengde Mofe dat bloet rontom op den altaer.
Vergel. over vs. 23 en 24. Exod. 29: 20.
25. (m) Ende hy nam het vet, ende den fleert, ende al het vet, dat aen het ingewant is, ende het net of de kwabbe der lever, ende beyde de nieren , ende haer vet: daer toe de rechter fchouder, Exod. 29: 22,
26. Oock nam hy uyt den korf van de ongefuerde [hrooden] , die voor het aengeficht des HEEREN was, eene ongefuerde koecke , ende eene geoliede brootkoecke, ende eene vlade • ende hy leydefe op dat vet, ende op de rechter fchouder.
27. (ra) Ende hy gaf dat al in de handen Aarons , ende in de handen fijner fonen: ende be-
(0 Exod. s9: 1%. (m) Exod. sq: 42. w exod. 25>. ^ III. DEEL.



76 LEVITICÜS VIII.
weegde die ten beweeg-offer voor het aengeficht «les HEEREN.
28. Daer na namfe Mofe uyt hare handen; ende ftackfe aen op den altaer, op het brand-offer: dat waren vul-offeren der lieflicker reucke; 't was een vyer-offer den HEERE. Vergel. over vs. 26-28. Exod. 29: 23-25.
29. Voorts nam Mofe de borft, ende beweegdefe ten beweeg-offer voor het aengeficht des HEEREN: Sy wert Mofe ten deele van den ram des vul-offers ; (0) gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde, Exod. 29: 26.
30. (ƒ>) Mofe nam oock van de falf-olie, ende van het bloet, het welcke op den altaer was, ende fprengde 't op Aaron, op fijne kleederen, ende op fijne fonen, ende op de kleederen fijner fonen met hem : ende hy heyligde Aaron , fijne kleederen, ende fijne fonen , ende de kleederen fijner fonen met hem, Exod. 29: 21.
Over al het geen van vs. 16 tot 30 is voorgefchreeven, hebhen wy thans niets ter opheldering aen te merken, om s dat wy, by de aengehaelde plaetfen uit Exodus, reeds zoo veel wy genoegzaem oordeelden, hebben medegedeeld.
31. Ende Mofe feyde, na het verrichten van de gemelde plechtigheden, tot Aaron, ende tot fijne fonen; » Siedet of kookt dat vleefch, het welk van den ram is overgebleeven voor de deure, dat is in het voorhof van de Tente der t'famenkomfte, (q) ende etet 't felve daer, mitfgaders het broot, dat in den korf des vul-offers is : gelijck als ick geboden hebbe , of liever, gelijk het ook de LXX vertalen, gelijk my geboden is
door den Heere, feggende, Aaron, ende fijne fonen fullen dat eten.
Men heeft hier drie dingen op te merken. Vooreerst, dat bier gehandeld werd volgens het gebruik der danköfferen, volgens
(0) Exod. 29: 26. Levic. 7: 33- O) Exod. 29: 11, (?) Exod. Bj! 32. Levic. 24: 9.



LEVITICÜS VIII. 77
gens welke het vleesch van het ofFerdier, nadat God en de Priester hun deel ontvangen hadden, aen die perfonen gege. ven werd, voor welke de offerande geflagt was. Nu had God zijn deel ontvangen vs, 28, en Mofe had ook genoten het geen hem, by deze gelegenheid het ampt van Priefter waernemende, als zoodanig toekwam vs. 29. Het overfchot derhalven van den ram, al het vleesch, uitgenomen de rechter fchouder, die op den altaer verteerd werd, en de beweegborst, welke Mofe als Priester ten deele viel Exod. 29: 31,42, werd Aaron en zijnen zonen overhandigd. — Evenwel had hier, ten tweeden, nog eene byzonderheid plaets, in welke dit offer van de danköfferen onderfcheiden was : De laetfte foort van offeranden werden, nadat God en de Priester hun deel ontvangen hadden , buiten den Tabernakel gebracht en gegeten ; maer dit offer moest in het Heiligdom , in den voorhof, gegeten worden, ten blijke dat het iets was van eene gansch byzondere heiligheid, door het welk Aaron en
zijne zonen tot dienaers van den Tabernakel werden ingewijd.
Eindelyk werd dit vleesch alleen aen Aaron en zijne zonen gegeven, voor hunne perfonen , daer andere offeranden ook voor hunne huisgenoten gefchikt 'waren : dit vertoonde het byzonder voorrecht der Priesteren , als zulke perfonen die alleen den vrijen toegang hadden tot God en zijn Heiligdom.
32. Maer het overige van het vleefch , ende van het broot , het welk gy niet kunt opeten, (zoo vervolgde Mofe tot Aaron en zijne zonen te fpreken ,) fult gy met vyere verbranden ; op dat het een en ander, als dingen van eene zonderlinge heiligheid , tot geen gemeen gebruik zouden aengelegd, en nog veel minder aen verachting blootgefteld worden.
33» Oock en fult gy uyt de deure van delente der t'famenkomile feven dagen niet uytgaen , tot aen den dage , dat vervult worden de dagen uwes vul-offers: want feven dagen fal men uwe handen vullen.
Geduurende zeven dagen moesten de gemelde plechtigheden , tot de inwijding der Priesteren behoorende , telken dage heihaeld worden; de langduurigheid van deze inwijding
III. PEEL.



?8 LEVITICÜS VIII*'
ftrekte , om den Priesteren eenen des te dieperen indruk te geven, zoo van hunne waerdigheid , als van het gewigt hunner bediening.
34. Gelijck als men op defen dagh gedaen heeft ; heeft de HEERE zeven dagen lang te doen geboden, om voor u verfoeninge te doen; om u tot den dienst van het Heiligdom aftezonderen en in té wijden.
35- fult dan aen de deure of in het voorhof van de Tente der t'famenkomfte dagh ende nacht feven dagen blijven : want, voor hunne volkomen inwijding , mogten zy in het Heilige niet komen, ook mogten zy naer hunne huizen niet wederkeeren, voor dat de zeven dagen geëindigd , en alle de plechtigheden der inwijing voltooid waren: ende (voegde Mofe 'er by) gy fult de wacht des HEEREN waernemen, om den Taberna-
kei en deszelfs vaten te bewaren; dat is de wacht des Heeren , welke u door hem en voor zijne dingen is aenbevolen , zyt daerin getrouw; op dat gy niet en ftervet,
gelijk zekerlyk gefchieden zoude , wanneer gy uwen plicht verzuimdet: want alfoo is 't my geboden door den Heere op den berg.
Was de bedreiging niet al te hard , zou men kunnen vragen , dat de Priesters, by het minfte verzuim van deze plechtigheden , aenflonds gevaer van hun leven zouden lopen ? Dan men overwege , dat de overtreding, in dit geval , zeer verzwaerd wierd door de omftandigheden : zy zou'gepleegd werden, — door perfonen, die op eene gansch byzondere wys , aen den Heer en zijnen dienst geheiligd varen, — door perfonen, die in rang en aenzien, boven het ganfche volk verheven waren. — Zy zou gepleegd worden tegen de duidelyke letter van Gods uitdrukkelyk bevel.
Voeg -er eindelyk by , dat zulk een ongehoorzaemheid
der Priesteren eene zeer groote ergernis zoude veroorzaken, en eenen gansch nadeeligen invloed hebben op het gedrag van
het volk. ' ,
36. Aaron nu ende fijne fonen deden, alle de dingen die de HEERE door den dienft van Mofe geboden hadde.
* HET



LEVITICÜS IX. 7$
HET IX. KAPITTEL.
In dit Kapittel verhaelt Mofe om twee zaken, hoe de Priesters, op de gemelde wys , ingewijd zijnde, hunne bediening aenvaerd hebben, vs. 1-22. en hoe de Heer dit begin van hun werk , door een zicht' laer teeken, plechtig hebbe bekrachtigd, vs. 23,24.
1. J?Nde het gefchiedde ten achtften dage ,
toen de zevendaegfche inwijding geëindigd was, dat Mofe riep Aaron , ende fijne fonen, ende dc Oudtfte Ifraè'ls; en zoo velen van het volk, als de plaets bevatten konde, mogten 'er zich byvoegen.
2. Ende hy feyde tot Aaron; (a) Neemt u een kalf, een jongh runt, of den zoon van een rund, ten fond-offer, ende eenen ram ten brand-offer, [die~\ volkomen zijn: ende brengtfe voor het aengeficht des HEEREN.
Nu leidde Mofe zijn Priesteramt neder , en Aaron aenvaerdde de Hogenpriesterlyke bediening met het offeren van een zondoffer. Hy was een man , beladen met een menigte van perfoneele misdaden ; van deze moest hy vooraf naer de wet gereinigd werden , eer hy als Hoogepriester het voorbeeldige werk der verzoening voor het volk aenvaerden mogt. Dit was de eerfte offerande van Aaron; en hier op volgde een brandoffer , om te verklaren, dat hy alles voor den Heer en zijnen dienst over had.
3. Daer na, (zoo vervolgde Mofe tot Aaron) nadat gy het jonge rund ten zond- en den.ram ten brand-offer zult genomen hebben , fpreeckt dan* met een Priesterlyk gezach tot de kinderen Ifraè'ls , door middel van hunne Oudften , feggende , Nemet eenen geytenbock ten fond-offer, ende een kalf, ende een lam, aiiemoe-
00 Exod. 29: 1. III. DEEL.



80 LEVITICÜS IX
ten zy eenjarige, en volkomene , zijn , ten brandoffer.
Uit het volgende 15 vs. zal het ons blijken , dat deze offerande voor het ganfche volk, ter verzoening van hunne zonden is. Er is Kap. 4: 14 reeds gefproken van een zondoffer des ganfchen volks; doch het verfchil is hier in gelegen, dat het eerfte, Kap. 4: 14 gemeld , ftrekte ter verzoening van eene byzondere zonde; maer dat zondoffer, het ■welk hier wordt voorgefchreeven, was in het algemeen ingericht , voor alle de zonden , welke de Ifraëüten mógten begaen- hebben.
4. Wyders moet men oock nog eenen os hemen, ende eenen ram ten danck-offer. Deze dieren moeten ook volkomen wezen , en dienden om dezelve voor het aengeficht des HEEREN te offeren: ende men voege by dit alles nog een fpijs-offer met olie gemengt ; want heden fal de HEERE u verfchijnen : de Heer der Heeren zal thans een doorluchtig teeken geven vari zijne byzondere tegenwoordigheid , om gansch Ifraël te verzekeren , dat de Priesters op Goddelyk gezach waren aengefteld , en dat de offeranden , welke zy toebrachten, Gode aengenaem waren , vergel. vs. 23, 24.
5. Doe namen fy , zoo Aaron als de ganfche Vergadering,'! gene dat Mofe geboden hadde, [brengende datl tot voor aen de Tente der t'famenkomfte, alwaer
deze offeranden moesten geflagt werden: ende de geheele vergaderinge naederde , ende ftont voor 't aengeficht des HEEREN, voor de deure van den Tabernakel , alwaer God woonde.
_ 6. Ende Mofe feyde ; Defe fake der offeranden, die de HEERE u, door mijnen mond , geboden heeft , fult gy doen : ende de heerlickheyt des HEEREN, dat doorluchtig teeken der Goddelyke Heerlykheid , welke gy by het inwijden van den Tabernakel gezien hebt , fal u aenftonds wederom verfchijnen, om u te verklaren, dat Aaron, door God zeiven, tot Hoogepriester geroepen zy , en om alle andere .Ifraëliten af:efchrikken van het dingen naer zijne waerdighcid.
7. En-



LEVITICÜS IX. 81
7. Ende Mofe feyde tot Aaron ; Naedert tot den altaer, ende (b) maeckt uw fond-offer, ende UW brand-offer toe. Het zondoffer moest voorgaen, ter verzoening van zijne zonden , opdat het brandoffer mogt worden aengenomen ; ende , zoo vervolgde Mofe , doet verfoeninge voor u , ende voor het volck : Daer na maeckt de offerhande des volcks toe , ende doet de verfoeninge voor hen, gelijck als de HEERE geboden heeft.
Zeer merkwaerdig is deze orde, dat Aaron eerst moest offeren voor zich zeiven , en daerna voor de zonden van het volk. Het leert ons dat het Priesterfchap nae de ordening van Aaron zeer gebrekkig ware : Deze Priesters waren ook zelve zondaers, gelijk alle andere menfchen , en daerom moesten zy eerst voor zich zeiven offeren, eer zy . bevoegd waren om voor de zonden van het volk te offeren. Het herinnert ons de noodiakelykheid der betere offerande van den volmaekten Hoogepriester der toekomende goederen, Hebr. 7: 26, 27.
Wijders merke men op , dat Aaron hier voor de eerftemael ftond te offeren. Tot hiertoe had Mofe geofferd, maer nu droeg hy dit werk, uit Gods naem en van zijnen! wege , aen Aaron op.
8. Doe naederde Aaron tot den altaer : ende flachtede het kalf des fond-offers, dat voor hem was.
9. Ende de fonen Aarons brachten het bloet, het welk zy in bekkens ontvangen hadden, tot hem, Aaron, die nu by den Altaer ftond , ende hy dopte fijnen voorften vinger van de recbtehand in dat bloet, ende dede 't op de hoornen des brandoffer - altaers: daer na goot hy het bloet uyt aen den bodem des altaers.
10. Maer het vet, ende de nieren, ende het net van de lever van het fond-offer heeft hy op den altaer aengefteken: gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde.
<J>) ond. 16: 6. Hebr. 7: 17. III. DEM,. F



82 LEVITICÜS IX.
Sommigen vatten dit zoo op , als of Aaron dit offer flechts op den altaer gefchikt hebbe , om verbrand te worden , en dat hy hier gezegd wordt het een en ander te heiben aengefteken , voor zoo ver het naderhand door Hemelsch vuur is aengeftoken. Men geeft 'er deze reden van, dat de aenfteking der offeranden, met gemeen vuur, ongeoorloofd ware. — Dan het komt ons voor, dat alleenlyk het Avond-offer, het welk het Iaetst geofferd werd, door wonderdadig vuur uit den piemel, verteerd zy, vergel. vs. 22. Alle andere offeranden werden uitdrukkelyk gezegd , door Aaron te zijn aengeftoken. Trouwens zoo lang het Hemelsch vuur nog niet was nedergedaeld, was het Aaron geoorloofd , en hy was zelfs in de noodzakelykheid , om zich van gemeen vuur te bedienen.
ir. Doch het vleefch ende de huyt verbrandde hy met vyer buyteh den leger, vergel. Kap 8: 17.
12. Daer na flachtede hy het brand-offer: ende de fonen Aarons leverden aen hem het bloet; ende hy fprengde dat rontom op den altaer, vergel. Kap. 1: 5.
13. Oock leverden fy aen hem het brand-offer in fijne flucken, met het hooft: ende hy ftack 't aen op den altaer.
14. Ende hy wiefch het ingewant, ende de fchenckelen : ende hy ftackfe aen op het brandoffer, op den altaer, vergel. Kap. 1: 8, 9.
15. Daer na, toen hy alles, het welk voor hem zeiven nodig was, geofferd had, dede hy de offerhande (c) des volcks toebrengen : ende nam den bock des fondoffers , die voor het volck was ; ende flachtede hem , ende bereydde hem ten fond-offer, gelijck het7 eerfte ; het welk hy voor zijne eigen zonden geofferd had.
' 16. Voorder kwam hy tot het derde offer : want nu dede hy het brand-offer toebrengen, ende maeckte dat toe nae het recht, hy fchikte het op den altaer,
na
. (O bov. 4: 13.



LEVITICÜS IX. 83
na het voorfchrift, het welk hem, door Mofe gegeven
v/as , Kap. 1: 3, 10.
17. Ende hy dede (d) het fpijs-offer, het welk een gedeelte van het Brandoffer uitmaekt , toebrengen , ende vulde daer van fijne hant, ende ftack 't aen op den altaer ; behalven het (e) morgens brandoffer.
Deze laetfte woorden maken het zeer waerfchijnelyk, dat Aaron zijn Priesterwerk, met het gewoone morgen offer begonnen hebbe, zoo dat dit morgen offer alle de hier gemelde offeranden zal hebben vooraf gegaen.
18. Daer na flachtede hy den os, endeden ram ten danck-offer, dat voor het volck was: ende de fonen Aarons leverden het bloet aen hem ; ('t welck hy rontom op den altaer fprengde:) vergeL Kap. 3: r.
19. Ende het vet van den os, ende van den ram, den fleert, ende dat vet, hetwelk [liet ingewant'] bedeckt, vergel. Kap. 3: 3.9. endede nieren, ende het net des levers.
20. Ende fy leyden het vet op de borften, om het zoo , door beweging , aen God aen te bieden; ende hy ftack dat vet aen op den altaer.
2r. Maer de borften zelve, welke den Priesteren toekwamen, vergel. Kap. 7: 30-34. ende (ƒ) de rechter fchouder beweegde Aaron ten beweeg-offer, voor het aengeficht des HEEREN: gelijck als Mofe geboden hadde. Deze ftukken werden wel voor af, door beweging, den Heer aengeboden, maer zy maekten het deel der Priesteren uit.
22. Daer na hief Aaron fijne handen op tot het volck, ende fegendefe. Wy lezen niet, dat Aaron tot dus ver last gekreegen had, om het volk te zegenen ; hy fchijnt zelf begreepen te hebben, dat zijn ambt dit vorderde: ende hy quam van den altaer af, na dat hy het fondoffer , ende brand-offer ende danck- offer gedaen hadde.
00 bov. a: 1. 00 Exod. 29:38, &c. (ƒ} bov. 7: 32. III. DEEL. F 2



84 LEVITICÜS IX.
23. Met al dit offeren was 'er een aenmerkelijke tijd verioopen ; doe gingh Mofe met Aaron in de Tente der t'famenkomfte , nae alle gedachten, zal de eerfte den laetften onderricht hebben van alles , het welk in den Tabernakel moest gedaen worden , zoo in het aenfteken van de lichten , het fchikken van de toonbrooden , het branden van den wierook, het fprengen van het bloed der offeranden op den reukaltaer, als andere dergelijke zaken meer; daer na , omtrent den tijd van het avondoffer , quamen fy uyt den Tabernakel, ende fegenden het volck: ende de heerlickheyt des HEEREN, welke den Tabernakel , by deszelfs inwijding , vervuld had , verfcheen nu buiten denzelven aen allen den ganfche volcke.
24. Want (g) een wonderdadig vyer gingh uyt van het aengeficht des HEEREN; dat is te zeggen, 'er fchooten vuurftralen , uit het zichtbaer teeken -van Gods onmiddelyke tegenwoordigheid ; ende dit Hemelfche vuur verteerde op den altaer het brand-offer, ende het vet : als het gantfche volck dit fagh, fo juychten fy van blijdfchap A over dit blijkbaer teeken der Goddelyke goedkeuring van Aarons Priesterfchap , ende zy vielen op hare aengefichten ; ten bewijze van eerbied en ontzach voor Gods geduchte Majesteit.
Het komt ons zeer aennemelyk voor , gelijk wy reeds over vs. 10 hebben aengemerkt, dat hier ,' onder de benaming van brandoffer, het Avondoffer bedoeld werd. Er was> zeer veel tijds met alle de plechtigheden verioopen , en Mofe en Aaron fchijnen, in het Heiligdom, tot den tijd van het Avondoffer vertoefd te hebben. Voeg er by, dat het werk van dezen dag met het Avondoffer befloten werd, en derhalven was dit' Avondoffer recht gefchikt, dat God, door het verteeren van het zelve , zijne goedkeuring gaf, over alles , het welk Aaron, in zijne nieuwe hoedanigheid , verricht had.
Uit Kap. .6:18, 13 weet men, dat dit Hemelsch vuur, door geduurige toevoeging van nieuwe brandfloffen , altoos moet brandende gehouden worden. ClO 1 Kon. 18; 38. 2 Chr. 7: 1.
HET



LEVITICÜS X. 85
HET X. KAPITTEL.
Het omkomen van Nadab en Abïliu, vs. 1 • 7. enige nadere bevelen aen den Priester, vs. $-15. Aaron begaet eenen misjlag, ten aenzien van het zond-offer , het welk voor het volk geofferd was , maer verantwoordt zich deswegen by Mofe, vs. 16-20.
1, JTNde de twee oudfte fonen Aarons, Nadab ende Abihu, namen een yeder fijn wieroockvat, ende deden gewoon vyer daer in, in plaets van eene koole van dat vuur , het welk de Heer zelf wonderdadig had aengeftoken , ende leyden reuckwerck daer op, ende brachten vreemt, dat is gemeen vyer, het welk tot dit werk niet geoorloofd was , voor het
aengeficht des HEEREN ; 't welck hy hen niet geboden en hadde , maer in tegendeel verboden: vergel. Kap. 6: 12, 13.
Volgens fommigen zou de misdaed van Nadab en Abihu drievoudig geweest zijn ; voor eerst, dat zy beide te gelijk voor den Altaer verfcheenen; ten tweeden , dat zy hun reukwerk niet ter behoorlijker tijd offerden, het welk alleen des morgens en des avonds gefchieden moest ; ten derde dat zy
zich van gewoon vuur bedienden. Mofe ondertusfchen
fpreekt alleen van het laetfte. Zy namen vreemd vuur; het gewoone vuur was in zoo ver vreemd voor den heer, als hy het niet voor het zijne konde noch wilde erkennen , omdat het niet genomen was van dat heilig vuur, het welk van s' Heeren aengezicht was uitgegaen en het brandoffer verteerd had.
Men vraegt , hoe kwamen deze mannen tot zulk eene verregaende onbedachtzaemheid ? Het is zeer waerfchijnlyk, dat zy aen de maeltijd der danköffren, te veel gegeten en gedronken hadden , en dit fchijnt ook de reden, waerom het
III. DEEL. F 3



86 LEVITICÜS X.
bevel, dat de Priesters , wanneer zy in het Heiligdom gingen , geen wijn noch fterken drank drinken mogten, vs. 9, onmiddelyk aen de gebeurtenis der omkoming van Nadab en Abihu wordt vastgehecht.
2. Doe gingh een vyer uyt van het aengeficht des HEEREN , dat is uit het Heiligdom , ende verteerdefe, dat is te zeggen doodde hen, op foortgelijk een wys, als menfchen , die door den blixem gefiagen worden: want hunne lichamen en kleederen waren niet verteerd, vergel, vs. 4, 5. ende (a) fy ftorven voor het aengeficht des HEEREN , dat is in het Heiligdom.
Deze ftraf mag, in den eerften opflag, te geflreng fchijnen, maer, by nadere overdenking, zal men vinden, dat dezelve hoogst noodzakelyk ware. Het was de eerfle overtreding in het Priesterwerk , en deze moest , ter affchrikking van alle volgende Priesteren, om nooit iets onbedacht zaem en willekeurig te ondernemen, geftrengelyk en voorbeeldig geftraft worden.
3. Ende Mofe feyde tot Aaron , om hem van de Goddelyke rechtvaerdigheid, in deze ftrafoeffening , te overtuigen; Dat is 't dat de HEERE gefproken heeft , dat woord ziet gy nu in nadruk bevestigd , het welk de Heer gefproken heeft , feggende, (b) In de gene die tot my naederen, die in mijn Heiligdom komen , om het Priesterambt waer te nemen, fal ick geheyligt worden, dat is , de Priesters zullen zich in hunnen dienst, met die omzichtigheid , met dien eerbied met die gehoorzaemheid, gedragen, als overeenflemt met mijne Heiligheid ; ende voor het aengeficht van al het volck fal ick verheerlickt worden: ik zal mijne eer en het gezach van mijne wetten , in geval van overtreding, openlyk handhaven. Doch Aaron fweegh ftil; hy was overtuigd van de billykheid der ftraf, en , hoe zeer zijn hart bedroefd ware , berustte hy met eerbied in de Goddelyke handelingen, zonder over geftrengheid te klagen.
Die woorden des h e e r e n , welke Mofe aen Aaron
herin-
00 Num. 3: 4. ende 26: 61. 1 Cliron. 24:2. (!/) bov. 3: 35.



LEVITICÜS X. 87
herinnert , in de genen, die tot my naderen, enz. vinden wy nergens letterlyk aengeteekend, maer wel in den zakelyken zin, Exod. 19: 22 en 29: 43, 44. Ook zou men het zoo begrijpen kunnen, dat de Heer deze woorden , onmiddelyk by de ftrafoeffening over Nadab en Abihu, in eene Openbaring, tot Mofe gefproken, en hem gelast hebbe dezelve aen Aaron bekend te maken.
4. Ende Mofe riep Mifaël, ende Elzaphan de fonen van Uzziè'1 Aarons oom, die volle neven waren van Mofe en Aaron , ende feyde tot hen ; Tredet toe, draget uwe broederen , dat is uwe bloedverwanten , wech van voor het heyligdom: zy fchijnen derhalven in het voorhof gefneuveld te ziin, toen zy zoo in het Heilige tot den reukaltaer zouden treden; draegt de lijken weg, zeide Mofe, tot buyten het leger , om aldaer begraven te worden.
Tot dit werk riep Mofe deze zijne neven, omdat zy de naeste bloedverwanten waren die het zelve verrichten konden : want de overgebleevene zonen van Aaron moesten nu vervolgens den dienst van het Heiligdom verrichten, en derhalven, door het aenraken van dooden , niet verontreinigd worden.
5. Doe traden fy toe , ende droegenfe in hare rocken , in hunne linnenkleederen, in welke zy dienst gedaen hadden , en die, nu verontreinigd zijnde, niet meer konden gebruikt worden, tot buyten het leger: gelijck als Mofe gefproken hadde.
6. Ende Mofe feyde tot Aaron, ende tot Eleazar, ende tot Ithamar fijne beide fonen, die hem nu nog waren overgebleeven : gy zult over den dood van Nadab en Abihu in het geheel geen rouw dragen, Gy en fult uwe hoofden niet ontblooten , door het afleggen van uwe mutfen , en nog veel minder door het affcheeren van uw hoofdhair en baerden , gelijk rouwdragers gewoon zijn te doen , noch uwe kleederen verfcheuren , op dat gy niet en fterft , en op foortgelijke wys omkomt als Nadab en Abihu; ende, om, langs dezen weg , voortekomen, dat 'er, door gebrek aen Priesteren,, om voor het
UI. DEEL. F 4



83 LEVITICÜS X.
volk verzoening te doen, wanneer zy gezondigd hebben, nief een groote toorn over de gantfche vergaderinge kome : Maer 'er zal evenwel over Nadab en Abihu rouw gedragen worden , uwe broederen, het gantfche huys Ifraè'ls, fullen defen wonderdadigen brant dien de HEERE aen geileken heeft, en waerdoor de beide Pries ters zijn omgekomen, plechtig beweenen.
De reden, om welke de Priesters geen rouw mogten dragen, ook zelfs niet in dit zeer aendoenlyk geval, fchijnt gelegen te zijn in de Oosterfche gewoonten- Te weten , by deze volkeren mogten geene rouwdragende in de tegenwoordig, heid van den Koning verfchijnen. Het betaemde derhalven de Priesteren nog veel minder, in rouwgewaed , de tegenwoordigheid van di Opperfte Majesteit in den Tabernakel te naderen. »
7. (c) Gy en fult oock uyt de deure van de Tente der t'famenkomfte niet uytgaen, voor dat gy het Priester werk van dezen dag geheel zult voleindigd hebben; en, wanneer u of uwen opvolgeren, terwijl gy in den dienst van den 'J'abernakel bezig zijt , de dood van iemand uwer naestbeftaenden geboodfchapt wordt, zult gy in uw heilig werk voortgaen, tot dat het zelve voleindigd is, vergel. Kap. ai: 12. Houdt dog dit bevel in acht , op dat gy niet oogenblikkelyk en ftervet; want de falf- olie des HEEREN is op u: gyzijt, door eene plechtige zalving, aen den dienst van het Heiligdom toegewijd, en daerom moogt gy denzclven , uit geen inzicht , en voor niemand, verlaten: ende fy, Aaron en zijne zonen, deden nae het woort van Mofe; zy bleeven in den Tabernakel, en bedreeven in het geheel gene rouw.
8. Ende de HEERE fprack r.u onmiddelyk tot Aaron zeiven , tot een zichtbaer teeken van het Goddelyk |enoegen, over s' mans gedragingen, feggende :
9. Wijn ende ftercken dranck en fult gy niet drincken, gy, noch uwe fonen met u, als gy gaen fult in de Tente der t'famenkomfte, op dat gy,
bfr



LEVITICÜS X. 89
befchouken zijnde , geene onbedachtzaembeid begaen moogt , en niet oogenbükkelyk en ftervet; 't zy eene eeuwige infettinge , eene altoosduurcnde wet, voor alle volgende Priesteren , onder uwe geflachten :
10. Ende, om nuchteren k-ijnde , een voorzichtig on* derfcheyt te maken tuffchen het heylige , ende tulTchen het onheylige: ende tuffchen het onreyne , ende tuffchen het reyne: opdat gy op mijnen altaer brengt , het geen ik voor rein en heilig verklaerd, en tot mijnen dienst afgezonderd heb , en geene plechtigheden verricht , welke ik niet heb voorgefchreeven.
ix. Ende om den kinderen Ifraè'ls te leeren alle de infettingen, de plechtigheden , mijnen dienst betreffende , om die zoodanig te gehoorzamen en waertenemen , als de HEERE door den dienfl; van Mofe , tot hen gefproken heeft.
12. Ende Mofe fprack kort daema tot Aaron ende tot Eleazar , ende tot Ithamar fijne overgel blevene fonen ; Nemet het fpijs-offer, dat van de vyer-offeren des HEEREN overgebleven is; ende etet 't felve ongefuert by den altaer: want het is eene heyligheyt der heyligheden, verg. Kap. 6: 17.
Mofe fchijnt gevreesd te hebben, dat de droefheid, over het treurig uiteinde van Nadab en Abihu , Aaron en zijne overgebleeven zonen zoude terug gehouden hebben, van deze fpijs, op de bepaelde wys, te gebruiken j hierdoor zouden zy wederom eene onmiddelyke overtreding tegen het Goddelyk bevel , begaen hebben.
13. Daerom fult gy dat eten in de heylige plaetfe ; dewijle het uw befcheyden deel , ende het befcheyden deel uwer fonen uyt des HEEREN Vyer-offeren is , van het welk niemand , buiten de gewijde perfonen , eten mag : (d) want alfoo is my door den Heere geboden , vergel. Kap. 2: 3. 6; 16-18. 7: 9, 10.
14. Oock de beweegborff, ende de heffchou-
00 b°v. 2: 3» ende 6: ig. III. DEEL. F 5



9o LEVITICÜS X.
der fult gy in eene reyne plaetfe eten, dit beheert gy niet in den Tabernakel zeiven te eten, gelijk het overbliiffel van de vuuröfferen, dit kunt gy ook doen op eene andere plaets, nae uw welgevallen, mids dezelve maer door gene wettifche befmettingen onrein is ; etet dit allerwegen, gy, ende uwe fonen, ende uwe dochteren met u: want tot uw befcheyden deel , ende uwer fonen befcheyden deel, zijnfe uyt de danck-offeren der kinderen Ifraè'ls gegeven, vergel. Kap. 7: 34.
15. De heffchouder, ende de beweegborft fullen fy neffens de vyer-offeren des vets toebrengen; om ten beweeg-offer voor het aengeficht des HEEREN te bewegen: 't welck u , ende uwen fonen met u, tot eene eeuwige infettinge zijn fal ; gelijck als de HEERE geboden heeft : want eer deze ftukken den Heere door beweging waren aengeboden , hadden de Priesters geen recht, om 'er zich van te bedienen, vergel. Kap. 7: 29, 30.
16. Ende Mofe focht feer neerflelick den bock des fond-offers, die namelyk voor het volk geófferd was, Kap. 9: 15. Hy deed zeer nauwkeurig onderzoek naer alle de offeranden , of 'er ook , in het een of ander opzicht, eenigen misflag begaen ware, maer byzonder vernam hy, waer dat deel van den gemelden bok der zondoffers gebleeven was, het welk den Priesteren toekwam ; ende, fiet, Mofe bevond , ten aenzien van dien bok, dat hy in 't geheel was verbrandt: dies was hy op Eleazar, ende op Ithamar, de overgeblevene fonen Aarons, feer toornigh, feggende:
ij. Waerom en hebt gy dat fond offer niet gegeten in de heylige plaetfe ? want het is eene heyligheyt der heyligheden : ende Hy heeft u dat gegeven tot eene belooning van uwen dienst, op dat gy, door het verrichten van alle wettifche plechtigheden , de ongerechtigheyt der vergaderinge des te gewilliger fpudet dragen , en des te meer aengemoedigd worden, om over die zonden verfoeninge te doen voor het aengeficht des HEEREN.
18. Slet,



LEVITICÜS X. 9r
t8. Siet, deiTelven bloet en is niet binnen in het heyiigdom gedragen: gy moeftet dat gantfchelick gegeten hebben in het heyiigdom, (e) gelijck als ick geboden hebbe.
, De misflag van Aarons zonen lag hierin , dat zy het vleesch van dezen bok niet gegeten, maer hem geheel verbrand hadden. God had namelyk twederlei wetten omtrent dit offerdier gegeven , welke in den eerften opflag tegenftrijdig fchijnen. Volgens de eerfte wet, Kap. 4: 21, moest dit zondoffer verbrand worden; maer, volgens de tweede, Kap. 6: 26, moesten de Priesters het zelve eten. —*— De zaek was deze: wanneer het bloed van het zondoffer in het Heiligdom gebracht werd , dan moest hetzelve verbrand worden, Kap. 4: 16, 17. maer, indien het bloed niet in het Heiligdom gebracht was, moesten de Priesters dit offer eten. —— Nu was hier het laetfte geval, het bloed dezes zondoffers was niet in het Heiligdom gedragen; Aarons zonen hadden derhal ven het dier niet moeten verbranden, maer tot hunne fpijs gebruiken.
19. Doe fprack Aaron tot Mofe, om de handelwys van zijne zonen te verdedigen; Siet, heden hebben fy haer fond-offer, ende haer brand-offer, voor het aengeficht des HEEREN geoffert, in alle opzichten zoo als het behoorde, ende fulcke fchroomelyke dingen, als het omkomen van mijnen geliefden Nadab en Abihu, zijn my, onmiddelyk na het volbrengen van dat werk, wedervaren, daer ever, begrijpt gy ligtelyk, is mijn hart bitter, lyk bedroefd geworden : ende hadde ick heden het fond-offer in bittere droefheid gegeten , foude dat goet geweeft zijn in de oogen des HEEREN? zou dit den Heer aengenaem hebben kunnen wezen , daer hy de heilige dingen, met verheuging en dankzegging wil gegeten hebben, Deut. 12: 7?
20. Als Mofe dat antwoord hoorde , fo was 't goet in fijnen oogen J hy nam genoegen in Aarons vet: dediging.
00 bov. 4: 5. ende 6: 26. ond. Iöt27« III. DEEL.



LEVITICÜS XI.
Er had eene dwaling plaets gehad, dan zy was niet, uit onachtzaemheid of moetwil , maer uit ee*bied voor de heilige dingen, voortgekomen.
HET XI. KAPITTEL.
Wetten omtrent de reine en onreine fpijzen,
1. J?Nde de HEERE, nadat de inwijding der Pries.
teren voleindigd was, fprack tot Mofe, entot Aaron beide , uit de Schechinah, om hun bevelen te geven, omtrent de reine en onreine fpijzen. Deze bevelen werden , beide aen Mofe en Aaron , gegeven, omdat Aarons ambt vorderde , om het volk in dit ftuk te onderwijzen . en omdat Mofe, als burgerlyk Opperhoofd, verplicht was zorg te dragen dat deze wetten wierden uitgevoerd. —»— De Heer fprak , feggende tot hen:
2. Spreeckt tot de kinderen Ifraëls, mijnes namens , feggende ; (0) Dit foort van beesten , welke ik vervolgens zal opnoemen , is het gedierte , dat gy eten fult uyt alle heeften , die op aerden zijn.
3,. Al wat onder de heeften de klaeuwe verdeelt, ende de klove der klaeuwen in tween klieft, [ende] herkaeuwt : dat fult gy eten.
Dit was de algemeene regel omtrent de reine dieren, welke de Ifraëliten zouden mogen eten , dat zy twee vereischten bezitten moesten , en wel beide te gelijk : wanneer 'er een van beide ontbrak , dan was het dier onrein.
Voor eerst, moest het beest, zou het voor rein gehouden worden , de klouwe verdeden , en de kloof der klauwen in tweën klieven ; de klauw , of gelijk Wy doorgaens zeggen , de hoef van fommige dieren is ten eenemael onverdeeld,
ge.
(<a) Deu 14: 4. Hand. io: 14.



LEVITICÜS XI. 93
gelijk de paerden , ezels enz. Anderen hebben de Mauw of hoef verdeeld, maer in verfcheiden verdeelingen of teenen gelijk de leeuwen , honden, katten, enz. Nog andere hebben de klauw wel in tweèn gekliefd, maer zoo, dat de kloof niet geheel doorga , gelijk de kameel, wiens klauwen boren wel gefcheiden , maer onder door een dik vel verbonden zijn. Deze alle voldoen niet aen het vereischte. Maer 'er zijn 'er ook nog , die twee klauwen hebben, welke , met eene doorgaende kloof , geheel van elkander gefcheiden zijn, gelijk de runderen , herten , fchapen, enz. Deze beesten waren in zoo ver rein.
Maer om volkomen rein te zijn , moest het beest nog ten tweeden, als een ander vereischte, herkauwen, de gekauwde fpijzen wederom , uit de maeg, in den mond opbrengen, om dezelve, ter beter verteering, andermael te kauwen.
Wanneer een beest beide deze vereischten bezit, was het rein ; maer ingeval een dier het ééne had zonder het andere, mogt het van de Ifraëlleren, als zijnde onrein , niet gegeten worden.
4. Defe, (dit wordt 'er bygevoegd, om den opgegeten regel , door een aental van voorbeelden , opteheldercn ,)
deze volgende beesten nochtans en fult gy niet eten van de gene die [alken] herkaeuwen , ofte de klaeuwen [alleen] verdeden : den kemel, want hy wel herkaeuwt , maer de klaeuwe niet volkomen en verdeelt , daer de klauwen van onder gebonden zijn ■ die foort van dieren fal u onreyn zijn.
5. Ende het konijnken , of de bergmuys, de Saphan, (want dat dier , het welk wy een konijn noemen , is niet gewoon te herkauwen.) De bergmuis zult gy niet eten • want dat wel herkaeuwt , maer het mist het ander vereischte , daer het de klaeuwe niet en verdeelt • dat fal u onreyn zijn.
6. Ende den hafe , want hy wel herkaeuwt maer de klaeuwe niet en verdeelt: die fal u onreyn zijn.
7. Oock het fwijn, want dat de klaeuwe wel verdeelt, ende de klove der klaeuwen in tween
klieft,



94 LEVITICÜS XL
klieft, maer het gekaeuwde niet en herkaeuwt,: dat fal u onreyn zijn.
8. Van haer vleefch en fult gy niet eten, noch haer doode aes niet aenroeren : fy fullen u onreyn zijn.
9. Dit fult gy eten van al dat in de wateren is : al wat in de wateren , in de zeen , ende in de rivieren , gelijk ook in de meiren , kreeken, 'en poelen, vinnen ende fchubben heeft, die fult gy eten :
Twee vcreischten moesten 'er in de visfchen plaets hebben , zouden zy voor rein gehouden en gegeten worden. Zy moesten fchubben en vinnen hebben, beide te gelijk. Wanneer het ééne vereischte , zonder het ander, in eenen visch gevonden werd , dan was hy onrein.
10. Maer al wat in de zeen, ende in de rivieren van alle gewemel der wateren , dat is kleiner foort van visfchen , ende van alle levendige ziele , dat is het grooter zeegedierte , die in de wateren is , geen vinnen ofte fchubben en heeft , die fullen ,u een verfoeyfel zijn; zoo dat gy noch derzelver vleesch eten, noch derzelver dood aes aenroeren zult.
11. Ja een verfoeyfel fullenfe u zyn: van haer vleefch en fult gy niet eten , ende haer doode aes fult gy verfoeyen.
12. Al wat in de wateren geene vinnen nochte fchubben en heeft : dat fal u een verfoeyfel zijn. Deze waerfchouwing wordt by herhaling voorgefteld, om dezelve des te fterker aen te dringen. Ondertusfchen werden 'er geene byzondere foorten van onreine visfchen opgenoemd, gelijk van de Iand-dieren gefchied is. Men geeft 'er deze redenen van , dat de meeste visfchen toenmaels , en vooral in de tael der Hebreuwen , nog geene namen hadden , en dat 'er weinige visfchen in Canaan bekend waren , vermids men daer weinig rivieren en wateren heeft.
13. Ende van het gevogelte fult gy defe volgende verfoeyen, gy zult dezelve niet eten, en derzelver dood aes niet aenroeren , fy en fullen van u , en onder
uw



LEVITICÜS XL 95
uw volk niet gegeten worden , fy fullen een verfoeyfel zijn : den arent , ende den havick , ende den zee-arent,
14. Ende den gier , ende de kraeye nae haren aert ,
15. Alle rave nae haren aert,
16. Ende de ftruys, ende den nacht-uyl, ende de koeckoeck, ende den fperwer nae lijnen aert ,
17. Ende den Heen-uyl, ende het duyckerken, ende de fchuyfuyt ,
18. Ende de kaeuwe, ende de roerdomp , ende de pellicaen ,
19. Ende den oyevaer , den reyger nae fijnen aert , ende de hoppe , ende de vledermuys.
Hier worden 24 fooiten van onreine Vogelen opgeteld. Dan men wete , dat de rechte beteekenis der Hebreuwf.be namen verboren is ; dit erkennen ook de hedendaegfche Jooden zelve; het is daerom zeer moeilyk te bepalen, ■welke Vogels eigenlyk bedoeld worden ; de Taelkenners verfchillen hier over grootelyks. Wy blijven by onze Nederlandfche Overzetting , daer onze Lezers , by het nader
onderzoek dezer zake , weinig of geen belang hebben.
Kenteekens, om reine van onreine Vogelen te onderfcheiden, worden hier niet opgenoemd , en daeruit fchijnt men te moeten befluiten , dat alleenlyk de gemelde 24 foorten voor
verfeeifelen moesten gehouden worden. In het algemeen
kan men dit aenmerken, dat deze onreine Vogels, of roofzuchtig zijn , of vermaek fcheppen in de duisternis , of op onreine dieren azen.
20. Alle kruypende gevogelte , dat op vier of meer [voeten] gaet , gelijk de infe&en , fal u een verfoeyfel zijn.
21. Dit nochtans fuk gy eten van al het kruypende gevogelte, dat op vier [voeten] gaet, 't welck boven aen fijne voeten fchenckelen heeft , om daer mede op d'aerde te fpringen.
Zulke vliegende infecfen derhalven , moesten voor rein gehouden , en mogten als zoodanig gegeten worden, welke III. DEEL.



96 LEVITICÜS XL
behalven de vier voeten , op welke zy kruipen , nog twe« andere voeten of dyën hebben , waermede zy op de aerds fpringen kunnen , gelijk alle foorten van fprinkhanen vs. 22 gemeld. Anderen evenwel nemen het woordje J«$*j> , in eenen ontkennenden zin : het kruipende gevogelte, dat op vier (vöèteii) 'gaet , het welk aen zijne voeten geene Jchenkelen heeft: en dan zou des Wetgevers meening deeze wezen, dat de Ifraëliten de fprinkhanen wel eten mogten , maer alleenlyk dan , wanneer zy nog zeer jong waren , omdat dit foort van infekten , jong zijnde, geene of immers zeer kleine fchenkelen heeft.
22. Van die vliegende Infecten fult gy alleenlyk defe eten , den fprinckhaen nae fijnen aert, ende den Solham nae lijnen aert, ende den Hargol nae fijnen aert, ende den Hagab nae fijnen aert : deze drie namen worden onvertaeld gelaten , om dat het onzeker is , welke dieren bepaeldelyk daer onder bedoeld worden.
23. Ende alle ander kruypende gevogelte, dat vier voeten heeft , fal u een verfoeyfel zijn.
24. Ende aen defe fult gv verontreynigt wor* den: fo wie haer doot aes fal aengeroert hebben, om het zelve weg te nemen en buiten het leger te brengen, fal onreyn zijn tot aen den avont, hiertoe behoorde ook het wasfehen van het lichaem , gelijk by alle andere reinigingen plaets had.
25. So wie van haer doot aes gedragen fal hebben , fal fijne kleederen wallchen , ende onreyn zijn tot aen den avont.
26. Allebeefte, die de klaeuwe verdeelt, doch de klove niet in tween en klieft , noch niet en herkaeuwt, fullen u onreyn zijn: fo wie defelve dood zijnde aengeroert fal hebben, fal onreyn zijn.
Te vooren had de Goddelyke Wetgever het eten van het vleesch der onreine dieren verboden, hier verbiedt by ook het aenraken van derzelver dood aes. Daerom hebben wy 'er, te»- .-...uere opheldering, ingelascht dood zijnde: want zo li dieren leefden , mogten de Israëliten dezelve wel
aenroeren Zy gebruikten immers, in hunnen dienst, Ka-
mee-



LEVITICÜS XI. 97
meelen, Paerden, en Ezels. Trouwens ten aenzien van andere dingen wordt vs. 3r. 'er bygevoegd, al*zy dood zijn.
9.7. Ende al wat op fijne pooten, (m het Hebreuwsch flaet eigenlyk, al wat op zijne handen) gaet, viervoetige dieren , welker voorfte pooten eenigzins nae de handen der menfchen gelijken , als Apen , Leeuwen, Honden, en andere dieren , die een foort van vingers hebben; de beesten, die deze byzondere eigenfchap hebben, onder alle gedierte, op vier [voeten] gaende, die fullen u onreyn zijn : al die haer doot aes aengeroert fal hebben , fal onreyn zijn tot aen den avont.
28. Oock die haer doot aes fal gedragen hebben , fal fijne kleederen walTchen , ende onreyn zijn tot aen den avont : fy fullen u onreyn zijn, vergel. vs. 25.
29. Voorder fal u dit onder het kruypende gedierte , dat op d'aerde kruypt, onreyn zijn ; het wefelken , ende de muys , ende de fchiltpadde, nae haren aert.
30. Ende de fwijn-egel, ende de crocodil, ende de egdifle, ende de flecke, ende de mol:
31. Die fullen u onreyn zijn onder alle kruypende gedierte : fo wie die fal aengeroert hebben , alsfe doot zijn, fal onreyn zijn tot aen den avont.
32. Daer toe al 't gene , waer op [yet] van defelve vallen fal, alsfe doot zijn, fal onreyn zijn, ['t zy] (b) van alle houten vat, ofte kleet, ofte vel, ofte fack, [ofte] alle vat daer mede [eeniglf] werck gedaen wort : 't fal in 't water geileken worden, ende onreyn zijn tot aen den avont, daer na fal 't reyn zijn.
33. Ende alle aerden vat , daer in [yet] van defelve fal gevallen zijn , al wat daer in is , fal onreyn zijn, ende gy fult dat breken.
34. Van alle fpijfe die men eet, daer op het
(V) ond. 15: 12. III. DEEL. G



93 LEVITICÜS XI.
water fal gekomen zijn, [ die ] fal- onreyn zijn: ende alle drandt, dien men drinckt, fal in alle vat onreyn zijn.
35. Ende waer op yet van haer doot aes fal vallen, fal onreyn zijn , de oven ende de aerdtn panne fal verbroken worden , fy zijn onreyn : daerom fullen fy u onreyn zijn.
36. Doch eene fonteyne , ofte put van vergaderinge der wateren fal reyn zijn : maer wie en weet haer doot aes by het uithalen uit den put fal aengeroert hebben , fal onreyn zijn.
37. Ende wanneer van haer doot aes fal gevallen zijn op eenigh zaeyelick zaet, dat gezaeyt wort, dat fal reyn zijn.
38. Maer als water op het zaet gedaen fal werden, ende van haer doot aes daer op fal gevallen zijn, dat fal u onreyn zijn.
De doode krengen van die agt fchepfelen^ welke vs. 20, 30. zijn opgenoemd, mogten de Israëliten niet aenraken. De Joodfche Meesters hebben 'er uit teOoten, dat het dood aes van andere kruipende dieren, welke niet mogten gegeten worden, niemand verontreinigde; en dan zou de meening van c'e wet deze zijn: „ Kruipend gedierte zult gy niet eten, even„ wel moogt gy dezelve, niet alleen levendig maer ook dood „ aenraken, behalven dc 8 opgenoemde foorten; wacht u „ van dezer dood aes aenteraken.""' Doch vermoedelyk worden de krengen van deze opgenoemde 8 fchepfelen alleen genoemd om dat ze de meest onreine van alle onreine dingen waren. De Jooden zijn daerom gewoon deze dieren, de Vaders
der befmettingen te noemen. De doode lichamen van deze
dieren verontreinigden alles het welk zy aenraekten, uitgenomen twee zaken. (1). het drooge zacd, vs. 37. Wanneer 'er eenig water bygekomen' was, moest het voor onrein gehouden worden, zo een van beide, het zaed of het water, in het meest of in het minst, door de gemelde krengen, befmet was geworden : maer het drooge zaed en denkelyk ook vruchten, zo 'er geen water was bygekomen, werden op deze wys niet befmet: de reden was deze, omdat het water de befinetting eerder naer
zich



LEVITICÜS XI. 99
aich trekt en doet doordringen. (2). Een fontein of put van vergadering der wateren, wy zouden zeggen een welput. Wanneer 'er een dood aes in dit water gevallen was, bleef bet water evenwel rein; en dit was eene zeer weldadige uitzondering, daer de Israëliten zoo veel water tot hunne reiniging nodig hadden.
39. Ende wanneer van de dieren , die u tot fpijfe zijn, [yet] fal geftorven zijn, namelyk door ziekte of ouderdom, wie deiTelven doot aes fal aengeroert hebben, fal onreyn zijn tot aen den avont.
40. Oock die van haer doot aes by toeval of uit önwetenhcid gegeten fal hebben, fal fijne kleederen wallenen , ende onreyn zijn tot aen den avont : ende die haer doot aes fal gedragen hebben , fal fijne kleederen walTchen, ende onreyn zijn tot aen den avont , maer evenwel de befmetting van deze krengen is zoo groot niet, dat de onreinheid, door de minste aenraking , tot alle andere dingen overgae, gelijk het gelegen is met de 8 gemelde foorten van kruirende dieren.
41. Voorts alle kruypende gedierte dat op d'aerde kruypt hoe ook genaemd , gelijk by voorbeeld wormen, flangen enz., dat fal een verfoeyfel zijn, 't eh fal niet gegeten worden.
42. Al wat op fijnen buyck gaet j endé al wat gaet op fijrt vier [voeten], ofte al wat veel voeten heeft , onder alle kruypende gedierte , dat op d'aerde kruypt , die en fult gy niet eten , want fy een verfoeyfel zijn.
Deze nadere verklaring was zeer noodzakelyk: want fominige kruipende dieren hebben zulke korte voeten, dat men die of in het geheel niet, of ter nauwernood, met het blootö oog zien kan , zodat ze als op den buik fchijnen te kruipen; anderen hebben vier voeten, welke men duidelyk zien kan, gelijk de mollen, padden enz.; anderen hebben veel meer dan vier pooten , gelijk de oorwormen, duizendbeenea , rupfen
enz. De Joodfche Meesters hebben opgemerkt, dat hier
met nadruk gefproken worde , van het kruipende gedierte dat op de aerde kruipt, en dat derhalven zulke wormen in
III. DEEL, j G 3



ioo LEVITICÜS XI.
dit verbod niet begreepen zijn, welke op en in de peul- en boom - vruchten gevonden worden.
43. En maeckt uwe zielen niet verfoeyelick, maekt uwe perfonen niet walgelyk in mijne oogen, aen eenigh kruypende gedierte dat kruypt, ende en verontreynigt u met daer aen, dat gy daer aen verontreynigt foudt worden.
Er zijn onder de Leeraers der Jooden, die meenen, dat 'er in dit vs. van de water - injeüen gefproken wordt, m onder fcheiding van vs. 41 , 42 , daer gehandeld wordt van het kruipende gedierte, dat op de aerde kruipt.
44. (c) Want ick ben de HEERE uwe Godt; daerom fult gy u heyligen, door u van de verboden fpijzen te onthouden, en het waernemen van alle de voorheen gemelde dingen, als een volk,- dat van alle andere Natiën, tot mijnen dienst, is afgezonderd, ende gy zult heyligh zijn , eenen afkeer hebben van alle wettifche en zedelyke onreinheid, dewijle ick heyligh ben , en met onreine menfchen geene gemeenfchap hebben kan, ende gy en fult daerom, onder anderen, uwe zielen , dat is uw perfoon, niet verontreynigen aen eenigh kruypende gedierte, dat fich op aerden roert.
45. Want ick ben de HEERE, die u uyt den Egyptenlande doe optrecken, en door deze uitnemende weldaed u verplichte tot dankbaerheid en gehoorzaemheid; want in deze uwe verlosfing bedoel ik groote en zeer gewichtige einden, op dat ick U, in eene gansch byzondere betrekking, als het volk van mijn eigendom, tot een Godt zy: ende op dat gy heyligh zijt, en u, als eene afgezonderde natie, in uwe gedragingen , van alle andere volkeren onderfcheidt, dewijle ick heyligh ben.
46. Dit is de wet, welke gy moet waernemen , in het eten van de beeften , ende van het gevogelte, ende van alle levendige ziele , die fich roert in de wateren, ende van alle ziele die kruypt op d'aerde:
47. Om
CO ond. 19: 2. ende 20: 7. i'Petr. 1: 1$.



LEVITICÜS XI. ior
47. Om te onderfcheyden tuffchen het onreyneende tuffchen het reyne: ende tuffchen het gedierte, dat men_ eten, ende tuffchen het gedierte , dat men niet eten en fal.
Omtrent alle deze wetten, zullen wy eene algemeene aenmerking mededeelen : zy is deze, dat geen fchepfel onrein zy in zichzelve, 'er moeten derhalven van buiten aenkomende redenen geweest zijn, welke God bewogen hebben om zekere dieren voor onrein te verklaren. Men heeft 'er verfcheiden redenen van gegeven, van welke deze den meesten fchijn heeft, dat de voor onrein verklaerde fchepfelen meerendeels verboden zijn, omdat zy aen het lichaem een ongezond voedfel verfchaffen, wanneer zy gegeten worden : maer dit is Biet genoeg voldoende, de ondervinding leert ons nopens verfcheiden der voor onrein verklaerde dieren het tegendeel; en , indien dit het geval was , dan moest het gebruik van deze fchepfelen , ook aen de Christenen , verboden zijn. —— Onzes inziens zijn de redenen eenvoudig deze drie.
1. Om Israël, langs dezen weg, van alle andere volkeren aftezonderen: want deze fpijswetten, en het gevaer om door aenraking van iets onreins befmet te worden, maekten, dat de Jooden met andere natiën geene gemeenfchap hebben konden.
2. Om Israël, als door eene zinbeeldige afteekening, te leeren, dat zy eenen afkeer hebben moesten van alle zedelyke onreinheid. De verboden fchepfelen toch zijn doorgaends wreed, of roofzuchtig, of vuil, of beminnaers van de duisternis enz. Uit dien hoofde zijn zy zeer gefchikt om zinbeelden te zijn van ondeugden en zedelyke onreinheid.
3. Eindelyk, om, door de reiniging van eenen befmetten met water , fchaduwachtig afteteekenen , hoe de vuilheid der zonden, door het bloed des Middtlaers, zoude worden afgewasfchen.
III. DEEL, G 3



102 LEVITICÜS XII.
HET XII. KAPITTEL
Van de onreinheid der Kraemvrouwen.
1. "yOorder fprack de HEERE tot Mofe t
feggende :
2. Spreeckt tot de kinderen Ifraè'ls , fchrijf hun in mijnen naem de volgende wet voor , betreffende de onreinheid der kraemvrouwen; feggende; Wanneer eene vrouwe zaet gegeven , ende een knechtken gebaert fal hebben : fo falfe feven dagen onreyn zijn ; gedurende de zeven eerfte dagen na hare verlosfïng, mag zy van de Heilige dingen niet eten , en met niemand verkeeren; die met haer omgaen, zelfs die haer oppasfen, en d'enen, zullen even daerdoor verontreinigd worden, naevolgens de dagen der affonderinge harer kranckheyt falfe onreyn zijn , de ftaet van zulk eene kraemvrouw moet gelijk gefield worden, met dien van eene vrouw, welke haren vloed heeft. Al wat zy aenraekt, wordt daerdoor onrein, en die zoodanig iets aenroert, het welk zy heeft aengeraekt; wordt mede befmet. vergel. Kap. 15: 19, 20.
3. (a) Ende op den achtlten dagh, fal het vleefch fijnes voorhuyts befneden werden. Deze wet wordt hier herhaeld, omdat eene der redenen, om welke een zoonken op den agtften dag moest befneeden worden, daerin gelegen was, dat het kind, geduurende de zeven eerfte dagen, door aenraking van zijne Moeder, met haer onrein was.
4. Daer na falfe drie en dertigh dagen in haer huis blijven, vermits zy zoo lang in den bloede harer reyniginge is: niet heyligs en falfe geduurende al dien tijd aenroeren, ende tot het heyiigdom en falfe niet
ko-
00 Gen. 17: 12. Lnc. l: 59. ende 2: tu Joh. 7; st.



LEVITICÜS XII. 103
komen , tot dat de dagen harer reyniginge vervult zijn.
Wanneer eene Vrouw een zoonken had ter wereld gebracht, duurde de tijd van hare onreinheid in het geheel 40 dagen. De onreinheid van de zeven eerfte dagen was de grootfte , dan moest zy zich niet alleen van de heilige dingen onthouden , maer zelfs van allen omgang met andere menfchen; maer geduurende de volgende 33 dagen mogt zy met andere menfchen verkeeren, alleenlyk mogt zy in het heiligdom niet komen, ook mogt zy van het Paeschlam, van de Danköfferen welke haer man offerde, en, zo zy de vrouw van eenen Priester was, van de eerftelingen en andere heilige dingen, in het geheel niet eten.
5. Maer indien fy een meyfken gebaert fal hebben , fo falfe twee weken onreyn zijn , naevolgens hare affonderinge : daer na falfe fes en tfeftigh dagen blijven in den bloede harer reyniginge.
Wanneer eene Vrouw een meisken had ter waereld gebracht, was zy tweemael zoo lang onrein, als dat zy een zoonken gebaerd had- Veertien dagen was zy geheel onrein, met al wat zy aenraekte, en daerna was zy nog 66 dagen van het Heiligdom en de heilige dingen uitgefloten. Men vraegt wat
was de reden van dit aenmerkelyk onderfcheid? Het verdient weinig aendacht, dat de Jooden de reden hiervan in natuurlyke oorzaken zoeken. Een der twee volgende redenen komt nader; of dat de befnijdenis, aen de Zonen bediend, gerekend werd, de onreinhe:d vroeger, te doen ophouden; als mede om de voortreflykheid van den man boven de vrouw aentetoonen.
6. Ende als de dagen harer reyniginge voor den foon , ofte voor de dochter vervult fullen zijn, op den 41llon dag na hare verlosfing, zo zy eenen zoon, en op den èi^" dag, zo zy eene dochter gebaerd heeft, fo fal fy een jarigh lam ten brand-offer, ende eene jonge duyve , ofte tortelduyve ten fond-offer brengen; voor de deure der Tente der t'famenkomfte , tot den Priefter.
Het km ten bran.l'ójfer diende, tot eene dankbare erkenteIII. DEEL. G 4



io4 LEVITICÜS XIII.'
nis, voor dc gelukkige verlosilng, en voor de herftelling van hare krachten , de jonge duif of tortelduif diende tot een zondóffer, om eene fchaduwachtige verzoening te doen, over hare wettifche onreinheid, 'twelk ook zeer gefchikt was, om de zedelyke onreinheid der erfzonde, en de reiniging van dezelve door een tusfchenkomend zondoffer , aftebeelden.
7- Die Priester, tot well en zy dat offer brengt, fal dat offeren voor het aengeficht des HEEREN , te weten in, het Heilige, ende hy fal daerdoor voor haer verfoeninge doen, fo falfe reyn zijn van den vloet hares bloets, zy zal de vryheid wederkrijgen, om in het Heiligdom te komen, en deel te hebben aen de heilige dingen, dit is de wet der gener, die een knechtken, ofte meyfken gebaert heeft om dezelve nauwkeurig waertenemen,
_ 8. Maer indien de kraemvrouw zoo arm is, dat hare hant niet genoegh voor een lam en vindt, wanneer deze offerande voor haer te kostbaer is, fo falfe volftaen kunnen, met twee tortelduyven, ofte twee jonge duyven te nemsn, eene ten brand-offer, ende eene ten fondoffer: ende de Priefter fal voor haer verfoeninge doen, fo falfe reyn zijn: deze geringer offerande zal voor haer zoo wel gelden, als de andere voor iemand die meer gegoed is, om haer den vrijen toegang tot het Heiligdom en tot de heilige dingen weder te geven.
HET XIII. KAPITTEL.
Vm ie Melaetsehheid en hare kenteekenen.
1. y Oorder fPrack de HEERE tot Mofe,
ende tot Aaron beide, omdat de Priesters de naefte betrekking hadden tot deze wetten der Melaetsheid, zoo om 'er over te oordeelen, als om dezelve te reinigen. Deze wetten ftelde de heer voor feggende:
2. Een menfche, als in het vel fijnes vleefches een gefwel, ofte gefweer, ofte witte blinkende blare
fal



LEVITICÜS XIII. 105
fal zijn , dewelcke in het vel fijnes vleefches tqt eene plage der melaetfchheyt foude worden, (want men kon zekere gezwellen en vlekken hebben, welke vry wat nae de melaetschheid geleeken, maer het indedaed niet waren;) wanneer nu iemand iets in zijn vel zag , het welk eenigen fchijn had van melaetschheid, of waeruit de melaetschheid fcheen te kunnen voortkomen, moest hy door den Priester onderzocht worden: hy fal dan, zegt de Wetgever, tot den Priefter Aaron, ofte tot eenen uyt fijne fonen of hunne nako? melingen, de Priefteren, gebracht worden.
De melaetschheid was niet zoo zeer eene inwendige ziekte, als wel eene ongefleldheid van de hHid. Deze kwael was ook by «ndere volkeren, als by de Syriers, Egyptenaren, en zelfs by de Grieken bekend. Tegen deze kwael zorgde de heex in nadruk, omdat zy eene zichtbare onreinheid medebracht, en van eenen befmettelyken aert was, God wilde, dat zijn volk, ten aenzien van het uitwendige, in alles rein ware, tot een zinneprent van de inwendige Heiligheid, in welke hy zijnen
lust heeft. Vermits nu de Melaetschheid geene ziekte,
maer eene onreinheid was, moest de Melaetfche zich, niet tot de Artzen, maer tot eenen der Priesteren, wenden; omdat hy niet genezen, maer gereinigd moest worden. Dit is ook de reden, dat men, in de Euangelifche gefchiedverhalen, dikwijls leest, dat Jefus de melaetfchen gereinigd, maer niet, dat hy dezelve genezen hebbe. ■ Het was derhal ven het werk van den Priester, om zulk eenen mensch te onderzoeken, of hy waerlyk melaetsch en onrein ware, en zo hy dit bevondt, moest hy hem reinigen, op die wys, als vervolgens wordt voorgefteld.
3. Zo iemand eenig vermoeden heeft, dat hy welligt melaetsch wezen mogt, zal hy naer eenen der Priesteren gaen, Ende de Priefter fal de plage, dat geen het welk hy vreest dat een teeken is van de plaeg der melaetschheid, in het vel des vleefches zeer nauwkeurig befien, fo het hayr in die plage [tn\ wit verandert is, wanneer het hair op de wittè blinkende blaer ook wit geworden is, ende
het aenfien der plage dieper is dan het vel fijnes vleefches, wanneer de witheid zich, niet alleen in den opIII. DEEL. G 5



io6 LEVITICÜS XIII.
perhuid vertoont, maer ook dieper in hef vleesch is ingewre^ ten, het is de plage der melaetfchheyt, in zulk een geval is de mensch indedaed melaetsch; als de Priefter hem befien en de gemelde teekenen fal gevonden hebben, dan fal hy hem onreyn verklaren :
4- Maer fo de blare alleen maer in het vel'fiines Vleefches wit is, ende haer aenfien niet dieper en is dan het vel, ende het hayr niet [in] wit verandert en is , wanneer het gezwel alleen in den opperhuid is, zonder het hair wit te maken, of dieper in het vléesch m te vreten , fo fal de Priefter hem die de pla^e heeft, feven dagen oplluyten: want het wasmogelyk, dat het op melaetschheid uitliep, en daerom nodig, dat zulk een mensch wierd opgefloten, tot dat 'er geen gevaer meer was, dat hy andere menfchen befmetten zoude.
5- Daer na fal de Priefter op den fevenden dagh hem befien: indien, fiet, de plage, nae dat hy hen kan , is ftaende gebleven , in den zelfden toe. fland, als by het eerfte onderzoek, [nochte] de plage in het vel niet uytgefpreydt en, is; fo fal de Priefter hem feven andere dagen oplluyten; vermits de zaek nog al twijfelachtig, bleef, en het nog al op melaetschheid konde uitloopen, moest de verdachte perfoon nog eens beproefd en zoo lang opgefloten werden.
Men zou ds Hebreuwfche woorden, welke de onzen vertaeld hebben, indien, ziet, de plage, nadat hy zien kan, is ftaende gebleeven, ook op deze wys kunnen overbrengen: indien ■ziet, de plaeg in dezelfde Meur is gebleeven, en dan zouden hier twee kenteekens worden opgegeven, welke de Priester moest waernemen, vooreerst of de blaer dezelfde kleur behouden, en ten tweeden of zy zich niet verder had uitgebreid.
6. Ende de Priefter fal hem andermael op den fevenden dagh befien; indien, fiet, de plage inge-' trocken, ende verkleind is, zoodat de plage in het vel niet uytgefpreydt en is, fo fal de Priefter hem reyn verklaren; het was eene verfweeringe. In zulk een geval moest die mensch niet voor melaetsch gehouden worden, het was flechts een gewoone zweer, ende daerom hy fal fijne
klee»



LE'VITICUS XIII. 107
kleederen waiTchen, fo is hy reyn, deze kleederwasfching moest elk overtuigen , dat 'er geene fchijnbare reden meer overig ware , om hem van melaetschheid verdacht te houden.
De uitdrukking indien, siet de plage ingetrokken is, zou men ook vertalen kunnen, indien de zweer van kleur verdonkerd is; en dan zouden ook hier twee kenteekenen voorkomen, vooreerst dat de blaer niet grooter was, ten andere dat de witte kleur verdonkerd was.
7. Maer daerentegen fo de verfweeringe in 't vel gantfchelick uytgefpreydt is , na dat hy aen den Priefter tot fijne reyniginge fal vertoont zijn , en dus hem ter nadere beproeving had opgefloten, fo fal hy
andermael aen den Priefter vertoont worden.
Tot dus ver had de Wetgever van een enkele blaer gefproken, nu gaet hy met dit vs. 7. over tot een tweede foort van melaetschheid, wanneer 'er namelyk, by de blaer, eene verzweering kwam.
8. Indien de Priefter mercken fal,_ dat, fiet, de verfweeringe in 't vel uytgefpreydt is, daer zy zich in het begin alleen als een enkele blaer vertoonde, fo fal de Priefter hem onreyn verklaren ; het is melaetfchheyt; dan blijft 'er gene twijffeling meer overig, en zulken mensch moet alle gemeenfcbap en verkeering met Gods volk ontzegd werden , vs. 46.
Met vs. 9. gaet de heer over tot een derde foort van melaetschheid, beftaende in een wit gezwel, in het welk zich rauw vleesch vertoonde. Van deze foort wordt uitvoerig gehandeld tot vs. 28.
9. Wanneer 'er eenig vermoeden van de plage der melaetfcheyt in een menfche fal zijn: fo fal hy tot den Priefter gebracht worden om onderzocht te worden, of dat vermoeden gegrond zy.
10. Indien de Priefter mercken fal , dat, fiet, een wit gefwel in het vel is , 't welck het hayr in wit verandert heeft : ende gefontheyt des levendigen vleefches in dat gefwel is; zoodat, de huid doorknaegd zijnde, het rauwe vleesch onder denzelven bloot
III. DEEL.



ï®8 LEVITICÜS Xlir.
ligt, of ook dat 'er plekken gezond vleesch tusfchen het witt# zich vertoonden:
ir. Dat is een teeken van eene verouderde me* ïaetfcheyt in 't vel lijnes vleefches: want de vertooning va-j het rauwe of geplekte vleesch is een bewijs, dat de melaetsch- * heid niet enkel in de oppervlakte van de huid zat, maer dae zy tot diep in het vleesch was ingevreten : daerom fal hem de Priefter onreyn verklaren zonder eenig nader onderzoek ; hy en fal hem niet doen oplluyten , dat ia geheel onnodig: want hy blijkbaer onreyn is.
12. Ende, of daertegen,fo defchijnharemelaetfcheyt, de verzweering, welke een onkundige voor melaetschheid aenzag, in 't vel gantfchelick uytbott, ende zich over het geheele lichaem verfpreidt , zoodat de vermoedelyke me. Ïaetfcheyt het geheele vel des genen, die de plage heeft, van fijnen hoofde tot fijne voeten, bedecktheeft; nae al het gefichte van de oogen des Priefters , en zoo veel hy, met alle oplettenheid, kan nagaen:
13. Ende de Priefter mercken fal, dat, fiet, de verzweering, welke voor melaetfcheyt gehouden wordt, fijn geheele vleefch bedeckt heeft, fo fal hy hem die de plage heeft, of immers daervoor werd aengezien, reyn verklaren: fy is geheel in wit verandert hy is reyn.
Het fchijnt zeer vreemd te zijn, dat eene enkele blaer voor melaetschheid gehouden wierd, en dat iemand, wiens ganfche! lichaem allerwege met zweeren bedekt was , gerekend werd rein te zijn. Men heeft 'er deze reden van gegeven, dat de verzweering op eene enkele plaets, aentoonde, dat het kwaed inwendig verholen lage ; en dat het, wanneer het ganfche vel overal met zweeren bedekt was, een blijk ware, dat het kwaed uit het lichaem ware uitgedreven : maer deze reden is onvoldoende, zy vermindert zelfs het wonderwèrk van den Heer Jefus, die eenen man reinigde, die vol melaetschheid •was, Luc. s: 12. -— Voor het naest zouden wy denken, dat deze uitilag van een andere natuur was, dan de eigenlyke melaetschheid; en voorts mogen we in aenmerking nemen, dat de reden van deze wet zinbeeldig ware, zoodat daerdoor wierd *e kennen gegeven, dat een zondaer, die iets goeds by zich
zei.



LEVITICÜS XIII, 109
gelven zoekt, en zijne ziel als maer ten deele onrein, aen den Goddelyken Priester Jefus, voorftelt, de verklaring zijner reinheid niet ontvangen zal, daer alleen die gene voor rein zullen verklaerd worden, die als geheel melaetsch tot hem komen.
14. Maer ten wekken dage levendigh vleefch daer in geilen fal worden, zoodat 'er zich rauw vleéfch. tusfchen de zweeren vertoont, fal hy onreyn zijn.
15. Als dan de Priefter dat levendigh vleefch geilen fal hebben , fal hy hem onreyn verklaren: dat levendigh vleefch is onreyn ; 't is een ontwijffelbaer kenmerk van melaetfcheyt.
16. Ofte als dat levendigh vleefch verkeert, ende, na verloop van eenigen tijd, zulk eene verandering ondergaet, dat het geheel in wit verandert fal worden: fo fal hy tot den Priefter komen om hem op nieuws te onderzoeken.
17. Als de Priefter hem bellen fal hebben, dat, liet, de plage in wit verandert is, zoodat 'er een witte huit over het ganfche lichaem als gefpannen is, en men in het vleesch nergens vlakken zien kan, fo fal de Priefter hem die de plage heeft of fcheen te hebben reyn verklaren; hy is reyn, het was de echte melaetschheid niet.
Wijders konden de zweeren, welke genezen waren, van nieuws opbreken en zich tot ware melaetschheid zetten , daerom wordt 'er bygevoegd.
18. Het vleefch oock, als in 't vel deiTelven eene fweere fal geweeft zijn, fo 't genefen is, wanneer een oude zweer , die reeds genezen was, weder oprees:
19. Ende in de plaetfe van die genezen fweere een wit blinkend gefwel, ofte eene witte rootachtige blare worden fal, in welke het wit met rood vermengd is, fo fal 't op nieuws aen den Priefter vertoont worden.
20. Indien de Priefter mercken fal , dat , fiet, de twee kenmerken plaets hebben, welke vs. 3. zijn opgegeven ; zoo dat haer aenfien leegér of dieper is dan het vel, dat de zweer tot in 't vleesch is ingevreten, ende dat haer hayr in wit verandert is: fo fal de Priefter hem onreyn verklaren; 't is de plage der melaetfcheyt,
III. DESI..



iio LEVITICÜS XIII.
fy is door de fweere, dat is op de plaets, daer de zweer voorheen geftaen had, uytgebott.
21. Wanneer nu de Priefter die befien fal hebben , dat, fiet , geen wit hayr daer aen en is, ende die niet leeger dan het vel, maer ingetrocken is, wanneer hy de twee zoo even gemelde teekenen niet vindt, fo fal de Priefter hem feven dagen opfluyten Om alsdan nader onderzocht te worden.
22. Sofe daer na gantfch in 't vel uytgefpreydt fal zijn en in grootte toegenomen: fo fal de Priefter hem onreyn verklaren; 't is wel degelyk de plage der melaetschheid.
23. Maer indien de blare in hare plaetfe fal blijven ftaende, niet uytgefpreydt zijnde, 't is de rove het lidteeken van die voorige fweere, die zich Hechts als wit vertoont; fo fal de Priefter hem reyn verklaren.
24. Ofte wanneer in het vel des vleefches een vyerige brant fal geweeft zijn, wanneer het vel en het vleesch ontftoken is, door het aenraken van eene vuurige kool, een gloejend yzer, of iets dergelyks, en daerdoor eene zweer veroorzaekt wordt, ende het gefonde van dien brant, het rauwe vleesch, met eene witte rootachtige ofte geheel witte blare bedekt is;
25. Ende de Priefter die gefien fal hebben , dat, liet, de twee gemelde kenteekens plaets hebben , zoo dat het hayr op de blare in wit verandert is, ende haer aenlien dieper is dan het vel, 't is melaetfcheyt, 'door den brant is fy uytgebott: daerom fal hem de Priefter onreyn verklaren; 't is de plage der melaetfcheyt.
26. Maer indien de Priefter die mercken fal.' dat, fiet, op de blare geen wit hayr en is, ende fy niet leeger dan het vel, maer ingetrocken is: fo fal de Priefter hem feven dagen opfluyten om hem na dezelve nog eens te onderzoeken.
27. Daer na lal de Priefter hem op den fevenden dagh befien: indienfe, te weten de blaer, gantfch uyt-



LEVITICÜS XIII. in
gefpreydt is in het vel, fo fal de Priefter hem onreyn verklaren: het is de plage der melaetfcheyt.
28. Maer indien de blare in hare plaetfe ftaende fal blijven, nochte in 't vel uytgefpreydt, maer ingetrocken fal zijn , het is een gefwel des brants: daerom fal de Priefter hem reyn verklaren ; want het eenvoudig de rove of het lidteeken des brants is.
Ook kon de melaetschheid aen het hoofd plaets hebben, daervan worden de kenteekens opgegeven vs. 29-44.
29. Voorder als in een man , ofte vrouwe, eene plage , iets dat vermoeden van melaetschheid geeft, fal zijn in 't hooft, ofte in den baert;
30. Ende de Priefter de fchijnbare plage fal befien hebben, dat, fiet, haer aenfien dieper is dan het vel, de zweer is ingevreten , ende geelachtigh dunne hayr daer op is: fo fal de Priefter hem onreyn verklaren, het is fchurftheyt, het is melaetfcheyt des hoofts , ofte des baerts.
De melaetschheid maekte de hairen van het lichaem wit, maer die van het hoofd en den baerd geelachtig.
31. Maer als de Priefter de plage der fchurftheyt lal befien hebben , dat, fiet, haer aenfien niet dieper en is dan het vel, ende geen fwart hayr' het welk een onfeilbaer teeken van' reinheid was, daer op en is : fo fal de Priefter hem , die de plage der fchurftheyt heeft, feven dagen doen opfluyten.
In dit geval bleef de zaek twijffelachtig : Het was een goed teeken, dat de zweer niet dieper was ingevreten: maer wanneer het hair een ligte kleur had en niet zwart was, kon men 'er nog niets van zeggen; want de zwartheid van het hair was een beflisfend teeken van gezondheid vergel. vs. 37.
32. Daer na fal de Priefter die plage op den fevenden dagh befien; indien, fiet, de fchurftheyt niet uytgefpreydt, ende daer op geen geelachtigh hayr en is, nochte het aenfien der fchurftheyt dieper dan het vel is:
33. So fal hy fich fcheeren laten, opdat de Priester des te beter zien kunne, of de zweer zich ook verfpreid
III. DEEE,



na LEVITICÜS Xlll.
hebbe, maer het hair van die plaets, daer de fchurftheyt is en fal hy niet fcheeren, ende de Priefter fal hem , die de fchurftheyt heeft , andermael feven dagen doen opfluyten.
34. Daer na fal de Priefter die fchurftheyt op den fevenden dagh befien; indien, fiet, de fchurftheyt in 't vel niet uytgefpreydt en is, ende haer aenfien niet dieper en is dan het vel: fo fal de Priefter hem reyn van melaetscnheid verklaren, ende hy fal fijne kleederen waflchen, ende reyn zijn.
35. Maer indien die fchurftheyt in het vel gantfch uytgefpreydt is, na fijne reyniginge, dat is, na dat hy gefchooren was:
36. Ende de Priefter hem fal befien hebben t dat, fietde fchurftheyt in "t vel uytgefpreydt is : de Priefter en fal nae het geelachtig hayr niet foecken ; dit is niet eens nodig, de verfpreiding van de zweer alleen is den Priester genoeg, om deze uitfpraek te doen, hy is onreyn.
37. Maer indien die fchurftheyt nae dat hy fien kan, is ftaende gebleven': ende fwart hayr daer op gewalTen is, dan- heeft hy alle zekerheid dat die fchurftheyt is genefen; hy is reyn: daerom fal de Priefter hem reyn verklaren.
38. Voorder als een man, ofte vrouwe, aen het vel hares vleefches blaren fullen hebben, witte blaren , zonder eenige andere teekenen van melaetschheid:
39. Ende de Priefter fal gemerckt hebben, dat, fiet, ingetrockene of eenigzins donkerachtige witte blaren in het vel hares vleefches zijn: het is niets anders dan eene witte puyfte in 't vel uytgebott; hy is reyn.
40. Ende als een man fijns achter hoofts hayr door ziekte of ouderdom fal uytgevallen zijn : hy is kael, dit worde voor geen melaetschheid gehouden ; neen hy is reyn.
41. Ende fo van de zijde fijns aengefichts het hayr fijnes hoofts fal uytgevallen zijn: hy is flegts bles en kael, hy is reyn.
42. Maer



LEVITICÜS XIII. 113
42. Maer fo in de kaelheyt, ofte in de blefTe Op de kale plaets, het zy achter aen, het zy op zijde van het hoofd, eene witte rootachtige plage of zweer is: dat is melaetfcheyt, uytbottende in fijne kaelheyt, ofte in fijne blefTe, zulk een verfchijnfel Is een bewijs, dat de kaelheid uit melaetschheid, en niet van ouderdom of eene toeVallige oorzaek, voortkomt.
43. Als de Priefter hem fal befien hebben, dat, fiet, het gefwel van die plage in fijne kaelheyt, of blefie wit rootachtigh is ; gelijck het aenfien der melaetfcheyt op eene andere plaets van het veldes vleefches:
44. Die man is melaetfch , hy is onreyn : de Priefter fal hem gantfchelick onreyn verklaren, fijne plage is op fijn hooft , gelijk by anderen op het vel van hunne lichamen.
45. Voorts fullen de kieederen des melaetfchen, van elk een mensch , die een der bovengenoemde foorten van melaetschheid heeft, in den wekken die plage is, de kleederen van zulk eenen mensch zullen in het opperfte gedeelte , het welk meest voor het oog bloot ligt, gefcheurt zijn, ende fijn hooft fal ontbloott zijn, en hy fal de bovenfte lippe bewimpelen, door dezelve, met zijne hand , of met een flip van zijn kleed , te bedekken: daer toe fal hy (a) roepen tot elk die hem naderen wilde , Onreyn, onreyn , ik ben in den onreinften toeftand , in welken iemand wezen kan.
Het fcheuren der kleederen, het ontblooten van het hoofd, en het bedekken van de bovenlip, waren teekenen van de droefheid eenes melaetfchen, dat hy met de alleraffchuwelykfle foort van onreinheid befmet was ; en het uitroepen van onrein, onrein, diende om andere menfchen reeds van verre te waerfchouwen, dat zy niet befmet wierden.
46. Alle de dagen, in dewekke defe plage aen hem fal zijn , fal hy onreyn zijn , onreyn is hy by uitnemenheid, hy fal alleen woonen: buyten den leger fal fijne wooninge wefen, om voortekomen dat niemand door hem befmet wierde.
O) Klaegl. 4: 15. III. DEEL. H



iH LEVITICÜS XIII.
Nadat Israël in Kanaan gevestigd was, moeiten de melaetfchen op afgezonderde plaetfen woonen, buiten de lieden en vlekken, vergel. 2 Kon. 7: 3.
Tot dus ver van de melaetschheid der menfchen, maer deze plaeg kon ook vallen in de kleedden, huizen, en buisraed.
47. Voorder als aen een kleet de plage der melaetfcheyt fal zijn; aen een wollen kleet, ofte aen een linnen kleet.
48. Ofte aen den fcheerdraet, ofte aen den inflagh van linnen , ofte van wollen, ofte aen vel, ofte aen eenigh vellenwerck , kleederen of werktuigen van beestenvellen toebereid.
49- Ende die plage aen het kleet, ofte aen het vel , ofte aen den fcheerdraet, ofte aen den infl 'gh, ofte aen eenigh vellentuygh groenachtigh, ofce rootachtigh is; het is zeer vermoedelyk de plage der melaetfcheyt : daerom falfe den Priefter vertoont worden, opdat hy de zaek, aen de volgende kenteekenen, nader onderzoeke.
50. Ende de Priefter fal de plage, immers het geen 'er voor gehouden werd, nauwkeurig befien : ende hy fal 't gene dat de plage heeft, of althans fchijnt te hebben, feven dagen doen opfluyten.
51. Daer na fal hy op den fevenden dagh de plage befien ; fo de plage uytgefpreydt is aen het kleet , ofte aen den fcheerdraet, of aen den inflagh , ofte aen het vel, tot wat werck dat vel foude mogen gemaeckt zijn : die plage is eene knagende melaetfcheyt, het ding is onreyn.
52. Daerom fal hy dat kleet, ofte die werpte de fcheering, ofte dien inflagh van wollen, ofte van linnen , ofte alle vellentuygh , daer in die plage fal zijn, verbranden : want het is eene knagende melaetfcheit ; 't fal met vyer verbrandt worden opdat 'er' zich niemand mede verontreinige.
53. Doch indien de Priefter fal fien, dat, fiet, de plage aen het kleet, ofte aen den fcheerdraet,
oft



LEVITICÜS XIII. 115
©ft aen den inflagh , ofte aen eenigh vellentuygh niet uytgefpreydt en is, dat ze in dezelfde gedaente blijft, als zy was, by de voorige befchouwing :
54. So fal de Priefter gebieden, dat men het gene, daer aen die plage is, waflche; ende hy fal dat andermael feven dagen doen opfluyten, om alsdan te zien, of de onzuiverheid verdweenen is.
55. Als de Priefter na dat het gewaflchen is, de plage fal befien hebben , dat, fiet , de plage hare gedaente niet verandert en heeft, ende de plage niet uytgefpreydt noch' verder voortgelopen en is; het is onreyn, gy fult het met den vyere verbranden: het is eene ingravinge aen fijne achterfte, ofte, aen fijne voorfte zijde, dat is, eene invreting in de rechte of verkeerde zijde: in 't Hebreeuwsch ftaet, in zijne kaelheid of in zijne blesfe door de kaclheid nu wordt d: achterfte of binnenfte zijde van een kleed verftaen, doorgaends by ons de averechte zijde genoemd, die in 't dragen nae't lichaem toegekeerd is ; en door de blesfe wordt gemeend de voorfte of buitenfte zijde, de rechte zijde by ons genoemd, die ook de wolligfte is, of met noppen verfierd.
56. Indien nu - de Priefter mercken fal, dat, fiet, die plage, na datfe fal gewaflchen zijn, ingetrocken, kleiner, of oppervlakkiger geworden is: dan fal hyfe, te weten dat gedeelte, waerin de melaetschheid was ,
Van het kleet, ofte van het vel, ofte van den fcheerdraet, of van den inflagh affcheuren.
57. Maer fofe na deze affcheuring nogh aen het overige van 't kleet, ofte.aen den fcheerdraet, ofte aen den inflagh , ofte aen eenigh vellentuygh gefien wort, het is uytbottende [melaetfcheyt'], of (gelijk men het beter vertaelt) 200 het, te weten het teeken van de plaeg, de groene of roods kleur, aen het kleed enz. uitbottende gezien wordt; zo de Priester bemerkt, dat de omliggende deelen nog eenigzins rood of groen zien, gy fult het ganfche ftuk, het gene daer aen de plage is, met vyer verbranden: want uit dit teeken blijkt het,dat het eene voortgaende melaetschheid zy, die zich ten laetften overhet geheele ftuk verfpreid.-n zoudï.
III. DEEL. H %



ii<5 LEVITICÜS XIV.
58. Maer het kleet, ofte de werpte, ofte den inflagh , ofte alle vellentuygh , dat gy gewaflchen fult hebben; als gy bevindt dat de plage daer van geweken fal zijn, zoodat 'er van de voorige onzuiverheid niets meer te zien zy, dat fal andermael gewaflchen worden, ende het fal reyn zijn.
59. Dit is de wet van de plage der melaetfcheyt, van een wollen, ofte linnen kleet, ofte eene werpte , ofte eenen inflagh , ofte alle vellentuygh: om dat reyn te verklaren, ofte onreyn te verklaren, nae deze regelen moesten de Priesters oordeelen en uitfpraek doen.
Mofe fpreekt hier van de melaetschheid der kleederen en huisraden, gelijk ook Kap. 14: 34. van die der huizen. Dit is iets, het welk wy niet verftaen of verklaren kunnen, omdat de melaetschheid van kleederen, huizen en huisraed by ons ten eenemael onbekend is. Maer 'er is evenwel geene fchijnbare reden in het geheel, om 'er aen te twijffelen, of deze foort van onreinheid is , in Mofes tijden, en by de Israëliten, zeer bekend geweest. Wy voor ons zouden liefst daer toe overhellen, om te denken, dat deze plaeg buitengewoon en alleen tot de Israëliten bepaeld ware, als een zichtbaer bewijs van het Goddelyk bewind over dat volk: en hierin worden wy des te meer bevestigd , uit vergelijking van Kap. 14: 34, daer de HEERuitdrukkelyk gezegd wordt deze plaeg aen iemands huis te geven. Men zie wijders 2 Kon. 5: 7, 27. 15: 5.
HET XIV. KAPITTEL.
Wetten omtrent het reinigen der melaetschheid zoo in menfchen vs. 1- 32, als in huizen vs. 33-53. het befluit der wetten de Melaetschheid betreffende, vs. 54-57.
1. QAer na fprack de HEERE tot Mofe; opdat hy de volgende' voorfchriften, omtrent het reinigen der melaetfchen, in zijnen naem, aen Aaron zoude overgeven, feggende :
2. Dit



LEVITICÜS XIV. 117
2. Dit fal de wet des melaetfchen zijn ten dage fijner reyniginge : (a) Dat hy tot den Priefter fal gebracht worden.
Men heeft dit zoo niet te verftaeia. als of de melaetfche zich naer het huis van den Priefter begeven moest : want, voor zijne reiniging, mogt hy met andere menfchen geen gemeen, fchap hebben, en vs. 3. wordt'er ook bygevoegd , dat de Priester buiten het leger gaen moest. De zaek was deze, wanneer een melaetfche ftond gereinigd te worden, bepaelde de Priefter eene zekere plaets, buiten het leger of buiten de ftad, en aldaei ontboodt hy den melaetfchen by zich.
3. Ende de Priefter fal buyten den leger gaen op eene plaets ter zijner keuze, en aldaer zal de melaetfche by hem komen: als nu de Priefter, na een nauwkeurig onderzoek, volgens de regelen Kap 13. voorgefteid, mercken fal, dat, fiet, die plage.der melaetfcheyt van den melaetfchen genefen is, zoo dat 'er, van de voorige blaren en zweeren niets meer was overgebleeven, het welk na» befmetting geleek,
4. So fal de Priefter gebieden, dat men voor hem, die te reynigen fal zijn, twee levendige reyne vogelen neme: deze vogelen moesten, door de naestbeftaenden of vrienden bezorgd worden, mitfgaders een ftok of fteel van cedarenhout, ende een wollen draed van fcharlaken kleur, ende een bundel yfop om daer van een kwast te maken.
Van de Vogelen wordt eenvoudig gezegd, dat zy rein wezen moeften, zonder nadere bepaling ; de Joden evenwel hebben het eigenlyke foort van vogelen nader zoeken aentewijzen, het welk alhier bedoeld werd: volgens fommigen moesten het Dui • ven, volgens anderen Musfchen wezen: onzes bedunkens was het onverfchillig, van welke vogelen men zich in dit geval bediende, zo zy maer rein waren; en inderdaed, indien het Hebreuwfche woord door Vogelen vertaeld, een byzonder foort van Vogelen aenwees, dan was de byvoeging van reine ten eenemael overtallig, daer het zich van zelve wees, dat de vogelen, welke God zelf bepaelde, zekerlyk rein waren.
00 Matth. 8: 4. Mare. 1: 44. Euc. 5: 14. ende 17: 14. III. DEEL. H 3



n8 LEVITICÜS XIV.
De geheimzinnige bedu'denis van deze vogelen, en van derzelver behandeling, kunnen wy in het vervolg nader ophelderenthans is het genoeg optemerken, dat het cederhout, het welk zeer duurzaem was, gefchikt was om aftebeelden, hoe de mensch nu bevrijd ware van die verrotting en van dat bederf, het welk de melaetschheid op hem gebracht had. De Scharlaken draed kon zijn opzicht hebben op de bloedige verdiensten de* Middelaers. als de band van vereeniging van 't geen 't cederhout en de yfop beteekende. De Tfop, die gezegd word eenen frisfchen reuk te hebben, kon zeer gevoeglyk de genezing van den kwaden flank des melaetfchen aenduiden.
Het gebruik van deze dingen wordt vervolgens aengeweezen.
5- De Priefter fal oock gebieden, dat men den eenen vogel flachte, in een aerden vat over leven-
aigft water, dat is over levend- of fonteinwater in een aerden vat gedaen , met welk water dat bloed verlengd moest wordjn.
De Priefter moest zelf den vogel niet flagten , maer dit weik door iemand anders laten verrichten, omdat het geene eigenlyke offerande was, die alleen in het Heiligdom mogt gedaen worden, maer flegts eene plechtigheid der reiniging. Door het flagten nu van den vogel boven het fonteinwater, hetwelk in den aerden kruik was, werd het bloed van den vogel met dat water gemengd.
6. Maer den tweeden vogel, dien levendigen vogel, fal ny, de Priester, zelf nemen , ende alle de overige opgenoemde zaken, het cederenhout, ende het fcharlaken, ende den yfop: ende fal die, ende den levendigen vogel doppen in het bloet des vogels die over het levendigh water geflacht is, dat is in het water, het welk met het bloed des geflagten vogels vermengd was.
7- Ende hy fal met dien ingedopten yfop-bundel over hem, die van de melaetfcheyt te reynïgen is, feven-
mael fprengen. De uitdrukking over hem kan men ook vertalen voor hem en in züne plaets, gelijk zy die beteekenis heeft Kap. 1: 4. 4; 20, 17: ir. enz. en dan zal de meening we. zen, niet dat de Priefler den perfoon, die te reinigen was, of eenig gedeelte van zijn lichaem befprengen moest , maer
dat



LEVITICÜS XIV. ii9
dat de Priester de befprenging, het zy naer de hoogte, het
Zy nae de zijde, ten behoeve en in de plaets van dier, mensch
verrichten moest: de eerfte opvatting fchnnt ons ecto^ de
aennemelykfte. Daer na fal hy hem reyn _verkaren
en de vryheid geven om weder in het leger o n de ftad
te komen , ende den levendigen vogel za de Priester
l >t open velt vliegen laten tot deszelfs foortgel.ken
ter afbeelding, hoe het den gereïnigden perfoon nu vryftond,
tot de verkeering met andere menfchen wedertekeeren
Maer'er ligt in deze plechtigheden teffens een veel verhevener
beduidenis opgefloten. Wy zullen de zaek, zoo kort moge yk,
voordragen. De twee reine vogels betekenden den perfoon
j „.„, rniisTus als den gezegenden
van den h e e r J e s u s chbisiu» o 0 »
Middelaer, die onreine en doemwaerdige menfchen van dezonden, als van eene geestelyke melaetschheid, kan en wil verlosfen. Vermids nu de heer Jesus, als zulk eener.> Verlosfer van de geestelyke melaetschheid, in twee onderfcheden ftaten moest worden afgebeeld , waren 'er twee onderfcheiden vogelen nodig. De eene , die geflagt werd had dit met alle andere offeranden gemeen , dat hy den dood van Christus hebbe afgebeeld , als de verdienende oorzaek van de genezing der melaetschheid van het hart. De andere vogel, die levendig wegvloog, verbeeldde de verhooging van den Middelaer, door zijr-e opftanding en bemelvaert, en de ge. meinfchap der gelovigen daer aen, door hunne geestlyke bevrijding Wat de verrichtingen omtrent deze vogelen be¬
treft, het bloed van den geflagtten vogel beduidde de bloedige verdiensten van den Middelaer , het levendig water de gaven van den Heiligen Geest, en de vermenging van het b.oed en het water kon aenwijzen , dat de rechtvaerdiging door Christus bloed, en de Heiligmaking door zijnen Geest, altoos en onaffcheidbaer gepaerd gaen. Wat het cederhout, de ylop, en de fcharlaken draed beteekende, hebben wy reeds zo even
8eZ8êdDie nu te reynigen is , fal fijne kleederen wallenen, ende al fijn hayr affcheeren, opdat ieder een zoude kunnen zien, dat hy volkomen gezond ware. ende hem, dat is zijn ganfche lichaem, in 't water afwaücnen,
lil. D£El. H 4



120 LEVITICÜS XIV.
fo fal hy reyn zijn; daer na fal hy in 't leger komen • m?.er nog niet in zijne wooning, hy fal voor als nogbuvten fijne tente feven dagen blijven, uit vrees, dat 'ernog «mg kwaed mogt zijn overgebleeven, hetwelk zijne vrouw kond ^ ' d°0r de gemeeDzame bering, befmetten
9- Ende 't fal ten fevenden dage gefchieden dat hy al fijn hayr fal affcheeren, L lelk IZ de eerfte fcbeermg wederom begon aentegroeien, fijn hooft ende fijnen baert, ende de wijnbrauwen fijner oo! gen, ja al fijn hayr, op alle plaetzen van zijn lichaem alwacr hetzelve gewoon is te groeien, fal hy affcheeren, ende fa} fijne kleederen wasfchen, ende fijn vleefch met water baden, om aentetoonen, dat 'er in het geheel geene befmetting meer overig Zy, en na dit alles fo fal hv reyn zijn, hy zal de vryheid hebben, om weder in zijne lente te woonen, en tevens ook om tot het Heiligdom te nadeTest h7 °P V°Igenden daS banden brengen
IO. Ende, zoo vervolgt daerom de Wetgever, op den achtften dag fal hy twee volkomene lammeren, ende " een jangh vo komen fchaep nemen : mitfgaders drie tienden meelbloeme ten fpijs-offer , met olie gemengt gelijk by de fpijsöfferen altoos gebruikelyk is, ende dan nog eenen Log olie, zijnde de log de allerkleinfte maet voor vochtige waaren, by de Jooden in gebruik.
Er moesten by deze gelegenheid drie lammeren geofferd werden het eerfte ten fchuld., het tweede ten zond-, en het derde ten orand-offer. By elk van deze offeranden moest een fpijsöffer wezen, beftaende uit een tiende deel van een Epha, dat is een Gomer,zeer fijn meel, zoodat 'er tot drie fpijsöfferen drie tiende deelen eenes Epha van meelbloeme vereischt wierTu 'tJ Dlt W3S ietS ongewoons; want anders gingen de fchuld. en zond-offeren niet met fpijsöfferen gepaerd, vergel. M»- 4 en 5. Tot de reiniging Van eenen melaetfchen behoorden byzondere plechtigheden, om zulk eenen mensch & groothert der Goddelyke weldaed, in zijne herftelling, des
'.e levendiger te doen gevoelen De log olie diende tot
een



LEVITICÜS. XIV. 121
(gen ander einde dan de olie met welke de fpijsöffers gemengd ^ren, gelijk wy vs. 15 , 1S. zien zullen.
11. De Priefter nu die de reyniginge doet, fal den man die te reynigen is, ende die dingen welke by zijne reiniging moeten geofferd en gebruikt worden , ftejlen, voor het aengeficht des HEEREN, aen de deure van de Tente der t'famenkomfte.
12. Ende de Priefter fal dat een lam nemen s ende 't felve offeren tot een fchult-offer, op zulk eene wys als voorbeen omtrent de fchuldöfferen is voorgefchreeven, Kap, 7, met den Log gevuld met olie: (b) ende de Priester fal die beide, zoo het lam als den log met olie, ten beweegoffer voor het aengeficht des HEEREN bewegen.
13. Daer na fal hy dat lam flachten in de plaetfe daer men het fond - offer , ende het brand - offer flacht, in de heylige plaetfe, in het voorhof van den Tabernakel, want het fchult-offer, (c) gelijck het fond-offer, is voor den Priefter, zy moeten beide door de Priesteren in het voorhof van het Heiligdom gegeten, en aengemerkt worden als dingen, welke by uitnemendheid heilig zijn, het is eene heyligheyt der heyligheden.
14. Ende de Priefter fal van het bloet des fchult-offers nemen, het welcke de Priefter doen fal op het lapken der rechter oore des genen die %e reynigen is; ende op den duym fijner rechterbant , ende op den grooten tee fijnes rechteren voets.
Het gefchiedde op deze wys; de Priester ftondt voor ae» in het voorhof, aen deszelfs ingang; hy die te reinigen was, ftondt buiten het voorhof, maer hy ftak zijn hoofd binnen de deur, en daerdoor kreeg de Priester gelegenheid, om van het gemelde bloed op 's mans oor te doen ; daerna ftak hy die te reinigen was, zijn rechter arm uit, en de Priester deed van het bloed op zijnen duim; vervolgens werd de rechter voet uitgeftoken, en van het bloed op deszelfs grooten tee ge-
(J) Exod. 29: 24. CO bov. 7: 7. III. DEEL. H 5



ï2ï leviticüs xiv.
daen. —«■- Door deze plechtigheden werd betekend, dat hj/,1 die te voren onrein was, wederom in bet heiligdom komen mogt, om Gods woord aentehooren, want zijne ooren waren gereinigd ; dat hy alles mogt aenraken, zonder het zelve te befmetten, want zijne handen waren gereinigd : gelijk ook zijne voeten, zoodat by wederom allerwegen gaen mogt. vergel. Exod. 20: 20!
Omdat 'er tweemalen van den Priester gefproken wordt de Priester zal van het bloed des fchuldöffers nemen, het welk de Priester doen zal op enz. , en omdat men deze verdubbeling ook in het vervolg vindt, vs. 15, 18, 20, meenen fommigen, in navolging van eenige Joodfche Leermeesters, dat'er twee Priesters, tot het reinigen van eenen melaetfchen, nodig waren, die elk hun afzonderlyk werk. moesten doen : maer, by de Hebreen , zijn dergelijke herhalingen meermalen gebruikelyk, offchoon een en dezelfde perfoon bedoeld worde; ook word 'er vs. 2 en 3 uitdrukkelyk maer van éénen Priester gefproken.
15. De. Priefter fal oock uyt den Log der olie nemen : ende falfe op des Priefters, dat is op zijne eigen fiinkerhant gieten.
16. Dan fal de Priefter fijnen rechteren vinger indoppen [nemende] van die olie die in fijne llino kerhant is: ende fal met fijnen vinger van die olie fevenmael fprengen voor het aengeficht des HEEREN, zoodat de befprenging gericht worde, naer de zijde vaa het Heilige der heiligen, alwaer de Heer, op eene byzondere wys, tegenwoordig was.
17. Ende van het overige derfelver olie , die in fijne hant fal zijn, fal de Priefter doen op het lapken der rechter oore des genen die te reynigen is , ende op den duym fijner rechterhant, ende op den grooten tee fijnes rechteren voets, dit moest op dezelfde wys gefchieden, als vs. 14. is aengetoond. Deze olie moest gedaen worden, aen dezelfde liehaems leden boven en op. dezelfde plaets, alwaer het bloet des fchult-offers gedaen was.
Vermids de olie onder de geneesmiddelen gerekend werd, fchijnt deze tweede plechtigheid de herftelling des melaetfchen te hebben aengeduid. jgt jj^



LEVITICÜS XIV. 123
iS. Dat riogh overgebleven fal zijn van die olie , die in de hant des Priefters geweest is, fal hy doen op het hooft des genen die te reynigen is, tot eene aftekeenicg, dat nu de ganfche perfoon rein ware: fo fal de Priefter over hem verfoeninge doen voor het aengeficht des HEEREN, dat is hem herftellen in het recht , om gebruik te maken van de heilige dingen: Zoo toch wordt de uitdrukking verzoening te doen meermalen genomen, vergel. Exod. 29: 36, 37.
19. De Priefter fal oock het fond-offer bereyden, hy zal het ander lam offeren, nae de wet der zondöfferen,
ende voor hem, die van fijne onreynigheyt te reinigen is, verfoeninge doen , dat is zijne herftelling in het recht op de heilige dingen , welke met het fchuldöffer begonnen was vs. 12, door dit zondoffer verder bevestigen: ende daer na fal hy, te weten de Priester, het derde lam ten brand-offer flachten.
20. Ende de Priefter fal dat brand-offer , ende dat fpijs-offer op den altaer offeren, gelijk ook het fchuld- en het zond-offer elk met een fpijsöffer gèpaerd gingen, vergel. vs. 10: fo fal de Priefter de verfoeninge voor hem doen, ende hy fal reyn zijn, zoodat hy wederom, als te voren , in het heiligdom komen mag en gebruik maken van de heilige dingen.
De menigte der offeranden, en de groote toeftel, die by deze gelegenheid nodig was , vertoonde , voor welke eene verregaende onreinheid de melaetschheid moest gehouden worden.
21. Maer indien hy die gereinigd moet worden arm is, ende fijne hant [dat] niet en bereyckt, zo zijn vermogen niet toelaet, om alle die offeranden te bekostigen, fo fal hy met veel minder volftaen kunnen , en flechts een lam ten fchult-offer, ter beweginge nemen, om voor hem verfoeninge te doen ; daer toe een tiende meelbloeme met olie gemengt ten fpijs-offer , ende eenen Log olie:
22. Mitfijaders twee tortelduyven , ofte twee jonge duy ven, deze zullen de plaets van de twee andere
111. DEEL



144 LEVITICÜS XIV.
lammeren bekleeden ,• hy neme zulke duiven, die fijne hant bereycken fal, van zoo veel waerdye als hy vergelden kan, welcker eene ten fond-offer, ende eene ten brand» offer zijn fal.
23. Ende hy fal die ten achtflen dage fijner reyniginge tot den Priefter brengen: aen de deure der Tente der t'famenkomfte voor het aengeficht des HEEREN, en aldaer zullen dezelfde plechtigheden aen hem, ter zijner reiniging, verricht worden, als aen eenen rijkeren.
24. Ende de Priefter fal het lam des fchult-offers , ende den Log der olie nemen : ende de Priefter fal die ten beweeg-offer voor het aengeficht'des HEEREN bewegen,
25. Daer na fal hy het lam des fchult-offers fiach» ten, ende de Priefter fal van het bloet des fchult» offers nemen , ende doen op het rechter oorlap* ken des genen die te reynigen is , ende op den duym fijner rechterhant , ende op den grooten tee fijnes rechteren voets.
26. Oock fal de/ Priefter van die olie, op des Priefters flinckerhaht gieten.
27. Daer na fal de Priefter met fijnen rechte» ren vinger van die olie , die op fijne flinckerhant is, fprengen ; fevenmael voor het aengeficht des HEEREN.
28. Ende de Priefter fal van de olie, die op fijne hant is, doen aen het lapken der rechter oore des genen , die te reynigen is , ende aen den duym fijner rechterhant, ende aen den grooten tee fijnes rechteren voets, op de plaetfe van het bloet des fchult - offers.
29. Ende het overgeblevene van de olie , die in de hant des Priefters is , fal hy doen op het hooft des genen, die te reynigen is; om de verfoeninge voor hem te doen , voor het aengeficht des HEEREN.
30. Da.-r na fal hy de eene van de tortelduy-
ven,



LEVITICÜS XIV. i2S Vetl, ofte van de jonge duyven bereyden, van 't gene fijne hant bereyckt fal hebben.
31. Van het gene fijne hant bereyckt fal hebben, fal het eene ten fond-offer , ende het eene ten brand-offer zijn , boven het fpijs-offer : fo fal de Priefter voor hem , die te reynigen is , verfoeninge doen voor het aengeficht des HEEREN; en hy zal volkomen vryheid hebben , om in het Heiligdom te komen en de heilige dingen te gebruiken, niet minder dan een rijke, die meer kostbare offeranden heeft aengebracht.
32. Dit is de wet [des genen'] in den welcken de plage der melaetfcheyt fal zijn, en daerom buiten het leger verbannen was, wiens hant in fijne reyninge [dat] niet en fal bereyckt hebben nog kunnen betaleH, het geen lieden van meerder vermogen, by deze gelegenheid ten offer moesten aenbrengen.
33. Voorder fprack de HEERE tot Mofe, ende tot Aaron , feggende :
34- Als gy fult gekomen zijn in 't lant van Canaan , het welcke ick u tot befittinge geven fal : ende ick de plage der melaetfcheyt aen eenen huyfe van het lant uwer befittinge fal gegeven hebben;
Uit dit 34.ae vs. kan men twee dingen hy wettigen gevolge afleiden: vooreerst, dat de melaetschheid de wooningen der Israëlleren niet befmet hebbe, voor dat zy in Kanaan kwamen; en ten tweeden, dat de melaetschheid der huizen eene buitengewoone ftraf geweest zy, omdat de Heer zelf zoo uitdrukkelyk gezegd wordt de plaeg der melaetschheid te geven.
35. So fal hy, wiens dat huys is, zoo drae hy eenig vermoeden heeft, dat de melaetschheid zich in zijne woonin* openbare, aenftonds komen, ende den Priefter te kennen geven, feggende , Het fchijnt my , als of 'er eene plage in het huys ware.
36. Ende de Priefter fal gebieden , datfe dat huys ruymen, dat alle de bewooners 'er uitgaen, en dat het van allen huisraed ontledigd worde, al eer de Priefter komt, om die plage te befien, en te onderzoeken, of
III. DEEL,



i%6 LEVITICÜS XIV.
hei indedaed melaetschheid zy, op dat niet al, wat in dat huys is , onreyn en worde : ende daer na fal de Priefter komen, om dat huys te befien, wanneer het zelve geheel ledig is.
37. Als hy de vermoedelyke teekenen van die plage beften fal, dat, fiet, die plage aen de wanden van dat huys, zijn groenachtige, ofterootachtige kuylkens, ende haer aenfien leeger of dieper is dan de oppervlakte van die wandt, zoodat het kwaed naer binnen invreet.
38. De Priefter fal uyt dat huys uytgaen tot aen de deure van 't felve huys, en aldaer blijven ftaen, tot dat hy gezien heeft, dat het wel toegefloten zy: ende hy fal dat huys voor feven volle dagen doen toefluyten, om de zaek alsdan nader te onderzoeken.
39. Daer na fal de Priefter op den fevenden dagh wederkeeren : indien hy mercken fal , dat j fiet, die plage aen de wanden van dat huys uytgefpreydt en verder voortgegaen is J
40. So fal de Priefter gebieden , datfe de fteenen, in welcke die plage is, uytbreken, zoo ver namelyk als de gemelde kuilkens zich aen den wand vertoonen: ende defelve tot buyten der ftadt werpen, aen eene onreyne plaetfe daer men gewoon is, allerlei vuiJigheid te brengen.
41. Ende dat huys fal hy rontom van binnen doen fchrabben , ende fy fullen het ftof, datfe afgefchrabt hebben, tot buyten der ftadt aen eene onreyne plaetfe uytftorten, om de verfpreiding der be. fmetting voortekomen.
42. ^ Daer na fullenfe andere fteenen nemen, ende in gener fteenen , welke zy uitgebroken hebben, plaetfe brengen : ende men fal ander leem nemen * ende dat huys beftrijeken, op die plaetzen der wanden, alwaer men het voorige leem heeft afgefchraept.
43. Maer indien die plage , by nader onderzoek , wederkeert, ende in dat huys uytbott, na dat men de fteenen uytgebroken heeft : ende na het affchrabben van het huys, ende na dat het fal be* ftreken zijn. 44, So



LEVITICÜS. XIV. rif
44. So fal de Priefter komen; als hy nu fal mercken, dat, fiet, die plage aen dat huys uytgefpreydt is; het is eene knagende melaetfcheyt in dat huys, welke niet kan gefluit worden, het is geheel en voor altoos onreyn.
45. Daerom fal men dat huys , fijne fteenen , ende fijn hout even, dat is alles te gelijk, af breken, mitfgaders al het leem van het felve huys: ende men
fal 't een en het ander, alle de afgebroken bouwftoffen, tot buyten der ftadt uytvoeren aen eene onreyne plaetfe, daer men de befmette fteenen en het affchraepfel gebracht had vs. 40, 41.
46. Ende die in dat huys gaet ten eenigen dage, geduurende al dien tijd, als men het felve fal toegefloten hebben, en zoo lang het zelve onder verdenking ligt van befmetting: fal onreyn zijn tot aen den avont en het overige van dien dag, van de verkeering met andere menfchen zijn uitgefloten.
47. Die oock in dat huys te fiapen ligt, zal nog meer verontreinigd worden, omdat hy 'er langer in vertoeft; en dierom fal hy niet alleen tot aen den avond, uit de t'zamenleving geweerd worden, maer ook fijne kleederen waffchen: infgelijcks die in dat huys eet, fal fijne kleederen walTchen opdat zy de befmetting niet naer elders overbrengen.
48. Maer als de Priefter fal weder ingegaen zijn, ende fal mercken, dat, fiet, die plage aen dat huys niet uytgefpreydt en is, na dat het huys fal beftreken zijn : fo fal de Priefter dat huys reyn verklaren , dewijle die plage genefen is, en alle vermoeden van melaetschheid is wechgenomen.
49. Daer na fal hy om dat huys te ontfondigen en weder bewoonbaer te maken, dezelfde plechtigheden verlichten , als by het reinigen van eenen melaetfchen mensch vs. 4. enz. zijn voorgefchreeven; de Priester zal twee reine vogelkens nemen : mitfgaders cederenhout, ende fcharlaken , ende yfop.
III. DEEL.



128 LEVITICÜS XIV.
50. Ende hy fal den eenen vogel doen flachten. in een aerden vat, over levendigh water.
51. Dan fal hy dat cederenhout, ende dien yfop , ende het fcharlaken , ende den levendigen vogel nemen , ende fal die in het bloet des gefhchten vogels, ende in het levende Water, welke tezamen vermengd zijn, doppen: ende hy fal dat huyS< fevenmael befprengen.
52. So fal hy dat huys ontfondigen met het bloet des vogels , ende met dat levendigh water ; ende met den levendigen vogel, ende met dat cederenhout , ende met den yfop, ende met het fcharlaken.
53. Den levendigen vogel nu fal hy tot buyten der ftadt in 't open velt laten vliegen: fo fal hy over het huys verfoeninge doen, ende het fal reyn zijn, men zal 'er, zonder eenige vrees voor befmetting, gerust in woonen kunnen.
54. Dit is de wet voor alle plage der melaetfcheyt, ende voor fchurftheyt, aen bet hoofd of in den baerd der menfchen.
55. Ende voor melaetfcheyt der kleederen, ende der huyfen.
56. Mitfgaders voor gefwel, ende voor gefweer, ende voor blaren.
57. Om de Priesteren te leeren , nae welke regelen zy, in dit geval, moeten oordeelen, en in welcken dage, dat is in welke omftandigheden, en op welke teekenen, zy verklaren moesten , dat yet onreyn, ende in welcken dage yet reyn is: Dit is de wet der melaetfcheyt, om 'er zich, in het onderzoeken, en reinigen der melaetschheid, nae te gedragen.
HET



LEVITICÜS XV. 129
HET XV. KAPITTEL.
Wetten omtrent meer natuurlyke befmettingen.
1. 'y Oorder fprack de HEERE tot Mofe >
ende tot Aaron: want het ftond byzonder aen den Priesteren, om toetezien, dat de volgende, zoo wel als de voorige wetten, omtrent reine en onreine perfonen, nauwkeurig wierden waergenomen; en daerom gaf de heer zijns bevelen, omtrent dit onderwerp, niet alleen aen Mofe, maer ook aen Aaron, feggende:
2. Spreeckt tot de kinderen Ifraè'ls'j ende fegt tot hen; Een yeder man, als hy vloeyende fal zijn uyt fijnen vleefche, fal om fijnen vloet onreyn zijn, hy zal, om deze vuile ziekte, niet alleen uit het Heiligdom, maer ook uit de t'zamenleving geweerd worden; hy zal zich in zijn huis houden, opdat hy niemand befmette.
Deut. 23: 10. wordt van dezelve onreinheid gefproken, en gevorderd, dat hy die 'er mede befmet was, zich buiten het leger begeven moest. De zaek was deze, wanneer iemand deze befmetting, in zijn huis zijnde, ontdekte, mogt hy niet uitgacn, maer wanneer hy, met het leger optrekkende om te reizen of oorlog te voeren, of aen eenig ander werk in het gezelfchap van andere menfchen bezig zijnde, bemerkte dat hy, in den gezegden zin, onrein ware, moest hy het leger verlaten, vermids hy in het laetfte geval meer gevaer liep, dan in het eerfte, om anderen te verontreinigen*
De onreine kwael, welke hier bedoeld wordt , ontftofidt uit eene ontuchtige levenswys en fchandelyke vermengingen; en de Jooden hebben zeer wel opgemerkt, dat, wanneer da vloed deszelfs oorfprong had uit andere toevallige oorzaken, door het dragen van al te zware lasten, door eenen fterken fprong, en dergelijke, dat alsdan iemand niet onrein was.
3. Dit nu fal fijne onreynigheyt om fijnen vloet
III. DEEL, I



130 LEVITICÜS XV.
zijn, dat is te zeggen, de kenteekens, welke ik aenftonds zal opgeven, zullen den regel uitmaken , volgens welke de Priesters oordeelen moeten, of de vloed iemand onrein make, dan niet: want, uit de gevolgen, welke de kwael meer of min affchuwlyk maekten, moest men oordeelen, uit welke beginfelen het kwaed was voortgefprooten: So fijn vleefch fijnen vloet uytfeevert, zoodat de bedorven ftof, gelijk fpeekfel, uit zijne heimelyke deelen, wechvloeit, ofte fijn vleefch van fijnen vloet fich verltopt, zoodat de bedorven ftof zich, door verdikking der vochten, tot een gezwel zette, dat is een zeker teeken van fijne onreynigheyt , hy zal als een onreine befchouwd en behandeld worden.
4. Alle leger, daer op, die den vloet heeft, fal liggen, fal onreyn zijn : ende alle tuygh, bank, ftoel, of kusfen, daer op hy fal fitten, en alle huisraed, het welk hy aenraekt, fal onreyn zijn; zijne befmetting is zoo groot en affchuwelyk, dat zy overgae tot alles, het welk hy aenraekt, en die deze befmette dingen aenraekt, zal ook even daerdoor onrein wezen. Daerom wordt 'er bygevoegd:
5. Een yeder oock, die fijnen leger fal aenroeren ; fal fijne kleederen wafichen , ende fich met water baden , ende fal onreyn zijn tot aen den avont, wanneer, volgens de Joodfche rekening, de volgende dag begon, op dezelfde wys als alle andere menfchen, die iets onreins hadden aengeroerd, vergel. Kap. 11: 28.
6. Ende die op dat tuygh fitt, daer op hy, die den vloet heeft, gefeten fal hebben, zonder te weten, dat die man onrein was, fal, zoodrae hy het te weten komt, fijne kleederen wafichen, ende fich met water baden, ende fal onreyn zijn tot aen den avont.
7. Ende die het vleefch, eenig gedeelte van het lichaem, des genen, die den vloet heeft, aenroert, fal fijne kleederen wafichen , ende fich met water baden, ende onreyn zijn tot aen den avont.
8. Als oock hy, die den vloet heeft, op eenen reynen fal gefpogen hebben : dan fal hy, op welken de onreine geipogen heeft , fijne kleederen waf-
fchen,



LEVITICÜS XV. 131
fchen , ende fal fich met water baden, ende onreyn zijn tot aen den avont.
9. Infgelijcks alle fadel , daer op hy, die den vloet heeft, fal gereden hebben, fal onreyn zijn.
10. Ende al die yets aenroert, dat onder hem fal geweefh zijn, het zy de zadel, het zy iets anders, het welk onder het rijden, onder hem zal gelegen hebben, fal onreyn zijn tot aen den avont: ende die het felve draegt , fal fijne kleederen wafichen , ende fich met water baden , ende onreyn zijn tot aen den avont.
ir. Daer toe een yeder, dien hy, die den vloet heeft, fal aengeroert hebben, fonder fijne handen met water gefpoelt te hebben : die fal fijne kleederen wafichen, ende fich met water baden, ende onreyn zijn tot aen den avont.
Men kan deze woorden, zonder zijne handen gefpoeld te heb, ben, brengen tot den befmetten perfoon, of rot den genen, dien hy aenraekte. Neemt men het op de eerfte wys, dan zal de meening deze zijn, dat de befmette perfoon, iemand zullende aenraken, alvoorens zijne handen wasfchen moest, maer indien hy dit verzuimde, dan moest de aengeraekte d:e reiniging ondergaen , welke door de wet is voorgefchreeven. Brengt men het tot den aengeraekten perfoon, dan is de zin deze, dat een rein perfoon, zo hy den befmetten tot het een of ander einde moest aenraken, had zorg te dragen , dat hy vooraf zijne handen fpoelde, dan werd de befmetting gerekend op hem niet te hechten. De zaek is twijffelachtig, en daerom geven 'er de Joodfche Meesters die verklaring aen, dat door de handen het ganfche lichaem bedoeld worde.
12. (a) Oock het aerden vat, het welcke hy, die den vloet heeft, fal aengeroert hebben , fal gebroken worden, opdat het in het vervolg tot geen ander einde gebruikt worde, maer alle houten vat fal met water gefpoelt worden.
13. Als hy nu die den vloet heeft, van fijnen
Ca) bov. 6: 28. ende 11: 33. III. DEEL. I 2



i32 LEVITICÜS XV.
vloet gereynigt fal zijn, zoodat men alle reden heeft, om te denken, dat de kwael. geheel genezen zy, fo fal hy tot fijner reyniginge feven dagen voor fich tellen., hy zal na dien tijd, op welken hy zich hetfteld rekende, zeven dagen laten verlopen, om te beproeven of de genezing volkomen zy, ende, op het einde van den zevenden dag, zal hy fijne kleederen wafichen : ende hy fal fijn vleefch met levendigh, dat is met rivier- of fontein water baden , fo fal hy reyn zijn , en wederom met andere menfchen verkeeren mogen, maer het zal hem niet vryftaen in het Heiligdom te komen, tot dat hy de volgende offeranden zal gedaen hebben.
14. Ende ten achtften dage fal hy voor fich twee tortelduyven, ofte twee jonge duyven nemen : ende fal voor het aengeficht des HEEREN, aen de deure der Tente der t'famenkomfte komen, ende falfe den Priefter geven.
15. Ende de Priefter fal die bereyden , eene ten fond-offer, ende eene ten brand-offer : fo fal de Priefter over hem voor het aengeficht des HEEREN , van wegen fijnen vloet, verfoeninge doen, en hem wederom herflellen in het gebruik der heilige dingen, van welke hy, zoo lang hy den vloed had, geweerd was.
16. Voorder een man als van hem het zaet des byliggens fal uytgegaen zijn, buiten zijnen wil, in den flaep, of anderszins, die fal fijn ganfche vleefch met water baden, ende onreyn zijn tot aen den avont. j 17. Oock alle kleet, ende alle vel, aen't welcke het zaet des byliggens wefen fal: dat fal met water gewaflchen worden, ende onreyn zijn tot aen den avont, het zal geduurende dien ganfchen dag niet mogen gebruikt worden; met den avond, wanneer de volgende dag begint, zal het eerst rein zijn.
18. Mitfgaders de vrouwe, als een man, te weten zulk een man, welke aen die kwael onderhevig is daervan vs. 16. gefproken wordt, als zulk een man, met het zaet des byliggens by haer gelegen fal hebben: daerom fullenfe fich met water baden, ende onreyn zijn tot aen den avont. 19. Maer



LEVITICÜS XV. 133
19. Maer als eene vrouwe vloeyende zijn fal, zijnde haren vloet van bloet in haren vleefche, ten tijde van hare gewoonlyke maendelykfche zuivering, lo falie feven dagen in hare affonderinge zijn, zy zal zich van de vleeschlijke gemeenfchap met haren man, van den omme • gang met andere menfchen, en vooral van het gebruik der Heilige dingen moeten onthouden, ende al wiefe aenroert, fal onreyn zijn tot aen den avont.
20. Ende ak't gene, daer op fy in hare affonderinge fal gelegen hebben, fal onreyn zijn: mitfgaders alles, waer op fy fal gefeten hebben, fal onreyn zijn.
21. Ende al die haren leger aenroert: fal fijne kleederen wafichen, ende fich met water baden, ende onreyn zijn tot aen den avont.
22. Oock al die eenigh tuygh, daer op fy gefeten fal hebben , aenroert ; fal fijne kleederen wafichen, ende fich met water baden, ende onreyn zijn tot aen den avont.
23. Selfs indien het op den leger geweefi: fal zijn, ofte op het tuygh, daer op fy fat, als hy dat aenroerde, hy fal onreyn zijn tot aen den avont.
24. (b) Infgelijcks fo yemant fekerlick by haer gelegen heeft, dat hare affonderinge op hem zy, fo fal hy feven dagen onreyn zijn: daer toe alle leger, daer op hy fal gelegen hebben , fal onreyn zijn.
Men kan dit tweezins opvatten; of van iemand, die eenvoudig by eene vrouw lag, zonder te weten, dat zy in de dagen harer zuivering ware; of van den man die, met echtelyke bywooning, by zijne vrouw lag, zonder te weten dat zy onrein ware: want zo man en vrouw zulks met voorweten deden, werd de misdaed zoo z>waer gerekend, dat zy beide uit hun volk moeiten uitgeroeid worden.
25 (c) Wanneer oock eene vrouwe eenen buitengewoonen vloed hebben zal, zoodat zy veel dagen buyten
(b) ond. 18: 19. (c) Matth. 9: sr>. III. DEEL. I 3



134 LEVITICÜS XV.
den tijt harer affonderinge van den vloet hares bloets vloeyen fal, ofte wanneer fy vloeyen fal bo-. ven hare affonderinge; fy fal ook geduurende alle de dagen des buitengewoonen vloets harer onreynigheyt, op dezelfde wys, als in de dagen harer gewoonlyke maendelykfche affonderinge onreyn zijn.
26. Alle leger, daer op fy alle de dagen hares buitengewoonen vloets gelegen fal hebben, fal haer zijn als het leger harer gewoone affonderinge: ende alle tuygh, daer op fy fal gefeten hebben, fal onreyn zjjn, nae de onreynigheyt harer affonderinge.
27. Ende fo wie die dingen aenroert, fal onreyn zijn: daerom fal hy fijne kleederen wafichen, ende fich met water baden , ende onreyn zijn tot aen den avont.
28. Maer als fy van haren vloet reyn wort, en deze ziekte volkomen genezen is, dan falfe voor haer fe-? ven dagen tellen, om te beproeven, of deze ontlasting geheel en by aenhoudendheid ophoude, ende daer na falfe reyn Zijn, zoodat zy wederom met haren man als echtgenoot, en met andere menfchen zal mogen verkeeren.
29. Ende, eer zy evenwel gebruik mag maken van de heilige dingen, zal zy offeranden doen, als vs. 14. voor eenen man verordend was, die van den vloed genezen was, op den achtflen dagh falfe voor haer twee tortelduyvert, ofte twee jonge duyven nemen: ende fy fal die tot den Priefter brengen, aen de deure der Tents der t'famenkomfte.
30. Dan fal de Priefter eene ten fond-offer, ende eene ten brand-offer bereyden: ende de Priefter fal voor haer van den vloet harer onreynigheyt verfoeninge doen voor het aengeficht des HEEREN, en haer vryheid geven, om weder, als voorheen, gebruik te maken van de heilige dingen.
31. Alfo fult gy, Mofe en Aaron, en uwe opvolgers, zorgvuld:g toezien , dat de kinderen Ifraè'ls zich van anderen affonderen ten tijde van hare onreynigheyt: op datfe in hare onreynigheyt niet en fterven, opdat
ik



LEVITICÜS XV. 135
ik hen met den dood niet ftraffe, indien zy, eenige der voorheen gemelde onreinigheden op zich hebbende, mijn Heiligdom naderen, en dat zou zekerlyk hun lot wezen, als fy, in hunne befmetting zijnde, mijnen Tabernakel, die in 't midden van hen is, verontreynigen fouden.
32. Dit is de wet des genen die den vloet heeft, ende van den welcken het zaet der byligginge uytgaet, fo dat hy daer door onreyn wort;
33. Mitfgaders eener fwacker vrouwe in hare affonderinge , ende des genen die van fijnen vloet is vloeyende , voor een man , ende voor een wijf, ende voor een man, die by eene onreyne fal gelegen hebben.
Ten Jlotte zullen wy eenige korte aenmerkingen, over dit XV Kapittel, voerdragen.
I. Mofe fpreekt, in het oorfprongelyke, vrymoedig, en zonder eenige omwegen , van zulke zaken, welke wy, in onze dagen , niet dan onder verbloemde om fchrij vingen durven uitdrukken. Ondertusfchen moest niemand denken dat hy daerdoor de wetten der weboeglykheid overtreden hebbe. De Hebreuwfche tael was veel eenvoudiger dan
de onze. Wy zijn nu in de noodzakelykheid ons, in
foortgeüjke gevallen, van verbloemde uitdrukkingen te bedienen, maer in dien tijd was dit minder noodig, en dit is mogelyk een bewijs dat men in Mofes tijd meer eenvoudig en ingetogen was van zeden. —— Voor het overige was Mofe een zeer eerbiedenswaerdig man , die reeds eenen hoogen ouderdom bereikt had, die zich zekerlyk zoo onbewimpeld, over deze zaken, niet zou hebben uitgelaten, indien zulks, onder zijne tijdgenoten, niet ware in gebruik geweest, of wanneer hy begreepen had, dat dit met de welvoeglykheid van zijne eeuw ftrijdig was.
II. Het oogmerk van deze wetten was in het gemeen om Israël van vleefchelyke onreinheid aftefchrikken, om hun de affchuwelykheid van alle zonden, en vooral van de onkuischheid, onder het oog te brengen. Van alle deze wetten,
III. I 4



i36 LEVITICÜS XV.
heeft theodoretus Qjiest: 20. in Lev., zeer wel gezegd: „ God heeft ons, door natuurlyke dingen, onderweezen, ,, aengaende de ondeugden des gemoeds, en ons geleerd, „ hoe verfoeilyk die ondeugden zijn, en hoe men dezelve „ met allen vlijr moet trachten te vermijden."
III. Menfchen , die op de verklaerde wys onrein waren, moesten van de gemeenfchap met andere Israëliten worden uitgefloten, omdat zy, voor dien tijd, gereekend wierden, niet tot de Israëliten te behooien. Jacobs nakomelingen maekten een volk uit, het welk van alle andere natiën was afgezonderd, als zijnde, op eene byzondere wys, aen den Heere toegewijd en in zoo ver heilig: wanneer nu de Israëlijt, op eene der voorheen gemelde wyzen, befmet was, dan werd hy gerekend onrein te zijn, en niet te behooren tot het afgezonderde volk van Israël; zoo lang de onreinheid duurde, werd hy even eens befchouwd en behandeld , als of hy een heiden was.
IV. Zulke onreine mogten, op ftraffe des doods, niet in het! Heiligdom komen, om de gemoederen van het volk met des te dieper indruk te vervullen, van ontzach en eerbied voor den Tabernakel, voor den Godsdienst, en voor alles wat den naem van heilig droeg. De veelvuldige wasfchingen, ter oorzake der minfte aenraking van iets het welk onrein was , herinnerde hun , dat God by uitnemendheid Heilig ware; en dewijl 'er zoo veelerlei foorten waren van wettifche onreinheden, dat het eène zaek was van de uiterfte omzichtigheid , om Gods hooge tegenwoordigheid niet te raderen, ten zy men in alles volkomen rein ware.
V. Daerenboven zal zekerlyk het oogmerk van God in deze wetten geweest zijn, om den Israëliten zinbeeldig onder het oog te brengen hunne en aller menfchen natuurlyke onreinheid , door de fchuld en de fmet der zonden, vooral de onreinheid hunner natuurlyke geboorte; en tevens aentewijzcn' de noodzakelykheid der reinigmaking, door het bloed en den Geest van den toekomenden Middelaer.
VI. Eindelyk hebben wy by deze gelegenheid nog te herinneren, dat de Levitifche Godsdienst uitermate lastig en Tnoeüylc was. Hoe nauwkeurig moesten de Israê'iten zorg dragen
' dat



LEVITICÜS XVI. 137
dat zy niet verontreinigd wierden? hoe dikwijls liepen zy gevaer, ja hoe menigmael konden zy 'er niet van tusfchen, dat zy befmet wierden? waer men zich keerde of wendde, allerwegen en altoos kon men, op het onverwachtst, zelfs door zijn echtgenoot, verontreinigd worden? ja wanneer men veel tijd en moeite befteed had, om zich te reinigen, dan kon een ander, die befmet was, alle die moeite en kosten vruchteloos maken, als hy op den gereinigden fpouwde of hem aenraekte. Hier kwam ten overvloede nog dit by, wanneer men zich, met alle mogelyke zorgvuldigheid, voor alle befmetting gewacht had, of alle de voorgefchreeven wetten van reiniging zeer nauwkeurig volbracht had , dan had men nog geene de minfte reinigheid des harten meer dan te vooren: want 3Üe deze plechtigheden reinigden alleen tot rechtvaerdigmakinge des vleeschss, Hebr. 9: 13.
HET XVI. KAPITTEL.
Injlelling van den plechtigen Verzoendag.
1. J^Nde de HEERE fprack tot Mofe, uit den Tabernakel, kort (a) na dat de twee fonen
Aarons, Nadab en Abihu, door een blixemftrael, welke, van het teeken der Godlyke tegenwoordigheid boven de Arke, was uitgegaen, getroffen en onmiddelyk op de plaets waer zy Honden geftorven waren: als fy, ftraks na hunne inwijing tot het Priefterambt, by de eerfte aenvaerding van hun Priesterwerk, hen genaedert hadden voor het aengeficht des HEEREN,ende, gelijk in het iodeKapittel befchreeven is, geftorven waren, ter oorzake dat zy het reukwerk met vreemd vuur , 't welk niet van den brandoffer-altaer genomen was, hadden aengeftoken, en alzoo in Gods tegenwoordigheid, op eene onbetamelyke wyze verfcheenen waren. Men ziet uit deze inleiding duidelyk , dat de infielling,
(<) bov. 10. 1,2 III. DEEL. I 5



i38 LEVITICÜS XVI,
welke hier volgt, ter oorzake, of liever op aenleiding van dij gemeld geval, gegeven zy: Dit geeft een gegrond vermoeden, dat tot hier toe den Priesteren niet verboden, maer geoorlofd geweest was, by hunnen dienst in 't Heiligdom, telkens binnen het voorhangfel tot voor de Arke te komen, en den Heerg het reukwerk aentebieden, en dat ook Aarons zonen, ingevolge daervan, tot voor het aengezickte des Heeren, binnen den voorhang, genaderd waren : doch na deze ontheiliging, wilde God voortaen niemand dan alleen den Hoogepriester, en dat fipgts eenmael des jaers, toegang vergunnen, (tellende bier toe in eene plechtige verzoening, welke op dien dag voor het ganfche jaer nae de wet gefchieden zou, gelijk 'er volgt.
2. De HEERE dan feyde tot Mofe; Spreegkt tot uwen broeder Aaron, als 't hoofd der Priesteren, en laet dit voor hem en zijne zonen, en voor alle hunne opvolgers , eene altoosduurende inzetting zijn. Spreek dan tot hem, (li) dat hy niet t'allen tijt, noch immer buiten dien éénen dag in 't jaer (vs. 29 te noemen), en gae in het heylige, binnen den voorhangh, dat is in het Heilige der heiligen, voor het verfoendeckfel5 dat op de Arke is, op dat hy niet en fterve, gelijk zijne zonen, en op de plaets onmiddelyk dood blijve; want, of (gelijk men't ook vertalen kan) wanneer ick in eene wolcke op het ver* foendeckfel verfchijne. Deze wolke was geenszins de wolk van rook, die de Priester door 't reukwerk verwekte, gelijk fommigen zonder grond willen; maer 't gewoon teeken van Gods heerlyke tegenwoordigheid boven de Arke, door de Jooden de Schechinah genoemd: Men moet ook dezelve gewis onderfcheiden van de Wolk - kolom, die zoo groot was, dat za het ganfche Leger Ifraëls kon overfchaduwen, daer deze wolke binnen 't Heilige der heiligen befloten was, hoewel ze zich ook fomtijds uitgebreid, en den ganfchen Tabernakel, gelijk ook naderhand den Tempel, by deszelfs inwijing, vervuld fchijnt te hebben. Zeker is het ook, dat deze wolke niet altoos en onafgebroken boven de Arke was; althans niet ten tijde als de Arke buiten den Tabernakel gedragen werd , het zy in de
woes-
(B) Exod. 30: 'O' Hebr. 9: 7.



LEVITICÜS XVI. i3r>
woestijne, het zy naderhand, ten tijde van Eli , in het leger , en toen ze was onder de Philiftijnen, a Sam. 4, 5. Misfchien deed God deze wolk boven het verzoendekfel alleen verfchijnen op tijden als Hy geraedpleegd werd, en den Hoogepriester op den dag der verzoening toegang verleende; buiten dezen gevallen fchijnt de wolke van geen nut geweest te kunnen zijn,
Er was, Exod. 3©: 10, (en dus omtrent een jaer vroeger) by het eerfte verblijf van Mofe op den berg, wel reeds verordend , dat Aaron ééns in 't jaer met het bloed des zondoffers ter verzoeninge, over de hoornen des Reuk-altaers verzoeninge zoude doen, even gelijk hier vs. 18, 19. gezegd zal worden; doch het blijkt, uit vergelijking met Levit. 4: 7, 18. dat dit daer zeggen wilde, dat hy het ten minsten eens in *t jagr zou doen: Er was dan wel, ja, een foort van verzoeningsdag voor Priester en volk reeds ingefteld, en dus een grond gelegd tot deze inftelling die ons hier befchreeven wordt; niettemin is toch deze later inzetting geheel nieuw in verfcheiden byzonderheden, aengezien 'er te vooren van geen verbod van ingang in 't Heilige der heiligen op andere tijden, noch van befprenging van bloed op en voor het verzoendekfel, noch van de andere plechtigheden van den Priester en het volk gewaegd was; deze inftelling had zijn reden of aenleiding in 't geval aen 't hoofd vermeld; trouwens overtredingen brengen gemeenlyk nieuwe wetten voort, die gedenkteekens van de overtredingen , en behoedmiddelen daer tegen zijn: Dus gaf dan de zonde en verfchrjklyke ftraf van Aarons twee
zonen aenleiding , aen de ééne zijde om den hoogften
eerbied voor den plechtigen Tabernakel-dienst in te fcberpen;
en aen de andere zijde, om de Priesters echter te behoeden voor een geheelen affchrik van dezen dienst, in welken de afwijkingen zoo verfchriklyk geftraft werden. Het was nu het eerste begin van dezen dienst; de Tabernakel was even opgericht ; de Priesters waren ingewijd; hun dienst was begonnen .God had een geduchte vrees en eerbied verwekt voor denzelven met de voorbeeldige wrake over den eersten misdag, en bedoelde daer mede dat geen, 't welk Mofe zeide Kap. 10: 3. III. DEEL.



Ho LEVITICÜS XVI. .
Dit nu wilde God levendig houden met deze inzetting, en met één hen, door een Geneesmiddel, voor 't vervolg, tegen zulke rampen beveiligen, en aenmoedigen in zijnen dienst.
Het voorname oogmerk van deze inftelling was, eene plechtige verzoening te doen voor de zonden van de Priesters en het volk , gelijk vs. 32-34 wordt te kennen gegeven , van waer deze dag de Verzoendag genoemd wordt, Kap. 23: 27, 28. Deze verzoening (1) was eene vergeving, welke de offeraers door en op de offeranden verkreegen ; eene vergeving echter (gelijk reeds meermaels door ons is opgemerkt) welke alleen van de ftraf des doods of der uitroejing uit de voorrechten van Ifraël in Canaan bevrijdde, en den toegang tot den uitwendigen dienst en gemeinfchap des Tabernakels weder vergunde, vergel. Exod. 30: 15, 16. van deze tijdlyke uitroejing , door de overtreding verdiend s ging dan de offeraer, als met eene boete van een offerande, vry, en die vrydom heet de verzoening en vergeving van zonden : de verzoening derhalven, zoo verre zy door den ceremonieelen Verzoendag te weeg gebracht werd, was de bevrijding van de plagen Gods , en wel byzonder van den onmiddelyken dood , door Priester en Volk , om hun gebrek in den, plechtigen Godsdienst verdiend, met de tegenoverftaende vergunning van de veilige oeffening en wedergenieting van Gods dienst en gemeinfchap, gelijk by tegenftelling blijkt uit het geval van Nadab en Abihu, en uit de bedreiging over de genen die zich op dien dag niet verootmoedigden Kap. 23: 29, 30. (2) Deze verzoening, ten anderen, nam geen andere zonden wech , dan alleen zoodanige voor welke offeranden ingefteld waren: voor de zonden van afgoderye , lastering van Gods Naem , Sabbath - fchending , verachting van Ouders, doodflag, echtbreuk, ja voor alle zonden die moedwillig gefchiedden, met verfmading van den Heere , waren in Mofes wet geen offeranden : Zy die daer aen fchuldig ftonden , moesten door den Richter met den dood geftraft, of uit hun volk verbannen worden , of door eenige Godlyke plagen omkomen, Num. 15: 30, 31. 't Bloed van kalveren en bokken kon geen zedelyke zonden wechjjeuien , noch de confcientie reinigen : de offeranden waren f ,J al-



LEVITICÜS XVI. 141
alleen voor ceremonieele afdwalingen , die meestal uit onkunde , overijling, onvoorzigtigheid en dergelijken, gefchiedden , behalven enkele zwaarder gevallen, waer in nogthans meer eene overdwarsfing van hartstochten, dan wel opzetlyke boosheid bleek, vergel. Levit. 1: 2-5. en 19: 20. Wanneer men derbalven hier, in dit Kap. vs. 16, 21, 34, leest van alle zonden en ongerechtigheden, moet het noodwendig met die bepaling worden verftaen , van alle die, roor welke de Wet een offerande van verzoening toeliet en voorfchreef, ja zelfs was de Verzoendag bepaeldelyk tot verzoening voor die zonden , welke zoo door den Priester als door 't volk onwetend gefchied , en dus verzuimd waren met fchuldof zond-offeren te verzoenen : immers als zy reeds daer voor geofferd hadden , en dus van de uiterlyke ftraffen reeds bevrijd waren, kwam de verzoening van die niet meer te ftade, als zijnde reeJs gefchied; maer wijl het getal van zulke gebreken onder de Wet zeer menigvuldig was, van welke de overtreder zelf onwetend bleef of hy zich verontreinigd had, en velen door deze onwetendheid dikwijls den Tabernakel ontheiligd;n , en dus voor God , die alles weet, dikwijls in rt geval kwamen , van voor zijn aengezicht, nae deletter der wet, met den dood geftraft te moeten worden ; zo was de Verzoendag daertoe ingericht, om alle zulke zonden en gebreken , die nog onverzoend gebleeven , en nogthans door de wet verzoenbaer waren, wech te nemen , en alzoo al het gebrek in den dienst van Priesters en Volk te verzoenen : Hier op fchijnt Paulus te doelen , als hy Hebr. 9: 7 zegt, dat de Hoogepriester op dezen dag offerde voor hem zeiven en des volks misdaden, in 't Grieksch ftaet , onwetendheden.
Aen dit genoemde hoofd- oogmerk dezer inftelling kan men nog de volgende als ondergefchikt aenmerken ; namelyk (1) om hier door den eerbied en de omzichtigheid in den H. Dienst (volgens de aenleidende' reden vs. 1) den Priesters in te fcherpen,- en hun teffens te bemoeotgen, om zich houdende aen 's Heeren voorfchrift, op den ingeftelden tijd en wyze, zonder fchrik voor de Godlyke plagen, daer in bezig te zijn, daer anders hun dienst met doodsgevaer gemengd , en ook
III. DEEL.



i42 ' LEVITICÜS XVI.
in dit opzicht , een bediening des doods was, 2 Cor. 3: 7. (2) Om de hobge gunst van God, in 't verleenen van dien toegang op den beftemden tijd aen den Hoogepriester , inteboezemen. Hy mogt niet ftoutelyk die eer zich aennemetï als 't hem goed dacht, maer alleen wanneer God zelf hem uitdruklyk die vergunde , en 'er hem toe riep ; deed hy 't anders, hy zou het met den dood boeten , dewijl hy Gods verfchijning boven 't Verzoendekzel daer meda kleinachtte , en God geheiligd wilde worden in den genen die tot Hem naderden. (3) om, onder de uitwendige Godsregeering , den uiterlyken Godsdienst in eer en achting te houden, en het ganfche volk daervoor vreeze en eerbied in te fcherpen : want, byaldien ieder Ifraëlijt of Priester, ja zelfs de Hoogepriester , altijd vryelyk had kunnen ingaen binnen 't Voorhang , dan zou de achting en eerbied voor het uitwendig en zichtbaer bewijs der Godlyke tegenwoordigheid , ras verzwakt, en door gewoonheid eindelyk geheel verdweenen zijn : God hield dan deze zijne uitwendige vertegenwoordiging in waerde en achting, met het gezicht van, en den toegang tot dezelve te verbieden, zoo haest als eenmael Nadab en Abihu zich door onbedachtzaemheid vergreepen hadden. Dit zelve hebben ook de Heidenen , omtrent hunne binnenfte Godsplaetfen om een dergelijke reden waergenomen , die zulke geheimen nog te meer nodig hadden, om dat alles by hun louter waen en verdichtfel was. Men moest hier uit met fommigen geenszins dit gevolg trekken, dat God hier in de Heidenen, en wel de Egyptenaren in 't byzonder, wilde navolgen; de algemeenheid van zoodanig iets, ook by de Heidenen, toont alleen de noodzakelykheid daer van , om zaken , die men in byzondere eerbied en hoogachting wil gehouden hebben, niet gemeenzaem voor elk ten toon te ftellen, maer te verbergen , als zijnde dit gegrond in de hoedanigheid van 's menfchen aert; in welk foort van zaken meermael, zonder eenige navolging , het zelfde, om dezelfde reden , op orrtËrfcheiden plaetzen en tijden, ftand grijpt : Het zou veel meer onderzoek verdienen , of niet uit deze inftelling van God onder Ifraël, de omliggende Oosterfche Volken, en , nae hun, meer andere afgelegener
Na-



leviticüs xvi. ï43
Natiën, hunne geheime plaetzen en geheimhoudingen in hunne Godsdieuften , door navolging , hebben nagebootst.
Het verdient voorts, tot opheldering van deze redengeving, opmerking , dat God Ifraël uiterlyk als hun Koning regeerde , en een Godsrijk onder dat volk ftand greep, zoo dat de Ark Gods Throon, de Tabernakel zijn Leger - tent , de Priesters zijne naefte Djenaers waren, enz. gelijk we meermalen hebben doen opmerken : Nu waren , immers in later tijd , ook de Koningen in 't Oosten gewoon, om, ter onderhouding en vermeerdering van ontzach en eerbied , zeer zelden , en niet dan op uitdruklyke vergunning, toegang tot hunnen throon te geven; ja die ongeroepen den Koning naderden , werden niet zelden met den dood geftraft, Efth. 4: ix. God wilde dan alzoo, als Ifraëls Koning, zijn binnenfte paleis en thfoon doen ontzien en eerbiedigen.
't Is zoo, Hy gaf echter meermael zijne heerlyke tegenwoordigheid, door middel van een wolke, te zien aen Mofe, Aaron , en ook aen Jofua ; doch nimmer matigden deze zeiven zich die eere aen , maer verkreegen die door een byzondere gunde; en dit behoorde tot de buitengewoone gevallen. 'T is ook waer, dat wel eens de heerlykheid des Heeren aen 't ganfche volk verfcheen, zelfs by gelegenheid van murmureeringen ; ja ook, dat de wolk - kolom dagelyks van al het volk gezien wierde : doch het was een groot onderfcheid , de wolk-kolom op eenen afftand te aenfchouwen ; of naby het zichtbaer teeken van Gods allerbyzonderfte tegenwoordigheid in één vertrek te zijn , en Gods heerlykheid en genade , in het Heilige der heiligen als aengezicht aen aengezicht te zien, gelijk den Hoogepriester op dezen dag gebeuren mogt ; want als hy binnen den Voorhang kwam , onmiddelyk voor de Arke , was zulks om de byzondere en gunstrijke nabyheid Gods in de wolke daer te genieten, ten goede van hem en ganfch Ifraël: God verfcheen daer in de wolke op de gunfligfte wyze ; de Hoogeprieter was daer , gelijk Mofe en de Oudften op den berg , toen 't Verbond bevestigd was en zy God zagen.
Maer men zaJ zeggen , boe kon dit verbod, van flegts eenmael 's jaers in te gaen in 't binnenfte heiligdom , onIII. DEEL.



