50$ II. E O N I N G E N. XXIII. 35. Ende Jojakim gaf dat filver ende dat gout aen Pharao, hetwelk, tot eene jaerlykfche fchatting, bepaeld was vs. 33. doch hy fchattede de inwooners van het lant, om dat geit nae het bevel van Pharao te geven: elk nae zijn vermogen; een yeder nae fijne ichattinge eyfchte hy het filver, ende gout af van, het volck des lants, om aen Pharao Necho te geven. 36. Vijf en twintigh jaer was jojakim oudt^ doe hy Koningh wert, ende regeerde elf jaer te Jerufalem: ende fijner moeder naem was Zebudda, een dochter van Pedaja, van Ruma; dus eena andere Vrouw van Jofia, dan die Joahaz Moeder was. 37. Ende hy dede, even als zijn Broeder, dat quaet was in de oogen des HEEREN, nae alles wat fij-. ne afgodifche voor - vaders gedaen hadden. HET XXIV. KAPITTEL Een meer uitvoerig bericht van Jojakims. Regeer'mg. vs. 1-7. De gefchiedenis van Jojachin, den zeventienden Koning van Juda vs. 8-17. Van Zedeha, den agttienden of laetflen Koning van Juda, vsK 18-20. ï. Qnder de Regeering van den gemelden Jojakim, werd het Koningrijk van Juda', aen Nebucadnezar, den Koning van Babel, onderworpen. In (a) fijne dagen toogh Nebucadnezar de toenmalige Koningh van Babel op, ende nadat hy Pharao Necho , den Koning van Egypte, den overwinnaer zijns Vaders, verflagen had Jer. 46: 1, en alleen-heerfoher van genoegzaem gansch Asfyrien geworden was , trok hy voort naer Kanaan, om ook de Joden aen hem fchatplichtig te maken , gelijk zy aen Pharao waren : en- 00 a Cron. 36: 6.  II. KONINGEN. XXIV. 50^ énde Nebucadnezar was zoo voorfpoedig, dat hy zelvs te Jerufalem kwam , een deel der tempelvaten roovde, een aental gevangenen maekte, waeronder zelvs Koning Jojakim, dien hy in ketenen bond om hem naer Babel te voeren, 2 Kron. 36": 5, 7. Dan. 1:1,2. Dan Jojakim, nadat hy aen Nebucadnezar trouw gezworen had , werdt in fijn rijk herfteld, en dë knecht of leenman van Nebucadnezar, geduurende drie jaren ; daer na keerde hy fich om, ende rebelleerde tegen hem; door aendrijven van den Egyptifchen Koning , viel Jojakim van Nebucadnezar af, en weigerde hem langer de fchattingen te betalen. 2. Ende dit gav aenleiding, dat Nebucadnezar, opnieuw, tegen Jojakim optoog, met een gemengd leger, beftaendeuit zeer verfchillende volken , die nu reeds alle aen hem onderworpen waren. Dit alles gefchiedde, in den weg van Gods vergeldende rechtvaerdigheid, om de onbekeerlyke Jooden te tuchtigen, en in zoover was het de HEERE zelvs, die deze volkeren verwekte. Hy fondt tegen hem de benden der Chaldeen, ende de benden der Syriers, ende de benden der Moabiten, ende de benden der kinderen Ammons, ende fondtfe tegen Juda, om dat te verderven; (b) nae het woort des HEEREN , dat hy gefproken hadde door den dienit fijner knechten der Propheten, Jef. 20: 17, 18. Jer. 14, 15. ook had de Prophetes Hulda dit voorfpeld K;:p. 22: iö- 3. Sekerlick gefchiedde [dit] nae het bevel des HEEREN tegen Juda, dat hyfe van fijn aengefichte wechdede, om de fonden van ManalTe, nae alles dat hy gedaen hadde: want Manasfe had het ganfche volk dermate verdorven , dat de hervorming van Jodas geene wezenlyke verbetering had kunnen te wege brengen. 4. Dit gefchiedde, zoo om de afgoderyen, welke Manasfe had ingevoerd , Als oock [om] het onfchuldigh bloet, dat hy vergoten hadde , fo dat hy Jerufalem met onfchuldigh bloet vervult hadde: Daerom en wilde de HEERE niet vergeven, (1>~) 2 Kon. 20: 17. ende 23: 27. VII. DEEL.  510 m K O N 1 N G E N. XXIV. 5. Het overige nu der gefchiedeniiTen Jojakims, ende al wat hy gedaen heeft; is dat niet gefchreven in het boeck der Chroniken of openbare Staetsregisters der Koningen Van Juda ? 6. Ende Jojakim ontfiiep met fijne Vadereri: doch op eene geweldige wijze, gelijk men befluiten mag uit Jerem. 22: 10 en 36: 30. ende fijn foon Jojachin wert de zeventiende Koningh van Juda, in fijne plaetfe. 7. De Koningh nu van Egypten en toogh voortaen , zoolang de gemelde Jojachin regeerde, niet meer uyt fijn lant, om den Koning van Juda, tegen Nebucadnezar , te onderfteunen : want de Koningh Van Babel hadde van de riviere van Egypten af, tot aen de riviere Phrath, ingenomen al dat des Konings van Egypten was : zoodat Pharao niet meer bui • ten zijne grenzen komen durvde. 8. Jojachin was achttien jaer oudt j doe hy Koningh wert, en regeerde drie maenden te Jerufaletn : ende fijner moeder naem was Nehufta, eene dochter Elnathans , van Jerufalem , eene vrouw, welke in die dagen, zeer wel bekend was. 9. Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN ; nae alles dat fijn vader Jojakim gedaen hadde , wiens grouwzame voetstappen hy yverig naewandelde. 10 Te (c) dier tijt togen de knechten Nebucadnezars des Konings van Babel nae Jerufalem: zeer vermoedelyk, omdat Nebucadnezar vernomen had , dat Jojachin, onder de hand, met den Koning van Egypte, zamenfpande, om het Babylonifche juk aftefchudden, ende de ftadt wert belegert. 11. Selfs quam Nebucadnezar de Koningh van Babel, in hooge perfoon, tegen de gemelde ftadt Jerufalem ; als fijne knechten die belegerden. 12. Doe gingh Jojachin de Koningh van Juda uyt tot den Koningh van Babel, in zijne legerplaets, hy CO Dan. 1: 1. 00 2 Kon. ao: 17. Jef. 35: 6t  • lt KONINGEN. XXIV. $it hyende fijne moeder, ende fijne knechten, ende fijne Vorften, ende fijne Hovelingen : ende de Koningh van Babel nam hem [gevangen] in 't achfte jaer fijner regeeringe. 13. (d) Ende hy nam Jerufalem in zijne bezitting, en bracht van daer uyt alle de fchatten van het Huys des HEEREN, ende de fchatten van het huys des Konings : ende hy hieuw alle gouden vaten immers de meeste, af, en nam dezelve mede, die Salomo de Koningh Ifraè'ls in den Tempel des HEEREN gemaeckt hadde, of die, in latere tijden, door volgende Koningen gemaekt waren, in de plaets der gener, welke Salomo vervaerdigd. had , gelijck als de HEERE gefproken hadde door den Propheet Jefaias, tot den Koning Hiskias Kap, 20: 17. 14. Ende hy voerde de voornaemfte en nuttigde burgeren van gantfch Jerufalem wech , mitfgaders alle de Vorften, ende allé ftrijtbare helden, tien duyfent gevangene , ende alle timmerlieden , ende fmeden uit andere Steden; niemant en wert overgelaten , dan het arme volck des lants. 15- (e) So voerde hy Jojachin wech nae Babel, mitgaders des Konings moeder, ende des Konings wijven <, ende fijne Hovelingen ; daer toe de Machtige des lants bracht hy gevanckelick van Jerufalen nae Babel i 16. Ende (ƒ) alle kloecke mannen of lieden van rang en aenzien tot feven duyfent, ende timmerlieden , ende fmeden tot een duyfent, [ende] alle helden die ter oorloge geoeffent waren: twee duizend, in alles tienduizend vs. 14, defe bracht de Koningh van Babel gevanckelick nae Babel. Deze wechvoering, als gefchied zijnde in Nebucadnezars 8^ jaer vs. 12, is onderfcheiden van de wechvoering van ruim 3000 gevangenen in deszelvs 7dejaer Jer. 52: 28 ; gelijk nader zal bewezen worden in de verhandeling der Tijdrekening. C«) 2 Cbron. 36: i3. Eftïi. 2: 4. (ƒ) Jerem. 52: 28: VII. KEEL.  5ï* tl K O N I N G E N. XXIV. 17. Ende de (g) Koningh van Babel maeckté Mattanja deffelven oom Koningh in plaetle van hem, ende veranderde fijnen haem in Zedekia. 18. Zedekia was een en twintigh jaer oude £ als hy Koningh wert, ten einde van welke hy gevangelyk naer Babel gevoerd werd Jer. i: 3, ende hy regeerde elf jaer te Jerufalem: ende fijne moeder name was Hamütal, een dochter Van Jeremia j vari Libna, dezelvde , uit welke Joahaz geboren was. 19. Ende hy dede dat quaet was in de oogen des; HEEREN; nae alles wat Jojakim zijn voorzaet gedaen hadde. 20. Want het gefehiedde j om den toorn dej HEEREN tegen Jerufalem, ende tegen Juda^ tot dat hy haer , van wegen de algemeene boosheid en onbekeerlykheid, van fijn aengeficht wechgeworpen , en van zijne onmiddelyke befcherming uitgefiotén hadde: ende Zedekia rebelleerde tegen den Koningh van Babel. Hy ondernam het, de onderwerping, aen den Koning van Babel, te weigeren, niet tegenflaende hy aen Nebucadnezar, by den heer gezworen had, dat hy hem getrouw zou zijri 2 Kron. 36: 13. Tot dezen afval, die met den verfoeilykften meineed gepaerd ging, liet Zedekia zich bewegen i door de gezanten der Koningen der Moabiten , van Tyrus en Zidon , die hem aenmoedigden, om het Babylonifche juk af te fchudden Jer. 27: 2-4. Ook had de Koning van Egypte Zedekia beloovd, dat hy hem helpen zoude, Ezech. 17: IS , en Hananja , een valsch Propheet, maekte hem wijs, dat de heer, binnen twee jaren , het juk van Babei verbreken zoude, en alle de gevangenen; roet de Heilige vaten, zou te rug brengen Jer. 28. Oi) j«<3 7'- f* ends 5*! *» het  ïl KONINGEN, XXV. 513 HET XXV» KAPITTE&k Den gefchiedenis der geheele jïoping van hêt Joolfchè Koningrijk, door de verwoesting van Stad en Tempel. ï. "tTnde («) het gefchiedde in 't negende jaer fijner regeeringe , van Koning Zedekia namelyk , in de tiende maent , op dén tienden der maent, [dat"] Nebucadnezar de Koningh van Babel quam tegen Jerufalem , hy , ende fijn gantfche heyr, om Zedekia, over zijnen afval en meineed te ftraffen; ende voor Jerufalem, de Hoofd en Hovftad, gekomen zijnde, legerde de Koning van Babel fich tegen haer : ende fy bouwden tegen haer ftérckten rontom, om de Stad, met pijlen en ftormrammen, aen' te tasten. 2. So quam de ftadt in belegeringe; tot in het elfde jaer des Konings Zedekia, eer zy werd ingenomen : want de Koning van Egypte was inmiddels gekomen, om Zedekia te helpen, en dit had aenleiding gegeven , dal de Babyloniers het beleg, vöor eenigen tijd, hadden opgebroken Jer: 37: 12 ; maer de aenval werd naderhand herhaeld. 3. Op den negende der [vierder] maent, van dat elvde jaer der regeering van Zedekia, (b) als de honger in de belegerde ftadt fterck wert; ende het gemeen» volck des lants geen broot en hadde: moest de Strd ten laetften bukken , voor het geweld der Babyloniers. De Koning, de Rijksgrooten , en de Soldaten hadden nog eenen genöegzamen voorraed Jer. 37: 21 ; maer het zag 'er aller ellendigst uit, met het gemeene volk, het welk by den inval (e~) 2 Chron. 35: 17. Jerem. 32: 2. enile 39: li ende 52: 4* C*) Jer. «tï: 6. Vil. DEEL Kk  514 II. KONINGEN. XXV, der Babyloniers in het land, van alle kanten, naer Jerufalem gevlucht was, om zich aldaer te beveiligen; voor deze lieden was geen voedfel meer. 4. Doe de hongersnood, onder den gemeen en man, dus begon te nijpen , wert de ftadt doorgebroken, en de Babyloniers drongen, door de bresfchen, welke zy gemaekt hadden, en door de poorten, ter Stad in Jer, 39: 3, ende alle de krijgslieden, die de Stad tot dus ver manmoedig verdedigd hadden, [vloden] door de duisternis des nachts begunftigd , naer buiten. Zy gingen door den heimelyken wegh der kleine poorte , die gemaekt was tulfchen de twee mueren, die aen des Konings hof waren. De vluchtende , door de gemelde binnen poort, aen den buitenmuur gekomen zijnde, maekten in denzelven eene opening , door welke zy ontkwamen , (de Chaldeen nu waren tegen de ftadt rontom:) maer op die plaets, alwaer de vluchtende krijgslieden zich naer buiten begaven, hadden de Chaldeers geene of flechts eene zwakke wacht, omdat zy aldaer de belegerde in het geheel niet verwachtten, ende [de Koningh] ontfnapte ook op deze wijze, en trock, met zijne vluchtende krijgslieden, [door] den wegh des vlacken velts van Jericho. 5. Doch Nebucadnezar kwam 'er fchielyk achter , en het heyr der Chaldeen jaegde, op zijn bevel, den vluchtenden Koningh na, ende fy achterhaelden hem in de vlacke velden van Jericho, ende al fijn heyr wert van by hem verftroyt: een ieder zocht zich te redden, zoo goed hy kon. 6. Sy dan grepen den Koningh, ende voerden hem opwaert tot den Koningh van Babel nae Ribla: ende Nebucadnezar beleide eenen grooten raed van zijne voornaemfte bevelhebbers, om te overleggen, hoe men, met den ontrouwen meineedigen Zedekia, handelen zoude , en fy fpraken een oordeel of vonnis tegen hem uit. 7. Ende fy flachteden, ingevolge van het gemelde vonnis, de fonen van Zedekia, die met hem gevlucht waren. Om hem des te meerder fmerten acn te doen, werden zijne zoo-  ïi. K O N 1 N G È Ni XXV. 515 zoonen eerst, voor fijne oogen, gedood j ënde^ iwt zijn eigen perfoon aenging , men verblindde daerna Zedekias oogen, ende fy bonden hem met twee koperen ketenen , ende voerden hem nae Babel. Dus doende werden de voorzeggingen, beide van Jcremias en Ëzechiel, bijlkbaer vervuld ^ dat Zedekia naer Babel zoude gevoerd worden, Jer. 32: 5. 34.: 3. en dat hy eehter Babel niet zien zoude Ezech. 12: 13. 3. Daer na in de vijfde maent, op den levenden der maent, (dit was het negentiende jaer Nebucadnezars des Konings van Babel:) quam Nebuzaradan, de Overfte der Trauwanten, de knecht des Konings Van Babel, tot jerufalem. 9. Ende hy verbrandde, op het bevel van Nebucadnezar , het Huys das HEÉREN , ende het huys des Konings; mitfgaders alle huyfen van Jerufe- 1 lem, ende alle huyfen der Grooten, en alle aenzienlyke gebouwen, verbrandde hy met vyer 10. Ende het gantfche heyr der Chaldeen, dat met Nebuzaradan, den gemelden Overften der Trauwanten Was , brack de mueren van Jerufalem rontom af, opdat 'er geene fchaduw van haren Voorigen luister zou overblijven. 11. Het overige nu des volcks, die in de ftadt overgelaten Waren, ende de afvallige, die tot den Koningh van Babel gevallen waren , ende het overige der menigte, die zich tot dus ver binnen jerufalem hadden opgehouden, voerde Nebuzaradan de Overfte der Trauwanten gevanckelick wech naer Ba bylonien. 12. Maer van de armfte des lants liet de Overfte der Trauwanten [eenige'] overigh tot wijngaardeniers, ende tot ackerlieden. 13. Voorder braken de Chaldeen (e) de kopere pilaren, die in het huys des HEEREN waren, ende de ftellingen, ende de kopere zee, die in het huyi (c) s Kon. ao: 17. Jere;n. 20: 5. er.d; 27'. 19» VII. DEEL. Kk %  516 IL KONINGEN. XXV. des HEEREN was, in ftukken, omdat zy, hoe kunftig ook gemaekt, van te grooten omflag waren, om geheel ver' voerd te worden : ende. fy voerden het koper daer van nae Babel. 14' Sy namen oock de potten, ende de fchoeffelen, ende de gaffelen, ende de roockfchalen ende alle de koperen vaten, daer men den dienit mede dede, en brachten dit alles naer Babel. 15. Eede de Overfte der Trauwanten nam wech de wieroockvaten, ende de fprengbeckens, wat geheel gout, ende wat geheel filver was ; dit alles liet hy geheel en ongefchonden blijven. 16. Maer het koperwerk, het welk van te grooten omflag was, om vervoerd te worden, brak hy aen ftukken : De twee pilaren, de eene zee, ende de Hellingen, die Salomo voor het huys des HEEREN gemaeckt hadden: het koper aller defer vaten was fonder gewichte. 17. (d) De hoogte eenes pilaers was achttien ellen, ende het capiteel daer op was koper, ende de hoogte des capiteels was drie ellen, ende het net, ende de granaet - appelen op het capiteel rontom, waren alle van koper: ende defen gelijcke hadde de andere pilaer, met het net. 18. Oock nam de Overfte der Trauwanten Seraja den Hooftpriefter, ende Zephanja den tweeden Priefter, of den Sahan, gelijk de Joden hem noemden , die de plaets van den Hoogepriester bekleedde, wanneer die door ziekte of anderszins verhinderd werd, ende de drie dorpelbewaerders, aen welken het opzicht en de bewaring der heilige vaten was toevertrouwd. _ 19. Ende uit de fladt nam hy éénen Hovelingh, die over de krijgslieden geftelt was, ende vijf mannen uyt den genen, die des Konings aengefichte fagen , en altoos by zijn perfoon tegenwoordig waren, die nog in de fladt gevonden werden; mitfgaders 09 « Kon. 7: 15» » Qir. j: 15. Jer. 51: tl.  II. KONINGEN. XXV. 517 clers den overften Schrijver des heyrs, die het volck des lants ter oorloge opfchreef; endetfeftigh mannen van het volck des lants, die in de ftadt gevonden werden. 20. Als Nebuzaradan de Overfte der Trauwanten defe mannen, die zich binnen Jerufalem verfcholen hadden , om de gevangelyke wechvoering te ontwijken, genomen hadde; fo bracht hyfe tot den Koningh van Babel nae Ribla. 21. Ende de Koningh van Babel floeghfe, ende dooddefe te Ribla, in't lant van Hamath, werwaerds hy, na de inneming van Jerufalem, getrokken was: alfo wert Juda uyt fijn lant gevanckelick wechgevoert. 22. (*) Maer aengaende het geringer foort van volck, dat in 't lant van Juda overgebleven was, dat Nebucadnezar de Koningh van Babel hadde laten overblijven; daer over ftelde hy Gedalia den fone Ahikams des foons Saphans , eenen braven en aenzienlyken Jood, om hen te regeeren en in dwang te houden. 23. (ƒ) Doe "nu alle de Overfte xler heyren, fy, ende hare mannen, die met Zedekia gevloden waren en zich elders hadden weten te bergen, hoorden, dat de Koningh van Babel Gedalia tot Overfte geftelt hadde; quamen fy tot Gedalia nae Mizpa, alwaer Gedalia zijn verblijv hield , omdat de Hoofdftad verwoest was: nameiick, Ifmaël de föne van Nethanja, ende Johanan de fone van Kareah, ende Seraja de fone van Tanhumeth , de Netophathiter, ende Jaazanja de fone des Maachatiters, fy, ende hare mannen die onder hun bevel ftonden, en met hen gevlucht waren. 34. Ende Gedalia fwoer hen; ende hare mannen ; ende feyde tot hen, En vreefet niet van te zijn knechten der Chaideen, onderwerpt u aen zijne bevelen, blijvet dan gerust in het lant Canaan, ende dienet den Koningh van Babel, fo fal het u wel gaen. (f) Jerem. 40: g , 9. ( ƒ ) Jerem. 40. 7. VII. DEEL. Kk 3  5iS 0, K O N I N G E N. XXV. 25. Maer laet gefchiedde in de fevende maent dat Ifmaël de fone Nethanja des foons Elifama^ van Konincklicken zade , op eene zeer verraderlyke wijs, quam, ende tien mannen met hem, (g) ende floegen Gedalia, die nog geene twee maenden, als Stedehouder van Nebucadnezar, in het Joodfche land, geregeerd had, dat hy fterf, mitfgaders de Joden, ende de Chaldeen, die met hem te Mizpa waren. 26. Doe maeckte fich al het volck op, van den minften , tot den meeften , ende zelvs de gemelde Overfte der heyren , ende quamen in Egypten: want fy vreefden voor dé Chaldeen, gelijk dit alles uitvoeriger verhaeld wordt-, Jer. 40 tot 43- Nu werd het Joodfche land geheel woest en ledig. Het giooite gedeelte van het volk was gevangelyk naer Babel gevoerd , een gedeelte der overgeblevenen werden, met Gedalia, vermoord , en de overige vluchtten naer Egypte. — Nu werd het gezegend Canaan voor de draken en het wild gedierte 'overgelaten. Aüecnlyk floegen zich eenigen, uit de nabuurige volken, in fommige gedeelten van het land, neder Jer. 12: 14. Ezech. 36: 4, 5. en in dien ftaet bleev het, tot dat Cyrus , de Babylonifche Monarchie ondergebracht hebbende, den Joden vryheid gav weder in hun land te keeren. Intusfchen onderging de gevangen Koning Jechonia nog eene ge-, hikkige verandering y welke de gefchiedfchrijver der aenteekening watrdig keurde. _ 27. Het gefchiedde daer na in het feven en der> tigfte jaer der wechvoeringe Jojachins, des voorheen gewezen Konings van Juda, in het 5saejaer van, zijnen ouderdom, 1 verg. Kap. 24: 8 , in de twaelfde maent, op den feven en twintigften der maent, dat Evil - Merodach , de zoon en opvolger van Nebuc-adne/.ar, de toenmalige Ivoningh van Babel, in- het zelvde jaer als hy Koningh wert. het hooft Jojachins Jerem. 41 i i.  II. KONINGEN. XXV. chins des Konings van Juda, uyt het gevangen» huys verhief, en hem in vryheid ftelde. 28. Ende hy fprack en handelde vriendelick met hem; ende ftelde fijnen ftoel boven den ftoel der Koningen , die ook door zijnen Vader gevangen, en by hem te Babel waren. 29. Ende hy veranderde de kleederen fijner gevanckenilfe; vercierende hem met een Vorftelyk gewaed, ende hy at gedueriglick broot voor fijn aengefichte, hy fpijsde aen 's Konings tafel, alle de dagen fijnes levens. 30. Ende aengaende fijne teeringe, en het onderhoud van zijn huisgezin en gevolg , eene geduerige teeringe wert hem van den Koningh gegeven, elck dagelicks beftemde en aenzienlyk deel op fijnen dagh, alle de dagen fijnes levens. Evil - Merodach derhalven bewees zeer veel vriendfehap ?en Jojachin. De Joden geven 'er deze reden van, dat Nebucadnezar, op zijnen zoon verftoord zijnde, hem in de gevangenis geworpen had; en dat Evil - Merodach, in die gevangenis, met Jojachin kennis, en vriendfehap gemaekt had. Zie daer het uiteinde van het Joodfche Koningrijk! de allerdiepjie vernedering van een volk, het welk door den heer 200 ■uitermate zeer hegunjligd war. Het komt ons niet ongefchikt voor, dat wy hier, ten ftotte een kort t'zamengetrokken bericht geven, van den trapswijzen ondergang des Joodfchen Koningrijks , welke voornamelyk ten tijde van Manasfe, begonnen, en onder Zedekia voleindigd is." De gefchiedenis van 't verval en gevanglyke wegvoering van Juda is, volgens de boeken der Koningen en Kronyken , vergeleken met de Propbetien van Jeremia , Ezechiël en Daniël, deze: I.. Bereids onder de langduurige regeering van den fnooden Koning Manasfe en de 2 jarige regeerihg van zijnen godlozen zoon Amon, wierd het Joodfche volk, door afgoVII. deel. Kk 4  'm 1% KONINGEN. XXV, dery en alle grouwlyke zonden, als ook door Gods zwaio oordeelen , zoodanig in den grond bedorven, dat het ais op den oever des verdervs gekomen was. II. Doch ziet! de heer ontfermde zich nog over haer, en gaf haer den yverrgen en godzaligen Koning Jofia : onder wiens 31 jarige regeering eene heerlyke reformatie in 't ganfebe land gefchiedde , de afgodcrye geheel wierd .uitgeroeid , de ware Godsdienst weder herfteld, en al t gene zoo droevig vervallen was ia kerk en burgerftaet weer allengs wierd opgericht. III. Dan helaas ! na Jofia's ongelukkigen dood ging alles aenftonds weer geheel ten gronde , het liep erger dan voorheen , en ging te post naer zijn verderv. 't Volk maekte Joahas Koning, eenen van Jofias zoonen, doch die zijnen Vader; zeer ongelijk was, waerom hy ook Hechts 3 maenden regeerde: want God zond Pharao Necho, Koning va:i Egypte , met een machtig heir , in 't Joodfche land, waer hy alles afliep, Jerufalem zelvs innam, Joahaz afzette, en gevangen naer Egypte zond, alwaer hy geftorven is; in wiens plaets hy Jojakim ten Koning aenftelde, eenen anderen en ouderen zoon van Jofia; en t Joodfche volk en land een jaerlykfche fehatting opleide van 100 Talenten zilver en 1 Talent goud, 3 Kon. 23: 31. enz. en 2 Kron* 36: 3 . 4- JV. Deze Jojakim was een by uitftek godloos Vorst, die omtrend 11 jaer geregeerd, en kerk en burgerftaet fchriklyk verdorven heeft, Jer. 22: 14-17, in wetken tijd de Propheet Jeremia en Baruch vele elenden geleden hebben , zoodat hy hem vervolgde en zocht te dooden, gelijk hy den Propheet Uria reeds gedaen had Jer. 26: 1-24. 36: 26. Want, even na Jojakims 4de jaer, waey in de Prophetie aen Baruch gefchied was Jer. 45, ende aenkondigingen der naderende verwoesting Jer. 25 enz , en toen de Koning de Rolle, welke Baruch uit Jeremtas mond gefchreven, en in den Tempel voor al 't volk gelezen had , in 't begin zijns s,le jaers vernield, en dus Gods woord op 'I vuur geworpen had -Jer. 35, zond God Nebucaiinezar, Koning van Babel, met een geweldig krijgsleger  lï. KONINGEN, XXV. $u in 't Joodfche land : die Jerufalem ook innam , Jojakim gevangen kreeg , en geketend naer Babel dacht te Voeren J maer hem, op zijn vernedering, weer in zijn Rijk herftelde, en hem een zware jaerlykfche fchatting opluide; makende dus 't Joodfche land onderworpen en cynsbaer aen 't Rijk van Babel, voerende ook een groot getal Joden derwaerds gevanglyk heen, nevens eenige uitgezochte kinderen van 't Koninglyk geflacht, en van den Adei des lands, om ze in zijn Paleis te doen dienen voor Kamerlingen en Hovelingen , gelijk de heer den Joden al 100 jaer te vooren had laten bedreigen door Jefaia Kap. 39: 7. Ook beroovde hy toen den Tempel van een groot deel heilige vaten van goud en zilver, die hy met zich naer Babel voerde , en in 't huis van zijnen afgod liet plaetfen. En van 't einde van dit zelve 4de of begin van 't s;!:jaer van Jojakims regeering, moet de 70 jarige gevangenis te Babel begonnen worden gerekend te worden. V. Doch hier by bleev het niet. Jojakim werd door dezö zware kastijding van God niet beter, maer veel eer erger en ging voord in alle wegen van godloosheid, waer in Jerufalem en al het volk hem navolgde. Eindelyk in zijn 8ne jaer wies hem de moed zoo hoog, dat hy zich van 't Chaldeeufche juk zocht vry te maken: hier viel hy af van den Koning van Babel , onder wien hy nu 3 jaren geftaen had; hy weigerde hem de beioovde fchatting te betalen , en vernieuwde zijn verbond met Pha- rao Necho, Koning van Egypte , om hem in deze roekelooze onderneming te helpen. Doch Nebucadnezar, dezen afval vernemende , gav terftond bevel aen zijnen Stadhouders en Landvoogden, in de naestgelegene gewesten, om hunne heirmagten te verzamelen, en Jojakim te beoorlogen. Hier op vielen toen van alle kanten de Moabiten , Ammoniten, Syriers, Arabiers, en andere vyandelyke volken in 't Joodfche land, hetzelve, overal waer zy kwamen, deerlyk plunderende en verwoestende. Dit duurde 3 jaren lang, tot onbefchrijvlyke fchade en verderv van 't Joodfche volk. Waer na alle deze vyanden, inet t'zaem ve'reenigde krachten,in 't nrtcjaervan Jojakims regeering.vcc" VII. DEEL. Kk $  522 II. KONINGEN. XXV. kwamen en de Stad belegerden; wanneer deze godloze Vorst, denkelyk in eenen uitval, van hun gehangen genomen en gedood, en zijn dood lichaem op 't veld wech geworpen wierd, waer het onbegraven is blijven verrotten, ter vervulling van 't gene Jeremias over hem gepropheteerd had, Kap. 22: 18, 19. dat hy met een Ezels - begravenis zou begraven worden , enz. VI. Toen maekte 't volk zijn zoon Jechonia , of by verkorting Chonia, Koning in zijns Vaders plaets; die hem iii zijn godloosheid nawandelde, doch maer 3 maenden regeerde : want Nebucadnezar kwam, na Jojakims dood, nu zelve voor Jerufalem, met een machtig leger de Stad nog nauwer influitende; waerop Jechonia, ziende dat hy hem niet konde wederftaen , met zijne Moeder, Krijgs - overften, en geheele Hovflaet, ter Stad uit trok, en zich wierp in dc handen van Nebucadnezar, die hem met alle de zijnen gevangen zond naer Babel, alwaer hy 37 jaren in de gevangenis opgefloten bleev, en daerna in Babel geftorven is. Voords nam Nebucadnezar de Stad Jerufalem nu voor de tweedemael in , beroovde den Tempel en 't huis des Konings van de kostelykfte fchatten , en van de gouden vaten des Konings Salomo, die tot nog toe daer in overgebleven waren; en voerde dat alles met zich naet Babel: nevens vele duizende Joden, van de voornaemfte en aenzienlykfte des volks, en alle de kloeke mannen, Smeden, Timmerlieden, enz. in één woord, de kracht en bloem des volks, die nu gezamenlyk in de droevigfte flavernye kwamen: terwijl hy alleen 't gcringfte en flechtfte foort des volks te Jerufalem en in 't land liet overblijven, waer over hy toen Mattanja (wiens naem hy veranderde in Zedekia') eenen anderen zoon van den vromen Jofia, tot Koning aenftelde, en hem met eenen plechtigen Eed verbond , by den heer zijnen God, dat hy hem getrouw en onderdanig zijn zou, en zijn Rijk als cynsbaer aen 't Rijk van Babel zou houden. VII. Deze Zedekia is de laetfte Koning geweest, en heeft 11 jaer geregeerd, en wandelde al mede in de booze wegen van zijnen broeder Jojakim, onaengezien alle die vreeslyke •or-  II. KONINGEN. XXV. 523 oordeelen van God , gelijk ook 't ganfche volk verhard bleev in zijn grouwelyke godloosheid , en niemand zich tot den heer bekeerde. Want Hy was nu ook verre met zijnen Geest geweken, en zy lagen nu onder het wee hun lang te vooren bedreigd, zoo wel als 't huis ïsraëls, Hof. g: 12. En gelijk God aen hunne ongehoorzame Vaders in de woestijne reeds door Mofe had laten aenzeggen, Num. 14: 34. alzoo moesten ze nu ook hunne ongerechtigheden dragen, en 's h e e r e n afbreking volkomen gewaer worden. De Koning Zedekia en al 't volk gingen dan nu 7 jaren zoo voord in alle wegen van godloosheid, onaengezien alle Gods fcherpe dreigementen van hunne aennaderende geheele verwoesting, door den Propheet Jeremia; tot-dat Zedekia eindelyk, in 't 7da jaer zijner regeering, den Eed aen de Chaldeen zoo plechtig gedaen, heilloos verbrak , en even als te vooren zijn Broeder Jojakim, een verbond maekte met den Koning van Egypte, zendende zijne gezanten derwaerds, en vertrou wende zich op dien ydelen rietftaf, tegen alle 's he er e n waerfchouwingen door Jeremia, afviel van den Koning van Babel. Hier uit ontftond die groote toorn van God over den Koning en al 't volk, om haer 't zamen nu ganschlyk te verderven. Want VIII. Nebucadnezar , dezen trouwlozen afval vernemende, maekte zich gereed, zoo rasch hy de handen ruim had, dien fcherpelyk te ftraffen. Hy viel met een magtig heir, in 't 9*e jaer van Zedekia, in 't Joodfche land, met fchrik. lyke verwoestingen,en kwameindelyk ten derdenmael voor Jerufalem , die belegerende en van alle kanten influitende. Doch verwittigd van den optocht des Egyptifchen Konings Pharao Hophra, met een groot leger , om de Joden by te ftaen , en Jerufalem te ontzetten, brak de belegering op, en trok van Jerufalem weer af den Egyptenaers te gemoet, om tegen hem te ftrijden. Toen dachten de Joden dat zy geheel verlost waren ; zy bedreven groote vreugde, en , vervoerd door hunne valfche Propheten, hielden zy Jeremias voor een' leugen Propheet, en wierpen hem andermael na befpotting in de gevangenis. Maer zy wierden rasch op een droevige wijs anders geleerd. De Koning van Egypte durvde de VII. DXEL,  §H H KONINGEN. XXV. Chaldeen niet afwachten, maer trok met zijn leger weer te rug naer Egypte, om zijn eigen land te befchermen. Hier op Nebucadnezar , de Egyptenaers voor eenen tijd daer latende, kwam nu, in het iode jaer van Zedekia, met zijn ganfche macht weder voor Jerufalem, de Stad een geheel jaer lang zeer ftreng belegerende. Toen leden de Joden alom in 't land , doch byzonder in de belegerde Stad, de onuitfprekelykfte ellende, en wierden by duizende gedood door zwaerd , honger, en pestilentie ; tot dat de Chaldeen eindelyk, in 't u jaet van Zedekia, de Stad ftormenderhand in namen, en al wat hun in 't eerst voorkwam door 't zwaerd ombrachten. Zedekia zelv, meenende te ontvluchten , wierd van de Chaldeen nagejaegd , in de velden van Jericho gegrepen, en naer Ribla tot den Koning van Babel gebracht, die eerst al zijn Zoonen, Vorften en Hovelingen voor zijn oogen flagtte, daerna hem zelvö de oogen liet uitfteken , en dus aen koperen ketenen, met zeer veele andere Joden, gevangen na Babel voerde; alwaer die godloze Vorst, in groote elende, in de gevangenij geftorven is. EINDE VAN HÉT TWEEDE BOEK DER KONINGEN.         BIJBELVERKLARING. VII. DEEL. *   D E B IJ B E L, DOOR BEKNOPTE UITBREIDINGEN, EN OPHELDERENDE AEN MERKINGEN, VERKLAERDi; DOOR j, van NUYS KLINKENBERG, A. L. M. PHIL. POCTOE , HOOG - LEERAAR IN DE H, GODGELEERDHEID EN KERKELIJKE GESCHIEDENIS, AAN HET ILLUSTRE ATHENEUM EN PREDIKANT IN DE, GEMEENTE TE AMSTERDAM ; MITSGADERS LID VAN HET ZEEUWSCH GENOOTSCHAP DER WETENSCHAPPEN TE VLISSINGEN, ZEVENDE DEEL. te AMSTERDAM, bt JOHANNES ALLART, MDCCLXXXIII. Mtt Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heertn Stunten van Bolland en Westvriesland.  Met Adpröbatie van Gecommitteerden van de Eerw. Klasfis van Amfterdam. den ifte Decembeï 1783.  INLEIDING TOT DE BOEKEN DEK KONINGEN. TPVe algemeene zaken , welke men , tot het ^ rechte verftand van de boeken der konin* cen, dient te weten, betreffen: I. Den Naetn. II. Den Schrijver. III. Den Inhoud. IV. Het Oogmerk. V. Het Godlyk gezaeh. VI. De Nuttigheid. VII. De Tijdrekening. VIII. De Uitlegkundige Schrivteni Omtrent deze Hukken, zullen wy kortelyk het een en ander aenmerken. I. De Benaming. Deze Schrivten, Worden genaemd de Êoeken dtr koningen, omdat zy de gefchiedenislen behelzen der koningen vari juda en israel, van VII, DtEU [Aj  U INLEIDING. het begin der Regeering van salomo, tot aen de Babylonifche gevangenis. — Ondertusfchen moeten zy wel onderfcheiden worden, van de Boeken der Kroniken der Koningen van Juda en Israël, van welke , in deze Schrivten , dikwijls gefproken werd. De laetstgemelde behooren niet tot.den Kanon der Heilige Schrivten; het waren openbare Staetsregisters, of Staetkundige jaerboeken, in welke de daden en lotgevallen van eiken byzonderen Koning, ter nagedachtenis, werden opgeteekend. II. De Schrijver. Wie de Schrijver dezer Boeken geweest zy, kan, met geene genoegzame zekerheid, bepaeld worden. * Het allerwaerfchijnlykst is, dat ver- fcheidene Propheten, en heilige mannen, de voornaemfte gebeurtenisfen, welke geduurende of omtrent hunnen leevtijd voorvielen , hebben opgeteekend; en dat jeremias, of liever ezra na de Babylonifche gevangenis, uit alle deze onderfcheidene aenteekeningen, een geregeld gefchiedkundig zamenftel verzameld, en in die orde gebracht hebbe, als wy nu deze Boeken vinden. — immers dat zy eerst, na de Babylonifche gevangenis, zijn zamengefteld, zal niemand in twijffel trekken, die in aenmerking neemt ; dat de fpreekwijs tot op dezen dag zeer dikwijls voorkomt iKon. 8: 8. 9: 13, 21. 10: 12. 12: 19, welke fpreek-  INLEIDING. ïii fpreekwijs terug wijst op eenen tijd, veel vroeger dan de zamenfteller leevde. Voeg 'er by, dat de maenden op zijn Chaldeeuwsch genaemd worden i Kon. 6: i, 38, en vooral dat, in het flot van het tweede Boek Kap. 25: 27-30. de verheffing van Jojachin uit zijne gevangenis verhaeld wordt; welke, in het 37fte jaer der Babylor nifche gevangenis, gefchied is. III. De Inhoud. De Inhoud dezer Boeken is geheel Gefchied kundig. Zy zijn een vervolg der beide Boeken van samuel, in welke wy de regeering en de daden vonden van die twee Koningen, die, door samuel zeiven, gezalvd waren, saul en david. De boeken der koningen vervolgen de gefchiedenisfen der Israëliten , met het begin der regeering van salomo , en eindigen dezelve met de Babylonifche gevangenis, In den tijd van salomo, bloeide het Koningrijk in vollen luister. — Maer, dqor de. dwinglandy van den vierden Koning rehabeam, werd het Rijk gefcheurd, en 'er ontftonden twee Koningrijken. De ftammen van juda en benjam 1 n bleven rehabeam aenhangen; maer de overige X ftammen vielen van hem af, en onderwierpen zich aen jerobeam. Het eerste Koningrijk draegt den naem van het Koningrijk van juda ; VII. deel. [A 2]  tf INLEIDING. in dit Koningrijk is de Scepter, by opvolgings geduurig gebleven, in het geflacht van david, uit het welk de Mesfias moest voortkomen; tot Op zedekia toe , die gevangelyk naer Babel werd wechgevoerd, terwijl het ganfche Rijk een einde nam. —— Het ander Koningrijk werd genaemd het Koningrijk van israel, of der X ftammen, of ook wel van Samaria, naer de hoofdftad. In dit Koningrijk is de Scepter, van het eene geflacht tot het ander, overgegaen, meer dan eens door geweldige indringing. Dit Koningrijk nam al vroeger ëen einde dan dat van juda, in de Asfyrifche gevangenis. In het Koningrijk van juda, hebben, rehabeam mede gerekend, XVIII Koningen,behalven eene onwettige Koningin, en, in dat van israel, hebben mede XVIII Koningen, geregeerd. De gewijde Gefchiedfchrijver volgt meerendeels de Tijdrekenkundige orde ; en dit maekt, dat hy nu eens de gefchiedenisfen der Koningen van juda, en dan weder die der Koningen van Israël, verhaelt; zijnde de eene gefchiedenisfen als in de andere ingevlochten. Laten wy het een en ander, in eene ontledende fchets, wat nader voorftellen. I. Het eerste boek der koningen, behelst: i. De Gefchiedenisfen onder de Regeering van Koning salomo Kap. I-XI. Hier ontmoeten wy. . A. De  INLEIDING. v A. De aenvaerding van zijn Koningrijk, Kap. I - III. A. Hy werd door david, tot zijnen opvolger, aengefteld, Kap. I. B. Na den dood van zijnen Vader david, werd hy zeer plechtig als Koning ingewijd, Kap. II. en C. Van God, met eene uitnemende Wijsheid begivtigd, Kap. III. B. De regeering van salomo zelve. Kap. IV-XI. was. A, In den beginne Godvruchtig en voorfpoedig, Kap. IV-X. m, Hy maekte zeer wijze en voordee- lige fchikkingen, in den Burgerflaet, Kap. IV en 0. niet minder in den Godsdienst, Kap. V-IX. want hy bouwde den heer eenen zeer p.rachtigen Tempel te Je- rufalem. f. Hy ontbood de bouwftoffen en werklieden van Hiram den Koning van Tyrus, Kap. V. ff. Hy deed den Tempel bouwen , Kap. VI. fff. Hy liet de Heilige vaten gereed maken, Kap. VII. tttt- Hy wijde den Tempel in, op VII. deel. [A3]  vi INLEIDING. eene zeer plechtige wijs , Kap. VIII, en fff ff. Dit alles werd, door eene Godlyke verfchijning , goedgekeurd , Kap. IX. y. Het gerucht van zijne wijsheid en macht , welke zich allerwegen verfpreidde , bewoog de Koningin van Scheba, om hem een bezoek te geven, Kap. X. B. In latere tijden verviel hy, door de verleiding zijner wijven , tot het begunstigen van den afgodsdienst. Dit gav aenleiding tot groote rampen, welke hem, deels in perfoon overkwamen , deels zijnen nazaten werden aengekondigd, Kap. XI. 2. De Gefchiedenisfen onder het bellier der volgende Koningen, Kap. XII-XXII. A. Onder rehabeam, den zoon en opvolger van salomo , werd het Rijk gefcheurd, Kap. XII: i - 24. B. Van dien tijd af aen ontftonden 'er twee onderfcheidene Koningrijken, dat van Juda en Israël, welker gefchiedenisfen, meerendeels in eene tijdrekenkundige orde, op eene gemengde wijs, befchreven worden, Kap. XII: 25-XXII. J. De  INLEIDING. v« A. De regeering van jeroeeam , den eersten Koning van israel, wordt uitvoerig verhaeld , Kap. XII: 25XIV: 20. «. Hy voerde, uit Staetkunde , een nieuw foort van afgodery in: beftaende in de verëering van twee gouden kalveren, welke hy, te Dan en te Bethel, aen de grenzen van zijn land, liet . plaetfen ; om voor te komen , dat zijne onderdanen, ter verrichting van den Godsdienst, niet naer Jerufalem zouden gaen, en daerdoor welligt in verzoeking komen, om tot de gehoorzaemheid aen rehabeam weder te keeren, Kap. XII: 25-33. £. Over deze grouwzame afgodery, welke , van dien tijd af, onder Israël heerfchende geworden is, liet de heer hem ernftig beftraffen, en de meestgeduchte oordeelen aenkondigen. f. Door eenen Propheet uit Juda, Kap. XIII. ff. Door den Propheet ah ia, Kap. XIV: 1-20. B. De Gefchiedenisfen der drie eerste Ko ■ ningen van juda, te weten rehabeam, a b i a m en a z a , vinden wy, Kap. XIV: 21-XV: 24. VIL deel. [A 4]  viii INLEIDING, «. Van rehabeam, den eersten Koning van juda, Kap. XIV: 21-31. 0. Van abiam, deszelvs Zoon, den tweeden Koning van juda , Kap. XV: 1 - 8. y. Van aza, Zoon van Abiam, den derden Koning van juda, Kap. XV: 9- 24. C. De Gefchiedenisfen van zes Koningen over israel, die op jerobeam, in het Rijk der X ftammen, gevolgd zijn, Kap. XV: 25— Kap. XXII: 40. «. Van nadab, den zoon van jerobeam, den tweeden Koning van israel, Kap. XV: 25-31. (3. Van b a e z a , den derden Koning van 1 srael, Kap. XV: 32-XVI: 6. y. Van ela, zijn Zoon, den vierden Koning van israel, Kap. XVI: 7, 8. 5. Van zimri, den vijfden Koning van israel, Kap. XVI: 9-2°- 1. Van omri , den zesden Koning van israel, Kap. XVI: 21-28. £ Van a ce a b , Zoon van Omri, den zevenden Koning van israel. Deze achab was een zeer ondeugend Vorst, en een allergrouwzaemst afgodendienaer. Zijne Gefchiedenis wordt zeer omftandig befchreven, Kap. XVI: 29-XXII: 40. f. Zijne Regeering vinden wy, Kap. XVI: 29-XXI. §. Zijne  INLEIDING. ïx §. Zijne Regeering was grouwzaem; hy zondigde, tegen God door de , fnoodfte afgodery. *. Zijne afgoderyen worden befchreven , Kap. XVI:, 29 - 34. **. Over deze afgodery werd hy, met geduchte oordeelen , geftraft, Kap. XVII-XX. —. Het eerste van deze oordeelen beftond, in eene langduurige droogte over het ganfche land , Kap. XVII, XVIII. . Het tweede, in het overbrengen van zijn Rijk op jehu, Kap XIX. — . Het derde , in eenen 1 gevaerlyken oorlog, met Ben» hadad den Koning van Syrien, Kap. XX, §§. Hy was onrechtvaardig, omtrent de menfchen ; waervan wy een voorbeeld vinden , in zijne handelwijs met naboth, Kap. XXI. ff. Hy fneuvelde, in eenen veldflag tegen de Syriers, Kap. XXII: 1-40. D. Eindelyk wordt het eerste Boek der Koningen befloten. VH. deel. [A 5]  x INLEIDING. ti. Met een kort bericht der Regeering van josaphat, den vierden Koning van juda, Kap. XXII: 41-51. en Een kort verhael der verheffing van ahazia, denzoon van achab, tot agtften Koning van Israël, Kap. XXII: 52-54- II. In het tweede boek der koningen, worden de Gefchiedenisfen der Alleenheerfcheren, beide in het Koningrijk van juda en israel, vervolgd en ten einde gebracht. Wy onderfcheiden 'er in. 1. De gefchiedenisfen der beide Koningrijken, tot op de Asfyrifche gevangenis, Kap. IXVil- A. ahazia, de zoon van achab, was de agtfie Koning van israel, Kap. I, II. A. Zijne Regeering wordt ons verhaeld, Kap. I. jB. Onder zijne Regeering, werd de beroemde Propheet elias ten Hemel opgenomen , en door eliza opgevolgd, Kap. II. B. joram, de broeder van ahazia, was de negende Koning van israel, Kap. IIIVIII. A. In vereeniging met josaphat, den vierden Koning van juda , voerde hy den oorlog tegen de Moabiten, Kap. III. B. On-  INLEIDING. xi B. Onder zijne Regeering, bloeide de Propheet eliza , die verfcheiden merkwaerdige wonderen verrichtte, Kap. IV-Vill: 15. C. In het Koningrijk van juda inmiddels regeerden twee Koningen, Kap. VIII: 16-29. A. joram, de zoon van josaphat, was de vijfde Koning van juda, Kap. VIII: 16- 24, B. ahazia, de zoon van joram, die zich, met joram den negenden Koning van israel, tegen de Syriers vereenigde., was de zesde Koning van juda, Kap. VIII: 25 - 29. D. je hu, die het huis van achab geheel uitroeide , was de tiende Koning van israel, Kap. IX, X. E. De Gefchiedenisfen der volgende Koningen, in de beide Rijken, tot den ondergang van het Rijk der X ftammen, Kap. XI-XVII. A. j 0 a s, de eenig overgebleven zoon van ahazia, was, na de onwettige regeering der Koninginne athalia , de zevende Koning van juda, Kap. XI, XII. B. Hierop volgen de Gefchiedenisfen van twee Koningen, in het Rijk der X ftammen, Kap. XIII. VII. deel.  xii INLEIDING. «. Van joahaz, den zoon van je,hu, den elvden Koning van israel, Kap. XIII: 1-9. fl. Van jqas, den zoon van joahaz, den twaelvden Koning van israel, Kap. XIII: 10-25. C. amazia,de zoon vanjoas, was de agt- Jle Koning van juda, Kap. XIV: 1 - 22,1 B. jerobeamII, kleinzoon van joahaz was de dertiende Koning van israel, Kap, XIV: 23-29. E» azaria, ofuzziA, de zoon van amazia, was de vegende Koning van juda, Kap. XV: 1-7. F. De Gefchiedenisfen van verfcheidene Koningen, in het Rijk der X ftainmen 3 Kap, XV: 8-31. «. Van zackaria, Zoon van jerobeam den veertienden Koning van israel, Kap. XV: 8-13. 0, Van sallum, die zacharia vermoordde, den vijftienden Koning van israel, Kap. XV: 14, 15. y. Van menahem, die sallum doodde , den zestienden Koning van israel , Kap. XV: 16-22. $. Van fikahia , zijn Zoon , den zeventienden Koning van israel, Kap. XV: 23-26. f. Van  INLEIDING, xih c VanpEKAH, die pekahia ombracht^ den agttienden Koning van israel, Kap. XV: 27-31. G. Hierop volgen de Gefchiedenisfen van twee Joodfche Koningen, Kap. XV: 32XVI: 20. a. Van jotham, den zoon van azaria, of uzzia, den tienden Koning van juda, Kap. XV: 32-38. jS. Van achaz, den zoon van jotham, den ebden Koning van juda, Kap. XVI. 1 //. Eindelyk ontmoeten wy de gefchiedenis van hosea, den laetjien Koning van israel, onder wiens Regeering, het Rijk der Xftammen, door de Asfyrifche gevangenis, een einde nam, Kap. XVII. 2. In de overige Kapittelen vinden wy de gefchiedenisfen der Koningen van juda, die, na den ondergang van het Rijk der X ftammen , geregeerd hebben, tot de gevangelyke wechvoering naer Babel, Kap. XVIII-XXV. A. De Gefchiedenisfen der Joden, onder A. hiskias, Achaz Zoon, den tyvaehden Koning van juda, Kap. XVIII-XX. «. Hy bracht eene lovwaerdige hervorming in den Godsdienst te wege, Kap. XVIII: 1 - 8. ff. Hy werd, uit de hand der Asfyriers, VII. deel.  Xiv INLEIDING. •wonderdadig gered, Kap, XVIII: 9XIX: 37- y. Hy werd, van eene doodelyke krankheid , wonderdadig genezen , Kap. XX. B. manasse, een grouwzaem afgodendienaer, was de dertiende Koning van juda , Kap. XXI: 1-18. C. amon, was de veertiende Koning van juda, Kap. XXI: 19-26. p, j o s 1a s, de vijftiende Koning van juda, was een zeer godvruchtig Vorst, Kap. XXII-XXIII: 30. E. joahaz, was de zestiende Koning van juda, Kap. XXIII: 31-33. F. eliakim of jojakim, was de zeventiende Koning van juda, onder wiens regeering nebucadnezar, voor de eerstemael, tegen Jerufalem optrok , Kap. XXIII: 34-XXIV: 7. G. jojachin, of jechonia, was de agtiende Koning van juda, onder wiens regeering de tweede optocht van nebucadnezar gefchiedde, die den Koning , en een gedeelte van het volk, gevangelyk naer . Babel voerde, Kap. XXIV: 8-16. H. zedekia, was de lactjle Koning van juda, in wiens tijd Stad en Tempel verwoest, het geheele Koningrijk ge- floopt,  INLEIDING. xv floopt, en het overige des volks gevangelyk naer Babel werd wechgevoerd, Kap. XXIV: 17-XXV: ai. B. Na dit alles volgt nog een beknopt bericht. A. Omtrent de lotgevallen der genen, die nog in het Joodfche land waren overgelaten, Kap. XXV: 22-26. B. Omtrent de verheffing van den gewezen Joodfchen Koning jojachin, uit zijne gevangenis, en de vriendfchap, welke hem , door den Koning van Babel,EViLMERODACH, den zoon van Nebucadnezar , bewezen wordt, Kap. XXV: 27-30. IV. Het Oogmerk dezer Boeken. Het Oogmerk dezer Boeken was, om de Gefchiedenisfen van Gods volk te vervolgen, welke, in de Boeken van samuel, tot op de laetfte tijden van Koning david gebracht waren; vooral ook om ons te leeren, hoe de plechtige Godsdienst, onder zichtbare blijken van 's 11 eer en goedkeuring, tot den Tempel van salomo was overgebracht; als mede hoe Jacobs nakomelingen Gods Verbond fchandelyk overtreden, en zich, door hunne aenhoudende afgoderyen, den weg gebaend hadden, dat zy, tot eene rechtvaerdige ftraf, uit Canaan geheel en al verbannen wierden. VII. deel.  XVI INLEIDING. Wy gaen over tot, V. Het Godlyk gezaeh van de Boeken der koningen. Aen de Gefchiedkundige waerheid der gebeur» tenisfen, welke in deze Boeken befchreven zijn, zal niemand, met eenigen fchijn van reden, kunnen twijffelen. (i). Zy zijn befchreven van zulke geloovwaerdige mannen , die de zaken, welke zy te boek fielden , in eigene perfonen, beleevd en bygewoond hebben. — (2). Da Schryvers beroepen zich by aenhoudendheid , op de openbare Staetsregisters en Jaerboeken, in welke de daden van eiken Koning , met al dat gene, het welk onder zijne Regeering voorviel, zorgvuldig werd aengeteekend; en welke Jaerboeken, in de Koninglyke Kanfelaryen, bewaerd werden. — (3). Verfcheidene byzonderheden werden, door de getuigenisfen van Heidenfche Schrijveren, HERODOTUs , strabo en jusTiNUs, bevestigd, gelijk eusebius en anderen hebben aengetoond. Het Godlyk gezach dezer Boeken wordt, tot volle overtuiging, bewezen: A. Uit het onaffcheidbaer verband, het welk 'er is, tusfchende gebeurtenisfen, welke, in deze Boeken, verhaeld werden, en tusfchen de voorgaende en volgende. Indien ons deze Boeken, in den Kanon, ontbraken, zou de fcha- kel  INLEIDING. xvii kei der gefchiedenisfen van Gods volk , ten eenemael zijn afgebroken. B. Uit het verband, het welk 'er is, tusfchen de gebeurtenisfen, welke, in deze Boeken, verhaeld worden, en de Prophetifche Schrivten. — Dewijl de voornaemfte Propheten, onder de Regeering der Koningen van Juda en Israiï, gebloeid hebben, ontvangen hunne fchrivten , uit deze Boeken, een uitnemend licht. C. Uit het overeenftemmend getuigenis der Joodfche Kerk, ten allen tijde; welke deze Boeken altoos, onder de Kanonieke fchrivten, gerangfchikt heeft; en welker handelwijs, door het gezach van den Godlyken jesus, overvloedig is goedgekeurd. Men vergelijke mijn onderwijs in den godsdienst IV. Deel. g. 298. p. 286-290. D. Uit de aenhalingen dezer Boeken , in de fchrivten van het Nieuwe Testament. De gezegende jesus en zijne Apostelen hebben 'er, in hunne redevoeringen en fchrivten, zich dikwijls op beroepen. Men zie, matth. 22: 42. en luc. 11: 31. vergel. met 1 kon. 10; luc 4: 25, vergel. met 1 kon. 17 en 2 kon. 5: 14 ; hand. 2: 29 en 13: 36. vergel. met 1 kon. 2: 10; hand. 7: 47. vergel. met 1 kon. 6: 1; rom. 11: 2-4, vergel. met 1 kon. 19: 10, 18; jac 5: 17, ig. vergel. met ikon. 17: 1 en 18: 45- VIL deel. [B]  xvni INLEIDING. EX Eindelyk uit de Voorzeggingen, welke, iri deze Boeken zelve, aengeteekend,en,in volgende tijden, allerduidelykst vervuld zijn. — Men vergelijke i kon. ik 29. met 2Kron. 10: 15, en vooral 1 kon. 13: 2. met 2 kon. 23: 16. Te weten, aen jerobeam den eersten, Koning van Israël, werd voorfpeld, nopens den altaer, op welken hy gereed ftond den afgoden te offeren , dat 'er een zoon, uit Davids huis, met name josias , zoude geboren worden, die} op dezen zelvden altaer, de Priesteren der hoogten zoude offeren, en menfchen - beenderen verbranden. —<— Deze merkwaerdige Voorzegging, is, tusfchen de 3 en 4 eeuwen later, onder de Regeering van den Godvruchtigen Koning josias, letterlyk en allerduidelykst vervuld. VI. De Nuttigheid dezer Boekets Het gene ik gezegd heb, is over - genoeg, om te doen opmerken, dat deze Boeken van zeer groote nuttigheid zijn. Door dit middel, hebben wy, in den Bijbel, eene aeneengefchakelde gefchiedenis van Gods oude volk; welke niet eindigt, dan in een tijdvak, waerin de ongewijde gefchiedenisfen een trap van zekerheid beginnen te verkrijgen. Deze Boeken verfprei- den een zeer groot licht, over de fchrivten der Propheten; welke anderszins voor ons, in zeer vele  INLEIDING. $3 vele opzichten, duister en onverftaenbaer wezen zouden. —- Wy kunnen 'er. uit leeren, dat gerechtigheid een volk verhooge;de afgodery en de boosheid van Jacobs nakomelingen baenden den weg, tot den ondergang der beide Koningrijken. Wy ontmoeten 'erin, zeer vele merk- waerdige proeven van Gods vergeldende Voorzienigheid. Wy zien 'er byzondere proeven in, van de Godlyke zorge voor den Koninglyken ftaffl van David, waeruit Mesfias moest voortkomen. Denk om de bewaring van den kleinen joas voor de woede van Athalia, en om HisKUsherftelling uit zijne doodlyke ziekte, toen hy nog geenen Zoon had. Wy leeren 'er uit, de wisfelvalligheid van alle ondermaenfche zaken, en dat dg machtigde Koningrijken, binnen korten tijd, op het diepst vernederd worden. Dus kunnen deze Boeken , niet alleen voor den gemeenen Christen, maer ook voor den Regent en Staetiman, tot uitgebreid voordeel verftrekkem - VII. Be Tijdrekening^ Mijn zeef oordeelkundige Vriend, de Heer ft c mohr; die zich met de moeite weder belast heeft, de proeven van die Deel nauwkeurig na te zien, heeft my de moeite uitgewonnen , om over de tijdrekening dezer gewijde Boeken te handelen, door my eene uitvoerige Verhande- VIIs deel» [b 2J  xx INLEIDING. ling, over dit onderwerp, aen te bieden, welke ik daerom woordelyk, achter deze inleiding, als tot dezelve behoorende, heb laten plaetfen. — Ik ben zeer verzekerd, dat deze Verhandeling, eenen ieder, die dit ftuk nader begeert te 'onderzoeken, aengenaemen nuttig wezen zulle. VIII. Uitlegkundige Schrivten. Behalven de algemeene verklaringen over den Bijbel, van hartman, henry, en der Engelfche Godgeleerden, en f. burmannus Wet en Getuigenis, weten wy niemand, die, in onze tael, eene opzettelyke Uitlegging , over de Boeken der koningen, gefchreven heeft. J. van Nüys Klinkenberg. Amfterdam. \ «den i"* November 1783. TIJD-  TIJDREKENKUNDIGE VERHANDELING, OVER DE JAREN VAN JUDAES EN ISRAELS KONINGEN. >^7As de Tijdrekening van IsraSls Richteren moejelyk, ea in veel gevallen onzeker in de byzonderheden, evenwel, tot groot geluk, zeker in de 479 jaren van 't geheels tijdperk 1 Kon. 0": 1. zonder welke bepaling geen mensch ooit in ftaet ïou geweest zijn dat tijdvak in orde te brengen: die der Koningen is nog moejelyker , deels omdat veel meer byzonderheden moeten worden overeengebragt; deels omdat men, ten aenzien van 't geheele tijdvak, die volftrekte zekerheid niet heeft; dan alleen waerfchijnlyk Ezech. 4: 5,6. doch aen den anderen kant zijn vele byzonderheden met meerdere nauwkeurigheid te bepalen, door vergelijking der omftandigheden; als men flechts de bepalingen, in Gods woord voorkomendë, tot vaste regels ftelt, en dezelve niet verfchikt om redenen uit voorafgemaekte onderftellingen ontleend. Dit laetfte wordt door vele Tijdrekenaers gedaen. Vooraf vastgefteld hebbende, dat de jaren der Koningen, in geen der beide Rijken, voor den voet konden uitkomen, als ze alle vol geteld en met elkander vergeleken worden ; hebben ze de vrijheid genomen, dezelve, dan door in elkaerfchieting eeniger jaren, of te gelijk regeering van Vader en Zoon, te verminderen, dan weder door tusfchen - rijken, in welke de Troon ledig ftond, te vermeerderen. Dit gefchiedt byna door elk op eene byzondere wijze; en door velen om redenen welke, ik erken 't, op zich zelvea meer of minder waerfchijnlykheid hebben : evenwel, hoe aennemelyk dezelve ook nu en dan voorkomen, men zal moeten erkennen, indien een fchikking mogelyk is welke, in den Bijbel zelve, een vasten Tijdregel vindt, om dien, zonder overfpringing of byvoeging , nauwkeurig voor den voet te volgen, en daerin den grondflag te hebben tot alle daervan afhangende nadere bepalingen^ dat zulk eene fchikking de» voorrang boven alle andere moet hebben. Vl'I. DEEL. [fi 3]  fa INLEIDING. Het was bewaerd voor mijnen grooten schutte, ora jmlk eenen vasten Bijbelfchen tijdregel te vinden, in de jaren der Koningen van Juda; zelvs zoo, dat Zijn Eerw. da mogelykhcid getoond heeft om alle Koningen van dat Rijk byna in dezelvde maenden September en üctober te doen beginnen en eindigen; met welken regel de jaren der Koningen van Israël ook zoo ver overeenftemmen, dat geen derzelver i jaer meer of minder krijgt dan hem toegefchreven worden: behalven dat men in dat Rijk tweemael een n jarige Regeertngloosheid dellen moet; en dat men , in beide Rijken, ja wel, nu en dan, een Troongenootfchap van Vader en Zoon moet onderftellen; echter zoo, dat het nergens verandering piaekt in de Regeerjaren welke aen ieder Koning ftellig worden toegefchreven; en dat het alleen dient om de zwarigheden wech te nemen uit de jaren van dien Koning, in 't andere Rijk, met welke zijne komst tot den Troon wordt vergeleken. Het zal dan niemand vreemd dunken, daer dit delfel van Zijn Eerw. het eenige op dien vasten grond gebouwde is, en daer ik Zijn Eerw. met allen eerbied als mijnen eenigen leermeester in deze zaken erkenne, dat ik 't zelve, ook met toeftemming van den Wel Eerw. Heer Schrijver van dit Bijbelwerk, ten grondflage legge dezer Verhandeling; welke hare geboorte fcbuldig is, aen vele gefprekken over dit onderwerp, met den Wel Eerw. Heer schutte, terwijl Zijn Eerw. dsszelvs Bijbelfche Hijiorie vervaerdigde; en welke ik nu nog nader befchaevd, en uit hoofde mijner betrekking tot dit Bijbelwerk', op my genomen heb, ten dienste van 't zelve, en derhalve ook in de daerin gebruikte fpelling, mede te deelen. Ik heb evenwel Zijn Eerw. niet gevolgd, dan na aendachtige vergelijking van dat ftelfel met zoo vele andere, als waertoe ik in onze tale toegang had: en dit, als ook vooral het letten op alle zelvs de geringde omftandigheden, in den Bijbel zelve te vinden, heeft my grond gegeven tot de nadere bepalingen hier en daer voorkomende; door welke ik wel het begin of einde van deze en gene Koningen iets vroeger of later ftelle dan Zijn Eerw. doet; maer waer door ook meest al blijken s»l dat alles niet.alleen zoo fan, maer zo» «ert, en dikwijls  INLEIDING. xuu met anders kan genomen worden, en daerboven, de jaren wat meerder fpeling verkrijgen, en de geheele fchikking eejie meer ongedrongene gedaente vertoonen zal. — By de 3 of 4 gevallen, in welke ik wat verder, doch nergens een voljaer, van mijnen grooten Leermeester afga, verzoeke ik te denken, dat men, in een vertrek waerin een heldere fakkel brandt, ook meteen klein kaersjen aen die fakkel cntftoken, nog wel iets in een tot hier toe verholen hoek ontdekken kan; en dat zelvs deze kleine afwijkingen in byzonderheden, medewerken, om Zijn Eerw. ftelfel, als een geheel befchouwd, te meerder licht en fterkte by te. zettên. Dus is mijn eerste algemeene Regel, deze van den Wel Eerw. schutte De Regeerjaren der Koningen van Juda moeten, zoo als ze in den Bijbel aen ieder gegeven worden , alle op elkander volgen; zonder ergens een of meer jaren over elkander te doen fchieten, of ook ongenoemds jaren tusfchen te voegen. Om nu nader te komen, is de eerst-volgende vraeg : Nae Welk een algemeenen regel de Regeerjaren der Koningen gerekend worden te beginnen en te eindigen ? Ik vind een vry algemeen gevoelen onder de Geleerden, door hun overgenomen op, gezach der Joodfche Meesters , te weten, dat de Regeerjaren zouden gerekend worden altijd te beginnen met 1 Nifan; zoodat, al ware een Koning flechts 1 maend, ja 1 week, voor Nifan, aen de Kroon gekomen, met 1 Nifan reeds zijn 2de jaer zou aenvangen; waer tegen dan,, de tijd welke hy na zijnen laetften 1 Nifan nog regeerde, al ware 't byna 1 vol jaer , niet zou gerekend worden , maer tot zijnen Opvolger behooren. — Andere verzachten deze ftelling in zoo ver, dat ze't dus bepalen: Ieder Koning, vooral in Juda, worden zoo vele Regeerjaren toegefchreven, als 'er Paeschfeesten onder zijne Regeering gevierd zijn. Die ftelling, op de eerste wijze genomen, heb ik ten nauwkeurigften beproevd, maer bevonden dat men die met geen mogelykheid vol kan houden. — Ik zal 'er Hechts twee bewijzen van geven , die, het eene in Juda, het andere in Israël zijnde, vo^r alle andere voldoen zullen. VII. VLEI. [B 4]  iiiv INLEIDING. 1. Als Mcnahems eerste jaer in TJzzias 39ne begon, moeften die beide te gelijk op den volgenden ï Nifan eindigen, en dus Menahems 2dli Uzzias 40fte, en Menahems iode Uzzias 4.8ile zijn — maer Menahem worden niet meer dan 10 jaren toegefchreven; en zijn zoon Pekahia is hem eerst opgevolgd in Uzzias 5oftejaer — dus zouden aen Menahem, volgens dien regel, ontegenzeggelyk n jaren moeten toegefchreven zijn. 2. Als Hiskias eerste jaer begon in Hofeas 3de, moeften die beide weder op den volgenden i Nifan eindigen, en dan zou Hiskias 2de jaer geheel Hofeas 4de zijn. Maer Hiskias 4de en 6'le jaer moeten , korter of langer, t' zamen loopen met Hofeas 7de en 9de, 2 Kon. 18- 9, 10. 3. Behalven dat ons nog een allerfterkst bewijs tegen deze meening zal voorkomen, ih Jofias i8de jaer. Neemt men de ftelling op de tweede meer verzachte wijze; dan komt my dezelve vry aennemelyker voor ; men kan dezelve in 't Rijk van Juda overnemen en ook vol houden, behalven echter dat ergens één Paeschfeest moet te veel komen; welk, gelijk d'aerna blijken zal, niet vallen kan in de 3 maenden van Joahaz, noch in de 3I van Jechonia, maer waerfchijnlykst by Amons 2 jaren moet overfchieten. Wat het Rijk der X Hammen betreft, daerin is de regel geheel onnoodig; Jerobeams Kalverfeest zal in 't zelve wel boven 't Paeschfeest den voorrang gehad hebben. Ik blijve dan by deze ftelling, welke mijn tweede alge. meenc Regel is: De jaren der Koningen worden, in beide Rijken, gerekend zoo als ze loopen: het eerste jaer des Opvolgers begint t' elkens op den dag des doods of der afzetting van zijnen Voorzaet, en al zijne verdere jaren beginnen en eindigen op denzelven dag; zoodat, in zijn eerste jaer ,beteekent,toen hy nog geen rond jaer,in zijn tweede, toen hy meer dan 1 maer nng geen 2 jaren, op den Troon geweest was , enz. Hieruit ïeide ik dezen derden af: Nae den aert van alle tijdregelen welke enkel met volle jaren rekenen, worden de  INLEIDING. xxv de geileehen der jaren, als ze minder dan een halv jaer zijn, niet gerekend, en meer dan een halv jaer zijnde, voor een vol jaer geteld. Deze regel moet in 't Rijk van Juda doorgaen, en dus geen der Koningen 6" maenden boven of onder zijne jaren hebben; maer daer wy, in Afas tijd, reeds zien, dat dezelve, in 't Rijk der X ftammen, niet kan doorgehouden worden, moet men in 't zelve aen ieder Koning ten minsten geen geheel jaer meer of minder geven; mids in beide Rijken zoo na by de bepaelde jaren blijvende als doenlyk is. En by deze drie Regelen voeg ik nog een vierden : Men moet, in de nadere bepalingen, het oog zoo veel als doenlyk is houden op de faifoenen en omstandigheden; vooral op den Zaeitijd, welke in 't Joodfche land in de laetfle helft van OStober begon; den Oogsttijd, welke van de garst op Pafchen, van de tarwe omtrend Pinxter aenvang nam; en op den tijd der Veldtochten, welke men rekenen moet in Maert of April te beginnen, en niet veel later dan Oclober te eindigen, omdat in November de regentijd inviel. Hier van zijn echter uitgezonderd, langduurige belegeringen, en die gevallen waer in, uit de gefchiedenis zelve, het tegendeel blijkt. Dit zal nu grond geven om de bepalingen, in navolging van den Wel Eerw. schutte, niet alleen in jaren, maer ook in maenden te ftellen. — Dat vóorige Tijdrekenaers alleen met jaren geteld hebben, is oorzaek, dat wy dikwijls met bun ééns kunnen zijn, en evenwel i jaer in de uitdrukking verfchillen; dat men verfcheidene zwarigheden niet gezien, en dus ook niet opgelost heeft; en daer tegen voor ftrijdigheden aengezien, bepalingen welke zeer eenvouwig kunnen worden overeengebragt, als men 't eene Hechts in 't begin van dit, het andere in't ainde van dat jaer plaetst. — Deze dubbelzinnigheden worden ontweken door de bepaling met maenden, tot welke ons de Bijbel aenleiding genoeg geevt, door niet alleen menigmael faifoenen en maenden, maer zelvs dagen te noemen. Daer nu die bepalingen in den Bijbel gefcbieden, in Joodfche maenden, en wel altijd nae 't Kerkelyke jaer met i Nifan beginnende, zal ik wel die maenden in 't oog houden; doch, daer hunne jaren ongelijk zijn , zoodat doorgaends 2 VII. DLEL. • [B 5]  j N L. E I D I N Q. jaren elk is, en 't derde 13 zulke maerjden heeft, zal ik di 34en 19: 1, vergelijkt met Kap. 20: 35, zoo ontegenzeggelyk blijkt, dat Ahazia geregeerd heeft na Achabs dood, en, niet horten tijd, maer zeker meer dan 1 jaer daer na, dat dit alleen genoegzaem is tot omverwerping van alle tijdrekeningen , welke, op deze grondflagen, de vereffening der ftrijdigheden bouwen; fchoon ik geen ééne daervan gevonden, heb in welke op die zwarigheid gedacht is. Ik weet dus geen betere oplosfing van dezen eerften knoop dan die van mijnen schutte; die ftelt, dat de groots hervorming, welke Jofaphat liet doen in zijn derde regeerjaer, 2 Kron. 17: 7-9, door dien braven Vorst gemaekt zy tot een nieuw begin zijner regeering: zoo dat zijn vierde na Afas dood het eerfte is na dit vernieuwde begin; en dat van daer afzijn 17 en i8lle op die beide plaetfen gerekend wordt, zijnde zijn 20 en 21^ na Afas dood. — Ik beken, by die hervorming is ons niets ongewoons geboekt, en, daar Afa ook een Godvruchtig Vorst was, fchijnt die gebeurtenis niet van zulk een groot belang geweest te zijn. — Evenwel Afa was, in zijne laetfte jaren , vry wat afgeweken van den heere; en behalven dat, kan die tijdftip verzeld zijn geweest van zeer aenmerkelyke omftandigheden, ons nu onbekend. — Althans ik heb, hoe zeer ik gezocht heb, niets dat beter voldoende was kunnen vinden: dus neem ik die oplosfing over; en te meer , daer dezelve een goeden grond legt om de andere plaetfen zeer gereedelyk te vereffenen, zonder aen JeJioram in Juda een begin, als Onder-koning, te geven in zijns Vaders i7de jaer , en een tweede begin, als Mede-regeerder, in of na zijns Vaders 2 2fte jaer, van of in welk zijne 8 jaren beginnen zouden, en dus daervan de 3 of 4 eerfte dezelvde zijn met de 3 of 4 laetfte zijns Vaders Jofaphat; na wiens dood hydan nog een derde begin, als Alleen - heerfcher, zou hebben, 't welke in den Bijbel niet bepaeld wordt: tot welke fchikking hier veele, en, zelfs van de treffelykfte Tijdrekenaers, hoewel meteenige verfcheidenheid in omftandigheden, hunne toevlugt nemen. °P  INLEIDING.' xxxin Op dezen grond bepale ik dan eerst: VII. Achab , zijnde begonnen 8 Otïober 3 080 — Zijn dood was in een veldflag, na welken Ahazia hem opvolgde in Jofaphats 17^ of anders 20Re jaer, dat aenving 16 03. 3102, wanneer ik dus ftel 1 Nov. 3r02. komt voor Achabs regeering | maend over de 2*2 jaren. — Later kan men niet wei zetten, want de legers bleven niet later in 't veld; en al wat men later rekenen wil, om aen Achab meer te geven, moet men verminderen aen zijnen Zoon VIII. Ahazu; dewijl die eindigen moet voor 't einde van Jofaphats igde 0f anders 21^ jaer: dus kan hy ten allerhoogften hebben 1 jaer n| m. van 1 Nov. 3102 tot 8 OSt. 3104 toen zijn broeder Joram begon te regeeren. Nu kan ik ook Jehoram in Juda bepalen : beginnende, volgens ;> Kon. 8: 16. in 't jaer van joram Achabs Zoon; als men dat sde jaer even aengevangen fielt, dan valt Jehorams begin 16 Otï. 3108 , endan ziet men hoe volmaekt Jofaphats 25 jaren niet alleen kunnen, maer moeten uitkomen: want al wat men Jofaphat meer geevt moet zijnen Zoon Jehoram meer ontnomen worden; wiens 8 jaren reeds niet vol kunnen zijn, óm dat ze eindigen moeten voor 't flot van Jorams i2dejaerin Israël; en nog niet geheel op 't einde daervan , omdat aen dezen niet meer dan 12 jaren worden toegefchreven, daer Ahazia, die in Jorams i2deof laetfte jaer Koning van Juda werd, 1 jaer heeft, en die beide te gelijk moeten eindigen, als gelijktijdig door Jehu gedood zijnde. Hierop is geen ander middel tot vereffening, dan door de jaren van Jehoram en Ahazia in Juda zoo fchaers, en die van Joram in Israël zoo ruim, te nemen als doenlyk is. — En dat dit gefchieden moet, blijkt hieruit, dat in dit tijdvak juist het tegendeel van 't voorige plaets heeft; in Juda worden, aen Jofaphat JehoTam en Ahazia, 34 jaren tosgefchreven, daer wy in Israël, na aftrek van Achabs 3 eerfte jaren, welke hy nog met Afa regeerde, voor hem en zijne 2 Zoonen, üegts 33, en dus 1 jaer minder hebben. Op die gronden is mijne overeenbrenging deze: 5. Jehoram heeft, van 16 Oiï. 3108. tot 16 Aug. 3116. 7 jaren 10 maenden. VII. DEEL. [C]  xxxiv INLEIDING. 6. ahazia zijn Zoon, van daer tot i Juni 3117, 9\ maenden. En dan krijgt IX joram in Israël, van 8 Off. 3104- tot I a 2 dagen voor Ahazias dood, 31 Mai 3117. » jaren 7| maend. - Deze overige maenden maken my geen zwarigheid; 't is my genoeg, in dit Rijk, dat men geen geheel jaer meer of minderbehoevt te ftellen dan de Bijbel doet. - In Afas tijd moesten wy, verfcheiden Koningen achter een , 9 en 10 maenden verminderen- dus kan men 'er niet tegen hebben, hier Joram, en ook naderhand, gelijk blijken zal, Menahem, meer dan { jaer te vermeerderen. - Men kan geen beter fchikking maken: 'ftelt men Joram korter , men moet Jehoram en Ahazia nog meer verkorten; ftelt men die beiden langer , dan komt Joram te digter by de 13 jaren: behalven dat deze fchikking juist eindigt in het rechte Jaerfaifoen volgens de omftandigheden: De veldtocht was vroeg in 't Voorjaer begonnen; Joram was in een ftrijd gewond, maer zoo ver genezen dat hy weder op zijnen wagen kon komen : daer uit blijkt dat wy niet, door Jorams reseering meer te verkorten, vroeger in 't jaer moeten komen. Boven dien kan men denken , dat Jehu, de opvolger van Toram, hem, in de openbare gedenkfchriften, niet meer dan U jaren zal gegeven hebben: om dat hyhem befchouwae als in zijnen laetften tijd het Kroonrecht verloren hebbende; deWijl hy zelve van Gods wege tot Koning in zijn plaets gezalvd was, en naderhand wel zal vernomen hebben dat God hem reeds aen Elia, daertoe benoemd had: waer by nog ten overvloede komt, dat in Jorams 12 jaren 7| maend, niet meer dan 12 mael, het Kalverfeest in de agtfte maend is ingevallen. Zie daer eene volmaekt afloopende fchikking, door welke geen noodzaek blijvt om aen Joram in Israël een tweeërlei begin toe te eigenen, het ééne na zijns broeders val, het tweede na deszelvs dood 1 jaer later: dit tweeërlei begin ontweek ik lievst in een tijdvak, waer in wy reeds genoodzaekt zijn zoo veele fchikkingen tot vereffening te maken; en het einde waertoehet dienen moet, te weten, om aen die 2 Koningen van Tuda juist volle jaren te geven, behalven dat dit. ftrikt genomen, by Jehoram niet mogelyk is, doet geen voordeelAls Achab eerst gefneuveld is in de lente 3103, moet hy, 01 meer  INLEIDING. xxsv meer dan | jaer té veel hebben , zoo wet als Joram nae mijne fchikking; of de togt naer Ramoth in Gilead, en het voorafgegaen bezoek van Jofaphat aen Achab, moet men in den winter ftellen, daer ik dat alles veel voegzamer in den 'zomer plaetfen kan, te meer, daer de onderneming op Ramoth van hunne zijde begonnen werd. — Als de dood van Ahazia en Joram in den herfst valt, dan moet het ombrengen van Athalia, en Joas komt tot den Troon, in den winter loopen, 't welk de rekening der volgende Koningen zeer belemmeren zoude; want dat Athalia tot in haer 7de jaer regeerde, blijkt allerduidelykst 2 Kon. 11; 4. 12: 1. en 2 Kron. 23: 1. Maer nu is de vraeg of op deze gronden alle overige zwarigheden kunnen opgeligt worden; — Daer blijven 'er nog drie te beandwoordem a. De eerfte en grootfte is: Hoe kan, niet al het gezegde, Waer uit nu duidelyk gebleken is dat Joram in Israël lang voor Jofaphats dood geregeerd heeft, ftrooken 2 Kon. i: 17, alwaer gezegd wordt, dat Ahazia ftorv, en Joram in Israël Koning werd, in 't 2de jaer van Jehoram Jofaphats Zoon in Juda ? -Hier kan men geen feil in den grondtext ftellen; want die zou; niet alleen in 't jaertal, maer ook in den naem van den Koning , moeten plaets hebben. — Men kan ook niet wel denken, dat deze tijdsbepaling alleen behooren zou tot het fterven van Ahazia, en niet tot het Koning worden van zijnen broeder Joram ; zoo dat Ahazia, gevallen en gewond zijnde, wel de kroon aen Joram zou gegeven hebben 8 03. 3104 , maer nog ruim 5 jaren bedlegerig in 't leven zou gebleven zijn i tot in Jehorams tweede jaer , dat 16 03. 3109 begonnen is — dat is wel niet onmogelyk, maer uit het beloop der gefchiedenisfen onwaerfchijnlyk. — Daer blijvt dus niets over dan een tweeërlei begin te ftellen, 't zy van Joram in Israël ruim 5 jaren na zijn eerfte begin, 't zy van Jehoram in Juda 5 a 6 jaren voor den dood zijns Vaders Jofaphat. — Toe het eerfte geven de gefchiedenisfen nergens aenleiding; laet ons zien of 'er meer grond is tot het laetfte. Dit tweede jaer van Jehoram moet dan, wegens Ahazias dood 8 03. 3104, beginnen tusfehen 9 03. 3103 en 7 03. 3104, dus het eerfte tusfehen 9 03. 3102 en 7 03. 3103 VII. DEE£. [C 2]  sxxvi INLEIDING. toen Jofaphats 20fte jaer begonnen was 16 OS. 3102- Omtrend dien tijd is Jofaphat met Achab tegen de Syriers opgetogen • en van hier haelt de Heer schutte dit troongenootfchap van Jehoram met Jofaphat af. - Maer Jofaphat was Achab niet gaen bezoeken met oogmerk om zich inden oorlog te mengen; hy werd daertoe door Achab bepraet, en is met hem te veld getrokken , zonder eerst te Jerufalem weer te komen om zijnen Zoon Troongenoot te maken. — Staet men 'er op, dat hy die aenftelling fchrivtelyk van Samana naer Jerufalem kan gezonden hebben, ik kan dan ook een rekening maken die nog even uitkomt; want, laet die aenftel. ling gedagteekend zijn 16 of 20 OS. 3102, dan was dit nog voor den ftrijd waer in Achab omkwam, en dan was echter het tweede jaer na die aenflelling nog niet geëindigd toen Joram den 8 OS. 3104 Koning van Israël werd. — Evenwel, deze rekening wat te bekrompen zijnde , ftel ik liever die Jofaphat dat aenftelling zal gedaen hebben in 't volgende voorjaer 3103 . toen by aengevallen werd door de Moabiten 2 Kron. 20. Dat dit in 't eerfte jaer na Achabs dood was, zijnde «t eerfte jaer van zijnen Zoon Ahazia, blijkt zonneklaer uit het verband van dat Kap. met het ge» heele gefchiedverhael. - Kap. 18 was de veldflag verhaeld in welken Achab fneuvelde in 't najaer 3102; en Kap. 10. de lovwaerdige fcbikkingen, welke Jofaphat maekte, na zijne wederkeering te Jerufalem , voor welke men den wintertijd kan ftellen tot in't voorjaer 3103- — °P ™]& KaP" 20: u Het gefchieddenu na dezen, dat de kinderen Moabs enz. tegen Jofaphat ten ftrijde kwamen; en nadat de wonderdadige overwinning verhaeld was welke Jofaphat op hen behaelde, volgt weder, vs. 35. Doch na dezen vergezel fchapte zich Jofaphat met Jtazia den Koning Israëls enz. om Schepen uit te rusten. Daer nu Ahazia nauwlyks 2 jaren geregeerd heeft, moet die veldtogt gebeurd zijn in deszei vs eerfte jaer 3103, en in dat najaer de timmering der Schepen begonnen zijn, om in 't voorjaer 3104 in Zee te gaen; fchoon de vloot, in dien winter , eer ze uitliep , door ftorm verbrijzeld werd. — Deze uitrusting kan men niet 1 jaer later ftellen; want m 't najaer 1104 was Ahaziareedsdood: dus is die aenval der MoabiJ •* . ten  INLEIDING, xxxvii ten allerzekerst gefchied in 't voorjaer 3103, en dezelve is het juiste en zeer gepaste tijdftip voor deze aenftelling van Jehoram tot Onder-koning. — Zie daer dan deze allergrootfte zwarigheid opgelost, op eene wijze, die niet alleen zeer aennemelyk is, maer zelvs over de gefchiedenis een nieuw licht verfpreidt. b. Een tweede vraegis: Hoe kan 2 Kon. 8: 16 gezegd worden, dat Jehoram in Juda begon te regeeren in 't vijfde jaer van Joram in Israël, toen Jofaphat Koning was van Juda ? Deze woorden kunnen de infchuiving van ëenige der 8 jaren van Jehoram onder Jofaphat niet begunftigen; om dat die onbeftaenbaer is, als men niet, ook aen Achab , 2 of 3 jaren wil verminderen, en als men niet enkel jaren wil vergelijken, maer ook gebeurenisfen daer in fchikken. Dus kan die uitdrukking niet anders verklaerd worden dan op deze wijze: Jofaphat, zijn 25fte regeerjaer juist vervuld hebbende , entoen krank zijnde, ontdeed zig van de Rijkszorgen , en gav de regeering aen Jehoram zijnen Oudften Zoon nu geheel over, wiens 8 jaren toen begonnen; fchoon zijn Vader nog een weinig tijds in 't leven bleev. —■ Dit wordt my te waerfchijnlyker uit 2 Kron. 21; 1 -3, alwaer duidelyk blijkt dat Jofaphat, nog by zijn leven, befchikkingen gemaekt heeft over 't Koningrijk. c. Hoe kan, volgens 2 Kon. 9: 29. Ahazia Koning geworden zijn in Jorams udejaer, daer Kap. 8: 25 gezegd is dat het was in deszelvs i2de, en volgens dat laetfte getal Jehorams 8 jaren nog niet vol kunnen zijn ? — Hiervan moet men de reden vinden, in de vreeslyke ziekte van den godlozen Jehoram, die 2 jaren duurde 2 Kron. 21: 12-19, dus zal hy zijnen Zoon Ahazia tot Onder-koning gemaekt hebben, omtrend i| jaren voor zijn fterven, dat 16 Aug. 3116 valt, en dus in 't voorst van 3115, in welk jaer het nde van Joram in Israël nog liep tot 8 Oüober. Zoo heb ik dit zeer moejelyke tijdvak in orde gebragt, en in de tijdtafel zal blijken dat, op deze wijze, alle byzondere gebeurtenisfen in 't zelve zich uitnemend wel fchikken: daer men de grootfte moeite heeft om die alle te kunnen plaetfen, als men 't zelve 3 of 4 jaren verkort, gelijk, voor Vader schutte , alle die ik weet, fchoon op verfchillende wijzen , gedaen hebben. VII. deel. [C 3]  xxxvin INLEIDING. Eene bedenking, welke nog tegen deze mijne rekening kan gemaekt worden , wil ik niet verbergen. — Toen Jofaphat met Achab was te veld getrokken en de laetfte fneuvelde, was even te vooren, op den i Tisri, beginnende in dit jaer 3102 's avonds n Sept. N. S. het elvde Jubeljaer begonnen : Het fchijnt niet denkclyk, dat de godvruchtige Jofaphat, op die plechtige tijdftip., zich van Jerufalem zou hebben verwijderd, en door Achab in oorlog laten wikkelen. —1 Echter zie ik daer in geen genoegzame reden om mijne fchikking te verwerpen. Men kan denken : a. Of, dat Jofaphat gerekend hebbe voor het Jubeljaer te rug te zullen zijn; maer zich, door zijne gewoone al te groo•  INLEIDING. xxxix over Juda i Juni 3117, en houdt die ruim 6 jaren, tot in 't 7de gelijk ik reeds getoond heb. — Als ik ftel 6 jaren 3 maenden, loopen die tot 1 Sept. 3123 , langer is niet voegzaem, want men mag vastftellen dat de brave Hoogepriester Jojada het werk der omwenteling zoo befchikt zal hebben, dat het zijne volle beflag had voor de hooge feesten van Tisri, van welke maend in dit jaer de eerfte dag was 18 Sept. N. S. Liever ftel ik nog 1 maend korter, om in Israëls Rijk Jehu niet te veel te geven, waer door zijne Opvolgers al te bekrompen zouden komen , gelijk aenftonds blijken zal; ik reken voor haer dan 6 jaren 2 maenden tot 1 Aug. 3123. 7. Joas, worden 40 jaren toegefchreven, die, vol zijnde, eindigen zouden 1 Aug. 3163. — Maer zijn einde worclt ons 2 Kron. 24: 23- 26. zoo geboekt, dat het Syrifche leger met den omgang des jaers, dat is omtrend April, tegen hem optrok, hem floeg , en hy, toen krank liggende , op zijn bed vermoord werd: welke veldtocht men onderfcheiden moet van den vroegeren aenval der Syriers, welke hy met geld afkocht 2 Kon. 12: 17 , 18. — Dit geevt grond om zijn dood vroeger dan 1 Aug. te ftellen, en dus zijne regeering te ftellen op 39 jaren 10 maenden, tot 1 Juni 3163. —■ Dat deze verkorting hier noodig is, om dat men Amazia en Uzzia beide ruim moet ftellen, zal ftraks blijken , na dat ik uit Israël Rijk zal te rug gekomen zijn ; waer in my eerst ontmoet X jehu, beginnende, te gelijk met Athalia, ïjuni^iil. hem worden 28 jaren gegeven, welke loopen tot in't 23,te jaer van Joas in Juda, en dus nog ruimer dan Athalias jaren moeten zijn: want als ik hem geftorven reken \ maend in dat 23fte jaer, 't welk 1 Aug. 3145 begint, dan heeft hy, tot 16 Aug. 3145, geregeerd 28 jaren i\ maend. XI. joahas zijn Zoon, begint den 16 Aug. 3145, en Byb. Historie, Ik noemde Athalia daerin, de Dochter van Omri, de Zuster vnn Achab, de Moeje van Joram Achabs Zoon. — Zy was de eigen Dochter van Achab 2 Kon. 8: 18. 2 Kron. 21: 6, en dus Omris Kleindochter en Jorams Zuster; gelijk dan ook de tijdfchikking bet«r uitkomt van haer huwelyk met den Zoon van Jofaphat. VIL DEEL. [C 4]  xl INLEIDING. heeft 17 jaren; maer waer deze eindigen is duister: vol zijnde zouden ze loopen tot 1 maend 'in Joas 4oae jaer, of fchaers, ten minften tot diep in 't 39ftc : ondertusfehen lezen wy 2 Kon. 13: 10, dat Joas, Joahas Zoon, reeds Koning van Israël werd in Joas 37fte jaer. — Dit moet, of een fout in den grondtext zijn; 't zy dat Joahaz 17 jaren niet meer dan 1 s moesten wezen, maer dit komt met de jaren van zijnen Opvolger niet uit; 't zy dat het 37ftcjaer van Joas het 39ftemoest zijn: of vindt men daer in zwarigheid, dan moet men om eene t'zamen-regeering denken. Wat fouten in den grondtext betreft; hoe zeer ik toefta dat dezelve nergens mogelyker zijn dan in getallen, echter ik kom niet gaerne daertoe, als een andere aennemelyke oplosfing van zwarigheden mogelyk is. — Ik beken wel dat ik, in gevallen gelijk hier, wanneer niet alleen ftaet, in zulk een jaer van A werd B Koning, maer daerby, en regeerde zoo veel jaren, meer tegen die t'zamen-regeeringen heb, dan wan* neer dat byvoegfel niet gevonden wordt; want dit fchijnt te toonen , dat die jaren moeten gerekend worden, van 't beginftek waer aen ze gevoegd zijn, en niet van een ander dat verzwegen wordt: evenwel, dat dit niet altijd doorgaet, blijkt uit 1 Kon. 16: 23 , alwaer gezegd wordt, dat Omri Koning werd in Afas 31^ jaer en 12 jaren regeerde, welke 12 jaren echter niet moeten gerekend worden van dat 3ifte, maer volgens vs. is , 16. van 't 27fte jaer in Afas regeering. — Want fchoon men daerop zeggen kan: het ware begin der 12 jaren blijkt daer evenwel klaer uit dat 15 en i6de, vergeleken met het 29 *7> 23, en 27. voorkomende, te tellen; terwijl men zijne alleenregeering, na Amazias dood, op zoo veel minder dan 52 jaren ftelt, als men de t'zamenregeering met Amazia gerekend heeft. — Dit neemt dus de zwarigheid wech van Zacharias begin in Uzzias 3 8fte jaer; maer om nu ook te verklaren hoe Uzzia Koning werd in Jerobeams 2 7fte jaer, moet dan daerby dienen, een Troon-genootfchap in Israël, van Jerobeam met zijnen Vader Joas, ten minsten weder van jaren. Stelt men beide op 117 jaren, dan zou, volgens deze fchikking: Uzzias t'zamen-regeering ^ .1 van Jerobeams ba¬ rnet Amazia beginnen 7 n>. in t iSde y m£n . r£g£ering en zijne alleen-regeering j met Joas> 2 Kom 15: 1. • . 1 m. in 't2 7ueJ of de eerste. . . 1 m. in 't 4del van Jerobeams alen de tweede 2 Kon. 14:17- 7 m. in 't 15de j leen-regeering. Men ziet hoe kunstig deze rekening is t' zamengefteld; maer ook hoe onregelmatig. Jerobeams vooraf - regeering in Israël wordt gerekend boven zijne 41 jaren; maer Uzzias vooraf - regeering in Juda, alwaer 't voornamelyk op de geregelde opvol, ging der Koningen aenkomt, onder zijne 52 jaren: dus verbreekt deze gedachte weder den vasten tijdregel van Judaes Koningen, zoo wel als de eerste, doch op eene omgekeerde wijze; behalven dat Amazias gefchiedenis, door dit gevoelen, niet wel in geregelde orde te brengen is. 1 3. t. van thuynen, die overal onderftelling op on» derftelling ftapelt om de jaren ten fterkften in één te persfen, ontwijkt deze onregelmatigheid; door ook de gezegde 11 a 12 jaren van Jerobeams regeering met Joas, onder zijne 41 jaren te  INLEIDING. xlv te bergen, maer dan, in Judaes Rijk, Uzzia volle 2 3 jaren, met zijnen Vader Amazia, onder deezelvs 29 jaren te doen regeeren, blijvende dan, van zijne 5 2, niet meer dan 29 jaren na Amazias dood. — Dit heet in nadruk, de knoopen doorhakken. 4. Als dan de regel vast ftaet, de jaren van Judaes Koningen moeten op elkander volgen, zonder t' zatnenrijk en zonder tusfehenrijk , dan moet men , met petavius en mijnen schutte, den middelweg inflaen tusfehen de twee eerste gevoelens; zoo dat Uzzias 52 jaren eerst beginnen met Amazias dood: en dan moet men, in Israëls Rijk, een Iedigftand des Troons ftellen , die nae mijne rekening uitkomt op 11 ~ jaren , van s maenden in Uzzias 2 7ftc toen Jerobeam ftorv, tot 11 maenden in zijn 38fte toen Zacharias Koning werd. En om dan te vinden hoe Uzzia kan Koning geworden zijn in Jerobeams 2 7fte jaer; als men dit niet wil houden voor een fout in den grondtext, (waer voor en tegen Jt zelvde is dat ik over Joas 3 7fts jaer gezegd heb,) dan moet men de ftelling hier behouden, dat Jerobeam door zijnen Vader Joas werd aengefteld tot Troongenoot of Leger - koning, gelijk in dien tijd in 'jt Oosten meer bsgon te gefchieden, n of 12 jaren voor zijnen dood. Ik ftel dit weder op 1 r | jaren, dan valt deze aenftelling 1 Juli 3166. 2 maenden in Joas 5de jaer; en dan kunnen wy daervoor een zeer waerfchijnlyke reden vinden, in den Oorlog dien Joas voerde tegen de Syriers 2 Kon. 13: 24, 2 5, waerby zich, juist in 't zelvde jaer, waerin ook Eüza ftorv , de ftropende Moabiten gevoegd hadden ; welke beide vyanden hy, door zijnen zoon, den jongen en dapperen Jerobeam , met te meer kracht wilde te keer gaen, ter beandwoording aen Elizas voorzegging op zijn ftervbed. Mijne Tijdtafel zal klaer toonen, welk een fchoon licht deze oplosfing, die eerst enkel eene onderftclling was, nu over- den fchakel der gebeurtenisfen verfpreidt. Wat de onwaerfchijnlykheid betreft van zulk een ledigftand, na den dood des voorfpoedigen Jerobeam II; wy kunnen niet weten weik een zot of fnoodaert zijn zoon Zacharias geweest zy, noch ook welke partyfenappen reeds gefmeed kunnen zijn door de Rijksgrooten, in wier zin het geflacht van Jehu nu VII. deel.  XLVi INLEIDING. reeds veel te lang den Troon had Ingehad. — Het laetfte althans mogen wy uit de gevolgen opmaken, daer Zacharia, na i jaer, door Sallum, en die, na i maend, door den helfchen bloedhond Menahem, van Troon en leven beroovd werd. Ten overvloede zal ik nog, door de volgende gisrekening toonen, hoe juist deze mijne tijdkaveling van Jehus nazaten beandwoordt aen hunnen waerfchijnlyken ouderdom. Elia ontving reeds i Kon. 19. Gods bevel aengaehde Jehus zalving; dit was voor den eersten Veldflag van Achab tegen Benhadad Kap. 20 , welke mijne Tijdtafel toonen zal in 3098 te zijn voorgevallen; in dien tijd moet Jehu dan reeds een bekend Veldheer zijn geweest:ftelt meh hem toen in zijn 2 4lle jaer, dan is ,hy geboren in 307 5 , en was by zijn dood in 3145 oud ?o jaren, en toen hy in 3117 Koning werd, 42 jaren, een ouderdom, juist overéenkomftig met zijne daden in dien tijd. Als in Jehus 24fte levensjaer 3098 Joahaz geboren is, dan was die, toen hy ftorv in 3162, oud 64 jaren,* dus oud genoeg om, 2 jaren voor zijn dood, zijnen zoon tot mederegent te nemen. Als in Joahaz 2 4fte levensjaer 3122 Joas geboren is, dan had die, toen by in 't begin van 3178 ftorv, 55 a 56 jaren. En als in Joas 2 4fte levensjaer 3146 Jerobeam geboren is, dan bereikte die, toen Joas hem in 3166 Koninglyk legerhoofd maekte, omtrend 20 jaren. — Zie daer juist de jonge held, recht gefchikt om door hem de vyanden moedig te beftrijden — Hy was dan, by Joas dood in 317 8 • 3 r jaren, en moet tot den hoogen ouderdom van 7 2 jaren geklommen zijn; hebbende, na Joas dood 41 jaren, en na zijne aenftelling tot Onderkoning 5 2 \ jaren geregeerd, van 1 Juli 316 6 tot 1 Jan. 3219; gelijk ook, van zijns Vaders Joas dood tot zijns Zoons Zacharias begin, weder 52\ jaren zijn, van 1 Januari 3178 tot x Juli 3230. 9. uzzias regeering bepaelt zich nu van zelve; beginnende i Augustus 3192. zijnde 7 maenden in 't isde jaer van jerobeams alleenregeering, of 1 maend in zijn 2 7fte jaer na zijn Troongenootfchap. — Dat hy , ten allerfcherpften gerekend, i maend meer dan 52 jaren moet hebben, zal aenftcnds blijken, en dan valt zijn einde 16 Augustus 3244. je-  INLEIDING. xltii Jerobeam II dan geftorven zijnde omtrend i Januari 3210» en de Troon ledig geweest zijnde 11J jaren tot 1 Juli 3230, volgen Israëls Koningen op deze wijze: XIII. zacharias , 6 maenden . loopende van 11 maenden in Uzzias s8fte tot 5 maenden in deszelvs 3qfte jaer, eindende 1 Januari 3231. XIV. sallum, 1 maend. Januari 3231. zijnde de 6de in Uzzias 3 9fte jaer. XV. menahem, begint 1 Februari 3231. Hem worden 10 jaren toegefchreven; doch, daer dezelve eerst in Uzzias softe jaer eindigen, kunnen ze niet korter genomen worden dan tot ?- maend in dat jaer, dus 10 jaren 6 ~ maend, eindigende 8 Augustus 3241. — Deze vermeerdering baert my, in 't Rijk der X ftammen , weder geene zwarigheid; vergelijk het gezegde by Joram: en men kan daerby asnmerken, dat hy, na 't vermoorden van Sallum, eenige maenden noodig gehad hebbe, om zich, volgens 2 Kon. 15: 19, in 't Rijk vast te zetten, door Pul den Koning van Asfyrien, die in de jaren 3231 en 3232 een groote Krijgstocht deed. — Ook is, volgens deze rekening, het Kalverfeest niet meer dan 1 o malen in zijne regeering gevallen. XVI. pekahias 2 jaren moet men juist vol rekenen, loopende tot 8 Augustus 3243. \ maend in Uzzias 52'^' jaer, toen Pekah op den Troon kwam; wiens 2dc' jaer reeds begonnen was toen Uzzia ftorv; waeruit dan volgt, indien 't zelve flegts ï- maend begonnen was, dat Uzzia, als men met by 1 en 2 dagen wil rekenen, ten minsten \ maend in zijn 53fte regeerjaer moet beleevd hebben. — Al wat men Pekabia langer rekent moet men ook Uzzia meer geven; doch beide zou geheel zonder noodzaek wezen. Nu kome ik in Judaes Rijk tot 10. jotham, beginnende * maend in Pekahs 2de jaer, 15 Augustus 3244 , Hem worden 16 regeerjaren geëigend, die nog eindigen moeten in Pekahs i7de, zoo dat ze niet vol kunnen zijn; en ten allergrootften 1 5 jaren 11 * maend, tot * maend voor 't flot van ,dat 17de jaer. Maer we hebben hier reden om Jotharns jaren meer te verkorten, en daertegen Achaz zoo lang a!s mogelyk is te'ftellen; VII. deel.  xlviii INLEIDING. deels om de bekende zwarigheid, dat, alles met juiste jaren geteld zijnde, Achaz, 11 jaren oud zijnde, reeds zijnen Zoon Hiskia zou verkregen hebben; deels, gelijk blijken zal, om alle omftandigheden van Achaz in orde te kunnen fchikken. Ik ftel dus Jotham niet langer dan tot 16 April 3260, hebbende dan 15 jaren 8 maenden: kórter kan men niet wel, of in zijne regeering zouden geen 16 Paeschfeesten komen; dat feest begon in dit jaer 's avonds 24 Maert NS. 1 II. achaz , deze godvergeten Vorst, wien ook 16 jaren gegeven worden, kan dan ook juist onder de 16\ blijven j want van 16 April 3260 zijn 16 jaren si maend tot 1 OSlober 3276, wanneer Hiskia aen de regeering gekomen is, gelijk de Heer schutts voldingend bewezen heeft; welke tijdsbepaling ik nu vooreerst overneem, om dezelve ftraks nog nader ten allerfterkften te bevestigen. — De bepaling der byzonderheden zijner regeering zullen my, by Pekah en Hofea, in de hand vallen, dus merk ik nu alleen aen, dat men, op dezen grond, zijne teeling van Hiskia dus kan berekenen: Voor Achaz 20 jaren toen hy Koning werd ftel ik 20: 5; m.' hy regeerde 16: $t dus is hy oud geworden 36: 114Stel nu, voor Hiskias 25 jaren toen hy Koning werd, niet meer dan • 24: 6" y dan was Achaz, by Hiskias geboorte, oud 12: 5 Dus omtrend i\ boven 11 jaren, dat in dit geval veel gewonnen is. — Ik beken, het blijvt zeer buitengewoon; echter daer 't zoo kan geweest zijn, en de Geleerden meer voorbeelden van zulk eene vroege teeling verzameld hebben, is hier geen noodzaek tot eene andere fchikking. — Die van j. j. schmidt, van welke ik ftraks met een woord gewaegde, is wel vernuftig, maer onbsftaenbaer met de vastheid van den Bijbelfchen tijdregel; en dan zou men Achaz, gelijk aenftonds blijken zal, wel een driedsrlei begin van regeering motten geven. Maer de onderftelling tot welke andere de tosviugt genomen hebben, dat Hiskia, wel uit Davids huis, doch fltchts een aengenomen zoon van Achaz, zou geweest zijn, moet ten al-  I N L E I D I N G; xïtÈ saïlerfterkften verworpen worden; zulks zou ons van alle gégróndde zekerheid nopens jesus afkomst uit David berooven. XVII. 'pekah volgt nu in 't Rijk der X ftammen. Zoo evervonden we zijn begin den 8 Augustus 3243. Zijn regeering wórdt bepa'eld op 20 jaren, én hy werd 2 Kon. 15: 30, gedood door Höfea, in het 2 ófte jaer van Jotham. — Straks zal ik onderzoeken of Jotham dit 2öfte jaer heleevde; nu merk ik flechts aen, dat het echter zekerlyk van zijne Troonbeklimming af gerekend wórdt: immers het kan niet afgehaeld worden van zijne regeering in naem zijns Vadets, geduurende deszelvs melaetsheid; als men die melaetsheid op flechls 1 jaer ftelde, zou dit begin van Jotham met dat van Pekah gelijk komen; en als men dan Pekah vefmoord rekende op *t ïlot van Jotbams 2o(le jaer, zou 't ook op 't einde van zijn eigen 2o^e jaer zijn : maer deze rekening is onzeker, én ik denk dat Uzzias melaetsheid langer dan 1 jaer geduurd heeft; hoewel Ook niet veel jaren, dewijl Jotham, die by Uzzias dood 25 jaren had, van daer af, in ftaet was de regeering waer te nemen: ik heb, in mijne Tijdtafel, 5 jaren daervoor gefteld. — Rekent men dus van Jotharns komst tot den Troon, zoo begint zijn 2o(lc jaer I» Augustus 3263, en dus 20 jaren o| maend na Pekahs begin ; en ftelt men dan Pekah vermoord * maend in dat 2ofte j«er, dan komt zijne regeering uit op 20 jaren öf maend, eindigende 1 Sept. 3263. 4* maend in Aebaz 4de jaer. Maer, daer Jotham, gelijk we zagen, nog geen 16 jaren geregeerd heeft, blijvt dan nog de vraeg, hoe hier van zijn èoftu jaer kan gefproken worden? — Sommige befluiten daer nit, en uit vergelijking met vs. 37. dat Jotham wel, voor 't einde van Pekahs 1 7de jaer, aen Achaa de regeering hebbe afgeftaeu, maer r.og tot in 't 4de jaer van Achaz, na Pekahs dood geleevd hebbe. Schoon hy by dien afftand Hechts 41 jaren oud was, kan echter een lichaemskwael of zwakheid hem zeer wel daertoe bewogen hebben. —- Andere denken dat hier vs. 30. Jotbaus a°!lt J'aer enk£l beteekene, het 20üc na Jothams begin; omdat de Gefchiedfchrijver nu onmiddelyk overging om van Jotham te fpreken, d I N Op deze gronden bouw ik de volgende fchikking. Achaz, zoodra hy ten Troon gekomen was, viel allerfcrmk», Iykst van God af; dien afval- heeft God ook ten fpoedigften vreeslyk geftrafc — Evenwel kan men, als Achaz I é Apr'A 3260. Koning, geworden is, die ftraff-en niet wel vroeger ftellen dan in 't begin des volgenden jaers; dewijl men niet aileen eenigen tijd moet geven apn de doorbreking van dien afval onder 't ganfche volk , maer ook daerby denken moet dat Achaz, door,een rechtvaérdig oordeel-, in zijne verflaving aen de afgodery, het Statts en Krijgswezen in dat ééne jaer t'eenemael hebbe laten vervallen en verwarren; anders is 't met wel begrijpelyk, dat Rezin en Pekah hunnen inval zouden ondernomen, immers zoo,voorfpoedig volvoerd hebben; daer Judaes Rijk, onder Uzzia en Jotham, in eenen bloeiftaetwas, waer in 't ra Salomons dagen niet geweest was. — Stel dan die eerste inval in Februari en Maert 3261 , en de tweede begonnen in September 3 26-2, maer verydeld in Qttober, toen. de Asfyrifcne Monarch in Syrien, dat hem eerst in zijnen weg lag inviel, en daerdoor 't Syrifche leger.dat reeds in Ephraim rustte, noodzaekte hals over kop terug te keeren om hun eigen land te befchermen. — Op die wijze kan Jefajas oudfte zoon, by die tweede gebeurtenis, ruim i-2 jaren gehad hebben, dat niet te jong is om een ftukjen wegs aen de hand zijns Vaders te wandelen, voor een zeer voorfpoedig kind, gelijk men denken mag dat dit geweest.is, dewijl God het, in dit. geval, tot een 'teeken gebruiken wilde — Dus kan Achaz zeer voegzaem, van dien terugtocht der Syriers in 't laetst van Oiïober, het begin zijner redding, en uit dien hoofde zijner vernieuwde regeering, gerekend hebben. Dan kan Tiglath -Pilefer, in de 2 laetfte maen, den van dat jaer, Damascus ingenomen hebben, en hy aldaer in den Winter door Achaz begroet zijn, eer hy in 't Voorjaer cp Pekah aenviel (*). — Eindelyk, op die wijze komen de 65 jaren (*-) Dat deze tocht van Achaz naer Dranaseus gefchied zy, niet nader» eersten, maer na den tweeden tocht van Rezin en Pekah tegen hem,is zeker; want na 'den eer ten Meev Rezin nog te Damascus zijn vyand.— Dan, hier tegen fchijnt te fbijden, dat Achaz aen de Syrifche godea  * N L E ï D I N- G. tv» jaren Jef. 7:8. zeer nauwkeurig uit, loopende van September 3262 tot September 3327. in Manasfes 2 2^ jaer, gelijk dan blijken zaL Het is waer , dus valt Pekabs dood omtrend 1 jaer later dan dit tweede begin van Achaz — Maer dit is geen zwarig, heiï; het geevt zelvs de gefchiedenisfen meer lucht dan dit ten nauwflen t'zamen te binden. Dit zal blijken uit mijne Tijdtafel welk eene geleidelyke fchikking der gebeurtenisfen hieruit volgt; en niet alleen geleidelyk maer noodzakelyk- — Dit Ieyert my zelvs nog een nieuw bewijs. Volgens Jef. 8: 1-4. zou de rijkdom van Damascus, en de buit van Samaria nu op Juda veroverd, den Koning van Asfyrien in handen vallen, eer dat Zoom jen van Jefajas, waervan zijne huisvrouw nu hoogzwanger was, zou kunnen Vader of Moeder ^ggen; dus, nae den gewoonlyken tijd welken men daer voor rekent, na omtrend een jaer; evenwel zoo te verftaen, dat ïyna een jaer zou verloopen tot op de vervulling van dat woord., en dat even na die vervulling het kind zou beginnen te fpreken; dit leert de aert der zake, want als men te kennen wil geven dat iets binnen 2 of 3 maenden ftaet te gebeuren, zal niemand de tijdsbepaling op die wijze maken. — Deze ruimte van byna 1 jaer, tusfehen de aftrekking der vyanden van Jerufalem, en de nederlage der Syriers en Israëliten, toen hun buit denAsfyrier in handen viel, en welke voltooid werd door het omkomen van Pekah, vind ik juist door mijne fchikking; daer men, volgens de andere, dit alles binnen weinige maenden moet t' zamen dringen. Uit dit alles zien we nu klaer, dat het niet alleen Achaz vroege teeling van Hiskia is, welke reden geeft om zijne 16 offerde, omdat die de Syrierj holpen. a Chr. 28: 23, daer dezelve, na hunnen tweeden tocht, door Tilgath-Pilefer verflagen vv,erden. - Dit vereffen ik dus: Na den eersten inval der Syriers, in welken ze vooripoechg waren, offerde Achaz reeds aen hunne afgoden: maer dit belet niet dat hy na den tweeden inval en hunne nederlage, in perfoon te D«rn«cUS komende, en den Altaer van die afgoden ziende, dien te Je! ru.aJem het namaken, om dezelve te plechtiger te dienen. _ Wellin b wLn Zï ACh"' *iD die^St Van die^" reed* bewogen had ten zijne, voordeel*, al was »t ten nadeele der Syriers. ' VIL DEEL. [Dj]  H-VHÏ I N L E ï D I N G. jaren zeer ruim te rekenen , maer dat we daertoe vo ftrekt Loodzaekt zijn, om dat we in zijne regering moeten hebben: Volle i\ jaren, voor zijne redding door r.glath Pilefer. Ruim ii jaren, van daer tot Hofeas begin in Israel. En Syna 3 jaren, van daer tot zijnen dood toen Hiskiaberap. Ik heb op dit laetfte ftuk wat breed geflaen , om 't zelve m zijn rechte licht te zetten. Het is een geval, waerin ik wel eenigzirs van mijnen grooten .Voorganger afwijke; maer waerin Zijn Eerw- zich in de noodzack gezien heeft, van zijn eigen ftellel af te wijken, door Hofeas regeering, zoo wel als Samarias belegering, beide omtrend I jaer te verkorten: zoodat dewijl ik hier getoond heb dat daer toe geen noodzaek is, dat geheele ftelfel hierdoor eene meerdere vastigheid krijgt, en door mijne fchikking een dubbel voordeel, die beide jaerbepahngen omtrend vol te kunnen rekenen. Zie daer den tijd waerin de Twee Rijken nevens eikanderen bsftaen hebben, ten einde gebragt. Israêls Rijk heeft dus beduurd, vandefcheuringaf aS9 jaren 11 maenden, of van Salomons dood af juist 260 jaren. - Kort na dit einde van Tsraëls Rijk is ook Salmanezer geftorven, want zijn Zoon en Opvolger, de trotfche Sanheiib, wien in 't algemeen ? jaien Zt tuigend , is vermoord in Hiskias 1,- jaer ^ Bort hy in Hiskias 7de, *Ünde het eerste jaer na de inneming 1 Samaria, begonnen zijn; en dit verfferkt de gedachte „iet Salmanezer de volkplanting in Israels land gefticht h.eit maer dat dezelve billik, d.wijl Sanher:b daerin niet genoemd wordt, en dus niet in aenmerking komt, aen Ezar-Haddon wordt toegefchreven, volgens Ezra 4: 2. en 10. In bet laetst van dit tijdvak begint de "^^^ aen de Bijbelfche hare hulp toe te brengen- Van de Gr.ckfcne tijdrekening der Olympifche fpelen is 't eerste jaer begonnen 1 maend voor den aenvang van Uzzias 37 ]«*: enonder Jc thams regeering beginnen twee and-r• ^»^dl^end; het Romeinfche van de bouwing der Stad Rome , nae de telling van VAURO, welke meest in gebruik is, omtrend 8 maenden in zijn^S of nae de ^^'^^^ in zijn 8llejaer; en het Babylonifche van Mbonasfer, juist  INLEIDING. tK in de heïvt van zijn 13* jaer. Het eerste en he(. Uetfte ^ nu en dan in 't vervolg te pas komen. TWEEDE TIJDVAK. 12. hiskia. Dewijl'd''tmetdeszelvs7dejaeraenvangt,zalik hier een begin maken, met den aanvang van Hiskias regeering, welke ik in 't voorige met den Heer schutte op den 1 Oclober 3276. flechts vastgdïeld had, nader op 't fterkfte te ftaven om daerdoor op de voorgaende rekening den boften ftempei te zetten, en 't volgende daerop, als op eenen onwrikbaren grond te bouwen. Vooraf merk ik aen. r. dat ,voIgens die fchikking, Hiskias r 2 ^ jaer een Sabbathjatr is.loopende van 1 Tisri 3287 tot 3288 dit komt uit, niet alleen nae de gedachte van de Heeren vaïj' alphen en schutte enz., ook gevolgd in 't III deel van dit Bijbelwerk over Lev. 25. volgens welke htt Jubeljaer geen den minsten invloed had in den 7 jarigen kring der Sabbatbjaren; maer ook volgens de meening van schmidt en ande. ren, dat na elke 7 Sabbathjaren 't 50'^ -t Jubeljaer was en daerna weder het 7de het eerste Sabba-hjaerenz. Wy zijn hier juist in een kring, waerin die beide gevoelens (als men ze van 't zelvde begin afrekenO overeenkomen : want volgens 't eerste is elk 3 5oft<: jaer te gelijk een Sabbath- en Jubeljaer en daerdoor de 7 eerst daerop volgende Sabbathjaren, nae beide fchikkingen dezelvde — Begint men nu de reeks der Sabbathen Jubeljaren in den herfst van 't eerste Zaei-jaer in Capaaa 2 552 , dan viel zulk een begin van 't Sabbath- en Jubeljaer te gelijk, in 2902 en in 3252, dus begon, na 35 jaren, weder een Sabbathjaer in 3287, en vervolgens in 3294. 2. Dat, volgens Zijn Eerw. de gebeurtenisfen Jef. 3 ff tot 39 geboekt, voorgevallen zijn in 't begin van Hiskias 14^ jaer in OMer 3289, en dat daerop gevolgd zy, de afval der Meders en Babyloniers van 't Asfyrifche Rijk — De Medifche afval gebeurde in 't I56llejaer voor Astyages dood, welke voorviel in 'teerste jaer der S5ll£ Olympiade, loopende van Juh_ 3444 tot Juli 3 44 5 , dus kan die afval niet latergriteld Vil. U£JEL. b  ,x INLEIDING. worden dan in >t begin van 3290, als men Astyages doo* Tekent in 't Voorjaer 3445, dewijl tusfehen berde meer dan T55 jaren, tot in t begin van \xtf*< moeten vallen-Van den Babyloniffchen afval blijkt het , uit het gezantfehap. van Merodach-Bajadan aen Hiskia Jef. 39, D.t alles ook 2 de Egyptifche tijdrekening vergeleken, maekt deze tijdft.p. Tot eenen aïlergewigtigften merkpael in de Tijdrekenmg. Evenwel had ik twee bedenkingen, welke my aenfpoorden dit flnV noa nader te toetfen. " 1 Datmy Hiskias begin waerfchijnlyker voorkwam evenvoor >t Paeschfeest, dan in de 8* maend te ftellen, ut aenmerkine van 't verhael 2 Chron. 2.9 en 30.- . Tm, volgens deze fchikking, de geheele gefchtedems van. Sanheribs invaF, binnen de 3. eerste maenden van H.skias. f^e a r zou moeten afgeloopen zijn, * welk zeer kort is Men zou dan , om deze beide zwarigheden te ontgaen JTvoSge fchikking omtrend * lm moeten verkorten of " Tof verkorting is in geene opzichten mogelykheid: alles is zoo k r genomen als 't zich ergens doen het; en meer e vortende zou men, by de volgende Koningen, omtrend 1 jaer Ï veel nebb'n om met Zedekias en Nebucadnezars 3aren « tS ?oteverlanging zou, behoudends mijne drie eerste- alge neer ne reÏlen eerder mogelykheid zijn, evenwel niet zonder ve* Wintfr brengen. - Athalia, en bygevolg ook Jehu, te ver Winter Brengen. a^-ilip in de hoose feesten - "- w»«-^- r"ft»i.»  INLEIDING. ,« Jpope van Maert 3290 tot 3201. en de aenval van Sanherib gefchied zy in 't Voor iaer, en zijne nederlaeg en dood in den Zomer of Herfst 3 2 90.— Hoe komt dit nu uit met de beide tijdmerken P De afval der Meders, dus gefield zijnde in 't Najaer 3 2 90 vroeger kan men dan niet, zou niet meer dan 154* jare„ voor AstyaSes dood vallen , daer, by dien dood, het , s6fte moet b 'en zijn: dit komt ruim J jaer te kort - Laet ons zien hoe bet met het Sabbathjaer zal uitkomen, waervan gemeld wordt 2 Kon 19: 29. Jef. 37: 30. Elk Tijdrekenaer byna maekt gebruik van dit Sabbathjaer ' maer eik op zijne wijze. ' Benige nemen het als tegenwoordig; maer hoe ze dit goed maken weet ik niet. Ik vraeg alleen, wat dan in het volgende tweeae jaer het zajen zou beletten, waerom men dat eerst in 't derde zou doen? Andere, en de meeste, nemen het als toekomend, waertoe ook onze Overzetting leidt - en dan moet dat jaer, dat hier het tweede genoemd wordt, het Sabbathjaer zijn — Maer van waer is dit tweede dan te verflaen ? Dit hangt weder af van de bepaling, of men Sanheribs leger voor Jerufalem verfchenen ftelt, in den Zomer , of in den Herfst omtrend den zaeitijd. Indien in den Zomer, dan is dit jaer het Burgerjaer datnu nog iep en met 1 Turi eindigde, zoodat toen het Sabbathjaer ftond te beginnen - Was dan, in den zaeitijd van dit Burgerjaer, dat in ;t voonge Najaer begonnen was, het zajen belet door Sanheribs doortocht, en bad God evenwel gezorgd dat veel van zeiven mtgefproten was; dit kon voor >t volk een teeken zijn - en dan zou de gebeurtenis gefchied moeten, zijn in de eerste helvt van 3287 of van 3294. Indien in den Herfst, juist in den zaeitijd, dan is dit jaer het Burgerjaer dat onlangs met 1 Tisri was aengevangen ,waer in nu de zaeitijd door dezen oorlog geftremd werd: dan moet,een jaer daerna met Tisri het Sabbathjaer beginnen - dus moest men dan de gebeurtenis plaetfen in 't Najaer 3285 of liever 3293. en dan zou, gefjk de groo:e van kum rekent , he£ Sabbathjaer 3294, Hiskias 15 'J< kunnen zijn. VII. DE£X.  ïZi INLEIDING. Maer (behalven dat, in 't laetfte geval, het toekomende , ï eene in de volgende lente toevallig uitfpruiten zou, et£? Z e teein oor't volk kon zijn, van eene verlosflng wek- den Winter zou befchikt worden;) oP geen L Jle iaren, welk men ook neme, kan men met de geSÏS£i--> -t, volgens al -potige moes ffien~ l loo eveT^waegde, zoodat Hiskias i jaer begvn- 329r, dan begon het tweede jaer me^n 3*9-, 5 •f iaren voor 't Sabbath aer 3^4, — *-n bove" ' 7nn ,Tn Hkkhs uJe jaer na 3290 doet eindigen, zoo SJe» die eindigen moeien in midden »« M««. <** "tÏdr'dtllUae,, volgens onze vering* «ritf JS .ïinde, op geenerlei wijze op zijn rechte plaets ™^ 7, Ui» n et. over dan\ zelve, volgens de vertaling Z; zool l« i«' "«< ^"f"'^ .« Tsf r'Sóe^ v„elelS™ ze", ,ad doen rSr- «se W knteLd» tclh n'da, Naiae, « rnae, God even- »o» a».,is«»™.r ós:  ï N L E I D I N G. tm. geven had: welk tweede, en du? 7?Pr w,»«n teeken gefield werd, dat God Tuda JEST""' "* herib redden Zou j en daerdoor V i. ^ Va" San- •J«r» beginnende T- rt ; ^B?0^ ™> « denmael den zaeiti'd fcheJï .. ^ '"^ def- opzicht lts^^t?-en ,c w,k * beginnen, zich vo^Si^ * * 7 "Jen " Wd kan gfplaetse ^^TJ^^^ mernoch in den zm»KM u > " den vo°rzo- of einde van HisktsT^^V'tf' *> 3280 voorby was ! ko„ d!7' ^ * ZaeitiJd **o geboden of voorzegdT Jl ' ^ hst 3290, en dat zou van L miete Z'ljn daD in bet derde ^A^^^S^l' niet bath]aer; zoodat men dan ee" ^ * " ^ Sabwaerom.inde^jarennahet oj! vZ°U moeten vinden «iet zou gezaeid 2i/n wel S^SST' ^ " ^ tw , wwite reden nergens op te delven ie v^Zen^ komen; zoo is ntaZT* ' *" ^ * fidvak nu to eenen trS ^f"8 het ^ afa ooitmogelyk "s P V0]Ie Zetebeid §^ cp^ost^Xttt" b£treft' * ^ eenige maenden noodt „ d ' * ^' Hoofden oP zijn S P ' ' V°Ik te P°Ifen'en deszel™ deel onnatu^ t"tZ lTZ maend zijner Le'if ó 2 * ^ reeds in de «"* ding zou aen e ^rh;;btr ™>rbereP daerna, den Tempelon.ff u" ^ hy °P den 1 Mf™ hoopt ^S^l6"^,16 rein,'Sen' ^ êe" VII. DEEL. 4 k 3er 20U zJJn' Iiiser dit  -txb ïiMLElï)IN G; werk moet tegengevallen zijn, het liep aen tot * dagen na het Shbegin jchr. 29: 17. en dit zal aenleiding gegeven hebbentot de Raedsvergadering, waerin beiloten werd het Paeschfeest voor ditmael in de tweede maend te vieren Kap. 30: 6 De tijd tusfehen 1 OBober en 't einde des jaers is, ja, zeer kort, om daerin Sanheribs inval met. al deszelvs gevolgen te riaet en- evenwei in 2 a 3 maenden kan. veel gebeuren. SanS vid onverhoeds met een ontzaglyk leger in 't land ; ge» winder dat hem elke plaets waer voor hy zich neerfloegds ^ ine vijg in den mond viel! de afltand van Libna en La; £ to je Lm was niet groot. Men Helle hem in t Sn Hiskias U* i«* °P ^ ^'^ t^ in Oüober, toen 't zelve reeds begonnen was, voor MNN* , 1 in 't heain van November, eer nog de zaeitijd ver , i_ i ,„„ Tnhiaq Kaü. 1: 25- was zulks in 55 üaê-n ? vokende Voorjaer 3290 gefchied zijn. - Het zy men i_u HisÏÏstankheid (lelie, tusfehen Sanheribs twee bezer> n * Lr lerufalem, of tusfeben deszelvs vlugt en dood dit U „aer .J00™» • n. ik zou >t laetfte lue- riTd^Sen genezing diep in «IJ Altïans, in deze krankheid worden Hiskia nog , 5 levensj " kim - Maer dit fchijnt een nieuwe zwarigheid op ta want x 5 lïen - de herftelling uit die krankheid in ' Taetn van 3289 , zouden reeds eindigen in >t laetst van 3304. tlaftStl H^kia regeering, in plae» van 29, op nauwlyks "kH0r,3at die krankheid tot de van ziin !4de jaer behoort. - Want als men dezelve -n. t ^ jaer wilde brengen, zoodat het zdv.ree s in 't Naiaer 3289 ten einde liep, zou men mijne voonge ke ing Jdat onmogelyk is, byna x jaer moeten forten, en dan dat jaer by de volgende Koningen te veel kr jgen Om deze laetfte zwarigheid te ontgaen, moet men die 15 ■ volrat : rekenen, k & van het jaer waerin hy nu was; en daerby denken: God zal hem door die bepaling, zijn  INLEIDING. tX7 einde, wel op een jaer, maer Juist niet op maend en dag ns, geopenbaerd hebben ; en zou God den uitmuntenden Vorst niet op dezelve nog een kleine toegivt verleend hebben? ~ Evenwel,om geen volle i<5 jaren te zetten na zijne beriblling, op de laetfte wijze genomen, reken ik zijnen dood op i November 3305, dus zijne regeering op 29 jaren 1 maend. 13. manasse, deze godloze zoon van eenen vroomen Vader begint dan zijne regeering 1 November 3305. Zijne gevangenneming door Ezarhaddons Krijgs - overften , wordt in de Joodfche Chronyk gebragt tot zijn 22^ jaer, 't welk loopt van 1 November 332,5 tot 3327: en dit kan men te eerder goedkeuren, omdat, in September van 't zelve jaer 3327, juist de 65 Jaren na Jefajas voorzegging Kap. 7: 8. eindigen; want op dienzelven tocht is het overblijvfel der X ftammen , deels wecbgevoerd; deels tot één lichaem gemaekt met de vreemde volken welke de Asfyrier derwaerds deed verhuizen, en dus Ephraim toen zoo verbroken dat het geen volk meer was. Maer wat nu ha einde zijner regeering betreft; om dit» en de geheele regeering van Arrion en Jofia, vast te ftellen, heeft ons de grond tans begeven welken wy te vooren hadden \ in de jaren der Koningen van *t andere Rijk. — Daer is maer céne grond welke dienen kan om iets naders te bepalen, in Jonas 18de jaer, als men de gebeurtenisfen aendachtig vergelijkt: Ze is deze, volgens 2 Kon. 22: 3. tot 23: 23, en 2 Chron. 34: 8. tot 35: 19 , heefc Jofia, in zijn i8llc regeerjaer, den Tempel laten verbeteren; by die gelegenheid het Wetboek gevonden zijnde, op nieu.v door zijn ganfche land eene groote hervorming gedaen; en eindelyk, in't zelvde 18 Je jaer, en wel m die hervorming , gelijk uitdrukkelyk ftaet a Chron. 35: 1. een zeer plechtig Paeschfeest gevierd. —Dit werpt niet alleen den geheelen regel overhoop, waervan ik in 't begin dezer verhandeling gewaegde, dat de jaren der Koningen alie gerekend zouden worden met Nifan te beginnen, maer bewijst in 't byzonder, dat Jofias regeering, niet kort voor, maer kort na het Paeschfeest moet begonnen, en dus dit Paeschfeest in 't ketst van zijn i8üe jaer gevallen zijn, anders zou »n dat i8de jaer geen tijd geweest zijn tot alles wat de KoVII. DUZL. [E]  XXvr INLEIDING. ning in 't zelve voor 't Paeschfeest verricht heeft, zelvs niet al rekende men Manasfes 5 5 en Amons 2 jaren vol, zoodat Jofia zou begonnen zijn in November 3362. want 4 a 5 maenden, van daer tot het Paeschfeest, en wel in den Winter val* lend'e, zijn nog veel te kort tot alle die verrichtingen. Men moet dan, uit kracht dezer opmerking, Manasfe en Amon zoo ruim rekenen, dat Jofias begin valt na het Paeschfeest 3363, — In dat jaer begon de 14 Nifan 's avonds 16 Maert NS, dus was 't Paeschfeest in den aenvang van April geëindigd, en jofias begin kan zeer voegzaem in de helvt van April gevallen zijn — dan is het plechtige Paeschfeest in zijn i8de jaer niet dat van 3380, maer van 3381, beginnende in dat jaer 's avonds 7 April NS- — Want als men Manasfe en Amon zoo fchaers wilde rekenen, dat Jofia reeds begon kort na het Paeschfeest in 3362. zou men met de volgende Koningen en met Nebucadnezar niet kunnen uitkomen. Zoo blijven dan voor Manasfe en Amon si maenden te veel, welke onder die beiden, by gebrek van zekere gronden, op deze wijze kunnen verdeeld worden, dat Manasfe geregeerd zal hebben 55 jaren 3 maenden, tot 1 Februari 3361. 14. amon krijgt dan, van daer tot 16 April 3363, 2 jaren B* maend: in dezelve vallen 3 Paeschfeesten, dus komt nu by hem het ééne Paeschfeest dat ergens overfchieten moest, gelijk ik in 't begin dezer Verhandeling zeide; en dat zeer gefchikt, want om die 3 Paeschfeesten, waervan 't eerste in 't begin, het derde in 'tflot, zijner ruim tweejarige regeering viel. konden hem niet wel 3 jaren toegefchreven worden. 15. josia , deze voortrefFelyke Zoon van eenen ondeu» genden Vader, begonnen zijnde 16 April 3363, heeft 31 jaren geregeerd: dat dezelve weder ruim te nemen zijn, zal ftraks blijken; en te meer is dit voegzaem, omdat het met de vroege geboorte zijner Zoonen ook vry fchaers , hoewel zoo niet als by Achaz, uitkomt. Nu merk ik alleen aen, dat zijn 8fte jaer 2 Chron. 34= 3loopt van 16 April 3370 tot 3371 , en zijn 12^ in 't zelvde vers, van 16 April 3374 tot 3375- toen zijn i3,e begon, waerin Jeremias propheteering aenvang nam Jer. 25: 3, dus zal  INLEIDING. IX VK zal hy de hervorming te Jerufalem begonnen hebben omtrend het Paeschfeest 3375. toen zijn 12de jaer ten einde j. ^ vervolgens daerin aengewakkerd zijn toen, later in 't zelve Jaer 337s, zijn 13de reeds loopende, Jeremia opftond, wanneer hy die hervorming, door Juda niet alleen, maer ook door het land der X ftammen, dat door Manasfes herftelling in zijn Rijk onder eenig bewind der Koningen van Juda gekomen was, uitbreidde tot zijn i8Je jaer toe 2 Chron. 34: 4-, Maer hoe ftrookt dit met het ftraks aengemerkte uit 2 Kon 22 en 23, alwaer de geheele hervorming gebragt wordt tot zijn i8de jaer, in t welke ook eerst het Wetboek gevonden werd, waervan het lezen hem zoo verfchrikte, en gelijk het daer fchijnt, eerst tot de algemeene hervorming aenfpoorde; waer mede ook het volgende verhael 2 Chron. 3i8 - 3 3. volkomen overeenkomt ? Dit is een bedenkelyke zwarigheid. — Gereedelyk zou men alleen 2 Kon. 22. lezende, kunnen denken om Jofias 18^ levensjaer, welk zijn 10* regeerjaer zou zijn; maer 2 Chron. 34-' 8. en 35: 19. wordt duidelyk bepaeld, het 18^ jaer zijner Regeeringe en zijns Koningrijks. — Men kan ook niet denken, dat hy de hervorming in zijn 12 en 13de ;aer be paeld zou hebben tot Jerufalem en Juda 2 Chr. 34- 3. s en door 't lezen van 't Wetboek, cerst in zijn 18* jaer bewó?èn zijn die uit te breiden in 't land der X ftammen; want dat ftrijdt tegen vs. 6-8, alwaer gezegd wordt dat hy, ook in die landen, de afgodery uitgeroeid hebbende, wedergekeerd is naer Jerufalem, en daerop, in zijn ï8« jaer, als hy het land en 't hu.s gereinigd had, bevel gav tot verbetering des Tem pels. - De vraeg blijvtdan: Wat kon hem, 5 jaren eer hy van 't Wetboek wist, tot de hervorming bewegen? en welk eene hervorming bleev 'er in zijn l8de jaer overig> a]$ die, 5 jaren te vooren, reeds zoo uitgebreid gedaen had ? — Op de eerste andwoord ik : Hy was zeker door zijnen godlozen Vader zonder vreeze Gods opgevoed; en met zi/nefi bekeerden Grootvader Manasfe heeft hy flechts 6 jaren geleevd • maer m zijn iöJe levensjaer verheerlykte Gods Genade zich aen zijn jong gemoed. Daertoe waren middelen voorhanden • VII. DEK. [E 2]  lxviii INLEIDING. hy kan eene Godvruchtige Moeder gehad hebben, 'er waren zeker nog weldenkende Priesters, 'er was de Prophetes Huida; mogelyk heeft ook Zephanja, die onder zijne regeering bloeide Zeph. i: i. een jaer of 6 voor Jeremia begonnen te propheteeren. Door deze kan hy indrukken gekregen , en onderwijs in den zakelyken inhoud der Wet ontvangen hebben, fchoon hy nooit woordelyk alle de geduchte vloeken der Wet gelezen had, en daerom, toen hy die voor 't eerst hoorde lezen, zoodanig ontfteld werd ; (*) en te meer omdat, niet tegenftaende zijne voor 5 jaren aengeftelde hervorming , het volk zoodanig aen de afgodery verflaevd was, dat al 't gene de Koning afgebroken had, kort daerna, meer heimelyk of openlyk, weer opgericht werd. — Dit laetfte is't and woord op het'tweede lid der vrage: want fchoon 2 Chron. 34: 33. gezegd wordt , dat Israël alle Jofias dagen niet afweek den Heere den God hunner vaderen na te volgen; moet dit zekerlyk alleen verftaen worden ten aenzien van den openbaren dienst: want anders zou dit vierkant ftrijden met een groot deel der Godfpraken van Jeremia, vergelijk flechts Kap. 3: 6, en dan zou Gods bedreiging 2 Kon. 23: 26, 27. niet wel met Zijne Rechtvaerdige Goedheid overeen te brengen zijn. Intusfchen denk ik juist niet, dat de uitgebreide optelling van al de afgoderyen welke Jofia uitgeroeid heeft 2 Kon. 23: 4.-20, alleen behelzen zoude het gene hy in zijn i81e jaer gedaen heeft; ik denk liever dat dezelve eene algemeene opgave is van de grootheid der reformatie die hy, en toen en te vooren heeft uitgewerkt, — Zou hy Salomons altaren op den Tempelberg (welke te verwonderen is dat Hiskia heeft ftaen laten) en vooral, wie yst niet? de huizen der fchandjongers aen 't Huis des heeren , zou hy die niet allereerst vernield hebben? Is't wel te denken, als hy, in zijn 13lc jaer en vervolgens, nae 2 Chron. 34: 6, 7- ook reeds het land der X ftammen heeft gezuiverd, dat hy den oorfprong van die grou- (*) Terwijl dit blad reeds onderhanden is, komt my een gevoelen voor 't oog , met vry aennemelyke redenen geflerkt, dat dit gevonden Wetboek bepacl'delyk het Boek Deuteronomium zou geweest zijn. — Deze gedachte zou de hier vermelde zwarigheid nog merkelyk verminderen.  INLEIDING. txix grouwelen, Jerobeams Altaer te Bethel, toen verfchoond en eerst ,n zijn 18^ jaer uitgeroeid zou hebben? - En als'men denkt dat deze vein die eerste hervorming reeds wechgenomen is m zijn i4 'e iaer 33?6, het eeme 2ijne omrdze ^ raèl dan wordt het beltuur der hooge Voorzienigheid des te aenbmdelykcr; want dan heeft Jofia dat gedaen, denkeiyk eer hy kennis had van de voorzegging in welke hy, 35, iaren te vooren, tot dat werk met name beftempeld was - Dit althans is zeker, dat de godloze Amon, in hem dien naem te geven, de vervulling dier Godfprake niet kan bedoeld hebben Maer nog ééne bedenking zal ik opperen, omdat dezelve ook hier tepas komt - 2 Chron. 33:15. lezen wy, dat Minasjs zelve na zijne bekeering, de vreemde goden, en de gei kenisfe (te weten het boschbeeld vs. 7. en 2 Kon. 21: 7 ) uit het huis des Heeren wechgenomen hebbe, midsgaders alle de altaren die hy gebouwd had op den berg van 't huis des Heeren en te Jerufalem, en die buiten de Stad geworpen - maer 2 Kon 23: 6. vinden wy, dat Jofia, het boschbeeld uit het huis des Heeren wechgedaen, en vs. 12. dat hy de altaren welke Manasfe in de beide voorhoven van het huis des Hee" ren gemaekt had, afgebroken en tot fiof verbrijzeld heeft De reeds genoemde van thuy«KDeemt deze 2warig. h id te baet, om de 2 jaren van Amon, en niet minder dan 19 van Jofia, onder Manasfes 55 jaren te fchuiven - Maer dit is.de Tijdrekening het onderfte boven werpen. - Het Baals beeld maekt geen zwarigheid, daer ftaet niet by dat het door Joiia mtgeroeide, door Manasfe gemaekt was; de bedenkely hei betreft vooral de altaren, en die is zeker van ge w ig . De oplosfingen welke men wil vinden in eenig verfchil van mtdrukkingen, fchijnen meer gezocht dan bondig. Indien i?' Chr°n- 33:I5- de Staren op den Tempel-W als buiten den ringmuur der Voorhoven, onderfcheiden zijn geweest van die in de Voorhoven 2 Kon. 23: 12, dan kan ik n denken dat Manasfe de eerste zou wechgedaen, en de twee! ZiZn V°/ meer God-te^^^kenen moet, gefpaerd tTa , •"" eenvouwig, dat Manasfe den geheelen toeftel zuner godloze afgodery, ten minsten te Jerufalem, na VII. DEEL. [E 3]  lxx INLEIDING. zijne (zoo ik vertrouwe waerachtige) bekeering, zal hebben wechgedaen; maer dat alles door Amon weder zal opgericht zijn, en op genoegzaem denzelvden voet herfteld als Manasfe voor zijne bekeering het ingericht had, zoodat zeer wel van hem kan gezegd worden, dat hy de drekgoden en beelden diende, welke Manasfe gemaekt en gediend had, gelijk we dit vinden niet alleen 2 Kon. 21: 21. maer ook 2 Chron. 33: 22. niet tegenftaende daer zoo kort te vooren verhaeld was dat Manasfe zijne beelden en altaren buiten de Stad geworpen had. — Het is waer, als, volgens de voorige fchikking, Manasfes gevangenneming, aen welke zijn bekeering verbonden is, reeds viel in zijn 22fte regeerjaer, 11 jaren voor Amons geboorte, dan heeft Amon niets van al zijns Vaders grouwelen beleevd. — Maer men moet denken, dat Manasfe zijne hervorming niet ver buiten Jerufalem fchijnt uitgebreid te hebben; 't zy uit vrees voor ongenoegen van den Koning van Asfyrien, zijnen herfteller in 't Rijk, 't zy uit vrees voor 't volk, dat door zijne voorige grouwelen t' eenemael en onverbeterlyk bedorven was 2 Kon. 21: 9. 2 Chron. 33: 9, i°- ~~ en dat dus niet alleen op vele plaetfen de afgodery in zwang bleev , maer dat ook nog van Manasfes medehelpers in 't kwaed zullen overgebleven zijn, oude zondaers, die al by zijn leven den jongen Amon zullen verpest hebben, en by zijnen dood nog zeer wel wisten hoe hy voorheen alles tot de afgodery ingericht had. In dit alles dan geen noodzaek tot verandering van tijdorde zijnde, kan ik nu den tijd van Jofias dood onderzoeken. Zoo veel is vooraf vry zeker, dat wy dien niet wel in den Winter kunnen ftellen; hy fncuvelde in een veldflag, en wel tegen de Egyptenaers, die uit hun warme land naer een veel kouder Noord - oostwaerds op weg waren. — Om nader te komen, dient men Jojakims begin te zoeken; van waer de 3 maenden van Joahaz terug geteld zijnde, ons tot Jofias dood brengen. — Dan, om Jojakims begin te vinden, en verder een zekeren grond te hebben in 't overige van dit tijdperk, moet nog vooraf het Jaergety bepaeld worden , waerin de regeering van den Babylonifchen Monarch Nebucadnezar begon Hier-  INLEIDING. axl Hiervan hebben wy zeer gelukkig een voldoende zekerheid. Volgens 2 Kon. 25: 8. en Jer. 52: 12. is de verbranding des eersten Tempels gefchied op den 7de en voleind op den io^e der V maend Ab, in Nebucadnezers 19'e jaer. — Even te vooren was verhaeld dat de Stad Jerufalem ingenomen is, i maend te vooren, op den 9^ der IV maend Tamuz. — Dat nu, in die verloopene maend, Nebucadnezers i9(!ejaer moet begonnen zijn, blijkt uit Jer. 52: 29. alwaer gemeld wordt dat hy in zijn i8de jaer heeft wechgevoerd 832 zielen uit Jerujalem. — Dit kon hy niet doen dan na de inneming der Stad : en dat het voor de verbranding des Tempels gefchied is blijkt; omdat deze wechvoering, gelijk ook de voorige vs. 28, door hem zeiven gefchied is, en niet door zijnen Veldheer Nebuzaradan, aen wien de laetfte vs. 30. in Nebucadnezars 23^ jaer toegefchreven wordt; en omdat juist Nebucadnezer, na de inneming der Stad, wedergekeerd is naer zijn Rijk, 't welk daeruit te zien is, dat hy de verbranding des Tempels en de voordzetting van de onderbrenging der Joden, aen dien Nebuzaradan heeft overgelaten: zoodat de groote wechvoering van het gsnfche overblijvfel des volks, (behalven de allerarmften over welke Gedalia gefteld werd) welke door Nebuzaradan na de Tempel - verwoesting gefchied is, 2 Kon. 25: n. 2 Chron. 36: 20, Jerem. 39: 9 en 52: 15, geheel onderfcheiden is van die wechvoering der 832 zielen, door Nebucadnezer zeiven, in zijnen terugtocht naer Babel even na de inneming der Stad, welke nog in zijn i8de jaer viel: Dus moet dat i8de jaer ten einde geloopen zijn voor de Tempel-verwoesting, welke reeds in zijn i9'Je kwam; en bygevolg dat i9de, ergo ook het eerste, begonnen zijn omtrend den aenvang der Joodfche maend Ab. En als we nu vooraf vastftellen dat Nebucadnezars 19de jaer begon in 't jaer 3416. of J. T. 4126, dan moet zijn eerste begonnen zijn in 3398. — In dat jaer viel de 1 Ab. op den 14 ^ juu ns , dus reken ik Nebucadnezars jaren half Juli 3398. aen te vangen. Dit eerste jaer van Nebucadnezar nu wordt t' zamen gevoegd met het vierdt van Jojakim Jer. 25: 1, en volgens Jer VII. D££U [E 4]  mn INLEIDING. 36: 1, 9, 22, was Jojakims vijfde begonnen in de IX maend Chisleu , van welke in dat jaer de eerste dag was 9. Novemler% Nvi lezen wy wel niet daer ter plaetfe, dat in die IX maend, by dat begin van Jojakims 5de jaer, nog Nebucadnezars eerste liep; men zou eer uit Dan. 1: 1. befluiten, dat Nebucadnezars eerste jaer reeds in Jojakims derde- aengevangen ware, en dus tot in 't 4de geloopen had, zoodat, by de voorzegging Jer. 36". reeds Nebucadnezars tweede zou begonnen, zijn geweest. — Maer dit mag men niet doen. Waerom niet? — Omdat, van 't begin van Nebucadnezas 2dejaer,i tot het einde van zijn i8de en van Zedekias regeering, niet meer dan 17 jaren zijn, welke, gevoegd by de 4 eerste van Jojakim, 21 jaren uitmaken; daer, aen Jojakim Jechonia en Zedekia , ruim 22' jaren in den Bijbel worden toegefchreven, zoodat dan over 't jaer te kort zou komen. — Bygevolg moet men , volgens Dan. 1:1. Nebucadnezar, in Jojakims 3 8 jaer, enkel als Leger-koning onder zijnen Vader aenmerken, en begviipen dat hy zijnen krijgstocht wel in Jojakims jaer begon , maer dat die tot in', deszelvs Sde jaer duurde. Het is dan hieruit zeker dat Jojakims 5Hf! jaer begonnen is na half Juli en voor 9 November in 't jaer 3398 , dus zijn eerste in 3394- Maer kan dit niet nog wat nader bepaeld worden ? Als men ten vroegften, omtrend 1 Augusti rekent, dan valt Joahaz begin, 3 maenden terug geteld zijnde, 1 Md: dit is wat vroeg voor Jofias dood, als men bedenkt, dat Necho de Koning van Egypte, zijn leger, niet voor April, naer een veel kouder land zal gezonden hebben, en dat, tot den marsch van 't leger, de onderhandelingen met Jofia, en de t' zamenbrenging van Jofias magt, eenigen tijd noodig was. Ten allerlaetfien, orntrend 1 November, kan men ook niet rekenen; want volgens Jer. 36: x. kreeg Jeremia nog in Jojakims 4de jaer bevel , om alle zijne bedreigingen over 't volk te laten opfchrijven ; waeronder vooral ook Kap. 25 , 26. behoorden, welke reeds uitgefproken waren na 't begin van Nebucadnezars eerste jaer, en dus na half Juli; en daer is geen noodzaek om uit Jer. 36. te befluiten, dat Jojakims sde jaer, flechts 8 of 10 dogen voor de IX maend zou begonnen zijn,  INLEIDING. ixxm zijn; de tijd tusfehen 't bevel tot fchrijven in zijn 4dejaer, vs. r, en de voorlezing van 't gefchrevene in zijn 5de jaer , vs. 9, kan zeer wel i maend of iets daerover geweest zijn, en kan zelvs niet voegzaem korter gefield worden. Ik zal dan omtrend in 't midden gaen, en ftellen Jojakims begin den i Otlober, wanneer, 3 maenden terug geteld, Jofias dood valt op 't einde van Juni 3394: geen gefchikter tijd kan aen de gebeurtenis zelve gegeven worden, en Jofias regeering moet dan gefield worden op 31 jaren i\ maend. Dit komt zeer wel uit met Jer. 25: 1-3, alwaer de Propheet, in Jojakims 4de en Nebucadnezars ifte jaer, en dus tusfehen 16 Juli en 1 Otlober 3398, zeide, dat dit het 23ae jaer was na het i3ie van Jofia: dit i3de liep van 16 April 3375 tot 3376, als hy dan begonnen is te propheteeren in 't ketst van 3375, liep het 23lle jaer zijner propheteering ten einde in 't Iaetst van 3398 — En als men van die zelve tijdftip, 't einde van 3375, de 40 jaren Ezech. 4: 6. begint te tellen, loopen die, flechts i jaer ruimer genomen, juist tot de laetfte inneming van Jerufalem door Nebucadnezar. Hieruit blijkt op nieuw, dat de voorige Koningen zoo ruim moeten gerekend worden ais ik gedaen heb; dewijl, als Jofia vroeger begonnen ware te regeeren, dit alles niet zoowel konde uitkomen. Dus Jojakims begin gevonden hebbende, komt het nu aen op 't vinden van een vasten grond om zijn einde te bepalen. Dit moet gefchieden door het tijdftip van Jechonias gevangenneming, waer aen Zedekias begin verbonden is; en als dat gevonden is, dan is alles vastgezet. — Daertoe kome ik op deze wijze: Aen Jojakim Jechonia en Zedekia worden in den Bijbel toegefchreven, 22 jaren, 3 maenden 10 dagen. Zedekias einde, dit weten we zeker, is gevallen op den 9de Tamuz, zijnde 3 Juli 341e, even voor 't einde van Nebucadnezars 18 !e jaer — Daer nu, van 1 OSoZw 3394. tot dien dag , niet meer zijn dan 21 jaren 9 maenden 3 dagen , moet aen deze Koningen, of een van hun, 1 jaer te kort komen. Jechonias wechvoering naer Babel weten we even zeker, VII. DEEL. [-85]  LX'XIV INLEIDING, uit vergelijking van 2 Kon. 24: 12. met 2 Chron. 36: ioï dat gefchied is in Nebucadnezars 8fte jaer, met de wederkomst des jaers, dat is in de Lente; daer nu dat 8ft-' jaer liep van half Juli 3405 tot 3406, kan dit geene andere Lente zijn dan van 3406. — Ezechiel zet deze wechvoering tot een tijdwortel, welken hy gebruikt door 't geheele Boek zijner Godfpraken; en als men daerin de opvolging der dagteekeningen nagaet, die, op 2 of 3 plaetfen na, van welker afwijking by elk eenige reden kan gegeven worden, in de tijdorde voordgaen , dan ontdekt men vry klaer, dat die jaertelling aenvangt met het gewoone Kerklyke jaerbegin 1 Nifan, zijnde in dat jaer 3406, den 2o,le Maert, doch ik rekene het eene jaer door 't andere te beginnen 1 April. — Dit wordt ten fterkften bevestigd door Kap. 40: 1, alwaer, by't 25ft; jaer dezer wechvoering, gevoegd wordt, het i4de jaer nadat de Stad geflagen is, loopende van gTamuz 3429 tot 3430, zoo dat, het 25fte der wechvoering, 1 Nifan 3430 beginnende, die beide jaren, juist van 1 Nifan, tot 9 Tamuz hebben in elkaer geloopen, toen de Godsman op den iode Nifan dat groote gezicht ontving. Begon die Jaertelling eerst met het Paeschfeest, dan zou die io'le Mfan 3430, nog vallen voor 't einde van 't 24^ jaer der wechvoering. — Dat dezelve in tegendeel niet voor 1 Nifan aenvangen kan, zal ik nog nader- . hand bewijzen, uit het 27llejaer dezer wechvoering Ezech. 