BIJBELVERKLARING.
IX. DEEL.






D E
B IJ B E L,
DOOR BEKNOPTE
UITBREIDINGEN,
EN OPHELDERENDE
AENMERKINGEN,
verklaerp; DOOR
J. van NUYS KLINKENBERG,
A. l. m. theol. et phil. doctor, hoog-leeraar in de H. godgeleerdheid en kerkelyke geschiedenis , aen kit illustre atheneum , en predikant in de pemeente te amsterdam ; mitsgaders lid VAN het zeeuwsch genootschap der wetenschappen te vhs sin gen.
NEGENDE DEEL.
te ams terdam, bt johannes allart,
MDCCLXXXIV. m Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Staaten van Holland en Westvrieslami,



Met Adprobatie van Gecommitteerden van de Eerw. Klasfis van Amfterdam.
den i5den December 1784*



INLEIDING
TOT HET BOEK
VAN
EZRA.
<TPot nader verftand van dit Boek, dient men het een en ander te weten, omtrend
ezra, die de Schrijver is van dit Boek, en dé hoofd-perfoon in dit Gefchied verhael, was een man van eene zeer aenzienlyke afkomst. — Hy was een kleinzoon van den Hoogepriester seraja, zie pag. 62. en ftamde, in eene rechte lijn, van aaron af, Kap. VII: 1-5. 1 Chron. VI: 3. _ Hy was een man van ongemeene bekwaemheid, zeer bedreven in zaken van den Godsdienst, waerom hy ook ezra de Schrivtgeleerde genaemd wordt. Hierdoor wa* hy zoo beroemd, dat Koning arthasasta hem den tijtel gav van den Sehrivtgeleerden der Wet van den God des hemels Kap. VII: 12. — Daerenboven had God hem, met buitengewoone gaven verwaerdigd, om de Wet te verklaren} hierom wordi
IX. DEfii. £A]
I. Den perfoon van ezra.



ii INLEIDING.
hy onder de Propheten geteld Hand. X: 43. _s De Joden hebben zoo veel achting, voor dezen uitmuntenden man, dat zy hem den tweeden Mofes, en den Vorst der Sehrivtgeleerden roemen. Trouwens hy heeft aen zijn volk uitnemende diensten bewezen.
Met behulp van nehemia, wiens gefchiedenis in het volgende Boek verhaeld wordt, heeft hy den Kerk- en Burgerftaet der Joden, die by de gevangelyke wechvoering naer Babel , geheel vernietigd was , gelukkig herfteld. — Hy vergenoegde zich niet, met de Wet voor de wedergekeerde Joden te verklaren, maer drong ook, op hare onderhouding, allerernftigst aen: hy fchafte de ingeflopen misbruiken af; en maekte verfcheidene nieuwe fchikkingen, welke voor de Kerk en den Burgerftaet zeer voordeelig waren.
Ondertusfchen is het eene vraeg van aengelegenheid, of 'er meer dan één ezra geweest zy, dan of al het gene, in het gewijde Gefchiedverhael, van ezra gezegd wordt, op onzen Sehrivtgeleerden , moet worden toegepast ? — Wy lezen van ezra, dathy, ten tijde van Cyrus, met Zerubbabel, onder de Priesteren , uit de Babelfche gevangenis zy wedergekeerd Neh. XII: 1 ; en Ezra VII: 6, 9. VIII: 15. wordt van ezra gezegd, dat hy, in het zevende jaer van Arthafafta, in zijn Vaderland zy wedergekeerd. In het twintigfte jaer van gemelden Arthafafta, las ezra
de



INLEIDÏN.G. m
de wet aen het volk voor Neh. VIII: 2. Wijders lezen wy Neh. XII: 32, 33, dat ezra, met Azarja en de helvt der Vorsten van Juda, op den muur gingen, by deszelvs inwijing, en vs. 35, 36", dat ezra, by die zelvde inwijing, voor uit ging.
In alle deze plaetzen wordt zekerlyk niet van denzelvden ezra gefproken. — Die ezra, die Neh. XII: 32, 33. genoemd wordt, onder een agttal, dat nevens eikanderen ging-, is allerduidelykst onderfcheiden, van ezra den Sehrivtgeleerden, die, volgens vs. 36, alleen vooruit ging. _ Ook is die ezra , van welken wy Neh. XII: 1. melding vinden , een ander 'dan onze Schrivtgeleerde: want de eerste kwam, ten tijde van cyrus, en de ander, onder arthasasta, in zijn Vaderland, Ezra VII: 6, 9. VIII: 15, en 'er is geen de minste fchijn van bewijs, om te ftellen, dat onze ezra de Schrivtgeleerde, ten tijde van cyrus, nog eens naer zijn Vaderland was opgetrokken.
Men verdicht nog verfcheidene dingen van ïzra, dat hy de Schrijver van de Cabbala zou ge- ' weest zijn, en de overleveringen, welke hy van Mofes en de Propheten ontvangen had, in eenige boeken zou verzameld en nagelaten hebben; dat hy de Hebreeuwfche letteren zou uitgevonden t en in de plaets der voorige Samaritaenfche zoude IX. deel. [A 2]



tt INLEIDING.
gefteld hebben , enz. maer dit alles rust op deoverleveringen der latere Joden.
Zelvs zijn 'er onder de Kerkvaders geweest, gelijk iren/eus, tertulLianus en augustinus, die geloovden, dat het ganfche Oude Testament, zoo als wy nu het zelve hebben, door ezra zoude befchreven zijn. Toen de Babyloniers Jerufalem en den Tempel verwoestten, zouden zy niet alleen de oorfprongelyke handfchrivten van Mofes en de Propheten verbrand, maer ook alle affchrivten der Heilige Boeken opgezocht, en in het vuur geworpen hebben , zoodat 'er nergens eenig af. fchrivt zou zijn overgebleven. Maer ezra zou naderhand , door ingeving van den Heiligen Geest, alle de Heilige Bijbelboeken, uit zijn geheugen , opgefchreven, en zoo weder herfteld hebben. Maer wie bemerkt niet aenftonds het onbeftaenbare van zodanig een verdichtfel ? In het Boek van i zra zeiven is noch fchijn noch fchad tw van zodanig eene merkwaerdige gebeurtenis. Hoe ftrijdig is zoodanig een verdichtfel, met de God* lyke voorzorg ter bewaring der Openbaring! — Ook verwoest dit verdichtfel zich zelve. Wat zou Heidenfche Krijgsknechten bewogen hebben, om alle de Heilige Boeken der Joden te verdelgen ? Zo zy het al hadden willen doen, zou het hun ten eenemael onmogelyk geweest zijn. De iffchrivten van de Godlyke Boeken werden, niet
al-



INLEIDING, v
alleen binnen Jerufalem gevonden; zy waren ookin handen van zeer vele byzondere perfonen, in andere gedeeltens van Palaeftina. Voor deze verbranding van Jerufalem, waren reeds eenige duizenden Joden, en dat wel van de aenzienlykften, naer Babel gevoerd 2 Kon. XXIV: 15, 16, zouden deze geene affchrivten van hunne heilige Boeken hebben medegenomen? Ook nu niet eens te zeggen, dat daniel in Babel de Godlyke fchrivten gelezen hebbe Dan. IX: 2,
Dit ganfche verdichtfel fteunt op het zoogenaemde vierde boek; van ezra Kap. IV: 23. enz.; dan dat dit gefchrivt , met het hoogfte recht , onder de Apocryphe boeken, gerangfchikt worde* zal in het vervolg nader blijken.
Laten wy ons vooraf tot het Boek bepalen, he,C welk wy thans voor handen hebben , en onderzoek doen naer
II. Den Schrijver-,
ezra, die de hoofdperfoon is in dit Boek, is aer ook buiten allen twijffel de Schrijver van. De Joodfche Leeraers, die van deze zaek, de allerbeste onderrichting hebben konden , verzekeren eenparig, dat ez,ra dit Boek gefchreven hebbe. — Dit gefchrivt is zekerlyk uit dezeïvde pen voortgevloeid, als de Boeken der chronijken: want het begint, met dezeïvde woorden, wclko
IX. deel. [A. 3]



n INLEIDING.
het Hot van het tweede Boek der Chronijken uit? maken. — Voeg 'er by, dat ezra, in deze gefchiedverhalen, zeer dikwijls van zich zeiven, in den eersten perfoon fpreke Kap. VII: 27 , 28^ VIII: 15, 21, 22, 24. IX: 3.
De uitzondering van den zeer geleerden hu et, verdient weinig opmerking. Zy is deze, dat ezra de zes eerste Kapittelen niet kunne gefchreven hebbe, omdat hy toen nog in Babel verkeerde, en derhalven by de gebeurde zaken niet heeft kunnen tegenwoordig zijn. — Het is waer, onder de regeering van artaxerxes langhand, is ezra eerst uit Babyion, naer zijn Vaderland opgetogen Kap. VII: 1, en het gene'er, federt het Edict van cyrus, tot dien tijd toe, in Judsea was voorgevallen, heeft hy zelvs niet bygewoond. Maer zou hy daerom deze gebeurtenisfen, niet uit echte berichten, op leiding van Gods onfeilbaren Geest, hebben kunnen befchrijven?
Wy houden daerom ezra, voor den opfteller yan dit Boek; maer wy fchrijven hem flechts dit ééne Boek toe, het welk zijnen naem draegt. — Onder de Apocryphe fchrivten vind men nog het derde en vierde Boek van ezra. Het tweede Boek van ezra wordt 'er niet bygevoegd. De reden is deze, omdat de opftellers van dat zoogenaemde derde en vierde Boek van ezra, het Boek van nehemia, als het tweede Boek van ezra, befchouwd hebben. Het was toch een oud gevoelen,



INLEIDING. vu
len, hetwelk zelvs ciirysostomus, athanasius en anderen hebben overgenomen, dat ezra ook de opfteller ware van dat gefchrivt, het welk wy het Boek van nehemia noemen. — Dan dat nehemia zelvs, en geenszins ezra, het laetstge" melde Boek gefchreven hebbe , zal ons in het vervolg nader blijken.
Wat nu het zoogenaemde derde en vierde Boek van ezra aengaet ; deze worden , met het hoogfte recht, onder de dpocryphe fchrivten gerangfchikt. De Joden hebben dezelve nooit, onder de Boeken van ezra, en nog minder onder de Godlyke fchrivten geteld. Daerenboven men ontmoet in dezelve vele blijkbare verdichtzelen en ongerijmdheden.
In het zoogenaemde derde Boek van ezra vinden wy meerendeels eene herhaling van die zaken , welke in het Canonieke Boek van ezra voorkomen. Is het nu niet hoogst onwaerfchijnlyk, dat ezra twee Boeken zoude gefchreven hebben, meerendeels van denzelvden inhoud ? — Daerenboven is 'er vry wat verfchil, in deze en gene byzonderheden. — Voorts komen 'er eenige blijkbare verdichtfelen in voor. Hier toe behoort onder andere , het gene Kap. III: 5-12. verhaeld wordt van drie jongelingen, die lijvwachten waren van Koning darius , en eikanderen een raedzel opgaven , wie de fterkfte ware; terwijl hy die de beste oplosling gav, tot de hoogfte eer en waerdig-
IX. deel. [A 4]



vhï INLEIDING.
heid zou verheven worden. Het fchenken van eene zoo groote belooning hing alleen van den Koning af; en het is hoogst onwaerfchijnlyk, dat de Koning eene zoo buitengewoone vergelding aen eene zoo geringe zaek, als het oplosfen van zoodanig een raedfel, zou hebben vastgehecht. Wijders zou die jongeling , wiens oplosfing de beste gekeurd werd, de Vorst zerubbabel geweest zijn ; en hiervan zou het gevolg geweest zijn, dat zerubbabel in buitengewoone gunst geraekte, by den Koning darius, en verlov verkreeg om , ter herbouwing van den Tempel, naer Jerufalem op te trekken. Maer dit is eene blijkbare onwaerheid; daer zerubbabel, reeds in het begin der regeering van cyrus , naer zijn Vaderland is wedergekeerd; en 'er geen den minsten fchijn is, dat hy weder naer Babylonie of Perfie zou gegaen zijn, veel min aldaer op nieuw een ampt aen 't Hov bekleed hebben.
Het zoogenaemde vierde Boek van ezra is nog van eenen veel lateren oorfprong. De Schrijver fpreekt veel te duidelyk van den heer jesus, zijne verfchijning, en zijnen dood, dan dat men dit alles, als eene Voorzegging van ezra, zou kunnen befchouwen Kap. VII: 28, 29. — Het verhael nopens het verbranden van alle de fchrivten des Ouden Testaments, en de herftelling daervan door ezra Kap. IV: 23. en XIV: 20-44, is gelijk wy reeds gezien hebben, een blijkbaer
ver-*



INLEIDING. is
verdichtfel. — Hoe ongerijmd is het gene Kap. VI: 49-52. verhaeld wordt, van de twee groote beesten Bekemoth en Leviathan. —— Onze Nederlandfche Overzetters zeggen, in hunne waerfchouwing aen de Lezers van de Jpocryphe Boeken, om. trent dit zoogenaemde vierde Boek van ezra, met het hoogfte recht, ,, dat het meest niet anders „ is , dan een geduurig verhael van verfierde „ dingen, die nooit gefchied zijn," Wy gaen over tot
III. Den Inhoud van e z r a e s Boek.
Het zelve is geheel Gefchiedkundig. — ezra vervolgt hier de gefchiedenisfen van het Joodfche volk, welke in de Boeken der Koningen en Chronijken , met de ge vangel ijke wechvoering naer Babel, waren afgebroken: verhalende, hoe de Joden , uit de Babelfche gevangenis verlost zijn , door een zeer merkwaerdig beftuur van Gods Voorzienigheid , die het hart van Koning cyrus bewoog , om den Joden vryheid te geven, van naer hun land weder te keeren, enden Tempel te herbouwen; en hoe dit groote werk, in weerwil van eenen machtigen tegenftand, gelukkig volvoerd zy.
De drie eerste verfen van het eerste Kapittel behelzen ais het ware den Tekst, die, in dit Bock, nader wordt uitgebreid. Deeze drie eerste verfen zijn woordelyk het zelvde, met het flot
IX. peel. [A j]



S INLEIDING,
van het tweede boek der chronijken; en behelzen een kort bericht van de vryheid, welke Koning cyrus aen den Joden gegeven heeft, om naer hun Vaderland weder te keeren, en den Tempel te Jerufalem te herbouwen. _ In het cverige van dit Boek, wordt ons uitvoerig verhaeld, hoe de Joden, van deeze vryheid, hebben gebruik gemaekt.
'Er is derhalven, in de gewijde Gefchiedenis, eene gaping van LUI jaren. — Behalven het gemelde flot, eindigt zy in het tweede Boek der chronijken, met de (looping van JudaesKoningrijk, en de gevangelyke wechvoering der Joden naer Babel, door nebucadnezar. De Babylonifche gevangenis duurde in 't geheel LXX jaren, 2 Chron. XXXVI: 21. Jer. XXIX: 1,10; en van de lotgevallen der Joden, in 't laetfte en grootfte deel dezer gevangenis , na de verbranding van den Tempel, vinden wy, by de Heilige Gefchiedfchrijveren, geen het minfte bericht. — Deze gaping hebben wy daerom, in onze uitbreidende verklaring, by Kap. I: 1-9, deels uit de ongewijde gefchiedenis, deels uit de .fchrivten van jerejMiAsen daniel, kortelyk poogen aan te vullen,
Wy onderfcheiden in dit Boek twee voorname Hoofddeelen.
I. Het verhael van den eersten optocht der Joden, die van de vryheid, door Koning cyrus
ver-



ï N L E J D I N G. sfg
vergund , ten eersten gebruik gemaekt, en , onder het geleide van den Vorst zerubbabel, en den Hoogepriester josua , uit Babel, naer Jerufalem getogen zijn, om den Tempel te herbouwen , Kap. I—VI.
II. Het bericht van den tweeden optocht, door ezra, onder de Regeering van artaxerxes; langhand, ondernomen , om den vervallenen Godsdienst te herftellen, Kap. VII—X.
I. In het eerste Hoofddeel ontmoeten wy: K. De wederkeering der Joden uit de Babylo? nifche gevangenis, Kap. I, II.
A. Het verlov,van Koning cyrus, tot dien merkwaerdigen optocht der Joden, vinden wy, Kap. I: 1-4.
B. De wederkeering zelve, Kap. ft 5-n.
C. De naemlijst der wedergekeerde Joden , Kap. II.
3. Het gedrag en wedervaren der Joden, na de terugkoomst in hun Vaderland, Kap. III-VI.
A. Aenftonds maekte men eenen aenvang van den Tempelbouw, Kap. III.
A. De Brand-offer-altaer werd opgericht, Kap. III: 1-6, en
B. Vervolgens de grond gelegd van den Tempel zeiven, Kap. III: 7-13.
B. Naderhand wisten de vyanden der Joden het zoo ver te brengen, aen het Perfiaen-
IX. deel. J



su INLEIDING.
fche Hov, dat de Tempelbouw verftoord wierd , Kap. IV.
C. Op aenrading evenwel van de Propheten hagcai en zacharias , begonden de Joden het werk van den Tempelbouw wederom te hervatten, Kap. V: i, 2.
D. Koning darius hiervan bericht ontvangen, en het bevelfchrivt van cyrus, waerop de Joden zich beriepen, gevonden hebbende , gav aen den Joden vryheid , om het werk van den Tempelbouw voorttezetten, Kap. V: 3 - 17.
E. De Tempel werd voltooid en ingewijd, Kap. VI.
II. Onder artaxerxes langhand trok onze Izra mede op, naer zijn Vaderland, en her-
. ftelde den vervallenen Godsdienst,Kap. VII-X. N. De optocht van ezra, uit Babel, naer Judea, wordt ons verhaeld, Kap. VII, VIII.
A. ezra ontving eenen zeer merkwaerdigen givtbriev van den Perfiaanfchen Koning, Kap. VII.
B. Daerna begav hy zich op reis, met verfcheidene Joden , van welke de hoofden der Vaderen worden opgenoemd, Kap, VIII,
3. Het gedrag van ezra in zijn Vaderland, Kap. IX en X. A. Vernomen hebbende, dat de Joden zich,
door



INLEIDING, xni
door huwelyken , aen de Heidenen verzwagerd hadden , vernederde hy zich voor den hoogen God , met ootmoedige belijdenis van deze zonden, Kap. IX. en B. Schafte deze ongeoorloovde Huwelyken geheel en al af, Kap. X.
IV. Wat den fchrijftrant aengait.
De fchrijftrant koomt overeen, met dien, wel* ken ezra, in de beide Boeken der chronijken, gehouden heeft. Hy volgt de orde der tijdrekening; beginnende met het verlov, het welk Koning cyrus den Joden , die in Babel gevangen waren, gegeven heeft, om in hun Vaderland weder te keeren, en den Tempel te herbouwen, in het jaer 3468 , Kap. I: 1-3. In het 6de jaer van darius, zijnde het 348afte. na de fchepping der waereld, werd de nieuwe Tempel voltooid en plechtig ingewijd, Kap. VI: 15. In het zevende jaer van artaxerxes langhand, dat is het 3540^ na de fchepping der waereld, toog ezra uit Babel, naer Judea, Kap. VII: 8. — Toen cyrus, in het eerste jaer zijner regeering, den Joden vryheid gav, om naer hun Vaderland weder te keeren, was 'er een groot getal dezer gevangenen , onder het geleide van zerubbabel, naer Judea opgetogen Kap. II: 70. Ondertusfchen waren 'er nog zeer velen in Babel gebleven ; die eerst wilden afwachten , hoe de
IX. deel.



m INLEIDING.
onderneming van zerubbabel Tiagen zoude-; Maer toen ezra naer zijn Vaderland optrok was de Tempel reeds volbouwd ; daerenboven werd dees uitnemende man , van Koning artaxerxes langhand, ongemeen begunftigd, en door dien Vorst met zeer aenmerkelijke givtbrieven voorzien. Dit bewoog zeer vele Joden , die tot nog toe in Babel gebleven waren , om ezra te vergezellen , en met hem naer Jerufalem op te trekken, ezra reisde ongemeen fpoedig; en met eene uitvoerige volmacht van artaxerxes langhand voorzien, om alles te verrichten, het welk hy , ten dienste der Joden , zou noodig oordeelen, maekte hy aenftonds eenen aenvang, met het verval in den Godsdienst te herftellen, en de gemengde Huwelijken met de Heidenen aftefchaffen. De geheele gefchiedenis
derhalven in dit Boek van ezra vervat, beflaet een Tijdvak van 72 jaren.
V. De tael van dit Boeh
■ Alle- de voorige Bijbelboeken zijn, in het He» ireeuwsch gefchreven, maer in dit Boek heeft ezra zich ook gedeeltelyk van de Chaldeeuwfche tael bediend. — Met Kap. IV: 8. begint hy Chaldeeuwsch te fchryven , en daermede gaet hy voort, tot Kap. VII: 26. — Te weten, na den dood van Koning cambyses, werden de Joden,
door



INLEIDING. X7
door hunne wederpartijders zwart gemaekt, by zijnen opvolger smerdis. De landvoogden van den Perfiaenfehen Koning, aen deze zijde van den Euphraet, fchreven ten nadeele der Joden, aen den nieuwen Koning smerdis. In dezen briev bedienden zy zich, van de Chaldeeuwfche tael. Dezen geheelen briev Jascht ezra, in zijn verhael in , en hy geevt denzei ven in de oorfprongelyke Chaldeeuwfche tael, Kap. IV: 8, en hy gaet in het Chaldeeuwsch voort tot Kap. VII: 26 , alwaer wy de bevelfchrivten der Perfiaenfche Koningen ontmoeten. — Door deze Hukken; in het oorfprongelyk Chaldeeuwsch te geven, wilde ezra het vermoeden ontwijken, als of dezelve, door het overzetten, iets verboren hadden. Trouwens de Joden, die zoo lang in Babel verkeerd hadden , verftonden Chaldeeuwsch genoeg, om deze oorfprongelijke ftukken, als mede het gene ezra 'er tot nader verfland heeft ingelascht, te kunnen bevatten.
VI. Het Godlyk gezach van dit Boek. -
De geloovwaerdigheid der gefchiedenisfen , welke in dit Boek verhaeld worden, heeft geen betoog noodig. — ezra fchreev over zaken, van welke hy de noodige kundigheden had. By de meeste is hy in perfoon tegenwoordig geweest; en de zaken welke zijn voorgevallen, voordat hy
IX. DEEL,



xti INLEIDING.
zelvs in zijn Vaderland gekomen was, kon hy, met alle zekerheid weten, uit de berichten van de opperhoofden der Joden , die 'er by tegenwoordig geweest waren. —. Daerenboven fchrijvt hy, over openbare en zeer merkwaerdige gebeurtenisfen, welke niet eenen bepaelden perfoon, maer het ganfche volk der Joden raekten. Gebeurtenisfen, welke, in dien tijd, algemten bekend waren , niet alleen in het Joodfche land, maer ook door de geheele Monarchy der Perfianen. Ook waren 'er blijvende gedenkteekenen van deze gebeurtenisfen; zoo in de Jaerboeken der Perfianen , als in de herbouwing van den Tempel, en de wederkeering der Joden in hun Vaderland.
Het Godlyk gezach van dit Boek, is altoos, zonder de minste twijffeling, erkend van de Joodfche Kerk. Het is, met de overige Heilige Schrivten, in eenen onverbreekbaren vervolglijst verbonden. De Godlyke jesüs heeft den Canon van het Oude Testament, door zijn onfeilbaer gezach, bevestigd; en daerom hebben ook de Christenen, fchoon niets daer uit in 't Nieuwe Testament woordelyk aengehaeld wordt, dit gefchrivt, als een Godlyk Boek, zonder eenig bedenken, met het hoogfte recht, overgenomen.
VIL



inleiding: xvii
VII. De nuttigheden van dit Boek.
Die zijn veelvuldig. Wy leeren uit dit Gefchiedverhael.
A. Dat God zijne belovte, om de gevangene Joden , na verloop van zeventig jaren, wederom in het land van hunne ervenis te herflellen , allerblijkbaerst vervuld hebbe, Jer. XXIX: 10.
B. In de bevelfchrivten der Perfiaenfche Koningen , welke hier in het oorfprongelyk Chaldeeuwsch voorkomen , konden de Joden onbetwistbare bewijzen vinden, van hun wettig herkregen eigendom aen hun Vaderland , uit het v/elk zy, door nebucadnezar, verbannen waren. Hier ontmoeten wy alle mogelyke gronden , uit welke zy hun recht op Palestina, tegen alle aenfpraken der Samaritanen en andere vyanden , verdeedigen konden.
C. Uit de geflachtlijsten , welke hier zijn ingelascht, leeren wy allerduidelykst, hoe God de Stammen en Geflachten van zijn volk, in het midden van hun ballingfchap en ellende, bewaerd, en onvermengd in wezen gehouden hebbe.
D. Ook ontmoeten wy Christenen hier zeer kennelyke proeven , van Gods byzondere voorzorg voor zijn volk , van het verydelen der IX. deel. £BJ



xvm INLEIDING.
pogingen hunner vyanden, van Gods waerheid in het vervullen zijner belovten; welke ongemeen gefchikt zijn , om ons geloov te yerfterken.
VIII. Uitlegkundige Schrivten.
Behalven de algemeene verklaringen, over den geheelen Bijbel, welke reeds meermalen zijn opgegeven , weet ik niemand, die in onze tael, over het Boek van ezra, gefchreven heeft.
IN-



Inleiding
TOT HET BOEK
VAN
NEHEMIA.
T^Vit Boek draegt den naem van nehemia. — J—/ Wy dienen daerom kortelyk iets te zeggen , omtrend
I. Den perfoon van nehemia.
In dit zelvde Boek leest men ook van eenen nehemia, die een zoon was van azbuk, een Overfte des hal ven deels van Bethzur , en die mede een gedeelte van Jerufalems muur verbeterd heeft, Kap. III: 16. Dm deze is buiten allen twijffel onderfcheiden van onzen nehemia, die de hoofdperfoon is in, en ook de fehrijver van dit Boek, gelijk in het vervolg nader blijken zal. — Kap. VII: 7. en ezr» II: 2. lezen wy van eenen derden nehemia, die, reeds ten tijde van cyrus, onder het geleide van zerubbabel, naer Jerufalem, was wedergekeerd.
Onze nehemia was een zoon van hachaeja Kap. I: 1. Zijn verder geflacht is in 't duister t evenwel is 'er geen twijffel aen, of hy was uÏÊ
IX. deel. £fi 2]



xx INLEIDING.
een zeer aenzienlyk geflacht gefproten, naedien zijne voorouders te Jerufalem gewoond, en aldaer hunne eigene gravfteden gehad hadden, Kap. II: 3.
Toen cyrus den Joden vryheid gav, om in hun Vaderland weder te keeren, was hy ,
buiten twijfel , nog niet geboren. ■ In
het 7de. jaer van artaxerxes langhand, of het 354o«e. na de fchepping der Waereld, "was ezra in zijn Vaderland wedergekeerd, met eene uitgeftrekte volmacht, om den Godsdienst en de burgerlyke Regeering te herftellen, ezr. VII: 1. Maer het was eerst in het 2ofte jaer van den gemelden artaxerxes langhand, dat nehimia naer Judaea ging, met eene volmacht, om de hoofdftad Jerufalem te herbouwen; alwaer de muuren , poorten en torens nog even zoo verwoest lagen, als zy door nebucadnezar gelaten waren.
Trouwens voor zijn perfoon had nehemia het ongemeen wel in het land van zijne ballingfchap. Hy was de Schenker, en behoorde derhalven tot de eerste Hovelingen, van den Perfiaenfchen Koning, Kap. I: 11. — Deze bediening was niet alleen zeer aenzienlyk, maer ook ongemeen voordeelig. Hy had zoo veele fchatten overgegaerd, dat hy naderhand, als Landvoogd van Judaea, jaren achter een , van zijne eigene inkomften, eenen zeer grooten ftaet voeren konde,



INLEIDING. xxi
de, zonder het volk te bezwaren , Kap. V: 14-19. —• Daerenboven gav de gemelde bediening hem het voorrecht, dat hy dagelyks den vryen toegang had tot den Perfiaenfchen Alleenheer fcher, by wien hy het genoegen had in blakende gunst te ftaen.
Kap. VII: 66, 70. VjII: 9, en X: 1. wordt hy genaemd de Hattirfatha, dat is de Bevelhebber, of Koninglyke gevolmachtigde. — Toen hy, in het 20^ jaer van artaxerxes langhand, naer het Joodfche land vertrok, om de Stad Jerufalem te herbouwen, kreeg hy den tijtel van Landvoogd; en dit ampt heeft hy, met alle trouw en yver, twaelv jaren lang, bekleed, Kap. V: 14. XII: 26. In het 32^ jaer van den gemelden artaxerxes, werd nehemia weder naer het Perfiaenfche Hov opontboden , Kap. XIII: 6; maer daerna verwierv hy weder de vryheid, om naer Jerufalem te rug te keeren, alwaer hy verfcheidene misbruiken verbeterde, welke, geduurende zijne afwezigheid, waren ingeflopen.
Onze nehemia heeft het Joodfche volk uitnemende diensten beweezen, en daerin ongemeene proeven gegeven van zijnen blinkenden yver voor de eer van God en Godsdienst, zoodat hy zich vrymoedig, op zijn goed geweeten, beroepen durvde, Kap. V: 19. XIII: 14, 13,
Aen het Perfiaenfche Hov, het ampt van Koninglyken Schenker waernemende, hoorde hy, IX. deel. [B 3]



xxii INLEIDING.
uit den mond van eenige Joden , die van Jerufalem gekomen waren, met zeer veel ontroering, dat de ftaet van Jerufalem, en van zijn volk, in hun Vaderland , allerdeerniswaerdigst was. — Hy vond zich aenftonds opgewekt, om, zooveel ïn zijn vermogen was , ter verbetering, toe te brengen. Hy verootmoedigde zich daer over voor God, met gebeden, vasten en geween. —? *Er deed zich ook fpoedig, door het merkwaerdig beftier der Godlyke Voorzienigheid , eene gewenschte gelegenheid op, voor nehemia, om de belangen van zijn volk te bevorderen. De Koning vroeg hem naer de oorzaek van zijne treurigheid; en deze hebbende opgegeven, verzocht hy verlov, om naer zijn Vaderland te gaen, en de vervallen zaken aldaer te herftellen. De Koning ftond zijn verzoek gereedelyk toe, en voorzag hem van lastbrieven aen de Landvoogden , om hem, in zijne ondernemingen, te onderfteunen.
De Samaritanen, en verdere vyanden van het Joodfche volk, lieten wel niets onbeproevd, om nehemia te dwarsboomen : maer hy liet zich, door hunne woelingen niet affchrikkeh, noch door hunne listige aenbiedingen bedriegen. Hy zette zijn werk met zoo veel yver voort, dat de muuren van Jerufalem binnen 52 dagen, geheel vernieuwd waren , en kort daerna zeer plechtig wierden ingewijd, Kap. VI: ij. — Hy
6?-.



INLEIDING. xxrg
gedroeg zich geheel onbaetzuchtig ; hy leevd® van zijne inkomften, en voerde eene groote pracht, zonder het volk eenigermate te bezwaren, Kap. V: 14-19. — Hy verhinderde ook. dat de rijken de min vermogenden onderdrukten» Kap. V: 1-13. — Hy floeg, met ezra den Sehrivtgeleerden, de handen in één, om den Vaderlyken Godsdienst te herflellen; hy droeg zorg, dat de Wet openlyk aen het volk voorge-. lezen en verklaerd wierd, Kap. VIII: 1-12, dat het Loovhutten Feest gevierd wierd, Kap. VIII: 13-18 , dat 'er een plechtigen Vastendag gehouden wierd, Kap. IX, ja hy liet het ganfche volk het verbond vernieuwen met den heer, Kap. X.
Nadat hy dit alles verricht, en de noodige fchikkingen, op de bevolking van Jerufalem gemaekt, en verfcheidene verordeningen, omtrent de Priesteren en Leviten, in den dienst van het Heiligdom, had vastgefteld, Kap. XI en XII, vertrok hy, in het 32fte jaer van artaxerxes langhand, weder naer het Perfiaenfche Hov, Kap. XIII: 6.
Na verloop van eenigen tijd,, keerde hy wedes naer zijn Vaderland. Hy bevond, tot zijn gevoelige fmert, dat 'er, geduurende zijne afwezigheid, verfcheidene misbruiken, en zelvs groote ongeregeldheden, waren ingeflopen. —. De Tem-, pel was ontheiligd, in zoo ver zelvs, dat men. aen tobias, eenen bekenden vyand van hes Joodfche volk , een vertrek van den Tempel % IX. deel, [B 4]



x:av INLEIDING.
tot zijn verblijv, wanneer hy te Jerufalem was, had ingeruimd. — Men had den Priesteren en Leviten, hunne inkomften onthouden; zoodat zy den Tempeldienst verlaten , en zich naer het land begeven hadden, om hun beftaen, uit den Akkerbouw , te zoeken. — Ook werd de Sabbath, door het drijven van allerlei Koophandel, openlyk gefchonden. — Eindelyk hadden zich de Joden wederom verzwagerd met de Heidenen. — Alle deze misbruiken fchafte nehemia af, en bracht eene gezegende Hervorming te wege. Kap. XIII. Welke aenmerkelyke dienften had derhalven nehemia aen het Joodfche volk beweezen !
Omtrent den dood van dezen uitmuntenden man, kunnen wy niets met zekerheid berichten. — Volgens fommigen zou hy, tot ^op den tijd van alexander den grooten, geleevd, en den hoogen ouderdom van 150 jaren bereikt hebben.— Dit is ten minsten zeer waerfchijnlyk, dat hy tot ia de regeering van artaxerxes mnemon geleevd hsbbe, omdat 'er.Kap. XII: 10, 22, van den Hoogepriester jaddua wordt melding gemaekt; men vergelijke josephus, Antiq. 1. IL c. 8. — Maer indien nehemia zoo lang niet ge-, leevd had, zou men moeten ftellen , dat de geflachtlijst der Priesteren, tot op jaddua, Kap. XII: 11, door eenen anderen , van Gods Geest gedreven man, zy ingelascht.
II.



INLEIDING. sxv
II. De Schrijver van dit Boek.
Dit Boek draegt dezen tijtel, de gefclnedenisfen van Nehemia, zoon van Hachalja, Kap. I: i. — Dat nehemia zelvs deze gefchiedenisfen befchreven hebbe, blijkt aller'duidelykst, omdat hy, menigvuldige malen , van zich zeiven in den eersten perfoon fpreekt, Kap. I: i , n. II: i. IV. 13. V: 6. VII: 2. XIII: 6, 31. — Het is derhalven eene dwaling van fommige Oud vaders, dat ezra ook dit Boek zoude gefchreven hebben. In de gemeene Latijnfche Overzetting , wordt het wel genaemd, het tweede Boek van ezra, en hiervan daen is het, dat men de Apocryphe Schrivten , welke men op den naem van ezra heeft uitgegeeven, het derde en vierde Boek van ezra genaemd heeft. Maer 'er is een blijkbaer onderfcheid in den ftijl, het verhael in dit Boek is veel duidelyker, dan dat in het Boek van ezra, alwaer veel Chaldeeuwsch voorkomt.
Dan wy dienen kortelyk iets naders te zeggen, omtrent
III. De Tael
'Er is die meenen, dat dit Boek oorfprongelyk in de Chaldeeuwfche'Tael gefchreven zy, omdat 'er geen Targum over is; en het was zeker niet noodig eene Chaldeeuwfche uitbreiding te maken, over een
IX. deel. [B 5]



xxvi INLEIDING.
Boek, het welk oorfprongelyk in het ChaK
deeuwsch gefchreven was. Dan ongetwijf-
feld is 'er eene Chaldeeuwfehe uitbreiding geweest over dit Boek , maer deze is verloren gëraekt. Misfchien zal dezelve nog wel eens gevonden worden. Voor het jaer 1680 was 'er ook geen Targum over de Boeken der chronijken, maer omtrent dien tijd is dezelve do,or beckius aen. het licht gebracht, en te Augshwg uitgegeven.
IV. D& Inhoud van dit Boek.
Het Boek van nehemia is geheel gefchied-. kundig. — Het is een vervolg der gefchiedenisfen van het Joodfche volk, en begint daer het verhael van ezra eindigt. —: nehemia geevt 'ereen uitvoerig bericht in, van al het gene hy, ten nuttè van zijn volk, verricht heeft; door het herflellen beide van den Burgerftaet en den Godsdienst.
Men kan in dit Gefchiedverhael twee Hoofddeelen onderfcheiden.
I. De Voorbereidfeïen tot de verrichtingen van nehemia in zijn Vaderland, Kap. I: 1— II: 10. en
II. Deze verrichtingen zelve, Kap, II: 11—XIII. I. Wat het eerste aengaet.
R. De aenleiding tot dit alles, was het treurig
ver-



INLEIDING. xxvrs
verhael , het welk hy , aen het Perfifche Hov, ontving , omtrend den deerniswaerdigen toefland van zijn volk, Kap. I: i-g. 9. Dit bericht maekte hem op middelen bedacht, om den vervallenen ftaet der zaken, in zijn Vaderland, met alle zijne vermogens te herflellen, Kap. I: 4—II: 10.
A. Eerst wendde hy zich , in den gebede, tot God, Kap. I: 4-n.
B. Daerna tot den Perfiaenfchen Koning , Kap. II: 1-10.
A By gelegenheid, dat artaxerxes langhand hem vroeg naer de oorzaek van zijne treurigheid, gav hy den Koning het noodig bericht van zaken; met verzoek, dat hy vryheid hebben mogt, eenen keer naer zijn Vaderland te doen, om zijn vernederd volk te hulp te komen, en de hoofdftad Jerufalem te herbouwen , Kap. II: 1 - 5. B. De Perfiaenfche Koning ftond dit verzoek niet alleen toe, maer hy gav nehemia lastbrieven mede aen de Landvoogden , om hem , in zijne ondernemingen, de behulpzame hand te bieden, Kap. II: 6- 8. G. nehemia begav zich op reis, en kwam in zijn Vaderland voorfpoödig aen, Kap. II; 9, 10. IX-, deel.



xxvm INL EIDING,
11. Zijne verrichtingen zelve, zoo geduurende zijn eerste, als tweede verblijv in zijn Vaderland , worden omftandig verhaeld, Kap. II:. n-XIII.
H. Geduurende zijn eerste verblijv , Kap. II;' n-XII.
A. Zoodrae hy te Jerufalem gekomen was, befchouwde hy, met eigene oogen, den vervallenen toefland der zaken , Kap. II: ii- 15.
B. Hy moedigde vervolgens de aenzienlyken der Joden aen, om Jerufalem, in weerwil van de boosheid der vyanden, met eenen ringmuur te verfterken, Kap. II: 16-20.
C. Het werk werd dadelyk begonnen, en gelukkig voleindigd, Kap. III—VII: 3.
A- Men begon , in eene geregelde orde, aen den opbouw van Jerufalems muuren en poorten. Men arbeidde, met vereenigde krachten, elk floeg handen aen het werk, Kap. III. £. Het werk werd , in weerwil van alle hinderpalen, welke ï^eiiemia ontmoette, met allen yver voortgezet, Kap. IV—VI. «. nehemia verydelde de raedflagen en pogingen der vyanden van buiten, Kap. IV.
|3. Hy dempte de inwendige onlusten onder het volk, Kap. V.
y. Hy



INLEIDING. XXIX
7. Hy maekte de listige raedflagen der valfche fchijnvrienden vruchteloos Kap. VI.
C. Binnen korten tijd , werd het geheele werk voltooid, door het inhangen der poorten in de muuren van Jerufalem, en het inftellen van behoorlyke wachten Kap. VII: 1-3. ' D. Nadat nehemia de muuren van Jerufalem herbouwd had, maekte hy verfcheidene nuttige inrichtingen, in den Burgerftaet en in den Godsdienst, Kap VII4-XII. v
A. Hy geevt eene nauwkeurige naemrol der Joden, die met zerubbabel, naer hun Vaderland waren opgetogen, en groote milddadigheid aen 's heeren huis bewezen hadden, Kap. VII: 4.73.
& Daerna verhaelt hy de nuttige inrichtingen, welke hy, in den Godsdienst
en Burgerftaet,gemaekt had, Kap. VIIIXII.
*. In den Godsdienst, Kap. VIII—X. a. Hy droeg zorg, dat de twee gewoone Feesttijden gevierd wierden, welke in de zevende maend invielen, Kap. VIII: i-ip. a» Het Feest des geklanks, op den
IX. de£x.



xxx INLEIDING;
eeriten van die maend, Kap. VIII: 1-13. fc. Het Feest der Loovhutten, op den I5den en volgende dagen * Kap. VIII: 14-19. ï. Ook liet hy, in die zelvde maend , eenen buitengewoonen Verbondsdag vieren, op welken het ganfche Joodfche volk zich, op eene allerplechtigfte wijs, verbond, om den heer en zijnen dienst getrouw te blijven, Kap. IX, X. (B. Met opzicht tot den Burgerftaet, Kap. XI, XII.
a. Maekte hy de noodige fchikking, zoo om de hoofdftad Jerufalem te bevolken, als om het platte land te doen bewoonen, Kap. XL
l. Na eene geflachtlijst gegeven te hebben van de Priesteren en Leviten , die onder zerubbabel waren wedergekeerd , en hunne nazaten Kap. XII: 1-26. verhaelt hy nog twee aenmerkelyke byzonderheden* 0, Hoe de muuren van Jerufalem, op eene allerplechtigfte wijs zijn ingewijd, Kap. XII: 27-43. 6» Hoe hy zorg gedragen hebbe,
voor



INLEIDT Wr
• XXXI
voor het onderhoud der dienaren van het Heiligdom , Kap. XII: 44-47-
0. Na dit alles begav zich nehemia naer het Perfiaenfche Hov: dan eenigen tijd daerna keerde hy weder naer zijn Vaderland, en fchafte verfcheidene grove misbruiken af, welke middelerwijl waren ingeflopen, Kap. XIII A. Tot het affchaffen dezer ingeflopene misbruiken behoorde:
J' De uitze"ing der Heidenen, die zich onder het Joodfche volk vermengd hadden, Kap. XIII: 1-3. De reiniging van een vertrek des Tempels, hetwelk, door de inwooning van tobias, veronthéiligd was, vs. 4-9
C De herftelling der Leviten in hun amnt vs. 10-14. *
D. Het weeren der Sabbathfchennis, vs 15-22.
& De affcheiding der vreemde wijven vs. 23-20. * B Hierop volgt het befluit van het ganfche Boek, vs. 30, 31.
V. Het Godlyk gezach van dit Boek.
Aen de geloovwaerdigheid der Gefchiedverha-
iWptliü dk B°ek v°orWn'kan niemand«



xxxii INLEIDING.
met eenigen fchijn van reden twijffelen. — De Gefchiedkundige waerheid rust op die zelvde gronden, als die van ezraes Boek. — nehemia was niet alleen tegenwoordig, by de gebeurtenisfen , welke hier verhaeld worden, maer hy was 'er de hoofdperfoon, en de voornaemfte Werkmeester van : alles gefchiedde onder zijn beleid en opzicht. Daerenboven , de gebeurtenisfen, welke nehemia verhaeld heeft, waren in dien tijd algemeen bekend, niet alleen by de Joden, maer ook by hunne vyanden, en zelvs by de Perfianen. . Het Godlyk gezach van dit Boek is, door de Joden, met eene algemeene toeftemming, altoos erkend ; en wy Christenen nemen het , met het .hoogfte recht, als een Godlyk Boek over, omdat het behoort tot den Canon van het Oude Testament, welken de onfeilbare jesus bevestigd heeft.
VI. Be nuttigheden van dit Boek.
Voor den Joden diende dit Boek, tot een vervolg op de gefchiedenis van hun volk. Vooral om de gedachtenis te bewaren der uitnemende weldaden, welke de heer, door den dienst van nehemia, aen hun volk bewezen had. Zy vonden 'er een zichtbaer bewijs in van Gods waerheid en trouw, in het vervullen zijner belovten, omtrend de herbouwing van Jerufalem, en de herftelling van den Joodfehen ftaet; en dat door eenen hoop
van



INLEIDING. xxxm
Van weerloze menfehen, in weerwil van alle listige en vyandige aenflagen hunner vyanden.
Wy Christenen ontmoeten, in nehemia, een alleraengenaemst leerbeeld , om , in alle moeilyke gevaren, onder het naerllig aen wenden van alle gepaste middelen, gelovig op God te vertrouwen , in de hoop op eene gezegende uitkomst. nehemia was een recht Patriot, en een waer Vader des Lands. — Alle Overheden kunnen , uit zijn voorbeeld, leeren, hoe zy, onder gelovige gebeden tot God, niet alleen den tijdelyken welvaert van Land en volk bevorderen moeten, maer zich ook gedragen, als Voedfterheeren der Kerke; door Gods eer, en den bloeiftaet Van den Godsdienst, op alle mogelyke wijzen, te helpen bevorderen.-
VII. De Tijdrekening.
Wat de Tijdrekening aengaet. — nehemia kwam in zijn Vaderland , in het 2ofte jaer der regeering Van ARTAXERXES LANGHAND, dat is U%
het jaer 3553, na de fchepping der waereld, Kap. II: 1. Na verloop van 12 jaren keerde hy terug^ naer het Perfiaenfche Hov, in het 32^ jaer van den gemelden artaxerxes, dat is het 3565 na de fchepping. — Hoe veel tijd 'er nu , tusfchen den eersten en tweeden tocht van nshemia
IX. deel. jT C ^



xxxiv INLEIDING.
verlopen, als mede hoe lang hy, voor de tweedemael in Judasa verkeerende , aldaer gebleven zy , kunnen wy, met geene genoegzame zekerheid bepalen.
Hier eindigt de gewijde gefchiedenis der Joden. — Er is derhalven , in het Bijbelfche Gefchiedverhael, eene gaping, tusfchen de laetfte bedrijven van nehemia, in het affchaffen der ïngeflopene misbruiken, tot op de geboorte van
christus.
De zeer kundige' Heer mohr, die onder andere, in zaken de Chronologie betreffende, ongemeen bedreven is, heeft my een tijdrekenkundig Vertoog aengeboden, in het welk, niet alleen de gewijde verhalen der Boeken van Ezra en Nehemia, in hunne rechte tijdorde worden gebragt ; maer ook kortelyk de volgende gefchiedenisfen der Joden, tot op de geboorte van Christus, naer de volgorde van den tijd , zeer oordeelkundig en geleidelyk worden voorgedragen. — Dit Vertoog zal men vinden, achter de Inleiding tot het Boek van esther.
Voor het overige kan iemand, die omtrend de gewijde Tijdrekening nader onderrichting begeert , raedplegen met de Schrijvers, die, over dit ftuk, met opzet gehandeld hebben; onder andere ook , met het werk van den Wel Eerwaerdigen cornelius van rie, Nafpeuring
van



INLEIDING. xxxv
van Bijbeltijden , of Tijdrekenkundige Bijbel - Openingen, van Genefis, tot de Openbaring van Johannes 3 Deelen in Quarto. Een werk, het welk ik, als zeer uitvoerig en nuttig, by deze gelegenheid aenprijs.
VIII. Uitlegkundige Schrivten.
Onder de Nederlandfche Uitleggeren is 'er niemand, die, in het byzonder, over het Boek van nehemia, gefchreven heeft.
IX. deel.