144 LEVITICÜS XVI.
derhouden worden in de woeftijne, waer telkens by bet afbreken van den Tabernakel , wanneer het Leger verreisde, de Priesters en Leviten moeiten ingaen tot het binnenfte Heiligdom , om de Arke op te nemen en te vervoeren ? Wy antwoorden, dat dit geval zekerlyk eene uitzondering maekte, gelijk ook , wanneer in later tyd de Arke opgevoerd wierd in het Leger tegen de Pbiliftijnen. En wanneer dit gebeurde, dat de Tabernakel afgebroken wierd om te verreizen , zoo namen Aaron en zijne zonen het voorhangfel af, blijvende aen de buitenzijde van het zelve, en bedekten de Arke met dat voorhang over dezelve henen te flaen , lagen vervolgens andere bedekfels daerop , en lieten die aldus dragen door de Kohathiten ; doch zoo , dat noch die , noch iemand buiten Aaron en zijne zo. nen , mogten tegenwoordig zijn om te zien, als die bedekking gefchiedde , Num. 4: 5 , 6, 18 - 20. In dat geval derhalven namen zy wel het voorhangfel wech , maer kwamen 'er niet binnen ; en zoo drae ook die wechneming gefchied was , hield de geheele dienst des Tabernakels op, in welk geval en geduurende welken tijd , dit verbod van zelve ophield , als geen plaets meer vindende.
Zoo was dan, (om nu 't gezegde nog kortelyk t' zamen to trekken) het ondergefchikte oogmerk van den Verzoendag, (1) bedachtzame voorzichtigheid by de Priesters te verwekken in de waerneming van den dienst des heiligdoms. 2) hooge denkbeelden van Gods gunst in te boezemen in de zeldzame toelating tot zijne gemeinfchap. 3) Eerbied by 't volk te onderhouden voor zijne uitwendige tegenwoordig, heid. Maer dan ook moeten we vooral 4) hier by voeden dat deze inftelling bedoelde, eene afbeelding te geven voor dien tijd, van de toekomende ware verzoening, en eene fchaduwachtige onderwijzing van Ifraël in den geestlyken dienst en gemeinfchap van en met God: En dewijl dit ftuk van zeer veel belang is , en best uit de t'zamenvoeging van , alle de hier volgende plechtigheden zal worden opgemaekt, zullen we op het flot van dit Kap. over het voorbeeldige van den Verzoendag (welke als het middelpunt , waerin byna alle de fchaduwachtige plechtigheden t' zamenliepen, kan aengemerkt
wor-



LEVITICÜS XVI. 145
worden) opzetlyk handelen, en wat al daer door wierd ingeboezemd en afgefchaduwd in de byzonderheden trachten aentewijzen.
Na deze algemeene opening van het inzicht in den aert en bedoelingen van den Verzoendag, zullen we nu voortgaen , om volgens dit verhael van Mofe , de plechtigheden zelve te befchouwen.
3. Gelijk dan de vergunning van des Hoogepriesters ingang een hooge gunst en alleruitilekendst voorrecht was, zoo mogt hy op dien dag niet, dan na eene allerplechtigfte toebereiding ingaen en voor God verfchijnen ; welke toebereiding van dit 3de vers tot vs. 10, aldus befchreeven wordt: Hier mede fal Aaron , voor zijn perfoon , gelijk ook elk zijner Opvolgers in der tijd , in dat binnenfte heylige gaen ; namelyk met eenen varre, eenen jongen runt, die in zijn tweede jaer was, ten fond-offer, om , tot verzoening van zijne zonden , nae de wyze van het zond-offer , te werden geofferd, ende eenen ram, een overjarig manlyk fchaep , ten brand-offer. Hy mogt dan niet ledig komen voor Gods aengezicht , maer moest een offer hebben , dat hem den weg opende , en met dat effer moest hy ingaen, namelyk met het bloed van zijn offer.
4. Om nu daermede behoorlyk integaen, moest hy zich nae de gelegenheid van dien dag ook kleeden. Hy fal , (zoo volgt 'er) den heyligen linnen rock aendoen , 't welk een kleed was met mouwen, dat wijd en lang tot op of omtrent de voeten hing ; ende een linnen onderbroeck fal aen fijnen vleefche zijn, ter bedekking van de fchaemte, ende met eenen linnen gordel fal hy hem , omtrent de hoogte van de borst, gorden , om den linnen rok daermede op te binden ; ende voorts moest hy zijn hoofd met den linnen hoet bedecken, die uit een linnen band beftond, welke, nae de wyze van een tulband, met verfcheiden drajen om 't hoofd gewonden werd. Men gedenke dat in 't Oosten de bedekking van 'c hoofd , en niet gelijk by ons de ontblooting , een teeken
III. DEEL. K



i+6 LEVITICÜS XVr.
van eerbied was. Dit zijn de heylige kleederen, welke de Hoogepriester op dien dag bepaeldelyk moest aentrekken. Hy verfcheen dan op d?zen dag niet in zijne gouden geborduurde kleederen en fieraden van edele fteenen, waer in hy anders gewoonlyk en dagelyks den dienst des Heeren moest waernemen , en weike Exod. 28 in 't breede befchreeven zijn; neen , thans moest hy in enkel linnen kleederen verfchijnen, beroofd van dien uitftekenden luister, dien anders zijne geborduurde kleederen hem boven de andere Priesters byzetteden. Met deze linnen kleederen moest hy het grootfte deel van zynen dienst op dien dag verrichten, doch, na de volbrenging van 't verzoeningswerk, moest hy, volgens vs. 23, 24, deze linnen kleederen uittrekken, en zijne gewoone kostelyke kleederen aendoen, om het overige werk van dien d.ig te voleindigen. Deze linnen kleederen echter werden voor zeer heilig gerekend, en moesten zeer rein zyn ; daerom , zegt wijders de Inftelling , fal hy, de Priester, fijn vleefch met water baden, als hyfe fal aendoen. Altijd moesten Aaron en zijne zoi.en. hunne handen en voeten wasfehen, eer zy naderden tot den Altaer of het Heiligdom ; maer nu moest hy zijn geheele lichaem baden en wasfehen , eer hy deze heilige kleederen aentrok ; gelijk hy ook, na 't volbrengen van 't voornaemfte van zijnen dienst op dezen dag , eer by zijne gewoone kleederen aentrok, wederom doen moest, vs. 24.
5. Na aldus voor zijn perfoon toegerust te zijn , moest hy voor het volk zorgen. Ende van en voor de vergaderinge der kinderen Ifraè'ls fal hy nemen twee geytenbocken ten fond-offer: .ende eenen ram ten brand-offer. Deze offerande werd waerfchijnlyk veifchaft uit de hoofdelyke fchatting van een halven fikel, dien de Ifraëliten jaerlyks moesten opbrengen ten dienfte van den Tabernakel , om de offeranden en andere benodigdheden daer uit te bekostigen, Exod. 30: a-i<5. vergel. Neh. 10:
32, 33. Het verdient voorts opmerking, dat hier
twee bokken ten zond-offer gevorderd wierden; dit was zeer zonderling , en buiten het eenige geval 2 Chron. 29: 21., zonder voorbeeld; zoo dikwijls wy in de ganfche wet en
in



LEVITICÜS XVI. 147
fn de gefchiedenis der Ifraëlitifche kerk van Zond offers lezen , 't zy voor een perfoon, 't zy voor een geheel huisgezin , of geflacht, of zelfs voor 't ganfche volk, leest men van niet meer dm één dier tot elk zond-offer. De reden waerom 'er hier twee gevorderd werden, zal zich in 't vervolg duidelyk ontdekken , alleen moet men dit by voorraed bier opmerken , dat deze twee bokken echter niet moeten. worden aengemerkt als twee, maer als een zond-offer, gelijk de benaming van zond-offer in 't enkelvoudig getal aen wijst, en vooral de bepaling van flegts éen brand - offer daer by, daer anders ieder afzonderlyk zond - offer met een onderfcheiden brand-offer gewoonlyk verzeld ging; doch hier werd flegts één ram ten brand-offer gevorderd, dat op beide de bokken betrekking had , ten blijke dat die beide geiten - bokken voor 't volk moesten vereenigd , en als één zond-offer aengemerkt worden.
6. Na deze bepalingen volgt nu de toebereiding, en wel bepaeldelyk van de zond - offers; vs. 6-10. terwijl de brandoffers eerst volgen moesten na de zond offers, gelijk vs. 24 blijken zal. Allereerst moest het zond-offer voor Aaron zeiven en zijn huis voorgaen: zoo luidt het bevel. Daer na fal Aaron (of ende Air en /af) den varre des fond- offers, die voor hem fal zijn, offeren , door den zeiven aentevoeren tot het binnenfte Voorhof, en hem te ftellen voor het aengezicht des Heeren, met het hoofd westwaeids, naer het Heiligdom in 't welk de Heere woonde, om van Hem gezien te worden als eene offerande Hem toegewijd; vervolgens, door zijne handen, met fchuld belijdenis, te leggen op het hoofd tusfchen de hoornen van 't beest, en het daerop te flagten ter verdere opoffering (van welke verdere opoffering vs. 11 zal gefproken worden) : ende alzoo fal hy (e) voor fich, ende voor fijn huys, het geheele Priester lyke geflacht, (vs. 3 3) verfoeninge doen.
7. Hierna, eer hy verder ging met de opoffering, moest hy de gemelde twee geiten - bokken ten zond offer voor het volk bereiden, en daer in op een ganfeh zonderlinge
(e) Heb. 7:27, 28. III. DEEL. K 2



148 LEVITICÜS XVI.
wyze te werk gaen , welke nu volgt, vs. 7-10. Namelyk j Hy fal oock beyde de boeken nemen: ende hy fal die ftellen voor het aengeficht des HEEREN, aen de deure der Tente der t'famenkomfte, in den Voorhof voor den ingang van het Heilige; om dezelve, op gelijke wyze als den varre, den Heere ten zond-offer aentebieden , leggende op dezelve zijne banden met fcbuldbelijdenis, in den naem des volks. Hier in moest hy echte* met onderfcheid, op de navolgende wys , te werk gaen.
8. Ende Aaron fal de loten over die twee boeken werpen , op dat, eer de Triester verder voortging, de Heere, die het lot beftuurt, daerdoor zijn welgevallen in die beide mogte te kennen geven, en teffens aenwijzen, welken dier twee bokken Hy ten zond-offer wilde geflagt, en welken Hy wilde vrygelaten hebben: namelyk, het een lot was voor den HEERE , ende een ander lot voor den wechgaenden - bock. Deze twee loten moesten dan onderfcheid maken tusfchen die twee bokken: het eene lot wees den bok aen , dien de Heer wilde , dat aen Hem opgeofferd zou worden, het ander lot was voor den wechgaenden hok, in 't Hebr. ftaet voor azazel, welk woord nergens anders voorkomende, van eene twijffelachtige beteekenis is. Sommigen houden dit voor een naem van den Duivel, en meenen dat hier, en in 't 10 vs. Azazel tegen den HEERE wordt overgefteld, zoodanig, dat de eene bok voor den Heere, de andere voor Azazel, dat is voor den boozen Geest, den Duivel, zou zijn, als aen'welken hy zou moeten verbeeld worden, door de wechleiding buiten het leger , overgegeven te worden. Doch in de H. Schrift wordt deze naem nimmer aen den duivel gegeven; en het was Num. 17: 7. flreng verboden, den duivelen te offeren, waertoe hier evenwel , volgens die genoemde opvatting „ een gereede aenleiding zou gegeven zijn geworden. Men moet dan erkennen , dat het voorzetfel Voor , in een ander opzicht verftaen moet worden in de uitdrukking, voor den Heere, in een ander opzicht in die , voor Azazel ; de laetfte wil zeggen , dat dit lot zou zijn voor , dat is ter aanwijzing van den bok, die Azazel genoemd werd. Wat
nu



LEVITICÜS XVI. 149
nu die naem Azazel beteekene, kan men met geen zekerheid beflisfen ; voor 't naefte komt ons voor, de beteekenis door onze Overzetters overgenomen , de waerfchijnlykfte of 't naest aen de ware bedoeling te zijn, en best overeen te komen met hèt geen vervolgens gemeld wordt dat met dezen bok gedaen moest worden : Azazel fchijnt dan, uit vergelijking met de Arabifche woordbuiging, ta beteekenen, een bok om wech te gaen, of afgeleid te worden-
Nu volgt de befchijving, wat met deze twee bokken , na de uitkomst van het lot, gedaen moest worden.
9. Dan fal Aaron den bock, op den welcken het lot voor den HEERE fal gekomen zijn, na dat hy voor het aengezichte des Heeren , aen den ingang van het Heilige gefield , en door het lot aengeweezen was , toebrengen , dat is tot eene offerande flagten en toebereiden : ende hy fal hem ten fond- offer maken, door , volgens de plechtige gewoonte in alle zond- offers , de handen op deszelfs hoofd te leggen, met belijdenis van zonde , en verder aen denzelven te verrichten , 't geen vs. 15 nader zal bepaeld worden.
Deze oplegging der handen gefchiedde vermoedelyk , of door den Priester zeiven, of door eenigen van de oudften, in den naem des volks.
10. Maer de bock, op den welcken het lot fal gekomen zijn, om eenen wechgaenden-bock te zijn, of om wechtegaen, fal niet geflagt, maer levendigh voor het aengeficht des HEEREN geftelt word en, dat is gefield blijven, en eenigen tijd, terwijl men bezig ware met den anderen te flagten, en terwijl de Priefter inging, ten toon ftaen,
om door hem verfoeninge te doen : op dat men hem als eenen wechgaenden-bock nae de woeftijne
uytlate. In 't Hebr: ftaet , om over hem verzoening te doen , met het zelfde woord, 't welk vs. 16, 18. van 't Heiligdom en den Altaer gebruikt, en aldaer van de onzen te recht vertaeld wordt, niet door, maer voor het heilige, III. DEEL, K 3



iSo LEVITICÜS XVI.
cn voer den Altaer verzoening te doen. In den zelfden zin moet het ook hier vertaeld worden: 't wil zeggen , dat Aaron, met het flagten van den bok voor den Heere, tegen over den levenden bok Azazel, moest gerekend worden daer mede voor of over den laetstgenoemden verzoening te doen, dat is, ter verzoening te heiligen, met dat oogmerk en gevolg, dat men hem flraks daer na, als eenen wechgaenden bock naer de woejlijne uitliet;^ welk v/e, volgens de juiste woordfchikking in den grondtext, meenen , dus te moeten vertalen; ten einde hem wech te zenden, om wech te gaen in de woejlijne, of, om te zijn als een vry gelatene in de wcefiijne, dat is, in de open weide; want bet woord, door woejlijne vertaeld, beteekent niet bepaeldelyk een wildernis, maer in 't gemeen bet ruime veld, alle open plaetfen en uitgeftrekte vlakten, die buiten het leger, of buiten de fteden of dorpen lagen, en wordt dus zoo wel van grazige weiden, als
van eigenlyk gezegde woestijnen gebezigd. Zy die
reenen, dit deze Bok voor den Duivel was, als een afbeelding van de genen die overgegeven werden aen de macht des Satans, befchouwen deze wechleiding van dien bok als een ftraf of vloek, als werd hy hier door verbannen uit de gemeinfchap van Israël, en uitgezonden in de woeftijne, om door de wilde dieren yerfcheurd te worden, of door gebrek, honger, of op eenige andere wyze omtekomen: Doch dit denkbeeld komt ons ten eenemael onvoegzaem en gansch onnatuurlyk voor: In de woeflijne te worden uitgezonden, was voor een Bok niet ongelukkiger, dan voor een Visch weer in 't water gezet te worden, offchoon die daer ook door roof- visfchen kon verflonden worden. Men moet het geval dezer twee bokken vergelijken met dat der twee vogels, welke by gelegenheid der offerande ter reiniging der melaetfche perfo, nen en huizen voor den Altaer gebracht werden, van welke men 'er eenen liet wech vliegen, Kap. 14: 4.7. 49-53.
Aengaende deze plechtige toebereiding, vs. 3 -1 o befchreeven, merken wy op, dat dezelve tot het algemeene oogmerk van dezen dag zeer gefchikt ware": was de verzoendag ingericht, om eerbied voor den uiterlyken dienst in te fcherpen, en te gelijk Priester en Voik daer in te bemoedigen; daer toe was zeer gefc!:i:.t, aen den eenen kunt, dat de"Priester vry-
heiei



LEVITICÜS XVI. 151
heid kreeg om integaen, en aen den anderen kant, dat hy dit niet kreeg, zonder offeranden voor hem en voor 't volk; dat hy 't ook niet doen mogt zonder heilige en van God daertoe uitdruklyk bsftemde kleederen, noch ook zonder voorafgaende wasfching van zijn geheele lichaem. En was de verzoen¬
dag voornamelyk ingericht, om de ftraffen over hunne afdwalingen en gebreken, door onwetendheid in den dienst des Heeren begaen, wechtenemen, en 't verbond, benevens de inwijing van 't Priesterdom, als ware 't, te vernieuwen en te bevestigen ; ook daer toe was zeer voegzaem, dat 'er zond- en brand-offers voor Priester en Volk wierden toegebragt, en wel, eerst het zondoffer, ter verzoening; daerna het brandoffer, ter vernieuwde tcewijing van zich ten dienste des Heeren: als ook, dat de Hoogepriester zijn luisterrijk lieraed zoo lang afleide, en alleen in zuiver witte linnen kleederen dit werk der verzoening op de nedrigfle wys verrichtte, tot dat hy daerna, als hy weder van nieuws in zijn ambt, als ware 't bevestigd was, die fierlyke kleederen weder aentoog: waertoe dit in 't byzonder mede opmerking verdient, dat de hier gevorderde foorten van offeranden en offerdieren juist dezelfde waren, welke by de inwijing der Priesters Kap. 8. by hunnen eersten dienst, Kap. 9, by de inwijing van den Tabernakel, voor elke ftam, Num. 7, en by de afdwaling van 't geheele volk, Num. 15: 24. gevorderd werden, ge'ijk ook Hiskia by zijne hervorming, 2 Chron. 29: 23. en Ezra by de inwijing van den tweden Tempel, Ezra 6 en 8, gedaen hebben. Deze zelve offeranden waren dan juist gefchikt op dezen verzoendag, om volgens den t'zamenhang der Levitifche offer - wetten, de afdwalingen van Priester en Volk te verzoenen, en beide te bevestigen in den dienst van God, waer uit zy anderszins , nae de wet, door hunne afdwalingen vervallen waren. Waertoe nu juist hier twee bokken geëischt wierden , en Gode overgelaten moeste worden daar over met het lot te beflisfchen, zal vervolgens nader in overweging komen. Het blijkt uit het gezegde, dat alle de tot hier toe gemelde inrichtingen, eene zeer gevoegzame en eigenaertige overeenkomst had Jen, met het algemeene en wettifche oogmerk van dezen ingeflelden verzoendag.
III. DEEL. K 4



J52 LEVITICÜS XVI.
Maer behalven deze redenen van welvoeglykheid en t'zamenbang met den gebeelen uiterlyken dienst, hadden ook deze byzonderheden , volgens het verder uitzicht van deze ganfche inftelling, ongetwijffeld eenen geestlyken zin; 'er lag in dezelve eene geheimzinnige bedoeling , opzkhtelyk tot den waren Godsdienst des harten, en een voorbeeldigeJchets, opzichtelyk tot het groote uitzicht van den ganfchen fchaduwdienst. Doch de nadere aenwijzing hier van fparen wy, om te gelijk met alle de overige byzonderheden , op het einde van dit Hoofd ftuk, in een aaneengefchakeld vertoog, onder 't oog te brengen.
11. Na deze toebereidfelen, volgde het wezenlykfie deel der plechtigheden van den verzoendag, namelyk de ingang des Hoogepriesters in 't binnenfte Heiligdom, voor het aengezichte des Heeren , om met het offerbloed verzoeninge te doen: dus vervolgt de Heer tot Mofe te fpreken. Aaron dan fal den varre des fond-offers, die voor hemfelven fal zijn, eerst toebrengen, gelijk vs. 6. gezegd was, ende voor hemfelven, ende voor fijn huys verfoeninge doen: ende fal den varre des fond-offers, nu door oplegging der handen en belijdenis tof een plaetsvervangende zondöfferande gemaekt , die voor hemfelven fal zijn, flachten , zorgende, dat het bloed in het bekken ontvangen , en ter befprenging vloeibaer gehouden wierde, gelijk vs. 14. onderfteld wordt gefchied te zijn.
12. Hy fal oock een wieroockvat, dienende om op de kolen vuurs , welke men daer indeed , reukwerk te ftroojen, en alzoo daer mede te wierooken; dit wierookvat zal de Priester vol vyerige kolen nemen, dat is zoo verre met kolen vuurs vervuld, als nodig was tot het ontbranden van 't reuk-werk; en deze kolen zal hy nemen van den altaer des voorhofs, op welken het heilig vuur geftadig onderhouden werd,, nemende die dus van voor het aengeficht des HEEREN, als van zijn eigen haerdflede. Ende hy zal teffens fijne handen (volgens ?t Hebreuwsch zijne beide vui. ten) nemen vol reuckwereks van welrieckende fpeceryen, kleyn geflooten, nae het voorfthrift Exod. 30: 34-38. ende hy fal 't binnen den
voor-



LEVITICÜS XVI. 153
voorhangh dragen. Men verftae dit op deze wyze, dat de Priefter van het heilig reukwerk twee vuisten vol, dat iet zoo veel hy in zijne hand, tot een vuist toegekneepen zijnde, vatten kon, tweemael genomen zijnde, in eene fchale moest werpen; daerop die fchale met reukwerk in zijne eene, en het wierook vat met de vuurige kolen in zijne andere hand moest nemen, en beide brengen in het binnenfte Heiligdom.
13. Ende hy fal dat reuckwerck op het vyer leggen voor het aengeficht des HEEREN : op dat de nevel des reuckwercks het verfoendeckfel, het welcke is op het getuygenille, bedecke, ende dat hy niet en llerve. In 't Hebreuwsch ftaet; en de nevel zal bedekken, en hy zal niet Jlerven. Zo 't verzoendekfel , waer mede de arke bedekt was, in welke de tafelen der wet tot een verbonds getuigenis lagen, en waerop de gouden beelden der Cherubin waren , boven welke God, tusfchen derzelver vleugelen, als op zijnen throon of wagen in een wolke verfcheen ; zoo dat verzoendekfel, en dus ook het teeken der Godlyke tegenwoordigheid , met het bloote oog onbeneveld van den Hoogepriester aenfchouwd werd, moest hy derven, gelijk naderhand den Bethfemiten gebeurde, toen zy in de Arke zagen, in welke God misfchien te dier tijd dat zelve teeken zijner heerlykheid had ingetrokken en verborgen ; doch van dit gevaer zou hy vrygaen, wanneer de nevel van 't reukwerk het verzoendekfel als een kleed of wolke bedekte, en den Priester alzoo verhinderde, dat ongenaekbaer teeken van Gods heerlyke tegenwoordigheid onmiddelyk en onder fcheidenlyk te zien : hier toe moest hy dan dat reukwerk op het vuur leggen en alzoo aenfteken voor het aengezichte des Heeren : Waer uit men kan opmaken , dat' de Priester, eer hy zelf inging, het voorhang een weinig moeste opligten, en het reukwerk op het vuur leggen, of doen komen, (gelijk 'er in 't Hebreuwsch ftaet) binnen dat voorhang, zettende het zelve zoo lange, rookende, achter het voorhangfel op den grond neder, tot dat het Heilige der heiligen genoegzaem met den rook des reukwerks vervuld was: waerby men teffens dient optemerken, dat de wolke van Gods heerlykheid boven
III. DEEL. K 5



154 LEVITICÜS XVI.
de Cherubim hoogst waerfchijnelyk eene lichtende wolk was die het binnenfte des Heillgdoms verlichtte, en welks glans m door den nevel des reukwerks wel bewolkt was, maer nogthans eenigzins daer door henen ftraelde.
Intusfchen, terwijl het reukwerk het binnenfte Heiligdom berookte, moest hyhet fpreng bekken met het bloed des varren halen, 't welk daer toe alvoorens, zoo men meent, in 't Heilige gebracht was; en als dan moest hy daer mede zelf daderyfc ingaen tot achter het tweede voorhangfel j (d) Ende hy fal zoo volgt'er, van den bloede des varren nemen uit dat fprengbekken, en daer mede eene tweeërlei befprenging doen, ééne op bet verzoendekfel; daertoe zal hy zijnen vinger in het bloed dopen, ende fal met fijnen vinger op het verfoendeckfel, (in 't Hebreuwsch op 't aengezicht, dat is de oppervlakte van 't verzoendekfel) ooftwaert fprengen : de andere befprenging gefcbiedde op den grond voor bet verzoendekfel der Arke, gelijk 'er volgt, ende (volgens 't Hebreuwsch) voor het aengezicht van dat verfoendeckfel
lal hy fevenmael met fijnen vinger van dat bloet fprengen. Men merke hier wel op, hy moest bet bloed op. 't verzoendekfel niet met zijnen vinger ftrijken, en hetzelve alzoo aenraken, dit vermogt hy niet te doen; maer hy moest bet fprengen, door 't zelve van zijnen vinger afteflingeren, zoo dat het, by de eerfte befprenging op het verzoendekfel fpattede, en by. de tweede, op den grond voor of langs da Arke neder droop: zonder dat men kan bepalen, of de droppelen de voorzijde der arke zelve moesten raken, dan of zy alleen voor denzei ven op den grond vallen moesten. Hy moest ook, in de eerftgenoemde befprenging alleenlyk oostwaerds op 't verzoendekfel fprengen, dat is te zeggen, op den oostelyken rand deszelven, welke de voorfte zijde was, zich niet verftoutende om zijne hand zoo verre tusfchen de Cherubim uitteftrekken, dat hy de westelyke zijde des verzoendekfels bereiken konde.
15. Daer na fal hy ook den bock des fond-offers , die voor het volck fal zijn, flachten, na dat
ook
(/) bov. 4: 6. Hebr. 9: 95. ende 10: 4.



LEVITICÜS XVI. iss
ook die, met oplegging der handen en belijdenis van zonden , ten zond-offer gefteld was, ende fal fijn bloet, in een ander fprengbekken, daer toe opgevangen , insgelijks tot binnen in den voorhangh dragen : ende fal met fijn bloet doen , gelijck als hy met het bloet des varren gedaen heeft , ende fal dat fprengen, op het verfoendeckfel , Ktaml en wtwaerds, ende voor het verfoendeckfel, zivenmad.
16. So fal hy voor , liever (volgens 't Hebr:) op of over het heylige , namelyk het Heilige der heiligen, 't welk al het overige heiligde, of ten Heiligdom maekte, en daerom hier by uitltekendheid het Heilige genoemd wordt; daerover zal hy alzoo , op de gezegde wyze, van wegen de onreynigheden der kinderen Ifraè'ls , ende van wegen hare overtredingen nae alle hare fonden verfoeninge doen, dat is, hy zal dat heiligdom ontzondigen van alle die ceremonieele verontreinigingen , welke door afdwaling en onwetendheid daer aen begaen waren : ende alfoo fal hy doen aen de Tente der t'famenkomfte , welcke met hen woont in 't midden harer onreynigheden ; dat is , welke is en blijft onder en in 't midden van hen , die vele onreinigheden hebben. De tente der t'zamenkomjle is de geheele heilige hutte, doch kan hier en elders ook verftaen worden in 't byzonder van het eerfte vertrek, het Heilige genoemd, in onderfcheiding van 't binnenfte, het Heilige der heiligen. Moest nu de Priester ook alzoo doen aen de ganfche Tente, of aen het Heilige ; 't wil zeggen, of, dat hy, uit kracht van de bloedfprenging, op en voor het Verzoendekfel , tot verzoening over dat binnenfte Heiligdom , 't welk het voornaemfte gedeelte van den Tabernakel was , daer mede alzoo gerekend wierd ook de- geheele Tente der t'zamenkomst verzoend , dat is ontzondigd , te hebben': of 't kan dit beteekenen, dat hy , na de volbrachte bloedfprenging binnen het Voorhangfel van de Arke, nu ook even alzoo buiten het zelve, in de Tente der t'zamenkomst , dat is in het Heilige, eene bloedfprenging moest doen, om dezelve van de ceremonieele befmettingen , door onwetendheid daer aen toegebracht , te
III. DEEL.



156 LEVITICÜS XVI.
reinigen : Dit laetfte is 't algemeen gevoelen der Jooden ' die meenen, dat de Priester in'het Heilige, voor het Voor? hangfel , met het bloed van elk der hier beftemde offerdieren , eenige befprengingen doen moest; en deze gedachte is ons ook de aennemelykfte, en wordt niet weinig bevestigd uit vs. 20, en uit vergelijking met Kap. 4: 6, 17. Naestdenkenkelyk werd die bloedfprenging ook verricht aen de gou. den vaten , den Reuk- altaer, den tafel, en den kandelaer. Aengezien dan de kinderen Ifraqls , zoo wel de Priester» als het Volk, veelmael, zonder hun weten, onrein waren, en, in dien ftaet dienende, of de heilige dingen aenrakende, dezelve befmetteden , waerdoor zy, nae de wet, ftrafbaer waren, en de heilige dingen de kracht benamen , om hen en hunne gaven ceremonieel te heiligen, zoo werd door deze plechtige verzoeningen dit alles weder gereinigd, en als ware 't verzoend , outzondigd, in zijn heiligende kracht herfteld , en hun alzoo van nieuws ten nutte gemaekt.
Intusfchen, terwijl de Hoogepriester inging, mogt niemand anders daer by tegenwoordig zijn , gelijk 'er volgt
17. Ende geen menfche, niet een eenig menfche, niet alleen geen gemeen Ifraëlijt, wien zulks nimmer geoorlofd was, maer zelfs niemand der Priesters, en fal in de Tente dei? t'famenkomfte zijn, als hy de Hoogepriefter fal ingaen, om in het heylige, te weten in 't binnenfte Heilige, verfoeninge te doen, tot dat hy fal uytkomen. De Priesters mogten en moesten anders dagelyks in 't Heilige gaen , en aldaer den dienst verrichten j ook op dezen dag moesten zy den Hoogepriester in het aenbrengen van 't bloed en andere dingen bebulpzaem zijn; maer zoo drae hy bego$ integaen in die ontoeganglyke plaets , tot dat hy uitkwam , moesten zy zich buiten, het eerfte vertrek houden : alfq (dus volgt 'er) fal hy verfoeninge doen voor hemfelven , ende voor fijn huys , ende voor de geheele gemeynte Ifraè'ls. Hy moest dan alleen zijn, zoo wel terwijl hy voor Ifraël , als terwijl hy voor het Priesterdom verzoening deed , de ééne zoo wel als de andere bloedfprenging moest hy alken verrichten , en niemand met zich hebben , die hem in dat werk hielp , en in die eer met
kam



LEVITICÜS XVI. 157
hem deelde : ondertusfchen , offchoon hy alleen die verzot ning verrichtte , zou dezelve zich nogthans zoo wijd uit(trekken , dat ze voor hem , voor zijn huis niet alleen, maer ook voor de ganfche gemeinte Ifraëls verftrekken aou.
18. Daer na fal hy tot den altaer des brand-offers, die voor het aengeficht des HEEREN is , in het Voorhof, uytkomen , ende verfoeninge ook voor of ep en over denfelven doen : ende hy fal van het bloet des varren , ende van het bloet des bocks nemen, ende doen 't rontom op de vier hoeken of uitilekende punten, de hoornen des altaers genoemd.
19. Ende hy fal daer op van dat bloet des varren en des boks, van elk met lijnen vinger feven* mael fprengen , en het overige bloed, als nae gewoonte, aen den bodem des altaers uitgieten, Kap. 4: 7, 18. ende hy fal alzoo dien reynigen , ende heyligen van de onreynigheden der kinderen Ifraè'ls. Deze verzoening reinigde den altaer van de verborgen befmettingen, waermede hy door onbedachtzaemheid en in onwetendheid mogt ontreinigd zijn; hier van werd hy «00 gereinigd , dat hy ook geheiligd , en als van nieuws voor Ifraël, ten dienfte Gods, werd ingewijd , 't welk de beteekenis is van 't woord heiligen , wanneer het van zaken gebezigd wordt , vergel. Exod. 29: 3 7- en 30: 10.
Eer wy tot de overige plechtigheden voortgaen , moeten we twee bedenkingen beantwoorden. 1. Men vraegt, hoe dikwijls de Hoogepriester, op dezen dag , in , en uit het Heilige der heiligen ging ? Sommigen denken , niet meer dan Eenmael; doch de Joden, met welke andere Chriflen Uitleggers overeenftemmen , ftellen Viermaél , eens om het reukwerk in te brengen, eens om 't bloed des varren, nog eena om 't bloed des boks te fprengen , en eindelyk voor de vierde reis , na het eindigen van de verzoening , om het Wierook-vat te rug te halen. Wat ons betreft; wy denken dat de eerfte en laetfte dezer onderftelde ingangen ongegrond , en onwaerfchijnelyk zijn: hy mogt niet eer ingaen, III. DEEL.



i$S LEVITICÜS XVI.
voor daü de wierook het binnenfte heiligdom vervuld had, dus kon en moest hy alleen met zijne handen het reukwerk binnen het Voorhangfel zetten , of daer achter fchuiven , zonder zelf in te gaen; en op gelijke \yyze kon het 'er ook weder uitgehaeld , of by zijnen uitgang door hem opgenomen worden. Daerentegen komt de onderfcheiding tusfchen den tweeden en derden der vier onderftelde ingangen ons zeer gegrond voor, gelijk blijkt uit vs. 14, 15. ook zou anders de Priester , als hy die beide befprengïngen met eenen en denzelfden ingang had moeten verrichten , met twee bloed- bekkens te gelijk moeten beladen geweest zijn, 't geen niet denkelyk is. Wy denken derhalven, dat de Hoogepriester op dien dag Tweemael ingaen moest in 't binnenfte Heiligdom , eens met het bloed des varren , en andermael met het bloed van den bok; doch zoo , dat die tweemalige ingang moet vereenigd , of flegts als één aengemerkt worden, dewijl ze flegts op éénen dag in 't jaer , en in dien zin eenmael gefchiedde, als ook om dat die beide ingangen zeer kort na den anderen gebeurden, en onderling nauw vereenigd waren , gefchiedende de eerfte om den Hoogepriefter tot den tweelen bekwaem te doen zijn.
2. De andere vraeg is , wat deze hier omfchreeven ingang des Hoogepriefters, nae den aert van den Levitifchen
Godsdienst, bedoelde ? Het letterlyk oogmerk dat t
van is uit het voorheen gezegde oogmerk van dezen dag ligtelj k op te maken. (1) Was de Verzoendag ingericht, om by Volk en Priefter ontzach voor, en teffens aenmoediging tot den uiterlyken dienst der plechtigheden te verwekken en te onderhouden ; daer toe kon dan zeer gepast dienen, dat de Hoogepriefter wel toegang voor Priefterdom en Volk verkreeg tot het binnenfte vertrek , tot den throon van Ifraëls Koning , als een aenmoedigend bewijs zijner gunfte en gemeenzaemheid ; maer dat hy 't nogthans flegts zoo verkreeg, dat hy den throon zelve, immers het teeken van 'sKonings tegenwoordigheid op den zeiven, niet onmiddelyk mogt aenfchouwen, maer eerst, (op ftraffe des doods by verwaerloozing van dien) met eene wolke van reukwerk dien moest
la-



LEVITICÜS XVI. i5<?
laten betrekken; als mede dat hy niet zonder zoen- bloed mogt ingaen , en , zoo lang hy daer was, geheel alleen in de tente zijn moest : welk alles heilige vreeze en eerbied \ voor de hooge Majesteit van God, wien zy dienden, moest inboezemen. (2) was ook de Verzoendag ingefteld om de gebreken van hun dienst, door onwetendheid begaen, te verzoenen, en 't verbond op nieuw als intewijen en te bevestigen , hier toe was zeer gefchikt , dat zy, door 't flagten en bloedfprengen der zond-offers, betoonden aen Gods gerichte vervallen te zijn en den dood verdiend te hebben; dat de Hoogepriefter het reukwerk tot de verootmoedigende gebeden moest voegen; en , dat voorts, met één woord , alle da plechtigheden van dezen ingang, overeenkwamen met die van de eerfte verbonds oprichting en inwijing van den Priesterdienst: want de Hoogepriefter was nu alleen in de wolke des reukwerks die Gods heerlykheid bedekte, zonder dat iemand anders in de Tente mogt zijn; even gelijk Mofe op den berg alleen was, en in de wolke inging, terwijl niemand anders mogt doorbreken : De Hoogepriester befprengde nu 't verzoendekfel, onder 't welk de tafelen der wet lagen; gelijk Mofe het boek des verbonds gedaen had : De Hoogepriester fprengde thans 't bloedflbok voor de Arke, gelijk ook in 't He'lige op en voor den reuk-altaer en de overige vaten, en eindelyk ook op den brand - altaer , om voor dat alles, bevlekt door de Inwooning in 't midden van Israëls onreinigheden, verzoening te doen , en die op nieuws te heiligen voor Ifraël; welk alles insgelijks by de eerfte inwijing en heiliging des Tabernakels gefchied was, Exod. 29 en Levit. 8. vergel. Hebr. 9: af, 22. Hier uit blijkt dan de welvoeglykheid dezer plechtigheden , en het overeenftemmende derzelve met den aert van de oude offer- wetten, en de geheele inrichting van dezen uiterlykcn Godsdienst.
Maer vooral ontdekt zich in dezen ingang dss Hoogepriefters , en de wyze van dien , verheven wijsheid , als wy het fchaduwachtig oogmerk daer van bezien , gelijk wy op het flot van dit Kap. toonen zullen.
'III. DEEL.



x6o LEVITICÜS XVI.
Wy keeren dan na dezen uitflap weder tot de verdere terordeningen nopens den dienst op dezen dag, waeromtrent nu gemeld wordt , 't geen 'er op dezen ingang des Hotgepriefler volgen moest, waeromtrent de inftelling dus vervolgt.
20. Als hy nu fal ge-eyndigt hebben van het heylige , ende de *Tente der t'famenkomfte, ende den altaer te verfoenen, door het fprengen van bloed, om dit alles weder op nieuw voor Ifraël intewijen , als dit werk ('t geen men wel in 't oog moet houden) nu volbracht zal zijn , en de zonden daer door als uitgewischt zullen wezen , dan fo fal hy dien levendigen bock, die nog leefde , en tot het leven gefchikt was, toebrengen , en doen optreden naer het midden van den Voorhof, alzoo hy geduurende de opoffering des anderen boks, en de verfchijning des Hoogepriefters in 't Heiligdom j was gefield gelaten aen den ingang der Tente, voor het aengezichte des Heeren , vs. 10.
21. Ende Aaron, en elk Priester die in zijne plaets na hem komen zal, fal beyde fijne handen op het hooft des levendigen bocks leggen. De omlegging der handen was gewoon in alle ilagt offers , ze wordt daerom by de toebrenging van den eerften bok vs. q, niet uitdruklyk gemeld, om dat dit van zelfs fprak, dat hy tot geen zondoffer kon gemaekt worden, dan met de gewoone oplegging der handen en zonde-belijdenis: maer omtrent dezen levendigen bok wordt de oplegging der handen uitdruklyk bevolen en uitvoerig befchreeven, om dat dit geheel byzonder was. Aaron moest dan op het hoofd van dezen bok , offchoon hy niet werd opgeofferd maer in 't leven bleef, nogthans de handen leggen, niet, gelijk anders gemeenlyk gefchiedde, één hand, Kap. 1: 4. en 4:'4. maer wel uitdruklyk beide kanden, waerfchijnlyk om hier door te toonen, dat hy en voor zich zelve en zijn huis, en voor 't geheele volk zulks deed; en zulks moest hy doen, volgens de kracht van 't Hebreuwsch woord, met drukking. Dit leunen en drukken op het hoofd van den bok was een vertooning van den zwaren last der zonden, waer-
mede



L E V I T I C U S XVI. rtft
mede deze bok, by plaetsvervanging, gerekend werd beladen te worden, als welke, door de daer mede gepaerd gaende belijdenis , fchaduwachtig op denzelven overgebracht werden, gelijk *er volgt: ende hy fal daer op, niet flegts eene of andere byzondere misdaed, gelijk doorgaends by de zondöfferen in bepaelde gevallen gefchiedde, maer alle de verborgen ongerechtigheden der kinderen Ifraëls, ende alle hare overtredingen in onwetendheid begaen, nae alle hare fonden, van welke zy zich niet gereinigd hadden, belijden, met grooten ernst en herhaling, gelijk 't grond woord medebrengt: ende hy fal, of liever by bevestiging, ja hy zal die op de gezegde wyze op het hooft des bocks leggen , zoo dat ze over hem als uitgeftrekt worden. Ende hier op fal hy [hem~\ door de hant eens mans, die voor handen is, nae de wo'eftijne uytlaten, door hem derwaerds te laten henen leiden, in 't Hebreeuwsch ftaet, door de hand eens tijdigen mans, dat onbepaeld fchijnt te kennen te geven eenen man, wien 't gelegen kwam, die, wat ook zyn bedrijf mogt zijn , en uit welke ftam hy ook wezen mogt, het naefte by de hand was, onder de gemeinte aen den Voorhof vergaderd ; zulk eenen, onverfchillig wien, als hy flegts rein was, moest de Hoogepriester gelasten, om dien bok uit het Leger, en naderhand uit de Stad Jertifalem, uitteleiden naer de woestijne, naer het open veld, waer weiden zijn voor de kudden, en hem aldaer los te laten.
22. Alfo fal die bock op hem alle hare ongerechtigheden , overtredingen, en zonden, in of tot een afgefondert lant, dat is, tot op een zekere hoogte, tot een zekere afgelegen plaets toe, door den Hoogepriester bettemd, wechdragen aen de hand van den geleider, ende hy, op die beftemde plaets met den bok gekomen zijnde, lal dien bock als dan los laten, en in de woeftijne vry uytlaten.
Men vraagt, op wat wyze, en hoe lang, droeg deze bok
de ongerechtigheden Israëls ? Op de eerfte vraeg dient
ten antwoord, dat men in de wet op meer dan eene wyze gezegd wierd de ongerechtigheden te dragen. Dit gefchiedde doorgaends, door de jlraf te dragen, 't zy van zijn eigen, 't zy, by plaetsvervanging, van overgenomen overtredingen : 't eerfte had plaets omtrent allen die verzuimden hunne overtreIII. DEEL, L



i62 LEVITICÜS XVI.
dingen door offeranden te boeten en te verzoenen, of ook die zich aen zonden fcbuldig maekten, voor welke geen offer was ingefteld: Het tweede gefchiedde gewoonlyk door de offerdieren , die by plaetsvervanging voor den overtreder geflagt werden , en alzoo zyne ftraf droegen; op zulk een wyze nu droeg deze levendige bok de ongerechtigheden niet, want hy weid niet met den dood geflraft, maer bleef in 't leven, en kreeg zelfs zijne vryhcid weder. Maer op een andere wys werden nog de Priesters en Leviten gezegd te dragen de ongerechtig. heid der heilige dingen, voor en van wegen de kinderen Israëls, zie Exod. 28: 38- Levit. 10: 17. Num. 8: 19. en 18: 1, 5, 22, 23, en hier mede kan men eenigzins 't geval van dezen bok vergelijken; hy droeg die ongerechtigheden alleen in vertooning, als op hem overgebracht en op zijn hoofd gelegd; hy droeg die als overtredingen, voor welke de verzoening door het bloed van den anderen bok was aengebracht, en derhal ven, hy droeg die, om de geheele wechdraging der-
zelve, op grond der verzoening, te betoonen. En hier
uit kan de tweede vraeg of bedenking gemaklyk beflist worden ; hy werd zekerlyk gerekend alleen zoo lang de ongerechtigheden te dragen, tot dat hy aen de beftemde plaets gekomen was, alwaer hy geacht werd de vuiligheid der zonde gebracht, en dien last daer gelaten te hebben, gelijk hy dan ook, ten blijke daer van, in het veld uitgelatenen in volmaekte vryheid herfteld werd: dit nu zou zeker niet gebeurd zijn, wanneer hy dan nog gerekend was geworden, de ongerechtigheden te blijven dragen ; want dan zou hy , zoo lang hy leefde, onrein gebleeven zijn, en alles wat hy aenroerde befmet hebben. Hy moest dan, van zijnen leidsman, volgens des Hoogepriesters last, tot een zekere genoemde en bepaelde plaets of ftuk lands, geleid worden, en tot aen hetzelve de ongerechtigheden van Israël gerekend en vertoond worden op zich te houden, daer te laten, en alzoo wechtedragen.
[Het geen de Jooden overleveren, dat deze bok door den leidsman van een fteilte gefloten moest worden, of door een ltormwind van den Heere daer van werd afgefloten, zoo dat hy in ftukken viel; is zoo ongegrond, zoo ftrijdig tegen 't beloop dezer inftelling, tegen het uitdruklyk bevel van hem uittelaten in de woestijne, tegen de aenhoudende tegenflelling
van



LEVITICÜS XVI. 163
van hem als den levendigen bok tegen over den geflagten, en is teffens zoo omhangen met Joodfche beuzelingen die haer eigen ongerijmdheid met zich brengen, dat wy 't niet waerd rekenen ons een oogenblik verder daer mede optehouden, en ons eenigzins verwonderen , dat fommige Christen - uitleggers dit in eenige aenmerking genomen hebben.]
Eer wy nu verder gaen , moeten we wedeiom, als te vooren, de gepastheid dezer byzonderhaid , in het letterlyk of wettisch oogmerk dezer ganfche inftelling, doen opmerken. Men ziet in dezen wechgaenden bok eene zeer (prekende vertooning, dat de ftraffen der overtredingen Ifraëis verzoend waren , en al de onreinheid , welke hun in den dienst des Heiligdoms had aengekleefd, in een ftaet van dadelyke wechneming en verdelging gekomen waren, door de (lagting van de zond-offeren , en het fprengen van derzelver bloed, in *t Heilige der heiligen , in het Heilige , en op den brandaltaer in 't Voorhof. Deze wechgaende bok ('t geen men wel in 't oog moet houden) was een gedeelte van het zondoffer, en moest met dien anderen bok als één gerekend, en geacht worden als in en met hem in de (lagting en opoffering betrokken te zijn ; hy had , als een zond-offer, moeten derven , maer, daer hy voor het aengezichte des Heeren was gedeld gebleeven, terwijl de andere geflagt en daszelfs bloed in 't Heiligdom gefprengd werd , zo moest men het daer voor houden , dat die (lagting van den anderen bok , en de verzoening door zijn bloed, zich mede op en over den levenden bok uitdrekte , als zijnde daer in mede begreepen of vertegenwoordigd als een deel van 't zelfde zond- offer : hy werd dan wel mede toegebracht, als of hy geflagt zou worden, maer, ten blijke dat door 't bloed van den anderen de verzoening volbracht en aengenomen was j bleef hy levendig ; de zonden werden wel op hem, met oplegging der handen, gelegd en beleeden , doch niet om 'er voor te lijden, maer om die wechtedragen , ter vertooning dat nu het Heiligdom, Priefter, en Volk verzoend, en hunne zonden wechgenomen waren. Hy werd daerop losgelaten, em tot zijne weide weer te keeren , ter betodning , dat
III. DEEL. L 2



i64 LEVITICÜS XVL
Ifraël alzoo tot den dienst van God en alle voorrechten dier aen verbonden , konde wederkeeren. De man , die dezen bok had wecbgeleid, moest (gelijk wy vs. 26 vernemen zullen), als daer door verontreinigd, zich wasfehen en baden , ten bewijze, dat die bok waerlyk gerekend was geworden met Ifraëls onreinigheden , tot aen die beftemde plaets zijner loslating toe , beladen te zijn geweest. Dit alles deed duidelyk zien , hoe ook deze plechtigheden , overeenkomftig het algemeene oogmerk van dezen dag, bedoelden , tot aenmoediging voor Priefter en Volk te vertoonen , dat met den ingang van den Hoogepriefter, en 't werk in 't Heiligdom verricht , het voorname einde van dien dag, de verzoening namelyk , tot dus verre , bereikt was. — Deze beteekenis werd te duidelyker, door de overeenftemming met andere dergelijke, in de Mofaifcbe wetten: by voorb., als een melaetfche gereinigd, en in den dienst van God, en de voorrechten van het volk, herfteld werd, zo werden insgelijks twee vogelen genomen , de eene geflagt, en de andere levendig gehouden, en ftraks, na de reiniging der melaetschheid, in de vrye lucht losgelaten, tot een betooning , dat de melaetfche zijne voorige vryheid en voorrechten weder verkreegen had, Kap. 14. Even alzoo was het hier met den bok ter vrylating. — Verder, wanneer, volgens Num. 19:9,21. de ontzondigende asfche bereid , of op iemand die verontreinigd was gefprengd werd, zoo was hy, die de asfche vergaderde , en die het water waerin zy gemengd was aenroerde , onrein , tot een betooning dat die asfche de onreinigheid had naer zich genomen , en aldus1 wechnam; even gelijk de man die den bok wechleidde onrein werd , ten bewijze dat die bok met de zonden beladen gerekend werd , welke hy wechdroeg. — Wat nu dit alles verder affchaduwde , zullen wy, gelijk reeds meer gezegd is, ten flotte met al het overige t' zamen voordragen.
Intusfehen gaen we voort tot de befchouwing van het overige werk van den Hoogepriefter, na zijne verfchijning voor Gods throon en de wechzending van den bok , op dezen verzoendag ; want ftraks hier op , met het wechzenden van den bok, moest Aaron zijne kkederen verwisfelen , zijn
Hoo-



LEVITICÜS XVI. 165
Hoogepiïefterlijk gewaed weder aendoen , en zijn offerwerk hervatten ; ten blijke, dat nu de zonden wechgenomen, en t verbond met den Priefter-dienst weder ingewijd en bevestigd waren, waeromtrent de wet der inftelling dus vervolgt.
23. Daer na fal Aaron komen in de Tente der t'famenkomfte , ende fal de linnen kleederen uytdoen die hy aengedaen hadde , als hy in het heylige gingh : ende hy falfe daer laten.
Als de Hoogepriefter de verzoening in 't Heiligdom volbracht had , kwam hy in zijne linnen kleederen weder in het Voorhof, en na dat hy aldaer den Altaer befprengd, en 't overige bloed aen deszelfs voet uitgegoten bad, bracht hy in die zelve kleeding den levendigen bok voorder aen, lag daerop de nu verzoende zonden, en deed den bok uitleiden naer de beftemde plaets , om dezelve wechtedragen 2 En wanneer dit alles nu volbracht was, kwam hy weder tot de Tente , dat is tot het eerfte vertrek , het Heilige genaemd, ging daer in , en trok nu zijne linnen kleederen uit , welke hy met de andere Priefteren gemeen had , en waer in hy , met aflegging van zijn Priefterlyk fieraed, op dezen dag tot hier toe, den dienst had moeten verrichten. Hy ontblootte nu in het Heilige , als voor het aengezichte des Heeren, zijn hoofd van den Tulband, zijn lichaem van den wijden Rok of 't Opperkleed en deszelfs Gordel , zijne dyen van den linnen Broek , latende deze kleederen daer liggen, vermoedelyk om dezelve daer na te laten wasfehen , gelijk de overige die in eenige aenraking met deze offerdieren geweest waren doen moeften, vs. 26, 27 , 28, ten einde dezelven naderhand, als reine kleederen, het'zy voor zich zeiven, in een gelijk geval, weder aentetrekken , het zy aen de andere Priefters tot hunne gewoone dienften, of tot andere gebruiken over te laten. Voorts moest hy zijn lichaem andermael reinigen, gelijk 'er volgt.
24. Ende hy fal fijn vleefch in de heylige plaetfe met water baden ; zijn vleefch , fchoon hy 't by 't begin van dit dienstwerk, eer hy de linnen kleederen aendeed , gewasfehen had , werd nu al weder voor verontreinigd gehouden , na dat hy (om zoo te fpreeken) zoo veel
III. DEEL. L 3



i66 LEVITICÜS XVI.
zonden behandeld had, en in aenraking geweest was met de offeranden , op welke dezelve waren overgedragen ; dus was het nodig, dat hy, zoo wel als de anderen, vs. 26, 28, zich reinigde, en andermael zijn lichaem wiesch , eer hy zijne andere heilige-kleederen aendeed, op dat hy die niet befmetten mogte. Alleen had de Hoogepriefter hier een voorrecht boren die anderen , welke niet eer in 't leger weder komen mogten voor dat zy zich gewasfchen hadden, welke wasfching derhal ven buiten het leger gefchieden moest; maer hier werd den Hoogepriefter vergund dit te doen in de Heilige plaetfe , het zy in d e plaetfe waer hy nu ftond, het zy daer buiten , aen deszelfs ingang , vooraen in het Voorhof, aen het Waschvat ; want 'er ftaet in 't Hebr: flegts onbepaeld , in een heilige plaetfe. Hy behoefde dan niet naer zijn eigen tent of huis uittegaen , om zich te wasfehen , maer vermogt dit te doen in eene of andere gewijde plaets van 't Heiligdom : ende dit gedaen hebbende, moest hy fijne andere kleederen, die hem tot fieraed en heerlykheid gegeven , en hem als Hoogepriefter byzonder ei'tei waren , met welke hy luifterrijk boven de andere Priesteren uitftak , weder aendoen ; namelyk, den Hoogepries. terlyken linnen Lijfrok, den geborduurden linnen Gordel, den platten Tulband , den bemelsblauwen Mantel des ephods met di granaetappelen en fchellekens , den Ephod met den konftelyken Riem , den Borstlap met de 12 fteenen, de gouden Plaet op het voorhoofd , welk alles Exod. 28 in 't breeds befchreeven is : Deze kleederen moest hy aendoen ter zeiver plaetfe, waer hy de linnen kleederen had uitgedaen, namelyk in het eerfte vertrek des Tabernakels, het Heilige, als voor het aengezichte des Heeren ; want ftraks hierop vo'gt 'er, dan fal hy uytgaen , dat is , uit de Tente der t'zamenkomfte, gekleed in zijn Hoogepriefterlyk gewaed, uit.tomen in het Voorhof, om het geen 'er aen de plechtigheden van dezen dag nog overfchoot , in deze kleederen te voltoojen, en alzoo het werk van dien dag te befluiten, gelijk 'er volgt: ende hy zal fijn brand-offer , ende het brand-offer des volcks bereyden , namelyk de twee Rammen, eenen voor hem , vs. 3, en eenen voor het
Volk,



LEVITICÜS XVI. 167
Volk vs. 5. Deze moest hy nu ten laetften, nae de wet der brand-offeren, Kap. 1, bereiden, daer by voegende, (Volgens 't geen by alle brand-offeren plaets had, en Kap. 2 door ons is opgemerkt) voor ieder een fpijs- en drank- ofier; ende zulks om voor hem, ende voor het volck verfoeninge te doen. Niet als of 'er nog geen verzoening gefchied was, maer om de verzoening hier mede te voltoojen: dit brand-offer was mede een gedeelte van dat geheele werk,* 't welk tot de verzoening vereischt werd, zonder *t welk het werk van dien dag zijne volkomenheid niet gehad zou hebben.
25 Oock (zoo volgt 'er) fal hy het vet des fondoffers zoo van 't zijne, vs. 3 . als van dat des volks, vs. 9, op den altaer aenfteken. Het vleesch der zond- offeren, die geheel zonde en onreinheid gerekend werden, mogt niet op den altaer komen, maer moest, althans in dit geval, als onrein uitgevoerd worden buiten het Leger; alleen het vet, met deszelfs toebehooren. 't welk de Heere op een byzondere wys voor zijnen altaer geëigend had , Kap. 3» werd daer uitgenomen , en als rein en aengenaem gehouden en aengeftoken tot een welriekenden reuk.
Hier mede liep het heilig dienstwerk van dien dag ten einde ■ alleen werden 'er , by een later inftelling , behalven 't gew'oone morgenoffer, nog eenige feestöfferanden by verordend , welke zy (na dat ze in Canaan zouden gekomen zijn, en meer voorraed van vee en bezittingen zouden hebben, dan nu in de woeftijne) hadden waertenemen, van welke, Num. 29:8, 9, zal gefproken worden.
26. Alleen fchoot nog over zekere plechtigheid , welke waerge'nomen moest worden door de genen die den Hoogepriefter behulpzaem geweest waren , waeromtrent de inftelling dus vervolgt. Ende die den bock welcke een wechgaende-bock was, fal uytgelaten hebben;
('Er ftaet woordelyk volgens 't' Hebr: ende de wechzendende den bok Laazazel , dat is te zeggen, en hy , dit wteJatndt of henen leidt , tot de beftemde plaets, den bok om verder wech te gaen, of tot vrylating, of affcheiding naer de woestijne) Die man, die zulks verricht heeft, fal fijne kiee-
deren waffchen , ende lijn vleefch met water ba-
III. DEEL. L 4



168 LEVITICÜS XVI,
den : ende daer na fal hy in 't leger komen 3 eer zal hy niet vermogen in het leger, of in vervolg van tijd in de Stad waer de Tabernakel of Tempel was, weder te komen , om reden, dat deze bok de ongerechtigheid verbeeld had te dragen, en die man , geduurende zijne weehleiding, hem had moeten aenraken, en derhalven ook met die onreinheid geregend werd, nae de wet, eenigzins befmet te zijn , en dus ook anderen te kunnen befmetten , indien hy, met on^ewasfchen lichaem en kleederen in 't Godsdienftige Leger of Stad kwame.
Op den zelfden grond , en op gelijke wyze moest dit ook gefchieden van de genen die het zond-offer hadden aengeraekt, gelük 'er volgt.
27. Maer (e) den varre des fond-offers, van welken vs. 3 , ende den bock des fond-offers, van welken vs. 9 gefproken is, wekker bloet (vs. 14, 15) ingebracht is, om verfoeninge te doen in 't heylige , fal men tot buyten den leger uytvoeren: doch (beter vertaelt men dit hier ende) hare vellen , haer vleefch, ende haren miffc, fullenfe .met vyer verbranden. Ganfch anders moest hier gehandeld worden, dan met de gewoone zond- offers , welker bloed alleen op den brand- altaer, en niet in het Heiligdom gefprengd werd; het vleesch van zulke zond- offers moest ten zeiven dage door de Priefters in eene heilige plaetfe gegeten worden , Kap. 10: i8- Maer, ten opzicht van die zond offers, welker bloed in de Tente der t'zamenkomfte gebracht was, om in het Heiligdom verzoeninge te doen, was het eene algemeens wet, dat niemand daer van eten mogt, maer dat het met vuur verbrand moest worden, Kap. 6: 30. Zulk een zondoffer werd, van wegen de zonden die 'er op gelegd en als in overgegaen waren , voor geheel onrein gehouden , en mogt daerom niet alleen niet gegeten, maer, behalven het vet, zelfs op den altaer niet aengeftoken worden , wijl het geen lieflyke, maer in tegendeel niet dan een befmettelyke reuk gerekend kon worden te geven : hierbm mogt het zelfs niet eens binnen den omtrek van het leger verbrand worden,
maer
(f).bov. 6: 30. Hebr. 13: 11.



LEVITICÜS XVI. 169
maer moest , tot meerder betooning van den vloek, buiten tiet leger gevoerd , en aldaer, zoo wel het vleesch en beerien , als al wat verder daer aen was , tot de mest en vellen toe , door vuur verteerd worden. Nae deze wet der zond offers , moest ook het dubbel zond-offer van dezen dag behandeld worden, als welks bloed ingebracht was in het Heilige , om verzoeninge te doen. Ds Hoogepriefter moest dan dien opgefneeden, en nu van vet beroofden varre en bok, door mannen daer toe bekwaem , laten uitdragen tot buitpn het leger , (en naderhand buiten de Stad des Heiligdoms), tot aen een reine plaetfe, alwaer men gewoon was de asfche des Heiligdoms uiteftorten; aldaer moeiten zy dien varre en bok, op daer toe gefchikt hout , met vuur verbranden, geheel en al, vel, vleesch, mest, hoofd, ingewand , fchenkelen, en wat 'er meer was, zonder 't geringde ©ver te laten, vergel Kap. 4: ra. Deze uitvoering van de zond- offers gefchiedde , allerwaerfchijnlykst, gelijktijdig , met dat de Priefter het brand-offer begon te offeren.
28. Die nu defelve verbrandt , alle die daer aen te pas komen ? en een iegelyk derzelve lal, op gelijke wyze als vs. 26 gezegd is, fijne kleederen xvaiTchen, ende fijn vleefch met water baden ; ende daer na fal hy in 't leger komen.
Aengaende nu de byzonderheden, welke hier, van vs. 23 af tot dit 2 8 vs. toe, voorkomen, moeten we wederom als ■yooren, de wijsheid en gepastheid derzelve tot de algemeen» bedoeling dezer verordening, in betrekking tot het uitwendige van den Godsdienst, in 't voorbygaen opmerken. Men ziet, in deze verandering van Priefterlyk gewaed, voorzeker eene zeer treffende vertooning. Na den afloop der verzoening in 't Heiligdom , en de wechzending van den levenden bok, toog hy dan zijn nedrige , en nu befmette linnen kleederen \iit, en trok zijn Hoogepriefter!yk gewaed weder aen: zoo gekleed ging hy uit, en kwam fierlyk en in volle pracht weder te voorfchijn , met de namen van Ifraëls Stammen op borst en fchouders , als dragende dezelve om die geduurjglyk te doen gedenken voor het aengezicht des Hseren,
III. DEEL. L 5



i7o LEVITICÜS XVI.
Exod. 28: 29, 30. en met de gouden vlast veerdwas, DE hiiligheid „,7E' 7^ Priefter die de ongerechtigheid der Leiitd" d ' ^ Ifraël droeg , om hen voo* >t a^^*1*"1 ™ naem te maken, Exod a8. ,« T ^ aenge'
Sezicht voor ir/aël, hunLn ^^5^^ 'g gewaed van nieuws t£ ^ ■*? b er en he,
*gn* gaf dit aen Priefterdom en Volk toM HeerenT ?' . '* geen een der hoofdbedoelingen was van h, ? T' dezer Melling! Deze geme]de Z^l^ ^ den ingang des Hoogeprieiters, en de daerna ^vILT f
tere wet. Num. 2 0- a n j , vuigens de la-
gevoegd werden ' %A ë ^ ZOnd- en ^t-offers gevoegd weiden, ten blijke, dat de dienst des Heiligdom* als te vooren, vreder zij„ gang mogte gaen> aengenaem ware: Het gemelde brand-offer „u vertooide
* c ? irGod en;iinen dienst wer
volgens d n a ert^ ^ * ***** ™»S • volgens den aert der brand-offeren , die op zulk een toe
wijmg zagen, en in * verbond maken zeer gewoon ware„
erw,, de opklimmende rook van 't brandtmT Sn
lllls ^ffZ' ff °°k "» hGt ^okenvet dS zond-oiUs, tot een teeken verftrekte van Gods welbehagen die daer door verklaerde, dat het, uit hoofde TtZ'. mng , Hem als ten liefden reuke ware : dit alles dan
was zeer aenmoedigend. Doch het h™« , '
teffens om J/ Uo™ n« hoofd-oogmerk was
treeze voor 'den ^ T^' de hei,iSe «rbted en
Tde houden en t *" Heeren in £e bo™ « te onderhouden , en biertoe was ook van belang, dat de PriS
voor dat hy zich van nieuws geheel gewasfchen had, gelijk
TigZ''nS mede dienstbaer « ^ aenrak ng 2 behandelde zond-offers geweest was , insgelijks doen moes"
vooral,



LEVITICÜS XVI. 171
vooral, dat de zond-offeren, welker bloed ter verzoening vergoten en in 't Heiligdom gefprengd was, buiten 't leger moeften vervoerd, en als onrein, ja verfoeilyk aldaer verbrand worden ; ten vertooge van de verfoeilyke onreinheid en 't befmettend vermogen van hunne zonden, met vertooning van Gods vreeslyk en heilig afkeer van dezelven; 't welk dus zeer gefchikt was, om hen in des Heeren dienst bedachtzaem te maken en op hunne hoede te doen zijn tegen de zonde. Uit deze befchouwing van zaken , blijkt dan het wijs verband , ook van deze laetfte plechtigheden , met het achtbaei oogmerk dezer ganfche inftelling ; terwijl we de verhevener uitzichten van alle deze dingen, als voorbeelden befchouwd, ftraks zullen onderzoeken en trachten te ontdekken , na alvoorens nog eene en andere byzonderheid aengaende deze inftelling te hebben opgemerkt , welke in 't overige van dit Kap. verhaeld wordt ; want zoo volgt 'er
29. Ende [dit] fal voor u tot een eeuwige infettinge zijn , een dienst, niet voor ééne reis, of alleen door Aaron en geduurende lfraëls verblijf in de woestijne waertenemen , maer eene inzetting, die alle jaren, op eenen bepaelden tijd , zal moeten onderhouden worden , ook in Canaan, door alle de volgende geflacbten, eeuwiglyk, dat is onafgebroken, zoo lang lfraëls gemeenebest duurde, (vergelijk het aengeteekende op Exod. 12: 14.) (ƒ) Gy fult dan in de fevende maent van 't kerklijk jaer , Tifri by de Jooden genoemd , grootendeels overeenkomende met onze maend September, en wel op den tienden der maent, uwe zielen verootmoedigen , dat is, emftig u zeiven vernederen voor den Heere, met bekentenisfe van uwe zonden, met bidden, met vasten, met pijnelyke beteugeling van mve lusten , zelfs der anderszins geoorloofde genoegens , en dus met nalating van al 't geen den lichame aengenaem is, en 't zelve vermaken of ook vertieren kan.
De bepaling dezer inftelling tot dezen tijd des jaers is zeer
aenmerkelyk : men gedenke daertoe, dat deze maend,
de eerfte was van 'tBurgerlijk jaer, en dus invallende op de helft
(ƒ) ond. 23: 27. III. DEEL



17% LEVITICÜS XVI.
van 't kerklijk jaer, het tweede deel des jaers begon; m» dat de oogst-tijd dan ten einde was, en de zaei-tijd met da laetfte helft van deze maend begon; — dat deze maend by uitftek een Feest - maerd was : op den eersten dag , of op de nieuwe maen, hadden zy, nae gewoonte, het blijde feest des geklanks, op den i5den dag derzelve was het Loofhuttenfeest, 't welk 7 dagen duurde; en tusfchen die beide feesten viel deze Verzoendag in, namelyk op den i oden van die maend, het zy die dag op den weeklykfehen Sabbath kwame, of op eenen anderen dag. — En 't geen dien dag alleraenmerkelykst maekte, was, dat, om de 50 jaren, het Jubel-jaer, juist op dien dag, met het geklank der bazuine, door het ganfche land moest uitgeroepen worden, waerby een algemeene vry-> heid, en wederkeering der vervreemde bezittingen tot derzelver oorfpronglyke eigenaers werd aengekondigd, Levit. 2 5. waerdoor zy alsdan, even met dien zelfden dag, alle hunne voorrechten herfteld, hunne erfenis in Canaaa met hunne vryheid wedergegeven, hunne fchulden betaeld, en alles in ruste zagen; keerende alsdan, als met den wechgaenden bok, vryelyk weder als tot hunne weiden.
Hoe gepast was dan deze,tijd tot het letterlyk oogwit, 't welk deze inftelling bedoelde omtrent Israëls uitwendige voorrechten en Tabernakel - dienst, als dienende om de zonden van Priester en Volk, in den dienst des Heeren door onwetendheid begaen, te verzoenen, en alzoo 't verbond en den Priesterdienst op nieuw intewijen en te bevestigen , zoo wel tot aenmoediging in denzelven, als tot verwekking en onderhouding van ontzach en eerbied voor denzelven! want, (let nog
eens!) In die maend was de oogst- tijd volbracht, en de
zaei- tijd begon ,' het was dan recht tijdig , dat zy vergiffenis zochten van de zonden, met welke zy den zegen verbeurd en den vloek verdiend hadden. — Het Feest des geklanks, waer» door zy op den eersten dag dezer maend werden opgewekt, en het Feest der Loofhutten, 't welk op den i5den dag volgde , zettede aen deze verootmoedigende inftelling ziel en leven by. — Het was 't begin van het andere halve jaer; by het eerste begon men juist op den iodE" der eerste maend het Paeschlam aftezonderen, en op den is11*:" derzelve was de
eerfte



LEVITICÜS XVI. i?s
eerde dag van 't Paeschfeest: met het begin van 't andere halve jaer, verfcheenen de genoemde feesten , en daer onder deze verzoendag, op den ioden der maend, welke, op den isden, gevolgd werd met het blijde oogst-feest, als een gevolg van de wechneming hunner zonden, op dien éénen dag; waerop gezinfpeeld wordt in het gezicht, van den verzoendag ontleend, Zach. 3: 9, 10. -— Het is ook zeer vermoedelyk , dat Mofe, die volgens Deut. 9: 18, driemael 40 dagen op den berg geweest is, zii'n laetfte vasten juist op of omtrent dien tijd geëindigd hebbe, en hy, welligt op denzelfden dag, namelyk op den ioden der 7de maend,na de verzoening van de zonde met het gulden kalf, van den berg afgekomen zy, met de vernieuwing van 't verbond, en de hervatting van den Tabernakelbouw ; in gelijkheid waer aen, en ter gedachtenis van 't welke , hier de Hoogepriester uit het Heiligdom, van voor het aengezichte des Heeren , uitkwam met de verzoening , ter vernieuwing van 't verbond , en den dienst des Heiligdoms. Zeer gepast was derhalven deze tijd tot het algemeen oogwit van dezen dag, in betrekking tot den ganfchen uiterlyken Godsdienst van dien tijd. — En niet minder was de verootmoediging zelve zeer gepast; het zoeken trouwens van vergiffenis van zonden en vernieuwing van Gods verbond, vereischte billyk de betooning van vernedering en droefheid; deze kwam juist te pas by al 't geen de Hoogepriester verrichtte: lag deze zijne fierlyke Priester-kleederen af, zo moest ook 't volk met hem zich vernederen; beleed hy hunne zonden, met oplegging der handen op de zondoffers, zo moest het volk zich met rouwe daer over verootmoedigen ; ging hy met reukwerk in 't Heilige, zo moesten zy dan ook met fmeekingen zich bezig houden.
Op dat nu de ernftige verootmoediging onverhinderd op dezen dag zoude mogen gefchieden, en alle de overige plechtigheden behoorlyk zouden betracht worden, moest het, gelijk de Feesten doorgaends, een dag van ruste zijn ; want het was een dag van heilige t'zamenroepinge , Levif. 23: 27. Num. 29: 7. daerom volgt 'er, ende gy en zult geen werck doen , inboorlingh , noch vreemdeling, die in 't midden van u als vreemdelingh verkeert, op dat gy
111. DEEL.



174 LEVITICÜS. XVI.
door den arbeid of koophandel der vreemdelingen, die onder u woonen, niet verhinderd wordt, of aenleiding krijgt om te arbeiden, hierom zullen ook die vreemdelingen, in dit geval, aen deze wet onderworpen zijn, vergel. op Exod. 20: 10.
30. Want op dien dagh fal hy, de Hoogepriester, voor u verfoeninge doen, om u te reynigen, gelijk in 't voorige breedvoerig befchreeven is: van alle uwe fonden, (voor welke namelyk volgens het aengeteekende op vs. 2. in deze wet offerande is ingefteld) fult gy voor het aengeficht des HEEREN gereynigt worden.
31. Dat fal u een Sabbath der rufte zijn , op dat gy uwe zielen verootmoediget: het is eene eeuwige infettinge, en moet daerom met alle getrouwheid onderhouden worden, op ftraffe van uitroejing, volgens de bedreiging, Levit. 23: 29, 30. Zy moesten zich opdien dag met vasten verootmoedigen, en daer toe rusten; anders wilde God hun geen deel in de verzoening van dien dag geven, maer hen uit alle de voorrechten 'Israëls doen vervallen.
32. Ende de Priefter, dien men gefalft, ende wiens hant men gevult fal hebben, om voor fijnen Vader het Priefter-ampt te bedienen , fal de verfoeninge doen: als hy de linnen kleederen, de heylige kleederen, fal aengetrocken hebben:
Te vooren, vs. 2 , was alleen gefproken van Aaron, doch hier geeft de wet uitdruklyk te verftaen, dat dit gebod en deze ganfche inftelling zich ook uitftrekte tot alle Aarons opvolgers , en ook tot die alleen, namelyk tot den Priester dien men in zijne plaetfe zou zalven, en wiens hand men, ter inhuldiging in zijn Priesterambt, in plaetfe van zijnen Vader, met inwijings offeranden gevuld zon hebben: want alle zonen der Priesters werden niet gezalfd, noch door de vulling hunner handen met offer ingewijd , maer alleen die welke zijnen Vader in 't Hoogepriester-ambt opvolgde: Deze moest dan op .dezen dag het zoen- werk verrichten , doch wel toezien , dat hy zich ftipt hield aen 't geen Aaron was voorgefchreeven, 't welk hierom kortelyk in deze laetfte versfen by wyze van t'zamentrekking herhaeld wordt.
33- So



LEVITICÜS XVI. 175
33. So fal hy het heylige heyiigdom (in 't Hebr: het Heiligdom der heiligheid) 't welk heilig is en zijn moet, ver-
foenen, ende de Tente der t'famenkomfte, ende den altaer fal hy verfoenen: defgelijcks voor de Priefteren , ende voor al het volck der gemeynte , fal hy verfoeninge doen ; te wege brengende, dat de zonden van de heilige dingen wierden wechgenomen , en deze voor Ifraël tot een zegen en niet tot een vloek waren.
34. Ende dit fal u tot eene eeuwige infettinge zijn , om voor de kinderen lfraëls van alle hare fonden (g) eenmael des jaers verfoeninge te doen: ende men dede, gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde. Mofe gaf alle deze dingen volgens Gods bevel aen Aaron te kennen, en Ifraël nam op zich, dien dag alzoo te vieren, en deden dit ook metterdaed, by de eerstkomende gelegenheid , in de woeftijne.
Na dit alles fchiet nu alleen over te onderzoeken , welke de geestlijke zin van dit alles ware , of wat door dezen Verzoendag, en de plechtigheden daerby verordend, zy afgefchaduwd.
Aengezien toch deze jaerlijkfche Verzoendag een der allerplechtigfte inftellingen van den Levitifchen Godsdienst uitmaekt, en, wegens hare verknochtheid met verfcheiden wetten, fchier bet kort begrip deszei ven bevat, en aenleiding geeft, om de geheele batuur der fchaduwagtige wetten optehelderen en .te overzien; zal 't den Bijbel-Lezer niet onaengenaem zijn, dat wy in dit onderzoek wat opzetlyker en uitvoeriger verkeeren, en hier door het voorbeeldige van den ganfchen Levitifchen fchaduw-dienst in een helder daglicht plaetzen.
Hieromtrent moeten we dan over 't gemeen , de volgende ^ dingen vast Jlellen.
(1) Dat de Verzoendag waerlyk een verder uitzicht had. Dit blijkt uit Zach. 3. waer den Hoogepriefter Jofua, in plaets van zijne vuile kleederen, reine wisfelkleederen werden aengetrokken, tot een bewijs, dat zijne zonden waren wechgenomen , 't welk van de plechtigheden van den Ver-
(g) Exod. 30: 10. Hebr. 9: 7. III. DEEL.



176 LEVITICÜS XVL
zoendag blijkbaer ontleend was ; waerop dan eene bêlofte volgt van Mesfias komst , met toezegging , dat dö Heere de ongerechtigheid des lahds op éénen dag zou wecknemen. Hier mede moet men t'zamenvoegen 't geen dé Apoftel verklaert Hebr. p en 10, alwaer hy niet alleen eene vergelijking maekt, tusfchen het verzoenings werk van den Hoogepriefter eenmael des jaers, en dat van Christus in de voleinding der eeuwen eenmael gedaen; maer ook Kap. 10: r duidelyk zegt , dat de wet eene fchaduw der toekomende goederen had. (2) Dat derhalven de verzoening op dezen ingeftelden dag4 was eene afbeelding van de ware volkomen en eeuwige verzoening. Deze plechtige inftelling was eigenaertig daer henen ingericht, om door de tijdlyke verzoening van eenige zonden en onreinheden , de geestlyke en volmaekte verzoening van alle zonden , ook zulken waervan men Biet kon gerechtvaerdigd worden door de wet van Mofe,
\ aftebeelden. Waeromtrent men , vooreerst moet
gedenken , dat de verzoening, welke op den Verzoendag gefchiedde, eenigzins donker en onvolkomen de geestlyke en eeuwige verzoening afbeeldde: Dit trouwens was de aert dier wettifche afbeeldingen; het waren geen volkomen, noch met hare eigen koleuren gefchilderde afbeeldfels, die de zaek zelve in haer geheel vertoonden; maer het waren eerfte beginfels, fchetfen van het beeld, fchaduwen welke nog uitgewerkt moeften worden, eer zy een volmaekt beeld vertoonden, gelijk Paulus leert Hebr. 10: r. Immers de verzoening op dezen fchaduwachtigen Verzoendag , was noch van alle zonden tegen de ganfche wet, gelijk de geestlyke zijn zoude; noch volkomen, het Heilige der heiligen voor de Priefters en 't Volk openftellende , gelijk de geestlyke den toegang tot den hemel ganfchlyk
opent; waerom ze ook alle jaer moest herhaeld worden. •
Ten tweeden, de verzoening op dien dag gewrocht , was wel flegts eene flauwe afbeelding , maer teffens voor de gelovigen een zeker onderpand , hoe zy de waerach* tige en geestlyke verzoening van alle hunne zonden konden en zouden vert'rijgen. Dit was 't gebruik, 't welk
die



LEVITICÜS XVI. 177
die wettifche afbeeldingen voor dien tijd hadden : het waren geen bloote vertooningen van 't geen onder 't N. T. zoude plaets hebben , waer in Israël niets anders zag , dan 't geen een ander Ifraël , door hen verbeeld, zoude ontvangen; maer het waren, nae den leertrant van dien tijd, en nae de wyze van de Oosterlingen , beeldfprakige onderwijzingen, zinbeelden en gelijkenisfen van geestlyke en hemelfche zaken , gelijk Paulus duidelyk zegt Hebr. 9: 8. waer mede de Geest [iets] beduidde, en welke, volgens vs. 9 , een afbeelding (in 't Grieksch ftaet een parabel) was voor dien tegenwoordigen tijd. Zoo beild-le dan de Verzoendag voor Ifraël af de ware verzoening, en was voor hun een donkerder Eumgelie. Zy zagen daer in , dat noch Priefter, noch Volk, God konden dienen zonder tusfchenkomende verzoening; dat zy volgens de wet niet konden rechtvaerdig zijn, noch iemand hunner zeggen , Ik ben rein van alle overtreding, dewijl zy ook verborgen overtredingen en fmetten hadden ; dat God, wegens zijne vlekkelooze heiligheid , hen niet konde tot zijne gemeinfchap toelaten, dan door de betooning zijner gerechtigheid, welke door offeranden gefchiedde, ook zelfs voor verborgen overtredingen : terwijl de onvolkomenheid der verzoening , welke de offeranden van den Verzoendag aenbrachten, beduidde , dat deze plechtigheden ongenoegzaem waren , om hun geweten te heiligen ; dat die offeranden, hoe veele ze waren, en hoe dikmael zy geofferd wierden , op haer zelve Gode niet behaegden ; dat ze de zonden niet waerlyk wechnamen , noch den weg tot Gods throon dadelyk openden, welke (gelijk we ftraks nader vernemen zullen) nog niet openbaer gemaekt was, zoo lang de Taberopel en deszelfs dienst ftand hield. Evenwel was die uiterlyke en onvolmaekte verzoening, welke op den Verzoendag gefchiedde, gefchikt , om hun te leeren den weg om tot de ware verzoening te komen; ze leerde dat, en hoe, dezelve door een beter offerande en volmaekten Hoogepriefter moest te weeg gebracht worden ; ze verzekerde Ifraël , dat de tegenbeeldige Hoogepriefter dit zoude doen, en de ware verzoening op éénen III. DEEL. M



178 LEVITICÜS XVI.
dag volkomen aenbrengen: ten dien opzichte waren de fchaduwen gelijk aen de Prophetien, voorfpellende teffens 't geen zy afbeeldden, dewijl God zulke afbeeldingen niet zoude gegeven hebben , zo Hy ze niet wilde waer maken. Overzulks dan was de onvolmaekte verzoening van den Verzoendag een onderpand, dat de volmaekte komen zoude, waer by God de zonden van zijn volk , op éénen dag , alle en volkomen te niet doen zoude, wanneer de Hoogepriefter der. toekomende goederen gekomen zijnde , eenmael zoude ingaen in 't Heiligdom des hemels, met zijn eigen bloed, eene eeuwige verlosfing te weeg gebracht hebbende. Hier door ontving Ifraël onderwijs, dat zy hun geloof en hope met ootmoedige belijdenis te vestigen hadden op Hem, die het einde der wet zou zijn , en hun in die beloftenisfen, die door de wet niet te niete gedaen, maer bevestigd werden, geopenbaerd was , ten einde zy aldus, door 't geloof in Hem die te komen ftond, tot God en zijnen throon in den Geest mogten toegaen , en een eerbiedigen en heiligen dienst des harten, door Hem, Gode toebrengen.
Hier uit kunnen we dan opmaken , hoe deze uiterlyke verzoening , wijzende op de groote en ware verzoening door Mesfias aentebrengen , het einde dezer inftelling voor het ware zaed Abrahams , het gelovig Ifraël, zeer trooftelyk en heilrijk maekte : hier door was deze groote plechtigheid vol van Euangelie-geheimen , welke wy nu , op de gelegde gronden, nog wat nader in de byzonderheden zullen openleggen.
West dan de bedoeling der byzonderheden betreft:
I. Daeromtrent komt in aenmerking : het verbod, van niet t' aller tijd te mogen ingaen in het Heilige der heiligen, vs. 2. Dit was den gantfehen volke volftrekt verboden , ja niemand dan den Hoogepriefter geoorloofd , en wel alleenlyk eenmael in een ganfeh jaer , en zulks nog maer om ver. zoening te doen. Dit verbod maekte het Heilige der heiligen tot een ongenaekbare plaets , en ftond. de hoogfte
gunst



LEVITICÜS XVI. 179
jurist vaii Gods nabyheid niet dan zeldzaem en nauwlyks toe aen den Priefter, die voor het volk tot God genaekte. De Hoogepriefter, zelfs als hy kwam om Gode raed te plegen voor het volk , moest in het Heilige blijven, en daer hét antwoord uit het Heilige der heiligen van God hooren. Alle de dagelykfche offeranden , reukwerken , reinigingen , hadden geen kracht of waerdigheid genoeg , om deze hooge gunst voor de Priefters, veel min voor Ifraël , te verkrijgen; ze moesten , onaengezien die allen , op eenen afftand van de gemeenzame tegenwoordigheid Gods in de wolke afblijven. Al was nu 't verbond met offeranden bevestigd, de Tabernakel ingewijd, het Priefterdom gezalfd en geheiligd , al had men den dienst met brand- en zond- offeren begonnen, en al fcheen men daer uit te mogen verwachten, dat na zoo veel bloédplenging en reinigingen , elk althans der Priefters en Leviten , vrymoedig in 't binnenfte Heiligdom zou mogen toegaen ; 't werd hun , onaengezien dit alles , ontzegd, en alleen den Hoogepriefter, onder bedreiging des doods, niet dan flegts eenmael des jaers , toegelaten, ten einde alsdan verzoening te doen : En die verzoening, met hoe veel vernedering en plechtigheid dezelve op dien dag gefchied ware, had nogthans geen kracht , om den ingang vervolgens opentehouden ; de priefter moest al weder een geheel jaer wachten , en dan van nieuws , niet anders dan of 'er nimmer voorheen verzoening gedaen ware, ingaen binnen het Voorhang, om verzoeninge te doen. Wat toch werd Ifraël onder deze prent geleerd ? Wat werd bierdoor afgefchaduwd ? Om dit wel te bepalen , herinnere men zich, uit het aengeteekende op het flot van Exod. 40 , dat het Heilige der heiligen affchaduwde den derden hemel , de plaets van Gods throon, waer de Engelen rondom Hem ftaen , waer Hy zijne heerlykheid byzonder openbaert, en de volmaektfte kennis van- en gemeenfchap met zich te genieten geeft: De Godvruchtigen onder Ifraël van dit binnenfte Heiligdom, tot den hemel met hunne befpiegelingen meermaels opklimmende, doen' blijken, dat zy dat heiligdom, waer Gods Ark ftond , als een verIII. DEEL. M 2



i8o LEVITICÜS XVI.
tooning van Gods wooning in den hemel aengemerkt hebben , zie i Kon. 8. Pf. 68: 34-36. Pf. 150: 1. En zeer duidelyk geeft de Apostel dit te verftaen, Hebr. 6:
19 , 20. Kap. q: 11 , 12, 24- Hier uit volgt
dan, dat dit verbod van' t' aller tijd integaen in 't binnenfte Heiligdom, beduidde, dat de weg tot den hemel nog niet ten vollen geopend, maer met een .Voorhangfel nog bedekt was , gelijk de Apostel genoegzaem met die zelfde woorden leert, Hebr. 9: 8- Hy zégt uitdruklyk, dat de H. Geest met deze uiterlyke inftelling iets anders aen Ifraël wilde beduiden, en wel dit; dat de weg des heiligdoms nog niet geopenbaerd was, zoo lang de eerfte Tabernakel, dat is, volgens vs. 2 en 6, het Heilige, zoo in de draegbare Tente , als naderhand in den Tempel, nog ftand had, en door een Voorhangfel van den tweeden of binnenften Tabernakel, het Heilige der heiligen genaemd, was afgefcheiden. Dit wil geenszins zeggen , dat Jer niemand , geduurende die huishouding, in den hemel ware ingekomen; het tegendeel blijkt uit de gevallen van Mofe en Elias , uit de verwachting van David en andere Heiligen, en uit den ganfchen t'zamenhang van de Leer der Openbaring ; doch zy gingen daer in , gelijk de Hoogepriefter in 't fchaduwachtig Heiligdom, langs eenen weg, die nog niet ten vollen was openbaer gemaekt. Ook moet men het geenszins in dien zin verftaen , als of de beloften van den hemel onder het O: T: niet zouden gegeven , en voor Christus komst niet geopenbaerd zouden geweest zijn ; noch ook , dat de Godvruchtigen geduurende dien tijd met geene vrymoedigheid tot God konden naderen , en geestlyke gemeinfchap met Hem hebben : want ook dit ftrijdt tegen 't geen de Apoftel Hebr. 4 en- n van de prediking des Euangeliums aen de Ouden , en hun geloof, leert : deze beloften en verwachtingen waren reeds lang te vooren by de Aertsvaders kennelyk te ontdekken , en zijn door de wet op Sinai' niet vernietigd, maer bevestigd: ook waren de gelovigen onder het O: T: geenszins geweerd van den geestlyken toegang tot , en gemeinfchap met God, offchoon zy van den toegang tot het binnenfte



LEVITICÜS XVI. 181
fte Heiligdom des Tabernakels en Tempels geweerd waren. Men herinnere zich de Godvruchtige zielsverhefBingen der oude Heiligen tot God, in hunne Pfalmen; men overwege (orn flegts ééne plaets voor allen te noemen) 't geen David uitdrukt Pf. 51: 8-14. Wat dan? De bedoelde zaek komt hierop uit: ■ De Apoftel , willende tegen de Jooden , of Joodsgezinde Christenen toonen de onvolkomenheid en krachteloosheid der wettifche inftelllngen op haer zeiven befchouwd, zegt, dat de weg tot het heiligdom, den hemel, dat is de ware offerande tot verzoening en zaligheid , niet was openbaer gemaekt, namelyk door de dadelyke komst en opoffering der bedoelde beter offerande, de daerftelling van het waerachtig zoen-middel , waer door nu die weg in 't volle daglicht geopenbaerd was, en dadelyk gezien werd, vergelijk vs. 26. Dit nu , dat deze weg, door welken de ware gelovigen onder Ifraël ten hemel werden ingeleid, niet in de wet der fchaduwen zelve was te vinden , noch door dezelve dadelyk werd geopend, maer dat dezelve door den afgefchaduwden Middelaer eerst dadelyk moest geopend worden , dit was het, 't welk door deze inftelling bedoeld, en door den Heiligen Geest den geloovigen beduid werd, alzoo deze inzetting , onaengezien alle de offeranden, de vermenigvuldiging en herhaling derzelve , gepaerd met de plechtigfte verootmoediging, het Heiligdom voor allen ongenaekbaer deed blijven , dan alleen voor den Hoogepriefter , die langs eenen bedekten weg , agter een Voorhangfel, inging , en daer in een flauwe fchets vertoonde van 't geen nu nog niet geopenbaerd was , maer eenmael openbaer zou worden , in gelijkvormigheid aen welken bedekteren ingang des Levitifchen IMefters de gelovigen van dien tijd ten hemel werden ingeleid.
Om dan deze eerfte byzonderheid ten befluite te brengen; het verbod van t'aller tijd in te gaen, en de bepaling van alleen eenmael des jaers den Hoogepriefter zulks toe te ftaen, wees aen , dat in de wet het ware middei , om met Gui in den hemel gemeinfchap te hebben , niet te vinden was; •— doch teffens , dat evenwel dit middel eenmael daer gefield UI. DEEL. M 3



m LEVITICÜS XVL
zou worden. De ingang des Hoogepriesters, eenmael des jaers, fchaduwde af, dat die weg niet altoos bedekt zou blijven, maer geopenbaerd worden door den Hoogepriester der toekomende goederen, gelijk Paulus het uitlegt, Hebr. 6 en 9. 'T is waer, de verzoendag opende het binnenfte Heiligdom niet voor altoos, noch voor allen, en wees derhalven niet duidelyk aen , de openbaring van dien weg; doch dit was , om de ongenoegzaemheid van den Levitifchen dienst aentewijzen; evenwel 'er was op dien dag toch eenige opening, en vryheid voor den Hoogepriester, die het volk verving: en dit was genoeg, om als een onvolmaekts fchets en fchaduw, donkerlyk die toekomende openbaring van, den weg des Heiligdoms te teekenen, gelijk ons de volgende plechtigheden van dien dag nader zullen aen de hand geven.
II. De tweede byzonderheid dan , welker geheimzinnige en voorbeeldende bedoeling ons te onderzoeken en optemerken ftaet, iï de toebereiding van den Hoogepriester tot zijnen ingang in'v Heiligdom, vs. 3-10. befchreeven.
Het fchaduwachtig oogmerk van deze toebereiding, was ongetwijffeld, volgens het verhevener uitzicht van dezen dag, om hier mede de Geestlyke en ware verzoening , en de daerop gegronde toegang tot God, aen Israël aftebeelden. — Befchouwt men deze inftelling als een zinbeeldig tafreel van den Geestlyken Godsdienst, dan kon Israël uit deze toebereiding leeren, dat zy geen toegang tot God konden hebben , ten zy dat ze door een zoenoffer voor hunne zonden met Hem verzoend waren, en door een brandoffer zich doodwaerdig bekenden, en hun zeiven door genade , in den borg, geheel aen Hem toewijdden; dat zy, zo ze voor God zouden verfchijnen, in ootmoed, met witte kleeder«n van zien z"]ve altoos gelijke oprechtheid, en als gewasfehen in de fontei:» des heils, zuiver van hart en rein van handen voor Hem wandelen , met Hem verkeeren moesten, in de aenhoudende oeffening der bekeering. Als mede, in 't byzonder, dat hy, die een dienaer en voorganger van 't volk in den Godsdienst zijn moet, met de verzoening en verbetering van zich en zijn huis moet begin-



LEVITICÜS XVI. 183
gïnnen. — Befchouwt men wijders deze dingen, als voorbeeldige afteekeningen van het toekomende, dan zien wy in deze toebereiding (l) eene afbeelding van 't geen 'er omtrent de verzoening , tot den Gode • behaeglyken dienst , vereischt werd. Het fchaduwde af, dat zy door zich zeiven niet tot God konden naderen , maer eenen Priester moesten hebben, die voor hun tot God naderde in den hemel: Dat die Priester, uit de menfchen genomen, aen den eenen kant, behoorlyk medelijden moest kunnen hebben met de onwetenden en dwalenden, als zijnde zelf ook met zwakheid omvangen , uit welken hoofde hy voor zich zeiven zoo wel als voor het volk zou moeten offeren, gelijk Paulus leert, Hebr. 4: i5r 5-' 3- Dat hy echter, aen den anderen kant, offchoon in alles zijnen broe deren gelijk, nogthans heilig moest zijn, en onbefmet, Hebr, 7:26. Dat hy voorts in nedrigheid en zuiverheid, in de geftalte van een gemeen dienaer, zich zeiven vernietigende , de reinigmaking van zonden, en den toegang tot God moest bewerken, en geenszins in de kleeding van eenen luisterrijken ftaet: Dat Hy ook zijne offerande Gode moest voordellen, op dat die zelve daer omtrent zijne bepaling en welgevallen aenwees;hy moest,als in den 4oftenPf. vs. 7, 8. zich aenbieden om geheel nae Gods wil eene offerande te doen. Alle deze vereischten waren flegts flauw, donker, en onvolkomen in den Levitifchen Priester; waer uit men kon opmaken, dat de ware en volkomen verzoening door hem niet dadelyk kon aengebracht worden, gelijk Paulus uit de herhaling zulker offeranden, uit de noodzakelykheid van voor zijn eigen zonden eerst te moeten offeren, en de be. dektheid van zijnen ingang afleidt, Hebr. 7: 27, 28. en Kap. 0: 7. In deze opzichien toonde de wet zelve inge. wikkeld aen, dat zy wel eene fchaduw gaf, maer niet de zake zelve leveren kon, het was zulk eene afbeelding, die te gelijk toonde, dat ze flegts eene afbeelding was , en ontoereikend om daerin blootlyk te berusten. Dan (2) in deze ónvolmaektere fchets, was evenwel eene voorfpelling en onderpand, dat God zulk eenen volmaekten Priester befchikken zou, in wien de volle kracht dezer beeldtenisfen III. DEEL. M 4



i84 LEVITICÜS XVI.
zou te vinden zijn, en die de ware verzoening met Gcd, en den ingang tot den hemel verwerven zou; leerende daer mede, dat zy daerop door 't geloof zich vestigen, en naer dien Priester met verlangen uitzien moesten. — Deze Hoogepriester der toekomende goederen is Jefus Christus, die dit alles in klacht heeft, wat hier donker in eene fchaduw veitoond werd. Hy was een Priester uit de menfchen genomen , in alles, ook in de natuurlyke zwakheden, zijnen broederen gelijk, en kan met ons medelijden hebben, zijnde gelijk als wy verzocht geweest, en hebbende in de dagen zijns vleeschs, wel tiet voor zijne eigen zonden (want perfonelyke zonden had hy niet, en kon hy niet hebben zo hy de ware Priester zijn zou) maer evenwel voor zich zeiven, gebeden en fmeekingen met fterke roepingen en tranen geofferd , Hebr. 5: 7. vergel. vs. 2 , 3. — Hy was nogthans teffens een Priester zoo volmaekt heilig, dat niet alleen niemand hem kon overtuigen van zonden, maer dat hy zelf ook geen eigen zonde kende, van zijne geboorte tot zjjn dood. 2 Cor. 5: 21. — Hy was een Priester, die zichzelven vernederd heeft, op dat hy, in de ootmoedigfte geftalte van eenen dienstknecht , ontdaen van al zijnen luister, de verzoening bewerken, en tot God toegaen zoude. — Hy was een Priester, die zijne offerande, uit de menfchen genomen, (namelyk zijn ziel en lichaem, 't welk hy in de gelijkheid des zondigen vleeschs had, waer in hy, fchoon zonder eigen zonden, den zondigen menfchen, die by bokken vergeleeken worden, nogthans gelijk was) die, zeggen we, deze offerande als voor het aengezichte des Heeren gefteld heeft, om daer over befchikking en bepaling te maken, gelijk hier gefchiedde door het lot over de twee bokken; die zich zeiven aldus Gode voorgefteld en geheiligd heeft, als hy zeide, flagtöffer en offerande hebt gy niet gewild, maer gy hebt my liet lichaem toebereid, Hebr. 10: 5. En God betoonde ook metterdaed, dat Hy hem ten offer verkoren, beftemd, en aengenomen had, ftellende Hem als tot zonde, ja tot een vloek, in de betooning zijner gerechtigheid aen Hem, om zijn volk by het leven te behouden; want in al zijn lijden en in de wyze van zijnen dood, bleek
op



LEVITICÜS. XVI. i85
op eene uitftekende wyze, dat Hem niets overkwam, dan 't geen Gods raed te vooren bepaeld hadde, en zijne hooge hand alzoo beftuurde. III. De derde byzonderheid, welker geheimzinnige en voorbed, dige beduiding onze opmerking verdient, is de ingang van den Hoogepriester in het Heilige der heiligen, vs. 11-19. Laet ons ook hier omtrent bedenken, — Wat God daer mede voor dien tijd leerde — en wat Hy daer onder voor het toekomende voorfpelde.
Befchoawt men het in 't eerste opzicht; dan kon het Ifraël vele waerheden, zoo aengaende hunnen plicht, als aengaende hunne verzoening , inboezemen. — Het leerde, hoe zy, in hunne geestlyke toenaderingen en gebeden, God zich moesten voordellen als een onzienlyk Wezen, dat voor ons in de donkerheid woont, zoo dat men zich niet kan vermeten God volkomen te willen begrijpen en Hem als onder de oogen te ziert , zonder' te derven, maer met den diepden ootmoed Hem moet aenbidden, — Hoe hunne gebeden , met een aengenaem reukwerk van Godzaligheid, fijn gedoten door verootmoediging , en aengedoken door heilig vuur van Gods altaer , moesten vergezeld gaen. — Hoe zy God, van wegen hunne zonden, niet konden dienen, noch God by hen woonen, ten zy, door 't bloed van geflagte offeranden, zijne gerechtigheid en heiligheid betoond wierde , welke offeranden als in hunne plaets geflagt werden, en 't leven verloren, om te toonen hoe zy in zich zeiven het leven verbeurd hadden.
Dit laetstgenoemde was ook zeer gefchikt om hen op te leiden tot het geen God met deze dingen voor het toekomende voorfpelde. (1). Hierin was eene afteekening van de volgende dingen : Hoe de tegenbeeldige Hoogepriester het reukwerk der aengenaemde Godzaligheid , door hemelsch yvervuur aengedoken, by hunne gebeden voegen, en dezelve daer mede voor hun in 't Heiligdom des hemels brengen, en daervan eene lieflyke wolke voor den throon maken zou. — Hce het bloed, de geweldige dood zijner offerande voor de zonde, datgene zijn zou, waer mede, en waer door hy in den hemel zou ingaen en toegelaten warden, om verIII. DEEL. M 5



igö LEVITICÜS XVI.
zoening te doen, en dat Heiligdom voor zijn volk te hei? Ugen en toeganglyk te maken, zie Hebr. 9: 23. vergel, vs. 11, 12. — Hoe de grond van Gods genade-throon, die als een verzoendekfel de Wet bedekte, ontvangen moest het bloed, dat is 't bewijs van 't offer, waer mede Gods gerechtigheid voldaen was; en wel zoodanig, dat die voldoening als door een zevenvoudige befprenging voor den throon van den Schepper aller dingen volkomen moest blijken, zou Hy by zondaren kunnen woonen en zijne gemeinfchap hun vergunnen; terwijl alle de deelen en werktuigen van den Godsdienst daer door geheiligd worden, -nr Ondertusfchen , daer deze gemelde waerheden hier afgefchaduwd wierden, bleek het teffens dat het ook niet meer dan fchaduw was i men zag, dat noch de Priester noch zijn offerbloed inderdaed de dingen te weegbrachten , van welke zy een kleine fchets vertoonden , want niemand dan de Priester alleen mogt ingaen; niemand mogt zelfs in de Tente tegenwoordig zijn en hem zien ingaen door het tweede voorhangfel; en na dat hy ingegaen was en de verzoening volbracht had, bleef dit al even eens; de weg tot dat heiligdom wierd daer door niet open gezet, ja de Priester zelf moest ook weder van daer gaen, en van daer blijven tot op een volgenden verzoendag. Welk alles aenwees de onvolkomenheid dezer voorbeeldende dingen , en hoe ongenoegzaem zy op haer zelve waren om den weg tot het ware Heiligdom te openen, (2) Maer, gelijk deze plechtige ingang des Hoogepüesters die gemelde waerheden, nae de wyze van zinprenten, affchaduwde, zoo voorfpelde zy teffens, en bevestigde als in een onderpand, den ingang van den waren Hoogepriester met zijn offerbloed. Ten dezen opzichte voorfpelde — de flagting van den varre en den bok, de opoffering van Christus, door het lijden des doods , Hebr. 9; 25, 26, 't is waer,. Christus, geen eigen zonden hebbende, had ook geen zondoffer voor zich zeiven nodig, en hierin is wel eenige ongelijkheid tusfchen het voorbeeld en tegenbeeld , welke in den aerd der onvolkomenheid der voorbeeldige dingen gegrond is; evenwel kan men 'er in zoo verre eene overbrenging van maken tot het tegenbeeld, dat Christus,



LEVITICÜS XVI. 187
tps, onder zijn lijden , van wegens zijne beproevingen en de zwakheden onzer natuur welke hy had aengenomen, fterke roepingen en tranen voor zich zeiven heeft moeten pfferen, en zich daer door tot de offerande van zijn verder Borglijden heeft moeten bekwaem maken , om daer mede eene eeuwige gerechtigheid voor anderen aentebrengen. Men zie de tegenftelling welke Paulus maekt, Hebr. 5: 7 , vergel. vs. 2, 3. — Inzonderheid was de ingang des Hoogepriesters ten dezen opzichte van veel beduiding, en voorfpelde den ingang van den tegenbeeldigen Hoogepriester in den hemel. Maer welken ingang? Christus is ingegaen met zijne ziele, by en geduurende zijnen docd; en hy is ingegaen met ziel en lichaem beide by zijne hemelvaert. Vermaerde Mannen denken, d3t de eerstgenoemde hier alleen bedoeld geworden zy, om redenen, dat zy meenen, dat Paulus daervan fpreekt Hebr. 9: li, 12. daerby aenmerkende, dat de Hoogepriester in zijne linnen, en niet in zijne gouden kleederen inging, verbeeldende eenen ingang des waren Middelaers, welke tot den ftaet zijner vernedering nog behoorde; dat hy in 't Heiligdom inging op den verzoendag, een dag van lijden en vernedering; dat hy 'er inging met bloed 't welk voor de ziel gerekend werd; dat , gelijk het voorhangfel op dien dag geopend werd, zoo ook hetzelve fcheurde by Jefus dood; en dat hy ook weder uit het binnenfte heilige uitkwam naer buiten, en zich in den Voorhof weder vertoonde, gelijk Christus deed by zijne opftanding. Doch andere, niet minder beroemde Godgeleerden, achten door dezen voorbeeldigen ingang des Hoogepriesters den ingang van Christus by zijne Hemelvaert bedoeld: De redenen voor hun gevóélen zijn; dat Paulus Hebr. 9: 23-2 8. denzelven allerduidelykst en ontegenzeglyk op dit voorbeeld toepast; dat Christus by zijn hemelvaert is ingegaen om te verfchijnen voor 't aengezichte Gods voor ons; dat Hy daer « bcftendig het lieflyk reukwerk zijner gebeden by de gebeden van zijn volk voegt, levende altijd om voor hun te bidden, Hebr. 7: 25. Openb. 8: 3, 4. Al verder dat Christus by zijn Hemelvaert zichtbaer is ingegaen; dat Hy daar beftendig zijn bloed, de lidteekenen van zijnen Borg-dood, III. DEEL.



z88 LEVITICÜS XVI.
vertoont als voor den throon van zijnen Vader, zijnde daer als het geflacht geweest zijnde lam, Openb. 5: 6, en fprengende daer, als ware 't, zijn bloed, tot verzoening der hemelfche dingen, aengezien Hy al, wat daer den zondaer zou tegen zijn, bevredigt door de kracht van zijnen dood; terwijl Hy ook op aerde, in den voorhof zijner kerke, de verzoenende kracht van zijn bloed toepast, gelijk de Hoogepriester deed aen den brand - altaer, vergel. Col. I: 20. — Wat nu onze gedachten hier over betreft; wy meenen dat men 't een en 't ander beide moet t'zamenvoegen. De Hoogepriester ging op den Verzoendag tweemael in, eens met het bloed des varren, voor zich zeiven, welke ingang een eigenaertig voorbeeld gaf van Christus ingang in den hemel, by zijnen dood , ter verantwoording van zijn volbrachte Borgwerk; hier by moest het blijken, cf Hy , voor zijn perfoon , vervuld had al wat Hem als Middelaer was opgelegd; deze ingang had dus een byzondere betrekking op Christus zeiven, ten aenzien van 't geen zijn perfoon betrof: En na hier op een plechtig getuigenis van Gods voldoening over Hem ontvangen, en voor zijn perfoon gerechtvaerdigd te zijn, door zijne opwekking uit den dood, is Hy andermael, by zijne Hemelvaert, ingegaen in den hemel, als het Hoofd en de Hoogepriester van zijn volk, ten hunnen nutte, en tot een onderpand, dat Hy den toegang derwaerds voor al zijn volk metterdaed geopend heeft, zullende eens van daer weder komen ten jongften dage, tot hunne zaligheid, namelyk, om hen allen alsdan met ziel en lichaem overtebrengen in Gods gemeinfchap, langs dien weg, welken Hy derwaerds ingewijd heeft, door zijn bloed; waer in de Apostel de verheffing ftelt van zijnen ingang, als den waren, boven den fchaduwachtigen ingang; Hebr. 9: 11, 14. vergel. vs. 28. IV. De vierde byzonderheid, welker overbrenging ons te onderzoeken ftaèt, is het gevolg van den ingang des Hoogepriesters; namelyk, de wechzending van den bok naer de Woeftijne, vs. 20-22. en 26.
Wanneer men twee dingen in aenmerking neemt, namelyk dat deze Bok als een gedeelte, van het zondoffer van en
voor



LEVITICÜS XVI. 189
voor Israël , moet worden aengemerkt, gelijk beide de bokken in een gelijken rang ten zondoffer benoemd worden vs. 5. ten anderen , dat de wechdraging aller zonden van Israël het wezenlyke en fprekende is, dat in dezen weggezonden bok zich voordoet: dan zal het grootfte getal der verfchillende opvattingen, van Jooden en Christenen, over dit onderwerp, eensklaps vervallen , en buiten alle aenmerking blijven , waerom wy 'er ons niet mede zullen ophouden.
De genoemde redenen doen ons terftond gevoelen, in 't gemeen, dat ook in dezen wechgaenden bok, zoo wel als in den geflagten, (welke beide te gelijk van God door het lot verkoren, goedgekeurd, en elk tot zijn onderfcheiden ftaet beftemd werden,) een uitzicht is op den waren Middalaer, Christus Jefus, van wien uitdruklyk gezegd wordt, Joh. 1. dat hy het lam Gods was, het Lam door God zelven verkoren, 't welk de zonden der wereld wechdraegt: nu weet men, dat Lammeren en Bokken tot dezelfde kudde bebooren, en meermaels verwisfeld worden. Voords wordt van Hem getuigd, dat hy, na dat Hy de reinigmaking onzer zonden , door hem zeiven, heeft te wege gebracht, is gezeten aen de rechterhand Gods Hebr. 1. als ook, dat Hy is dood geweest , maer weder levendig geworden, en leeft in alle eeuwigheid, Openb. 1: 18. het welk bekwamelyk door den bok die levendig bleef, en in volle vryheid weder herfteld werd, kon worden afgebeeld, gelijk de andere bok, die geflagt werd , hem vertoonde in zijn Borglijden : terwijl men hier by moet opmerken, dat dit alles niet wel in één voorbeeld kon worden afgebeeld, waerom hier twee bokken moesten genomen worden, doch welke twee in een nauwe vereeniging moesten befchouwd worden , als t'zamen één zondoffer uitmakende , vs. 5 , 7. Maer aengezien de zoenborge uit de menfche genomen is, en daer door Hy die heiligt en zy die geheiligd worden uit één zijn, zo kan men Christus hier, in deze voorbeelden, aenmerken als het hoofd van zijn uitverkoren volk, welker plaets Hy verving, en die aen Hem, en de wechdraging der zonden, in zijnen daerop gevolgden ftaet van bevrijding en gelukzaligheid, III. DEEI.



ipo LEVITICÜS XVI.
gelijk ook in zijn onfterflyk leven, gemeinfchap hebben, M welk opzicht deze vrygaende bok teffens kon aen wijzen, hoé de ware gelovigen, daer zy zeiven, van wegen hunne zonden, den dood verdiend hadden en onderworpen waren, nu om het offer, tegen hun over geflagt, verzoend waren' en uit kracht daer van vrygeleide kreegen , om ter beftemder plaets en tijd volkomen vry uittegaen, als de bok in zjina weide, en alle de voorrechten, door de zonde verloren, met het eeuwig leven, weder te genieten; hoewel zy tot dien bepaelden tijd nog eenigzins met zonden, doch met nu verzoende zonden, befmet bleeven, maer welke zy alsdan geheel zullen afleggen, als zy zullen ingaen in de heerlyke vryheid der kinderen Gods.
Wil men nu nog verder gaen in de overbrenging van alle de hier voorkomende byzonderheden , dan dient men de volgende regelen hier onder 't oog te houden : (i) Dat 'er, in de fchaduwen zoo wel als in de gelijkenisfen, verfcheiden omfiandigheden en byzonderheden zijn , 'welke alleen tot de fchilderye behooren, of uit den aerd der beeldtenisfen zelve wegens hare zwakheid en mindere volmaektheid voortvloeien, en als zoodanigen derhalven niet behooren tot de bedoelde beteekenis. (2) Dat men fleeds op het geheele beloop der ganfche inrichting , en op 't voorname, 't groote , en uitflekende doelwit der plechtigheden het oog moet houden. (3) Dat men zorgvuldig in de overbrenging der byzonderheden de H: Schrift zelve tot zijn leid draed moet nemen , en niet verder gaen, dan waertoe dezelve ons kenbare aenleiding geeft. En het is op deze gronden /, dat wy voor ons meenen in de volgende byzonderheden te kunnen en te moeten berusten.
i. Dat God aen Ifraël met dezen bok jaerlyks heeft willen leeren, dat door de offerande van den waren
Hoogepriefter , welke God zelf voor zich verkiezen, duidelyk beftemmen , en door zichtbare uitwijzingen goedkeuren en aennemen zou , gelijk ook door den ingang van hem met zijn bloed in den hemel, de zonden moesten wechgenomen worden. Dat zy daer
mede



LEVITICÜS XVI. 191
tnede als vernietigd , niet meer zouden gezien worden noch hun tegen zijn , 't zy in de hemelfche dingen, 't zy in den dienst van God op aerde, door dien die Hoogepriefïer al de onreinheid der Heilige dingen zou wechdragen, en hen Gode volmaekt voorftellen zonder vlek of rimpel. — Waer by men echter telfens dit wederom zag doorftralen , dat dit bedoelde offer niet metterdasd werd aengebracht door, noch te vinden was in het geen de Aaronifche Priefters offerden en verrichtten op den Verzoendag ; aengezien de offeranden daer mede niet ophielden (zie vs. 24. vergel. Hebr: 10: 1, 2.) en dit alles jaerlyks herhaeld moest worden , Hebr: 10: 3, 4. Des moest men het ware offer en den tegenbeeldigen Hoogepriefter buiten de wet zoeken.
2. Ten anderen moet men , in deze fchaduwachtige teekeningen en prenten , eene voorfpelling en onderpand erkennen , dat het ware offer, en de verzoenende ingang des Middelaers in den hemel, die kracht blijkbaer zou hebben, dat het de zonden geheel wechdroeg en als vernietigde , zoo dat Hy niet meer zou geofferd worden , maer levend blijven , als die met ééne offerande in eeuwigheid zou volmaekt hebben allen die geheiligd worden; gelijk Hy ook daerom, het flagt-offer voor de zonde geofferd hebbende, in eeuwigheid gezeten is aen de rechterhand Gods; zie Hebr: 10: 12-14. En dewijl dit alles niet wel door één zond-offer van één Dier zoo klaer en onderfcheiden kon afgebeeld worden, zo werd (gelijk we zoo even in 't voorbygaen reeds deden opmerken) één zond-offer van twee bokken genomen, ziende beide op Jefus menschheid, in de offerande van zich zeiven, zijnde, volgens Gods beftelling, wel geftorven gelijk de ééne bok , maer teffens , als de andere bok , ook blijven leven door zijne opftauding uit den dood, als behoevende niet meer te fterven , al is 't dat Hy de hoedanigheid van een zond- offer blijft behouden , om dat met die ééne offerande volkomen is voldaen, en de zonde ganschlyk
III. DEEL.



102 LEVITICÜS XVI.
door Hem wechgenomen. Zoo was dan het ééne zondoffer van twee bokken , beide van God door 't lot goedgekeurd , van veel beteekenis , en diende , om door den tweeden de vrucht en kracht van den eerften zeer levendig en eigenaertig aftefchetfen , tot leering en troost van Ifraël, gelijk ook tot eene aengename befpiegeling en bevestiging voorde later gelovigen, die, de vervulling met de voorbeelden vergelijkende , daer in een treffend tafreel van Gods wijsheid , goedheid, waerheid, en trouwe, met aenbidding aenfehouwen mogen.
V. We gaen voort tot eene vijfde byzonderheid, behelzende het overige werk, dat (na de wechzending van den Bok) zoo door den Hoogepriefter, als door de genen die hem op eenige wyze behulpzaem geweest waren , nog moest worden waergenomen, vs. 23-28. Met opzicht op den geestlyken Godsdienst, en de verzoening daer toe nodig, leerde en voorfpelde ook dit aen Ifraël vele, gewigtige zaken.
1. Het leerde hun — de verfoeilykheid van de zonde, en de befmettende kracht derzelve, terwijl het vleesch des zond-offers niet op den altaer mogt komen, maer buiten 't leger moest verbrand worden, ja ook die befmettede die het wechbrachten en verbrandden zelfs hem die den levendigen bok wechleidde. — Het leerde hun de noodzakelykheid van de heiligmaking na de verzoening , blijkbaer in den Priefter en die hem behulpzaem waren, welke na de volbrachte verzoening, hunne kleederen uitdoen of wasfehen, en hun vleesch baden en van de overblijffels der befmetting reinigen moesten, zouden zy weder rondom Gods altaer gaen, en in 't Gode geheiligd Leger verkeeren kunnen.
2. Het voorfpelde wijders de volgende dingen. De
aenfteking van 't vet, op den altaer, van die zondoffers, welker bloed in 't Heiligdom gefprengd was, en wier lichamen als een vloek uit het Leger gedragen en verbrand waren , dit gaf een zinrijke fchets van het ware zoenmiddel, a]s het welk uiterlyk de verfchriklykfte, fma-
de-



LEVITICÜS XVL 193
delykfte, en verfoeilykftc gedaente zou opleveren , als gefield tot een betooning van Gods vreeslyken haet en afkeer van , en wrake over de zonde , als een openbare vloek, die buiten bet leger gebracht en verteerd moest worden , en welks geplengde bloed , tot een bewijs der voldoening aen den eisch van Gods gerechtigheid , allerwegen gefprengd moest worden, terwijl dat zelfde zoenmiddel inwendig iets zou hebben, dat , gelijk het vet der zond- offers , rein, ja onbefmettelyk rein was , dat door de zonde die op dat offer gelegd en overgegaen was, niet werd aengedaen, en overzulks Gode op zijnen Altaer ten welriekenden reuke kon toegebracht en aengeftoken worden ; namelyk , eene allerinnigfte en volkomenfte lust in Gods wet , welke als in 't midden van zijn ingewand zijn zoude , dat is, eene dadelyke gelworzaemheid , niet de gewilligfte en ganfche overgave om Gods welbehagen te doen , en zich door den ijver van Gods huis te
laten verteeren , zie Pf. 40: 9. Er was echter
in deze voorfpellende afbeelding een klaer bewijs, dat deze voorbeeldige dingen die kracht niet hadden, welke zy affchetften ; men zag , onaengezien de wechdraging der zonden door den levenden bok , onaengezien de verbranding en verdelging der zond offers, onaengezien haer vet tot een lieflijken reuk was opgeklommen,' al evenwel moest 'er weer op 1 ieuw geofferd worden, noch dien zelfden dag werden 'er , volgens Num. 29: 11. op nieuws zond- offers nae de gewoone wyze en andere offeranden aengevangen; dit gaf een overtuigend bewijs, dat de Confcientie van zonde niet werd wechgenomen door deze offeranden, dat ze wel eene fchaduw , doch niet de zaek zelve gaven , alzoo men niet kon ophouden te offeren voor de zonden, zelfs niet op den Verzoendag, na de volbrachte verzoening ; dit (gelijk elk ziet) behoort dan geenszins tot de gelijkenis, waer van men een overbrenging in het tegenbeeld moet zoeken , maer tot de bedoelde ongelijkheid, namelyk , om de ongenoegzaemheid van den Levitifchen PrieIII. CEEL. N



194- LEVITICÜS XVI.
terdienst tot de waerachtige verzoening te' doen gevoelen , ter zeiver tïjd als zy die volkomen verzoening allerlevendigst affchaduwden, ten bewijze dat die verzoening in den Aaronifchen Priefter en de offerande der wet zelve niet gevonden wierd, maer in een ander en beter Priefter en offer moest verwacht worden ; waerdoor dezelve eenmael en volkomen zoo zou te weeg gebracht worden, dat 'er geen andere offeranden meer zouden nodig zijn ; gelijk Paulus deze waerheid
daeruit afleidt, Hebr. 10: 1-3. Intusfchen zien
wy in den Hoogepriefter der toekomende goederen, Jefus Christus, de volkomenfle vervulling, van 't geen voor 't overige deze fchets vertoonde. (1) Zijn flagtöffer voor de zonde, dat hy eenmael opgeofferd heeft in zijn lijden en dood, heeft itmerlyk, door de waerdye en heiligheid zijner natuur, de volmaekfle gehoorzaemheid en de innigfte liefde tot God en de naeften, zoodanig iets in zich gehad , 't welk het zelve Gode als tot een welriekenden reuk maekte , Eph: 5: 2. Hoewel het teffens vergezeld ging met de akeligfte vertooning van Gods heilige wraek, en 't verfoeilyke van de zonden , welke op Hem, als Borg, waren overgegaen , waer onder hy verbrijzeld werd, en welke Hy 'J wech droeg , Hebr. 13: vs. 10-12. Daerdoor is Hy gezonken in de diepfte verfmaedheid ; niettegenftaende Hy de Zone Gods was , heeft Hy de verfchriklykfte fmerten en benauwdheden ondergaen, als een afgefcheidene van God en zijn Volk , en is een vloek Gode in 't openbaer geworden , om alzoo de zonde en den vloek te niet te doen , in de betooning van Gods rechtvaerdigheid; terwijl hy te gelijk als een brandoffer , met een fpijs- en drank-offer van de volvaerdigfle gehoorzaemheid , zich geheel en al Gode toewijdde , en in zijnen dienst zich liet verteeren. 'Er is hier wel eenig verfchil in de orde, tusfchen 't Voorbeeld en het Tegenbeeld , wijl Aaron voor de verteering des zond- en brand- offers inging in 't Heilige der heiligen, daer Christus eerst na de ganfche vol-
bren-



LEVITICÜS XVI. 195
brenging van 't borglijden en zoen-werk, is ingegaen in den hemel; doch men kan in de fchaduwen wel de zakelykheden, maer niet altoos de juifte orde heb ben, welk laetfte , door de zwakheid en onvolkomenheid der fchaduwen, dikwijls in dezelve onmogelyk is waer te nemen : ook is de kracht van Jefus Zoendood , ook na zijn ingang in den hemel, even versch gebleeven , en kon zoo ook in dat opzicht nog worden afgebeeld in de voorbeelden , na des Hoogepriesters ingang. (2) Voords is het ook uit de vervulling kenbaer, dat Jefus , na de volbrenging der verzoening, de kleederen van zijne vernedering uitgedaen, en het luifterrijk gewaed der heerlykheid, Hem eigen , aengetrokken heeft, Hebr. 10:12. vergelijk ook Rom. 6: 9. en Hebr. 9: 28. In deze hoedanigheid draegt Hy ook op de fchouders van zijn alvermogen , en op 't hare zijner liefde , de namen van zijn volk, om dezelve geduurig te doen gedenken voor den throon , vergel. Hebr. 2: 17, 18. en 4: 15. Hier toe is nog (3) aenmerkelyk , dat gelijk de Hoogepriefter de ongerechtigheid der heilige dingen wechdroeg, en lfraëls dienst in alle hunne heilige verrichtingen aengenaem maekte voor 's Heeren aengezicht, zoo ook Christus de geestlyke offeranden van zijn volk Gode, met zijn volmaekte gehoorzaemheid en liefde, in zijne offerande voor de zonde, opdraegt, en voor God veraengenaemt. Pau lus ziet hier op , als hy van Jefus lijden buiten de poort , met toefpeling op den Verzoendag, gefproken hebbende, dus vervolgt, laet ons dan door Hem altijd Gode opofferen een offerande des lofs , enz. Hebr: 13: 11 -16- 'T is in en door Hem, nae zijn voorbeeld, en door zijne kracht , dat de gelovigen hunne zonden belijden in geloof aen Gods genade in Christus; dat ze zich zeiven, nae den ouden mensch , verzaken en dooden; dat ze zich reinigen van de befmetting van vleesch en geest ; terwijl ook hun de befmette kleederen uitgedaen , reine Wisfelkleederen , ' ja 't fierlyk Prieftergewaed, van God gefchonken wordt, Zach. 3: 3-6. III. DEEL. N 2



io6 LEVITICÜS XVI.
waer by zy dan ook zich zeiven geheel en al Gode voorftellen, om, in gemeinfchap en gelijkvormigheid aen het brand - offer , geheel tol zijn eer zich overtegeven, om met ftandvastige gehoorzaemheid, innige liefde Gods en des naeften , en blljd vertrouwen, tot zijn eer te leven en te fterven. • VI. Het laetfte dat ons ftaet optemerken , is de tijd van 't jaer , in welke de Verzoendag inviel , en de verootmoediging van het ganfche volk , welker nadere befchouwing niet onaengenaem zijn kan vooreen iegelyk, die de ware , de geestlijke verzoening, door den Verzoendag afgefchaduwd, wel zoekt te kennen en te genieten. I. Het kon Ifraël leeren — dat ze zich als zondaren voor God erkennen en verootmoedigen moeften , ook over hunne verborgen zonden , zelfs die welke hunne befte daden , hunne heilige werken aenkleeven ; gelijk
David erkent , Pf. 10: 13. Dat ze zich met do
offeranden te vereenigen hadden , door de opdraging van een gebroken hart en een verflagen geest, Pf. 51: 18 , 19- Jef. 66: 2. — Dat ze nogthans het werk der verzoening geheel aen den Hoogepriefter hadden over te geven, en alleen door vereeniging des harten met, en een berustend welbehagen in hét zelve , langs den weg van verootmoediging , gemeinfchap en aendeel daer in verkrijgen konden en moeften , en dus niet door hunne eigen werken , maer door 't geloof in Hem,
die den godloozen rechtvaerdigt. Dat wijders de
verzoening met God de bron van waren vrede , gerustheid , en blijdfchap was , waer uit al hun voorfpoed en de voortduuring hunner voorrechten was afteleiden , en veroorzaekte, dat ze (gelijk kort daerna gebeurde op het Loofhutten-feest) elkander wederom konden nodigen onder hunnen wijnftok en vijgen-boom. — Moest evenwel die verzoening jaerlyks herhaeld worden , gefchiedde zy alleenlyk voor de zonden door afdwaling en onwetendheid gefchied, en wel bepaeldelyk voor zoo veel ze geduurënde dat ééne jaer gefchied waren , zonder zich verder te kunnen uitftrek.
ken-.



LEVITICÜS XVI. 197
ken : dit leerde allerduidelykst de onvolkomenheid van die verzoening , en wees dus wederom aen , dat de waerachtige , en volkomen verzoening buiten de wet te zoeken en te verwachten was , dat deze wet wel een fchaduw daer van had . maer geenszins de zaek zelve aenbracht, Hebr. ic: 1-4. '%. Evenwel, gelijk deze wet Ifraël drong, de ware verzoening van eenen beter Priefter en volmaekter zoenoffer te wachten , zoo werd hun door deze inftelling ook voorbeduid en verzekerd, dat die ware Priefter eenmael komen zou, die de zonden des lands op éénen dag zou wechnemen , Zach. 3: 9. Dan. 9: 24. Het geen we in Jefus Christus allerduidelykst vervuld zien; — als die eenmael, in de voleinding van het eene tijdperk der wereld , geopenbaerd is , o n de zonden te niet tt doen door zijns zelfs offerande; eenmael opgeofferd, om
veler zonden wech te nemen, Hebr. 9: 26, 28.,
vergel. vs. 7, 12. Dit tijdperk maekte als een nieuw jaer-begin voor de Kerk, het is het tijdperk van het einde der eeuwen, van de laetfte dagen van het ganfche jaer der wereld. Hy heeft ook , letterlyk,
op éénen dag het groote zoen-werk volbracht, want, van den nacht dat Hy in Gethfemané zijn laetfte lijden begon , tot op den volgenden namiddag dat Hy aen het kruis Itervende uitriep; het is volbracht, maekte, nae de rekening der Jooden , éénen en denzelfden dag. — Die dag heeft ook alle de heuglyke gevolgen -.van den Verzoendag , in kracht en waerheid aen de kerk toegebracht ; het verbond van vrede en verzoening is 'er op bevestigd, met vergeving van alle zonden : De gelovigen mogen en moeten nu een geeslyk Feest van Loof-hutten vieren, Zach. 14: 16. Ja zelfs het jaer van Gods welbehagen , het geestlyk Jubeljaer, is daer op uitgeroepen, Jef. 61: 2. Luc. 4: 21. 2 Cor. 6: 2, — En wy moeten , om deelgenoten van dit alles te warden, niet in onze eigen werken den grond der verzoening zoeke'i , maer door gelovig toebetrouwen van ons zei ven aen dezen waren Hoogepriefter, III. DEEL., N 3



t98 LEVITICÜS XVII.
met verlating van ons op zijne offerande in den weg van verootmoediging , ééne plante met Hem zijn, in de gelijkmakinge zijns doods en zijner opftanding, want wy moeten, door de genade van den Heere Jefus Christus zalig worden, op gelijke wyze als ook zy.
HET XVII. KAPITTEL.
Na het geven der wetten omtrent den grooten Verzoendag, verbiedt de Heêr twee zaken in dit Kap:, dat 'er ergens Jlachtofferen zouden geofferd werden, dan aen de deur van den Tabernakel, of door iemand anders dan door de Priesteren, vs. i -9. dat de Ifraëliten bloed van beesten eten zouden, of het vleefch van die dieren, die van zelfs geftorven of verfcheurd waren, vs. 10-16.
1. ^Oorder fprack de HEERE tot Mofe, feg-
gende:
2. Spreeckt tot Aaron , ende tot fijne fonen, ende tot de oudften en de hoofden van alle de kinderen Ifraè'ls, opdat het , langs dezen weg , tot de ooren van het ganfche volk kome , naedien zy alle belang hebben by de geboden , welke ik nu zal voorfchrijven, ende fegt tot hen ; Dit is het woort, 't welck de HEERE door een byzondere wet geboden heeft, feggende :
3. Een yeder , wie hy ook wezen mag van het huys Ifraè'is, die eenen os, ofte lam , ofte geyte in het leger flachten fal; ofte die [ƒ*] flachten fal buyten het leger : dat is op het land , of op het veld, buiten de legerplaets, of, wanneer zy in Canaan zouden gevestigd zijn, buiten de Steden, invoege het geen hier verboden wordt , in het leger en huiten het leger te doen, nergens mogt gedaen worden.
Maer de vraeg is hier , van welk een flagten 'er ge-
fpro-



LEVITICÜS XVII. 199
fproken worde, tot een gemeen gebruik en tot gewocn voedfel, dan tot het doen van offeranden ? fommigen begrijpen het op de eerfte wys, zodat de Ifraëliten niets zouden hebben mogen flagten , en tot hunne fpijs gebruiken, voor dat zy het aen de deur van den Tabernakel gebracht, en Gode daervan een gedeelte geofferd hadden. — Dan dit kan , onzer erachtens, de meening niet zijn van deze wet: want, toen Ifraël in Canaan gevestigd was, kon deze wet niet onderhouden worden , daer het grootfte gedeelte des volks zeer ver verwijderd was van die plaets 5 alwaer het Heiligdom gevestigd werd : En uit de natuur van dit gebod , gelijk ook uit vs. 7 b blijkt het duidelyk, dat deze wet van eene altoosduurende verplichting ware, en eerst in nadruk moest werken , wanneer Ifraël in Canaan woonen zoude. Voeg 'er by, dat 'er vs. 5 van Jlagt-offeren gefpro. ken werdt, gelijk ook vs. 8 van brand-offnen. Om deze redenen houden wy het daervoor , dat de hier voorgeftelde wet alleen betrekking hebbe, tot het flagten van zulke dieren , welke tot den offerdienst gefchikt waren. Het
oogmerk van dit bevel ftrekte derbalven daertoe, om lfraëls Godsdienst alleen aen den Tabernakel , en den altaer , dien de heer onder dit volk gefticht had , vasttemaken , ten einde daerdoor den plechtigen Godsdienst zuiver te bewaren, en de afgoderye voortekomen , welke anders ligtelyk zoude kunnen inkruipen.
Ondertusfchen was God zelf zoo niet aen deze wet gebonden , of hy konde, wanneer het hem behaegde , aen zijne Propheten en dienaren vryheid geven , om op andere plaetfen te offeren , gelijk zoo Gideon en Elias geofferd hebben, om de afgodendienaers te befchamen, Richt. 6: 26. 1 Reg. 18: 32. zoo hebben ook Manoah , Samuel, en David, op andere plaetfen, geofferd; maer dit waren buitenge • woone gevallen, welke eene uitzondering maekten op den algemeenen regel.
4. Een iegelyk, wil de Wetgever zeggen, die eenen os, een lam of geit , tot eene offerande flagten , ende defelve aen de deure van de Tente der t'famenkomfte niet brengen en fal, om een offerhande den
III. deel. N 4



200 LEVITICÜS XVII. IIEERE voor den Tabernakel des HEEREN te otteren : het bloet fal dien felven man toegerekent worden , hy heeft bloet vergoten ; daerom laj de felve man uyt het midden fijnes volcks uytgeroeyt worden : De uitdrukkingen in het laetfte gedeelte van dit 4 de vs. hebben eene meer uitvoerige opheldering nodig.
De eerfte is deze: het Moed zal dien man toegerekend worden , het zegt, nae den Hebreuwfchen (preektrant, hy zal, tot eene rechtvaerdige ftraf van zijne misdaed , aen bloedvergieting, aen het verlies van zijn leven , onderworpen zijn ; het bloed van dien man zal vergoten worden. De andere uitdrukking : hy heeft bloed vergoten , kan men op driederlei wyzen opvatten ; Of dat zulk een man , die buiten den Tabernakel offerde, zich voor God even zco zeer fchuldig maekte, als of hy het bloed van eenen mensch vergoten had , dat zijne handelwys niet minder affcbuwelyk ware in Gods oogen , dan die van iemand , welke eenen mensch vermoordde. Of dat hy zich fchuldig maekte aen ontheiliging van het bloed der offeranden, het welk wel het bloed van redenlooze dieren, maer evenwel dierbaer was in Gods oogen , omdat het den Heer toegewijd , en eene afbeelding was van het bloed van Christus. Of eindelyk , dat hy zijn eigen bloed vergoten had , in zoo ver als hy zich ^ de doodftraf rechtvaerdig had op den hals gehaeld ; vermits hy daerdoor een moordenaer werd van zich zeiven. De laetfie opvatting fchijnt ons met het beloop
van zaken best te ftrooken , gelijk ons uit het vervolg nader blijken zal.
De laetfte woorden , dezelve man Zal uit het midden vm zijn volk uitgeroeid worden, kan men opvatten voor eene verbanning , voor eene uitfluiting uit de gemeinfchap van Gods volk , uit alle de voorrechten en zegeningen aen den Ifraëliten toegezegd; of voor eenen geweldigen dood , die fomtijds met de verbanning gepaerd ging, Exod. 31:14. Lev. 20: 2-5. —— Deze geweldige dood werd den overtreder sengedaen , of gerechtelyk door de Overheid, of onmiddelyk van God zeiven, door eca buitengewoon oordeel.
Op



LEVITICÜS XVII. 201
Op de laetfte wys fchynt het hier begreepen te moeten worden, omdat da Heer , in het volgende iode vs., deze uitroejing onmiddelyk aen zich zeiven toefchrijft.
Men zal eenen geweldigen dood, in dit geval, niet voor eene al te zware ftraf rekenen kunnen , wanneer men het voorheen gemelde oogmerk van deze wet in aenmerking neemt , en overweegt , welk eene verwarring zulk eene mii-daed , onder de ftammen van Ifraël , konde te weeg brengen : indien het offeren buiten het Heiligdom niet, op eene zeer zware ftraf, verboden was , konden zy ligtelyk vervoerd worden, om de voorgefchreeven plechtigheden te veranderen, en vreemden Goden te offeren, gelijk ook in het vervolg gefchied is, toen allerwegen altaren werden op. gericht.
J. Deze zware ftraf heb ik op de gemelde misdaed be. dreigd , Op dat (zoo gaet de groote Wetgever voort) wanneer de kinderen Ifraè'ls hare flaeht - offeren brengen , welcke fy reeds gewoon zijn op het velt te flachten , datfe die in het vervolg den HEERE toebrengen, aen. de deure der Tente der t'famenkomfte , de eenige plaets , welke tot den openbaren Godsdienst gefchikt is , en tot den Priefter, den eenigen perfoon , die tot het bedienen van het Heiligdom gevolmachtigd is , ende dat ze defelve tot danck-offeren den HEERE flachten.
Onder den naem van dank-offeren , worden alle foorten van offeranden bedoeld , maer 'er wordt byzonder van de dank-offeren gefproken, omdat tot deze foort de grootfte verzoeking was, vermits een gede;lte dezer offeranden aen den offeraer toekwam , om 'er zich en de zijnen op te vergasten , en ook omdat deze gemeener waren en meer voorvie. len, dan andere offeranden.
'Er is die meenen, dat hier van de Egyptenaren en andere af;odifche Heidenen gefproken worde, en lezen daerom in dezer voege: »pdat, wanneer de kinderen Ifraè'ls hare flagtofferen brengen , welke zy , te weten de Egyptenaers en andere Heidenen , op het veld flagten, dat ze, enz. dan wy hebben het tot de Ifraeliten zelve betrekkelyk gemaefct, oru
III. DEEL. N 5



202 LEVITICÜS XVII.
de volgende redenen ; voor eerst omdat de IfraeÜten in het onmdidelyk voorgaende vs. uitdrukkelyk genoemd zijn ; ten tweeden, omdat de volgende woorden niet anders , dan van die zelfde Ifraeliten , kunnen verftaen worden; en eindelyk, omdat 'er nu reeds, in dit ftuk , een aenmerkelyk misbruik plaets had , vergel. vs. 7.
6. Ende de Priefter fal het bloet van het geflagte offerdier op den altaer des HEEREN, aen de deure van de Tente der t'famenkomfte fprengen, en het overige aen den voet van dien altaer uitgieten: ende hy fal het vet aenfteken , tot («) eene lieflicke reucke den HEERE, gelijk in alle offeranden gebruikelyk is, vergel. Kap. 1: 8, 9. 3: 3 - 5. 4: 35 enz.
Alle offeranden moeften derhalven voor den Tabernakel geflagt worden en op geene andere plaets. De plechtigheden moeften door eenen der Priefteren , en door niemand anders verricht werden. Ook moest het bloed gefprengd en het vet verbrand werden , op den altaer des Heeren , en op geenen anderen altaer , hoe en waer hy ook wezen mogt. Dit zullen de kinderen lfraëls nauwkeurig waernemen.
7. Ende fy en fullen oock niet meer, gelijk zy in Egyptenland geleerd en reeds lang genoeg gedaen hebben, hare flacht- en andere offeren den duyvelen , dat is den boozen geesten en andere afgoden , dewelcke fy, door hunne afgoderye , als het ware nahoereeren , offeren : Dat fal hen eene eeuwige infettinge zijn voor hare gedachten , opdat de Joodfche Natie zich van de verboden misdaden , door alle eeuwen , zorgvuldig wachte , zoo lang zy een volk wezen zal.
8. Segt dan gy Mofes en Aaron tot hen, waerfchuwt toch het ganfche volk ernftig , en drukt het op hunne harten, als eene zaek van het alieruiterfte gewigt , een yeder van den huyfe lfraëls, ende van de vreemdelingen, die door befnijdenis Joodengenoten geworden zijn, die in 't midden van hen als vreemdelingen verkeeren: die een brand-offer, ofte flacht-offer fal offeren,
9. Enfa) Exod. ay:;i8. bov. 4: 31.



LEVITICÜS XVII. 203
9. Ende dat tot de deure van de Tente der t'famenkomfte niet en fal brengen, om 't felve den HEERE te bereyden : die felve man fal , gelijk ik zoo aenftonds verklaerd heb , uyt fijne volcken: uytgeroeyt worden.
10. Ende een yeder uyt den huyfe Ifraè'ls, ende uyt de vreemdelingen , die in 't midden van hen als vreemdelingen verkeeren , (b) die eenigh bloet, het zy van viervoetige dieren , het zy van vogelen , fal gegeten hebben , tegen diens ziele, die dat bloet fal gegeten hebben, fal ick mijn aengefichte fetten ik zal my tegen hem als eenen vijand aenkanten, ende 'fal die uyt het midden hares volcks uytroeyen , vergel. vs. 4.
De vreemdelingen zijn hier zekerlyk Heidenen van oorfprong, die , door de befnijdenis , Jooden geworden waren : want aen andere vreemdelingen was het zoo geflreng niet verboden bloed te eten , en om deze reden hebben wy het woord
vreemdelingen vs. 8 ook in dien zin verklaerd. Het bloed
hebben wy alleen betrekkelyk gemaekt tot viervoetige dieren en vogelen : want de visfchen kwamen in geene aenmerking, zoo om dat 'er weinig bloed in is, als omdat zy niet op den altaer geofferd werden.
ir. Want de ziele des vleefches is in, dat is het leven der dieren hangt af van het bloet, het bloed bezielt het vleesch en houdt het zelve levendig, daerom ick het u op den altaer gegeven hebbe , om over uwe zielen verfoeninge te doen, vermids het leven van een dier in het bloed gelegen is , zoo heb ik dat bloed of dat leven verordineerd, om uwe zonden, op eene wettifche wys te verzoenen, doordien, door het opofferen van'dit dier, en het verlies van deszelfs leven , uw leven behouden wordt: want het is het bloet , dat voor de ziele verfoeninge doen fal, dit bloed wordt opgeofferd, in'plaets van uwe ziel , en om uw leven, het welk gy door de zonden verbeurd had , te behouden.
(&) Gen. 9: 4. bov. 3: 17. ende 7: 27. ond. 19: z6. Deut. 12:16', «3. 1 Sam. 14: 3g. III. DEEL,



i04 LEVITICÜS XVII.
12. Daerom , om die gemelde reden , dat het bloed der dieren in de plaets van uwe zielen wordt opgeofferd, hebbe ick den kinderen Ifraè'ls gefeyt ; Geene ziele van u en fal bloet eten : nochte de vreemdelingh, die als vreemdelingh in 't midden van u verkeert, fal bloet eten. Dadelyk na den Zondvloed, had God het eten van bloed verboden , om den menfchen op het hart te binden, welken afkeer hy hebbe van moord en doodflag ; maer nu kwam 'er de voornaemfte reden by, omdat het bloed der dieren geofferd werd , om bet leven der zondaren te behouden , als mede omdat dit offerbloed een voorbeeld was van dat volwigtig borgbloed , hetwelk de beloofde Middelaer ilorten zoude, om de reinigmaking van onze zonden door zich zeiven te weeg te brengen , zoo dat een Ifraelij't, die bloed at, zich oneerbiedig gedroeg omtrent het bloed van den Mesfias. Men vergelijke 'er mede , het geen wy over Gen. 9: 4 hebben aengemerkt.
13. Een yeder oock van de kinderen Ifraè'ls , ende van de vreemdelingen , die als vreemdelingen in 't midden van hen verkeeren, die een wilt gedierte , ofte gevogelte, dat gegeten wort , in de jacht gevangen fal hebben ; die fal deiTelven bloet vergieten , ende fal dat met ftof bedecken. De Wetgever fpreekt alleen van zulke dieren en vogelen, welke door de jacht gevangen werden , maer het wijst zich van zelve , dat dit ook op alle andere dieren moet werden toegepast en welke tot gewoon voedfel geflagt wierden, vergel. Deut. 12: 21. 15. 22. De Heer voegt 'er deze nadere uitbreiding by , opdat niemand denken zoude, dat dit gebod zich alleen bepaelde tot het bloed der offerdieren. —• De redenen waerom het bloed der beesten met ftof moest bedekt werden , en de jager zorgen, dat het bloed van het wild niet door de honden wierd opgelikt , fchifnt geweest te zijn , om te beletten, dat het bloed tot bygelovige ein» dens gebruikt wierd, gelijk de oude tooveraers zich daervan by hunne bezweeringen bedienden, zich verbeeldende , dat de Demons of Geesten daerop zeer verlekkerd waren. Het mopst daerom met ftof bedekt werden,
14-



LEVITICÜS XVII. 205
14. (c) Want , dit is eene andere reden , welke da Heer 'zelf van deze wet geeft, het bloed is_ de ziele, het voedfel des levens van alle vleefch ; fijn bloet is voor fijne ziele : Daerom hebb' ick den kinderen lfraëls gefeyt, Gy en fult geenes vleefches^ bloet eten: want de ziele van alle vleefch , dat is fijn bloet, fo wie dat eet, fal uytgeroeyt worden.
15. (d) Ende alle ziele onder den inboorlingen, ofte onder den vreemdelingen, die een doot aes, eenig rein dier, bet welk eenen natuurlijken dood geftorven is, of het verfcheurde in onwetenheid of door onbedachtzaemheid, fal gegeten hebben: die fal fijne kleederen wallenen, ende fich met water baden, ende onreyn zijn tot aen den avont, daer na fal hy reyn zijn , edoch zoo hy het voorbedachtelyk gedaen heeft, dan is de misdaed>an veel erger natuur, Deut. 14: 21.
1(5. Maer indien hy, die een dood aes gegeten heeft, [die'} kleederen, welke hy aen heeft , zoodrae het tot zijne kennis komt , niet en wafcht, ende fijn vleefch niet en baedt: fo fal hy fijne ongerechtigheyt dragen, en aen die ftraf onderworpen wezen , welke God op het verzuim van de middelen ter reiniging bedreigd heeft.
00 Gen' ö! 4- 00 Exotl< 2Si 3*; bov' H: *°« Ezech* **• III. DEEL.



zo6 LEVITICÜS XVIII.
het XVIII. kapittel.
Nadat de heer eene algemeene gehoorzaamheid aan alle zijne geboden gevorderd had vs. i ■ 5. verbiedt hy het huwelyk met naestbejlaenden vs. 6-18. gelijk alle andere onreinigheden vs. 19-23, het geen door bedreigingen bekrachtigd wordt vs. 24-30.
1. "Ï7 Oorder , niet lang na het voorfcbrijven van de
voorheen gemelde wetten, fprack de HEERE weder tot Mofe, feggende:
2. Spreeckt tot de kinderen Ifraè'ls uit mijnen naem, ende fegt tot de oudften en hoofden van hen: Ick ben de HEERE, de Jehovah, de eenige en ware God, de oneindige Schepper en Beftuurder van het Geheelal , uwe Godt, die u, met uitfiuiting van alle andere bewooneren der aerdbodems, tot het volk van mijn byzonder eigendom heb aengenomen, en aen wiens dienst gy op het fterkst verbonden zijt.
Deze woorden waren zeer gefchikt , om den Israëliten hunne verplichting tot gehoorzaemheid te herinneren. Zy worden in dit Kap. zesmael tn in het vo'gende 1 gde nog meermalen herhae'd, omdat de Wetgever nu zulke dingen verbieden zal, welke by de Heidenen zeer gemeen waren, en voor geoorloofd gehouden werden, en tegen welke de Israëliten niet genoeg konden gewaèrfchouwd worden.
3. Gy en fult niet doen nae de wercken, noch leven nae de gewoonten des Egyptifchen lants, daer in gy gewoont hebt: nochte nae de wercken des lants Canaan, daer henen ick u brenge, en fult gy niet doen, ende en fult in hare infettingen niet wandelen noch hunne ontuchtige zeden navolgen.
Alle de Heidenen verliepen zich in die grouwelen van ontucht en bloedfchande, welke in dit Kap. verboden worden , op
eene



LEVITICÜS XVIIÏ. 207
eene zeer verregaende wys. De Egyptenaers en de Kanaaniten worden bepaeldelyk genoemd, juist niet daerom, dat zy alleen in deze boosheid zich verliepen, maer omdat het voor den Israëliten , die onder het eerfte volk, meer dan 200 jaren gewoond , en hunne kwade zeden gezien hadden, en die nu het land van het andere volk in bezit nemen zouden, hoogst noodzakelyk was, om tegen hunne grouwelen gewaerfchouwd te worden. Zoo zeer de kwade voorbeelden, welke de Israëliten in Egypten gezien hadden , ftrekten, om hen te verleiden, zoo zeer waren zy ook in gevaer, dat zy de godloosheid, welke zy onder de Kanaaniten aenfchouwen zouden , navolgen zouden.
4. Mijne rechten fult gy doen, ende mijne infettingen fult gy houden, om in die te wandelen,
alle mijne geboden, welke ik u heb voorgefchreeven, van welke natuur zy ook wezen mogen, zedelyke, burgerlyke, of kerkplechtige, zult gy nauwkeurig en ftiptelyk waernemen: Ick ben de HEERE uwe Godt, gedenkt 'er toch aen.
5. Ja mijne infettingen, ende mijne rechten fult gy houden; ik herhael het nog eens, om u tot gehoorzaemheid aentefpooren .- (a) Welck menfche defelve fal doen, die fal door defelve leven : Ick ben da HEERE.
Door het leven, het welk als eene aenmoedigende belofte, aen het gehoorzamen der Goddelyke geboden , verbonden wordt, heeft men in de eerste plaets, een gelukkig en vergenoegd leven hier op aerde te verftaen, gepaerd met alle tijdelyke zegeningen. Dit leven toch wordt hier, in het verband van zaken, gefteld tegen de uitroejing, en het ondergaen der ftraffe van eenen geweldigen dood, het zy door de Overheid, het zy door een onmiddelyk oordeel van God zeiven, vergel. vs. 29. Maer in het verder uitzicht der wet, beduidt deze uitdrukking ook het eeuwig en zalig leven, in de Goddelyke gemeenfchap. Deze belofte was, in het verbond der werken, aen eene volmaekte gehoorzaemheid, vastgehecht : En dat is de reden, dat Paulus de Apostel deze woorden aenhaelt, om te
00 Ezech. 20: 11, 13. Rom. m: 5. Gal. 3: I*. III. DEEL.