29-. j 7, als zijnde het 13^ van Nebucadnezars 2 3!le afgerekend. — Bygevolg kan met geen mogelykheid dat begin in de IV Joodfche maend gefield worden: de vergelijking met Nebucadnezars 8,le jaer bewijst wel dat het voor de V, maer niet dat het in de IV maend moet vallen. Maer met deze wechvoering van Jcchonia kan Zedekias regeering niet eerst beginnen; want (1). Dan ziet men dat die niet langer dan 10^, en Jojakim daer tegen ïi\ jaren zou geregeerd hebben. (2). De heilige gefchiedenis leert duidelyk een tijdverloop tusfehen Jechonias gevangenneming en overvoering. — By de eerste was, volgens 2 Kon 24, Nebucadnezar in perroos voor Jerufalem , en toen maekte hy zelve Zedekia Koning, met verandering van zijnen naem: maer  INLEIDING. rxxv maer volgens 2 Chron. 36, zond Nebucadnezar een gezantfchap, en liet Jechonia naer Babel halen : daer was dan toen de Monarchen niet meer te Jerufalem. (3). Dit laetfte was in 't Voorjaer: maer in dat faifoen kan onmogelyk Jechonias gevangenneming vallen; niet in 3406, dat is te laet, gelijk gezien is; en even zeker is 't Voorjaer 3405 te vroeg, want dan zou,omgekeerd, Jojakim flechts io| en Zedekia nï. jaren krijgen, en Jechonia voor zijne overvoering een geheel jaer in zijn eigen land gevangen gezeten hebben. — Voor dit laetfte zou men wel Kap. 1: 45, van het Apocryphe 3de boek Ezra kunnen bybrengen: maer als de onmogelykheid daervan betoogd is, gelijk die eerlang blijken zal, moet het twijfelachtig gezach van dat boek wijken; of men kan de uitdrukking, na een jaer, verftaen enkel te beteekenen, dat het tot in 't volgende jaer aenliep. De groote vitringa komt * jaer nader, gevende aen Jojakim ioj en Zedekia volle n jaren, waerdoor Jojakims einde op 1 April 3405, Jechonias gevangenneming n Juli, en de tijd van daer tot zijne wechvoering omtrend 9 maenden uitkomt. Maer Zedekias 11 jaren kunnen onmogelyk vol geweest zijn; dit bewijs ik niet alleen daeruit, dat 2 Kon. 25: 2. Jer. 39: 2. en 52: s, eenparig gezegd wordt dat Jerufalem in belegering kwam tot in Zedekias n^e jaer, maer vooral uit de t'zamenparing van Zedekias iode en Nebucadnezars i8de jaer, Jerem. 32: 1. — In die plaets ligt een dubbel bewijs, want daeruit blijkt : a. Dat Zedekias regeering begonnen is na den aenvang van Nebucadnezars 8öe jaer, want zoo kort of lang het daer voor geweest ware, moest zijn eerste jaer geëindigd zijn voor 't flot van dat 8fte, en bygevolg zijn iode voor 't flot van 't i7de, zoodat het dan geen dag in't i8de kon geloopen hebben. b. Zoo kort of lang zijn iode jaer in Nebucadnezars i8'fe liep, moest ook zijn nde, indien het vol geweest ware, in 't i9de geloopen hebben; maer dat i9de is eerst begonnen een paer weken na 't einde van Zedekias bewind. — Nu kunnen nooit 11 volle jaren beginnen na 't begin van 't 8fte, en eindigen voor 't einde van 't i8de jaer. VII. DEEL.  txjyt INLEIDING. Deze fchikking dan ook niet kunnende doorgaen, kwam ik zeer gereedelyk op de gedachte, om het te kort komende 1 jaer te verdeelen , door aen Jojakim en Zedekia elk io| jaren toe te fchrijven ;zoo dat Jechonia i Juli, en Zedekia n OBober omtrend '\ jaer voor Jechonias wechvoering, zou begonnen zijn. Door deze onderftelling worden al de gemelde zwarigheden ten volle ontweken ; maer ik ontdekte een andere , en wel 200 onoplosfelyk, dat ze ook deze fchikking, te gelijk met de beide voorgaende , t'eenemael omverwerpt. Ze is deze : Als het eerfte jaer van Zedekia begint in Juli of Qttober 3405 , begint het eem in .£ I2de der be!ege. ring vallen. Nu heb ik bi. LXXtV bewezen, dat dezelve jaerrekeningv de van Darius 6ie jaer, tot 1 Nfan in 't 7ÜC van Arthafastha, dat is Artaxerxes Langhand: in dien tusfehentijd, waeronder de geheele regeering van Xerxes begrepen is, gebeurde den Joden niets zeer merkwaerdigs, immers niets 't welk Gods Geest noodig vond te laten befchrijven. — Nu wordt ons, daer ter plaetfe, niet aengewezen, hoe veel jaren daer tusfehen beiden verloopen zijn. Dit weten wy dan niet uit den Bijbel, maer enkel uit de ongewijde Hiftorie. — Evenwel, wanneer wy uit dezelve dit flechts zeker weten , dat het gemelde tijdverloop 51 jaren was , en dus het 20fte van dien Artaxerxes Langhand by Nehemia , het 64^ was na dat 6de van Darius Hystaspesz., gelijk dit door de Heeren van al?hen en schutte, mijns oordeels, voldongen is, en dat in dit 20^ jaer de 70 jaerweken van Daniël beginnen; dan kunnen wy, met het einde der 69^ van die jaerweken, juist uitkomen by Mesfias Kruisdood, en dus de Tijdrekening des Ouden aen die des Nieuwen Testaments op deze wijze verbinden: Artaxerxes 20^ jaer liep van omtrend 1 November 3552 tot 3SS3 , toen NB. even te vooren met Tisri 3552 het Jubeljaer was aengevangen, en daerop 1 Tisri 3553 een Sabbathjaer volgde: dus liep van dit heuglyke jaer, juist 1000 jaren na Canaans verdeeling , de oude kring der Jubeljaren weder voord; even als, van 1 Tisri 3469, toen na de eerfte wedcrkeering uit Babel onder Cyrus, de Altaer te Jerufalem opge. richt werd, de voorige kring der Sabbath-jaren voordging. Met  INLEIDING. ci Met i Nifan van dit jaer 3553 nu, begonnen Daniels Jaerweken , waervan dus de 69^ of bet 483ftejaer eindigdein 't jaer 4036 na de Schepping , zijnde 't 474<5ae in den Jul. TijdKring, of het 33fte onzer gewoone Christen-jaertelling, toen jesus op den 14 Nifan gekruist is. Dan, zoo zou ik mijn bellek te buiten gaen: de fchikking der gebeurtenisfen, van de wederkeering uit Babel af, behoort tot de Boeken van Ezra en Nehemia. * •& Ik heb dan nu aen mijn oogmerk voldaen, om de regeering der Koningen van Juda en Israël op vaste gronden te fchikken — op gronden , enkel uit den Bijbel zeiven gehaeld ; doch in welker opmaking ik ook , mijns wetens, geen ééne plaets, 't zy in de Boeken der Koningen en Chronyken , 't zy in de Prophetifche Schrivten, welke invloed op tijdsbepalingen kan maken, overgeflagen heb. — En ik ben, tot hier toe, nergens genoodzaekt geweest een fout in den grondtext toe te geven , noch in de Boeken der Koningen , noch in die der Chronyken, als welke, in de regeerjaren zelve, overal volmaekt daermede overeenkomen. — Evenwel zijn, in 't tweede der Chronyken, drie plaetfen , in welke tijdsbepalingen van omftandigheden voorkomen , welke niet wel kunnen vereffend worden. De eerste is Kap. 15: 19,en ttf; 1. alwaer Baëzas optocht tegen Afa gebragt wordt tot Afas 35 en 36fte jaer, daer Baëza reeds geftorven most zijn midden in Afas 26^ jaer. — Daer van is de gewoonlte oplosfing deze : dat hier gemeend wordt het 35 en 36fts van 't Koningrijk, dus van de fcheuring af gerekend, 't welk dan het 15 en i6dc van Afas eigen regeering zou wezen. — Deze oplosfing zou ik gretig omhelzen, indien niet, even te vooren Kap. 15; 10. met volmaekt dezelvde uitdrukking, gefproken was van 't i5de jaer des Koningrijks van Afa, 't welk zonder twijfel te verftaen is van Zijne eigen regeering, want in 't 15^ na de fcheuring regeerde nog Rehabeam. — Om deze ééne reden moet ik dit andwoord geheel verwerpen; en vind geen zwarigheid om, met den Heer schutte , de lezing te veranderen , zoodat hier moest ftaen VII, DEEL. £G3]  en INLEIDING. het 2 5 en 2 6ftejaer; en dan vindt men juist de io jaren ftilte in Afas tijd Kap. 14: i, Uufchen den aenval van Zerah in zijn 15'% en dien van Baëza op 't einde van zijn 2$,ae jaer; want in Afas 14 eerste jaren ma° men denken, dat de vyandelykheden tusfehen Juda en Israël nog geftadig fmeulende zullen gebleven zijn, hoe zeer Israëls Rijk verzwakt was door den vreeslyken veldflag in Abias eerste jaer Kap. 13. De tweede is Kap. 22: 2. dat Ahazia 42 jaren oud zou geweest zijn toen hy Koning werd. Dat dit onmogelyk is, daer zijn Vader Jehoram flechts 40 jaren bereikt heeft, behoevt geen geleerd betoog. — Ik verbeter hier, zonder bedenking, de lezing uit den Bijbel zeiven, en ftel 22 jaren, volgens 2 Kon. g: 26. — Andere denken dat hier de meening zijn zou, toen hy Koning van Juda werd was het in 't 4 2fte iaer , nadat zijn Moeders - Grootvader Omri op den Troon van Israël gekomen was: maer indedaed, een Deïst die zich met deze of fooitgelijke oplosfmgen laet afwijzen, moet al niet van de fchranderfte of boo. 10 2i. 2 Jerobeam L f 1. 2§ 1 Jan. 3044 f» II. 2- 1 Maart 3045 1. 2 Nadab. 23. 3 - I ^imi 3068 ' 23. 3 Baëza. ASA —— 41. o-^ 1. 2- 1 Aug. 3069 H 2 £^a- o. oi 8 ^ug. °- °i Zi,B"'. I 11. 2 8 0£L 3080 n. 2 Omri. I 3. cfióOa. 3083 3- cï?22. oi Achab. r 19. oé i A^ov, 3102 19- olS josaphat - 25. ol4,i| 8 OS. 3104 i.ilMAazw. L 4. ci tóOa. 3108 4- c^ jehoram — 7.10. 16 Aug. 3116 f.io-JJis, ikjotam. 31 Mat 3H7 °- 9*J ahazia —, 0. 9§ Tj 1 Juni ATHALIA 6. 2- i Aug. 3123 6. 2 t 2g> 2l Je]m, f22. ci 16 Aug. 314522. OiS joas 39,10-^16. 8è iMoi. 3162 i6- &i Joahaz. I 1. i- ijuni 3163 r- 1 ? 15. 8 Joas. 514. 7- ij*». 3178 14- 7 5 amazia — 29. 2-^u> ?_ lAn& 3)92 I4. ?., . o> 3Few6fflmIL f26. 5 1 Jan- 3219 26. 5-5 11. 6- iïbK 3230 6i I o. 6- ijan. 3231 Q' 6' Zachana' uzzia ' , 52. otf o. 1- il4r. °- u Sfu™' lio. 6i è Aug. 3^ I0' ^Menahem. 2. o 8 Aug. 3243 2' 0 PekMa' V i. oi. 1.6 Aug. 3244 1. oi-j jotham -—15. 8- ———; 16 April 3260 15. 8-,,20. o$Pekah. f 3. 4i iSept, 3263 3- 4U achaz —- 16. lp, 2- 1AW3273 ro. 2 II. Anarchie. L2.11- iOa. 3270 2-li'? 8. n gfl/ta. f 6. o- 1 00. 3282 6. o'S . hiskia — 29, i-j 250;ii m dit Rijk. 123. i- lNov. 3395 ~^*~~" 23' Wie 39>ii |s.fcbeuring. Ti2 1 1 brenge over. 3,z2- n-  VERVOLG DER TAFEL VAN VERGELIJKING. J. M. J. M. eindigende. J. M. J. M, van hiernev. 322.11 • Manasse — 55. 3- iFebr. 3361 amon — 2. 2| •—— 16 April 3363 josiA 31. ij 1 Juli 3394 joahaz > o. 3 - ' 1 Oir. ("3- 9^6 Juli 3398 Nebucadn» jojakim- — 10. xi| <; o. 5} 1 Jan. 3399 Bab.gev, 0. 5! [_6. 8£ 16 Sept. 3405 6. 8i 6. 8f jechonia -f o. 3$ —^ 2fjDec. o. 3$ O. 3$ zedekia — 10. 6i —- 3 Juli 3416 10. 6i 10. 6f tot de Tempel.? „. „ . verbranding. ~" aAu* °' ^ a 0?*i *t 1 433- 8 - 17- 7 - 18. oi Nebuc.44.6J? — afar. 3443 26. tf- af i8.oj 5 0 . Evilmerodach 2. o- 1 Febr. 3445 2. o- Neriglisfar 3-9- 1 A7bv. 3448 3. 9- Laborofoarchod o. 9- \Aug. 3449 o. 9- «7.3. - 3DariusdeMederi.ii- __ 1 Oiï. 3468 !•«.By, van Cyrus o. 3- tot 3iDec. o. 3- 48Ó. 1- 70. o- Het is wel waer, als men uit dit Tijdvak enkel de Jaren neemt tusfehen den dood van Jotham en dien van Jofia, dat. daer in ruim 1 Jaar te veel komt: maar dit wordt, door voorgaende en volgende verkortingen, weder zoo vereffend dat, in het geheele Tijdverloop , juist zoo veel Jaren niet alleen maar ook maenden komen , als in den Bijbel aen de Koningen van Juda worden toegefchreven; alwaar, voor den voet t'zamengeteld, vanDavids dood tot de verbranding des Tempels, uitkomen 433 jaren 7 maenden 10dagen, 't welk niet meer dan 20. dagen van mijne rekening verfchilt: en daer ik, van alle uitzettingen zoowel als inkortingen, zoo veelde omftandigheden toelieten, voldoende redenen gegeven hebbe, drukt de volmaekte uitkomst van 't geheel, het zegel op alle de fchikkingen der byzondere deelen. Op dezen vasten grondflag zet ik nu het gebouw der volgende meer uitvoerige tijdtafel. VII. DEF.I,. [G 5]  TIJDTAFEL der GESCHIEDENISSEN IN DE TWEE BOEKEN DER KONINGEN,1 VERGELEKEN MET HET TWEEDE DER CHRONYKEN. Al wat gezet is roet deze Romeinfcbe letters, behelst de gefchiedenisfen van \ Rijk van Davids huis en van Juda; —< met Curfive letters, die van 'tRijk der X Stammen ; — en met kleine Noor - letters, de Ongewijde , zoo verre die op de Bijbelfc'ie invloed heeft. Al de ;aren zonder teeken daerby , zijn door of volgens mijne berekening zeker; maer alle met * geteekende, heb ik zoo. waerfchijnlyk als mogelyk is gegist, op grond der berekende die voorgaen en volgen. Al de jaren in deze Tafel en in de voorgaande Verhandeling, zijn te verftaen na de Schepping, gerekend in den herfss van 't 7iodejaer des Juliaenfchen Tijdkrings: zie nader de Inleiding tot het Vijfde Deel van dit Bijbelwerk. 2982. .1 Dec. David ftervt, en wordt opgevolgd door. Sa¬ lomo oud 23 jaren , 1 Kon. I-U: 11. 2 Chr. I, 2983. Salomo laet Adonja en Joab met den dood ftralFen, 1 Kon. II: 12-35. 2984* Salomo treedt in 't huwelyk met de dochter van Pha. rao Cbefrts, 1 Kon. III; 1. 2985* Salomo laet Simei ombrengen in 't laetst des jaers, 1 Kon. II; 36- 46. —— I Hy fluit een vei bond met Hiram , 1 Kon. V. 2986. Den 2 Ziw, donderdag 20 of NS 10 April, wordt de eerste grond des Tempels gelegd, 1 Kon VI: 1 en 37. 2 Chr. III: 1, 2. *993- Den 8 Tisri, toen even 't Sabbathjaer begonnen was , zijnde woensdag 2 2 Sept. N S, was de eerste dag der Inwijing van den Tempel, duurende, met het Loofhuttenfeest, tot woensdag 6 Oct. N S ingefloten, toen Js avonds de 23 Tisri begon. 1 Kon. VIII: 65, 66. 2 Chr. VII: 8-10. "• Voor 't einde van Oft. in de Süc maend Bul, werd het Tcmpelweik geheel voleindigd, 1 Kon. VI: 3 8 i _ Om-  T IJ D T A F E L. CVu 5000. Omtrend Dec. eindigt Salomons i8de jaer , juist 1000 jaren voor Christus ware geboorte, 7 jaren na de Tempelvoltoojing. 3002. Op den 1 Tisri begint het Jubeljaer, en zoo vervolgens in alle jaren die in 02 en 52 uitgaen. 3004.* Abia,. Salomons kleinzoon , om dezen tijd geboren. 3006. Na 13 jaren had Silomo zijn Palieis en verdere prachtige gebouwen voltooid, 1 Kon. VII: i-n. 2 Chr. VIII: 1. 3010.* Tot hieitoe leevde Salomo in den grootflen voorfpoed, 1 Kon. IV, IX , X ,maer nu boven 50 jaren zijn 'e, geraakts hy van hier af langzaem ten val. 3018. * Omtrend dezen tijd zal Salomo's val op 't hoogst gekomen zijn, 1 Kon. XI: 1-13. 3019. * Hadad, Re^on.en Jerobeam ftellen zig op tegen Sa¬ lomo : de tweede legt de grondflagen van 't Nieuwe Syrifche Rijk, 1 Kon. XI. 14-25, 26-40. 3020*. Salomo, nu 60 jaren oud, b-keert zig weder, en maekt voor zijnen dood den Prediker. 3022. 1 Occ. Salomo ftervt omtrend 63 iaren oud, na een regeering van 3 9 jaren 1 o maenden , 1 Kon. XI: 42 , 43. 2 Chr. IX: 30 , 31. ' 1 Nov. by de bevestigini van Rehabeam in 't Rijk, te Sichem , vallen tien Stammen van hem af, ei» verkiezen JVfiiroui tot KMtn/t, 1 Kon. XII en XIV: 21. ■:. O» I en XIl. 13. — Dus beginnen van hier de regeerjaren der Koningen in beide Rijken. 8023. Jerobeam „ in £i jatr, «f> '$ Paesth tr. Pinster/eest, den toeloop zijner mtttétumi tuer Jtradia* gezien heb' bende, vo:rt den Kaltrriiimft «o, tn verordent in de 8^e «wrwd, jij mikt hy 4» 't wvrige jaer Koning geworitn wal, Zijn feest in pixts van 't Loofhuttenfeest in Juda, 1 Kon. XII: 26-33 , en toen gefchiedde de Voorzegging tegen hem en zijnen Altaer, Kap. XI!I: 1-5. — Daerna, zijn Hov naer Tirza ■;aplaetst hebbende , Jlorv zijn Zcan Abia, Kap. XIV. 1 In 3002. 3004.' 3006. 3010.  cvhi 1 T IJ D T A F E L; 3025. In Rehabeams 4de jaer verlaet hy met Juda ook Goó. en zijnen dienst, 1 Kon. XIV: 22-24. 2 Chr. XII: x. 3026. * Afa, Abias zoon, denkelyk geboren. 3027. In Rehabeams 5de jaer valt Sifak of Pfifaches de Ko¬ ning van Egypte in Juda, en beroovt den Tem» pel 1 Kon. XIV: 25-28. 2 Chr. XII: 2-12-. . 3039. 16 Nov. Rehabeam, oud 5 8 jaren, ftervt in *t begin van zijn en Jerobeams 18de jaer, en wordt door zijnen zoon Abia opgevolgd , 1 Kon. XIV: 31», XV: 1. 2 Chr. XII: 16. XIII: 1. 3040. In den zomer, in Abias ifte jaer is de zware veldflag geleverd tusfehen hem en Jerobeam, 2 Chr. XIIL 3042. 16 Oft. ftervt Abia, denkelyk 38 jaren oud, even voor 't einde van Jerobeams 2ofte jaer; zijn zoon. Afa is zijn opvolger 1 Kon. XV: 8,9-2 Ctsr. XIV: 1. 3044. Omtrend het begin 'des jaers ftervt Jerobeam, zijn zoon- Nadab volgt hem, 1 Kon. XIV: 20. XV: 25, 26. 3045. 1 Maart, Nadab, terwijl zijn leger voor Gibbethm. lag, omgebragt door Baëza; die hem opvolgt, en door ftroperyen den oorlog tegen Juda nog al voortzet, 1 Kon. XV: 27 - 34. 3048. Jofaphat, Afas zoon, geboren. 3057- In Afas 15de jaer, in't voorjaer, trok Zerah de Etbio» piër, denkelyk door Baëza opgezet, tegen Juda op , maer werd geheel verflagen , 2 Chr. XIV: 9-15. daerop volgde de vernieuwing van 't verbond in de 3de maend Kap. XV. en voords dq 10 jaren rust, Kap. XIV: 1. 3067. Tegen 't Loofhuttenfeest , toen Afas z6?e jaer op handen was , verjlerkte Baëza de grensvesting Rama, om zijnen onderdanen den optocht naer dat feest te beletten, 1 Kon. XV: 16, 17. 2 Chr. XVI: 1. 3068. In Maart, viel de Koning van Syrië, Benhadad, zoon- van Tabrmnon-, kleinzoon van Hezjon., die of Re- ztn  T IJ D T A F E L. e«x zon of deszelfs zoon was, in Baëzas land op aenzetting van Afa; waerdoor Baëza den bouw 'van Rama Jlaekte, i Kon. XV: 18-22. 2 Chr. XVI: 2-9. 3068. ï Juni ftervt Baëza , denkelyk van hartzeer daarover,; zijn zoon Ela volgt hem op, 1 Kon. XVI: 6-8. 3069. 1 Aug. Ela wordt vermoord door Zimri; die zich in zij' ne plaets op den Troon zet , 1 Kon. XVI: 9-15. •■ 1 1 8 Aug. dit wordt bekend in 't leger 't welk de injluiting van Gihbethon hervat had; alwaer ten eersten Omri de Opper-veldheer Koning gemaakt wordt, die daerop naer Tirza trekt en Zimri daerin belegert, die zich zeiven in't Palleis verbrandt. 1 Kon. XVI: 16-20. Sept. Na Zimris dood verkiest een deel des volks Tibni \ met wien Omri dus tot in 't \dt jaer eenen burgerkrijg moest voeren, 1 Kon. XVI: 21-22. 3073. In den zomer, Tibni ftervt, 't zy natuurlyk of in den krijg, in Azas 31/?* jaer, en van daer af regeert Omri alleen, 1 Kon. XVI: 23. 3074. Omri begint Samria te bouwen, 1 Kon. XVI: 24. 3075. Omri, omtrend 6 jaren te Tirza Koning geweest zijnde t brengt den Rijkszetel naer Samaria over. - * Omtrend dezen tijd moet zijn zoon Achab reeds met Ifabel gehuwd zijn, indien zy de eigen moeder was van Athalia. 3076 Jehoram, Jofaphats zoon geboren. 3080. 8 0£ï. Omri ftervt, zijn gruwelyke zoon Achab volgt hem, 1 Kon. XVI: 28, 29. 3081. Afa wordt krank, 1 Kon. XV: 23. 2 Chr. XVI: 12. 3083. is 0£t. Afa ftervt, denkelyk 57 jaren oud, en wordt door zijnen Zoon Jofaphat opgevolgd, 1 Kon. XV: 24. XXII: 41, 42. 2 Chr. XVI: 13, 14. XVII: 1. XX: 30, 31. 3086. In Jofaphats 3de. jaer doet hy eene groote hervorming in zijn Rijk, 2 Chr. XVII: 7-9. en hy moet, wegens dezelve, of wegens andere gewigtige ons onbekende omftandigheden , dit jaer aengemerkt hebben , als een vernieuwd begin zijner VII. DEEL. 3076 3081. 3083.  ti f IJ D T A F Ë L. Regeering, waarvan het ifte jaer was 't 4de naAfai dood: van hier wordt dan z jn i7de en i 8de jaer gerekend, i Kon. XXII: 52. 2 Kon. III: ï. 3086. * Omtrend dezen tijd begint Elia te propheteeren onder Israël. 3087. * 7 Achab den Bankdienst ingevoerd hebbende, en mei tot / geweld doordringende, vielen in dezen tijd de 3I 3092. ^ jc.ren droogte, 1 Kon. XVII, XVIII. 3093. Jofaphats zoon, Jehoram, 17 jaren cud, trouwt met Achabs dochter Athalia, 1 Kou. XXII: 4 5-2 Chr; XVIII: 1. 3094. Ahazia, Jehorams zoon, uit dit huwelyk geboren. 3098- Benhadad doet Achab den oorlog aen. en in dit Najaer viel de eerste veldjlag . 1 Kon. XX: 1-21. 309P- ^n '* i/°oriaer was de tweede veldjlag, waerin Benhadads leger geheel verflagen 'werd, 1 Kon. XX: 22-43. _ „.... In dit jaer doet ffabel Naboth ombrengen. 1 Kon. XXI. 3102. Ara 3 jaren vrede tusfehen Israëien Syrieh , doet Achab, verzéld met Jofaphat < in 't Najaer de onderneming op Ramoth in CUead , 't welk de Syriers tegen Jt vrede-beding hadden ingehouden; maer Achab fieuvelde in den ftrijd , omtrend 1 Nov., 1 Kón. XXII: 1 - 4c. 2 Chr. XVIII. wordende door zijnen oudften zoon Ahazia opgevolgi, 1 Kon; XXII: 52-54. =— Jofaphat wedergekeerd zijnde, maekt in dezen winièr in 't Jubeljaer de lovlyke fchikkingen , 2 Chr. XIX. 3103. De Moabieten vallen af van Israëls Rijkj 2 Kon. I: r~ 11 .i , In den Voorzomer ook de Ammonieten afgetrokken hebbende , en geholpen door Arabiers of Amalekieten van de Oostzijde van 't gebergte S»-ïr, doen 2y, om de Zoutzee heen, een aen val op Jofaphat, maer worden wonderdadig verflagen, 2 Chr. XX: 1 - 29. ■-—<ü» By gelegenheid van dezen aenval te veld trekkende, maekt Jofaphat zijnen zoon Jehoram tot zünTïoongenoo'; van waer Jehorams 2de jaer gerekend wordt 2 Kon. I: 17. • Jofa- 3086/  T IJ D TAFEL. m §104. Joraphat en Ahazia, t'zamen een Scheepsvloot te Ezeongeber uitgerust hebbende, om in dit Voorjaer naer Ophir en Tharfis uit te zeilen, worden in 't begin dezes jaars de Schepen door ftorm in de haven verbrijzeld; om welke reden Jofapha' de onderneming niet wil hervatten , i Kon. XXII: 49. 50. 2 Chr. XX: 35-37. «*-— In den Nazomer, wordt Ahazia door een zwa-en val gewond, en ftervt 8 05. kinderloos; Wordende door zijnen broeder Joram opgevolgd, die de afgodery eenigzins bfnoeit. 2 Kon. I: j - 1 7. ƒƒƒ; j. 3105. In't voorst des jam, Elia ten hemel opgenomen, na omtrend 20 jaren geprophetecrd te hebben. Eliza werd zijn opvolger, 2 Kon. II. Kort daerna bejluit Joram de Moabieten weder onder zich te brengén; en verzoekt Jofaphats hulp, die, met den Onderkoning van Edom , zich by hem voegt ; waerop de Moabieten verflagen worden , doch niet weer ondergebragt, 2 Kon. III. 3106. * t Zullen Elizus wonderen gebeurd zijn , 2 Kon. IV, 3107. i en de genezing van Noaman, Cap. V. 3108. Jofaphat geevt, omtrend 16 Oer., het Rijk aen Je¬ horam geheel over, en ftervt zeer kort daerna, oud 60 jaren : waerop de godvergeten Jehoram alle zijne broeders en verfcheiden fiijksgrooten vermoordt, en den Baalsdienst ook in Judaes Rijk invoert. iKon. XXII: 51. 2 Kon. VIII: 16, 17 2 Chr. XXI: 15. 3x09.* De Edotnieten en de Stad Libna vielen van Jehoram af; welke hy wel ééns floeg, maer niet weder onderworp, 2 Kon. VIII: 21, 22. 2 Chr. XXI: 8-10. De Syriers doen Israël op nieuw den oorlog aen, 2 Kon. VI: 8. welke inval tot gevolg had een fchaersheid en duurte van 7 jaren lang in Canaan, voor welke de Sunamitifi-he vrouw naer 't land der Philijlijnen I wijkt, 2 Kon. VIII: j, 2. VII. JD£EL.  cxti T IJ D T A F E k 3113-* De Pbiliflijnen en Arabiers vallen in Juda, en vosren Jehorams wijven en kinderen wecb, behalven den jongften zoen Ahazia, hier Joahaz genoemd, 2 Chr. Xtl: 16, 17. «114. Jehoram wordt geftraft door eene vreeslyke ziekte, 2 Chr. XXI: 18. 3115. In 't Voorjaer maekt Jehoram, om deze ziekte, zijnen zoon Ahazia Troongenoot, in 't nllejaer van joram in Israël, 2 Kon. IX: 29. _ Samaria, na eene harde belegering, die wetligt 2 of 3 jaren zal geduurd hebben, wordt wonderdadig ontzet, 2 Kon. VI: 24. tot VII: 20. — -en, dewijl, 3116. In't Voorjaer, daerop ook een rijke oogst volgde, kouds de 7 jarige duurte op , en de Sunamïtifche vrouw komt weder thuis, z Kon. VIII: 3-6. in den zomer, ftervt Benhadad, de Koning van Syrlen, en wordt door Hazaël opgevolgd, 2 Kun. VlJIi 7- 15' * Indien hy dezelvde is , die reeds in de j'aren 3068 , 309G eri 3099 voorgekomen is , heeft hy ten minden tot in zijn 49fle jaer geregeerd: andere houden hem voor een ioori van dien Benhadad, die tegen Baëza optrok. 1 16 Aug. Jehoram ftervt oud 40 jaren, 2 Kon: VIII: 24. 2 Chr. XXI: 19, 20. zijn zoon Ahazia volgt hem op, 22 jaren oud, 2 Kon: VIII: 25, 26. 2 Chr. XXII: 1, 2. 1 Even daerna, Joas, de jongde zoon van dien Ahazia, geboren. 3117. Vroeg in 't Voorjaer, trók Joram de Koning van Israël, en zijn Neev Ahazia, de Koning van Juda, uit, om de onderneming op Rama of Ramoth in Gilead •>, welke Achab mislukt was, te hervatten: maer zy werden door Hazaël geflagen en Joram gewond die ter genezing in 't Zomerpalleis te Jizrcël gelragt werd, en kort daerna door Ahazia aldaer bezocht; 1 Kon. VIII: 28, =9- 2 Chr. XXII'. 6,7- ia— Mai, in de afwezigheid dezer 2 Koningen, word Jehu tot Koning van Israël gezalvi, 2 Kon: IX: i -14. ■ . In  1 N L E I D I IV G. cxin 3IÏ7. In 't ketst van Mai wordt Joram, zoo ver her field zijnde, dat hy weder op den wagen kon komen, door Jehu doorfchoten j en Ahazia vlugt , doch wordt nagezet en ook gedood, maer te Jerufalem begraven, flechts oud geworden 23 jaren, 2 Kon. IX: 15 -3 7- 2 Chr. XXII: 8, 9. *—— In 't begin van Juni, zoodra Athalia, Jehorams Wedu we, Ahazias moeder, dit verneemt, vermoordt zy alle hare eigen kleinkinderen en alle aflbrnme* lingen van Davids huis, behalven Joas, die gered werd; enplaetst zich dus önwetag op Davids Tioon, 2 Kon. XI: 1,2. 2 Chr. XXII: 10-12. Haer bel gin fn Juda en dat van Jehu in Israël is dan hier gelijktijdig, 94 jaren 7 maenden na de fcheuring. —— In 't overige van dit jaer roeit Jehu het huis van Achab en den dienst Van Baal uit, 2 Kon X 1-31. 3123' r Aug. wordt Athalia om-ebragt, en haer eenige kleinzoon Joas, nu 7 jaren oud, door den Hoogepriester Jojada op Davids Troon gezet, 2 Kon. XI en XII: 1. 2 Chr. XXIII en XXIV: r. 3137- * Joas nu 20 jaren oud zijnde, geevt Jojada hem 2 vrouwen . 2 Chr. XXlV; 3. 3138- Amazia geboren. 3139- a Oorlogen tusfehen Jehu en Hazaël, Waerdoor Hazaël het 3144. geheele Overjordaenfche inneemt, 2 Kon. .£32,33. 3145- 16" Aug. Jehu ftervt, en zijn zoon Joahaz volgt hem op, 2 Ken. A": 35, 36. XIII: r. In dit jaer, het 23"* van Joas, Wordt Jerufalem» Tempel zeer verbeterd, 2 Kon. XII: 6-16. 3146.3 Wordt Joahaz de Koning van Israël door fiizael aï" 3iS6- lerdiepst vernederd, 2 Kon. XIII: 3. 3157.* Storv de Hoogepriester Jojada, 130 jaren oud zijnde, 2 Chr. XXIV: 15, 16. dus reeds geboren omtrend 3027, 5 jaren na Salomons dood. — Zi n Echtgenoot (denkelyk zijn laetfte) was een dochter van Jehoram, 2 Chr. XXII: ri. als die te gelijk met haren halven broeder Ahazia geboren was in VII. dïw,. [H]  cxir T IJ D T A F E L. 3094 5 en gehuwd toen ze 20 jaren was in 3114 dan was Jojada toen 8 7 jaren oud — 't is zeker gefchied voor 3117. 3158. Joas valt, kort na Jojadas dood, van God en zijnen dienst af, 2 Chr. XXIV: 17-19- Hazaël trok nu ook in Juda tegen Joas, nam hem Gath af, en toog naer Jerufalem, maer Joas kocht hem door geld af, 2 Kon. XII: 17, 18. 3159. Hazaël, na 43 jaren Regeering, ftervt, en zijn zoon Benhadad regeert in zijn plaets , die nog acnhoudt , Israël onder Joahaz even hard te verdrukken 2 Kon. XIII: 3 en -\- 3160. 1 Mai. Joahaz neemt zijnen zoon Joas tot Troongenoot z jaren voor zijn dood, in 't 3 7/^ jaer van Joas in Juda , 2 Kon. XIIL- 10 , en op Joahaz verootmoediging voor God, wordt deze Joas tot verlos/er verwekt, w. 4 , 5. 3162. 1 Mai, Joahaz Jlervt, en Joas krijgt de regeering geheel, in 't 39/^ jaer van Joas in Juda, 2 Kon. XIII: 9, 10. 3163. In 't Voorjaer, trok Benhadads leger tegen Juda op, en behaelde een groote overwinning, komende zelvs ' te Jerufalem, terwijl Joas krank lag, van waer ze een grooten buit haelden, 2 Chr. XXIV: 23, 24. .. 1 Juni, wórdt Joas, oud 47 jaren, op zijn bed omgebragt, 2 Kon. XII: 20, 21 • 2 Chr. XXIV: 25, 26, en Amazia zijn zoon regeert in zijn plaets, 2 Kon. XIV: 1, 2. 2 Chr. XXV: 1. 3166- I*1 ** Voorjaer, vielen de Moabiten, denkelyk tot hulp der Syriers , in Israè'ls Rijk, 2 Kon. XIII: 20. . Omtrend dien tijd ftorv Eliza, na 61 jaren gepropheteerd te hebben, z Kon. XIII: 14-20. ■ j Juli, Joas de Koning van Israël, maekt in 't begin zijns $de" jaers, zijnen zoon Jerobeam II. tot Onderkoning; om door hem met meer nadruk de Syriers en Moabiten te keer te gaen — van hier wordt deszelvs 27^ jaer gerekend, 2 Kon. XV: r. errr' In 't overige van dit jaer worden, naer Elizas voorzegging op zijn ftervbed , de Syriers drie mael door Joas en Jerobeam geflagen. Nemen 3158.  T IJ D T A F E L. cxv 3167. Nemen Joas en Jerobeam de plaetfen, hm door de Syriers tot ontweldigd, weder tendeele in. wierdoor ïsraëls Rijk we- 3175. der begint op zijn verhael te komen , 2 Kon. XIII: 25* 3170". Uzzia zoon van Amazia geboren* Amazia overwint de Edomiten, 2 Kon. XIV: 7. 2 Chr. XXV: 5-12, en daerop vallen de benden van Joas in zijn land, uit wraek dat ze te rug gezonden waren, vs. 13. 31??' Amazia, nu ook van God afgeweken , begint daerover een oorlog met Joas in den Voorzomer , maer wordt by Bethfemes geflagen, in zegeprael te Jerufalem gebragt, en die Stad beroovd, 2 Kon. XIV: 8-14. 2 Chr. XXV: 14-24. Van toen af wordt in JerufaLm een t'zamenzwering tegen hem gemaekt, 2 Cir. XXV: 27, dcch die eerst in 't isllejaer dasrna uitberst, vfcrgel. vs. 25. met 2 Kon. XIV: 17-19. 3i78. In 't begin des jaers ftervt ïsraëls Koning Joas,.^ Km. XIII: 13. XIV- 16 , en wordt door zijnen zoon Jerobeam II. nu geheel opgevolgd,. 2 Kon, XIV: 23. Kort daerna begint Jona, we'Jigt een der leerlingen van Eüza, te propheteeren, vs. 25. 3179- Jerobeam herwint het geheele Overjordaenfche, en ontneem; . tot daerby aen Syrien het land van Hamath en zelvs de Stad 3191. Damascus, waenlaor het Rijk der X Stammen tot den grootften bloei komt, waerin'tooit geweest is 2 Kon XIV: 25-28. 3192. De verbindtenis tegen Amazia nu uitgebroken zfnde. vlugt hy, die in die 14 jaren niets had kunnen uitvoeren, in dezen zomer naer Lacirs, maer wordt nagezet en al daer gedood, oud 54 jaren, 2 Kon, XIV: 19, 2ö. 2 Chr. XXV: 27, 28. —— 1 Aug. wordt zijn Zoon Uzzia door 't volk Koning gemaekt , 2 Kon. XIV: 2r. XV- 1 3, 2 Chr. XXVI: 1. — In 't zelvde jaer herwint Uzzia Eloth aen de ILöode Zee, .2 Kon. XIV: 22. 2 Chr. XXVI- ?. VII. DEEL. [H 2~]  txvx cxvi T Ij" D T A F E L> 3103. Regeeren Uzzia in Juda, en jerobeam in Israël, 25 tot jaren lang, beide zeer voorfpoedig. — Uzzia flaet in dien tijd de Pbiliftynen en Arabiers , en houdt de Ammonieten onderworpen, 2 Cbr. XXVI: f5,7. Evenwel ontbrak het in dien tusfchentijd niet aen andere zware oordeelen , vooral in Jerobeams Rijk , vergelijk Amos IV: 6-11, misfchien flaet ook Joëls Prophetie daerop. — Althans in dezen tijd moet , uit vergelijking van Amos IV: i r. met VII: 10, 11, de aerdbeving voorgevallen zijn , Amos I: 1. Zach. XIV: 5, twee jaren voor welke Amos , en denkelyk ook in 't laetst dezer jaren Hofea, begonnen is te propheteeren. Die aerdbeving, met Jofephus en anderen , eerst by Uzzias val te ftellen, is te laet; want Jotham, die van daer af het Rijk befluurde, is in Jerobeams ftervjaer geboren , en Jerobeam beleevde nog Amos propheteering. 3219. In 't begin des jaers, Jerobeam II. geftorven, en zijn Zoon Zacharias in zijn plaets verkoren 2 Kon. XIV: 29. maer binnenlandfche oneenigheden beletten hem bezit van den Troon te nemen* — In dit jaer Jotham geboren. 3228. Den 15 Juli N S. dezes Jaers (J. T. 3938) op de eerste V. M. na den langden dag, begint de Griekfche Tijdrekening dei Olympiaden , leopende 't eerste Jaer der 1 Olympiai tot halv in 3229. 3230. Tot midden in 't jaer, dus n' jaren, duuren ie in- landfche beroerten in ïsraëls Rijk; in welken tijd de Syriers zich weer herfteld en Damascus herwonnen hebben: eindelyk beklimt Zacharias den Troon in 't begin van Juli, kort voor 't einde van Uzzias 3 8/k jaer, 2 Kon. XV: 8. 3231. In 't begin des jaers, Zacharias 6 maenden geregeerd hebbende, wordt door Sallum omgebragt vs. 10-12 ter vervulling van Amos VII: 9. 1 Febr. Sallum 1 maend geregeerd hebbende , wordt weder door Menahem vermoord, die zich op den Trom set-  T IJ D T A F E L. cxviï zette, en Tiphfuk, dat de poorten voor hem gefloten had, alleronmenschlykst uitmoordde, vs. 13-18. 3231. Verder in 't jaer en in 't volgende, ondernam Pul, de eerste der in de H S genoemde Koningen van Asfyrien te Ninivé, denkelyk de Zoon van Anakyndaraxes, Sardanapull, wiens regeering 3l8<5 begon, een Krijgstocht, waerdoor hy 't Asfyrifche Rijk tot eene uitgebreide Monarchie maekte. -* Hy vermeesterde in dezen tocht Syrien, doch hield het niet in, gelijk wy ook 12 jaren na zijn dood aldaer een Koning Rezin vinden. — Hy had ïsraëls Rijk ook in 't oog, maer Menahem krijgt hem, door 38 tonnen gouds, in zij» belang om hem op ïsraëls Troon te vestigen vs. 19,20. 3232. * Omtrend dezen tijd (indien niet nog vroeger) heeft Jona ge¬ predikt te Ninivé, welke Stad ora hare verootmoediging nog omtrend 170 jaren gefpaerd is, Jon. I-1V. 323 9. In *t laetst van Oftober, Achaz geboren. t * Omtrend dezen tijd Uzzia ten. val gekomen, en me- laets. geworden, Jotham 20 jaren oud zijnde, en dus in ftaet de regeering waer te nemen, 2 Kon. XV: 5, 2 Chr. XXVI: 16.-23. 3241. 8 Aug. Menahem ftervt , en Pekahia zijn zoon volgt hem op 2 Kon. XV: 21-24. 3243. % Aug. Pekah maekt een geweldige t'zamenzwering tegen Pekahia, vermoordt hem in zijn Palleis, en volgt hem op, vs. 25-28. 3244- ï 6 Aug. Uzzia ftervt, oud 68 jaren, en zijn zoon Jotham wordt Koning, 2 Kon. XV: 7 , 32, 33. 2 Chr. XXVII: 1. In dit jaer had Jefaja 't groote Tempelgezicht, Jef. VI. 3250. * Op 't laetst des jaers, even voor Romes bouwing, ftervt Pul, en wordt opgevolgd door Tilgath - Pilefer zijnen Kleinzoon, van wien zijne dochter bezwangerd was door een opzichter zijner Tuinen. — Deze dochter was Semiramis II. welke, in 't begin, met baren zoon in 't bewind deelde, en Babel kostbaer liet bedijken. 3251. 21 of NS 13 April cj. T. 3961,) begint de Jaertelling van Homes bouwing nae Varro, welke meest gevolgd wordt 1 die van 't Capitool vangt 1 jaer later aen, VIL DEEL. [H 3]  émt T ïj D T A F E L, 3252. • Diep in Maert, Hiskia geboren, Achaz 12 jaren 5 maenden oud zijnde. . .. * Jotham overwint de Ammonieten, 2 Chr. XXVII: 5. 3257. iJoor Tilgath-Pilefer of zijne Moeder Semiiamis II. wordt Na-. bonasfer te Babel aengifleld tot Koning, onder de Asfyrif'che Monarchie te Ninivé; en deze ftelt de Babylonifche Jperrekening in, welke zijreu naern draegt, en in dit jaer (.! 3967,) begint den 26 of NS iSFebr. zijnde toen d? ifte der Egyptifche maetui Thot. In Jothams tijd begint Micha te propheteeren. '3260. Omtrend halv April, even na 't Paeschfeest, ftervt Jo? tham (of verkiest een ftil leven, wanneer hy eerst geftorven moet zijn op *t einde van 3263. kort na 't omkomen van Pekah.) Achaz volgt hem op, 2 Kon. XV: 38. 2 Chr. XXVII: 9. die, even op den Troon zijnde, den waren Godsdienst sïvalt en een volflagen heiden wordt, 2 Kon. XVI: 1-4. 2 Chr. XXVIII: 1-4. waerby hy ook het Krijgsen Staets-wezen geheel verwaerloost en verwart. 326I1 In Febr. en Maert, ftraft God Achaz door een ge*. lijktijdigen inval van Rezin en Pekah, die zijn land op de vreëslyktte wijze ontvolken en verwoesten, 2 Kon. XVI: 5 , 6. 2 Chr. XXVIII: 5 - 8. Ten zeiven tijde wordt Jefajas zoon Schearjafchub geboren , Jef. VII, en even daerna zendt Pekah zijne gevangenen terug, 2 Chr. XXVIII: 9-15. 3262. In den Nazomer wordt , door Rezin en Pekah t'zamen, een nieuwen aenval ondernomen, volgens het gefmeedde ontwerp om Achaz te onfiroonen, Da* vids huis uitteroejen , en den zoon van Tabeel of Pul, dus de Oom van Tilgath-Pilefer, Koning van Juda te maken; 't Syrifche leger^was niet alleen in Ephraim, maer de Stad Jerufalem reeds ten deele belegerd. In September gefchiedde daerop de voorzegging, Jef, VII. (738 jaren voor de geboorte van den Maegdezoon) , toen Jefaja met zijn zoontjen Schearja fchub, nu ruim 1 * jaren oud, Achaz buiten Jeruf.dem te  T IJ D T A F E L. cxix te gemoet ging; voorfpeHende dat het ontwerp der vyanden mislukken zoude — dat eer een ander kind waervan zijne huisvrouw nu hoogzwanger was, zou kunnen Vader of Moeder zeggen, en dus binnen 't jaer, de rijkdom van Damascus en de buit van Samaria die op Juda veroverd was, voor den Asfyrier zou zijn — dat eer Schearjafchub tot jaren van onderfcheid, ftel 20 jaren, zou gekomen zijn, Damascus en Samaria verwoest, en in 65 jaren Ephraim geheel verbroken zou worden, enz. "' in Ottober, Achaz, evenwel het met den Heere niet verzoeken willende, zendt om hulp tot de Koningen vanAsfyrien, Tiglath-Pilefer te Ninivé, enNabonasfer te Babel 2 Chron. XXVIII: 16. — De eerste, wiens zaek het was, zijnen Oom, dien hy van den hem wettig toekomenden Asfyrifchen Troon geweerd had, ook van Judaes Troon te houden, valt in Syriea. Daerdoor trekt, omtrend 2 4 Oftober, het leger der vyanden hals over kop af naer Syrien; en Achaz, daerdoor in eens lucht krijgende, rekent van hier af zijne regeerihg op nieuw te beginnen : dus wordt van hier zijn 12de jaer gerekend, 2 Kon. XVII: 1. Nov. en Dec. Tiflnch' Piirfor flïtt dc Syriers, dondt Rezin, neemt Damas es* In , en wat (St inwooucrt nier Kir in Opper - Medie. 1 Knn. XVI: 7.9. 3263. In 't begin des iscr* beroet Achaz den Asfyrifchen Vorst in Da:ra,scus, vs. xo-li. Li 't Voorjaer vtk Ttgi.iih - Pihfer «p Pekah aen, ontweldigt hem wliasi,en vxrt deOvsrjordsenfche ftam■ men met Naf^udi ovk nar Asfyitn, 2 Kon. XV: 29. 1 Chr. V: 5 m ifi. - Daerdtor raekt het land in opwri tn Pekah, wien men, uit .hoofde zijner verbiiatirfsj, mt R&i» Hgm als de^oorzaek dezer rampen aenmerkte , in den f elften Met: Hofea maekt een t' zamenzwering tegen hem , welke uitbrekende hem het leven kost omtrend 1 September: VIL DEEL. [H 4]  cxx T IJ D T A F E L. Dit alles was dan af geloopen , linnen 't jaer, na de geboorte van Mafar - Schalal - Ckazbaz. — Hofea wil daerop den Troon beklimmen, maer wordt door de inlandfche beroerten daer weer af gebonsd, 3264.* Achaz, voortgaende in de afgodery, wordt weder aengevallen door de Edomieten en Philiflijnen ; hy wendt zich op nieuw tot den Asfyrier, die hem niet holp tegen de Edomieten; en enkel in fchijn tegen de Philiflijnen, door het land en de ingenomen vestingen met zijn eigen vol!; te bezetten , en daer voor zekerlyk van Achaz groote fommen af te persfen, 2 Chr. XXVIII: 20, ai. Zoodat in dezen tijd da Philiflijnen als vyanden, en de Asfyriers onder den naem van vrienden, in Judaes land gelegerd waren, zie Jef. VII: 18, 19. vergelijk misfqhien ook Kap. XX. en daermede Kap. XIV: 28 , 29. 3269. StervtTilgath-Pilefer de Asfyiifche Monarch in den Zomer, na byna 19 jaren geregeerd te hebben; zijn zoon Salmanezer volgt hem op. 3273. 1 Nov. in 't midden van Achaz 14* jaer, in 't begin van 't i2rfd na zijne redding, brengt Hofea de beroer' ten, die eene rcgeeringloosheid van 1 o jaren 2 maenden veroorzaekt hadden, ten einde, en vest zich op den Troon, 2 Kon. XVII: 1. 3274. * Salmanezer trekt tegen Hofea op; maer die verpligt zich aen hem tot een jaerlykfche fchatting, vs. 3. 3276. 1 Ocl. 1 maend voor 't einde van Hofeas 3de jaer ftervt de godloze Achaz, oud byna 37 jaren, 2 Kon. XVI: 20. 2 Chr. XXVIII: 27, -en wordt opgevolgd door zijnen uitmuntenden zoon Hiskia, 2 Kon. XVIII: 1. 2 Chr. XXIX: 1— (1 Bul begon avond 7 Oct. N S). 3277. 1 Nifan zijnde 3 April , maekt hy een aenvang met de hervorming, en den I4den Ziw of avond 15 Mei N S, viert hy het plechtige Paeschfeest, waertoe Hofea ook zijnen onderdanen vryheid gaf, 2 Chr. XX !X tot XXXI. , Hiskia  T IJ D T A F E L. cxxï S278* Hiskia overwint de Philiflijnen, 2 Kon. XVIII: 8. 3279. Hofea, in dit Foor jaer de fchatting aen de Asfyriers weigerende, en die daerop zijn verbond met So of Sevecus ontdekkende, trekt Salmanezer eerst door Syrië, om de overblijvfels van dat Rijk te vernietigen, volgens Jef. XVII: 1-3. en zoo naer Israël, welk land hy overftroomt, en zich eindelfcvoor Samaria legert, omtrend r Dec. 2 maenden in Hiskias 4* en 1 maend in Hofeas 7* jaer, % Kon. XVII: 5. XVlII: 9. 3?82. In 't laetst van Sept. Samaria ingenomen, na een belegering van omtrend 2 jaren 10 maenden , 2 Kon, XVII: 6. XVIII: 10. Dus is het Rijk der X ftammen, dat byna te gelijk met het Syrifche begonnen was, ook byna te gelijk geëindigd; hebbende ge. duurd,na de fcheuring 2,59 jaren n maenden, of na Salomons dood juist 260 jaren. - In 't overige des jaers worden de X fiammen naer 4sfyrie en Medie gevangen gevoerd, en het land woest gekten, 2 Kon. XVII: 6-23. XVIII: „ , I2. dit was sn 't laetst van 't 26^ Nabonasfer-jaer. 3283. In 't Voorjaer ftsrvt Salmanezer na fchaers i4 jaren regeling: Sanhenb zijn zoon is zijn opvolger, onder wien de Asfyrifche Monarchie allergrootst was, die fchaers 7 jaren regeerde, 3287. 1 Tisri avond 6 Sept. N S, begon het Sabbathjaer dat genoegzaem met Hiskias 12^ gelijk liep; dus werd in dit Najaer niet gezaeid, 2 Kon. XlX- 20 Jef. XXXVII: 30. 3288. In den Nazomer, doet Sanherib een tocht tegen So of Stvecus den Koning van Egypte , door Hiskias land, en ftretnt daerdoor weder den zaeitijd (1 Bul was 25 Ocl. N S) door welken tocht hy.in 't volgende Voorjaer, Egypt'es magt zoo verbreekt dat die tot een gebroken rietftaf wordt. _ * Omtrend dezen tijd propheteerde Nahum tegen de Asfyricn. 3289. Toen in den Z(n™> l* Pelufium, de wapenen van Sanheribs Ile^r door een heir van muizen bedorven waren, en Hiskia , daerdoor bemoedigd , zich den Asfyrier onttrokken had; trekt Sanherib op hem aen. VII. DEEL. [H 5J  tzm T IJ D T A F E I. 3280. Hiskia betaelt de hem opgelegde boetej evenwel trek" ken de Asfyriers voort, en legeren zig in October, even na 't begin van Hiskias i4de jaer, en even voor den Zaeitijd, voor Jerufalem , 2 Kon. XVIHï 13 tot XIX: 34. 2 Chr. XXXII: 1-20. Jef. XXXVI, XXXVII. (1 Bul was 15 Q6t. N S » dus begon de Zaeitijd in 't laetst van die maend.) i Omtrend 1 Nov., wordt Sanheribs leger voor Jeru¬ falem door een Engel vernield; by keert in zijn land weder, en in 5 5 dagen Tobia I: 25, m op 't einde des jaers, wordt de God-lasterende fnorket door zijne zoonen vermoord, 2 Kon. XIX: 35-37* 2 Chr. XXXII: 21-23. Jef. XXXVII: 36-38' — Intusfchen krijgt, in 't laetst des jaers, Hiskia zijne doodlykeziekte, en wordt wonderdadig genezen, 2 Kon. XX. 2 Chr. XXXII: 24. Jef- XXXVIII. .joo In't begin des jaers, en van 't 34de Nabonasferjaer, wordt Eaar. ' haddon Koning van Asfyrien: doch omtrend zijne komst tot den Troon vielen de Meders van zijn Rijk af, en kort daetna ook Merodach Baladan of Mardok-empad, die 7 jaran, en dus zoo lang als Sanherib te Ninivé, onder denzeiven te Babel geregeerd hnd. Hiskia krijgt daarop groote gefchenken 2 Chr.XXXII: 23,. , In den Nazomer of Herfst doet deze Merodach een be¬ zending als onafhangelyk Vorst aen Hiskia, 2 Kon. XX; 12-20. 2 Chr. XXXII: 25, 26, 31- Ief" XXXIX. ,.0« Begint de Lydifche Jaerrekening, met Gyges. li9"- Manasfe geboren: van hier en verder leevde H.skta m 3 grooten voorfpoed en Rijksbloei, 2 Chr. XXXII, Nsd« df Meden tot in 't 6de jaer zonder Opperhoofd geweest 3 5' waren, wordt Dejoceshun Koning; die 53 i«en regeerde, en da Riiksftad Ecbatana of Achmetlia ftigtte. „n< 1 Nov. Hiskia ftervt, oud 53? en wordt door 33 5' Manasfe, oud 12 jaren, opgevolgd, 2 Kon. XX: I si. XXI: 1. 2 Chr. XXXII: &»'. XXXIll: 1. Ma-  T IJ D T A F E L. cxxm 3310* Manasfe voert weder *t heidendom in, denklyk in zijne jonge jaren na 's Vaders dood verleid zijnde. 3324. Ezar-haddon krijgt, door eene ii jarige regeeringloosheid ts Babel, die Stad en 't Babylonieseh Rijk weer In,, in zijn 34fte regeerjaer, en heersckt daerna nog 13 jaren te Babel als Monarch der beide Rijken. 3325. t Babel ingenomen hebbende, vaert hy in deze jaren voort 3316. i de overblijvfels van Ephraim onder te brengen. 3327. zijnde in 't 45^ jaer na Samarias inneming, bevolkt hy het land der X ftammen met vreemde Natiën, waer. door Ephraim nu ophoudt een volk te zijn, 2 Kon. XVII: 24.41. Ezra IV: 2 en 10. Jes. VIL 8. —— Van daer trekt hy in Juda, valt Manasfe aen, neemt hem gevangen, en voert hem naer Babel in zijn 22,le regeerjaer, 2 Cbr. XXXIII: 11. 3328. *' Toen in Egypte alles in verwarring was onder eene ia hoofdige Regeering, en Ezar-haddon uit dien hoofde een toeleg daerop had (of anders, toen Pfammetichus Koning geworden was, 't welk in de Egyptifche tijdrekening 5 jaren verfchilt) herftelt hy Manasfe in zijn Rijk, 2 Chr. XXXIII; 12 13. zoodat die van daer af bewind had ook over de Asfyrifche Onderdanen uit het land der X ftammen ; hoewel verbonden en eenigzins onderhoorig aen den Asfyrier. — Van daer af regeert Manasfe nog tot in 't 33ne jaer zeer prijslyk, en roeit de afgodery grootendeels uit, vs. 14-17. 3337- Ezar,haddon ftervt, Saosducheus komt in zijn plaets als Ko» ning van Asfyrien en Babel, cn regeert 10 jaren. 3338. Amon geboren in 't laetst dés jaers. 3348. Phraortes wordt, na Dcjoces dood, Koning derMeden, diede Perfen daerna onderworp, en 22 jaren regeerde. 3354- Jofia geboren omtrend 1 November. 3357- Saosducheus ftervt, Chyniladan wordt Koning van Babel en Asfyrie, ook Sarach genoemd, zijnde naestJenkelyk de lafhartige en vcrwijvde Sardanapaius II. — hy houdt naderhand zijn hov weder te Ninivé, en regeert 22 jaren. VIL DEEi„  cxxiv X IJ D T A F E L. 3361.. Februari, Manasfe ftervt, oud ruim 67 jaren, Amon, volgt hem op, die de afgodery geheel herftelr. a Kon, XXI: 18., V9t f> Oflb XXXIII. 20, 21.. 3363- Halv April kort na Paesfchen, 't welk 's avonds 26, Maert NS begonnen is, Amon vermoord oud 24.| jaren, 2 Kon. XXI: 23- 26. 2 Chr. XXXIII: 24,, 2 5 , hy wordt opgevolgd door zijnen voortrefFelyken zoon Jofias, die fchaers 8j jaren oud was, 2, Kon, XXII: ï. 2 Chr. XXXIV: 1. S368-* Vallen de Skythen in Mcdie. 3370. Phraorres, die S.ardanapul te Ninivé belegerde, fneuvelt voot die Stad , en zijn Zoon Kyaxares I. wordt Koning van hes nu Mcdo-PerOsch Rijk, die toen 't beleg van Ninivé 05 breekt, om de Skythen te beoorlogen., welke hy in 3395 onderbrengt, en 40 jaren regeert. -rw— Omtrend Maart, Jojakim geboren , erj zeer kort te vooren Johanan, 1 Chr. III: 15, die vroeg zal geftorven zijn. -— Jofia, in dit zijn 8(le Regeerjaer, begint God te zoeken en te vreezen, 2 Chr. XXXIV: 3. 3371. In Juni, Joahaz geboren, die Sallum genoemd wordt, 1 Chr. III: 15. Jer, XX.II: 1,1.. 3375, In 't Voorjaer omtrend Paesfchen, toen Jofias i2de jaer ten einde liep., begon by de, groote hervorming, zChr. XXXIV. 3, enna dat zijn i3de aengevangen was, begon Jeremia, en denkelyk ook, indien niet al vroeger, Zepbanja te propheteeren. Jer. 1:2. XXV: 3,. Zeph. I: 1. waerdoor Jofia in 't volgende jaer s376. de hervorming nog fterker dooreet, en ook door 't Land der X. Stammen uitbreidt, tot zijn i.8dc jaer toe, 2 Chr. XXXIV: 4-7- vervullende ook reeds in dit jaer te Bethel de voorzegging , welke 353 jaren te vooren aen Jerobeam I. gedaen was. 8e> Zijn i8de jaer begonnen zijnde, gaet hy aen de veibetering des Tempt ls; en aldaer het Wetboek gevonden zijnde, vernituwt hy het verbond met God , en doet op nieuw een hervorming door 't ganfche land, 2 Chr. XXXIV: 8 -33. * Koi]- XXII: 3° tot XXill: 20. . . Vocr  T Ij D T A F È L. cxxV 33?i- Voor 'temde zijns i8de jaers, houdt hy het merkwaerdige Paesfchen, 2 Kon. XXIII: 21-23. 2 Chr. XXXV: 1 ip 14 Nifan begon avond 7 April NS. —— Nabopolasfer, Vader van Nebucadnezar, reeds in 't begin van 3379 van den Asfyrier afgevallen zijnde, van waer zijne 21 jaren op Ptolomeus Tijdregel beginnen en tot zijn dood loopen, laet in 't begin van dit jaer, zich plecli. tig te Babel huldigen. 3384. Zedekia geboren. 3387- In 't Voorjaer Jechonia geboren. 3394- In 't Voorjaer trekt Necho, de Koning van Egypte, tegen Nabopolasfer, naer Carchemis aen den Euphrat; maer Jofia verzet zich tegen dien doortocht en fneuvelt in den flag tegen Necho, in 't laetst van Juni, oud byna 40 jaren, 2 Kon. XXIII: 29, 30. 2 Chr. XXXV: 20-27. 1 Juli, wordt Joahaz of Sallum door 't volk Koning gemaekt, 2 Kon. XXIII: 30, 31. 2 Chr. XXXVI: 1, 2. Jer. XXII: 10-12. h Oer. Necho, zegepralend weergekewd, zet Joahaz af en gevangen te Ribia in *t land Hamath , zijnde een deel van Syrien dat nu den Egyptenaer toekwam, en maekt Jojakim den wettigen opvolger Koning, 2 Kon. XXIII: 33-37. 2 Chr. XXXVI: 3-5. 3397- Nabopolasfer zendt zijnen zoun Nebucadnezar als Legerkoniog in Jojakims 3de jaer, op eenen Krijgstocht naer Syrië en Egypte, Dan. I: 1. '3398. In 't Voorjaer, in Jojakims 4^ jaer, flaet Nebucad. nezar het Egyptisch leger by Carchemis , Jer. XLVI; 2. 2 Kon. XXIV: 7. Half Juli, Nebucadnezar van Carchemis weergekeerd, en Nabopolasfer oud en zwak zijnde, geeft die aen zijnen zoon het Rijk nevens hem in handen. — Hier begint de Bijbel Nebucadnezars jaren overal, behalven in Daniels Boek. -— Nebucadnezar trekt daerop van Babel naer 't Joodfchs land meteen leger Chaldeen en Syriers, waerdoor hy zulk een fchrik verfpreidt, dat vele, daer onder VII. DEEL.  cxxvr T IJ D T A F E L> de Rechabiten Jer. XXXV. ïr, naer Jerufdlera vlugtten. — Eerst echter ontneemt hy, volgens Jer. XLVIII en XLIX. en 2 Kon. XXIV: 7 , aen Necho de landen der Moabieten en Ammonieten , welke meesters geworden waren van 't geheele Overjordaenfebe federt 32633398. In de IX maend, beginnende 9 Nov. N S. toen Jojakims sde jaer aengevangen was, leest Jeremia , op eenen vastdag , zijne voorzeggingen van de nu op handen zijnde rampen, Jer. XXXVI: 1, 9. 22, waerop Jojakim de bedreigingsrol op 't vuur fmijr. —— 1 Dec. valt Nebucadnezar, die nu 't Joodfche land rondom in had, Jojakim onverwacht op 't lijv , trekt op Jerufalem aen , neemt de Stad in, en bindt Jojakim, om hem naer Babel te voeren ; doch deze onderwerpt zich: waerop Nebucadnezar. met een deel der tempelvaten , en een aental gevangenen, waeronder Daniël was, naer Babel wederkeert, 2 Chr. XXXVI: 6 , 7. Dan. I: 2. 3399- 1 Januari, beginnen uit dien hoofde de 70 jaren der Babylonifche dienstbaerheid en gevangenis. m Nebucadnezar zet in dit jaer zijne overwinningen tegen de Egyptenaers in Syrië voort , waerdoor hem Hamath we* der in handen komt. 3400. In Ja,luiwi' n°S in 'c veId Z''il,de ' verneemt ,iy zi)'"S Vad?r3 dood, en keert naer Babel te rug om't Rijk in bezit te nemen ; van hier begint zijne regeering op Ptolomeus Tijdregel, juist 600 jaren voor Christus waren geboorte-tijd. 3401. Nebucadnezar en Kyaxares I. het beleg van Nitivé hervat hebbende, nemen Ninivé in, verwoesten dat, en maken dus een volkomen einde aen de Asfyrifche Monarchie, u 0f N S 4 Mai deed een geheele Zon eclips een veldflag eindigen tusfehen de Meders en Lydiers; waerop die oorlog door Nebucadnezars bemiddeling ophield, en tot bevestiging van Vrede het Hnwelyk voltrokken werd, tusfehen Kyaxares zoon Astyages , en de dochter van den Lydifchen Koning: uit welk paer in 't volgende jaer 3402 geboren is Mandane, de Moeder van Cyrus. In  T IJ D T A F E L. cxxvn 3402. in 't begin des jaers, voor 't einde van Nebucadnezars 2;ie jaers na 'sVaders dood, had hy den aenmerklyken droom der 4 Monarchien, Dan. II. -—• Jojakim rebelleert tegen Nebucadnezar , 3 jaren na zijne onderwerping, 2 Kon. XXIV: 1. en zet dat voortin 't volgende jaer 3403, toen Necho geftorven zijnde, lTamniis Koning van Egypte werd. 3403- Nebucadnezar zendt daerop de Chaldeen , Syriers, Moabieten en Ammonieten, welke hem alle nu onderdanig waren, in 't Joodfche land, omdat te verderven, 2 Kon. XXIV: 2. ' -* In dezen tijd zal men de gefchiedenis van 't gouden beeld Dan. III. moeten plaetfen. 3404. Kyaxares II, of Darius de Meder, Oom en naderhand Schoon- vader van Cyrus, geboren uit het huwelyk op 3401 gemeld. ——Jechonias eenige en dus Ervdochter geboren. 3405. Nebucadnezar trekt in 't Voorjaer weder in Judea, neemt velg plaetfen in, trekt voor Juli, met 3023 gevangenen, weder naer Babel, Jer. LH: 28 , en laet door zijn leger Jerufalem influiten , 2 Kon. XXIV: 10. -•—. In September, doet Jojakim een uitval, wordt daerby gevangen, gewond, en zoo naer Babel opgezonden doch op den weg*geftorven zijnde, oud 3 5 a 36 jaren, 2 Kon. XXIV: 6. wordt zijn lichaem op 't veld wechgeworpen, ter vervulling van Jer. XXII: 19 en XXXVI: 30. ——- Halv Sept. maekt men daerop in de Stad' Jechonia Koning, 2 Kon. XXIV; 8- 2 Chr. XXXVI: 8 , 9. —— Nebucadnezar', daervan bericht ontvangen hebbende, begeevt zich in perfoon naer Jerufalem in zijn leger, 2 Kon. XXIV: rr , en zet de belegering zoo fterk door, dat 26 Dec. Jechonia zich met de geheele Koninglyke familie aen Nebucadnezar overgeevt, die Zedekia Koning maekt en onder den eed neemt, 2 Kon. XXIV: 12, 17, 18. 2 Chr. XXXVI; 10,11. Jer. XXXVII: 1 en LJJ; 1. ' VII. DEEL.  cxxvnt T Ij D T A F E L> 340 G. In 't begin des jaers trekt Nebucadnezar weder naer Babel, en voert de Vorsten en Helden met al de Timmerlieden en Smeden met zich. Daerop zendt hy in 't Voorjaer om Jechonia en zijne familie over te brengen, 2 Kon. XXIV: 13-16.2 Chr. XXXVI: 10. Jer. XXIV: 1. XXVII: 20. XXIX: 2. —— 1 Nifan, of omtrend 1 April , begint dus de tijdrekening van Jechonias wechvoering. 3409. Zedekia zendt in zijn 4de jaer een aenzienlyk gezant- fchapaen Nebucadnezar, Jer LI: 59- gelijk by ook reeds in zijn ifte jaer gedaen had , Cap. XXIX: 3- 3410. Astyages wordt Koning der Meden , en regeert 35 jareri. 3412. Zedekia valt af van Nebucadnezar, 2 Kon. XXIV: 20. 2 Chr. XXXVI: 13. Jer. LU- 3 , in de eerste helft des 7den jaers van Jechonias wechvoering, vergelijk Ezech. XVII: 15-21. met VIII: 1 en XX: i. 3414. Den 10 Tebeth of 21 Dsc. N S in 't 9de jaer van Jechonias wechvoering, op 't einde van Zedekias 9de, legerde zich Nebucadnezar ten derdenmale vooe Jerufalem, 2 Kon. XXV: 1. 2 Chr. XXXVI: 17. Jer. XXXIX: 1. LH: 4- ^ech. XXIV: 1,2. 3415. In *t Voorjaer, trekt Hophra de Koning van Egypte, (die in 3409 Pftmmis was opgevolgd) tot hulp der Joden , tegen Nebucadnezar op : waerop die , voor een korte poos, de belegering opbreekt, toen Jeremia nog niet gevangen gezet was, Jerem. XXXVII: 4, 5. ; Kort daerna trekt de Egyptenaer weder af, en de bele¬ gering wordt hervat na Jeremias gevangenzetting, Jerem. XXXII: 1,2.— Als men die nieuwe influiting zet op 26 April, dan heeft van daer af de belegering 430 dagen geduurd, en dan zou Ezech. IV: 6. in een dubbel opzicht, aen den Propheet en'aen de Stad, elke dag van zonde - draging voor elk jaer van ongerechtigheid gegeven zijn. — Deze 430 dagen kunnen echter niet in 390 en 40gefchift worden; want de 40 laetfte zouden dan eerst 15 Jan. 1 3416 beginnen, en Jeremia moet voor 21 Dec 3 415 • ge-  T IJ D T A F E L. cxx?r gevangen gezeten hebben: ook kan menden optocU der Egyptenaers niet wel in den Winter zetten. S4I6". 9 Tamuz, 3 Juli NS, wordt de StaJ de laetfte mael door Nehucidnezar ingenomen, 2 Kon. XXV: 3-7. Jerem. XXXIX: 2 7. Lil: 5-u.en Nebucadnezar trekt voor't einde zijns 18 jaers met 832 gevangenen uitdeSud !)aer B-ibal, Jer. LU: 29. doch houdt zich onderwegs te Riblaop, alwaer hy Zedekia vonnist. Hier eindigde dan Julaes Rijk ,133 jaren 9 maanden nadat der X Hammen, 909 jaren 3 maenden na den uittocht uit Egypte; hebbmde van de fcheuring af geduurd 39 5 jaren 8 maenden, of van Sauls verkiezing,gefield 1 April 2913,503 jfren 3maenden; en de Kroon is in Davids bus geweest, ira Sauls dool 1 Juni 2942. 474 iaren 1 maend. " 7 Ab of 30 Juü kwam Nebuzaradan te Jsrufslem, om den Tempel te verbrande», 't welk hy den 10 Ab of 2 Aug. volvoerde, nadat dezelve 430 jaren 3'miend geltaen had: waerop die Nebuzata.ian ge groote wechvoering van 't ganfche volk deetl, 2 Kon. XXV: 8-22. 2 Chr. XXXVI: 18-20. Jerem. XXXIX: 8-18. LH: 12-27. 3 Tisri of 23 Sept. Gcdalia de aengeüelde landvoogd omgebragt, waerop 't overgebleven volk naer Egypte vlugtte, 2 Kon. XXV: 23-26. Jer. XL-XLIV. Mandane, dochter van den Medifchen Koning Astyages-, huwt met Cambyfes, een.Vom der Perfen: welk buweiyk, in 't zelvde jaer der voltooidi Joodfche verwoesiing vokrokken, dienen moest om, in 't voigende jter 3417. hunnen beftemden Verlos fer Cyrus te doe» geboren worden. 3420. In Augusti, Nebucadnezars 23fte jaer begonnen zijnde, belegert hy Tyrus. ■" Op dien tocht voert Nebuzaradan nog 745 Joden gevangen naer Babel, Ja. Lü: 30. ——* Sealthiel geboren uit Jechonias ervdochter, welke in 't voorige jaer gehuwd was met Neri of Asfir uit den Tak van Nathan , 1 Chr. Hls 17. 3421*. Malchiram, en 3422 Pedaja geboren, 1 Chr. III: ig. VII. DBdii. [I]  cxxx T IJ D T A F E L, 3431. Evilmerodach doet eenen ftroop in Medie, en haelt Nitocri* tot een Vrouw , denkelyk uit het gedacht zijner Moeder Nebucadnezars Gemalinne Amyitis. 3432. Belfazar uit dit huwelyk geboren. 3433» 'n Maert, voor den 1 Nifan waermede 't 27fle jaer van Jechonias wechvoering eindigde, neemt Nebucadnezar, na een beleg van fchaers 13 jaren, Tyrus in, Ezech. XXIX: 17. — In deze 13 jaren wordt al veel Nebucadnezars zinneloosheid Dan. IV. geplaetst, op 7 jartn geiekend zijnde. , Astyages de Meder Koning, doet met zijn zoon Kyaxares II. en zijn dochters zoon Cyrus nu in zijn léde jaer zijnde, voor 't eerst een aen val op de Babyloniers, welke hy in een Veldflag overwon ; doch na welken tusfehen beide Rijken nog 12 jaren vrede bleev. 3434. Nebucadnezar krijgt Egypte in ,en doodt Hophra , of die is kort te vooren door zijn eigen volk omgebragt. —• Hy ftelt Amsfis ten Onder-koning, dus wordt het een vernederd Koningrijk, beginnende van hier de 40 jaren welke bet Woest zou zijn, Ezech. XXIX: 8-16, 18-20. en kort na wttlkc Cyrus Zoon Cambyfes het geheel overmeesterde in 3479. 3440. "* Pedaja, in dit zelvde jaer gehuwd, ftervt kinderloos, 3441. * Zerubbabel geboren, zijnde door Seakbiel geteeld by Pedajas Weduwe, en dus in zijn 28fte jaer by de wederkeering uit Babel in 3469. 3443. Omtrend 1 Febr. ftervt Nebucadnezar^ na eene regeering vin 44è jaren volgens den Bijbel, en 43 jaren na zijns Vaders dood; zijn zoon Evilmerodach volgt hem op. _25 en 2 7 Adar, zijnde ook 25 en 27 Maert, wordt Jechonia door Evilmerodach uit de gevangenis verheven, op 't einde van 't 37fte jaer zijner wechvoering, 2 Kon. XXV: 27-30. Jer. Lil: 31 - 34- 3445. Febr. Evilmerodach vaa kant gemaekt door zijnen zwager Neriglisfar, die hem op den Troon van Babel volgt. Omtrend Mai, ftervt Astyages: zijn zoon Kyaxares II. wordt iu zijn plaets Koning der Meden; en zijn dochters zoon Cyrus, onder zijnen gemelden Oom Kyaxares II. Koning van Perfen — Cyrus was toen 28 jaren oud, endenklyk reeds gehuwd met Nitetis, dochter van Pharao Hophra, by welke hy omtrend 3455 zijnen opvolger Cambyfes, en 3456 Tana-oxares verwekte, wmit die ware» by zijn fterven ao en 19 jaren oud. In  T IJ D T A F E L. cxxxi 3+45. ,In dit zelvde jaer beginnen Kyaxares II. en Cyrus, den oorlog tegen Neriglisfar. Jef. XIN: 17, Jer. LI: it. 3448. Neriglisfar zendt tot Crefus den Koning der Lydiers, om hulp tegen de Meden en Perfen; doeh in 't Najaer fneuvelt hy in een veldflag, wordende opgevolgd door zijnen jflngen, maer flechten zoon Laberofoarchod. 3449. In den Zomer, Laborofoarchod omgebragt door Nabonedus; waerdoor Eelfazar, Nebucadnezars kleinzoon, en dus wettig opvolger, na 17 jaren oud, op den Troon komt, en Nabonedus met hem tweede Iieerfcher wordt. — In dit jaer had Daniël den droom, Kap. VII. 3453* Wordt door Kyaxares en Cyrus , Sufan den Babyloniers ontnomen , In Belfazars 4de of begin van 't 5de jaer: want irr deszelvs 3de, was Daniël nog te Sufan aen't Babylonisch Hov, Dan. VIII: 1. vergel. vs.27. — Doch dat Daniël daerna zich van 't bewind aen *t godloze Hov van Belfazar zal onttrokken hebben, en daerdoor by dien wulpfchen Vorsï in vergetelheid gekomen zijn, blijkt Dan. V: 12.14. ». Als men dezen Kyaxares II. ook houdt voor Ahasveros in 'c Boek van Esther, moet, van diep in die jaer 3453. zijn 3de, 7de, en 12de jaer in dat Boek gerekend worden. 3454. De Oorlog tusfehen de Meders en Babyloniers wordt voortgezet ; tet enin't 4de jaer der 58fte Olympias, beg: Juli 3459, dus in 3459. den herfst van dat jaer, Crefus, die op nieuw de Jaetften geholpen had , in een veldflag gedood en Sardis ingenomen» 3460. è Cyrus neemt het grootfle deel van 't Babylonisch gebied in, 3464. voor zijnen Oom Kyaxares , met hulp van Harpagus. 3465. Babel belegerd, Nabonedus tracht de Stad te omzetten, maer wordt geflagen, en befluit zich in Borfippe. S466. September, de Euphrat, toen die op 't laegst was, afgeleid zijnde, werd Babel *s nachts door Cyrus ingenomen, en Belfazar op zijn zuipfeest gedood Dan. V. -— OAober , Cyrus belegert daerop Nabonedus in Borfippe, maer die geevt zich over, en Cyrus wijst hem naer Carmanie. 1 Novemher, De Babylonifche Monarchie nu onderge- bragt zijnde, ontvangt Kyaxares II. of Darius de Meder, nu 62 jaren oud, het Babylonisch Rijk van zijnen Neev Cyrus die 't voor hem veroverd had; waer door hy nu Koning was van Medie» ' Sufan en Babel Dan. VI: i. VIL DEEL. [I 2]  cxxxiï T IJ D T A F E L. • 4.67. Gyrus, Neev van Darius, wordt nu ook deszelvs Schoonzo»» door *t huwelyk met zijne eenige dochter, met welke hy geiied Medie ten huwelyk krijgt. — In October. toen Darius i(!:ejaer te Babel ten einde liep, en 't 7o(le der gevangenis kort op banden fchoot, kreeg Daniël de belovte der 70 Jaerweken Dan. IX; 2. — Zijnde 85* jaren voor derzelver aenvang met Nifan 3553, in 't 2ofte jaer van Artarcrxes Langhand. 31.68. Cyrus verovert in den Zomer Palestina en 't Edomitifche tot aen de Roodè Zee en tot Egypte toe. (Motto, "Darius de Meder ftervt, waer door Cyrus deszelvs geheele Rijk ervt, en van hier af gebied voert over alles wat voorheen tot de Asfyrifche, Babylonifche, Lydifche, Medifche, en Perfifche Rijken behoord had. 3 03. December, Cyrus, in *t eerfte jaer dier zeer uitgebreide allerheerfching 2 Chr. XXXVI: 21—23. Ezra I: 1, geevt op 't einde van dit jaer den Joden vryheid tot wederkepring uit Babel naer Canaan : dus eindigt met het einde dezes jaers de 70 jarige dienst baeiheid en gevangenis, die met het einde van 3398 begonnen was. — Waerna in 't Voorjaer 3469 de optocht naer 't Joodfche land begon , gelijk: in 't Boek van Ezra nader zal voorkomen. Wegens mijne weinig - bedrevenheid in de ongewijde Hifto» ris, heb ik daer in den Wel Eerw. Heer schutte geheel gevolgd: waeimede ook, 't gene door den Hoog Eerw. Autheur, in dit Deel bl. 428 , 429 , 434 - 436 , 467 - 471» daervan gezegd is, 200 veel dit 'tijdperk betreft, overeenftemt. Voords geve ik alles over aen de beproeving van meer kundigen. J. C. M O H R. Hier veor, U. IV- R- 15 en 17 , Jluet XVIII Koningen. meet beide zijn, XIX Koningen. II LXXVII. R. 12. de 2 van Jechonia by Kon. W. LXXXV. R. 18. in zijn37fte,/f^ in 't 3 7fte zijner wecnvC — 177. R 23. ftaet der lees des. V deel. II 473. R. 34- feboonmoeder, l>«r ichoondoebter.  HET EERSTE BOEK DER KONINGEN. VII. DEEL.   HET EERSTE BOEK DER KONINGEN. HET L KAPITTEL. neemt ziek Abifag ter vrouwe vs. 1-4. ïbèm jtaet naer de ervopvolging op den throon, maer zijn aenjlag wordt verydeld vs. 5-53. J 1. £)E Koningh David nu was oudt, weï bedaegt: hy bereikte den ouderdom van 70 jaren eenen aenmerkelyken ouderdom, tot welken niemand der volgende Koningen, ztjne nazaten, gekomen is. Hy had, zijnen ganfchenleevtnd door zeer veel onrusten verdriet gehad, voorfl i„ de laetfte jaren. Alle deze onaengenaemheden hadden vero^ zaekt, dat hy nu de lasten van den ouderdom, in nadruk, gevoelde De „atuurlyke warmte was, met zijne levenskrachten, zeer verminderd; ende dezelve liet zich thans, door de gewoone mtddelen, niet meer opwekken: fy, die hem bedienden en oppasten deckten hem wel niet aller e" foort van kostbare dek-kleederen, doch hy en kreeTh geene warmte. J Aiccgu 2. Doe feyden fijne Lijv-artfen, die hy had onder zyne knechten en Hovelingen, tot hem: Laetfe mi nen heere den Koningh eene jonge dochter eene magetfoecken , welker natuurlyke wLte, door het dï gen en zogen van kinderen, niet verminderd is, die dés vn°DEELet aenêefichc ï Koninss «  a I. KONINGEN. L hem in zijne zwakheid op te pasfen, ende hem des nachts koeftere en verwarme: ende fy flape ten dien einde in uwen fchoot, dat mijn heere de Koningh warm worde. o So fochtenfe eene fchoone jonge dochter in alle lantpalen Ifraëls: ende vonden eene zekere zeer fchoone maegd, welke tot het gemelde einde zeer gefchikt was. Haer naem was Abifag. Zy was eene Sunamitifche, geboren en opgevoed te Sunem, eene Stad in het ervdeel van Isfafchar Jof. 19: 18. ende zy brachtenfe tot den Koningh. 4 Ende de jonge dochter was boven maten fchoone, ende koefterde den Koningh des nachts, ende diende hem des daegs; doch de Koningh en bekendefe niet, de krachten van den zwakken en kranken Vorst verminderden van dag tot dag. Deze byzonderheid kan niet nalaten ons vreemd voor te komen ■— Ondertusfchen heeft men opgemerkt; dat Galenus denzelvden raed geevt, ter genezing van zekere koude en drooge ziektens. — Maer was deze handelwijs beftaenbaer met de regelen van kuisheid en eerbaerheid? maekte David daerdoor zich niet op nieuws aen overfpel fchuldig? — Met de wetten der Euangelifche zedenkunde zou zulk eene handelwijs zeker niet overeenkomen; dan men dient te weten, dat de Veelwyvery toen ter tijd in een gewoon gebruik ware, en dat David deze Abifag werkelyk tot eene vrouw hebbe aengenomen, gelijk uit het vervolg nader blijken zal. — Men befchouwe Abifag derhalven, van dien dag af, dat zy ten Hove was ingeleid, als eene van Davids gewoone en wettige bywijven, nae de denkenswijs van dien tijd. — Dat men juist eene zoo fchoone maegd zocht, was uit achting voor den Koning. Terwijl David blijkbaer afnam in krachten, verwekte ad o n 1 a eenen opfiand, om zich, by het overlijden van zijnen Va der, op den Throon te plaetfen, dan deze opfiand werd gelukkig gedempt vs. 5-53S Het was buiten twijfel, in des Konings Paleis, en ook aen" Adonia zeiven, bekend, dat David zijnen zoon Salomo, tot op-  I. KONINGEN. I. 3 opvolger op den Throon gefchikt had. Dan Adonia, in aenmerking nemende, dat hy de oudfte zoon was, en dat de Koning al te zeer verzwakt ware, om zich tegen hem te verzetten, begreep dat hy nu zijnen kans moest waernemen. om zich by tijds van de ervopvolging te verzekeren. Adonia nu de foon Haggiths verhief hem, feggende; lek lal Koningh zijn , hoe zeer mijn Vader Salomo tot zijnen opvolger moge beftemd hebben; («) ende opdat hy zijn ontwerp, zo het de nood mogt vorderen, met geweld zou kunnen doorzetten, bereydde hy fich waeenen ende ruyteren , ende vijftigh mannen loopendè voor lijn aengefichte , zonder te denken aen het rampzalig lot van zijnen broeder Abfalom, toen hy dergeliiken opftand gefmeed had. 6. Ende het karakter van dezen Prins was al mede, door de onberedeneerde toegevendheid van den kinderlievenden David, geheel bedorven; fijn vader en hadde hem niet bedroeft, geduurende al den tijd van fijne dagen ; David had hem nimmer hard aengefproken, wanneer hy iets kwaeds bedreven had, feggende: Waerom hebt gy alloo gedaen? ende oock was Adonia zeer gezien by het volk : want hy was feer fchoon van gedaente ende (b) \_HaggitK] hadde hem gebaert na Ablalom , die van eene andere Moeder was. De twee laetfte byzonderheden worden hier opgegeven als de gronden, op welke Adonia zijn recht tot den Throon poogde te vestigen. - Hy was zeer fchoon, een man van eene achtbare geftalte, en daerdoor had hy de harten van het volk tngenomen: want men was oudtijds zeer gezet op Ko n.ngen van een deftig aenzien. Hagguh had hem gebaerd na Aofalom. Abfalom was omgekomen; nu volgde hy in 'den rang van zijne geboorte; en om deze reden verbeeldde hy zich, de rechtmatige opvolger van zijnen Vader te wezen 7. Lnde Adonia had veel - vermogende medeftanders in lijnen aenfiag, die hem met alle macht, onderfteunden ■ 'fVl üjne raetüagen waren met Joab den foon Zëruja, C«) a S,m. J5; t, w % chl0n> y fc (f) j ^ & ^ VII. DEEL. A 2  4 L- KONINGEN, t ende met Abjathar den Priefter: die hielpen , volgende Adonia. Beide Joab en Abjathar, de Opperhoofden van de Krijgsmacht en van de Geestelykheid, hadden zich by Adonia gevoegd. Beide waren zy misnoegd op David; de eerste, omdat de Koning Amaza, in zijne plaets, tot Opper-Veldheer had aengefteld; de andere, omdat hy bemerkte, dat een ander Priester, met name Zadok, dieper in 's Vorsten gunst ftonc}. _ Ondertusfchen maekten Joab en Abjathar zich, zoo wel als Adonia, in den fterkften nadruk, aen hoogverraed, fchuldig: want wat is anders van eenen Koning aftevallen, dan eenen zijner zoonen, al ware hy ook de Natuurlyke Ervgenaem, by zijn leven, tot opvolger op den Throon, uitteroepen, zonder kennis en toe!temming van den Koning zeiven. 8. Maer evenwel 'er waren verfcheiden Rijksgrooten, die den Koning David getrouw bleven; onder deze waren voornamenlyk Zadok de Priefter , ende Benaja de foon Jojada de Krijgsoverfte, ende Nathan de Propheet , ende nog twee mannen van een zeer groot aenzien, Simei, denkelyk te onderfcheiden van dien Simei die David eens vloekte, ende Reï, ende de helden die David hadde, en die zijne lijvwachten waren; alle deze waren met Adonia, en zijnen aenhang, niet. 9. Ende Adonia flaehtede fchapen, ende runderen, ende gemeft-vee by den fteen Zoheleth, die by de fonteyne Rogel (d) is, niet ver van Jerufalem Jof. 15: 7 5 hy richtte eenen prachtigen maeltijd aen, 0m die van zijnen aenhang waren te onthalen, ende, door dien weg, zijne verbintenis des te fterker te maken. Hy noodde tot dien maeltijd alle fijne broederen, de fonen des Konings, ende alle de voornaemfte mannen van Juda des Konings knechten, die tot dus ver de belangen van 's Konings huis getrouwelyk hadden aengekleevd. Adonia verwachtte niet anders, dan dat hy, by het eindigen van dezen maeltijd, tot Koning zou worden uitgeroepen- vooral daer Joab, het hoofd van de legermacht, en Ab- O) Jof. 15: 7» ende 18: 16.  I. KONINGEN. I. s Abjathar, de Opperpriester, zijn onderneming begunftigden. IO. Maer de andere Rijksgrooten, van welke hy wist, dat zy voor Salomo waren , Nathan den Propheet, ende Benaja den Krijgsoverften, Zadok den Priester, ende de helden, die Davids lijvwaqht uitmaekten, ende vooral Salomo fijnen broeder en mededinger, noodde hy niet. I r. De Propheet Nathan had van dezen maeltijd zoodra geen bericht gekregen, of hy begreep aenftonds, dat de toeleg ware, om Adonia tot Koning uitteroepen. Hy befloot daerom, den zwakken Koning van deze onderneming bericht te geven, en hem te bewegen, dat hy aen Salomo, nog by zijn leven, de kroon afftond, daer toch zijn einde, met fterke fchreden, naderde. Doe fprack Nathan tot Bathfeba de moeder van Salomo, feggende: Hebt gy niet gehoort dat Adonia de fone Haggiths Koningh is ? of ten minsten, dat 'er een toeleg is, om hem voor Koning uitteroepen ? ende onfe heere David en weet dat zekerlyk niet. Indien deze aenflag niet hoe eer hoe beter gefluit wordt, zult gy het verdriet hebben, dat uw zoon, tegen 's Konings wil en dank, van den Throon ontzet wordt. 12. Nu dan, komt; laet my u doch eenen raet geven, dat gy uwe ziele ende uwes foons Salomons Ziele reddet. Gy hebt 'er het uiterfte belang by. Zo wy toeven, en Adonia zijn oogmerk bereikt, zal zijn eerste werk zijn, zich van die perfonen te verzekeren, die zijne vermetele voornemens in den weg ilaen. Uw leven, en dat van uwen zoon Salomo, zal niet veilig zijn : de zaek is van 'tzorgelykst uitzicht; Joab heeft de ganfche Krijgsmagt onder zijn bevel; en de Hoogepriester heeft den grootften invloed op 't volk. 13. Gaet dan aenftonds henen, ende treedt in tot den Koningh David, ende fegt tot hem;Hebt gy niet» mijn heer Koningh, uwe dienftmaegt gefworen* leggende; Voorfeker uwe fone Salomo fal na mi Koningh zijn , ende hy fal op mijnen throon litten! waerom dan is Adonia Koningh? hoe kunt gy dan toelaten , dat men Adonia voor Koning zal uitroepen ?- De heer had aen David zijnen wil bekend gemaekt; VII. DEEL. A 3  6 I, KONINGEN. I. dat Salomo Koning zijn zoude in zijne plaets; verg. i Kron. 22: 9. _ Het fchijnt, dat David deze Godlyke Openbaring , by de eerste gelegenheid, aen Bathfeba hebbe bekend gemaekt, om haer, met deze tijding, te verblijden; en dat de Koning , toen zy eenige zwarigheden opperde, 'er op gezworen hebbe, ter harer gerustftelling, dat hy, voor Salomons recht van opvolging, de noodige zorg zoude dragen. 14. Nathan raedde Bathfeba, dat zy den Koning dezen eed herinneren zoude, 'er byvoegende, dat hy ook, hare rechtmatige pogingen, met al zijn vérmogen, onderfteunen zoude. Siet, zoo vervolgde hy, als gy daer over nogh. met den Koningh fpreken fult; fo fal ick na u inkomen , ende fal uwe woorden vervullen, en uw voordel krachtig aendringen. 15 Ende Bathfeba volgde aenftonds dezen raed. Zy eingh in tot den Koningh in de binnenkamer. Dit mogt niemand anders doen, zonder zich vooraf te laten aendienen; doch Bathfeba was Echtgenoot van David. De Koningh verliet thans zijn flaep - vertrek ook niet meer : want hy was feer oudt, en, door den ouderdom, zeer verzwakt: ende de voorheen gemelde Abifag de Sunamitifche diende den Koningh, en gav hem, daer zijn gezicht ook merkelyk verdonkerd was, te kennen, dat het Bathfeba ware, die zich thans voor hem bevond. 16 Ende Bathfeba neygde het hooft, ende boo^h haer neder voor den Koningh uit eerbied voor hem , als haren Vorst en Gemael : ende de Koningh feyde, Wat is u ? wat hebt gy my voor te dragen? ■ , 17 Ende fy feyde tot hem: Mijn heere , gy hebt uwe dienftmaegt by den HEERE uwen Godt o-efvvoren, Voorfeker Salomo uwe foon fal na my Koningh zijn, ende hy fal op mijnen throon ^iT. Ende nu fiet Adonia is Koningh,of immers hy zal denkelyk heden, als zoodanig worden uitgeroepen : ende nu', mijn heer Koningh,gy en weet het niet;anderszins bon ik verzekerd, dat gy, tot ftaving van uwen plech- tigen  I. KONINGEN. I. 7 tigen eed, wel maetregelen zoudt genomen hebben, om den aenflag van Adonia te ftuiten. 19. Ende hy heeft offen , ende gemeft-vee, ende fchapen in menigte geflachtet, ende genoodt alle de fonen des Konings , ende Abjathar den Priefter, ende Joab den Krijgs-overften, om zijnen aenflag door te zetten , maer uwen knecht Salomo, die hy weet, dat tot den Throon gefchikt is, en alle die perfonen van rang, die Salomo begunftigen, heeft hy niet genoodt. 20. Maer gy, mijn heer Koningh, vertrouw ik, zult bereid zijn, om, door eene plechtige en openbare verklaring, aen al het volk-te doen weten, dat de aenflag van Adonia, als geheel buiten uw weten begonnen, ten eenemael onwettig zy. Trouwens de oogen des gantfchen lfraëls zijn op u, dat gy hen foudt te kennen geven , wie op den throon mijns 'heeren des Konings na hem fitten fal: elk wacht naer uwe verklaring, om te weten , of men Adonia al of niet hulde- bewijzen moet. 21. Anders , zo de Koning Adonia laet geworden en geenen opvolger benoemt, fal 't gefchieden, als mijn heer de Koningh met fijne vaderen fal ontfiapen zijn, dat ick ende mijn foon Salomo [«/ƒ] fondaers fullen zijn: omdat wy voorgeven, dat het Kroonrecht aen Salomo wettig toekomt; zullen wy, na uwen dood, als ftrafwaerdige muitelingen worden aengemerkt, die tegen den wettigen ervgenaem van uwe heerfcbappy zijn opgeftaen. 22. Ende fiet fy fprack nogh met den Koningh over deze aengelegen zaek, als de Propheet Nathan, volgens affpraek, inquam. 23. Nathan liet zich behoorlyk, door de kamerbewaerders, by den Koning aendienen , Ende fy gaven den Koningh te kennen, feggende; Siet de Propheet Nathan is daer; ende hy quam voor het aengeficht des Konings, ende boogh fich voor den Koningh op fijn aengefichte ter aerden: inmiddels had VII. DEEL. A 4  8 I. KONINGEN. I. Bathfeba, op het inkomen van Nathan, des Konings vertrek verlaten. 24. Ende Nathan feyde: Mijn heer Koningh, is het met, of buiten uw weten, dat Adonia zich als Koning zal laten, uitroepen ? hebt gy hem tot uwen opvolger, op den Throon van Israël, benoemd en aengefteld ? hebt gy gefeyt, Adonia fal na my Koningh zijn; ende hy fal op mijnen throon fitten? 25. Verwonder u niet, over deze vraeg, heer Koning. Uit de gedragingen van Adonia, zou men moeten befluiten, dat gy zelvs hem tot uwen opvolger, en den ervgenaem van uwe,kroon had aengefteld: Want hy is heden afgegaen, ende heeft geflachtet ofien, ende gemeftvee , ende fchapen in menigte , ende heeft genoodt alle de fonen des Konings, ende de Over-: ften des heyrs, ende Abjathar den Priefter, ende fiet fy eten, ende drincken voor fijn aengefichte, ende feggen reeds: De Koningh Adonia leve. 26. Maer my die uwe getrouwe knecht ben, en van welken Adonia weet , dat ik kundfehap heb van de Openbaring, welke de heer u, omtrent de Throons - opvolging , gedaen heeft; ende Zadok den Priefter, ende Benaja den fone van Jojada, en uwe lijvwachten, alle mannen, welke Adonia weet, dat de belangen van uw huis aenkleven, ende vooral Salomo uwen knecht, en zijnen mededinger, heeft hy niet genoodt. 27. Is defe fake van mijnen heere den Koningh gefchiet ? Hebt gy 'er uwe Koninglyke toeftemming toe gegeven, zonder welke de geheele onderneming van geener waerde is? is dan de Koning, in zijn voornemen, omtrent Salomo, veranderd? of hebt gy eene nadere openbaring van God ontvangen , welke my nog onbekend is ? ende en hebt gy dit dan uwen knecht niet bekent gemaeckt en hem doen weten, wie op den throon mijns heeren des Konings na hem fitten foude? Dit kan ik niet denken , daer ik, als Propheet en Hovprediker, altoos zoo vertrouwend met u heb omgegaen, en u eenmael van  I. K O N I N G E N. L 9 Van Gods wege, verklaerd, wie uw opvolger wezen zoude. Ik houde my verzekerd, dat het geheele bedrijv van Adonia, tegen uwen wil, en buiten uw weten zy. De Koning gelieve derhal ven, hoe eer hoe beter, de noodige fchikkingen te maken, dat Salomo, ingevolge des heeren woord, de ervgenaem worde van den Throon. 28. Ende de Koningh David antwoordde Nathan, ende feyde, Roepet my Bathfeba, die my, over dezelvde zaek, onderhouden heeft, en, by uw inkomen, mijn vertrek verlaten heeft. Nathan liet Bathfeba, op 's Konings bevel, weder ontbieden: ende fy quam voor het aengeficht des Konings, ende ftont voor het aengeficht des Konings. Toen Bathfeba tot David gekomen was, ging Nathan naer buiten. 29. Doe fwoer de Koningh haer op nieuws, ter bevestiging van zijnen voorigen eed, ende feyde: [Soo waerachtigh als'] de HEERE leeft, die mijne ziele uyt allen noot verloft heeft , en aen wien ik my oneindig verplicht reken. 30. Voorfeker gelijck als ick u reeds voorheen gefworen hebbe by den HEERE den Godt Ifraels, feggende; Voorfeker fal uwe fone Salomo na my Koningh zijn , ende fal op mijnen throon in mijne plaetfe fitten: alzoo zal het ook werkelyk gefchieden. Ik zweer u op nieuws, dat ik dien voorigen eed thans zal geftand doen. Voorfeker , gelijk ik u geeworen heb, dat ik Salomo tot mijnen opvolger zoude aenflellen, alfoo fal ick nu ten defen felven dage doen. 31. Doe neygde haer Bathfeba met het aengeficht ter aerde, tot een teeken van eerbied en nedrige dankerkentenis, ende boogh haer neder voor den Koningh : ende feyde , Mijn heer de Koningh David leve in eeuwigheyt, dat is, nog eenen langen tijd, zoo lang het door God bepaeld was. Het was 'er derhalven wel verre van daen, en dit wilde zy ook, door dezen wensch, te kennen geven, dat zy 'er naer verlangde, om Salomo, in de plaets van David, te zien regeeren. Zy zou zich verblijden, wanneer de Koning weder tot voorige krach- VII. DEEL. A 5  io I. KONINGEN. I. ten herftellen mogt; en nog eenen langen tijd regeeren; het was haer genoeg, verzekerd te zijn, dat Salomo zijn opvolger , ter eeniger tijd , wezen zoude. Bathfeba verliet des Konings vertrek, met blijdfchap en dankzegging. 32. Ende de Koningh David feyde tot Abifag, Roepet my, door eenen der bedienden , Zadok den Priefter, ende Nathan den Propheet, ende Benaja den fone Jojada. Dezen wilde David te verftaen geven, wat 'er thans moest gedaen worden, om den heillozen opftand van Adonia te verydelen: ende fy quamen voor het aengeficht des Konings. 33. Ende de Koningh feyde tot hen; Nemet met u de knechten uwes heeren, dat is mijne lijvwachten, ende doet mijnen fone Salomo rijden op de muylefelinne die voor my is, op die muilezelin, op welke ik gewoon ben te rijden, wanneer ik my, als Koning, openlyk aen het volk vertoon; ende voert hem op die muilezelin af nae Gihon; en vermids niemand, dan de Koning alleen, op deze ezelin rijden mag, zal dit, voor het volk, een kennelyk blijk zijn, dat Salomo my, in de rechten, en in de waerdigheden van het Koningrijk, zy opgevolgd. Gihon was een klein riviertje aen de Westzijde van Jerufalem, niet ver van die hoofdftad 2 Kron. 32: 30, gelijk de fontein Rogel, alwaer Adonia gereed flond, om zich te laten huldigen, aen de Oostzijde van de Stad, gelegen was. 34. Ende, zoo vervolgde de Koning, dat Zadok de Priefter,die nu, wegens den afval van Abjathar, als Hoogepriester moet befchouwd werden, met Nathan den Propheet , hem aldaer tot Koningh over Ifraè'1 falve: daer na fult gy met de bafuyne blafen, ende feggen, De Koningh Salomo leve ! op deze wijs zult gylieden mijnen zoon Salomo openlyk tot Koning uitroepen. 35. Dan fult gy achter hem, in ftaetfie, optrecken, ende hy fal van de rivier Gihon komen, om, als Koning, zijne plechtige intrede te doen, binnen deze Stad Jerufalem, ende hy fal, by voorraed, als Onder-Koning, op mijnen throon gaen fitten, ende hy fal, na mijnen dood, Koningh zijn in mijne plaetfe: want ick heb-  I. KONINGEN. I. ii hebbe, om Gods bevel, my in eene Openbaring gegeven, geboden dat hy een Voorganger foude zijn over Ifraël ende over Juda. 36. Doe antwoordde Benaja de fone van Jojada den Koningh , ende feyde , Amen : alfoo fegge de HEERE de Godt mijns heeren des Konings, als wilde Benaja zeggen: „ Het gene de Koning „ ons thans beveelt, keuren wy volkomen goed , en wy „ zullen zijnen last, met genoegen en volvaerdigheid, ter „ uitvoering brengen; wy zijn gereed om Salomo, als onzen „ Koning, plechtig hulde te doen, wel verzekerd zijnde, dat „ het ook Gods wil zy, dat Salomo, in uwe plaets den fcep„ ter over gansch Israël, zwaeien zulle; wy wenfchen en ver- trouwen, dat de h e e r zijne goedkeuring daerover zoo }, zichtbaer vertoone als of Hy het met zoo veel woorden zeidei" 37. Gelijck als de HEERE met mijnen heere den Koningh geweeft is en hem verlost heeft van alle zijne hateren, alfoo zy hy met Salomo; ende make fijnen throon grooter, en zijne heerfchappy nog uitgebreider, dan den throon en de heerfchappy mijns heeren des Konings Davids. 38. Doe gingh Zadok de Priefter af, met Nathan den Propheet, ende Benaja den fone Jojada, ende de Crethi, ende de Plethi, des Konings lijvwachten, naer de rivier Gihon, om Davids last te volbrengen, ende zy deden Salomo rijden op de muyl-efelinne des Konings Davids, ende geleydden hem nae Gihon. 39. Ende Zadok de Priefter nam den oliehoorn uyt de tente. ende falfde Salomo: ende fy bliefen met de bafuyne, ende al het volck deed hulde aen Salomo, als Koning, elk feyde en riep blymoedig uit; (f) De Koningh Salomo leve. 40. Ende al het volck quam op achter hem, ende het volck pijpte met pijpen, en allerlei muzijktuig, ende verblijdden haer met grooter blijtfchap: fo dat de aerde, als het ware, van haer geluyt fpleet. (O 1 Sam. 10: 24. VII. DEEL.  » I. KONINGEN. I. Omtrent het zalven van Salomo , door Zadok den Priej» ter, dient men te weten, dat 'er, volgens de Godlyke wet Exod. 30: 23, 25, 32, in het Heiligdom, eene zekere oly bewaerd wierd , ter zalving van geheiligde perionen. Men merkte thans de Koningen ook, als geheiligde perionen, aen. Immers, in dit geval van Salomo, had men daeromtrent geene de minste twijfFeling; daer Nathan, ten. Wiens overftaen deze zalving aen Salomo gefchiedde, getuigen kon, dat hy, van God zeiven, tot den Throon, geroepen ware. Men nam daerom ook, ter zalving van Salomo , die geheiligde oly , die in de tente bewaerd werd, welke David te Jerufalem, voor de Ark, gefpannen had. —= Dan evenwel, in het vervolg, was het de gewoonte niet, de Koningen van Israël altoos te zalven. Het gefchiedde alleen, wanneer iemand, voor het eerst, uit zeker geflacht, Koning werd, gelijk Saul en David; of wanneer 'er twist ontftond, omtrent het recht der opvolging, gelijk hier in het geval van Salomo, en naderhand toen Joas Athalia, en, Jehu Joram, tot mededingers hadden naer de kroon. 41. Deze zalving en inhuldiging van Salomo was met zoo veel fpoed gefchied, dat men aen Adonia, die, by het eindigen van zijnen maeltijd, door Joab en zijnen aenhang, tot Koning verklaerd was, geenen tijd gunde, om zich, als. Koning, binnen Jerufalem te laten invoeren; Ende Adonia hoorde mei verfchrikking 't geluid van Salomons uitroeping tot Koning, ende alle de genoodde die met hem waren , die nu nog nauwlyks geeyndigt hadden te eten hoorden alle dit geluid: oock hoorde Joab , de voornaemfte voorftander van Adonia, het geluyt der bafuyne, ende feyde , Waerom is het geroep dier ftadt, die in roere is? wat mag toch wel de reden zijn van die luidruchtige vrolykheid in de Stad ? 42. Als hy nogh fprack, fiet fo quam Jonathan de foon Abjathars des Hooge - Prieflers, die mede een der voornaemfte begunftigers was. van Adonias opfiand, ende Adonia zag dien Jonathan zoodra niet. tot hem ko* men, of hy feyde , zeer begeerig om te weten wat 'er gaende ware; Komt in , want gy zijt een kloeck en  I, KONINGEN, t i3 en verftandig man, recht gefchikt, om ons een bericht nae waerheid te geven, ende gy fult, zoo wy hopen, het goede boodfchappen. 43. Ende Jonathan antwoordde, ende feyde tot Adonia: Ja maer, mijn bericht zal u gansch niet aengenaem, en heel anders wezen dan gy verwacht: onfe heere de Koningh David heeft Salomo tot Koningh gemaeckt. 44. Ende de Koningh heeft met hem naer Gihon gefonden Zadok den Priefter, ende Nathan den Propheet, ende Benaja den fone Jojada, endede Crethi, ende de Plethi: ende fy hebben hem doen rijden op de muyl-efelinne des Konings. 45. Daer toe hebben hem Zadok de Priefter, ende Nathan de Propheet in Gihon tot Koningh gefalft, ende zijn van daer blijde opgetogen, fo dat de ganfche ftadt deswegen, van blijdfchap, in roere is: en dat is het geroep dat gy gehoort hebt. 46. Ende oock is de ganfche zaek onherroepelyk afgedaen; zelvs fitt Salomo reeds op den throon des Koninckrijcks, om, met en nevens zijnen Vader, zoolang hy leven zal, te regeeren. 47. So dra Salomo, op den throon geplaetst was, zijn OOCk de knechten, alle de Hovelingen en Ambtenaers des Konings gekomen, om onfen heer den Koningh David te fegenen, en hem dank te zeggen, dat hy Salomo tot zijnen opvolger heeft aengefteld. De eersten van het Rijk hebben reeds by den Koning gehoor gehad, om hem, met de verheffing van zijnen zoon Salomo, geluk te wenfchen; feggende , Uwe Godt make den naem van Salomo beter dan uwen naem, ende make lij nen throon grooter dan uwen throon, ende de Koningh heeft aengebeden op de flaepftede, hy heeft de gelukwenfchen , met aendoening , ontvangen , en God eerbiedig gebeden, dat de uitgeboezemde zegenbeden mogten vervuld en bevestigd worden. 48. Ja oock zelvs heeft David, zijne dankbare blijdfchap , over de verheffing van Salomo, op eene plechtige VII. DEEL.  14 E KONINGEN. B wijs, betuigd; al biddende en dankende heeft de Koningh aldus gefeyt: Gelooft zy de HEERE de Godt Ifraëls, die heden gegeven heeft, eenen fittende op mijnen throon, dat 'et mijne oogen gefien hebben. ■ 49. Doe Jonathan zulk een omftandig en nauwkeurig verhael gedaen had, van al het gene 'er, omtrent Salomo, was voorgevallen, verfchrickten de gasten en begunftigers van Adonia geweldig. Zy begrepen aenftonds, dat hun ganfche voornemen, om Adonia tot Koning uitteroepen, ten eenemael verydeld ware, en dat het onmogelyk wezen zoude, iets tegen Salomo te ondernemen, die reeds werkelyk het bewind van zaken in handen had; ende daerom Honden, in de uiterfte verwarring, op alle de genoodde, die by Adonia waren, ende gingen een yegelick fijns weegs, verlatende Adonia. Zoo gaet het wanneer eene oproerige onderneming verydeld is. Dan fchaemt zich elk, dat hy 'er deel aen gehad hebbe. Alle de aenhangers van Adonia verlieten zijnen maeltijd, en gingen naer hunne wooningen, om, ware het mogelyk, nog voor te komen, dat ze onder de oproermakers behoorden, die zich tegen Koning Salomo verzet hadden. — Ook vreesden zy voor het ongenoegen en de ftraffen van den nieuwen Koning. 50. Doch Adonia vreefde het meest van allen , voor Salomo , niets anders verwachtende, dan dat Salomo hem met den dood ftraffen zoude; ende daerom hy ftont, in de uiterfte verwarring , van zijne wel toegerichte tafel Op, ende gingh henen, denkelyk naer den digt by gelegenen dorschvloer van Aravna, alwaer David onlangs eenen altaer gebouwd had 2 Sam. 24: 25; ende hy vattede de hoornen des altaers. Hier rekende hy zich veilig, als in eene vryplaets, voor alle doodelyke vervolging; ten minsten zoo lang, tot dat zijn vonnis gerechtelyk opgemaekt, of dat hem pardon verleend was. Men dient zich hier te herinneren, het gene wy omtrent het vatten van de hoornen des altaers, by Exod. 21: 14, hebben aengeteekend. — De Altaren verftrekten , by de oude volkeren, tot plaetfen van veilige toevlucht, van welke het ongeoorloovd gerekend werd, eenen vluchteling, hoe groot zijne  I. KONINGEN. I. I5 zijne misdaed ook wezen mogt, met geweld aftetrekken, en nog veel meer, om hem, op die heilige plaets, te dooden. Adonia vluchtte, ingevolge deze denkenswijs, ook naer den Altaer, opdat niemand van Salomo's aenhangers het ondernemen zoude, om hem, zonder uitdrukkelyk bevel van den nieuwen Koning, te dooden. — Hy wilde, in deze plaets, zoo lang veilig zijn, tot dat Koning Salomo zijne misdaed bedaerdelyk zou onderzocht, en daerover een vonnis geveld hebben. — Hy liet daerom vervolgens aen Salomo verzoeken , dat hy hem het leven fchenken wilde, en, zoodra Salomo in dit verzoek bewilligd had, verliet. Adonia den Altaer, hy maekte zijne opwachting by den nieuwen Koning, en begav zich naer zijn Paleis. Dit vinden wy , in de drie laetfte versfen. 51. Ende men maeckte Salomo bekent, feggende ; Siet Adonia vreeft den Koningh Salomo: want fiet hy heeft de hoornen des altaers gevatt, feggende; Dat de Koningh Salomo my als heden fweere , dat hy fijnen knecht met den fweerde niet dooden en fal. Door dit verzoek, beleed Adonia niet alleen zijne misdaed, maer hy erkende ook, dat Salomo de wettige bezitter was van den Throon; in wiens hand het ftond, om hem te ftraffen, of vergiffenis te fchenken. 52. Ende Salomo, een zeer goedaertig Vorst, die in het geheel geen wraekzuchtig karakter had, wilde zijne Regeering met blijken van zachte toegevendheid beginnen. Hy feyde daerom tot zijne Hovelingen, en liet Adonia, by den Altaer, deze boodfchap doen : Indien hy een vroom man fal zijn, en zich, in het vervolg, gedragen, als een ftil en gehoorzaem onderdaen, zoo zal hem de misdaed volkomen vergeven zijn; 'er zal Adonia geen het minste leed gefchieden, daer en fal zelvs niet van fijn hayr op der aerde vallen: maer indien in hem quaet bevonden fal worden, en hy wederom blijken geevt van eenen onrustigen geest, fo fal hy lier ven. 53. Ende de Koningh Salomo fondt henen, 01a Adonia deze boodfchap te brengen, ende fy deden hem VII. DEEL.  l6 I. KONINGEN, t afgaen van den altaer; ende hy quam in het Koninglyk Paleis, voor den Throon van Salomo, ende hy boogh fich neder voor den Koningh Salomo, om hem, als Koning, plechtig hulde te doen: Ende Salomo feyde tot hem ; uwe misdaed is u vergeven , mijn broeder, Gaet henen nae uw huys, woont 'er in iïilte en gerustheid; maer draeg zorg, dat gy u niet bemoeit, met zaken Van mijn Hov of Koningrijk. Het ongeloof betwist het Kroonrecht aen Salomo , ten voordeele van Adonia, die het recht der eerstgeboorte had. Dan daer dit het eerste geval was dat de Kroon van Vader op Zoon overging, was niet-alleen daeromtrend nog geen vaste wet gemaekt, maer, dat alles afdoet, God, die ïsraëls OpperKoning bleev, had uitdrukkelyk Salomo tot opvolger benoemd. HET II. KAPITTEL. Üavid Jiervt, nadat hy Salomo eenige merkwaerdige bevelen gegeven had vs. i-ïi. — fvljders vindt men hier vs. 12-46. eenige gebeurtenis/en, welke, in het begin van Salomos regeering, zijn voorgevallen , en gediend hebben, om hem op den Throon te bevestigen. I. A Ls nu de dagen Davids naeby het einde waren, en hy bemerkte dat hy eerlang fterven foude; fo geboodt hy fijnen fone Salomo, dat hy zich, in het bellier van zijn Koningrijk, rechtvaerdig én Godvruchtig gedragen zoude, feggende tot hem alle die woorden, welke in het vervolg zullen worden opgegeven. Vooraf heiben wy het een en ander op te merken. Deze vermaningen heeft David, aen zijnen zoon en opvolger Salomo, gedaen, zonder dat 'er iemand anders by tegenwoordig ware. Toen David bemerkte , dat zijn einde kort op handen ware, liet hy ieder uit zijn vertrek gaen, en Sa-  I. KONINGEN. II; i? Salomo, de nieuwe Koning, ftond voor het ftervbed van zijnen Vader, om deszelvs laetfte vermaningen te ontvangen i Kron. 28 en 29 vinden wy ook verfcheiden vermaningen en voorfchrivten , welke David aen Salomo , als zijnen opvolger, gedaen heeft; maer dit is eene geheel andere onderhandeling geweest. - In de laetst - gemelde plaets wordt ons bericht, hoe David zich, kort na de verheffing van Salomo, in zoover verkloekt hebbe, dat hy een openbaer gehoor gav aen alle de Grooten van zijn Rijk; fn hetwelk hy Salomo, als den nieuwen Koning, voorftelde, en hem in aller tegenwoordigheid, de noodige bevelen gav, omtrent het bouwen van den Tempel, en de regeling der Heilige dingen Maer het is, uit alle de omftandigheden, allerduidelykst, dat hier een gansch ander geval bedoeld worde. — Wy moeten ons hier Salomo verbeelden, als ftaende alleen voor het ftervbed van zijnen Vader, om van hem eenige heimelyke bevelen te ontvangen. — Deze bevelen waren vier; 1 om God te vreezen , en in zijne wegen te wandelen vs. 2-9 2. om Joab, over den moord van Abner en Amaza, met den dood te ftraffen vs. S, 6. - 3. om de weldadigheid van Barzillat, m zijne zoonen, te beloonen vs. 7; — 4. om Simei loon nae werken te geven vs. 8, 9. 2. David dan, op zijn ftervbed liggende, zeide tot Salomo : Mijn gehevde zoon, en gewenschte opvolger Mek gae henen in den wegh der ganticher aerde: ik gevoel, dat ik eerlang fterven zal, en den weg des doods bewandelen , langs welken alle inwooners der aerde aen hun einde .komen: ontvang daerom mijne laetfte bevelen , en laet die toch invloed hebben, op uw hart en op uwe gedragingen • 10 zijfj dan fterek , zijt yverig in het waernemen van uwen plicht; heb goeden moed , in vertrouwen , dat de heer u, door zijnen machtigen byftand, onderfteunen zal , ende weest een man. Gy zijt nog wel jong, maer gedraeg uals een man, in wijsheid, bedaerdheid,- kloekmoedigheid en Godsvrucht. Deze twee korte maer veel beteekenende vermaningen waren, voor Salomo, in zijne tegenwoordige omftandigheden, zeer gepast. . Tot dus ver had Salomo, in zaken van aengelegenheid, met zijnen ouden Vader kunVII. DE EX,. g  l8 t KONINGEN. II n'n raedplegen. Maer nu ftond David eerlang te worden op eroepen. Nu zou het ganfche beftier van het Koningrijk aU en voor hem opkomen. Dan , opdat hy, tegen dezen zwaren post, niet al te zeer zoude opzien, vermaent David hem, om Jlerk en goedsmoeds te zijn. — David beval hem, om een man te zijn, en deze opwekking had Salomo hoognoodig. Hy was een jongeling en zeer teder i Kron. 29: 1; hy mogt dan wel, door eenen ftervenden Vader, worden opgewekt, om zich als een wijs , dapper en godvruchtig man te gedragen. Hier op volgt vs. 3 , 4 eene vermaning, welke meer byzonder ziet , op getrouwheid en gezetheid in den Godsdienst. — David wist, door eigen opmerking en ondervinding,'hoe groot de verkeerdheid is van het menfchelyk hart. Hy herinnerde zich aen het gevaer, aen het welk Salomo, in zijne jeugdige jaren, was blootgefteld, onder het genot van allen overvloed; en misfchien heeft wel een Prophetisch vooruitzicht, van Salomons aenftaenden afval, hem des te meer bekommering gebaerd. — Althans hy vermaende den jongen Koning Salomo, om God te vreezen en Hem getrouw te blijven , met zoo veel ernst en aendrang , als of hy voorzag, dat Salomo , ter eeniger tijd, voor de veel vermogende toverkracht der verzoeking, bezwijken zoude. ° r, Ende zoo vervolgde daerom de ftervende David, neemt waer'de wacht des HEEREN uwes Godts, zijt toch yverig en nauwgezet, in het waernemen van den Godsdienst , deszelvs plichten en plechtigheden; om te wandelen in fijne wegen, om te onderhouden fijne infettingen, ende fijne geboden, ende fijne rechten, ende fijne getuygeniflen, (a) gelijck gefchreven is in de wet Mofe: zijt, by alle gelegenheden niet alleen een bywooner, maer ook een voorftander van den'Godsdienst; laet de hoogheid, tot welke gy verheven zijt, u daertoe des te meer aenfpooren, opdat gy een loffelyk voorbeeld wezen moogt, voor uwe onderdanen. Dit zal de rechte weg zijn , om den Godlyken zegen te erlangen en voorfpoedig te zijn, in uwe regeering, (£) op dat gy ver- 00 Deut. 17: 18. (I>) Deut. 29: 9. JeK f- 7-  I. KONINGEN, m 19 verftandelick handelt in al wat gy doen fult, ende al waer henen gy u wenden fult: dusdoende zult gy vcrftandige befluiten nemen, en God zal alle uwe ondernemingen doen wel gelukken. 4. Op dat de HEERE beveftige fijn woon, dat hy over my gefproken, en de belovte welke hy mygedaen heeft, (c) feggende; Indien uwe fone n haren wegh bewaren, om voor mijn aengefichte trouwelick, met haer gantfche herte, ende met hare gantfche ziele te wandelen: fo en fal geen man , feyde by. u afgefneden worden van den throon Ifraè'ls. Vs. 3. beveelt David, aen Salomo, om te onderhouden de inzettingen des heeren, zijne geboden, zijne rechten, en zijne getuigenis/en , gelijk het een en ander gefchreven was in de wet des heeren. Men zou kunnen vragen, welk onderfcheid 'er zy, tusfehen deze vierderlei uitdrukkingen? — Volgens de opvatting der Joden , moet men door het eerfte woord, willekeurige bevelen verftaen , van welke men de reden niet weet; door het tweede, zulke geboden, by welke de reden is bygevoegd; door het derde, die voorfchrivten, die het recht tusfehen eenen man en zijnen naesten beflisfehen; door het vierde, zulke plechtigheden, welke te rug wezen op zekere merkwaerdige daden , welke God verricht had, gelijk de Sabbath op de Schepping der wereld, het Pafcha op de verlosfing der Israëliten uit Egypte. — Onze geleerde Randfchryvers zijn van oordeel, dat de drie eerfte woorden zien, op de fchaduwachtige, zedelyke en burgerlyke wetten , en het laetfte op de leer der zaligheid. — Dan deze onderfcheiding fchijnt ons niet zeer gegrond te zijn : want wy vonden deze onderfcheiden bewoordingen, reeds in Abrahams tijd, lang voor de huishouding van Mofes wtt Gen. 26: 5 • daerenboven worden deze benamingen met elkander verwisfeld, en door één gebruikt. — Wy, voor ons , v/eten er niets byzonders van te bepalen; en houden het, in het algemeen, daervoor, dat deze verfchülende be- OD *Sam. 7: T2. Pf. 132: u. VII. DEEL. B 2  20 1, KONINGEN. II. namingen gefchikt zijn, om des heeren wet, zoo als zy door Mofe gegeven was, in alle deszelvs geboden en drangredenen voortteftellen; zoo als zy, voor een Israëliet, een volmaekt voorfchrivt was van zijne verplichting en gedragingen , in aHe gevallen en omftandigheden. Voords moet men wel in het oog houden , dat de wet van Mofe, niet alleen voor elk Israëliet, een voorfchrivt was van zijn gedrag, maer ook vooral voor den Koning, die zich een affchrivt van de Wet verghaffen moest, om dezelve te lezen en te gehoorzamen Deut. 17: 18-20. Tot nader verftand van de drangreden vs. 4, heeft men op te merken, dat er, in Gods Verbond met David, tweederlei belovten waren; volftrekte belóvten , rakende den Mesfias, die, door den heer, uit Davids zaed zoude verwekt worden, en Koning zijn in eeuwigheid ; en voor waerdelyke belovten, betreffende de beftendigheid der ervopvolging van het Koningrijk, in zijne nazaten, welke aen gehoorzaemheid was vastgehecht. Na deze vermaning tot Godsvrucht, onderricht de ftervende David zijnen zoen Salomo, hoe hy zich , omtrent zekere perjonen, te gedragen had, om, in het gerust bezit van zijn Koningrijk, bevestigd te worden ves. 5-9. Het eerfte bevel betrof Joab, den Opper-veidheer. David gelastte zijnen zoon, om aen Joab, ter gelegener tijd, wrake te oeffenen, over het onfchuldig bloed, het welk hy vergoten had vs. 5, 6. 5. So weet gy oock wat Joab de foon van Zerujamy gedaen heeft, [ende] wat hy gedaen heeft den tween Krijgs- overiien Ifraè'ls, (d) Abner den fone Ner, ende Amafa den fone Jether, die hy gedoodt heeft; ende heeft krygsbloet vergoten in vrede : dat is, fchoon het vrede was, heeft hy met Abner en Amaza gehandeld, als of ik met deze mannen in oorlog wares hy heeft derhalven ontijdig, en op eene verraderlyke r. Wijs 00 a Sain. 3: 27« «"ie 20: 10.  ï. KONINGEN. II. 21 wijs, bloed vergoten, ende hy heeft krijgsbloet gedaen aen fijnen gordel , die aen fijne lendenen was, ende aen fijne fchoenen, die aen fijne voeten waren; offchoon het vrede was; het onfchuldig bloed, met het welk hy zijnen gordel en zijne fchoenen bezoeteld heeft, roept nog om wraek. 6. Doet dan nae uwe wijfheit, dat gy fijn graeuwe hayr niet met vrede in 't graf laet dalen, joab is reeds een oud man, die grijze hairen draegt; maer, gy moet de gemelde bloedfchulden wreken, gy moet hem zij. nen eigen dood niet laten fterven, zijn bloed moet ook verboten worden ; maer den tijd en de wijs laet ik aen uwe wijsheid over. By dit bevel moeten wy wat langer ftiljïaen.. I. De redenen van dit bevel geevt de ftervende David dus op vs. 5 : gy weet, wat Joab my gedaen heeft, en wat hy gedaen heeft aen twee Krijgsoverften van Israël, Abner en Amafa, die hy gedood heeft. David fchijnt hiér van driederlei misdaden te fpreken, als de gronden van zijn bevel aen Salomo, om Joab ziinen natuurlyken dood niet te laten fterven. — De eerfte wordt ingewikkeld te kennen gegeven : gy weet wat Joab my ge. doen heeft. De twee andere waren het vermoorden van Abner en Amaza. A. Wat bedoeld David, wanneer hy zegt: gy weet wat Joab my gedaen heeft? — Zou Joab iets tegen Davids hoogheid ondernomen, en zich aen hoog - verraed heb • ben fchuldig gemaekt? Dit blijkt nergens; ten zy men daertoe brengen wilde de harde en onbetamelyke woorden , welke hy David , na het dempen van Abfaloms opftand, toeduuwde 2 Sam. 19: 5, 6. — De gisfing van eenen Joodfchen Rabbijn, dat Joab des Konings briev, rakende de zaek van Uria, aen anderen had laten zien, om zich zeiven te verontfchuldigen, is geheel ongegrond. Men zou het zoo kunnen opvatten, dat David hit* VII. DEEL. J3 3  22 I. K O N I N G E N. IL niet op eene byzondere misdaed doele, maer op de twee volgende moorden , welke David aenmerkte als misdaden tegen hem zeiven begaen, als of hy zeide: gy ■weet wat Joab my gedaen, hoe zeer hy zich, tegen my en mijn Koninglyk gezach vergrepen heeft , in het vermoorden, eerst van Abner en daerna van Amaza. — Het is waer , in meer dan een opzicht, kon David zeggen : Joab heeft dit wanbedrijv tegen my gedaen i. Omdat beide Abner en Amaza bloedverwanten waren van David. Abner was de Oom van Saul, met wiens dochter , Michal, David was gehuwd geweest; en over Amaza ftond David als Oud-oom 2 Sam. 17: 25. — 2. Omdat Joab zich, in deze moorden , tegen Davids wil verzet had , en zich niet ontzien , om allen, die hem in den weg waren, op te ruimen. 3. Omdat Joab dusdoende , een bloedfchuld had kunnen brengen, op Davids huis en op zijn ganfche Koningrijk. Ondertusfchen zou men het ook zoo kunnen opvatten , dat David zijnen zoon Salomo, door deze ingewikkelde uitdrukking, heeft willen wijzen, op het dooden van Abfalom, in weerwil van zijn uitdrukkelyk verbod 2 Sam. 18. B. Hoet het zy , allerduidelykst meldt David het vermoorden van Abner. — Wy vonden deze gebeurtenis 2 Sam. 3: 27. — Abner had Azahel , den broeder van Joab, vechtender hand, in he* veld, gedood. Abner was er, door de vermetelheid van Azahel, tegen ^ zijnen wil, toe genoodzaekt geworden. — Abner, die eerst de zijde van Isbozeth gekozen had , werd met David verzoend. Maer Joab, ten onrechte, over den dood van zijnen broeder Azahel, op Abner verbitterd, en daerenboven vreezende , dat Abner hem ten Hove nadeelig wezen zoude, ftak hem, onder den fchijn van hem te willen omhelzen, op eene allerlafhartigfte wijs, dood. — David was ten uiterften misnoegd, over dezen verraderlyken moord; by liet het lijk van Abner met alle krijgs-eer begraven, en hy gav duidelyk genoeg te kennen , dat hy Joab zoude geftraft hebben, wan-  I. KONINGEN. II. 23 wanneer het in zijne macht ware geweest, toen hy zeide: ik ben heden teder enz. 2 Sam. 3: 39. C. De andere moord was door Joab , aen Amaza , gepleegd. — Na het dempen van Abfaloms opftand, dacht David, dat het nu de rechte tijd ware, om Joab zijn ongenoegen te betoonen. Hy ftelde daerom Amaza tot Opper - veldheer aen , in Joabs plaets ; maer zoodra Joab dezen nieuwen Veldheer ontmoette , ftootte hy hem , weder op de allerverraderlykfle wijs, onder den fchijn van hem te willen kusfen , zijn zwaerd in het hart 2 Sam. 20. II. Om deze grouwzame moorden vorderde David, van Salomo , dat hy Joab niet ongewroken zou laten fterven. Hy zelvs was in zulke omftandigheden geweest, dat hy het niet had durven ondernemen, om eenen man, die zoo machtig geworden was , nae verdienftea te ftraffen. — Trouwens was zulk een verraderlyke en fnode moordenaer wel waerdig om langer te leven ? Hy was voor David een al te machtig onderdaen geweest, om hem te recht te ftellen; was het derhalven niet te prijzen, dat hy zijnen opvolger gelaste, zulken grouwzamen moordenaer, by de eerst voegzame gelegenheid, nae verdienften, met den dood te ftraffen ? was dit geen blijk van rechtvaerdigheid ? III. Dan men dit alles heeft het ongeloov deze handelwijs van David veroordeeld, en in een zeer verkeerd licht voorgefteld. A. Voor eerst heeft men voorgewend, dat dit bevel, uit wraekzucht tegen Joab , zy voortgekomen ; dat zulk eene wraekzucht niet beftaenbaer zy , met de Godvrucht , van welke David geroemd wordt, en althans niet betame op een ftervbed. — Maer hoe weet men de zaken te verdraijen? Is het wraekzucht in eenen Vorst, wanneer hy bevel geevt, om moordenaers, en dergelijke verftoorders van de openbare rust, nae ver dienften , met den dood te ftraffen ? David had het zelvs niet kunnen doen; zijne handen waren, in dit geval, tot zijn leedwezen, gebonden. Joab was. by VII. DEEL. B 4  ?4 I. KONINGEN. 11 het volk, in groote achting; hy was, by het leger, zeer gezien; hy werd , door Abifai zijnen broeder, onderfteund ; uit hoofde van dit alles was hy een te machtig onderdaen voor Dsvid geweest, en de Koning zou dezen moordenaer niet hebben kunnen ftraffen, zonder zich en zijn ganfche Koningrijk, aen groote gevaren en beroeringen, bloot te ftellen. Joab evenwel mogt niet ongeftraft blijven; wat fchoot er derhalven voor David anders over, dan dat hy ftervende, het ftraffen van dien ongewroken moordenaer, aen zijnen zoon en opvolger aenbeval ? Hier komt nog by, dat de lievde tot Salomo, en de zucht tot eenige kleyne begeerte , en wijft mijn aengeficht niet af: ende de Koningh feyde tot haer , Begeert, mijn moeder, want ick en fal uw aengeficht niet afwijfen, immers zo de zaek gelijk ik vertrouw, billyk is, en niet ftrijdig met de belangen van mnn KTTÊnde fy feyde, Laet Abifag de Sunamitifche aen Adonia uwen broeder ter vrouwe gegeven worden. Dit is zijn vuurig verlangen, en ik heb op my genomen, in dit geval, zijn voorfpraek by u te WeZ22' Doe antwoordde de Koningh Salomo, ende feyde tot fijne moeder; Ende waerom begeert gy Abifag de Sunamitifche voor Adonia ? begeert oock voor hem het Konincknjcke , (want hy mün broeder is, die ouder is dan ick ben:) ja voor hem, ende voor Abjathar den Priefter, ende voor Toab den fone van Zeruja. Liever zouden wy het antwoord van Salomo ftelhg opvatten; als of hy zeide: „ Hoe komt gy -er toe, mijn waerde Moeder! om my zulk een verzoek te doen, dat ik Abifag, aen Adonia, ter vrouwe zoude geven! Gy hebt zekerlyk de zaek niet doorgedacht; anders ben ik verze" kerd dat gy my dit verzoek niet zoudt gedaen hebben t - " want'gy verzoekt indedaed het Koningrijk voor Adonia, " en die van zijnen raed zijn. Of gy Abifag voor Adonia, l dan of gy voor hem het ganfche Koningrijk begeert; is, in het wezen der zake, het zelvde.". Dit  t KONINGEN. II. 35 Dh verzoek van Adonia was vol van Staetkundige listigheid, waervan Bathfeba niets begrepen had, I. Adonia begeerde een van Davids bywijven. — In dit verzoek lag een heimelyk verraed, en een bedekte aenflag, om zich in de Regeering in te dringen; en 'er is geen twijfel aen, of Abjathar en Joab hebben hem dezen raed gegeven. By de Oosterlingen behoort het bezit der vrouwen van den voorigen Koning, to* de rechten en voorrechten van de Majefteit. — In dezen zin, had God, aen David, de wijven van Saul in zijnen fchoot gegeven; dat is, hy had het Koningrijk van Saul, met alle deszelvs rechten en voorrechten, aen David gegeven 2 Sam. 12: 8. — Uit dit beginfel vermengde zich ook Abfalom, met de bywijven van zijnen Vader, voor het oog van gansch Israël; om daerdoor te kennen te geven, dat hy nu, in het volkomen.bezit van het Koningrijk, gefield was, 2 Sam. 16: 21, 22. — Wanneer derhalven Adonia, de gemelde Abifag,' het laetfte bywijv van zijnen Vader, tot eene vrouw gekregen had, zou hy daerop zijnen eisch op het Koningrijk hebben kunnen vestigen. — Dit gav Salomo ook, in zijn antwoord aen Bathfeba, te kennen. II. Maer waerom begeerde Adonia, uit alle de bywijven van David , juist deze Abifag ? _ Mogelyk omdat David haer niet bekend had, en dus alle verdenking van bloedfchande wech te nemen. Of liever ftraelde ook hierin de listigheid van Adonia door. Abifag had den ouden en zwakken Koning , in zijnen laetften tijd, opgepast. Zy was, dag en nacht, in zijn flaepvertrek geweest. Zy had daerdoor kennis gekregen van de byzonderfte Staetsgeheimen , welke , - in dien tijd , behandeld waren. Hieruit zou Adonia, tot zijnen muitzieken aenflag, zeer veel nut hebben kunnen trekken; en hy kon niets anders 1 verwachten, dan dat Abifag, aen hem getrouwd zijnde, alles, wat in haer vermogen was, zou aenwenden, om haren man Koning te zien. VII. de ei., Q %  36 !. KONINGEN. II. III. Ook was het zeer listig, dat Adonia dit verzoek, door Bathfeba, liet doen. — Hy vervoegt zich niet in eigen perfoon, by den Koning zijnen broeder : want, alsdan zou hy, den wijzen en fchcrpzienden Salomo, reden van zijne begeerte hebben moeten geven, en zich, aen 's Konings onderzoek, hebben bloot gefteld. — Hy koos daerom eenen anderen weg. Hy verzocht 'er Bathfeba toe, om zijne begeerte aen den Koning voor te ftellen; zich alles beloovende van den invloed, welken zy had op den Koning, haren zoon. Om Bathfeba, in zijne belangen, in te wikkelen, komt hy niet aenftonds, maer trapswijs, tot de zaek welke hy bedoelde. — Hy herinnert haer het recht, het welk hy, als de oudfte overgebleven zoon van David, tot den Throon had, en ftelt zich zeiven in zoo ver voor, als iemand, die verongelijkt is. Hy verzoekt, dat zy iets ten goede van hem doen wil, om hem, die van alles verftoken was, ook eenig genoegen te verfchaffen. Wanneer hy, in het gemoed van de goedaertige Bathfeba, een foort van medelijden verwekt had, ftelt hy de begeerde zaek zelve zeer eenvouwig voor. Hy vraegt niets anders, dan om Abifag de Sunamitifche, tot eene vrouw, te hebben; zonder dat hy aen Abifag eenige voortreffelykheid toekent, die achterdocht baren konde , of dat hy reden geevt van zijne begeerte. Alleenlyk geevt hy ingewikkeld te kennen , dat dit het eenigfte was, nu hy den Throon moest misfen, het welk hy van zijnen Vader David, als een Koninglyk overblijvfel, begeerde. 23. Ende de Koningh, die aenftonds het listig oogmerk van Adonia begrepen had, verklaerde, dat hy zich aen hoog-verraed fchuldig, en des doods waerdig gemaekt hadde; Salomo fwoer daerom by den HEERE, feggende, Soo doe my Godt, ende foo doe hy daer toe, voorfeker Adonia fal dat woort tegen fijn leven gefproken hebben: door dit verzoek, in het welk een aenflag op mijne kroon ligt opgeüoten, heeft hy zijn leven verwerkt. „ , 24. Ende  I KONINGEN. II. 37 24. Ende nu [foo waerachtigk als] de HEERE leeft, die my beveiligt heeft, (l) ende my heeft doen fitten op den throon mijns vaders Davids, ende die my een huys-gezin gemaeckt, en reeds eenen zoon gegeven heeft, tot mijnen opvolger, gelijck als hy gefproken hadde: Voorfeker Adonia fal heden gedoodt worden. 25. Ende de Koningh Salomo fondt, nadat Bathfeba, zijne moeder, was uitgegaen, door de hantvan Benaja den fone van Jojada, om het gevelde dood vonnis aen Adonia ter uitvoer te brengen. Die Benaja behoorde tot de helden van David, hy was de overfte geweest van zijne lijvwacht, de Krethi en Plethi 2 Sam. 8: 18, 20: 23. en een getrouw aenklever van Davids belangen. Daerom had Adonia hem ook te huis gelaten, toen hy zich, aen eenen maeltijd, tot Koning wilde opwerpen. Deze Benaja, op 's Konings last, in het huis van Adonia gekomen zijnde, viel op hem aen, dat hy fterf. Men zou hier twee vragen kunnen voor/lellen. h Was het met de billykheid en rechtvaerdigheid beflaenbaer, dat Salomo zijnen broeder Adonia op heeter daed liet dooden, alleenlyk omdat hy Abifag tot eene vrouw begeerd had ? Wy antwoorden ; A. In het algemeen , dat dit verzoek van verregaende uitzichten ware, en niets minder bedoelde, dan de bemachtiging van den Throon. Had Salomo dit verzoek toegeftaen, de zaek zou groote gevolgen gehad hebben. X, Dusdoende was voor Adonia wederom den weg gebaend, om , uit zijn verbanning van 't Hov, weder te voorfchijn te komen , en zich , in de openbare zakep, in te mengen. 2. Had hy Abifag , die als eene der Koninglyke weduwen moest worden aengemerkt, tot zijne vrouw CO i Sam. 7: ia, 13, VII. DEEL. C 3  38 I. KONINGEN. II, gehad, dan had hy daerop, volgens de Oosterfche denkenswijs , van welke wy reeds gefproken hebben, zijn recht tot den Scepter kunnen vestigen. 3. Zelvs al bedoelde Adonia niet den Throon zeiven, dan nog zou het, voor Salomo, hoogstgevaerlyk geweest zijn, om Abifag aen Adonia ter vrouwe te geven; omdat hem daerdoor, gelijk wy reeds hebben opgemerkt, gelegenheid zoude gegeven zijn} om de grootfte Staetsgeheimen te doorgronden. B. Adonia had zich, niet alleen tegen Salomo, bezondigd ; maer ook tegen den heer zeiven, die het Koningrijk voor Salomo gefchikt had. C. Was Adonia meester van den Throon geworden, hy zou Salomo buiten allen twijffel hebben omgebracht, Indedaed het was eene zeer aenmerkelyke goedaertigheid in Salomo, dat hy Adonia, die zich openlyk tot zijnen mededinger had opgeworpen, in het leven gefpaerd had. — Die verfchooning was onder deze voorwaerde geweest; dat Adonia zich ftil moest houden, en niets ondernemen, het welk eenigen fchijn kon geven om te denken , dat hy nog aenfpraek op den Throon wilde hebben Kap. 1: 52- Nu Adonia deze voorwaerde verbroken had, werd hy rechtmatig met den dood geftraft; welken hy reeds te vooren verdiend had. IL Was Salomo niet te berispen, over zijne fchielykheid, en vooral over zijne eeden? had hy Adonia niet eerst moeten hoorcn, eer hy tegen hem het vonnis des doods velde ? ■»-■ Wy antwoorden, dat de misdaed al te klaer ware, dan dat 'er nader onderzoek zou vereischt worden. Het vonnis moest fchielyk geveld en volbracht werden, omdat 'er gevaer was voor de gevolgen. — Wat de eeden aengaet : Salomo zwoer op de allerplechtigfte wijs; deels om daerdoor alle voorfpraek aftefnijden, deels ook om aen jte toonen , dat hy deze zijne handelwijs, in de zaek van Adonia , als een Godsdienstig werk, befchouwde. Nu begon Salomo te begrijpen, dat het hoog tijd ware, om  I. KONINGEN. II. 39 om zich ook van Abjathar en Joab, de medeftanders van Adonia, te ontlasten. — Hy verbande eerst den Hoogepriester Abjathar, op zijne landgoederen. 26. Ende tot Abjathar den Priefter feyde de Koningh , of hy liet hem dit vonnis aenzeggen: Gaet nae Anathoth, op uwe ackeren. Blijv daer op uwe landgoederen, in ballingfchap. Ik fchenk u het leven, hoe zeer gy het verwerkt hebt: want gy zijt een man des doots: maer op defen dagh en fal ick u niet dooden , (m) om dat gy de Arke des Heeren HEEREN voor het aengefichte mijns vaders Davids gedragen hebt, ende om dat gy verdruckt zijt geweeft, in alles waer in mijn vader verdruckt was. 27. Salomo dan verdreef Abjathar; dat hy des HEEREN Priefter niet en ware: om te (») ver vullen het woort des HEEREN, het welcke hy over het huys Eli te Silo gefproken hadde. Letten wy hier op het gedrag van Salomo, en het merkwaerdig bejiuur der Codlyke Voorzienigheid. I. Deze handelwijs van Salomo was rechtvaerdig, gematigd, en voorzichtig. — Rechtvaerdig. Abjathar ftond, als burger en onderdaen, over de misdaed van gekweste Majefteit, voor Salomo den Koning, fchuldig, als een wederfpanneling en oproermaker, gfcbjathar heeft zich ook niet verontfchuldigd, gelijk Achimelech wel eer deed 1 Sam. 22: 14, 15. Hy was Priester; dan dit verfchoonde hem niet, maer maekte hem des te fchuldiger. Het was zijn plicht geweest, het volk tot gehoorzaemheid, aen den wettigen Vorst, op te wekken; als Hoogepriester, had hy, meer dan iemand anders, het woord des heeeeh moeten eerbiedigen, die het Koningrijk voor Salomo gefchikt had; en nog des te meer, omdat Salomo, van Gods we- (m) 1 Sam. 22: 20, &c. 2Sam. 15: 24. («0 iSam. n; 31, &c. VII. DEEL. C 4  4o I. KONINGEN. ÏL ge, reeds overlang bepaeld was tot den Tempelbouw, waeib/ het Hoogepriesterlyk ambt zoo veel belang had. — Deze handelwijs van Salomo was zeer gematigd. Hy liet Abjathar niet dooden , maer verbande hem alleenlyk op zijne landgoederen. Daerdoor flelde hy den Priester wel buiten bediening , maer evenwel hy ontnam hem zijne waerdigheid niet. Abjathar bleev Priester: want 'er flaet i Kon. 4: 4. Zadok en Abjathar waren Priesters. Dit fchijnt zelvs te kennen te geven, dat Abjathar, eenigen tijd na Joabs dood, uit zijn ballingfchap zy terug geroepen. Mogelyk was Abjathar , door Joab , vervoerd en afgetrokken. — Het was ook zeer voorzichtig, dat hy zulken gevaerlyken perfoon, als Abjathar was, van zich verwijderde; die nu reeds, tot tweemalen toe, was ontrouw bevonden , en wiens voorbeeld 200 veel indruk op het volk maken konde. II Het befluur der Godlyke Voorzienigheid was hier zeer merkwaerdig. Dusdoende werd het woord des heeren vervuld, het welk Hy, over het huis van Eli, te Silo gefproken had vs. 27''- ~ De heer had aen Eli, te Silo-, door eenen Propheet, de volgende onheilen, over zo'n huis en nageflacht, bedreigd: O), dat zijn geflacht zou worden uitgeroeid; (2). dat de overgeblevenen hem tot fraerte wezen zouden; (3). dat zy, in den bloei hun. acr jaren, zouden werden afgefneden; (4). dat de overgeblevenen van zijn huis, van de Priesterlyke bediening, zouden beroovd worden; 1 Sam.. 2: 31-36- 3: I2_14 Dit woord des heer e Jkwas alreeds vervuld, door den dood van Eli's Zoonen ,™t nemen der Arke, het ombrengen van Achimelech, en nu ook door het verbannen van Abjathar. Abjathar toch was, uit Eli, door Achimelech, Ahitub, en Pinehas, oorfprongelyk 1 Sam. 14: 3. 22:, 9. Na het verbannen van Abjathar, kreeg Joab ook eipdeivk loon nae werken. 28. Als het geruchte tot Joab quam, dat de aen,ag van Adonia mislukt, dat hy zelvs gedood, en dat Abjathar reeds naer zijne landgoederen verbannen ware, begreep sy, dat het nu ook zijne beurt worden zoude: (want Joab ,had-  L KONINGEN. II. 41 hadde fich gewendt achter Adonia, hy was de voornaemfte begunfh'ger van zijne heerschzuchtige ondernemingen, hoewel hy fich niet en hadde gewendt achter Abfalom, welken hy niet lijden mogt:) fo drae hy het lot van Adonia en Abjathar vernomen had, vluchtte Joab tot de Tente des HEEREN, welke David gemaekt had, in welke de Ark was en ook een altaer om te offeren i Kron. 15: x. 16: 1. (0) ende hy vattede de hoornen des altaers, even als Adonia te vooren gedaen had Kap. i: 50. £9. Ende het wert den Koningh Salomo aengefeyt, dat Joab tot de Tente des HEEREN gevloden was; ende fiet, voegde men 'er by, hy is by den altaer : Doe fondt Salomo den reeds gemelden Benaja den fone Jojada, feggende, Gaet henen, valt op hem aen, nadat gy hem uit de Tent des heeren hebt laten uitgaen. 30. Ende Benaja quam tot de Tente des HEEREN, ende feyde tot hem, Soo feyt de Koningh, Komt uyt, opdat ik de doodftraf aen u ter uitvoer brenge; ende hy feyde, Neen, ik zal uit dit Heiligdom niet uitgaen , maer hier by den Altaer fal ick fterven. Misfchien dacht Joab daerdoor vry te komen; of anderszins wilde hy op Salomo den blaem leggen, dat hy de heilige plaets ontheiligd had. Ende Benaja,geenen last hebbende,om Joab, by den altaer, aftemaken, bracht de antwoorde weder aen den Koningh, feggende; Soo heeft Joab gefproken, endefoo heeft hy my geantwoordt; hoe verkiest de Koning, dat ik nu verder handelen zal? 31. Ende de Koningh feyde tot hem; Denkt Joab, dat ik het recht niet heb, om zulken misdadiger, als hy is, by den Altaer te laten dooden ? Doet gelijck als hy gefproken heeft, ende valt op hem aen, ende begraeft hem: op dat gy wechdoet van my, ende van mijns vaders huys, dat bloet dat Joab fonder oorfake vergoten heeft. 32. So fal de HEERE fijn bloetfchuld op fijnen (0) 1 Kon, 1: 50, VII. DEEL. C 5  4S I, KONINGEN. II. kop doen wederkeeren. God zal hem dus rechtvaerdig doen ftraffen, om dat hy op twee mannen, rechtveerdiger ende beter dan hy , aengevallen is , ende die met den fweerde gedoodt heeft, daer het mijn vader David niet en wille, Abner den fone van Ner , den Krijgs-overflen van gansch Ifraël, ende Amafa den fonejethers, den Krijgsoverflen van Juda" toen die Stam David weder inhaelde 2 Sam. 19: ii-h. . , , , 33. Alfo fal de oorzaek van haer bloet wederkee» ren op den kop Joabs, ende op den kop fijnes zaets in eeuwigheyt: maer David, ende fijn zaet, ende fijn huys, ende fijn throon fal vrede hebben van den HEERE tot in eeuwigheyt, omdat mijn Vader David geen deel gehad heeft in deze grouwzame moorden 2 Sam. 3: 28, 29. 34. Ende Benaja de foon van Jojada gmgh op, ende viel op hem aen, ende doodde hem: ende hy wert begraven in fijn huys, op zijne buitenplaets; in de woeflijne, ten oosten van zijne Vaderftad Bethlehem j Sam. 17: iS- en 28. Omtrent deze doodjlraf van Joab vallen eenige bedenkingen. A. Was deze handelwijs van Salomo rechtvaerdig? — Ze' kerlyk ja. Hy nam wraek van het onfchuldig bloed, het welk Joab zoo verraderlyk vergoten had. De tegen» woordige aenleiding was daertoe zeer gefchikt, omdat Joab zich op nieuws had fchuldig gemaekt. B. Schond Salomo de vryplaets niet? — Het is niet zeker, dat de Altaer, wanneer 'er Vryfteden waren, dit voorrecht had, dat 'er een misdadiger veilig ware; en, zo dit al plaets had, zonderde de wet evenwel Joab uit, die een moedwillig doodflager was Exod. ai: 14- C. Maer mogt Salomo den misdadiger, in de Heilige plaets, 'by den Altaer laten dooden? — Sommigen oordeelen neen, en rekenen dit Salomo, als eene misdaed, toe. — Wy meenen, dat de Koning daerin niets misdaen hebbe, dewijl Joab kwaedaertig bleev weigeren van daer uittegaen. Si*  I. KONINGEN. II. 43 Salomo betoonde 'er mede, dat hy van de rechtvaerdig. heid zijner handeling zoo volkomen overtuigd ware, dat hy geene zwarigheid maekte, om Joab, als in de meer byzondere tegenwoordigheid van God zeiven, met den dood te laten ftraffen. Anderszins was 'er middel genoeg geweest , om Joab van den Altaer te rukken, gelijk naderhand aen Athalia gedaen werd 2 Kon. n: 15, 16. Vervolgens ftelde Salomo orde , dat de openftaende ambten van Joab en Abjathar wederom vervuld wierden. S5- Ende de Koningh fettede Benaja den fone Van Jojada, nadat hy Joab had laten dooden, in fijne plaetfe tot Opperbevelhebber over het heyr: ende (p) Zadok den Priefter fettede de Koningh in de plaetfe van den verbannen Abjathar tot Hoogepriester. Deze aenftelling verdient een weinig nader opmerking. I. In de plaets van Joab, ftelde Salomo den reeds meermalen gemelden Benaja aen, tot Opper - bevelhebber van het legér. Dit verdiende Benaja; hy was een oud, ervaren en beproevd Krijgsheld, die by uitnemendheid getrouw was geweest, aen David en Salomo. Hy kwam het naest aen Joab 2 Sam. 2.3: 20. misfchien waren de drie groote helden, die den rang boven hem hadden, nu reeds geftorven ; en Abifai, Joabs broeder, die met hem gelijk ftond, kon, zo hy nog leevde, in geene aenmerking komen. II. De aenftelling van Zadok tot Hoogepriester dient wat nader bezien te worden. — De verbannen Abjathar was tot dus ver Hoogepriester geweest, uit het huis van Eli. Zadok behoorde tot de linie van Eleazar, en hy had nu reeds eenen zoon, met name Ahimaaz 1 Kron. 6: 3 - 8. Dezen Zadok ftelde Salomo tot Hoogepriester aen, in de plaets van Abjathar; of liever, gelijk Jofephus zeer wel heeft aengemerkt , Salomo verordende , dat Zadok nu alleen het Hoogepriesterambt bekleeden zoude. Te vooren waren Abjathar en Zadok te zamen Hoogepriesters ge- <£> 1 Sam. 2: 35, VII. DEEL.  44 % KONINGEN. II. weest, en wel, zoo het fchijnt, Zadok, als de Sagan van Abjathar 2 Sam. 15: 35. Maer ftond het , aen eenen Koning van Israël , om zijn gebied uitteftrekken, ook tot de geheiligde perfonen, en hunne aenftelling ? — Maer dit deed Salomo niet. Hy maekte Zadok geen Priester ; hy was Priester op zijn eigen geboorte - recht , omdat hy een afftammeling was van Aaron, door Eleazar en Pinehas, aen welken Eleazar het Priesterfchap beloovd was, tot in eeuwigheid, Num. 25: 12, 13; daerenboven was Zadok, ten tijde van Salo ■ mos zalving, ook door David en de Overften, tot Hoogepriester gezalvd, om Abjathar te kunnen opvolgen 1 Kron. 27: 17. Zoodra Abjathar derhalven gebannen was, kwam de Hoogepriesterlyke waerdigheid van zeiven op Zadok. Eindelyk vinden wy hier nog het lot en het uiteinde van Simt vs. 36-46. 36. Daer na, nadat Adonia en Joab, met den dood, geftraft waren, en Abjathar verbannen was, bleev er nog een vierde perfoon over , voor welken de dervende David zijnen Salomo gewaerfchouwd had , Simeï namelyk. Dees had zich niet vermengd met xAdonia Kap. 1: 8, maer wel met Abfalom. Er diende derhalven op hem gepast te worden; hy kon weder iets nieuws helpen brouwen. Daerom fondt de Koning, ende riep Simeï, ende feyde tot hem; Bouwt u een huys in Jerufalem, ende woont aldaer: ende en gaet van daer niet uyt herwaert, ofte derwaert: binnen de Stad zult gy hebben te blijven. 37. Want het fal gefchieden ten dage uwes uytgaens, als gy over de beke Kidron fult gaen, weet voorfeker dat gy den doot zonder verfchooningfierven fult: Zo gy, tegen dit mijn uitdrukkelyk bevel, buiten deze Hovftad komt, en u verder begeevt, dan ten uiterften tot aen de Kidron, die fcheiding maekt, tusfehen de Stad eh den voet van den Olijvberg, zult gy het u zeiven te wijten  L KONINGEN. II. 4J ten hebben , dat gy met den dood geftraft wordt; uw bloet fal op uwen kop zijn. 38. Ende Simeï feyde tot den Koningh; Dat woort is goet, ik onderwerp 'er my volkomen aen; gelijck als mijn heere de Koningh gefproken heeft, alfoo fal uw knecht doen; Ik zal ftil binnen de Stad blijven, zonder 'er buiten te komen : ende Simeï woonde te Jerufalem vele dagen. 39. Doch het gefchiedde met het eynde van drie jaren, dat twee knechten of flaven van Simeï wechliepen naer het land der Philiflijnen , tot Achis den fone van Maacha, den Koningh van Gath; ende men gaf 't Simeï te kennen, feggende, Siet uwe knechten zijn in Gath. 40. Doe maekte hem Simeï op , zonder zich aen het gemelde bevel des Konings te ftooren , ende fadelde fijnen efel, ende toogh henen nae Gath tot Achis, om fijne knechten te foecken: en fo dra- hy hen gevonden had, toogh Simeï weder henen, ende bracht fijne knechten van Gath. 41. Ende het wert Salomo aengefeyt, dat Simei' uyt Jerufalem , nae Gath getogen, ende wedergekomen was. 42. Doe fondt de Koningh, ende riep Simeï, om by hem ten Hove te komen, ende feyde tot hem • Hebbe ick u niet be-eedigt by den HEERE, ende" tegens u betuygt, feggende: Ten dage uwes uytgaens, als gy fult herwaert, ofte derwaert gaen weet voorfeker dat gy den doot fult fterven? ende gy feydet tot my , Dat woort is goet, [dat~[ ick gehoort hebbe. 43. Waerom dan en hebt gy den eedt des HEEREN niet gehouden ; ende het gebodt dat ick over u geboden hadde ? 44. Het blijkt niet, dat Simeï den Koning iets geantwoord hebbe. Waerfchijnlyk ftond hy verftomd, omdat de overtreding zooklaer was, dat'er geene belijdenis noodig ware. Trouwens hy had ook geene fchijnbare redenen , om zijne ea- VII. DEEL.  46 t KONINGEN. II. gehoorzaemheid te verfchoonen. Zelvs het geval, het welk aenleiding gegeven had, tot zijnen uitgang , om ontrouwe knechten op te zoeken, veroordeelde hem zeiven, als eenen ontrouwen jegens den heer en jegens den Koning. Toen Simeï zoo fchuldig en by zich zeiven veroordeeld ftond, by den Koning, herinnerde Salomo hem tevens het kwaed , het welk hy zijnen Vader David gedaen had. Voofder feyde de Koningh tot Simeï: (q) Gy weet alle de boofheyt, die uw herte weet, die gy aen mijnen vader David gedaen, alle de mishandelingen, welke gy mijnen Vader, met een voorbedacht en hatelyk opzet, aengedaen hebt: daerom heeft de HEERE uwe boofheyt op uwen kop doen wederkeeren. Merk toch, Simeï, den weg van Gods vergeldende Voorzienigheid op; die de zaken nu zoo beftuurd heeft, dat gy, van wegen het kwaed mijnen Vader aengedaen, ten Iaetften loon nae werken ontvangen zult. 45. Maer de Koningh Salomo is gefegent: De heer heeft uwe vloekfpraken aen David en zijn huis niet vervuld ; ende, in weerwil van alle uwe vloeken, zal God zijne belovten, aen mijnen Vader gedaen, ontwijffelbaer vervullen, de throon Davids fal beveiligt zijn voor het aengefichte des HEEEREN tot in eeuwigheyt, zoolang het Koningrijk over Israël ftaen zal. - 46. Ende de Koning geboodt Benaja den fone Jojada; die ging uyt, buiten het Paleis, met den doodfchuldigen Simeï, ende buiten gekomen zijnde, viel op hem aen, dat hy fterf: alfo (r) is het Koninckrijcke beveiligt in de hant van Salomo, nadat zijne vyanden waren wechgeruimd. Nu was de Heerfchappy van Salomo op eenen vasten voet, meer dan het David ooit gebeurd was, die nimmer tot die hoogte was gekomen, dat hy alle zijne tegenftanders had kunnen onderbrengen. Over het uiteinde van Simeï, moeten wy nog het een en ander opmerken. I. Had Salomo recht, zou men kunnen vragen, om Simei' aen (?) 