INLEIDING TOT HET BOEK
VAN
ESTHER.
'| "Xit Boek van esther is wel zeer kort, maer
-1—^ nogtans zeer gewichtig. Tot het
rechte verftand daervan, hebben wy vry wat aen te merken.
ï. Omtrend den naem i II. Den Inhoud; III. Den Schrijver;
IV Den tijd , wanneer de gebeurtenis hier vemell,
is voorgevallen; V. Het Godlyk gezach ; VI. Het nut; en VII. De Uitlegkundige Schrivten.
I. De naem van dit Boek.
Het Boek va» esther wordt dus genaemd, naer de Vrouw, welke daerin , als de hoofdperfoon Voorkomt. — De verheffing van eene Joodfche
maegd,



INLEIDING. sxxvn
maegd, esther geheten, gav aenleiding, dat de Joodfche Natie, van den geheelen ondergang, welken haman beraemd had,' op eene zeer merkwaerdige wijs bevrijd wierd.
Deze e s t h e r was eene weeze, welke hare ouderen vroeg verloren had; zoodat zy, onder vreemden , zou hebben moeten omzwerven, indien mordechai, haer bloedverwant, heur niet op-, gevoed , en onder zijne befcherming genomen had. - Toen vasthi, de Gemalin van Koning ahasveros, in ongenade vervallen en ver floten was, werd 'er een aental van fchoone maegden op. gezocht, en in het Koninglyk Maegdenhuis geplaetst. Onder alle deze was ook esther. De? Koning vond, in deze esthek.zoo veel behagen, dat hy haer, tot zijne Gemalin, verkoos en pJech! tig inhuldigde.
Tot Koningin verheven, ontdekte zy, dat haman, de eerste Staetsdienaer, van 's Konings vertrouwen, misbruik gemaekt, en op's Konings gezach, een bevelfchrivt, door de ganfche AU leenheerfching had uitgegeven , dat de geheele Natie der Joden, op eenen bepaelden dag, ganfchelyk zou verdelgd worden. Dan , door hare voorfpraek by den Koning , wist zy dit onheil aftewenden, haman den verdienden loon te doen ontvangen, en te bewerken, dat mordechai, in zijne plaets, tot eersten Staetsdienaer verhaven wierd j die in deze waerdigheid, het voor-.
IX. deel. [C 3]



xxxvni INLEIDING.
deel der Joodfche Natie, op alle mogelyke wijzen bevorderde.
II. De Inhoud.
Uit het gezegde, zal men genoegzaem kunnen opmaken , dat de inhoud van dit Boek allergewichtigst zy ; behelzende niets minder dan een omllandig verhael, hoe Gods merkwaerdige Voorzienigheid zich, van de gemelde esther, als een middel in zijne hand bediend hebbe, om voor te komen, dat de geheele Joodfche Natie, uit welke de beloovde Verlosfer van het menschdom moest voortkomen, niet op eenen dag werd uitgeroeid , waertoe de eerste Staetsdienaer van ahasveros reeds, op Koninglyk gezach, de bevelfchrivten allerwegen had uitgegeven.
Zie hier een kort begrip van deze merkwaerdige gebeurtenis, welke in dit Boek zeer omftandig verhaeld wordt.
By gelegenheid, dat Koning ahasveros een prachtig Feest gav, het welk vele dagen duurde, geraekte de Koningin vasthi in ongenade. Honderd en tachtig dagen lang, onthaelde de Koning alle zijne Vorsten en Rijksgrooten, by beurten, zeer prachtig aen zijne tafel. Daerna gav hy, nog zeven dagen lang, maeltijden, aen alle de inwooners van Sufan zijne Koninglyke Hovplaets. Middelerwijl onthaelde de Koningin vasthi, aen
hare



IN* LEIDING. xxxix
hare tafel, de vrouwen van de Rijksgrooten, die aen 's Konings tafel vergast werden. — Maer dit prachtig Feest eindigde, op den laetften dag, in treurigheid. — De Koning kreeg het in zijn hoofd , om vasthi te laten roepen; opdat zy zich , in haer Vorstelyk gewaed en hare uitnemende fchoonheid , aen zijne gasten vertoonen zoude, vasthi weigerde te komen; en deze weigering werd, door den Koning, op aendrijven zijner geheime Raden, zoo hoog opgenomen, dat hy haer verftiet,en van hare waerdigheid ontzette. _ By die gelegenheid werd 'er eene Wet gegeven, door alle de gedeeltens van ahasveros wijduitgeftrekte Heerfchappy, dat de vrouwen aen haren mannen in alles, zonder tegen fpreken, zouden gehoorzaem zijn.
De Koning naderhand, door zijne Raedsheeren en Hovelingen opgewekt, om weder eene Gemalin te nemen , in de plaets van de verftotene vasthi, werden 'er vele fchoone maegden van alle kanten verzameld, en tot den Koning geleid. Onder alle deze was ook esther; en de Vorst vond, in die Joodfche jongvrouw, zoo veel behagen, dat hy haer tot Koningin aenftelde, zonder dat men wist, dat zy uit het Joodfche volk afkomftig ware.
Niet lang daerna ontdekte mordechai, dat twee Hovelingen een verraderlyk ontwerp , tegen 'sKonings leven, gefmeed hadden; hy liet IX. deel. [C 4]



XL INLEIDING.
het aen de Koningin, zijne Nicht esther aendienen, met dat gevolg, dat de verraders, nae verdiensten , met den dood geltraft wierden. — Dit merk? waerdig voorval werd, in de Chronijken van het Koningrijk, ter gedachtenis aengeteekend, zonder dat mordechai evenwel toen eenige be~ looning ontving
Vervolgens werd haman, een Amalekiter van oorfprong, door den Koning verheven, tot zijnen eersten Staetsdienaer. Maer mordechai weigerde hem het eerbewijs te geven, het welk de Kor.ing hem had toegeftaen; omdat de Amalekkers van God vervloekt waren. — Dit verbitterde haman dermate, dat hy een ontwerp maekte, om de ganfche Natie der Joden, op eenen bepaelden dag, geheel te verdelgen. Hy liet, door het ganfche Koningrijk, een bevel uitgaen , dat elk de Joden verdoen zoude; en gav 'er vryheid by, om de goederen der Joden buit te maken. Dit bevel gav hy uit, op 's Konings naem, en met deszelvs zegel bekrachtigd. Daertoe had hy de toeftemming van den Koning, die in hem een blind vertrouwen ftelde, weten te verwerven , zonder dat de Koning eens wist, wat hy deed, of welk eene Natie haman zijn gunfleling bedoelde.
Dit bevelfchrivt vexoorzaekte eene algemeene verslagenheid onder de Joden. — mordechai liet esther kennis geven van het gevaer, het
welk



INLEIDING. XLï
welk haer volk dreigde, en op de beweeglykfta wijs aenfpooren, om, voor de Joden, by den Koning in te treden. — De onderneming was allergevaeïiykst, omdat niemand, op levensftraf, ongeroepen voor den Koning verfchijnen mogt. esther evenwel, nadat zy den heer gebeden had, waegde het; en de onderneming gelukte. De Koning ontving haer minzaem, en voldeed aen haer eerste verzoek, om, met haman, by haer ter maeltijd te komen. Voor als nog fprak zy niet van de zaek der Joden. Alleenlyk verzocht zy, dat de Koning met haman, ook den volgenden dag, by haer ter maeltijd komen wilde.
haman, uit het Paleis komende, zag weder dat mordechai hem het gewoone eerbewijs niet geven wilde, en werd daerover dermate verbitterd dat hy befloot dien Jood te laten ophangen. Hy liet ook werkelyk de galg gereed maken. Maer nu werd de voorzorg der Godlyke Voorzienigheid, voor mordechai en het Joodfche volk,allerr merkwaerdigst. - De Koning kon des nachts niet flapen. — Dit gav aenleiding, dat hy zich de Jaerboeken van het Rijk liet voorlezen. — Juist las men den Vorst het geval van het verraed voor, het welk twee zijner Hovelingen tegen zijn leven gefmeed hadden, en het welk mordechai ontdekt had. — Vernemende, dat mordechai, voor dezen aenmerkelyken dienst, niet beloond was, nam hy des 's.morgens, zoodra haman ten Üom IX. deex. [C j]



xlii INLEIDING.
verfchenen was, den raed van dezen eersten Staetsdienaer in, vragende welk eene eer, zijns bedunkens, aen zulken perfoon moest worden aengedaen, welken de Koning eene teken van zijne byzondere gunst geven wilde. — haman, niets anders vermoedende, dan dat hy de bedoelde perfoon ware, ftelde een eerbewijs voor , het welk indedaed buitenfpoorig was. — Zo dra had hy niet uitgefproken, of de Koning verklaerde, dat mordechai de bedoelde perfoon ware, en gelastte hem dezen man dat eerbewijs aen te doen , van het welk hy gefproken had. — Hoe ondraeglyk het ook voor dezen trosaert wezen mogt, aen mordechai, voor welken hy reeds de galg had opgericht, zulk een buitenfpoorig eerbewijs aen te doen, 'er viel geen ontflag op, 's Konings bevel moest gehoorzaemd worden.
Middelerwyl naderde de tijd, dat hy, met den Koning, by esther, ter maeltijd komen moest. _ Hoe weinig lust hy hebben mogt, evenwel moest hy eene vrolyke houding aennemen. — Maer nu werd zijn val voltooid. Toen het tweede gerecht op tafel was, ontdekte esther aen den Koning , hoe bitterlyk zy bedroevd ware, over den ondergang van haer ganfche volk , welken haman voornemens was te volvoeren. — Zoo dra de Koning vernomen had, welk een misbruik 'er door haman, van zijn blind vertrouwen, gemaekt was, werd hy woedende; en van eenen
Ka-



INLEIDING. mui
Kamerling hoorende, dat hy ook reeds eene galg voor mordechai had opgericht, gelastte hy dat haman 'er zelvs aen zoude gehangen worden. ——
mordechai werd, in de plaets van haman, tot eersten Staetsdienaer aengefteld. — Vervolgens verzocht esther van den Koning, dat hamans aenflag tegen de Joden, buiten uitvoering mogt gefield worden. Maer het Edict, het welk haman op 's Konings naem, had uitgegeven , mogt, volgens de Perfiaenfche Wetten, niet herroepen worden. Om derhalven de flagting der Joden , zooveel mogelyk, voor te komen, liet de Koning, door mordechai, een tweede Edict uitgeven, uit kracht van hetwelk de Joden vryheid kregen, om zich, gewapender hand, te verdeedigen tegen allen,die op hen aenvielen. — De bepaelde dag gekomen zijnde, werd de zaek , door de Godlyke Voorzienigheid, dermate beftierd, dat de Joden allerwegen, over hunne vyande zegenpraelde ; zelvs werd hun , op esthers verzoek, binnen de hovplaets Sufan vergund , om den volgenden dag , alle de zulken te verflaen, die nog op hun verderv loerden.
Ter gedachtenis van deze zeer merkwaerdige uitredding der Joden, ftelde mordechai een jaerlyksch Feest in, het welk, nog ten huldigen dage, van die Natie gevierd wordt.
IX. deel.



xuv INLEIDING.
• Dit Boek behelst derhalven twee Hoofddeelen::
I. De Verheffing van esther, tot Koningin van Perfien, Kap. I, II.
II. De verlosfing der Joden van den geheelen ondergang, welken haman beraemd had, Kap, III-X.
I. In het eerste.hoofddeel, ontmoeten wy:
K. De aenleiding tot de verheffing van esther, Kap. I.
A. Koning ahasveros gav een prachtig en langduurig Feest, Kap. I: 1-9.
B. Op den laesten dag van dit Feest werd Vasthi, de toenmalige Koningin, verftooten , en van hare waerdigheid ontzet, omdat zy weigerde een bevel van den Koning te gehoorzamen, Kap. I: 10-22.
3. De verheffing van esther zelve, Kap. II: 1 - 18,
X Deze verhooging van fsther gaf aenleiding, dat mordechai, die haer had opgevoed, veel verkeerde in de Poort van het Paleis, en daerdoor een verraed ontdekte, het welk twee Hovelingen, tegen het leven van den Koning, gefmeed hadden, Kap. II: 19-23.
II. Deze verheffing van esther diende, in den weg der Godlyke .Voorzienigheid, om de Joodfche Natie, voor eenen geheelen onder-i gang te beveiligen, Kap. III — X.
H, De



INLEIDING. xlv
De gefchiedenis zelv© vinden wy, .Kap. III - IX.
A. ham in, de byzondere gunsteling en eerste Staetsdienaer van den Perfiaenfchen Koning, had een befluit genomen, om de geheele Joodfche Natie uit te roeien, Kap. III, IV.
A. De toeleg van haman ontmoeten wy Kap. III.
«. De aenleiding was, dat mordechai hem het eerbewijs weigerde, het welk de Koning hem had toegeftaen, Kap. III: 1-6.
haman maekte werkelyke fchikkingen, om zijn ontwerp ter uitvaering te brengen. Op 's Konings naem gav hy een bevelfchrivt uit, by het welk elk gevolmachtigd werd, om de Joden, op eenen bepaelden dag, te vermoorden, Kap. III; 7-15. B. De gevolgen daervan worden ons opgegeven, Kap. IV.
«. 'Er heerschte eene algemeene verflagenheid onder de Joden, Kap. IV; 1 - 3-
& mordechai liet de Koningin, door eenen Kamerheer, bewegen, om voor haer volk, by den Koning, in te treden, Kap. IV: 4-17.
IX. deel.



lxvi INLEIDING.
B. De verydeling van hamans toeleg, cn de uitredding der Joden, wordt ons omHandig verhaeld, Kap. V —IX.
A. De pogingen van esther, tot verlosfing van haer volk, vinden wy, Kap. V—VII: 4. *
B. De gewenschte uitflag, in den val van haman, Kap. VIL 5-10.
C. De gevolgen van dit alles ontmoeten wy, Kap. VIII, IX.
A. De aenftelling van mordechai, tot eersten dienaer van Staet, in hamans plaets, Kap. VIII: 1, 2.
B. Het uitgeven van een nieuw bevel, om de uitvoering van het voorige, zoo veel mogelyk was, voor te komen , Kap. VIII: 3-17.
C. De zegeprael der Joden over hunne hateren, Kap. IX: 1 -19.
D. De inftelling van een jaerlyksch Feest, ter gedachtenis van deze merkwaerdige verlosfing, Kap, IX: 2o-3r.
2. Na dit alles, volgt het Hot: in het welk een kort verflag gegeven wordt van ahasveros grootheid, en mordechais loffelyke diensten, Kap. X.
III. Den



INLEIDING. xivm III. Den Schrijver.
Wie de Schrijver geweest zy van dit Boek, kan met geene genoegzame zekerheid bepaeld-worden. — Hieromtrent zijn zeer verfchillende gedachten. Sommigen dénken aen ezra, anderen aen nehemia, nog anderen aen mordechai. Volgens den Babylonifchen Talmud , zou die Boek gefchreven zijn , door de mannen der groote Synagoge. Maimonides houdt esther voor de Schrijvfter.
Ons komt het gevoelen der gener, die mordechai voor den Schrijver houden, het meest waerfchijnlyk voor: niet zoo zeer , omdat 'er Kap. IX: 20. ftaet, mordechai befchreev deze gefchiedenisfm, het welk men alleen van het gebod , omtrent het jaarlyksch gedachtenis-feest, zoude kunnen verftaen; maer voornamelyk, omdat 'er niemand nader toe fchijnt geweest te zijn, dat mordechai, die zoo zeer, in alle de verhaelde zaken, betrokken was. Ook beroept zich de Schrijver zeer dikwijls, op de gedenkfehrivten en jaerboeken^van den Perfifchen Koning, tot welke niemand meerder toegang had, dan mordechai, die, in de plaets van haman, tot den post van eersten Staetsdienaer verheven was.
IX. deel.'



XLviii INLEIDING.
IV. De tijd, wanneer de hier gemelde gebeurtenis zy voorgevallen.
De Zeer merkwaerdige gebeurtenisfen , welke in dit Boek vermeld worden , zijn voorgevallen i onder de regeering van eenen Koning, die ahasveros genaemd wordt, en die eene wijd uitgeftrekte heerfchappy voerde , van indien af tot aen Moorenland toé, over honderd zeven - en - twintig landfchappen, Kap. I: i. — In het derde jaer van dezen ahasveros , werd het groote Feest gevierd, op den laesten dag van het walk vasthi verftoten werd, Kap. I: 3, 5. In het zevende jaer zijner regeering, werd esther tot Koningin aengefteld, Kap. II: 16. In het twaelvde van dien zelvden Koning, beraemde haman zijn ontwerp , om de ganfche Joodfche Natie uit te roeien, het welk, door zijnen val, verydeld werd.
De groote vraeg is derhalven , wie was deze Koning ahasveros? — Deze vraeg is moeilyk te beantwoorden : te meer dewijl hier een zeer aenmerkelyk verfchil is, tusfchen mannen van grooten naem, en uitnemende verdienften. Sommigen denken aen den Medifchen Koning astyages, anderen aen cyaxares den tweeden, den Oom, en naderhand den Schoonvader van cyrus, die by daniel Kap. VI: 1. XI: 1. darius de Meder, genaemd wordt. Sommigen hebben zelvs,
ge-



INLEIDING; xitx
feelijk de Ridder marsham, twee astyagessei* onderfteld : van den eenen zou herodotus en van den anderen zou xenopHon fpreken; de eerste dezer beide broederen zou Koning geweest zijn van Medien, en de tweede van Perfien, en de Gemael van esther. — Nog anderen zoeken onzen ahasveros onder de Perfiaenfche Koningen, fommigen in darius hystaspes, fommigen in xerxes, fommigen in artaxerxes langhand, fommigen in artaxerxes mnemon.
Het fchijnt my hier eene voegzame plaets te zijn, om dit ftuk eens met opzet te onderzoeken.
I. Laten wy eerst in het algemeen zien, of onze ahasveros onder de Medifche, dan onder de Perfifche Koningen, moete gezocht worden; en of derhalven de gebeurtenis, in het Boek van esther befchreven, voor, dan na de verlosfing der Joden, uit de Babylonifche gevangenis, zy voorgevallen.
Om deze vraeg te beantwoorden, dienen wy de zaek wat hooger op te halen.
In het jaer 3398, na de fchepping der wae-] reld, het eerste der regeering van nebucadnezar over Babel, begon de LXX jarige gevangenis der Joden, in Babel. In het jaer 3401 nam nebucadnezar Ninive in, en daermede
IX. deel. [DJ



l INLEIDING.
nam de Affyrifche Monarchy een einde. —» Hierdoor wordt het Babylonifche Rijk , met het Asfyrifche, vereenigd, en van dezen tijd, wordt dat vereenigde Rijk, by herodotus het Babylonifchè, en by xenophon ook het Asfyrifche Rijk genaemd.
Dan dit Rijk der Babyloniers, met het welk het Asfyrifche , onder denzelvden Koning, vereenigd was, is naderhand, door de Meders, overweldigd. — In het jaer 3433 deedt astyages, de Koning der Meders, met cyaxerxes den tweeden, zijnen zoon, en cyrus zijnen kleinzoon, uit zijne dochter Mandana, die met cambyses, den Vorst der Perfen, getrouwd was, den eersten aenval op de Babyloniers. — In het jaer 3445, toen neriglissar Koning was van Babel, ftierv astyages; en het Koningryk der Meden kwam op zijnen zoon cyaxares II, terwijl zijn kleinzoon cyrus Koning werd van Perfien. — Deze cyaxares de tweede, toenmaels Koning der Meden , vereenigde zich met zijnen Oomzegger, cyrus den Koning van Perfien, om neriglissar, den Koning van Babel, den oorlog aen te doen, Jef. XIII: 17. Jer. LI: 11. — ln het jaer 3466 nam cyrus Babel in, en doodde belsazar, den toenmaligen Koning van Babel, Dan. V. Hier mede nam de Babylonifche heerfchappy een einde, en cyaxares II.
werd



INLEIDING. tt
Werd nu Koning van Babel en Medien beide. Nu werd het Babyloniesch Rijk, in het Medifche verzwolgen, en cyaxares II, ge. naemd darius de Meder, Dan. IV: i.
Ten laetften werd het ganfche Medifche Rijk, het welk zich nu uitftrekte over Asfyrien, Babel en Medien, gebracht, onder de Alleenheerfching van den Perfiaenfchen Koning. — cyrus de Koning van Perfien, had zich in het Huwelijk begeven, met de eenige dochter van zijnen Oom cyaxares II, Ko* ning van Medien. In het jaer 3468 ftierv cyaxares II, en daerdoor werd cyrus de ervgenaem van het Mediesch Rijk.
Van hier begint de Perfiaenfche Alleenheerfching , welke zich uitftrekte over Asfyrien, Babylonien, Medien en Perfien. —In het eerste jaer van cyrus Alleenheerfching eindigde de gevangenis der Joden in Babel, welke LXX jaren geduurd had, van 't einde van 3398 tot het begin van 3469.
Nu is de vraeg, of de gebeurtenis, in het Boek van esther vermeld, voor de Babylonifche gevangenis, dan na het eindigen van dezelve, zy voorgevallen? — Zo het eerste, dan moet ahasveros onder de Medifche Koningen gezocht worden, en dan kan hy geen ander geweest zijn, dan cyaxares II, anders genaemd darius de Meder: want dees is de
IX. deel. [D 2]



ui INLEIDING.
eenigfle geweest, onder de Medifche Vorsten, die , nadat hy het Babyloniesch Rijk veroverd had, over de Joden te gebieden had. — Maer zo de zaek, na de verlosfing der Joden, uit de Babylonifche gevangenis, is voorgevallen, moet men ahasveros onder de Perfiaenfche Koningen zoeken, die de opvolgers van cy-. rus geweest zijn.
Na de zaek op nieuws, naer ons beste vermogen , onderzocht te hebben, vereenigen wy ons met het lacste begrip ; en meenen , dat ahasveros een der Perfiaenfche Koningen geweest zy, die de opvolgers geweest zijn van cyrus, in wiens eers e jaer de Babylonifche gevangenis geëindigd was: om de volgende redenen. A. De gehele inhoud van esthers Boek wijst ons duidelyk aen, dat ahasveros beide over de Perfianen en de Meden geheerscht hebbe , maer zoodanig , dat de opperheerfchappy in handen der Perfianen ware. 1 Overal hebben de Perfianen den voorrang , boven de Meders, altoos wordt 'er eerst van de Perfianen gefproken, Kap. I: 3, 14, 18,' 19, maer zo lang als de Meden de overhand hadden, en de Perfianen in eenige onderhoorigheid, onder hen ftonden, worden de Meden voor de Perfen gefield , Dan. V: 28. VI: 9, 13, 16. Eenmael, het is waer, worden de Meders voor de Perfianen geplaetst



INLEIDING. lui
plaetst, Kap. X: 2. daer gefproken wordt, Van de Chronijken der Koningen van de Meden en Perfen. Maer dit vorderde, in dat geval, deaert der zaken; omdat de Meders, in deze Alleenheerfching, voor de Perfianen gegaen waren: derhalven waren de gefchiedenisfen der Meders ouder, dan die der Perfianen. De laeste waren flechts een vervolg van de eerste.
B. Ons tweede bewijs ontleenen wy , uit de Koninglyke Hovplaets. Deze was Sufan, Kap. 1: 2. III; 15. IV: 8. VIII: 14. Maer susan was de Hovplaets der Perfiaenfche Koningen. De Medifche Alleenheerfchers hadden hun verblijv gehouden te Ecbatana. Sufan nu was eene Stad in Elam, Dan. VIII: 2., en Elam was een landfchap in Perfien , van Medien onderfcheiden, Jef. XXI: 2. Jer. XXV: 25.
C. ahasvf.ros had zeven Vorsten tot zijne Raedsheeren. In de optelling dezer Raedsheeren, hebben de Perfen weder den voorrang, boven de Meders, Kap. I: 14. Maer ware de Koning een Meder geweest van oorfprong , dan zouden de Raedsheeren , uit zijn eigen volk , buiten twijffel, den voor. rang gehad hebben.
D. In dit Boek komen zeer vele Perfiaenfche namen voor. Onder welke men ook den
IX. deel. £ jj 3 -J



lvi INLEIDING.
naem van esther brengt,beteekenende een fter van fchoonheid. E. Ons voornaemfte bewijs ontleenen wy, uit de wijduitgeftrektheid van ahasveros heerfchappy.
Deze Heerfchappy, onder welke honderd zeven en twintig Landfchappen behoorden, ftrekte zich uit van Indien af tot aen Morenland toe, Kap. I: i. — Sommigen verftaen door Morenland, of, gelijk 'er in het oorfprongelyke ftaet, &i7, Cusch, wel Arabie; maer deze naem wordt, in de Heilige Schrivt , ook zeer dikwijls aen iEthiopien gegeven, Jef. XVIII: i. Ezech. XXIX: 10. XXX: 4 , 5, 9 , en andere plaetfen meer, En dat die naem, in ons geval, voor iEthiopien, moete genomen worden, bewijst het gezach van josephus, en de vertaling der LXX Griekfche Overzetteren. — Nu heeft het Perfiaenfche Rijksgebied , volgens het getuigenis der oude Schrijveren, zich aen weerskanten zoo ver uitgeftrekt.
Ook behoorden de Eilanden der zee onder het Rijksgebied van ahasveros, Kap. X: a. _ Volgens den gewoonen fpreektrant der Heilige Schrivten, worden hier zekerlyk de Eilanden bedoeld in de Middellandfche Zee. Hieruit blijkt het nog duidelyker, dat Cusch of Morenland niet anders dan JEthiopien be-
tee-



INLEIDING. tv
teekenen kan; dewijl 'er, toen ter tijd, geene Oosterfche Vorften geweest zijn, die de Eilanden der zee onder hun Rijksgebied hadden, dan zy alleen die over Egypte heerschten , het welk naest aen ^Ethiopien "paelde.
Maer nimmer heeft het gebied van eenen Medifchen Koning zich zoo ver uitgeftrekt, als hier van ahasveros getuigd wordt.
Wy befluiten, uit dit alles, dat onze ahasveros, onder de Perfiaenfche Koningen, de opvolgeren van cyrus, moete gezocht worden; en dat de gebeurtenis, in dit Boek vermeld, na de verlosfing der Joden, uit Babels gevangenis, zy voorgevallen. II. Maer nu is de tweede vraeg, welken Perfiaenfchen Koning , wordt hier , onder den naem van ahasveros bedoeld? — Wy, voor ons, denken aen artaxerxes langhand, den jrijfden opvolger van cyrus, en die de Perfiaenfche Alleenheerfching in handen had, van het jaer 3533 tot 3579, en wiens regeering derhalven begon 65 jaren, nadat cyrus den. Joden vryheid gegeven had, om in hun Vaderland weder te keeren. A. Laten wy deze ftelling wat nader betogen. A. Ons eerste bewijs is ontleend , uit het getuigenis van josephus; die uitdrukkelyk verklaert, dat onze ahasveros de
IX. deel. [D 4]



ivi INLEIDING.
Perfiaenfche Koning artaxerxes ge; weest zy.
B. Dit wordt bevestigd door de LXX Griekfche Overzetters, die de gebeurtenis me? de, op den gemelden Koning, toepasfen. 0. Het gene van ahasveros verhaeld wordt, vinden wy in den gemelden Vorst ten duidelykften bewaerheid. Dees had in de daed zulk eene wijduitgeftrekte heerfchappy. — Zijn gebied ftrekte zich uit, tot Cusch , Morenland , of Ethiopien. Ook heerschte hy , over eenige Eilanden der Middellandfche Zee: want Egypte was, in dien tijd , mede onder de macht der Perfianen. thücydides 1. i. c. io\. — ahasveros lag eene fchatting op de volken, welke onder zijn gebied behoorden, Kap. X: i, en dit verhaelt ook strabo van artaxerxes langhand, Geogr. 1. 15. Men vergelijke prideaux, aeneenfchakeling der gefchiedenisfen van het O. en N. Testament. D. Volgens ons begrip kan men ook zeer gemaklyk verklaren, wat artaxerxes langhand bewogen hebbe, om, onder het beleid van nehemia, den Joden zulke groote voorrechten toe te ftaen. Dit zal, door de voorfpraek van esther en
MOR-



INLEIDING. lviï
mordechai, veroorzaekt zijn. — Langs dezen weg, kunnen wy ook voldoende redenen geven, waerom nehemia die merkwaerdige aenteekening maekt, in zijn Boek Kap. II: <5., dat de Koningin nevens den Koning Arthafasta zat, wanneer hy vryheid kreeg, om Jerufalem te herbouwen, esther zal hem, in dit geval, tot eene zeer machtige voorfpraek gediend hebben. E. Laet ik 'er eindelyk nog byvoegen , dat de dingen, welke, in dit Boek, verhaeld worden, op niemand der Perfiaenfche Koningen pasfen , dan alleen op artaxerxes langhand.'
cyrus, de eerste Perfiaenfche Koning, die over zulk een wijd uitgeftrekt gebied regeerde , is het zekerlyk niet geweest.
Op cyrus volgde cambyses; doch dees kan in het geheel in geene aenmerking komen, omdat hy flechts zeven jaren geregeerd heeft, maer Kap. III: 7. wordt reeds van ahasveros i2de jaer gefprooken.
smerdis verkreeg de Perfiaenfche Kroon, met bedrog, en bezat dezelve maer zeven maenden.
Daerna beklom darius hystaspes den Perfiaenfchen Throon, en zat 'er op 36 jaren. Van dezen Koning verhaelt IX. peel. [D 5]



Lvm INLEIDING,
herodotus, dat zijne Gemalin atossa heette, en dat hy ook eene maegd trouwde, met name artystona Maer welk
een blijkbaer onderfcheid is 'er, tusfchen de namen van ahasveros Gemalinnen, vasthi en esther, en tusfchen deze Atosfa en Artystona. Behalven dat herodotus deze beide vrouwen befchrijvt, als dochters van cyrus, het welk, met geene mogelykheid, op esther kan worden toegepast.
Op darius hystaspes volgde xerxes, en regeerde 14 jaren. Op dezen zoude alles, het welk van, ahasvero s verhaeld wordt, vry wel pasfen; maer hy had eene vrouw, welke hemelsbreedte verfchilde van esther. Volgens herodotus was zy een Heidin, met name Amestris- van jeen ontuchtig levensgedrag, en zeer kwaédaertig : blijkens de wreedheid, welke zy pleegde aen de huisvrouw van Mafistes, den broeder van xerxes haren Gemael. herodotus voegt 'er by , dat xerxes omtrent het negende jaer van zijne Regeering, al eenen zoon had,by Amestris, die huwbaer was ; maer ahasveros is eerst, in het zevende jaer van zijne Regeering, aen esther gehuwd.
Er blijvt derhalven niet anders overig,
dan



I N L E T D I N G. m
dan ons te bepalen tot artaxerxes langhand,die xerxes opgevolgd is, en 46 jaren geregeerd heeft. Verder dan dezen Vorst kunnen wy niet gaen, en ahasveros onder zijne opvolgeren zoeken : want josephus zegt uitdrukkelyk, dat de Heilige Boeken der Joden, tot op de regeering van artaxerxes, befchreven zijn, contra App. \. 1. g. 8. Voor , tot op de regeering van artaxerxes, heeft euseb 1 u s , tot op den dood van Artaxerxes, Hifi;. Eccl. 1. III. cap. 10. p. 103, 104. Derhal ven kan het Boek van esther niet gefchreven, noch de gebeurtenis daerin vermeld, zijn voorgevallen, na den tijd van
artaxerxes langhand.
B. Dan 'er zijn eenige fchijnbare bedenkingen , tegen de ftelling, dat ahasveros de Perfiaenfche Koning artaxerxes langhand geweest zy.
A- Vooreerst redeneert men, uit den ouderdom van mordechai. — Deze mordechai, zegt men, was onder die Joden, welke met jeghonia, gevangelyk naer Babel werden wechgevoerd Kap. II: 6. — Maer deze gevangelyke wechvoering gefchiedde in 3406. Derhalven zou mordechai, indien men door ahasveros verftaen moet, artaxerxes langhand,
IX. deel.



lx INLEIDING.
in het i2dfl jaer van dien Vorst, toen hy eerste Staetsdienaer werd, offchoon hy als een kind in de wieg ware wechgevoerd , bykans 140 jaren zijn oud geweest. Want het i2<le jaer van artaxerxes 1 anghand viel in het jatr 3^45.
Dan wy antwoorden, dat niet mordechai zelvs, met jechonia, gevangelyk naer Babel zy wechgevoerd. — De gewijde Gefchiedfchrijver zege Kap. II: 5 ■ <5, Daer was een Jodisch man op de burcht Sufan , wiens naem was Mordtchai, een zoon Jairs, des zoons Simei, des zoons Kis, een man van Jemini, die wechgevoerd was enz. Nu kan men deze woorden, die wechgevoerd was van Jerufalem enz. ruim zoo voegzaem brengen, tot den laetstgemelden Kis, als tot m o r d e c h a ij en het geheele beloop der gebeurtenis vordert, dat men dezelve op die wijs opvatte. — Daerenboven kan mordechai zelvs, in zoo ver gezegd worden, wechgevoerd te zijn naer Babel, voor zoo ver zijne voorouders gevangelyk wechgevoerd waren, en hy in de gevangenis geboren was, gelijk de Joden, die in hun Vaderland wedergekeerd waren, de Gemeinte der wechgevoerden genaemd worden Lzt. X: 8 , offchoon de meesten, in de gevangenis geboren waren. Op foortgelijk eene wijs, zijn wy nog gewoon



Inleiding. lim
woon te fpreken; en de nazaten der Walen, welke om den Godsdienst toe ons gevlucht zijn, nog Refugiés of vluchtelingen te noemen.
&. Ten tijde van artaxerxes r anghand, zege men verder, was reeds een groot deel der Juden naer hun Vaderland wedergekeerd , en in het 20^ jaer van dien Vorst kreeg nehemia vryheid, om de Stad Jerufalem te herbouwen Neh II. Was nu de gefchiedenis, in esthers Boek vermeld onder artaxerxes i anghand voorgevallen, dan is het niet te begrijpen, dat 'er, in die ganfche verhael, geene melding gemaekt worde, van de Joden, die naer hun Vaderland waren wedergekeerd, noci|. van de Stad Jerufalem.
Wy antwoorden. «. Dat 'er zeer vele Joden verkozen hadden in Babel te blijven , die in alle de landen van den Perfifchen Koning verfpreid waren ; en dat de Joden , in Palestina wedergekeerd, onder de algemeene benaming van alle de Joden begrepen waren, zoodat 'er van deze geene afzonderderlyke melding behoevde gemaekt te worden.
ft Dat de Joden in dien tijd, toen haman het bevelfchrivt tegen de Joden uitgav,
IX. deee.



lxii INLEIDING.
nog dorpsgewijs in Palestina woonden» Dit gefchiedde in het twaelvde jaer van artaxerxes Kap. III: 7, en in het 2ofte van dien Vorst, kreeg nehemia eerst vryheid, om Jerufalem te herbou* wen> — van deze Stad kon derhalven niet gefproken worden. Volgens ons begrip, laet het zich zeer wel ontwikkelen, gelijk* ik reeds heb opgemerkt, dat artaxerxes zich, door de Koningin esther, en den invloed van mordechai, bewegen liet, om nehemia de gemelde vryheid toe te ftaen.
C. Deze artaxerxes, vervolgt men, had ezra eene uitgeftrekte volmacht gegeven, om den Godsdienst in Judtea te herftellen, in het zevende jaer zijner Regeering Ezr. VU: 8, maer hoe is het te begrijpen, dat hy daerna , in zijn twaelvde jaer , zulk een onmenfchelyk bevelfchrivt, tegen de Joden liet uitgaen, dat zy alle zouden gedood worden.
Deze zaek zal men, uit het gene wy, in onze Uitbreidende verklaring, gezegd hebben,zeer gemakkelyk begrijpen kunnen. De Perfiaenfche Koning ftelde een blind vertrouwen, in haman, zijnen gunsteling en eersten Staetsdienaer. haman fprak
van



INLEIDING. tm
van eene Natie , welke naer hare eigene wetten leevde , en hoogst gevaerlyk was voor de Alleenheerfching; verzoekende aen den Koning, dat hy zijne toeftemming geven wilde , tot het verdelgen van die Natie. Zonder te weten, welke Natie 'er bedoeld wierd, of'er eens na te vragen volmachtigde hy zijnen eersten Staetsdienaer, aen welken hy alles blindelings vertrouwde , om , onder 's Konings zegel zulke bevelfchrivten uittegeven , als hy' ten meesten nutte van het Rijk, zou noodig oordeelen. - Dat de Koning, van hamans ware oogmerk, niets ontdekt hebbe, voor dat esther het hem bekend maekte, zal niemand verwonderen, die weet, da't de Perfiaenfche Koningen als binnen hun Paleis zijn opgefloten, dat alles op de Staetsdienaren aenkome, en dat niemand, zonder den invloed der Hovelingen, by den Koning gehoor kunne krijgen. - Er waren 'er wel, onder de Hovelingen, die haman geen goed hart toedroegen, gelijk de Kamerheer Charbona Kap. VII: 9; maer zoo lang haman de hoogst begunftigde was by den Koning, durvde niemand 'er aen denken, om het eenigermate te laten blijken. Wy gaen over, tot
IX. DEEl.



lxiv INLEIDING;
V. Het Godlyk gezach van esthers Boek,
Ook by dit ftuk, zullen wy wat langer dan naer gewoonte moeten ftilftaen. — Er zijn 'er niet alleen onder de Deïsten, die dit verhael voor een verdichtfel verklaren , het welk , door de Joden , om den roem van hunne Natie te verheffen , in latere tijden zoude verdicht zijn ; maer zelvs hebben 'er zich onder de Christenen zulken, van welke men het minst verwachten zoude, opgedaen, die het Godlyk gezach, ja zelvs de geloovwaerdigheid van dit Boek verwerpen.
De Utrechtfche Hoogleeraer j. a. vos heeft dit ftuk uitvoerig behandeld; en de achtbaerheid enhet gezach van het Boek van esther, in eene Academifche redevoering 1775 , uitnemend verdeedigd.
A. Laten wy eerst de geloovwaerdigheid van dit Boek betogen.
B. Daerna het Godlyk gezach bewijzen, en
C. Eindelyk eenige der voornaemfte bedenkingen oplosfen.
A. Ten betooge der geloovwaerdigheid van de gefchiedenis, welke in het Boek van esther befchreven wordt; beroepen wy ons op de volgende bewijsredenen.
J. Vooreerst, omdat 'er , in dit ganfche gefchied-



INLEIDING, ixr
fchiedverhael , niets het allerminste voorkomt , het welk ons voldoende redenen geevt, om aen de waerheid te twijffelen. — Men vindt 'er niets tegenftrijdigs: alles komt zeer wel overeen , met de zeden , de gewoonten, de denkwijs van die tijden5 als mede met de omftandigheden, in welke de Joden toen verkeerden. — Enkele byzonderheden, welke ons, in deze tijden, en naer onze gewoonten, vreemd voorkomen, krijgen eene geheel andere gedaente, wanneer men met de gewoonten van dien tijd raedpleegt; gelijk wy, hier en daer> in onze Uit-; breidende Verklaring hebben aengemerkt. __In het vervolg zullen wy 'er nog, met een kort woord , iets van zeggen. B. De Gefchiedfehrijver gedraegt zich in alles, afs een man die , van alle de ömftandighe^, den, volkomen onderricht was,en geen voornemen altoos had, om te willen bedriegen. Indien men mordechai voor den Schrijd ver moet houden, gelijk hoogstwaerfchijnlyk is; dan was hy een der hoofdperfonen in deze gebeurtenis j die in dezelve , meer dan iemand, is betrokken geweest, en gelegenheid had, om alle de byzonderheden, in het begin, den voortgang, en het einde, met allé de drijfveeren en bedoelingen der perfonen, die 'er- in te pas kwamen, nauwkeurig na té
IX. DEKIh [E]



lxvi INLEIDING.
gaen. — Wat zou de Schrijver bedoeld hebben , met het verdichten van zoodanig eene gebeurtenis? — De eer en den roem der Joodfche Natie-, zal men zeggen. — Maer dan moest dit verdichtfel, eerst in latere tijden , der waereld zijn in de hand geflopt; en josephus zegt in de aengehaelde plaets uitdrukkelyk, dat alle de Heilige Boeken der Joden, onder welke ook dit van esther behoorde, voor den dood van artaxerxes langhand zijn opgefleld. — Zou nu een bedrieger, onder den gemelden Koning, hebben durven en kunnen verdichten, dat 'er, onder de Regeering van dien Vorst,zoodanig eene merkwaerdige gebeurtenis ware voorgevallen, van welke niemand eenige kundigheid had? zou hy de perfonen, tijden en plaetfen, zoo nauwkeurig hebben aengeteekend?
C. De Gefchiedfchrijver beroept zich op openbare gedenkftukken , en verzekert, dat alle deze dingen, in de Chronijken van het Perfiaenfche Koningrijk, waren aengeteekend. — Ook was het eene openbare zaek, welke voor niemand kon verborgen wezen, of 'er twee Koninglyke Edicten, het een door haman, het ander door mordechai, in alle de landfchappen der Perfiaenfche Alleenheerfching, waren uitgegeven dan niet.
D. josephus bevestigt deze gebeurtenis, en
ver-



INLEIDING. txvu
verhaelt dezelve omftandig , Antiq. 1. XI c. 8.
E. Eindelyk 'er is, tot op den huidigen dag, een openbaer bewijs voor de waerheid dezer gebeurtenis, in het Purim Feest. — De Schrijver verhaelt omftandig, dat dit Feest, ter gedachtenis van der Joden verlosfing, zy ingefteld; en, ter gedachtenis daervan wordt het, nog telken jaer, van de Joden plechtig gevierd. — In het tweede Boek der maccabeen Kap. XV: 36, 37. vinden wy uitdrukkelyke melding van dit Feest, ten tijde der overwinning op nicanor behaeld; ook verzekert josephus, dat dit Feest, by de Joden van zijnen tijd, gezettelyk onderhouden wierd.
B. Wat het Godlyk gezach van dit Boek aengaet. De Joden hebben het altoos, als een Canoniek en Godlyk Boek, erkend en geëerbiedigd; gelijk het daerom ook , op het Feest Purim, 's jaerlyks pleegt voorgelezen te worden! Zelvs geven de Joden, aen dit gefchrivt, de naeste plaets aen de Boeken van mose; en hebben'er zoo veel eerbied voor, dat zy in den Thalmud beweeren, ten tijde van den messias, zouden alle de Heilige Boeken worden afgefchaft, uitgenomen de vijf Boeken van mose, en dat van esther.
Onder de Heilige Boeken, welke de Joden IX. deel. [E 2]



Lxvm INLEIDING.
als Goddelyk eerbiedigden, en, volgens josephus, door de Propheten , van mos es af, tot het einde der regeering van alexander langhand , gefchreven zijn , behoort ook het Boek van esther. — Maer dezen Canon van het Oude Testament heeft de onfeilbare jesus, doorzijn Godlyk gezach bekrachtigd. C. Er is nog overig, dat wy de geloovwaerdigheid en het Godlyk gezach van esthers Boek, tegen de voornaemfte bedenkingen, verdeedigen.
Tegen de geloovwaerdigheid van dit Gefchiedverhael, zegt men.
a. Dat het ongeloovbaer zy, dat ahasveros eenen maeltijd zoude gegeven hebben aen alle zijne Rijksgrooten, die meer dan een halv jaer duurde. Dan men zal, in dit alles, niets vreemds vinden; wanneer-men in aenmerking neemt, dat de oude Vorsten, in het Oosten, zeer groot vermaek fchepten , om hunne macht en rijkdommen, door zulke maeltijden, te vertoonen. plinius Hifi. Nat. 1. 33. c. r. verhaelt van ptolomeus, den laetften Koning van Egypte, dat hy duizend gasten, uit het leger van pompejus , uit gouden drinkfchalen vergastte. — Zal men 'er dan iets ongeloovbaers in vinden, dat ahasveros, alle zijne Hovelingen, Amptenaers, en
Stad-



INLEIDING. fcxi.
Stadhouders, uit alle zijne landfchappen , by beurten willende vergasten, daertoe eenen zeer langen tijd hefteed hebbe. .
Hiertoe worden zekerlyk verbazende onkosten vereischt; maer hoe groot was ook niet het inkomen van zulk eenen wijd gebiedenden Koning! De dichter /esciiylus noemt Perfien een groote haven van rijkdommen, xerxes had onnoemelyke fchatten vergaderd, waervan artaxerxes langhand de ervgenaem geworden is. Voeg 'er by, dat de Perfianen, volgens de berichten der latere Reisbefchrijveren, nog ten huidigen dage, de gewoonte hebben, om hunne plechtige Feesten, en vrcugdemaeltijden , eenen langen tijd achter een , te houden.
ft Eene andere tegenwerping ontleent men, uit het ftilzwijgen der ongewijde Gcfchiedfchrijvers; die, van deze ganfche gebeurtenis, in het geheel geene melding maken. — Dan deze zwarigheid laet zich zeer gemakkelyk oplosfen , door deze aenmerking : dat de Gefchiedfchrijvers die van de zaken van het Perfiaenfche Rijk melding maken , alleen Grieken zjjn; en deze fpreken 'er flechts zoo vei- van, ais; zy eenigen invloed hadden op. Grieken-fend: maer de gebeurtenis in esthers Eoefe
IX. deel, [E 3]



ixx INLEIDING.
verhaeld, had geen verband altoos met de zaken van Griekenland. y. Ons laetfte bewijs, voor de geloovwaerdigheid dezer gebeurtenis , uit de onderhouding van het Feest Purim ontleend, heeft de Ridder michaëlis zoeken te verzwakken : zeggende, dat men uit het vieren van een Feest, ter gedachtenis van eene gebeurtenis, niet befluiten kan, dat zoodanig eene gebeurtenis werkelyk zy voorgevallen ; dewijl de ware oorfprong van een Feest, door den tijd kan verdonkerd , en eene andere gebeurtenis, in de plaets der ware, kan ondergefchoven worden.
Dan dit is zeker, en dit onderftelt de redeneering van den Ridder zei ven, dat 'er zoodanig een Feest, omtrend of niet lang na den tijd der ftaking van de Babylonifche gevangenis, zy ingefteld. — Maer nu heeft de ware oorfprong van dit Feest, het welk jaerlyksch gevierd wierd, niet zeer fpoedig, en althans niet voor den tijd van alexander den grooten, kunnen vergeten en verdonkerd worden. Toen ter tijd nu waren de Joden allerwegen verfpreid. Maer is het aennemelyk, dat de Joden, die allerwegen verfpreid waren, den waren oorfprong van dit Feest zouden vergeten hebben? is het
mo-



INLEIDING. txxt
mogelyk , dat de Joden , niet alleen op ééne plaets, maer door alle gewesten van den aerdbodem, eene gebeurtenis, als den oorfprong van dit Feest, zich zouden hebben laten wijs maken , welke nooit was voorgevallen?
De overige bedenkingen van minder aenbelang , zal men , uit het gene wy , in onze uitbreidende verklaring, hebben aengemerkt , genoegzaem kunnen oplosfen. B. Tegen het Godlyk gezach van dit Boek, brengt men voornamelyk twee bedenkingen in.
a. Dat 'er van de namen van God in het geheel geene in gevonden worden. — Maer 'er zijn ook andere gewijde fchrivten, in welke althans Gods eigen jehovah , in het geheel niet voorkomt, gelijk de Prediker en het Hoog. lied van Salomo. — Ook ontmoeten wy, in dit gefchiedverhael, Godsdienstige bedrijven van vasten en bidden , in welke God, als de hoorer van het gebed, de beftierer aller dingen, en de oorfprong van alles goeds , geëerbiedigd werd Kap. IV. En de Inftelling van het Jaerlykfche Feest Purim was ingericht, om de gedachtenis der groote verlosfing, aen den Joden verleend, te bewaren, en Gode alleen daervan de eer te geven. IX. deel. [E 4]



*xxii INLEIDING.
£. Sommige Kerkvaders hebben het Godlyk gezach van esthers Boek niet erkend; gelijk athanasius, melito de Sarder , gregorius de Nazianzener. — Maer, in het onderzoek naer het Godlyk gezach van een Boek des Ouden Testaments, komt het op het getuigenis der Joodfche Kerke aen, en niet op dat van den eenen of anderen Christen Kerkvader:en wat ook den gemelden Oudvaderen aenleiding moge gegeven hebben, om het Boek van esther niet onder de Godlyke fchrivten te rekenen, dit is ondertusfchen zeker , dat vele andere Kerkvaders, vooral van geen minder aenzien, gelijk origenes, hieronymus, augüstinus, en dergelijken, het Godlyk gezach van esthers Eoek on» twijffelbaer erkend hebben. # & # & # # Er is nog een aenhangfel van esthers Boek voor= handen, begrepen in zeven Hoofdftukken, die genoemd worden Kap. X tot XVI. maer dit wordt ^ met het hoogfte recht, onder de Apocryphe Boeken gerekend.
Trouwens, 'er komen verfcheidene zaken in voor, welke met het Gefchiedverhael, in esthers Boek, blijkbaer ftrijdig zijn. By voorbeeld Kap. XI: 2. wordt deze gebeurtenis gebracht, rot het tweede jaer van Koning artaxerxes, daer zy
in



Inleiding, lxxiiï
in het zevende jaer is voorgevallen, Esth. ii: icti — Kap. XI: r. wordt van ptolomeus en cleopatra gefproken , die lang naderhand in Egypte geregeerd hebben. - Kap. xvi: 10,12, 14. wordt haman gezegd van Macedonifchen oorfprong te wezen , daer hy middelerwijl een Amalekiter geweest is Esth, III: 1. — De droom van mordechai Kap. X: 7. XI: 4. omtrend den ftrijd van twee groote draken, behoort kennelyk onder de ver* dichtfelen.
VI. Het nut van dit Boeh
De Joden vinden in dit Boek een zeer kennelyke proev , van Gods byzondere voorzorg voor hunne Natie. _ Door eene zeer merkwaerdige beftiering der Godlyke Voorzienigheid, werd het Joodfche volk bevrijd van den geheelen ondergang, welke zulk een veel vermogend Staetsdienaer van eenen machtigen Perfiaenfchen Koning, als haman was, beraemd had. _ Wy Christenen vinden 'er genoegzame gronden van bemoediging in, onder de grootfte gevaren. Wy zien 'er levendig in; de wisfelvalligheid van aerdfche grootheid , van eer en gunst der menfehen; en de rechtvaerdige ftraf van hoogmoed en onderdrukkinge. Wy leere'n 'er uit, hoe God de nedrigen verhoogen kunne; daer eene weeze, tot Koningin van Perfien, verheven wierd; en hoe Hy, die alle IX. deel.