2o8 LEVITICÜS XVIIL
bewijzen, dat 'er geen vleesch door de werken der wet kunne gerechtvaerdigd worden, Rom. 10: 5. en Gal. 3: 12.
6. Niemant, of gelijk 'er eigenlyk ftaet geen man, wie hy ook wezen moge, en fal tot eenige naebeftaende fijnes vleefches, tot eene vrouw, welke door bloedverwantfchap aen hem verknocht is, namelyk in die trappen, welke vervolgens zullen worden opgeteld; niemand zal tot eene vrouw, welke hem in den bloede beftaet , naederen, om de fchaemte te ontdecken: Ick ben de HEERE.
Hier vinden we de algemeene wet, omtrent de verboden bloedfchande, welke vervolgens, in de byzonderheden, nader wordt opgehelderd en uitgebreid. Eens en vooral merken wy aen, dat de uitdrukking van de fchaemte te ontdekken eene zedige manier van fpreken zy, welke de eehtelyke bywooning, eri vleefchelyke gemeenfchap beteekent.
7. Gy en fult de fchaemte uwes vaders , ende uwer moeder fchaemte niet ontdecken : fy is uwe moeder, gy en fult hare fchaemte niet ontdecken.
De fchaemte van den Vader en de Moeder is eene en dezelfde fchaemte, vermits de Vader alleen recht heeft om de fchaemte der Moeder, als die van zijne wettige Echtgenoot , in den gezegden zin, te ontdekken. Men zou het voorige ende beter vertalen, door dat is, of ik verflae 'er door; op deze wys, gy en zult de fchaemte uwes Vaders, dat is uwer Moeder fchaemte enz.
8. (b) Gy en fult de fchaemte der huyfvrouwe uwes vaders, die uwe ftijfmoeder is, niet ontdecken: het is de fchaemte uwes vaders.
9. De fchaemte uwer fufter of uwer halve zuster , der dochter uwes vaders , ofte der dochter uwer moeder, te huys geboren ofte buyten geboren, het zy dat de halve zuster met u in één huis geboren is, het zy dat uwe ftijfvader of uwe ftijfmoeder dezelve mede ten huwelyk gebracht hebben, hare fchaemte en fult gy niet ontdecken.
10. De fchaemte uwer kleindochteren, der dochter nwes foons, ofte der dochter uwer dochter, hare
fchaemte
O) ond. 20: 11. 1 Cor. 5: 1.



LEVITICÜS XVIII, 209
fchaemte en fult gy niet ontdecken: want fy zijn uwe fchaemte .' uwe dochters immers, en uwe kleindochters die haren oorfprong hebben uit uwe kinderen , zijn uit de fchaemte uwer huisvrouw, welke uwe eigen fchaemte is.
ti. (c) De fchaemte van de dochter der huyfvrouwe uwes vaders , die uwen vader geboren is, (fy is uwe fufter) hare fchaemte en fult gy niet ontdecken.
Over de meening van dit vs. is men het niet eens, ook niet onder de Joodfche Wetgeleerden. Men kan door dt Dochter der huisvrouw van iemands Vader , die zijnen Vader geboren is , zeer gevoeglyk eene halve zuster verftaen, zoo dat deze wet eene nadere verklaring zijn zoude van vs. 9. Anderen meenen , dat, door de Dochter hier gemeld. zulk eene Dochter bedoeld worde, welke iemands Vader tot een kind had aengenomen. Dan , volgens de eerfte opvatting, zou hier eene nodelooze herhaling zijn van vs. 9; en de tweede ftrookt in het geheel niet met de Hebreuwfche woorden ; behalven dat 'er tusfchen eenen natuurlyken zoon, en eene aengenomene dochter , ganfch geene bloedverwantfchap plaets hebbe. Wy voegen ons daerom liefst by die genen , die de Hebreuwfche uitdrukking , welke de onzen vertaeld hebben, die uwen Vader geboren is, dus overzetten, die aen uwen Vader vemaegfehapt is , en dan zal hier aen eenen zoon verboden worden , te hnwelyken of zich vleefchclyk te vermengen met zulk eene dochter, welke zijn Vader verwekt had by de nagelaten kinderlooze weduw van zijnen Broeder; zulk eene dochter was ook de halve zuster van den zoon des huisgezin*. s
12. (d) Gy en fult de fchaemte van de fufter uwes vaders niet ontdecken: fy is uwes vaders nabeftaende , eigenlyk ftaet 'er uwes Vaders vleefch , dat is een voortbrengfel van dat zelfde vleesch , uit het welk uw Vader afkomftig is. Hier wordt de moeij van 's Vaders zijde bedoeld.
13. Gy en fult de fchaemte van de fufter uwer
CO ond. ao: 17. (J) ond. 20: 19. III. DEEL. O .



aio LEVITICÜS XVIII.
moeder niet ontdecken : want fy is uwer moeder naebeftaende , wederom ftaet 'er eigenlyk uwer Moeders vleefch. Hier wordt de moeij van s' Moeders zijde bedoeld.
14. (e) Gy en fult de fchaemte van den broeder uwes vaders, van uwen Oom, niet ontdecken , ik bedoel de fchaemte zijner huisvrouw, tot welker ontdekking uw Oom alleen gerechtigd is, vergel. vs. 7 , en op dat gy mijne meening wel moogt begrijpen , voeg ik 'er ter na« dere verklaring by: tot fijne huyfvrouwe en fult gy niet naederen , fy is uwe moeye. Hier wordt eene aengetrouwde moeije bedoeld, eenes Ooms huisvrouw. Voorts verftaet het zich van zelve , dat deze wet ook moet toegepast worden op de huisvrouw eenes Ooms van Moeders zijde, ook fchynt het, dat het aen Oomen , het zy vleefchelyken, het zy aengehuwden, even zoo zeer ongeoorloofd ware, om de fchaemte hunner Nichten te ontblooten.
15. (ƒ) Gy en fult de fchaemte uwer fchoondochter niet ontdecken : fy is uwes foons huyfvrouwe , gy en fult hare fchaemte niet ontdecken. Ook was het huwlyk tusfchen den Schoonzoon en de Behuwdmoeder even zeer ongeoorlofd.
16. (g) Gy en fult de fchaemte der huyfvrouwe uwes broeders by zijn leven, niet ontdecken : het is de fchaemte uwes broeders.
17. (/?) Gy en fult de fchaemte eener vrouwe, ende harer dochter , die door aenhuwelyking uwe ftief dochter geworden is , niet ontdecken. Ook zult gy u onthouden van de dochters uwer ftietkinderen; de dochter hares foons , noch de dochter harer dochter en fuif gy niet nemen, om hare fchaemte te ontdecken , fy zijn nabeftaende , zy beftaen die vrouw, welke naderhand met u , door een volgend huwelyk , één vleesch geworden is , zoo nae, dat het zeer misdadig zijn zoude, u met dezelve te vermengen, het is een fchendelicke daet.
18. Gy
(e) ond. 20: 20. (/) ond. 20: 12. Ezech. C2: II. (ff) ond. 20: xi. (70 ond. 20: 14,



LEVITICÜS XVIII. 211
18. Gy en fult oock geene vrouwe tot hare fufter nemen : om [haer] te benaeuwen, mits hare fchaemte neffens haer, in haer leven te ontdecken.
Deze wet wordt zeer verfchillend begreepen. — 'Er zijn, die de benaming van zuster oneigenlyk opvatten , voor eene vrouw , gelijk niet alleen perfonen , maer zelfs zaken van eenerlei foort, meermalen Broeders en Zusters genaemd worden , men zie Exod. 26: 3. 32: 27,29 enz. Volgens deze opvatting zou hier de veelwijverye verboden worden, gy zult tok geene vrouw tot hare zuster nemen , enz. beteekent dan, „ gy zult by uwe vrouw , zoo lang zy leeft, geen andere „ vrouw nemen , noch uwe echte vrouw verdriet aendoen, ,, door u, geduurende haer leven, met eene andere vrouw „ te vermengen." — Anderen nemen de benaming van zuster in eenen eigenlyken zin; dan zou de meening van den Wetgever deze zijn , dat niemand twee zusiers te gelijk in het huwelyk hebben mogt , maer wel de eene na den dood van de andere.
Wy zullen de voornaemiTe bewijzen, voor elk van deze opvattingen , kortelyk voorftellen.
Die het woord zuster oneigenlyk opvatten voor eene andere vrouw, en meenen, dat hier de veelwijverye verboden worde, beroepen zich op de volgende byzonderheden:
A. Dat hier anders eene overtallige herhaling zoude plaets hebben, vermids het huwelyken met eene eigen zuster van iemands vrouw, reeds vs. 16, immers ingewikkeld, verboden is. Daer men toch met de vrouw van eenen Broeder niet trouwen mag , daer mag men zich ook niet vermengen met eene zuster van zijne vrouw , omdat 'er in beide gevallen dezelfde redenen van bloetverwantfchap gevonden worden.
B. Dat de veelwijverye , zo zy hier niet verboden wordt, nergens in de ganfche wet van Mofe voor ongeoorloofd verklaerd is.
C. Dat, van de hier verboden misdaed , niets dergelijks gezegd wordt, als voorheen van de bloedfchandige vermengingen gezegd is , zy is het vleesch uwer huisvrouw,.
III. DEEL. O 2



ïi2 LEVITICÜS XVIII.
of het is eene fchendelijke daed , of iets dergelijks : hier uit befiuit men , dat 'er , de bloedfchandige huwelyken zijnde afgehandeld , nu van de veelwijverye gefproken worde.
D. Dat de woorden van den Wetgever by dit gebod gevoegd, mids hare fchaemte nevens haer in haer leven te ontdekken , duidelyk aentoonen , dat men het woord zuster, niet voor eene eigen zuster hebbe optevatten, maer voor eene tweede vrouw ; omdat het trouwen van eene fchoonzuster, na den dood , zoo wel als by het leven van iemands vrouw , even zeer ongeoorloofd was ; terwijl het eenen man alleen verboden was , by het leven van zijne Echtgenoot , eene tweede vrouw te nemen , na haren dood kon hy eene andere trouwen.
De bewijsredenen voor het tegenovergeftelde gevoelen , dat het woord zuster in eenen eigenlyken zin moet genomen worden, zoo dat hier niet van de veelwijverye gefproken, maer verboden worde de eigen zuster van eene vrouw te trouwen, zoo lang die vrouw leeft, zijn de volgende:
A. Dat het , indien de veelwijverye uitdrukkelyk verbodene was, niet te begrijpen is , dat men, onder de Ifraeliten, nooit eenige de minfle zwarigheid gemaekt heeft, om meer dan ééne vrouw gelijktijdig in het huwelyk te hebben.
B. Dat de Heer jesus, toen hy de Jooden , over het onwettig en ligtvaerdig verlaten van hunne vrouwen , beflraft, zich niet op eene Goddelyke wet beroept, welke de veelwijvery heeft afgekeurd , maer het ongeoorloofde, beide van de veelwijverye en echtfcheidingen, afleidt, uit de oorfprongelyke inftelling van het huwelyk , Matth. 19: 4-9-
C. Dat 'er eene andere wet is Deut. 21: 15-17 , welke duidelyk vooronderftelt, dat God de veelwijverye, onder de Ifraeliten, om hunne vleeschgezindheid en de hardigheid van hunne harten , hebbe willen toelaten.
D. Dat josephus, ingeval God de veelwijverye ftellig verboden had , niet zou hebben kunnen fchrijven : het is ly cms eene Vaderlyke wet, dat men terzelver tijd meer dan
' tene vrouw hebben moge , Antiq. Jud. 1. 1 7. c. 1.
De



LEVITICÜS XVIII., ai3
De bewijzen van Weerskanten gewikt zijnde, fchijnen ons toe de voorkeur aen het laetfte gevoelen te geven, zoo dat hier niet van de veelwijverye gefproken worde , maer alleen verklaerd, dat een Ifraelijt niet gelijktijdig twee eigen zusters in het huwelyk hebben mogt, maer wel de eene na de andere , om de volgende redenen, i. omdat hier, in dit ganfche beloop van zaken, van huwelyken met bloedverwanten gefproken wordt , en daer de woorden Moeder, Dochter enz. buiten allen twijffel, in eenen eigenlyken zin genomen worden, zou het onvoegzaem wezen, 'dat de benaming van zuster oneigenlyk wierd opgevat. 2. Dat het voorgeven van eene overtallige herhaling ongegrond is. Vs. 7 was het trou. wen van eenen Zoon met zijne Moeder uitdruklyk verboden , maer , met dit alles, werd het zelfde verbod vs. 1 o nog eens ingewikkeld voorgefteld ; en waerom zou dan de wet, om geene twee zusters gelijktijdig in het huwelyk te hebben , niet nog eens ftellig worden voorgedr3« gen , offchoon zy reeds in de woorden van vs. 16 ingewikkeld lag opgefloten. 3. Omdat de bygevoegde woorden, om haer te benaeuwen, ons wijzen naer een huwelyk met twee eigene zusters. Het woord benauwen , zegt zoo veel als kwellen, fmerten en verdriet aendoen ; en het was voor eene vrouw veel grooter verdriet, dat haer man , nevens haer, hare eigen zuster in het huwelyk nam , dan eene vreemde vrouwe ; het fchijnt tog dat eene vrouw , uit hoofde van de gemeenzaemheid met hare zuster , minder van deze , dan van eene andere , verdragen kan. 4. Om dat het wel onderfleld , maer niet beweezen wordt, dat na den dood van zijne vrouw, de man geen vryheid zou gehad hebben, om zijner overleden vrouwe zuster, in eenigen gevalle , te trouwen. (
19. (/) Oock en fult gy tot de vrouwe, tot welk eene vrouw het ook wezen mogt , ook uwe eigene vrouw, in de affonderinge harer onreynigheit, voor dat ds zeven dagen harer onreinigheid geëindigd zijn, niet naede-
ren , om hare fchaemte te ontdecken. Kap. 20: ig
CO oud- 2°:
III. DEEL. O 3



2H LEVITICÜS XVIII.
word 'er eene zware ftraf, op de overtreding van dit gabod bedreigd, en Ezech. 18: 6 wordt de hier verboden misdaed onder de grove misdaden gefield.
20. (k) Ende gy en fult niet liggen by uwes naeilen huyfvrouwe ter bezadinge , om met haer onreyn te worden ; waer mede dus alle overfpel in 't gemeen by herhaling verboden wordt.
21. (i) Ende van uwen zade en fult gy niet ge-; ven , om voor den Molech , of eenigen anderen afgod , door ['f vyer] te doen gaen: ende den naem uwes Godts en fult gy niet ontheyligen: Deze afgodendienst immers zou de grouwelykfte verzaking zijn van den eenigen en waren God , aen wiens dienst gy op de plech? tigfle wys zyt toegewijd, en even daerdoor zoudt gy aen den vreemdelingen aenleiding geven , om mijnen naem te lasteren , als of ik zulke onmenfchelyke plechtigheden in mijnen eerdienst had voorgefchreeven. Wacht 'er u dog van, Ick ben de HEERE, verliest dit nooit uit het oog.
Het woord Molech beteekent eenen Koning. Dezen naem gaven de Ammoniten aen hunnen Afgod, door welken zy de zon bedoelden, vergel. 1 Reg. n: 7, ig. 2 Reg. 23: 13. In volgende tijden werd het woord Molech eene algemeene benaming van alle afgoden der Heidenen, vergel. Jer. 30: 5. en 32:36. Het woord vuur wordt hier in het oorfprongelyke niet gevonden , 'er ftaet eenvoudig voor den Molech te doen doorgaen; maer Deut. 18: 10. wordt'er uitdrukkelyk bygevoegd door het vuur. En daeruit fchijnt men te moeten befluiten, dat hier flegts eene toewijing tot den dienst van Molech bedoeld worde, maer Deut. 18: 10. eene werkelyke verbranding ter eere van dien afgod, te meer omdat de hier veroordeelde misdaed wel als eene ontheiliging van Gods naem wordt voorgefteld, maer op die, welke c. 20: 2, 3. en Deut. 18: 10. is afgekeurd, wordt de doodftraf bedreigd. De toewijing nu aen den Molech gefchiedde op deze wys, dat de vader een van zijne kinderen in de armen van den afgods-priester overgaf,
die
£*) ond. 10: 10. (T) ond. 20: 2. Deut. 18: 10. 2 Kon. 17: 17. snde 23: 10.



LEVITICÜS XVIII. 215
die het zelve tusfchen twee groote vuuren eenige malen heen en weder droeg, en daerna aen den vader weder ter hand Helde. Door deze plechtigheid werd het ganfche huisgezin byde Heidenen, gerekend gereinigd te zijn en afgezon-
derd tot den dienst van Molech. Wil iemand onder-
tusfchen deze plaets van eigenlyk gezegde menfchenoffers, ter eere van den Molech verftaen, dan zal het verbod hier voorgefteld, c. 20: 3 en Deut. 18: 10 , ter nadere bekrachtiging , nog eens herhaeld, en met bedreiging van den dood geftaefd worden. .
22 (m) By een mansperfoon en fult gy met liggen met vrouwelicke byligginge: dat is een grouwel, dat is eene affchuwelyke misdaed, en eene verkrachting van de natuur zelve. _
2*. O) Infgelijcks en fult gy by geen beeit liggen , om daer mede onreyn te worden : eene vrouwe oock en fal niet ftaen voor een beeft, om daer mede te doen te hebben ; het is eene grouwelicke vermenginge.
Dit laetfte verbod was, by de Israëliten, noodzakeyk, omdat zy welligt in Egyptenland gezien hadden, hoe de vrouwen aldaer zich op de Feesten vermengden met de gewijde bokken, welke voor Godheden gehouden werden, gelijk althans de berichten der later tijden die grouwlykheid der Egyptenaren melden : ook fchijnt deze verfoeilykheid by de Canaaniten in zwang gegaen te hebben. Zonder dit te weten , zou iemand kunnen denken, dat de hier gemelde misdaed zoo beestachtig zy , dat zy niet behoefde verboden, ja niet in de wet genoemd te worden.
24. En verontreynigt u niet met eenige van defe misdaden, welke ik voorheen heb opgeteld, en vooral met die onmenfchelyke grouwelen, van welke ik vs. 21, 22 en 23 gefproken heb: want de Heydenen die ick van uw aengeficht uytwerpe, zijn met allen defen verontrevniget : die zeven volkeren van Canaan , welke ik verdoen zal, liggen in die grouwelen verzoopen, en dat is de
(m) ond. 20: 13. 00 201 *5» III. DEEL. O 4



2i<5 LEVITICÜS XVIII.
recbtvaerdige oorzaek van mijne geduchte ftrafoeffeningen over deze zedenlooze natiën.
25. So dat het lant onreyn is, het land van Canaan zelfs heeft, als het ware, deel aen deze grouwelen, omdat het' zulke fnoode menfchen draegt, ende dit is de reden, dat ick over het felve fijne ongerechtigheyt befoecke , ik llae gereed, om dit land te noodzaken, dat het zich van zulke wangedrochten ontdoe , ende ik zal maken , dat het lant fijne imvoonderen uytfpouwt.
Deze laetfte uitdrukking is eene zeer fierlyke manier van fpreken, om te kennen te geven, dat het land als het ware zelfs gevoel had van de walgelyke godloosheid zijner inwooneren, en dezelve zoude uitfpouwen, gelijk de maeg zich ontlast van die fpijzen, welke zy niet verduwen kan.
26. (0) Maer gy fult mijne infettingen , ende mijne rechten onderhouden , ende van alle die grouwelen niets doen , inboorlingh, nochte vreemdelingh , die in 't midden van u als vreemdelingh verkeert, wiehy ook wezen mag, het zy hy den Joodfchen Godsdienst al of niet heeft aengenomen.
27. Want de lieden defes lants, die voor u de oorfpronglyke bewooners van het zelve geweest zijn, heb> ben alle defe grouwelen gedaen : ende het lant is onreyn geworden.
De Heer drukt zich hier zoodanig uit, als of de Israëliten reeds in het bezit van Canaan gefteld waren. Dit gefchied.t, nae den gewoonen ftijl der Propheten, om de zekerheid van deze aenftaende gebeurtenis, aentetoonen.
28. Wacht utog van de grouwelen dezer Heidenen, opdat gy u het zelfde oordeel niet op den hals haelt, dat u dat lant niet uyt en fpouwe; als gy het felve fult verontreyniget hebben: gelijck als 't het volck, dat voor u was, uytgefpogen heeft.
29. _ Want al wie eenige van defe grouwelen doen fal; die zielen , die perfoon , wie hy ook wezen mag, met alle zijne medeplichtigen, al maekten zy noch zulk een groot
getal
CO ond. ïo: 2j.



LEVITICÜS XIX. 217
getal uit, diefe doen, fullen alle te zamen uyt het midden van haer volck uytgeroeyet worden , zy zullen
uit de gemeenfchap van mijn volk Israël verbannen, ja van de Overheid, of onmiddelyk van God zeiven, met den dood geftraft worden.
30. Daerom fult gy mijn bevel onderhouden, dat gy niet en doet van die grouwelicke infettingen , die voor u zijn gedaen geweeft , ende iz daer mede niet en verontreyniget: Ick ben de HEERE uwe Godt.
HET XIX. KAPITTEL.
Verfcheidenerlei foorten van wetten , zoo zedelyke als
willekeurige.
I« "^Oorder, kort na het geven van de voorheen ge-' melde wetten , fprack de HEERE wederom tot Mofe, feggende:
2. Spreeckt, in mijnen naem , tot de hoofden en de oudften van uw volk, en door deze tot de gantfche vergaderinge der kinderen Ifraè'ls, ende fegt tot hen, (a) Gy fult heyligh zijn, in het geheel geene gemeinfchap hebben met de voorheen gemelde onreinigheden, u aen mijnen dienst toewijden, en mijne geboden nauwkeurig gehoorzamen: want ick de HEERE uwe Godt ben heyligh, zoo in mijn wezen, als in mijnè wetten; ik heb eenen volmaekten afkeer van alle onreinheid en zedelyke befmetting. Betoont dan uwe Heiligheid, in het nalaten van de veroordeelde grouwelen, en in het betrachten van die geboden, welke ik nu zal yoorfchriiven.
3. (/;) Een yeder, wie hy ook wezen moge, en niemand uitgezonderd, fal fijne moeder, ende fijnen vader vree-
GO !>ov. 11: 44. ond. 20; 7, 26. 1 Petr. 1:16. (i) Exod. 20: 13. lil. DEEL. O 5



ai8 LEVITICÜS XIX.
fen ende (c) mijne Sabbathen houden : Ick ben de HEERE uwe Godt.
De Moeder wordt hier het eerst genaemd, ten blijke, dat de kinders haer denzelfden eerbied verfchuldigd zijn, als aen den Vader; omdat de moeder anders, daer zy zelve aen den Vader onderworpen is, en vooral uit hoofde van eene meer gemeenzame verkeering met hare kinderen, ligtelyk by dezelve in verachting komen konde.
Het bevel ter onderhouding van den Sabbath, wordt hier Cn elders in dit boek, gelijk ook Exod. 20: 8. 23: 12. 31: ï4, 15. zeer dikwijls herhaeld , omdat het voor de Israëliten 'van zeer veel belang was: De Sabbath toch was een teeken des Verbonds van God met Israël, zie Exod. 31: 13 en Ezech. 20: 12; de waerneeming van denzelven was het onderfcheidend merkteeken van eenen Israëlijt, voor zoover hy daerdoor verklaerde, dat hy een aenbidder was van den waren God, die Hemel en aerde gefchapen , en, ter gedachtenis daervan, den Sabbath ingefteld had. Onder het houden van de Sabbathen, hebben wy niet alleen het waernemen van allerlei foort van rusttijden te verftaen, maer ook alle Godsdienstige plechtigheden, vergel. Jer. 56: 7-
4. Gy en fult u tot de afgoden, tot de nietige ydeU heden gelijk 'er eigenlyk ftaet, niet keeren, om aen dezelve in het meest of in het minst eenige Godsdienstige hulde te bewijzen, ende (d) u geene gegotene goden het zy in de gedaente van een kalf of anderszins maken: Ick ben de HEERE uwe Godt.
5. Ende wanneer gy een danck-offer den Hh,h> RE offeren fult: nae uw welgevallen fult gy dat offeren. Nae uw welgevallen kan te kennen geven, nae uw zin en genoegen, gy kunt het offer groot of klein maken, een manneken of een wijfken nemen, zoo als het u goeddunkt: dit was tog niet bepaeld, maer aen de keus der Israëliten over* gelaten, vergel. Kap. 7: 16. Anders zou men de woorden, in naevolging der LXX vertalen, tot een welgevallen jegens u, en dan is de meening deze , wanneer gy offeranden brengt,
lact
(O Esod. 31: «3. ond. 26: ». 00 Exod. 34: «7-



LEVITICÜS XIX. sis
laet het dan juist zo gefchieden als de heer het u bevolen heeft, opdat gy u daerdoor by hem moogt veraengenamen.
6. (tf) Ten dage uwes offerens, ende des anderen 'daegs, fal 't gegeten worden : maer wat tot op den derden dagh overblijft, fal met den vyere verbrandt worden,
Van deze dank-offeren mogten de Ifraeliten twee dagen ria elkander eten , maer het geen 'er dan nog overfchoot, moest op den derden dag verbrand worden. En hier uit blijkt het , dat hier van zulke dank-offeren bepaeldelyk gefproken wordt, welke of vrywillig , of uit hoofde eener gelofte , of ter verkrijging van eenige weldaed geofferd werden : want de offeranden, ter dankzegging voor reeds ontfangen weldaden, moeften aenftonds op denzelfden dag gegeten worden , vergel. Kap. .7: 15. en Exod. 23: 18.
7. Ende fo het overfchot op den derden_ dagh eenigfints gegeten wort ; 't is een afgrijfelick dingh , het en fal niet aengenaem zijn, die op den derden dag het overfchot eet, zal eene daed verrichten , welke hem allerwalgelykst maekt in Gods oogen.
8. Ende fo wie dat eet , fal de ft; af van fijne ongerechtigheyt dragen , om dat hy het heylige des HEEREN ontheyligt heeft, voor zoo ver hy eene fpijs , welke aen den Heer geheiligd was, aen verderf heeft blootgefteld, en echter nog die fpijs gegeten heeft, als ware dezelve Go le geheiligd : daerom fal defelve ziele uyt hare volcken uytgeroeyt worden; zo de zaek bekend wordt. zal hy door den Richter , en anders onmiddelyk van God zeiven geftraft , althans uit de gemeenfchap van Ifraël uitgefloten worden.
9. (ƒ) Als gy oock den oogfi: uwes lants inOOgften, en, by die blijde gelegenheid, de zoo evengemelde dank-offeren eten fult, gy en fult den hoeck uwes velts niet gantfchelick af-oogften ; ende dat van uwen oogfi: op te famelen is , wanneer 'er onder het maejen, binden, of inzamelen der garven, eenige koorn-airen
CO bov. 7: 16. Cƒ) ond. t%: 22. Deut. 24: 10. III. DEEL.



22© LEVITICÜS XIX.
•p den grond vallen , zult gy dit alles niet opfamelen: dat op den hoek van uwen akker wast , en het geen by het inoogften op den grond valt, zult gy voor den armen overlaten.
Maer hoe groot moest deze hoek van het veld wezen? de Rabbijnen zeggen ons, dat het op zijn minst een zestigfte gedeelte van den akker moest uitmaken, en dat 'er, wanneer het veld zoo klein was , dat zl- weinig baten konde iets moest worden toegevoegd. Zy voegen 'er by, dat deze zorg voor de armen niet alleen bepaeld ware tot de veldgewasfen, maer ook tot de boomvruchten , en dat iemand die twee of meer akkers had , aen elk van dezelve eenen hoek ongeoogst laten moest.
10. Infgelijcks en fult gy uwen wijngaert niet volkomen nalefen , gy zult u vergenoegen, met de groote druiventrosfen aftefnijden , de kleine trosjes en de Iosfe druiven zult gy voor den armen overlaten , ende de afgevallene befiën van uwen wijngaert niet opfamelen 2 den armen ende den vreemdeling fult gy die overlaten ; Ick ben de HEERE uwe Godt, die u , door byzondere voorrechten, van andere volkeren heb onderfcheiden , en u dit vruchtbaer land gegeven heb, laet deze mijne goedertierenheid ulieden ook aenfpooren , om weldadig te zijn jegens de armen, die uwe hulp nodig hebben.
Deze voorzorg voor den armen en den vremdelingen was zeer noodzakelyk by een volk , dat gefchikt was om alleen van den landbouw te beftaen , en daer niemand, buiten de inboorlingen , landgoederen bezitten mogt.
11. (g) Gy en fult niet Helen: ende gy en fult niet liegen , noch valfchelick handelen, een yegeHck tegen fijnen naeilen , om de een den anderen, door middel van leugens en bedriegeryen, van zijn goed te berooven.
12. (li) Ende gy en fult niet valfchelick by mijnen naem fweeren : want gy foudt den naem uwes GodtS ontheyligen, door my, den God der waerheid,
tot
Cr) Exod. ao: »5. C*) Exed. ao: jt. Deut. 5: h. f



LEVITICÜS XIX. 221
tot eenen getuigen der leugehen aen te roepen : Ick ben de HEERE.
13. Gy en fult uwen naeften niet bedrieglick verdrucken, nochte berooven, gy en zult uwen naesten niet op eene listige wys onthouden het geen hem toekomt , noch het zijne naer u trekken : des (i) daglooners arbeytsloon en fal by u niet vernachten tot aen den morgen ; gy zult hem den loon , welken hy verdiend heeft ,• volkomen en aenftonds geven.
14. Gy en fult den dooven niet vloecken, iemand te vloeken en te lasteren , ftrijdt blijkbaer met de wet der liefde , maer iemand die doof is, die het niet hooren en zich niet verdedigen kan , te vloeken en te frnaden, is eene allerfchromelykfte verongelijking : dit zult gy vooral niet doen, nochte voor het aengefichte des blinden geenen aenftoot fetten , om hem te doen vallen : maer gy fult voor uwen Godt vreefen , die zulke verongelijkingen ziet , en niet zal ongewroken laten : Ick ben de HEERE.
15. Gy en fult geen onrecht doen in 't gerichte , zy , die onder u het ambt van Richters bekleeden , zullen altoos en in alle gevallen, recht en gerechtigheid handhaven , (k) gy en fult het aengeficht des geringen niet aennemen , gy zult u , door de tranen en het gekerm van eenen geringen, niet laten voorinnemen; nochte des grooten aengeficht voortrecken, gy zult ook voor de macht en den rijkdom van eenen aenzienlyken man niet fchroomen, om hem, wanneer hy eene onrechtvaerdige zaek voorheeft in het ongelyk te ftellen : in gerechtigheyt fult gy uwen naeften richten , nae blijken en bewijzen zult gy oordeelen , en alle partydigheid afleggen in het vonnisfen.
16. (/) Gy en fult niet wandelen [als] een achterklapper onder uwe volcken, gy zult niet rondloopen van het eene huis naer het ander, van het eene ge-
(0 Deut. 24: 14. Jac. 5: 4- (*) Deut. 1: 17. ende 16: 19. Spr. 24: 13. CO Exod. 23: 1.
III. DEEL.



222 LEVITICÜS XXI.
zelfchap naer het ander, om kwaed van iemand achter zijnen, rug te fpreken : Gy en fult niet ftaen tegen het bloet van uwen naeften , te weten in het gericht als een valsch getuigen, om langs dezen weg iemands bloed vergooten te krijgen : Ick ben de HEERE.
17. (m) Gy en fult uwen broeder in uw herte niet haten, geenen heimelyken wrok tegen zijn perfoon voeden : (k) gy fult uwen naeften neerftelick be* rifpen , heeft hy u in eenig opzicht misdaen , zegt het hem voor zijn voorhoofd en beftraft 'er hem over , ende en fult de fonde in hem niet verdragen, gy zult niet dulden, dat hy onder de fchuld van zekere misdaed blijve; maer hem, door ernftige en minzame beflraffingen, aenfpooren, om zijne zonden, door bekeering , aftebreken.
18. (0) Gy en fult niet wreken, nochte [toorn} behouden tegen de kinderen uwes volcks, gy zult het aengedane leed vergeten , en iemand, die u mishandeld heefr, wezenlyke dienden doen, zo gy 'er gelegenheid toe hebt; maer (p) gy fult wel verre van wraek en onverzoenbare vijandfchap, uwen naeften lief hebben als ufelven : Ick ben de HEERE.
ip. Gy fult mijne infettingen, welke ik nu vervolgens zal voorfchrijven ook naerftig onderhouden , zy mogen u toefchijnen, van weinig aenbelang te wezen, ik wil dezelve nogthans hebben waergenomen , te weten ; Gy en fult geen tweederley aert uwer beeften laten t'famen te doen hebben, gelijk by voorbeeld, paerden met ezelinnen , bokken met fchapen, en dergelijke, (q) Uwen acker en fult gy niet met tweederley [zaet] bezaeyen, vergel. Deut. 22: 9-n. Ende een kleet van tweederley ftoffe, door-een-vermengt, by voorbeeld van linnen en wolle , of van gare en zijde ondereen
(»0 1 Joh. 2: 9, 11. ende 3: 15- f») Matth. r8: 15. Luc. 17: 3. 00 Matih. 5: 39, 44. Luc. 6: 27. Rom. 12: 19- 1 Cor. 6:?. 1 Theff. 5: 15. 1 Petr. 3: 9. (£) Matth. 5:43. ende 22:39. Rom. 13: 9. Gal. 5: 14. Jac. 2: 8. (?; Deut. 22: 9.



LEVITICÜS XIX. 223
geweeven , en fal aen u niet komen , nimmer zult gy een kleed van zulk eene gemengde ftof dragen.
Het eerfte verbod betrof de vermenging der beesten van verfchillende foort : De zaek was deze, de Ifraeliten mogten geene beesten van verfchillende foort ter paaring aenvoeren , of deze vermenging eenigzins bevorderen; maer zoo tweederlei foort van dieren zich van zelve te zamen paerden, mogten zy zich van de halfflachtige dieren wel bedienen, welke uit zulk eene vermenging voortkwamen, gelijk by voorbeeld de Muilezels. Ook mogten zy zulke halfflachtige dieren in hunnen dienst gebruiken, wanneer zy uit andere landen werden aengevoerd. — De reden van dit Goddelyk verbod was, volgens de Jooden, deze , dat God elk een ding volmaekt in zijn foort gefchapen had , zoodat het eene vermetele onderneming ware , zijne fchepfelen te willen verbeteren. Voornamelyk evenwel fchijnt dit verbod ingericht te zijn, om zekere afgodifche gewoonten voor te komen, welke naderhand onder de Heidenen hebben plaets gehad , die de vermenging van verfchillende dieren , ter eere van hunne afgoden , bevorderden. Men zou 'er by kunnen voegen, dat de heer door deze wet, op eene zinbeeldige wys , leeren wilde, dat de Ifraeliten zich niet met andere volkeren vermengen zouden. Van het tweede verbod geven de Jooden dezelfde reden als van het eerfte ; ondertusfchen voegen zy 'er by , dat dit verbod zich ook uitftrekte tot de hoornen , zodat men geene boomen van verfchillende foorten op elkander mogt inenten.
Behalven de gemelde reden ook voor het derde verbod, merkt men nog aen , dat het zelve mede ingericht ware, om de Ifraeliten van de afgoderye terug te houden , ver. mits de Heidenfche PrieiTeren kleederen droegen uit verfchillende itoffen geweeven.
20. Ende wanneer een man door byligginge des zaets by eene vrouwe fal gelegen hebben , die eene heidenfche dienftmaegt is by den man, dat is by haren heere, na dat hy tot haer ingegaen was, verfmaedt , ende geenfins , of, gelijk men het ook vertalen kan , niet geheel geloft en is , nochte haer
III. DEEL.



2?4 LEVITICÜS XIX.
geene volkomene vryheyt en is gegeven : die fullen gegeelTelt worden. In het Hebreuwsch ftaet eigenlyk onbepaeld , 'er zal geesfeling zijn , dit kan men nu tot beide brengen den hoereerer en de dienstmaegd, of tot de laetfte alleen , gelijk de Joodfche Meefters doen, omdat vs. 2i, 22 de ftraf van den man wordt voorgefteld. Althans fy en fullen niet gedoodet worden; want fy en was niet vry-gemaeckt.
Te weten , wanneer iemand eene vrye ondertrouwde maegd verontreinigd had , dan werden zy beide met den dood geftraft, omdat ds misdaed , in zulk een geval, voor echtbreuk gehouden werd, zie Deut. 22: 23,24. Maer in het geval hier befchreeven , werd de onteering niet als overfpel befchouwd , vermids de dienstmaegd niet geheel was vry gegeven , en daerom werd haer huwelyk niet voor zoo wettig en onverbreekbaer gerekend, als of zy was vry geweest.
21. Ende hy die zulk eene d:enstmaegd onteerd heeft, fal fijn fchult-offer den HEERE , aen de deure der Tente der t'famenkomfte brengen, eenen ram ten fchult-offer, vergel. Kap. 5: 17, 18.
22. Ende de Priefter fal met den ram des fchultoffers voor hem over fijne fonde, die hy gefondigt heeft, voor het aengefichte des HEEREN verfoeninge doen : ende hem fal vergevinge gefchieden van fijne fonde , die hy gefondigt heeft. Door deze offeranden, zal hy van de verdere ftraf bevrijd wor* den ; maer was de vrouw volkomen vry geweest, dan zou zijn offer niet zijn aengenomen, dan zou het hem, zoo wel als haer, het leven gekost hebben, vergeL Deut. 22:23,24.
23. Als gy oock in dat lant Canaan , werwaerds ik 11 henen leide , gekomen fult zijn , ende alle geboomte ter fpijfe geplant fult hebben , fo fult gy de voorhuyt daer van, deflëlven vrucht, befnijden, de eerfte vruchten moeten voor onrein gehouden , en even als de voorhuid , wechgeworpen worden : drie jaren fal
't u, in den gezegden zin, onbefneden zijn, daer en fal niet van gegeten worden.
Men



LEVITICÜS XIX. 225
Men kan van deze inftelling drie redenen geven. 1. omdat de boomen, wanneer men 'er de eerfte vruchten vroeg afplukt en wegwerpt, beter groejen en fterker worden, 2. omdat de Jonge vruchten doorgaens niet zoo doorvoed, en daerom min fmakelyk zijn ; 3. omdat de eerftelingen der vruchten den heere toekwamen, maer deze konden hem niet aengeboden worden , voor dit da boomen fterk genoeg waren , om goede vruchten voorttebrengen.
24. Maer in 't vierde jaer fal alle fijne vrucht een heyligh dingh zijn , dan moeten alle de vruchten den Heer worden toegewijd, gelijk alle de eerftelingen en de tienden, om tot fpijs der Prielteren te verftrekken; maer evenwel zoo, dat de weduwen, de weezen, en de vreemdelingen daervan een gedeelte hadden, vergel. Deut. 18: 4. zy zullen zijn ter loffegginge en tot een teeken van dankbare erkentenis voor den HEËRE, welke als Opperzegenaer en milde Gever van alles goeds moet verheerlykt worden.
25. Ende in het vijfde jaer fult gy zelf met uw huisgezin deiTelven vrucht eten , en by dit vierjarig uit'ftel zult gy niets verliezen : want ik zal mijnen zegen , op eene byzondere wys, over u gebieden , om het inkomen van dien voor u te vermeerderen: Ick ben de HEERE uwe Godt , die recht heb , om gehoorzaemheid te cisfchen , en macht, om deze beloften te vervullen.
26. Gy en fult niet met den bloede eten? geen vleesch , voordat 'er het bloed volkomen is uitgeloopen , zult gy in uwen mond nemen, Gy en fult op geen VOgelgefchrey acht geven , om daeruit iets te voorzeggen , nochte guychelrye plegen.
De eerfte woorden van dit vers ftaen op deze wys in het Hebreuwsch : gy en zult niet op of over bloed eten, en dit heeft fommigen aenleiding gegeven , cm te denken, dat hier geoogd worde op de plechtigheden van de Sabeërs en andere oude afgodifche volkeren, die het bloed van hunne offeranden in een vat, of een hol in de aerde, opvongen, en dan rondom het zelve gingen nederzitten , om hunne
III. DEEL. P



n6 LEVITICÜS XIX.
offeranden te eten; zich verbeeldende, dat zy, op deze wys, le zamen met de Demons feest hielden , die zich, volgens hun voorgeven , op het bloed vergastten , terwijl zy het vleesch aten. Inderdaed dit begrip is zeer aennemelyk, niet alleen , omdat het eten van bloed reeds voorheen is afgekeurd c. 17: 12, maer ook voornamelyk, omdat dit verbod met het waerfchouwen tegen andere afgodifche plechtigheden wordt t'zaemgevoegd.
Het laetfte verbod gy zult geen gochelarye plegen, ziet , volgens de gedachten der Jooden, op het bedrijf der afgoden» dienaers , die op zekere dagen, en op den invloed der ftarren op zulke dagen, acht namen, houdende den eenen voor gelukkig, den anderen voor ongelukkig, en dan is de meening deze : gy zult geen acht geven op dagen en teekenen der tijden, vergel. Jer. Io: 2, 3.
27- (r) en m*£ ^e hoecken uwes hoofts niet ront affcheeren : Oock en fult gy de hoecken uwes baerts niet verderven.
Dat ziet weder op de plechtigheden der afgodifche volkeren, die hun hoofd in het ronde, en dat van hun baerd, by het begraven hunner dooden, geheel affchooren, en het afgefneeden hair in het graf wierpen, als eene offerande aen de onderaerdfche Godheden, meenende dat zy daerdoor die gewaende Godheden bewegen zouden, om den dooden gunftig te zijn , vergel. Deut. 14: 1.
28. 0) Gy en fult om een doot lichaem geene fnijdinge in uwen vleefche maken met mesfen , nael den, of andere fcherpe werktuigen, gelijk de Heidenen, by hunne plechtige rouwmaalen gewoon zijn te doen, ter eere van hunne afgoden, vergel. Jer. 16: 6. noch fchrift eenes ingedruckten teeckens in u maken , gelijk de Heidenen gewoon zijn de namen hunner afgoden in het vleesch van hunne voorhoofden, handen en armen te laten infnijden; Ick ben de HEERE.
29. Gy en fult uwe dochter niet ontheyligen, haer ter hoererye houdende , gelijk de Heidenen ge-
woon
CO ond. 21: 5. CO Deut. 14: r.



LEVITICÜS XIX. 227
woon zijn zekere gewijde hoeren , ter eere van hunne afgoden , te onderhouden ; op dat het lant niet en hoereere , opdat de hoererye, onder fchijn van Godsdienst, het land niet ten eenemael overftroome , ende het lant met fchendelicke daden vervult worde.
30. Gy fult de zoogenaemde heilige dagen , welke de Heidenen , ter eere van hunne afgoden , afzonderen, niet vieren , maer gy zult mijne Sabbathen, de plechtige dagen , welke ik tot mijnen eerdienst heb afgezonderd, nauwkeurig houden , vergel. vs. 3. ende mijn heyiigdom fult gy vreefen , nimmer zult gy tot mijnen Tabernakel naderen, dan met eerbied en ontzag: lek ben de HEERE die in dat Heiligdom, op eene byzondere wys , tegenwoordig ben.
31. (t) Gy en fult u niet keeren tot de waerfeggeren, om hun raed te plegen, gy zult geen acht geven op hunne voorzeggingen , ende tot de duyvel§konftenaren, welke de Heidenen geloven , dat zy eene verborgen verkeering hebben met de Demons, en door derzelver hulp zonderlinge dingen verrichten kunnen: en foecktfe niet, tot deze zult gy u ook niet keeren, om by hen eenige hulp te zoeken , u met hen verontreynigende : want die zich tot deze bygelovigheden en afgodsplech:igheden begeeft , veracht my en mijnen dienst, hy maekt zich den naem van Ifiaelijt en de gemeenfehap met mijn afgezonderd volk, ten eenemael onwaerdig : Ick ben de HEERE uwe Godt.
32. Vobr den graeuwen hayre fult gy opilaen,
en den ouden van dagen allen eerbied bewijzen , ende gy fult het aengefichte des ouden vereeren : Dit is eene nadere verklaring van de eerfte uitdrukking ; ten zy men de Rabbijnen wil toevallen, die hier, ter onderfcheiding, door den ouden eenen Wetgeleerden, eenen Leeratr verftaen, van welken ouderdom hy ook wezen mogt: ende gy fult vreefen voor uwen Godt , deze vress moet u aenfpooren, om mijne geboden te gehoorzamen: Ick ben d® HEERE.
CO ond. 20: 6. III. DEEL» P S



228 LEVITICÜS XïX.
33. (v) Ende wanneer een vreemdelingh by u in uwen lande als vreemdelingh verkeeren fal, gy en fuk hem niet verdrucken, op welk eene wys het ook wezen mag, gy zult hem geene moeite, fmert, of verdriet aendoen.
34. De vreemdelingh , die als vreemdelingh by u verkeert, fal onder u zijn , als een inboorlingh van ulieden, gy zult hem even zoo minzaem en befcheiden behandelen , als iemand uit uw eigen volk : gy fult hem lief hebben, als ufelven; denkt niet, dat de wet der liefde zich alleenlyk bepaelt tot die genen, die tot uw volk behooren, neen: gy zult niet alleen de Ifraeliten, maer ook de vreemdelingen, in alle gevallen, zoo handelen, als gy zoudt begeeren gehandeld te worden, wanneer gy in hunne plaets waert; want gy zijt vreemdelingen geweefl in Egyptenlant , het geen gy toen wildet dat de Egyptenaers niet aen u doen zouden, doet gy dat ook den vreemdelingen niet ; gy weet by ondervinding, wat het zy , in een vreemd land te verkeeren : Ick ben de HEERE uwe Godr.
35. Gy en fult geen onrecht doen in 't gerichte , dat is in uwe handelhigen , in het beftier van uwo zaken en gedragingen (zoo wordt het Hebreuwfche woord meermalen genomen, zie Jud. 13: 12) metd'elle, of meetroede , waermede niet alleen lakenen en andere wollen, katoene , linnen , of zijden ftoffen , maer ook landeryen gemeten worden , noch ook met 't gewichte, ofte met de mate van drooge of natte waren.
36. (x) Gy fult eene rechte wage of weegfchael hebben , rechte weegfteenen , voor zulke dingen, welke by het gewicht gewaerdeerd worden, een recht Epha , ende een recht Hin, onder welke twee woorden alle maten voor drooge en natte waren begrepen worden : Ick ben de HEERE uwe Godt, die u uyt Egyptenlant uytgevoert hebbe, en daerdoor betoond heb, dat ik, in eene byzondere betrekking, uwe God ben;
liet
f7? Exod. 22: ar. f*) Spr. 11: 1. ende 16: 11. ende ao: 10.



LEVITICÜS XX. 229
het de herinnering van deze weldaed u tog tot gehoorzaemzaemheid aenfpooren.
37. Daerom fult gy alle myne infettingen, ende alle mijne rechten , allé deze onderfcheiden geboden, welke ik u heb voorgefchreeven, onderhouden, ende fultfe doen : lek ben de HEERE.
HET XX. KAPITTEL.
Verfcheiden nader -wetten, in het voorige bevolen, worden in dit Kapittel, ter naderen aendrang herhacld, en door bedreiging van jïraffen over de ongehoorzamen, gejlaefd.
ï. "Y^Oorder, niet lang na het geven van die wetten, welke in de twee voorgaende Kapittelen vermeld zijn, fprack de HEERE wederom tot Mofe, feggende :
2. Gy fult oock, of ten anderenmaele, tot de kinderen Ifraè'ls feggen , gy zult het geen ik voorheen bevolen heb , nog eens herhalen, en nader aendringen met deze woorden: (a) Een yeder uyt de kinderen lfraëls, ofte uyt de vreemdelingen, die in Ifraël als vreemdelingen verkeeren, die van fijn zaet den Molech of eenigen anderen Afgod , hoe ook genaemd , gegeven fal hebben , fal fekerlick gedoodt worden : het volck des lants fal hem met fteenen iteenigen.
Men vergelijke hier mede het geen wy, by Kap. 18: 21 hebben aengemerkt. De Wetgever, die, in de aengehaelde plaets , van eene toewijding der kinderen aen den Afgod Moloch gefproken had, bedoelt hier eene veel erger misdaed, het overgeven namelyk van zijne kinderen op den altaer van dien verfoeiljiken afgod , om ter zijner eere verbrand
00 bov. 18: 21. III. DEEL. P 3



23o LEVITICÜS XX.
te worden. Wat wonder, dat op deze onmenfchelyke misdaed de dood bedreigd wordt ; het volks des lands, zal hem met fteenen fteenigen , nadat dat de Rechters namelyk (dit wordt 'er onder verftaen) de zaek behoorlyk onderzocht hebben , en het feit beweezen is, vergel. Deut. 17: 6-
3. Ende ick fal mijn aengeficht tegen dien man,
d:e zich aen de gemelde misdaed heeft fchuldig gemaekt, fetten, ik zal hem als mijnen verklaerden vijand befchouwen en behandelen , ik zal hem mijne geduchte wraek doen ondervinden, ende ik fal hem , van den Hemel ftraffen , en hem door eenen ontijdigen dood uyt het midden fijnes volcks uytroeyen , in zulk een geval namelyk , wanneer de Richters zijn grouwelftuk niet ontdekt hebben, of nalatig zijn in hem te doen fteenigen : want hy van fijn zaet den Molech gegeven heeft, op dat hy mijn heyiigdom ontreynigen, ende mijnen heyligen naem ontheyligen foude.
Door zulk een grouwelftuk werd Gods Heiligdom verontreinigd , voor zoo ver zoodanigen, door het offeren aen Moloch, op andere plaetfen hunne minachting betoonden voor den Tabernakel , de eenige plaets, welke de Heer, ter verrichting van den Godsdienst, 'verordend had. Daerdoor werd Gods heilige Naem ontheiligd, voor zoo ver zulk een die eer, welke Gode den allerhoogften alleen toekwam , aen eenen verfoeilyken Afgod bewees , en daerdoor ook aen anderen eene verachting van den waren Godsdienst inboezemde.
.4. Ende indien het volck des lants hare oogen eenigfins verbergen fal van dien man , als hy van lijn zaet den Molech fal gegeven hebben, dat 'et hem niet en doode, wanneer iemand zulk een grouwelftuk met onverfchillige oogen, of met oogluiking aenziet, zonder 'er kennis van te geven aen het Gericht I
5. So fa! ick mijn aengeficht tegen dien man, ende tegen fijn huyfgefin letten , ik zal hem, en allen den zijnen , mijn heilig ongenoegen gevoelig doen ondervinden : ende ick fal hem , ende alle de gene , die hem nahoereeren, die hem meer of min naevolgen , in
het



LEVITICÜS XX. 231
het begiftigen, en het ftraffeloos doen doorgaen van de Lderye, om den Molech na te hoereeren en hem 2 God te eeren, uyt het midden hares volks uyt-
r°T Wanneer eene ziele, eenig mensch, is die haer tot 'de (b) waerfeggers , ende tot de duyyelskonftenaren fal gekeert hebben, om die na te hoereeren, rnet raed of hulp by hen te zoeken , en daerdoor Sn ver touwen van my aftrekt, fo fal ick mijn aengeficht tegen die ziele fetten , ende falfe uyt het midden hares volcks uytroeyen.
7 (c) Daerom heyliget u, houdt u rein van alle afgoderye , zondert u tot mijnen dienst af, gelijk ik u daer. toe uit alle andere volkeren heb afgezonderd, ende weeft hevliffh wacht u van alle zedelyke zoo wel als wettifche onrSd : want ick ben de HEERE uwe Godt, vergel. Kap. 19: 2, en het geen wy daerby hebben aengeteek ene!» • j
« Ende onderhoudet mijne infettingen , ende doet ïefelve : Ick ben de HEERE, die u heyhgt, die u mijne Vetten heb voorgefchreeven, om u van de afgodifche volkeren aftezonderen.
o (d) Als 'er yemant is , die fijnen vader, ofte fijne moeder fal gevloeckt hebben met tingen en hatelyke verwenfehingen , die fal fekerhek gedoodt worden: hy heeft fijnen vader ofte fijne moeder gevloeckt; fijn bloet is op hem : by beeft Zelf de fchuld van zijnen dood; door zijn onnatuuryk ««• drijf, heeft hy deze doodftraf op zijnen hals gehaeld , en dezelve rechtvaerdig verdiend.
Volgens de verklaring der Jooden, moest een zoon gegeeifeld worden, wanneer hy zijnen ouderen , met fcherpe ui.drukkingen, kwalyk bejegend, of met teekenen van verachtmg befpot had ; maer ingeval hy zijne Ouderen vervloekt had moest hy gedood worden. De Wetgever bepaelt de mamer
CM bov. r9: 31. 00 bov- 44- ende 19: *• » P«r. is K(d) Exod. 21: 17. Spr. ao: ao. Matth. 15. 4«
III. DEEL. P +



232 LEVI9TICUS XX.
van de doodftraf niet; dan de Joodfcbe Meesters weten ons te berichten, dat het wurgen, als zynde de zacbtfte doodftraf, hedoeld worde , wanneer 'er eenvoudig gezegd word hy zal den dood Jlerven; maer wanneer 'er, gelijk hier word bygevoegd, zijn bloed is ,p hem , zou men aen he't fteenigen te denken hebben.
10. (*) Een man oock die met yemants huyfvrouwe fal overfpel gedaen hebben , dewijle hy met fijnes naeflens wijf overfpel gedaen heeft fal fekerlick gedoodt worden, de overfpeelder ' ende de overfpeeldereffe beide, te weten wanneer de misdaed (en dit is op alle de volgende ftraf bepalingen toepasfelyk) genoegzaem beweezen was.
De manier van de doodftraf werd weder niet bepaeld. Volgens den zoo evengemelden Joodfchen regel , zou het wurgen bedoeld zijn: ondertusfchen de Jooden, ten tyden van den Zaligmaker, waren van een ander begrip; ze zeide Joh. ■ 8: s. dat Mofe geboden heeft overfpeelers te fteenigen. Hcê dit zy , 'er was onderfcheid, wanneer het overfpel met eene Priefters dochter , of met eene ondertrouwde maegd begaen was, zie Kap. zx: g en Deut. 22: 23.
(ƒ) Ende een man , die by lijnes vaders huyivrouwe, die zijne ftiefmoeder is, fal gelegen hebben, heeft fijnes vaders fchaemte ontdeckt: vergel. Kap. 18: 8. fy beyde fullen fekerlick gedoodt worden ; haer bloet is op hen; zy moeften, volgens den gemelden Joodfchen regel, gefteenigd worden.
ia. (g) Infgelijcks als een man by lijnes foons wijl die zijne fchoondochter is , fal gelegen hebben, ly lullen beyde fekerlick gedoodt worden: fy hebben eene grouwehcke vermenginge gedaen, zy hebben de orde der natuur verweest, en eene groote'verwarring in hun geflacht veroorzaekt; haer bloet is op hen 13. (A) Wanneer oock een man by een mansperioon fal gelegen hebben, met vrouwelicke byJlë'g1Rge , fy beyde hebben eenen grouwel gedaen :
CO boV. TS1.-20. DCUt. 23:i>2. Tol). S: r, , (-N ,o. s ^
(g> bov. 18:15. 0>J bov. jb: si. ( / ; bov. 18: 8.



LEVITICÜS XX. 233
fy fullen fekerlick gedoodt worden ; haer bloet is op hen , ten zy een van beide met gewe'd tot dit on» natuurlyk grouwelftuk gedwongen ware , dan goldt de wet, Deut. 22: 25, 26 voorgefteld.
14. (2) Ende wanneer een man eene vrouwe, ende hare moeder fal genomen hebben, 't is een fchendelicke daet , bet is een verfoeilyk grouwelftuk: vergel. Kap. 18: 17. men fal hem , ende die felve, dat is beide moeder en dochter, zo de moeder daertoe bewilligd heeft , of anders de dochter alleen, met welke de bloedfchande begaen is , met vyere verbranden, op dat geen fchendelicke daet in 't midden van u en zy ; opdat andere van zulk eene verregaende fnoodheid mogen worden afgefchrikt.
Maer waerom werd deze foort van bloedfchande met verbranding geftraft, daer alleenlyk de dood bedreigd werd, op de nog veel onnatuurlyker misdaed , vs. 13 en 15 vermeld? Men antwoordt, dat de verbranding, by de Jooden, voor veel zachter dood baf gehouden werd dan het fteenigen, welke laetsgenoemde doodftraf, fomtyds zeer fmertelyk en langduurig w.as.
15. (k) Daer toe, als een man by een vee fal gelegen hebben , hy fal fekerlick gedoodt worden : ook fult gy lieden het beeft dooden ; om anderen des te meer van dergelijke grouwelen aftefchrikken,
16. Alfo wanneer eene vrouwe tot eenig beeft genaedert fal zijn, om daer mede te doen te hebben , fo fult gy die vrouwe, ende dat beeft dooden : fy fullen fekerlick gedoodt worden; haer bloet is op hen; dat is, deze vrouw, zoowel als de man vs. 15 gemeld , zijn des doods waerdig , en de bewerkers van hun eigen ongeluk.
In beide gevallen , moest ook het beest gedood worden, trouwens het is by alle volkeren ook de gewoonte van verftandige Wetgevers , om de werktuigen der misdaden te vernielen , ten einde daerdoor des te grooter affchrik te verwekken , en de nagedachtenis uit te wisfchen. CO bov. iS: 17. 0*0 bov. l'<S: 23. III, DEEL, P 5



s34 LEVITICÜS XX.
17. (/) Ende als een man fijne fufter, de dochter fijnes vaders, ofte de dochter fijner moeder, die zijn halve zuster is, fal genomen hebben , ende hy hare fchaemte gefien , ende fy fijne fchaemte fal gefien hebben, het is eene fchandvlecke, eene verfoeilyke zaek, waerdoor God vertoornd en de naeften geërgerd werdt: daerom fullen fy voor de oogen der kinderen hares volcks uytgeroeyt, dat is, in het openbaer, tot affcbrik van anderen , ter dood gebracht
worden: hy heeft de fchaemte fijner fufter ontdeckt , hy fal de ftraf van fijne ongerechtigheyt dragen.
Het zien van de fchaemte, wordt verwisfeld en nader verklaerd , door dezelve te ontdekken. Het beteekent derhalven beide vleeschlyke gemeenfchap te hebben.
18. (m) Ende als een man by eene vrouwe die hare kranckheyt of maendelykfche ontlastingen heeft, fal gelegen , ende hare fchaemte ontdeckt, hare fonteyne ontbloott, ende fy felve de fonteyne hares bloets ontdeckt fal hebben , zoodanig dat deze vermenging, niet tegen haren wil, maer met hare goedkeuring, of zelfs op haren aendrang gefchiedde , fo fullen fy
beyde uyt het midden hares volcks uytgeroeyt worden.
Kap 15: 24 wordt maer alleenlyk gezegd , dat de man zeven dagen onrein wezen zoude. Om het een met het ander overeen te brengen , beweeren fommigen, dat 'er in de aengehaelde plaets gefproken worde van iemand , die de veroordeelde misdaed onwetende begaen had , en hier van iemand, die 'er zich willens en wetens aen fchuldig maekte, en dat daerom, in het laetfte geval de doodftraf bedreigd zy. Maer hoe zeer deze onwetendheid by den man kon plaets hebben , kan zy evenwel by de vrouw niet veronderfteld worden. Hierom geven anderen deze oplosfing , dat de overtreders, zo het bedrijf verborgen was gebleeven , met de reiniging, volgens de wet Kap. 15: 24, volftaen konden,
maer
CO bov 18: 9. f»0 bov. 18:19,



LEVITICÜS XX. 235
maer dat zy met den dood moeften geftraft werden, ingeval de misdaed openbaer en by de Richters bekend wierd. Doch beter kan men het op deze wys onderfcheiden , dat 'er Lev. 15: 24 alleen het ftapen by eene onleine vrouw , zonder vleefchelyke gemeenfchap, bedoeld
WOTi9- (w) Daer toe en fult gy de fcnaemte der fufter uwer moeder, ende der fufter uwes vaders niet ontdecken : dewijle hy fijne naebeftaende ontbloott heeft , fullenfe de ftraf van hare ongerechtigheyt dragen.
Vermits hier de dood niet bedreigd wordt , befluit men daeruit , dat de hier afgekeurde misdaed op dezelfde wys geftraft wierd , als die van welke vs. 20, ar zal gefproken worden , dat namelyk de overtreders kinderloos fterven zouden.
20. (0) Als oock een man by fijne moeye, de huisvrouwe zijns Ooms, fal gelegen hebben, hy heeft de fchaemte fijnes ooms ontdeckt : fy fullen hare fonden dragen ; fonder kinderen fullenfe fterven.
21. (p) Ende wanneer een man fijns broeders huyfvrouwe fal genomen hebben, het is onreynigheyt: hy heeft de fchaemte fijns _ broeders ontdeckt, fy fullen fonder kinderen zijn.
Het geval Deut. 25: 5 bepaeld , moet hier evenwel uitgezonderd worden.
22. (?) Onderhoudet dan alle mijne infettingen, ende alle mijne rechten, ende doet defelve : op dat u dat lant, daer henen ick u brenge , om daer in te woonen , niet uyt en fpouwe , vergel. Kap. 18: 25, 28. . , .' .
23. (r) Ende en wandelt niet in de infettingen, volgt de grouwelyke gewoonten, en de afgodifche plechtigheden des volcks niet na , het welcke ick voor uw aengefichte uytwerpe : want alle defe dingen heb-
O) bov. 18: ia, 13. (<0 bov. 18: 14. O) bov. 18: 16. (jj bov. 18: 26. CO büV- l8: 3' 2°'
III. DEEL.



236 LEVITICÜS XX.
ben fy gedaen: daerom ben ick harer verdrietigh geworden; zoodat ik hen niet langer verdragen kan, verg. Kap. 18: 25.
24. Ende ick hebbe u gefeyt en meermalen beloofd Exod. 3: 8, 17. 23: 27, 28 enz-, Gy fult haer lant erffelick befitten, ende ick fal u dat geven , op dat gy het felve erffelick befitt, (s) een lant vloeyende van melck, ende honich , wegens de me. nigte van grazige weiden voor het vee, als mede bloemrijke bergen en dalen, die den byën eene groote menigte honig doen opleveren ; Ick ben de HEERE uwe Godt, die U , door zonderlinge weldaden en byzondere wetten van de overige volckeren afgefondert hebbe.
25. (t) Daerom fult gy , volgens het voorfchrift, het welk ik u daervan gegeven heb, onderfcheyt maken tuffchen reyne , ende onreyne beeften, ende tusfchen het onreyn, ende het reyn gevogelte: ende gy en fult uwe zielen , dat is uwe perfonen , in mijne oogen niet verfoeyelick maken , vergel. Kap. m 43. aen de beeften , ende aen het gevogelte, ende aen al wat op den aerdbodem kruypt, het welcke ick voor u afgefondert hebbe, op dat gy 't onreyn houdet; door u van die fpijzen te onthouden, welk» ik voor onrein verklaerd heb , zult gy van alle andere volkeren onderfcheiden en afgezonderd zijn.
Wy leeren 'cr uit, dat het oogmerk van deze fchaduwachtige wetten , de reine en onreine dieren betreffende, Onder anderen hier in beflond, dat de Ifraeliten een afgezonderd volk zouden uitmaken, het welk alleen moest woonen: want, vermids zy zich van vele fpijzen onthouden moeften, welke by de Heidenen in groote achting waren, konden zy met dezelve geene gemeinfchap hebben.
26. Ende gy fult my heyligh zijn , tot mijnen dienst afgezonderd : want ick de HEERE ben heyligh , ik heb eenen volmaekten afkeer van alle zedelyke befmetting, vergel. Kap. 19: 2, ende ick hebbe u van
de
CO Exod. 3:|. (Zj b«v. Hs t. Deut. 14: 4.



LEVITICÜS XXI. 237
de overige volckeren afgefondert, op dat gy in eene byzondere betrekking mijne foudet zijn.
27. (v) Als nu een man ofte vrouwe , in fich eenen waerfeggenden geeft fal hebben, ofte een duyvelskonftenaer fal zijn, zoo dat zy zich daer voor uitgeven, dat zy toekomende dingen voorzeggen, en buitengewoone dingen verrichten kunnen , fy fullen fekerlick gedoodt worden : men fal defelve met fteenen fteenigen, haer bloet is op hen.
HET XXI. KAPITTEL.
Eenige wetten omtrent de reinheid en de vereifchten der Priefieren in het gemeen, en van den Hoogepriefter in het byzonder.
X. jT^Aer na, kort na het bedreigen der voorheen opgenoemde ftraffen , feyde de HEERE tot Mofe : Spreeckt van mijnen wege tot de Priefteren, de fonen Aarons , ende fegt tot hen; Over eenen
dooden, door het aenraken van een dood lichaem, door in een huis te komen , daer een lijk is, door de Iijkftatie naer het graf te volgen , en vooral door over eenen dooden te rouwklagen, fal [een Priefter] fich niet verontreynigen onder fijne volcken, en zich daerdoor buiten ftaet Hellen om mijn Heiligdom te bedienen : want door zulke dingen zouden zy eene wettifche onreinheid over zich brengen, van niet minder dan zeven dagen, vergel. Num. 1o:11,14.
De redenen van deze verordening waren de volgende : 1. om de waerdigheid der Priefieren te verheffen, en hun by het volk des te meerder eerbied te verwekken , naedien zy zich in zulke bezigheden niet mochten inlaten, tot welke anderen by fterfgevallen verplicht waren. 2. om te leeren,
Cv) Deut. 18: 10. 1 Sam. :8: 7. III. DEEL.



238 LEVITICÜS XXL
dat de Priefters zich geheel en al aen den dienst van God moeften overgeven, en zich van alle tijdelyke bezigheden onthouden , immers welke hen in het verrichten van hun heilig dienstwerk konden verhinderen. 3. om de Priefters tot eene nauwkeurige zuiverheid te gewennen. 4. Eindelyk ook nog, opdat de Priefters gepaste voorbeelden wezen zouden van onzen Godlyken Hoogepriefter, wiens heiligheid volmaekt is.
2. Geen Priefter zal zich over eenen dooden, en byzonder niet door het bedrijven van rouw, verontreinigen, behalven alleenlyk in die bepaelde gevallen, welke ik zal opnoemen , opdat 'er in dit ftuk geene vergisfing plaets hebbe; het is hem geoorloofd rouw te bedrijven over fijnen bloetvrient , die hem ten naeften beftaet : namelyk over fijne moeder , ende over fijnen vader, ende over fijnen loon, ende over fijne dochter, ende over fijnen broeder :
3. Ende over fijne fufter , die maegt is, hem naebeftaende , dus zijne natuurlyke zuster ; en wel die nogh geenen man toebehoort en heeft, want was zy getrouwd , dan was haer man haer de naefte : over die opgenoemde bloedverwanten, fal hy fich mogen verontreynigen en rouw bedrijven.
Men zou hier twee vragen kunnen opgeven:
1. Of een Priefter geen rouw mocht bedrijven, by het afflerven van zijne vrouw ? Wy antwoorden, dat deze zaek van zeiven fpreekt. De vrouw wordt hier wel niet uitdrukkelyk genoemd, maer een man heeft niemand nader dan zijne Echtgenoot , de betrekking tot haer is, volgens Gods eigen inftelling, nauwer dan die tot Vader en Moeder. Voeg 'er by , dat God aen Ezechiel, die een Priefter was , als iets buitengewoons , verbood over zijne Vrouw te rouwklagen, Ezech. 24: 16.
2. Hoe hier aen den Priester wordt toegeftaen, over zijne broeders te rouwklagen, daer dit, by het omkomen van Nadab en Abihu, aen hunnen Broederen Eleazar en Ithamar, zoo uitdrukkelyk verboden wordt Kap. 10? Wy antwoorden 1. dat dit geval ten eenemael buitengewoon ware. Het rouw-
kla-



LEVITICÜS XXI. 239
Klagen over Nadab en Abihu zou eene ftilzwijgende berisping geweest zijn, als of hunne ftraf al te geftreng geweest ware. 2. Dat Eleazar en Ithamar toen ter tijd bezig waren, om hunne Priesterlyke bediening te aenvaerden, zoodat hunne inhuldiging, wanneer zy rouw bedreeven hadden, zou afgebroken wezen.
4. Over andere perfonen, buiten zijne naefte bloedverwanten, zal een Priester geen rouw bedrijven, hy en fal fich zelfs niet veronreynigen [over] eenen Overften onder fijne volcken, al was hy het Opperhoofd en de eerste perfoon van het Gemeenebest, om fich te ontheyligen en buiten ftaet te ftellen om het Heiligdom te bedienen.
5. Sy en fullen op haer hooft geene kaelheyt maken , ende en fullen den hoeck hares baerts niet affcheeren : nochte in haren vleefche en fullen fy geene fneden fnijden, nochte eenige andere bygelovige plechtigheden verrichten, welke by de Heidenen, ter gelegenheid van lijkftatien, in gebruik zijn.
6. Sy fullen haren Godt heyligh zijn, afgezonderd tot zijnen dienst, en altoos gereed, om het werk van hunne bediening in het Heiligdom waertenemen, ende den naem hares Godts en fullenfe niet ontheyligen, door dien tijd, welken zy in den dienst van God hefteden moeten, tot beuzelingen aenteleggen: want fy offeren de vyer-offeren des HEEREN , zy bedienen den altaer, door den heere brand- en andere offeren toetebrengen , en Hem de toonbrooden aen te bieden, die de fpïjfe hares Godts zijn; want de altaer was zijne tafel, en het geen daerop verbrand werd , was als het ware zijn voorraed, daerom fullen fy heyligh zijn: want zo zy zich verontreinigden, zouden zy deze heilige dingen niet mogen aenraken.
7. De Priesters moeten zich niet alleen, gelijk alle Israëliten, van bloedfchandige huwelyken wachten, maer, in het ftuk van den Echt, wordt van hun ook nog eene byzondere reinheid gevorderd : driederlei foort van vrouwen zijn hun ongeoorloofd; fy
en fullen geene vrouwe nemen die eenehoereis, ofte die eene ontheyligde eene ontmaegde is, al was 't door geweid , en buiten haren wil gefchied, nochte eene vrouwe nemen , die van haren man verftooten is,
III. DEEL.



,240 LEVITICÜS XXL
het zy om kwaed gedrag, het zy onfchuldig: want hv is heyligh fijnen Godt, tot den plechtigen dienst van den God der goden op eene zonderlinge wys toegewijd , en daerom moet hy zijn Priesterambt niet ontheiligen, door zulke huwelyken, welke hem in een kwaed gerucht brengen kunnen.
8- Daerom fult gy, Mofe, hem heyligen, door toetezien en zorg te dragen, dat hy de waerdigheid van zijn Priesterambt niet bekladde: om dat hy de fpijfe uwes Godts offert en Gode aenbiedt vergel. vs. 6: hy fal u heyligh zijn, zijne achting by u en het ganfche volk bewaren, of, gelijk men het ook kan opvatten, hy zal zich nimmer, door onreinheid, buiten ftaet ftellen, om voor u en voor het ganfche volk, zoo menigmalen het nodig wezen zal, offeranden
te doen : want ick ben heyligh, ick ben de HEERE , die u heyligt.
9. Als nu eeniges Priefters dochter fal beginnen te hoereeren, fy ontheyligt haren vader; zy brengt zijn perfoon in verachting, en bezoetelt den luister van zijne waerdigheid, met vyer falfe verbrandt worden : zulk eene zware ftraf werd 'er op de hoererye van eene Priesters dochter gefteld; deels, omdat het volk van haer meer deugd verwachtte en vorderde, dan van eene dochter der gemeene Ifraeliten , deels omdat zy een fchandvlek bracht op da eer en het aenzien van haren Vader.
10. Ende, zoo vervolgde de Heer, toen hy de wetten j omtrent de gemeene Priesteren had voorgefteld, en overging tot die, welke den Opperpriester betroffen, hy, die de Hoogepriefter onder fijne broederen is, op wiens hooft de falf-olie gegoten, en die, door het uitftorten van dien olie, op eene meer byzondere wys, tot den dienst van het binnenfte Heiligdom ingewijd is, ende wiens hant men, met het vet, en den rechter fchouder van den ra.n der handvulling, en andere dingen, volgens mijn voorfchrift Exod. 29: 22 24. gevult heeft, om die heilige kleederen, welke alleen voor den Opperpriester gefchikt zijn, aen te trecken; die man en fal fijn hooft niet ontblooten, nochte fijne kleederen niet fcheuren of eenige andere plechtigheden van rouw verrichten.
11. Hy



LEVITICÜS XXI. 241
11. Hy en fal oock by geene doode lichamen komen : [felfs ] "over fijnen vader, ende over fijne moeder en fal hy fich niet verontreynigen, en zich daer door buiten ftaet ftellen om het Heiligdom te bedienen.
12. Ende uyt het heyiigdom en fal hy niet uytgaen, om eenige lijkftatie bytewoonen, en zo hy , in den dienst van het Heiligdom bezig zijnde, bericht ontvangt, dat iemand zijner naestbeftaende bloedverwanten geftorven is, zal hy in zijn werk blijven voortgaen, op dat hy het heyiigdom fijnes Godts niet en ontheylige, door meerder achting voor eenen dooden te betoonen, dan voor mijnen dienst: want de kroone der falf-olie fijnes Godts, dat is de heilige zalf-olie zelve, die hem als een kroon verftrekt, en hem verheven maekt boven zijne broederen, is op hem ; daerdoor is hy allerplechtigst tot mijnen dienst ingewijd, Ick ben
de HEERE.
13. Hy fal oock eene vrouwe in haren maegdom nemen, die nooit aen eenen anderen man is verloofd geweest, én omtrent welke geen twijffel vallen kan, dat zy onteerd wezen zoude.
14. Eene weduwe, ofte verftootene , ofte ontheyligde hoere , de fulcke en fal hy niet nemen: maer eene maegt uyt fijne volcken, uit de dochteren Israëls, fal hy tot eene vrouwe nemen.
Ezech. 44: 22. wordt aen den Priester toegeftaen, eene Weduw te nemen, welke te vooren aen eenen Priester was gehuwd geweest; dan men wete, dit 'er, in de aengehaelde plaets, van de gemeene Priesteren 'gefproken worde, en de huwelyks wetten, hier voorgefteld, betroffen den Opperpriester. De Jooden voegen 'er ter nadere opheldering by , dat de Hoogepriester, zoo hy, nog een gemeen Priester zijnde, de weduw van eenen anderen Priester getrouwd had, deze vrouw behouden mogt na dat hy tot de Hocgepriesterlyke waerdigheid verheven was. — De bewoording eene niaegd uit zijnen volke moet niet tot den ftam van Levi bepaeld worden, maer tot de jonge dochters uit het volk van Israël: want de Hoogepriesters hebben' ook vrouwen uit andere ftammen genomen, zie 2 Chron. 22: 12.
III. DEEL. Q_



242 LEVITICÜS XXI.
15. Ende hy en fal fijn zaet onder fijne volcken
niet ontheyligen, door zich in het huwelyk te begeven met eene vrouw van eene lage afkomst, langs dezen weg zou hy zijne kinderen in verachting brengen , zoodat hy ongefchikt wezen zoude om den luister van de Hoogepriesterlyke waerdigheid op te houden: want ick ben de HEERE, die hem heyligt, en allerbijzonderst voor my afzondert.
16. Wijder fprack de HEERE tot Mofe en gaf hem, by deze gelegenheid, nog eenige andere bevelen, omtrent de Priesteren, léggende:
17. Spreeckt tot Aaron, feggende; Niemant uyt uwen zade, wie hy ook wezen mag , Hoogepriester of gemeene Priesters, nae hare geflachten, door alle eeuwen heen, zoo lang het Priefterfchap duuren zal, in den welcken een lichamelyk gebreckfal zijn, fal naederen tot den altaer, om de.fpijfe fijnes Godts te offeren; elk een Priester , die het Heiligdom bedient , moet in geen het minste opzicht gebrekkig, maer geheel volkomen zijn.
Het oogmerk van deze Wet was tweeledig : deels opdat de Priesterlyke waerdigheid niet eenigzins in verachting komen zoude; deels ook, opdat de Priesters des te beter voorbeelden wezen zouden van onzen Godlyken Hoogepriester, wiens zedelyk gedrag en offerande in alles volmaekt zijn zoude.
18. Want geen man, in den welcken een lichamelyk gebreck fal zijn, en fal naederen, al bezat hy voor het overige nog zulke uitmuntende hoedanigheden, hy zy een blint man, ofte kreupel, ofte te kort, ofte te langh in leden: het zy .hem eenig lid ontbreekt, het zy hy iets overtalligs beeft, het zy hy in eenig gedeelte van zijn lichaem mismaekt en wanftaltig is.
19. Ofte een man, in den welcken eene breucke des voets, ofte eene breucke der hant fal zijn:
20. Ofte bultachtigh , ofte dwergachtigh fal zijn, ofte een vel op of eenig ongemak aen fijne ooge fal nebben, ofce drooge fchurftheyt, ofte etterige fchurftheyt, ofte die gebroken fal zijn aen fijn gemacht;
21. Geen man uyt den zade Aarons des Prie¬
fters ,



LEVITICÜS XXL 243 fters , in den welcken een gebreck is, fal tot den altaer toetreden, om de vyer-offeren des HEEREN te offeren of op eene andere wys den altaer te bedienen : een gebreck is in hem, hy en fal niet toetreden, om de fpijfe fijnes Godts te offeren, vergel. vs. 6 en 21. De Hoogepriester met een dezer gebreken overvallen wordende, moest door eenen anderen , die 'er de naefte toe ware , vervangen worden.
2 2. Maer fchoon een mismaekt man, uit het Priesterlyk geflacht, geene offeranden mag opofferen , zal hy evenwel deel hebben aen de tijdelyke voordeelen van het Priefterfchap: want de fpijze fijnes Godts van de allerheyligfte dingen, als de fpijsöfferen, de zondöfferen, de fchuldöfferen, en de toonbrooden, welke in het Heiligdom, door de manlyke perfonen , uit het Priesterlyk geflacht, gegeten worden; ende van de heylige dingen, als de beweegborst en den heffchouder van de danköfferen, als mede de eerftelingen en de tienden, welke het onderhoud der geheele Priesterlyke huisgezinnen uitmaken, fal hy mogen eten:
Dit onderfcheid was 'er derhalven tusfehen de lichamelyke smaektheid der Priesteren, en tusfchen hunne wettifche onreinheid, dat niet de eerfte, maer wel de laetfte, het eten der heilige dingen ongeoorloofd maekte.
23. Doch een Priester, die eenigzins wanftaltig is, zal tot het Heilige van den Tabernakel niet mogen naderen, hy zal zich met het voorhof der Priesteren vergenoegen moeten, tot den voorhangh en fal hy niet komen, om eenige deelen van het Priesterwerk te verrichten , ende tot den brandoffer altaer niet toetreden, om dat een gebreck in hem is : op dat hy mijne heiligdommen, dat is de deelen mijns heiligdoms, niet en ontheylige en meer of min in verachting brenge: want ick ben de HEERE, die haer heyligt , en deze gewijde plaetfen, tot mijnen plechtigen eerdienst, heb afgezonderd.
24. Ende Mofe fprack [fulks] tot Aaron, ende tot fijne fonen; ende tot alle de kinderen Ifraè'ls s want het ganfche volk had 'er belang by, dat de ftatelyke Godsdienst behoorlyk verricht wierd.
III. DEEL. *



244 LEVITICÜS XXII.
HET XXII. KAPITTEL.
Eenige voorfchriften voor de Priesteren, omtrent het eten der heilige fpijzen vs. 1-16. met fommige waernemingen, de offeranden betreffende, v. 17-33.
1. J^Ort daer na fprack de HEERE tot Mofe,
feggende :
2. Spreeckt tot Aaron , ende tot fijne fonen , dat fe fich van de heylige dingen der kinderen lfraëls die fy my heyligen en aenbieden , wanneer zy eeni^ermate onrein zijn , aenffonds affonderen, en , in zulk een geval , geen gebruik maken van de heilige fpijzen, vcrgel. Kap. 7: 20, 21, op datfe den naem mijner heyligheyt niet en ontheyligen , door anderen aenleiding te geven, om laeg van my en mijnen plechtigen eerdienst te denken: Ick ben de HEERE.
3. Segt tot hen; Alle man onder uwe Priesterly. ke geflachten, wie hy ook wezen mag, die uyt uwen gantfchen zade tot de heylige dingen, die de kinderen lfraëls den HEERE heyligen, naederen fal, om dezelve te eten , of aenteraken, als fijne onreynigheyt op hem is , die felve menfche fal van voor mijn aengeficht, uit mijn Heiligdom verbannen, uit de gemeinfchap van miin volk, ja uit bet land der levendigen, uytgeroeyt worden: Ick ben de HEERE.
4. Niemant van den zade Aarons die melaetfch is , ofte eenen vloet heeft , en fal van die heylige dingen eten , tot dat hy reyn is: mitfgaders die yet aenroert dat onreyn is van een doot lichaem , (a) ofte yemant dien het zaet der byligginge ontgaet.
5. Ofte
00 bov. Ij: ».



LEVITICÜS XXII 245
5. Ofte fo wie aengeroert fal hebben _ eenigh kruypende gedierte , daer van hy onreyn is, ofte eenen menfche, daer van hy onreyn is, nae alle fijne onreynigheyt: van welken aert die ook wezen mogt:
6. De menfche , dewelcke dat aengeroert fal hebben , die fal onreyn zijn tot aen den avont: ende hy en fal van die heylige dingen niet eten, maer fal lijn vleefch met water baden.
7. Als de fonne fal ondergegaen zijn , dan fal hy reyn zijn: ende daer na fal hy van die heylige dingen eten; want dat is fijne fpijfe , zijn deel, en het middel van zijn beftaen.
8. (b) Het doode aes, ende het verfcheurde en fal hy niet eten, om daer mede onreyn te worden: Ick ben de HEERE.
9. Deze voorfchriften hebben alle Priesters zorgvuldig waertenemen, Sy fullen dan dit mijn bevel onderhouden, op datfe geene fonde, dat is geene fchuld op zich laden, en daer over flraffen dragen, ende daer in fterven, als fy die heilige dingen ontheyligt fouden hebben, door 'er, in hunne onreinheid, van te eten: Ick ben de HEERE, die haer heyligt.
10. Oock en fal geen vreemde, die niet tot het Priesterlyk geflacht behoort, het heylige eten: een bywoonder des Priesters, die by hem getier bergt is, ende een daglooner en fullen het heylige niet eten, omdat deze menfchen tot zijn huisgezin niet behooren.
11. Wanneer dan nogh, of evenwel, de Priefter eene ziele, eenen flaef of eene flavin, met fijn geit fal gekocht hebben, die fal daer van eten; vermids zy hem geheel toebehooren , en daerom onder zijne huisgenooten gerekend worden: ende de ingeboren van fijn huys, die fullen van fijne fpijfe eten.
12. Maer als des Priefters dochter eenen vreemden man fal toebehooren, dat is, aen iemand buiten het Priesterlyk geflacht zal getrouwd zijn; fy en fal van het hef-
O) Exod. 22: 31. bov. 17: 15. Ezech. 44: V» III. DEEL. 3



246 LEVITICÜS 'XXII. offer der heylige dingen niet eten; vermids zy, uit he% Priesterlyk huisgezin , tot dat van eenen gemeenen Israëlijt is overgegaen, heeft zy haer recht en aendeel op en aen de heilige dingen verlooren.
'13. Doch als des Priefters dochter eene wedu^ we, ofte verftootene fal zijn, ende geen zaet hebben , ende tot haers vaders huys, (c) als in hare jonckheyt , fal wedergekeert zijn , en dus weder een lid van des Priesters huisgezin geworden is , gelijk zy in hare jeugd voor haer huwelyk was, fo falfe van de fpijfe haers vaders eten : maer geen vreemde en fal daer van eten, die tot een ander geflacht en huisgezin behoort.
14. Ende wanneer yemant het heylige door dwalinge fal gegeten hebben . niet wetende, dat het heilig was, fo fal hy deffelven vijfde deel daer boven toedoen , ende fal 't den Priefter met het heylige we? dergeven: behalven de offerande van eenen ram, welken hy den heer moet toebrengen, vergel. Kap. 5: 15, zal by niet «Heen juist zoo veel als hy gegeten heeft aen den Priester weder ter hand ftellen , maer nog een vijfde gedeelte daerboven.
ij. 60 en fullen fy , te weten de Priesters , niet Ontheyligen noch laten ontheiliaen , de heylige dingen der kinderen Ifraè'ls, die fy den HEERE fullen geheven hebben , tot onderhoud der dienaren van het Heiligdom :
16. Ende hen doen dragen de ongerechtigheyt
der fchult, voor zoover zy zich geduchte ftraffen op den hals halen zouden, als fy, die tot de gemeene Israëliten behooren , hare heylige dingen fouden eten: want ick ben de HEERE, die haer heyligt.
17. Voorder fprack de HEERE, by dezelfde gelegenheid , tot Mofe, feggende:
18. Spreeckt tot Aaron , ende tot fijne fonen, ende tot alle de kinderen Ifraè'ls, ende fegt tot
hen;
CO bov. zo: 14.



LEVITICÜS XXII. 247
hen; So wie uyt den huyfe lfraëls, ende uyt de vreemdelingen in Ifraël is, die fijne offerhande fal offeren nae alle hare geloften, ende nae alle hare vrywillige dank-offeren , die fy den HEERE ten brandoffer fullen offeren:
19. Het fal nae uw welgevallen zijn, zoo als gy als Priesters, het, nae mijn voorfchrift, vorderen zult, een volkomen manneken, van de runderen, van de lammeren , ofte van de geyten; 'er zal aen deze offeranden geen het minste gebrek zijn.
20. Gy en fult niet offeren yet, daer in een gebreck is : want het niet aengenaem en foude zijn voor u, vermids het aen mijn voorfchrift niet beantwoordende was.
- 21. (d) Ende als yemant een danck-offer den HEERE fal offeren, uytfonderende van de runderen , ofte van de fchapen eene gelofte, ofte vrywilligh offer; 't fal volkomen zijn, op dat 'et aengenaem zy, geen gebreck en fal daer in zijn, van die gebreken, welke ik aenflonds zal opnoemen: want alle gebreken verhinderden het aennemen van een vrywillig offer niet: zie vs. 23.
22. Het blinde namelyk, ofte gebrokene, ofte verlemde; ofte wratte of'eenig vleezig uitwas, ofte drooge fchurftheyt , ofte etterige fchurftheyt hebbende; defe en fult gy den HEERE niet offeren : ende daer van en fult gy den HEERE geen vyer-offer op den altaer geven.
23. Doch eenen os , ofte kleyn vee, telangh, ofte te verkrompen in leden ; die fult gy tot een vrywüligh offer mogen bereyden, doch tot eene gelofte en foude het niet aengenaem zijn.
'Er was veel onderfcheid tusfchen vrywillige offeranden, en tusfchen geloften : want niemand lag onder de verplichting om de eerfte, maer wel, wanneer hy 'er zich toe verbonden had, om de laetfte te offeren.
00 Deut. 15: 2i. ende 17; U III. DEEL. Q^4



248 LEVITICÜS XXII.
24. Het gedruckte , ofte geftootene, ofte gefcheurde, ofte gefnedene en fult gy den HEERE niet offeren: dat, te weten het offeren van iets dat door drukken, ftooten , fcheuren, of fnijden verminkt is, en fult gy in uwen lande niet doen.
25. Gy en fult oock uyt de hant des vreemden , die onder ulieden als Joodengenoot woonachtig is, van alle defe • verdorvene en gebrekkige dingen, welke ik zoo even heb opgenoemd, uwen Gode geene fpijfe offeren; van dit alles zult gy niets op 'sheesin altaer brengen : want hare verdorvenheyt in haer is, zy moeten gerekend worden als iets waerin een verderf is ; namelyk in die felve is gebreck, of eenig lichamelyk ongemak, iy en fouden niet aengename zijn voor u, zy zouden aen mijn voorfchrift niet beantwoorden, en daerom kunnen zy my niet behagen.
26. Wijder fprack de HEERE, op denzelfden tijd, tot Mofe, feggende:
27. Wanneer een os dat is een Rund, ofte lam,
ofte geyte, de eenigfte der viervoetige dieren, welke voor dtn altaer gefchikt zijn, fal geboren zijn, fo fal die feven dagen onder fijne moeder zijn, en haer zuigen: daer na van den achtften dagh, ende daer over, fal hy aengenaem zijn, tot offerhande des vyer-offers den HEERE. vergel. Exod. 32: 30.
28r Gy en fult oock eenen os, of eene koe, ofte kleyn vee , hem, ende fijn jongh op eenen dagh niet flachten, al waer het ook, om deze dieren den heezie, op zijnen altaer, aentebieden.
Door deze wet fchijnt de heer Israël eenen afkeer te hebben willen inboezemen van allerlei wreedheid, daer het flagten van een jong dier, te gelijk met deszelfs moeder, eene blijkbare wreedaertigheid influit.
29. Ende als gy een lof- of dank-offer, vergel. Kap. 7: 15, 16. den HEERE fult flachten ; nae uwen
wille fult gy het flachten, wanneer en van welk foprt het u goeddunkt, het zy van runderen of van klein vee; zie Kap, 3: 1, 7, 12. Men kan het ook vertalen, gy zuls het



LEVITICÜS XXIII. 249
flagten tot uwe aenneming, dat is op zulk eene wys, dat gy u daerdoor by God veraengenaemt. zie Lev. 19 :5.
30. (e) Het fal op den felven dagh gegeten worden , gy en fult daer van niet overlaten tot op den morgen: Ick ben de HEERE. vergel.
Kap. 7: 15.
31. Daerom, omdat ik de heer ben, daerom fult gy mijne geboden houden , ende defelve doen : Ick, gelenkt 'er toch altoos aen, dit kan u niet genoeg worden in» geprent, ik ben de HEERE.
32. Ende gy en fult mijnen heyligen naem niet ontheyligen, door het opofferen van iets het welk gebrekkig is, noch door eenige andere misdaden; wacht u van al dat geen, het welk aenleiding zoude kunnen geven, dat ik en mijn plechtige eerdienst eenigzins in verachting kome; op dat ick in 't midden der kinderen lfraëls geheyligt, gediend en geëerbiedigd worde : Ick ben de HEERE, die u heylige ; die u uit alle andere volkeren verkooren en afgezonderd heb, om, in eene zeer byzondere betrekking, mijn volk te zijn.
33. Die u, uyt Egyptenlant uytgevoert hebbe, op dat ick u tot een Godt des Verbonds zy: Ick ben de HEERE, aen welken gy gehoorzaemheid en hulde verfchuldigd zijt.
HET XXIII. KAPITTEL.
Wetten omtrent de Heilige tyden, byzonder de drie
jaerlykfche hoge Feesten.
I. r)Aer na, ter zeiver tijd, of niet lang na het geven der voorige wetten , fprack de HEERE op
nieuw tot Mofe , feggende :
00 bov. 7: 15. III. DEEL. Q_ 5



250 LEVITICÜS XXIII,
2. Spreeckt uit mijnen naem tot de oudflen van uw volk, en door middel van deze tot de kinderen lfraëls, ende fegt tot hen ; De gefette hoogtijden, dat is de vastgeftelde Feesten des HEEREN, de plechtige by. eenkomften des volks , op gezette tijden , om den heeei gezamenlyk te dienen, dewelcke gylieden uytroepen fult , voor zoover de Priefters dezelve door het geluid der trompetten moeten aenkondigen ; deze Feesttijden fullen heylige t'famenroepingen zijn , op welke het volk zal t'zamerj komen, om my in het Heiligdom te dienen en aentebidden , defe zijn mijne gefette hoogtijden , feestdagen, welke ik, tot mijnen openbaren Eerdienst, heb afgezonderd
3. (a) Ses dagen fal men het werck doen, maer op den fevenden dagh -is de Sabbath der rulle, eene heylige t'famenroepinge , geen werck en fult gy doen: het is des HEEREN Sabbath , in alle
uwe wooningen w waer gy u ook bevinden moogt: want daer de andere feestdagen alleen ter plaetfe van het Heiligdom gevierd wierden, zoodat alle de Ifraeliten zich derwaerds begeven moesten , zoo moesten zy den weeklykfchen Sabbath overal vieren, waer zy ook woonen mogten.
4. Defe drie, welke ik zal opgeven , zijn, behalven den weeklykfchen Sabbath , de gefette hoogtijden des HEEREN, de heylige t'famenroepingen , de jaer» lykfche Feesten , op weike^alle de Ifraeliten zich naer die plaets begeven moesten , alwaer het Heiligdom is , om my gezamenlyk en plechtig te dienen: dewelcke Feesttijden gy uytroepen , en door de bazuinen der Priefteren bekend maken lult , op haren gefetten of bepaelden en vastgefielden tijt.
5. (b) In de eerfte maent, op den veertienden der maent , tusfchen twee avonden is des HEEREN Paefchen , vergel. Exod. 12.
6. Ende op den vijftienden dagh der felver
maent
(a) Exod. 30. 9. ende 23: 12. Deut. 5: 13. Luc. 13: 14. (b~) E*odl„ t2: 18. ende .23: 15. Num. 28: 16. Dcutr. 16: 1.



LEVITICÜS XXIII. 251
maent is het feeft van de ongefuerde [brooderi] des HEEREN : op den vijftienden dag, daegs na dat gy des avonds het Paeschlam gegeten hebt, zult gy beginnen, en geduurende feven dagen fult gy voortgaen en aenhouden met ongefuerde [brooderi] eten.
7. Op den eerften dagh fult gy eene heylige t'famenroepinge hebben, vergel. Exod. 12: 16: geen dienfhverck en fult gy doen : geen werk van uwen gewoonen en dagelykfchen arbeid zult gy verrichten.
Gedurende de overige Feestdagen werd 'er zulk een flipte rust niet gevorderd als op den weekelykfchen Sabbath. Men mogt althans op dezelve wel reizen, en andere bezigheden verrichten, zie Deut. 16: 7.
8. Maer gy fult feven dagen vyer-offer den HEERE offeren : naderhand zijn de offeranden voor elken dag nader bepaeld Num. 28: 19-25. op den fevenden dagh fal eene heylige t'famenroepinge welen % vergel. Exod. 12: 16. geen dienflwerck en fult gy op dezen laetften dag doen, even min als op den eerften.
9. Ende de HEERE fprack tot Mofe , feggende :
10. Spreeckt tot de kinderen lfraëls, ende fegt tot hen : Als gy in het lant Canaan fult gekomen zijn , het welcke ik u geven fal, ende gy fijnen OOgfl fult in-OOgflen , dat is als gy begint den oogst in te zamelen , vergel. Deut. 16: 9. dan fult gy een garve , in het oorfpronglyke ftaet een Gomer , dat is het
tiende deel van een Epha, van de eerftelingen uwes oogfts tot den Priefter brengen.
Door den oogst hebben wy hier te denken aen den garften - oogst , die met Paefchen eenen aenvang nam. Op het Pinxterfeest begon de tarwen - oogst , en op het feest der loofhutten werden de druiven en andere boomvruchten ingezameld. De plechtigheid omtrent de eerftelingen van den garden - oogst op het Paeschfeest , beftondt hierin , dat 'er een fchoof koorn afgefneeden , en tot den Priefter in het Heiligdom gebracht wieidt. Vervolgens werd die fchoof
III. DEEL.



252 LEVITICÜS XXIII.
gedroogd, vergel. Kap. 2: 14-16 en uitgedorscbt; bet koorn werdt gemalen en zeer fijn gezift, en van dit gezifte meel nam de Priefter een Gomer of een handvol, en leide het, met olie en wierook , op den altaer.
11. Ende hy fal die garve , welker graen tot hem in het Heiligdom gebracht werd , voor het aengeficht des HEEREN bewegen , op dat 'et voor u aengenaem zy, opdat gy u daerdoor by den Heer moogt veraengenamen : des anderen daegs na den Sabbath, te weten na den isden van Nifan, na den eerften dag van het feest der ongezuurde brooden , welke een Sabbath genaemd werdt , omdat men alsdan van alle dienstwerk rusten moest , volgens vs. 7; des anderendaegs na dezen Sabbath fal de Priefter die garf der eerftelingen bewegen , en daerna een handvol koorn op den altaer brengen.
12. Gy fult oock op den dagh als gy die garve bewegen fult, bereyden een volkomen lam , dat eenjarigh is , ten brand-offer den HEERE; boven het dagelyksch morgen- en avond- offer , en boven die offerande, welke, volgens vs. 8, op elk der zeven da|en van dit feest , moest geofferd werden.
13. Ende fijn fpijs-offer twee tienden of Gomers meelbloeme met olie gemengt ten vyer-offer, den HEERE ten lieflicken reucke : ende fijn dranckoffer van wijn, het vierde deel van een Hin.
By andere offeranden van lammeren, werd maer één Gomer meelbloeme gevoegd, Num. 15: 4. Hier werden twee Gomers gevorderd. De reden is deze : het ééne Gomer moest het offer van het lam vergezellen, en het andere moest, na de beweging van de koorngarve , op den altaer gebracht worden , zie vs. 11. — Het drank-offer behoorde, gelijk
altoos, by het brand-offer, vergel. Num. 15; 5. Evenwel werd de maet van wijn niet verdubbeld, gelijk die van de meelbloeme , omdat dit Feest diende tot dankzegging, niet voor den wijn, maer voor den garften - oogst.
14. Ende gy en fult geen broot, nochte ge-
rooft



LEVITICÜS XXIII. 253
rooft koorn , nochte groene aren eten , tot op dien felven dagh, dat gy de offerhande uwes Godts van welke ik thans bezig ben te fpreken, in het Heiligdom, en op den altaer fult gebracht hebben : het is eene eeuwige infettinge voor uwe geflachten, door alle eeuwen henen, zoo lang gy een volk zult uitmaken, in alle plaetfen van uwe wooningen, door het ganfche land Ca«aan henen.
Deeze plechtigheid was ingefteld en zeer natuurlyk gefchikt, om Ifraël, het welk in Canaan van den akkerbouw beftaen zoude, te herinneren, dat zy den oogst, met allen hunnen voorfpoed , alleen aen den Heere en zijnen zegen te danken hadden. Dit en de andere Feesten waren derhalven zeer gepaste middelen , om de Ifraeliten geduurig aen den Heere, en aen den dienst van het Heiligdom, verbonden te houden.
15. (c) Daer na fult gy u tellen van 's anderen daegs na den zoo evengemelden Sabbath, verg. vs. 11 van den dagh dat gy de garve des beweeg-offers fult gebracht hebben , met één woord, van den zestienden dag der maend Nifan , het fullen feven volkomene Sabbathen zijn ; na den gemelden dag zult gy zeven geheele weken tellen , die dag , van welke de telling begint, als de eerfte mede gerekend ziinde.
16. Tot 's anderen daegs na den fevenden Sabbath fult gy vijftigh dagen tellen : dan," te weten juist op den vijftigften dag, den eerften die o.) de bovengemelde zeven weken volgt, fult gy een nieuw fpijsoffer , een offer van nieuwe tarwe, tot brooden gebakken, vergel. Exod. 34: 22, den HEERE offeren.
17. Gylieden fult uyt uwe wooningen , dat is, uit het koorn van uw eigen land twee tarwen brooden, tot beweegbrooden brengen, fy fullen met hun beide van twee Gomers of tienden meelbloeme zijn , gedeeffemt fullenfe gebacken worden : het zijn de eerftelingen van den tarwenoogst voor den HEERE ,
Cc) Deut. 16: 9. III. DEEL.



i54 LEVITICÜS XXÜT.
en zullen als zoodanig voor zijn aengezicht bewogen worden , tot een lof-offer van dankzegging voor het gelukkig flagen van den tarwen - oogst. Nadat deeze brooden bewogen waren, werden zy het deel der Priefieren : want, vermids zy gedeesfemd waren , mochten zy op den altaer niet komen, vergel. Kap. 2:11,12.
18. Gy fult oock met het zoo evengemelde broot, boven de dagelykfche offeranden, feven volkomene eenjarige lammeren , ende eenen varre , het jongh eenes runts , ende twee rammen offeren : fy fullen den HEERE een brand- offer zijn , met haer fpijs-offer, ende hare dranck-offeren, een vyeroffer , [ten] lieflicken reucke den HEERE.
Hier werden tot dit brand-offer één var en twee rammen gevorderd; maer Num. 28: II, 19» 27 werden me varren en één ram geêischt. Men kan dit op tweederlei wyzen over één brengen , of dat het aen de keus der Ifraeliten ftond, welke van beide deeze offeranden zy brengen wilden; of dat de offeranden, Num. 28: 27 gemeld, van deze onderfcheiden waren.
19. Oock fult gy nevens het bepaelde brand offer eenen geytenbock ten fond- offer, ende twee eenjarige lammeren ten danck-offer bereyden.
20. Dan fal de Priefter defelve offeranden , welke ik zoo even genoemd heb, met het broot der eerftelingen [ten] beweeg-offer, voor het aengeficht des HEEREN, met de twee lammeren bewegen, te weten van elk een gedeelte, want alles te zamen was veel te zwaer om opgebeurd te worden: fy fullen den HEERE een heyligh dingh zijn, voor den Priefter. Deze dankoffers , welke uit naem van het ganfche volk werden aengebracht , moeften onder de allerheiligfte dingen geteld worden, en dus alleen door de mannen van het Priefterlyk geflacht, in het voorhof van het Heiligdom gegeten worden.
21. Ende gy fult op dien felven dagh, welke ik 200 even bepaeld heb, op den soften dag van het eten van
het



LEVITICÜS XXIII. 255
het Paeschlam, voor dat de gemelde plechtigheden beginnen, met de trompetten openlyk uytroepen , [dat] gy eene heylige t'famenroepinge fult hebben, opdat alle man van Ifraël zich, ter plaetfe van mijn Heiligdom, vervoege, ©m my plechtig te dienen ; geen dienflwerck en fulc gy doen : het is eene eeuwige infettinge in alle uwe wooningen voor uwe geflachten , vergel. vs. 4 en 14-
Dit Pinxterfeest, Exod. 34: 22 het feest der weken, en Exod. 23: 16 het-feest des oogftes genaemd, was ingericht om Ifraël telken jaer , met blijda dankzegging, te doen gedenken aen de Godlyke weldadigheid , in de voltoojiug hunner verlosfing uit Egypten, en hen, volgens zijne belofte, aen den berg Horeb te brengen, om Hem tot een byzonder eigen volk te worden ; alsmede , om hun van jaer tot jaer te herinneren , dat zy den gezegenden uitflag van den tarwen-oogst alleen aen den'Heere te danken hadden.
22. (d) Als gy nu den oogfi uwes lants fult inoogften , gy en fult in uw in- oogflen den hoeck des velts niet gantfchelick afmaeyen, ende de opfamelinge uwes oogfis niet opfamelen : voor den armen ende voor den vreemdelingh fult gyfe laten : Ick ben de HEERE uwe Godt.
Deze wet hebben wy reeds Kap. 19: 9, 10 aengetroffen. Zy werd hier, by gelegenheid van de lof- offeren voor de oogden, herhaeld , om Ifraël daerdoor onder het oog te brengen , dat zy > door de overweging der Godlyke goedheid, tot weldadigheid aen den armen, moeden bewogen worden. Wijders verdient het nog zeer onze opmerking , dat het woordje sï, als gy nu den oogst, enz. tweemalen voorkomt, en wel eerst in het meervoudige, daerna in het enkelvoudige getal ; zou de Wetgever daerdoor niet hebben willen aenduiden, dat elk en een iegelyk , wie by ook wezen mogt, niemand uitgezonderd, by den oogst, aen deze wet der weldadigheid verbonden ware.
Qd) bov. 19: 9.Deut. 24: 19. III. D££L.



256 LEVITICÜS XXIII.
23. Ende de HEERE fprack by deze gelegenheid al verder tot Mofe , feggende :
24. Spreeckt tot de kinderen Ifraè'ls , in mijnen naem , feggende ; (e) In de fevende maent, die, volgens de oude rekening, de eerfte maend van het jaer was* op den eerften dag der gemelde zevende maent, fult gy eene rufte hebben, waerop niemand eenig dienstwerk verrichten zal, vergel. vs. 7 , 8 , 11. eene gedachtenille des geklancks, dat is een plechtige gedenkdag , die door de Priefteren , met het blazen der Trompetten zal worden aengekondigd, verg. het aengeteekende by Exod. 23: 16. ook zal 'er eene heylige t'famenroepinge zijn , een Godsdienftige byeenkomst , om den heer gezamenlyk , met gebeden en dankzeggingen , groot te maken.
Men heeft aengemerkt, dat dit trompetten geblaes eene gedachtenis genaemd worde, omdat deze plechtigheid zou ingefteld zijn, ter gedachtenis van de fchepping der wereld, welke in den herfst zoude zijn voorgevallen. Doch het was oudstijds, by alle volkeren , de gewoonte, met het begin van een nieuw jaer groote vreugde te bedrijven , in hoop dat het ganfche jaer gelukkig wezen zoude, en daerom is het gansch niet onwaerfchijnlyk , dat het Gode behaegd hebbe den nieuwjaersdag tot eenen feestdag, ter zijner eere, te verordenen, om de Ifraeliten, langs dezen weg , van dë bygelovige plechtigheden der omliggende volkeren te rug te houden, en hun telken jaer te herinneren, dat zy allen voorfpoed alleen van Hem te wachten hadden.
Deze dag moest, als een dag van openbaren Godsdienstt plechtig gevierd worden , daerom voegt 'er de h e e r by
25. Geen dienftwerek en fult gy doen , zoo min als op andere plechtige dagen : maer gy fult den HEERE vyer-offer offeren. Omtrent deze offeranden zijn in het vervolg nog nadere bevelen gegeven, Num* 20: 2 —
26. VoorCO Num. 29: 1.



LEVITICÜS XXIII. 257
26. Voorder fprack de HEERE tot Mofe, on> trent nog eene andere zeer groote plechtigheid, feggende:
27. (ƒ) Doch op den tienden defer fevender maent fal de Verfoendagh zijn, eene heylige t'famenroepinge fult gy hebben , dan fult gy uwe zielen verootmoedigen, met vasten , geween, en andere blijken van boetvaerdigheid over uwe perfoneele, en vooral over de nationale zonden ; ende fult den HEERE een vyer- offer offeren.
28. Ende op dien felven dagh en fult gy geen werck doen : want het is de Verfoendagh , om over u verfoeninge te doen voor het aengeficht des HEEREN uwes Godts.
Over dezen grooten Verzoendag hebben wy reeds by Kap.
16, het nodige aengeteekend. Hier bedreigt de Heer
de ftraffen, met welke hy het ontheiligen van dien allerhel» ligften di<j bezoeken zoude.
to. Want alle ziele, elk een mensch, die tot uw volk bthoort , het zy Jood of Joodengenoot , dewelcke op dien felven dagh niet en fal verootmoedigt zijn geweefl, die geene blijken vertoont van ootmoed en boetvaerdigheid , die fal uytgeroeyt worden uyt hare volcken ; hy zal verbannen of met eenen ontijdigen docd geftraft worden.
30. Oock alle ziele, die eenigh werck op dien felven dagh gedaen fal hebben; die felve ziele fal ick uyt het midden hares volcks verderven.
31. Gy en fult geen werck doen : 't is eene eeuwige infettinge voor uwe nakomelingen , in alle volgende geflachten, in alle de plaetfen van uwe wooningen ; waer gy en uwe nakomelingen verkeeren moagt.
32. Het fal u een Sabbath der rulle zijn , gy zult u , op dezen dag , even als op den weeklykfchen Sat> bath , van alle werk onthouden , hoe ook genaemd; dan fult gy uwe zielen verootmoedigen: op den negenden der maent in den avont, zal deze plechtige dag
C/3 bov. 16: 29, 31. Num. 29: 7. III. DEEL. . R



258 LEVITICÜS XXIII.
beginnen, van den avont des negenden tot den avont des tienden dags, zal uwe verootmoediging duuren, geduurende deze 24 uuren fult gy uwen Sabbath ruften en in het geheel geen werk verrichten, wat het ook wezen mag.
33. Ende de HEEERE fprack tot Mofe , feggende :
34. Spreeckt tot de kinderen lfraëls , feggende ; (g) Op den vijftienden dagh defer fevender maent , fal het feeft der Loofhutten of der tabernakelen zijn , opdat de Ifraeliten , wanneer zy in Canaan woonen , zich herinneren , hoe zy, geduurende hunne veertigjarige reis door de woestijnen, in tabernakelen of draegbare tenten gewoond hadden, vergel. vs. 43. Ook diende dit feest, om den Heer plechtig te danken voor de vruchten van het laetst verlopen jaer, welke nu alle waren
ingezameld, .vergel. vs. 39 en Exod. 23: 16. Dit
feest zal feven dagen duuren , en den HEERE, even als het Paesch- en pinxterfeest geheiligd zijn.
35. Op den eerften dagh fal 'er, even als op den eerften dag van Paesch- en Pinxterfeest, eene heylige t'famenroepinge zijn : geen dienftwerck en fult gy doen.
36. Seven dagen fult gy den HEERE vyeroffer offeren ; gelijk vervolgens Num. 29: 13 enz. nader zal bepaeld werden: (h) op den achtften dagh fult gy eene heylige t'famenroepinge hebben, ende fult den HEERE vyer - offer offeren , beftaende in een brand-offer, vergezeld van een fpijs-offer, zie Num. 29: 36, 37. het is een verbodtsdagh, gy en fult geen .dienftwerck doen.
Het woord verbodsdag vertalen fommigen, door een dag van befluiting , omdat het Feest, met dezen dag, als den laetften en grootflen, vergel. Joh. 7: 37, befloten en geëindigd werd ; anderen eenen dag van wederhouding , omdat de Ifraeliten zich van alle dienften onthouden moeften. 27. Dit zijn de gefette hoogtijden des HEEu j 0 REN,
O) Exod. sg: 16. Num. 29: 12- Deut. iC: 1 j. (Ji) Joh- 7- 37-



LEVITICÜS XXIII. 259
REN, dewelcke gy fult uytroepen , [tot] heylige t'famenroepingen : om den HEERE vyer - offer , brand- offer , ende fpijs- offer , flacht- offer, ende dranck-offeren , elck dagelicks op lijnen dagh te offeren.
Omtrent de byzondere offeranden, voor eiken onderfcheiden dag gefchikt , wordt Num. 28 en 29 nader gehandeld.
38. Draegt zorg, wil de Heer zeggen, dat de gezette offeranden, op eiken bepaelden dag, op mijnen altaer gebracht worden , behalven de offeranden , die voor alle de Sabbathen des HEEREN van het ganfche jaer verordend zijn, ende behalven uwe vrywillige gaven , ende behalven alle uwe geloften, ende behalven alle uwe vrywillige offeren, dewelcke gy den HEERE geven fult.
39. Doch op den vijftienden dagh der fevender maent , als "gy al het inkomen des lants , tot de boomvruchten toe, fult ingegaedert hebben , fult gy des HEEREN loofhutten feeft feven dagen vieren: op den eerften dagh falder rufle zijn , ende op den acb.tff.en dagh falder rufle zijn.
Omtrent dezen agtften dag heeft men wel optemerken, dat dezelve, in eenen eigenlyken zin, geen gedeelte uitmaekte van hst Feest der Loofhutten : want de Ifraeliten woonden flegts zeven dagen in tenten , ter gedachtenis, dat zy, geduurende hunne reizen door de woestijne , in Tabernakelen gewoond hadden, vergel. vs. 43. Na het eindigen van dit zevendaegfche feest, moeften zy nog den agtften dag vieren, om den Heer, voor de inzameling der vruchten, met blijdfchap te danken.
40. Ende op den eerften dagh fult gy u nemen
vruchtdragende tacken , takken aen welke vruchten zijn van fchoon en aengenaem geboomte , het welk de frisfche groenheid lang blijft behouden ; gy zult 'er byvoegen palmtacken , ende meyen van dichte boomen , by voorbeeld de myrten , welker takken zeer digt aen elkander
ftaen met beeckwilgen : ende gy fult voor het aengefichte des HEEREN uwes Godts feven dagen
III. DEEt. R 2



26*0 LEVITICÜS XXIII.
Vrolyk zijn j gy zult deze zeven dagen van het loofhut ten-feest doorbrengen met maeltijden en andere vreugdebedrijven , gepaerd met dankzegging en lofzangen voor de blijken van s'Heeren goedertieren voorzorg.
Jofepbus verhaelt , dot men deze takken in de handen dragen moest, maer uit Nehein. 8: 16 is het blijkbaer, dat deze takken gefneeden wierden, om 'er tenten van te maken.
41. Ende gy fult dat feeft den HEERE feven dagen in den jare vieren : het is eene eeuwige in» fettinge voor uwe gedachten ; in de fevende maent- fult gy dat gezettelyk van jaer tot jaer vieren.
42. Se ven dagen fult gy in de loofhutten woonen: alle inboorlingen in Ifraël fullen in loofhutten woonen:
43. Op dat uwe geflachten weten , dat ick de kinderen lfraëls in loofhutten , immers in draegbare hutten, hebbe doen woonen , als ick haer uyt Egyptenlant uytgevoert hebbe : Ick ben de HEERE uwe Godt.
44. Alfo heeft Mofe de gefette hoogtijden des HEEREN tot de kinderen lfraëls uytgefproken , en uit Gods naem gelast , om dezelve jaerlyks te onderhouden.
Alle deze Hoogtijden hadden een voorbeeldig uitzicht op den Heer Christus en de Kerk van het Nieuwe Testament. — Het Paescbfetst zag op den dood van onzen gezegenden Middelaer , 2 Cor. 5: 7; — de garf der eerftelingen op zijne opftanding, 1 Cor. 15: 20; — het Pinxterfeest op de uitftorting van den Heiligen Geest; — d» groote Verzoendag op de genoegdoening van Christus, Dan- 9: 24; en Zach. 3 — het Loofhutten- feest op den heerlyken ftaet der Kerke van het 'Nieuwe Testament: want van die tijden wordt zeer dikwijls gefproken, met zoodanige uitdrukkingen, welke van het laetstgenoemde Feest ontleend zijn, Zach. 3:10. 14: 16 enz»
HET



LEVITICÜS XXIV. 261
het XXIV. k a p l t t e e.
Eer Mo/es de wetten, omtrent de heilige tijden, ten einde brengt, fchrijft hy tusfchen beide, in dit Kapittel, den Priesteren voor, hoe zy zich gedragen moesten, zoo omtrent den gouden Kandelaer, als omtrent den tafel der toonbrooden, vs. 1-9. — Wijders verhaelt hy een zonderling geval, het welk in het leger voorviel met den zoon van eenen Egyptenaer , die uit een Ifraëlitifche vrouw geboren was, en den heer vloekte, vs. 10-23.
1. "pNde de HEERE fprack'tot Mofe, feg-
gende :
2. Gebiedt den kinderen lfraëls datfe tot u brengen fuyvere geftootene olijf-olie , voor den luchter; om de lampen gedueriglick aen te Heken.
Dit bevel had dc Heer reeds voorheen gegeven Exod. 27: 20 en 30: 23 enz.; maer nu moest dit bevel dadelyk werkftellig gemaekt worden , opdat de dienst van het Heiligdom, in alles , en volkomen, zoude kunnen volbracht worden.
3. Aaron, gelijk ook zijne zonen en opvolgers na hem, fal die lampen voor het aengeficht des HEEREN gedueriglick toerichten , des morgens fchoonmaken en met olie vullen , en zorg dragen , dat zy altoos branden van den avont tot den morgen, opdat zy, geduurende den ganfchen nacht, den Tabernakel verlichten, vergel. Exod. 30: 7, 8. en wel buyten den tweeden voorhangh, welke voor da ark van het getuygeniffe is, in de Tente 'der t'famenkomfte: het is eene eeuwige infettinge voor uwe gedachten.
4. Hy lal op den louteren kandelaer, dat is den kandelaer, die van louter goud gemaekt is, of den kandelaer, die dagelyks moet gelouterd en gereinigd worden , die
jJ.II. deel. R 3.



a6i LEVITICÜS XXIV. lampen voor het aengeficht des HEEREN , gedueriglick toerichten.
5. Gy fult oock meelbloeme nemen van de allerbeste tarw , ende twaelf koecken daer van backen: van twee tienden, of een vijfde deel van een Epha, fal tik een koecke zijn , vergel. Exod. 25: 30.
6. Ende gy fultfe in twee rijgen nevens elkander leggen , fefle in eene rijge , op de reyne tafel, op den tafel der toonbroden , die rein genaemd wordt, omdat zy met zuiver goud overtogen was, en omdat de Priesters zorg mossten dragen, dat dezelve altoos fchoon en zuiver
bleef, voor het aengeficht des HEEREN.
7. Ende op elcke rijge fult gy fuyveren wieroock leggen, op elk eene rijge zult gy een gouden fchotel plaetfen, met een handvol allerbeste wierook 'er in, 't welk
den broode ten gedenck-offer fal zijn ; het is een vyer-offer den HEERE ; te weten, op het einde van elk eene week, wanneer de toonbrooden verwisfeld werden, kreegen de Priesters de oude en afgenomen brooden tot hun deel , en alsdan werd de wierook , in de plaets van de brooden, tot een gedenk-offer, aengeftoken en verbrand.
8. Op elcken Sabbathdagh gedueriglick fal men dat voor het aengeficht des HEEREN toerichten,
en de brooden vernieuwen: deze brooden moeten den Heere werden toegediend van wegen de kinderen lfraëls, uit naem van het ganfche volk , ten eeuwigen verbonde; Uit kracht van dat verbond, het welk eeuwig duuren moest, tot dat het met een beter verwisfeld werd ; uit kracht van dat verbond, het welk tusfchen den Heer en Ifraël geflooten was, lag het volk onder de verplichting, om alle Gods gaboden, en in het bijzonder ook om dit voorfchrift, te gehoorzamen.
9. Ende (d) het afgenomen brood fal Aarons ende fijner fonen zijn, die dat in de heylige plaetfe fullen eten , vergel. Kap 6: 26. want het is voor hem een heyligheyt der heyligheden, vergel. Kap. 2: 3
uyt
O) Exod. 29:32. bov. 8: 31. 1 Sam. ai: 6. Mattli. 12: 4.



LEVITICÜS XXIV. 263
uyt de vyer-offeren des HEEREN , het is eene eeuwige infettinge. De toonbrooden werden onder de Vuur-offeren gerekend, omdat, gelijk wy gezien hebben, da wierook, welke op die brooden , als een gedeelte daervan, geplaetst werd , met vuur verbrand werd vs. 7.
10. Ende daer gingh eener Ifraëlitifcher vrouwen ibon uyt, die in 't midden der kinderen lfraëls eens Egyptifchen mans foon was, zijn Vader was denkelyk een uit die groote menigte van Egyptenaren, welke Ifraël, by den uittocht vergezelden, Exod. 12: 38 ; aen eene Ifraëlitifche vrouw gehuwd zijnde, had hy zekerlyk den Joodfchen Godsdienst aengenomen: ende de foon defer Ifraëlitifcher , ende een Ifraëlitifch man , die van ouder tot ouder een Ifraëlijt was, twifleden in 't leger.
Waerover zy twistten, wordt ons niet aengeteekend; volgens de berichten der Jooden, zou de zoon van den Egyptenaer zijne tent hebben willen opflaen, onder die der kinderen van Dan, omdat zijne Moeder uit die ftam afkomftig was,maer de ander zou zich tegen deze onderneming hebben aengekant , omdat zijn Vader een vreemdeling was.
11. Doe lafterde der Ifraëlitifcher vrouwen foon uytdruckelick den NAEM van Jehovah, ende vloeckte; daerom brachten fy , die het gehoord hadden, hem tot Mofe : de naem nu fijner moeder was Selomith de dochter Dibri van de flamme Dan.
12. Ende fy leyden hem in de gevanckeniffe: op dat hen nae den mont des HEEREN verklaringe gefchieden foude ; dat is , opdat Mofe met den Heere zeiven raedpleegde, en daerna aen het gericht mocht bekendmaken, hoe men met den Godslasteraer handelen moest; nademael daeromtrent voor alsnog geene uitdrukkelyke wet gegeven was.
13. Ende de HEERE fprack tot Mofe , feggende :
14. Brengt den vloecker uyt tot buyten net leger, ende alle die 't gehoort hebben, fullen hare handen op fijn hooft leggen , om daerdoor te verklaren, dat zy de waerheid tegen hem getuigden, en hem de*
III. DEEL. R 4



2Ö4 LEVITICÜS XXIV.
doods waerdig geurden, als mede dat zy den vloek, dien zy gehoord hadden, op zijn perfoon weder overdroegen : daerna fal hem de geheele vergadering fteenigen.
15. Ende tot de kinderen lfraëls fult gy fpreken , feggende; Een yeder als hy fijnen Godt gevloeckt fal hebben , fo fal hy de ftraf van fijne fonde op de hier bepaelde wys dragen.
16. Ende wie den naem des HEEREN gelaftert fal hebben, fal fekerlick gedoodt worden, de gantfche vergaderinge fal hem fekerlick fteenigen: alfoo lal de vreemdelingh zijn , gelijck de inboorlingh , als hy den NAEM fal gelaftert hebben, hy fal gedoodt worden.
17. Ende als yemant eenige ziele des menfchen fal verflagen hebben: hy fal fekerlick gedoodt worden.
Dezs wet is reeds te voren gegeven Exod. ar: 12- Mae? waerom wordt zy hier , by het geval van dezen Godslasteraer, herhaeld ? De redenen fchijnen ons deze te zijn; aen den cénen kant, om het geftrenge vonnis ever eenen Godglasteraer te billyken, naerdien dezelfde ftraf ook op eene mindere misdaed bedreigd was; en aen de andere zijde, om de nsdeelige gevolgen van onderlinge twisten aen te toonen: want gelijk de twist nu iemand tot Godslastering vervoerd had, zou zy eenen anderen tot doodflag brengen kunnen , oxn welke reden ook het volgende hier herhaeld wordt.
18. Maer wie de ziele van een vee fal verfia? gen hebben, hy fal 't wedergeven ziele voor ziele.
19. Als oock yemant aen fijnen naeften een gebreck fal aengebracht hebben ; gelijck als hy gedaen heeft, foo fal oock aen hem gedaen worden: Wanneer iemand zijnen naeften, 't zy in twist of anderszins, verminkt, zal het Gericht hem , volgens de wet der wedervergelding, op dezelfde wys laten verminken.
20. Breucke voor breucke, (£) ooge voor ooge, tant voor tant : gelijck als hy een gebreck eeneri,
men-
(3) Exod. zu 24. Deut. 19: 21, Mat*. 5: 38,



LEVITICÜS XXV. 265
menfche fal aengebracht hebben, foo fal oock hem aengebracht worden.
Jofephus zegt ons , dat iemand deze ftraf met geld konde afkoopen , geëvenredigd nae de toegebrachte breuk , zo de verminkte Eich daer mede wilde laten te vrede ftellen.
ar. Wie dan een. vee verflaet, die fal 't wedergeven : maer wie een menfche verflaet, die fal gedoodet worden.
22. Eenderley recht fult gy allen in deze en foortgelijkc gevallen hebben, foo fal de vreemdelingh zijn, als de inboorlingh: want ick ben de HEERE uwe Godt, die de boosheid noch van den eenen, noch van den anderen d'-dden kan.
23. Ende Mofe feyde tot de kinderen Ifraè'ls, datfe het vonnis over den Godslasteraer, door den Heere zeiven uttgefproken , werkelyk ter uitvoer brengen , den yloecker tot buyten het leger uytbrengen , ende hem met fteenen fteenigen fouden: ende de kinderen Ifraè'ls deden , gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde.
HET XXV. KAPITTEL.
In dit Kapittel worden de wetten, omtrent de Heilige, tijden, Kapittel 23 begonnen, verder vervolgd, by? zónder' omtrent het Sabbath- en Jubel-jaer.
1. "y Oorder fprack de HEERE tot Mofe aenr
dat is, in de nabuurfchap en in de woeftijne van den bergh Sinai: want bijkans een geheel jaer was Ifraël in den omtrek van dezen berg gelegerd, feggende:
2. Spreeckt tot de kinderen Ifraè'ls, ende fegt tot hen, als zijnde dit eene zaek, welke het ganfche volk raekt,
(a) Wanneer gy fult gekomen zijn in dat lant,,
(a) Exod. 23; 10,5
III. DEEL. R 5



266 LEVITICÜS XXV.
dat ick u geve , dan fal dat lant ruften en braek liggen, zonder geploegd of bezaeid te worden. Exod. 23: 11. elk zevende jaer zult gy aenmerken als eenen Sabbath den HEERE.
Het oogmerk tan deze wet is zeer opmerkelyk. De inftelling van het Sabbathjaer diende.
I. Om voor de vruchtbaerheid van het land te zorgen, en voor te komen, dat het niet geheel wierde uitgeput.
II. Om Ifraël Gods Opperheerfchappye te herinneren, en van tijd tot tijd onder het oog te brengen, dat zy flegts gebruikers van Canaan waren , en in alles van Gods wil afhongen.
III. Om de gehoorzaemheid van het volk te beproeven.
IV. Op^at zy elk zevende jaer bekrompener levende, des te meerder medelijden hebben zouden met armen en nooddruftigen.
V. In dit geval wilde de Heer een aenmerkelyk bewijs van zijne byzondere en gunstige zorg voor zijn volk geven: vergel. vs. 20-22.
VI. Eindelyk was het Sabbathjaer een voorbeeld van den Geestelyken Sabbath des Nieuwen Testaments, gelijk ook van den eeuwigen Sabbath, welken de gelovigen in den Hemel vieren zullen: vergel. Jef. 65: 17-
3. Ses jaren fult gy uwen acker bezaeyen, ende fes jaren uwen "wijngaert befnijden, ende de inkomfte daer van infamelen.
4. Doch in het fevende jaer fal voor het lant een Sabbath der rufte zijn; een Sabbath den HEERE : uwen acker en fult gy niet bezaeyen, ende uwen wijngaert en andere vruchtboomen niet befnijden of fnoeien.
5. Wat van felfs van uwen oogft fal gewaden zijn
uit het zaet, het welk in het voorgaende jaer op den akker was blijven liggen, en fult gy, als of het u byzonder en alleen toebehoorde, niet in-oogften, ende de druyven uwer
af-



LEVITICÜS XXV. 267
affonderinge , welke gegroeid zijn , zonder dat gy den wijnftok, door de kunst, zijt te hulp gekomen, en fult gy tot uw byzonder gebruik niet affnijden: het fal een jaer derrufte, voor den lande zijn.
6. Endede [inkomfie van den] Sabbath des lants, het geen de akker zonder uwen arbeid zal voortbrengen, fal voor u tot fpijfe zijn, edoch niet voor u alleen, gelijk in andere jaren, maer ook voor u, ende tevens ook voor uwen knecht, ende voor uwe dienftmaegt, ende voor uwen daglooner , ende voor uwen bywoonder, die by u als vreemdelingen verkeeren; elk van deze, zonder onderfcheid, mag voedfel van uwen akker halen.
7. Mitfgaders voor uw vee, ende voor het gedierte , dat in uwen lande is, fal alle de inkomlte daer van tot fpijfe zijn , niet alleen het vee van den eigenaer, maer ook dat van anderen, die het nodig hebben, zullen daer mede gevoed worden.
8. Gy fult u oock tellen feven jaerweken , fevenmael feven jaren ; elk een jaerweek gerekend op zeven jaren, fo dat de dagen der feven jaerweken, u negen en veertigh jaer lullen zijn.
" 9. Daar na fult gy in de fevende maent, die de eerste is van het burgerlyk jaer, op den tienden der maent de bafuyne des geklancks doen doorgaen, opdat niemand onder uw volk van deze plechtigheid onkundig zy, op den Verfoendagh, op welken het Jubeljaer zeer voegzaem begonnen wordt, omdat 'er alsdan verzoening gedaen is voor de zonden van het ganfche volk, fult gy de bafuyne doen
doorgaen in uwen gantfchen lande.
10. Ende gy fult dat vijfdgfte jaer heyligen, als een geduurig Feest tor mijnen dienst afzonderen, ende vryheyt uytroepen in den lande, voor alle perfonen die dienstbaer zijn, voor alle fijne inwoonderen: het fal u een Jubeljaer zijn, ende gy fult wederkeeren een yeder tot fijne befittinge, tot zijn land, of tot zijn huis, het welk hy uit armoede had moeten verkoopen, elk zal zijn voorig eigendom wederom aenvaerden, zonder 'er iets voor te betalen, ende gy fult wederkeeren een yeder tot fijn
III. DEEL.



2Ö8 LEVITICÜS XXV.
gedachte, waervan hy door verkooping vervreemd en afge-l fcheiden was.
ii. Dit Jubeljaer fal u het vijftigfte jaer zijn: gy en fult niet zaeyen , nochte in-oogften , wat van felfs daer in fal gewallen zijn, noch ook de [druyven der] affonderingen in het felve affnijden even zoo, als ik omtrent het Sabbathjaer hepaeld heb.
ia. Want dat is het Jubeljaer, het fal u heyligh zijn: gy fult uyt den velde de inkomfte daer van eten, al wat het land van zelfs voortbrengt zal gemeen zijn voor allen die 'er zich van bedienen willen.
13. Op dat Jubeljaer fult gy yeder wederkeeren töt fijne befittinge.
14.. Daerom wanneer gy aen uwen naeften wat veylbaers verkoopen , ofte uyt de hant uwes naeften koopen fult ; dat niemant d'een den anderen en verdrucke, niemand zal iets onder de waerde koopen, eo van de benauwende omftandigheden zijnes naesten gebruik maken, om zich langs dezen weg te verrijken.
15. Nae 't getal der jaren, die 'er van het laetfte Jubeljaer af verioopen zijn, fult gy van uwen naeften koopen, ende nae 't getal van de jaren der inkomften, nae evenredigheid der voordeelen, welke gy van de gekochte zaek, tot het volgende Jubeljaer, trekken kunt, fal hy 't aen u verkoopen.
16. Nae de veelheyt der jaren, die nog voor het eerstkomend Jubeljaer verioopen moeten, fult gy fijnen koop vermeerderen, ende nae de weynigheyt der jaren fult gy fijnen koop verminderen : want hy aen u het getal der inkomften, welke gy van het gekochte, tot aen het Jubeljaer trekken kunt, verkoopt.
17. Dat dan niemant fijnen naeften en verdruc^ ke, het zy de verkooper, door te veel te vorderen, het zy de kooper, door te weinig te betaelen ; maer vreeft voor uwen Godt, die het onrecht niet kan ongewroken laten: want ick ben de HEERE uwe Godt, welken gy verplicht zijt te gehoorzamen.
18. Ende doet mijne infettingen , ende houdet
mijne



LEVITICÜS XXV. 269
mijne rechten, ende doet defelve: fo fult gy feker woonen in den lande, zonder door uwe vijanden ontrust te wo/den.
19. Ende het lant fal fijne vrucht geven, ende gy fult eten, tot verfadens toe : ende gy fult feker daer in woonen.
20. Ende als gy foudt feggen , Wat fullen wy eten in den fevenden jare ? fiet wy en fullen niet zaeyen, ende onfe inkomfte niet infamelen;
21. So fal ick mijnen fegen op eene gansch byzondere wys gebieden over u in den feilen jare: dat het de inkomfte voor drie jaren fal voortbrengen.
22. Het achtfte jaer nu , het welk onmiddelyk op het Sabbathjaer volgt, fult gy zaeyen, ende fult van de oude inkomfte eten, tot het negende jaer toe: tot dat fijne inkomfte, van het achtfte jaer natueniyk, ingekomen is, fult gy het oude eten.
23. Het lant oock en fal niet voor altoos verkocht worden; met het Jubeljaer moet het weder aen den oorfprongelyken eigenaer komen; want het lant is mijne: door mijne Almacht en weldadigheid, heb ik 'er u het gebruik van gegeven, het recht van eigendom behoude ik aen my zeiven , om het ü zoo te laten gebruiken, als ik u voorfchrijf, dewijle gy vreemdelingen , ende bywoonders by my zijt, gylieden moet flegts gebruiker» en leenbeffers zijn, die de inkomsten van Canaan geniet, zoo lang als het my behaegt.
24. Daerom fult gy, in den gantfehen lande uwer befittinge, loflinge voor het lant toelaten, en eene zekere fchatting betalen, op die wys, als ik nu nader bepalen zal.
25. Wanneer uw broeder fal verarmt zijn, ende yet van fijne befittinge verkocht fal hebben op het land, (want met huizen in de Heden is het anders gelegen zie vs. 2 9) wanneer iemand uwer broederen, door armoede, genood* zaekt wordt, om een ftuk lands te verkoopen, fo fal fijn loffer, die hem naebeftaende is, dat is die gene zijner bloedverwanten wiens plicht het is de losfing te doen, ko-
III. DEEL.



s7o LEVITICÜS XXV.
men, ende fal het verkochte fijnes broeders IolTen.
26. Ende wanneer yemant geen loffer en fal hebben, wanneer niemand zijner naestbeftaenden vermogende genoeg is om de losfing te doen, maer fijne eigen hant bekomen , ende hy gevonden fal hebben, foo veel ge-
noegh ÏS tot fijne loffinge, wanneer by door yver en mijnen zegen zoo veel heeft overgewonnen, dat hy het verkochte zelfs kan losfen:
27. Dan fal hy de jaren fijner verkoopinge rekenen, ende het overfchot fal hy den man, dien hy het verkocht hadde, wederuytkeeren: hy zal rekenen, hoe vele jaren 'er, na den verkoop, verioopen zijn, en wanneer 'er dan net zoo vele jaren verioopen waren, als 'er nog aenftaende waren tot het eerst volgend Jubeljaer , dan moest de verkooper de helft der kooppenningen aen den kooper uitkeeren, anderszins moest de uitkeering meerder of minder zijn, nae mate 'er nog meer of minder jaren, tot het eerste Jubeljaer, toekomende waren, ende hy, die zijn land te vooren uit armoede verkocht had, fal weder tot fijne befittinge komen.
28. Maer indien fijne hant niet gevonden en heeft, dat genoegh is, om aen hem weder uyt te keeren, fo fal fijn verkochte goet zijn in de hant van deiTelven kooper tot het Jubeljaer toe: maer in het Jubeljaer fal 't uytgaen, ende hy fal tot fijne befittinge wederkeeren.
29. Infgelijcks , wanneer yemant een woonhuys [tri] een bemuerde ftadt fal verkocht hebben; fb fal fijne loffinge zijn tot dat het jaer fijner verkoopinge volkomen fal zijn , in een vol jaer fal
' fijne loffinge wefen: geduurende een gansch jaer, kon iemand, die een huis in eene bemuurde Stad verkocht had, het eelve losfen, en, door uitkeering der ontvangen kooppenningen, weder na zich nemen ; maer zo dit jaer verioopen was, had hy zijn recht voor altoos verboren, en het Jubeljaer kon hem, in dit geval, niet bevoordeelen, gelijk in de landeryen; daerom volgt 'er.
30. Maer is 't dat het niet geloft en wort, re¬
gens



LEVITICÜS XXV. 271
gens dat hem het geheele jaer fal vervult zijn, fo fal dat huys , 't welcke in die ftadt is , die eenen muer heeft, voor altoos blijven aen hem, die dat gekocht heeft, onder fijne gedachten : 't fal in het Jubeljaer niet uytgaen.
31. Doch de huyfen der dorpen, die rontom geenen muer en hebben , fullen als het velt des lants gerekent worden: daer voor fal loffinge zijn; ende fy fullen in het Jubeljaer uytgaen, de huizen op het platte land zullen, in dezen opzichte, met de landeryen gelijk flaen.
Wanneer wy deze wetten , omtrent de Iosfing der huizen , wat nader inzien, zullen wy ens over derzelver wijze oogmerken verwonderen moeten. Had iemand een ftuk lands verkocht, hy kon het losfen ten allen tijde, en zoo hy het niet loste, Helde hem het Jubeljaer wederom in de bezitting; het oogmerk van deze verordening was, gelijk wy aen het flot van dit Kapittel nader zullen aentoonen, onder anderen om de vermenging der ftammen voortekomen. Maer had iemand een huis, binnen eene bemuurde Stad, verkocht, dan kon hy het binnen één jaer losfen, en na het eindigen van dat jaer, was hy 'er voor altoos van verftoken. De redenen van dit verfchil tusfchen de landeryen en huizen binnen de fteden , waren de volgende: (1). om dat 'er, uit de vervreemding der huizen binnen de fteden, gsene vermenging der ftammen te wachten was. (2). omdat de bezitter van een huis aen het zelve veel meer eigendom badt, dan aen zijn land: over zijn huis had hy de vrye befchikklng, maer van het land was hy flegts bruiker. (3). Deze aenmerking leidt ons tot den voornaemften grond van het gemelde onderfcheid: want de huizen op de dorpen werden aengemerkt als een gedeelte van het land, het welk den heere toekwam, maer de huizen in de fteden werden gerekend het eigendom te zijn van de bezitteren zelve. (4). Langs dezen weg wilde de heer de Israëliten aenmoedigen, om, in bemuurde fteden, huizen te koopen en te bouwen, en hoe grooter en volkryker de itedeo waren, hoe meerder de fterkte was van het land. (5). Ook moest deze wet de burgeren van de fteden terug houden, van
III. DELL.



s72 Ie viticus xxv.
hunne huizen ligtvaerdig te verkopen, vermids zy dezelve, m verloop van het ééne jaer der losfing , nooit weder, door'losfing, of vrygeving, in hun bezit krijgen konden. _ 32. Aengaende de acht- en veertig fteden der Leviten, welke hun, in het vervolg, ter wooning zullen worden aengeweezen zie Num. 35: 2. [ende] de huyfen der fteden harer befittinge, deze zijn van de wet, de huizen in de bemuurde fteden betreffende, uitgezonderd: want de Leviten fullen eene eeuwige loffinge hebben, hoe lang de verkoop ook moge verleeden zijn, ten allen tijde zal een Levijt zijn huis kunnen losfen; maer evenwel zoo, dat wanneer een Levijt huizen in andere fteden mocht gekocht of geërfd hebben, dat hy, in dezen opzichte, aen dezelfde wet zal onderworpen wezen, als alle andere Israëliten.
33. Ende als men onder de Leviten loffinge fal gedaen hebben, als de eene Levijt het huis van den anderen zal gelost hebben, zal de laetfte tot het bezit van zijn goed wederkeeren; maer zo de losfing niet gefchiedt, zal hy in de voorrechten van het Jubeljaer deelen, fo fal de koop des huyfes, ende der ftadt fijner befittinge, in hefi Jubeljaer uytgaen, met het Jubeljaer zal het huis voor niet aen hem komen: want de huyfen van de fteden der Leviten zijn hare befittinge in het midden der kinderen lfraëls; vermids zy geen erfdeel in het land hebben, zijn de huizen alleen hunne erfgoederen, en derhalven ftaet het huis van eenen Levijt, in dit geval, gelijk met het ftuk lands van iemand uit eene andere ftam.
34. Doch het velt van de voorftadt harer fteden, vergel. Num. 35: 4 , 5. en fal niet verkocht worden, gelijk den Leviten , omtrent hunne huizen geoorloofd was ,• en zo iemand daervan iets mogt koopen , zal de koop van geene waerde zijn: want het is eene eeuwige befittinge voor hen, hunne velden moeten nooit in andera handen komen.
De Leviten mogten wel hunne huizen, maer niet een gedeelte van hunne velden verkoopen, om reden, dat de huizen aen byzondere Leviten toebehoorden , die dezelve voor eenigen tijd vervreemden konden, zonder dat het lichaem der
Geea-



LEVITICÜS XXV. 273
Geestelykheid daerby benadeeld wierd, maer de velden waren gemeen aen allen de Leviten, en deze hadden zy ook volftrekt nodig, om hunne kulden te weiden. .
35. Ende als uw broeder fal verarmt zyn, ende fijne hant by u wanckelen fal, zoodat hy , met da zijnen, van den arbeid zijner handen niet beftaen kan, io fult gy hem vafthouden, dat is, door weldadigheid hem onderdennen; ifelfs] zult gy deze weldadigheid bewijzen aen eenen vreemdelingh, ende bywoonder, op dat ny by li leve en niet van gebrek derve.
36. Gy en fult Q>) geen woecker > noch over* winfte van hem, van u-en Broeder, het zy een geboren Israëlijt, het zy een Joodengenoot, nemen, maer gy fult vreefen voor uwen Godt, en voor de draf, welke hy* om uwe onmenfchelykheid, over u brengen zoude, op dat UW broeder by Ü leve en niet vergae door armoede; vergelijk onze aenteekening op Exod. 22: 25.
Tusfchen woeker en overwinst zou men dit onderfcheid maken kunnen, dat het eerde woord zie op de renten, welke men van geld, en het tweede op de voordeelen, welke men van de voortbrengfelen des lands, zou hebben kunnen trekken» Deze onderfcheiding fchijnt door vs. 37 begundigd te worden. Anders kunnen de beide woorden allerlei foort van woeker in het algemeen beteekenen, om daerdoor te leeren, dat alla overwinst, onder welke benaming zy ook moge voorkomen > onder de Ifraeliten verboden ware, en tevens aen den gierigaert alle voorwendfels te benemen, om zijnen Broeder, onder fchiju van billykheid, te verdrukken.
37. Uw geit fult gy hem niet op wcecker ge^ ven : ende gy en fult uwe fpijfe niet op overi winfte geven.
38. lek ben de HEERE uwe Godt, die u uyt Egyptenlant gevoert en u door deze weldadigheid verplicht hebbe, om het voorbeeld van mijne liefde ; in uw gedrag omtrent uwe broederen , na te volgen. Ik heb ü uit Egypten uitgevoerd; om u het lant Canaan te geven* onder voorwaerde van gehoorzaemheid aen mijne wetten i
(£) Exod. 22:45, Deut. 33:1;/. SpT.a8:8. Èaech. aütfc eMt*ü*i* III. DEEL, §



274 LEVITICÜS XXV.
op dat ick u tot een Godt zy , cn u begunftige boven alle andere volkeren.
39. (c) Defgelijcks wanneer uw broeder by u fal verarmt zijn, ende lich door de armoede gedrongen aen u verkocht fal hebben , gy en fult hem niet doen dienen den dienft van een Have; gy zult hem niet behandelen als eenen flaef, welken gy in den oorlog gevangen , of van andere volkeren gekocht hebt, en over welken gy een volftrekt en altoosduurend recht van eigendom hebt; gy zult hem geene hardigheden aendoen, noch voor altoos in uwen dienst houden.
40. Als een daglooner, als een bywoonder fal hy by u zijn , gy zult hem zagt behandelen, en hem aenmerken als iemand die zich, flegts voor eenen tijd, aen u en in uwen dienst verhuurd heeft : tot het Jubeljaer fal hy by u dienen ; dan zult gy hem zijne volle vryheid wedergeven.
41. Dan fal hy van u uytgaen, hy, ende fijne kinderen met hem : ende hy fal tot fijn geflachte wederkeeren, ende tot de befittinge fijner vaderen wederkeeren.
42. Want fy zijn mijne dienftknechten, die ick uyt Egyptenlant uytgevoert hebbe, zy behooren niet minder, dan gy en alle vrije Ifraeliten, tot dat beweldadigd volk, het welk ik uit Egyptenland heb uitgevoerd , om het zelve tot een my byzonder eigen volk aentenemen : fy en fullen daerom niet verkocht worden , gelijck men eenen flave verkoopt.
43. (d) Gy en fult geene heerfchappye over hem hebben met wreetheyt, gelijk men in Egyptenland over u geoeffend beeft: maer gy fult vreefen voor uwen Godt.
44. Aengaende uwen flave , ofte uwe flavinne die gy fult hebben, die fullen van de volckeren zijn die rontom u zijn; van die fult gy eenen flave , ofte flavinne koopen, maer uit uw eigen volk zult gy geene flaven nemen.
45- Gy
Ce) Exod. at: 2. Deut. 15; 12. Jer. 34:14. (f) Eph. 6:9. Col.4:1.