2 Sam. 16: 5, 6, 7' CO 2 Chron. 1: i.  I. KONINGEN. II. 47 aen zulken band te leggen ? — Zekerlyk ja. Hy was een misdadiger van Staet, die, als een bloedverwant van Sauls huis, altoos in den grond een vyand was van Salomo. Men kon van hem niets anders verwachten, dan dat hy, zoodra 'er zich gelegenheid toe opdeed , zijnen ouden wrok tegen Davids huis zoude openbaer maken. Het was derhalven zeer wijsfelyk, dat Salomo hem nauwkeurig in het oog hieldt. — Daerenboven was hy een machtig vyand, die niet alleen veel knechten had, maer ook zeer veel invloed op de Stam vam Benjamin. Toen hy David, aen de Jordaen, ontmoette, had hy iooo mannen van Benjamin by zich 2 Sam. 19: 17. II. Maer was het rechtvaerdig, dat Salomo hem, om eene zoo geringe zaek, als het opzoeken van zijne knechten, met den dood liet ftraffen? — Zekerlyk ja. Het was eene zaek van zeer groote gevolgen. Simeï kon, onder voorwendfel van huisfelyke zaken , buiten af zeer veel brouwen. Daerenboven 'er was een uitdrukkelyk verbod van den Koning, en een plechtige eed, die hem beide ftrafbaer maekten, voornamelyk onder eene Oosterfche Regeering. III. Maer vooral moeten wy hier het merkwaerdig beftier der Godlyke Voorzienigheid niet over het hoofd zien. Simeï fchijnt onbedachtzaem , zonder toeleg te hebben, door drivt en ongenoegen over zijne wechgelopene Haven, vervoerd te zijn, om buiten de Stad te gaen. Daerenboven was het reeds drie jaren geleden, dat hy dit verbod ontvangen had. Misfchien heeft hyer, in zijne woede, niet eens aen gedacht. — Maer de heer beftierde de zaek zoodanig , om Simeï het kwaed, aen David gedaen, ten laetften betaeld te zetten. Voods verwondere het niemand, dat Benaja, een man van zoo veel aenzien, in perfoon de uitvoerer was van de drie in dit Kap. vermelde doodftraffen: men moet weten dat zulks in die tijden het werk was der Krijgslieden; en daer deze misdadigers van 't grootfte aenzien waren, werd dit ook aen het Opperhoofd der Krügsmagt opgedragen. VII. DEEL.  48 I. KONINGEN. III. HET III. KAPITTEL. Salomo begeert zich in het Huwelyk, met eene Egyptifche Princes vs. I- en wordt van God , met eene uitnemende wijsheid begivtigd vs. 2-25. — Eene zonderlinge proev van Salomons wijsheid en rechtvaerdigheid, in het bejlisfchen der Rechtgedingen vs. 16-28. ï. T^Nde Salomo verfwagerde fich met Pharao den Koning van Egypten: eenen zeer machtigen nabuur, (a) ende nam de dochter Pharaos, tot zijne Gemalinne, ende brachtfe by voorraed in de ftadt Davids, in dat Paleis, hetwelk zijn Vader, op den burgt Sion,bewoond had, totdat hy voleyndt foude hebben het bouwen van fijn huys, en Koninglyk Paleis, waervan hy reeds het ontwerp gemaekt had, ende den Tempel tot het Huys des HEEREN, ende tot dat hy den muer van Jerufalem, aen welken David al eenigermate gebouwd had 2 Sam. 5: 0 , romtom veel hooger en fterker zoude hebben opgetrokken. Sommigen zijn van oordeel, dat Salomo deze Egyptifche Princes, reeds by het leven van zijnen Vader, getrouwd hadde, en vertalen daerom de Hebreeuwfche woorden, gelijk ook; wat den aert der tale aengaet, zeer wel gefchieden kan: Salomo had zich verzwagerd — ende had genomen de Dochter Pharaos enz. — Zekerer is het, dat de Egyptifche Princes, toen zy de Gemalin werd van Salomo, den Joodfchen Godsdiensthad aengenomen : want nergens is hy, over dit Huwelyk, berispt. Salomos vrouwen hebben hem wel naderhand tot afgodery verlokt Kap. n: 5, enz.; maer, onder alle de afgoden, welke daer zijn opgenoemd, worden die van Egypb te O) 1 Kon. 7: 8.  ï. KONINGEN. III. 49 te niet geteld. Voor het overige was de verzwagering, met zulken machtigen nabuur, als de Koning van Egypte, Salomo tot luister en fterkte. 2. Salomo was een yverig voorftander van den Godsdienst : Alleenlick offerde het volck op de hoogten, op bergen, heuvelen en in bosfchen: want (h) geen huys, geen Tempel, om den name des HEEREN in het openbaer te verheerlyken, gebouwt en was , tot die dagen toe. Omtrent het offeren op de hoogten, het welk in het vervolg dikwijls zal voorkomen, dient men het een en ander te weten. Deze hoogten waren zekere bergen en heuvelen, op welke de Israëlliten offerden, eer de Tempel gebouwd was. — Het fchijnt, dat Gideon de eerfte geweest zy, die dit gedaen heeft; maer dit gefchiedde op een uitdrukkelyk en buitengewoon bevel van God zeiven Richt. 6: 26. Naderhand werd dit door het volk nagevolgd. — Deze gewoonte, welke in den eerften tijd van Salomo algemeen was doorgedrongen was lijnrecht ftrijdig tegen Gods gebod, die den offerdienst uitdrukkelyk aen den Tabernakel verbonden had, Lev. 17: 3 , 4- Deut. 12: 13, i4. — Salomo liet dit misbruik toe, denkende, dat het van zelvs een einde nemen zoude, zoodra hy den Tempel gebouwd had. — Ondertusfchen kan deze handelwijs, in het volk, zoo min als de toelating van dezelve, in Salomo, verfchoond worden: want, hoewel de Tempel nog niet gebouwd was, 'er was evenwel een gewijde Altaer, by de Verbondskist, inde Tente. Dan evenwel, met dit alles, moeten deze hoogten wel onderfcheiden worden, van die, op welke de Heidenen hun■ nen Afgoden rookten, het welk, in volgende tijden, door de Israëllieten, maer al te dikwijls is nagevolgd, vooral onder de Regeeringen van Jerobeam, Achas, Manasfe, en anderen : het wordt daerom, tot roem van eenige Godvruchtige (i) Deut. 12: 5. VII. DEEL. JT)  5o L KONINGE N. 1U Koningen, aengeteekend, dat zy dit rooken en offeren, het welk God zoo uitdrukkelyk verboden had, Deut. 12: 2, 3. geweerd hebben, gelyk Hiskia 2 Kon: 18. Jofias 2 Kon. 23. Jofaphat 2 Kron. 17. 3 Ende Salomo hadde den HEERE lief, en diende hem oprechtelyk, met een dankbaer hart, hoe zeer hy anderszins, in het toelaten van het offeren op de hoogten, geweldig mistastte. Zijne lievde tot God maekte hy in zijn gedrag openbaer, wandelende in de infettingen fijns vaders Davids , en zijne Godvruchtige lesfen gehoorzamende : alleénlick vergreep hy zich, dat hy het offeren op de hoogten niet verhinderde, en zelvs ofterde hy ook, ende roockte op de hoogten. 4. Ende (c) de Koning gingh nae Gibeon, om aldaer te offeren, om dat die hoogte groot was, en gefchikt tot eene groote menigte van offeranden. Deze hoogte werd het meest, tot den offerdienst, gebruikt, om dat daer de Tabernakel was, welke Mofe gebouwd had, zijnde niet ver van Jerufalem. Na de verwoesting van Silo , was de Tabernakel naer Nob, en toen de Priesters aldaer gedood waren, naer Gibeon gebracht 1 Kron. 16: 39- 21: 29: 2 Kron. 1: 3- (vergelijk het aengeteekende over 1 Sam. 7: 2). De Koning begav zich ook, op een zeker Feest, naer de gemelde hoogte van Gibeon, om te offeren. Zijn offer was, naer zijne Koninglyke grootheid geëvenredigd: duyfent brand - offeren offerde Salomo op dien altaer, die op de gemelde hoogte was, geduurende den tijd, dat hy aldaer zijn verblijv hield. 5. Te (d) Gibeon verfcheen de HEERE Salomo in eenen droom des nachts: en, toen hy des morgens ontwaekte, verzekerde God hem , door eene openbaring, dat de heer hem' dezen droom had toegezonden ; ende Godt feyde, in den droom, tot Salomo, Begeert wat ick u geven fal. ■ 6. Ende Salomo feyde, Gy hebt aen uwen knecht David mijnen vader groote weldadigheyt gedaen, gelijck als hy, in zijne betrekking van Koning, hoe (O » Chron. 1: 3. 00 1 Kon. 9: 2.  I KONINGEN. Üi. 5f hoe zeer hy veele en groote perfonele zonden begaen hebbe, voor uw aengefichte gewandelt heeft, in waerheytj ende ih gerechtigheyt, ende in oprechtigheyt des herten met u: ende gy hebt hem defe groote weldadigheyt gehouden, en uwe toezeggingen geftand gedaen, dat gy hem gegeven hebt eenen fone fittende op fijnen throon als ten defen dage. 7. (e) Nu dan HEËRË mijn Godt> gy hebt uwen knecht Koningh gemaekt in mijns vaders Davids plaetfe : Ende ick ben een kleyn jongelingh ; ik heb nog weinig jaren bereikt; ik heb nog niet veel ondervinding, en in Staetszaken ontbreekt hy de noodige bedrevenheid ; ick en weet niet uyt te gaen, nochte in te gaen, 'er komen my, in het beftier van Israël, zeer dikwijls gevallen voor, in welke ik niet weet, hoe ik my gedragen moet. 8' (ƒ) Ende uw knecht is in 't midden uwes Voclks Israël, dat gy tot het volk van uw byzonder eigendom, verkoren hebt, als Koning aengefteld, om het zelvs te regeeren. Deze last is zeer zwaer voor mijne tedere fchouderen: want het volk van Israël is een groot volck het welcke niet en kan getelt, nochte gerekent 'worden , van wegen de menigte. 9. Geeft dan , naerdien ik wijsheid heb te Vragen, uwen knecht de noodige wijsheid, een behoorlyk doorzicht in zaken, een verftandigh herte, om uw volck te richten, verflandelick onderfcheydende tufichen goet, ende quaet: want wie foude dit uw fwaer volck konnen richten ? wie zou alle de verbazende me. nigte van zaken, welke my dagelyks voorkomen , behoorlyk kunnen beflisfehen, zonder eene meer dan gewoone maet van wijsheid ? 10. Die fake nu was goet in de oogen des Heeren , dat Salomo defe fake begeert hadde beven rijkdom, lang leven, of andere voorrechten, Dit was CO 2 Chron. ii 8. (ƒ) 2 Chron. 1: 9. VIL DEEL, D 2  52 ï. KONINGEN. III. een bewijs van een deugdzaem hart, en dat hem het belang van zijn volk , boven alles, ter harte ging. ii. (g) Ende Godt feyde tot hem: Daerom dat gy defe fake begeert hebt, ende niet begeert en hebt voor u vele dagen, nochte voor u begeert en hebt rijckdom, nochte begeert en hebt de ziele of het leven en den ondergang uwer vyanden : maer hebt begeert verftant voor u, om gerichtfaken te hooren; daerom zal uw gebed verhoord , en uwe begeerte vervuld worden. 12. Siet ick hebbe gedaen riae uwe woorden: Ik heb uwe begeerte reeds vervuld; (li) fiet ik hebbe u een wijs , ende verftandigh herte gegeven, dat uwes gelijck voor u nietgeweeft en is: ende uwes gelijck na u niet opftaen en fal. Het is eene zeer goede aenmerking van Abarbanel, dat Salomo zijne Wijsheid ontving, door eene onmiddelyke Ingeving , zoodat hy , als een man van. niet meer dan gemeene kundigheden , te bedde ging, en des morgens ontwakende, een verftand had als dat van eenen Engel Gods. Ontwakende was hy, in alle menfchelyke en Staetkundige wetenfchappen, zoo bedreven, dat 'er, voor of na hem, zijns gelijke niet geweest zy. 13. Deze keus van Salomo was den heer zoo aengenaem, dat Hy hem meer gav, dan hy begeerd had; daerom voegde God 'er by: (/) Selfs oock dat gy niet begeert en hebt, hebbe ick u gegeven, beyde rijckdom ende eere: dat uwes gelijck niemant onder den Koningen alle uwe dagen zijn en fal, deze allen zult gy overtreffen, niet alleen in wijsheid, maer ook in rijkdom en luister. 14. Ende fo gy in mijne wegen wandelen fult, onderhoudende mijne infettingen, ende mijne geboden , gelijck als uw vader David gewandelt heeft: fo fal ick oock uwe dagen verlengen. Gy zult dan eenen zeer aenmerkelyken ouderdom bereiken. Dezen ze- Crf a Chron. 1: 11. (A) Pred. 1:16. CO Matth, 6: 33. Eph. 3: ao.  L KONINGEN. III. 53 zegen verbond de heer aen eene volftandige betrachting zijner geboden; deels opdat Salomo zich, op zijnen voorfpoed niet verheffen zoude; deels om hem te wapenen tegen de verzoekingen , aen welke hy, te midden van zijn geluk, zon blootgefteld wezen; deels ook opdat de billykheid van 'sheeren wegen blijken zoude, wanneer hy met Salomo, ingeval van afwijking, in tegenheden wandelde. 15. Ende Salomo waeckte op, ende fier,, het was een droom : In den droom waren alle de gemelde zaken , zoo levendig aen zijnen geest voorgefteld, dat hy niet beter wist, of hy waekte; maer evenwel, ontwaekt zijnde, had hy eene volkomen verzekering, dat het een Godlyke droom geweest ware. Ende Salomo vertrok van Gibeon , en hy quam te Jerufalem, ende ftont voor de Arke des verbonts des HEEREN, in de tente, wel ke zijn Vader David voor dezelve gefpannen had 2 Sam. 6: 17, ende offerde ook daer brand-offeren, endebereyddedanckofferen, om den heer, voor alle zijne uitnemende weldaden, byzonder voor die merkwaerdige belovte , welke hem in den gemelden droom, gedaen was, openlyk te danken, ende maeckte een maeltijt allen fijnen knechten en Hovelingen , van het overfchot der dankofFeren. 16. Doe Salomo eene buitengewoone maet van wijsheid ontvangen had, deed 'er zich fpoedig een geval op, in het welk hy 'er eene proev van geven konde. Binnen kort quamen daer twee wijven die hoeren waren, of heriergierjiers waren, of misfchien beide te gelijk, tot den Koningh: als den opperften Richter, om haer recht te doen. Misfchien waren zy al voor lagere rechtbanken geweest, alwaer men de zaek niet, nae beider genoegen , had kunnen afdoen, ende zich op den Koning zeiven beroepen. Althans fy ftonden voor fijn aengeficht. 17. Ende de eene vrouwe feyde , Och mijn heer Koning, ick, ende defe vrouwe, met welke ik verfchil heb, woonen in een huys: ende ick hebbe by haer in dat huys eenen zoon gebaert. 18. Het is nu gefchiet op den derden dagh na mijn baren, dat defe vrouwe oock eenen zoon gebaert heeft: VU. DEEL. D 3  54 I. KONINGEN. III. zoodat onzer beider kinders, als bykans van denzelven ouder-, dom, niet konden onderfeheiden worden; ende wy waren alleen t'famen, geen vreemde en was met ons in den huyfe, behalven ons twee in den huyfe. Zoodat 'er geen getuige zy van het gene tusfehen ons beiden is omgegaen. v 19. Ende defer vrouwen fone is 's nachts geftorven , om dat fy op hem gelegen, en hem daerdoor by ongeluk verfmoord hadde. 20. Ende fy ftont ter middernacht op ende nam mijnen fone van by my, alsuwe dienftmaegt fliep, ende leyde hem in haren fchoot, ende haren dooden fone leyde fy in mijnen fchoot, om, langs dezen weg, evenwel het genoegen te hebben van een kind op te voeden, en om den laster , dat zy haren zoon verfmoord had, van zich aftekeeren, 21. Ende ick ftont in den morgen op, om mijnen fone te foogen, ende fiet, hy was doot: maer ick lettede in den morgen op hem; ende fiet, het en waa-mijn fone niet, dien ick gebaert hadde; dit zag ik aen de trekken van zijn gelaet, aen welke ik dit doode kind, van mijnen eigen zoon, onderkennen konde. 22. Doe deze eerfte vrouw had uitgefproken, verzekerde de andere juist het omgekeerde. Hierop toch feyde de andere vrouwe, Neen, zoo is het in het geheel niet, maer gy hebt juist dat gene gedaen, hec welk gy my te laste legt; die levendige is mijn fone , ende de doode is uwe fone ; gy hebt uwen zoon dood gelegen, en hem , terwijl ik fliep, by my gelegd, nadat gy mijnen levendigen zoon van my, voor u had wechgenomen. Gene daerentegen feyde, Neen, maer de doode is uwe fone, ende de levendige is mijn fone j alfo fpraken fy voor het aengefichte des Konings, de eene juist het tegen - overgeftelde van de andere. 23. Doe feyde de Koningh, Defe feyt, Dit is mijn fone die leeft, maar uw fone is 't die doot is: ende die feyt, Neen, maer de doode is uwe fone , ende de levendige mijn fone. De zaek is zeer dui-  L KONINGEN. III. 5$ duister. Getuigen zijn 'er niet. De eene vrouw beweert het tegengeftelde van de andere, zonder dat een of de ander eenig bewijs bybrengt: derhalven moet ik een ander middel beproeven, om deze moeilyke zaek te beflisfchen. 24. Voorder feyde de Koningh, Haelt my een fweerc: ende fy brachten een fweert voort het aengeficht des Konings. 25. Ende de Koningh feyde, Doorfnijdt dat levende kint m tween : ende geeft de eene vrouw een helft, ende de andere vrouw ook een helft. 26. Maer de natuurlijke lievde ontdekte de waerheid der zake aenftonds: want de vrouwe wekkers fone in de daed de levendige was, fprack tot den Koningh, (want haer ingewant ontflack over haren fone) zy gevoelde een teder medelijden met haren zoon, van wegen het gebod des Konings, om hem midden door te houwen; ende daerom feyde zy, met een bewogen hart: Och mijn heere, Geeft haer dat levendige kint, ende en doodt het geenfins niet: de andere vrouw, die haer kind had dood gelegen , en ziqh het levendige kind, tegen alle recht en billykheid aenmatigde, was 'er koel en onverfchillig onder; zy vorderde, dat des Konings voorflel gefchieden mogt, opdat hare mededingfter dan zoo wel als zy, zonder kind wezen zoude ; defe daerentegen feyde,' Het en zy noch uwe noch mijne, doorfnijdt 27. Doe antwoordde de Koningh, ende feyde Geeft die vrouwe, welke verzocht heeft, dat het kind niet mogt gedood, en liever aen hare mededingfter gegeven worden ; geev die vrouw het levendige kint, ende en doodt het geenfins niet: die is fijne ware moeder wat de andere ook zeggen moge. In deze gerichts - handeling, daer de zaek zoo duister was, gav Salomo eene proev van zijne buitengewoone wijsheid, en van zijne gefchiktheid, om de moeilykfte rechtsgedingen te beflisfchen. 28. Ende geheel Ifraël hoorde dat oordeel dat de Koningh, in zulk een duister gefchil, het welk niet langs de VII. DEEL. D 4  S6 I. KONINGEN. III. gewoone wegen, kon beflischt worden, zoo wijsfelyk geoordeelt hadde, ende vreefde voor het aengefichte des Konings. Elk had eerbied en ontzach voor den Vorst: want fy fagen dat de wijfheyt Godts in hem was, dat hy onmiddelyk van God, eene buitengewoo» ne mate van wijsheid ontvangen had, om recht te doen. HET IV. KAPITTEL. Koning Salomo maelte zeer wijze en voordeelige fchikkingen , in den burgerflaet. 1. A Lfo was de Koningh Salomo Koningh over alle de ftammen van gantfch Ifraël, met algemeene toeftemming en goedkeuring. Dit was een voorrecht het welk Salomo alleen genoten heeft, en ook in zoo ver is hy de grootfte Koning geweest van Israël. Zijn Vader David regeerde, in den beginne, te Hebron, alleen over een gedeelte van het volk; en naderhand, toen hy den fcepter voerde over gansch Israël, had hy gedurig machtige tegenftanders, die hem naer de Kroon ftaken, in Abfalom, Seba en Adonia. Saul werd al vroeg verklaerd, het Koningrijk voor altoos verbeurd te hebben. Onder Rehabeam, den zoon van Salomo, werd het Koningrijk reeds gefcheurd, zoodat zijne nazaten lichts over twee ftammen geregeerd hebben. 2. Ende Salomo ftelde al vroeg de noodige Amptenaren aen : defe volgende waren de Vorften, de eerfte Amptenaers en bedienden, die hy hadde: Azaria de fone Zadoks des tegenwoordigen Hoogepriesters, was Opperamptman, de eerfte Staetsdienaer. 3. Elihoreph ende Ahia , de fonen van Sifa, waren Schrijvers, de eerfte Secretarisfen van den Staet: Jofaphat de fone Ahiluds was Kancelier of Opperfte Requestmeester. 4. En-  I. KONINGEN. IV. 57 4. Ende Benaja de fone Jojada was Opper-bevelhebber over het heyr: ende Zadok ende Abjathar wa« ren Priefters. Abjathar was voorheen naer zijne landgoederen verbannen Kap. 2: 35. Het fchijnt, dat hy, na den dood van Joab, die hem verleidt had, den Koning verzocht hebbe, om weder binnen Jerufalem te komen; dat Salomo hem dit verzoek gunftig ingewilligd , en dat hy den tytel van Hoogepriester behouden hebbe, omdat hy voorheen die waerdigheid bekleed had; fchoon Zadok in zijne plaets was aengefteld, en alleen in dienst was. 5. Ende Azaria de fone Nathans was over de Beilelmeefters, die al het noodige voor 's Konings Hovhouding bezorgen moesten. Deze alle ftonden onder het bewind, en moesten van alles verantwoording doen aen den gemelden Azaria, den zoon van Nathan den Propheet: ende Za» bud de andere fone Nathans was Over-amptman, eerfte Hovraed en des Konings vertrouwde vrient welken Salomo alle de Staetsgeheimen toevertrouwde. ' 6. Ende Ahifar was Hofmeefter, die het beftier had over alle des Konings Hovbedienden, ende (a) Adoniram de fone van Abda, was over de fchattinge eerfte Finantie-raed. ' 7. Ende Salomo hadde twaelf Beftelmeefters over gantfch Ifraël, die den Koningh ende fijn huys verforgden van alles, het welk tot de Hovhouding noodig was. Zy waren twaelv in getal, omdat het ganfche land in twaelv deelen verdeeld was. Elk der beftelmeesters fchijnt tot eenbyzonder ervdeel, zijn verblijv genomen te hebben, om ,voor den Koning, alle noodwendigheden op te koopen. Elk had zijne maend , terwijl de overigen vry waren: want voor eclk-een was een maent in den jare om te verforgen. 8. Ende dit zijn hare namen: De fone van Hur oïBenhur was in het gebergte Ephraims en omliggende land, op zijne beurt, in zijne maend. O. De fone van Deker , of Bendeker, hield zich, Cf) 1 Kon. 5: 14. ende 12: 18. VII. DEEL. D 5  58 I. KONINGEN. IV. wanneer het zijne beurt was, een maend lang op, in Ma» kaz ende in Saalbim, ende Beth-Semes; ende Elon Beth-Hanan , en de onderhoorende landftreken. 10. De fone van Hefed, of Benhefed, was op zijne beurt in Aruboth, hy hadde [daer toe] Socho ende het gantfche lant Hepher , in het ervdeel van Juda j Kron. 4: 6. 11. De fone Abinadab, of Benabinadab , verzorgde in zijne maend, alles wat de Koning noodig had, uit de gantfche landftreke van Dor, in het ervdeel van Manasfe : defe hadde in volgende tijden, Taphat de dochter van Salomo tot eene vrouwe. 12. Baè'na de fone Ahilud hadde Thaanach, ende Megiddo , ende het gantfche Beth-Sean , 't welcke is by Zartana beneden van Jizreël ; van Beth-Sean aen tot Abel Mehola, tot op gene zijde van Jokmeam: gelegen in Isfaschar. 13. De fone Gebers , of Bengeber, was in zijne maend te Ramoth in Gilead: hy hadde de dorpen Jaïrs des foons ManaiTe, die in Gilead zijn; [pocK] hadde hy de ftreke Argobs, welcke is in Bafan, tfeftigh groote fteden, met mueren, ende koperen grendelen, behalven de dorpen en vlekken, alles in het Overjordaenfche. 14. Ahinadab de fone van Iddo , was te Mahanaim , ende omliggende landftreken, welke ongemeen vruchtbaer waren. 15. Ahimaaz was in Naphtali: defe nam oock naderhand Salomons dochter Bafmath ter vrouwe. 16. Baëna de fone van Hufai , Davids getrouwen vriend en Raedsman, was in Afer, ende in Aloth. 17. Jofaphat de fone van Paruah , in IiTafchar. 18. Simeï de fone van Ela , in Benjamin. 19. Geber de fone van Uri, was in den lande Gilead, den lande Sihons des Konings der Amoriten , ende Ogs des Konings van Bafan , ende was de eenige Beftelmeefter die in dat lant was over  I. KONINGEN. IV. 59 ever de Jordaen, uitgenomen die landftreken, over welke Bengeber en Ahinadab gefteld waren vs. 13, 14. Daer 'er twee van deze Beftelmeesters, in volgende tijden, des Konings fchoonzoonen geworden zijn, moeten deze mannen van een zeer groot aenzien geweest zijn. Men houde in 't oog, dat Ïsraëls Godsdienst een groot beletfel was, tegen het trouwen der Israëlitifche Princesfen aen Koningen en Vorften van andere volken; dus waren de Rijksgrooten daertoe de naeste. 20. Het volk van Juda [nu] ende Ifraè'1 was zeer talrijk. De onderdanen van Salomo waren vele als zant dat aen de zee is in menigte, etende, ende drinckende, ende blijde zijnde: want onder Salomons regeering, leevden zy gerust en in vrede. 21. Ende Salomo was heerfchende over alle de Koninckrijcken, van de riviere de Euphrat, [tof] het lant der Philiflijnen, ende tot aen de lantpaie van Egypten ; die brachten gefchencken, ende dienden Salomo alle de dagen fijns levens. 22. De fpijfe nu van Salomo, welke hy voor zijne tafel, en die van zijne Hovhouding noodig had, was voor eenen dagh, dertigh Cor meelbloeme, ende tfeftigh Cor gemeener foort van meel : Een Cor of Chomer hield 3 Zakken, 1 Schepel, 3 Vierdevaten en ruim 2 Koppen, zie onze Inleiding tot het t w e ede deel p. xliv. — Dertig Cor meelbloeme maekten derhalven ruim 100 Zakken allerbest meel, en zestig Cor meel ruim 200 Zakken gemeener foort van meel. — Welke eene talrijke Hovhouding , daer dagelyks 300 Zakken meel gebruikt wierden! — 23. En wat vleesch aenging, dagelyks waren 'er noodig Tien vette runderen, ende twintigh weyde-runderen, die van minder foort waren, ende honden fchapen; uitgenomen de herten, ende rheen, ende buffelen , zijnde mede een foort van herten van eene byzondere kleur, ende gemefle vogelen en andere noodwendigheden. 24. Men denke niet, het ganfche land van Israël was niet groot genoeg, om, van dag tot dag, alleen voor -sKo- VII. DEEL.  60 I. KONINGEN. IV. nings Hovhouding, zulk eenen verbazenden voorraed op te leveren : Want het gebied van Salomo ftrekte zich zeer ver uit, hy hadde heerfchappye over al dat op defe zijde der riviere, de Euphrat was, van Tiphfah, eene Stad aen de gemelde rivier , tot aen Gaza , eene der hoofdlieden van het Philiftijnfche land; over alle Koningen op defe zijde der riviere de Euphrat heerschte Salomo, deze alle brachten hem fchattinge op : ende hy hadde vrede van alle fijne zijden rontom; dit maekte, aen de eene zijde , dat de Israëliërs zich, met alle hunne vermogens, op den landbouw endeveefokkery, konden toeleggen; en aen den anderen kant, dat Salomo, het gene hem nog ontbreken mogt, uit andere landen ontbieden konde. 25. Ende Juda ende Ifraè'1 (b) woonden feker, een yegelick onder fijnen wijnitock, ende onder fijnen vijgenboom : zy genooten, met rust en vergenoegen , de vruchten van hunnen arbeid, en de inkomflen van het gezegend Canaan, in alle de gedeeltens van hun land, van het eene einde tot het ander, van Dan tot Berfeba, alle de dagen van Salomo. 26. (c) Salomo hadde oock veertigh duyfent peertftallen tot fijne Krijgswagenen, welke een getal beliepen van veertien honderd Kap. 10: 26, en tot gewoone wagens, welke tot andere eindens gebruikt wierden, ende twaelf duyfent ruyteren, zoo tot zijne lijvwacht, als om elders in bezetting te leggen. Veertig duizend Poerden/lallen; welk een verbazend getal van Hallen? — 2 Kron. 9: 25. leest men van vierduizend Paerden - (lallen. Dit is Hechts een tiende gedeelte van het hier gemelde getal. — De LXX vertalen het veertig duizend meniën. De Hebreeufche woorden, welke hier en 2 Kron. 9: 25. door Paerdenftallen vertaeld zijn , hebben eene onderfcheiden beteekenis; het laetfte beduidt eigenlyk Paerdenftallen, maer ket eerfte de onderfcheidene verdeeling in elk een ftal. «— Men moet de zaek zoo begrijpen: Salomo had 4000 Paerdenftallen, in elk eene ftal waren 10 verdeelingen, voor elkeen by- (*) Lev. aö: 5. (O 1 Kon- '« 26. 2 Chr. 11 14. ende 9: 25,  I. KONINGEN. IV. <5i byzonder Paerd. In alles waren 'er derhalven 40000 Paerden, en 40000 onderfcheidene ftalplaetfen; Jofephus fpreekt daerom ook van 40000 kribben. God had den Koningen van Israël het vermenigvuldigen van Paerden verboden Deut. 17: 16; maer het fchijnt, dat de heer hier omtrend aen Salomo ontflag verleend hadde. 27. Die twaalv Beftelmeelters nu, van welke zoo even gefproken is, een yeder op fijne maent, verforgden den Koningh Salomo ende alle de gene die tot des Konings Salomons tafel naederden; fy en heten geenes dings gebreken. ' 28. De gerfte nu, ende het ftroo, het welk voor de peerden , ende voor de fnelle kemelen tot voedfel en legging, noodig was, brachten fy aen de plaetfe daer hy, wiens maend het was, dacht dat het noodi? was, een yegelick nae fijnen lalt: zoolang zijne maendelykfche bediening duurde. 29. Ende Godt gaf Salomo wijfheyt, ende feer veel verftants , in allerlei foort van wetenfchappen byzonder in de Staetkunde, ende een wijt begrijp des herten , eene ongemeene en zeer vaerdige vatbaerheid, voor allerlei foort van zaken, zoodat zijne kundigheden zeer veel vuldig waren, gelijck zant dat aen den oever der zee is 30 Ende de wijfheyt Salomons was grooter dan de wijfheyt van alle die van 't ooften ende dan alle wijfheyt der Egyptenaren : die anderzins zoo algemeen beroemd waren, van hunne geleerdheid. 31. Ja hy was wijfer dan alle menfchen ' die 'er ooit geweest waren ; zelvs was hy nog wijzer dan Ethan de Ezrahiter , van wiens wijsheid wy een uitmuntend proevftuk hebben in den 89^ Pfalm, ende Heman, ende Chalcol, ende Darda de fonen Mahols vier mannen, die thans voor de wijsten van hunnen tijd gehouden wierden: ende fijn naem was onder alleHeydenen rontom; allerwegen ging, onder de nabuurige volken een naernvan hem uit, van wegen zijne buitengewoone wijsheid' 32. Ende hy fprack drie duyfent zedelyke fpreucKen: van welke een groot gedeelte, in zijne boeken, de VII. DEEL.  és, I. KONINGEN. IV. spreuken en de prediker, bewaerd is; daer toe waren fijne liederen duyfent ende vijve, want hy muntte al mede uit in de dichtkunde, waervan zijn boek, het hooglied, eene proev oplevert; de overige heeft Gods Geest niet noodig gevonden voor ons te bewaren. 33. Daerenboven was hy een zeer groot Nafmirkenner: Hy fprack oock van de boomen; hy had eene uitgebreide kennis van de planten, hare natuur, hoedanigheden en genezende krachten; hy wist gegrond te fpreken over de gewasfen, van de grootste tot de kleinfte, van den céder* boom aen, die op den Libanon is , tot op den yfop , of de munte, een zeer kleine plant, die aen den wandt uytwafl. Ook was hy zeer bedreven, in de natuurlyke gefchiedenis van de dieren: want hy fprack oock van het vee, ende van het gevogelte, ende van de kruypende [dieren], ende van de viltenen; zoodat hy in ftaet zoude geweest zijn, om, in alle takken van wetenfehappen, lesfen te geven. Het gene hyover deze wetenfchappen mogt gefchreven hebben, is ook verloren geraekt. 54. Elk, vreemdelingen, zoowel als landzaten, verwonderden zich over Salomons wijsheid, Ende van alle volcken quamender, om de wijfheyt Salomons te hooren: uit het gebied van alle Koningen der aerde, die van fijne wijfheyt gehoort hadden. HET V. KAPITTEL. Salomo ontbiedt de bouwfloffien en bouwlieden , uit Tyrus, om den heere eenen Tempel te vervaerdigen. "Kfidat de wijze Salomo zeef voortreffelyke fchikkingen, omtrend de Amptenaers en andere bedienden van zijn Koningrijk gemaekt had , ging hy over, om het ontwerp van den Tempelbouw , met deszelvs toebehooren, het welk God zijnen Vader David had aengewezen, ter uitvoering te brengen. — In dit Kapittel, wordt ons bericht, hoe hy, door de vriend- fchap  L KONINGEN. V. 6*3 fchap van Hiram, werd in flaet gefield, om de noodige toebereidfelen tot den Tempelbouw te vervaerdigen. — Dat heerlyk Godshuis, alwaer de heer, volgens de inflellingen van Mofes Wet, flatelyk moest gediend worden, wilde hy eerst voltooijen, eer hy het bouwen van zijn eigen Paleis, en andere pronkflukken van zijne wijsheid en van zijn vermogen ondernemen wilde. ' 1. Ende Hiram, van welken reeds 2 Sam. 5: M ge, fproken is, was thans de Koningh van Tyrus. Dit Tijrus lag in Pheniciën , aen de Middellandfche zee, ten Noorden van het land Canaan, niet ver van Azers ervdeel. Het was eene zeer vermaerde en rijke Koopflad. Sidon' het welk nog Noordelyker lag, behoorde mede onder het gebied van Hiram. Deze Hiram zond een plechtig gezandfchap , om Salomo , met het aenvaerden der Koninglyke Heerfchappy, geluk te wenfchen. Hy fondt fijne knechten tot Salomo, want hy hadde gehoort (*) datfe Salomo tot Koningh gefalft hadden in fijns vaders plaetfe), (a) dewijle Hiram David altijts bemint en met hem, in eene zeer goede verflandhouding,geleevd hadde 2. Dit blijk van vriendfchap, het welk Hiram aen Salol mo, zoodra hy op den Throon van Israël geklommen was gegeven had, baende naderhand den weg tot verdere onderhandelingen, tusfehen deze beide Vorflen: want Daer na fondt Salomo, nadat hy de noodige fchikkingen, omtrend zijne Amptenaren, en het inwendig befluur van zijn Koning, rijk gemaekt had, een gezantfehap tot Hiram, om, rnlc dien Vorst, over de noodige bouwiloffen tot den Tempel in onderhandeling te treden, feggende: 3- (b) Gy weet zekerlyk by geruchte, anderszins kunnen mijne gezanten u nadere opening van zaken geven, dat mijn vader David ter eere van den naem des HEEREN lijnes Godts, en des Gods van Israël, nieten konde een huys bouwen, om daerin den plechtigen en openbaren eerdienst te doen verrichten, van wegen de oorloge, ï:™ ^^f^'^ « . San,, ss VII. DEEL»  04 I. KONINGEN. V. daer mede fy, die hem vyandig waren, hem omcingelden: tot dat de HEERE haer onder fijne voetfolen gaf, en geheel aen hem onderwierp. 4. Dan dit geluk heeft mijn waetdige Vader nooit genocten , Maer het is my vergund: want nu heeft de HEERE mijn Godt my van rontom rulle gegeven: daer en is geen tegenpartij der, nochte geene bejeninge van queat, ik leev in rust en vrede, en is 'er niemand, noch van buiten noch van binnen, die zich tegen my en mijne heerfchappy aenkant. 5. Ende daerom is het nu de rechte tijd, om de noodige fchikkingen, tot dit Godsdienftig werk, te maken; fiet ick (c) dencke en ben nu van voornemen, om voor den name des HEEREN mijnes Godts een huys te bouwen: gelijk als de HEERE gefproken heeft tot mijne vader David, feggende; (d) Uwe foon, dien ick in uwe plaetfe op uwen throon fetten fal, die fal mijnen name dat huys bouwen. 6. Maer naerdien my de noodige bouwftoffen en arbeids lieden, in mijn eigen land ontbreken, wend ik my totu, om my het noodige, op billyke voorwaerden, te bezorgen; So gebiedt nu aen uwe dienaren, die in dat werk bedreven zijn, dat men my cederen uyt Libanon houwe, Op dat gedeelte van den Libanon, het welk onder mijn gebied ligt, zijn cederboomen in overvloed; maer, onder mijn volk, zijn geene lieden, bekwaem , om dezelve te houwen, te zagen, en tot gebruik toe te bereiden. Zend my daerom bekwame werklieden , die gefchikt zijn, om in het cederen hout te arbeiden; ende mijne knechten , welke ik naer den Libanon zenden zal, fullen met uwe knechten zijn, om hen te helpen, en, nae hunne voorfchrivten, te arbeiden : ende den loon uwer knechten fal ick u geven , nae al dat gy feggen fult. Den dagloon voor elk der werklieden, welke gy zendt, hebt gy maer te bepalen; ik zal met blijdfchap betalen, het gene gy zult vorderen. Ik heb uwe werklieden noodig: want gy weet dat onder ons CO a Chr. 2: 1. 00 2 Sam. 7: 13. 1 Chr. 2a: 10.  t KONINGEN. V. 65 ons niemant is, die weet hout te houwen geliick uwe onderdanen, de Tyriers en Zidoniers, die! van hunne ervarenheid in de bouwkunde, zeer beroemd zijn. 7. Ende het gefchiedde, als Hiram de woorden van Salomo, ende boodfchap zijner gezanten, gehoort hadde, dat hy hem feer verblijdde, in ftaet te zijn om aen Salomo, den waerdigen zoon van zijnen oudenvriend David , eenigen dienst te doen : ende Hiram [eyde Cefegent zy de HEERE heden, die David eenen wijfen fone gegeven heeft, over dit groote volck , ik verblijd my zeer , dat jehovah, welken de Israëliten als hunnen God eerbiedigen , aen mijnen vriend David , zulken wijzen zoon en opvolger gegeven heeft. 8. Ende Hiram fondt tot Salomo, feggende: Ick hebbe gehoort, waerom gy tot my gefonden ftebt: ick fal allen uwen wille doen met het cederenhout , ende met het dennenhout. Ik zal. u alle de noodige bouwftoffen bezorgen , en behoorlyk laten toebereiden. 9. Gy behoevt geene knechten naer den Libanon te zenden ; Mijne knechten zullen de ceder- en andere hoornen houwen , bijtelen , zagen , en tot het timmergebruik in alles gereed maken, zy fullenfe ook afbrengen van den Libanon aen den oever van de Middellandfche zee ende ick falfe op vlotten over de zee doen voèren tot die plaetfe, die gy aen my ontbieden fult ende lal die aldaer losmaken, ende gy fhltfe eenvouwig laten wechnemen. Maer gy fult oock aen den anderen kant, ter vergelding van de dienden , welke ik u bewijzen zal , mijnen wille doen , dat gy mijnen huyle lpijle geeft. — My ontbreekt weder het koorn , het welk in uw land overvloedig is. Ik zal u hout, tot uwen Tempel leveren en toevoeren , en gy zult my weder zoo veel koorn bezorgen, als ik voor mijne Hovhouding noodig heb. 10. Alfo werd de onderhandeling geflpten en ter uitvoering gebracht. Volgens dezelve gaf Hirom Salomo cederen- VII. DEEL. E  66 L KONINGEN. V. hout, ende dennenhout, [nae] allen fijnen wille, zoo veel hy maer begeerde. 11. Ende Salomo gaf Hiram twintigh duyfent Cor tarwe, tot fpijfe van fijn huys, en Hovgezin, ende nog daerenboven twintigh Cor geftooten, dat is van de beste en zuiverfte olie: fulcks gaf Salomo Hiram jaer op jaer. 12. De HEERE dan gaf Salomo wijfheyt, welke hy, in alle zijne handelingen, hoe langs zoo meeropenbaer maekte, gelijck als hy, in den droom , tot hem (e) gefproken hadde: ende daer was vrede tuflchen Hiram , ende tuflchen Salomo, ende fy beyde maeckten een verbont, van vriendfchap en Koophandel. 13. Ende de Koningh Salomo dede een uytfchot, een zeker aental van daglooners, opkomen uyt gantfch lfraè'1 : ende het uytfchot was dertigh dujfent man. Dit groote getal van volk was gefchikt, om , met de knechten van Hiram, in het hout en andere bouwftoffen , te arbeiden, welke niet alleen tot den Tempelbouw vereischt wierden, maer het overige was ook gefchikt, tot andere gebouwen , welke Salomo voornemens was te vervaerdigen Kap. 9: 15- 14. Ende hy fondtfe , ten gemelde einde, nae den Libanon, tien duyfent des maents by beurten; een maent warenfe in den Libanon, twee maenden elck in fijn huys: ende Adoniram de eerfte Thefaurier, was over dit uytfchot, opdat zy, door buiten 's Lands te werken, hunne huisfelyke zaken niet zouden verwaerlozen. — Koning Hiram had wel op zich genomen, het hout welk 'er tot den Tempel zou noodig wezen, gehakt en gezaegd, te leveren, op de plaets daer Salomo het zou begeeren te hebben ; maer omdat Salomo meer hout, voor nog veele andere gebouwen, begeerde te hebben , zond hy eene groote menigte van zijn volk, CO 1 Kon. 3: ia»  I. K O N I N G E N. V. 67 volk , naer den Libanon, om met de knechten van Hiram te arbeiden. 15. Daer toe hadde Salomo tfeventigh duyfent mindere bediendens, die lafl droegen, tilden en kruiden: ende tachtentigh duyfent Steenhouwers op 't gebergte. Deze laest genoemde 150000 werklieden waren alle vreemdelingen , uit andere volken Kap. 9: 15. 16. Alle deze gemelde perfonen waren nog Behalven de Overflen van Salomons Beitelde, die over dat werck waren, en het opzicht hadden over de werklieden; want 'er waren drie duyfent ende drie hondert die' heerfchappye hadden over het volck, 't welck dat werck dede. Hier wordt gezegd, dat 'er 3300 opzieners waren, over het werk, op den Libanon en in het gebergte; maer 2 Kron. 2: 18. word hun getal bepaeld op 3600. Dan de zaek laet zich zeer gemakkelyk begrijpen, op deze wijs, dat 'er 3300 gewoone opzieners waren, en, over deze, nog 300 Overfte-opzieners, in alles 3600. 17. Als 't nu de Koningh geboodt, fo voerden fy, die het opzicht hadden over de werklieden, in het gebergre en de fteengroeven, groote fleenen toe, koftelicke fleenen, gehouwene fteenen, van marmer, en dergelijke fleenen van groote waerde. Deze groote en kostbare fleenen waren gefchikt, om den gront, of het fondament van dat huys te leggen , het welk de Koning voor den heer bouwen zoude. 18. Ende de bouwlieden Salomons, ende de bouwlieden Hiroms, ende de Gibliten, die pp het gebergte Gebel, digt by Sidon woonden , behieuwenfe en fatfoeneerden de uitgegravene kostbare fteenen: ende deze konftenaers bereydden ook het hout toe ende | de fleenen, welke 'er noodig waren, om dat Gods-huys ! te bouwen, en op te trekken. VII. DEEt. E 2  2 Chr. 3: 2. (O H*nd. 7: 47» CO Joh. 10: 23. Hand. j: tu ende 5: 12.  I. KONINGEN. VI. ü> ger. Dit voorgebouw maekte een foort van hoogen toren, hebbende de hoogte van 120 ellen, zijnde 212 voeten. 4. Ende hy maeckte venfteren aen het huys van geflotene uitlichten , die met glas, of eene andeer doorfchijnende ftof, toen daertoe gebruikelyk, tegenwind en regen gefloten waren. 5. Ende rontom aen den wandt van het huys bouwde hy kameren, aen de wanden van 't huys rontom [beyde] van den Tempel , ende van de Aenfpraeckplaetfe, dat is het Heilige der Heiligen: Alfo maeckte hy zijdkameren rontom , dragende evenwel zorg, dat 'er, door de gemelde venfteren, genoegzaem licht, in de Heilige vertrekken, komen konde. 6. Deze kamers waren drie hoog, boven elkander, De onderfte kamer was van vijf ellen in hare breette, ende de middelfte van fes ellen in hare breette, ende de derde of hoogfte van feven ellen in hare breette: zoodat de tweede verdieping eene el breeder was dan de tweede, en deze weder een el breeder dan de eerfte. Dit werd daerdoor veroorzaekt, dat de muur, tegen welken die kamers kwamen, beneden zooveel dikker was dan boven, waerdoor de bovenfte kamers van zelvs breeder wierden : want hy hadde aen den buiten muur, dien hy tegen 'thuys geplaetst had, rontom buytenwaerts inkortingen gemaeckt, en op datfe, te weten de balken der gemelde kameren, haer niet en hielden in de wanden van het huys zelve, had hy eenen buitenmuur rondsom den Tempel gemaekt. Langs dezen weg behoorden 'er geene gaten te komen, in de muuren van het Heiligdom zelve. 7. Het huys nu als't het gebouwt wert, wert met volmaeckten fleen , alfoo hy toegevoert was, gebouwt: men gebruikte 'er zulke fteenen toe , welke men in het gebergte zoodanig bearbeid had, dat men niets anders te doen had, dan dezelve op en in eikanderen tevoegen, fo dat geene hameren, nochte bijle, [ofte] eenigh yferen gereetfchap gehoort en wert binnen in het huys, als 't gebouwt wert. De Joodfche Rabbijnen verhalen hier omtrend verfcheidenVII. DEEL. E 3  7o I. K O N I N G E N. VI. beuzelachtige dingen , welke in het geheel geen aendacht verdienen , om te verklaren , hoe de Tempel, zonder hamers, bijlen, bijtels, en andere gereedfchappen , heeft kunnen gebouwd worden. — Men verfta ondertusfchen den gewijden Gefchiedfchrijver zoo niet, dat'er, by den Tempelbouw, in het geheel geene gereedfchappen zouden gebruikt zijn. Hoe zouden zoo veele balken t'zamengevoegd, zooveele kunftige cieraden toebereid, zooveele gouden platen op de wanden gelegd zijn ? en dat alles zonder het gebruik van gereedfehappen ? — Het gene hier, van het niet hooren der hameren , bijlen en yzeren gereedfchappen , verhaeld wordt, moet alleen van de fteenen en derzelver zamenvoeging verftaen worden. By het houwen en fatzoeneeren van deze fteenen, waren zekerlyk bijlen, bijtels, en andere gereedfchappen, gebruikt Kap. 5: 17, 18; maer toen het huis gebouwd, en de gefatfoeneerde fteenen zamengevoegd wierden, hoorde men, binnen in het gebouw, geen geluid van eenig gereedfchap. De fteenen waren, in het gebergte , volgens het beftek en de teekening, zoo volkomen gefatfoeneerd, dat men dezelve, nae Jerufalem overgevoerd zijnde , op en naest elkander voegen konde, zonder eenig gereedfchap te gebruiken. 8. De deure der middelfter zijdkamer, door welke men inging tot de kamers, die op de tweede verdieping waren, was aen de rechter zijde of zuidzijde van het huys : ende door wendeltrappen gmgh men tot de gaendery van de middelfte [zijdkamer~}, dat is tot de vertrekken van de tweede verdieping, ende van de middelfte of tweede verdieping, ging men ook, langs wenteltrappen , tot de kameren van de derd,e verdieping. 9. Alfo bouwde hy de muuren en den omtrek van het huys , ende volmaeckte 't: ende hy bedeckte dat huys'met gewelffels, het dak was binnen boogsgewijs gemaekt, maer van buiten was het dak, volgens de Oosterfche wijs plat, ende bedekt met rijgen of planken van cederenhout. 10. Hy bouwde oock de gemelde kameren aen het gantfche huys, van vijf ellen in hare hoogte: zoodat elk eene verdieping 5 ellen hoog waren. De dne ver-  I. K O N I N G E N. VI. 71 verdiepingen der rondsom aengebouwde kameren hadden derhalven te zamen de hoogte van 15 ellen. De hoogte van den Tempel was 20 ellen; en in die ellen, welke de Tempel boven de kameren uitftak, waren de vengfters, om licht in het huis te brengen: ende hy voegdefe valt aen dat huys met cederenhout, zoodat alles, de Tempel met de kameren, zich van buiten als één gebouw vertoonde. n. Doe gefchiedde het woort des HEEREN ten anderen male tot Salomo, denkelyk wederom in eenen droom, feggende: 12. Aengaende dit huys dat gy bouwt, (af) fo gy wandelt in mijne infettingen, ende doet mijne rechten , ende onderhoudt alle mijne geboden, wandelende in defelve: fo fal ick mijn woort met u beveiligen, (e) dat ick tot uwen vader David gefproken hebbe , dat ik namelyk den ftoel van uw Koningrijk zal bevestigen tot in eeuwigheid 2 Sam. 7: 13. 13. Ende, zoo vervolgde de h ei r tot Salomo te fpreken, ick fal, wanneer gy my getrouwelyk blijvt dienen, in dezen Tempel, welken gy bezig zijt te bouwen, in het midden der kinderen Ifraè'ls woonen: gelijk ik voorheen in den Tabernakel gewoond heb; ende ick en fal mijn volck lfraël, wanneer het my getrouw blijvt, niet verlaten , maer door mijn Alvermogen, zegenen en befchermen. Maer waer toe diende deze Godlyke aenfpraek, in het midden van het werk ? — Aen den eenen kant, om Salomo, tot het rustig voortzetten van dit werk, aen te moedigen; en aen de andere zijde, om voor te komen, dat Salomo zich, op de eer van voor God een huis te bouwen, niet verheffen , en daerop zijn vertrouwen ftellen zoude. Wilde hy genoegzame gronden hebben, om op den Godlyken zegen te hopen, zoo in de verdere voortzetting van den Tempelbouw , als in het volgend beftier van zijn Koningrijk, dan moest hy den heer en zijnen dienst getrouwelyk aenkleven. — Misfchien was 'er reeds eenig beginfel van hoogmoed ontftaen , in het hart van den zoo by uitnemendheid gelukkigen Salomo. (J) 1 Kon. 2: 4. ende 9:4. (e) 2 Sam. 7:13. 1 Chron. 22:10, ijj.' VII. DEEL. E 4  72 I. KONINGEN. VI. 14. Alfo bouwde Salomo dat huys , door deze Godlyke aenfpraek aengemoedigd, ende volmaeckte het felve, wat het gebouw zelve en deszelvs omtrek aenging. 15. Oock bouwde hy vervolgens de wanden des huyfes van binnen en befchoot dezelve, met cederen plancken ; van den vloer des huyfes tot aen 't dack der wanden, tot aen het gewelvfel toe , befchoot hyfe van binnen met cederenhout: ende overdeckte den vloer van het huys met dennen plancken , met een ander en vaster foort van cederenhout; zoo deed Salomo in dat gedeelte van den Tempel, het welk het Heilige genaemd is. 17. Daer toe bouwde hy, in dat gedeelte van den Tempel, het welk het Heilige der Heiligen genaemd werd, twintigh ellen met cederen plancken aen de zijden des gemelde vertreks van 't huys, van den vloer af tot de wanden: van den grond tot de zoldering, werden de wanden van het Heilige der Heiligen, met cederen planken, befchoten. Dit vertrek bouwde hy Hem, den heere, van binnen in 't huis, zijnde gefchikt tot een Aenfpraeckplaetfe, tot het heylige der heiligen. 17. Dat gedeelte van het huys nu, het welk het Heilige genaemd werd , was van veertigh ellen ; en derhalven tweemael zoo lang als het Heilige der Heiligen, het welk flechts 20 ellen lang was vs. 16". Het geheele huis was 60 ellen lang vs. 2, waervan het Heilige alleen 40 ellen was, [pamelick] de Tempel , of die plaets van den Tempel, die voor aen, voor de Aenfpraekplaets was. 18. Ende dit binnen - befchot was zeer kunftig befneden: want het ceder aen het huys, het welk de wanden inwendigh of aen den binnenkant bedekte, was gefneden met knoppen, ende opene bloemen: Het was van binnen al keurig gemeden ceder , het welk men daer zag, geen fteen en wert gefien. 19. Ende de Aenfpraeckplaetfe bereydde hy inwaert in het huys, aen het uiterfte gedeelte van den Tempel, om de Arke des verbonts des HEEREN daer te fetten, gelijk dezelve, ook inden Tabernakel, in het binnenfte Heiligdom geplaetst was. 20. En-  I. KONINGEN. VI. 73 20. Ende de Aenfpraeckplaetfe voor aen, welke men voor zich had, wanneer men in het Heilige ftond, was een vierkant vertrek, van twintigh ellen in lengte, ende van twintigh ellen in breette, ende het was 10 ellen lager dan het Heilige, zijnde van twintigh ellen in hare hoogte, ende hy overtooghfe met geflotenen goude ; de cederen planken, welke met bloemen waren uitgehouwen, en met welke de muuren befchoten waren f bedekte Salomo geheel met gouden platen; oock overtoogh hy den cederen altaer. Hier wordt de reukaltaer bedoeld, die in het Heilige ftond. Mofe had dezen Altaer van Sittimhout gemaekt Exod. 30: 1, maer Salomo liet denzelven , met cederhout, bedekken, om denzelven gelijk te maken aen het vertrek, het welk geheel, met cederenhout, befchoten was vs. 18, en daerna overtrok hy het cederenhout met gouden platen. 21. Ende Salomo overtoogh het huys van binnen, het Heilige der Heiligen namelyk, met geflotenen goude: ende hy toogh voor de Aenipraekplaetfe [eenen voorhangK] , een zeer kostbaer tapijt , henen door met goude ketenen ; dit voorhangfel, het welk het Heilige der Heiligen, van het Heilige, affcheidde, hong aen gouden ketenen, ende hy overtoogh dien voorhang met goude. 22. Alfo overtoogh hy het gantfche huys, zoowel het Heilige, als het Heilige der Heiligen , met gout, tot dat het gantfche huys volmaeckt was: daer toe overtoogh hy met gout den geheelen reuk-altaer, die voor de Aenfpraeckplaetfè was , na by den ingang van 't Heilige der Heiligen, nadat hy denzelven eerst . met cederenhout overtogen had vs. 20. 23. (ƒ) In het Heilige der Heiligen , dat de Aenfpraeckplaetfe genaemd wordt, omdat God aldaer, van boven het verzoendekfel, aenfpraken gav, en zijnen wil bekend maekte ; in deze Aenfpraekplaets nu maeckte hy twee CO Exod. 25: 18. VII. DEEL. E 5  74 I. KONINGEN. VI. Cherubim van olieachtigh of olijven - hout: elcker hoogte was tien ellen. 24. Ende van vijf ellen was de een vleugel des Cherubs, ende van vijf ellen de ander vleugel des Cherubs : van het eynde fijnes eenen vleugels, tot aen het eynde fijnes anderen vleugels, waren tien ellen. ?5. Alfo was de ander Cherub van tien ellen: beyde Cherubim hadden eenerley mate , ende eenerley fnede. Zoodat zy de geheele breedte van dit vertrek befloegen, houdende elk tien ellen, of 17? voeten. 26. De hoogte des eenen Cherubs was van tien ellen, ende alfoo des anderen Cherubs; zy Honden op hunne voeten op den vloer van het vertrek 2 Kron. 3: 13» en vermids zy tien ellen hoog waren, befloegen zy de halve hoogte van het vertrek, die 20 ellen bedroeg. 27. Ende hy fettede defe Cherubim in't midden van het binnenite huys, met hunne aengezichten naer het Heilige, zoodat zy den genen, die in het Heilige intrad , fchenen aen te zien ; (g) ende de Cherubim fpreydden de vleugelen uyt, fo dat de vleugel des eenen raeckte aen defe wandt, ten Zuiden, ende de vleugel des anderen Cherubs raeckte aen de andere wandt, ten Noorden: ende hare vleugelen nae het midden van het huys raeckten vleugel aen vleugel. Vermids elk een vleugel 5 ellen lang was, befloegen de vier vleugelen de geheele breedte van het vertrek, welke 20 ellen beliep. 28. Ende hy overtoogh defe Cherubim met gout. Deze Cherubs, die Salomo liet vervaerdigen, waren geheel onderfcheiden van die , welke Mofe had laten maken Exod. 25. — Die van Mofe waren flechts 2* ellen hoog, en gefchikt, om het verzoendekfel te bedekken Exod. 25: 17Die van Salomo waren 10 ellen hoog. Die van Mofe waren (_g~) Exod. 25: 20.  I. K O N I N G E N. VI. 75 ren van louter goud, die van Salomo van olijvenhout, met goud overtogen. Die van Mofe kwamen voort, uit de einden van het verzoendekfel, waarmede zy één ftuk uitmaekten, en zagen elkander aen Exod. 25: 18, 19. Die van Salomon flonden op den grond. — 'Er waren derhalven in den Tempel, vier Cherubs; twee kleinere van louter goud, die het verzoendekfel bedekten, en daermede één ftuk uitmaekten ; en twee grootere van olijvenhout, met goud overtogen , die naer het voorhangfel zagen , en op den grond Honden. De laeste fchijnen alleen tot meerder cieraed en luister gediend te hebben. 29. Ende alle de wanden, der beide gemelde vertrekken van het huys, in 't ronde, graveerde hy met uytgefnedene graveeringen van Cherubim , ende van palmboomen , ende opene bloemen : van binnen in het Heilige der Heiligen, ende van buyten in het Heilige beide. 30. Daer toe overtoogh hy den vloer van het huys met gout van binnen in het Heilige der Heiligen ende ook van buyten, in het Heilige. 31. Ende aen den ingangh der Aenfpraeckplaetfe, of van het Heilige der Heiligen, maekte hy deuren van oliachtigh hout: de bovendorpel, [met] de poften, was het vijfde deel van de hoogte [des wandt s]. De geheele wand was 20 ellen hoog; maer de deuren , met den bovendorpel , befloegen vier ellen, een vijfde gedeelte van de hoogte des vertreks. 32. De twee deuren oock waren van olieachtige boomen , ende hy graveerde daer op graveeringen van Cherubim, ende van palmboomen, ende van opene bloemen, dewelcke hy met gout overtoogh : oock trock hy gout over de Cherubim, ende over de palmboomen, zoodat alles glinsterde van goud. 33. Ende alfoo maeckte ook hy aen de deure des Tempelsaen den ingangvan 't Heilige poften van olieachtige boomen : deze posten , te zamen met de deuren, maekten uyt het vierde deel der hoogte [van den wandt], dus vijf ellen. ' .VII. DEEL.  76 L KONINGEN. VL 34. Ende de twee deuren waren van dennenhout: de twee zijden der eener deure waren ommedraeyende, het waren beide gevouwen deuren, welke tot elkander toefloegen; gelijk de eene deur was, alfo waren ook de twee gegraveerde [zijden'] der andere deure ommedraeyende. 35. Ende hy graveerdefe met Cherubim, ende palmboomen , ende opene bloemen: dewelcke hy met gout overtoogh; gericht nae of gelegd op het uytgefnedene. 36. Daer na bouwede hy het binnenfle voorhof, het welk het naest aen den Tempel kwam, en gefchikt was voorde Priesteren, van drie rijgen gehouwene fleenen , ende een rij ge cederen balcken. De muur , die dit Voorhov omringde , fchijnt van drie rijen fteen op elkander geweest te zijn, en de balken, welke op deze muuren lagen, waren van cederenhout. En buiten dit alles waren de voorhoven des volks, met de kameren en gebouwen daer rondom, welke eene verbazenden omtrek aen 't geheele gebouw gaven. 37. In het vierde jaer van Salomons Regeering, wert de gront van het huys des HEEREN geleyt in da tweede maent Ziv: en wel , volgens 2 Kron. 3: 2. op den tweede dag dier maend, vallende , nae onze rekening, omtrend het midden van April. 38. Ende in het elfde jaer in de maent Bul, welcke is de achtfte maent , komende meest overeen met onze Oftober, was dit huys volmaeckt nae alle fijne ilucken, ende nae alle fijne behoorte: alfo heeft hy feven jaren en zes maenden daer aen gebouwt. — Evenwel zoo, dat het eene maend vroeger genoegzaem voltooid was, en bekwaem om ingewijd te worden: want de plechtige inwijing gefchiedde in de zevende maend, Kap. 8: a en <55- z Kron. 5: 3 en 7: 8, 9. HET  L KONINGEN. VII. 77 HET VII. KAPITTEL» Sdkmo bouwt Paleizen voor zich zelve en zijn huisgezin vs. 1 -12. Ook vervaerdigde hy de cieraden en de gereedfchappen van den Tempel vs. 13-51. ï. jy^Aer (a) aen fijn huys bouwde Salomo dertien jaer: ende hy volmaeckte fijn gantfche huys. Men denke hier aen een Paleis, het welk Salomo voor zich zeiven bouwde. Het fchijnt geheel onderfcheiden geweest te zijn, van dat cederen huis, het welk David gebouwd, en in het welk Salomo, als zijn opvolger, in het eerst gewoond had. Anders kan men het zoo begrijpen, dat Salomo dit cederen huis van David uitgebreid en verfraeid' hebbe. — Met dit werk was Salomo dertien jaren bezig, en derhalven zes jaren langer, dan met het bouwen van den Tempel. — Dit werd daerdoor veroorzaekt, dat al de voorraed voor den Tempel reeds van te vooren was toebereid; of omdat Salomo, met den Tempel , meerder fpoed maekte. Trouwens het gebod van God, zoowel als van zijnen Vader David, zal Salomo aengefpoord hebben, om, in het bouwen van den Tempel, allen mogelyken haest te maken. Althans de geheele tijd , geduurende welken Salomo , zoo aen den Tempel, als aen zijn eigen huis, bouwde, beliep in het geheel 20 jaren Kap. 9: 10 In dien tijd van dertien jaren volmaekte Salomo zijn ganfche huis. - Onder den naem van zijn ganfche huis worden ook die andere gebouwen begrepen, van welke in het vervolg gefproken wordt. _ Binnen dien tijd van dertien jaren bouwde Salomo niet alleen zijn Koninglyk Paleis , maer ook het huis des vouds Libanons vs. 2, en het huis voor Pharaos Dochter vs. 8 In alles drie prachtige gebouwen. 00 1 Kon. 9: 10. VII. DEEL.  ?8 I. K O N I N G E N. VII. 2. Hy bouwde oock het huys des wouts Libanons van hondert ellen of 176? voeten in fijne lengte, ende vijftigh ellen of 88i voeten in fijne breette' ende dertigh ellen of 53'voeten in fijne hoogte; op vier rijgen van cederen pilaren, ende cederen b'alcken op de pilaren. Dit huys des wouds Libanons was geheel onderfcheiden, van dat Koninglyk Paleis, het welk Salomo binnen Jerufalem had laten ftichten vs. 1. Maer wat voor een gebouw was dan het huis des wouds Libanons ? — Libanon was een vermaerde berg, ten Noorden van Kanaan, daer de arbeiders van Salomo, met die van Hiram, Koning van Tyrus, cederen gehouwen hadden. Hierom hebben fommigen gedacht , dat het huis des wouds Libanons eene buitenplaets geweest zy, welke Salomo, op den berg Libanon, had laten aenleggen. — Maer 'er is geen twyffel aen of dit huis des wouds Libanons was binnen Jerufalem , immens in de nabuurfchap van deze Stad: want in dit gebouw, liet Salomo de gouden fchilden van zijne trawanten plaetfen Kap. 10: 17, 21. 2 Kron. 9: IS, 16; deze fchilden werden naderhand wechgevoerd, door Sizak, den Koning van Egypte Kap. 14:26; en dit gefchiedde , in eenen togt, niet naer dan Libanon, maer tegen Jerufalem. Daerenboven wordt Jef. 22: 8. de overval der Asfyriers voorzegd, als een voorbode, van het gene Jerufalem , door de Babyloniers , zou worden aengedaen, in welke gevallen zy zien zouden naer de wapenen in het huis des wouds. Voeg 'er by, dat dit wapenhuis, ook nog na de wederkeering van Juda uit Babel, te Jerufalem, in de nabyheid van 's Konings huis, bekend was onder den naem van het wapenhuis Neh. 3: 19. Het huis des wouds Libanons fchijnt ons een buiten verblijv geweest te zijn , binnen of immers naby Jerufalem. De Chaldeer noemt het een huis van verkoeling. Waerom nu dit buiten verblijv het huis des wouds Libanons genaemd zy, is ten eenemael onzeker; waerfchijnlyk omdat het ftond in een ftreek, daer men cederen geplant had, welke van den Libanon waren overgebragt. Althans dit huis bouwde Salomo van eene aenmerklyke groo-  I. KONINGEN, VII. 70. groote. De lengte was 100, de breedte 50, en de hoogte 30 ellen; het was derhalven veel grooter dan het huis des HiEREB, te weten, gerekend zonder de voorhoven, gaenderijen en kameren , zijnde 40 ellen langer, en 30 ellen breeder maer de hoogte was dezelvde. — Het gebouw was gevestigd, op 4 rijgen van cederen pylaren, van welke noch de hoogte, noch de dikte , noch het getal bepaeld word. Uit vs. 3 evenwel fchijnt men te mogen befluiten, dat'er 15 pylaren waren, in elk eene rijge, derhalven 60 in het geheel. Op deze pylaren waren cederen balken , tvaerdoor dezelve, in de lengte, en in de breedte, aen elkander waren vastgehecht. 3. Ende het was bedeckt met een vloer van ceder liggende vanboven op de ribben of balken, die opvijf ende veertigh pilaren waren, waervan 'er vijftien in eene rijge ftonden. Dit fchijnt aen te duiden, dat 'er op de eerfte verdieping, welke door vier rijen pylaers onderfteund was, eene tweede verdieping gebouwd was, welke op drie rijen pylaers rustte, en dat de vloeren, op de beide verdiepingen, met cederen planken belegd waren. 4. Het ganfche gebouw, dit verftaet zich van zelvs, was rondom van muuren omgeven, en buiten allen twijffel waren 'er ook binnen - muuren, om onderfcheiden vertrekken te maken. Daer waren drie rijgen van uitlichten of venfters, eene in de onderfte, eene in de middenfte, en eene in de derde verdieping, waerop het dak fteunde: dat de eene venfter was over de andere venfter, de venfters kwamen juist tegen over elkander, gelijk in wel geordende gebouwen gebruikelyk is. Zy waren in drie orderen : in de drie verdiepingen, net onder malkander. , 5- Oock waren alle de deuren, ende de poften of de ftijlen der deurkozijnen vierkantigh. Alle waren zy van [eenderley~] uitlicht , of maekfel en gedaente • ende venfter was tegen over venfter , of liever de fnijding of opening der deuren was mede lijnrecht tegen over elkander, in drie orderen of verdiepingen, zoodat 'er eene zeer juiste en nauwkeurige evenredigheid , in dit gebouw, was waergenomen. VII. DEEU  %o I. KONINGEN VII. 6. Daer na maeckte hy een voorhuys van pilaren. Men denke aen eene groote gaendery , die tot een voorportael voor dit zomerhuis diende. Dit voorportael was van drie zijden open, zonder ringmuuren, en derhalven ook zonder deuren en venfters , enkel op pylaren rustende. Dit voorportael was van eene aenmerkelyke ruimte ; vijftigh ellen was zijne lengte, aen die zijde, welke langs de breedte van het huis ftrekte. Deze lengte was, even als de breedte van het huis, van 50 ellen; ende dertigh ellen fijne breette. De breedte van dit Voorhof, waerdoor het voorwaerds voor het gebouw uitflak, was 30 ellen, zoodat nu de lengte van het huis, met dit voorportael te zamen, 130 ellen of 22of voeten beliep: ende het gemelde voorhuys was tegen over die pylaren, welke tot het huis zelve behoorden; ende de pilaren met de dicke balcken, waerdoor de pylaren van dit voorhuis gehecht waren , waren tegens over defelve pylaren van het huis, zoodat 'er eene juiste evenredigheid plaets hadde , tusfehen dit voorportael en het huis zelve. Wijders /preekt de Gefchiedfchrijver van het gene Salomo, ter verfrajing van zijn Paleis, ombouwde. 7. Oock maeckte hy een voorhuys voor den throon , alwaer hy richtede, tot een voorhuys des gerichtes, dat met ceder bedeckt was, van vloer tot vloer. Salomo bereidde eene overdekte plaets , tot de openbare Gericht- oeffening. In dit vertrek was de Throon geplaetst, waervanwy, in het vervolg, de befchrijving vinden zullen Kap. 10: 18-20. Het zy dat het volk, te vooren, in de open lucht had geftaen, wanneer het ten gerichte kwam, het zy dat de voorige plaets nu , om den grooten toeloop van het volk , te eng ware. — Dit Foorhuis des gerichts was bedekt met ceder, van vloer tot vloer. Dit kan zien, of op den grond en de zoldering, of op de trapsgewijze verhevenheden, die welligt in dit voorhuis waren, boven welke dan nog de Throon zelvs, met zes trappen opgaende, verheven was. 8. Ende  1. KONINGEN. Vlf. 8t 8. Ende [aen'J fijn huys, alwaer hy woonde, was een ander voorhof inwaerder dan dat voorhuys, 't welck den felven wercke gelijck was. Het is bedenkelyk, of hier gefproken worde van iets, het welk Salomo van nieuws maekte , dan van iets, he,t welk 'er reeds te vooren geweest was. — Het Paleis, waerih , Salomo woonde, was wel eenigzins voorzien van een Voorv huis. Er was een Voorhov, beftaende uiteen groot plein, met gaenderyen omgeven , waerin zich 's Konings bedienden, tot de gewoone hovhouding, zullen onthouden hebben. Dit Voorhov was zoodanig gefteld, dat het kwam, tusfehen het Paleis van Salomo, het gene waerfchijnlyk dat cederenhuis was , het welk David , door Hirams knechten , had laten timmeren, en tusfehen het voorhuis des Gerichts. Nu had men eerst een Voorhov , het welk 2 Kon. 20: 4. het middenfte Voorhov fchijnt genaemd te worden; en daerna, meer buitenwaerds, het Voorhuis des Gerichts, zijnde een Voorportael, dat Op pylaren rustte. Dus had het Paleis twee voorhuizen , waervan het een door David , en het ander door Salomo gebouwd was. Ten ware Salomo deze beide aen zijn Paleis had aengetimmerd. Wijders bouwde Salomo een afzonderlek huis, voor zijne Ge* malinj de dochter van Pharao vs. 81'. Oock maeckte hy Voor de dochter Pharaos, (i) die Salomo [ten -wijve] genomen hadde, een huys , dien voorhuyfe gelijck. Het verblijv der Koninginne was in Davids Stad, dat is op den berg Sion Kap. 3: 1. Maer Salomo bouwde vervolgens een afzonderlyk getimmerte tot haer verblijv , het welk waerfchijnlyk aen zijn Paleis was vastgehecht. — Dit getimmerte voor des Konings Gemalinne was dien voorhuize des Gerichts gelijk. Dit geevt niet te kennen, dat het getimmerte , voor Pharaos dochter , enkel op pylaren zoude I gerust, en flechts een voorportael uitgemaekt hebben,- maer (*) 1 Kón. 3: t. VII. DEEL. F  82 I. KONINGEN. VII. dat het, met even zoo veel kunst en fraeiheid, gemaekt was, als het gemelde voorhuis; en een zekere evenredigheid van grootte en fchikking daermede had. 9. Alle defe dingen, alle die gebouwen, van welke in het voorige gefproken is , waren gemaekt van koftelicke marmer-fteenen, uit het gebergte nae de juiste maten gehouwen, van binnen , ende van buyten metter zage gezaegt, en, door veiling, glad gemaekt, zoo dat de buiten- en binnen - zijden even fierlyk en effen waren ; ende dat cierlyke en evenredige had overal plaets, van den grontflagh tot aen den top, zelvs tot aen de neutfteenen een palme breet, dat is tot aen de kroonfteenen , ' die, als neut of dekfteenen , op het boveneinde der muuren lagen , en een hand breed overftaken : ende zoodanig zagen 'er alle de gebouwen van buyten uit, van den Tempel af tot aen het groote voorhof toe. 10. Alles , Het welk Salomo bouwde , was oock gegrontveft met koftelicke fteenen, groote fteenen ; met fteenen van tien ellen, ende fteenen van acht ellen. De grondvesten beftonden uit zeer zware blokken van het kostbaerfte marmer, ter groote van 10 en 8 ellen in het vierkant. Te weten, de onderfle laeg fteenen was van 10 , en de tweede van 8 ellen , waerdoor zy op elkander in het verband flooten, om vast werk te maken. 11. Ende boven op die twee lagen van koftelicke marmer-fteenen, die tot eenen grondflag dienden, waren wanden opgehaeld, mede uit kostbare marmerfteenen, nae de winckelmaten gehouwen, ende cederen waren 'er gebruikt tot balken en ribben , als ook om de muuren van binnen te bekleeden. 12. Ende het groote voorhof, het welk het geheele Paleis van Salomo omringde, was rontom van drie rijgen gehouwene fteenen; 'er was een muur of borstweering rondsom dit voorhof, van drie op elkander liggende ryen fteenen, ter hoogte van 4 of 5 voeten , zoodat men over deze borstweering konde heenzien; voords was deze fteenen borstweering van boven bedekt; met eene rijge van cederen bakken: So was 't met den binnenften voor-  t KONINGEN. Vil 83 Voorhof van het huys des HEEREN , anders genaemd het Voorhov der Priesteren; dit was ook met zulken muur omgeven Kap. 6: 36; ende zoo was het ook gelegen met het voorhuys van dat huys, het welk Salomo, tot zijn Koninglyk Paleis, gefchikt had, Omtrent alle deze gebouwen, welke Salomo getimmerd heeft, hebten wy het volgende op te merken. ï. Dat het bericht zeer kort en algemeen zy , het welk ons, door den gewijden Schryver, van de gebouwen en de bouworde, wordt opgegeven. — Dit kan gefchied zijn , omdat de opfteller fchreev voor zulke menfchen, die deze gebouwen met hunne oogen zagen, of van anderen, nopens derzelver gefteldheid, genoegzame berichten ontvangen hadden. II. Om deze zaken volledig te begrijpen , zou dit korte bericht moeten aengevuld worden, of uit andere Schrijveren , of uit de regelen der bouwkunde. — Berichten van andere Schryveren ontbreken ons, alleen vindt men iets by josephus Antiq. Jud. 1. 8. c. 2. Maer het bericht van Jofephus is zoo verward, dat het verhael van den gewijden Schryver daerdoor veel eer zoude verdonkerd worden. — Wat de regelen der bouworde aengaetdaerin ben ik niet bedreven genoeg, om uit dezelve dit korte verhael aen te vullen. Ook zijn de fchikkingen der gener, die over dit ftuk met opzet gedacht hebben, zeer enderfcheiden; zoodat men ten laetften hoe langer hoe onzekerer worde, vooral omdat fommigen zich wel eens de vryheid aenmatigen, om niet zoo zeer den Bybeltext te volgen , die wel denzelven, nae eigene denkbeelden te verbeteren , om dus doende het verbeelde gebouw te volmaken. Men zal het my derhalven ten goede hóuden* dat ik , omtrent deze gebouwen, niets meer weet te zeggen, dan dit algemeene - dat het by uitnemendheid grootfche ge^ bouwen waren; dat Salomo 'er niets aen gefpaerd hebbe, het welk tot cieraed en luister ftrekken konde ; dat VII. DEET-. Y 2  8+ I. KONINGEN. VII. in alles de grootfte regelmatigheid, en juiste evenredigheid, hebbe plaets gehad; kortom, dat ze op de voortrefIykfte wijze beandwoordden aen den fmaek dier tijden. III. Alleenlyk hebben wy 'er nog by te voegen , dat de Gefchiedfchryver, in dit korte bericht, ten oogmerke had, om eenige merkwaerdige proeven op te geven, van Salomons wijsheid en rijkdom, welke, in deze gebouwen, allerblijkbaerst waren. In het overige van dit Kapittel vs. 13-51- vinden w* dt fieraden en gereedfcliappen van den Tempel opgegeven, welke Salomo vervaerdigd heeft. 13. Ende de Koningh Salomo voorzag zich. van eenen bekwamen werkmeester, om de gereedfchappen en fieraden van den Tempel te vervaerdigen. Ten dien einde fondt hy henen, of hy had, by den aenvang van zijn werk, henen gezonden, naer den Koning van Tyrus, ende met toeftemming van dezen Vorst liet of had hy eenen zekeren kunstenaer, met name (c) Hiram, een naemgenoot van den Koning, van Tyrus laten halen. 14 Deze Hiram was, van 's moeders zijde, van Joodfche afkomst; want Hy was eener weduwe-vrouwen foon welke weduw oorfprongelyk was uyt den ltam van Naphtali, ende fijn vader was een man van Tyrus geweeft, en een zeer vermaerd koperwercker of geelgieter: die Hiram was een groot kunstenaer, naerdien hy (d) vervult was met wijfheyt, ende met verftant, ende met wetenfchap , om alle werck in't koper te maken, als mede, om in goud, zuver, purper, karmozijn, en graveeringen te werken, 2 Kron. 2:13,14. Defe quam tot den Koningh Salomo, en werd daertoe door den Koning van Tyrus naer Jerufalem gezonden, ende, tot Salomo gekomen zijnde, maeckte hy al lijn werck. Deze befchrijving van Hiram verfchilt eemgermate van die, CO 2 Chron. 2: 15. CO Exod. JI. $.  I. KONINGEN. VIJ. 85 die, welke wy vinden 2 Kron. 2: 13, 14. In de laetst genoemde plaets wordt zijn naem nader uitgedrukt als Huram Abt, maer'er wordt bygevoegd, dat zijne Moeder, uit de ftamme dan, oorfprongelyk ware, daer zy, volgens onzen Schryver, tot Naphtali behoorde. — Men kan de fchijnitrijdigheid, op tweederlei wijs, wech' nemen; of zoo, dat de Moeder van Hiram, beide uit Dan en Naphtali, oorfprongelyk ware , uit de eerste ftam van moeders, en uit de tweede van vaders zijde; of, dat 'er, in het ervdeel van Naphtali, eene Stad gelegen ware, die door de Daniten was veroverd, toen zy Lais heette, en door hen Dan vernoemd was, Jof. 19: 47. zoodat Hirams moeder geboortig ware van de Stad Dan, gelegen in het ervdeel van Naphtali. 15. Deze Hiram vervaerdigde voor Salomo de gereedfchappen van den Tempel, welke ongemeen kunstig en kostbaer waren : Want hy vormde (e) twee koperen pilaren of hoogopgaende zuilen. Deze pilaren waren gegooten van koper, en hol van binnen, ter dikte van vier vingeren vs. 46. en Jer. 52: 21. de hoogte des eenen pilaers was achttien ellen , ende wat den omtrek aenging, een draet van twaelf ellen omvingh denzelven, en ook den andéren pilaer. Deze pylaren dienen wy wat nader te befchouwen. In alle pylaren pleegt men drie hoofdverdeelingen te onderfcheiden: de zuil of de fchacht zelve; de Pedeftal of het voetftuk, waerop de zuil rust; en het Kapiteel of hoofdgeftel, het welk den zuil bedekt. — Elk van deze drie hoofddeelen heeft wederom verfcheidene mindere deelen, waer aen de Bouwkundigen onderfcheidene namen geven. — Aen dit alles werden verfcheidene cieraden toegevoegd, naer de verfchillende bouwordens, welke men by de Grieken en Romeinen volgde, als de Toskaenfche, Dorifche, Jonifche, Corinthifche, en de zaemgeftelde of Romeinfche. /*' ' • ïffv : » (O 2 Kon. 25: 16, 17. Jer. 52: 21. VII. DEEL. F 3  86 L KONINGEN. VII. De pylaren, van welke hier gefproken wordt, dienden niet, om eenig gebouw te onderfchragen, maer om in de open lucht te ftaen; en , uit het gene van derzelver gefteldheid wordt aengeteekend, blijkt het genoegzaem, dat dezelve niet kunnen afgemeten worden, nae een van de vijf opgenoemde bouwordens der ouden. Omtrent de hoogte dezer pylaren rijst eene bedenking. Hier wordt dezelve bepaeld op 18 ellen, zoo ook 2 Kon. 25: 17. en Jer. 52: 21, maer 2 Chron. 3: 15. lezen wy, dat Salomo twee pylaren gemaekt hebbe van 35 ellen in de lengte. — Hoe is dit overeen te brengen ? — Zeer wel. — In de laetstgenoemde plaets, wordt, van de hoogte der beide pylaren te zamen genomen , gefproken. Elk van deze pylaren zal, wat de zuilen of fchachten aengong, zonder het hoofdgeftel en het voetftuk, 17! ellen langte gehad hebben, en dus beide te zamen 35 ellen. — Maer de hoogte der zuilen wordt hier op 18 en niet op 17] ellen begroot. Het is zoo. Elk een ftuk gegooten koper, tot een zuil gefchikt, zal 18 ellen of 31! voeten, lang geweest zijn, maer men zag 'er flechts 171 el van , omdat elk een zuil i el diep in hef voetftuk indaelde, om des te meer vastigheid te hebben. Wat de dikte aengaet; een draed van 12 ellen omving den anderen pylaer. Dit moet van eiken pylaer verftaen worden. Hier fchijnt eene uitlating plaets te hebben; althans de Chaldeeuwfche Uitbreider, en ook fommige Griekfche affchrivten, hebben, een fnoer van 12 ellen omving se, en zoo maekte hy ook de andere. Jer. 52: 21. ftaet duidelyk een draed van 12 ellen omving hem. — Was nu de omtrek van elk een zuil 12 ellen, of 2ii voeten, en ftaet de omtrek tot den üoonneter , de Peripherie tot den Diameter, als 22 tot 7 , dan was de dikte van elk een zuil vry naby 4 - ellen of ói voeten over 't kruis. Op deze zuilen waren zeer kunstige Kapiteelen of Hoofdgeftellen. 16. Hy maeckte oock twee capiteelen, van gegoten koper , om op de hoofden der pilaren te fetten:- vijf ellen was de hoogte des eenen capiteels, ende vijf ellen de hoogte des anderen capiteels. Hier  L KONINGEN. VII. 87 Hier ontmoeten wy wederom eene nieuwe zwarigheid. De hoogte der Kapiteelen vinden wy hier bepaeld op 5 ellen. Zoo vind men het ook 2 Kron 3: i5b. Jer. 52:22. Maer in het volgende iode vers wordt gezegd, dat deze Kapiteelen flechts 4, en 2 Kon. 25: 7. dat zy niet meer dan 3 ellen hoog waren, m Dan deze fchijnftrijdigheid laet zich zeer wel vereffenen. Te weten, het woord Kapiteel wordt, in onderfcheidene beteekenisfen, genomen; of in eenen ruimen zin, voor het geheele bovenftuk, of in eenen engeren zin, voor het een of ander aenmerkelyk gedeelte daervan. — Men begrijpt de zaek, op volgende wijs. De eigenlyk gezegde Kapiteelen, of bollen, gelijk zy 2 Kron. 4: 12. genaemd worden, konden niet meer dan 3 ellen halen, volgens 2 Kon. 25: 7; maer wanneer men 'er de granaet ■ appelen byvoegt, beliepen zy 4 ellen, gelijk zy daerop in het volgende i9de vers gerekend worden. Het verdere lovwerk befloeg nog ééne elle, zoodat de geheele Kapiteelen, alles zamen genomen, 5 ellen hoog waren dus de geheele pilaer, van het voetftuk af 22I ellen of omtrend 40 voeten. 17. De netten waren van nettenwerck , de bandekens van ketenwerck voor de capiteelen, die op het hooft der pilaren waren: feven waren voor het eene capiteel, ende feven voor het andere capiteel. Het onderfte gedeelte van het Kapiteel, of kroonwerk, beftond uit twee bollen vs. 41, en 2 Kron. 4: 12. Deze bollen waren van buiten, met een luchtig werk, het welk zich als een net vertoonde, omgeven. Om dit netwerk waren wederom bandekens gefpannen van ketenwerk , welke aen en door dit netwerk, op en nederwaerds, of liever uit en inwaerds, konden worden vastgemaekt. Zeven zulke bandekens, met fchakels van ketenwerk, waren 'er voor het eene, en zeven voor ■het andere Kapiteel. 18. So , als voorheen gezegd is , maeckte hy de pi'aren , wat de zuilen of fchachten aengaet; maer ten aenzien van het Hoofdgeftel hadden nog de volgende byzonderheden plaets: mitfgaders of vervolgens waren 'er twee VIL deel. F 4  88 I, KONINGEN. VII, rijgen van granaet - appelen (vergel. vs, 20.) rontom over het eene net. Op de bovenzijde der gemelde bollen , was een platte en rondom uitftekende ring gelegd, en daeraen waren, door banden van ketenwerk, de twee rijgen granaet - appelen vastgemaekt. Dit werk was gefchikt, om dat gedeelte van de capiteelen, die boven het hooft der granaet-appelen waren, te bedecken; alfoo dede hy oock aen het andere capiteel van den tweeden Pylaer. 19. Ende de capiteelen , dewelcke waren op het hooft der pilaren, die gedeeltens der kroonftukken, die boven het netwerk uitkwamen , waren van leliewerek. Deze pylaren waren geplaetst in of by 't VOOrhuys van den Tempel. Het gemelde Lelieswijze kroonwerk was van vier ellen over het kruis. 20. De capiteelen nu , te weten dat Lelieswijze kroonwerk, waervan zoo even gefproken is, waren op de twee pilaren, zonder dat het nogtans den fchacht der pylaren onmiddelyk raekte: want het rustte op het onderfte gedeelte van het Hoofdgeftel, beftaende in een bol, met netwerk omgeven, en met platte uitftekende platen bedekt, die buiksgewijs uitftaken. ' Ja daer boven kwamen de gemelde gedeeltens der Kapiteelen tegen over den buyck, dewelcke was nevens of over het net: die uitftekende buik bedekte de bovenzijde van het net; en diende tot een bekleedend voetftuk, voor het daerop rustende leliesgewijze bovengedeelte van het Kapiteel, Ende twee hondert granaet-appelen waren in rijgen rontom aen het netwerk , hangende , met ketenen , aen de platte ringen, die boven het netwerk waren. Zulke fierlyke kunstdakken maekte hy niet alleen over het eene, maer [oock'] over het andere capiteel. 2i. Daer na rechtede hy de pilaren op in, dat is by den ingang van het voorhuys des Tempels: end§ den rechteren pilaer opgerecht hebbende, fo naemde hy fijnen name Jachin , ende den flinckeren pilaer opgerecht hebbende, fo naemde hy fijnen name Boaz f vergel. 2 Kron. 3: 15-r7-) Den  ï, KONINGEN. VII. 8i> Den pylaer aan de rechtehand noemde Salomo Jachin. Deze naem koomt van een werkwoord, het welk zitten, of blijven op ééne plaets, aenduidt, Jachin beteekent Hy zal Zitten; deze benaming floot derhalven eene geloovige verwachting in zich, dat de heer , in den Tempel, met zijne Godlyke inwooning , beftendig blijven zoude. — De andere pylaer aen de flinkehand werd Boaz genoemd, te kennen gevende : in Hem is mijne Jlerkte. Salomo verklaerde er mede, dat hy al zijn heil van den heer verwachtte, 22. Ende op het hooft der pilaren was het gemelde leliewerck: dit maekte het bcvenfte gedeelte uit van het Kapiteel; alfo wert het werck der pilaren volmaeckt, door 'er het leliewerk op te plaetfen. Van het voetftuk wordt in het geheel geene melding gemaekt. Dit fchijnt daerom te gefchieden , omdat hier alleen het werk van Hiram wordt opgegeven, het welk hy van koper gemaekt had, De Pedeftal zal van fteen geweest zijn, zoo dat de zuil of fchacht 'er I el indaelde. — Mogelyk ging men, tot het Voorhov van den Tempel, met trappen op, zoodat de bovenfte trap hoog genoeg ware, om, tot een voetftuk voor de pylaren, te dienen, By deze wee pylaren moeten wy nog eens een weinig Jliljlaen. Wy zullen alles tot twee hoofd -aenmerkingen brengen. De eene betreft de befchrijving, en de andere het gebruik van deze Pylaren. J. De befchrijving , welke wy in de Heilige Schrüvt van deze pylaren vinden, is zeer uitvoerig, en 'er wordt, op verfcheidene plaetfen , van gefproken. By gelegenheid van derzelver oprichting i Kon. 7. a Kron, 3: 15. en 4: ia, 13. By gelegenheid der verwoesting van ,den Tempel, toen deze pylaren afgebroken en naer Babel gevoerd zijn 2 Kon. 25: 7. Jer. 52: 21-23. Doch de befchrijving wordt, op die onderfcheidene plaetfen , zeer verfchülendlyk opgegeven. — Dan. wy hebben reeds, in het voorbygaen, aengetoond, dat deze VII. DEEL, F 5  po I. KONINGEN. VII. fchijnftrijdigheden zeer gevoegzaem kunnen worden wechgenomen. Dan, met dit alles, blijven 'er nog verfcheiden duisterheden overig. Hier over zal niemand zich, met reden , verwonderen kunnen , omdat wy niets weten van de bouwkunde, welke, in Salomos tijden, gebruikelyk was. Het oudfte blijk, het welk men, over de Bouwkunde der ouden heeft; is in de tien boeken van Vitruarius, die weinig jaren voor Christus geboorte, onder Julius Cajfar en Augustus, gebloeid heeft; en dus byna duizend jaren later dan Salomo leevde. Hiervan daen Is het, dat de Uitleggers verfcheidene onderftellingen , ter verklaring, hebben aengenomen. Ook hebben zy het geheele zamenftel, op zeer verfchillende wijzen , begrepen. Hieruit zijn weder zoo vele onderfcheidene teekenfchetfen en printverbeeldingen voortgekomen , dat men, in plaets van 'er licht uit te ontvangen , daerdoor hoe langs hoe meer in het duistere geraekt. Met die bevatting, welke wy, in onze uitbreiding, hebben opgegeven , koomt het gene josephus van deze pylaren zegt, vry naby overeen. „ Hy maekte twee ko„ peren kolommen, vier vingeren dik, en agttien ellen „ hoog, hebbende den omloop van twaelv ellen. Hier „ ftonden gegotene knoppen boven op, nae de gedaente „ als leliën, vijf ellen hoog, om dewelke twee koperen kransfen gingen, die de leliën bedekten; hangende we„ derzijds twee Festoenen van granaet-appelen , twee „ honderd in getal, II, Maer tot wat gebruik dienden deze pylaren? ;— Het fpreekt van zelvs, dat zy niet gefchikt waren, tot onderfteuning van het gebouw, maer tot cieraed en leering. Alle de Uitleggers fremmen daerin overeen, met onze geëerde Randfchrijveren, dat de namen, welke Salomo, aen deze pylaren gav , van eene geestelyke beduidenis waren. De eerste pylaer heete Jachin. dat is Hy zal Wijven; der-  h KONINGEN. VII. 91 derhalven was deze pylaer een fprekend vertoog van Gods waerheid en trouw, welke Hy houdt tot in de eeuwigheid. De andere heette Boaz, dat is in Hem is jlerkte, en daerdoor werd de heer vertoond, in zijne oneindige alge. noegzaemheid, zoo als Hy voor allen, die tot hem toevlucht nemen, de God der fterkte is. •»» De pylaren derhalven waren 'in het algemeen gefchikt, om allen , die het Heiligdom intraden , zoo Priesters, als gemeene Israëliten, die groote waerheden te herinneren. Vraegt men , wat de byzonderheden aenwijzen ? — Wy antwoorden, dat wy niet beflisfchen durven, of wy den letterlyken zin volkomen getroffen hebben; en, zoo lang dit niet vast ftaet, is men te onzeker, om daerop eenen geestelyken zin te bouwen. Ondertusfchen zou men in bedenking geven kunnen, of niet wel de richting van het Hoofdcieraed daer henen gefchikt ware, om, door het geklank der Granaet-appelen, wanneer derzelver afhangende Festonnen, door den wind, van welke zijde die ook waeide, tegen het netwerk der pylaren raekten, hun, die in het voorhov verkeerden, geduurig toe te roepen. „ In God is fterkte, neemt tot Hem de toevlucht; en Hy „ zal het bevestigen, Hy zal zijn woord ja en Amen ma„ ken." — Een aengenaem beeld van de dienaren des woords , vooral onder den dag van het Nieuwe Testament. Misfchien wordt hierop gezinfpeeld Pf. 89: 16, het gene men anders afleidt van de zilveren trompetten, doch ook zonderling voegt, op het geklank dezer klinkende Kapiteelen. — De geopende leliekroon, op het hoofd der pylaren, kon dienen , om Israël op te leiden, tot de opening en verheffing des gemoeds voor en tot den heer, om, uit en door Hem, de vervulling met zijn goed, en de bevestiging zijner belovten te verwachten. 23. Voorder maeckte (ƒ) hy, te weten de Tyriffche kunstenaer Hiram , de gegotene zee: zijnde een groot watervat, uit koper gegoten, een zee genoemd wegens (f) 2 Chr. 4: 2. Jer. 52: 20. VII. DEEL.  92 I. KONINGEN. VII. de ongemeene grootte: van tien ellen was fy, in haren doormeter of diameter; van haren eenen rant, tot haren anderen rant, rontom ront, zoo dat zy op alle plaetfen evenwijdig, en tien ellen of 171 voeten wijd was over het kruis; ende van vijf ellen was zy in hare hoogte, van den bodem tot aen den rand , zoodat zy eene groote hoeveelheid van water bevatten konde, ende een meet- fnoer van dertigh ellen omvinghfe rontom, zoodat de omtrek van de binnen zijde 30 ellen of 53 voeten befloeg. Maer, zal men zeggen, dit koomt niet overeen, met de bekende evenredigheid. Indien de Diameter van dit vat wag van 10 ellen, dan moet de omtrek niet van 30, maer van 31 ï ellen geweest zijn; want de Diameter ftaet, tot de Peripherie, niet als 1 tot 3, maer als 7 t* 22- — Hierop antwoorden wy. I. Dat deze bedenking fteunt op die onderftelling, dat de binnen' rand van dit vat eene cirkelronde gedaente had, in welke alle de puntten der peripherie even ver zijn van het middelpunt. — Indien dit het geval geweest is, dan heeft onze Gefchiedfchrijver, gelijk meermalen gèbruikelyk is, zich alleenlyk by het ronde getal van 30 bepaeld, of zoo de peripherie net 30 ellen was, verfchilde de Diameter zoo weinig van 10 ellen, dat het niet eens noodig fcheen, dat verfchil te noemen : want, volgens de opgegeven evenredigheid, maekt eene peripherie van 30 ellen een Diameter van •£ ellen. Voeg 'er by, dat de juiste nauwkeurigheid van meetkundige uitrekeningen hier minder kan verwacht worden, omdat Archiinedes, die het eerst de gemelde evenredigheid uitvond, omtrent 8 jaren ta Salomo geleevd heeft. II. Dan het is eene loutere veronderftelling, dat deze ko' peren zee van eene cidtelronde gedaente ware. — Het tegendeel zou men, uit de befchrijving zelve, mogen befluiten; naedien een Middellijn van 10 ellen, in evenredigheid tot den omtrek van 30 ellen, ons niet brengt tot de gedaente van een cirkelrond, maer tot een zeshoek. Deze bevatting ftrookt ook ongemeen wel met vs. 26; al-  I. KONINGEN. VII. 93 alwaer de rand befchreven wordt , als het werk eenes bekers , of van eene leliebloem , die ook zesbladig is en naer buiten omgebogen. Elk begrijpt ook van zelvs, dat dit veel cierlyker gedaente gav, dan een ronde kom, die van den bodem tot den rand rechtftandig had opgeloopen. 24. Ende onder haren rant waren knoppen , zekere uitftekende verhevenheden , die het hoofd en het gelaet van runderen vertoonden 2 Kron. 4: 3. Deze runderhoofden, knopgewijs uitftekende, waren defelve koperen zee (g) rontom omcingelende , doch beneden den rand; tiene zulke runderhoofden waren 'er in eene elle, in alles 300, omringende of liever doorborende die zee rontom; te weten die runderhoofden waren in het midden doorboord, om tot kranen te dienen: twee rijgen deler knoppen waren 'er onder den rand. Deze waren 'er niet naderhand in gewerkt; maer in hare gietinge gegoten , zoo veel de openingen betrof, in welke naderhand de kranen geplaetst werden. 25. Het voetftuk van deze koperen zee was zeer merkwaerdig. Sy ftont op twaelf beelden, die de gedaente hadden van volkomen runderen , welke, met hunne koppen , naer vier zijden gekeerd waren, drie aen elk eene zijde. Drie waren 'er fiende nae het noorden, ende drie fiende nae het wellen, ende drie fiende nae het zuyden, ende drie fiende nae het ooften, ende de zee was boven op defelve : ende alle hare achterdeelen waren in of binnenwaerts onder de koperen zee. 26. Hare dickte nu , de dikte namelyk van het koperen vat zelve, was een hantbreet, ende de vorming van hare rant was als het werck van den rant eens i bekers, [ofte] eener leliebloeme: de rand ging niet loodrecht op, maer zy was naer buiten omgebogen, gelijk een lelie zich even buitenwaerds omkrult; voor het overige inaekte de rand een zeshoek uit, gelijk eene lelie zes Maden heeft. Sy hieldt twee duyfent Bath waters. Q) 2 Chr. 4: j. VIL DEEL,  94 I. KONINGEN. VIL Hier ontmoeten wy Weder eene fchijnjlrijdigheid met 2 Chron. 4: 5» Hier wordt gezegd, dat de koperen zee 2000 Bath, maer 2 Chron. 4: 5. dat zy 3000 Bath bevatten konde. — Eene zeer gegronde aenmerking van onze Kantteekenaers zal de zwarigheid geheel en al wechnemen: dat 'er gewoonlyk 2000 Bath water, in deze koperen zee, gedaen werd, maer dat dezelve des noods 3000 Bath bevatten konde, wanneer zy, tot den rand toe, werd vol gedaen. Zelvs leidt 'er ons da fchikking der oorfprongelyke woorden 2 Kron. 4: 5. toe , om aen zulk eene hoeveelheid van water te denken, als de koperen zee maer met mogelykheid bevatten konde, wanneer zy tot het uiterfte van den rand gevuld werd. De 2000 Bath maekten ruim 240, en 3000 Bath ruim 360 Oxhoofden water uit. — Dit verbazend groot watervat van gegoten koper was dus een kunstftuk waervan geen weergae bekend is. Wijders kan mén , omtrent deze koperen zee, verfcheidene vragen doen. A. Hoe kwam het water, in deze gegoten zee ? ->- Oulings werd het water, door de Gibeoniten, in het waschvat gedragen Jof. 9: 27, Doch de Jooden willen, dat het zelve, zedert den Tempelbouw, uit de fonteine Etham, daerin geleid wierde, door de beenen en voeten der runderen , die zy meenen , dat hol waren , of door een voetftuk, waerop de zee zelf in 't midden rustte. Maer hiervan bericht ons de Heilige Schrivt niets. B. Hoe vloeide het water, uit deze koperen zee? — Daeïtoe dienden de knoppen, in de gedaente van runderhoofden , die doorboord waren, en uit welke men, met kranen > zal getapt hebben, ten ware dat zy altijd openftonden. C. Waer bleev het uitvloejend water? — De Jooden berichten ons, dat 'er een fteenen bak was, waerin de koperen runderen , die de gegoten zee als op hunne fchovten droegen, geplaetst waren , met dit oogmerk , dat het water zich in dien bak ontlasten zoude. — De Heilige Schrijver zegt hier niets van; dan men moet wel in het oog  I. KONINGEN. VII. 9S oog houden, dat hy niet voornemens ware, eene nauwkeurige befchrijving te geven van den Tempel en alle deszelvs gereedfchappen, maer zich alleen bepaelde tot de koperen cieraden , welke Hiram vervaerdigd had. — Voords is het waerfchijnlyk, dat 'er onderaerdfche rioelen en goten zijn geweest; waerdoor het water, uit dezen fleenen bak, zoo wel als het bloed der offerdieren, heeft kunnen wechloopen. D. Tot wat gebruik was dit water der koperen zee ? — Het diende, even als dat van het waschvat in den Tabernakel, voor de Priesteren, om dagelyks hunne handen en voeten te wasfchen, Exod. 30: 18-21. 27. Hiram heeft nog al meer gereedfchappen vervaerdigd. Hy maeckte oock tien koperen {tellingen, welke' gefchikt waren, om op dezelve tien waschvaten te plaetfen. Deze Hellingen waren vierkant: van vier ellen of ruim 7 voeten, was de lengte eener flellinge, ende van vier ellen hare breette , ende van drie ellen of ruim s voeten, hare hoogte. Men moet derhalven deze Hellingen befchouwen , als vierkante koperen kasfen , die van binnen hol waren. 28. Ende dit was het werck der flellinge. Alle de Hellingen hadden de volgende gedaente : fy hadden lijften of hoepels rondsom het werk van buiten; ende de lijften of hoepels waren tuffchen kranfTen , dat is kepen of groeven. In deze kepen flooten de hoepels, om niet aftefchuiven. 29. Ende op de lijften, die tuffchen de kranfTen waren, op de gemelde koperen hoepels waren leeuwen runderen, ende Cherubim zeer kunstig gegraveerd \ ende op de kranfTen of hoepels was een voet of eenfleunfel, boven henen, om het opfpringen naer boven te beletten : ende onder de gemelde hoepelen , waerop leeuwen gegraveerd waren, met Cherubim, ende runderen, dat is op de opene plaetfen, tusfehen die hoepelen, waren byvoegfelen en cieraden van uytgereckt werck' 30. Ende eene ftellinge hadde vier koperen raderen, door middel van welke deze watervaten van de VII. DEEL.  96 I. KONINGEN. VIL eene plaets naer de andere konden vervoerd worden, ende koperen platen of üitfteekzels, die tot asfen voor de gemelde wielen dienden; ende hare vier hoecken hadden fchouderen, aen de vier hoeken van elk een ftelling waren verhevenheden geplaetst, om tot fteunfels te dienen; onder het wafchvat waren defe gegotene fchouderen ter zijde van yeders byvoegfelen. Gelijk ieder dezer Hellingen gefchikt was, om een waschvat te dragen , zoo had elk ook gegooten fchouders aen de vier zijden , om het waschvat te onderfchragen. 31. Ende de mont daer van, van het waschvat namelyk, was van binnen den krans. Het waschvat was binnen de ftelling geplaetst, die van buiten met kranfen en hoepels omgeven was, ende ftak daer boven uit ter hoogte van eene elle. Op elk eene ftelling lag een koper dekfel , ende de mont hier van , de opening in dat dekfel, in welke het waschvat daelde, was ront. Ook was de ftelling van binnen voorzien van een voetwerck of fteunfel , om het waschvat te onderfchragen. Elk een voetftuk was van eene elle, ende halve elle: ende op den mont daer van, op den rand der ronde opening van elk eene ftelling, waren oock graveeringen, ende de lijften, de hoepels of fluitbanden daer van waren vierkantigh, niet ront. Dit vs. 31. is ongemeen duister. Ik heb, in de uitbreiding, dat gene geplaetst, het welk my het aennemelykfte voorkwam. Evenwel geev ik het niet op voor de ware meening. Des kundigen mogen het nader onderzoeken. 32. De vier raderen nu waren onder de lijften of ingekeepte hoepelen der ftellingen, ende de aiTen def raderen waren aen of in de ftellinge ingewerkt: ende de hoogte van een radt was eene elle, ende halve elle, zoodat de onderkant der ftelling | el boven den grond verheven ware. 33. Ende het werck van die raderen was als het werck van een wagenradt, men vond 'er alle die deelen aen, die tot een wagenrad behooren : hare aften , ende hare naven, zijnde de middelfte gedeeltens der wielen,  t koningen, vir. 97 len, uit welke de fpeken voortkomen , ende hare randen , ende hare fpeecken , welke de naven met de randen verbonden, waren alle gegoten. 34. Ende daer waren vier fchouderen op de vier hoecken eener ftellinge, zie vs. 30: hare fchouderen waren uyt de ftellinge oprijzende, zoodat zy, met de bovenplaet der ftellinge, één ftuk uitrraekten. 35. Ende op het hooft, dat is boven de bovenplaet eener ftellinge was eene ronde hoogte of rand van eene halve elle rontom van alle zijden; oock waren op het hooft der ftellinge hare hanthaven of uitfteekfels, ende hare lijften waren uyt denfelven en maekten met de bovenplaet een ftuk uit. Dit is wederom zeer duister. 3& Hy fneedt nu op de platen harer hantha* i Ven, ende op hare lijften, Cherubim, leeuwen, ! ende palmboomen: nae elcks ledige plaetfe end* 1 byvoegfelen rontom. Ook dit kunnen wy niet nader ophelderen. 37. Defen gelijcke maeckte hy de tien ftellin* gen. Alle waren zy even eens gemaekt: eenerley gietinge , eenerley mate , eenerley fnede , hadden fy alle. 38. (h) Hy maeckte oock tien koperen Wafchvaten , om op en in die Hellingen geplaetst te worden • elk een wafchvat hieldt veertigh Bath , zijnde 4i 0xhoofd; een wafchvat was van vier ellen in den'Diameter of wijdte van boven; op elcke ftellinge van die tien Hellingen, was een wafchvat. 39. Ende hy fettede vijve dier ftellingen aen de rechter zijde van het huys, ende vijve aen de ; flincker zijde van het huys: maer de zee fettede ; hy aen de rechter zijde van het huys ooftwaerc - tegen over het zuyden, dus naby den ingang des Tempels 1 die in 't Oosten was, doch Zuidwaerds van den grooten Altaer, I (h) 2 Chron. 4: 6. vii. DEER. » G  p8 I. KONINGEN. VII. Omtrent deze befchrijving van deze Jlellingen en ■waschvaten vs. 27-38- heb ik aen te merken. I Dat die befchrijving zeef uitvoerig zy. Buiten allen twijf' fel was zy volkomen verftaenbaer voor Israëliten , die deze heilige gereedfchappen gezien hadden , en vooral voor zulken, die in de kunsttermen der bouworde van dien tijd bedreven waren. II Dat dezelve voor ons, in zeer vele opzichten, ongemeen duister zy. — Dit heeft aenleiding gegeven , dat zeer vele byzonderheden gansch onderfcheidenlyk begrepen worden. — De aeft van dit werk duldt niet, dat wy, m dit onderzoek, ons breeder zouden inlaten. III. Dat deze waschvaten dienden tot het wasfchen van de ftukken der offeren. 2 Kron. 4: 6. 40 Daer toe maeckte Hirom verfcheidene kleinere gereedfchappen van koper; te weten, de kleine draegbare wafchvaten, ende de fchoeffelen, als mede de krauwelen die voor den koperen altaer dienden Exod. 27: 3> ende de befprengbeckens, gefchikt om het bloed der offerdieren op te vangen , en te fprengen op den koperen altaer: ende Hiram voleyndde al het overige werck te maken , dat hy den Koningh Salomo maekte voor het huys des HEEREN: 4.1 [Te wetenl de twee pilaren Jachm en Boaz, ende'bollen der capiteelen die op der twee pilaren hooft waren: ende de twee netten om de twee bollen der capiteelen te bedecken, die op der pilaren hooft waren: 42. Ende de vier hondert granaet-appelen tot de twee netten: [namelick] twee rijgen van granaet-appelen tot het eene net, by wijs van festoenen, aen zeven ketenkens gehangen aen het net, om de twee bollen der capiteelen te bedecken, die boven op de pilaren waren: ^ Mitf,  I. KONINGEN. VII. 99 43- Mitfgaders de tien ftellingen , ende de tien Wafchvaten op de (tellingen: 44. Daer toe de eenige en groote koperen zee • ende de twaeif runderen onder die zee: 45- De potten oock , of de kleinere waschvaten vs. 40. vermeld, ende de fchoeffelen, ende de Be* iprengbeckens, ende alle defe vaten die Hiram HF0fRFMK0ni?êh ra,0m° tot den des 1 HEEREN maeckte; [al] van gepolijftert koper. 40. In de vlackte der Jordane, op eenen merke* Iyken afftand van Jerufalem, en in eenen flillen oord gootfe de Koningh, dat is de Koning Salomo liet daer, door* Hiram en zijne bediendens, al dat koperwerk gieten. Dit deed hy in dichte aerde, in vormen van klei, tuiïchen Succoth, ende tuiïchen Zartan. Denkelyk werd I deze plaets tot de gietery gekozen, omdat de grond daer veel klei tot de vormen opleverde. 47. Ende Salomo liet alle defe vaten [ongewo* | gen] van wegen de feer groote menigte: het ge| wichte des kopers en wert niet onderfocht, ook was hy ten vollen overreed, aengaende de trouw van Hiram. 48. Oock maeckte Salomo, door den dienst van Hiram, die ook in goud, zilver en andere kostbaerheden werkte, alle de vaten, die voor het huys des HEE- : KLN waren: den (i) gouden reuk-altaer, die van ceder gemaekt en met goud overtogen was Kap. 6- 20ende de (k) gouden tafel, op dewelcke de tien toonbrooden waren; 2 Kron. 4: 8. 49- Ende de gouden kandelaren vermeerderde hy tot een tiental, en verdeelde dezelve in twee vijftallen, waervan het eene gedeelte ter rechter, en het ander ter {linkerzijde van I het Heilige geplaetst werd: want 'er waren vijve van die i. gouden kandelaers aen de rechterhant, ende vijve i aen de flmckerhant voor de Aenfpraeckplaetfe, 1 van gefloten en masfief gout: ende hy maekte ook de ! kleinere gereedfchappen, die tot deze kandelaers behoorden, r CO Exod. 30: 1, (kj Exod. 25: 23, 24. VII. DEEL, G 2  ioo I. KONINGEN. VII. de bloemen, ende de lampen, ende de fhuyters van louter gout: 50. Mitfgadefs de fchalen der toonbrooden, en oek andere om 'er wijn en wierook in te doen, ende de gaffelen, die tusfehen de brooden in waren, om dezelve goed te houden, ende de honderd fprengbeckens tot den Altaer vergel. 2 Kron. 4: 8. ende de roockfchalen , of de lepels, om de oly op te fcheppen, ende de wieroockvaten. Dit alles maekte Hiram, op 's Konings bevel, van gefloten gout: daer toe de herren der deuren van het binnenfte huys , van het heylige der heyligen , [ende] der deuren van het huys des Tempels , van het Heilige, waren alle van gOUt. 51. Alfo wert al het werck volbracht dat de Koningh Salomo aen het huys des HEEREN maeckte: (f) Daer na bracht Salomo de (tn) ge* heyligde dingen fijns vaders Davids, die hy den xiE*z geheiligd had 2 Sam. 8: 7, n- het fllver , ende het gout, ende de overige kostbare vaten leyde hg onder de fchatten van het huys des HEEREN. Salomo hield die niet tot zijn gebruik. Ook bediende hy 'er zich niet van tot zijne gebouwen 2 Kron. 5: 1. AI het goud eo zilver, met alle de kostbaerheden, welke David veroverd en den heek geheiligd had, bracht Salomo in de fchatkamer van den Tempel. Onder de gereedfchappen des Tempels vinden wy hier geen gewag van den grooten koperen Brandoffers - altaer, welke 2 Kron. 4: *. befchreven wordt; waer over, en over *t gene aldaer nog meer zal voorkomen dat hier niet gevonden wordt, wy ons daer ter plaetfe nader zullen uitlaten. CO * Sam. 8: 7, 11. C»0 * Chron, 5: u HET  I. KONINGEN. VIII. ioï HET VIII. KAPITTEL. De plechtige inwijding van den Tempel. Daertoe o«fbood Salomo het ganfche volk vs. | - .tl. Hy deed by die gelegendheid eene openbare redenvoering vs. i2-2i. en een nadrukkelyk gebed vs. 22-53. de plechtigheid werd met zegenwenfchen en vreugde* maehijden bejloten vs. 54. I' ^ D^e nu de TemPeI' met alle deszelvs gereedfchappen en cieraden , vervaerdigd was , vergaderde Salomo de Oudtfte Ifraè'ls, alle de Raedsheeren , Richters , Ambtenaers en Overheden des volks, ende alle de Hoofden der ftammen , de Overfte der vaderen, onder de..kinderen Ifraè'ls, of de voornaemften der byzondere hoofdgeflachten , in elk eene Stam, tot den Koningh Salomo te Jerufalem, alwaer nu de Tempel gebouwd was , om de Arke des ver bonts des HEEREN op te brengen, naer den top van den berg Moria, waerop de Tempel gegrondvest was, (b) uyt de ftadt Davids, dewelcke is de borcht Zion, alwaer David de Ark, onder een gefpannen tente, geplaetst had 2 Sam. <5: 12 , 17. 2. Ende alle mannen Ifraëls verfamelden fich tot den Koningh Salomo. Om deze plechtigheid by te woonen, en luister hy te zetten, kwamen te Jerufalem niet alleen de gemelde perfonen van rang en aenzien , maer ook zeer velen uit het gemeen, zoodat de toevloed verbazend groot ware; Dit gefchiedde, in de maent Ethanim op het feeft der inwijding van den Tempel: die maend Ethanim, gewoonlyk Tisri genoemd, is de fevende Kerklyke maent, in Salomons ude Regeerjaer. Het is waer, volgens Kap. 6: 38. is de Tempel eerst geheel volbouwd in de agtfte maend van dat jaer; maer men mag denken, dat Salomo de 7d* 00 2 Chron. 5: a. (i) a Sam. 5: 9. ende 6s II, 17. VIL DEEL. G 3  ioa I. KONINGEN. VIII. rnaend gekozen hebbe tot deze in wij ing, om na dezelve tevens het loofhuttenfeest te vieren, en dus gansch Israël gelegenheid te geven die groote plechtigheid by te woonen; 2 Kron. 7: 8-10. terwijl 'er aen den Tempelbouw niets ontbrak, dan misfchien eenig werk aen den buitenmuur, waer mede men nog tot in de 8^* maend is bezig geweest. 3. Ende alle de Oudtfte Ifraè'ls quamen inftaetfie tot de pi aets, daer de Ark dus lang onder de tente van David geftaen had, ende de Priefters namen de Arke van daer op. 2 Kron. 5: 4. lezen wy, dat de Leviten de Ark hebben opgenomen. — Het dragen der Arke was eigenlyk het werk der Levieten Num. 4: 15 ; maer, behalven dat alle de Priesters Levieten waren, fchijnt de zaek zoo te moeten begrepen worden, dat de Levieten de Ark opgenomen en gedragen hebben, tot aen den ingang van den Tempel; dan terwijl het den Levieten niet geoorloovd was, in het Heilige, en nog veel minder in het Heilige der Heiligen te komen, zullen de Friesters de Ark, by den ingang van den Tempel, overgenomen, en in het binnenfte Heiligdom gebragt hebben, waertae zy voor ditmael vryheid kregen. . 4. Ende fy brachten de Arke des HEEREN, in het Heilige der Heiligen; ende, by deze gelegenheid, bragten zy ook de Tente der t'famenkomfte, die door Mofa gemaekt was, van Gibeon naer Sion , en van daer vervolgens opwaerts naer den Tempel, mitfgaders alle de heylige vaten die in de Tente gebleven waren, ende de Priefters , ende de Leviten brachten defelve opwaerts, en dit alles werd bewaerd, in de fchatkamer van den Tempel. De Joden zeggen, in een groote oppsrzael, die boven het Heilige en 't Heilige der heiligen was, de tweede verdieping des Tempels uitmaekte. 5. De Koningh Salomo nu ende de gantfche vergaderinge Ifraè'ls, die by hem vergadert waTen, waren met hem voor de Arke, toen dezelve jjaer den Tempel gebragt werd; en zoodra de Ark op hare plaets gezet was, betoonde de Koning en het volk de algemeene blijdfchap, met eene verbazende menigte van offerande r offerende fchapen, ende runderen, die van we-  I. KONINGEN. VIII. 103 wegen de menigte niet en konden getelt, nochte gerekent worden, gelijk vs. 62 - 64. nader blijken zal. 6. Alfo brachten de Priefteren de Arke des verbonts des HEEREN tot hare plaetfe, tot binnen de Aenfpraeckplaetfe des huyfes, tot het heylige der heyligen , tot onder de vleugelen der groote Cherubim, welke Salomo had laten maken Kap. 6: 23, 24, 27. want de Cherubim, welke Mofe had laten maken, waren veel kleiner , en maekten een gedeelte van het verzoendekfel uit, Exod. 37: 7, 8 , zoodat de laetstgenoemde, te gelijk met de Ark, onder de vleugelen der Cherubs van Salomo, geplaetst wierden. 7. Want de Cherubim fpreydden beyde vleugelen over de plaetfe der Arke: ende de Cherubim overdeckten de Arke, ende hare hantboomen van boven, vermids zy zoo groot waren, dat hunne vleugelen zich, van den eenen wand tot den anderen, uitftrekten. 8. Daer na fchovenfe de hantboomen verder uyt, zoo dat de hoofden der hantboomen gefien werden uyt het heyligdom voor aen de Aenfpraeckplaetfe, dat is, zoodat de Hoogepriester, zoodra hy, op den grooten Verzoendag, in het binnenfte Heiligdom intrad, aenftonds de uitftekende handboomen zien konde , maer , zoodat zy buyten het Heilige der Heiligen, van de Priesters, die in het Heilige verkeerden, niet gefien en wierden: ende zijn aldaer tot op defen dagh, op welken dit boek gefchreven wordt, in dezelvde geftalte. 9. Daer en was niets binnen in de Arke, dan alleen de twee fteenen tafelen, die Mofe by Horeb daer in geleyt hadde, (c) als de HEERE [een verbant'] maeckte met de kinderen Ifraè'ls , doe fy uyt Egyptenlant uytgetogen waren : maer de gouden kruik met het manna, en de bloejende ftaf van Aaron waren by of voor de Ark Exod. 161 33, 34- N^m. 17: 10. Hebr. 9: 4. 10. Ende het gefchiedde als de Priefters uyt CO Exod. 34: 27. VIL DEEL. G 4  104 I, KONINGEN. VIII. het heylige der Heiligen uytgingen, alwaer zy de Ark geplaetst hadden; dat een wolcke het huys des HEEREN vervulde: binnen in deze wolk was de Heerlykheid des heeren, het luisterrijk teeken van Gods meer byzondere tegenwoordigheid. Deze vervulde nu den ganfchen Tempel, gelijk zy wel eer den Tabernakel vervuld had, toan die eerst was opgericht Exqd. 4.0: 34, en nu eerst, na dat de wolk den ganfchen Tempel eenigen tijd vervuld had, plaetfte zich de Heerlykheid des heeren, in het Heilige der Heiligen, boven het verzoendekfel. ti. (d) Ende de Priefteren, die middelerwijl hun dienstwerk begonnen hadden, of immers daertoe gereedheid maekten, en konden niet ftaen om te dienen, van wegen de wolcke: want de heerlickheyt des HEE REN hadde het huys des HEEREN vervult. 12. Doe de Priesters deze wolk zagen, werden zy verfchrikt, over de duisternis, welke zich door den ganfchen Tempel verfpreidde, en velen verbeeldden zich, dat dit een teeken ware van het Godlyk ongenoegen. Daerop fey* de Salomo, om hen te bemoedigen: Zijt niet bevreesd, deze wolk is een teeken van Gods byzondere gunst en tegenwoordigheid ; («) De HEERE heeft gefeyt; voor zoo ver hy dikwijls met daden betoond heeft, dat hy in donckerheyt foude woonen, dat hy, in eene donkere wolk, op eene byzondere wijs, onder Israël wil tegenwoordig wezen. 13. Wijders riep Salomo al biddende, tot den heer, om de Pr testeren al des te meer te bemoedigen en gerust te ftellen: Ick hebbe immers een huys gebouwt,heer mijn God! u ter woonftede: geen draegbaer Heiligdom, gelijk dat van Mofe was, maer eene vafte plaetfe tot U ve eeuwige wooninge; ik vertrouw daerom en houdej my verzekerd , dat gy dit Heiligdom, het welk ik op uw bevel gebouwd heb, met uwe gunstige inwooning vereeren zult. 14. Daer na wendde de Koningh fijn aenge- fich- 00 Exod. 40! 34, 35. » Chr. 7: a. (O Esod. 20: 21. Lev, 16: s. Prat. 4; II. ende 5: 22. 2 Chr» <5: I.  I, KONINGEN. Vin. ioS fichte om, van het Voorhov der Priesteren en van den Tempel , naer de vergaderde menigte des volks, om den Tempel, met eene zeer plechtige redenvoering, in te wijden; ende Salomo fegende de gantfche gemeynte Ifraëls: ende de gantfche gemeynte Ifraè'ls ftont, zoo om hunnen eerbied voor God , als hun ontzach voor den Koning te kennen te geven. 15. Ende hy feyde,met een verheven Hem: Gelooft 2y de HEERE de Godt Ifraè'ls, die eene zeer merk. waerdige belovte, met fijnen mont tot mijnen vader David gefproken heeft, ende heeft het gene hy beloovd had, met fijne hant en met de daed vervult, feggende: l6- (ƒ) Van dien dage aen, dat ick mijn volck Ifraël uyt Egyptenlant uytgevoert hebbe , en hebbe ick geene ftadt verkoren en bepaeld uyt de fteden van alle ftammen Ifraè'ls, om een huys te bouwen, dat mijne naem daer foude wefen: maer ick hebbe David verkoren , dat hy over mijn volck Ifraè'l wefen foude , en hem de plaets bekend gemaekt, alwaer ik eenen Tempel, tot mijnen openbaren eerdienst, wilde gebouwd hebben. 17. (g) Het was oock in 't herte en het voornemen mijns vaders Davids, een huys den name en ter eere des HEEREN des Godts Ifraè'ls te bouwen. 18. Maer, offchoon de HEERE dit voornemen van mijnen Vader op zich zelve goedkeurde, liet Hy hem niet toe, het zelve ter uitvoering te brengen: want Hy feyde tot David mijnen vader ; Dewijle dat in uw herte geweeft is mijnen name een huys te bouwen: gy hebt welgedaen, dat 'et in uw herte geweeft is. 19. Evenwel gy en fult dat huys niet bouwen; maer uw foon die uyt uwe lendenen voortkomen fal, die fal de eer hebben van mijnen name dat huys te bouwen. 20. So heeft de HEERE ook met de daed bevefc C ƒ) 2 Sam. 7: 6. 2 Chr. 6: 5. Q) 2 Sam. f: 2. 1 Chr. 17: u VIL DEEL. G 5  jo6 l KONINGEN. VIII. tigt fijn woort, dat hy gefproken hadde: want ick ben opgeftaen in de plaetfe mijnes vaders Davids, ende ick fitte op den throon Ifraè'ls, gelijck als de HEERE gefproken heeft; ende ick hebbe een huys gebouwt den name des HEEREN, des Godts Ifraè'ls. 21. Ende ick hebbe daer eene allerheiligfte plaetfe befchickt, voor de Arke daer in het verbont des HEEREN is, voor zoo ver daerin de tafelen der Wet bewaerd worden, welke de voorwaerden behelzen van dat verbond, het welcke hy met onfe vaderen maeckte , als hy defelve uyt Egyptenlant uytvoerde. 22. (h) Ende Salomo ftont, op een verheven koperen geftoelte van drie ellen hoog, hetwelk hy, in het voorhov des volks, had laten oprichten, orn, van de ganfche Vergadering, gezien en gehoord te worden 2 Kron. 6: 13. Tot dus ver had hy het volk aengefproken, en met zijn aengezicht geftaen, naer de vergaderde menigte. Maer nu zou hy den heer plechtig aenroepen, en daerom keerde hy zich, met zijn aengezicht voor of naer den altaer des HEEr REN, tegen over de gantfche gemeynte Ifraè'ls, ende breydde fijne handen uyt nae den hemel: 23. Nadat de Koning een wijl geftaen had , met zijn aengezicht naer den altaer gekeerd, en met uitgebreide handen , viel hy op zijne knyen , vergel. vs. 54 en 2 Kron. 6: 13, Ende hy feyde al biddende, zoodat al het volk het hooren konde ; HEERE Godt Ifraè'ls , daer en is geen Godt gelijck gy, boven in den hemel , nochte beneden op der aerde ; alle zoogenaemde Goden , welke de Heidenen eeren , zijn nietige fchepfelen; maer, door de uitnemende voortreffelykheid van uwe natuur, zijt gy boven alle fchepfelen oneindig verheven; ook zijt gy een God van nimmer feilende trouw, houdende het verbont , ende de weldadigheyt, uwen knechten, die voor uw aengeficht met haer gantfche herte wandelen. 24. Die Qi) 2 Chron. 6: ia.  I. KONINGEN. VIII. 107 24. Die uwen knecht mijnen vader David gehouden hebt, dat gy tot hem gefproken hadt: want met uwen mont hebt gy gefproken , ende met uwe hant vervult, gelijck het ten defen dage is, dat ik op den Throon van mijnen Vader zitten, en eenen. Tempel, ter uwer eere, bouwen zoude. 25. Ende nu HEERE Godt Ifraëls, houdt uwen knecht mijnen vader David ook dat ander gedeelte der belovte, dat gy tot hem gefproken hebt, feggende; (j) Geen man en fal u van voor mijn aengeficht afgefneden worden, die op^den throon Ifraëls fitte, zoo lang het Koningrijk van Israël duuren zal, zullen uwe nakomelingen deszelvs Throon ervelyk bezitten: alleenlick onder dat rechtmatig beding, fo uwe fonen haren wegh bewaren, om te wandelen voor mijn aengeficht, gelijck als ,'gy gewandelt hebt voor mij fi aengeficht, 26. Nu dan , o Godt Ifraëls, laet doch uw woort waer worden, 't welck gy gefproken hebt tot uwen knecht mijnen vader David. 27. (k) Maer waerlick, foude Godt op d'aerde woonen? Zou de oneindige God zich willen vernederen, om op de aerde, onder Israël, in dezen Tempel, met het teeken zijner meer byzondere tegenwoordigheid, te woonen! welk eene goedertierene nederbuiging ? Siet al die verbazende omtrek van de zichtbare hemelen, ja de hemel der hemelen, en fouden u niet begrijpen; hoe veel te min dit huys, dat ick gebouwt hebbe ? Daer gy oneindig zijt en overal tegenwoordig. l (Deze uitroep was recht gefchikt, om de Israëliten te wapenen tegen de lichamelyke denkbeelden der Heidenen, die meenden, dat hunne afgoden alleen tot derzelver Tempelen bepaeld waren, en hun onder het oog te brengen, dat de heer hunne God , hoewel hy op eene byzondere wijs in (0 2 Sam. 7: 12, 16. 1 Kon. 2: 4. l>f. 132: 12. (Je) a Chr. a: 6", JeK 66: 1. Jer. 23: 24. Hand, 7: 49. VII. DEEL.  ie8 I. KONINGEN. VIII. den Tempel woonde, evenwel nergens konde in of uitgeflq» ten worden.) 28. Wendt U dan nogh, terwijl gy dezen Tempel, rnet uwe byzondere tegenwoordigheid, vereeren wilt, met gunstige ooren en eene genadige verhooring, tot het gebedt uwes knechts, ende tot fijne fmeeckinge, o HEERE mijn Godt: om te hooren nae het ge? roep, ende nae het gebedt dat uwe knecht heden voor uw aerigeficht biddet. 29. Dat uwe oogen open zijn, nacht ende dagh over dit huys, om het zelve in gunst te aenfchouwen, over defe heilige plaetfe, van dewelcke gy Q) gefeyt hebt, Mijn naem en mijn byzondere tegenwoordigheid fal daer zijn: om te hooren nae het gebedt, 't welcke uwe knecht van tijd tot tijd bidden fal in defe plaetfe, of immers, met zijn aengezicht, naer dezelve toegekeerd. 30. Hoort dan nae de fmeeckinge uwes knechts , ende uwes volcks Ifraëls, die in defe plaetfe fullen bidden: ende gy, hoort in de plaetfe uwer wooninge, in den hemel; ja hoort, ende vergeeft de zonden uwes volks. 31. Wanneer yemant tegen fijnen naeften fal gefondigt hebben, ende hy hem eenen eedt des vloecks opgelegt fal hebben , om hemfelven te vervloecken: ende de eedt des vloecks voor uwen altaer in dit huys komen fal; dat is te zeggen, wanneer een Israëliet, door iemand zijner naesten, befchuldigd wordt; dat de laetfte aen den eersten iets ter bewaring gegeven heeft, en de zaek niet kan beflischt worden, omdat 'er geene getuigen zijn by geweest; wanneer dan de eerste zijne ontkenning ftaevt, met eenen eed van zelvsvervloeking, by het aenraken van den altaer. 3 2. Toon dan, wie het recht aen zijne zijde heeft; dooi den meineedigen zichtbaer te ftraffen, en den mishandelden te ae- (0 Deut. 12: 11,  L KONINGEN. VIII. 109 zegenen; Hoort gy dan in den hemel, ende doet, ende richtet uwe knechten, veroordeelende den ongerechtigen , gevende fijnen wegh op fijnen kop , ende rechtveerdigende den gerechtigen , gevende hem nae fijne gereehtigheyt. 33. Wanneer uw volck Ifraè'1 fal geflagen worden , voor het aengeficht des vyants , en gy hun uwe machtige hulp onttrekt, om datfe tegens u gefondiget fullen hebben; ende zy hen tot u bekeeren, ende uwen name belijden, door erkentenis van hunne zonden en het billyken van uwe wegen, ende tot u in dit huys bidden, ende fmeecken fullen, om vergeving en eenen gunstigen byftand : 34. Hoort gy dan in den hemel, endë Vergeeft de fonde uwes volcks Ifraè'ls: ende brengt hen, die door de vyanden gevangen zijn, weder in het lant, dat gy haren vaderen gegeven hebt. 35. Als de hemel fal gefloten zijn, dat 'er geen regen en is, om dat fy tegen u gefondigt fullen hebben : ende fy in defe plaetfe bidden, ende uwen name belijden, ende van hare fonden hen bekeeren fullen, als gyfe geplaegt fult hebben : 36. Hoort gy dan in den hemel, ende vergeeft de fonde uwer knechten, ende uwes volcks Ifraè'ls, als gy hen, door uwe oordeelen, fult verbeterd en geleert hebben den goeden wegh, in den wekken fy wandelen fullen ; ende geeft regen op uw lant, dat gy uwen volcke tot eene erffenifle gegeven hebt. 37. Als 'er honger in het lant wefen fal, als 'er pefte wefen fal, als 'er brantkoorn, een zeker verderv in het koorn, waerdoor de airen toefchroejen, en het zaed verdervt; of honichdaeuw, fprinckhanen, keveren wefen fullen, als fijn vyant in 't lant fijner poorten hem belegeren fal, [ofte] eenige plage, [ofte] eenige kranckheyt wefen fal: 38. Alle gebedt, alle fmeeckinge die van ee- VII. DEEL.  iio L KONINGEN. VIII» nigh menfche, van al uw volck Ifraèï gefchieden fal: als fy erkennen een yeder de plage fijnes herten, als zy zich over deze plagen verootmoedigen, en erkennen, dat hunne zonden, de plagen en krankheden van hunne harten, daervan de oorzaken zijn, ende [een yeder] fijn handen al biddende in of naer dit huys uytbreyden fal; 39. Hoort gy dan in den hemel de vafte plaetfe uwer wooninge, ende vergeeft, ende doet het gene van U gebeden wordt; ende geeft een yegelicken, nae alle fijne wegen , en de bewegingen van zijn gemoed; gelijck gy lijn herte kent: want gy alleene kent het herte van alle kinderen der menfchen, gy weet wie in ware boetvaerdigheid tot u naderen. 40. Op dat fy u vreefen alle de dagen, diefe leven fullen op het lant, dat gy onfen vaderen gegeven hebt. 41. Selfs oock aengaende den vreemden, die van uw volck Ifraël niet en fal zijn : maer uyt verren lande om uwes naems wille komen fal, om den waren Godsdienst aen te nemen. 42. (Want fy fullen hooren van uwen grooten naem, ende van uwe ftercke hant, ende van uwen uytgeftreckten arm, van alle de verbazende wonderen, welke Gy verricht hebt; en daerdoor overtuigd worden, dat gy alleen de eenige en ware God zijt) als hy, die van natuure een Heiden is, tot onzen Godsdienst overkomen, ende bidden fal in dit huys: 43. Hoort gy in den hemel de vafte plaetfe uwer wooninge , ende doet nae alles, daer om die vreemde tot u roepen fal: geev hem alles, wat hy biddende begeeren zal , op dat alle volckeren der aerde uwen name, uwe werken en dienst kennen, om u te vreefen , gelijck uw volck Ifraël, ende om te weten dat uwe naem genaemt wort over, en dat gy, op eene zeer byzondere wijs, tegenwoordig zijt, in dit huys, 't welcke ick gebouwt hebbe. 44. Wanneer uw volck in den krijgh tegen fij-  I. KONINGEN. VIII. m fijnen vyant uyttrecken fal door den wegh, dien gyfe henen fenden en volgens het bevel, het welk gy hun geven fult; ende fullen tot den HEERE bidden, met het aengezicht nae den wegh defer ftadt die gy verkoren hebt, ende nae dit huys, 't welck ick uwen name gebouwt hebbe: 45. Hoort dan in den hemel haer gebedt, ende hare fmeeckinge: ende voert haer recht uyt; verleen hun de overwinning, tot een teeken, dat zy, voor eene rechtvaerdige zaek, ftrijden. 46. Wanneer fy gefondiget fullen hebben tegen u, ((m) want geen menfche en is 'er, die niet en fondigt) ende gy tegen hen vertoornt fult zijn, ende hen leveren fult voor het aengefichte des vyants, dat de gene die hen gevangen hebben , hen gevanckelick wechvoeren in des vyants lant, dat verre, oftenaebyis: . 47. Ende fy in het lant, daer fy gevanckelick wechgevoert zijn , weder aen haer herte brengen en tot inkeer komen fullen, datfe fich bekeeren, ende tot u fmeecken in het lant der gener, diefe gevanckelick wechgevoert hebben, feggende, Wy hebben gefondiget, ende verkeerdelick gedaen, wy hebben godtloofelick gehandelt: (verg. Dan. 9: 5.) 48. Ende fy hen tot u bekeeren met haer gantfche herte, ende met hare gantfche ziele in het lant harer vyanden, diefe gevanckelick wechgevoert fullen hebben : ende tot u bidden fullen met het aengezicht nae den wegh hares lants , (het welcke gy haren vaderen gegeven hebt) na'e defe ftadt die gy verkoren hebt, ende nae dit huys dat ick uwen name gebouwt hebbe; 49. Hoort dan in den hemel, de vafte plaetfe uwer wooninge, haer gebedt, ende hare fmeeckinge ; ende voert haer recht uyt; 50. Ende vergeeft uwen volcke, datiè tegen (m) 2 Chron. 6: 36". Spr. 20! 9. Pred, 7: 20. 1 Joh. i: 8, ro. VII. DEEL.  ut I. KONINGEN. Vilt u gefondiget fullen hebben, ende .alle hare overtredingen, daer mede fy tegens u fullen overgetreden hebben : ende geeft haer barmhertigheyt, voor het aengeficht der gener , diefe gevangen houden, op datfe harer ontfermen; 51. Want fy zijn uw volck, ende uw erfdeel, die gy uytgevoert hebt uyt Egyptenlant, uyt het midden des yferen ovens: 52. Op dat uwe oogen open zijn, tot de fmeeckinge uwes knechts, ende tot de fmeeckinge uwes volcks Ifraëls: om nae hen te hooren, in al haer roepen tot u. 53. Want gy hebtfe u tot een erfdeel afgefon* dert , uyt alle volckeren der aerde : («) gelijck als gy gefproken hebt door den dienft Mofe uwes knechts, als gy onfe vaderen uyt Egypten uytvoerdet, Heere HEERE. 5.4. Het gefchiedde nu als Salomo voleyndt hadde dit gantfche gebedt, ende defe fmeeckinge tot den HEERE te bidden , [dat~] hy van voor den altaer des HEEREN opftont, van't knielen op fijne knien, met fijne handen.uytgebreydet nae den hemel: 55. So ftont hy weder recht op, met zijn aengezicht naer het volk gekeerd, ende fegende de gantfche gemeynte Ifraëls: feggende met luyder ftemme: 56. Gelooft zy de HEERE, die fijnen volcke Ifraël rufte, vrede en allerlei voorfpoed gegeven heeft, nae alles dat hy gefproken heeft: (0) niet een ee» nigh woort en is 'er gevallen, van alle fijne goede woorden , geen een eenige belovte is 'er onvervuld gebleven, van alle de belovten, die hy gefproken heeft door den dienft Mofe fijnes knechts. 57. De HEERE onfe Godt zy verder met ons, door ons volk te zegenen en te befchermen, gelijck als hy geCn) Exod. 19: 5. Deut. 4: 20. ende 7: 6". ende 9: 26, 29. ende 145 2. C") Jof- ais 45-  L KONINGEN. VIII. 113 geweeft is met .onfe vaderen : hy en verlate ons niet, ende en begeve ons niet: 58. De heer zegene ons, niet alleen met lichamelyke, maer vooral met geestelyke zegeningen ; Neygende tot hem ons herte; om in alle fijne wegen te wandelen, ende om te houden fijne geboden, ende fijne infettingen, ende fijne rechten, dewelcke hy onfen vaderen geboden heeft: 59. Ende dat defe mijne woorden, wenfchen en gebeden , daer mede ick thans zoo plechtig voor den HEERE gefmeeckt hebbe, mogen naeby voor den HEERE onfen Godt zijn , en ten allen tijde gunstig van hem verhoord worden, dagh ende nacht: op dat hy het recht fijnes knechts uytvoere, ende het recht fijnes volcks Ifraè'ls, elck-een dagelicks op fijnen dagh; het behage den heere de belangen te bevorderen van my en mijn volk, nae dat het de onderfcheidene omftandigheden, op verfchillende tijden , zullen vorderen. 60. Op dat alle volckeren der aerde weten, en, zoo uit de heiligheid van onze gedragingen, als uit de blijk, bare gunsten, met welke de h e e r ons volk zal verwaerdigen, mogen overtuigd worden, (p) dat hy de HEERE alleen die Godt is, die het bewind voert over alle gefchapene wezens; en niemant meer: 61. Ende opdat ui ieder herte volkomen zy met, en onverdeeld geneigd tot den HEERE onfen Godt: om te wandelen in fijne infettingen, ende fijne geboden te houden; gelijck het is ten defen dage, nu alle afgodery verbannen is. Welk eene allerheerlykfte vertooning! Een Koning; een der magtigfte Koningen ; een Koning in den bloei zijner jaren ; buigt, in zulk eenen prachtigen tempel, voor 't oog en oor der telloze menigte zijner onderdanen , zijne kniën tot den Koning der Koningen in een zoo uitmuntend gebed, en breidt zijne handen uit over het volk in eenen zoo godvruchti- (p) Deut. 4: 35. 35. VII. DEEL- H  H4 l KONINGEN. VIII. gen zegenwensen! — Ho» zeldzaem is zulk eene gebeurtenis op deze waereld gezien! Welke flfeelende vooruitzichten leverde dit niet op voor het nu zoo allergelukkigst Israël! —- 62. Ende jehovah bekroonde ook deze voortrefFelyke plechtigheid met Zijne allerhoogfte goedkeuring. Nadat de Koningh dit gebed en dezen zegenwensch geëindigd had, daelde, even als by de inwijing des Tabernakels Lev. 9: 24, vuur uit den hemel, om de offeranden , welke reeds te vooren , op den Altaer, waren gereed gemaekt, geheel te verteeren, 2 Kron. 7: ï. want Salomo, ende gantfeh Ifraël met hem, offerden eene verbazende menigte flachtofferen voor het aengeficht des HEEREN. 63. Ende (q) Salomo offerde ten danck-offer, eene zeer groote menigte van runderen en fchapen, geduu rende de veertien dagen , dat dit inwijings Feest gevierd werd, vs. 65. Het dank-offer dat hy geduurende dien gemelden tijd, den HEERE offerde, beliep op twee en twintigh duyfent runderen , ende hondert ende twintigh duyfent fchapen: alfo plechtig hebben fy het huys des HEEREN ingewyet, de Koningh, ende alle de kinderen Ifraëls; terwijl tevens het dankbaer gejuich des volks, zich paerde met het verrukkend geluid, dat de Leviten maekten op de Muziek - Inflrumenten van Davids uitvinding; gelijk we breeder lezen 2 Kron. 7: 3 en 6. En van het vleesch dezer dank-offeren heeft de Koning, geduurende alle de dagen van dit Feest, aen de ganfche vergaderde menigte der Israëliten ^ plechtige offermaeltijden gegeven. 64. Ten felven dage heyligde de Koningh het middelfte des voorhofs, anders genaemd het Voorhov der Priesteren, het welk den grooten Altaer bevatte; in dat voorhov, het welk voor het huys des HEEREN was, bouwde Salomo verfcheidene altaren, om dat hy aldaer het brand-offer, ende het fpijs-offer bereydt hadde, mitfgaders het vette der danck-offeren: want de C?) a Chron. ?: g, &c.  I. KONINGEN. VUL 1x5 de koperen altaer , die voor het aengefichte des HEEREN, naby de deur van het Heilige was, (r) te kleyn was, om de brand-offeren, ende de fpijs-offeren, ende het vette der danck-offeren te vatten. Volgens de Godlyke Wet, mogt ?er op geenen anderen altaer, dan op dien eenen koperen altaer, geofferd worden. Maer voor het verbazend aental der offeranden, welke nu geofferd werden, was de gemelde Altaer veel te klein. Deze buitengewoone omflandigheid maekte voor ditmael eene uitzondering ; en 'er is geen twijffel aen, of Salomo zal daertoe vryheid van den heer verzocht en bekomen hebben. 65. Ter felver tijt oock hieldt Salomo het feeft, ende gantfch Ifraël met hem, eene groote gemeynte, te Jerufalem t' zamen gevloeid, van den ingangh af van Hamath ten Noorden, tot de riviere van Egypten ten Zuiden, welke twee plaetfen de uiterfte einden van het land waren, wanneer het in zijne lengte gerekend wierd Jof. 13: 5 , voor het aengefichte des HEEREN onfes Godts feven dagen, ende feven dagen: zijnde veertien dagen. 66. Op den achtften dagh liet hy het volck gaen , ende fy fegenden den Koningh: daer na gingen fy nae hare tenten , blijde, ende goedes moets, over al het goet dat de HEERE David fijnen knecht , ende Ifraël fijn volck gedaen hadde. Zoo eindigde het allergrootfle en blijdfte feest dat welligt ooit op de aerde gevierd is. De tijdsbepalingen van dit feest vs. 65 en 66. zijn eenigzins duister, en moeten opgehelderd worden uit 2 Kron. 7: 8-10, alwaer met zekerheid blijkt, dat de agtfte dag, op welken Salomo het volk gaen liet, geweest is de 23ile der 7de maend, zijnde daegs na het eindigen van 't Loovhuttenfeest: want de eerste dag van dat feest begon met den ij Tisri, dus was de zevende of groote dag van dat feest de 21 Tisri, en de daerop volgende agtfte of verbodsdag Lev. 23: 36, de 22 Tisri; op 't einde dan, of aen den avond van (O 2 Chr. 7: 7. VIL DEEL, H 2  lid I. KONINGEN. VIII. dezen agtften dag, toen de 23fte der maend met zonne-ondergang begon , liet de Koning het volk wederkeeren tot hunne woonplaetfen. Hier uit volgt dat de 14 dagen van het zamengevoegde feest eigenlyk zijn geweest twee feesten: het eerste buitengewoon, tot inwijinge des Tempels, dat 2 Kron. 7: 9. genoemd Wordt des Altaers, omdat op den Altaer het voornaemfte deel van den plechtigen Godsdienst, en ook van deze inwijing, verricht werd; dit zal begonnen zijn met den 8ften en geein? digd met den i4den Tisri, waerop het gewoone Loovhuttenfeest onmiddelyk volgde. Op den derden dag dezer inwijing viel dus de groote Verzoendag , welke intusfchen, op de gewoone wijze, zeer ftatelyk , en met ftaking der blijde feest-offers, zal gevierd zijn. — En indedaed, in deze fchikking bleek de Wijsheid en Godvrucht van Salomo op eene uitnemende wijze. Twee dagen voor dat verzoenfeest wilde hy den tempel plechtig inwijen; om dien dag aenftonds in den nieuwen tempel te kunnen vieren, en op denzelven ook over de ongerechtigheden dier inwijing verzoening te doen: terwijl den Hoogepriester eenen dag tusfehen beide overbleev, om zich tot dat gewigtig werk op nieuw behoorlyk te bereiden; en de 4 dagen tusfehen het verzoen- en loovhutten-feest juist gefchikt waren, om befteed te worden tot de groote offermaeltijden, om het ganfche volk, als nu verzoend, vrolyk te doen zijn voor 't aengezicht des heeren. HET  L KONINGEN. IX. uj, HET IX. KAPITTEL Al wat Salomo, ter plechtige inwijing van den Tempel gedaen had, werd, door eene Godlyke verfchijning, goedgekeurd vs. 1-9. De verdere bedrijven van Salomo, in het vergelden der diensten, welke de Koning van Tyrus hem gedaen had vs. 10-14; '» het verkerken van eenige /leden vs. 15-23; in het bouwen van Millo vs. 24, 25; en in het bevorderen van den Koophandel vs. 26. fJEt §efchiedde nu , (a) als Salomo voleyndt hadde te bouwen, en op de allerplechtigfte wijs in te wijen, het Huys des HEEREN, ende nadat hy ook het huys of het Paleis des Konings volbouwd en betrokken had: (£) ende wanneer, in het bouwen, alle de begeerte van Salomo vervuld was, die hem geluft hadde te maken. 