LXXiv INLEIDING.
dingen bellier t, het kwaed op het onverwachtst kan afwenden , zelvs op zulken tijd , wanneer alle hoop op uitkomst geheel en al fchijnt afgefneden.
VII. Uitlegkundige Schrivten.
Onder de Uitlegkundige Schrivten, in welke dit Boek, in onze tael, opzettelyk verklaerd wordt, zijn de volgende de voornaemfte.
buk.man, Wet en getuigenis 40.
j. smith , het Boek van Esther verklaerd en toegepast, in verfcheidene leerredenen 40.
p. brouwer, leerredenen over het Boek van Esther 8°.
y. vanhamelsveld, twee leerredenen over Kap. IX en X. 8°.
J. van Nuys Klinkenberg
Amfterdam. den 27fte November 1784.



TIJDREKENING
DER
boeken VAN
EZRA en NEHEMIA,
En voords tot CHRISTUS GEBOORTE.
JQe Heilige gefchiedenis, in de Boeken der Koningen en der Chronyken vervat, eindigt met het einde van Israëls 70 Jarige Babylonifche dienstbaerheid en gevangenis: dus is de verlosfing uit die gevangenis het beginftek, van waer de tijdrekening dezer Boeken aanvang neemt.
We komen hier nu in een tijdvak, waar in de hulp der ongewijde gefchiedenisfen vereifcht wordt, om de gewijde behoorlyk t'zamen te fchakelen; maar waer in ook de ongewijde gefchiedenis zulk een trap van zekerheid begint te krijgen, dat we ons van hare hulp veilig bedienen kunnen. Hier in is zeker het byzonder beftuur der hooge Voorzienigheid te erkennen: dat dezelve aen de eene zijde, toegelaten heeft dat de geheele gefchiedenis der Waereld, voor de tijden van Cyrus, byzonder voor die van Nebucadnezar, en allerbyzonderst voor de tijden van Jotham en Achaz, in eene onherftelbare verwarring gekomen is; op dat de Godlykfe Openbaring alleen de eer hebben zoude, een zekeren tijdregel,van 's Waerelds aenvang af, te bezitten: maar evenwel, aen de andere zijde gezorgd heeft dat, geduurende de gemelde tijden, de klaerheid toegenomen is, op dat de gewijde aan de ongewijde Historie zou kunnen verbonden worden; en dat de eerfte niet geheel eindigt, voor A daj



5 TIJDREKENING.
dat de laetfte, vooral door de Griekfche ichrijveren, voldoende zekerheid ontvangen heeft.
Ondertusfchen , dit maekt de taek, om van dat laetste gedeelte der Heilige gefchiedboeken een goede tijdrekening te geven, zeer moejelyk, voor iemand die niet tot de Geleerden behoort, en een vreemdeling is in de geleerde talen. Dan, daer mijne onderzoekluft my gebragt heeft om, ook in dit ftuk,mijnen arbeid ten dienste van dit Bijbelwerk te befteden, heb ik zulks , ook nog in dit Deel, 't welk de Ilistorifche Boeken des Ouden Teftaments belluit, op my genomen;om, fchoon tot hier toe weinig vorderingen in de Oude gefchiedkunde gemaekt hebbende, echter met hulp der Schrivten van geleerde mannen welke we in onze tael daerover bezitten, (*) het zoo ver te brengen als my mogelyk is; ver. trouwende op de Godlyke hulpe, en aengemoedigd door de goedkeuring welke ik, op mijnen voorigen arbeid m dezen, van kundige mannen heb mogen vernemen.
Om dit iu behoorlyke orde uit te voeren, dien ik eerst eene nauwkeurige bepaling te -maken van de regeerjaren der Perfifche Monarchen ,van Cyrus tot op Alexander; om dan te ku&ncn bepalen welke onder die Perfifche Vorsten 't zijn, die in Ezras en Nehemias Schrivten voorkomen; eii dit gedaen hebbende, op deze grondflagen mijne Tijdtafel te bouwen.
Het
C*) Om liet onaengename en onduidclyke te vermijden,'t welk veroorzaekt wordt door geduurige aenhalingen van andere Schri.iveren met de deelen en bladzijden hunner werken, en ook om geen eere aen te nemeu welke my niet toekomt, bericht ik hier eens vooral, dat ik genoegzaam alles, wat in dit geheele ftuk uit de ongewijde Historie voorkomt, fclmldig ben aan de Nederduitfohe Werken der geleerde Heeren Schutte, van Alphen, van Rik, Bois , Schmiot, Prideaux,Martinet, en ook eenigzias Newton, GefcbUdenis itrOude Volken; welke alle ik , met zoo veel vlijt en oordeel als ik daar toe befteden konde, vergeleken heb. — De namen der oude Griekfche en Latyni'che Auteuren , welke de bronnen zijn waer uit die geleerde mannen gefchept hebben, heb ik ook niet meer gebruikt dan daer 't my toefcheen het niet wel te kunnen nalaten.



Tlf&REKSNittG. 3
i Iet begin van Cyrus uitgebreide Monarchie, by den dood van Darius den Meder of Kyaxares II, heb ik ontegenzeggelyk bepaeld (VII. Deel bl. XCV-XCVIII.) te moeten gefield worden ointrend den i O£lober 3468. of J. T. 4178, zijnde in 't 212de Jaer van Nahonasfer, het eerste der öitte Olympias, en het 218de van Romes bouwing nae de telling van Varro.
Van dit begin af worden aen hem en zijne opvolgers gegeven dé volgende jaren.
PTOLOMEUS DIODORUS Cyrus, rest » 7 Cambyfes 8 De Magus ■ ■ ,,. ojj
Darius Hystaspcfz 36 Herod. 36 Ctefias 31
Xerxes - ■ .. ■ - 21 —■> 20 —. Artabanvas • ... i 1 1 0J4
Artaxerxes Langhand 41 —- 40
Xerxes II. ■ _ x
Sogdianus ■ c7
Darius Nothus — ip ain xp
Cyrus II. - . 1 -1.
Artaxerxes Mnemon 4.6 43 — Eufebius 40
Darius Codomannus 4 —
Wanneer men de Jaren, welke beide deze Schrijvers hebben, van Xerxes tox Arzes, beide ingefloten, optelt, vindt men byelk 150 t'zamen, 't welk dus volmaekt uitkomt, en dit geheel getal ten fterkften beveiligt,- te meer als men aenmerkt,dat Ptolomeus de telling der Nahonasfer -Jaren, Diodorus die der Olympiaden gebruikt, en ze,niet tegenftaende dit, gelijk uitkomen. Evenwel, in de byzondere getallen is hier en daer verfchil; meest daer «itfpruitende, dat Ptolomeus de tusfchenvallende korte en niet geVestigde regeeringen overflaet, en dezelve by den voorgaenden of A 2 tot



A TIJD 'REKENING.'
volgenden voegt. — Om dit alles dan te vereffenen en juister tebepalen, dient men acht te geven, in 't gemeen op het beloop der gefchiedenisfen, in 't byzonder by Ptolomeus op de bygevoegde Éclipfen, welke van tijd tot tijd onverwrikbare merkpalen zetten, en by.Diodoras op het begin der Olympifche Jaren in 't midden van 't Juliaanfche Jaer.
De beroemde Heeren van Alpiien en Schutte hebben op deze gronden hunne nadere bepalingen gebouwd,en zulks zoo nauwkeurig, dat ik weinig meer te doen heb dan de redenen hunner bepalingen zoo kort en Maer als doenlyk is t'zamen te trekken.
Ten aenzien der drie eerste Koningen heb ik reeds in't VII. Deel bl.XCV C, het noodige gezegd, en daer getoond dat dezelve op deze wijze moeten bepaeld worden:
Cyrus 6 J. 7 m. van 1 Olïober 3468 tot 1 Mei 3475. Cambyses 7. AÏ - vari 1 Mai 3475 tot 16 Sept. 3^2. De Magus —7 — van 16 Sept. 3482 tot 16 April'3483> Darius IIystaspeszoon begint dan halv April 3483. Dit zijn begin is aen wederzijde zeer nauw bepaeld. Het kan niet later zijn; wegens een Maenverduistering in zijn 3ifte Jaer 3513, op den 25. April O. S. of 19 Aprilss. Het kan niet vroeger zijn; deels om de nauwkeurige bepaling der voorige,alzoo men 8 Jaren moet hebben van Cyrus dood in de Lente 3475 af; deels om den Bijbel, die Ezra VI: 15 de 3 Adar, op welken dag de Tempel voltooid werd, brengt tot zijn 6de Jaer, en daerop vs. 16-18 de inwijing des Tempels, en vs. 19-22. de Paefchviering verhaelt, zonder 't minste blijk dat intusfehen zijn 7de Jaer begonnen was; en dit Paesch-Feest begon s'avonds 13 Aprilt. S.
Ik onderftelhier dat hy dezeïvde is van wien Ezra fpreekt, op grond der bewijzen welke ik daer van reeds gegeven heb, VII. Deel bl.XCIX, hierna zal ikpogenditnader teftaven.
In zijne regeering heeft men nog de kenmerken eener andere Maen Eclips in zijn 2ofle Jaar, en de beroemde Veldflag by Marathon op den 5 OSlob. ofN.S.29 Sept. 3513, in zijn 31 fte Jaer.
Het einde zijner regeering wordt verfchillend bepaeld. Ctefias
geevt



TIJDREKENING. $
geevt hem flechts 31 Jaren , dus tot in 't begin van 3514 Volgens 't Arundellifch Marmer regeerde hy tot 3516 ingefloten 28 Jaren federt zijne inneming van Label in 3488; maer volgens Ptolomeus ftorv hy eerst na 36" Jaren regeering in 3519 —. Diodorus boek waarin de bepaling van zijnen dood moest te vinden zijn is vermist: Herodotus echter bevestigt Ptolomeus bepaling, ten fterkften;door te verhalen dat Darius zich, na de nederlage zijner Veldheeren door die der Grieken by Marathon, 3 Jaren lang toegerust heeft om die op de Grieken te wreken, dus in 3414,15, en i6;dat daerop, in 't vierde jaer na dien flag, ook de Egyptenaers van hem afgevallen zijn , bygevolg in 3517; dat hy daer op zijne Krijgstoerustingen tegen die beide vyanden verdubbeld heeft, en in 't 2de Jaar daerna, toen hy gereed was om eerstop de Egyptenaren los te gaen, geftorven is: 't welk dus zeer juist uitkomt in 't voorjaer 3519, zoo dat men zijne regeering volmaekt op 36 Jaren kan ftellen tot halv April van dat Jaer, ra 't 26311e van Nabonasfer, eer 't 3de der 73fte Olympiade eindigde, volgens C. Nepos.
Xerxes- zijn Zoon, volgde hem op — Nae de onderfcheidene bepaling van Darius regeering zou die van zijn begin verfchillen. Doch daer men weet, dat het een wet der Perfianen was, dat de Monarch, ten oorlog trekkende, zijnen opvolger moest benoemen, kunnen daer uit al de genoemde verfchillen zeer grondig worden, vereffend, op deze wijze:
In 't voorjaer 3514, toen Darius zich toerustte om zijne nederlage op de Grieken te wreken, benoemde hy Xerxes tot zijnen opvolger, als zijn oudste Zoon uit Atosfa de Dochter van Cyrus, welke hy ter Vrouwe genomen had toen hy den troon beklommen had, met voorbygang der drie Zoonen, by eene vroegere Gemalin verwekt eer hy Koning was. Van daer rekent Ctefias. Deze aenftelling
bevestigde hy, tegen dc tegenftrubbelingen zijner andere Zoonen, in 3517, toen hy tegen de Egyptenaren zijne toebereidfelen verdubbelen moest. Van hier rekent het Marmer. — Daer nu Xerxes uit dien hoofde deel had in die toerustingen tegen de Grieken ja zijnen Vader fterk daer toe aenzette, wordt ditgenoegzaem voldon. gen, daer door, dat Thucydides, Lyfius, en Julianus zeggen, datXerA 3 xes



é T IJ D R E K E N I N G.
xeszich 10 Jaren, en Justinus dathy zich 5 Jaren, tegen de Grieken heeft toegerust. De 10 Jaren, gerekend na den flag by Marathon, komen uit in 't Ïaetst van 3523, toen Xerxes tegen de Grieken optrok, doch te Sardis overwinterde; en de 5 Jaren na Darius dood eindigen in 't Voorjaer 3524, toen Xerxes over den HefleIpont in Griekenland viel; in welke tijdbepalirrgen alfe groote Tijdrekënaers volmaekt overeenkomen, zoo dat men (He'mag houden volkomen zekerheid te hebben.
Maer hoe iang Xerxes daarna geleevd en geregeerd heeft, daer over is weder groot verfchil: niet zoo zeer in de argemeene bepaling zijner regeerjaren, want alle oude Schrijvcren komen overeen op 20 of 21 Jaren, welke dan zouden eindigen in 3539 of 3540'5 maer in de fchikking der geberrrtenisfen, tfie ,als men 't begin van Artaxerxes Langhand, die de Zoonen de Troon volger van Xerxes was, omtrend dién tijd plactst, niet wel kunnen vereffend worden t vooral niet dc gefchiedenisfen van Ezra en Nehemia in de Heilige Schrivten; Dit ondertusfehen is een ftuk van 't uiterfte belang, als van 't welke de rekening van Daniels LXX Jaerweken volféêtt afhangt.—Het is om die reden dat de groote H.van Alphïn al zijne geleerdheid heeft in 'r werft gefteld,om tebeweerendat het begin van Artaxerxes Langhands regeering reeds gezet moet worden in 't Ïaetst van 3533, dus volkomen of ruim 6 Jaren vroeger; en dan moet Xerxes niet langer dan 14 of 14^ Jaren alleen geregeerd hebben. — De groote man fchikt dit onder anderen met Diodorus zoo, dat hy dezen Mt, Xerxes 2cr Jaren te kunnen begonnen hebben van de eerste aenftelllng tot opvolger, kort naden flag by Marathon:dit komt wel Uit, en gaet gemaklyk,om dat by Darius Hystaspefz dood een ftuk van Diodorus gefchiedenis verloren is; maer dit kan de zwarigheid uit Ptolomeus niet wegnemen, dewijl die de 21 Jaren van Xerxes'duidelyk doet volgen op de volles^ Jaren van Darius ,en dus op zijnen dood — van Aiphen vindt zich dus hier genoodzaekt van Ptolomeus af te gaen; gelijk ook va^ Til doet, die Artaxerxes begin op dezeïvde wijze rekent: doch mijn groote Schutte ontwijkt dit, door te ftellen dat, geduurende die 6 Jaren, Artaxerxes Langhand met zijnen Vader Xerxes t'zamen geregeerd
heeft



T IJ D R E K E N I N G. |i f
heeft,even als Xerxes 5 Jaren met zijnen Vader Darras; en lost vry voldoende de bedenkingen op , welke van Alphen van die fielling wederhieldcn.
Hierin te willen vlechten op welk een wijze de gemelde Heeren van Til , van Alphen, en Schutte deze vroegere regeering van Artaxerxes Langhand bewezen hebben, zou ik hunne uitvoerige en keurige vertoogen geheel moeten overfchrijven. —I De kracht van't hoofdbewijs ligt kortelyk daer in: — Dat, volgens 't verhael van Thucy. dides, de vermaerde Themistocles, uit zijne Vaderftad Athene gebannen zijnde, na verfcheidene omzwervingai overftekende naer Jonié', vervallen is onder een deel der Atheenfch'e Vloot die Naxus belegerde; maer dit gevaer ontkomen zijnde, teEphefe aen land kwam, en van daer eenen brief fchreev aen Artaxerxes, die kort»
Koning van Perfien geworden was Dat dit beleg van Naxus
zeer vast bepaeld is, tusfchen de bemagtiging van Ejon, omtrend het midden van 't Jaer des J. T. 4244, voor 't einde van 't 2de Jaer derfde Olympiade, en de groote Veld-en Zeedag tusfchen de Atheners en Perfianen by den Eurymedon ,in 't3de Jact dier Olympiade, dus in de laetste helvt van 'tzelvde of eerste van 't volgende Jaer. Dat bygevolg Artaxerxes Langhand reeds geregeerd
heeft in dat Jaer 4244, zijnde 't Jaer der Schepping 3534, — en daer uit de Boeken van Ezra en Nehemia blijkt, dat zijne regeering , gefield dat hy dezelve zy,by wien Nehemia fchenker was, omtrend de Joodfche maend Cbisku begint, dat men hem zijn begin moer, geven omtrend November 3533. Want Ezra VII, komt de eerste maend Nifan cn de volgende vijfde Ab in zijn zelvde 7de Jaer, en Nehem. Ien II. de negende Cbisku en daer op volgende eerfte Nifan inzijnzelvde 2ofteJaer: en in 3552, toen dat 2 ofte Jaer begon, viel de eerste dag van Chisleu op den 16 November N S; dus moet hy, tusfchen de 5de en pde maend, en dewijl men zoo digt naer 3534 moet komen als mogelyk is, kort voor 't begin der pde, gevolglijk omtrend 1 November 3533,zijne regeering begonnen hebben.
In de daed, dit bewijs is vry beslisfend, en wordt nog bekrachtigd door een reeks van bykomende omstandigheden. Ik
heb dezelve, uit de overal in de redeneeringen der gemelde SchrijA 4 veren



* TIJDREKENING.
veren verfpreid voorkomende omftandigheden ,by elkandcren nae de tijdorde verzameld; ten einde het geheele beloop der gebeurtenisfen nae die ordè in 't volle licht te ftellen; en dit is de reden dat men mijne Tijdtafel hier omtrend zoo uitvoerig zal vinden, veel breeder dan anders, enkel betrekkelyk tot de Bijbelgefchiedenisfen, zou noodig zijn.
Als dit dan het ware begin was van Artaxerxes Langhand, dan heeft hy, als men het gezach van Ptolomeus, en misfchien ook Diodorus en anderen, niet verwerpen wil, gelijk ik ook niet gaerne doen zoude, met Xerxes zijnen Vader om en by 6 Jaren geregeerd; of zoo veel tijds minder als verloopen is met de beroerten,we!ke op 't vermoorden van Xerxes en zijnen oudften Zoon Darius gevolgd zijn, waer voor ik by oude ichrij veren 7 maenden gefield vinde; geduurende welke, eerst de moordenaer Artabanus zich den Troon eigende, maer door Artaxerxes Langhand,toen hy ook op Hem aanviel, doodgeftoken werd, en daerna Artaxerxes beoorloogd werd door zijnen broeder Hystaspes, wien hy in een gevecht overwon, en toen eerst tot het geruste bezit des Rijks kwam. — Van hier nu geevt hem Ptolomeus 41 en Diodorus 40 Jaren. Dit eene jaer verfchil zou kunnen komen, dat de eene van den dood van Xerxes, de andere 7 maenden later van de overwinning op Hystaspes, rekende: maer liever denk ik, dat ze beide van't zelvde begin rekenen, en wel van't laetste, dat is van Artaxerxes bevestiging op den Troon; en dat dan Ptolomeus den tijd van Xerxes jll. cn Sogdianus by hem voegt, welke Diodorus op zich zelve opgeevt; om datze beide aen Darius Nothus 19 Jaren geven: en dan zal Pto- , lomeus die 7 maenden van beroerte, welke Artaxerxes regeering voorgingen, by de 21 Jaren van Xerxes gerekend hebben , cn Diodorus niet by zijne 20, waer uit ook dat verfchil van 1 Jaer vereffend wordt.
Gaet nu deze fchikking door, dan moet Artaxerxes, na 't overwinnen van Hystaspes, op den Troon bevestigd zijn in 't ïaetst van 3539 °f" van 't Nabonasfer Jaer 283, of in 't begin van't volgende ; en dus Xerxes vennoord ■j, maenden vroeger: en dan moet
de



TIJDREKENING. 9
de regeertijd van Xerxes II. en Sogdianus eindigen voor 't einde van 3580, of van 't Nahonasfer Jaer 324.
Om nu deze fchikking tot volkomenheid te brengen, moet men dit nog weten, dat Diodorus, en C. Nepos, het vennoorden van Xerxes door Artabanus brengen tot het 4de Jaer der 7 8 (ie Olympiade loopende van de eerste volle maen na den langsten dag, zijnde toen Z9~J«™ 3539, tot 3540; dus kan men dit ten vroegsten ftellen in de helvt van ;h<l> 3539, vallende nog in 't 283fte Jaer van Nahonasfer,'t welk, by Ptolomeus,Xerxes laetste i.<;. en de7maenden van beroerte loopen dan tot halv Februari 3540, dus in 't voorst van 't 28411e Nabonasfer Jaer, toen Artaxerxes op den Troon bevestigd werd. - - Hoe keurig komt dit uit met de fchikking van den Heer Schutte; dat deze Vorst, nu even in 't Rijk bevestigd zijnde , doch volgens het ftraks bewezene in zijn 7de Jaer na zijn Troongenootfchap, van waer de Fijbel rekent, zulk eene gezegende verandering ten voordeele der Joden maekte, dat Ezra, voorzien met de allergunstigste aenbevelingen, zich op den 1 Nifan, zijnde iu dat Jaer 9 Maert, met een aental Joden uit Babel naer Jerufalem begav. Ezra VII.
Xerxes heeft dan geregeerd, ten allerruimsten van omtrend April .514. tot zijn dood halv Juli 3539. 25Jaren 3maenden; nauwer genomen, van zijns .Vaders dood halv April 3519 tot zijnen dood, 20 Jaren 3 maenden; en ten aiiernauwsten, van zijns Vaders dood tot toen hy zijnen Zoon Artaxerxes Langhand Troongenoot maekte, 14 Jaren maenden ; hebbende hy met dien Artaxerxes t'zamen geregeerd 5 Jaren 8^ maenden ; doch zoo, dat de laetste de klem der regeering meest in handen had. Artaxerxes Langhand kan nu ook nader bepaeld worden
Zijn tweederlei begin heb ik nu vastgezet War »{,•„ „:„j'
o >»«u zijn einde
betreft; daer omtrend weten we dit zeker, uit Diodorus dat hy geftorven is in't 4de Jaer der 88fte Olympiade, loopende'van Juli 3579 tot 3580, en nader uit Thucydides, dat zijn dood viel in 't 7de Jaer van den 27 jarigen Peloponefifchen Oorlog tusfchen de Lacedemoners en Atheners. Die oorlog wordt door drie Eclufen bewezen, dat begonnen is in 't vroege voorjaer A 5 35-3,



ïo T IJ D R E KEN I N C.
3573, en wél voor den 21 of N. £. 15 Maert: dus moet zijn dood vallen voor Maert van 't gemelde Jaer 3580 , dewijl in die maend reeds het Site Jaervari dien Ooribg begon ; en nog nader Zegt dezelve Thucydides, dat het nieuws van zijnen dood te Athene kwam in den Winter. Dus wordt zijn dood vry nauwkeurig bepaeld op 't einde des Jaers 3579, zijnde in't begin van 't 324110 Nabonasferjaer. Ik ftel geheel op 't einde, dan komt zijne geheele regecring- uit op 46 Jaren 2 maenden; of van zijns Vaders dood 40 Jaren 55 maenden , of allernauwst van zijne bevestiging in 't Rijk 39 Jaren 10k maenden.
Xerxes II. zijn eenige echte Zoon, volgde hem op, ik fte! i Januari 3580, doch werd kort daer na omgebragt door zijnen bastaert broeder
' Sogdianus ; en deze weder niet lang daerna door zijnen broeder, mede een bastaert, Darius Nothus. De meesten geven aen Xerxes 2 en Sogdianus 7 maenden 1 Ctefïas bepaelt het ten nauwsten op ij en 6i maenden; en daer deze de Geneesmeester was van Artaxerxes Mnemon, die 20 Jaren daernft op den Troon kwam, en hy dus deze omwentelingen zelve beleevd heeft, volg ik hem hier veilig.
Dan heeft Xerxes II. geregeerd tot halv Februari, en Sogdianus tot het einde van Augusii, des Jaars358o.
Darius Nothus begint dan omtrend 1 September 3580. Hem worden eenparig 19 Jaren regeering toegeëigend: doch deze moeten zeer ruim zijn; want hy heeft beleevd het einde van den Peloponcfifchen Oorlog, welke op den 24 of N. S. 18 April 3600 by 't Hechten der muuren van Athene inviel, in 't Ïaetst van't 4de Jaer der 93fte Olympiade ; en is zeer kort na dien vrede geftorven, dus ten allervroegsten in 't begin van Mai, en niet later dan Juni, want toen begon het volgende Olympifch Jaer, en toen eindigde het regeeringsjaer van den Athener bewindsman Ale< Xias, in 't welk Athene, in den uitersten nood gebragt, de vrede van de Lacedemoniers verkreeg. Als men dan zijnen dood fielt op 1 Mm'Jóoo, heeft hy ten minsten geregeerd 19 Jaren 8 maenden.
Al»



T IJ D R E K E N I N G.
Artaxerxes Mnemon of Heuüvas*, zijn oudste Zoon, volgde bed toen. Aen dezen geeft Ptolomeus 46, Diodorus 43, en Eufebius flechts4oJaren.-— De twee eerste beginnen van denzelvden tijd: doch daer tegen word -n, aen den volgenden Koning ©chus door Ptolomeus 21, Diodorus 23, en door anderen 25 Jaren toegefchreven; dus eenparig aen beide t'zamen 66 a 67 Jaren. Om dit zoo veel als doenlyk is t'zamen overeen te brengen, dient men te onderftel'en , dat Mnemon, in 't derde Jaer voor zijnen dood ,aen zijnen Zoon Ochus deel aen de regeerfrtg gegeven hebbe, en daer door zijn Ptolomeus en Diodorus vereffend Eufebius is reeds een Christen Schrijver, dus van veel
later tijd. Men mogt denken ook hem met de anderen te kunnen vereffenen, door te ftellen dat hy Artaxerxes begin later zou rekenen. Zijn broeder Cyrus II, was, reeds voor zijns Vaders dood, geholpen door voorfpraek zijner Moeder, mededinger naer den Troon: Artaxerxes Koning geworden zijnde verfchoonde zijn leven 5 maer pas vrygelaten, en tot Landvoogd van Lydie aaage4 fteld zijnde , vatte hy de wapenen tegen zijnen broeder op , en deze oorlog liep eerst ten einde in 'tjaer 3603. toen Cyrus geflagen werd , en zelve in dien flag fheuvelde t zoo dat1, van dit Jaer af, toen Artaxerxes eerst ten volle in 't Rijk bevestigd was ' Eufebius zijne 40 Jaren zou gerekend hebben, tot dat hy, in 't derde voor zijnen dood 3Ó43 , zijnen Zoon Ochus deel in de
regeering gav Evenwel, hyfehijnt ook van Darius Nothus dood
af te rekenen: dus blijvt niet overig dan, of een fchrijvfeil te ftellen, of te denken dat, 6 Jaren voor Mnemons dood, nog iets anders, ons onbekend,gebeurd zy,'t welk reden gav om aen Ochus toen een begin van regeering toe te fchrijven; die das even als we ook by het begin van Xerxes gezien hebben,langs drie trappen op den Troon zou gestegen zyn.
Maer 'er is 'er nog eene , zeer verfchiliende, bepaling van Plu. tarchus; die aen dezen Artaxerxes 94 levens en 62 regeerings-
jaren geevt. Indien 'teerste, dan moet hy reeds geboren
zy«in 355i, zynde 't 18de Jaat der regeering van Artaxerxes
Lang.



IB TIJDREKENING.
Langhand zijnen Grootvader; en die kan, dewijl hy de oudste Zoon was van Xerxes Koninglyk bed, ten allervroegsren geboren zijn in 3515, zoo dat hy dien kleinzoon zou gekregen hebben flechts 36 Jaren oud zijnde: dit is wel zeer mogelyk , echter vry gedrongen ; te meer daer Darius Nothus niet de wettige maer
de bastertzoon van den eersten Artaxerxes wasi Neemt
men 't aen, dan kan men Darius Nothus geboren ftellen omtrend 3533» juist toen Langhand door Xerxes tot mederegent verheven werd, en dan was hy omtrent47 Jaren toen hy Koning werd, en 67 Jaren toen hy ftorv. — Dit kan alles nog aengacn; maer de 62 regeerjaren van dezen Artaxerxes Mnemon hebben meer
zwarigheid. Men zou gemaklyk kunnen zeggen, dat zijn
Vader Nothus hem in zijn 3de regeerjaer reeds deel aen 't Rijksbeftuur gegeven hebbe : maer daer tegen maekt de Heer van Alphen, niet zonder reden, deze zwarigheid; dat Cyrus niet ligt zon ondernomen hebben naer de Kroon te flaen, indien zijn Broeder reeds 16 Jaren met zijnen Vader geregeerd hadde. —■ Ik twijfel dus aen 't eene zoo wel als aen 't andere.
Hoe ditzy; de 46 Jaren van Mnemon, hem door Ptolomeus ' gegeven,zouden, vol geweest zijnde, moeten eindigen in 'tjaer 3646, maer hier is reden om , gelijk de tijd van Darius Nothus verlangd moest worden, dezen Mnemon en zijne opvolgers te verkorten. Ptolomeus geeft hem 46 Jaren.
Ochus 21 —— Arzes 2 1
is t'zamen 69 Jaren.
Diodorus geeft aen hem 43 Jaren, aen Ochus 23, en Arzes 3, zou ook te zamen 69 Jaren maken; doch van den laetften zegt hy, dat die in zijn derde Jaer door Bagoas met vergiv is omgebragt; dit toont reeds eene vermindering; maer nog meer blijkt die uit het duidelyk gekenmerkt begin van den laetften Perfifchen Koning Darius Codomannus. Deze is ten Troon gekomen zeer kort voor dat Philippus, Koning van Macedonien, Vader
van



TIJDRE-KENING. 13
van den grooten Alexander, omgebragt werd; en dit was in 't voorst van 't ifte Jaer der 11 ide Olympiade, omtrend September 3668 , dus kan Darius Codomannus niet later zijne regeering bagonnen hebben dan omtrend 1 Auguui 3668; en dit is, na het even zeker bepaelde begin van Artaxerxes Mnemon, op omtrend 1 Mai 3600, niet meer dan 68 Jaren 3 maanden. Deze kan ik dus onder die 3 Koningen niet beter verdeelen dan op deze wijze: Artaxerxes Mnemon 45 j. 6 m. tot 1 Nov. 3645. Dit komt zeer juist uit op 't einde van 't 3 Softe Nabonasfer Jaer, want het 3Gofte begint op den 20 of NS. 15 November: en dan kan men denken dat hy omtrend Mai 3643, toen hy 43 Jaren geregeerd had, ij Jaren voor zijnen dood, zijnen zoon Ochus tot Troongenoot gemaekt hebbe.
Ochus kan men dan geven, van zijns Vaders dood af, 20 J. 6 m. tot 1 Mai 3666. zijnde juist 23 Jaren, van het zoo even onderflelde Troongenootfchap afgerekend. En voor
Auzus of Arogus, blijven dan 2 j. 3 m. tot 1 Aug. 3668, zco dat hy in zijn derde Jaar omgebragt is. Zie daar de beste tijdkavcling, welke hier, by gebrek van vastere merkpalen, kan gemaakt worden..
Darius Codomannus, de laetfte ongelukkige Perfiaenfche Koning, begon dan zijne regering, gelijk gezegd is, omtrend 1 Augusti 3668. Tegen hem trok de groote Alexander op in 't Jaer 3670, in welk Jaer de eerfte flag by de rivier Granicus voorviel, waer in Alexander den Perfifchen Veldheer Memnon overwon, en zoo over die rivier in Perfien trok. In 3671 wilde MeinBon den Oorlog in Griekenland overbrengen, maar fneuvelde; waarop in 't zelve Jaer omtrend OJlobtr de tweede veel zwarere J Veldflag voorviel in de engten by Isfus, waer in Darius leger geheel verflagen werd: en waerop, in 't volgende Jaer 3672, Alexander, na Tyrus en Gaza veroverd te hebben, op Jerufalem aentrok, maer door den Hoogepriester Jaddua, die in zijn plechtgewaed voor hem verfcheen, bewogen werd niet alleen af te
trek-



ii T IJ D R E K E N I N G.
nekken, maar ook den Joden groote gunften toe te ftaan : voords •overwon hy Egypte in 't Najaer van 't zelve Jaer omtrend November, op 't einde van 't 416de Nahonasfer Jaer, en hier fchijnt ïtolomeus, die een Egyptenaar was, het einde der 4 Jaren van Darius Codomannus, en 't begin der Griekfche Monarchie van Alexander te rekenen; fchoon hy beter had mogen rekenen van den alleivreeslykften veldflag by Arbela, voorgevallen in't 2 de Jaer der 112de Olympiade, den 2 Oclober O. S. of 27 Sept. N. S.
5 waer in het nieuw op de been gebragte ontzaglyke leger van Darius ten eenemael vernield werd, en hy zelve te nauwernood zijn leven bergde, en na welken de vennaerde hoofdftad Perfepolis geplunderd werd, en 't geheele Perfifche Rijk in Alexanders handen viel. De ongelukkige Darius heeft echter nog geleevd tot in 't 3de Jaer der 112de Olympiade, loopende van Juli 3674 tot 3675. in welk hy, nogmaals een kleiner leger te veld gebragt hebbende, wederom geflagen, en eindelyk door verradery van Besfus doorfchoten werd. Sommige brengen dit laetfte, 1 Jaer eri eenige maenden na den flag by Arbela, dan zou zijn dood vallen in 't begin van 3675, maer waerfchijnlyker ftellen andere zulks in 'Juli 3674. en dan heeft Darius 6 Jaren, van zijn begin afgerekend.
Aan den grooten AlexandergeevtPtolomeus SJaren,loopende van 't begin des 417de Nahonasfer Jaers, toen hy Egypte overmeesterd had, tot het einde van 't 42411e, vallende in November 5680. Indedaed ik heb gevonden, door Franfche geleerden, zijnen dood als zeker bepaald op den 10 Juli van dat Jaer; evenwel de Heeren van Alphen en Schutte bewijzen vry duidelyk, dat de dag, op welken die waerelddwinger, die geesfel der volken, tot zijne aerde wederkeerde, was op den 22, zijnde N. S. 17 Mai des volgenden Jaers 3681. of J. T. 4391, dus moeten de 8 Jaren zijner Monarchie, in welke hy fteeds bezig was geheel Afie aen zich te onderwerpen, tot 85 Jaren verlengd wotden. Ik zeg zijner Monarchie; want als Koning van Macedonië, gelijk



T IJ D R E K E N I N G. ff
hy oorfprongelyk was, beeft hy, van den dood zijns Vaders Philippus af, als men rekent van halv September 3668, geregeerd 12 Jaren 8 maanden.
Zie hier dan op deze gronden een Tijdtafel der Perfifche Monarchen met influiting van den Griekfchen Alexander. Cyrus, na de verovering vanl Babel 1 Nov. 3460' tot den J. M. J M
dood van Kyaxares II. . . 1 Oei. 34^8 1-11 >
■ van daar tot zijh dood. 1 Mai 3475 6-7 c 8-6
Cambyfes tot'16 Sept. 3482. . . 7.4.-L
^ Magus tot 16 April 3483 . . . 0-7
Darius Hyftaspesz. alleen, tot 16 April 3514.131 - o f
' ' ■—met Xerxes. tot 16 April3sig\ 5-0 ?3-o
«Xerxes alleen. ... tot iiV^.3533. . . U-6\
3 < met Arta-
* xerxes Langhand. . tot 16 Juli 3539 5 Artabanus en verdere be- |
roerten tot 16 Feb, 3540 o - 7 J.46*. 2
(Artaxerxes Langhand al- j
40 6|)vleen' Tr tot 1 >«. 358o39-io2j
2 ) Xerxes II tot 16 Feb. 3580 . . . 0-\\
C Sogdianus tot 1 Sept. 35S0 . . . 06'
Darius Nothus. ... tot i Mai 3600. . . i9.<$* Artaxerxes Mnemon, in krijg 1 tegen Cyrus II. . . tot 1 Mai 3603 3 - o )
alleen. . . tot| 1 Mai 3643 40 - o >a<-6
«3 o 5 ''" "— me£ 0ch"s. - tot 1 Afor.3645 2 - 6 \
} Ochus alleen. ... tot \ Mai 3666 . . /20-6 Arfes of Arogus. . . tot 1 Aug. 3668 ... 23 Darius Codomannus, tot Alexander Egypte overwonnen had. ... 1 Nov. 3672 4 - 3 1 f - tot den flag by j I Arbela,welke de onder- <. - j,
' gang was der Perfifche |
5 Monarchie 27 Sept. 3673 0-11 J
! Alexander deGroote, va n
(_ daer af tot zijn dood. . .j 17 Mai 3681 . . . 7.7J
te zamen 214-6} tDer voor heeft Ptolomeus , van Cyrus tot Alexander beide ingefloten, 215 Jaren, zoo dat dit zeer wel uitkomt; en als men
van



i6 T IJ D R E K E N I N G.
van deze mijne tafel aftrekt de eerfte I J. i ï é. van Cyrus, en de laetfte 7 J. jh m. van Alexander, dan blijvt, voor de duuring der Perfiaanlche Monarchie, juist 205 Jaren; van den dood van Kyaxares H. op 't einde van September 3468. tot den flag by Arbela op 't einde van September 3673- — Men ziet, ondanks de verfchillen der oude Schrijveren over het begin en einde van, eenige dezer Koningen, echter telkens zulke in 't oogloopende overeenkomsten, dat dezelve genocgzaem zijn om aen deze duuring van dat Rijk eene volkomeue zekerheid toe te eigenen.
I l
Dit dus afgehandeld zijnde, ga ik nu tot onderzoek van mijn tweede ftuk; welke dezer Perfifche Koningen 'tzijn, van welke in de Heilige Boeken van Ezra en Nehemia gefproken wordt. • De fchrifmitleggers en tijdrekenaers zijn hier voornamelyk in tweën verdeeld. Veele, ja de meeste verftaan Cambyfes, door Ahafueros Ezra IV: 6. Den valfchen Smerdis, door Arthafasta Ezra IV: 7. 11. 23. Darius Hyftaspesz, door Darius Ezra IV: 5, 24. V: 6, 7. VI: 1, 13, 14, 15.
Artaxerxes Langhand, door den anderen Arthafasta Ezra VI: 14, VII: 1, 7, 11, 12, 21. VIII: 1. en in 't geheele Boek van Nehemia.
wordende alleen Xerxes dan overgeflagen; als onder wiens regeering niets omtrend het Joodfche Volk gebeurd is, 't welk Gods Geest noodig oordeelde aen de Kerk na te laten : ten ware men hem, met velen, hield voor Ahasveros in de gefchiedenis van Esther; in welk geval men denken zou kunnen, dat Ezra die fchoone gebeurenis, als reeds zoo nauwkeurig door Mordechai befchreven, zal overgeflagen hebben. — Vervolgens zijn echter deze uitleggers nog verdeeld over Darius den Perfiaen, die Neh. XII: 22. voorkomt, waer voor de eene Darius Nothus, de andere Darius Codomannus houdt.
Deze



tijdrekening. i?
Deze fchikking is, altans tegenwoordig, de meest gewoone; en wordt fterk verdeedigd door de meeste Schrijveren, welke ik heb kunnen gebruiken, vooral door den voortreffelyken Hoogleeraar H. VnN Alphe*-: gelijk ze ook door den Hoog Eenv. Auteur van dit Bijbelwerk gevolgd is. — En men heeft reeds uit mijne Verhandeling in 't Vilde Deel bl. XCIX, kunnen zien dat ik daer toe overhelde. — Indedaed dezelve is zoo eenvouwig en natuurlyk, zoo geregeld afloopende, beandwoordt zoo volkomen, aen al de Bijbelplaetfen en gefchiedenisfen welke hier in aenmerking komen, geeft eene zoo volraaekt uitkomende rekening van de beroemde zeventig Jaerweken van Daniël, en wordt door zoo • weinige wezenlyke zwarigheden gedrukt, dat men zich byna verwonderen moet dat 'er, zelvs groote Mannen,gevonden worden, die nu nog eene andere willen vasthouden.
Deze fchikking wordt ook , tot Darius Hyftaspesz ingefloten, begunftigd door Jofephus, die hier zeker een der beste getuigen zijn zoude; maar 't is jammer dat hy vervolgens met de Perfifche
Koningen onbegrijpelyk in de war is. ■— Xerxes is bij hem
Ezras en Nehemias Arthafasta; (maer van Xerxes kent niemand een 32fte Jaer) — Artaxerxes Langhand houdt hy voor Esthers
. Ahasveros Vervolgens fpreekt hy, met voorbygang van Darius
Nothus, van eenen Jongeren Artaxerxes, zijnde zekerlyk Mnemon; en van dien komt hy ten eerften op Darius Codomannus: zoo dat wy hier met hem niet kunnen te recht komen.
Die andere fchikking is die van den doorluchtigen Scaliger, in voorigen tijd door veelen gevolgd, en welke nu nog ïaetst verdeedigd is in 't Tijdrekenkundig werk van den geleerden C. va-; Rie.die, het werk van van Alphen gebruikt hebbende,even. wel, tegen deszelvs bewijzen aen, de gedachte van Scaliger (men hy over 't geheel meest fchijnt te volgen) gepoogd heeft te ftaven; wel met meest dezeïvde redenen op welke van Alphent reeds had geandwoord (trouwens die groote man bezat eene hoedanigheid welke hem in mijne achting allergrootst maakt; te weten, de gevoelens welke hy afkeurt, met de redenen van derB zeiver



t8 tijdrekening.
zeiver voorftanders, nae waerheid en in derzelver allerflerkst en voordeeligst licht voor te dragen); maer hy heeft echter, met veel arbeid, geleerdheid, en oordeel, die redenen zoo aennemelyk gemaekt, dat men erkennen moet geen bekwamer verdeediger van dat ftelfel mogelyk te zijn.
Dewijl ik gaeme ten vollen overtuigd ben, eer ik een gevoelen omhelze of afkeure, heb ik de moeite genomen zijne fchikking, (welke echter eenigzins van die van Scaliger verfchilt) zoo kort als mogelyk is, t'zamen te trekken; en ten einde elk die met eenen opflag over zie, zal ik ze hier kortelyk voordellen.
„ In Cyrus derde Jaer 3471, (*) werd de Tempelbouw ge„ flremd, en is geftoord gebleven onder Cambyfes, die om deze „ reden door Ezra niet genoemd wordt, als ook niet de valfche „ Smerdis." Dezen, oordeelt hy, is geheel onvoegzaem door Ezra ■bedoeld te achten: om dat hy niet alleen,als een onwettig Koning, door Herodotus en Ptolomeus overgeflagen, en zijnen korten 'regeertijd onder Cambyfes gerekend wordt; maer om dathy ook zou overgeflagen worden Dan. XI: 2. alwaer Xerxes als de vierde Perfifche Koning wordt aangemerkt,daer hy, dien valfchen Smerdis medegerekend, de vijfde zijn zoude. — (Doch daer op kan tweezins geandwoord worden: of dat de nadruk valle op't woordjen jiaen , als eene bevestigde regeering aanduidende, en dus op dien Magus niet pasfende; of dat men de telling beginne, niet na Darius den Meder, die Kap XI: 1. flechts tusfchen beiden in den verleden tijd inkomt, maer na Cyrus zeiven, tot wiens derde Jaer, volgens Kap X: 1. de geheele Prophetifche openbaring Kap X—XII. behoort, en dan is Xerxes indedaed,onder Cyrus opvolgers, de vierde met influiting van dtn Magus. -— En wat
het
(*) Ik ftel hier de Jaren na de Schepping volgens mijnt rekening; want de Heer van Rie rekent 12 a 13 Jaren meer, ftellende het eerfte Jaer der Christen-telling op 't Jaer des Schepping 4017 , 't welk ik reken
4004. Voords, hoewel ik dien geleerden Schrijver hier tegenfpre-
ke, cn in meer opzichten van hem verfchille, houd ik, over 'x geheel, my ten volle aen de aenprijzing van den Auteur, hier voor bl. XXXV.