LEVITICÜS XXV. 275
45. Gy fultfe oock koopen van de kinderen der bywoonderen, die by u als vreemdelingen verkeeren, anders genaemd Joodengenoten; uyt hen, ende uyt hare gedachten, die by u fullen zijn, die fy M uwen lande fullen gewonnen hebben: ende fy iu.len U tot eene befittinge zijn; deze zijn het die, in dit opzicht, met de uitlanderen gelijk ftaen-
46. Ende gy fult u tot befitters over haer ftellen, voor uwe kinderen na u , op datfe de befittinge erven, gy fultfe in eeuwigheyt doen dienen, zy zullen van u tot uwe kinderen, even als andere goederen, door erfenis overgaen: maer wat de kinderen van uw eigen volk aengaet, over uwe broeders de kinderen lfraëls; een yegelick over fijnen broeder, gy en fult over hem geene heerfchappye hebben met wreetheyt, en overzulks u ook onthouden van hunne kinderen onder 11avernye te brengen.
47. Ende wanneer de hant eensvreemdelings ende bywoonders die by u is, namelyk van eenen Joodengenoot, door koophandel [wat] voordeel bekomen en rijkdom verkreegen fal hebben , ende uw broeder , die by hem is, verarmt fal zijn: dat hy, door die armoede geperst, hem zeiven aen den vreemdelingh, den bywoonder die by u is , ofte aen den ftam van het geflachte des vreemdelings, fal verkocht hebben:
48. Na dat hy fich fal verkocht hebben, falder loffinge voor hem zijn ; een van fijne broederen en naestbeftaenden, die 'er het vermogen toe heeft , fal hem lolTen en uit de flavernye vrykoopen.
49. Ofte fijn oom , ofte de foon fijns ooms fal hem loften , ofte die uyt de naefte fijnes vleefches van fijn geflachte is , fal hem lofien : ofte heeft fijne hant wat bekomen, is hy, geduurende zijne flavernye, langs den eenen of anderen weg, in voordeeliger omftandigheden gekomen, dat hy hemfelven lolfe envrykoope.
50. Ende hy fal met fijnen kooper rekenen van dat jaer af dat hy fich aen hem verkocht heeft tot het Jubeljaer toe : want voor langer mag niemand
III. BEEL. S 2



276 LEVITICÜS XXV.
zich verkoopen, in dat jaer moeten alle Ifraeliten vrije men' fchen zijn ; de flaef zal daerom by zijne losfing den tijd rekenen, die 'er van den dag zijner verkooping fot aen het jubeliaer verioopen moet, alfo dat het geit fijner verkoopinge geëvenredigd fal zijn nae het getal der jaren ; nae de dagen eenes daglooners fal 't met hem zijn ; het geld dat hy verdiend heeft zal , even als dat der huurlingen , gerekend werden nae het getal der dagen welke hy gediend heeft , en dit geld zal by zijne losfing van de kooppenningen worden afgetrokken.
51. Indien nogh vele van die jaren zijn , welke hy tot aen het eerstvolgende Jubeljaer dienen moet : nae die fal hy tot fijne loffinge van het gek, daer voor hy gekocht is , wedergeven ; zo hy flegts weinige jaren gediend heeft, en'er nog vele jaren verioopen moeten, eer het Jubeljaer komt, dan loopt het losgeld hooger , vermids 'er van de kooppenningen minder moet worden afgetrokken.
52. Ende indiender nogh weynige van die jaren overgebleven zijn, tot aen het Jubeljaer; fo fal hy met hem rekenen : nae fijne jaren fal hy fijne loffinge wedergeven ; indien het Jubeljaer kort op handen is, komt het losgeld lager te ftaen, vermits 'er van de kooppenningen meer moet worden afgetrokken.
53. Als een daglooner fal hy van jaer tot jaer by hem zijn, zijn Heer moet hem befchouwen en behandelen als eenen daglooner , die hem zijnen arbeid by het jaer verhuurd heeft: men fal over hem geene heerfchappye hebben met wreetheyt voor uwen oogen; gy Mofe , benevens de andere mindere en alle volgende Overheden des volks, zullen nooit dulden, dat iemand der Ifraeliten zijnen Broeder die hem dient op eenigtrlei wyze mishandele.
54. Ende is 't dat hy hier door op die wys, als ik zoo even gezegd heb, niet geloft en wort; fo fal hy in het Jubeljaer uytgaen , hy ende fijne kinderen met hem.
55. Want de kinderen lfraëls zijn my dienff.-
knech-



LEVITICÜS XXV. 277
knechten , mijne diensknechten zijnfe, die ick uyt Egyptenlande uytgevoert hebbe , door hen te verlosfen uit de wreede fiavernye van Egypten, heb ik een byzonder recht op de nakomelingen van Jacob verkreegen ;, volgens mijne wetten zullen zy leven, en nae mijne voorfchrif. ten zullen zy de een den anderen behandelen: Ick ben de HEERE uwe Godt.
Behalven het geen wy reeds omtrent het Sabbathjaer,"' als mede omtrent het Jubeljaer hebben aengeteekend, zullen wy, over het laetfte, ten Jlotte van dit Hoofdftuk, nog de volgende aenmerkingen mededeelen.
I. Het Jubeljaer had dit voordeel boven het Sabbathjaer, dat het alle fchulden vernietigde , en dat elk een Ifraelijt herfteld werd in alle zijne bezittingen welke hy was kwijt genekt.
II. Ondertusfchen ftrekten de voordeelen, welke uit het Jubeljaer voortfprooten , zich alleen uit tot de geboren Ifraeliten , midsgaders over zulke vreemdelingen, welke der gemeinfchap van Gods volk, door befnijderis , waren ingelijfd , en naderhand Joodengenoten der gerechtigheid genaemd zijn. Maer de Heidenen waren van deze voorrechten geheel en al uitgeflooten, volgens vs. 40".
III. Gedurende het ganfche Jubeljaer, moest de landbouw geheel- ftilftaen. De armen genoten het voordeel van den Tarwen- en Wijn - oogst, en van al het geen geduurende dat jaer van zelfs voortkwam , op dezelfde wys als in het Sabbathjaer. — Het Jubeljaer nam eenen aenvang met de zevende maend , Tfri genaemd, omtrent den tijd der nacht-evening van den herfst, ten naesten by half September , zoo als wy fpreken , opdat 'er behoorlyke tijd wezen zoude, om eerst alle de vruchten van den oogst in te zamelen. — Het is niet wel te bepalen, in welk een jaer, na hunne aenkomst in Canaan, de Ifraeliten het eerfte Jubeljaer gevierd hebben; en wy hebben 'er ook weinig belang by.
ÏV. Van meerder gewigt is eene andere vraeg, of het JuIII. DEEL. S 3



27$ LEVITICÜS XXV.
b e l j a e r op het negen-en-veertigfte , dan wel op het vijftigfte jaer gevierd moest worden ? Dit ftuk werdt verfchillende begreepen. Trouwens op de eene plaets vs. 8,9, bevpelt Mofes zeven Sabbathen van jaren te tellen , te zamen 49 jaren uitmakende; en op het laetfte van die 49 jaren, het Jubeljaer'uitteroepen , en in de twee daerop volgende versfen zegt hy, dat het vijftigfte jaer het Jubeljaer wezen moest.
Wy voor ons, vereenigen ons met die genen, die meersen dat het Jubeljaer, op elk een vijftigfte jaer inviel , na dat de zeven jaer - fabbathen of 49 jaren verioopen waren, _ uit dit begrip , 't welk by de Jooden algemeen is aengenomen , laet zich de Goddelyke verordening vs. 8 - 11 best verklaren : De Ifraeliten moesten zevenmael zeven, dat is 49 jaren tellen, en daerna, na dat dia 49 jaren geëindigd waren, moest het Jubeljaer, in de maend Tifri, die de eerfte was van het Burgerij* jaer, openlyk worden uitgeroepen. — Ook wordt het uitdrukkelyk het vijftigfte jaer genaemd vs. 10 gy zult het vijftigfte jaer heiligen — het zal u een Jubeljaer zijn. — Voeg 'er by , dat 'er vs. 11 en 12 uitdrukkelyk verboden words, om qp het Jubeljaer te zaejen of te oogften. Maer, volgens de veronderftelling , dat het Jubeljaer het 49rte ware , zoude dit verbod ten eenemael onnodig geweesd zijn , naedien elk 4 ofte jaer een Sabbathjaer was, wanneer de oogst van zelfs moest ftilftaen.
De voornaemfte tegenwerping is deze, dat 'er, volgens ons begrip , by ieder Jubeljaer twee jaren achter één zouden geweesd zijn, geduurende welken alle landbouw moest ophouden, en dat'er langs dezen weg noodzakelyk gebrek ontftaen moest. Dan dit is eene ingebeelde zwarigheid, want 'er moesten drie eeuwen verlopen, eer dat flegts eens het Jubeljaer onmiddelyk op het Sabbathjaer , en eens het Sabbathjaer op het Jubeljaer volgde, namelyk, het 7e SaDbathjaer was 49 en het ie Jubeljaer 50. deze twee volgden alleen voor die eene reis onmiddelyk op elkander, maer dan liep het verder uit één tot 300 jaren toe, want het i4e Sabbathjaer viel op 't jaer 98 , en het
2C



LEVITICÜS xxv. m
ae Jubeljaer op ioq- Het 2 ie Sabbathjaer was 't jaer 147 en 't 5e Jubeljaer 150. Het 28e Sabbathjaer was 196 en 't 4e Jubeljaer 200. Het 3Se Sabbathjaer viel op 't jaer 24S en 't se Jubeljaer op 150. Het 42e Sabbathjaer was 't jaer 294 en het <5e Jubeljaer 't jaer 300, zijnde 't 6e jaer na het laetfte Sabbathjaer, waerop dan voor 't eerst weer onmiddelyk een Sabbathjaer volgde, zijnde 't jaer 301. Daer dan 2 op elkander volgende braekjaren flegts tweemael in 300 jaren voorvielen, zal de geopperde zwarigheid geheel verdwynen, als men zich de.vruchtbaerb.eid van Canaan herinnert, en daerby gedenkt, dat ieder een wist wanneer het Jubeljaer wezen zoude, en derbalven gelegenheid had, om, by tijds, van den overvloed der voorige jaren, voorraed op te leggen , om 'er beide in het Sabbath- en het daerop onmidj
delyk volgend Jubel-jaer van te leven. Daerenbo-
ven, de heer had omtrent het Sabbathjaer uitdrukkelyk beloofd , dat hy het zesde jaer dermate zoude zegenen, dat het voor drie jaren vruchten opbracht, vs. 2 2 : mochten derhalven de Ifraeliten , in het buitengewoone geval van het Jubeljaer , niet met recht verwachten , dat de Heer, over het naest voorgaende jaer, nog een ongemee. ner zegen van vruchtbaerheid, gebieden zoude? V. Het oogmerk van dit Jubeljaer was zeer aenmerkelyk. Het Godlyk bevel , omtrent dit Feest, had eenen zeer gewigtigen invloed, zoo op den Burgerftaet, als op de zeden der Ifraeliten. — Elk keerde , in het Jubeljaer, weder tot zijn eigen geflacht, en voorouderlyke bezittingen. Langs dezen weg, werden de onderfcheiden geflachtlijsten zeer nauwkeurig bewaerd; en dit was, by de Ifraeliten , des te meer noodzakelyk, omdat de geboorte van den beloofden Verlosfer, aen een zekere ftam, en een bepaeld geflacht, was vastgemaekt. — Ieder, die dienstbaer was , keerde in het Jubeljaer weder tot zijne vry-' heid en bezitting : De verwachting derhalven van het aennaderend Jubeljaer was ongemeen zeer gefchikt, ter bemoediging van armen en dienstbaren: Hierdoor werd de
armoede en dienstbaerheid draeglyk gemaekt. Door
UI. DEEL. S 4



28o LEVITICÜS XXV.
dit middel werd het volk eene welgevestigde liefde tot het Vaderland ingeboezemd, vermids elk, hoe hy ook vernederd was, vastelyk kon ftaet maken, dat hy of zijne kindei en, in het eerstvolgend Jubeljaer, in de voorige betere oinftandigheeden zoude herfteld worden. Het Jubeljaer maekte het onmogelyk, dat iemand zijne landerijen voor altijd verkoopen of vervreemden konde : Hier uit moesten de Ifraeliten leeren opmerken, dat de heer, in eene zeer byzondere betrekking , de eigenaer van Canaan ware , en dat zy het maer ter leen bezaten, als
gebruikers. Eindelyk werd ook de gierigheid door
deze aenmerkelyke wet beteugeld: want, vermids de bezittingen met het Jubeljaer tot de oorfprongelyke eige. naren moesten wederkeeren , werden de rijken en gieregaerts verhinderd, om akker aen akker te trekken, en hunne broederen te onderdrukken. VI. Wat de geestelyke beduidenis aengaet; niemand kan 'er aen twijftelen, of het Jubeljaer was een luisterrijk voorbeeld der heuchlyke bedeeling van het Nieuwe Testament, Van den Mesfias wordt voorfpeld Jer. 61: 1-3. dat hy het jaer van s' Heeren welbehagen zou uitroepen, den gevangenen vryheid, en den gebondenen opening der gevangenis. In deze Prophetie wordt duidelyk op het Jubeljaer gezinfpeeld ; en de Heer Jesus past de Godfpraek uitdrukkelyk toe op zich zeiven , zeggende : lieden is deze Schrift in uwe ooren vervuld , Luc. 4: 21. Trouwens, (om den geestelyken zin , met een enkel woord, een weinig nader te ontwikkelen ,) het Geestelyk Jubeljaer van het Nieuwe Testament heeft eenen aenvang genomen op dien grooten Verzoendag, toen de Heer Jesus eene eeuwige verlosfing heeft te weeg gebracht: het is, door de bazuin van het Euangelie , door de geheele waereld uitgeroepen en bekend gemaekt: de fchulden der zonden zijn aen de gelovigen volkomen en voor eeuwig kwijt gefcholden : de gelovigen zijn wedergekeerd tot de bezitting van die zalige goederen, welke zy , door de zonden verloorcn en verbeurd hadden; en tevens ontflagen van de dienstbaerheid des Satans en der zonden.
II ET



LEVITICÜS XXVI. 281
HET XXVI. KAPITTEL.
God trekt de voorfchreeven bevelen onder twee hoofdbyzonderheden f zamen , vs. 1, 2. en dringt daer op dezelve aen met de krachtig fte beweegredenen , door een vertoog van 't heil dat zy op de gehoor* zaming, en h verdurf dat zy op de ongehoorzaemheid te wachten hadden , gepaerd met aenfpooringe tot bekeering, vs. 3-45» alles met eene korte aenteekening bejloten wordt, vs. 46.
1. (a) en fult ulieden geene afgoden , volgens de kracht van 't woord, geen verfoei/els, maken , aengezien de afgoden in zich zeiven verfoeilyk en een walge voor God waren : nochte gefneden beelt van hout , nochte opgericht beelt , of pylaer, gedenkzuil , of wat het wezen moge , waer by de Heidenen gewoon zijn hunne bygelovigheden te vieren , en fult gy U, ftellen , nochte gebeelden lTeen, fteenen beeldtenisfen van menfchen of dieren , zult gy in uwen lande fetten, om u daer voor te buygen , 't zy om die teekens en beelden zelve , of wel de afgoden daer door verbeeld , 't zy om daor door den waren God te vereeren : 't een zoo wel als 't ander onteerde God , die geen gemeinfchap of gelijkheid met beelden hebben kon , terwijl 't ook, op zijn best , aenleiding gaf tot lichamelyke en ongerijmde gedachten van den hoogen God : hierom volgt 'er tot aen-
drang, want ick ben de HEERE uwe Godt, daerom
zult gy geen andere Goden dienen noch trouwloos van my afgaen; Ik ben de Heere uwe God, daerom zult gy u vooï my buigen, en my dienen op zulk eene wys als ik u bevoIen heb.
(«) ExoJ. ao: 4. Deut. 5: 8. ende 16: ii. P.alm 97: 7. III. DEEL. S 5



a82 LEVITICÜS XXVI.
Geen zonde was 'er, welke God meer onteerde, en geen teffens waer toe de aert van dit volk zoo ligt overhelde, dan deze : geen wonder derhalven , dat dit bevel in Gods wetten zoo dikmaei herhaeld, en hier, in de korte opfom* ming zijner bevelen, tot een hoofdpunt gemaekt wordt.
2. Mijne Sabbathen , namelyk de Week- en JaerSabbathen, gelijk ook die der hooge feesten, fult gy nauwkeurig houden J waer onder te gelijk alle plechtige Godsdienst- oeffeningen begreepen zijn, waerom 'er wordt bygevoegd, (è) ende mijn heyiigdom fult gy vreefen, in eere houden , door alles daaromtrent in acht te nemen, wat ik aengaende den dienst des Heiligdoms in 't breede bevolen heb : Ick ben de HEERE.
Dit zelfde bevel is reeds woordelyk voorgefteld Kap. iq: 30. maer deze twee hier uitgedrukte hoofd - bevelen, in hare ruimte genomen, bevatten de hoofdfom, waer in de betrachting van al het overige begreepen is; en worden daerom op het flot van alle de voorheen gemelde wetten, met nadruk herhaeld. Alle overtredingen kunnen tot die twee hoofden gebracht worden, tot afgoderye of tot godloosheid, dat is, tot ongodsdienftigheid of tot valfchen Godsdienst. Alle zonden komen daer op uit, dat men God of geheel niet dient, vreest, en in aenmerking houdt ; of dat men valfche denkbeelden van Hem vormt, en Hem op eene verkeerde wyze dient. Beide deze hoofd-bronnen worden hier juist aengeroerd: Zy moesten geen afgoden of beelden maken , noch gemeinfchap hebben met de onvruchtbare werken , die daer by verzeld gingen, waer onder alle valfche paden begreepen zijn: Maer wat , of ze al geen afgoden dienden , zo ze in 't geheel geen Godsdienst hadden of waernamen ? Hier tegen dient het tweede , Mijne Sabbathen zult gy houden en mijn Heiligdom vreezen : dit toch was het middel, waer door de ware Godsdienst onderhouden en alle de overige inftellingen bewaerd werden. Van daer, dat doorgaends , in tijden van diep verval, het grootfte gebrék in de Sabbathen befpeurd wordt, en naest de afgoderye is 'er ook geen zonde, waer
over
(b) bov. 19: 30-



LEVITICÜS XXVi: *83
ever 't volk van Ifraël door de Propheten zo zeer beftraft •wordt , als over het verwaerloozen der Sabbathen , als waeruit eene verwaerloozing van al het overige , geheel of ten deele, volgen moest: Daerentegen, waer de afgoderye en alle valfche en verkeerde leeringen en Godsdienften vermijd , en de ware God alleen gediend wordt nae zijn eigen voorfchrift , daer zullen ook alle Gods bevelen , ook de burgerlyke wetten, ftand grijpen en bewaerd worden. Dus is dan in deze twee hoofdgeboden eene bekwame optelling , om alle de voorige wetten als in eene hoofdfom t'zamen te trekken.
Hier op volgen nu de nadruklyke dringredenen, waer mede de voorfchreeven wetten worden aengebonden, waeromtrent men dit volgende vooraf in aenmerking nemen kan.
Om een redenlyk Schefel tot eenige plicht-betrachting op te leiden, en daerin bezig te doen zijn , worden twee dingen noodzakelyk vereischt, Verftand , waer doormen wetenfchap en befef verkrijgt van 't geen men doen of laten moet, en een inwendig Gevoel of zedelyke Smaek (gelijk men het noemt), waer door men in zijn plicht belang neemt, en tot het dadelyk betrachten van het een , en 't vlieden van het ander zijn wil bewogen vindt. Beide deze dingen zijn noodzakelyk en moeten onaffcheidbaer t'zamen gaen; zonder 't eerfte kan men zijnen plicht niet weten, en zonder 't laetfte zou men niet bewogen worden tot het doen' , maer onverfchillig blijven. Beide deze dingen zijn ook in een ftaet van gevestigde zedelyke rechtheid genoegzaem; een welgefteld redïnlyk wezen dat zijn plicht kent en de betamelykheid van dien door een zedelyk gevoel befeft, heeft niets anders nodig, maer zal daer door terftond worden aengefpoord tot de betrachting van zijnen plicht: Maer zoo is 't juist niet gefield in een ftaet van beproeving, en nog minder in een ftaet van zedelyke verdorvenheid, waer in wy ons bevinden ': offchoon ook in dien ftaet het zedelyk gevoel of geweten niet geheel verloren zy, maer de innerlyke drijfveer blijft, die ons gedurig tot onzen plicht aenfpoort; ja offchoon het gevoel van betamelykheid III. DEEL.



284 LEVITICÜS XXVI.
altoos de edelfte bron blijft, waer uit eene zuivere en volmaekte gehoorzaemheid alleen kan voortkomen ; zo leert nochtans de ondervinding , dat die drijfveer door de zonde veel te flap geworden is , dan dat ze over 't gemeen het menschdom, in dezen ftaet, tot betrachting van deszelfs plicht bewegen kan. —<— Dit is de reden , dat 'er , tot meerder aendrang, ook uitwendige beweegredenen met veel vrucht aengewend worden, ontleend van het nut en voordeel aen den eenen, en het nadeel aen ,den anderen kant; als waer door men van de overtreding te meer afgefchrikt, en aen de betrachting der betamelyk gekeurde en aenbevolen plichten, vaert en yver bygezet wordt. Dit is het, dat alle Wetgevers altoos hebben waergenomen, waer van ze zich met vrucht bediend , en waer door ze hunne wetten gelukkig aengedrongen hebben. Geen wonder dan, dat ook Ifraè'ls groote Wetgever op dezen voet te werk gaet, en met groote wijsheid zijne wetten aendringt met beweegredenen, ontleend van zulke zaken , die. natuurlyker wyze op 't gemoed van dat volk den meesten indruk maken moesten. Na dat God tot hiertoe zijne wetten aen het volk door Mofe uitvoerig had overgeleverd, zoo ten aenzien van den Godsdienst als van den Burgerftaet, zo befluit Hy dit ganfche Wetboek met deze allerkrachtigfte drangredenen die hier volgen , ontleend van den zegen en vloek , die op de onderhouding of overtreding dezer wetten volgen zouden, waertoe het overige van dit ganfche Kap. hefteed wordt. Deze aenmerking , op ontelbare plaetfen en gevallen van Gods Woord toepasfelyk, fcheen ons toe hier eene plaets te verdienen, ter gelegenheid van deze zoo opzettelyke en uitvoerige voordraging van Beweeg, redenen ; beweegredenen , die zich in twee hoofdtakken onderfcheiden : Men vindt hier een vertoog van zegeningen, die 't gevolg van de getrouwe waerneming van Gods inzettingen zijn zouden, vs. 3-13. Daerna een zwart register van oordeelen , in het tegengefteld geval , trapswyzig bedreigd, doch niet zonder bygevoegde aenfpooringen tot bekeering, vs. 14-45-
De voorwaerde , waeraen de zegeningen worden verbonden , is iu het 3Je vs.
3- In-



LEVITICÜS XXVI. 285
3. (c) Indien gy in mijne infettingen, in de zoo evengemelde hoofd- wetten, en alle de byzondere bevelen daer in begreepen, zult wandelen met verlustiging en gefta. digen voortgang, ende alle mijne geboden , daerfoe behoorende, en in 't voorige uitgedrukt, zonder van dezelve aftewijken, houden, ende die vaerdig doen en ter uitvoer brengen fult: dan zullen de navolgende zegeningen over u bevestigd worden.
[De zegeningen welke nu volgen, worden gebracht tot zes hoofdzaken, (1). overvloed van inkomften , vs. 4 , 5. (2). veiligheid , vs. 5 , 6. (3). overwinningen vs. 7 , 8- (4)- talrijke vermenigvuldiging vs. 9. (5). gezegende gedijing hunner inkomften vs. 10. (6). en Gods gunstrijke en beftendige wooning onder hen, ingevolge van de gunst die Hy hun reeds beweezen had, vs. 11- 13.]
4. Zoo gy dan, op de gezegde wyze, my zult gehoorzamen en dienen, So fal ick uwe regenen geven op haren tijt. 't Land Canaan was niet, als Egypten, overal een vlak land, dat door de overvloejing van den Nijl op gezette tijden bevochtigd en vruchtbaer gemaekt werd; maer het was, voor een groot gedeelte, een land van bergen en dalen; de landftreeken, die aen den zoom van den jordaen lagen, werden wel op haren tijd door deze rivier bevloeid, maer voor het overige moest het door den regen bevochtigd en vruchtbaer gemaekt wordeu : Nu, dit belooft God hier ook te zullen doen ; Ik zal uwe regenen geven, en wel, op haren tijd, niet te veel, niet te weinig, maer in een vereischte mate, en op den rechten tijd, het welk, nae de gelegenheid van Canaan , op twee tijden des jaers inzonderheid voorviel, namelyk in het voor- en najaer, van waer dezelve in een vroegen en Jpaden regen doorgaends onderfcheiden wordt. Door de onderhouding hier van zou de vruchtbaerheid niet ontbreken, ende het lant fal fijne inkomfte geven , ende het geboomte des velts fal fijne vrucht geven, 't een
(O Deut. 28: 1, &c. III. DEEL.



286 LEVITICÜS XXVI.
en ander zou bevorderd worden door den vroegen en fpaden regen, terwijl in het oosten de veld • vruchten in het Voorjaer, maer de meeste boomvruchten tegen het Najaer begonnen rijp te worden : Ja, hier door zou de vruchtbaerheid niet alleen niet ontbreken, maer de inkomften van veld etigeboomte zouden zoo rijkelyk gezegend worden, dat men van den eenen tijd tot den anderen zijne handen met de inoogfting vol zou hebben , gelijk 'er volgt:
c Ende de dorfchtijt fal u reycken tot den wiin-oogft, ende de wijn-oogft fal reyken tot den zaeytijt: Zoo even is reeds opgemerkt, dat de veld-vruchten reeds in het Voorjaer begonnen rijp te worden, maer de boomvruchten in het Najaer ingeoogst wierden: dit was inzonderheid zoo gelegen ten aenzien van het koorn en den wijn/lok. Het eerstgenoemde begon reeds met Pafche te rijpen, en dus in de eerste maend van 't jaer, op welk Feest de eerstelingen der rijpe koornairen den Heere moesten worden geheiligd, waerop het dan den volgenden dag geoorloofd was den fïkkel in het koorn te ilaen, het zelve te vnaejen en in te oogsten: maer de boomvruchten, byzonder de wijn en olijven - oogst, werd eerst in de zevende maend voltrokken, ter erkentenis van welke inoogfting, op den i5de van die maend, het Feest der Loofhutten was ingefteld, 't welk daer van het Feest der Inzameling genoemd wordt, Exod. 23: 34- Er verliepen dan van den dag af, dat men het koorn begon te maejen, tot dat de Boomvruchten gewoonlyk ingezameld waren, volle 6 maenden: daerop volgde de winter, en de zaeitijd voor het volgende jaer. — Hierby moet men nog dit weten, dat het de gewoonte was in 't oosten, het koorn niet, gelijk byons, tot den winter in het ftroo te houden, en dan te dorfchen; dit gefchiedde gewoonlyk reeds onder de inoogfting; de dorschtijd viel derhalven in, tusfchen den veld-oogst, en tusfchen de inzameling der druiven en andere boomvruchten. T^u zal men, na deze opmerkingen, gemaklyk verftaen wat hwr beloofd wordt: De dorschtijd zou dan duuren tot aen den wijnoogst; 'er zou zoo veel koorn gewasfen zijn, dat ze al den tijd die'er verliep tot den wijn-oogst toe, zouden nodig hebben tot het dorfchen; en zoo veel wijn, dat ze met de inoogfting



LEVITICÜS XXVI. 287
daer van zouden bezig zijn tot aen denzaeitijd; ze zouden geftadig handen vol werks hebben om van den eenen tijd tot den anderen hunne vruchten flegts intezamelen ; het een zou het ander onmiddelyk vervangen, ja fchier in elkander loopen; eer ze hun koorn nog ten Vollen zouden hebben uitgedorscht, zou de druif reeds rijp zijn, en eer de wijnoogst (waer onder ook de olijven■ oogst begreepen is) nog voleindigd zou zijn, zou de zaeitijd reeds daer wezen ; dat is, gelijk het Amos }: 13- wordt uitgedrukt, De Ploeger zal den Mcejer, en de
~)ruiventredcr den Zaedzaejer genaken. ■ Het gevolg hier
van zou zijn, 't geen 'er volgt, ende gy fult uw broot eten (d) tot verfadens toe, ende fult feker in uwen lande woonen; elk zal zijnen nooddruft rijkelyk kunnen voldoen, ja men zal overvloed hebben aen allerlei levensmiddelen , welke onder het woord brood gemeenlyk verftaen worden: en gelijk zy overvloed zouden hebben, zoo zou God hun ook een hart geven om dien te gebruiken, en gezondheid om met fmaek en vrolykheid daer van te nuttigen; ze zouden eten, en etende ook daervan verzadigd worden; God zou den ftok en ftaf des broods 'er in leggen; hier zou plaets hebben het tegengeftelde van 't geen Mich. 6: 14. bedreigd wordt, Cy zult eten, maer niet verzadigd worden.
By dezen Overvloed zou ook Veiligheid gepaerd gaen, 't geen den tweeden zegen uitmaekt die hier beloofd wordt. Ende gy fult feker in uwen lande woonen. — God zelf zal heil Hellen tot muuren en voorfchanfen. Loopt men zijner veilig, heid gevaer door binnenlandfche onlusten , en door buiten, landsch geweld; voor beide zouden ze bewaerd en beveiligd worden; ze zouden geen gevaer te duchten hebben, noch van elkander, noch van 't wild gedierte, noch van vyanden van buiten : zoo volgt 'er.
6. Oock fal ick vrede geven in den lande; geen binnenlandfche onlusten of burger-oorlogen zullen u van een fcheuren ; 'er zal eene onderlinge vereeniging zijn , die de harten in den aengenaemften vrede beftendig zal verbonden houden; (e) Zoo dat gy fult te flapen liggen, ende
Cd) bov. 25: 19. 00 J°l> IV l8j 19III. DEEL.



288 LEVITICÜS XXVI.
niemant zy die verfchricke : dit is een gewoone uitbeelding van de volmaektfte rust en veiligheid van een volk; ze zouden 's nachts, zelfs geen wacht behoeven , uit vrees' ▼oor eenig naderend onheil; ze zouden in hunne rust ook niet geftoord, noch door iemand of door eenig ding verfchrikt worden , maer in goede gerustheid, en welgegrond vertrouwen op Gods befcherming, nederliggen, en van wegen de bedaerdheid huns harte gerust flapen. — Ja zelfs geen beest zou hun kwaed doen; want ook daer voor, zegt God, zal ik u beveiligen, ende ick fal het boofe gedierte uyt den lande doen ophouden. Canaan was een land met bergen en dalen i met bosfchen en wouden voorzien, waerin zich 't boos verfcheurend en fchadelyk gedierte ophield, onder anderen, Leeuwen, Beeren, Wolven, Vos<en enz. Maer al dit boos gedierte, 't welk den menfchen, het tamme vee, en ook het veld • gewas of boom - vruchten fchadelyk zou wezen, dat zou God doen ophouden, dat is, zoodanig doen verminderen, het ■ zy door dezelve zoo verre naer elders te doen wijken, of uitteroejen, het zy door derzelver voortteeling zoo zeer te beteugelen, dat men van dit gedierte hinder noch fchade zou
hebben. En even weinig zouden zy van hunne vyanden
kwaed te vreezen hebben, want de Heer voegt 'er by, ende het fweert en fal door uw lant niet doorgaen, veel minder daer in gevestigd, en uw land tot een toneel des oor> logs gefield worden; geen krijgsgefchrei zal 'er gehoord worden op Uwe ftraten,
7. Ja, niet alleen zouden ze niet in hun eigen land aen-. getast worden, maer zy zeiven zouden alomme hunne wapenen met overwinning en zegeprael bekroond zien, 't welk de 3de zegen is , die hier beloofd wordt : Ende gy fult uwe vyanden vervolgen : niet flegts befirijden, maer vervolgen'. Mijne hand zal zoo zichtbaer en krachtdadig met u zijn, tegen uwe vyanden, dat gy fchier niet anders zult te doen hebben, dan dezelve te vervolgen en te vellen, ende fy fullen voor uw aengefichte door het fweert vallen.
8. Is 't getal uwer vyanden groot, een geringe macht van uwe zijde zal genoeg zijn, om de machtigfte leger» te"
ver-



LEVITICÜS XXVI. 289
vernielen , (ƒ) Vijve uyt u fullen hondert vervolgen , ende hondert uyt u fullen tien duyfent vervolgen : ende uwe vyanden fullen voor uw aengefichte door het fweert vallen; een hand vol volks van u zal een groote menigte uwer vyanden verflaen ; vijf (om zoo te fpreken) zullen moeds genoeg hebben om op den vyand aentevallen, en dapperheid genoeg om 'er honderd op de vlucht te drijven; een kleine bende van eenige honderden zullen zoo veel ontzach en fchrik verwekken onder den vyand, dat machtige legers van tien - duizenden daer voor verfmelten zullen. Ik zal uwe kracht verhoogen, en in tegendeel den moed uwer vyanden zoodanig verzwakken, dat ze züllen nederzijgen, en voor uw aengezicht vallen door de fcherpte des zwaerds.
9. Intusfchen moest men hier uit niet denken, dat het Ifraël aen talrijkheid van volk ontbreken zou; neen, God zou hen ook zeer vermenigvuldigen; dit is het vierde dat hier beloofd
wordt: Ende ick fal my tot u wenden, of, gelijk het
grondwoord ook beteekenen kan , en door de 70 vertaeld wordt, op u zien in gunste en met welgevallen, ende zulks daer in betoonen, dat ik fal u vruchtbaer maken, zoo dat 'er geen onvruchtbare noch misdragt onder u zijn zal, met dat gevolg dat ik u zal uitbreiden ende U zeer zal vermenigvuldigen : ende mijn verbont fal ick, ook daer in, met u beveiligen: Want zoo had God in zijn verbond met Abraham, Gen. 22 en elders, onder anderen beloofd, dat Hy zijn zaed zeer vermenigvuldigen zou, als de ftarren des hemels, en als het zand dat aen den oever der zee is.
10. Maer zou deze groote vermenigvuldiging hun zei ven niet wel nadeelig kunnen zijn ? zou dan dit land niet welligt kunnen te kort fchieten, om zoo vele inwooners te voeden ? óneen: God zou ook daerin voorzien, en hunne inkomften doen gedijen , 't welk de vijfde zegen is, die hun hier wordt toegezegd : Ende gy fult het oude , dat veroudert is , eten : ende het oude fult gy van wegen het nieuwe uytbrengen : dat is; Ik zal niet alleen overvloed geven, maer ook zulk eenen zegen daer in leggen, dat het
Cf) JoC. 23: 10. III. DEEL. T



spo LEVITICÜS XXVI.
oude, (namelyk de ingezamelde inkomften van het voorige jaer) uit de fchuuren nog niet verbruikt zal zijn, als de nieuwe vruchten reeds weder ingezameld moeten worden zoo dat men, om voor den nieuwen oogst plaets te maken cn dien te bergen, het overfchot van 't voorige jaer zal moeten uitdragen , om het door den beboeftigtn en den vreemdeling te laten opnemen. Het is het zelfde als 't geen met andere woorden beloofd wordt, Mal. 3: 10. Ik zal u zegsn afgieten, zoo
dat 'er geen fchuuren genoeg wezen zullen. Maer welligt
wordt onder deze woorden nog iets anders bedoeld: Gy zicit het oude, dat verouderd is, eten enz., dit ziet misfehien inzonderheid op de Sabbath-jaren, in welke 'er niet geploegd noch gezaeid mogt worden : in zulk een jaer werd derhalven ook niet gsoogst, waer van 't gevolg moest zijn, dat zy, geduurende het eerste jaer na het Sabbath - jaer, aten van het overfchot des zesden jaers, het welk dan oud en verouderd was; maer God zou ook daer in zulk eenen zegen leggen, dat zy daer van niet alleen eten, met fmaek en tot verzadiging eten zouden, maer ook daer aen genoegzaemheid tot vervulling van hunnen nooddruft vinden, ja overvloed hebben zouden, zoo dat 'er van dat oude en verouderde nog zou overfchieten, en moeten uitgebracht worden uit de fchuuren, wanneer de nieuwe oogst weder inkomen zou.
Welgelukzalig voorzeker het volk, wien het alzoo gaet! ja maer , Welgelukzalig vooral het volk , wiens God de Heer is ! Trouwens dit is de zesde zegen , welke als de grootfte van allen, hier, by opklimming, ten flotte vermeld en hun beloofd wordt, in de volgende verfen.
11. (g) Ende ick fal mijnen Tabernakel in 't midden van U fetten: God had nu reeds, in de woestijne , zijnen Tabernakel onder dit volk; maer Hy zou denwel > ven ook in Canaan onder hen zetten, houden, en bevestigen. De toefpeling fchijnt ontleend te zijn van de genen die in tenten woonden, en gewoonlyk dezelve opfloegen op plaetfen die hun aengenaem waren, om aldaer te verkeeren: zoo zou God zijne wooning onder Israël houden, in Canaan, als een plaets
van
Ezecb. 37: 26. 2 Cor. 6: 16.



LEVITICÜS XXVI 291
van zijn welgevallen; Hy zou zijn woord, genade, en dienst onder hen beftendig doen verblijven : ende mijne ziele, zegt Hy, en fal van u niet walgen. Ik zal (gelijk het grondwoord beteekent) u met geen afkeer en verfoejirg verwerpen; waer onder by tegenftelling opgefloten ligt en gemeend wordt, dat God een innig welgevallen aen dat volk hebben, en hetzelve met fprekende daden noemen zou Chebzibah, Mijn lust is aen haer! — Dit wordt met nog eene andere leenfpreuk nader verklaerd en bevestigd, in het volgende vs.
12. Ende ick fal in het midden van u wandelen ; niet alleen gemeenzaem onder u verkeeren, gelijk een vriend met zijnen vriend, maer ook wandelen met vermsek en genoegen, gelijk men wandelt in zijnen lusthof; ik zal onder u wandelen en my betoonen onder u tegenwoordig te 2ijn met mijn onderijws, leiding , befcherming, verzorging, vertroosting, en heil, ende fal u, in alle deze opzichten tot een Godt zijn, en zulks door de vervulling van alle de beloofde zegeningen blijkbaer maken; ende gy lult my tot een volck zijn, geheel aen my verbonden, zeggende met fprekende daden, en als 't ware mét uwe hand fchrijven-
de, wy zijn des Heeren ! Van dit uitftekend voorrecht
had dit volk reeds fterk fprekende bewijzen, inzonderheid in die aenmerkelyke verlosfing, welke de grondflagen tot hunnen vryen en gezegenden Burgerftaet gelegd had, gelijk de Heere hun, tot'aendrang van al het voorgaende, nu vervolgens ten befluite nadruklyk onder 't oog brengt:
13. Ick ben de HEERE uwe Godt , die u uyt der Egyptenaren lant uytgevoert hebbe; Dit was een hoofd - weldaed, en de grondflag van'hunne byzonderfle betrekking tot Jebovah; eene weldaed die nooit eenigzins mogt vergeten worden, die daerom by'alle bekwame gelegenheid hun herinnerd, en door eene plechtige Inftelling voor de vergetelheid bewaerd werd. Deze weldaed moest de fterkfte fpooren geven tot dankbaerheid en gehoorzaemheid aen God, want,wat had Hy daer door niet al te weeg gebracht ? Ik heb u uit der Egyptenaren land uitgevoerd , op dat gy hare flaven niet en foudet zijn: ze waren dan hier door verlost uit de verachtelykfte dienstbaerheid, in welke zy niet beter dan
III. deel, T a



aoz LEVITICÜS XXVI.
Haven waren; ja maer ook verlost uit eene allerzwaerlïe en drukkende dienstbaerheid , want zoo volgt 'er : ende ick hebbe de dijilelboomen uwes- jocks verbroken , De toefpeling is op de jok • osfen , die in 't Oosten voor den ploeg plegen te loopen: de disfelboom was in de Middellijn van den ploeg-wagen; aen dien disfelboom waren de osfen vastgemaekt door middel van een jok, dat op den nek of fchouders rustte, en moesten alzoo den last voorttrekken. Hier by wordt de dienstbaerheid der Israëliten in Egypten vergeleeken : in zulk eenen toeftand waren ze geweest, dat ze als krom en gebukt gingen onder de lasten; maer God had hen daervan verlost, en zoo verlost, dat ze den Egyptenaer niet meer alzoo konden dienen, Hy had zelfs de disfelboomen hunnes joks daer toe in ftukken gebroken, ende, zegt Hy, ik hebbe U doen recht op gaen; des konden zy nu, met opgerichten halze, als een vry volk, rt hoofd gerust en moedig opfteken; maer moesten ook , dit bedenkende , befeffen, hoe veel zy dan aen dien God hunner Vaderen verplicht waren, en hoe vesl hun daer aen gelegen lag, dien God tot hunnen God te hebben en te houden, door welbehaeglyk voor Hem te wandelen in den weg zijner Inftellingen.
Laet ons in 't voorbygaen over deze zegeningen het veU gende nog aemnerken.
I. Dat alle deze beloften voorwaerdelyk zijn, volgens vs. 3 , 4. derzelver vervulling hing derhalven af van lfraëls gehoorzaemheid; wilden zy de voorgeftelde zegeningen verkrijgen of behouden , ze moesten beftendig wandelen in Gods inzettingen : zoo lief hun dan hunne welvaert en voorfpoed ware, zoo zeer moest hun Gods wet ter harte
gaen. ■ Maer hoe dan de belofte te verftaen, vs. 11,
12? Is dan 's menfchen gehoorzaemheid de grond of voor» waerde, waerop God zijn God wordt! Is niet Gods voorkomende gunst en genadige aenneming van ons tot zijn volk, de bron waer uit onze liefde tot Hem en alle verdere oprechte gehoorzaemheid moet en ook alleen kan voortkomen ? Wy antwoorden, zeker ja! maer even alzoo was 't ook
hier



LEVITICÜS XXVI.' 293
hier gelegen. De onderhouding van Gods geboden wordt hier niet tot een voorwaerde gefield, waerop de heere eerst tot hen komen zou ; Hy was reeds in het midden hunner als hun God ; maer op dat Hy als zoodanig by hun blijven , en hun zijne onafgebroken gunst bewijzen mogte , moesten zy welbehaeglyk voor zijn aengezichte wandelen. Het verband ligt niet dus , Indien gy mijne geboden zult houden, zo zal ik uw God worden ; maer R ben de heere uwe God , daerom zult gy in mijne inzettingen wandelen , en indien gy dezelve onderhouden zult, zo zal ik by u blijven en beftendig toonen dat Ik uwe'God ben. Het is ook ten dien aenzien opmerkelyk, dat deze laetstgemelde zegen , het laetfte van allen, en niet dan eerst ten tijde van een volflagen verval en onbekeerlykheid, van dit volk geweeken is, ten tijde namelyk der Babylonifche gevangenis. IJ. Ten anderen moet men opmerken, dat deze beloften ook menigmael metterdaed vervuld zijn. 'Er zijn verfcheiden tijden geweest , geduurende het beftaen van lfraëls Gemeenebest , dat dit volk Gods inzettingen vlijtig waernam. Slae het oog op de dagen van Jofua, van David, Salomo, Hiskia , en ook op tijden van hervorming onder andere Richters en Koningen : Hoe gezegend ging het den volke in die dagen ! welk eenen overvloed, gepaerd met veiligheid, diepe rust en vrede , zag men in den tijd van Salomo ! God gaf hun vrede van rondomme. Gedenk aen de overwinnende wapenen van Jofua, van Gideon en andere Richters. Herinner u 't geval van Jonathan, die, met zijnen Wapen - drager alleen, eene bezetting der Philistijnen van 10 man ftoeg, met dat gevolg, dat het ganfche leger op de vlucht gejaegd werd. Vertegenwoordig u vooral den tijd van Koning David , die door den Godlyken zegen op zijne wapenen alle zijne vyanden van rondomme t'onderbracbt. En wat de belofte van hunne vermenigvuldiging betrof; deze was nog by het leven van Mofe zoo aenmerkelyk , dat hy even voor zijnen dood , toen zy aen de grenzen van Canaan gekomen waren, tot hen zeggen mogt, Deut. 1: 10. III. DEEL. T 3



294 LEVITICÜS XXVI.
De HEERE mve God heeft u vermenigvuldigd, en ziet, gy zift heden de Jlarren des hemels in menigte. En wie weet niet, dat c°d niet alleen zijnen Tabernakel on= der dat volk in Canaan gehad, en gehouden heeft, maer dat Hy ook zelfs naderhand eenen allerluifterrijkflen Tempel voor zich heeft laten oprichten, en denzelven met zijne inwooning vereerd heeft. III. Laetstlyk heeft men nog hier by te bedenken , dat alle deze zegeningen hier voorkomen als Verbmds-beloften, en derhalven ook Verbonds-goederen waren; beloften en goederen van dat Verbond, het welk God met dit volk had opgericht. Voor zoo ver nu dit Verbond een tweeledig opzicht had (volgens 't geen we over Exod. 20 en 21 hebben aengemerkt), kan men deze beloften ook tweezins
befchouwen. Slaet men het oog op dit Verbond, in
het afgetrokkene op zich zelve aengemerkt, als een volksverbond, 't welk een foort van Regeerings - verdrag, tusfchen God als hooge Overheid, en het volk als zijne onderdanen behelst; in die betrekking zijn alle deze beloften eenvoudig nae de letter uitwendig te verftaen : Op de letterlyke onderhouding van alle Gods inftelüngen, wordt allerlei uitwendige vrede , welvaert en voorfpoed beloofd, benevens de toezegging van de betooning der Godlyke tegenwoordigheid in een ftoflyk Heiligdom, door uiterlyke teekenen , door welk alles Hy hun God was en blijven zou, in zulk eenen zin, als Hy de God van een gansch volk kan genoemd worden. Maer dit Verbond had voornamelyk opzicht en betrekking tot het Genade-verbond, het was daer aen dienstbaer , het ftrekte om den waren Godsdienst onder dat volk te bewaren, en de goederen des Genade-verbonds aftefchaduwen, tebedeelen, en te verzegelen. Wanneer men nu deze beloofde zegeningen ook in die betrekking befchouwt, wanneer men in aenmerking neemt, dat de ganfche Godsregeering over dit volk voorbeeldig, en hun land, het gezegend Canaan , een onderpand van een beter was, zo zal men zeer gereedlyk daer toe overhellen , om ook deze beloften in dat zelfde licht t« bezien, en daerin e.n fchets en fchaduw te erkennen van
de



LEVITICÜS XXVI. 295
de geestlyke zegeningen van vrede, veiligheid, overwinnende kracht, uitbreiding, en overvloedige genade van het toekomftig Rijk van Mesfias , van welke geestlyke zegeningen de ware gelovigen onder Ifraël, in en onder deze onderpanden, de voorfmaek genoten, gelijk ze ook waerlyk daer in eenig doorzicht hadden ; althans dit is onlochenbaer , dat, by de Propheten, de befchrijvingen van Mesfias Koningrijk en deszelfs geestlyke heil ■ goederen, doorgaens gemaeld worden onder de zinbeelden van den overvloed, vruchtbaerheid, veiligheid en verdere uitwendige zegeningen van Canaan , zie onder anderen Pf. 72. Hof. 2. enz, En even ontegenzeglyk is 't ook , dat Apostel Paulus de belofte vs. 12. op de kerk van't N. T. toepast, althans mede daer toe uitltrekt, 2 Cor. 6: 16, alwaer hy, tot afmaning der gelovigen, van de onvrucht. bare werken der duifternisfe, zich daerop beroept, dat God gezegd heeft , * zal in haer woonen en onder haer wandelen , en ik zal haer God zijn, en zy zullen my een volk zijn. Eene belofte , die voorzeker nooit in zulk eenen nadruk is bevestigd en vervuld geworden, dan toen men zeggen kon, Het Woord is vleefch geworden, en heeft onder ons gewoond , en wy hebben zijne heerlykheid aen. fchouwd, vol vun genade en waerheid !
Na dit vertoog van zegeningen, wordt nu, tot het zelfde einde, een donker tafreel vertoond van vreeslyke onheilen, die zy te wachten hadden als zy ongehporzaem waren, en onbekeerlyk daer in voortgingen.
[Eerst worden deze oordeelen bedreigd, zoo als ze by trappen , op hunne toenemende overtredingen , hun overkomen zouden, vs. 14 -39- — Dan wordt vertoond hoe God nogthans, in 't midden zijns toorns, des ontfermens zou gedenken, en hen bekeeren, vs. 40-45-J
14. Het geval , 't welk hun de volgende ftrafgerichten veroorzaken zou was dit : (/;) Maer indien gy my niet
(h~) Deut. 28: 15, &c. Klaegl. 2: 17. Mal. 2: 2. III. DEEL. T 4



z96 LEVITICÜS XXVI.
en fult hooren , ende alle defe geboden niet en fult doen ; De eerfte trap van 't verval is doorgaends, dat men naer God niet hoort , zijne vermaningen niet in aenmerking neemt , waervan 't gevolg is , eene nalatigheid zijner bevelen , zoo dat men zijne geboden niet meer doet, maer ongehoorzaem overtreedt, ja fmadelyk verwerpt, gelijk 'er volgt
15. Ende fo gy mijne infettingen fult fmadelick verwerpen, zeggende; Iaet ons zijne banden verfcheuren, zijne zeelen van ons ' werpen , ende zulks uit een beginfel van afkeerigheid, fo dat uwe ziele van mijne rechten fal walgen ; dat gy niet en doet alle mijne geboden , zoo dat het u te veel zal zijn om daervan te hooren of daer aen te denken, zeggende; wyk van ons, want aen de kennis uwer wegen hebben wy geenen lust. Men bemerkt, het waren geen ligte zonden , geen enkele overtredingen uit zwakheid, onkunde. of onbedachtzaemheid, voor welke offeranden ter verzoening waren ingefteld ,* noch ook zelfs zwaerder zonden, grove overtredingen, maer waer over zy berouw hadden, waer van ze zich zochten te bekeeren: maer het waren moedwillige overtredingen , in 't algemeen doorbrekende zonden , gepaerd met hardnekkigheid. De grootheid en misdadigheid van zulk een gedrag, wordt aengeweezen door de laetfte uitdrukking, in het flot van dit vsnamelyk , dat zy zulks doende den weg infloegen om mijn verbont , zegt God , te vernietigen , welk Verbond hier op uitkwam , Ik zal u iet een God zijn, en gy zult my tot een volk zijn. Dit Verbond zouden zy vernietigen, dat is verbreken, ja van hunne zijde geheel vernietigen, door zulke gedragingen ; daer door verzochten zy den Heere, en zeiden , met fprekende daden : Wy willen niet dat Hy over tns Koning zy |, wy willen Hem niet tot een volk zijn. " Op zulk een wanbeftaen moet onvermijdelyk volgen een treurige ondervinding, hoe kwaed en bitter het zy, den Heere zijnen God te verlaten.
Dit zou Ifraël , in het geftélde geval , ook dadelyk gewaer worden, gelijk hun nu vervolgens onder 't oog gebracht en bedreigd wordt, vs. 16-39. We vinden hier veifchei-
een



LEVITICÜS XXVI. 297
den trappen, in welke, meestal by opklimming, althans van tijd tot tijd , dit wanbeftaen met daer aen beantwoordende plagen zou bezocht worden. God kon, nae zijne rechtvaerdigheid, dit volk in 't gemelde geval met éénen klop wechftooten en verdelgen ; maer dit zou Hy niet doen, Hy zou langmoedig zijn in 't ftraffen, en hun , onder de bezoekingen , tijd geven om zich te bekeeren; Hy zou de zwaerfte ftraf niet aenwenden, noch tot het uiterfte komen, dan na alvoorens , met veel langmoedigheid , ligter ftraffen vergeefs beproefd te hebben. We vinden hier in 't byzonder vijf trappen , in welke God zou voortgaen hen te bezoeken. De eerfte zou zijn, volgens het i6e en 17e vs., krankheid en overlast van vyanden.
16. Dit fal ick u ook doen; volgens deze vertaling zou dit in 't verband van zaken willen zeggen : „ gelijk ik „ over u, de voorheen gemelde zegeningen, in 't voornoemde „ geval , gewislyk zal uitftorten, zoo zal ik ook, in het te„ gengeftelde' geval, de roede niet fparen; offchoon ik goeder„ tieren ben, niettemin zal ik ook de ongerechtigheden bezoe„ ken; dit zal ik u ook doen": Doch in 't Hebr: ftaet letterlyk , ook ik zal u dit doen ; waer door een duidelyke tegenftelling tusfchen gy en ik wordt aengeweezen, fo gy my niet zult hooren enz. Ook ik zal dan u daer nae behandelen, ik zal u dit doen: dat ick over u Hellen fal verfchrickinge, kleinmoedigheid en vreeze , 't gewoon gevolg van de zonde , gelijk men reeds zag in Adam , die, zoo drae hy gevallen was, zich verfchuilde, en vreesde voor den dag te treden : of men zou dit woord misfchien alzoo gevoeglyk hier met fommigen vertalen kunnen door Overvallen , vallende ■ziekten, of iets dergelijks; waerby dan gevoegd zouden worden teeringe , ende koortfe, en wel van 't ergfte foort, ïrandende koortfen, die de OOgen verteeren, die de oogen door haren fterken brand zouden ontfteken, verteeren, en zulk een onlust en fmert veroorzaken, die hun aen het harte raken, ende de ziele pijnigen zoude: Anderen vertalen dit, door hngduurige kt ankheden, die de oogen blind maken, 'en de ziel verfmelten doen , dat is , by welke gy vergeefs en gansch moedeloos itaer genezing zult uitzien. —— Met deze
III. DEEL. T 5



298 LEVITICÜS XXVI.
huislyke fmerten zouden uitwendige rampen zich vereenigen, overlast van vyanden ; gy fult oock uw zaet te ver* geefs zaeyen , niet zoo zeer wegens onvruchtbaerheid , die vervolgens zal bedreigd worden , maer 't zou vergeefs gezaeid worden om de reden die 'er op volgt,- namelyk, ende uwe vyanden fullen u overvallen en dat gezaeide opmeten.
17. Dachten of ondernamen zy in dien foeftand, hunnen vyanden te keer te gaen, dit zou niet gelukken; want daer toe, zegt de Heer, fal ick mijn aengefichte tegen ulieden fetten , by tegenftelling van de belofte vs. o, daer was het , lk zal my tot u wenden , of op u zien in gunst , maer hier , Ik zal mijn aengezigt tegen u zetten : en als dat gebeurde, als God tegen hen was, wie zou dan voor hun wezen ? 't Gevolg daer van, ó Ifraël , zal zijn, dat gy gefiagen fult worden voor het aengefichte uwer vyanden: ende uwe haters, die uw kwaed zoe* ken, fullen over u heerfchappye hebben, ende dit met zoo veel geweld en wreedheid , dat gy, van klein» moedigheid (1) fult vlieden , zelfs als u niemant en vervolgt.
Elendig volk, welks vyanden over 't zelve regeeren, welks haters heerfchappye voeren! Maer ten hoogden rechtvaerdig! wilden zy niet , dat de heere, die hen lief had , over hen heerschte , zy konden zich dan niet beklagen , dat ze hunnen vyanden tot knechten gegeven wierden. Dit was da eerfte plage. Zware kastijding voorwaer! maer nog gematigd en genadig in vergelijking met hunne zonden: genadig vooral, uit aenmerking van Gods oogmerk; want, bezoekt God een menfch met fmerte op zijn leger , opdat hy van den Gezant en uitlegger, een uit duizend, zijnen rechten plicht zou leeren , en daer na tot de dagen zijner frisfche jongheid, dat is tot volkomen gezondheid, weder herfteld moge worden; dit zelfde was ook Gods oogmerk in deze volks-kastijding, gelijk men kan opmaken uit het geen 'er nu in de 2e plaets bykomt, vs. 18-20.
38. Enco Spr. 28: s.



LEVITICÜS XXVI. 299
18. Ende io gy my tot defe dingen toe nogh niet hoorên en fult, zo gy even doof zyt voor de zware ftem mijner oordeelen, als gy geweest zult zijn voor de zoetvloejende redenen van mijn woord, vermaningen, en billyke bevelen , zo gy nog voort zult varen my te verwerpen t Hier uit blijkt ,' (en dit moet men eens en vooral opmerken . en op het volgende geduurig toepasfen) , dat, indien zy zich door de gemelde bezoeking lieten tuchtigen, en zich bekeerden, het volgende geen plaets zou hebben, maer dat zelfs de voornoemde plage zou ophouden, en zy weder herfteld zouden worden in de voorige zegeningen : Maer zo niet, of zo zy, na eene tijdelyke bekeering van korter of langer duur, met de gewasfchen zeuge wederkeerden tot de wenteling in het flijk ; dan zegt God: ick fal nogh daer toedoen, om u fevenvoudelick, dat is zeer zwaerlyk, by herhaling, ja roet toevoeging van nieuwe plagen , over uwe fonden te tuchtigen.
19. Want ick fal de hoovaerdigheid uwer kracht, dat is uw vermogen waer op gy hovaerdig gijl , verbreken , ende fal uwen hemel als yfer maken, ende uwe aerde als koper ; eene verbloemde fpreekmanier, om eene groote onvruchtbaerheid uittedrukken ; 't wil zeggen, dat 'er daeuw noch regen zijn zou. De hemel zou ten dien opzichte als ijzer zijn , en den regen met eene onbuigzame ftrakheid inhouden , en de aerde zou geen dauw doen opgaen , maer zoo droog, hard , en onvruchtbaer worden, als of haer korst van koper ware.
20. In zulk eene gefteldheid mogten ze dan hunnen arbeid verdubbelen, hun vernuft fcherpen en alle middelen beproeven , om het ftugge aerdrijk tot vruchtbaerheid te dwingen ; maer 't zou vergeefs zijn: uw vernuft en vlijt, ö afgeweeken Ifraël! zal niet gedijen, ende uwe macht fal ydelick, zonder nut, verdaen worden: ende, wat gy óok beproeven moogt, in weerwil van dit alles, UW lant en fal toch fijne inkomfte niet geven, ende 't geboomte des lants en fal fijne vrucht niet geven. Qok deze tweede plage was regelrecht het tegengeftelde van
IU. DEEL,



3oo L E .V I T I C U S XXVI.
den voorheen beloofden zegen , in *t tegenoverftaende g&ï val, vs. 3 , 4.
Gelukkig zou het voor dit volk zijn, wierd hun in dien toeftand een tweede Noach geboren, van wien men zeggen kon , 't geen Lamech van dezen zijnen Zoon zeide, toen een foortgelijke ftraf de eerfte waereld drukte; deze zal ons troosten over ons werk, en over de fmerte. onzer handen , van •wegen 't aerdrijk, 't welk de Heer vervloekt heeft'. Zulk een troost zou hun gebeuren , indien zy onder deze roede tot inkeer kwamen , en zich tot God bekeerden ; maer indien niet, of indien ze naderhand weder inftortten in het zelfde kwaed , dan zou 't hier mede niet ophouden , maer een derde oordeel ftond voor de deure, namelyk eene verfcbrik-? lyke overlast van 't verfcheurend v/ild gedierte. Zoo ver* volgt de bedreiging.
21. Ende fo gy met my [in] tegenheyt wan-» delen, dat is , u als een tegenpartye tegen my gedragen fult, ende my niet en fult willen hooren , fo fal ick over u nae uwe fonden fevenvoudelick flagen toedoen. God noemt hier hunne aenhoudende ongehoorzaemheid, of hunne van nieuws hervatte overtredingen, onaengezien voorige kastijdingen en gerichten, deze noemt God een wandelen met Hem in tegenheid; dit is trouwens de aert van alle moetwillige zonden en volharding in overtredingen; zulks is, in den grond, niet anders dan een wandelen met God in tegenheid , een verzoeken van den Heere, een uitdagen van zijne ganfche grimmigheid, als had men voorgenomen te beproeven , wie de fterkfte zou zijn, wie 't het langst zou kunnen uithouden. Zulk een fnood beftaen van Ifraël , kon niet misfen de ganfche natuur tegen zich te wapenen ; zelfs het gedierte zou God tegen hen doen op ftaen en ftrijden.
22. Want ick fal onder u fenden en op een verbazende wyze vermenigvuldigen het gedierte des velts, te weten het wild en verfcheurend gedierte, Leeuwen die op u aenvallen , Wolven die uwe Schapen, Beeren die uwe kinderen verfcheuren, wilde Zwijnen uit het woud, die uwe
ak.



LEVITICÜS XXVI. 301
akkers en wijngaerden verwoesten zullen, met één woord, allerlei boos gedierte, het welcke u berooven , ende uw vee uytroeyen , ende u verminderen fal: ende uwe wegen fullen woeft worden , van wegen den fchrik voor dat gedierte, zoo dat niemand dezelve veilig zal kunnen betreden. —■ Ook dit is regelrecht het tegengeftelde van 't geen in geval van aenhoudende gehoorzaemheid beloofd was, vs. 6. ,
23. Was nu ook dit oordeel te vergeefs , of liet het volgende geflacht 'zich niet genoegzaem waerfchouwen en weerhouden van tegen hunnen God opteftaen , door alle deze oordeelen, met welke God van tijd tot tijd dit volk zou geftraft hebben; dan waren 'er nog zwaerder roeden voor hun bereid, een t'zamenloop van de ontzacblykfte gerichten ftond hun dan te wachten; 't welk hun in de vierde plaets bedreigd wordt. Indien gy nogh door defe dingen my niet getuchtigt en fult zijn, maer met my [in] tegenheyt wandelen;
24. So fal ick oock (k) met u in tegenheyt" wandelen , Ik , Ik ook , zal my als een tegenpartye tegen u gedragen , en u doen zien wie de fterkfte zy: ende ick fal u oock fevenvfoudelick over uwe fonden flaen ; te weten, de drie hoofd-plagen en gewoone volksftraffen , zwoerd, pest en honger , zullen zich op één tijd. ftip, en als in één middelpunt vereenigen.
25. Want ick fal een fweert over u brengen, dat de wrake des verbonts wreken fal; het zwaerd, dat gy reeds te vooren meermaels zult gevoeld hebben , zal dan wederom tot u komen , en nog vreeslyker dan voorheen woeden, om wrake te nemen over de fchending van 't Verbond , zoodanig, dat gy daertegen niet beftand zult zijn : De Landman zal wegens de vrees voor , en de dadelyke ondervinding van de ftrooperyen en geweldige mishandelingen van de vyaaden , op het platte land niet kunnen duuren ; met t'zaemgepakte hoopen zal men vlieden naer de Steden
en Burgten, fo dat gy in uwe fteden vergadert fult
. (*) 2 Sam. 02: 27. Pf. 18: 27. III. DEEL.



3o2 LEVITICÜS XXVL
worden. Verbeeldt u echter geenszins dat gy daer zult veilig zijn ; neen , even aldaer zult gy uwe flagtbank vinden , want dan , als gy in uwe Steden als opgepropt en t'zamengepakt zult zijn, dan fal ick de pefte in 't midden van u fenden , die u by duizenden zal wechvagen, ende 't gevolg daer van zal zijn , dat gy ^ na zulk eene vermindering , als een weerloozen hoop fult in de hant des vyants overgegeven worden: wederom recht het tegengeftelde , van 't geen God anderszins hun beloofd had, dat het zwaerd door hun land niet zou doorgaen , vs. 6".
26. Dit oordeel zou verzwaerd worden door een daer mede gepaerd gaende gebrek, en voortduurende flrekkeloosheid van gewoone levensmiddelen; 'er zou een groote fthaersheid zijn, en 't geen zy nog hadden, zou hen niet voeden; God zou de voedende kracht des broods, op welke het Ieven van den mensch, onder den gewoonen zegen des ITeeren, fteunt als op eenen ftaf, wechnemen, of wel aenmerkelyk intrekken en verminderen , zoo dat, gelijk God vervolgt te fpreken , als ick u den ftaf des broots fal gebroken hebben, dan fullen tien wijven uw broot in éénen oven backen , ende fullen uw broot by het gewichte wedergeven^ waer van de meening hier op fchijnt uittekomen , dat 'er zulk eene fchaersheid van brood zou zijn , dat één oven genoeg zou wezen voor tien huisgezinnen, en dat het weinige, 't welk zy nog vonden, niet ftrekken, niet gedijen zou; men zou zijn brood wel nauwkeurig nawegen , om te zien of men het wel onverminderd wederkreeg , het zou 't gewigt ook wel houden, maer geen voedende kracht hebbsn nae mate van het gewigte, daerom wordt 'er bygevoegd: ende gy fult eten, maer niet verfadigt worden ; recht het tegenovergeftelde van 't geen anderszins beloofd was, vs. 5.
Hier op volgt nu het laetfte en zwaerfte oordeel , na'jnelyk eene ganfche uitroejing uit hun land , die hun , in gevalle van eene volhardende en hardnekkige ongehoorzaemheid bedreigd , en in hare treurige gevolgen vertoond wordt, vs. 27-39.
27. Als gy hierom , dat is uit aenmerking van alle
• » deze



LEVITICÜS XXVI. 303
deze plagen, waer mede ik u, van tijd tot tijd , over uwe ongeboorzaemheid zal getuchtigd hebben , als gy oock om de zwaerfte kastijdingen niet meer geven , en my niet hooren en fult: maer met my ten einde toe wandelen fult in tegenheyt:
28. So fal ick oock met u in heet grimmige tegenheyt en hittige gramicbap wandelen : ende ick lal u oock fevenvoudelick over uwe fonden tuchtigen. In 't Hebr: ftaet hier , gelijk ook vs. 24, en vs. 16 , het woordje ik uitgedrukt, en wel met dezen nadruk, ook ik : „ het zal geen bloot toeval zijn , neen , mijne „ hand zal dit kwaed over u brengen, Ik, ook Ik, onaen„ gezien ik u tot mijn volk had aengenomen , Ik zelf zal „ nochtans my tegen u overzetten, en het zoo met u ma„ ken , dat gy weten zult, dat gy van my getuchtigd en „ gefiagen zijt."
29. (/) Want gy fult het vleefch uwer fonen eten : ende het vleefch uwer dochteren fult gy eten. Het geen den weg zou banen tot hunne verwoesting en uitroejing uit hun land , zou zijn eene zeer zware en hardnekkigige belegering , welke den nood tot zulk eene hoogte zou doen rijzen, dat ze, van wegen den volflagen hongersnood, hunne eigen kinderen flagten en eten zouden.
Na deze uiterfte en ijsfelyke poging, waer van de natuur een afgrijzen heeft, zouden ze toch vallen 81 de handen hunner vyanden , en verwoest worden. Allereerst zouden de werktuigen hunner overtredingen voor hunne oogen ver. nield worden , gelijk 'er volgt.
30. Ende ick fal uwe hoogten, waerop gy vreemden Goden geofferd en gerookt hebt, door de alvernielenda hand uwer vyanden verderven , ende (?«) uwe fonnebeelden, alt aren of beelden ter eere van de Zon opgericht, (of men zou 't misfchies ook kunnen verftaen van allerlei afgodsbeelden, voor 't aengezicht der Zonne , dat is in 't openbaer op hunne wegen en ftraten, opgericht), die Zonnebeelden zal ik doen uytroeyen voor uwe oogen ,
CO Deut. 28: 53. 2 Kon. 6: 28, 29. Klaegl. 4:10. (m) zCh. 34: 7. III. DEEL.



3o4 LEVITICÜS XXVI.
ende fal uwe doode lichamen op de doode lichamen uwer dreckgoden werpen. De Afgoden welka Ifraël gediend had , worden hier drek-goden genoemd, gelijk ze in 't ie vs. den naem van verfoei/els dragen, om dat ze niet anders dan als een nietige en verfoeüyke drek te achten waren. De doode lichamen dezer drek-goden, zijn niet anders dan de brokken en rompen van derzelver beelden en geheelde altaren, die by verachting doode lichamen genoemd worden: op dezelve zouden hunne doode en door den vyand verflagen lichamen geworpen worden, om te kennen te geven, dat ze even verachtelyk en verfoeilyk waren als hunne drekgo» den. Zoo mogten zy dan by die doode lichamen en brokken hunner goden heil zoeken ; maer mijne hulp , zegt God, zult gy derven , ja ik zal my van u afkeerig betoonen , ende mijne ziele fal aen u walgen.
31. Ende ick fal, door de hand uwer vyanden, uwe fteden als eene woeftijne maken , ende uwe heyligdommen , namelyk den Tempel , die meermalen in 't meervoudig getal met dit woord benoemd wordt , zal ik , door de hand dierzelver vyanden, verwoeilen: ende ick en fal uwen lieflicken reuck niet riecken , namelyk den reuk uwer offeranden en reuk - werken , welke, wanneer ze nae Gods inftelling werden waergenomen, menfchelijker wyze gefproken , den Heere een lieflijke reuk waren: God wil daer mede zeggen, dat Hy hun , die zijnen dienst zoo lang verfmaed hadden , de gelegenheid daertoe nu zelra zou affnijden , zoo dat zy , al wilden ze nu , Hem niet meer zouden kunnen dienen, volgens zijne inftel'ing. ■ 32. Ja ick fal dat lant, dat voorheen zoo gezegend land , verwoellen ; dat uwe vyanden , die daer in fullen woonen, na dat gy daer uit zult wecbgevoerd zijn, hen daer over ontfetten fullen , en 't fchier onbruikbaer vinden.
33. Daer toe fal ick u onder de Heydenen verilroyen , ende een fweert achter u uyttrecken , ende uw lant fal woefl, ende uwe (leden fullen eene woeflijne zijn.
34. Dan



L E V I T I C U S XXVI. 305
34. Dan fal het lant aen fijne (n) Sabbathen een welgevallen hebben , alle de dagen der verWoeftinge, dat is, het land za! dan zijne ruste genieten, dewelke gy hst zelve geweigerd hebt, tegen mijne wet,
; oap. 25: 4- ende gy fult in het lant uwer vyanden zijn : dan fal het lant ruften, ende aen fijne Sabbathen een welgevallen hebben.
35. Alle de dagen der verwoeftinge fal het ruften : overmits het niet en rtiftede in uwe Sabbathen, als gy daer in woondet. Hier mede geeft God, by wege van fcherp verwijt, te kennen , dat aengezien zy des Heeren Sabbathen , in 't byzonder het Sabbath-jaer, niet hadden willen in acht nemen, God zelf dat land een Sabbath , en wel eenen zeer langen Sabbath befchikken zou, maer in eenen kwaden zin , in zoo verre het , door de vyanden vernield , woest en onbebouwd zou blijven liggen.
Men kan uit deze bedreiging duidelyk opmaken, dat God I voorzag, hoe inzonderheid de wet der Sabbath-jaren fchandelyk zou verwaerloosd worden : men denkt met veel waerfchijnlykheid , dat dezelve in verfcheiden eeuwen voor de Babylonifche gevangenis reeds geheel in onbruik geraekt is, en *er 70 Sabbath - jaren ongevierd verlopen zijn, waer in men dan eene zeer treffende reden ziet, waerom de Babylonifche overheerfching en gevangenis 2 Chron. 36: 21 tot 70 jaer bepaeld wordt, dat is zoo lang, tot dat de achterftallige Sabbathen (om zoo te fpreken) aen het land voldaen «n betaeld waren.
Intusfchen, wat zou 'er toch worden van de wechgevoerden, in 't land hunner vyanden ? zouden ze daer ruste hebben ? neen, ook daer zelfs zou de wrake des verbonds hen noch achtervolgen , immers voor zoo veel en zoo lang zy weigerden zich tot God te bekeeren, gelijk de bedreiging dus voongaet.
36. Ende aengaende de overgeülevene onder u, ick fal in haer herte eene weeckigheyt in de landen harer vyanden laten komen, ik zal hun toezenden een geest van vertzaegdheid en kleinmoedigheid: fo dat
Cu) bov. 25: i.
III. DEEE. V



30(5 LEVITICÜS XXVI.
het geruylbh eens gedrevenen bladts , een gering rumoer , de allerminfte beweging, haer jagen fal , ende fy fullen op het minfte gerucht van vreeze vlieden, alfoo men vliedt voor een fweert, ende fullen vallen, daer niemant en is die jaegt.
37. Ja zy zullen met zoo veel drift vlieden , dat zy elkander vertrappen zullen, ende fullen de een op den anderen als voor het fweert vallen, daer niemant en is die jaegt, hoe veel meer dan , wanneer zy dadelyk achtervolgd worden. Zoo veel zou het nu verfchillen van 't geen anderszins beloofd was vs. 7,8. Gy zult uwe vyanden vervolgen, en zy zullen voor uw aengezickte door het zwaerd vallen , vijve uit u zullen honderd vervolgen enz. Maer nu, zegt de Heere , zult gy vlieden en vallen , daer zelfs niemand is die u jaegt , ende gy en fult VOor
het aengelichte uwer vyanden niet konnen beftaen.
38. Maer gy fult omkomen onder de Heidenen : ende het lant uwer vyanden fal u verteeren; en gaende wegs zoo verminderen , dat gy een klein volk zult worden in vergelijking tot uwe voorige grootheid.
39. Ende de overgeblevene onder u fullen om hare ongerechtigheyt in de landen uwer vyanden uytteeren : ja oock om de ongerechtigheden harer vaderen, die zy nagevolgd zullen hebben , fullen fy met hen uytteeren. God had tot hiertoe den doodlyken flag te rugge gehouden, en hunne vaderen in zijne langmoedigheid verfchoond, hoewel niet ongetuchtigd gelaten, maer nu zocht God in dit eindelyk oordeel alle de overtredingen t'huis, welker mate zy met hunne vaderen t'zamen vervuld hadden. Men vergelijke onze aenteekening op het 2e gebod , Exod. 20: 5.
Dus verre de vloek-rol. Wat zou men nu van zulk een onwaerdig en geteisterd volk verder wachten ! wat anders , dan dat het geheel verfmelten en hare gedachtenis vergaen zal ? Maer neen ! God zou nog, ook in 't midden, ja op 't hoogfte toppunt zijns toorns , des ontfermens gedenken : Dit volk, tot een gering en verftrooid overblijffel
in-



LEVITICÜS XXVI. 307
ingekort , zou zich bekeeren , God zou het zelve genadig zijn en wederbrengen, gelijk nu vertoond wordt, vs. 40-4540 Zy zouden zich eindelyk , door Gods hartveranderende genade bekeeren. Deze bekeering wordt befchreeven in drie" hoofd-byzonderheden: Zy zou beftaen, voor eerst, in eene oprechte fchuld - belijdenis. Dan fullen fy hare ongerechtigheyt belijden, ende de ongerechtigheyt harer vaderen met hare overtredingen, daer mede fy tegen my overtreden hebben , in welke fchuldbekentenis zy de verzwarende omftandigheden niet ontveinzen, maer erkennen zullen : ende oock belijden dat ly met my in tegenheyt gewandelt hebben :
41. Ten anderen zou hunne bekeering beftaen , in eene vernederende erkentenis van Gods hand in de ftraffen die zy droegen : namelyk zy zullen reffens belijden en tot _hunne vernedering erkennen , dat ick oock met hen in tegenheyt gewandelt , ende hen in het lant harer vyanden gebracht fal hebben. Het derde ftuk hunner bekeering zou gelegen zijn in eene waerachtige verootmoediging onder de bezoekingen : fo dan, gelijk het zal gefchieden , haer onbefneden herte , dat tot dus verre als van eene heidenfche geaertheid, hardnekkig en verftokt zou geweest zijn , gebogen wort onder mijne hand, voor my invalt, en my biüykt in mijne ftrafoefeningen ; ende fy dan aen de ftraffe harer ongerechtigheyt een welgevallen hebben, in zoo verre, dat zy de billykheid van dezelve met volle toeftemming van hun gemoed erkennen :
42. Dan fal ick gedencken aen mijn verbont [met'] Jacob : ende oock aen mijn verbont [met] Ifaac , ende oock aen mijn verbont [met] Abraham, fal ick gedencken ; Het verbond met deze drie genoemde Aertsvaderen is een en het zelfde verbond ; het wordt tot vergrooting van de zaek, en ten bewijze van Gods nauwkeurig aendenken aen het zelve dus onderfcheidenlyk opgenoemd. Meestal worden ze van den oudften af benoemd , hier gefchiedt de benoeming van onderen op; of daer in eenige bedoeling zy, kunnen wy niet zeker zeg-
III. PEÏt. V 2



3oS LEVITICÜS XXVI.
gen; misfchien gefchiedt het by wyze van opklimming. Dit verbond te gedenken, is te zeggen het zelve in aenmerking te nemen , daernae te handelen , en de beloften daerby gedaen te vervullen, welke belofte in zich opfloot de herftelling van dit volk en het land, 't welk God aen Jacob, Ifaac, en Abraham , en hun Zaed, tot eene erf bezitting beloofd had; hierom volgt 'er op, ende aen het lant fal ick gedencken:
43. Als het lant om harent wille fal verlaten zijn geweefl:, ende aen fijne Sabbathen een welgevallen, of vergoeding, gehadt hebben, wanneer het om harent wille verwoeft was, ende fy aen de ftraffe harer ongerechtigheyt een welgevallen fullen gehadt hebben; daerom, ende om datfe mijne rechten hadden verworpen , ende hare ziele aen mijne infettingen gewalget hadde.
44. Ja maer ook dat Verbond floot in zich de belofte van den Mesfias, het zegenend Zaed, dat, doormiddel van dit volk , uit de lendenen dezer Aertsvaders zou voortkomen : Ook dit zou God gedenken, en daerom dit volk niet geheel vernietigen, maer ook zelfs , terwijl ze nog onboetvaerdig waren en veritokt van harte onder de tucht, met zijn beveiligend oog gade flaen in 't midden hunner vyanden, gelijk de Heer hier te kennen geeft, zeggende; Ende hierenboven is dit oock; als fy in het lant harer vyanden fullen zijn, (0) fal ick haer niet verwerpen, nochte van hen niet walgen , om een eynde van hen te maken , vernietigende mijn verbont met hen : want ick ben de HEERE hare Godt; hoe onwaerdig zy zulks zich gemaekt hebben , nogthans wil ik deze betrekking niet geheel doen ophouden.
45. Maer ick fal hen [ten beften] gedencken des verbonts der voor-ouderen, die ick uyt Egyptenlande voor de oogen der Heydenen uytgevoert hebbe, op dat ick hen tot eenen Godt ware, Ick ben de HEERE.
46. Dit
CO Deut. 4:31. K.0111. 11:1, a6, &e. "



LEVITICÜS XXVI. 309
46. Dit zijn die infettingen, ende die rechten, ende die wetten, dewelcke de HEERE gegeyen heeft tuffchen hem , ende tuffchen de kinderen Ifraè'ls , op , dat is by en omtrent, den bergh Sinai, door de hant Mofe, vergel. Kap. 1: 1. Met deze aenteekening wordt niet alleen dit Kapittel , maer het ganfche t'zamenftel der wetten, in dit boek begreepen, en tot hier toe met de nodige drangredenen den volke voorgefteld, befloten, De onderfcheiden opnoeming van inzettingen, rechten en wetten befluit in zich alle die foorten van bevelen, welke God den volke gegeven had , namelyk de Kerkplechtige of fcbaduwachtige, de Burgerlyke, en Zedelyke geboden.
'Er is nog overig , dat wy over deze bedreigde oordeelen, en daer op gevolgde bekeer ing, de volgende aenmtu merkingen maken.
I. Dat dit geene onwisfe of in 't onzeker hangende bedreigingen , maer ingewikkelde voorzeggingen zijn , 't geen men genoegzaem kan opmaken uit den itijl waer in hunne bekeering hier befchreeven wordt vs. 40 enz., vergeleeken met Deut. 31: 20. waer Mofe zegt, Ik weet dat gy het na mijnen dood zekerlyk zult verderven , en afwijken van den weg dien ik u geboden hebbe, dan zal u dit kwaed ontmoeten enz.
II. Dat deze voorfpellende bedreigingen, of bedreigende voorzeggingen, niet in dien zin moeten verftaen worden, als of alle deze gerichten in de hier opgegeven orde, onafgebroken op elkander zouden volgen, en dus alle t'zamen binnen een zeker klein tijd - perk zouden voorvallen: Neen; men moet het ganfche volk hier aenmerken als één lichaem, als één perfoon, die zijne jeugd, manlyke jaren, en afgaenden ouderdom heeft, maer door alle die tijdvakken heen, onaengezien de geduurige veranderingen zijner hoedanigheden, dezelfde perfoon blijft. AI wat een volk in den afloop van eeuwen bejegent, behoort tot de lotgevallen van één en het zelfde volk , of fchoon de gei flachten verwisfelen. By voorb: het eene geflacht zondigt, III. DEEL. V 3



310 LEVITICÜS XXVI.
en wordt getuchtigd, maer bekeert zich; een volgend geflacht geniet de vcordeelen daer van , maer ftort allengskens weder in; 'er ftaet een derde geflacht op , 't welk uitfpat in godloosheid, en de vroeger tuchtiging in de dagen der vaderen of voorvaderen niet in aenmerking nemende, Gods toorn in een hooger trap over zich verwekt, en metterdaed met daer aen evenredige plagen bezocht wordt ,* een vierde, vijfde, zesde geflacht volhardt daer in, en verzwaert zijne ftraffen, tot dat het eindelyk wordt uitgeroeid ; zo kan dit alles tot en van één en het zelfde volk gezegd worden, als ware het één perfoon , offchoon het in gansch onderfcheiden tijd-vakken en geflachten voorvalle.
III, Al verder moet men in 't oog houden , dat de hier bedreigde oordeelenr immers fommige derzelver, dikwijls, ja zo gy wilt alle , meermalen herhaeld zijn. Mofe wil niet zeggen , dat by voorb: de eerfte , tweede , derde plage, eenmael uitgeoeffend, nooit wederkeeren zou; neen, men moet zich de zaek dus voorftellen, dat de eene of .andere kastijding, haer einde bereikt hebbende tot bekeering en verbetering, zou worden opgeheven, maer wanneer zy daer na weder afweeken , dat dan die zelfde kastijding zich wel eens, ja meermalen , zou hervatten, en wanneer die zelve niet hielp, maer vruchtloos afliep, dat ze dan van tijd tot tijd met zwaerder en zwaerder roeden zou vervangen of achtervolgd worden, of ook, dat zy wel eens, na een langduurig en tergend misbruik van Gods langmoedigheid, op eenmael met t'zaemgeftelde plagen overvallen, en zevenvoudig gefiagen zouden worden.
IV. Ingevolge hiervan , kan men dit Kapittel aenmerken, als eene beknopt tafresl van lfraëls lotgevallen, inzonderheid van hunne intrede in Canaan af, tot op de wechvoering van Juda naer Babel toe, en hunne daerop gevolgde bekeeriug en herftelling; in welk opzicht de uitkomst nauwkeurig en ten vollen aen deze voorfpelling beantwoord heeft. Ifraël heeft dan tijden gehad, in welke het wandelde in des Heeren inzettingen , en alle die zegeningen
ge-



LEVITICÜS XXVI. 3"
genoten heeft, welke in 't eerfte deel hen toegezegd zijn, gelijk wy by het 13 de vs. reeds hebben aengetoond ; maer niet minder heeft het tijden van verval gehad, onderfcheiden tijden van verval, tijden van een allerdiepst verval en hooggaende ongerechtigheid ; en 't zijn deze tijden , waer in hun de hier bedreigde oordeelen ook metterdaed overkomen zijn. 't Is waer, wy kunnen wel niet alles, tot de minfte byzonderheden toe , in de gefchiedenis aenwijzen, en hier over zal zich niemand verwonderen, die bedenkt, hoe kort het ganfche en eenige verhael is, 't welk wy hebben van al 't geen 'er in dezen afloop van meer dan 10 eeuwen dit volk overkomen is: We vinden echter zeer duidelyke fpooren van de voornaemfte hoofd - byzonderheden , die genoegzaem zijn om ons van de vervulling , ook van alle de overige byzonderheden, ten vollen te verzekeren.
Wat intusfchen betreft
1. De eerfte bedreigde plage; offchoon we wel geen byzondere aenteekening vinden van de hier gemelde krankheden, is 'er echter geen reden om - te twijfelen, of ze zijn dit volk, in tijden van verval, menigmalen overkomen ; althans van de daerby vermelde overlast van vyanden , wordt een aenmerkelyk geval , juist beantwoordende aen de letter dezer bedreiging, vermeld Richt. 6: 3,4. daer lezen we: want het gefchiedde, als Ifraël gezaeid hadde, zoo kwamen de Midianiten op, ende de Amalekiten, ende die van 't Oosten kwamen ook op tegen hem. Ende zy legerden zich tegens hem, ende verdorven de opkomjie des lands , tot daer gy komt tot Gaza : ende zy en lieten geenen leeftocht overig in Ifraël, noch klein vee , noch osje, noch ezel. Ziet daer letterlyk vervuld, 't geen hier vs. 16 bedreigd was, gy zult uw zaed zajen , en uwe vyanden zullen dut opeten.
2. Van de 2e bedreiging ziet men een fpreekend voorbeeld in de tijden van Achab en Ella, 1 Kon. 17: r. En tot welk eene hoogte de fchaersheid , geduurende
III. DEEL. V 4



3ia LEVITICÜS XXVI.
deze verbazende droogte, moet geklommen zijn ,' ka» men daer zien niet alleen uit vs. 11, 12, maer ook genoegzaem uit den aert der zaek opmaken , vergelijk ook 1 Kon. 18: 5. 2 Kon. 8: J.
3. Het 3e oordeel was overlast van boos gedierte; Hier van vinden we een opmerkelyk geval gemeld 2 Kon. 17: 25. 26. 't Is waer dit geval zelve kin hier door Mofe niet bedoeld zijn, want dit was eigenlyk een bezoeking voor de Asfyiiers; evenwel zoo veel blijkt 'er; uit', dat dit land aen deze bezoeking onderhevig was, en dat het niet ongewoon moet geweest zijn, dit God de afwijking van zijnen dienst daer meda ftrafte. Het geval van de Beeren uit het woud op den weg naer Bethel , die 42 jongens verfcheurden, 2 Kon. 2: 23, 24. was wel een enkel en byzonder geval , maer het is teffens daer uit zeer vermoedelyk, dat dit het eenige geval niet zal geweest zijn , maer dat foortgelijke verflindingen door wild gedierte , dat hier zoo nae by de hand was, in tijden van verval, over de verachting van God en zijne Propheten, dit volk al meermalen zullen bejegend hebben.
4. Wat betreft het 4e oordeel, hier bedreigd, zijnde een t'zamenflelling uit de drie gewoone volksplagen, 't zwaerd, honger, en pest. Gevallen hiertoebeboorende, kan men vinden Jer. 1 5: 2, 3 , 4, 8, 9. Cap. 16: 4. Cap. 44: 12, 13. Ezech. 6: 11, 12. Cap. 14: 21. Inzonderheid kan men hier toe brengen 't geval 2 Kon. 6: 24 enz. vergel. Kap. 8: 12, en 13: 22. En offchoon men daer wel niet uitdruklyk van pest leest, is 't echter zeer vermoedelyk, dat 'er niet alleen in zulk een hooge nood en zware belegering geen aenftekende ziekte zal ontbroken hebben, maer ook dat ze zich al vry uitgeftrekt vertoond zal hebben, daer het uit Kap. 8: 1 blijkt, dat de honger te dier tijd zeven jaren geduurd heeft. Evenwel, hoe zwaer deze drie hoofdplaten, inzonderhtil ook het zwaerd, toen woedde, God verdelgde Ifraël nog niet, maer gaf hun nog tijd tot bekeering, vergel. 2 Kon. 13: 22, 23.
.5' Eü>



LEVITICÜS XXVI. 313
5. Eindelyk evenwel volgde het oordeel van uitroejing en verwoesting, 't welk vs. 27- 29 bedreigd wordt : En hier toe kan men brengen 200 wel de uitroejin» van 't rijk der 10 Stammen door de Asfyriers , als inzonderheid de gevanglyke wechvoering van Juda naer Babel, en de verwoesting van Land, Stad en Tempel. Zier van 't eerfte, 2 Kon. 17. en van 't laetfte het flot van het 2 de Boek der Koningen en der Chroniken , waer uit men ziet, dat de H. Gefchied - fchrjj ver vry' . duidelyk het oog heeft op deze bedreigingen van Mofe. Voords vergelijke men hier mede Jer. 15, 16, 44. Klaegl. 4: 10 en i< 3 vergel. met Jer. 34: 17. waer in men de vervulling der byzonderheden, in Mofes bedreiging vermeld, kan nazien, tf. En even alzoo vinden we ook in Juda vervuld de belofte van bekeering en herftelling, vs. 40-45. Men gedenke hier toe aen Pf. 137: 1. Aen de riviere Baleis , daer zaten wy , ook weenden wy enz. Zie daer hun inkeer en droefheid , vergel. hier mede Pf. 102, die mede op Juda's gevangenis in Babel, en bare verlosfing ziet; daer nu hoort men den Spreker aenmerken, vs. 14. gy zult opjlaen en u ontfermen over Sion, want de tijd om haer genadig te zijn, want de bejlemde tijd is gekomen; en waer uit maekte hy dat op ? da ' reden daer van volgt vs. r 5, want uwe knechten hebben ten welgevallen aen Itare fteenen, en hebben medelijden met haer gruis-, dat is, wy zijn'gevoelig aengedaen over ons leed , en zijn verbrijzeld over onze plage ; zie daer het zelfde dat hier vereiscfit wordt vs. 41. een welgevallen te hebben aen de ftraffe hunner ongerechtigheid: Ja ook vinden we die geheele belijdenis, vs. 40, 41, voorfpeld, metterdaed zeer uitvoerig in den naem des' ganfchen volks gedaen, Dan. 9. waerop dan ook hunne vcrlosfing en herftelling, onder de regeering van Cyrus volgde , waer van we lezen kunnen in 't boek van Ezra, waer uit, gelijk ook uit andere plaetzen, blijkt, dat ook de verftrooide uit de 10 Stammen niet geheel verlaten zijn, maer voor een gedeelte , onder de Stam III.- DEEL. V,5



3I4 LEVITICÜS XXVÏI.
Juda en Benjamin zich gevoegd hebben, gelijk ook van tijd tot tijd naer Canaan meer en meer zijn wedergekeerd , terwijl de overige buiten hun land woonende, echter de Godsdienftige gemeenfchap onderhielden , Hand. i. - - Wil men nu voords deze wechvoering naer Babel als een voorfpel hunner toekomftige verbanning door de Romeinen, en hunne bekeering in Babel en°verlosfing daer uit , als een fchets aenmerken van de bekeering en herftelling der Jooden, in 't laetst der dagen , we hebben 'er niets tegen , en 't is in dien zin, dat wy dit hoofdttuk dan kunnen houden voor een beknopt tafreel van lfraëls lotgevallen in den ganfchen afloop der eeuwen.
HET XXVII. KAPITTEL.
By wys van aenhangfel, op alk de voorgaende wetten , worden hier eenige bevelen gegeven , omtrent het losfen van zulke zaken, welke den heere geheiligd waren. Eerst fpreekt de Wetgever van zulke dingen, welke, geheiligd zijnde, mogten gelost worden, vs. 1-25. en dan van zulke zaken, welke niet mogten geheiligd, of geheiligd zijnde niet mogten gelost worden, vs. 26-34.
1. y Oorder fprack de HEERE tot Mofe ,
feggende:
2. Spreeckt tot de kinderen lfraëls , ende fegt tot hen , Wanneer yemant eene gelofte fal afgefondert hebben, wanneer iemand zich onder eene Godsdienstige verplichting zal gebracht hebben , om zich zeiven, of iets van zijne bezittingen, aen den heer en zijnen dienst toe te wijden, het zy tot een blijk van dankbaerheid, het zy ter verkrijging van den eenen of anderen ze?en-, nae uwefchattirige fullen de zielen des HEEREN zijn; dat is te
0 • zeg-



LEVITICÜS XXVII. 315
zeggen, vermids de toegewijde zielen of perfonen, tot den dienst van het Heiligdom niet mogen gebruikt worden, waertoe de Leviten alleen gefchikt zijn, zo zal de Priester die perfonen waerdeeren; voor dien gewaerdeerden prijs'zullen de gemelde perfonen gelost, en het geld ten dienste van het Heiligdom, befteed worden.
Vervolgens worden de prijzen, welke de Priester, ter losfing van onderfcheiden perfonen , vorderen moest , door den Wetgever zeiven vastgefteld.
3. Als uwe fchattinge eenes mans fal zijn , als
gy, door den Priester, den losprijs vorderen zult voor eenen
man , die van twintigh jaren oudt, tot eenen die tfeftigh jaren oudt is, geduurende welken tijd de menfchen best gefchikt zijn, om te arbeiden en diensten te doen; dan fal uwe fchattinge zijn van vijftigh fikelen filvers , nae den fikel des heyligdoms, deze vijftig fikkelen zullen , in 's mans plaets , ten dienste van het Heiligdom, gegeven worden.
4. Maer is 't eene vrouwe, welke van minder waerde is, omdat zy minder gefchikt is tot den arbeid, dan fal uwe fchattinge zijn dertigh fikelen.
5- Ende is 't van eenen, die vijf jaren oudt en door zijne ouderen den he er e toegewijd is , tot eenen die twintigh jaer oudt is, fo fal uwe fchattinge eenes mans twintigh fikelen zijn: ende voor eene vrouwe tien fikelen: voor kinderen moest minder gevorderd worden, omdat zy weinig of geenen dienst konden doen, voor dat zy den vollen wasdom bereikt hadden ; eene dochter was, om de zoo even gemelde reden , van minder waerdye dan een zoon.
6. Maer is 't van eenen, die een maent oudt is, of nog in de eerste maend is, tot eenen die vijfjaren oudt is, fo fal uwe fchattinge eenes mans zijn vijf fikelen filvers: ende uwe fchattinge over eene vrouwe, fal zijn drie fikelen filvers; vermids zulke jonge kinders zeer zwak en onvermogende waren , was de losprijs ongemeen Iaeg gefield.
7. Ende is 't van eenen die tfeftigh jaren oudt
III. DEEL.



3i<S LEVITICÜS XXVII.
is, ende daer boven, wanneer zijne krachten verteerd] zjjn, en zijn leeftijd oogenfchijnlyk kort zal wezen , is 't een man, fo fal uwe fchattinge zijn vijftien fikelen: ende voor eene vrouwe tien fikelen:
8. Maer fo hy armer is, dan uwe fchattinge, zoo de toegewijde perfoon niet in ftaet is, om den geftelden losprijs te betalen, fo fal hy fich voor Ijet aengeficht des Priefiers fetten, wiens beurt het is, om het Heiligdom te bedienen, op dat de Priefter hem nae evenredigheid van zijn vermogen fchatte: nae dat de hant des genen, die de gelofte gedaen heeft, fal kunnen bekomen , nae dat hy betalen kan, fal de Priefter hem fchatten.
9. Ende, of maer, indien het geen iemand den heere beloofd heeft, een beeft is, daer van men den HEERE offerhande offert, een Dier, het welk volgens de wet, op den altaer komen mag;al wat hy daer van den HEERE fal gegeven hebben , fal heyligh zijn, zulk een Dier zal niet gelost, maer den heere, nae gelang der omftandigheden, geofferd worden.
10. Hy en fal niet vermangelen, hy zal niet iets anders in deszelfs plaets brengen, noch 't felve verwiffelen een goet voor een quaet, ofte een quaet voor
een goet, het zelfde Dier, het welk hy den Heer beloofd heeft, zal hy geven, en geen ander, al was het beter, in deszelfs plaets brengen: indien hy nochtans een beeft voor een beeft eenigfins verwiffelt; fo fal dit, het welk hy beloofd heeft, ende dat andere, het welk daer voor verwiffelt is, beide heyligh zijn. Dit zal des belovers ftraf zijn, over zijne onbedachtzaemheid en wispelturigheid , in zulke gewigtige zaken.
11. Ende indien 't eenigh onreyn beeft is, van welck men den HEERE geene offerhande en offert : fo fal hy dat beeft voor het aengefichte des Priefters fetten. .
12. Ende de Priefter fal dat fchatten nae dat het goet, ofte quaet is, nae mate het van meerder of minder waerde is, een Kameel is by voorbeeld meerder waer-
dig



LEVITICÜS XXVII. 317
dig dan een Ezel; nae uwe fchattinge, Priefter, foo fal het zijn in den losprijs.
13. Het zal in de keus van iemand ftaen, om zulk een onrein Dier den Priester, tot zijnen dienst te laten, of het zelve te losfen, maer indien hy 't immers loffen fal; fo fal hy deiTelven vijfde deel boven uwe fchattinge toedoen: want indien hy verkiest het Dier te losfen, zoo is het een blijk, dan hy het meer waerdig acht, dan de Priester het gefchat heeft.
14. Ende wanneer yemant lijn huys door eene gelofte fal geheyligt hebben , dat het den HEERE heyligh zy, fo fal de Priefter dat fchatten nae dat het goet ofte quaet is: gelijck als de Priefter dat gefchatt fal hebben, foo fal het ftant hebben; dit zal de bepaelde losprijs zijn , welken niemand zal mogen veranderen.
15. Ende indien hy, die 't geheyligt heeft, fijn huys fal loflèn: fo fal hy een vijfde deel des geks uwer fchattinge daer boven toedoen om de even gemelde reden, fo fal dat huis wederom het fijne zijn.
16. Indien oock yemant een gedeelte der inkomften van den acker fijner befittinge den HEERE, om des te meerder zegen te erlangen, beloofd,-en daervan wat geheyligt fal hebben, fo fal uwe fchattinge zijn nae lijn zaet; de fchatting zal gewaerdeerd worden nae de hoeveelheid van het zaed, het welk men van dat bepaelde gedeelte des lands, waervan hy de vruchten aen den Heer verpand heeft, nae den gewoonen loop, verwachten kan , een Homer gerftenzaet, fal gerekend zijn op vijftigh fikelen filvers.
17. Indien hy fijnen acker in, of van het Jubeljaer aen geheyligt fal hebben ; fo fal 't nae uwe fchattinge ftant hebben, de begrooting der lospenningen, zal nae de evengemelde fchatting van 50 fikkelen voor eenen Homer gezet , zonder eenigen afflag, moeten opgebracht worden.
18. Maer fo hy fijnen acker weinig of veel jaren na het Jubeljaer geheyligt fal hebben , dan fal hem de
III. DEEL.



3i8 LEVITICÜS XXVII.
Priefter het geit rekenen, nae de jaren die nogh overigh zijn tot het Jubeljaer : ende fal van uwe fchattinge afgetrocken worden, vergel. Kap. 25: 15-17.
19. Ende indien hy den acker , die denfelven geheyligt heeft gantfchelick lollen fal ; fo fal hy een vijfde deel des geks uwer fchattinge daer boven toedoen, ende defelve fal hem geveftigt zijn. In zulk een geval, zal men even eens handelen, als met do onreine dieren en de huizen. Vergel. vs. 13, 15.
20. Ende indien hy dien acker niet en fal lolfen, wanneer hy den prijs, op welken de Priester den akker gewaerdeerd heeft, niet betalen wil, om, langs dezen weg, het ftuk lands weder in zijne bezitting te krijgen, ofte indien hy, te weten, de Priester, wanneer de belover weigert den bepaelden losprijs te betalen, dien acker aen een ander man verkocht heeft, om 'er, tot aen het Jubeljaer, de vruchten van te genieten, fo en fal hy, de akker namelyk, niet meer geloft worden, dezelve zal, na het Jubeljaer, voor altoos in de bezitting van den Priester blijven.
21. Maer die acker, na dat hy in het Jubeljaer fal uytgegaen zijn uit de bezitting van hem, die denzelven van den Priester, tot aen het Jubeljaer, gekocht had, fal den HEERE heyligh zijn , als een verbannen acker, waerop de gewezen bezitter alle recht van aenfpraek voor altoos
verbeurd heeft, de befittinge daer van fal des Priefters zijn.
22. Ende indien hy, de belover, den HEERE eenen acker heeft geheyligt dien hy gekocht heeft, en derhalven niet langer dan tot aen het Jubeljaer bezitten kan, wanneer dezelve tot den oorfprongelyken eigenaer moet wederkeeren, ende niet en is. een gedeelte van den acker fijner voorouderlyke en erffelyke befittinge ;
23. So fal de Priefter hem rekenen de fomme uwer fchattinge tot het Jubeljaer, de Priester zal de waerdye van dien akker, en deszelfs gebruik tot. aen het Jubel» jaer, nae zijn beste weten, bepalen, ende hy, die den akker geheiligd heeft, fal op den felven dagh aenftonds en zonder uitftel uwe fchattinge geven, en den prijs betalen ,



LEVITICÜS XXVII. 319
falen, dien de Priester bepaeldheeft, als eene heyligheyt; dit geld moet befchouwd worden als iets , het welk den HEERE, in de plaets van het land, is toegewijd.
24. In het Jubeljaer fal die acker wederkomen tot dien oorfprongelyken eigenaer, van welcken hy, die de gelofte deed, hem gekocht hadde, tot hem, diens de befittinge van dat lant was.
25. Alle uwe fchattinge nu fal nae den fikel des heyligdoms gefchieden, volgens den eik die daervan in het Heiligdom bewaerd wordt, (a) De fikel fal zijn van twintigh Gera. vergel. Exod. 30: 13.
26. (b) Maer het eerltgeboren, dat den HEERE van een beeft eerftgeboren wort, dat en fal hiemant als eene vrywillige gelofte heyligen; omdat het den Heer van zelfs in eigendom toebehoort, het Zy een
os, ofte kleyn vee; het is des HEEREN.
27. Doch is 't de eerstgeboorne van een onreyn beeft, het welk hy reeds voor een fchaep gelost heeft, volgens de wet Exod. 13: 13. en daerna door eene gelofte aen my toewijdt, hy fal dat lollen nae uwe fchattinge, hy zal 'er den prijs voor betalen, die 'er door den Priester opgezet is, ende fal fijn vijfde deel daer boven toedoen: ende indien het niet geloft en wort, fo fal het verkocht worden, nae uwe fchattinge, en de kooppenningen zullen ten dienste van het Heiligdom hefteed worden.
28. (e) Evenwel niets dat verbannen is, dat yemant den HEERE fal verbannen hebben , van al 't gene dat hy heeft, van een menfche, ofte een beeft, ofte van den acker fijner befittinge; wanneer iemand iets aen God volftrektelyk zal hebben toegewijd, door eene gelofte, welke Cherem genaemd wordt, met eene vervloeking over zich zeiven of anderen, indien hy de gelofte niet ter uitvoer bracht, niets van dit alles en fal verkocht, nochte geloft worden." want dit is de byzondere aert van
O) Exod. 30: 13- Num. 3: 47. Ezech. 45: 12. CO Exod. 13: 2. ende 22: 29. ende 34: 19. Num. 3: 13« ende 8: 17, CO Jol> 6: 18. ende 7: 13. &c.
III. DEEL.



320 LEVITICÜS XXVII.
den Cherem, dat de beloofde zaek onberroepelyk blijven moet tot dat gebruik, waertoe zy beloofd is: al wat dus verbannen
is fal den HEERE eene heyligheyt der heyligheden zijn, het mag alleen in de handen der Priesteren, en van niemand anders, komen.
29. Al wat verbannen is, dat van den menfche fal verbannen zijn, fal niet geloft; worden: het fal fekerlick gedoodt worden.
Tot nader verjland van de geloften, en vooral van diel over welke vs. 28 en 29. gefproken wordt, dienen wy het volgende aen te teekenen.
De Deisten hebben der waereld zoeken wijs te maken, dat 'er menfchen - offeren by de Jooden in gebruik waren, en dat de God van Ifraël zelf deze affchuwelyke plechtigheden door eene uitdrukkelyke wet bevolen had. Ten betooge van dit voorgeven, beroepen zy zich op vs. 29. al wat verbannen is van den mensch, dat is uit de menfchen, zal niet gelost worden, het zal zekerlyk gedood worden.
Dan men wete, dat de geloften, van welke in dit Kapittel gefproken wordt, van tweederlei foort waren.
De eerste werd neder genaemd, en belfond hierin, dat men iets aen den Heere, en ten dienste van het Heiligdom, beloofde, het welk men met geld loste, en wederom voor zich behield, wanneer men den behoorlyken prijs betaelde, welken de beloofde zaek waerdig was. Van dezen Neder wordt vs. 1-25. gehandeld. Vs. 26 en 27. wordt'er eene waerfchouwing bygevoegd, dat niemand zoodanig iets aen den Heere moest heiligen, waer aen hy geen eigendom had, en het welk den Heere van zelfs toebehoorde.
De andere foort van gelofte werd cherem genaemd, en was van eenen gansch anderen aert. Zy beftond in eene enherroepelyke belofte van de eene of andere zaek aen den Heere, vergezeld met eene vervloeking van zich zeiven, indien men de beloofde zaek niet ter uitvoer bracht. Van dezen cherem of verbanning wordt vs. 28 en 29 gefproken. Wanneer iemand nu , door den c h e & e m , den 11 e e r e een
mensch,



LEVITICÜS XXVII. 3"
mensch, een beest, of eenen akker beloofd had, mogt hy de waerdye daervan, niet in geld in deszelfs plaets geven, maer hy moest het den heere geven, tot een Heiligheid der Heiligheden. Op dezelfde wys was het gelegen met eene zaek, welke men door een Neder beloofd had, en niet op den behoorlyken tijd loste; in zulk een geval veranderde die zaek in eene verbanning vs. ao, at.
Wanneer derhalven een mensch, door den cherem aen den heere beloofd was, mogt hy niet gelost worden, mier hy moest, even als de Leviten, tot den dienst van het Heiligdom , voor altoos worden gegeven. Een beest moet,
zo het rein was, tot de offeranden gebruikt, en zo het onrein was, moest het zelve den nek gebroken worden. Exod.
j3. I3- Zo het een akker was, kwam dezelve ten
voordeele der Priesteren.
Maer, zegtmen, vs. 2 9. fchijnt evenwel van menfehen-offers te fpreeken: al wat verbannen is, dat van den menfche zal velbannen zijn, zal niet gelost worden , hetzalzekerlyk gedood worden. — Dan de cherem was wederom van tweederlei foort. Door de eerste verbond men zich onder vervloeking, om zekere perfonen of zaken, aen den dienst van het Heiligdom , toe te wijden. Van deze foort wordt vs. 28 gehandeld. — Door de tweede verbond men zich, om zekere perfonen ter dood te brengen. Zulke verbannen perfonen mogten niet gelost worden volgens vs. 29. Doch dan houde men hier by wel in het oog, dat dit verbannen van menfchen niet van de willekeur der Israëliten afhong ; God zelf moest dit uitdrukkelyk gebieden , gelijk zoo de heek. aen Israël bevolen heeft, om de Kanaaniten te verbannen, Deut. 20: 16, 17, als mede de Amalekiten, Deut. 25: 19.
30. Oock (dus vervolgt de Inftelling) alle tienden des lants, van den zade des lants, van de vrucht des geboomtes, zijn des HEEREN, en moeten den Leviten tot onderhoud dienen vergel. Num. 18: 21. fy zijn den HEERE heyligh en moeten door gewijde perfonen genoten worden.
31. Maer fo yemant van fijne'tienden immers yet lollen fal , hy fal fijn vijfde deej daer boven
III. DEEL. X



322 LEVITICÜS XXVII.
toedoen; niet opdat de Priester meer zou krijgen dan hem toekwam , maer opdat de Israëliten de Priesteren in hunne bezolding niet verkorten zouden, en fomtijds voordeels halven liever geld geven, dan d^ tienden zelve.
32. Aengaende alle de tienden van runderen , ende kleyn vee, alles dat onder de roede fal doorgaen , het tiende fal den HEERE heyligh zijn.
De roede is de roede van den vertiener: te weten men liet het vee één voor één, door eenen engen uitgang, uit de ftallingen lopen, wanneer de vertiener elk tiende beest met zijne roede teekende, als een eigendom des Heeren. '
33. Hy en fal tuffchen het goede , ende het quade niet onderfoecken, hy en fal het oock niet verwiiTelen, het juiste tiende beest is voor den Heere, het betere of het Hechtere moet niet in aenmerking komen, maer indien hy dat immers verwiiTelen fal ; fo fal dit., ende dat daer voor verwilTelt is, heyligh zijn , 't en fal niet geloft worden.
34. Dit zijn de geboden, die de HEERE Mofe geboden heeft, aen de kinderen Ifraè'ls op, dat is in de nabuurfchap van den bergh Sinai ; alle deze wetten zijn tot de voorige nog toegevoegd , eer de Israëliten uit de woestijne van Sinai opbraken.
EINDE VA« LEVITICÜS.
N V-



N U M E R I
III. DEEL. X 2






HET VIERDE BOEK VAN
M O S E S,
ö E N A E M D
N ü M E R L
HET L KAPITTEL.
In dit Kapittel verhoek Mofe hoe het volk geteld, ah mede hoe het zelve in ftammen en gejlachten onderfcheiden zy,
1. T/Oorder fprack de HEERE tot Mofe, in
V de woeftijne Sinai, alwaer Israël byna een geheel iaergebleeven was, vergel. Exod. 19: 1. en 40: 17 enz. in de Tente der t' famenkomfte: te vooren had Mofe buiten den Tabernakel geiteen, en de heer had uit denzei' ven gefproken, maer nu was Mofe binnen hit Heiligdom ge*, komen, en God fprak tot hem van boven het verzoendekfel, op den eerften der tweeder maent, in 't tweede jaer, na dat fy uyt Egyptenlant uytgetogen waren , feggende :
2. (a) Nemet op de fomme van de geheele vergaderinge der kinderen lfraëls, dat is van de ge-
(a) Exod. •50: 12.
III. DEEL. X 3



32<5 N U M E R 1 I. boren Israëliten, zonder de vreemdelingen mede te rekenen, welke onder hen vermengd zijn, nae hare geflachten, in welke ieder ftam onderfcheiden is, en nae het huys harer vaderen, dat is nae de huisgezinnen, in welke ieder
geflacht verdeeld is, in of met het getal der namen van alLs wat manlick is, hooft voor hooft:
By eene voorige gelegenheid , te weten Exod. 30: 12 en 38: 26. vinden wy melding van foortgelijke monftering, maer die was gefchied voor de oprechting van den Tabernakel, en diende tot een gansch ander einde, om namelyk eene fchatting te heffen , ter goedmaking van de onkosten, wef.e "er, tot het opbouwen van het gemelde Heiligdom, nodig waren. — Maer de hier bedoelde monftering gefchiedde, deels om het getal van het volk te weten, en daerin de vervulling opcemerken van die belofte, welke de heeii, omtrent de verbazende vermenigvuldiging van Abrahams zaed, gedaen hsd; deels ook en voornamelyk, opdat de legeringen en de optochten van het volk des te beter mochten gefchieden, daer zy nu gereed (tonden, om de reis naer Kanaan te ondernemen.
De tijd, op welken deze monftering belast werd, was op 3en eersten dag der tweede maend, van het tweede jaer, na den uittocht uit Egypte. In de derde maend van het eerste jaer, waren de Israëliten aen Sinai gekomen Exod. 19: 1. Daer hadden zy vertoefd tot den eersten dag der eerste maend van het tweede jaer , wanneer de Tabernakel werd ingewijd, en het was eerst op den ioPendag der tweede maend van het tweede jaer . dat zy optrokken Kap. ióifij. Zoodat zy bykans een geheel jaer aen Sinai gelegerd waren. Trouwens de ganfche Theocratie moest hier geordend worden, de Tabernakel ingewijd , en de nodige wetten, omtrent den dienst van het Hei figdom, aen de Priesteren gegeven worden. Nu werd het tijd, om de nodige fchikkingen tot den optocht te maken. — Wijders verdient het zeer onze opmerking, dat dit bevel omtrent de monftering op den dag der nieuwe maen gegeven werd, die een plechtige Feestdag was: trouwens nu zou het volk ook eene nieuwe gedaente ontvangen; eerst waren zy tot een gods volk gemaekt, en nu werden zy gevormd tot een
00 os heirv, tot flagordeningen van den levendigen God.
1 Sam. 17: 26. Om-



N U M E R I T. 327
Omtrent deze telling bepaelde de h e e r eenige nadere by" zonderheden, wanneer hy dus vervolgt. _ _
3. Gy zult het getal des volks opnemen van twintigh jaer oudt, ende daer boven, alle die ten heyre m Ifraël uyttrecken, alle perfonen die bekwaem zijn om de wapenen te dragen; kinderen, vrouwen, en grijsaerts zult gy niet mede rekenen, ook niemand van dat vermengde volk, het welk mede uit Egypten is opgetrokken; alleen hebt gy u te bepalen tot geboren Israëliten, die fult gy tellen nae hare heyren, en elk rangfchikken by dat heir, by die bende, tot welke hy behoort; dit zult Gy Mofe doen ende Aaron, als de hoogfte gezachvoerers van het volk, de een als het hoofd van den Burgerftaet, en de ander van de Kerk.
4. Dit werk is van veel omfiag, en daerom zal ik u gefchiktó helpers toevoegen, ende met ulieden fullen zijn van yeder ilamme een man , één der uitmuntendfte mannen uit elk eene byzondere' ftam , die een Hooftman is over fijner vaderen huys, die over de byzondere huisgezinnen in elk een Item den post van beftuurend hoofd bekleedt, en daerom de onderfcheiden perfonen best kent, die tot zijne ftam behooren.
5. Defe zijn nu de namen der mannen , die by U Itaen fullen , op u in de voorfchreeven monftering te helpen, van Ruben, Elizur, de fone Sedeür.
6. VanSimeon, Selumiël, de fone Zurifaddai.
7. Van Juda, NaheiTon, de fone Amminadab.
8. Van lifafchar, Nethaneël, de fone Zuar.
9. Van Zebulon, Eliab, de fone Helon.
10. Van de kinderen Jofephs, die in twee ftammen verdeeld zijn, zult gy twee hoofdmannen nemen, te weten van Ephraim , Elifama , de fone Ammihud : en van ManalTe, Gamaliël, de fone Pedazur.
ir. Van Benjamin, Abidan, de fone Gideoni.
12. Van Dan, Ahiëzer, de fone Ammifaddai.
13. VanAfer, Pagiël, de fone Ochran.
14. Van Gad, Eljalaph, de fone Dehuël.
15. Van Naphtali, Ahira, de fone Enan.
16. Defe twaelf mannen waren de geroepene der
III. DEEL. X 4



3*8 N U M E R I %
vergaderinge, die, uit het ganfche volk, tot medehelpers van Mofe en A aron, in de monilering, van den Heer zeiven benoemd waren , de Overfle der ftammen harer vaderen , die reeds te vooren door Mofe tot het ambt van hoofdmannen , elk over zijn eigen ftam , aengefteld, en in het zelve door de Godlyke goedkeuring bevestigd waren; fy waren de Hoofden der duyfenden lfraëls die wederom mindere Beftuurders over honderden, vijftigen , en tienen, onder zich hadden, vergel. Exod. 18: 25.
Men heeft hier twee zaken optemerken.
I. Dat de ftammen niet opgeteld worden, nae den rang der geboorte van Jacobs Zonen, van den oudlten tot den jongften; maer eerst worden de ftammen genoemd, welke uit Jacobs vrouwen geboren waren, die uit Lea vs. 5 - g , en uit Rachel vs. 10, 11, daerna die uit de beide dienstmaegden Zilpa en Bilba oorfprongelyk waren, fchoon ook deze niet in de juiste orde van hunne geboorte gefteld zijn, denkelyk omdat de een, om zekere voor ons nu onbekende redenen, eenigen voorrang boven den anderen verkreegen had.
II. Dat de nakomelingen van Jofeph, uit zijne beide Zonen Manasfe en Ephraim, als twee byzondere ftammen gerekend werden, om redenen, welke wy by Gen. 48. hebben opgegeven. Evenwel bleef het getal van XII ftammen, omdat de nakomelingen van Levi niet als eene ftam gerekend werden.
17. Doe de heir dit bevel gegeven had, brachten Mofe en Aaron het zelve aenftonds ter uitvoer: want zonder uitftel namen Mofe ende Aaron die mannen, welcke met namen uytgedruckt zijn en geroepen waren , om hun, als medehelpers, ten dienste te ftaen.
18. Ende fy verfamelden de geheele vergaderinge , het ganfche volk van Israël, in de vlakte van Sinai, doende alle de ftammen, in orde van hunne byzondere heiren , in welke zy onderfcheiden waren , . voor zich
ver-



N U M E R I I. 329
verfchijnen, op denzelfden dag, op welken zy dit bevel ontfangen hadden , op den eerften dagh der tweeder maent , ende die alle, welke geboren Israëliten waren, verklaerden hare afkomfte nae hare gedachten , nae het huys harer vaderen; in 't getal der namen van die twintigh jaer oudt was, ende daer boven, hooft voor hooft, elk een tnansperfoon, die boven de 20 j"aren oud was, hoofd voor hoofd; op dat het bleeke tot welken ftam, tot welk een geflacht in die ftam , en tot welk een huisgezin in dat geflacht, hy behoorde.
19. Gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde , fo heeft hyfe getelt in de woeftijne Sinai; en dit ganfche werk in minder dan 20 dagen volbracht: want op den 20ften dag van deze zelfde maend , brak het leger op, uit de woestijne Sinaï, om voorttetrekken naer de woestijne Paran, Kap. 10, 11, 12.
20. So waren de fonen Rubens des eerftgeboren lfraëls, hare geboorten, nae hare geflachten, nae het huys harer vaderen : in 't getal der namen , hooft voor hooft, al wat manlick was, van twintigh jaren oudt , ende daer boven , alle die ten heyre uyttrocken:
21. Hare getelde van de ftamme Rubens waren fes ende veertigh duyfent, ende vijf hondert.
22. Van de fonen Simeons , hare geboorten, nae hare geflachten, nae het huys harer vaderen; fijne getelde , in 't getal der namen , hooft voor hooft , al wat mannelick was, van twintigh jaer oudt, enae daer boven, alle die ten heyre uyttrocken :
23. Hare getelde van den ftamme Simeons waren negen en vijftigh duyfent , ende drie hondert.
24.. Van de fonen Gads, hare geboorten , nae hare geflachten, nae het huys harer vaderen ; in 't getal der namen van twintigh jaer oudt, ende daer boven, alle die ten heyre uyttrocken,
25. Waren hare getelde van de ftamme Gads
III. DEEI. X 5



33© N U M E R I I.
vijf en veertigh duyfent, ende fes hondert, ende vijftigh.
26. Van de fonen van Juda, hare geboorten, nae hare geflachten, nae het huys harer vaderen; in 't getal der namen van twintigh jaer oudt, ende daer boven, alle die ten heyre uyttrocken,
27. Waren hare getelde van den ftammé van Juda, vier en tfeventigh duyfent , ende fes hondert.
28. Van de fonen Iffafchars , hare geboorten , nae hare geflachten, nae het huys harer vaderen; in 't getal der namen van twintigh jaer oudt , ende daer boven, alle die ten heyre uyttrocken,
29. Waren hare getelde van den ftamme IlTafchars , vier en vijftigh duyfent, ende vier hondert.
30. Van de fonen Zebulons , hare geboorten , nae hare geflachten, nae het huys harer vaderen; in 't getal der namen van twintigh jaer oudt, ende daer boven , alle die ten heyre uyttrocken,
31. Waren hare getelde van de ftamme Zebulons , feven en vijftigh duyfent, ende vier hondert.
32. Van de fonen Jofephs : van de fonen Ephraims , hare geboorte, na hare geflachten, nae het huys harer vaderen ; in 't getal der namen van twintigh jaer oudt , ende daer boven , alle die ten heyre uyttrockken,
33. Waren hare getelde van den ftamme Ephraims, veertigh duyfent, ende vijf hondert.
34. Van de fonen Manaffes, hare geboorten, nae hare geflachten, nae het huys harer vaderen; in 't getal der namen van twintig jaer oudt, ende daer boven , alle die ten heyre uyttrocken,
35. Waren hare getelde van de ftamme Manaffes , tw<_e en dertigh duyfent , ende twee hondert.
36. Van de fonen Benjamins, hare geboorten , nae hare gtflachten, nae'het huys.harer vaderen;
, in



N U M E R I I. 33t
in 't getal der namen van twintigh jaer oudt, ende daer boven, alle die ten heyre uyttrocken,
37. Waren hare getelde van den ftamme Benjamins , vijf en dertigh duyfent , ende vier hondert.
38. Van de fonen Dans, hare geboorten, nae hare geflachten, nae het huys harer vaderen; in 't getal der namen van twintigh jaer oudt , ende daer boven, alle die ten heyre uyttrocken,
39. Waren hare getelde van den ftamme Dans, twee en tfeftigh duyfent, ende feven hondert.
40. Van de fonen Afers, hare geboorten , nae hare geflachten , nae het huys harer vaderen; in 't getal der namen van twintigh jaer oudt , ende daer boven, alle die ten heyre uyttrocken,
41. Waren hare getelde van den ftamme Afers, een en veertigh duyfent, ende vijf hondert.
42. \Van\ de fonen Naphtali, hare geboorten, nae hire geflachten, nae het huys harer vaderen; in 't getal der namen van twintigh jaer oudt, ende daer boven, alle die ten heyre uyttrocken,
43. Waren hare getelde van den' ftamme Naphtali, drie en vijftigh duyfent, ende vier hondert.
44. Defe allen , die tot de onderfcheiden ftammen behoorden , zijn de getelde, welcke Mofe getelt heeft, ende Aaron, ende de Overfte lfraëls: twaelf mannen waren fy , elck een over het huys lijner vaderen.
45. Alfo waren alle de getelde der fonen Ifraè'ls nae het huys harer vaderen ; van twintigh jaren oudt, ende daer boven , alle die in Ifraël ten heyre uyttrocken,
46. Alle de getelde dan waren (/;) fes hondert duyfent, ende drie duyfent , ende vijf hondert , ende vijftigh.
De ganfche boofdfom derhalven der Ifraeliten, die boven
(b) Exod. 38: 26, III. DEEL.



332 N U M E R I I.
de 20 jaren oud , en gefchikt waren , om de wapenen te dragen, bedroeg 603550 mannen; welk eene verbazende vermenigvuldiging? zoo ve'e mansperfonen, zonder de vrouwen, kinderen, en gryzaerts (en behalven de ftam van Levi, •die 22000 mannen beliep) mede te rekenen, waren binnen 217 jaren, uit 70 menfchen voortgekomen behalven nog zoo vele anderen die intusfehen geftorven waren. Ten tijde van Koning David, maekten de Ifraeliten nog meer dan het dubbeid getal uit, te weten 1300000 ftrijdbare mannen, 2 Sam. 24: 9.
47. Maer de Leviten , nae den ftam harer vaderen ; werden onder hen niet getelt ; de nakomelingen van Levi werden, in deze algemeene monftering, niet geteld.
48. Want de HEERE hadde tot Mofe gefproken, feggende:
49. Alleen de ftamme Levi en fult gy niet tellen , nochte hare fomme opnemen ; onder de fonen lfraëls-
50. Maer gy , ftelt de Leviten over den Tabernakel der getuygenifle , om het opzicht te hebben over het Heiligdom en de gewijde dingen , ende dat hun opzicht verkeere over alle lijne gereetfehap , ende over alles wat daer toe behoort ; om alles wel en veilig te bewaren, by het verreizen van het leger: fy fullen , by het opbreken van het leger, den Tabernakel , aen ftukken uit elkander genomen , dragen , ende alle fijne gereetfehap in die orde , als ik Kap. 4. nader zal aenwijzen .- ende fy fullen dien bedienen ; ende fy fullen haer rontom den Tabernakel legeren; even als een lijfwacht rondsom de hooftent van eenen Koning; en dat in die orde, als ik Kap. 2 zal bepalen.
51. Ende als de Vuur- en Wolk • kolom verheven wordt van boven den Tabernakel , tot een teeken dat het ganfche leger met denzelven fal optrecken ; de Leviten fullen denfelven ftuksgewys in diervoege af- en uit elkander nemen, als Kap. 4 zal verordend worden ; ende wanneer de Tabernakel fich legeren fal , wanneer
de



N U M E R I Ij 333
de Schechinah ftil zal ftaen en daerdoor het teeken geven, dat Ifraël zich legeren moet, fullen de Leviten denfelven oprichten , ende wel de Leviten alleen . niemand anders zal 'er zijne handen aen flaen, de vreemde , die niet tot de ftam Levi behoort, wie hy ook wezen mag , die daer bykomt om aen het afbreken of opflaen van den Tabernakel te helpen, onder welk een voorwendfel het ook zijn mag , die fal gedoodt worden ; ik zal hem, als een heiligfchender, met eenen onmiddelyken dood ftraffen. Dit verbod en deze bedreiging diende , om Ifraël des te meer eerbied voor den Heere en het Heiligdom in te boezemen.
52. Ende de overige kinderen Ifraè'ls, die niet tot de ftam van Levi behooren, zullen zich op zekeren afftand van den Tabernakel houden, zy fullen fich, in eenen verderen omtrek, zoo als Kap. 2 nader bepaeld wordt, rondom het Heiligdom legeren een yegelick by fijn leger, ende een yegelick by fijne baniere, elk onder het veldteeken van die ftam , tot welke hy behoort , nae hare heyren.
53. Maer de Leviten fullen fich meer naby het Heiligdom , in het midden van Ifraël legeren rontom den Tabernakel der getuygenifle, en denzelven als de tent en wooning van den Goddelyken Koning infiuiten, op dat geen verbolgen theyt over de vergaderinge der kinderen Ifraè'ls en zy , opdat den hooggeduchten God geene oorzaek tot toorn gegeven worde : en daerom fullen de Leviten de wacht van den Tabernakel der getuygenifle waernemen, toeziende, dat niemand nader kome, dan hem geoorloofd is.
54. So deden de kinderen Ifraè'ls : na alles dat de HEERE Mofe geboden hadde, foo deden fy.
By deze monftering bleek het niet alleen, hoe de heks. zijne belofte aen Abraham gedaen, dat zijn zaed eene verbazende menigte zoude uitmaken, allerblijkbaerst vervuld hadde ; maer ook hoe de voorzegging van Jacob , met opzicht tot de verfchillende vermeerdering der byzondere ftammen, hare waerheid vond. Aen Jofeph was eene uitnemende vrucht-
III. DEEL,



334 N U M E R I I.
baerheid beloofd, vooral uit Ephraim, gelijk 'er ook, in da Ham van Ephraim, 8300 perfoonen meer gevonden werden, dan in die van Manasfe.
Ten Jlotte zullen wy nog drie bedenkingen beantwoorden.
I. De eerfte is deze; hoe kon het aen david zoo kwalyk genomen worden, dat hy het volk liet tellen, 2 Sam. 24... daer de Heer hier zelfs zulk eene telling bevolen had? Wy antwoorden , dat David buiten Gods bevel handelde, uit het onreine beginfel van hoogmoed : Maer in ons geval was deze telling nodig, om Ifraël in een wel geordend heirleger, elk tot zijne ftam , en onder zijne banier, te verdeelen.
II. Hoe kwam het by, dat het getal der Ifraeliten nu juist even zoo groot was, als by de voorige monftering, welke zeven maenden te vooren gedaen was, Exod. 38:26? Wy antwoorden, omdat de Leviten , by de eerfte monftering, mede gerekend waren. Nu werden zy 'er van uitgezonderd, en, door eene byzondere beftuuring van de Voorzienigheid, waren de Ifraeliten in dien tijd juist zoo veel vermenigvuldigd, als zy te vooren met het getal der Leviten , die nu van de lijst werden afgelaten, hadden uitgemaekt.
III. Waerom werden de Leviten verfchoond v3n de wapenen te dragen, en aengefteld tot Lijfwachters van den Tabernakel , en waerom mochten de gemeene Ifraeliten niet tot het Heiligdom naderen? Men zou kunnen zeggen, dat de Leviten met dit voorrecht verwaerdigd werden , omdat zy de ijverigfte geweest waren, in het uitvoeren van Mofes bevel, om de Ifraeliten, wegens de afgoderye met het gulden kalf, zonder aenzien des perfoons, met het zwaerd te
ftraffen, Deut 33:9. De Ifraeliten moesten op
eenigen afftand van het Heiligdom blijven , om op eene fchaduwachtige wys afteteekenen, dat de weg tot het Heiligdom , vermids de Verlosfer nog niet gekomen was, niet was openbaer geworden.
HET



N U M E R I II. 335
HET II. KAPITTEL.
Gansch Ifraël wordt, op Gods bevel, tot een wel geordend Heirleger gefchikt, zoo in het legeren, als in het reizen, rondom den Tabernakel. — Het Goddelyk bevel hieromtrent vindt men vs. 1-33. en de werkelyke uitvoering vs. 34.
1. pNde de HEERE fprack tot Mofe ende
tot Aaron, eenige dagen daerna, toen de voorheen gemelde monftering gefchied was , feggende: waer = fchijnelyk in de tente der t'zamenkomfte, even als Kap. 1:1.
2. De kinderen lfraëls fullen fich legeren , een yeder onder fijne baniere, elk onder het vaendel van zijn eigen ftam , nae de merk- of veld-teeckenen van het huys harer vaderen: dat is van hunne ftam, rontomme tegen over de Tente der t'famenkomfte fullen fy fich legeren; te weten de Tabernakel moest het middelpunt van het leger uitmaken , en rondom deze Godlyke Veldtent, moesten zich de Ifraeliten legeren, en zich, in hunne legering zoo richten , dat elk de Tabernakel voor zich hadde. Hierdoor kreegen zy gelegenheid , om geduurig aen den Heere en zijnen dienst te denken.
Vooraf zullen wy het een en het ander aenmerken, het welk vry wat licht over dit ganfche Kapittel verfpreiden zal.
I. Door de huizen der Vaderen vs. 2 , verftaen wy niet de byzondere huisgezinnen, gelijk Jof. 7: 14, welke mindere fmaldeelen waren van de Geflachten, en deze wederom van de Stammen, maer het Huis beteekent hier het geen anders de Stam genoemd wordt. Dat dit de meening zy , blijkt duidelyk uit Kap. 1: 44 en 47; het geen vs. 44 III. DEEL.



336 N U M E R I II.
hei' huis der Vaderen genaemd wordt, heet vs. 47 de Stam, vergel. Kap. 7: 2.
II. De teekenen van de huizen der Vaderen, waren de onderfcheiden Merk- en Veldteekenen, waerdoor de eene Stam van de andere konde onderkend worden, in de gedaente van een Vaendel, by het welk alle de byzondere perfonen verzameld werden, die tot eene en dezelfde Stam behoorden.
III. Men kan met geene zekerheid bepalen, of deze Teebenen van Godlyken oorfprong, dan van een menfchelyk gezag waren, het zy nae eigen willekeur, het zy volgens de verkiezing van Mofes en Aaron. Even zoo onzeker is het bok , of dezelve nu eerst, by gelegenheid van lfraëls monftering, waren opgekomen, dan of dezelve reeds te vooren , by den uittocht uit Egypten , waren in trein gebracht, als wanneer zy niet op eene verwarde wys zijn uitgetrokken, maer by Heiren, waerfchijnlyk ftamsge'.vyze, Exod. 12: 5, en wel by gelederen van vijven, Exod. 13: 18.
IV. Behalven de Teekenen, worden 'er ook vs- 2 Banieren genoemd. Het fchijnt, dat wy , door de Banieren aen Vaendelen te denken hebben , welke van de teekenen onderfcheiden waren.
V. In de Joodfche Overleveringen vindt men een nader bericht omtrent deze Banieren en Veldteekenen. Volgens deze waren alle de Stammen verdeeld in vier Hoofd'aenden: Elk een Stam had zijn eigen teeken of vaendel ; en elk een Hoofdbende had zijne Banier of een Hoofdvaendel. — Tot de eerfte Hoofdbende, behoorden de Stammen Juda, Isfafchar , en Zebulon. Het vaendel van Juda was Hemelsblaeuw met een rooden Leeuw; van Isfafchar Afcbgrauw met de Zon, Maen en Starren; van Zebulon een Schip op een wit zilverachtig veld. Het Vaendel van de eerfte Stam , van Juda namelyk, zou de Banier of het Hoofdvaendel van deze Hoofdbende geweest zijn. Tót de
tweede Hoofdbende, behoorden de Stammen Ruben, Simeon en Cad. Het Vaendel van Ruben was een man, dragende Dudaim, op een rood veld; van Simeon eene Stad op een
geel



N U M E R I II. 337
geel veld; van Gad, een hoop krijgsknechten op een half wit en zwart veld. Het Vaendel van Ruien zou de Banier
van deze tweede Hoofdbende geweest zijn. Tot de
derde Hoofdbende, behoorden de Stammen Ephraim, met een Os op een zwart veld; Manasfe, met een Eenhoorn op een zwart veld; Benjamin, met een Wolföp een veel. verwig veld; het Vaendel van Ephraim zou de Banier ge-
weest zijn van deze derde Hoofdbende. Tot de
vierde Hoofdbende behoorden de Stammen Dan, met een Arend, op een licht blauw veld; A/er meteen Olijfboom op een licht geel veld; en Naphtali met eene Hinde op een rood veld ; het Vaendel van Dan zou de Banier geweest zijn van deze laetfte Hoofdbende.
Volgens andere Joodfche berichten; waren de Banieren der Hoofdbenden geheel onderfcheiden van de Vaendeien der byzondere Stammen ; de eerfte Hoofdbende zou in hare Banier eenen Mensch gehad hebben, de tweede eenen Leeuw, de derde eenen Os, en de vierde eenen Arend. — Volgens nog anderen , zouden 'er letters, in plaets van beelden, in de Banieren geweest zijn.
Wy voor ons berusten in dit algemeene , dat elk een Stam zijn Vaendel had , dat de twaelf Stammen in vier Hoofdbenden verdeeld waren, en dat elk zulk een Hoofdbende een Banier had , van de Vaendeien der bijzondere Stammen.
Het algemeene hevel, vs. i en z gegeven, hreidt de Heer, in de byzonderheden, vervolgens nader uit, op deze jvyj.
3. Die fich nu legeren fullen ooftwaert tegen den opgangh, dat is aen de voorzijde van den Tabernakel f want de voorzijde van het Heiligdom zag naer het Oosten , zoo dat zy, die zich aen de voorzijde legerden, oostwaerds lagen , en westwaerds naer den Tabernakel toe zagen) die zich aen deze Oostzijde legeren zullen , fal zijn de barrière des legers van Juda, nae haere heyren , dat is te zeggen, nae die drie Stammen Juda, Isfafchar en Zebulon , die tot de eerfte Hoofdbende behooren, welke Judt
III. DEEL. Y



338 N U M E R I II.
genaemd word, omdat Juda daervan de eerfte en hoofdftarrt uitmaekte , ende Naheflbn de fone Amminadabs de zwager van Aaron , vergel. Exod. 6: 22 fal de Overfte der fonen van Juda zijn ; deze zal het bevel voeren over de eerfte Legerbende.
4. Sijn heyr nu , dat is het volk, het welk tot het leger van Juda behoorde , ende hare getelde , zoo velen 'er, by de monftering , tot de ftrijdbare mannen gerekend waren, deze alle waren vier en tfeventigh duyfent, ende fes hondert.
5. Ende neffens hem fal fich legeren de ftam
Iflafchars, deze Stam zal zich voegen by de eerfte Hoofdbende , welke nae de eerfte Stam genaemd werdt : ende
Nethaneê'1 de fone Zuars fal de Overfte der fonen Iflafchars zijn.
6. Sijn heyr nu, ende fijne getelde, waren vier en vijftigh duyfent,'ende vier hondert.
7. [Daer toe} de ftam Zebulons, deze Stam behoort mede tot de Hoofdbende van Juda: ende Eliab de foon Heions fal de Overfte der fonen Zebulons zijn.
8. Sijn heyr nu, ende fijne getelde , waren feven en vijftigh duyfent , ende vier hondert.
9. Alle de getelde des legers of de Hoofdbende van Juda waren hondert duyfent , ende fes en tachtentigh duyfent, ende vier hondert, nae hare heyren: fy fullen voor aen optrecken, oostwaerds voor den Tabernakel. Wanneer derhalven het leger zoude optrekken, moest deze Hoofdbende van Juda de voorhoede uitmaken.
10.- De baniere des legers Rubens , der tweede Hoofdbende , welke nae de eerfte Stam Ruben genaemd wordt , nae hare heyren, nae de drie onderfcheiden Stammen, welke tot deze Hoofdbende behooren, fal tegen 't ZUyden zijn, dat is ten zuiden van den Tabernakel en aen deszelfs rechter zijde: ende Elizur de fone Sedeürs fal de Overfte der fonen Rubens zijn.
ir. Sijn heyr nu, ende fijne getelde, waren fes en veertigh duyfent, ende vijf hondert.
12. Ende neffens hem fal iich onder dezelfde Banier



N U M E R I IL 339
nier legeren de ftam Simeons: ende Selumiè'1 de foon Zurifaddai fal de Overfte der fonen Simeons zijn.
13. Sijn heyr nü, ende! hare getelde, waren negen en vijftigh duyfent, ende drie hondert.
14. Daer toe tot deze tweede Hoofdbende, zal ook do ftamme Gads behooren : ende Eljafaph de fone Rehuëls fal de Overfte der fonen Gads zijn.
15. Sijn heyr nu , ende hare getelde , waren vijf en veertigh duyfent, ende fes hondert, ende vijftigh.
16. Alle de getelde in 't leger van Ruben , in
de tweede Hoofdbende, welke nae de eerfte van hare drie Stammen Ruben genaemd werd, waren hondert duyfent, ende een en vijftigh duyfent, ende vier hondert, ende vijftigh, nae hare heyren: ende fy fullen de tweede optrecken.
17. Daer na , na de twee Hoofdbenden van Juda en Ruben, fal, by het verreizen van Ifraël , de Tente der t'famenkomfte optrecken , by ftukken afgenomen door de bedienaers van dit zelfde Heiligdom gedragen worden, met het leger der Leviten in het midden der legeren. De ( Tabernakel moet omringd zijn van de Leviten, als lijfwachten van de Goddelyke Veldtent Kap. 1:53, en met deze lijfwacht, in het midden tusfchen de voor- en achterhoede , optrekken , gelijck alsfe, te weten de Leviten, hen legeren fullen , volgens de nadere bepaling daeromtrent Kap. 3. alfoo in die zelfde orde fullenfe optrecken, een yegelijck aen fijne plaetfe, nae zijnen rang en nae of onder hare banieren ; en de Veldteekenen , welke de byzondere fmaldeelen van deze Stam onder, fcheiden.
18. Na den Tabernakel zullen de twee andere Hoofdbenden, in de achterhoede, volgen. De baniere des legers Ephraims , of der derde Hoofdbende, welke, nae hare eerfte Stam, Ephraim genaemd werd , nae hare heyren , nae de drie onderfcheiden Stammen , tot dit leger behoorende, lal tegen 't weften zijn , aen de achterzijde van den
III. DEEL. Y 2



340 N U M E R I II.
Tabernakel: ende Elifama de fone Ammihud fal de Overfte der fonen Ephraims zijn.
19. Sijn heyr nu , ende hare getelde , waren veertigh duyfent, ende vijf hondert.
20. Ende neffens hem de ftam Manaffes , deze zal mede tot de derde Hoofd1 ende behooren: ende Gamaliël de fone Pedazurs fal de Overfte der fonen Manaffes zijn.
21. Sijn heyr nu, ende hare getelde, waren twee en deriigh duyfent, ende twee hondert.
22. Daer toe tot de derde Hoofdbende zal ook de ftamme Benjamins behooren : ende Abidan de fone van Gideoni fal de Overfte der fonen Benjamins zijn.
23. Sijn heyr nu, ende hare getelde, waren vijf en dertigh duyfent, ende vier hondert.
24. Alle de getelde in het leger Ephraims waren hondert ende acht duyfent, ende een hondert, nae hare heyren : ende fy fullen de derde optrecken; wanneer het leger verreizen zal.
25. De baniere des legers Dan zijnde de laetfte Hoofdbende , welke Dan genaemd wordt , nae de eerfte Stam, welke tot dezelve behoort, fal tegen het noorden zijn , aen de flinker zijde van het Heiligdom, nae hare heyren of onderfcheiden Stammen : ende Ahiëzer de fone van Ammifaddai fal de Overfte der fonen Dan zijn.
26. Sijn heyr. nu , ende hare getelde , waren twee en tfeftigh duyfent, ende feven hondert.
27. Ende neffens hem , onder dezelve banier , fal fich legeren de ftam Afers : ende Pagiël de foon Ochrans fal de Overfte der fonen Afers zijn.
28. Sijn heyr nu, ende hare getelde, waren eed en veertigh duyfent, ende vijf hondert.
29. Daer toe en onder dezelfde banier zal ook de ftam Naphtali behooren: ende Ahira de fone Enans fal de Overfte der fonen van Naphtali zijn.
30. Sijn heyr nu, ende hare getelde, waren drie en vijftigh duyfent, ende vier hondert.
31. Alle



N U M E R I II. 341
31. Alle de getelde in het leger van Dan waren hondert duyfent, ende feven en vijftigh duyfent , ende fes hondert: in 't achterfte fullen fy optrecken , nae hare banieren.
32. Defe zijn de getelde der kinderen Ifraè'ls, nae het huys harer vaderen, dat is nae hunne onderfcheiden Stammen : alle de getelde der vier Hoofdlegeren nae hare heyren en onderfcheiden Stammen, waren (d) fes hondert duyfent, ende drie duyfent, ende vijf hondert, ende vijftigh.
33. Maer de Leviten werden niet getelt onder de fonen Ifraè'ls: (b) gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde, vergel. Kap. 1: 48, 49.
34. Ende de kinderen Ifraè'ls deden nae alles dat de HEERE Mofe geboden hadde , foo legerden fy fich nae hare banieren, ende foo trocken fy op , een yegelick nae fijne geflachten, dat is nae de mindere fmaldeeien, nae het huys fijner vaderen of onderfcheiden Stammen.
Laet ons de ordening en de rangfchikking van Ifraè'ls Heirleger nog een weinig nader befchouwen.
Ganfch Ifraël was verdeeld in vijf Hoofdbenden.
I. De eerfte rang werd gegeven aen de Hoofdbende Juda, beftaende uit de Stammen Juda, Isfafchar, en Zebulon. — De reden, waerom Juda den rang had boven alle andere Stammen, ligt in den Prophetifchen zegen van den ftervenden Jacob, Gen. 49: want , offchoon Ruben de oudtla was, werden hem evenwel de voorrechten der eerstgeboorte niet toegeweezen. De dubbele erfportie had Jacob reeds te vooren op Jofeph, voor zijne beide zonen Ephraim en Manasfe, overgebracht, Gen 58: 5. De heerfchappye over de andere Broederen, het ander voorrecht der eerstgeboorte , moest ook op eenen anderen zoon komen ,
(O Exod. 38:36. bov. 1: 45. Q>) bov. i: 48, 49. III. DEEL. Y 3



S42 N U M E R I II.
omdat Ruben het een en ander, door zijne bloedfchande, verbeuid had. ■—- Op Ruben volgden Simeon en Levi, maer , wegens hunnen moord aen de inwooneren var» Sichem gepleegd , werden ook deze voorbygegaen , en , langs dien weg, kwam de voorrang en de heerfchappye op Juda, den vierden zoon van Jacob.
Om deze reden had Juda den voorrang, en dit diende teffens ook tot een onderpand, dat de Heer ook de beloftej nopens de geboorte van Schilo, uit deze Stam, ter zijner
tijd vervullen zoude. By deze Stam van Juda, werden
die van Isfafchar en Zebulon gevoegd , om te zamen de eerfte HoofJb.ende uittemaken, naedien Isfafchar en Zebulon, in orde van geboorte, onmiddelyk op Juda volgden. II. De tweede Hoofdbende was die van Ruben, waerdoor zijn ouderdom en geboorte, voor zijne andere Broederen, werd in acht genomen: en, offchoon hy de uitnemendfte voorrechten der eerstgeboorte verbeurd had, werd hy geplaetst ten zuiden, aen de rechte zijde van den Tabernakel , waerdoor hem, zoo in het legeren als in het optrekken , wel niet de eerfte , maer de naefte plaets aen de
eerfte , werd toegeëigend. By Ruben werd Simeon
geplaetst, deze kon in de eerfte Hoofdbende niet gerangfchikt worden; voor Juda kon hy niet geplaetst worden, want hy had den voorrang, zo wel als Ruben verbeurd. Ook kon. hy niet achter Juda komen, want onder eenen jongeren Broeder te ftaen, was eene al te groote vernedering : Hy volgt daerom te recht op Ruben , op welken
hy de naefte kwam, in orde van geboorte. Wijders
kwam 'er nog een veel jonger Broeder by, te weten Gad, om de derde te zijn in de tweede Hoofdbende , dewijl Gad was ingefchoven, om de plaets van Levi te vervullen , die niet onder de ftrijdbare Stammen gerekend werd.
Maer waerom werd juist Gad, die zoo veel later geboren was, in de plaets van Levi gefteld? dit was zeer voegzae-m. De eerfte Hoofdbende beftond reeds uit drie zonen van Lea , te weten Juda , Isfafchar en Zebulon, Vermits 'er nu. geene zonen van Lea meer overig waren , was het zeer gevoeglyk , jdat Gad als de derde in de
twe-



N U M E R I II. 343
tweede Hootdbende geplaest wierd nevens Ruben en Simeon, als zijnde een zoon van Zilpa , de dienstmaegd van gemelde Lta : voeg 'er by , dat Gad de eerstgeboorne was van zijne Moeder, de oudfte der twee zonen van Zilpa. III. In het middelpunt van het Leger was de Tabernakel, omringd van de Leviten, als zoo vele Lijfwachten van lfraëls Opperheer; en by het verreizen van het Leger, moest de Tabernakel, die draegbaer was, omdat dezelve beftond uit Behangfels, Berderen, en Pilaren, die met richels in één gefloten , en met ztelen en pinnen gefpannen werden, met de Leviten de derde optrekken. In de legering der Leviten, rondsom den Tabernakel , was ook eene vastgeftelde orde en rangfchikking, gelijk ,ons Kap. 3 nader blijken zal.
JV. De vierde Hoofdbende beftondt uit de beide Stammen , welke uit Jofeph oorfprongelyk waren, Ephraim en Manasje,
midsgaders Benjamin. Deze worden zeer natuurlyk
t'zamengevoegd, omdat zy alle te zamen, uit Jacobs meest beminde Echtgenoot Rachel, waren voortgekomen. Ephraim had den rang, volgens de fchikking van den Aertsvader Jacob, Gen. 48. > Deze Heirbende moest zich legeren aen de achterzijde, dat is ten westen van den Tabernakel. Zy was derhalven geplaetst lijnrecht achter Juda.
De Tabernakel met de Leviten was tusfchen beide.
Deze drie Stammen bekleedden, als jongere Broeders, uit Rachel oorfprongelyk, met recht den derden rang, onder de Hoofdbenden van Ifaaël.
V. De laetfte Hoofdbende was die van Dan, beftaende uit de Stammen Dan, Azer, en Naphtali. — Deze drie hadden dit gemeen , dat zy niet uit de echte vrouwen van Jacob oorfprongelyk waren , maer uit dezer beide dienstmaegden Bilha en Zilpa. —> Dan had den rang , en gaf den naem aen de ganfche Hoofdbende, omdat hy de eerstgeboorne was van Bilha, de dienstmaegd van Rachel. — Azer ftaet voor Naphtali, omdat hy voor Naphtali geboren was. —
Deze Hoofdbende was de laetfte, en werd daerom geplaetst aen de noordzijde van den Tabernakel , recht III. DEEL. Y 4.