2. Dat de HEERE ten anderen male Salomo des nachts, in eenen droom, verfcheen 2 Kron. 7: 12, op dezelve wijs, (c) gelijck als hy hem in Gibeon verfchenen was. 3. Ende de HEERE feyde tot hem, Ick hebbe uw gebedt, ende uwe fmeeckinge gehoort, die gy voor mijn aengeficht, by de plechtige inwijing van den Tempel, fmeeckende gedaen hebt; Ick hebbe dat huys geheyligt, het welcke gy gebouwt hebt, toen ik het zelve, met de wolk mijner Heerlykheid, vervulde, (d) op dat ick mijnen name en mijnen plechtigen eerdienst aldaer tot in eeuwigheyt fette, zoo 00 1 Chron. 7- 11. CO 2 Chron. 7: 11. CO i Kon. 3: 5. 00 Deutcr. 12: n. 1 Kon, 8: 29. VII. DEEL. H 3  iï8 I. KONINGEN. IX. lang de huishouding van Mofes wet duuren zal: ende mijne gunstige oogen , ende mijn toegenegen herte fullen daer zijn t'allen dagen. 4. Ende fo gy voor mijn aengefichte wandelen fult, gelijck als uwe vader David gewandelt heeft, met volkomenheyt des herten, ende met oprechtigheyt , om te doen nae al dat ick u geboden hebbe, [ende] mijne infettingen, ende mijne rechten houden fult; 5. So fal ick den throon uwes Koninckrijcks over Ifraël beveiligen in eeuwigheyt: (e) gelijck als ick gefproken hebbe over uwen vader David, feggende; (ƒ) Geen man en fal u afgefneden worden van den throon Ifraëls. 6. [Maer] (g) fo gylieden u t'eenemael afkeeren fult, gy, ende uwe kinderen, van my na [te volgen] , ende niet houden en fult mijne geboden, [ende] mijne infettingen, die ick voor uw aengefichte gegeven hebbe : maer henen gaen , ende andere goden dienen, ende u voor defelve nederbuygen fult: 7. So fal ick Ifraël uytroeyen van het lant, dat ick hen gegeven hebbe, dan zal ik hen, uit Canaan, verbannen,' en onder de Heidenen verilroojen; ende zelvs dit huys , het welcke (h) ick mijnen name geheyligt hebbe, fal ick, in zulk een geval, van mijn aengefichte wechwerpen , en mijne byzondere tegenwoordigheid aen het zelve onttrekken: (i) ende Ifraël fal, van wege de algemeene ellende, tot een fpreeckwoort, ende fpotrede zijn onder alle volckeren. Om den allerongelukkigften mensch afteteekenen, zal men, by wijs van fpreekwoord, zeggen, Hy is zoo ellendig als de Israëliten. 8. (k) Ende aengaende dit huys, [dat] verhe ven (e) 2 Sam. 7: 12. 16, 1 Kon. 6: 12. 1 Chron. 22: 10. Pf. 134: 12. C/3 1 Kon. 2: 4. tg) " Sl[n. ?'• '4. Pfelm 89: 30, 31, &c. (h) Jer. 7: ij. CO Denier. 28: 37. (*) 2 Chron. 7: 21.  I KONINGEN. IX. 119 yen en zeer beroemd fal geweeft zijn, al wie voor het felve voorbygaen fal, fal fich over deszelvs vernedering ontfetten, ende by wijs van befchimping, fluyten: men fal in verwondering feggen, en, tot befchimping van Israël, vragen: (/) Waerom heeft de HEERE alfoo gedaen aen defen lande, ende aen defen huyfe ? 9,. Ende men fal, ter beantwoording van die fpotvraeg feggen; Om dat fy den HEERE haren Godt ver' laten hebben, die hare vaderen uyt Egyptenlant uytgevoert hadde, ende hebben fich aen andere goden gehouden, ende fich voor defelve nedergebogen, ende die gedient: daerom heeft de HEERE al dit quaet over hen gebracht. 10. (m) Ende het gefchiedde ten eynde van twintigh jaren, in dewelcke Salomo die twee huyfen gebouwt hadde; het Huys des HEEREN, ende het huys des Konings; nevens de andere gebouwen van welke Kap. 7. gefproken is; dat Salomo bedacht was, om Hiram , den Koning van Tyrus, de bewezene diensten te vergelden. II.. Salomo had nu alle die gebouwen voltooid; (JJVaer toe] Hiram de Koningh van Tyrus, Salomo van cederboomen, ende van dennenboomen, ende van gout, nae allen fijnen luft opgebracht hadde). Het gefchiedde daerom , dat alfdoe de Koningh Salomo aen Hiram twintigh lieden gaf in of mby het lant van Galilea. Men vraegt: vermogt Saiomo deze Jleden wech te geven ? Deze bedenking is van aenbelang. — God had het vervreemden van het Joodfche land, of een gedeelte van het zelve , uitdrukkelyk verboden , Lev. 25: 23. het land ook zal niet voor altoos verkocht worden: want het land is mijne, dewijl gy vreemdelingen en bywooners by my zijt. Noch Israël, noch de Koning, had hier over eenige befchikking. Het land (O Deuter. 29: 24. Jejem. 22: 3. (») 2 Chron. 8: 1. VII. DEEL. H 4  i2o I. KONINGEN. IX. was des h e er e n ; Hy vergunde aen Israël de inwooning; en de Koning moest befchouwd worden, als Gods Leenman. Hoe kon Salomo dan zulk een aenmerkelyk gedeelte, als ao fteden, aen Hiram , den Koning van Tyrus. wechfchenken? Er is, die de zaek zoo begrijpen, dat Hiram niet in het werkelyk bezit van deze fteden gefteld wierd, maer dat hy alleen het vruchtgebruik daervan kreeg, en het recht, om fchattingen en belastingen in te vorderen, tot dat de fchuld betaeld was, welke Salomo gemaekt had, door de ontvangene bouwftoffen en geleende werklieden. — Dan deze opvatting ftrookt niet met den text, noch met den rijkdom van Salomo; had Hiram betaling in geld gevorderd, dan had Salomo niet noodig gehad, hem, met eene zoo langzame voldoening, te vrede te ftellen. Wy houden het daervoor, dat het Heidenfche fteden geweest zijn, gelegen buiten de grenzen van Canaan, niet in maer by , in de nabuurfchap van Galilea , gelijk de Hebreeuwfche woorden zeer gevoeglyk kunnen vertaeld worden. —• Salomo had een perfoneel en eigendommelyk recht, op deze fteden, voor zoo ver dezelve, door het geluk van Davids wapenen, overwonnen waren, zoodat hy'er, nae zijn welgevallen, over befchikken konde. — Ook zou het kunnen zijn, dat het eenige van die fteden geweest zijn, welke Pharao, als een gedeelte der bruidfchat van zijne Dochter, aen Salomo gegeven had. Eene aenzienlyke vergelding zeker voor Hiram , wiens gebied , door dit gefchenk , zeer aenmerkelyk werd uitge» breid. Dan evenwel hy was 'er niet mede te vrede. 12. Ende Hiram toogh uyt'van Tyrus, om de fteden te befien, die Salomo hem gegeven hadde; maer fy en waren niet recht in fijne oogen. Zy voldeeden in het geheel niet aen zijnen wensch, omdat de fteden al te zeer vervallen waren, en omdat de landsdouw niet voordeclig was. 13. Dit liet Hiram, door een gezantfchap, aen Salomo weten; Daerom feyde hy; Wat zijn dat voor fteden , mijn broeder , die gy my gegeven hebt ? maken deze eene behoorlyke vergelding7uit, voor alle de diens.  I KONINGEN. IX. m diensten, welke ik u gedaen heb ? Zy ftaen my in het geheel niet aen: ende hy naemdefe het lant Cabul, een Phcenicisch woord , beteekenende ha behaegt my niet; en dezen naem dragen die fteden en die landftreek, tot op defen dagh, 14. Ende Hiram hadde den Koningh gefonden, hondert ende twintigh talenten gouts; als zijn aendeel, in de winsten van den handel op Ophir, waervan in hec vervolg nader. 15. Dit is nu de oorfake van den uytfchot, dien de Koningh Salomo dede opkomen van de heffing, en de fchatting, welke hy van zijne onderdanen gevorderd had; opdat hy de noodige kosten vinden zoude, om het Huys des HEEREN te bouwen , ende fijn huys, ende Millo, zijnde een fterk Kafteel te Jerufalem 2 Kron. 32: s, ende het gene 'er nog ontbrak aen den muer van Jerufalem: mitfgaders de grensfteden Hazor, ende Megiddo, ende Gezer. De twee eerste fteden behoorden tot ervdeel van Naphtali en Manasfe Jof. 19: 36. 17: U. is, maer de laetfte was tot dus ver in de macht der Kanaanneren gebleven. Korten tijd geleden had Salomo dezelve eerst in bezitting gekregen. 16. {Want] Pharao de Koningh van Egypten was opgekomen , ende hadde dit Gezer ingenomen, ende die met vyer verbrandt, ende de Caiiaaniten , die in de ftadt woonden , gedoodt, ende haddefe, die Stad met derzelver landpale, fijner dochter, de huyfvrouwe van Salomo, tot een gefchenck gegeven. 17. Alfo bouwde en verfterkte Salomo Gezer ende daerna herftelde hy ook de plaetfen, gelegen in het leege Beth • Horon , in het ervdeel van' Benjamin Jof. 18: 13, 14. 18. («) Ende ook verfterkte Salomo Baalath , ende Tamor in de woeftijne , en andere plaetfen in dat lant van Tamor, buiten de grenzen van Canaan : («) a Chron. 8: 6, &c. VII. DEEL. H 5  122 I. KONINGEN. IX. 19. Ende alle de fchat of voorraed-fteden, in welke? men koorn opleide , uit voorzorg voor jaren van fchaergheid, die Salomo hadde, ende de wagenfteden, ende de fteden der ruyteren, in welke het oorlogstuig bewaerd werd, en de ruitery gelegerd was; ende wat de begeerte Salomons verder begeerde te bouwen, in Jerufalem, ende in den Libanon, dat is het woud van Libanon Kap. 7: a, ende in het gantfche lant fijner heerfchappye ; alle deze fteden en gebouwen werden, door Salomo, van tijd tot tijd verbeterd. 20. Aengaende al het volck dat overgebleven was van de Amoriten , Hethiten , Pheriziten , Hiviten, ende Jebufiten, die niet en waren van de kinderen Ifraè'ls: 21. Hare kinderen die na hen in het lant overgebleven waren, die de kinderen Ifraè'ls niet en hadden konnen verbannen: die heeft Salomo gebracht op flaeffchen uytfchot tot op defen dagh, zoodat eerst, in zijnen tijd, alle de verbannen volken werden ondergebracht. Hy heeft de nakomelingen dezer volkeren niet uitgeroeid, maer tot flaven gemaekt; omdat zy zich gewillig onderwierpen. 22. Doch van de kinderen Ifraëls en (0) maeckte Salomo geenen flave. Dit had hy nu ook niet noodig, vermids de gemelde volkeren hem flaven genoeg opleverden; maer fy waren fommigen krijgslieden, ende andere van meerder aenzien fijne knechten of ambtenaers, ende andere nog grootere fijne Vorften of Stadhouders in onderfcheidene landfchappen, ende fijne Hooftlieden, meerdere en mindere Bevelhebbers van het leger, ende de Overfte fijner wagenen, ende fijner ruyteren. 23. Defe waren de Overfte der Beftelden die over het werck Salomons waren , anders genaemd opzieners van 's Konings werklieden, vijf honden ende vijftigh in getal: deze waren het die heerfchappye hadden over het volck dat in het werck doende was. Bier (0) Lev. 35: 39.  I. KONINGEN. IX. «3 Hier fchijnt eene ftrijdigheid te zijn, met 2 Kron. 8: 10. Hier worden de opzieners der werklieden, welke Salomo in zijnen dienst gebruikte, op 550 gerekend, en 2 Kron. 8: 10. werden zy flechts op 250 begroot. — Een aenmerkelyk verfchil waerlyk van 300 perfonen. Men kan de zwarigheid, op verfchillende wijzen, wechnemen. A. De zeer vermaerde Joodfche Leeraer Abarbanel verklaert het op deze wijs; dat 'er 250 opzieners gefield waren over die werklieden, welke bepaeldelyk aen den Tempel arbeidden, en dat de overige 300 het opzicht hadden over andere arbeidslieden , die aen de openbare gebouwen werkten, welke Salomo , behalven den Tempel, liet maken. B. Anderen antwoorden op de gemelde zwarigheid; dat de 250 opzieners, die 2 Kron. 8: 10. genoemd worden, geboren Israëliten, en de overige 300 vreemdelingen geweest zijn , makende te zamen een getal uit van 550 perfonen. C. Althans dit is zeker, dat de opzieners, in de eerste plaets genoemd, andere geweest zijn, dan die in de laetfte gemeld worden: want hier lezen wy van zulke opzieners, die niet alleen over het werk gefteld waren, maer ook over het volk, het welk dit werk verrichtte; maer 2 Kron, 8: 10. wordt gefproken van zulke opzieners , die niet over het werk, maer alleen over het volk gefteld waren. — Men begrijpe dan de zaek op deze wijs: 'er zullen sso opperbazen geweest zijn, die het opzicht hadden, beide over het werk en de arbeiders, en 250 onderbazen, die, wel met het werk niet te doen hadden, maer alleen over de werklieden gefteld waren, om zorg te dragen, dat zy yverig arbeidden. D. Anders zou het nog zoo hebben kunnen wezen, dat 'et niet meer dan 250 bazen te gelijk in dienst waren, die, na verloop van eenigen tijd, door 150 andere verwisfeki VII. DEEL.  124 I. KONINGEN. IX. werden, makende te zamen 500 bazen, en dat 'er, over alle deze, nog 50 Opperbazen geweest zijn. De derde oplosfiiug is, mijns bedunkens, de meest voldoende. 24. Doch (p) de dochter Pharaos toogh van de ftadt Davids op tot haer huys, het welcke hy voor haer gebouwt hadde, zoodra het zelve voltooid was : doe dit Paleis voor zijne Gemalin voltooid was, bouwde hy het gemelde Kafteel Millo. 25. Ende Salomo offerde zeer dikwijls, by onder» fcheidene gelegenheden 2 Kron. 8: 13 ; maer driemael des jaers, op de hooge Feesten, offerde hy gezettelyk, en op eene zeer plechtige wijs, brand - offeren , ende danck-offeren, op den altaer dien hy den HEERE gebouwt hadde, ende roockte op dien altaer, dewelcke in hetHeilige, voor het aengefichte dés HEEREN was, die in het Heilige der Heiligen woonde. Het was Salomo ongeoorloovd, in eigen perfoon, op dezen Altaer te rooken; maer hy deed dit door den dienst der Priesteren, welken hy reukwerk, op zijne kosten, liet ter hand ftellen. Dit deed hy, van jaer tot jaer, op de drie hooge Feesten: als of nadat hy het huys volmaeckt hadde. 26. De Koningh Salomo maeckte oock fchepen, dat is hy had, reeds in het begin van zijne Regeering, fchepen gemaekt, te Ezeon-Geber, dat by Eloth is aen den oever der fchelfzee, in het lant van Edom ; dit Ezeon-Geber was eene haven aen de röode zee. David had Edom te ondergebracht 2 Sam. 8: 14; langs dezen weg was Salomo meester van de gemelde haven. Hy bouwde daer eene fcheepsvloot; en toog in eigen perfoon derwaerds, om dezelve te bezien 2 Kron. 8: 17. 27. Ende Hiram fondt met die fchepen fijne knechten , die kundige fchiplieden waren, kenners van tfp) 2 Chron. 3: tt,  I. KONINGEN. IX. nS van de zee, met de knechten van Salomo, om deze, in de Zeevaerd, te onderwijzen. 28. Ende fy quamen , met deze fcheepsvloot, tot Ophir, ende haelden van daer eene groote menigte des.gouts, vier hondert ende twintigh talenten; ende brachten 't tot den Koningh Salomo. Hier doen zich twee vfagen op. I. Wat was ophir voor eene plaets? — Het is bekend, dat 'er zeer veel en allerbest goud van daen kwam; hiervan daen werd 'er zeer dikwijls, in de Heilige fchrivten, gefproken van het goud van Ophir. Maer waer was dit goudrijk land van Ophir gelegen? — Er fchijnt een tweederlei Ophir geweest te zijn. Het eerste in Arabien, en dit hebben Job en Eliphaz, die in Arabien woonden, bedoeld, wanneer zy fpraken van het goud van Ophir Job 22: 24. 28: 16. Maer van dit Ophir wordt hier zekerlyk niet gefproken; want van daer kon het goud, naer Canaan, zeer gemakkelyk over land vervoerd worden. — Er moet derhalven nog een tweede Ophir geweest zijn, werwaerds men te fcheep moest reizen, en tot welke reis een fcheepvaert van niet minder dan drie jaren vereischt werd. Over het algemeen houdt men het daervoor, dat dit Ophir in Jndiën gelegen ware. Maer de fcheepvaert was, in dien tijd, nog zeer gebrekkig. In den beginne voer men flechts langs de kusten, met den wal geduurig in het oog; allengskens waegde men het, dieper in zee te Heken, nadat men geleerd had, op de verfchijning der Harren acht te flaen. Het is derhalven niet te denken, dat men, reeds in Salomons tijd, zulk eene aenmerkelyke reis, dwars over den Oceaen, zou hebben durven ondernemen, als 'er noodig was, om uit de gemelde haven aen de roode zee, in Indien te komen. Wy voegen ons, by die genen, die meenen, dat dit Ophir gelegen ware op de kust van Africa. — Misfchien werd de ganfche Oostkust van Africa, van Kaep GuardaVII. DEEL.  126 L KONINGEN. IX. fay tot aen de Kaep de Goede Hoop , Ophir genaemd. Anderen denken meer byzonder aen het Koningrijk Sephala. — Althans de Chaldeeuwfche Overzetter noemt de fchepen, welke Salomo naer Ophir zond, de Africaenfche Vloot Kap. 10: n. Ook waren, in dat land, die kostbare koopmanfchappen voor handen, welke Salomo liet aenvoeren, Olyphants - tanden, edele gefteentens, en Almuggim-hout, het welk men van Ophir haelde Kap. 10: li. Maer j zal men zeggen, om van Ezeon Geber naer Sr> phala te varen, waren geene driejaren noodig, welke de fcheepsvloot van Salomo doorbracht, met het doen van de reis naer Ophir, uitenthuis. — Dan men herinnere zich, dat de fchepen , die naer Ophir gezonden werden, ook naer Tharfis moesten varen. Hier wordt wel alleen gefproken van de fcheepvaert naer Ophir , en het goud, het welke deze vloot medebracht; maer Kap. 10. 22. wordt ook melding gemaekt van fchepen, die naer Tharfis voeren, en om de drie jaren terug kwamen, niet alleen met goud , maer ook met zilver, elpenbeen , apen en paeuwen. Ondertusfchen moet men niet aen twee onderscheidene vlooten denken ; het waren een en dezelvde fchepen, die Ophir en Tharfis, op dezelvde reis, aendeeden, en, na verloop van drie jaren, terug keerden. — Indien men nu, door dit Tharfis, het Tartesfus der ouden verftaet, gelegen in het westelyk gedeelte van Spanje, zal men ligtelyk begrijpen, dat 'er tot eenen tocht, in welken beide Ophir en Tharfis moesten worden aengedaen, een tijd van drie jaren noodig ware. Eerst voer men de roode zee op, tot aen Sophala, van daer tot den Uithoek van-Africa, Kaep de Goede Hoop; vervolgens de tand en goudkust, of den westelyken oever van Africa langs, tot aen de Straet van Gibralter, wijders tot de gemelde plaets in Spanje. — De koopwaren, welke mén te Sophala en te Tartesfus niet bekomen konde, kreeg men, op verfchillende plaetfen langs de kusten. in. Maer wat was de reden , dat twee plaetfen, de eene in Africa, en de andere in Arabie, beide den naem dragen van  L KONINGEN. IX. J2? van Ophir.? — Ophir was de eigen naem van eenen der nakomelingen van Sem Gen. 10: 29. — De nakomelingen van dezen Ophir zullen zich, in eene goudrijke plaets van Arabie, hebben nedergezet, en dezelve Ophir geheten hebben, nae den naem van hunnen Stamvader. Naderhand, al te zeer vermenigvuldigd zijnde, om alle in deze landftreek te blijven woonen, zullen zy eene volkplanting naer de Oostkust van Africa gezonden, en ook aen deze hunne nieuwe woonplaets, den naem van Ophir gegeven hebben. II. De tweede Hoofdvraeg betreft de hoeveelheid van goud, het welk de gemelde fcheepsvloot van Ophir aenbragt. Hier wordt het gerekend op 420 talenten, en, volgens 2 Kron. 8: 18. zouden 'er 450 talenten zijn aengevoerd. Hoe is dit te vereffenen ? De zaek laet zich zeer natuurlyk begrijpen op deze wijs : de geheele lading dezer fchepen, wanneer zy van Ophir afvoeren, bedroeg, wat het goud aengaet, 450 talenten, maer wanneer deze lading gelost, en te Jerufalem, in 's Konings fchatkist, was overgebracht, bedroeg zy niet meer dan 420 talenten. Het verfchil was 30 talenten. Deze gingen 'er af, voor de onkosten. De fcheepslieden van Tyrus, welke Hiram leende, moesten beloond worden. Ook moest de leevtocht, het fcheepsonderhoud, met andere onkosten , gerekend worden. Hierby kwamen de wagenvrachten, en andere onkosten , welke 'er moesten gedaen worden, om het goud, het welk te Ezeon-Geber gelost werd , naer Jerufalem te voeren, en in 's Konings fchatkist te plaetfen. — Na aftrek van deze onkosten welke 30 talenten, en dus omtrend 7 ten 100 beliepen, kwamen 'er, van de 450 talenten gouds, welke te Ophir werden ingefcheept, 420 talenten in de Koninglyke fchatkist te Jerufalem; en deze 420 talenten bedroegen, volgens onze bepaling in de Inleiding tot het tweede deel, in onze munt, een fom van 25,550000 guldens. VII. DEEL.  128 I. KONINGEN. X. HET X. KAPITTEL. Het gerucht van Salomos Wijsheid en rijkdom verfpreid* de zich allerwege, en bewoog de Koningin van Schc ba, om hem te bezoeken, en de blijken van het een en ander, in eigen perfoon, te befchouwen vs. i -13. Eene opgave van Salomos rijkdommen en inkomflen vs. 14-29. I. pr/Nde doe de Koninginne van Scheba het geruchte Salomons hoorde , aengaende den name des HEEREN; quam fy om hem met raetfelen te verfoecken. Tot nader verjland van zaken moeten wy drie vragen beantwoorden. I. Wie was de Koningin van Scheba ? II. Wat bewoog haer, om Salomo, in perfoon, te bezoeken? III. Wat bedoelde zy , met dit bezoek ? 1. Wie was de Koningin van Scheba? — Jofephus meent; dat zy de Koningin geweest zy van Egypte en Ethiopië of Morenland. — Het zekerfte bericht, het welk wy van deze Vorftin vinden, is in de woorden van den Heer jesus Matth. 12: 42. Onze Godlyke Leeraer noemt haer de Koningin van het Zuiden , en dat zy gekomen zy van de einden der aerde. Wy leeren 'er, in het algemeen, uit, dat haer Koningrijk gelegen ware , ten zuiden van het Joodfche land, op eenen aenmerkelyken afftand. Dit bericht is minder toepasfelyk op Ethiopien, het welk wel zuidwest van Canaan gelegen is, maer niet volftrekt ten zuiden. Ook kan Ethiopien niet gezegd werden, aen de einden der aerde te zijn, vermids 'er nog vele landfchappen, ten zuiden, achter Ethiopien, lagen. — On- zes  I. KONINGEN. X. j» zes erachtens moet dit Scheba gezocht worden, in het ge, lukkig Arabien, aen het einde van het vaste land ten zuiden, daer het, door den Oosterfchen Oceaen, bepaeld wordt. Onder de zoonen van Joktan, die, door Heber uit Sem gefprooten is, werden ook Scheba, Ophir en Havila geteld Gen. 10: 28. Deze hebben zich , met hnnne nakomelingen, in het gelukkig Arabien nedergezet, en aldaer onderfcheiden Koningrijken opgericht. Van den gemelden Scheba, heeft waerfchijnlyk dit Koningrijk welks Vorftin tot Salomo kwam, deszelvs naem ontleend. — Sommigen houden Scheba bepaeldelyk voor dat zelve landfchap, het welk de Arabiers nu Yemen, of het Zuiderland noemen. — Dan dit algemeene is ons genoeg, dat de gemelde Koningin, uit het gelukkig Arabien, ge' komen zy. Hoe haer naem geweest zy, kunnen wy niet bepalen. — Zy voerde eene Koninglyke heerfchappy over hare onderdanen. In oude tijden, was het niet ongewoon, dat fommige volken, door vrouwen, geregeerd wierden' Zy fchijnt eene verftandige Vorftin geweest te zijn, dié bekwaemheid had, om Salomos wijsheid , door raedfeIen, te beproeven, en de blijken van zijne fchranderheid behoorlyk op te merken. Omtrend hare Godsdienstige begrippen kan men niets, met zekerheid, vastftellen; maer, uit het verdere beloop van dit Gefchiedverhael, zal het ons genoegzaem blijken dat zy, door haer verkeer met Salomo, een goed gevoelen gekregen hebbe , van jehovah , den God van Israël. — Ondertusfchen durv ik niet vastftellen, dat zy lot den heer, en den waren Godsdienst, bekeerd zy. Het is waer, de Heer jesus verheft haer, boven het Joodfche geflacht van zijnen tijd, omdat zy zoo leergierig was, dat zy, uit verren lande, gekomen was, om Salomos wijsheid te hooren; daer de toenmalige Jooden, van 's Hejlands meerdere wijsheid , geen gebruik wilden maken. Op dien grond, verklaert Christus, dat deze Koningin, in het laetde oordeel, tegen het geflacht der Jooden, zal opftaen en het zelve veroordeelen. Dan hieruit kan men VIL deel. I  i3o L KONINGEN. 'X. niet zeker befluiten, dat deze Vorftin zich in de waerheid, met haer ganfche hart, tot den levendigen God bekeerd hebbe: want de Heer jesus geevt het zelvde getuigenis, omtrent de mannen van Ninivé, die zich, op de prediking van Jonas, bekeerd hebben, onaengezien die bekeering flechts uitwendig geweest zy. II. De tweede vraeg is deze: wat bewoog die Vorftin, om Salomo , in perfoon , te bezoeken ? — De Gefchiedfchrijver zegt: doe zy het gerucht Salomons hoorde, aengaende den naem des heere n. Het gerucht Salomons beteekent hier zekerlyk, het gerucht , het welk zich, van Salomons Wijsheid en rijkdommen , allerwegen verfpreid had, tot ver buiten de grenzen van zijn land. — Dan dit gerucht wordt meer byzonder bepaeld, tot den naem des heeren; onze Overzetters hebben , het gerucht Salomons , aengaende den naem des heeren. De naem des heeren beteekent hier, gelijk zeer dikwijls, den eenigen en waren God zeiven. Wordt nu het gerucht van Salomo, tot dezen naem des heeren, betrekkelyk gemaekt; het geevt te kennen, (i). dat het gerucht van Salomons wijsheid en rijkdom zich zeer verre verfpreid had, in zoo ver als die den naem des heeren tot haer voorwerp hadden ; dat Salomo , door zijne wijsheid en rijkdom, aenleiding gegeven had, dat de naem van j e h o va h zijnen God zeer vermaerd was geworden onder de Heidenen; voor zoo ver hy, beide zijne wijsheiden rijkdommen, vooral had openbaer gemaekt, in den prachtigen Tempel, welken hy,ter eere van jehovah, gebouwd had, en de goede fchikkingen, welke hy, in den Godsdienst, verordende; (2). dat de heer hem deze uitnemende wijsheid en verbazende rijkdommen gefchonken j had, om daerdoor Zijnen eigenen naem groot te maken, en zich, als de eenige en ware God, onder de Heidenen meer te doen bekend worden dan tot nu toe had plaets gehad. Het gerucht, het welk zich hiervan wijd en zijd verfpreid had, was ook gekomen, tot de ooren der Koningin l van Scheba. — Tot het algemeei^ verfpreiden van dit gerucht, zal de reis, welke Saloraoos vloot, om de drie jaren  I KONINGEN. X. i3I jaren deed, ongemeen veel hebben toegebracht — Dit gerucht had de nieuwsgierigheid van deze verftandige Vorftin opgewekt, om Salomo in perfoon te bezoeken. UI. Het oogmerk van deze hare reis wordt ons dus opgegeven: zykwam tot Salomo, om hem, met raedfelen, te verZoeken. De Oosterlingen waren zeer gezet, op raedfelen, en 'er was een fcherpzinnig verftand noodig, om dezelve op te losfen. Door middelen van dergelijke raedfelen, wilde zy de fcherpzinnigheid van Salomons vernuft, beproeven Maer, omtrend welk foort van zaken, verkeerden deze raedfelen? — Natuur en Staetkundige zaken, moet men hier met uitfluiten; en ook daeromtrend kon zy de fchranderheid van Salomo vryelyk toetfen. Voornamelyk zal zy zich evenwel bepaeld hebben, tot Godsdienstige onderwerpen: want zy had het gerucht van Salomo gehoord, aengaende den naem des heeren. Van Gods beftaen eigenfchappen en werken, had zy, zoo door het licht der reden, als door de overblijvfelen der oorfprongelyke Openbaring, zoo vele kundigheden, dat zy daeromtrend, door haer fcherpzinnig vernuft, vele raedfelachtige vragen konde voordellen. - Heeft zy dit nu gedaen, met een leergierig gemoed, 0m de waerheid na te fpooren, gelijk men, uit den lov, welken de Heer jesus haer geevt, fchijnt te moeten befluiten; dan was zy zeer te prijzen Maer deed zy het alleen, om hare fchranderheid te toonen, en te beproeven, of Salomo haer in fcherpzinnigheid overtrof; dan was het loutere nieuwsgierigheid welke minder lov verdiende. Hoe het zy , zy reisde naer Salomo , om hem met raedfelen te verzoeken, vergezeld zijnde, met eenen zeer luisterrijken ftoet. 2. Ende (a) fy quam te Jerufalem, met een feer groot en talrijk gevolg, dat haer vergezelde, zoo van haren hovftoet, als bedienden, die noodig waren, 0m, v©or de 00 2 Chron. g: i. Mattb. is: 42. Lac. tlt jï. VII. pmr.. i 2  x3s I. KONINGEN. X. menigte van goederen , welke zy medebracht, te zorgen. Deze alle maekten een zeer fwaer en talrijk heyr uit , overeenkomftig den ftaet en rang, welken zy in de waereld bekleedde. Ook was zy vergezeld, met kemelen, welke, in de Oosterfche landen, het meest gebruikt worden, om zware vrachten te dragen ; deze kemelen waren dragende allerlei foort van fpeceryen, die in Arabien overvloedig wiesfen, en in andere landen zeer hoog gefchat werden, ende ook feer veel gouts, van het welk Scheba zeer vermaerdwas, vergel. Pf. 72: 15., ende eene groote menigte van dat koflelick gefteente, dat, in Arabien en in de nabuurfchap , gevonden werd. Door het medebrengen van deze kostbaerheden, betoonde zy, dat zy eene Koningin was van groot vermogen en overvloedigen rijkdom, die, met luister, aen Salomons Hov, verfchijnen wilde, en hare Vorstelyke milddadigheid openbaer maken. Trouwens, zy had .ook, met eenen zeer grooten Koning, te doen, wiens aenzien, rijkdom, en heerlykheid, zy tot den hoogften top had hooren verheffen. Ende fy quam tot Salomo, ende fprack tot hem al wat in haer herte was; al wat in haer hart was, te weten, zy had te vooren eene groote menigte van raedfelen bedacht, en in haer geheugen geprent. Alle deze raedzelachtige vragen ftelde zy den Koning Salomo, van tijd tot tijd voor, terwijl zijne wijze antwoorden haer geduurig gelegenheid gaven, om al weder nieuwe vragen voor te ftellen. 3. Ende Salomo verklaerde haer alle hare woorden. Hy beantwoordde alle hare raedfelachtige vragen, zonder zich te bedenken, met eene verwonderlyke vaerdigheid, en dat zoo volkomen, dat zy 'er in berusten moest: geen dingh en was 'er verborgen voor den Koningh , dat hy haer niet en verklaerde. Zy kon Salomo niets vragen, of hy wist het te beantwoorden. 4. Toen Salomo alle hare vernuftige vragen beantwoord had, vertoonde hy haer alle de gebouwen, welke hy gemaekt had, en gav haer eene voldoende verklaring van alle de byzonderheden , op welke zy hare aendacht vestigde. Ook onthaelde Salomo deze Vorstin dagelyks aen zijne Koning-  % KONIN GJE N. X. 133 ninglyke tafel. Als nu de Koninginne van Scheba fagh alle de wijfheyt van Salomo, ende het huys het welcke hy gebouwt hadde, zoo voor zich zeiven! als by zon der tot eenen Tempel voor den heer; voor zoo ver zy het een en ander, ten aenzien van het laetfte, in het voorhov der Heidenen, befchouwen, en uit de bellekken-, welke Salomo haer vertoonde, nader kon opmaken, verwonderde zy zich over Salomons Majefteit en Grootheid , en vooral over de buitengewoone wijsheid, welke, in deze gebouwen, en in de zamenvoeging der onderfcheidene deelen, doorftraelde. 5- Ende Salomo liet haer ook alles zien, het welk tot zijne hovhouding behoorde. Zy zag de fpijfe fijner tatel, den grooten voorraed der fpijzen, welke hy dagelyks op zijne Koninglyke tafel, liet opdisfchen, de keurige toe', bereiding, en de welgeordende fchikking der gerechtenende al verder zag zy het fitten fijner knechten hoé s Konings Staetsdienaers en Hovelingen, aen de Vorst'elyke tafel geplaetst werden, naer hunne onderfcheidene rangen en bedieningen, zoodat men daeruit aenftonds hunne meerdere of mindere waerdigheid kennen konde; ende haer oo- viel ook op het ftaen fijner dienaren, die gefchikt waren om aen de tafel op te pasfen, en den Koning, met zijné gasten, op de wenken hunner oogen, te dienen; ende zy zag ook, met aendacht, hare kleedingen, en bemerkte dat 's Konings amptenaers niet alleen, maer ook de dienaers van lageren rang, elk overeenkomftig zijnen rang, zoo kost. baer en welvoeglyk gekleed waren, dat ook, in deze fchikking , des Konings wijsheid en grootheid op het duidelykst doorftraelde , ende ook viel 'er haer oog op, dat fijne fchenckers, eene byzondere kleeding hadden, welke ongemeen wel voegde by hunne bediening 2 Kron 9- 4ende vooral bewonderde zy fijnen opgangb, waer door' hy henen opgingh in het huys des HEEREN • want Salomo had een zeer prachtig kunstftuk laten maken" het welk zich, van zijn Paleis, tot op den Tempelberg' over de lage vallei., welke tusfehen beide was, uitftrek' te ; het was een foort van prachtige brug , langs welke VII. DEEL. I 3  134- I. K O N I N G E N. X. de Koning, uit zijn Paleis, naer den Tempel kónde gaen en van daer wederkeeren. Als de Koningin van Scheba dit alles zag, en aendachtig opmerkte, fo en was in haer geen geeft meer: zy werd, door het heerlyk gezicht, en de nauwkeurige befchouwing van alle die byzonderheden , zoo verrukt; dat zy als buiten zich zelve genekte; haer geest I was opgetoogen, en in de uiterfte veibaesdheid. 6. Ende fy feyde , van hare verbaesdheid tot zich I zelve gekomen zijnde, tot den Koningh; Het woort is waerheyt geweeft, dat ick in mijnen lande gehoort hebbe; van uwe faken, ende van uwe wijfheyt , ik heb het indedaed zoo gevonden , als my bericht was. 7. Men had my van u, van uwen luister, en van uwe wijsheid, zoo veel gezegd, dat het my ongeloovbaer voorkwam, Ende daerom wilde ik 'er zelvs, in perfoon, de proev van nemen: ick en hebbe die woorden niet gelooft, tot dat ick gekomen ben, ende mijne oogen [dat] gefien hebben; ende fiet, ik moet bekennen , dat men 'er my nog veel te weinig van gezegd hadde : de helft en is my niet aengefeyt, gy hebt met wijfheyt , ende goet, overtroffen het geruchte dat ick gehoort hebbe; uwe wijsheid en rijkdommen zijn nog veel grooter, dan men my verhaeld had. 8. Welgeluckfaligh zijn uwe mannen , uwe Rijksgrooten, Amptenaers en Hovelingen , welgeluckfaligh zelvs zijn defe uwe knechten en mindere bedienden, die u overal omringen, als die geduerigh voor uw aengefichte ftaen, en die daerdoor gelegenheid hebben, om uwe wijfheyt te hooren. Men mag 'er uit befluiten , dat het Salomons gewoonte getveest zy, om, met zijne Rijksgrooten, ten aenhooren van zijne mindere bedienden, zoo elders, als byzonder over tafel, verflandige en godvruchtige redenen te houden, om daerdoor elk, tot het najagen van wijsheid en godzaligheid, aen te fpooren. 9. Gelooft zy de HEERE uwe Godt, die behagen in u heeft gehadt, om u op den throon  L KONINGEN. X. 135 Ifraëls te fetten : om dat de HEERE Ifraël in eeuwigheyt bemint , daerom heeft hy u tot Koningh geftelt, om recht, ende gerechtigheyt te doen. Zy roemt en prijst den jehovah, den God welken Salo•l mo diende en vereerde. Zy geevt daerdoor niet onduidelyk te kennen, dat zy ook hoogachting en eerbied voor dien God gekregen hadde. — Of zy daerdoor van de afgodery afgebracht, en bewoogen zy, om den heer alleen, als den eenigen en waren God, aen te kleven, durven wy niet bepalen. Ten minsten heeft zy den jehovah aengemerkt, als een groot God , die eene byzondere en zeer gunstige voorzorg betoonde, omtrent zijne dienaren. — Zy befchouw! de het als een aenmerkelyk bewijs der wijze voorzorg van Isragls God, dat hy, in den perfoon van Salomo, zoo veel welgevallen gevonden had, dat hy hem, boven anderen, op :: den throon van Israël, geplaetst hadde. — Dit leidt zy met reden af, uit de lievde, welke de heer zijn volk Israël toedroeg. Grooter geluk kon het volk van Israël niet genieten , dan zulken wijzen en Godvruchtigen Koning te heb1 ben, als Salomo was. 10. Ende, van oude tijden af is het de gewoonte ge1 weest, dat men Koningen, wanneer men voor hunne aenge; zichten verfeheen, met aenzienlyke gefchenken vereerde, tot I een teeken van eerbied en hoogachting. De Koningin van ! Scheba betoonde daerom ook hare byzondere achting voor ! Salomo, door hem gefchenken te geven , beftaende in de kostbaerfte voortbrengfelen van haer land: fy gaf den ! Koningh hondert ende twintigh talenten gouts, ende feer veel fpeceryen, welke het gelukkig Arabie ■ voortbracht, ende koftelick gefteente, van de kostbaerfte . juweelen, welke in Arabie vielen: Als defe fpecerye, i die de Koninginne van Scheba den Koningh SaJ lomo gaf, en is 'er noyt meer in menigte geko] men. De Koophandel, door middel der Canaaniten, had i te vooren wel eenige fpeceryen in Canaan gebracht; maer I nooit had men 'er zulk eene groote menigte van gezien, als I die, welke de Koningin van Scheba aen Salomo vereerde, VII. DEEL. I 4  ta.6 L KONINGEN X. 11. Voorder moet men evenwel, by deze gelegenheid, opmerken , dat de fchepen van Salomo nu ook reeds den voorraed van fpeceryen ongemeen vermeerderd hadden: want oock de fchepen Hirams, die door Hirams Zeelieden gevoerd werden , die gout uyt het Afrikaensch Ophir voerden ; brachten uyt dat Ophir feer veel Al* muggimhout, ende koftelick gefteente. Hier wordt het Almuggimhout onder de voormemfie fpeceryen gerekend. Wat is dit voor een foort van hout geweest? — Hierom, trent heeft de Natuurlyke Hiftorie nog geen licht genoeg gegeven. — Het fchijnt het zelvde hout geweest te zijn, het welk 2 Kron. 2:8 en 9:10, door eene letterverzetting, Algum. mimhout genaemd wordt- Ook kan men, uit de eerstgemelde plaets, zien, dat 'er mede op den Libanon Almuggimhout gevonden wierd, hoewel het, in welriekendheid, by dat van Ophir, niet fchijnt te hebben kunnen halen. Sommigen willen, dat het Koraelhout zou geweest zijn; anderen Brafilienhout. Maer deze gisfmgen zijn geheel ongegrond. Zoo lang ons de Natuurlyke Hiftorie van Arabien geene betere befchrijving geevt, omtrent de gewasfen van dat land, kunnen wy 'er niets anders van zeggen, dan dat het Algummimhout een zeer welriekend hout moet geweest zijn, zoodat het, onder de foorten der fpeceryen, behoorde. Evenwel was het van die groote en hardheid, dat 'er zeer kostbare werkftukken van konden gemaekt worden. 12. (b) Ende dit blijkt uit de werktuigen, welke Sa. lomo van dit hout liet vervaerdigen: want de Koningh maeckte van dit Almuggimhout, fteunfelen voor het Huys des HEEREN, ende voor het huys des Konings. Deze fteunfels waren de leuningen, die, aen den opgang van 's Konings Paleis tot den Tempel, geplaetst waren, om zich daeraen, by het op en afklimmen, te kunnen vasthouden. Mitfgaders, behalven deze leuningen, liet SaSi*) a Chron. 9: 11.  I. KONINGEN. X. 137 Salomo ook harpen, ende luyten voor de fangers van 4it welriekend Almuggimhout maken. Het AlmuggimhouÉ en was, in eene foo groote menigte, te vooren niet gekomen, noch geilen geweeft, in het land van Israël, tot op defen dagh, 13. Maer, gelijk Salomo alle Koningen, in rijkdom en heerlykheid, overtrof, zoo wilde hy ook, in grootmoedige milddadigheid, voor niemand wijken, Ende de Koningh Salomo gaf de Koninginne van Scheba al haer behagen , watfe begeerde. Buiten allen twijffel had hy, onder zijne fchatten , vele zeldzame kostbaerheden , welke inen nergens anders, in zoo eene groote menigte, ' vinden kon. Alle deze kostbaerheden vertoonde hy aen de Koningin van Scheba, en gav haer vryheid, om 'er uit te kiezen, waer zy zin in had. Al wat zy begeerde, gav haer Salomo. — Of nu, onder deze gefchenken, ook het Wetboek, keurig afgefchreven, behoord hebbe, kan men met geene zekerheid bepalen; hoewel de weetgierige imborst der Vorftinne dit zeer waerfchijnlyk maekt. — Dit alles was nog, behalven dat hy haer gaf nae het vermogen des Konings Salomo: te weten, Salomo betoonde daerin zijn groot vermogen, dat hy de milddadige vereeringen van Schebaes Koningin, met de kostbaerfte gefchenken, zeer rijkelyk beandwoordde. Nadat de Koningin van Scheba voldaen was van al het heerlyke, het kostbare en het wijze, dat zy aen Salomoos Hov gezien had, fo keerdefe ende toogh zeer vergenoegd weder in haer lant, fy, ende hare knechten die haer vergezelden. — Het is ligtelyk te denken, dat zy, in haer land, en by de omliggende Vorsten, den roem van Salomo zeer breed zal hebben uitgemeten, en dat daerdoor vele anderen bewogen zijn, om de heerlykheid van Salomo te eerbiedigen. Vs. 14-29. vinden wy een berich van Salomoos rijkdommen en inkoomften. 14. Het gewichte nu van het gout dat voor VII. DEEL. I 5  i38 l KONINGEN. X. Salomo op één jaer inquam, was fes hondert fes en tfeftigh talenten gouts: Een talent goud bedroeg, volgens onze rekening, 60833 Guldens Hollandsch. Zie onze inleiding tot exodus II. Deel p. XLV. Welk een verbazend inkomen maekten dan 666 Talenten gouds, zijnde 40,515000 guldens, vooral voor die tijden, toen de goudmijnen van America nog niet ontdekt waren? — De fcheepsvloot naer Ophir bragt jaerlyks 420 talenten gouds aen, volgens Kap. 9: 28. Het overige zal hem van elders zijn aengevoerd, vooral nadat de Koningin van Scheba zoodanig met Salomo was ingenomen , dat zy hem en zijne fcheepsvaert op alle wijzen begunftigde. 15. Behalven dat van de kramers was , ende van den handel der kruydeniers: ende van allen Koningen van Arabien , ende van de Geweldige deffelven lants. Onder den naem van kramers, denke men niet, aen gemeene kramers, die met een marsch rondloopen. Men kan het Hebreeuwfche woord beter vertalen, mannen der onderzoekers , of onderzoekende mannen. Het wordt gebruikt, voor de verfpieders van Canaan, die dat land nauwkeurig moesten onderzoeken. — De tweede uitdrukking de handel der kruideniers bepaelt ons niet, tot de kruideniers in fpeceryen of balzem verkoopers; het Hebreeuwfche woord is van eene meer algemeene beteekenis , en kan allerlei kooplieden aenduiden. Men denke dan in het algemeen aen allerlei handel van kooplieden , die , in onderfcheiding van de fcheepvaert, met kemelen, by wijs van Karavanen, gedreven werd. Door de onderzoekers , welke de onzen kramers noemen, verflae men dan Licentmeesters , gelijk wy gewoon zijn te fpreken; die bevoegd waren, om, op de uit en inkomende goederen, te pasfen, en de lasten, daerop gelegd, te ontvangen : en door den handel der kooplieden of huideniers, die aenzienlyke fommen van uitgaende en inkomende rechten, welke de koophandel met Karavanen , in 's Konings fchatkist , opbracht. — Hierdoor werden de inkomften van Salomo grootelyks vermeerderd; dit zal men ligtelyk begrijpen, wan-  I. KONINGEN. X. 139 wanneer men bedenkt, welke overvloedige producten van granen, oly, wijn , honig, balzem, vee, en andere dingen het land Canaan voortbracht, wanneer het wel bearbeid werd, gelijk thans zeker op de allerbeste wijze gefchiedde; welken voorraed daervan naer buiten 's lands kon verzonden worden: hoeveel andere waren daervoor konden geruild, en weder, langs den weg van fcheepvaert, naer elders verzonden worden. Daerenboven had Salomo nog groote inkomften van allen Koningen van Arabien, en van alle de geweldige deszelven lands, welke, by al het voorgaende gevoegd , zijne rijkdommen ontelbaer maekten. — Deze Koningen van Arabien moeten wel onderfcheiden worden, van die, welke vs. 23, 24, 25. gemeld worden. Hier fchijnt het woest en lleenachtig Arabien bedoeld te worden, welks Koningen door David overwonnen waren en cynsbaer gemaekt. Men denke dan aen de Syriers, Moabieten , Ammonieten , Edomieten , Amalekieten , Midianieten , en meer andere Koningen van het Oosten, die in het groot Arabien verfpreid waren. — De geweldigen waren Pachaes of Basfaes, zijnde Gouverneurs, die de Provinciën, welke geenen Koning hadden, beftierden. — Deze alle waren aen Salomo cynsbaer, en moesten hem eene jaerlijkfche fchatting opbrengen , welke zijne inkomllen grootlijks vermeerderde. 16. Maer wat deed de Koning, met zooveele fchatten? Hy maekte 'er gebruik van ,• ter vergrooting van den luister zijnes Koningrijks. Onder anderen Oock (c) maeckte de Koningh. Salomo twee hondert rondaflen van geflagen gout: Deze rondaflen waren een foort van wapenfchilden , die een ovael gebogen figuur hadden. Zy fchijnen gefchikt geweest te zijn, om, door de lijfwachten, voor den Koning gedragen te worden, wanneer hy zich in het openbaer vertoonde. Althans zy waren overtogen met geflagen goud, met tamelyk dikke platen van goud, aoodat men niets anders zien kon, dan goud. Ses hondert | fikeleri] gouts liet hy opwegen tot elcke rondafTe: zijnde nae onze rekening omtrend 34 ï Mark. (c) 1 Kon. 14: 26. VII. DEEL. ■ »  i*o I. K O N I N G E N. X. 17. Infgelijcks drie hondert korte fchilden, die zeer behendig naer alle kanten konden bewoogen worden, om {teeken en flagen aftekeeren, liet Salomo maeken van of overtrekken met geflagen gout: drie pont of Mijn elk van 60 fikelen, dus 180 fikelen of ruim 10 Mark gouts liet hy opwegen tot elcken fchilt; () 1 Sam. 15: 28. VIL DEEL. K 5  Ï54 I. KONINGEN. XI. verkoren hebbe, die mijne geboden, ende mijne infettingen gehouden heeft. 35. Maer uyt de hant fijns foons fal ick het Koninckrijcke nemen : ende ick fal u daer van tien ftammen geven. 36. Ende fijnen fone fal ick éénen ftamme ge* ven: (b) op dat mijne knecht David altijt eene lampe voor mijn aengeficht hebbe in Jerufalem, de ftadt, die ick my verkoren hebbe, om mijnen naem, en den zetel van mijnen openbaren eerdienst, daer te ftellen. Kinders en nazaten komen meermalen voor, onder de zin» beeldige benaming van eene Lampe; omdat een Vader, als het ware, in zijne kinderen leevt, en, in hun, zijnen naem en zijne gedachtenis levendig houdt. — Ter dezer plaets evenwel is de lampe eene zinbeeldige benaming van de Koninglyke waerdigheid; zoo ook 2 Kron. 21: 7. Trouwens, voor zoo ver eene lamp licht en fchijnfel geevt, en daerom een gepast zinbeeld is van voorfpoed en luister, zoo teekent het byzonder een Koningrijk, het welk den genen die het bezit eenen fchitterenden glans en luister byzet. — In ons geval wordt het Koningrijk van Juda allerbyzonderst eene lampe genaemd * omdat het zelve , niettegenftaende de bedreigde fcheuring, in het bezit zou blijven van het licht des waren Godsdiensts, daer de andere ftammen al aenftonds tot den verfoeilyken kalverdienst vervallen zouden. 37. Terwijl het So met de zaek gelegen is, voegde de heer 'er, door den mond van den Propheet, tot Jerobeam iprekende, vervolgens by, fal ick u nemen, ende gy fult regeeren, over al dat uwe ziele fal begeeren: uwe heerschzueht, welke gy reeds lang in uw hart gevoed hebt, zult gy volkomen kunnen verzadigen, ende gy fult Koningh zijn over tien ftammen van Ifraël, alleenlyk zal Juda en Benjamin , den nazaten van Salomo, onderworpen blijven. 38. Ende (n) 1 Kon. P3: 4« PI. 15»! »7-  I. KONINGEN. XI. 155 , 38. Ende het fal gefchieden, fo gy hooren fult al wat ick u fal gebieden, ende in mijne wegen fult wandelen, ende doen dat recht in mijne 00gen is, houdende mijne infettingen, ende mijne geboden, gelijck als mijn knecht David gedaen heeft, zonder u te wenden tot de afgoden, dat ick met u fal zijn, om u, door mijne macht, te zegenen en te befchermen, ende ik zal u een beilendigh huys bouwen , en uw nagedacht in de Koninglyke Heerfchappy bevestigen, gelijck als ick David gebouwt en zijn Koningrijk voorfpoedig gemaekt hebbe, tot dat Salomo van my afviel, ende ik fal u, tien ftammen van Ifraël te beheerfchen geven. 39. Ende ick fal om dies wille, dat Salomo zkh tot den verfoeilykften afgodsdienst heeft laten verleiden, het zaet Davids verootmoedigen ; Nochtans zal dit oordeel der vernedering niet altijt duuren: want, in de . dagen van den Mesfias, zal de heerfchappy aen Davids huis worden wedergegeven. 40. Salomo kreeg binnen korten bericht van deze voorzegging : het zy, dat de Propheet geene zwarigheid maekte, om openlyk te verhalen, wat hy uit Gods naem, tot Jerobeam , gezegd had; het zy, dat Jerobeam, trotsch op deze Godlyke boodfchap , dezelve allerwege hebbe bekend gemaekt; het zy eindelyk, dat de Propheet, van God, tot Salomo, was gezonden geweest, om hem de ftraf vs. n. gemeld te bedreigen, en 'er had bygevoegd, dat Jerobeam de bedoelde knecht ware. Althans de Koning had kundfchap van deze zaek, en Daerom focht Salomo Jerobeam te dooden. Dit was een kennelyk bewijs, dat het verftand van Salomo geheel verdwaesd, en zijn hart verbasterd ware; daer hy middelen wilde aenwenden, om het voornemen van den Almachtigen te verydelen. Maer wat wonder , dat deze zinlooze poging mislukte? Jerobeam vernomen hebbende, wat Salomo in den zin had, maeckte hem op, ende vloodt in Egypten, tot Sifak den Koningh van Egypten, ende was in Egypten tot dat Salomo fterf; want, fchoon Salomo, by zijne vernieuwde bekee- VII. DEEL.  ï56 I. KONINGEN. XL ring, ongetwijfeld dit fnoode voornemen heeft laten varen, vertrouwde Jerobeam zich evenwel niet weder in 't land te komen. Hier doen zich twee vragen op van aengelegenheid. I, Wie was deze sisak? —r Dit is de eerstemael, dat eerj Koning van Egypte, onder zijnen eigenen naem, voor- . komt. Anders heeten alle die Vorsten in het algemeen Pharao. r— Deze sisak was, volgens josephus, die vermaerde Koning van Egypte, die, na het overmeesteren van de Ethiopiers, zijne wingewesten heeft uitgebreid in Azia, tot aen de Asfyriers en Meders toe. De Grieken noemen hem sesostris. Deze Sifak is naderhand de roede van Gods toorn ge? weest, om Rehabeam, den onverftandigen zoon van Sa. lomo , te tuchtigen- Nadat deze Rehabeam, met zijn? onderdanen, den heer verlaten had, en tot den afgodsdien&t vervallen was, kwam Sifak, met een ontzachlyk leger, in het Koningrijk van Juda, invallen, en, nadat hy vele Steden had ingenomen, trok hy op Jerufalem aen. Even? wel, toen Rehabeam Zich voor God verootmoedigd had, werd Sifak in zoo ver beteugeld, dat hy zich vergenoegr de, met den Koning van Juda cijnsbaer temaken, nadat hy de fchatten van den Tempel en het Vorstelyk Paleis ge- . roovd had, gelijk ons, in het vervolg Kap. 14: 22-28, nader blijken zal, II. Maer deze Koning van Egypte was zoo nae, aen Salomo, verzwagerd. Zo het dezelvde Pharao was, wiens doch» ter hy getrouwd had, was Sifak zijn fchoonvader, en, zoo het de zoon van dien Pharao geweest is, was het zijn behuuwdbroeder. Hoe kon hy dan aen Jerobeaui, in zijn Rijk, eene fchuilplaets verleenen? hadden de rechten van bloedverwantfchap niet gevorderd; Jerobeam, in Salomons handen , over te leveren? — Maer de vergelijking der ongewijde gefchiedenisfen maekt genoegzaem zeker, dat deze Sifak een Vorst was uit een ander geflacht, aen het welk de Egyptifche kroon, by gebrek van wettige ervgenamen , na den dood van Salomoos fchoonvader en behuuwdbroeder, was overgegaen. Of zo het de fchoon- broe-  I.- KONINGEN. XI. 15? broeder van Salomo geweest is, was hy 'er zeer gevoelig over, dat Salomo, zijne Zuster en Gemalin het verdriet deed , van zich aen zoo veel wijven en bywijven te verflaven. -*- Voor het overige leeren de gefchiedenisfen ten overvloede , hoe weinig de huwelyksverwantfchap by de Vorsten geldt, die veelal in alles hun eigen belang bedoelen. 41. Hiermede eindigt de gefchiedenis van Salomo; Het (0) overige nu der gefchiedeniflen van dien guooten en wijd - beroemden Salomo, ende al wat hy gedaen heeft , ende fijne wijfheyt; is dat niet gefchreven in het boeck der gefchiedeniflen van Salomo ? in de openbare gedenkfchrivten , in welke Salomo alle de gebeurtenisfen van aenbelang, welke, onder zijne Regeering, zijn voorgevallen, heeft laten aenteekenen : doch die gedenkftukken zijn reeds lang, en denkelyk in Jerufalems eerste verwoesting door de Babyloniers , verloren geraekt; althans Gods Geest heeft niet noodig geacht, meer daervan tot onze kennis te doen komen dan wy, hier en in de boeken der Kronijken, vinden. 42. De tijt nu, die Salomo te jerufalem over het gantfche Ifraè'l regeerde, (p) was veertighjaer. 43. Daer na ontfliep Salomo met fijne vaderen, ende wert begraven in de ftadt fijnes vaders Davids: ende Rehabeam fijn foon wert Koningh in fijne plaetfe. Geduurende het grootfte deel van Salomons Regeering heeft ïsraëls burgerftaet in Canaan het hoogfte toppunt van deszelvs luister beklommen, ter vervulling van alle Gods toezeggingen daertoe betrekkelyk. — Maer hoe onbeftendig zijn de allerfchoonfte waereldfche zaken! in t laetst der regeering van dien grooten Vorst zag men reeds de beginfelen van het diep verval , dat onder de regeering van zijnen dwazen zoon, zoo fchielyk voordging, en die fcheuring veroorzaekte welke ons in 't volgende Kapittel verhaeld wordt. Co) 2 Chron. 9: 29. (J~) 2 Chron. 9: 30. VII. DEEL.  I58 t KONINGEN. XII. HET XII. KAPITTEL. Nauwlyks had Rehabeam den throon van Israël beklom* men , of zijne onbedachtzaemheid gav aenleiding , dat 'er tien ftammen van hem afvielen , en zich aen Jerobeam onderwierpen. — Zedert dezen tijd hebben de 10 ftammen een afzonderlek Kmingrijk uitgemaekt; bekend onder den naem van het Koningrijk van Israël, terwijl de twee overige ftammen, Juda en Benjamin, die Davids huis bleven aenkleven, het Koningrijk van Juda genaemd zijn. De eerste aenleiding tot deze fcheuring van het Koningrijk vinden wy vs. i -15. 1. "pNde Rehabeam (a) toogh, kort na zijns Vaders dood en begraving, op eene zeer plechtige wijze nae Sichem: want het gantfche Ifraël was tot Si* chem gekomen, om hem Koningh te maken, en als zoodanig openlyk uitteroepen. Waerom de Oudften van Israël juist Sichem, en niet Jerufalem, tot deze plechtigheid, verkooren hebben, kunnen wy niet bepalen. Misfchien omdat Sichem, midden in het land gelegen , en dus het best gefchikt was, om aldaer van alle kanten te zamen te komen. 2. Het gefchiedde nu als Jerobeam de foon Nebats [dit"} hoorde, dat Salomo geftorven was, (b) daer hy nogh in Egypten was, (want hy was van het aengefichte des Konings Salomons gevloden: ende Jerobeam woonde in Egypten.) 3. Dat fy, zeer velen der Oudften van Israël, welkec harten Jerobeam had weten te winnen, toen hy, als Salomons Opper-Tollenaer, onder de Ephraimiten en Manasfiten verkeerde; het gefchiedde, dat velen der Oudften, by- zon- (e) a Chron. 10: x. (h) 1 Kon. 11: 40.  t KONINGEN. XII. 159 tonder van Ephraim en Manasfe, by welke Jerobeam in zeer groote achting was, een gezantfchap, naer Egypten , tot hem henen fonden , ende lieten hem roepen ; om de plechtigheid, welke te Sichem ftond verricht te worden, in perfoon by te woonen , ende om hun van zijnen raed te dienen, omtrent de voorwaerden , op welke zy Rehabeam, in de plaets van zijnen Vader, tot Koning zouden uitroepen. Jerobeam was aenftonds gereed, om aen dit verzoek te voldoen. Hy reisde, met blijdfchap, naer zijn Vaderland, en binnen korten vertoonde hy zich te Sichem. Hy ende alle de afgevaerdigde Oudften uit de gantfche gemeynte Ifraè'ls quamen tot Rehabeam, om, met hem, over de voorwaerden te handelen, op welke zy zich, aen zijne Koninglyke heerfchappy onderwerpen zouden. Zy hadden Jerobeam tot hunnen fpreker verkozen , ende , door zijnen mond, fpraken zy tot Rehabeam, feggende; 4. (c) Uwe overleden vader Salomo heeft ons jock hart gemaeckt, en ons, door zware belastingen, zeer gedrukt; zoo tot het (lichten van den Tempel, en andere prachtige gebouwen, als wel voornamelyk, tot de kostbare ónderhouding van zijn prachtig hovgezin. Dergelijke belastingen vallen ons te zwaer: gy dan nu maeckt uwes vaders harden dienft, ende fijn fwaer jock, dat hy ons opgelegt heeft, lichter, door het verminderen der belastingen, ende wy fullen u dienen, en ons aen uwe Koninglyke Heerfchappy onderwerpen. Deze klachte, over de hardigheid van Salomoos Regeering , welke door opftooking van Jerobeam veroorzaekt werd, die daerin zijne heerschzuchtige oogmerken had, waren meerendeels ongegrond. — De belastingen, welke Salomo.zijnen onderdanen had opgelegd, waren zoo zwaer niet geweest, als zy voorgaven; vooral wanneer men den langduurigen vrede en den overvloed in aenmerking neemt, welke zy genooten hadden, en tevens let op de verbazende fchatten, welke Salomo in zijn land gebracht had, zoodat zelvs het zilver van geringe waerdy was Kap. 10; ar. — Daerenboven open- (c) 2 Chron. 10: 4. VII. DEEL.  i6ö t KONINGEN. XII. baren zy, in deze klachte , eene verregaende ondankbaetheid ; daer' zy alleen van de zwaerheid der belastingen fpreken, en in het geheel niet reppen van de groote voordeden j welke zy, uit Salomoos Regeering, getrokken hadden. Ook kwam deze klachte niet voort, uit h'et rechts beginfel: want hadden zy ware gevoelens van Godsdienst gehad , dan hadden zy behooren te klagen , over Salomods afgodery, en van Rehabeam te bedingen, dat hy zich daervan vooral wachten zoude. — Ondertusfchen kan het wel zijn, dat Salomo, in zijnen laetften tijd, het volk eenigermate te zwaer met belastingen gedrukt, en de fchattingen vermeerderd hebbe, om Hadad en Rezon te beteugelen. 5. Ende hoe gedroeg zich Rehabeam , omtrent deze klachte, die van zoo ver een uitzicht was ? Hy begeerde tijd van beraed, en hy feyde tot hen; Gaet henen tot aen den derden dagh, komt dan weder tot my, om mijn antwoord, op uwen voorflag, te hooren: ende 'het volck gingh henen. 6. Ende de Koningh Rehabeam hieldt raed met de Oudtfte, die geftaen hadden voor het aengeücnte fijnes vaders Salomo, als hy leefde, welker ondervinding, en verkeering met zulken wijzen Vorst, hen zeer voorzichtig gemaekt had, feggende: Hoe radet gylieden dat men defen volcke antwoorden fal? 7. Ende fy fpraken tot hem, feggende, Indien gy de harten van deze onvergenoegde en morrende menigte, met zachte woorden, inneemt; indien gy heden defes volcks knecht wefen fult, ende hen dienen, door u, naer hunne begeerte, te fchikken, en hun zoo veel toe te geven, als mogelyk is, ende hen vriendelyk antwoorden, ende tot'hen goede woorden fpreken fult; fo fullen fy t'allen dagen uwe knechten zijn. Schik u, voor ditmael, naer de begeerte van het volk; en dan zullen zy zich voor altoos, aen uwe heerfchappy onderwerpen , en naer uwen wil fchikken. 8. Maer hy verliet den zeer wijzen raet der Oudtften, dien fy hem geraden hadden: ende hy hieldt raet met de jongelingen, die met hem opgewaf- fen  I KONINGEN. XII. 161 feil en met hem zeer gemeenzaem waren , die voor fijn aengeficht ftonden. 9. Ende hy feyde tot hen : Wat radet gylieden , dat wy defen volcke antwoorden fullen; die tot my gefproken hebben, feggende, Maeckt het jock , dat uw vader ons opgelegt heeft, lichter. 10. Ende de jongelingen, die met hem opgewaifen waren, fpraken tot hem zeer onbedachtzaem t feggende ; Alfoo fult gy feggen tot dat volck, die tot u gefproken hebben, leggende; Uwe vader heeft ons jock fwaer gemaeckt, maer maeckt gy 't over ons lichter: alfoo fult gy tot hen fpreken ; Mijn kleynfte [vinger] fal dicker zijn dan mijns vaders lendenen; de lasten, welke ik u zal opleggen , zullen zoo veel zwarer zijn dan die mijn Vader van u gevorderd heeft , als de lendenen dikker zijn dan de kleinfte vinger. Wanneer gy zoo ftoutelyk antwoordt, 'zal de morrende menigte bevreesd worden; zy zullen zien, dat gy hun ftaen durvt, en dan lafhartig afzakken. De zoon en de wettige opvolger van Salomo moet zich geene wetten laten voorfchrijven. Gedraeg u als een man , en zijt toch niet lafhartig. 11. Voeg 'er, op eenen ftouten en dreigenden toon, by: Indien nu mijn vader een fwaer jock op u heeft doen laden; fo fal ick boven uw jock nogh daer toedoen: Ik bemerk uit uwen ftouten voorflag , dat ik u, met geweld, zal moeten in toom houden. Daer kunt gy ook ftaet op maken, wanneer gy u tegen my verzetten durvt; mijn vader heeft u met geeffelen gekaftijdt, maer ick fal u met fcorpioenen kaftijden, met geesfelriemen voorzien met haken, die u het vleesch zullen van een reeten. 12. So quam Jerobeam , ende het gantfche volck tot Rehabeam op den derden dagh, gelijck als de Koningh gefproken hadde, om zijn antwoord te hooren: want hy had hen, tegen den derden dag, be- VII. DEEL» L  i6a I. K O N I N G E N. XII. fcheiden, feggende; Kornet weder tot my op den derden dagh. 13. Ende de Koningh antwoordde den volcke hardelick : want hy verliet den raet der Oudtften, dienfe hem geraden hadden. 14. Ende hy fprack tot hen nae den raet der jongelingen, feggende; Mijn vader heeft uw jock fwaer gemaeckt, maer ick fal boven uw jock nogh daer toedoen: mijn vader heeft u met geeffelen gekaitijdt, maer ick fal u met fcorpioenen kaftijden. 15. Alfo en hoorde de Koningh nae het volck niet. Ondertusfchen moet men hier het bellier der Godlyke Voorzienigheid wel opmerken, welke, langs dezen weg, het oordeel, aen Salomo bedreigd, wilde ter uitvoering brengen: want defe omwendinge was van den HEERE, op dat hy fijn woort beveiligde , het welcke de HEERE door den dienft van Ahia den Siloni» ter (d) gefproken hadde tot Jerobeam, den fone Nebats. 16. Doe gantfch Ifraël fagh, dat de Koningh nae hen niet en hoorde, fo werd het zeer verbitterd. Ook gaf het verbitterde volk den Koningh weder ant* woorde, door den mond, en op aenzetting van Jerobeam, feggende, (e) Wat deel hebben wy aen het geflacht van David? wat voordeel kunnen wy van dezen zijnen barbaerfchen naneev verwachten ? ja geene erve [en hebben CO 2 Chron. i« i. CO * Chron, 11: *.  I. K O N I N G E N. XII. 165 wapenen op te vatten , tegen uwe afgevallene broederen, zoud» gy dus tegen mijne beftiering ftrijden: ende fy hoorden het woort des HEEREN, ende keerden weder, om wech te trecken nae 't woort des HEEREN, elk naer zijne wooning. 25. Jerobeam nu bouwde en verbeterde Sichem op . het gebergte Ephraims, alwaer hy tot Koning was uitgeroepen. Hy maekte dit Sichem eerst tot zijne Hovplaets: ende Woonde daer in. Naderhand evenwel beviel hem deze Hovftad minder dan hy verwacht, had, ende daerom toogh hy van daer, in het vervolg, weder uyt, ende bouwde (k) Pnuël, eene Stad beoosten de Jordaen Richt. 8: 17, tot zijne Koninglyke verblijvplaets. 26. Ende Jerobeam was een man, die geene gronden van vertrouwen had in den Godsdienst. Hy maekte zich daerom verlegen, dat hy welligt eerlang weder van zijn Koningrijk zou ontzet worden, hy feyde in fijn herte en by zich zeiven: Nu fal het Koninckrijcke zekerlyk weder tot het huys Davids keeren. 27. Jerufalem was de zetel van den plechtigen Godsdienst. Aldaer was de Tempel. Derwaerds moesten alle de Israëliten, ter verrichting van den openbaren eerdienst, geftadig optrekken. Dit, vreesde hy , zou aenleiding geven , dat zijne onderdanen zich eens weder, ter eeniger tijd, aen Rehabeam, onderwerpen zouden. So ditvolck, zoo redeneerde hy by zich zeiven, opgaen fal om offerhanden te doen in het huys des HEEREN te Jerufalem, fo fal het herte defes volcks tot haren ouden heere, tot Rehabeam den Koningh van Juda, wederkeeren: ja fy fullen my dooden, ende tot Rehabeam den Koningh van Juda wederkeeren. 28. Daerom hieldt de Koningh eenen raet, met vertrouwde perfonen, die even zoo weinig belang in den Godsdienst ftelden, als hy zelvs: ende op den voordracht, of immers met goedkeuring van deze raedslieden, maeckte hy twee gouden kalveren: ende hy feyde toC (*) Genef. 32: 30, 31. Q) 2Kon. 17: 16. VII. DEEL, L 3  165 I. KONINGEN. XII. hen , Het is ulieden te veel om op te gaen nae Jerufilem, gelijk deze reizen zekerlyk zeer moeilyk en kostbaer zijn, (wi) Siet dan in deze kalveren, uwe goden , o Ifraël, die u uyt Egyptenlant opgebracht hebben. 29. Ende hy fettede het eene te Beth-El in 't Zuiden , ende het andere ftelde hy te Dan in 't Noorden, en dus aen beide de grenspalen van zijn Koningrijk, opdat elk, op zijn gemak, naer het een of het ander kalv kon henen gaen. 30. Ende defe fake wert tot fonde. Deze onder: neming baende den weg tot eene algemeene afgodery: want het volck gingh henen voor het eene tot Dan toe. Het kalv te Dan was het eerst opgericht, en de yver tot de afgodery was zoo groot, dat die van Bethel en daer omftreeks niet wachten konden, tot dat aldaer het andere kalv was opgericht, maer als naer Dan henen ylden. 31. Hy maeckte oock, hier en elders, een huys der hoogten , verfcheidene afgodstempelen , tot gemak van het volk, op verhevene plaetfen, welke voor heilig gehouden werden: («) ende hy maeckte ook Priefteren van den geringften des volcks, die niet en waren uyt den fonen Levi. 32. Ende Jerobeam maeckte een feeft in de achtfte maent, op den vijftienden dagh der maent, gelijck het loovhutten - feeft , dat in de zevende maend in Juda was, ende offerde op den altaer te Dan ; van gelijcken dede hy te Beth-El, offerende den kalveren, die hy gemaeckt hadde; hy ftelde oock te Beth-El Priefteren der hoogten, die hy gemaeckt hadde, zoo wel als te D«n. 33. Ende hy offerde in eigen perfoon op den altaer dien hy te Beth-El gemaeckt hadde, om dit Feest plechtig in te wijden. Hy verordende, dat dit Feest jaerlyksch zoude gevierd worden , op den vijftienden dagh der achtfter maent, der maent, dewelcke hy C«) ExoiJ. 32: 8. 00 Num. 3: 10: 1 Kon, 13: 33, aKon. 17: 32, a Chr. 11: 15.  I. KONINGEN. XII. 16? hy uyt fijn herte verdacht hadde; welligt omdat hy in dezelve tot Koning verheven was: So maeckte hy den kinderen Ifraè'ls een feeft, ende offerde op dien altaer, roockende. By het invoeren van deze afgodery, moeten wy een weinig ftilftaen, I. Het beginfel, uit het welk Jerobeam werkte, was Staetkundig. — Hy wilde door deze handelwijze voorkomen, dat zijne onderdanen, ter verrichting van den Godsdienst, niet naer Jerufalem optrokken; vreezende, dat zy, langs dezen weg, zouden verleid worden, om onder de heerfchappy van Davids huis weder te keeren. — Deze vrees was, op zich zelve, niet geheel ongegrond; mogelyk had Jerobeam, dewijl hy waerfchijnlyk in 't Najaer Koning geworden is, daervan reeds eenige bewijzen befpeurd op het eerste Paesch- en Pinxter - feest. — Maer, met dit alles, zijne Staetkunde was ten eenemael bedorven. — Hy wist, uit de Voorzegging van den Propheet Ahia, dat de h e e r hem zelvs, in den weg zijner rechtvaerdige Voorzienigheid, het Koningrijk over Israel had toegefchikt. Hy had zich daerom dankbaer tot den heer en zijnen dienst moeten wenden, en , met den heer zeiven, moeten raedplegen, over de zwarigheden, welke hem ontmoetten; God zelv zou dan deze zaek gefchikt hebben. — Hy wist, dat de afgodery van Salomo den weg gebaend had, tot Rehabeams vernedering , en tot zijne verhooging ; dit had hem een afgrijzen van de afgodery moeten inboezemen. II. Maer hoe kwam hy op het denkbeeld van gouden kalveren, en hoe kon hy Israël- tot zulk eene zotte afgodery vervoeren? — Hy had lang in Egypte verkeerd; en aldaer gezien , hoe de Egyptenaers ,twee osfen aenbaden, Apis te Memphis de hoofdftad van Opper - Egypte ; en Mnevis te Hieropolis, de eerste Stad van Neder - Egypte. Dit voorbeeld der Egyptenaren, het welk hem nog zoo levendig in het geheugen was, fcheen hem, in zijne omftandigheden , zeer gefchikt ter naevolging. VII. DEEL. L 4  x6S I. KONINGEN. XII. Orn zijne onderdanen tot dit foort van afgodery te verleiden, zeide hy : Ziet uwe Goden, o Israël, die u uit Egyptenland opgebracht hebben vs. 28. — Hy geloovde niet, ook wilde hy het volk niet wijs maken, dat deze kalvers hen uit Egyptenland hadden opgevoerd; dit was te dwaes om voorgefteld te worden: maer zijne meening was, even als die van Aaron , wiens eigen woorden hy gebruikt; Exod. 32: 4, dat zy deze kalveren als zichtbare vertooningen moesten befchouwen, in en door welke de Godheid geëerbiedigd werd. Hy wilde het volk doen begrijpen, dat de Godheid, die te Jerufalem voor een zichtbaer teeken werd aengebeden , ook wel te Bethel en te Dan, . voor het zichtbaer teeken der gouden kalveren, kon worden aengebeden. Volgens het voordel derhalven van Jerobeam, maekte hy geene verandering, in het wezen van den Godsdienst; daerom werden de Priesters der kalveren , als dienaers van jehovah befchouwd, en van de Baals Priesteren onderfcheiden Kap. 18: 21. 22: 6, 7. Alleenlyk maekte hy, volgens zijn voorgeven, eenige verandering, in de omftandigheden, met opzicht tot het foort van het zichtbaer teeken. en ten aenzien van de plaets der aenbidding. Hy beoogde 'er, nae zijn zeggen, niets anders mede, dan het gemak zijner onderdanen, om hun de moeite te ontnemen , van naer Jerufalem te moeten reizen. Langs dezen weg kon hy zijne onderdanen , tot dit foort van afgodery, zeer gemakkelyk verleiden; te meer omdat Israël altoos genegen was tot afgodery en bygeloovf, en vooral daer het voorbeeld van Salomo, in het begunstigen van valfche Godsdiensten, reeds eenen zeer nadeeligen invloed op de denkwijs der Israëliten gemaekt had. III. Om dezen zoogenaemden eerdienst nog des te gemakkelyker te maken , richtte hy de kalveren op , aen twee onderfcheidene plaetfen , daerenboven maekte hy overal mindere tempelen op de hoogten , om aldaer te kunnen aenbidden, terwijl men, alleen om offeranden te doen en feesten te vieren , naer Dan of Bethel behoorde te reizen vs. 29, 30. IV.  I. K O N I N G E N. XII. 169 IV. Ook was het een zeer listige ftreek van Jerobeam, dat hy Priesteren maekte van de geringften des volks, die niet waren uit de zoonen Levi vs. 31. — Dit geringe foort van menfchen vergenoegden zich, met een klein inkomen ; en daerdoor kreeg hy gelegenheid, om de rijke bezittingen der Levieten, die in zijne heerfchappy gebleven waren, voor zich, in zijne fchatkist te plaetfen. Daerenboven veraengenaemde Jerobeam zich grootelyks by het volk , dat hy het huis van Aaron van het Priesterfchap ontzette, en den weg opende, dat elk, ook zelvs de geringfte foort van lieden, tot die achtbare bediening komen konde. V. Wijders handelde hy zeer listig, met het Feest der loovïiutten een maend later te ftellen, dan het te Jerufalem, volgens Gods bevel , gevierd werd. God had het bepaeld, op den i5den der zevende maend Lev. 23: 34, maer Jerobeam ftelde het op den i5den van de agtfte maend vs. 32: 33. Hier door wilde hy een onderfcheid ftellen, tusfehen zijne onderdanen, en die van Rehabeam , niet alleen omtrend de plaets, maer ook den tijd van den Godsdienst; daerenboven begreep hy, dat 'er, op den tijd van hem bepaeld, wanneer alle vruchten volkomen waren ingezameld, meer menfehen tot dit Feest komen zouden, dan wel een maend vroeger, op den tijd, door God zeiven bepaeld, maer wanneer hier en elders, vooral op afgelegene plaetfen, nog iets te oogften viel. Het Paesch- en Pinxterfeest fchijnt hy op den ingeftelden tijd gelaten te hebben, doch met bevel om die ook te Bethel of te Dan te vieren. Deze Kalverdienst is naderhand, door alle de volgende Koningen in het Rijk der tien ftammen , aengehouden; en ten blijke van 's heeren afkeer daervan , wordt het, by elk van die Koningen, byzonder asngeteekend met deze byvoeging: Hy wandelde in de zonden Jerobeams des zoons Nebats, die Israël zondigen deed. . VII. DEEL. L 5  *7© l KONINGEN. XIII. HET XIII. KAPITTEL. De heer liet Jerobeam , over deze afgodery, door eenen Propheet betroffen: maer hy, in weerwil van deze befiraffing, welke met wonderen bevestigd werd, verhardde zich in de onbekeerlykheid. t. J^Nde fiet een Propheet, een man , die met Godts onmiddelyke Openbaringen verwaerdigd werd; quam uyt Juda, door het woort en op het bevel des HEEREN, tot Beth-El: ende Jerobeam ftont by den altaer, om te roocken, op dien Feestdag, welken hy had ingefteld Kap. 12: 32, 33. 2. Ende hy riep tegen den altaer door het woort en op het bevel des HEEREN, dat die altaer, en de Godsdienst die daerop verricht werd , geheel afgo* disch waren , ende feyde , met eene verhevene ftem , zoodat Jerobeam en alle de omftanders het verftaen konden, Altaer, altaer, foo feyt de HEERE: (a) Siet een foon fal ter eeniger tijd den huyfe Davids geboren worden, wiens naem fal zijn Jofia, die fal op u offeren de Priefters der hoogten, die op u roocken , nadat hy hen eerst zal gedood hebben, ende men fal menfchen beenen op u verbranden. Deze merkwaerdige Prophecy, waer in de Koning die dit doen zou met name beftempeld wordt, en welke duidelyk influit, dat die Koning uit Davids huis dan weder 't gebied zou hebben over deze Stad en landfïreek, is, na verloop van drie en een halve eeuwen, allerduidelykst vervuld, vergel. 2 Kron. 23: 15-20. 3. Ende hy gaf ten felven dage een wonderteecken, om de zekerheid der vervulling van deze voorzegging te bevestigen, feggende: Dit is dat wonderteecken, daer van de HEERE tot my, in eene Openbaring , gefproken heeft; fiet de altaer fal op het 00- 00 2 Kon. 23: 15, 16, 17, &c.  I. KONINGEN. XIII. i7t eogenblik, en op het alleronverwachtst, van zelvs van een gefcheurt, ende de affche die daer op is. afgeftort worden. 4. Het gefchiedde nu als de Koningh het woort van den man Godts hoorde, 't welck hy tegen den altaer te Beth-El geroepen hadde, dat de verftokte Jerobeam fijne hant van op den altaer uytltreckte . feggende, Grijpet hem: maer fijne hant, die hy tegen hem uytgeftreckt hadde, verdorde en verihjvde, zoo dat hyfe niet weder tot fich trecken konde. 5. Ende het wonderteeken, waervan de Propheet gefproken had, kwam met de daed: want de altaer wert van een gefcheurt, ende de afiche van den altaer afgeftort, nae dat wonderteecken, dat de man Godts gegeven hadde, door het woort des HEEREN. Dit verbaesde al het volk zoodanig, dat niemand het ondernemen durvde, om den Propheet te grijpen, en Jerobeam zelvs was geweldig ontroerd. 6. Doe antwoordde de Koningh , ende feyde . tot den man Godts; (b) Aenbidt doch het 'aengeficht des HEEREN uwes Godts ernftelick, ende bidt voor my dat mijne hant weder tot my kome < Doe badt de man Godts het aengeficht des HEEREN ernftelick, ende de hant des Konings quam weder tot hem, ende wert gezond, gelijck te vooren, 7. Ende de Koningh fprack tot den man GodtsKomt met my nae huys, énde fterckt [ui, ende ick fal u een gefchenck geven. Zonder aen God zeiven te denken, wilde hy zijne dankbaerheid aen het werktuig betoonen. 8. Maer de man Godts feyde tot den Koningh: f» Al gaeft gy my de helft der goederen van uwKoninglyk huys, fo en foude ick niet met u gaen: nochte xck en foude in defe plaetfe geen broot eten, nochte water drincken. é) Nnm?a« i': * ^ *°! '7' N,,m- 21: Hand' S; VII. DEEL.  172 L KONINGEN. XIII. 9. Want ik wil, met zulke grouwzame afgodendienaers , geene de minste gemeenfchap hebben; daerenboven foo heeft my de HEERE geboden door fijn woort, feggen» de; Gy en fult geen broot eten , nochte water drincken, in het afgodisch Bethel, ende gy en fult zelvs niet wederkeeren door den wegh , dien gy gegaen zijt, om uw afgrijzen van de afgodery, die te Bethel gepleegd wordt, daerdoor te betoonen, en elk aftefchrikken van den gewoonen weg, langs welken men gaet naer het afgodisch Bethel. 10. Ende hy gingh door eenen anderen wegh: ende en keerde niet weder door den wegh, door wekken hy tot Beth-El gekomen was. 11. Eén oudt Propheet nu woonde te Beth-El, die, reeds lang voor den afval van Jerobeam, met Godlyke Openbaringen verwaerdigd was. Hoewel hy te Bethel, in het midden der afgodendienaren woonde, was hy evenwel een aenbidder gebleven van den waren God, op de door God zeiven voorgefchreven wijze. Ook ontvong hy nog wel openbaringen vs. 20, 21. Dan, met dit alles, was hy een man van een zeer flecht karakter; die zich aen voorbedachte leugens fchuldig maekte vs. 18. Deze oude Propheet was, op het; Feest van Jerobeam, ftil in zijn huis gebleven: ende fijn foon , of een zijner zoonen, die oog en oorgetuigen geweest waren van het gene 'er gefchied was, quam, ende vertelde hem alle het werck dat de man Godts te dien dage in Beth-El gedaen hadde, met de woorden die hy tot den Koningh gefproken hadde ; defe vertelden fy oock haren vader, met alle de omftandigheden, welke 'er waren voorgevallen. 12. Ende haer vader fprack tot hen: Waer is die Propheet heen gegaen ? Wat wegh is hy getogen ? ende fijne fonen hadden den wegh gefien wekken de man Godts was getogen, die uyt Juda gekomen Wis, en gaven 'er hunnen Vader bericht van. 13. Doe feyde hy tot fijne fonen, Sadelt my den efel: ende fy fadekkn hem den efel, ende hy reedt dasr op. 41. Ende  t KONINGEN. XIII. 173 14. Ende hy toogh den man Godts na, ende vondt hem fittende onder een eycke : ende hy feyde tot hem; Zijt gy de man Godts, die uyt Juda gekomen zijt, en tegen den altaer te Bethel gepropheteerd hebt? ende hy feyde, Ick ben 't. ij. Doe feyde hy tot hem; Komt met my nae huys: ende eet broot. Dit kunt gy veilig doen : want, fchoon ik te Bethel woon, ben ik evenwel geen afgodendienaer. Ik diene jehovah die u gezonden heeft; en uit dit beginfel wil ik u mijne achting betoonen , door u in mijn huis te verkwikken. De oude Propheet fchijnt hierin geen ander oogmerk gehad te hebben, dan om langs dezen weg, nadere onderrichting te krijgen , omtrend den juisten tijd en andere omftandigheden , wanneer en in welke de zeer merkwaerdige voorzegging, die hy gedaen had, zoude vervuld worden. io\ Doch hy feyde; Vergeev het my, dat ik, van uwe vriendelyke aenbleding, geen gebruik kan of mag maken : Ick en kan niet met u wederkeeren, noch met u inkomen: ick en fal oock geen broot eten noch met u water drincken in defe plaetfe. 17. Want een woort is tot my [gefchietl door het woort des HEEREN; Gy en fult aldaer, in het afgodisch Bethel, werwaerds ik u henen zend, noch broot eten , noch water drincken : gy en fult zelvs niet wederkeeren gaende door den zelvden wegh, door den wekken gy derwaerds gegaen zijt. 18. Ende ziende, dat hy zijn oogmerk niet bereiken konde, nam hy de toevlucht tot voorbedachte leugens; hy feyde tot hem; (d) Ick ben oock een Propheet, gelijck gy, ende een Engel heeft tot my gefproken door het woort des HEEREN, feggende; Brengt hem weder met u in uw huys dat hy broot ete, ende water drincke: [docK] hy loogh hem, hy had zoodanig eene Openbaring niet gehad. 19. De ander was ligtgeloovig genoeg, om zich, door C«0 Gal. h 8. VII. DEEL.  i?4 I. KONINGEN. XïtL deze leugen, te laten misleiden, Ende hy keerde met hem wederom naer Bethel, hoe zeer de heer het hem zelvs, op het alleruitdrukkelykst, verboden had, ende hy at broot in fijn huys, ende dronck water. 20. Ende het gefchiedde als fy aen de tafel faten, dat het woort des HEEREN gefchiedde tot den ouden Propheet, die te Bethel woonde, den anderen misleid en hem hadde doen wederkeeren. Dit woord des heeren, door het welk hy voor eenen leugenaer verklaerd werd, moest hy zelvs aen den anderen, ter zijner eigene befchaming, bekend maken. 21. Ende hy riep daerom tot den man Godts, die uyt Juda gekomen was, feggende; Soo feyt de HEERE: Daerom dat gy den mont des HEEREN zijt wederfpannigh geweeft, ende niet gehouden en hebt fiet gebodt, dat u de HEERE uwe Godt geboden hadde: 22. Maer zijt wedergekeert, ende hebt broot gegeten , ende water gedroncken ter plaetfe, daer van hy tot u gefproken hadde, Gy en fult geen broot eten, noch water drincken: fo en fal uw doode lichaem in uwer vaderen graf niet komen , gy zult, binnen korten, eenen geweldigen dood lierven, en in uw Familie-grav niet begraven worden. 23. Ende het gefchiedde na dat hy broot gegeten, ende na dat hy gedroncken hadde; dat hy, de oude Propheet, hem den efel fadelde, [te weten] den Propheet, dien hy hadde doen wederkeeren. 24. So toogh hy henen, (e) ende de Godlyke bedreiging werd fpoedig ter uitvoering gebracht: want een leeuw vondt hem op den wegh, ende doodde hem:, ende fijn doode lichaem lagh geworpen op den wegh , ende de efel ftont daer by , oock ftont de leeuw by het doode lichaem , zonder het doode lichaem, of den ezel te befchadigen. In dit geval is Gods hand zeer zichtbaer, die den leeuw alleen gezonden had, om den ongehoorzamen Propheet, onder den weg, van het leven te beroven. 25. Ende (e) 1 Kon. 20: 36.  ï. KONINGEN. XIIL t7s 25. Ende fiet, daer gingen lieden voorby, ende fagen het doode lichaem geworpen op den wegh, ende den leeuw ftaende by het doode lichaem' ende fy quamen, ende feyden 't in de ftadt, daer in de oude Propheet woonde. Zy verhaelden het te Bethel, als iets wonders, dat zy eenen leeuw by het lijk van eenen mensch, en by eenen ezel, onder den weg, hadden zien ftaen, zonder een van beiden eenig nadeel toe te brengen. 26. Als de Propheet, die hem van den wegh hadde doen wederkeeren, [dit] hoorde, fo feyde hy: Het is buiten allen twijffel de man Godts, die den mont des HEEREN wederfpannigh is geweeft; daerom heeft de HEERE hem den leeuw overgegeven, die hem gebroken, ende hem gedoodt heeft, nae het woort des HEEREN, dat hy tot hem gefproken hadde. 27. Voorder fprack hy tot fijne fonen , feggende ; Sadelt my den anderen efel : ende fy fadelden [hem], 28. Doe toogh hy henen , ende vondt fijn doode lichaem geworpen op den wegh, ende den efel , ende den leeuw nog al ftaende by het doode lichaem: de leeuw en hadde het doode lichaem niet gegeten, nochte den efel niet gebroken. 29. Doe nam de Propheet het doode lichaem van den man Godts op, ende leyde dat op den eersten efel, ende voerde dat wederom naer Bethel: fo quam de oude Propheet, zonder dat de Leeuw op hem aenviel in de ftadt, om rouwe te bedrijven ende hem te 'begraven. 30. Ende hy leyde fijn doode lichaem in fijn graf: ende fy maeckten over hem eene weeklage roepende luidskeels; Ach mijn broeder! 31. Het gefchiedde nu na dat hy hem begraven hadde, dat hy fprack tot fijne fonen , feggende ; Als ick fal geftorven zijn , fo begravet my in dat graf, daer de man Godts in begraven is: [ende] legget mijne beenen by fijne beenen. VIL DEEL.  176 L KONING E N. XIII. Daerdoor wil ik mijne achting, voor zijn perfoon betoonen , omdat hy een Propheet was van God gezonden. 32. Want de fake fal gewiffelick gefchieden, (ƒ) die hy door het woort des HEEREN uytgeroepen heeft tegen den altaer, die te Beth-El is; ende tegen alle de huyfen der hoogten, die in de fteden Samaria, dat is in het ganfche Koningrijk van Israël zijn. Men kan vragen, hoe de oude Propheet hier kwam aen de uitdrukking, de Steden van Samaria; daer Samaria, eerst eenen geruimen tijd daerna, door Omri, gebouwd en ten Rijkszetel gemaekt is? Hieruit fchijnt te blijken dat die Propheet hier van eene nieuwe openbaring heeft ontvangen, behelzende twee byzonderheden. (1). Dat in volgende tijden een Stad Samaria, zou gebouwd, en de Hoofdftad worden van het Rijk der X ftammen. (2). Dat de Koning van Juda, Jofia, van wien te voren gefproken was, ook, behalven den altaer te Bethel, de Afgodifche hoogten in 't gebied van die Stad zou uitroejen, waer van men de vervulling letterlyk vindt 2 Kon. 23: 19. '< De merhvaerdige geschiedenis van dezen Propheet vordert eene nadere overdenking. 1. De ftraf van den ongehoorzamen Propheet was, in vele byzonderheden, wonderdadig. — Dat een reiziger, op den weg, in het Oosten, door eenen leeuw verfcheurd wordt, is in het geheel niet vreemd; maer in de omftandigheden waren hier vele kennelyke proeven , dat de heer hem zijne hand, op eene buitengewoone wijs, had doen ontmoeten. — Het buitengewoone beftond, in deze drie byzonderheden ; (1). dat de leeuw het doode lijk niet verflonden had, noch op den ezel was aengevallen; (2) . dat de ezel, die anders zoo fchuuw is voor eenen leeuw, zoo gerust by dit verfcheurend dier bleev ftaen; (3) . dat de leeuw zoo lang by het doode lijk bleev ftaen, en (ƒ) 4 Kon, 23: 16.  L KONINGEN. XIII. 17- en het als tegen alle ander roovgedierte beveiligde, toe dat 'er de tijding van in Bethel gekomen, en de leugenachtige Propheet het zelve was komen halen. II. Maer waertoe al dit wonderdadige ? ->~ Óm den inwooneren van Bethel, en allen, die 'er van hoorden, zicht* baer te doen blijken, dat de dood van dezen man, niet aen toevallige oorzaken, en aen den roovzuchtigen aett van eenen hongerigen leeuw, moest werden toegefchreven, maer aen een byzonder en rechtvaerdig oordeel van den Opperften-Richter. — Dit geval was recht gefchikt; om de inwooneren van Bethel, en gansch Israël, te overtuigen, dat die jehovah, die dezen Propheet gezonden had, de eenige en ware God was, en dat de gedane voorzegging onfeilbaer zoude vervuld worden. III. Dan hier doet zich eene bedenking op, van nog veel meerder aenbelang. Handelde God hier overeenkomftig de rechtvaerdigheid ? — De oude Propheet die te Bethel woonde, was de fchuldigfte. Hy loog opzetteLyk; die leugen verkeerde omtrend Godlyke openbaringen; en dat tegen een Propheet, die zijne waerachtige openbaringen met wonderen geftaefd had. Deze zijne voorbedachte leugen was de oorzaek der overtreding van den anderen. En met dit alles bleev hy geheel ongeftraft: — De misdaed der Proprieten uit Juda was, in het wezen der zake, niets anders dan ligtgeloovigheid : hy had zich, door het fchoonfehijnend en verzekerend voorgeven van den Bethelfchen Propheet, een oud eerwaerdig man, dien hy kende als een waerachtig Propheet des heeren, of immers die zich als zoodanig by hem bekend maekte, laten misleiden. Hy beging geene opzettelyke ongehoorzaemheid, maer meende gehoorzaemheid te oefenen aen een nader bevel. Inlusfchen was zijn ftraf niet minder dan een geweldige dood, en beroovd te zijn van het voorrecht, om in het grav zijner Vadeten begraven te worden, waerop de joden £00 zeef gezet waren. Deze bedenking van het ongeloov heeft, in deft eersten opflag, zeer veel fchijn: maer, wannéér men dc zaek wat meer van naby befchouwt, zal men bevinden j&t de misdaed VII. DEEtw M  178 L KONINGEN. XIII. van den Propheet uit Juda niet zoo ligt was. — Het oogmerk, waertoe de heek hem zoo fcherpelyk bevolen had, om zich te Bethel in het geheel niet op te houden, was uitdrukkelyk, om daerdoor Zijnen Godlyken af keer, van zulk eene afgodifche plaets, ten fterkften openbaer te maken. Hier van had de heer dezen Propheet, door eene Openbaring, bericht gegeven. — De Bethelfche Propheet wendde wel eene Openbaring voor, van eenen gansch tegen - overgeftelden inhoud; maer dit was, voor den Propheet uit Juda, bewijs genoeg, dat die voorgewende Openbaring een verdichtfel was; óf ten minsten, zo de zaek hem twijffelachtig ware voorgekomen, had hy nog moeten wachten, tot dat zoodanig een bevel, ftrijdig met dat, het welk hy zelvs onmiddelyk van God ontvangen had, hem zeiven, door eene nadere Openbaring,ook ware bekend gemaekt! In alle gevallen had hy den heer zeiven moeten raedplegen. — Zijne ligtgeloovigheid was ten eenemael onverfchoonbaer, en behelsde eene blijkbare overtreding tegen een Godlyk bevel, het welk hy, door eene Openbaring, onmiddelyk ontvangen had. Misfchien kwam ook het blijven te Bethel beter overeen met zijn eigen gemak en neiging, waerdoor hy zich daertoe te ligter had laten overhalen. — Zijne ftraf was derhalven zekerlyk rechtvaerdig. Maer, zal men zeggen: Dit zy zoo, de zonde van den ouden Propheet van Bethel was nog veel zwarer; en evenwel, hier wordt de misleidde ten ftrengften geftraft, daer" tegen de verleider gaet geheel vry, wordt in *t zelvde geval met nieuwe openbaringen verwaerdigd; en gedraegt zich intusfchen in de geheele zaek, zoo als iemand doen zou die geen het minste deel aen 't ongeluk had; ja hy meet de misdaed van hem dien hy in 't onheil geftort had, ten breed- i ften uit vs. 26. Wat zullen wy zeggen? — De Opper-richter heeft in al zijn doen, en had ook hier, wijze redenen; fchoon wy, die flechts de uiterfte einden zijner wegen zien, die noch kunnen, noch behoeven door te zien. — Laten wy dit geval, met vele andere, aenmerken als een kenlyk bewijs, dat dit leven de huishouding der vergelding niet zy. Zoo ve:.'l kunnen wy zeggen. (i). Hoe  I. KONINGEN. XIII. m (i). Hoe grouwelyk het misdrijv van dezen ouden Propheet was, het fchijnt eehter gefproten te zijn, enkel uit te vergaende nieuwsgierigheid, gelijk we by vs. 15. hebben aengemerkt; en kan dus niet geheel onbellaenbaer gekeurd worden met een beginfel van ware Godvrucht in zijn hart. — Zijn volgend gedrag kan ook gunstiger befchouwd worden.' Schoon hy zijn fnoode zonde en derzelver treurig gevolg met heete tranen voor God zal bcfchreid hebben , hy was echter niet verpligt die openbacr te maken : ja welligt is hem zulks van Gods wege belet, omdat hy nog tot wigtige oogmerken moest dienstbaer zijn. —r— (2). God regelt de openbare ftraffen der zonden, niet zoo zeer nae derzelver innerlyken aert, als nae derzelver gevolgen naer buiten. — Om die reden moest de Propheet uit Juda meer zichtbaer geftraft worden dan de andere, wiens zonde, wel verfoejelyker, maer meer verborgen was, en over welke God hem wel, by zich zeiven, zijn ongenoegen nadrukkelyk zal hebben doen gevoelen. 33. Men zou denken, dat de gemelde voorzegging van den Propheet uit Juda, en het wonderdadige, het welk, by zijn uiteinde plaets had, den afgodifchen Jerobeam, van de dwaling zijnes wegs, zoude te recht gebracht hebben: maer neen; hy verhardde zich in zijne onbekeerlykheid; Na defe gansch zeer merkwaerdige gefchiedeniffe en keerde hem Jerobeam niet van fijnen boofen wegh: (g) maer maeckte wederom, of hy ging voort met het maken van Priefters der hoogten van de geringfte des volcks ; wie wilde , diens hant vulde hy ende die wert een van de Priefters der hoogten, zonder dat de Koning eenigen acht floeg op zijn afkomst, geftalte, of zedelyke gedragingen; elk, al was hy uit het hef van het volk, en al was hy nog zoo Sector, kon Priester worden der gouden kalveren, als hy zfch maer aenbood. 34. Ende hy wert in defe fake, van eene hardnekkige aenkleving aen de grouwzaemfte afgodery, den huyfe Jerobeams tot fonde, dat is, hy bracht een vloek over C4O 1 Kon- ia: $i, 32. VII. DEEL. M 2  igo I. KONINGEN. XIV. zijn ganfche geflacht: en gav den God der goden rechtvaerJige redenen, om [dat felve~] te doen affnijden, ende re verdelgen van den aerdbodem. HET XIV. KAPITTEL. Het overige der gefchiedenis van Jerobeam vs. i • 20. Het vervolg der daden en lotgevallen van Rehabeam, tot op zijnen dood toe vs. 20-31. 1. J^)E heer deed nog eene herhaelde en laetfte poo¬ ging, om Jerobeam, van zijne afgodery, af te brengen , door eene geduchte ftrafbedreiging. De aenleiding hiertoe belfond in de krankheid van zijnen zoon Abia. Te weten, Te dier fel ver tijt, dat Jerobeam halsftarrig bleev in zijne afgodery , in weerwil van de Godlyke waerfchouwing, was Abia de foon Jerobeams kranck. a Kron. 11; 14. wordt, van Jerobeams zoonen, in het meervouwig getal, gefproken. Twee zijn 'er ons flechts by namen bekend, deze Abia en Nadab vs. 20. Abia fchijnï de oudfte geweest te zijn, en de vermoedelyke opvolger op Jen Throon. — Deze Abia werd krank: de aert van zijne kiekte wordt ons niet gemeld; dit kunnen wy evenwel, uit alle de omftandigheden, opmaken, dat het eene zeer gevaerlyke krankte, en dat het gebruik der geneesmiddelen geheel vruchteloos ware, zoodat Jerobeam bekommerd werd, over het leven van zijnen Kroonprins. 2. Ende uit dit beginfel was het, dat Jerobeam feyde tot fijne huyfvrouwe; Maeckt u nu op, verlaet het vertrek van mijnen kranken zoon, welken gy met zoo veel cderheid oppast; ende verftelt u, door het aentrekken van andere kleederen, dan gy, volgens uwen rang, gewoon zijt te dragen; om u onkenbaer te maken, dat men niet en mercke, dat gy Jerobeams huyfvrouwe zijt: ende gaet henen nae Silo, fiet daer is de Propheet Ahia, (a) die van my gefproken heeft, dat ick • Koningh foude zijn over dit volck. Men 'i>~) 1 Kvi. it: -.».„  I. KONINGEN. XIV. 181 Men vraegt waerom de Koningin eenvouwig de huisvrouw Tan Jerobeam genaemd worde ? — Zou men 'er niet uit befluiten mogen, dat Jerobeam zich, van de veelwijvery onthouden , en met zijne Gemalin vergenoegd hebbe ? dit koomt ons gansch niet onwaerfchijnlyk voor. — Althans de : Koning zond zijne huisvrouw naer Silo, om, met den Pro! pheet Ahia. te raedplegen. 3. Ende, zoo fprak hy verder tot zijne Gemalin, neemt in uwe hant tien brooden, ende koecken, ende eene kruycke honichs, ende gaet tot hem: vraeg hem naer den uitflag der krankheid van onzen zoon, en hy fal u te kennen geven, wat defen jongen Prins ge! fchieden fal. Men was oudtijds gewoon den Propheten een gefchenk te brengen, wanneer men tot hen kwam, om hen te raedplegen. Het gefchenk evenwel, het welk de Koningin met zich nam, beftond niet in goud, zilver, of andere kostbaerheden, nae zijnen Koninglyken rang. Trouwens 's Konings Gemalin moest zich onkenbaer maken, en alle teekenen van Majeft.i: zorgvuldig verbergen. Het geheele gefchenk beftond in tien brooden, en eenige koeken, welker byzondere gefteldheid ons niet bepaeld wordt, mitsgaders eene kruik met honig. — Het Hebreeuwfche woord, door koeken vertaeld, wordt varhet drooge en befchimmelde brood der Gibeoniten gebru-i.t Jof. 9: 12. Men zou 'er uit mogen gwfen , dat de tien brooden, welke de Koningin medenam, droog, uitgeflagen en befchimmeld waren; om dus de vertooning te maken, ai? X)f zy eene vrouw ware, die van zoo ver kwam, dat het brood, het welk zy ten gefchenke frad medegenomen, geduurende hare reis, befchimmeld ware. Maer waerom liet de Koning zijne Gemalin eene vermomde gedaente aennemen? — Dit deed hy, om geene nijdigheid t« sj verwekken, onder de Priesters van zijne kalveren, die niet zouI den kunnen dulden, dat de Koning niet hun, maer eenen Pr-ophe?t si van jehovah raedpleegde ; als mede om aen zijn Hovgezin £eeij Ij vermoeden te geven, als of hy zijne eigen ingevoerde tr't&t \i regels wantrouwde, en berouw had over den eerdienst d«ï VII. EEEL. M 3  i82 I. KONINGEN. XIV. kalveren. Daerenboven dacht Jerobeam , dat hy , langs dezen weg, de berispingen van den Propheet ontgaen zoude, over zijn niet beantwoorden aen de voorwaerden, op welke hy met het Koningrijk verwaerdigd was. Ondertusfchen gav Jerobeam, in dit geval, zeer kennelyke blijken van zijne blindheid en verharding : want één van beide was waer, hy verwachtte, dat de Propheet, door zijne eigene wetenfehap, of, door eene Godlyke Openbaring , verklaren zoude, wat het lot van den kranken Kroonprins wezen zoude. — Te denken dat Ahia deze zaek, door zijne eigene wijsheid, weten konde, was de dwaesheid zelve. — Oordeelde hy, dat de Propheet, door eene Godlyke Openbaring, zou antwoorden, dan moest hy onderftellen, dat die God, die het toekomende bekend maekte, van het tegenwoordige onkundig ware. — Alles te zamen genomen, fchijnt het, dat Jerobeam eene goede tijding van den Propheet verwachtte; alleen op dien grond, dat hy hem voorheen , met de toezegging van het Koningrijk over Isragl, verblijd hadde. 4. Ende Jerobeams huyfvrouwe dede alfoo, gelijk de Koning haer gezegd had, ende maeckte haer op, ende gingh nae Silo, ende quam in het huys van Ahia: Ahia nu en konde niet fien ; want fijne oogen ftonden ftijf van wegen fijnen ouderdom: 5. Maer de HEERE toonde ook, in dit geval, dat hy de God der wetenfehappen zy, dat hy de gedachten der menfehen kent, dat zy ydelhejd zijn, en dat hy de wijzen kan vangen in hunne raedflagen; Hy feyde, door eene Godlyke Openbaring , tot Ahia , Siet Jerobeams huyfvrouwe komt om eene fake van u te vragen, aenpaende haren foon, want hy kranck is, foo ende ibo, als in 't vervolg zal worden opgegeven, fult gy tot haer fpreken: ende het fal zijn, als fy inkomt, dat fy haer vreemt aenftellen fal. 6. Ende het gefchiedde als Ahia hoorde het geruyfch harer voeten , fo fy ter deuren inquam, dat hy feyde: Komt in gy huyfvrouwe Jerobeams, waerom'  L KONINGEN. XIV. 183 waerom ftelt gy u dus vreemt aen? wat verbergt gy u zelve? gy kunt u voor den al wetenden God niet verbergen, die my uwe aenkomst reeds te vooren heeft bekend gemaekt; en gelast, wat ik u zeggen zou. Gy zult u, in alles, bedrogen vinden : gy koomt tot my , om , ten aenzien der krankheid van uwen Koninglyken zoon, eene aengename tijding te hooren, maer ik zal u een zeer onaengenaem bericht geven; want ick ben tot u gefonden , met een harde [boodfchap]. 7. Gaet henen , fegt Jerobeam, Soo feyt de HEERE de Godt Ifraè'ls, van welken hy zoo fchandelyk is afgeweken, dat hy den tytel zelvs van Koning onwaerdig is: (li) Daerom dat ick u verheven hebbe uyt het midden des volcks, daer gy te vooren flechts een gemeen Israëliet waert, en geen den minsten fchijn had van aenfpraek op den Throon, ende u een Voorganger over mijn volck Ifraël geftelt hebbe, om het zelve, mijnes namens, te regeeren: 8- Ende dewijl ik het Koninckrijcke van den huyfe Davids met geweld gefcheurt, ende dat u gegeven hebbe; ende gy niet geweeft en zijt, gelijck mijn knecht David, die mijne geboden hieldt, ende die my met fijn gantfche herte navolgde, om te doen alleen dat recht is in mijnen oogen, zonder die eer, welke my alleen toekoomt, eenigermate aen den afgoden te geven; 9. Maer integendeel quaet gedaen hebt, doende des meer dan alle die voor u geweeft zijn, dan Saul zelvs; ende henen gegaen zijt, ende hebt u andere goden, ende gegotene beelden gemaeckt, om my tot toorn te verwecken, ende hebt my achter uwen rugge geworpen, door het verfmaden van mijnen dienst, en het verachten van mijne beftraffingen : 10. Daerom (c) fiet ick fal quaet over het huys Jerobeams brengen, ende van den Jerobeam uytroeyeji, (d) die aen de wandt pift, den beflote- t Kon. 12: 15. (c) 1 Kon. 15:29. (i) 1 Sam. 25: 22,34. 1 Kon. ld: 11. ende 21:21. 2Kon. 9: 8. VII. DEEL. M 4  iU t KONINGEN. XIV. nen, ende veriatenen in Ifraël; ende ick fal de nakomelingen van het huys Jerobeams wechdoen, jrelijck de dreck wechgedaen wort , tot dat 't gantfchelick vergaen zy. 11. Die van Jerobeam in de ftadt fterft, fullen onbegraven blijven liggen, tot een teeken van de alleruiterfte verfmaedheid , tot dat de honden hunne lijken eten ; ende die in 't velt fterft, fullen de vogelen des hemels eten, dewijl hunne doode lichamen, als mest, op het veld zullen blijven liggen. Boodfcbapt dit aen Jerobeam, en laet hy 'er ftaet op maken; deze bedreiging zal gewisfelyk vervuld worden : want de HEERE , die de God der waerheidis, heeft het gefproken. 12. Gy dan maeckt u op, gaet nae uw huys: als uwe voeten in de ftadt fullen gekomen zijn, fo fal het kint fterven. 13. Ende gantfch Ifraël fal hem beklagen, ende hem begraven ; want defe alleen van Jerobeam fa! in 't graf komen : om dat in hem wat goets voor den HEERE den Godt Ifraëls in den huyfe Serobeams gevonden is. ' 14. Doch (e) de HEERE fal fich eenen Koningh verwecken over Ifraël, die het huys Jerobeams ten felven dage uytroeyen fal: Maer wat fal 't oock nu zijn? als het huis van Jerobeam is uitgeroeid, zal het dan beter gaen ? o neen. Israël zal, by trappen, de ftraf van hunne ongerechtigheid ontwaer worden. 15. De HEERE (ƒ) fal oock het volk van Ifraël, met geduchte oordeelen llaen , gelijck een riet in 't '.vater omgedreven wort, ende fal Ifraël uytrucken uyt dit goede lant, dat hy haren vadereh gegeven heeft , ende falie verftroyen op gene iijde der riviere: daerom dat fy hare boffchen -n boschgoden gemaeckt hebben , den HEERE tot 'oorn verweckende. ió. Ende hy fal Ifraël overgeven in de handen- (e) 1 Ken. 15; 18, ?o. '(ƒ) lK» 17: J8.  L KONINGEN. XIV. 185 hnnner vyanden , om Jerobeams fonden wille , die gefondigt heeft, ende die Ifraël heeft doen fondigen. By deze ontzettende bedreiging vs. 10-i6- meten wy een weinig Jlilftaen. ■ • De bedreigde oordeelen waren van tweederlei foort; de eerste zouden den afgodifchen Jerobeam, de tweede gansch Israël treffen. I» Ten aenzien van Jerobeam vs. 10-14*. A. Zijn geheele huis zou uitgeroeid worden vs. 10. De heer zou van den Jerobeam uitroejen, die aen den wand pist, den bejlotetien en veriatenen in Israël. — Die aen den wand pist beteekent alle mansperfonen. Maer wat heeft men, door den befloter.en en veriatenen in Israël te verftaen ? Hier over zijn zeer verfchillende gedachten. Sommigen verftaen , door de bejlotenen gevangenen , en, door de veriatenen, vrye of losgelatene lieden. — Volgens anderen zijn de bejletene menfchen, die in befiotene fteden, en verlatene lieden, die op het platte land woonen. «— Nog anderen houden de bejlotenen voor gehuuwde lieden, die in den band van den echt gefloten zijn, en de veriatenen voor vrye en ongehuuwde perfonen. — Een vierde begrijpt, onder den naem van bejlotenen, menfchen, die onder een opzichf ftaen, en onder dien van veriatenen, die hunne eigene meesters en de beftierers van hunne goederen zijn. — Eindelyk is 'er, die de uitdrukkingen neemt in eenen zedelyken zin, zoodat de bejlotenen ingetogene en zedige, maer de veriatenen losfe en woeste menfchen wezen zouden. Wy voor otts durven het niet ondernemen, om te beflisfchen, welke de bepaelde meening zy, en houden ons maer aen dit algemeene, dat deze uitdrukking tot het foort der fpreekwoorden behoore, welke in dien tijd zeer bekend waren, gelijk zy daerom ook voorkomen Kap. %t: ar. en 2 Kon. 0: 8. 14: 26 enz. — Dit VII. DEEL. M 5  186 L KONINGEN XIV. blijkt duidelyk, dat dit fpreekwoord eene algemeenheid uitdrukt; en te kennen geevt, dat niemand het oerdeel , over Jerobeams nageflacht bedreigd, ontgaen zoude, vergel. 2 Kon. 14: 26. B. De manier, op welke Jerobeams huis ftond uitgeroeid te worden, Vou zeer geweldig wezen vs. iob. ■— De heer zou de nakomelingen van Jerobeams huis wechioen, eigenlyk ftaet'er, verteeren als door vuur, gelijk de drek en de onreinheden, welke men in brand fteekt, plegen verteerd te worden ; Jerobeams nakomelingen zouden befchouwd en behandeld worden , als een uitvaegfel, tot dat zy geheel zouden verteerd zijn. C. De uitroejing van Jerobeams nakomelingen zoude allerfmadelykst zijn. Hunne doode lichamen zouden , uit verachting, in de Stad en op het veld , onbegraven blijven liggen, tot dat zy, door de honden en het gevogelte des hemels, verteerd waren vs. 11. D. Abia, de kranke zoon des Konings, zou fterven, en dat wel juist op dat zelvde oogenblik, als zijne Gemalin wederkeerende hare voeten binnen de Stad zetten zoude vs. 12. — Eer zy in het Koninglyk Paleis kwam , zou Jerobeam reeds den uitflag der zake gezien hebben; en daerdoor overtuigd worden , dat de Propheet, tot zijne huisvrouw, de waerheid gefproken had; dit zou hem tevens ter verzekering dienen, dat de heer alle de overige bedreigde oordeelen, op zijnen tijd, vervullen zoude. E. Omtrend den dood van dit kranke kind, worden ook eenige zeer merkwaerdige byzonderheden , voorfpeld vs. 13. — Hy zou, door gansch Israël, dat is openbaer en vorstelyk, bekla'gd worden. Er zou een plechtige rouw, over den dood van 's Konings zoon, gevierd worden, overeenkomftig den rang van zijne geboorte. Wijders zou hy ftatelyk begraven Worden , en de eenigfte zijn van Jerobeams nagedacht, die de eer der begraving genieten zoude. — De reden hiervan wordt dus opgegeven: omdat in hem wat goeds voor den Heere den God Isiaêls, in den huize Jerobeams, gevonden  t KONINGEN. XIV. 187 den is. Wy fchijnen 'er uit te mogen beiluiten, dat de vrees voor God al vroeg in het hart van dezen jongeling gelegd was, dat hy, met den thans heerfchenden kalverdienst , niet inftemde , maer met woorden en daden te kennen gav, dat hy de afgodery van zijnen Vader alleszins afkeurde. Hy was derhalven een jongeling van groote hoop , van welken de oprechten zeer veel voordeel, voor het land en den Godsdienst, verwachten konden. Dit loffelyk beftaen van den Kroonprins wordt hier opgegeven, als de reden; deels van zijne begraving, ter, aenzien van welke hy de eenigfte was in Jerobeams huis , omdat hy niet inftemde, met de afgodery van zijnen Vader; deels van ïsraëls rouwe, omdat men wat goeds van hem verwachtte. — Dit is 't gene ons het verband duidelyk leert. — Maer daerby kan en mag men opmerken dat in dit goede van zijn beftaen ook de reden lag, aen de zijde der Godlyke Wijsheid, om hem zoo vroegtijdig te doen fterven; en dan kan men aenmerken , dat dees brave Kroonprins zoo vroeg zy afgefneden. (i). Om den wil van den Koning en de Koningin, welke hier, als voor de laetfte mael, gewaerfchouwd worden, en verzekerd dat God zijn oordeel zekerlyk zoude ter uitvoer brengen, vermids zy geheel onbekeerlyk bleven. (2). Om den wil van de X ftammen , welke zulken braven Koning onwaerdig waren, en voor welken zijn vroegtijdige dood een teeken was, dat het bedreigde kwaed hen zeker treffen zoude. (3). Om den wil van dezen jongeling zeiven, die dus voor de befmetting der waereld bew&erd, en wechgenomen werd voor den dag des kwaeds. F. Wijders bedreigde de heer nog , ten aenzien van - Jerobeam, dat 'er een andere Koning zoude opftaen er. het huis van Jerobeam uitroejen. vs. 14A — Er ligger, de volgende byzonderheden in : (1). dat Jerobeams geflacht, van het Koningrijk, zoude ontzet werden, (2). dat 'er een Koning, uit een gansch ander huis, VU. DEEL.  x88 I. K O N I N G E N. XIV. zou verwekt worden; (3). Dat Jerobeam zelve de Koninglyke waerdigbeid, tot zijnen dood toe, behouden zoude ; (4). Dat de heerfchappy van den nieuwen Koning, koit na den dood van Jerobeam beginnen zoude, en op den ondergang van zijn huis gegrond zijn. II. De bedreiging betrof ook het volk van Israël vs. 14b-16. A. De overgang tot deze tweede bedreiging ligt in die vraeg vs. 1415 Maer wat zal het ook nu zijn? Deze vraeg wordt zeer onderfcheidenlyk begrepen. Sommigen verdeelen dezelve in twee leden : maer wat ? ook nu; en dan zou de zin dus moeten werden aengevuld: ,, Maer wat heb ik gezegd ? let wel op mijn voor„ ftel. Ook nu is God reeds bezig, met de vervulling „ te werken; de nieuwe Koning, die Jerobeams huis zal uitroejen, is reeds in wezen." — Anderen houden zich , aen onze vertaling : Maer wat zal ht ook nu zijn? en vullen den zin dus aen: ,, Maer wat zult gy nu doen.? zult gy voortgaen op uwen weg, of daer„ van afftaen? en dusdoende de bedreigde oordeelen >, nog in tijds voorkomen ?" — Nog anderen maken 'er dezen volzin van r ,, Maer wat zal het nu in het vervolg zijn? zal de nieuwe „ Koning het beter maken dan Jerobeam? zal deze „ verandering uitloopen tot heil voor Israël ? " Alles, ziet gy, hangt af van de tijdsbepaling, waerin men het woordje nu brengt. Dit kan gebracht worden, tot den tijd, in welken de Propheet fprak, of tot dien tijd, wanneer de nieuwe Koning het huis van Jerobeam zou hebben uitgeroeid. — Wy kiezen het laetfte, omdat de boodfchap van den Propheet geene vermaning behelsde, maer de uitfpraek van een vonnis, het welk onherroepelyk zou ter uitvoering gebracht worden, en nemen het, met opzicht tot het toekomende, in dien zin, welken wy, in de uitbreiding, hebben voorgefteld. B. De bedreiging zelvs over Israël, behelst een dubbjld oordeel. K.  ï. KONINGEN. XIV. 189 M. De eerste is eene aeneenfchakeling van geduchte onheilen vs. isa. De heer zal ook Israël Jlaen, gelijk een riet, in het water , omgedreven wordt. — Het woord Jlaen wordt gebruikt van zulke flagen, welke builen , ftiemen en wonden aenbrengen , en het wordt eigenaertig overgebracht, tot plagen en oordeelen , welke God , als een vertoornd Richter, toezendt, vergel. Lev. 26: 24. Deut. 28: 22, 27, 28, 35. De uitdrukking de heer zal ook Israël Jlaen geevt derhalven te kennen, dat de opperfte Richter ook de onderdanen van Jerobeam, met geduchte oordeelen, gevoelig flaen zoude, en hun allerlei rampen toezenden. — Deze zaek wordt door eene gelijkenis opgehelderd, gelijk een riet, in het water, omgedreven wordt. De fpreekwijs is ontleend van het riet, het welk, aen de oevers der ftroomen , in het water wast, zeer teder en buigzaem is , en, door de winden , wordt omgedreven en neergebogen. Even zoo zou het gaen met Israël; hunne re' geering zou niet beftaen uit eene vaste ftaetsgefteldheid, maer zy zouden, dan door deze, dan door gene bovenliggende party, beheerscht worden; en, hoe dikwijls ook het volk van Heer veranderen, en uit welken hoek de ftaetkundige wind ook wajen mogt; Israël zou, even als een riet, omgedreven en nedergedrukt worden. 2. Het ander deel der bedreiging was eene geheele verdrijving van Israël, uit het land Canaan, en eene verftroojing, aen gene zijde der riviere de Euphraet; naer de landen der Asfyriers vs. isb. C, De verdienende oorzaken van deze bedreigde oordeelen over Israël, waren ook tweederlei vs. 15°, 16. K. De eerste vinden wy vs. 15°; daerom dat zy hunne hosjchen gemaekt hebben, den heer tot toorn verwekkende. — Dit fchijnt aen te duiden, dat de Israëliten, nog boven den kalverdienst te Dan en te Bethel, door Jerobeam ingevoerd, op verfcheidene plaetfen VII. DEEL.  iqo t KONINGEN. XIV. bosfchen hebben aengelegd, het zy, om daer den jehovah , op altaren , die zy zelve gemaekt hadden, te dienen; het zy liever, dat zy daerin hebben naegevolgd het gene Salomo, ten genoegen van zijne afgodifche wijven, begonnen had. — Hoe het zy, door afgodery, hadden zy den heer tot toorn verwekt, en de bedreigde oordeelen rechtvaerdig verdiend. 3. De tweede oorzaek was, dat zy zich, door Jerobeam , tot dien grouwzamen kalverdienst hadden laten verleiden vs. 16. Al, wat de heer hier liet voorzeggen, is ook, door de uitkoomst, bevestigd vs. 17, 18. 17. Doe de Propheet de gemelde bedreiging, uit 's heeren naem, gedaen had, maeckte haer Jerobeams wijf op van Silo, ende gingh henen, ende quam tot Tirza weder, alwaer de Koning thans zijn verblijv had: als fy nu op den dorpel van het Koninglyk huys quam, het welk, aen den ingang van de Stad, digt by de poort, gelegen was, fo fterf de jongelingh. In het Koninglyk Paleis gekomen zijnde, vondt zy den Kroonprins dood, en zoo zag zy de eerste bedreiging vervuld; waeruit zy ligtelyk kon opmaken, dat ook alle de overige oordeelen, op 's hesren tijd, komen zouden. 18. Ende fy begroeven hem. De jongeling werd, met groote ftatie, als een Konings zoon, ter aerde befteld, ende gantfch Ifraël beklaegde hem, betreurende zijnen vroegen dood, met een openbaer en plechtig rouwbeklag; nae het woort des HEEREN, dat hy gefproken hadde door den dienft fijnes knechts Ahia des Propheets nae vs. 12, 13, terwijl het overige van deze voorzegging, in het vervolg, als vervuld, zal voorkomen, Kap. 15: 29, en 2 Kon. 17: 18. Vs. 17. wordt Tirza genoemd als de Stad alwaer Jerobeam nu zijn verblijv hield. — Pnuël in 't overjordaenfche Kap. 12: 25, was te afgelegen; dus had hy zijn Hov van daer ver-  r« KONINGEN. XIV. 191 verplaetst naer Tirza , een Stad in het Ervdeel van Ma. nasfe Jof. 12: 24, beroemd wegens hare zeer fchoone gelegenheid, Hoogl. 6: 4, welke-, tot Omris tijd toe, de Hovftad gebleven is, Kap. 16: 8, 15, 23. 19. Het overige nu der gefchiedeniffen Jerobeams, hoe hy gekrijgt, ende al zijn leven geoorloogd heeft tegen Rehabeam vs. 30, waervan de byzonderheden hier niet gemeld zijn, als mede hoe hy geregeert en de zaken van zijn Koningrijk befteld heeft; fiet die zijn gefchreven in het boeck der Chroniken der Koningen Ifraëls, in de openbare Staetsregisters van dien tijd, in welke de aenmerkelykfte Staetsgevallen al van ouds plegen aengeteekend te worden. 20. De dagen nu die Jerobeam heeft geregeert, zijn twee en twintigh jaer. De zeventien eerste liepen gelijk, met de zeventien jaren van Rehabeams Regeering vs. 21, de drie volgende, met de drie regeeringsjaren van Abia, den zoon van Rehabeam; in het laetst van 't twintigfte jaer van Jerobeams Koningrijk werd Afa Koning over Juda; zoodat Jerobeam fterv in het tweede jaer van Afa Kap. 15: 25: ende hy ontfliep met fijne vaderen, hy ftierv, even als zijne Vaders geftorven waren , ende Nadab fijn foon regeerde in fijne plaetfe. Uit 2 Kron. 13: 20. fchijnen wy te moeten befluiten , dat 'er, in de ftervziekte van Jerobeam, ook de flaende hand van God te zien ware; de heer, ftaet 'er, Jloeg hem, dat hy fterv. — Nadab zijn zoon volgde hem op, in het tweede jaer van Afa, den Koning van Juda. Hy bezat den Throon, niet meer dan in 't tweede jaer, wanneer hy, door Baëza, werd omgebracht Kap. 15: 25-28. Van Jerobeams begravenis wordt ons niet gemeld. Het vervolg en het flot der gefchiedenis van Rehabeam, den Koning van Juda vs. 21-30. 21. (g) Rehabeam nu de foon van Salomo re- (g) 2 Chron. 12: 13. VIL D£El.  i92 I. KONINGEN. XIV. geerde, na de fcheuring van het Rijk, alleen in Juda: een en veertigh jaer was Rehabeam oudt, als hy Koningh wert, derhalven was Rehabeam reeds geboren by het leven van David, eer Salomo nog den Throon beklommen had, want Salomo heeft 40 jaren geregeerd Kap. 11: 42. Hy was opgevoed , in Salomons besten tijd , maer de afval van Salomo , in oudere dagen, had eenen zeer nadeeligen invloed gehad , op het hart en het gedrag van Rehabeam. Ende Rehabeam regeerde , niet meer dan feventien jaer te Jerufalem, in de ftadt die de HEERE verkoren hadde uyt alle de ftammen Ifraè'ls, om fijnen naem en plechtigen eerdienst daer te fetten; ende de naem fijner moeder was, Naama, de Ammonitifche. Naama, eene Ammonitifche, was de moeder van Rehabeam. — In den eersten opflag zou men denken, dat deze Naama eene geweest zy van Salomons vreemde wijven, welke hem deden zondigen: want onder deze waren ook Ammonitifche , die het verfoeifel Milcam aenkleevden Kap. n, ^ > j, — Maer evenwel voor deze gedachte is in 't geheel geen grond, naedien Salomo zich eerst, in eenen meergevorderden ouderdom, door de vreemde wijven, van den heer heeft laten aftrekken, maer deze Naama moet hy reeds, in zijne vroegfte jeugd, getrouwd hebben, vermids hy, by haer, onzen Rehabeam reeds verwekt had, eer hy Koning werd, en zich in het huwelyk begeven had, met de dochter van Pharao. — Salomo moet deze Naama reeds getrouwd hebben , by het leven en met goedvinden van David; maer David, die zich nimmer met afgodery verontreinigd heeft, zou zijne toeftemming niet gegeven hebben, tot een Huwelyk van Salomo, met eene vreemde vrouw, die de afgoden diende. Het is eene zeer waerfchijnlyke gisfing, dat deze Naama de dochter geweest zy van Sobi, den zoon van Nahas 2 Sam. 17: 27, eenen broeder van Hanun, en dat die Sobi, de Vader van Naama, de Stadhouder van Koning David geweest zy, in Rabba der Ammoniten. Zy zal, fchoon eene Ammonitifche van oorfprong, den Joodfchen Godsdienst omhelst hebben ; zelvs fchijnen wy uit Spreuk. 1: 8. te mogen &e- flui-  i. KONINGÈN. XIV. 193 fluiten, dat zy zoowel als Salomo, haren zoon Rehabeam, de wijsheid en de Godsvrucht yverig hebbe ingeboezemd. 22. Ende het volk van Juda, bet welk thans de eehigfte natie was, op den wijden aerdbodem, onder welke de ware God gekend werd, en de ware Godsdienst gevestigd was, dede dat quaet was in de oogen des HEEREN, en dat den God der goden tot toorn verwekte, door zijne wetten te verachten, en zijnen dienst te verfmaden 5 ende fy verweckten hem tot yver meer dan alle hare vaderen gedaen hadden > met hare fonden die fy.fondigden, vooral door die eer, welke den heer alleen toekwam , over te brengen tot zijne fchepfelen. Het gene hunne misdaed nog grootelyks vermeerderde, beftond hierin, dat de afgodery niet langzamerhand inkroop, maer met geweld werd doorgezet: want daer de Koning en 't volk, geduurende de drie eerste jaren van Rehabeam, zich over 't geheel nog aen den waren Godsdienst gehouden hadden, was, voor zijn vijfde jaer, de afgodery, en met dezelve allerlei grouwelen, reeds zoo algemeen geworden, dat het ganfche land daermede overftroomd werd. vergel. 2 Kron. rti 17. met 12: 1-5. 23. Want oock fy, bouwden hen hoogten, zy ftichtten zich hooge terpen, om daerop altaren en bedehuizen te ftellen, ende zy maekten opgerichte beelden, het zy dat zy daerdoor den waren God wilden afbeelden, het zy dat zy de afgoden der Heidenen, die de zon, de maen en de ftarren aenbaden , daerdoor wilden afmalen; énde zy beplantten de gemelde hoogten, met bolfchen, om dien Afgodsdienst, nae de wijs der Heidenen, onder de fombere fchaduw van het geboomte, te verrichten; op allen hoogen heuvel , ende onder allen groenen boom, ftichtten zy altaren en afgodsbeelden , zoodat het land vervuld was met afgodery. 24. Daer waren oock niet alleen hoeren, maer zelve fchantjongers in den lande, vermids fommige afgoden * door allerlei ontuchtigheden, en zelvs door onnatuurlyke zonden, gediend werden: met een woord, fy deden nae alle VII, DEEL* N  ,94 I. KONINGEN. XIV. de grouwelen der Heydenen, die de HEERE van het aengeficht der kinderen Ifraè'ls uyt de befit tinge verdreven hadde. Zie Deut. 18: 9-12. Indedaed men kan zich niet genoeg verwonderen, over de onzinnigheid der Joden, in het plegen van de grouwzaemfte afgoderyen; vooral wanneer men in aenmerking neemt, dat de Tempeldienst onder hen plaets had ; dat onder hen de bloem der ganfche natie gevonden werd; de Priesters en Levieten uit alle landpalen van Israël, en die zich derwaerds begeven hadden, uit alle de ftammen, om den h e e r , den God van Israël, te offeren, omdat zy zich niet konden vereenigen met de afgodery , welke Jerobeam onder Israël had ingevoerd 2 Kron. n: 13-16- — Dan Rehabeam , fommige hovelingen en voornamen des volks, zullen alle die grouwelen hebben ingevoerd; met kracht doorgezet; en daerdoor de welmeenenden doen zwijgen, die in het verborgene zuchtten en weenden. • 25. Maer de rechtvaerdige Richter bezocht Juda, op eene zeer aenmerkelyke wijs, tot hunne vernedering. Deze bezoeking was gelegen , in den aenval van eenen geduchten vyand tegen Jerufalem: want Het gefchiedde nu in het vijfde jaer des Konings Rehabeams; [dat (h) Sifak de Koningh van Egypten, die aen Jerobeam eene veilige verblijvplaets in zijn Rijk vergund had, toen hy voor Salomo vluchtte Kap. 12: 40, optoogh tegen Jerufalem, om het zelve te belegeren. Het is onzeker, wat Sifak ' tot dezen vyandigen aenval, bewogen hebbe, waerfchjjnlyk was het, om Jerobeam dienst te doen. Misfchien beftookte Jerobeam den Koning Rehabeam , van de Noordzijde, terwijl Sifak van het Zuiden kwam. 2 Kron. 12: 3-9. worden ons de byzonderheden van dezen optogt nader gemeld. Sifak kwam, met een zeer zwaer heir, beftaende uit 1200 Krijgswagenen, en 60000 Ruiteren, behalven-de ontelbare hulpbenden van de Lybiers, Suchiten, en Moóren, die zijne bondgenooten waren,zijnde alle even zeer beCft) a Chron. 12: 2. '  I KONINGEN, XIV. 105 belust op roov en buit. — De tocht van Sifak was zeer voorfpoedig, hy nam de vaste fteden van Juda in, welke Rehabeam zeer verfterkt had, en trok regelrecht naer Jerufalem 5 dan, op de vermaning van den Propheet Semaja, verootmoedigden zich Rehabeam, met de Vorsten Van Juda, voor den heer, met dat gevolg, dat het oordeel des heeren aenmerkelyk gematigd wierd. 26. Ende Sifak nam ook eerlang het fterke Jerufalem in, en hy nam, in de Stad gekomen zijnde, de fchatten van het Huys des HEERËN wech: niet de gouden en zilveren vaten, die tot de oeffening van den plechtigen Godsdienst be* hoorden Kap. 7: 49, 50, maer die fchatten, Welke David deh h ee r geheiligd had, by gelegenheid van zijne overwinning over Hadarezar, den Koning van Syrien 2 Sam. 8: ttf en die naderhand , door Salomo , nog grootelyks vermeerderd waren Kap. 7: 51; ende de fchatten van het huys des Konings nam Sifak mede wech; die fchatten namelyk, welke het byzonder eigendom en den rijkdom van den Koning uitmaekten; en door David en Salomo vergaderd waren 1 Kron. 29: 3, en boven Kap. ter. 25, ja hy nam alle;? wech: hy vergenoegde zich niet, met een aenzienlyk gedeelte van deze fchatten, maer hy nam alles wèch, wat daertoe behoorde, zoodat hy de fchatkisten volmaektelyk ledigde, Men denke, aen alle de kostelykheden, welke Salomo vervaerdigd had, ook de gouden en zilveren vaten, in het huis des wouds van Libanon ; misfchien ook wel deh prachtigen Throon van Salomo, die geheei van yvoor gemaekt was, met goud ingelegd, (i) hy nam oock alle de gouden fchilden wech, die Salomo gemaeckt hadde, en zoo deed Sifak, aen Rehabeam, fmaken, het gene zijn Grootvader David weleer aen de Syriers had doen ondervinden 2 Sam. 8: 7- Dan hoe zwaer dit oordeel ook wezen mogt, 'er was evenwel eene zeer aenmerkelyke matiging in. —- immers was Sifak, met zijn ontzachiyk heirleger, in ftaet geweest, otfl (i) j Kon. 10: 16, 17. 2 Chron. 9: 15» i6. VII. DIF.L. N a  I9r5 £ KONINGEN. XIV. Juda voor altoos te verderven. Hy had den Tempel odk kunnen beroOven, van alle de gouden en zilveren vaten , welke, tot den plechtigen dienst, noodig waren. Hy had den Tempel geheel kunnen verwoesten, de Stad, met alle deszelvs gebouwen, verbranden, en al het volk gevangelyk naer Egypte voeren. — Maer de gunstige Voorzienigheid neigde het hart van den zegepralenden Sifak , dat hy met den rijken buit te vrede was, en daermede aftrok, zonder zelvs den Joden eene jaerlykfche fchatting op te leggen. 27. Ende de Koningh Rehabeam maeckte in plaetfe van die gouden fchilden, welke door zijnen Vader Salomo gemaekt, en door Sifak geroovd waren, koperen fchilden , vermids hem het goud ontbrak : ende deze liet hy niet weder ophangen, in het huis des wouds van Li banon, om 'er mede te pronken , maer hy beval [die] onder de hant, of onder de bewaring en het opzicht der Overfte der Trauwanten, dat is de Officiers van zijne lijvwachten. die de deure van het huys des Konings bewaerden en zijn Paleis bewaekten. 28. Ende het gefchiedde, fo wanneer de Koningh , die nu, door het gemelde oordeel, bewogen was, tot den waren Godsdienst wedertekeeren , in het huys des HEEREN gingh, [dat] de Trauwanten, die hem , als lijvwachten vergezelden, defelve droegen ; ende die, na het gemelde gebruik, telkens wederbrachten in der Trauwanten wachtkamer. Wy leeren 'er uit, dat Rehabeam dadelyke blijken van verootmoediging gegeven hebbe. Hy begav zich weder naer den Tempel, de Vorsten zullen hem vergezeld, en het volk zal zijn voorbeeld gevolgd hebben. — Voor het overige echter deed hy, in het vervolg, nog al kwaed in de oogen des heeren, en hy richtte zijn hart niet, om den heer in oprechtheid te zoeken, 2 Kron. 12: 14. Wy lezen niets van de aenvulling der fchatten, zoo van het huis des heeren , als van het huis des Konings, die door Sifak waren wechgenomen, evenwel is dit, in het vervolg, by trappen gefchied. Van deze fchatten vind men wederom mei-  1. KONINGEN. XIV. 19? melding, ten tijde van Afa, den kleinzoon van Rehabeam, gelijk ook ten tijde van Achaz en Hiskia 2 Kron. 16; 2. 2 Kon. 16: 8. 18: iS- 29. Het overige nu der gefchiedeniffen Rehabeams , ende al wat hy gedaen heeft; zijn die , niet gefchreven in het boeck der Chroniken der Koningen van Juda, in de openbare Staetsregisters ? 30. Ende daer was krijgh tuiïchen Rehabeam, , ende tuflchen Jerobeam , alle [hare] dagen , zy leevden in eene geduurige vyandfchap, zy deden elkander alle mogelyke afbreuk, zelvs barstte het meermalen tot openbare oorlogen uit, vergel. 2 Kron. 12: 15. Het is wel waer, Kap. 12: 21-24. had God aen Rehabeam verboden de wapenen te gebruiken tegen Jerobeam, om door dezelve de X ftammen weder tot zich te brengen; : maer, na dat Rehabeam des heeres wet verlaten had, zal hy ook aen dit bevel zich niet gehouden hebben. — Of ■ liever zou men denken kunnen dat, toen 't Rijk van Juda zeer vernederd was door Sifak, de krijgszuchtige Jerobeam, fchoon tegen het beding onder 't welk God hem het gebied der X ftammen gegeven had, pogingen gedaen hebbe, om i ook Juda en Benjamin aen zich te trekken, welke Rehabeam telkens noodzaekten hem gewapend tegen te ftaen. 31. Ende Rehabeam ontfliep met fijne vade: ren, in den ouderdom van 58 jaren; ende wert, met Ko- ninglyke ftaetfie, begraven by fijne vaderen in de ftadt Davids; ende de naem fijner moeder was, gei lijk reeds gezegd is vs. 21. Naama, de Ammonitifche: ! ende fijn foon Abiam regeerde in fijne plaetfe. VII. deel, N 3  iP8 ï. KONINGEN. XV. HET XV. KAPITTEL. Pit Kapittel bejlaet uit twee deelen. Het eerste be* helst de gefchiedenisfen van twee Joodfche Koningen, van Abiam vs i - 8. en van Afa vs. 9 • 24, In het tweede deel ontmoeten wy de gefchiedenisfen van twee Israëlitifche Koningen, Nadab vs. 25 - 31. Baeza vs. 32-34. I. Tot htt eerste Deel behoort: Ji. De gefchiedenis van Abiam, den zaon van Rehabem, den tweeden Koning van Juda vs. 1-8. 1. TN («) het achttiende jaer nu des Konings Jerobeams des foons Nebats, die over de X efgefcheurde ftammen regeerde , wert Abiam Koningh over Juda. 2. (b) Hy regeerde drie jaren te Jerufalem : ende de naem fijner moeder was, Maacha, eene dochter Abifaloms. Hg ontmoeten wy twee zwarigheden, de eeni betreft de Tijd, de andere de Grflachtrekening. A. Ten aenzien der Tijdrekening wordt vs. 1. gezegd; dat Abiam Koning werd over Juda; in het i8de jaer van Jerobeams regeering over Israël, en vs. 2, dat Abiam drie jaren de Koninglyke waerdigheid bekleed hebbe. Volgens deze rekening zou Abiam geftorven zijn, in het een en twintigfte jaer van Jerobeam. Maer vs. 9. lezen wy, dat O) ft Chron. 13: 1. * Chron. 13! 2.  L KONINGEN. XV. 199 dat Afa, de opvolger van Abiam , reeds Koning werd over Juda, in het twintigfte jaer van Jerobeam. Dan, om alle uitwijdingen, omtrent tijdrekenkundige zwarigheden, die in deze Boeken zeer veel zijn, te vermijden, hebben wy 'er ons, in de inleiding, opzettelyk op toegelegd, om alle bedenkingen, dit ftuk betreffende, met opzet, en in een doorlopend vertoog, te behandelen. Omtrent de fchijnftrijdigheid, welke hier voorkomt, zeggen wy maer, met een kort woord; dat het, by alle Schrijveren, zeer gewoon zy, een gedeelte van een jaer, vooral indien 't meer dan een halv jaer is, voor een geheel, te nemen; Abiam beklom den Throon van Juda, in het begin van het agttiende jaer van Jerobeam, dit was het eerste jaer van Abiam, hy regeerde vervolgens het geheele jaer, dat het negentiende was van Jerobeam, en hy fterv in het laetst van het twintigfte van Jerobeam, dat het derde was van zijne Regeering. B. De tweede zwarigheid is geflachtkundig, en betreft de moeder van Abiam. — Hier wordt gezegd, dat de moeder van Abiam geweest zy Maacha, eene dochter van Abfalom, zoo vinden wy het ook 2 Kron. 11: 20, 21; maer 2 Kron. 13: 2. lezen wy, dat zijne moeder was Michaja, de dochter Uriels van Gibea. — Men zou de zaek op deze wijs begrijpen kunnen, dat de moeder van Koning Abiam, de Gemalin van Rehabeam, beide de namen van Maacha en Michaja gedragen hebbe; dat zy de dochter geweest zy van Uriel, en de kleindochter van Abfalom; dat üriel, haer Vader, haer verwekt had, by Thamar, de eigen dochter van Abfalom, want Abfaloms eigen zoonen waren vroeg geftorven 2 Sam. 18: 18. — Zoo verklaert het ook Jofephus, en het is , in de Heilige Schrivt, zeer gewoon , dat een kleindochter voorkome , onder den naem van dochter. 3. Ende Abiam was even ondeugend , als Rehabeam: want hy wandelde in alle de fonden en afgoderyen fijns vaders Rehabeam , die hy voor hém gedaen en waertoe hy den jongen Vorst door zijn voorbeeld vervoerd hadde: ende fijn herte en was niet volkomen met VII. DF.EL. N 4  soo I. KONINGEN, 3CY. den HEERE fijnen Godt, aen wien hy alle lievde en, gehoorzaemheid fchuldig was, gelijck het herte fijns Voor-vaders Davids geweest was, die zich van alle afgodery volkomen onthouden had. 4. Maer om Davids wille, en ter gunstige vergelding van zijne volkpmene verkleevdheid aen God, en zijnen dienst, gaf de HEERE fijn Godt hem (f) eene lampe en opvolger op zijnen Throon in Jerufalem; verweckende fijnen foon na hem, ende beveiligende Jerufalem tot den beftendigen zetel van den waren Godsdienst. Over de uitdrukking eene knip te geven, vergelijke men Kap. 11: 36. 5. Om dat David gedaen hadde, dat recht was in de oogen des HEEREN, ende niet geweken en was van alles dat hy hem geboden hadde, alle de dagen fijns levens; dan alleen (d) in de fake van Uria den Hethiter. Maer, zal men denken, is deze lovfpraek van David niet al te groot? David was immers zoo heilig niet geweest, dat hy, behalven het geval met Bathfeba, in het geheel geene zonden had, — Het is zoo. David had, met alle andere menfchen. zijne verborgene afdwalingen, en aenhoudende ftruikelingen. Drivt en oplopendheid was het hoofdgebrek van zijn Temperament en zedelyk beftaen. Hy had zich ook, in vele omftandigheden, openlyk en grootelyks vergrepen; by voorbeeld in het geval van Nabal, van Achis, in de onberedeneerde toegevendheid omtrent zijne kinderen, in de telling van het volk, en op vele andere wijzen. — Dan de uitdrukkingen , welke hier voorkomen, moeten geenszins zoo worden opgevat, als of zy alle zondige daden en fchadelyke wegen uitflooten; maer zoo, dat David geheel rein was van alle afgodery; en voords dat hy Go3 hartelyk lief had, dat hy zich beyverde, om zijne zondige neigingen te wederftaen, dat zijne wanbedrijven , uit zwakheid en overyling , voortkwamen , dat hy zich in de zonde niet verhardde, dat hy 'er aenftonds berouw over toonde; en dat hy zich nooit aen eenige misdaed, (O 1 K«i« »K 3*>- 00 * Sara. 11: 4, 15. ende ia: 9.  ïf KONINGEN. XV, 201 daed , met voorbedachte rade , hebbe fchuldig gemaekt, noch daerin met aenhoudendheid zy voortgegaen, dan alleen in de bekende zaek van Uria den Hethiter. 6. Ende daer was krijgh geweeft tufFchen Rehabeam, ende tuflchen Jerobeam, alle de dagen fijns levens ; en dit was de oprzaek, dat Abiam, de zoon en opvolger van Rehabeam , den oorlog tegen Jerobeam voortzette , tot dat 'er een beflisfchende veldilag geleverd wierd, gelijk we breeder vinden 2 Kron. 13. De korte regeering van Abiam derhalven was mede vol van onrust. 7. Het overige nu der gefchiedeniffen Abiamsh, . ende alles wat hy gedaen heeft; is dat niet ge- fchreven in het boeck der Chroniken der Konin, gen van Juda? daer was, om de gemelde reden oock een geduurige krijgh tuflchen Abiam, ende tuflchen Jerobeam, en dit gav aenleiding, tot eenige merkwaerdige voorvallen, welke, in de Registers van Staet, werden opgeteekend. 