TIJDREKENING. i9
het overige betreft: met al de kortheid en onwettigheid zijner regeering,kan daer in zeer wel gebeurd zijn 't gene Ezra IV: 7—23 verhaald wordt. Dat hy daer den naem Arthafasta voert, is geen grooter zwarigheid dan 't is dat de geleerde van Rib , Darius Hyftaspesz , die by niemand ooit anders dan Darius heet, houdt voot Ahafucros Ezra IV: 6, en als dat geen wezenlyke zwarigheid is, dan is de allerfterkfte reden die er is, om Ezras Darius voor Nat/ms te houden, te weten, om dat het een Darius moet zijn die tusfchen twee Arthafaftas komt, haren klem kwijt).
„ Ahafueros Ezra IV: 6. is dan Darius Hyftaspesz; en deze is >, ook dezelve die onder dien naam iu Esthers gefchiedenis voori, komt. (Dit laetfte beweert hy met redenen die op zich zeiven
„ vry wat zeggen). Deze, in plaets van den Magus, op
i, den Troon gekomen zijnde, fchreven de Vijanden der Joden, om i, den nieuwen Koning ten eerften tegen hen in te nemen, een i, aenklagt tegen hen; waer door de verhindering duurde tot zijn i, 12de Jaer ingCi'loten, dus tot 3495; waer op hy, na den on« $, dergang van Haman, door middel van Esther en Mordechai, i, tot gunftiger gedachten van de Joden gebragt zijnde, zijn verj, bod introk, en de bouw in de overige 24 Jaren zijner regeering j j, en voords onder 't geheele Rijk van Xerxes, dus tot 3540, i, voortging; die daerom ook overgeflagen wordt."
„ Artaxerxes Langhand komt, niet dan na Xerxes dood in s> 454°, op den Troon; en deze is de eerfte Arthafasta Ezra IV:
» 7-> Ir- 23. Zoo dra was deze Koning geworden, of zijne
„ Landvoogden fchreven hem weder ten nadeele der Joden; met „ dat gevolg, dat onder zijne geheele regeering, door van Rie j, op 40 Jaren gefteld , de Tempelbouw op nieuw geftremd j, was, tot het 2de Jaer van Darius Nothus, 3582, vs. 7, 24.
„ Darius Nothus is dan die Darius die Ezra V en VI. voorjj komt, van wiens 2de tot 6de Jaer, 3582 tot 3586, de Tem„ pel zelve, voltooid werd, en in zijn overigen regeertijd het „ buitenwerk volbouwd, en de Joodfche Kerkftaet geregeld.
„ Artaxerxes Mnemon is de tweede Arthafasta; in wiens 7de „ Jaer 3607 Jerufalem nog openlag, toen zich Ezra derwaerds B 4 „ be-



2c TIJDREKENING.
„ begav; in wiens 2ofte Jaer 3620 Nehemia vryheid kreeg den „ muur te herbouwen, en den Joodfehen Burgerftaet in orde te „ brengen: en in wiens 32de jaer 3632. Nehemia weder naer „ Perfien trok, doch naderhand te rug kwam en de ingeflopen
„ misbruiken hervormde. - Op deze wijze kan dan Darius de
„ Perfiaen, Neh. XII: 22. niemand zijn dan de laetfte Perfifche „ Vorst Darius Codomannus."
Vraegt men of 'er eenige voegzame reden te geven is, waer* om eerst de Tempel 117 Jaren, na dc vryheid door Cyrus gegeven, voltooid, en waerom eerst Jerufalems muur herfteld zijn zoude na dat de Stad 151 Jaren met den verwoeften muur bewoond was geweest? er; voords hoe die rekening uitkomt met het beloop der gefchiedenisfen , vooral met de LXX weken van Daniël? ■ Wat het laetfte betreft, daermede moeten alle die Uitleggers zeerverlegen zijn: want van Cyrus eerfte Jaer, zijn tot Christus dood wel 567 Jaren;'daer tegen loopen 490 Jaren, van Darius Nothus 2de, juist tot aen het Jaer van Jerufalems verwoefting, van Artaxerxes Mnemons 7de, 23, en van deszelvs 2ofte, wel 36 Jaren die verwoefting voorby. —— Men begrijpt evenwel dat het voegzamer is dat de vervulling meerder, dan dat ze minder Jaren zou uitbrengen; dus kan men niet anders dan van Cyrus eerfte jaer afrekenen. —«— Zie hier welk een rekening de geleerden van Rie maakt.
Hy onderfcheidt de Jaren van bouwing en verhindering op deze wijze:
gebouwd. ftilgcftaen.
onder Cyrus Jaren 1 6
■■ Cambyfes o ——— 8
, Darius Hyftaspesz. ... 24 ■- 12 eerfte.
■ Xerxes 21 —— o
., Artaxerxes Langhand. . . o ■ 11 40
__ Darius Nothus 5 eerfte. . . 3 2
4p . 68
Deze



T IJ D R E K E N I N G. 21
Deze 49 Jaren in welke gebouwdis, zijn de eerfte VII Jaerweken,
welke hy met Cyrus eerfte Jaer begint. Van daer fpringt
hy de volgende 14 Jaren van Darius Nothus geheel over; zonder eenige reden, dan dat hy Ezra VI: 14. de laatlle woorden ver. taelt; naer de bevelen van Cyrus en Darius, nor Arthafasta Koning van Perfien ; als of tot deszelvs regeering toe, de bouw der buitenwerken van den Tempel geduurd had. (Maer, laet die vertaling tot al gelden, dan leeren wy nog uit vs. 15. dat de Tempel in Darius 6de Jaer voltooid was - of zo niet, waerom dan dien bouw van 't buitenwerk , dat immers tot den Tempel behoorde, niet mede onder de bouwjaren gerekend?) en begint de LXII Jaerweken met het beginjaer van Artaxerxes Mnemon 3600, van waer juist 434 Jaren zijn tot het Jaer der Schepping 4034 of't 3ifte onzer Jaertelling; in 't welke, nae 's mans reketóng (waer van ik 1 a 2 Jaren verfchille) Jefus, gedoopt zijnde, Zijne prediking begon, en in de helvt der volgende zeventigfte
week gekruist is. En dit dient dan te gelijk tot verlda.
ring van drie plaetfen.
1. van Joh. II: 20. Zes.en-veertig Jaren is over dezen Tempel gebouwd, 't welk dezeïvde gemelde 49 zijn, behalven de 3 van Darius Nothus. (Maer waerom'er. die, welke wel de voornaamIte bouwjaren moeften zijn, afblijven , daer voor weet ik geen andere reden dan om de rekening te vinden: behalven dat ik, ondanks 's mans zwarigheden, die 46 Jaren liever rekene van de bouwing onder Herodes, beginnende met deszelvs 19de Jaer.)
2. Van de 70 Jaren Zach. I: 12, alwaer, in Darius ede Jaer, flechts het ronde getal zou worden opgegeven in plaets der bovenftaende 68 Jaren, en Zach. VII: 5. alwaer de 70 Jaren, in Darius 4de Jaer, als vervuld voorkomen.
3. Hiermede vergelijkt hyllab. III: 2. de uitdrukking in 'tmid. den der Jaren, als by Prophetisch vooruitzicht flaende op Cyrus tijd en de verlosfing des volks door hem; vallende tusfchen de 70 Jaren der Babelfche dienstbaerheid, en dc gemelde 70 Jaren van Gods toorn na de wederkeering in Judea, geduurende
B 3 den



«a TIJDREKENING.
den Tempelbouw. •■ Maer hoe kunftig is dit alles door elkaer gevlochten! zou men wel meer noodig hebben dan het
voor te dragen, om het te doen afkeuren ? Voords zie me n b
van Alpiien, op welke andere vreemde wijzen men die plaetfen uit Zach. I en VII al gepijnigd heeft, om ze met deze tijdfchikking te doen ftrooken; en vergelijke daarmede de eenvouwige oplosfing van dezelve, in mijne verhandeling VII Deel bl. XCIX.
Vraegt men nog hoe dit overeenkomt met Hagg. II: 4. alwaer de Propheet in Darius 2de Jaer vraegt: Wie is onder U lieden overgebleven, die dit huis in zijne eerfte heerlykbeid gezien beeft, en hoedanig ziet gy 't zelve nu? Is dit niet als niets in uwe oogenl welke plaets zoo eenvouwig en natuurlyk verklaerd kan worden, als men door Darius verftaet flyjlaspesz, door vergelijking met het verhael Èzra III: 12, 13. dat veele ouden, die den eerften Tempel gezien hadden, by de gronding des tweeden in 't Jaer 3470, dus flechts in 't 54de na de verwoefting, weenden; en van welke ouden, nog 14 Jaren daerna in 3484, zijnde 't 2de van Hyftaspesz en 6"8 Jaren na de verwoefting, nog verfcheidene in leven konden zijn; daer in tegendeel het 2de van Nothus 3582, wel 98 Jaren verder daer afftaet; waer door 't onmogelyk is dat van die ouden toen nog in leven zouden geweest zijn. — Maer dan moeten Haggais woorden een geheel
anderen zin hebben; ze moeten beteekenen: of Niemand is 'er ender «, enz. —— of: Is er iemand onder u, die 't eerfte huis gezien heeft in de Bijbelfcae befchrijvingen, in de verbalen
zijner Voorvaderen, of in modellen ? of: Wie is 'er onder
u die dit zelve huis, dezen tweeden Tempel, gezien heeft, in de heerlykheid waermede deszelvs bouw onder Cyrus met vreugd begon? En hoe ziet gy 'trui na zoo langen tijd? —■- Behoeve ik wederom meer te zeggen, om elk de gedrongenheid van alle die beteekenisfen te doen gevoelen ? De nadruk, welke hy, in de laatfte uitlegging, zoekt in 't woordjen, dit zelve, zegt hier niets: de tweede Tempel was de herbouwde Tempel van Salomon. Behalven dat, zelvs in die uitlegging, de tusfchentijd, van
Cyrus



TIJDREKENING. 23
Cyrus 2de tot Nothus 2de, zijnde 112 Jaren, te groot is.- Ondertusfchen , tot zulke uideggingen wordt men daer door
genoodzaekt. Dat Zerubbabel en Jofua, als ze in 3469,
by hunnen optocht onder Cyrus, 20 of 25 Jaren oud waren, nog in 3582, in den hoogen ouderdom ven 130 of 140 Jaren, konden in 't leven gebleven zijn, als wonderteekenen Zach. III: 8, dat is, als twee oude getuigen van Gods weldaden onder het weergekeerde Juda, even als oudtijds Jofua en Caleb; dit zou op zich zeiven zoo onaennemelyk niet zijn: maer acn een aental menfehen te gelijk 180 levensjaren toe te fchrijven, want zoo oud omtrend moesten ze in 3582 zijn, als hun de verwoefting des eerften Tempels in 3416 geheugen zoude; dit voelde men dat niet konde aengaen.
Maer vraegt men, of dan die Schrijveren geen gewigtige redenen aenvoeren, om eene fchikking te verkiezen, waer iu ze zoo veel moeite hebben zich ftaende te houden?... Ik beken geene van groot gewigt gevonden te hebben; en ten opzicht der meeften heeft ook de Hoogleeraer van Alphen de moeite uitgewonnen
die te beandwoorden. Onder die, welke de Heer van Rie
aengevoerd heeft, is de voornaamfte de tweede, dat Ezras Darius voor en na zich eenen Arthafasta of Artaxerxes moet hebben: eii
die heb ik reeds wechgenomen. Op de eerfte, dat het
bevel van Cyrus, in Darius tijd, lang vergeten fchijnt geweest te zijn; moet geandwoord worden : dat Darius, het oorfpronglyk bevel van Cyrus liet opzoeken,niet om dat hy niets daer van wist, maer om zijn bevelfchrivt daer naer in te richten, en daer door te meer klem te geven. ■ Dat de Joden zich, volgens
Hagg. I: 4. reeds fchoone gewelvde huizen gebouwd hadden, daer ze zeer armoedig uit Babel gekomen waren; daer op andwoord ik: deels, dat gewelven in 't bergachtig Jerufalem noodzakelyk waren; evenwel, daer die uitdrukking gewelvde huizen, integenftelling van de woestheid van 'sHeeren Huis, een denkbeeld van Jchoonheid fchijnt in te fluiten , voeg ik 'er by, dat de Joden, volgens Ezra I: 4—6, niet zoo armoedig zijn wedergeB 4 keerd,



24 TIJDREKENING.
keerd, en dat ook, in de 14 a 15 jaren, welke ze te Jerufalem gewoond hadden, velen, vooral onder die, welke by de wederkeering reeds knechten en dienstmaegden hadden, gelegenheid zullen gehad hebben hunne bezittingen genoeg te vergrooten om
fraaije huizen te bouwen. De zevende is, dat Zach. I: n.
het 2de Jaer van Darius inkomt als een tijd van vrede, daer Darius Hyftaspesz, in 't begin zijns Rijks, oorlog had met de Babyloniers. Dan, dit was geen uitwendige oorlog, maer een binnenlandfche opftand, om dat de Koning de Stad Babel niet meer ten Rijkszetel ftelde: daer en boven, die belegering begon eerst in Darius 5de Jaer, vergelijk Zach. VI: 10. VII: 1,2. en in alle geval, de Joden in hun land, alwaer Ilaggai en Zacharias propheteerden, hadden niets met die zaek te doen, hun land was en bleev
daerom in ftilte. Dat Hyftaspesz, in dien tijd waer in hy
Babel belegeren'moest, geen Kening van Aifur kon genoemd worden, Ezr. VI: 22, 't welk 's mans agtfte reden is, zegt clan niets ; want Babel was en bleev 't zijne, fchoon hy het,
wegens opftand tegen hem, beftrijden moest. Alle
overige redenen zijn gebouwd op vooraf aengenomene 011derftellingen; gelijk ook die, welke hy vervo'gcns geevt om Arthafasta voor Artaxerxes Mnemon te houden, dan eerst klem hebbén, als 't bewezen is dat Darius is Darius Nothus. Een onder die redenen is, dat in den tijd van dien Anhafasta de geflachtregisters van Cyrus tijd verloren waren, en dat dit Neh. VII. blijken zoude; maer my dunkt, daer blijkt volftrekt het tegendeel , dat de oorfpronglyke registers wel bëwaerd waren geworden.
Evenwel is 'er onder die aengevoerde redenen ééne , welke eene meer byzondere overweging vordert: ze is ontleend van den ouderdom, welken men, als men Nehemias gefchiedenisfen tot Artaxerxes Lar.ghands regeering brengt, verpligt is te geven 200 aen Nehemia zeiven, als aen Saneballat den Horoniter.
De laetfte wordt door Jofephus uitdrukkelyk aengemerkt, als een tijdgenoot van Alexander den Grooten. Jofephus verhaelt, dat Saneballats Dochter Nicafo gehuwd was met Manasfe, Zoon van



TIJDREKENING. s5
Johannes of Johanan, Broeder van Jaddus of Jaddua; dat Jaddus zijnen Broeder ,om dat vreemde huwelyk, van den Altaer geweerd heeft; en Manasfe daerop zich tot zijnen Schoonvader Saneballat gewend heeft, met denzelven van Darius tot Alexander gevallen is, en door denzelven van Alexandervryheid verkregen heeft, eenen Tempel op den Berg Gerizim te bouwen; maer dat Saneballat daer op geftorven is, even voor de ontmoeting tusfchen Alexander en Jaddua, in 't Jaer3<572. -- Indien hy nu, in of kort na't 32fte Jaer van Artaxerxes Langhand 3565, al een man was die een gehuwde Dochter had, zou hy dienen geboren te zijn omtrend 3525, en dus den ouderdom moeten bereikt hebben van 147 Jaren: daer, als men het 32de Jaer van Artaxerxes Mnemon 3632 in de plaets Helt, men hem niet meer dan 80 Jaren behoevt toe te fchrijven.
Wat Nehemia betreft, blijkt uit Kap. XII: 11, 22. dat hy ook den tijd, en wel, gelijk het uit de t'zamenvoeging fchijnt, het Hoogepriefterfchap, van Jaddua beleevd heeft; en dewijl Jaddua een tijdgenoot was van Darius Codomannus, dient men daer ter plaetfe dien laetften Perfifchen Vorst te verftaen door Darius den Perfiaen. Deze nu is Koning geworden in 3668. Als dan Nehemia , by zijne eerfte komst in Judea in 3553, flechts 30 Jaren
was, moet hy in 3668 oud geweest zijn 145 Jaren. En
al wil men Darius Neh. XII: 22. voor Nothus houden, dan moet evenwel Nehemia 't Hoogeprieterfchap van Jaddua beleevd hebben; 't welk zeker eerst begonnen is na den dood van Johanan, die zijnen Broeder Jefus, aen wien Bagofes den Veldheer van Artaxerxes 't Hoogepriesterfchap beloovd had , in den Tempel vennoord heeft. Bagofes of Bagoas nu, was Veldheer van Ochus, „wiens eerfte Jaer was 3646". Dus blijvt dan nog voor Nehemias ouderdom ten minften 123 Jaren. Of wil men eindelyk
ftellen (fchoon dit lijnrecht ftrijden zou, tegen 't gene Jofephus verhaelt van dien gemelden moord,) dat Jaddua al Hoogepriester was onder Darius Nothus, ftel in deszelvs laetfte Jaer 3599, en dat hy toen oud was 30 jaren, dan moet Jaddua geworden zijn 112 Jaren; want zijn dood was, volgens Jofephus, omtrend ge.
B 5 lijktiji



„6 TJJDRE KENING.
lijktijdig met dien van Alexander in 't Jaer 3681 Zoo dat,
wat weg men ook kieze, deze onvoegelykheid niette ontwijken fchijnt, als men Nehemias Bijbelgefchiedenis tot Artaxerxes Langhand brengt.
Indedaed dit is de fterkfte grond voor het gevoelen van htm die aen Artaxerxes Mnemon denken, welke dan dit alles vry geleidelyk kunnen doen afloopen: nog fterker komt dezelve voor, daer de berekeningen van Nehemia en van Saneballat, geen het minne verband met elkander hebben. — Dan, met dit alles, 'tis een bewijs van denzelven aert als wy voor ons gevoelen ontleenen uit den ouderdom van Zerubbabel, Jofua, en een aental oude Joden die den eerften Tempel gezien hadden : deze redenen kunnen dus tegen eikanderen opwegen.
De fchrandere Du Bois heeft een weg gevonden om beiden te ontwijken; door Arthafasta in wiens 7de Jaer Ezra opuok, te houden voor Artaxerxes Langhand, en Arthafasta in wiens softe Jaer Nehemia optrok, voor Artaxerxes Mnemon: waer by hy dan nog deze reden van die onderfcheiding geevt, dat Ezra met de Joden in groote gunst ftonden by Artaxerxes; maer dat in Nehemias tijd, eer hy in 't land kwam, de Joden in groote ellende en verfmaedheid waren.-Dit gevoelen is zeker veel beter dan 't andere; evenwel de gemelde reden voldoet niet. De ellende en verfmaedheid der Joden beftond daer in; dat ze in een openliggende hoofdftad moeften woonen, en dat de ruïnen van de oude muuren, als teekenen eener voorige verwoefting en tegenwoordige onderwerping, hen den fpot der omliggende Heidenen en Samaritanen deden zijn en blijven. — Daerby wordt het door deze zwarigheden gedrukt:
1. Schoon Ezra geen woord {preekt van Nehemia, deze gewaeg echter van Ezra als zijn medehelper in de hervorming: alsdan Ezra reeds in Judea gekomen is in 't 7de jaer van Langhand 3540, en hy was er nog 80 Jaren daerna in 't 2ofte van Mnemon 3600,' moet hy ook ten minften 120 Jaren oud geworden zijn; want'zulk een last als hem by zijnen tocht naer Jerufalem gegeven werd, zelvs om Regeerders en Richters acn te ftellen over al 't volk
aen



TIJDREKENING. 27
aen de westzijde van den Euphrat, Ezra VII.-25,26, zal men niet ligt aen iemand onder de 40 Jaren betrouwen. — Indien men Ezra reeds in Cyrus tijd, naer Neh. XII: 1. opgetogen Helt, wordt deze zwarigheid nog grooter: want dan zou men hem, als hy iu 3469 oud was ten minden 20 Jaren, tot het 20de Jaer van Mnemon, wel 171 Jaren, moeten geven, daer hy in 't 20de van Langhand 104
zou hebben. Evenwel dit denk ik niet. Ik denk dat
Ezra die in Cyrus tijd optrok, en Ezra die onder de 8 Priesters op den muur optrok Neh. XII: 33 , beide onderfcheiden zijn van Ezra den vermaarden Sehrivtgeleerden , die aldaer vs-. 36 voorkomt. De eerde , die iu Cyrus tijd optoog, kan een broeder geweest Zijn van Seraja Ezras Vader Neh. XII: I. Zie voords in dit Deel bl. 192, en de Inleiding bl. III.
2. In Ezras tijd had Johanan de Zoon van Eljafib Ezr. X: 6. reeds een kamer in den Tempel. — Was dit dezeïvde Johanan of Jonathan, die volgens Neh. XII: n, 22. de Kleinzoon was van Eljafib, en de Vader van Jaddua, en dezeïvde die, volgens Jofephus verhael, den broedermoord in den Tempel pleegde, welk geval men, als Nehemias Arthafasta Mnemon is, eerst dellen kan in 't begin van Ochus regeering in 3646; dan moest hy, als hy in 3540 flechts 20 Jaren had, dien moord gepleegd hebben in den ouderdom van 126 Jaren. Maer was deze Johanan een eigen
Zoon van Eljafib, en dus een Vaders Broeder van dien Johanan; dan moet Eljafib zeiven, als zijn Zoon in 3540 reeds volwasfen was en een kamer in den Tempel had, ten minden geboren zijn omtrend 3500, en dus,in het 20de Jaer van Mnemon 3620, indien hy toen Hoogepriester was, ook reeds 120 Jaren bereikt hebben.
3. De Heer du Bois rekent de 70 Jaerweken van Daniel, te beginnen by Ezras optocht in Artaxerxes Langhands 7de Jaer, volgens Ptolomeus Tijdregel 3546, (dit is volgens mijne rekening
zijn 13de) en te eindigen met Jefus Dood in 4036. Dan,
dus komen wel de 490 Jaren juist uit, maer zoo het begia als 't einde gaet mank; want hoe gunftig ook de briev van Artaxerxes Langhand in zijn 7de Jaer aen Ezra luidde, men vindt
er



ï3 T IJ D R K R E N I N G.
er niets in van Herbouwing der Stadsmuuren, zoo min als in *t bevelfchrivt van Darius Hyftaspesz in zijn 2de Jaer, Ezra VI: 6-12. dus men van daer met het zelvde recht de rekening kon beginnen: en met Jefus Dood moest de 70de week niet eindigen
maer eerst beginnen. Ondertusfchen, even zoo rekent ook
Pr i'deaüx en anderen. En als men ook van Artaxerxes'Langhands 2ofte Jaer, naer Ptolomeus Tijdregel , de telling wilde beginnen, zou men 6 Jaren te laet uitkomen.
Dit middel van DuBois ter vereffening den onvoldoende zijnde, blijvt over te bezien, of de gemelde zwarigheden tegen 't gevoelen, dat Nehemia van Artaxerxes Langhand fpreke, onoplosfelyk zijn.
Dc zwarigheden betroffen, deels Saneballat, deels Nehemia.
Wat die betrekkelyk tot Saneballat aengaet, dezelve rust geheel op Jofephus. Al wist ik die dan niet wech te nemen, zou ze, in mijn oog, alleen niet wigtig genoeg zijn, om mijne Bijbelfche bewijzen omver te flooten; vooral niet, daer Jofephus de laetfte helvt der Perfifche Monarchie zoo geweldig door eikanderen haspelt. Om die reden heeft Prideaux gedacht, dat de gefchiedenis
van den Tempel te Gerizim , door Jofephus tot den tijd van Darius Codomannus en Alexander gebragt, vry vroeger, tot dien van Darius Nothus behoort; dat Jofephus dien Manasfe een Broeder van Jaddus noemt, in plaets van een Vaders Broeder; en dat, daer'in 't Ïaetst van Nothus regeering ook oorlog was tusfchen de Egvptenaers en Perfianen, het niet onwaerfchijnlyk is dat hy in dien
tijd in dezelve landftreken geweest zy. Zijne redenen zijn,
behalven de verwanïng, welke in dat geheele XI Bock van Jofephus heerscht, vooral deze: dat, naer Jofephus eigen verhael, de Samaritanen Alexander nodigden hunnen Tempel op Gerizim te bezoeken: maer dat dan, als Alexander zelve eerst verlov tot het ftichten daer van gegeven had, die Tempel, in vry minder dan 9 maenden, van den grond af moest volbouwd zijn, en wel terwijl Saneballat in zijn leger, en dus afwezig was. Welke reden zekerlyk vry wat grond geevt om de gevallen voor dezeïvde
te



• TIJDREKENING. 29
te houden, en Jofephus uit Nehemia te verbeteren. Dan zou de
geheele zwarigheid wechgenomen zijn. Het meest is er
tegen, dat men de 4 laetfte verfen van Neh. XIII. dan zeer ver moet affcheuren van al 't voorige: want de Koning die hem, volgens vs. 6. ten tweedemael verlov gav, was zeker dezeïvde Artaxerxes van wien hy tot hier toe gefproken had: maer dit byvoegzel zou reeds diep in de jaren van deszelvs opvolger Nothus behooren.
Durvt men dan daer aen geen toefteming geven , gelijk indedaed Jofephus de geheele zaek met zeer veel omftandigheden aen Alexanders gefchiedenisfen verbindt; dan kan men ook denken dat de beide gevallen onderfcheiden zijn: en zeker, hoe veel gelijkheid zich opdoe, tusfchen dat verhaal van Jofephus en de plaets Neh XIII: 28, daer zijn ook aanmerkelyke ■ongelijkheden. De Schoonzoon van Saneballat is by Jofe¬
phus een Zoon van Joannes en Broeder van Jaddus; by Nehemia een Zoon van Jojada, dus een Bi oeder van Joannes en Oom van Jaddus: Nehemia fpreekt te bepaeld om te denken dat hy een Kleinzoon van Jojada zou bedoelen. —— Nehemia zegt, dathy zelve hem wechjoeg; Jofephus, dat Jaddua hem vanjden Altaer
weerde. Eindelyk, Jofephus verhaelt er een aentalomftandig»
lieden by, welke men nauwlyks denken kan dat Nehemia geheel zoude verzwegen hebben, indien hy van'tzelvde geval fprak. —-— Ik zeg ten befluite, met den nauwkeurigen van Alphen : „ Het „ is zeker zoo bijfter zeer niet te verwonderen, dat meer dan „ één Overfte der Samaritanen, Saneballat geheeten hebbe; en „ dat meer *dan één ontaert nakomeling van Aaron, zijn Priester„ dom, door eene heidenfche Vrouwe te trouwen, verontreinigd „ hebbe, en zulks gedaen met een Dochter des Landvoogds. , Ten fterkften genomen is dan het ftuk twijfelachtig,
Wat Nehemia betreft, is de zaek van meer belang. Om dit in orden te behandelen is de eerfte vraeg: Hoe veel Nehemias zijn in den Bijbel te vinden? .
Ik antwoord; Evenveel als Ezars. Drie Dat Nehemia
Asbuks zoon Kap. III: 16, onderfcheiden is van den Landvoogd
Ha-



30 TIJDREKENING.
HachJrijas zoon, is zeker:en even zeker moet Nehemia die, volgens Ezra 11:4, en Neh. VI 1:7. in 't Jaer 3469 met Zerubbabel in Judea kwam, een ander geweest zijn; want ware hy toen flechts 20 jaren oud geweest, moest hy in 't eerfte Jaer van Darius Nothus 3580, 131 Jaren,en in 't eerfte Jaer van Codomannus 3668, wel 220 Jaren bereikt, en dus de geheele Perfifche Monarchie beleevd hebben. Daer over zal nog iets naders volgen.
Hier uit vloeit eene tweede vraeg, die nu bepaelt dient te Worden: Wie is Das itts de Perfiaen, tot wiens dagen, volgens Neh. XII: 22. de Priesterlijsten reikten ? Is 't Darius Nothus of Codomannus ?
Zo 't Codomannus is, dan is er niets anders op, als toe te ftemmen, dat dan Nehemia tusfchen 140 en J50 Jaren oud geworden zy: en dan zou dit, hoe buitengewoon ook, alleen niet genoeg zijn om my een gevoelen dat zoo fterk betoogd kan worden, te doen verlaten. In de daed, dit verkiest de groote van Alphen, die zeer wel bewijst dat Jaddua geen Hoogepriester kan geworden zijn reeds onder Nothus. Evenwel 't komt my ten hoogften onwaerfchijnlyk voor, indien Nehemia nog zoo lang geleevd had, dat hy zijn gefchiedverhael, wel 100 Jaren voor zijnen dood, zou hebben laten fteken, en niets gemeld van al de aenmerkelyke gevallen , welke in dien ruimen tijd zijn volk zijn overgekomen
Ik denk dus liever dat het Darius Nothus is, de Zoon en eerfte gevestigde opvolger van Artaxerxes Langhand; en als men dit (telt behoevt men, aen Nehemia noch Jaddua, zulk eenen buitengewoonen ouderdom te geven.
Om dit te toonen moet ik een derde vraeg beandwoorden: Wanneer is de gemelde broedermoord in den Tempel gefchied? onder Artaxerxes Mnemon of Ochus?
Dit laet Jofephus wederom, door zijne verwarring der laetfte
Perfifche Koningen, in 't duistere. De melding van Bagoas
doet gereedelyk om Ochus denken: dewijl 't bekend is dat een óntmenschte Bagoas, eerst den even Hechten Ochus vermoordde, vervolgens derzelvs opvolger Arzes door vergiv ombragt, en eindelyk



TIJDREKENING. 3I
delyk ook eenen vergivtigden beker voor Darius Codomannus bereid had, doch die, daer achter gekomen zijnde, dat ondier dwong dien zelv uit te drinken. Op dezen grond, dat die broe¬
dermoord onder Ochus gebeurd zy, rust de tweede berekening
van Nehemias ouderdom ,ftraks gemeld, bl. 25. Maer de Heer
Schutte heeft, over Daniels Jaerweken I deel bl. 231-245, duidelyk genoeg bewezen, dat een andere Bagoas gebloeid heeft in 't begin der regeering van Artaxerxes Mnemon, die hem diende in den Oorlog, welken hy genoodzaekt was te voeren tegen zijnen broeder Cyrus II, en dat die in Judea kan, ja moet geweest zijn in 't Jaer 3602 , J. T. 4312, zoo dat dit het juiste tijdffip is van dien gruwzamen broedermoord.
Nu komt de vierde vraeg, op welk een wijze dan Jaddua, die zeker een tijdgenoot was van Darius Codomannus, Neh. XII.-22
kan gevoegd worden by Darius Nothus ? 1 Dit is noodig te
verklaren, dewijl men Nehemias leevtijd zoo wel tot Jaddua als tot Darius moet uitflrekken: als men de oplosfing van fommigen niet omhelzen wil, dat die verfen door een latere hand zouden zijn ingelascht; waer in ik echter geen andere zwarigheid kan vinden dan deze, dat men van dit hulpmiddel misbruik zou kunnen maken,om ook in andere gevallen,bewijzen te ontzenuwen, welke uit de gelijklevendheid van dezen met dien ontleend zijn.
Andere denken dat Jofephus Jaddus zou wezen den Zoon Onias, of de kleinzoon Simon, van dien Jaddua by Nehemia vermeld. Dit zou ook de zwarigheid wechnemen; maar dit is al te los te werk gaan. Jofephus onderfcheidt Jaddus al te duidelyk van dezelve; en daar hy zelv Priester was, kon hy, in de opvolging der Hoogepriesteren, zulke feilen niet begaen als in die der Koningen van Perfien.
Om dan te vinden hoe Nehemia den tijd van Jaddua kan beleevd hebben, is een tweeërlei weg. De eene is die van
den Heer schutte! : die oordeelt dat het niet noodzakelyk is, dat hy Jaddua als Hoogepriester gekend hebbe, maer dat het genoeg ay dat hy hem gekend hebbe als de hand mede hebbende



3s TIJDREKENING.
de in het opmaken der Priesterlijsten, in den ouderdom van 18 a 20 Jaren; ja dat daer toe aanleiding is daerin, dat Jaddua
met eenige onderfcheideng van de voorigen genoemd wordt.
En daer nu Z: Ew: zeer aannemelyk maekt dat Nehemia den meer maal genoemden moord in den Tempel niet beleevd heeft, maer even te vooren zal geltorven zijn, omtrend het begin der re. geering van Artaxerxes Mnemon in 't Jaar 3Ó00, even voor 't einde der 7 • eerfte van Daniels Jaerweken, welke tot 3602 liepen: zoo volgt daer uit,
a Wat Nehemia betreft: als hy in 3553 oud was 33 Jaren, dat hy dan, by zijnen dood in 3600, niet meer dan 80 Jaren zou bereikt hebben.
b. Wat Jaddua aangaat: als die in 3600 oud was 18 Jaren, dac hy dan,by zijne ontmoeting van Alexander in 3672, den eerwaardigen ouderdom van po Jaren zou gehad hebben; en dus, al ware zijn dood te gelijk met dien van Alexander voorgevallen, zijn leven nog niet op 100 jaren behoevt gefield te worden. Zi* daar dan de geheele bedenking volkomen opgelost.
De andere weg is die de Hoog Eerw: Schrijver dezes Bijbelwerks ingeflagen heeft, door de beide tijdsbepalingen te onderfcheiden, zie bl. 190. Dan heeft men dit voordeel, dat men Jaddua, nog by 't leven van Nehemia, als Hoogepriester kan aenmerken. , Op de zwarigheid, dat Nehemia dan den godlozen broedermoord van Johanan zou beleevd hebben, zonder dat hy iets daer van meldt; zou men kunnen andwoorden, dat Nehemia toen weder in Perfien zal geweest en tot zijneii dood gebleven zijn. Evenwel daerop valt een gewigtige wedervraeg: Zou Nehemia dan, op 't hooren van zulk een gruwelftuk, niet weder . verlov verzocht hebben naer zijn Vaderland? en indien hy daartoe al te oud en te zwak was, zou hij dan niet gepoogd hebben de drukkende fchatting, door Bagoas den Joden opgelegd, vernietigd te krijgen? Dan, die fchatting is na 7 Jaren vernietigd.
Ik laat dit dus ter overweging en verkiezing over: men
ziet op beide wijzen, dat 'er geen völftrekte noodzakelykheid is,
aen



TIJDREKENING. 33
aen Nehemia of aen Jaddua, eenen ongeloovlyken leevtijd toe te fcbrijven, als men Ezras Darius houdt voor Darius Hyaaspesz, en Ezras en Nehemias Arthafasta voor Artaxerxes Langhand: en daer dus de allergrootlte zwarigheid tegen dat gevoelen haren Idem kwijt is, houde ik 't zelve voor voldongen.
I I I.
Nu ga ik over tot het derde deel mijner Verhandeling; waar in ik my voorgefteld heb; zoo veel my mogelyk is, nader te toonen hoe de geflachtlijsten, vooral der Priesteren en Levieten, in de Boeken van Ezra en Nehemia voorkomende, aen deze tijdfchikking beandwoorden; ten einde daer uit dan op te maken de geflachtlijsten , zoo der Hoogepriesteren, als der Voorouderen van onzen Zaligmaker, welke beide ik, by mijne Verhandeling in 't voorige Deel,bl. LXII en LXVI, tot dit Deel overliet.
Ik moet beginnen mèt de zes Hoogepriesters Neh. XII: 10, ir.
De eerfte is de beroemde Jostja de Zoon van Jozadak. Deze
Jozadak was, volgens 1 Chr. VI: 14,r5,de Zoon van Seraja,den Hoogepriester die, by de innemingvan Jerufalem in 34i6,omgebrrgt
werd, 2 Kon. XXIV: iS (Ezra noemt zich ,Kan. VII:i. ook
een Zoon van Seraja; maer al ware hy in dat zelve Stervjaar zijns Vaders geboren, zou hy in 3540, toen hy naer Judea optrok, dan reeds 124 Jaren gehad hebben : hy zal dus eerder de ach'r-kinzoon van dien Seraja geweest zijn ; en daer in is geen zwartheid, daer hy zelve in zijne geflachtlijst Kan. VIT: 1-5, zes namen overflaet; indien dezelve niet, door de gelijkheid benigernamen, uit den text verloren zijn En te gelijk kan zijn eigen Vader ook' Seraja geheten hebben,en dezeïvde geweest tfr die in Cyrus tijd met Zerubbabel optoog Neh. XV : r. Dit in 't voorbygaan).
Als Jozadak dan in 3416 een Kind was,kan men zijn Zoon Jofua vocgzaem geboren ftellen omtrend 3439; en by gevolg 30 Jaren oud by de wederkeering uit Babel in 3469; dis weinig C ouder



34 .TIJDREKENING.
ouder dan Zerubbabel, dien ik berekend heb dat toen ten.hoogden 27 a 28 Jaren kon bereikt hebben.
Het is waer, men mogt denken dat Jofua toen ouder dan 3a Jaren moet geweest zijn, indien uit Ezra III: 9 blijkt dat hy reeds volwasfene Zoonen had, die met hem opzicht hadden over den
Tempelbouw, Denkt men dit, dan zou men hem ook 40
Jaren kunnen geven, als men Jozadak in 3416 reeds volwasfen ftelde. Maer 't is twijfelachtig of Ezra III: 9, even ais vs 8, jofua de Hoogepriester, dan of vs. 9 Jofua de Leviet bedoeld worde.
Hoe lang Jofua geleevd hebbe na de wederkeering is niet zekerr we lezen niets van hem en van Zerubbabel na 't 6de Jaer van Darius Hyftaspesz 3489. We weten dus niets naders, dan uit de Alcxandrijnfche Chronijk, die zijnen dood brengt tot het 53fte Jaer van zijn Hoogepriesterfchap; 't welk vallen zoude, van de wederkeering afgerekend, in 3521: dan kan hy ruim 80 Jaren bereikt hebben Dewijl dit zeer goed uitkomt neme ik het over.
Voords worden in die Chronijk gegeven: aen Jojakim 30 Jaren tot 3551. Eljafib 40 Jaren — 3591. Jojada 40 Jaren — 3Ö31. Johanan 32 Jaren -— 3663. Jaddua 20 Jaren — 3683. Eindigende dus 2 Jaren na den dood van Alexander. Maer dit komt niet in alles uit; want Johanan de Brocdermoorder zou dan eerst Hoogepriester geworden zijn in 't 3iftc Jaer van Artaxerxes Mnemon : het kan dus nog wat nader bepaeld
worden. Eer ik zulks onderneme moet ik nog deze eene vraeg
beandwoorden: Hoe lang duurde de afwezigheid van Nehemia, na zijn vertrek naer 't Perfifche Hov in 't 32fte Jaer van Artaxerxes Langhand, tot op zijne wederkeering in Judea tot herftelling der ingeflopen misbruiken, Neh. XIII: 6 — 31?
Ten einde van dagen, ftaet in den Grondtext vs. 6; en onze Overzetters hebben daer ,niet zeer gepast ingevuld, fommige dagen, waer door wy ons van dien tusfehentijd een zeer eng denkbeeld
vor« 1



. T. IJ D R E K t N I N G. 35
Vormen». ■- Dat dc fpreekwijze meermalen beteekent ten einde des Jaers, is bekend; en daer uit, dat hy de wijnpersfen zag treden- by zijne 'wederkomst, is vry zeker dat die wederkomstop
't einde van 't Joodfche Burgerjaer viel. Maer de nadere
vraeg blijvt dan nog, of 't op 't einde van 't zelvde Jaer was
waer in hy venrok? Zeker, een halv Jaer, ja een geheel
Jaer, fchijnt my toe veel te korten tijd te zijn, om onder een Volk, door Nehemia zoo ernflig hervormd, zulke grove misbruiken te doen de overhand nemen ; zelvs zoo, dat de Levieten den Tempeldienst veriaten hadden, om van hunne Landerijen te leven; en dat alles beflist, er waren vreemde huwelyken ingeflopen, en daer uit kinderen voordgekomen, die reeds de tael der vreemde moeders aengeleerd hadden, en met de Joodfche tael vermengden. Hier toe waren dus eenige Jaren noodig. — Evenwel moet men beneden de 14 Jaren blijven ; want Nehemia verkreeg weder verlov van denzelven Koning Arthafasta. Ik vind niet voeg-
Zaem korter dan 5 Jaren, gelijk ook Prïdeaux doet, daer voor te ftellen; en dj.is, daer zijn vertrek naer Perfien was in Artaxerxes Langhands 32fte Jaer 3565, zijne wederkomst te rekenen in 't najaer 3570, op 't einde van deszelvs 37fte.
Nu ga ik voórd tot de Jaren dezer Hoogepriesteren; . Jojakim volgde op Jofua — Van dezen fpreekt Nehemia nog met een enkel woord Kap XII: 26; waer uit ik opmake dat die LandVoogd hem nog even zal gekend hebben, en hy dus geftorven zijn kort na deszelvs aenkomst in 't voorjaer 3553 , doch nog voor 't
begin der herbouwing van Jerufalems muuren; Dan is hy
Hoogepriester geweest 32 Jaren, en tusfchen 60 en 80 Jaren oud geworden.
Eljasib zijn Zoon, volgde hem, by 't begin der muurherbouWing in 3553; en dat hy geftorven moet zijn in den ftraks gemelden tijd van Nehemias verblijv in Perfien, maek ik op uitNeh.XIII: ,28, alwaer Jojada .de Zoon van Eljalib, als Hoogepriester fchijnt voor te komen; als ook daer uit, dat we niet le^en dat Nehemia hem beftrafte over de ingeruimde Tempelkamer aen Tobia. ——• G a Stel



35 TIJDREKENING.
Stel ik dan zijn dood in 't begin van 3570, dan was hy niet langer Hoogepriester dan omtrend 17 Jaren.
Jojada, door Jofephus genoemd Jüda, volgde hem, op deze onderftelling, in 3570; van hem kunnen we niets nader bepalen dan dat hy moet geftorven zijn voor 3602, toen Johanan die broedennoord pleegde, en dus toen Hoogepriester was, hoewel,
gelijk 't fchijnt, nog niet lang geweest. Ik ftel dus Jojadas
dood op't Jaer 3600, waer doorzijn Hoogepriesterfchap uitkoint op 30 Jaren.
Johanan of Jonathan, door Jofephus genoemd Johannes,
wierd dan Hoogepriester omtrend 3600. Van zijnen dood
is niets zekers te bepalen. We weten alleen dat Jaddua Alexander ontmoet heeft in 3672, dus zijn tusfchen die beiden 70 a 80 Jaren te verdeden. Niets belet ons dan, aen hem , volgens de Alexandrijnfche Chronijk, 32 Jaren te geven, en dus zijnen dood in 3632 te ftellen,
Jaddua of Jaddus dood wordt door Jofephus omtrend gelijk gefield met dien van Alexander, dus in 3681; doch ik ftel liever, een paer Jaren vroeger, in 3679, om reden naderhand by de opgave van zijne Opvolgers te melden: en dan kan hy 47 Jaren de Hoogepriesterlyke waerdigheid bekleed hebben.
Het verfchil, tusfchen deze rekeningen de gemelde Crhonijk, beftaet dus daer in, dat ik Eljafib en Jojada veel korter, en Jaddua zoo veel langer, meene te moeten rekenen.
Men zou nog nader den leevtijd van deze Hoogepriesteren berekenen kunnen, indien 't beflist ware, of Johanan de Zoon van Eljafib, die volgens Ezra X: 6, in Artaxerxes 7de Jaer 3540, een kamer in den Tempel had, en dus, ten laetften, kan geboren zijn in 3519, dewijl de Priesters eerst met hunne 20 Jaren den dienst begonden; of hy, zeg ik, die Kleinzoon van Eljafib geweest is, die naderhand Hoogepriester werd, dan of hy een eigen Zoon van Eljafib was, een jonger Broeder van Jojada, en dus Oom van den Hoogepriester Johanan. In 't eerfte geval zou Eljafib reeds moeten geboren zijn, omtrend



TIJDREKENING. z?
trend 3480, en Jojada omtrend 3500; en dan zou Eljafib oud
geworden zijn 90, Jojada 100, en Johanan wel 113 Jaren .
Dit loopt te hoog : en daerom kies ik liever 't laetfte, en ftel geboren. opgevolgd. geftorven. Eljafib, omtrend 3500. oud 53 Jaren, oud 70 Jaren.
Jojada, 35i8 — 52 . — 82
Johanan,. 355o — 5o — g2
jaddua, ■ 3582 — 50 — 97
Zie daer een rekening, die fraejer uitkomt dan men van voo pen zon durven hopen.
Nu vergelijke men daer mede, de rekening wélke men genoodzaekt is te maken, als men Arthafasta houdt voor Artaxerxes Mnemon ; welke omtrend op deze wijze zoude uitkomen: Jofua was Hoogepriester 118 Jaren, tot Darius Nothus 6de Jaer J°ialdm 34 tot Art. Mnemons 2ofte —
E1j*flb 17 3/fte —
Jojada. ...... 9 46fte_
Johanan ftel 14 tot 3660.
Jaddua —20 — tot omtrend 3680.
Daer men dan aen Jofua omtrend 150, indien niet 160 Jaren ouderdom zou moeten toefchrijven,beoordeele elk, of mijne bovenftaende zoo juist evenredige fchikking niet een nieuw bewijs oplevere , dat Ezra en Nehemia tijdgenoten waren van Arrexerxes Langhand.
Of dit nog niet genoeg ware, dienen nog de volgende bewijzen:
Seraja trok op onder Cyrus Neh.XII: 1. Ezra, Serajas Zoon, onder Artaxerxes Ezra VII.- In Cyrus eerfte Jaer waren Jefua en Binnui hoofden der Leviten; en in Artaxerxes 7de Jaer waren, volgens Ezra Vilt 33, de Zoonen van Jefua en Binnui opzichters' over de fchatten welke Ezra medebragt. — Ware dit nu onder Mnemon, dan ftaan de beide gebeurtenisfen, en dus de opvolging van Vader en Zoon, 137 Jaren van eikanderen af; maer was 't onder Langhand, niet meer dan 71 Jaren: een zeer bekwame c 3 tijd



35 TIJDREKENING.
tijd; nog niet te lang, en'vooral niet te kolt, voor't geheel uit.' fterven van een gedacht, zoo dat, van 22 hoofden' der Vaderen onder de Priesteren , geen één overgebleven was, maer allen door anderen opgevolgd waren, en dat wel in de'dagen van Jojakim, Zoon van Jofua, die volgens mijne zoo even gemaekte rekening juist Hoogepriester was by Ezras komst in Judea. ■— Vergelijk Neh, XII: 1-7. met vs. 12-21. Endat die opvolgers hunne Znawn waren, waer van er weder waren die volwasfen Zoonen hadden, blijkt uit vergelijking van vs. 6, 18, au 35. Het'eerfte gcflacht was dan geheel wech, het tweede ftond op 't afgaen, en hec derde kwam in bloei,
By alle deze bewijzen voegen-de Heer-en-vA« AtPHENen Schut-c TE nog een: genomen van een Sabbatk'Ster in Artaxerxes Lanshands. 2ofte Jaer vallende; en meer bepaeldetyk van de plechtige Wet.ezing,daer in gefchied-in de 7de maend,voor en ophetLoov» huttenfeest, volgens .Nahem. VIII, welke plechtige wetlezing juist • in eik Sabbathjaer . op 't. Loovhuttenfeest geboclea was Deut.; XXXI: 10-13. — Maer deze tijdsbepaling behekda geen verbod, dat ook zulk eene wetlezing niet op andere tijden zou mogen gefchieden, by buitengewo wie plechtige omttahd'igheden, gelijk 'er tans waren: en gelijk 'ook Jofias'zulk eene plechtige voorlezingder Wet verordende in zijn 18'dejaer 3-,3o,fehoon niet in dat Jaer,
maer 2 Jaren vroeger in 337S, een Sabbathjaer begon. Dit
bewijs is dan op zich zeiven niet beflisfende: evenwei,' dewijl het juist'zoo uitkomt, dat op dit zelve Loovhuttenfeest in Langhands 2ofte Jaer een Sabbathjaer begonnen is, en niet in Mnemons 2ofte Jaer, zet zulks gewis eene toegevoegde kragt by aen de overige bewijzen.
Indien !i nog maer zeker is dat Neh. VIII. tot Artaxerxes 2ofta Jaer behoore! —-— Indedaed hier zitten nog groote zwarig-' heden, en waer over ik zeer weinig tot oplosftag vind'.
Al wat ik tot hier toe uitgewerkt hebbe, betreft het Boek van Ezra, en de VII eeifte,nevens het XII en XKIde Kap. van Nehemia. mmmm Zeker is - 't dat Neb. VII: 6-69, dezeïvde Geflachtlijst
op-



T IJ D R E K E N I N G. 39
opgegeven wordt der wedergekeerden met Zerubbabel en Jofua, welke reeds Ezra I{: 1-67 voorkomt. Over de verfchil¬
len tusfchen die beide lijsten raedplege men met dit Bijbelwerk
cn andere Geleerden.. - Maer na dat, achter Nehemias
lijst, vs. 70 72, eene opgave gevoegd is van eenige gefchenken, welke zeer onderfcheiden is van de opgave van gefchenken by Ezras lijst vs. 68-70 gevoegd, eindigen beide Kapittelen, met een -bericb t, dat de Priesters, Levieten, Pooitiers, Zangers, Nethinim, en gansch Ifraël in hunne Steden VDtndest-; en begint het volgend verhael, zoo Ezra III als Neh. VIII, met de woorden: Als (jloe) nu de zevende maend aenkwam, en de kinderen /Jr. 'éls 4n hunne (de) Steden waren; en hier op volgt, by hzra, het verhael van de herftelling des Brandaltaers, en vervolgens de gronding des Tempels onder Cyrus. ■ ■- Maer kunnen clan ,by Nehemia, op hetzelvde bericht, ten eersten dingen volgen welke. 84 Jaren later gebeurd zijn?—Dit fchijnt vreemd; temeer daer men nauwlyks vinden kan, waer de draed van Nehemias verhael, welke Kap. VII: 4, 5, afgebroken was, weder t'zaemgehsch: wordt.
Dit heeft den onfterflyken Newton , die zich daer in betoond heeft geen' Wijsgeer te zijn als vele hedendaegfche wijsgeertjens, die hunne halve-geleerdheid misbruiken, om de Godlyke Open' ■baring te beftrijden, bewogen om. dit geheele verhael,Neh. VIII tot XII: 7, aen te merken als een ingelascht ftuk, tot Cyrus tijd behoorende, en dus als een vervolg van Kap. VIL
Zoo veel is zeker, als het ingclaschte ftuk Kap. VIII: 1. doorloopt , dar het dan doorloopen moet tot Kap XI, ten minnen tot
Kap. X ingefloten. Immers, 't kan niet eindigen met
Kap. VIII: 9. want Ezra de Schriftgeleerde vs. 3 en 5, is zeker dezeïvde die vs 10. by Nehemia wordt gevoegd. Ook
niet vs. 14, 15, om dezeïvde reden. — Ook niet Kap. IX: u want aldaer is deze mae- d zeker dezeïvde 7de maend Kap. VIII: fc> 3 > 15? genoemd, en de Levieten Kap. IX: 4, 5,dezeïvde met
die Kap. VIII: 8 opgeteld zijn. Eindelyk Kap. IX. hangt
onaflchekilyk t'zamen met Kap. X. ——— Er is dus geen anC 4 . dere