344 N U M E R I II.
over Ruben. Dit was betamelyk, omdat de drie Hammen , tot deze Heirbende behoorende , uit dienstmaeg» den waren voortgekomen.
Het ganfche Heirleger derhalven van Ifraël beftond uit vier, waerfchijnlyk langwerpige vierkanten, welke elkander aen de punten raekten, latende daer door, aen de binnenzijde , eene groote vierkante vlakte open, in welker middelpunt de Tabernakel geplaetst was, omringd met de Leviten. Het ganfche leger vertoonde zich naer buiten als
vier vleugels. Ondertusfchen waren de 4 vierkanten
van ongelijke groote , zijnde dat van Juda en Dan de grootfte , en van Ruben en Ephraim de kleinfte. Juda beftond uit 186400, en Dan uit 157600 krijgslieden, daer Ruben maer 151450 halen konde, en Ephraim maer 108000. Het was derhalven zeer gepast, dat de fterkfte heirbende trekken moest in de fpitfe, en het geen in fterkte daeraen volgde in de achterhoede, zoo dat de twee zwakfte in het midden waren.
Op deze wys was Ifraël gelegerd. Maer wat den optocht aengaet; men moet niet begrijpen, dat de Ifraeliten in die zelfde orde optrokken, in welken zy gelegerd waren ; men kon immers overal in de woestijne zulke groote vlakten niet vinden. Waerfchijnlyk gefchied¬
de de optocht in gelederen , of van vijf perfonen, gelijk by den uittocht uit Egypten , Exod. 31: 18, of by 10 mannen in elk een gelid. —- Zo het eerfte, dan maekte het leger van 603500 ftrydbaere mannen 120700 , en zo het laetfte, 60350 gelederen uit. Indien men flegts het laetfte getal van gelederen neemt, en anderhalve fchrede of 3 voeten rekent tusfchen elk een gelid, befloegen de Ifraeliten eene verbazende lengte van 90525 fchreden, ©f 181050 voeten, makende meer dan 10 uuren gaens.
HET



N V M E R I HL 345
ïï E T HL KAPITTEL.
J)e telling der Leviten, en hunne afzondering tot den dienst van den Tabernakel, in de plaets der eerstgeboornen onder Israël.
1. J^It nu zijn de geboorten, dat is het geflacht
en maegfchap Aarons des Hoogepriesters, ende dat van Mofe zijnen Broeder, beide nakomelingen van Levi, zoo als het zelve was ten dage [_als~] de HEERE met Mofe gefproken heeft op den bergh Sinai, toen Nadab en Abihu nog leefden.
De Zonen van Aaron worden ftraks uitdrukkelyk genoemd, om te doen zien , welke perfonen de heer van het begin af tot de Priesterlyke waerdigheid had afgezonderd, terwijl de zonen van Mofe , die flegts gemeene Leviten en dienaers der Priesteren waren, vs. 27. onder den naem van Amramiten begreepen worden.
2. Ende dit zijn de namen der fonen Aarons, (a) de eerflgeboren , Nadab ; daer na Abihu, Eleazar, ende Ithamar.
3. Dit zijn de namen der fonen Aarons, der Priefieren, die, volgens Exod. 28 en 29 tot deze bediening op Godlyken last gefalft waren: welcker hant men gevult hadde, in welker hand men het offer gefteld had, dat zeven dagen lang voor het aengezicht des Heeren ten beweegoffer bewogen moest worden, als zy plechtig ingewijd werden om het Prieflerampt te bedienen,
4. (b) Maer van deze vier eerste Priesteren waren 'er nu maer twee in het leven, Nadab, ende Abihu florven, niet lang na hunne inwijing voor het aengefichte des HEEREN, als fy vreemt vyer voor het aen-
Ca) Exod. 6: 22. (J) Lev. 10: i,2,&c. ond. 26:61. I Chr. 24: 2, lil. DEEL. Y 5



346 N U M E R I III.
gelichte des HEEREN in de woeftijne Sinai brachten, ende hadden geene kinderen, welke ben, in de Priesterlyke bediening , konden opvolgen, doch de twee andere zonen van Aaron , welke hem waren oi'erge» bleeven , Eleazar ende Ithamar bedienden het Pnefter-ampt voor het aengefichte, dat is by het leven, en onder het Hoogepriesterlyk opzicht hares vaders Aarons , zoodat voortaen niemand tot het Priesterfchap zou worden toegelaten, dan die aentonen konde, dat hy uit Eleazar of Ithamar oorfprongelyk was.
5. Ende nadat des Heeren last omtrent de monftering en de ordening van Israëls Leger was uitgevoerd, zo was het, dat de HEERE fprack tot Mofe om hem te onderrichten, v/at het werk zijn zoude, zoo van de Leviten in het gemeen, als van Aaron en zijne zonen in het byzonder, ^eggende;
6. (c) Doet den ftam Levi naederen, ende ftelt hem voor het aengefichte des Priefters Aarons; op datfe , voor het oog van het ganfche volk , aengefteld worden,' om hem, Aaron, en de mindere Priesteren te dienen:
7. Ende datfe waernemen fijne wacht, ende de wacht der geheeler vergaderinge, opdat zy alles verrichten , het welk anders Aaron, met de Priesters, en de geheele vergadering der Israëliten, of wel de eerstgeboornera uit alle de ftammen , zouden moeten verrichten, voor de Tente der t'famenkomfte: niet in de Heiligdommen zelve, welke door de Priesteren moeten bediend worden, maer in het voorhof van dezelve, om den dienft des Ta^ bernakels te bedienen.
8. Ende datfe wel acht geven, om te bewaren, en by het optrekken van het leger te vervoeren, alle de gereetfehap van de Tente der t'famenkomfte, ende de wacht der kinderen lfraëls waernemen, om alles te doen , het welk anders de ganfche vergadering zou moeten doen. Maer daer zy T?el op te letten hebben, zy zijn gefteld om te dienen, niet binnen in het Heiligdom, maer om in
den
C<0 ond. 16: 9. ende 18: 2.



N U M E R I III. 347
den voorhof den minderen dienft des Tabernakels te bedienen.
9. Gy fult dan, aen Aaron, ende fijne fonen, de Leviten tot hunne dienaers geven: fy zijn op mijnen last onherroepelyk aen de Priesteren gegeven; fy zijn aen hem Aaron en zijnen Zonen, en aen geenen anderen, uit de overige ftammen, ten dienste gegeven, en hem alleen uyt de kinderen lfraëls toegevoegd.
10. Maer Aaron ende fijne fonen fult gy Hellen, dat fy al het geen tot haer Priefter-ampt, in den eigenlykften zin behoort, zelve in eigen perfonen waernemen , Aaron als Hooge-, en zijne Zonen als gemeene Priesters1, ende de vreemde, die niet tot het geflacht der Priesteren behoort, wie hy ook wezen mag, al was hy zelfs een Levijt, zo die naedert en zich verftout, om iets te doen, het welk alleen den Priesteren is aenbevolen, hy fal gedoodt worden, en, tot eene ftraf van zijne vermetelheid, onmiddelyk fterven.
11. Ende de HEERE fprack weder tot Mofe, om reden te geven van deze afzondering der Stamme Levi tot den dienst van het Heiligdom, feggende:
12. Ende ick, fiet, merk hier op, zo zult gy ligtelyk de redenen van deze fchikking begrijpen, ick die de oppermacht heb over alles, en in eene byzondere betrekking de Heer ben van Israël, ik hebbe de Leviten, ter vergelding van hunnen ijver voor de eer van mijnen naem, uyt het midden van alle de andere ftammen der kinderen Ib\ raëls genomen en tot den dienst van mijn Heiligdom afgezonderd , en zulks in plaetfe van alle eeritgeboren (<f) die de baermoeder opent, uyt de kinderen lfraëls :
ende langs dien weg zijn de Leviten, gelijk als in de plaets. van de eerstgeboornen, de mijne geworden, en zy fullen mijne zijn, mijn byzonder eigendom, zy zullen tot den dienst van mijn Heiligdom alleen gebruikt worden..
13. Want alle eeritgeboren zoo van menfchen als beesten is mijne j van den dagh, dat ick alle eerltge-
00 Exod. 13: 2. III. DEEL.



g48 N U M E R I III.
borene der onderdrukkeren mijnes volks in Egyptenlant floegh en in eenen nacht doodde, terwijl de eerstgeboornen der Israëliten by het leven bewaerd bleeven, (e) hebbe ick my geheyligt en voor my afgezonderd alle eerftgeboren in Ifraël . van de menfchen, tot de beeften: fy fullen mijne zijn, Ick ben de HEERE de God van Israël, die hunne eerstgeboornen in Egypten verfchoond, en daerdoor op dezelve een byzonder recht gekreegen heb.
14. Ende de HEERE fprack al verder tot Mofe in de woeftijne Sinai, omtrent de telling en ordening der Leviten, feggende:
15. Telt de fonen van Levi nae het huys harer vaderen , nae hare geflachten, rae hunne voorname Stamhuizen, en derzelver byzondere genachten, telt hen op deze wys, als gy te vooren alle de andere nakomelingen van Israël geteld hebt, al wat mannelick is van een maent oudt, ende daer boven-, die fult gy tellen.
By de andere Israëliten werden alleen de mannen geteld, die boven de 20 jaren oud, en gefchikt waren om de wapenen te dragen, maer onder de Leviten moesten ook de zocnkens van eene maend oud en vervolgens gereekend worden, omdat op den ouderdom van eene maend de mannelyke eerstgeboornen Gode werden toegewijd, en nu zouden de Leviten de plaets der eerstgeboornen vervangen.
16. Ende Mofé teldefe, alle de nakomelingen van Levi, van eene maend oud en daerboven, nae het bevel des HEEREN; gelijck als hem geboden was,
17. (ƒ) Dit nu waren de fonen van Levi met
hare namen die als hoofden gerekend werden der huisgezinnen , hunne namen waran Gerfon, ende Kahath, ende Merari.
18. Ende dit zijn de namen der fonen Gerfons, nae hare geflachten: Libni, ende Simei'. Tot het huisgezin van Gerfon behoorden derhalven twee geflachten.
19. End©
(e) Exod. 13: 2. ende 22-, 29. ende 34: 19: Lev. s~: 56. ond. 8: 1(5. Luc. 2: 23. (ƒ) Exod. 6: 15, 16, 17. ond. a6: 57. i Clir. 0; \, ende 23: 6.



N U M E R I III. 349
19. Ende de fonen Kahaths, nae hare geflachten , Amram de Vader van Mofe, Aaron en hunne zuster Mirjam, ende Izhar , Hebron ende Uzziël of Ozziel, te zamen vier geflachten.
20. Ende de fonen van Merari, nae hare geflachten : Maheli, ende Mufi, twee geflachten; dit, dat is deze acht, zijn de geflachten der Leviten, nae den huyfe harer vaderen.
21. Van Gerfon was het geflachte der Libniten, ende het geflachte der Simeïten : dit zijn de geflachten der Gerfoniten.
22. Hare getelde in getale, alle mannelyke kinders, van eene maend oud en daerboven, van het geflacht der Gerfoniten , waren van alles wat mannelick was, van een maent oudt, ende daer boven: hare getelde waren feven duyfent, ende vijf hondert.
23. De geflachten der Gerfoniten , fullen hen legeren achter den Tabernakel, weftwaert.
24. De Overfte nu van het vaderlicke huys der Gerfoniten, die over dezelve en hun werk het opzicht moet.hebben, fal zijn Eljafaph de foon Laels.
25. Ende wat de wacht of den post betreft, welke der fonen Gerfons wezen zal in de Tente der t'famenkomlle, deze fal zijn, acht te hebben op de Tabernakel, dat is op de Gordijnen van fijn linnen enz., welke de opfhende p;anken van den Tabernakel onmiddelyk bedekken, ende op de Tente, dat is de elf buitenfte Gordijnen van geitenhair, gerchikt ter bedekking van de eerstgenoemde gordijnen. Ook zullen zy acht hebben op haer deckfel van ram- en dasfen vellen, het welk het bovenfte bekleedfei van den Tabernakel uitmaekt, ende zy zullen ook letten op het deckfel aen de deure der Tente der t'famenkomfte, dat is op den buitenften voorhang, die het Heilige van het voorhof affcheidt.
26. Ende wijders is het nog de post der Gerfoniten, opzicht te hebben over de behangfelen des voorhofs, te weten die linnen behangfelen, dewelcke by den Tabernakel, ende by den altaer rontomme zijn, dewelke
III. DEEL.



§5ö N U M E R I III.
den Tabernakel en den brandoffer • altaer omringende , den voorhof maken, en dienen om het gezicht van buiten te beletten , mitfgaders zullen zy zorgen voor fijne zeelen, met welke de Tabernakel wordt uitgefpannen, en voor alles, wat aen dit gedeelte van den Tabernakel tot fijnen gantfchen dienffc behoort.
27. Ende vanKahath, Levis tweeden zoon,is het geflachte der Amramiten, onder welke de beide zonen van Mofe, Gerzom en Eliëzer, met derzelver afflammelingen, mede begreepen zijn, ende het geflachte der Izhariten, ende het geflachte der Hebroniten, ende het geflachte der Ozziè'liten of Uzziëliten, dit zijn de vier geflachten der Kohathiten.
28. Alle deze geflachten van Kahath, zoo als Mofe dezelve opnam, in getale van al dat mannelick was, van een maent oudt , ende daer boven ; waren acht duyfent ende fes hondert, waernemende, zoo vele als 'er van deze daertoe den vereischten ouderdom hadden, de wacht des heyligdorns , zorgende voor alles , wat tot het uitwendige van het Heiligdom behoorde.
'Er was van de Leviten eene driederlei telling. — (1). eene telling van eene maend oud en daerboven , waervan in dit Kapittel gefproken wordt; wanneer zy alle, (fchoon vele, van wege hunne jongheid , daertoe nog niet bekwaem waren,) tot den dienst van het Heiligdom werden toegewijd: — (2). van 25 jaren oud en daerboven, c. 8: 24; wanneer de Leviten, na hunne geëindigde leerjaren, dadelyk tot gemeener werk werden toegelaten: — 3. van 30 tot 50 jaren tee, wanneer zy bevorderd werden tot de verrichting van het voornaemfle werk, terwijl zy met het softe jaer hun ontflag verkreegen, vergel. c. 8: 25, 26.
Wijders bepaelt de heer. de orde, in welke de Leviten zich rondom den Tabernakel legeren moesten.
29. De geflachten der fonen Kohaths fullen fich legeren , aen de zijde des Tabernakels zuydwaert ;
30. De



N U M E R I III. 351
50 De Overfte nu van het vaderlicke huys der getlachten der Kohathiten, fal zijn Elizaphan, de
foon Uzziëls. , ^_
„ Hare wacht nu, de byzondere post der Kahathiten fal zijn de Arke, welke in het Heilige der Heiligen ftond, ende de tafel der toonbrooden, ende de gouden ^ndelaer, en de gouden reuk-altaer, welke alle ,n het HeuÏe geplaetst waren, benevens de brandoffers - altaer, die
te het voorhof ftaet, ende dus de beide altaren ende de gereetfehap des heyligdorns, fchotelen rookzalen enz met dewelcke de Priesters, als fy in het Heiligdom 2iin, dienft doen. Het zal de post der Kohathiten zijn, niet deze heilige dingen te behandelen, niemand mag dezelve» buiten de Priesteren aenroeren; maer alle die heilige gereedfchappen, ende het deckfel, dat is de voorhang van het Heilige der Heiligen, ende al [yat tot] fijnen dienft, tot de gereedfchappen van dit gedeelte des Heiligdoms ■hoort-} te dragen als het leger opbreekt. Op andere tijden hebben zy met deze dingen niets te doen. _
02 De Overfte nu der Overften van Levi de opperfte bevelhebber over de drie mindere opzieneren der Leviten, fal zijn Eleazar, de foon van Aaron den Priefter- [firn} opficht fal allerbyzonderst zijn over de Kahathiten over de gene, die de wacht des Heylige doms, het opzicht over de heiligde dingen, waer moeten nemen.
Zulk een byzonder opzicht over de Kahathiten was zeer aoodzakelyk, omdat zy de allerheiligfte dingen dragen moesten en dartdoor geduurig gevaer liepen, om by de minste
onbedachtzaemheid het leven te verliezen. De bediening
gevolgelyk der Kahathiten, uit welke Mofe en Aaron waren, was wel de aenzieniykfte onder de bedieningen der Leviten, maer ook tevens de gevaerlykfte, in geval van de minste onbedachtzaemheid. _
«. Van Merari is het geflachte der Maheliten , ende het geflachte der Munten : dit zijn de geflachten van Merari.
34. Ende hare getelde in getale van al dat
111. DEEL.



352 N U M E R t Hl.
mannelick was , van een maent oudt, ende daer boven; waren fes duyfent, ende twee hondert.
35. De Overfte nu van het vaderlicke huys der
geflachten Van Merari, die op hen en hunne bedieningen acht zal geven, fal zijn Zurië!, de foon Abihaïls j fy fullen fich legeren aen de zijde des Tabernakels, welke noordwaert ftrekt.
36. Ende het opficht der wachten van de fonen Merari fal zijn over de berderen des Tabernakels t ende fijne rychelen, ende fijne pilaren, ende fijne zilveren voeten, ende alle fijne gereetfehap, ende met een woord over al [wat tot] fijnen dienft, tot den dienst van dit gedeelte des Tabernakels [behoort]*
37. Ende boven dien zullen zy zorg dragen voor de pilaren des voorhofs , die het zelve rontom omringen ende hare koperen voeten, ende hare pinnen, ende hare zeelen, welke dienen om de pilaren vast te zetten,
38. Die nu fich legeren fullen voor den Tabernakel ooftwaert voor de Tente der t'famenkomfte , tegen den opgangh, of voor den ingang van den Tabernakel, alwaer de eerfte en voormemfte plaets gerekend wordt, fullen zijn de eerste Opperhoofden van Israël, Mofè ende Aaron met de Priesteren fijne fonen, te dier plaets waernemende de wacht des heyligdorns , voor de wacht of ter bewaring der kinderen lfraëls, toeziende, dat niemand nader tot het Heiligdom kome, dan God bevolen had. Ende, dit is op doodftraf verboden, (g) de vreemde , die niet tot het geflacht der Priesteren behoort, al was 't ook zelfs een Levijt, die naedert fal gedoodt worden.
39. Alle getelde der Leviten, dewelcke Mofe ende Aaron , op het bevel des HEEREN , nae hare geflachten getelt hebben ; al wat mannelick was van een maent oudt, ende daer boven ; waren twee en twintigh duyfent.
Eigenlyk was het getal der Leviten 22300, maer de 300 Leviten, welke hier onder de boofdfom niet mede gerekend
wor-
(g) bov. vs. 10. ond. 16: 40.,



N U M E R 1 III. 35S
worden, zijn waerfchijnlyk zelve eerstgeboornen geweest , welke den Heere reeds toekwamen , finds hy zich alle de eerstgeboornen wilde geheiligd hebben, die derhalven in geene aenmerking komen konden, wanneer men het getal der Leviten ; met dat der eerstgeboornen vergelijken zoude.
40. De Leviten nu alle geteld, ende de hoofdforo nauwkeurig opgenomen zijnde, was het dat de HEERE verder feyde tot Mofe, Telt alle eeritgeboren, dat manlick is onder de kinderen lfraëls , van een maent oudt, ende daer boven: ende neemt het getal harer namen op , om het zelve met dat der Leviten te vergelijken.
41. Ende gy fult voor my, tot mijn byzonder eigendom, de Leviten nemen (Ik ben de HEERE, de oppermachtige Regeerder van Israël) gy zult de Leviten nemen in plaetfe van alle mannelyke eeritgeboren, onder de kinderen lfraëls; ende de beeften der Leviten zult gy nemen,zonder dezelve te tellen, in plaetfe van alle eeritgeboren , onder de beeften der kinderen lfraëls.
De Leviten evenwel behoefden al hun vee niet ten brandoffer te offeren, zy konden hetzelve voor hun gebruik behouden , als dienaers van God, die het hun liet tot hunne onderfteuning.
42. Mofe dan telde, gelijck als de HEERE hem geboden hadde , alle eeritgeboren onder de kinderen lfraëls.
■ 43. Ende alle eerftgeborene die manlick waren, in het getal der namen van een maent oudt, ende daer boven, nae hare getelde, welke geboren waren na het dooden der eerstgeboornen in Egypten, waren twee en twintigh duyfent, twee hondert, ende drie en tfeventigh; gevolgelyk 273 meer, dan het getal der Leviten beliep, tegen welke zy moesten uitgewisfeld worden.
44. Ende de HEERE fprack al verder tot Mofe, feggende:
45. Neemt de Leviten, te weten die 12000 die gy geteld hebt, in plaetfe van alle eerftgeboorte onder
III. DEEE. Z



35+ N U M E R I III.
de kinderen Ifraè'ls , ende de beesten der Leviten in plaetfe van hare beeften: want, zoo als ik meer dan eens gezegd heb, de Leviten fullen mijne zijn , Ick ben de HEERE.
46. Aengaende de twee hondert, ènde drie en tfeventigh eerstgeboornen , die met geld geloft fullen worden, die overfchieten boven de Leviten van de eerftgeborene der kinderen Ifraè'ls:
47. Gy fult voor elck hooft vijf fikels nemen: nae den fikel des heyligdorns fult gyfe nemen; (h) die fikel is twintigh Gera , voor eiken eerstgeboornen, die overfchiet, ioogeras.
Denkelyk werden de oudften der eerstgeboornen eerst uitgewisfeld, tegen zoo vele Leviten, als 'er geteld waren; de s>73, die overfchoten, onder welke fommige nog zeer jong waren, werden hoofd voor hoofd, door elk, welken deze eerstgeboornen toekwamen, gelost voor den bepaelden losprijs, die ook de gewoone losprijs was voor eiken mensch van eene maend oud tot 5 jaren toe, welke den Heere door eene gelofte was toegewijd, vergel. Lev. 27: 6.
48. Ende gy fult dat geit Aaron ende fijnen fonen geven: \Jiet geit] der geloften , die onder hen, te weten de eerstgeboornen, overfchieten.
49. Doe de uitwisfeling gefchied was, nam Mofe dat lofgelt van de gene die overfchoten boven de geloften , door de Leviten.
50. Van de eerftgeborene der kinderen Ifraè'ls nam hy dat geit, duyfent ende drie hondert, ende vijf en tfeftigh [fikelen] nae den fikel des heyligdorns.
51. Ende Mofe gaf dat geit der geloften Aaron ende fijnen fonen, die het zelve ontvingen, omdat God de Leviten aen hun gegeven had, welke nu, in de plaets der eerstgeboornen, Gods eigendom geworden waren, nae 't bevel des HEEREN: gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde.
HET
Exod. 30: 13. Levit. 27: 25. Num. 18: 16. Ezech. 45= |«-



N U M E R I IV. 355
HET IV. KAPITTEL.
Het voorfchrift van de byzondere diensten, welke elk der drie hoofdgedachten in de [lamme Levi verrichten moest, aengaende de Kohathiten vs. 1-20. de Gerzoniten vs. 21-28. de Merariten vs. 29-33. de perfonen worden geteld, die onder ieder hoofdgeJlacht tot deze diensten bekwaem waren vs. 34-49.
1. J^Nde de HEERS fprack vervolgens tot de twee
Opperhoofden van het volk, tot Mofe ende tot Aaron, die beide belang hadden by de uitvoering van het volgend voorfchrift, feggende :
2. Neemt op de fomme der fonen Kohath uyt het midden der fonen Levi: nae hare geflachten, nae het huys harer vaderen, telt de ganfche föm der Kohathiten, als mede hoe vele perfonen 'er tot de mindere fmaldeelen, de geflachten en huisgezinnen, behooren.
3. Van dertigh jaer oudt, ende daer boven, tot vijftigh jaer oudt: al die tot defen ftrijt of dit werk inkomt, dat is inkomen mag, om het werck in of omtrent de Tente der t'famenkomfte te doen,-want in den Tabernakel mogten de Leviten geen dienst doen: of men zou door de tente der t'famenkomfte het voorhof kunnen verftaen.
Alleen moesten zulke Kohathiten geteld worden, die boven de 30 en beneden de 50 jaren oud waren. De Leviten werden wel op hun 2 5 fte jaer aengefteld , om den Priesteren te dienen, vergel. c. 8: 25; maer op hun softe jaar werden zy eerst bekwaem gerekend, om dat zware werk te verrichten, dat hier bedoeld wordt. Zy moesten toch de allerhelligfte dingen, als de ark en dergelijke, op hunne fchoude■ ren dragen , hoe ver de tocht ook wezen mogt, daerom wordt hun werk uitgedrukt door het dragen van lasten vs. 15, 19» 24, 31, 47. —— Op hun softe jaer, werden de III. DEEL. Z 2



!5< N U M E R I IV.
na
(«} Ex:*.. «5: t°-



N U M E R I IV. 357
van hemelsblaeuw, hst welk van het voor heen genoemde cenigzins in kleur verfchilt, en niet zoo volkomen blauw is, uytfpreyden, ende fullen daer op fetten de fchotelen, waerop het toonbrood gelegd wordt, ende de reuckfchalen, ende de kroefen, ende de deckfchotelen ▼ergel. Exod. 25: 29. oock fal het geduerigh broot daer op zijn, zelfs zal men de toonbrooden op de tafel houden, wanneer di'e van plaets tot plaets vervoerd wordt; dit brood moet geduurig zijn, en men voorzie zich daertoe van eenen genoegzamen voorraed koorn , het welk men van da nabuurige volkeren, die de woestijne begrenzen, by voorkomende gelegenheid zal kunnen bekomen.
8. Daer na fullen fy een fcharlaken kleet daer over uytfpreyden, ende fullen dat met een deckfel van daifevellen bedecken; deze dingen moeten, zoo weials de ark, met drie onderfcheiden dekkleeden, bedekt worden , want zy behooren mede onder de allerheiligfte dingen : ende fy fullen derfelver hantboomen aenleggen, opdat het een en ander zoude gereed wezen, om door de Leviten gedragen te worden. Exod. 25: 27, 28.
9. Dan fullen fy een kleet van hemelsblaeuw nemen, foortgelijk als dat, het welk de toonta'el dekt, ende bedecken (b) den kandelaer des luchters, ende fijne lampen, ende fijne fnuyters , ende fijne (c) blufchvaten , vergel. Exod. 25: 31, 37» 38 en c. 37: 17. ende alle fijne olievaten, in welke de zuivere olie, ter geóuurige aen vulling van de lampen bewaerd wordt Exod. 27: 20. midsgaders al het gereedfchap met dewelcke fy, de Priesters namelyk, aen denfelven kandelaer en de lampen dienen»
10. Sy fullen oock denfelven, ende alle fijne gereetfehap in een deckfel van daflevellen doen; voor den kandelaer en zijn toebehoren zijn twee dekkleeden genoeg: ende fullen hem op den draegboom of liever op eenen daertoe gefchikten draegbacr leggen.
11. Ende over den gouden altaer fullen fy een
CO Exod. 15: 31. CO E*oa- 25: 38. III. DEEL. Z 3



3.r8 N U M E R I IV. kleet van hemelsblaeuw uytfpreyden , ende fullen dat met een deckfel van daflevellen bedecken op dezelfde wys, als met den kandelaer gedaen is, ende fy fullen deiTelven hantboomen aenleggen, in de daertoe gefchikte ringen infteken, om door de Leviten gedragen te worden.
12. Sy fullen oock nemen alle gereetfehap des dien Hes, met dewelcke fy in het heyiigdom dienen, d )t is de heilige kleederen, welke Aaron en zijne zonen aenhad len wanneer zy het Heiligdom bedienden , ende fullenfe leggen in een kleet van hemelsblaeuw, ende fullen defelve met een deckfel van dalfevellen bedecken , even als den kandelaer en den reuk - altaer, ende fullenfe op den draegboom of op den draegbaer leggen,
13. Ende fy fullen de aiTche van den brand-offer altaer vagen : ende fy fullen daer over een kleet van purper uytfpreyden , als zijnde eenigzins heilig, fchoon minder heilig dan de voorheen gemelde dingen,
14,. Ende fy fullen daer op leggen alle fijne ge* reetfehap, daer mede fy aen denfelven dienen, de koolpannen of wierookvaten, de krauwelen, ende de fchoeffelen , ende de fprengbeckens, alle de gereetfehap des altaers: ende fy fullen daer over een deckfel van daflevellen uytfpreyden , ende fullen deiTelven hantboomen aenleggen. Het vuur van dezen altaer moest altoos brandende gehouden worden, vergel. Lev. 6: 12, 13. en daerom is bet zeer waerfchijnlyk, dat het vuur gedragen is op den rooster, aen welken ringen gemaekt waren, om denzelven afzonderlyk van den altaer te dragen, vergel. Exod. 27. 4. — Het waschvat en zijn voet behoorden mede tot de gereedfchappen van dezen altaer, Exod. 35:16 en 39: 3 9, de reden ondertusfehen, waerom dit waschvat hier niet genoemd worde, is , of omdat het ze've zonder dekfel gedragen werd, daer hier alleen dingen voorkomen, over welke Aaron en zijne zonen een dekfel leggen moesten; of omdat het wegens deszelfs betrekking tot den altaer, onder de gemelde gereedfchappen des altaers reeds mede begreepen is..
15. Als nu .Aaron ende fijne fonen , het decken van het heyiigdom, ende van alle gereetfehap
des



N U M E R I IV. 359
des heyligdorns in 't optrecken des legers fullen yoleyndt hebben, als zijnde een werk, het welk alleen door de Priesteren moest verricht worden , vermids de Leviten niets van deze opgenoemde allerheiligfte dingen mogten aenroeren , fo fullen daer na de fonen Kohaths komen, om te dragen, maer fy en fullen dat heylige niet aenroeren, dan alleen door middel van de handboomen, op dat fy niet en fterven: dit is de laft, de byzondere post, der fonen Kohaths, in of omtrent de Tente der t'famenkomfte , wanneer het leger optrekt.
ió. De opficht nu van Eleazar, de fone Aarons des Priefters , fal zijn over de olie des luchters, ende het (d) reuckwerck der welrieckende fpecerijen, ende het geduerigh fpijs-offer, ende de (e) falf - olie : de opficht des gantfchen Tabernakels , ende alles dat daer in is, aen het heyiigdom, ende am fijne gereetfehap. Eleazar zal wel hebben toe te zien, dat deze zaken, zoo wel als alle andere dingen, welke tot het Heiligdom behooren, door de Kohathiten zorgvuldig gelragen worden.
17. Ende de HEERE fprack tot Mofe, ende tot Aaron, feggende:
18. Gy en fult de ftamme van de geflachten der Kohathiten, niet laten uytgeroeyt worden, uyt het midden der Leviten: gy zult zorg dragen, dat de Kohathiten zich niet vergrijpen aen deze allerheiligfte dingen, en daerdoor, tot ftraf van hunne onbedachtzaemheid, eene geheele uitroejing van hun geflacht veroorzaken, daer zy bykans een derde deel van de Leviten uitmaken.
19. Maer dit fult gy hen doen, gy zult zorgvuldig acht geven op hun werk, en wel toezien, of zy hunnen post behoorlyk waernemen, op dat fy leven, ende niet en fterven, als fy tot de heyligheyt der heyligheden toetreden fullen , om de allerheiligfte dingen te dragen, Aaron ende fijne fonen fullen alleen daer toe komen, ende ftellenfe een yeder, over fijnen dienft, ende
00 Exod. 30: 34, 35. <e) Exod- 30: 23, 24» &C. III. DEEL. Z 4



3<5o N U M E R I IV, aen fijnen laft , rr zullen elk der Kohathiten zijn werk aanwijzen, en dat wel zoodanig, dat de lasten en diensten gelijkelyk ond-T hen verdeeld worden.
20. Doch fy en fullen niet in het Heilige der Heiligen inkomen , om te fien als men het heyiigdom in-! windt en in- de dekkleeden inpakt, dat fy niet en fterven.
21. Ende de HEERE fprack verder tot Mofe, om het werk van het tweede hoofdgeflacht der Leviten te bepalen, feggende:
22. Neemt oock op de fomme der fonen Ger* fons, die tot mindere diensten gefchikt zijn, nae het huys harer vaderen, nae hare geflachten, op dezelfde wys, als ik omtrent de Kohathiten bevolen heb.
23. Gy fultfe tellen van dertigh jaer oudt, ende daer boven, tot vijftigh jaer oudt: al die inkomt of inkomen mag om den flrijt te fhrijden, op dat hy den dienft bediene , in of omtrent de Tente der t'famenkomfte. Het werk der Gerzoniten gelijk ook der Merariten vs. 30, en vs. 35 ook dat der Kohathiten, wordt uitgedrukt , door het inkomen tot. of jlrijden van eenen jïrijd: men zou het eenvoudig vertalen kunnen, al die inkomt, om zich by het heir te voegen, of, al die onder de ftrijdbare mannen gerekend worden.
24. Dit fal zijn de dienft der geflachten der Gerfoniten in het dienen als de Tabernakel rust, ende
in den laft wanneer dezelve vervoerd wordt, vergel. vs. 47.
25. Sy fullen dan dragen de gordijnen des Tabernakels, dat is die 10 fijne gordijnen , welke bet binnenfte bedekfel van den Tabernakel v/aren , ende de Tente der t'famenkomfte, [te weten'] haer deckfel, dat is niet de planken , want deze behoorden tot den last der Merariten, vs. 3 1 , maer de 11 gordijnen van geitenhair, die de plarken bedekten . Exod. 26: 7 , enz. ende het dafièndeckfel, het buitenfte dekfel van den Tabernakel, dat boven daer op is, waerby ook het ramsvefen dekfel behoorde: ende het deckfel der deure van de Tente der t'famenkomfte, vergel. Exod. 26: 14 en 36.
26. Ende de behangfelen des voorhofs , ende
het



N U M E R I IV. B6j
het deckfel der deure van de poorte des voor* hofs, het welcke is by den Tabernakel, ende by den altaer rontom , welke Voorhof den Tabernakel en den Altaer omringt , ende hare zeelen, die gebruikt worden tot het vastmaken van de behangfels , ende alle de gereetfehap van haren dienft; mitfgaders al wat daer voor bereydt wordt, alles wat 'er toe behoort, op datfe dienen, vergel. Exod. 27: 16, 19.
. 27-.De geheele dienft van de fonen der Gerfoniten in al haren laft, ende in al haren dienft, fal zijn nae het bevel Aarons, ende fijner fonen , elk der Gerzoniten moet zich fchikken nae het bevel van Aaron, den Hoogepriester, en van zijne zonen, de gewoone Priesteren : ende gylieden, Aaron en zijne zonen , fult hen ter bewaringe al haren laft beveelen, in gefchrifte opgeven, wat een ieder doen moet.
Wy lezen niet, dat Aaron en zijne zonen die dingen snoesten gereed maken, welke de Gerzoniten te dragen hadden; en daer uit mogen wy befluiten, dat de Gerzoniten de gordijnen enz. zelve afgenomen, en op de eene of andere wys aengetast en gedragen hebben.
*8. Dat is de dienft van de geflachten der fonen der Gerfoniten, in de Tente der t'famenkomfte : ende hare wacht fal zijn onder de hant van Ithamar den tweeden foon Aarons des Priefters. ithamar zal het oog en het opzicht hebben over den post en het werk der Gerzoniten.
29. Aengaende de fonen Merari, die het derde hoafdgeflacht der Leviten uitmaken, die fult gy na hare geflachten, ende nae het huys harer vaderen tellen; even als de Kohathiten en Gerzoniten.
30. Gy fultfe tellen van dertigh jaer oudt, ende daer boven, tot vijftigh jaer oudt, al die inkomt tot defen ftrijt, cm te bedienen den dienft van de Tente der t'famenkomfte.
31. Dit fal nu zijn de onderhoudinge van haren
laft, het^ werk , dat zy te doen hebben , nae al haren
dienft , in of omtrent de Tente der t'famenkomfte:
III. DEEL. Z 5



362 N U M E R I IV.
de (ƒ) berderen des Tabernakels , ende fijne rychelen , ende fijne pilaren, ende fijne voeten ; welke tot de berderen en pilaren behooren , vergel. Exod. 26: 15, 26, 32- 36: 3<5- 38: 27.
32. Mitfgaders de pilaren des voorhofs rontom, ende hare voeten, ende hare pinnen , ende hare zeelen, vergel. Exod. 27: 10, 11, 12,19. 35:18. 38: ao. 39: 40. met alle hare gereetfehap , ende met al haren dienft:: ende de gereetfehap van de waerneminge hares laftes fult gy by namen tellen. De Priesters , byzonder Ithamar, zal den Merariten eeno lijst ter hand Hellen, op welke alle de genoemde dingen onderfcheidenlyk, en by derzelver getal, zijn uitgedrukt, opdat zy des te beter zorg dragen, dat 'er van de pinnen , en andere kleiner ftukken, niets verloren gae.
33. Dat is de dienft: van de geflachten der fonen van Merari , nae haren gantfehen dienft , in de Tente der t'famenkomfte : mede onder de hant en het byzonder opzicht van Ithamar den foon Aarons des Priefters. — De Merariten droegen die dingen tot hunnen last, die van de minfte heerlykheid en van den meesten omflag waren. *
34. Mofe dan ende Aaron , ende de Overfte der vergaderinge, denkelyk dezelfde perfonen , die zy, 'in het tellen van gansch Ifraël , tot hunne medehelpers gehad hadden, telden de fonen der Kohathiten ; nae hare geflachten, ende nae het huys harer vaderen: na dat Mofe hun de voorgefchreevene dienften , uit Gods naem had aenbevolen.
35. Van dertigh jaer oudt, ende daer boven, tot vijftigh jaer oudt : al die inquam tot defen ftrijt, al die, in opzicht tot dit werk, den ouderdom van ftrydbare mannen kon gerekend worden te hebben, tot den dienft in de Tente der t'famenkomfte.
36. Hare getelde nu waren nae hare geflachten, twee'duyfent, feven hondert ende vijftigh.
Nauw-,
£ƒ) Exod. 2ö: 15.



N U M E R I IV. 363
Mauwlyks had een derde deel der Kohathiten den ge-
noegzamen ouderdom bereikt , om werkelyk dienst te doen, vergel. c. 3: 28.
37. Defe zijn de getelde van de geflachten der Kohathiten, van al die in de Tente der t'famenkomfte dienden , dat is, die werkelyk dienst deden : dewelcke Mofe , ende Aaron getelt hebben, nae het bevel des HEEREN , door de hant Mofe ; want zulke, die niet van den gefchikten ouderdom waren, werden in deze telling niet medegerekend.
38. Infgelijcks de getelde der fonen Gerfons; nae hare geflachten, ende nae het huys harer vaderen:
39. Van dertigh jaer oudt , ende daer boven, tot vijftigh jaer oudt : al die inquam tot defen ftrijt , tot den dienft in de Tente der t'famenkomfte ;
40. Hare getelde waren nae hare geflachten, nae het huys harer vaderen, twee duyfent, ende fes hondert en dertigh.
41. Defe zijn de getelde van de geflachten der fonen Gerfons, van al die in de Tente der t'famenkomfte diende : dewelcke Mofe, ende Aaron telden nae het bevel des HEEREN.
Van de Gerzoniten was iets meer dan een derde bekwaem tot den dienst, vergel. Kap. 3: 22.
42. Ende de getelde van de geflachten der fonen Merari : nae hare geflachten, nae het huys. harer vaderen:
43. Van dertigh jaer oudt, ende daer boven, tot vijftigh jaer oudt: al die inquam tot defen ftrijt, tot den dienft in de Tente der t'famen* komfte;
44. Hare getelde nu waeren, nae hare geflacht ten, drie duyfent, ende twee hondert.
45. Defe zijn de getelde van de geflachten der fonen van Merari: dewelcke Mofe, ende Aaron getelt hebben, nae 't bevel des HEEREN, doorde hant Mofe,
Uk DEEL,



§64 N U M E R I V,
Van de Merariten was meer dan de helft bekwaem tot den dienst, vergel. i: 3. 34- hier is eene zeer wijze beftuuring der Godlyke Voorzienigheid op te merken , naedien de Merariten ver weg het zwaerfte werk verrichten moesten.
46. Alle de getelde, dewelcke Mofe ende Aaron , ende de Overfte Ifraè'ls getelt hebben van de Leviten; nae hare geflachten, ende nae het huys harer vaderen, ' ,
47. Van dertigh jaer oudt, ende daer boven, tot vijftigh jaer oudt: al die inquam om den dienft der bedieninge , tot hulp van de Priesteren, ende den dienft des laftes, in het dragen der Heilige dingen, in of omtrent de Tente der t'famenkomfte te bedienen ;
48. Hare getelde waren acht duyfent ende vijf hondert, ende tachtentigh. urpnpM
49. Men teldefe nae het bevel des HEEREN door de hant Mofe, een yeder nae lijnen dienft,
ende nae lijnen laft, nae het werk dat hy te verrich-
ten had: ende fijne getelde waren die de HEERE Mofe geboden hadde te tellen.
HET V. KAPITTEL.
Jn dit Kapittel vinden wy vier Wetten, welke als Legerwetten kunnen worden aengemerkt, — om alle onreine perfonen uit het leger wech te zenden vs. 1-4. — omtrent het vergoeden van iets, het welk heimelyk ontvreemd was vs. 5- 8. — nopens het aendeel der Priesteren aen de Heilige dingen, vs. 9, io. — omtrent eene vrouw verdacht yan overfpel, vs. 11-31-
1. TT-Nde de HEERE fprack tot Mofe , niet lang nadat hy de voorbeen gemelde voorfchriften gegeven had , feggende :



N U M E R I V. 365
S. Gebiedt den kinderen lfraëls, dat fy, nu mijn Heiligdom in bet midden van Ifraël is opgericht, en de orde, zoo van hunne legering als optrekking, bepaeld is, uyt het leger (a) wechfenden alle melaetfche , ende alle (b) vloeyende; ende alle (<r) die onreyn zijn door het aenraken van eenen dooden. Alle deze onreinen zult gy , zoo lang de onreinheid duurt,' op eenigen affland van het leger doen woonen, opdat zy geene verkeering heb. ben met het leger, noch het zelve befmetten.
3. Van den man tot de vrouwe toe , fult gyfe wechfenden ; tot buyten hec leger fult gyfe wechfenden : op dat fy niet en verontreynigen hare legeren , dat is de vier hoofdbenden van Ifraël, in wekker midden ick woone, als de Opperfte Veldheer, in de Schechinah, in het Heilige der Heiligen. Het zou eene fchending zijn van mijne Heiligheid, wanneer een onreine tot dat leger naderde, in het welk ik mijne wooning heb.
4. Ertde de kinderen lfraëls deden alfoo , ende fondenfe tot buyten het leger: gelijck de HEERE tot Mofe gefproken hadde, alfoo deden de kinderen lfraëls.
Te vooren had de Heer reeds dit bevel gegeven omtrent de Melaetfchen, Lev. 13: 46; maer vermids de Ifraeliten, voor dezen tijd, niet tot een geordend heirleger waren t'zamengevoegd, had dit bevel nog niet kunnen werkftellig gemaekt worden.
5. Voorder omtrent den zelfden tijd , dat de Priesters en Leviten werkelyk in den dienst van het Heiligdom gefield waren , fprack de HEERE tot Mofe, ter nadere uitbreiding en opheldering van de wet, omtrent heimelyke ontvreemdingen , welke reeds te vooren gegeven was, Lev. 6: a enz. feggende :
6. (d) Spreeckt tot de kinderen lfraëls, Wanneer 'er thans perfonen in het leger wezen mog;en, het zy een man ofte vrouwe , die yet van eenige men-
III. DEEL.



S66 N U M E R I V.
fchelicke fonden gedaen fullen hebben, die eene misdaed tegen hunnen medemensen zullen begaen hebben, door hem iets, op eene flinkfche wys, te ontvreemden, of iets, het welk zijnen naeften toebehoort, bedrieglyk onder zich te houden, vooral wanneer zy de misdaed met eene fterke betuiging ontkennen, daer door overtreden hebbende door overtredinge tegen den HEERE; fo is die felve ziele fchuldigh zijnen naesten en den heere vergoeding te geven: '
7 Ende fy fullen hare fonde, welcke fy gedaen hebben , belijden voor den Priester: daer na fal hy die fchuldig is fijne fchult, dat geen namelyk, hetwelk hy zijnen naesten ontvreemd heeft, volkomen wederuy tkeeren, (e) nae de hooftfomme daer van, ende derfelver vijfde deel fal hy daerboven, boven de hoofdfom, toedoen: ende fal 't, de geheele fom met een vijfde verhooging, dien geven, aen den welcsen hy hem verfchuldigt heeft , om daer door de fchade te vergoeden, welke de eigenaer geleeden heeft.
Exod 22: 1 enz. was een vijf- of vier-voudige en ten minden eene dubbele wedergeving geboden; dan men lette , dat daer van misdaden gehandeld werd, van welke iemand gerechtelyk overtuigd was , maer hier werd zulk een geval bedoeld , in het welke de overtreder , uit eigen beweging, en door den aendrang van zijn geweten, de misdaed vrywillig ontdekte.
8. Maer fo het gebeuren mogt, dat die man, welken iets ontvreemd was, reeds geftorven zal zijn, of geenen loffer, geen bloedvriend of erfgsnaem, en fal hebben, om de fchult aen hem weder' uyt te keeren; in znlk een geval zal evenwel de bedrieger niet vry zijn van vergoeding, dan fal die fchult, de waerde van het geen hy bedrieglyk naer zich genomen Nhad, met een vijfde verhooaing dewelcke ais dan aen den Heere vervallende den HEERE wederuytgekeertwort, des Priefters zyn, om dezelve als een dienaer van het Heiligdom te ontvangen en
te
(t) Lev. 6: 5.



N U M E R I V. 367
te gebruiken : behalven den ram der verfoeninge, met den welcken hy, te weten de Priester, volgens da wet, Lev. 6: 6, 7 voor hem die fchuldig is verfoeninge doen fal.
De gebooren Ifraeliten konden nimmer zonder bloedverwanten zijn die hen in de erfenis opvolgden , en daerom is de aenmerking der Hebreuwfche Leeraren zeer gegrond, dat hier Joodengenoten der gerechtigheid bedoeld worden, die zonder erfgenamen fterven konden, wanneer zy na hunne inlijving in Ifraël geene kinderen gewonnen hadden.
9. Defgelij'cks, opdat elk, en ook de Priesters, voortaen zul'en weten , welk een eigendom zy hebben aen het geen voor den Heer in het Heiligdom moet gebracht worden, gelijk nu al het geen dat aen den Heer vervallen is, in het zoo eVengenoemde geval, den Priester zal toekomen, zo fal ook alle de heffinge van alle geheyligde dingen der kinderen Ifraè'ls, als by voorbeeld de eerftelingen en dergelijke, alle dingen, welke de Ifraeliten den Heere, als eene gewoone fchatting , zullen toewijden , dewelcke fy ten dien einde tot den Priefter brengen , deze alle zullen fijne zijn ; zy zullen hem , als eene bezolding van zijne bediening, toekomen.
10. (ƒ) Ende een yeders geheyligde dingen fullen fijne zijn, al het geen een Ifraelijt den Heere in het een of ander geval zou mogen toewijden, dat den Priester als zijn deel is toegeweezen , dat alles zal hem toebehooren, wat yemant den Priefter fal gegeven en Gode gehei. bgd hebben , het fal fijne zijn, niemand zal het hem onthouden mogen, of tot een ander einde befteelen.
11. Wijders, en niet lang daer na, fprack de HEERE tot Mofe , feggende :
12. Spreeckt tot de kinderen Ifraè'ls, ende fegt tot hen : Wanneer van yemant fijne huyfvrouwe fal afgeweken zijn , zoo dat zy eenigen tijd, tegen het verbod en afmaning van haren wettigen man, met eenen vreemden is alleen geweest , ende daer door aen haren
Echt.
(ƒ) Levit. io: 12, &c. lil. DEEL.



S68 N U M E R I V.
Echtgenoot gegronde verdenking gegeven heeft, dat zy doör overtredinge tegen hem overtreden fal hebben en zich aen overfpel hebben fchuldig gemaekt.
ja Wanneer haer Echtgenoot achterdocht heeft, dat een vreemd man by haer door byligginge des zaets fal gelegen hebben, ende het,voor den oogen hares mans fal verborgen zijn , zonder dat hy het met gence'zame zekerheid weet, ende dat fy., daer over van haren°man onderhouden zijnde, haer verheelt en de zaek ontkend fal hebben, zijnde nochtans, nae zijn vermoeden door overfpel onreyn geworden : ende zo .'er geen getuyge tegen haer en is, ende fy met betrapt en is , in welk geval zy, volgens de wet, fterven moest, Lev. 20: 10. Deut. 22: 22.
14. Zoo dan in dit onzeker ende twijfelachtig geval de vvergeefl, eene hevige jaloersheid, over hem, over haren wettigen man, gekomen is:, dat hy yvert over fiine huyfvrouwe , dewijle fy onreyn geworden 15: ofte dat over hem de yvergeelt gekomen is', dat hv over fijne huyfvrouwe yverc , hoewelfe niet onreyn geworden is; wanneer de man hare trouw verdenkt , het zy ze fchuldig is, dan niet.
Wanneer 'er van den ijvergeest gefproken wordt , hebben ■ wy niet te denken aen eenigen geest, onderfcheiden van dien des mans, maer aen de gefteldheid van zijn eigen geest, zo als dezelve met ijver of jaloersheid oezet was , even in dien zelfden zin, als wy Jet 19: 14 lezen van eenen geest der verkeerdheid.
15 Dan fal die jaloerfche man fijne verdachte huylvrouwe tot den Hooge-Priefter, den Priester by uitnemendheid brengen, of tot den gewoonen Priester, welken dit werk , in zijne dagordening, by het lot te beurt viel, ende , naedien zy als een zondares tot het Heiligdom nadert welke aen eene zeer groote misdaed, of indedaed, of ten minfte nae vermoeden , fchuldig is, zo fal haer man haer offerhanden voor haer medebrengen , een tiende deel van een Epha gerftenmeels : hy en fal geen olie daer op gieten , nochte wieroock ° daer



N U M E R I V: 369
daer op leggen, welke teekenen van vreugde zijn , en dus in dit geval niet te pas komen , dewijle het offer van deze vrouw een fpijs -offer der y veringen is, een offer van iemand, die van overfpel verdacht is, een fpijsoffer der gedachteniffe j dat de ongerechtigheyt, van welke zy wordt verdacht gehouden, in gedachteniffe brengt ; om haer geweten , zo zy fchuldig was , te doen ontwaken, en haer fchuld te doen bekennen.
Vermids de vrouw onder de macht van den man ftond, was het zijne zaek, om voor de offergave te zorgen. Dezelve moest beftaen uit gersten - meel, en wel het tiende deel van een Epha , zijnde die foort van fpijs - offeren , welke voor arme overtrederen bepaeld was, Lev. 5: ri. — Even» wel moest met deze offergave zoo niet gehandeld worden , als gewoonlyk met het fpijs-offer gefchiedde, daer olie opgegoten en wierook op gelegd werd, Lev. 2: 1. dit werd hier verboden, om twee bygebrachte redenen, 1. omdat het een fpijs-offer der ijvering was , het welk niet vrywillig werd opgebracht , maer uit hoofde van den ijvergeest en den achterdocht van den man. 2. omdat het een gedenk-offer was , het welk aen de ongerechtigheid deed gedenken , en niet zoo zeer diende, om dezelve te verzoenen, als wel om dezelve te vertoonen en openbaer te maken ; zoo dat dit fpijs - offer der ijvering zulk eene gefteldheid had , als het fpijs-offer by het zond-offer der armen, Lev. 5: n.
16. Ende de Priefter falfe, de verdachte vrouw namelyk , voor het Heiligdom by den brand-offer - altaer doen
naederen , hy falfe ftellen voor het aengeficht des HEEREN ; of zy ook , door Gods geduchte tegenwoordigheid , zoude bewogen worden , om , zo zy fchuld had, dezelve te belijden.
17. Ende de Priefter fal vervolgens, zo zy onverfchrokken blijft, heyligh water uit het waschvat in een aerden vat nemen: ende van het ftof, het welcke op den vloer des Tabernakels is , fal de Prielter nemen , ende in het water doen.
18. Daer na fal de Priefter tot de geduchte proef evergaen , de vrouwe nog meer naeby doen naderen en
III. DEEL. Aa



37o N U M E R I V.
voor het aengeficht des HEEREN ftellen , ende fal het hooft van de vrouwe ontblooten, door haer het boofddekfel aftenemen , het welk het teeken was van eene gehuwde vrouw , dat zy onder de macht van haren man ftond, omdat zy zich het zelve , nae vermoeden , had onwaerdig gemaekt, en teffens door het losmaken van hare vlechten, om haer eene ongeziene gedaente te geven; ende voorts fal de Priester het fpijs-offer der gedachtenifle op hare handen leggen , het welcke het fpijs-offer der yveringen is : ende in de hant des Priefters fal dat bitter water zijn , het welk met het ftof des Heiligdoms vermengd is , het welcke bitter genaemd wordt, wegens den vloeck, en de allerbitterfte gevolgen, welke het zelve, pp eene bovennatuurlijke wys , op het lichaem van de vrouw, medebrengt, zo zy fchuldig is.
Door alle deze voor- en toebereidfelen , werd aen de verdachte vrouw gelegenheid gegeven , om, ingeval zy fchuld had, zich nog te beraden, eer zy het tot het uiterfte, tot het doen van den allergeduchtften eed , liet komen.
19. Zo zy nu met dit alles by de ontkenning blijft volharden , ende geen fchuld bekent, dan moet de Priefter overgaen , om haer onder den eed van zuivering te brengen , hy fal haer be-eedigen, door Gods naem over haer aenteroepen tot eenen onbedriegbaren getuige, en eenen rechtvaerdigen Richter , en door het uitfpreken van den vloek over haer, zo zy fchuldig is; ende hy fal tot die vrouwe feggen, Indien niemant buiten uwen wettigen man by u gelegen heeft, ende indien gy onder de macht van uwen man zijnde niet afgeweken en zijt tot onreynigheyt: zijt vry van de geduchte gevolgen van dit bitter water, het welcke, zo gy fchuldig zijt, den vloeck medebrengt:
20. Maer fo gy onder uwen man zijnde, afgeweken zijt, ende fo gy onreyn geworden zijt: dat een man by u gelegen heeft, behalven uwen man ; zo gy fchuldig zijt aen overfpel.
Mogelyk hield de Priester hier een weinig ftil, eer hy
ver-



N U M E R I V. 3?r verder den vloek uitfprak, om aen de vrouw nogmaels tijd van bedenking te geven:
21. (Dan, zo de vrouw by de ontkenning bleef, dan fal de Priefter die vrouwe met den eedt der vervloeckinge be-eedigen, ende de Priefter fal tot de vrouwe feggen en het navolgend vloekformulier uitfpreken): de HEERE fette u tot eenen vloeck, ende tot eenen eedt, in 't midden uwes volcks: het ganfche volk zie de uitwerking van den vloek en van uwen valfchen eed ; de Heer ftelle u tot een fchrik ver wekkend voorbeeld van zijnen geduchten toorn: mits hierin blijkbaer, dat de HEERE uwe heupe vervallende, verflenfende en verrottende, ende uwen buyck fwellende makej Men verftae onder de zedige benaming van de heup, die deelen, welke ter voortplanting van het menschdom gefchikt zijn, en de werktuigen van de zonde dezer vrouwe geweest waren, vergel. Gen. 46: 26. Exod. 1: 5.
22. Dat dit felve water , het welcke de vervloeckinge medebrengt, in uw ingewant ingae , om den buyck te doen fwellen, ende de heupe te doen vervallen: dan fal die vrouwe feggen Amen , Amen. b& '
^ Door dit Amen, verklaerde de vrouw openlyk , dat zy zich aen deze vloekbedreiging onderwierp zo zy fchuldig was, en door de herhaling van Amen, Amen, gaf Zy te kennen , dat deze onderwerping niet overijlende gefchiedde, maer wel beraden ware. Deze plaeg, welke de vrouw, ingeval zy fchuldig was, allerpijnlykst viel en tot de huwelyksgemeenfehap geheel onbekwaem maekte, was zekerlyk wonderdadig: want het uitwendig bedrijf van den Priester, het welk omtrent de onfchuldige, zoo wel als omtrent de fchuldige verricht werd , had geen natuurlyk vermogen , om deze plaeg te veroorzaken.
23. Daer na fal de Priefter defe felve vloecken, dit zelfde vloekformulier, in een cedelken, op een ftuk linnen, zyde of andere daertoe gebruiklyke ftoife, fchrijven: ende hy fal 't met het bitter water uytdoen; hy zal deletters 111, deel. Aa 2



s72 N U M E R I V.
van dit gefchrift, met en in dit bitter water uitwasfcben, waer door die vloek als met het water zelve vermengd werd.
24. Ende hy fal die vrouwe dat bitter water, het welcke de vervloeckinge medebrengt, te drincken geven, dat het water , het welcke de vervloeckinge medebrengt, in haer tot bitterheden ingae , en in haer bittere en fmertelyke uitwerkfelen te weeg brenge. .
25. Ende de Priefter fal uyt de hant van die vrouwe het fpijs-offer der yveringen nemen, het offer namelyk van gerstenmeel, het welk de vrouw tot dus ver op hare handen gedragen had, ende hy fal dat felve fpiis-offer voor het aengeficht des HEEREN bewegen , ende fal dat op den altaer offeren ; hy zal het met den korf, waerin het geplaetst is, niet verbranden op den altaer, maer op denzelven plaetfen; daerenboven zal hy, volgens de wet, Lev. 4 , een handvol daeruit grijpen, om als een gedenk-offer voor den Heere, op dtn altaer verteerd te werden.
26. De Priefter fal oock van dat fpijs-offer, deflelven gedenck-offer een hant vol grijpen, ende fal 't op den altaer aenfteken : ende daer na fal hy dat water die vrouwe te drmcken geven.
27 Als hy haer nu dat water fal te drmcken gegeven hebben , 't fal gefchieden, indien fy onreyn geworden is , ende tegen haren man door overtredinge fal overtreden hebben , dat het water het welcke vervloeckinge medebrengt , tot bittèrheyt in haer ingaen fal , zoo dat zy aenftonds bittere en fmertelyke aendoeningen, in hare ingewanden, gevoelen zal , ende binnen korten zal men zien, dat haer buyck fwellen , ende hare heupe vervallen fal: ende die vrouwe fal in het midden hares volcks tot eenen vloeck zijn; als eene, welke zich zelve had vloekwaerdig gemaekt , en door Godlyke oordeelen bekend werd als eene gevloekte.
28. Doch indien de vrouwe niet onreyn geworden



N U M E IT I V. 373
den en is, maer reyn is: fo fal fy vry zijn , de man zal haer in gunst en met liefde ontvangen , ende fal met zade bezadigt worden ; het zal noch aen de huwlyks-vereeniging noch aen hare vruchtbaerheid hinderlyk zijn.
29. Dat is de wet der yveringen: als eene vrouwe onder haren man zijnde , fal afgeweken, ende onreyn geworden zijn met de daed:
30. Ofte als over eenen man de yvergeeft fal gekomen zijn, ende hy over fijne huyfvrouwe fal ge-yvert hebben , en zich verbeeldt dat ze fchuldig zy aen overfpel: dat hy de vrouwe voor het aengeficht des HEEREN ftelle , ende de Prielter aen haer defe gantfche wet volbrenge.
31. Ende de man fal van de ongerechtigheyt onfchuldigh zijn , hy zal niet kunnen beftraft werden , dat hy , ingeval zy fchuldig is , deze vloeken-- over haér gebracht, of haer , ingeval van oafchuld , oritëerd hebbe .maer die felve vrouwe fal hare ongerechtigheyt dragen: vermids zy ten minden zich onder fterke verdenking gebracht had ; 't welk zeer dienen konde om de vrouwen omzichtig te maken, zelfs omtrent allen fchijn des kwaeds.
Omtrent de wetten in dit Kapittel voorkomende, hebben wy in het algemeen aen te merken, dit dezelve als Legerwetteu moeten befchouwd worden, volgens welke de hiu de Ifraeliten, niet alleen ten opzichte van Hem , als een heilig, maer ook, met betrekking tot elkander, als een rechtvaerdig volk wilde doen t'zamenwoonen. Uit dit beginfel waekte de Wetgever niet alleen tegen de uitwendige onreinigheid, maer ook tegen de ontrouw en heimelyke ontvreemdingen in zijn leger, opdat de rust en de vertrouwelyke t'zamenwooning zoude beveiligd blijven, vooral ook tegen heimelyk overfpel en alle ontrouw in het Huwelyk , door welke de rust en goede orde zoude verftoord worden. Omtrent de laetfte wet in het byzonder hebben wy 'er dit by te voegen, dat men, in de Heilige Schrift, geen voorbeeld vinde, dat deze wet zy uitgevoerd , of dat de merkwaerdige proef, daerin voorgefchreeven , immer genomen zy. In het Thalmudisch boek Berachooth wordt een geval opgegeven , het welk na III. deel. Aa 3



s74 N U M E R I V.
de Babylonifche gevangenis zoude zijn voorgevallen i doch de Jooden willen, dat Rabbi Jonathan, de zoon van Saccai, wegens de vermenigvuldiging der overlpellen, de uitvoering van deze wet hebbe opgefchort, zich grondende op Hof. 4: 14. — Men heeft wijders wel op te merken, dat deze wet zeer wel te pas kwam onder de Legerwetten, dewijl in zulk een Legsr voor de vrouwen meer gelegenheid was, tot ongeoorloofde verkeering met vreemde mannen, dan by een volk het welk in bemuurde Steden woont, vooral wanneer de man genoodzaekt was, als behoorende tot de getelden in het leger des Heeren, onder zijne banier op te trekken, en tegen den vyand ten ftrijd te gaen, wanneer de vrouw zonder opzicht leefde, en voor de verzoeking bloot lag. En inderdaed 'er is al niets krachtiger te begrijpen tot voorkoming van overfpel, dan deze zelve inftelling: ook is het niet te denken , dat een vrouw, die waerlyk fchuldig was, zich immer zal verftout hebben aen deze proef zich blootteftellen, maer altoos dezelve door bekentenis zal voorgekomen zijn, uit welken hoofde het allerwaerfchijnlykst is , dat 'er nimmer een voorbeld van geweest zal zijn.
HET VI. KAPITTEL.
Be wet omtrent de Nazireërs , vs. 1 - 2 r. — Het formulier van zegening, met het welk de Priesters het volk zegenen moesten, vs. 22-27.
1. pNde de HEERE fprack tot Mofe , feg¬
gende :
2. Spreeckt tot de kinderen lfraëls , ende fegt tot hen : Wanneer een man ofte eene vrouwe, mids dat de perfoon zijn eigen meester zy, (want wanneer iemand zulk eene gelofte deed, die onder de macht van zijne ouderen, of eene vrouw, welke onder de macht van haren
man



N U M E R I VI. 375
man ftond , konde deze belofte vernietigd worden , vergel. Kap. 30: 4. enz.) wanneer een perfoon die vry is , van welk eene kunne dezelve ook wezen mag, fich afgefcheyden fal hebben , belovende de gelofte eenes Nazireers, om fich den HEERE af te fonderen;
Een Nazireêr is , nae de kracht van het grondwoord, iemand die zich van anderen afzondert, door het oeffenen van zekere meer dan gemeene daden van Godsdienst , die zich zeiven, boven het gewoone voorfchrift van de wet, door eene byzondere foort van heiliging , Gode toewijdt. Zulk een perfoon was een afgefcheidene , een afgezonderde, die zich, voor een groot gedeelte, van het genot en de bezigheden dezer waereld afzonderde, opdat hy zich geheel en al aen God en zijnen dienst zoude toewijden. Een Na¬
zireêr zonderde zich af, of voor zijn geheele leven, gelijk Simfon en Samuel, Richt. 15. en 1 Sam. j., of voor eenen zekeren bepaelden tijd. Het laetfte geval wordt in dit Kap. bedoeld.
3. Van wijn ende ftercken dranck fal hy fich affonderen, opdat deze verhittende dranken in hem geene neiging tot wellustigheden veroorzaken , en opdrt hy geen gevaer lope , van, door befchonkenheid , eenen misflag te begaen ten aenzien van die nauwgezette regelen van Godsdienftigheid , tot welke hy zich verplicht , wijn - edick, ende edick van ftercken dranck, die foortgelijk eene uitwerking heeft, als de wijn of fterke drank, waervan hy gemaekt is, en fal hy niet drincken, nochte eenige vochtigheyt van druyven , dat is den tweeden wijn, die gemaekt werd door het weeken van druiven in water, nadat het wijnfap uit dezelve geperst is, fal hy drincken, nochte verfche , ofte gedroogde druyven, rozijnen, eten ; dit laetfte is verboden uit voorzorg, om hem van den wijn aftehouden: want de fmaek der druiven zou in hem een begeerte naer derzelver uitgeperfte fap verwekken kunnen.
4. Alle de dagen fijner Nazireerfchap, geduurende dien ganfchen tijd, voor welken hy zich in den gezegden zin heeft afgezonderd, en fal hy niet eten van yets dat van den wijnflock des wijns gemaeckt is, van de
III. deel. Aa 4



376 N U M E R I VI.
keernen aen tot de baften toe; noch eenig deeg, noch eenig fruit, met welke iets van de druiven vermengd is, en van het geen uit dezelve kan worden toebereid.
5. Alle de dagen der gelofte fijner Nazireerfchap , en fal het (a) fcheermes over fijn hooft niet gaen : tot dat die dagen vervult fullen zijn, die hy fich den HEERE fal afgefondert hebben , fal hy heyligh zijn, latende de locken van het hayr fijnes hoofts waflen.
Deze byzonderheid diende tot de volgende einden. 1. tot een teeken, dat hy, of zy, zich van de waereld en hare pracht had afgezonderd, en afftand deed van de uitwendige fchoonheid, welke door het fnijden en affcheeren van het hair bevorderd werd. 2. opdat dezulke zich, door middel van derzelver lange hairlokken, geduurig hunne gelofte herinneren zouden. 3- omdat het ganfche hair aen den Heere moest opgeofferd werden, vergel. vs. 18-
6. Alle de dagen , die hy fich den HEERE fal afgefondert hebben, en fal hy tot het lichaem eens dooden niet gaen. Hy zal wel zorg dragen, dat hy geen lijk aenrake , noch in een huis kome , alwaer een doode is; ook zal hy niet te begraven gaen , vergel. Kap. 19: 11-13. want langs dezen weg zou hy zich eene on. reinigheid van zeven dagen veroorzaken.
7. Om fijnen vader, ofte om fijne moeder, om fijnen broeder , ofte om fijne fufter , om hen en fal hy fich niet verontreynigen , als fy doot zijn, noch met iemand zijner naestbeftaenden te begraven gaen: want het ongefchooren hair, als een teeken van de Nazireerfchap fijnes Godts, is op fijn hooft.
Zijne heiliging wordt het Nazireerfchap zijnes Gods gen?end, omdat hy zich, op eene gansch byzondere wys, aen den Heer bad toegewijd. Hier in was zijne heiligheid meerder dan die der Priefieren, vergel. Lev. 21: 2 enz.; hy ftond hier in met den Hoogepriester gelijk , vergel. Lev. 21: 11. Trouwens hy was, in eenig opzicht, een perfoon van eene
bui-
f O.) Riclit. 13: 5- 1 Sam. ï; fi.



N U M E R I VI. 377
huitengeweone heiligheid , en een voorbeeld van Christus, Heb. 7: 26.
8. Alle de dagen fijner Nazireerfchap is hy den HEERE in zoo ver heyligh , dat hy- nimmer tot een dood lichaem naderen moge.
g. Ende fo de geftorvene by hem onverfiens haeftelick geftorven ware, dat hy het hooft fijner Nazireerfchap foude verontreynigt hebben: fo fal hy , offchoon hem deze verontreiniging onverwacht bejegend zy, zonder dat hy het konde voorkomen, op den dagh fijner reyninge fijn hooft befcheeren , op den fevenden dagh , tot welken zulk eene onreinheid duurt, fal hy het befcheeren.
Door zulk een toeval, werd zijn hoofdhair dermate verontreinigd , dat het den Heer niet konde geofferd, en tot zijne eer verbrand worden ; het ganfche Nazireerfchap werd, in 2ulk een geval, gefluit, zoo dat het geenen voortgang 'heb. ben konde : na de gewoone reiniging, welke voor zulk een geval bepaeld was , moest het Nazireerfchap wederom van nieuws beginnen, door het affcheeren van het onreine hair, en het laten groejen van nieuw hair in deszelfs plaetfe.
10. Ende op den achtften dagh fal hy twee tortelduyven , of twee jonge duyven brengen tot den Priefter, tot de deure van de Tente der t'famenkomfte : dezelfde foort van offeranden, welke iemand offeren moest, die door vloejing was onrein geworden, Lev. 15: 14.
11. De Priefter nu fal eene bereyden ten fondoffer , ende eene ten brand-offer , ende fal voor hem verfoeninge doen, van dat hy aen den dooden hchame gefondigt heeft, vergel. Lev. 15: i5 alfo fal hy fijn hooft op dien felven dagh beginnen te heyligen door zijn hair Gode van nieuws te wijden.
Eigenlyk had de.Nazireer , in het bepaelde geval, niet gezondigd , maer zich, door het aenraken , of het zijn in de tegenwoordigheid yan eenen dooden, onrein gemaekt, het welk, fchoon tegen zijn wil en zonder zijne fchuld gebeurd, echter voor eene verontreiniging en eea foort van zonde*
III. deel. Aa 5



3?8 N U M E R I VI:
gehouden werd, vermids de fchaduwwet daer door gefchonï
den was. . «T .
12 Daer na fal hy de dagen fijner Nazireerfchap den HEERE van nieuws affonderen , ende, van den dag ziiner reiniging, wederom zoo vele dagen voor zijn Nazireerfchap beginnen te rekenen , als voor welke hy zich in het eerst aen den Heere verbonden had, daerenboven fal hy een lam, dat eenjarigh is, brengen ten fchultnffer gelijk de wet reeds te vooren voor onbekende overtredingen bepaeld had, Lev. 5: 15- ende de Voorige da, gen welke voor zijne verontreiniging reeds verioopen waren Vullen vallen, en hem van geen nut zijn, zy zullen niet' mede gerekend worden om dat fijn Nazireerfchap verontrevnigt was :
iq Ende dit is de wet des Nazireers , omtrent het eindigen van zijn Nazireerfchap : ten dage , als de
dagen fijner Nazireerfchap fullen vervult zijn, fal
hv dit brengen, of zal hy gebracht worden door den Sester, tot cle deure van de Tente der t famenkomfte- opdat de offeranden, welke vervolgens zullen verordend worden, voor hem mogen geofferd wfden'
IA Hy dan fal tot fijne offerhande den HEERE offeren een volkomen eenjarigh lam ten brand- / offer om daer door Gods opper heerfchappye te erkennen; ende 'een volkomen eenjarigh oylam ten fond-otter, om verzoening te doen over alle de zwakheden en onnauwkeurigheden , aen welke hy zich, in weerwil van zijne oplettendheld mogt hebben fchuldig gemaekt; ende eenen volkomenen ram ten danck-offer, om den Heere te danken, dat hy hem den tijd van zijn Nazireerfchap had doen vol-
€indi?n'Ende eenen korf ongefuerde [hecken], koecken van meelbloeme , met olie gemengt, ende ongefuerde vladen met olie beftreken , vergel. Exod. 29: 2. mitfgaders haer fpijs-offer , ende hare dranck-offeren, welke de flagtofferen doorgaends vergezelden , vergel. Lev. 2. 16 En-



N U M E R I VI. 379 i<5. Ende de Priefter fal 't voor het aengefichte des HEEREN brengen,^ tot den brandoffer - altaer : ende fal, volgens de wet, lijn fond-offer, ende fijn brand-offer bereyden.
17. Hy fal oock den ram ten danck-offer den HEERE bereyden , met den korf der ongefuerde [koeckenj : ende de Priefter fal fijn fpijs-offer, ende lijn danck-offer bereyden.
18. Als dan fal de Nazireer aen de ideure der Tente der t'famenkomfte (h) het hooft van het hair fijner Nazireerfchap befcheeren laten in de tegenwoordigheid van allen die in den voorhof verkeeren: ende hy fal het hoofthayr fijner Nazireerfchap nemen : ende hy fal 't leggen op het vyer dat onder den pot of ketel is, in welken men het danck-offer gewoon is toe te bereiden, om het zelve, als iets dat Gode heilig is, en tot zijne eer te verbranden.
19. Daer na fal de Priefter een gefoden fchouder , en wel de flinker (want de rechter was het deel van den Priester, Lev. 7: 32, 33) nemen van den ram, uit den pot, terwijl dezelve kookte, ende eene ongefuerde koecke uyt den korf, ende eene ongefuerde vlade: ende hy falfe op de handen des Nazireers leggen, na dat hy het hair van fijne Nazireerfchap afgefchoren heeft. Deze opgenoemde dingen zal de Nazireer op zijne handen nemen, en dezelve aen den dienstdoenden Priester als een byzonder gefchenk, en ter dankerkentenis voor zijne moeite, aenbieden.
20. Ende de Priefter fal die (c) bewegen, zoo den gezoden fchouder , als den koek en de vlade, ten beweeg-offer, voor het aengeficht des HEEREN, vergel. Lev. 7: 30, 31. het is een heyligh dingh, een byzonder gefchenk voor den Priefter , met en boven de borft des beweeg-offers, ende met de fchouder des hef-offers, die het gewoone deel van den Priester uitmaken van alle dankofferanden, Lev. 7:34. ende
(J) Hand. tv. 24. (C) Exod. tg: 27. III. DEEL.



S8o N U M E R I VI.
daer na fal die Nazireer wijn drincken; ten blijke, dat hy van zijne gelofte ontflagen is, en tot de gewoone levenswys kan wederkeeren.
21. Dit is de wet des Nazireers , die fijne offerhande den HEERE voor fijne Nazireerfchap fal belooft hebben, al was hy nog zoo arm , moet hy evenwel de opgenoemde dingen volbrengen, eer hy van zijn Nazireerfchap kan ontflagen worden, behalven wat fijne hant bekomen fal, dat is behalven het geen hy, by deze bepaelde dingen, nae zijne willekeur , verkiezen zoude 'er by te voegen : ten minften zal hy dat geen doen, het welk zijne gelofte , volgens de wet van het Nazireerfchap, van hem vorderde : nae fijne gelofte , dewelcke hy belooft fal hebben , alfoo fal hy doen nae de wet fijner Nazireerfchap.
22. Ende de HEERE fprack tot Mofe , feggende :
Het is zeer waerfchijnlyk dat dit bevel op eenen anderen tijd gegeven zy , kort namelyk nadat de Tabernakel was opgericht en ingewijd, vergel. Kap. 7: i. te weten dit bevel had deszelfs opzicht op den Tabernakel, en den plechtigen Godsdienst in den zeiven ; de heer bepaelt in het zelve de Wys , op welke de Ifraeliten, als zy tot den Godsdienst in den voorhof waren t'zamengekomen, van de Priesters verlof moesten krijgen, om te vertrekken. Hy fchrijft den Priesteren een zeker formulier van zegening voor, het welk zy over het volk moesten uitfpreken, om den Ifraeliten te verzekeren , dat de heer hen met allerlei weldaden bsgunftigen zoude , wanneer zy , met een godvruchtig hart, tot zijn Heiligdom naderden.
23. Spreeckt, zoo luidde het Goddelyk bevel aen Mofe , uit mijnen naem tot Aaron ende fijne fonen , welker werk het is het volk te zegenen, en dit zy eene altoosduurende wet voor alle hunne opvolgeren, feggende: Alfoo, met het na te noemen formulier . fult gylieden op een verheven plaets over einde ftaende , met uitgefpreide handen, met het aengezicht naer het volk gekeerd, en met
lui-



N U M E R I VI. 381
luider ftemme, de kinderen lfraëls fegenen, feggende tot hen:
24. De HEERE fegene u , Hy begunflige u-Iieden met allerlei weldaden , zoo hchamelyke als geestelyke ! Hy weere alle kwaed van u ende behoede u , Hy neme u onder zijne gunftige bcfcherming, en beveilige u tegen allerlei' onheilen.
25. De HEERE doe fijn aengeficht over u lichten, nimmer verberge Hy zijn aengezicht voor u, maer" doe u de' zichtbaerfte blijken van zijne gunst en byzondere liefde ondervinden, ende zy u genadigh in het vergeven van alle uwe zonden.
26. De HEERE verheffe lijn aengeficht over u, Hy doe u door allerlei gunstbewijzen ondervinden , dat Hy aen u ten goede gedenke , en dat Hy genoegen neme , in alle uwe offeranden cn andere Godsdienftige verrichtingen, ende geve u vrede , met allerlei voorfpoed, welvaert in alle opzichten.
In het driewerf herhalen van den naem jehovah , ligt de leer der Drieëenheid opgefloten: de Jooden zelve hebben niet kunnen nalaten van optemerken , dat daerin een verborgenheid ligt ; trouwens elk dezer uitfpraken heeft ook eene meer byzondere betrekking tot elk der drie Godlyke perfonen. Het is God de Vader , die als de eerfte oorzaek van alle genade , zegent en hehoedt ; de Zoon , die als Middelaer , en de oorzaek der verzoening, genadig is in het vergeven van de zonden ; en de Heilige Geest, die als Vertrooster, den Vrede fclienkt.
27. Alfo fullen fy mijnen naem op de kinderen lfraëls leggen, hen zegenen, door mijnen naem over hen aen te roepen , en my te fmeeken dat ik hen begunftigen moge :, op deze wys zult gy het volk , al zegenende en biddende , aen my en mijne weldadige voorzorg aanbevelen: ende ick falfe fegenen , ik zal hun ook dadelyk met die zegeningen begunftigen , welke de Priesters hun zullen hebben toegebeden.
III, DEEL.



382 N U M E R I VII.
HET VII. KAPITTEL.
Behelzende eene uitvoerige befchrijving van de ge* Jchenken, welke de Overjlen van Ifraël, uit naem der twaelf Stammen, den Heere ten offer brachten, •wanneer men v oor de eerflemael gebruik zou maken van den Tabernakel vs. 1-88. als mede van het welbehagen , het welk de Heer over deze gefchenken , met eene hoorbare ftem, van boven het Verzoendekfel aen Mofe verklaerde, vs. 89.
1. "C"Nde het gefchiedde ten dage als Mofe ge-eyndigt hadde (a) den Tabernakel op te richten, ende dat hy dien gefalft , ende dien geheyligt hadde, ende alle fijne gereetfehap, mitfgaders den altaer , ende alle fijne gereetfehap: ende hyfe gefalft, ende defelve geheyligt hadde. Met het een en ander had hy zeven dagen doorgebracht, vergel. Lev. 8: 10, n en 35.
Deze inwijding van den Tabernakel en deszelfs gereedfchappen had Mofe verricht, op den eerften dag der eerfte maend van het tweede jaer, na lfraëls uittocht uit Egypten, Exod. 40: 17, 18. - - Het geen nu hier verhaeld wordt, is gefchied, ten dage als Mofe deze inwijding geëindigd lui. Wanneer men dit in den ftrengften zin neemt, dan zoude deze gebeurtenis, gelijk meermalen gefchiedt, buiten hare eigenlyke plaets zijn aengeteekend, en dan. zou dit Kapittel, wat de orde van tijd aengaet , als mede 1: 8, 9,10 en 11, onmiddelyk volgen op het laetfte Kapittel van Exodus. —— Maer men kan de tijdbepaling ook in eenen ruimeren zin nemen, voor omtrent of een weinig na den tijd als Mofe geëindigd had, enz., en dan komt dit Kapittel op zijn rechte
plaets,
fa) Exod. 40: iS. x



N U M E R I VII. 333
plaets , en de dingen daerin gemeld , zijn gefchied in de tweede maend van het tweede jaer, nadat de Tabernakel, met alle deszelfs gereedfchappen, geheiligd waren, als mede nadat de Leviten waren afgezonderd tot den dienst van het Heiligdom , en beftemd tot hunne onderfcheiden bezigheden : want by de toebrenging van de hier gemelde gefchen. ken , waren de Leviten reeds in hunnen post bezig , zie vs. 5» 6, 7> 8, 9.
Na dat de Tabernakel, met deszelfs gereedfchappen was ingewijd , en de Leviten tot den dienst van het Heiligdom waren afgezonderd, in de tweede maend van het tweede jaer , na den uittocht uit Egypten, gefchiedde het
2. Dat de Overfte Ifraè'ls, de Hoofden van het huys harer vaderen, vergel. Kap. x; 5. 16, offerden op die wys en in die orde, als in het vervolg zal verhaeld worden (defe waren de Overfte der ftammen, die over de getelde ftonden.)
Dit offeren gefchiedde derhalven , na de telling van het volk.
3. Ende fy brachten hare offerhanden , hunne gaven en gefchenken, beftaende uit verfcheiden dingen, welke tot verfchillende gebruiken dienen konden, voor het aengefichte des HEEREN, aen de deur van den Tabernakel. Het eerde , d.4t zy aenbrachten , en gefchikt was om den Tabernakel , en zulke gedeelten van denzelven , als den mees ten om (lag maekten, gemakkelyker van plaets tot plaets te vervoeren, beftond uit fes met kostbare dekkleeden overdeckte wagenen, ende twaelf runderen , zijnde 'er twee voor eiken wagen gefpannen , eenen wagen voor twee Overften, ende eenen offe voor elck eenen, ieder Overfte bekostigde voor zich zeiven eenen os , en twee Overften bezorgden te zamen eenen wagen ; ende brachtenfe voor, dat is aen de deur of den ingang van den Tabernakel tot Mofe.
4. Ende de HEERE fprack tot Mofe, die, zonder Gods uitdrukkelyk bevel , deze gefchenken niet kon of mogt aennemen, zeggende:
5. Neemtfe van hen, ontvang voor my het gefchenk
III. DEEL.



384. N U M È R I VII.
van die wagenen en runderen, welke de onderfcheiden Stammen van Ifraël my, door de hand van hunné Overften, laten aenbieden, op datfe zijn mogen om te bedienen den dienft van de Tente der t'famenkomfte , opdat ze dienen ter vervoering van de grovere gedeelten van mijn Heiligdom, wanneer het leger zal opbreken, ende daerom gy fult defelve den Leviten geven, eenen yederen nae fijnen dienft , aen elk van de drie ordens der Leviten zoo vele wagenen en zoo vele runderen , als zy nodig hebben zullen tot den by zonderen post, welk eenen ieder van hen in het vervoeren van den Tabernakel is opgedragen.
6. Alfo, en uit kracht van dit Goddelyk bevel, nam Mofe die wagenen, ende die runderen: ende gaf defelve den Leviten.
7. Twee wagenen, ende vier runderen gaf hy den fonen Gerfons nae haren dienft.
Aen de Gerzoniten werd het minfte getal der wagens en osfen gegeven , omdat zy de minfte en ligtfte dingen te vervoeren hadden, zie Kap. 4: 25.
8. Ende vier wagenen, ende acht runderen gaf hy den fonen Merari, nae haren dienft, onder de hant, dat is onder de zorg en het opzicht van Ithamar den fone Aarons des Priefters.
Deze laetfte woorden behooren zoo wel tot het jde als tot het 8fie vers: want het opzicht van Ithamar ftrekte zich uit , beide over de Gerzoniten en Merariten, vergel. Kap. 4: *8, 33-
De Merariten hadden de zwaerfte lasten te vervoeren, en daerom kreegen zy meerder wagenen en osfen , dan de Gerzoniten.
9. Maer den fonen Kohaths en gaf hy niet van de wagenen en runderen : want de dienft der heyliger dingen was op hen , [die] fy op de fchouderen droegen ; het was hunne post, om , by het opbreken van het leger, de allerheiligfte dingen te vervoeren , welke zy op hunne fchouderen dragen moesten, vergel. Kap. 4: 6 14-
10. Ende de Overfte offerden, zy brachten, behal¬
ven



N U M È R I VII. 385
ven de genoemde wagenen en runderen , nog verfcheiden gefchenken , uit naem der twaelf Stammen , welke gefchikt waren ter inwyinge zoo des reuk- als des brand-altaers, ten dage niet lang na dien tijd , als defelve gefalft wert: de Overfte dan offerden hare offerhande voor den altaer in den Voorhof. Wanneer hier van de inwijing des altaers gefproken wordt, heeft men dit niet te verftaen van de eerfte inwijing; deze was reeds eenige dagen te vooren gefchied, vergel. Lev. 8 en 9 ; maer'de altaren zouden nu in zoo vier worden ingewijd, als de eerfte offeranden > voor byzondere perfonen of ftammen , op dezelve zouden geofferd werden.
11. Ende de HEERE feyde tot Mofe: Elcke Overfte fullen (een yegelick op fijnen dagh) nae de orde der Stammen , in welke het Leger verdeeld is , hare offerhande offeren ter inwyinge des altaers; opdat alles met orde en des te plechtiger gefchiede.
12. Die nu het eerst van allen, als de eerfte en aenzienlykfte Stam vertegenwoordigende, op den eerften dagh Van deze ongemeene inwijingsplechtigheid , fijne offerhande offerde, was Naheffon de fone Amminadab, voor, dat is in den naem en van wege, de ftamme van Juda, van welke hy de Overfte en eerfte perfoon was.
13. Ende fijne offerhande, of het gefchenk, het welk hy in naem van de Stam Juda aenbracht, en 't welk dienen zoude ten gebruike van den brandoffer-altaer, Was eene filvere fchotel, welcker gewichte was hondert ende dertigh [fikelen] , een filveren fprengbecken van tfeventigh fikelen , nae den fikel des heyligdorns: fy waren beyde vol meelbloeme met olie gemengt, ten fpijs-offer:
De Schotels dienden om hec vleesch te ontvangen , het welk op den altaer moest verbrand worden , of de meelbloeme voor de fpijsöfferen; de Bekkens om het bloed der offerdieren optevangen : het Spijsoffer moest de branden dank-offeren vergezellen , van welke vs. 1 5 en 17 gefproken wordt.
14. Daerenboven bracht Nahesfon in naem van de Stam Juda eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen]
lil. DEEL. Bb



38f5 N U M E R I VII.
vol reuckwercks : ten gebruike van den reuk-altaer, die in het Heilige ftond , alwaer al het gereedfchap van goud moest wezen.
15. Een varre, een jongh runt, een ram, een lam, dat eenjarigh was, ten brand-offer:
16. Een geytenbock , ten fond-offer :
17. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen , vijf boeken , vijf eenjarige lammeren : dat was de offerhande van Naheffon den fone Amminadab, welke hy uit naem van de Stam Juda, op den eerften dag offerde.
18. Op den tweeden dagh offerde Nethaneël de fone Zuar, de Overfle van Iffafchar.
Het geen deze Overfte, gelijk ook alle de volgende , elk als het hoofd en uit naem van zijn byzondere Stam aenbracht en offerde , verfchilde niets van Nahesfons offerande. Mofe verkiest het evenwel van elk onderfcheiden op te noemen, opdat geen der Stammen denken mogt , dat zijne gefchenken meerder of minder geacht wierden dan die van een andere Stam; dus men dit voor geen noodloze herhaling moet aenzien.
19. Hy offerde fijne offerhande eene filvere fchotel , wekker gewichte was hondert en dertigh [fikelen'] , een filveren fprengbecken van t'feventigh fikelen, nae den fikel des heyligdorns: fy waren beyde vol meelbloeme met olie gemengt, ten fpijs-offer:
20. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen] vol reuckwercks :
21. Eenen varre, een jongh runt, eenen ram, een lam, dat eenjarigh was, ten brand-offer:
22. Eenen geytenbock, ten fond-offer:
23. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen , rijf boeken , vijf eenjarige lammeren : dat was de offerhande van Nethaneël den fone Zuar.
24. Op den derden dagh [offerde] de Overfle der fonen Zebulons, Eliab de fone Helon.
25. Sijne offerhande was eene filvere fchotel,
een



N U M E R I VIL 387
welcker gewichte was hondert ende dertigh [ fikelen], een filveren fprengbecken van tfeventigh fikelen, nae den fikel des heyligdorns: fy waren beyde vol meelbloeme met olie gemengt, ten fpijs-offer:
26. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen] vol reuckwercks:
27. Een varre, een jongh runt, een ram, een lam, dat eenjarigh was, ten brand-offer;
28. Een geytenbock, ten fond-offer:
29. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen, vijfhoeken, vijf eenjarige lammeren: dat was de offerhande Eliabs des foons Hclon.
30. Op den vierden dagh [offerde] de Overfle der kinderen Rubens, Elizur de fone Sedeür.
3r. Sijne offerhande was eene filvere fchotel , welcker gewichte was hondert ende dertigh [fikelen] , een filveren fprengbecken van tfeventigh fikelen , nae den fikel des heyligdorns : fy waren beyde vol meelbloeme met olie gemengt, ten fpijsoffer :
32. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen] vol reuckwercks:
33. Een varre, een jongh runt, een ram, een lam, dat eenjarigh was, ten brand-offer:
34. Een geytenbock , ten fond-offer :
35. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen, vijf boeken , vijf eenjarige lammeren : dat was de offerhande van Elizur den fone bedeür.
36. Op den vijfden dagh [offerde] de Overfte der kinderen S imeons , Üelumiè'1 de fone Zurifaddai.
37. Sijne offerhande was eene filvere fchotel , welcker gewichte was hondert en dertigh (fikelen], een filveren fprengbecken van tfeventigh fikelen, nae den fikel des heyligdorns : fy waren beyde vol meelbloeme met olie gemengt , ten fpijs-offer :
38. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen] vol reuckwercks:
III. CEEL. Bb 2



388 N U M E R I VIL
39. Een varre, een jongh runt, een ram, een lam, dat eenjarigh was, ten brand-offer:
40. Een geytenbock, ten fond-offer:
41. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen , vijf boeken , vijf eenjarige lammeren : dat was de offerhande Selumiè'1» des foons Zur:« faddai.
42. Op den feften dagh [offerde] de Overfte der kinderen Gads, Eljafaph de fone Dehuè'1.
43. Sijne offerhande was een filvere fchotel, welcker gewichte was hondert en dertigh [ fikelen] , een filveren fprengbecken van t'feventigh fikelen, nae den fikel des heyligdorns , beyde vol meelbloeme gemengt met olie, ten fpijs-offer:
44. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen] vol reuckwercks:
45. Een varre, een jongh runt, een ram , een lam, dat eenjarigh was, ten brand-offer:
46. Een geytenbock, ten fond-offer :
47. Ende ten dank-offer twee runderen , vijf rammen , vijf boeken , vijf eenjarige lammeren : dat was de offerhande Eljafaphs des foons Dehuël.
48. Op den fevenden dagh [ifferde] de Overfte der kinderen Ephraims, Elifama de fone Ammihud.
Men ziet hier uit, dat deze plechtigheid niet door d«n Sabbath werd afgebroken, maer het aenbrengen der offeranden even eens voort ging als op de andere dagen.
49. Sijne offerhande was eene filvere fchotel, welcker gewichte was hondert en dertigh [fikelen], een filveren fprengbecken van tfeventigh fikelen, nae den fikel des heyligdorns, beyde vol meelbloeme met olie gemengt, ten fpijs-offer:
50. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen] vol reuckwercks:
51. Een varre, een jongh runt, een ram, een lam, dat eenjarigh was , ten brand-offer:
52. Een geytenbock, ten fund-offer:
53- En'



N U M E R I VIL 389
53. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen , vijf boeken , vijf eenjarige lammeren : dat was de offerhande van Elifama den fone Ammihud.
54. Op den achtften dagh [offerde'] de Overfle der kinderen Manaffe , Gamaliël de fone Pedazur.
55. Sijne offerhande was eene filvere fchotel, welcker gewichte was hondert en dertigh [fikelen], een filveren fprengbecken van tfeventigh fikelen , nae den fikel des heyligdorns, beyde vol meelbloeme met olie gemengt, ten fpijs-offer :
56. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen] vol reuckwercks:
57. Een varre , een jongh runt, een ram, een lam, dat eenjarigh was, ten brand-offer:
58. Een geytenbock , ten fond-offer:
59. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen , vijf boeken , vijf eenjarige lammeren : dat was de offerhande Gamaliëls aes foons Pedazur.
60. _ Op den negenden dagh [offerde] de Overfle der kinderen Benjamins , Abidaa de fone van Gideoni.
61. Sijne offerhande was eene filvere fchotel , welcker gewichte was hondert en dertig [fikelen], een filveren fprengbecken van tfeventigh fikelen, nae den fikel des heyligdorns : fy waren beyde vol meelbloeme met olie gemengt, ten fpijs-offer:
62. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen] vol reuckwercks:
63. Een varre, een jongh runt, een ram, een lam, dat eenjarigh was, ten brand-offer;
64. Een geytenbock , ten fond-offer:
65. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen , vijf boeken , vijf eenjarige lammeren : dat was de offerhande Abidans des foons van Gideoni.
III. DEEL. Bb 3



3po N ü M E R I VH.
66. Op den tienden dagh [offerde] de Overfte der kinderen Dans, Ahiëzer de fone van Ammifaddai.
67. Sijne offerhande was eene filvere fchotel, welcker gewichte was hondert ende dertig [fikelen], een filveren fprengbecken van tfeventigh fikelen, nae den fikel d^s heyligdorns: fy waren beyde vol meelbloeme met olie gemengt, ten fpijs-offer:
68. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen ] vol reuckwercks :
69. Een varre, een jongh runt, een ram, een lam, dat eenjarigh was, ten brand-offer :
70. Een geytenbock, ten fond-offer:
71. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen , vijf boeken , vijf eenjarige lammeren : dat was de offerhande van Ahiëzer den fone van Ammifaddai.
72. Op den elfden dagh [offerde] de Overfte der kinderen Afers, Pagiël de fone Ochran.
73. Sijne offerhande was eene filvere fchotel , welcker gewichte was hondert ende dertigh [fikelen], een filveren fprengbecken van tfeventigh fikelen, nae den fikel des heyligdorns: fy waren beyde vol meelbloeme met olie gemengt, ten fpijs-offer:
74. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen J vol reuckwercks :
75. Een varre , een jongh runt, een ram, een lam , dat eenjarigh was, ten brand-offer:
76. Een geytenbock, ten fond-offer:
77. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen , vjjf boeken , vijf eenjarige lammeren: dat was de offerhande van Pagiël den fone Ochran.
7ff. Op den twaelfden dagh [offerde] de Overfte der kinderen van Naphtali, Ahira de fone Enan.
79. Sijne offerhande was eene filvere_ fchotel , welcker gewichte was hondert ende dertigh [fikelen] , een filveren fprengbecken van tfeventigh fikelen, nae den fikel des heiligdoms: fy wafeh beyde



N U M E R I VII. 391
de vol meelbloeme met olie gemengt, ten fpijsoffer:
80. Eene reuckfchalë van tien goudene [fikelen] vol reuckwercks :
81. Een varre, een jongh runt, een ram, een lam, dat eenjarigh was, ten brand-offer:
82. Een geytenbock, ten fond-offer:
83. Ende ten danck-offer twee runderen , vijf rammen , vijf boeken , vijf eenjarige lammeren: dat was de offerhande van Ahira den fone Enan.
84. Dat is de inwyinge des altaers van den Overften lfraëls , ten dage als defelve gefalft of voor « de eerftemael gebruikt wert ; en de gefchenken van alle de Stammen te zamen maekten uit, twaelf filvere fchotelen , twaelf filvere fprengbeckens, twaelf goudene reuckfchalen.
85. Eik eene filvere fchotel was van hondert en dertigh [fikelen ], ende een fprengbecken van tfeventigh : Al het filver van de vaten , was twee duyfent , ende vier hondert [ fikelen] , nae den fikel des heyligdorns.
86. Twaelf goudene reuckfchalen vol reuckwercks , elcke reuckfchalë was van tien [fikelen], nae den fikel des heyligdorns : al het gout der reuckfchalen was hondert, ende twintigh [fikelen].
87. Alle de runderen ten brand-offer waren twaelf varren , twaelf rammen , twaelf eenjarige lammeren, met haer fpijs - offer, van meelbloeme met olie gemengd , het welk in de twaelf fchotels en bekkens was aengebracht, als een noodwendig byvoegfel tot de brandofferen, vergel. Kap. 15: 8,9, ende twaelf geytenbocken ten fond-offer.
88. Ende alle de runderen ten danck-offer waren vier en twintigh varren,. de rammen tfeftigh , de boeken tfeftigh , de eenjarige lammeren tfes tigh : dat is de inwyinge des altaers, na dat defelve gefalft was.
Men merke in deze ganfche plechtigheid op , dat de III. DEEL. Bb 4



392 N, U M E R I VII.
Ifraeliten het beste en bet kostbaerfte dat zy bezaten, aea den Heer en zijnen dienst hebben toegewijd , en, hoe ook de Stammen onderling in rijkdom 'verfchillen mogten, dat elke Stam nogthans evenveel toebracht, als willende de een niet minder zijn dan de ander , noch ook boven de anderen uitmunten, vermids zy alle dezelfde betrekking tot God hadden, en een gelijk aendeel aen den altaer. Zy brachten niet alleen fpijs- en dank-offers, ten blijke van dankbaerheid , dat zy boven alle andere volkeren verwaerdigd waren , met God in een verbond te ftaen ; maer ook branden zond-offer , om daer door het gebrekkige en zondige te erkennen , het welk hun, in de verkeering met zulk eea Heilig Wezen , geduurig aenkleefde. 1
89. Ende, wanneer nu alles volbracht was, het welk tot de ordening van lfraëls Leger, en de inwijing van den Tabernakel behoorde, zoo gebeurde het geen de heer voorheen aen Mofe beloofd had , Exod. 25: 22., namelyk dat God zelf, van hoven de verbonds-ark tot hem fpreken zoude , zoo menigmael de Heer iets te bevelen , of Mofe iets te vragen had : want zoo dikwijls als Mofe in het voorvertrek van de Tente der t'famenkomfte gingh, het welk het Heilige genaemd werd , om met Hem, met den, Heere, te fpreken, fo hoorde hy, Mofe, klaer en duidelyk eene ftemme tot hem fprekende van boven het verfoendeckfel, het welcke is op de Arke der getuygenifTe, van tuffchen de twee Cherubim als Gods throon , zoo dat hy de Godlyke woorden klaer en onderfch#idenlyk hooren en verftaen konde : alfo fprack Hy, de Heer, tot hem , tot Mofe zijnen eerften Staetsdienaer in Ifraël.
In deze hoorbare ftem was eene affchaduwing der groote Verbolgenheid der menschwording van Gods Zoon, die, in het vleesch geopenbaerd zijnde , tot de Jooden , in hunne eigen tael, gemeenzaem fpreken zoude.
HET



N U M E R I VIII, 393
HET VIII. KAPITTEL.
'gene verordening omtrent het aenfteken der Lampen in het Heiligdom, vs. 1-4. ende plechtige toewijding van de ganfche Stam van Levi tot den dienst van den Tabernakel, vs. 5-26,
1. T^Nde de HEERE fprack tot Mofe , feg¬
gende :
Het is niet zeker, wanneer de Heer deze woorden tot JVIofe gefproken hebbe. — Het kan zijn , dat Mofe, nadat de Overfte der ftammen geofferd hadden, gelijk Kap. 7 verhaeld is, aenftonds in den Tabernakel gegaen zy, en het
bevel, het welk nu volgen zal, ontvangen hebbe. Dan
het is waerfchijnlyker, dat dit bevel , en het geen verder omtrent de toewijding der Leviten verhaeld wordt, aen Mofe is bekend gemaekt, onmiddelyk na het bevel, om de Leviten aen de Priesteren te geven , en na het regelen van hunne onderfcheiden diensten, Kap. 3 en 4. Het geen dan hier volgt , heeft Mofe zoo lang overgeflagen , tot dat hy eenige andere dingen, welke tot de legering der Ifraeliten betrekking hadden , tusfchen beide had aengeteekend.
Althans de heer bad tot Mofe, van boven het Verzoen
dekzel , gezegd
2. Sprefeckt tot Aaron, ende fegt tot hem: Als gy de lampen aenfteken fult, (a) recht tegen over den kandelaer fullen de feven lampen lichten.
Eigenlyk ftaet 'er, tegen over het aengezichte des kandelaers, dat is te zeggen, over en weder, aen weerskanten van den kandelaer; vergelyk de verklaring Exod. 25: 37. Op deze wys waren de lichten aen weerzijden van het Heiligdom, haer licht door dat ganfche vertrek uitbreidend»; en dit was zeer noodzakelyk, naedien het Heilige geene venitars had, en i*
00 Esod. 25: 37. JII. DEEL. Bb 5



394 N U M E R I VIII.
zich zeiven donker was: de Lampen moesten het geheele vertrek verlichten.
3. Ende Aaron dede alfoo , tegen over voor aen den kandelaer ftack hy deiTelven lampen aen; De Hoogepriester deed, gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde.
Dit was de eerftemael dat de Lampen werden aengeftoken, trouwens nu was de Altaer ingewijd , en nu zou de plechtige Godsdienst eenen aenvang nemen.
4. Dit werck nu des kandelaers was niet hol, maer van masfief goud , van (/;) dichten goude, tot fijne fchacht , tot fijne bloemen was 't dicht: nae de gedaente , die de HEERE Mofe vertoont hadde , alfoo hadde hy den kandelaer gemaeckt, vergel. Exod. 25: 31 enz. 37: 17 enz.
5. Ende de HEERE fprack tot Mofe, feggende :
6. Neemt de Leviten uyt het midden der kinderen lfraëls , geef hen nu ten dienfte der Priesteren, breng nu het bevel ter uitvoer , het welk ik u voorheen heb voorgefchreeven , zie Kap. 3: 7. wijdt hen nu in tot den dienst van het Heiligdom, ende reynigtfe met water, opdat zy rein zijnde, tot mijne wooning naderen mogen.
7. Énde aldus fult gy hen doen om hen te reynigen en plechtig intewijden, fprengt op hen water der ontfondinge, van dat heilig water, het welk met de asfche van de roode vaerze vermengd zul zijn en nader zal befchreeven worden c. 19: 9. ende fy fullen het fcheermes over haar gantfche vleefch doen gaen , zy moeten
even eens behandeld worden als een Nazireer, die, door het onverhoeds aenraken van eenen dooden , onrein geworden is, vergel. c. 6: 9, ende fullen hare kleederen waffchen , ende fich reynigen , opdat hunne gereinigde lichamen door geen vuil gewaed mogen bezoeteld worden.
8. Daer na fullen fy nemen eenen varre, die een jong runt is, ten brand - offer vergel. vs. 12. met fijn
" fpijs-
'V) Exod. 25: 31.



N U M E R I VIII. 305
fpijs-offer van meelbloeme, met olie gemengt, vermids 'er altoos een fpijs-offer met het brand-offer moet gepaerd gaen vergel. c. 15: 9, ende eenen anderen varre, een jongh runt, fult gy nemen ten fond-offer.
Deze offerande, welke voor de ganfche ftam der Leviten geofferd werd, was geüik aen het zond-offer voor de ganfche Vergadering van Israël, wanneer zy door onwetendheid gezondigd had. Lev. 4: 13, 14-
9. Ende gy fult de Leviten voor de Tente der t'famenkomlte doen naederen, tot aen de deur van den Tabernakel, alwaer de brandoffer - altaer ftond , ende gy
fult de geheele vergaderinge der kinderen lfraëls, dat is de oudften van gansch Israël, doen verfamelen: vergel, vs. 10.
10. Ja gy fult de Leviten voor het aangelichte des HEEREN doen naederen, om hen den Heere, als zijne bedienden, voorteftellen en aentebieden; ende de kinderen lfraëls, dat is de Overften der ftammen, als het ganfche volk vertegenwoordigende, fullen hare handen op de Leviten leggen , denkelyk op eenige der oudften van die ftam, welke de overige vertegenwoordigden; en dit moest gefchieden om daer door te kennen te geven, dat zy het recht , om den dienst van God waertenemen , van de eerstgeboornen, die 't zelve eerst bezeten hadden, op de Leviten overdroegen, en dat zy, nevens het ganfche volk, hen tot den plechtigen Godsdienst toewijdden, afftand doende van die diensten, welke zy van de ftam Levi, zoo in den ftrijd, als in andere zaken, het algemeen belang betreffende, vorderen konden.
11. Ende Aaron fal de Leviten bewegen ten beweeg-offer voor het aengefichte des HEEREN, van wegen en in naem van de kinderen Ifraè'ls: de Leviten moeten my, door hen voor mijnen altaer ginds en herwaerds te bewegen, worden aengeboden, op dezelve Wys, als met de eerstgeboornen gedaen werd, om hen intewijden ; op
datfe zijn om den-dienft des HEEREN te bedienen.
Aaron was niet in ftaet, om alle de Leviten, op de gezegde wys, te bewegen, maer, nae alle gedachten, zal zich de
III. PEEL.



So6 N U M E R I VIII. zaek op deze wys hebben toegedragen, dat Aaron zijne handen over de Leviten bewoog, en dat zy zich zeiven daerop met het hoofd ginds en herwaerds bewogen hebben, om daerdoor de gereedheid der Leviten aentetoonen tot den dienst van het Heiligdom.
12. Ende de Leviten fullen hare handen op het hooft der varren leggen, om, door deze plechtigheid, aentewijzen, dat die dieren in hunne plaets geofferd wierden, cn dat zy de onreinheid aller hunner heilige diensten, welke gansch Israël op hen gelegd had, op deze di«ren overbrachten, daer
na bereydt gy eenen dezer varren ten fond-offer, ende eenen ten brand-offer den HEERE, om over de Leviten verfoeninge te doen.
Het zond - offer diende eigenlyk ter verzoening, en het brand - offer vertoonde, dat de verzoening was aengenomen, daerom werd het zond-offer eerst geofferd, offchoon het brandoffer, als het oudfte en waerdigfle, vs. 8. het eerst genoemd
wordt. Hier hadden foortgelijke plechtigheden plaets,
als by de inwijing van Aaron Lev. 8: 14, 18.
13. Ende gy Mofe fult de Leviten flellen voor het aengefichte Aarons , ende voor het aengefichte fijner fonen, om hen aen den Priesteren, als hunne ondergefchikte bedienden , aentebieden en onder hunne macht te flellen, ende gy fultfe bewegen, pf nadat gy dezeize, door Aaron, zult bewogen hebben, ten beweeg-offer den HEERE.
14. Ende gy fult de Leviten uyt het midden der kinderen lfraëls uytfcheyden, en hen, door deze plechtige inwijing , van het overige volk afzonderen ; op dat de Leviten (c) mijne zijn, perfonen geheiligd tot mijnen dienst.
15. Ende daer na fullen de Leviten inkomen in den voorhof om de Tente der tTamenkomfte te bedienen en de Priesteren te helpen; ende gy fultfe reynigen , ende fultfe ten beweeg-offer bewegen, of nadat
gy hen zi{lt gereinigd m ten beweeg-offer bewogen hebben.
jó. Want
tö-bov. 3: 45.



N U M E R I VII7. S97
16. Want fy zijn op mijn bevel gegeven, fy zijn my gegeven uyt het midden der kinderen Ifraè'ls: voor en in plaets van de openinge van alle baermoeder, van eiken zoon, die voor de eerstemael van eene vrouw geboren wordt; [voor] de eerftgeborene eens yeders uyt den kinderen Ifraè'ls, hebb' ickfe my genomen vergel. c. 3.
17. Want (d) alle eerftgeborene onder de kinderen Ifraè'ls is mijne, onder de menfchen, ende onder de beeften: ten dage dat ick alle eerftgeboorte in Egyptenlande floegh, hebb' ick defelve my geheyligt. vergel. Exod. 15: 2.
18. (e) Ende ick hebbe de Leviten genomen voor en in de plaets van alle eerftgeborene onder de kinderen lfraëls: vergel. c. 3: 12. enz.
19. Ende ick hebbe de Leviten , Aaron ende fijnen fonen tot eene gifte gegeven, uyt het midden der kinderen Ifraè'ls, om den dienft der kinderen lfraëls in de Tente der t'famenkomfte te bedienen, om my te dienen voor en in de plaets der Israëliten , en om die diensten te doen, welke de Israëliten anders in eigen perfonen zouden moeten verrichten, ende om voor de kinderen lfraëls verfoeninge te doen; niet door het offeren van offeranden, .want dit was alleen het werk der Priesteren; maer door den Priesteren in het werk der verzoening byteftaen, en om toetezien, dat niemand tot den Tabernakel nadere en zich vermete om den Heiligen dienst te verrichten, buiten de Priesteren: op dat 'er geene plage en zy onder de kinderen Ifraè'ls, als de kinderen Ifraè'ls tot het heyiigdom naederen fouden.
20. Ende Mofe dede , ende Aaron , ende de oudften van de gantfche vergaderinge der kinderen lfraëls, aen de Leviten: nae alles wat de HEERE Mofe geboden hadde, van den Leviten, foo deden de kinderen lfraëls aen hen.
21. Ende de Leviten ontfondigden lich volgens
(d) Exod. 13: 2 ende 22: sg. ende 34: 19. Lev. 27; 26. bov 31 13. Esc. 2: 23. (e) bov. 3: 12.
III. DEEL.



398 N U M E R I VIII.
het Godlyk voorfchrift vs 7. ende wieffchen hare kleederen , ende Aaron beweegdefe ten beweeg-offer voor het aengeficht des HEEREN : ende Aaron dede verfoeninge over hen , om hen te reynigen volgens het bevel vs. 12.
22. Ende daer na quamen de Leviten om haren dienft. te bedienen in de Tente der t'famenkomfte , voor het aengeficht Aarons , ende voor het aengeficht fijner fonen : gelijck als de HEERE Mofe van de Leviten ' geboden hadde , alfoo deden fy aen hen.
23. Ende de HEERE fprack tot Mofe nog een nader bevel, betreffende de Leviten, feggende:
24. Dit is 't dat den Leviten aengaet, en het geen gy verder omtrent hen hebt waertenemen: van vijf en twintigh jaer oudt, ende daer boven, fullenfe inkomen als Leerlingen, en beginnen met het bewaken van den Tabernakel ; en tot hun dertigfte jaer gevorderd zijnde zullen zy bevorderd worden tot zware en maer aengelegen diensten, om den ftrijt te ftrijden in den dienft van de Tente der t'famenkomfte. , . n
25. Maer van dat hy vijftigh jaer oudt is, lal hy van den ftrijt defes dienftes afgaen en van het moeilykfte gedeelte van den dienst ontflagen worden: ende hy en fal niet meer dienen in het zware werk.
26. Doch fal hy met fijne broederen evenwel blijven dienen in de Tente der t'famenkomfte, om de wacht waer te nemen, maer den dienft van het zware werk en fal hy niet meer bedienen: alfoo fult gy aen de Leviten doen in hare wachten, en hun, volgens deze regelen, hun werk en hunne bedieningen aenwijzen.
HET



N U M E R I IX. m
HET IX. KAPITTEL.
Eene nadere byvoeging by de Wet van het Paeschfeest , met betrekking tot zulken , die verhinderd werden hetzelve op den gewoonen tijd te houden vs. 1-14.. eene bejchryving van de wys, op welke de Heer Israël, op deszelfs reizen, geleidt heeft. vs. 15-23.
1. J^Nde de HEERE fprack, dat is had gebroken,
tot Mofe, in de woeftijne Sinai, in het tweede jaer, na dat fy, de Israëliten, uyt Egyptenlant uytgetogen waren, in de eerfte maent, feggende :
2. Dat de kinderen Ifraè'ls het (a) Paefchen houden fouden, op lijnen gefetten tijt.
Toen Israël uit Egypten vertrekken zoude, had de Heer het Pafcha voor de eerftemael ingefteld, en daerby gelast, dat dit Feest jaerlyks , ter gedachtenis van deze merkwaerdige gebeurtenis , op den 1 4den der eerste maend, zoude gehouden worden, wanneer zy in Kanaan zouden gekomen zijn, Exod. 12: 13. Maer, om tusfchen beide inkomende redenen, zou 'er nog een langen tijd verioopen, eer zy in het bezit van Kanaan kwamen : nu was 'er omtrent een jaer verioopen, na Israëls uittocht uit Egypten, en dewijl 'er nu in hunne legering aen Sinai zich een bekwame gelegenheid voordeed om het nog eenmael te vieren, zo beval de Heer, dat men by de eerst komende verjaring van deze gewichtige gebeurtenis, het gemelde Feest vieren zoude, en dat wel op den gezetten tijd; namelyk,
3. Op den veertienden dagh in defe eerste maent des tweeden jaers na hunnen uittocht, tuffchen de twee avonden, (zoo luidde het Godlyk bevel aen Mofe, en, in zijn
00 Exod. 12. 1, &c. Lev. 13: 5. Num. 28: 16. Deut. ife *, III. DEEL.



4oo N U M E R I IX.
perfoon, aen allen Israëliten gegeven) , fult gy dat houden , op fijnen gefetten tijt: nae alle fijne infet,tingen, ende nae alle fijne rechten fult gy dat houden , volgens het voorfchrift, het welk ik daervan gegeven heb Exod. 12 en 13 en Lev. 23.
4. Mofe dan dit bevel ontvangen hebbende, maekte het aenftonds werkftellig, en fprack tot de kinderen lfraëls, door middel van hunne oudften, dat fy het Paefchen fouden houden.
5. Ende fy hielden het Paefchen op den veertienden dagh der eerfter maent, tuflchen de twee avonden in de woeftijne Sinai alwaer zy nu bykans een geheel jaer waren gelegerd geweest, nae alles dat de HEERE Mofe geboden hadde, alfoo deden de kinderen lfraëls.
Na dezen tijd leest men niet, dat zy het Paeschfeest weder gevierd hebben , voor dat zy over den Jordaen, in de vlakte van Jericho gekomen waren , Jof. 5: 10.
6. Doe nu dit eerste Paeschfeest na den uittocht uit Egypten, in de woestijne van Sinai, gehouden werd, warender des tijds lieden in Israël geweefl, die over en door het aenraken van het doode lichaem eens menfchen onreyn waren, ende dus op den felven dagh het Paefchen niet en hadden konnen houden, uit kracht van
de wet Lev. 7: 20, dat een onreine van de heilige dingen niet eten mogt, daerom naederden fy voor het aengeficht Mofe , ende voor het aengeficht Aarons op dien felven dagh , om te vernemen, hoe zy zich in die geval gedragen moesten.
7. Ende die felve lieden feyden tot hem , Wy zijn onreyn over het doode lichaem eens menfchen, maer deze onreinheid is ons niet door ons eigen toedoen en moedwillig overkomen; de betrekking welke wy, uit hoofde van bloedverwantfchap, tot de dooden hadden, vorderde het: waerom fouden wy verkort worden en het voorrecht niet genieten mogen, het welk onze Broeders genieten, dat wy de offerhande des HEEREN op fijnen gefetten tijt niet en fouden offeren , in 't midden der
kin-



N U M E R I IX. 4°*
kinderen lfraëls , dat wy het Pafcha niet zouden mogen eten, en deel hebben aen dat dank-offer, het welk wy gaern, zoo wel als andere, zouden willen gebruiken, tot eene blijde erkentenis van onze verlosfing uit de dienstbaerheid van Egypten, en evenwel terwijl wy onrein waren , hebben wy dit Feest, op den gezetten tijd, niet kunnen vieren; geef ons raed, en beflisch toch, hoe wy ons, in dit twijffelachüg geval , gedragen moeten.
8. Ende Mofe , wien deze zaek zeer twijffelachtig voorkwam, vond het raedzaem om hier over met den Heere zeiven te raedplegen, daerom feyde hy tot hen : Blijft hier aen den ingang van den Tabernakel flaende, en ik zal in denzelven ingaen, om Gods mond te vragen, op dat ick hoore wat de HEERE u in dit geval gebieden fal.
9. Doe fprack de HEERE van boven het verzoet* dekfel tot Mofe, feggende:
10. Spreeckt totj de kinderen lfraëls, (want het geen ik u zal zeggen, zal niet alleen ter onderrichting dienen van deze vragers, maer ook voor alle Israëliten in volgende tijden , om 'er zich, in geval van onreinheid by het houden van het Pafcha, nae te gedragen:) verklaer dan het volk mijnen wil met deze woorden, feggende: Wanneer yemant onder u, ofte onder uwe volgende ' geflachten , over een doot lichaem of op eenige andere wys onreyn zal wezen, ofte wanneer iemand op eenen verren wegh fal zijn op den gewoonen tijd van het Paeschfeest, zoodat hy, door onreinheid of tegenfpoed op de reize, verhinderd wordt het zelve te vieren; hy fal dan nogthans den HEERE het Paefchen houden, wanneer zijne onreinheid zal geëindigd, of wanneer hy zal te huis gekomen zijn.
11. Kunnen zekere perfonen dit feest op den gezetten tijd, op den i4den der eerste maend, om eene der gemelde redenen, niet houden, in de tweede maent op den veertienden dagh, tuffchen de twee avonden fullen fy dat houden, zo evenwel de onreinheid of uitlandigheid langer duurt dan eene maend, zal het niemand geoorloofd zijn het Pafcha te houden in de derde of vierde maend opdat 'er geene verwarring kome in de Feesten. Wanneer zy nu dit
III. DEEL. Cc



402 N U M E R I IX.
Feest, in de tweede maend houden, 2ullen zy, even als op den gewoonen tijd, het vieren met ongefuerde \brooderi] ende bittere faufe fullen fy dat Pafcha eten.
12. Sy en fullen daer van niet overlaten tot den morgen , Q>) ende en fullen daer aen geen been breken en het overfchot met vuur verbranden , nae alle infettinge des Paefchen zoo als ik dezelve voorheen bepaeld heb, Exod. 12 en 13. fullen fy die het zelve in de eerste maend niet houden konden , dat houden in de volgende tweede maend.
13. Evenwel niemand moest van deze uitzondering eenig misbruik maken, wanneer 'er geene der twee genoemde redenen van uitftel plaets heeft, zal niemand vermogen het vieren van het Paeschfeest natelaten : want als een man die reyn is, ende op den wegh niet en is, ende nalaten fal het Paefchen te houden, fo fal die felve ziele, die nalatige perfoon, als een verachter van mijne inftelling, uyt hare volckeren uytgeroevt worden : want hy de offerhande des HEEREN op fijnen gefetten tijt niet en heeft geoffert; die felve man fal de ftraf van fijne fonde dragen , 'er zal hem zelfs daer voor geen flagt-offer vergund worden.
14. Ende wanneer een vreemdelingh, die geen geboren Israëlijt is, maer een Joodengenoot, die zich heeft laten befnijden, by u als vreemdelingh verkeert, ende hy het Paefchen den HEERE oock houden fal, wanneer hy begeerig is, om met u deze plechtigheid waertenemen nae de infettinge van het Paefchen , ende nae fijne wijfe, alfoo fal hy het houden: (e) het fal eenderley infettinge voor ulieden zijn, beyde den vreemdelingh ende den inboorlingh des lants, beide gebooren Israëliten, en Joodengenoten, zullen zich, in het vieren van het Pafcha, nae het bevel, het welk ik daeromtrent gegeven heb, ftiptelyk gedragen.
Deze nadere uitbreiding, omtrent de wet van Pafcha, teekent Mofe ter dezer plaets aen, omdat hy thans bezig was de
geCO Exod. 12: 46. Joh. 19: 33 5 3<- CO Exod. 12: 49-



N U M E R I IX. 403
gebeurtenisfen te boeken van de tweede maend, in welke de Israëliten, die by de algemeene viering van het Pafcha onrein waren , dit Feest gehouden hebben. Zulk eene herhaling voor de onreinen had alleen plaets by het Paefchfeest, en niet by andere hooge feesten : omdat de Paesch - plechtigheid gerekend werd een hoogeren trap van heiligheid te hebben als een Sacrament van Gods Verbond, tot welks ge-* bruik elk Ifraëlijt verplicht was.
Hierop volgt de befchrijving van de wys , ep welke het leger optrok.
Nu begon de tijd te naderen, dat het leger van Israël zou» de optrekken, en daerom geeft Mofe, om het volk eenen diepen indruk inteprenten van Gods gunstige voorzorg en befcherming, een breedvoerig bericht, hoe het vertrek van het leger uit de vlakte van Sinai gefchied, en dat de belofte allerblijk* baerst vervuld is, welke de Heer te vooren * omtrent de omHandigheden van het optrekken des legers, gedaen had;
15. Ende (zoo begint hy ditverhael) (d) op den dagh van het oprichten des Tabernakels bedeckte de wolcke, die voorheen boven het leger der Israëliten geftaen had, den Tabernakel, en wel bepaeldelyk plaetfte zy zich op of naer de zijde van de Tente der getuygenifle, dat is bov<»n het Heilige der Heiligen, in het welk de ark der getuigenisfe geplaetst was. Van hier kon deze wolk, als zijnde in het middenpunt van het leger, van allen zeer voegzaem gezien worden, zöo wel des nachts, als des daegs, ende in den avont, als het begon duister te worden, was over den Tabernakel als een gedaente des vyers, dan was de lichtende zijde der wolke naer buiten gekeerd, en dit duurde tot aen den morgen , als het begon licht te worden, wanneer het donker gedeelte der wolke zich op nieuw vertoonde.
16. Alfoo gefchiedde 't gedueriglick; de wolcke bedeckte fteeds des daegs denfelven Tabernakel, ende
Cd) F.xod. 40: 34. III. DÜEL. CC 4



404 N U M E R I IX.
des nachts was 'er geduurig boven het Heiligdom 'een gedaente des vyers, geduurende al dien tijd, dat Israël zich in de woestijne legerde.
17. Maer, wanneer Israël van legerplaets zou veranderen, dan rees de wolk opwaerts in de lucht, en dit was het fein voor het leger om optebreken , na dat de wolcke opgeheven wert van boven de Tente, alfoo, verreyfden oock daer na de kinderen lfraëls: ende volgden dien weg, welken de Wolk- en Vuur- kolom hun voorgaende aenwees, tot in de plaetfe daer de wolcke ftil bleef ftaen, daer ter plaets legerden hen dan de kinderen lfraëls.
18. Nae den mont des HEEREN , dat is nae Gods bevel, het welk aen het leger kenbaer werd door het bewegen of ftilftaen der Vuur- en Wolk - kolom, verreyfden de kinderen Ifraè'ls, ende nae des HEEREN mont legerden fy hen: (e) alle de dagen in dewelcke de wolcke over den Tabernakel bleef, legerden fy hen en bleeven zoo lang in dezelfde legerplaets.
19. Ende als de wolcke vele dagen over den Tabernakel verbleef, fo namen de kinderen lfraëls de wacht des HEEREN waer, ende en verreyfden niet.
De wacht des Heeren waertenemen zegt hier God te gehoorzamen, in het verblijven op die plaets, alwaer de wolk rustte, hoe lang het ook duuren mogt, eer dezelve wederom optrok; en den Tabernakel - dienst in dien tijd te verrichten.
20. Als 't nn was, dat de wolcke weynige dagen op den Tabernakel was, nae den mont des HEEREN legerden fy hen , ende nae den mont des HEEREN verreyfdenfe, zy volgden het bevel des Heeren ftiptelyk in het verreizen, offchoon zy fomtijds in eene aengename legerplaets wel wat langer zouden hebben willen vertoeven, indien het aen hun geftaen had.
21. Maer al was 't zelfs dat de wolcke van den avont tot den morgen daer was, en dus alleenlyk des
nachts
OC 1 Gor. 10: i.



N U M E R I IX. 405
nachts boven den Tabernakel bleef ftilftaen , ende dat de wolcke in den morgen opgeheven wert, fo verreyfdenfe en vervolgden op Gods bevel hunnen tocht , ja ofte de wolk des daegs, ofte des nachts opgeheven werd, aenftonds zo drae als de wolcke opgeheven wert, fo verreyfdenfe.
22. Ofte als de wolcke twee dagen , ofte een maent, ofte [vele] dagen of een jaer vertoogh op den Tabernakel, blijvende daer op, (ƒ) fo legerden hen de kinderen lfraëls, ende en verreyfden niet: ende als fy verheven wert, verreyfdenfe.
23. Nae den mont des HEEREN legerden fy hen, ende nae den mont des HEEREN verreyfdenfe : fy namen de wacht des HEEREN waer, nae den mont des HEEREN, door de hant Mofe.
Deze byzonderheid van Israëls legeren en opbreken, geduurende hun 40 jarig verblijf in de woestijne, teekent Mofe hier by voorraed en zeer nauwkeurig aen, om te doen zien, dat de Israëliten, hoe hardnekkig ook in andere gevallen, in dit opzicht zijn geboorzaem geweest; als mede om ons te doen opmerken , dat alle de onderfcheiden bewegingen van het leger der Israëliten gefchied zijn, nae de byzondere aenwijzingen, welke de Heer daer omtrent gedaen had , aen wiens wijze en rechtvaerdige fchikking hunne veertigjarige reis door de woestijne, alleen is toetefchrijven.
(ƒ) Exod. 40: 36, 37.
t
III, DEEL. Cc 3



405 N U M E R I Xt
HET X. KAPITTEL.
Gods bevel omtrent het vervaerdigen van zilveren trom* petten, gefchikt om het volk van den optocht en andere zaken te waerfchouwen vs. i - 10. een verhael omtrent den optocht van Israël uit de woestijne van Sinai vs. 11-36.
%. TZOorder, op eenen anderen tijd, fprack de HEERE of had Hy gefproken tot Mofe , van boven het verzoendekfel, feggende:
2. Maeckt u twee filvere trompetten, of blaesturgen van de Bazuinen onderfcheiden, van dicht werck van masfief of gepolijst zilver fult gyfe door Bezaleël en Aholiab laten maken: ende fy fullen u zijn tot de t'famenroepinge der vergaderinge, om het volk voor den Tabernakel t'zamen te roepen, ende tot het bekendmaken van den optocht der legeren.
Vo'gens de befchrijving , welke Jofephus van deze Trompetten geeft, waren het zilveren pijpen of buizen, een weinig dikker dan een fchenkel, ' een weinig minder dan een elle lang, hebbende vooraen een mondftuk, om 'er bekwamelyk in te blazen, en achter aen eene rondte, eindigende in de gedaente van een klok. Deze Trompetten waren onderfcheiden van de Bazuinen. De buis van de Trompetten was recht, maer die der Bazuinen gekromd of gebogen. !■ De ftof van de Trompetten was zilver, maer
de Bazuinen waren gemaekt van Ramshoornen. — Het geluid der Trompetten was helder en lieflyk , maer dat der Bazuinen fchor en droevig. — Op de Trompetten bliezen alleen de Priesters, maer op de Bazuinen ook anderen.
Men vraegt of deze Trompetten , van welke Mofe hier fpreekt, de eerfte geweest zijn, zoo dat dezelve voor dezen
tijd



N U M E R I X. 407
tijd onbekend waren ? Dit is althans zeker , dat de Heer reeds, in de voorige maend, eene bepaling gemaekt had omtrent de Feesten , en onder deze was ook eene gedachtenis des geklanks, op den eerften dag der zevende maerd, Lev. 23: 24. dit vooronderftelt, dat de Ifraeljten reeds voor dezen tijd het geklank der Trompetten gekend hebben. Het is derhalven zeer waerfchijnlyk, dat dit bevel, om de Trompetten te vervaerdigen, reeds eenigen tijd voor den optocht uit de woestijne van Sinaï, gegeven zy, en dat Mofe eerst ter dezer plaets melding daer van make, nu 'er gelegenheid was om dezelve tot een der voornaemfte gebruiken waer toe zy dienden te bezigen , te weten tot het opbreken van het Leger, gelijk vervolgens verhaeld wordt vs. 11 enz.
Het gebruik dezer Trompetten bepaelt de Heer op de volgende wyze.
3. Als fy , te weten de Priesters, met defelve, met beide de Trompetten te gelijk, blafen fullen , dan fal de geheele vergaderinge tct u vergadert worden, aen de deure van de Tente der t'famenkomfte.
Mofe was met Aaron gelegerd aen de voorzijde van den Tabernakel. Wanneer nu Mofe eenig bevel des Heeren aen de ganfche menigte bad bekend te maken , of wanneer het ganfche volk moest verfchijnen tot den plechtigen Godsdienst , dan moest Mofe , tot een teeken van t'zamenroeping, op beide de Trompetten te gelijk laten blazen.
Hoe was het mogelyk, zal men vragen, dat zoo vele menfchen , als het heir der Ifraeli'en uitmaekten, het geluid dezer Trompetten hooren konden, daer het Leger eene vlakte van verfcheiden mijlen befloeg ? — 'Er zijn , die meenen, dat 'er, op zekere afftanden, perfonen verordend waren, die, wanneeer het geblaes der Trompetten gefchiedde, met andere Trompetten bliezen , om dit teeken tot aen het einde van het Leger over te brengen. — Het allerwaerfchijnlykfte is evenwel, dat dit Trompetten-geluid, in den Voorhof van den Tabernakel, niet alleen aen de voorzijde , maer van alle kanten rondom gefchied zijnde, het zelve niet alleen in het
III. DEEL. CC 4



408 N U M E R I X.
Leger der Leviten, maer ook in dat van ganfch Ifraël konde gehoord worden ; vooral wanneer men in aenmerking neemt, dat de legeringen in groote vlakten waren , meestal op eenigen afftand met bergen omgeven , zoo dat het geluid door de weerkaetzing bevorderd wierd.
4. Maer, zoo vervolgde de Heer , alsfe flegts met de eene Trompet fullen blafen, dan fullen tot u vergadert worden de Overfte, de Hoofden der duylènden lfraëls • aen de deur van den Tabernakel.
De Overften van 't volk worden hier genaemd de Hoofden der duizenden lfraëls. Men heeft hier evenwel niet te denken aen de Overften , welke Mofe , op den raed van Jethro, over elk een duizend had aengefteld, Exod. 18: 21, want die heeten D,l""'£" Overften en niet Ct^N1"* Hoofden. Hier worden die twaelf Vorsten der onderfcheiden Stammen bedoeld , die Num. 1: 16 befchreeven worden als Overften der Stammen van hunne Vaderen , en daerna als Hoofden der duizenden van Ifraël.
Wanneer 'er nu flegts met ééne Trompet geblazen werd, was dit een teeken, dat de twaelf Stamhoofden van Ifraël tot Mofe , aen de deur van den Tabernakel, komen moesten, niet zoo zeer om met hem raed te plegen, als wel om hun de bevelen bekend te maken, welke hy van den Heer ontvangen had: Deze moesten hier van aen de Overften der Duizenden , die wederom aen die der Honderden , en daerdoor aen die der Vijftigen , door dezen aen die der Tienen, en die eindelyk aen her ganfche volk kennis geven.
5. Als gy, zoo vervolgde de Heer, op de Trompetten met een gebroken, metjeen bevend en trillend geklanck, door de Priesteren blafen fult, dan fullen de legers die tegen 't ooften gelegert zijn, optrecken • te weten de eerfte Hoofdbende beftaende uit de Stammen Juda, Isfafchar , en Zebulon.
Wanneer dit bevend geluid éénmael gehoord werd, was* het een teeken, dat de drie Stammen, die tot de Banier van Juda behoorden, en aen de oostzijde van den Tabernakel gelegerd waren, moesten optrekken.
ó. Maer als gy ten tweeden male met een ge-
bro-



N U M E R I X. 409
broken geklanck door de Priesteren blafen fult laten, dan fullen de legers die tegen 't zuyden legeren,
de Stammen van Ruben , Simeon, en Gad optrecken: met een gebroken geklanck fullen fy blafen tot hare optochten ; dit zal het teeken zijn voor de genoemde Stammen om op te trekken, en gevolgelyk ook voor de overige hoofdbenden, om de twee eerfte in die orde als ik te vooren bepaeld heb, na te volgen.
Na het eerfte blazen moest derhalven zoo veel tijd verioopen, dat de eerfte Hoofdbende kon in beweging komen en de volgende zich gereed houden ; maer zoo drae het tweede geluid gehoord werd, moest de tweede Hoofdbende, onder de Banier van Ruben, optrekken. ——— Meer zegt 'er de Wctgeever niet van; ondertusfchen is het uit den aert der zake ligtelyk aftenemen, dat ook de andere Hoofdbenden in hunne orde volgden, vergel. vs. 13 -28. Of 'er nu voor de derde en ook voor de vierdemael geblazen zy, wanneer de derde en vierde Hoofdbende moest optrekken, dan of deze twee laetfte flegts te volgen hadden, wanneer de twee eerfte, door het herhaelde geluid der Trompetten, bevel ,ontvangen hadden om op te trekken, is niet ligtelyk te bepalen.
Voorts heeft men zich wel te herinneren, dat de Heer, door het vertrekken van de Wolkkolom, zelf het eerfte teeken gaf om te verreizen, wanneer derhalven de wolk oprees, en het volk daerdoor aenleiding kreeg om te zien dat zy zich reisvaerdig moesten maken, diende het Trompetten - geblaes, om het tijdpunt van den optocht aentewyzen.
Op de vraeg waerom 'er een bevend geluid gehoord werd, als het leger moest optrekken, antwoorden de Jooden, dat zulke optochten niet zonder angst toegongen , vermids elk een optocht de Ifraeliten deed naderen tot den krijg tegen de Kanaaniten, en dit bevend geblaes by deze angstvalligheid het best voegde. Doch denkelyk gefchiedde dit om geen andere reden^, dan om door dit gebroken geluid een teeken te geven dat van 't voorige flegts onderfcheiden was, gelijk 'er terftond volgt:
7. Maer in *t verfamelen van de ganfche gerneynte lfraëls, fult; gy blafen laten , doch geen
III. DEEL. Cc 5



4io N U M E R I X.
gebroken geklanck maken; 't welk het teeken van optocht is.
8. Ende de fonen Aarons , de Priefters , fullen met die trompetten blafen : niemand anders zal dezelve gebruiken, ende fy fullen ulieden zijn tot eene eeuwige infettinge by uwe volgende geflachten, zoo lang het Gemeenebest van Ifraël duuren zal.
Men vindt deze Trompetten ook in volgende tijden gebruikt, ten tijde van Salomo, 2 Chron. 5: 12. onder Koning Abia , 2 Chron. 13: 12. onder Koning Hiskia, 2 Chron. ao: 26-28, en na de wederkeering uit Babel, by het leggen van den grond des Tempels, Ezr. 3: 10. en by het inwijden van Jerufalems muur, Neb. 12: 35: 41.
9. Ende wanneer gylieden in uw lant Canaan, het welk ik nu bezig ben u volgens mijne belofte te geven ; wanneer gy in Canaan zult gekomen en gevestigd zijn, zult gy wel eens in de noodzaaklykheid gebracht worden om ten porlog op te trekken, en u tegen de aenvallen van uwe vyanden met de wapenen te verdedigen; wanneer gy nu in zulk een geval ten ftrijde fult trecken tegen den vyant, die u benaeuwt, fult gy oock met die trompetten een gebroken geklanck maken , foortgelijk als nu by het optrekken van het leger moet gefchieden : fo fal uwer gedacht worden voor het aengeficht des HEEREN uwes Godts, ende gy fult van uwe vyanden verloft worden:
De gevolgen van dit bevend Trompetten-geblaes zouden tweederlei zijn.
A. Zoo zal uwer gedacht worden voor het aengezicht desHeeren.— God wordt gezegd aen iemand te gedenken, wanneer hy de blijken van zijn gunftig aendenken vertoont, en dat vooral in tijden van tegen fpoed, wanneer hy dozijnen voor eenigen tijd fcheen te vergeten. Door het'aengezicht des Heeren, hebben wy te denkenden Gods byzondere tegenwoordigheid in het midden van Ifraël. s- De ganfche
uitdrukking geeft derhalven te kennen, dat de Allerhoogfte
God,



N U M E R I X. 411
God, wanneer de Trompetten een bevend geluid maekten, en men teffens den Heere om hulp bad, gelijk 2 Chron. 13: 14 ; alsdan de bewijzen van zijne gunftige tegenwoordigheid betoonen zoude in het verdelgen van lfraëls vyanden. Het Trompetten geluid was derhalven in dit geval voor de vyanden een bode des doods, maer voor Ifrrël een teeken van verlosfing. B. Daerom is de tweede belofte, en gy zult van uwe vyanden verlost worden. De Trompetten dienden derhalven om Ifraël moed by te zetten , en tot waerborgen van eene gewenschte overwinning; daerop had Abia het oog, wanneer hy Ifraël toevoegt, God is met ons in de Jpitfe , en zijne Priesters met de Trompetten des geklanks , om tegen u alarm-geklank te maken, 2 Chron. 13: 12. IO. Defgelijcks, zoo vervolgt de Heer, dit is het vierde • gebruik van de Trompetten, namelyk ten dage uwer vrolickheyt, wanneer gy u voor Gods aengezicht met dankzegging voor zijne weldaden verheugt, ende in uwe gefette hoogtijden, ende in de beginfelen uwer maenden , fult gy oock met de trompetten blafen over uwe - brand-offeren, ende over uwe danck-offeren: ende fy fullen u ter gedachtenuTe zijn voor het aengefichte uwes Godts • Ick ben de HEERE uwe Godt.
Wat heeft men door den dag der vrolykheid te verftaen? mogelyk behoort dezelve tot de Hoogtijden, zoo dat de meening deze zy, op den dag uwer vrolykheid in uwe Hoogtijden, dat is de vrolykheid, welke gy op uwe Hoogtijden betoont. —Anders zou men 'er dagen van vreugde door verftaen kunnen , welke van de Hoogtijden onderfcheiden zijn , en op welke het volk eene byzondere ftof van vreugde had, door het ontvangen van meer dan gewoone weldaden. Daertoe zou men dan kunnen brengen het opbrengen van de ark in den Tempel, 2 Chron. 5: 12. de inwijding van den Tempel door Salomo, 2 Chron. 7: 6. de krooning van Joas, 2 Reg. |i: 14. het leggen van den grond in den tweeden Tempel, Ezr. 3: 10, het inwijden van den muur van Jerufalem,
III. DEEL.



41a N U M E R I X.
Neb, 12: 27, 35. en de blijdfchap der Jooden over® het verijdelen van Hamans raedflagen, Esth. 9: 19.
Tot de Hoogtijden moet men, behalven het Paesch- Pinxter- en Loofhutten-Feest, ook nog brengen, den eerften dag der zevende maend , Lev. 23: 24. en den tienden dag van dezelfde maend, zijnde de groote Verzoendag, Lev. 23:27.
Ook worden hier de beginfelen, of gelijk 'er eigenlyk ftaet de hoofden der maenden genoemd. Te weten op den eerften dag van elke maend, moesten de Ifraeliten byzondere offeren brengen , Num. 28: 11-15. Het opmerken van da beginfelen der maenden was zeer nuttig, omdat de rekening der Feesten daervan afhong; en fchoon wy geene wet vinden , welke de verzameling des volks gebood , blijkt het evenwel, dat men op die dagen gewoon was zich tot den Godsdienst te verledigen: Dit wordt onderfteid in de vraeg van de Sunamitifche Vrouw aen den Propheet, waer' gaet gy henen, het is geen nieuwe Maen noch Sabbath? 2 Reg. 4: 23. Voeg 'er by, dat men uit Amos 8: 5 fcbijnt'te moeten befluiten, dat de nieuwe maen , of de eerfte dag van elke maend , als een buitengewoone Sabbath befchouwd werd, op welken men geen dienstwerk mogt doen ; en dat men op zulke dagen, zoo wel als op den Sabbath, pleegde t'zamen te komen voor het aengezicht des Heeren, is aftenemen uit Jef. 66: 23. Op deze plechtige dagen moest 'er op de Trompetten geblazen worden over lfraëls Brand.offeren en Dank' offeren. De Brand-offers waren voor den heere op el-
ken Hoogtijd bepaeld , zie Num. 28 ; maer de Dank-offers waren vrywillig , Kap. 29: 39. —• Deze offeranden zouden Ifraël ter gedachtenis zijn voor het aengezicht hunnes Gods, wanneer de Trompetten by die gelegenheid geblazen wierden, dat is te zeggen, de Heer zou hunner ten goede gedenken, en een welgevallen nemen in hunne offeranden.
Omtrent dit ganfche bevel, de zilveren Trompetten betreffende, hebben wy nog een poer aenmerkingen mede te deelen.
X. Dat men het zelve uit een burgerlyk oogpunt befchouwen moet, en dan ftemde het alleszins overeen met den luister en de waerdigheid van lfraëls Koning, die door deze zilveren
Trom-



N U M E R I X. 413
Trompetten, bewijzen gaf van zijne tegenwoordigheid onder ïfraël , en hen opriep om zijne bevelen te ontvangen , of te verreizen nae zijn welbehagen. Hierop
fcbijnt Bileam het oog te hebben, wanneer hy van Ifraël uitroept, de Heer zijn God is met hem, en het geklank des
Konings is by hem, Num. 23: 21. Door dit middel
kreeg het ganfche volk in het gemeen , - en de Hoofden van het zelve in het byzonder, zeer dikwijls gelegenheid, om van Gods wil onderricht te worden. II. Ook kan men dit ganfche ftuk uit een Godsdienfiig oogpunt befchouwen: want door dit middel kon Ifraël leeren, wanneer zy zich bewegen moesten , zoo om den Heer openlyk te dienen, als om zijne bevelen te ontvangen, om op te breken en ten ftrijde te gaen. — Zouden wy 'er niet mogen byvoegen, dat deze wet ook fchaduwachtig ware', en afbeeldde, hoe de Heer zich van het geklank des Euangeliums bedienen zoude, om zijn Geestelyk Ifraël, onder den dag van het Nieuwe Testament te onderwijzen, hoedanig zy zich gedragen moesten in het komen tot- en het wandelen met hem, op de reis door de woestijne der wereld naer het Canaan van den Hemel, en hen optewekken tot een hem welbehaeglyk gedrag, in tijden zoo wel van ftrijd als van vreugde? Hiertoe fchijnen wy geleid te worden door de toefpelingen op deze Trompetten, Pf. 89: 16. 1 Cor. 14: 8. Pf. 98: 6. Jef. 66: 23. daerom worden deDienaers van het Euangelium, als blazende wachters voorgefteld, Jer. 6: 17. Ezech. 33: 2-7. Jef. 52: 8.
Tot hier toe loopt het eerfte deel van dit Boek Numeri , 't welk den toejlel behelsde tot lfraëls optocht naer Canaan. Nu begint het tweede deel; in het welke de dadelykc optocht verhaeld wordt, met vele merkwaerdige gevallen die daer by gebeurd zijn.
II. jp^Nde het gefchiedde in het tweede jaer,
in de tweede maent, op den twintigften van de maent; dat de wolcke verheven wert, van boven den Tabernakel der getuygenhTe; tot een teeken , dat Ifraël moest optrekken.
III. DEEL.