8. Ende Abiam ontfliep met fijne vaderen, in eenen niet zeer gevorderden ouderdom; die onzeker is, om dat de levensjaren op welke hy den Throon beklom niet gemeld worden, gelijk ook niet van zijnen Zoon Afa, fchoon zulks van alle volgende Koningen van Juda gefchiedt; ende fy begroeven hem , met Koninglyke ftaetfie, in de ftadt Davids: ende (i) Afa fijn fone regeerde in fijne plaetfe. 9. In het laetst van het twintigfte jaer Jerobeams s des Konings Ifraè'ls, wert Afa de zoon van Abiam, de kleinzoon van Rehabeam, die, gelijk uit de omftandigheden blijkt, nog vry jong moet geweest zijn, Koningh over Juda. 10. Ende hy regeerde een ende veertigh jaer te Jerufalem, ende de naem fijner Groot-moeder was, Maacha, een dochter Abifaloms. Deze Maacha, de kleindochter van Abfalom, was de moeder van den voorigen Koning Abiam, vergel. vs, 2. Derhal- (O 2 Chron. 14: I. VIL deel. N 5  soa I» KONINGEN. XV. ven was zy de Grootmoeder van den togenwoordigen Koning Afa, den zoon van den gemelden Abiam. Het is, in de Heilige fchrivten, meermalen gebruikelyk, dat Groot-Vaders en Grootmoeders, onder den naem van Vaders en Moeders, voorkomen, men zie by voorbeeld Exod. 2:' 18 enz. 11. Ende Afa dede wat recht was in de oogen des HEEREN; gelijck fijn vader David, hy ge, droeg zich zeer lofiyk, zoo in het bellieren van zijn Koningrijk, als in het hervormen van den Godsdienst. 12. Want hy nam wech (ƒ) de fchantjongers uyt den lande, ende dede wech alle de dreckgoden, die fijne vaders gemaeckt hadden, zoo vele hy 'er vinden konde. Evenwel bleven 'er, in het heimelyke, nog eenige overig, vergel. Kap. 22: 47. 13. Zijn prijswaerdige yver, in het uitroejen van de afgodery , ging zoo ver, dat hy niemand ontzag: (g) Ja felfs fijne Groot-moeder Maacha die fettede hy oock af, datfe geene Koninginne en ware. Tot dus ver had zy de eer genoten, van als Koningin Weduw van Re • habeam, befchouwd en geëerd te worden. Misfchien had zy, geduurende de minderjarigheid van Afa, als zijne Voogdes, zich het bellier der zaken aengematigd. Maer, om hare afgodery, ontzette Afa haer, in het vervolg, van hare waerdigheid t hy ontnam haer de .lijvwacht en andere teekenen van den Koninglyken luister; om dat fy eenen afgrijfelicken afgodt , die, met verfoeilyke plechtigheden, geëerd werd , welligt Baal - Peor of Priapus, in een zeker donker bofch gemaeckt hadde: oock roeyde Afa uyt, haren afgrijfelicken afgodt, ende verbrandde [henï] aen en wierp het ftof in de beke Kidron. De uitdrukking: zijne moeder Maacha zette hy ook af, dat 8$ geene Koningin ware, zou men ook zoo vertalen kunnen: hy deed Maacha, zijne Grootmoeder wech van de Koningin; en dan is de meening deze , dat hy zijne Grootmoeder van het Hov verwijderde , ©pdat zy de Koningin, zijne Echt- ge- (ƒ) 1 Kon. 52: 47. ie) * Chron. 15: 56.  I. KONINGEN. XV. 203 genoot, niet, door haer voorbeeld, tot afgodery verleiden zoude. 14. De hoogten en werden wel niet wechgenomen; nochtans was het herte van Afa volkomen met den HEERE, alle fijne dagen: hy hield zich aen den dienst en de aenbidding van den eenigen en waren God , zonder zich eenigermate met afgodery te befmetten. 8 Kron. 14: 3. lezen wy, dat Koning Afa de altaren der vreemde Goden, en de hoogten hebbe wechgenomen, dat hy de opgerichte beelden gebroken hebbe en de bosfchen afgehouwen; maer hoe kan dan de Gefchiedfchrijver, ter dezer~plaets, zeggen, dat de hoogten niet werden wechgenomen? Er waren tweederlei foort van hoogten, gelijk wy reeds voorheen p. 49. hebben aengemerkt. — Men hadnamelyk, voor het bouwen van den Tempel, de gewoonte ingevoerd, om den heer zeiven hier en elders op verhevene plaetfen te offeren. Deze hoogten, welke zekerlyk hadden behooren geflecht te worden , waren nog overgebleven. Afa was, tegen zijnen wil, genoodzaekt deze hoogten te laten blijven; vermids zijne onderdanen zich de vryheid niet wilden laten ontnemen, om overal, op verhevene plaetfen, den heer te offeren. Van deze hoogten wordt , in ons geval , gefproken, wanneer de gewijde Gefchiedfchrijver zegt: de hoogten werden wel niet wechgenomen. — Maer 'er' waren ook hoogten , op welke opgerichte beelden ftonden, en welke met zware bosfchen beplant waren, om aldaer den afgoden der Heidenen te offeren. Deze laetstgemelde hoogten liet Koning Afa, die de afgodery wilde uitroejen, geheel en al flechten ; en van deze hoogten wordt 2 Kron. 14: 3. gefproken. 15. Ende hy bracht in het huys des HEEREN de Qi) geheyligde dingen fijns, vaders. Te weten C*) Lev. 5: 15, VII. DEEI»  204 I. KONINGEN. XV, zijn Vader Abiam had, in den oorlog tegen Jerobeam, den Koning van Israël, eenen zeer rijken buit behaeld, en van dezen buit had hy een gedeelte aen den heer geheiligd; zie 2 Kron. 13: 10 ; maer Abiam had deze belovte niet vol» bracht; het zy dat de dood hem daerin verhinderd hebbe, het zy dat hy kort daerna tot de afgodery vervallen zy. Maer Afa, zijn Godvruchtige zoon en opvolger, betaelde die ge» lovte, en bracht êen gedeelte van den buit zijnes Vaders, in de fchatkist van den Tempel; ende daer benevens bracht hy ook, in die fchatkist, [Jijne] eigene geheyligde dingen, filver, ende gout, ende kostelyke vaten: want, in zijnen oorlog tegen de Ethiopiers, had hy grooten buit behaeld, en daervan heiligde hy ook een aenzienlyk gedeelte aen den heer 2 Kron. 14: 13, 14. 16. Ende daer was krijgh , dat is een geduurige vyandfehap, tuflchen Afa, ende tuflchen Baè'fa den derden Koningh Ifraè'ls, alle hare dagen, zoo lang zy te zamen leevden. Geduurende de tien eerste jaren van Afas regeering bleev het by heimelyke vyandelykheden, welke van weerskanten gepleegd werden, zoodat Afa, in het uiter« lyke, rust had 2 Kron- 14: 1, maer toen barstte de heimelyke vyandfehap uit, in eenen openbaren oorlog. 17. Want, toen Afa de Ethiopiers overwonnen had, vielen vele Israëlitèn van Baeza af, en voegden zich by Afa 2 Kron. 15: 9. Hier door werd (i) Baè'fa de Koningh van Ifraël dermate verbitterd, dat hy de wapenen opvatte tegen Afa, den Koning van Juda. Baza toogh op tegen Juda, ende bouwde, dat is verfterkte Rama, eene Stad in het ervdeel van Benjamin, welke hy Juda ontnomen had. Dit Rama lag op de grenzen, tusfehen de beide Koningrijken , in eene engte. Het oogmerk waertoe hy deze Stad verfterkte, was om alle gemeenfehap , tusfehen zijne onderdanen en die van Afa, geheel aftefnijden; op dat hy niemant toe en liete uyt te gatn, ende in te komen , tot Afa den Koningh van Juda. ?8. Doe (f) a Chron. 16: 1.  I. KONINGEN. XV. 205 18. Doe nam Afa al het filver ende gout, dat overgebleven was in de fchatten van het Huys des HEEREN, al dat gene, het welk hy den Heer, uit den buit van zijnen Vader, en uit zijnen eigen buit, geheiligd had , ende hy nam ook de fchatten van het huys des Konings, ende gaffe in de hant fijner knechten en gezanten: ende de Koningh Afa fandtfe (£) tot Benhadad den fone Tabrimmons, des foons Hezjons, die denkelyk een zoon was van Rezon, Kap. n: 23-25, den Koningh van Syrien, die te Damafeus woonde, feggende: 19. Daer is een verbont van vriendfehap tulfchen my, ende tuflchen u, tulfchen mijnen vader Abiam, ende tulfchen uwen vader Tabrimmon : fiet, ick fende u een gefchenck, filver, ende gout, gaet henen , maeckt uw verbont te niete met Baè'fa den Koningh Ifraè'ls, val gewapender hand in zijn Koningrijk, op dat hy aftrecke van tegens my, en genoodzaekt worde, om ter verdediging van zijn eigen land, van mijn Rijk terug te keeren. Geheel Syrien was door David overwonnen, en onder de heerfchappy van hem en zijnen zoon Salomo gebleven. — In 't laetst van Salomons leven leide Rezon den grond tot een geheelen afval der Syriers van ïsraëls overheerfching, te Damascus ; welke Stad vervolgens de Hoofdftad gebleven is van dit nieuwe Syrifche Rijk , dat Israël en Juda vervolgens veel kwaeds gedaen heeft Kap. txi 23-25. Na de verdeeling van het Rijk, leevde echter dit Rijk, beide met de Koningen van Juda en Israël, in vriendfehap: zelvs had Tabrimmon, met beide, een verbond gemaekt, dat hy hen niet ontrusten zoude. Misfchien dacht hy , dat zy elkander wel, door onderlinge oorlogen, vernielen zouden.. — Nu Baeza, de Koning van Israël, in eenen openbaren oorlog, tegen Afa, den Koning van Juda, optoog, begeerde de laetfte van Benhadad, dat hy zijn verbond met den eersten verbreken zoude, en in deszelvs land vallen. (*) 1 Kon. 20: 1. 2Chron. 16: *, &c VIL DEEL.  aoö L KONINGEN. XV. Deze handelwijs van Afa is hier aengeteekend, om hem kenbaer te maken als een Vorst, die wel allen lov verdiende, door het yverig hervormen van den Godsdienst ; maer die met dat alles zeer groote zwakheden had. — Althans, in dit aenzoek by Benhadad den Koning van Syrië, betoonde hy niet alleen een ongeloovig wantrouwen aen de macht en de trouw van dien God, die hem jongstleden, tegen de Ethiopiers , zoo blijkbaer geholpen had; maer hy ontzag zich zelvs niet, om Benhadad te bewegen , dat hy zijn verbond met Baeza breken, en het recht der volken fchenden zoude. Om nu niet eens te zeggen, dat hy die fchatten, welke den heer geheiligd waren, in de handen ftelde van eenen afgodifchen Koning. Hy werd ook over dit ftuk, van Gods wege, n«drukkelyk beftraft 2 Kron. 16: 7-10. 20. Ende Benhadad hoorde nae het voorftel van den Koningh Afa. De aengebodene fchatten vervoerden hem, om zijn verbond, met Baeza, op eene trouwlooze wijs, te verbreken, ende hy fondt de Overfte der heyren die hy hadde, tegen de fteden Ifraëls: Hy viel in het Noorderdeel van ïsraëls Koningrijk, het welk het digtst aen zijn gebied gelegen was, ende floegh Ijon, ende Dan, ende Abel Beth-Maacha; ende het gantfche Cinneroth , met het gantfche lant Naphtali, en dit kon hy des te gemakkelyker doen, omdat Baeza, met alle zijne krijgsmacht, naer Rama getrokken was, in het Zuiderdeel van zijn Rijk, op de grenzen des gebieds van Afa. 21. Ende de zaek viel volkomen nae den wensch van Afa uit: want het gefchiedde , als Baëfa [fulcks] hoorde; dat hy afliet van Rama te bouwen en te verfterken. Hy keerde naer zijne Hovftad weder, ten einde zijn eigen land te beveiligen: ende hy bleef te Tirza, alwaer thans de Koninglyke zetel gevestigd was Kap. 14: 17. 22. Doe liet de Koningh Afa door gantfch Juda uytroepen, (niemant was vry, dan die , door ouderdom, of uitlandigheid, buiten ftaet waren,) Dat fy de fteenen van Rama, ende het hout daer van, fouden wechdragen, daer Baëfa mede gebouwt hadde. Langs dezen weg werd die fterkte geheel geflacht j die toch an-  I. KONINGEN. XV. 207 anders altoos een twistappel , tusfehen de beide Koningrijken , zoude geweest zijn: ende de Koningh Afa bouwde , verbeterde en verfterkte daer mede twee andere fteden, Geba Benjamins, ende Mizpa. 23. Het overige nu aller gefchiedeniffen van Afa, ende al fijne macht, eride al dat hy gedaen heeft, ende de fteden die hy gebouwt heeft; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken of openbare Staetsregisters der Koningen van Juda ? Doch in den tijt fijnes ouderdoms wert hy kranck aen fijne voeten, en geweldig gefolterd, door jicht en podagra. In deze zijne ziekte openbaerde hy al weder zijn mistrouwen op den h e e r : want hy nam zijne toevlucht meer tot de Geneesmeesteren dan tot God 2 Kron. itf: 12, 13. 24. Ten laetften werden zijne fmerten zoo hooggaende, dat zy hem den dood veroorzaekten; Ende (/) Afa ontfliep met fijne vaderen, ende wert volgens 2 Kron. 16: 14, met ongemeene pracht begraven met of by fijne vaderen in de ftadt fijns vaders Davids: ende (m) fijn fone Jofaphat wert Koningh in fijne plaetfe. Eer nu de gewijde Gefchiedfchrijver de gefchiedenis opvat van Jofa. phat, den vierden Koning van Juda, keert hy weder tot het Koningrijk van Israël. — De gefchiedenis van ïsraëls Koningrijk had hy gebracht, tot den dood van Jerobeam, en dezelve bejloten, met te zeggen, dat zijn zoon Nadab, in zijne plaets, regeerde Kap. 14: 20. Nu vat hy den draed der gefchiedenis van ïsraëls Koningrijk weder op, en vervolgt dezelve tot op den dood van Achab, en hiermede eindigt dit eerste Boek der Koningen. — Het ware derhalven veel gefchikter geweest, dat men hier een nieuw Kapittel begonnen had. 25. Nadab nu de fone Jerobeams was de tweede CO 2 Chron. 16: 13. (») a Chron. 17; I. VII. DEEL.  so8 I. KONINGEN. XV. Koning van het Rijk der tien ftammen. Hy wert Koningh over Ifraël, in 't begin van het tweede jaer van Afa den Koningh van Juda: ende hy regeerde twee jaren , dat is tot in het tweede jaer, over Ifraël. 26. Ende hy dede dat quaet was in de oogera des HEEREN, ende wandelde in den wegh fijns vaders, ende in fijne fondej daer mede hy Ifraël hadde doen fondigen , vermids hy het voorbeeld vati zijnen afgodifchen Vader Jerobeam navolgde, in het aenbidden der kalveren, te Dan en Bethel. 27. Ende een zekere Baëfa de foon van Ahia van den huyfe of uit de Stam Iifafchars maeckte eene verbinteniflè of opftand tegen,hem , plaetfende zicö zeiven aen het hoofd der oproerige menigte. De aenhang van dezen Baeza werd van dag tot dag grooter en fterker, en zijnen kans fchoon ziende, waegde hy het op zijnen Vorst aen te vallen. Te weten Nadab was thans bezig tegen de Philiflijnen te oorlogen, die hem Gibbethon, eene Stad in het ervdeel van Dan Jof. 19: 44, en misfchien meer fteden, ontnomen hadden. Terwijl Nadab dit Gibbethon belegerde, werd hy door Baeza, zijnen eigenen onderdaen, verflagen, ende Baëfa lloegh hem te Gibbethon, welcke der Philiflijnen is, als Nadab, ende gantfch Ifraël Gibbethon belegerden. 28. Ende Baëfa doodde hem, in het derde jaer van Afa den Koningh van Juda, ende wert Koningh in fijne plaetfe. Dit is het eerste voorbeeld, onder Israël, dat de Throon,door geweld en doodflag , werd ingenomen i in 't vervolg zullen 'er meerder van die natuur in dat Rijk voorkomen. 29. Het gefchiedde nu als hy regeerde, dat hy het gantfche huys Jerobeams floegh, en alle zijne nakomelingen uitroeide, hy en liet niets over van Jerobeam wat adem hadde en van het mannelyk geflacht was, tot dat hy hem verdelgt hadde, (») nae het woort des HEEREN , dat hy gefproken hadde door 00 1 Kon. 14: 10, 14.  I. KONINGEN. XV. door den dienft van fijnen knecht Ahia den Siloniter: Zoo werd die merkwaerdige voorzegging, Kap. 14: jo. vermeld, allerblijkbaerst vervuld. — Baeza beoogde, in deze onderneming, niets minder, dan de vervulling dezer voorzegging te bevestigen. Vermoedelyk heeft hy 'er niet eens aen gedacht. Zijn oogmerk was geen ander, dan zich, in de Koninglyke heerfchappy, welke hy, op zulk eene onwettige en grouwzame wijs , verkregen had, te bevestigen. Maer de Godlyke Voorzienigheid beftuurde de heerschzucht van Baeza, op zulk eene Wijs, dat Jerobeams huis dat oordeel onderging, het welk zoo duidelyk, in alle de byzonderheden, door den Propheet Ahia bedreigd was. 30. Dit alles gefchiedde, Om de fonden Jerobeams, die fondigde, ende die Ifraël fondigen dede ; [ende] om fijne terginge, daer mede hy den HEERE den Godt.Ifraëls getergt hadde, door het invoeren van den verfoeilyken en Godtergenden Kalverdienst. 31. Het overige nu der gefchiedeniifen Nadabs , ende al wat hy gedaen heeft; is dat niet gefchreven in het boeck der Chroniken , in de openbare Staetsregisters der Koningen Ifraëls? 32. Ende daer was oorloge tuflchen Afa den derden Koning van Juda, ende tulfchen Baëfa den derden Koningh Ifraëls, alle hare dagen, 'er heerschte een altoosduurende vyandfchap. 33. In het derde jaer van Afa Koningh van Juda, wert op die wijze Baëfa de foon van Ahia Koningh over gantfch Ifraël, te Tirza, de toenmalige Hovftad der Koningen van de X ftammen, [ende die Baeza regeerde] vier en twintigh jaer, dat is, tot in 't 24.^ jaer. 34. Ende dede dat quaet was in de oogen des HEEREN ; ende wandelde in den wegh Jerobeams, ende in fijne fonde, daer mede hy ifraël hadde doen fondigen, dienende al mede de kalveren te Dan en te Bethel. VII. DEEE- O  2,10 I. KONINGEN. XVI. HET XVI. KAPITTEL. Het overige der regeering van Baeza vs. i -14. De gefchiedenisfen van vier volgende Koningen in Israël vs. 15- 34. 1. £)0e Baeza zich al mede aen den kalverdienst ver¬ hechtte, gefchiedde het woort des HEEREN, in eene Godlyke Openbaring, tot den Propheet Jehu den foon Hanani tegen Baè'fa, feggende: 2. Daerom (a) dat ick u uyt het ftof, uit eenen zeer lagen en geringen ftaet verheven , ende U, in den weg mijner Voorzienigheid, de inneming van den Throon toegelaten, en dus tot eenen Voorganger over mijn volck Ifraè'l geftelt hebbe; ende gy evenwel gewandelt hebt in den wegh Jerobeams, door het aenbidden der kalveren, welke Jerobeam te Dan en te Bethel heeft opgericht; ende mijn volck Ifraël, door uw afgodisch voorbeeld, hebt. doen fondigen , my tot toorn verweckende door hare fonden; 3. Siet, fo fal ick de nakomelingen van Baëfa , ende de nakomelingen van fijn huys, wechdoen; ende ick fal uw huys maken, (h) gelijck het huys Jerobeams des foons Nebats, door alle uwe nakomelingen van het mannelyk geflacht uitteroejen, op die zelvde wijs als gy alle de nakomelingen van Jerobeam verdelgd hebt. 4. Die (c) van Baëfa en zijn geflacht, in de ftadt fterft, zal niet begraven worden, zijn doode lichaem fullen de honden eten; ende die van hem in 't velt fterft, zal ook onbegraven blijven, zijn rottend lijk fullen de vogelen des hemels eten. 5. Het 00 i Kon. 14: 7. (J) 1 Kon. 15; 69. (e) iKon. 14: 11. ende 15: zij. ende lós li.  I. KONINGEN. XVI. zit 5. Het overige nu der gefchiedeniffen van Baè'fa, ende dat hy gedaen heeft, ende fijne macht; ; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken of openbare Staetsregisters der Koningen Ifj raè'ls ? 6. Ende Baè'fa zelvs ftierv eenen natuurlyken dood, tl even als Jerobeam; hy ontiliep met fijne vaderen, % ende wert met Koninglyke ftaetfie begraven te Tirza: ,fl ende fijn fone Ela, de vierde Koning van Israël, re-' 1 geerde in fijne plaetfe. 7. Alfoo als te vooren gemeld is vs. 1 - 4. gefchiedde i of was oock het woort des HEEREN gefchied, door I den dienft des Propheets Jehu des foons van Ha! nani, tegen Baè'fa, ende tegen fijn huys, ende ;3I dat om al het quaet, dat hy gedaen hadde, in de , ; 1 oogen des HEEREN , hem tot toorn verwecJ kende door het werck fijner handen, om dat hy | was gelijck het huys Jerobeams, (dj ende om dat rj hy het felve verflagen hadde. t| ' De oorzaek, om welke het gemelde oordeel aën Baeza i bedreigd werd, was tweeledig. Deels omdat hy de afgodery 1 van Jerobeam naevolgde, en daerdoor dezelvde ftraf verdiend I had. Deels omdat hy het huis van Jerobeam verflagen had. I In het laetfte geval was hy wel een uitvoerer geweest van I Gods raed; maer voor zich zei ven had hy, uit grouwzame 1 beginfelen, gewerkt. Zijn oogmerk, gelijk wy reeds hebK ben aengemerkt, was geenzins, om het Godlyk oordeel te 1 volbrengen , maer enkel om zijne heerschzuchtte voldoen. Der1 halven was hy indedaed niet anders, dan een geweldenaer I en doodflager, die de Koninglyke Familie vermoord had. 8. In het fes en twintigfte jaer van Afa den der1 den Koningh van Juda, wiert Koningh Ela de foon 1 Baè'fa over Ifraël, te Tirza, [ende regeerde'] twee 1 jaren, of tot in het tweede jaer. f 9. Ende Zimri fijn knecht , een voornaem 'bevelI hebber in het leger van Ela, den vierden Koning van Israël, ■ ^ (d) 1 Kon. 15: 39. ' VU. DEEL. Ö 2  ui I. KONINGEN. XVI. zijnde Overfte van de helft der Krijgs-wagenen, maeckte eene verbintenilfe en fmeedde eenen aenhang tegens hem, als hy, terwijl zijn leger bezig was om Gibbethon te belegeren vs. 15, te Tirza in zijn Paleis gebleven was, fich droncken drinckende in het huys van Arza den Hofmeefter te Tirza: want hy was een jongeling , die in overdaed en wellust verzopen lag. 10. Van deze gelegenheid bediende zich de gemelde Zimri, om den dronken Koning te vermoorden. So werd de voorzegging, door den Propheet Jehu, aen zijnen Vader Baeza gedaen vs. 2 - 4 , al zeer fpoedig vervuld. Op het onverwachtst quam (e) Zimri in het vertrek van Arza, den Hovmeester, alwaer de Koning bezig was met zuipen en zwelgen , ende floegh hem , ende doodde hem, in het feven en twintigfte jaer van Afa den Ko- I ningh van Juda: ende hy wert Koningh in fijne plaetfe. 11. Ende het gefchiedde als hy regeerde, als hy op fijnen throon fat, dat hy het gantfche huys en geflacht van Baëfa floegh; hy en liet hem niet eenen man over die aen de wandt pift, nochte fijne bloetverwanten, nochte fijne vrienden. Deze zullen zich, op dien tijd, alle in of naby het Paleis en de Hovplaets bevonden hebben. 12. Alfo verdelgde Zimri de vijfde Koning van Israël, het gantfche huys van Baëfa; (ƒ) nae het woort des HEEREN, dat hy over Baëfa gefproken hadde, door den dienft des Propheten Jehu: 13. Dit gefchiedde rechtvaerdig, Om alle de fonden en afgoderyen van Baëfa, ende de fonden van Ela fijnen fone, daer mede fy gefondiget hadden; ende daer mede fy Ifraël hadden doen fondigen , tot toorn verweckende den HEERE den Godt Ifraëls , door hare ydelheden en afgoderyen , en den I dienst, welken zy bewezen aen ingebeelde Godheden, vergelijk Deut. 32: 21. 14. Het 00 2 Kon. 9: 31. C/3 bov. vif. 1,2, &c.  t KONINGEN. XVI. 213 14. Het overige nu der gefchiedeniffen van Ela ïsraëls vierden Koning , ende al wat hy gedaen heeft; is dat niet gefchreven in het boeck der Chroniken en Staetsregisters der Koningen Ifraëls? 15. Tn het feven en twintigfte jaer van Afa den Koningh van Juda aenvaerdde Zimri de Koninglyke Regeering over Israël. Maer zijne heerfchappy was van eenen zeer korten duur Nauwlyks regeerde Zimri feven dagen te Tirza de Hovftad der Koningen van Israël , of zijne fnoode onderneming werd bekend ende eerlang verydeld : het Krijgs-volek hadde fich toen gelegert tegen Gibbethon, dat der Philiflijnen is. Met de belegering van die Stad was Nadab reeds voor 24. jaren bezig geweest, Kap. 15: 27, maer denkelyk is toen, door Baezas oproer waerin de Koning omkwam, die belegering opgebroken, en nu door Ela hervat, fchoon met eene even ongelukkige uitkomst. i<5. Het volck nu dat fich voor die Stad gelegert hadde, hoorde feggen; Zimri heeft eene verbinteniffe gemaeckt, ja heeft oock den Koningh Ela verflagen : deze handelwijs van Zimri werd in het leger zeer euvel opgevat, daerom maeckte het gantfche Ifraël ten felvigen dage Omri den Krijgsoverflen Koningh over Ifraël, in 't leger. Dit was de eerstemael, dat het leger eenen Koning over Israël uitriep, gelijk, involgende tijden, by de Romeinen, zoo gewoon was. 17. Ende Omri, de Opper-veldheer, die, door het leger , tot Koning was uitgeroepen, toogh op , ende gantfch Ifraël, zoo velen 'er in het leger dienden, met hem van Gibbethon, ende belegerden Tirza, de Koninglyke Hovftad, om den Koningsmoorder in handen te krijgen. 18. Ende het gefchiedde, als Zimri fagh dat de ftadt ingenomen was; dat hy gingh in het paleys van het huys des Konings, ende verbrandde boven fich het huys des Konings met vyer, uit wanhoop , deels opdat de fchatten van het Paleis niet in de handen van zijnen wederpartijder vallen zouden, deels om voor VIL DEEL. O 3  &H l- KONINGEN. XVI. te Komen, dat hem geen fchandelyken dood wierd aengedaen, ende in dezen brand fterf de fnoode Zimri , op de allerelendigfte wijs. 19. Dit geduchte oordeel bejegende hem rechtvaerdig , Om fijne fonden die hy gefondigt hadde, doende dat quaet was in de oogen des HEEREN, wandelende in den wegh Jerobeams, ende in fijne fonde , die hy gedaen hadde, doende Ifraël fondigen : want geduurende zijnen ganfchen levensloop , zoo wel als geduurende de zeven dagen van zijne Koninglyke Regeering, had hy de kalveren gediend, welke Jerobeam had opgericht. Nu ging de Koninglyke Regeering over Israël, door geweld en moordenaryen, van den eenen, over tot den anderen. 20. Het overige nu der gefchiedeniflen van Zimri, den vijfden Koning van Israël, ende fijnever? bintenifle, die hy gemaeckt heeft tegen Koning Ela, zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken en Staetsregisters der Koningen Ifraëls ? 21. Doe Zimri, in het Koninglyk Paleis te Tirza, verbrand was, wert het volck Ifraëls verdeelt in twee helften: de eene helft des volcks wilde niet berusten, in de verkiezing van het leger op Omri gevallen. Deze party volgde en koos eenen zekeren Tibni den fone Ginaths, om hem Koningh te maken; ende de andere helft volgde Omri, den Veldheer, die door het leger, tot Koning was uitgeroepen. — Dit gav aenleiding tot eenen burgerlyken oorlog, die 4 jaren duurde, van Afas 27 tot 31 jaer, vergelijk vs. 15 en 23. welke oorlog tevens voor Israël tot eene rechtmatige ftraf diende van hunne verkleevdheid aen de verfoeilykfte afgodery. 22. Maer het volck dat Omri volgde was flercker, dan het volck dat Tibni den fone Ginaths Volgde; ende Tibni fterf ten laetften in den burgerlyken krijg, ende Ómri regeerde toen met genoegzaem algemeene toeftemming, wordende de zesde Koning van Israël. 23. In het een en dertigfte jaer van Afa den derden  I. KONINGEN. XVI. ziS derden Koningh ran Juda , wert Omri Koningh over Ifraël, [ende regeerde] twaelf jaer: dat is, tot in het i2de jaer, welke tijd echter niet moet begonnen worden van Afas 3ifte maer van zijn 27,le jaer, dit blijkt uit vergelijking met vs. 29. te Tirza regeerde hy fes jaren, daerna verkoos hy Samaria tot zijne Koninglyke Hovftad. 24. Ende hy kocht den bergh Samaria van eenen zekeren Semer, den toenmaligen eigenaer, voor twee talenten lil vers: ende bebouwde den bergh; ende noemde den naem der ftadt, die hy bouwde, nae den naem van Semer , des bergs gewezen heere, Samaria, en van dien tijd af werd en bleev deze Stad Samaria de verblijv- en Hovplaets der Koningen van Israël. 25. Ende Omri dede dat quaet was in de oogen des HEEREN: ja hy dede erger , dan alle die voor hem geweeft waren , door het volk, met geweld, tot den kalverdienst te dwingen, en nog andere foorten van afgodery in te voeren, vergelijk Micha 6: 16. 26. Ende hy wandelde in alle de grouwzame wet gen Jerobeams des foons Nebats, ende in fijne fonden , daer mede hy Ifraël hadde doen fondigen; verweckende den HEERE den Godt Ifraëls tot toorne, door hare ydelheden. 27. Het overige nu der gefchiedenilTen van Omri, wat hy gedaen heeft, ende fijne macht die hy gepleegt heeft; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken en in de Staetsregisters der Koningen Ifraëls? 28. Ende Omri ontfliep met fijne vaderen, ende wert, met Koninglyke pracht, begraven te Samaria , de nieuwe Hovftad, welke hy gebouwd had; ende fijn foon Achab regeerde in fijne plaetfe. 29. Ende de zeer beruchte Achab de foon Omri, was de zevende Koning van Israël. Hy wert Koningh over Ifraël, in het allerlaetst van het acht en dertigile jaer van Afa den derden Koningh vari Juda: ende Achab de foon Omri regeerde over Ifraël, te Samaria, ruim twee en twintigh jaer. VII. DEEL. O 4  2iö I. KONINGEN. XVI. 30. Ende Achab de fone van Omri was een allerondeugendst Vorst, die zijne grouwzame voorzaten, in boosheid , nog ver weg overtrof. Hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN; meer dan alle die voor hem geweeft waren : want behalven de afgoderyen, welke reeds in zwang waren, voerde hy nog den dienst van Baal in. 31. Ende het gefchiedde, (was 't eene lichte fake en eene geringe misdaed, dat hy wandelde in de fonden Jerobeams des foons Nebats, in de aenbidding der kalveren ?) neen zeker; dit was reeds een grouwelftuk, waerdoor de God van Israël, die alleen waerdig is gediend te worden, op de hoogstgaende wijs, getergd werd: maer dit was voor den boozen Achab nog niet genoeg; het gefchiedde nog daerenboven, dat hy nogh ter vrouwe nam Izebel de dochter Ethbaals des Konings der Zidoniers, eene vrouw, welke zeer berucht was van haer afgodisch en allerflechtst karakter; ende hier kwam nog by, dat hy henen gingh, ende diende den Baal, ende boogh fich voor hem. 32. Ende hy richtede den Baal eenen altaer op, in het huys Baals , 't welcke hy te Samaria gebouwt hadde. 33. Oock maeckte Achab een bofch: fo dat Achab nogh meer dede om den HEERE den Godt Ifraëis tot toorn te verwecken, dan alle Koningen Ifraëls die voor hem geweeft waren. De naem Baal beteekent eenen heer of heerfcher. In het algemeen werden alle Heidenfche afgoden Baals genoemd. Dan 'er waren zeer onderfcheidene Baals, naer de verfchillende foorten van afgodifche volken. — Baal-Berith was de afgod der Sichemiten; voor welken de burgers van die Stad, op den berg Gebal, eenen Tempel gebouwd, en met hem een verbond gemaekt hadden Richt. 8: 33. 9: 4. BaalPeor was de afgod der Moabiten, voor welken zy, op den berg Peor, eenen tempel gebouwd hadden, die het huis van Peor genaemd wordt Deut. 3: 29, en deze afgod werd, door ontuchtige plechtigheden , gediend Num. 25: 3. — Baal-  I. KONINGEN. XVI. 217 Baal - Sebub, of de heer der vliegen, was de afgod van de Philiftijnen te Ekron, van welken zy geloovden, dat hy de muggen en vliegen , van welke zy zeer gekweld werden, verdrijven konde. Dezen afgod liet Koning Ahazia, in zijne krankheid, raedplegen 2 Kon. 1: 2 , 3. — Maer die Baal, wiens dienst Koning Achab onder Israël invoerde , was een afgod der Zidoniers; hy liet zich tot deze hemeltergende boosheid vervoeren, door zijne Gemalin Izebel, die eene Zidonifche Princes was, van hare jeugd opgevoed in dit foort van afgodery. Voor dien Baal richtte Achab eenen altaer op. —• Ook maekte hy een huis Baals, dat is een Tempel voor dien afgod, alwaer eenige opgerichte beelden geplaetst waren , en de kleederen der Baals Priesteren bewaerd werden. -— Ook plantte hy, nae de wijs der Heidenen, een donker bosch voor dien afgod, en hét is zeer waerfchijnlyk, dat die zoogenaemde Baal, in dat bosch, door allerlei vuile ontuchtigheden, geëerd wierd. 34. In dien tijd van Achab, was het bederv der zeden, en de verachting van den waren Godsdienst, ten hoogften toppunt geklommen. Dit bleek onder andere in de onderneming van eenen zekeren Hiël, die Jericho, in weerwil der voorzegging van Jofua, herbouwen wilde: want In fijne dagen herbouwde Hiel de Beth-Eliter de Stad Jericho : maer de heer laet zich niet befpotten. Hiël onderging dat geduchte vonnis, het welk Jofua, reeds voor zoo vele eeuwen, tegen den herbouwer van Jericho, uit Gods naem, had uitgefproken; op Abiram fijnen eerftgeborenen fone heeft hy haer gegrontveft, ende op Segub fijnen jongften [fone] heeft hy hare poorten geftelt; toen Hiël den eersten - fteen leide ftierv zijn oudfte zoon, onder het verder voortbouwen, verloor hy zijne volgende zoonen, en de laetlte ftierv juist op dien tijd, toen hy de poorten plaetfte, in de muuren van de herbouwde Stad. Dit alles gefchiedde ftiptelyk (g) nae het woort des Gf) Jof. 6: 26. VII. DEEL. O 5  2ï8 I. KONINGEN. XVI. HEEREN, dat hy door den dienft; van Jofua den fone Nun, reeds voor omtrend 500 jaren , gefproken hadde. Dit merkwaerdig voorval, met dezen Hiël, moest gediend hebben ter waerfchouwing van Israël, en om hun te verzekeren, dat de voorzegging van den Propheet Ahia, dat zy, van wegen hunne afgodery, gevangelyk naer Asfyrien zouden worden wechgevoerd Kap. 14: 15, 00k ontwijffelbaer zoude vervuld worden. — Maer de Israëliten waren en bleven ongevoelig. De afgodery nam nog hand over hand toe, en de ware Godsdienst geraekte eerlang byna geheel verloren. Het grouwzaem voorbeeld van den Koning Achab, en zijne affchuwelyke Gemalin, had eenen allerverdervelykften invloed op de ganfche Natie. HET XVII. KAPITTEL. Het vervolg der Gefchiedenis van Koning Achab , byzonder zijn wedervaren , met den beroemden Propheet Elia, die hem eene langduurige droogte bedreigde. JN dit XVIIden, en in de overige Kapittelen van dit eerstfi boek der koningen, wordt de gefchiedenis van den ondeugenden Achab breedvoerig verhaeld. — In zijnen tijd, bloeide de vermaerde Propheet elia, die, door den heer, verfcheidene malen tot den Koning gezonden werd, en zeer merkwaerdige wonderen • verricht heeft. — In dit Kapittel vinden wy de volgende zeer aenmerkelyke byzonderheden. (1). Elia voorfpelde Koning Achab eene langduurige droogte vs. 1. (2.) Na deze voorzegging week de Propheet naer de beek Crith, alwaer hy, door de ravens, van voedfel verzorgd werd vs. 2-6. (3). Toen het water van die beek was  L KONINGEN. XVII. 219 was uitgedroogd, nam hy zijn verblijv by eene weduw te Zarphath, alwaer de geringe voorraed van die weduw, door een wonderwerk, dermate onderhouden en aengevuld werd, dat dezelve toereikende was tot onderhoud, van den Propheet en de weduw met haren zoon vs. 7-16. (4). De zoon dezer weduw, geftorven zijnde, werd door Elia opgewekt vs. 17-24. t* Ende Elia de Tifbiter , dre oorfprongelyk was uit Tisbi, van den inwoonderen Gileads, in het over» jordaenfche, feyde tot Achab, toen by de afgodery hoe langer hoe grouwelyker doorzette: [Soo waerachtigh aU~] de HEERE de Godt Ifraëls leeft , voor wiens aengeficht ick als zijn dienaer ftae , en in wiens geduchte tegenwoordigheid ik thans tot u fpreke; (a) indien 'er, tot ftraf van uwe boosheden, geduurende defe eerstkomende jaren daeuw , ofte regen zijn fal, ten zy dan nae mijn woort, en voor dat ik u koom bekendmaken , dat 'er regen komen zal, zoo ftraffe my de levendige God, op de meest geduchte wijs. Dit is de eerstemael, dat wy den Propheet Elia ontmoeten, van wien vervolgens zoo vele merkwaerdige bedrijven worden aengeteekend. Het zal derhalven niet ongepast zijn, dat wy iets naders zeggen, van dezen beroemden man. De naem van dezen beroemden Propheet was Elia. ■—■ Van zijne ouders en afkomst wordt ons niets gemeld. Maer het befluit, het welk fommige Jooden daeruit afleiden, dat hy een Engel geweest zy, die, in eene menfchelyke gedaente , uit den hemel was nedergedaeld, is geheel verkeerd. Hy was een mensch van gelijke bewegingen als wy Jac. 5: 17. Hy wordt een Tisbiter genaemd; fommigen vertalen het door eenen bekeerer, en meenen, dat de Propheet dus genaemd zy, omdat hy van God tot Israël gezonden werd, om hen, van de verfoeilj'kfte afgodery, tot den dienst van den eenigen en waren God te doen wederkeeren; dan het fchijnt zeer O) Jac 5: >7- r VIL DEEL.  2io I. KONINGEN. XVII. eenvouwig, dat hy dus genaemd zy, nae de Stad van zijne geboorte Tisbi, of zoo als Jofephus haer noemt Thisbon, in het land van Gilead. — Hy is zeer beroemd, van wegens de verbazende wonderen, welke hy verricht heeft, en verdient , in dezen opzichte , onmiddelyk na Mofe in eenen rang geplaetst te worden. — Hy heeft gebloeid, en zijne voornaemlle wonderen verricht, onder de regeering van Koning Achab. Dan hy maekte zich ook beroemd, onder de regeering van den volgenden Koning Ahazia, en ook nog van Joram. In dezen tijd van allerdiepst verval had de heer zeker de allergewigtigfte redenen, om zulk eenen zeer buitengewoonen Propheet te zenden ; ten einde den waren Godsdienst niet geheel te doen vergaen. — Zijn uiteinde is even zonderling geweest als dat van Henoch; want, zonder den dood te ondergaen, is hy in.den hemel opgenomen. 2. Toen Elia de gemelde bedreiging van de langduurige droogte gedaen had , werd Koning Achab zeer tegen hem verbitterd; maer de heer zorgde voor de veiligheid en het leven van zijnen Propheet, en het moet aen deze byzondere voorzorg van God worden toegefchreven, dat de gramftorige Achab hem niet, op het oogenblik, liet grijpen : want Daerna gefchiedde het woort des HEEREN, ten anderen male, tot hem, feggende: 3. Gaet wech van hier, ende wendt u nae het ooiten, ende verbergt u aen de beke Crith, die voor aen de Jordane is. 4. Ende het fal gefchieden dat gy uyt de beke drincken fult, wanneer gy dorst hebt: ende ick hebbe den raven geboden, datfe u daer van voedfel voorden en onderhouden fullen. 5. Hy gingh dan henen , ende dede nae het woort des HEEREN ; want hy gingh, ende woonde by de beke Crith, die voor aen de Jordane is. 6. Ende de raven brachten hem des morgens broot , ende vleefch ; defgelijcks broot , ende vleefch des avonts: ende hy dranck uyt de beke. Dit  L KONINGEN. XVII. 22* Dit wonderwerk is zeer merkwaerdig, en verdient eene meer byzondere aendacht. Door eene onmiddelyke tusfchenkomst van het Godlyk Alvermogen, brachten de raven den Propheet, in zijne eenzame verblijvplaets, eenen genoegzamen voorraed van voedfel. — Deze gulzige vogels brachten den Propheet vleesch en brood. Dit deden zy dagelyks op gezette tijden , des middags en des avonds. Het ongeloov verwerpt dit verhael, en houd de gebeurtenis voor een ongeloovbaer verdichtfel. Sommigen hebben al het wonderdadige wechgenomen, met het Hebreeuwfche woord, in plaets van Raven, door Kooplieden te vertalen, en de zaek zoo te begrijpen, dat eenige Arabifche Kooplieden, die, om den handel te drijven, de gemelde beek voorby reisden , den Propheet van voedfel verzorgd hebben. — Indedaed het Hebreeuwfche woord wordt Ezech. 27: 17. van de kooplieden gebruikt , die op de markt van Tyrus handel dreven. — Maer de gemelde vertaling kan, in ons geval, niet te pas komen. Eene aenmerking zal overgenoeg zijn, om deze opvatting te wederleggen. Te weten, indien Arabifche Kooplieden den Propheet, van het noodig voedfel, verzorgd hadden, dan had zijne fchuilplaets niet lang kunnen verborgen blijven. Het gerucht der akelige voorzegging, welke Elia aen den Koning gedaen had, was binnen korten, door het ganfche Rijk, verfpreid. Ieder een had 'er den mond vol van, vooral omdat men al aenftonds bemerkte,. dat die voorzegging met de daed vervuld wierd : want van dien tijd af werd 'er nog dauw nog regen vernomen, in het ganfche Koningrijk. Hoe kon het nu, in zulke omftandigheden, anderszijn, of de fchuilplaets van Elia moest, door de veronderftelde Kooplieden, bekend werden. Maer God had hem derwaerds gezonden, opdat de Koning hem 'niet zoude kunnen vinden. — Voeg 'er by, dat Achab den Propheet niet alleen allerwegen liet opzoeken, maer zelvs alle zijne onderdanen, onder eede, liet verklaren, dat zy Elia niet gezien hadden Kap. 18: 10. VII. DEF.T,.  42* I. KONINGEN. XVIL Wy moeten derhalven aen fooitgelijke vogelen denken, als by ons, onder den naem van Raven, bekend zijn; en hoe wonderdadig de Godlyke voorzorg, omtrent zijnen Propheet, ook moge geweest zijn, behelst evenwel dit verhael niets, het welk ongerijmd of onmogelyk is in zich zelve. — De Raven zijn zekerlyk zeer gulzig: maer was het, voor het Godlyk Alvermogen, onmogelyk, de gulzigheid van deze vogelen in te toornen? even gelijk wy te voren Kap. 13: 24. gezien hebben, dat God den leeuw beteugelde, om het lijk van den Bethelfehen Propheet, welken hy gedood had, noch den ezel, die 'er byftond, niet aen te raken. — Was het den Almachtigen onmogelyk, om de zaek, door zijn wonderdoend Alvermogen, zoodanig te bellieren, dat de ravens hier en elders zoo veel vleesch en brood vonden , dat zy zich niet alleen volkomen verzadigen konden, maer ook eenen grooten voorraed overhielden. — Wy behoeven ons niet te verbeelden, gelijk de Schilders de zaek afteekenen, dat de raven, den Propheet, dit voedfel, tweemael des daegs, in den mond ftaken; maer zoo, dat die vogels, hunne vraetzucht verzadigd hebbende, tweemalen des daegs, tegen den middag en den avond, het overfchot op eene zekere plaets brachten, in de nabyheid van Elia, om het, gelijk de gewoonte van zulke vogelen is, voor het vervolg te bewaren, en dat de Propheet zich daervan, tot zijn middag en avondmael, bediend hebbe. De raven, het is waer, behoorden tot de onreine vogelen. Maer daerom konden zy wel rein vleesch aenvoeren; en zoo men al mogt oordeelen, dat rein vleesch, wanneer het door onreine vogelen was aengeraekt, daerdoor onrein wierd, dan moest, in dit geval, de willekeurige wet, voor de noodzakelykheid wijken. Men zegge niet, dat de dienst der raven, in dit geval, onnoodig ware, en dat God den Propheet wel onmiddelyk van voedfel had kunnen verzorgen. — Maer behalven, dat let wonderwerk des te meer in het oog liep , daer zulke vraetzuchtige vogels, die van natuure meer geneigd waren, om den Propheet het voedfel uit den mond te rooven, dan hem 'er van te verzorgen, tot het onderhoud van Elia moesten dienstbaer wezen; kunnen wy niet altoos de wijze oogmerken van  t KONINGEN. XVII. 225 vari God, in alle de byzonderheden aenwijzen. — Om nu niet te zeggen, dat men, uit deze gebeurtenis, zeer aengename zedelyke lesfen kan afleiden. Maer het is hier de plaets niet, óm ons daerover uit te laten. 7. Ende het gefchiedde ten eynde van [vele] dagen , geduurende welke Elia, op de gemelde wijs onderhouden was, dat de beke Crith, by welke de Propheet zich onthield, door het aenhoudend gebrek van regen, geheel uytdroogde: want geen tegen in 't lant geweeft en was, federt dat Elia de langduurige droogte, aen den Koning, voorfpeld had: Dit maekte, dat Elia ter dezer plaets , uit gebrek aen drank , niet langer blijven konde. Het is waer, God had, ook in dit gebrek, door een wonderwerk , kunnen voorzien; maer langs dezen weg, wilde de heer aen Elia gelegenheid geven, tot het verrichten van verbazende wonderen. 8. Doe gefchiedde daerom het woort des HEEREN wederom , in eene Openbaring, tot hem, feggende: 9. Maeckt u op , gaet henen, buiten het grondgebied van Israël (b) nae de Heidenfche Stad Zarphath die, tusfehen Tyrus en Sidon, digt by Zidon gelegen is, ende woont aldaer, tot dat ik u in uw Vaderland zal doen wederkeeren. Wees niet bekommerd voor uw onderhoud; gy weet, wat ik hier, ten uwen Behoeve, gedaen heb. Te Zarphath zal ik ook voor u zorgen; want fiet, iek hebbe daer eene weduw-vrouwe geboden, datfe u onderhoude. 10. Doe maeckte hy fich op, ende gingh nae Zarphath ; als hy nu aen de poorte der ftadt quam, liet, fo was daer eene weduw-vrouwe hout lefende: ende hy riep tot haer, ende feyde; Haelt my doch een weynigh waters in dit vat, dat ik in mijne hand heb, dat ick drincke. 11. Doe fy nu henen gingh om te halen, fo (ï") Luc. 4: 25, 26. VII. DEEL.  224 I. KONINGEN. XVII. wist hy, door eene Godlyke ingeving, dat deze vrouw die weduw ware, van welke de heer tot hem gefproken had; en toen riep hy tot haer, ende feyde; Haelt my doch [oock'] eene bete broots in uwe hant. 12 Maer fy feyde ; [Soo waerachtigh als] de HEERE uwe Godt leeft, indien ick eene koecke hebbe, dan alleen een hantvol meels in de kruycke, ende een weynigh olie in de fleffche: ende fiet , ick hebbe een paer houten gelefen , ende ick gae henen , ende fal het voor my, ende voor mijnen fone bereyden , dat wy het eten , ende dan fterven, wy hebben toch niets anders te wachten; vermids wy niet dan dezen geringen voorraed hebben, moeten wy noodwendig van honger omkomen. Deze weduw zwoer by den heer den God van Elia, zeggende zoo waeracktig, als de heer uwe God leevt. — Maer zal men denken, deze weduw was eene heidenfche vrouw, wat wist zy dan van den heer , en hoe kende zy Elia, dat hy dien jehovah, als zijnen God, eerbiedigde ? — Ik befluit'er uit, dat de Propheet, met deze vrouw, een omftandig gefprek gehouden hebbe, het welk hier niet is aengeteekend; en dat hy haer onderricht hebbe, dat hy een Israëliet ware, die den jehovah, den God van Israël, diende; dat 'er, door de aenhoudende droogte, in zijn Vaderland een zware hongersnood ontftaen ware , en dat hy daerom herwaerds gekomen ware. 13. Ende Elia feyde tot haer; En vreeflniet, gaet henen, doet nae uwen woorde: maer maeckt my voor eerft eene kleyne koecke daer van, ende brengtfe my hier uyt; doch u, ende uwen fone fult gy daer na [wat] maken. 14. Want foo feyt de HEERE de Godt fraëls: Het meel van de kruycke en fal niet verteert worden, ende de olie der fleffche en fal niet ontbreken : hoewel gy van het een en ander telkens zoo veel neemt, als gy tot uw gebruik noodig hebt; zal de voorraed nogtans niet verminderen, maer altoos dezelvde blijven, tot OP  t KONINGEN. XVII. esj op den dagh dat de HEERE regen op den aerdbodem geven fal. Dit voordel is aen de weduw zekerlyk zeer wonderlyk Voorgekomen. Evenwel zy onderwierp 'er zich aen, en zy was daertoe des te ligter te bewegen, omdat haer toeftand toch wanhopig was. In allen gevalle , zy had 'er weinig by te verliezen, en kon het ligtelyk beproeven. 15. Ende fy gingh henen, ende dede nae het woort van Elia. Zy maekte eerst een kleine koek voor den Propheet; daerna bakte zy voor haer en haren zoon; en het gefchiedde zoo als Elias gezegd had : foo doende at fy , ende hy, ende haer huysgezin (vele) dagen; 16. Het meel van de kruycke en wiert niet verteert , ende de olie van de fleffche en ontbrack niet, nae het woort des HÉEREN, dat hy gefproken hadde door den dienft van Elia. 17. Ende het gefchiedde na defe dingen , toen «ie Propheet, met de weduw en haren zoon, van dien geringen voorraed, geduurende eenen geruimen tijd, wonderdadig onderhouden waren, dat de fone defer vrouwe, der weerdinne van den huyfe, kranck wert, ende fijne kranckheyt wiert feer fterck, tot dat geen adem in hem overgebleven en was, en hy den geest gav, tot bittere fmerte van de weduw. 18. Ende fy feyde tot Elia; Wat hebbe ick met u te doen, gy man Godts ? ik heb overvloedig bemerkt, dat gy een buitengewoon perfoon zijt; maer, met dit alles, wenschte ik nu wel, dat ik u nooit in mijn huis genomen hal. O hoe rampzalig is de vrucht van mijne herbergzaemheid? zijt gy by my ingekomen om mijne gangen na te gaen, om mijne ongerechtigheyt by uwen God bekend te maken en in gedachtenifle te brengen, ende daerdoor uwen God te bewegen, om mijnen fone te dooden , tot eene ftraf van mijne ongerechtigheid ? Deze gezegdens der bitterlyk bedroevde weduw waren Woorden van een beroerd verftand, tot welke zy, door ongeduld en woede des harten vervoerd werd; zonder bedaerdelyk te bedenken, wat zy fprak; VIL DEEL. ?  226 I. KONINGEN. XVII. IQ. Ende hy feyde tot haer , zonder eenige aenmerkingen te maken over hare onftuimige gezegdens: Geeft my uwen dooden fone, in mijne armen: ende hy nam hem van haren fchoot, ende droegh hem boven in de opperfale of in de bovenkamer, daer hy felve woonde, ende hy leyde hem neder op fijn bedde. „ _ . r 20. Ende hy riep den HEERE aen, ende feyde: HEERE mijn Godt, hebt gy dan oock defe weduwe, met welke ik een gevoelig medelijden heb, aen welke ik veel verplichting heb, en by dewelcke ick herberge, foo qualick gedaen en haer zoo veel verdriet veroorzaekt, dat gy haren fone gedoodt hebt? ontferm u harer, en gedenk der weldadigheid, welke zy my bewezen heeft. 21 Ende hy mat en rekte fich driemael uyt over dat kint, ende riep den HEERE ernftig en geloovig aen, ende feyde: HEERE mijn Godt, laet doch de ziele defes kints in hem wederkomen. 22. Ende de HEERE verhoorde de ftemme van Elia:' ende de ziele des kints quam weder in hem, dat 'et weder levendigh wert. Dat Elia zich driemael over het doode kind uitrekte, kon niets doen tot deszelvs opwekking. Alleenlyk was het, voor de omftanderen , een kennelyk bewijs, dat het wonderwerk der opwekking, om zijnent wil, gefchiedde. 23. Ende Elia nam het kint, het welk nu weder levendig geworden was, ende bracht het af van de opperfale, daer hy zijn gewoon verblijv hield, beneden in het huys, ende gaf het fijne moeder: ende Elia feyde; Siet uw fone leeft. 24. Doe feyde die vrouwe tot Elia; Nu weet ick dit dat gy een man Godts zijt; door dit verbazend wonder , het welk alle eindige vermogens te boven gaet, ben ik volkomen overtuigd, dat gy een Propheet zijt, van 'den eenigen en waren God onmiddelyk gezonden; dat die iehovah, welken gy dient, alleen God zy, ende dat 1 het  t KONINGEN, XVII. 227 het woort des HEEREN in uwen mont waerheyt is, dat alles, het welk gy zegt uit naem van uwen . God, onfeilbaer zal vervuld worden. het XVIII. kapittel. Elia vervoegt ziek, op Gods bevel, tot den Koning Achab, om hem te berichten, dat 'er eerlang regen komen zoude vs. 1 -18. Achab liet, op het verzoek van Elia, alle de Propheten van Baal, op den berg Carmel verzamelen, om een blijkbare proev te nemen, ten aenfchouwen van het ganfche volk, of j e u 0 va h dan of Baal God ware; door deze proevneining werd gansch Israël bewogen, om den heer aen te bidden, en alle de Propheten van Baal werden gedood vs. 19-4°' Elia voorfpelde daerop aen Achab, dat 'er, binnen korten , een zeer overvloedige regen komen zoude , en deze voorzegging werd blijkbaer vervuld vs. 41-46. 1. J)E gemelde droogte duurde drie jaren en zes maen¬ den Luc. 4: 25. Jac. 5: 17. Ende het gebeurde \na] vele dagen, dat het woort des HEEREN gefchiedde tot Elia, in het derde jaer van zijn verblijv te Zarepta, in eene Openbaring, feggende: Gaet henen, vertoont u aen Achab; want ick fal eindelyk eens weder regen geven op den aerdbodem, boodfchap dit aen dien Vorst; opdat hy eindelyk eens opmerke, dat ik het ben, die de v/olken maek met den regen. 2. Ende Elia gingh henen, om hem aen Achab, ten gemelden einde, te vertoonen: ende de honger was fterek in Samaria, gelijk men ligtelyk denken kan. 3. Ende Achab hadde Obadja den Hofmeefter : geroepen : ende Obadja was den HEERE feer VII. deel. P 2  228 L KONINGEN. XVIII. Vreefende; evenwel was hy, by den afgodifchen Koning, om zijne gewichtige diensten, in blakende gunst. 4. Want het gefchiedde als Izebel de Propheten des HEEREN, dat is de mannen , die in de fcholen der Propheten onderwezen werden, uytroeyde, opdat niets den voortgang van den afgodsdienst (luiten zoude; dat deze vroome Obadja hondert Propheten nam, ende verbergdefe by vijftigh man te gelijk in eene en dezelvde fpeloncke, en de overige vijftig in eene andere fpelonke, ende onderhieldtfe met broot, ende water. •5. Ende Achab hadde gefeyt tot Obadja zijnen gunsteling en Hovmeester: Treckt door het lant tot alle waterfonteynen, ende tot alle rivieren: miffchien fullen wy daer aen de oevers nog gras vinden, daer anderszins alle grasfeheutkens verdord zijn, op dat wy de peerden, ende de muyl-efelen in 't leven behouden, ende niets uyt en roeyen van de beeften. Het fchijnt, dat Achab meer zorg gedragen hebbe, voor de paerden en de muilezelen, welke hy, tot zijne prachtige vertooning , onderhield, dan voor zijne onderdanen. 6. Ende fy deelden het lant onder fich, dat fy het doortogen, om te zien of ze ook gras vinden konden ; Achab gingh byfonder op éénen wegh; ende Obadja gingh oock byfonder op éénen wegh. 7. Als nu Obadja op den wegh was; fiet, fo was hem Elia te gemoete gegaen, ende hem kennende, fo viel hy op fijn aengeficht; tot een teeken van eene gansch eerbiedige hoogachting , ende feyde ; Zijt gy mijn heere Elia, van welken wy , federt ruim drie jaren, niets gehoord hebben ? 8. Hy feyde, Ick ben 't: gaet henen, fegt uwen heere, den Koning Achab, Siet Elia is [hier]. 9. Maer hy feyde; Wat hebbe ick gefondigt; dat gy uwen knecht geeft in de hant Achabs, dat hy my doode? Verg my dit niet; om deze tijding zou de Koning) hoe zeer ik anders in zijne gunst deel, my zekerlyk laten dooden. 10. [Soo •waerachtigh ah] de HEERE uwe Godt leeft,'  I KONINGEN. XVIII. 229 leeft, foder een volck, ofte Koninckrijcke is dae: mijn heere niet gefonden en heeft, om u te foecken: ende als fy feyden, Hy en is hier niet; fo nam hy dat Koninckrijcke, ende dat volck eenen eedt af, dat fy u niet en hadden gevonden. Dermate was hy op u verbitterd, en zoo veel moeite heeft hy gedaen, om u in zijne macht te krijgen. 11. Ende nu fegt gy, Gaet henen, fegt uwen heere, Siet Elia is [hier]. Denk eens na, hoe woedende de Koning worden zoude, wanneer ik hem deze bood fchap bracht. 12. Daerenboven is het zeer mogelyk, dat ik u, na het afleggen van die boodfchap, niet meer zou kunnen aenwijzen, en dan zou hy my, in zijne woede, laten ftraffen, als een leugenaer, die met hem den draek geftoken had; Ende het mocht gefchieden, wanneer ick van u foude wechgegaen zijn, dat de Geeft des HEEREN u wechname, ick en weet niet waer henen, ende ick quame om [dat] Achab aen te feggen, ende hy en vonde u niet, fo foude hy my dooden: ick uwe knecht nu vreefe den HEERE van mijner jonckheyt Op, en daerom verzoek ik, datgy my zoodanig iets niets wilt vergen , waerdoor mijn leven in gevaer komen zoude. 13. Is mijnen heere niet aengefeyt wat ick gedaen hebbe, als Izebel de Propheten des HEEREN doodde? dat ick van den Propheten des HEEREN hondert man hebbe verborgen, t'elcken vijftigh man in eene fpeloncke, ende die met broot, ende water onderhouden hebbe? 14. Ende nu fegt gy, Gaet henen, fegt uwen heere, Siet Elia is [hier], ende hy foude my dootflaen. Zou dit de vergelding zijn, voor mijn getrouw aen kleven aen den heer en zijnen dienst? 15. Ende Elia feyde; [Soo waerachtigh als] de HEERE der heyrfcharen leeft, voor wiens aengefichte ick als zijn dienaer ftae, en in wiens geduchte tegenwoordigheid ik deze verklaring doe , ick fal VÓÓrfe- VII. DEEL. P 3  230 I. KONINGEN. XVIII. ker my heden aen hem vertoonen. Ik vrees niet, om voor Achab te verfchijnen, ook zal des heeren Geest my intusfchen niet naer elders wechnemen. Vrees ook gy niet; en breng aen den Koning de tijding, dat ik hier ben, en hem verzoek te fpreken. 16. Doe gingh Obadja Achab te gemoete, ende feyde 't hem aen,'dat hy den Propheet Elia ontmoet hadde, ende Achab gingh daerop ten eerften Elia te gemoete. 17. Ende het gefchiedde, als Achab Elia fagh, dat Achab tot hem feyde; (a) Zijt gy die beroerder Ifraëls? Heb ik u dan eindelyk gevonden, die mijn ganfche Koningrijk hebt in verwarring gebracht? gy zijt het, aen welken wy de langdurige droogte, met den hongersnood en alle de ellenden , welke daeruit zijn voortgevloeid, te wijten hebben. Men merke hier wel op de dwaze verbijstering, welke, in het verftand van den afgodifchen Achab, plaets had. Elia had hem, voor ruim drie jaren, voorfpeld, en uit des heis e n naem bedreigd , dat de heerfchende afgodery, meteen» langduurige droogte, zoude geftraft worden. Aenftonds had hy'er de vervulling van gezien: want federt dien tijd was 'er noch •dauw noch regen geweest. Hierdoor was eene algemeene fchaersheid, een nypende hongersnood veroorzaekt. — Hoe duidelyk had Achab hier des heeren hand kunnen en behooren op te merken ? hoe moest dit geduchte oordeel hem bewogen hebben, om, met verlating der afgoden , tot den heer boetvaerdig wedertekeeren ? -Maer, zonder aen den Schepper van het Heel - al te denken , die alle deze dingen deed, befchouwde hy den Propheet, door welken de heer dit oordeel had aengekondigd, als de oorzaek der algemeene rampen, en den beroerder van Israël. 18. Doe de Koning Achab deze onverftandige verwijting, aen den Propheet gedaen had, feyde hy, te weten Elia, met eene gepaste vrymoedigheid: Noemt gy my den beroerer van Israël ? Ick en hebbe Ifraël niet beroert. Ik ben, in geenen deele, de oorzaek der algemeene rampen, . maer : (&) Atnos 7: 10.  I. KONINGEN. XVIII. 231 maer gy, ende uwes vaders huys zijt de eenige oorzaken van de thans drukkende ellenden. Deze langduurige oordee len hebt gy en uw Vaders huis, het volk berokkend; daer mede dat gylieden de geboden des HEEREN verlaten hebt, endedeBaalim nagevolgt zijt. 19. Nu dan, om dit gefchil tusfehen u en my te beflisfchen , en, voor het oog van het ganfche volk , te doen blijken, of gy de beroerer van Israël zijt, dan wel of ik het ben, fendt henen, verfamelt tot my de Oudften en de hoofden der Stammen en geflachten van het gantfche Ifraël op den bergh Carmel: ende de vier hondert ende vijftigh Propheten Baals, die overal door het ganfche land verfpreid zijn , ende de vier hondert Propheten van het Bofch, die zich by het opgerichte beeld van Baal ophouden, in het bosch, het welk gy voor dien afgod geplant hebt; welke by de Koningin in zulk eene groote achting zijn , dat die laetstgemelde dagelyks van de tafel Izebels eten. Carmel was een berg, in het ervdeel van Isfafchar, niet ver van de Middellandfche Zee Jof. 19: 26. — De Pro pheet verkoor dien berg , om het gefchil tusfehen Koning Achab en hem te beflisfchen; niet alleen omdat de hoofden van de Stammen zich gemakkelyk derwaerds begeven konden , maer ook omdat hy daer een ruim uitzicht had over de Zee, en zien konde, of 'er zich van verre teekenen van regen aen den gezichteinder vertoonden. " Het aental der Propheten van Baal was verbazend groot, bedragende niet minder dan 850 perfonen. Wy zien 'er ten klaerften uit, hoe algemeen de afgodery was doorgedrongen, en hoe fterk dezelve gehandhaevd werd. — De Propheten van het bosch werden aen de tafel van de Koningin gefpijzigd. Wy leeren 'er uit, dat deze grouwzame Ifebel de eerfte en voornaemfte voorftanderes ware van den afgodsdienst, die den boozen Achab nog meer bedorven had. 20. De Koning ondertusfehen liet zich het voordel van den Propheet Elia wel gevallen. Wanneer men de onbezuisde woede in aenmerking neemt, met welke hy tegen Elia, by de eerfte ontmoeting, uitvoer, zou men verwacht hebben, dat VII. DEEL. P 4  ?3* I. KONINGEN. XVIIi; hv, wel verre van met den Propheet in onderhandeling te Eedsn, aenftonds bevel zoude gegeven hebben, om hem te -Jooden. Maer Gods verborgen Voorzienigheid was , -in dit geval, blykbaer werkzaem, om zich, langs dezen weg, voor het oog van gansch Israël te verheerlyken. So dra daerom de Propheet het gemelde voorflel gedaen had, fondt Achab aenftonds onder alle kinderen Ifraè'ls , ende verfamelde de Propheten van Baal, die door het land verfpreid waren, op den bergh Carmel ; maer de 403 Propheten van het bosch wilde Ifabel niet laten trekken verg. vs. 22. en Kap. 22: 6. 21. Doe de Propheten van Baal, met alle de hoofden der ftammen en huisgezinnen uit gansch Israël , op den beftemden berg Carmel vergaderd waren , naederde Elia tot den gantfchen volcke, ende feyde: Hoe lange hinckt gy op twee gedachten? Hoe lang gedraegt gyu zoo, als of gy in twijffel waert, of wel de j e h ova h , welken onze Vaders gediend hebben , dan wel de Baal der Zidoniers, wieiis dienst de Koningin Ifebel heeft ingevoerd, de ware God zy? in dit geval, behoort geene twijfteling, geene onzekerheid plaets te hebben. Een van beiden is de ware God , of jehovah of Baal. Hy , die God is, kan alleen het voorwerp ven uwe hulde wezen, en moet alleen, met uitfluiting van den anderen , gediend worden. So de (b) HEERE Godt is , volget hem na , en dient hem alleen» met uitfluiting van den Baal; ende fo het Baai is, volget hem na, dien dan den Baal alleen, met uitfluiting van den jehovah: maer het volck en antwoordde hem niet een woort. Zy konden 'er ook niet op antwoorden, vermids de redeneering van den Propheet zoo klemmende was, dat zy daerdoor tot befchaming gebracht waren. 22. Doe feyde Elia tot den volcke; lek ben al* leen een Propheet des HEEREN overgebleven , want de andere Propheten des h e e r e n zijn , door den KonVing en zijne Gemalin, ten deele gedood, ten deele uit het ian,d verbannen, ten deele in fpelonken verborgen vs. 4, ent (£S Jof. 34: is,  I. KONINGEN. XVIII. 233 ende de Propheten Baals, die hierop dezen berg verfchenen zijn, maken een getal uit van vier hondert ende vijftigh mannen : dan hoewel 'er zooveele zijn, fcbroom ik niet, om my alleen tegen hem te verzetten, en te doen blijken, dat j e h ovah alleen God zy. 23. Dat men ons dan twee varren geve , ende dat fy, die zich Propheten van Baal noemen voor hen nae hun welgevallen , op dat zy alles in hun voordeel hebben , en het aen niets kunnen wijten wanneer de zaek niet ten hunnen voordeele uitviele, den eenen varre kiefen, ende denfelven in ftucken deelen, ende op het hout leggen, maer geen vyer daer aen leggen: ende ick fal den anderen varre die overblijvt bereyden, ende op het hout leggen, ende geen vyer daeraen leggen. 24. Roepet gy Propheten van Baal daer na den naem uwes godts aen, ende ick fal den naem des HEEREN, mijnes Gods aenroepen : ende de Godt die door vyer antwoorden fal, dat is die vuur zal doen nederdalen, om het offer , het welk voor hem gefchikt is, op zijnen altaer, te verteeren. die fal Godt zijn , en als zoodanig alleen gediend worden: ende het gantfche volck antwoordde, ende feyden ; Dat woort is goet, dat is een zeer goede proevneming, om zeker te weten wie van beide God zy, jehovah of Baal. 25. Ende de beide varren werden , op het bevel van den Koning , voortgebracht. Elia feyde daerop tot de Propheten Baals; Kiefet gylieden voor u den eenen varre, ende bereydet gy [>«] eerft; uit hoofi. de van uw groot getal verdient gy den voorrang, want gy zijt vele en ik ben flechts alleen : ende roepet den naem uwes godts aen, ende en legget geen vyer daer aen. 26. Ende fy namen den varre dien hy hen, ter hunner keus gegeven hadde , ende bereydden [hem'], zy flagtten dien varre, hieuwen hem in ftukken, en leiden die ftukken op het hout van Baals altaer , ende, dit verricht zijnde, riepen zy den name Baals aen, 'van den morgen , tot op den middagh , feggende: O Baal Vil. DEEL. P 3  a34 I. KONINGEN. XVIII. antwoordt ons! Maer daer en was geene ftemme, noch geen antwoorder , 'er daelde geen het minfte vuur van den hemel neder: ende fy fprongen tegen of voor den altaer, dien men gemaeckt hadde, danfende, nae de gewoonte der afgodendienaren, rondom dien altaer, onder het verrichten van vele bygeloovige plechtigheden. Zouden de Propheten van Baal gedacht hebben, dat Baal in de daed vuur van den hemel zenden konde? Dit fchijnt zoo. Hoe zeer kan het bygeloov het menfchelyk verftand verbijsteren ? — Zy begrepen wonder wel, dat 'er de eer van hunnen God mede gemengd ware. — Zo zy al aen zijn vermogen wantrouwden, durvden zy het evenwel niet nalaten, eene vertooning te maken, als of zy zeker waren van den goeden uitflag, omdat het voorftel van Elia, door het volk, algemeen was goedgekeurd. — Hoe het zy, zy hielden zich verzekerd, dat althans Elia geen vuur van den hemel, op zijn offer, ontvangen zoude. 27. Ende het gefchiedde op den middagh, wanneer de Propheten van Baal, hunne gewaende Godheid , eenige uuren achter een, aengeroepen en voor zijnen altaer gedanst hadden, dat Elia met haer fpottede, ende feyde ; Roepet met luider ftemme , gy moet veel harder fchreeuwen. Dat Baal ulieden niet hoort, moet niet aen hem geweten worden , want hy immers een godt is; maer gy roept niet hard genoeg, dit is de reden, dat hy u niet hoort, om dat hy in gepeyns is, ofte om dat hy wat te doen heeft, ofte om dat hy eene reyfe heeft: milfchien flaept hy, ende fal wacker worden als gy maer hard genoeg roept. Deze fpotterny had hen reeds van het dwaze hunner onderneming , en het ydele van hunne afgodery moeten overtuigen. Welk een rampzalig denkbeeld! eene Godheid, die, door fterk fchreeuwen, tot aendacht moet bewogen, of, uit den flaep, wakker gemaekt worden? — Maer deze dwaze menfchen bemerkten deze fpotterny niet eens, tot het onbeftaenbare van hunne afgodery. 28. En-  I. KONINGEN. XVIII. 235 28. Ende fy riepen met luyder ftemme , uit al hunne macht, zoo hard als zy maer konden; ende fy fneden haerfelven met melfen, ende met priemen nae hare wijfe, tot dat fy bloet over fich uitftorteden, gelijk de Heidenen, in den dienst hunner afgoden, gewoon waren te doen, verg. Lev. 19: 21. Deut. 14: 1; alles om hunnen gewaenden God, tot verhooring , te bewegen. 29. Het gefchiedde nu als de middagh voorby was , datfe propheteerden. Zy zongen liederen en lovzangen, ter eere van Baal, en maekten de vertooning, als of zy , door eenen verborgenen geest, gedreven werden. Dit deden zy onophoudelyk tot dat men het fpijs-offer foude offeren, dat is tot op dien tijd, wanneer het avondoffer , volgens de Godlyke Wet, moest geofferd worden : maer daer en was geene ftemme, noch geen antwoorder , noch geene opmerckinge, even zoo min als te vooren. 30. Doe feyde Elia tot het gantfche volck, het welk tot dus ver rondom de Baals Propheten geftaen had, om te vernemen, wat de uitflag van hun gefchreeuw, en van hunne bygeloovige plechtigheden wezen zoude : Naedert tot my; ende al het volck naederde tot hem: ende hy heelde den altaer des HEEREN, die verbroken was. Welk een altaer des heeren mrdt hier bedoeld ? De berg Carmel fchijnt een der voornaemfte hoogten geweest te zijn, alwaer Israël, in voorige tijden, den heer eenen altaer had opgericht. Maer die altaer was, in volgen de tijden, door de aenhangers van Baal, uit vyandfchap tegen den heer, verbroken. Maer Elia heelde, dat is herfteldc dien altaer, waertoe, op den gemelden berg, genoegzame bouwftoffen voor handen waren. 31. Ende Elia (c) nam twaelf fteenen, nae 't CO Jof- 4: 5, 2°VJI. nr.EL.  936 I. KONINGEN. XVIII. getal der ftammen der kinderen Jacobs, tot wekken het woort des HEEREN gefchiet was, feggende: (d) Ifraël fal uwe naem zijn; Gen. 35: 2-15Dit deed hy , om Israël te leeren , dat de XII ftammen, hoe zeer zy in twee Koningrijken onderfcheiden waren , evenwel , in het ftuk van den Godsdienst, moesten vereenigd blijven. 32. Ende hy bouwde met die fleenen den altaer in den name, dat is op bevel, en eene verborgene aendrivt, zoowel als ter eere des HEEREN : daer na maekte hy eene groeve rontom den altaer, nae de wijtte van twee maten zaets. Twee maten fchijnen twee derde deelen van eene Epha te beteekenen. Eene Epha nu is ruim j fchepel Amfterdamfche maet. Zie onze Inleiding tot de uitbreidende verklaring van Exodus p. xliv. — De groev derhalven, welké Elia rondom den altaer maekte, was zoo wijd en diep, dat dezelve ruim § Schepel zaed bevatten konde. 33. Ende hy fchickte het hout op dien altaer, ende deelde den varre , nadat hy hem geflagt had, in flucken, ende leyde [hem] op het hout. 34. Ende hy feyde; Vullet vier kruyeken met water, ende gietet op het brand-offer, ende op het hout: ende hy feyde, Doet 'et ten tweeden male; ende fy, eenige uit het volk, deden't ten tweeden male: voorts feyde hy, Doet 'et ten derden male; ende fy deden 't ten derden male. 35. Dit maekte, Dat het water rontom den altaer liep: daer toe vulde hy oock de gemelde wijde en diepe groeve, welke hy rondom den altaer gemaekt had, met water. Dit alles liet Elia doen, om het wonderwerk, wanneer de varre met vuur uit den hemel verteerd werd, des te blijkbarer te maken, en zijn fterk geloov daervan te toonen. 36. Het gefchiedde nu, als men het fpijs-offer offerde, op den tijd, welken de Godlyke Wet tot het Avor^d- (d\ Gerief. 32: 28. ' a Kon. 17:  L KONINGEN. XVIII. 237 Avond - offer bepaeld had, dar. de Propheet Elia naederde tot den altaer, ende feyde , HEERE, (e) Godt Abrahams, Ifaacs, ende Ifraëls, dat'et heden bekent worde, dat gy Godt in Ifraël zijt, ende ick uwe knecht: ende dat ick alle defe dingen nae uw woort gedaen hebbe. 37. Antwoordt my HEERE,antwoordt my, verhoor mijn gebed. Betoon uw wonderdoend Alvermogen, door mijn offer, met vuur uit den hemel, te doen verteeren, op dat dit volck, voor hunne oogen, zie en erkenne, dat gy, o HEERE, die Godt zijt, die den Hemel en de Aerde gefchaepen hebt, ende dat gy, door dit wonderwerk, haer achterwaert omgewendt hebt van den dienst der afgoden, om boetvaerdig tot u weder te keren. 38. Doe viel het vyer des HEEREN, ende verteerde dat brand - offer, ende dat hout, ende die fleenen, ende dat flof, hoe nat alles ook wezen mogt; ja zelfs het wonderdadig vuur leekte dat water op, 't welck in de groeve was. 39. Als nu het gantfche volck dat verbazend wonderdadig verfchijnfel fagh; fo vielen fy op hare aengefichten, ende feyden, De HEERE is Godt, de HEERE is Godt; maer Baal is een nietige afgod. Hiervan zijn wy nu ten vollen overtuigd. 40. Ende Elia feyde tot hen; Grijpt de Propheten Baals, dat niemant van hen en ontkome: ende fy grepenfe alle, ende Elia voerdefe af aen de beke Kifon, die voorby den berg Thabor liep, ende het volk viel met eenparig geweld op hen aen , en flachttefe aldaer, opdat hun bloed , door den ftroom der beke, naer de zee mogt gevoerd worden. Wat Koning Achab, by dit alles, gedacht, en hoe hyzich gehouden hebbe, wordt ons niet aengeteekend. — Althans het was hem ondoenlyk, om de Propheten van Baal te beveiligen, tegen de algemeene woede der Oudfbsn van Israël, O) Exod. 3: 6. Matth. 32: 32. Mare. 12. a6i Luc. 20: 37. Hand. 7: 32. Vil. DEEL.  238 I. KONINGEN. XVIII. die nu zoo blijkbaer overtuigd werden, dat zy alle grouwzame bedriegers waren. — Nu zou men verwacht hebben, dat de afgodery, uit Israël, met wortel en tak , zou uitgeroeid worden. Maer in het vervolg zullen wy zien, dat deze breidelloze Natie zich al weder aen de buitenfporige afgodery verflaevde. 41. Daer na feyde Elia tot Achab; Treckt op, naer uwe tente aen den voet van dezen berg, eet ende drinckt: want de Koning had, even als het ganfche volk, den geheelen dag niets gebruikt. Zijt welgemoed: want daer is een geruyfch eenes overvloedigen regens, ik ben zoo zeer verzekerd, dat 'er eerlang regen komen zal, als of ik denzelven reeds, met een groot gedruisch, hoorde neder vallen. 42. Alfo toogh Achab op, om te eten, ende te drincken; maer Elia gingh op nae de hoogte van den berg Carmel, ende breydde fich uyt voorwaerts ter aerde; daer na leyde hy fijn aengeficht tulfchen fijne knien. Hy lag op zijne knien te danken voor de wonderdadige goedkeuring op zijne offerande, en te bidden dat de heer nu weder regen mogt geven; en, uit eerbied voor den heer, boog hy zich zoo diep, dat zijn hoofd tot aen zijne knien raekte. 43. Ende hy feyde, nadat hy gebeden had, tot fijnen jongen; Gaet nu op, ende fiet uyt nae de zee: doe gingh hy op, ende fagh uyt, ende feyde, Daer en is niets, de lucht blyvt volmaekt helder; doe feyde hy kort daerna, Gaet weder henen. Dit gefchiedde zoo by herhaling, tot fevenmael toe. 44. Ende het gefchiedde, als de dienaer van Elia, op de fevende mael , wederkeerde, dat hy tot Elia feyde; Siet, eene kleyne wolcke als eens mans hant, gaet op van de zee: ende hy feyde; Gaet op, fegt tot Achab, Spant uwen wagen hoe eer hoe liever aen, ende komt af, begeev u zoo fpoedig mogegelyk naer uwe Hovftad , op dat u de regen niet op en houde. 45. Ende gefchiedde ondertusfchen, dat de hemel van woleken ende wint, fwart wert; ende daer  I. KONINGEN XVIII. 239 daer quam een groote regen: ende Achab reedt wech, ende toogh nae Jizreël; welke Stad niet ver van den berg Carmel gelegen was, en digt by welke Koning Achab een lusthuis had, Kap. 21: 1. 46. Ende de hant des HEEREN was over Elia, God fchonk hem eene meer dan natuurlyke fterkte, om Achabs wagen in te halen en vooruit te loopen, ende hy gordde fijne lendenen, opdat zijne lange kleederen, welke men in dien tijd gewoon was te dragen, hem niet hinderen zouden , ende liep onvermoeid voor het aengefichte Achabs henen, tot daer men te Jizreël komt. HET XIX. KAPITTEL. Uit hoofde der gemelde verrichtingen moest Elia vluchtten voor de woede van Ifahel. Eerst begav hy zich naer de woestijne van Berfeba vs. 1-4. Door de kracht van eene fpijs, welke hem wonderdadig bezorgd was, werd hy in flaet gefield, om naer Horeb te reizen vs. s-S- Ter laetst gemelde plaets verfcheen hem de heer , op eene gansch byzondere wijs vs. 9-18. Op Gods bevel ftelde hy Elizct tot Propheet aen vs. 19-21. i. "c^Nde , toen de Koning Achab in zijn Paleis was terug gekeerd, feyde hy zijne Gemalin, de beruchte Izebel aen al wat Elia gedaen hadde. De Koning verhaelde haer omftandig, hoe Elia hem ontmoet ware, hoe hy, op den berg Carmel, door zijn gebed, vuur van den hemel had doen nederdalen, hoe zijn offer, door dat vuur, geheel verteerd ware, hoe de Propheten van Baal te vergeevsch gepoogd hadden ook zulk een wonderdadig vuur te verwekken, hoe de Oudften van gansch Israël, door dit wonderwerk , waren overtuigd geworden, dat j e h o va h , welken Elia diende, en niet Baal, de eenige en ware God was; VIL DEEL.  240 I* KONINGEN. XlX. ende Achab noemde ook alle die hy Elia gedoodt hadde [te weten] alle de Propheten van Baal, die op het bevel van Elia, door het volk, met den fweerde aen de beke Kifon, gedood waren. 2. Doe de afgodifche Koningin dit verhael gehoord had , werd zy zeer vertoornd , en nam het befluit, om Elia het kwaad betaeld te zetten, het welk hy aen de Propheten van Baal gedaen had. Met dit oogmerk, fondt Izebel eenen bode tot Elia, om te feggen; Soo doen [my] de goden welke ik dien , ende doen foó daer toe, om my te ftraffen , indien ik u zal laten leven : voorfeker, ick fal morgen ontrent defen tijt uwe ziele ftellen , als de ziele van haerlieder een ; morgen zult gy, op dezelvde wijs, omkomen, als gy de Propheten van Baal hebt doen omkonen. 3. Doe Elia deze boodfchap gehoord had, en hy dat voornemen van Ifebel fagh , maeckte hy fich op, ende gingh henen van Jizreël, om fijns levens wille. ende quam tot Berfeba, die in het Koningrijk van Juda gelegen is, om de vervolging van Ifabel te ontwijken:1 ende hy liet fijnen jongen aldaer te Berfeba blijven, omdat hy het overige van zijn leven , in de woestijne van Arabie , in eenzaemheid wilde doorbrengen. Men vraegt, wat men denken moet, over dit vlucken van Ëlia? Sommigen zijn van oordeel, dat hy wel gedaen hebbe, met de woede van Ifebel, tot zijne zelvsbehoudenis, te ontvluchten ; omdat God hem aen zijne eigene voorzichtigheid overliet, zonder hem, in dit geval, een byzonder bevel te geven, en omdat hy geene befcherming verwachten kon-' de, noch van den verftokten Koning Achab, noch van het volk, het welk hy voorzag, dat eerlang weder tot afgodery vervallen zoude. Anderen denken, dat Elia hier betoond hebbe, dat hy een mensch ware van gelijke bewegingen als anderen; en dat hy, in dit vluchten voor Ifebel, züne zwakheid geopenbaerd hebbe. —. In de daed Goi zelvs had hem te Jisreël gebracht. . Zijne  I. KONINGEN. XIX. 241 Zijne tegenwoordigheid had aldaer van een zeer groot nut kunnen wezen , ter aemoediging van den Koning en het volk, om ook de Propheten van het bosch te dooden, en de afgodery geheel uitteroejen. Ook had hy nog jongstleden zulke zichtbare proeven gezien van 'sheerek gunftige voorzorg, en van zijnen alles vermogenden byftand, dat by, voor de woede van eene afgodifche vrouw, niet behoevde te vreezen. Had hy te Jizreël gebleven, en, in vertrouwen op de Godlyke voorzorg, de bedreiging van Ifebel grootmoedig 4 veracht , dan zou hy zekerlyk de fterkte van zijn geloov meer betoond hebben. Nu kon zijn vluchten aen het volk | aenleiding geven, om te denken, dat hy zelvs, wanneer het I op zijn leven aenkwam, op den heer niet vertrouwde. De laetfte gedachte komt ons wel het meest aennemelyk voor ; maer , omdat het gewijde Gefchiedverhael niets . over dit gedrag van Elia aenmerkt, durven wy daeromtrent niets beflisfchen. I 4. Althans te Berfeba, in het Koningrijk van Juda, gej komen zijnde, liet hy daer zijnen dienaer blijven; Maer I hy felfs gingh, in zijne eeuzaemheid, henen in de groote woeftijne van Arabie, eene dagreyfej ende quam, 1 ende fat onder éénen jeneverboom : ende badt dat fijne ziele ftorve, omdat hy, onder een volk zoo zeer met afgodery befmet, niet verder van nut kon wezen, ende uit dit beginfel feyde hy; 't Is nu lang genoegh, dat ik geleevd hebbe; ik zal nu, aen de belangen van den Godsdienst geen verder nut kunnen doen , en , om mijde ziel niet langer te kwellen, over de heerfchende afgodery , wil ik nu liever fterven : neemt nu, HEERE, il mijne ziele; want ick en ben niet beter dan mijne I vaderen, die ook geenen hoogeren ouderdom bereikt hebben. 5. Ende hy leyde fich neder, zeer afgemat, door zijne vermoejende reis, ende fliep onder éénen jene- I verboom : ende fiet doe roerde hem een Engel aen, ende feyde tot hem; Staet op , eet. 6. Ende hy fagh om, ende fiet tot lijn hoofEeynde was eene koecke op de kolen gebacken * > ende eene fleffche met water: alfo at hyj ende Vil. DEEL. 0^  244 I. K O N I N G E N XIX. dronck van dit door een wonderwerk aldaer befchikte voedfel ende leyde fich wederom neder om te fiapen. 7. Ende de Engel des HEEREN quam ten anderen mael weder, ende roerde hem aen, ende feyde; Staet op, eet: want de wegh, welken gy nu, op Gods bevel, moet afleggen, foude voor u te veel en te lang zijn ; indien gy niet, door dit wonderdadig voedfel, verfterkt wierd. 8. So ftont hy op, ende at, endedranck: ende hy gingh door de kracht der felver wonderdadige fpijfe, (a) veertigh dagen, ende veertigh nachten , tot aen den bergh Gods Horeb. Elia had des noods, binnen 4 dagen, dezen berg kunnen bereiken; maer, om niet ontdekt te worden, zal hy langs heimelyke omwegen gegaen , en , wanneer hy iemand van verre zag, zich een wijltijds in fpelonken verfcholen hebben. — Gedurende aldien tijd gebruikte Elia geen voedfel; de wonderdadige fpijs, welke de Engel hem had aengewczen, voedde hem, voor alle die veertig dagen. 9. Ende hy quam ten laetften aldaer, aen den berg Horeb , alwaer de heer wel eer de Wet aen Mofe gegeven had, en begav zich in eene fpeloncke, ende vernachtede aldaer: ende fiet het woort des HEEREN gefchiedde tot hem , in eene Openbaring, ende de heer feyde tot hem; Wat maeckt gy hier, Elia? Wat wilt gy toch in deze eenzame woeftijne verrichten ? 10. Ende hy feyde ; Ick hebbe feer geyvert voor den HEERE den Godt der heyrfcharen; om Israël , van den grouwzamen afgodsdienst, die onder dat volk heerfchende is , aftebrengen; en ik heb my nu herwaerds begeven, omdat ik bemerkte, dat mijne pogingen vruchteloos wezen zouden : want de kinderen Ifraëls hebben uw verbont verlaten, uwe altaren afgebroken , ende uwe Propheten met den fweerde gedoodt: (b) ende ick alleen ben overgebleven, ende fy foecken mijne ziele, om die wech te nemen, f» Exod. 34: s8. Matth. 4; 2. (J) Rom. 11: 3.  I. KONINGEN. XIX. 243 men , ik ben herwaerds gevlucht om de woede van Ifebel en haren afgodifchen aenhang te ontwyken. 11. Ende Hy feyde, Gaec uyt dezefpelonk, ende ftaet op defen bergh Horeb, voor het aengefichte des HEEREN ; voor het zichtbaer teeken van Gods byzondere tegenwoordigheid, ende fiet, wat gebeurt 'er? : de HEERE gingh voorby, ende een groote, ende ftercke wint fcheurende de bergen, ende brekende de fteenrotzen gingh voor den HEERE, en het zichtbaer teeken van zijne Godlyke Majefteit henen; [Doch'] de HEERE zelvs en was, met zijne byzondere tegenwoordigheid, in den wint niet: die wind ging, als een voorloper, voor het teeken der Godlyke Majefteit henen; ende na defen wint volgde eene aerdbeevinge; maer de HEERE en was [oock] in de aerdbeevinge niet; 12. Ende na de aerdbeevinge volgde een vyer, als een derde voorloper: maer de HEERE en was, met zijne byzondere tegenwoordigheid [oock] in het vyer niet: ; ende na het vyer , volgde het fuyfen van eene 1 fachte Uil te. 13. Ende gefchiedde, als Elia [dat] fuisfen van dien zagten wind hoorde, dat hy fijn aenficht bewandt met fijnen mantel, omdat hy bevreesd was voor Gods onmiddelyke tegenwoordigheid , ende uytgingh, ende ftont in den ingangh der fpeloncke: ende fiet, ieene ftemme [quam] tot hem, die hem dezelvde vraeg deedt, als voorheen, en feyde; Wat maeckt gy hier, Elia? 14. Ende hy gav het zelvde antwoord, en feyde; Ick hebbe feer geyvert voor den HEERE den Godt der heyrfcharen; want de kinderen Ifraëls hebben uw verbont verlaten, uw altaren afgebroken, ende uwe Propheten met den fweerde ge» doodt: ende ick alleen ben overgebleven, ende fj foecken mijne ziele, om die wech te nemea» VII. OSEI» Q &  244 I. KONINGEN. XIX. Wmtoe diende deze zonderlinge verfchijning van den heer aen Elia ? Tot een teeken, dat de heer, in zijnen yver voor den waren Godsdienst, een uitnemend welgevallen genomen had. — Om hem, voor het vervolg, te bemoedigen. — Om hem te berichten, dat zijn leven nog tot zeer gewichtige einden moest diensbaer wezen. Zeer geduchte teekenen gingen voor deze verfchijning vooraf: een geweldige orcaen, eene aerdbeving, en een vuur. Maer het teeken van Gods byzondere tegenwoordigheid zelvs was in het fuizen van eene zachte ftilte. 'Er kan door aengeduid zijn, dat God de geweldigfte werktuigen van vernieling by de hand had, om de afgodendienaers, wanneer het Hem behaegde, te verdelgen, maer dat de heer, in zijne langmoedigheid, nog eenigen tijd, met het hardnekkig Israël, geduld hebben wilde. 15. Ende de HEERE feyde tot hem ; Gaet, keert weder op uwen wegh, langs welken gy herwaerds gekomen zijt, en flaet dan den weg in, die henen leidt, nae de woeflijne van Damafeus de hoofdftad van Syrien : ende gaet daer in, ende falft Hazaë] ten Koningh over Syrien: die zal, in vervolg van tijd , een geesfel in mijne hand zijn , om het afgodisch Israël te kastijden. 16. Daer toe fult gy Jehu den fone van Nimfi falven ten Koningh over Ifraël: ende Elifa den fone Saphat van Abel Mehola fult gy ten Prophete falven in uwe plaetfe. 17. Ende (c) het fal gefchieden, dat Jehu hem; die van het oorlogs - fweert Hazaëls ontkomt, dooden fal met het zwaerd des gerichts: ende die van het fweert Jehu ontkomt, dien fal Elifa dooden, met jaet zwaerd des geestes, en zijn geweten doorwonden. (0 a Kon. 9: 14, 15, &c.  L KONINGEN. XIX. 145 By het Godlyk bevel, omtrent deze z%lving, moeten wy een weinig Jliljiaen. Wat Eliza betreft; dezen heeft onze Etia ten prophete gezalvd in zijne plaets; voor zoo ver hy hem, door het omwerpen van zijnen mantel, tot Propheet heeft aengefteld, gelijk ons uit vs. 19. nader blijken zal. Wat Jehu aengaet; dezen heeft Elia, niet in eigen perfoon, maer middelyk door Eliza gezalvd, 2 Kon. 9: 1-10. Maer de meeste zwarigheid ontmoeten wy, in het zalven van Hazaël , tot Koning van Syrien. Moet dit bevel in eenen eigenlyken zin verftaen worden , en zou Elia zich in perfoon naer Damascus 'begeven hebben , om Hazaël te zalven , tot Koning van Syrië? — Dit komt ons geheel onwaerfchijnlyk voor. Hoe vreemd zou het dien Hazaël zijn voorgekomen, dat zich een Propheet van jehovah , welken hy niet kende, te Damascus by hem vervoegde, om hem te zalven tot Koning van Syrien? Is het aennemelyk, dat de heer eenen Propheet, in eenen letterlyken zin, naer een heidensch land zou zenden, om aldaer iemand, door eene zalving met oly, tot de Koninglyke waerdigheid in te huldigen? Zou Hazaël, indien dit de zaek ware geweest, zijnen Vorst zoo lang zijn getrouw gebleven, en niet aenftonds pogingen hebben aengewend, om den Throon van Syrien in te nemen? Naderhand kwam deze Hazaël tot den Propheet Eliaa, om hem, over Benhadads krankheid, te raedplegen; by die gelegenheid fprak Eliza van het kwaed , het welk hy den Israëliten zou toebrengen; maer hoe gedroeg zich toen Hazaël? antwoordde hy als iemand, die al eenigen tijd geweten bad, dat hy den Scepter over de Syriers zwaejen zoude? niets minder dan dit; hy antwoordt als iemand, die zich in eenen veel te lagen toeftand bevond, om Israël eenig nadeel toe te brengen 1 Kon. 8: 12, 13- By d'e gelegenheid betichtte hem Eliza als wat nieuws, dat de heer hem tot Koning over Syrien verordend hadde. Om alle deze redenen houden wy het daer voor, dat Elia VI L DEEL. Q. 3  246* I. KONINGEN. XIX. den Hazaël alleen in een oneigenlyken zin, gezalvd hebbe, voor zoo ver hy zich, op 's heeren bevel, naer Damascus begeven heeft; en Hazaël, buiten zijn weten, tot Koning van Syrien benoemd heeft. Toen hy, te Damascus zijnde, dezen Hazaël ontmoette, dacht Elia by zich zeiven: hier zie ik den aenftaenden Koning van Syrien. 18. Eindelyk antwoordde de heer nog, op die angstvallige tael van Elia, dat hy de eenigfte was, die den waren Gods üenst was blijven aenkleven , feggende, ten flotte ; (d) Oock hsbbe ick in llraël doen overblijven feven duyfent; alle knien, die haer niet gebogen en hebben voor Baal, ende allen mont, die hem niet gekufl of eenige teekenen van eerbied bewezen en heeft. 19. So dra Elia, met deze Godlyke verfchijning, verwaerdigd was, gingh hy van daer, van den berg Horeb, ende, op zijne reis naer Damascus, vondt hy Elifa den fone Saphats, die felve ploegde met twaelf jock [runderen] voor hem henen. De elv eerste jukken werden door zijne dienaers gedreven, ende hy zelvs was by het twaelfde, omdat in perfoon te bellieren. Deze Eliza was derhalven een man van een zeer groot vermogen: Ende Elia gingh over tot hem, ende wierp fijnen mantel op hem , onder deze plechtigheid , fchonk d» heer aen Eliza die gaven van zijnen geest, welke hy tot de Prophetifche bediening noodig had. Of Elia ook dezen Eliza, met oly, gezalvd hebbe, wordt verfchillendlyk begrepen. De gewijde Gefchiedfchrijver zegt 'er niets van. 20. Ende Eliza werd, door den Geest van God, krachtdadig gedreven om Elia te volgen, en zich geheel aen da Prophetifche bediening over te geven: want hy verliet de runderen, ende liep Elia na, ende feyde; ik ben gereed om u te volgen: wacht alleenlyk zoo lang, Dat ick doch mijnen vader, ende mijne moeder kufle, en van 00 Rorri h: 4.  I. KONINGEN. XIX. 247 van mijne ouderen een tederhartig affcheid neme; daer na fal ick u navolgen : ende hy Elia feyde tot hem Eliza; Gaet tot uwe ouderen, om affcheid van hen te nemen , keert dan aenftonds weder; want wat hebbe ick u gedaen, dat gy my niet gereedelyk volgen zoudt? 21. So keerde hy weder van achter hem af tot zijne ouderen, ende, binnen korten terug gekeerd zijnde, nam hy een jock dat is twee runderen, ende flachttefe, ende met de gereetfchap der runderen foodt hy haer vleefch , 't welck hy den volcke gaf; te weten zijnen dienaren, en eenigen zijner bloedverwanten en vrienden, die hem uitgeleide deden; ende fy aten te zamen een affcheidsmael: daer na ftont hy op, ende volgde Elia na tot Damascus, en naderhand weder in ïsraëls land terug Kap. 21: 17, ende diende hem. HET XX. KAPITTEL. De gefchiedenis van Achab wordt vervolgd. — De oorlog tusfehen hem en Benhadad, den Koning van Syrien , die ten laetften ten nadeele van Benhadad, uitliep. 1. TT/Nde Benhadad de Koningh van Syrien, de Zoon van den voorigen Benhadad gelijk vs. 34. blijkt, vergaderde alle fijne macht; om de Israëliten te beoorlogen. Misfchien wilde hy de veroveringen, welke zijn Vader gemaekt had Kap. 15: 20, nog verder uitbreiden. Het kan ook wel, dat Achab hem eenige andere reden tot ongenoegen gegeven had; ende twee en dertig!! kleine Vorsten, die aen Benhadad cijnsbaer waren, en in dien tijd mede Koningen genaemd werden, waren met hem, ende eene zeer groote menigte van peerden, ende wagenen : ende hy toogh op , ende belegerde Samaria, de toenmalige Hoofdftad van ïsraëls Koningrijk, ende krijgde tegen haer, of immers hy toog VII. DEEL. Q 4  E48 I. KONINGEN. XX. op tegen Benhadad, met oogmerk om Samaria te belegeren en is te nemen. 2. Ende hy fondt boden tot Achab den Koningh Ifraè'ls in de ftadt, om hem zijn voornemen bekend te maken, en de Stad, als by voorraed, op te eisfchen. 3. Ende hy feyde hem , door de gemelde boden, aen : Soo feyt Benhadad; Uw filver, ende uw gout, dat is mijne: daer toe uwe wijven, ende uwe befte kinderen, die zijn mijne, al wat gy bezit befchouw ik als het mijne, en, indien gy begeert dat ik u en uwe hovftad fparen zal, vorder ik, dat gy alles in mijne handen ftelt, het welk ik u zal voorfchrijven; en het zal aen my ftaen, om u het overige, als mijnen leenman, te laten. 4. Ende de Koningh Ifraè'ls, die, tegen dezen onverwachten aenval, niet op zijne hoede was, antwoordde,^ ende feyde; Nae uw woort, mijn heere de Koningh van Syrien, zal ik my gedragen: ick ben uwe leenman, ende over al wat ick hebbe, kunt gy, naer uw welgevallen, befchikken. 5. Deze onderwerping van Achab maekte Benhadad nog ftouter, in zijne eisfchen: want Daer na quamen de boeten, en afgezanten van Benhadad, ten anderen male, weder, ende feyden tot Achab , den Koning van Israël; Alfoo fpreeckt Benhadad, feggende: Ick 1 hebbe wel tot u gefonden, feggende, Uw filver, ende uw gout, ende uwe wijven, ende uwe kinderen fult gy my geven; en my dus, als uwen Leenheer, befchouwen en eerbiedigen. In deze boodfchap hebt gy u laten wel- , gevallen, en in dezen eisch heb ik berust. 6. Maer , gy hebt tot nog tos aen dien eisch niet voldaen, my niets daer van doen toekomen : en , by nadere overdenking, is het my voorgekomen, dat ik nog te weinig van u gevorderd heb. Niet alleen uwe bezittingen, maer ook die van alle uwe ambtenaren en onderdanen , moeten volkomen de mijne zijn ; ik moet 'er, nae mijn welgevallen , over befchikken kunnen, zal ik u, uw land en uw volk verfchoopen. Ook zal ik nu van het recht, feei wik ik vorder-, zoniet uaft.ei gebruik maken; mor- gen  L KONINGEN. XX. 240 gen om defen tijt fal ick mijne knechten tot u fenden , datfe uw huys, ende uwer knechten huyfen befoecken : ende het fal gefchieden, datfe alle het begeerlicke uwer oogen in hare handen leggen , ende wechnemen fullen: daerna zal ik, rnet mijn heirleger, terug trekken en u in rust laten. Deze trotfche eisch van Benhadad was, voor Achab, al te vernederende en geheel onverdraeglyk. — Dan men moet hier het bellier van Gods Voorzienigheid niet over het hoofd zien, die Benhadad, als de roede van zijnen toorn, gebruikte, om de afgodery van Achab en Israël te ftraffen. 7. Doe riep de Koningh Ifraëls, die in deze trotfche eifchen van Benhadad, niet berusten konde, en met de zaek ten uiterften verlegen was, den raed van alle Oudtfte des lants te zamen ■, om raed te plegen, hoe men, in dit moeilyk geval , zich gedragen zoude. De Koning opende de Vergadering, ende feyde: Mercket doch, ende fiet, dat defe Benhadad 't quade foeckt: Hy geevt wel voor , dat hy op zekere bedingen, welke ik in den beginne heb ingewilligd, omdat ik door den nood gedwongen werd, met ons in vrede en vriendfehap leven wil. Maer uit de herhaling en vergrooting van zijnen eisch, blijkt het ten allerduidelykften , dat hy niets anders, dan onzen geheelen ondergang, bedoele: want hy hadde eerst een gezantfchap tot my gefonden om mijne wijven, ende om mijne kinderen, ende om mijn filver, ende om mijn gout, met een woord, om als mijn Leenheer da volkomene befchikking te hebben, over alles het welk mijn perfoneel eigendom is, ende ick en hebbe 't hem niet geweygert. Dezen eisch , die alleen my en mijn perfoneel eigendom betrof, heb ik hem toegeftaen, om, langs dezen weg, mijne onderdanen te fparen. Maer nu hy ook aenfpraek maekt, op de bezittingen van mijne onderdanen, is de zaek geheel van natuur veranderd, Ik heb daerom deze buitengewoone Raedsvergadering belegd, om uwe gedachten in te nemen , hoe ik my, omtrent dezen verzwaerden eisch, gedragen moet. 8. Doch alle de Oudtfte , ende de vertegenwoordigers van het gantfche volck waren eenparig van oor- YIL DEEL. Q 5  a5o l KONINGEN. XX. deel, dat die laetfte eisch van Benhadad onverdraeglyk was» en niet konde ingewilligd worden. By wijs van befluit feyden zy alle tot hem: En hoort niet, nochte en bewilligt niet, weiger Benhadad zijnen eisch ronduit, en wy zullen u , met al ons vermogen , tegen dien trotfchen vyand onderfteunen. 9. Daerom feyde hy tot de boden Benhadads; Segget mijnen heere den Koningh, Alles daerom gy in 't eerfte tot uwen knecht gefonden hebt, fal ick doen, maer defe fake, welke gy, in den tweeden eisch, hebt voorgefteld, en kan ick niet doen: So gingen de boden henen, ende brachten hem befcheyt weder. 10. Ende Benhadad fondt tot hem, ende feyde in zijne woede, by wijs van eedzweering ; De goden, welke ik dien, doen my foo, ende doen foo daer toe, zy mogen my ftellen, tot een voorwerp van hunne geduchte wraek, indien het ftof van Samaria genoegh fal zijn tot hantvollen voor al het volck, dat mijne voetftappen volgt. Mijn leger, met het welk ik u op het lijv zal vallen, is zoo talrijk, dat 'er niets van het ftof van Samaria zal overblijven, indien elk mijner krijgsknechten 'er flechts een handvol van opneemt. 11. Maer de Koningh Ifraëls antwoordde, ende feyde: Spreket [tot hem], Die fich aengordt, en beroeme hem niet , als die fich losmaeckt : laet Benhadad zoo trotsch niet fpreken, de kans van den oorlog is al te onzeker, dan dat hy zich over de overwinning beroemen zoude, eer de ftrijd begonnen is. 12. Ende het gefchiedde, als hy dit woort hoorde daer hy was drinckende, hy, ende de Koningen in de tenten, dat hy, zeer vergramd zijnde, feyde tot fijne knechten; Legget aen, herent Samaria, en neemt haer ftormenderhand in: ende fy leyden aen tegen s de ftadt. 13. Ende fiet, één Propheet, een der gener, die door Obadja den Hovmeester, in een fpelonk verfcholen en onderhouden waren, tradt tot Achab den Koningh Ifraëls ;  I. KONINGEN. XX. 251 raëls, ende feyde; Soo feyt de HEERE, Hebt gy gefien alle defe groote menigte? Siet ick falfe heden, immers binnen kort, in uwe hant geven, op dat gy wetet dat ick de HEERE zy. Deze Voorzegging diende niet alleen, om de handelwijs van Koning Achab goed te Keuren, en hem te bemoedigen; maer ook vooral om nog eens te beproeven, of die verftokte Afgodendienaer zich, door de vervulling van deze voorzegging, ook nog zou laten overtuigen, dat jehovah, en niet Baal, de ware God zy. 14. Ende Achab feyde, Door wien, zal Benhadad overwonnen werden ? zijn leger is zoo verbazend talrijk, en ik ben niet in ftaet, om hem het hoofd te bieden; endehy, die Propheet feyde, Soo feyt de HEERE, de overwinning op Benhadad zal niet door oude en geoeffende krijgsknechten, behaeld worden, maer door jongelingen, van welke gy niets verwachten zoudt; Door de jongens van de Overfte der lantfchappen: door de zoonen of bedienden van uwe Stadhouderen en ambtenaren. Door zulke in zich zelve ongefchikte werktuigen, zal de overwinning behaeld worden, en daeruit zal het blijken, dat gy dezelve aen des heeren machtigen byüand, hebt dank te weten, ende hy feyde, Wie fal den ftrijt aenbinden en het gevecht beginnen en beftieren? ende hy feyde, Gy, heer Koning. 15. Koning Achab geloovde de woorden van den Propheet; althans hy nam 'er de proev van, en dit kon hy des te ligter doen , omdat de zaken geheel wanhopig ftonden : want, Doe de Propheet toch het gemelde antwoord gegeven had, telde hy aenftonds de jongens van de Overfte der lantfchappen, ende fy waren twee hondert, twee en dertigh : ende na hen telde hy al het volck, alle de kinderen Ifraëls, zoo velen hy 'er in de wapenen krijgen konde. Zy bedroegen te zamen niet meer dan feven duyfent. Het fchijnt dat Achab, door zich over te geven aen de voortzetting der afgodery, zijne Krijgsmagt ten uiterften hebbe laten vervallen. 16. Ende fy togen uyt Samaria, om eenen uitval te doen, op den middagh: Benhadad nu dronck fich VII. DEEL.  25» I. KONINGEN. XX. droncken in de tenten, hy, ende de Koningen, de twee en dertigh Koningen die hem hielpen , zich verbeeldende, dat de Israëliten geenen den minsten tegenftand bieden zouden. 17. Ende de jongens van de Overfte der lantfchappen togen eerft uyt, met Achab, den Koning, als den aenvoerer, aen het hoofd : Doch de dronken Benhadad, eenig gerucht vernemende, fondt [eenige'] van zijne manfchap uyt, op kundfchap, om te vernemen wat 'er gaende was, ende fy boodfehapten hem, feggende; Uit Samaria zijn mannen uytgetogen, maer wat hun oogmerk zy, en hoe veel 'er zijn, kunnen wy niet bepalen. 18. Ende hy feyde, in de onbefuisde woede van eenen dronkaert; Het fy datfe tot vrede uytgetogen zijn, en met my, over de eisfehen, welke ik gedaen heb, in nadere onderhandeling treden willen, grijptfe levendigh : het zy oock datfe ten ftrijde uytgetogen zijn, grijptfe levendigh. 19. So togen defe jongens van de Overfte der lantfchappen , uyt de ftadt, en naderden de belegeraers, ende het heyr der 7000 gewapende Israëliten, dat hen navolgde. 20. Ende een yeder lloegh lijnen man van de Syriers, die Benhadad gezonden had, om hen levendig te grijpen, fo dat de overige Syriers dit vernemende, en zich verbeeldende , dat de Israëliten veel talrijker waren , ten eersten vloden, ende Ifraël jaegdefe na: doch Benhadad de Koningh van Syrien ontquam op een peert, met [eenige] ruyteren. 21. Ende de Koningh Ifraëls toogh uyt, de verwarde en vlugtende menigte achter na, ende floegh peer-* den, ende wagenen; dat hy eenen grooten flagh aen de Syriers floegh. 22. Doe tradt die gemelde Propheet, wiens voorzegging nu zoo blijkbaer vervuld was, weder tot den Koningh Ifraëls, ende feyde tot hem; Gaet henen, fterekt u, ende bemerekt, ende fiet wat gy doen fult , om niet weder , door de Syriers , overrompeld te worden: want met de wederkomfte des jaers fal de Ko-  I. KONINGEN. XX. 253 Koïlingh van Syrien tegen u optrecken. In het volgend voorjaer zal Benhadad weder op u aenvallen; wees toch op uwe hoede en ftel u nu in beteren ftaet van tegenweer. 23. Benhadad had zich ook reeds, door de afgodifche denkbeelden van zijne Hovelingen, tot eenen herhaelden aenflag op Samaria, laten aenmoedigen: Want de knechten des Konings van Syrien hadden tot hem gefeyt, Hare goden zijn berggoden, de Goden, welke de Israëliten eerbiedigen, zijn zulke Goden, die invloed hebben op bergachtige en hooge landftreken, daerom zijn fy, in de bergachtige landftreek , in welke Samaria gelegen is, ftercker geweeft dan wy: maer feker laet ons tegen hen op den effenen velde ftrijden, fo wy niet ftercker en zijn dan fy ! dan zullen wy hen zekerlyk overwinnen, omdat hunne Goden geenen invloed hebben op het vlakke land. Deze tael van Benhadads Hovelingen moet, uit de dwaee begrippen der afgodendienaren, verklaerd worden: want dit was het gevoelen van alle de Heidenen, dat 'er eene groote menigte van Goden ware; dat fommige dit en andere dat volk begunftigden; dat fommige opzicht hadden over de bergen , andere over de bosfchen, andere over de rivieren, andere over het lage land enz. — Volgens deze begrippen, wisten Benhadads Hovelingen van hunne nederlaeg geene andere reden te geven, dan dat zy, in eene bergachtige landftreek, geflagen waren, en dat derhalven de Israëliten door zulke Goden begunftigd werden , die het opzicht en den meesten invloed hadden op en over de bergen. 24. Daerom , vervolgden Benhadads Hovelingen tot hem te fpreken, doet defe fake: Doet de Koningen en de kleine Vorsten, die, in het eerste geval, met u opgetrokken zijn, uit het leger wech, elck-een uyt fijne plaetfe, omdat zy, tot den krijgsdienst, ongefchikt zijn en in overdaed verzopen liggen, ende ftelt Lantvoogden, ervaren Krijgsbevelhebbers, in hare plaetfe. 25. Ende gy, telt u een heyr en maekt het even zoo talrijk, als dat heyr, dat van de uwe gevallen is, ende peerden zoo talrijk, als die peerden, by VII. DEEL.  254 L KONINGEN. XX. den eersten uittocht geweest zijn, ende maek het getal van de Krijgs-wagenen zoo groot, als die Krijgs-wagenen geweest zijn, met welke gy voor de eerstemael tegen Samaria zijt uitgetogen; ende laet ons tegen hen op het effen velt ftrijden, fo wy niet ftercker en zijn dan fy! vermids onze Goden het opzicht en den meesten invloed hebben op en over het vlakke land, zullen wy befchaemd ftaen. en ons geweldig bedriegen. Benhadad liet zich dit voorflel welgevallen, ende hy hoorde nae hare ftemme, ende dede alfoo. 26. Het gefchiedde nu met de wederkomfte des volgenden jaers, in 't voorjaer, dat Benhadad de Syriers monfterde, en, met achterlating der gemelde Vorsten, Krijgsbevelhebbers in zijn leger aenftelde, ende hy toogh op nae Aphek, in het ervdeel van Afer, by de groote vlakte van Galilea Jof. 19: 30, ten krijge tegen Ifraël. 27. De kinderen Ifraëls, aengemoedigd, door den gelukkigen uitflag van het voorige jaer, werden oock door Koning Achab gemonftert, ende waren verforgt van leeftocht, ende trocken hen te gemoete : ende de kinderen Ifraëls legerden fich tegen over hen, op eenen heuvelachtigen grond. De Israëliten verdeelden zich, in twee benden; maer, daer Achab de waerfchouwing van Gods Propheet, om zich beter te wapenen , weinig fchijnt geacht te hebben , in vergelijking der Syriers, waren zy zoo klein in getal, dat zy zich, als twee bloote geytenkudden vertoonden, maer de Syriers vervulden het lant. 28. Ende de man Godts, van welken reeds meermalen gefproken is, tradt wederom toe, ende fprack, ia den naem des h e e r e n , tot den Koningh Ifraëls, ende feyde, Soo feyt de HEERE; Daerom dat de Syriers gefeyt hebben , De HEERE is een Godt der bergen, ende hy en is niet een Godt der leegten : fo fal ick alle defe groote menigte in uwe hant geven, op dat gylieden wetet, dat ick de HEERE ben, de eenige en ware God, die een onbepaeld bewind voere over het gansch heelal. 29. Ende  i KONINGEN. XX. 255 29. Ende defe Israëliten waren gelegert tegen over die Syriers, feven dagen lang. Het fchijnt, dat de Israëliten op eenen heuvelachtigen grond gelegerd waren, en dat de Syriers daerom, uit hoofde der gemelde afgodifche begrippen, hoe zeer zy veel talrijker waren, op de Israëliten niet durvden aenvallen. Ten Iaetften evenwel befloten zy 'er toe , maer met eenen zeer ongelukkigen uitflag : het gefchiedde nu op den fevenden dagh, dat de ftrijc aengingh; ende de kinderen Ifraëls floegen der Syriers, in de vlakte van Galilea, door Gods byzonderen byftand , hondert duyfent voetvolcks op éénen dagh. De heer verwekte in de gemoederen der Syriers zulk eene algemeene verfchrikking , dat zy geenen wsderftand boden. 30. Ende de overgeblevene vloden nae Aphek in de ftadt, ende de muer, onder welken zy zich verfchanst hadden, viel, door eene aerdbeving, welke de heer wonderdadig verwekte , op feven en twintigh duyfent mannen die overgebleven waren : oock vloodt Benhadad , ende quam in de ftadt [van] kamer in kamer, terwijl hy zelvs, van angst, niet wist wat hy deed. Deze nedtrlaeg der Syriers was buiten allen twijffel wonderdadig. Natuurlyker wijs waren de Israëliten , tegen het talrijk, leger der Syriers, niet beftand geweest. — Er heeft zekerlyk eene onmiddelyke en buitengewoone tusfchenkomst van het Godlyk Alvermogen plaets gehad; en niemand, die erkent dat Gods macht oneindig zy, zal beweeren, dat deze gebeurtenis, in eenig opzicht, ongeloovbaer zy. Ook was zoodanig een wonderwerk, in dit geval, Gode alleszins betamelyk. — Daerdoor moesten de Syriers overtuigd worden, dat jehovah, de God van Israël, welken zy in eenen rang ftelden, met de afgoden der Heidenen, een onbepaeld bewind voere over al het gefchapene; dat Hy, zoo wel een God der laegte, als der bergen ware; dat hy het vermogen bezat, om hen, niet alleen in het open veld VII. DEEL.  256 I. KONINGEN. XX. te verdelgen, maer hen zelvs, door het inftorten der muuren , op en onder welke zy hunne veiligheid zochten, op de allererbarmelykfte wijs, kon doen omkomen. 31. Doe Benhadad wanhopig omzworv, van het eene vertrek in het ander, feyden fijne knechten, zijne Hovelingen en de eerste Bevelhebbers van zijne Krijgsmacht, die de algemeene flagting ontkomen waren, tot hem; Siet doch, wy hebben gehoort, dat de Koningen van het huys Ifraëls , goedertierene Koningen zijn : laet ons doch facken om onfe lendenen leggen, tot een teeken, dat wy berouw hebben over dezen onrechtvaerdigen oorlog, ende koorden om onfe hoofden, om daerdoor te erkennen, dat wy het leven verbeurd hebben, ende in die houding, welke recht gefchikt is, om eenen grootmoedigen overwinnaer tot medelijden te bewegen, uytgaen tot den Koningh Ifraëls; mogelick fal hy uwe ziele in 't leven behouden. 32. Doe Benhadad dit voorftel hoorde, keurde hy het goed. Aenftonds gordden fy facken om hare lendenen , ende deden koorden om hare hoofden, ende quamen tot den Koningh Ifraëls, ende feyden; Uwe knecht Benhadad feyt, Laet doch mijne ziele leven : ende hy feyde; Leeft hy dan nogh ? daer ben ik blijde over. Ik dacht dat hy ook gefneuveld ware. Ik fchenk hem het leven; hem zal geen kwaed wedervaren: want hy is mijn broeder dien ik liev heb. Deze goedaertigheid van Achab floeg tot dwaesheid over : want wat was 'er onbedachtzamer, dan zulk eenen Vorst, als eenen vriend te behandelen, en tot zijnen broeder te verklaren, die hem zoo fmadelyk behandeld, en het op den ondergang van zijn ganfche Koningrijk had toegelegd? 33. De mannen nu, die door den Koning van Syrien gezonden waren, om zijn leven te begeeren, namen neerftelick waer, ende vatteden 't haeftelick of 't van hem ware. Zy konden byna niet geloven, dat Achab het meende; Zy namen 'er daerom aenftonds de proev van, of het hem waerlyk ernst ware, ende feyden met dat oogmerk : Uwe broeder Benhadad, gelijk gy onzen Koning hebt  I. KONINGEN. XX. j£? hebt gelieven te noemen, [leeft] wel degelyk; ende hy feyde, zonder zich te bedenken, of den raed der Legerhoofden in te nemen, aenftonds: Komet, brenget hetn tot my , ik zal hem als eenen broeder behandelen : doe quam Benhadad tot hêm uyt, ende hy dede hem by zich op den Koninglyken wagen klimmen. 34. Endehy, te weten Benhadad, de overwonnen Koning der Syriers, feyde tot hem Achab ; De fteden , 1 die mijn vader van uwen vader of Voorzaet B.^zs genomen heeft Kap'. 15: 20. fal ick wedergeven, ende maeckt u ftrateü in Damafeus,de hoofdftad van mijn Koningrijk, om, door uwe onderdanen, ter uitbreiding van hunnen Koophandel , bewoond te worden , gelijeic mijn vader in Samaria, de hoofdftad van uw Koningrijk, we' eer, by verdrag mét uwen Vader Omri, gemaeckt heeft; Ende ick [antwoordde Achab] fal ü met dit Verbont, en onder die voorgeftelde voorwaerden, in welke ik genoegen neem, dan laten gaen: fo maeckte hy een verbont met hem, ende liet hem gaen naer zijn land. Achab had Benhadad, om zijne lastering tegen den heeh , behooren te dooden, en zijn land onder fchatting te ftellen. Maer Achab was een man van eenen zwakken geest, en die zich, aen de eer van ïsraëls God, in het geheel niet liet 1 gelegen leggen. — Dit verbond, het welk zoo ligtvaerdi^; 1 gefloten was, werd ook al rasch verbroken, gelijk ons, in het vervolg, nader blijken zal, Kap. XXII. 35. De heer vertoonde ook al haest zijn ongenoegen ; over deze onbedachtzame handelwijs van Koning Achab. ' Doe Benhadad, op de gemelde voorwaerden, naer zijn land vertrokken was, feyde één man uyt de fonen der Propheten tot fijnen naeften, door het woort en op bevel des HEEREN; Slaet my doch: Ende de andere man, die ook een zoon der Propheten was, weygerde hem te flaen. 36. Ende hy feyde tot hem; Daerom dat gy de ftemme des HEEiiEN niet gehoorfaem en zijt geweeft, en my, op Gods bevel, niet hebt willen flaeii, lier, als gy van rny weehgegaen zijt, fo fal u een Vil. DEEL. R  a58 I. KONINGEN. XX. leeuw flaen en dooden: ende het gefchiedde ook zoo; als hy van by hem wechgegaen was, fo vondt hem een leeuw, die hem floegh. 37. Daer na vondt hy eenen anderen man , ende feyde ; Slaet my doch. Ik beveel het u , uit Gods naem : ende die man floegh hem , flaende, ende wondende. 38. Doe gingh de geflagen en gewonde Propheet henen, ende ftont voor Achab, den Koningh van Israël, op den wegh: ende hy verftelde fich met aflcnen boven fijne oogen, om onkenbaerte zijn, of hy bedekte zijne wonden , die boven zijne oogen waren, met eenen fluier. 39. Ende het gefchiedde, als de Koningh voorbygingh , dat hy tot den Koningh riep , ende feyde ; Uwe knecht was uytgegaen in 't midden des ftrijts, ende fiet een hopman was afgeweken, ende bracht tot my eenen man van aenzien, welken hy gevangen had, ende gelastte my, om den gevangenen wel te bewaren: want hy feyde, Bewaert defen man, indien hy eenigfins gemift wort, fo fal uwe ziele in de plaetfe fijner ziele zijn, ofte gy fult een talent filvers opwegen. 40. Het gefchiedde nu, als uwe knecht hier ende daer doende was , dat de gevangene ontfnapte; zoodat hy, by de wederkomst van den hopman, daer niet en was: doe feyde de Koningh Ifraëls tot hem; Soo is UW oordeel, en de ftraf, welke u van dien hopman , die u den gevangenen had toevertrouwd, opgelegd is, alleszins rechtmatig. Gy hebt u zeiven, met uwe eigen woorden , veroordeeld : uw vonnis is billyk ,• gy felve hebt het gevelt; dus kunt gy u by my niet beklagen, als die hopman hetzelve aen u uitvoert. 41. Doe haeftede hy fich , ende dede de affchen af van fijnen oogen, en den doek wech, met welken hy zich onkenbaer gemaekt had: ende de Koningh Ifraëls kende hem, dat hy een der Propheten was. 42. Ende  I. KONINGEN. XX. 259 '42. Ende de Propheet keerde het uitgefproken vonnis tot den Koning terug, hy feyde tot hem; Soo feyt de HEERE: Om dat gy den man, dien ick verbannen hebbe, Benhadad namelyk den Koning van Syrien , welken ik in uwe hand gegeven had , ftraffeloos uyt de hant hebt laten gaen; («) fo fal uwe ziele in de plaetfe fijner ziele zijn, ik zal u eenen geweldigen dooi doen fterven, ende uw volck in de plaetfe fijns volcks , ik zal Israël uit mijn land Canaan verbannen, omdat gy de Syriers niet, onder uwe heerfchappy, gebracht hebt. Gy hebt dit oordeel rechtmatig verdiend ; en , hoe zeer ik Israël, tot het volk van mijn byzonder eigendom, had aengenomen, hebben zy dit voorrecht, door hunnen fchandelyken afval, en door hunne grouwzame afgoderyen, voor altoos verbeurd. H het gedrag van dien Propheet, is zekerlyk iets, het welk ons zonderling moet voorkomen. &.. Hy wilde zich, van eenen zijner mede-Propheten, geflagen hebben , om zich aen den Koning te vertoonen , als een Krijgsknecht, die in den ftrijd met de Syriers gewond was. — Dit deed hy , om, langs dezen weg, den toegang tot den Koning te verkrijgen, het welk voor de Propheten des heeren, die aen het Hov algemeen gehaet waren, anderzins zeer moeilyk was. P,. De eerste, van welken de Propheet begeerde, dat hy hem flaen zoude, weigerde het volftrekt. — De weigering fchijnt ook allerbillykst; omdat het onmenfchelyk is, iemand, die ons niet beleedigd heeft, goeds moeds te flaen en te wonden: en evenwel de weigeraer werd zwaer geftraft, en door eenen leeuw verfcheurd. — Maer men moet hier wel in het oog houden, dat de Propheet, in 's heeren naem, van den anderen vorderde, dat hy hem flaen zoude, en 'er uitdrukkelyk byvoegde, dat de h e e r het bevolen had. Zijne weigering was derhalven een 00 1 Kon. aai 37, 38. VII. DEEL, R 2  stfo I. K O N I N G E N. XX. verfmadén van Gods bevel; hy was des heeren ftem niet gehoorzaem geweest vs. 36. Deze ongehoorzaemheid was, in eenen zoon der Propheten , des te onverfchoonbaer. Misfchien ftond de weigeraer ook aen andere misdaden fchuldig, welke, by deze gelegenheid, rechtvaerdig vergolden werden. Althans deze geftrengheid, welke niet kon nalaten tot Achabs ooren te komen, was recht ge. fchikt, cm dien godlozen Koning te doen opmerken, dat zijne ongehoorzaemheid aen den heer geenzins zou ongewroken blijven. C. De Propheet ftelde de Koning eene verdichte gebeurtenis voor. — Maer dit was, in dien tijd, onder de oosterlingen zeer gewoon. — Men moet zijn voorflel befchouwen , niet als een leugenachtig verhael, maer als eene leerzame gelijkenis. Van zulke gelijkenisfen bedienden zich de Propheten zeer gemeenzaem. In ons geval, was die gelijkenis ongemeen gefchikt, om den Koning , in zijne eigene woorden, te vangen, en hem in de noodzakelykheid te ftellen, om zijn eigen doen te veroordeelen, eer hy eens dacht dat 'er, by gelijkenis, over zijn gedrag, gefproken werd. D. Het vonnis was zeer billyk. Achab zou eenen geweldigen dood fterven, omdat hy Benhadad, dien de heer in zijne hand gegeven had, niet gedood had, maer hem ongeftraft laten gaen. — Daerdoor had hy betoond, gelijk wy reeds hebben aengemerkt, dat hy geen het minste belang ftelde, in de eer van ïsraëls God, welke, door Eenhadad , blijkbaer gefchonden was. Het is waer, de Syriers behoorden niet onder die volken, welke volgens Gods bevel moesten verbannen worden; maer evenwel, Koning Achab had, uit de wonderdadige overwinning, welke de heer hem verleend had, en vooral uit de inftorting van den muur te Aphek, moeten befluiten , dat de h e e r hen niet wilde gefpaerd hebben. Daerenboven moest Benhadad, als een Godslasteraer befchouwd, en als zoodanig gedood worden. 43. Ende de Koningh Ifraëls hoorde dit geduchte vonnis., .met ontroering en weerzin. Hy toogh henen ge-  L KONINGEN. XX. .26*1 gemelick, ende toornigh , nae fijn huys, zord^ zich voor God te verootmoedigen : ende quam te Samaria. HET XXI. KAPITTEL. De Koningin Jfabel liet Naboth, onder fchijn van recht, vermoorden , en zijne goederen verbeurd verklaren, op dat Achab, haer Gemael, zijnen wijngaerd zoude machtig worden vs. i- 16. ö« heer laet den Koning , door den Propheet Elia, een zeer zwaer oordeel aenkondigen vs 17-26, maer , omdat Achab zich verootmoedigde, werd de uitvoering van dat oordeel , tot na zijnen dood, gunstig uitgefteld vs. 27-29. 1. pjEt gefchiedde nu na eenigen tijd, kort na het overwinnen der Syriers , en defe dingen , welke, in het vóorige Kapittel, verhaeld zijn, \_alfo] een zeker vermogend man, met name Naboth een Jizreëliter, een burger van de Stad Jizreël, eenen wijngaert hadde, die te Jizreël gelegen was digt by het paleys Achabs , des Konings van Samaria : want Samaria was wel de hoofd en Hovftad van bet Koningrijk der tien ftammen , maer Achab had ook een Paleis en hovhouding te Jizreël. Misfchien hield hy daer zijn zomer - verblijv. 2. Althans het gefchiedde , Dat Achab zin kreeg in den wijngaerd van Naboth , die onmiddelyk grensde aen zijne Koninglyke tuinen. Hy befloot daerom van zijne oppermacht misbruik te maken, en Naboth, tegen alle recht en reden, te dwingen , on hem dien wijngaerd afteftaen. Hy fprack daerom , op den toon van gebiedend gezach, tot Naboth , feggende; Geeft my uwen wijnfaert, op dat hy my zy tot een kruythof ,"en Vii. deel. R 3  2Ö2 I. KONINGEN. XXI. diens , om mijne moestuinen te vergrooten; dewijle hy naeby mijn huys is, ende ick fal u daer voor geven eenen wijngaert die beter is, dan die, [ofte] fo *t goet in uwen oogen is, ick fal u in gek des felven weerde geven, indien gy dit liever verkiest. 3. Maer Naboth feyde tot Achab, Dat late de HEERE verre van my zijn , dat ick u de erve mijner vaderen geven foude. Naboth weigerde den voorflag van den Koning, vermids hy zeer veel zucht had , voor dezen voorouderlyken wijngaerd. Trouwens over het algemeen heeft men veel op, met zulke bezittingen , welke lang in het geflacht geweest zijn. — Hier kwam nog by, dat de Godlyke wet uitdrukkelyk verboden had, om landgoederen, uit de ftammen en geflachten , tot andere ftammen en geflachten te verminderen Lev. 25: 15 > 23: 24- — Het is waer, Naboth had den wijngaerd, indien hy wilde, tot het Jubeljaer, kunnen verkopen; maer de man kon ligtelyk voorzien, dathy, wanneer dit goed eenmael aen den Koning verkocht, en in eenen moestuin veranderd was, nooit in ftaet zou zijn, om het zelve weder in zijn bezit te krijgen. De eisch van den Koning was derhalven alleronbillykst, en Naboth had alle redenen, om denzelven, met befcheidenheid, afteflaen. 4. Doe Naboth dit weigerend antwoord gegeven had, quam Achab in fijn huys gemelick, ende toornigh, over het woort, dat Naboth de Jizreëliter tot hem gefproken hadde, ende gefeyt, Ick en fal u de erve mijner vaderen niet geven: ende hy leyde fich van gramfchap en fpijt neder op fijn bedde, ende keerde fijn aengeficht om van het licht naer den muur, ende en at zelvs geen broot; hy was ziek van fpijt en kwaedaertigheid. 5. Maer Izebel fijn grouwzame huyfvrouwe, die nergens voor ftond, quam tot hem: ende fprack tot hem; Wat is dit, dat uw geeft dus gemelick is, ende dat gy u van fpijt verteert, in zoo ver zelvs, dat gy geen broot en eet? 6. Ende  I. KONINGEN. XXI. 26*3 6. Ende hy fprack tot haer; zoo verdrietig ben ik, Om dat ick tot Naboth den Jizreëliter gefproken , ende hem gefeyt hebbe, Geeft my uwen wijngaert om geit,ofte fo het u behaegt,ick fal u eenen wijngaert in fijne plaetfe geven: maer hy heeft gefeyt, Ick en fal u mijnen wijngaert niet geven. 7. Doe feyde Izebel fijne huyfvrouwe tot hem; Soudt gy nu het Koninckrijcke over Ifraël regeeren? is dit een gedrag, dateenen Koning past? zoudt gy u, door eenen van uwe onderdanen, laten dwarsbomen? waerom maekt gy geen gebruik van uwe Koninglyke oppermacht? Is het anders niet? kom, zijt wel gemoed,- ik zal wel maken, dat gy uwen zin krijgt, flaet op, eet broot, ende uw herte zy vrolick; ick fal u den wijngaert Naboths des Jizreëliters geven. 8. Sy dan fchreef brieven in den name Achabs, zonder dat hy 'er iets van wist; ende verfegeldefe met fijn Koninglyk fignet: ende fondt de gemelde brieven tot de Oudtfte, ende tot de Edele, die in fijne ftadt waren, woonende met Naboth, ende deze onderregenten van Jisreël konden niet anders denken, dan dat deze brieven, op 's Konings bevel gefchreven, en door hem zei ven verzegeld waren. 9. Ende fy fchreef in die brieven, feggende: Roepet een vaften uyt, ende fettet Naboth in de hoogfte plaetfe des volcks, in de Godsdienstige vergadering : 10. Ende fettet tegen over hem twee mannen, die geen geweten hebben, en zich, voor geld, tot alles gebruiken laten, fonen Belials, die tegen hem getuygen , feggende ; Gy hebt Godt, ende den Koningh gefegent, dat is gevloekt en gelasterd, volgens eene wijze van fpreken, door welke de misdaed te affchuwelyk werd gekeurd, om by haren eigen naem te noemen; of men zou het ook kunnen nemen voor, vaerwel gezegd, afgezworen. —• Dus, fchreev ze verder, veroordeelt hem daerop, als een Godslasteraer , tot de ftraf der fteeniging : ende voert hem uyt de Stad, ende fteenigt hem, dat hy fterve, VIL DEEL. R 4  .ö'4 L KONINGEN. XXf. Deze Ijlbel vertoond zich, in dit geval, als eene zeer ver* metcle en gewetenloze vrouw. Het was-eene zeer verregaende vermetelheid, dat zy het o-denietnen durvde, brieven tc fchrijven op den naem van dofi Koning , geheel buiten zijn weten , en dezelve, met njn Koninglyk zegel, te bekrachtigen. Eene Vorftin, die tijt ondernemen durvde, was tot alles in ftaet. Zy'betoonde, dat zy in het geheel geen geweten, en alle beginfelen van deugd verbannen bad. — Zy had haren Gemaal behooren neder te zetten , en hem onder het oog te brengen, dat hy, van Naboth , onbillyke zaken- gevorderd had. Maer in plaets van dat, neemt zy haren toevlucht tot geweld, en hare boosaertige list gav haer middelen aen de hand, om het geweld, onder den fchijn van recht, te bedekken. — Zy riep een vasten uit, eenen plechtigen verbodsdag , om de Natie in den waen te brengen, dat 'er een gruwelftuk bedreven ware , waerover het ganfche volk vergeving fmeeken moest. — De zaek werd zoo beftoken, dat de onfchuldige Naboth , die niets kwaeds vermoedde , en zich verbeeldde, dat hy, door zijne medeburgers, grootelyks vereerd werd, als de fchuldige werd ten toon gefteld, die eenen ban gebracht had, over het ganfche volk. De Oudften en Edelen van Jizreël, zal men denken, hadden zich, tot zulk een gruwelftuk , niet moeten laten gebruiken. — Het is zoo. Maer zy wisten, van welke nadeelige gevolgen de ongunst van den Koning wezen zoude. Niemand durvde het ondernemen, om zich, tegen het bevel van Ifabel, het welk zy niet anders wisten of het was het bevel van den Koning zeiven, eenigermate te verzetten. Daerenboven herinnere men zich, dat het bederv der zeden, in dezen tijd, ten hoogften toppunte geklommen, en algemeen geworden was, onder allerlei ftanden van menfchen. Wy mogen 'er uit betluiten , dat deze Ifabel den Koning, die een Vorst fchijnt geweest te zijn van een gering verftand, :ot de afgodery en alle die boosheden, aen welke hy zich fchuldig «nae» te, .verlek Lebbe.' ft. Het  L KONINGEN. XXL 26*5 11. Het onmenfchelyk bevel van Ifabel werd werkelyk ter uitvoer gebracht; Ende de mannen fijner ftadt Jizreël, daer Naboth woonachtig was , die Oudtfte , ende die Edele, die in fijne ftadt woonden, deden gelijck als Izebel tot hen gefonden hadde : gelijck als gefchreven was in de brieven, die fy, op 's Konings naem, tot hen gefonden hadde. 12. Sy riepen een vaften uyt: ende fy fetteden ( Naboth in de hoogfte plaetfe des volcks. 13. Doe quamen de twee mannen, fonen Belials , welke men daertoe onder de hand had omgekogt; ende fetteden fich tegen over hem, ende de mannen Belials getuygden tegens hem, tegens den onfchuldigen Naboth , die niets van dezen aert verwachten konde, voor al het volck, het welk, ter gelegenheid van den uitgefchreven verbodsdag, was byeen gekomen, feggende; Naboth heeft Godt, ende den Koningh gefegent , hy heeft de verfoeilykfte lasteringen , beides tegen God en onzen Koning Achab, uitgebraekt: ende fy voerden hem, zoo zeer hy op het plechtigst betuigde, dat de befchuldiging ten eenemael ongegrond ware, buyten de ftadt, ende fteenigden hem met fteenen, dat hy fterf. 14. Daer na fonden fy tot Izebel, terwijl zy van ter zijde vernomen hadden, dat de ganfche zaek door haer belegd ware, feggende; Naboth is gefteenigt, ende is doot. 15. Het gefchiedde nu doe Izebel hoorde, dat Naboth gefteenigt, ende doot was ; dat Izebel tot Achab feyde, Staet op, befit den wijngaert Naboths des Jizreè'liten erflick, dien hy u wey- ' gerde om geit te geven , want Naboth en leeft niet, maer is doot. Hy was een Godslasteraer : de Overheid van Jizreël heeft hem daerom gefteenigd; derhalven zijn zijne goederen verbeurd , en aen de Koninglyke fchatkist vervallen. 16. Ende het gefchiedde als Achab hoorde dat Naboth doot was; dat Achab opftont, om nae Viï. deel. R 5  266 I. KONINGEN. XXI, den wijngaert Naboths des Jizreè'liten af te gaen, om dien, als een landgoed, het welk verbeurd verklaerd was, erflick te befitten. 17. Doch het woort des HEEREN gefchiedde tot Elia den Tifbiter, feggende: 18. Maeckt u op, gaet henen af, Achab den Koningh Ifraëls te gemoete, die in Samaria is, voor zoo ver Samaria de hoofdftad is van zijn Koningrijk. Thans onthoudt hy zich, op zijn buiten verblijv, te Jizreël; Siet hy is in den wijngaert Naboths, daer henen hy afgegaen is, om dien erflick te befitten. 19. Ende gy fult tot hem fpreken in mijnen naem, met alle vrymoedigheid, feggende; Alfoo feyt de HEERE , Hebt gy eenen onfchuldigen dootgeflagen , ende oock eene eriiicke befittinge, tegen alle recht en reden ingenomen? welk eene grouwzame fchendaed! Hoewel zy eigenlyk , door uwe godloze Gemalin , is uitgevoerd, moet gy evenwel gerekend worden, dit gruwelftuk zelvs bedreven te hebben, omdat gy het nu, door het aenvaerden van Naboths wijngaerd, goedgekeurd en bekrachtigd hebt. Maer by dit verwijt, zoo vervolgde de heer tot Elia te fpreken, zult gy het niet laten, Daer toe fult gy een ontzachlyk vonnis tot hem uit-fpreken, feggende; Alfoo feyt de HEERE, In plaetfe dat of op dezelvde wijs als de honden het bloet Naboths geleekt hebben, fullen de honden uw bloet lecken, ja het uwe. 20. Ende Achab, deze ontroerende boodfchap gehoord hebbende, feyde tot Elia; Hebt gy my gevonden, O mijn vyant? kunt gy my nergens met rust laten? zijt gy ftout genoeg, om al weder in mijne tegenwoordigheid te komen, en dat met zulk eene verfchrikkelyke boodfchap ? ende hy feyde; lek hebbe [a] gevonden: overmits gy ufelven, tot eenen flaev der boosheid, als onder de macht der zonde verkocht hebt, om te doen dat quaet is in de oogen des HEEREN; en daerom zullen u ook zeker Gods oordeelen vinden. 21. («) Siet, zoo zegt de heer, ick fal quaet over («) 2 Kon. 9: 7, 8, 9.  I. KONINGEN. XXI. 267 over u brengen, ende uwe nakomelingen wechdoen van den aerdbodem, ende ick fal van Achab uytroeyen die aen de wandt pift, mitfgaders den beflotenen, ende veriatenen in Ifraël, zoodat 'er niemand van uw nageflacht zal overblijven. Over die laetfte uitdrukkingen den bejlotenen en veriatenen, vergelijke men het aengeteekende by Kap. 14: 10. 22. Ende ick fal uw huys maken (b) gelijck het huys Jerobeams des foons Nebats, ende (f) gelijck het huys van Baëfa, den foon van Ahia, welke ik geheel heb uitgeroeid: om de terginge, daer mede gy [my'] getergt hebt, ende dat gy Ifraël hebt doen fondigen, en, door uw voorbeeld, tot allerlei boosheid verleid. 23. Voorder oock over Izebel fprack de HEERE, door den mond van Elia, voor den Koning, dit vonnis uit, feggende: De honden fullen Izebel eten, aen den voorwal Jizreëls. 24. Die van Achab fterft in de ftadt, zal niet begraven worden , zijn lijk (d) fullen de honden eten: ende die in den velde fterft, zal ook onbegraven blijven, zijn lijk fullen de vogelen des hemels eten. 25. Doch hoe ftreng dit vonnis ware, het was rechtvaerdig. Tot nog toe (e) en was 'er niemant geweeft, onder de Koningen van Israël, zoo flecht gelijck Achab, die hemfelven als geheel aen de zonden verflaevd en verkocht hadde, om te doen dat quaet is in de oogen des HEEREN; dewijle Izebel fijne huyfvrouwe hem ophitfede, die ondeugende vrouw verleidde en fpoorde hem geduurig aen, tot allerlei gruwelftukken. 26. Ende hy dede feer grouwelick, wandelende achter de dreckgoden: nae alles dat de Amoriten gedaen hadden , die Godt voor het aengefichte der kinderen Ifraëls uyt de befittinge verdreven hadde. Er was, door de voorige bewooners van Canaan, (4) 1 Kon. 15: 29. CO 1 Kon. 16: 3, 11. (d) 2Kon. 9: 35, 3<5, 37- CO 1 Kon. 16: 33. VII. DEEL.  268 l KONINGEN. XXL Biets zoo gruwelyk bedreven ; het welk Achab, op aenhitfing van Ifabel , niet naevolgde , en het volk deed navolgen. Zijn ganfche leven was eene aeneenfchakeling van boosheden. 27. Het gefchiedde nu evenwel, als Achab defe woorden hoorde,dat hy fijne kleederen fcheurde, ende eenen fack om fijn vleefch leyde, ende vallede: hy lagh oock neder in den fack, ende gingh langfaem. Op deze bedreiging gav Achab uiterlyke teekenen van verootmoediging. Maer dit alles kwam alleen uit vrees voort voor de bedreigde geduchte ftraffen, welke hy meende dus door eenige uiterlyke ftrengheden te zullen afwenden , zijn hart had 'er geen deel in. — Zelvs vinden wy niet, dat hy den wijngaerd van Naboth, aen zijnen wettigen ervgenamen, hebbe terug gegeven; veel min, dat hy den afgodsdienst verlaten, en zich tot den heer bekeerd hebbe. Zelvs lezen wy Kap. 22. dat hy, in het vervolg, de Propheten des heeren van nieuws vervolgd hebbe. 28. Evenwel wilde de heer, zelvs in dezen fnooden Achab, een bewijs geven, dat blijken van vernedering, al zijn ze enkel uitwendig, Hem aengenamer zijn, dan zich openbaer te blijven verharden. Ende het woort des HEEREN gefchiedde een weinig daerna weder tot Elia den Tifbiter, feggende: doch niet met last om zulks Achab aentekondigen. 29. Hebt gy gefien, dat Achab fich vernedert, voor mijn aengefichte ? daerom dewijle hy fich vernedert voor mijn aengefichte, fo en fal ick dat quaet, en die oordeelen, welke gy hem, uit mijnen naem, bedreigd hebt, in fijne dagen niet brengen; in de dagen fijnes foons fal ick dat quaet over fijnen huyfe brengen. De vervulling van deze bedreiging zullen wy vinden, in Joram zijnen zoon en opvolger z Koe. 5: 25, s<*. EET  L KONINGEN. XXII, *6> HET XXII. KAPITTEL. Het einde der gefchiedenis van Achab. — Met behulp van Jofaphat, den Koning van Juda, votrt hy weder eenen oorlog tegen de Syriers. In eenen veldflag raekte Jofaphat in groot gevaer , en Achab zelvs werd gedood vs. 1-40. — Ahazia werd Koning van Israël, in de plaets van zijnen Vader Achab j hy was ook een godloos Vorst vs. 52-54' — Tusfehen beide wordt een zeer kort bericht gegeven der Regeering van Jofaphat, den Koning van Juda vs. 4W'. 1. JT/Nde de Israëliten leevden, na de laetstgemelde overwinning, met de Syriers, eenen tijd lang, in vrede. Sy faten omtrend drie jaren ftil, dat 'er geen krijgh en was tuflchen Syrien , ende tulfchen Ifraël. Trouwens, door den laetften oorlog, waren beide Achab en Benhadad dermate verzwakt, dat zy eenigen tijd van herftel noodig hadden. Dan vooral, moet men hier het bellier der Godlyke Voorzienigheid in acht nemen, waerdoor de zaken, op Achabs vernedering, zoodanig gefchikt werden, dat hy eenigen tijd van rust had, eer hy door de Syriers op nieuws gekweld wierd. 2. Maer het gefchiedde in het derde jaer, na de laetstgemelde overwinning Kap. 20, als (a) Jofaphat de toenmalige Koningh van Juda, tot Achab den Koningh Ifraè'ls afgekomen was , om hem een bezoek te geven: 3. Dat de Koningh Ifraëls tot fijne knechten en Hovelingen feyde; Weet gy dat de Stad Ramoth («) 2 Chron. 18: 1, s, &c. VIL DEEL.  270 I. KONINGEN. XXII. in Gilead onfe wettige bezitting is ? ende wy zijn ftille en werkeloos, fonder die te nemen uyt de hant des Konings van Syrien. Joram, de Zoon van Jofaphat den Koning van Juda, had zich, voor eenige jaren, in het Huwelyk begeven, met Athalia, de dochter van Achab, den Koning van Israël 2 Kron. 18: 1. Deze verzwagering gav aenleiding, dat Jofaphat nu een perfoneel bezoek gav aen Achab. De Godvruchtige Jofaphat had in deze verbindtenis bewilligd, denkelyk met een goed oogmerk, om de oorlogen, door welke de beide Rijken tot hier toe eikanderen verteerd hadden, geheel te doen ophouden; evenwel God gaf daerop geene goedkeuring, zie 2 Kron. 19: 2. De aenleiding tot den oorlog tusfehen Israël en de Syriers fchijnt deze geweest te zijn, dat Benhadad, aen het onderling beding , niet voldeed. Dit beding bracht mede , dat Benhadad alle de fteden moest wedergeven, welke de Syriers aen Israël ontnomen hadden Kap. 20: 24. Dit deed Benhadad niet; althans Ramoth in Gilead was nog in de handen der Syriers. 