4o TIJDREKENING.
dere weg op dan te kiezen, dit geheele ftuk, of te laten in de tijden van Artaxerxes Langhand, of te rug te brengen tot die van Cyrus.
Indedaed voor 't laetfte is al vry wat. te zeggen, (i) De wetlezing Kap. VIII. gefchiedde op de ftraet voor de Waterpoort ; * we vinden in dat verhael niets gemeld van den Tempel, 't is of ' die er niet was. - De voorhoven van Gods Huis vs. 17 kan beteekenen het opene plein; en dat Kap X: 32—39, by herhaling, van Gods huis en deszelvs kameren gefproken wordt,zou, dewijl het voorkomt in eene verbindtenis voor het toekomende, kunnen verftaeu worden van den Tempel dien men voor had eu vertrouwde te zullen herbouwen. ^2) Mea. vond, volgens Kap. VIII: i'5, het bevel van 't Loovhuttenfeest in de Wet; en dit wordt verhaeld in zulk een fmaek, als of die wet geheel vergeten
ware geweest. Dit immers is niet te denken, indien Juda
reeds 84 aren weder in hun land geweest ware; maer 't komt juist, overeen met het bericht der vernieuwde viering .van dat Feest Ezra III: 4. het fchijnt een breeder verhael te zijn, van 't gene aldaer, door Ezra, met een woord gemeld was: en dit vermoeden krijgt te meer fterkte uit vs. 18, alwaer het Volk niet alleen genoemd wordt, de ganfche gemeente der gener die uit de gevangenis waren wedergekomen, vergelijk Ezra UI: 8. IV: I. VI: 21. maer ook gezegd wordt, dat men zoo niet gedaen had, finds de dagen van Jofua, Nuns Zoon. (3) Het verhael van den plechtigen vastdag,en het fluiten en verzegelen van 't verbond, fmaekt in zijn geheel meer naer den eerften tijd der wederkeering, dan naer een tijd zoo lang daer na. (4) Maer de gewigtigfte zwarigheid is deze: de naemlijst der gener die het verbond verzegelden, Neh. X: 1-27. beftaet genoegzaem geheel, uit de namen van ■dezeïvde Priesteren en Levieten, welke, volgens Neh. XII: 1-9, met Zerubbabel en Jofua waren uit Babel gekomen, welke Levieten ook de Wet voorlazen Kap. VIII: 5. IX: 4,5, en voords uit die zelvde perfonen, welke, volgens de lijsten Ezra II eu Neh. VII, met hunne geflachten, onder 't geleide van dezeïvde



TIJDRE KENING. 4f
de hoofden Zerubbabel en Jofua, waren wedergekeerd; en welke dit verbond teekenden, grootendeels in dezeïvde orde, waer in ze
op die lijsten voorkomen. Hoe zou 't mogelyk zijn,
buiten een wonder, dat alle die perfonen, 84 Jaren na hunne wederkomst uit Babel, nog geleevd zouden hebben? Daer en boven; onder deze verzegelaren van 't verbond, komen vs. 21 voor Mefezabeè'1, en vs. 23 Ilananja: maer de Klemzoonen van deze twee holpen Jerufalems muur herflellen, Kap. III: 4 en 23. Dus dient die verzegeling wel 2 geflachten vroeger geplaetst te worden. Hier by komt nog (5) Dat Neh. XI. en 1 Chron. IX. buiten twijfel, in de hoofdzaek, gelijkluidende Kapittels zijn. —■ Daer nu 1 Chr. IX: 2 duidelyk gewaegd wordt van de eerfte inwooners die in hunne bezittingen eu fteden wederkwamen, na de .wechvoering, fchijnt daer uit te volgen, dat Neh. XL ook te verflaen
zy,van de eerfte wedergekeerden onder Cyrus. Te meer blijkt
dit, uit de Poortiers, Sallum, Akkub, Talmon , en Ahiman. 1 Chr. IX: II. waer van Neh. XI: 19, XII: 25, alleen Akkub eu Talmon genoemd worden : welke twee, benevens Sallum , wy, met •hunne kinderen, ook als Poortiers, onder de wedergekeerden met ■Zerubbabel vinden, Ezra II: 42, en Neh. VII: 45. alwaer Akkub, Ilakub heet.
Evenwel, wanneer men om deze redenen dit gevoelen wilde omhelzen, zou men géén mindere zwarigheden vinden. (1) Ezra de Schrivtgeleerde, de Zoon van Seraja, die in dit verhael Neh. VIII en IX. voorkomt, zou dan dezeïvde moeten zijn met Ezra Neh. XII: 2. die met Zerubbabel optrok,* en Nehemia ook dezeïvde die genoemd wordt Ezra II: 2, Neh. VII: 7. Wat Ezra
betreft: als hy by Zerubbabels optocht 20 Jaren oud was zou hy in Artaxerxes Langhands 7de Jaer geweest zijn 91 Jaren, en in deszelvs 2ofte Jaer, 104 Jaren. Dit is reeds rijkelyk hoog; maer 't zou nog vry wat hooger moeten gefield worden, dewijl hy dan, by Zerubbabels optocht, reeds een hoofd der Vaderen moest geweest zijn, en wel Cc gene zeer wanvoeglyk is) te gelijk met zijn Vader Seraja. Daer en boven: zou Ezra dan wedergeC 5 ge«



43 T IJ D R E K E N I N G.
kecrd zijn naer Perfien, en in een zeer hoogen ouderdom weder 'de Leidsman geworden zijn eener nieuwe Volkplanting? Dn is
ïonder eenig bewijs, en zeer onwaerfchijnlyk. Wat Nefre-
lhlVaerigaet,is de zwarigheid nog'grooter, uif zijne langlevendTieid' 'ontleend, gelijk ik reeds getoond heb. Zie bl. 30. Immers men kan niet denken dat Nehemia j van wien .Kap. VIII: 10. gezegd wordt, dezelve is hattirfatha, die zou zijn, welke Kap. :VIÏ: 7. gemeld is, en dat die vs. 65. de Hattirfatha zou genoemd ■wezen, als de opperde zijnde™ Zerubbabel en Jofua, gelijk hy "cok vs. 7. en Ezra II: 2. onmiddelyk na die twee genoemd •ygêffa - Dit, hoe veel fchijn het vertoone, is onmogelijk; want Kap. X: I, wordt deze Nehemia Hattirfatha duidelyk 'genoemd Zoon van Hacbalja, dus was hy de Schrijver van dit Boek zelve en de Schenker van Artaxerxes Kap. 1: 1, 11. Zou hy dan ook al wedergekeerd zijn naer Perfien ? Zou hy daer; in zulk een hoogen ouderdom, weder aen 't Hov gekomen, en 's Konings Schenker geworden zijn? En zou hy ons van dit alles niets gemeld hebben? Nog meer. Indien ,hy zelve den ver¬
woeden ftaet van Jerufalems muuren gezien had; wat behoevde hy dan daervan bericht te ontvangen dóór Hanani? Wat bfr hoevde hy over dat bericht zoo te ontftellen? Hy kon immers zeer wel weten dat ze in dien tusfehentijd niet herbouwd waren; en dat dit om redenen van ftaet verhinderd was. — (2) Indien 't verhael Neh. VIII—X. tot Zerubbabels en Jofuas tijd behoorde; waerom zóü dan Hoogepriester Jofua niet by die plechtige wetlezing geweest zijn? Waerom zouden Zerubbabel enjo1'ua dan niet de eerfte verzegelaers van 't verbond geweest zijn Kap X ? want Jefua de Zoon van Azanja vsi 9- was flechts een Leviet. _'- Kortom, we vinden Ezra fll— VI geen woord van Ezra en Nehemia, en Neh. VIII-*- X geen woord meer van Zerubbabel en Jofua. (3) Neh. IX: 37- acn God in hec V]ech' tig Gebed voorgedragen, dat het Land zijne inkomften vermenigvuldigde voor de Koningen over hun gefield: dit onderftelt een tijd tëng verblijv in dat land, en een neertal van Koningen,
on-



TIJDREKENING. 43
onder welke ze reeds geflaen hadden. In Cyrus tijd zouden ze gezegd hebben, den Koning : behalven dat Cyrus een zacht Vorst, en den Joden zeer genegen was. 't Is waer dat was Artaxerxes Langhand ooit: maer van Darius Hyftaspesz. moet ook 't zelvde gezegd worden; evenwel was die veel inhaiiger. dan Cyrus, dus kan hy, by al zijn gunften, wel de fchattingen verzwaerd, en Langhand, fchoon hy de Geestelykheid daer van ontfloeg Ezra VII: 24, die lasten op 't Volk gelaten hebben. Waerby dan nog komt '"4.) Dat men wel voldoende reden kan geven, waerom Nehemia het- Geflttchtregistcr Kap. VII. in zijn Boek raseht, te weten de reden die hy zelve geevt vs. 4, 5. maer nien zou veel moeite hebben, om gepaste redenen te Vinden, waerom hy juist hier ter plaetfe. Kap. VIII, IX en X..zou ingevoegd hebben, indien het gefehiedenisfen van Cyrus tijd waren.
Welk een weg hier dan in te ftaen t, daer aen wederzijden zulke bergen van zwarigheden zijn"? —. Waren we hierin een tijdvak, waer in de ongewijde gefchiedenis nog in 't dtiftere lag , men zouer ligt toe komen de knoopen door te- höftw-en-;en dewijl in dén Bijbel niet blijkt hoe lang de regeerhigen van Cyrus en zijne opvolgers geduurd hebben, noch hoe veel Jaren tusfchen Ezra VI en VII verloopen zijn, die tijden zeer te verkorten, om dan alles beter te kunnen t'zamen voegen. Maer dit kan .hier niet aengaeu: de duuring van \ Perfifche Rijk heeft volkomen zekerheid; en de verfchillen der oude Schrij veren , over deze en gene Koningen,
zijn nooit meer dan 3 a 5 Jaren. Indedaed ik heb in
overweging genomen, of Ezras en Nehemias Arthafa.ua ook een nog' vroeger Koning kon zijn dan Artaxerxes Langhand: maer van niemand voor hem is- een S2Üe Jaer bekend, dan van Darius Hyftaspesz zeiven. Verftond men dezen Vorst; dit zou ten voordeele hebben: fi) Dat dan nog velen die met Zerubbabel opgetogen waren, in zijn 2ofte Jaer, '4 welk bet 34de na dien optocht was, in leven konden zijn '(2) Dat Ezra in't geheel geen gaping zou hebben; want van Darius 6de Jaer zou hy tot zijn 7de komen;-en hy zou zijnen optocht begonnen hebben, zoo dra de
Tein



44 TIJDREKENING.
Tempel volbouwd was. ■ De naem zou geen groote zwa¬
righeid maken. Als men Ahafueros en Arthafasta Ezra IV. houdt voor Cambyfes en Smerdis, of, met anderen, voor Tana-oxares • en Cambyfes; dan merkt men aen, dat de beide eerfle namen,uit kracht van derzelver grootfche beteekenis, algemeene eernamen waren der Perfifche Monarchen: het zelvde zou men dan ook hier kunnen zeggen.
Men zal dit welligt eenen dwazen inval noemen: evenwel ik opper denzelven, om te doen zien dat ik niets onbeproevd gelaten heb om alles te vereffenen; en om, aen elk die op dezeïvde bedenking vallen mogt, evenwel dit daer tegen te doen opmerken: dat nie* mand ooit, mijns wetens, aen Darius Hyftaspesz, den naem Arthafasta geevt; en vooral Ezra zou het niet doen, die hem even . te vooren, met zijnen eigenen naem Darius, onder welken hy overal bekend is, genoemd had, en dat wel in onderfcheiding van eenen vroegeren Arthafasta Kap. IV: — Ook waren Kap. Ven VI. Zerubbabel en Jofua nog de Hoofden van Ifraëls Burger- en Kerkftaet,' die na Kap. VI. niet meer genoemd worden. —— Behalven dat deze gedachte, de meeste der gemelde zwarigheden, wel wat verzachten, maer niet wechnemen zoude; en weder andere na zich fleepen, ten aenzien van Nehemias leevtijd , vergeleken met dien,van Jaddua.
Als het dan zeker is, dat Arthafasta niemand vroeger noch later zijn kan dan Artaxerxes Langhand; en dat Nehemia,die in zijn Boek Kap. VIII tot X. voorkomt, niemand anders zijn kan, dan de Schrijver van dat Boek zelve: dan moet liet, ondanks alle zwarigheden, uitgemaekt zijn, dat ook die Kapittelen tot den regeertijd van Artaxerxes Langhand behooren; en dan moet beproevd worden of de gemelde zwarigheden daer tegen niet op te
kosfen zijn. Welaen! ik zal 't ondernemen dezelve van
nader by onder de oogen te zien.
Wat de eerfle betreft: dewijl er dan evenwel van Gods Huis, van deszelvs kameren en voorhoven, gemeld wordt, moet dit ons naest doen denken, dat er de Tempel geweest is. — De Water-



TIJDREKENING. 45
terpoort was aen de Oostzijde der Stad, Neh. III: 26, XII: 37. dus digt by den Tempel, die aen den Zuidooster hoek lag: de ftraet voor de Waterpoort was dan misfchien in 't gezicht van den Tempel, die ftraet zal denkelyk eerder een breed plein geweest zijn. Dat nu de lezing aldaer gefchiedde, kan reden gehad heb^ ben; deels om te toonen dat geheel Jerufalem een Heilige ftad was, gelijk ze genoemd wordt Kap. XI: 1, deels om een groote menigte volks toegang te geven, en wel aen mannen en vrouwen gelijken toegang Kap. VIII: 4, die zich anders, in den Tempel, in onderfcheiden voorhoven moesten bevinden. —— Op de tweede. De uitdrukking Kap. VIII: 15, dat men het bevel van 't Loovhuttenfeest in de Wet gefchreven vond; rmderftelt niet noodzakelyk, dat dit een nieuwe ontdekking zou geweest zijn, van een Wet die vergeten was: maer alleen dat ze, in 't lezen der wetten, die wet aentrenende, zulks de begeerte aenwakkerde,
om dit Loovhuttenfeest zeer plechtig te vieren. Voords zie
men, over vs. 18, de aenmerkingen in dit Deel bl. 157, en ik merk nog aen, dat we ook de uitdrukkingen, kinderen der ge* vangenis, gemeente der wechgevoerden, vinden Ezra X: 7, 8, 16, dus zeker in Artaxerxes tijd, lang na de eerfte wederkomst uit Babel onder.Zerubbabel eh Jofua. — Dus blijvt dan ook op de derde bedenking niets byzonders aen te merken.
Maer de vierde is zeker op zich zelve zeer moejelyk. Ondertusfchen, als al het voorige wel bewezen is, dan kan het onmogelyk waer zijn, dat deze verbonds-onderteekening en verzegeling in Cyrus tijd zoubehooren; en dus is men yerpligf, die lijst van verzegelaers, op de bestmogelyke wijze, zoo te verklaren, als met hare plaets onder de regeering van Artaxerxes Langhand
ftrookt. . Ik merk vooraf aen, dat men, zelvs in Cyrus tijd
die lijst plaets gevende, zeer verlegen zou zijn, die letterlyk zoo op te vatten , als of Paros, Pahath-moab, Elam, Zattu, enz. alle in perfoon verzegeld hadden. Zouden die in 't leven geweest en perfoonlyk wedergekeerd zijn, aen 't hoofd van eenige honderden, ja Pahath-moab van 2*812 nakomelingen die zijne kinderen
ge-



■4<S T IJ D . jtt E K E M I N G.
genoemd worden ?—-Ook zou het al te zeldzaem geweest zijn, m tius ongeloovbaer, dat in elk gedacht, het toenmalig- hoofd, .juist denzelvden naem zou gehad hebben, die de naem was van 't geilacht waer uit hy wns, Om ter zake te komen: ik denk dat de hoorden der Priesteren en Levieten, hunne namen overbragten op hun gedacht; cn dat op dezeïvde wijze, Paros, Pahathmoab , Elam , Zatte , enz. namen zijn geweest der gedachten, onder welke dezelve, geduurende de gevangenis, bekend en benoemd gebleven zijn; denkelyk naer denamen van hun, die by hunne wechvoering de hoofden der voornaemfte huisgezinnen waren; en onder, welke oude namen dus, ook na de wederkeerimr iu Judea, de gedachten bekend en onderfcheiden bleven. —, Deze aenmerking neemt de geopperde, op 't eerfte aenzien zoo vreeslyke zwarigheid, genoegzaem uit den weg — De hoofden der Priesteren en Levieten hebben dan geteekend, elk onder den naem van dat gedacht en die ordening (*j waer van hy toen het hoofd was; en de hoofden des Volks, ook elk voor dat gedacht, waer v«h hy het hoofd was, en onder dien naem, by welken zijn ' ■ ■ y&'*xuti*vk \&\-*igË»
[*] Behoudens de Craije aenmerkingen van den Hoog Eervv: Schrijver dezes werks over de Priester-ordeningcn bl 190, ijw , komt my voor dat men dezelve wel zou kunnen vereenigen met het gewoone gevoc len, 't welk door Jofephus, die zelve een Priester was, zoo Heilig bevestigd is, dat na de Dabelfche gevangenis weder 24 ordeningen ge. maekt zijn: op deze wijze, dat eenige der talrijkfte onder de 22 of 20 ordeningen welke Neh XII. woidcn opgeteld, in twee ordeningen verdeeld zullen zijn, om 't oude getal van 24 weder te krijgen. Doch
■Wat de volg-orde betreft, blijvt evenwel verfchil; want in Davids tijd was Jojarib de ifte en Abia de Site; daer nu Abia de 12de was en
Jojarib de ] 7de. Of zou er iets byzonders in liggen, dat Neh.
XII: 6, voor Jojarib 't woordje enit gaet? Daer door worden de 16 eerstgenoemde afgefchciden van hem en dc s volgenden, waeronder hy en Jedaja de 2 eerltc zijn, die ook 1 Chr. XXIV: 7. dc twee eerfte in rang waren. Zeldzaem is 't, dat geen van die 6 laetfter»., gevon¬
den wordt op de lijst der verzcgelaers Neh, X,



T IJ D R E K E N I N G. u
gedacht, in de gevangenis, en federtde wederkeering uit dezel» ve, in de openbare gedachtrollen bekend Hond. De byzondere perfonen in elk gedacht kenden hem die, in 't zijne, tans de waerdigheid van hoofd der Vaderen bekleedde; en volgens vs. 28. 29. hield zich het overige de* Voiki, ook dc Priesters, Levieten enz. aen hunne broederen, hunre voortrejfelyken, en favamen zo» in den vloek en in den eed, door de teekening en zegeling hunner hoofden. —— Wat Mefezabeël en Ilananja aengaet: deze, gelijk meest die vs. 20 — 27 genoemd worden, zijn Ezra II. en Neh. VII. niet als hoofden te vinden; zy zullen hoofden van zulke voorname huisgezinnen geweest zijn, die na de wederkeering in Judea eerst gedicht waren: cn dan is er geen zwarigheid in te (tellen, dat de grootvadets, oud 70 of 80 Jaren, als hoofden het verbond verzegelden, en de kleinzoonen, oud 30 of 40 Jaren, aen den mnur bouwden. — Paros, wiens zoon mede, volgens Kap. III: 25. aen den muur werkte , is dan ontwijfelbaer ook onderfcheiden van Paros, wiens gedacht met Zerubbabel wederkeerde.
Nu büjvt alleen de zwarigheid nog rusten op de Levieten, Jefua, Kadmiël, en Barii of Binnui, welke, volgens Ezra II: 40. Ifli 9. Neh. VII: 43, en XH: 8. reeds met Zerubbabel wedergekeerd waren, en wel als hoofden, dewijl van hunne zoonen en broederen gefproken wordt; en welker namen evenwel, niet flechts op de lijst der verzegelaers Neh. X. voorkomen; maer welke in perfoon voorlezers der wet en voorbidders waren, Neh. VIII: 8 IX: 4,5. — Hierop is niets anders te zeggen dan, dat de laetfte zckcrlyk andere perfonen moeten geweest zijn, die toevallig de. zelvde namen hadden. — Men weet dat by de Joden verfcheiden namen, meestal van Godsdienftigè beteekenis, zeer gemeen waren; dus kan men, uit de gelijkheid van namen, niet altijd tot dezeïvde perfonen befiuiten. — Zelvs worden Neh. IX: 4. twee Bani's genoemd, en,. om geen meer voorbeelden by te brengen, in het register der Priesteren Neh. XI': 1-7, zijn twee onderfcheidene Jedaja's. Men uiuet dan, als de omftandigheden 't vereifchen, 200 wel dezeïvde namen, nu en dan, voor andere perfonen aenzien,



43 TIJDREKENING.
zien, nis men, in andere gevallen, genoodzaekt wordt onderfchci' dene namen, aen denzelvden perfoon toe te fchrijven
Aengaende de vijfde bedenking, uit de vergelijking van Neh. XI en i Chron. IX. De vierhonderd kemelvrachten uitleggingen, welke de Joden noodig achten tusfchen AzH en dzel i Chr: VIII: 38, en IX: 44. hier op ééne bladzijde druks t'zamen te trekken, zou te veel van my gevergd zijn. Denkelyk zal het beste andwoord op die zwarigheid dit zijn: dat de woorden 1 Chr. IX: 2, alwaer gezegd wordt, dat de eerst wedergekeerden beftonden, uit gemeene Itïaëlieten, Priesters, Levieten, en Nethinim; een foort van inleiding zijn tot de volgende byzonderheden: maer waer uit niet vloeit dat al het volgende tot die eerst wedergekeerden zou behooren. — De vergrooting der zwarigheid , uit de namen der Poortiers genomen, fchijnt van denzelvden aert te zijn als de zoo even geopperde uit de namen der Levieten,
en dus ook op dezeïvde wijze te moeten beandwoord worden.
Of Neh. XI. moest inderdaed, even als Kap. XII: ï-7. een ingelascht ftuk van Zerubbabels tijd zijn. Dat Kap. is vol duifterhedeu ; lievst deuk ik echter, dat het ook nog in tijd op Kap. X volgt, en dus dat, na Kap. VII,geen inlasfchingen van Zerubbabels tijd meer voorkomen dan Kap. XII: 1-7.
Wat dan eindelyk betreft het fchijnbaer vreemde, dat er is in de gelijkheid van Ezra II: 70. en III: i. met Neh. VII: 73. en VIII: 1, na dat vooraf gegaen, en op dezeïvde geftachtlijsten gevolgd is, eene zeer vcrfchiliende opgave van gefchenken tot's Heeren
dienst. ■ Dit zie ik aen als een zekere kunst, met welke
Nehemia met voordacht zijne fchrijvwijze ingericht heeft; om -de zeer aenmerkelyke gelijkheid van omftandigheden te meer te doen in 't oog vallen. Waren er, by de eerfte wederkeering uit Babel, rijke gefchenken ten dienst des Heiiigdoms gegeven; 't had onder zijn beftuur, de muur nu herbouwd zijnde, ook aen rijke^milddadigheid niet ontbroken. Was het toen in 't begin der .zevende maend, toen 't wedergekeerde Juda ziine verwoeste fteden eerft betrokken had,en zich fchikte tot de eerfte viering hun-
ner



. T IJ D R E K 'E N I N G. 49
j?Cr plechtige Feesttijden ; 't was nu ook in 't begin der zevende maend, dat Juda weder in zijne herbouwde fteden, en vooral in da nu herbouwde en bemuurde hoofdftad Jerufalem, zeker woonde, en hunne • Feestdagen met grooter plechtigheid vieren mogt. . ■• ,t
Dus meen ik deze zwarigheden, wel niet geheel te hebben wechgenomen, 't weit een werk ver boven mijne krachten zijn zoude; maer evenwel klaer getoond dat dezelve mijne Tijdrekening niet kunnen omftooten, en dus de Chronologie des Ouden Testaments, tot Alexanders dood toe , (want tot zoo ver hebben de Bijbelfche verhalen nog invloed daer op) afgehandeld.
Het Boek van Ezra behelst dan, volgens mijne fchikking, de gefchiedenis van 72^ Jaren: en het Boek van Nehemia, ten nauwften, van het 2ofte tot het 37de van Artaxerxes Langhand, beide ingefloten, 18 Jaren\ maer als men het rekent te beginnen daer Ezras Boek eindigt, dan zijn het omtrend 30 Jaren, en dus
beide Boeken te zamen 102 Jaren. Van de vryvërgilnniög
van Cyrus tot op Alexanders dood, zijn verloopen omtrend 212^ Jaren.
é é 4
Nu moet ik overgaen tot het tijdperk,'t welk verloopen is, fe. dert den dood van den waerelddwinger Alexander, tot op de geboorte van 's waerelds Verlosfer Jesus Christus : 't welk alleen uit de ongewijde gefchiedenisfen , en wat de byzondere lotgevallen der Joden betreft, uit de Boeken dèr Makkabeé'n en Jofephus, als ook Eufebius, op te maken is; en in 't welke juist verloopen zijn 31QJ Jaren.
Ondertusfchen, dewijl het voorige Bijbelfche tijdperk, 't welk' bier voornamelyk in aenmerking komt, reeds zoo breed uitgedijd is, en noch mijne kundigheden, noch mijne fnipper-uuren, noch' de tijd der uitgave van dit Deel, my toelaten zoo uitvoerig voord te gaen , zal ik dit zoo kort behandelen als eenigzins mogeD lyk



50 TIJDREKENING.
lyk is. Breedere Tijdtafels, waer in de gefchiedenisfen der Jo. den, met die der omliggende Volken, vooral met de Romeinfche, vergeleken worden,kan men by anderen vinden, byzonder in de geleerde werken van H. Prid'aux en J. J. Schmidt, als ook in de aenmerkingen van H. van Alphen.
Ik doe vooraf opmerken, dat, geduurende het nu afgehandelde tijdperk, de Joden ftonden onder de Perfiaenfche Monar. chie. Ze waren wel in zoo verre een vry volk, dat ze naer hunne eigene Burgerlyke en Godsdienftige wetten mogten leven, en voor hunne eigene Richters geoordeeld worden; maer evenwel bleev de Keizer van Perfien hun Opperhoofd, en zond Landvoogden, om van zijnent wege te zorgen, dat niets gefchiedde ftrijdig tegen zijne algemeene Rijkswetten, en dat de fchattingen, welke zy hem moesten opbrengen, ingevorderd wierden, als ook dat de Joden , als hy 't noodig had, manfchap en lastbeesten moesten
leveren. Dit ziet men Neh. V: 4, 5, 18. IX: 36, 37. — -
Hier door zijnze nu en dan, vooral onder de laetfte Perfifche Monarchen, gewikkeld geweest iu derzelver Oorlogen, niet zoo zeer tegen de Grieken, als vooral tegen de Egyptenaren, in welk geval zy juist in 't midden in den doortocht lagen.
Zulk een Landvoogd heette Tirjatba, en tot zulk eenen heeft Cyrus eerst aengefteld Zerubbabel, een regelrecht afftammeling der oude Koningen van hun volk. Zulk een was ook Nehemia, die fommigen ook denken tot Davids nazaten behoord te hebben. ■ ■■ Dat er andere tusfchen Zerubbabel en Nehemia geweest zijn, zien wy Neh. V: 15, maer 't is onzeker of ze, even als die beide, uit het Joodfche Volk, dan of ze, gelijk waerfchijnlyker is, Perfianen waren, door Xerxes na den dood van Zerubbabel gezonden: en ook is onbekend of Nehemia een opvolger in dat ambt gehad heeft; voor 't naest fchijnt, in 't begin der regeering van Artaxerxes Mnemon, deszelvs Veldheer Bagoas, na den meergcmelden broedermoord in dai Tempel, zich het gezach aengematigd te hebben, zoo wel over der Joden Burger-



TIJDREKENING. 51
gerlyke als Kerkelyke regeering; en van dien tijd af hebben de Joden al meest iu benauwdheid der tijden verkeerd, welker begin het einde kenmerkte der VII eerfte Jaerweken van Daniël.
Ze bleven echter, in al die benauwdheden,hun Perfiaensch Opperhoofd dermate getrouw, dat ze weigerden den alverwinnenden Alexander te helpen tegen Darius Codomannus. Dit was de oorzaek dat die dwingeland, na Tyrus eu Gaza veroverd te hebben, (of zoo als Prideaux waerfchijnlyk maekt, voor de belegering van Gaza,) op Jerufalem aentrok ; doch op de ontmoeting van Hoogepriester Jaddua, weder aftoog, en zelvs de Joden aenmerkelyk bcgunftigde. Zoo wierden ze Alexanders onderdanen, en bleven zulks tot zijnen dood.
Alexanders Rijk, na zijnen doo'I, gefcheurd wordende in verfcheidene Rijken, waer van het Egyptifche en Syrifche de voornaemlle waren , welke Dan. XI. voorkomen, de eerfte onder den naem van Koning van V Zuiden, de tweede genoemd Koning van 't Noorden, kwamen de Joden onder de Egyptifche Heerfchappy: onder welker drie eerfte Koningen zy vry gerust Ieevden; maer daer na telkens betrokken werden, onder de geduurige Oorlogen tusfchen de Egyptenaers en Syriers: tot dat ze, door den godlozen Syrifchen Koning Antiochus Epiphanes, overwonnen, en jammerlyk verdrukt werden.
Dit fpoorde de brave helden, Mattathias, en zijnen Zoon Judas Makkabeus aen, om zich tegen dien bloedhond te verzetten; met dat gezegend gevolg, dat ze een gehepl vry Volk wierden, onder 't welk de Broeders van Judas Makkabeus, en derzelver nazaten, zoo het Burgerlykals Kerkelyk bewind hadden, als Vorften en Hoogepriesters te gelijk, tot dat een Aristobulus den Koninglyken titel aennam. In dien ftaet zijn de Joden omtrend een eeuw gebleven; tot dat, het Syrifche Ryk aen Tigranes opgedragen zijnde, . en het Egyptifche zich verbonden hebbende met de Romeinen, die in dezen tijd nog een Republiek waren, Tigranes met dezelve in Oorlog kwam , maer Syrien verloor, 't welk dus een Romeinsch wingewest werd; waerop de groote Romeinfche Veldheer PoraD z pe-



52 T IJ D R E K E N L N G.
pejus, verftoord over de verwarringen onder de Joden, tusfchen Hyrcanus II en Ariftobulus II, welke tot hem gebragt werden, in 't Joodfche land trok, en Jerufalem innam; alwaer Antipater, een Idumeër van afkomst, de Vader van Herodes den grooten, en die, reeds toen Hyrcanus II. Hoogepriester was ,het meeste Burgerlyk bewind had, door Julius Cefar tot Landvoogd gefield werd: maer Jerufalem andermael, door Antigonus, Zoon van Ariftobulus, met hulp der Parthers ingenomen, Hyrcanus afgezet, Antipater met vergiv omgebragt, en zijn Zoon Herodes naer Rome gevlugt zijnde, wikkelt de laetfte zich in de gunst van Marcus Antonius; en die bewerkt dat hy, door den Roomfchen Raed, tot Koning der Joden, hoewel in eenige onderhoorigheid aen de Romeinen, verklaerd wordt: waer op hy 3 Jaren later Jerufalem inneemt, Mariamne, de kleindochter van Hyrcanus II, in huwelyk neemt, en zoo het Rijk der Joden in bezit krijgt: tot dat, in 't 37fte Jaar na die verklaring, of in 't 34fte na die inneming, Jesus Christus , die ware Koning der Joden, geboren wordt.
Zo dra Herodes op den troon gekomen was, is de opvolging der wettige Hoogepriesters afgebroken, en met dat ambt nae willekeur gehandeld.
Zie daer eene zeer korte fchets der Joodfche Gefchiedenis ge. duurende dit tijdperk, zoo veel noodig was tot een algemeen begrip der Tijdtafel welke volgen zal.
De algemeene duuring van dit tijdperk, kan bepaeld worden door de opvolging, zoo der twee voornaemfte Rijken, welke uit Alexanders Monarchie ontftaen zijn, het Egyptifche der Lagiden, en het Syrifche der Seleuciden; als betrekkelyk tot de Joden, door de opvolging hunner Hoogepriesters'en Vorften. — Zie hier dan drie byzondere Tijdtafelen: ten aenzien van welke ik alleen nog moet aenmerken , dat ik in dezelve enkel die maenden bepaeld heb, welke, of ten volle, of ten naesten by uit de omftandigheden , zeker zijn; maer voor 't overige flechts by volle Jaren geteld.
De



TIJDREKENING. 53
De eerfte is de gemaklykfte, en loopt op deze wijze af: Grieksche Vorsten. j. Philippus Arideus. ... tot Nov. 3687 —— 6—6.
Alexander Egus Sept. 3690 11 — 10.
Egyptische Koningen.
Ptolomeus Lagus tot . 3719 20 .
Ptolomeus Philadelphus 3757 - go, -
Ptolomeus Evergetus 1 3782 25 _
Ptolomeus Philopater 3799 17 > -
Ptolomeus Epiphanes 3823 24 - .
Ptolomeus Philometor. . . . Juhi 3858 — 34 9.
.. Ptolomeus Evergetus Fyskon, . Sept. 3887 _ ap g.
■ Ptolomeus Soter of Lathurus,
met zijnen broeder Alexander. . . 3923 ^
Ptolomeus Dionyfus of Auletes, . '. 3052 - . 29 «,
Cleopatra ,met haren broeder Ptolomeus. tot Sept. 3973 . 21 — i
Romeinsche Keizers. Augustus , van den Slag by Actium, waér in hy de Egyptenaers onderbragt, tot Christus ■ ■
geboorte. ..... , . Nov, 4000 ■ 27 2.
■ ' : ■ Jaren 319 5.
De reden der kleine vermindering by Ptolomeus Philometor, is om dat zijn dood flechts 3 dagen vetfchilde van' dien van den Syrifcheri Koning Alexander Balas, en beide tusfchen Nifan en Tisri vallen moet, 1 Mak. XI: 17-10.
Dc tweede der Seleuciden, is veel moejelyker: zpo door de verfchillen der Geleerden, als door de verwarringen, welke in dat Rijk zelve heerschten; waer door veroorzaekt wordt dat men, na 3858, telkens verfcheidene Koningen, die zich tegen eikanderen opworpen, te zamen moet nemen. In de tafel zelve ftel ik de fchikking welke ik volg, komende genoegzaem overeen met die van de Heeren van Alphen en Schutte, en terzijde heb ik gezet hoe andere de Jaren regelen.
D 3 , Van



54 T IJ D R E K E N I N G.
Van Alexanders dood tot het herwinnen van Babel door ■ Seleucus Nicanor, van waer dejaertellingder Seleuciden begint in den herfst, fchoon de Joden met den voorafgaenden i
Nifan begonden te reke- J. M. Andere,
nen, dus tot Sept. 3692 ——. 11 - 4. 11.
Seleucus Nicanor I. . . Maert 3723 30 - 6. 33 of 32.
Antiochus Soter 1 3743 20 19.
Antiochus Theos II e . 3758 15 15.
Seleucus Callir.icus II. . . Sept. 3778 20 - 6. 20.
Seleucus Ceraunus III. . . Juni 3781 2-9. 3.
Antiochus de Groote III. . . Sept. 3817 36 - 3. 36 of 37.
Seleucus Philopater IV. . . Dcc. 33-28 11 _ 3. n of 12.
Antiochus Epiphanes IV. . . Juni 3840 11 - 6 l-
Antiochus Eupator V 3842 2 2.
Demetrius Soter 1 3851 9 iï of 12.
Alexander Balas I. . . . . . . 3858 7 5-
Demetrius Nicanor ll.-j
Antiochus Entheus VI. > .... 3865 7 5-
Tryphon I
Antiochus Sidetes VII.J ' • • ■ 3873 8 10 of 9.
Demetrius Nicanor ,1 _ g
op nieuw. . . .J '' ~ " 4 5'
Alexander Zibena II. 1 „»„ „ 2.
Seleucus V. ...}*''' 3Ö/^ — a
Antiochus Gryphus VIU. 7 _ _ „ _ ,2g 2_
Antiochus Cyzicenus IX. J
Seleucus VI 3909 —- 2 4-
AntiochusPius of EufebesX."^ Antiochus XI j
Philippus > • • 39*° 11 — 9'
Demetrius Euchairus III. J Antiochus Dionyfus XIL J
Tigranes - 3938 18 18.
Antiochus Commagenus XIII, tot dat Pompejus Syrien tot een wingewest maekt, en Jerufalem inneemt. . . . Juni 3941 3 — 3.
Tot Pompejus uiumf. 3943 2
Tot den dood van Julius Cefar. Maert 3C60 16-9 /
Tot de overwinningbyActium. Sept. 3973 . 13-6 r
Tot Christus geboorte. . . . IVoi'. 4000 — 27-2 J
Jaren 319-6. 320.



TIJDREKENING. 55
De derde, der Joodfche Hoofden in Kerk- en Burgerftaet, volgt, nae de meest vvaerfchijnlyke berekening, op deze wijze: Hoogepriesters.
Onias1.2i Jaren,doch naAlexan- J. M. Andere
ders dood,rekene tot omtrend Nov. 3700 ____ 19.- 6. 23 of 24.
Simon de Rechtvaerdige 3712 12 9.
Eleazar, zijn Broeder. .... 3727 — 15 33 of33.
Manasfe, ook zijn Broeder. . t . 3753 26 -— 9.
Onias II, zijn Zoon. . . . 'Sept. 3786 32-10-14.
Simon IT 3808 22 .24.
Onias III Jan. 3829 20 - 4- 53-
Jafon, zijn Broeder. 3832 3 3.
Menelaus. of Onias IV. . Mai 3837 *"-— 5 - 4.
Lyfimachus, 1 ,.
Alcimus, J hier met te rekenen.
Vorsten en Hoogepriesters te gelijk.
Judas Makkabeus. ... tot Mai 384.3 — 6 — Jonathan of Jonnthas zijn Broeder. f2?£r. 3 861 17 - 9.
Simor., ook zijn Broeder. . . . 3 869 ___ 8 1
Johannes Hyrcanus t. Sim: Zoon OS. 3898 29 - 8-
Koningen.
Aristobulus I Nov. 3899 — 1 - 1.
Alexander Jammis. . . tot Sept. 3926 26 -10.
Alexandra Jannaia April 3935 —- 8-7.
Johannes Hyrcanus II. ~
in twist met t . . Juni 3941 6 - 2.
Aristobulus II. . , J
Johannes Hyrcanus II. als Hoogepriester, terwijl Antipater't bewind der regeering had ; tot Antigonus Jerufalem ingenomen liebbende, Herodes door den Romeinfchen Raed Koning
gemaekt werd. . . :". OS. 3964 — 23 - 4. Tot Herodes Jerufalem innam. Sept. 3907 —- 2 - 11. Tot Christus geboorte in Herodes
34fte Jaer. ..... Nov. 4000 33 - 2.
Jaren 319-6. D 4 De



56 T IJ D R E K E ' N ■ I N G.
Omtrend deze lijst der Hoogepriesters, 8eb ik nog.'kortelyk dit aen te merken:
Wat de twee- eerfte betreft , fommige geven aen Onias I 21, aen Simon den rechtvaerdigen 12 Jaren; andere aen den eerften 24, den tweeden flechts 9 Jaren: nae beide gedachten zijn het te zamen 33 Jaren, eindigende, nae de beste rekening,in 't ïaetst van 3712. — Dus heb ik den dood van Jaddua. gefield in 't Ïaetst van 3679, omtrend j£ Jarcn yoor djen van Alexander: ik vind geen reden genoeg om Jadduas dood reeds tot 3Ó73 of 3674, kort na zijne ontmoeting van Alexander, op tê lehiifven; 't fchijnt my ook toe, met-de Jaren derverdere opvolgers niet;wel teftrooken.
By den dood van Simon was zijn Zoon Onias II nog een kind; daerom kwam zijn broeder Eleazar als zijn opvolger; en op' dien volgde zijn andere broeder Mauasfe: andere zeggen,;zijn Oom ; .maer dit is min waerfchijnlyk. -i- ....... Sómmige geven
weder acn den eerften 15, den tweeden 26 Jaren; andere aendui eerften 32, en den tweeden flechts ,9 Jaren —— Dit verfchil is!zeer.
groot; echter beide t'zamen maken-weder 41 Jaren. 'Het
eerfte gevoelen kies ik; om dat men ffaiï beter reden kan'geven,' waerom Onias II niet op Eleazar volgde, te weteny om dat hy nog te jong was: want als hy dan 4 Jaren was toen hem zijn Godzalige Vader ontrukt werd , had hy, nog flechts 19 Jaren
by Eleazars dood. Hy zou , nae die-rekening ,1 geboren zijn
in 3708: en daer zijn dood .viel in 3/86, oud geworden zijn 78 Jaren: dus kan't zeer wel uitkomen,dat,ónder Ptolomeus Evergetus, jiie tot 3782 regeerde , door zijner Zuster Zoon Jofeph ,' in 3778 , zijne verkeerdheden by dien Koning konden verfclxoond worden, uit hoofde van zijnen ouderdom. ; ..
Wat' de verdere Hoogepriesters aèngaet, lijdt mijn beftek niet, deze aenmerkingqn te achtervolgen ," ze zouden te breed uitloopen. - _ _ -. .• • .
De 52 Jaren 5maenden,van den dood van Simon II,gerekend' in September 3808 , tot den dood van Jonathan in"'Februari3861, kunnen pok op deze wijze gerekend worden: (T . Onias



T IJ D R E K E N I N G. 57
; Onias III. tot zijnen dood, in 't 4de Jaer na dat Jafon zich 't I ioogepriesterfchap verkregen
ïiad, dus tot het Ïaetst van 3832 ■ —— 24j.3m, Menelaus, tot zijnen dood in 't 4de Jaer van Judas Makkabeus. ...... 3841 " ■ p _
; Alcimus, tot kort na den dood
van Judas Makkabeus. Mai 3844 - 2-5 .
Geen Hoogepriester, in de eerste Jaren van Jonathan, tot Sept.3851 » 7-4 _
Jonathan,aIsHoogepriester,tot/'££.38(Si — •■ ' ■ 9-5 ■
Jaren 52-5.—
Dit komt in de zaken met de voorige rekening overeen, gelijk in de algemeene Tijdtafel blijken zal, welke ik op deze grondflagen zal doen rusten. Maar hoe is 't in dezen tijd afgeloopen mét de nazaten van
|. Davids huis en van Zerubbabel?
Dit ftuk ligt in 't duister: men rekent al veel, dat de tak van Davids huis uit Nathan,waar van Lucas ons de Geflachtlijst inede
I deelt, m 't meeste aenzien en bewind gebleven zy; endemeesten
i die ik gevonden heb, doen zulks.op "de. 'onderftelling, dat Sealthié'1 en Zerubbabel, by Lucas, andere zijn dan bij Mattheus. — Maer dit gevoelen , fchoon fterk verdeedigd door van Rïe II Deel bl. 117- 145, en Scriyrax Historicus I Stuk bf. 3*0^ — 370*
1 keur ik geheel af. —■ Ik houde met de meesten, en vooral met mijnen grooten Schutti , die dit ftuk, zoo ik meen, nu voldongen heeft, deze Sealthië'1 en Zerubbabel' voor dez'elvden; en denk
i dat Zerubbabels Zoon Ilanaja', of Hananja, voor hem geftorven zijnde, verfcheiden Zoonen heeft nagelaten, w'elkë opgenoemd worden, 1 Chr. III: 21, waer ónder Obadja", dien men houden moet voor Abiud, Matt. I: 13, én 'Rephaja,' die dezeïvde moet zijn met Rhefa, Luc. III: 27 -1 welke beide 'dus Zerubbabels
j Kleinzoonen geweest zijn , van welke de eene in Salomons tak, D 5 de



58 T IJ D.REKENING.
de andere in Nathans tak geplaetst is, uit hoofde der Burgerlyke fchikking: fchoon ze daerom beide, even natuurlyk, uit Salomon als uit Nathan oorfprongelyk waren; dewijl de beide takken zich vereenigd hadden, door het huwelyk van Neri, uit Nathans tak, met de Ervdochter van Koning Jechonia. Dat i Chr. III: 21, Rephaja en anderen, voor Obadja gaen,kan redenen gehad hebben, naer welke we nu zelvs niet gisfen kunnen : ook bepaelt de orde van opnoeming niet altijd die der geboorte s in 't voorige 5de vs. wordt, onder de 4 Zoonen van David uitBathfeba, Salomo de laetfte genoemd, daer hy zeker haer eerstgeborene, na het onechte en op den 6den dag geftorvene kind was. < Hoewel nu
eigenlyk in dien tak, die, in den Burgerlyken zin,dc tak van Salomon heette', en die in Mattheus Geflachtlijst gevonden wordt, het Kroonrecht berustte; kan 't evenwel zeer welzijn, dat, uit hoofde'van eenige ons onbekende redenen, onder die Kleinzoonen van Zerubbabel, het bewind over Juda, onderhoorig aen de Perfifche Koningen en hunne Stadhouders, gekomen zy,'niet op Obadja of Abiud, maer op Rhefa: en als men dit toeftemt, behoevt men de oude lijst van Jaren, welke aen de nazaten van Zerubbabel door Rhefa wordt toegefchreven , en welke , in onze groote Bijbels, achter de kaert van Jerufalem by Neh. III, gevonden wordt, fchoon'de namen zeer verbasterd zijn, niet geheel te verwerpen. Zie hier hoe dezelve afloopt.
Zerubbabel. . . . Jaren 58 tot 3526
Rhefa 66 — 359=
Joanna 53 — 3^45
Juda Hyrcanus I. . . . 31 — 3 676
Jofeph. ....... 7 — 3683
Semei ij — 3<594
Mattathja. 12 — 3?o6"
Maiith , • 9 — 37'5
' Naggai 10 — 3725
Eslk 8 — 37?3
.Naüm. 7 — 374°
Amos