4i+ NUMERI X.
De optocht gefchiedde in het tweede jaer , in de tweede maend , op den <xojlen dag der maend , te weten na den uittocht uit Egypten. Een gansch jaer was Ifraël gelegerd geweest aen Horeb. Op den eerften dag der eerfte maend van het tweede jaer was de Tabernakel opgericht Exod. 40; op den i4den was het Pafcha gevierd , Num. 9: t - 5. Op den eerften dag der tweede maend was het volk gemonfterd Kap. 1. voorts was de legerordening gefchikt , zoo ten aenzien van het volk in het gemeen, als van de Priesteren in het byzonder , Kap. 2 - 4. wijders waren de Leger wetten voorgefchreeven Kap. 5, 6. vervolgens hadden de Overften der Stammen hunne gaven gebracht tot inwijing van den Altaer, waermede men tot den 13den bezig was, Kap. 7. Op den i4den hadden zulke menfchen het Pafcha gevierd , die op den gewoonen tijd onrein geweest waren, Kap. 9: 10-12. En zes dagen daerna, op den aoften dag, was de tijd , dat Ifraël voor de eerftemael verreisde.
Nu werd de wolk opgeheven, en gansch Ifraël zag , dat de optocht beginnen moest. Echter kwam hun dit Godlyk bevel niet onverwacht over: want , behalven de toebereidfels , welke geduurende deze tweede maend reeds tot den optocht gemaekt waren, had de heer aen Mofe bekend gemaekt, dat zy niet langer toeven zouden by Sinai, maer optrekken naer het gebergte der Amoriten, het geen het zuider - gedeelte was van het beloofde land Canaan, zijnde een weg , welken men in elf dagreizen konde afleggen , Deut. 1: 2, 6, 7-
12. Ende de kinderen lfraëls togen op , nadat de wolk zich verheven had, en de Priesters met een bevend geklank op de Trompetten geblazen hadden , nae hare tochten , in die orde als de Heer bevolen had, uyt de woeftijne Sinai : ende de wolcke bleef, nadat men eenigen tijd gereisd had, in de woeftijne Paran ftil ftaen, tot een teeken, dat Ifraël zich aldaer legeren moest.
De woestijne Paran was eene groote wildernis, Deut. 1: l 9, welke zich uitftrekte van de woestijne Sinai af, en noordwaerds op tot aen het zuider gedeelte van Canaan, by het gebergte Sur, welks noordergedeelte, en dat het digtst
grens-



N U M E R I X. 415
grensde aen het gebergte der Amoriten , of het zuiderdeel van Canaan, den naem droeg van Kades-barnea, Kap. 13: 3 en 26. vergel. Kap. 32: 8, zoo dat daerdoor de zuidelyke grensfcheiding van Canaan bepaeld werd , Kap. 34: 4 en Jof- «5: 3-
Op de vraeg, hoe lang heeft Ifraël op dezen tocht gereist ? antwoordt men doorgaends elf dagen: Tot deze gedachte heeft het verhael van Mofe aenleiding gegeven, Deut. 1: 2. Elf dagen reizen zijn het van Horeb , door den weg
des gebergte Seir, tot aen Kades - barnea. ■ Dan wanneer
men het Gefchied-verhael, in het volgende 11 en 12 de Kapittel nagaet , fcbijnt men een langer tijd te moeten Hellen : want eerst ging de wolk Ifraël drie dagen voor, om eene rustplaets te zoeken , Kap. 10: 33, wanneer zy legerden te Tabeëra, daer het volk murmureerde Kap. 11: 1-3. Daerop trokken zy naer Kibroth - taava , Kap. n: 4-34, welke plaets onderfcheiden was van Tabeëra. Het is waer Kap. 33: 16. noemt Mofe Tabeëra niet, maer hy zegt, zy verreisden uit de woestijne Sinai , en legerden zich in Kim broth-taava. Nogthans waren deze twee plaetfen zeer onderfcheiden, als blijkt uit Deut. 9: 22. ook vertoorndet gy den Heer zeer te Tabeëra, en te Masfa , en te Kibroth-taava. Masfa, gelijk Tabeëra, ftaet niet in de lijst Kap. 33:16, omdat het verblijf aldaer zeer kort was , en dat het zelve te Kibroth - taava van langer duur geweest is; welligt bevat die lijst maer zulke plaetfen, welke niet zoo zeer dienden om flegts te rusten , als wel daer Ifraël eenigen tijd vertoefde. Althans dat zulks plaets had in Kibroth-taava, fcbijnt te blijken uit Kap. ri: 19, 20, alwaer God bedreigt, dat zy eene geheele maend kwakkelen zouden eten , gelijk ook velen aldaer ftierven en begraven werden, die op vleesch waren belust geweest. — De derde Legerplaets was Hazeroth, Kap. 11: 35, alwaer Ifraël eenigen tijd gebleeven is. Hier gebeurde de tegenfpraek van Mirjam tegen Mofe, waerover zy met melaetfchheid gefiagen en zeven dagen buiten het leger gefloten werd, zoo dat het volk niet verreisde , dan nadat Mirjam gereinigd was, tot welke reiniging en aenneming nog wederom agt dagen vereischt werden, volgens Lev. 14. —• III. DEEL.



4i6 N U M E R I X.
Eindelyk trokken zy uit Hazeroth in de woestijn e Paran, daer zy zich legerden, zijnde in Kades-barnea, Kap. 12:16
en 13: 3 . 26.
Uit dit alles ziet men, dat 'er meer dan 11 dagen verioopen zijn, en derhalven dienen de woorden Deut. 1: 2 zoo verftaen te moeten worden , dat Mofe niet den tijd bepale, die 'er tusfchen het vertrek uit de woestijne Sinai , en de aenkomst te Kades - barnea, in de woestijne Paran verioopen is, maer te leeren, dat men die reis in elf dagen konde afleggen, dat de Ifraeliten in alles zoo vele dagen gereisd hadden , zonder 'er den tijd van rust of legering by te rekenen, die 'er telkens was tusfchen beide geloopen.
Het gezegde denken wy, zal eenig licht verfpreiden over de reistochten der Ifraeliten.
Na dit algemeen bericht der reize naer de woestijne Paran vs. 11, 12 5 §aet Mofe vervolgens over tot de byzonderheden.
ja Alfo togen fy Voor eerlt by hun eeifte verrei, zen op, nae den mont des HEEREN, als de wolk oprees, en God door fprekende daden den optocht bevolen had, en door de hant Mofe op het aenzeggen van dezen hunnen Geleidsman, als hy op de Trompetten had la. ten blazen.
14. Want Voor eerlt in de eerfte plaets, toogtl op de baniere , van het leger der kinderen Juda,
(a) nae hare heyren, met de onderfcheiden Stammen, welke tot deze Banier behoorden, Juda, Isfafchar, en Zebulon:
(b) ende over fijn heyr was Naheflbn de fone Amminadabs als Overfte.
15. Ende over het heyr van den ftam der kinderen Iflafchars, was Nethaneël de fone Zuars._
16. Ende over het heyr van den ftam der kinderen Zebulons, was Eliab de fone Heions.
In het optrekken van deze eerfte Hoofdbende, gelijk ook in dat van de drie volgende, werd 'die orde in acht genoomen, welke de Heer Kap. 2 bepaeld had.
17. Doe
(e) bov. a:j. 00 bov. li 7.



N U M E R I X. 4i7
17. Doe wert de Tabernakel afgenomen, Aaron en zijne Zonen namen dan het Voorhangfel af van het Heilige der Heiligen , en bedekten daermede de Verbondsark, ftrekkende 'er nog een kleed van Dasfenvellen en Hemelsblauw over. Voorts bedekten zy de Toontafel, den Kandelaer, den Reuk- en Brand-altaer , gelijk de Heer bevolen had Kap. 4: 5.14. Daerna kwamen de Kahathiten, die aen de zuidzijde gelegerd waren, om het een en ander te dragen, Kap. 4: 15, 19, ende de fonen Gerfons, ende de fonen van Merari togen op, dragende den Tabernakel; de Gerzoniten, die ten westen gelegerd waren , kwarr.en en voerden de bekleedfels van de Tent, op de twee wagenen, welke zy in gebruik hadden ; gelijk de Merariten, die ten Noorden gelegerd waren , het Houtwerk en andere grover deelen van den Tabernakel, op de vier wagens, welke ten hunnen dienst gegeven waren.
18. Daer na toogh op de baniere van het leger Rubens, nae hare heyren, de Stammen Ruben, Simeon , en Gad, die ten zuiden gelegerd waren: ende OVer fijn heyr de Stam van Ruben, was Elizur de fone Sedeürs.
19. Ende over het heyr van den ftam der kinderen Simeons, was Selumiël de fone van Zurifaddai. ■ '
20. Ende over het heyr van den ftam der kinderen Gads, was Eijafaph de fone Dehuëls.
21. Doe togen op de Kohathiten , dragende (c) het heyiigdom , dat is de onderfcheiden vaten van het Heiligdom, ende [de andere] Leviten, de Gerzoniten en Merariten, richteden den Tabernakel op, tegen dat defe quamen; te weten, wanneer de wolk bleef ftaen, hielden de twee eerfte Hoofdbenden, onder de Banieren van Juda en Ruben, ft.il en floegen hunne tenten op. Terwijl zy hier mede bezig waren, richteden de Gerzoniten en Merariten , die tusfchen hen ingingen , den Tabernakel over einde, opdat die gereed mogt zijn tot het ontvangen van
CO boven 4: 4.
tïl. DEEIro D d



418 N U M E R I X.
de Ark en andere Heilige dingen , die onder het -opzicht der Kohathiten onmiddelyk volgden.
22. Daer na toogh op de baniere des legers der kinderen Ephraims , nae hare heyren : ende over lijn heyr was Elifama de fone Amihuds.
23. Ende over het heyr van den ftam der kinderen ManaiTes, was Gamaliè'1 de fone Pedazurs.
24. Ende over het heyr van den ftam der kinderen Benjamins, was Abidan de fone van Gideoni.
25. Doe toogh op de baniere des legers der kinderen Dan, t'famenfluytende alle de legeren, dat is de achterfte zijnde van alle de legeren of Hoofdbenden nae hare heyren : ende over fijn heyr was Ahiëzer de fone van Ammifaddai.
26. Ende over het heyr van den ftam der kinderen Afers, was Pagiël de fone Ochrans.
27. Ende over het heyr van den ftam der kinderen Naphtali, was Ahira de fone Enans.
28. Dit waren de tochten der kinderen Ifraè'ls^ nae hare heyren, als fy reyfden; in deze orde togen de Ifraeliten op , wanneer zy van de eene legerplaets naer de andere verreisden.
29. Mofe nu feyde tot Hobab den fone Re* huëls, des Midianiters, den fchoonvader van Mofe:
Wie was deze Hobab? Wy lezen ook van hem Richt. 4: 11. daer Heber de Keniter voorkomt, uit de kinderen van Hobab Mofe fchoonvader, en Richt. ï: 16. wordt hy genaemd de Keniter Mofe fchoonvader. Hy was een Medianiter, en derhalven afkomstig van Abraham , doorKetura, uit Median, Gen. 25: 4. Hy was een zoon van Reguel, van welken wy ook lezen Exod. 2: 18.
Maer hoe kan hy de fchoonvader van Mofe heten, daer deze Exod. 2: 18 en 3: 1. Jethro genaemd wordt? —— Hec •Hebreuwfche woord, het welk de onzen door fchoonvader vertalen , beteekent in het gemeen , een aenverwant door het Huwelyk , en wordt daerom ook genomen , voor eenen
Brui-



N Ü M E R I X. 4i9
Bruidegom, fchoonzoon en fchoonbroeder , en derhalven zou men Jethro en Hobab, als broeders , en beide zonen van Rehuel, kunnen befcbouwen; of Hobab als een zoon van Jethro en broeder van Mofe huisvrouw, wanneer men onderftelt, dat Jethro,behalven zijne zeven dochteren, ook nog de. zen zoon gehad hebbe. - Doch 't eenvoudigfte is, dat men Rehuel als den Vader van Jethro , en gevolgelyk als den Grootvader van Mofe huisvrouw kunne aenmerken , en het daer voor houden, dat Jethro twee namen had, Jethro en Hobab'. Hoe het ook zy, men denke aen eenen bloedverwant van Mofe, door zijn Huwelyk met Zippora, die een Keniter was , en afkomstig uit de Medianiten.
Tot de*en zijnen aenverwant, die zich in het leger bevond , zeide Mofe.
Wy reyfen nae die plaetfe , van dewelcke de HEERE gefeyt heeft, Ick fal u die geven, te weten Canaan, wy reizen derwaerds nae Gods bevel en bemoedigd door de beloften van zijnen byftand , gaet met ons vergezel ons op dezen tocht, ende wy fullen u weldoen, wy zullen u alle genoegens zoeken toe te brengen, zoodat gy geene reden zult hebben, om u over ons gezelfchap te beklagen; want de HEERE heeft over Ifraël het goede gefproken, de Heer heeft ons zijnen byzonderen zegen toege. zegd en gy zult, met ons, in onzen voorfpoed deelen.
ao- Doch hy feyde tot hem : Ick en fal niet met ulieden gaen ; maer ick fal nae mijn lant Midian, de plaets van mijne wooning, ende nae mijne maegfchap gaen. .
ar. Ende hy feyde* En verlaet ons doch niet, wy kunnen u niet misfen: want dewijle gy weet dat wy ons legeren in de woeftijne , fo fult gy ons tot
OOgen Zijn- gy zijt in deze woestijne zeer bekend,en daerom recht bekwaem, om ons, ondergefchikt aen de leiding des Heeren, raed te geven, en ons omtrent de voor en nadeelen van deze woestijne te onderrichten: vergel. Job 20: 15-
32. Ende wy begeeren dezen dienst niet om niet, het fal gefchieden, als gy ten gemelden einde met ons fult
111. DEEL. Dd 2



420 N U M E R I X.
gaen ; ende het felve goet gefchieden fal, daer mede de HEERE by ons weldoen fal, wanneer de Heer ons Canaan zal gefchonken hebben, met alle die zegeningen, welke hy ons beloofd heeft, dan zal het gefchieden,, dat wy U oock weldoen fullen, en eenen deelgenoot maken van onzen voorfpoed.
Mofe teekent ons niet aen, wat de uitflag van zijn aenhouden geweest zy, maer de ondervinding leert ons, dat Hobab ten laetfte bewilligd moet hebben: want Richt, i: 16 en 4: 11. lezen wy, dat zijne nazaten onder Israël in Canaan gewoond hebben , edoch niet in huizen, maer in tenten, nae de gewoonte der Medianiten.
33. So, op de gezegde wijs, togen fy, de kinderen van Israël, drie dagreyfen van den bergh des HEEREN genaemd Horeb, in de woestijne Sinai, alwaer zy lang gelegerd hadden; drie dagen achter een togen zy geduurig voort, eer de wolk zich weder op den Tabernakel nederzette, gevende hun tusfchen beide alleen zoo veel tijd, als zy tot den flaep en verkwikking nodig hadden : ende de Arke des verbonts des HEEREN reyfde voor haer aengefichte drie dagreyfen, om voor hen eene rullplaetfe uyt te fpeuren, waer zy veilig en gemakkelyk rusten konden.
Het Heiligdom werd, volgens vs. 21, tusfchen de twee eerste en de twee laetfte Banieren gedragen, in het midden van het leger, vergel. c. 2: 17. Hier lezen wy, dat de Ark des heeïen voor het aengezicht des volks reisde. De Joodfche Leeraers verklaren het op deze wys, dat 'er, by den eersten optocht, dit byzondere hebbe plaets gehad, dat de Heer de Verbondsark, in de fpitfe van alle de legeren, deed vooraf optrekken, even als by den doortocht door de Jordaen, Jof. 3:6, maer dat, behalven deze beide gevallen, deArk altoos in het midden van het leger gedragen werd. ■
Anderen begrijpen het zoo, en dit heeft ook meer waerfchijnlykheid, dat de Ark, (fchoon zy, wanneer het leger rusttede, altoos in het midden was), by het optrekken, evenals de Wolk, voor Israël is heen getogen , zoodat de Wolk, waer do Ark ook ftond of gedragen werd, altoos boven dezelve bleef;
en



N U M E R I X. 421
en dus de Ark gezegd werd voor Israël te reizen, en hun den weg aentewijzen, voorzoo ver de Wolk, die de Ark altijd vergezelde, hen leidde en voorging.
34. Ende de wolcke des HEEREN was des daegs over hen, als fy uyt het leger, dat is, uit de legerplaets, verreyfden, en des nachts vertoonde zich de lichtende zijde.
35. Het gefchiedde nu in 't optrecken van de Arke, dat Mofe feyde tot den Heer, die zich in de Wolk boven de Ark vertoonde, (d) Staet op HEERE, betoon ons uwe macht en befcherming , ende laet uwe vyanden , alle die volkeren, die zich tegen onzen tocht naer Kanaan verzetten , verftroyt werden, ende deze uwe haters van uw aengefichte vlieden.
36. Ende als fy, te wetende ark, rullede, feyde hy al biddende tot den Heer: Komt weder HEERE [tot} of Neem, heere, ruste onder of bij de tien duyfenden der duyfenden lfraëls, om ons, in onze legerplaets, te beveiligen.
Dit gebed was zeer gefchikt, en daertoe ingericht, om Israël te leeren, in welke betrekking zy tot den Heer ftonden, en hoe zy, in gelovige fmeekingen, by Hem moesten aenhouden, ten einde Hy beftendig onder hen woonen, en hen geleiden wilde.
00 Pfalm 68: a. III. DEEL. Dd 3



42* N U M E R I XL
HET XL KAPITTEL,
Israëh murmureering te Tabeëra wordt geftraft vs. 1-3. Het volk murmureert ten anderen male, wegens gebrek aen vleesch, het welk aenleiding geeft, tot het aen* Jlellen van LXX Regenten, nevens Mofe, waerop: de begeerte van het volk naer vleesch, eene geheele maend lang, voldaen werd, fclwon \ot ftraf van velen, die zich gulzig overlaeddcn vs. 4-34. -—-?. Het leger vertrekt naer Hazeroth vs. 35.
1. JTNde («) het gefchiedde , als Israëls lege-:
zich, na eenen tocht van drie dagen, in de woestijne Paran , had nedergeflagen, dat het volck, mogelyk opgemaekt door die gemengde menigte , welke in het uiterfte van het leger was, fich was beklagende en begon te morren over de langduurigheid van de reis, en dat het zich op geen beter en vruebtbarer plaets bevond, dan de voorige, zoo
\dat~] het quaet was in de ooren des HEEREN: want, fchoon deze opftand, die in het uiterfte des legers roorviel, niet aenftonds ter kennisfe van Mofe gekomen was, de HEERE, voor wiens oogen niets verborgen is, hoorde 't evenwel, fo dat fijn toorn ontllack, (fi) ende hy niet kon nalaten, zijnen afkeer, over dezen hoon hem aengedaeu , op de gevoeligfte wys, te betoonen , des het vyer des HEEREN onder hen ontbrandde: denkelyk fchoot dit vuur, op eene buitengewoone wys, uit de Vuuren Wolk-kolom, ende het verteerde, in het uy ter fte des legers, zoodat velen der murmureerders op eene deerlyke wys omkwamen.
2. Doe liep en riep het volk, niet anders dan eene geheele vernieling verwachtende, in de uiterfte ontfteltenis tot
Mofe
00 Deut. 9; 02. 0)"P- 7": 2t-



N U M E R I XI. 423
Mofe, met ernftig verzoek, dat hy, als hun voorbidder, voor hun, by den Heer, wilde intreden; ende Mofe, altoos gereed, om het beste van het volk te zoeken, ging in den Tabernakel, tot de gewoone aen<praek-plaets van den God der goJen, en badt tot den HEERE, dat het hem behagen mogt, dit geduchte oordeel te doen ophouden, ende het vyer wert terftond gedempt,
3. Daerom noemde hy, te weten Mofe, den name dier plaetfe Tabeëra, het welk branding beteekent, om dat het vyer des HEEREN onder hen gebrandt hadde; opdat, by dezen naem, de gedachtenis zoude bewaerd worden van dit geduchte oordeel, het welk door de Godlyke goedheid, zoo merkelyk was verzacht geworden.
4. Ende, met dit alles, duurde het evenwel niet lang, of de ondankbare Israëliten lieten zich tot eenen tweeden oprtand vervoeren: want (c) het gemeene volckiken dat in 't midden van hen was, het vermengde volk,het welk, met hun, uit Egypten vertrokken was, Exod. 12: 38, en zich aen de grenzen van het leger onthield, wert met lult bevangen. Zy aten, met de Israëliten, het manna, maer deze wonderdadige fpijs, van welke zy reeds een jaer lang gegeten hadden, begon hun tegen te ftaen, althans zy werden belust om vleesch te eten, en ontftaken dezen lust door het ganfche leger, daerom fo weenden oock de kinderen lfraëls wederom, ende, zoo hoog ging hunne onbedachtzame drift, dat zy in de tael van de flrafbaerfte onverduldigheid feyden, (d) Wie fal ons vleefch te eten geven ?
Zy hadden wel veel vee uit Egypten medegebracht, Exod. 12: 38, maer dit moesten zy grootendeels bewaren, om voort te teelen , tegen dat zy in Canaan zouden gekomen zijn. Trouwens, indien men dit vee, tot dagelyksch voedfel, voor al het volk had beginnen te flagten, zou het niet lang hebben kunnen aenhouden, ter verzadiging van zulk eene salrijke menig'e. Hier/kwam nog by, dat de woestijne zulk eene
(O Exod. 12: 38. Pf. ioö: 14. 1 Cor. 10: Ö. 00 E*nd. 16: 3III. DEEE. Dd 4



424 N U M E R I XI.
onvruchtbare plaets was, dat het vee zoo veel niet konde toenemen , als ook, dat 'er veel vee tot de offeranden nodig was.
Behalven de gedeelten derhalven van hunne dank - offeren aten zy geen vleesch, daerenboven ontbrak het bun, in dezs wildernisfen , aen groenten en andere ververfchingen. Dit deed hen, in onverduldigheid , zeggen :
5. Wy gedencken der viiTchen, die wy in Egyptee bijna om niet en voor eenen zeer geringen prijs aten ; wy gedenken met fmert en droefheid aen het gemis der COHcommeren, ende der pompoenen, ende desloocks, ende der ajuynen, ende des knoploocks, vruchten en ververfchingen, van welke wy in Egypten overvloed hadden.
<5. Maer nu is onfe ziele dorre, onze lichamen vervallen , en onze geesten zijn verdrietig; daer en is in deze barre zand-woestijnen niet met allen; niets is hier tot onze verkwikking te bekomen, wy hebben niets behalven dit Man voor onfen oogen.
7. (e) Het Man nu het geen zy een rond jaer dagelyks, op eene wonderdadige wys , ontvangen hadden, was van gedaente rond, als corianderzaet, ende fijne verwe was, van een zuiver witte kleur, en helder als de verwe Van den Bedolah, dat is als de kleur van frisfche paerlen.
8. Het volck liep des morgens de een hier, ende de ander daer, ende verfamelde [het], in zulk eene hoeveelheid, als elk nodig had, ende men maelde 't, als een foort van graen, met hand- meulens, ofte men itiet 'et in houten of fteenen mortieren , ende men loodt het daerna in potten, of bakte het in pannen, ende maeckte daer van koecken, of platte brooden , ende deze koeken behoefden in fmaek voor het beste brood niet te wijken: wanneer men het manna verfch at, zoo als het viel, dan bevond men, dat fijn fmaeck was als honig - koeken ; vergel. Exod. 16: 31, maer wanneer men het door koken of bakken had toebereid , dan was deszelfs fmaek als de fmaeck van de befte vochtigheyt der olie, of als koeken, welke met de beste olie gemengd waren , zoodat zy noch honig
noch
CO Exod. i(5: 14, 3!. Pf. 73; 24. Job. 6: 31, 49.



N U M E R I XI. 425
jjech olie nodig hadden, om dit brood fmakelyk te maken.
9. Ende boven dit alles, was dit manna alleszins zuiver en onbezoeteld: want wanneer de daeuw des nachts, op den leger nederviel, dan viel het Man, niet onmiddelyk op den grond, maer op denfelven dauw neder.
Mofe geeft hier deze omftandige befchrijving van het manna, van het welk de murmureerende Israëliten met zoo veel verachting fpraken, ten betoge, dat hunne klagten alleszins onredelyk en hoonende waren vpor den Heere.
I o. Deze nieuwe munnureeringen kwamen fpoedig tot het oor van Mofe, die daerop zelf, eer het Goddelyk ongenoegen , even als voor weinige dagen, over het volk uitbarstte, zich door het leger begaf, om kennis van het geval te nemen j en doe hoorde Mofe het volck weenen door hare huyfgefinnen, een yeder aen de deure fijner hutte of tente, daer elk met eene flrafwaerdige onvergenoegdheid, zich beklagende over het gemis van zoo vele aengename ververfchingen , onbedachtzaem van Mofe eifchte, dat hy hun vleesch bezorgen zoude: ende de toorn des HEEREN ontftack feer, oock was het quaet in de oogen van Mofe. Ja deze murmureering maekte hem zoo bedroefd en mismoedig, dat hy van den Heer begeerde, hy mogt eenige verligting bekomen, in het befluur van zulk een ondankbaer en wederfpannig volk.
11. Ende Mofe, zich naer de aenfpraek-plaets van Gods Heiligheid begeven hebbende, feyde tot den HEERE, Waerom hebt gy aen uwen knecht qualick gedaen, ende waerom en hebbe ick geene genade in uwe oogen gevonden, toen ik u gebeden heb my te willen verfchoonen van het beduur over dit groote volk, vergel. Exod. 3: 11 en 4: 10. datgy, onaengezien mijne gebeden, den laft defes ganfchen volcks op my legt, zoodat zy
zich, in alle hunne zwarigheden, tot my alleen vervoegen.
12. Hebb' ick dan al dit volck ontfangen'? hebb" ick het gebaert ? zijn zy mijne kinders ? dat gy foudt tot my feggen; Draegt het in uwen fchoot, gelijck als een voeftervader den foogejingh draegt, geleid
III. DEEL. D.d 5



4*6 N U M E R I Xfs
het tot dat lant Canaan, het welcke gy haren vade*
yen gefworen hebt?
13* Van waer foude ick het vleefch hebben, zoo veel als 'er nodig is, om het allen defen volcke, om het deze verbazende menigte, nae deszelfs genoegen, tq geven ? Ik öen met hunne murmureeringen verlegen , erniet in ftaet om aen hunne hegeerte te voldoen: want fy weenen tegen my , als tegen iemand die het in zijne macht heeft om hen te helpen , feggende , Geeft ons vleefch dat wy eten:
14. Ick alleen en kan al dit volck niet dragen: want het is my alleen te fwaer: het is my onmogelyk, om alle hunne klagten aentehooren , of hun de verlangde voldoening te bezorgen: dat 'er my derhalven een öf meer mogen toegevoegd worden, boven het getal der gener, die my reeds behulpzaem zijn in mindere zaken, opdat het alles op my alleen nipt aenkome , maer dat ik ook hulp moge hebbeq in moeilyke zaken van meerder gewigt.
15. Ende indien gy alfoo aen my doet, dat ik alleen in deze zware bediening blijven moet, doodt my doch flechts, indien ick genade in uwen oogen gevonden hebbe , ik zal het als eene zonderlinge gunst aenmerken, wanneer gy my ten eersten doet fterven , ende en laet my mijn ongeluck niet aenfien, laet my niet langer ongelukkig blijven, onder het allerverdrietelykst en ten eenemael onverdraeglyk beftuur van zulk een wederftreevig volk-
Deze aenfpraek aen den heer behelsde vele fterke uiri drukkingen, welke met de betamelykheid fcheenen te ftrijden. Maer de genadige God vertoonde voor ditmael z'jn ongenoegen niet, hy verfchoonde de onbedachtzaemheid, welke zijnen knecht, in de ontroering van zijn gemoed, eenige min-voegende woorden had doen ontvailen. —r— Intusfchen mogen wy hier aenmerken, dat het verhael hier van Mofe eer aendoet, en dat het zijne getrouwheid aenwijst, in het opteekenen van Israels gefchiedenis, dat hy zoo min zijne eigen gebreken verbergt, als hy de feilen van zijn volk verzwijgt. . 16. Ende de HEERE, genegen zijnde, om al we-
derom



N U M E R I XL 447
derorn nieuwe teekenen van zijne genade en verdraegzaemheid te geven, feyde tot Mofe: Verfamek my tfeventigh mannen uyt den Oudtften Ifraè'ls, dewelcke gy weet datfe de Oudtfle des volcks, ende delTelyei} Amptlieden zijn, welke gy weet, dat mannen van verftand en ondervinding zijn, die reeds eenige bediening bekleeden by hunne ftammen , en derhalven gefchikt zijn, om met u de zorg over het ganfche volk te deelen; neemt deze tot eenen Raed, tot welken het volk zich zal kunnen vervoegen, wanneer zy eenige zaken van gewigt hebben, welke by de reeds aengeftelde lager gerichten niet kunnen afgedaen worden: ende, op dat het blijke, dat deze LXX mannen, op mijn Goddelyk gezach, zijn aengefteld, gy fultfe brengen voor de Tente der t'famenkomfte, ende fy fullen fich daer by U ftellen, om hunne geloofsbrieven, als het ware openlyk en in de tegenwoordigheid van het ganfche volk, ta ontvangen.
17. Zo drae zy aldaer nevens u zullen verfcheenen zijn,fal ick van boven het verzoendekfel, op eene zichtbare wys, afkomen, ende met u aldaer fpreken, ende, opdat het hun aen geene bekwaemheid ontbreke , ter waerneming van deze hunne nieuwe bediening, zal ik hun daertoe met de nodige gaven voorzien; van den geeft die op u is, fal Jck affpnderen, ende op hen leggen, ik zal hun eeniga van dia bekwaemheden fchenken, welke ik u gefchonken heb, zonder evenwel de uwe te verkorten; ende fy, dus toegerust zijnde, fullen met u den laft defes volcks dragen, opdat gy [dien] alleen niet en draegt.
18. Ende, wat de klachten der Israèiiten aengaet, gae gy tot het volck, en tot het zelve fult gy in mijnen naem feggen, Heyliget u tegen morgen , wanneer de Heer voorgenomen heeft, aen uwe begeerte te voldoen, maer zoo evenwel, dat het verkrijgen van uwe begeerte u toteenen vloek, of tot eenen zegen zal zijn , naemate gy 'er gebruik van maekt: Maekt u dan gereed tegen morgen, ende wacht h, wanneer gy de teekenen van de Godlyke macht en goedheid zien zult, dat gy u niet verder tegen zijne Majesteit bezondigt; gy fult vleefch eten , uw driftig verlangen ul
111. deel.



428 N U M E R I XI.
voldaen worden : want gy hebt voor de ooren des HEEREN , niet in ftille klagten, maer openlyk, al murmu. reerende, geweent, gy hebt u als eene vertwijffelde menigte aengefteld , feggende , Wie fal ons vleefch te eten geven? het is buiten hoop, dat wy het in deze wildernisfen verkrijgen: Waren wy maer in Egypten gebleeven 1 want het gingh ons wel in Egypten; fchoon wy klagen moesten óver de hardigheid van onze diensten, wy hadden nogthans overvloed van verkwikkelyke fpijzen : daerom, dewijl deHeer op nieuw zijne macht en goedheid aen u betoonen
wil, daerom fal de HEERE u vleefch geven, ende gy fult eten.
IQ. Ja dat meer is, gy en fult niet flegts, gelijk voorleden jaer, eenen dagh, nochte twee dagen eten , nochte vijf dagen , nochte tien dagen, nochtê twintigh dagen:
20. Tot eene geheele maent toe zult gy, behalven het manna, vleesch eten; maer, zo gy uwe driften niet door matigheid beftuurt, zal de overdaad u fpoedig tot ftraf ver. ftrekken; dan zult gy, te gulzig etende, zoo lang eten, tot dat het vleesch uyt uwen neufe weder uytgae , ende u tot eene walginge zy: overmits gy den HEERE, die in 't midden van U is, en onder u de zichtbaerfte teekenen geeft van zijne tegenwoordigheid , verworpen en fmadelyk behandeld hebbet , ende hebbet voor lijn aengeficht geweent, feggende , (ƒ) Waerom nu zijn wy uyt Egypten getogen?
21. Op dezen Godlyken last , bracht Mofe zeer onbe»' dachtzaem eene zwarigheid in , welke gansch niet ftrookte met het vertrouwen, het welk hy op des Heeren macht had behooren te ftellen ; ende Mofe feyde } Ses hondert duyfent volwasfen mannen te voete , die de wapenen kunnen dragen, is dit volck , in wiens midden ick als Regeerder gefield ben, behalven de grijzaerts, de vrouwen, en de kinderen; ende gy hebt gefeyt: Ick fal hen vleefch geven, ende fy fullen een geheele maent
eten,
(f) Nam. 21: 5.



N U M E R I XI. 42P
eten, hoe zal dit met mogelykheid gefchieden kunnen.
2 2. Het is waer, wy hebben onder ons nog fchapen en runderen , maer (g) fullen dan voor hen die fchapen ende runderen geflacht worden? hebben wy daervan zulk een aental , dat 'er voor hen allen , voor eene ganfche maend genoeg h zy ? fullen alle de vilfchen der zee voor hen verfamelt worden, en knnnen de nabuurige zeeën zoo veel voorraed opleveren , dat dezelve voor hen genoegh zy?
23. Doch de HEERE , die de voorbarigheid van Mofe ook nog ditmael verfchoonen wilde, feyde tot Mofe: (//) Soude dan des HEEREN hant verkort zijn? verbeeldt gy u dan, dat mijne almacht ingekort zy ? zou ik nu minder in ftaet zijn, om dit volk, in deze woestijne, vleesch te bezorgen, als om die wonderen te verrichten, van welke gy voorheen meermalen ooggetuige geweest zijt ? Gy fult nu fien, of mijn woort u wedervaren fal, ofte niet.
24. Ende Mofe gingh uyt den Tabernakel tot het volk, ende fprack de woorden des HEEREN tot den volcke j ende verfamelde tfeventigh mannen uyt den Oudften des volcks, hy koos, volgens het bevel des Heeren, uit alle de ftammen, LXX mannen, welke hy bekwaem oordeelde, om met hem het beftuur over de Israëliten op zich te nemen, ende ontbood hen aen de deur van den Tabernakel, om aldaer openlyk de Godlyke bekrachtiging van hunne aenftelling te ontvangen. Toen deze LXX mannen, twee uitgezonderd, volgens vs. 2 6 , tot Mofe gekomen waren, ftelde hy fe rontom de Tente der t'zamenkomfte.
25. Doe quam de HEERE, van boven bet verzoen» dekfel tot Mofe af, in de wolcke , ende fprack tot hem, om aen de tegenwoordig zijnde Oudften, voor de ooien des ganfchen volks, het oogmerk van deze plechtige verfchijning te verklaren, ende ter zeiver tijd affonderende van den geeft die op hem, te weten Mofe, was,leyde [hem], den geest namelyk, op de tfeventigh mannen, die Oudtfte, hen daerdoor toerustende met alle die bs-
(#) Job. 6: 7. C*) Jef- 5: «• ende 5p: 1. III. DEEL.



43o N Ü M È R I XL
kwaemheden , welke zy nodig hadden , om den gewigtigeri post, welke hun nu werd opgedragen , wel te bekleeden: ende het gefchiedde, als de geeft op hen ruftedej dat fy propheteerden: zy begonden niet alleen de vethevenfte lofzangen, ter verbeerlyking van 's Heeren naem, op' te zingen , maer waerfchijnlyk fpraken zy ook van zaken, welke anders boven hunne natuurlyke vatbaerbeden gingen, en dat op zulk eene duidelyke en vaerdige wys, dat elk moest befluiten , dat zy door een hooger Geest gedreeven wierden. Dit Propheteeren verftrekte hun tot eenen geloofsbrief, dat zy van God gemachtigd waren, om, met Mofe j het beftier over het volk te oeffenen. — Deze Prophetifche gaef nam een einde, zoodrae het oogmerk daervan bereikt, en het volk van hunne aenftelling verzekerd was; daerom propheteerden zy alleen op den dag van hunne aenftelling, maef daer na niet meer , hoewel de Geest hen niet begaf, ten aenzien van het geen zy, niet zoo zeer als Leeraers, maer als beftuurders van het volk, nodig hadden.
26. Maer twee mannen waren in 't leger over* gebleven; des eenen naem was Eldad , ende des anderen naem Medad. Deze beide waren» nevens de anderen, door Mofe ontboden voor den Tabernakel, om aldaer in hunne bediening bevestigd te worden; dan mogelyk, uit bewustheid van hunne zwakheid, liefst wenfchende verfchoond te worden van de Regeering, waren zy niet opgekomen , maer in het leger gebleeven : evenwel gaf de Heer blijkbare teekenen, dat hy de keus van Mofe, op di.ze twee mannen, goedkeurde, ende die zelfde geeft, welke aen de overigen gefchonken was, rullede ook op hen; (want fy waren onder de aengefchrevene , hoewelfe tot de Tente niet uytgegaen en waren) ende fy propheteerden in 't leger, ten blijke, dat God hen mede tot de bediening van Overften had toegerust.
27. Doe men dit verfchijnfel, met verwondering, in het leger, had opgemerkt, en men daerin iets gevaerlyks voor het gezach van Mofe of de Oudften meende te ontdekken, liep een jongen, driftiger dan anderen, henen, ende boodfchapte Mofe, ende feyde: Eldad ende Medad prophe-
tee-



N U M E R I tl. 431
teefen in 't leger, en dat, daer zy voor den Tabernakel niet geweest zijn, alwaer alle wettige aenftellingen gefchieden.
28. Ende Jofua de fone Nuns de dienaer van Mofe , een van fijne uytgelefene jongelingen, of, gelijk men het zou kunnen lezen, van zijne jeugd af een Dienaer van Mofe, vreezende dat dit geval gevaerlyke gevolgen hebben zoude, antwoordde, ende feyde; Mijn heere Mofe, verbiedtfe ; eer zy verder gaen en iets nadeeligs ondernemen.
29. Doch Mofe, hartelyk verheugd, dat hy het propheteeren van Eldad en Medad konde aenmerken als een teeken der Godlyke goedkeuring over, en bevestiging vande verkiezing dezer mannen , fchoon zy, uit nedrigheid, niet voor den Tabernakel verfcheenen waren, feyde tot hem ; Zijt gy voor my yverende ? trekt gy u dit zoo zeer aen, als of het inbreuk maken zoude op mijn gezach? merk hun propheteeren in tegendeel aen, als een bewijs, dat zy van God zeiven tot Medebeltuurders van het volk zijn aengefteld: en och of alle het volck des HEEREN Propheten waren, dat de HEERE fijnen Geeft over hen gave! Hoe wenfchelyk ware het, dat elk, het zy Regent, het zy Onderdaen, door des Heeren Geest mogt bewrocht worden , om zijnen lof te verkondigen!
30. Daer na, waerfchijnlyk op den volgenden morgen, verfamelde fich Mofe tot het leger, hy, ende de LXX aengeftelde Oudtlte lfraëls, zy begaven zich derwaerds , om tegenwoordig te zijn by de uitvoering van het geen de Heer, aen het muitend volk, had toegezegd.
3L Wanneer zy nu in het leger gekomen waren, en denkelyk den Heer baden, om de vervulling van zijne belofte, doe (i) voer een wint uyt van den HEERE, ende raepte quackelen van der zee: de Heer deed, door zijn wonderdoend Alvermogen , eenen geweldigen wind uit het Oosten ontftaen, vergel. Pf. 78: 26, die eene verbazende menigte kwakkelen, dat is een zeker foort van fpringhanen (vergel. Exod. 16: 13.) aenvoerde , van de kusten der Roode zee, uit Africa, waer dezelve overvloedig gevon-
(0 Exod. 16: 13. Ff. 78: 26. &c. III. DEEL.



432 N U M E R I XI.
den en tot fpijs gebruikt worden; ende ftroydefe, zoodat zy als een dikke regen nedervielen , by het leger, ontrent eene dagreyfe herwaert, ende ontrent eene dagteyfe derwaert, rontom het leger, het welk omtrent derf omtrek van negen uuren befloeg : ende de kwakkelen of fpringhanen waren daer , in zulk eenen overvloed, dat zy op fommige plaetzen, ontrent twee ellen, dat is omtrent 4 voeten hoog, boven de aerde als op één geftapeld lajzen.
32. Doe maeckte fich het volck op, dien felven geheelen dagh , ende velen van hen die gantfche nacht, ende den gantfchen anderen dagh, geenen tijd verzuimende, om eenen ruimen voorraed van deze nieuwe fpijze voor zich op te doen : ende zy allen en een ieder verfamelden als om ftrijd, de quac'kelen, met eene onverzadelyke gretigheid; zelfs hy die het minit verzameld hadde, hadde nogthans tien Homers, dat is ruim 3 o zakken vol fpringhanen verfamelt: ende fy fpreyddeufe voor hen van malkanderen rontom het leger, om ze dus te beter te doen droogen, en des te langer voor het bederf te bewaren.
33. Dan, hoe zeer de heer het volk gewaerfehouwd had, vele vergaten alle regelen van matigheid, zy aten den eenen dag na den anderen, tot op het laetst der maend, met zulk eene gulzigheid, als of zy niet konden verzadigd worden. Hierop ontwaekte des Heeren geduchte gramfchap: (£)
dat vleefch was nogh tulfchen hare tanden , eer
het gekaeuwt was, terwijl zy nog met de onverzadelykfte gulzigheid aten, fo ontftack de toorn des HEEREN tegen het volck, ende de HEERE fioegh het volck met eene feer groote plage, met eene ziekte, welke die gulzigaerts , in eene der oogenblikken , dat zy zoo fchrokkend aten, aller onverwachtst overviel, zoodat zy zulken walg kreegen van de fpijs, welke nog in hunnen mond was, dat zy dezelve niet konden doorflikken, terwijl dezelve hun, onder eene geweldige braking, ten mond en neuze weder uitkwam, met dat gevolg, dat zy Hikten.
34. Daerom hiet men den naem der fel ver plaetfe,
welke
CO Pfalm 78: 30, 31.



N U M E R I Xir. 433
welke anders onder de uitgedrekte dieek van Tabeëra begreepen was, Kibroth-taava, het welk lust-graven beteekcnt; want daer begroevenfe het volck dat belufl was geweeit.
35. Van Kibroth-taava verreyfde het volck nae Hazeroth: ende fy bleven in Hazeroth, tot zoo larg, dat de wolk zich wederom ophief, om hun eene andere legerplaets aentewijzen.
HET XII. KAPITTEL
De wederfpannigheid van Mirjam en Aaron tegen Mofe vs. i-ij. — Het verreizen van het le^er naer zeker gedeelte van de woestijne Paran vs. 16.
i. A/ÏIrjam nu fprack met bittere woorden , ende Aaron haer Broeder volgde hare oproerige voetflappen na, tegen Mofe, ter oorfake der vrouwe der Cufitifche, die hy genomen hadde: want hy eene Cufitifche ter vrouwe genomen hadde.
Deze vrouw van Mofe was uit een vreemd volk oorfprongelyk. Zy was eene Cufitifche , eene Ethiopifche of Arabifche. - Sommigen denken, dat hier Zippora bedoeld worde, die uit Median geboortig was, en dat Mirjam en Aaron te onvrede waren , dat hy zijne huisvrouw te veel toegaf, en, in het beduur van zaken, te veel naer haren raed luiderde, terwijl deze daerop hovaerdig wierd , en Mirjam, nae hare
gedachte, te weinig eerbied bewees. Dan het komt
ons meer aennemelyk voor , dat de twist ware, over eene tweede vrouw, welke Mofe, na den dood van Zippora ge trouwd had, hoewel ons deze byzonderheid, gelijk vele andere dingen, niet is aengeteekend. Het is toch waerfcbijnlyker, dat de twist ontdaen zy , over iets dat jongstleden gebeurd was, dan over het trouwen van Zippora, dat reeds 4 o jaren
III. deel. Ee



434 N U M E R I XII.1
was geleden. Ondertusfchen had Mofe niets gedaen, het
welk onbetamelyk was; het was hem, zoo wel als anderen geoorloofd, eene vreemde vrouw te trouwen, mids zy eene
joodengenoote geworden was. Mirjam nam derhalven
deze zaek flegts tot een voorwendfel, om zich tegen Mofe te verzetten, en, langs dezen weg, ware het mogelyk, meerder gezach en aenzien te verwerven.
2. Ende fy feyden ; Heeft dan de HEERE maer alleen door Mofe gefproken ? heeft hy oock niet door ons gefproken, en ook aen ons, als zijne Prophe. ten, zijnen .wil bekend gemaekt? waerom zou Mofe dan, die zich niet ontziet om zich met eene vreemde vrouw te vermengen, zich alleen al het gezach aenmatigen, en Onder - Regenten nae zijn welgevallen aenftellen, zonder met ons raed te plegen ? ende de HEERE hoorde 't met ongenoegen.
3. Doch de man Mofe was feer fachtmoedigh: meer dan alle menfchen die op den aerdbodem waren.
Dit wordt 'er, omtrent het Iofwaerdig charakter van Mofe bygevoegd, als de reden, waerom hy zich dit bittere verwijt niet aentrok, en waerom God de beleediging hem aengedaen zoo fpoedig en ftrengelyk ftrafte. — Maer voegde het Mofe, mag men vragen, zich zeiven zulk een loflyk getuigenis té geven ? Dan wy antwoorden met de volgende aenmerkingen.
1. Dat Mofe de waerheid zegge: gelijk in zijnen ganfchen levensloop, zoo ook byzonder in het hier voor handen zijnde geval , ftraelt zijne zachtmoedigheid , allerluisterrijkst door. In deze muitery van Mirjam en Aaron, deden zich vele omftandigheden op , welke den hoon, Mofe aengedaen , grootelyks verzwaercen : maer met dit alles , hy bezit zijnen geest; hy beklaegt zich niet eens by zijnen Godlyken zender; hy zou de ganfche mishandeling ongemerkt hebben laten doorgaen, indien de Heer zelf zich deze zaek niet had aengetrokken..
2. Dat Mofe dit getuigenis , omtrent zijne zachtmoedigheid, te dezer plaetfe niet wel konde achterlaten : Zijne
zacht-



N U M E R I XIT. 435
zachtmoedigheid bewees hier niet alleen zijne onfchuld, maer ook de grootheid van Mirjams en Aarons overtreding -uit deze zijne zachtmoedigheid bleek bet , dat hy niets minder dan een dwingeland ware; had hy heerschzuchtige oogmerken gehad , hy zou , in plaets van dezen hoon geduldig ts verdragen, tot wraekzucht vervoerd zijn.
3. Voeg hier by, dat deze aenteekering hier zeer te pas kwam, als een reden-geving van 't geen jer volgt.
4 Doe -fprack de HEERE haeftehek , om dit
gevaerlyk oproer in den beginne te dempen tot Mofe, ende tot Aaron, ende tot Mirjam; Gy drie komt uvt tot de Tente der t'famenkomfte : ende fy drie quamen uyt, om het welbehagen der Godlyke Majesteit te vernemen.
<r Doe quam de HEERE , met het z.chtbaer teeken van zijne tegenwoordigheid, van boven het verzoendekfel af in der wolckencolomne , ende ftont aen de deure der Tente: daer na riep hy Aaron ende Mirjam, die nog op zekeren afltand waren, ende fy beyde quamen uyt nader tot den Tabernakel, terwijl Mofe op den vooriüen afftand alleen bleef.
6 Ende hy, de Heer, feyde , Hooret nu mijne woorden: So daer een Propheet [onder] u is, gelijk gylieden u als Propheten aenmerkt ; weet evenwel, dat 'er onderfcheid is tusfchen Propheten, en dat zy niet eenen gelijken rang en een gelijk gezach hebben: Ick de HEERE fal door een gelichte my aen hem, aen eenen gewoonen Propheet, gelijk dit het geval is van uheden , bekent maken, of door eenen droom lal ick met hem fpreken: Deze dioomen en gezichten zijn de middelen , door welke ik mijnen wil , aen de gewoone Propheten , bekend make.
7 Alfoo' en is mijn knecht Mofe niet ; aen dezen maek ik mijnen wil niet op eene van deze beide wyzen bekend , en daerom is hy meer dan een gewoon Propheet ; maer -ik openbaer my aen hem op eene veel treffelyker wyze, en uit dien hoofde bekleedt hy ook eer.en veel
III. deel. Eeï



4%6 N U. M E R I XII.
hoogeren rang dan gylieden, hy is het (0) die in mijnen gafafchen huyfe , in het beftuur van dit ganfche volk, getrouw is , zoekende niet zich zeiven, maer mijne eer en het belang van Ifraël.
Men kan het ook zoo verftaen : alzoo en is mijn kneclit Mofe niet , hy is niet jlegts een gewoon Propheet , verin'ds aen hem en zijn opzicht mijn gar.fche huis, het ganfclie volk van Ijriël, is toevertrouwd.
8. Niet door droomen en gezichten, maer [Van] mont (&) tot mont , ep eene zeer gemeenzame wys , en mer eene hoorbare Hem, fpreke ick met hem , als de eene vriend met den anderen ; ende ik fpreek tot hem [door] aenfien op eene duidelyke en verftaenbare wys , ende niet door duyftere woorden , door geüikenisfen en zin. he:ldige vertooningen : ende de gelijckenifle des HEEREN , dat is het luisterrijk teeken van zijne byzondere tenen*oordigheid, aenfchouwt hy: waerom dan en hebt gylieden niet gevreefet tegen mijnen knecht, tegen Mofe, weiken gy den dieptlen eerbied bewijzen moest , zulke woorden te fpreken ?
9. Soo ontlfack des HEEREN toorn tegens hen, Mirjam en Aaron ; ende hy gingh wech ; hy deed het teeken van zijne heerlyke tegenwoordigheid , tot een blijk van verontwaerdiging , wechwijken van de deure de* Tabernakels.
10. Ende de wolcke weeck van boven de Tente, niet van boven den geheelen Tabernakel, want dan moest het volk verreisd hebben , maer van de voordeur tot boven het verzoendekfel, hare gewoone verblijfplaets ; ende fiet, Mirjam was of werd, tot eene ftraf van haren hoogmoed en oproerigheid, melaetfcb; op een oogenblik werd zy van hoofd tot teen geheel [wit] als de fneeuw, het was derhalven eene melaetfchheid van de ergfte foort: ende Aaron fagh Mirjam met verbaesdheid aen; ende fiet, fy was melaetfch.
Mirjam werd alleen geftraft, omdat zy de eerfte aenleiding
(*) tkbr. g: 1. (*_) Exod. 33: 11. Deut. 34: 10.



N U M E R I Xn. 437
ding gegeven had tot , en de voornaemfte aenvoerfter was van dit oproer.
11. Daerom feyde Aaron tot Mofe; Och mijn heere , nu ben ik volkomen overtuigd , dat uw gezach grooter zy dan het mijne , onze onderneming is zeer onbetamelyk geweest , vergeef het ons evenwel , en legt doch niet op ons de ftraf van die fonde, daer mede wy fottelick gedaen, ende daermede wy tegen God en tegen u gefondiget hebben , befchouw onze overtreding ais eene zwakheid , als een ftap van onbedachtzaemheid.
12. Laetfe doch niet zijn, als een doode, van wiens vleefch, als hy uyt fijns moeders lijf uytgaet, de -helft wel verteert is ; laet de melaetschheid niet dieper in haer vleesch invreten, en haer maken als een wanfchapen misgeboorte, die in de ingewanden der moeder geftorven en half verrot is.
13. Mofe dan, (zoo ^root was ziine zachtmoedigheid,) riep in vuurige gebeden tot den HEERE, feggende; O Godt, heeltfe doch nae uwe groote Goedheid en door uw Alvermogen.
14. Ende de HEERE feyde tot Mofe: So haer vader fmadelick in haer aengefichte gefpogen hadde , ten blijke van grauifchap en verontwaerd'ging over zekeren hoon, welken zy hem had aengedaen , foudefe niet feven dagen befchaemt zijn, en geduurende dien tijd niet onder de oogen van haren Vader kómen durven ? (c) laetfe daerom feven dagen buyten het leger gefloten en uit mi;ne byzondere tegenwoordigheid geweerd worden, ende daer na , nadat de zeven dagen verioopen zijn, de gewoone tijd, die tot het reinigen van groote on-' reinigheden verordend is , zal zy wederom aengenomeil worden.
Het fchynt dat Mirjam aenftonds , op de voorbede van Mofe , van de melaetschheid genezen zy, maer dat zy, ten blijke van het Godlyk ongenoegen, en ter harer befchaming, zeven dagen buiten het leger blijven moest.
CO Lev. 13: «f. III. DEEL. Ee 3



438 N U M E R % XII.
15. So wert Mirjam buyten het leger feven dagen gefloten : ende het volck en verreyfde niet, tot een teeken van achting voor deze Prophetesfe, tot dat Mirjam acngenomen wert.
Wy lezen niet, dat 'er by deze gelegenheid die offeranden zijn aengebracht , welke Lev. 14 verordend werden : dan men houde in het oog, dat dit geval in alle opzichten zonderling was; fchoon ze ook kunnen gedaen en hier verz weegen zijn.
16. Maer daer na verreyfde het volck van Hazeroth , toen de Wolk op den achtften dag na de ftraf van Mirjam werd opgeheven : ende fy legerden hen , na eenigen tijd gereisd te hebben , in een ander gedeelte van de woeftijne Paran, in de plaets Rithma, zie Kap. 33; 18 , welke Kap. 13: 26 en Deut. i: 'ig. Kades-barnea genaemd wordt , zoo dat hunne naeste optocht hen nu in bet beloofde land Canaan zoude gebracht hebben, indien zy zelve het, door eene vernieuwde wederfpannigheid, niet verhinderd hadden.
HET XIII. KAPITTEL.
'Er worden twaelf Ferfpieders uitgezonden, om de gelegenheid en Jlerkte van Canaan op te nemen; van welke fommigen , na hunne terugkomst, door een lafhartig verflag , de gemoederen der Ifraeliten tot muiterye ontjleken.
^jju lagen de Ifraeliten voor het gebergte der Amoriten, het welk de zuider grenspael was van Canaan. Nu gaf Mofe, op Godlyken last , bevel om Canaan werkelyk in te nemen, vergel. Deut. 1: 20 en 9:23. Maer een ftraf.vaerdig oproer gaf aenleiding, dat zy dit beloofde land, niet eerder dan na verloop van 38 jaren na de;en innamen , en dat wel van eenen geheel anderen kant. Te weten , deze wederfpannige menigte wild; zich niet cider verzekerd houden
van



N U M -JE R I XIII. 439
van de voordeelige gefteldheid dezes lands, noch van den kans om het zelve te overmeesteren, voor dat zy het een en ander vernamen uit den mond van kundige mannen, die het land van alle kanten onderzocht zouden hebben: zy vaerdigden daerom fommigen tot More af, met verzoek , dat eenige vertrouwde perfonen mogten gezonden worden , om Canaan nauwkeurig op te nemen, vergel. Deut. i: 22. Hier over heeft Mofe buiten allen twijffel met de Godlyke. Majesteit geraedpleegd.
1. Ende de HEERE willigde dit verzoek in , en fprack, in antwoord op den voorflag van het volk , tot Mofe , feggende :
2. Sendt u mannen uyt , die het lant Canaan verfpieden , het welcke ick den kinderen lfraëls geven fal: van elcken ftam fijner vaderen fult gylieden éénen man fenden, zijnde yeder een Overfte onder hen. Kies daertoe éénen der aenzienlykfte en meest gefchikte mannen uit elke Stam, dus XII perfonen in getal , die by het volk van een genoegzaem gezach zijn.
3. Mofe dan koos 12 mannen , uit elke Stam éénen perfoon, welken hy tot deze onderneming het meest gefchikt oordeelde , en fondtfe uyt de woeftijne Paran , nae den mont des HEEREN, dat is zoo als de Heer hem gelast had : en alle die mannen waren Hoofden , aenzienlyke perfonen, uit elke Stam der kinderen lfraëls.
4. Ende dit - zijn hare namen : Van den ftam Rubens, Sammua de fone Zaccurs.
5. Van den ftam Simeons, Saphat de fone van Hori.
6. Van den ftam Juda, Caleb de fone van Jephunne.
7. Van den ftam Iflafchars, Jigeal de fone Jofephs.
S. Van den ftam Ephraims, Hofea of Jofua de fone Nuns. III. deel. Ee 4



440 N U M E R I XIII.
9- Van den ftam Benjamins, Palti de fone van Rap hu.
10. Van den ftam Zebulons, Gaddiè'1 de fone van Sodi.
11. Van den ftam Jofephs , die in fwee Stammen verdeeld, en waervan Ephraïm vs. 8 reeds genoemd was , voor den ftam Manaffes, Gaddi de fone van Sufl.
i2„ Van den ftam Dams , Ammiël de fone van* Gemalli.
13. Van den ftam Afers, Sethur de fone Michaëls.
• 14. Van den ftam Naphtali, Nahbi de fone van Vophfi.
15. Van den ftam Gads, Guël de fone van Machi.
16. Dit zijn de namen der mannen die Mofe fondt , om dat lant te verfpieden : ende Mofe noemde Hofea den fone van Nun, die uit de Stam van Ephraim verkoren was, by deze gelegenheid, Jofua.
Waerfchijnlyk heeft Mofe den naem van zijnen dienaer Hofea, welken God reeds in den ftrijd tegen Amalek Exod. 17., ter behoudenis ('t welk die naem beteekent) van Ifraël gebruikt had, op Godlyk aendrijven in Jofua veranderd , om, door deszelfs nog meer verheven beteekenis, het volk vertrouwen in te boezemen / dat de heer hen , door dezen man, in het beloofde land zoude inleiden: want deze naem beteekent Jehovah behoudenis gevende, of iemand door welken Jehovah behoudenis geeft.
17. Mofe dan fondtfe , te weten de XII uitgekozen mannen, om het lant Canaan te verfpieden : ende hy feyde tot hen; Trecket dit-henen op tegen 't zuyden , neemt uwen weg van hier af door het zuider gedeelte van Canaan , ende klimmet op, trekt over het naestgeiegen gebergte der Amoriten , uwe reis vervolgende tot aen de noorder grenzen van Canaan.
18. Ende befiet het lant, neemt het nauwkeurig op hoedanigh het zelve zy, ende hoedanig het volck zy,
dat



N U M E R I XIII. 44i
dat daer in woont, of het fterck zy, ofte fwack van lichaems - gefteldheid, of het weynigh zy, ofte veel in getal. Mofe noemt alle deze en de volgende byzonderheden op , om des volks wille ; hy zelf was verzekerd van het getuigenis, 't welk God van het land gegeven had.
19. Ende neemt op, hoedanïgh de gelegenheid en luchtftreek van het lant zy, daer in het felve volk woont, of het goetzy, ofte quaet, of de lucht- en land-ttreek gezond en aengenaem, dan of dezelve ongezond en onvermakelyk zy: ende ziet hoedanigh de fteden zijn , in dewelcke het felve woont, of in legers, ofte in fterckten; of zy in tenten dorpsgewyze, dan in bemuurde fteden woonen.
20. Neemt oock op, hoedanigh de grond van het lant zy, of het vet zy, ofte mager, vruchtbaer, of onvruchtbaer, of daer boomen in zijn, ofte niet; of men daer vrucht - boomen vindt; of'er ook boschaedjes zijn, in welke de vyand zich zoude kunnen verfchanfen , dan of het land rondom epen zy; gaet henen ende verllerckt u, ïaet u de moed niet ontzinken, als gy een talrijk en machtig volk zult ontmoeten, zoo dat gy te haestig zoudt wederkeeren , zonder van het een en ander behoorlyk verflag te kunnen geven. Zijt welgemoed, God zal u behoeden , ende neemt, by uwe terugkomst, eenige proeven mede van de vrucht des lants, om ons volk van Canaans gefteldheid te overtuigen. Dit kon thans gevoeglyk gefchieden , gemerkt die dagen nu waren de dagen der eerfte vruchten der wijndruyven.
21. De afgevaerdigden der XII Stammen dan alfo met de nodige bevelen toegerust zijnde , zo trokken fy op weg , waerfchijnlyk niet in één gezelfchap, maer in kleine partyen verdeeld, om het land des te veiliger en van alle kanten te kunnen opnemen , ende zy verfpiedden het lant van de woeftijne Zin af (deze woestijne Zin of Tzin, ter zijde van den zuidhoek der Zout- of Doode Zee, Jof. 15: 1,2. is geheel onderfcheiden van de woestijne Sin , welke aen de Schelfzee lag, naeby Egypten), tot Rehob
III. deel. Ee 5



442 N U M E R I XIII.
toe, daer men gaet nae Hamath, in het noorder g«. deelte van Canaan aen den voet van den Libanon.
22. Ende fy, dat is fommigen van ben, trocken, by hunne wederkomst van het land te bezien, op in 't zuyden, ende quamen, eigenlyk ftaet 'er, hy kwam, Caleb namelyk met Jofua, vergel. Jof. r4: H- tot Hebron toe, eene Stad te vooren Kiriath- Arba, of de Stad van Arba geheten nae haren Stichter , vergel. Gen. 23: 2., een man van buitengewoone groote en fterkte , wiens nageflacht nu nog ter zelfder plaetfe in bloei en aenzien, ende van rondsemme, zoo wegens de kloekheid van deszelfs geftalte, als van wegen deszelfs dapperheid, zeer yermaerd was: daer toch in het gemelde Hebron waren des tyds gevestigd Ahiman, Sefaï, ende Thalmai Enaks kinderen , zonen van Enak, en nakomelingen van Arba, zijnde van een reusachtig geflacht. Dit Hebron nu, de oude woonplaets van Abraham , en thans de voedflergrond van Reuzen , behoefde voor andere Steden , zoo min in oudheid als in vruchtbaerheid te wijken , het was feven jaren gebouwt voor Zoan, eene yermaerde Stad in Egypten , op welker ouderdom de Egyptenaren zoo veel roem dragen.
23. Daer na quamen fy in hunne terug reis tot het dal Efcol , daer men de fchoonfte wijnftokken, granaeten vijgen- boomen vindt, ende om een proef te toonen van de ongemeene vruchtbaerheid dezes zoo kort bygelegenen oords , fneden zy van daer eene rancke af, met eenen tros wijndruyven , welke van eene aenmerkelyke grootte was, gelijk dergelijke meer in de Oosterfche Landen gevonden worden , dien fy, om hem geheel en ongefchon» den over te brengen , droegen met hun tween , op eenen draegflock j oock namen zy eenige proeven mede van de granaet- appelen, ende van de vijgen.
24. Die felve plaetfe noemde men in vervolg van tijd het dal Efcol, ter oorfake van den tros, dien de kinderen lfraëls van daer afgefneden hadden j want Efcol bete.kent een druiven - tros.
25. Daer na, als de twaelf afgezondenen het land Canaan, me: de vereischte nauwkeurigheid hadden opgenomen,
keer-



Bf U M E R I XIII. 44S
keerden fy , de een na den anderen, weder van het verfpieden des lants , ten eynde van veertigh dagen , welke zy bedeed hadden , om alles nauwkeurig te bezigtigen ;
26 Ende fy gingen henen , ende quamen tot Mofe, ende tot Aaron, ende tot de geheele vergaderinge der kinderen lfraëls, die nog in de woestijne Paran, naeby Kades-Barnea gelegerd waren: ende brachten ten befcheyt weder aen hen, aen Mofe namelyk en Aaron. ende aen de geheele vergaderinge, ende zy lieten hen de vrucht des lants fien, welke
zy medegebracht hadden.
27. Ende fy vertelden hem, zy deden aen Mofe, jen aenhooren van Aaron en de geheele menigte , een uitvoerig en openlyk verflag van hun wedervaren, ende fey» den; Wy zijn gekomen tot dat lant , daer henen gy ons gefonden hebt, wy hebben het zelve van alle zijden opgenomen, ende hebben het, ten aenzien der vruchtbaerheid, vooral niet minder bevonden, dan het ons meermalen befchreven is , voorwaer (fl) het is een gezegend land van mekkende honich vloeyende , ende, om eene zichtbare proef te geven van de waerheid van ons verhael, ziet daer deze aenmerkelyke druivsn-tros , deze gra» met-appelen en vijgen, welke wy uit dat land medebrengen, dit is fijne vrucht.
28. Dan behalven het getuigenis, het welke wy, nopens de vruchtbaerheid van het land geven kunnen , mogen wy ook, ten aenzien van deszelfs fterkte, niet verzwijgen, dat 'et volk, dat 'er in woont, een fterck en machtig vokkis, ende de fteden zijn vaft en wel geflerkt, [ende] daerenboven zijn ze feer groot en volkrijk, ende oock is het land , in fommige oorden, bewoond door menfchen van eene buitengewoone grootte , ook hebben wy daer des Enaks kinderen gefien , dat reusachtig nagedacht van Arba , het welk rondsom bekend is , van wegen hunne meer dan gemeene derkte en dapperheid.
(al Exod. 3: 3. ende 33= 3III. DEEL.



444 N U M E R I XIII.
29. De Amalekiten, een ftrijdbaer volk, wiens vyan* delyken aenval wy , in den beginne van onzen optocht uit Egypten , hebben moeten doorftaen , woonen thans in 't lant van 't zuyden , in het zuider deel van Canaan, van welken kant wy het land allereerst zullen moeten intrekken • maer de Hethiten, ende de Jebufiten, ende de Amoriten, volkeren insgelijks van eene vermaerde dapperheid , woonen op het voor ons liggend gebergte; ende de Canaaniten woonen deels ten Westen aen de Mddellandfche zee, daer zy door den koophandel eena machtige natie zijn , ende deels ten Oosten aen den oever der Jordane, in de nabuurtfchap van de Zoutzee.
Dit bericht der verfpieders, byzonder bun verhael nopens de macht en flerkte der bewooneren van Canaan , maekte eenen zeer nadeeligen indruk op de zwakke gemoederen der te ligt vertzaegde Ifraeliten; de menigte begon door een ftil gemompel teekenen te geven van muiterye, en het ftond gefchapen, als of men door eenen gevaerlyken aenflag, zich der gehoorzaemheid van God en Mofe onttrekken wilde. Zoo drae Jofua en Caleb deze verflagenheid des volks befpeurden, Melden zy alles in het werk , om IfraSI moed in het lijf te fpreken, en eenen algemeenen opfland voor te komen, brengende hun onder het oog, dat hoe waerachtig het gegeven bericht van Canaan ook ware, bet zelve echter niemand moest verflagen maken, daer de hees toch lfraëls Gebieder en Geleidsman was.
30. Doe hulde Caleb, die het woord voerde, eenigzins het volk, dat het met onbezonnen drift niet ijlings voor Mofe in oproer uitbrak, ende hy feyde, vol van moed en van vertrouwen: Laet ons vrymoedelick optrecken , ende dat land erffelick gaen befitten; God beeft het ons beloofd , en wy behoeven de overmacht van deze volkeren niet te vreezen: want wy, in de mogendheden des Heeren optrekkende, fullen dat voorfeker overweldigen.
Op deze tael van moed en van geloof, fcheen de geest van vreesachtigheid eenigzins te wijken, en het volk tot bedaren te komen.
31. Maer



N U M E R I XW.
gi. Maer wel haest werden de wankelende gemoederen weder omgezet, door de lafhartigheid van het meerder ge. tal der verfpiederen , de overige tien mannen die met hem , met Caleb en met Jofua opgetrocken waren , feyden : Wy en fullen tot dat volck niet konnen optrecken , het is voor ons onmogelyk om dat volk te overweldigen , en ons in de bezitting van hun land te Geilen; want het is flercker dan wy.
32. Alfo brachten fy een quaet geruchte voort van het lant, dat fy verfpiedt hadden , aen de 'kinderen lfraëls, feggende; Dat lant, door 't welck wy doorgegaen zijn, om dat te verfpieden, is een lant dat lijne inwoonderen verteert, ende alle het volck , het welcke wy in het midden deiTelven gefien hebben, zijn mannen van groote lengte.
De Joodfche Meesters verklaren het zoo, dat de verfpieders veele begrafenisfen in Canaan gezien , en daeruit befloten hadden, dat de luchtgefteldheid ongezond ware, en dat zy dit bedoelden, en de zaek uitermate zeer vergroot heb. ben, wanneer zy zeiden, dat het land zijne imvoondtrtn verteerde.
33. Wy hebben oock daer deReufen, menfchen van eene buitengewoone lengte gefien, de alomvermaerde kinderen Enaks, afkom/lig van de Reufen: ende wy waren , in vergelijking met dezen, als fprinckhanen in onfen oogen , en alfoo gering en veracht waren wy oock in haren oogen. Hoe zullen wy derhalven zulke fterke en onvertzaegde menfchen uit hunne vastigheden verdrijven ?
III. DEEL.



446 N U M E R I XIV.
HET XIV. KAPITTEL.
Verder verhael van dit oproer, en de daer op gevolgdè paf.
1. T"j)Oe verhief haer de geheele vergaderinge,
ende fy hieven hare ftemme op ; zy gilden het uit, ende al het volck weende in die felve nacht, die volgde, toen de verfpieders hun verfi3g gedaen hadden:
2. Ende aile de kinderen lfraëls murmureerden tegen Mofe, ende tegen Aaron: ende de geheele vergaderinge feyde, door den mond der aenzienlykften, welke fpraken uit naem van de"ganfche vergadering, zeggende tot hen; Och of wy in Egyptenlant geftorven waren, ofte, och of wy in de woeftijne geftorven waren!
In een vlaeg van woede en wanhoop , vergaten zy alle de wonderen en weldaden, welke de Heer aen hun gedaen had ; ja zoo ver ging hunne woede, dat zy niet alleen lasterlyke woorden tegen Gods dienaren uitbraekten , maer ook tegen den heer zeiven.
3. Ende, vervolgden zy , waerom brengt ons de HEERE nae dat lant , dat wy door het fweert van deze fterke reuzen vallen , [ende] onfe wijven^, ende onfe kinderkens ten roove worden ? foude 't ons niet goet zijn nae Egypten weder te keeren ? Voorzeker, tot onze voorige dienstbaerheid weder te keeren, js nog beter, dan in Canaan door het zwaerd te fterven.
4. Ende fy feyden d'een tot den anderen, met eene onzinnigheid , welke alle verbeelding te boven gaet; Laet ons in de plaets van Mofe een Hooft opwerpen, ende onder zijn geleide wederkeeren nae Egypten.
5. Doe vielen Mofe, ende Aaron op hare aengefichten , voor het aengefichte, dat is in de tegen-
woor-



N U M E R I XIV. 447
woprdigbeid en ten aenfchouwen van de gantfche gemeynte der vergaderinge der kinderen lfraëls, om den Heere te bidden, dat hy het volk over deze onbezuisdheid niet ftrafFen wilde , en het zelve tot beter gedachten brengen.
6. Ende Jofua de fone Nun, ende Caleb de fone Jephunne , zijnde van de gene, die dat lant ver* fpiedt hadden , fcheurden hare kleederen , ten blijke van hunne hartelyke droefheid, over s' volks Godslastering en oproerigheid tegen Mofe:
7. Ende fy fpraken openlyk en kloekmoedig tot de gantfche vergaderinge der kinderen lfraëls , om, ware het mogelyk , de woedende menigte tot bedaren te brengen, feggende: Het lant, door het welcke wy getrocken zijn, om het felve te verfpieden, is een uytermaten goet lant; het is in alle opzichten ongemeen goed, en de ongunftige berichten, nopens de ongezondheid van de luchtftreek, zijn geheel verdicht en ten eenemael ongegrond.
8. Indien de HEERE een welgevallen aen ons
heeft , en wy zijne gunst door wederfpannigheid niet verbeuren , fo fal hy ons, door dezelfde macht en goedheid, met welke hy ons reeds zoo menigmalen, op de blijkbaerfte wys begunftigd heeft, in dat lant brengen , ende fal ons dat zelve tot eene erfiyke bezitting geven: een lant het welcke van melck ende honich is vloeyende.
9. Alleen en zijt tegen den HEERE niet wederfpannigh , daerdoor zoudt gy rechtvaerdig verdienen, dat de. Heer ons zijne hulp onttrok, ende en (a) vreefet gy niet het volck defes lants , want fy zijn ons broot: wy zullen hen, onder den Godlyken byftand, even zoo gemaklyk verdelgen , als wy een ftuk brood met onze tanden vermalen, hare fchaduwe, dat is hare befcherming, is van hen geweken; omdat zy de maet van hunne ongerechtigheid vervuld hebben, zal de Heer hun zijne befcherming onttrekken; ende in tegendeel de HEERE is met ons,
00 Deur. 20: 3. III. DEEL.



448 N U M E R I XIV.
om ons door zijne almacht te helpen : en v'reefèt haer niet ; zy vermogen immers niets tegen het onbeperkt Alvermogen van den hoogen God, die op hen vertoornd is.
10. Doe feyde de gantfche vergaderinge, in plaets van tot inkeer te komen, dat menfe met fteenen fteenigen foude ; dit was het voorftel der aenzienlykften , 't welke door het algemeen gefchreuw van het ganfche volk werd goedgekeurd; en, had de Heer het niet verhinderd, men zou het op ftaende voet hebben ter uitvoer gebracht: maer de heerlickheyt des HEEREN, welke boveri 't Heiligdom ftond, daelde neder, en verfcheen, met een helderfchijnend licht, in of voor aende Tente der t'famenkomfte , voor, in de tegenwoordigheid en ten aenfchouwen , van aUe de kinderen lfraëls; zoo tot een teeken van zijne gramfchap , als om hen van den aenflag op Caleb en Jofua aftefchrikken.
11. Ende de HEERE feyde tot Mofe: Hoe lange fal my dat volck tergen ? zal ik altoos hunne wederfpannigheid verdragen ? ende hoe lange fullenfe aen my niet gelooven, door alle teeckenen , die ick in het midden van hen gedaen hebbe'?
12. Ick fal 't met peflüentie flaen , ende ick fal 't verftooten : ende ick fal u tot een grooter, ende ftercker volck maken, dan dit is; ik zal u tot den Vader van een talrijk volk ftellen, aen het welk ik mijne beloften , aen Abraham gedaen, vervullen zal.
13. Ende Mofe feyde tot den HEERE: (b) So gy dit doet, fullen 't de Egyptenaers hooren : want gy door uwe kracht dit volck uyt het midden van hen hebt doen optrecken; en daerdoor zult gy al die eer verliezen , welke gy u, door de wonderbare verlosfihg van Ifraël uit Egypten, verworven hebt.
14. Ende fy fullen feggen tot de inwoonderen
' defes lants, tot de Canaaniten , met welke de Egyptenaers, door middel van den handel, veel gemeenfchap oeffenen, [Jie~\ gehoort hebben, datgy, HEERE, in het midden
de-
(V) Exod. jj: 11.



N U M E R I XIV. 449
defes volcks zijt : dat gy , HEERE, ooge aen ooge gelien wort, dat uwe wolcke over hen ftaet, ende (e) gy in een wolckencolomne voor haer aengefichte gaet des daegs , ende in een vyer - colomne des nachts : de Egyptenaers zouden tot de Canaaniten zeggen: Jehovah heeft dit volk , toen zy zoo in uw land zouden intreden, verlaten en verdelgd.
15. Ende foudet gy dit volck als eenen eenigen man dooden ? fo fouden de Heydenen , die uw geruchte, die van uwe verbazende wonderen by geruchte gehoort hebben , fpreken, feggende :
16. (d) Om dat de HEERE dit volck niet en konde brengen in dat lant, het welck hy hen ge» fworen hadde; fo heeft hyfe geflacht in de woeftijne.
17. Nu dan laet doch de kracht des Heeren groot werden; laet het openbaer worden, dat gy een on. eindige macht en goedheid bezit, gelijck als gy gefproken hebt, feggende;
iS. De (e) HEERE is lanckmoedigh , ende groot van weldadigheyt, vergevende de ongerechtigheyt , ende overtredinge , die f_ den fchuldigen J geenfins onfchuldigh houdt, (ƒ) befoeckende de. ongerechtigheyt der vaderen aen de kinderen , iri het derde , ende in het vierde [lidu~]
Met dezelfde woorden , maer.eenigïins uitvoeriger, had God voor Mofe zijnen naem uitgeroepen, toen hy hem zijne Heerlykheid vertoonde, Exod. 34.: 6, 7. Zy behelsden eene zeer krachtige drangreden, om de Godlyke Goedheid te bewegen, dat hy Ifraël ook deze hoogstgaende wederfpannigheid vergeven wilde.
19. Vergeeft doch de hooggaende ongerechtigheyt en wederfpannigheid defes volcks, aen welke zy zich thans op nieuw hebben fchuldig gemaekt, nae de grootte uwer goedertierenheyt: ende gelijck als gyfe defen volc-
(O Exod. 13: bi. ende 40: 33. (V) Deut. 9: aS. 's~) Exod. 34:6. Pf. 86: 15. ende 103: 8. ende 145: 8. Joua4:2. (/) Exod. ao: 5. ende 34: 7. Deut. 5: 9.
III. DEEL. Ff



450 N U M E R I XIV.
ke, van Egyptenlant af tot hier toe, zoo menigmae! vergeven hebt.
20. Ende de HEERE feyde : Ick hebbefe ver° geven nae uwen woorde, en op uwe begeerte.
21. Doch fekerlick [Soo waerachtigh ah] ick leve : fo fal de gantfche aerde met het gerucht van de heerlickheyt des HEEREN, en van zijne groote daden , in het ftraffen van een wederfpannig volk , vervult worden; alle de inwooners der aerde, vooral de omliggende volkeren, zullen hooren van mijne gerichtshandelingen, met de ondankbare Israëliten.
22. Want alle de mannen van Israël, die gefien hebben mijne heerlickheyt, ende mijne teeckenen, die ick in Egypten, ende in de woeftijne gedaen hebbe; ende my nu tien, dat is verfcheiden malen, (een zeker voor een onzeker getal gefield zijnde) verfocht hebben, ende mijne ftemme niet en zijn gehoorfaem geweeft;
23. So fy het lant, het welcke ick haren vaderen gefworen hebbe, fien fullen! waerlyk, zoo waerach. tig als Ik leef, zy zullen het niet zien, Ja geene, niemand van die allen, die my getergt hebben , en fullen dat fien.
24. Doch (h) mijn knecht Caleb, om dat een ander geeft met hem geweeft is, omdat hy een gansch ander charakter geopenbaerd heeft, onbevreesd vertrouwende op my en mijne beloften, ende heeft volherdt my na te volgen: fo fal ick hem brengen tot het lant, in het welcke hy gekomen was, ende fijn zaet fal een gedeelte van het zelve erffelick befitten.
Men moet deze belofte ook betrekkelyk maken tot Jofua, zie vs. 30, vergel. c. 32: 12 , maer hy wordt hier niet genoemd , omdat hy niet zoo zeer tot het volk behoorde, en Mofe altoos vergezelde, als zijn dienaer en aenftaende opvolger.
25. De Amalekiten nu, ende de Canaaniten beide woanen in dat dal in de valei, aen de andere zijde van
den
(j) Deut. t: 35, 36. 00 Jof. 14: 8, <?.



N U M E R I XIV. 451
den berg, die voor u ligt, daer wachten zy u op: wendet U morgen, keert terug , langs denzelven weg welken gy gekomen zijt, ende maket uwe reyfe nae de woeftijne, öp den wegh nae de fchelfzee, keert weder naer die woestijne, die zich ftrekt naer de fchelfzee, en naer Egypten.
26. Daer na fprack de HEERE tot Mofe, ende tot Aaron beide, daer hy tot dus ver alleen tot Mofe gefproken had, feggende:
27. Hoe (i) lange fal [ick] by defe boofe vergaderinge zijn, die tegen my zijn murmureerende ? hoe lang zal ik dezelve verdragen en haer genade bewijzen? ick hebbe gehoort de nieuwe murmureeringen der kinderen lfraëls, daer mede fy tegen my zijn murmureerende.
Dit nieuwe misnoegen ontftond daeruit, dat de Heer hen nu niet voorwaerds naer Canaan leiden wilde, maer bevel gaf, dat zy naer de fchelfzee zouden terug keeren, naer de plaets daer zy van daen gekomen waren.
28. Segt tot hen ; (k) [Soo waerachtig ah] ick leve, fpreeckt de HEERE, indien ick ulieden foo niet en doe, en u den wensch niet geve, dien gy zelfs gedaen hebt. van in de woestijne te fterven , gelijck als gy in mijne ooren gefproken hebt! vergel. vs. 2.
29. Uwe (/) doode lichamen fullen in defe woeftijne vallen; ende alle uwe getelde, waervan het getal, omtrent een half jaer geleeden, is opgenomen, vergel. c. 1. nae uw geheel getal , van twintigh jaer oudt, ende daer boven, gy die tegen my gemurmureert hebt, gy alle zult in de woestijne fterven.
30. Ik zal geen God zijn fo gy of iemand van u, die thans mannelyke jaren bereikt heeft, in dat lant komt, over 't welcke ick mijne hant opgeheven en plechtig gezwooren hebbe, dat ick u daer in foude doen woonen! (w) behalven Caleb de fone van Jephunne, ende Jofua de fone van Nun, omdat zy zich, in
CO Pf- lofi: z6. CA) Num. 26: 65. CO Deut. 1:35. Hebr. 3; 17, C»0 Jof. 14: 6.
III. DEEL. \ Ff 2



452 N U M E R I XIV.
het midden van een wederfpannig volk, door hun geloof en kloekmoedigheid, van anderen onderfcheiden hebben.
31. Ende uwe kinderkens, daer van gy in onbejonieh woede feydet, vs. 3 j Sy fullen ten roove worden , die fal ick daer inbrengen , ende die fullen bekennen en erfelyk dat lant bezitten, 't welke gy fmadelick verworpen hebt , omdat zy onfchuidig zijn aen deze uwe we ierfp.inr. :?'-.=::.
32. Maer u aengaende, uwe doode lichamen fullen in defe woeftijne vallen.
33. Ende uwe kinderen fullen gaen weyden en al* fchapen omzwerven in defe woeftijne, veertigh jaer, te rekenen van uwen uittocht uit Egypten, ende fullen de ftraffen van uwe hoereryen en ontrouwheden tegen den Heer dragen: tot dat uwe doode lichamen verteert zijn in defe woeftijne.
34. Nae 't getal der dagen, in dewelcke gy dat lant verfpiedt hebt, (n) veertigh dagen, e'cke dagh Voor elck jaer, fult gy de geduchte ftraffen van uwe ongerechtigheden dragen, veertigh jaer: ende fult gewaer worden mijne af brekinge , of mij-e irtuke; gy zult ondervinden, dat gy mijn verbond verbroken hebt, en dat ik met mijne gunst van u gefcheiden ben.
35. Ick de HEERE hebbe dit vonnis vastgtfteld en c'-gefproken; So ick dit defe gantfche boofe vergaderinge der gener, die fich tegen my verfamelt hebben, niet en doe ! fy fullen in defe woeftijne te niete worden, ende fulkn daer fterven.
Het dikwijls herhalen van deze bedreiging , diende om deze weerbarstige menigte te overtuigen, dit dit vonnis v«t befioten, en onherroepelyk ware.
36. Ende die mannen die Mofe gefonden hadde, om dat lant te verfpieden, ende wedergekomen zijnde de gantfche vergaderinge tegen hem hadden doen murmirreeren, een quaet geruchte over dat lant voortbrengende;
37. Die
00 Pf- 95: Mi



N U M E R I XIV. 453
37. Die felve mannen, die een quaet geruchte van dat lant voortgebracht hadden , (0) ftorven door eene plage op ftaende voet, het zy door de pest, het zy door een blixemftrael, het zy op eene andere wys, door eenen fchielyken dood , voor het aengeficht des HEEREN , voor het zichtbaer teeken der Godlyke Majesteit , het welk op den Tabernakel aen het ganfche volk verfcheenen was.
38. Maer Jofua de fone Nun , ende Caleb de fone Jephunne bleven levende van de mannen, die henen gegaen waren , om het lant te verfpieden.
39. Ende Mofe fprack defe woorden tot alle de kinderen lfraëls , hy maekte hun dit Godlyk vonnis bekend : Doe treurde het volck feer.
40. Ende fy ftonden des morgens van den eerstvolgenden dag vroegh op, ende klommen op de hoogte des bergs, of immers zy maekten fchikkingen om den berg op te klimmen, feggende ; Siet hier zijn wy , ende wy fullen optrecken tot de plaetfe, die de HEERE gefeyt heeft; wy zijn gereed, om dat geen te doen, waertoe Jofua en Caleb ons vermaend hebben ; want wy hebben gefondiget ; wy zien het nu met fchaemte en hebben 'er berouw over.
41. Maer Mofe feyde ; (ƒ>) Waerom overtredet gy alfoo het bevel des HEEREN? die u bevolen heeft niet verder doortetwkken , maer naer den kant van de Schelfzee wedertekeeren ? want dat gy nu onderneemt en fal geenen voorfpoet hebben.
42. Trecket niet op ; want de HEERE en fal in het midden van u niet zijn om u te helpen en te begunftigen , op dat gy niet gefiagen en wert, voor het aengeficht uwer vyanden die, zonder den Godlyken byftand, voor u te fterk zijn.
43. Want de Amalekiten, ende de Canaaniten zijn daer op *t gebergte voor uw aengefichte , ende
(e) 1 Cor. 10: 10. J»J. vs. 5. (p ^ Deut. i: 41, &c III. DEEL. -Ff 3



454 N U M E R I XV.
gy fult door het fweert vallen:' want om dat ev ii
^ebt VP den HEERE, fo en fal de HEERE met u met zijn.
44. Nochtans poogden fy vermetelick, om op de hoogte des bergs te klimmen: maer de Arke des verbonts des HEEREN, ende Mofe, en fcheydden met uyt het midden des legers; dé wolk bleefftaen boven den tabernakel, wesbalven de Leviten de ark in het Heiligdom blijven lieten, en Mofe bleef by den Tabernakel
45. Doe quamen af de Amalekiten , ende de Canaamten, gelijk ook de Amoriten, vergel. Deut i- 44 die m dat gebergte woonden en zich aldaer gelegerd hadden , ende iloegenfe , ende verfmetenfe of verdreven de vluchtende tot Horma toe , zijnde eene Stad op de zuider grenzen van Canaan, naby de Doode Zee, maer veel meer oostwaerds gelegen , dan daer het gevecht eerst begonnen was.
het XV. kapittel.
Meuwe wetten, - aengaende de fpijs- en drank-offers welke voortaan by de brand- en Jlagt-offers moesten* gevoegd worden vs. 1-16.- aengaende de eerstelingen van het deeg vs. l?.2l. _ aengaende de zond-offers voor afdwalingen uit onkunde vs. 22-52 —• aengaende moedwillige overtredingen vs. -12- l 6 — aengaende de gedenkcedels vs. 37-43.
1. J)Aer na fprack de HEERE tot Mofe, feggende : ö Het is waerfchijnlyk, dat deze Godlyke aenfpraek , en hst geen men verder befchreeven vindt in de 4 volgende Kapittelen, gefchied zy, toen de jaren van lfraëls omzwervingen in de woestijne begonnen ten einde te lopen, nadat het grootfte deel van die oproermakers geftorven was, welke,
vol-



N U M E R I XV. 455
volgens het Godlyk vonnis Kap. 14, in het beloofde land niet komen zouden. Nu waren de kinderkens reeds tot eenen genoegzamen ouderdom gekomen , en daerom wilde de Heer hun nog vooraf eenige nieuwe wetten voorftellen , of liever uitbreidingen van wetten , welke in voorige dagen aen hunne Vaderen gegeven waren , en welke zy moesten gehoorzamen , wanneer zy in het land Canaan zouden gekomen zijn, in welks bezit de Heer hen eerlang Hellen zoude.
De Heer dan Mofe tot dat einde, in den Tabernakel, tot zich geroepen hebbende, fprak tot hem, van boven het verzoendekfel , de volgende woorden:
2. Spreekt tot de kinderen lfraëls , ende legt tot hen: Wanneer gy gekomen fult zijn in Canaan, in 't lant uwer aenftaende wooningen, dat ick u geven fal;
3. Ende wanneer gy alsdan een vyer- otter den HEERE fult doen, dat in het geheel of ten deele op den altaer verteerd wordt, anders genaemd een brand-offer , ofte een flacht- of dank-offer , het zy (a) om dat Aagt-offer af te fonderen ter volbrenging van eene gelofte , ofte dat gy het zelve zult brengen in vrywilHgen offer, uit eigen godvruchtige beweging, zonder daertoe door eene voorgaende gelofte verbonden te zijn, ofte zo gy in uwe gefette hoogtijden , die offeranden zult offeren, welke Lev. 23 befchreeven zijn; met oogmerk om den HEERE (b) eenen lieflicken reuck te maken en hem zoodanige offers van runderen, ofte van kleyn vee te brengen, welke hem aengenaem zijn en gunftig van hem ontvangen worden.
4. So fal hy, die fijne offerhande den HEERE Ottert, benevens zijn brand- of flagt-offer, ook (c) een fpijs-offer otteren van een tiende meelbloeme, gemengt met een vierendeel van een Hin olie.
5. Ende wijn ten dranck - offer, een vierendeel van een Hin, fult gy bereyden,, zoodanig een .fpijs. en drank-offer zult gy voegen tot elk een brand-of-
00 Lev. 22: 21. (F) Exod. 29: *s- CO Levit. 2:1. ende 6; 14» III. DEEL. F f 4



456 N U M E R I XV.
lil ^ t0t e'k Cen flach£-o^r; voor êen lam of
6. Ofte zo gy een fpijs- en drank-offer zult brengen voor eenen ram, dan fult gy een fpijs-offer bereyden , van twee tienden - deelen van een Epha meelee? Hin'. °lie ' een derdend^ van
7- Ende daartoe wijn ten dranck-offer, een derdedeel van een Hin , fult gy offeren en lieflicken reucke den HEERE.
8. Ende wanneer gy een jongh runt fult bereyden tot een brand-offer, «ft etn flacht-offer, om ZZ f voIbre"8in8 van eene gelofte af te fon-
aeren , ofte zo gy het zelre vrywillig, zonder vooraf, gaande gelofte ten danck-offer den HEERE brengt-
9- öo lal hy die offert tot of by een jongh runt offeren een fpijs offer van drie tienden-dfl Z
van een H?n ' met °He ' de helft
nfrl°'. ^du^n fük & daerby offeren te* d^nckoffer, de helft van een Hin: Alle deze fpijs- en drankoffers zu,ien geofferd worden tot een vyer-offer van hefhcken reucke den HEERE; de Priester zal dezelve geheel voor den Heere op den altaer aenfteken, en van «Jezelve zoo min als gy, iets -oor zich behouden. n<rll' * 00 fa,_,Sedaen worden met den eenen
vee ' vf? dcn £enen ram: ofte met he£ kl^yn vee, van de lammeren, ofte van de gevten-
rv^lV™? gCtfda£ & bereyden fult,' fult gy alfoo doen meteick een, nae haer getal; naedat uwe brand- en flagt-offers grooter of kleiner , meerder of m.nder m getal zijn, zoo zullen ook, nae die evenredigheid, uwe fpijs. en drank-offers grooter of kleiner, of in getal meeroer of minder zijn.
13. Alle inboorlingh fal defe dingen alfoo doen, z:ch flapt gedragende nae deze wet; offerende een vver- ' offer ten lieflicken reucke den HEERE; het geen derhalven geen fchuld- of zond-offer is.
14. Wan-



N U M E R I XV. 457
14. Wanneer oock een vreemdelingh , die uwen Godsdienst heeft aengenomen , by u als vreemdelingh verkeert , ofte die in 't midden van u is, in uwe geflachten, het zy hy zich flegts voor eenigen tijd onder u ophoudt , het zy hy onder u zijne vaste woonplaets heeft, ende hy een vyer - offer fal bereyden ten lieflicken reucke den HEERE: gelijck als gy fult doen, alfoo fal hy doen; hy zal zich in alles hebben te fchikken, wanneer hy fpijs-of drank-offers aenbrengt, nae de zelfde wetten, als de geboren Ifraeliten.
J5. Gy mijne gemeynte van Ifraël, 't geen ik u geboden heb, zy ulieden (d) ende den vreemdelingh, die als vreemdelingh [by u] verkeert, eenerley infettinge: ter eeuwiger infettinge by uwe geflachten ; gelijck gylieden , alfoo fal de vreemdelingh voor des HEEREN aengefichte zijn; hy zal met u dezelfde voorrechten genieten, maer ook aen dezelfde wetten gebonden zijn.
16. Eenerley wet, ende eenerley recht fal ulieden zijn, ende den vreemdelingh, die by ulieden als vreemdelingh verkeert.
'Er waren reeds verfcheiden wetten, omtrent da brand-, flagt- en dank- offers, ak mede omtrent de fpijs-offers gegeven, voor zoo ver deze alleen op zich zelve moesten geofferd worden, zie Lev. 2. -— Maer de Heer oordeelde het thans nodig , deze wetten te vermeerderen, door het bepalen van zekere fpijs- en drank- offers, welke als een aenhangfel dienen moesten van alle brand-offers uit de beesten, en van alle flagt-offers; het zy dezelve beloofd waren, of vrywillig door byzondere perfonen werden aengebracht; het zy offeranden van ganfch Ifraël , die valgens de wet, op de drie hoogp Feesten moesten geofferd worden.
De reden van deze inftelling is mogelyk hier in te zoer ken , dat de kinderen der Ifraeliten, die tot eene ftraf van hunne wederfpannigheid, byna alle in de woestijne geftorven waren, nu eerlang in Canaan zouden worden overgebracht,
CO Exod. 12:49. Num. 9:14. III. DEE1. Ff 5



458 N U M E R I XV, alwaer zy eenen nieuwen voorraed van allerlei fpijs en drank ontvangen zouden. — Daerenboven kon deze nieuwe verordening de nog omzwervende Ifraeliten bemoedigen, met het vooruitgezicht, dat zy eerlang eenen groeten overvloed genieten zouden , waervan zy een vetten maeltijd, zoo voor den Heere, als voor zich zei ven, zouden kunnen aenrichten. —* Eindelyk daer deze wet, zoowel de vreemdelingen als de inboorelingen betrof, kon Ifraël daer uit leeren, den vreemdeling alleszins vriendelyk en befcheiden te behandelen, daer de Heer hem, zoowel als de nakomelingen van Jacob, voor zijnen onderdaen erkennen wilde, zo hy zich gedroeg nae de Godlyke voorfchriften.
17. Voorts, ter zelfder tijd, of immers niet lang daerna, fprack de HEERE tot Mofe, feggende:
18. Spreeckt tot de kinderen lfraëls, ende fsgt tot hen : Als gy fult gekomen zijn in 't lant . daer henen ick u inbrengen fal:
19. So fal 't gefchieden, als gy den oogst van uw koorn zult ingezameld hebben, eer gy van het broot des lants fult eten: dan fult gy den HEERE een hefoffer offeren;
20. De eerftelingen uwes deegs, zult gy tot den Heere , als uwen wettigen Landheer brengen, en als gy van het nieuwe koorn een brood zult kneeden en daervan eene koecke zult maken , zoo fult gy die eerfte koek den heeke tot een hef-offer offeren; gelijck gy het hefoffer des dorfchvloers, de garf der eerftelingen namelyk, by den aenvang van den oogst geofferd hebt, alzoo fult gy dat hef-offer of de eerftelingen uwes deegs offeren, ter erkentenis, dat het de Heer is, die u niet alleen eenen rijken oogst verleent, maer van wien gy ook eiken dag, gelijk toen gy het manna gegeten hebt, afhangelyk zijt in uw dagelyksch voedfel.
21. Opdat deze inftelling des te meer mogt gehoorzaemd worden, herhaek de Heer dezelve nog eens, zeggende: Van de eerftelingen uwes deegs fult gy den HEERE een hef-offer geven, by uwe geflachten.
2 2. Voorts gelastte de Heer aen Mofe, om uit zijnen
naem



N U M E R ï XV. 459
mem tot Ifraël te zeggen, wanneer gylieden afgedwaelt fult zijn , ende gy alle , door onachtzaemheid niet zult gedaen hebben alle defe, zoo ftraks gemelde of eenige andere geboden, die de HEERE tot Mofe gefproken heeft, rakende de plechtigheden van den Godsdienst.
23. Zo gy alles wat u de HEERE door de hant Van Mofe, ten dien opzichte, geboden heeft, niet nauwkeurig zult onderhouden; van dien dagh af, dat het de HEERE geboden heeft, ende u tot eene wet gefield heeft , om voortaen betracht te worden by uwe nakomelingen, in de volgende geflachten :
24. So fal 't gefchieden, indien yet by dwalinge en niet met opzet gedaen, [ende] de zaek voor de oogen der vergaderinge [verborgen] is, (dit is ingevuld uit Lev. 4: 13.), zoodat het volk den misflag eerst eenigen tijd daerna ontdekt, dan zal deze wet plaets hebben; dat de gantfche vergaderinge, by het kenbaer worden van haren onbedachtzamen misflag, aen den Tabernakel zal brengen eenen varre, een jongh runt, en denzelven fal doen bereyden ten brandoffer , ten liefzieken reucke den HEERE, met fijn fpijs-offer, ende fijn dranck-offer, nae de wijfe : 200 als boven vs. 9 en 1 o bepaeld is, ende daerby zal dezelve ofleren eenen geytenbock ten fond-offer.
25. Ende de Priefter fal de verfoeninge doen voor de gantfche vergaderinge der kinderen lfraëls, ende 't fal hen vergeven worden : want het was geene opzettelyke zonde, maer eene afdwalinge uit onbedachtzaemheid , ende fy hebben hare offerhande gebracht, een vyer-offer den HEERE, ende haer fond-offer, voor het aengefichte des HEEREN, zich verootmoedigende en berouw hebbende over hare afdwalinge.
26. 't Sal dan de gantfche vergaderinge der kinderen lfraëls vergeven worden, oock den vreemdelingh , die in 't midden van haerlieden als vreemdelingh verkeert: want, dat men tegen den Godsdienst gezondigd heeft, het zelve is den gantfehen volcke, zoo vreemdeling als inboorling , die door den vreemdeling
III. DEEL.



46o N U M E R I XV.
des te ligter wordt nagevolgd, door dwalinge [overgekomen] , en niet met voordacht en met opzet gefchied.
27. (*) Ende indien eene ziele, eenig byzonder perfoon door afdwalinge gefondigt fal hebben, nalatende het geen in den Godsdienst geboden is , die fal eene jarige geyte ten fond-offer offeren.
28. Ende de Priefter fal de verfoeninge doen over de dwalende ziele, als fy gefondigt heeft door afdwalinge, voor het aengefichte des HEEREN: doende de verfoeninge over haer; ende 't fal haer vergeven worden.
29. Den inboorlingh der kinderen lfraëls , ende •den vreemdelingh , die in haerlieder midden als vreemdelingh verkeert, eenerley wet fal ulieden zijn, den genen, die 't door afdwalinge doet,
30. Maer geheel anders zal het gelegen zijn , wanneer iemand moedwillig en voorbedachtelyk zondigt, de ziele, de byzondere perfoon, die yets fal gedaen hebben,ftrijdig met de wetten van den Godsdienst, met opgehevenerhant, zoodat hy de wet der plechtigheden met een boosaertig opzet overtreden heeft, zulk een perfoon, *t zy van inboorlingen ofte van vreemdelingen, die fmadet den HEERE, die verlochent den eenigen en waren God, die de Koning is van Ifraël: ende die felve ziele, omdat zy eene misdaed van gekwetfte Majesteit begaen heeft, fal uytgeroeyt worden uyt het midden van haer volck:
31. Want fy heeft het woort des HEEREN veracht en met openbare kleinachting behandeld , ende fijn gebodt vernietigt, de verplichting tot gehoorzaemheid verlochend: die felve ziele fal daerom geen Zoen-offer mogen brengen, vergel. Hebr. 10: 28. maer gantfchelick zonder eenige verfchooning uytgeroeyt worden, hare ongerechtigheid is op haer; zy heeft zich zelve haer eigen verderf te wijten.
Ter opheldering van de evengemelde wet, welke de doodftraf ftelde op alle moetwillige fchending der Godsdienstwetten, laet Mofe het voorbeeld volgen van iemand, die,
we-
CO Lsv. 4: *7;



N U M E R I XV. 4Ör
wegens het oplezen van hout öp den Sabbath met den dood geftraft werd.
32. Als nu de kinderen Ifraè'ls in de woeftijne waren , fo vonden fy op zekeren tijd eenen man, hout lefende of verzamelende op den Sabbathdagh.
33. Ende die hem vonden hout lefende, brachten hem tot Mofe, ende tot Aaron, ende tot de zeventig Oudften der gantfche vergaderinge, ten einde de zaek door hun zoude onderzocht en beoordeeld werden.
34. Ende fy, Mofe , Aaron en de zeventig Oudften, fteken hem (ƒ) in bewariage, om den Heer vooraf over dit geval raed te vragen: want 'er was Exod. 31: 14 en 35: 2. wel bepaeld , dat een ieder , die op den Sabbath eenig werk deed , zoude gedood worden , maer echter het en was in die wet niet verklaert, wat foort van doodftraf hem , die den Sabbath fchond , aengedaen foude worden.
35. Toen Mofe hierover met God raedpleegde, lb feyde de HEERE tot Mofe; Die man heeft den Sabbath gefchonden, tegen zün beter weten aen, en heeft daerom mijn oppergezach verlochend , hy fal fekerlick gedoodt worden : en dit zal de foort van doodftraf zijn; de gantfche vergaderinge fal hem met fteenen fteenigen buyten den leger.
36. Doe nu Mofe, uit s'Heeren naem, dit doodvonnis over den gevangenen had uitgefproken , brachte hem de gantfche vergaderinge uyt tot buyten den leger, ende fy fteenigden hem met fteenen, dat hy fterf: gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde.
Om nu alle zulke zonden voortekomen , welke fomtijds uit onkunde konden begaen worden, wordt 'er nog eene andere wet bygevoegd.
37. Ende de HEERE fprack tot Mofe, feggende:
38. Spreeckt tot de kinderen Iftaëls, ende fegt tot hen, (g) Dat fy fich fnoerkens of zoomen maken aen de hoecken of randen harer kleederen, het
(ƒ) Levit. 44: 1». Cf) Deut. sa: it. Mstth. 13» -. UI. DEEL.



462 N U M E R I XV.
welk een vast gebruik zal blijven by hare geflachten Z ende op de fnoerkens des hoecks, op deze zoomen, fullen fy een hemelsblaeuwen draet fetten; zy zullen deze zomen beleggen met een draed of lint van eene hemelsblauwe koleur, opdat dezelve te meerder in het oog fteke.
39. Ende hy , dit hemelsblauwe lint, fal ulieden aen de fnoerkens zijn, op dat wanneer gy het lint aenfiet , gy als dan en zoo dikwijls , aen de wet, ende aen alle de geboden des HEEREN gedencket, ende die doet: ende gy en fult na de neiging van uw herte , ende na de zinlykheid van uwe oogen niet fporen , gy zult uwe eigen genegenheden of oogenlust, die gy te veelmalen zijt nahoereerende, en waerdoor gy u van mijne wetten laet aftrekken, niet opvolgen, om andere plechtigheden in den Godsdienst in te voeren, dan ik geboden heb.
40. Gy zult dan de voornoemde hemelsblauwe linten aen uwe kleederen dragen, op dat gy by het aenzien van dezelve gedenckt ende doet alle mijne geboden, ende uwen Gode heyligh zijt; in uwen wandel bétoonende , dat gy tot mijnen dienst zijt afgezonderd.
41. Ick ben de HEERE uwe Godt, die u uyt Egyptenlant uytgevoert hebbe , om u tot eenen Godt te zijn : Ick ben de HEERE uwe Godt; bedenkt dit toch, en dat deze gedachten u wederhouden van tegen my te zondigen.
HET



N U M E R I XVI. 463
HET XVI. KAPITTEL.
Het oproer van Korah en zijne medejïanderen, vs. 118. — de ftraf der oproermakeren, vs. 19-40. — welke ftraf eene nieuwe muitery onder het volk ten gevolge had, vs. 41-Jo.
1. |£Orah (a) nu, de fonelzhars, des foons Ka-
haths, des foons Levi, nam tot fich foo Dathan als Abiram, fonen van Éliab, ende by deze drie voegde zich nog On, den fone van Peleth , deze alle waren , behalven Korah zelf, fonen of nakomelingen van Ruben.
Korah was de eerfte aenlegger, en de belhamel van deze flrafwaerdige muiterye: Hy was een volle Neef van Mofe en Aaron: want hy was de zoon van Ishar, en de^e Ishar was de tweede zoon van Kohath , daer Amram, da Vader van Mofe en Aaron , de oudfte zoon was van denzelfden Kohath. De drie anderen, Dathan, Abiram ,en On, die met dezen Korah eene verbintenis van t'zamenzweering aengingen , waren uit de Stam van Ruben oorfprongelyk. Misfchien hebben deze zich te ligter tot dit oproer laten vervoeren, omdat zy, langs dezen weg, hoopten het recht der eerstgeboorte, waertoe het Priesterfchap behoorde, weder aen hunne Stam te brengen.
2. Ende fy Honden op voor het aengefichte van Mofe, en verwekten tegen hem eenen allergeweldigften opftand, met openbare aflegging van allen eerbied voor zijn perfoon , en het gezach, het welk de Heer hem zelf had opgedragen , mitfgaders twee hondert ende vijftigh mannen uyt de kinderen Ifraè'ls, en dat geene geringe lieden, maer Overften der vergaderinge , die aenzienlyke eerampten bekleedden, in het ondergefchikte beftuur van het volk de geroepene der t'famenkomfte, welke men gewoon
GO Num. 25:9. ende 27: 3. Jud. vs. 11. III. DEEL.



464 N U M E R I XVI.
was t'zamen te roepen, wanneer 'er over zaken van aenbelang zoude geraedpleegd worden, mannen van name, die, uit hoofde van hunne ambten , by het volk in eer en aenzien waren. Dit maekte den opftand des te gevaarlyker , daer 'er zulke aenzienlyke mannen deel in hadden, en 'er openlyk vooruitkwamen.
3. Ende fy alle vergaderden fich tegen Mofe, ende tegen Aaron , om hunne ontevredenheid te verklaren, dat Mofe de Hoogepriesterlyke waerdigheid eerst in eigen perfoon waergenomen , en daerna aen Aaron zijnen naesten bloedverwant had opgedragen, deelende zoo met hun beide het hoog gezach in den Kerk- en Burger-ftaet; ende zy feyden tot hen : 't Is te veel voor u; gylieden matigt u te veel gezach aen, door het Priesterfchap voor altoos in het huis van Aaron te vestigen, en alle andere daervan uittefluiten; het is nu lang genoeg dat gy ons overheerscht hebt; gy zult de Hoogepriesterlyke waerdigheid hebben afteftaen: wy alle, en elk een Ifraelijt, is zoo goed als gy; want defe gantfche vergaderinge , fy alle , zijn heyligh, wy maken alle te zamen eenen Heilig volk uit, het welk God tot zijnen dienst geheiligd heeft, en derhalven zijn wy alle in ftaet en gerechtigd om het Heiligdom te bedienen, ende de HEERE is in 't midden van hen, God is, met de blijken van zijne byzondere gunst , in het midden van ons ganfche volk tegenwoordig : waerom dan verheft gylieden u over de gemeynte des HEEREN ? wie geeft u, Mofe, het recht, om niet alleen het burgerlyk gezag voor u te nemen, maer ook het Hoogepriesterfchap voor altoos en alleen aen Aaron, uwen Broeder op te dragen.
4. Als Mofe dit hoorde , fo viel hy op lijn aengefichte , met Aaron nedrig en ernftig biddende , dat de Heer hen, tegen dezen hatelyken aenflag, handhaven en rechtvaerdigen wilde.
5. Ende hy fprack manmoedig tot Korah, den voornaemften aenvoerder, ende tot fijne gantfche vergaderinge , feggende; Morgen-vroegh dan fal de HEERE bekent maken, en op eene zichtbare wys doen blijken, wie de fijne, welke hy tot den diecst van het Heiligdom



N U M E R I XVI. 4Ö5
dom geroepen heeft, ende wie de heylige zy , welken hy zelf - heeft afgezonderd , om het Hoogepriesterfchap te bekleeden , dien hy tot fich fal doen naederen om de heilige dingen waertenemen : ende Wien hy alsdan verkoren fal hebben, dien fal hy tot fich doen naederen ; die alleen, en niemand anders , zal de Priesterlyke bediening waernemen. Wacht flegts tot morgen ochtend, dan zal de Heer, door een wonderdadig teeken, toonen, wien hy tot de betwiste waerdigheid benoemd hebbe: neemt, in dien tusfchentiid , de ganfche zaek nog eens in bedaerde overweging, en bedenkt recht de gevolgen van uwa ftrafwaerdige onderneming.
6 Doet dit: neemt u wieroockvaten, naedien gy Priesters zijn wilt, gy Korah ende fijne gantfche vergaderinge , alle die tot zijnen aenhang behoort, en neemt, ten uwen gevate, de proef, of uwe onderneming den Heere behagen zal. . ' .
7. Ende doet morgen vyer daer in , legt reuckwerck daer op , gelijk de Priesters gewoon zijn, voor het aengefichte des HEEREN-, in de tegenwoordigheid van onzen God, voor de deur van den Tabernakel, vergel. vs. 18 : ende 't fal gefchieden , dat de man , dien de HEERE verkiefen fal , die fal met zijn ganfche geflacht heyligh zijn , en afgezonderd tot het waernemen van de Priesterlyke bediening : 't is te veel voor u, gy kinderen van Levi, gy zijt reeds genoeg verheven, gy ftaet naer dingen die voor u te hoog zijn. ■
8. Voort feyde Mofe tot Korah: Hoort doch, gy kinderen van Levi : let toch op het geen ik u zeggen zal: en och of gy nog in tijds het verfoeilyke zien mogt van die buitenfpoorige onderneming, in welke gy het meeste aendeel hebt, en tot welke gy ook andere lieden vervoerd hebt, om te meerder gezach aen uwe muitzucht by te zetten!
9. Is 't u te weynigh, is het voor u en uwe Stam geen eer genoeg , dat de Godt lfraëls u, van de vergaderinge lfraëls heeft afgefcheyden , om ulieden tot hem te doen naederen, fchoon zoo naby niet als de Priesters, evenwel nader dan andere Ifraeliten, om. den
III. DE£U Gg



4<?6 N U M E R I XVT.
dienft van des HEEREN Tabernakel te bedienen, ende te ftaen voor het aengefichte der vergaderinge , om hen te dienen, als medehelpers der gewijde Priesterfchaar ?
_ 10. Daer hy u , ende alle uwe broederen , de kinderen van Levi, met u heeft doen naederen, en verkoren, om uit het ganfche volk , de eenigfte medehelpers van de Priesteren te zijn, foeckt gy nu oock het Priefter-ampt? moet gy juist alle tot de waerdigheid van Priesteren verheven worden ? welk een onbillyke eisch ? welk eene fnoode ondankbaarheid ? •
11. Daerom gy, ende uwe gantfche vergaderinge , gy zijt vergadert tegen den HEERE zeken, en verzet u tegen zijne eigen inftelling: want Aaron, wat is hy, dat gy tegens hem murmureert ? waerin is hy fchuldig? wat heeft hy misdreeven ? hy heeft zich immers in het Priesterdom niet ingedrongen, maer de Heer zelf heeft hem tot deze waerdigheid verheven.
12. Ende Mofe fchickte, en zond boden henen, cm Dathan ende Abiram, de fonen Eliabs, te roepen , want deze fchijnen reeds naer hunne tenten wedergekeerd te zijn, eer Mofe van zijn gebed was opgeftaen: maer fy leyden tot den bode , ten blijke dat zy het gezach van Mofe niet langer erkennen wilden; Wy en fullen niet opkomen.
13. Is 't te weynigh,dat gy ons uyt een lant,van melck ende honich vioeyende, zoo noemen zy Egypten in hunne ondankbare woede, hebt opgevoert, om ons te dooden in de woeftijne, dat gy oock ufelven t'eenemael over ons tot een Overheer maeckt"?
14. Oock en hebt gy ons niet gebracht in een lant, dat van melck ende honich vioeyt, noch ons ackers ende wijngaerden ten erfdeel gegeven: het is ons nu klaer genoeg gebleeken, dat gy ons misleid hebt: Sult gy defer mannen, die zich by ons gevoegd, en uwe heerschzucht ontdekt hebben, hunne oogen uytgraven ? meent gy dat gy ons langer verblinden zult? wy ftooren «ns in het geheel niet aen uwe dagvaerding, wy willen ons
niet



N U M E R I XVI. 467
ïiïet langer aen uwe overheerfching^ onderwerpen, en daerom wy en fullen niet opkomen.
15. Doe ontftack Mofe feer, wanneer hy deze tergende boodfchap ontvangen had ; niet zoo zeer om zijnen wil, als wel om Gods wil, die, door deze woorden en gedragingen, ten hoogden onteerd was, ende hy feyde tot den HEERE; Siet haer offer niet aen: toon toch, ep eene zichtbare wys, dat gy een mishagen hebt in de offeranden van deze fnooden: (/;) ick hebbe niets, hoe gering , ook zelfs niet eenen efel van hen genomen , ende niet eenen van hen quaet gedaen; nimmer heb ik hen beledigd, noch mijne macht in eenig opzicht misbruikt.
Trouwens dat Mofe niets minder dan zijn eigen belang bedoelde, had hy daerin allerduidelykst betoond, dat hy zijne eigen kinderen niet tot het Priesterambt bevorderd , maer hen onder de gemeene Leviten gelaten had, in den zelfden rang met Korah en zijne medeftanders.
16. Voorts feyde Mofe tot Korah; nog eens herhalende het geen hy reeds te vooren gezegd had vs. 6, 7* Gy, ende uwe gantfche vergaderinge, weeft voor het aengefichte des HEEREN, aen de deur van den Tabernakel, gy, ende fy, alle die uwe medeflanders zijn > oock Aaron , welken gy de hoogepriesterlyke waerdigheid betwist, op morgen, om de proef te nemen, of uwe eifchen met den Godlyken wil betaenbaer zijn.
17. Ende neemt een yeder fijn wieroockvat* ende legt reuckwerek daer in , ende brengt voor het aengefichte des HEEREN , een yeder fijn wieroockvat, twee hondert ende vijftigh wierooekvaten, om het Priesterlyk werk te verrichten, waertoe gy , nae uw voorgeven, zulk een goed recht hebt als Aaron en zijne zonen : oock gy Korah, ende Aaron, plaets u nevens elkander; een yeder van u beiden neme ook fijn wieroockvat. Mofe had zekerlyk van God last ontvangen om hun deeen voorilag te doen.
18. De proef werd in den volgenden morgen werkelyk genomen. So als Mofe gezegd had , namen fy , een
(T) t Sim. it: g, III. DEEL. Gg 2



4<58 N U M E R I XVI.
yeder fijn wieroockvat, te zamen 250, welke zy met allen fpoed hadden laten vervaerdigen; ende zy deden vyer daer in van den brand-offer altaer, die in het voorhof geplaetst was, aen welks deur zy ftonden , ende leyden reuckwerck daer in: ende fy ftonden voor de deure van de Tente der t'famenkomfte , oock Mofe ende Aaron ; naest deze ftonden zy , als of zy in niets minder waren, dan deze Opperhoofden van het volk.
19. Ende Korah dedè de gantfche vergaderinge tegens hen verfamelen, dat is, hy had zorg gedragen, dat alle zijne medeftanders tot een toe te zamen kwamen, aen de deure van de Tente der t'famenkomfte : Doe verfcheen de heerlickheyt des HEEREN, die zich doorgaends boven het verzoendekfel onthield, aen defe gantfche vergaderinge ; om, ■ door een zichtbaer teeken, te verklaren, welke perfonen hy voor zijne Priesteren erkende.
20. Ende de HEERE fprack tot Mofe ende tot Aaron, feggende:
21. Scheydet u af uyt het midden van defe oproerige vergaderinge, ende ick falfe alle tot een toe, als in een oogenblick verteeren , zoodat 'er niemand van ontkome.
22. Maer fy vielen op hare aengefichten , om den Heere ernftig te bidden, ende feyden ; O Godt , Godt (c) der geeften alles vleefches, gy zijt de formeerder van alle zielen der menfchen , handel toch genadig met uwe kinderen ! gy zijt de Vader van het menschdom: een eenigh man of een klein getal fal gefondigt hebben , ende fult gy u over defe gantfche vergaderinge grootlicks vertoornen? laet toch de onfchuldige met den fchuldigen niet te gelijk omkomen; ftraf alleen de aenvoerers, en heb medelijden met de overigen, die zich door hen hebben laten verblinden.
23. Ende de HEERE fprack tot Mofe , zijn gebed gunftig verhoord hebbende , feggende :
24. Spreeckt
CO Num. 27: iC Hebr. 12: 9.



N U M E R I XVI. 4<59
24. Spreeckt tot defe vergaderinge, welke Korah verzameld, en hier aan de deur van den Tabernakel gebracht heeft, feggende: Gaet op van rontomme der wooninge van Korah , Dathan , ende Abiram; fcheidt u van hunne tenten af.
Het fchijnt, dat de wooningen van deze drie hoofden des oproers niet ver van den Tabernakel waren afgelegen , althans by hunne wooningen was veel volks vergaderd, om te vernemen, wat de uitflag van dezen twist wezen zoude.
Van On wordt niet verder gefproken , misfchien had hy berouw gekreegen, en de t'zamenzweering verlaten.
25. Doe ftont Mofe op, ende dede zulks, niet alleen deze woorden fprekende tot de vergadering, welke met Korah ftond aen de deure des Tabernakels; maer ook gingh Mofe tot Dathan, ende Abiram, die geweigerd hadden by hem aen den Tabernakel te komen, om nog eens te beproeven, of hy hen tot onderwerping bewegen konde: ende achter hem gingen de LXX Oudtften van Ifraël; om dit bedrijf des
te plechtiger te maken*
26. Ende hy fprack tot de vergaderinge, die by
de tenten van deze oproermakers was t'zamen gekomen, feggende ; Wijckt doch af van de tenten defer godtloofer mannen, ende en roert niets aen van 't gene dat hare is: op dat gy niet milTchien verdaen en wordet in alle hare fonden, opdat gy niet omkomt met deze fnoode menfchen, die zoo zwaer gezondigd hebben, dat zy oncter den Godlyken vloek gekomen zijn.
27. So gingen fy allen op , en fcbeidden zich, op eenigen afftand, van de wooninge van Korah, Dathan , ende Abiram, van rontomme: maer Dathan ende Abiram gingen uyt, ftaende in de deure harer tenten, met hare wijven, ende hare fonen, ende hare kinderkens ; tot een teeken van onbefchaemdheid en verharding, dat zy noch ontzach voor Mofe, noch vrees voor den hoogen God hadden; en dat hunne huisgenoten met hun rnftemden, welke dus ook billyk in hunne ftraf deelden, gelijk het vervolg leert.
28. Doe feyde Mofe; Hier aen fult gy bekennen,
III. DEEL. Gg 3



47® N U M E R I XVI.
dat de HEERE my gefonden heeft, om alle defe daden te doen, en het beftuur over Ifraël te voeren: datfe niet uyt mijn [eygett] herte en zijn, dat ik niets doe nae mijn eigen ontwerp , en dat ik my zeiven geen meerder gezach heb aengematigd, dan God zelf aen my heeft opgedragen :
29. Indien defe lieden eenen natuurlyken dood fullen fterven, gelijck alle menfchen fterven, ende over hen eene befoeckinge fal gedaen worden , nae aller menfchen befoeckinge, indien zy flegts aen zulke onheilen onderworpen zullen worden , als in de wereld gewoon zijn; fo en heeft my de HEERE niet gefonden ; het zal dan een blijk zijn , dat ik my zei ven in het beftuur der zaken onrechtmatig heb ingedrongen.
30. Maer indien de HEERE wat nieuws fal fcheppen , een tot hier toe ongehoord wonderwerk, door zijn fcheppend Alvermogen verrichten , ende (dat is zoo veel als mmelyk) indien het aerdrijck fijnen mont faï opdoen, ende verflindenfe met alles wat hare is, ende fy levendigh ter hellen fullen nedervaren 3 als dan fult gy bekennen moeten , dat defe oproerige mannen den HEERE op de verstgaende wyze getergt hebben.
31. Ende het gefchiedde, op het zelfde oogenblik, als hy ge-eyndigt hadde alle defe woorden te fpreken ; fo wert het aerdrijck, dat onder hen was , gekloven , juist op die plaets, alwaer de tenten van deze booswichten ftonden:
32. Ende de aerde opende haren mont, ende (d) verllondtfe, Dathan en Abiram, die in hunne deuren ftonden om Mofe te tergen, met hare huyfen, met hunne wijven, kinderen, en al hun toebehooren; ende ook alle menfchen, die Eorah toebehoorden, ende alle de have, hunne tenten met al wat daer in was.
Korah zelf was, met de 250 mannen die hem aenhingen, aen de deur van den Tabernakel gebleeven, om de Godlyke uitfpraek aftewachten, vergel. vs. 19.
33. En,
(tl) Num 26:jio. ende 27: 3. Deut. ut-6. Pf. ia£>: 1?.



N U M E R I XVI. 47t
33. Ende fy , Dathan en Abiram , voeren neder , fy , ende alles wat hare was , gelijk ook de huisgenoten van Korah, levendigh ter hellen , dat is , in den kuil of klove, welke in de aerde verwekt werd, waer door zy overgebragt werden tot den ftaet der dooden; ftrekkende deze gapende klove hunnen lichamen tot een graf, terwijl zy, nae de ziel, teffens nederdaelden tot de wooiüngen der rampzaligheid : Ende de aerde overdecktefe , fluitende hare wijde opening, even als ware het een mond van een verfcheurenden leeuw, op dezen prooi toe , ende fy quamen om uyt het midden der gemeynte.
34. Ende het gantfche Ifraël, dat op eenigen afftand rontom haer was, vloodt van fchrik voor haer gefchrey, ontroerd door het gekerm dat zy rnaekten, terwijl zy in de aarde verzonken : want fy feyden ; Dat ons de aerde milfchien niet en verfiinde; bedenkende hoe zeer zy den Heer, door hunne wederfpannigheid ge* tergd hadden , want denkelyk waren 'er onder , die de oproerige partye meer of min begunftigd hadden.
35. Daer toe gingh 'er kort daerna een vyer uyt van den HEERE, 'er fchoot een buitengewoon vuur uit de Schechinah, ende verteerde Korah , met die twee hondert ende vijftigh mannen, die reuckwerck offerden aen de deur van den Tabernakel, ten zichtbaren vertooge, dat zy zich de Priestérlyke waerdigheid onrechtvaerdig hadden aengematigd.
36. Ende de HEERE fprack tot Mofe , terftond na den verfchriklyken dood dezer oproermakeren, feggende :
37. Segt tot Eleazar , den fone Aarons des Priesters, die zijn onmiddelyke opvolger in het Hoogepriesterfchap zijn zal, en opdat Aaron zelf niet verontreinigd worde, dat hy de wieroockvaten uyt den brant, dat is, uit het midden der doode lichamen van de verbrande oproermakeren, opneme, ende ftroyt het vyer, dat nog in de wierookvaten is, verre wech van den Altaer en het Heiligdom, buiten het leger : want fy zijn heyligh : voor zoo ver zy, op Gods uitdruklyk bevel, tot een heilig einde gebruikt zijn.
III. DEEL. Gg 4



47» N U M E R I XVI.
38. [Te weten'] wat de wieroockvaten van defe oproermakers aenbelangt , die tegen hare zielen gefondigt en hun eigen verderf berokkend hebben; beveel, dat men uytgereckte platen daer van make , tot een overtreckfel voor den altaer ; want fy hebben fe gebracht voor het aengefichte des HEEREN, daerom zijnfe heyligh: ende fy fullen den kinderen Ifraè'ls tot een teecken zijn, dat God geene offeranden , dan die Hem door Aarons zonen worden toegebracht, wil aennemen.
De hier bedoelde Altaer is de Brandoffer - altaer, die van hout gemaekt zijnde, reeds te vooren met koper bekleed was, Exod; 27: r,2. Maer deze nieuwe platen konden tot deszelfs verdere verfiering dienen , als mede om den zeiven des te beter tegen het vuur te verzekeren, het welk daerop altoos brandde. Maer de voornaemfle reden was, om tot het gemelde gedenkteeken te dienen.
39. Ende Eleazar, de Priefter, nam de kopere wieroockvaten, die de verbrande gebracht hadden, ende fy recktenfe uyt tot een overtreckfel voor den altaer:
40. Ter gedachtenilTe en ter waerfchouwing voor de kinderen Ifraè'ls; op dat niemant vreemts, die tot de heilige dingen niet gerechtigd ware, en niet en zy uyt den zade Aarons, naedere om reuckwerek aen te fteken voor het aengefichte des HEEREN, opdat niemand der Ifraeliten, al was hy ook uit de Stam van Levi, buiten Aaron en zijne nakomelingen, het immermeer onderneme , om eenig Priesterlyk werk in het Heiligdom te verrichten , op dat hy niet op foortgelijk eene wys geftraft en worde als Korah, ende fijne vergaderinge: gelijck als hem de HEERE door den dienft' van Mofe gefproken hadde.
Deze laetfte wooiden , gelijk als hem de Heer door den dienst van Mofe gefproken hadde, behooren tot vs. 39, om te kennen te geven , dit Eleazar zoo met de reukvaten gehandeld hebbe, als de Heer hem door Mofe bevolen had. De
eer-



N U M E R I XVI. 473 eerfte woorden van vs. 40., moeten als eene tusfchenrede worden aengemerkt.
41. Maer des anderen daegs , (welk eene onbegrijplyke hardnekkigheid , die zich , noch door de zonderlingfte gunstbewijzen, noch door de meestgeduchte oordeelen, vermurwen liet .') reeds des anderen daegs murmureerde de gantfche vergaderinge der kinderen Ifraè'ls al weder op nieuw tegen Mofe ende tegen Aaron , feggende : Gylieden hebt des HEEREN volck gedoodt; ter handhaving van uw eigen gezach, hebt gylieden te weeg gebracht, dat fommigen van onze broederen, op de jammerlykfte wys, zijn omgekomen : of immers, gylieden hebt al uw vermogen niet aengewend, om dit oordeel aftewenden.
42. Ende het gefchiedde, als de vergaderinge haer verfamelde tegen Mofe ende Aaron , ende dat zy, te weten Mofe en Aaron , haer wendden nae de Tente der t'famenkomlte , om in deze nieuwe verlegenheid , des Heeren gunftigen byftand aftefmeken, liet fo bedecktefe die wolcke , dezelve vertoonde zich weder boven den Tabernakel: ende de heerlickheyt des HEEREN verfcheen; ten blijke, dat de Heer gereed was, om Mofe en Aaron tegen de woede van het volk te handhaven.
43. Mofe nu ende Aaron quamen tot voor de Tente der t'famenkomfte.
44. Doe fprack de HEERE tot Mofe, feggende :
45. Maeckt u op uyt het midden van defe vergaderinge : ende ick falfe verteeren , als in een oogenblick : doe vielen fy op hare aengelichten, om God te bidden , dat hy ook ditmael het volk wilde genadig zijn.
46. Ende Mofe feyde, op Gods verborgen ingeving, tot Aaron; Neemt het wieroockvat, ende doet vyer daer in van den altaer, ende legt reuckwerck daer op, haeltelick gaende tot de vergaderinge , doet over hen verfoeninge : want een groote toorn is van
III. DEEL. Gg 5



474 N U M E R I XVI.
voor het aengefichte des HEEREN uytgegaen j de Heer is reeds werkelyk bezig, om zijnen toorn aen deze hardnekkigen uitteoeffenen , de plage ter verdelging van het volk, zijnde een foort van pestziekte, heeft reeds aengevangen.
De verzoening over het volk gefchiedde gewoonlyk door het bloed van flagt - offeren, maer daertoe was nu geen tijd; om die reden gefchiedde , in dit buitengewoone geval , de verzoening door het reukwerk.
47. Ende Aaron nam het wierookvat, met het vuur en het reukwerk, gelijck als Mofe gefproken hadde , ende liep in allerijl in 't midden der gemeynte, om over dezelve, op de gezegde wys, verzoening te doen, ende fiet , de plage hadde aengevangen onder den volcke: ende hy leyde, zoo fpoedig als hy kon, reuckwerck daer in , ende dede verfoeninge over het volck.
48. Ende hy ftont tuffchen de doode, die reeds door deze plage waren omgekomen , ende tuffchen de levendige : alfo wert de plage opgehouden, ten blijke dat de Heer in Aarons verzoening genoegen nam.
49. Die nu aen die plage geftorven zijn , waren veertien duyfent ende feven hondert ; behalven die geftorven waren om de fake van Korah; te weten de 250 perfonen , die zich by Korah gevoegd hadden , benevens alle die genen, die tot de huisgezinnen van dezen Korah, en van Dathan en Abiram, behoord hadderv
50. Ende Aaron, dit buitengewoon werk verricht hebbende , keerde weder tot Mofe aen de deure van de Tente der t'famenkomfte, ende de plage was opgehouden.
H ET



N U M E R I XVII. 475
HET XVII. KAPITTEL.
Het Priesterfchap wordt aen Aaron en zijn huis bevestigd door het wonderdadig teeken van het bloeien en amandel-dragen van zijnen Jlaf.
1. l^Oe de voorheen gemelde ftraffen aen de oproer-
makeren waren uitgeoeffend, fprack de HEERE tot Mofe, om bet Priesterfchap aen Aaron en zijne zonen voor altoos te bevestigen, feggende :
2. Spreeckt tot de kinderen lfraëls , en geef uit mijnen naem bevel , dat elk Overfte van de twaelf Stammen tot u eenen ftaf brenge, en dus in het geheel twaelf Staven, (misfchien waren deze Staven zoodanige roeden , welke elk Overfte gewoon was in zijne hand te dragen, als een teeken van zijn gezach en waerdigheid), ende neemt van hen, voor elck vaderlick huys, voor elke Stam, eenen ftaf, van alle hare Overften, nae het huys harer vaderen , nae het getal hunner Stammen ; twaelf ftaven : en dus eens yegelicken naem, den naem van eiken Overften der 12 Stammen , fult gy fchrijven op fijnen ftaf ; en wel in hunne tegenwoordigheid , opdat elk Overfte daerna, by het wederhalen der ftaven, aen zijnen naem, zijnen eigen ftaf zal kunnen onderkennen , om alle kwade verdenking voor te komen.
3. Doch Aarons naem, dien ik thans, door een wonderdadig teeken , in het Priesterfchap bevestigen wil , fult gy fchrijven op den ftaf van Levi's Stam , van welke Stam Aaron gerekend werd het hoofd te zijn: want een ftaf falder zijn voor het hooft des huyfes har rer vaderen ; dat is voor het hoofd van elke Stam, in het welk de geheele Stam begreepen werd,
4. Ende gy fultfe, alle die geteekende ftaven, wech? leggen in de Tente der tTamenkomfte-, in, het Heili I. CEEL.



476* N ü M E R I XVII.
lige der heiligen , voor de ark der getuygenilTe, (#) daer henen ick met ulieden t'famenkomen fal, volgens mijne gedane belofte, Exod. 25: 22.
5. Ende 't fal gefchieden, dat de ftaf des mans, welcken ick fal verkoren hebben om het Priefterambt te bedienen, fal bloeyen, terwijl de ftaven van die ftammen, welke tot die waerdigheid niet gerechtigd zijn , niet zullen bloejen: ende ick fal, door dit zichtbaer teeken, de aenftelling van Aaron en zijn geflacht tot het Priefterambt plechtig bevestigen, en langs dezen weg ftillen de murmureeringen der kinderen Ifraè'ls tegens my , dewelcke fy tegens ulieden, tegen u en Aaron, murmureeren, als of Aarons inftelling niet wettig en Godlyk ware: doch welke murmureeringen ik my aentrekke, als tegen my en mijne hertelling ingericht.
6. Mofe dan fprack tot de kinderen Ifraè'ls, ingevolge dien last, welken hy van God ontvangen had, waerop elk zich gereed toonde, om aen deze Godlyke uitfpraak de bevestiging van Aarons Priesterfchap overtelaten: ende, gelijk
bevolen was, alle hare Overften gaven aen hem, aen Mofe, eenen ftaf, voor elcken Overfte eenen ftaf, nae het huys harer vaderen, dat is nae de onderfcheiden ftammen, dus te zamen twaelf ftaven, ende Aarons ftaf, als de dertiende, was oock onder hare ftaven: want Manasfe en Ephraim voor twee Stammen gerekend wordende, waren 'er, behalven de Stam Levi, twaelf Stammen.
7. Ende nadat Mofe , in aller tegenwoordigheid , de ftaven met de namen van eiken Overften, en met Aarons naem op den dertienden, gemerkt had , leyde hy defe ftaven
wech, voor het aengefichte des HEEREN, in de
Tente, in het Heilige der heiligen, voor de ark der getuygeniffe; waer wel niemand (behalven den Hoogepriester eenmael des jaers), op ftraffe des doods, verfchijnen mogt; doch waer toe Mofe, in dit buitengewoon geval, door God zei'/en gerechtigd werd.
8. Het gefchiedde nu des anderen daegs, dat
Mo-
00 Exod. 45: ï2.



N U M E R I XVII. 477
Mofe, buiten allen twijflel op Gods bevel, in de Tente der getuygenilTe ingingh, om te zien wat 'er van deze ftaven geworden ware, ende fiet, Aarons ftaf, die voor hem, als Overften van den huyfe Levi, was wech gelegd, bloeyde en was in een groenende tak veranderd: want hy brachte bloeyfel - knoppen voort, op de eene plaets, ende op de andere plaets bloeffemde hy bloeflëm, die reeds was opengegacn, ende zelfs droegh hy elders gezette amandelen.
Een zeer aenmerkelyk verfchijnfel , blijkbaer door des Heeren wonderdoend Alvermogen gewrocht, en het geen volkomen beflischte, dat de Heer Aaron tot het Priesterfchap verkoren had. 'T is waer, het ongeloof zou hier tegen eenig vermoeden kunnen doen oprijzen, of niet in 't verborgene van die tente zeer gemaklyk de ftaf van Aaron, met eene natuurlyk bloejende Amandel-roede, bedektelyk daer in gebracht, kon verwisfeld zijn, terwijl 't weinig moeite kostte Aarons naem daer op te fchrijven: Doch men gedenke: i) dat het zeer vermoedelyk toen de bloeitijd der Amandel-boomen niet geweest zal zijn; 2) dat welligt in den ganfchen omtrek der woestijne, in welke zy waren, geen Amandel-boomen te vinden waren; 3) dat althans knop, bloem, en vrucht aen éénen tak te zien, buitengewoon en wonderdadig was : 4) dat de ftaf van Aaron door verfcheiden onbedrieglyke teekenen , van alle de andere onderfcheiden en kenbaer kan geweest zijn ; en het ook zeer duidelyk aen dezelve zal te zien geweest zijn, dat hy, fchoon thans bloejende, nogthans in zich zeiven dor, en voor lang van den boom afgefneeden was. 5) waer ,by men nog kan voegen , dat deze bloejing van den ftaf wonderdadig onderhouden wierd , tot een geder.ktceken onder Ifraël. En waren derhalven , gelijk men ziet, overvloedige bewijzen mogelyk, welke Ifraël ten vollen konden overtuigen van de wezenlykheid van dit wonderteeken, zonder eenig het minfte vermoeden of ergwaen te kunnen overlaten.
9. Doe bracht Mofe, om elk hiervan te overtuigen, alle defe ftaven uyt het Heiligdom, van voor het aengefichte des HEEREN, tot alle de kinderen lfraëls : ende fy fagen 't wonderwerk, dat alleen de ftaf van Aaron
III. DEEL.



478 N U M E R I XVIII. bloeide; ende zy namen de overige ftaven, elck Overfhs der ftammen fijnen eigen ftaf, bevindende , dat die dezelfde waren, welke Mofe, met hunne namen geteekend, had wechgelegd, zonder dat 'er de minste verandering aen was voorgevallen : daer door werden zy overtuigd, dat niemand der Overften van de andere ftammen, dan alleen Aaron, eene wettige aenfpraek had op' het Priefterambt.
IO. Doe nu de ganfche zaek in gefchil, wonderdadig, maer tevens zachter dan onlangs , volkomen afgedaen en beflischt
was, feyde de HEERE tot Mofe: (*) Brengt den
ftaf Aarons weder, zoo als hy in eene bloejende amandelroede veranderd is, voor de ark der getuygenilTe, leg denzelven daer, in een afzonderlyk kistjen, by de gouden kruik met manna, in bewaringe, tot een altoosduurend gedenkteecken voor de wederfpannige kinderen lfraëls, ter hunner waerfchouwing , dat ze fterven zullen , zoo iemand zich ooit weder verftouten zal, tegen het gezach van Aaron of van zijne zonen opteftaen, in welker huis het Priesterfchap, door alle geflachten henen, zal gevestigd blijven: alfo.ftllt gy een eynde maken van hare murmureeringen tegen my, dat ze geen muiterye over deze zaek meer aenrichten, op dat fy niet en fterven.
11. Ende Mofe dede 't: gelijck als de HEERE hem geboden hadde, alfoo deed' hy, verklarende aen Israël des Heeren geftrenge voornemens, zo zy over die zaek, die thans door een blijkbaer wonderwerk voor altoos was afgedaen, wederom oproer verwekken zouden.
12. Doe fpraken de kinderen Ifraè'ls tot Mofe, wanneer hy hun deze Godlyke verklaring voorhield, feggende: Siet, wy onderwerpen ons aen den Heere, zijn rechtvaerdig ftrafvonnis moet over ons uitgevoerd worden, zo wy, in deze zaek, weder tegen Hem murmureeren: voorwaer, zo wy ooit, omtrent het Priesterfchap van Aaron, weder oproer verwekken, wy geven dan gewislyk den geeft; zo we 't ooit weer ondernemen, zo moeten wy vergaen,
zo
O) Hebr. 9: 4.



N U M E R I XVIII. 479
io moeten wy alle vergaen , gelijk Korah, Dathan, en Abiram, met de hunnen, vergaen zijn !
13. Al die van ons eenigfins naedert, tot den Tabernakel des HEEREN , die het meer of min onderneemt, om zich iets aentematigen, het welk tot de rechten en de waerdigheid der Priesteren behoort, die fal en moet fterven: fullen wy dan den geelt gevende verdaen Worden, wanneer wy over deze zaek op nieuw murmurearen? — dit zy verre! wy zullen 'er ons in het vervolg wel van wachten.
HET XVIII. KAPITTEL.
Eenige nadere fchikkingen , zoo -omtrent de bediening der Priesteren en Leviten, als omtrent hunne inkomsten.
1. §0 feyde de HEÊRE tot Aaron, het zy onmid¬
delyk uit de Schechinah, het zy door den dienst van Mofe, om hem op het hart te binden, dat het eerambt, met het welk de Heer hem verwaerdigd had, eene bediening was van zeer veel gewigt, waerin hy zich met de uiterfte omzichtigheid gedragen moest. De h e er zeide tot hem': Gy ende uwe fonen, ende het huys uwes vaders met U, dat is de Leviten, welke die ftam uitmaken, waervan gy het hoofd zijt, fult dragen de ftraffen van de ongerechtigheyt des heyligdorns, wanneer gy, of iemand der Leviten,in het bedienen van het Heiligdom, eenigen misflag zult begaen hebben, ende gy ende uwe fonen met u, fult dragen de ongerechtigheyt uwes Priefter - ampts, wanneer gy iets verkeerdelyk verrichten zult, in het waerne' men van het Priefterambt.
2. Ende oock fult gy uwe broederen, allen die tot den ftamme Levi behooren, den ftam uwes vaders, met U doen naederen in den Tabernakel, datfe u, als ond3r-
III. DEEL.



480 N U M E R I XVlII.
gefchikte dienaers, bygevoegt worden, ende u diehe» t maer gy, ende uwe fonen met u, fult zijn voor den dienst van de Tente der getuygenilTe, voor het Heilige en het Heilige der heiligen.
3. Ende fy fullen uwe wacht waernemen, het werk verrichten, het welk gy hun oplegt, ende de wacht der gantfcher Tente, hun zal de zorg zijn aenbevolen over de buitenfte gedeelten van den Tabernakel, over de planken en de behangfelen, wanneer het Heiligdom moet afgebroken, vervoerd, of opgericht worden, gelijk zy ook de binnenfte gedeelten en de voeten van het Heiligdom, by het verreizen dragen moeten, doch tot de gereetfehap des binnenften heyligdorns, ende tot den altaer, en fullen fy niet naederen, om dezelve aenteraken of te dragen, voor dat zy door de Priefieren bedekt zijn, vergel. c. 3 en 4; op datfe tot eene ftraf van hunne vermetelheid, niet en fterven, foo fy, als gylieden.
4. Maer fy fullen u bygevoegt worden als uwe dienaers, ende dè wacht van de Tente der t'famenkomfte waernemen, in allen dienst der Tente : zy zullen alle die diensten verrichten , welke ik hun voorheen heb opgelegd c. 3 en 4. ende een vreemde , die niet tot de ftam van Levi behoort, fal tot u niet naederen, om u in het Priesterambt te helpen en te dienen.
5. Gylieden nu, gy Aaron en uwe zonen, die tot de Priesterlyke waerdigheid verheven zijt, gy fult waernemen de wacht des heyligdorns , gy zult zelf en in eigen perfonen den dienst, zoo van het Heilige als van het Heilige der heiligen, ende de wacht of den dienst des brand-offeraltaers, waernemen: op dat 'er geen fchromelyk uitwerkfel
van mijne verbolgenheyt meer en zy over de kinderen lfraëls.
6. Want ick, fiet, ick hebb' (a) uwe broederen , de Leviten, uyt het midden der kinderen ifraè'ls genomen: fy zijn ulieden eene gave, aen u tot medehelpers gefchonken , en in zoo ver zijn zy cok gegeven
00 Num. 3: 45. UI. DEEL.



N U M E R I XVIII. 481
ven den HEERE , om den dienft. van de Tente der t'famenkomfte te bedienen.
7. Maer gy ende uwe fonen met u , fult in eigen perfonen ulieder Priefter-ampt waernemen, in alle faken des altaers, ende in 't gene dat van binnen den voorhangh is , dat fult gylieden zelve bedienen, niets van het geen tot het Priesterambt behoort, zult gy door iemand der Leviten laten waernemen: uw Pr iefter-ampt geve ick [b] tot eenen dienft eens gefchencks, ulieden heb ik met de Priesterlyk e waerdigbeid vereerd, ende de vreemde, die niet tot bet gtflacht van Aaron behoort, en die naedert om iets van het Piiesterlyk werk te verrichten , fal gedoodt worden.
8. Voorts fprack de HEERE tot Aaron , om zijne inkomften en de belooning der Priesteren te bepalen: Ende ick , fiet, ick hebbe u gegeven de wacht mijner hef-offeren, de hef-offeren heb ik u tot uwe bezolding gegeven, draeg zorg dat gy uwe inkomften ontvangt ; met alle heylige dingen der kinderen Ifraè'ls heb ickfe U gegeven; van de offeranden, welke de Ifraeliten aenbrengen, heb ik u een zeker gedeelte tot uw onderhoud afgeftaen, om der falvinge wille , omdat gy door de heilige zalf- olie tot het Priesterambt zijt ingewijd; ende niet alleen aen u , maer ook uwen fonen, en allen uwen opvolgeren , den toekomenden Priesteren, heb ik deze inkomften gegeven tot eene eeuwige infettinge, zoo lang dit Priesterfchap duuren zal. vergel. Lev. 7 en 8.
9. Dit fult gy hebben van de heyligheyt der heyligheden, van de allerheiligfte dingen, te weten uv t den vyere, van al het geen op den brandoffer - altaer met vuur verteerd wordt: alle hare offerhanden, alle de gaven , welke het volk tot den altaer brengt, met al haer fpijs-offer, ende met al haer fond offer, ende met al haer fchult-offer, dat fy my fullen wedergeven, by wys van vergoeding, voor eenige overtredirg tegen my begaen , het fal u ende uwen fonen eene heyligheyt' der heyligheden zijn ; gy zult dezelve tot uw wnderhoud gebruiken, en dat wel op Volgende wys:
III. deel Hh



482 N U M E R I XVIII.
10. Aen of in het allerheyligfte, in dat gedeelte van den Voorhof, het welk naest aen het Heilige der heiligen is, wordende deze plaets hier het allerheiligfte genaemd, anders het Voorhof der Priesteren, omdat'er de Priesters alleen inkomen mogten en niemand anders ; in deze heilige plaets fult gy, Aaron en de Priesters, dat gene, het welk uw deel is van de offeranden, eten : al wat manlick is fal dat eten, maer geene vrouwen zullen 'er gebruik van maken , zie Lev. a: 3,10. 6: 18, 29 en 7: 6. 't fal u een heyligheyt zijn ; eene zeer heilige fpijs, afgezonderd alleen voor de Priesteren, zoodat 'er niemand anders van eten mag.
11. Oock fal dit uwe zijn; te weten, het hef-offer harer gave , van alle de dank-offeren zult gy den rechter fchouder tot een hef-offer hebben , Lev. 7; 32. met alle beweeg-offeren der kinderen lfraëls; dat is de borsten van alle dank-offeren, welke bewogen worden, vergel. Lev.
* 7= 3°> 31, 34- 0) ick hebfe u gegeven, ende uwen fonen, ende uwe dochteren met u ; van deze dingen, als minder heilig zijnde dan de voorheen gemelde, zullen ook de vrouwen en dochters der Priesteren gebruik mogen maken: dit zy tot eene eeuwige infettinge; dit voorfchrift zy u en uwen opvolgeren tot eene altoosduurende wet, zoo lang uw Priesterfchap zal ftand houden : al wie in uwenhuyfe, in het Priesterlyk geflacht, reyn is, fal dat eten.
12. Al 't befte van de olie , ende al 't befte van moft, ende van koorn, hare eerftelingen, die fy, de Ifraeliten, den HEERE fullen geven , niet alleen van den wijn, de olie, en de tarwe, maer ook van alle andere veld- en boom-vruchten, u hebb' ickfe gegeven; om dezelve als eene belooning van uwen dienst te genieten.
13. De eerfte vruchten van alles, dat in haren lande is, die fy den HEERE fullen brengen, fullen uwe zijn: al wie in uwen huyfe reyn is , fal dat eten.
14. (0 AI het verbannene in Ifraël, dat is alle zul¬
ke
(*) Lev. 10: n. CO Lev. 27: *s,



N U M E R I XVIH. 4g3
ke dingen, welke Gode door eene gelofte of anderszins worden toegewijd , en van dien aert zijn dat zy kunnen gegeten worden, fal mede op dezelfde wys uwe zijn.
15. Al wat de (d) baermoeder opent, van allen vleefche, dat fy den HEERE fullen brengen, onder de menfchen , ende onder de beeften, fal uwe zijn: doch de eerftgeborene der menfchen fult gy
gantfchelick, dat is zekerlyk, lollen, op die wys als ik voorheen bepaeld heb ; oock fult gy lollen de eerftgeborene der onreyne beeften.
16. Die nu onder defelve, onder de eerstgeborenen der menfchen, geloft fullen worden, fult gy van een maent oudt loffen , nae uwe fchattinge, voor 't geit van vijf fikelen , nae den fikel des heyligdorns: (e) die is twintigh Gera, vergel. Num. 3:47-
17. Maer het eerftgeborene der reine dieren, als van eene koe, oft het eerftgeborene van een fchaep, oft het eerftgeborene van eene geyte, en fult gy niet loffen; fy zijn heyligh, en tot den altaer afgezonderd om geofferd te worden : haer bloet fult gy fprengen op den altaer, ende haer vet fult gy aenfteken, tot een vyer-offer des lieflicken reucks den HEERE, vergelijk de wet omtrent de dank-offeren, Lev. 7: 3i, 33-
18. Ende haer geheele vleefch fal uwe zijn, nadat het vet op den altaer verbrand is: gelijck de beweegborft, ende gelijck de rechter fchouder, fal 't uwe zijn ; op dezelfde wys als de bcweegborst en de rechter fchouder van de dank-offeren den Priesteren toekomen, zoodat alle uwe huisgenoten, die rein zijn, daervan eten mogen.
19. Alle hef-offeren der heylige dingen, die de kinderen ifraè'ls den HEERE fullen offeren, hebb' ick u gegeven, ende uwen fonen, ende uwe dochteren met u , tot eene eeuwige infettinge: 't fal een eeuwigh fout-verbont zijn , dat is een duurzaem
00 Exod. 13: 2. ende 22:29. Lev. 27: 26. Num. 3: I3« CO Exoüo 30:13. Lev. 27:25. Num- 3: 47- Ezech. 45: 1».
III. DEEL. Hh 2



484 N U M E R I XVIII.
verbond , het welk deszelfs kracht behouden zal. Van dit alles zult gy , met uwe huisgenoten eten voor het aengeficht des HEEREN, voor u, ende voor uwen Zade met li, in het voorhof. '
20. Oock feyde de HEERE tot Aaron; Gy en fult in haren lande, in de landeryen van Canaan, niet erven, ende gy en fult geen deel in 't midden van haerlieden hebben; by de verdeeling van Canaan zult gy, noch de Priesters, noch iemand uit de item van Levi, eenige landeryen, wijngaerden of iets dergelijks bekomen: (ƒ) Ick ben uw deel ende uwe erffenifie, in 't midden der kinderen lfraëls ; gy zult uw onderhoud hebben van mijnen altarr , en gefpijzigd worden aen mijne tafel , vergel. Jof. 13: U-
21. Ende fiet, den kinderen van Levi, hebb' ick alle tienden in Ifraël ter erffenifie gegeven : voor haren dienft, dien fy bedienen, den dienft van de Tente der t'famenkomfte, vergel. Lev. 27: 30.
22. Ende de kinderen lfraëls, die niet tot de ftam van Levi behooren, en fullen niet meer naederen tot de Tente der t'famenkomfte , om op eenigerlei wyze het Heiligdom te bedienen, en om fchaduwacbtig, nae de wyze der Priesteren, de fonde te dragen, [ende] ('t welk het onmiddelyk gevolg dier eigenzinnige vermetelheid zijn zoude) te fterven..
23. Maer de Leviten , die fullen bedienen den dienft van de Tente der t'famenkomfte, ende die fullen hare ongerechtigheyt dragen, wanneer zy, in den dienst van het Heiligdom bezig zijnde , gerekend zullen word in de perfonen der ifraeliten te vervangen: 't lal eene eeuwige infettinge zijn voor uwe geflachten ; ende in 't midden der kinderen lfraëls en fullen fy geene erffenifie erven.
24. Want de tienden der kinderen lfraëls , die fy den HEERE tot een hef-offer fullen offeren, hebb' ick den Leviten ter erffenifie gegeven, tot
den
Cƒ) Deut. 10: 9. ende 18: 2. Ezecli. 44: lï.