4. Achab befloot daerom den Syriers den oorlog aen te doen, en terwijl Jofaphat, de Koning van Juda, thans by hem zijn verblijv had, bediende hy zich van deze gunstige gelegenheid, om Jofaphat op zijne zijde te krijgen. Daer na feyde hy tot Jofaphat; Sult gy met my treeken in den ftrijt, nae Ramoth in Gilead, om deze Stad den Syriers te ontweldigen? Dit verwacht ik van u, uit hoofde der banden van verzwagering, welke tusfehen ons plaets hebben; ende Jofaphat de Koning van Juda verbond zich, om Achab, met alle zijne macht, te onderfteunen; want hy feyde tot den Koningh Ifraëls; ik zal my by u voegen , en mijne krijgsmacht met de uwe vereenigen, Soo fal ick zijn, gelijck gy zijt, foo mijn volck, als uw volck, foo mijne peerden, als uwe peerden , wy zullen, in dezen oorlog, als een volk uitmaken, en ik zal uwe belangen, als waren het mijne eigene, met al mijn vermogen, bevorderen. 5. Dan evenwel Jofaphat wilde niets ondernemen , zon der vooraf den heer raed te plegen. Voorder toch feyde Jofaphat tot den Koningh Ifraëls: Vraegt doch als  I. KONINGEN. XXII. 271 als heden nae het woort des HEEREN, laten wy by de Propheten des heeren vernemen, of de God onzer Vaderen deze onderneming goedkeurt en begunstigen zal. 6. Doe vergaderde de Koningh Ifraëls de Propheten van Baal, ontrent vier hondert man. Het waren die Propheten van het Bosch, welke Ifabel niet naer ■ Carmel had willen laten trekken , en die, langs dezen weg, van de algemeene flagting, welke Elia had aengericht, ver- 1 fchoond waren Kap. 18, ende Achab raedpleegde met deze afgodifche Propheten, die nu de vertooning maekten, als of zy ' Propheten van jehovah waren, in de tegenwoordigheid van Jofaphat; hy feyde tot hen; Sal ick tegen Ramoth in Gilead ten ftrijde trecken, of fal ick het nalaten? zal deze onderneming wel dan kwalyk uitvallen? ende fy feyden , met eene onvergelijklyke ftoutheid, als of j zy eene Openbaring, van den heer, ontvangen hadden; Treckt op, want de Heere falfe in de hant des Konings geven. 7. Maer Jofaphat feyde; Is hier niet, behalven 1 deze mannen, nogh een Propheet des HEEREN, dat wy 't van hem vragen mochten ? Er is geen twijffel aen , of alle de gemelde Propheten , waren Propheten van Baal. Zy werden daerom vs. 23 ge: naemd Propheten van Achab. — Inmiddels was Jofaphat geen 1 afgodendienaer, en derhalven kon hy geene de minste achting hebben, voor de Propheten van Baal vs. 43. — Zy : zullen daerom de vertooning gemaekt hebben , als of zy : Propheten waren van Jehovah. Dan met dit alles berustte ' Jofaphat niet in hunne verzekering. Misfchien kon hy de veinzery, uit hunne aengezichten , lezen. Misfchien bemerkte hy, dat zy, zonder waren eerbied voor dien God, van welken zy voorwendden gezonden te zijn, maer onbe' dachtzaem henen fpraken, het gene zy begrepen dat Achab aengenaem wezen zoude. —- Hoe het zy, Jofaphat liet zich, 1 met de verzekering van deze gewaende Propheten, niet vergenoegen; hy vernam of 'er niet nog een ander Propheet ware. Vermoedelyk had hy het oog op Elia, van welken hy, ook in zijn Rijk, ontwijfelbaer, veel gehoord had. VIL DEEL.  *7ü t KONINGEN. xxh. 8. Evenwel Achab fprak niet van Elia, dien hy al te ftefk haette; maer Doe feyde de Koningh Ifraè'ls tot Jofaphat , Daer is nogh één man, die eenen Prophetifchen geest heeft, en gefchikt is, om door hem den HEERE te vragen; maer ick hate hem, om dat hy over my niet goets en propheteert, maer'quaet, Micha de fone van Jimla. Dit antwoord behaegde Jofaphat in het geheel niet: ende Jofaphat feyde; De Koningh en fegge niet alfoo , dat wy alleen zulke Propheten moeten hooren, die ons dingen voorfpellen, welke ons aengenaem zijn. Wat hebben wy aen vleiende voorzeggingen , wanneer zy niet vervuld worden ? de Propheten moeten ons verkondigen het gene hun van God geopenbaerd is, en naer deze openbaringen moeten wy ons gedragen, hoe zeer zy tegen onzen zin zijn. Ik verzoek daerom, dat die Micha mag ontboden worden. 9. Doe riep de Koningh Ifraè'ls, vreezende, dat Jofaphat anders de aenbieding van zijnen byftand zoude intrekken , éénen Kamerlingh: ende hy feyde; Haelt haeftelick Micha den fone van Jimla. 10. (b) De Koningh Ifraè'ls nu, ende Jofaphat de Koningh van Juda faten elck op fijnen throon, bekleedt met [hare] kleederen , met hun koninglyk gewaed, en andere luisterrijke teekenen van Majefteit, op de pleyne, aen de deure der poorte van Samaria: ende alle de gemelde Propheten van Baal propheteerden in hare tegenwoordigheyt, en lieten niet af, de beide Koningen, door herhaelde verzekeringen van een goeden uitflag, tot den tocht op Ramoth aen te moedigen. 11. Ende een van deze Propheten Baals, met name Zedekia de fone van Cnaana hadde fich yfere hoornen gemaeckt: ende hy feyde; Soo feyt de HEERE, Met defe fult gy de Syriers ftooten, tot dat gyfe gantfch verdaen fult hebben. Men moet zich hier herinneren, dat de Propheten oudtijds meermalen de gewoonte hadden, om toekomftige zaken, niet alleen met woorden aen te kondigen , maer ook door zin- (i) 2 Chron. 18: 9.  I, KONINGEN. XXIL 273 2inbeeldige teekenen als aftefchilderen. Dit vindt men, in de Prophetifche fchrivten , zeer dikwijls. Deze gewoonte volgde de gemelde Zedekia na. Door het ftooten met de yzeren hoornen welke hy gemaekt had, wiide hy zinbeeldig vertoonen, hoe de verbondene Koningen de Syriers ftooten zouden, tot dat zy geheel verdelgd waren. Door deze zinbeeldige vertooning wilde hy nog meer kracht, aen zijne ftoute verzekering, byzetten; en, om Jofaphat, den Koning van Juda, alle twijffeling te ontnemen, ontzag hy zich niet, om 'er by te voegen, zoo zegt de heer. 12. Ende aile de overige Propheten propheteerden alfoo als Zedekia gepropheteerd had. Zy verzekerden eenparig uit eenen mond, dat j e h o va h , wiens geduchten naem zy, in dit geval, fchandelyk misbruikten, de onderneming op Ramoth, met zijnen alles vermogenden zegen, zoude begunstigen, feggende onbefchaemd : Treckt op nae Ramoth in Gilead , ende gy fult voorfpoedigh zijn; want de HEERE falie in de hant des Konings geven. 13. De bode nu die henen gegaen Was, cm Micha te roepen, fprack tot hem onder den weg, feggende ; Siet doch, gy zijt ontboden, om voor de beide Koningen van Israël en Juda te verfchijnen; opdat zy met u, als eenen dienaer des heeren, die met Openbaringen verwaerdigd wordt, raedplegen over het al of niet op*trekken tegen Ramoth in Gilead. De Vorsten hebben reeds, met een groot aental van Propheten, geraedpleegd. Deze raden alle de onderneming even fterk aen, met verzekering van eenen goeden uitflag; de woorden der Propheten zijn uyt éénen monde goet tot den Koningh: dat doch uw woort zy, gelijck als het woort van éénen uyt hen, ende fpreeckt het goede. Wat ik u bidden mag, fpreek toch even eens, als alle de Propheten gefpronen hebben. Langs dezen weg zult gy u, by onzen Koning, veraengenamen, die, door alle de ongunstige gebeurtenisfen, welke gy hem van tijd tot tijd voorfpeld hebt, leeds maer al te zeer tegen u verbitterd is. Men merke in deze woorden van den Kamerling 0», tot VII. DEEL. S  274 L KONINGEN. XXIL welke vreemde denkbeelden het ongeloov eenen mensch vervoeren kunne. Hy verbeeldde zich, dat het van eenen Propheet afhing, om gunstige of ongunstige zaken te voorzeggen. 14. Doch Micha feyde; wat verbeeldt gy u, dat de uitkomst der zaken van my af hange, of dat ik voorzeggingen, nae mijn eigen welgevallen, doen kan ? \Soo •waerachtigh als] de HEERE leeft, 't gene dat de HEERE tot my, door Godlyke ingevingen, feggen fal, dat fal ick fpreken , al was het voor de verbondene Vorsten nog zoo onaengenaem. 15. Als hy tot den Koningh gekomen was, fo feyde de Koningh Achab tot hem ; Michawat dunkt 'er u van ? fullen wy nae Ramoth in Gilead ten ilrijde trecken , of fullen wy [het] nalaten? alle deze Propheten, welke gy hier voor ons ziet ftaen, verzekeren ons eenparig van eenen allergunstigften uitflag; wat zegt gy nu? Ende hy feyde, fpotsgewijs, tot hem, terwijl zijne houding duidelyk genoeg openbaer maekte dat het hem geen ernst ware; Treckt op, ende gy fult voorfpoedigh zijn; want de HEERE falfe in de hant des Konings geven. Het is, uit het ganfche beloop van zaken, allerblijkbaerst, dat JVlicha deze woorden fpotsgewijze gefproken hebbe, om de voorzegging der Propheten van Baal te befchimpen. — De Propheet fprak deze woorden van zich zeiven, en niet in den naem des heeren, hy zeide niet? zoo/preekt de heer, of dit is het woord des heeren, gelijk hy naderhand gedaen heeft vs. 19. — Koning Achab bemerkte ook aenftonds, uit de houding van Micha , en den toon, op welken hy fprak, dat hy, met de voorzegging der Propheten van Baal, den fpot dreev vs. 16. — Maer waertoe zodanig eene fpotterny? Om Achab het dwaze van zijne afgodifche begrippen onder het oog te brengen, het is als of hy zeggen wilde : „ Vermids gy niet begeerig zijt, om de verklaringen van God „ zeiven, maer alleen om voorzeggingen te hooren, welke „ u aengenaera zijn; dan is 't my even gemakkelyk als aen ., een van hun, u te voorzeggen' dat uw wensch gefchie- „ ders  KONINGEN. XXII. 275 „ den zal: Gy hebt toch meer voor bedriegers over dar. „ voor Propheten , die u , uit Gods naem , de waei „ heid zeggen ; doet dan maer zoo , als de Propheter. „ van Baal gezegd hebben; neem 'er maer de proev van , t) of deze hunne woorden zullen bevestigd worden ; trek: „ op enz." 16. Ende de Koningh Achab, bemerkende, dat Micha niet in goeden ernst gefproken hadde, feyde tot hem; ik beveel u, dat gy my de waerheid zegt, zoo als het u, door den heer, geopenbaerd is; ik bezweer 'er u toe, en Tot hoe vele reyfen fal ick u befweeren, op dat gy tot my niet en fpreeckt, dan alleen de waerheyt, in den naem des HEEREN? 17. Ende toen fprak Micha het gene hem van God geopenbaerd was; hy feyde; Ick fagh, in een gezicht, het gantfche Ifraël verftroyt op de bergen, gelijck fchapen die geenen herderen hebben: ende de HEERE feyde, Defe en hebben geenen heere ; een yegelick keere weder nae fijn huys in vrede. In dit zinbeeldig gezicht had dé h e e r aen den Propheet Micha vertoond, hoe de Israëliten , door de Syriers , zouden op de vlucht geflagen worden , en hoe Koning Achab in den ftrijd zoude omkomen. — Wanneer Micha dit gezicht gehad hebbe , kunnen wy niet bepalen ; denkelyk onder den weg, toen hy, met den Kamerling, naer den Koning reisde. 18. Doe Micha deze woorden gefproken had, feyde de Koningh Ifraè'ls tot Jofaphat den Koning van Juda: Ik wist het immers wel; Hebbe ick tot u niet reeds te vooren gefeyt, Hy en fal over my niet goets, maer quaet propheteeren? Ik ken hem van voorlang, en weet zeer wel, dat hy nijdig is. Men merke hier op, dat Koning Achab, in dezelvde bygeloovige begrippen ftond, als zijn Kamerling vs. 13, zich verbeeldende , dat gunstige of nadeelige voorzeggingen afhingen , van de goede of kwade meening der Propheten. 19. Maer dit fchrikte Micha geenszins af, om vrymoedig VII. BOEL. S 2  a76 L KONINGEN. XXII. te verklaren wat hem, door den heer, geopenbaerd was. Voorder feyde hy , tot den Koning Achab; Daerom, omdat gy naer de waerheid vraegt, en begeerig zijt om den uitüag uwer onderneming te weten; zoo hoort het woort des HEEREN : (c) Ick fagh , in eene verrukking van zinnen, den HEERE, het zichtbaer teeken der Godlyke Majefteit, fittende op fijnen throon , ende al het hemelfche heyr ftaende neffens hem tot fijne rechter, ende tot fijne flinckerhant. 20. Ende de HEERE feyde; Wie fal Achab overreden, dat hy optrecke, ende valle te Ramoth in Gilead ? De eene nu feyde, Aldus; ende de andere feyde, Alfoo. 21. Doe gingh een geeft uyt, ende ftont voor het aengefichte des HEEREN, ende feyde, Ick fal hem overreden: ende de HEERE feyde tot hem; Waer mede ? 22. Ende hy feyde, Ick fal uytgaen, ende een leugengeeft zijn in den mont aller fijner Propheten : Ende hy feyde, Gy fult overreden, ende fult 'et oock vermogen; gaet uyt, ende doet alfoo. 23. Nu dan, fiet, de HEERE heeft eenen leugengeeft in den mont aller defer uwer Propheten gegeven : ende de HEERE heeft quaet over u gefproken. By dit zonderling gezicht, moeten wy een weinig ftüjlacn. Het behelst eene zinbeeldige befchrijving van eene Hemelfche Raedsvergadering, door welke verklaerd werd, hoedanig een lot 'er over Achab, met betrekking tot den voorgenomen tocht tegen de Syriers, was vastgefteld, en verzegeld in de Godlyke fchatten. — Aen Micha was eene hoogstaenzienlyke Raedsvergadering vertoond. In het midden had hy den Throon van God gezien, met f0 2 Chron- 18: 18. Job i: 6, &c. ende a: 1.  L KONINGEN. XXII. 277 met het luisterrijk teeken der oneindige Majefteit. Rondom den Godlyken Throon had hy een hemelsch heirleger van Engelen gezien, ftaende ter wederzijde. Wy hebben hier zekerlyk aen goede Engelen te denken: want op deze past alleen de benaming van een hemelsch heirleger. Deze Engelen moeten hier befchouwd worden, niet alleen als Gods dienaers, maer nu tevens als zijne Raedslieden. —- De zaek, welke aen deze hoogstaenzienlyke Raedsvergadering, ter nadere overweging , werd voorgefteld, was deze: hoe Achab zou overreed worden , dat hy op mogt trekken en dan vallen te Ramoth in Gilead. De maet van Achabs ongerechtigheid was nu vervuld geworden. Nu was de tijd gekomen, dat hy, over alle zijne hoosheden, zoude geftraft worden. Het Godlyk vonnis was geveld; en dit ftond vast, dat Achab te Ramoth in Gilead, in den ftrijd tegen de Syriers, vallen zoude. — Het kwam 'er nu maer op aen, hoe Achab zoude overreed, en, door welk middel hy zou bewogen worden, om derwaerds op te trekken. God had den Koning onmiddelyk, door den invloed, welken hy heeft op alle harten der menfchen, tot deze rukelooze onderneming kunnen neigen, Maer de heer wilde hier door middelen werken, en Achab zoodanige omftandigheden doen voorkomen, door welke hy werd overgebogen, om dat gene te doen, het welk den weg zou banen, tot het uitvoeren van het Godlyk vonnis. Het kwam 'er nu dan op aen, door welke omftandigheden en beweegt redenen Achab zoude aengefpoord worden, om tot dien ftrijd op te trekken, in welken hy vallen moest. — Micha zag en hoorde, dat de heer deze zaek aen de Engelen, ter overweging, voorfloeg en overgav. De eene Engel floeg dit, een ander dat middel voor, om Achab, tot de onderneming tegen de Syriers, te bewegen. Maer geen van deze vaorflagen werd goedgekeurd; tot dat 'er ten laetften een geest van elders uitging, voor deze Raedsvergadering verfcheen, en zich aenbood om Achab te overreden. —« Dit voorflel werd over het algemeen goedgekeurd, maer eer het werd vastgefteld, vroeg de heer van wat middel hy zich bedienen zoude, om den Koning Achab te overreden. -~ Het antwoord van dezen geest, zekerlyk een VII. DEEL. S 3  «78 I. KONINGEN. XXII. kwade Engel, was: ik zal uitgaen en een leugengeest zijn in tj,en mond van alle zijne Propheten; hy wilde, in den mond der Propheten van Baal, met welke Achab, over deze onderneming, zoude raedplegen, leugenachtige verzekeringen van eenen goeden uitflag leggen, om den Koning daerdoor tot den optocht aen te moedigen. — Dit middel werd goedgekeurd, vastgefteld, en met de daed in het Werk gefteld. Dit zy genoeg, omtrent den letterlyken zin van dit zonderling gezicht. — Het was aen Micha vertoond ; en dees vevhaelde het aen den Koning, om hem onder het oog te brengen, dat de gunstige voorleggingen, welke de Prophe* ten van Baal hem gedaen hadden, hun door eenen leugengeest waren ingegeven; dat de heer deze bedriegery van dien leugengeest rechtvaerdig had toegelaten, omdat Achab allen Zegen verbeurd had; en dat zijn vertrouwen op de verzekeringen van den leugengeest, door een rechtvaerdig oordeel van Go4 , zijnen gewisfen ondergang ten gevolge hebben zoude, C ' Het wijst zich van zelve, dat 'er zoodanig eene Raedsvergadering , in den Hemel, niet werkelyk gehouden zy. Het was alleen eene zinbeeldige vertooning, welke Micha gezien had, en zeer gefchikt was, om Achab te leeren; dat de uitkomst aller zaken van Gods beftuuring afhange; dat hy ^ich van de Engelen bedienen wil, als uitvoerers van zijnen raed; dat de booze geest 'er zijn vermaek in ftelt, om menfchen ongelukkig te maken; dat die 'er zijn werk van maekt, om Je menfchen, door leugens en valfche vertoöningen van zake,n , te misleiden ; dat de booze geest zich daertoe van valfche Propheten en leugenaers bediene; dat hy evenwel, zonder de Godlyke toelating, niets vermoge;en dat God hem, in het geval van Achab, zijne bedriegeryen, om wijze en lechtvaerdige redenen, hebbe toegelaten. Wanneer men de zaek in dit licht befchouwt, zal men *er niets in vinden, het welk ongerijmd of Gode onbetamelyk .'s. <■?■ Hét voorflel van dit gezicht bad Achab nu neg kunnen cn moetin overtuigen , dat de Propheten Baals hem bedrogen. Maer hy wilde niet meer gewaerfchouwd wezen. 24. Doe de Propheet hc{ gemelde gezicht verhaeld had, tradt  L KONINGEN. XXII. 279 tradt de voornoemde Zedekia de foon van Cnaana toe, ende floegh Micha op het kinnebacken : ende hy feyde; Door wat [wegh] is de Geeft des HEEREN van my doorgegaen , om u aen te fpreken ? Deze Zedekia , die het hoofd fchijnt geweest te zijn , of immers de yverigfte, der Propheten van Baal, bleev nog al ftaende houden, dat hy den Geest des heeren had. Wy hebben, wil hy zeggen, geenen leugengeest, maer den Geest des heeren; kan die Geest tegenftrijdige dingen zeggen ? Hoe zou die Geest des heeren, die my heeft ingegeven, dat de tocht van den Koning voorfpoedig wezen zal, van my zijn doorgegaen, om u aen te fpreken, en door uwen mond te zeggen , dat die tocht ongelukkig zal uitvallen ? 25. Ende Micha feyde tot Zedekia: Siet, de uitflag zal het u leeren; gy fult het fien, en in de uiterfte angstvalligheid ondervinden , aen dien felven dage, als gy van angst en vrees fult gaen [van] kamer in kamer, om u te verfteken. 26. De Koningh Ifraëls nu wilde zich niet laten gezeggen. Zijn hart bleev nog even verftokt. Hy maekte ten duidelykften openbaer, dnt de voorige teekenen van verootmoediging flechts uitwendig geweest waren. Hy befchouwde alle deze gezegdens van den Propheet, als uitwerkfelen van zijne boosaertigheid. Hy feyde daerom tot zijne dienaren; Neemt Micha, ende brengt hem weder tot Amon den Overften der fladc in de gevangenis, ende tot Joas den fone des Konings : Men fchijnt, uit dit bevel, te moeten befluiten; dat Micha ook reeds te vooren in de gevangenis was opgeflote;:, en dat de Kamerling hem van daer gehaeld hebbe, toen hy voor den Koning verfchijnen moest. —• Wie Joas , de zoon dés Konings geweest zy , en wat betrekking deze Prins tot de gevangenis gehad hebbe , kunnen wy niet bepalen. — Zou het dezelvde geweest zijn, die Ahazia genaemd werd, nadat hy den throon beklommen had ? Zou het een andere zoon des Konings geweekt zijn, die in ongenade vervallen was, die VIL DEEL. S 4  280 t KONINGEN. XXII. welügt in zijns vaders afgoderyen geen behagen had ? wy dun-en , by gebrek van nader bericht, niets beflisfchen. 27. Althans Achab belastte zijnen dienaren, om Micha in de gevangenis te zetten; Ende voegde de Koning 'er by, gy fait mijnes namens, tot den overften der gevangenis, feggen, Soo feyt de Koningh; Settet defen in 't gevangenhuys: hond hem in eene zeer nauwe bewaring, ende ïpijfet hem met broot der bedrucktheyt, ende met water der bedrucktheyt, hy moet maer weinig en flecht foort van fpijs en drank hebben, tot dat ick met vrede [weder^kome t van mijne onderneming op de Syriers; dan zal ik hem, over zijne onbefchaemde leugenen, en kwaedaertige voorzeggingen, te recht ftellen. 28. Ende Micha feyde; Indien gy eenigfins met vrede wederkomt , fo en heeft de HEERE door my niet gefproken , en dan zult gy rechtvaerdige redenen hebben, om my, als eenen leugenaer en eenen valfchen Frophett, te ftraffen: voorder feyde hy; Hooret gy volckeren allegaer , die hier thans vergaderd zijt! ik neem u allen tot getuigen van het gene ik gezegd heb, en laet de uitkomst u leeren , of ik niet de waerheid gefpro, ken hebbe. 29. Jofaphat, de Koning van Juda, mogt nogal eenige bedenkingen, tegen den optocht, maken, maer Achab haelde hem ten laetften over, door hem te beduiden, dat omtrent vier honderd Propheten meer gcloov verdienden , dan een xwaedaertige Micha. Jofaphat wist by aenhoudendheid niet wat hy 'er van denken zoude, dat zy alle eenparig ook in den naem van jehovah fpraken; hy kon nauwlyks vermoeden dat de verftokte boosheid van 200 veel honderden zoo ver' kon gaen : Micha had hy te vooren nooit gekend; en hy was door Achab tegen hem vooringenomen. —- Daerenboven zal hy gedacht hebben: Immers is de onderneming rechtvaerdig op Ramoth , dat de Syriers tegen het laetfte vredesbeding inhouden; en zou dan de heer dien optocht niet zegenen ? Alfo toogh de Koningh Ifraè'ls, ende Jofaphat de Koningh van Juda op nae Ramoth in Gilead, om die Stad acn den Syriers te ontweldigen. 30.  i KONINGEN. XXIL 281 30. Voor die Stad gekomen zijnde, vonden zy daer het Syrifche leger; 't welk zich, dewijl Benhadad denkelyk de lucht gekregen had van Achabs voornemen, ter befcherming van die Stad en landftreek, derwaerds begeven had. Ende Achab de Koningh Ifraè'ls feyde tot Jofaphat den Koning van Juda ; Als ick my verftelt en onkenbaer gemaekt hebbe, fal ick in den ftrijt komen, maer gy treckt vry uwe Koninglyke kleederen aen: want de Syriers zullen hun voornaemfte geweld tegen my wenden , daerom is het noodig , dat ik my vermomme; en dan zult gy zien, hoe leugenachtig de voorzegging van Micha zal uitkomen. Gy kunt u vry, in uw Koninglyk gewaed, vertoonen: want u is geen kwaed bedreigd, en ook hebben de Syriers het niet zoo zeer op u geladen. Zelvs zal dit een gefchikte krijgslist zijn, om de Syriers te misleiden. Alfo verftelde fich de Koningh Ifraè'ls, ende quam in den ftrijt, met vermomde kleederen, opdat de Syriers hem niet kennen zouden. — Ondertusfchen was dit een zeer trouwloze ftreek van Achab, omtrend zijnen vriend, dien hy zelve in den oorlog wikkelde; waer door hy hem, daer de boogfchutters van verre de aengezichten niet onderkennen konden, aen het allergrootst gevaer blootftelde. — Dit leerde ook de uitkomst; en dit gevaer waerin Jofaphat kwam, was tevens een blijk van Gods ongenoegen over zijn helpen van den godlozen Achab , en dat tegen de waerfchouwing door Micha. 31. De Koningh nu van Syrien hadde geboden de Overfte der wagenen, wekker hy twee en dertigh hadde, (zoodat zijn leger in 32 hoofdbenden verdeeld was), dat zy 'er zich op zouden toeleggen, om den Koning Achab, zoo het mogelyk ware, levendig in zijne handen te leveren, om daerdoor de fchande van zijne voorige gevangenneming uit te wisfchen, feggende; Gy en fult noch kleynen, noch grooten , noch gemeene Soldaten , noch bevelhebbers, zoo zeer beftrijden, maer den Koningh Ifraè'ls alleen. Ook zultgy Jofaphat den Koning van Juda verfchoonen , omdat Achab eigenlyk alleen mijn vyand is, die jofaphat heeft weten te belezen, om hem te helpen VII. DEEL. S 5  282 I. KONINGE N. XXII. 32. Het gefchiedde dan, als de Overfte der wagenen Jofaphat den Koning van Juda, in zijne Koninglyke kleeding, fagen , dat fy feyden , Gewiflelick, die is de Koningh Ifraëls; ende fy keerden fich nae hem, om te ftrijden en ware het mogelyk hem levendig te vangen : maer Jofaphat riep het, in dezen hangen nood, luidkeels tot den heer uyt, fmeekende om redding en verlosfing. 33. Ende de heer verhoorde de fmeekingen van den Godvruchtigen Jofaphat: want het gefchiedde, als de Syrifche Bevelhebbers, de Overfte der wagenen fagen , dat hy de Koningh Ifraëls niet en was, datfe fich van achter hem afkeerden zoo als Benhadad hun bevolen had. 34. Doe fpande een man den boge in fijne eenVoudigheyt, zonder toeleg of voornemen , om Achab te raken, ende, door een verborgen beduur der Voorzienigheid, fchoot hy den Koningh Ifraëls, dat de pijl juist doorging tuflchen de gefpen, ende tulfchen het panfier, tusfehen de onderfte en bovenfle wapenrusting, daer die aen elkander gegespt waren, dus denkelyk in zijnen buik; doe Achab, door dien pijl, gewond was, feyde hy tot fijnen voerman; Keert uwe hant, ende voert my uyt het leger; want ick ben feer verwondt. 35. Ende de ftrijt nam op den felven dagh toe, 'er werd hevig gevochten, zoo van de zijde der Istaëliten, als van den kant der Syriers: Achab liet zich daerom weder in het leger brengen, om zijn volk, door zijne tegenw oordigheid, aen te moedigen, ende de Koningh wert met den wagen ftaende gehouden, en, door zijne dienaers onderfteund, zoodat hy, in het midden van zijn leger, ftond tegen over de Syriers, tot dat de avond den ftrijd deed eindigen: maer hy fterf des avonts, door het verlies van eene menigte bloeds, ende het bloet der wonde, hetwelk, door geene aengewende middelen, konde geftelpt worden, vloeyde in den back des wagens. 36. Ende daer gingh eene uytrocpinge door het heyrleger, als de fonne ondergingh, toen het al-  L KONINGEN. XXII. 283 algemeen was bekend geworden , dat Achab dood ware , feggende : Een yeder [keere~\ nae fijne ftadt, ende een yeder nae fijn lant. De dood van Achab maekte een einde van de vyandlykhe-, den. Jofaphat, met de Opper-Bevelhebbers van ïsraëls legermacht aen de eene zijde, en Benhadad de Koning van Syrien aen den anderen kant; kwamen overeen, dat de beide legers , elk naer zijn land , zouden terug trekken : vermids Achab, op wien het voornamelyk gemunt, en die ook alleen dc oorzaek was van dezen oorlog, gefneuveld was. 37. Alfo fterf de Koningh, ende zijn lijk wert nae Samaria gebracht: ende fy begroeven den Koningh te Samaria , in de hoofdftad van het Koningrijk dor X ftammen, met alle Vorstelyke ftaetfie. 38. Als men nu den Krijgswagen , in welken Achab, aen zijne wonde, was doodgebloed, in den vyver van Samaria fpoelde, leekten de honden fijn bloet, daer de hoeren wielfchen , of gelijk dit veel beter vertaeld wordt, terwijl men de wapenen wiesch en fchoon maekte ; nae het woort des HEEREN dat hy door den Propheet gefproken hadde Kap. ai: 19 , en dat nu zoo duidelyk vervuld werd. 39. Het overige nu der gefchiedeniflen Achabs, ende al dat hy gedaen heeft, ende het elpenbeenen huys, men verfta een Paleis met elpenbeen of yvoor verfierd, dat hy gebouwt heeft, ende alle de fteden die hy gebouwt en verfterla heeft; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken of de Staetsregisters der Koningen Ifraëls? > f 40. Alfo ontfliep Achab met fijne vaderen: ende fijn foon Ahazia wert Koningh in fijne plaetfe , over het Rijk der tien ftammen. De Propheet Micha had vs. 25. voorfpeld , dat Zedekia, by gelegenheid van Achabs dood , van kamer tot kamer vluchten zoude , om zich te verfteken. Hoewel het niet wordt aengeteekend , is 'er evenwel geen twijffel aen , of ook deze Voorzegging zal vervuld wezen. Hy zal Koning Achab, op dezen tocht, vergezeld hebben, met de yzeren VII. DEF.L.  28+ I. KONINGEN. XXII. hoornen op zijn hoofd , om den Koning in dien waen te Herken, dat hy de Syriers verftooten zoude; maer ziende, dat de Koning gedood ware, zal hy aüerwege wanhopig zijn heen gevlucht, om niet mede om te komen, of wegens zijne valfche voorzeggingen, door welke hy 's Konings dood veroorzaekt had, van kant gemaekt te worden. Hoe het, met- den Propheet Micha, zy afgelopen, en of Ahazia, de. zoon en opvolger van Achab, hem uit zijne gevangenis geflaekt hebbe, wordt ons niet bericht. Misfchien is dit wel gefchied, op verzoek van Jofaphat, den Koning van Juda daer nu zijne voorzegging vervuld was. Eer de Gefchiedfchrijver iets naders zegt , omtrent het Karakter en de daden van Ahazia, den zoon en opvolger von Achab, geevt hy vs. 41-51. een kort bericht der regeering van Jofaphat, den vierden Koning van Juda, van wien ons 2 Kron, 17-20. een veel uitvoeriger verhael zal voorkomen. 41. (d) Jofaphat nu de foon van Afa wert Koningh over Juda, in 't begin van het vierde jaer Achabs des Konings Ifraëls. 42. Jofaphat was vijf en dertigh jaer oudt, als hy Koningh wert, ende regeerde vijf en twintigh jaer te Jerufalem : ende de naem fijner moeder was Azuba , de dochter van Silhi, by welke Aza zijn Vader hem verwekt had. 43. Ende Jofaphat was een Godvrezend Vorst; hy wandelde in al den wegh fijns vaders Afa, en volgde zijn loffelyk voorbeeld, in het hervormen en handhaven van den waren Godsdienst, hy en weeck niet daer van, doende wat recht was in de oogen des HEEREN. 44. Evenwel en wierden de hoogten niet wechgenomen , welke, tot dienst des heeren, voor het bouwen van den Tempel, waren aengelegd : het volck offerde, ende roockte den heer nogh op de hoogten. (•d) 2 Chron. 20: 31.  t KONINGEN. XXII. 285 ten. Hy konde het volk daervan niet afbrengen 2 Kron. 20: 33 , doch de afgodifche hoogten en bosfchen roeide hy uit 2 Kron. 17: 6- 45. Ende Jofaphat maeckte voor 't eerst vrede met den Koningh Ifraëls. Zijn Vader Afa was nog met Baëza in oorlog geweest, en denkelyk hebben onder Omri de vyandelykheden nog niet opgehouden. — Maer Jofaphat was dien broederkrijg moede; hy deed den oorlog ftaken, en om de vriendfehap beftendig te maken, gaf hy zijne tosftemming tot het huwelyk van zijnen zoon met Achabs dochter. Na Achabs dood behield hy ook den vrede met Ahazia den nieuwen Koning ïsraëls. Hy had van Achabs dood gebruik kunnen maken, om alle de ftammen weder onder zijne heerfchappy te brengen, maer dit deed hy niet — hy floot zelfs met hem een verbond. — Ondertusfchen die verbintenis was met 's heeren ongenoegen 2 Kron. 19: 2. en had zeer nadeelige gevolgen, gelijk ons blijken zal 2 Kon. 9 en 10. 46. Het overige nu der gefchiedenilfen Jofaphats, ende fijne macht , die hy bewefen heeft, ende hoe hy geoorloogt heeft; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsregisters der Koningen Juda? 47. Oock dede hy uyt den lande wech de overige fchantjongers, die in de dagen fijns vaders Afa de nauwkeurigfte onderzoekingen ontfnapt en overgebleven waren. 48. David had de Edomieten ondergebracht, en aen zich onderworpen 2Sam. 8: 14. Dit bleev zoo, ook onder de regeering van dezen Jofaphat. Doe en was 'er nog geen Koningh in Edom , [maer] een Konings Stadthouder, die 'er, uit naem en van wege den Koning van Juda , het gebied voerde; maer de zoon en opvolger van Jofaphat verloor dit gezach 2 Kon. 8: 20. 49. [Ende] Jofaphat maeckte fchepen van Tharfis , om nae Ophir te gaen; in naevolging van Salomo , leide Jofaphat eene fcheepvaert acn op Tharfis, en van daer op Ophir, om gout te halen, vergel. Kap. 10: 22. VIL DEEL.  .286 1. KONINGE N. XXÜ. maer deze onderneming gelukte niet; fy en gingen niet: want de fchepen werden, eer zy vertrokken, gebroken, door eenen ftorm, in de haven te Ezeon - Geber, welke voorheen tot het gebied van den Koning der Edomieten behoord had, 2 Kron. 20: 37. 50. Doe feyde Ahazia de foon Achabs tot Jofaphat; Laet mijne knechten met uwe knechten op de fchepen varen: • maer Jofaphat en wilde niet, omdat de heer, door het verbrijzelen der toegeruste fchepen, zijn ongenoegen daer over betoond had, dat hy zich, met den afgodifchen Ahazia, zoo nauw vereenigde. 51. Ende Jofaphat ontfiiep met fijne vaderen, in den ouderdom van 60 jaren, ende wert by fijne vaderen , met Koninglyke ftaetfie begraven in de ftadt fijns vaders Davids: ende fijn foon Joram wert Koningh in fijne plaetfe. 52. Ahazia de foon Achabs was de agtfte Koning over het Rijk der tien ftammen; hy wert Koningh over Ifraël te Samaria , in het feventiende jaer Jofaphats des Konings van Juda: ende regeerde twee jaren over Ifraël. Zie hier over de Inleiding. 53. Ende dede dat quaet was in de oogen des HEEREN: want hy wandelde in den wegh fijns vaders , ende in den wegh fijner moeder, ende in den wegh Jerobeams des foons Nebats, die Ifraël fondigen dede, hy volgde de grouwzame afgoderyen van zijnen Vader Achab, en zijne moeder Ifabel, te gelijk met den kalverdienst van Jerobeam, doldrivtïg na. 54. Ende hy diende Baal , ende buygde fich voor hem , ende vertoornde den HEERE den Godt Ifraëls, nae alles dat fijn vader gedaen hadde. Noch het rampzalig lot van zijnen Vader Achab, noch de geduchte voorzeggingen, welke de Propheet Elia, omtrent zijne nakomelingen gedaen had, maekten eenigen den minsten invloed op zijn hart en wandel. einde va» het eerste 20ek der eoningim.  HET TWEEDE BOEK DER KONINGEN. VIL DEEL.   HET TWEEDE BOEK DER KONINGEN. HET I. KAPITTEL. Het vervolg der gefchiedenis van Ahazia, den zoon van Achab, den agtflen Koning van Israël. 1. JTNde Moab viel van Ifraël af, (a) na Achabs doot, weigerende, aen zijnen zoon cn opvolger Ahazia, de fchattingen te betalen, welke zy, zedert Davids tijd, hadden moeten opbrengen i Sam. 8. David had zijn Koningrijk wijd en zijd uitgebreid. Salomo had het in rust en vrede bezeten. Maer van nu af zullen wy zien, dat het van tijd tot tijd al meer verzwakt en verminderd zy. — In 't laetst van Salomons tijd hadden de Syriers reeds den afval begonnen. Met de verdeeling van het Rijk was het land van Moab aen Israël, en dat van Edom van Juda gekomen. Maer de overheerde volken bedienden zich van den verzwakten ftaet der beide Koningrijken. Onder Ahazia, vielen de Moabiten, en denkelyk met hun de Ammoniten, van Israël, en onder Joram, vielen de Edomiten van Juda af, Kap. 8: 20. 2. Ende Ahazia viel door eene tralie in fijn opperfale, die te Samaria was, ende wert kranck: Misfchien viel hy, door de leuning, welke het platte dak van het Koninglyk Paleis omringde. Althans hy deed eenen geweldigen val, en daerdoor werd hy krank, of gevaerlyk («) 2 Kon. g: 5. VII. DEM.. T  aoo II. KONINGEN, t gekwetst: ende , in plaets dat hy den heer bad, om eene gunstige genezing, nam hy zijne toevlucht tot eenen verfoeilyicen afgod; hy fondt boden, ende feyde tot hen; Gaet henen, vraget Baal-Zebub den Phiüftijnfchen godt van Ékron, of ick van defe kranckheyt genefen fal. Men kon hier vragen : Waerom juist naer dezen Philiftijnfchen afgod ? Hy had en diende immers den Zidonifchen Baal die door zijne Ouders ingevoerd was! — Mogelyk had hy derwaerds airede gezonden, maer even als de Baals Propheten i Kon. 18 , geen andwoord gekregen. — Mogelyk had hy eene Philiftijnfche Princes in huwelyk. 3. Maer de Engel des HEEREN fprack tot den Propheet Elia den Tifbiter, in een gezicht of in eenen droom.- Maeckt u op, gaet op, den boden des Konings van Samaria te gemoete: ende fpreeckt tot hen; Is 't, om dat 'er geen Godt in Ifraël en is, dat gylieden henen gaet , om Baal - Zebub den godt van Ekron te vragen? kan de Koning den heere, den God van Israël, die alleen de ware God is, wel meerder fmaedheid aendoen, dan op deze wijs ? 4. Daerom nu feyt de HEERE alfoo, en doet den Koning deze boodfchap: Gy en fult niet afkomen van dat bedde, daer op gy geklommen zijt; maer gy fult den doot fterven: Ende Elia gingh wech, nae den berg Carmel, alwaer hy kort daerna gevonden werd vs. 9. 5. So drae Elia deze woorden gefproken had, bemerkten de gezanten aenftonds, dat hy een Propheet ware, die het heimelyk oogmerk wist van hunne reis. Zy befloten daerom, naer Ahazia den Koning, met deze merkwaerdige boodfchap, weder te keeren. Binnen korten quamen de boden weder tot hem : ende hy feyde tot hen; Wat is dit [dat] gy wederkomt? het is onmogelyk, dat gy reeds, met den God van Ekron, zoudt geraedpleegd hebben. 6. Ende fy feyden tot hem; Een man, die zekerlyk een Propheet is, quam op ons te gemoete, ende  II. KONINGEN. I. 291 ende feyde tot ons; Gaet henen, keeret weder tot den Koningh , die u gefonden heeft, ende fpreket tot herp; Soo feyt de HEERE: Is 't, om dat 'er geen Godt in Ifraël en is, dat gy fendt Baal-Zebub den godt van Ekron te vragen ? Daerom en fult gy van dat bedde , daer op gy geklom* men zijt, niet afkomen, maer gy fult den doot Iterven. 7. Ende hy fprack tot hen: Hoedanigh was de geftalte des mans, die u te gemoete opgekomen is , ende defe woorden tot u gefproken heeft? hoe zag hy 'er uit ? 8. Ende fy feyden tot hem: Hy was een man met een hayrigh en ruig opper - [kleet'] , ende met eenen lederen gordel gegordet om lijne lendenen: doe feyde hy; dan weet ik wel wie het geweest is, 't Is die kwaedaertige Elia de Tif biter. 9. Ende de Koning was dermate misnoegd, over deze onaengename boodfchap , dat hy het befluit nam, cm den Propheet te laten dooden , hy fondt tot hem eenen Hooftman van vijftigh , met fijne vijftige, om Elia op te zoeken en te dooden: ende als hy tot hem opquam, (want fiet, hy fat op de hoogte eenes bergs,) fo fprack hy tot hem, op eenen veracbtelyken toon; Gy man Godts, of ten minsten gy die u voor eenen Propheet uitgeevt; de Koningh feyt, Komt af. 10. Maer Elia antwoordde , ende fprack tot den Hooftman van vijftige, Indien ick dan een man Godts ben, gelijk gy my al fpottende noemt; fo (b) dale vyer van den hemel, ende verteere u, ende uwe vijftige: Het gefchiedde op het oogenblik, zoo als Elia gezegd had. Doe hy de gemelde woorden gefproken had, daelde 'er aenftonds vyer van den hemel, ende verteerde hem, ende fijne vijftige. 11. Dit ontzettend wonder kwam fpoedig ter ooren van den Koning, maer het maekte geen den minsten indruk op Luc. 91 54. VII. DEEL. T %  so* II. KONINGEN, t zijn verflokt gemoed. Hy bleev by het befluit, om den Propheet te dooden, Ende hy fondt wederom tot hem eenen anderen Hooftman van vijftigh, met fijne vijftige: Defe antwoordde, ende fprack tot hem, op dezelvde wijs, als de eerste Hoofdman; Gy man Godts, foo feyt de Koningh, Komt haeftelick afenby den Koning. 12. Ende het verging hem op dezelvde wijs, als den eersten Hoofdman ; Elia antwoordde , ende fprack tot hen; Ben ick een man Godts, fo dale vyer van den hemel, ende verteere u, ende uwe vijftige: Doe daelde het vyer Godts van den hemel, ende verteerde ook hem, ende fijne vijftige. 13. Nog al merkte Ahazia de hand des heeren niet op, Ende wederom fondt hy eenen Hooftman van de derde vijftige met fijne vijftige: fo gingh de derde Hooftman van vijftige op , ende quam ende boogh fich op fijne knien voor Elia, ende fmeeckte hem, ende fprack tot hem; Gy man Godts, laet doch mijne ziele, ende de ziele uwer knechten, defer vijftigen , dierbaer zijn in uwen oogen, dat wy toch niet, gelijk de voorige mannen, die tot u gezonden zijn, door vuur uit den Hemel, mogen verteerd worden. 14. Siet het vyer is van deh hemel gedaelt, ende heeft die twee eerfte Hooftmannen van vijftige, met hare vijftige verteert: maer nu, laet mijne ziele of mijn leven, en het leven mijner manfchap, dierbaer zijn in uwen oogen! Dees derde hoofdman erkende Elia voor eenen Propheet van God gezonden: by gelastte den Propheet niet uit 's Konings naem om aftekomen; alleenlyk gav by van ter zijde te kennen, dat hy tot het zelvde einde gezonden ware, en dat hy het bevel van den Koning niet hadde durven ongehoorzaem wezen. 15. Doe fprack de Engel des HEEREN tot Elia in een gezicht: Volg dien hoofdman; Gaet af met hem tot Ahazia, vreeft niet voor fijn aengeficht: Ende hy ftont op, ende gingh onbevreesd met hem af tot den Koningh. 16. Ende  1L KONINGEN. I. 293 16. Ende hy fprack tot hem, en dede hem mondeling die boodfchap, welke hy hem door de gezanten had laten aenzeggen; Soo feyt de HEERE: Daerom dat gy boden gefonden hebt om Baal-Zebub den godt van Ekron te vragen, (is 't, om dat 'er geen Godt in Ifraël en is, om fijn woort te vragen?) daerom, van dat bedde, daer op gy geklommen zijt , en fult gy niet afkomen, maer gy fult den doot 1 ilerven. Hoewel de Koning den Propheet nu by zich had, durvde hy hem niet laten dooden. Hiervan werd hy, door God zeiven, terug gehouden, en de ontzettende boodfchap, welke hy, op eenen ontzach-verwekkenden toon, uit den mond van den Propheet zeiven gehoord had, vervuld zijn gemoed dermate met verfchrikking, dat hy niet eens meer dacht aen zijn moorddadig voornemen. 17. Zoo als Elia, uit 's heeren naem gezegd had, zoo gefchiedde het ook kort daerna. Alfo fterf hy, nae het woort des HEEREN, dat Elia gefproken hadde: ende Joram , zijn broeder, de tweede zoon van Achab, wert Koningh in fijne plaetfe, in het tweede jaer Jorams , des foons Jofaphats , des Konings van Juda: want hy zelve en hadde geenen fone. De tijdrekenkundige zwarigheid, welke zich hier opdoet, kan men, in de inleiding, beantwoord vinden. 18. Het overige nu der faken van Ahazia, die i hy, geduurende den korten tijd van zijne Regeering, ge: daen heeft; is dat niet gefchreven in het boeck : der Chroniken , in de openbare Registers, der Koningen Ifraëls? VII. deel, T 3  m K. KONINGEN. U. het II, kapittel. De Hemelvaert van elu vx. i • i i « eliza werd zijn opvolger in het Prophetisch amptt en hy bewijst zijne Godlyke zending, door drie verbazende wonderen vs. is- ij; 1. fjEt gefchiedde nu, als de HEERE Elia met een onweder ten hemel opnemen foude; dat Elia met Elifa gingh van Gilgal, op de grenzen van Canaan , by de Jordaen, alwaer eene fchool der Propheten was Kap. 4: 38. 2. Ende Elia, door eene Openbaring onderricht zijnde, dat God hem onmiddelyk, zonder den dood te pndergaen, in den Hemel zoude opnemen, feyde tot Elifa, toen hy zich op weg begav naer Bethel 5 Blijft doch hier te Gilgal; want de HEERE heeft my, tot een gansch zeer buitengewoon oogmerk, nae Beth-El gefonden. Elia wilds alleen blijven, opdat hy, in het ftille eenzame, des te beter gelegenheid hebben zoude , om zich tot die groote verandering voor te bereiden. Daerenboven wilde hy, uit nedrigheid, geene getuigen hebben, van zijne heerlyke verplaetfing; maer de lievde van Elifa te hemwaerds was zoo groot , dat hy hem niet verlaten wilde ; hy feyde daerom: [000 waerachtigh als] de HEERE leeft, ende uwe ziele leeft, ick en fal u niet verlaten: Alfo gingen fy af nae Beth-El. 3. Doe zy te Bethel waren binnen gekomen, gingen de fonen der Propheten, die te Beth-El waren, tot Elifa uyt hem te gemoete, ende feyden tot hem; Weet gy dat de HEERE heden uwen heere Elia van boven uwen hoofde naer den Hemel wechnemen fal, gelijk aen fommigen van ons, door eene Openbaring, is  II. KONINGEN. IJ; 295 Js bekend gemaekt ? ende hy feyde ; Ick weet het oock zeer wel, mede door eene Openbaring; en dit is de reden, dat ik hem , zelvs tegen zijnen wil, vergezel, om zoo lang by hem te zijn , als maer immers mogelyk is: fwijget gy flille om mijne droevheid niet te vermeerderen. 4. Ende Elia feyde tot hem, Elifa, blijft doch hier te Bethel: want de HEERE heeft my, tot een zeer buitengewoon oogmerk, verder nae Jericho gefonden; maer hy feyde, [Soo waerachtigh als] de HEERE leeft, ende uwe ziele leeft, ick en fal u niet verlaten : alfo quamen fy te Jericho. 5. Doe Elia en Eliza te Jericho gekomen waren, traden de fonen der Propheten, die te Jericho waren , nae Elifa toe, ende feyden ook tot hem; Weet gy dat de HEERE heden uwen heere van uw hooft wechnemen fal ? ende hy feyde dezelvde woorden , als tot de zoonen der Propheten te Bethel, Ick weet het oock wel, fwijget gy flille. 6. Ende Elia feyde tot hem, Blijft doch hier te Jericho: want de HEERE heeft my, tot een zeer byzonder einde, nog verder nae de Jordane gefonden; maer hy feyde als te vooren, [Soo waerachtigh als] de HEERE leeft, ende uwe ziele leeft, ick en fal u niet Verlaten : ende fy beyde gingen henen , van Jericho naer de Jordaen. 7. Ende vijftigh mannen van den fonen der Propheten gingen henen, ende ftonden tegen over van verre, om aenfchouwers te zijn van Elias Hemelvaert; ende die beyde Elia en Eliza Honden aen de Jordane. 8. Doe nam Elia fijnen mantel of zijn opperkleed, ende wondt [hem] t'famen, ende floegh het water der Jordaen , ende het wert herwaert, ende derwaert verdeelt: De wateren fcheidden zich van een, en lieten een pad op de bedding der riviere, ende fy beyde gingen daer door op het drooge. 9. Het gefchiedde nu , als fy overgekomen VII. deel. T 4  296 II. KONINGEN. II. waren, dat Elia feyde tot Elifa: Begeert wat ick u doen fal, eer ick van by u wechgenomen worde : Ende Elifa feyde; Dat doch twee deelen van uwen geeft op my zijn. Eliza begeerde aengemerkt te worden, als de eerstgeboorne onder de zoonen der Propheten ; en dat hy tweemael zoo veel gaven van den Prophetifchen Geest ontvangen mogt, als elk der andere leerlingen. Dui God gav hem, in het vervolg, veel meer dan hy bega.'rd had. 10. Ende hy feyde; Gy hebt eene harde fake, eenen zonderlingen zegen begeert: het ftaet niet aen my, maer aen God alleen, om u denzelven te verleenen. Echter Indien gy my fult fien als ick van by u wechgenomen worde , als gy , by mijne Hemelvaert, zult tegen» woordig wezen, dan 't fal u alfoo gefchieden; doch fo niet, 't en fal niet gefchieden, dit zy u tot een teeken. — Men mag denken, dat God aen Elia op dit zelvde oogenblik ingegeven hebbe, dit teeken aen Eliza te geven. 11. Ende het gebeurde, als fy voortgingen, gaende ende fprekende, over den toeftand van ïsraëls Koningrijk, en de zaken, welke in het vervolg zouden voorvallen , fiet, welk een gansch buitengewoon verfchijnfel' fo was 'er een vyerige wagen met vyerige peerden, die tuffchen hen beyden fcheydinge maeckten: alfo voer Elia met een onweder ten hemel. 12. Ende Elifa fagh 't, ende hy riep: (a) Mijn vader, mijn vader, Elia, welken ik als mijnen Vader bemin en eerbiedig! wagen Ifraëls, ende fijne ruyteren; gy, die, door uwen raed en uwe voorbidding, zoo veel voor Israël gedaen hebt, als zy van de grootfte krijgsmacht , ten tijde van oorlog, verwachten konden! gaet gy nu zoo van my wech? — ende hy en fagh hem niet meer, toen hy die woorden gefproken had: ende hy vattede fijne kleederen , ende fcheurdefe in twee ftucken, tot een teeken van droevheid en rouw, over het verlies van zijnen meefter. By ' («) 2 Km. ly. t4.  II. KONINGEN. IL 297 By deze zeer merkwaerdige gebeurtenis, moeten wy, met onze aendacht wat Jlilftaen. I. Het Gefchiedverhael leert ons allerduidelykst, dat Elia, zonder den dood te fmaken, onmiddelyk in den hemel zy opgenomen; en het voorgeven, dat hy, door eenen hevigen blixemftrael, zoude gedood zijn, is geheel ongegrond , en ftrijdig met den oorfprongelyken text. Hy voer of hy klom op ten hemel is geheel iets anders, dan hy werd door eenen blixemftrael getroffen. Het ftrijd ook met het vruchteloos zoeken naer zijn lichaem door de Propheten. II. De omftandigheden waren deze, dat hy ten hemel voer, met een onweder, met eenen vuurigen wagen en vuurige paer^ew. _ £)e Engelen hebben het lichaem van Elia, van de aerde, opgevoerd naer den hemel. Er wordt wel van geene Engelen gefproken, maer het is zeer gewoon, dat deze dienaers van God, onder dergelijke benamingen, werden voorgefteld Pf. 68: 18. Hab. 3: 8, en, by de opvoering van Elia, zullen zy zich, in de gedaente van eenen vuurigen wagen, en vuurige paerden, vertoond hebben , even op dezelvde wijs, als Eliza naderhand , midden door de gewapende Syriers, geleid werd, door den dienst van Engelen, die zich ook, als vuurige wagens en paerden, vertoonden, Kap. 6: 12. — Elia voer op met een onweder; wy mogen 'er uit befluiten, dat 'er, uit den vuurigen wagen en paerden, blixemftralen affchoten, gepaerd met zware donderflagen, en eenen zeer harden wind, om aen deze vertooning des te meerder luister en majefteit by te zetten. III. Maer kan men zich, op de zekerheid van deze gebeurtenis, wel verlaten? 'er waren geene getuigen by, dan alleen Eliza, die misfchien nog niet eens duidelyk genoeg heeft kunnen zien, wat 'er, in dat ontzettend ogenblik, gebeurde. — Dan men herinnere zich, dat 'er 50 zoonen der Fropheten van verre ftonden, die ten minsten zoo veel konden zien, als genoeg was, om hen te overtuigen, dat 'er iets buitengewoons, met Elia, was voorgevallen. Daerenboven , al ware Eliza geheel alleen geweest, d$fQ VIL DEEL. T 5  398 II. KONINGEN. II. zou zijn getuigenis nog voldoende wezen. Hy wist, door eene Openbaring, wat 'er gebeuren zoude, en daerdoor was hy, tot deze buitengewoone gebeurtenis, voorbereid. Dit maekte, dat hy, op alle de omftandigheden, des ta meer opmerkzaem was; vooral omdat Elia hem eene dubbele maet van zijnen Geest had toegezegd, wanneer by» by zijn vertrek naer den hemel, tegenwoordig was. IV. Maer tot wat einde diende - deze opneming van Elia in den hemel?-— Tot zeer gewichtige oogmerken, (i). Langs dezen weg wilde de heïe een buitengewoon bewijs geven van zijn byzonder welgevallen, in den onvermoeiden yver , welken Elia , geduurende zijne Prophetifche be- . diening, onder zulken geweldigen tegenftand, beftendig betoond had. (a). Het bederv der zeden was, in dezen tijd, ten hoogften toppunt geklommen. Maer de opneming van Elia was recht gefchikt, om indruk te maken op de harten der verftokte Israëliten, en hen te overtuigen, dat 'er, in de uitkomst, een zeer groot onderfcheid ay, tusfehen hem, die God dient, en hem, die God niet dient. (3). Deze gebeurtenis leverde een in het oog lopend bewijs op, voor die groote waerheid, dat 'er een leven zy na dit leven. (4). Eindelyk diende deze opneming , om Eliza en andere Propheten op te wekken, ten einde zy den heer getrouw bleven, en voor zijnen dienst yverden; vooral in deze tijden van algemeene boosheid, terwijl zy, in de waereld, niets anders dan verdrukkingen konden te gemoet zien. V. Niet alleen was Eliza, maer ook de overige zoonen der Propheten, door openbaring, te vooren onderricht, omtrent de verplaetfing van Elia , opdat dit merkwaerdig geval, allerwege onder Israël, zoude bekend worden. Nu volgt de gefchiedenis van eliza. Deze eliza , die ook zulk een vermaerd Propheet in Israël geweest is, vordert eene nadere befchouwing. Hy was een zoon van Saphat van Abelmehola. Oorjprongelyk hield hy zich bezig met den landbouw. Toen ülia tot hem kwam, en hero, op Gods bevel, tot eenen Pro-  II. K O N I N G E N. II. 299 Propheet, in zijne plaetfe zalvde, ploegde hy met 12 Jukrunderen; maer, nadat hy van zijne Ouderen affcheid genomen had, volgde hy Elia 1 Kon. 19: 16-21. Hy had een dubbel deel van Elias Geest verzocht; tweemael zoo veel buitengewoone gaven , als elk der overigs zoonen van de Propheten ontvangen zoude vs. 9. — God gav hem veel meer. Na het vertrek van Elia werd hy, met eene zeer overvloedige mate van buitengewoone gaven begivtigd; en indien men uit het meerder aental van wonderen befluiten mag, is hy grooter Propheet geweest dan Elia 2ejvs. — Men kan rekenen dat hy zijne Prophetifche bediening meer dan 60 jaren onder Israël zal waergenomen hebben. De gewijde Gefchiedfchrijver geevt een zeer omftandig verhael van de verbazende wonderen, welke Eliza verricht heeft. In het overige van dit Kapittel, vinden wy zijne drie eerste wonderwerken. — Hy kloovde de Jordaen en ging 'er droogvoets door henen vs. 13, 14- — Te Jericho maekte hy het water, het welk kwaed was, gezond vs. 19-22. — Te Bethel deed hy eenige baldadige jongens, door twee beeren, verfcheuren vs. 23, 24. In het vervolg zullen wy nog vele andere, en niet min merkwaerdige, wonderen ontmoeten. > 13. Toen Elia ten hemel gevaren was, fcheurde Eliza niet alleen zijne kleederen, tot een teeken van rouw en droevheid, maer Hy hief oock Elias mantel op, die van hem afgevallen was; Dit had de heer zoo beftierd, opdat dees mantel voor Eliza een onderpand zou zijn, dat hy den Geest van Elia ontvangen zoude ; ende , met dezen mantel, keerde hy weder van de plaets, alwaer Elia was opgevaren, ende ftont aen den oever der Jordane. 14. Ende hier verrichtte hy zijn eerste wonder , ten blijke, dat hy, met eene groote mate van buitengewoone gaven , verrijkt ware: want hy nam den mantel van Elia die van hem afgevallen was, ende floegh het water; ende feyde, Waer is de HEERE de Godt van Elia? Ja de felve, die, op de begeerte van Elia, de wateren van deze rivier van een gefcheiden, en eenen VIL DEEL.  3©o II. KONINGEN. II. weg gebaend heeft op den bodem! — Toen Eliza de wateren voor de eerstemael floeg, werden zy niet gefcheiden. Langs dezen weg moest hy opmerken , dat het alleen aen God ftond, om wonderen ten zijnen behoeve te verrichten. Maer, toen hy de gemelde woorden gefproken, en daerdoor, al' biddende, erkend had, dat zijne hulp alleen van God komen moest, werd zijne begeerte aenftonds vervuld ; Ende hy floegh het water ten anderen male, met den mantel van Elia, ende het wert herwaert ende derwaert verdeelt, ende Elifa gingh daer door op den bodem. 15. Als nu de kinderen der Propheten die tegen over te Jericho waren, hem van vene fagen aenkomen, fo feyden fy, De geeft van Elia ruft op Elifa: Dit blijkt, uit de wonderdadige fcheiding der wateren van de Jordaen, allerduidelykst, ende fy quamen hem te gemoete, ende bogen fich voor hem neder ter aerde, ten blijke, dat zy hem, als den opvolger van Elia , tot hunnen Leeraer en Vader , met allen eerbied, aennamen. 16. Ende fy feyden tot hem; Siet nu, daer zijn by uwe knechten vijftigh dappere mannen , die gehard zijn tegen zware en moeilyke reizen, laetfe doch overal henen en rond gaen, ende uwen heere foecken , miffchien of niet de Geeft des HEEREN hem opgenomen, ende op eenen der bergen, of in een oer dalen hem geworpen heeft. Er was niemand onder hen, die aen de opneming van Elia twijffelde, inaer zy dachten, dat alleen zijne ziel in den hemel was aengekomen, en dat zijn lichaem hier of elders was nedergevallen; zy wilden het daerom opgezocht hebben, om het, op eene eerlyke wijs , te begraven : doch Eliza wist, dat Elia, met ziel en lichaem beide, in den hemel was aengekomen, hy feyde daerom tot hen, En fendet niet, om het lichaem van Elia te zoeken ; dit is ten eenenmael noodeloos, zijn lichaem is ook in den hemel opgenomen. 17. Maer fy hielden by hem aen, tot fchamens toe, tot dat Eliza zich fchaemde, van hun verzoek langer te weigeren, ende hy feyde; wanneer gy lieden dan anders  II. KONINGEN. II. sor ders niet rusten wilt, Sendet, om het lichaem van Elia overal op te zoeken: ende fy fonden vijftigh mannen, die drie dagen overal rond fochten, doch hem niet en vonden. 18. Doe quamen fy weder tot hem, daer hy te Jericho gebleven was: ende hy feyde tot hen; Hebbe ick tot ulieden niet gefeyt, En gaet niet ? gy zult het lichaem van Elia, dat in den hemel is opgenomen, nergens vinden. Koomt het nu niet uit, zoo als ik u te vooren gezegd had? Door dit vruchteloos zoeken werden alle de zoonen der Propheten volkomen overtuigd, dat Elia, met ziel en lichaem beide, in den hemel was opgenomen. 19. Ende de mannen der ftadt feyden tot Elifa: Siet doch, de wooninge defer ftadt is goet, gelijck als mijn heere fiet, maer het water is quaet, ongezond voor menfchen en beesten, ende zelvs is het lant onvruchtbaer. Niets zou ons aengenamer zijn, dan dat het water gezond ware. 20. Ende hy feyde ; Brenget my eene nieuwe fchale, ende legget daer fout in: ende fy brachtenfe tot hem. 21. Doe gingh hy uyt tot de waterwelle, ende wierp het fout daer in: ende feyde; Soo feyt de HEERE, Ick hebbe dit water gefont gemaeckt, daer en fal geen doot, nochte onvruchtbaerheyt noch eenig ander ongemak aen menfchen en beesten, meer van worden 22. Alfo wert dat water gefont, gelijk het nog is tot op defen dagh, dat dit verhael geboekt werd, zoo vele jaren nae het gemelde wonder: Dit alles gefchiedde nae het woort en op het biddend bevel van Elifa, dat hy gefproken hadde. 23. Ende hy gingh van daer op nae Beth-El: als hy nu den heuvelachtigen wegh derwaerds opgingh, fo quamen kleyne jongens, liever opgefchoten jongens, gelijk het grondwoord ook meermalen beteekent; uyt de VII. DEEL,  302 II. KONINGEN. II. ftadt, die befpotteden hem, ende feyden tot hem, om hem te befpotten en te verfmaden, Kaelkop gaet op, kaelkop gaet op. 24. Ende hy keerde fich achter om, ende hy faghfe, ende vloecktefe, in den name, dat is op het bevel, en de verborgene aendrijving, des HEEREN: Doe quamen twee beyren uyt het naestgelegen wout, ende verfcheurden van defelve twee en veertigh kinderen of liever jongelingen. 25. Ende hy gingh van daer nae den bergh Carmel , alwaer eene fchool der Propheten was : ende van daer keerde hy, na verloop van eenigen tijd, weder nae ^Samaria, de hoofdftad van het Koningrijk. By deze drie eerste wonderen van Eliza moeten wy ons wat nader bepalen. I. Het eerste wonder beftond hierin, dat hy, met den mantel van Elia, de wateren van de Jordaen verdeelde vs. 13 > 14- — Dit wonder was recht gefchikt, om de zoonen der Propheten te doen opmerken, dat Eliza de opvolger van Elia, en met dezelvde buitengewoone gaven begivtigd ware. Trouwens aenftonds hebben zy hem, als den zoodanigen, erkend en geëerbiedigd. II. Door het tweede wonder, werd het water van Jericho gezond vs. 19-22. Het bittere en ongezonde der fonteinen, in deze landftreek , was de uitwerking van den vloek, welken josua, tegen deze Stad, had uitgefpro. ken, en die zich, zedert dat Hiël dezelve herbouwd had, zeer duidelyk ontdekt had. Het werpen van zout in het water was zekerlyk een zeer ongefchikt middel, om het , zelve gezond te maken. Eliza gav ook duidelyk te kennen , dat Gods wonderdoend Alvermogen 'er alleen de eer van hebben moest. De Propheet verrichte alleen eene uitwendige plechtigheid, met de inwerping van het zout; om de oplettendheid der omftanderen des te meer te bepalen, tot het gene gefchieden zoude. Hy liet zich eene nieuwe  II. KONINGEN. II. 3o3 Jiieuwe fchael geven, om allen achterdocht wech te nemen, als of hy het water, door een verborgen kunstfluk, had gezond gemaekt. III. Het derde wonder te Bethel vs. 23, 24. geevt aenleiding tot twee gewichtige vragen. A. Kan men deze gebeurtenis, onder de wonderen, tellen ? Zekerlyk ja. — Het gebeurt meermalen , dat beeren en andere wilde dieren, naby de fteden komen, en op de menfchen aenvallen. Maer dit gefchied alleenlyk dan, wanneer zy getergd worden, of grooten honger hebben; en geen van beide had hier plaets. — Getergd waren zy niet: want de baldadige jongens dachten nergens minder aen, dan aen beeren en verfcheurende dieren; ook zou hun onbefuisd gefchreeuw deze dieren eerder wechgejaegd, dan uitgelokt hebben, om zoo naby de Stad te komen. — Het was ook geen honger , die de beeren aendreev, om de {pottende jongens - te verfcheuren: want zy hebben de lijken niet verteerd; zonder zich by de gedooden op te houden, vielen zy, van den eenen, op den anderen aen. — Het een en ander kan niet verklaerd worden, dan uit eene byzondere aendrivt, welke God in deze dieren gelegd heeften derhalven hebben wy alle redenen , om deze gebeurtenis onder de wonderen te tellen. B, Was het geen onmenfchelyke wraekzucht, zoo vele kinderen, om eene geringe befpotting, op de allerjammerlykfte wijs, te doen omkomen? — Drie aenmerkingen zullen genoeg zijn, om deze zwarigheid geheel uit den weg te ruimen. 1. De misdaed dezer jongens was op ver na zoo gering niet als men, in den eersten opflag, denken zou. — Het was geene enkele kinderachtigheid. Het waren geene kleine kinderen, die geen onderfcheid weten tusfehen goed en kwaed, maer menfchen van meer gevorderde jaren , op zijn allerminst opgefchoten jongens, die zeer wel weten konden, dat men eenen Propheet des heeren niet befpotten moest. — Ook was de misdaed gansch niet klein in haer foort' VIL DEEL.  304 IL KONINGEN. ÏI. deze befpotting was des te verfoeilyker, omdat daerdoor een perfoon van hooge waerdigheid befpot werd. Eliza was een Propheet des heeren. Die den gezant hoont, die hoont ook den Zender; zoodat ■ deze befpotting ook zeer tergende en beleedigende was voor den heer zei ven. — Met een woord, het was geen enkele onbedachtzaemheid van de losfe jeugd, maer eene verfoeilyke boosaertigheid, welke haren grond had, in haet tegen God en zijne Propheten, en een allerduidelykst kenteeken opleverde van de algemeene verachting, waerin de ware God van Israël en zijnen dienst, in dezen boozen tijd, by het volk in 't gemeen, gekomen was. 2. Eliza heeft, in dit ganfche geval, geene de minste wraekzucht geopenbaerd. Hy hoorde de befpotting der losbandige jongelingen geduldig aen, tot dat hy ten laetften zich omkeerde en hen aenzag, om te beproeven, ofhyhen, door den ontzach-verwekkenden opflag van zijne oogen , tot inkeer brengen konde. Maer , toen zy , met hunne fpotterny, even kwaedaertig voorgingen, vloekte hy hen, niet uit wraekzucht, maer in den naem, dat is, op het hevel des heeren. — Het was derhalven , niet Eliza, maer de heer zelvs, die, door het zenden der beeren, deze baldadige jongens geftraft heeft. 3. Eindelyk diende dit geduchte oordeel, over deze fpotteren, om daerdoor het gezach van Eliza, die zijne Prophetifche bediening kortelings aenvaerd had, by de afgodifche inwooneren van Bethel, den zetel van Jerobeams afgoderyen, openlyk te Haven. BET  IL KONINGEN. III. 305 HET III. KAPITTEL. De Regeering van Joram, ïsraëls negenden Koning, byzonder zijn krijgstogt tegen de Moabiten; die, volgens de voorzegging van Eliza, zeer gelukkig uitviel. 1. TOram nu de tweede foon Achabs wert Ko«I ningh over Ifraël te Samaria, in de plaets van zijnen broeder Ahazia, in het achttiende jaer Jofaphats des Konings van Juda, ende hy regeerde twaelf jaer. De tijdrekenkundige fchijnftrijdigheid , met 1 Kon. 22: 52, is in de inleiding behandeld. 2. Deze Joram was ook al een Vorst van een zeer flecht Karakter, Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN, doch niet gelijck fijn vader, ende gelijck fijne moeder. Hoe llecht hy het ook maekte, was hy lang zoo erg niet, als Achab zijn Vader en Ifabel zijne moeder: (a) want hy dede dat opgerichte beek Baals wech, 't welck fijn vader gemaeckt hadde. Dit deed hy alleen uit vrees voor die ontzettende oordeelen, welke over zijnen Vader en Broeder gekomen waren; misfchien ook ten deele uit Staetkunde, opdat hy Jofaphat, den Koning van Juda, des te beter tot zijne belangen, tegen de Moabiten, zoude kunnen overhalen, vreezende dat die godvruchtige Vorst zich anders, even zoo weinig met hem, als met zijnen broeder Ahazia, zoude willen verbinden 1 Kon. 22: 50. Voorts merke men wel op, dat Joram het beeld van Baai flechts wech deed; hy verbrijzelde het niet, gelijk hy had moeten doen; hy zette het alleen aen een zijde. — De grouwzame Ifabel zal het wcchzetten van dit beeld, met enfa) 1 Kon. 1(5: 32. VII. DEEL. V ,  3o6 II. KONINGEN, III. genoegen, gezien hebben; en misfchien was zy, door de veelvuldige onheilen , welke haer geflacht waren overgekomen, zoo verfchrikt, dat zy 'er zich niet tegen verzetten durvde, en zich vergenoegde, met haren Baal in het verborgene aen te bidden* 3. Dan hoe zeer hy het beeld van Baal liet ter zijde zetten, hy was, met dit alles, een grouwzaem Kalverdienaer. Evenwel hingh hy de fonden Jerobeams des foons Nebats aen , die Ifraël dede fondigen , door het aenbidden der kalveren te Dan en te Bethel. Hy was een yverig voorftander van die afgodery , en maekte 'er zijne gezette bezigheid van: hy en weeck daer van niet af. 4. Mefa nu de Koningh der Moabiten was een veehandelaer, een zeer vermogend Vorst, wiens rijkdom voornamelyk in zijn vee gelegen was; ende hy bracht op aen den Koningh Ifraëls hondert duyfent lam* meren, ende hondert duyfent rammen, alle ongefchoren, met de wolle op het lijv. Dit getal van vee was verbazend groot, en van des te meerder waerde, omdat het ongefchoren moest geleverd worden. Dan men moet overwegen, dat de fchapen, in de Oosterfche landen, zeer overvloedig waren, en dat de Moabiten bergen, dalen en velden bezaten, welke ongemeen vruchtbaer waren. Tot op den dood van Achab, waren de Moabiten aen Israël cijnsbaer geweest. — Zy brachten daerom de gemelde fchatting van vee jaerlyks op. 5. Maer het gefchiedde, als Achab geftorven was; (b) dat de Koningh der Moabiten van den Koningh Ifraëls afviel, en weigerde, om aen Ahazia, zijnen zoon en opvolger, de gemelde fchatting te betalen. De voorige Koning Ahazia was een onverfchillig en bloo* hartig Vorst geweest. Wy vinden nergens, dat hy eenige de minste pogingen gedaen hebbe, om Mefa, den Koning der Moabiten, tot zijnen plicht te doen wederkeeren. Het ontbrak hem aen geest en moed. Zijne bloohartigheid en onverfchilligheid waren des te onverfchoonbarer geweest, om- C*) 2 Kon. li 1.  II. KONINGE N. llh 307 omdat de fchatting, welke de Moabiten moesten opbrengen, zeer aenzienlyk was, en eenen voornamen tak der inkomften ■ van de kroon uitmaekte. Evenwel Ahazia had zich dezen fchadelyken afval laten welgevallen, en niets gedaen, om de rechten van zijne kroon te handhaven. 6. Maer Joram , de tegenwoordige Koning van Israël , : was een man van eenen werkzamen aert, en van meerder kloekmoedigheid, die van de heerfchappy over de Moabi- J ten zoo ligtelyk niet wilde afzien. So rasch hy den throon beklommen had, toogh de Koningh Joram ter fel ver tijt uyt Samaria zijne hovftad, ende monfterde 1 p-antfch Ifraël, hy liet alle mannen van Israël, die tot de wapenen bekwaem waren , op eene bepaelde plaets zamen , komen, om op te nemen, hoe groot een leger hy, ter beteugeling van de Moabiten , zoude kunnen in het veld : brengen* 7. Ende hy gingh henen, ende fondt tot Jofaphat den toenmaligen Koningh van Juda, feggende; De Koningh der Moabiten is van my en mijn Rijk, gelijk gy weet, reeds voor een paer jaren afgevallen, ik wil het daer niet by laten : fult gy met my trecken in de oorloge tegen de Moabiten? ende hy feyde , Ick fal opkomen, (c) foo fal ick zijn, I gelijck gy zijt, foo mijn volck, als uw volck, foo mijne peerden, als uwe peerden. Jofaphat bewilligde aenftonds in het voorftel van Joram, i en gav hem het zelvde antwoord, als voorheen aen zijnen Vader Achab, toen dees de Syriers beoorlogen wilde 1 Kor* ;j fl2: 4. Zijne vereeniging met Achab was hem Hecht bekomen , en had hem moeten affchrikken , van zich weder, met den zoon van dien Achab, te vereenigen. Maer hy liet 'er zich • men. Zy bevonden zich nu, in eene dorre woeftijne; en de tocht was, met zoo veel overyling, voortgezet, dat men niet bedacht had, zich van eenen genoegzamen voorraed van water te voorzien, of eenen weg te nemen, daer bronnen en fonteinen waren. 10. Doe feyde de Koningh Ifraè'ls; Ach! dat de HEERE defe drie Koningen geroepen heeft, om die in der Moabiten hant te geven. In plaets van- zich, over zijne eigene onbedachtzaemheid, te beklagen, lag hy de fchuld op den heer en zijne Voorzienigheid. Hy dacht, in deze groote benauwdheid, ja wel aen den heer, maer met een bitter verwijt, dat Hy drie Koningen, met hun volk, op de jammerlykfte wijs, wilde doen pmkomen. De godvruchtige Jofaphat zal zich, met ftille gebeden , tot den heer gewend hebben. Althans hy bewoog Joram, om, tot de Propheten des heeren, de toevlucht te nemen. 11. Ende jofaphat feyde; (ri) Is hier geen Propheet des HEEREN, dat wy door hem den HEERE mochten vragen , wat wy doen moeten , om uit dezen nood verlost te worden? doe antwoordde één van de knechten des Konings Ifraëls, ende feyde; Hier, by ons in het leger, is Elifa de foon Saphats, die water op Elias handen goot, dat is, die een bediende van den beroemden Elia geweest is: want het was het werk der dienaren, water op de handen hunner heeren te gieten , wanneer zy zich wasfchen wilden. Eliza was niet ver van de hand: want de Koningen togen tot hem af, om perfoneel met hem te raedplegen vs. 12. Het fchijnt, dat de Propheet, door Gods byzonder befluur aengedreven, het leger, als een vrywilliger, ongemerkt gevolgd hebbe. 12. Ende Jofaphat féyde; ik heb van dien Eliza zeer veel hooren fpreken , ik erken hem voor eenen Propheet, Des HEEREN woort is by hem, en hy wordt (<0 1 Kon. 22: 7. VII. DEEL. V 3  3rq II. KONINGEN. III. met Godlyke Openbaringen verwaerdigd : fo togen tot hem af de Koningh Ifraëls, ende Jofaphat, ende de Koningh van Edom, om hem, en door hem des heeren mond raed te plegen. 13. Maer Elifa zag Joram niet, of hy feyde aenftonds tot den Koningh Ifraëls; Wat hebbe ick met u te doen? wat beweegt u, om tot my te komen? (e) gaet henen tot de Propheten uwes vaders , ende tot de Propheten uwer moeder: de Propheten der afgoden, welke uwe grouwzame Ouders, Achab en Ifabel, begunftigd hebben , hebt gy ook , zoo lang uwe zaken 'voorfpoedig gingen, geëerbiedigd; waerom vervoegt gy u nu ook niet tot die Propheten ? laten zy u nu helpen, nu gy verlegen zijt: doch de Koningh Ifraëls feyde tot hem ; Neen , ik zal my tot de Propheten Baals niet wenden: want, niet Baal, maer de HEERE heeft defe drie Koningen geroepen, om die in der Moabiten hant ie geven, derhalven hebben wy u, als eenen Propheet des heeren, noodig. 14. Ende Elifa feyde; [Soo waerachtigh ah] de HEERE der heyrfcharen leeft, (ƒ) voor wiens aengeficht ick flae, fo ick niet het aengeficht Jofaphats des Konings van Juda opname , zo ik het niet deed ten gevalle van Jofaphat, die den heer in waerheid vreest, ik zou het, om uwent wil, niet doen; ick en foude u niet aenfchouwen, nochte u aenfien, ik zou my aen u, die allen zegen verbeurd hebt, in het ge! heel niet laten gelegen leggen. Eliza was een onderdaen van Joram , mogt hy dan zoo oneerbiedig tot zijnen Vorst fpreken ? — Als onderdaen aengemerkt, weigerde Eliza niet den Koning den verfchuldigden eerbied te bewijzen; maer, als Propheet, mogt en moest hy hem zijne ongerechtigheid bekend maken. Joram kon ook niet anders dan dit verwijt billyken , en hield daerom by Eliza aen, dat hy hem en zijnen bondgenooten toch : raed zoude (O ï Kon. 18: 19. (/; 1 Kon. 17: r.  H. KONINGEN. III. 311 zoude geven. — Van den Edomitifchen Koning fprak Eliza in het geheel niet, omdat hy flechts een afhangeling was van Jofaphat. 15. Om Jofaphats wil dan , liet Eliza zich overhalen, zeggende: Nu dan, brenger my eenen fpeelman, die wel weet. te fpelen op muflkale werktuigen : ende het gefchiedde , als de fpeelman op de fnaren fpeelde, dat de hant des HEEREN op hem quam, en dat hy, met buitengewoone Openbaringen, verwaerdigd werd. Het Mufiek heeft zekerlyk niets gemeens met Godlyke Openbaringen. Maer Eliza wilde zich, door dit middel, voorbereiden , tot het ontvangen van Openbaringen. — Op het zien van den afgodifchen en ondeugenden Joram, was zijn geest, door eene heilige gramfchap, geweldig ontfteld. Nu is de Mufiek over het algemeen zeer gefchikt, om eenen ontftelden geest te doen bedaren, en in kalmte te brengen. Eliza begeerde daerom, dat 'er, door eene kundige hand, Voor hem gefpeeld werd; opdat zijn geest tot bedaren, en zijn gemoed in kalmte komen mogt, eer hy den heek, door het gebed, raedpleegde. 16. Ende hy feyde, op aendrijven van den Godlyken Geest; Soo feyt de HEERE: Maeckt in dit dorre en zandige dal, alwaer het leger is nedergeflagen, vele grachten. 17. Want foo feyt de HEERE: Gylieden en fult geenen wint fien , ende gy en fult geenen regen fien, nochtans fal dit dal met water vervult worden, fo dat gy fult drincken, gy, ende UW klein vee, ende uwe grootere beeften Runderen en paerden. De graften, welke gy graven zult, moeten dienen, om het overvloedig water te ontvangen en afteleiden. Er zou noch harde wind, die de wolken op een pakt, noch regen vernomen worden, en evenwel zou 'er een overvloed van water wezen. — Dit water zou derhalven, door Gods wonderdoend Alvermogen, worden te wege gebracht; om het vereenigde leger des te meer te overtuigen, dat de VII. DEEL. V 4  312 II. KONINGEN. III. de heer, de God van Eliza, alleen de eenige en ware God zy, 18. Daer toe, voegde Eliza 'er by, is dat ilecht in de OOgen des HEEREN; het bezorgen van water is nog maer eene kleinigheid, in vergelijking van het gene de heer in het vervolg, doen zal; Hy zal ook uwen Krijgstogt tegen de Moabiten , by uitnemendheid voorfpoedig maken, hy fal oock de Moabiten in ulieder hant geven. 19. Ende gy fult alle vafte fteden , ende alle uytgelefene fteden flaen en verwoesten, ende fullet alle goede boomen vellen, ende fullet alle water fonteynen floppen; ende alle goede ftucken lants fult gy met fteenen verderven: raet een woord, gy zult het land der Moabiten , het welk nu zoo uitnemend Vruchtbaer is, tot eene onbewoonbare woeftijne veranderen. Maer zal men denken, in deze voorzegging, komen twee zaken voor, welke God verboden had, het verdelgen van Moab Deut. 2; 9, en bet pellen van goede boomen Deut. co; 19. —■ Wy antwoorden: (1). dat deze woorden van Eliza, niet alleen als eene voorzegging, maer ook als een Godlyk bevel , moeten befchouwd worden. (2). Dat dit bevel buitengewoon was, en het voorige Deut. 2: 9. vernietigde. De omftandigheden waren zeer veranderd. De Moabiten hadden ten laetften de maet van hunne ongerechtigheid vervuld; zy hadden zich, by alle gelegenheden, wreed, verraderlyk en ohverzoenbaer, omtrent Israël, gedragen, en nu waren zy eindelyk tot afval overgeflagen. (3). Wat het vellen der vruchtboomen aengaet; dit had God verboden, by het innemen van Canaan, omdat zy daerdoor zich zeiven zouden benadeelen Deut. 20: 19; maer dit verbod was niet algemeen. Ook hadden de Moabiten zulk eene behandeling rechtvaerdig verdiend; zy hadden de inkomften van het veld, en de vruchten der boomen verbeurd, omdat zy den Koning yan Israël de wettige fchatting geweigerd hadden. 20. Ende het gefchiedde des morgens als men. te Jerufalem in^den Tempel, den heere het fpijs offer offert, dat er, fiet, zeer onverwacht, water door den wegh van Edom quam; het welk, door eene on- mid-  ÏSi KONINGEN. III. 313 middelyke tusfchenkomst van het Godlyk Alveimogen, veroorzaekt was, ende het lant met water vervult wert, zoodat de gemelde graften ove.rliepen. De tijd is zeer aenmerkelyk. Het was des morgens als men het fpijs - offer offerde. Deze tijd was ook de uur van het gebed. De godvruchtige Israëliten waren nu bezig, om den heer, in zijnen Tempel, te fmeeken voor het behoud van hunnen Koning en den voorfpoed zijner wapenen. Op dezen zei ven tijd gav de heer, aen het dorftend leger, eene wonderdadige uitkomst, opdat rnen des te meer zoude opmerken , dat deze zegen , aen zijn weldadig Alvermogen, %e danken ware. 21. Doe nu alle de Moabiten hoorden, dat. de drie verbondene Koningen opgetogen waren, om tegen hen te ftrijden, fo wierden fy t'famengeroepen , van alle de gene aen, die den gordel aengordeden, en tot die jaren gekomen waren, dat zy de wapenen dragen konden, ende daer boven, ende ftonden aen de lantpale, omhetvereenigd leger op tewachten, en den indrang in hun land te beletten. Hier meenden zy zich gemakkelyk te zullen verdeedigen, omdat de grenzen van hun land zeer bergachtig , en vol van engtens waren. 22. Ende doe fy fich des volgenden morgens vroegh, nadat het dal dien dag en nacht vol water gelopen was, opmaeckten, ende de fonne over dat water oprees; fagen de Moabiten dat water tegen over root, gelijck bloet. De opgaende morgenzon, door de opklimmende dampen, op het water fchijnende, en denkelyk veel rooder dan gewoonlyk, deed hetzelve, aen het oog der Moabiten, rood toefchijnen. 23. Ende fy feyden, Dit is bloet; de drie verbonden Koningen , door ftrijdige belangen verdeeld , hebben voorfeker fich met den fweurde verdorven , ende hebben een den anderen verflagen: Nu dan aen den buyt gy Moabiten. Het vermoeden der Moabiten fcheen niet ongegrond te zijn. Zy meenden een groote plas van bloed te zien. Zy wisten dat de grond , ter dier plaetfe, zeer droog en dor was. Hunne gedachten vielen in het geheel niet »p water; VII. DEEL. V 5  314 H. KONINGEN. III. omdat 'er, noch wind, noch regen, vernomen was. On* dertusfcben baende deze misvatting den weg, dat zy de eng* tens verlieten, in welke zy zich verfterkt hadden, en op het open veld kwamen, om, zoo als zy meenden, den buit der verflagenen te roven. 24. Maer als fy aen het leger Ifraëls quamen, toen vonden zy zich jammerlyk bedrogen; aenftonds maeckten fich de Ifraëlken op, ende fioegen de Moabiten, ende fy vloden van haer aengeficht: ja fy quamen in [het lant], flaende oock daer de Moabiten. 25. De fteden nu brakenfe af, gelijk Eliza, op Gods bevel, voorfpeld en gelast had, ende een yegelick wierp fijnen iteen op alle goede ftucken lants , ende vuldenfe, ende flopten alle waterfonteynen , ende velden alle goede boomen, tot dat fy in KirHarefeth, zijnde de hoofdftad der Moabiten Jef. 16: 7, 11. [alleen] de fteenen daer van lieten overblijven: De muuren en gebouwen van deze hoofdftad bleven ftaen » ende de flingeraers omringelden ende floegenfe. Met hammeien, fteenen, en andere geweldige werktuigen, maekten ze overal bresfen in de muuren, en doodden de mannen , die 'er op ftonden. 26. Doch hunne Koning gedroeg zich, als een kloekmoedig Vorst. Hy deed alles wat hy kon, tot zijne redding; want als de Koningh der Moabiten fagh, dat hem de ftrijt te fterck was, en dat hy het niet langer, tegen bet hoofdleger, houden konde, nam hy tot hem feven hondert mannen , die het fweert uyttogen, om door te breken tegen den Koningh van Edom; met deze uitgelezene manfchap, deed hy eenen uitval, op den vleugel der Edomiten, die de zwakfte was, in hoop van daerdoor heen te breken; maer fy en konden niet, de Koning van Edom bood fterker wederftand, dan hy verwacht had, en deed hem , met groot verlies, terug keeren. 27. Doe nam hy ,. uit woede en wanhoop , fijnen eerftgeboren foon , die in fijne plaetfe Koningh foude worden, ende offerde hem ten brand-offer op den muer, aen zijnen afgod Camos. Hierdoor zocht hy de  II. KONINGEN. III, 3ts de gunst van zijnen God te winnen, wanneer hy hem, het dierbaerfte dat hy had , tot een brand • offer gav; en te gelijk wilde hy daerdoor, dewijl hy het op den muur deed , den belegeraren onder het oog brengen, dat hy liever alles wagen wilde, en de wanhoopigfte dingen ondernemen, dan dat hy zich zoude overgeven. — Uit Amos 2: r. befluiten fommigen, dat deze gri'.weldaed gepleegd zy, aen eenen zoon des Konings van Edom, die in den ftrijd gevangen was. — Althans daer uyt wert een feer groote toorn in Ifraël. De afgrijfelykheid van deze onmenfchelyke offerande deed hen vreezen , dat God deswegen op hen zoude vertoornd worden ; althans zy waren ontroerd over deze barbaerfche onderneming, en het fpeet hen, dat zy het zoo ver hadden laten komen: daerom trocken fy van hem af; om voor te komen, dat de wanhopende Koning der Moabiten, geen meer onmenfchelyke dingen pleegde, braken zy het be-, leg op, ende keerden weder in [haer] lant. Jofaphat naer Jerufalem, Joram naer Samaria, en de Koning der Edomiten naer het gebergte Seir: zoodat de Moabiten niet onder ïsraëls Rijk terug kwamen , maer op zich zeiven bleven; fchoon, tot loon voor hunnen afval, hun land deerlyk verwoest was. HET IV. KAPITTEL. Een verhael van verfcheidene wonderen, welke Eliza verricht heeft. J^Oor het eerste wonderwerk, het welk in dit Kapittel verhaeld wordt, zorgde Eliza voor eene arme weduwe vs. 1-7. 1. Eene vrouwe nu uyt de wijven van de fonen der Propheten riep tot Elifa, feggende; Uwe knecht, mijn man, is geftorven, ende gy weet, dat uwe knecht den HEERE was vreefende: maer, met dat alles, was hy arm; en nu is de fchultheere geJsomen, («) om mijne beyde kinderen voor hem («) Levir. 25: 59, VII. DEEL.  3I6 |L KONINGEN. IV, tot knechten te nemen , omdat ik buiten ftaet ben , hem te betalen. 2. Ende Elifa feyde tot haer, Wat fal ick u doen , om u uit dezen nood te redden ? Geld heb ik zelvs niet. God zou 'er zelve , door zijn Alvermogen moeten tusfehen beide komen; geeft my te kennen, wat gy in den huyfe hebt: God is machtig, om het weinige, het welk gy hebt, door zijnen zegen, dermate te vermenigvuldigen , dat het genoegzaem zy, om u, uit deze verlegenheid, te redden ; ende iy feyde, Uwe dienftmaegt en heeft niet met allen inden huyfe, dan eene kruyeke met olie. 3. Doe feyde hy, Gaet, eyfcht voor u vaten van buyten, van alle uwe naebueren: ledige vaten; maeckt 'er niet weynigh te hebben : hael 'er zooveel, als gy 'er maer vinden kunt. 4. Komt dan in, ende fluyt de deure voor u, ende voor uwe fonen toe; daer na giet de oly uit de kruik in alle die vaten, het een na het ander, ende dat vol is, fet wech. 5. So ginghfe van hem , geloovende , dat zy nae het woord van den Propheet, door een wonderwerk zoude gere,d worden, ende, geen getuigen willende hebben van het gene 'er gefchieden zoude, floot zy de deure voor haer, ende voor haren fone toe; die brachten haer de var ten toe, welke zy van de nabuuren geleend hadden, ende fy goot, uit de gemelde olykruik. in die vaten, het een na het ander, zoodat zy alle vervuld wierden. 6. Ende het gefchiedde, als die vaten vol waren, datfe tot haren fone feyde, Brengt my nogh een vat aen, want de oly der kruike vloeit nog al; maer hy feyde tot haer, Daer en is geen vat meer: ende de olie ftont ftille, toen 'er geene vaten meer waren om te vullen. Doe quam fy blymoedig tot Eliza, ende gaf 't den man Godts, met dankzegging, te kennen; dat alle de vaten , zoo vele zy 'er had kunnen bekomen , met oly vervuld waren: ende hy feyde, hoewel uw fchuldeisfcher zieh  It. KONINGEN. IV. 317 zïch onbarmhartig jegens u gedragen heeft, moet gy hem nu niet-onrechtvaerdig béhandelen, Gaet henen , verkoopt de olie, ende betaelt van dat geld uwen fchultheere: gy dan, [nut] uwe fonen, leeft by het overige. Dit ■wonderwerk is zeer aenmerkelyk. De voorraed van oly, welken zy bezat, was zeer gering, beftaende alleenlyk in eene kruik vol, waeruit, natuurlyker wijs , onmogelyk zoo veele ledige vaten konden worden aengevuld. Zoo menigmael 'er een vat gevuld was, bleev 'er nog oly in de kruik over, zoodat zy telkens weder beginnen kon, met in een ander vat te gieten, tot dat het weder gevuld was ; en dit duurde, tot* dat 'er ledige vaten gebrek waren. — Deze gebeurtenis was buiten allen twijffel wonderdadig. — Iets onmogelyks is 'er evenwel niet in te vinden ; waerom zou de Almachtige niet een geringen voorraed van oly dermate kunnen uitzetten, dat zy eene meerdere ruimte befloege ? Of zou de oneindige Schepper, die alles ijit niets heeft voorgebracht, geen vermogen bezitten, om den voorraed van eenige vloeiftof, door een wonderwerk, te vermeerderen ? Ook was dit wonderwerk niet ongepast. — Het diende, om eene arme weduw te redden, en haere zoonen vau dé flaverny te bevrijden. Het was de weduw van eenen uit de zoonen der Propheten , die God oprechtelyk gediend had. Dees weduw erkende Eliza voor eenen Propheet van God gezonden, en zy was verzekerd, dat zijn woord, hoe ongeloovbaer op zich zelve, zoude vervuld worden. — Ware deze weduw niet wonderdadig gered, 'er zou een blaem en een fchandvlek gekomen zijn , op het genootfchap van de " leerlingen der Propheten. Het tweede wonderwerk was nog grooter, en beftond, in het opwekken van eenen dooden vs. 1-37. 8. Het gefchiedde oock naderhand op eenen dagh, als Ehfa nae Sunem, eene Stad digt by den ber^ Carmel, doortrock , dat aldaer eene groote , eene aenzienlyke en zeer rijke vrouwe was, dewe.'cke hem VII. DEEL.  3i8 II. KONINGEN. IV. aenhieldt, om broot te eten : en hem, met allen vriendelyken aendrang, ter maeltijd verzocht. Zy had zeer veel van Eliza en zijne wonderen gehoord, en eerbiedigde hem daerom als een Propheet: yoorts gefchiedde 't, foo dickwijls hy doortrock, Weeck hydaer in, om broot te eten. Eliza nam zoo veel genoegen in deze vrouw, 'dat hy haer altoos een bezoek gav, en by haer bleev eten , zoo diwkijls hy voorby haer huis ging. 9. Ende fy feyde tot haren man, Siet nu, ick hebbe gemerckt dat defe man Godts heyligh is; die by ons altoos doortreckt, als hy, van den berg Carmel, naer elders gaet. Ik wist, dat hy een Propheet was, met buitengewoone gaven vervaerdigd; maer ik heb ook, uit zijne gefprekken en verkeering, vernomen, dat hy een man zy van eene meer dan gewoone Godsvrucht. 10. Laet ons doch eene kleyne opperkamer van eenen wandt maken , die, door eenen muur, van ons huis is afgefcheiden , opdat hy zich aldaer, van alle gewoel afge-] fcheiden, des te vryer in den gebede kunne oeffenen; ende laet ons in dat vertrek het noodige bezorgen, om 'er zijn intrek in te nemen , zoo menigmael hy het goedvindt; wy zullen daer voor hem fetten een bedde, ende tafel, endeftoel, ende kandelaer, fo fal 't gefchieden, wanneer hy tot ons komt, dat hy daer in wijcke. 11. Ende het gefchiedde op eenen dagh, dat hy daer quam, gelijk hy naderhand zeer dikwijls deed: ende hy weeck in die opperkamer, ende leyde fich. daer neder. 12. Doe feyde hy tot fijnen jongen Gehazi, Roept defe Sunamitifche, die my zoo vriendelyk onthaelt: ende als hyfe geroepen hadde, ftontfe voor fijn aengeficht, 13. (Want hy, toen hy zijnen knecht Gehazi tot de vrouw zond, hadde hem gefeyt : Segt nu tot haer , Siet, gy zijt forgvuldigh voor ons geweeft met alle defe forgvuldigheyt; wat is 'er voor u te doen? welke wederdienst kan ik u bewijzen? is 'er yet om voor u te fpreken tot den Koningh; begeert gy.  II. KONINGEN. IV. 319 gy, dat mijn meester Eliza iets voor u den heere verzoeke? ofte wordt u, door de krijgsknechten , ook eenigen overlast gedaen , en begeert gy, dat Eliza daerover tot den Krijgs-o verften fpreken zal? ende fy hadde tot Gehazi gefeyt , Ick woone in 't midden mijnes volcks, van mijne bloedverwanten en vrienden, en heb nergens over te klagen. 14. Doe Gehazi dit antwoord aen Eliza terug bracht, hadde hy gefeyt, Wat is 'er dan voor haer te doen? Ende Gehazi hadde gefeyt, Sy en heeft doch geenen fone, ende haer man is oudt. 15. Daerom hadde hy gefeyt, Roept haer ende als hyfe geroepen hadde , ftont fy in de deure). 16. Ende hy feyde tot de vrouw , die in de deur van zijne kamer ftond, (£) Op defen gefetten tijt: ontrent defen tijt des levens, toekomende jaer, om dezen tijd, fult gy eenen fone omhelfen; ende fy feyde, Neen, mijn heere, dit kan ik niet gelooven, gy man Godts en liegt tegen uwe dienftmaegt niet, drijv toch den fpot niet met my; deze zaek is, wegens mijne onvruchtbaerheid, en de hooge jaren van mijnen man, niet meer mogelyk. 17. Ende evenwel het gefchiedde , zoo als Eliza gezegd had. de vrouwe wert fwanger, ende baerdein het volgende jaer, eenen fone op dien gefetten tijt, ontrent den tijt des levens, dien Elifa tot haer gefproken hadde. 18. Doe nu het kint groot wert, gefchiedde 't op eenen dagh, dat 'et uitgingh tot fijnen vader, in het veld, die zich tot de maeyers begeven had, die zijn koorn maeiden. 19. Ende het jongsken , te lang in de brandende zon ftaende, kreeg eene koorts met geweldige hoofdpijn; het feyde daerom al klagende tot fijnen vader, Mijn (b~) Genef. 18: 10, 14. VII. DEEL.  320 II. KONINGEN. IV. hooft, mijn hooft: hy dan feyde tot eenen jongen , Draegt hem tot fijne moeder. .20. Ende hy droegh hem, ende bracht hem tot fijne moeder: ende hy fat op hare knien tot aen den middagh toe, doe fterfhy. 21. Ende fy gingh op in de kamer, welke Eliza gewoon waste betrekken, ende leyde hem op het bedde van den man Godts: misfchien in gedachte of dit iets mogt toebrengen, om het kind weder levendig te maken; daerna floot fy de deur van dat vertrek voor hem toe, ende gingh uyt. 22. Ende fy riep, door eenen knecht, om haren man, ende feyde, Sendt my doch éénen van de jongens, ende ééne van de efelinnen ; dat ick tot den man Godts, met allen mogelyken haest, loope ende zeer fpoedig wederkome. 23. Ende hy , te weten haer man, die in het veld was, feyde , of liet haer door den knecht terug zeggen; Waerom gaet gy heden tot hem? het is immers nu geen tijd, 't en is geene nieuwe mane, nochte Sabbath, op welke de Propheten gewoon zijn , onderwijs in den Godsdienst te geven; ende fy feyde, of liet haer man antwoorden , 't Sal wel zijn: gy moet u over deze haestige reis niet ongerust maken, alles is wel. 24. Doe fadelde fy de efelinne ende feyde tor. haren jongen ; Drijft , ende gaet voort : zoo fpoedig maer immers mogelyk is, en houdt my niet op voort te rijden, ten zy dan dat ick 't u fegge. 25. Alfo toogh fy henen , ende quam, binnen korten, tot den man Godts, tot den bergh Carmel: ende het gefchiedde als de man Godts haer van tegen over fagh, dat hy tot Gehazi fijnen jongen feyde; Siet, daer is de Sunamitifche. 26. Nu loopt doch haer te gemoete, ende fegt tot haer ; Is 't wel met u ? is 't wel met uw' man? is 't wel met uw kint? ende fy feyde, 't Is wel. In dit alles betoonde deze vrouw de kracht van haer ge- loov,  II. KONINGEN. IV. 321 loov , waerdoor zy zich verzekerd hield , dat Eliza haren dooden zoon, dooreen wonderwerk, zoude levendig maken : want hy wist , dat Elia een foortgelijk wonder verricht had, 1 Kon. 17: 21, —■ Uit dit beginfel liet zy aen haren man zeggen, het zal wel zijn vs. 23. Toen de Propheet haer vroeg, nae haren welftand, als mede dien van haren man en zoon , zeide zy ook , het is wel vs. 26. — Met haren zoon was het zekerlyk niet wel; maer, ook met dit zeggen, verklaerde zy haer vertrouwen, dat zy haren zoon zoude terug krijgen. 27. Doe fy nu tot den man Godts op den bergh quam, vattefe fijne voeten ; Zy viel aen zijne voeten , en omhelsde dezelve, tot een teeken van eerbied, en dat zy een nedrig verzoek had voor te ftellen: maer Gehazï begrijpende , dat zulk een geftalte voor haer wanvoeglyk ware, trad toe, om haer af te ftooten, doch de man Godts feyde, Laetfe geworden, want hare ziele is in haer bitterlick bedroeft , ende de HEERE heeft 'et voor my verborgen, ende my niet kondt gedaen wat de oorzaek zy van hare zielgrievende droevheid. 28. Ende fy feyde, Heb ick eenen fone van mijnen heere begeert? heb ik u, met aenhoudende verzoeken, lastig gevallen, om, door uwen invloed op den heer, te wege te brengen, dat ik, met de geboorte van eenen zoon, mogt verblijd worden? Dan zou.ik. nu beducht zijn dat mij» ne begeerte te onmatig, en Gode onbehaeglyk geweest ware : maer het is 'er immers zoo ver van daen, dat ik uwe woorden niet gelooven wille, toen gy my, die 'er in het geheel niet aen dacht, voorfpelde dat ik eenen zoon hebben zoude ; ik verbeeldde my, dat gy met my den fjot wildet drijven; (c) feyde ick niet, En bedriegt ny niet? Ik zou zeer wel te vrede zijn geweest, al ware my nooit een zoon gebooren; maer nu ik hem had, en zoo onverwacht, door den dood, verloren heb, nu is mijne ziel 1 tterlyk bedroevd. 29. Ende Eliza had medelijden met haer; hy feyde tot Gehazi, Gordt uwe lendenen, ende neemt mij» (f) 2 Kon. 4: 16. VII. DEEL. X  32* m KONINGEN. IV. nen ftaf in uwe hant, ende gaet in alleryl henen nae het huis van deze Sunamitifche. Laet u op den ■ weg in het geheel niet ophouden; (d) fo gy yemant vindt, en groet hem zelvs niet, ende fou yemant groet, en antwoordt hem niet: ende zoodra gy in de kamer gekomen zijt, in welke ik gewoon ben mijn intrek te nemen, legt dan mijnen ftaf op het aengeficht van den jongen: en hy zal weder levendig worden. 30. Doch de moeder van den jongen feyde, [Soo 'waerachtigh als] de HEERE leeft, ende uwe ziele leeft , ick en fal u niet verlaten : qp uwen dienaer heb ik geen genoegzaem vertrouwen , ik verzoek dat gy zelvs mede gaet. Eliza bewilligde , hy ftont dan op, ende volgde haer na. 31. * Gehazi nu was middelerwijl voor haer aengeficht doorgegaen: ende hy leyde, zoodra hy in de kamer gekomen was, den ftaf van zijnen meester op het aengefichte van den jongen ; doch daer- en was geene ftemme, noch geene opmerckinge: fo keerde hy weder hem te gemoete, ende bracht hem boodfchap, feggende ; De jongen en is niet ontwaeckt. 32. Ende doe Elifa in 't huys quam; Siet, fo was de jongen doot, zijnde geleyt op fijn bedde, zoo als de moeder hem gelaten had. 33. So gingh hy in , ende (e) floot de deure voor hen beyde toe, zoodat 'er niemand in de kamer was, dan de Propheet en het doode kind: ende hy badt tot den HEERE, om het kind op te wekken. 34. Ende hy klam op het bedde, ende leyde fich neder op het kint, ende leggende fijnen mont op deffelvenmont, ende fijne oogen op fijne oogen, ende fijne handen op fijne handen, breydde fich over hem uyt: ende het vleefch des kints wert warm. 35. Daer na quam hy weder, ende wandelde in 't huys eens herwaert , ende eens derwaert, ende klam [weder] op, ende breydde fich weder als te 00 Luc. 10: 4. (0 Matth. 6: 6.  II. K O N I N G Ë N. IV. 323 te vooren over herri uyt (ƒ) ende de jongen niefdè tot fevenmael toe , daer na dede de jongen fijne oogen op. 36. Ende hy riep Gehazi, by zich in de kamer, ende feyde, Roept defe Sunamitifche, ende hy riepfe, ende fy quam tot hem: ende hy feyde, Neemt uwen fone op4 37. So quam fy, ende viel voor fijne Voeten, ende boogh haer ter aerde, tot een teeken van hare dankbare biijdfchap: ende fy nam haren fone op, ende gingh uyt, om dit verbazend wonder, aen haren man en hare gebuuren, bekend te maken. Dit was een verbazend wonder, Hume, de yverigfte tegenftander van de wonderwerken, Welke in den Bybel verhaeld worden , moet evenwel erkenhen, dat het opwekken van eenen dooden, wanneer de zaek zelve kon bewezen worden , een waerachtig wonderwerk wezen zoude. — Zoodanig een wonderwerk verrichtte Eliza * aen den dooden zoon van deze Sunamitifche. Dat het den Almachtigen Gdd mogelyk zy, eenen dooden op te wekken , zal niemand betwisten. Het gene de Deisten tegen dit wonderwerk hebben ingebracht, is van zeer weinig aenbelang; Waerom, vraegt men , gefchiedde deze opwekking niet Onmiddelyk? Waertoe de vergeevfche pooging van Gehazi? Waertoe ftrekte zich Eliza, een en ander mael, over het doode kind uit? — Het behaegde den alleen wijzen God, by trappen, te werk te gaen, om des te meer te doen blijken, dat het wonderwerk alleen aen zijn Alvermogen moest worden toegefchreven, en dat de middelen, welke Gehazi, en zelvs Eliza, in 't werk fielden, op zich zelve geheel onvoldoende waren. Of zou de jonge flechts dood geweest zijn in fchijn, en, door de natuurlijke warmte, welke Eliza hem mededeelde, weder tot zich zei ven gekomen zijn? Alle de omftandigheden (ƒ) 1 KOrrg. 17: at. Tïirid. 2c: 10. 2 Kon. &: ü, VII. HEET- X 2  324 II- KONINGEN. IV. laten geene de minfte twijffeling over, of de jonge was waerlyk geftorven. Door zich over het kind uittebreiden, wilde Eliza niets anders te kennen geven, dan dat hy hartelyk verlangde, dat de jongen het leven mogt wederkrijgen. Het lichaem van het kind begon warm te worden , niet door de natuurlijke warmte van Eliza's lichaem, maer omdat het Gode behaegd had, den jongen het leven weder te geven. Het derder wonder beftond , in het gezond maken van eene fchadelijke fpijs vs. 38-41. 38. Als nu Elifa weder te Gilgal quam, eene plaets tusfehen de Jordaen en Jericho, alwaer eene fchool der Propheten was , fo was 'er honger in dat lant, ende de fonen der Propheten faten voor fijn aengefichte , om zijn onderwijs te hooren. Zijne leerlingen woonden , immers die ongehuuwd waren , by elkander, en zouden, na het eindigen van Eliza's onderwijs, te zamen, met hunnen Meester , het middagmael houden: ende hy feyde daerom tot fijnen jongen, Set den grooten pot aen, ende fiedt moes voor de fonen der Propheten. 39. Doe gingh e'én der dienaren uyt in 't velt om moefkruyden te lefen, vermids 'er door de aenhoudende droogte, geene groentens meer in de tuinen te vinden waren, ende hy vondt eenen wilden wijnftock. Die dienaer kende dit veldgewas niet, maer de bladeren geleken eenigszins naer den wijnftok, en dit deed hem denken, dat zy goed tot fpijs wezen zouden , ende hy las of pluktt daer van, fijn kleet vol wilde coloquinten. Het was eene groente, welke eenen zeer bitteren fmaek had, en gegeten zijnde, inwendig zeer zware ontftekingen veroorzaekt. In zijne onkunde, was de dienaer met deze bladeren zeer wel te vrede, ende hy quam daer mede aen, ende fneedtfe in den moespot, want fy en kendenfe niet. 40. Daer na fchepten fy van dat moes voor de mannen op, die de lesfen van Eliza gehoord hadden, en zy zetten zich om te eten: ende het gefchiedde, als fy aten van dat moes, en den bit.eren fmaek der coloquinten proevden, dat fy riepen, ende feyden, Man Godts,  H. KONINGEN. IV. 525 Godts, de doot is in de pot ; 'er is eenig vergivtig kruüt onder het moes gekomen , het welk ons den dood zal veroorzaken ; ende fy en konden 't niet eten: zoo onacngenaem en walgelyk was de fmaek. .41. Maer hy feyde, Brenget dan meel; ende (g) hy wierp 't in den pot: ende hy feyde, Schept voor het volck op, dat fy eten; Doe en was daer niet quaets in den pot, het vergivtige moes veranderde in een gezond voedfel, het welk eenen aengenamen fmaek had. Tot deze gebeurtenis werd ook eene Godlyke kracht vereischi. Eliza wierp eenig meel in het moes. Maer het meel heeft geheel geen natuurlyk vermogen, om het vergivtige, uit eeni ge fpijze, wech te nemen. Daerenboven werd de fchadelyke fpijs, oogenblikkelyk , zoodra 'er het meel in geworpen was, in een gezond voedfel veranderd. De oorzaek van deze oogenblikkelyke verandering moet zekerlyk, in het Godlyke Alvermogen, gezocht worden, die dit onvermogend middel, op eene bovennatuurlyke wijs, gezegend heeft. Het meel deed niets ter waereld tot deze verandering; maer Eliza bediende 'er zich van, om aentetoonen, dat het moes, door eene buitengewoone werking van het Godlyk Alvermogen, zoo gezond zou wezen, als fpijzen, welke uit meel worden toebereid. Te zeggen, dat Eliza het moes uit den ketel liet doen, en daerna een meelpap liet koken , is het Gefchiedverhael regelrecht' tegen te fpreken. Indien de daed , indien dit de ganfche zaek geweest ware, zou zy der aenteekening in het geheel niet waerdig gewéést zijn. By gelegenheid van dien zelvden hongernood, van welken vs. 38. gefproken is, verrichtte Eliza nog een ander wonderwerk, beftaende in het fpijzigen van honderd mannen, met eenige weinige brood, n vs. 42-44. 42. Ende daer quam een man van BaaJ-Salifa, (g) Exod. 15: 25. VII. DEEL. X 3  3 26* II, KONINGEN. IV. ende bracht den man Godts brooden der eerftelingen. Volgens de Wet, behoorden de eerftelingen aen den, Priesteren, maer, uit het Koningrijk van Israël, mogt men dezelve thans niet naer Jerufalem brengen. Het fchijnt, dat de weinige oprechten , die 'er nog in het land waren, daerom de eerflelingen gaven , tot onderhoud van de fchoolen det Propheten; terwijl het grootere deel des volks dezelve of voor zich behouden , of ten dienfte der Kalver ■ priesters gegeven zal hebben. Althans een zeker man van Baal - Salifa, zijne eene plaets in het ervdeel van Ephraim i Sam. 9: 4. bracht aen Eliza, van de eerflelingen zijnes garstenoogsts., twintigh gerilenbrooden , die, zoo a]s uit de omftandigheden blijkt, niet zeer groot waren, ende hy voegde 'er by een bundel groene aren, in hare hulfen, die men gewoon was, geroost te eten: ende hy feyde, Geeft den volcke, het welk uw onderwijs geniet, datfe eten. 43. Doch fijn dienaer, het groote getal der leerlingen in aenmerking nemende, dacht het niet eens. der moeite waerdig, zulke eenen geringen voorraed, aen eene zoo groote menigte , voor te zetten. Hy feyde daerom, (h) Wat foude ick dat hondert mannen voorfetten? Dan Eliza, door eene openbaring wetende, dat de heer een nieuw wonderwerk verrichten zoude, gelastte den dienaer de tafel aen te zetten, ende hy feyde, Geeft den volcke datfe eten, want alfoo feyt de HEERE; (i) Men fal eten, ende-overhouden. 44. So fettede hy 't hen voor, ende fyaten, zy werden alle volkomen verzadigd, ende fy hielden nog over. nae het woort des HEEREN. Dit was weder een kennelyk wonderwerk. Dat honderd menfchen , door zulken kleinen voorraed, zoodanig verzadigd wierden , dat 'er nog overfchoot, is zekef een ontegenzeggelyk wonderwerk. — De dienaer zag dit aen voor iets, het welk, natuurlyker wijs, onmogelyk (4) Joh. 6'. 9. (0 Joh. 6'. 11, &e.  II. KONINGEN. IV. 327 was. — Hiertoe was een buitengewoone en wonderdadige zegen volftrekt noodig. Of het brood, onder het uitdeden, vermeerderd zy , op foortgelijk eene wijs, als het, met de oly der arme weduwe, was toegegaen vs. 5, 6, dan of God het weinige, het welk elk van deze brooden gebruikte, zoo voedzaem gemaekt hebbe, dat 'er nog overfchoot, nadat zy alle verzadigd waren , kunnen wy niet bepalen. Voor ons is het genoeg, dat God, die, door middel van natuurlyke oorzaken, een kleine zaedkorrel, tot een groot getal van koornkens, vermeerdert , ook het vermogen bezitte, om eene zoodanige vermeerdering onmiddelyk, en op een oogenblik, te veroorzaken. Omtrent alle deze verbazende wonderen, welke van Eliza, in dit Kapittel, verhaeld worden, en welke hy in het vervolg nog meer verricht heeft, merken wy nog aen, dat dezelve dienden, om de Godlyke zending van den Propheet buiten alle bedenking te ftellen. — In het Koningrijk van Israël was nu het bederv der zeden, en de afgodery van de verfoeilykfte foort , ten hoogften toppunt geklommen. Maer evenwel de heer liet het niet aen bewijzen ontbreken , dat hy alleen de ware God was, en aen gepaste middelen, om de Israëliten, zo zy 'er gebruik van maektsn, tot bekeering uit te lokken. VII. DEEL. X 4  328 II. KONINÖE N. V. HET V. KAPITTEL. Naaman wordt wonderdadig gereinigd van zijne melaetsheid. — De reiniging zelve vinden wy vs. i - 14, en hare gevolgen, zoo ten aenzien van Naaman vs. I5-T9» als met opzicht tot Gehazi, den dienaer van Eliza vs. 20 - 27. 1. J^Aaman nu de Krijgs-overfte des Konings van Syrien was een groot man voor het aengeficht fijns heeren, ende van hoogen aenfien. Hy was, onder de Syriers, een man van den hoogden rang, de Opperfte-Bevelhebber van 's Koniugs legermacht, zijn byzondere gu:ióteling en eerste Staetsdienajr, wart d or hem hadde de HEERE den Syriers verloffinge gegeven. Door den Godlyken zegen had hy zei r veel roem en voordeel behaeld, in onderfcheidene veldflagen: fo was defe man een ftrijtbaer helt, [doch~] met dit alles was hy nü reeds eenigen tijd melaetfch, en, door deze walgelyke ziekte, was hy zich zeiven en anderen tot ?enen last. 2. Ende het gerucht van Elizaes wonderen had zich allerwegen verfpreid, en kwam ook , door eene Joodfche flavin, tot de ooren van den ongelukkigen Naaman. Te weten, daer waren benden uyt Syrien getogen, om in het land van Israël te ftropen en te roven, gelijk in die tijden, by de Oosterlingen , zeer gewoon was; ende deze ftropende benden hadden onder andere eene kleyne jonge dochter uyt den lande Ifraè'ls gevanckelick gebracht, die, als flavin verkocht zijnde, juist in den dienft der huyfvrouwe Naamans geraekt was. 3. Defe, de walgelyke ziekte van haren heer vernomen hebbende, feyde tot hare vrouwe ; Och of mijn heere ware voor het aengeficht des Propheten, die  II. KONINGEN V. 320 die te Samaria is , dan foude hy hem van fijne melaetfcheyt ontledigen. Die Propheet is dikwijl te Samaria , of op eenige andere plaets van mijn Vaderland. Hy doet verbazende wonderen, en ik twijffel 'er niet aen, of hy zou mijnen heer kunnen genezen. 4. Doe de flavin deze woorden tot hare vrouw fprak, hoorde het een der dienaren. Daerom gingh hy in , ende gaf 't fijnen heere te kennen , feggende: Soo ende foo heeft de jonge dochter gefproken, die uyt den lande Ifraè'ls is. 5. Naaman, niets meer verlangende dan zijne herflelling, dacht 'er met ernst over. Hy vervoegde zich by zijnen Koning, om zijnen raed in te nemen. Doe feyde de Koningh van Syrien; Gaet henen , naer het land van Israël, en beproev het ten minsten, of die Propheet in ftaet zy, om u te genezen, komt, ende ick fal eenen brief van aenbeveling aen den Koningh Ifraè'ls fendeh, met verzoek, dat by u, tot uw oogmerk, behulpzaem zy: ende hy gingh henen, ende nam in fijne hant tien talenten filvers, ende fes duyfent [fikelen] gouts, ende tien wiffelkleederen. Van dezen rijken voorraed voorzag zich Naaman; deels ora overeenkomftig zijnen verhevenen rang te reizen , deels ook om den Propheet , zo hy hem genezen mogt, met aenzienlyke gefchenken te vereerenV 6. Ende hy bracht den brief van aenbeveling, die hem , door den Syrifchen Vorst, was medegegeven, tot den Koningh Ifraëls, feggende, dat hy, uit hoofde zijner melaetsheid , deze reis ondernomen had, om eenen zekeren Propheet op te zoeken , van welken hem bericht was, dat hy in ftaet zou wezen, om hem van die walgelyke ziekte te genezen. De briev, welken de Koning van Syrien, aen dien van Israël, gefchreven had, was hoofdzakeJyk van dezen inhoud: So wanneer nu defe brief tot u fal gekomen zijn ; fiet ick hebbe mijnen knecht Naaman tot u gefonden, dat gy hem ontledigt, of doet ontledigen van fijne melaetfcheyt. 7. Ende het gefchiedde, als de Koningh Ifraëls VII. DEEL. X 5  33a II. KONINGEN. V. 'den brief gelefen hadde, dat hy fijne kleederen fcheurde, uit droevheid, vreezende dat Benhadad dit ongerijmde voorftel deed, om daeruit aenleiding tot eenen oo-(log te zoeken; ende hy feyde tot zijne Hovelingen; («) Ben ick dan Godt, om te dooden, ende levendigh te maken, dat defe tot my fendt, om eenen man van fijne melaetfcheyt te ontledigen? Want voorwaer mercket doch, ende fiet dat hy oorfake tegen my foeckt. Benhadad vordert dingen van my, welke het menfchelyk vermogen te boven gaen; en dat ik aen zijnen ongerijmden eisch niet voldoe, zal hy tot een voorwendfel gebruiken, om my ge wapender hand op het üjv te vallen : de vrede , federt den dood van mijnen Vader Achab, fchijnt hem reeds te lang geduurd te hebben. De Koning van Israël verftond Benhadads briev zeer kwalyk. Benhadad was niet dwaes genoeg, om zich te verbeelden, dat de Koning van Israël de melaetsheid genezen kon. Hy vorderde dit ook in het geheel niet. Hy verzocht alleenlyk , dat zijn opperfte Veldheer , naer zijnen verhevenen rang, mogt onthaeld, en van het noodige verzorgd worden, byzonder dat hem den Propheet mogt worden aengewezen, die tot de genezing in ftaet was. — Het gefchrijv van Benhadad, waervan ons maer de hoofdzakelyke inhoud is opgegeven , fchijnt kort en ingewikkeld geweest te zijn. Maer Benhadad verbeeldde zich , dat de bedoelde Propheet, in het rijk van Israël, zoo bekend ware, dat de Koning, zoodra hy van melaetsheid hoorde, aenftonds begrijpen zoude, wat de meening ware. — De Koning van Israël kon niet onkundig wezen van de wonderen , welke Eliza verricht had; maer, by het ontvangen van den briev, dacht hy denkelyk in het geheel niet aen Eliza. Althans het genezen van eenen melaetfchen fcheen hem geheel onmogelyk. 8. Maer het gefchiedde, als Elifa , de man Godts , gehoort hadde , met welk oogmerk Naaman gekomen was, en dat de Koningh Ifraëls fijne kleederen gefcheurt hadde, by het*lezen van Benhadads briev; dat hy. tot den Koning iemand van zijnent we- (a) Dem 32: 39. 1 Sam. 0: tl.  II. KONINGEN. V. 331 wege ten Have fondt, om te feggen, of misfchien liet hy den Koning zeggen, door iemand der Hovelingen, aen welken hy kennis had: Waerom hebt gy uwe kleede- . ren gefcheurt? gy hebt het voorflel van den Syrifchen Koning zeer kwalyk begrepen; en de zaek, welke hy begeert,' is, onder den Godlyken zegen, niets minder dan onmogelyk. Naaman zal niet te vergeevsch in het land van Israël gekomen wezen, Laet hem nu tot my komen, fo fal hy weten, dat 'er een Propheet in Ifraël is, door wiens hand de heer verbazende wonderen verricht. 9. De Koning gav van deze zaek aenftonds bericht, aen den Syrifchen Veld-overften, die aenftonds gereed was, om den Propheet op te zoeken, Alfo quam Naaman met fijne peerden, ende met fijnen wagen, en met zijnen ganfchen ftoet; om den Propheet des te meer te vereeren, ende hy ftont voor de deure van het huys van Elifa, , J 10. Doe fondt Elifa tot hem eenen bode, om Naaman het middel ter zijner genezing aen te wijzen, feggende: Gaet henen, ende wafcht u fevenmael in de Jordane, ende uw vleefch fal u wederkomen, ende gy fult reyn zijn, de melaetsheid zal in eens en, geheel ziin wechgenomen. Eliza zelvs kwam niet eens uit, om zulken aenzienlyken man, als Naaman was, te begroeten.. Dit deed hy niet uit hoogmoed, maer in tegendeel uit nedrig. heid; opdat het blijken mogt dat hy, in het verrichten van wonderen, zijne eer niet bedoelde, maer alleen Gods eer en het nut zijner medemenfchen. 11. Maer het middel, het welk Eliza voorfchreev, was op zich zelve geheel onvermogende, om de melaetsheid wech te nemen; Naaman wert daerom feer toornigh, zoo over de onvriendelyke behandeling van Eliza, die niet eens uit zijn huis gekomen was om hem te begroeten, als vooral over den raed welken hy hem gegeven had ; ende in deze gramfchap toogh hy wech, en keerde weder naer Samaria; zich zeer beklagende, dat hy zulk eene moeilyks en kostbare reis te vergeevsch gedaen had; ende hy feyde tot zijn gevolg: Had ik kunnen denken, dat deze ondeins- VII. DEEL.  33* If. KONINGEN, V. ming zoo Hecht zoude uitvallen, ik zoude wel in mijn Vaderland gebleven zijn; Siet, ick feyde en dacht by my felven: die Propheet zal my, met allen eerbied, ontvangen, en op de melaetfche plaetfen van mijn lichaem zekere geneesten, welke eene heimelyke kracht bezitten, Hy fa! fekerlidt uytkomen , zoodra ik zijne wooning narit. r, om zich voor my neder te buigen, ende, met allen eerbied-, to« my flaen, ende den naem des HEEREN fijnes Godts aenroepen, ende fijne hant over de plaetfe ftrijeken, ende daerdoor den melaetfchen ontledigen van den last zijner ziekte. 12. MM in plaets van dit alles blijvt hy in zijn huis, en laet my zeegen, dat ik my in de Jordaen baden zal. Welk ten bclachlykc raed! Ben ik daerom uit Syrien gekomen? daer kon ik my genoeg baden. Zijn niet Abana, ende Pharpar, de twee vermaerde rivieren van Damafeus, die in en langs onze hoofdftad ftroomen, beter dan alle wateren Ifraè'ls; en zou ik dan hier komen, om my in de Jordaen te baden ? foude ick my in die rivieren van onze hoofdftad niet konnen waffchen , ende reyn worden, indien ik, door baden, te genezen ware? So wendde hy fich , ende toogh wech met grimmigheyt. 13. Doe hy een end wegs was voortgereden, traden fijne knechten toe, ende fpraken tot hem, ende feyden, met alle teekens van eerbied en toegenegenheid: Mijn vader, gy hebt u niet wel beraden : [/o] die Propheet tot u eene groote fake gefproken en gelast hadde iets ter genezing te doen, het welk zeer zwaer en moeilyk was, foudt gyfe niet gedaen hebben? hoe veel te meer behoort gy dan zijnen raed te volgen , naedien hy u een zeer gemakkelyk middel voorgefchreven, en tot u gefeyt heeft, Wafcht u, ende gy fult reyn zijn ? immers kunt gy 'er zeer ligtelyk de proev van nemen. 14. Naaman liet zich, door zijn gevolg, gezeggen. Hy deed So als Eliza hem had laten zeggen. Hy begav zich naer de Jordaen , en , aldaer gekomen zijnde, klam hy af, ende dopte fich in de Jordane fevenmael, nae het woort  II. KONINGEN. V. 333 woort van den man Godts: (b) ende aenftonds werd hy, van zijne melaetsheid, genezen, fijn vleefch quam weder , en het was zoo glad en gezond , gelijck het vleefch van eenen kleynen jongen, ende hy wert volkomen reyn en genezen. 15. Doe keerde hy zeer verheugd weder tot den ■man Gods Eliza, met zijnen ganfchen en zeer luisterrijken ftoet; hy, ende fijn gantfche heyr, ende quam, ende ftont voor fijn aengefichte , gelijk Eliza hem toen ook vriendelyk ontving: ende Naaman feyde , Siet, nu weet ick dat 'er geen Godt en is op de gantfche aerde, dan in Ifraël: Nu ben ik volkomen overtuigd , dat j e h o va h , de God van Israël, alleen de ware God zy, die een onbeperkt vermogen bezit; en dat alle de zoogenaemde Goden der Syriers en der overige volken, tot welke ik my reeds om genezing gekeerd heb, nietige afgoden zijn. Terwijl ïsraëls God u, als een middel in zijne hand, ter mijner genezing, gebruikt heeft, ben ik u de hoogfte dankbaerheid verfchuldigd; vergun my, dat ik deze mijne dankbaerheid, door gefchenken , openbaer make : nu dan, neemt doch eenen fegen een gefchenk van uwen knecht. 16. Maer Eliza wilde geen gefchenk aennemen ; hy feyde , [ Soo waerachtigh als ] de HEERE leeft, voor wiens aengeficht ick itae, indien ick het neme: ende hy hieldt by hem aen, op dat hy 't name, doch hy weygerde 't. Door deze weigering verklaerde Eliza, dat God alleen de eer der genezing hebben moest. Deze grootmoedigheid was recht gefchikt, om des te meer eerbied by Naaman te verwekken , en des te meer opzien te maken by zijn gevolg. 17. Ende Naaman feyde, So gy dan zelvs volftrekt mijne gefchenken, en de blijken mijner dankbaerheid niet wilt aennemen; laet doch uwen knecht gegeven worden een lalt aerde van 'een jock muylen : want uwe knecht en fal niet meer brand-offer , ofte (f) Luc. 4: 27. VII. DEEI.  334 II. KONINGEN. V. {lacht - offer anderen goden doen , maer den HEERE. Naaman verzocht, om zoo >?eel aerde uit het land van Israël, als een paer muilezels, aen een jok gefpannen, konden voorttrekken. Deze aerde wilde hy mede nemen naer Syrien, om 'er aldaer een altaer van te maken, ter eere van jehovah. Hy oordeelde, dat de aerde van Canaan , tot dat einde , den heere aengenamer wezen zoude. — Op zijne terug reis naer zijn Vaderland, had hy aerde genoeg uit Canaan kunnen medenemen: maer hy wilde dezelve, als ,een gefchenk, van den Propheet hebben ; denkende, dat dezelve, door den zegen van Eliza, van meerder kracht wezen zoude, gelijk hy van de wateren der Jordaen ondervon* den had. — Hoewel dit verzoek zeer bygelovig ware, betoonde hy 'er evenwel eenen zeer byzonderen eerbied mede, voor den God van Israël. \ 18. Ik erken , zoo vervolgde Naaman, nu geenen anderen God meer , dan Jehovah , den God van Israël, door wiens wonderdoend vermogen , ik zoo allergunftigstj van de walgelyke melaetsheid, genezen ben. Dezen jehova h zal ik van nu voortaen alleen dienen. Eene zwarigheid is 'er maer, welke ik onmogelyk kan voorkomen, en hierin hoop ik zal de heer my verfchoonen. " In defe fake vergeve de HEERE uwen knecht: wanneer mijn heere, de Koning van Syrien, in het huys Rimmons gaen fal, om fich daer neder te buygen, ende hy op mijne hant lenen fal, ende ick my in het huys Rimmons nederbuygen fal; als ick my [al/oó] nederbuygen fal in het huys Rimmons, de HEERË vergeve doch uwen knecht in defe fake: Dit verzoek van Naaman vordert eeHige nadere opheldering. I. Rimmon was een afgod der Syriers. Het huis Rimmons was de Tempel, welken de Syriers, ter eere van dien afgod, gefticht hadden; en de Koning was gewoon, van tijd tot tijd, vooral op plechtige Feestdagen, in de;?en Tem-  II. KONINGEN. V. 335 Tempel te gaen, om zich voor den Rimmon neder te buigen , en hem Godsdienstige hulde te bewijzen. II. In zulk een geval, was de Koning gewoon, te lenen op de hand van Naaman. Hy leunde op de hand, dat is op den arm of liever op den fchouder van Naaman; niet zoo zeer om hem te onderfteunen, als wel om de pracht te vermeerderen. Het was een teeken van Majefteit, dat de Koning, wanneer hy zich in het openbaer, en vooral in den Tempel van Rimmon, vertoonde, op den fchouder leende van zulken grooten heer, als Naaman was. — Zoo lang zijne melaetsheid duurde, was hy van deze plechtigheid ontflagen, maer nu berfteld zijnde begreep hy, dat hy 'er weder toe zoude gebruikt worden. III. Hieruit nu ontftond de zwarigheid van Naaman. Hy erkende nu den God van Israël, voor den eenigen en waren God ; en evenwel ambtshalve was hy genoodzaekt, met zijnen Koning in den afgods - Tempel te gaen , en zich aldaer neder te buigen. Hiervan zou hy zich niet kunnen ontflaen, en wenschte dat de heer hem dit niet zoude toerekenen als eene daed van afgodery. Maer, zal men denken, zich neder te buigen, in het huis van Rimmon, was, of eene onverfchillige plechtigheid, of eene daed van afgodery. Zo het eerste, dan had Naaman 'er geene verfchooning voor behoeven te vragen: en zo het laetfte, dan kon de heer het niet onverfchillig aenzien ; en dan had Naaman liever alle zijne waerdigheden en eerambten moeten laten varen. — Wy antwoorden, met de volgende aenmerkingen. A. Sommigen houden het nederbuigen in het huis van Rimmon voor eene daed van afgodery, en vertalen de woorden van Naaman , in den voorleden tijd : in deze soek vergeve de heer uwen knecht; dat ik, wanneer mijn heer in het huis van Rimmon ging, om zich neder te buigen , en op mijne hand leunde, my in het huis Rimmons heb nedergebogen; in deze zaek vergeve de heer toch uwen knecht. — Men moet erkennen, dat de Hebreeuwfche woorden deze vertaling dulden, en dat, langs dezen weg, alle bedenkingen worden wechgenomen : want VII. DEEL.  335 ÏI. KONINGEN. V. dan begeerde Naaman alleen verfchooning, om die daden van afgodery, aen welke hy zich voorheen, eer hy den God van Israël kende, had fchuldig gemaekt. Dan evenwel, met dit begrip kunnen wy ons niet vereenigen. Indien Naaman vergeving verzocht had van zulke mis iaden, aen welke hy zich te vooren had fchuldig gemaekt; zou hy zich niet bepaeld hebben, tot die enkele byzonderheden, maer tot alle die daden van afgodery en ongerechtigheid , welke hy te vooren zoo onbekommerd begaen had : immers , toen zoo blind als zijn Vorst, zal hy, niet alleen in 's Konings dienst, maer ook voor zeiven, Rimmon geëerd hebben. — Zelvs leeren alle de omftandigheden , dat Naaman het oog had, op plechtigheden, welke hy, in het vervolg, ambtshal ven niet zoude kunnen nalaten , op het bevel van zijnen Koning, in den Tempel van Rimmon, te verrichten. B. Al de zwarigheid ligt in de uitdrukking, zich nederbuigen in het huis Rimmons. Indien Naaman daer door bedoelde, Godsdienftige hulde aen Rimmon te bewijzen, dan begeerde hy ftraffeloos afgodery te bedrijven. Maer dit was in het geheel niet beftaenbaer met zijne verklaring, dat'hy den God van Israël, als den eenigen en waren God erkende. Dit had Eliza hem ook geenszins kunnen toeftaen, en zeggen: gae in vrede. — Het nederbuigen beteekent ook zeer gemeenzaem een burgerlyk eerbewijs. Wanneer de Koning in het huis van Rimmon ging, dan zou Naaman genoodzaekt zijn, om zich aldaer neder te buigen, want de Koning leunde op zijnen fchouder; en derhalven, wanneer de Koning zich zou. de nederbuigen, moest Naaman zich eerst buigen. Maer, in het oogmerk dezer nederbuiging, zou een verbazend verfchil zijn. De Koning zou zich nederbuigen, tot een Godsdienftig eerbewijs voor den Rimmon ; maer het nederbuigen van Naaman zou een burgerlyk eerbewijs zijn, om den Koning gelegenheid te geven, dat hy zich nederboog. In Naaman was het derha.ven eene onverfchiliige plechtigheid. Hy vroeg 'er eveuv el vergeving voor, niet omdat hy Rimmon eenige hulde zou be-  II. KONINGEN. V. 337 bewijzen; God, die zijn hart kende, wist dat hy nu de afgodery verfoeide , en alleen zijnen heer de verfchuldigde onderdanigheid bewijzen wilde. Maer Naaman vond 'er zich daerom bezwaerd over , omdat de Syriers, die hem zagen, zich in 't huis van Rimmon nederbuigende , dit nederbuigen voor een Godsdienftig eerbewijs zouden aenzien. Hy verkeerde in zulke omftandighoden.dat hy zich niet genoeg, van den fchijn des kwaeds, wachten konde, en hier over verzocht hy eene gunftige vergeving. IV. 'Men kan derhalven, uit dit geval van Naaman, niet befluiten, dat iemand zich, ten gevalle van zijnen Vorst, aen zekere misdaden mag fchuldig maken , en zelvs zijnen Godsdienst verzaken : want de plechtigheid, welke Naaman verrichtte, was in het geheel niet afgodisch, en enkel een burgerlyk eerbewijs. V. Ja maer, zal men eindelyk nog zeggen: Naaman wachtte :zich niet genoeg van den fchijn van kwaeds; hy had liever alle zijne waerdigheden hebben moeten afftaen, dan aen anderen eene fchijnbare aenleiding geven van te denken , dat hy eere bewees aen Rimmon; en hoe kon Eliza zulk een doen goedkeuren ? — Dan Naaman was een nieuwling in den waren Godsdienst, en misfchien zou htt gevaerlyk geweest zijn deze zwakheid niet in hem te dragen. Hy was nog niet fterk genoeg, om zulk eene. geweldige verzoeking te weierftaen , als het afftaen van alle zijne waerdigheden. — Daerenboven het gerucht van Naamans wonderdadige genezing, en zijne bekeering tot den God van Israël, moest in den weg der Voorzienigheid dienen, om de eer van jehovah onder de Syriers bekend te maken, en onder dit volk gezonde begrippen omtrend den Godsdienst te verfpreiden: dit kon veel beter gefchieden, wanneer Naaman zijnen rang en zijne waerdigheden bleev behouden , dan wanneer hy als een ambteloos perfoon leevde. — Eindelyk, 't kan zeer wel zijn dat Naaman kort daerna zijne waerdigheden 'er aen gegeven hebbe: Kap. 6: 8. vinden wy de Syriers weder in oorlog met Israël , zonder dat we iets van Naaman lezen; en dat moet VIL DEEL. Y  338 IL KONINGEN, V. niet lang na dit geval geweest zijn, als wy de menigte van zaken in Jorams 12 jarige regeering befchouwen. 19. Ende daerom, toen hy deze woorden gefproken had, feyde Eliza tot hem, Gaet in vrede, reis gelukkig naer-uw Vaderland , en weiger uwen Koning het gemelde eerbewijs niet; het zal u niet, als eene daed van afgodery, worden toegerekend ende hy gingh van hem eene kleyne flreke lants. 20. Gehazi nu de jongen of dienaer van Elifa den man Godts feyde by zich zeiven: Siet, mijn heere heeft Naaman dien Syriër belett, dat men uyt fijne hant het zeer aenzienlyk gefchenk niet genomen en heeft, dat hy gebracht hadde: maer [foo waerachtigh als] de HEERE leeft, ick fal hem naloopen, ende fal wat van hem nemen. 21. So volgde Gehazi den Naaman achter na: ende doe Naaman fagh dat hy hem naliep, viel hy van den wagen af, hem te gemoete, oogenblikkelyk kwam hy, uit zijn rytuig, en ging Gehazi te gemoet; om Eliza, in zijnen dienaer, alle mogelyke eer aen te doen, ende hy feyde, Is 't wel? 22. Ende hy feyde, 't Is wel; mijn heere heeft my gefonden, om te feggen, Siet, nu ftracks zijn tot my twee arme jongelingen uyt den fonen der Propheten, van het gebergte Ephraims gekomen ; geeft doch hen een talent filvers, ende twee wilfelkleederen, om deze ongelukkigen te onderfteunen. 23. Ende Naaman feyde , Believet u , neemt twee talenten, ik bied u dezelve gulhartig aen, tot een teeken van mijne dankbaerheid aen uwen heer, aen welken ik mijne herflelling verfchuldigd ben : ende hy hieldt aen by hem, toen de leugenachtige Gehazi voorwendde, dat hy zich flipt aen het bevel van Eliza houden moest; ende Naaman bondt twee talenten filvers in twee buydels, met twee wilfelkleederen, ende hy leydefe op twee van fijne jongens, diefe voor fijn aengeficht droegen, opdat Gehazi zich niet vermoejen zoude. 24. Als hy nu op de hoogte quam, digt by de WOQ'  Ir. KONINGEN. V. 330 wooning van Eliza, nam hyfe van hare hant, ende befteldefe in een huys ter bewaring t ende hy liet de mannen van Naaman gaen, ende fy togen henen. 25. Daer na keerde Gehazi weder naer het huis van Eliza. Onbefchaemd quam hy in , als of 'er niets ge. beurd ware, ende ftont voor fijnen heere; ende Elifa feyde tot hem, Van waer Gehazi? ende hy feyde even onbefchaemd : ik ben nergens heen geweest; Uwe knecht en is noch herwaert, noch derwaert gegaen. 26. Maer hy feyde tot hem: Gingh niet mijn herte mede, als die man hem ommekeerde van op fijnen wagen u te gemoete? God heeft my dit zoo levendig aen mijn verftand vertoond, als of ik het zag met mijne oogen. was 't tijt, betaemde het u, en kwam het te pas, om dat filver te nemen, ende om kleederen te nemen, ende olijf boomen, ende wijngaerden, ende fchapen , ende runderen , ende knechten, ende dienftmaegden ? Eliza wist; dat Gehazi voornemens ware, voor het zilver, elijvboomen te koopen, en wijngaerden, en fchapen enz. De leugenaer bemerkte derhalven, dat Eliza, door eene Godlyke ingeving, alles wist, niet alleen wat hy gedaen, maer zelvs wat hy in zijn hart voorgenomen hadde. Voor twee talenten zilvers kon hy vry wat koopen, want die bedroegen eene aenmerkelyke fom van 7600 guldens, inl. II deel. bl. XLV. 27. Daerom, zoo vervolgde Eliza tot Gehazi: fal U de melaetfcheyt Naamans aenkleven, ende uwen Zade in eeuwigheyt: Gy, en alle uwe nakomelingen, zoo lang 'er van overig zullen wezen, zult, in dien fterken trap , melaets zijn , als het Naaman geweest is. Het ge* fchiedde ook aenftonds, zoo als Eliza gezegd had; Doe de Propheet deze bedreiging gedaen had , (c) gingh hy uyt van voor fijn aengeficht, melaetfch, [wit] als de fneeuw, zoodat zijne melaetsheid van de allerergfte foort was. (c) Num. li: 10. s Chron. -6: 19, 20* VII. DEItt. Y %  S+o II. K O N I N G E N. V. Maer was deze ftraf niet al te zwaer ? niet alleen werd Gehazi zelvs, maer ook zijn ganfche nageflacht, voor altoos, met de ergjle foort van melaetsheid geftraft. Gehazi werd zekerlyk, nae verdiensten, geftraft; en de wet der wedervergelding, dat hy met dezelvde foort van melaetsheid bezocht werd, van welke Naaman, dien hy zoo fehandelyk bedrogen had, door een Godlyk wonderwerk genezen was, is zeer opmerkelyk. — By de verfoeilykfte gierigheid, voegde hy leugen en dievftal. Hy bedroog beide Naaman , en zijnen heer Eliza. Hy hoonde daerenboven den grootmoedigen Eliza, op eene allerverachtelykfte wijs. De Propheet had volftrekt geweigerd, eenig gefchenk, hoe ook genaemd, van Naaman aen te nemen; maer wat moest Naaman anders denken, toen Gehazi met zijne verdichte boodfchap kwam , dan dat Eliza of een zeer wispeltuurig man ware, of dat hy flechts eene geveinsde vertooning van edelmoedigheid gemaekt hadde. De baetzuchtige leugenaer ftelde zijnen meester ten toon als eenen meineediger, daer hy, met plechtige eeden, verzekerd had, dat hy geen gefchenk nemen zoude, vergel. vs. 16. Gehazi had zich, op eene grouwzame wijs , onmiddelyk tegen den heer bezondigd, en gelegenheid gegeven, dat de God en de Godsdienst van Israël gelasterd wierd. Zelvs had hy den Geest der Voorzegging fmaedheid aengedaen, daer hy Eliza, die met dezen geest begivtigd was, onbefch?emd zocht te misleiden. Maer de voornaemfte zwarigheid rijst uit de geduchte ftraf van Gehazis nakomelingen, die geen deel hadden aen zijn affchuwelyk wanbedrijv. — Dan men neme in aenmerking; (i). Dat, langs dezen weg, de ftraf van Gehazi grootelyks verzwaerd wierd: zich zeiven niet alleen, maer ook zijne kinderen ongelukkig te zien, is een allergeduchtst oordeel; zoo menigwerv Gehazi iemand zijner kinderen zag, zag hy ook het verwijt van zijne boosheid. (2). Misfchien hebben de kinders van Gehazi hem, tot deze gansch zeer verfoeilyke onderneming , aengezet. (3). Het bedreigde oordeel was flechts tijdelyk; en gelijk God , zonder onrecht te doen, kin-  II. KONINGEN. V. 34! kinderen blind , ftam, doov , kreupel enz. doet geboren worden , kon hy ook, zonder onrecht, de kinderen van eenen grouwzamen Vader, ter verzwaring van zijne ftraf, melaets doen geboren worden. (4). Het fchijnt, dat Gehazi zich naderhand bekeerd, en daerdoor deze ftraf afgewend hebbe: want, in het vervolg, is hy, met den Koning van Israël, }n gefprek geweest; het welk den melaetfen, die in nadruk onrein waren, niet geoorloovd was. Kap. 8: 4, 5. HET VI. KAPITTEL. Het vervolg der wonderwerken, welke Eliza verricht heeft. Hei eerste gefchiedde , ten behoeve van de zoonen der Propheten , aen de Jordaen , uit welke rivier hy yzer deed opkomen vs. 1 - 7. Het tweede diende, om de vyandige onderneming der Syriers te verhinderen vs. 8-23. Het derde Jlrekte ter ontzetting van de belegerde Stad Samaria vs. 24-33. 1. jgNde de kinderen der Propheten, die hunne fchool te Gilgal hadden, digt by de Jordaen Kap. 4: a8, feyden tot Elifa; Siet nu, de plaetfe daer wy woonen voor uw aengefichte, is voor ons te enge, vermids ons getal van dag tot dag vermeerdert. 2. Laet ons doch tot de bosfchen, welke aen de Jordane gelegen zijn , henen gaen , ende elck van daer een timmerhout halen, dat wy ons daer eene plaetfe maken, om daer te woonen: Eliza bewilligde in dit voorftel, ende hy feyde, Gaet henen. 3. Ende daer feyde een; Het believe u doch te gaen met uwe knechten, om ons, by voorkomende gelegenheden , met uwen raed te dienen: ende hy feyde; Ick fal met ulieden gaen. 4. So gingh hy met hen: als fy nu aen de JorVII. deel. Y 3  342 II. KONING E N. VI. dane gekomen waren, hieuwen fy hout af, uit de bosfchen. 5. Ende het gefchiedde, als een uit het genoou fchap van zijne leerlingen, het timmerhout velde, dat het yfer van den fteel des bijls afvloog, en in 't water viel: ende hy riep, ende feyde; Ach, mijn heere! hoe zeer ben ik, over dit ongeluk, verlegen: want het werktuig was het mijne niet; het was van iemand an* ders geleent, en hoe zal ik het nu den eigenaer wedergeven? 6. Ende de man Godts feyde; Waer is 't gevallen? ende doe hy hem de plaetfe gewefen hadde, fneedt hy een hout af, ende wierp het daer henen , ende dede het yfer bovenfwemmen. 