TIJDREKENING. 5?
Amos Sirach 14 — 3754
Mattathja II 10 — 3764
Jofeph II 60 — 3824
Janna Hyrcanus II. . . . 16 — 3840 Deze wordt gehouden voor de laetfte Vorst uit Davids huis, fchoon men denken mag dat ze, na de 3 of 4 eerften, niets meer dan den naem zonder gezag, zullen gehad hebben. — Deze laetfte eindigt juist in 'tlaetfte Jaer van Antiochus Epiphanes, en zou zich zeiven, uit vrees voor dien Tyran, hebben om 't leven gebragt: doch daer deze zijne heetfte vervolging 2 a 3 Jaren voor zijnen dood uitoefende, zou men denken kunnen, dat, door de telling met volle Jaren, deze lijst zoo veel te laet uitloopt. —— Toen daer op de regcering kwam op de Makkabeën, die uit Levi waren, zijn de nazaten van dezen Janna in eenen lagen ftand vervallen; gelijk denkelyk, den anderen nakomelingen van Zerubbabel, uit Abiud, fchoon dezelve op den Koninglyken tak ftonden, reeds vroeger was te beurt gevallen.
De Zoon van dezen Janna was Melchi de tweede: deze was de grootvader van Mattath of Matthan , of gelijk ik denk, eigenlyk van Estha,- die met denzelven trouwde; uit welk huwelyk verwekt is, Jacob de Vader van Jofeph, die op Salomons tak gekomen is, volgens Matt. I: 16, en Heli de Vader van Maria, door welke haer man Jofeph ook op Nathans tak plaets kreeg, volgens Luc. III: 23.
Hier op is, ten naesten by, deze berekening te maken: - Stel Melchi geboren. . . . omtrend 3830 zijn Zoon Levi, na 40 Jaren. . . 3870 oeszelfs dochter Estha na 40. . . 3010 Estha gehuwd met Matthan uit Salomons
tak, die even oud, of wat ouder was. 3040 Stel nu uit dit huwelyk geboren Jacob 3941.
Heli 3950.
Jacobs Zoon Jofeph , 3970
I lelis Dochter Maria 3980
Dan zou Jofeph 30 cn Maria 20 Jaren oud zijn geweest by Jefus



fe. TIJDREKENING.
fus geboorte. —— Men begrijpt .dat, deze. rekening niet meer dan een gisrekening is, enkel om, te toonen .dat alles op die wijze zeervoegzaerrr kan uitkomen..
En dan dient men te denken, dat beider ouderen, Jacob en Heli , 'byChristus'.geboorte reeds geftorven waren: niet alleen om da: we in de Evangelie-gefchiedenisfen niets van dezelve lezen y maer om dat Jofeph, zoo lang zijn Vader leevde, nog niet de ifeestgefechtigde tot Davids troon was; eu om dat Maria, zoo lang haer Vader lecvde, niet noodig had , als eene Ervdochter, haer.Bethlehem ter befchi ij ving te gaen.: Amos, denkt men, dat Sirach is, de Zoonv.an.dien Jefus,dien men dan noemt Jefus Nahum, die het Apocryphe doch nuttige Boek Eöelefiasticus gefchreven.heeft, en de Vader van dien .Jefus Sirach, djc zijns Grootvaders -fchrivt in 't Griekseh vertaelde;. de laetfte zou dan de broeder geweest zijn van .Mattathja. II,
* * *
Nameen' ik te kunnen overgaen dm, op deze grondfiagen, de aénecrrgefcrkkeldé Tijdtafel der-Gcfchiedenisfen te laten volgen'.
Eer ik-'evenwel zulks doe, moet ik nog dit herinneren, dat iit j' óp grond der redenen , met: welke de Hoog Eerw. Schrijver dezes Bijbeiwerks, in de hiervoorgaende Inleiding tot bet Boek vM Estker, beweerd heeft dat Ahasveros, in dat Boek voorkomende , moet zijn Artaxerxes Langhand, die gefchiedenis m'ede in de Tijdtafei hare plaets geve.
Evenwel reken ik dan, in deze gefchiedenis,' de regeerjaren van Artaxerxes Langhand, niet gelijk ik in de Boeken van Ezra en Nehemia doe als beginnende volgens Tbuci'dides, reeds met November 3533; maet als eerst senvangende in Februari 3540, na''den dood zijns Vaders Xerxes, en zelvs na dat hy Hyftaspesz had overwonnen, en dus op den Troon bevestigd was; dus overeenkomftig met Ptolomeus tijdregel. De reden is, om dat hy, in de geheele gefchiedenis' van Esdier, als een volftrekt'bppermagtig Alleen-heerfcher voorkomt, en het geven van zulk een langduurig en prachtig vreugdefeest in zijn derde Jaer,
juist



T IJ D R E K E N I N G. 6"i
juist fmaekt naer vreugdebedrijven over eene alom tot rust gdbragte en gevestigde heeïfchappij.
Volgens deze rekening loopt zijn derde Jaer van februari 3542 tot ;543 : dus is die langduurige maeltijd gehouden in den Zomer
3542. Zijn zevende Jaer loopt van Februari 3546 tot
3547; dus heeft hy Esther in Huwelyk genomen, en tot Konin»
gin verheven , in de 10de maend in December 3546. ——
Zijn 12de Jaer begint Februari 3551; dus is, in April wan dat Jaer, Hamans bloedplakaet .tegen de Joden afgevaerdigd, en 11 maenden daerna ,toen zijn 13de Jaer even begonnen was, (want nergens ia Esthers Boek blijkt dat dit ook nog in't 12de viel) in Maert 3552, de zegeprael der Joden gevolgd, en'tfeest Purim ingefteld.— Op deze wijze zou dit Boek, in de tijdorde, juist tusfchen Ezra ert Nehemia moeten ftaen: en op dezen voet fluit de gefchiedenis
van Nehemia uitnemend fchoon op deze. Was Mordechai,
een Jood, Artaxerxes eerfte Staetsdienaer,zoo veel als tansGrootvizier ; wat wonder dan, dat ook een Jood, Nehemia, zijn Schenker was ? Wat wonder dun, dat de Koning zich zoo veel aen deszelvs treurig aengezicht liet gelegen zijn , en dat hy zulk een by zonderegunst vond?—■ Was Esther Koningin; wat wonder dan, dat Nehemia met zijn verzoek de gelegenheid waernam, dat de
Koningin- met den Vorst aen de tafel was? En te lchooner
nog komt dit uit,daer Nehemias optocht, volgens deze fchikking, flechts 1 Jaer na de gelukkige verlosfing der Joden voorviel. Zoo bleek hoe Mordechai het beste zocht voor zijn Volk, EstherX: 3.
Indedaed , de redenen , met welke de Hooggeleerde Auteur dit gevoelen, 't welk ook dat is van Pp.iDEAux,:en mede gevolgd door den beroemden Marti net , aennemelyk gemaekt heeft, zijn vrij fterk; behalven dat de eerfte, uit Jofephus ontleend, hier niets afdoet, om dat Jofephus zoo zeer met de Perfifche Koningen in de war is, en ontwijfelbaer reeds te vooren mis heeft, in Xerxes te houden voor den Arthafasta van Ezra en Nehemia. 1
Ik erken wel dat 'er nog zwarigheden blijven, vooral wegéns den perfoon van Mordechai en zijnen ouderdom: echter, in 't gevoelen dat Ahasveros zou zijn Kyaxares II, die Dan. VI: 1 en IX: 1. Darius



62 TIJDREKENING, rins de Meder genoemd wordt, houd ik ook nog min of meer bedenking over; vooral wegens de grootheid van Ahasveros heerfchappy tot over de Eilanden der Zee; en ook dat, by dien Darius, Daniël, en by Ahasveros, Mordechai, dezeïvde waerdigheid, van de eerfte na den Koning, bekleedde. — Of Mordechai moest zulks te Sufan zijn gebleven, en vervolgens mede naer Judea gekeerd; Daniël na 't innemen van Babel geworden, en tot zijnen dood in Cyrus tijd gebleven. Maer dan zijn ze 't echter 2 jaren te gelijk geweest : en zoo min als uit de namen Ezra en Nehemia, Ezra II: 2. Neh. Vil: 7. XII: 2. volgt dat de aldaer genoemde dezeïvde waren van welken wy de Bijbelboeken hebben-;, even min vo\<n volftrekt zeker dat Mordechai, in de beide eerfte plaetfen nevens hun onder de weèrgekeerden genoemd, dezeïvde moet geweest
zijn die in Esthers Boek voorkomt. Dan 't zy ver van mv
'dat ik my opwerpen zoude tot beflisfcher in een ftuk, dat tusfchen de grootfte mannen m verfchil, en niet volkomen uit te maken is: het komt my alleen voegzaemst voor, iu een Tijdtafel voor dit Bijbelwerk gefchikt, de gedachte van deszelvs geachten Auteur de voorkeuze ter plaetfing te geven.
Indien men liever Ahasveros voor Kyaxares II. hield, en dan zijne regeering over 't Sufiacnfche rekende van 't Najaer 3453, toen Abradatas, de Stadhouder der Babyloniers te Sufan, tot de Meders en Perfianen overging, en Kyaxares dus meester van Sufan wierd; dan vielen de maeltijden in zijn 3de Jaer in den Zomer 3456, de krooning van Esther in zijn 7de in December 3459, de aenflag van Haman in zijn 12de in 't voorjaer 3465-, en der Joden zegcprael in Februari of't begin van Maert 3466", juist voor dat,iu den herfst van 't zelvde Jaer, Babel ingenomen cnBel-
fazar gedood werd Dit gevoelen komt dus 86 Jaren vroeger
uit dan het eersrgemelde; en de minder aennemelyke gedachten vau hun die Darius Hyftaspesz of Xerxes verftaen, vallen tusfchen die beiden in.
Nu volgt dan mijne Tijdtafel; waer in ik alles wat tot de Gefchiedenis der Joden behoort met deze letter, cn al wat verder tot de ongewijde Historie behoort, terouderfcheitiing,met een kleine ' Noot-letter, heb laten zetten.
TIJD-



63
T IJ D T A F E L.
3468. In OéTober, by den dood van Darius dew Meder of Kyaxares II. begint de algemeene Monarchie van den beroemden Cores of Cyrus.
34^9* In 't begin des Jaars, gav Cyrus openbare vryheid aan al de gevangene Israëlieten, om naer hun Vaderland weder te keeren, Ezra I: 1—4.
- Omu-end April (zijnde de 1 Nifan fav. 19 0f N. S. 13
Maert begonnen,) begonden Zerubbabel en Jofua, met meer dan 42000 Joden en hun gevolg, den optocht, Kap. ï: 5 " If: 69, dus, daer Ezra naderhand Kap. VII: 9, met een veel kleiner menigte, 4 maenden daer toe noodig had, kunnen ze niet dan in Augusti, in de Steden, en in den omtrek van 't verwoeste Jerufalem, aengekomen zijn, vs. 70.
1 Vrijdag 1 Tisri, 13 of N. S. 7 September , was de Brand-
altaer herfteld, en werd cp nieuw ingewijd , Kap. Uk 1, 2, 3, <5.
Donderdag avond N. S. 20 Sept, toen 15 Tisri begon,
werd het Loovhuttenfeest gevierd, vs. 4, 5.'
3470. Woensdag 1 Ziw,N. S. 1 Mai, werd de grond des tweeden Tempels gelegd, vs. 7 — 13, zijnde juist 484 Joodfche Jaren na de gronding des eerften Tempels door Salomo, en S3| Jaren na deszelvs verbranding door Nebucadnezar.
3471. In 't begin des Jaers, zijnde 't ;de van Cyrus, werd, in deszelvs afwezigheid (misfchien terwijl hij tegen de Skythen opgetrokken was, in welker beoorloging hy, yolgehs Herodotus verhael , 't welk echter in dezen niet ge, loovbaer is, zou gefheuveld zijn) door de len der Joden, den Tempelbouw zeer belemmerd; waii over
Daniel 3 weken treurde, Dan. X: 1 3, en o;: dë'n
24 Nijan Maandag 13 April, de uitmuntende roorzeg-
♦ ■ ë;n-
Daniel 3 weken treurde, Dan. X: 1 3, en 00 den



$4 T I] D T A F E L.1
gingen, Kap. X—XII ontving, kort na welke by in vrede ontfiapen is, vs. 13, hebbende,' dewijl hy reeds met de eerde wechvoering, in 't begin van 3399, in Babel gekomen is, 72 a 73 Jaren in dat land doorgebragt; zoo dat hy, denkelyk, boven 90 Jaren oud geworden is.
3475. Omtrend Mai, ftervt Cyrus na eene alleenheerfching van 6 Jaren 7 maanden, en wordt opgevolgd door zijnen oudften Zoon Cambyfes, Ahaftieros genoemd Ezra IV: 6, onder wiens geheele regeering van 7 Jaren 4-^ maenden, de Tempelbouw geftoord bleev. Zijn andere Zoon Tana-Oxares werd Vorst van Eactriën en Parthien, die naderhand, op bevel van Cambyfes, omgebragt werd.
3479. In 't begin van Cambyfes 5de Jaer ftervt Amafis, Koning van Egypte, na eene regeering van 44 Jaren; daer op beklimt zijnen Zoon Pfammeticlvus den Egyptifchen troon; maer wordt, na 6 maenden regcering, door Cambyfes overwonnen en omgebragt, die geheel Egypte overheen, en dus aen dat oude Koningrijk een einde maekt. NB. Cambyfes was de Kleinzoon van Pharao Hophra, wiens dochter de eerfte Gemalin van Cyrus was.
S482, ^a'v September, ftervt Cambyfes aen een wond, hem, te paerd Hijgende, door zijn ;eigcn zwaerd toegebragt,toen hy door Syrien uit Egypten optrok, om in zijn Rijk den opftand te dempen, welken een Magus veroorzaekt had, door zich uit te geven voor Smerdis of Tana-oxarcs den broeder des Konings, en zich dus op den troon te zetten.
»ü Deze gewaende Smerdis wordt Ezra IV: 7. Arthafasta genoemd, by wien de .Vijanden der Joden, door valfche aenklagten, bewerken dat de Tempelbouw, waer aen zy by Cambyfes dood weder begonnen waren, geheel verboden werd vs. 7—24.
3483. H>lv April, de valfche Smerdis, na 7 maenden regeering, omgebragt, door 7 t'zaem verbondene Rijksgrooten, waer onder Darius Hyftaspesz was, die daer op tot Koning van Perfien verkoren werd.
.,, Geduurende deszelvs eerfte Jaer bleev de Tempelbouw nog Heken, door de flapheid der Joden; waer ep, tot



T IJ D T A F E L. 65
[bezoeking, een droogte en misgewas volgde, Hagg. I: 6, 10, 11, II: 17, 18. Omtrend dezen tijd trouwt Darius, die reeds 3 Zoonen had eer ïy Koning werd, om zich in 't Rijk te bevestigen , met Atos:'a, de dochter ven Cyrus (zeker uit dc dochter van Darius de 1 Weder, met welke Cyrus in 34ö7 gehuwd was) Van deze was Xerxes de oudfte Zoon, die om deze reden naderhand de opvolger,/werd.
3484- fn Darius 2de Jaer, werden de Joden opgewekt den Tempelbouw te hervatten ,. eerst door Haggai, op den 1 Elul Vlaendag 22 Aug.- den 24 Elul, Woensdag 14 Sept,- en den 21 TLri, Maendag 10 OÜober, Hagg. I: 1. II: 1, 2. Waer by zich Zacharia voegt in 't begin der 8lle Maend Rul in October, Zach. I: 1.
— Daer op hervatten de Joden den Tempelbouw f cn na dat ie Landvoogden van Darius hun daer over aengevraegd, en hun bericht aen den Koning gemeld hadden, gav Darius hun vryheid den bouw voord te zetten, en fchonk hun heerlyke voorrechten, Ezr. V—VI: 14.
—— De bouw wordt daer op voordgezet, op Zondag 24 der 9de maend C/iisleu , zijnde 11 December , Hagg. II: 11, 19.
3485. Zacharia gaet voord te propheteeren op den 24 Schebnt, Woensdag 8 Februari, nog in Darius 2de Jaer,Zach. I: 7.
3486. In Darius 4de Jaer op den 4 Chisleu, zijnde Sabbath 30 November, gefchiedde de Godfpraek door Zacharia Kap. VII, aen Sarezer en Regemmelech , die uit Babel naer den Tempel gezonden waren, om'sHeerenaengezichtte fmeeken, en Gods welbehagen over de nu 70 Jaren gevierde vastdagen te vernemen, ('t is dus een vry fterke bevestiging dezer tijdrekening, dat die dag juist op een Sabbath viel.) Deze Godfpraek, naer Babel te rug gebragt zijnde, zal verzeld zijn geweest met eene vermaning aen de Joden, die nog in die Stad woonden, om dezelve te verlaten, en
1 E i daer



■ 66 T IJ D T A F E L.
daer door hare op handen zijnde vreeslyke oordeelen te
ontvlieden.
In Parius 5de Jaer ftaen de Eabyloniers tegen hem op, om dat hy zijne hovhcuding nu beftendig te Sufan hield; waer op hy de Stad belegerde, en na 1 Jaer 3 maenden, in 't Ïaetst van 3488, door list van een zijner Veldheeren innam, na dat in de Stad een akelig treurtooneel der fchtiklykftc rampen gezien was. In Darius 6de Jaer, op den 3 Ad.<r , Vrijdag K. S. 5 Maert, was de Tenipel geheel voltooid, Ezra VI: 15, en werd kort daer na, misfchien 's anderen daegs Sabbath
zijnde, of op den 1 Nifan, zijnde Donderdag 1 April, plechtig ingewijd, vs. 16—18.
14 Nijan , beginnende Dingsdag avond 13 April, werd het Pafcha, in den volbouwden Tempel,flatelyk gevierd, vs.
19 21. Dit valt dan geheel op 't einde van Darius
6de Jaer: en hier eindigt de aeneengefchakelde Bijbelfche Tijdregel, latende een vak, waer van de duuring nergens in den Bijbel blijkt; doch 't welk, volgens de ongewijde Historie, 51 Jaren moet zijn, tot het begin der gefchiedenis van Ezras optocht Kap. VII: 1, in 't voorjaer 3540. Beoorloogt Darius dc Skythen in Europa, maer met eenen ongelukkigen uitflag.
Heeft Darius Indien onder zijne heerfchappy gebragt, van waer
hy een Jaerlykfche fchatting ontving van 366 talenten gouds.
In 't begin der 68de Olympias, het 24611e van Rome, de Koning
Tarqninius uit Rome verdreven. 28 Februari, Brutus omgebragt.
September, begon het eerfte Jubeljaer na de Babelfche Gevangenis , in Dariiu 2ofte Jaer. De Jóniers vallen van Darius af.
De Atheners verbinden zich met de Joniers tegen Darius.
De Atheners verbranden Sardis, en geven daerdoor de eersts aenleiding tot al de Oorlogen tusfchen de Perlianen en Grieken.
Darius opgetrokken zijnde, vereenigen zich al de kleine Staten van Griekenland tot een Bondgenootfchap, onder 't welk de Atheners en Lacedemoniers of Spartanen de voornaemfte waren.
De



T IJ D T A F E l. c?
De Joniers door Darius weer ondergcbragt.
3509. De Perfianen veroveren Thracien, zoo dat Miltiadas, die daer heerschtc, naer Athene vlugt.
3510. Darius zendt Mardonius tegen de Grieken, doch met een ongelukkige uitkomt.
3513. fn Darius 3ifte Jaer, op den 5 October of NS.'29 Sept. worden de Veldheeren van;Darius, door Miltiades, die nu Veldheer der Atheners was, by Marathon geheel verflagen, en dé Perfianen uit Griekenland verdreven.
3514. Darius begint zijne toerustingen tegen de Grieken, om zich wegens die nederlage te wreken; en maekt by die gelegenheid de eerste fchikking om, uit zijne Zoonen,' Xerxes, die de oudfte was van zijn Koninglyk bed, en nu digt by 30 Jaren kan geweest .zijn, .tot zijnen opvolger te benoemen.
■ Miltiades doet eenen vrugteïoozen aenfiag op 't Eiland Paros," waerovcr hy ondankbacr iu de gevangenis wordt geworpen, en Aristides door ftookcry van Themistocles gebannen.
3SI3- ^-an ten vroeglten Artaxerxes Langhand geboren zijn; cfeier hy ook de oudfte Zoon was van Xerxes Koninglyk bed, fchoon Xerxes twee oudere Zoonen had.
5517. In 't 4de Jaer van Darius toerusting tegen de Grieken , ftaen ook de Egyptenaers op tegen de heerfchappy der Perfianen, waerondcr ze 38 Jaren geweest waren. Darius befluit dus beiden tc beoorlogen, verdubbelt zijne toerustingen, en bevestigt de verkiezing van Xerxes tot zijnen opvolger, tegen de betwistingen zijner oudere Zoonen.
3519. Halv April, Darius, nu gereed zijnde den Oorlog te beginnen, Jenkelyk eerst tegen de Egyptenaren, ftorv, na een regeering van juist 36 Jaren, en werd door Xerxes opgevolgd. —— Doch Xerxes, fchoon zijn Vader, op zijn liervbed,hem 't beoorlogen derGrieken afgeraden had, vergrootte nog de toerustingen tegen dezelve, maer viel echter ten eerften de Egyptenaren op 't lijv.
— Gelo. te Syracufe' in Siciliën begint zijne 7 Jarige regeering.
5520. Herodotus geboren.
5521. Xerxes bedwong de Egyptenaren, en maekte zijnen Broeder tichemenes Stadhouder over dezelve. Hy bevestigt dc Joden iu hunne voorrechten.
.— In 't 53fte Jaer na dc wederkeering uit Babel, ftórv de j E 2 'IIoo



6t T IJ D T A F E L.
Hoogepriester Jofua: wiens Zoon Jojakim hem opvolgde. Neh. XII: 10.
3S13. Xerxes, zich nu, tot in 't 5de Jaer na zijns Vaders dood, tegen de Grieken uitgerust hebbende , en in 't voorige Jaer een v«"bond met de Carthagers gemaekt hebbende, trekt in dezen Zomer, met een allerontz^glykst leger en een zeer aanzienlykej vloot, tegen hen op. Dan. c, en overwintert by Sardis in
Lydiën. Intusfchen wordt Gelo, door de Atheners en
Spartanen, tot hulp aengezocht.
2514. In 't voorjaer: Xerxes, een brug over den Hellespont geflagen hebbende, trekt met zijne geduchte, magt door Thracien, na het doorgraven van den berg Athos en de landengte, in Griekenland.
—— In 't begin van Juli en van de 75de Olympias, worden de Spar-' tanen onder Leonidas, door Xerxes, in de landengte by Thcr. mopylen geflagen, cn dien doortocht Vermeesterd.
___ Aristides wordt, op den voorflag van Themistocles, te rug geroepen, om met vergende krachten Xerxes tegen te ftaen.—— By deze fchikking verkrijgen de Spartanen het opperbevel, en dus den voorrang boven de Atheners.
, Daer op tasten de Grieken de Perflaenfche Vloot by Artemtfium aen, doch welk gevecht onbeflist blijvt, zoo dat Xerxes voordgaet, Athene inneemt, en het (lot verbrandt. In Septembir, even voor een Maan-Eclips die den zOSiober O.S. voorviel, werd de Perfiaenfche Vloot, by Salamis, door de Atheners geheel verflagen; zoo dat Xerxes in een boot vluchten moest, alzoo Themistocles hem waerfchouwde dat de brug
over den Hellespont door ftorm vernield was. Omtrend
denzelven tijd, of even te vooren, zijn de Carthagers door Gelo t'eenemael verflagen.
3515. Omtrend Juni, 10 maenden na het eerste innemen van Athene, neemt Mardonius, Veldheer van Xerxes, die toen verlaten ftad andermael in.
__ Kort daer na, in Juli of Augusti, wint Paufanias, Veldheer der Spartanen, den vermaerden Veldflag by Platea tegen Xerxes, in welken Mardonius fneuvelde; en op den zei ven dag s'avonds werd ook de Perfifche vloot by de Kaap Mycale verflagen, en duj Xerxes geheele magt verniïld.
1 in



T IJ D T A P E L. op
3525. Tn den herfst nemen de Grieken Sestiis in, waermede deze
felle i Jarige Oorlog voor eerst eindigde. 352<S. Athene met deszelvs haven herbouwd. —— Xerxes verwoest den Tempel van Bel te Babel. —- Na Gelo, begint zijn broeder Hiero te Syracufe te regeeren n
Jaren 8 maenden.
— Zerubbabel de Landvoogd der Joden ftervt, en zijn Kleinzoon Rhefa komt, immers ten deele, in zijne plaets.
3527. Paufanias, en onder hem Aristides, en Cimon Zoon van Miltiades , worden met een vloot gezonden, om de overgeblevene Perfianen te verdrijven; gelijk ze in dit en 't volgende Jaer doen, en Byzantium, ter plaetfe waer nu Conftaminopolen is, innemen.
3529. Paufanias, die op dezen tocht zeer trotsch had gehandeld, brengt' zich in verdenking van verftandhouding met de Perfianen; waerdoor hy aenleiding geevt dat de Spartanen zich langzamerhand van den Oorlog onttrekken, en de Atheners , reeds van dit Jaer af, maer eerst in 3534-met bewilliging van al de bondgenoten, het oppergezach boven de Spartanen verkrijgen. CDit oppergezach houden zy , van 3529 af,70 Jaren, of van 3534 af» 65 Jaren; tot zy *t verloren in den flag by Egos Potamos in 3599, op 't einde van den Peloponefifchen Oorlog.)
3533. Themistocles raekt in verfchil met Aristides over de herbouwing van Athene; cn deswege befchuldigd zijnde van aendeel in de verftandhouding met de vijanden, wordt uit Athenegebannen, en vlugt naer Argos, kon na 't begin des 2den Jaers der 77fte 'Olymp. voords naer Corcyra, van daer naer Epirus, en eindelyk tot den Molosfer Koning Admetus, alwaer hy overwintert.
_ ■ Omtrend 1 Nnembir krijgt Artaxerxes Langhand de klem der regeeriüg in handen van Xerxes, die zich, wegens den ongelukkigen Oorlog tegen de Grieken, voords weinig meer met hec Rijk bemoeit.
Dus beginnen van hier zijne regeerjaren in de Boeken van Ezra en Nehemia.
3534. In Maer/,wil Themistocles naer Sicilien tot Hiero overkomen; doch die, hem zijnen voorflag afwijzende, gaet hy naer Jo-
'nien.
E 3 ci-



-o T IJ D' T A ' F E L.
3534. Cimon, beftormt'en bemagtigt Èjon acn don Strymon, Jaer ophet eiland ScyraS; en terwijl hy door den tijd zich veirdracgt met die van Carysthus, gaet hy in den Zomer, met de vloot der Atheners, om Naxus, 't welk van *t bondccnootfehap afgevallen was, te belegeren, gelijk hy ze ook inneemt; -1
Intusfchen vervalt Themistocles, op zijne reize- naer Jonieri,
onder die vloot; maer dat gevaer ontkomen zijnde., ftapt hy te Ephefe acn land: van waer hy, eenen briev fchrijvt aen den nieuwen Perfifchen Koning Artagerxas, cn aen hein den dienstherinnert, aen zijnen Vader Xerxes, voor .10 jaren, na den flag by Salamis bewezen. «533. De Perfianen, den Oorlog tegen dc Grieken hervat hebbende, worden in dit voorjaer, door Cimon, in den grooten Veld- en Zootlag. by den Eurymedon, geheel overwonnen. —— In dit Jaer heeft Pcricles het bewind tc Athene gekregen, toen Themistocles gebannen, Aristides geftorven, en Cimon in den gemelden Oorlog was. 3.536. '.Cimon verdrijvt de Perfianen weder uit Theacien., en brengt het
jondcr de Atheners. 3538. |In 't begin des Jaers, Hiero te.Syracitfegeftorven, en door zijnen broeder Thrafybttlus opgevolgd.
Themistocles ftervt, na dal hy te Magnolia 4 Jaren geleevd
heeft, in dezen nazomer, na 't begin van 't 3de Jaer der 73fte
Olympiade (Of volgens Plutarchus viel zijn dood eerst
in 3543, na den tweeden afval-der Egyptenaren.) S539. Xerxes, finds lang in den haet,zijnde, wordt omwend halv Juli in den flaep vermoord, door zijnen hoofdman Anabanus; die, aan Artaxerxes Langhand wijs gemaekt hebbende dat zijn oudfte broeder Darius het gedaen had, en ook hem naer 't leven ftond, met Artaxerxes ook Darius ombrengt; en alzoo Xerxes tweede Zoon IJyftaspes in Eactrien was , wordt Artaxerxes iLanghand, de derde Zoon, Koning verklaerd: evenwel Artabajnus poogt zich de klem der regeering toe.te eigenen, en gelegenheid te vinden hem mede om 't loven te brengen, gelijk hy ook eenigen tijd daerna, hem aenviel en wondde; maer Arta' xerxes, zich verwecrende, bragt dien Koningsmoorder en vcr' ' rader om.
S540. 'ilvftaspes. uit BacTnen, met een legér, tegen zijnen broeder; Artaxerxes opgetrokkenzijnde ,raeKtmet denzelven flaegs, maer die j loverwint hem na eenen twijfelachtigcn ftrijd; zoo dat hy, omAr-



TIJDTAFEL 71
trend halv Februari dezes faers , in het gerust bezit zijns Rijks kwam, in zijn 7de Jaer volgens den Bijbel, Ezra VII: 8.
3540. Even daema, op 'ceinde van dezelve maend, geevt Artaxerxes Langhand acn Ezra eene uitnemend gunlïige volmagt ten behoeve der Joden, vs. 11 —28.
—— (Dit was dus 51 Jaren na de Tempel-volbouwing, 1113489, welke tijd tusfchen Ezra VI en VII is overgeflagen.)
« Op den 1 Nifan, zijnde Woensdag 9 Maert N. S. begint Ezra zijnen optocht uit Babel, en legert zich aen de Ahava op den 8 dier maend, Woensdag 16 Maert, Kap, VII: 7, 9. VIII; 1 — 30. — Aldaer 3 dagen, tot over den Sabbath, gebleven zijnde, reist Ezra voort, 12 Nifan, Zondag 20 Miert, vs. 31.
* Op den 1 Ab, Dingsdag 5 Juli, komt hy te Jerufalem
aen, Kap. VII: 8, en na 3 dagen rustens worden de mee> gebragte fchatten 's Vrydags in den Tempel gebragt, met aenzienlyke offerhanden op den volgenden Sabbath 5 Ab 9 Juli, vs. 32 — 36. ;
—— Ezra, de inkruipende vreemde huwelyken vernomen hebbende , gaet naer den Tempel, en verootmoedigt zich daer, öp den 16 Cbislen, Dingsdag 15 November, Kap. IX, waer op, tegen 't avondoffer, het algemeene ontbod van't ganfche volk binnen 3 dagen befloten wordt, Kap. X: 1 — 8.
1 Op den 20 Cbisleu, Sabbath 19 November, het volk 's morgens verzameld zijnde, wordt de hervorming vastgefteld, vs. 9 15.
■ Op den 1 Tebeth, Woensdag 30 November, wordt een begin gemaekt met de fcheiding der verbödene huwelyken,' en daer mede voordgegaen tot
3541. 1 Nifan, Dingsdag 28 Maert, dus 4 Maenden lang, dewijl in dit jaer een dubbele Adar vallen moet. vs. 16—44.
3542. In Artaxerxes Langhands 9de Jaer,; of 't 3de i:a zijne bevestiging in 't Rijk (als men hem houdt voor Esthers Ahasveros) hield hy, van Maert tot September, de praeh-
E 4 In



7- T IJ D T A F E L.
Itige maeltijden met alle zijne Rijksgrooten, op welker laetften dag Vasthi verftooten werd, Esth. I. SS42' In, of liever na het 2de Jaer der 7olte Olympiade, vielen de Egyptenaers op nieuw van hem af, ftellen Inarus tot hunnen Koning, en worden geholpen door de Atheners. 3543. Achemenides 's Konings broeder, afgezonden met een leger om de Egyptenaers te bedwingen, wordt door hen geflagen en fneuvelt; het overfchot van zijn leger vlugt in Memphis, alwaer 't 3 Jaren belegerd wordt. 354<5. In Tebetb of December, nam Ahasveros Esther aen tot Koningin, Kap. II: 15, 16. in zijn 7de Jaer na zijne bevestiging, anders in 't begin van zijn i4df>. ~~~" De Perfianen, onder Artabazus en Megabyzus, doen de belegering van Memphii opbreken, verdrijven Inarus leger, en belegeren hem en zijne Atheenfche hulpbenden op 't Eiland Profopitis. S548' zy overweldigen dat eiland, verdrijven de Atheners, nemen Inarus gevangen, en brengen Egypte dus weder onder gehoorzaemheid der Perfianen, na dat deze Oorlog 6 Jaren geduurd had; behalven dat Amirteus een moerasfig oord inhield. SS49. Artabazus en Megabyfus beoorlogen de Atheners; maer worden op en by Cyprus ter zee en te land zoo geflagen, dat de Perli... nen vrede moesten maken, en wel op voorwaerde vanmetgcen Schip iu de Griekfche Zeeën meer te verfchijnsn. —__ Om dezen tijd werd, door Bigthan en Theres, een verraed gefmeed tegen Ahafueros, en door Mordechai ontdekt Esth. II: 21 — 23. 3551. In Artaxerxes 18de Jaer, of het 12de na Xerxes dood cn zijne bevestiging op den Troon, vaerdigde Haman , in de Maend Nifan (welke in dit Jaer 's av. 4 April begon, zijn bloedplakaet tegen de Joden af, Esther III. —- hi Juni, werd Hamans aenflag verijdeld, hy aen de galg gehangen, en Mordechai in zijne plaets tot eerften Staetsdienaer verheven, Kap. IV-VII. —— Op den 23 Si va n, Vrydag 24 Juni, werd door Mordechai aen de Joden de vryheid rond gezonden, om hun leven, tegen die hen aenvallen mogten, te verdeedigen, Kap. VIII,
PP



T IJ D T A F E L. 73
• 3552. Op den 13 Adar, Woensdag 8 Maert, behaelden de Joden de overwinning op hunne aenvallers, en verheugden zich op den i4den,doch te Sufan eerst op den 15 Adar, Vrydag 10 Maert, welke beide dagen toen afgezonderd werden tot Jaerlykfche viering' van 't Feest' Purim, Kap. IX.
■«— 1 'ihri ip September, begon het tweede Jubeljaer der Joden na de wederkeering uit Babel; en omtrend 1 November begon het gewigtige 2ofte Jaer van Artaxerxes Langhand , volgens Nehemias Boek, welk jaer hun een byzonder Jubeljaer werd.
. In Chiileu, in dit Jaer 17 Nov. begonnen, kreeg Nehemia de boodfehap, rakende der Joden verfmaedheid in hun land, Nehem. I.
3553- 1 Nifan, zijnde Donderdag N. S. 15 Maert, kreeg Nehemia verlov van Artaxerxes Langhand, om naer Jerufalem te gaen, en deszelvs muuren te herbouwen, Kap. II.- 1 - r>. (Van dezen dag moet dus het begin gerekend worden der LXX Jaerweken van Daniël.) Omtrend 1 April,ging Nehemia uit Sufan op reis naer Jerufalem.
• Even na zijne aenkomst aldaer, ftel in Mai , ftorv de
Hoogepriester Jojakim, en werd door zijnen Zoon Eljafib opgevolgd. Vergelijk Neh. III: 1, en XII: 10, 26.
-— Donderdag 24 Tamuz 5 Juli, begon de herbouwing der
muuren, torens,en poorten van Jerufalem Neh. III VI
en werd voltooid in 52 werkdagen, tusfchen welke 0 Sabbathen kwamen, dus na 61 dagen, op Maendag 25 Elul 3 September, en in de 4 overige dagen van die maend en week werden de deuren in de poorten gezet, Kap. VI15. VII: 1 — 3.
—— Op den 1 Tisri, zijnde Sabbath 8 September, gefchiedde de plechtige Wetlezing door Ezra tot op den middag Neh. VIII: 1 — 10, waer op 's avonds, op Ezras aenmocdiging, vreugdemalen werden aengeficht.
E 5 'sAn-



?+ T IJ D T A F E t.
r-553-'"s Anderen daeS's M'er<* *• Wetlezing' hervat, en het bevel van 't Loovhuttenfeest gelezen zijnde, -befloten 't zelve zeer plechtig te vieren; daer nu, onmiddelyk op het geëindigde Jubeljaer, een Sabbaihja*:r begon, vs. u — 16. —— In dien tusfchehtijd viel niet alleen de groote Verzoendag, op den iö Tisrimaer ook , noestdenkelyk, de plechtige "'inwijing van Jerufalems herbouwden muur, Kap. XH: 27 — 47 (of men moest, om de tijdorde te houden, dezelve liever Hellen na den Verbodsdag op den 24 Tisri.) Vrydag avond 21 September, toen de Sabbath en de 15 Tisri' aenVong, begon het groote Loovhuttenfeest, op ,1 welke dagelyks de Wet gelezen werd, en waer van de agtfle dag weder viel op Sabbath ai Tisri 29 'September, Kap. VIII: 17 —19.
Ka dat men eenen dag, Zondag 23 •Tisri 30 Zeptetrber,
had uitgerust (op welken dag de latere Joden de blijdfehap der Wet vieren), werd op Maendag 24 Tisri 1 Octobtr een zeer lïatelyken' Vast- en Biddag gehouden, op welken het Verbond met God vernieuwd, cn door de hoofden des Volks uit aller naem verzegeld werd, Kap. IX, X. 'Ji Vervolgens maekte Nehemia nog eenige fchikkingen omtrend de bevolking van Jerufalem Kap. XI. En denkelyk is hy daer op, tegen den winter, terug gekeerd naer Sufan; doch in 't volgende Voorjaer 3-554 door Artaxerxes weder naer Judea gezonden -, in 't karakter van 's Konings Landvoogd; in welke hoedanigheid hy aldaer 11 Jaren gebleven is, dus het voorige Jaer mede gerekend 12 Jaren, volgens Kap. V: 14 — 19. 3554. Inarus , 6 Jaren gevangen geweest zijnde , 1 wordt op aenflooken van Artaxerxes moeder Amestris gekruist. Om deze reden valt Megabyzus -van hem af, brengt een leger tegen hem te veld, waer tegen de Perfianen optrekkende, twcemael in de 2volgen-
dc Jaren geüagen worden, waer op zy weder verzoenen.
Vervolgens werd dezelve Megabyzus weder gebannen in 355», en weder ten Hove toegelaten in 3563 tot zijnen.djod. / In
had uitgerust (op welken dag de latere Joden de blijd-



T IJ D T A F E L. £
{$6$) In 't Voorjaer of Zomer, 'in Artaxerxes Langhands 3sfte Jaer, vertrekt Nehemia weder van Jerufalem naer 't Hov ' te Sufan , Kap. XIII: 6. 3566. By Nehemias afwezigheid beginnen verfcheidene Burgerij c°} lyke en Godsdienstige misbruiken in te kruipen; onder an°'J *' derc dat Eljafib de Hoogepriester aen Tobias eeiv kamer
• in den Tempel inruimde; waer op eerlang volgde de öht. heiliging van den Rustdag, en de inhouding van de inkomften der Gccstclykheid; cn ook begonden de vreemde huwelyken eerlang weder in zwang te komen.
Geduurende deze afwezigheid van Nehemia, moet Ezra v geftorven zijn: dan kunnen we begrijpen j dat Neh, XIII 1 niets meer van hem te vinden is, en dat hy evenwel de Boeken der Chronijken heeft kunnen voleindigen na de herboüwirig van Jerufalems muuren; gelijk dit daer uit af te
• nemen is, dat hy 1 Chr. IX, de inwooners van Jerufalem in grooter aental opgeevt, dan men Neh. XI vindt.
357°-,Storv de Hoogepriester Eljafib.,,en werd opgevolgd door ■ zijnen Zoon jojada, vergelijk Kap. XII: lo met XIII: 28.
In 't najaer, kwam Nehemia te Jerufalem te rug, om de ingeflopen misbruiken 'te herltellcu;' gelijk hy'volijverig1 deed, en onder anderen den Zoon van Hoogepriester Jojada, die met Saneballats dochter getrouwd was, in dit of't volgende jaer ween joeg; Kap. XIII: 7 — 31.
(Of hy toen voords te Jerufalem gebleven zy, en hoe lang, wordt Ons niet gemeld; cii hier eindigt het Bijbelfche Gefchiedverhael.)
3573- Vroeg in '1 voorjaer, voor 21 of N. S. 15 OTaert, begDf de if Jarige'Peloponefifche Oorlog tusfchen de Atheners en Spartanen.
3576. De Wysgeer Plato geboren.
3579. Op 'c einde des Jaers,' ftervt ArtrAcrxes Langhand, na ruim 46" Jaren , of na zijns Vaders dood en de demping der onlusten om-j trend 40 Jaren, geregeerd te hebben.
3580. Zijn eenige echec Zoon Xerxes II. (misfchien wel uit Esther)
wordt



ró T IJ D T A F E L.
wordt in Februari, na flechts i£ maend geregeerd te hebben, omgebragt door zijnen bastert-broeder Sogdianus.
3580. Sogdianus, na 6| maenden regeering, wordt,omtrend het begin van September, weder vermoord door zijnen bioeder, mede een bastert, Darius Nothus.
3581. Darius Nothns overwint zijnen anderen broeder Arfites, doodt hem, en wordt dus op den Troon bevestigd.
3590. Pifuthnes vormt in klein Afien een opftand tegen Darius; maer wordt door Tisfaphernes, die aldaer Darius Stadhouder was , overwonnen en gedood.
3591. De Egyptenaers vallen ten derdenmael af van 't Perfifche Rijk, en maken Amirtcus, die reeds 42 Jaren in een afgelegen moerasfig gedeelte geheerscht had, tot Koning: hy regeerde nog 6 Jaren, en voords verfcheidene zijner opvolgers, waer van de laetfte Nectancbus was, die eerst na 63 Jaren door Ochus werd onder 't juk gebragt.
S593. Darius Nothus begint de afgevallen Egyptenaren weder aen te 2 tasten; maer met weinig voordeel: zoo dat hy daer van moet S594' afzien. Doch dc Meders, die ook van hein afgevallen waren, bedwingt hy.
(Omtrend 3594 zou» tv gelegenheid van dezen tocht der Perfianen naer Egypte , de gefchiedenis van de wechjaging van SaHeballats Schoonzoon door Nehemia, cn de ftichting van den Tempel der Samaritanen op den Rcrg Gerizim, voorgevallen zijn, volgens Prideaux, die hier het einde rekent der 7 eerfte Jaerweken van Daniël.) S599- De Perfianen, uit ftaetkunde, nu de Atheners dan de Spartanen, in den Peloponefifchen Oorlog bygellacn hebbende, kozen nu geheel dc zijde der laetften; daer door werd de magt der Atheners by Egos Potamos geheel verflagen , en dus dc Opperhcerfchappy over Griekenland tot de Spartanen overgebragt. 36CO. Op den 24 of N. S. 18 April, eindigt de gemelde 27 Jarige Oorlog met een fchandelyke Vrede voor de Atheners, die bewilligen moesten hunne muuren te Hechten.
- Even na die vrede, omtrend i Mai, ftervt Darius Nothus, eis wordt opgevolgd door zijnen oudften Zoon Artaxerxes Mnemon.
— Omtrend dcnzelven tijd ftorv de Hoogepriester Jojada, wiens opvolger is zijn Zoon Johanan, Neh. XII: 10.
3Ö01. Cyrus U. broeder van Artaxerxes Mnemon, werpt zich op tot mededinger naer de Kroon. Om-



T IJ D T' A F E L. 77
3o"oi. Omtrend dezen tijd moet ook Nehemia overleden zijn.
3602. Op Pafchen, eindigen de 7 eerfte van Daniels 70 Jaerweken , en beginnen de 62 volgende, welker meest doorgaend kenmerk was benauwdheid der tijden.
In dit zelve Jaer vermoordde de Hoogepriester Johanan in den Tempel zijnen broeder Jefus, om dat Bagoas, de Veldheer van Artaxerxes door hem naer Judea gezonden, aen dien Jefus het Hoogepriesterfchap beloovd had; — Daerovcr werd den Joden een drukkende fchatting op de Offerlammeren opgelegd, welke zy 7 Jaren lang hebben moeten opbrengen.
3603. Artaxerxes Mnemon overwint zijnen broeder Cyrus in een gevecht, waer in die fneuvelt; in't welk Bagoas bevelhebber was,: maer die kort daerna, door toedoen van Paryfatis, Artaxerxes moeder, om 't leven gebragt wordt.
3604. De Spartanen hervatten den Oorlog tegen de PerSanen. S605. Socratcs te Athene ter dood gebragt.
3610. Thebe, Athene, Argos,cn Corinthe verbinden zich met de Perfianen , tegen de Spartanen.
i Conon de Athener overwint de Spartanen ter Zee by Cnidus,
en herbouwt in 't volgende Jaer de muuren van Athene.
3615. Artaxerxes beoorloogt den Koning van Cyprus, wien de Atheners hulp geven.
S617. De Vrede wordt gefloten tusfchen de Perfianen en Spartanen.
3619. De Perfianen overmeesteren Cyprus.
3620. Artaxerxes doet eenen vruchtelozen inval in de landen der Cadufiers, Aristotelcs geboren.
3627. Artaxerxes vormt het ontwerp de Egyptenaers weder tot gehoor3630 Zaemheid te brenSen, maer dit mislukt hem.
3632'. Omtrend dezen tijd ftervt de Hoogepriester Johanan; en wordt door Jaddua opgevolgd, Neh XII. 10.
«533. De Thebanen en Lacedemoniers, tegen de vreedzame voorflagen van Artaxerxes, weder met eikanderen in Oorlog komende ,' werden de laetften door de eerften by Leuctra geflagen, op den 8 of N. S. 3 Jult.
3641. Viel op nieuw een Veldflag tusfchen die beiden voor, die weder j door de eerften gewonnen werd, doch mft verlies van hunnen J Veldheer EparsinonUas.
In



78 T IJ D T A F E L.
S643. Philippus,Vader van Alexander,: wordt Koning van Macedonien,;
rot hier toe een klein Kijk van Griekenland.
3643 In't voorjaer, Ochus zich de opvolging pogende aen te mati-
!ot -icn, (om welke reden eenige Schrijvers hier ziineregeerina begin3645
tien) ftclt Artaxerxes Mnemon zijnen oudften Zoon Darius tot zijn opvolger: maer die, een aenflag op zijns Vaders leven gefmecct hebbende, komt om-; Ariaspcs, zijn tweede Zoon, uit fchrik voor i chus bedreigingen, vergèevt zich; efl Ochus, dé derde Zoon, brengt Arzamcs, die uit eender bywijven was, om 't leven.
3Ö45. Artaxerxes Mnemon ftervt, van .droevheid over al die gebeurtenisfen, ln een hoogen ouderdom, omtrend Novsmber, cn zijn sruwelykc Zoon Ochus is- zijn opvolger.
3646. Ochus doet al de nakomelingen zijns Vaders op de wreedfte wij■-' -ze vermborden.
3648 fn t begin der ioöde Olympiade, in den Zomer, is Alexander de Groote geboren. Op den dag zijner geboorte verbrandde Hcroftratus den Tempel van Diana te Ephefe,
3653. Cyprus en I'heiiicien , van Ochus afgevallen zijnde, worden door hem weder onder 't Juk gebragt, en Sidon verwoest.
—— iïy verovert by die gelegenheid Jericho, en voert eenmenigte Joden gevangen , welke hy in de flfékéri. by de Caspifche Zee wechzendt.
3654. Van daer naer Egypte getrokken zijnde, verjaegt hy Nectane-, bus, die toen aldaer Koning was; en brengt dat Rijk, na dat het 63 Jaren door eigen Koningen geregeerd was , weder onder /.ijn geweld, ontmantelde de fteden, en keerde met grooten buit te -rug; hebbende ook hunnen ftier-god Apis gedood, dien hy tot verachting aen eenen ezel deed opcfleren, en hetvleesch aen zijn gevolg te eten geven.
365Ö. !s Plato geftorven.
£663. Cleomenes wordt Koning der Spartanen, en regeert ruim Go Jaren.
$666. Omtrend Mai, wordt dc wreede Ochus, door Bagoas, een gefncden fEgyptcnaer (onderfcheiden van dien Bagoas die 63 jaren vroeger omkwam) met vergiv omgebragt, zijn lijk, tot • - wrack van zijnen hoon den afgod Apis acngedaen, tot fpijs der katten gegeven, en van zijne beenderen grepen voor zwaerden.; gemaekt.
« Deze Bagoas zet Arzes, de jongfte Zoon van Ochus, de ovcri.
gen 1