N U M E R I XIX. 485
den loon van hun werk en tot hun onderhoud : daerom hebb' ick tot hen gefeyt; Sy en fullen in 't midden der kinderen Ifraè'ls geene erffeniffe erven.
25. Ende de HEERE fprack tot Mofe, feggende :
26. Gy fult oock tot de Leviten fpreken , ende tot hen feggen; Wanneer gy van de kinderen Ifraè'ls de tienden fult ontfangen hebben, die ick voor uwe erffeniffe van haerlieden gegeven hebbe; fo fult gy daer van een hef-offer des HEEREN offeren, de tienden van die tienden.
Het tiende gedeelte van de inkomften des Iands moest Gode, door de Ifraeliten gegeven worden, als een foort van rente, welke zy den opperften Landheer betaelden : deze renten ftond de Heer aen de Leviten af, tot hun onderhoud; maer met dit alles vond hy goed, een tiende van alle die tienden voor zich te behouden , opdat de Leviten daerdoar hunne dankbaerheid , en de Heer zijn oorfpronglyk recht op deza inkomften, vertoonen zoude.
27. Ende 't tiende gedeelte van alle de tienden fal u gerekent worden tot uw hef-offer, het welk gy den Heere toebrengt: als koorn van den dorfchvloer, ende als de volheyt van de perskuype.
28. Alfoo fult gy oock een hefoffer des HEEREN offeren, van alle uwe tienden , die gy van de kinderen lfraëls fult hebben ontfangen: ende gy fult daer van des HEEREN hef - offer geven aen den Priefter Aaron : deze uwe hef- offers zullen even eens gerekend worden, als of gy zulk een tiende betaeldet, gelijk de Ifraeliten uit de vruchten van hunne velden en wijngaerden opbrengen; en op het geen 'er overfchiet, zult gy even zulk een wettig recht hebben, als het volk op het overfchot van de vruchten des hnds , nadat zy ulieden daervan de tienden betaeld hebben.
29. Van alle uwe gaven , van alle uwe inkomften, die u van het volk gegeven worden , fult gy allen hefoffer des HEEREN offeren, van dit alles zult gy alle iets voor den Heere afzonderen en den Priesteren ten gefchenke
III. DEEL. Hh 3



486* N U M E R I XIX.
aenbieden , tot eene dankbare erkentenis der Godlyke goed-
heid jegens u: van al 't befte van dien, fijner hey, - hginge daer van ; dat is van alles, het welk het volk
Gode geheiligd, en waervan ik den Priesteren dit tot hun
deel gegeven heb.
3o. Gy,Leviten, fult dan tot hen, tot het volk, feggen , om hun de reden bekend te maken, waerom deze tienden van al het overige worden afgezonderd: Als gy deffelven befte daer van offert, wanneer gy daer uit de tiende neemt, als eene offerande voor den Heere, fo fal 't den Leviten toegerekent worden, als een inkomen des dorfchvloers, ende als een inkomen der perskuype: nadat gy 'er de tienden van betaeld hebt, hebt gy Leviten op het overfchot even zulk een wettig recht , als de gemeene Ifraeliten op alle vruchten hebben, na het opbrengen van de tienden.
31. Ende gy fult dat eten daer gy het verkiest, in alle reine6, plaetfen , gy ende alle die tot uw huys behooren : want het is ulieden een loon voor uwen dienft in de Tente der t'famenkomfte.
32. So en fult gy daer over, wegens het eten der tienden, geene fonde, dat is geene ftraf dragen, als gy deffelven befte daer van offert, wanneer gy den Heere het tiende gedeelte van uwe inkomften zult gegeven hebben, ten behoede der Priesteren : ende gy fult de heylige dingen der kinderen lfraëls, door die tot een gemeen gebruik te bezigen, niet ontheyligen, gelijk gefchieden zoude, wanneer gy uwe inkomften eten wildet, voor dat 'er het tiende gedeelte, het welk den Heere toekomt, uitgenomen was; hierom zult gy u zorgvuldig wachten, opdat gy niet en fterft,
RIT



N U M E R I XIX. 487
HET XIX. KAPITTEL.
Eene zeer aenmerkelyke wet, omtrent het flagten en verbranden van eene roode koe, ten einde de asfche daervan, met water gemengd, ter ontzondiging van eenen onreinen over eenen dooden , zoude gebruikt worden.
1. Rijders fprack de HEERE tot Mofe, en¬
de tot Aaron: want de wet, die nu ftond voorgefchreeven te worden, raekte deze beide Opperhoofden van het volk, Mofe moest dezelve bekend maken, en Aaron voor de uitvoering zorgen. Tot deze beide fprak de Heer, feggende :
2. Dit is de infettinge van de wet , die de
HEERE geboden heeft, dit is het voorfchrift van de wys, op welke die wet, van welke ik reeds te vooren ge» fproken heb, moet ter uitvoer gebracht worden.
De Heer had reeds voorheen bevel gegeven, tot de toebereiding van het water der ontzondiging , zie Kap. 8:7, maer nu verordende by eenen bepaelden regel, welke altoos in volgende tijden , omtrent het zelve moest waergenomen worden. Naderhand worden 'er, by eene andere gelegen heid, nog meer byzonderheden van gemeld, Kap. 31:19-24.
Nu gaf de Heer dit bevel, feggende: Spreeckt tot de kinderen lfraëls, en gelast hun in mijnen naem , dat fy, op algemeene kosten, tot u brengen eene roode volkomene veerfe, een koebeest, dat nog jong is, een jonge koe, Hebr. 9: 13. Het moest zijn eene roode volkomen veerze, welke ros of roodachtig is, ja geheel ros, zonder inmengfel of plekken van eene andere kleur; en in dewelcke geen gebreck en zy : deze veerze moet geheel bevrijd zijn van alle die gebreken , welke in alle offerdieren zijn afgekeurd, Lev. 22: 20-23 , ook moest het zijn eene veerze, welke
III. DEEL. Hh 4



488 N U M E R I XIX.
nooit tot eenigen arbud gebruikt is , op dewelcke geen jock gekomen en zy, het zy om te ploegen, het zy om wagens te trekken, het zy om Jasten te dragen. Het moest een jong, gebrekkeloos en geheel ros koebeest zijn, dat niet afgewerkt, maer nog in zijne eerfte krachten is.
3. Ende gy, Mofe en Aardn, die de hoofden van het ganfche volk zijt, fult die veerze geven of ter hand fielten aen Eleazar, den Priefter: ende hy falfe uytbrengen (a) tot buyten den leger, ende men falfe voor fijn aengefichte flachten.
Men vraegt waerom dit koebeest niet aen Aaron den Hoogepriester, maer aen zijnen zoon, Eleazar den Priester, gegeven werd ? Wy antwoorden , omdat Aaron, door het venichten van het werk , het welk vervolgens omtrent dat dier bevolen wordt, zoude zijn verontreinigd geworden, en voor eenen tijd buiten ftaet gefield , om dienst te doen in het Heiligdom. Maer de Hoogepriester moest zich, zoo veel immers mogeiyk was, wachten van allerlei foort van onreinigheden, opdat hy ten allen tijde in ftaet ware, ter verrichting van zijn heilig en aenzienlyk werk. Vermids evenwel de zaek , hier voorgt fchreeven, van zeer veel belang was, werd het zelve Eleazar aenbevolen , omdat hy in waerdigheid de naeste was aen Aaron, en zijn opvolger worden moest.
Eleazar moest dan, in eigen perfoon, dit kotbeest buiten het leger uitleiden. Daer andere offeranden in het voorhof geflagt, en aldaer of buiten het leger verbrand werden, daer mogt noch het een noch het ander omtrent deze veerze plaets hebben, maer zy moest, en dat wel door Eleazar zeiven, buiten het leger gebracht worden. in later tijden gefchiedde dit buiten Jerufalem, op den Olijfberg, over eenen weg, die brugsgewijze gemaekt was , om boven den grond verheven te zijn , en geene begraefplaetfen te raken.
Wie het dier , in de tegenwoordigheid van Eleazar, flagten moest, wordt niet bepaeld. Waerfchijnlyk gefchiedde dit door iemand der Leviten. 4. Ende Eleazar, de Priefter, fal van haer (b)
bloet
C*j H:br. 13: 11 , 12. (J tl.br. 9: 13.



N U M E R I XIX. 489
bloet met fijnen vinger nemen, op dezelfde wys, als in de zoen-offeren gefchiedde , Lev. 4: 6. ende hy fal van haer bloet recht tegen over de Tente der tTamenkomfte fevenmael fprengen; hy zal zich met zijn aengezicht naer den Tabernakel keeren , en het bloed derwaerds, tot zeven onderfcheidene malen, heen fprengen.
De Jooden berichten ons, dat wanneer deze plechtigheid te Jerufalem gefchiedde, de Priester op den Olijfberg ftond, en van daer het oog vestigde op de Tempelpoort, over de Oostmuur henen, die, volgens hun zeggen , op die plaets wat lager was : hoe het zy, door deze befprenging, werd de flagting van deze veerze aen het Heiligdom verbonden; de Priester vertoonde dus het bloed aen den Heere, ter verzoening. Echter was de handeling met dit dier geheel verfchillende van de gewoone behandeling der offeranden: want by alle andere, was het de gewoonte de handen op derzelver hoofd te leggen, en daervan wordt, in ons geval, in het geheel niet gefproken ; alleenlyk had deze foort van offerande de flagting en de befprenging des bloeds , gemeen met di zoen - offeranden. Het was derhalven een
zoen-offer van een gmsch byzonder foort, en tot een zeker bepaeld einde gefchikt.
5. Voorts, zoo vervolgt de Godlyke Wetgever, fal men defe veerfe voor fijne oogen, dat is, in de tegenwoordigheid en ten aenfchouwen van Eleazar, verbranden: (c) haer vel, ende haer vleefch, ende haer bloet, met haren milt, dit alles, het geheele geflagte koebeest, fal men , na de zevenvoudige bloedsbefprenging, met vuur verbranden.
Nae alle gedachten werd deze verbranding wederom, door iemand der Leviten, verricht.
6. Ende de Priefter fal nemen cederhout, ende yfop, ende fcharlaken , juist dezelfde dingen, die de verfcheiden deelen uitmaken van den fprengkwast, waermedede melaetfchen gereinigd worden ; de Priester zal deze dingen nemen, ende werpenfe in 't midden van den brant defer veerfe , om te gelijk met het koebeest verteerd te worden.
(c) Exod. 29: 14. Levit. 4: 11, ia. III. DEEL. Hh 5



49o N U M E R I XIX.
7. Dan fal de Priefter, nadat hy het dier buiten het legerheeft uitgeleid, en de gemelde verrichtingen omtreat het zelve heeft aengezien , fijne kleederen waffchen, ende fijn vleefch met water baden , ende daer na in den leger gaen, niet alleen in het leger der Israëliten, maer ook in dat der Leviten , ende de Priefter fal onreyn zijn tot aen den avont, even als de perfoon, die den bok, op den grooten verzoendag, uitgeleid en verbrand had, vergel. Lev. 16: 26, 28,
8. Oock die haer verbrandt heeft, fal fijne kleederen met water wafichen , ende fijn vleefch met water baden, ende onreyn zijn tot aen den avont.
9. Ende een reyn man, die niet langs eenen van die wegen, welke Lev. 15. gemeld zijn, onrein was; (volgens de Joodfche verklaringen, moest het iemand wezen die nooit onrein geweest was,) fal de alfche defer veerfe verfamelen, ende buyten den, leger in eene reyne plaetfe wechleggen, niet op den gemeenen aschhoop, maer op eene afzonderlyke plaets buiten het leger: ende het fal zijn ter bewaringe voor de vergaderinge der kinderen Ifraè'ls , opdn zich het geheele lichaem van het volk daervan bedienen moge, en dat niet alleen voor dezen tijd, maer ook voor het vervolg : het moet dienen tot het water der affonderinge, en omtrent die gene gebruikt worden die, uit hoofde van onreinheid , van het Heiligdom zijn afgezonderd i het is ontfondiginge. Het Hebr: woord beteekent zonde, en wordt in zulk een zin meermalen genomen voor ontzondiging of zond-offer, vergel. 2 Cor. 5: 21. dat is, het dient tot verzoening en reiniging. Hoe ging het met deze affche, zou men vragen kunnen, wanneer het leger verreizen moest ? naestdenkelyk werd dezelve , op eene gefchikte wys, van plaets tot plaets vervoerd. Toen Israël in Canaan woonde, werd 'er, volgens de berichten der Jooden , een deel van deze asfche, ten gebruike van het volk, op den olijfberg gelaten, en een ander deel genomen , ten gebruike der bedienaren van het Heiligdom, terwijl het derde deel, binnen den eersten ringmuur van den Tempel, ter gedachtenis zou bewaerd zijn.
Het



N U M E R I XIX. 491
Het is ondertusfchen niet onaecnemelyk , dat deze asfche, door de verfcheiden Steden van Canaan , tot dagelyksch gebruik verdeeld zy.
10. Ende die de affche defer veerfe verfamelt heeft', fal fijne kleederen waiTchen, ende onreyn zijn tot aen den avont , zonder dat hy evenwel zijn vleesch zal behoeven te baden: Dit fal den kinderen lfraëls , ende den vreemdelingh, die in 't midden van hen als vreemdelingh verkeert, eiken Joodengenoot, die den waren Godsdienst omhelsd heeft, tot eene eeuwige infettinge zijn.
Deze inzetting hebben ook de Jooden beftendig waergenomen; zy berichten ons, dat 'er geduurende dien tijd, die van Mofe af, tot aen de verwoesting van den eersten Tempel, verioopen is maer ééne veerfe zoude verbrand zijn, doch onder den tw'eeden Tempel acht: dit komt evenwel vry bedenkelyk voor, dat 'er in een tijd van 800 jaren, van Mofe af tot aen Ezra toe, maer ééne veerfe zoude verbrand zijn, en 8 in de volgende 500 jaren. — Onder dit alles zijn de later Jooden zeer onkundig, omtrent de reden en bet oogmerk van deze inftelling, zeggende, dat Mofe maer alleen geweten hebbe, wat dezelve beduidde, doch dat, na hem, geen een mensch, zelfs Salomo niet, dereden daervan zoude begreepen hebben, en dat het ook niemand weten zal ,. voordat de Mesfias komt, om deze verborgenheid te verklaren. Dan 'er is geen twijffel aen, dat 'er, onder deze plechtigheid, een geestelyke zin verborgen ligge, waervan ftraks nader.
Vervolgens wijst de Heer het geval aen, in het welk men zich van dit water der ontzondiging bedienen moest.
11. (ti) Wie eenen dooden, te weten eenigh doot lichaem van een menfch, aenroert, het zy toevallig, het zy by noodzake, die fal feven dagen onreyn zijn , en geduurende al dien tijd niet tot het Heiligdom komen mogen, noch van de heilige dingen gebruik maken.
00 Num. 31: 19. Hagj. i: III. DEEL,



492 N U M E R I XIX.
12. Op den derden dagh fal hy fich met deze ascb'; onder water gemengd, befprengen, en zich daer mede ontfondigen of reinigen, f0 fal hy op den fevenden dagh reyn zijn: maer indien hy fich op den derden dagh met ontfondigE, fo en fal hy op den fevenden dagh met reyn Zijn, al ware het ook, dat hy op 'den zevenden dag die plechtigheid waernam , welke ik vervolgens verordenen zal.
13. Al wie eenen dooden , het doot lichaem eenes menfchen, die geftorven fal zijn, aenroert, ende fich op den derden dag met het aschwater niet ontfondigt fal hebben, en daerdoor veroorzaken, dat hy nog op den zevenden dag niet rein zy, die verontreynigt den Tabernakel des HEEREN, die in het midden van Is. raël is opgericht; daerom fal die ziele, het zy een geboren Israëlijt, het zy een vreemdeling, uytgeroeyt worden uyt Ifraël: om dat het water der affonderinge op hem niet gefprengt en is, fal hy onreyn zijn; wat hy zich ook verbeelden mag,fijne onreynigheyt is nogh in hem.
14. Dit is de wet, wanneer een menfche fal geftorven zijn in eene tente, in eenige woonplaets, daer menfchen zijn of komen, en daer huisfieraden gevonden worden: Al wie in die tente ingaet, om aen of omtrent het doode lichaem eenigen dienst te verrichten , ende al wie een inwoonder, een huisgenoot, in die tente is fal feven dagen onreyn zijn. *
15. Oock alle open gereetfehap , daer op geen deckfel gebonden en is, elkeen vat, dat ongedekt is, of flegts een los dekfel heeft , in zulk eene tente, dat is onreyn.
16. Ende al wie in 't open velt eenen, die met denfweerde verflagen is, ofte eenen dooden, ofte het gebeente eenes menfchen, oft eengraf fal aengeroert hebben, fal feven dagen onreyn zijn.
17. Voor eenen onreynen nu, die op eene van de gezegde wyzen over eenen dooden verontreinigd is, fullen fy, die op hem de naefte betrekking hebben , nemen van het ftof des brants der ontfondiginge, van de asfche der ver-
bran-



N U M E R I XIX. 493
brande roode koe, ende daer op levendigh water doen in een lTeenen vat; levendig water, dat is water, gefchept uit een fontein, bornput, of vlietenden ftroom.
18. Ende een reyn man fal (e) een yfop-kwast nemen , ende in dat water doppen, ende fprengen 'taen die onreine tente, ende op al de gereetfehap, ende aen de zielen , die daer geweeft zijn : infgelijcks aen den genen, die een gebeente, oft eenen verflagenen , ofte eenen dooden, ofte een graf aengeroert heeft.
19. Ende de reyne fal den onreynen op den derden dagh, ende op den fevenden dagh befprengen : ende op den fevenden dagh fal hy, die onrein was, hem zeiven ontfondigen, zoodat by wederom kan gerekend worden rein te zijn, ende hy fal, ten dien einde, de volgende plechtigheden verrichten; hy zal fijne kleederen wafichen, ende [fich ] met water baden, ende oft den avont reyn zijn.
20. Wie daer en tegen onreyn fal zijn, ende fich niet en fal ontfondigen, die ziele fal uyt het midden der gemeynte uytgeroeyt worden : want hy heeft het heyiigdom des HEEREN verontreynigt, het water der affonderinge en is op hem niet gefprengt ; hy is onreyn, wat hy ook doen en zich verbeelden moge.
21. Dit fal haerlieden, die, op de gezegde wys, nu, of ooit in volgende tijden, onrein worden , zijn tot eene eeuwige infettinge: ende die het water der affonderinge fprengt, fal fijne kleederen wafichen ; oock wie het water der affonderinge aenroert, die fal onreyn zijn tot aen den avont.
22. Ja al wat die onreyne aengeroert fal hebben , fal onreyn zijn : ende de ziele , die [dat] aengeroert fal hebben , fal onreyn zijn , tot aen den avont.
Het is bedenkelyk of dit laetfte gezegde, vs. aa., op den
(«) Pfalm 51: 9. IQ. DEEL.



494 N U M E R I XIX.
eersten onreinen zie, die onrein was door het aenraken van eenen dooden, of op den genen, die door het. reinigen van , dezen onreinen was onrein geworden , of op die beide te zamen. Hoe het zy; de wet wijst aen, dat deze onreinheid zeer befmettende was , in zoo ver, dat, wanneer iemand, die onrein was, eenige zaek aenroerde, dezelve aenftonds, door die aenraking, onrein wierd; en, in geval weder een ander, dat geen, het welk door aenraking onrein geworden was, aenroerde, zulk een mede in die onreinheid deelde, en zelf onrein was tot aen den avond.
Dewijl deze wet zeer byzonder en merkwaerdig is , zullen wy den geestelyken zin en de geheimzinnige bedoeling daervan wat nader ophelderen.
I. Ten grondflage van den geestelyken zin , zullen wy de
9 volgende aenmerkingen leggen. De Heer noemt deze
plechtigheid vs. 9. eene ontzondiging; het was een foort van zond - offer, en behoorde derhalven tot' de wettifche
reinigingen. David gebruikt Pf. 51: g. fpreekwyzen
van deze plechtigheid ontleend, ontzondig my met yfop, wanneer hy badt om geestelyke weldaden. Hierdoor worden wy opgeleid om aen geestelyke zaken te denken. — Daer de wet eene fchaduw had van toekomende goederen, Hebr. 10: 1. kan men'er niet aen twijffelen, dat, in deze aenmerkelyke plechtigheid, ook op geestelyke goederen geoogd worde. — Zag de uitleiding en verbranding der zond-offeren op Christus, volgens Hebr. 13: 12, dan mag men ook befluiten, dat de uitleiding en verbranding van deze roode veerze mede op Christus zag, te meer daer deze plechtigheid uitdrukkelyk den naem draegt van ontzondiging. — En dat alles afdoet, is de leer van Paulus Hebr. 9: 13, 14. Indien het bloed der ftieren en der bokken , en de asfche der jonge koe enz,, alwaer de Apostel de asch der jonge koe in denzelfden rang ftelt, met het bloed der ftieren en der bokken; aen die beide eene heiliging, tot reinigheid der vleefches, toefchrijft; en daertegen overftelt het bloed van Christus, tot reiniging der coufcieutie van
doo-



N U M E R I XX. 495
doode werken. Hy leert derhalven, dat, gelijk het bloed van Christus, als het tegenbeeld , ftond over het bloed der ftieren en der bokken, het op dezelfde wys , als hef tegenbeeld, ftaet over de asfche der jonge koe; en dat gelijk Jefus kwam, omdat gene te doen, het welk het bloed van ftieren en bokken niet konde doen , namelyk de zonden wechnemen, dat alzoo ook het bloed van Jezus gediend hebbe, om dat gene te doen, het welk de asch der roode koe niet konde uitwerken.
II. Op dezen gelegden grond ftellen wy in het algemeen vast, dat de roode veerze een voorbeeld geweest zy van onzen gezegenden Middelaer: want gelijk alle dieren, uit welke de wettifche offeranden beftonden, op Christus zagen, zoo
» is Hy ook, volgens de aengetogen plaets van Paulus, Hebr. 9: 13 en 14, door de roode veerze» afgebeeld.
III. Dit algemeene zal niemand betwisten, maer, in het overbrengen der byzonderheden, het welk nae den aert der verfcheiden omftandigheden van het voorbeeld gefchieden moet, vindt men meerder zwarigheden.
j. Wat de eigenfchappen van dit dier betreft: deze zijn de hmne, de verwe, de volkomenheid, en deftand.
De kunne aengaende; daer de meeste andere offerdieren van het mannelyk geflacht waren, wordt hier eene veerze gevorderd, een dier van het zwakker geflacht. Zou die ons niet wyzen op den geringen en verachten ftand van jesus menfehelyke natuur, zoo als hy was zonder gedaente of heerlykheid Jef. 53: 3. een worm en geen man Pf. 22: 7 ?
Ten aenzien der verwe , moest de veerze ros of roodachtig wezen. Deze roode verw kan men zeer gevoegzaem aenmerken, als een zinbeeldig vertoog van de zonde: want gelijk het witte een beeld is van zuiverheid , deugd en onfchuld, Openb. 3: 4, 5, zoo vertoont het roode in tegendeel de zonde Jef. 1:
18. De roode veerze verbeeldt derhalven den
Heer cn ris tos, niet alleen aengemerkt, als hebbende de menfehelyke natuur aengenomen , maer voor-
III. DEEL.



496 N U M E R I XIX.
namelyk als plaetsvervangende Börg , die de fcbulden van de zijnen bad overgenomen en op zich geladen.
De volkomenheid van deze koe , zonder eenig gebrek , vertoonde den Heer jesus, als den volmaekt Heili. gen Middelaer, die geheel vry was van alle zedelyke gebreken.
Ten aenzien van den ftand, moest de koe vry zijn, en nooit eenig juk gedragen hebben; om aftebeelden, hoe de Godlyke Middelaer , als de werkmeester van zijn eigen menschheid , vry zou zijn van alle eigen verplichting , en daer door in ftaet, om, ten voordeele van anderen , te lijden en Gods wet te gehoorzamen.
•* De plechtigheden , welke omtrent deze koe moesten verricht werden, hadden ook eene geheimzinnige beduidenis.
Het dier werd naer buiten het leger geleid, omdat de Heer jesus, buiten de poorten van Jerufalem, lijden moest, vergel. Hebr. 13: n, i2.
Het flagten vertoonde het dooden en kruifigen van den Middelaer.
De bloedfprenging teekent de verzoenende kracht af van jesus bloedftorting.
De verbranding van het ganfche dier fchildert ons af, hoe de Heer jesus niet alleen tot het oordeel des doods zoude overgegeven worden, maer ook een vloek worden , om de zijnen van den vloek te verlosfen.
3. Eindelyk komen wy tot de gevolgen.
Zoo de Priester , als hy die de verbranding verricht had , werden beide onrein : kan ons dit niet leeren, hoe beide Jooden en Heidenen, die den Heer Jesus gedood hadden, daerdoor by God onrein geworden zijn, als die den rechtvaerdigen gedood hadden ?
De-Priester, en hy die de verbranding verricht hadden , konden wederom rein worden , wanneer zy zich op de gewoone wys waschten: kan ons dit niet afbeelden , hoe de moordenaers van Christus verge
ving



N U M E R I XX. 59?
ving van deze zonden verkrijgen konden , langs den gewoonen weg van geloof en bekeering, vergel. Hand. 2: 38. 3: 19-
De bewaring der asfche kan men aenmerken , als een vertooning der altoosduuren.de kracht van 's Heilands verzoening.
Het water der ontzondiging was gefchikt ter reiniging van menfchen, die zich, door het aenraken van eenen dooden , verontreinigd hadden : alzoo is ook het bloed van Christus gefchikt, om onze confcientien te reinigen van doode werken, gelijk Paulus het verklaert, Hebr. 0: 13, 14.
De overige byzonderheden, by voorb:; waerom de ontzondiging juist op den derden dag gefchieden moest, en dergelijke , laten wy aen de overdenking van onze verftandige Lë' zeren over.
%
HET XX. KAPITTEL.
In dit Kapittel maekt Mofe eenen aenvang met het verhalen der gefchiedenisfen van Israël, in het 40^ jaer na den uittocht uit Egypten. Wy vinden hier twee hoofdbyzonderheden. -— Het voorgevallene te Kades, inde woestijne Tzin,vs. 1-22. -— Het gebeurde aen den berg Hor, vs. 23-29.
t. f^Ls de kinderen lfraëls, de gantfche vergaderinge , na vele optochten zedert het vertrek van Kades - barnea, en het blijven in verfcheiden legerplaetfen, waervan in het vervolg Kap. 33. zal gefproken worden, in de woeftijne Zin gekomen warert in de eerfte maent van het veertigfte jaer na denuittocht uit Egypten, vergel. Kap. 33: 38- fo bleef het volck te Kades: niet in Kades - barnea, 't welke hunne vijftiende legerplaets geweest
III. DEEL. Ü



498 N U M E R I XX.
was, liggende op de zuider grenzen van Canaan, vergel. Kap. S4: Ai rnaer in een ander Kades, aen de grenzen van het land Edom, naer den kant van de roode zee, zie Kap. 33: 36 en Deut. 2: 3. ende Mirjam , de zuster van Mofe en Aaron , fterf aldaer, vier maenden voor den dood van Aaron, vergel. Kap. 33: 38. en elf maenden voor Mofes overlijden, ende fy wert aldaer te Kades begraven.
2. Ende daer ter plaetfe en was geen water voor de vergaderinge: want het water uit de rots in Horeb, het welk hen nu 3 7 jaren gevo'gd was, of dat zy misfclven gevolgd hadden, overal daer het door afloopende plaetfen heen ftroomde ,' had hun nu begeven , omdat zy nu weder digt by Canaan en andere landen gekomen waren, daer zy, door de gewoone middelen, water krijgen konden: doe vergaderden fy haer tegen Mofe, ende tegen Aaron , murmureerende, gelijk hunne Vaders, in een foortgelyk geval, ook gedaen hadden, Exod. 17: 2, 3.
3. Ende het volck twiftede met Mofe, in phats van hem den rouw te beklagen over den dood van zijne zuster , kwamen zy in woede tot hem, om hem te fchelden en te lasteren, ende fy fpraken bittere en onbefuisde woorden, feggende, Och of wy den geeft gegeven hadden, doe (ö) onfe broeders voor het. aengefichte des HEEREN, en door zijne ftraffende hand, den geeft gaven ! zulk eenen fchielyken dood hadden wy liever willen ondergaen, dan langzaem van dorst te verfmachten.
4. Waerom doch hebt gylieden de gemeynte des HEEREN in defe woeftijne gebracht ? dat wy daer fterven fouden ? wy, ende onfe beeften ? had gylieden dan het boosaertig voornemen , om ons, met ons Jtostbaer vee, in deze nare wildernis, op de allerjammerlykfte wys te doen omkomen ?
5. Ende waerom hebt gylieden ons doen optrecken uyt Egypten, om ons te brengen in defe quade plaetfe ? 't en is geen plaetfe des zaets, noch der vijgen , noch der wijnltocken, noch
der
(e) bov. 16: 32, 49.



N U M E R I XX. 499
der granaet - appelen , oock en is 'er geen water om te drincken.
Welk een onbegrijpelyke woede ! welk eene verregaende verharding, welke zich, noch door zegeningen, noch door oordeelen, vermurwen liet.'
6. Doe gingh Mofe ende Aaron van het aengefichte der gemeynte, uit de tegenwoordigheid van dezen woedenden hoop, tot de deure der Tente der t'famenkomfte, ende fy vielen op hare aengefichten, om den Heer te bidden, deels dat hy hen wilde handhaven, deels dat hy het volk zoude genadig zijn, deels dat hy hunne harten verbeteren wilde: ende de heerlickheyt des HEEREN verfcheen hen boven den Tabernakel, zoo om Mofe en Aaron te bemoedigen, als om het volk te doen bedaren.
7. Ende de HEERE fprack tot Mofe, uit de wolk van boven den Tabernakel, feggende,
8. Neemt dien ftaf, met welken gy in Egypten, in de roode zee, en in de woestijne, zoo vele verbazende wonderen verricht hebt, ende verfamelt de vergaderinge, gy, ende Aaron uw broeder , ende fpreeckt gylieden tot de fteenrotze die daervoor u ligt, voor hare oogen, dat is, in de tegenwoordigheid van het volk, met uwen wonderftafin uwe hand, en gebied dezelve in mijnen naem om water uittegeven, fo fal fy haer, door de onmiddelyke tusfchenkomst van mijn wonderdoend Alvermogen, water geven : (b) Alfo fult gy hen water voortbrengen uyt de fteenrotze, ende gy fult de vergaderinge ende hare beeften drencken.
9. Doe nam„Mofe den ftaf van voor het aengefichte des HEEREN uit het Heiligdom, alwaer dezeive ter bewaring was wechgelegd, gelijck als hy, de Heer, hem geboden hadde.
10. Ende Mofe ende Aaron vergaderden de gemeynte voor de fteenrotze: (c) ende hy feyde tot hen, Hoort doch, gy wederfpannige, (d) fullen
f» Neh. 9:15. Pfalm78:15,16. ende 105141. ende 114:8. co Pf»1"1 1*6) 3ï, 33. 00 DeuK's*: 51.
III. DEEL. Ii 2



500 N U M E R I XX.
wy water voor ulieden uyt defe fteenrotze hervoorbrengen? ftaet dit in het vermogen van my en Aaron? is het redenlyk van ulieden gehandeld, zulks te vergen ? Maer wel aen, ik zal voor u Gods alvermogen beproeven.
11. Doe hief Mofe fijne hant op, ende hy floegh de fteenrotze tweemael met fijnen ftaf: (e) ende daer quam veel waters uyt, fo (ƒ) dat de vergaderinge dronck, ende hare beeften, en, by het verlaren van deze plaets vulde een iegelyk zijne watervaten, om zich in het vervolg daervan te bedienen, tot dat zy in zulke oorden kwamen, alwaer de natuur zelve genoegzaem water opleveren zoude.
12. Derhalven feyde de HEERE tot Mofe ende tot Aaron , (g) Om dat gylieden my niet gelooft en hebt, dat gy my heyligdet voor de oogen der kinderen lfraëls, en het volk verzekerdet van mijne trouw en almacht: daerom en fult gylieden defe gemeynte niet inbrengen in het lant 't welck ick haer gegeven hebbe , maer fterven , voordat de Israëliten het beloofde land Canaan, ter erfelyke bezitting, innemen.
Men heeft zich zeer veel moeite gegeven, om te onderzoeken waerin eigenlyk de zonde van Mofe en Aaron beftaen hebbe. Maer de text zegt duidelyk, dat het ongeloof geweest zy, en het verzuimen, dat de heer geheiligd wierd voor het volk. Het wangedrag van Israëls opperhoofden beftond niet alleen in ongeloof, in eene inwendige twijffeling aen het Gpdlyk Alvermogen , maer ook voornamelyk in zulke uitwendige betooningen van gramfchap en ongeduld, welke recht gefchikt waren, om ongeloof by de Israëliten te verwekken. — De zaek was deze : Mofe was bitterlyk bedroefd over den dood van zijne zuster, en by die gelegenheid veroorzaekte de murmureering van het volk meerder gramfchap, en grooter verontwaerdiging dan nae gewoonte : dit bracht zijne gedachten in zulk eene verwarring, dat hy, toen de Heer hem bevel gaf, om water uit de fteenrots voorttebrengen, begon
te
CO Pr. 78: 15. ende 105: 41. jef. 48: bi. i Cor. 10: 4. (f) Jet 43: 20. Qg) Num. 27: 14. Deut. 1: 37.



N U M E R I XX. 501
te twijffelen, of de Heer het volk deze gunst wel bewijzen wilde: deze twijffeling zal hy , zo niet met woorden, immers met zijne houding en gebaerden, vertoond hebben. En toen 'er, op het eerste flaen van de fteenrots, geen water uit voortkwam, is zijne twijffeling veranderd in ongeloof en in mistrouwen , zoodat hy dacht dat het volk geen water krijgen zoude.
13. Dit zijn de wateren Meriba, dit is de plaets der twistwateren, daer de kinderen Ifraè'ls met den IIF.ERE om water getwiftet hebben: ende hy wert aen haer geheyligt, door eene zichtbare proef te seven van zijne almacht en goedheid. Men verwarre dit Meriba niet met Exod. 17: 15.
14. Daer na fondt Mofe boden uyt Kades, dar op de grenzen van het land der Edomiten gele, en was, tot den Koningh van Edom , [ welcke feyden, ] (h) Alfoo
feyt UW broeder Ifraël, het nagedacht van Jacob , die een eigen broeder was van Ezau den ftamvader uwes volks: Gy weet zekerlyk by geruchten, al de moeyte die ons ontmoet is, hoe wy nu, geduurende vele jaren, door de woestijne hebben omgezworven, zonder ergens eene vaste woonplaets te hebben.
15. Dat onfe vaders nae Egypten afgetogen zijn, ende wy in Egypten vele dagen gewoont hebben : ende dat de Egyptenaers ons, ende onfe vaderen quaet gedaen hebben.
16. Doe (i) riepen wy tot den HEERE, ende hy hoorde onfe ftemme, ende hy (k) fondt eenen Engel , ende hy leydde ons uyt Egypten : ende fiet, wy zijn nu, na veel omzwervens, te Kades of in de nabuurfchap van Kades gekomen, eene ftadt, aen 't uy-
terfte uwer lantpale.
17. Laet ons doch door uw lant trecken naer Canaan , dat God ons tot eene erfelyke bezitting beloofd heeft: wy en fullen niet trecken door den acker , noch
(K) Deut. 23: 7. Obadja vs. 10, 11. CO Esod. 2: tii C*) Eso^ 14: 19.
III. DEEL. Ij 3



502 N U M E R I XX.
door dewijngaerden, noch en fullen 't water d-r putten niet drmcken: wy fullen den Konincklicken wegh gaen, den gemeenen weg, welken de Koning aen allen reizigers toelaet om doortetrekken, wy en fullen niet af.
wijeken ter rechter noch ter flinckerhant, tot dat wy door uwe lantpale fullen getrocken zijn, niemand uwer onderdanen zal, van onzen doortocht, eenigen overlast of het minste nadeel lijden. '
18. Doch Edom, dat is de Koning der Edomiten, cp deze betuigingen niet vertrouwende, en bevreesd zijnde, dat zulk een talrijk leger zijn land innemen, of immers beroven zoude, feyde tot hem, tot Israël of de afgezanten uit IsraëlGy en fult door my, door mijn land, niet trecken op dat ick met milTchien met den fweerde uytgae u te gemoete, onderneemt den doortocht niet, ik zou'er my gewapenderhand tegen verzetten,
19. Doe feyden de afgezanten uit de kinderen lfraëls tot hem, Wy fullen door den gebaenden wegh optrecken, geloof ons vryelyk en twijffelt niet aen onze betuigingen, ende indien wy van uw water drincken ick ende mijn vee, fo fal ick (zoo fpraken de afgezanten' uit naem van het volk, als van een eenig man) den prijs de irelven daer voor geven: ick fal alleenlick, fonder yet anders te doen, of my ergens anders mede op te houden, te voete doortrecken, en uw land zoo fpoedig doorreizen , als het voetgangeren mogelyk is.
20. Doch hy feyde, Gy en fult niet doortrecken : ende Edom is hem te gemoete uytgetrocken met een fwaer volck, met een machtig leger, ende met een llercke hant, met wel gewapende manfehap, om den doortocht door zijn land te beletten.
21 Alfo weygerde Edom Ifraël toe te laten door lijne lantpale te trecken : daerom (/) weeck Ifraël van hem af; nadat zy zich van eenige noodwendigheden
voor.
CO Richt, n: 18.



N U M E R I XX. 503
voorzien hadden, welke zy voor geld kochten : want God had hun verboden tegen de Edomiten te ftrijden; Deut. 2: 5 en Richt. II! 17.
22. Doe reyfden fy, nadat de wolk was opgeheven, van Kades: (m) ende de kinderen lfraëls quamen, de gantfche vergaderinge, aen den bergh Hor.
Deze berg lag ook op de grenzen der Edomiten, maer of eene andere plaets, zie c. 33: 37. Dit gebergte droeg anders den naem van Seir; het fchijnt Hor geheten te zijn, omdat Hori, de voorvader van Seir, en de eerste bevolker van dit land, dit gebergte van de vroegfte tijden af bezeten had; vergel. Gen. 36: 20, 30 en Deut. 2: 12.
23. De HEERE nu fprack tot Mofe, ende tot Aaron aen den bergh Hor, aen de grenspale des lants Edoms, feggende:
24. Aaron fal tot fijne volckeren verfamelt worden , hy zal eerstdaegs fterven: want hy en fal niet komen in het lant Canaan, 't welck ick den kinderen lfraëls gegeven hebbe: om dat gylieden, gy zoo wel als hy, mijnen monde wederfpannigh geweeft zijt by de wateren Meriba, en my door uw ongeloof vertoornd hebt, vergel. vs. 12.
25. (n) Neemt Aaron ende Eleazar fijnen fone: ende doetfe opklimmen tot den bergh Hor, aen den voet van welken het leger der Isrsëliten is nedergeflagen.
26. Ende treckt Aaron fijne Koogeprierterlyke kleederen, met we'ken hy den berg moet opklimmen, uyt,ende trecktfe Eleazar fijnen fone aen, om hem, als den opvolger van zijnen Vader, in de Hoogepriesterlyke waerdigheid,
te bevestigen: want Aaron fal verfamelt worden, ende daer fterven.
27. Mofe nu dede, gelijck als de HEERE geboden hadde: want fy klommen tot op den bergh Hor, voor de oogen der gantfcher vergaderinge.
28. Ende Mofe trock Aaron fijne kleederen uyt, eude hy trockfe fijnen fone Eleazar aen: (0) ende
O") Num. ?,v 57. 00 Num. 33: 38. Deut. %i: 50. CO Deut. lp: 6. eude 32: 50
III. DEEL. Ü 4



504 N U M E R I XX.
Aaron fterf aldaer, denkelyk door eene fchiely'ke , doch zagte dood , op de hoogte dies bergs, daer hy ook begraven werd, Deut. 10: 6: doe quam Mofe ende Eleazar van dien bergh af, nadat zy Aaron, door de perfonen, die hen vergezelden, hadden zien begraven.
29. Doe de gantfche vergaderinge fagh of vernomen had dat Aaron overleden was: fo beweenden fy Aaron dertigh dagen, het gantfche huys Ifraè'ls zoo wel mannen als vrouwen.
Ds rouw over byzondere perfonen duurde maer zeven da* gen , maer over zulke aenzienly! e mannen, als Aaron en Mofe waren, werdt 30 dagen gerouwklaegd, vergel. Deut. 34: 8.
HET XXI. KAPITTEL.
De veldjlag van Israël met den Koning van Harad vs. 1-3. hunne reis , van den berg Hor, rondom het land der Edomiten, tot op de grenzen van Koning Sihons land vs. 4-20. De overwinning van Sihon en Og, twee Koningen der Amoriten vs, si -35-
*" A^s ^e Canaaniter de Ksningh, of de Qmaani, tifihe Koning van Harad (zijnde eene zekere Stad, vergel.Jof. 12: 14 en Richt. 1: 16.) woonende tegen 't zuyden, in het zuidelyk gedeelte van Canaan, hoorde, dat Ifraël door den wegh der verfpieders quam: fo ftreedt hy tegen Ifraël, hy toog, met eene groote krijgsmacht uit, en viel op de Israëliten aen, ende hy voerde
eenige gevangene uyt denfelven gevanckelick wech, hy viel op de uiterfte gedeelten van het leger aen, zoodat 'er eenige verrast wierden en gevangelyk weggevoerd.
Door dm weg der verfpiederen moet men niet dien weg verftaen , door welken de verfpieders in Canaan gekomen waren, die Mofe voor 38 jaren had uitgezonden, om Canaan op te nemen; maer dien weg, langs welke eenige mannen uit Harad, op het bevel van den Koning, waren uirgegaen, om de op-
toch«



N U M E R I XXI. 505
tochten en bewegingen van hét leger der Israëliten gade te flaen. Ondertusfchen is 'er geene ncodzaek, om het He¬
breuwfche woord Aharim, door Verfpieders te vertalen; men kan het, met de LXX Griekfche Overzetteren, zeer gevoegzaem nemen, voor den eigen naem van eene Stad, naeby den zuid - oosterhoek van de doode zee, daer naderhand de ftam Juda zijn erfland heeft ingenomen.
De Heer liet deze overrompeling van Israël toe, deels om het volk te verootmoedigen, deels om hen te leeren, dat zy de verovering van Canaan, niet van hunne eigen dapperheid, maer alleen van den Godlyken zegen te wachten hadden.
2. In deze verlegenheid fmeekte het volk den Heere om zijnen machtigen bijftand, en Doe beloofde Ifraël den HEERE een gelofte, ende feyde : Indien gy dit volck geheelick in mijne hant geeft, indien gy my de overwinning verleent op den Koning van Harad en zijn machtig heirleger , fo fal ick hare fteden verbannen door den Cherem, niemand van ons zal van den roof nemen, maer wy zullen alles geheel verdelgen, vergel. Lev. 27:20.
3. De HEERE dan verhoorde deltemme Ifraè'ls: ende gaf de Canaaniten over, ende hy, Israël, verbande haer, ende hare fteden: ende hy noemde den name dier plaetfe Horma; dat is uiterfte verwoesting, omdat alles tot eene volkomen verwoesting verbannen was.
Maer nu rijst de vraeg : wanneer heeft Ifraël deze Canaaniten werklyk verdelgd: want dit zelfde volk was nog in wezen , toen Ifraël in Canaan kwam , Jof. 12: 14 , en hadden zy aenftonds deze gelofte ter uitvoer gebracht, dan behoefden zy immers geenen verderen weg genomen te hebben,
eer zy Canaan innamen ? Vermoedelyk hebben zy toen
alleen deze Canaaniten in een veldflag overwonnen, en de gevangenen van hun volk gered, zonder als nog vastigheden in tenemen ; evenwel benoemden zy het flagveld Horma , tot een gedenkteeken en onderpand der gelofte, om dit volk te zijner tijd ganschlyk te verbannen.
4. Doe de Ifraeliten over het leger des Konings van Harad gezegepraeld hadden, reyfden fy , op het geleide
III. DEEL.] Ü 5



506* . N U M E R I XXI.
van de wolk - kolom, van den bergh Hor , op den wegh der fchelfzee, die van de roode zee naer het land van Moab leidde , opdat fy achter om der Edomiten lant henen togen; om 't welk te doen zy de fchelf- of roode zee weder naderen moesten: doch des volcks ziele wert verdrietigh op en over defen wegh; zy werden onverduldig, dat zy, zoo naeby de grenzen van Canaan zijnde, nog zul, ken langen en verdrietelyken weg zouden moeten afleggen, op welken zy al weder nieuwe verdrietlykheden te gemoet zagen.
5. Ende het volck fprack al weder in woede en murmureringe tegens Godt, ende tegens Mofe, Waerom hebt gylieden ons doen optrecken uyt Egypten ? was dit opdat wy fterven fouden in defe woeftijne? want hier en is geen broot, oock geen water, ende («) onfe ziele walgt over dit feer lichte broot van dit manna , in het welk zoo weinig kracht en voedfel fteekt. Nu maekte deze ondankbare menigte het nog veel erger dan hare Vaders : de laetfte murmureerden wel tegen Mofe en Aaron, maer nu ontzagen zich deze niet, om God zeiven, die hen zoo wonderdadig begunftigd had, van kwaed beleid te befchuldigen.
6". Doe (b) fondt de HEERE vyerige flangen onder het volck, die beten het volck: ende daer fterf veel volcks van Ifraël: want de beten van deze flangen waren doodlyk.
Het byvoegfel vuttrig, of gelijk 'er eigenlyk ftaet Seraphim. leert ons dat bet gevleugelde flangen geweest zijn: want dit zelfde woord vindt men elders van vliegende draken gebruikt, Jof. 14: 29, 30, en zy waren in zoo ver vuurig , dat zy een vuurkleur hadden, en dat hare vergiftige beten van eene
vuurige en ontftekende kracht waren. Deze flangen
zondt de heer onder het volk; waer toe wy geen wonderwerk behoeven te onderftellen, want dit fchadelyk. ongedierte was in de woestijnen, door welke de Ifraeliten heentrokken, zeer gemeen, zie Deut. 8: 15 ; maer nu befchikte dealken wijze God, door eenen t'zamenloop van omftandigheden, dat dit
on;
00 Num. ik 6. (J) 1 Cor. 10: j.



N U M E R I XXI. 507
ongedierte, tegen het welk hy de Ifraeliten tot dus ver beveiligd had , zich in groote menigte door het leger verfpreidde.
7. Daerom , door deze zeer geduchte ftraf tot inkeer gekomen zijnde, quam het volck, met ootmoedige fchuldbelijdenis, boetvaerdig tot Mofe, ende fy feyden: Wy hebben gefondigt, om dat wy tegens den HEERE, ende tegens u lasterlyke woorden gefproken hebben, biddet den HEERE dat hy defe flangen van ons wechneme : doe badt Mofe voor het volck.
8. Ende de HEERE verordende een zeer zonderling middel, ter genezing van de genen, die door deze vergiftige draken gebeten waren, ende feyde tot Mofe , Maeckt u een vyerige flange, laet u de beeldtenis van zulk een ilaug, uit geel en vuurkleurig koper vervaerdigen , ende Iteltfe Op een ftange, om van verre bekwamelyk te kunnen gezien worden : ende 't lal gefchieden (c) dat al die gebeten is, als hyfe aenfiet, onder een vuurig gebed om herflelling, fo fal hy genezen worden en leven.
9. (d) Ende Mofe volbracht het Godlyk bevel, zoodrae het gefchieden konde, hy maeckte, of door iemand des kundig liet hy vervaerdigen, een koperen flange , ende fteldefe op een ftange : ende 't gefchiedde, als een flange yemant beet, fo fagh hy de koperen flange aen , ende hy werd genezen, en bleef levendigh.
Omtrent deze zeer merkwaerdjge gebeurtenis , hebben wy vier vragen te beantwoorden.
I. Hoe kon liet aenfchouwen van een koperen Jlang de genezing der gebeten Ifraeliten ten gevolge hebben? —— Wy antwoorden, dat deze genezing zekerlyk niet uit natuurkundige oorzaken kan afgeleid worden; het was derhalven eene uitwerking der Godlyke Almacht, een eigenlyk gezegd wonderwerk, des te blijkbarer, nae ma'e 'er minder verband was tusfchen het geneesmiddel en de herftelling.
CO Joh. 3: 14. CO «Kon. 18: 4. Joh. 3: lil. DEEL.



5o8 N U M E R I XXr.
II. De tweede vraeg is deze: Hoe kon deze koperen Jlmg, 6p alle plaetfen van lfraëls leger gezien worden? Vermids de flang op eene ftang verheven was, kon dezelve op eenen aenmerklyken afftand gezien worden, even als een veldceeken. Voeg 'er by, dat deze beeldtenis zekerlyk in het midden van het leger zal zijn geplaetst geworden; en zo zy, die hun verblyf hadden aen de uiterfte grenzen van het leger, deze flang niet zien konden, moesten zy zich nader by het middelpunt vervoegen; want, hoe doodlyk de wonden ook waren, zullen evenwel de gebeten Ifraeliten meest-al tijds genoeg gehad hebben , om zich naer zulk eene plaets te vervoegen, alwaer zy de koperen flang zien konden.
III. Op de derde vraeg: Waerom verhos de Heer zidk een zeld, zoem geneesmiddel? antwoorden wy: Opdat ziïne wonderdoende kracht des te duideiyker zoude opgemerkt worden, en de verftokte Ifraeliten de genezing niet aen de uitwendige middelen zouden toefchrijven. —— Behalven dat deze gebeurtenis eene geheimzinnige afbeelding was van de verlosfing der zondaren, door den kruisdood van onzen Godlyken Middelaer, zie Joh. 3: 14, 15.
IV. Eindelyk vraegt men nog , Waer zijn de vuurige flangen
gebleeven ? GoJ bifchikte in zijne Voorzienigheid,
zulke middelen , dat zy het leger van Ifraël verlieten. Volgens den geleerden Boe hakt, zijn deze vuurige flangen de Hydra of Cierfydrce geweest, welke zich in de moerasfen onthouden, maer zich, wanneer deze zijn uitgedroogd , op het land begeven. In dit geval was 'er niets anders dan een overvloedige regen nodig , om dit ongedierte naer de moerasfen te doen wederkeeren.
Nu volgt het verhael van lfraëls reistochten van den berg Hor, rondsom het land der Edomiten, tot op de grenzen des lands van Koning Sihon.
10. (e) Doe zy van de vuurige flangen verlost, en van
hunCO Num. ;s: 43.



N U M E R I XXI. 509
hunne vergiftige beten genezen waren, doe verreyfden de kinderen Ifraè'ls: ende fy legerden haer te Oboth; nadat zy nog twee andere plaetfen hadden aengedaen, welke hier kortheidshalve worden overgeflagen, omdat 'er Kap. 33 een uitvoerig en nauwkeurig register van alle de optochten der Ifraeliten zal gegeven worden.
1 r. Daer na reyfden fy van Oboth , ende legerden haer aen de heuvelen van Abarim in de woeftijne , die tegen over Moab is, tegen den opgangh der fonne, in het oostelyk gedeelte van die woestijne , welke Deut. 2: 8 de woestijne van Moab genaemd wordt.
12. Van daer reyfden fy , ende legerden haer by' de beke Zered, die naer de doode zee heen vloeide: omdat God hen bevolen had , dat zy Moab niet zouden beangstigen.
13. Van daer reyfden fy, ende legerden haer aen defe , dat is aen de Noordwest- zijde van de ri pier Arnon, welcke in de woeftijne is , uytgaende en voortftrcmende uyt de lantpale der Amoriten: (andere vertalen 't aen gene zijde, maer dit hangt af van de plaets waer
Mofe dit fchreef) (ƒ) want Arnon is de lantpale van
Moab , die de grensfcheiding maekt tuffchen Moab,
ende tuffchen de Amoriten,
Te weten, de Moabiten hadden voorheen het land aen beide zijden van de rivier Arnon, tot aen of naeby Hesbon toe, bezeten ; nu waren zy evenwel door de Amoriten. uit het Noordelyke gedeelte, het welk digtst by hen lag, verdreeven; en langs dezen weg was de Arnon de grensfcheiding tusfchen de beide heerfch-ippyen geworden, vergel. vs. 26 en 27.
14. (Daerom wort gefeyt in 't boeck der oorlogen des' HEEREN : Tegen Vaheb , in eenen
wervelwint, of, gelijk men het ook vertalen kan, te Vaheb, eene Stad in het landfchap Supha , ende tegen of aen de beken Arnon) , zijnde deze rivier in onderfcheiden takken verdeeld.
Cf) Richt, ik 18. III. DEEL.



510 N U M E R I XXI.
15. Ende den afloop der beken, of aen den oorfprong dezer rivier, die fich nae de gelegenheyt van Ar wendt, of zich uitftrekt tot aen Ar, eene Stad der Moabiten, vergel. vs. 28 , ende leent of belend is aen xle lantpale Moabs. Men merke hier over op .-
I. Dat het boek der oorlogen des Heeren, een zeker gedicht of verzameling van gedichten fcbijnt geweest te zijn , behelzende een verhael van de oorlogen en overwinningen, welke de Ifraeliten , door s' Heeren zegen , gevoerd en behaeld hebben. Wie het opgefteld hebbe, kunnen en behoeven wy niet te bepalen; het is genoeg, dat het van eenen geloofwaerdigen Schrijver vervaerdigd zy, aen wiens verhalen niemand ten tijde van Mofe twijffelde.
II. Dat de zin der woorden, welke Mofe uit dit boek aenhatk, onvolkomen zy, immeis volgens deze vertaling van onze en meest alle andere overzetters; de heilige Gefchiedfchr ijver wilde dan alleen dit bewijzen, dat de ilrekking van de Arnon zoodanig was , als hy dezelve vs. 13 had opgegeven, en daer toe waren deze afgebroken woorden genoegzaem.
III. Het oogmerk van Mofe, met deze aenhaling_, was eenvoudig om te bewijzen, dat de heerfchappye van Moab, te dier tijd, zich niet verder uitftrekte dan tot de rivier Arnon, dewijl de Amoriten hun al het land aen de overzijde ontnomen hadden; en dat gevolgelyk de Ifraeliten, door het overweldigen van het laetstgenoemde land, zich niet bezondigden tegen het Godlyk bevel, om de Moabiten niet te benadeelen, Deut. 2: 9. zie voords de aentekening op vs. 20.
i<5. Ende van daer [reyfden fy] nae Beer : dit is de put van welcken de" HEERE tot Mofe feyde , Verfamelt het volck, fo fal ick haer, op eene wonderdadige wys, water geven: want hier had het volk wederom gebrek aen water; maer, dewijl zy daerov'er niet murmureerden, voorzag de Heer van zelve, door zijn wonderdoend Alvermogen, in hunne nooden.
Dit Beer evenwel , gelijk ook Muttana, Nahaliël, en Bamth, vs. 19, worden Kap. 33 onder de legerplaetfen niet
ge-



N U M E R I XXI. 511
geteld, vermoedelyk omdat het verblijf aldaer zeer kort was, zoodat de tenten niet eens wierden opgeflagen.
17. (Doe de Heere hen zoo gunftig van water voorzier» had, fongh Ifraël dit liedt : Springt op , gy put, feet uwe wateren, die nu beneden de aerde verborgen zijn, tot ons gebruik opklimmen, finget, gy Ifraeliten, daer van by beurte.
18. Gy put, dien de Vorften, de LXX Overften der Stammen, op Gods bevel gegraven hebben, dien de Edele des volcks gedolven hebben , door of op bevel van Mofe den Wetgever, met hare ftaven:)
Het fchijnt, dat de LXX Oudften, op het bevel van God, door den mond van Mofe overgebracht, met hunne ftaven de aerde een weinig hebben opgeworpen , en daerop, door het Godlyk Alvermogen, zulk een waterrijke put zich aenftonds vertoond hebbe.
Ende van de woeftijne [reyfden fy] nae Mattana,
19. Ende van Mattana tot Nahaliël: ende van Nahaliël tot Bamoth.
20. Ende van Bamoth tot het dal, dat is de vallei die in of naby het velt Moabs is , aen de hoogte, dat is aen den voet van den berg Pifga, ende dat, of welke berg, tegen de wilderniffe fiet.
Men kan niet ontkennen, dat het gene hier, vs. 14-20, is voorgekomen, door de kortheid en afgebrokenheid der uitdrukkingen , eenige duisterheid blijft behouden : het verdient ook opmerking, dat de woorden, reisden zy, vs. 16 en 18 , niet in den grondtext ftaen, daer ze Kap. 33: wel 41 mael herhaeld worden; en de 4 hier genoemde plaetfen ook, geen van allan, in de lijst der reisplaetfen Kap. 3 3 , vermeld worden, gelijk we reeds hier voor op vs. 16 te kennen gaven : behalven dat nergens , noch van een plaets Vaheb, noch van iets dat daer gebeurd zou zijn, een woord gemeld wordt. We willen daerom hier gaerne byvoegen de vertaling van eenen onzer geleerdfte Bybeltolken, en dezelve den lezer ter keuze voorftellen. Volgens de gedachte van den W: E: w: Heer schutte, moet men dit gedeelte, vs. 14-20, dus vertalen en invullen.
III. DEEL.



512 N U M E R I XXL
14. Daerom wordt gezongen in het boek van 's heer Elf oorlogen, het oude gezangboek der Ifraëlitifche Kerk voor Davids tijd, waer van het boek der Oprechten een vervolg zal geweest zijn:
Voorzang. Is 'er dat Godgewijde gedenkteeken in Soupha , ftaet de Altaer in Raphidim opgericht by 't begin onzer reize, kort na het geven van 't water uit Horebs rots, nog aldaer, met dit opfchrift: ,, jehovAh is mijn baniere"! ter gedachtenis onzer overwinning op Amalek, (zie Exod. 17: 15.) 200 zijn 'er ook de beken van Arnon, die getuigen, nu onze reis ten einde loopt, eene andere Godlyke drenking, en zullen getuigen zijn onzer zegeprael over de Amoriten.
15. Tegenzang. Ja, 'er is een afloop dier beken uit het wad van Jaëzer, die zich naer de gelegenheid van Ar wendt, en leent aen-, of een bogt maekt tegen, Moabs landpalenj een bogt, over welke God ons , ondanks Moabs weigering , veilig uit de woestijne in deze ftreek deed komen: hier zal deze ftroom vervolgens de fcheiding uitmaken, tusfchen Ifraël en Moab!
16. Slotzang. Van daer wendt zich die afloop wel naer deze ftreek van Beer; maer op dezen hoogeren grond begeeft ons hare verkwikking; dit Beër is de put, van welken de heer tot Mofe zeide: „ Verzamel 't volk, en ik zal „ hun door mijne wondermagt water geven, en in dit water is „ teffens het onderpand van mijne hulp tegen de Amoriten."
Xf. Toen zong Ifraël, kort na het hooren van dit Godlyk bevel, en by het openen van dien Bron, dit lied:
eerste zans, DOOtt i S r a ë L S VORSTEN en edelen aengeheven.
Spring en borrel ruim op 6 Bornput, in 't midden der reien! Ifraëllers ! zingt daervan by beurten!
eerste tegenzang, DOOR DE ISRAeLITEN.
18. [Spring op] 6 Bornput , dien de Vorsten onzer Stammen gegraven hebben , dien de Edelen des volks verder opgedolven



N U M E R I XXL 513
ven hebben! [Spring op] over den grooten Wetgever van Ifraël, hier by tegenwoordig! [verheug u] over hunne vorstelyke Staven, welke , pas in den grond gedoken om de plaets af te bakenen , ftraks het water deden ontfpringen ! Ja [fpring op] meer dan de woestijne van Kedemoth, 6 Mattana, dierbre Godsgift, Kom, waer in zich dit water ten onzen nutte verzamelt!
TWEEDE ZANG, DOOR Dl VORSTEN EN EDELEN OP NIEUW AENGEHEVEN.
jp. Ja [fpring] meer dan Mattana, 4 Nahaliël, aengename Godsbeek uit deze Kom vloeiende ! Ja meer dan Nahaliël, ê Bamoth, eertijds dorre Hoogten, die u daer door voelt befproejen!
TWEEDE TEGENZANG DOOR I S R A S L.
EO. Ja [fpring op] meer dan Bamoth's hoogten, 6 nedrig dal in Moabs velden ! Gy althans behoeft geen droogte te lijden, nu deze Godsbeek u zoo mild bewatert — [Spring op] ê hemelhooge kruin van Pisga , die dezen Rei' rondöm Beër fluit, en van wier fpits niet flegts Beërs bron en beek, maer ook reeds het beloofde Erfland te befcheuwen is.
SLOTZANG, DOOR ALLEN TE ZAMEN.
[Spring op, ê Bornput] in 't midden van dezen Rei! daer gy ons niet alleen thans verkwikt, maer die hellende afloopt naer de verzengde wildernis van Kedemoth ! vloei wakker aen , verfprei uw vruchtbren ftroom door deze dorre ftreeken!
21. Toen het volk nu Edoms land om- en de Arnon overgetrokken was, en zich aen derzelver noordzijde nedergeflagen had, bevond het zich by- of even op het grondgebied der Amoriten, 't welk zich van hier tot aen de jordaen uitftrekte, cn dus nu in hunnen weg naer Canaan lag: (g) doe fondt Ifraël, op Gods bevel, boden tot Sihon, den Koningh der Amoriten, feggende:
(jr) Deut. 2: t6. Richt. 11; 19.
III. Dfiai. Kk



5i4 N U M E R I XXL
22. Laet my door uw lant trecken, Qi) wy en fullen niet afwijcken in de ackers, noch in de wijngaerden, wy en fullen het water der putten niet drincken: wy fullen op den Konincklicken wegh gaen , tot dat wy uwe lantpale doorgetogen zijn.
23. (i) Doch Sihon en liet Ifraël niet toe door fijne lantpale door te trecken, maer Sihon vergaderde al fijn volck, ende hy gingh uyt, Ifraël te gemoete , nae de woeftijne , ende hy quam te Jahza, eene Stad op de grenzen van zijn gebied , ende ftreedt tegen Ifraël.
24. (k) Maer Ifraël floegh hem met de fcherpte des fweerts: ende (/) nam fijn lant in erffelicke befittinge, van de rivier Arnon aen, die de zuidelyke grenspael is van de heerfchappye der Moabiten, tot aen de beek Jabbok toe , die het rijk van Sihon van het land der Ammoniten, aen de noordzijde, affcheidde; zoodat de Ifraeliten al het land van Sihon in bezitting namen (?b) tot aen de grensfcheiding der kinderen Ammons, (want de lantpale der kinderen Ammons was vaftej , de grensfteden van het land der Ammoniten waren zeer fterk, en zy hadden vestingen gebouwd aen den oever van de beek Jabbok , en dit was de reden , waerom Sihon niets van het land der Ammoniten , het welk aen de overzijde der| rivier Arnon lag, had ingenomen.
25. (w) Alfo nam Ifraël alle defe fteden in , welke tusfchen de Arnon en Jabbok lagen : ende Ifraël woonde in alle de fteden der Amoriten, nadat zy de oude inwooners verdelgd hadden, vergel. Deut. 2: 34. zelfs woonden zy te Hesbon , de Koninglyke Hoofdftad , ende in alle hare onderhoorige plaetfen; eigenlyk in alle hart dochteren , dat is mindere fteden , dorpen en gehuchten , welke onder haer rechtgebied behoorden.
26. Want Hesbon was de ftadt Sihons des Ko-
nings
(A)Num. 23:17. CODeut. 2: 30. ende 29: 7. Jof. 24: 3. Richt.11: 20. CA) Deut. 2: 33. ende 29: 7. Jol". 12:2. ende 24: 8. Richt. n:si. CO Pfalm '3 ■ 1 12. ende 136:10. Amos 2:19. (m) Deut. 2:37. C«) Deut. 2: 34,35.



N U M E R I XXII. 515
hings der Amoriten , zijne hoofdftad en de zetel van zijne heerfchappye, ende hy hadde geftreden tegen den voorigen, eenen der voorzaten van den tegenwoordigen, Koningh 'der Moabiten: ende hy hadde al fijn lant uyt fijne hant genomen, tot aen Arnon.
27. Daerom feggenfe die fpreeckwoorden gebruycken ; de Dichters namelyk, onder de Amoriten, zijn gewoon dit volgend lied te zingen : Komt, gy Amoriten, tot Hesbon, het welk eertijds de koninglyke Hoofdftad der
Moabiten was: men bouwe ende beveftige de ftadt Sihons ; men vergroote en verfterke dezelve nu nog meer dan te vooren, overeenkomftig de vergrootte heerfchappye van bnzen overwinnenden Vorst!
28. Want daer is een vyer uytgegaen uyt Hesbon , onze Koning Hesbon ingenomen hebbende, heefteen oorlogs-vlamme uyt deze Stad, welke nu de ftadt Sihons geworden was, verfpreid over dat ganfche gedeelte van Moabs land, 't welk zich tot Arnon uitftrekte; want fy^ deze vlamme , heeft verteert Ar der Moabiten , [ende] de heeren der hoogten Arnons, de Vorften en gebieders der verfterkte plaetfen , welke op de hoogten by de Arnon gebouwd zijn.
29. Wee u Moab, gy kunt u tegen het overwinnend zwaerd van Sihon niet beveiligen, gy volck 't welk (0) Camos tot uwen befcherm God hebt, zijt verloren, uwe God kan u niet befchermen: hy heeft fijn fonen die ontliepen, in ftrijd vlooden , ende fijne dochters, in de gevanckeniffe gelevert aen Sihon den Koningh der Amoriten j hy kan zijne aenbidders niet behouden , noch voorkomen , dat zy krijgsgevangenen der Amoriten worden.
30. Ende wy hebbenfe nedergevelt, Hesbon is
verloren tot Dibon toe , zijnde eene andere vermaerde Stad der Moabiten: ende wy hebbenfe verwoeftet tot Nophah toe, welcke tot Medeba toe [reyckt].
of ja zelfs tot de Stad Medeba tee.
31. Alfo woonde Ifraël in het lant des Amorijts,
(0) 1 Kon. n: 7, 33. III. DEEL. Ik 2



516- N U M E R I XXII.
Omtrent dit gedeelte van een Amoritisch dicht/tuk, (yoo* hoedanig wy het met de meesten houden) het welk vs. 27 b 30 is opgegeven, dient men te weten:
L Dat Mofe het zelve in zijn gefchiedverhael inlasfche, als een bewijs, dat dit land, toen de Ifraeliten het zelve innamen , niet aen de Moabiten , maer aen de Amoriten toebehoorde, overmids God verboden had den Moabiten eenig leed aettedoen. Met hoe veel wijsheid Gods Geest Mofes pen befluurde, om dit zoo nauwkeurig aenteteekenen, en met een oud gedenkftuk te bevestigen, en hoe zeer dit bewys in later tijd te ftade kwam, kan men zien Richt, n: 13-27.
II. Dat de woorden , vs. 28 b zy heeft verteerd Ar der Moabiten, enz. in den toekomenden tijd moeten vertaeld worden , en aengemerkt als eene voorzegging. De Amoritifche Dichter fprak zoo in zijne poëtifche verrukking, als of Ar, de hoofdftad der Moabiten, reeds werklyk door zijn volk was ingenomen : maer in deze verwachting is de Dichter te leur gefteld: want toen Ifraël het land der Amoriten innam , was Ar nog in handen der Moabiten, zie Deut. 2: 9, 18, 29.
III. Dat wy in deze uitbreiding van vs. 27-31. volgen de gewoonfte opvatting : maer om hier wederom, gelijk over vs. 14-20, den lezer de gedachte van den doorgeleerden Heer schutte ter keuze voorteftellen, zullen wy dezelve ook hier by voegen: volgens dezelve behoort vs. 31. niet tot het gefchiedverhael (daer in was vs. 25. reeds het zelfde uitvoeriger gezegd) maer tot den zegezang,' die dus vertaeld en omfchreeven wordt.
27, 28. Daerom zingt een gezelfchap van Israëlitifche dichters , op deze hunne overwinning der Amoriten .-
zang. Komt te Hesbon, Amoriten van al 't omliggende land, begeeft u in veiligheid binnen hare vaste muuren! men bouwe en bevestige Sihons hoofd-Jlad; men verfterke dezelve vry met alle magt, tegen de naede/ing van Isrels fterke legerbenden!
Een



N U M E R I XXII. 517
Een brand van vuur heeft geflikkerd uit Hesbon, een vlam uit de burg oft Kafteel van Koning Sihon! daer zijnde kloeke raedflagen tegen Moab gefmeed ; van daer de dappere krijgsmagt opgebroken : zy (die vlam) heeft verteerd (niet ingenomen, maer uitgemergeld) Ar, de hoofdftad der Moabiten , ook de Baals der hoogten Bamoth by de Arnon, de afgoden , op welke zy vertrouwden! Zou de Koning van dat magtig Hesbon ook dus beftand zijn tegen den God van Israël?
29. tegenzang. Wee u, 6 Moab ! Ongelukkig volk dat zulk een God dient ! geen wonder dat het u zoo flecht gegaen is ; Gy volk van den bras- en wellust-god CTzamos hebt u loflyk gekweeten! gy zijt verhoren! geen wonder dat hy u niet helpen kon: uw neêrlaeg hebt ge alleen aen zijnen dienst te wijten; hy zelf heeft zijne zonen, die reeds door de vlugt ontflipt waren, maer zich in hunne bedwelming aen 't gevaer op nieuw bloot ftelden, en zijne dochters, zijne dienaers en dienaresfen te zamen, in de gevangenis geleverd aen Sihon den Koning der Amoriten, die Vorst, welëer ligt door u veracht, heeft, door uwe dronkenfchap, u 't beste deel van uw land en volk ontweldigd,
30, 31. slotzang. Nogthans overwonnen wy deze overwinnaers der Moabiten ! Sihon mogt zegevieren over 't volk van dien zuipgod Chamos; wy, 't volk van jehovah, lfraëls magtigen en getrouwen Befchermgod , waren hem te fterk; wy doorfchooten ze met pijlen, na dat Hesbon eerst door hun verloren en in onze handen gevallen was; wy jaegden ze na , oostwaerds tot Dibon toe , aen de Arnon : ja wy deden hen zieltoogend hijgen , tot dat ze den adem uitbliezen, in westwaerds voor ons te vluchten tot Medeba toe. Alzoo nam Ifraël nae 't oorlogsrecht zijn wooning in 't land des Amoryts.
32. Daer na fondt Mofe om Jaëzer te verfpieden, zijnde eene Stad niet ver van het gebergte Gilead, en zeer gelegen tot de veefokkerye. Deze Stad had ook eertijds aen de Moabiten toebehoord , maer nu was zy hun door Sihon ontweldigd, en onder de heerfchappye der Amo-
IIJ. DEEL. Kk 3



5i3 N U M E R I XXII.
riten gebracht : dezelve hadden de Ifraeliten, by de onderbrenging van het overige land , niet ingenomen , maer nu zond Mofe verfpieders uit, om derzelver gelegenheid en flerkte op te nemen, ende fy namen hare onderhoorige plaetfen , te gelijk met de Stad Jaëzer in: ende hy, Mofe, dreef de Amoriten die daer waren, uyt de befittinge.
33. Doe wendden fy, de Ifraeliten, haer van Jaëzer, ende trocken op , den wegh van Bafan , een zeer vruchtbaar gebergte, liggende noordelyker dan het land van Sihon, en mede bewoond door Amoriten: (p) ende Og de Koningh van Bafan gingh uyt hen te gemoete, hy , ende al fijn volck, met alle ftrijdbare mannen, dia in zijn land waren, tot den ftrijt, in Edreï; eene Stad in de nabuurfch;,p van het gebergte Bafan.
34. De HEERE nu feyde tot Mofe, met bevel, om deze bemoedigende woorden ook tot het volk over te brengen : Vreefl hem, den Koning Og en zijne machtige heirbenden, niet: want ick hebbe hem in uwe hant gegeven, ende al fijn volck , oock fijn lant: ende (?) gy f^t öerq_ doen, gelijck als gy Sihon den Koningh der Amoriten , die te Hesbon woonde, gedaen hebt ; door u in het bezit van zijn land te ftellen.
35. Endefy floegen (r) hem, ende fijne fonen, ende al lijn volck, alfo dat hem niemant overigh bleef: ende fy namen fijn lant, waerin 60 bemuurde Steden waren , behalven vele mindere vlekken , (zie Deut. 3: 4, 5. en Jof. 13; 30.) in erffelicke befittinge.
00 Deut. 3:1. ende tg:?. C?) Pf. 136: ao. CO Pf- 136:2a,
SI, 22.
HET



N U M E R I XXII. 5i9
HET XXII. KAPITTEL.
De toeleg der Moabiten, om Ifraël, doer Bileam tH doen vervloeken.
Tn dit en twee volgende Kapittelen, geeft Mofe een zeer uitvoerig bericht van den toeleg der Moabiten , om het volk van Ifraël , door eenen zekeren Bileam, te doen vervloeken, het welk een geheel ftuk op zich zeiven uitmaekt.— Deze ganfche onderhandeling tusfchen Balak, den Koning der Moabiten , en tusfchen Bileam , is geheel en al buiten de kennis, zoo van Ifraël als Mofe zelve , gehouden : naderhand is deze gebeurtenis tot kennis van Mofe gekomen, en door hem geboekt, vermids de Heer in dit geval, op een zeer merkwaerdige wys betoond had, dat hy voor Ifraël was. Voeg 'er by , dat deze gebeurtenis de grondflag uitmaekt van het geen Kap. 25 verhaeld wordt.
Dus luidt het verhael van Mofe:
I. Daer na, na het verflaen der Amoriten, en het innemen van hun land, in het 4 ofte jaer naden uittocht uit Egypten , reyfden de kinderen lfraëls, op het geleide van de wolk-kolom, ende legerden fich in de vlacke velden Moabs , dat is in de wildernisfen , in die onbebouwde vlakten, welke eertijds tot de bezitting der Moabiten behoord hadden, maer welke hun, reeds lang te vooren, door de Amoriten ontweldigd waren. Deze wildernisfen waren nu reeds het land van Ifraël geworden , het welk zy thans onverdeeld en legerswyze befloegen. Zy waren gelegen aen defe zijde der Jordane van of tegen over de Stad Jericho: want Jericho lag aen de overzijde van de Jordaen, recht tegen over die plaets, alwaer het leger der Ifraeliten zich nu had nedergeflagen.
III. DEEL. Kk 4



Sao N U M E R I XXII.
Deze legering van Ifraël in de wildernisfen, welke wel eer aen de Moabiten hadden toebehoord, had geenszins ten oog. merk, om dat volk te beangftigen; dit had de Heer uitdruklyk verboden Deut. a.- 9; maer met dit alles droegen de Moa, biten aen Ifraël een vyandig hart toe; dit was reeds gebleeken, toen zy het zelve den doorgang door hun land hadden afgeflagen; ook waren zy hun niet tegengekomen met brood en water , en hadden Ifraël de nodige ververfchingen niet toegeftaen , Deut. 23: 3. Uit dir beginfel namen de Moabiten een kwaed vermoeden op, omtrent het oogmerk van Ifraël.
2. Want doe Balak de foneZippors, de toenmalige Koning der Moabiten , fagh , en in overweging nam alles dat Iiraèl den beiden Koningen der Amoriten, Sihon en Og
. gedaen hadde;
3. So vreefde de Koning van Moab feer voor het aengefichte defes volcks lfraëls , hy maekte zich zeer verlegen over hunne nabyheid, duchtende, dat zy ook hem en zijne onderdanen uit het land verdrijven zouden , gelijk zy de Amoriten gedaen hadden, te meer omdat hy begreep, dat hy tegen het volk van Ifraël niet zoude beftand zijn want het was vele: ende Moab was, om al/e die rede! ren, zeer beangftigt voor het aengefichte der kinderen lfraëls.
4- Derhalven feyde de Koning van Moab, door middel van boden of afgezanten, tot de Oudtfie, tot de voornaemfte perfonen en de Vorsten der Midianiten , die nabuuren en bondgenoten der Moabiten waren, Nu fal defe talrijke gemeynte van Ifraël, alle omliggende volkeren verteeren en geheel verdelgen , zy zal , als het ware, oplecken al wat rontom ons is, gelijck de offe de groente des velts opleckt; het zal dit magtig heirleger even zoo ligt vallen, om alle nabuurige volkeren te onder te brengen, als het eenen os valt, om de groente van het veld af te weiden: laet ons daerom ons verbond vernieuwen, en ons met vereende krachten tegen de Ifraeliten verzetten : Te dier tijt nu was Balak de fone Zippors Koningh der Moabiten,
5- Die



N U M E R I XXII. 5«
5. Die fondt boden aen (a) Bileam den fone Beors te Pethor, eene Stad van Mefopotamië, Kap. 23: 7 , welcke aen de vermaerde riviere Euphrates gelegen is, in 't lant der kinderen fijns volcks, onder het welk hy geboren en opgevoed was, om hem, van wien hy, als van eenen Waerzegger, veel by gerugte gehoord had, te roe* pen en naer 't land der Moabiten te ontbieden: leggende, Siet daer is een volck uyt Egypten getogen, fiet, het heeft het gelichte des lants bedeckt door zijne verbazende menigte, -ende 't blijft liggen recht tegen over my; 't is in mijne buurt gelegerd, en fchijnt gereed om op mijn land aen te vallen.
6. Ende nu , komt doch , vervloeckt my dit volck, terwijl ik gehoord heb, dat gy als een Propheet, zulks vermoogt; maek door uwe vloekfpraken, dat zy buiten ftaet zijn, my nadeel toe te brengen : want het is machtiger dan ick , miflchien fal ick het , wanneer gy het vervloekt hebt, kunnen flaen , ofte fal het uyt het lant verdrijven : want ick weet, dat wien gy fegent, die fal gefegent zijn, ende dien gy vervloeckt, die fal vervloeckt zijn.
De zaek fchijnt zoo te moeten begreepen worden, dat de Midianiten (tot welke Balak gezanten had afgevaerdigd, om middelen te beramen , hoe men zich, met vereende krachten, best tegen Ifraël zoude kunnen verzetten) dat de Midianitifche Vorsten op den inval gekomen zijn, dat 'er een zeker Waerzegger, met name Bileam,' te Pethor ware, die hun welligt van dienst zoude kunnen wezen; dat men dezen Bileam behoorde te ontbieden, en te zien, of men hem niet bewegen konde om Ifraël te vervloeken : in dit geval, zou men niet eens eenen veldflag behoeven te wagen. Deze raed behaegde zeer aen Balak, en hy fchikte aenftonds een aenzienlyk
gezantfchap naer Bileam. By dit gezantfchap voegden
zich ook eenige Vorsten der Midianiten, vs. 7. het zy op het verzoek van Balak, het zy op eigen aenbod; omdat zy, kennis hebbende aen Bileam, hem des te eer bewegen zou? den, om aen dg begeerte van Balak te voldoen.
00 Jof. 24: 9, III. DEEL. Kk 5



522 N U M E R I XXIX
Bileam was een waerzegger, gelijk hy Tof. 13: 22 geheten wordt, die voorgaf toekomftige dingen te kunnen voorzeggen: 2 Petr. 2: 16. wordt hy een Propheet genaemd, omdat het fJode behaegde hem, in het geval het welk wy thans voorhanden hebben , indedjed toekomende dingen te openbaren. Uit het vervolg van deze merkwaerdige gebsurtenis, zullen wy den man nader leeren kennen: vooraf merken wy nog maer aen , dat meermalen geveinsde en godlooze menfchen , voor eenigen tijd met buitengewoone gaven verwaerdigd zijn ; men denke by voorbeeld aen Cajaphas , Joh. 11: 54.
Balak was van gedachten, en dit was een gewoon begrip onder de Heidenen , dat fommige menfchen , met de hulp hunner Goden, de macht hadden, niet alleen byzondere perfonen , maer ook geheele volken te vervloeken , en hen daerdoor te verhinderen in het uitvoeren van hunne aenflagen.
7. Doe Balak bevel gegeven had , om Bileam te ontbieden , gingen de Otldtfbe, eenige zeer aenzienlyke Opperhoofden der Moabiten , ende by deze voegden zich ook eenige van de Oudtlle der Midianiten , ende hadden [den loon der] waerfeggingen in hare hant: zy voerden de gefchenken met zich , welke zy Bileam uit naem van Bahk zouden aenbieden, ten einde hem te bewegen, dat hy dezen Koning ten wille ware : allo quamen fy , de Vorstelyke afgezanten van Balak , tot Bileam s ende fpraken tot hem de woorden Balaks.
8. Hy dan feyde tot haer, Vernacht hier defen nacht, misfehien zal ik den droom der Godlyke Openbaring ontvangen, fo fal jek ulieden, morgen ochtend,
een antwoorde wederbrengen, gelijck als de HEERE tot my fal gefproken hebben: doe bleven de Vorften der Moabiten by Bileam, gedurende dien nacht.
Het verdient zeer veel opmerking , dat Bileam van den heere fpreekt. Hieruit hebben fommige befloten , dat hy oorfpronglyk een dienaer was van den eenigen en waren God, en dat hy indedaed voorheen met Godlyke Openbaringen begunftigd was, tot dat hy ten laetften tot die buitenfporigheid kwam, dat hy, uit gierigheid, zijne prophetiën voor
geld



N U M E R I XXII. 523
geld verkocht, en zich aen bygelovige plechtigheden overgaf, ___ Dan wy, voor ons , zouden het liever zoo begrijpen , dat Bileam wel had hooren fpreeken van den j eh 0 v a h , welken de Ifraeliten aenbaden, en van de groote daden , welke hy ten behoeve van zijn volk gedaen had; dat hy dezen jehovah in éénen rang ftelde met de zoogenaemde Befcherm • goden van andere volkeren; dat hy , by de afgezanten van Balak , voorwendde ook gemeenfehap te houden met dezen Befcherm - God der Ifraeliten , omdat het onder de Heidenen een algemeen aengenomen begrip was, dat men een volk niet meer konde benadelen, dan wanneer men dien God, onder wiens befcherming zulk een volk ftond, op zijne zijde krijgen konde.
9. Ende Godt quam tot, en verfcheen, aen Bileam in dien nacht , denkelyk in eenen droom , ende feyde, Wie zijn die mannen, die by u zijn ? deze Godlyke vraeg diende, om aenleiding te geven tot de volgende onderhandeling.
10. Doe feyde Bileam tot Godt: Balak de fone Zippors de Koningh der Moabiten heeftfe tot my gefonden, [feggende:']
11. Siet, daer is een volck uyt Egypten getogen, ende !t heeft het gelichte des lants bedeckt: komt nu, vervloeckt het my , milfchien fal ick tegen het felve kunnen ltrijden, ofte het uytdrijven.
12. Doe feyde Godt tot Bileam , Gy en fult met hen niet trecken : gy en fult dat volk niet vloecken , want het is geïegent.
13. Doe ftont Bileam 's morgens op, ende feyde tot de Vorlten Balaks, Gaet nae uw lant: want de HEERE weygert my toe te laten met ulieden te gaenj hy maekte hun alleen een gedeelte van het Godlyk antwoord bekend ; het voornaemfte verzweeg hy , dat Ifraël van God gezegend was.
14. So ftonden dan de Vorlten der Moabiten op, zy reisden weder naer het land der Moabiten, ende quamen tot Balak: ende fy feyden, Bileam heeft geweygert met ons te gaen.
III. DEEL,



5*4 N U M E R I XXII.
15. Doch Balak, gisfende dat het voorige gezantfchap niet aenzienlyk genoeg geweest ware , voer nogh VOOrE andere Vorften te fenden , meer in getal ende heerlicker, grooter in aenzien, dan die eerfte geweest waren: om aen dit gezantfchap meer luister by te zetten, en Bileam " door deze groote eer , tot zijne belangens over te halen. *
16. Die tot Bileam quamen, ende hem feyden Alfoo feyt Balak de fone Zippors , Laet u doch niet beletten tot my te komen.
17. Want ick fal u feer hooge vereeren, ik zal u alle mogelyke eer aendoen , ende al dat gy tot my feggen fult, dat fal ick doen, gy hebt maer te eisfchen wat gy begeert: fo komt doch, vervloeckt my dit volck :
By de eerfte bezending, zocht Balak Bileam door geld, eri nu door eer, te bewegen.
18. Doe antwoordde Bileam, ende feyde tot de dienaren Balaks, (b) Wanneer Balak my fijn huys vol filvers ende gouts gave, fo vermochte ick niet het bevel des HEEREN mijnes Godts te overtreden , om daer tegen te doen kleyn ofte groot. Ik heb zoo veel van jehovah gehoord, dat ik tot geenen prijs my zijnen haet op den hals wil halen, maer Hem, als mijnen God, wil gehoorzamen, en by Hem in gunfte ftaen.
19. Evenwel, ik wil al wat ik kan beproeven: Ende nu blijft gylieden doch oock hier defen nacht, gelijk de voorige gezanten gedaen hebben , dat ick wete wat de HEERE tot my voorder fpreken fal; in dezen nacht zal zich de God van Ifrafil wel weder aen my openbaren; misfchien zal hy van gedachten veranderen, en zich nae uwe begeerte fchikken.
20. Godt nu quam tot Bileam des nachts, ende feyde tot hem, Dewijle die mannen gekomen zijn
om U te roepen , en gy hunkert naer de aenzienlyke aenbiedingen van eer en voordeel, ftaet op , gaet met hen: ende nochtans fult gy dat doen , het welcke ick tot u fpreken fal ; gy zult Ifraël niet kunnen vloeken, ik zal u en uwe tong in bedwang houden. ,„ , 21. Doe
{bj ond. 24: 13.



N U M E R I XXII. 525
21. Doe ftont Bileam des morgens op, ende fa-
delde fijne efelinne, door den dienst der knechten, vergel. vs. 22. ende hy trock vrolyk henen met de Vorften Moabs , naer Koning Balak, rijdende op zijne ezelin , gelijk lieden van rang en aenzien in dien tijd gewoon waren : hy meen • de het nu vergenoeg te hebben, nu hy flegts vergunning had om optetrekken; het overige, dagt hy, zou nu wel fchikkeri.
22. Doch Godes toorn wert ontfteken , om dat hy henen toogh, met een heimelyk oogmerk en begeerte, ©m Ifraël te vloeken, 't welk God hem reeds verboden had, met uitgedrukte verklaring dat het volk gezegend was, vs. 12.: want het heentrekken had God hem toegeftaen vs. 20, maer het Godlyk misnoegen ontftond over zijn boosaertig voornemen : ende de Engel des HEEREN, misfchien die ■ zelfde Engel, door welken God vs. 12 en 20 gefproken had, ftelde fich in den wegh, in het middenvan het pad, langs het welke Büeams Ezelin reed, hem tot een tegenpartye, zoodat de Ezelin verhinderd werd het pad te vervolgen: hy nu reedt op ftjne efelinne, ende twee fijner jongeren of knechten waren by hem, het overige gezelfchap was een weinig vooruit gereeden.
23. De (c) efelinne nu fagh den Engel des HEEREN ftaende in den wegh , met fijn uytgetrocken fweert in fijne hant, terwijl Bileam zelf niets ter wereld zag , daerom weeck de efelinne uyt den wegh, zy fprongop zijde uit, ende gingh in 't velt: doe floegh Bileam de efelinne, om defelve nae den wegh te doen wenden.
24. Maer verder gekomen zijnde, vond de ezelin nog meerder tegenftand : want d'Engel des HEEREN ftont in een padt der wijngaerden, zijnde een muur aen defe, ende een muur aen gene zijde, zoodat de doorgang zeer eng was.
25. Doe de efelinne den Engel des HEEREN fagh , die zich weder tegen haer over ftelde, fo klemda fy haerfelven aen den wandt, ende klemde Bileams voet
CO aPetr. 2: 16. Jud. vs. ir. III. DEEL,



526 N U M È R I Xllt
aen den wandt: daerom voer hy voort haer te fiaerh
26. Doe gingh de Engel des HEEREN nogh voorder: ende hy ftont in eene enge plaetfe é daer de Engel , met zijn uitgetogen zwaerd, den ganfchen doorgang dermate vervulde, dat 'er aen de zijde voor haer
geen wegh en was , om te wijeken ter rechter t nóch ter flinkerhant.
27. Als de efelinne den Engel des HEEREN, met zijn uitgetogen zwaerd, in deze engte lagh , en nergens wijken konde , fo leyde fy haer neder onder Bileam : ende de toorn Bileams ontftack, ende hy floegh de efelinne heftig met eenen ftock.
' 28. De (d) HEERE nu opende den mont der efelinne, en gaf haer, door eene wonderdoende werking, het vermogen om te fpreken , zoo dat die tot Bileam feyde, Wat hebbe ick u gedaen , dat gy my nu' driemael gefiagen hebt*
29. Doe feyde Bileam, door de woede zijner gramfchap^ dit v/onderwerk, in de eerfte oogenblikken, niet eens ter harte nemende, (want hy was razende van fpijt, dat hy niet voort kon); hy zeide dan tot de efelinne, Om dat gy my befpOtt,datis te leur gefteld en in mijnereize verhinderd hebt: daerom flae ik u zoo heftig: och oft ick een fweert in mijne hant hadde! want ick foude u nu dooden.
30. De efelinne nu feyde tot Bileam , Ben ick niet uwe efelinne , op dewelcke gy gereden hebt van doe af dat gy [mijn heere] geweeft zijt, tot op defen dagh ? ben ick oyt gewent geweeft u alfoo te doen ? hy dan feyde , Neen , en daerom vertoorn ik my nu des te meer over uwe wederfpannigheid.
31. Doe ontdeckte de HEERE de oogen Bileams , die tot dus ver den Engel met het uitgetogen zwaerd niet gezien had , fo dat hy nu den Engel des HEEREN fagh ftaende in den wegh , ende fijn uytgetrocken fweert in fijne hant: daerom neygde hy het hooft ende buygde fich op fijn aengefichte , tot een teeken van diepen eerbied,
32. Doe
00 2 Petr. 2: 16. Jud. vs. 11,



N Ü M E R I XXII. 527
32. Doe feyde de Engel des HEEREN tot hem, Waerom hebt gy uwe efelinne nu driemael gefiagen? fiet, ick ben uytgegaen [>] tot een tegenpartye, dewijle (e) defe wegh dien gy zoekt te bewandelen, van my afwijckt; dewijl gy voornemens züt, om u tegen mijnen wil te verzetten en Ifraöl te vervloeken.
33. Maer d'efelinne heeft my gefien , ende fy is nu driemael voor mijn aengefichte geweken: indien fy voor mijn aengeficht niet geweken en ware , maer voorwaerds gegaen om my te naderen, fekerlick ick foude u nu oock gedoodet, ende haer by het leven behouden hebben, omdat zy in de zaek onfchuldig is.
34. Doe feyde Bileam tot den Engel des HEEREN , Ick hebbe gefondigt, met mijne ezelin te flaen : want ick en hebbe niet geweten , dat gy my te gemoete op defen wegh ftont : ende nu , is 't quaet in uwe OOgen , dat ik naer Balak , den Koning der Moabiten reize , ick fal dan wederkeeren.
35. De Engel des HEEREN nu feyde tot Bileam , Gaet henen met defe mannen, die Balak tot u gezonden heeft, en nu voor u henen trekken; maer alleenlick dat woort, dat ick tot u fpreken fal, dat fult gy fpreken , gy zult 'er niets byvoegen , niets in veranderen : Alfoo toogh Bileam met de Vorlten Balaks.
36. Als Balak hoorde, dat Bileam quam: fo gingh hy uyt, om den Waerzegger alle mogelyke eer aen te doen, hem te gemoete trekkende tot aen Ar toe , de Itadt der Moabiten, welcke aen de lantpale Arnons \leyt] , die aen het uyterlte der lantpale is; om Bileam, zoodrae hy in het land van zijn gebied kwam , te verwelkomen, en naer de Hoofdftad te geleiden.
37. Ende Balak feyde tot Bileam , Hebbe ick niet ernltelick tot u gefonden , om u te roepen? waerom en zijt gy niet tot my gekomen ,' toen ik de eerftemael tot u gezonden had? ik heb zeer naer u ver-
(<•) 2 Petr. 2: 15. III. DEEL.



528 N U M Ë R I XXlir.
langd : waerom hebt gy uwe komst zoo lang uitgefteld f kan ick u niet te rechte vereeren ? kan ik u niet genoeg tot eer en aenzien verheffen ?
38. Doe feyde Bileam tot Balak , Siet ick ben nu tot u gekomen, nu hebt gy in zoo ver uwen wenscb: verkreegen, laet u dit nu genoeg zijn : maer fal ick nu eenigfins yets kunnen fpreken, nae uwe begeerte ? dit is nu nog de groote zaek! het woort 't welck Godt in mijnen mont leggen fal , dat fal ick fpreken ; ik durf 'er niets in te veranderen of 'er by te voegen : wees daerom niet verftoord, wanneer ik dingen fpreken mogt, die u niet behagen.
39. Ende Bileam gingh met Balak verder op in zijn land : ende fy quamen te Kiriath Huzoth, dat is in de Stad der ftraten, in de Koninglyke Hofftad.
40. Doe flachtte Balak runderen ende fchapen« ende hy fondt boden aen Bileam, ende aen de Vorlten die by hem waren, om hen by zich ter maeltijd te verzoekenv
41. Ende 't gefchiedde des morgens, nadat men behoorlyk had uitgerust, dat Balak den Waerzegger Bileam nam, ende voerde hem op de hoogten Baals, op eenen heuvel of berg, die aen den dienst van den afged der Moabiten was toegewijd ; hier ftond Bileam zoo verheven , dat hy van daer fage het uyterfte des volcks; dat is de geheele vlakte en omtrek, welke het leger Israëls bedoeg; vergel. Kap. 23: 13.
Om het cbaraclrer van Bileam op te maken , dienen wy eerst dit ganfche gefchied - verhael, het welk Kap. 23 en 24 vervolgd wordt, geheel af te handelen. — Evenwel kunnen wy niet voorby , hier het een en ander aentemerken , om* trent het zonderlinge voorval met zijn ezelin. Dit ver¬
hael , zeggen de Deïsten, is alleraenftotelykst, en kan met het gezond verftand niet overeengebracht worden. Dan laet ons eens zien , of dit gefchied - verhael indedaed zoo ongerijmd zy als men voorgetft.
Niemand zal beweeren, dat de zaek zelve onmogelyk zy. Een Ezel, of Ezelin, is wel niet van zulke werktuigen voorzien, welke
Ee-



N U M E R I XXII. 5*9
gefchikt zijn om regelmatig te fpreken: maer is het daerom voor de Godlyke Almacht onmogelyk, zulk een dier door een wonderwerk, daertoe bekwaem te maken? wat zou den Almachtigen Maker aller dingen verhinderen , om , zonder van de gewoone fpreektuigen gebruik te maken, een fprakeloos dier in ftaet te ftellen , om onderfcheiden en verftaenbare klanken voort te brengen?
Maer vraegt men, waren 'er voldoende redenen tot zulk een verbazend wonderwerk? God had immers Bileam ligtelyk bewegen kunnen, om zich in alles nae zijnen wil te gedragen. __ De hooge God had zeer wijze en gewigtige redenen , om, in dit geval, zijn wonderdoend Alvermogen openbaer te maken. Hier uit moest het blijken , hoe onvermogende de fchikkingen waren , welke Balak en Bileam gemaekt hadden, om Ifraël te vervloeken. Bileam moest daerdoor overtuigd worden , dat God zijnen mond in deszelfs macht had, en dat het hem, die het niet eens in zijn vermógen had om eene ezelin te bedwingen, geenszins vryftond, om over Ifraël iets anders te fpreken , dan Gode behaegde. — Had de Heer het hart van Bileam op de gewoone wys bewogen , om van zijn boosaertig voornemen tegen Ifraël aftezien, dan zou de Waerzegger kunnen gedacht hebben, dat het hem niet aen de macht, maer aen den wil ontbrak, om Ifraël te vloeken.
De gebeurtenis, zegt men nog, in het verband en in de gevolgen befcbouwd , is te eenemael ongeloofbaer. Zulk eene gebeurtenis , als Mofe van de ezelin verhaelt , moet Bileam geweldig verfchrikt hebben : maer in plaets van dit, zoude hy zich met de ezelin in gefprek begeven hebben! Was 'er waerlyk iets van dien aert voorgevallen, Bileam zou veel eer van fchrik verftijfd zijn, dan het fprekend dier geantwoord hebben. — Dan men overwege , dat Bileam, ziende zich dus opgehouden , geweldig vertoornd was , en zijne doldriftige gramfchap , welke hem geheel verdwaesde , zeer veel toegebracht heeft, om hem voor redenlyka overleggingen, immers in den eerften opflag, onvatbaer te maken. Daerenboven was Bileam een bezweerer , die aen zeldzame zaken zeer gewoon was. Ook was hy, nae fom-
III. DEEL. LI



530 N U M E R I XXIII.
miger gedachten , de leer der zielsverhuizing , welke in het Oosten zeer gemeen was, toegedaen; en uit dit begin», fel , kan hy zich minder verwonderd hebben , eene ezelin te hooren fpreken. — Voor het overige is 'er geen reden om te beweeren, dat Bilenm, by dit verbazend voorval, geheel ongevoelig gebleeven zy. 'Er is geen twijffel aen , of hy zal geweldig verfchrikt zijn. Mofe teekent 'er niets van aen, om de kortheid te betrachten ; maer het is uit den aert der zake klaer genoeg, en josephus bericht ons ook , dat hy geweldig ontftcld was, Joodfche Oudh. 4 Boek 4 Hoofdfi. Het is waer, hy werd door deze verfchrikking vervolgens in den loop zijner ongerechtigheid niet gefluit ; maer daerover zal men zich niet verwonderen, wanneer men in aenmerking neemt , wat het geld en de eerzucht op het hart van eenen gierigen en hoogmoedigen mensch vermag.
HET XXIII. KAPITTEL.
Vervolg van Bileams gefchiedenis.
I. J)Oe Bileam op de hoogte van Baal ftond, het leger van Ifraël overziende, in het gezelfchap van Koning Balak , en de Vorsten der Moabiten, vs. 16, die van verfcheiden bedienden omringd waren , dot feyde Bileam tot Balak, Bouwt my, dat is, laet my hier bouwen feven altaren: ende bereydt my hier, door den dienst der Priesteren van Baal, feven varren ende feven rammen.
Hy wilde eene plechtige offerande doen , zekerlyk niet aan Baal , op wiens hoogte hy ftond , maer aen Jehovah den God van Ifraël, die hem de woorden in den mond zoude leggen, Kap. 22: 20,35. 38. Langs dezen weg, wilde hy de gunst van dezen God winnen, om hem, gelijk hy zich verbeeldde, uit de belangen van Ifraël, in die van Moab,
over-



N U M E R I XXIIL 53r
overtebrengen. Maer waertoe 7 altaren, 7 varren en 7 rammen ? Het fchijnt, dat Bileam hier eene eigenwillige vermerging maekt van Godsdienstplechtigheden, by de ouden bekend, met andere bygelovige van zijne eigen vinding, zoo om den God van Ifraël in zijne belangen te krijgen, als om Balak een groot vermoeden in te boezemen, van het geen hy in het vervolg verrichten zoude. — Althans in den afgodsdienst der ouden, was men gewoon de altaren te vermenigvuidigen , zie Hof. 10: 1. en byzonder voor Baal , Jer. 11: 13-
2. Balak nu , die op zich genomen had zich in alles nae het voorfchrift van Bileam të gedragen , Kap. 22: 1 7. dede gelijck als Bileam gefproken hadde, ende Balak ende Bileam offerden eenen varre, ende eenen ram, op elcken altaer.
Of Balak en Bileam in perfoon als Priesters gehandeld hebben, is niet zeker; misfchien hebben zy tot deze offeranden de Priesters van Baal gebruikt , die hier buiten allen twijffel tegenwoordig waren. —— Zeer waerfchijnlyk heeft Bileam, onder deze offeranden, nog eenige andere bygelovige plechtigheden verricht. Twee herhaelde keeren toch nam hy de toevlucht tot toveryen: want de derde reis ging hy tot dezelve niet henen. Kap. 24: 1.
3. Doe feyde Bileam tot Balak, Blijft ftaen by UW brand-offer, om 'er de wacht by waertenemen, en zorg te dragen dat .het geheel verteerd worde, ende ick fal henen gaen1naer eene eenzame plaets, buiten het oog van u en van uwe Vorsten, miffchien fal de HEERE my te gemoete komen, ende 't gene dat hy uitwijfen of openbaren fal, dat fal ick u bekent maken: doe gingh hy naer eene eenzame en afgezonderde plaets op de hoogte: misfchien heeft hy eerst een wijl tijds vertoefd by de altaren, en aldaer zijne toveryen in 't werk gefield, maer bemerkende, dat 'er niets gebeurde van het gene hy verlangde, begaf by zich naer eene eenzame en afzonderlyke plaets.
4. Als Godt Bileam ontmoett was, fo feyde hy tot hem, Seven altaren hebbe ick toegericht, ende
III. DEEL. LI 2



532 N U M E R I XXIII.
hebbe eenen varre ende eenen ram op elcken altaer geoffert.
De wys, op welke God Bileam ontmoette, wordt niet gemeld ; zekerlyk gefchiedde 'er aen den Waerzegger eene verfchijning , op foortgelijk eene wys , als hy gewoon was. Mogelyk vertegenwoordigde üich de Engel des Heeren aen hem, in eene zichtbare gedaente. — De offeranden, welke hy had laten toebereiden, ftelde hy aen God voor, als een uitnemend eerbewijs , waerop hy de gunftige beantwoording van zijne begeerte verwachtte; en hoe zeer God hem verklaerd had, dat Ifraël gezegend was, fchijnt hy evenwel zoo veel prijs op .zijne offeranden gefteld te hebben, dat hy zich verbeeldde, den God van Ifraël in zijne belangen te hebben overgehaeld.
5. Doe leyde de HEERE het woort in Bileams
mont, hy zeide Bileam van woord tot woord voor , het geen hy fpreken moest , ende feyde , Keert weder ' tot Balak , ende fpreekt aldus , gelijk ik u bevolen heb.
6. Als hy, Bileam, nu tot hem Balak, wederkeerde, fiet fo ftont hy by fijn brand-offer, ende hy ende alle de Vorflen der Moabiten; zeer verlangende, dat Bileam wederkeeren en Ifraël vloeken mocht. De Vorsten der Midianiten, die mede in het gezantfchap geweest waren om Bileam aftehalen , Kap. 22: 4, 7. worden hier niet gemeld : mogelyk worden zy onder de Vorften der Moabiten begreepen; het kan ook zijn , dat zy, de Moabiten by Bileam hebbende ingeleid , wederom vertrokken zijn ; althans dat zy de tweede reis, toen Balak meerder en aenzienlyker gezanten zond, niet zijn mede gegaen.
7. Doe hief hy fijne fpreucke op, hy fprak zijne voorzeggingen, met een verheven ftem, in verfen uit, ende feyde : Uyt Syrien van de rivier de Euphraat, heeft my Balak de Koning der Moabiten halen laten , van 't gebergte tegen 't ooften, van Canaan gerekend , [feggende,'] Komt vervloeckt my Jacob, ende komt, fcheldet Ifraël.
8. Wat fal ick vloecken , dien Godt niet en
vloeckt ?



N U M E R I XXIIL 533
vloeckt ? hoe zal ik, door mijne vloekfpraken, een volk benadeelen, het welk God niet wil benadeeld hebben ? ende wat fal ick fchelden , daer de HEERE niet en fcheldet ? wat zal het baten, dat ik een volk kwaed toewenfche, het welk by God in blakende gunst ftaet?
9. Want van de hoogte der fleenrotzen, welkt aen Baal geheiligd is, fie ick hem, ende van de heuvelen , die op deze hoogte zijn, aenfchouwe ick hem, te weten Ifraël liggende in zijne legerplaets: liet, (a) dat volck fal alleen woonen, ende 't en fal onder de Heydenen niét gerekent worden; hoe zeer Balak begeeren mag dat dit volk gevloekt worde , het zal altoos eene afzonderlyke natie uitmaken , het zal by uitnemendheid Gods volk zijn, afgefcheiden van andere Natiën, zoodat zy andere wetten , andere zeden , andere voorrechten, hebben sullen.
10. Wie fal het ftof Jacobs tellen, dat is het zaed van Jacob , het welk zoo talrijk wezen zal als het ftof? ende wie zal 't getal, [ja ] het vierde deel van Ifraël tellen ? dit volk zal zoo menigvuldig wezen, dat men het zelve, ja een der vierde-deelen van zijn leger, met het oog niet zal kunnen berekenen ? mijne ziele fterve den doot der oprechten, ende mijne uyterlte zy gelijck het fijne.
In de laetfte woorden van vs. 10 liggen de volgende zaken opgefloten. —— Bileam bedoelt het volk van Ifraël, wanneer hy fpreekt van de oprechten ; trouwens onder hen waren 'er, die God in oprechtheid dienden. — Bileam erkent , dat 'er onderfcheid zy tusfchen den dood van menfchen en menfchen, en dat de dood der oprechten iets begeerlyks hebbe. — Hy wenscht in het goede te deelen , het welk de oprechten na dit leven te wachten hebben. —
Dit alles leert ons, dat Bileam het volk van Ifraël befchouwde als een gezegend volk; als zulke , die, boven de Moabiten en andere Heidenen, met vele lichamelyke voorrechten, onder andere van eene veilige wooning en eene talrijke vermenigvuldiging, begunftigd waren: en niet alleen dit,
(«) Deut. 33= 28, III. DEEL. LI 3



53+ N U M E R I XXIII.
maer dat de oprechten onder hen ook deel hadden aen de geestelyke en eeuwige zegeningen, zoodat hy zich byzonder bevoorrecht rekenen zoude, indien hy daerin deelen mogt. — Dit alles diende ten bewijze, dat het hem ondoenlyk ware, om Ifraël te vloeken.
Het geen Bileam hier voorftelde , was de vrucht eener oppervlakkige gemoedsbeweging, en behoorde misfchien mede tot het woord , het welk de Heer in zijnen mond gelegd had. — Ondertusfchen kunnen wy niet bepalen', of en in hoe ver Bileam alle de woorden, welke by uit Gods naem en op zijne ingeving fprak , al dan niet verftaen hebbe.
ir. Doe Bileam deze woorden had uitgefproken, feyde Balak tot Bileam, Wat hebt gy my gedaan ? ik ben verbaesd over uwe woorden ? is dit voldoen aen mijne begeerte ? ick hebbe u genomen, om mijne vyanden te vloecken, maer fiet, gy hebt juist het tegendeel gedaen , gy hebtfe doorgaens of zegenende gefegent.
12. Hy nu antwoordde, ende feyde : ik heb gefproken , niet nae het goeddunken van mijn eigen hart, maer Sal ick dat niet waernemen te fpreken , dat de HEERE in mijnen mont geleyt heeft ? hoe kon ik at.d.'rs fpreken, dan God my ingeeft?
13. Doe feyde Balak, denkende dat het aen den ftand haperde , in welken hy den waerzegger geplaetst had, tot hem , Komt doch met my aen een andere plaetfe, van waer gy hem fult fien , gy en fult niet als fijn eynde fien, maer hem niet gantfchelick fien, ende vervloeckt hem my van daer.
Nu zou Bileam zoodanig geplaetst worden, dat hy niet dan alleen een klein , en wel het achteifte of geringde gedeelte daervan befchouwen konde.
14- Alfo nam hy hem mede tot het velt Zophim, dit veld was een vallei, welke zich uitftrekte op, dat is tot de hoogte van Pifga, zoodat Bileam in deze vallei ftaende , en tusfchen de bergen doorziende, flegts een gedeelte van Ifraël befchouwen konde : ende hy, Balak, bouwde aldaer , het zy uit eigen beweging, het zy weder op den raed
van



N U M E R I XXIIT. 535
.van Bileam, feven altaren, ende hy offerde eenen varre ende eenen ram op elcken altaer.
15. Doe feyde hy tot Balak, Blijft hier ftaen by uw brand-offer: ende ick fal my in eene eenzame plaets afzonderen, en [Hem] den God van Ifraël, zoo ik hoop, aldaer in eene verfchiining ontmoeten.
16. Als de HEERE Bileam ontmoett was, (*) fo leyde hy het woort in fijnen mont : ende hy feyde, Keert weder tot Balak, ende fpreeckt alfoo.
17. Doe hy tot hem quam, fiet fo ftont hy by fijn brand-offer, ende de Vorften der Moabiten by hem: Balak nu feyde tot hem, Wat heeft de HEERE gefproken?
18. Doe hief hy fijne fpreucke op, ende feyde: Staet op Balak, ende hoort, neygt uwe ooren tot my, gy fone Zippors.
19. Verbeeld u niet, dat de God van Ifraël ls gelijk wy, een veranderlyk mensch, die zich door gebeden, offeranden, en andere plechtigheden vervoeren laet, om zijn woord ta breken : (c) Godt en is geen man, dat hy liegen foude, en zijn eens gegeven woord intrekken of veranderen, nochte eenes menfchen kint, dat het hem berouwen foude; geene van die zwakheden, welke ons vervoeren om onze voornemens te veranderen, kunnen by hem plaets hebben: foude hy 't feggen, ende niet doen? ofte fpreken , ende niet beftendigh maken ? dit is de ongerijmdheid zelve, en derhalven kunt gy u niet verbeelden, dat God die verklaring, welke hy eenmael gedaen heeft, dat hy Ifraël zegenen zal, immermeer zal veranderen.
20. Siet ick hebbe bevel ontfangen te fegenen: dewijle Hy fegent, fo en fal ick het niet keeren; ik kan gevolgelyk aen uwe begeerte niet voldoen, om Ifraël te vloeken: Jehovah begunftigt dit volk.
21. (<0 Hy en fchouwt niet aen de ongerechtigheyt in Jacob , oock en fiet Hy niet aen de boosheyt in Ifraël:
(V) bov. 22: 35. (O 1 Sam. 15: 29. Jac. 1: 17. 00 Pr- S*: I. *. ende 51: 11. Jer. 50:20. Rom. 4: 7.
III. DEEL. LI 4



536" N U M E R I XXIII.
Men kan dit tweezins opvatten : i. ef, dat de Heer,
offchoon de Ifraeliten zich aen hooggaende ongerechtigheid fchuldig maekten, byzonder van afgoderye en wederfpannige murmureeringen; dat de Heer nochtans zijne toegenegenheid van dit volk riet had afgetrokken. 2. of, dat de Heer het onrecht en boosheid , welke Ifraël werden aeDgedaen , niet aenzag met oogen van goedkeuring of onverfchilligheid, maer met een heilig ongenoegen; dan zou men 1 n Jacob en in Jfraêl vertalen moeten tege_n Jacob en Ifraël, gelijk Exod. 14: 25. 20 16 enz. —■ liet laetfte komt ons het aennemelykfte voor , en fchiint al zoo wel te ftrooken met het volgende: de HEERE fijn Godt is met hem , om Ifraël te helpen en te b-fcbermen , ende het geklanck des Konings is by hem ; het geklank der zilvere trompetten namelyk , door welke de Heer , als lfraëls Koning, het ftrijdbaer volk laet verzamelen , en tegen den vyand aenvoeren , tot een onderpand , dat hy hen door zijnen machtigen byftand, van hunne tegenpartyderen verlosfen zal.
22. Godt zelf heeftfe, door een wonderdoend Alvermogen , uyt Egypten uytgevoert , en derhalven zijn alle pogingen , om de overwinnende voortgangen van dit volk te fluiten, ten eenemael vruchteloos: (e) fijne krachten zijn als eenes eenhoorns; gelijk een Eenhoorn of Bosch-ftier voor zijne vyanden onverwinbaer is, zoo maekt ook de Godlyke hulp, met welke Ifraël gefterkt wordt, dat niemand zich tegen dit volk verzetten kan.
23. Want daer en is geen tooverye tegen Ja«. cob, noch waerfeggerye tegen Ifraël , wat ook de meestvermaerde tooveraers, door hunne bezweeringen en vervloekingen, tegen perfonen of volkeren vermogen , tegen Ifraël zijn alle middelen vruchteloos : Te defer tijt fal van Jacob gefeyt worden , ende van Ifraël, wat Godt gewrocht heeft ; ieder zal den mond vol hebben van de wonderen, welke de Heer gedaen heeft , door Ifraël te le'den uit Egypten, en door de woestijne tot aen de Jordaen , en verder aen het zelve doen zal, by de inbrenging in Canaan. 24. Siet
(O ona. 24: 8.



N U M E R I XXIII. 53?
24. Siet het volck, het welk voor ons in de vlakke velden gelegerd is , fal eerlang opftaen als een oude leeuw, ende 't fal fich verheffen als een jonge moedige leeuw , om de inwooners van Canaan te verdelgen: st en fal fich niet nederleggen tot dat het den roof gegeten , ende 't bloet der verflagenen gedroncken fal hehben; Ifraël zal niet rusten, voordat zy als overwinnaers over alle hunne verflagen vyanden zegepralen.
25. Doe,feyde Balak tot Bileam, den Waerzegger. in zijne reden vallende , Gy en fult het gantfchelick noch vloecken, noch geenfins fegenen; zo gy mijne begeerte niet doen wilt , en Ifraël vervloeken , zo zal ik pok niet dulden dat gy het zegent; zo gy het eerfte niet kunt of wilt doen, dan kan ik althans niet verdragen, dat gy het laetfte doet.
26. Doch Bileam antwoordde , ende feyde tot Balak: Hebbe ick niet tot u gefproken, feggende, Al wat de HEERE fpreken fal, dat fal ick doen?
dit is immers de voorwaerde, welke ik vooraf gefteld heb, dat ik, niet nae mijn eigen willekeur, maer nae Gods bevel, omtrent Ifraël, fpreken zoude, zie Kap. 22: 38.
27. Voorder feyde Balak tot Bileam, Komt doch, ïck fal u aen een andere plaetfe, onderfcheiden van deze en de voorige, medenemen : milfchien fal het recht zijn in de oogen van dien Godt, dat gy het my van daer vervloeckt. De Koning dacht, dat het nog al aen den ftand van Bileam haperde.
28. Doe nam Balak den Bileam mede tot de hoogte van Peor, zijnde een berg in het land der Amoriten , het welk voorheen aen Moab had toebehoord , een berg, die tegen de woeftijne fiet, naer de vlakke velden van Moab, alwaer Ifraël gelegerd was : want Peor lag ten oosten van deze woestijne. Van deze plaets kon Bileam niet alleen een groot deel van Ifraël overzien, gelijk op de eerfte ftandplaets Kap. 22: 41, noch alleen het achterfte gedeelte van het zelve, gelijk in de tweede ftandplaets Kap. 23:
III. DEEL. LI 5



538 N U M E R I XXIV.
13. maer nu zag hy gansch Ifraël onderfcheiden, woonende nae zijne ftammen, Kap. 24:2.
29. Ende Bileam feyde tot Balak, even als op de twee voorige ftandplaetfen , Bouwt my ook hier feven altaren, ende bereydt my hier feven varren, ende feven rammen.
30. Balak nu dede gelijck als Bileam gefeyt hadde: ende hy offerde eenen varre, ende eenen ram op elcken altaer.
Nu konden de Ifraeliten, uit hunne legerplaets, deze offeranden zien, maer zy wisten niet, wat het oogmerk van deze plechtigheden ware.
HST XXIV. KAPITTEL.
Hit Jlot der gefchiedenis van Bileam.
1. T)Oe Bileam fagh en bemerkte, dat het goet
was in de oogen des HEEREN, dat hy Ifraël fegende , fo en gingh hy ditmael niet henen gelijck meermael, gelijk hy voorheen gedaen had by de voorige offeranden , om toevlucht te nemen tot de tooveryen en bygelovige plechtigheden , by de waerzeggeren gebruikelyk, te verrichten: maer hy ftelde lijn aengefichte nae de woeftijne , om het leger der Ifraeliten te befchouwen , en aftewachten , wat God hem zoude ingeven.
2. Als Bileam fijne oogen ophief, ende Ifraël fagh, woonende nae fijne ftammen : fo was de Geeft Godes op hem; God gaf hem de volgende woorden van zegening in, hoe zeer hy , om den loon te verdienen , wenschte , dat hy ditmael Ifraël vloeken zoude.
3. Ende hy hief fijne fpreucke op , hy fprak de volgende woorden met eene verheven ftem, ende feyde: Bileam de fone Beors fpreeckt, ende de man, dien
de



N U M E R I XXIV. 539
de oogen van het verftand, door Godlyke Openbaringen geopent zijn, fpreeckt.
4. De hoorder der reden Godes, der woorden die hem van God geopenbaerd zijn, fpreeckt , die des Almachtigen gelichte fiet, en die, wanneer hy met d§ verlchijning van God verwaerdigd wordt, verruckt v/ort, en als in verrukking op de aerde nedervalt, ende dien de oogen van het verftand, in eene verrukking van zinnen, ontdeckt worden.
5. Hoe goet zijn uwe tenten Jacob! uwe woo^ ningen Ifraël! in welk eene wijze en fchoone orde zijt gy gelegerd!
6. Gelijck de beken breyden fy haer uyt, welk
een omtrek beflaet dit talrijk heirleger, als de hoven aen de rivieren: de HEERE heeftfe geplant, de vrucht, baerheid van Ifraël, en de uitgeftrektheid van zijne legering is zeer buitengewoon, als de fandel- of aloë-boomen, als de cederboomen aen het water; zoo zeer als deze boomen , wanneer zy in waterrijke oorden geplant zijn, zoo in uitgebreidheid van takken als in vruchtbaerheid , boven ■ alle andere boomen uitmunten, zoo ver overtreft ook Ifraël, en in talrijke menigte, en in wel geregelde orde, alle andere volkeren.
7. Daer lal water uyt fijne emmeren vloeyen,
of Hy, te weten God, zal water uit zijne emmeren gieten, de Heer zal Ifraël, met allerlei weldaden, overvloedig zegenen , ende fijn zaet fal in vele wateren zijn , zijne nakomelingen zullen eene ontelbare menigte uitmaken : ende
fijn Koningh fal boven Agag verheven worden, Agag, de Koning der Amalekiten, die thans zoo machtig en vermaerd is, zal geen gelijk hebben by den Koning, die ten eenigen tijde over Ifraël gebieden zal. ende fijn Koninckrijcke fal verhoogt worden, het zal alle andere heerfchappijen zeer verre overtrefien.
8. Godt heeft hem uyt Egypten uytgevoert, (a) fijne krachten zijn als eenes eenhoorns: vergel.
(«) boven 23: 22. III. CEEL.



540 N U M E R I XXIV.
Kap. 23: 22. hy fal de Heydenen , fijne vyanden, verteeren en geheel verdelgen , ende haer gebeente breken , zoodat zy nimmer de voorige fterkte zullen wederkrijgen , ende met fijne pijlen doorfchieten , of zijns pijlen verbreken, en hen geheel en al ontwapenen.
9. (b) Hy heeft fich gekromt, hy heeft fich nedergeleyt, gelijck een leeuw, ende als een oude leeuw, Ifraël zal zich, na het verflaen van zijne vyanden, in Canaan vestigen , wie fal hem doen opltaen ? wie zal het ondernemen, dit machtig volk te ontrusten? fo wie u, ö Ifraël fegent, die zy gefegent, ende vervloeckt zy wie u vervloeckt; die u weldoen, zullen van God hegunftigd worden ; maer die u eenig leed aendoen , zullen de Godlyke wraek niet ontvluchten, vergel. Gen. 27:29.
iq. Doe ontfiack de toorn Balaks tegen Bileam, ende hy floegh fijne handen te famen , ten • blijke van gramfchap en woede : ende Balak feyde tot Bir leam, Ick hebbe u geruepen om mijne vyanden te vloecken, maer fiet, gy hebtfe nu driemael gedueriglick gefegent.
11. Ende nu, packt u wech nae uwe" plaetfe, maek dat gy hier van komt, begeef u zoo fpoedig naer uw huis, als maer mogelyk is : Ick hadde gefeyt,' en vastelyk voorgenomen, wanneer gy aen mijne begeerte voldaen had, dat ick u hoog vereeren en met rijkdom en aenzien als overladen foude , maer fiet, de HEERE heeft de eere van U geween; de God van Ifraël verhindert u, nae gy voorgeeft , om aen mijn verlangen te voldoen, en dit maekt, dat gy die eer en voordeden niet genieten zult, welke ik u had toegedacht.
12. Doe feyde Bileam tot Balak , indien gy iets anders wildet gefproken hebben , als God my ingeeft, dan had gy my niet ten anderenmale moeten laten ontbieden: Hebbe ick oock niet tot uwe boden, die gy tot my gelbnden hebt, gefproken, feggende:
13. (c) Wanneer my Balak fijn huys vol filvers
en-
(h) Gen. 49:9. bov. 23:2+. (c) boven 22: 18.



N U M E R I XXIV. 541
ende gouts gave, fo en kan ick 't bevel des HEEREN niet overtreden , doende goet ofte quaet uyt mijn [eygeri] herte : dat de HEERE tot my door openbaring fpreken fal, dat zelve fal ick ook tot Balak fpreken, zonder 'er iets af of toe te doen. • 14. Ende nu , fiet ick gae tot mijnen volcke, en keer weder naer mijn Vaderland : komt, eer ick evenwel henen gae , fa! ik U raet dat is ©nderrichc geven , f_ ende feggen, ] wat dit volck uwen volcke doen fal in de laetfte dagen , na uwen leeftijd in volgende eeuwen.
15. Doe hief hy fijne fpreucke op, ende feyde: Bileam de fone Beors fpreeckt, ende die man , dien de oogen geopent zijn, fpreeckt, vergel. vs.3.
16. De hoorder der reden Godes fpreeckt, ende die de wetenfchap des Allerhoogflen weet: die des Almachtigen gelichte fiet, die verruckt wort, ende dien de oogen ontdeckt worden, vergel. vs. 4.
17. Ick fal hem, dien doorlucbtigen perfoon, van welken ik dadelyk nader fpreken zal, fien, of ik zie hem in een prophetsch gezicht , maer nu, in uwen leeftijd Koning Balak, zal hy niet komen; ick fal hem aenfchouwen , of ik aenfchouw hem nae de wys der Propheten, maer niet naeby als of hy fpoedig komen zoude: Daer fal een Sterre, een zeker uitmuntend en doorluchtig perfoon , voortgaen en geboren werden uyt Jacob , ende daer fal een Scepter, een fcepterdragend en machtig Vorst, uyt Ifraël opkomen, die fal de palen der Moabiten verflaen, en de Moabiten tot aen hunne uiterfte grenzen onder zijne heerfchappye brengen, ende fal alle de kinderen Seths verltooren ; of, gelijk wy het liever ver-, talen , hy zal de kinderen Seths, of alle de kinderen van den grondjhg, die zich gelovig op hem vestigen, opbouwen.
De gedachten der Uitleggeren, beide onder Jooden en Christenen , zijn over dit gedeelte van Bileams voorzegging, zeer verfchillende. Om de wijdlopigheid voor te komen, te meer daer dit deel reeds aenmerkelyk is uitgedijd , hebben wy ons eenvoudig aen den letter gehouden. — Alleen-
III. DEEL



542 N Ü M E R I XXIV.
]yk zeggen wy maer , dat de Godfpraek , onzer erachtens,
blijkbaer op den Mesfias ziet. In onze uitbreiding
over de meer betwiste woorden , hy Zal de kinderen Setlu verjïooren , hebben wy den grooten a. schultens gevolgd.
18. Ende, zoo vervolgt Bileam, het nakomelingfchap van Edom fal eene erffelicke befittinge zijn van dien doorluchtigen Vorst, van welken ik thans bezig ben te fpreken, ende Seïr, het vermaerde gebergte van het land der Edomiten, fal fijnen vyanden , de onderdanen van den gemelden Vorst, eene erffelijcke befittinge zijn : doch Ifraël fal kracht doen, in rijkdom en macht toenemen.
19. (d) Ende daer fal \eener\ uyt Jacob heerfchen, ende hy fal niet alleen zijne vyanden, die in het veld tegen hem uittrekken, maer ook de overige uyt de fteden ombrengen.
20. Doe hy, Bileam, vervolgens het land van de Amalekiten fagh , het welk hy mede van den berg Peor befchouwen konde , fo hief hy fijne fpreucke op, ende deed de volgende voorzegging omtrent de Amalekiten : hy feyde: Amalek is de eerftelingh der Heydenen, de voortreflykfte onder de nabuurige volkeren , maer fijn uyterfte is ten verderve ; dit volk mag eenigen tijd blyven bloejen , ten laetfte zal het ook door Ifraël verdelgd worden.
21. Doe hy de Keniten fagh , die nog onder de Midianiten waren overgebleeven, en digt by het land der Amalekiten woonden, vergel. 1 Sam. 15: 6, fo hief hy fijne fpreucke op , hy propheteerde van hen, ende feyde: Uwe wooninge is vafte, ende gy hebt uwen neft, uwe woonplaets. in een fteile fteenrotze geleyt, alwaer gy veilig en gerust woont , omdat de toegang tot u zeer moeilyk is.
22. Evenwel fal dit nagedacht van eenen zekeren Kaïn, het welk den naem van Keniiers draegt, door de invallen van verfcheiden volkeren , allengskens verminderd en verteert
wor-
00 2 Sïm. 8: 14.



N U M E R I XXIV. 543
worden , tot dat u , ten laetften, Afllir, dat is de Koning van Asfyrien, gevanckelick wechvoeren fal.
23. Voorts, een wijl gerust hebbende, hief hy wederom fijne fpreucke op, ende feyde met een zware zucht: Och wie fal leven als Godt dit doen fal ? wie zou niet liever verkiezen te fterven, dan die dagen te beleven, in welke God deze verwoestingen onder de machtigde volkeren zal aenrechten.
24. Ende de fchepen van den oever Chittim, een zeker zeevarend volk, (het zy de Grieken, het zy liever de Romeinen, bedoeld worden,) die fullen AlTur , dat is de Asfyriers, plagen en te onderbrengen, fy fullen daerna oock, op dezelfde wijs, Heber, dat is de Hebreen of Jooden plagen en vyandig aenvallen : ende hy zelf, die onderdrukker van de Asfyriers en Hebreërs, fal ten laetften oock al ten verderve zijn J zijn heerfchappye, hoe machtig ook, zal al mede te niet gaen.
Alle deze prophetien van Bileam zijn ftiptelyk vervuld. -— Zie het van de Edomiten in den letterlyken zin, onder Koning David, 2 Sam. 8:14; van de Amalekiten onder Saül, 1 Sam. 1 s; van de Keniten , 2 Kon. 17: 6. en hoe de Monarchie der Asfyriers en Perfianen, door de Grieken, onder Alexander te ondergebracht is, als mede hoe de Jooden door de Romeinen, welke de Griekfche Monarchie vervangen hebben, ver» ftrooid zijn, is overbekend.
25. Doe alle deze merkwaerdige prophetien waren uitgefproken, ftont Bileam op, ende gingh henen, ende keerde weder tot fijn plaecfe: hy nam de terug reis naer zijn Vaderland aen, hoewel hy 'er nooit gekomen is; want onder den weg werd hy door de Midianiten opgehouden , en met dezelve verflagen , zie Kap. 31: 8- Balak gingh oock fijnen wegh nae Kiriath-huzoth , zijne Koninglyke hofftad, mismoedig dat hy zijn oogmerk niet had kunnen bereiken.
III. DEEL.



544 N U M E R I XXIV.
Laet ons nu ten Jlotte iets zeggen over den perfoon tn het chaiaüer van Bileam.
Wanneer wy dit uitvoerig verhael van Mofe aengaende hens nagaen, loopt het ons van zeiven in het oog , dat hy eeri zonderling man geweest zy.
I. Hy kende den eenigen ën waren God, die zich aen Abraham nader geopenbaerd had. Hy fielt den Schepper van het Geheel-Al, onder die zelfde benamingen voor, onder welke Mofe van hem fpreekt, van EI, Schaddai, Eljon , en Jehovah. De oorfpronglyke openbaring, aen het ganfche menschdom, iri Noach gegeven, was ter dezer tijd, hoe jammerlyk verbasterd , nog niet geheel vergeten. Abraham was met eene nadere verklaring van deze openbaring begunftigd. Zedert de tijden van Nahor en Laban waren in Mefopotamië, van waer Abraham oorfprongt lyk was, altoos nog menfchen, die meer of min kennis hadden van den waren Godsdienst. Niemand zal zich derhalven verwonderen kunnen, dat wy Bileam, die in Mefopotamië woonachtig was, als eenen dienaer van den waren God befchouwen.
II. Dan de kennis, welke Bileam had v3n den eenigen en waren God , was door afgoderye en bygeloof, op eene fchromelyke wys verbasterd- Hy fchijnt den God van Ifraël in éénen rang gefield te hebben , met de Befcherm - goden der Heidenen. Hy befchouwde den God van Ifraël , als een Wezen, het welk zich, door verwenfchingen van byzondere perfonen of geheele volkeren, door offeranden en bygelovige plechtigheden, liet omzetten. Hy bediende zich van ~toveryen en bygelovige verrichtingen, welke by de Heidenen ge»' woon waren, en verbeeldde zich, dat hy daerdoor den God van Ifraël zou kunnen bewegen , niet alleen om hem toekomende zaken bekend te maken , maer ook om de zaek der nakomelingen van Jacob te laten varen. Deze zijne verbeelding was zoo fterk , dat hy zich aen Koning Balak deed voorkomen , als iemand, welke by dien God, die Ifraël befchermde, in ongemeene gunst ftond. Dit deed Balak zulk een groot vertrouwen in Bileam ftellen, dat hy, zoo zeer als iemand,
in



Ü Ü M E R I XXIV. 545 in ftaet was om dezen God tegen Ifraël voor in te nemen, Bileam daertoe gefchikt oordeelde.
III. Bileam fprak zijne voorzeggingen uit op Godlyke ingeving. Dit zal niemand ontkennen , die de waerdigheid en verhevenheid zijner voordellen , en vooral de blijkbare vervulling van zijne prophetiën, in overweging neemt.
IV. Met dit alles had hy een zeer ondeugend hart. Trouwens, de Geest der ingeving heeft meermalen gerust op mannen , welker chara&er het beste niet was. — Hy was gansch niet te vrede over de zaken , welke de Geest der Godfpraek hem ingaf, en het deed hem gevoelig leed, dathy, door een ohwederftaenbaer gezach , gedrongen werd om voorzeggingen uittefpreken , welke lijnrecht inliepen tegen de begeerte van Balak; ih zijn hart was hy 'er niet minder onvergenoegd over dan de Koning. Het beloofde goud, en 4e eer welke hem was toegezegd, hadden het hart van dezen geld- en eer-gierigen man dermate ingenomen, dat hy niets meer begeerde dan den Koning te voldoen, en eindelyk van God verlof te krijgen om Ifraël te vloeken. Hoe dwaes was de' verbeelding van Balak, dat de verandering van plaets, uit welke Bileam het leger van Ifraël befchouwde , eenige verandering in zijne voorzeggingen maken zoude ? en evenwel, om den Koning te behagen , en ware het mogelyk de uitgeloofde belooning te erlangen , fchikt Bileam zich geredelyk nae alle deze grillige invallen van het bygeloof.
Het ondeugende van zijn characfer , openbaerde hy ten duidelykften in den verfoeilyken raed, welken hy Balak door de Midianiten liet geven, om Ifraël tot afgoderye te vervoeren, als het eenige middel om hen de gunst en machtige befcherming van Jehovah te doen verliezen, Kap. 31: 15.
Laet ons hier by voegen, het geen één onzer , op eene andere plaets , omtrent den perfoon en het charaüter van Bileam gefchreeven heeft*
„ Hy had eenige kennis van den wiren God, den God „ lfraëls, doch diende nevens Hem ook \andere Goden: hy „ was in den grond een afgodendienaer , en van een eer-
HL deel, Mm



jfd X O M E R I XXIV.
„ z.ir.f::ir:. er. -erij-ezr.ic i-bcrs:. Di: cèêd „ hem door den grooten loon en de weeringen, hem door „ BaJak aengeboden, vervoerd worden, om tegen zijne over„ tmging aentegaen, en herba&de pogingen te doen om Ifrsël „ te vloeken. Hy werd by die g-JqgeEbeid verwasdigd n met een groote mate van de gewtrvrr gaven des Geests „ en der openbaringe, zoo dat hy zelfs van den Mesfias „ pro-beteerde, in welk opzicht by te recht by Petrus een r> pxopheet genoemd mag worden; maer dit verDeierde „ zi n genwedsbeflaen en gedrag even weinig, als dat van „ Saai, die, na dat hy, in zijne vervolging van David, met „ zijne boden, ■esgeblazen was geworden, en propheteerde, „ mettemin den boeren geest behield , rijn kwaed voome„ men, waer in by toen verijdeld wierd, bervzOE, ja, ra „ verloop van eenigen tijd, zdfe zich keerde tot wserzeggeTj e ai en toverye. — Hy had daer benevens een ontwaekt gc~c „ ten, en zijne aendoeningeri en overmigiBgen gingen nu en „ dm al vry verre. — Hy floeg een- en ander-mad de aen„ -:.iz-zzr. vi- Eb.ü: eb: ubir-bïb-j: vjv^ir
„ B£il WJf sirr. huü rsl sünrs en ginds grte , ~* en ver„ atgt ft met het ketel dei hiibïx mijnt G*Ai U tvenre„ ;-. 'O.:-, tf £':::. E: n V.ijft — ft
„ wete Tf-4 de hieïi tot ks vviritr [preien xai , Num. ,, a«: 18- Hy pleegde raed met den Heere, en vacatie God»
„ ryk antwoord. Hy beleed fchuld toen by onder
„ weg van God beftraft werd , en wüde terug keeren. — m En in rijne verTukiang fcbsen by achting te hebben „ voor 't volk Gods , en flaekte dien wensen : Mq* m zis'x Jlerve dn imi der frtchtem, em mijn idttrfit zy gem lijk het xijme, Num. 23: 10. 24: 5- — * „ alles was rijn hart niet recht met God : Hy handelde , „ zelfs in rijne raedptegingen met God , dubbelhartig, wijf, telend, en was ongenadig in allen rijnen weg , om dat 2 - bei-ver :r--;:ci -..V b=a ':y:>.-:' er ^ , bezielde. — Hy was en bleef een geldgierig mettscb, „ en gaf zich, ra eenige tiseafpartemigen , «en laetften over „ aen de vervoering van den loon, en werd een verrader „ van Gods volk. De byzonderheid, welk* Pecns uit bet
.. ver



N U M E R I XXIV. 54?
,] verhael van Mofe aen voert, geeft 'er een doorflaend bewijs „ van: te weten, op aenhoudend aenzoek van Balak, fchoon „ hy den Heer raed gevraegd, en duidelyk antwoord ont„ vangen had, en dus den wil des Heeren wist; ondernam „ hy echter, uit hunkering naer de groote aenbieding, den „ Heere andermael te verzoeken en te bewegen , om hem
te laten henen trekken: De Heer, die zijne grondbegin„ felen kende, en zijne hunkering naer Balaks loon wist, „ liet hem los, gaf hem zijnen zin , en fcheen hem toe te „ ftaen dat hy henen ginge, onder dat beding echter, dat hy „ niet anders fpreken zou, dan 't geen Hy hem zou bevelen : „ Doch zijn henengaen was, uit aenmerking van 't grondbe„ ginfel, dat hem daer toe bewoog, en de hoop waer mede „ hy zich vleide, in Gods toorn. Van hier die aenmerkelyke ,, beftraffing des Engels, en die zeldzame ontmoeting met „ zijne ezelinne tot zijne befchaming, waar van de Apostel ,, Petrus gewaegt. Door deze ontmoeting werd hy wel ver „ fchrikt, en met flaeffche vrees vervuld; maer 't vervolg „ deed zien , dat zijn hart zijne verdorven neigingen be-
hield , als geoeffend zijnde in de gierigheid : want, om ,, Balak genoegen te geven, gaet hy met hem om te offeren „ op de afgodifche hoogten, nae de wijze der afgodendie„ naers, tot driemael toe, en zocht op allerleie wyze iets te „ vinden tot zijn oogmerk, hoewel hy tegen zijn wil by her„ haling het volk zegenen moest. — Doch het leed niet „ lang, of hy ontdekte zijne fnoode huichelarye en geveinsdi, heid: want, zich verftoken ziende van den loon, bedacht „ hy een ander middel, om Balak genoegen te geven en den ,, loon te ontvangen: hy gaf hem dien vervloekten raed, om „ op een listige wyze het volk lfraëls te koppelen aen de » afgodifche Midianiten , en in te wikkelen in hunne afgo. M difche feesten ter eere van Baal Peor, ten einde dus des ,i Heeren toorn over zijn volk te brengen": Dus overgegeven
zijnde tot de uitgieting zijner boosheid, is hy ook uitgeftort „ in zijn verderf, en, wel verre van te fterven den dood der „ oprechten, is hy omgekomen met, en in gemeinfchap van de „ vyanden des Heeren". — Zie de doorlopende verklaring ©ver den brief van Judas, door G. J. Nahuys.
III.ceel. Mm s



548 N O M E R I XXV.
HET XXV. KAPITTEL.
Om Ifraël te verderven , weten de Moabiten en Midianiten dit volk te verlokken om hoererye te bedrijven met hunne dochteren , en afgoderye met hunne gewaende Goden, vs. i - 2. deze zonde wordt zeer gejlrengelyk geftraft, vs. 3-15. God gaf aen Ifraël bevel , dat zy de Midianiten 'vyandig behandelen
. zouden t vs. 16-18.
1. gNde (a) Ifraël verbleef te Sittim, eene plaets
in de vlakke velden van Moab , ende, daer de Heer nu gereed ftond , om hen eerlang in Canaan in te leiden, vergreep zich het volck in zoo ver, dat het begoft te hoereeren, met de dochteren der Moabiten, gelijk ook der Midianiten , vergel. vs. 6, 17, 18. als mtde Kap. 31: 16.
Men verftae dit niet van allen, maer van velen uit de Ifraeliten, die zich tevens door de dochteren dezer Heidenfche volkeren vervoeren lieten , om geestelyke hoererye te bedrijven met derzelver afgoden. Denkelyk boden zich deze dochters, ter voldoening van hunne vuile lusten, aen de Ifraeliten aen, onder beding, dat zy hare Goden vereeren moesten.
2. (t>) Ende fy, de dochters der Moabiten en Midianiten, noodigden het volck van Ifraël tot de flachtofferen harer goden: ende het volck at, ende 't buygde fich voor hare goden, voornamelyk Baal-Peor.
3. Als nu Ifraël fich koppelde aen Baal-Peor, met verlating van den eenigen en waren God, die zoo vele wonderen ten hunnen behoeve gedaen had , zo (c) ont-
ftack de toorn des HEEREN tegen Ifraël, op eene
ak
' f» Num. n: irt. ende 33: \$. (b) Pft'm 10C: 28. Hof. 9: 10* CO Pfalra 106: 29è



N U M E R I XXV. 549
allerontzachlykfte wys. Trouwens, hoe kon de heer meer beledigd worden, dan door deze allerverfoeilykfte afgoderye ?
4. Ende de HEERE feyde tot Mofe, (d) Neemt alle de hoofden , de Overften en Richters des volcks , by u, en brengt alle perfonen, die gy aen deze grouwelyke misdaed fchuldig vindt, in de tegenwoordigheid van de gemelde hoofden des volks, ende hangtfe, tot handhaving der eere van den HEERE, tegen defonne, in het openbaer en met allen fpoed. eer de zon ondergaet; fo fal de hittighey t
van des HEEREN toorn gekeert worden van
Ifraël, en zijne gramfchap geftild worden.
5. Doe feyde Mofe tot de gemelde Richters of hoofden van Ifraël: Een yeder doode fijne mannen» en late alle die perfonen, welke tot zijn gebied behooren, ophangen, die fich aen Baal-Peor gekoppelt hebben.
6. Ende liet, een zeer onbefchaemd man uyt de kinderen lfraëls quam, ende bracht eene Midianitinne tot fijne broederen, hen aenmoedigende, om met haer hunne vuile lusten te boeten ; ja zoo ver ging zijne onbefchaemdheid , dat hy dit deed voor de oogen Mofe, ende voor de oogen van de Overften der gantfcher vergaderinge der kinderen lfraëls , doe fy weenden voor de deure der Tente der t'famenkomfte ; op denzelven tijd toen zy weeklaegden, zoo over de grouwelen van een groot deel des volks, als over Gods geduchte oordeelen, welke zy te wachten hadden.
7. Doe Pinehas de fone Eleazars, des foons Aarons des Priefters, die na den dood van zijnen Vader de Hoogepriesterlyke waerdigheid bekleeden moest, \dat~\ fagh £ (") fo ftont hy op, bewogen door eenen heiligen ijver, uyt het midden der vergaderinge van de oudften, die aen de deur van den Tabernakel ftonden te weenen,
ende nam een fpielfe in fijne hant:
8. Ende hy gingh den Ifraëlitifchen man na in den hoerenwinckel, in de tent, welke hy tot een bordeel maken wilde, ende doorltackfe beyde, den Ifraëliti-
(<0 Deut» 4: 3. Jof. 22; 17. (O ïfalm ie6: 30. III. DEEL, Mm 3



550 N U M E R I XXV.
fchen man , ende de vrouwe door haren buyck: Doe wert de plage van over de kinderen lfraëls opgehouden; de pest namelyk , die onder de overtreders, die alle zoo fchielyk niet door de Richters konden opgehangen worden, reeds aen het woeden was.
9- (ƒ) De gene nu, die aen de plage der pestziekte ftorven, waren vier en twintigh duyfent.
Paulus bepaelt het op 23000, 1 Cor. 10: 8 ^ebbende alleen het oog op de perfonen, die aen de pest geftorven zijn; maer Mofe rekent 'er die genen by , welke door het zwaerd gedood zijn, vergel. vs. 18.
10. Doe fprack de HEERE tot Mofe , feggende : 0
11. Pinehas de fone Eleazars, des foons Aarons des Priefters, heeft mijne grimmigheyt van over de kinderen lfraëls afgewendt, dewijle (g) hy mijnen yver ge-yvert heeft in het midden derfelver, daer hy mijn gefchonden eer , door eenen kloekmoedigen ijver , op eene allerloffelykfte wys gewroken heeft: fo dat ick de kinderen Ifraè'ls in mijnen yver niet vernielt en hebbe.
12. Daerom fpreeckt tot hem, ten aenhooren van al het volk : Siet ick (h) geve hem mijn verbont des vredes, dat is de belofte van een altoosduurend Priesterfchap in alle zijne nakomelingen, vergel. vs. 13.
Het Priesterfchap heet het verbond , of de belofte des vredes; deels omdat hy , door zijnen ijver, den vrede tusfchen God en het volk herfteld had; deels omdat het oogmerk van het Priesterfchap was, om, door de offeranden, eene wettifche verzoening voor het volk te wege te brengen, en daerdoor den vrede, welken de Mesfias zou aeubrengen, aftebeelden.
13. Ende hy, Pinehas, zoo verklaerde de Heer zich nader , fal hebben, ende lijn zaet na hem, het verbont des eeuwigen Priefterdoms , welke Priesterlijke waerdigheid metterdaed in zijne geflachtlinie beftendig gebleeven
is;
CO 1 Cor. 10: 8. (g) z Cor. tv. 2. (70 Pfïlm 10S: 3t,



N U M E R I XXV. 55i
ï* : daerom dat hy voor fijnen Godt geyvert, ende verfoeninge gedaen heeft voor de kinderen Ifraè'ls.
14. De name nu des verflagenen Ifraè'litifchen mans, die verflagen was met de Midianitinne, was Zimri de fone Salu, een Overfte eenes vaderlicken huyfes der Simeoniten. Hy voerde het gezach, niet over de geheele ftam van Simeon, maer over een geflacht in dezelve : want de ftammen waren verdeeld in geflachten, en deze wederom in huisgezinnen.
De naem van dezen man wordt hier aengeteekend, zoo tot fchande van dezen onbefchaemden deugniet, als om den ijver van Pinehas te verheffen, dat hy eenen man van zoo
veel aenzien op heeter daed had durven ftraffen. Het
fchijnt, dat dezer beide lieden aenzien en geboorte, hen zoo ftout maekte in deze overtreding. ;. -
15. Ende de naem der verflagene Midiamtifche vrouwe was Cozbi , een dochter Zurs , die een Hooft was der volckeren eenes vaderlicken huyfes, een man van hoogen rarg en van een zeer groot aenzien, onder de Midianiten: want deze Zur wordt Kap. 31: 8 en Jof. 13: 21 onder de Vorsten der Midianiten geteld.
16. Voorder, eenigen tijd na deze daed van Pinehas, fprack de HEERE tot Mofe, kort voor zijnen dood, vergel. Kap. 31: 1, 2. feggende: .
17. (i) Handelt vyantlick met de Midianiten: ende verflaetfe.
18. Want fy hebben vyantlick (*) tegens ulieden gehandelt door hare liften , die fy hftelick tegens u bedacht hebben in de fake van Peor, ende in de fake van Cozbi, de dochter des Overften der Midianiten, hare fufter, (dat is haer bloedverwant,
. gelijk de leden van 't zelfde volk elkanders broeders en zusters * genoemd worden) die verflagen is ten dage der plage om de fake van, of de afgoderye met, Peor, waer toede hoererye den weg gebaend had.
De fnoode aenflag, om de Ifraeliten tot hoererye en afgodsj
(i) ond. 31: «. 09 Openb. iS: 6. III. DEEL. Mm 4



55* N U M E R I XXV.
dienst te vervoeren, en langs dezen weg de gunst van Jehqvah hun te onttrekken, was door Bileam bedacht: echter had hy Balak, den Koning der Moabiten, dezen verfoeilykeq raed niet willen geven , omdat die zoo gramftoorig wierd, dat hy hem wecbjaegde, Kap. 24: 11. maer wetende, dat de Midianiten in groote vriendfchap waren met de Moabiten, ontdekte hy by de eerstgenoemde dezen fnooden raed. Vermits nu de Midianiten den Moabiten tot deze allervuiifte onderneming hadden aengefpoord, gaf ds Heer aen Mofe be? vel, om de Midianiten te verdelgen. Hoewel de Moabiten, mogelyk om Loths wil, vergel. Deut. 2: 9, nog eenigen tijd verfchoond bleeven, zijn zy evenwel niet vry gegaen: want, behalven dat de Heer eene vreeslyke vervloeking op hen leide, Deut. 23: 3 , zijn zy in volgende tijden geftraft, gelijk Bileara zelf voorfpeld had, Kap. 24: 17.
j H E T XXVI. KAPITTEL.
Derde en laetfte telling van Ifraël
1. fjEt gefchiedde nu na die plage, van welke
Kap. 25: 9 en 18 gemeld is, dat de HEERE fprack tot Mofe, ende tot Eleazar den fone Aarons; den Priefter , die tegenwoordig de opperhoofden waren van Ifraël, feggende:
2. Neemt de fomme van de geheele vergaderinge der kinderen lfraëls op ; (a) van twintigh jaer oudt , ende daer boven , nae het huys harer vaderen : 'alle die ten heyre in Ifraël uyttreckt, en gefchikt is om de wapenen te voeren.
Dit was de derde telling van Ifraël; de eerfte gefchiedde voor de bouwing van den Tabernakel, om den halven fikkei te vor.
deren,
(«0 boven 1: j.