7. Ende hy feyde; Neemt 'er tot u op: Doe ftack hy fijne hant uyt, ende nam het. Dit was een waeraehtig en zeer merkwaerdig wonderwerk. Door ongerijmde verdichtfelen, heeft men het wonderd» dige, uit deze gebeurtenis, pogen wech te nemen. Zou het yzer van den bijl natuurlyker wijs hebben boven gedreven, omdat het, te zamen met den fteel, die 'er aen was blijven zitten, ligter was dan het water? maer het gewijde Gefchiedverhael bericht ons , dat alleen het yzer in het water viel. Hoe ongefchikt lang en dik moest dan de houten fteel geweest zijn? en, indien dit het ganfche geval geweest ware, zou het der aenteekening niet waerdig geweest zijn, Het voorgeven, dat de Fropheet een lange en puntige ftok, in de opening vm het yzer zoude gedoken, en hetzelve daerdoor opgehaeld hebben, verdient even weinig aendacht. Een ftuk yzer, het welk in het water gevallen, en, door deszelvs zwaert; , tot op den grond was nedergezonken , dreev boven, als of het een ftuk hout geweest ware. — Er ligt, in dezé gebeurtenis, niets onmogelyks of tegenftrijdig. Volgens de wet der zwaerte-kracht, moest het yzer, als foortelyk zwarer dan water zijnde, tot op den bodem der rivier nederdalen, en aldaer blijven liggen, tot dat het, door eene meer-  II. K O N I N G E N. VI, 3+3 meerdere kracht, wierd na boven gevoerd; maer waerom zou God, door zijn wonderdoend Alvermogen, de werking der zwaerte-kracht niet kunnen wederhouden? Eliza wierp een ftuk hout daer henen, en dede het yzer boven zwemmen. Dit deed hy alleen, om het wonderwerk des te blijkbarer te maken, en den zoonen der Propheten te doen opmerken, dat het wonderwerk, op zijne begeerte, door het Godlyk Alvermogen, verricht wierd; het hout toch had even zoo weinig gefchiktheid, om het yzer te doen zwemmen, als de mantel van Elia, zijn ftaf, en andere dergelijke dingen hadden, om wonderen te wege te brengen. Maer ftrookte het, met de Godlyke Wijsheid, om 'er, jn dit geval, met zijn Alvermogen, onmiddelyk tusfehen te komen? de gelegenheid, by welke dit wonderwerk verricht werd, fchijnt, in den eersten opflag, van weinig belang te wezen : dan het kwam hier niet zoo zeer aen, om eenen armen man eenen bijl, welken by flechts ter leen had, weder te geven; maer die arme man had den Propheet, in een vast vertrouwen, om zijne hulp gevraegd; en de handhaving des gezachs van Eliza vorderde, dat hy de begeerde hulp met de daed bewees. Door een onder wonderwerk, verydelde Eliza de vyandige ondernemingen der Syriers vs. 8-23- 8. Ende de Koningh van Syrien voerde, in het vervolg, denkelyk na den dood of afftand van Naaman, eenen krijgh tegen Ifraël, ende, om den Israëliten des te meerder afbreuk te doen, befloot hy zich van zulke posten te verzekeren, alwaer hy hen op de beste wijs, met eenen inval in Canaan, verrasfen konde. Hy beriep daertoe eenen krijgsraed van zijne eerste en kundigfte bevelhebbers, en beraetflaegde fich met fijne knechten, feggende; Mijne Iegeringe fal zijn in de plaetfe van fulck een, wy zullen ons op zulk of zulk eene plaets legeren, daer wy de Israëliten , met het meeste voordeel, op het lijv kunnen vallen. 9. Maer de man Godts Eliza, van het voornemen des Syrifchen Konings, door eene Openbaring, verwittigd, VIL DEEL. Y 4  344 II. KONINGEN. VI. fondt henen tot den Koningh Ifraëls, om hem te waerfchouwen , feggende; Wacht u , dat gy door die plaetfe, welke hy nader bepaelde, niet en treckt: want de Syriers zijn daer henen afgekomen, en zouden u aldaer onverhoeds op het lijv vallen. 10. Daerom fondt de Koningh Ifraëls verfpieders henen aen die plaetfe, daer van hem de man Godts gefeyt ende hem gewaerfehouwt hadde, ende wachtede fich van aldaer , met zijne legermacht, te komen: Op deze wijs waerfchouwde de Propheet den Koning van Israël, niet eenmael , nochte tweemael, maer verfcheiden keeren. 11. Doe wert het herte des Konings van Syrien ongeftuymigh over defen handel: by aenhoudendheid bemerkende, dat de Koning van Israël kundfchap had van zijne bedoelingen, welke hy telkens wist te verydeIcn, dacht hy, dat 'er verraders in zijn leger waren, die van alles bericht gaven aen zijne vyanden ; ende hy riep daerom fijne knechten en bevelhebbers, in eenen Krijgsraed, te zamen, ende feyde tot hen ; Stilt gy my dan niet te kennen geven, wie van den onfen zy voor den Koningh Ifraè'ls, en hem, van alle onze voornemens en bedoelingen, bericht geevt? want 'er is geen twijffel aen, of 'er zijn verraders in mijn leger. 12. Ende een van fijne knechten feyde; Neen, mijn heere Koningh; 'er zijn geen verraders in het leger, maer Elifa de Propheet, die in Ifraël is, geeft den Koningh Ifraè'ls alle uwe heimelyke voornemens te kennen, zelvs de woorden, die gy in uwe binnenile fiaepkamer fpreeckt. Het gerucht der genezing van Naaman door Eliza, had zich onder alle de legerhoofden verfpreid , en bracht hen gereedelyk op die gedachten, dat dees Propheet alle heimelyke dingen wist, en aen zijnen Koning bekend maekte. 13. Ende hy feyde, in zijne onberedeneerde woede, Gaet henen, ende fiet waer hy is, gy moet geene middelen onbeproevd laten , om op te fpooren , waer die Propheet zijn verblijv hebbe, op dat ick derwaerds fende, ende  II. KONINGEN. VI. 345 ende hem halen late: ende hem wert te kennen gegeven, feggende; Siet hy is te Dothan, eene Stad in het ervdeel van Manasfe, digt by Sichem en Samaria Gen. 37: 17. 14. Doe fondt hy daer henen peerden , ende wagenen, ende een fwaer heyr: welcke des nachts quamen, ende omcingelden de ftadt Dothan, om den perfoon van Eliza in hunne handen te krijgen. 15. Endede dienaer des mans Godts,denkelyk een ander dan Gehazi, ftont feer vroegh op, ende gingh uyt, ende fiet,een heyr omringde de ftadt met peerden, ende wagenen: doe feyde fijn jongen tot hem; Ach mijn heere ! hoe fullen wy doen , om het dreigend gevaer te ontwijken; want de vyand is reeds voor de Stad? 16. Ende hy feyde; Vreeft niet: want die by ons zijn, zijn meer, dan die by hen zijn. De Syriers mogen een groot en machtig heir uitmaken , maer God , 'die voor ons zorgt, is oneindig machtiger dan zy alle. 17. Ende Elifa badt, ende feyde; HEERE, opent doch fijne OOgen, dat hy de anderszins onzichtbare wacht der Engelen fie, die ons omringen: ende de HEERE opende de oogen des jongens , dat hy fagh; ende fiet, de bergh, op welke de Stad gebouwd was, was vol met legioenen van Engelen, die de gedaente vertoonden van vyerige peerden, ende wagenen rontom Elifa. 18. Inmiddels ging Eliza ter Stad uit, den Syriers te gemoet. Zoodra zy hem zagen, kwam een troep uit het leger op hem af; Als fy nu tot hem afquamen, badt Elifa tot den HEERE, ende feyde, (a) Slaet doch dit volck met verblintheden: ende hy de h e e r , floeghfe met verblintheden, nae het woort van Elifa. 19. Doe feyde Elifa tot hen; Dit en is de wegh niet, ende dit en is de ftadt niet; volget my na, ende ick fal u leyden tot den man dien gy foec- C«) Genef. 19: n. Vil. DEEL. Y 5  346* II, KONINGEN. VI. ket: ende hy leyddefe nae Samaria, de hoofdftad ran het Koningrijk, daer de Koning, met een aenzienlyk gedeelte van zijne Krijgsmacht, gelegerd was. 20. Ende het gefchiedde, als fy te Samaria ge* komen waren, dat Elifa feyde; HEERE, opent defer oogen, dat fy onderfcheidenlyk , als te vooren fien kunnen: ende de HEERE opende hare oogen, datfe fagen, ende fiet, fy waren, tot hunne uiterfte verbazing, in 't midden van Samaria. 21. Ende de Koningh Ifraè'ls feyde tot Elifa, als hyfe fagh; Sal ickfe flaen ? Sal ickfe flaen, mijn vader? Door de verdubbelde vraeg: zal ik ze Jlaen? zal ik ze Jlaen, verklaerde de Koning zijne vuurige begeerte a om zijne vyanden te verflaen; en door Eliza te noemen mijn vader betoonde hy zijnen eerbied voor en zijne lievde tot Eliza , van wegens de onverwachte voordeden, welke by hem toebracht. 22. Doch hy feyde; Gy en fultfe niet flaen; maer hun het leven en de vryheid fchenken. Het zou on» menfchelyk zijn hen te dooden, daer ze in uwe handen zijn; of foudt gy oock flaen, die gy met uw fweert, ende met uwen boge, en ander oorlogstuig, overmeesterd en gevangen hadt? betaemt het alle die in den oorlog ge* vangen zijn, flechts dood te flaen ? Veel min dan deze: fet hen broot, ende water voor, dat fy eten, ende drincken , ende tot haren heere trecken. Door deze edelmoedigheid zult gy de Syriers befchamen, en hen doen opmerken, dat zy tegen Israël, wanneer de heir voor ons is, niets vermogen. 23. Ende hy deed naer het woord van Eliza, in plaets van de gevangene Syriers te dooden, bereydde hy hen eene groote maeltijt, datfe aten, ende droncken, daer na liet hyfe gaen, ende fy trocken met het gros des legers, dat omftreeks Dothan gebleven was, tot haren heere: So en quamen de benden der Syriers vooreerst niet meer in het lant Ifraè'ls, tot dat de fchrik van deze gebeurtenis verdwenen was. By  II. KONINGEN. VI. 347 By dit wonderwerk moeten wy een weinig ftiljlaen. J. De oogen van Elizaes knecht werden, op eene bovennatuurlyke wijs, geopend. Hy zag dingen, welke hy anders niet zoude gezien hebben. — Hy zag legioenen van Engelen, rondom Eliza, die zich in de gedaente vertoonden van vuurige wagens en paerden. — Dit gezicht diende, om Eliza en zijnen knecht in het geloov te verfterken, en te verzekeren, dat God, door den dienst van verhevene en anderszins onzichtbare wezens, voor hunne beveiliging zorgde. II. Op het gebed van Eliza, werden de Syriers, die op hem afkwamen, om hem te grijpen, met blindheid geflagen. Men moet dit niet van eene volflagen blindheid verftaen. Dan zouden zy Eliza niet hebben kunnen volgen. — Zy wisten zelvs niet, dat zy blind waren. Maer zy zagen de zaken verkeerd. Zy zagen Samaria voor Dothan aen. Zy kenden Eliza niet. Toen zy midden in Samaria waren , werd deze verbyftering wechgenomen, op het gebed van Eliza, en zy zagen hunne dwaling, met fchrik en verbaesdheid. — Dit maekt het wonderwerk des te mérkwaerdiger. III. Maer welk eene bedrieglyke handelwijs van Eliza, dat hy de verblinde Syriers zoo jammerlyk misleidde ? had het hem niet moeten genoeg zijn, dat de Syriers buiten ftaet waren, om hem te benadeelen ? — Maer Eliza heeft indedaed niet gelogen , hy fprak de waerheid. Toen de Syriers naer Dothan gingen, zeide hy, dat is de weg niet, dat is de Stad niet; maer zoo was het ook, hy zelvs was de man, welken zy vangen moesten, en hy ftond voor hen , zonder dat zy hem kenden ; hadden zy nu naer Dothan gegaen, dan zouden zy hem niet gevonden, en dus, langs eenen verkeerden weg , naer eene verkeerde Stad gegaen zijn. — Verder zeide hy: ik zal u tot den man brengen, welken gy zoekt; e-n dit deed hy ook met de daed, hoewel op eene andere wijs, als zy lieden gewenscht en verwacht hadden. Toen hy hen binnen Samaria gebracht VII. DEEL.  348 IC K O N I N G E N. VI. had, werd de verbyftering van hun gezicht wechgenomen, en zy zagen hem, den man, welken zy zochten, aldaer voorzich ftaen. — Althans dat hy niet den ondergang der Syriers, maer alleen zijne eigene beveiliging bedoeld hebbe, blijkt klaer genoeg, uit zijn edelmoedig gedrag, dat hy den Koning van Israël bewoog, om hen niet te dooden, maer, na eene aengename ververfching, tot hunnen heer terug te zenden. Het volgend wonder diende, ter ontzetting van de belegerde Stad Samaria vs. 24-33. 24. Ende het gefchiedde daer na, toen de fchrik, door de evengemelde verblinding veroorzaekt, by de Syriër? verdwenen was, dat Benhadad de Koningh van Syrien fijn geheel leger verfamelde, ende optoogh, tegen de Israëliten, ende , zonder merkelyken tegenftand te ontmoeten, drong hy zoo ver in Canaan door, dat hy Samaria belegerde. Wat de byzondere aenleiding tot dezen oorlog gegeven hebbe, wordt ons niet aengeteekend. 25. Ende de belegering duurde lang. Benhadad dacht de hoofdftad van ïsraëls Koningrijk, door hongersnood, tot de overgave te noodzaken; daer wert ten laetften groote honger in Samaria: want fiet, fy belegerdenfe to$ dat alle voorraed zoo ver verflonden was, dat eens efels kop voor tachtentigh filverlingen was [verkocht], ende een vierendeel van een Kab duyvenmeft voor vijf filverlingen. Uit deze duurte der anderszins verachte levensmiddelen, kan men ligtelyk opmaken , hoe nijpende de hongersnood moest geweest zijn. Een ezel was een dier van weinig waerde ; derzelver vleesch is zeer hard en ongezond voedfel; daerenboven was het onrein , en mogt niet gegeten worden Lev. 11. 13 ; maer de hongersnood had het vleesch dezer onreine dieren tot eene begeerlyke fpijs gemaekt; zoodat een vermogend man wel te vrede ware, wanneer hy flechts een ezelskop, aen welke zeer weinig vleesch is, koopen konde voor 8a• zilverlingen, dat is, 100 Guldens, wanneer men  II. KONINGEN. VI. 349 men eenen zilverling, gelijk gemeenlyk gefehiedt, op een halven Rijksdaelder rekent. Maer de duivenme aI* % den Koningh vertelde, hoe hy, onder anderen, eenen dooden hadde levendigh gemaeckt, fiet, fo riep de vrouwe wekker foon hy levendigh gemaeekt hadde, op dat zelvde tijdftip tot den Koningh, om haer huys ende om haren acker: Doe feyde Gehazi; Mijn heere Koningh, dit is de zelvde vrouwe, van welke ik  II. KONINGEN. VIII, 361 ik bezig ben te fpreken, ende dit kind, het welk zy thans by zich heeft, is hare foon, dien Elifa heeft levendigh gemaeckt. 6". Ende de Koningh ondervraegde de vrouwe, over alle de omftandigheden, zeer nauwkeurig, ende fy vertelde 't hem uitvoerig: doe gaf de Koningh haer éénen Kamerlingh, feggende; Doet [haer] weI derhebben alles wat hare was , daer toe alle inkomtten des ackers, van den dage af, dat fy het lant verlaten heeft, tot nu toe. Zy moet alle de bezittingen, welke zy verlaten heeft, terug hebben, met alle de inkomften, welke dezelve, geduurende hare uitlandigheid, hebben opgebracht, tot eenen penning toe. Uit dit gefchiedyerhael leeren wy; (i). dat Elizaes voorzeggingen, omtrent den aenftaenden hongersnood, ftiptelyk vervuld waren; (2). dat God, voor deze vrouw, op eene zeer merkwaerdige wijs, gezorgd hebbe; (3). dat daerdoor de weg gebaend wierd, om Koning Joram te overtuigen, dat Eliza een Propheet ware van God gezonden. 7. Daer na quam Elifa tot Damafeus de hoofdftad van Syrien, door eene byzondere ingeving gedreven , als Benhadad de toenmaels regeerende Koningh van Syrien kranck was : ende men boodfehapte hem, feggende , De man Godts , die vermaerde Propheet Eliza, die, voor eenige jaren, den Veldheer Naaman, zoo wonderdadig , van zijne melaetsheid, genezen heeft, is herwaert gekomen , en bevindt zich thans binnen de muuren van deze Stad Damascus. 8- Doe feyde de Koningh van Syrien tot Hazaël, den overften Veldheer van zijne Krijgsmacht; Neemt een gefchenck in uwe hant, (b) ende gaet den man Godts te gemoete : ende vraegt door hem den HEERE , den God van Israël, feggende ; Sal ick van defe kranckheyt genefen? Volgens het verhael van Jofephus , beftond Benhadads ziekte, in eene zware droevgeestigheid, over het fchandelyk Q~) 1 Kon. 14: 2, 3. 2 Kon. 1: 2. VIL DEEL. Z 5  362 II, KONINGEN. VIII. vluchten van zijn leger van voor het belegerde Samaria. Ho© het zy, wy ontmoeten hier verfcheidene proeven van Gods byzondere Voorzienigheid, (i). Dat Eliza juist op dien tijd , binnen Damascus kwam , dat Benhadad krank was; (2). dat juist Hazaël, die tot Koning van Syrien moest be«i noemd worden , gezonden werd , om den Propheet te begroeten; (3). dat Benhadad, voor dien zeiven Propheet, welken hy te vooren als eenen vyand vervolgd had , Kap. 6; nu zoo veel eerbied betoonde. 9. So gingh Hazaël hem te gemoete, ende nam een gefchenck in fijne hant, te weten, alle goet van Damafeus, allerlei foort van kostbare dingen, welke te Damascus te krijgen waren, en dat in eene groote hoeveelheid, dat 'er 40 kemelen noodig waren, om het Vorstelyk gefchenk te dragen, Het was een lalt van veer-, tigh kemelen: ende hy quam, ende ftont voor fijn aengefichte, ende feyde; Uwe foon Benhadad de Koningh van Syrien heeft my tot u gefon^ den, om te feggen; Sal ick van defe kranckheyt. genefen ? Er wordt ons niet bericht, of Eliza dit Koninglyk gefchenk hebbe aengenpmen , maer uit zijne grootmoedige handelwijs, in foortgelijk een geval met Naaman Kap. 5: 15,, 16. fchijnen wy te mogen befluiten, dat hy het beleevdelyk hebbe van de hand gewezen. 10. Ende Elifa feyde tot hem; Gaet, fegt, uit 's h k e r e m. naem, tot uwen Koning: Gy en fult gantfchelick niet genefen. Gy kunt dit antwoord, met verzekering brengen : want de HEERE heeft my getoont, dat hy den doot fterven fal. 11. Ende hy hieldt fijn gelichte ftaende op Hazaël, ende fettede 't gezicht vaft op hem, tot fchamens toe : de Propheet zag hem zoo flerk en lang aen, dat Hazaël 'er zich over fchaemde, vreezende dat Eliza iets nadeeligs in zijn gelaet lezen konde, ende de man Godts weende, onder het flerk aenzien van Hazaël. 12. Doe feyde Hazaël; Waerom weent mijn heere? ende hy feyde, ik ween, uit lievde tot mijn Va-  II. KONINGEN. VUL 363 Vaderland en volk, (: *3« VII. deel. Aa 4  3?d II, KONINGEN. X. HET X, KAPITTEL. Het vervolg der gefchiedenisfen van Jehu, den Koning van Israël. 1. ^Chab nu hadde tfeventigh nazaten, zo fo¬ nen als kleinzoonen en welligt achterkleinzoonen, gelijk zoo in dezen tijd Joas reeds dg kleinzoon was zijner dochter Athalia ; deze waren te Samaria , alwaer ze door Gouverneurs, gelijk wy zouden zeggen, opgevoed en onderwezen werden vs. 6: ende Jehu fchreef brieven, dewelcke hy fondt nae Samaria, tot de Overfte van Jizreël , dat is tot de Rijksgrooten en de eerste ambtenaers van het hov, het welk zich, geduurende eenigentijd, te Jizreël had opgehouden; ook fchreev Jehu aen de Oudfte en burgerlyke Overheden van Samaria, ende tot de Voefterheeren of Gouverneurs van Achabs nazaten. Deze alle bevonden zich thans binnen de hoofdftad Samaria; zy waren derwaerds gevloden, zoodra zy gehoord hadden, dat Jehu den Koning Joram gedood hadde. Aen alle deze mannen van rang en aenzien fchreev Jehu brieven, feggende: 2. So wanneer nu defe brief tot u fal gekomen zijn, hebt gy u te verklaren, of gy met dan tegen my zijt; want dewijle uwes heeren fonen by u zijn; oock de wagenen, ende de peerden by u zijn, mitfgaders eene vafte ftadt, ende wapenen: zoo ftaet het aen u, en ik heb 'er veel belang by, of gy voor dan tegen my zult wezen. 3. Indien gy tegen my zijt; So fiet nae den beften, ende gerechtigften van de fonen uwes heeren , dien fettet op fijnes vaders throon: ende ftrijdet voor het huys uwes heeren, en dan zullen wy de zaek, met de wapenen beflisfchen. 4. Doch fy vreefden gantfch feer, ende feyden ; Siet, twee Koningen en beftonden niet voor  II, KONINGEN. X. 377 voor fijn aengefichte: hoe fouden wy dan beftaen , indien wy ons tegen Jehu verzetten wilden ? 5. Die dan over het huys des Konings was, de Gouverneur van het Paleis, ende de eerste Magiflraetsperfoon van Samaria, die over de ftadt gefield was, ende de overige Oudtfte , ende de Voefterheeren , aen welken de opvoeding der Vorstelyke kinderen was toevertrouwd , fonden tot Jehu, ter beantwoording van zijnen briev , feggende ; Wy onderwerpen ons aen uwe heerfchappy; wy doen u hulde als onzen Koning ; Wy zijn uwe knechten , ende al wat gy tot ons feggen fult, fullen wy doen: Wy en fullen niemant, uit Achabs nazaten, Koningh maken, doet wat goet is in uwen oogen , en wy zullen ons uwe bevelen laten welgevallen, <5. Doe fchreef hy ten tweeden mael tot hen eenen brief, feggende; So gy dan mijne onderdanen zijt, ende gy nae mijne ftemme, als naer het bevel van uwen gebiedenden heer hooret, nemet de hoofden van de mannen, en kinderen, die aen uw opzicht zijn toevertrouwd, ik bedoet de fonen en nazaten uwes voorigen heeren Achab en Joram, ende kornet tot my morgen ontrent defe tijt nae Jizreël: (de fonen nu des Konings, tfeventigh mannen, waren by de Groote der ftadt, diefe opvoedden.) 7. Het gefchiedde dan , als die brief tot hen quam, dat fy de fonen des Konings namen, ende tfeventigh mannen floegen: ende fy leyden hare hoofden in korven , diefe fonden tot hem nae Jizreël, en volgden in eigene perfonen, om den nieuwen Koning te begroeten, vergel. vs. 11. 8. Ende daer quam een bode, ende boodfchapte hem, fegggende; Sy hebben de hoofden der fonen des Konings in korven gebracht: ende hy feyde ; Legtfe in twee hoopen , aen de deure der poorte tot morgen, opdat elk, die uit en ingaet, getuige zy van de geduchte wraek, welke de heer, door mijne hand, van Achab genomen heeft. VIL deel. Aa 5  378 II. KONING E N. X. 9. Ende het gefchiedde des morgens, doe hy uytgingh , dat hy flille ftont, ende tot al het volck, het welk de gemelde hoofden, met ontroering en verbazing , aenzag , feyde : Gy zijt rechtveerdigh ; gy hebt geen deel aen deze flagting, en behoevt u daerover niet te ontroeren: Siet, ick hebbe eene verbinteniife gemaeckt tegen mijnen heere den Koning Joram, ende hebbe hem dootgellagen; ende wie anders heeft alle defe Vorttelyke kinderen geflagen? dit is op mijn bevel gefchied. Ik ben alleen aenfprakelyk , over dit vergoten bloed, maer ik heb het op Godlyken last gedaen. 10. Wetet nu, dat niets van den woorde des HEEREN, 't welck de HEERE tegen het huys Achabs gefproken heeft, fal op der aerde vallen: want de HEERE heeft, door mijne hand, gedaen (0) dat hy door den dienft fijns knechts Elia gefproken heeft. 1 r. Daer toe floegh Jehu alle de overgeblevene bloedverwanten van het huys Achabs te Jizreël, ende alle fijne Groote, die door hem bevorderd waren, en aen zijne booze oogmerken waren dienstbaer geweest, ende fijne bekende, die, in byzondere vriendfehap, met hem geleevd hadden, ende fijne Priefteren, te weten zijne huisfelyke Priesteren van Baal, die zich in het Koninglyk Paleis te Jisreël bevonden: tot dat hy hem geenen overigen en liet overblijven. 12. Ende hy maeckte hem op, ende toogh henen , ende gingh nae Samaria, de zetel van het Koningrijk: ende zijnde te Beth-Heked der herderen, op den wegh, eene plaets, alwaer de herders van Samaria gewoon waren de fchapen te fcheren: I3- (*) Vondt Jehu de broederen van Ahazia, den Koningh van Juda. De eigenlyk gezegde broeders van Ahazia waren alle gevangeïyk wechgevoerd 2 Kron. 21: 17. Wy hebben derhalven in het algemeen te denken aen zijne bloedverwanten, en deze waren ook vermaegfehapt aen het huis f» iKon. ai: 19, 21, 29. (g) 2 Chron. aai g.  II. KONINGEN X2 370 huis van Achab, vermids Ahazia gehuuwd was aen Athalia, de dochter van Achab; Jehu ontmoette deze mannen, ter gemelder plaets, die van het voorgevallene nog geheel onkundig waren, ende hy feyde; Wie zijt gylieden ? ende fy feyden ; Wy zijn de broederen van Ahazia, ende zijn afgekomen, om de fonen des Konings, en zijne bloedverwanten , ende de fonen der Koninginne weduwe ifabel te groeten. 14. Doe feyde hy ; Grijptfe levendigh: want, van moeders zijde, zijn zy ook aen Achabs huis vermaegfchapt: ende fy grepenfe levendigh; ende fy floegenfe by den bornput van Beth-Heked, twee en veertigh mannen, ende hy en liet niet eenen van hen over. 15. Ende van daer gegaen zijnde, om zich verder naer Samaria te begeven, fo vondt hy Jonadab, den fone Rechabs , afkomftig uit Jethro Mofes Schoonvader, 1 Kron. 2; 55. eenen zeer verftandigen en godvruchtigen man vergel. Jer. 35: 6. Jehu zag dezen Jonadab hem te gemoete komen; die Jonadab wenschte den nieuwen Koning geluk, en moedigde hem aen, om den Godlyken raed verder ter uitvoering te brengen, als hy hem groetede: ende hy te weten Jehu, feyde tot hem; Is uw herte recht, meent gy het wel met my, gelijck als mijn herte met uw herte is ? ende Jonadab feyde; Het is recht met u; ik keur al uw doen goed, en verheug my over uwe komst op den Throon. Hierop zeide Jehu: ja het is of liever, indien het zoo is, geeft my dan uwe hant, tot een teeken van vriendfehap en trouw; ende hy gaf den Koning fijne hant, ende hy te weten Jehu, dede hem tot fich op den wagen klimmen, om, tot een teeken van byzondere eer en hoogachting, met den Koning op eenen en denzelve» wagen te rijden. 16. Ende hy feyde: Gaet met my, ende fiet mijnen yver aen voor den HEERE , om zijn bevel, omtrend het afgodisch huis van Achab, ter uitvoering te brengen : fo deden fy hem rijden op fijnen wagen. Vil. DEEL.  S8o II, KONINGEN. X. 17. Ende doe hy tot Samaria quam, (e) floegh hy alle die den Achab te Samaria overgebleven waren alle zijne nog overige bloedverwanten en vertrouwlingen, tot dat hy hem en zijn geflacht, behalven zijne dochter Athalia, die zich op den Throon van Juda gezet had, maer die naderhand haren loon kreeg, geheel verdelgt hadde; nae het woort HEEREN, dat hy tot Elia gefproken hadde. 18. Ende Jehu, den dienst van Baai, op eene listige wijs , geheel willende uitroejen , verfamelde al het volck, dat is de oudfte en voornaemfte perfonen, uit het ganfche volk, ende feyde tot hen; Achab heeft den Baal een weynigh gedient; Jehu fal hem veel dienen. Mijn yver bepaelt zich tot het huis van Achab, maer ftrekt zich niet uit tot Baal. Hoe yverig Achab in den dienst van Baal geweest zy, ik zal hem daer in nog zeer ver overtreffen. Dit was een bedrieglyke tael van Jehu , opdat hy alle de Priesters van Baal, die volkomen op zijn zeggen vertrouwden, op eenmael zou kunnen uitroejen. 19. Nu daerom roepet alle Propheten Baals, alle fijne dienaren, ende alle fijne Priefteren tot my. Laten de Priefters en Propheten van Baal, uit alle de gedeeltens van het Koningrijk, binnen deze hoofdftad, worden opontboden. Draegt toch zorg, dat 'er niemant van alle de friesteren en Propheten Baals gemilt en worde want ick hebbe eene groote offerhande aen Baal; alle die gemiftwort, en niet binnen Samaria opkomt, en fal niet leven: doch Jehu dede dat door liftig» heyt, op dat hy de dienaren Baals ombrachte. 20. Voorder feyde Jehu; Heyliget den Baal eenen verbodts[- '5: ia-  II. KONINGEN. X. 383 ken van zijn Koningrijk. In die dagen begon de HEERE Ifraël af te korten: want Hazaël, de meermalen gemelde Koning van Syrien, floeghfe in alle lantpalen Ifraëls ; hy maekte zich meester van de grensfteden , en baende zich daerdoor den weg, om groote verwoestingen in het land aen te richten. Misfchien heeft hy toen ook die wreedheden gepleegd, van welke de Propheet gefproken had Kap. 8: 12. 33. Hazaël ontnam den Israè'liten al het land, beoosten de Jordaen. Hy begon zijne veroveringen Van de Jordane aen, tegen den opgangh der fonne, en ontnam hun aen de Oostzijde der Jordaen het gantfche lant Gi- ' leads, der Gaditen, ende der Rubeniten, ende der Manaffiten: van Aroër, die aen de beke Arnonsis, ende Gilead, ende Bafan. 34. Het overige nu der gefchiedenilfen Jehu, ende al wat hy gedaen heeft,-ende alle fijne macht; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken der Koningen Ifraëls? 35. Ende Jehu ontfliep met fijne vaderen, ende fy begroeven hem te Samaria, ende fijn foon Joahaz wert Koningh in fijne plaetfe. 36". Ende de dagen, die Jehu over Ifraël geregeert heeft in Samaria, zijn acht ende twintigh jaren. By het gedrag van Koning Jehu, vooral in het uitroejen van den Basisdienst, moeten wy een weinig ftilftaen: I. Jehu bediende zich van een verfoeilyk bedrog, om alle de dienaren van Baal op eenmael te kunnen ombrengen. Hy veinsde, dat hy nog veel grooter yveraer was voor Baal, dan Achab, endathy, dien gewaenden God, eene zeer groote offerande doen wilde. Hoe kon de God der waerheid, in zulk een bedrog, genoegen nemen ? Het oogmerk van den Koning was allerlovwaerdigst ; maer de list, van welke hy zich bediende, kan niet geVII. DEEL.  384 II. KONINGEN. X. heel en al verfchoond worden. Ondertusfchen wordt zijne misdaed daerdoor verminderd, dat hy anders geenen kans zag, om zich van alle deze bedriegers op eenmael te ontdoen. — Het uitroejen der dienaren van Baal was den heer aengenaem, hoewel hy de bedriegery, van welke Jehu zich bediende, geenzins goedkeurde. II. Hoe is het mogelyk, dat de dienaers van den Baal zich zoo gemakkelyk hebben laten misleiden , vooral daer zy wisten, dat Jehu alle de mannen, die eenige betrekking hadden tot Achab, den invoerer van deze afgodery, had uitgeroeid, zonder iemand te verfchoonen ? — Zy befloten, uit de woorden en houdingen van Jehu, dat hy het huis van Achab, uit eenen perfoneelen wrok, had uitgeroeid; dat hy uit dit beginfel ook de huisfelyke Priesters van Ifabel niet gefpaerd had, die eenigermate als Hovelingen en vertrouwlingen konden worden aengemerU; maef dat hy, met dit alles, aen den dienst van Baal zeer ver-" kleevd was. III. Jehu was een yverig voorftander van den Kalverdicnst j hoe kan 'er dan van hem getuigd worden, dat hy deed het gene recht was in de oogen da heeren? — Jehu bleev den dienst der kalveren aenkleven, door Jerobeam ingefteld, en nu byna een Eeuw als de Religie des lands erkend : dit deed hy om dezelvde Staetkundige redenen welke Jerobeam bewogen hadden dien in te voeren; en ook in denzelvdeu verblinden waen, dat dit een dienst was van liraëls waren God, in tegenflelling van den dienst der Heidenfche Baals. Uit dit beginfel had hy Gods bevel, in het uitroejen van Achabs huis, ftiptelyk ter uitvoering gebracht. In zoo ver, en in zoo ver alleen, had hy gedaen het gene recht was in de oogen des heeren; en , ter belooning van deze gehoorzaemheid , is de kroon van Israël in zijn geflacht gebleven , tot in het vierde gelid. Had hy moeds genoeg gehad om ook den Kalverdienst af tê fchaffen, welligt zou God de kroon in zijn geflacht beftendig ervelyk gemaekt hebben. II £ T  ÏL KONINGEN. XI. 385 met XI. Kapittel, De verheffing van den jongen Joas, tot Koning van Juda. jy/jEt dit Kapittel, komt de gewijde Schrijver weder tot de gefchiedenis der Koningen van Juda. Ahazia was de laetfte Koning van Juda, van welken Ae Gefchiedfchrijver Kap. IX. gefproken heeft. Deze Ahazia had zich , met Joram den Koning van Israël, tegen de Syriers verbonden. Toen Jehu zich meester gemaekt had van ïsraëls Koningrijk > door het ombrengen van zijnen heer Joram, was Ahazia gaen vluchten; maer Jehu jaegde hem na, en bracht hem mede om, vermids hy, door zijne moeder Athalia, aen het huis van Achab verzwagerd was, Kap. 9; 27. Nu vat de gewijde Schrijver den draed der gefchiedenis van Judaes Koningrijk wederom op, en verhaelt in dit Kapittel, wat 'er, na den dood van den gemelden Ahazia, in het Ko* ningrijk van Juda is voorgevallen. 1. Doe nu Athalia, de Koningin Weduw, (a) de moeder van Ahazia, die eene dochter was van Achab, het lijk van haren zoon te Jerufalem fagh inbrengen , en vernomen had, dat dees haer fone doot was ; fo maeckte fy haer op, ende bracht al het Konincklicke zaet om: zy liet alle de Princen van den bloede ombrengen, zoo de broeders en aenverwanten, als de zoonen van den gefneuvelden Ahazia. Dit deed zy, uit heerszucht; om langs dezen weg, nadat zy het ganfche zaed van David had uitgeroeid, de regeering voor haer te behouden. 2. Maer de Godlyke Voorzienigheid verydelde dezen boosaertigen toeleg, in zoo ver, als 'er, buiten haer weten , f» 2 Chron. 22: 104 VII. DEEL, Bb  S86 IL KONINGEN. XI. nog een zoon van Ahazia werd overgelaten: want Jofels de dochter des Konings Jorams , by eene andere vrouw dan de godloze Athalia, zijnde dus de halve fufter van Ahazia , was gehuwd aen den Hoogepriester Jojada 2 Kron. 22: 11. Deze vrouw wist eenen van 's Konings zoonen te fparen, en zy nam Joas den jongften fone van Ahazia , die pas een jaer oud was, ende ftal hem, zy wist hem, op eene heimelyke wijs, te redden, uyt het midden van des Konings fonen , die gedoodt werden , [fettende~\ hem, ende fijne voefter in eene flaepkamer , in een der vertrekken , die rondsom den Tempel gebouwd waren: ende fy verbergden hem, met behulp van haren echtgenoot den Hoogepriester Jojada, voor Athalia, dat hy niet gedoodt en wert. 3. Ende hy was met haer, en door hare voorzorg, verfteken in den huyfe des HEEREN fes jaren: ende Athalia, die niet beter wist, of alle de Princen van den bloede waren tot één toe uitgeroeid, regeerde over het lant. 4. In den (b) fevenden jare nu fondt Jojada, ende nam de Overfte van hondert met de Hooftmannen , de voornaemfte bevelhebbers van de Krijgsmacht; ende met de Trauwanten, de lijvwachten van den voorigen Koning , ende hy brachtfe tot fich , in het huys des HEEREN, ende hy maeckte een verbont met hen, dat zy Joas, als den wettigen en eenigen ervgenaem van Davids huis , op den Throon van Juda plaetfen zouden, ende hy be-eedigdefe in het huys des HEEREN , ende hy toondefe den fone des Konings. Geduurende zes jaren was Jojada op middelen bedacht geweest, om Athalia van den Throon te bonzen, en de kroon te zetten op het hoofd van Joas. Hy had 'er, met zijne vertrouwde vrienden, reeds lang over gefproken. Van tijd tot tijd had hy de voornaemfte bevelhebbers in ftilte overgehaeld. om zijn ontwerp te bevorderen. Toen hy zijnen ftreng fterk genoeg oordeelde, ontbood hy zijne medeftan- ders (J) 2 Chron. 031 1.  It. KONINGEN. XI 3g7 ders in een vertrek van den Tempel, hy vertoonde hun den wettigen ervgenaem van den Throon, en bracht hen onder eenen plechtigen eed, dat zy hem, in het bevorderen van Joas, met alle hunne macht onderfteunen zouden. J. Ende hy riep ook de Priesteren en Levieten, die onder zijn bevel ftonden, en geboodt hen, feggende; Dit is de fake, die gy doen fult, om Joas, dien ik uit de ilagting der Koninglyke kinderen gered heb , op den Throon te plaetfen : Gylieden zijt in 24 ordeningen verdeeld, om het werk van den Tempel, by beurten, da eene na de andere, te verrichten; de beurt van elk eene ordening duurt ééne week, en begint met den Sabbath» zoodat telken week de eene ordening uitgaet, als de andere inkomt. (Vergel. r Kron. 23, 24). een derde deel van u, die op den Sabbath ingaen; een derde gedeelte van die ordening, die, op den aenftaenden Sabbath, haren weekelykfchen dienst beginnen zal, fullen de wacht waerncmen, van het huys des Konings, zy zullen die poort van den Tempel bewaken, uit welke men recht uit naer het Koninglyk Paleis gaet. 6. Ende een ander derde deel van de ordening der aenftaende week fal zijn en de wacht houden aen de poorte Sur, aen de Oostpoort van den Tempel, die de hoofdpoort is; ende een ander derde deel aen de Zuid-poorte, en zich plaetfen achter de Trauwanten; fo fullet gy waernemen de wacht van dit Huys, tegens inbrekinge; op deze wijs zult gy alle de ingangen Van den Tempel van binnen bezetten, om zorg te dragen, dat Athalia noch iemand anders 'er indringë. 7. Ook gav hy bevel aen de ordening, die, op den aenftaenden Sabbath, na het waernemen van hunne weeklykfche beurt zouden uitgaen, Ende hy zeide, de twee deelen van ulieden, alle die op den Sabbath uytgaen, die fullen de wacht van het huys des HEEREN waernemen by den Koningh, en zich, als eene lijvwacht, rondom den nieuwen Koning, feharen, om hem, tegen allen aenval, te beveiligen. 8. Ende gy fult den Koningh rontom omein* VII. DEEL. Bb 3,  388 II. KONINGEN. XI. gelen, een yeder met fijne wapenen in fijne hant4 ende hy, die tuflchen de ordeningen, welke den Koning omcingelen, intreedt, fal gedoodt Worden: ende zijt gy by den Koningh, als hy uytgaet, ende als hy inkomt, nimmer moet gy zijn perfoon onbewaekt laten. 9. De bevelhebbers van de Krijgsmacht, welke hy onder den gemelden eed gebracht had, ftelde hy als hoofdmannen over de ordeningen der Priesteren en Levieten, (c) De Overfte dan van hondert deden nae al dat de Priefter Jojada geboden hadde , ende namen , yeder fijne mannen, die op den Sabbath ingingen, met de gene, die op den Sabbath uytgingen: ende fy quamen tot den Priefter Jojada, om zich, in de gemelde orde, te plaetfen. 10. Ende Jojada de Opper-Priefter gaf den Overften van hondert, die, om allen achterdocht voor te komen , ongewapend in den Tempel gegaen waren, de fpieffen, ende de fchilden, die des Konings Davids geweeft waren: die in den huyfe des HEEREN waren. Het waren die wapenen, welke David op zijne vyanden veroverd, en als gedenkteekenen van 's heeren hulp, aen God had toegewijd. Deze wapenen had Salomo, in een vertrek van den Tempel, ter bewaring geplaetst. 11. Ende de Trauwanten ftonden, yeder met fijne wapenen in fijne hant, van de rechter zijde des Huyfes , tot de flincker zijde des Huyfes , nae den altaer, ende van den altaer weder nae de andere zijde van het Huys des heeren toe, by den Koningh rontom, zoodat zy den Tempel van binnen rondom omringden. 12. Daer na bracht hy Joas des Konings eenigfters fone, die alleen overgebleven was, voort, ende fettede hem de kroone op, ende [gaf hem] het Getuygeniffe , dat is het boek der Wet, in zijne handen; ende fy maeckten hem Koningh, ende falfden hem, (*) 2 Chron, 13: 8.  II. KONINGEN. XI. 389 Iiem , het welk in dit buitengewoone geval noodig was» om He kennen te geven, dat Athalia zich de Regeering on~ rechtvaerdig had aengematigd; daer toe klaptenfe van blijdfchap met de handen, ende feyden; De Koningh leve. 13. Doe Athalia hoorde de ftemme der Trauwanten, [ende] des volcks, het welk op dit gerucht was toegefchoten , fo quam fy tot het volck in het voorhov van het huys des HEEREN, om te vernemen, wat 'er gaende ware. 14. Ende fy fagh toe, ende fiet, een kind, dat als de Koningh uitgeroepen werd, ftondt by den pilaer , by den post van de Oostpoort van het binnenfte voorhov , alwaer Salomo een koperen geftoelte voor den Koning gemaekt had, 2 Kron. 6: 13. nae de wijfe des Konings, daer de gewoone plaets was van den Koning, ende de Overfte, ende de trompetten by den jongen Koningh, ende al het volck des lants was blijde, ende blies met trompetten : doe verfcheurde Athalia hare kleederen , ende fy riep; Verraet, verraet. 15. Maer de Priefter Jojada geboodt de Overften van hondert, die over het heyr geftelt waren , ende feyde tot hen; Brengtfe uyt, tot buyten de ordeningen , binnen welke zy is ingedrongen , ende dood haer buiten den Tempel , opdat dezelve met haer bloed niet verontreinigd worde: ende wie haer volgt, en daerdoor betoont dat hy hare zijde kiest, doodet dien ook met den fweerde; want de Hooge-Priefter Jojada hadde gefeyt, Laetfe in 't huys des HEEREN niet gedoodt worden. 16. Ende fy leyden de handen aen haer, zy verdreven haer uit den Tempel, ende fy gingh den wegh van den ingangh der peerden nae het huys des Konings, den breeden weg op, langs welken men, met wagenen en paerden, naer het Koninglyk Paleis reed: ende fy wert daer gedoodt. VII. deel. Bb 3  S9Q II, KONINGEN, XI, Deze handelwijs van den Hoogepriester Jojada fan ligtelyk* tegen alle bedenkingen, verieedigd worden. In den eersten opflag, zou het eenigzins bedenkelyk kun* nen voorkomen , dat Jojada, die het hoofd was van de Gees-. tclykheïd, en dus met de zaken der Regeering niets te doen had, zjch het gezach aenmatigde, om over den Throon te befchikken. Maer men zal 'er geheel anders over oordeelen, wanneer men de volgende zaken in aenmerking neemt. I. Jojada was geen byzonder perfoon, maer Hoogepriester, en, in die hoedanigheid, het zijn plicht, zorg te dragen, voor de handhaving der Godlyke Wetten, Maer het was Gods wil en Wet, dat de kroon in het geflacht van Da-, vid blijven zoude. Nu was Joas de eenige nazaet van David , die een wettig recht van aenfpraek had op den, Throon van Juda, en die, door eene gunstige beftiering der Godlyke Voorzienigheid, by de algameene uitroejing van Davids geflacht, zoo zonderling gefpaerd was: en daer van had het volk, in 't getuigenis van den grijzen en Godvruchtigen Hoogepriester Jojada en deszelvs Gemalin, zulk eene voldoende zekerheid, dat niemand 'er aen twijfelde, II. Vermids Joas alleen de wettige ervgenaem was van de Koninglyke heerfchappy, gav Jojada hem niets meer, dan hem van rechtswege toekwam. Ml. Aen Athalia gefchiedde geen onrecht. Zy had zich, door moord en geweld, op eenen Throon geplaetst, op welken zy geenen fchijn van aenfpraek bad. Jojada bonsde haer van den Throon, welken zy onrechtmatig had ingenomen. Zy werd gedood, en ontvong daerdoor de rechtvaerdige vergelding van hare onmenfchelyke bloeddorst. IV. Jojada was ver van heerszucht. Hy zou zich, na het ombrengen, der Princen van den bloede, de Koninglyke heerfchappy, met veel meer recht dan Athalia, hebben kunnen aenmatigen. Zijne Gemalin, die zoo zeer voor den jongen Joas gezorgd had, was de zuster van den laetften Koning Ahazia. Had hy heerszuchtige beginfelen gehad, dan zou hy den jongen Koning hebben kunnen verdonkeren , en zelve met Athalia over den Throon twisten. V. Jo-  II, KONINGEN. XI. 391 V. * Jojada was de Oom van Joas. De jonge Vorst had niemand nader. Kan men den Hoogepriester kwalyk duiden,. dat hy yverde voor de belangen van zijnen weerlozen Neev? VI. Jojada ondernam deze groote omwenteling, niet op eigen gezach. Maer hy werd geholpen en aengemoedigd, door het ganfche volk, het welk de dwinglandy van Athalia reeds overlang was moede geweest. Ook werd hy onderfteund , door de ganfche Geestelykheid , en door de eerste Bevelhebbers van de Krijgsmacht. VII. Eindelyk werd zijne handelwijs , door den heer, blijkbaer goedgekeurd: en 'er is zelvs geen twijffel aen, of hy is, tot deze onderneming, door eene Godlyke ingeving , aengedreven; dewijl, van dit gewichtig geval, de aekerheid der belofte van den Mesfias zelve afhing. Immers dat hy, uit Godvruchtige beginfelen, gewerkt hebbe, blijkt allerduidelykst, uit het volgende verhael. 17. (d) Ende Jojada maeckte een verbont tuffchen den HEERE , aen de eene , ende tuflchen den Koningh, ende tuflchen het volck aen den anderen kant; dat 'et den HEERE tot een volck foude zijn : hy dééd den Koning, op de allerplechtigfte wijs, belooven, dat hy den afgodsdienst, met wortel en tak, zou uitroejen, en het volk, dat zy den heer getrouwelyk zouden aenkleven en hem onverdeeld dienen: mitfgaders tuffchen den Koningh , ende tuflchen het volck : hy deed den Koning, op de allerplechtigfte wijs, belooven, dat hy het volk zoude regeeren in rechtmatigheid, en het volk, dat zy den nieuwen Koning de verfchuldigde hulde en gehoorzaemheid bewijzen zouden. Schoon de Koning nog maer een kind van 7 jaren was, gefchiedde dit alles echter met alle vereischte plechtigheden; en Jojada zal op zich. genomen hebben den jongen Koning in die grondbeginfelen, welke nu bezworen waren, verder op te voeden, hem die fteeds in te fcherpen, en intusfchen, geduurende deszelvs minderjarigheid, voor de inftandhouding van dit verbond te zorgen. (ƒ) a Chron. 23: 16. VII. deel. Bb 4  392 II. KONINGEN. XI. 18. Daer na gingh al het volck des lants in het huys Baals , dat, door Joram ook te Jerufalem geftich| was, ende braken dat af, fijne altaren , ende fijne beelden verbrakenfe recht wel , zoodat 'er niets geheel bleev, ende Mattan den Opper-Priefter Baals floegen fy doot, voor de altaren: De Priefter nu beftelde de ampten in den huyfe des HEEREN, opdat de dienst van den Tempel ordentlyk en na behooren zoude worden waergenomep, 19. Ende hy nam de Overften van hondert, ende de Hooftmannen, ende de Trauwanten, ende alle het volck des lants; ende fy brachten den Koningh af uyt het Huys des HEEREN, ende quamen door den wegh van de poorte der Trauwanten , welke door 's Konings lijvwacht, pleegde bewaekt te worden, tot het huys des Konings, ende hy fat, in het Koninglyk Paleis, op den throon der Koningen, 20. Ende alle het volck des lants was blijde, over deze Staetsomwenteling, ende de ftadt wert ftille, alle de inwooners waren wel te vrede, na datfe de wreedaertige Athalia met den fweerde gedoodet hadden [py~\ des Konings huys. 21. Joas was feven jaer oudt, doe hy Ko-^ ningh wert, HET XII. KAPITTEL. De gefchiedenis van joas, den zevenden Koning van Juda. 1. JN 't fevende jaer van Jehu , den negenden Koning van Israël , (a) wert de gemelde jonge Joas Koningh over Juda, ende regeerde veertigh jaer (a) 2 Chron. 34: r.  II, KONINGEN. XII. 393 jaer te Jerufalem. Deze tijd , hoe aenmerkelyk ook, was niet lang, wanneer men in overweging neemt, dat hy, als een kind , op den Throon kwam. In zijn 47fte jaer werd hy vermoord vs. 20. ende fijner moeder naem was Zibja van Berfeba. 2. Ende Joas dede dat recht was in de oogen des HEEREN, alle fijne dagen; in dewelcke de Priefter Jojada hem onderwees: vermids deze Hoogepriester den jongen Vorst, door woorden en voorbeeld, tot Godsvrucht aenfpoorde. 3. Alleenlick en werden de hoogten niet wech* genomen, op welke het volk gewoon was den heek, in plaets van in den Tempel, te offeren: het volck offerde, ende roockte nogh geftadig op de hoogten. 4. Ende Joas was evenwel bedacht, om den Tempel ts herftellen, welken men, in de dagen van Athalia en haren'man en zoon, had laten vervallen. Hy feyde daerom tot de Priefteren, dat zy het geld, het welk tot verbetering van den Tempel noodig was, zouden inzamelen, en zorg dragen, dat hetzelve, tot het gemelde einde, gebruikt wierd. Dus luidde het Koninglyk bevel: (b) Al het geit der gehey* ligde dingen , dat gebracht fal worden in het huys des HEEREN, [te weten} het geit des genen die overgaet [tot de getelde]; de halve fikkei, welke, voor eiken mansperfoon, moet betaeld worden, die boven de 20 jaren oud is, Exod. 30: 13, vervolgens het geit van een yeder der perfoonen [nae] fijne fchattinge, die fom namelyk, waerop ieder gefchat werd door de Pries» teren, die zich, door gelovte, aen den heer had opgedragen Lev. 27: 2, 3, [ende] eindelyk al het geit, dat in,eens yeders herte komt, om [dat], tot een vrywillig gefchenk, te brengen in het huys des HEEREN tot deszelvs herflelling; 5. Al dat geld Sullen de Priefters tot fich nemen, een yeder van fijnen bekenden: Zy zullen daertoe (J) 2 Kon. 22: 3, &c. VIL DEEL. Bb 5  m 11 KONINGEN. XII, het. land doorreizen, om de gemelde fchatting op te halen, en elk, aen wien zy eenige byzondere kennis hebben, tot eene vrywillige givt opwekken; ende, dit geld ingezameld hebbende, zullen zy het, ter verbetering van den Tempel, belleden ; fy fullen daervoor de breucken van het. Huys des heeren laten verbeteren, nae alles, wat daer voor breucke bevonden fal worden. 6. Maer, aen het godsdienstig oogmerk van den Koning werd niet voldaen : want het gefchiedde in het drie en twintigfte jaer des Konings Joas; dat de Priefters de breucken van het Huys niet gebetert en hadden. Zy waren traeg en onachtzaem geweest, in, het verzamelen van het geld, en het gene verzameld was, werd, tot het rechte einde, niet bedeed 2 Kron. 24: 5. 7. Doe riep de Koningh Joas den Hooge-Priefter Jojada, ende de [andere'] Priefteren , ende feyde tot hen; Waerom en betert gylieden niet de breucken van het Huys? Nu dan, terwijl ik ber merk, dat mijn voorig bevel aen mijn oogmerk niet voldaen heeft, zal ik eenen anderen weg inflaen; en neemt geen geit meer, by wijs van vrywillige givt, van uwe bekende , dat gy het foudt geven voor dc breucken van het Huys. Gylieden zult geen geld meer inzamelen, ook zult gylieden de zorg, over het herlïellen van den Tempel, niet meer hebben; maer het geld, het welk reeds verzameld is, zult gy aen anderen geven. 8. Ende de Priefters, die den meesten yver hadden moeten hebben, voor de verbetering van den Tempel, waren, met dit bevel, zeer wel te vrede, Zy bewilligden in beide de byzonderheden, om van den volcke geen geit te nemen , nochte ook de breucken van het -Huys des. heeren, onder hun opzicht, te laten verbeteren. — Men mag denken dat Jojada nu al te oud zal geweest zijn om alles meer nae behooren na te gaen. 9. Maer de Hooge-Priefter Jojada nam, op 's Konings bevel (vergel. 2 Kron. 24: 8.) ééne kifte , ende boorde een gat in haer deckfel, ende fettede die by  II. KONINGEN. XII. 395 by den altaer ter rechterhant, als yemant inquam in 't huys des HEEREN; ende de Priefters, die den dorpel bewaerden, ftaken daer in al het geit, dat ten huyfe des HEEREN , tot eene vrywillige givt, gebracht wiert. Volgens 2 Kron. 24: 8. ftond deze kist, buiten aen de poort van den Tempel. — De zaek fchijnt, uit vergelijking van het een en ander, deze geweest te zijn; de kist was geplaetst, digt by den ingang in het Voorhov der Priesteren, na by den altaer, zoodat het volk, in het voorhov der Joden ftaende, zien konde, dat de Priesters het geld, het welk; hun gegeven werd, in de kiste ftaken. 10. Het gefchiedde nu, als fy fagen, dat veel gelts in de kifte was, dat des Konings Schrijver met, en op verzoek van den Hoogenpriester, om alle vermoeden van ontrouw aftefnijden , opquam , ende zy bonden het t'famen, ende telden het geit, dat in den huyfe des HEEREN , in de gemelde kist , gevonden wiert. Nadat de kist geledigd was, ftelden zy dezelve , ter verdere inzameling, weder op de gewoone plaets; en zoo deden zy van dag tot dag 2 Kron. 24.: ri. 11. Ende fy gaven het geit, telkens zoodra 'ereene genoegzame fom verzameld was, wel gewogen in handen der verforgers van dat werck, die, van 's Konings wege, beitelt waren over de verbetering van het huys des HEEREN: ende fy befteedden 't uyt aen de timmerlieden, ende aen de andere bouwlieden, die het huys des HEEREN vermaeckten. 12. Ende aen de metfelaren, ende aen de fteenhouwers , ende om hout, ende gehouwene fteenen , en andere bouwftoffen, te koopen, welke 'er noodig waren, om de breucken van het huys des HEEREN te verbeteren : ende dit geld werd befteed s voor al dat uytgegeven wert voor het Huys, om [dat] te beteren. 13. Evenwel en werden niet aenftonds gemaeckt VII. DEEL.  3gS 0. KONINGEN, XÏL voor het huys des HEEREN filvere fchalen, gaffelen, fprengbeckens, trompetten, [mek] eènigh gouden vat, ofte filveren vat, van het gek, dat ten huyfe des HEEREN gebracht wert. 14. Maer fy gaven dat den genen , die het werck deden: ende fy beterden daer mede vooreerst het huys des HEEREN. Maer toen men, na de her, ftelling van den Tempel, nog geld overhad, werden daervan gouden en zilveren vaten, tot den dienst van den Tempel, ingekocht 2 Kron. 24: 14. 15. Daer toe en eyfchtenfe geene rekeninge van de mannen, dien fy dat gek in hare handen gaven , om den genen die het werck deden .te geven: want fy handelden trouwelick. Men was van de eerlykheid dezer opzieneren zoo verzekerd, dat men van hun geene rekening afvorderde; men liet alles op hunne trouw aenkomen, 16. Het gek van fchuk-offer , ende het gek van fond-offeren wert ten huyfe des HEEREN niet gebracht, om daervoor den Tempel en deszelvs gereedfchappen te verbeteren: vermids dit het gewoone deel was voor den Priefteren. 17. Deze daed, welke Joas, op aendrang van den Hoogepriester Jojada, verrichtte, was zeer loovwaerdig. Maer, zoodra Jojada geftorven was, viel Joas van den heer zijnen God af. 2 Kron. 24: 17. — Hy ondervond ook" wel rasch de gevoelige blijken van het Godlyk ongenoegen : want (c) Doe trock Hazaël de Koningh van Syrien op, ende krijgde tegen Gath, ende namfe in: eene Stad, welke David den Philiflijnen ontnomen , en by het Rijk van Juda gevoegd had 2 Sam. 8: 1 , (i) daer na ftelde Hazaël fijn aengefichte en richtte zijnen tocht, om tegen Jerufalem, de hoofdftad van Juda zelve, op te trecken. 18. CO Maer Joas de Koningh van Juda, zich tegen ï£%2 K°n' I3' *5" C^ 3 K°"' 8: 2 Chr* 24: 93' a Kon'  ÏL KONINGEN. Xll 397 tegen Hazaël den Syriër niet heiland achtende, nam, in dezen dringenden nood , alle de geheyligde dingen, die Jofaphat, ende Joram, ende Ahazia fijne vaderen, de Koningen van Juda, geheyligt hadden, ende fijne geheyligde dingen, ende al het gout, dat gevonden wert iri de fchatten van het Huys des HEEREN, ende van het huys des Konings, ende fondt 'et tot Hazaël den Koningh van Syrien ten gefchenke , met verzoek, om zijn vyandig voornemen te ftaken : doe trock hy , wel vergenoegd met dezen fchat, op van Jerufalem. 19. Het overige nu der gefchiedeniflèn van Joas, ende al dat hy gedaen heeft; is dat niet gefchreven in het boeck der Chroniken en Staetsregi»ters der Koningen van Juda? 20. (ƒ) Ende Joas kwam, op eene geweldige wijs, aen zijn einde In zijn laetfte jaer deed Hazaëls zoon Benhadad eenen nieuwen aenval op Juda, 2 Kron. 24: 23, dit, en het dooden van Zacharia den zoon van 's Konings weldoener jojada, bracht hem in den felften haet; en fijne knechten en Hovelingen ftonden op , ende maeckten eene verbintenifie, ende floegen Joas, terwijl hy krank te bedde lag 2 Kron. 24: 25, in het huys Millo, dat afgaet nae Silla: of dat ftaet aen den gloojenden weg, langs welken men. naer het Paleis, afgaet. 21. Want Jozacar die 2 Kron. 24: 26. Zabad genoemd wordt de fone van Simeath , ende Jozabad de fone van Somer, fijne knechten, de eerste van Ammonitifche, de tweede van Moabitifche afkomst, floegen hem, dat hy fterf; ende fy begroeven hem met fijne vaderen in de ftadt Davids, maer niet in de graven der Koningen: ende Amazia fijn foon wert Koningh in fijne plaetfe. C/) a Kon. 14: 5. VII. DEEL.  398 II. KONINGEN. Xi& HET XIII. KAPITTEL De Gefchiedenisfen van Joahaz, en zijnen zoon Joaft den tienden en elvden Koning van Israël. — Tusfehen beide wordt de dood van Eliza verhaeld, en een ver* bazend -wonder, het welk, by zijne begraving , voorviel vs. 14.-21. j^JU keert de Gefchiedfchrijver weder, tpt het Koningrijk van Israël, en verhaelt, in dit Kapittel, de gefchiedenisfen van twee Koningen, die, na Jehu, over Israel geregeerd hebben, geduurende dien tijd, dat Joas en zijn zoon Amazia Koningen waren van Juda. — De h e e r had narnelyk Kap. 10; 30. aen Jehu beloovd, dat zijne zoonen, tot in het vierde gelid , op den Throon van Israël zitten zouden. Deze beWte vinden wy hier vervuld, in de twee eerste, Joahaz en Joas. 1. In het begin van 't drie en twintigfte jaer vail Joas , den fone van Ahazia , den Koningh van Juda , wert Joahaz de fone van Jehu de tiende Koningh over Ifraël te Samaria, [ende regeerde] feven tien jaer. Hier ontmoeten wy weder eene tijdrekenkundige zwarigheid ; dezelve raekt het einde der regeering van joaha» Onze Gefchiedfchrijver zegt; dat hy 17 jaren geregeerd hebbe ; maer, aenvaerdde hy het Koningrijk van Israël, in het 23fte jaer der regeering van Joas over juda , dan moest hy tot het 4o'le jaer van Joas, den Throon van Israël bezeten hebben ; en dit fchijnt te ftrijden, met het volgende iode vs. alwaer gezegd wordt; dat Joas zijn zoon en opvolger, het Koningrijk van Israël aenvaerdde, reeds in het 37fte jaer der regeering van Joas den Koning van Juda. Deze  1L KONINGEN. XIII. S90 Deze zwarigheid hebben wy, in de inleiding, met opzet behandeld. 2. Joahaz was een ondeugend Vorst, Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN; want hy wandelde na de fonden Jerobeams des foons Nebats, die Ifraël fondigen dede, door de afgodery, met de kalveren te Dan en te Bethel; hy en weeck daer van niet af. 3. Daerom ontftack des HEEREN toorn tegen Ifraël: ende hy gaffe in de hant Hazaëls des Konings van Syrien, ende nadat die, nog in Joahaz re« geering, geftorven was, in de hant Benhadads des foons Hazaëls, alle die dagen, welke Joahaz regeerde, vergel. vs. 22. 4. Doch Joahaz werd, door dit oordeel, tot boetvaerdigheid bewogen : want hy badt des HEEREN aengefichte ernftelick aen : ende de HEERE verhoorde hem; want hy fagh de verdruckinge Ifraëls, met oogen van medelijden aen, dat de Koningh van Syrien haer geweldig verdruckte. 5. (So gaf de HEERE Ifraël eenen verloffer, dat fy van onder de hant der Syriers uytquamen : ende de kinderen Ifraëls woonden, veilig en gerust, niet alleen in de verfterkte fteden, maer ook op het land, in hare tenten, als te vooren. 6. Nochtans en weecken fy niet af van de fonden des huyfes Jerobeams , die Ifraël fondigen dede; [maer] hy, te weten Israël, wandelde daer in. Zy waren yverige voorftanders van den Kalverdienst: ende het bofch bleef oock ftaen te Samaria , het wellc Achab voor den Baal geplant had, en door Jehu, hoe yverfg hy den Baalsdienst had tegengegaen, verzuimd was uit te roejen.) VII. DEEL.  40ö II. K0N1NGËN. XIII. Dit 5 en 6 vers heeft eene meet uitvoerige opheldering noodig. Onze Overzetters befchouwen deze beide verfen, als eene Kusfchenrede , zoodat vs. 7. flaet op vs. 4, en aentoone, hoe ver de verdrukking der Syriers , vs. 4. gemeld, wel gegaen zy. — Maer wy hebben niet noodig, zoodanig eene tusfchenrede te onderftellen , gelijk , uit het vervolg van onze uitbreiding, nader blijken zal. Dan laten wy dit verhael zelve , in de byzonderheden» Wat nader befchouwen. A. Wie was de verlosfer, door welke de heer de Israëliten , van onder de hand der Syriers, deed uitkomen ? — Sommigen denken aen Eliza, omdat hy vs. 14. de wagen van Israël en zijne ruiters genaemd wordt. Maer Eliza is voor deze verlosfing geftorven vs. 20-25. — Anderen denken aen Jerobeam den II, van welken wy, Kap. 14: 27, lezen, dat de heer Israël, door zijne hand, verlost hebbe. Maer die gemelde verlosfing is, in lateren tijd, voorgevallen. — Wy voegen ons , by die genen, die 'er Joas voor houden, den zoon en opvolger van Joahaz: want het verwekken van dien verlosfer wordt, in het verband van zaken, vastgehecht, aen de verootmoediging van Joahaz , daer evenwel de verdrukking , den ganfchen tijd van zijne Regeering, geduurd heeft; gelijk dan ook zulk eene verlosfing, aen joas, uitdrukkelyk wordt toegeëigend vs. 25. B. Nu is de volgende vraeg ligtelyk te beantwoorden: wanneer gav de heer Israël dezen verlosfer? — God gav Israël in de hand van Hazaël, en van zijnen zoon Benhadad, alle die dagen, ftaet 'er vs. 4. Alle die dagen beteekenen den ganfchen tijd der regeering van Joahaz, vergel. vs. 22. Derhalven heeft de overheerfching der Syriers geduurd, tot aen het einde der Regeering van Joahaz. Op het laetst gevolgelyk van zijn leven heeft hy zich verootmoedigd, en de heer gav, dat is verwekte Israël, nog by zijn leven, eenen verlosfer, in zijnen zoon Joas. Toen de hier bedoelde verlosfing werkelyk werd ter uitvoer  11 KONINGEN, XlH 4.01 voer gebracht, was ook Hazacl reeds geftorven: want de herovering der fteden, uit de macht der Syriers, gefchiedde eerst ten tijde van Benhadad. C. Dit vs. 5 en 6. dienen derhalven, om ons aëntetoonen, dat de verlosfing, welke de heer aen Joahaz, op zijne verootmoediging beioovde, en werkelyk fchonk door de hand van Joas zijnen zoon en opvolger, geenen den minsten invloed had op de verbetering der Israëliten. Zy bleven even zoo verflaevd aen de afgodery, als zy te vooren geweest waren. Eer nu de Gefchiedfchrijver nader bericht geevt van de werkelyke uitvoering der beioovde verlosfing, geevt hy vs. 7. eene korte teekening van den hoogen nood, in welken de Israëliten verkeerden, geduurende de ganfche regeering van Joahaz. —- Dit ftrookt ook zeer wel met de orde van het Gefchied verhael ,■ dewijl de verlosfing, welke vs. 5. flechts in het algemeen gemeld is , eerst onder de Regeering van den volgenden Koning Joas, werkelyk gefchonken is. 7. De onderdrukking van den Syrifchen Koning was by üitftel zwaer: Want hy en hadde Joahaz geen krijgsvolck laten overblijven dan vijftigh ruyteren , ende tien krijgs - wagenen, ende tien duyfent voetvolcks. Waerlyk eene niets beteekenende macht; in vergelijking van de geduchte legers, welke de Koningen van Israël anders konden te velde brengen: Want de Koningh van Syrien haddefe omgebracht, ende haddefe dorfchende gemaeckt als ftof De laetfte uitdrukking , hy hadze dorfchende gemaekt als flof, kan men, met onze Randfchrijvers, oneigenlyk opvatten ; en dan zal zy te kennen geven, dat de Koning van Syrien het Krijgsvolk van Israël, zoo door herhaelde nederlagen en gevangelyke wechvoeringen, als door allerlei mishandelingen, als het ware gedorscht had, zoodat de Krijgsmacht van Israël geheel verbrijzeld, en, gelijk ftof, vervlogen was. — Maer is 'er geene reden voor, om de uitdrukking niet eigenlyk te nemen, en, door de dorfching, alle VII. DEEL. CC  40a 11 KONINGEN. XIII. die wrede handelingen te verftaen, door welke de Syriers de krijgsmacht der Israëliten vernietigd hadden; hier toe fcbijnen zy zieh ook, van yzeren dorschwagens, bediend te hebben. Dit was, in dien tijd, gansch niet ongewoon; vergel. 2 Sam. 12: 31; en men mag dit, in ons geval, des te meer denken, dewijl Eliza voorfpeld had, dat Hazaël allerlei foort van onmenfchelyke wreedheden, aen den Israëliten, plegen zoude Kap. 8: 12; voeg 'er by, dat foortgelijke wreedheden ook elders, op rekening der Syriers, gefteld worden Amos 1: 3. 8. Het overige nu der gefchiedeniiTen van Joahaz , ende al wat hy gedaen heeft, ende fijne macht, dat is zijne heldhaftige daden, welke hy verricht heeft, om zich tegen de onderdrukking der Syri'ers te verzetten; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken en Staetsregisters der Koningen Ifraè'ls? 9. Ende Joahaz ontfliep met fijne vaderen , ende fy begroeven hem te Samaria : ende Joas fijn fone regeerde in fijne plaetfe. 1 o. In het feven en dertigfte jaer van Joas den Koningh van Juda, wert Joas de foon Joahaz, de elvde Koningh over Ifraè'l te Samaria, [ende regeerde] feftien jaer. Men vergelijke, omtrent het begin zijner Regeering, het aengeteekende by vs. 1, en voorts de inleiding. 11. Ende deze Joas was even ondeugend, als zijn Vader in het begin geweest was, hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN: hy en weeck niet af van alle de fonden Jerobeams des foons Nebats, die Ifraël fondigen dede, [maer] hy wandelde daer in, hy was ook een yverig voorflander van den grouwzaroen Kalverdienst. 12. Het overige nu der gefchiedeniiTen van Joas , ende al wat hy gedaen heeft, ende fijne macht, daer mede hy gefhreden heeft tegen Amazia , den Koningh van Juda ; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken en Staetsregisters der Koningen Ifraëls? 13. Ende  II. KONINGEN. XIII. 403 13. Ende Joas ontfliep met fijne vaderen, ende jerobeam de Hde fat op fijnen throon: Ende Joas wert begraven te Samaria by de Koningen Ifraëls. Zie nader Kap. 14: 15, ifl, 23. Dan evenwel, nadat de Gefchiedfchrijver een uitvoerig verhael gedaen zal hebben, van de laetfte voorzegging en den dood des Propheten Eliza vs. 15- 21, zal hy de verlosfing beTchrijven , welke Joas den Israëliten » door 's heeren hulp, bezorgd heeft vs. 22 • 25. 14. Elifa nu was kranck geweeft van fijne kranckheyt, van dewelcke hy fterf: ende Joas de Koningh Ifraëls was tot hem afgekomen ende hadde geweent over fijn aengefichte met een woord, de Koning had ftaen weenen voor het ziek en ftervbed van Eliza, ende gefeyt; (a) Mijn Vader, mijn vader, wagen Ifraè'ls, ende fijne ruyterem Joas fprak dezelvde woorden, voor het ftervbed van Eliza , welke die Propheet had uitgeroepen, by de hemelvaert van Elias Kap. 2: 12. — Of deze woorden een formulier van dien tijd waren, by het verliezen van waerdige mannen in gebruik, dan of de Koning wist, dat Eliza daerdoor zijne achting voor Elias had uitgedrukt, kunnen Wy niet bepalen. Joas wilde 'er mede te kennen geven, dat hy Eliza, als eenen Vader, eerbiedigde, en hem bëfchouwde, als eenen man, die Israël, door zijnen raed en vooral door zijne voorbidding , zoo veel hulp en voordeel had toegebracht, als men, van Krijgswagenen en ruiteren, verwachten kom Maer, met welk een gemoed fprak Joas deze woorden ? had hy zoo veel achting voor Eliza, ftelde hy zoo veel belang in den raed en in de voorbidding van dien Propheet; hoe kon hy dan den Kalverdienst aen de hand houden ? — Wy oordeelen, dat de woorden van Koning Joas oprecht en welmeenende geweest zijn. Hy had eene zeer byzondere achting voor Eliza, op dezelvde wijs, als naderhand Herodes eerbied had voor Johannes, uit hoofde van 's mans beproevde Godsvrucht. Hy had gehoord, dat deze eerbiedingswaerdige (») 2 Kon. 2: 12. VII. DEEL. Cc 2  404 II. KONING E N. XIII. man op fterven lag; en terwijl hy, door de Syriers, nog geweldig onderdruk; werd, zal hy den Propheet nog hebben willen raedvragen , wat hy doen moest, om van hunne overheerfching verlost te worden, en by dezen Godsman vernemen, of 'er nog geen Godlyk antwoord was op de ootmoedige gebeden van zijnen Vader Joahaz. — Toen hy den eerwaerdigen grijsaert met den dood zag worstelen, werd hy tot medelijden bewogen, en het gezicht van den Godvruchtigen lijder deed hem het verlies befeffen, het welk hy, met zijn volk, by 's mans affterven, ondergaen zoude. — Dan dit was ook het al; uit de vcrkleevdheid van den Koning aen den verfoeilyken Kalverdierrst , blijkt het allerduidelykst , dat hy geene beginfelen had van wezenlyke en waerachtige Godsvrucht. 15. De Koning, ftaende voor het ftervbed van den Propheet, en met hem fprekende, over den ellendigen toeftand van het Koningrijk, was met pijl en boog voorzien, het welk het voornaemfte geweer was in dien tijd; Ende Elifa feyde tot hem; Neemt eenen boge, ende pijlen: ende hy nam tot fich eenen boge, ende pijlen. Deze woorden behelsden een heimelyk bevel aen den Koning, om zich te wapenen, en van noodig krijgstuig te voorzien, als het middel om de Syriers te beoorlogen. 16. Ende hy feyde tot den Koningh Ifraëls , Legt uwe hant aen den boge; dit bevel diende ten vertooge, dat Joas zich dadelyk in de wapenen ftellen moest, ende hy leyde fijne hant [daer aen] : ende Elifa leyde toen fijne handen op des Konings handen, tot een teeken, dat de heer met Joas zijn en hem fterken zoude. 17. Ende hy feyde, Doet de venfter op tegen 't ooften; om aen te duiden, dat de Koning den optocht wenden moest naer het Oosten, alwaer de Syriers hunne voornaemfte overwinningen behaeld, en hunne bezittingen geplaetst hadden, Kap. 10: 32, 33, ende hy dedefe op: Doe feyde Elifa, Schiet; ten vertooge, dat hy, op God,s bevel, de Syriers moest aentasten; ende hy fchoot: ende hy, de Propheet Eliza namelyk, feyde daerop, 't Is een pijl der verlofïïnge des HEEREN, ende een  II. KONINGEN. XIIL 405 een pijl der verloffinge tegen de Syriers; zoo zeker als gy dezen pijl gefchoten hebt, zult gy uwe vyanden overwinnen: want gy fult de Syriers flaen (b) in Aphek tot verdoens toe. 18- Dan hier mede vergenoegde zich de Propheet nog niet; Daer na feyde hy tot Joas, Neemt de overige pijlen, die nog in uwen pijlkoker (leken; ende hy namfe: Doe feyde hy tot den Koningh Ifraëls, Slaet tegen de aerde; ende hy floegh met die pijlen driemael op de aerde, daer na ftont hy ftille. 19. Doe wert de man Godts feer toornigh op hem, omdat de Koning zoo fpoedig een einde maekte van zijne pijlen op de aerde te flaen, ende daerom feyde Eliza tot Joas: Gy foudt vijf ofte fesmael geflagen hebben; dan foudt gy de Syriers tot verdoens toe geflagen hebben: doch nu fult gy de Syriers driemael flaen. Hier valt eene zeer gewichtige bedenking. Wat verband was 'er tusfehen deze flagen, en de overwinning van Joas op de Syriers? De voorftanders van de zoogenaemde Middelkennis befchouwen deze plaets, als een zeer gewichtig bewijs voor hun gevoelen; omdat hier eene toekomende zaek voorzegd wordt, welke van eene voorwaerde afhong. — Dat zoodanig eene middelkcnnis, en met Gods Alwetendheid, en met zijne Onafbangelykheid , ftrijdig zy, wordt elders bewezen. — Ook is 'er, in dit geval van Joas, niets, het welk de leer der Middelkennis begunftigt, wanneer men de zaek in het ware licht befchouwt. Uit de wetenfehap, welke Eliza had van Joas overwinning op de Syriers, kan men immers niet befluiten tot de wetenfehap van God zeiven. De Alwetende God wist zeer wel, in hoe ver Koning Joas de Syriers overwinnen zoude, als mede hoe dikwijls die Vorst, met zijne pijlen, op de aerde flaen zoude. Maer Eliza wist niets meer, dan (V) 1 Kon. 20: 30. VII. DEEL. Cc 3  406 IL KONINGEN. XIII. God hem geopenbaerd had: nu had de h e e r aen Eliza in het algemeen, door eene Openbaring, bekend gemaekt; dat de grootheid van Joas overwinning op de Syriers geevenredigd zou zijn, naer het getal der flagen, welke de Koning, met zijne pijlen , op de aerde flaen zoude. Hy had gewenscht, dat de Koning vijf of zesmael flaen zoude, dan zou hy 'er uit hebben kunnen befluiten , dat de Syriers geheel zouden verdelgd worden; maer nu de Koning flechts driemalen floeg, bemerkte de Propheet, dat de Syriers ook maer driemalen zouden geflagen worden. Maer wat verband was 'er tusfehen het een en ander, en waerom werd Eliza toornig op den Koning? — Tusfehen het flaen van den Koning met zijne pijlen, en het flaen der Syriers, was zekerlyk geen ander verband, dan dat het eerste een zinbeeldig vertoog ware van het laetfte. — Het flaen van den Koning was een teeken, dat hy, onder den Godlyken zegen, onvermoeide pogingen moest aenwenden: dan, vermids hy maer driemael floeg, was dit voor den Propheet een teeken, dat de Kaning traeg en flappelyk zou te werk gaen; en dit was de reden, dat Eliza toornig wierd. 20. Daer na fterf Elifa, in hoogen ouderdom, nadat hy lange jaren, in zijne Prophetifche bediening, met yver en getrouwheid was bezig geweest, ende fy begroeven hem , met alle openbare eerbewijzen : De benden nu der Moabiten, die, voor ruim 40 jaren, door Joram, den zoon van Achab, zeer vernederd waren Kap. 3, maer thans weder het hoofd begonden op te fteken, quamen in het lant van Israël, met het ingaen des jaers, toen de vruchten op het veld ftonden, om te ftropen en te rooven. ar. Ende het gefchiedde, als fy eenen zekeren man begroeven, datfe, fiet, eene (hopende bende der Moabiten fagen aenkomen; en, naedien de vrees hen niet toeliet het lijk, naer de beftemde begraevplaets, te brengen, fo vvierpenfe den man in het graf van Elifa: ende, by die gelegenheid, gebeurde 'er een verbazend wonderwerk ; doe de gemelde doode man daer inquam, ende het gebeente of lijk van Elifa aenroerde, wert hy levendigh,_ ende rees op fijne voeten. Dit  II. KONINGEN. XIII. 407 Dit wonderwerk is zeer merkwaerdig. De Jooden beuzelen, dat de man, die begraven werd, een godloze geweest zy, en dat de heiligheid van Eliza niet toeliet, dat die godloze by hem liggen zoude. Dan dit verdient geene aendacht. Dat hier een waerachtig wonderwerk gefchied zy, zal niemand ontkennen kunnen; daer de aenraking van een dood lichaem zekerlyk geen natuurlyk vermogen heeft, om een ander lijk levendig te maken. — Alle de omftandigheden waren louter toevallig, en buiten toeleg. Er is geen fchijnbare grond , om eenig bedrog te vermoeden. —» Zou de man, welken men begraven wilde, wel dood geweest zijn? misfchien had hy eene flauwte — zoo zou het ongeloov kunnen zeggen. Maer het eerste blijk, het welk hy van zijn leven gav, was dit, dat hy op zijne voeten ftond; en dit is nooit het eerste werk van iemand, die, uit eene zware flauwte, weder by zich zeiven komt. Maer, zal men vragen, tot wat einde diende dit wonderwerk? — (1). Om Eliza, nog na zijnen dood, te verheerlyken, en een getuigenis te geven van de waerdigheid zijner bediening. (2). Om Israël tot bekeering te leiden. Eliza was een zeer uitmuntend Propheet, in het Koningrijk der X ftammen, geweest: door dit wonderwerk moest Israël derhalven worden opgewekt, om de lesfen en vermaningen, welke hy, by zijn leven, gegeven had, op te volgen. (3). Om Koning Joas aen te fporen, dat hy den raed van Eliza hoe eer hoe beter gehoorzaemde, in het beoorlogen der Syriers. (4). Om den Koning, en gansch Israël, door dit wonderwerk te verzekeren , dat de voorzegging van Eliza, omtrent de overwinning der Syriers, onfeilbaer zoude vervuld worden. 22. Hazaël nu de Koningh van Syrien verdruckte Ifraël, alle de dagen van Joahaz, zoo lang hy over Israël regeerde, gelijk reeds vs. 2. is aengeteekend. 23. Doch de HEERE was hengenadigh, ende ontfermde fich harer, ende wendde fich tot hen, om hen, door zijne macht, te verlosfen; hoewel niet om hunnent VII. DEEL. CC 4  4o8 H, KONINGEN. XIII. wil: want hunne ongerechtigheden waren hoogstgaende, mae? om hunner vaderen wil, en om de belovte, welke de heer aen dezen gedaen had, om fijns verbonts wille met Abraham, Ifaac, endejacob: ende hy en wildefe niet verderven, ende en heeftfe niet verworpen van fijn aengefichte, en uif Canaan verbannen , tot nu toe, dat is tot dien tijd, van welke in het voorige gefproken is, te weten zpo lang Jogbaz, en zijn zoon Joas na hem, over Israël, regeerde. Hieruit mag men befluiten dat deze gefchiedenisfen der Koningen op onderfcheiden tijden vervolgd zijn. 24. Ende Hazaè'1 de Koningh van Syrien iïerf middelerwijl, geduurende dien tijd, dat Israël door de Syriers verdrukt werd: ende fijn foon Benhadad, dus genoemd nae Hazaëls voorzaet, wert Koningh of was Koning geworden in fijne plaetfe. Deze Benhadad volgde het voorbeeld van zijnen Vader, in het verdrukken der Israëliten. 25. Joas nu de foon van Joahaz volgde den raed van Eliza, en vatte de wapenen op tegen Benhadad, den Koning van Syrien. De heer zegende zijne pogingen by uitnemendheid: want by ontfloeg zich van den dwingeland, ook nam hy de fteden weder in, uyt de hant van Benhadad, den foon Hazaëls, die hy uyt de hant van Joahaz fijn vader met krijgh genomen hadde : Joas floegh hem driemael , juist zoo als Eliza hem voorfpeld had, ende brachte de fteden Ifraëls weder, onder zijne macht. Ondertusfchen was deze overwinning van Joas maer ten deele : door zijnen zoon Jerobeam werd dit werk verder voortgezet; die zelvs Damascus tot het gebied van Israël gebracht heeft, Kap. 14: 2.5-28. HET  ÏI, KONINGEN. XIV. 4®9 HET XIV. KAPITTEL, Be Gefchiedenisfen van Amazia den agtften Koning van Juda vs. 1-22. en van Jerobeam llt den twaelvden Koning van Israël vs, 23 -2g. TN de 22 eerste verfen van dit Kapittel keert de Gefchiedfchrijver weder tot het Koningrijk van Juda. Joas, de gevende Koning van Juda, was, door zijne Hovelingen, vermoord Kap, 12: 20, en zijn zoon Amazia beklom den Throon van Juda, in zijne plaets. 1. In het tweede jaer Joas des foons Joahaz, des Konings Ifraëls; wert Amazia Koningh, de fone Joas des Konings van Juda. 2. (a) Vijf en twintigh jaer was hy oudt, doe hy Koningh wert, ende regeerde negen en twintigh jaer te Jerufalem: ende fijner moeder naem was Joaddan van Jerufalem. 3. Deze Amazia was eenen geruimen tijd een vry deugdzaem Vorst; Ende hy dede, in vele opzichten, dat recht was in de oogen des HEEREN, nochtans niet zoo volkomen ,als fijn vader David: hy dede nae alles, dat fijn vader Joas gedaen hadde. Gelijk Joas zijn Vader, in het begin zijner regeering, den heer diende, en op het laetst tot afgodery verviel, zoo ging het ook met dezen zijnen zoon Amazia. 4. In het begin fchikte hy zich naer 'sheeren geboden, Alleenlick en werden de hoogten niet wechgenomen: het volck offerde, ende roockte nogh op de hoogten. 5. Het gefchiedde nu, als het Koninckrijcke (a) 2 Chron. 25: u VII. DEEL. CC 5  4io II. KONINGEN. XIV. in fijne hant verfterckt en zijn gezach genoeg gevestigd was; dat hy fijne knechten floegh, die den Koningh fijnen vader geflagen hadden. 6. Doch de kinderen der dootflagers, en doodde hy niet: gelijck gefchreven is in'het wetboeck Mofe, daer de HEERE geboden heeft, feggende ; (b) De vaders en fullen voor de kinderen niet gedoodet worden, ende de kinders en fullen voor de vaders niet gedoodet worden; maer een yeder fal om fijne fonde gedoodt worden. Dit was een Wijk van goedhartigheid, en van gehoorzaemheid aen de Godlyke Wet: een ander Vorst zou ook deze kinderen gedood hebben, uit vrees, dat zy, ter eeniger tijd, beftaen zouden, den dood hunner Vaderen te wreken, 7. De Edomiten waren, onder de regeering van Koning Joram , van Juda afgevallen Kap. 8: 20. Zoodra Amazia op den Throon gekomen was, beflopt hy aenftonds de Edomiten weder onder zijne macht te brengen. Ten dien einde huurde hy hulpbenden van Israël, voor eene groote fomme gelds; maer, op den raed van eenen Propheet, dankte hy dezelve weder af 2 Kron. 23: 7 -10. Hy alleen ondernam den ftrijd, en, door den Godlyken byftand, floegh hy de Edomiten in het foutdal vergel. 2 Sam. 8: 13. tien duyfent; behalven nog zoo vele gevangenen 2 Kron. 25: 12, ende ook nam by Sela, eene Stad in het fteenachtig Arabie, in met krijgh, ende naemde naren name, Jokteël, dat is gehoorzaemheid aen God; ten blijke dat hy deze overwinning aenmerkte, als eene vergelding van zijne gehoorzaemheid aen Gods bevel, hem door den gemelden Propheet bekend gemaekt; om de Edomiten, zonder de gehuurde hulpbenden van Israël, aen te tasten. Dien naem draegt de Stad nog tot op defen dagh, dat dit verhael gehoekt werd. 8. Deze overwinning maekte Amazia trotsch en hoogmoedig , zoodat hy by zich de gedachten liet opkomen, om het Rijk der tien ftammen weder aen het huis van David te brengen. (b) Deut. 24: 16. Ezech. 18: ao.  II. KONINGEN. XIV. 4.11 gen. Ook was hy zeer verftoord op de Israëliten, omdat zy, uit weerwrake over hunne terugzending, met ftropende benden, in zijn land vielen, 2 Kron. 25: 13. Doe hy dan zijnen kans meende fchoon te zien , fondt Amazia boden tot Joas den foon van Joahaz des foons Jehu, den Koningh Ifraëls, feggende; Komt, laet ons malkanders aengefichte,of, elkander in 't aengezicht fien en onze gefchillen, met de wapenen , beflisfchen. Het was een foort van edelmoedigheid, dat hy den Koning van Israël vooraf, van zijne oorlogzuchtige voornemens, liet waerfchouwen, en hem niet onverhoeds op het lijv viel. 9. Maer Joas de toenmalige Koningh Ifraëls fondt tot Amazia den Koningh van Juda, feggende; De dillel, die op den Libanon is, fondt tot den ceder, die op den Libanon is, feggende; Geeft uwe dochter mijnen fone ter vrouwe: maer het gedierte des velts, dat op den Libanon is, gingh voorby, ende vertradt den diftel. Joas vergeleek zich zeiven hy eenen ceder, en verklaerde, dat hy Amazia, ten zijnen opzichte, befchouwde als een distel: ook wilde hy te kennen geven, dat hy Amazia, wanneer hy verzocht zich hem te verzwageren, met verachting zoude van de hand wijzen; als mede, dat Amazia tegen hem in het geheel niet beftand ware, en dat de Israëlitifche Soldaten hem, met even zoo weinig moeite, zouden kunnen vernielen, als het gedierte des velds eenen distel vertreedt. Ondertusfchen, deze tael van Joas was even trots als de uitdaging van Amazia. — Hy was nu we! verlost van de overh/;erfching der Syriers; evenwel zijn Rijk was nog op verre na niet in zulk een bloei, dat hy recht had zich zoo zeer te verheffen boven Amazia, die ook tot hier toe voorfpoedig geregeerd had. Joas befchouwde dan dezen voorflag van Amazia, als eene onberedeneerde onderneming van eenen zwakken Vorst, die zich, door trotsheid, liet vervoeren. Daerom liet hy 'er by voegen : 10. Gy hebt de Edomiten dapper geflagen , daerom heeft uw herte u verheven: hebt de eere, VIL DEEL.  41a II. KQNINGE N. XIV. vergenoeg u daermede, ende ftae toch niet naer meer hoog» dingen; blijft gerust in uw huys; want waerom foudt gy u in het quade, in eenen rampzaligen oorlog, mengen , tot u eigen verderv , en dat van uwe onderdanen, dat gy vallen foudt, gy, ende Juda met u? 11. Doch Amazia en hoorde niet : Daerom toogh Joas de Koningh Ifraëls op, fo dat hy, ende Amazia de Koningh van Juda, malkanders aengefichten fagen , en elkander eenen veldflag leverden te Beth- Semes, dat in Juda is. vergel. i Sam. 6: 12. 12. Ende Juda, dat zonder wettige reden dezen oorlog begonnen had, wert geflagen voor 't aengefichte Ifraëls; ende fy vloden een yegelick in fijne tenten. 13. Ende Joas de Koniagh Ifraëls greep Amazia den Koningh van Juda, den foon Joas des foons Ahazia te Beth-Semes, ende quam te Jeru* falem: ende hy brack aen den muer Jerufalems, van de poorte Ephraims, tot aen de hoeckpoor-* te, vier hondert ellen, zoo om Amazia fmaedheid aen te doen , als opdat Jerufalem geene plaets van verdediging meer wezen zoude. 14. Ende hy nam al het gout, ende het filver, ende alle de vaten, die gevonden werden in het Huys des HEEREN , ende in de fchatten van des Konings huys, mitfgaders gyfelaers: ende hy keerde, met dezen rijken buit, weder nae Samaria. Dit was het rampzalig gevolg van Amazias hoogmoed. 15. Het overige nu der gefchiedeniffen van Joas den Koning van Israël , wat hy gedaen heeft, ende fijne macht , ende hoe hy geflreden heeft tegen Amazia den Koningh van Juda; zijn alle die dingen niet uitvoerig gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsregister der Koningen Ifraëls? 16. Ende Joas ontfliep met fijne vaderen, ende wert te Samaria begraven by de Koningen Ifraëls: ende fijn foon Jerobeam, de tweede van dien naem, dus door zijnen Vader genoemd, ter eere van den eersten grond-  lï. KONINGEN. XIV. 413 grondlegger dezes Rijks, wert Koningh in fijne plaetfe. 17> De gemelde Amazia nu de fone van Joas de achtfte Koningh van Juda leefde na de doot van Joas den fone Joahaz des Konings Ifraëls, omtrend vijftien jaer, maer in een zeer gering aenzien. 18. Het overige nu der gefchiedeniflen van Amazia; is dat niet gefchreven in het boeck der Chroniken of openbare Staetsregisters der Koningen Van Juda? 19. Ondertusfchen ftierv Amazia ook zijnen natuurlyken dood niet; hy werd, door zijne Hovelingen en Rijksgrooten, by welken de Koning zeer veracht geworden was, moorddadig omgebracht; Ende (c) fy maeckten eene verbintcniffe tegen hem te Jerufalem , dat hy vluchtede nae Lachis: maer fy fonden hem na tot Lachis, omdat hy onvermogende was, zich tegen die verbintenis te Verzetten; dan zy vervolgden hem in deze Stad, die, op de grenzen van het land der Phiüftijnen, gelegen was, ende doodden hem aldaer. 20. Ende fy brachten hem op eenen wagen, door peerden voortgetrokken; ende hy wert te Jerufalem begraven, by fijne vaderen, in de fladt Davids. 21. (d) Ende het gantfche volck van Juda nam Azaria, (die nu feflien jaer oudt was,) ende maeckten hem Koningh in plaetfe van fijn vader Amazia. Deze Azaria, de negende Koning van Juda, werd Kap. 15: 30. en 2 Kron. 26: 1, Uzzia genaemd. Twee benamingen, welke, in den zakelyken zin, op het zelvde neder komen; de eerste beteekent de hulp van God, en de andere de fterkte van God, 2 2. Die Koning Azaria herbouwde en verfterkte Elath, eene Stad, welke de Edomiten, toen zy, onder Joram, afvielen Kap. 8: 20, weder genomen hadden , ende brachtfe weder aen Juda, na dat de gemelde Koningh Amazia, met fijnen vaderen ontfiapen was. (e) 2 Chron. 45: 27. (d) 2 Chron, i6: 1. VII. DEEL.  4i4 II. KONINGEN. XIV. 23. In het vijftiende jaer van Amazia den fone Van joas den Koningh van Juda, wert te Samaria Koningh, Jerobeam de tweede, de fone van Joas Koningh over Ifraël, [ende regeerde] den langen tijd van een en veertigh jaer. 24. Hy was een zéér ondeugend Vorst; Ende dede dat quaet was in de oogen des HEEREN: hy en weeck niet van alle fonden Jerobeams des foons Nebats, die Ifraël fondigen dede, en tot den Kalverdienst vervoerde. Trouwens, dat deze naemgenoot van dien eersten verleider des volks zeer onverzettelyk was in die afgodery, én dat dezelve, onder de voorfpoedige regeering van dien anders dapperen Koning, de bron was van allerlei zonden , leeren wy uit de Prophetien van Hofea en Amos, zie vooral Amos 7: 10-17. 25. Hy bracht oock weder, onder zijn gebied, de lantpale Ifraëls langs den Jordaen aen de overzijde, vatl den ingangh Hamaths, ten Noorden, tot aen de zee des vlacken velts , anders genaemd de doode zee, ten Zuiden; alwaer te vooren eene zeer aengename vlakte geweest was Gen. 13: 10 , nae het woort des HEEREN des Godts Ifraëls, dat hy gefproken hadde door den dienit van fijnen knecht (e) Jona den foon van Amitthai den Propheet, die van Gath Hepher was. He Propheet Jona, die oorfprongelyk was van Gath Hepher, in het ervdeel van Zebulon, welligt een der leerlingen van Eliza, had den Koning, met belovte van den Godlyken byftand, tot deze onderneming aengemöedigd. 2(5. Want de HEERE fagh, met oogen van ontferming, dat de elende Ifraè'ls feer bitter was, ende dat 'er geene opgeflotene, noch verlatene en waren, dat noch zy, die in beflotene fteden woonden, noch zy, die eenzaem omzworven, veilig waren, (vergel. Deut. 32: 36.) ende dat Ifraël geenen helper en hadde. 27. Ende de HEERE en hadde voor als nog niet gefproken, dat hy den naem Ifraè'ls van onder den he- CO Jona r: !• Matth. 12: 39, 40.  IL KONINGEN. XIV. 415 hemel verdelgen foude, zoodat zy geen volk meer uitmaekten , maer hy verloftefe door de hant Jerobeams des foons Joas. 28. Het overige nu der gefchiedeniiTen Jerobeams, ende al wat hy gedaen heeft, ende fijne macht, hoe hy gekrijgt heeft, ende hoe hy Damafeus ende Hamath tot Juda [behoorende] dat is, in den tijd van David en Salomo, die uit de ftam Juda waren, hun toebehoord hebbende, aen Ifraël wedergebracht heeft zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken en Staetsregisters der Koningen Ifraëls? 29. Ende Jerobeam ontfliep met fijne vaderen met den Koningen Ifraëls: ende fijn foon Zacha' na wert Koningh in fijne plaetfe. MET XV. KAPITTEL. De Gefchiedenis van Azaria, den negenden Koning van Juda vs. 1 - 7. van Zacharia den dertienden Koning van Israël vs. 8-12; van Sallum en Menahem, twee mededingers naer den Throon van Israël vs. 13-22; van Pekahia en Pekah vs. 23 - 31; van Jotham den tienden Koning van Juda vs. 32-38. 1, JN het feven en twintigfte jaer Jerobeams den tweeden, des twaelvden Konings Ifraëls wert, in het Rijk van juda, (a) Koningh Azaria de foon Amazia des Konings van Juda. Over de zeer aenmerkelyke tijdrekenkundige zwarigheid, welke hier ontftaet, en nog veel grooter wordt uit vergelijking met vs. 8; kan men onze inleiding nazien. 2. Hy was (b) feftien jaer oudt doe hy Koningh CO 2 Kon. 14: si. 2 chr. 26: 3. C*) 2 Chron. 2S; 1 , g. VII. DEEL.  4t6 II. KONINGEN. XV, wert j ende hy regeerde twee en vijftigh jaerj als Koning van Juda, te Jerufalem : ende de naem fijner moeder was (c) Jecholia van Jerufalem. 3. Ende hy dede, over 't geheel, dat recht was in de oogen des HEERËN ; nae al dat fijn vader Amazia gedaen hadde, die, in de eerste helft zijner Regeering, ook een deugdzaem Vorst was geweest. 4. Hy diende wel den heer, Alleenlick nogtans ert werden de hoogten niet wechgenomen: het volck offerde, ende roockte nogh op de hoogten. 5. Ende de HEERE plaegde den Koningh j om* dat hy zich , uit trotsheid, de Priesterlyke bediening had aengematigd 2 Kron. 26: 16. enz. met melaetsheid , zoo dat hy melaetfch wert, tot den dagh fijnes doots, ende hy woonde in een afgefondert huys, vermids hy , vólgens de Godlyke Wet Lev. 13: 46 ; met andere menfchen, geene verkeering hebben mogt: doch Jotham des Konings fone was over het huys, en woonde in het Koninglyk Paleis, richtende het volck des lants. 6. Het overige nu der gefchiedeniffen van Azaria, ende al dat hy, geduurende zijne twee en vijftig jarige Regeering, gedaen heeft; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsiegisters der Koningen Juda? Gelijk wy ook 2 Kron. 26, een uitvoeriger bericht zullen aentreffen van zijne uitnemend •voorfpoedige, verftandige, dappere, en ook in 't Godsdienstige zeer loflyke regeering, op welke hy, alleen door t gemelde geval, een zeer aenmerkelyke vlak gebracht heeft, en wel in 't laetst zijner regeering, toen hy reeds boven 60 jaren oud was; want hy heeft 68 jaren bereikt, en Jotham, die 25 jaren had toen Uzzia ftorv, was reeds in flaet, van dat geval af, de regeering waer te nemen. 7. Ende Azaria ontfliep met fijne vaderen, ende fy begroeven hem by fijne vaderen , in de fladt Davids: ende fijn foon de gemelde Jotham, die, (O 2 Chron. s.6: 3.  II. K O N I N G E N. XV. 417 die , reeds in 't laetst van zijn leven , de zaken van het Rijk befluurd had, wert Koningh in fijne plaetfe. 8. In het acht en dertigfle jaer van Azaria den Koningh van Juda, regeerde Zacharia de foon Jerobeams over Ifraël te Samaria. Hy was de dertiende Koning van Israël. Zijne geheele Regeering duurde niet langer, dan fes maenden. 9. Trouwens hy was een zeer ondeugend Vorst; Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN, gelijck als fijne vaderen gedaen hadden: hy en weeck niet af" van de fonden Jerobeams des foons Nebats, die Ifraël fondigen dede, en tot den Kalverdienst vervoerde. * 10. Ende een der Grooten van zijn Rijk, met name Sallum de fone van Jabes maeckte eene verbinteniffe tegen hem, ende floegh hem openlyk, voor de oogen van het ganfche volck, ende doodde hem: ende hy wert Koningh in fijne plaetfe. 11. Het overige nu der gefchiedeniffen van Zacharia; fiet, dat is gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsregisters der Koningen Ifraëls. 12. Dit was het woort des HEEREN (d) dat hy gefproken hadde tot Jehu, feggende; fj fullen fonen van het vierde gelidt op den throon Ifraëls fitten : ende het is alfoo gefchiet, want dees Zacharia was een nazaet van Jehu, in het vierde gelid. Maer even zeker werd, in zijnen geweldigen dood, ook Gods bedreiging vervuld Amos 7: 9. Ik zal tegen Jerobeams huis opftaen met den zwaerde. 13. Na het vermoorden van Zacharia, plaetfle de gemelde Sallum de fone van Jabes zich op den Throon; hy wert de veertiende Koningh van Israël , en aenvaerdde zijne heerfchappy in het negen en dertigfle jaer Uzzia des Konings van Juda : Ondertusfchen was zijn bellier van eenen zeer korten duur, ende hy regeerde niet langer, dan een volle maent te Samaria. (d) a Kon. 10: 3©, VII. DEEL. Dd  418 II. KONINGEN. XV. 14. Want Menahem de fone van Gadi, zoo het fchijnt dé Opperbevelhebber der krijgsmacht van den vermoorden Koning Zacharia, toogh op van Tirza, eene Stad in Manasfe, alwaer hy woonachtig was, ende hy quam te Samaria , ende floegh Sallum, den fone van Jabes, te Samaria, ende doodde hem, ende wert Koningh in fijne plaetfe. 15. Het overige nu der gefchiedeniifen Sallums, ende fijne verbintenhTe, die hy maeckte; fiet, die zijn gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsregisters der Koningen Ifraè'ls. 16. Doe floegh Menahem, zoodra hy op den Throon gevestigd was, Tiphfah, met al die daer in waren, oock hare lantpalen van Tirza aen: om dat men de poorten niet en hadde [voor hem] open gedaen, ten blijke, dat men weigerde hem als Koning te erkennen, fo floegh hy [ken] : hy fpaerde niemand , zelvs alle hare bevruchte vrouwen hieuw hy, op eene bar* baerfche wijs, in' flucken. 17. In het negen en dertigfle jaer van Azaria den Koningh van Juda , wert deze wreedaertige Menahem de fone van Gadi de vijftiende Koningh over Ifraël, [ende regeerde] tien jaer te Samaria. 18. Ende hy dede, boven zijne grouwelyke wreedheid, ook in den Godsdienst dat quaet was in de oogen des HEEREN: hy en weeck alle fijne dagen niet af van de fonden Jerobeams des foons Nebats, die Ifraël fondigen dede, en tot den Kalverdienst vervoerde. 19. (e) [Doe] quam Pul de toenmalige Koningh van Aflyrien tegen het lant van Israël, met eene groote Krijgsmacht; ende Menahem gaf aen Pul duyfent talenten filvers, makende 38 Tonnen gouds Hollandsen, niet alleen om hem te bewegen, dat hy weder zoude aftrekken, maer ook op dat fijne hant met hem foude zijn, om het Koninckrijck in fijne hant te flercken. Menahem had zijn gezach op geweld gegrondvest, ondertusfehen bemerkte hy, dat het zeer wankelbaer was. Doordat rijke gefchenk, bewoog 17 CO 1 Chron. 5: aG.  II. KONINGEN. XV. 419 hy Pul, om hem, tegen allen opftand zijner misnoegde onderdanen , te onderfteunen, en op den Throon te handhaver:. 20. Menahem nu bracht dit gek op van Ifraël;, ©p zulk eene wijs, dat minder gegoede 'er niet door gedrukt wierden, hy hiev eene zware belasting, maer alleen van de rijken, van alle geweldige van vermogen, om den Koningh van AiTyrien te geven, voor elck man vijftigh filvere fikels, zijnde omtrend 63 guldens, welke , om de gemelde ibm te maken , door 60000 perfonen moesten opgebracht worden: alfo keerde de Koningh van Affyrien, nadat hy het gemelde gefchenk ontvangen had, weder naer zijn Koningrijk, ende en bleef, met zijne heirmacht, daer niet in den lande Canaan: 21. Het overige nu der gefchiedeniiTen Menz* hems, ende al wat hy gedaen heeft; is dat niet gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsregisters der Koningen Ifraëls? 22. Daer na ontfliep Menahem met fijne vaderen: ende fijn fone Pekahia wert de zestiende Ko* ningh van Israël in fijne plaetfe. . 23. In het begin van 't vijftigfte jaer van Azaria den Koningh van Juda wert Pekahia de fone Menahems Koningh over Ifraël, [ende regeerde] flechca twee jaer te Samaria. 24. Ende hy dede dat quaet was in de oogen de$ HEEREN: hy en weeck ook al niet af van de fonden Jerobeams des foons Nebats, die Ifraël fondi> gen dede, en tot den grouwzamen Kalverdienst vervderde; 25. Ende Pekah de fone van Remalia fijn Hooftman , de eerste Bevelhebber van zijne legermacht, maeckte eene verbinteniffe tegen hem , ende floegh hem te Samaria in het paleys van het huys des Konings, met Argob, ende met Arje, twee voorname Hovelingen , ende met hem waren vijftigh mannen van de kinderen der Gileaditen, welke hy in zijne zatnenzwering had weten in te wikkelen , alfo dobdde hy hem, ende wert Koningh in fijne plaetfe. 26. Het overige hu der gefchiedeniiTen vaa VIL DEEL. Dd 2  4ao II. KONINGEN. XV. Pekahia, ende al wat hy gedaen heeft; fiet, dat is gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsregisters der Koningen Ifraëls. 27. In het begin van 't twee en vijftigfte jaer van Azaria den Koningh van Juda, wert Pekah de fone van Remalia de zeventiende Koningh over Ifraël, \ende regeerde] twintigh jaer te Samaria. 28. Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN: hy en weeck, gelijk alle zijne voorzaten , niet af van de fonden Jerobeams des foons Nebats, die Ifraël fondigen dede , en tot den verfoeilyken Kalverdienst vervoerde. 29. In de dagen van dezen Pekah den zeventienden Koningh Ifraëls, quam Tiglath Pilefer de zoon of de kleinzoon van den voorgemelden Pul vs. 19. de toenmalige Koningh van Affyrien, ende (ƒ) nam Ijon in, ende Abel Beth-Maacha, twee fterke fteden, vergel. 1 Kon. 15: 20, ende Janoach, eene Stad in het ervdeel van Ephraim Jof. 16: 6. ende Kedes, ende Hazor, twee fteden in het ervdeel van Naphtali Jof. 12:19, 22. 19: 36, 37, ende gansch Gilead , het welk beoosten de Jordaen gelegen was, ende opper-Galilea, het gantfche lant, het welk het ervdeel was van Naphtali: ende hy voerdefe,te weten de Israëliten, die in dat gedeelte van het land woonden, gevangelyk wech nae Affyrien. vergelijk 1 Kron. 5: 6 en 26. 30. Ende Hofea de fone van Ela maeckte eene verbinteniffe tegen den thans regeerenden Koning van Israël Pekah den fone van Remalia, die, wegens deze zware rampen des Rijks, in den felften haet gekomen was, ende floegh hem, ende doodde hem, ende wert Koningh in fijne plaetfe; in het twintigfte jaer Jothams des foons Uzzia. Hier ontftaet weder eene tijdrekenkundige zwarigheid, uit vergelijking van vs. 33, alwaer gezegd wordt, dat Jotham flechts 16 jaren geregeerd heeft. Maer over deze fchijnftrijdigheid zie men weder de inleiding. 31. Het overige nu der gefchiedeniiTen van Pe¬ kah, (/) Jef. 8: a3.  H. KONINGEN. XV. 421 kah, ende al wat hy gedaen heeft; fiet, dat is gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsregisters der Koningen Ifraëls. 3 2. In het begin van 't tweede jaer van Pekah, den fone van Remalia, den zeventienden Koningh Ifraëls, (g) wert Jotham Koningh, de fone van Uzzia. Hy was de tiende Koningh van Juda. 33. Qi) Vijf en twintigh jaer was hy oudt, als hy Koningh wert, ende regeerde fchaers feftien jaer te Jerufalem: ende de naem fijner moeder was Jerufa de dochter van Zadok. 34. Ende hy dede dat recht was in de oogen des HEEREN: nae alles dat fijn vader Uzzia goed en lovwaerdig gedaen hadde, dede hy ook. 35. Alleenlick en werden de hoogten niet wechgenomen; het volck offerde, ende roockte nogh op de hoogten: de felve bouwde, ten blijke van zijne Godsdienstigheid, de hooge poorte aen het voorhov van het huys des HEEREN , door welke men , uit den Tempel, in het Koninglyk Paleis ging. — Ook maekte hem God voorfpoedig om de Ammoniten te overwinnen 2 Kron. 27: 5. 36. Het overige nu der gefchiedeniiTen Jothams, ende al wat hy gedaen heeft; is dat niet gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsregisters der Koningen van Juda? 37. In die dagen, op het einde van Jothams Regeering, begon de HEERE in Juda (i) te lenden Rezin den Koningh van Syrien , ende Pekah den fone van Remalia, voor zoo ver de heer het hart van deze Vorsten zoodanig beftuurde, dat zy zich ten oorlog toebe leidden, tegen het Koningrijk van Juda. 38. Ende Jotham ontfliep met fijne vaderen : ende wert begraven by fijne vaderen in de ftadt fijns vaders Davids: ende fijn fone Achaz wert de elvde Koningh over Juda in fijne plaetfe. Cf) s Chron. 27: 1, &c. C*) 2 Chron. a.7: l, &c. CO 2 Kon. 16: 5. Jef. 7: 1. VII. DEEL. Dd 3  422 11 KONINGEN. XVI. HET XVL KAPITTEL. Eene uitvoerige Gefchiedenis van Achaz , den ebden. Koning van Juda. 1. JN 't laetst van 't feventiende jaer van Pekafi den fone van Remalia, toenmaels Koning van Israël, wert Achaz Koningh over Juda. Hy was de fone Jothams des Konings van Juda. 2. _ (a) Twintigh jaer was Achaz oudt doe hy Koningh wert, ende hy regeerde ruim feffcien jaer te Jerufalem: ende hy en dede niet dat rechtwas in de oogen des HEEREN fijnes Godts, als fijn vader David, gelijk men zou verwacht hebben, wanneer men het lovwaerdig voorbeeld van zijnen Vader in aenmerking neemt. 3. Want hy wandelde in den wegh der Koningen Ifraëls, door het dienen der afgoden : (Z>) ja ten laetften maekte hy zjch fchuldig aen de meest onmenfchelyke gruwelen , welke onder de afgodifche Heidenen gepleegd werden, hy dede oock fijnen fone, dat is fommigen zijner zoonen door het vyer gaen, en verbrandde hen ter eere der afgoden, nae de grouwelen der Heydenen , die de HEERE voor de kinderen Ifraëls verdreven hadde. vergel. 2 Kron. 28: 3. 4. Hy offerde oock, ende roockte op de hoogten, ende op de heuvelen: oock onder alle groen geboomte, zoodat hy de afgodery, met zijn eigen voorbeeld , onder het volk, op allerlei wijzen aenmoedigde. 5. Tot dus ver had de heer het Koningrijk van Juda begunftigd, maer nu was de maet der ongerechtigheid vervuld , van nu aen begon de heer de Joden, op eene geduchte (V) 2 Chron. 28: 1. CO Levit. iS: 21. ende .".-1: 2,3,2 Kon. Ü»: 3».  Iï. KONINGEN. XVI. 423 duchte en rechtvaerdige wijs, te ftraffen. (c) Doe Achaz, de menfchen - offeren, met andere gruwelen der heidenen, had ingevoerd, toogh Rezin de toenmalige Koningh van Syrien op , met Pekah den fone van Remalia, den Koningh Ifraè'ls, nae Jerufalem ten ftrijde: ende fy belegerden Achaz, binnen Jerufalem, maer fy en vermochten niet met ftrijden, zy werden geaoodzaekt het beleg op te breken. Rezin en Pekah hadden zich te zamèn verbonden., om het geflacht van David te verdelgen, en den zoon van eenen zekeren Tabeal, tot Koning over Juda aen te ftellen. Ten dien einde waren zy in het land van Juda gevallen, en hadden 'er groote overwinningen behaeld, vergel. vs. 6, maer toen zy Jerufalem zelve belegerd hadden, verlostte de heer die Stad, om zijne belovte, welke Hy aen Davids huis gedaen had, en verydelde de pogingen van Rezin en Pekah. Zelvs liet de heer den Koning Achaz, door den Propheet Jefaias, boodfchappen , dat beide deze Vorsten eerlang , door de Asfyriers, zouden te onder gebracht worden Jef. 7: 4-9. 8: 4. 6. Dan hoewel deze verbondene Vorsten het hoofd ftieten voor Jerufalem, maekten zy evenwel zeer aenmerkelyke veroveringen, op het Koningrijk van Juda: want Te dier felver tijt bracht Rezin de Koningh van Syrien de Stad Elath, aen de Roode Zee, welke Juda, onder Uzzia, den Edomiten weder ontnomen had, Kap. 14: 22. weder aen Syrien, ende wierp de Joden uyt Eloth : ende de Syriers quamen tot Elath, ende hebben daer gewoont tot op defen dagh, dat deze dingen geboekt werden. Kortom, deze twee verbonden Koningen, by welke zich nog de Edomiten en Philiflijnen voegden, brachten het rijk op den oever van geheelen ondergang 2 Kron. 28: 5-19- 7. Achaz nu fondt boden tot Tiglath Pilefer den toenmaligen Koningh van Affyrien, feggende; Ick ben uwe knecht, ende uwe fone: ik onderwerp my aen u als leenman, en ben b ereid u de fchattingen op te brengen, welke gy van my zult vorderen, wanneer gy my CO Jef, 7: t. VII. DEEL. Dd 4  424 II. KONINGEN. XVI. wilt helpen tegen mijne vyanden, komt hoe eer hoe lievet op , met uwe Krijgsmacht, ende verloft my uyt de hant des Konings van Syrien,ende uyt de hant des Konings van Ifraël, die hen tegen my opmaken. 8. Ende (d) Achaz nam het filver , ende het gout, dat in het Huys des HEEREN, ende in de fchatten van het huys des Konings gevonden wert: Koning Joas had reeds de fchatten van den Tempel, en van het Koninglyk Paleis, aen den Koning van Syrien, gezonden Kap. 12: 18, maer onder zijne opvolgeren Amazia, Azaria en Jotham , waren de geledigde fchatkisten weder aengevuld. Achaz nam deze fchatten, ende hy fondt dezelve den Koningh van Affyrien tot een gefchenck. 9. Sodrae Achaz de gemelde boodfchap, met het bygevoegde gefchenk , aen Tiglath Pilefer gezonden had , hoorde di Koningh van Affyrien nae hem, en bewilligde in zijn voorflel: want de Koningh van Affyrien toogh op , tegen Damafeus de hoofdftad van Syrien, welke wel door Jerobeam II. was ingenomen, 2 Kon. 14: 28. maer na den dood van dien dapperen Vorst, denkelyk geduurende de inlandfche beroerten , door de Syriers heroverd; ende namfe in,ende voerdefe, te weten de inwooners van Damascus, gevanckelick nae Kir, eene Stad in Opper -Medien, welke thans onder het gebied van Asfyrien behoorde: ende hy doodde Rezin, die de laetfte Koning geweest was van Syrien, met welken die heerfchappy een einde nam. Hoe hier mede overeenkomt dat de Asfyrier Achaz benauwde en niet fterkte 2 Kron. 28: 20, 21. zal aldaer behandeld worden. 10. Doe toogh de Koningh Achaz, ten blijke van dankbaerheid, Tiglath Pilefer den Koningh van Affyrien te gemoete, nae Damafeus; om hem gelukte wenfeben met zijne overwinning , en hem , als leenman, hulde te doen : ende gefien hebbende eenen zeer fraeien altaer, die te Damafeus was, fo fondt de Koningh Achaz aen den Hooge- Priefter Uria de gelijckeniffe of de teekening des altaers, ende fijne afbeeldinge, nae fijn 00 2 Chron. «8; aj.  II. KONINGEN. XVI. 4*5 fijn gantfche maeckfel, het ganfche bellek, naer het welk die altaer, met alle zijne vercierfelen en gereedfchappen gemaekt was. 11. Ende Uria de Priefter bouwde eenen altaer: nae alles dat de Koningh Achaz van Damafeus ontboden hadde; hy droeg zorg, dat die altaer in allet gemaekt werd , nae de teekening , welke de Koning hem had toegezonden; alfoo dede de Priefter Uria, tegen dat de Koningh Achaz van Damafeus quam. Om den Koning genoegen te geven, zondigde de Hoogepriester, tegen Gods uitdrukkelyk verbod, dat 'er geen andere altaer zou mogen gemaekt worden, buiten dien, welken de heek zelvs verordend had Exod. 27. 12. Als nu de Koningh van Damafeus weder te jerufalem gekomen was, fagh de Koningh den altaer , en keurde denzelven goed : ende de Koningh naederde tot den altaer , ende offerde daer op , aen de afgoden van Syrien, aen welken die altaer was toegewijd 2 Kron. 28: 23. 13. Ende Achaz ftack fijn brand-offer aen, ende fijn fpijs-óffer, ende goot fijn dranck-offer; ende fprengde het bloet fijner danck-offeren op dien altaer , alles ter eere van de Syrifche afgoden. 14.' Maer den koperen brand-offer altaer, die, door Salomo, op Gods bevel, in het Voorhov, voor het aengeficht des HEEREN gefield was, dien bracht hy van het voorfte deel des Huyfes, van tuffchen [fijnen] altaer , ende van tuffchen het huys des HEEREN: want Uria had dezen nieuwen altaer lager gefteld dan den brand - offers altaer, meer buitenwaerds naer den ingang van het voorhov: maer dit behaegde den Koning niet, dit fcheen hem eene minachting voor den nieuwen altaer; hy zette daerom zijnen altaer, op die plaets, alwaer de brandoffer-altaer geftaen had, ende hy fettede hem, te weten den altaer des heeren, beneden aen de zijde [Jijnes] altaers noordwaert. 15. Ende de Koningh Achaz geboodt Uria den Hooge-Priefter, feggende; Steeckt op den gr 00- VII. deel. Dd 5  4&g ïï. KONINGEN. XVI. $en en nieuwen altaer, die naer de Syrifche teekening ge. maekt is, aen het morgen-brand-offer, ende het avont-fpijs -offer, ende des Konings brand-offer^ ende fijn fpijs-offer, ende het brand-offer van al het volck des lants, ende haer fpijs - offer, ende jiare dranck - offeren, ende fprengt daer op al het bloet des brand-offers, ende al het bloet des flachlpffers: maer de koperen altaer fal my zijn, om te onderfoecken; laet die koperen altaer daer ter zijde ftilftaen, en ik zal my eens bedenken , wat ik daermede doen zal. i<5. Ende Uria de Priefter was dwaes genoeg, om dit God - onteerend bevel te gehoorzamen; hy dede, nae alles, dat de Koningh Achaz geboden hadde. 17: Ende de Koningh Achaz fneedt (e) de lijft.en der ftelÜngen af, welke Salomo gemaekt had 1 Kon. 7: 28, 29, ende nam van boven die het wafchvat wech, ende dede de zee af van de koperen runderen, die daer onder waren: ende hy fettede die op eenen fteenen vloer,om door dit alles,en nog meer, gelijk we lezen 2 Kron. 28: 24 , 25. zijne minachting voor de heilige vaten.des heeren te betoonen. 18. Daer toe het deckfel des Sabbaths, datfe in den Huyfe gebouwet hadden , een zeker prachtig verhemelte, voor de Koningen gefchikt, om 'er, op den Sabbath, onder te zitten, wanneer.zy den Godsdienst bywoonden, ende den buytenften ingangh des Konings nam hy wech van den huyfe des HEEREN, dien prachtigeh overgang, welken Salomo gemaekt had, om, langs denzelven , uit het Koninglyk Paleis, in den Tempel te komen 1 Kon. 10: 5, 12, om daerdoor te toonen, dat hy zich, met den Tempel enden Godsdienst, niet langer bemoejen wilde , van wegen den Koningh van Affyrien ; dit alles deed hy, om zich by den afgodifchen Koning van Asfyrien te veraengenamen. 19. Het overige nu der gefchiedeniffen van dien grouwelyken en hardnekkigen afgodendienaer Achaz, wat hy gedaen heeft; is dat niet gefchreven in het rï) 1 Kon. 7: 23, &c.  II. KONINGEN. XVI. 4^ het boeck der Chroniken of Staetsregisters der Koningen Juda? 20. Ende Achaz ontfliep met fijne_ vaderen, ende wert begraven by. fijne vaderen, in de ftadt Davids: doch, uit verachting, niet in de graven der Koningen 2 Kron. 28: 27. ende Hizkia fijn fone wert Koningh in fijne plaetfe.' HET XVII. KAPITTEL 'i De gefchiedenis der wechvoering van het Koningrijk der X ftammen naer Asfyrien. TJofea was de laetfte Koning van de X ftammen. Ondef zijne regeeiïng werd Israël, door Salmanasfer, naer Asfyrien gevangelyk wechgevoerd, tot eene rechtvaerdige ftraf van hunne afgoderyen vs. 1-23. Ook werd 'er eene Asfyrifche volkplanting gefticht in het land van Israël vs. 24-41. 1. In het twaelfde jaer van Achaz den Koningh van Juda, wert Hofea de foon van Ela Koningh over Ifraël te Samaria, \_cnde regeerde'] negen jaren. Hier ontmoeten wy weder eene dubbele tijdrekenkundige zwarigheid: zoo met Kap. 15: 30. alwaer het begin van Hofeas Regeering bepaeld wordt, op het 20 jaer van Jotham, als met het begin van Hiskias regeering, in Hofeas 3 jaer Kap. 18: 1. dan men zie daerover de inleiding na. 2. Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN : evenwel waren zijne afwijkingen zoo buitenfpoorig niet, als die van zijne voorzaten. Hy yverde zoo fterk niet voor den Kalverdienst, als de Koningen Ifraëls , die voor hem geweeft waren; en 't fchijnt uit 2 Kron. 30:10, 11. dat hy zijnen onderdanen ook vryheid gav om naer Jerufalem tot het Paeschfeest op te gaen: zoodat zijn perfoneel gedrag niet zoo zeer de wechvoering van Israël naer Asfyrien verdiend had ; maer nu was de tijd der Godlyke langmoedigheid ten einde gelopen, nu moest de zonde vau zijne voorzaten en van gansch Israël geftraft worden. VIL DEEL.  428 H. KONINGEN. XVII. 3. Tegen hem toogh op Salmanefer, de toenma» lige Koningh van Affyrien: ende Hofea wert fijn knecht en leenman, zoo dat hy hem een gefchenck gaf, en zich verplichtte om hem eene jaerlykfche fchatting «e betalen. Tot nader verftand van zaken , dienen wy iets te zeggen van de Asfyriers, en hunne betrekking op de zaken van het Rijk der X ftammen. De Asfyriers beheerschten een land, welks Vorsten, in de Heilige Schrivten , eerst als Koningen van Asfyrien» daerna als Koningen van Babel, bekend ftaen, en 't welk eindelyk onder de Koningen van Perfien gekomen is. Het landfchap Asfyrien lag ten Noordoosten van de rivier Tigris, hebbende ten Westen Mefopotamien, ten Noorden Armenien, ten Oosten Medien, en ten Zuiden Perfien. — Het Asfyrifche gebied ftrekte zich oorfprongelyk zeer ver uit in het Oosten; naderhand zijn de Meden en Babyloniers van dit Rijk afgevallen. De Asfyriers hadden nu, zedert eenigen tijd, betrekking gekregen tot de zaken van het Rijk der X ftammen. — De allereerste aenleiding fchijnt deze geweest te zijn : Schoon het Rijk van Asfyrien zich, in vroegere tijden, verder mogt hebben uitgebreid, over eenige daeraen grenzende landen, als Armenien, Medien, Babyion en Chaldea, was het evenwel westwaerds bepaeld, door de groote rivier den Tigris. Althans Mefopotamien en Syrien behoorden niet onder dat gebied: want Syrien was, ten grootften deele, in Davids handen gevallen; ook fchijnt Mefopotamien eerst naderhand in de handen der Asfyriers gekomen te zijn , .die nogtans, door den Euphraet, van de Syriers bleven afgefcheiden; en na den dood van Salomo hadden de Syriers middelen weten ïe vinden, om zich weder te verheffen. Wanneer nu , onder de Regeering van Phul, de Stad Tipfah, aen den westelyken oever van den Euphraet gelegen , onder Jerobeam II, weder in bezit van Israël gekomen was Kap. 14: 25-28, maer de inwooners nu weigerden Menahem voor Koning te erkennen, trok hy tegen hen op Kap. IS-  II. KONINGEN. XVII. 429 15: 16. Dit nam Phul zeer euvel op, én veroorzaekte zijnen optocht tegen het land van Israël, maer Menahem ftelde hem met een groot gefchenk te vrede Kap. 15: 19, 20. Naderhand had Achaz, de Koning van Juda, toen Pekah en Rezin, de Koningen van Israël en Syrien, hem zochten te overvallen, Tiglath Pilezer, den Koning van Asfyrien te hulp geroepen, die Damascus bemagtigde, de hoofdftad van Syrien Kap. 16: 9, en ook in het land van Israël viel, en de ovcrjordaenfche ingezetenen wechvoerde naer Asfyrien Kap. 15: 29. Dit gav aenleiding, dat de rijke buit, die de Israëliten uit Juda geroovd hadden, en een der gouden kalveren , gedragen wierd , voor het aengezicht des Konings van Asfyrien Jef. 8: 4. Hof. 10: 6", 7. Het is waerfchijnlyk, dat Pekah, de Koning van Israël, een fchattingplichtig leenman van den Koning van Asfyrien daerdoor geworden is. Welk eene aenleiding nu Salmanasfer, de Koning van Asfyrien, in de dagen van Hofea gehad hebbe, om Israël te beoorlogen, wordt ons niet aengeteekend; maer zy is evenwel niet ver te zoeken. Tiglath Pilezer, de voorzaet van Salmanasfer, had een groot gedeelte, niet alleen van het Overjordaenfche land, maer zelvs van Naphtali, ingenomen. De minste ftap derhalven, welken Hofea deed, om iets van het veroverde weder tot zich te brengen, of de minste twist over de grensfcheidingen , wasvoor Salmanasfer genoeg, 0m eene reden tot den hier gemelden optocht te geven, die van dat gevolg was, dat Hofea, van den Asfyrifchen Koning, geheel afhangelyk werd, en hem, in alles, naer de oogen zien moest. 4. Maer de Koningh van Affyrien bevondt, na verloop van eenigen tijd, eene verbinteniffe in Hofea, dat hy tot So, den Koningh van Egypten, boden gefonden hadde, om zijnen opftand tegen Salmanasfer te helpen onderfteunen, ende, op de hulp, welke So hem had toegezegd , v/erd Hofea zoo ftraf, dat hy het gefehenck, de jaeriykfeoe fchatting, den Koningh van Affyrien, niet als te vooren van jaer tot jaer op en bracht: fo drae Salmanasfer dit bemerkt had, beflooC hem de Koningh van Affyrien , door Samaria, de VII. DEEL.  43o II. KONINGEN. XVII. hoofdftad van Israël te belegeren, ende dezelve verovert hebbende bondt hy hem in 't gevangenhuys. 5. "Want (a) de Koningh van Affyrien, die zich tot dus ver, met het Overjordaenfche, en een gedeelte van Naphtali, vergenoegd had , toogh nu op in Israël, en breidde zich uit door het gantfche lant, ja hy quam op nae de hoofdftad Samaria, ende hy belegerdefe drie jaren, of tot diep in het derde jaer. 6. Hdfea verweerde zich dapper, met zijn volk; hy hield de belegering Wel uit, tot in het derde jaer, maer, omdat de heer niet met hem was, moest hy het ten laetften opgeven. In (£) het negende jaer van Hofea nam de Koningh van Affyrien Samaria in, ende voerde nu gansch Ifraël, gelijk Tiglath Pilefer te vooren gedaen had, met de ingezetenen van het Overjordaenfche en Naphtali, gevangelyk wech in Affyrien, ende dedefe woonen in Halah, ende in Habor, aen de riviere Gozan, ende in de fteden der Meden, verweg ten Noordoosten van Canaan. Deze gevangelyke wechvoeringen van ovetwonneh volkeh uit hunne eigene naer vreemde landen, welke ons nu vreemd voorkomen , waren eene Staetkunde , by de Asfyriers gewoon, zie ook Kap. 15: 29 en 16: 9. 7. Dit alles overkwam den Israëliten, tot eene rechtvaerdige ftraf van hunne hardnekkige verkleevdheid aen allerlei foort van afgoderyen: Want het was gefchiet, dat de kinderen Ifraëls gefondiget hadden tegen den HEERE haren Godt, diefe uyt Egyptenlant opgebracht hadde , van onder de hant Pharao des Konings van Egypten: ende hadden andere goden gevreeft; 8. Ende (c) hadden gewandelt in de infettingen der Heydenen , die de HEERE voor het aengeficht der kinderen Ifraëls verdreven hadde, ende der Koningen Ifraëls, diefe gemaeckt hadden. 9. Ende de kinderen Ifraëls hadden de faken, die niet recht en zijn, tegen den HEERE haren Godt 00 a Kon. 18: 9. (O a Kon. 18. 10. Jef, 8: 4. (c) Lev. 18: 3.  ïl K Ö N ï N G É N. XVII. 43 * Godt bemantelt: en hunne afgoderyen, met eenen fraeien glimp, weten te verfchoonen; ende hadden hen hoogten gebouwet in alle hare fteden, van den wachttoren afj tot de vafte fteden toe, dat is allerwegen» zoo in de fteden, als op het platte land. 10. Ende fy hadden hen ftaende beelden opgericht , het zy, om den waren God, het zy om de afgoden aftebeelden, ende boffchen geplant, om onder derzelver lommer , nae de gewoonte der Heidenen, den afgodsdienst te verrichten; dit deden zy op allen hoogen heuvel, ende onder alle groen geboomte. 11. Ende fy hadden daer geroockt op alle hoogten, gelijck de Heydenen, die de HEERE van hare aengefichten wechgevoert hadde : ende fy hadden quade dingen gedaen , om den HEERE tot toorn te verwecken. 12. Ende fy hadden den dreckgoden gedient: daer van de HEERE tot hen gefeyt hadde; (d) Gy en fult defe fake niet doen. 13. Als nu de HEERE tegen Ifraël, ende tegen Juda, door den dienft aller Propheten, aller Sienders betuygt hadde, feggende; (e) Bekeeret u van uwe boofe wegen, ende houdet mijne geboden, [ende] mijne infettingen, nae alle de wet, ick.tot u door de hant mijner knechten, der Pro» pheten, gefonden hebbe: 14. So en hoorden fy niet; maer fy (ƒ) verhardeden haren necke, gelijck de necke harer vaderen geweeft was, die aen den HEERE haren Godt niet gelooft en hadden. 15. Daer toe verwierpen fy fijne infettingen, ende fijn verbont, dat hy met haren vaderen gemaeckt hadde, ende fijne getuygeniffen , die hy tegen hen betuygt hadde, ende wandelden de ydelheyt der afgoderyen na, datfe ydel wierden , ende (V) Exod. 20: 3,4,5. Deut. 5: 7, 3,9. Ce) Jer. l3: n, «nae »5t 5. ende 35: 15. C/) Detiter. 31: 37. Mal. 3: 7. VII. DEEL.  432 H. KONINGEN. XVII. achter de Heydenen, die rontom hen waren, van dewelcke de HEERE hen geboden hadde; datfe niet doen en fouden gelijck die. 16. Ja fy verlieten alle de geboden des HEEREN hares Godts; (g) ende maeckten hen gegotene beelden , twee kalveren ; ende maeckten boffchen, ende bogen fich voor allen heyr des hemels, ende dienden den Baal. 17. Oock (h) deden fy hare fonen, ende hare dochteren door het vyer gaen, ende gebruyckten waerfeggeryen, ende gaven op vogelgefchrey acht, ende verkochten fich te doen , dat quaet was in de oogen des HEEREN, om hem tot toorn te verwecken, vergelijk 1 Kon. ai: 20. 18. Daerom vertoornde fich de HEERE feer over Ifraël, dat (i) hyfe wechdede van fijn aengefichte : daer en bleef niets over, behalven de ftamme van Juda met Benjamin alleen. 19. Selfs en hieldt Juda de geboden des HEEREN hares Godts niet: maer (k) fy wandelden ook in de afgodifche infettingen Ifraëls, diefe gemaeckt hadden. 20. So verwierp de HEERE eindelyk het gantfche zaet Ifraëls, ende bedrucktefe, ende gaffe in de hant der rooveren: tot dat hyfe van fijn aengefichte uit Canaan wechgeworpen hadde. 21. Want Hy (/) fcheurde Ifraël van den huyfe Davids af, ende fy maeckten Jerobeam den fone Nebats Koningh: ende Jerobeam dreef Ifraël af van achter den HEERE , ende hy dedefe eene groote fonde fondigen. 22. Alfo wandelden de kinderen Ifraëls in alle fonden Jerobeams, die hy gedaen hadde: fy en weecken daer van niet af: 23. Tot dat de HEERE Ifraël van fijn aenge¬ fichte 0?) Exod. 32: 8. 1 Kon. 12: »8. (*) Levit. 20: 3, 4. Deut. 18: 10. 2 Kon. 16: 3. CO Hor. II 6. Qk) Lev. 18: 3. CO » K°n' til 16, 17, 26.  II. KONINGEN. XVII. 433 lichte wechdede, gelijck als hy gefproken hadde door den dienft aller fijner knechten der Propheten: alfo wert Ifraël wechgevoert uyt fijn lant nae Affyrien , tot op defen dagh, dat dit boek gefchreven Wetd< Zoo nam het Koningrijk der X jïammen een einde. Men vraft} wat 'er, in het vervol?, gewerden zy van de Israëlitcn, die, naer Asfyrien , gevangelyk zijn wechgevuerd. Schoon wel vele van hun met Juda kunnen uitgetrokken zijn > dewijl de groote Cyrus het ganfche Asfyrifche en Babylonifche Rijk bemachtigd had, en hy door zijn ganfche Rijk de vrylating deed uitgaen Ezra t: i, vergelijk Jer. 3: 18. is dit althans zeker , dat die Israëliten nooit ftamsgewijs zijn wedergekeerd. — In de Noordoostelyke deelen van den aerdbodem , worden, ten huidigen dage, nog vele Joden gevonden , van welke fommigen Zuidelyker zijn afgezakt t en overbüjvfden hebben nagelaten; gelijk op de Malabaer* fche Kust, omtrent Cochim , nog groote gemeenfehappen van joden zijn. Dan, of deze Joden nakomelingen zijn van die Israëliten, die naer Asfyrien gevangelyk zijn wechgevoerd, dan of zy uit die Joden oorfprongelyk zijn,' die naer Babel gevangelyk zijn heen gevoerd, dan wel, of de algemeene verftroojing der ganfche Natie, na de laetfte verwoesting van Stad en Tempel, dezer voorzaten derwaerds gevoerd hebbe, km nog, met geene zekerheid, bepaeld worden. Nadat de Israëliten gevangelyk waren wechgevoerd, werd 'er, in hun land, eene Asfyrifche Volkplanting gefticht, om het zelve te bewoonen. 24. De Koningh nu van Affyrien bracht [yokC] van Babel, ende van , Chutha , ende van Ava, ènde van Hamath, ende Sepharvaim, ende dedefe woonen in de fteden van Samaria, in de plaetfe der kinderen ifraëls: ende fy namen Samaria erfle* lick in, ende woonden in hare'fteden. Over deze Asfyrifche Volkplanting, in h;t land van Israël, hebben wy verfcheidene zaken aen te merken. Het verhael der (lichting van deze volkplanting, laef df' VII. deel, Ëe  434 H. KONINGEN. XVII. Heilige Gefchiedfchrijver onmiddelyk volgen, op de gevangelyke wechvoering der Israëliten, door Salmanasfer; hieruit zou men, in den eersten opflag, befluiten, dat dezelve Salmanasfer die volkplanting hebbe aengelegd. — Maer dit wordt bedenkelyk, wanneer men 'er ezra Kap. 4: 2. mede vergelijkt; alwaer het ftichten van die volkplanting, aen Ezar ■ Haddon , den Koning van Asfur , werd toegefchreven. Deze Ezar-Haddon fchijnt dezelvde Koning geweest te zijn, die ezra 4: 10. Asnapper genoemd wordt; ten ware dit de naem geweest zy van den Bevelhebber, die de volkplanting geleid en beftuurd heeft. Het is ons, met anderen, zoo voorgekomen, dat 'er een aenmerkelykë tijd verlopen zy, tusfehen de wechvoering der Israëliten, en het ftichten van de Asfyrifche volkplanting in hun land. De gewijde Gefchiedfchrijver laet beide deze gebeurtenisfen wel onmiddelyk op elkander volgen ; maer dit gefchiedt by wijs van voorverhael. — In het volgende Kap. XVIII. werden de bedrijven der Asfyriers omtrent Hiskias, den Koning van Juda, opgegeven; maer het gene hier tusfehen beide, omtrent de gemelde Volkplanting, verhaeld wordt, behoort tot later tijd. De zaek moet, onzes erachtens, op deze wijs begrepen worden: I. salmanasser, aen welken wy eene Regeering van 13 a 14 jaren toefchrijven; fchijnt zich, nadat hy zijne gevangene Israëliten, naer Affyrien, had wechgevoerd, zoo weinig over hun land bekommerd te hebben, als TiglathPilezer, over het Overjordaenfche en Naphtali. Samaria zal derhalven onbewoond gebleven zijn , uitgenomen het geringe overblijvfel, het welk men in het zelve gelaten had. Tot deze gedachten leidt ons de Godfpraek van hosea Kap. 14: 1. Samaria zal woest worden: want zy is wederfpannig geweest tegen haren God. Zy zullen door het zwaerd vallen. Hare kinderkens zullen verpletterd , en hare zwangere vrouwen opgefneden worden. — Dit alles, mogen wy geloven , dat plaets gehad hebbe, by de inneming van Samaria, en dat zy, langen tijd , woest gelegen hebbe. Ook is het zeker, dat 'er nog een gering overblijvfel ge-  II. KONINGEN. XV1L 435 gelaten zy van onaenzienlyke en onvermogende lieden. —. Dit mogen wy opmaken, uit de Godfpraek van jesaus Kap. 17: 6, alwaer, ten opzichte van Ephraim en Syrien beide, voorzegd wordt; doch eene nalezing zal daerin overig blijven , gelijk in de affchudding eenes olijvbooms, twee of drie bezien , in den top des opperjien twijgs, en vier of vijf aen zijne vruchtbare takken. — Ook wordt 'er, in de Godfpraek van amos Kap. 3: ir, 12. gefproken van een overblijvfel der bergen van Samaria; gelijk als een herder twee fchenkelen of een jluksken van een oor redt uit des leeuwen muil, alzoo zullen de kinders van Israël gered worden , die daer zitten te Samaria, in den hoek van het bedde, en op de fponde van de koetfe. — Ook lezen wy 2 Kron. 34: 9. van ïsraëls overblijvfel, tot het welk fommigen uit Manasfe en Ephraim behoorden. tl. Na Salmanasfer, kwam zijn zoon sanherib, op den Asfyrifchen Throon. Aen dezen fchrijven wy eene Regeering toe van fchaersch 7 jaren. — Deze Sanherib was het, die tegen Hiskia, den Koning van Juda, oprrok Kap. 18; 19; doch, door des heeren Engel, werd geflagen, en, vluchtende naer Ninivé, door zijne zoonen, Adramelech en Sarefer, gedood is. — Even daerna, was Babel niet meer onder het Asfyrifche gebied; gelijk blijkt, uit het gezandfchap van Merodach Baladan , den zoon van Baladan aen Hiskias Kap. 20: 12. Ui. Op Sanherib is ezar-haddon gevolgd, Kap. 19* 37 , aen welken eene Regeering van 47 jaren word toege-. fchreven, en die Babel weder, in zijn 34 jaer, onder het Asfyrifche gebied gebracht heeft. — Deze Ezar - Haddon , dit verricht hebbende, vond goed, het land van Israël te bevolken, op die wijs, als vs. 24, verhaeld wordt. Hy nam daertoe volk van Babel,. Cutha, Ava, Hamath en Sepharvaim. Babel weten r;y, of Babylonien, lag aen de Rivier de Euphraet, ten Noordoosten van Canaan. Cutha is minder bekend. Sommigen houden het voor een landfchap van Perfien,' het welk gelegen was aen een» VII. DEEL. Ee 2  43<3 IL K O N I N G E N. XVII. rivier Chuta genaemd; anderen voor een Oostelyker deel van Perfien , het welk den naem draegt van Karmania; nog anderen meenen dat de Cuthiers afkomelingen waren van Cus, eenen zoon van Cham, naer welken het land hunner wooning Chus of Chuta zoude genaemd zijn. De inwooners van Ava houd men voor dezelve, die ezra 4: 9. Dekaviten genaemd worden; men gist, dat hun land , Oostwaerds van de Kaspifche zee, gelegen ware, daer thans Usbeks Tartaryen ligt. Hamatk was een gedeelte van Syrien , ten Noorden 'v,an het land; de inwooners waren derhalven Chaldeers en Syriers. Sepharvaim wordt Kap. 19: 13. eene Stad genaemd. Men houdt dezelve voor Sipphara, het welk, in Mefopotamia, aen den Euphraet, geplaetst wordt. Alle de gemelde volken derhalven, die, naer het land van Israel, werden overgebracht, om zich aldaer te vestigen , waren geene eigenlyk gezegde Asfyriers, maer bewooners van zulke landen , welke , door de Asfyriers, overheerd waren. — Dit blijkt duidelyk , uit Kap. 19: 13, alwaer, onder de overheerde volken, reeds ten tijde van Sanherib, ook Hamath, Sepharvaim en Ivva, het gene het zelvde fchijnt met Ava, geteld worden. — Babel behoorde thans ook weder , onder het Asfyrifche gebied : want naderhand liet Ezar-Haddon Manasfe, den Koning van Juda, vangen, en gebonden naer Babel bren• gen 2 Kron. 33: n. ^ Het oogmerk, waertoe Ezar-Haddon deze volken naer Canaan liet brengen, was niet alleen om dat land te bevolken, maer ook om voor te komen, dat zy geenen op' ftand berokkenden , en middelen beraemden , om zich, van het juk der overheerfching, te ontflaen; even gelijk Salmanasfer de Israëliten had overgebracht na Hala, Chabor , Gofan en Medien , om , langs dezen weg , die overwonnen Natie des te beter in teugel te houden. Deze vreemde volken , die door Ezar Haddon, naer het land van Israël, gezonden werden, om zich aldaer te vest'gen , waren oorfprongelyk, in landaert, fpraek, zeden, gewoonten, en Godsdienst, zeer onderfcheiden; maer,  II. KONINGE N, XVII. 437 maer, met 'er tijd, zijn zy mee eikanderen gemeenzaem geworden , en als tot één volk, in een gefmolten. Naderhand zijn zy, nae de Hoofdftad van het land, alwaer zy woonden, Samaritanen genaemd. Omtrent deze volkplanting is het zeer merkwaerdig, dat zy tot den Godsdienst van Israël gebracht zijn. Dit verhaelt de Heilige Gefchiedfchrijver vs. 25-33. 25. Ende als Ezar- Haddon het gemelde vo.lk, naer het land van Israël, had laten brengen, gefchiedde het, in het begin harer wooninge aldaer, dat fy den HEERE, den God van .Israël, die alleen de ware God is, de Schepper en beftierer van het gansch Geheelal, niet dienden en vreefden: fo fondt de HEERE leeuwen onder hen, die [eenige'] van hen doodJen. Denkelyk waren de leeuwen, en andere dieren, door de woestheid van het land, zedert eenigentijd, merkelyk vermenigvuldigd , vergel. Deut. 7: 22 ; maer de manier van voorflel leert ons , dat 'er eene byzondere befliering der Voorzienigheid onder gewerkt hebbe, opdat deze volken den God van Israël zouden leeren kennen. 26. Daerom fpraken fy, door den Landvoogd, die over hen gefteld was, en deze wederom, door gezanten^>f brieven, tot den Koningh van Affyrien, feggende ; De volckeren die gy vervoert hebt, ende hebt doen woonen in de fteden van Samaria, en weten de wijle des rGodts van den lande niet: daerom heeft hy leeuwen onder hen gefonden, ende fiet, fy doodenfe, dewijle fy niet en weten de wijfe des Godts van den lande. Deze boodfchap moet , uit de afgodifche denkwijs van deze heidenfche volken , verklaerd worden. — Zy meenden, dat elk een land eenen byzonderen befcherm- God had, die, over dat land regeerde. Ook dachten zy, dat elk een befcherm- God , op eene zekere byzondere wijs, moest gediend worden, wanneer de inwooners van zulk een land zich by hem veraengenamen zouden. Uit dit beginfel fpreken zy van de wijs des Gods v:m den lande. — Zy wisten wel, dat ik VU. deel. Ee 3  438 H. KONINGEN. XVII. God der Israëliten jehovah genaemd werd. Dezen jehovah fielden zy, in eenen rang, met andere zoogenaemde goden. Zy befcbouwden hem, als een befcherm- God, die bepaeldelyk bewind voerde, over Canaan. Zy befchouwden de menigte van leeuwen, die velen van hen verflonden, als z.ichtbare blijken van zijn ongenoegen , dat hy , door de nieuwe inwooners van zijn land, niet gediend wierd. Zy wisten de wijs niet, op welke hy moest gediend worden, en verzochten daeromtrent onderricht te worden, om daerdoor deze en dergelijke plagen af te wenden. 27. Doe geboodt de Koningh van Affyrien , feggende; Brengt éénen der Israëlitifche Priefteren daer henen, die gylieden van daer wechgevoert hebt, datfe henen trecken, ende woontn aldaer: ende dat hy hen, die daer eene volkplanting oprichten, leere de wijfe des Godts van den lande. De Joden hebben dit geval vry wat opgecierd. — Zy verhalen, dat de Koning van Asfyrien, de Oudften van Israël zamengeroepen, en tot hen gezegd hebbe: „ Al den tijd, „ dat gy, in het land van Samaria, gewoond hebt, is het „ niet geplaegd geweest van leeuwen; welk is dan de reden, }, dat mijn volk, door dezelve, verfcheurd wordt?" Hierop zouden de Oudften van Israël geantwoord hebben: ,, Heer „ Koning, dat land kan geene onbefneden volken verdragen"; waerop de Koning zou gelast hebben, dat 'er twee, uit hun midden, vertrekken zouden, om het volk te befnijden, en in hunne wet te onderwijzen. Daerop zouden Rabbi Dofitheus, en Rabbi Zacharia, naer het land Samaria, vertrok, ken zijn, en het gemelde werk verricht hebben. 