T" IJ D T A F E L. 79
• gen ook gedood hebbende, op den troon van Perfien , doch houdt de klem der regeering voor zich zeiven.
S6Ö7. Philippus, Koning van Macedonien, overwint de Thebanen en Atheners by Cheronea, en doet zich te Corinthe tot hoofdman van geheel Griekenland verkiezen, om de Perfianen te beoorlogen.
3ö68t Omtrend dugusti, wordt Arzcs, Koning van Perfien, weder door Bagoas, met vérgiv orngebragt; en Darius Codomannus, die een afitammeling van Darius Nothus, doch tans . niet meer dan opzichter der Posterijen was, op den Troon gezet.
— Omtrend Septtmbtt , rwordt Philippus, Koning van Macedonien, gereed zijnde om ili Perfien te vallen, op de Bruiloft zijnee dochter Cleopatra met den Koning van Epirüs, door Paufanias, een Macedonisch Edelman, doorlioken: waerop zijn Zoon Alexasder, nu 20 Jaren en een paer maenden oud, op den troon komt. . 8
36S9. Bagoas, weder een vergivdrank voor Darius Codomannus bereid hebbende, wordt door denzelven gedwongen dien zelve uit te drinken, en zoo geraekt dat monlter van de aerde wech.
—— Alexander krijgt het bevél over dc Krijgsmagt der Grieken te. gen de Perfianen, en verflaet de Thebanen, die alleen weigerden zkh aen hem te onderwerpen; zoo dat hy: nu het opperbevel) over gansch Griekenland had.
3670. Alexander trekt in 't voorjaer tegen de Perfianen op, met niet meer dan 35000 mannen; en wint in den Zomer, by de rivier G-anicus, den eerften Veldfiag tegen de Ferfianen onder Memnon.
5671. Memnon wilden Oorlog in Griekenland overbrengen,maerfneuvelt. — Alexander onderwerpt zich geheel klein Aficn, waer] op Darius zelve hem met een vreeslyk leger te gemoet trekt maer in de engten by Isfus geheel verflagen wordt, omtrend Oaober.
5672. Aloxander trekt voort, verovert Syrien, daerop na een beleg van 7 maenden Tyi us, en kort daer na Gaza.
Hy trekt tegen de Joden op, om dat zy hem hulp gewei' gerd hadden : maer door den grijzen Hoogepriester Jojada, in zijn plechtig gewa'ed, ontmoet zijnde, trekt hy af, e:i fchenkt den Joden merkelyke voorrechten, waer onder vrydom van fchatting in elk Sabbathjaer. —— Vau Gaza trekt hy recht door naer Egypten, 't welk zich, tegen 't
ein-



8o T IJ D T A F E L.
einde des Jaers, ten eerften aen hem onderwerpt, en alwaer hy een begin maekt met de ftichting der Stad Alexandrie Cvan hier begint zijne Monarchie volgens Ptolomeus tijdregel).
l Sö?3 Alexander trekt den Euphrat en den Tigris over: waer op hy den 27 September N. S. Darius leger, in den vreeslyken Veldflag by Arbela, t'eenemael vernielt, voords Babyion, Sufan, en Perfe-
i P°lis inneemt, welke laetste ftad hy in den winter laet uitplunderen en 't heerlyke flot verbranden. Vergelijk Dan. VIII; 5. 7. 3674- Darius Codomannus, nog een laetfte vruchtloze poging tegen A. lexander gedaen hebbende, wordt in Juli of Augusti door den verrader Besfus doorfchoten. Alexander brengt de Parthers,
Meders,Hyrkaners enz. onder zijne gehoorzaemheid; en Antipater, zijn Stadhouder in Griekenland, de afgevallene Lacedenio* nierr.
! 3675. Alexander overwint de Baftners en Sogdianers, en laet Besfus ter dood brengen. 3676. Alexander trouwt Roxane, en breidt zijne overwinningen uit tot aen den Indus.
3Ö77. Alexander trekt over den Indus, overwint Koning Porus , en houdt ftand aen de rivier Hyphafis, niet kunnende zijne benden bewegen om tot den Ganges toe te trekken. ■
S678. Hy zeilt den Indus af, en vermeestert nog verfcheiden volken aen die rivier woonende.
3679. Hy zendt Nearchus met zijne vloot, van den mond van den Indus, over de Zee, tot in den Euphrat, trekt ook met zijn leger derwaerdmet een Bacchus ftaetfie door Carmanien; daer op trouwt hy te Sufan met de oudfte Dochter van Darius Codomannus , eu Hephestion zijn gunftcling met de jongfte.
— De Hoogepriester Jaddua ftervt, zijnde de laetfte die in den Bij. bel genoemd wordt, zijn Zoon Onias I. wordt zijn opvolger.
3680. Alexander, deCosfeers, een dapper volk in'tMedifche gebergte , nog in dit voorjaer onder 't juk gebragt hebbende, houdt in den zomér zijnen zegepralenden intocht te Babyion'.
3681. Alexander, nu te Babel zich aen weelde en drank geheel overgevende , ftervt aldaer op den 17 Mot N, S. oud nog geen 33 Jaren. Vergelijk Dan. VIII: S. XI: 3. 4.
—— Zijn basten-broeder Philippus Arideus werd tot Koning in zijn plaets gefield; doch een Vorst van weinig verftarfd zijnde,werd Pcrdiccas zijn voogd, als mede over den Zoon van Alexander,
door



T IJ D T A I E L
Si
jfior Roxane i maend na zijn fterven ter.jwaereld gebragt, genaemd Alexander Egus. ——- Of men moest -hem, houden voor een Zoon van Alexanders zuster. . 268i. Zijne 30 Stadhouders en Legerhoofden zochten intusfchen elk een deel van zijn Rijk te krijgen. w
3682. Pcrdiccas en Eumenes, oorlogen tegen Antipater-, iCraterus, en Ptolomeus} welke laetfte landvoogd van Egypte-werd.
3683. , Eumenes overwint en doodt Craterus; en Perdiccas komt in Egyp.
ten om. — Aristoteles ftervt. J6S4. Antigonus overwint weder Eumenes. .1 '
. Ptolomeus Lagus onderwerpt zich Palestina, neemt Jerufalem op een Sabbathdag in, en voert meer,dan 100,000 Joden gevangen naer Egypte:maer naderhand,hunne trouwe ziende, werd hy den Joden zeer gunitig. 36S3. Antipater ftervt; zijn 2oon Casfander verzekerezich-van Ma. cedonicn, cn Antigonus van klein Afien.
3686. Eumenes trekt naer Syrien en Mcfopotamien, en komt in 't volgende Jaer te Sufan , alwaer hy de Oosterfche landvoogden op zijn zijde krijgt.
3687. Novemb. Philippus Aridcus, wordt door Olympias, Alexanders
moeder, omgebragt Van hier begint dc regceriuj van A-
lexander Egus , volgens Ptolameus tijdregel.
3633. 1 Casfander laet Olympias gevangen nemen en ombrengen.
36So. Eumenes wordt door zijn eigen volk verraden acn Antigonus,
en door denzclven omgebragt maer Seleucus, Ptolomeus I
Casfander, en Lylimachus maken een verbond tegen Antigonus.
3690. Antigonus verdrijvt Ptolomeus uit Phenicien, cn wint Tyrus na een beleg van 15 maenden.
3691. Antigonus trek*, tegen Casfander, latende zijnen ZoonDemetrius in Phenicien.
8692. Ptolomeus overwint Demetrius: en Seleucus Nicanor krijgt Ba-
. S bylon in, omtrend September; van waer zijne regeering over SyJrien en 't Oofter-deel van Alexanders Rijk begint; en te gelijk ,de Griekfche J'aertellirtg der Seleuciden, welke ik vanhier af, I waer't meest vereischt wordt, onder de andere Jaertallen gezet heb.
SÖ93. Demetrius trekt tegen Seleucus naer Babel, maer Wordt afgeflagen.'
3694. De verbonden Vorften maken vrede met Antigonus, doch die • is kort van duur.
36"95. j Casfander, die zich 't Rijk wilde aenmatigen, laet Alexander jEgus, in zijn tóde Jaer getreden, met zijne moeder Roxane omF bren.



8s ' -T IJ D T A <E E L.
brengen; naUat kort te vooren Hcrculus, een andere Zoon van Alexander^ ook omgebragt was.
(PtolomCns in zijnen tijdregel rekent Alexander Egus tot 3699, om dat.toen eerst Ptolomeus Lagus zijn gezach bevestigd zag.)
5698. Na nog verfcheidene Oorlogen, wordt Ptolomeus Lagus, door Demetrius-) Zoon van Antigonus,by Cyprus geflagen; waer op Antigonus f'ettkort daerna Ptolomeus, den Koninglyken titel aennam.
3Ö99. Antigonus in Egypte gevallen zijnde, wordt teruggedreven; :n van dezen tijd af is Ptolomeus Lagus in 't Rijk van Egypten bevestigd*.
3700. De Jloogepri ester Onias I. ftervt, en wordt opgevolgd fz door zijhen Zoon Simon: een zeer Godvruchtig man; en
dien nkn algemeen houdt de laetfte hand gelegd te hebben aen de vastftelling van den Canon des O. Testaments.
3701. "eleuius ftaet Indien af aen eenen Koning Sandrocotus.
8703. -eleucus, Ptolomeus, Casfander, en Lyfimachus, zich op nieuw vei bonden hebbende tegen Antigonus , verflatn hem in een Veldftag, in.welken hy zeiven fneuvclt.
— Op deze wijze zijn , uit Alexanders Rijk, dat groote hoorn, in ruim 20 Jaren na zijnen dood, vier aenztcnlyke Rijken gefproten, Dan. UMK S. XI: 4, 5. Seleucus behield Syrien en 't geheele Oosten tot aen den-Indus; Ptoltmeus, Egypten, Lybien, Arabien, aevens 't Joodfche land, Phenicien en Cele-Syrien ; Casfander, Macedonien en Griekenland; LyJImaclius, Thracien en klein Afien.
3704. Seleucus ftil-ht Antiochie in Syrien. ,
3706. Casfander ,1 Koning van Macedonien, ftervt.
3708. Het krijgsvolk van Demetrius verwoest Samaria.
3711. -ieleucia aen den Tigris gebouwd.
3712. In 't ïaetst des Jaers ftorv Simon de Rechtvaerdige; cn dewijl zijn Zoon Onias II nog een kind was, werd zijn broeder Eleazar Hoogepriester.
3719. Ptolomeus!Lagus ftaet de Kroon van Egypte af, aen Ptolomeus Philadelphus, met voorbygang van zijnen ouderen Zoon Ptolomeus Ceraunus Lrgus ftervt in 't volgende Jaer.
.3722. LyGmachus, nog Seleucus beooilogende, fneuvelt in een Veldfla-' in den herfst; waer door Seleucus de laetfte ovcrblijvt van al"lè Alexanders legerhoofden.
3723. 7 maenden daerna,iB 't voorjaer, wordt Seleucus Nicanor door
Pto- !



T IJ D T A F ,E L. 83
T»tolötneus Ceraunus door.tokcn; zijn Zoon Antiochus Sorcr volg-
,1e hem op.
37-20 ')oor verzoek van Ptolomeus Philadelphus, wordende IJoeken van Mofes in 't Grieksch overgcz :t. ■3727. lileazar de Hoogepriester ftervt, zijn broeder Manasfe volgt hem op, dewijl Onias nog te jong was.
373° Ue Romeinen overwinnen Pyrrhus, waer door zy vermaerd geworden zijnde, in 't volgende Jaer in een verbond komen met Ptolomeus Philadelphus.
3737- Oe eers'e Punifche Oorlog begint, tu fchen de Romeinen en Carthagers
3740. Antigonus van Socho, die, na den dood van Simon den Rechtvaerdigeu, voorzitter van 't Sanhedrin was, ftervt; eeri zijner discipelen was Zadok, uit wien naderhand d« fecle der Sadduceën hare afkomst rekent.
——- re celijker tijd omtrend ftervt Phileterus, eerste (lichter van t Koningrijk Pergamus, en wordt door zijnen Necv Eumenes opgevolgd, welk Rijk in 3871 aen de Romeinen kwam.
3741. Ptolomeus Philadelphus komt in onvrede met Antiochus Soter. 3741. Antiochus Soter Itervt, na dat hy zijnen Zoon Antiochus Theos
■ ot zijnen opvolger gefteld had. 3749. Antiochus Theos zet, door opdoeking zijner Zuster, den Oorlog
tegen Ptolomeus vooit; die denzelven door zijne bevelhebbers
voert, en intusfehen zijnen wijd beroemden Boekfchat vergroot. 3753- Manasfe de Hoogepriester ftervt, wordende nu door Onias
!I opgevolgd.
5754 Arfaccs valt af van Antiochus Theos, en brengt de Parthers en fïactriers ook tot afval; waer door het Syrifche Rijk een groot deel van 't Oosten verloor.
S755. Uier op maekt Antiochus vrede met Ptolomeus Philadelphus, en trouwt met deszelvs dochter Bcrenice, na zijne voorige Vrouw l.aodice verftooten te hebben, Dan. XI: 6.
3757' Ptolomeus Philadelphus Koning van Egypte fter't, oud 63 Jaren , en wordt opgevolgd door zijnen oudften Zoon Ptojomeus I livergotes.
3758. Antiochus Theos ftervt door vergiv, in 't voorjaer, door middel van Laodice; en wordt opgevoifd door haren ouditen Zoon
Jseleuc.is Callinicus.
F 2 Pro.



84 T IJ D T A F E L.
3?5S Ptolomeus Evergetus wreekt zich hierover, trekt tegen Selcucua ten ftrijde, doodt Laodice, en onderwerpt zich een groot deel van 't Syrifche Rijk. Dan. XI: 7-9. in den te rug tocht offert hy te Jerufalem in den Tempel.
3759. Callinicus, een vloot uitgerust hebbende, verliest die door ftorm; en daer op begeven zich-de afgevallene plaetfen in Afien weder onder hem uit medelijden.
3760. Evergetus overwint Callinicus in een Veldflag, waer op in'tvolgende Jaer de vrede volgt : doch welke vrede gevolgd werd door een Oorlog van Callinicus, tegen zijnen weerfpannigen Broeder Antiochus Hierax.
3761. De eerde Punifche Oorlog eindigt.
3763. In dezen tijd viel een roemrijk gevecht voor, van de Joden, tegen deGalaters of Galliërs, die in verbond met Hierax ftonden.
37Ö8. Callinicus doet een vruchtelozen tocht tegen de Parther?.
3774. Hy hervat den tocht, maer wordt overwonnen en gevangen; waer op Arfaces den Koninglyken Titel aenneemt van Parthien: welk Rijk vervolgens zeer magtig geworden is in 't geheele Oosten , alwaer het de grenzen van 't Romeinfche gebied bepaalde.
3778. Onias de Hoogepriester weigert de Jaerlykfehe fchatting aan Ptolemeus Evergetes: zijn neev Jofeph wordt tot dienKoning gezonden, die de zaek goed maekt.
1 Diep in 't Jaer, ftervt Seleucus Callinicus, die in Parthien ge¬
vangen gebleven was, acn een val van zijn paerd; zijn Zoon Seleucus Ceraunus volgt hem op, een Vorst van zeer geringe bekwaemheid.
3781. In den Zomer ,werd Ceraunus, in den Oorlog tegen Attalus Koning van Pergamus, in 't leger vergeven; zijn broeder Antiochus de Groote kreeg de Kroon, door middel van den toen getrouwen Veldheer Acheus, die echter 3 Jaren daerna afviel.
S782. I" '£ laetst des Jaers, ftervt Ptolomeus Evergetus, cn wordt gevolgd door zijnen wreeden Zoon Ptolomeus Philopater.
3784. Begint dc tweede Punifche Oorlog.
3735, Antiochus ontweldigt Philopater Cele-Syrien en Phenicien. 3786. In den herfst, ftorv de gierige Onias II, en zijn Zoon Simon II werd Hoogepriester. J7$7. Ptojomeus Philopater overwint Antigchws by Rafia; waerop Ce-
• Ie-



T IJ D T A F E L. 85
le-Syrien cn Phcnicien zich weder aen hem onderwerpen,gelijk ook de Joden doen. Dan, XI: 10, 11.
3787. Philopater ontvangt ook de onderwerping der Joden, reist naer Jerufalem, en offert in den Tempel; maer in 't Heilige willende dringen, belet hem God zulks door een fchrik, 't welk hy zweert Op de Joden te zullen wreken, 3 Mak. I, II.
3788, Hy wil al de Joden te Alexandrien door woedende Elephanten laten ombrengen; maer de Joden worden door eene byzondere beftelling der Voorzienigheid bewaerd, en daerop in hunne voorrechten herfteld, 3 Mak. III—VII, Dan. XI: 12.
. De Vrede wordt herfteld tusfchen hem en Antiochus de Groote.
379e. Antiochus doet een tocht tegen de Parthers, die nu ook Medien ingekregen hadden; 't welk hy herovert, doch voords weinig tegen hen uitricht, waerop hy in 3796 vrede met hen maekt.
3797. Hy overwint den Koning van Bactrien, fluit een verbond met dc
Indianen, en komt in 3799 te rug. Deze tocht bezorgde
hem den eernaem de Groote.
3799' Diep in 't Jaer, ftervt Ptolomeus Philopater door zijne onmatige levenswijze, oud 37 Jaren; zijn Zoon Ptolomeus Epiphanes, . flechts 5 Jaren oud, wordt tot zijn opvolger verklaerd.
33oi. Antiochus fluit een verbond met de Macedoniers , om Egypte te verdeelen.
Waerop de eerfte zich weder van Palestina meester maekt, Dan. XI: 13, 14. -——. Scipio verflact Hannibal, waer door de tweede Punifche Oorlog eindigt. — Daer op worden de Romeinen acngezocht tot befchermers der Egyptenaren.
3805. Paleftina en Judea worden weder voor de Egyptenaers veroverd, die een bezetting te Jerufalem leggen.
3806. Antiochus heraftert de in 't voorige Jaer hem afgenomen Steden; waer op de Oudften van Jerufalem hem in de ftad ontvangen.
3S08. Simon II ftervt, en wordt opgevolgd door zijnen zoon,
den uitmuntenden Hoogepriester Onias III. 3811. Antiochus dochfêr Cleopatra, trouwt met den jongen KoF 3 ning



86 T IJ D T A F E L.
ning van Egypte Ptolomeus Epiphanes, op voorwaerde dat die 't Joodiche land en Cele-Syrien met haer ten huwelyk zou krijgen, Dan. XI: 15 — 19; doch aen welk beding naderhand niet voldaen is. 381:. Antiochus ter zee en te land, door de Romeinen onder Scipio, geflageh.
3814. Antiochus maekt een fchandelyke vrede met de Romeinen. S817 Antiochus, pogende den Ten pel van Jupiter in Elimaïs te berooven, komt daerby óm ': leven. Zyn Zoon Seleucus Philopater i« zijn opvolger, 2 Mak II!:'3. 3823 Ptolomeus Epiphanes, voornemende Seleucus Philopatertcbeoorlogen , woidt vergeven, oud 29 Jaren; zijn Zoon Ptolomeus Philometor, oud 6 Jaren, volgt hem op, onder de voogdyl van zijne moeder Cleopatra. i)it was waerfchijnlyk in den Zomer.
3828. Simon, bewaerder des Tempels, in twist geraclet niet de» ^>137 Hoogepriester Onias, vlugt naer Syrien, en maekt daer grooten ophef van de fchatten des Tempels: de inhalige Seleucus Philopater zendt zijnen fchatmeester Heliodcru-, om die fchatten te Iigten , maer deze wordt daer over zichtbaer geftraft, 2 Mak. III, vergelijk Dan. XI: 20. , In 't Ïaetst des Jaers ftervt Seleucus Philopater, en wordt opge¬
volgd door zijnen broeder An'iochus Epiphanes, die daer toe geholpen wordt door Fumcnts, Koning van Pergamus; waerdoor de rechte ervgenaem Demetrius, Zoon van den overledenen Koning , uitgefK-;en wordt, Dan. XI: 21. 3819. Jafon, godloze broeder van den braven Onias III, koopt S138 in 't beg;n des Jaers, het Hoogepriesterfchap van Epiphanes, die Onias naer Antiochien in baliingfehap zendt. Jafon voert, ten zijne gevalle, de heidenfche bygélovighe* den in, 2 Mak. IV: 1 —20, C832. Menelaus, ook een broeder van Onias eu Jafon, onderSl4-' kruipt den laetften in 't begin dezes, jaers, en koopt hé* Hoogepriesterfchap, 2 Mak. IV: 23 — 25. Hy belijdt, openlyk den Griekfchen Godsdienst. —- In 't najaer, verkoopt Menelaus een dcc! dergouden Tempelvaten , om Antiochus te betalen: zijn broeder Onias ]beftraft hem daer over; waer op Menelaus hem door juf
dro»



T IJ D T A F E L.. 87
J dronicus laet vermoorden; doch de laetfte wordt daer over 1 door Antiochus Epiphanes met den doodgeftraft. •
Tot hier toe was Onias dan in 't geheel 24 Jaren Hoogepriester, fchoon hy dat ambt flechts tot in 't 2ifte Jaer bediend heeft. —— Menelaus laet het Hoogepriesterfchap, terwijl hy naer Antiochie tot den Koning getrokken was, door zijnen broeder Lyfimachus bedienen, maer die- kwam om in een oploop, a Mak. IV: 2<5 — 43.
3833. In 't voorjaer, begint Antiochus zijnen eerften tocht naer S '42- Egypte, en behaelt in dat Jaer een groote overwinning by
Pelufiura, Dan. XI: 22 — 24, 1 Mak. I: 17 — 20, 2 Mak. IV: 21 —22. Hy overwintert te Tyrus.
3834. Antiochus trekt ten tweedemale naer Egypte in 't voorSl4:.- jaer, behaelt weder de overwinning, zoo dat het grootfte
deel van Egypte , behalven Alexandrie , zich aen hem overgeevt, en hy den Koning Philometor zelve in handen krijgt.
—— In den zomer trekt Jafon weder Jerufalem in, en jaagt , Menelaus in 't Kafteel.
In den herfst komt Antiochus met zijn leger voor Jerufalem , dringt in de Stad, laet daer' 40000 menfehen ombrengen , en nog 40000 tot flaven maken; laet zich door den God-vergetenen Menelaus in 't Heilige der heiligen leiden, beroovt en ontheiligt den Tempel, Dan. XI: 25—28. 1 Mak. I: 21 — 29, 2 Mak. V: 1 - 23.
. Te Alexandrie wordt Fyskon, broeder van Philometor, by voorraed Koning gemaekt.
3835. Antiochus Epiphanes keert daer op weder naer Egypten, i)I44- en belegert Alexandrie, maer te vsrgeefs: waer op hy
Philometor in 't Rijk herftek , behoudende alleen Pel» fium, de fleutel van 't Land. De beide broeders verdragen zich over de regeering; waer door Epiphanes oog«merk, om hen zich onderling te doen verwoesten, mislukt,
3836. Daer op doet hy in deze lente zijnen laetften tocht naer ■SI45-' F 4 ' Egyp-



«8 T IJ D T A F E L.
Egypten; maer wordt belet door de komst der gezanten van Rome, die hem dwingen Egypten in rust te laten: 't welk hy aenneemt, alzoo de Romeinen even te vooren Macedonien veroverd hadden , en zoo eert hy den god Mauzzim, Dan. XI: 38, 39.
3836. Onmiddelyk daerna keert hy in dolle woede naer Judea
5145. 'te rug; zendt Apollonius vooruit, die omtrend 'Juni, de Stad indringt, met bloed vervult, en een Slot tegen over den Tempel laet bouwen, op den berg Acra; waer door de tempelgangers in levensgevaer gebragt zijnde, het dagelyksch offer van hier af 3^ Jaren ftil ftaet, 2 Mak. V: 23-26.
—— Daer op volgt Epiphanes zelve, die den Tempel aen [tiphei Olympius toewijdt, deszelvs beeld op Donderdag den (5 Cbisku, 17 of N. S. 14 November, op den brandaltaer laet zetten, en 10 dagen later, 25 Chhku, aen denzclven offeren. De Samaritanen vallen hem toe, ook vele Joden uit vrees; maer tegen de overigen doet hy eene gruwzame vervolging aenrichten, Dan. Xf: 29 37
1 Mak. I: 30 — 63, 2 Mak. VI: 1 — 16.
De Priester Mattathias met zijne 5 Zoonen , vatten de
wapenen tegen den dwingeland op, doch zy worden op den Sabbath overvallen , 1 Mak. II: 1 -47.
3837. De vervolging wordt met de grootfte wreedheid voortge-
5146. zet. en j„ dit jaer vid de inartc]dood vm den oudcn E]ea_
zar, en van de bekende 7 broeders met hare moeder,.
2 Mak. VI. VII.
. , Mattathias, een fterken aenhang gekregen hebbende, komt
te voorfchijn, werpt de heidenfche altaren omver, doodt de afvalligen; maer ftervt te IVIodin, denkelyk tegen den zomer, en maekt zijnen Zoon Judas Makkabeus tot Legerhoofd, en Simon tot Raedsman, 1 Mak. II: 42 70.
13838. Jndas gaet voord zich tegen de afgoden te verzetten, en Si47- behaelt verfcheidene overwinningen op 'x volk van Epï-
pha-'



T IJ D T A F E L. 89
phancs; terwijl zich die met zotheden vennaekte, en daer in zoo veel fchatten fpilde, dat hy de beteugeling van dezen opftand tegen zijne tirannie, niet nae wensch kon uitvoeren.
, Hy trekt dan naer Perfien, en zendt Lyfias tegen
Judas met een fterk leger, doch waerop Judas een merkwaerdige overwinningbehaelde, 1 Mak. III. IV. 2 Mak. VUL 3*39. Lyfias komt met een tweede leger tegen Judas, dochlijdt nog
St4b. grooter nederlage. Waer op Judas, van den roov der
Vijanden, nieuwe gereedfchappen voor den Tempel liet maken, dien hy reinigt, op nieuw inwijdt, en 't dagelykfcha offer herftelt op den 25 Ckhleu, Woensdag 24 of N. S. 21 December, welke dag tot een Jaerlyksch feest ingefteld is, Joh. X: 22. —- 1 Mak. IV: 36-61, 2 Mak. X. 3840. Antiochus, een ongelukkigen tocht naer Perfien gedaen S149. hebbende, hoort te Ecbatana den voorfpoed der joden; en van daer in woede voordtrekkende , ftervt door een verfchrikkelyk Godlyk oordeel, 1 Mak. VI: 16. 2 Mak. IX.
Dit viel waerfchijnlyk in den zomer. Judas beveiligt
de Tempelgangers, door een hoogen muur tegen over 't Slot op Acra te laten bouwen.
tf De godloze dwingeland wordt opgevolgd door zijnen Zoon
Antiochus Eupator, flechts 9 Jaren oud, onder de voogdy van Lyfias, 1 Mak. VI: 17. —_ Judas overwint de Edomieten en Ammonieten, ook Timothcus den Syrifchen bevelhebber, en redt zoo de; Overjordaenfche Joden.1 Voert vele Joden uit Galilea naer Judea , om de verwoeste plaetfen weder te bevolken. 3841. Lyfias wordt andermael van Judas overwonnen; waerop 15°- hy, in naem van Eupator, vrede met de Joden'maekt, in 't voorjaer, 1 Mak. VI: 18-20. 2 Mak. XI. (Dit was op 't einde van 't 14811e Jaer der Seleuciden, volgens de Chaldeeuwfche rekening, dus op't einde van 't 14911e volgens 't eerfte 'boek der Makkabeen, en midden in 't 149de, als men de telling eerst van Tisri begint.) >— i In den voorzomer worden de Joden op nieuw aengevallen F 5 .maer



oó T IJ D T A F E L.
|maer Judas blijft overal overwinnaer, en komt omtrend het
' Pinxterfeest weder. Vervolgens overwint hy Gorgias,
en vermeestert Hebron en Azoten, 2 Mak. XII. 3841. J'-^-as valt de bezetting van 't Kasteel op Akra aen5 daer S150. opbegeevt zich Antiochus Eupator, met Lyfias zijn Voogd, aan 't hoofd van een ontzaglyk leger, naer Jerufalem : in 't begin van 't gevecht wordt Judas broeder Eleazar verrat pletterd door den Koninglyken Elephant, welken hy dood ftak. Judas wijkt voor de overmagt in de Stad: Eupator belegert.hem in 't heiligdom; maer op de tijding dat Phi• . . lippus zich in Syrien de kroon toegeëigend had, maekt hy vrede mét de Joden, en trekt af: zoo dat nu vooreerst de Joden gered waren, 1 Mak. VI: 21 - 63. 2 Mak. XIIL
Dit was in "t J5ofle Jaer der Seleuciden, met Nifan beginnende, of op 't einde van \ 14911e, als men met Tisri begint; en ook op 't einde van 't Sabbathjaer, dat- in 't Najaer 3840 aengevangen was, waer door de bezetting van Jerufalem met fchaersheid worstelde, liet was dan in Augusti of September. (
In 't Ïaetst des Jaers, de godloze Menelaus, door Lyfias
billyk aengeklaegd by den Koning als de eenige oorzaek van dezen Oorlog, wordt in asch verfmoord; en Alcimus, fchoon niet uit het Hoogepriesteriyk geilacht, door den Syrifcheri Koning in zijn plaets Hoogepriester gemaekt. Daer op vlugt de Zoon van Onias III, die 't wettige recht op 't I loogepriesterfchap had, naer Egypte '— Dus wisjjudas Makkabeus, die uit de eerfte Priester ordening van Jojarib Was, nu de naeste tot dat ambt: 'twelk hem ook, of nu, of reeds 1 of 2 Jaren vroeger, werd opgedragen; fchoon hy het waerfchijnlyk nooit eigenlyk bediend heeft, dan door den Godsdienst te herflellen eii te befchermen. Jofephus noemt hem niet op de lijst der Hoogepriesters. _ De opftand door Philippus in Syrien, wordt gedempt. '
In Eevme raken de twee Broeders Koningetroverhoop; de
S 151» Romeinen mengen zich in dien twist, en helpen Fy»ko:i. ■
By die gelegenheid komt Demetrius Soter, dc Broeder van Et pipha-



Tl] D TAFEL, pi
piphanes, van Rome: landt te Tripoli, doet ukMroojen dat hy mee den wil der Romeinen het Rijk komt aenvaerden; waer op men hem Eupator en Lyüas overlevert , welken hy laet ombrei gen, en dus Koning wordt in den Zomer. 3$42, DemètrTus bevestigt Alcimus als Hoogepriesrer; en die Sl5J- zet den Koning op nieuw tegen Judas Makkabeus op: zoo dat de Koning eerst Bacchides tegen hem zendt, die verflagen wordt, en daer op Nicanor, die eenigen tijd met judas in vrede verkeert, 2 Mak. XIV. 1 Mak. VIL- 1 — 26. 3343- In 't begin des Jaers geevt Demetrius aen Nicanor fcherSl52- pen last tegen Judas; waer op twee gevechten volgden, in 't laetfte werd Nicanor gedood, en van zijn leger van 35000 mannen ontkwam niemand, 1 Mak. VII: 27 —50. 2 Mak XV. Dit gebeurde op den 13 Adar, Dingsdag 6 of N. S. 3 Maert. — Judas Makkabeus zendt gezanten naer Rome , om hulp tegen de Syriers; waer-op de Joden door de Romeinen voor Vrienden en Bondgenoten erkend worden, 1 Mak. VIU. ——- Doch eer dit gezantfehap te rug kwam, ' In Mfi ii of April, zond Demetrius op nieuw een mag. tig leger, onder Bacchides, tegen Judas; wiens volk uit vrees voor de overmagt verliep, en hy dus genoodzaakt wordende met een weinig volk den vijand onder de oogen te zien, verloor hy zijn roemrijk en Godvruchtig leven in den ftrijd, denkelyk in Mai, 1 Mak. IX: 1 —22.
Daer op ondergingen de Joden op nieuw een zeer Zware
verdrukking, door Bacchides met den aenhang van Alcimus: maer Jonathan, de Broeder van Judas,werd tot Vorst verkozen ; die eerst het ombrengen van zijn oudften broeder Joannes door de Arabiers wreekt, waer op hy, door 't leger van Bacchides aengevallen zijnde op een Sabbath, de overwinning behaelt,' vs. 22 — 49.' 3844. in dé 2de Joodfche maend, diK omtrend Mai, Alcimus, een Siö3 !muur in,den Tempel willende, omwerpen, ftervt aen een ' be-



92 TIJDTAFEL
beroerte, vs. 54 — 56. Daer op vertrekt Éacchides, en de Joden hebben 2 Jaren rust, vs. 57.
3846. Bacchides komt nog eens weder met een leger in Judea;
S155- Jonathan en Simon wijken voor de overmagt in Bethbalj, maer verdeedigcn zich zoo dapper, dat Bacchides de belegering opbreekt, te rug trekt, en met de Joden de vrede bezweert: waer op Jonathan zich te Michmas neder zet, en het volk in rust beftiert, vs. 58 — 73.
S849. Fyskon, door de Romeinen tegen Philometor geholpen, landt op Cyprus, wordt daer overwonnen en gevangen, maer zijt» Broeder Philometor laet hem Lybien en Cyrenen.
jg;i Alexander Balas, zijnde (of zich noemende) de Zoon van An-
5 1C0 tiochus Epiphanes, trekt tegen Demetrius, die zich door overdaed onbekwaem maekte tot de regeering; en wordt door de Romeinen geholpen,
, Jonathan, door beiden fterk aengezocht, verklaert zich voor Alexander Balas, die hem het Hoogepriesterfchap geevt.— Jonathan korts te Jerufalem zijn woonplaets genomen hebbende, begint den dienstop 't Loovhuttenfeest,Vrydag av. 2 Oct. of N. S. 29 Sept. zijnde na Alcimus dood geert dienstdoende Hoogepriester geweest, 1 Mak. X: 1—47.
3?S3- 'H *J 3de Jaer van ^n Oorlog tusfchen Demetrius Soter en A-
S 162. lexander Balas, valt in den Zomer een Veldflag voor, waer in de eerste fneuvclt. Daer op trouwt de laetfte met Cleopatra, Dochter van den Egyptifchen Koning Philometor, te Ptolomaïs, alwaer Jonathan door de beide Koningen met groote eer ontvangen wordt, vs. 48 - 66.
••854. De derde Punifche Oorlog begint.
2 S55.1 Onias, Zoon van Onias III, in 3841 naer Egypte gevlugt S164. zijnde , krijgt' vryheid om te Heliopolis een Joodfehen Tempel te ftichten, waer in hy Hoogepriester wordt. — In Egypte ontftond daar op een verfchil tusfchen de Joden en Samaritanen, over de plaets der aenbidding; 't welk, alzoo men tot geweld kwam, door Philometor ten voor-
deele der Joden bellist werd. Om dezen tijd waren
de drie Secten der Joden, de Pharizeen, Sadduccen en Esfeen, gevestigd. Vroeg_



T IJ D T A F E L. 53
lsSS7 Vr0CS in 'c voorjaer, terwijl 't lösfte Jaer Jer Seleuciden nog IS iöüi liep, Alexander Bak;s , nu flecht regeerende , komt Demetrius NU canor, Zoon van Demetrius Soter, hem op 't lijv vallen : Jonathan blijvt Alexander getrouw, verflaet Apollonius,en verbrandt Azoten met den Tempel van Dagon, vs. 67—89. I f,353. Philometor komt in Judea, in fchijn tot Alexanders hulp; maer IS 1Ó7 valt Demetrius toe, en zijne Dochter Cleopatra aen Alexander ontnomen en Demetrius gegeven hebbende, flaet hy Alexanders leger, doch wordt zeiven gewond. Alexander vlugt naer Arabien, alwaer hem 't hoofd afgeflagen en aen Philometor gezonden wordt; maer die ftervt ook 3 dagen daerna aen zijne wonden, I Mak. XI: 1 19.
- ■ In dezen Zomer wordt dus Ptolomeus Fyskon in zijns Broeders plaets Koning van Egypten, cn Demetrius Nicanor van Syrien; beide wreed en godloos, en by uitnemendheid de eerfte, ■ De derde Punifche Oorlog eindigt met het verwoesten van Car-
thago en Corinthe. 3850. Jerufalem, tot nog toe een vreemde bezetting van heideS 168. nen en afvevallen Joden inhebbende, waegt Jonathan eenen vergeeffchen aenflag op dezelve: hy verzoekt Demetrius daer op die bezetting te nig te roepen, die 't hem, op het derapen van een vreeslyk oproer te Antiochien, beloovt, maer zijn woord niet houdt, 1 Mak. XI: 20-73.
3860. Tryphon, een Syrisch Veldheer, komt te voorfchijn met Sróp. Antiochus VI. een jonge Zoon van Alexander Balas, om
dien op den troon te zetten; Jonathan helpt hem, en vernieuwt het Bondgenootfchap met de Romeinen en Spartanen. Zijn Broeder Simon neemt Joppe in,t Mak. XII: 1-38. Verg. 2. Mak. I: 7.
3861. Tryphon, dien 't zelve om de Kroon te doen was, en Jonathan daerin mistrouwende, lokt hem door list in Bethfan, en neemt hem daer gevangen : Simon trekt den verrader tegen, die de ingeflotene bezetting te Jerufalem wil ontzetten; maer door fneeuw en koude wordt Tryphon belet; die daer op Jonathan ombrengt, en ook den jongen Antiochus , en zich zeiven voor Koning laet uitroepen. —— Dit
moet



94 T IJ D T A F E L.
moet omtrend Februari geweest zijn, wanneer 't in Palestina't koudfie is, i Mak. XII: 39— XII 1:32:—Simon volgt zijnen Broeder als Hoogepriester, en iaet voor hem en zijn geilacht eene prachtige gravtornbete Modin [richten. 3861; Simon helpt Demetrius tegen Tryphon; waer op by door ,£170. Demen-ius tot onafhangelyk Vorst der Joden verklaerd is, en zoo het juk der Heidenen van Israël wcchgcnomcr, vs. 33-42-
p?,6 . Simon, Gazara ingenomen, en Joppe tot een zeehaven 017,1. gemaakt hebbende, geevt zich de bezetting van Jerufalem aen hem over; waer op hy dc burgt reinigt, en in dezelve zijne intrede doet op Zondag den 23 Zrw, c6 of N. S. 23 Mai. Hy brengt vervolgens .-? Jaren door, om de vesting te laten floopcn, en den heuvel Hechten, vs. 43-54. i?6). Hy vernieuwt weder het verbond niet de Romeinen en SparS r/2- tanen; en opden s 8 Elul, 25 ol IV. S. 22 Augmii, wordt hem cn zijnen nakomelingen, in een groote vergadering, het opperbewind des volks bevestigd, 1 Mak. XiV. Hy maekt zijnen Zoon Johannes Hyrcanus bevelhebber van 't leger.
3864. Demetrius Nicanor laet Tryphon in rust, en trekt tegen den Par. thifchen Koning Mithridates: verfcheiden Oosterfche Volken verklaren zich voor hem, zoo dat hy in *t eerst voorfpocdig was, maer daerna wordt hy geflagen en gevangen naer Parthien gevoerd; hy trouwt aldaer met Khodogunc, een Parthifche Prinfes.
3865. Cleopatra zijn gemalin dit hoorende, biedt zich zeiven en 't s Rijk aen zijnen broeder Antiochus Sidetes, die Tryphon met
een groote magt op 't lijv valt: de verrader vlugt naer zijn geboorteftad , alwaer hy gevangen en gedood wordt , J Mak. ilV: 1 3- XV: I — 25, 39-
.'8^6. Antiochus Sidetes eischt Jerufalem en eenige andere plaet-
£J75 fen te n,g van de Joden, en zendt Cendebeus op hen af; waer op Simons Zoonen Johannes en Judas hem vernaai, 1 Mak. XV: 2Ó--XVI: 10.
33C7. -idetes, voor 't overige verlhndig regecrende, brengt hy 't Sy- j •ifche Rijk weder in rust,
3868. JDe godloïe wreedheid van Fyskon duet vcele JJjyptenacrs hunj



T IJ D T A F E L. 95
■ land verlaten: 't welk, in de hand der Voorzienigheid, veel nut acnbrengt tot verlpreiJing der wetenfchapnen. 38Ó0. Simon, door Judea reizende met 2 zijner Zoonen , wordt te Jericho, door Ptolomeur, Gouverneur dier ftad, die een zijner Dochteren gehuwd had, en die dit ftuk met Sidetes had overlegd , op een gastmael omgebragt in Scbebat, dus tusfchen 5 Januari en 3 februari, toen in September te vooren een Sabbathjaer begonnen , en 't i^fte
Jaer der Seleuciden nog niet geëindigd was.
Maer Johannes Hyrcanus I., de oudlie Zoon, die gelukkig niet daerby was, jaegt den verrader op de vlugt, en volgt zijnen Vader als Vorst en Hoogepriester dp. Sidetes doet daer 00 Jeruialem belegeren , tot. in den ' ' herfst; maer op eenige nadeelige voorwaerden wordt de vrede herfteld.
33?",. Sidetts, in 't voorige Jaer tegen de Partners opgetrokken, en
S lui. r' j-
voorlpocdig geweest zijnde, wordt in dit Jaer overwonnen en gedood: waer op zijn gevangen Broeder Demetrius Nicanor in t Rijk herltcld wordt.
Hyrcanus, die mede op dezen tocht geweest was, maekt zich nu volkomen onafhangelyk van de Syriers; en verwoest den Tempel der Samaritanen op den'berg Gerizim.
3875. Hyrcanus overwint de Edomieten, die daer op tor den tS 1 °4" Joodfehen Godsdienst overgaen.
SS77. Dem«rius op Egypte aftrekkende, maekt Fyskon eenen Alexander Zebina tegen hem op, die hem overwint, waerop hy, iri zijne vlagt, te Tyrus omgebragt wordt. — Zebina regeert daer op 2 Jaren over een groot deel vau Syrien, en Seleucus V. ook in plaets zijns Vaders Demetrius, doch tegen den zin zijnetMoeder Cleopatra.
SC78. SetelRW V, wordt van zijne eigen Moeder doorfebooten; en Antiochus Gryphus, tweede Zoon van Demetrius, wordt Koning tegen Zebina,
3373. Hy overwint Zebina, die in zijne vlugt gedood wordt, en regeert dus over geheel syrien.
3883. i Cleopatra , haren Zoon Gryphus d,or vergiv willende'ontkrea. j gen, moet den beker zelve uitdringen, waer duor by in \ Rijk} j bevestig!» wordt.
De



ofj T Ij D T A F E Ir.
3887. i Het ontmenschtc monfter Ptolomeus Fyskon ftervt; zijn oud» I ftc Zoon Ptolomeus Lathurus of Soter volgt hem als Koning \an Egypte.
S3po. Gryphus zich tegen de Joden toerustende, wordt aengevallcfi door zijnen halven broeder Antiochus Cyziccnus, Zoon van Sidetes , tusfchen welke beiden geduurige Oorlogen waren. 389$. Johannes Hyrcanus overwint Samaria , en verdelgt die S204. ftad; zijnde nu meester van 't geheele Joodfche land]
3898. Hy ftervt, na bijna 30 Jaren geregeerd te hebben, denke-
5207. jn »| |aetst jaers Qk vjnci zijne regeering op 29, 30, 31, en 33 Jaren bepaeld).
Zijn oudfte Zoon Aristobulus volgt hem op, dié het eerst den Koninglyken titel aennam. 1 Pompejus en Cicero om dezen tijd geboren.
3899. Aristobulus overwint de Idumeers door Antigonus zijnen
5208. | Broeder; maer ziek zijnde laet hy dezen op 't loovhutten'
feest ombrengen, en ftervt kort daerna wroegend. ^ - Op 't einde des Jaers wordt zijn broeder Alexander Jannams zijn opvolger , als Koning en Hoogepriester der Joden.
390c. Ptolomeus Lathurus wordt, op berokkening zijner Moeder, uit Egypte verdreven naer Cyprus; zijn Broeder Alexander voert daer op intusfehen het bewind over Egypte.
3901. Alexander Jannieus krijgt een groote nedcrlacg door Lathurus^ die zijne overwinning met gruwzame wreedheid vervolgt,
3903. Julius Cefar geboren.
3907. Antiochus Gryphus wordt door een zijner dienaren omgebragt,
en Seleucus VI zijn oudltc Zoon volgt hem op. S908. Antiochus Cyzicenus wordt door Seleucus geflagen en gedood; maer zijn Zoon Antiochus Eufebes of Pius X. laet zich tot Koning kroonen tegen Seleucus VI.
3909. Antiochus Eufebes flact Seleucus, die vlugt, en in zijn huis verbrand wordt te Mopfuësta. —— Antiochus XI cn Philippus, beide broeders van Seleucus, wreken zulks door die ftad te verwoesten , en de eerste komt op den Troon.
Tigranes begint zijne regeering over Armenien.
Aie-
Pompejus en Cicero om dezen tijd geboren.
Aristobulus overwint de Idumeers door Antigonus zijnen
Joden.