N U M E R I XXVI. 553
deren, in het eerfte jaer na den uittocht uit Egypten, Exod 30 en 38; de tweede toen de legerorde werd ingefteld, in de tweede maend van het tweede jaer, Kap. 1. Nu moest de derde telling gefchieden, nu alle die mannen, welke men 38 jaren geleden, geteld had, geftorven waren vs. 64, ten blijke van Gods waerheid, aen de eene zijde in zijne bedreiging, dat alle de genoemde perfonen, van welke hy gezegd had, dat zy niet in Canaan komen zouden, Kap. 14: 29, geheel waren uitgeroeid, en aen den anderen kant in zijne belofte, dat het volk , onaengezien hunne herhaelde wederfpannigheid, zoo grootelyks vermenigvuldigd was , dat hun getal, pp 1820 pae, zoo groot was als by de laetfte telling.
Voorts diende ook deze telling, opdat Canaan, het welk nu binnen korten de bezitting van Ifraël worden zoude , onder de Stammen, des te beter in evenredige deelen zoude kunnen verdeeld worden.
3. Mofe dan, ende Eleazar de Priefterfprakenfe, tp weten de hoofden der byzondere Stammen aen , even als by de laetfte telling, Kap. 1: 4, 16, 17. in de vlacke velden Moabs, aen de Jordane van of tegen over de Stad Jericho, feggende:
4. [Dat men opneme] van twintigh jaer oudt, ende daer boven ; (b) gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde, ende den kinderen lfraëls, die uyt Egyptenlande uytgetogen waren.
5. Ruben (c) was de eerftgeboren lfraëls: de fonen Rubens waren Hanoch , [van welcken was] het geflachte der Hanochiten: van Pallu, het geflachte der Palluïten:
<3. Van Hezron , het geflachte der Hezroniten: van Carmi, het geflachte der Carmiten.
7. Dit zijn de geflachten , namelyk de voornaemfte huizen , welke wederom in mindere geflachten verdeeld zijn; dit zijn de hoofdgedachten der Rubeniten : ende hare getelde waren drie en veertigh duyfent, ende feven hondert, ende dertigh.
(£) bov. 1: 1, 2,3. (c) Gen. 46:8. Exod. «-.13. 1 Chron. 5:1.
XII. dïei. Mm 5



554 N U M E R I XXVI.
By de laetfte telling waren 'er in de ftam van Ruben 4.6500 mannen , gevolgelyk was dezelve nu bykans 2goo perfonen zwakker ; trouwers by het oproer van Korah, en andere gelegenheden, waren 'er geheele huisgezinnen verdelgd, vergel. vs. 9.
8. Ende de fonen van Pallu waren Eliab, buiten dezen éénen had hy geene zenen.
9. Ende de fonen Eliabs waren Nemuël , ende Dathan , ende Abiram : (d) defe Dathan , ende Abiram waren de geroepene der vergaderinge, die gekijf of oproer maeckten tegen Mofe, ende tegen Aaron, in de vergaderinge van Korah, als fy gekijf tegen den HEERE maeckten,
10. Ende de aerde haren mont opdede , ende verflondtfe met Korah , als die vergaderinge ftorf: doe het vyer twee hondert ende vijftigh mannen verteerde , ende werden tot een teecken , in 't Hebr: tot een baniere , ter waerfcbouwing van 't ganfche volk , vergel. Kap. 16. Deze oproermakers worden hier weder met name genoemd, tot hunne eeuwige fchande.
11. Maer de kinderen Korahs en ftorven niet, omdat zy geen deel hadden in het oproer, en zich hadden wechgemaekt van de tenten der godlooze mannen , gelijk Mofe de vergadering uit Gods naem bevolen bad, Kap. 16: 94-27.
12. De fonen Simeons, nae hare geflachten; van Nemuël, het geflachte der Nemuëiiten: van Jamin, het geflachte der Jaminiten : van Jachin, het geflachte der Jachiniten:
13. Van Zerah,het geflachte der Zerahiten : van Saul, het geflachte der Sauliten. Nemuël behoudt dien naem 1 Chr. 4: 24. maer Gen. 46: 10. beet by Jemuèl — Joch in behoudt dien n3em Gen. 46: 10. maer 1 Chr. 4: 24. heet hy Jnrib — Zerah behoudt dien naem 1 Chr. 4: 24. maer Gen. 46: 10. heet hy Zohar -■- Gen. 46:10. wordt onder Simeons kinberen nog geteld Olm , maer die wordt hier en
1 Chr.
00 bov. 16: 2.



N U M E R I XXVI. 555
ï Chr. 4: 24. verzweegen , zijnde denkelyk kinderloos geftorven.
14. Dat zijn de geflachten der Simeoniten: twee en twintigh duyfent, ende twee hondert.
De ftam van Simeon had meer dan 37000 perfonen minder dan by de laetfte telling, zie Kap. 1: 23, denkelyk had» den vele van deze Stam zich aen dezelfde misdaed, in de zaek van Peor, met Zimri hunnen Overften fchuldig gemaekt, zoodat de plaeg zwaer op de Simeoniten gevallen was.
15. De fonen Gads, nae hare geflachten ; van Zephon, het geflachte der Zephoniten: van Haggi, het geflachte der Haggiten: van Schuni, het geflachte der Schuniten:
16. Van Ozni, Gen. 46: 16 Ezbon genaemd, het geflachte der Ozniten: van Eri, het geflachte der Erken:
17. Van Arod, het geflachte der Aroditen: van Areli, het geflachte der Areliten.
18. Dat zijn de geflachten der fonen Gads , nae hare getelde : veertigh duyfent, ende vijf hondert.
De perfonen tot de Stam van Gad behoorende , waren 3100 minder, dan by de voorige telling, Kap. 1: 25.
19- De fonen van Juda waren Er, ende Onan; (e) maer Er, ende Onan ftorven in den lande Ca-r naan , zonder kinderen na te laten.
20. Alfo waren de fonen van Juda , nae hare geflachten; van Sela, het geflachte der Selaniten: van Perez, het geflachte der Pereziten: van Zerah, het geflachte der Zerahiten.
si. Ende de fonen (ƒ) Perez waren; van Hezron , het geflachte der Hezroniten : van Hamul, het geflachte der Hamuliten.
Hefron en Hamul , waren alleen kleinzonen van Juda, maer bier worden zy onder zijne zonen geteld , omdat zy de plaetfen van Er en Onan vervulden, die te vooren geftorven waren.
<v) Getier. sS: 7,10. enqe 46: 12. (ƒ) Gen, 46: 12. III. DEEL.



556* N U M E R I XXVI.
22. Dat zijn de geflachten van Juda, nae hare getelde: fes en tfeventigh duyfent, ende vijf hon* dert.
Deze Stam was, volgens de Godlyke belofte, Gen. 4 9:8, zonderling vermenigvuldigd: want daer alle de voorheen genoemde Stammen verminderd waren, telde men in deze 1900 mannen meer dan by de eerfte opneming.
23. De fonen Iflafchars, nae hare geflachten, waren ; [yan\ Thola , het geflachte der Tholaïten: van Puva, "het geflachte der Puniten:
24. Van Jafub , het geflachte der Jafubiten: van Simron, het geflachte der Simroniten. Jafub, deze wordt 1 Chr. 7: vs. 1 genoemd Jafib, en Gen. 46 vs. 1 3 heet hy Job, dien men egter wel heeft te onderfcheiden van Job, wiens geval het boek nae zijnen naem genoemd behelst.
25. Dat zijn de geflachten Iflafchars, nae hare getelde: vier en tfeftigh duyfent, ende drie hondert,
Deze Stam was nog fterker vermenigvuldigd dan die van Juda, hebbende byna 10000 perfonen meer dan by de eerfte telling, Kap. 1; 29-
26. De fonen Zebulons , nae hare geflachten, waren ; van Sered, het geflachte der Sereditën< van Elon, het geflachte der Eloniten: van Jahleël, het geflachte der Jahleëliten.
27. Dat zijn de geflachten der Zebuloniten, nae hare getelde: tfeftigh duyfent , ende vijf hondert.
Deze Stam was ook met 3100 mannen , na de voorige telling, vermeerderd , zie Kap. 1: 31.
28. De fonen Jofephs, nae hare geflachten, waren ManalTe, ende Ephraim, makende elk eene af» zonderlyke ftam uit.
29. De fonen, dat is hier de nakomelingen ManalTes waren ; (g) van Machir, het geflachte der Ma-* chiriten : Machir nu gewan Gilead : van Gilead was het geflachte der Gileaditen.
30. Dit
(g) Jof. 17: I.



N Ü M E R I XXVI S57
30. Dit zijn de fonen Gileads; [van] lezers jof. 17: 2. Jbiëzer genoemd , het geflachte der Iè'zriten: van Helek, het geflachte der Helekiten:
31. Ende [van] Afriël, het geflachte der Afriëliten: ende [van] Sechem, het geflachte der Sechemiten:
32. Ende [van] Semida, het geflachte der Semidaïten: ende [van] Hepher, het geflachte der Hepheriten, vergel. Gen. so: 23.
33. (h) Doch Zelaphead de fone Hephers en hadde geene fonen; maer dochters: ende de namen der dochteren Zelapheads waren Machla, ende Noa, Hogla, Milca, ende Tirza. De zaek van deze Dochters wordt Kap. 27 en 28 behandeld.
34. Dat zijn de geflachten Manaffes: ende hare getelde waren twee en-vijftigh duyfent, ende feven hondert.
Hier bleek de vervulling der Godlyke belofte Gen. 49: 22. allerduidelykst, want deze ftam was meer dan eenige andere toegenomen, hebbende 20500 perfonen meer dan by de eerste telling, zie Kap. 1: 35.
35. Dit zijn de fonen Ephraims , nae hare geflachten ; van Suthelah, het geflachte der Suthelahiten: van Becher, het geflachte der Becheriten: van Tahan , het geflachte der Tahaniten.
36. Ende dit zijn de fonen Suthelahs: van Eran, het geflachte der Eraniten.
37. Dat zijn de geflachten der fonen Ephraims, nae hare getelde; twee en dertigh duyfent, ende vijf hondert: Dat zijn de fonen Jofephs, nae hare geflachten.
Deze ftam was nu 8000 mannen zwakker dan by de voorige telling Kap. 1: 33. Zoo dat Jofephs nakomelingen in alles 12500 vermeerderd, en nu zelfs fterker waren dan die van Juda.
38. De fonen Benjamins, nae hare geflachten; van Bela , het geflachte der Belaïten: van Af-
(A) ond. 27: 1. III. DEEL,



558 N U M E R I XXVI.
bel, het geflachte der Af beliten : van Ahiram, het geflachte der Ahiramiten:
39. Van Sephupham, het geflachte der Suphamiten : van Hupham, het geflachte der Huphamiten.
40. Ende de fonen Bela waren Ard, ende Naaman: [van Ard,] het geflachte der Arditen: van Naaman, het geflachte der Naamken, vei gel. Gen. 46: 21. 1 Chr. 7: 6-12. en Kap. 8.
41. Dat zijn de fonen Benjamins, nae hare ge* flachten: ende hare getelde waren vijf en veertigh duyfent, ende fes hondert.
Na de laetfte telling was deze ftam met 10200 hoofden vermeerderd, vergel. Kap. 1: 37.
42. Dit zijn de fonen van Dan, nae hare geflachten; van Suham, Gen. 46: 23. Clmfim genoemd, het geflachte der Suhamken: dat zijn de geflachten van Dan, nae hare geflachten, deze ftam beftaet in dit eenige geflacht.
43. Alle de geflachten der Suhamken, nae hare getelde, waren vier en tfeftigh duyfent, ende vier hondert.
Deze ftam was met r 700 perfonen vermeerderd, zie Kap. 1:30.
44. De fonen Afers, nae hare geflachten, waren ; van Imna, het geflachte der Imnaïten: van Ifchvi, het geflachte derlfchvken: vanBeria, het geflachte der Beriïten. Hier wordt eenen zoon van Afer uitgelaten, die Gen. 46: 17. Ischva, en 1 Chr. 7: 30. Isva genoemd wordt, denkelyk is deze zonder kinderen geftorven; indien deszelfs naem niet bier ter plaetfe in vele affchriften, door de gelijkheid met Ishvi, overgefkgen is.
45- Van-de fonen Beiïa waren; van Heber, het geflachte der Hebrken : van Malchiè'1 , het geflachte der Malchiëlken.
46. Ende de name der dochter Afers was Serah, deze vrouw wordt met name genoemd, zoo hier, als Gen. 46: 17. en 1 Chr. 7: 30. zekerlyk omdat zy zich in het een of ander opzicht had beroemd gemaekt.
47. Dat



N U M E R I XXVI. 559.
47. Dat zijn de geflachten der fonen Afers, nae hare getelde : drie en vijftigh duyfent, ende vier hondert.
Bijkans 12000 perfonen was deze ftam toegenomen, zie Kap. 1: 4.r.
48. De fonen van Naphtali, nae hare geflachten ; van Jachzeël , het geflachte der Jachzeè'liten: van Guni, het geflachte der Guniten:
49. Van Jezer , het geflachte der Jezeriten: van Sillem , 1 Chr. 7: 13. Sallum genoemd, het geflachte der Sillemiten.
50. Dat zijn de geflachten van Naphtali, nae hare geflachten: ende hare getelde waren vijf en veertigh duyfent, ende vier hondert, zijnde 8000 minder dan by de voorige telling, Kap. 1: 33.
51. Dat zijn de getelde der fonen Ifraè'ls, fes hondert duyfent, een duyfent , feven hondert ende dertigh.
De geheele menigte derhalven maekte flegts 1820 perfonen minder uit, dan by de voorige telling Kap. i: 46. — Me» herinnere zich onze aenmerking by vs. 2.
52. Ende de HEERE fprack tot Mofe nadat het volk geteld was, feggende:
53. Defen Israëüten, die nu op nieuws geteld zijn, lal het lant Canaan, door het lot, uytgedeelt worden ten erffenilfe, nae het getal der namen, dat is na evenredigheid der perfonen, welke tot elk geflacht behooren.
54. (i) Den genen die vele zijn, fult gy, en uw opvolger na u, hare erffenilfe meerder maken, ende dien die weynigh zijn, fult gy hare erffenilfe minder maken: Eenen yegelicken fal, nae fijne getelde, fijne erffenilfe gegeven worden , nae de telling die nu gedaen is, zult gy aen elk geflacht zijn deel toewijzen.
55. Het lant nochtans fal (k) door het lot gedeelt worden : nae de namen der ftammen harer vaderen fullen fy erven.
(f) ond. 33: 54. ii) ond. 33: 54. Jef, u: aj. ende 14: ï. UI. DEEL.



S6o N U M E R I XXVL
56. Nae het' lot fal elcks erifenifle gedeelt vroiden , tulTchen den velert , ende den weynigen: dat
deel, het welk elke ftam by loting toevalt, zal onder da yerfcbeiden geflachten én perfonen, wederom nae evenredigheid van hun getal, verdeeld worden.
Volgens het verhael der joden, gefchiedde de loting op de volgende wys. Er waren twee bosfen , van welke de een twaelf briefjes bevatte, elk met den naem van eene ftam, en de ard er met de bepaling van twaelf onderfcheiden gedeelten van Canaan; uit elk een bos werd een briefje gehaeld, en volgens de aenwijzing van deze beide briefjes werd het deel van elke ftam bepaeld. Öndertusfchen kon het gebeuren, dat de loten van fommige ftammen te groot, en van andere te klein waren. Ih zulk een geval moesten Jófua, Eleazar, en andere c. 34: 17, enz. tot dit werk benoemd, een gedeelte uit het lot van zulken, die, nae het getal der perfonen, te veel hadden, afnemen, cn het zelve aen anderen geven, die voor hunne geflachten te weinig hadden: om deze reden werd een gedeelte van Judas erfdeel aen Simeon gegeven Jof 19: 9. Doch wat 'er van deze loting zy, zal nader onderzocht worden in 't boek van Jofua.
De ftam van Levi moest ook geteld worden, opdat het blijken mogt, dat de Heer ook deze ftam met vruchtbaerheid gezegend had, fchoon 'er geen één man meer overig was van' alle die Leviten, die voor 38 jaren geteld waren. Daerom vervolgt Mofe:
57. (/) Dit zijn nu de getelde van Levi, nae hare geflachten ; van Gerlön , het geflachte der' Gerfoniten: van Kehath, het geflachte der Kehathiten: van Merari, het geflachte der Merariten^
58. Dit zijn de geflachten van Levi ; het geflachte der Libniten, het geflachte der Hebroniten , het geflachte der Maheliten , het geflachte der Mufiten , het geflachte der Korhiten : Ende Kehath gewan Amram.
59. (w) Ende de naem der huyfvrouwe Amrams
was
Ql) Exod. 6: 16, 17, 18, 19: f» Exod. 2: i , 2. ende 6: 19.



N Ü M E R I XXVI. 5<5r Was Jochebed de dochter van Levi, welcke [de huyfvrouwe ] Levi baerde in Egypten : ende defe baerde den Amram , Aaron , ende Mofe, ende Mirjam hare fufter.
60. Ende den Aaron werden geboren Nadab, ende Abihu, Eleazar, ende Ithamar.
61. («) Nadab nu, ende Abihu waren geftorven ; doe fy vreemt vyer brachten voor het aengeficht des HEEREN.
62. Ende hare getelde waren drie en twintigh duyfent, al wat manlick is, van een maent oudt, ende daer boven: want defe en werden niet getelt onder den kinderen Ifraè'ls, die erffelyke bezittingen in Canaan erlangen zouden, om dat hen geen erffenilfe gegeven wert , onder den .kinderen Ifraè'ls : vergel. Kap. 18: 20.
De overige Israëliten werden geteld van 20 jaren oud, maer de Leviten van ééne maend oud en daerboven; zie de reden van dit onderfcheid Kap. 3: 15. Het getal der Leviten was 700 vermeerderd.
63. Dat zijn de getelde van Mofe s ende Eleazar den Priefter : die de 'kinderen Ifraè'ls op Gods bevel telden in de vlacke velden Moabs, aen de Jordane van of tegen over Jericho.
64. Ende onder defe en was niemant uyt de getelde , die voor 3'8 jaren van Mofe, ende Aaron den Priefter waren opgenomen, als fy de kinderen Ifraè'ls telden in de woeftijne van Sinai. Niemand van deze ganfche menigte was dus ouder dan 5 8 of 5 0 jaren, behalven Jofua en Caleb.
65. (0) Want de HEERE hadde van die gefeyt, en, om hunne wederfpannigheid , dit onherroepelyk vonnis over hen uitgefproken, dat fy in de woeftijne gewilTelick fouden fterven: ende daer en was niemant van hen overgebleven, dan Caleb de fone van Jephunne, ende Jofua de fone van Nun, omdat deze in het gemelde oproer geen deel hadden gehad, zie Kap. 14: 24.
(») Lev. 10: 2. bov. 3:4. 1 Chron. 24: 2. (0) bov. 14: 28, 20» 34,35- 1 Cor. 10: 5,6.
III. deel. Nn



562 N U M E R I XXVII.
het XXVII. kapittel.
Hier wordt bepaeld, hoe te handelen met zulke dochteren, welker Vader geene zonen naliet vs. i-ii. — Wijders wordt Jofua tot opvolger van Mofe aengefield, vs. 12-23.
x. j£)Oe net onder het volk was bekend geworden, dat God aen Mofe bevolen had, het land Canaan by loting , onder die genen welke nu geteld waren, te verdeelen, doe naederden tot Mofe (a) de dochteren Zelapheads , des foons Hephers , des foons Gileads, des foons Machirs, des foons Manaffes, onder de geflachten Manaffes, des foons Jofephs: (ende dit zijn de namen fijner dochteren , Machla , Noa, ende Hogla, ende Milca, ende Tirza) die reeds te vooren Kap. 26: 33. gemeld zijn.
2. Ende fy ftonden voor het aengefichte Mofe, ende voor het aengefichte Eleazars des Priefters, ende voor het aengefichte der Overften , ende der LXX oudften der gantfcher vergaderinge, die te zamen het hoogde Gerichtshof der Israëliten uitmaekten, aen de deure van de Tente der t'famenkomfte, alwaer het fchijnt dat deze groote Raed gewoon was te vergaderen, feggende:
3. Onfe vader (h) is geftorven in de woeftijne, (c) ende hy en is niet geweeft in 't midden van de vergaderinge , der gener die fich tegens den HEERE vergadert hebben , in de vergaderinge
Van Korah , hy heeft in dit verfoeilyk oproer geen bet minste deel gehad: maer hy is in fijne fonde, die by gemeen had met gansch Ifraël, geftorven, hce zeer hy een zondaer was, als alle die in de woestijne zijn omgekomen;
hy
(a) bov. 26: 33. ond. 36: i. Jof. 17: 3. (ij bov. 14: 35. ends 2C: 64. (Cj bov. 16: 1.



N U M E R I XXVII. 56*3
ky was aen geene roepende zonden fchuldig, welke hem de gameenfcbap in Israël zouden onwaerdig gemaekt hebben : ende hy en hadde geene fonen, gelijk by de jongde telling gebleeken is, zie Kap.26: 33.
4. Waerom foude onfes vaders naem uyt het midden fijnes geflachtes -wechgenomen worden, om dat hy geenen fone en heeft? geeft ons eene befittinge in 't midden der broederen onfes vaders, laet ons ook een erfdeel hebben In Canaan ; laet ons ook gerekend worden een geflacht uit te maken in de ftam van Manasfe; zonder dit zal de naem van o.rzen Vader geheel en voor altoos verloren gaen.
5. Het geval was zonderling , God had daeromtrent voor als nog niets bepaeld, ende Mofe, hierin niets durvende beflisfchen, bracht, met overleg van den grooten Raed, hare
rechtsfake voor het aengeficht des HEEREN, om
daeromtrent eene onmiddelyke onderrichting te verkrijgen, gelijk hem, in alle zwaerwigtige zaken, bevolen en beloofd was, Exod. 25: 22 en Num. 7: 89.
6. Ende de HEERE fprack tot Mofe, feggende :
7. De dochteren Zelapheads fpreken recht, hare
eisch is billyk (d) ; Gy fult haer by de verdeeling van Canaan rekenen, als of zy zoo vele zonen van Zelaphead waren, gy zult haer gantfchelick geven de befittinge eener erffenifie in het midden eer broederen hares vaders ; ende gy fult de erffenifie hares vaders op haer doen komen, het zelfde deel, dat haren Vader zou aengeweezen zijn, indien hy in het leven gebleeven was.
8. Ende zoo zal men vervolgens, in foortgelijke gevallen altoos handelen; deze mijne uitfpraek zy, in dergelijke gevallen, tot eene altoosduurende wet, en daerom tot de kinderen Ifraè'ls fult gy fpreken, feggende ; Wanneer yemant fterft, ende geenen fone en heeft, fo fult gy fijne erffenifie op fijne dochter doen komen.
9. Ende indien hy geene dochter en heeft, fo fult gy fijne erffenifie fijnen broederen geven.
00 ond. 36: a. s III. DEEL. Nn 2



564 N U M E R I XXVII.
10. Indien hynu geene broederenen heeft,fofuk gy fijne erffenilfe den broederen fijns vaders geven, aen zijnen Oomen van Vaders zijde.
11. Indien oock fijn vader geene broederen en heeft, fo fult gy fijne erffenilfe geven lijnen naeftbeftaenden, die hem dan, hoe veel verder ook, de naefte van lijn geflachte is, dat hy het erffelick befitte: dit fal den kinderen Ifraè'ls tot eene infettinge des rechts zijn, eene altoosduurende wet van verfterfrecht, volgens welke men in dergelijke gevallen handelen moet, zonder dat een Vader ooit de macht zal hebben, om eene andere erffchikking te maken , gelijck als de HEERE Mofe geboden heeft.
12. (e) Daer na, na dat al dat gene was voorgevallen, het welk in de overige Kapittelen is aengeteekend , vergel. Deut. 32: 48 , 49 . feyde de HEERE tot Mofe: Klimt op defen bergh Abarim, zijnde een lange keten van bergen, waer toe onder andere Nebo behoorde , zijnde Pisga de uiterfte top van den Nebo, zie Deut. 34: 1. ende fiet van dien berg dat ganfche lant Canaan over , het welcke ick den kinderen Ifraè'ls gegeven hebbe.
Wanneer wy tot Deut. 34: 1-4. gevorderd zijn, zullen wy ons, in de verklaring van dit ftuk, breeder uitlaten.
13. Wanneer gy dat gefien fult hebben, dan fult gy tot uwe volckeren verfamelt worden en fter. ven; gy zult oock buiten Canaan fterven , even gelijck (/) als uw broeder Aaron verfamelt geworden is op den berg Her, Kap. 20: 23, 24.
14. (g) Naedien gylieden mijnen monde wederfpannigh zijt geweeft in de woeftijne Zin , in de twiftinge der vergaderinge , (I) om my aen de wateren voor haren oogen te heyligen: dat zijn de wateren Meriba van Kades in de woeftijne Zin; om deze wederfpannigheid heb ik u bedreigd, dat gy nooit voet in Canaan zetten zoudet, maer u vergenoegen moeten, met het Ikgts van verre te zien, vergel. Kap. 20.
15. Doe
Deut. 32:48,49. (f) bov. 20: 24. Qj)bov.2o: 1:. (h)bov. 20:12.



N U M E R I XXVII. 50*5
15. Doe fprack Mofe tot den HEERE, nadat hy dit bevel ontvangen, en evenwel nog eens ootmoedig , doch vergeefs , verzocht had, dat het hem mogt toegelaten wor* den, om over de Jordaen te gaen, zie Deut. 3: 24-26. feggende:
16. Dat dan de HEERE, (i) de Godt der geeften van alle vleefch, die de zielen van alle menfchen formeert en beftuurt, eenen man in mijne plaets ftelle tot befluurder over defe vergaderinge,
17. Die voor haer aengefichte uytgae, ende die voor haer aengefichte ingae, ende die haer uytleyde, ende die haer inleyde, even als een herder, die voor zijne fchapen henen gaet, wanneer by dezelve in de weide uitleidt, en weder naer de (ballingen brengt: op (£) dat de vergaderinge des HEEREN niet en zy, als fchapen die geenen herder en hebben, ontbloot van een Opperhoofd dat haer beftuurt.
18. Doe feyde de HEERE tot Mofe: (/) Neemt tot u Jofua, den fone van Nun, een man, (?«) in
welcken de Geeft: is , die voorzien is van alle gaven,
welke in eenen Regeerder gevorderd worden , ende legt
uwe hant op hem, om hem, op eene plechtige wys, tot uwen Opvolger intewijden.
19. Ende ftelt hem voor het aengefichte Eleazars, des Priefters, ende voor het aengefichte der gantfcher vergaderinge; ende geeft hem bevel voor haren oogen : beveel hem, in mijnen naem, dat hy, als uwe Opvolger, het beftuur der zaken aenvaerde, vergel. Deut. 31: 7. enz.
20. Ende legt op hem van uwe heerlickheyt, draeg het gezach en het aenzien, het welk gy hebt, aen hem over, op datfe hooren en hem gehoorzamen , [te weten] de gantfche vergaderinge der kinderen lfraëls.
21. Ende hy fal voor het aengefichte Eleazars des Priefters ftaen, die voor hem in moeilyke en gewig. tige zaken raet vragen fal , («) nae de wijfe van
ft) bov. 16; 22. Hebr. 12: 9. (Jk) 1 Kon. 22: 17, Matth. 9: 36. Mare. 6: 34. (J) Deut. 3: 21. (»0 Deur. 34: 9. ('0 Esod. aüs 30. Lev, 8: 8.
III. deel. Nn 3



566 N U M E R I XXVIII. Urim en Thummim. zie Exod. 28: 30. voor het aenfrefichte des HEEREN: nae lijnen mont, nae het bevel des Heeren, door den mond van den Priester bekend gemaekt fullen fy uytgaen ten ftrijde, ende nae fijnen mont fullen fy ingaen, naer hunne wooningen wederkeeren, hy Jofua ende alle de kinderen lfraëls met hem, ende de Overften der gantfche vergaderinge.
22. Ende Mofe dede gelijck als de HEERE hem geboden hadde , want hy nam Jofua , ende ftelde hem voor het aengefichte Eleazars, des Priefters, ende voor het aengefichte der gantfcher vergaderinge.
23. Ende hy leyde fijne handen op hem, ende gaf hem bevel: gelijck als de HEERE door den dienft Mofe gefproken hadde.
HET XXVIII. KAPITTEL.
Eene herhaling en uitbreiding van Gods bevel, om-, trent de offeranden, die, op bepaelde tijden, moesten toegebracht worden.
ï. "yOorder fprack de HEERE of had de Heer gefproken tot Mofe, feggende:
2. Gebiedt den kinderen lfraëls uit mijnen naem, dat zemy de voorgefchreeven offeranden, ter bepaelder tijd, toe? brengen.
Deze wetten had God reeds lang te vooren gegeven, maer nu worden ze nog eens herhaeld en nader uitgebreid, daer de Israëliten nu zoo gereed ftonden , om de erfelyke bezitting van Canaan te aenvaerden. —— Voor deze herhaling waren ook zeer gewigtige redenen, (1) omdat deze wetten, geduurende ruim 38 jaren, niet, immers niet gezettelyk, in den plechtigen Gods dienst, waren waergenomen. (2) omdat het ganfche geflacht , het welk deze wetten voorheen ontvangen had, nu
ge-



N U M E R I XXVIII. 567
geheel was uitgeftorven. (3) omdat Canaan, het geen de Israëliten nu binnen korten zouden innemen , eigenlyk de plaets was, alwaer de plechtige Godsdienst , volgens deze wetten, gezettelyk] moest worden waergenomen. (4) voeg 'er by, dat alle deze wetten hier in eene zeer voegzame orde zijn opgegeven, gefchikt nae de tijden, in welke dezelve moesten toegebracht worden, en geplaetst onder zekere hoofden, zoo als zy dagelyks, wekelyks, maendelyks, of jaerlyks gefchieden moesten.
Ende, ter herinnering en meerder aendrang van deze wetten, gaf de Heer aen Mofe dit bevel, fegt tot hen; Mijne offerhande, van wat foort dezelve ook wezen moge, mijne fpijfe, dat is het voedfel, de ftoffe, voor mijne vyer-offeren, mijnen liefiicken reucke, dat is die my ten lieflyken reuke opklimmen , zullen my op den verorden» den tijd gezettelyk worden toegebracht, wanneer gy in Canaan woonen zult; de wetten, welke ik heb voorgefchreeven, fult gy waernemen , om my te offeren op fijnen gefetten tijt.
3. Ende, ter nadere verklaring van dit gewigtig deel der Godsdienstige plechtigheden, zult gy, Mofe, de volgende woorden tot de Israëliten fpreken, en gy fult tot hen feggen: Dit is het vyer of brand-offer , 't welck gy den HEERE dagelyks , des morgens en des avonds offeren fult: (a) twee volkomene eenjarige lammeren des daegs, ten geduerigen brand-offer.
4. Het eene lam fult gy bereyden des morgens; ende het ander lam fult gy bereyden tuffchen de twee avonden: vergel. Exod. 29: 38, 39-
5. (b) Ende een tiende deel eener Epha meelbloeme ten (c) fpijs-offer; gemengt met het vierendeel eenes (d) Hins van geftooten olie. zie Exod. 29: 40.
6. 't Is het geduerigh brand-offer, om telken dage geofferd te worden, door alle geflachten henen, het welcke
op den bergh Sinai ingellelt was ten liefiicken
f» Exod. 29:3!). (F) e; oJ. 16:36. (O Lev. 2: l. (d) Exod, 29:40.-
III. deel» Nn 4



568 N U M E R I XXVIII.
reucke, een vyer-offer den HEERE. vergel. Exod, 29: 41, 42.
7. Ende fijn dranck offer fal zijn het vierendeel eenes Hins, voor het eene lam Exod. 29: 40; in het heyiigdom , op den brand-offer • altaer die in bet voorhof der Priesteren ftaet, naby den ingang van het Heilige Exod. 2 92 42. fult gy het dranck-offer des ftercken drancks, dat is van den besten en krachtigften wijn, den HEERE offeren.
8. Ende dat ander lam fult gy bereyden tüfi fchen de twee avonden : gelijck en op dezelfde wys als het fpijs-offer des morgens , ende gelijck fijn dranck-offer fult gy het bereyden , ten vyer-offer des liefiicken reitcks den HEERE , opdat het den Heere even zoo aengenaem zy, als het morgen offer.
9. Maer op den Sabbathdagh twee volkomene eenjarige lammeren: ende twee tienden meelbloeme , ten fpijs-offer , met olie gemengt , mitfgaders fijn dranck-offer. Op den Sabbath zullen niet alleen deze brand offers verdubbeld worden, maer men zal ook een dubbele maet van meelbloeme nemen , tot het fpijs • offer, het welk elk van deze brand - offeren zal vergezellen.
xo. 't Is het brand-offer des Sabbaths op elcken Sabbath: boven het geduerigh brand-offer, ende fijn dranck-offer.
11. Ende in de beginfelen uwer maenden, op den eersten dag van elke nieuwe maend, fult gy een brandoffer den HEERE offeren : twee jonge varren, ende eenen ram, feven volkomene eenjarige lammeren.
12. Ende drie tienden-deelen van eene Epha meelbloeme ten fpijs-offer, met olie gemengt, tot den eenen varre : ende twee tienden - deelen van een Epha meelbloeme ten fpijs-offer, met olie gemengt, tot den eenen ram.
13. Ende t'elcken, by elk der zeven lammeren vs. ri gemeld, een tiende deel meelbloeme ten fpijs offer, met olie gemengt., tot het eene lam : 't is een
brand-



N U M E R I XXVIII. 56*9
brand-offer ten liefiicken reucke , een vyer-offer den HEERE.
14. Ende hare dranck-offeren fullen zijn de helft eenes Hins, tot eenen varre, ende een derde deel eenes Hins tot eenen ram, ende een vierendeel eenes Hins van wijn tot een lam : Dat is het brand-offer der nieuwe mane in elcke maent, nae de maenden des jaers, om geofferd te worden op den eersten dag van elke nieuwe maend.
15. Daer toe fal een geytenbock, ten fond-offer den HEERE , boven het geduerigh of dagelyksch brand-offer bereydt worden, met fijn dranck-offer.
De eerste dag van elke nieuwe maend wordt Lev. 23 niet onder de Feesttijden geteld: alleenlyk werd zulk een dag gevierd door het geblaes der trompetten, en het offeren van buitengewoone offeranden, zie Kap. 10: 10. Men beeft hier omtrent aengemerkt, dat God nu deze plechtige offeranden verordende, om Israël te rug te houden van de afgoderye der Heidenen, die gewoon waren de nieuwe maen, wanneer zy eerst verfcheen, met groote vreugde aen te bidden.
16. (e) Ende in de eerfte maent, op den veertienden dagh der maent, is het Paefchen den HEERE. Exod. 12 en Lev. 23: 5.
17. Ende op den vijftienden dagh der felver maent is 'et feeft: feven dagen fullen ongefuerde [brooden] gegeten worden. Exod. 12: 14 en Lev. 23: 6.
18. Op den (ƒ) eerften dagh fal eene heylige t'famenroepinge zijn : geen dienftwerck en fult gylieden doerf: Exod. 12: 16. Lev. 23: 7.
19. Maer gy fult een vyer-offer, ten brand-offer den HEERE offeren , twee jonge varren, ende eenen ram : daer toe feven eenjarige lammeren; volkomen fullen fy u zijn. Lev. 23: 8.
20. Ende haer fpijs-offer fal zijn , meelbloeme met olie gemengt: drie tienden tot eenen varre, ende twee tienden tot eenen ram fult gy bereyden.'
CO Exod. 12: 18. ende 23: 15. Lev. 23: 5. Cf) Levit. 23: 7.
III. deex. Nn 5



570 N O M E R I XXVIII.
2r. T'elcken fult gy een tiende deel bereyden tot één lam, tot die feven lammeren toe:
22. Daer na eenen bock ten fond-offer , om over ulieden verfoeninge te doen.
23. Behalven het morgen-brand-offer, 't welcke tot een geduerigh brand-offer is ; fult gy defe dingen bereyden.
24. Achtervolgende defe dingen fult gy des daegs, feven dagen langh, de fpijfe des vyer-offers bereyden ten liefiicken reucke den HEERE : boven dat geduerigh brand-offer fal 't bereydt worden, met fijn dranck offer.
25. Ende op den fevenden dagh fult gy eene heylige t'famenroepinge hebben: geen dienftwerck en fult gy doen. Lev. 23: 7, 8.
' 26. Infgelijcks op den dagh der eerftelingen van den tarwenoogst, anders genaemd het Pinxterfeest, als gy «en nieuw fpijs-offer, beftaende in twee brooden van het nieuwe koorn, den HEERE fult offeren, na dat uwe zeven weken, te rekenen van het Paeschfeest, geëindigd zijn, fult gy eene heylige t'famenroepinge hebben: geen dienftwerck en fult gy doen. vergel. Lev. 23: 21.
27. Dan fult gy den HEERE een brand-offer, ten liefiicken reucke offeren , twee jonge varren, eenen ram, feven eenjarige lammeren; Lev. 23: 18.
28. Ende haer fpijs-offer van meelbloeme , met olie gemengt: drie tienden tot eenen varre, twee tienden tot eenen ram.
29. T'elcken een tiende tot één lam ; tot die feven lammeren toe:
30. Eenen geytenbock; om voor u verfoeninge te doen.
31. Behalven het geduerigh brand-offer ende fijn fpijs-offer , fult gyfe bereyden : fy fullen u volkomen zijn met hare dranck-offeren , 'er moet niets aen ontbreken.
HET



N U M E R I XXIX. 571
HET XXIX. KAPITTEL.
Na de uitbreidende wetten omtrent het dagelyksch offer , de offeranden op de nieuwe manen , op liet Paesch en Pinxterfeest , fpreekt de Heer van de offeranden , welke moesten toegebracht worden, — op het Feest des geklanks vs. 1-6. — op den grooten verzoendag vs. 7-11. — op het Feest der loofhutten vs. 12-38. — Hier op volgt het bejluit van alle deze wetten vs. 39, 40.
1. J^Efgelijcks in de fevende maent van het
Kerkelyk laer, op den eerften der maent fult gy eene heylige t'famenroepinge hebben, geen dienftwerck en fult gy doen: (a) 't fal u een dagh des geklancks zijn. Lev. 23: 24.-26.
2. Dan fult gy een brand-offer , ten liefiicken reucke, den HEERE bereyden, eenen jongen varre, eenen ram ; feven volkomene eenjarige lammeren;
3. Ende haer fpijs-offer van meelbloeme , met olie gemengt: drie tienden tot den varre, twee tienden tot den ram,
4. Ende één tiende, tot één lam; tot die feven lammeren toe:
5. Ende eenen geytenbock ten fond-offer ; om over ulieden verfoeninge te doen;
6. Behalven het brand-offer het welk voor den eersten dag der maent bepaeld was, ende fijn fpijs-offer, ende het geduerigh brand-offer , ende lijn fpijs-offer, met hare dranck-offeren, nae hare wijfe, zoo als ik roorheen bevolen heb Kap. 28: 11 , 12. ten liefiicken
reucke, ten vyer-offer den HEERE.
7. Ende op den tienden defer fevender maent, zijnde de groote verzoendag, fult gy eene heylige t'fa-
O) Lev. 23: 24. III. DEEL.



$1% N U M E R I XXÏX.
rnenroepinge hebben, zie Lev. 16: 29 en 23: 27. ende (P) SY ^t uwe zie^en verootmoedigen, door het be* toonen van leedwezen over uwe zonden; geen werck en fult gy doen , al zoo min als op den Sabbath.
8. Maer gy fult brand-offer , ten liefiicken reucke den HEERE offeren, eenen jongen varre, eenen ram : feven eenjarige lammeren; (e) volko= men fullen fy u zijn. Lev. 16: 5.
9. Ende haer fpijs-offer van meelbloeme , met olie gemengt : drie tienden tot den varre , twee tienden tot den eenen ram.
10. T'elcken een tiende tot één lam ; tot die feven lammeren toe.
11. Eenen geytenbock ten fond-offer: behalven het fond-offer der verfoeningen, Lev- 16: 9- ende het geduerigh brand-offer , ende fijn fpijs - offer, met hare dranck-offeren. Deze bok moest, zo 't fchijnt, geofferd worden na het volbrachte hoofdwerk van dien dag, pm op nieuw verzoeninge te doen over het gebrekkige dier groote verzoening.
12. Infgelijcks op den vijftienden dagh defer fevender maent, fult gy eene heylige t'famenroepinge hebben, geen dienftwerck en fult gy doen: maer feven dagen fult gy den HEERE een feeft vieren. Lev. 23: 34. te weten, het Feest der Loofhutten.
13. Ende gy fult een brand-olfer, ten vyer-offer offeren ten liefiicken reucke den HEERE , der* tien jonge varren, twee rammen; veertien eenjarige lammeren, fy fullen volkomen zijn.
Nu moesten de offeranden veel talrijker zijn dan op andere Feesten, omdat nu alle oogsten waren ingezameld Deut. 16: 13, 15. het was derhalven billyk, dat Israël nu overvloediger teekenen gaf van erkentenis en dankbaerheid,
14. Ende haer fpijs-offer van meelbloeme, met olie gemengt : drie tienden tot éénen varre , tot die dertien varren toe , twee tienden tot éénen ram, onder die twee rammen:
15. Ende
(?) Lev. 16: 29, 31, ende zy. 27. CO bov. 28: 19.



N U M E R I XXIX. 573
15. Ende t'elcken een tiende tot één lam; tot die veertien lammeren toe;
16. Ende eenen geytenbock ten fond-offer: behalven het geduerigh brand-offer, fijn fpijs-offer, ende fijn dranck-offer.
17. Daer na op den tweeden dagh twaelf jonge Varren, en zoo vervolgens eiken dag één var minder; voor deze dagelykfcbe vermindering, die tot op 7 afliep, was zeker een byzondere reden, fcboon nu niet gemakkelyk uit te vinden: maer het getal der rammen en der lammeren moest, geduurende alle de Feestdagen , het zelfde blijven, op den tweeden dag en vervolgens, namelyk twee rammen ; veer* tien volkomene eenjarige lammeren,
18. Ende haer fpijs-offer , ende hare dranckofferen tot de varren, tot de rammen , ende tot de lammeren in haer getal, nae de wijfe:
19. Ende eenen geytenbock ten fond-offer: behalven het geduerigh brand-offer , ende fijn fpijsoffer, met hare dranck-offeren.
20. Ende op den derden dagh elf varren, twee rammen; veertien volkomene eenjarige lammeren,
21. Ende haer fpijs-offer , ende, hare dranckofferen tot de varren, tot de rammen , ende tot de lammeren in haer getal, nae de wijfe:
22. Ende eenen bock ten fond-offer : behalven het geduerigh brand-offer, ende fijn fpijs-offer, ende fijn dranck-offer.
23. Voorder op den vierden dagh tien varren, twee rammen; veertien volkomene eenjarige lammeren,
24. Haer fpijs-offer , ende hare dranck-offeren tot de varren, tot de rammen, ende tot de lammeren in haer getal, nae de wijfe :
25. Ende eenen geytenbock ten fond-offer: behalven het geduerigh brand-offer, fijn fpijs-offer, ende fijn dranck-offer.
26. Ende op den vijfden dagh negen varren, twee rammen; veertien volkomene eenjarige lammeren,
27. Ende haer fpijs-offer, ende hare dranck-of-
111. DEEL,



574 N U M E R I XXIX'.
feren tot de varren, tot de rammen, ende tot de
lammeren in haer getal, nae de wijfe:
28. Ende eenen bock ten fond-offer : behalven het geduerigh brand-offer, ende lijn fpijs-offer, ende lijn dranck-offer.
29. Daer na op den felfen dagh acht varren, twee rammen ; veertien volkomene eenjarige lammeren,
' 30. Ende haer fpijs-offer, ende hare dranck-offeren tot de varren, tot de rammen, ende tot de lammeren in haren getale, nae de wijfe:
31. Ende eenen bock ten fond-offer: behalven het geduerigh brand-offer , lijn fpijs-offer , ende fijne dranck-offeren.
32. Ende op den fevenden dagh feven varren, twee rammen; veertien volkomene eenjarige lammeren,
33. Ende haer fpijs-offer , ende hare dranckofferen tot de varren, tot de rammen, ende tot de lammeren in haer getal, nae hare wijfe:
34. Ende eenen bock ten fond-offer : behalven het geduerigh brand-offer , lijn fpijs-offer , ende lijn dranck-offer.
35. Op den achtften dagh (i) fult gy een verbodtsdagh hebben : geen dienftwerck en fult gy doen.
De Heer liet alle deze byzonderheden, door Mofe, zoo uitvoerig befchrijven, opdat 'er geene misflagen mogten begaen worden, vooral daer Jofua en Eleazar nog nieuwlingen in hunne ambten waren.
36. Ende gy fult een brand-offer ten vyer-offer offeren, [ten] liefiicken reucke den HEERE, eenen varre , eenen ram , feven volkomene eenjarige lammeren,
Voor dezen laetften dag van het Feest, die de voor^ naemfte was Joh. 7: 37. werd eene byzondere offerande bepaeld, met dezelfde uitdrukkingen als voor den eerften dag, vs. 13. Intusfehen waren de offeranden op dezen
groofr-
00 Lev. 03: 36.



N U M E R I XXIX. 575
grootften dag de minfte ; misfchien om dan plaets te late» voor te meerder vrywillige offers.
37. Haer fpijs-offer , ende hare dranck-offeren tot den varre, tot den ram, ende tot de lammeren in haer getal, nae de wijfe:
38. Ende eenen bock ten fond-offer : behalven het geduerigh brand-offer, ende fijn fpijs-offer, ende fijn fpijs-offer, ende fijn dranck-offer.
39. Defe dingen fult gy den HEERE doen op uwe gefette hoogtijden, dan zult gy niet verzuimen de bepaelde offeranden den Heere toetebrengen: behalven uwe geloften , ende uwe vrywillige offeren, met uwe brand-offeren, ende met uwe fpijs - offeren , ende met uwe dranck - offeren, ende met uwe danckofferen; welke gy, of ter betaling van eene gelofte, of vrywillig , aenbrengt ; nimmer moeten deze vastgeftelde offeranden nagelaten worden, om de buitengewoone en vrywillige, welke gy by byzondere gelegenheden aenbrengt.
40. Ende Mofe fprack tot de kinderen Ifraè'ls, nae al dat de HEERE Mofe geboden hadde; hy maekte deze Godlyke bevelen aen den Oudften, en door de zen aen het ganfche volk bekend.
HET XXX. KAPITTEL.
Nadere ophelderingen en uitbreidingen over de wet, ra* kende de geloften van byzondere perfonen.
1. "pNde Mofe fprack tot de Hoofden der ftammen der kinderen Ifraè'ls , die deze woorden aen het ganfche volk, uit 's Heeren naem, moesten bekend maken , feggende : Dit is de fake , die de HEERE , omtrent de geloften van byzondere perfonen geboden heeft:
Het is zeer waerfchijnlyk, dat 'er, omtrent bet ftuk der III. DEEi.



576 N U M E 11 I XXX.
geloften, de eene of andere bedenkelykbeid gereezen zy, dat men dezelve aen Mofe voorftelde , dat deze daerover met den Heere geraedpleegd, en het vólgend bevel ontvangen hebbe.
2. («) Wanneer een man, of eene vrouw, zie vs. 3,
die tot rijpheid van jaren gekomen is, den HEERE eene gelofte fal belooft, ofte eenen eedt fal gefworen hebben , fijne ziele met eene Verbintenilfe verbindende dat hy iets, het welk anders geoorloofd was, nalaten . 'of iets , tot het welk hy anders niet verplicht was, verrichten zoude; lijn woort en fal hy niet ontheyligen , noch zijnen eed breken: nae alles dat uyt lijnen monde gegaen is, fal hy doen; vooronderfteld zijnde, dat bet beloofde mogelyk en geoorloofd zy.
o Maer als eene vrouwe den HEERE eene gelofte' fal belooft hebben: ende haer met eene verbintenilfe in het huys hares vaders in hare jonckheyt , voordat zy zich in het huwelyk begeven heeft, fal verbonden hebben:
4. Ende haer vader hare gelofte , ende hare verbintenilfe , daer mede fy hare ziele verbonden heeft, fal hooren, ende haer vader tegen haer fal ftille fwijgen, zoodat hy hare gelofte , door zijn ftilzwij„en goedkeurt; fo fullen alle hare geloften beftaert, ende alle verbintenilfe , daer mede fy hare ziele verbonden heeft, fal beftaen; zy ligt onder de verplichting om hare belofte te volbrengen. Onder den naem van vrouw, vs. 3, moet men medeinfluiten, alle zulke mannen , die onder de macht van anderen ftaen : want, gelijk een minderjarige dochter niets mogt doen , tegen den wil van haren vader; zoo was ook elk, die onder de macht van eenen anderen ftond , buiten ftaet om zijne gelofte te volbrengen , indien het tegen den wil van zijnen Heer was. In zulk een geval, waren beide, de jonge dochter, en de man die onder eenen anderen ftond , van de gelofte ontflagen. Daerom volgt 'er
5. Maer
f» Deut. 23: 21.



N U M E R I XXX. 577 5. Maer indien haer vader dat fal breken, en aen het volbrengen der belofte geene toeftemming geeft, ten dage als hy 't hoort, alle hare geloften, ende hare verbintenilfen , daer mede fy hare ziele verbonden heeft, en fullen niet beftaen: maer de HEERE fal 't haer vergeven , want haer vader heeftfe haer doen breken; vermids zy hare eigen meesteres niet is, zal het niet volbrengen der belofte haer niet tot zonde gerekend worden.
Deze wet was zeer billyk en ook hoogst noodzakelyk, om voor te komen dat jonge dochters , in de jaren van ha>e o JKd.ichtzaembeid , niet meer beloofden dan hare'goederen zouden kunnen toereiken, en dat het vaderlyk erfgoed, door zulke beloften, niet te veel bezwaerd wierde.
ó. Doch, zo eene jonge dochter zich in het Huwelyk begeven heeft , ftaet zy niet meer onder de macht van ^ haren vader, maer nu onder die van haren man, indien fy immers eenen man heeft, ende hare geloften op haer zijn; ofte de uytfprake harer lippen , daer mede ly hare ziele verbonden heeft:
7. Ende haer man [dat] fal hooren , ende ten dage als hy 't hoort, tegen haer fal ftille fwijgen; en door dit flilzwijgen hare belofte goedkeuren ; fo fullen hare geloften beftaen, ende hare verbintenilfen, daer mede fy hare ziele verbonden heeft > fullen beftaen ; dat zy beloofd heeft, zal z,y volbrengen.
8. Maer indien haer man , ten dage als hy X hoorde, dat fal breken , ende hare gelofte , die op haer was, fal te niete maken, mitfgaders de uytfprake harer lippen , daer mede fy hare ziele verbonden heeft; fo fal 't HEERE haer vergeven; omdat de man haer doen afkeurt, zal het riet volbrengen harer belofte heur niet tot zonde gerekend worden; zy verkeert in bet zelfde geval als een jonge dochter, die onder de macht van haren vader ftaet, vs. 5.
9. Aengaende de gelofte eener weduwe , ofte eener verftootene, die door haren man verlaten is: alles
daer mede fy hare ziele verbonden heeft, fa! ever
UI. DEEL. O O



5:S N U M E R I XXX.
haer beftaen ; offchoon zy tot het buis van haren vader wederkeert, zy komt evenwel niet weder onder zijne macht, hy kan hare belofte niet verbreken, bet gene zy beloofd heeft moet zy volbrengen.
10. Maer indien fy ten huyfe hares mans , toen deze nog leefde, of eer hy haer verftooten had , gelofte gedaen heeft ; ofte met eenen eedt door verbinteniffe hare ziele verbonden heeft;
ir. Ende haer man [datl gehocrt, ende tegen haer ftille fal gefwegen hebben, dat niet brekende: fo fullen alle hare geloften beflaen, mitfgaders alle verbintenilfe , daer mede fv hare ziele verbonden heeft, fal beltaen.
12. Maer indien haer man die dingen gantfchelick , dat is , zekerlyk, in goeden ernst , en voiftrekt te niete maeckt, ten dage als hy 't hoort ; niets van al wat uyt hare lippen gegaen is, van hare geloften, ende van de verbinteniife harer ziele , fal beftaen: haer man heeftfe te niete gemaeckt , ende de HEERE fal 't haer vergeven.
Stelt zelfs, dat eene vrouw zich verbond, om, wanneer zy wei.- c:Tordv-: wss . te- zeker pies-:; v;~ e tot liefdadigs oogmerken te befteden , en haer man keurde die gelofte niet goed, dan was zy ook, weduw geworden zijnde, niet verplicht hare gelofte geftand te doen. • '3- Alle gelofte, ende allen eedt der verbintenifle, om de ziele te verootmoedigen, om te vasten en zich van anderszü-s geoorloofde vermaken te onthouden : <he fal haer man beveiligen, ofte die fal haer man te niete maken nae zijn welgevallen. Voor deze wet warei wederom zeer gewïgtige redenen ; want hadden de vrouwen de geloften, betreffende bet vasten en andere blijken van verootmoediging, in hare macht gehad, dan zouden dezd.-e zeer d^wi-ls den weg gebaend hebben tot twisten en verwarringen in de huisgezinnen.
14. Maer fo haer man tegen haer van dage te dagegantfcnehck, ten eeneauei, ftilfwijgt, fo bevefugt hy alle hare geloften , ofte alle hare verbin-
te-



N U M E R I XXX. 570
teniiTen , de welcke op haer zijn: hy heeftfe beveiligt, om dat hy tegen haer ftille gefwegen heeft, ten dage als hy 't hoorde.
15. Doch fo hyfe gantfchelick te niete maken fal, na dat hy 't gehoort fal hebben : fo fal hy hare ongerechtigheyt dragen , dat is wechnmm, of maken, dat het niet volbrengen der gelofte haer tot geen fchuld zal gerekend worden.
id. Dat zijn de infettingen die de HEERE Mofe, omtrent de geloften, geboden heeft, tuffchen een man , 'ende fijne huyfvrouwe ; tuffchen een vader, ende fijne dochter, zijnde in hare jonckheyt, ten huyfe hares vaders.
HET XXXI. KAPITTEL.
De oorlog der Ifraeliten mei de Midianiten.
1. JTNde de HEERE fprack tot Mofe, feg¬
gende :
2. (a) Neemt de wrake der kinderen lfraëls Van de Midianiten, verdelg dit volk: door deze verdelging wil ik hen ftraffen , om de verfoeilyke onderneming, welke zy op den raed van Bileam gedaen hebben, ten einde mijn volk tot afgoderye te vervoeren : (b) daer na fult gy verfamelt worden tot uwe volckeren ; eer gy nog fterft , wil ik de Midianiten door uwe hand geftraft, •n , vcor een gedeelte , verdelgd hebben.
Dit bevel had de Heer reeds te vooren gegeven Kap. 25: 17, 18, maer nu werd het nog eens hsihaeld, om het aeuftonds ter uitvoer te brengen.
3. Mofe dan fprack tot het volck, feggende; Dat fich mannen uyt u ten ftrijde toeruften, ende
(«) bov. 3.5: 17. (t) bov. 17: 13. III. PEEL. O O 3



58o N U M E R I XXXI.
datfe tegen de Midianiten zijn, om de wrake des HEEREN te doen aen de Midianiten.
Het geen de Wetgever vs. 2 de wraek der kinderen lfraëls nosmt , befchi ijft Mofe hier als de wraek des Heeren, orr.dat, offchoon Ifraël werd gewroken, het nogthans God was, die de wraek als Richter deed uitvoeren, zoodat zy in dit geval de oorlogen des Heeren voerden.
4. Van elcken ftam onder alle ftammen lfraëls, fult gy een duyfent ten ftrijde fenden ,
5. Alfo werden gelevert uyt den duyfenden lfraëls duyfent van elcken ftam : twaelf duyfent toegerufte ten ftrijde.
Het kan zijn, dat deze bepaelde manfohap door het lot gekozen zy; maer liever zouden wy denken , dat het alle vrywilligers geweest zijn. Deze gedachte flrookt niet alleen zeer wel met vs. 2 7 , maer ook met de kracht van het grondwoord, het welk de onzen vertalen zy werden geleverd, maer eigenlyk te kennen geeft, dat zy driftig en begeerig waren naer den ftrijd.
Twae'fduizend mannen was een gering getal, om zulk een groot volk te verflaen als de Midianiten waren; dan de Heer befluurde het zoo, opdat zijne hulp en machtige byftand d«;s te duidelyker blijken zoude.
6. Ende Mofe fondtfe ten ftrijde , duyfent van elcken ftam; haer, ende Pinehas, niet als Veldoverfte, maer als Priester , Pinehas namelyk den fone Eleazars
des Priefters, ten ftrijde, met de heylige vaten,
of gelijk wy het vertalen , met de heilige werktuigen, welke in den ftrijd nodig waren , ende, dat is te weten, de filvere trompetten des geklancks in fijne hant, om namelyk het volk tot den aenval te roepen, terwijl deze biaestuigen tevens onderpanden waren van de overwinning.
7.. Ende fy ftreden tegen de Midianiten , die Ifraël in de wapenen te gemoet kwamen , gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde: ende zy overwonnen heri, en fy doodden al wat mannelick was; alle mansperfonen namelyk, die in de wapenen waren en hun tegenlland boden. '
8. Daer



N U M E R I XXXI 581
8. Daer toe doodden fy boven of onder hare verflagene , de Koningen of Vorsten der Midianiten ; (c) Evi, ende Rekem, ende Zur , den Vader van Cozbi, welke door Pinehas in den boerenwinkel doorftoken was, Kap. 25: 13. ende Hur , ende Reba, vijf Koningen of Vorsten der Midianiten: oock doodden fy met den fweerde Bileam, den fone Beors, die van Balak vertrokken zijnde, om naer zijn Vaderland wedertekeeren, voor eenigen tiid onder de Midianiten was b:sj\en ver» toeven ; denkelyk bevond hy zich in- het gezel fchap van de 5 gemelde Vorsten der Midianiten, om hun van zijnen raei
te dienen. Hier ontvong ook deze booswicht den loon
zijner godloosheid.
9. Maer de kinderen lfraëls namen de wijven der Midianiten , ende hare kinderkens gevangen: fy roofden oock allev hare beeften , ende al haer vee, ende al haer vermogen; gouden en zilveren kleinodiën , met al wat hun toebehoorde.
10. Voorts alle hare fteden met hare woonplaetfen, ende alle hare burgten en fterktens, verbrandden fy met vyer:
Dit gefchiedde, opdat de gevluchte Midianiten geene aenmoe Uging zouden hebben om derwaerds weder te keeren, noch gelegenheid om zich aldaer te vestigen. — In weerwil van deze voorzorg , hebben evenwel de Midianiten dit land wederom zoo bevolkt , dat zy , na verloop van t.vee eeuwen , weder in ftaet waren om Ifraël te verdrukken , zie Richt. 6.
11. (d) Ende fy namen al den roof, ende al den buyt; van menfchen, ende van beeften.
X2. Daer na brachten fy de gevangene , ende den buyt, ende den roof tot Mofe, ende tot Eleazar den Priefter, ende tot de LXX Oudften van de vergaderinge der kinderen lfraëls in het leger; in de vlacke velden Moabs , dewelcke zijn aen de Jordane van Jericho.
(c) Jof. ij: 2: , 22. (d) Deut. ic: 14. III. DEEL. O O 3



5 te N U M E R I XXXI.
13. Maer Mofe, ende Eleazar de Priefter, ende alle Overfte der vergaderinge, gingen uyt hen te gemoete, tot buyten voor het leger ; deels om hen met de overwinning geluk te wenfchen, deels opdat het leger niet zoude verontreinigd worden, vs. 19.
14. Ende Mofe wert grootelicks vertoornt tegen de Bevelhebberen des heyrs , de Hooftlieden der duyfenden, ende de Hooftlieden der honderden, die uyt den ftrijt van die oorloge quamen.
15. Ende Mofe feyde tot hen ; Hebt gy dan alle vrouwen laten leven? zonder onderfcheid van jong of oud , gehuwd of ongehuwd ?
26, Siet, defe waren door (e) Bileams raet, den kinderen lfraëls, om oorfake der overtredinge tegen den HEERE te geven, in de fake van Peor: waer door die plage wert onder de vergaderinge des HEEREN: Deze vrouwen zijn 't, die vele van ons volk tot afgoderye en onreinigheid vervoerd, en des Heeren plagen over ben gebracht hebben , en hebt gy die fnoode veileidfters laten leven ?
In deze verleiding hadden de Moabitifche vrouwen ook wel veel deel gehad, maer de Midianitinnen waren de eerfte aenvoerders en voornaemfte verleidfters geweest, Kap. 25:6» 17, 18.
l7- (f) Nil dan, vervolgde Mofe , om deze opgegeven reden , doodet al wat mannelick is, onder de Hnderkens: ende doodet alle vrouwen , die door byligginge des mans eenen man bekent heeft.
ib'. Doch alle de kinderkens van vrouwlick geflachte , die de byligginge des mans niet bekent en hebben ; laet voor ulieden leven.
Maer, vraegt men, was het niet eene onmenfchelyke wreedheid in Mofe, dat hy de krijgsgevangenen liet dooden , en dat zelfs vrouwen en kinderen ? dit is by alle befchaefde natien afgekeurd, en de Heere had ook zelfs Deut. 20: 14 be-
vo-
(0 l»3V,25i 1,*. eida 18. «Petr.2:i5. Openb. 2: 14. (ƒ) Richt, si; 11.



N U M E R I XXXI. 583
yolen , dat men de vrouwen en kinders van die volkeren, die ver van hun aflagen, in het leven behouden zoude.
Dan de tegenwoordige omflandigheden leverden voldoende redenen op voor deze handelwys» —— De geheele oorlog tegen de Midianiten was eene wraekoeffening over hunne vyandelyke handelingen, welke zy Ifraël hadden aengedaen; God wilde hen gevoelig daer over vernederen. Ook zouden de z onen der Midianiten, in het leven gehouden wordende, wel haest den haet hunner vaderen tegen Ifraël overgeërfd, en binnen kort gelegenheid gezocht hebben , om den toegebrachten flag aen Midian , ook wederom aen Ifraël betaeld te zetten , het zy door verraed , het zy door opftand, of anderszins. 'Er waren gevolgelyk redenen om de zonen te
dooden. En wat de vrouwen aengaet, waer onder ook
de volwasfen dochters hier zekerlyk begreepen zijn, deze waren de werktuigen geweest van lfraëls verleiding tot dén dienst van Baal-Peor : hoe gevaerlyk zouden deze, met hare hoerenflreeken, onder Ifraël geweest zijn ? Zy werden derhalven gedood, deels tot eene ftraf van hare verleiding, deels om voor te komen, dat zy het volk niet op nieuws tot afgoderye en onreinheid vervoerden. —— De jonger dochters, die ontwyfelbaer nog maegden waren, werden gefpaerd, omdat zy aen de voorheen gemelde verleiding geen deel gehad konden hebben.
De laestgenoemde konden de Ifraeliten als dienstmaegden gebruiken , of als flavinnen aen andere volkeren verkopen, of haer, volwasfen zijnde, zich tot vrouwen nemen, volgens de wet , Deut. 21:12, 13.
19. Ende gylieden, zoo fprakMofe tot de krijgshelden, die zegepralende waren terug gekeerd , legert u buyten het leger feven dagen , omdat gylieden onrein zyt: een yeder die eenen menfche gedoodt, ende een yeder die eenen verflagenen fult aengeroert hebben, fult u op den derden dagh, ende op den fevenden dagh ontfondigen, gy, ende uwe gevangene.
20. Oock fult gy alle kleedinge , ende alle gereetfehap van vellen , ende alle geyten- Ihayrcti]
111. DEEL. O O 4



534 N ü M E R I XXXL
werck , ende alle gereetfehap van hout, ontfondigen.
Deze reiniging gefchiedde met het water der ontzondiging, volgens de wet. Kap. 19.
21. Ende Eleazar de Priefter feyde tot de krijgslieden , die tot dien ftrijt getogen waren , brengende dit gezegde van Mofe over tot elk der hoofdlieden , en zeggende: Dit 't welk zoo even verhaeld is, is de infettinge der wet die de HEERE Mofe geboden heeft , daernae zult gy u nu gedragen.
22. Alles moet ontzondigd worden, Alleen het gout, ende het filver, het koper , het yfer , het tin, ende het loot, en voorts
23. Alle dingh, dat hard is en het vyer lijdt, fult gy daerenboven door het vyer laten doorgaen, dat 'et reyn worde, en dan evenwel fal 't nog na dit aiies (g) door het water der affonderinge ontfondigt worden : maer al dat het vyer niet en lijdt, fult gy door het water laten doorgaen.
De reiniging van zulke zaken, welke het vuur verdragen konden, moest door het vuur gefchieden. De wys daervan wordt niet bepaeld: zekerlyk kan men niet denken aen het gloejend worden; want daervoor was het tin en het lood niet beftand. Waerfchijnlyk zegt het doorgaen door het vuur, deze dingen heet te laten worden , of door de vlam te laten heengaen. Na deze reiniging moest dit alles, met het water der afzondering, ontzondigd worden. Maer zulke dingen , welke het vuur niet verdragen konden , moesten eerst in het water afgefpoèld , en daerna mede, door het water der afzondering, ontzondigd worden.
Dit ontzondigen belfond hierin , dat deze dingen ontdaen wierden van de betrekking, welke zy gehad hadden tot het zondig gebruik der voorige bezitteren, en in zulken ftaet gebracht wierden, dat zy ten gebruike van des Heeren heilig volk ftrekken konden.
24. Gy overwinnaers, zoo vervolgde Eleazar de Hooge-
prfcs-
(_g) Richt. si. 11. bov. 19: 9.



N U M E R I XXXI. 585
priester, gy fult oock uwe kleederen op den fevenden dagh walTchen , dat gy reyn wordet : ende daer na fult gy in het leger komen.
25. Voorder fprack de HEERE tot Mofe, om fchikkingen te maken over den behaelden buit, feggende:
26. Neemt op de fomme des buyts der gevangenen , van menfchen, van de jonge dochters namelyk, want de getrouwde vrouwen, en al wat mannelyk was onder de gevangenen, waren op Gods bevel gedood, zie vs. 17, ende van de beeften, zoo groot en klein, als lastdragend vee ; gy, ende Eleazar de Priefter, ende de Hoofden van de vaderen of van de onderfcheiden Stammen der vergaderinge.
27. Ende (h) deelt den buyt in twee helften tuffchen de gene die den ftrijt aengegrepen hebben , die tot den krijgh uytgegaen zijn; ende tusfchen de gantfche vergaderinge.
De eene helft kwam aen de overwinnende krijgsknechten, die behalven hunne Overften uit 12000 mannen beftaen hadden, van welke 'er geen een in den ftrijd gefneuveld was, vs. 49; de andere helft kwam aen de ganfche vergadering, welker manfchap alleen ruim vijftigmael talrijker was, beftaende, volgens de laetfte telling, in 601730 ftrijdbare mannen, vergel. Kap. 26: 51.
28. Daer na fult gy eene fchattinge voor den HEERE heffen, van den oorloogsmannen die tot defen krijgh uytgetogen zijn, van vijf hondert zielen of jonge dochters ééne ziele , uyt de menfchen, ende uyt de runderen, ende uyt de efelen, ende uyt de fchapen; van alle vee zonder onderfcheid mede een vijf honderdfte gedeelte ; dit bepaelde gedeelte van den gantfchen buit zal, ten dienfte des Heeren, overgelaten worden, even als Exod. 25: 1.
29. Van hare helft, van dien halven buit , die aen de overwinnaren gekomen is , fult gy het vijfhonderdfte
gedeelte nemen, ende den Priefter Eleazar geven ter
C*) 1 Sam. 30: 24. III. D£E1. O O 5



586 N U M E R I XXXI,
heffinge des HEEREN ; het zal ais eene fchatting des Heeren aengemerkt worden , en den Priesteren tot hun onderhoud gegeven worden.
30. Maer van de andere helft, die het deel is der overige kinderen lfraëls, fult gy éénen gevangenen van vijftigh nemen, uyt de menfchen, uyt de runderen, uyt de efelen , ende uyt de fchapen, uyt alle de beeften, van alle het vijftigfte gedeelte: ende gy fultfe den Leviten geven die de wacht des Tabernakels des HEEREN waernemen-
Deze verdeeling van den buit was zeer billyk » dat zy, die ten ftrijde waren uitgetogen , de eene helft kreegen, en zy, die te huis gebleeven waren , de andere. Langs dezen weg hadden de krijgslieden, die zoo veel minder in getal waren , een veel grooter deel, uit hoofde van hunne vrywilligheid , als ook van het gevaer , het welk zy hadden uitgeftaen. —• En vermits de Stam van Levi geen deel had in de erfenis, was 'er niets billyker, dan dat ook voor de Le« viten gezorgd wierd, door eene fchatting voor den Heere. — Van deze fchatting hadden de Priesters een veel minder deel dan de Leviten, de eerfte r£s en de laetfte r's, juist gelijk de Priesters gewoon waren de tienden van de tienden der Leviten te ontvangen, -r—» Verder verdient het nog onze opmerking , dat de Priesters hun deel kreegen uit den halven buit die voor de krijgslieden , maer de Leviten uit de andere helft, die voor het ganfche volk, gefchikt was. De reden is deze, omdat Pinehas, mogelyk ook zijne broeders en de zonen van Ithamar, met het leger was uitgetogen, daer de Leviten, met het overige volk, waren te huis gebleeven.
31. Ende Mofe , ende Eleazar de Priefter deden , gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde, volgens zijn voorfchrift verdeelden zy den buit.
32. De buyt nu, het overfchot des roofs, dat het krijgsvolcic gerooft hadde, was, na afttek van de gedoode vrouwen en zonen, en van het vee, het welk zoo in de terugkeering, als in de zevendaegfche reiniging , tot leeftocht van het leger en van de gevangenen, was nodig geweest ; fes hondert duyfent , ende tfeventigh duyfent,



N U M E R I XXXI. 58?
fent, ende vijf duyfent fchapen , waer onder ook de
geiten begreepen zijn:
33. Ende twee en tfeventigh duyfent runderen: 34! Ende een en tfeftigh duyfent efelen^
35. Ende der menfchen zielen, uyt de wijven, die geene byligginge des mans bekent en hadden, alle zielen waren twee en dertigh duyfent.
36. Ende de helft, [te weten] het deel der gener , die tot defen krijgh uytgetogen waren, was, in getale, drie hondert duyfent , ende dertigh duyfent, ende feven duyfent , ende vijf hondert fchapen.
37. Ende de fchattinge voor den HEERE van fchapen was, fes hondert, vijf en tfeventigh.
38. Ende de runderen waren fes en dertigh duyfent : ende hare fchattinge voor den HEERE twee en tfeventigh.
39. Ende de efelen waren dertigh duyfent, ende vijf hondert: ende hare fchattinge voor den HEERE was een en tfeftigh.
40. Ende der menfchen zielen waren feftien duyfent : ende hare fchattinge voor den HEERE twee en dertigh zielen.
41. (i) Ende Mofe gaf Eleazar den Priefter de fchattinge der heffinge des HEEREN: gelijck als de HEü-RE Mofe geboden hadde.
42. Ende van der kinderen Ifraè'ls helft; welcke Mofe afgedeelt hadde, van de mannen die geftreden hadden:
43. (Het halve deel nu der vergaderinge was uyt de fchapen, drie hondert duyfent, ende dertigh duyfent, feven duyfent, ende vijf hondert:
44. Ende de runderen waren fes en dertigh duyfent:
45. Ende de efelen dertigh duyfent , ende vijf hondert :
46. Ende der menfchen zielen feftien duyfent.)
(0 bov. 18: 8, 19. III. DEEL.



588 N U M E R I XXXI.
47. Van die helft, der kinderen lfraëls , nam Mofe éénen gevangenen uyt vijftigh , van menfchen, ende van' beeften: ende hy gaffe den Leviten , die de wacht van den Tabernakel des HEEREN waernamen , gelijck als de HEERE Mofe geboden hadde.
Over dezen zeer aenzienlyken buit hebben wy eenige aenmerkingen mede te deelen.
Levenlooze dingen , goud en andere kostbaerheJen, worden hier niet mede gerekend , omdat elk der krijgslieden daervan voor zich genomen had , het gene hy 'er van vond, vergel. vs. 53.
De levendige zaken beftonden , of uit menfchen , of uit vee.
Van de menfchen had men alleen de kinderen van het vrouwelyk geflacht gefpaerd , bedragende 32000 perfonen. — De reden hiervan was geenszins , dat de Ifraeliten gebrek aen vrouwen hadden; want de huwbare dochters zullen al meest door byligging befmet geweest, en dus omgebracht geworden zijn, des zy, die verfchoond wierden, meest waren kinderen van het vrouwelyk geflacht, van de vroegfte jeugd af. —— En offchoon de veelwijverye onder Ifraël gemeen was , zal men nogthans vele tot flavinnen verkocht , of tot den arbeid gebruikt hebben.
Omtrent het vee, vraegt men, hoe het by kome, dat 'er onder den buit geene kemelen geteld worden, die by de Oosterfche volkeren zoo gemeen waren , byzonder ook by de Midianiten ? want toen deze naderhand, met de Amalekiten , tegen Ifraël opkwamen , waren hunne kemelen ontelbaer, Richt. 6: 5. .vergel. Jef. 60: 6.? — Wy antwoorden, dat de Midianiten, die de vlucht namen , zich waerfchijnlyk van deze foelie dieren bediend hadden, om des te beter te ont« komen; fchoon andere gisfen , dat de ftoeterye van dit gedierte ter dezer tijd, by de Midianiten, nog geene plaets ge» had hebbe, en eerst in later tijden zy ingevoerd.
De



N U M E R I XXXI. 589
De buit van vee was zeer rijk, beftaende uit 675000 fchapen. 72000 runderen. 61000 ezelen, te zamen 808000 fluks vee.
Omtrent deze groote menigte van vee , heeft het Ongeloof velerlei bedenkingen ingebracht. Byzonder hieft de beruchte \'oltaike dit verhael van Mofe zoeken belachlyk te maken. Hy beweert, (1) dat zulk een rijke buit, met geene mogelykheid , in de legerplaets der Midianiten , konde veroverd worden; (2) dat het geheele land der Midianiten zoo klein was , dat het flegts 8 mijlen of daeromtrent in de lengte, en een weinig minder in de breedte halen konde; (3) dat het een onvruchtbare en bergachtige ftreek was , thans bewoond d»r eenige horden Arabiers; en dat 'er derhalven niets ongerijmder zijn kan, dan dat dit land zoo vele menfchen en beesten zoude hebben kunnen bevatten en voeden.
Laet ons deze bedenkingen onderfcheidenlyk , doch met een kort woord , beantwoorden.
1. De verovering is niet gefchied in de legerplaets. Daer zijn de Midianiten wel gefiagen, maer de buit is behaeld in de Steden , de Burchten, en Vlekken , welke de Midianiten bewoonden.
2. Het land der Midianiten was op ver nae zoo eng beperkt niet , als men voorgeeft. Midian grensde wel ten Westen aen Moab, maer de Oostelyke grenzen worden nergens bepaeld. Arnon was wel de grenspael ten Noorden, en Zered ten Zuiden; maer dit kan men alleen verftaen van het Noordwesten en Zuid-westen, terwijl de Zuid - oostelyke ftrekking zich ver in de woestijne kan hebben uitgebreid, en de Noordoostelyke tot aen de zijde van den Euphraat, en het Mefopotamisch Syrië. Althans de geheele Noord - oostelyke. Oostelyke, en Zuid-oostelyke zijde van Midian, lag naer Arabië toe open.
ÜI. DEEL.



590 N U M E R I XXXI.
3. Tegenwoordig, het is waer, is dit land onvruchtbaer; maer zal een verftandig mensch daeruit befluiten, dat het, ten tijde van Mofe, even zoo onvruchtbaer ware ? Wat is de reden van de tegenwoordige on vruchtbaerheid ? is het de aert van den grond ? wil deze, behoorlyk bearbeid , volftrekt onvruchtbaer blijven ? of is de reden te zoeken in andere oorzaken: het zy zedelyke, als de traagheid en luiheid der omzwervende Arabiers; het zy ftaetkundige, als de dwingelandye der kleine Vorsten , de moedwil der Pachas die het beftuur hebben, of de zwakheid der Regeering? — Het land der Midianiten was bergachtig : maer daerom was het niets minder, dan ongefchikt tot de veefokkerye ; de Bergen met de tusfcheninleggende Valeien verfchaffen de fchoonfte Weilanden. Hoe zeer was Canaan gelegen tot de Veehoederye? en evenwel was het een land van Bergen en Dalen.
Wat is 'er nu ongerijmd in bet verhael van Mofe ? Js zelfs , al onderftellen wy , dat het land der Midianiten zoo eng beperkt ware, dat het Hechts 8 mijlen in de lengte, en even zoo veel in de breedte , dus 64 vierkante mijlen heilagen hebbe, dan was het nog overvloedig groot genoeg, om dien buit op te leveren, die hier bepaeld wordt.
Wat de menfchen betreft : 'er waren 32000 kinders van het vrouwelyk geflacht. Laet 'er nu even zoo vele zonen geweest zijn ; dan maekten de kinders alle te zamen eene fom uit van 64000. —— De kinders maken doorgaends een
•derde uit van de Natie. Bygevolg kan men het ganfche volk der Midianiten gevoeglyk rekenen op 192000 perfonen. Een morgen goed bouwland is genoeg om vier perfonen te voeden , zoodat de geheele Natie der Midianiten flegts 48000 morgen bouwland nodig hadden ; of om een derde meer te rekenen, vermids alle landen niet even vruchtbaer zijn, en het land telkens na verloop van eenige jaren
braek moest liggen, 64000 morgen.
Wat het vee aengaet: 12 fchapen kunnen op een morgen
weiland leven : Ook is een morgen genoeg voor 3 runderen,
met koejen en kalveren onder één gerekend: en een ezel eet
siet half zoo veel als een os.
675000



N U M E R I XXXI. 59,
675000 fchapen hadden derhalven genoeg aen 56250 morgen 72000 runderen. . . 24000 morgen
61000 ezels. . . 10170 morgen
Het weiland voor het vee beloopt dan 90420 morgen Voeg hier by aen bouwland voor de menfchen 64000 morgen Zoo zijn voor menfchen en beesten te zamen
flegts nodig . . 154420 morgen.
Rekent men nu het land der Midianiten op 64 mijlen in het vierkant, dan waren 'er in begreepen 248000 morgen, en dewijl 'er voor menfchen en beesten flegts 154420 morgen vereischt worden, zouden 'er nog 93580 morgen woest en ledig gelaten kunnen worden.
Deze aenmerking wordt door de ondervinding bevestigd: want als men Iet op de bevolking van Egypten, Judea, Griekenland , Rome, China enz; zal men, binnen den omtrek van 64 mijlen in het vierkant, meer dan 192000 inwooners vinden.
Na dezen uitflap keeren wy weder tot het Gefchiedverhael van Mofe.
4.8. Doe de buit op de gezegde wyze verdeeld was, traden tot Mofe de Bevelhebbers, die over de duyfenden des heyrs waren; de Hooftlieden der duyfenden, ende de Hooftlieden der honderden: om den Heere een vrywillig offer aentebieden.
49. Ende fy feyden tot Mofe ; Uwe knechten hebben opgenomen de fomme der krijgslieden, die onder onfe hant geweeft. zijn en geflreeden hebben, om de Midianiten fonder te brengen: ende uyt ons en gebreecktniet een man, niemand is 'er in den ftrijd gefneuveld.
50. Dit merken wy aen als een zichtbaer blijk van Gods almachtige hulp en bewaring, en daerom hebben wy eene vrywillige offerhande des HEEREN gebracht, een yeder dat hy gekregen heeft, een gouden vat, een keten, ofte een armringh, een vingerringh, een oorringh , ofte een afhangenden gordel, om voor onfe zielen verfoeninge te doen , voor het aengeficht des HEEREN; zoo over den misflig, in het
lil. DEEL.



502 N U M E R I XXXI. fparen van alle de Midianitifche vrouwen vs. 14, als in andere opzichten begaen.
51. So nam Mofe, ende Eleazar de Priefter, van hen het gout: alle welgewrochte vaten, van goed
alloi en maekfel.
52. Ende al het gout der heffinge, dat.fy den HEERE vrywillig, en tot eene openbare erkentenis van hunne dankbaerheid, offerden , was feftien duyfent feven hondert ende vijftigh fikels: van de Hooftlieden der duyfenden , ende van de Hooftlieden der honderden.
Indien men nu den fikkei rekent op ruim 20* gl. (zie Inl. op Exod. bladz. XLV.) dan bedroeg de ganfche fom omtrent 340000 Hollandfche Guldens.
53. "Aengaende de krijgslieden, een yegelick, zoo Overften als gemeene Soldaten, hadde (k) gerooft Voor hemfelven, en dit was de reden, dat te vooren van deze levenlooze dingen geene verdeeling gemaekt was.
54. So nam Mofe , ende Eleazer de Priefter, dat gout van de Hooftlieden der duyfenden, ende der honderden : ende fy brachten 't in de Tente der t'famenkomfte ter gedachteniffe voor de kinderen lfraëls, voor het aengefichte des HEEREN, tot eene gedachtenis, zoo van Gods zonderlinge bewaring, als van de dankbaerheid der Bevelhebberen, als mede ter aenfporing van Israël tot getrouwheid, ook in de beërving van Canaan, en tot een onderpand van 's Heeren verderen zegen.
(k) Deut. 20: 14.
HET



N U M E R I XXXII. 593
HET XXXII KAPITTEL.
De veroverde landen, beoosten de Jordaen, worden by voorraed, onder de Stammen Ruben , Gad, en de halve jtam Manasfe verdeeld.
i. £)E kinderen Rubens nu hadden veel vees, ende de kinderen Gads hadden 's machtig Veel; onder alle de ftammen, waren zy het rijkelykst voorzien, inzonderheid van fchapen en geften: Ende fy befagen, zy lieten hun oog vallen op, 't lant Jaè'zer, het welk de Israëli ten onlangs den Amoriten ontnomen hadden, Kap. 21: 32, ende 't lant Gilead, als mede Bafan, het welk het noordelyk deel van dit land uitmaekte; ende fiet , defe plaetfe was eene plaetfe voor vee , deze landftreek had eenen vruchtbaren grond, en velden, bezet met allerlei geboomte , inzonderheid olijf- palm- of dadel-boomen en wijnflokken: het land werd befproeid door vele wellen en beken, die van de bergen afvloeiden, en altoos van water voorzien waren: vooral vond men 'er groote en fchoone beemden , zoodat deze landftreek voor de veefokkery ongemeen gefchikt was, en derhalven zeer begeerlyk voor de ftammen Ruben en Gad, die het meest van vee voorzien waren.
_ 2. Daerom fo quamen de kinderen Gads, ende de kinderen Rubens, of immers de Familie-hoofden uit beide deze Stammen, ende fpraken tot Mofe, ende tot Eleazar den Priefter , ende tot de Overften der vergaderinge, feggende:
3. Ataroth , ende Dibon , ende Jaè'zer , ende Nimra, ende Hesbon, ende Eleale: ende Schebam, ende Nebo, ende Beon, en andere plaetfen, welke wy reeds aen de Oostzijde van de Jordaen veroverd hebben; met een woord,
4- Dit land Gilead, het welcke de HEERE voor
III. DEEL. Pp



59+ N U M E R 'I XXXII.
het aengefichte der vergaderinge van Ifraël gefiagen heeft door het verdelgen van de inwooners , dat is een lant zeer gefchikt voor de vee-hoederye: ende uwe knechten hebben veel vee, zodat wy ons nergens beter zouden kunnen vestigen.
5- Voorts feyden fy; Indien wy genade in uwe pogen gevonden hebben, en gy aen onze Stammen eene zeer aenmerkelyke gunst bewijzen wilt, dat dit felve lant
uwen knechten gegeven worde tot eene befittinge: en doet ons niet trecken over de Jordane, om aen de overzijde een erfdeel te zoeken, wy kunnen, nae gelang van onze omftandigheden, nergens beter komen dan in Gilead.
6. Maer Mofe nam dit verzoek zeer euvel op, en feyde tot de kinderen Gads, ende tot de kinderen Rubens: Sullen uwe broeders ten ftrijde gaen, ende gylieden fult hier blijven ? welk een onbillyke eisch!
7. Waerom doch fult gy het herte der kinderen lfraëls breken , en uwen broederen, door uw voorbeeld , zoo den moed benemen , dat zy van het voornemen afzien om Canaan in te nemen , zoo dat fy niet over de Jordaen en trecken nae het lant, dat de HEERE hen gegeven heeft ?
8. Soo deden uwe vaders, als ickfe van (a) Kades Barnea fondt om dit lant te befien, zy maekten het ganfche volk neerflagtig en kleinmoedig.
9. Als fy opgekomen en gevorderd waren tot aen
het dal Efcol, alwaer zy den druiventros affneeden, ende dit lant befagen , of volkomen bezien hadden , fo braken fy het herte der kinderen lfraëls , dat fy niet en gingen nae dit lant, dat de HEERE hen gegeven hadde , zie Kap. 13.
10. Doe, gelijk gy weet, ontftack de toorn des HEEREN ten felven dage : ende hy fwoer, feggende :
11. (b) Indien defe mannen, die uyt Egypten opgetogen zijn, van twintigh jaer oudt ende daer
bo-
£a) bov. 13: 3. Deut. i:s2. Q') bov, 14: 2$. Deut. 1: jg.



N U M E R I XXXII. 595
boven, het lant fullen fien, dat ick Abraham,Ifaac, ende Jacob gefworen hebbe ! want fy en hebben niet volhardt my na te volgen:
12. Behalven Caleb den foon van Jephunne , den Keniziter , ende Jofua den fone van Nun : want fy hebben volhardt den HEERE na te volgen.
13. Alfo ontftack des HEEREN toorn tegens Ifraël, ende hy deedfe omfwerven in de woeftijne , veertigh jaer: tot dat verteert was het gantfche geflachte, het welcke gedaen hadde , dat quaet was in de oogen des HEEREN, vergel. Kap. 14 en 26: 64, 65.
14. Ende fiet, gylieden zijt opgeftaen in ftede Van uwe vaderen, gylieden zijt de opvolgers van uwe geftorven vaderen, eene menigte van fondige menfchen ; het fchijnt , of gy alleen daertoe vermenigvuldigd zijt , om de boosheid uwer vaderen nae te volgen , om de hittigheyt van des HEEREN toorn tegens Ifraël te vermeerderen , en ons volk nieuwe en nog meerdere plagen te veroorzaken.
15. Wanneer gy van achter Hem u fult af keeren , en volharden in uwe hardnekkigheid , fo fal Hy wijders voortvaren hem, het ganfche volk van Ifraël, te laten fterven in de woeftijne : ende gy fult al dit volck verderven , gy zult aenleiding geven , dat Ifraël verdaen worde. ,
Mofe nam dit voorftel van de Rubeniten en Gaditen zeer euvel op ; hy meende , dat deze twee Stammen zich van Ifraël wilden afzonderen, of ten minfte zich van de moeite ontflaen, om Canaan te helpen innemen. — Ook ftond het te vreezen , dat het voorbeeld der Rubeniten en Gaditen aen de overige Stammen den lust ontnemen zoude, om zich over de Jordaen te legeren en de inwooneren van Canaan te beoorlogen. ■ Daerenboven begreep Mofe , dat deze afzondering van twee Stammen eenen zeer gevaerlyken invloed op den Godsdienst hebben konde , vermids de2elve de vet*
III. DEEL. Pp 2



59ö N U M É R I XXXIL
menging met afgodifche Heidenen ligter, en het gevaer, van door dezelve verleid te worden, grooter maekten.
16. Doe traden fy, de Overfte der Rubeniten en Gaditen, toe tot hem, ende feyden; Wy fullen hier fchaepskoyen bouwen voor ons vee, ende fteden verfterken voor onfe wijven en kinderkens.
Zy verklaerden zich nader, dat hun voornemen niet anders was, dan by voorraed horden voor hun vee op te flaen.en, door het veifterken van eenige verwoefle plaetfen, een veilig verblijf aen hunne vrouwen en kinderkens te verfchaffen, en dat alle de volwasfen mansperfonen onder de beide Stammen de eerfte zijn zouden, om met de overige Ifraeliten over de Jordaen te trekken, en hen Canaan te helpen veroveren; zy voegden 'er daerom by
17. Maer wy felve fullen ons toe-ruften en de wapenen opnemen, haeftende voor het aengefichte der kinderen lfraëls, tot dat wyfe aen hare plaetfe fullen gebracht, en in Canaan gevestigd hebben: ende onfe vrouwen en kinderkens fullen middelerwijl blijven in de vafte fteden, aen deze zijde van de Jordaen , in welke wy ook eenige manfchap zullen dienen te laten blijven, ter harer beveiliging van wegen de inwoonderen des lants; de Moabiten, Edomiten, en andere omliggende volkeren.
18. Maer wy, en alle volwasfen mansperfonen , die tot onze Stammen behooren, zullen ons wapenen, met Ifraël over de Jordaen trekken, en wy fullen niet wederkeeren tot onfe huyfen ; tot dat fich de kinderen lfraëls tot erffelicke befkters fullen geffcelt hebben een yeder van fijne erffenifie.
19. Want wy en fullen met hen niet erven aen gene zijde der Jordane , ende verder henen : als onfe erffenilfe ons toegekomen fal zijn aen defe zijde der Jordane, tegen den opgangh der Zonne, of aen de oostzijde; met dit aendeel zullen wy ons voor altoos laten vergenoegen, en de westzijde der Jordaen aen onze Broederen overlaten.
ao. Doe feyde Mofe tot hen ; Indien gy defe
fa-



N U M E R I XXXII. 59?
fake doen fult, indien gy u voor het aengefichte des HEEREN fult ruften ten ftrijde,
21. Ende een yeder van u , die toegeruft is, over de Jordane fal trecken vóór het aengefichte des HEEREN; tot dat hy fijne vyanden voor fijn aengefichte uyt de befittinge fal verdreven hebben ,
22. Ende het lant voor het aengefichte des HEEREN, in zijne tegenwoordigheid en door zijnen machtigen byftand, ondergebracht zy; fo fult gy daer na wederkeeren , ende onfchuldigh zijn voor den HEERE, ende voor Ifraël, dan is 'er in dit uw verzoek geen misdaed , het zal u worden ingewilligd : ende dit lant Gilead aen deze zijde van de Jordaen, fal u en uwen nazaten ter befittinge zijn voor het aengefichte des HEEREN.
23. Indien gy daerentegen alfoo niet fult doen,
ingeval gy uwe belofte niet vervult, en Ifraël helpt in het veroveren van Canaan, fiet, fo hebt gy aen den HEERE gefondigt : doch gy fult de geduchte ftraf uwer fonde gewaer worden, alsfe u vinden fal.
24.. Bouwet u fteden voor uwe kinderkens, ende koyen voor uwe fchapen: ende doet, wat uyt uwen monde uytgegaen is.
25. Doe fpraken de hoofden van de kinderen Gads, ende de kinderen Rubens tot Mofe , feggende : Uwe knechten fullen doen, gelijck als mijn heere gebiedt.
26. Onfe kinderkens, onfe wijven, onfe have, ende alle onfe beeften fullen aldaer zijn in de fteden van Gilead ;
27. Maer uwe knechten fullen overtrecken , al
wie ten heyre geruft is, of, een ygelyk ten heire toege-
rust, voor het aengefichte des HEEREN, tot den ftrijt, gelijck als mijn heere gefproken heeft.
28. (c) Doe geboodt Mofe, wetende, dat hy eerlang
CO Jol*- tt 13- ends 4: 12. III. DEXi. Pp 3



593 N U M E R I XXX'I.
fterven zoude, harent halven , met opzicht tot hun ingewilligd verzoek, den Priefter Eleazar, ende Jofua den fone van Nun , ende den Hoofden der vaderen van de ftammen der kinderen Ifraè'ls:
29. Ende Mofe feyde tot hen; Indien de kinderen Gads, ende de kinderen Rubens met ulieden over de Jordane fullen trecken, een yeder, die geruft is ten oorloge , voor het aengefichte des HEEREN ; als het lant voor uw aengefichte fal ondergebracht zijn , fo fult gy hen het lant Gilead ter befittinge geven.
30. Maer indien fy niet geruftet met u fullen overtrecken , fo fullen fy tot befitters geftelt worden in 't midden van vlieden in den lande Canaan.
31. Ende de kinderen Gads, ende de kinderen Rubens antwoordden, feggende: Wat de HEERE tot uwe knechten gefproken heeft , fullen wy alfoo doen.
32. Wy fullen geruftet overtrecken voor het aengefichte des HEEREN nae 't lant Canaan : ende de befittinge onfer erffeniffe fullen wy hebben aen defe zijde der Jordane.
33. (d) Alfo gaf Mofe haerlieden, den kinderen Gads, ende den kinderen Rubens, ende den halyen ftam van Manaffe, Jofephs fone, het Koninckrijck van Sihon , Koningh der Amoriten, ende het Koninc-krijck van Og, Koningh van Bafan: het lant met de fteden van dien in de lantpalen, de fteden des lants rontomme.
34. Ende de kinderen Gads bouweden , dat is verbeterden en verfterkten, Dibon, ende Ataroth, ende Aroër:
35. Ende Atroth Sophan, ende Jaè'zer, ende Jogbeha :
36. Ende Beth-Nimra, ende Beth-Haran: vafte fteden ende fchaepskoyen.
37- En-
00 Dsw. 3: rs. JoC 13: 8. »nde 22: 4.



N U M E R I XXXII. 599
37. Ende de kinderen Rubens bouweden Hesbon, ende Eleale, ende Kiriathaim :
38. Ende Nebo , ende Baal - Meon, verandert zijnde van name, opdat de namen van vreemde Goden, gelijk Nebo en Baal waren , niet zouden genoemd , en alle overblijffels van afgoderye zouden te niete gedaen worden , ende Sibma: ende fy noemden de namen der Heden , die fy bouwden, met [andere] namen.
39. (e) Ende de kinderen Machirs, des foons van Manaffe , gingen nae een gedeelte van Gilead, omtrent net gebergte van dien naem, ende namen dat in:
ende fy verdreven de Amoriten, die daer inne waren, uyt de befittinge.
40. So gaf Mofe een aenmerkelyk gedeelte in die helft van Gilead , welke aen die van Manasfe ten deele viel, vergel. Deut. 3: 12, 13 aen den nakomelingen van Machir, den foon van Manaffe: ende hy, Machir, die reeds lang geftorven was , zie Gen- 50: 23 , woonde daer in, voor zoo ver dit land door zijne nazaten bewoond werd.
41. Jaïr nu, de foon van Manaffe, die van zijner Moeder zijde uit Manasfe afkomftig was , gingh henen ende nam haerlieder dorpen in , de vlekken namelyk der Amoriten ; ende hy noemde die Havvoth Jaïr, dat is de wooningen van Jaïr.
Van 's Vaders zijde was Jaïr uit de Stam van Juda, zie 1 Chron. 2: 21,22. maer hy had zich by de kinderen van Machir gevoegd, en verfcheiden kleine plaetfen der Amoriten ingenomen ; om deze reden kreeg hy zijn erfdeel , onder de kinderen van Manasfe, aen de oostzijde van de Jordaen.
42. Ende Nobah, een zeker voornaem perfoon, in het een of ander geflacht van Manasfe, gingh henen , ende nam Kenath in , met hare onderhoorige plaetfen, ende noemdefe Nobah nae fijnen name.
De halve Stam Manasfe voegde zich by de Rubeniten en Gaditen, omdat deze Stam, federt de eerfte telling, aenmerkelyk aengegroeid, en mede zeer rijk was in vee. Schoon de
(t) Genef. 50: 23.
III. DEEL. Pp 4



doe- N U M E R X XXXIIL
Staetsgefteltenis van Ifraël nauwst verbonden was met den afc^ kerbouw, was het echter niet noodzakelyk, dat alle de Stammen , zonder uitzondering, alleen den akkerbouw oeffenden s Dit oogmerk werd genoegzaem bereikt , indien flegts de meeste, en althans die, welke het eigenlyk gezegde Canaan kwamen bewoonen, dit beroep aenvaerden; terwijl het over Jordacnfche zonderling gefchikt was voor de Veeboederye.
HET XXXIII. KAPITTEL.
Eene Geschiedkundige opgaef van alk de leger plaetfen^ welke' de Ifraeliten bejïagen hebben van Egypten af tot aen de Jordaen toe, vs. 1-49. — Gods bevel om Canaan in te nemen, vs. 50-56.
1. "T\It zijn de reyfen der kinderen lfraëls, die
uyt Egyptenlant uytgetogen zijn, nae de welgeregelde ®rde van hare heyren ; door de hant en onder het beftuur van Mofe ende Aaron.
2. Ende Mofe fchreef, elk van hare uyttochten, nauwkeurig op , nae hare reyfen en onderfcheiden legerplaetfen , nae den mont en op uitdrukkelyk bevel des HEEREN, om de gedachtenis van Gods zonderlinge daden, ten behoeve van Ifraël, te bewaren: ende dit zijn hare reyfen, nae hare uyttochten.
3. («) Sy reyfden dan van Ramefes, hunne algemeene verzamelplaets in Egypten, in de eerfte maent, op den vijftienden dagh der eerfter maent:des anderen
daegs van Paefchen , nadat zy te vooren het Paescblam geflagt en gegeten hadden, togen de kinderen lfraëls uyt door eene hooge hant, en Gods wonderdoend Alvermogen , voor de oogen aller Egyptenaren, vergel. Exod. 1 2.
4. Als de Egyptenaers begroeven de gene, welc¬
ke
(e) Esnd. ra: 37.



N U M E R I XXXIII. êoi
|ce de HEERE onder hen gefiagen hadde, te weten alle hunne eerftgeborene , die door den flaenden Engel gedood waren: oock hadde de HEERE gerichten geoeffent aen hare goden; zie Exod. 12: 12. ' 5. Als de kinderen Ifraè'ls van Ramefes verreyfl waren, fo legerden fy hen tot Succoth; alwaer zy bevel kregen om hunne eerstgeborenen voor den Heere aftezonderen » ter gedachtenis dat hunne eerstgeborenen, toen die der Egyptenaren gedood werden , gunftig gefpaerd waren, Exod. 3.
6. (b) Ende fy verreyfden van Succoth , ende legerden hen in Etham , het welcke aen 't eynde der woeftijne is ; onder het eerfte geleide van de Vuuren Wolk-kolom, Exod. 13: 2o.
7. (c) Ende fy verreyfden van Etham, ende keerden weder nae Pi - hachiroth, dat tegen over Baal-Zephon is: alwaer zy door de roode Zee geleid zijn, Exod. 14: 2 ; ende fy legerden hen voor Migdol.
8. Ende fy verreyfden van Hachiroth, ende gingen over door 't midden van de zee nae de woeftijne: terwijl Pharao verdronk met al zijn heir, zie Exod. 14: 23. ende fy gingen drie dagreyfen in de woeftijne Etham, ende legerden hen in (d) Mara, alwaer het bittere water in zoet veranderd werd, Exod. 15: 23.
9. Ende fy verreyfden van Mara, ende quamen tot (e) Elim : In Elim nu waren twaelf waterfonteynen , ende t'feventigh palmboomen , ende fy legerden hen aldaer, Exod. 15:27.
10. Ende fy verreyfden van Elim , ende legerden hen aen de fchelfzee , daer zy zich naer Arabië keert; deze legerplaets wordt in Exodus niet genoemd, omdat 'er niets byzonders was voorgevallen.
11. Ende fy verreyfden van de fchelfzee, ende (ƒ) legerden hen in de woeftijne Sin, alwaer het Manna begon te regenen, Exod. 16".
12. Ende fy verreyfden uyt de woeftijne Sin, ende fy legerden hen in Dophka.
Exod. 13: 20. (c) Exod. 14: 2. CO Exod. 15: aa, 23. Ce) Exod. 15: 27. (/) Exod. 16: 1.
III. DEEL. Pp 5



60% N U M E R I XXXIII.
13. Ende fy verreyfden van Dophka , ende legerden hen in Alus.
De beide legerplaetfen , vs. 12 en 13 genoemd, worden in Exodus niet gemeld, om de opgegeven reden vs. 10.
14. Ende fy verreyfden van Alus , ende legerden hen in (g) Raphidim, doch daer en was geen water voor het volck om té drincken ; maer het Godlyk Alvermogen bracht water voort uit eenen Steenrots, Exod. 17. en hier viel ook de flag voor tegen de Amalekiten.
15. So verreyfden fy van Raphidim , ende (h) legerden hen in de woeftijne Sinai , alwaer de Wet gegeven , en de ganfche Godsdienst ingefteld werd, Exod, 19: r tot Num. 10: 10.
16. Ende fy verreyfden uyt de woeftijne Sinai, ende (') legerden hen in Tabeëra en Kibroth - taava, alwaer eene groote verwoefting onder het volk werd aengerecbt, omdat zy het Manna verfmaed en vleesch begeeid hadden, zie Kap. 11. en vergel. onze aenteekening op Kap. 10:12 , bl. 415.
17. Ende fy verreyfden van Kibroth-taava, ende legerden hen in Hazeroth , alwaer Mirjam tegen Mofe opftond, Kap. 12: 1-15-
18. Ende fy verreyfden van Hazeroth, ende legerden hen in Rithma, Kap. 12: 16. of Kades-barnea, Deut. 1:19- alwaer, volgens Kap. 13 en 14, een zwaer oproer door de verfpieders veroorzaekt werd, tot ftraf van 't welke zy tot een 40 jarig omzwerven veroordeeld wierden.
19. Ende fy verreyfden van Rithma, ende legerden hen in Rimmon-Perez.
20. Ende fy verreyfden van Rimmon - Perez , ende legerden hen in Libna.
ai. Ende fy verreyfden van Libna, ende legerden hen in Riffa.
22. Ende fy verreyfden van Riffa, ende legerden hen in Kehelatha.
23. Ende fy verreyfden van Kehelatha, ende legerden hen in 't gebergte van Sapher.
24. En-
Q) Exod. 17: 1. O) Esod- '9= I- CO bov. 11: 34,35.



N U M E R I XXXIII. 603
24. Ende fy verreyfden van 't gebergte Sapher, ende legerden hen in Harada.
25. Ende fy verreyfden van Harada , ende legerden hen in Makheloth.
26. Ende fy verreyfden van Makheloth , ende legerden hen in Tachath.
27. Ende fy verreyfden van Tachath, ende legerden hen in Tharah.
28. Ende fy verreyfden van Tharah , ende legerden hen in Mithka.
29. Ende fy verreyfden van Mithka , ende legerden hen in Hafmona.
30. Ende fy verreyfden van Hafmona , ende (k) legerden hen in Moferoth.
Van alle de legerplaetfen, welke van vs. 19 tot 30 worden opgenoemd, vind men nergens anders eenig befcheid. Men dient de meefte derzelve flegts aentemerken als rustplaetfen, alwaer het leger voor eenen korter tijd gerust heeft, zonder zich aldaer , met ontpakking en oprichting van den Tabernakel, neder te flaen. Voorts wandelden de Ifraeliten, door de v/oestijne Paran, in een onbewoond land; deze rustplaetfen waren ftreken, bezijden den gewoonen weg; zoodat zy geene namen hadden , eer de Ifraeliten die aen dezelve gaven; waer door ook de juiste legging dier plaetfen te bepalen zeer moejelyk, en van velen zelfs onmogelyk is.
31. Endefy verreyfden van Moferoth, ende legerden hen in Bene-Jaakan.
Uit vergelijking van Deut. ro: 6,meenen fommigen te moeten befluiten, dat de Ifraeliten dan eens voor, dan eens weder rugwaerds gekeerd zijn, van Bene-Jaakan nae Mozera , en wederom van Mozera nae Bene ■ Jaakan.
32. Ende fy verreyfden van Bene-Jaakan, ende legerden hen in Hor-Gidgad, dezelfde plaets, die Deut. 10: 7. Gudgod genaemd wordt.
33. Ende fy verreyfden van Hor-Gidgad, ends legerden hen in Jotbatha of Jotbatb, Deut. 10: 7.
(k) Deut. 10: 6, III. DEEL.



6q4 N U M E R I XXXIII.
34. Ende fy verreyfden van Jotbatha, ende Ie= gerden hen in Abrona.
35. Ende fy verreyfden van Abrona , ende legerden hen in Ezeon-Geber, by Eloth aen deScbelfzee» Deut. 2: 8. 1 Kon. 9: 26.
li Alle de tochten van vs. 16 tot vs. 3 5 zijn gedaen, geduurende het omzwerven van Ifraël door de woestijne, van het tweede tot het 4ofte jaer , na den uittocht uit Egypten; in welken tijd de ganfche vergadering boven de 20 jaren oud, behalven Jofua en Caleb, in deze woestijne geftorven en begraven is. In een der genoemde plaetfen, (zonder dat men bepalen kan.welke?) is het fchroomelyk oproer van Korah en zijne aenhangers voorgevallen, Kap. 16. 't welk de eenige murmureering is waer van wy in die 3 8 jaren lezen; zulk een indruk fchijnt de flrafpefening en bedreiging te Kades- barnea gemaekt te hebben.
36. Ende fy verreyfden van Ezeon-Geber, ende (l) legerden hen in de woeftijne Zin ; dat is Kades, op de grenzen van Edom, alwaer Mirjam geftorven is, en andu ^ael water uit de rots werd voortgebracht, Kap, 20: 1,8, 14 1 k5-
37. Ende fy verreyfden van Kades , ende (m) legerden hen aen den bergh Hor, aen 't eynde des lants Edom, Kap. 20: 22.
38. (») Doe, gingh de Priefter Aaron op den bergh Hor, nae den mont des HEEREN , ende fterf aldaer : in 't veertigfte jaer na den uyttocht der kinderen lfraëls uyt Egyptenlant, in de vijfde maent, op den eerften der maent, Kap. 20:23-27.
39. Aaron nu was hondert ende drie en twintigh jaer oudt; als hy fterf op den bergh Hor.
40. (0) Ende de Canaaniter , de Koningh van Harad, die in 't zuyden woonde in den lande Canaan , hoordé dat de kinderen lfraëls aenquamen, waerop hy uittoog, om hun tegen te ftaen; maer de Heer verleende zijn volk eene heerlyke zegeprael, Kap. 21: 3.
41. Ende fy (p) verreyfden van den, bergh Hqr,
om
(f) bov. ao: ï. o) bov. 20: 22. (») bov. 20: as. Deut. 3»; 59. (O bov. ïl: (P) *>ov- 21:4-



N Ü M E R I XXXIII. 6oS
èm het land der Edomiten om te trekken, ende legerden hen in Zalmona; mogelyk werd hier de koperen flang ongerecht, Kap. 21: 9-. ^
42. Ende fy verreyfden van Zalmona, ende legerden hen in Phunon.
43. Ende fy verreyfden van Phunon , ende M legerden hen in Oboth, Kap. 21: 10. W
44- Ende fy verreyfden van Oboth, ende legerden hen aen de heuvelkens Abarim in de lantpale Moabs Kap. 21:11.
, 45. Ende fy verreyfden van de heuvelkens [Abarim]. ende legerden hen in Dibon-Gad; by de beke
Zered, Kap. 21: 12.
46. Ende fy verreyfden van Dibon-Gad , ende legerden hen in Almon-Diblathaim, over de Arnon Kap. 21: 13. alwaer de Put Beer ontfprongen , en de ze»e' prael over Sihon en Og bevochten is. b
47. Ende fy verreyfden van Almon-Diblathaim^
tegen Ne'no!" " °f ^ ^ Abarim >
48. Ende fy verreyfden van de bergen Abarim ende legerden hen m de vlacke velden der Moabi' ten, aen de Jordane van Jericho, Kap. 22-1
49- Ende fy legerden hen aen of langs de jordane en wel van Beth-Tefimoth, tot aen (r) Abel Sittim' inde vlacke velden der Moabiten, kap. 25-7
50. Ende de HEERE fprack tot Mofe in de
, ?l' SVre£kt £ot de kinderen lfraëls, ende fe£t tot hen : Wanneer gylieden over de Jordane ftd gegaen zyn in 't lant Canaan, om het zelve te veroveren: 52. {*) 00 fult gy alle inwoonderen des lants voor uw aengefichte uyt de befittinge verdrijven door hen geheel te verdelgen: want als verfoeilyke Afgoden! «lienaers zijn zy ter uitroejing verweezen, vergel. Exod. 23; 3 3
M^SLfi «bov^- CODeut.7:aj3,&Jc. III. DEfiE.



6q6 N U M E R I XXXIII.
en Deut. 20: 16-18, en, indien zy niet verdelgd wierden, zouden de Ifraeliten gevaer lopen, om door hen tot afgoderye verleid te werden ; ende daerenboven zult gy alle hare beeltenilTen, die uit fteen , ter eere van hunne Goden, gehouwen zijn, verderven: oock lult gy alle hare gegotene beelden verderven , ende alle hare hoogten, welke zy hebben opgeworpen , om aen hunne afgoden te rooken, verdelgen en flechten.
53. Ende gy fult het lant in erflicke befittinge nemen , ende daer in woonen: want ick heb u dat lant gegeven, om het felve erflick te befitten.
54. Ende gy fult het lant in erflicke befittinge nemen door het lot, nae uwe geflachten, (t) den genen, die vele zijn, fult gy hare erffeniffe meerder maken, ende dien, die weynigh zijn, fult gy hare erffeniffe minder maken; waer henen yemanden 't lot fal uytgaen, dat fal hy hebben: nae de ftammen uwer vaderen fult gy de erffeniffe nemen, vergel. Kap. 26: S3"56-_
55. Maer indien gy de mwoonderen des lants niet van tijd tot tijd en fult voor uw aengefichte uyt de befittinge verdrijven, maer hen gerust onder u laten woonen vooral wanneer gy met hun eenige vriendfchap aengaet, fo fal 't gefchieden , dat, die gy van hen fult laten overblijven, (v) tot doornen fullen zijn in uwe oogen , ende tot prickelen in uwe zijden, zy zullen u zoo veel verdriet en fmerten veroorzaken, als een wonde in het oog, of een doorn die in de zijde fteekt, ende zy fullen u benaeuwen op het lant, daer inne gy woont ; zy zullen u verdrukken, en het u zeer bang
mal56 Ende 't fal gefchieden, dat ick u fal doen, gelijck als ick hen dachte te doen; die oordeelen, welke zy verdiend hadden, zal ik over u brengen , u voor hen doen vlieden, en eindelyk uit dit land geheel verdrijven.
Deze bedreiging is blijkbaer vervuld , zie onder anderen Richt. 2: 18. 4= 3- 6' 6- enz-
HET
Cv) Jof 13:13. Richt. 2: 3.



N U M E R I XXXIV. 60?
HET XXXIV. KAPITTEL.
denwijzing der landpalen van Canaan, vs. 1-13. —• Fan de perfonen, die dit land bezitten moesten, vs. 13-15. en van de mannen, die het zelve moesten uitdeelen, vs. 16-29.
ï. Y0orts rPrack de HEERE tot Mofe, feggende :
2. Gebiedt den kinderen lfraëls , ende fegt tot hen; Wanneer gy in 't lant Canaan ingaet; fo fal dit het lant zijn, dat u ter erffeniffe vallen fal; het lant Canaan, nae fijne lantpalen , zoo ais ik dezelve nu
zal aanwijzen.
Deze aenwijzing was nodig , opdat de Ifraeliten weten zouden, welke volkeren zy verdrijven, en welke landen zy In bezit nemen moesten; als mede, om het volk tot het innemen van dit land des te meer aen te moedigen, vergelijk echter hier mede onze aenteekening op Exod. 23: 31.
3. (a) De zuyderhoeck, van het Oosten tot het Westen, met zijne verfcheiden bogten, door bergen en woestijnen veroorzaekt , deze zuiderhoek van Canaan, nu fal u zijn van de woeftijne Zin, aen de zijden van Edom, wiens land grenst aen-de gemelde woestijne Zin, ende de zuyder lantpale , het uiterfte van uw land ten Zuiden, fal u zijn van het eynde der Soutzee tegen t ooften: zoodat de zuiderhoek in het Oosten beginnen zal
aen de doode zee , en van daer westwaerts henen loopen, langs de woestijne Zin.
4. Ende defe lantpa'e fal u omgaen van 't zuyden, nae den opgangh van Akrabbim, een deel aen het zuider gedeelte van de doode Zee, Jof. 15: 3. ende doorgaen nae een gedeelte van de woestijne Zin ; liggende aen het zuiden van Canaan , zie Kap. 13: 22, 26 , f» yof. 15: 1. III. DEEL.



6o8 N U M E R I XXXIV.
ende hare uytgangen fullen zijn , van 't zuydeh nae Kades Barnea: ende fy fal uytgaen nae HazarAddar, ende doorgaen nae Azmonj eene plaets aen het westeinde van het gebergte van Edom.
5. Voorts fal defe lantpale omgaen, en naer het Westen nog grooter bogt maken van Azmon nae de riviere Van Egypten: ende hare uytgangen fullen zijn nae de Middel.'andfehe zee, die in 't vervolg meermalen de Groote zee genaemd wordt, in vergelijking met de binnenlandfche meiren , Cinnereth en de Doode zee.
6. Aengaende de lantpale van 't wellen , daer fal u de groote of Middellandfche zee de lantpale zijn: Dit fal u de lantpale van 't wellen zijn.
7. Voorts fal u de lantpale van 't noofden defe zijn : van de groote zee af fult gy u den bergh Hor afteeckenen.
Deze berg was onderfcheiden van Hor, op welken Aaron geftorven is , Kap. 20: 22 , want die lag ten Zuiden van Canaan, op de grenzen van Edom, Kap. 33: 38; maer deze fchijnt een gedeelte geweest te zijn van den Libanon , die ten Noorden van Canaan lag.
8. Van den bergh Hor fult gy afteeckenen tot daer men komt te Hamath : ende de uytgangen defer lantpale fullen zijn nae Zedad , vergel. Ezech. 47: 15-3 6.
9. Ende defe lantpale fal uytgaen nae Ziphron: ende hare uytgangen fullen zijn te Hazar - Enan: dit fal u de noorder lantpale zijn , vergel. Ezech.
10. Voorts fult gy u tot eene lantpale tegen t oolfen afteeckenen van Hazar-Enan, nae Sepham,
aen den oorfprong der Jordane.
11. Ende defe lantpale fal afgaen van Sepham, nae Ribla, tegen 't oollen van Ain : daer na fal defe lantpale afgaen, ende ftrecken langs den oever van de zee Cinnereth, anders de zee van Galilea Of Tiberias, ooftwaert.
12. Voorts fal defe lantpale afgaen langs de Jor¬
dane,



N U M E R I XXXIV» 609
dane, ende hare uytgangen fullen zijn aen de Soutzee : Dit fal u zijn het lant nae fijne Iantpalen rontomme.
13. Ende Mofe geboodt den kinderen lfraëls, feggende: Dit is het lant, dat gy door 't lot ten erve innemen fult, het welck? de HEERE den negen ftammen , ende den halven ftam te geven geboden heeft ; want Ruben, Gad en de halve Stam van Manasfe, hebben reeds hun erfdeel aen deze zijde van de Jordaen.
14. Want de ftam van de kinderen der Rubeniten nae het huys harer vaderen, ende de ftam van de kinderen der Gaditen nae het huys harer vaderen, hebben ontfangen: mitsgaders de halve ftam van Manaffe, heeft hare erffeniffe ontfangen.
15. Twee ftammen, ende een halve ftam hebben hare erffeniffe ontfangen aen defe zijde der Jordane van Jericho ooftwaert tegen den opgangh der Zonne.
16. Voorts fprack de HEERE tot Mofe,feggende:
17. (b) Dit zijn de namen der mannen, die ulieden dat lant ten erve füllen uytdeylen: Eleazar de Priefter, ende Jofua de fone van Nuh.
18. Daer toe fult gy. uyt elcken ftam éénen Overften nemen , om het lant ten erve uyt te deylen.
19. Ende dit zijn de namert defer mannen: van den ftam Juda, Caleb, fone van Jep hunne.
20. Ende van den ftam der kinderen Simeons, Semuël, fone van Ammihud.
21. Van den ftam Benjamin, Elidad, fone van Chiflon.
22. Ende van den ftam der kinderen Dans, de Overfte Bukki, fone van Jogli.
23. Van de kinderen Jofephs; van den ftam der kinderen Manaffes. de Overite Hanniël, fone vau Ephod.
Cb) Jol". 14: I.
III. deel. Qjj



6io N U M E R I XXXIV.
24. Ende van den ftam der kinderen Ephraims, de Overfte Kemuè'1, fone van Siphtan.
25. Ende van den ftam der kinderen Zebulons, de Overfte Elizaphan, fone van Parnach.
26. Ende van den ftam der kinderen Iffafchars, de Overfte Paltiël, fone van Azzan.
27. Ende van den ftam der kinderen Afers, dc Overfte Ahihud, fone van Selomi.
28. Ende van den ftam der kinderen van Naphtali, de Overfte Pedaël, fone van Ammihud.
29. Ditzijnfe, diende HEERE geboden heeft, den kinderen lfraëls de erffeniffen uyt te deylen, in den lande Canaan.
Omtrent de bepaling der mannen, die het land Canaan moesten uitdeelen , hebben wy twee zaken aen te merken.
I. Het was zeer nood'g, dat 'er eenige perfonen aengefteld wierden, om het land Canaan uittedeelen: want, fchoon deze uitdeeling door het lot gefchieden moest, zoo was 'er evenwel een opzicht noodig, om zorg te dragen, dat de Landftreeken, waer over zou geloot worden, behoorlyk verdeeld wierden, en 'er , in het trekken der loten, geen bedrog gepleegd, en alle aenleiding tot gefchillen afgefneeden wierd.
II. De Stammen worden hier niet in die zelfde orde genoemd, als by de eerfte telling Kap. 1. noch ook als by de tweede telling Kap. 26. Dan 'er is eene zeer byzondere Wijsheid op te merken, in de Stammen zoo te rangfcbikken, als zy hier in orde genoemd worden: te weten, zy worden hier opgeteld, volgens hunne woonplaetfen, die zy naderhand in Canaan gehad hebben. Aen Juda, hier eerst genoemd, werd het eerfte eifdeel gegeven, Jof. 15; Simeon, het tweede genoemd, had zijn lot zoo naeby Juda, dat hy, talrijker zijnde, een gedeelte kreeg van Judas lot, Jof. 19. Benjamin, de derde genoemd, lag mede zoo naeby aen Juda, dat zy, by de fcheiding der overige Stammen, te zaem verbonden bleeven, enz.
Deze byzonderheid levert een allerduidelykst bewijs op, dat Mofe door de leiding van Gods Geest gefchreeven hebbe. \
HET



N U M E R I XXXV. 611
HET XXXV. KAPITTEL.
Twee aenmerkelyke bevelen, r. omtrent liet Erfdeel der Leviten , vs. i - 8. 2. omtrent de Vryfleden voor ongelukkige doodflageis, vs. 9-34.
1. ]7Nde de HEERE fprack tot Mofe , in
de vlacke velden der Moabiten , aen de Jordane van Jericho, feggende:
2. (a) Gebiedt den kinderen lfraëls, dat fy van de erffeniffe harer befittinge den Leviten fteden fullen geven om te bewoonen : daer toe fult gylieden den Leviten voorfteden geven, aen de fteden rontom defelve , dat is, eenig land , hef welk rondom hunne Steden gelegen is.
3. Ende die fteden fullen fy hebben om te bewoonen : maer hare voorfteden, de landeryen rondom hunne Steden liggende, fullen zijn tot weiden voor hare beeften, ende voor hare have, ende voor al haer gedierte.
4. Ende de voorfteden der fteden, die gy den Leviten geven fult, fullen van den ftadts-muer af ende nae buyten, van duyfent ellen zijn rontomme; deze ruimte zullen zy gebruiken tot lootfen, fchuuren, ftah lingen, tuinen , enz.
5. Ende gy fult meten van buyten der ftadt, van het uiterfte der gemelde 1 oco ellen, aen den hoeck tegen 't ooften twee duyfent ellen, ende aen den hoeck van 't zuyden twee duyfent ellen, ende aen den hoeck van 't weflen twee duyfent ellen, ende aen den hoeck van 't noorden twee duyfent ellen , dat de ftadt in 't midden zy : Dit fullen
00 Jof. ai: 2,
III. DEEL. QjJ 2



6n N U M E R I XXXV.
fy hebben tot voorfteden van de fteden , en tot weilanden gebruiken. In alles moeten zy derhalven eene ruimte van 3000 ellen hebben rondom hunne Steden, makende 440 Rhijnlandfche Roeden.
6. (b) De fteden nu, die gy den Leviten fult geven, fullen zijn, fes vryfteden, drie in het eigenlyk gezegde Canaan, en drie aen de oostzijde der Jordaen, die gy geven fult , op dat de ongelukkige dootflager, die tegen zijnen wil en zonder opzet iemand gedood heeft, daer henen vliede , en aldaer -veilig zy : ende boven defelve zes Vryfteden, fult gy [ƒ<?] twee en veertigh fteden geven, in alles 48 Steden.
7. Alle de fteden , die gy den Leviten geven fult, fullen zijn acht en veertigh fteden; die felve met hare voorfteden.
8. De fteden, die gy van de befittinge der kinderen Ifraè'ls geven fult, fult gy van dien Stam, die 'er vele heeft, vele nemen, ende van dien Stam, die 'er weynige heeft, weynige nemen: een yeder fal nae fijne erffenilfe , die fy fullen erven , van fijne fteden den Leviten geven. De uitvoering van dit bevel, vinden wy Jof. 21: 41.
Ten opzichte dezer Steden van de Leviten, heeft men het volgende op te merken.
I. De Leviten kreegen wel geene akkeren of wijngaerden, gelijk hunne Broeders ; maer God droeg evenwel zorg, dat hun plaetfen ter bewooning gegeven wierden, en dat zy, buiten hunne Steden, ook eene genoegzame hoeveelheid van land hebben zouden , ter onderhouding van hun vee.
II. Men moet de bepaling der Leviten , aen deze Steden, niet in dien ftrengen zin opvatten, dat het aen de Leviten niet geoorloofd zoude geweest zijn, in andere Steden, en byzonder in dia Stad, alwaer de Tabernakel ftond gevestigd te worden, huizen te koopen of te huuren : want elders ontmoet men
roorCO Jof. ti: 21. •



N U M E R I XXXV. 613
voorbeelden, dat zy ook in andere Steden gewoond hebben. Met hunne toelating , mogten ook andere menfchen by hen in hunne Steden woonen, zonder dat deze Wet daerdoor gefchonden werd.
III. De voorfteden werden den Leviten alleen gegeven tot onderhoud van hun vee ; en daerom was het hun niet geoorloofd deze velden tot bouwlanden of wijngaerden aen te leggen : Dit hadden zy ook niet noodig, vermids zy, uit de eerftelingen en tienden , eenen overvloed kreegen van veld- en boomvruchten.
IV. De Vryfteden voor ongelukkige doodflagers werden geplaetst onder de Steden der Leviten; omdat zy een foort van gewijde plaetfen waren: zulke menfchen bevonden zich aldaer onder 't opzicht van de dienaers van God. Voeg 'er by, dat deze ganfche zaek affchaduwde, hoe de zondaers alleen tot Christus, die door de Levitifche Priesteren werd afgebeeld, de toevlucht nemen moesten.
9. Voorts fprack de HEERE tot Mofe , om de Wet, de Vryfteden betreffende, nader te verklaren. Dit ftuk was van het uiterfte belang, opdat onfchuldige doodflagers niet zouden geftraft worden, en de fchuldige van deze Vryfteden geen misbruik maken zouden. Het behaegde daerom den Heere, omtrent deze aengelegen zaek, eenige nadere bevelen te geven, gelijk hy Exod. 21; 13 beloofd had, feggende :
10. Spreeckt tot de kinderen lfraëls, ende fegt tot hen: (c) Wanneer gy over de Jordane gaet nae het lant Canaan, wanneer gy dit gezegend land werkelyk zult ingenomen en verdeeld hebben, vergel. Deut. 19: 1, 2.
11. So fult gy maken, dat u de fteden te gemoete liggen, zoodat men derwaers gemakkelyk kan henen vlieden, te weten die Steden, [die~] u tot vryfteden fullen zijn : op dat de dootflager daer henen vliede, die eene ziele onwetens, by ongeluk, gefiagen heeft, zonder een boosaertig en opzettelyk voornemen, om zijnen broeder van het leven te berooven.
O) Deut. 19: 2. Jof. 20: 2,
III. deel. Qq 3



6i4 N U M E R I XXXV.
12. Ende defe fteden fullen u tot eene toevlucht
zijn, gefchikt voor ongelukkige doodflagers, om aldaer den wijk te neemen voor den \bloef\wreker : op dat de dootflager niet en fterve, tot dat hy voor de vergaderinge aen 't gerichte geftaen hebbe, en het, by een gerichtelyk onderzoek, geb'.eeken zy, dat hy den moord willens en wetens begaen heeft.
Onder den naem van bloedwreker, hebt gy te denken aen den naesten bloedverwant van d.en verflagenen. In het Oosten was het de gewoonte , en deze gewoonte had ook plaets by de Ifraeliten, dat de naeste bloedverwant van den verflagenen niet rustte , voor dat hy het bloed van zijnen Broeder, door het doodflaen van den moordenaer, gewroken had. Deze gewoonte baende fomtijds den weg tot aenhoudende doodflagen : want , wanneer iemand den doodflager van zijnen Broeder , in een bedenkelyk geval , gedood had, liep hy al wederom gevaer, dat de naestbeftaende van
den laetst-verflagenen zich aen hem wreekte. Om nu
deze fchroomelyke gevolgen voor te komen, verordende de Heere zes Vryfteden, in welke een doodflager tegen de vervolgingen van den bloedwreker beveiligd was , opdat de Richter de zaek behoorlyk onderzoeken mogte, Wanneer men bevond, dat het een opzettelyke moord was, moest de doodflager, volgens het vonnis der Richteren, geftraft worden ; maer zo het bleek . dat de doodflag ongelukkig en zonder opzettelyk voornemen gefchied was, kon de doodflager in eene der Vryfteden veilig leven tot op den dood van den Hoogepriester, wanneer de ganfche zaek gerekend werd geheel afgedaen te zijn.
13. Ende defe fteden, die gy geven fult, fullen fes vryfteden voor u zijn.
14. (d) Drie defer fteden, vervolgde de Wetgever, fult gy geven op defe zijde der Jordane , ende drie defer fteden fult gy geven in den lande Canaan : vryfteden fullen 't zijn.
Wanneer de Ifraeliten, in volgende tijden, hunne landpalen verder zouden hebben uitgebreid , mogten zy '«r, in het
ei-
OQ Deut, 4: 41. Jof. 20: 8.



N U M E R I XXXV. 615
eigenlyk gezegde Canaan , nog drie Vryfteden byvoegen, Deut. 19: 8 , 9.
15. Die felve fes fteden fullen den kinderen lfraëls, ende den vreemdelingh, die een Joodengenoot geworden is, ende niet alleen dezen, maer ook den bywoonder in 't midden van hen, al heeft hy den Joodfchen Godsdienst niet aengenomen , tot eene toevlucht
zijn : op dat daer henen vliede, wie eene ziele onverfiens en zonder opzet flaet.
16. Maer indien hy hem voorwetens en moedwillig met een yferen inftrument gefiagen heeft, dat hy geftorven zy, een dootftager is hy: defe dootflager fal fekerlick gedoodt worden , fchoon hy in een der Vryfteden gevlugt is , zal hy evenwel op het vonnis der Richteren, die de zaek onderzoeken moeten , met den dood geftraft worden.
17. Ofte indien hy hem voorbedachtelyk met eenen hantfteen , waer van men foude konnen fterven, gefiagen heeft, dat hy geftorven is, een dootflager is hy: defe dootflager fal fekerlick gedoodt worden.
18. Ofte indien hy hem met een houten hantinftrument, waer van men foude konnen fterven, gefiagen heeft, dat hy geftorven zy, een dootflager is hy : defe dootflager fal fekerlick gedoodt worden.
19. De wreker des bloets, die fal den dootflager dooden , als hy hem ontmoet, fal hy hem dooden , het zy in eigen perfoon, of anders ock door de Overften , by welke hy zijn recht vorderen kan.
20. (e) Indien hy hem, oock door haet fal geftooten hebben , ofte met opfet iets op hem geworpen heeft, dat hy geftorven zy:
21. Ofte hem door vyantfchap met fijne hant geflagen heeft, dat hy geftorven zy, de flager fal fekerlick gedoodt worden , een dootflager is hy :
00 Deut. 19: II.
III. DEEL, Q^q 4



6i6 N U M E R I XXXV.
de bloetwreker fal defen dootflager dooden, als hy hem ontmoet, vergel. vs. 19.
22. Maer indien hy hem metter haeft door louter onvoorzigtigheid, fonder vyantfchap geflooten heeft: ofte eenigh inftrument fonder opfet op hem geworpen heeft:
23. Ofte onverfiens met eenigen fteen , waer van men foude konnen fterven, ende hy dien op hem heeft doen vallen, dat hy geftorven zy: fo hy hem doch geen vyant en was , nochte lijn quaet Ibeckende:
24. So fal de vergaderinge richten tuffchen den fhger, ende tuffchen den bloetwreker; nae defe felve rechten.
25. Ende de vergaderinge fal den dootflager redden uyt de hant des bloetwrekers , ende de vergaderinge fal hem doen wederkeeren tot fijne vryftadt, daer hy henen gevloden was : ende hy fal daer in blijven tot den doot des Hoogenpriesters, dien men met de heylige olie gefalft heeft.
Deze verordening diende , tot een eigenaertige fchets. hoe de dood van den tegenbeeldigen Aertspriester Jefus verzoening zoude doen over alle onze bloedfchulden , en da vrylating van zondaren te wege brengen.
26. Doch indien de dootflager eenigfins fal gaen uyt de palen fijner vryfladt, daer hy henen gevloden was;
27. Ende de bloetwreker hem fal vinden buyten de palen fijner vryfladt: fo de bloetwreker den dootflager fal dooden, 't en fal hem geene bloetfchult zijn ; de bloedwreker zal door het Gericht niet mogen geftraft worden; de ongelukkige doodflager heeft zijnen ondergang aen zijne eigen onbedachtzaemheid te wijten.
28. Want hy foude in fijne vryfladt gebleven zijn tot den doot des Hoogenpriefters : maer na den doot des Hoogenpriefters fal de de dootflager wederkeeren tot het lant fijner befittinge, en aldaer
vai-



N U M E R I XXXV. 617
▼eilig woonen ,. zonder voor den beganen doodflag eenigermate aenfpreeklyk te zijn.
29. Ende defe dingen fullen ulieden zijn tot eene infettinge van recht, tot eenen regel, naer welken gy met ongelukkige doodflagers handelen moet; by alle uwe volgende geflachten; in alle uwe.wooningen.
30. Al wie eene ziele flaet, dat de menfch fterve, (ƒ) nae den mont der getuygen, welke door de Richter nauwkeurig en onpartydig moeten ondervraegd worden, fal men den dootflager dooden: maer een eenigh getuyge en fal niet getuygen tegens eene ziele!, datfe fterve; ten minften zullen 'er twee of drie getuigen wezen moeten, die plechtig verklaren, dat zy, of den moord zelve, of de bewijzen van dien, gezien hebben.
31. Ende gy en fult geene verfoeninge nemen voor de ziele des dootflagers , die fchuldigh is te fterven; de Richters zullen zich, noch door voorfpraek, noch door beloften , noch door gefchenken, bewegen laten om hem vry te fpreken: want hy is fchuldig bevonden, en daerom fal hy fekerlick gedoodt worden.
32. Oock en fult gy geene verfoeninge nemen voor dien die gevlucht is nae fijne vryftadt; de Richters zullen zich in het geheel niet bewegen laten, om hem, wie hy ook wezen mag, de vryheid te vergunnen dat hy foude wederkeeren om te woonen in eenige andere plaets van het lant buiten de Vryfteden , tot den doodt des [/70og£«-]priefters.
Door deze bepaling fchijnt de volftrekte noodzakelykheid van Jefus dood, tot verzoening der zonden, afgebeeld te zijn.
33. So en fult gy niet ontheyligen het lant daer in gy zijt, noch eene zware fchuld op het zelve brengen; want het bloet, dat ontheyligt het lant: indien een doodflager, buiten de Vryfteden, in het leven bleef, zoudt gy een vloek over het land brengen, en oorzaek zijn, dat God 'er wraek van name , ende voor het lant en fal geene verfoeninge gedaen worden over het bloet,
(7) Deut. 17: 6. ende 19: 15. III. DEEL. Q j



dis N U M E R I XXXV.
dat daer in vergoten is , als door het vergieten vais het bloet des genen, die dat vergeten heeft; indien dit niet gefchiedt, zal ik de wraek van het land en van het ganfche v°'k vorderen.
34. Verontreynigt dan het lant niet , daer in gy gaet woonen, door aen eenen doodfliger te vergunnen, om zijn verblijf buiten de Vryfteden te houden; gedenkt dat Canaan het land zy in welckes midden, ick, in mijn Heiligdom, op eene zeer byzondere wys, woonen fal:
want ick ben de HEERE, woonende in 't midden, der kinderen Ifraè'ls. zie Exod. 25: 8.
HET XXXVI. KAPITTEL.
In dit Kapittel geeft de Heer een wet, om zorg te dragen, dat de erfeniffen der geflachten in Canaant niet van het eene geflacht tot het andere , zouden worden afgewend vs. 1 - 12. waer op het befluit van dit vierde boek volgt vs. 13.
T"\E aenleiding tot deze merkwaerdige Wet is ontfprooten, uit het antwoord, het welk de Ht-er aen Mofe gegeven had over de vraeg der dochteren van Zelaphead, en uit de algemeene wet, welke by die gelegenheid gefteld was op het ftuk van het verfterfrecht der vaste goederen, in geval de Israëliten geene zonen, maer wel dochteren nalieten. Kap. 27. — Uit deze wet ontftond eene nieuwe zwarigheid, welke door de zulken, die 'er belang by hadden, geopperd werd; met dat gevolg, dat de wet, ter wechneming van die zwarigheid, door eene nadere bepaling werd opgehelderd.
Dus luidt het verhael van Mofe.
1. Ende de Hoofden der vaderen, de Vorsten van die geflachten, in de ftam van Manasfe, welker erfdeel hun
reeds



N U M E R I XXXVI. dip
reeds aen de oostzijde van de Jordaen was toegeweezen, en wel bepaeldelyk de hoofden des geflachtes der kinderen Gileads, des foons Machirs, des foons Manaffes , uyt de geflachten dér kinderen Jofephs, traden toe; zy vervoegden zich tot Mofe en de Overften van het volk, ende fpraken voor 't aengefichte van Mofe, ende voor 't aengefichte der Overften, Hoofden van de vaderen der kinderen Ifraè'ls, te weten de LXX oudften, die nu plechtig waren t'zaem vergaderd , om over de gewoone belangen van het volk te raedplegen,
2. Ende feyden , terwijl een voor allen het woord voerde ; (a) De HEERE heeft mijnen heere Mofe, welken wy den diepften eerbied toedragen , geboden , dat lant door het lot den kinderen Ifraè'ls in erffenifie te geven : (b) ende mijnen heere is door den HEERE geboden , de erffenifie onfes broeders Zelapheads te geven aen fijne dochteren Kap. 27: 6, 7.
3. Uit dit bevel rijst eene aenmerkelyke zwarigheid, ten aenzien van het Huwelyk dezer dochteren van Zelaphead:
Wanneerfe eenen van de fonen der [_andere~] ftammen der kinderen lfraëls tot wijven fouden worden , fo foude hare erffeniffe van de erffeniffe onfer vaderen afgetrocken worden, I dat deel het welk haer tot eene erfenis geworden is, zou.i langs dezen weg, van onze ftam afraken, ende toegedaen worden tot de erffeniffe van dien ftam, den welcken fy door het Huwelyk geworden fouden: alfo foude van het lot onfer erffeniffe worden afgetrocken.
En het geval, voor het welk men beducht was, zou zeer waerfchijnlyk gebeuren, omdat deze Dochters elk voor zich een erfdeel hadden ; hier door zouden jongelieden des te meer worden uitgelokt, om haer ten huwelyk te begeeren: maer nu andere ftammen , door huwelyken. met deze dochteren, vermeerdering bekwamen, zoo moest de ftam van Manasfe vermindering ondergaen.
O) bov. 26: 55, 56. ende 33:54« CO bov. 47: 7. Jof, 17: g, 4. III. DEEL.



62o N U M E R I XXXVI.
4. Als oock de kinderen lfraëls een Jubeljaer fullen hebben, door het welk elk in zijne oorfprongelyk» bezitting herfteld moet worden Lev. 25. fo zou evenwel de gemaekte zwarigheid niet herfteld worden, dan zelfs foude hare erffenilfe, het erfdeel der dochteren van Zelaphead, toegedaen zijn tot de erffeniffe van dien ftam, denwelcken fy, door haer Huwelyk, fouden geworden zijn: alfo foude, in weerwil zelfs van het Jubeljaer, hare erffeniffe van de erffeniffe des flams onfer vader ren afgetrocken worden.
De wet van het Jubeljaer zou het verlies van de ftam Manasfe niet vergoeden kunnen: want deze wet werkte maer alleen in gevallen van verkoop of van heiliging aen den Heere ; vergeb Lev. 2 5., maer in gevallen van erfenis zweeg deze wet.
5. Doe geboodt Mofe den kinderen Ifraè'ls, nae des. HEEREN mont , welken hy over dit voorftel had raedgepieegd, feggende: De ftam der kinderen Jofephs, die door de Gileaditen verbeeld wordt, fpreeckt recht, de zwarigheid is van aenbelang, en daerom doen zy wel eene nadere opheldering te vragen.
6. Dit is het woort, dat de HEERE van de dochteren Zelapheads geboden heeft , feggende: Laetfe dien tot wijven worden, die in hare oogen goet fal zijn, hare keus is volkomen vry; alleenlick evenwel met die bepaling, dat fy aen 't geflachte van haers vaders ftamme tot wijven worden, en zich met niemand, die tot eene andere ftam behoort, in het huwelyk; begeven.
7. So is de geheele zwarigheid voor altoos wechgenomen, en langs, dezen weg fal de erffeniffe der kinderen Ifraè'ls niet omgewendt worden van ftam tot ftam: want de kinderen lfraëls fullen aenhangen , een yeder aen de erffeniffe van den ftam fijner vaderen; het is mijne begeerte , dat het eens bepaelde erfdeel van eene, ftam altoos aen die zelfde ftam zal blijven.
8. Voorts zal dit voorfchrift eene algemeene Wet zijn,, in wat ftam het ook wezen mag, fal elcke dochter, die geene broeders heeft, en daerom die erffeniffe van haren
Va-



N ü M E R I XXXVI. 621
Vader erft, van de ftammen der kinderen lfraëls, ter vrouwe worden aen eenen van het geflachte des ftams hares vaders: op dat de kinderen lfraëls erfiick befitten, een yeder de erffeniffe fijner vaderen , en om voor te komen , dat de bezitting van de eene ftam niet tot dien van eene andere overgae.
9. So en fal de erffeniffe niet omgewendt worden van den eenen ftam tot den anderen : want de ftammen der kinderen lfraëls fullen aenhangen, een yeder aen fijne erffeniffe.
10. Gelijck als de HEEKE Mofe geboden hadde, alfoo deden de dochteren Zelapheads.
11. (r) Want Machla, Tirza, ende Hogkj ende Milca, ende Noa, Zelapheads dochteren, zijn den fonen harer oomen, der broederen van haren Vader, tot wijven geworden.
12. Onder de geflachten der kinderen van Manaffe , Jofephs fone, zijn fy tot wijven geworden: Alfo bleef hare erffenifie aen den ftam van 't geflachte hares vaders.
De naedere bepaling van deze Wet W3S hoogst noodzakelyk : deels opdat elke ftam zoude bedeeld worden, nae het geen de fïeer door Jacob voorfpeld had Gen. 49, deel» ook en voornamelyk, opdat de belofte, rakende den Mesfias, zoude vervuld worden, uit die ftam en dat geflacht, aen welke het was toegezegd.
13. Dat ik dus ver gefchreven heb, (wil Mofe zeggen), van Kap. 26 af, zijn de geboden, de bevelen nopens den Godsdienst, ende de rechten den Burgerftaet betreffende, die de HEERE door den dienft van Mofe aen de kinderen Ifraè'ls geboden heeft; in de vlacke velden der Moabiten, aen de Jordane van of tegen ever de Stad Jericho.
Maer (zou men kunnen vragen) veronderftelt de hier behandelde vraeg niet, dat de Wet, welke te vooren gegeven was, onvolkomen ware ? zou men van eenen wijzen
CO bov. 27: 1. III. DEEL.



622 N U M E R I XXXVI.
Wetgever niet verwachten , dat hy , eene Wet gevende, daerin bepaling maekte , omtrent alle zwarigheden, welke ten zulken aenzien, in het vervolg konden oprijzen ? zou men dit althans niet, van den Godlyken Wetgever, verwachten moeten ?
Ttvee aenmerkingen zullen genoeg zyn , om deze zwarigheid op te losfen,
I. Dat God zich, in dit geval, heeft willen fchikken, nae de gewoonte der menfehelyke Wetgeveren, die eerst eene al» gemeene Wet maken, en dezelve naderhand, by voorkomende ómftandigheden, in de byzonderheden, naeder uitbreiden en ophelderen. Voor deeze handelwys zijn ook wijze redenen ; langs dien weg kan de hoofdfom der Wet beter onthouden worden , en de byzondere omftandigheden , op welke dezelve in het vervolg nader wordt toegepast , maken des te meer indruk op de gemoederen der gener, welke 'er belang by hebben.
II. Langs dezen weg kreeg mose aenleiding , om den heere, over dit geval , onmiddelyk raed te plegen. In het vervolg zou het des Hoogepriesters werk zyn , den heere over dergelijke zaken, welke, in eene algemeene Wet , niet volkomen beflischt waren , nader raed te plegen; en deze zelfde raedplegingen waren ongemeen gefchikt, om den Hoogepriester en zijn gezach een byzonder aenzien by te zetten.
einde van numeri.