28. Althans So doende quam één uyt den Priefteren , die fy van Samaria wechgevoert hadden, ende woonde te Beth-El: ende hy leerde hen, hoe fy den HEERE vreefen fouden. De Priester zette zich neder te Bethel, juist op die plaets, alwaer Jerobeam I. een der kalveren geplaetst, en, voor hét zelve, een huis der hoogte gebouwd had. Men vraegt; of deze Priester 'er een geweest zy, uit de zoonen van Aaion, dan wel een van die Priesteren, die, nae  II. KONINGEN. XVII. 439 nae de inflelling van Jerobeam , tot den beeldendienst gebruikt waren? — Het laetfte is het waerfchijnlykst: want wy hebben geenen grond, om te denken, dat'er, onder de Israëliten, Priesters waren uit het geflacht van Aaron. Dit fchijnt men te meer daeruit te moeten befluiten ; dat hy zijne wooning nam te Bethel, dat de zetel geweest was van den beeldendienst. Voeg 'er by, dat het volk naderhand Priesteren kreeg, uit de geringften des volks, even als Jerobeam zijne Priesteren plagt te verkiezen , uit de geringften des volks , die niet waren uit de zoonen van Levi i Kon. 12- 31. Ondertusfchen deze Priester leerde de volken , die naer het land van Samaria gezonden waren , hoe sy den heer vreezen zouden. — Het is nauwlyks te denken, dat hy deze menfchen opzettelyk tot den Kalverdienst hebbe opgeleid ,. nadat 'er zoo vele blijken waren van 'sheeeeh ongenoegen , over den afgods- en beeldendienst; het .is veel waerfchijnlyker, dat hy hen in het algemeen de gronden van den waren Godsdienst hebbe voorgefteld; byzonder in het ftuk der offeranden, en andere plechtigheden. — Ook gist men, dat deze Priester het Wetboek hebbe medegebracht, en dat daervan daen de zoogenaemde Samaritaeufche Pentateuchus oorfprongelyk zy : offchoon anderen beweeren , dat dit volk, eerst ten tijde van Saneballat den Horoniter, het Wetboek zoude hebben ontvangen. 29. Maer welk gevolg had het onderwijs van dezen Priester? elek onderfcheiden volck maeckte fijne goden Elk een volk maekte eene afbeelding van dien zoogenaemden God, die, in hun geboorteland , gediend werd: ende fy fteldenfe in de huyfen der hoogten, die de Samaritanen , dat is de Israëliten, de oude inwooners van dat deel van Canaan, dat nu het land van Samaria genaemd werd, gemaeckt hadden, zoo deed elck een onderfcheiden volck in hare fteden, daer in fy woonachtigh waren, elk oeffende, in de Stad zijner wooning, den vaderlyken Godsdienst. 30. Want de lieden van Babel maeckten SucCOthBenoth, dit beteekent Tenten der dochteren i men deti- VII. vzi.u Ee 4  4to II. KONINGEN. XVII. ka aen den Tempel van Venus, om haer, op de onkuifché wijze der Babyloniers, te dienen: ende de lieden van CflUth maeckten de afbeelding van hunnen afgod Nergal, welke men denkt dat door een altijdbrandend vuur gediend werd,_ waeruit waerfchijnlyk wordt dat deze tot de PerHanen behoorden; ende de lieden van Hamath maeckten de afbeelding van hunnen afgod Afima, van welken, en de volgenden, niets met zekerheid te zeggen is. 31. Ende de Aviten maeckten de afbeelding van hunne afgoden Nibha, ende Tartak ; ende de Sepharviters verbrandeden hare fonen ter eere van den Adramelech , ende Anamelech , den goden van Sepharvaim, met vyer. 32. Oock vreefden fy den HEERE tegelijk, en dienden hem ook, als den befcherm- God van het land, in het welk zy nu woonden, ende, ter opoffering der offeranden aen den heer, (jn) maeckten zy fich van hare ge^ ringfte, Priefteren der hoogten, dewelcke voor hen [dienjï] deden in de huyfen der hoogten, ter eere van Jehovah, zoo wel als van de afgoden. 33- (») Sy vreefden den HEERE, voor zoo ver zy, nae het onderricht van den gemelden Priester, ter zijner eere offerden, ende dienden [oock] hare goden te gelijk nae de wijfe der volckeren , van dewelcke fy die wechgevoert hadden, en tot welke zy oorfprongelyk behoord hadden. Hierop volgt een vertoog, over het tegengeftelde gedrag der Israëliten, in het land van-hun ballingfchap. 34. Tot op defen dagh toe, doen die Israëliten, die naer Asf rien gevangelyk zijn wechgevoerd , nae de eerfte wijf n : de Godlyke oordeelen hebben geenen invloed gehad t >t hunne verbetering, zy blijven, by hunne oude gewoonte, om zich te verlopen in allerlei foort van afgoderyen; fy en vreefen den HEERE in het geheel niet, en hebben zijnen dienst gansch en al verlaten, ende fy en doen in het geheel niet nae hare infettingen, ende nae hare rechten, ende nae de wet, ende nae het Ke* O) f Kon. 12" 31. Zepl!, „ r. P  IL KONINGEN. XVII. 441 gebodt, dat de HEERE geboden heeft den kinderen Jacobs; dien (o) hy den name Ifraël gaf: 35. Nochtans hadde de HEERE een verbont met haer gemaeckt , ende hadde hen geboden , feggende; (p) Gy en fult geene andere goden vreefen , noch u voor hen nederbuygen, noch hen dienen , ■ noch hen offerhande doen. 36. Maer den HEERE, die u uyt Egyptenlant met groote kracht, ende met eenen uytgeftreckten arm opgevoert heeft, dien fult gy vreefen; ende voor hem fult gy u buygen, ende hem fult gy offerhande doen: 37. Ende de infettingen, ende de rechten, ende de wet, ende het gebodt , die hy u gefchreven heeft, fult gy waernemen te doen t'allen dagen : ende gy en fult andere goden niet vreefen. - 38. Ende het verbont, dat ick met u gemaeckt hebbe, en fult gy niet vergeten; ende gy en fult andere goden niet vreefen. 39. Maer den HEERE uwen Godt fult gy vreefen: ende hy fal u redden uyt de hant aller uwer vyanden. 40. Dit alles maekte hen te onverfchoonlyker: Doch fy en^ hoorden niet, maer fy deden nae hare eerfte wijfe, en gingen, in hunne afgoderyen, hardnekkig voort. 41. Maer defe heidenfche volckeren , die, door den Koning van Asfyrien, in hun land gezonden waren, om aldaer eene volkplanting te ftichten , maekten het nog veel beter, dan de Israëliten zelve; zy vreefden den HEERE, ende dienden hare gefnedene beelden te gelijk , zoodat zy den heer niet geheel vergaten : oock doen hare kinderen , ende hare kintskinderen, gelijck als hare vaders gedaen hebben, tot op defen dagh , dat dit boek gefchreven werd. Dit geheele vertoog vs. 34-41. is ingericht; niet om (o) Genef. 31: 28. ends 35: 10. 1 Kon. 18:31, (/>) Richt. 6: 10. VII. oeel. Ee 5  442 II. KONINGEN. XVII. deze volken te prijzen, over de vereeniging van den afgodsdienst, met den dienst van den eenigen en waren God; maer om ons te doen opmerken, dat zy zich, aen hunnen Vaderlyken Godsdienst, gehouden hebben, zoo lang zy geene redenen zagen, om daervan af te wijken; en dat zy, zoodra zy eenige kennis kregen van den waren Godsdienst, denzelven, tegelijk met den afgodsdienst, aenftonds overnamen. — Geheel anders was de handelwijs der Israëliten, die den Vaderlyken Godsdienst geheel verlieten, en zich geheel aen de afgodery overgaven, hoe zeer zy de rampzalige gevolgen daer*van ondervonden: dus waren zy nog erger dan die overgevoerde heidenen. HET XVUL KAPITTEL. De gefchiedenis van Hiskias, den ebden Koning van Juda. %i TJEt gefchiedde nu in het derde jaer van ■ Hofea den fone van Ela, den laetften Koningh Ifraëls, (a) [dat] Hizkia Koningh wert3 de fone van Achaz Koningh van Juda. 2. Vijf en twintigh jaer was hy oudt, doe hy Koningh wert, ende hy regeerde negen en twin-? tigh jaer te Jerufalem: ende fijner moeder naem was Abi, eene dochter van Zacharia, Over de tijdrekenkundige zwarigheden, welke, uit dit vs. i en 2. ontftaen, kan men de inleiping vergelijken. 3. Ende hy dede dat recht was in de oogen' des HEEREN: nae alles dat lijn vader David gedaen hadde, wiens voorbeeld hy, in alle opzichten, zocht nae te volgen. 4. Hy (Z>) nam de hoogten niet alleen wech, op welke het volk, reeds van Salomons tijd af, aen den heer, gs- 'a) ï Chron. 28: 17. ende 29: I. (&) 2 Chron. 31: I.  II. KONINGEN. XVIII. 443 geofferd had; iets, het welk niemand van zijne Voorzaten had durven ondernemen: maer hy deed nog veel meer, ter.' herftelling van den waren Godsdienst, ende hy brack de opgerechte beelden der heidenfche afgoden , ende roeyde de boifchen uyt: ende hy verbrijfelde ook de koperen flange, die Mofe gemaeckt hadde; om dat de kinderen Ifraè'ls tot die dagen toe haer geroockt hadden ; ende hy noemdefe , Nehuftan, dat is, een ftuk koper. De koperen flang, welke Mofe gemaekt had Num. 21, was zorgvuldig bewaerd, ter gedachtenis der wonderdadige genezing van die genen, die, in de woefteny, van vergivtige (langen gebeten waren; maer, in latere tijden, hadden de afgodifche Israëliten deze koperen flang gemaekt, tot een voorwerp van hunne aenbidding en hunnen eerdienst. Om dit, in 't vervolg, voor te komen, liet Koning Hiskia die flang verbrijzelen, en noemde haer Nehuftan, om daerdoor te kennen te geven, dat dezelve niets anders was, dan een ftuk koper. 5. Hy betrouwde op den HEERE den Godt Ifraëls, zonder elders hulp te zoeken, in benauwde omftandigheden; fo dat na hem, behalven Jofia, van wien wy hetzelvde heerlyke getuigenis zullen aentreffen Kap. 23: s5, fijns gelijcke niet en was, in Godsdienstigheid, onder alle Koningen van Juda, nochte die voor hem geweeft waren, na de fcheuring van het Rijk namelyk, 6. Want hy kleefde den HEERE en zijnen dienst getrouwelyk aen, hy en weeck niet van hem na te volgen , ende hy hieldt fijne geboden , die de HEERE Mofe geboden hadde. 7. Hierdoor was hy aengenaem in Gods oogen. So was de HEERE ook met hem; overal, waer hy henen uyttrock , handelde hy kloeckelick, verftandig en heldhaftig: daer toe viel hy af van den Koningh van Aifyrien, dat hy hem niet en diende, en verftoutte zich, om het juk der Asfyrifche overheerfching, aen het welk zijn Vader Achaz zich laeghartig onderworpen had Kap. 16: 7, grootmoedig aftefchudden. Hy weigerde den Asfyrifchen Koning langer fchattingen op te brengen, VII. DEEL.  444 KONINGEN. XVIII. 8. Hy (c) floegh zelvs de Philiflijnen tot Gazs, toe, ende hare lantpalen, van den wachttoren af, tot de vafte fteden toe, en heroverde dusdoende he{ gene de Philiftijnen zijnen Vader ontnomen hadden Kap. 17; ï9, 2 Kron. 28: 18. 9. Het (d) gefchiedde nu in 't vierde jaer des Konings Hizkia , (het welcke was het fevende jaer der regeering van Hofea den fone van Ela, den Koningh liraëls:) dat Salmanefer de Koningh van Affyrien opquam t^gen Samaria, ende belegerdefe gelijk Kap. 17. in het breede verhaeld is. 10. Ende fy namenfe in (e) ten eynde van drie jaren, in 't fefte jaer van Hizkia: 't was het negende jaer der regeering van Hofea den laetften Koningh Ifraëls, als Samaria ingenomen wert. 11. Ende de Koningh van Affyrien voerde Ifraël wech nae Affyrien , ende dedefe leyden in Halah , ende in Habor , by de riviere Gozan, ende in de fteden der Meden. 12. Daerom dat fy de ftemme des HEEREN hares Godts niet en waren gehoorfaem geweeft, maer fijn verbont overtreden hadden , [ende] al dat Mofe de knecht des HEEREN geboden hadde, dat en haddenfe niet gehoort , nochte gedaen- 13. Maer (ƒ) in het veertiende jaer des Konings Hizkia, het agtfte na die gevangelyke wechvoering van het Koningrijk der X ftammen, quam Sanherib, de zoon en opvolger van Salmanasfer, de toenmalige Koningh van Affyrien op tegen alle of immers vde vafte fteden van Juda; ende namfe in: want dat hy atle vaste fteden niet ingenomen hebbe, blijkt klaer genoeg, uit Kap. 19: 8. 14. Doe fondt Hizkia de Koningh van Juda tot den Koningh van Affyrien nae Lachis, welke y Stad (t) Jer. 14: 30. 00 2 Kon. 17: 3' CO 2 Kon. 17: 6. (ƒ) 2 Chren. 32: 1. Jef. 36: 1.  Iï. KONINGEN. XVlll 445 Stad hy bëzig was te belegeren , feggende , doot deri mond zijner gezanten: Ick hebbe gefondigt, door u dé fchattingen te weigeren, tot welke mijn Vader Achaz zich verbonden heeft; keert af van my, wat gy my, als eenen last van jaerlykfche fchatting opleggen fult , fal ick dragen : Doe leyde de Koningh van Affyrien Hizkia den Koningh van Juda op, drie hondert talenten filvers, ende dertigh talenten gouts, makende t'zamen omtrend 3 millioenen Guldens, om in eens te betalen, onder belovte dat hy dan zijn land ontruimen zoude. 15. Alfo gaf Hizkia al het filver dat gevonden wert in het Huys des HEEllEN, ende in de fch.itten van het huys des Konings. Ió. Te dier tijt, zoo zwaer drukte hem deze fchatting, daer zijn Rijk zich van de bittere rampen onder Achaz nog niet herfteld had, fneedt Hizkia [het gout] af van de deuren des Tempels des HEEREN , ende van de poften, die Hizkia de Koningh van Juda zelve te vooren hadde laten overtrecken, ende gaf dat den Koningh van Affyrien. 17. Evenwel brak Sanherib zijn woord. Nadat hy de bedongen fchatting ontvangen had , fondt de Koningh van Affyrien Tartan, ende Rab-Saris, ende Rabfake, zijne Krijgs -Overften, van'Lachis tot den Koningh Hizkia met een fwaer heyr nae Jerufalem: ende fy togen op, ende quamen nae Jerufalem; Ende als fy optogen, ende gekomen waren, bleven fy ftaen, en floegen zich neder by den watergangh des opperften vy vers, by het Kanaal, door het welk het water, uit den hoogden vijver, werd afgeleid, welcke is by den hoogen wegh van het velt des vollers, daer de vollers gewoon waren het laken te droogen. 18. Ende fy riepen tot den Koningh, om met hem te handelen, over de voorwaerden, op welke hy Jerufalem zoude overgeven; fo gingh tot hen uyt Eljakira de fone van Hilkia de Hofmeefter , ende Sebna de Schrijver, ende Joab. de fone Afaphs de Katfbe- VII. DEEL.  446- II. KONINGEN. XVIIL lier, om, in den naem van Koning Hiskias, met de Asfy rifche Legeihoofden, te fpreken. 19. Ende Rabfake feyde tot hen ; Segget nu tot Hizkia : Soo feyt de groote Koningh , de Koningh van Aifyrien ; Wat vertrouwen is dit, daer mede gy vertrouwt? 'er is geen grooter dwaesheid, dan u in te beelden, dat gy het, tegen mijnen machtigen Koning, zoudt kunnen uithouden. 20. Gy fegt, (doch het is een woort der lippen, een zotte praet;) Daer is raet, ende macht tot de oorloge, ik zal my, tegen den Koning van Asfyrien, wel verdedigen kunnen : maer op wien vertrouwt gy nu, dat gy tegen my rebelleert? 21. Siet nu vertrouwt gy u op dien gebrokenen rietftaf, op de hulp des Konings van Egypten, op den welcken fo yemant leent, fo fal hy in fijne hant gaen, ende die doorbooren: alfoo is Pharao de Koningh van Egypten, allen den genen, die op hem vertrouwen. 22. Maer fo gy tot my fegget, Wy vertrouwen op den HEÉRE onfen Godt, dan handelt gy even verftandeloos. Is hy die God niet, wiens hoogten , ende wiens altaren Hizkia wechgenomen heeft, ende tot Juda, ende tot Jerufalem gefeyt heeft; Voor defen bepaelden altaer in den Tempel alleen fult gy u buygen te Jerufalem ? De Asfyriers hadden gehoord, van de hervorming. welke Hiskias in den Godsdienst gemaekt had; dat hy niet alleen de vreemde goden, maer ook; de hoogten en altaren, waerop jehovah, buiten den Tempel, zoolang gediend was, had afgefchaft ; dus dachten zy dat Hiskias de altaren en de plechtigheden des eerdienst van jehovah verminderd had. Om deze reden verbeeldden zy zich, dat jehovah vertoornd was, en zijn volk niet helpen zoude. 23. En wat zult gy doen, tegen de heirmacht van den Asfyrifchen Koning, daer uwe macht zoo gering is, dat zy niet waerdig is om genoemd te worden. Misfchien hebt gy niet  II. KONINGEN. XVIII. 44? niet eens 2000 ruiteren; Nu dan, weddet doch met mijnen heere den Koningh van Affyrien : ende ick fal u twee duyfent peerden geven, fo gy voor u de ruyters daer op fult konnen geven. 24. Hoe foudet gy dan het aengeficht eenes eenigen Vorften , van den geringften knechten mijns heeren afkeeren? laet ftaen u tegen onzen machtigen Koning te verzetten; maer gy vertrouwt op Egypten, om de wagenen, ende om de ruyteren. 25. Nu , ben ick fonder den HEERE, uwen God, opgetogen tegen defe plaetfe, uwe Hoofdftad Jerufalem, om die te verderven? De HEERE heeft tot my, door eene ingeving gefeyt; Treckt op tegen dat lant, ende verderft het. Het wijst zich van zelvs, dat deze woorden van Rabfake t niet alleen eene fchronielyke lastering tegen den God der Joden, in zich behelsden, maer ook eene ftoute fpotterny, met de macht van den heer, en Hiskias vertrouwen op dezelve. Gelijk ook het voorige een verregaende verachting van Hiskia behelsde; wiens macht, hoewel op zich zelve niet opgewasfen tegen den Asfyrier, echter zoo gering niet zal geweest zijn als de trotschaert hem hier vs. 23. verwijt: de godvruchtige^orst was ook niet ontbloot van Krijgs - beleid en dapperheid vs. 7, 8. 26. Doe feyde Eljakim de fone van Hilkia, ende Sebna, ende Joah, de gezanten van Koning Hiskias, tot Rabfake; Spreeckt doch tot uwen knechten op Syrifch, want wy verftaen 't [wel]: ende en fpreeckt met ons niet op Jodifch voor de 00ren des volcks, dat op den muer is. Wy zijn gezonden , om, uit s Konings naem , met u te handelen, wat behoevt dan het volk uwe trotfche, en voor ons zoo vernederende , woorden te verftaen ? 27. Maer Rabfake feyde tot hen; Heeft.mijn heere my enkel tot uwen heere, ende tot u gefonden , om defe woorden in het heimelyke te fpreken? is 't niet ook en vooral, dat ik deze woorden fpreken moet tOC VII. DEEL.  448 II. KONING E N. XVIIt de mannen die op den muer fitten; deze hebben 'ef geen minder belang by, dan uwe Koning en zijne Hovelingen ; daer zy, in geval uw Koning weigert zich aen mijnen Meester te onderwerpen, in zulk eene benauwdheid komen zullen, datfe met ulieden haren dreck eten, ende hare piiTe drincken fullen, van armoede, en gebrek aen alles? 28. Alfo ftont Rabfake, ende riep met luyder ftemme op Jodifch, tot de mannen van Hiskias, die op .den muur ftonden : ende hy fprack , met eene harde ftem, ende feyde in de Joodfche tael : Hooret het woort des grooten Konings, des Konings van Affyrien; het welk ik, uit zijnen naem, tot u fpreken zal. 29. Soo feyt de gemelde machtige Koningh van Asfyrien'; Dat Hizkia u niet en bedriege: want hy en fal u niet konnen redden uyt fijne hant. 30. Daer toe dat Hizkia u niet en doe vertrou-' wen op den HEERE, feggende, De HEERE fal ©ns fekerlick redden: ende defe ftadt en fal niet in de hant des Konings van Affyrien gegeven worden. 31. En hooret nae Hizkia niet: want foo feyt de Koningh van Affyrien; Handelet m*t my door een gefchenck, ende kornet tot my uyt', om u, al» krijgsgevangenen, aen zijne macht te onderwerpen, ende etet dan gerust een yeder [van] fijnen wijnftock, ende een yeder [van] fijnen vijgeboom, ende'drincket een yeder het water fijnes bornputs; 32. Tot dat ick kome, ende hale u in een ander lant, zoo goed als ulieder lant, een lant van koorn, ende van moft , een lant van broot, ende van wijngaerden, een lant van olijven , van olie, ende Van honich; werwaerds ik u, ter gelegener tijd, gevangelyk zal henen voeren, even als mijn Vader de onderdanen van het Koningrijk der X ftammen gedaen heeft; fo fullet gy leven, ende niet fterven: ende en hooret niet nae Hizkia; want hy hitft u op, feggende, De HEE-  lh KONINGEN, XVIII. 449 HEERE fal ons redden, en gy zult, wanneer het te 13** is, bedrogen uitkomen: want zo gy u niet, aen mijne genade, overgecvt, zult gy alle gedood worden. 33. Vertrouwt toch niet op den heer, uwen God, van wiens macht Hiskias zoo veel opgeevt; Hebben de goden der volckeren yeder fijn lant, eenigfins gereddet, uyt de hant des Konings van Affyrien? 34. Waer zijn de goden van Hamath , ende van Arpad? Waer zijn de goden van Sepharvaim, Hena, ende Ivva ? hebben die Goden de gemelde volken en fteden, tegen mijne overmacht, wel kunnen befchermen? Ja hebben fy Samaria, alwaer die zelvde heer, als God, geëerbiedigd werd , uyt mijne hant gereddet ? heeft niet mijn Vader, voor niet meer dan 7 jaren, het Rijk der X ftammen vernietigd? 35. Welcke zijnfe onder alle goden der landen , die haer lant uyt mijne hant gereddet hebben ; dat de HEERE uwe God, Jerufalem uyt mijne hant redden foude ? 35. Doch het volck fweegh flille, ende en antwoordde hem niet een woort: want het gebodt des Konings was, feggende, Gy en fult hem niet antwoorden. 37. Doe quam Eljakim de fone van Hilkia de Hofmeefter, ende Sebna de Schrijver, ende Joah de fone Afaphs de Kancelier tot Hizkia, met gefcheurde kleederen: ende fy gaven hem de woorden van Rabfake te kennen. VII. deel. Ff  450 II. KONINGEN. XIX. HET XIX. KAPITTEL. Het vervolg der gefchiedenis van Koning Hiskias. 1. fTNde (a) het gefchiedde, als de Koningh Hizkia [dat] hoorde, fo fcheurde hy fijne kleederen, ende bedeckte fich met eenen fack, ende gingh in het huys des HEEREN, om de Godlyke hulp, in deze benauwende omftandigheden, ernftig en gelovig af te fmeeken. 2. Daer na fondt hy Eljakim den Hofrneefter, ende Sebna den Schrijver, ende de Oudtfte der Priefteren met facken bedeckt, tot Jefaia den Propheet, (b) den fone van Amoz, die, in deze dagen, nog bloeide. ; 3. Ende fy feyden tot hem, van 's Konings wege; Alfoo feyt Hizkia ; Defe dagh is een dagh der benaeuwtheyt, ende der fcheldinge, ende der lafteringe: want de kinderen zijn gekomen tot aen de geboorte, ende daer en is geen kracht om te baren; wy zijn gelijk eene barende vrouw, welke tot het uiterfte gekomen is, en geene krachten meer overig heeft, om haer kind ter waereld te brengen: wy hebben ondernomen , het Asfyrifche juk aftefchudden ; maer nu het 'er op aenkomt, dat de zaek moest beflischt worden, hebben wy geen vermogen, om ons voornemen werkelyk te volbrengen. 4. Misfchien fal de HEERE uwe Godt , met zulk een afgrijzen over de lastering van zijnen heiligen Naem, en met zulk een medelijden, over onzen benauwden toeftand, hooren alle de woorden van Rabfake, den wekken fijn heere de Koningh van Affyrien gefonden heeft, om den levendigen Godt te hoonen, ende te 00 Jef. 37i 1. (?) jef. « u  Jt KONINGEN XIX. 451 te fchelden met woorden , die de HEERE uwe Godt gehoort heeft, dat Hy ons, met zijnen alles vermogenden byftand, zal verwaerdigen; Heft dan een gebedt op voor het overblijffel, dat gevonden wort. 5. Ende de knechten des Konings Hizkia quamen tot Jefaia, en fpraken tot hem, zoo als de Koning geboden had. 6. Ende Jefaia feyde tot hen; Soo fult gy tot uwen heere feggen: Soo feyt de HEERE; Vreeit niet voor de woorden, die gy gehoort hebt, daer mede my de dienaers des Konings van Affyrien gelaftert hebben. 7. Siet ick fal eenen geeft der verfchrikking in hem geven , dat hy een geruchte hooren fal, ende daerdoor dermate verfchrikt worden, dat hy weder in fijn lant keeren zal: ende ick fal hem door het fweert in fijn lant vellen. 8. So quam Rabfake weder tot zijnen meester, om hem verflag te doen, dat Hiskias niet bukken wilde, ende hy vondt den Koningh van Affyrien ftrijdende tegen Libna : want hy hadde gehoort dat hy van Lachis vertrocken was , nadat hy die ftad had ingenomen. 9. Als hy nu hoorde van Tirhaka den Koningh van Cus, een landfchap in Arabien, aen Egypten onderhoorig, die Sanherib meende dat, door Hiskia, tegen hem opgeftookt was, maer die nu, door Gods beftuur, gezonden werd om eene afwending te maken, feggen, Siet, hy is uytgetogen , om tegen u te ftrijden; fondt hy weder boden tot Hizkia , onder welke de gemelde Rabfake de voornaemfte was, feggende: 10. Soo fult gy fpreken tot Hizkia den Koningh Juda, feggende ; Laet u uwe Godt niet bedriegen, op welcken gy vertrouwt, feggende; Jerufalem en fal in de hant des Konings van Affyrien niet gegeven worden. ij. Siet gy hebt gehoort, wat de Koningen van Affyrien allen landen gedaen hebben, die verbannende; ende foudt gy gereddet werden? VIL deel. Ff a  45» II. KONINGEN. XIX. 12. Hebben de goden der volckeren, die mijne vaders verdorven hebben, defelve gereddet? als] Gozan, ende Haran, ende Rezeph, ende de kinderen Édens, die in Telaflar waren, en andere plaetfen meer, in de nabuurfchap van de Euphraet. 13. Waer is de Koningh van Hamath , ende de Koningh van Arpad, ende de Koningh der ftadt Sepharvaim, Hena, ende Ivva? 14. Als nu Hizkia de brieven uyt der boden hant ontfangen, ende die gelefen hadde, gingh hy op in het huys des HEEREN , ende Hizkia breydde die uyt voor het aengefichte des HEEREN. 15. Ende Hizkia badt voor het aengefichte des HEEREN, ende feyde: O HEERE Godt Ifraëls, die, met het zichtbaer teeken van uwe byzondere tegenwoordigheid, tuflchen de Cherubim woont , gy felve, gy alleen zijt de Godt aller Koninckrijcken der aerden , gy hebt den hemel ende de aerde gemaeckt. 16. O HEERE, neygt uwe oore, ende hoort, doet HEERE uwe oogen open, ende fiet: ende hoort de woorden Sanheribs, die defen gefonden heeft, om den levendigen Godt te hoonen. 17. Waerlick, HEERE, hebben de Koningen van Affyrien die Heydenen, ende haer lant verwoeft: 18. Ende hebben hare goden in 't vyer geworpen : want fy en waren geene Goden, maer ?t werck van menfchen handen, hout, ende fteen, daerom hebben fy die verdorven: maer gy alleen zijt de eenige en ware God, de Schepper en Beftierer van het Geheelal. 19. Nu dan, HEERE onfe Godt, verloft ons doch uyt fijne hant: fo fullen alle Koninckrijcken der aerde weten, dat gy, HEERE, alleen Godt zijt. 20. Doe fondt Jefaia de foon van Amoz tot Hizkia, feggende, op Godlyke ingeving; Soo fpreeckt de  II. KONINGEN. XIX. 453 de HEERE, de Godt Ifraè'ls: Dat gy tot my gebeden hebt tegen Sanherib den Koningh van Affyrien , hebbe ick gehoort. 21. Dit is het woort dat de HEERE over hem gefproken, en het voornemen , het welk hy vastgefteld heeft: De jonckvrouwe, de dochter Zions veracht u , fy befpott u , de dochter Jerufalems fchudt het hooft achter U. Alle de inwooners van Jerufalem fpotten met uwe dreigende woorden, zoo ver is het 'er van daen, dat zy 'er door zouden verfchrikt zijn. 22. Wien hebt gy gehoont , ende gelaftert ? ende tegen wien hebt gy de ftemme verheven , ende uwe oogen om hooge opgeheven ? is het tegen eenen onvermogenden afgod, gelijk de zoogenaemde Goden der Heidenen zijn, welke gy overwonnen hebt ? Neen, het is tegen den Heyligen Ifraëls , den eenigen en waren God, die zich niet laet befpotten. 23. Door middel uwer boden hebt gy den Heere, den God van Hemel en aerde, gehoont, ende gefeyt: Ick hebbe met de menigte mijner wagenen' beklommen de hoogte der bergen, de zijden Libanons : ende ick fal fijne hooge cederboomen , ende fijne uytgelefene denneboomen afhouwen , ende fal komen in fijne uyterfte herberge, of de laetfte plaets van zijne grenzen , in het wout fijnes fchoonen velts of van Carmel. Deze woorden vertoonen de zeer trotfche fnorkery van den Asfyrifchen Koning ; het was als of hy gezegd had : „ Wat plaets is 'er tot welke ik niet kan doordringen? zou „ ik., met mijne krijgswagenen , zelvs langs de moeilykfte ,, wegen, niet den hoogden top der bergen beklimmen kun„ nen ? Wie zou my beletten , om de cederen en dennen „ van den Libanon neder te vellen, en zelvs tot op den top „ van Carmel door te dringen? waerom zou ik my, op de „ uiterfte grenzen van het land, niet kunnen vestigen ? " 24. Ick hebbe gegraven, ende hebbe gedroncken vreemde wateren : ik ben , met mijne machtige heirlegcrs. door vreemde landen , en zeer dorre plactLn, VII. DEEL. Ff 3  45* 9, KONINGEN. XIX. heen getrokken, en nooit heeft het my aen wateren ontbroken ; hoe dor de landftreken ook wezen mogten, heb ik zoo lang weten te graven, tot dat ik water vond: ende ick' hebbe , aen den anderen kant, met mijne voetfolen alle rivieren der belegerde plaetfen verdroogt; zoo menigmael ik eene Stad belegerde, heb ik den inwoonerai den toevoer van water weten aftefnijden; zelvs heb ik de rivieren eenen anderen loop weten te geven, en van de belegerde Steden aftewenden; ja dit alles kostte my zoo weinig moeite, als of ik, met mijn voetzool, een zeer klein beekje opftopte. 25. Alle deze fnorkende woorden heeft de trotfche Sanherib gefproken, maer laet hem dit, uit 's heeren naem, aenzeggen: Hebt gy niet gehoort, dat ick fulcks lange te vooren gedaen hebbe? ende dat van oude dagen af geformeert hebbe? gy trotfche Sanherib zoudt kunnen en bchooren te weten , dat ik , in voorige dagen, juist die groote dingen gedaen heb, op welke gy u zoo dwaesïelyk beroemt, toen ik mijn volk Israël', uit Egypten, naer Canaan geleid heb, langs ontoegangelyke wildernisfen, dwars door zeën en rivieren henen, en hetzelve, door mijn Alvermogen , van al het noodige voorzien had, op plaetfen, daer alles ontbrak. Nu hebbe ick dat doen komen; dat gy foudt zijn om de vafte fteden te verftooren tot wosfte hoopen. Het is waer, gy hebt groote overwinningen behaeld, en de fterkfte fteden verwoest; maer is dat de vrucht van uw eigen vermogen ? dit moet gy alleen aen mijne beftiering toefchrijven, voor zoo ver ik u, in den weg mijner Voorzienigheid, als de roede van mijnen toorn gebruikt heb, om die volken te ftraffen. 26. Daerom alleen waren hare inwoonderen handeloos, fy waren verflagen, ende befchaemt: fy waren [a/r] het gras des velts, ende de groene grasfeheutkens , het hoy der daken, ende het brandkoorn, eer het over eynde ftaet. Uwe vyanden konden u daerom niet wederftacn, omdat ik dezelve, door uwe hand, ftraffen wilde. 27. Maer geene van uwe bewegingen en oogmerken zijn my  II. KONINGEN. XIX. 455 my onbekend ; ick weet uw fitten , ende uw uytgaen, ende uw inkomen; ende uw woeden tegen my, alles wat gy doet, en zelvs wat gy voorneemt. 28. Om uw woeden tegen my, ende dat uwe woelinge voor mijne ooren opgekomen is, als eene onverdraegbare terging ; fo fal ick mijnen haeck in uwen neufe leggen, ende mijn gebit in uwe lippen, gelijk men een wild dier, met eenen haek in zijnen neus te flaen, en een paerd, door middel van een gebit, henen leidt waer men wil, zoo zal ik u ook bedwingen en uwen gang bellieren, ende ick fal u doen wederkeeren door dien wegh, door den wekken gy gekomen zijt naer uw land. 29. Ende gy, Koning Hiskias, zoo vervolgde de Pro.' pheet Jefaias, uit 's heeren naem, tot de boden te fpreken, gy kunt 'er van verzekerd zijn, dat ik den trotfchen Sanherib , met al zijn gefnork, onverrichter zake, na zijn land zal doen wederkeeren: dat zy u een teecken , dat men nog [in] dit zelvde jaer koorn, dat van felfs gewaflen is eten fal, in uw land, hoe zeer het, door de Asfyriers , verwoest is , en de inwooners verdreven zijn ; ende in het tweede jaer, hetwelk een Sabbathjaer is, dat daer van weder uytfpruyt: dit zal , door mijn wonderdoend Alvermogen , gefchieden; maer zaeyet in het derde jaer, ende maeyet, ende plantet wijngaerden, ende etet hare vruchten. Volgens deze uitbreiding loopt de gedachte der meesten over dit vers: doch, alzoo men dan niet kan uitkomen in de tijdorde der Koningen van Juda, zonder willekeurig eenige jaren over elkander te doen fchieten; kan men dit vs. ook op deze wijze vertalen: En dat zy u een teeken, dat men in dat jaer, het Sabbathjaer, nu 2 jaren geleden, het van zelvs gewas/ene at; en dit niet alleen, maer ook in het tweede jaer, waerin de zaeitijd door Sanherib geftremd was, 't gene daervan weder uitfproot: maer zaeit in dit derde jaer, fchoon 't nu fchijnt dat de zaeitijd weder zal voorbygaen, in 't geloov dat God redding geven zal, en maeiJ#dan, en plant wijngaerden en eet hare vruchten. — Zie voords de in leidt» s. VII. DEEL. Ff 4  456" Ki KONINGEN. XIX; 30. Want het ontkomene dat overgebleven ïs van den huyfe Juda , fal wederom nederwaert wortelen, ende fal opwaert vrucht dragen, en uw Tolk zal, als vruchtbare plantfoenen, zeer vermenigvuldigen. 31. Want van Jerufalem fal het overblijffd uytgaen, ende het ontkomene van den bergh Zion. Het kleine hoopsken van volk, bet welk nu, binnen Jerufalem, belegerd is en opgefloten, zal in vryheid gefield worden, en, binnen kónen tijd, tot eene zeer groote menigte, aengroejen : de yver des HEEREN der heyrfcharen, om zijne eer, tegen Sanherib te handhaven, fal dit doen en te wcge brengen. _ 32- Daerom foo feyt de HEERE van den Koningh van AlTyrien, die nu, met een gedeelte van zijn leger, voor de Stad Libna, ligt, om dezelve te overmees^ teren; Hy en fal in defe ftadt Jerufalem niet komen, nochte daer eenen pijl in fchieten: oock en fal hy [met] geen fchilt daer voor komen, ende en fal geenen wal daer tegen opwerpen. 33. Door den wegh, dien hy gekomen is, door dien fal hy wederkeeren : maer in defe ftadt en fal hy niet komen , feyt de HEERE. . 34. Ook zal dat gedeelte van zijn leger, met het welk zijn Veld-Overfte Rabfake zich voor Jerufalem heeft nedergeflagen , tegen de Stad niets vermogen: Want (c) ick faldefe ftadt befchermen, om die te verloffen, om mijnent wille, ende om Davids mijns knechts wille. 35. Het (d) gefchiedde dan in die felve nacht, nadat de gemelde boodfchap van den Propheet Jefatas tot den Koning gekomen was, dat de Engel des HEEREN uytvoer, ende floegh in het leger van Affyrien hondert, en vijf en tachtentigh duyfent : ende doefy hen des morgens vroegh opmaeckten, fiet, die alle waren doode lichamen: 36". So vertrock Sanherib de Koningh van Affyrien, grootelyks verfchrikt zijnde, ende vreezende, dat Tirhaka, van welken vs. o, gefproken is, zijn verzwakte le- (O 2 Kon. 20: 6. (£) Jer. 37; 36.  II. KONINGEN. XIX. leger overvallen zoude, toogh hy, in alleryl, henen, uit de landpalen van Juda , ende keerde weder naer zijn land: ende hy bleef te Nineve, 37. Het gefchiedde nu, kort daerna, als hy ïn het huys van Nifroch fijnen godt fich nederboogh, (e) dat Adramelech, ende Sarezer, [fijne fonen,] hem met den fweerde veriloegen; doch fy ontquamen, door de vlucht, in 't lant van Ararat, of Armenien, ende Efar- Haddon fijn andere fone, die eene vreemde volkplanting zond in het land van Israël Kap. 17, wert Koningh in fijne plaetfe op den Throon van Asfyrien. Omtrent de wonderdadige Jlagting, in het leger der Asfyriers , vraegt men; I. Op welk eene wijs, de gemelde Engel zoo veel duizenden Asfyriers, in eenen nacht, gedood hebbe? Sommigen meenen, dat dit gefchied zy, door eene pestziekte; anderen, door eenen verborgen brand, die de lichamen geheel verfchroeide, en daerdoor tevens voorkwam, dat de lucht, door den ftank van zoo vele duizenden lijken, niet befinet wierd; nog anderen, dat het gefchied zy, door een verfchrikkelyk onweder van donder en blixem. — Dit laetfte wordt, uit vergelijking van Jef. 29: 6. en 30: 30. zeer waerfchijnlyk. 21. Wijders vraegt men, in welk een gedeelte van het Asfyrifche leger, deze flagting zy voorgevallen, of in dat, het welk de Koning zelvs tegen Libna aenvoerde, dan in dat, met het welk Rabfake de Stad Jerufalem belegerde ? Wy, voor ons, zouden denken, in beide de gedeeltens. Het is waer, 'er wordt maer van éénen Engel gefproken; maer wy weten, dat het ook maer één Engel geweest 2y, die alle de eerstgeboornen, door gansch Egyptenland, op eenen nacht, ter neder velde. Voor het overige, is het zeer aenmerkelyk, dat deze zonderlinge nederlage der Asfyriers, ook door oude Heidenfche Schrijveren , fchoon met blijkbare verdichtfelen vermengd , byzonder door Berofus en Herodotus, vermeld worde. (<0 a Chron. 32: ai. Jef. 37: 3S. VII. BIEL. Ff 5  458 H. KONINGEN. XX. HET XX. KAPITTEL. Het vervolg en Jlot der gefchiedenis van Koning Hiskias^ Zijne wonderdadige genezing van eene zware krankheidvs. i-io. Zijn dood vs. zo, 21. i. TN die dagen, dat Sanherib in zijn land gevallen was, (a) wert Hizkia kranck tót ftervens toe: ende de Propheet Jefaia de fone van Amoz quam tot hem, ende feyde tot hem; Soo feyt de HEERE, Geeft bevel aen uwen huyfe; maek de noodige fchikkingen, op de zaken van uw huis en van uw Koningrijk: want gy fult fterven aen deze krankheid, ende niet leven. Wanneer werd Hiskias krank ? en wat was het voor eene krankheid. I. De tijd van deze krankheid wordt in het algemeen bepaeld, in die dagen. — Uit de volgorde, in welken de zaken worden voorgefteld, zou men, in den eersten opflag, befluiten, dat Hiskias door deze krankte zy aengetast, eenigen tijd nadat het leger der Asfyriers zijn land verlaten had, en na dat Sanherib reeds gedood was: Maer dit befluit gaet niet door. Om de gefchiedenis van den inval der Asfyriers onafgebroken te verhalen, laet de Heilige Schrijver daerop die van Hiskias wonderdadige genezing volgen. De geheele regeering van Hiskias duurde 29 jaren Kap. 18: 2. Na de herftelling , uit de gemelde krankheid, leevde de Koning nog 15 jaren vs. 6. Derhalven werd hy krank in het i4de jaer van zijne Regeering: en, in dat zelvde jaer, vielen de Asfyriers in zijn land Kap. 18: 13. Nog nader fchijnt de tijd, in welken Hiskias, door die doodelyke ziekte, werd aengetast, bepaeld te moeten worden , het zy tusfehen het eerste en tweede gezantfehap van San- (&) s Chron. 5 a: 24. Jef. 38: 1.  II. KONINGEN. XX. 459 Sanherib, toen Rabfake naer Libna was wedergekeerd Jef, • 37: 8- bet zy kort na de nederlage van het Asfyrifche leger , doch voor Sanheribs dood; door welken dood, en daerop volgende zware fchokken van 't Asfyrifche Rijk, Hiskia volkomen uit zijne hand verlost werd, volgens de belovte vs. 6. II. Wat het foort der ziekte aengaet; fommigen denken aea de pest, omdat 'er vs. 7. van een gezwel gefproken wordt; anderen aen het Zijdewee of de Pleuris; nog anderen aen eene keelziekte , gepaerd met een gezwel aen den hals. Het laetfte fchijnt het aennemelykst, te meer omdat 'er van 's Konings piepen en korren gefproken wordt Jef. 33: 14. 2. Doe de Koning deze ontzettende boodfehap, uit den mond van den Propheet Jefaias gehoord had, keerde hy fijn aengefichte om, nae den wandt, naer die zijde van zijn huis, die naer den Tempel ftrekte; ende hy badt zeer ernftig tot den HEERE, feggende: 3. Och HEERE, gedenckt doch, dat ick voor uw aengefichte in waerheyt en ongeveinsde Godsvrucht, ende met een volkomen herte, zonder hetzelve tus« fchen U en de afgoden te verdeelen , naer uwe geboden, gewandelt, ende dat goet in uwen oogen is, gedaen hebbe: Ende Hizkia weende gantfch feer. 4. Het gebeurde nu, als Jefaia, die, na het ui£ fpreken van de gemelde boodfchap, des Konings ziekenkamer verlaten had, uyt het middelvoorhof [nogh] niet gegaen en was, dat hy met eene andere Openbaring ver» waerdigd wierd, zoodat het WOOrt des HEEREN tot hem gefchiedde, feggende: 5. Keert weder, ende fegt tot Hizkia den Voorganger en den Koning mijns volcks , Soo feyt de HEERE de Godt uwes vaders Davids; Ick hebbe uw gebedt gehoort, ick hebbe uwe tranen gefien , met ontferming: fiet gy zult, van deze anderszins doodclyke ziekte, herfteld worden; ick fal u, door tusfchenkomst van mijn Alvermogen, binnen korten gefont maken ; zelvs aen den derden dage fult gy volkomen rier- VII. DEEL.  46*0 II. KONINGEN. XX. Held zijn, en opgaen in het huys des HEEREN, om mijnen naem, in het; openbaer, voor uwe herflelling, te danken. 6. Ende ick fal vijftien jaer tot uwe dagen toedoen, welke gy, na dezen tijd, nog leven zult; ende daerenboven faj ik u uyt de hant des Konings van Affyrien, die, met zulk een onverwinbaer leger, in uw land gevallen is, verloffen, mitfgaders defe ftadt uit zijne hand redden .- ende ick fal defe ftadt befchermen om mijnent wille, ende om mijns knechts Davids wille. 7. Daer_na feyde Jefaia; Nemet eenen klomp gedroogde vijgen, en legt dezelve op de zweer aen uwen hals. Dit werd aenftonds, door de Hovelingen, werkflellig_ gemaekt : ende fy namenfe , ende leydenfe op de fweere; ende hy wert genefen. Tot nader verftand van Hiskias krankheid en genezing, heb' ben wy het een en ander aen te merken. I. Hoe is de eerste boodfchap; gy zult fterven en niet leven vs. 1, met Gods waerheid en onveranderlykheid, overeentebrengen; daer zy niet vervuld, maer, door eene tweede Openbaring, vernietigd is? Sommigen antwoorden, dat Jefaias alleen in last had, om tot den Koning te zeggen; geevt bevel aen uwen huize, en dat by 'er de overige woorden, gy zult fterven en niet leven, van zich zei ven hebbe bygevoegd; omdat hy, uit de omftandigheden, in welke hy den Koning vond, opmaekte, dat hy den dood niet zou kunnen ontworftelen. — Maer, indien dit het geval ware, zou Jefaias zeer onbedachtzaem gehandeld hebben. Dan de heer heeft den Propheet daerover niet beftraft. — Voeg 'er by, dat de tweede boodfchap haren grond had in de eerste, en daermede onmiddelyk zamenhing. Men zou het voorflel voorwaerdelyk kunnen opvatten, zoodat de voorwaerde verzwegen wierd, of immers niet geboekt zy. Het geheele voorflel zou dan geweest zijn: » gy  tl. KONINGEN. XX. 4<ïi „ gy zult fterven en niet leven, ten zy dat gy uwe her„ ftelling van God gelovig afbidt" — Zoodanige voorftelïen, in welke de voorwaerden verzwegen worden, omdat zy, in de natuur der zake, liggen opgefloten, vinden wy meermalen, vergel. Gen. 20: 3. Jon. 3: 4. Of men zou de woorden op deze wijs vertalen kunnen : geev bevel aen uwen huize: want gy zijt Jlervende en zult niet genezen, dat is „ het is, met den aert van uwe ziekte, zoo gelegen , dat 'er voor u niets anders, dan de dood te „ wachten, en dat alle middelyke hoop op herflelling afge„ fneden zy." — Op deze wijs zou het voorflel van den Propheet, niet het belluit van God, maer enkel den ftaet van Hiskias ziekte, te kennen geven. Dan men moet de ganfche zaek, in alle de omftandigheden , én in het oogmerk befchouwen. — Hiskias was 25 jaer oud, töen hy op den Throon kwam; door deze krankte werd hy overvallen , in het i4rie jaer van zijne Fvègeering, derhalve was hy nu 39 jaren oüd en in de kracht van zijn leven. Kap. 18: 2. — Hy regeerde, na dezen tijd, nog is jaren, in alles 29 jaren. Zijn opvolger Manasfe was 12 jaren oud, toen hy op den Throon kwam Kap. 21: I; derhalve was Manasfe nu nog niet geboren. Het oog en de hoop van gansch Israël was op Hiskia gevestigd , om, door hem en zijne nakomelingen, de verVulling te zien van die belovte, welke de heèï, ten tijde van Achaz , had laten vernieuwen Jef. 7: 14. — In zulk eenen tijd , kon de gemelde boodfchap dienen, even als het bevel aen Abraham Gen. 22: 2, ter beproeving, zoo van den Koning, als van het ganfche volk, om hun vertrouwen op den heer te ftellen. II. Hiskia legt vs. 3. zijne Godsvrucht tot eenen grond van zijn gebed: niet dat hy zijne genezing, als eenen wel verdienden loon van zijne oprechtheid , befchouwde; want, in zijn danklied , gewaegt hy ook van zijne zonden Jef. 38: 17. Zijne Godsvrucht was eene vrucht der werking van den Heiligen Geest ; hy bad daerom , dat de «eer zijn eigen werk bekroonen wilde. Hy gedacht, -aen de werken .der genade, welke de heer, aen de verVil. DESL.  4Ö2 U. K O N I N G E N. XX. nieuwing van zijn hart, gewrocht had, en dit gav hem vry. moedigheid , om te bidden en te verwachten , dat de heer hem ook, naer het lichaem, genadig wezen zoude. Ook herinnerde hy den heer , als het ware, dat hy, in het vervolg , van zeer veel nut zou kunnen zijn, zoo voor het Koningrijk, als voor het belang van den Godsdienst. lil. Wat hebben wy, door het middel - voorhov te verftaen, uit het welk Jefaia nog niet gegaen was vs. 4 ? —■ Volgens eene andere lezing, welke ook, door onze Randfchrijveren, wordt opgegeven, zou men het vertalen kunnen , de middelftad. — Te weten, Jerufalem onderfcheidde men , in de Stad Davids, of de burgt Sion , daer het Koninglyk Paleis ftond, en de Middelftad, daer de Prophetes Hulda woonde Kap. 22: 14, en het uiterfte deel, aen de muuren. Volgens de gemelde vertaling, was Jefaia, van de burgt Sions, in de Middelftad gekomen, toen hy de tweede ingeving ontving. Wat was de reden , dat Hiskias gansch zeer weende vs. 3? — Het waren zekerlyk geen tranen van lafhartigheid, voortkomende uit vrees voor den dood. Deze gedachte zou niet beftaenbaer zijn met zijne Godsvrucht en edelmoedigheid. — Maer het waren tranen van een beangst gemoed, het welk overkropt was van droevheid en bekommeringen. Indedaed Hiskia had veelerlei redenen , om zeer te weenen. — Hy zelvs was nog in den bloei van zijn leven; daerenboven had hy nog geen zaed, en, hoe zou, by zijnen vroegtijdigen dood, zonder kinderen na te laten, de belovte aen David gedaen vervuld worden ? hoe zou de Mesfias, uit Davids zaed, kunnen voortkomen? — Zag hy op zijne onderdanen : de Asfyriers ftonden gereed, om hen te overweldigen; en welk een akelige toeftand zou het voor het volk zijn, eenen geduchten vyand in hun land, en ter gelijker tijd geenen Koning te hebben? — Hierby kwam eene zeer hevige ontroering, die, door de onverwachte boodfchap van Jefaia, in zijn gemoed geboren werd. — Onder dit alles zullen cfe* 'beftrijdiDgen van het ongeloov, en de verwijtingen van  II. KONINGEN. XX. 463 van zoo vele ftruikelingen, hem grootelyks beangftigd hebben. IV. Waerom werden 'er juist 15 jaren, tot Hiskias dagen, toegedaen ? vs. 6. — Men heeft dit zoo niet te verftaen , dat Hiskia 15 jaren, boven den ge woonen Ieevtijd, zoude geleevd hebben: want deze is 70 of 80 jaren, en dan zou Hiskias 90 jaren, of daeromtrend zijn oud geworden. Maer de heer voegde nog 15 jaren by zijne dagen, welke nu fcheenen ten einde te loopen; hy heeft in alles 29 jaren geregeerd, en het was nu het i4de jaer van zijn Koningrijk. — Dereden, waerom hem juist 15 jaren, niet meerder of minder, werden toegevoegd, kunnen wy niet bepalen. Sommigen denken, omdat hy de vijftiende Koning was van Juda , maer dan moet men van Saul beginnen , en Athalia overflaen; of dat het thans het vijftiende Jubeljaer geweest zy, maer dit viel eerst in Hiskias 27lle jaer, en dergelijke redenen meer. Laet hef ons genoeg wezen, dat Hiskia, die nu 14 jaren in moeite en verdriet geleevd had, nog ruim zoo veel tijd ontving, om in rust door te brengen. V. De genezing was wonderdadig. Het middel van het welk de heer zich bediende, was een klomp vijgen, welke op het gezwel gelegd werd vs. 7. Dan hoe zeer een pleifter van vijgen dienen kon, om de ontfteking te verminderen, de ettering te bevorderen, en het gezwel te verzachten, begrijpt elk evenwel van zelvs, dat 'er eene buitengewoone tusfchenkomst van het Godlyk Alvermogen noodig ware , om de genezing zoodanig te verhaesten , dat de dood-kranke Koning, binnen drie dagen, weder in ftaet ware, om zich in den Tempel te vertoonen. Toen de Propheet zijne tweede boodfchap deed, dat Hiskias zoude kerfteld worden en nog 15 jaren leven, verzocht hy, om een teeken, ter verfterking van zijn geloov vs. 8 • ri. 8. Hizkia nu hadde gefeyt tot Jefaia, toen hy hem de tweede boodfchap bracht; Welck is het teecken , door het welk ik, in mijn- geloov, kan verfterkt worden, VII. DEEL.  46*4 H. K O N I N G E N. XX. klat de HEERE my gefont maken fal , ende dat ick op den derden dagh in des HEEREN huys fal opgaen? 9. Ende jefaia feyde ; Dit fal u een teecken Van den HEERE zijn, om u te verzekeren, dat de HEERE het woort, dat hy, door mijnen mond, gefproken heeft, doen fal, ter bevestiging van dit woord: Sal de fchaduwe tien graden voor waer t gaen , ofte tien graden achterwaert keeren? De onze vertalen het vraegsgewijs ; doch de vertaling , welke zy op den rand hebben aengeteekend, beantwoordt beter aen den ietter van het oorfprongelyke: de fchaduw 1 s tiert graden voorwaerds gegaen; zal zy tien graden wederkeeren ? — De tien graden worden vs. 11. nader bepaeld, als zoo vele graden van Achaz. Het Hebreeuwfche woord beteekent trappen of opgangen, langs welke men opklimt 1 Kon. 10: 19. Neh. 12: 37. Onze Overzetters verftaen het van graden op eenen zonnewijzer vs. n. Men is het; onder de Oudheidkenners niet eens, over den tijd, wanneer de zonnewijzers zijn uitgevonden. Volgens Herodotus zouden de Grieken deze wetenfehap, van de Babyloniers, ontvangen hebben, en derhalven fchijnen de Joden, nu kort geleden , ook de zonnewijzers van de Babyloniers ontleend te hebben. Welk eene gedaente de zonnewijzer van Achaz ge-had hebbe, en hoe de graden verdeeld waren , kunnen wy niet bepalen; en het is ook genoeg te weten, dat 'er zekere verdeelingen waren, aen welke'men, by de fchaduw van een ftift, den tijd van den dag onderfcheiden konde, en dat de zonnewijzer zoodanig geplaetst ware, dat de Koning 'er, van zijn krankbed, op zien konde. Jefaias zeide, in den voorledenen tijd , de fchaduw is tien graden voorwaerds gegaen. Dit kon Hiskias voor zijne oogen zien. Op dien tijd, dat Jefaias deze woorden fprak, ftond de fchaduw, zoo als wy zouden zeggen, op 10 graden. Nu vraegt de Propheet, Zul de fchaduw tien graden wederkeeren ? te weten op een oogenblik. — Dit zou derhalven een dubbeld wonder zijn, vooreerst dat de fchaduw' achterwaerds zou keefen, cn dat ten tweeden op een pogenblik. 10. Doe  II. KONINGEN. XX. 465 ïo. Doe feyde Jehizkia ; 't Is der fchaduwe licht, tien graden nederwaerts of voorwaerds te gaen, dit gefchiedt volgens den gewoonen loop der natuur: Neen maer j daer God machtig genoeg is om my het grootfle door Hem zelve my voorgeftelde teeken te geven, dat dan de fchaduwe, tien graden achterwaert keere. 11. Ende Jefaia de Propheet riep den HEERE aen biddende, dat Hy het gemelde teeken, door zijn wonderdoend Al eriiiogen, wilde daer ftellen: ende de heer verhoerde zijn gebed, hy dede de fchaduwe , op een «ogenblik, tien graden achterwaert keeren in de graden , dewelcke fy reeds nederwaerts of voorwaerds gegaen was, in de graden van Achaz \_fonnemjfer]. By dit wondeneden moeten wy een weinig ftiljiaen. Er is, die meenen, dat men het wonderwerk, enkel op de aerde en in de fchaduw, te zoeken hebbe; zoodat het terug wijken van de fchaduw zou veroorzaekt zijn, door zulk een 'verfchijnfel, het welk men eene byzon noemt; of door eene buitengewoone ftraelbuiging. Maer by Jefaias Kap. 38: 8.- lezen wy, dat de zon tien graden zy terug gekeerd. De zon zelvs fchijnt dan, in haren oogfehijnlyken loop, gefluit te zijn ; zoodat zy niet fiechts ftilftond, gelijk by den veldflag van Jofua tegen de Canaaniten, maer zelvs terug geweken zy : of, om eigen' lyker te fpreken; de aerde moet, in pfaets van hare dagelykfche-omwenteling om haren as, van het Westen naer het Oosten, te vervolgen , daerin niet alleen gefluit zijn, maer zich zoo ver naer het Westen terug gewenteld hebben, als noodig was, om de fchaduw op Achas zonnewijzer, tien graden , te doen achterwaerds keeren. Maer hoe heeft dit kunnen gefchieden , zonder dat de ganfche natuur, en de orde van den tijd, in verwarring raakte? — He't koomt ons zeer waerfchijnlyk voor, dat God zich daertoe, van eene foort van aerdbeving, bediend hebbe, beftaer.de in eene fchiélykë wiegswijze beweging van den ganfchen aerdbol, waerdoor dezelve, in haren dagelykfehen om- VIL DEEL. Gg  4<56 II. K O N I N G E N. XX. loop, voor weinige oogenblikken Oost, en kort daerop weder Westwaerds bewogen zy. — Door de eerste beweging Oostwaerds, ging de fchaduw tien graden terug, en, door de onmiddelyk daeropvolgende beweging Westwaerds, kwam alles weder in de voorige orde. Twee vragen moeten wy nog kortelyk beantwoorden. 1. ^Indien het wonderwerk , op de gezegde wijs, gefchied ware , dan moest het overal over den ganfchen aerdbodem zijn waergenomen; hoe koomt het dan, dat men 'er, by de ongewijde Schrijveren, in het geheel geene melding van vinde? — Er is geen twijffel aen, of de Gefchiedfchrijvers en Starrenkundigen van dien tijd zullen, van dit buitengewoon verfchijnfel, in hunne fchrivten, melding gemaekt hebben; maer deze gedenkftukken zijn , met zoo vele andere, die verlooren zijn, tot ons niet gekomen. 2. Waertoe zulk een verbazend wonder ? een veel minder teeken zou genoeg geweest zijn, om Hiskia, van zijne genezing, te verzekeren. — Wy antwoorden, dat'er, eigenlyk gefproken, geene groote en kleine wonderen zijn. Tot elk • een wonderwerk, zoo wel dat wy klein als groot noemen, is eene buitengewoone tusfchenkomst van het Godlyk Alvermogen noodig; en het is, voor het Godlyk Alvermogen, even ligt, om de ganfche orde der natuur te veranderen, als eene doodelyke krankte öogenblikkelyk te genezen. —■ Ten aenzien der zake zelve: niets minder was hiermede gemengd dan, de uitroejing of voortzetting van den tak waeruit Meslias fpruiten moest. — Ten aenzien van andere volken: dit wonder kon hun doen opmerken, dat de God van Hiskias de beftuurer ware van alle gefchapene weï zens. — Ten aenzien van Hiskias, kon het teeken der fchaduw dienen, om hem zijne broosheid geduurig te herinneren, en het befchouwen van Achas zonnewijzer was recht gefchikt, om hem de kortftondigheid van zijn leven te doen opmerken, daer de toegevoegde 15 jaren rasch zouden verlopen zijn. Dan keeren wy weder, tot het gewijde Gefchiedverhael. 12. Te dier tijt fondt Berodach Baladan of Me- re-  II. KONINGEN. XX. 467 rodach Baladan jef. 39: r. de fone Baladans , de Koningh van Babel, brieven van gelukwenfching, ende hy voegde 'er, volgens de Oosterfche gewoonte, een aenzienlyk gefchenck by , aen Hizkia : want hy ge* hoort hadde, dat Hizkia kranck ^eweeit was. Dit gezantfchap van den Bdbelfchen Koning dient hier mi na der bejchouwd te worden, I. Wie was de Koning van Babel ? A. babel. was de naem van de Stad, welke Nimrod, met den vermaerden toren , bouwde Gen. 10: ic. li: 1-4. Het omliggend land werd fomtijds, naer Nimrod, den ftichter van Babel, Nimrods land genaemd Micb. 5: 5, en fomtijds Babylonie, naer de Stad Babel zelve. — Deze landfbreek lag , ten Zuiden van Mefopotamien , (trekkende zich tot aen de Perfifche zee; ten Oosten had zy Perfien, 'en wel dat gedeelte, het welk Elam genaemd werd, zijnde daervan door den Tigris afgefcheiden; ten Westen lag het woest Arabien. Oudtijds werd dit land, of immers dat gedeelte, het welk tusfehen den Tigris en den Euphraet gelegen was, Sinear genaemd Gen. 10: 10. n: 2. Zach. 5: ri. De inwooners van dit land werden meest Chaldeers genaemd , en geheel Babylonien wordt zeer dikwijls Cbaldaja geheten, vooral in de Prophecyen van jer emias en ezech iel. — De reden is deze, omdat de bewooners van Babylonien , uit verfcheiden Natiep, beftonden, maer het voornaemfte gedeelte beftond uit Chaldeers, die oorfprongelyk waren van Chefed, den zoon van Nahor, Abrahams broeder Gen. 22: 20- 22. De eerste woonplaets van deze Chaldeers was Mefopctamien geweest, van waer zy, door Ninus, of, zoo als anderen willen, door Phul of Tiglath Pilezer, naer het Zuidelyk deel van Babel, zijn overgebracht. B. Maer wie was de Koning van Babel, in den tijd van Hiskias krankheid en genezing? Nimrod was de eerste Koning van Babel. Na dezen VII. DEEL. Gg J  468 II. K O N I N G E N. XX. Nimrod, vindt men, in de Bybelfche gefchiedenisfens geene verdere melding van Babels Koningen, ten zy dat de vier Koningen , welke Abraham overwonnen heeft Gen. 14: 1. gehouden moeten worden , voor Zoonen of Naneven van Nimrod , die het Koningrijk onder zich verdeeld hebben. Maer na verloop van ruim drie eeuw/en , hebben de Chaldeeuwfche Vorsten het Cufchitiesch Rijk overweldigd , omtrent het jaer 3040 van den Juliaenfchen Tijdkring ,- zijnde 2330 na de fchepping ; wanneer Evechous, de eerste Koning der Chaldeen, het gebied in handen had, die, met zes nazaten, den tijd van 225 jaren, over Babel geregeerd heeft. Deze nazaten van Evechous , zijn opgevolgd, door de Arabifche Vorsten, in het jaer 3265 of na de fchepping 2555, en hebben, met hun zesfen, 215 jaren geheerscht; tot het jaer 3480 of na de fchepping 277Ö; Wanneer ,de Chaldeers, onder den gemelden Evechous1, het Cufchitiesch of oud Babylonifche Rijk bemachtigden , in het 3040 Juliaenfche jaer, is Asfur, mogelyk de zoon van Abraham by Ketura Gen. 25: 3, of eenig ander held van dien naem, uit Sinear uitgegaen, en heeft den grond gelegd tot het Rijk der Asfyriers, zoodat 'er, in het Oosten, toen twee zeer vermaerde Rijken waren, dat der Babyloniers, en dat der Asfyriers. — Van de opvolging der Asfyrifche Vorsten vind men, in langen tijd , niets; tot da^de Asfyriers, ten tijde van Ninus, den zoon van Belus, het Babyloniesch Rijk, op de Arabifche Vorsten, bemachtigden, het gene niet lang voor de verwoesting van Troje, gefchied is. Ninus behield het Rijk, 52 jaren, latende eenen zoon na, met name Ninyas, en zijne Echtgenoote Semiramis, welke, door'Ninyas, werd omgebracht. N* . den dood van Semiramis, werd Ninyas geheel verwijvd, en, van zijne opvolgeren, vind men niets, geduurende den tijd van 300 jaren. De eerste, die, in de gefchiedenisfen, na Ninyas, gemeld wordt, is Phul. Men denkt, dat deze Phul de Babylonifche zaken, welke lang verwaerloosd waren, we-  II. KONINGEN. XX. 469 wederom herfteld, en het land, met nieuwe volkplantingen , voorzien hebbe; over welke hy, of liever zijn opvolger Tiglath Pilezer, Nabonasfer ftelde, die, als een Leenman , van de Asfyriers afhangelyk was, en de Babelfche zaken, als Onder koning, beftuurde. Van dezen tijd af, vind men weder melding van de Babylonifche Koningen. De gemelde Nabonasfer was de eerste Onder koning der Asfyriers . in de herftelde Stad Babel, — Hiervan daen vonden wy boven Kap. 17:24, 25, dat Salmanasfer , in het 26' ' jaer na de telling van de/.en Nabonasfer, de Israëliten, tot eene Asfyrifche Volkplanting maekte , gelijk daerna EzarHaddon weder volk uit.Babel, in Samaria, bréngen liet. Op Phul, volgde, in het Asfyrieach Rijk, Tiglath Pilezer; na dezen Salmanasfer, by Hofea Kap. 10: 14. Salman genaemd'; Salmanasfer ftierv in het 7 jaer tan Hiskias; en op denzelven volgde Sanherib, die c.oor zijne zoonen gedood werd, in het i4de jaer van Hiskias. Hy werd opgevolgd , door Ezar - Haddon. In dezen tijd, werd het Asfyriesch Rijk geweldig verzwakt, door den afval der Meden en Babyloniers. De Meders vielen af, in het i4de jaer van Hiskias, vergel. Jofephus Antiq. 1. 10. c. 2. §. 2. — EzarHaddon kon hen niet weder te onder brengen. De Meders behielden eene Anarchie, geduurende den tijd van 5 jaren, wanneer Dejoces, de zoon van Phraortes, de eerste Koning werd. Zijne opvolgers waren Phraortes de jonge, Cyaxares, Astyages de Grootvader van Cyrus. — De Babyloniers volgden het voorbeeld der Meden, en vielen ook van de Asfyriers af. Merodach Baladan was toen ter tijd Koning van Babyion, en verzocht Hiskia nu om zijne hulp. In dezen tijd derhalven was de Asfyrifche Monarchie, in drie deelen gefcheurd; het Asfyrifche Rijk onder Ezar Haddon, het Medifche onder Dejoces, en het Babelfche onder Merodach Baladan. — Na vefloop evenwel van eenigen tijd, 34 jaren na den afval, heeft Ezar-Haddon of Asfaradinus het Babylonifche Rijk, weder onder zijn VII. DEEL. Gg 3  -70 II. K ON ING E N. XX. gebied gebracht; nadat hy, met de Meders, vrede gemaekt had. Hier van daen was het, dat de Rrijgsoverfte van Asfyrien den gevangen Koning Manasfe, naer Babel bracht 2 Kron. 32: n. In het Asfyrifche, en nu ook tevens Babylonifche Rijk is , op Ezar - Haddon of Asfaradinus, gevolgd Saosducheus; daerna Chyniladanus, of, gelijk Alexander Polyhistor hem noemt, Saracus, welken Phraortes, de zoon van Dejoces , Koning der Meden , den oorlog aendeed; doch overwonnen werd. Cyaxares, de zoon van Phraortes, hervatte den oorlog; enNabopolasfer, de Veldheer van Chyniladanus, voegde zich , onder Cyaxares, by de Meders, die den Koning zoo benauwden , dat hy zich, in het Koninglyk Paleis, verbrandde, terwijl Nabopolasfer Babylonien vermeesterde: zoo dat, na deze gebeurtenisfen, Nabopolasfer weder de eerste was onder de afzonderlyke Koningen van Babel. Cyaxares bemachtigde het Asfyrifche Rijk ten grootften deele, maer een inval der Scythen gav den Asfyriers weder ruimte; doch de Asfyriers lieten Nabopolasfer, in het bezit van Babylonien. De opvolger van Nabopolasfer was Nebucadnezar. Met behulp van Cyaxares, wierp deze het Asfyrifche Rijk eindelyk geheel omver, en verwoestte Ninivé. Evilmerodach was zijn opvolger. Hy werd gedood, door zijnen zwager en opvolger Neriglisforus. Dees kwam in den ftrijd om, en had zijnen zoon Laborofoarchodus, tot zijnen opvolger. Eindelyk volgde Nabonnedus, die , volgens de thans gemeenfte gedachte, dezelvde was met Belfazar , Evilmerodachs zoon; maer liever aengemerkt moet worden als tweede Heerfcher, onder Belzazar, doch die de geheele klem der Regeering in handen had, en daerom, by de ongewijde fchrijvers, alleen gemeld wordt met verzwijging van Belfazar; en, na dezen, werd Cyrus bezitter van het Babylonifche Rijk Dan. 5, Uit al het gezegde, bemerkt men, dat Phul, of anders Tiglath Pilezer, de zaken van Babel weder by de hand vatte, en Nabonasfer, tot zijnen Onder ko- ning  I ;! II. KONINGEN. XX. 47* ning over Babel, ftelde Deze Nabonasfer was 14 jaren in het beduur, op hem volgde Nadius, geduurende 2 jaren; de opvolger van Nadius was Chinzirus en Porus, geduurende 5, en eindelyk Juga;us ook 5 jaren. Hierop kwam Mardokempados, zijnde deze Merodach Baladan, aen het beftuur. Uit dit alles volgt, dat de Koningen van Babel, in al dezen tijd, geene onafhangelyke Alleenheerfchers waren/maer flechts Leenmannen en Vafallen van den Asfyrifchen Monarch. merohach baladan was dan de tegenwoordige Onder-koning van Babel. Hy wordt hier genaemd de zoon van Baladan, welke Baladan dezelve met Jugaius moet geweest zijn. Deze Merodach was 7 jaren een leenman van den Asfyrifchen Koning geweest, tot Sanheribs dood, maer even daerna, gelijk de Meders, van dat Rijk afgevallen in zijn 8fte jaer, dus nu onafhangelyk. II. De aenleiding, by welke hy brieven en gefchenken zond aen Hiskias, was*deze: hy Imd gehoord dat, Hiskia krank geweest was. Nae alle gedachten, zal hy ook iets gehoord hebben, van Hiskias fpoedige en wonderdadige genezing. Althans hy wist van het gemelde wonderteeken ; volgens 2 Kron. 30: 31. liet hy, en zijne Vorsten, vragen nae dat wonderteeken , dat in het land gefchied was. Deze uitdrukkingen zijn eenigzins donker. Sommigen vertalen het; het wonderteeken, dat o p ae^de gefchied is, en befluiten 'er uit, dat het wonder, alleen op de aerde, in de fchaduw, maer niet in de zon zelve, hebbe plaets gehad. Maer dit begrip hebben wy te vooren reeds wederfproken : behalven dat deze vertaling die opvatting niet bewijst. — Onder de Babyloniers waren vermaerde Starrenkundigen, en wy mogen, uit deze plaets, befluiten, dat zy ook het wonderwerk hebben waergenomen, waerdoor de fchaduw, op de zonnewijzers, eenige graden achterwaerds gegaen was. Men hoorde, dat de ziekte van Hiskia daertoe aenleiding gegeven had, en dit bewoog'Merodach Baladan, en zijne Vorsten, om, over deze zaek, by Hiskia nader onderzoek te laten doen, en hem, met zijne herflelling, geluk te wenfchen. VIL DEEL. G g 4  472 II. K O N I N G E N. XX. Maer, onder dit alles, lag iets heimelyks. — In dezen tijd waren de Meders, van de Asfyriers, afgevallen, en Jofephus bericht hetzelvde, omtrent de Babyloniers % Antiq. 1. io. c. 3. Het fchijnt derhalve, dat Merodach Baladan, door dit gezantfchap, 'de vriendfehap van Hiskias zocht te winnen, en met hem een verbond te fluiten, om zich, met vereende krachten, tegen den Asfyrier te , verzetten; doch dat hy , om aen den Koning van Asfyrien geen kwaed vermoeden te gev?n , het gezantfchap onder eenen anderen fchijn deed voorkomen. 13. Ende Hizkia ontving dit gezandicbap , op eene zeer verplichtende wijs. Hy was zeef verblijd , • over de eer, welke Merodach Baladan hem aendeed Jef. 39: %. Hy hoorde nae haer. Hy beantwoorde de vragen der gezanten zeer gunstig, zoo omtrend het wondeïteeken, als betreffende de verbintenis, welke de Koning van Babel hem liet vooiflaen. Maer daer de herdenking van dit wonder-, en van zijne daerop gevolgde genezing, hem tot nedrigheid had moeten aenfporen, begon hy in tegendeel zijn hart te verheffen, over deze eere hem door Babels Vorst aengedaen; en hier toe zal de verwondering der Babelfche gezanten, over het gebeurde, hem des te meer hebben aengefpoord: ende hy toonde haer, door hoogmoed vervoerd, fijn'gantfche fchathuys, alle de magazijnen en Kabinetten, in welke zijne fchatten en kostbaerheden bewaerd werden, het filver , ende het gout, ende de fpeceryen, ende de befte olie, en alle kostbaerheden, welke, in de gemelde plaetfen, te vinden waren, ende fijn ganfche wapenhuys , ende al dat gevonden wert in fijne fchatten: daer en was geen dingh in fijnen huyfe, nochte in fijne gantfche heerfchappye , (*) dat hy hen niet en toonde, alle zijne inkomften van koorn, most, oly, zijne ftallingen voor allerlei beesten , en wat van dien aert meer is: alles om hun te doen begrijpen dat zy een machtig Bondgenoot tegen den Asfyrier aen hem hebben zouden. C*3 Uthr. dat Hizkia hen niet ch toonde. Meur ,  II. KONINGEN, XX. 473 Maer, zal men vragen, hoe kwam Hiskias aen alle deze fchatten, daer hy, nog onlangs, genoodzaekt was , al het zilver van het huis des heeren, en alle de fchatten van het Koninglyk Paleis, zelvs het goud van de posten des Tempels , aen den Koning van Asfyrien te geven Kap. i 8f 15,16? (1). De fchatting aen Sanherib moest opgebracht worden in de bepaelde hoeveelheid van goud en zilver, in natüra gelijk wy zeggen; dus kan hy toen zeer verlegen om die metalen .geweest zijn, fchoon hy zijne andere kostbaerheden alle beJiield, welke hy en zijne Vaders verzameld hadden. (2). Uit 2 Kron. 32: 23, 27, 28, 29. zien we, dat Hiskias overige leevtijd een tijd van grooten voorfpoed en zegen geweest is, en da; hy, na zijne redding, vele kostelykheden verkreeg;dus, daer deze bezending misfchien 1 jaer daerna voorviel, kan hy toen reeds vele dier gefchenken, en daer onder ook weder vry wat goud en zilver, gehad hebben. 14. Doe Hiskia d;.n alle zijne fchatten , uit trotsheid, aen den Babelfchen gezanten , vertoorid had, quam de Propheet Jefaia, op Godlyke Ingeving, tot den Koningh Hizkia , ende feyde tot hem ; Wat hebben die mannen gefeyt, die by u ten Hove verfchenen zijn, ende van waer zijn fy tot u gekomen ? ende Hiz-* kia feyde; Sy zijn uyt verren lande gekomen, uyt Babel, 15. Ende hy feyde; Wat hebben fy gefien in uwen huyfe'? ende Hizkia feyde; Sy hebben alles gefien wat in mijnen huyfe is, geen dingh en is 'er in mijne fchatten, - dat ick hen niet getoont en hebbe, om hun een denkbeeld te geven van mijne grootheid , en van den zegen, met welken de heer my begunftigd heeft. 16. Doe feyde Jefaia tot Hizkia: Hoort des HEEREN woort, het welk Hy my, door eene Openbaring, heeft bekend gemaekt, en gelast, om u, mijn heer Koning, aen te zeggen. 17. Siet, de dagen komen, of zy zijn komende, de VII. DEEL Gg 5  474 lL KONIN-GEN. XX. tijd nadert al vast, dat al wat in uwen huyfé is, ende wat uwe vaderen tot defen dagh toe opgei eyt hebben , dat alle uwe fchatten, op welke gy u nu zoo zeer verhovaerdigd hebt, nae Babel wechgevoert fal worden, daer en fal niets overgelaten worden , feyt de HEERE. Die gezanten, welke gy dit alles hebt laten zien, hebben 'er grooten zin in gekregen, en zullen het eerlang; komen halen. 18. Daer toe fullenfe van uwe fonen, of nazaten, die uytu fullen voortkomen, die gy gewinnen fult, nemen, en hen zoo laeg vernederen, datfe Hovelingenen dienaers zullen zijn in het paleys des Konings. van Babel. Over deze boodfchap van Jefaias, hebben wy het een en ander aen te merken. I, Het oordeel, het welk hier bedreigd wordt , was geen perfoneele ftraf voor Hiskias, maer eene ftraf over hem, aengemerkt als Koning van Juda. — Jefaias voorfpelt een oordeel over het ganfche volk , het welk algemeen zou zijn, en zich ook uitflrekken over den Koning, zijne bezittingen, en zijn geflacht. II, De aenkondiging van dit oordeel was geheel nieuw. — De Propheten hadden meermalen voorfpeld, dat de Israëliten , onder de Heidenen , zouden verfpreid worden , Lev. 26: 33, 34, Deut. 4: 27. 30: 1, 2. Ahia de SeIoniter 1 Kon. 14: 15; Jefaias Kap. 1: 2, 3, 5, 7; Amos Kap. 5: 27; maer dit alles zag meer, op de gevangelyke wechvoering van de X ftammen, naer Asfyrien. — Maer nu liet de heer ook de gevangelyke wechvoering van Juda , naer Babel , voorfpellen. Dit gefchiedde kort daerna, ook door Micha, die een tijdgenoot was van Hiskias en Jefaias,'Kap. 4: 10: Lijd fmerten, en arbeid om voort te brengen, 0 dochter van Zion, als eene barende vrouw: want nu zult gy wel uit de Stad henen uitgaen, en op den velde woonen, en tot in Babel komen; maer aldaer zult gy gereddet worden, aldaer zal u de h e er verhsfen uit de hand uwer  II. KONINGEN. XX. 475 uwer vyanden. Uria de zoon van Sernaja, die door Jojakim gedood werd , fprak ook op foortgelijk eene wijs Jer. 26: 20, en ook Jeremias zelvs Kap. 25: 9-12. III. Dit oordeel werd eigenlyk niet, door Hiskias, veroorzaekt; het volk had deze ftraf reeds lang, door hunne tergende afgoderyen , verdiend: maer de hoogmoed van Hiskias gav aenleiding, om nu de middelen bekend te maken , door welke dit oordeel zou worden uitgeoeffend. IV. Deze bedreiging is ook werkelyk ter uitvoering gebracht, niet ten tijde van Manasfe, den zoon van Hiskias, maer onder Koning Jojakim, wanneer Nebucadnezar alles wechhaelde, gelijk wy Kap. 24, 25. zien zullen, en het Koninglyk zaed , tot zijne Hovbedienden, gebruikte Dan. 1. ro, Maer toen Hizkia deze Godlyke bedreiging gehoord had, verooünoedigde hy zich, over de verheffing van zijn hart, hy, met de inwooners van Jerufalem; zoodat de groote toornigheid des heeren over Juda niet kwam in zijne dagen 2 Kron. 32: 26. Uit dit beginfel feyde de boetvaerdige Koning, tot Jefaia; Het woort des HEEREN , dat gy gefproken hebt , is goet: oock feyde hy, de ftraf, welke gy, uit 'shiieih naem bedreigd hebt, is billyk, heilig en rechtvaerdig; En foude 't woord, het welk gy gefproken hebt, niet goed en rechtvaerdig zijn ? daer Juda dit oordeel reeds lang verdiend heeft; en daer 'er, in het zelve, nog eene tempering is van barmhartigheid ; naedien 'er vrede, ende waerheyt, of vastigheid van mijnen Throon, in mijne dagen wefen fal, zoo lang ik leeve ? 20. Het overige nu der gefchiedeniiTen van Hizkia, ende alle fijne macht, ende hoe hy den vyver , ende den watergangh gemaeckt heeft, ende water in de ftadt gebracht heeft; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsregisters der Koningen van Juda? Hiskia had den vijver, en den watergang gemaelt, en water VII. DEEL.  476* II. KONINGEN. XX. in de Stad gebracht. —• Onze kantteekenaers verftaen het, art het floppen der waterfonteinen, ten tijde van Sanheribs optocht 2 Kron. 32: 3,4, en meenen, dat Tïiskias, door verborgen waterleidingen onder den grond , het water den vyand zoude ontnomen , en in de Stad gebracht hebben. Doch dit laet zich ligter zeggen , dan doen, en geen oorlogstijd is gefchikt tot zulke ondernemingen. Ook fchijnt het werk, hier gemeld, daervan onderfcheiden : want 2 Kron. 32: 3 , 4. wordt gefproken van het gene hy dted om den vyand afbreuk te doen; en het was, eerst na zijne herflelling, in den tijd welken hy naderhand in vrede en voorfpoed leevde, dat hy den opper - uitgang der wateren van Gihon flopte, en recht afleidde, beneden naer het Westen van Davids Stad. Gihon was eene fontein , volgens de Joden , dezeïvde met Siloah of Siloam; naer welke de vlakte, daer zy lag, aen den zuidwesthoek van Jerufalem, den naem droeg van Siloam. —■ Salomo, die, ten Zuiden van Jerufalem, eene buitenplaets had, had eene waterleiding gemaekt; van Gihon af, tot aen zijn buitenverblijv, en voords Oostwaerds op, tot aen den vijver, die dit water vong, en het overtallige in de beek Kidron loosde, ten Oosten van de Stad. —» Doch Hiskias, zich toeleggende op het nut van het volk , had, by de Fontein Gihon, eenen anderen vijver gemaekt; en het water langs de Westzijde geleid, naer de Stad, om zoo doende dat gedeelte, het welk Davids Stad genoemd werd, van water te voorzien; het welk niet alleen een zee? groote en kostbare onderneming, maer ook een zeer gewichtige dienst was aen de inwooners;dewijl men aenmerken moet dat de Stad Jerufalem, in eene hooge bergachtige landftreek gelegen was, en dus zeer ligtelyk gebrek aen water had. 21. Ende Hizkia ontlliep met fijne vaderen, en de uitmuntende Vorst werd, met de uiterfte rouwbetooning en grootfte ftaetfie, begraven, in het hoogfte der graven van Davids zoonen, 2 Kron. 32: 21; ende fijn geheel ontaerts foon Manalfe wert Koningh in fijne plaetfe. ■ ■ ^ BET  ÏI. KONINGEN. XXL 47? HET XXI. KAPITTEL. Be Gefchiedenis van Manasfe den twaelvden vs. i • i8, en van Amon, den dertienden Koning van Juda vs. 19-2C5. 1. (a) A/jTAnaiTe was twaelf jaer oudt, doe hy Koningh wert, ende hy regeerde vijf en vijftigh jaer te Jerufalem: wanneer men 'ér den tijd onder telt, geduurende welken hy, in Babyion, is gevangen geweest; 2 Kron. 33: it. ende de naem fijner moeder was Hephzi-ba , eene vrouw, in dien tijd, zeer bekend. 2. Ende hy was een allerondeugendst Vorst: want hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN; nae de grouwelen der Heydenen, die de HEERE voor het aengeficht der kinderen Ifraëls uyt de befittinge verdreven hadde. 3. Want hy bouwde de hoogten weder op, (V) die Hizkia fijn vader verdorven hadde: ende hy richtede den Baal altaren op; ende maeckte een bofch, (c) gelijck als Achab de Koningh Ifraè'ls gemaeckt hadde; ende boogh fich neder voor al het heyr des hemels, ende diendefe, zoodat hy een afgodendienaer was, van de allergrouwzaemfte foort. 4. Ende hy (d) bouwde altaren, voor de afgoden der Heidenen, zelvs in het huys des HEEREN: daer van de HEERE gefeyt hadde; (e) Te Jerufalem fal ick mijnen name letten, en aldaer den zetel van den waren Godsdienst oprichten. («) 2 Chron. 33: 1. (V) 2 Kon. 18: 4. CO I Kon. 16: 31, 3?., 33. (rf) jer. 32: ?.4. O) Deuter. .12- 5, 11. ï Sam. 7: 13. 1 Kon. ü: 29. culc 9: 3. 2 Chr. 7; 12. Walm 132: 13, 14. Jer. 32: 34« VII. DEEL.  478 If. KONINGEN. XXI. 5. Daer toe bouwde hy altaren al den heyre des hemels, in beyde de voorhoven van het huvs des HEEREN. 6. Ja hy dede fijnen fone door het vyer gaen, ter eere van den Moloch; ende pleegde guychelrye, en allerlei bygelovige plechtigheden, om, nae de wijs der Heidenen , verborgene dingen uit te vorfchen; ende gaf op vogelgefchrey acht; ende hy ftelde waerfeggers, ende duyvelskonftenaren: hy dede feer veel quaets in de oogen des HEEREN; om [/«] tot toorn te verwecken. 7. Hy ftelde oock een gefneden beek des bofchs, dat hy gemaeckt hadde, eene afbeelding van Baal, zoo als de Heidenen, in hunne afgodifche bosfchen plaetfen, in den Tempel, in het Huy§ daer van de HEERE gefeyt hadde tot David, ende tot fijnen fone Salomo ; (ƒ) In dit Huys, ende in Jerufalem , die ick uyt alle ftammen Ifraè'ls verkoren hebbe, fal ick mijnen name fetten in eeuwigheyt. 8. Ende ick en fal niet voortvaren den voet Ifraè'ls te bewegen of hen te verdrijven, uyt dit gezegend Canaan, het lant, dat ick haren vaderen gegeven hebbe; alleenlick, fofe waernemen te doen, nae alles dat ick hen geboden hebbe , ende nae de gantfche wet, die mijn knecht Mofe hen geboden heeft, 9. Maer fy en hoorden niet: want de grouwzame Koning Manaile dedefe dwalen, datfe erger deden, dan de Heydenen, die de HEERE voor het aengefichte der kinderen Ifraè'ls verdelgt hadde. 10. Doe fprack de HEERE"door den.dienft: fijner knechten der Propheten, Jefaias, Hofea, joël, Nahum, Habakuk, en anderen, die in zijnen tijd bloeiden, feggende: 11. Dewijle dat (g) Manaife de Koningh van Juda CD 2 Sam. 7: io. 1 Kon. 8: 16, 29. ende 9: 3. ond. 23: 27. Cs) Jer- 15: 4»  II. KONINGEN. XXI. 479 Juda defe grouwelen gedaen heeft, erger doende, dan al dat de Amoriten gedaen hebben; die voor hem geweeft zijn; ja oock Juda door fijne dreckgoden heeft doen fondigen: 12. Daerom., alfoo feyt de HEERE de Godt Ifraëls: Siet ick fal een quaet over Jerufalem, ende Juda brengen, dat een yeder die 't hoort, beyde iijne ooren klincken fullen, van fchrik en ontroering. 13. Ende ick fal over Jerufalem het meetfnoer van Samaria trecken, mitfgaders het pasloot van het huys Achabs: ende ick fal Jerufalem uytwif* fchen , gelijck als men eene fchotel uytwifcht; men wifchtie uyt, ende men keertfe om op hare holligheyt. De eerste zinneprent is ontleend van de bouwlieden, die, met fnoeren en paslooten, dat gedeelte van een gebouw afteekenen, het welk zy willen afbreken. Ik zal, over Jerufalem, hei meetfnoer van Samaria trekken, midrgaders het pasloot van het huis Achabs, zegt de heer: het geevt te kennen, dat hy het Koningrijk van Juda, op dezelvde wijs, zoude afbreken, als hy dat der X ftammen gedaen had, en dat by het huis van Manasfe, op'dezelvde wijs, als aen dat van Achab gefchied was, ftraffen zoude. —- De andere gelijkenis; ik zal Jerufalem uitwisfchen , gelijk als men eene fchotel uitwischt , men wischtze uit, en keettze om op hare holligheid; deze gelijkenis is ontleend van de gewoone handelwijs, om eene fchotel^ wanneer zy gebruikt is, van alles wat 'er in is, te ontledi. gen, te wasfchen, en het onderfte boven te keeren : het geevt, met een woord, te kennen, dat de h-eer Jerufalem geheel van inwooners ontledigen zoude, en omkeeren , gelijk men eene fchotel omkeert. 14. Ende ick fal Juda, het eenig overblijffel mijnes erfdeels, van Jacobs nageflacht, hetwelk ik, tot het volk van mijn byzonder eigendom, had aengenomen, verlaten, ende falfe in de hant harer vyanden geven; ende fy fullen tot eenen roof, ende plonderinge worden allen haren vyanden: VII. DEEL.  48e tl KONINGEN. XXI. 15. Daerom datfe gedaen hebben , dat quaet was in mijnen oogen , ende my tot toorn verwecket hebben, van dien dagh, dat hare vaderen van Egypten uytgegaen zijn j oock tot op defen ■ dagh toe , daer nu de maet van hunne ongerechtigheid, door het voorbeeld en de aenmoediging van den grouwzamen Manasfe , volkomen is vervuld geworden. 16. Daer toe vergoot ManalTe oock feer veel onfchuldigh bloets, tot dat hy Jerufalem van 't een eynde tot het andere vervult hadde, met onfchuldig bloed: welligt dwong hy zijne'onderdanen, door geweld en vervolging, tot zijne afgoderyen, latende elk ter dood brengen, die aen jehovah en zijnen dienst getrouw bleev. Dit onmenfchelyk kwaed deed hy nog, boven en behalven fijne fonde van de grouwzaemfte afgodery, die hy Juda fondigen dede, doende dat quaet was in de oogen des HEEREN. 17. Het overige nu der gefchiedeniiTen van ManalTe, ende al dat hy gedaen heeft,.ende fijne fonde, die hy gefondigt heeft; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken of openbars Staetsregisters der Koningen van Juda? 18. Ende (h) ManalTe ontlliep met fijne vade* ren, ende wert begraven in den hof van fijn huys* in den hof van Uzza, zijnde naestdenkelyk een hov ■, welken Uzia , by het Koninglyk Paleis , had aengelegd ende fijn fone Amon wert Koningh in fijne plaetfe. . Manasfe heeft zich, in lateren tijd, doch niet dan na door de Asfyrifche heirbenden in ketenen gefloten, en naer Babel gevoerd te zijn, tot den heer bekeerd, vele zijner afgo* difche beelden en altaren zijn uitgeroeid, en verders met |ov geregeerd 2Kron. 33:12-17. En het fchijnt dat hy, ten bli jke der verfoejing, welke hy van zich zeiven had, wegens zijne voorige fchenddaden, verkozen hebbe, niet in het grav van David begraven te worden,' als zijnde deze eer onwaerdig. 19. Amon, (A) 2 Chron. 33: 20.  II. KONINGEN. XXI. 481 19. Amon, de zoon en opvolger van Manasfe, werd de dertiende Koning van Juda. Hy was twee en twintigh jaer oudt, doe hy Koningh wert, ende hy regeerde twee jaer te Jerufalem : ende de name fijner moeder was Mefullemeth, eene dochter van Haruz, van Jotba, eene vrouw, welke, in dien tijd, zeer bekend was. 20. Ende hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN; gelijck als fijn vader ManalTe gedaen hadde. hy volgde het voorbeeld van zijnen grouwelyken Vader, in alles, behalven in zijne bekeering. 21. Want hy wandelde in al den wegh, dien fijn vader gewandelt hadde, ende hy diende de dreckgoden, die fijn vader gedient hadde, ende hy boogh fich voor die neder. 22. So verliet hy den HEERE fijner vaderen .Godt ; ende hy en wandelde niet in den wegh des HEEREN. Hy bemoeide zich , met den dienst van jehovah, den eenigen en waren God, in het geheel niet. 23. Ende de knechten Amons, de Grooten van het Rijk, maeckten eene verbintenilfe tegen hem; ende fy doodden den Koningh in fijn huys. 24. Maer het gemeene volck des lants was. meer aen den Koning verkleevd, dan de Grooten; het verlloegh alle de Hovelingen , die tegen den Koningh Amon eene verbintenilfe gemaeckt hadden : ende het zelve volck des lants maeckte fijnen jongen fone Jofia Koningh in fijne plaetfe. In dit geval, moet men de Godlyke beftiering wel opmerken. De Kroon van Juda moest in het huis van David blijven; en had het volk Jofia geen Koning gemaekt,zou welligt een der Rijksgrooten zich op den Throon geplaetsthebben. 25. Het overige nu der gefchiedeniiTen Amons, die hy gedaen heeft; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken of Staetsregisters der Koningen van Juda? VIL DEEL. Hh  48» II. K O N I N G E N. XXI. 26. Ende men begroef hem in fijn graf, in den hof van TJzza, by zijnen Vader Manasfe , ende (i) fijn fone Jofia wert Koningh in fijne plaetfe. HET XXII. KAPITTEL. De Gefchiedenis van Jofia , den veertienden Koning van Juda. 1. TOfia (a) was niet meer dan acht jaer oudtj J doe hy Koningh wert, ende regeerde een en dertigh jaer te Jerufalem : ende de naem fijner moeder was Jedida, eene dochter van Adaja , van Bozkath: zijne moeder was denkelyk eene Godvruchtige vrouw, die hem Godsdienstig opvoedde, en hem, in zijne jonge jaren, met haren raed onderfleunde. 2. Ende hy dede dat recht was in de oogen des HEEREN : ende hy wandelde in al den wegh fijns vaders Davids, dienende den h e er oprechtelyk, ende onderhoudende naerftig zijne geboden; hy en weeck niet af ter rechter, nochte ter flinckerhant. Zelvs in het agtfte jaer van zijne Regeering, toen hy nog een jongeling was van 16 jaren, begon hy reeds den heere te vreezen, en in 't twaelvde, toen hy 20 jaren bereikte, eene hervorming in den Godsdienst te maken, 2 Kron. 34: 3- 3. Het gefchiedde nu in 't achttiende jaer des Konings Jofia, toen hy den ouderdom van 26 jaren bereikt had 2 Kron. 34: 8, dat de Koningh den Schrijver Saphan den fone Azalias, des foons Mefullams , fondt in het huys des HEEREN, feggende : 4. Gaet op tot Hilkia den Hoogenpriefter, op dat O) Matth. i' la> 00 * Cliren. 344 1.  II. KONINGEN. XXII. 483 dat hy het geit fommeere, dat in het huys des HEEREN, door godvruchtige lieden , tot verbetering van den Tempel, door vrywillige givten, gebracht is; het welcke de Priesters en Leviten, die wachters zijn des dorpels van het volck verfamelt hebben , by den ingang in het voorhov, even als in den tijd van Joas, Kap. 12. 5. Ende datfe dat geven in de hant der verforgers van het werck, die beitelt zijn over het huvs des HEEREN ; De wachters moeten de verzamelde gelden in handen ftellen van de opzieners, die uit de Levieten aengefteld zijn, om zorg te dragen, dat de Tempel herfteld worde 2 Kron. 34: 12, op dat fy het geven den genen, die het werck doen, aen den bouwlieden, om daervoor de noodige bouwrtoffen te koopen, en daervan het werk te maken, dat in het huys des HEEREN te doen is, om de breucken van het Huys te beteren: 6. Dit geld zal gegeven worden, Den timmerlieden, ende den verderen bouwlieden , ende den metfelaren: ende om hout, ende gehouwene fteenen te koopen , om het Huys te beteren. 7. Doch en wert met hen geene rekeninge gehouden van het geit, dat in hare hant gelevert was: want fy handelden trouwelick , men was, van hunne beproevde trouw en eerlykheid, ten vollen verzekerd. 8. Doe feyde de Hoogepriefter Hilkia tot Saphan den Schrijver; Ick hebbe, by het nazien van den Tempel in alle hoeken, om op te nemen waer verbetering noodig is, het wetboeck in 't huys des HEEREN gevonden: ende Hilkia gaf dat boeck aen Saphan, die las het. 9. Daer na quam Saphan de Schrijver tot den Koningh, ende bracht den Koningh befcheyt weder, ende hy feyde ; Uwe knecnten hebben het geit, dat in 't Huys gevonden was, t'famengebracht, ende hebben 't gegeven in de hant der' verforgers van het werck , die als opzieners be- VII. decIm Hh 2  484 It K O N I N G E N. XXII. ftelt waren over de verbetering van het huys des HEEREN. J 10. Oock gaf Saphan de Schrijver den Koningh te kennen, feggende; De Priefter Hilkia heeft my een boeck gegeven: ende Saphan las dat voor het aengefichte des Konings, te weten een gedeelte uit het zelve. 11. Het gefchiedde nu, als de Koningh de woorden des wetboecks hoorde, dat hy fijne kleederen fcheurde. De Joden berichten ons, dat Saphan, door Gods byzondere Voorzienigheid, het Wetboek hebbe opengeflagen, by de plaets Deut. 28: 36, alwaer zeer zware ftraffen, aen het volk, en ook over den Koning, bedreigd worden, over de ongehoorzaemheid aen de Godlyke Wet; en dat Jofias, deze plaets. hoorende voorlezen, zijne kleederen gefcheurd hebbe, van ontroering. 12. Ende de Koningh geboodt Hilkia den Priefter, ende Ahikam den fone Saphans, endeAchbor den fone van Michaja , ende Saphan den Schrijver, ende Afaja den knecht en kamerheer des Konings, feggende; 13. Gaet henen, vraget den HEERE voor my, ende voor het volck, ende voor het gantfche Juda, over de woorden defes boecks, dat gevonden is : welke middelen wy moeten aenwenden , om de bedreigde oordeelen, welke my zijn voorgelezen , zo het mogelyk is, nog voor te komen: want de grimmigheyt des HEEREN is groot, dewelcke tegen ons aengefteken is, om dat onfe vaderen niet gehoort en hebben nae de woorden defes boecks, om te doen nae al, dat voor ons gefchreven is. • 14. Doe gingh de Priefter Hilkia ende Ahikam, ende Achbor , ende Saphan , ende Afaja henen tot de ProphetelTe Hulda, de huyfvrouwe Sallums, des foons van Tikva, den foon van Harhas den kleederbewaerder; (fy nu woonde te Je- ru-  II. KONINGE N. XXII. 485- rufalem in 't tweede of middelfte deel van de Stad, ende fy fptaken tot haer, dat zy den heek, om eene nadere verklaring van zijnen wil , in dit geval , vragen zoude. 15. Ende fy feyde tot hen, op Godlyke IngevingSoo feyt de HEERE de Godt Ifraëls: Segget tot den man, die u tot my gefonden heeft: 16. Soo feyt de HEERE; Siet, ick fal quaet over defe plaetfe brengen , ende over hare inwoonderen ; [namelick,] alle de bedreigende woorden des boecks, dat de Koningh van Juda gelefen heeft. 17. Daerom dat fy my verlaten, ende anderen goden geroockt hebben, op dat fy my tot toorn verweckten , met al het werck harer handen, en de afgoden , welke zy zelvs, met hunne handen gemaekt hadden; fo fal mijne grimmigheyt aengefteken worden als een verteerend vuur tegen defe plaetfe, de Stad Jerufalem, en hare inwooneren, ende het vuur van mijne gramfchap zal niet uytgeblufcht worden. 18. Maer evenwel tot den braven Jofia, den tegenwoordigen Koningh van Juda, die u gefonden heeft om den HEERE te vragen , alfoo fullet gy tot hem feggen : Soo feyt de HEERE de Godt Ifraëls; Aengaende de bedreigende woorden, die gy, uit het Wetboek, gehoort hebt, toen u dezelve, door Saphan, werden voorgelezen : 19. Om dat uw herte weeck geworden is, ende gy u voor het aengefichte des HEEREN vernedert hebt, als gy hoordet, wat ick gefproken en bedreigd hebbe tegen defe plaetfe, ende derfelver inwoonderen: datfe tot eene verwoeftinge, ende vloeck fullen worden, ende dat gy uwe kleederen gefcheurt, ende voor mijn aengeficht geweent hebt; fo hebbe ick [«] oock verhoort; 'fpreeckt de HEERE, dat deze bedreiging, by uw leven, niet zal vervuld worden. . 20. Daerom fiet, ick fal u verfamelen tot uwe VII. DEEL. Hh 3  485 11 KONINGEN. XXII. vaderen, ende gy fult met vrede in uw graf verfamelt worden, ende uwe oogen en fullen al het quaet niet fien, dat ick over defe plaetfe brengen fal: Ende fy brachten den Koningh de antwoorde weder. By dit zeer merkwaerdig voorval , moeten wy onze aen' dacht wat nader bepalen, I. Wat het gevonden Wetboek aengaet. — Uit dit verhael, neemt het ongeloov aenleiding, om voor te wenden, dat de Wet van Mofe, of zijne vijf Boeken, in dezen tijd verdicht, en door list van den Hoogepriester Hilkia, op Mofes naem, zouden zijn ondergeftoken. Dan dit voorwendfel is al te ongezouten, dan dat wy 'er ons uitvoerig zouden mede bezig houden. In de inleiding tot het eerste deel hebben wy dit voorgeven genocgzaem wederlegd, bladz. L1X, LX. *— Trouwens, het zal ook aenftonds van zelvs vervallen, wanneer wy zullen hebben aengewezen , welk een Wetboek het geweest zy, dat Hilkia gevonden heeft. Het was namelyk het oorfprongelyk handfchrivt van Mofe zeiven. Te weten, toen Mofe zijn Wetboek voltooid had, gaf hy het, aen den Levieten, die de Verbonds-ark droegen, met bevel, om het, aen de zijde van de Ark, te plaetfen Deijt. 31: 24-2$. — Dit oorfprongelyk handfchrivt werd, op Gods bevel, inden Tabernakel gebracht; en, in het binnenfte Heiligdom, aen de zijde van de Verbonds Ark , wechgelegd. — Toen Salomo den Tempel volbouwd had, en de heilige dingen, welke in den Tabernakel geweest waren, in denzelven liet overbrengen, werd ook dit oorfprongelyk handfchrivt van Mofe, weder in het binnenfte Heiligdom van den Tempel wechgelegd. — By gelegenheid nu dat Hilkia den Tempel overal bezag, om op te nemen waer 'er verbetering noodig was, vond hy dit Wetboek , door Mofe zeiven, eigenhandig gefchreven, in den eenen of anderen hoek, daer men hetzelve in het geheel piet zoude gezocht hebben. Hoe  11 KONINGEN. XXII. 487 Hoe het bygekornen ware, dat dit handfchrivt, uit het b.innenfte Heiligdom wechgenomen, en elders verftopt was, kunnen wy niet bepalen. — Het kan zijn, dat de een of andere afgodifche Koning, of iemand zijner Hovelingen , de verregaende ftoutheid gehad hebbe , om dit handfchrivt uit het binnenfte Heiligdom te ligten, opdat het niet langer tegen de afgodery getuigen zoude, en het, , in den eenen of anderen afgelegen hoek van den Tempel, verftopt hebbe, denkende dat het nimmer weder zoude gevonden worden. — Of het zou ook aelvs, uit een godvruchtig beginfel, kunnen gefchied zijn. Misfchien heeft dan de een of andere Priester dat boek verborgen, om het voor de woede der afgodifche Koningen te beveiligen, die alla pogingen aenwendden , om den waren Godsdienst uitteroeien, ten dien einde den Tempel verontreinigden, en, immers zoo als de Joden verhalen , alle affchrivten van de Wet, welke zy maer vinden konden , verbranden lieten. Hoe zeer de afgodery ook heerfchende was onder de Joden, waren 'er evenwel nog zeer vele affchrivten van Mofes Wet, in handen der godvruchtigen , vooral van Priesteren en Propheten. — Maer, zal men denken, hoe was de Koning dan zop geweldig aengedaen, toen hy Saphan in dit boek hoorde lezen ? had hy dan nooit een affchrivt van Mofcs Wet ingezien? Er is geen twijffel aen, of de vrome Jofias had de Wet van Mofe, uit het een of ander handfchrivt, meermalen gelezen: hoe kon hy anders , reeds 6 jaren voor dezen tijd, zoo veel hervorming in den Godsdienst gemaekt hebben? hoe zou hy anders op de gedachten gekomen zijn, om den vervallen Tempel te verbeteren ? Maer het vinden van Mofes oorfprongelyk handfchrivt, een boek van zulk eene eerwaerdige oudheid, gefchreven door de eigen hand van zulken man , als Mofe was geweest, zal het gemoed van den Koning geweldig hebben aengedaen ; en het is ligt te begrijpen, dat de dingen, welke hem toen, uit dit oorfprongelyk handfchrivt , werden voorgelezen, eenen dieperen indruk op zijn gemoed gemaekt hebben, dan wanneer hy dezelve las, uit VII. DEEL. Hh 4  438 II. K O N I N G E N. XXIL een gewoon handfchrivt. — Voeg 'er by, dat God eiken Koning bevolen had, om, met eigen hand, een affchrivt van de Wet te maken, en daerin dagelyks te lezen Deut. 17: 18, 10, dit was reeds lang in onbruik geraekt; wat wonder dan, dat de Koning, van ontroering, zijne kleederen fcheurde ! en indien de Joodfche Rabbijnen de waerheid zeggen, dat Saphan de plaets uit Deut. 28: 36. hebbe voorgelezen , alwaer de geduchtfte oordeelen , om het verzuim van den, Godsdienst, over den Koning, zoowel als over het volk, bedreigd worden, zal men zich niet behoeven te verwonderen, dat de Koning, van droevheid en ontroering, zijne kleederen gefcheurd hebbe. II. Wijders zou men nog kunnen vragen, waerom de Koning zijne gezanten zond , naer de Prophetesfe Hulda, om, door haer, den heer raed te plegen, en niet liever tot Jeremias en Zephanja , die , in deze dagen, bloeiden. Dit is naestdenkelyk gefchied, omdat de Koning allen mogelyken fpoed wilde maken, en zeker wist, dat Hulda thans in de Stad was, volgens vs. 14, daer de Propheten Jeremia» en Zephanja zich thans, in andere plaetfen van het Koningrijk, bevonden. III. Hoe is de belovte aen Jofia vervuld: Gy zult met vrede in uw grav verzameld worden vs. 20. daer hy in den ftrijd gefneuveld is, en zijn dood de eerste ftap was tot de vervulling dezer bedreigingen? In zoo ver, dat het Rijk, zoo lang hy leevde, in vrede en rust is gebleven; want hy zelve mengde zich ongelukkig in een oorlog die hem niet aengedaen werd. Voords was zijn vroege dood voor hem een groote zegen ; en de wijze daervan is een der blijken, dat uitwendig eenerlei den rechtvaerdigen en godlozen wedervaert. Jï E T  II. KONINGEN. XXIII. 483 het XXIII. kapittel. Het vervolg, der gefchiedenis van Koning Jofias vs. 1 - 30. De Gefchiedenisfen van Joahaz, den vyftienden Koning van Juda vs. 31-33, en van Jojakim, den zestienden Koning van Juda vs. 34- 37. 1. T^oe Jofias het gemelde antwoord van de Prophe- tes Hulda ontvangen had, (a) fondt de Koningh boden , door zijn ganfche Rijk henen , om de voornaemfte opperhoofden van den Kerkelyken en Burgerlyken ftand tot zich te ontbieden, ende tot hem verfamelden, op zijn bevel, alle de Oudffce van gansch Juda, / ende van de hoofdftad Jerufalem. 2. Ende de Koningh gingh op in het huys des HEEREN , ende met hem alle man van Juda, ende alle inwoonderen van Jerufalem, ende de Priefteren , ende Propheten , Jeremias, Zephanja en andere, ende al het volck , van den minften tot den meeften: ende hy las voor haren ooren alle de woorden van het boeck des verbonts, (£) dat in het huys des HEEREN gevonden was. Deze algemeene zamenkomst , in den Tempel , was aller plechtigst. De Koning ging op, met alle man van Juda en alle inwooners van Jerufalem. — Men kan evenwel niet denken, dat hier alle de onderdanen van Jofias, uit alle gedeeltens van zijn Koningrijk , tot eenen man toe, tegenwoordig waren. Het woord , door man vertaeld , beteekent zeer dikwijls eenen aenzienlyken man; en geevt ons aenleiding, om te denken, («") 2 Chron. 34: 29. (V) 2 Kon. 22. 8. VII. dsel. Hh 5  490 H. KONINGEN. XXIII: dat alleen mannen van rang en aenzien bedoeld worden; de verzamelde Oudften uit Juda vs. i. — Wyders waren 'er alle inwooners van Jerufalem, voor welken deze optocht zeer gemakkelyk was; en de uitdrukking, al het volk van den maften tot de meesten, is buiten allen twijfr'el betrekkelyk, tot de inwooners van Jerufalem. De Priesters zullen zekerlyk in ftaetfie gegaen zijn, naer den rang van hunne onderfcheidene ordeningen. 2 Kron. 34 worden, in plaets van de Propheten, de Levieten genoemd. Dit kan gefchied zijn, omdat de meesten van die vermaerde Propheten, uit Levi, oorfpronglyk waren; en ook omdat de Levieten zich, over het algemeen, met het onderwijs van het volk, en het gene tot de gewoone Prophetifche bediening behoorde, het meest bezig hielden, verg. 2 Kron. 35-' 3- Het oogmerk van deze allerplechtigfte zamenkomst was, om het volk, het welk den heer verlaten en andere Goden had naegewandeld, wederom onder den band van het VerT bond te brengen. Maer zou dit met vrucht gefchieden, dan moest hun de inhoud van Gods Verbond worden voorgelezen. De Koning las, voor hunne ooren, alle de woorden van het. hoek des verbonds, dat in het huis des heeren gevonden was, dat is, de woorden van God, uit het oorfprongelyk handfchrivt van Mofe. — De ftem van den Koning zeiven was niet toereikende , om het ganfche Wetboek voor te lezen, en zich , door deze ganfche talrijke menigte, te doen verftaen; wy mogen 'er uit befluiten , dat 'ei verfcheiden voorlezers zullen geweest zyn , uit de Priestsren, Propheter, en Levieten. Ook kan men niet denken, .dat het ganfche Wetboek voorgelezen zy, daertoe zouden verfcheidene dagen zijn noodig geweest. Dit doet ons vermoeden , dat, by deze gelegenheid, vooral die woorden zijn voorgelezen, welke, tot de eerfte verbondmaking van God met Israël , behoorden, en naderhand, voor den intocht in Kanaan, in de vlakke velden van Moab , herhaeld zijn. 3. De Koningh nu ftont , in eene zeer eerbiedige .houding, in zijne gewoone ftandplaets, aen den pilaer, in het voorhov der Israëlitcn, by den ingang van het voorhov  II. KONINGEN. XXIII. 491 hov der Priesteren, 2 Kron. 34: 31, ende maekte een verbont voor des HEEREN aengefichte, als in Gods byzondere tegenwoorheid ftaende , verbond hy zich, onder het Aagten van offeranden, ten aenhooren van het ganfche volk, op eene zeer plechtige wijs, om den HEERE na te wandelen , ende fijne geboden , ende fijne getuigenilTen, ende fijne infettingen met gantfcher herte, ende met gantfcher ziele te houden , beveiligende de woorden defes verbonts , die in dit .boeck gefchreven zijn: en plechtig verklarende , dat hy daernae zich gedragen zoude, ende het gantfche volck ftont in dit verbont. Zy betuigden, met woorden , gebaerden en offeranden, dat zy Gods geboden onderhouden zouden. Maer, ten aenzien van 't gros des volks, gefchiedde dit geveinsdelyk Jer. 3: 6, 10. 4. Ende de Koningh geboodt den Hoogenpriester Hilkia, ende den Priesteren der tweeder ordeninge , die, in rang en waerdigheid, onmiddelyk op den Hoogepriester volgden , ende den dorpelbewaerders , datfe uyt den Tempel des HEEREN alle gereetfchap, die voor Baal, ende voor het [beek des] bofchs, ende voorde afgodifche afbeeldingen van al het heyr des hemels gemaeckt waren, uytbrengen fouden: ende hy verbrandde die buyten Jerufalem in de velden Kidrons, ende liet het ftof daer van nae Beth-El dragen, om die Stad, welke de voornaemfte zetel van de afgodery was geweest, daerdoor te onteeren. 5. Daer toe fchafte hy de Chemarim af, die de Koningen van Juda geftelt hadden, op dat men met voorbygang van den Tempel, overal roocken foude op de hoogten , in de fteden van Juda, ende rontom Jerufalem; mitfgaders, die den Baal, de fonne, ende de mane, ende den [anderen] planeten , ende aile den heyre des hemels roockten. VII. DEEL.  4%% HL KONINGEN. XXII& Wat heft men, door de chemarim, te verftaen? Sommigen denken , aen een zeker flach van Priesteren» die in het zwart gekleed waren, of die 'er zwartachtig uitzagen, door den zwarten fmook van het reukwerk, in het welk zy geduurig bezig waren; omdat de benaming Chemarim, van een woord koomt, het welk beteekent, zwart te zijn. — Andere houden hen, voor Magifche vuurdienaers, heriomftig van de Perfianen. Hoe het zy, zy fchijnen zich alleen, met het ofFeren van reukwerk, te hebben bezig gehouden; althans Zeph. i: 4. worden zy, van de Priesteren, die offeranden flagtten, onderfcheiden. —- Wy vermoeden , dat 'er tweederlei foort van Chemarim , of reukwerk offerende Priesteren, geweest zijn ; de eerfte , die aen Jehovah het reukwerk, op de hoogten , en in de fteden van Juda en rondom Jerufalem , offerden; de tweede, die hun reukwerk offerden aen den Baalx de zon en de maen, en den anderen Planeten , ende allen den heire des hemels. Beide deze foorten , zoowel de eerfte, die uit de Levieten, als de tweede, die afgodendienaers waren, fchafte de vroome Jofias af. 6. Hy bracht oock het [beek des] bofchs, een Baaisbeeld, hetwelk men zich verftout had in den Tempel te plaetfen , uyt den huyfe des HEEREN wech, buyten Jerufalem, tot de beke Kidron, ende verbrandde het aen de beke Kidron, ende vergruyfde 't tot ftof, ende hy 'wierp het ftof daer van op de graven der kinderen des volcks die zich het meest in den afgodendienst verloopen hadden, ter vertooning van zijnen afkeer tegen alle afgodery, verg. 2 Kon. 34: 4. 7. Daer toe brack hy de huyfen der fchantjongens af, die aen het huys des HEEREN waren; alwaer de wijven huyfkens voor het [heelt des] bofchs weefden. Deze fchandjongers waren aen het beeld des boschs toegewijd, om, ter eere van het zelve, de vuilfte ontucht te p!e-  H. KONINGE N. XXIÏI. 493 jpïegen. Deze hadden hunne huizen aen het huis des heeikk , dat is, in een der voorhoven van den Tempel, niet ver van het boschbeeld. — Hier weerden deu wijven imiskens voer het beeld des boschs. Denk aen zekere gordijnen of tapijten , doorweven met zulke ontuchtige vertooningen , dat zy de vuile lusten nog meer ontfteken konden. Met die gordijnen fpande men de tenten der ontucht, tot dit weven waren zekere wijven behulpzaem, die zich, mede ter eere van den boschgod, misbruiken lieten. Men merke 'er in op, hoe hoogstgaende het bederv ware in grondbeginfelen en zeden , dat dergelijke fchandjongens, en ontuchtige wijven, de tenten der ontucht, ter eere van den affchuwelyken boschgod hadden , in de voorhoven van den Tempel zeiven. 8. Ende hy bracht alle de Priefters uyt de fteden van Juda, die gewoon waren , op alle hoogtens , reukwerk te offeren, ende verontreynigde de hoogten, alwaer die Priefters geroockt hadden, door 'er allerlei vuilnis en flinkende dingen op te laten werpen ; zoo deed de Koning, door zijn ganfche Rijk henen, van Geba de noorder, tot Berfeba, de zuider'grenspael van zijn land, toe: endehy brack ook de hoogten der poorten af, de hoogten, welke men, by alle poorten van Jerufalem, gemaekt had, om daerop reukwerk te offeren, [ook] byzonder die hoogte, welke aen de deure der poorte was opgericht, by welke het huis van Jofua den Overften der ftadt gebouwd was, welcke aen yemants flinckerhant was, in de ftadpoorte [geiende]. Hos zeer deze Jofua een man ware van het grootfte aenzien, de Koning ontzag zich evenwel niet, om die hoogte, welke Jofua by zijn huis had laten maken, met alle de overige, te doen Hechten. 9. Doch en offerden de Priefters der hoogten niet op den altaer des HEEREN te Jerufalem: de Koning liet die Priesteren, die den heere op de hoogten gerookt hadden, niet toe, om des heeren altaer in den Tempel te bedienen ; tot eene ftraf van hunnen eigenwilligen Godsdienst, werden zy, van de Priestelyke waerdigVII. DEEL.  494 H. KONINGEN, XXIII. heid en bediening, ontzet ; maer evenwel zorgde de Koning voor hun onderhoud, fy aten ongefuerde [brooden] in 't midden van hare broederen , zy genoten mede aendeel, in het overfchot der fpijsofferen , in weike geen Zuurdeeg komen mogt, met de overige Priesteren, hunnen broederen: dus ftelde de Koning hen in gelijken rang met do Priesters die eenig lichamelyk gebrek hadden Lev. ar: 17-23. 10. Zulk eene aenmerkelyke hervorming maekte de godvruchtige Jofias in den Godsdienst. Hy verontreynigde oock Topheth, dat in het dal der kinderen Hinnoms is; op dat niemant fijnen fone, ofte fijne dochter den Molech door het vyer dede gaen. Van het dal der zoonen Hitmams, is reeds Jof. 15: 8 gefproken- Tot op dezen dag, had dit dal dien naem behouden; het was gelegen aen de zuid-oostzyde van Jerufalem, by de beek Kidron. — In dit dal was Topheth. Sommigen meenen, dat die naem, van de trommelen ontleend zy, op welke men een ysfelyk geraes zoude gemaekt hebben, opdat het gefchrei der kinderen, die aen den Moloch werden opgeofferd, niemand tot medelijden bewegen zoude. — Voor het naest zouden wy denken, dat Moloch zelvs Topheth genaemd zy, bm zijne afgrijzelyke gedaente aen te wijzen, welke zoo fchrikkelyk was, dat men 'er van yzen moest, als zijnde een rechte Saturnus, die alle kinderen , welke hy in zijne armen kreeg , jammerlyk verflond Jofias verontreinigde nu dit dal, en het afgrijslyk beeld van den Moloch; door het beeld te vergruizen, en het dal, met allerlei foort van onreine dingen, te bezoetelen , om de aenleiding , tot het opofferen der kinderen, geheel wechteneemen. 11. Ende hy fchafte de peerden af, die de Koningen van Juda der fonne geftelt hadden , van den ingangh in het huys des HEEREN, tot de kamer Nathan-Melechs des Hovelings , die in Parvarim was: ende de wagenen der fonne verbrandde hy met vyer. Het komt ons voor , dat dit levendige paerden geweest zijn, en geene afbeeldingen van paerden, te meer, omdat 'cr van wagenen gefproken wordt, die hy met vuur verbrandde. — De  II. KONINGEN* XXIII. 495 De afgodifche Koningen van Juda hadden, ter eere van de Zon, welke, om hare fnelheid, wordt uitgebeeld, als rijdende op eenen wagen, paerden aengefchaft. Dan hoe deze paerden gebruikt wierden, kan men niet bepalen- Misfchien zijn zy, by groote plechtigheden , op zekere Feestdagen , in ftaetfie omgevoerd, gefpannen voor prachtige wagens, om der zonne eer aen te doen, door dezelve, opgaende, te gemoet te rijden. Jofias althans fchafte deze afgodifche naevolging der Perfianen geheel af. Deze Paerden waren gefteld aen het huis des heeren; zy hadden hunne ftallen aen den ingang van den Tempel, en van daer ftrekten dezelve zich uit, tot het huis of de kamer van Nathan - Melech, den hoveling, of den amptenaer, die de verzorger en de opperftalmeester was van deze zoogenaemde heilige paerden. Dit huis van Nathan-Melech ftond inParvarim , dat is, in de laegte van den Tempelberg, nietver van Millo. De wagens liet Jofias met vuur verbranden, en de paerden werden, ter befchaming van den afgodendienst, tot allerlei gemeene gebruiken gefchikt. 12. Voorder verdelgde Jofias de altaren, die op het dack der opperfale van Achaz waren, die de afgodifche Koningen van Juda gemaeckt hadden, mitfgaders de altaren, (e) die ManalTe in de twee voorhoven van het huys des HEEREN gemaeckt hadde ; alle deze altaren , tot den afgodsdienst gefchikt, brack de Koningh af; ende hy verbrijfeldefe van daer , ende wierp het ftof daer van in de beke Kidron: ten vertoge van zijne alleruiterfte verfmading. 13. Zelvs vernietigde hy de overgeblevene gedenkteekenen van Salomons afgodery. De hoogten oock, die voor aen Jerufalem waren, dewelcke waren ter rechterhant van den bergh Mafchith, dat is den olijvberg, die Salomo de Koningh Ifraëls den Altoreth, het verfoeyfel der Zidoniers, ende den Camos het verfoeyfel der Moabiten, ende den Milcom den grouwel der kinderen Ammons gebouwt CO 2 Kon. at: 5, VII. DEEL.  496 II. KONINGEN. XXIII. hadde, verontreynigde de Koningh, door 'er vuilnis , en andere (tinkende dingen, op te laten werpen. De olijvberg werd hier Mafchith genaemd, dat is de berg dtr verderving, in plaets van den berg der zalving, door eene eigenaertige fpeling in de woorden, welke, in het Hebreeusch, best kan opgemerkt worden. — Deze olijvberg j eertijds genaemd de berg der zalving , wegens de kostbare olijv-oly, welke aldaer in menigte viel, maer nu de berg des verdervs genaemd, wegens den verdervenden afgodsdienst, die op den zeiven gepleegd was , lag aen de rechterhand van Jerufalem, naer het oosten. — Koning Salomo had, op dezen berg , hoogten opgericht , ten believe van zijne afgodifche wijven; en deze hoogten waren daer blijven ftaen, zelvs onder de regeering van voorgaende Godvruchtige Koningen. — Dan hoe kunftig en kostbaer deze hoogten, door den vermogenden Koning Salomo , gebouwd waren, Jofias liet dezelve verontreinigen en ganfchelyk vernielen. 14. Infgelijks brack hy de (d) opgerichte beelden der evengemelde afgoden, en vernielde dezelve, hoe kunftig en kostbaer zy ook gemaekt waren, ende hy roeyde de afgodifche bolTchen uyt: ende hy vervulde hare plaetfe met menfehenbeenderen, opdat elk 'er eenen afkeer van hebben zoude. 15. Daer toe vernielde hy ook den (e) altaer, die te Beth-El voor de kalveren gemaekt was, [ende] de hoogte, die Jerobeam de fone Nebats, dewelcke Ifraël fondigen dede, gemaeckt hadde; t'famen dien felven altaer, ende die hoogte brack hy af: ja hy verbrandde de hoogte, hy vergruyfdefe tot ftof, het gene niet brandbaer was, vergruisde hy tot ftof, opdat 'er geene gedaente van overblijven zoude, om vooral aen die beruchte plaets zijne alleruiterlle verontwaerdiging te betoonen: ende hy verbrandde het bofch. 16. By al dit bedrijv, was de Koning zelvs, in hooge perfoon, tegenwoordig, door reizende daertoe zijn geheele Rijk. Cd) Exod. 13: 24: ende 34: 13. Num. 33: 5S« Deut' 7- 5 > 25ende 12; 3. Ce) 1 Kon. 12: 32, 33.  tl KONINGËN. XXIII. 497 Rijk. Ende als Jofias fich omkeerde, faghhyde graven , die daer op den bergh waren, zijnde waerfchijnlyk begraevplaetfen van afgodendienaers , het zy der Priesteren , of van andere aenzienlyke yveraers Voor den Kalverdienst , die gaern op dien berg, digt by heibeeld , hadden willen begraven worden ; ende als Jofias deze graven zag, fondt hy henen, ende nam de beenen uyt de graven , ende verbranddefe op dien altaer , ende verontreynigde dien : hy verbrandde de doodsbeenderen van deze afgodendienaers , op den altaer der kalveren ; niet alleen om hunne nagedachtenis de uiterfte verfmaedheid aen te doen, maer ook om den altaer ten eenemael te verontreinigen. In dit bedrijv werd de voorzegging allerduidelykst vervuld' , welke voor drie en een halve eeuwen gedaen was, i Kon. 13 :i. Dit alles gefchiedde , (ƒ) nae het woort des HEEREN, dat de man Godts uytgeroepen hadde, die defe woorden uytriep , welke nu vervuld werden. 17. Voorder viel de aendacht van den Koning op een zeker onderfcheiden grav. Daerom feyde hy tot de genèf, die hem omringden; Wat is dat voor een grafteecken, dat ick daer fie? ende de lieden der ftadt Beth-El feyde tot hem; Het is het graf van den man Gödts; die uyt Juda quam, ende defe dingen, die gy tegen defen altaer van Beth-El gedaen hebt, uytgeroepen heeft. Wat moet Jofias, op dit bericht, niet verbaesd geftacri hebben, dat hy onwetende een werktuig was, in s' h e e r e n hand, Om zijnen Raed uit te voeren? en hoe zeer moest dit hem en anderen niet iri het vertrouwen verfterken, dathy, tot dit groote werk, van God geroepen was ? 18. Ende het is derhalven geen wonder, dat hy bok, voor de gedachtenis van dien Propheet, heeft willen zorgen ; hy feyde; Laet hem' liggen: want hy is een Propheet des heeren, en geen afgodendienaer geweest, dat niemant fijne beenderen verroere : fo beVrijddenfe C/) 1 Kou. 13: 2; VII. DEEL; ij.  498 H. K O N I N G E N> XXIII. fijne beenderen; dat dezelve geen fmaedheid wierd aen^ ' gedaen, te gelijk met de beenderen des anderen Propheten, die uyt Samaria gekomen was,en te Beth-El ■woonde : want beide de Propheten , zoo die de gemelde voorzegging gedaen had, als de Propheet van Bcth-El, die hem had opgehouden , waren in het zelvde grav begraven i Kon. 13. 19. Daer toe nam Jofia oock wech alle de huy* fen der hoogten, zijnde Kappelletjes of Tempelkehs, gefchikt tot den dienst der afgoden, of liever woonhuizen van de afgodifche Priesteren, (g) die in de lieden van Samaria waren, dat is in zulke fteden van het land Samaria of Israël, als 'er thans in het bezit des Konings van Juda waren: want nu hadden de Koningen van Juda, denkelyk na Manasfes herftelling in zijn Rijk, het gebied weder gekregen over het overblijvfel der X Stammen en hun land; zonder dit had Jofia, te Beth - El en elders, zoo niet kunnen of mogen handelen als hy gedaen heeft: die Tempelkens of huizen voor de afgodifche Priesteren, welke de Koningen Ifraëls gemaeckt hadden, om [den HEERE] tot toorn te verwecken; vernietigde hy, ende hy dede defelve nae alletle daden, die hy te Beth-El gedaen hadde, alles vernielende, het welk eenige betrekking had tot de afgodery. 20. Ende hy ilachtede alle de Prielleren der hoogten, die op dezelve aen den afgoden geofferd hadden , en daer waren, op de altaren; ende verbrandde menfehenbeenderen op defelve: om dezelve, op alle mogelyke wijzen, te verontreinigen; daer na keerde hy weder nae Jerufalem, om den waren Godsdienst op nieuws te herftellen en te handhaven. 21. Ende de Koningh geboodt den gantfche volcke, feggende ; (h) Houdet de HEERE uwen Godt Paefchen: (i) gelijck in dit boeck des verbonts gefchreven is. Dit Koninglyk bevel van Jofias, aen allen zijnen onder, da- G») 2 Chron. 34: 6. (A) * Chron. 35: I. CO Exod. 12: 3. Deut. 16: 2*  ft KONINGEN. XXIIL 4^ danen , om het Pafcha te vieren, wordt omftandiger befchreven 2 Kron. 35: 1 - 10. Het Paeschfeest was ingeftéld, ter gedachtenis van ïsraëls verlosfing uit Egyptens dienstbaerheid; het was derhal ven recht gefchikt, om hun de uitgeftrektheid van hunne verplichting te herinneren, aen hunnen Godlyken Verlosfer, om, in alles, nae zijnen wil te leven; — In zoo ver mogt het Pafcha worden aengemekt, als den wortel vah den Jöodfcheh Godsdienst. Dit bewoog den Konings öm het Paeschfeest, by de hernieuwing van den waren Godsdienst , onder zijn vólk , zeer plechtig te doen vieren • gelijk ook hunne verlosfing , uit de flaverny van den afgodsdienst , vry wat overeenkomst had, met de verlosfing uit- Egypte. De Koning moedigde zijne onderdanen, met een loffëlyk Voorbeeld aen. Hy gav zelvs, uit zijne eigene have, 30CC0 lammeren en jonge geiten , en 3000 runderen, behalven het gene zijne Vorften eh andere vermogende lieden gegeven hebben 2 Kron. 35: 7 enz. Ook droeg hy zorg, dat alles ftiptelyk ; volgens de Godlyke Wet, gefchieddei 22. Want gelijck dit Paefchen en was 'er geen gehouden , van de dagen der Richtereh aen, die Ifraël gerichtet hadden , nochte in alle de dagen der Koningen Ifraè'ls, nochte der Koningen van Juda. Maer, zal iemand denken, was 'er, van de dagen der Richteren aen, tot dezén tijd toe, zulk een Pafcha niet gehouden ? zou dan David, Salomo, Aza, Jofaphat , Hiskias , zoü niemand van deze godvruchtige Vorften , zorg gedragen hebben, dat het Pafcha behoorlyk gevierd wierd ? — Wy antwoorden: A. Dat, in deze Paeschvierihg Onder Jofias , alles zamenliep , wat in het Boek des verbonds was voorgefebreven. Hy had nu de afgodery en beeldendienst, met de grootfte zorgvuldigheid , uitgeroeid. Hy had de Verbondsark weder in het Heiligdom doen brengen 2 Chron. 35: 3, welke waerfchijnlyk 'er uit genomen was, toen men het huis des Heere n verbeteren moest. Hy' had ook een overvloed van vee gegeven , öm de PaeschViering luisterrijk te maken. Daerenboven had hy de besté VII. DEEL. li 2  500 II. K O N I N G E N. XXIII. orde beraemd , en wijze maetregelen , aen den Priesteren en Levieten, voorgefcbreven, opdat dit Feest, in alles, aen het Godlyk voorfchrivt, zoude beantwoorden. Eindelyk was de zamenkomst der Joden , ter viering van dit Paeschfeest, zoo algemeen en talrijk, als zy in dien tijd wezen konde. — Met dit alles zamengenomen , waren de voorige tijden niet te vergelijken. B. Van de Paeschviering der opgemelde Godvruchtige Vorften, vindt men geene byzondere aenteekening. Ondertusfchen kan men, uit de omftandigheden, ligtelyk opmaken , dat 'er aen de Paeschvieringen het een en ander zal ontbroken hebben. David had te veel te doen, met geduurige oorlogen; en liet eerst, in zijne gevorderde dagen , de Ark des heeren naer Jerufalem opbrengen. — Salomo heeft een aenmerklyk gedeelte van zijnen tijd gefleten, met het oprichten van zijne gebouwen, en het inwijen van den Tempel; en kort daerop liet hy zich , door zijne wijven , tot afgodery vervoeren. —> Aza, Jofaphat, en dergelijke komen in^eene byzondere aenmerking , vermids hunne Regering, byzonder die van Jofaphat, door verzwagering aen Achabs huis, nog al met afgodery gepaerd ging, welke oorzaek was, dat de inftelling van het Paeschfeest niet behoorlyk konde onderhouden worden Hiskias zou het meest van alle in aenmerking komen; en deze Vorst heeft ook het Pafcha met luister gevierd 2 Kron. 30. Dan 'er ontbrak nog het een en ander aen, zoodat zijn Paeschfeest, met dat van Jofias, niet kan gelijk gefteld worden. — Hy is niet in ftaet geweest, om de afgodery en den beeldendienst zoo volkomen uitteroejen, als Jofias gedaen heeft. Ook had zijn opontbod die gelukkige gevolgen niet, als de zamenroeping van Jofias, en zijne boden werden door velen befpot. Hiskias kon , aen de onderdanen van 't Rijk der X Stammen , waer over toen Hofea nog regeerde, niet meer dan verzoeken 2 Kron. 30: 5 -11, maer Jofias had nu, over de overgeblevene Israëliten, een gebiedend'gezach, gelijk by vs. 19. opgemerkt is; daer door was de toevloed des volks veel grooter. Daerdnbo- ven  II. KONINGEN. XXIII. 501 ven las men, by de Paeschviering onder Jofias, de Godlyke wet voor, uit het eigen handfchrivt van Mofe; hetwelk, buiten allen twijfFel, meer dan gewoone gemoeds bewegingen, en de allergodsdienstigfte indrukken te wege bracht. Eindelyk heerschte 'er, op het Paeschfeest van Jofias, eene orde, eene vrolykheid, eene algemeene Godsdienstigheid, welke te vooren onbekend waren. 23. Maer in het achttiende jaer des Konings Jofias, wert dit groote Paefchen den HEERE te Jerufalem gehouden. Deze Paeschviering viel derhalven voor, in het zelvde jaer, dat het oorfprongelyk handfchrivt van Mofe gevonden was , en de Koning zijne hervorming in den Godsdienst, zoo krachtdadig had doorgezet. In het 8fte jaer van zijne Regeriug, begon Koning Jofias reeds den heer te zoeken, en in het 12 jaer maekte hy eenen aenvang, van het wechnemen der bosfchen en der hoogten 2. Kron. 35: 3; doch dat onkruid was zoo diep ingeworteld , en zoo ver verfpreid , dat hy de verdelging van de afgodery en den beeldendienst, niet voor zijn iSde jaer, voltoojen konde. Misfchien was ook zijn gezach, over zulken afgodifchen hoop, in voorige tijden, niet genoeg gevestigd geweest, om dien grouwel, met wortel en tak, uitteroeien. Maer, in het 18de jaer van zijne Regering, toen het Wetboek gevonden was, werd zijn yver, ter herflelling van den waren Godsdienst, zoo brandende,, dat dezelve zich, door geene zwarigheden, liet fluiten. 24. Ondertusfchen waren :er nog heimelyke gruwelen, welke, in de byzondere huizen, plaets hadden, dan ook deze liet de Godvruchtige Jofia, na de Paeschviering, van tijd tot tijd wechnemen. Ende oock dede Jofia (k) wech dewaerfeggers, ende de duyvelskonftenaers, ende Teraphim, ende de dreckgoden, ende alle verfoeyfelen, die in den lande Juda, ende in Jerufalem gefien werden: op dat hy bevestigde, en in alles gehoorzaemde, de woorden der wet, die gefchreven waren in het boeck, dat de Priefter Hilkia in (*) Lev. 19: 31. ende :oj 27. Deut. 18: 11. Jef. 3: 15. VII. DEEL. Ü 3  502 M KONINGEN. XXIII. het huys des HEEREN gevonden hadde. Van dit bygeloovig gefpuis, is te vooren reeds meermalen gefproken, Lev. 19: 20. Deut. 18. Jef: 8. — Of nu de waerzeggers, eigenlyk buikfprekers , tot het vrouwelyke, en de duivelskonjletiaers tot het mannelyk geflacht, behoord hebben, durven wy niet bepalen. — De Teraphim zijn, uit de gefchiedenis van Rachel, reeds bekend geworden. De verdere drekgoden en verfoeifelen waren , even als de Teraphim , een foort van huisgoden , kleine afbeeldingen van afgoden. Dewijl nu alle deze dingen een grouwel waren , in de oogen des heeren, liet Jofias dezelve wech doen, uit het land van Juda , en uit de Stad Jerufalem. — Vermoedelyk heeft hy de waerzeggers en duivelskonftenaers laten dooden; de Teraphim, de drekgoden en de verfoei fel en zal hy hebben laten verbranden, en derzelver asch op de vuilnis hoopen laten werpen. — Dit alles deed hy volgens de Godlyke Wet Lev. 20 en Deut. 18. 25. Ende voor hem en was geen Koningh fijns gelijcke, die fich tot den HEERE met fijn gantfch herte, ende met fijne gantfche ziele, ende met fijne kracht, nae alle de wet Mofe bekeert hadde: ende na hem en ftont fijns gelijcke niet op. Van Hiskias vonden wy het zelvde getuigenis Kap. 18: 5. — Dan dit getuigenis wordt, van beide deze Vorften, in onderfcheidene betrekkingen gegeven. Hiskias wordt daer geroemd, en boven alle zijne voor- en nazaten verheven, byzonder van wege zijn onwankelbaer vertrouwen op den heere; en onze Jofias , hier vooral van wege zijnen brandenden yver , om den Godsdienst, nae het voorfchrivt des heeren, in alles ftiptelyk te hervormen. 26. Dan hoe lovwaerdig de hervorming ook w?re, welke de vrome Jofias, in den Godsdienst, maekte, Nochthans en keerde fich de HEERE van den brant fijnes grooten toorns niet af, daer mede fijn toorn brandede tegen Juda, om alle de tergingen, daer mede ManalTe hem getergt hadde.  II KONINGEN. XXIII. 503 Deze woorden verdienen wat meerder aendacht. I. De brand van Gods grooten toorn is eene afteekening van het geduchte en het onverzettelyke der Godlyke gramfchap. Zy was ontdoken , als een brandend vuur, het welk alles verteert, en aen het welk geen blusfchen is. II. De heer keerde zich, van den brand zijnes grooten toorns, niet af, daermede zijn toorn brandde tegen Juda. — Gods geduchte toorn was en bleev ontfteken tegen Juda, en alle de lovwaerdige pogingen van Jofias maekten daerin geene de minfte verandering. —• Maer was het dan geheel vruchteloos , dat Jofias zich, voor den heer en den waren Godsdienst, zoo zeer in de bresfe ftelde ? Zekerlyk niet voor hem zeiven , en voor andere oprechten , die zich tot den heer hadden laten bekeeren: deze alle hebben hunne zielen, als eenen buit, wechgedragen; en fchoon 'er , ook van deze , . ten tijde der uitoeffening van de Godlyke wraek, mogten zijn omgekomen , zijn zy evenwel in vrede ingegaen. Doch, ten aenzien der ©nbekeerlyke menigte, heeft de Godsvrucht van Jofias geene verfchooning kunnen te wege brengen. Het grootfte gros van het volk bleev in den grond verdorven , en hunne bekeering was niet anders, dan eene huichelachtige vertooning , tot welke zy , door het gezach van den Koning, geperst werden. — Trouwens, zoodra zy , na den dood van Jofias, weder eenen godloozen Koning kregen, keerden zy aenftonds tot de voorige gruwelen weder. Zulk een onverbeterlyk volk kon de heer , niet tegenftaende al het goede, het welk Jofias gewrocht had, nu niet langer fparen. III. De grond, om welke de heer zijne gramfchap niet afwendde, was gelegen , in alle de tergingen, met welke Manasfe hem getergd had. — Indedaed , de tergingen van den grouwzame Manasfe zijn zoo hoogstgaende geweest, dat men het niet zoude kunnen gelooven , indien de Heilige Schrijver daervan geen nauwkeurig bericht gegeven had Kap. 21. Dan hoe zeer Manasfe hier alleen genoemd worde, als de oorzaek van des heeren brandende gramfchap , daer VII. DEEL. Ii 4  504 V. KONINGEN. XXIII. mede echter wordt de godloosheid en de afgodery der andere Koningen van Juda niet uitgefloten. Doch Manasfe, als een monfter van godloosheid, boven alle voorige uitftekende , -had de maet der ongerechtigheid vervuld en doen overlopen. — - Hierom moest des heeren wraek • ten laesten aen Juda worden uitgeoeffend, omdat zy, met dezen grouwzamen Koning, blymoedig hadden medegeloo.pen, tot de uitgieting van dezelvde ongerechtigheid. 27. Ende de HEERE feyde daerom ; misfchien ook door. den mond van eenen pngenoemden Propheet, althans door Jeremia, gelijk uit veele plaetfen zijner voorzeggingen blijkt, en ook door Zephanja, Kap. 1: 2 - 8 en 3: 1 - 5. Ick fal Juda oock van mijn aengefichte wechdoen; en van mijne onmiddelyke befcherming , welke zy tot dus ver genooten hebben, uitfluiten, (/) gelijck als ick Ifraël wechgedaen hebbe: ende ick fal defe ftadt Jerufalem verwerpen , die ick verkoren hebbe, ende het Huys , daer van ick gefeyt hebbe ; Mijn name fal daer wefen : Jerufalem en de Tempel zullen verwoest worden. 28. Het overige nu der gefchiedeniiTen van Jofia, ende al wat hy gedaen heeft; zijn die niet gefchreven in het boeck der Chroniken en openbare. Staetsregisters der Koningen van Juda? : 29. In fijne dagen toogh Pharao Necho de Koningh van Egypten op tegen den Koningh van AiTyrien, nae de riviere Phrat of Euphrat. De Koning van Asfyrien, hier genoemd, was Nabopolasfar, de Vader van den grooten Nebucadnezar, dus eigenlyk de Koning van Babel, die aldaer zijn Hov had; deze, Veldheer der Asfyriers zijnde , was in Jofias i6de jaer tegen zijnen Heer opgeftaen , en had nu reeds het grootfte deel van zijn Rijk genaest. De Koning van Babel wordt daerom, hier en vervolgens meermael, de Koning van Asfyrien genaemd, omdat hy nu het hoofd was van de Asfyrifche Monarchy. Pharao Necho, de Koning van Egypte, die geduurig, met den voorgaenden Koning vau Asfyrien, geoorloogd had, zocht ook een deel van het CO * Kon. 17: 18 •, 20. em!e 24: 3.  II. KONINGEN. XXIII. 505 het gefcheurde Asfyrifche Koningrijk te verkrijgen, en toog daerom op, tegen den Babylonifchen Koning van Asfyrien, naer, de rivier de Euphrates, en wel bepaeldelyk naer Carchemis, eene Stad aen de Euphrat, alwaer de overtocht was naer Syrien , Phaenicien en Canaan. verg. 2 Kron. 35. Langs dezen weg, zocht hy dat gedeelte van het Asfyrifche Rijk in zijne macht te krijgen, het welk, aen deze zijde van den Euphrat, gelegen was. Ende de Koningh Jofia toogh hem te gemoete; niet willende dulden, dat de Egyptenaer zijn oogmerk bereiken zoude. Uit welk een beginfel Jofias dit gedaen hebbe; of omdat hy, in eene verbintenis ftond, mer den Koning van Babel, den nieuwen Asfyrier; of omdat hy vreesde, dat de Egyptenaers ook zijn Rijk onder het juk zouden brengen ; kunnen wy niet bepalen. Evenwel fchijnt Jofias zich onvoorzichtig in dezen oorloggemengd te hebben , zonder des heeren mond te raedplegen. De uitflag was pok voor Jofias allerongelukkigst; Pharao Necho. floeg zijn Ieger, ende hy doodde hem te Megiddo, als hy hem gefien hadde, dat is , zoodra de beide legers flaegs geworden waren. Een pijl, uit het leger der Egyptenaren afgefchoten, bracht Jofias eene doodelyke wonde toe. 30. Ende fijne knechten voerden hem doot, dat is doodelyk gewond, op eenen wagen, van Megiddo , in het land Zebulon, alwaer de veldflag was voorgevallen , ende brachten hem nog levendig te Jerufalem, ende begroeven hem, nadat hy, aen de gemelde wonde, overleden was, in fijn graf, met eene zeer groote Staetfie. Verg. 2 Kron. 35, (m) ende het volck des lants nam Joahaz den fone van Jofia, ende falfden hem, ende maeckten hem Koningh in fijns vaders plaetfe. By de laetfte woorden van vs. 30, moeten wy een weinig ftilftaen. L Joahaz fchijnt dezelvde geweest te zijn, die r Kron. 3: 15 en Jer. 22 Sallum geheten wordt, en dan is hy een (ip) 2 Chron. 3$: 1,. VII. DEEL. Ü 5  #00* II. KONINGEN. XXIII. jonger zoon geweest van Jofias. Dit ftemt ook zeer wel overeen, met zijnen ouderdom van 23 jaren vs. 31, vergeleken met dien van Jojakim, die 25 jaren bereikt had, toen hy, na dezen zijnen broeder, die flechts drie meenden regeerde, op den Throon kwam. —* Mogelyk is Jo-, hanan, de oudfle zoon van Jofias 1 Kron. 3: 15 , al dood geweest, toen Jofias, aen zijne bekomene wonden, overleed, zoodat Eliakim of Jojakim de oudfle bleev. -m Evenwel werd Joahaz, een jonger zoon, door bet volk; des lands, voorgetrokken. II, Door dat volk des lands, verflae men het gemeene volk, in onderfcheiding van de Rijksgrooten. — Het gemeen, door een of meer belhamels, aengehitst , gelijk gemeenlyb in volks-beroeringen plaets heeft, nam Joahaz , denzoon van Jofias, fchoon hy de jongere was, en maekte hem Koning, in de plaets. van zijnen gefneuvelden en braven Vader. III. Men ssalvde dezen Joahaz, Of dit gefchied zy , naer de wijs van die Koningen, welker recht op den Throon kon betwist worden, laten wy in het midden. Althans men zalvde hem, en deed hem , door eenen Priester, met zalv-oly, op eene plechtige wijs , inhuldigen. Of de Priester zich, tot deze zalving, ligtelyk hebbe laten ber wegen, dan of hy, door het volk, daertoe gedwongen ?y, is mede onzeker. 31. Drie en twintigh jaer was joahaz oudt, doe hy Koningh wert, derhalve was hy omtrent twee jaren jonger dan zijn broeder Jojakim, die 25 jaren bereikt had, toen hy, drie maenden later, na.de afzetting van Joahaz, den Throon beklom; ende de regering van Joahaz. was van eenen zeer korten duur, hy regeerde flechts drie maenden te jerufalem: ende fijner moeder naem was Hamutal, de dochter van Jeremia, van Libna: eene vrouw, indien tijd, zeer wel bekend. 32. Ende Joahaz verfchilde geweldig, van zijnen godvruchtigen Vader en voorzaet Jofias, hy dede dat quaet was in de oogen des HEEREN; nae alles dat fijne grouw-  II. KONINGEN. XXIII. 507 grouwzame voor -vaderen, Amon, Manasfe en dergelijke, gedaen hadden. Hy ontzach zich niet, den afgodsdienst weder onder het volk in te voeren , en op allerlei' wijzen aen te moedigen. Hier uit kan men ligtelyk opmaken, dat de Hervorming van Jofias van zeer weinig vrucht geweest was, op de verbetering van het volk. Alles had in eene geveinsde vertoon ing beftaen. 33. Doch daerom deed de heer dezen Joahaz ook fmertelyke dingen overkomen , uit welke men duidelyk zien konde , dat het Koningrijk van Juda, naer den ondergang, helde. Pharao Necho, die Jofias , in den gemelden ftrijd, by Megiddo, overwonnen had, bonsde Joahaz van den Throon. De Egyptifche Koning liet hem binden te Ribia in 't lant van Hamath. Ribla was eene voorname Stad van Syrien Kap. 25: 6, in welke de Egyptifche Koning zigb. thans bevond, om zijne overwinningen voorttezetten. Derwserds liet hy. Joahaz brengen, en aldaer binden, op. dat hy te Jerufalem niet regeeren eh foude, noch zich tegen zijnen broeder Jojakim, welken Pharao op den Throon van Juda plaetfen wilde , aenkanten : ende hy leyde het lant eene boete op van hondert talenten filvers, ende een talent gouts. Dit fchijnt eene jaerlykfche fchatting geweest te zijn, welke ruim 44.0000 guldens bedroeg, en dus groot genoeg was, om het nu verzwakte Rijk van Juda uit te putten. 34. Oock maeckte Pharao Necho , die nu het Rijk van Juda onder zijn bedwang had, Eljakim den ouderen fone van Jofia Koningh, in de plaetfe van fijne vader Joüa, ende veranderde fijnen naem in («) Jojakim. Dit was wel eene zeer kleine verandering , naedien beide deze namen dezelvde beteekenis hebben , God of de Heer zal opftaen; maer het is een bewijs, dat de Egyptifche Koning een volkomen gezach verkregen had over Eljakim , zoodat hy zelvs zijnen naem, nae welge ■ vallen , veranderen konde : maer Joahaz nam hy mede, ende hy quam in Egypten, ende Joahaz ftierf aldaer, gelijk Jeremias voorfpeldhad, Kap. 22: n, 12. (») Mstth. 1: 11. VII. DEEL.