T IJ D T A F ï 1. 97
3909. Alexander Jannreus, in geduurige Oorlogen bezig zijnde, en zich de Pharizeé'n zeer tot vyanden makende, onrftaet op 't Loovhuttenfeest een oproer tegen hem, 't welk hy
' ' dempt door 't dooden van wel óooo menfehen.
3910. Antiochus XI. wordt door Antiochus Pius X. omgebragt; maer tc gelijk flapt Philippus , broeder van den XI, op deu troon.
3911. Demetrius Euchairus UI. ook eeil Broeder van die beiden, wordt door Lathurus tot Koning van Damascus gemaekt,
591a. Philippus en Demetrius doen Antiochus X. die Selene de Weduwe van Gryphus getrouwd had, naer Parthien vlugten.
■ Jannams wordt door de Arabiers geflagen: waer op hy 6 Jaren lang een binnenlandfchen Oonog moet uitftaen.
5915. Alexander die in Egypte regeerde, vermoordt zijne moeder, waer op zijn broeder Ptolomeus Lathurus herroepen werdt.
S91Ö. Demetrius wordt door zijnen broeder Philippus aengevallen ,
, overwonnen, en naer Parthien verzonden ; en zoo blijvt de laet
fte uu in 't bezit van 't geheele Syrifche Rijk.
S9Ï7- Antiochus Pius keert, na Demetrius dood,uit Parthien te rug, e^
herovert weder een ftuk van Syrien. Antiochus Dionyfus
XII, jongde Zoon van Gryphus, krijgt Damascus in.
""' jannteus overwint zijne weêrfpannige onderdanen; en in 't volgende Jaer neemt hy Bethome in, waer in 't overfchot der Rebellen gevlugt was, waer van hy wel 800 laet ltruifigcn, en door zulk een wreedheid de rust herftelt.
3919. Philippus verdrijvt Dionyfus uit Damascus; de laetfte herovert het, maer Aretas Koning van Arabien ontneemt het hun beiden. Dionyfus fncuveit daerby.
S920. De Syriers, al die broedcr-ooflogcn moede, zetten Philippus en Antiochus Pius, die nu de cenig overgeblevene waren, beiden af; ea dragen 't Rijk op aen den ArmenifchenKoning Tigranes, die hun
beiden te magtig was. Philippus is denkelyk gefneuveld
in zich. tegen hem te verzetten; maer Selene de Gemalin van Fins behield een ftuk van 't Rijk : alwaer zy nog eenige Jaren regeerde : zy had 2 Zoonen, waer van de ondfte Antiochus Commagenus XÜI was. —. Hier eindigt het Rijk der Seleuciden.
392-0. Jannauis, na een Krijgstocht van 3 jaren over de Jordaen, keert zegepralend weder naer Jerulalem.
«5923. Ptolomeus Lathurus ftervt diep in 't Jaer; zijn bastert-zoonPtolomeus Dionyfus of Auletes volgt hem op.
G Akxan-



9è T IJ D T A F E L.
39'2<5. Alexander Jannams ftervt in 't 2711e Jaer zijner regeering, en't4pfte zijns onderdoms; zijne Weduwe, Alexandra Janna» genoemd, volgt hem als Koningin, &n zijn Zoon Johannes Hyrcanus II. als Hoogepriester. " " 1 ■ Zy maekt zich de Pharizeen tot vrienden, die onder hare regeering de overhand krijgen , gelijk de Sadduceen onder haren man hadden.
. Omtrend dezen tijd, 10 of 20 Jaren onbepaeld, zijn de Bata¬
vieren uit Frankenland of de Palts , in deze onze Nederlanden , aengekomen, en hebben daer eene vrye volkplanting gefticht.
3030. Herodes de groote, Zoon van Antipater, Stadhouder vari Idumea dat nu den Joden onderworpen was, geboren.
5934- Selene, te vergeefsch naer de Kroon van Egypten geftaen hebbende, en nu haer gebied in Syrien zoekende uit te breiden , wordt door Tigranes in Ptolomaïs belegerd, en na het innemen der ftad gedood: maer Tigranes blijvt in vrede met de Joodfche Koningin Alexandra.
—— In 't voorjaer, voor 't einde van 't 3de Jaer der 177de Olympiade, ftervt de Koningin Alexandra Jannaaa; waer-i op de verwarringen beginnen tusfchen haren Zpon Hyrcanus II, en zijnen Broeder Aristobulus .il. met deszelvs Zoon Antigonus.
—— Hyrcanus wordt, 3 maenden na zijner moeder dood, aengevallen en geflagen door Aristobulus, die zich daer op tot Koning en Hoogepriester verklaert. — Hyrcanus leidt eenige Jaren een ambteloos leven.
5935. Antiochus XIU zoekt ,door den Romeinfchen VeldheerLucnllus, de Kroon weder te krijgen, terwijl Tigranes met zijnen Schoonvader Mithridates Koning van Pontus verSónden wordt, en zo» tegen Antiochus, die door de Romeinen verbonden met de E-, gypteiaers geholpen wordt, den Oorlog voeren. — Doch in welken Oorlog Lucullus te kort fchoot, wiens plaets daerom ia 3938. door Pompejus vervangen wordt. Zie Dan. XI: 40.
3933, Tigranes met zijne bondgenoten fchieten te kort tegen Pompc jus, die 't Romeinfche gebied zeer wijd uitbreidt. TigranM
' Btf



T ij D T A F Li< op
, [onderwerpt zich aen hem, en Pompejus geevt hem de vrede, latende hem zijn oorfprongelyk Rijk Armenien behouden, eu zettende Anfiochus XIII. alleen over Commagene, een kleine landftreek in 't Noorden van Syrien: alwaer zijne nazaten geregeerd hebben, tot ze door Keizer. Vcspaüanus zijn overwonnen, ea naer Rome gevoerd.
3939. Pompejus overwint de Albaniers, Iberiërs en Colchiers— Catalina veroorzaekt-een opftand te Rome.
, Op aenftooking van Antipater vlugt Hyrcanus tot den Arabifchen Koning Aretas; die tot zijn hulp komt, Aristobulus flaet en in Jerufalem belegert;
3940. De belegering over.'t Paeschfeest geduurd hebbende, worden Hyrcanus en Aretas door den Romeinfchen Veldheer Scaurus genoodzaekt die op te breken, en op nieuw door Aristobulus geflagen.
——- Pompejus komt in Syrien, maer keert te rug naer Pontus, öm 1 den Oorlog tegen Mithridates voort te zetten. —- Hy befcheidt in 't volgende voorjaer Hyrcanus en Aristobulus, die hunnen twist voor hem gebragt hadden, te Damascus, en maekt ifi dit Jaer Syrien tol een Romeinsch wingewest.
3941 Pompejus handhaevt de billyke zaek van Hyrcanus, trekt in Judea, neemt Jerufalem in op den Vastendag over-de innemingdoor Nebucadnezar, 9 Tamuz, 26 ofN. S. <i$Juni. neemt Aristobulus cn zijne 2 Zoonen Antigonus en Alexander (welke laetfte echter ontkwam) gevangen; eu herftelt Hyrcanus II. in 't Hoogepriesterfchap, Dan. XI: 41. 42.
Ondertusfchen had Antipater 't meeste bewind der Burgerlyke regeering.
—— In dit Jaer, 23 of NS. ao September, is Keizer Augustus geboren.
3943. Pompejus houdt te Rome een heerlyke Triumph, waerin, onder veelc overwonnen Vorften , qok Aristobulus en Antigonus worden omgevoerd, op den laetften September,zijnde zijn geboortedag waer op hy 45 Jaren bereikte.
■ Van hier begint de Romeinfche Opperheerfchappy, 666 Jaren
voor 't Jaer 606 onzer Jaertclling, van waer' het Rijk van 't
IBeest aenvangt,Openb. XIII. IS. G 9 *•*



too TIJDTAFEL.
3944- [Pompejus, Julius Cefar, en Crasfus verbinden zich om de Roomfche heerfchappy in handen te krijgen.
3945. Aen Julius Cefar wordt het bellier van Ulyrien en Gallien toegewezen.
3947' Alexander, Zoon van Aristobulus die voor 6 Jaren ontvlugt was, en kort daerna Aristobulus zelve nu ook ontkomen zijnde, trekken beide in Judea, en verzamelen daer een leger; maer worden beiden door Gabinius, Roomsch Burgermeester, digt by Jemlalem geflagen, die wel Hyrcanus in 't Hoogepriesterfchap laet, maer een andere vorm van Burgerlyke regeering in Judea vastftelr.
395°- Crasfus plundert den Tempel te Jerufalem; maer wordt in 't volgende Jaer door de Parthers overwonnen en ge. dood. Dan. XI: 43—45.
J9S2. Ptolomeus Auletes ftervt, en befpreekt het Rijk aen zijn oudHen Zoon en Dochter Ptolomeus en Cleopatra, onder Voogdy der Romeinen»
3954. Cefar was, van S945 af, bezig geweest zich de Germanen en Galliërs te onderwerpen , en is in dien tijd ook in dit ons Vaderland geweest;alwaer de vrye Batavieren met hem een verbond flooten, en als vrienden des Roomfchen Rijks hulpbenden leverden, welke hem holpcn in zijne overwinningen op de Britten, gelijk ook naderhand, zoo in Spanjen als tegen Pompejus en de Egyptenaers. In dit Jaer kwam hy met een magtig leger in lta-
üen te rug, en op 't einde des Jaers brak de Burgerkrijg uit tusfchen hem en Pompejus.
5955. Cefar komt te Rome, ea omflaet Aristobulus uit de gevangenis' doch die wordt vergeven, en Alexander zijn Zoon onthoofd: brengt voords Spanjen onder zijne gehoorzaemheid.
3J56. Viel de Vcldflag van Pharfalien voor, waer in Cefar overwinnaer bleev, en kort na welken Pompejus omkwam in den Zomer;
— Ptolomeus en zijne Zuster Cleopatra geraken in oorlog; Cefar onderfteunt de laetfte, en overwint Ptolomeus.
3957' Antipater voert Volk uit Jerufalem aen, waer mede hy Cefar helpt en Ptolomeus overwint, die in de vlugt verdrinkt - Cefar wordt te Rome Dictator gemaekt.
An-



T IJ D T A F E L. 101
3957. Antipater, door Cefar in 't Burgerlyk bewind over Judea bevestigd, maekt zijnen Zoon Herodes Landvoogd van Galilea, en Phafael Gouverneur van Jerufalem.
3P53. Julius Cefar geevt bevel tot herbouwing van Carthago en Corinthe, en verbetert den Almanach; waer door dit Jaer 445 dagen lang wordt, en met I Januari 3959, zijnde toen de eerfte nieuwe maen na den kortften dag, het eerde Jaer van zijnen ftijl, en te gelijk Zijn 5de Burgermeesterfchap begint,zijnde 't 7o8fte Jaer van Romes bouwing volgens Varro.
8959- Hy overwint de Zoonen van Pompejus in Spanjen,en wordt in dit Jaer altoosduurend Gezachhebber.
3960. Op den 15 Meurt wordt hy te Rome op 't Raadhuis vermoord. Marcus Antonius wil zich het gezach acnmatigen, maer op de aenkomst van Oftavianus, naderhand Augustus genoemd, Zusters Zoon en aengenomeu Zoon van Julius Cefar, ruimde Antonius Rome , en liet Augustus meester van den Raed en 't Volk.
5961. Augustus overwint Antonius, cn vereenigt zich daer op met
hem. Antipater wordt vergeven door Malicaus, maerdü»
door Herodes en Phazaél omgebragt wordt.
39Ö2, Brutus en Casfius, moordenaers van Cefar, worden byPhilippi, door Augustus en Antonius overwonnen, en brengen zich zeiven om, met de eigen wapenen waer mede zy Cefar vermoord hadden.
" Antigonus, Zoon van Aristobulus, maekt nieuwe opfchuddingen om 't Rijk der Joden, maer wordt door Herodes geflagen.
3563 • De overwonnen Antigonus wendt zich te vergeefsch om hulp by Marcus Antonius, die zich voor Hyrcanus en Herodes verklaert.
3954. Antigonus krijgt hulp by de Parthers , die zich meester van klein Afien en Syrien gemaekt hebbende, Jerufalem innemen, Hyrcanus en Phazaél gevangen krijgen, en Antigonus op den troon zetten, die Hyrcanus de ooren laet affnijden om hem onbekwaem tot liet Hoogepriesterfchap te maken. Phazaél doodt zich zeiven.
—— IIerodes vlugt daerop naer Rome tot Antonius, en beG 3 werkt



ió2 T IJ D T A F E L.
werkt door zijne hulp, dat hy dóór den Raed tot Ko-' ' ning der Joden, eh Antigonus vbor Vijand van Rome verklaerd wordt, in Oiïober. .jp-g- Herodes brengt Antigonus zeer in 't nauw, cn behaelt in 't ïaetst des Jaers een groote overwinning óp zijnen Veldheer Pappus.
66 Herodes trouwt met Mariamne, een kleindochter vajn de ' beide Broeders ■ Hyrcanus en Aristobulus.; en Augustus met Livia.
Herodes, met hulp van Sofius, Romeinsch landvoogd van.
S'9 7' Syrien, neemt in September Jerufalem in', omtrend her3 einde van 't Sabbathjaer; Antigonus wordt gevangen; naer Antiochic gebragt, alwaer Antonius was, en daer onthoofd ; waermede 't Rijk der Asmoneers eindigde. Herodes laet al de leden van 't Sanhedrin dooden. i
" Antonius wordt door de Partners overwonnen.
*?;6S' Antonius,'die in 39«3 naer Egypte gezonden was , om Clco-
W69' patra over eene befcbuldiging te onderhouden, en in plaets daer van op haer verfiingerd was geworden; befteedt nu zijnen tijd met haer , en haelt zich daer door het ongenoegen der Romei» nen op den hals.
De Oorlog tusfchen Augustus en Antonius breekt uit: Ilerodes ï971' houdt dc zijde van Antonius en Cleopatra.
Augustus overwint Antonius in den beroemden 2ceflag by Aeï973' tium op den 2 September of,NS. 31 Augmti: van hier worden.
de regeerjaren van Augustus als Roomsen Keizer gerekeni te
beginnen.
Herodes laet Hyrcanus, 70 a 80 Jaren ond, eene valfche be' fchuldiging optichten , cn daerop om 't leven brengen.
Herodes maekt vrede en vriendfehap met Augustus, wel3^4- ke 0ok beftendig gebleven is.
Op den 31 of NS. 29 Augmti behaelt Augustus nog eene over' winning op Antonius, ter zee cn te land by Alexandrie : na
welke Antonius en Cleopatra zich zeiven om 't leven brengen ,
en Egypte een Romeinsch wingewest werd.
Augustus' houdt te Tvome drie Triumphen, cn doet zijne eerste, S97S", aigemeene befchrijving.
Herodes brengt zijne Vrouw Mariamne om 't leven, en Jia 'c volgende Jaer hare moeder Alexandra. Het



TIJDTAFEL. io3
I S97Ö. /Het oppergebied over 't geheele Roomfche Rijk wordt aen Augustus door den Raed en 't Volk opgedragen, en in 39S0 de volftrekte Souverciniteit.
I 3986. Herodes, 2 Jaren te vooren begonnen hebbende met het gereed maken der bouwftonen, begint in dit Jaer met de prachtige herbouwing van den Tempel te Jerufalem: zijnde van hier af 46 Jaren, tot dat Christus zijna eerfte tempelreiniging Joh. II: 20, volvoerde in 't Jaer 4032, zijnde 't 20fte onzer gevvoone 'Jaertelling. 3996. Herodes wijdt den voltooiden Tempel zeer plechtig iu.
3999. In September, ontvangt Zacharias in den Tempel dooreen Engel de voorzegging der geboorte van zijnen Zoon.
4000. Halv Februari , ontvangt de maegd Maria de vooripelling der geboorte van den beloovden Verlosfer.
_ _ In 't begin van Maert, wordt Ilerodes van een zware
ziekte aengetast; by welke gelegenheid de gouden Arend die Herodes, tot eer des Roomfchen Keizers, op de Tempelpoort had opgerecht, afgeworpen werd: waer over Judas en Marthias, twee Wetgeleerden, op den 13 Maert, levend verbrand werden, zijnde dien nacht een maenverdtiistering geweest. 1 - In 't voorst van Juni, is Joannes de Dooper geboren. . Omtrend denzelveu tijd doet Herodes zijn reizc van Jericho naer de baden te CaUirhoe, eu blijvt voords te Jerufalem.
;.— Snagts tusfchen Saturdag en Zondag 17 én 18, of N. S. 15 en 16 November,in welken nacht N. Maeuwas,enop den volgenden avond de 1 Cbisku begon, is Jesus Christus te Bcthlehem geboren; op den agtften dag daerna bellieden: en op den zelvden agtften dag is Herodes geftorven en door zijnen zoon Archelaus opgevolgd.
4004. 1 dus 3 Jaren ii maend na Christus ware geboorte, be¬
gint het eerste Jaer onzer gevvoone Christcn-Jaertelling; zijnde 't 4714de van den Juliaenfchen Trdkring.
* * * _
G 4 Ir



io+ T IJ D T A F E L
Deze Tijdtafel, dus tot Jefus geboorte uitloopende , heb ik zoo ingericht, dat,byde Gefclriedenisfen der Joden, in een kört bedek, niet alleen de verdelging der Perfifche Monarchie door Alexander te zien is, maar ook hoe, van tijd tot tijd, de Rijken in welke dat van Alexander gedeeld is, behalven het Oostelyk deel, waer in de Parthers heerschten, overweldigd is door de Romeinen, wier gebied zich daer tegen in 't Westen over een groot deel van Europa, en ook verder in Africa uitftrekte: als ook hoe het Koningrijk der Herodesfen over de Joden is opgekomen, 't welk ik denk dat niet ontbloot van nuttigheid zal wezen.
<& & &
Nu eindig ik met de volgende twee ftukken: I. Tijdtafel der voordteelingen van Adam tot Christus.
geboren. I geftorven. oud.
Adam . . o 930 930 laren.
130 ' J
Setli . . 130 104= 912 '■
105
Enos . . 235 -1140 9o5 ■'-
90
Kenau . . 325 1235 910
Mabalalecl 395 1290 89S
i6s Jered . . 4<5° «422 962
'1 * m Henoch . 622 987 365 ten hemel.
Jg*' " Mcthufalem 687 »«5S 9<53 8 nu
l8„ Lamech . »74 1651 777
Noach . I036 2006 950 ■
501 - 4
Sem . *557 2157 600 ■■ 100 ' •
JS Arphacfad . IÖ57 2095 j 433 "■
. Selah . . 1692 2125 433 ——
30
34 , Hcber . . 172a 2186 4C4 '■
Weg . • 1756 1995 239 '
30 ——
3„ Rehu . . 1786 2025 239 «»*
* . Serug . . 1818 2048 230 ■
Nahor . . 1848 1996 '43 ■
129 - 4 Terah " • 1877 2082 205 *" "
. _ Abraham . 2007 2182 17S — Too —
6o if»ak . . 2107 2287 1S0
Jacob . . 2167 » 2314 '47 ■
88 — SS



TIJDTAFEL I05
gebor. geflorven oud.
«9 . 9 J"d;1 • ' 3153
13 - e Pcrcz * • 3284
,„ Hezron . . 2297
50 Ram . . *35o
J0 Amminadab Ï400
yg __ Nahesfon . 245c;
p9 __ Salmon . . 2546
g9 Boaz . . 2645
s _ Obed . . 2734
g0 Ifai . . . 2823 2937 '14 J- Luc' ffl' gebore8;
49 D™id • • 29>* .70- CSo — Nath!m 39Ö2,
so Salomo ' • 2901 3022 61 24 Matcatha 298S
53 Rehabcam . 29*1 3039 38 ï3 —Mainan i 30091
84 Abia . . 3004 3^42 s8 13 Meiea . 303»
22 Afa . • • 302Ö 3083 57 ï3 —Eljakim , 30SS
Ig Jofaphat . 3048 3108 60 23 Joaan ^ 3078
,3 Jelioram . 3076 31 lö 4° 23 Jofeph , 3I°I
2i Ahazia. • 3094 3"7 23 23 }ndz . . 3124
02 J°as • • ' 31,6 3163 47 23 Simeon . 3H7
38 Araazia . . 3138 3192 54 23 Lev| ; • gI70
43 Uzzia . . 3176 3244 08 23 Mattath . 3193
,o', Jotham . . 3219 3260 4« 23 1 jorim _ # SjlS
I2'. . .Achaz . . 3239 327<S 37 23- EI;ëzer t 3239)
4I Hizkia . . 3252 3305 53 -8 23 Jofe < # ^
4S . 7 .Manasfe . 3293 S3öi 67' 6 23 "~~*Er . . . 3285
k5 Amon . , 333S 33Ö3 >4" 6 »S Elmodam 33°S
15.4 J003 • • SS54 3394 39-623 cofam.. 333i
l7 Jojakim , 3370 3405 . 35 - 6 23 Add; _ 3J54
17 Jechonia . 3387 3445 * 08 23 Melchi I. 3377
deszelvs ""1 • 23 —
ErvdochterJ 34°4 » gehuwd jnet_ .... Neri . . 34°»
, . geftorven oud. 20.
10 Sealthië! . 3420 3467 * 43
21 ~— Zerubbabel. 3441 3526 85
27 Hananja . 3468 3520 • 52
G 5



ta6 M> IJ D .T A F E L.
;Matt. I. n Lue. IH. I
gebor eebor. geftorv. »ud.
37—*Obadja ■ »8~"ae.phaja >
•ofAbind.J S505 of Rhefa. J SSpó. 359* « !■
» fejjtkim'. 85Ö4 «6-T-Joanna I. . 35.62 s645 «3 -
'9—r-Juda I. . . Sl*l, 3676 95-
I l7—rJofeph li . 5596 3633 85 —
i«—Lor, . .8620' ^TSemei . . S6i5 m\ 79 ~
. l7—fMattathja I. 3632 37o6 74 -
17—-Maath. . . 3649 3715 - 66 -
Mok, .. .307 I7.__E?Hir> ^ _ sf83 3733 50 -
17 f-4- NaSm. . . 37oo 374° 4° —
'7i Amo.s. . . 3717 3754 37 ~
jö—Aehim . . 3732 16 Mattathjall. 373S S?64 »i ~
17 j0feph II. . S?50 3*24 74 ~
Elind .373«; —J-alI. 384o- 50-
Eimd. . . 40-t—Melchi II. . 383o.
S6 Eleazar.. . $844. j 40—i— tevj. . . . 3«70 r
SS Malthan. . S9co I 4°~Estha 'Lé>") 3910'
1 ' visDochterJ . . .
41 Jacob. .. ..394'': >S—Heli. . i l 395°. *• 3998 ] 48-
i-j ~- Jofeph. . . S9,?o'. ! ' Maria. .-..39.3°,
20 Jïsus -) 4Lp 4o3ö 35-4^
t> jl *. I OiwsTt^ J ; .\
Ik heb de voordteelingen der nazaten van Rhefa, die ten minften.30 jaren moet gehad hebbeji, toen hy zijnen Grootvader Zembbabel opvolgde, bestdoenlyk geregeld naer :de lijst bl. 58. 59 M vinden; zonder dat "zou men, van Rhefa rpt Melchi II, 14 gelijke voortteelingcn kunnen ftellen, elk van * Jaren.
Men denkt dat JVJartathja II die Tobias was, die met etc Zuster van den Hoogepriester Onias IEgehuwd is, en met haer Jofeph teelde, welke Jofeph in 3773 h'et gezantfehap naer Egypten
tot Ptolomeus Evergetes bekleedde Maer dan moet die
Zuster van Onias ten laetften geboren zijn in 37 j 2, 't ftervjaer van haren Vader, dus zou ze 21 Jaren ouder geweest zijn dan haer
man> Hier door kan ook Jefus Sirach, Broeder van dien
Mattathja, ftel 7 Jaer na denzejven geboren in 3740, m Egypte
ge-



T IJ D T AF E|&L. 107
gekomen zijn, volgens zijn voorrede, in zijn sSfte laeTtffS, ten tijde van Ptolomeus Evergetes die tot 3782 regeerde.
H. Voeg ik hier dit weinige by, betreflende de vroegere Hoogepriesteren van Aaron tot de Babelfche gevangenis. Aaron was geboren in 2424.
Zijn vrouw Elifeba, flel in 2440,., zijnde dc Dochter van Atnminadab, wiens geboorte ik op 2400 Helde.
Alle Aarons Zoonen waren by den uittocht uit Egypten in 2507 volwasfen: ftel1 dus' Aarons huwelyk in 2460, en de geboorte van Nadab 2461, Abihu 2462,Eleazar 2463, Ithamer 2464.—— Dan zijn de twee eerften in 2508 geftorven, oud 47 en 46 Jaren.
Eleazar was dan toen 45,en by de komst in Canaan,toen hy 't Jaer te vooren Hoogepriester in Aarons plaets- was geworden, 84 Jaren : en .viel zijn dood in 't zelvde Jaer met Jofua, Jof. XXIV: 33, dan ftorv hy oud 109 Jaren.
Pinehas was in 2546 in de kragt zijns levens: was hy toen 30 Jaren , dan zou hy geboren zijn 2516, in zijns-Vaders 53fte Jaer. Hy moet nog beleevd hebben den inval van Cuschan in 2585, en denkelyk ook Ifraëls redding door Othnitl in 2593,. en kan dus oud geworden zijn 80 Jaren.
Zijn Zoon Abifua ftel ik dan lievst geboren iu zijnen ouderdom 2579. en van daer tot Jofua Jozadaks Zoon, dien ik geboren ftelde in 3439, zijn 860 Jaren, welke te verdeeleu zijn onder 20 geflachten, volgens 1 Chr. VI: 4-15. dus komt elk op 43 Jaren.
Maer daer wy in] deze ry een zeker tijdmerk hebben by Zadok en Ahimaaz, in Davids en Salomons tijd, moetende de laetfte in 2969 omtrend 20 Jaren oud zijn geweest, komen de 7 voordteelingen tot Zadok elk op omtrend 50, de op Ahimaaz volgende ep 40 a 45, en van Hilkia af, die in Jofias tijd bloeide, tot Jozadak, op 30 a 32 Jaran. —— Hoe hier mede de Hoogepriesters , welke onder andere Koningen genoemd zijn, b v. Jojada en anderen, te vereffenen zijn, lijdt nu mijn tijd en beftek niet brecdcr te onderzoeken,
NA-



,0s N A s C II R I V T.
Iihet voorige agtfte Deel zijn in mijn werk verfcheidene, zoa drukfeilen als misflagcn die verbetering vereifchen , overgebleven , welke by deze gelegenheid verzoeke te veranderen, als volgt.
Bl.XXX. R. 9, Paet Terah 6b Jaren oud zijnde, vs. 2.
lees Terah 70 Jaren oud zijnde, vs. 26,27.
R. 24 ftaet vs. 22. lees vs. 26.
R. 31 ftaet vs. 29. lees Kap. IX: 28, 29. BI. XLV.R^fj Woensdag lm D0nfierdag 23 Tamus &c.
19 Zondag, — Dingsdag 4 Elul fee
23 Donderdag — Zondag 15 Tïsr* &c.
27 Vrydag —— Maendag 16 Tisri &c.
31 Zondag •«—— Woensdag 18 7/Vi &c. BI. XEVI. R. 31 flaet 20 dagen, 22 dagen. Bi. XLVII. R. 6— 14. lees op deze wijze:
„ Halv Juni kwamen ze in de Woeftijn Paran, Kap. XII: 16, „ Kades genoemd Kap. XIII: 26, by Rithma Num. XXXIII:
„18, of Kades Bamea Deut. I: 19, IX: 23. Van daer' wer-
,, den in 't begin van Augusti de Verfpieders naer Kanaan afge» „ zonden, die na 40 dagen te rug kwamen omtrend halv Sep„ tember, dus tegen 't Loovhuttenfeest, 't welk toen 's avonds „ j 6 Sept. N. s. begon: dan hebben ze, in de terug reize, in 't begin van September, toen de eerfte druiven rijp waren, ,', den tros te Escol afgefneden. Daer op volgde de morring „ over 't bericht der Verfpiederen, Gods ftralfendaer over, en „ hunne nederlaeg door de Kanaanieten, Kap. XIII. XIV. Deut. ■j I: 20 — 45. Voords zijn ze daer vele dagen gebleven, vs. 46. „ Num. X: 12."
Bi. XLIX R. 15 enz. heb ik mijne rekening gericht naer het algemeene gevoelen der Joden, dat Mofes op den 7 Adar zou geftorven zijn; fchoon ik zelve wel merkte dat de gevallen tot op den tocht over de Jordaen wat al te bekrompen omkwamen; — want dan raoet men de drie dagen, welke de Verfpieders op
't



100
5t gebergte bleven, Jof. II: 16, 22, flegts voor gedeelten van dagen nemen, en hun dan nog in 't leger doen wederkeeren, na dat het zelve reeds tot den oever der Jordane was voordgetrokken, en wel op denzelven dag des overtochts.
Maer Jofephus bepaelt Mofes dood op den 1 Adar, en als men dit aenneemt, kan men de gevallen beter op deze wijze fchikkeh:
Op den 1 Scbebat,'N. S. 30 Decemb. 2546 begint Mofes tot het volk de onderfcheidene redevoeringen te houden, welke Deut. I — XXVI voorkomen, beftoten met het voorfchrift der ftatelyke Verbohdsvernieuwinge, Kap. XXVII, de plechtige uitfprakert van zegen cn vloek Kap. XXVIII, Mofes affcheidsvermaningen Kap. XXIX —XXXI, en de aenheffmg van zijn Prophetisch lied en zegenwensch Kap. XXXII, XXXIII. Met dit alles brengt hy dus, alzoo dit Joodfche Jaer een dubbele Adar heeft, juist 2 maenden door.
Op den iften der laetfte Adar, zijnde Vrydag N. S. 27 Febr. klimt Mofes op Nebo,ziet van daer het beloovde land,en ftervt Kap. XXXIV.
Mofes wordt 30 dagen beweend, vs. 8. dus tot 1 Nifan Zondag 28 Maert ingedoten.
Maendag 2 Nifan 29 Maert, worden de Verfpieders uitgezonden : die zich tusfchen Maert- en Dingsdag by Ilachab ophouden; Dingsdag, Woensdag en Donderdag op 't gebergte verfchüilen, en 's nagts daer op overgevaren zijnde Vrydag 6 Nifan 2 April in 't leger komen, Jof. II.
Op dien Vrydag gaen di ambtlieden door 't leger, ,om 't volk te waerfchouwèri, dat ze na 3 dagen over de Jordaen zo.iden gaen, Jof. I: 10, H. 111:^2.
Maendag 9 Nifan, 5 April, brak het leger op van Sittirn, en floeg zich aen den oever der Jordane neir, alwaer ze overnachtten , eer ze overtrokken. Kap. III: 1.
Dings.Iag 10 Nifan 6 April, is al 't Volk door de Jordaen getrokken, Kap. III, IV.
Deze fchikking loopt zekerlyk bs:er af; ik geve bji.fc ter keus.
Doch



Iio
Doch wil men het algemeene gevoelen der Joden behouden , dat Mofes dood op den 7 Adar te Hellen zy, dan zou men die ook kunnen Hellen in de eerfte Adar, zijnde alsdan Woensdag ^Februari; dan blijvt flechts I maend voor al de redevoeringen Deut. I — XXXIII, dan Ioopen de 30 dagen van Mofes beweening tot Vrydag 5 Miert , de 8He der tweede Adar; en dan moet voor de gebeurtenisfen Jof. I, II, een volle maend gerekend worden tot 5 April.
Vervolgens mag men de inneming van Jericho liever in Mai ftellen, na dat al de befnedenen herfteld waten.
Simfons reize naer Timnath, en zijne vernieling van den oogst der Philiftynen , welke ik bl. LUI. op 2833 en 2834 gebragt heb , mag men liever 1 Jaer vroeger ftellen.
Hier mede brenge ik dit werk ten eiftde. Verfcheidene
der voornaemfie byzonderheden in 't zelve, zoo in mijne beide voorige, als ook nog in deze Verhandeling voorkomende, heb ik onder'toog gebragt van mijnen waerdigen Vriend en grooten Leermeester en Vraegbaek in dezen,den W.Ew.Schutte,die dezelve met zijne veelzeggende goedkeuring vereerd heeft. Dan helaes! terwijl dit laetfte blad onder handen is, is my en Neérlands Kerke en der ganfche geleerde waereld, dien grooten Grijsaert nog
onverwacht ontrukt, en Hy in de zalige ruste ingegaen.
Men wachte dan over deze fto.Te niets meer van my, dan mogelyk eens eene afzonderlyke verhandeling, over de nieuwe wijza van welke ik my bediend heb, om de Joodfche dagteekeningen tot den Juliaenfchen Ouden, en Gregoriaenfchen Nieuwen ftijl over te brengen.
J. C. Mohr.
El. 20 R. 22 geleerden lees geleerde - 4I — 17 — IX: II — IX: 17.
Ttot Pompejus triumf Sept. 3943- '2 - 3' 54. lees ^tQt jen jood van J. Cefar. iWwr/ 3960. 16 - 6 57 R. 8 tot kort na, lees tot 1 Jaer na



HET BOEK
V A IN
EZRA.






HÉT BOEK
VAM
E Z R A.
HET I. KAPITTEL*
Cyrus,de Koning van Perfien,gav den Joden, nadat %y zeventig jaren in de gevangenis van Babel geweest waren, vryheid, om naer hun land weder, te keeren en den Tempel te herbouwen, vs. i - 4. Dit had ten gevolgej, dat vele Joden, tot het gemelde einde, naer Canaan wederkeerden , terwijl Cyrus hun alle de vaten van den Tempel, welke Nebucadnezar geroovd had, weder terug gav, vs. 5 -11.
1. (a) JN 't eerfte jaer nu van Cores, Koningh
van Perfen, nam de Babylonifche gevangenis een einde; vermids deze Vorst, nadat hy de Babyloniers overweldigd , en onder zijne heerfchappy gebracht had, den Joden vryheid gav, om naer hun land weder te keeren, en den Tempel te herbouwen. Zoo beftuurde God de zaken, in den weg zijner Voorzienigheid, op dat volbracht wierde het (b) woort des HEEREN, uyt den mont van Jeremia; die voorfpeld had, dat de Koning van Babel, met de Chaldeers, na verloop van 70 jaren, door de Perfianen zouden te ondergebracht worden, cn dat de Joden alsdan, in hun land, zouden wederkeeren Jer. 25: 12. 2ö: 10. Ter vervulling van deze zeer merk-
00 » Chron. 36: 22. (*) Jer. 25: ia. ende 20: 19. IX. DEEL. A



2 EZRA. I.
waerdige Voorzegging , verweckte de HEERE den geeft van Cores Koningh van Perfen, en befhmrde zijn hart zoodanig, dat hy eène ftemme liet doorgaen door fijn gantfche Koninckrijck, het welk niet alleen, door Herauten, werd uitgeroepen, maer felfs oock in gefchrifte' , aen alle openbare plaetfen acngcplakt , ■ feggende:
2. Soo feyt Cores, Koningh van Perfen; De HEERE, de Godt des hemels, heeft my alle de j Koninckrijcken, welke in dit gedeelte der aerde liggen , gegeven, en my tot AUcenheerfcher gefteld van gansch Perfien, Medien , Asfyrien en Babel: ende hy heeft my , in de voorzegging van Jefaias, welke my, door Daniel, vertoond is, bevolen hem een Huys te laten bouwen, te Jerufalem, dewelcke in Juda is.
3. Wie is onder ulieden van al fijn volck, onder alle de Joden, die zich opgewekt vind om, ten dien einde, nscr Canaan weder tc keeren? Sijn Godt zy met ■ hem, Hy maekte zijnen weg en zijn werk voorfpoedig, ende hy trecke op nae Jerufalem, die in Juda is: ende hy bouwe het huys des HEEREN, des Godts Ifraëls; hy is de Godt, die te Jerufalem \jveontj, cd aldaer wil gediend worden.
4. Ende al wie arm is, en zich viri riet noodige, tot dc reis nner zijn Vaderland, niet verzorgen kan, zoodat hy, uit hoofde van zijne armoede, achterblijven foude moeten in eenige plaetfen van Babylonien, daer hy als vreemdelingh verkeert, dien fullen de vermogende lieden fijner plaetfe, daer hy tot dus ver gewoond 1 beeft, bevorderlick zijn, en hem onderlteunen, met . gefchenken van filver , ende met gout, ende met have, ende met beeften : daerenboven zullen mijne vermogende onderdanen, nerFens het gene zy den armen toeleggen, tot goedmaking der reiskosten, nog eene vrywillige gave, voor het huys Godes, die te Jerufalem [woont\ medegeven.
Tot



EZRA. I. 3
Tot nader verjland van dit bevel, heiben wy vry wat aentemerken.
De gewijde Gefchiedenis eindigt, in de Boeken der k on i n gen cn chronijken, met de {looping van Judaes Koningrijk, en de gevangelyke wechvoering der Joden naer Babel , door Nebucadnezar. — Alleenlyk behelst het flot van het tweede Boek der chronijken, het welk woordelyk het zelvde is met de 3 eerste verfen van dit Boek , een kort bericht van de vryheid , welke Koning Cyrus aen den Joden gegeven heeft, om naer hun Vaderland weder te keeren, en den Tempel te Jerufalem te1 herbouwen. In dit boek van ezra, xvordt ons uitvoerig verhaeld , hoe de Joden , van deze veroorloving des Konings , hebben gebruik gemaekt.
De Babylonifche gevangenis duurde LXX jaren 2 Chron. 36: 21. Jer. 29: 1, 10. Van dc lotgevallen der Joden, in deze gevangenis, vinden wy, geen het minste bericht in de gewijde Gefchiedboeken; zoodat hier eene gaping zy van LXX jaren. — Deze gaping zullen wy, deels uit de ongewijde gefchiedenis, deels uit de fchrivten van jere.mias en daniel, zoo veel met het-oogmerk van dit werk beftaenbacr is, kortelyk pogen aen te vullen.
Van waer moet het begin der zeventig - jarige gevangenis, in Babel, gerekend werden? Wie was cyrus, onder wiens Regeering deze gevangenis een einde nam? en Hoe was het den Joden gegaën, in déze gevangenis ? Zis daer drie vragen , welker beantwoording hier zeer veel licht geven zal.
A. Van waer moet het begin der LXX jarige gevangenis , in Babel gerekend werden? — Dit fluk is reeds in de Tijdrekenkundige Verhandeling van den Heer mohr, geplaetst voor het VII Deel, uitvoerig behandeld. Thans zal ik daerom maer het een en ander zeer kortelyk herinneren. — De Babylonifche gevangenis moet gerekend worden begonnen te zijn, in het vijfde jaer van jojakim, toen nebucadnezar Jerufalem innam, en, nadat jojakim zich onderworpen had, met een deel der Tempelva-
IX. PEBk. A 2



4 EZRA» I.
ten, en een aental gevangenen, onder welke ook dakiii was, naer Babel terug keerde z Chron. 36: 6, 7. Dan. 1: 2. Van daer zal men juist 70 jaren vinden, tot het eerste jaer der Alleenheerfching van Cyrus 2 Chron. 36: 21-23. Ezra 1: 1. Men vergelijke de tijdtafel van den gemelden Heer' mohr , in de inleiding tot het VIL Deel. pag. CXXVI-CXXXII.
nebucadnezar de Koning van Babel, liet den Tempel van Salomo verbranden, in het begin van't negentiende jaer van zijne Regeering z Kon. 25: 8. en Jer. 52: 12. Nu-was het eerste jaer van nebucadnezar , cenigen tijd gelijktijdig met het vierde van jojakim Jer. 25: 1. nebucadnezar werd Koning van Babel- in het jaer 3398. na de fchepping der Waereld, en, in het jaer 3416, liet hy den Tempel, door Nebuzaradan verbranden , en daerop volgde de groote wechvoering van het ganfche Joodfche volk naer Babel 2 Kon. 25: 8-22. 2 Chron. 36: 18-20. Jer. 39: 18-18. 52: 12-27-
Van deze groote wechvoering des ganfehen Joodfehen volks, moet zekerlyk de LXX. jarige gevangenis in Babel niet gerekend worden; want deze wechvoering gefchiedde in het jaer 3416, en gelijk wy in het vervolg zien zullen, in het jaer 3468 gav cyrus den Joden vryheid, om naeü hun Vaderland wedertekeeren: derhalven zou de Babylonifche gevangenis niet LXX , maer Hechts LII jaren geduurd hebben.
Het begin van de Babylonifche gevangenis moet derhalven XVIII jaren vroeger, in het eerste jaer van Nebucadnezar, gefteld worden , zijn dit eerste jaer van nebucadnezar, fchoon begonnen in het 4de van jojakim Jer. 25: 1, meest gelijkloopende met zijn 5de regeerjaer.
Te weten , ten tijde van Koning nebucadnezar, hebben 'er VI gevangelyke wechvoeringen des Joodfehen volks, naer Babel, plaets gehad.
A. In het jaer 3398, het vierde van jojakim , floeg nebucadnezar de Egyptenaren by Carchemis Jer. 46: 2 ; kort daerna vielhy op jojakim aen, in 't begin van deszelvs 5l,ejaer, nam Jerufalem in,beroovde den Tempel van verfcheidene Heilige



EZRA. I. 5
üge vaten 2 Chron. 36: 7. Dan. 1,2, hy nam fommige loden , zelvs van het Koninglyk zaed , onder welke daniel en zijne metgezellen waren Dan. 1: 3-6, gevangen, hy ketende ook den Koning jojakim, om hem mede naer Babel te voeren 2 Chron. 36: 6. Maer toen jojakim hem hulde beloovde, werd hy in vryheid gefteld, en behield, als een leenman van Nebucadnezar, den tytel van Koning. Hierop trok nebucadnezar, met den behaelden buit, en de gevangenen, naer Babel. — Dit was de eerste wechvoering.
B. Drie jaren daerna viel jojakim van nebucadnezar af 2 Kon. 24: 1. — Hierop zond nebucadnezar de Landvoogden zijner wingewesten in Juda, die het zelve uitplunderden , tot dat nebucadnezar zelv, in het jaer 3403, zijnde het nde van jojakim, in juda kwam, verfcheidene plaetfen innam, en 3023 gevangene Joden met zich naer Babel voerde Jer. 52: 28. Dit was de tweede wechvoering.
C. Inmiddels bleev het leger der Chaldecrs Jerufalem influiten, terwijl jojakim omkwam. Men maekte te Jerufalem jechonia Koning in zijne plaets. Hierop kwam nebucadnezar zelv, in zijn leger, voor Jerufalem, en noodzaekte jechonia, om zich over te geven. Hy ftelde zedekia tot Koning aen, en voerde de bloem des volks mede naer Babel, ten getale van 10000. Dit was de derde wechvoering, 2 Kon. 24: 11-17.
D. By Jerufalems laetfte inneming, volgde eene vierde wechvoering van 832 menfehen, Jer. 52: 29.
E. De vijfde en grootfte wechvoering van het ganfche volk gefchiedde by het verbranden van den Tempel, in het jaer 3416. zijnde het iplle van nebucadnezar begonnen, 2 Kon. 25: 8. Jer. 52: 12.
F. Eindelyk is 'er nog eene zesde of laetfte wechvoering geweest van Israëls kleine overfchot, in het 23^ jaer van Nebucadnezar Jer. 52: 30.
Van welke dezer wechvoeringen, moet nu het begin der LXX jaren van de Babylonifche gevangenis gerekend wor-. IX. DEEL. A 3



6 EZRA. I.
den? — Wy antwoorden van de eerste, in het jaer 3398, het sAs van jojakim , het eerste van nebucadnezar. Van daer vind men tot cyrus juist LXX jaren. Men vergelijke, met de reeds genoemde tijdtafel van den Heer mohs, die van den zeer geleerden schutte over daniels jaerweken II. Deel. pag. 312, 313.
Anderen bepalen het begin der Babylonifche gevangenis tot de derde wechvoering. — Het is waer, toen werd Koning jechonia zelv, met de voornaemfte bloem des volks wechgevoerd. — Maer, in alle de Bijbelplaetfen, in welke de Babylonifche gevangenis op LXX jaren bepaeld wordt, wordt nergens gezegd, dat het grootfte gedeelte des volks, geheele 70 jaren zou gevangen zijn. Er wordt alleen eene dienstbaerheid en gevangenis bedreigd ; welke, van haer eerste begin, in het geheel LXX jaren duuren zoude. — jojakim was toen genoodzaekt zich aen nebucadnezar te onderwerpen , toen werden dc eerste gevangenen" wechgevoerd, onder welke ook daniel geweest is, toen werd de Tempel beroovd, cn in zoo ver begon toen ook de verwoesting van Jerufalem Dan. 9: 2. By de wechvoering derhalven van jechonia, werden de rampen flechts verzwaerd, welke met de eerste wechvoering, onder j 0jakim, begonnen waren.
B. Wie was cyrus? — Hy was een Perfiaen van afkomst. Hy was een zoon van cambyses, een kleinzoon van astyages en Neev van kvaxares II, Koningen der Meden : die het machtig Koningrijk van Babel overweldigde, en daerdoor de grondlegger werd van de tweede Monarchy, welke de Perfifche genaemd wordt. — Hy werd, by ongewijde Schrijveren, grootelyks geroemd, wegens zijne dappere oorlogsdaden cn groote overwinningen. — In de Heilige Schrivten is hy zeer bekend, als een middel in Gods hsnd, door het welk het verdrukte volk der Joden, uit de overheerfching der Babyloniers verlost is. Hy werd daerom genaemd Gods herder en Gods gezalvden, en, het is zeer merkwaerdig, dat jesaias van dezen Vorst, omtrend anderhalve Eeuw voor zijne geboorte , met uitdrukkelyke melding van zijnen naem gepropheteerd h-bbc Jef. 44: 28. 45: 1-4. De



E Z E A. I 7
r;o Gefchiedenis der Joden , in vergelijking gebracht met de Gefchiedenis der meest beroemde volken van dien tijd, is kortelyk deze:
In het jaer 3398, het eerste van nebucadnezaes Koninglyke heerfchappy over Babel, en het begin des 5de van jojakim, begon de LXX jarige gevangenis der Joden in Babel.
3401. werdt Ninivé door nebucadnezar ingenomen, cn daermede nam de Asfyrifche Monarchy een volkomen einde.
In dat zelvde jaer begav astyages, zoon van kyaxares I. Koning der Meders, zich in het Huwelyk, met de dochter van den Koning der Lydiers. Uit dit Huwelyk werd, in het volgende jaer 3402, manbase geboren, de moeder van cyrus.
3402. rebelleerde jojakim tegen nebucadnezar 2 Kon. 24: 1, en toen werd psammis, na den dood van pharao necho, Koning van Egypte.
3403. zond nebucadnezar de CMdeers, met andere volken, welke hy overwonnen had, in het Joodfche land, om het zelve uit tc plunderen 2 Kon. 24: 2.
3404. werd kyaxares II. of darius de Medier , de Oom en naderhand de Schoonvader van Cyrus, uit het gemelde Huwelyk, van astyages met de Lydifche Princes, geboren.
3405. trok nebucadnezar weder in Juda, enkeerde, met 3023 gevangenen , naer ' Babel terug , terwijl zijn leger Jerufalem bleev influiten Jer. 52: ,28. 2 Kon. 24: 10.
In dat zelve werd jechonia, nadat j o j a k i m omgekomen was, te Jerufalem , Koning gemaekt 2 Kon. 24: 8. 2 Chron. 36: 8 , 9-
Hierop begav nebucadnezar zich, in eigen perfoon, naer zijn leger voor Jerufalem, met dat gevolg, dat jechonia zich, met de ganfche Koninglyke Familie, aen nebucadnezar b'vergay, IX. DEEL. A 4



g EZRA. I.
die zedekia Koning maekte 2 Kon. 24: 11, 12, 171 18. 2 Chron. 36: 10, iï. Jer. 37: j. 52: 1.
3406. Gefchiedde de groote wechvoering van jechonia, met de voornaemfte bloem des Joodfehen volks 2 Kon. 24: 13-16. 2 Chron. 36: 10, Jer. 24: ï. 27: 20. 29: 2.
3410. Werd astyages Koning der Meden en regeerde 35 jaren.
3412. Rebelleerde zedekia tegen nebucadnezar 2 Kon. 24: 20. 2 Chron. 36: 13. Jer. 52: 3-
3414. Legerde nebucadnezar zich, ten derdenmale, voor Jerufalem 2 Kon. 25: 1. 2 Chron. 36: 17. Jer. 39: 1. 52: 4-
3416. Werd Jerufalem voor de laetftemael ingenomen, en nebucadnezar voerde 832 gevangenen met zich, naer Babel. 2 Kon. 25: 3-7. Jer. 39: 2-7. 52: 5-11, 29. Hiermede nam het Koningrijk van Juda een volkomen einde, bykans 134 jaren na de Üooping van het Rijk der X ftammen. — Kort daerna kwam nebuzaradaN) om den Tempel te verbranden , en voerde het ganfche volk gevangelyk mede, in het begin van 't i9de jaer van nebucadnezar 2 Kon. 25: 8-22. 2 Chron. 36:18-20. Jer. 39:8-18. 52: 12-27. — Over de weinige Joden, die in Canaan bleven, om het zelve te bebouwen, werd gedalia tot Landvoogd aengefteld; maer, na het ombrengen van dezen, vluchtten de meesten naer Egypte 2 Kon. 25: 23-26. Jer. 40-44.
In dit zelvde jaer trouwde mandane, de dochter van astyages, Koning der Meden, met cambyses eenen Vorst der Perfen.
3417. Werd cyrus, uit dit Huwelyk, geboren.
3420. Belegerde nebucadnezar de Stad Tyrus, en by die gelegenheid, gefchiedde de laetfte wechvoering van 745 Joden naer Babel Jer. 52: 30.
3432. Werd bei. sazar, de zoon van evilmerO' dach , de kleinzoon van nebucadnezar, geboren.
3-133-



EZRA. I, 9
3433. Nam n e b-u c a u n e z a r de Stad Tyrus, na een bcJeg van 13 jaren in Ezech. 29: 17.
In dit zelvde jaer deed astyages, de Koning der Meders, met kyaxares II. zijnen zoon, en cyrus zijnen kleinzoon, uit zijne dochter m a ndane, die nu 16 jaren oud was, den eersten aenval op de Babyloniers.
3443. Stierv nebucadnezar, en zijn zoon evilme- r qd ac h werd Koning in zijne plaets.
3445. Werd evilmerodach van kant gemaekt, door Zijnen zwager neriglissar, die hem opvolgde, in het Koningrijk van Babel.
Kort daerna ftierv astyages. Het Koningrijk der Meden kwam op zijnen zoon, kyaxares II, en dat van Perfien, op zijnen kleinzoon cyrus, die nu 28 jaren oud was. — Deze kyaxares II. en cyrus, vereenigen zich te zamen, om neriglissar, den Koning van Babel, den oorlog acn te doen Jef. 13: 17. Jer. 51: 11.
3448. Sneuvelde neriglissar, in eenen veldflag, en werd opgevolgd, door zijnen zoon laboïosoakc h od.
3449. Werd laborosoarchod omgebracht door kab o ne dus. Hierdoor kwam belsazar, de kleinzoon van nkeucadnezar, op den throon van
' Babel.
3466. Werd Babel door cyrus ingenomen, en belsazar, op zijn feest, gedood Dan. 5. — Hierdoor nam de Babylonifche Monarchy een einde , cn kyaxares II. of darius dt Meder, werd nu Koning van Medien en Babel Dan. 6: 1.
3467. Begav cyrus zich, in het Huwelyk, met de eenige dochter van zijnen Oom darius.
3468. Stierv kyaxares II. of darius de Medier: en daerdoor werd c yrus dc Koning van Perfien, zijn Neev en Schoonzoon, de ervgenaem van de Asfyrifche en Babylonifche Koningrijken.
IX. DEEL. A 5



io EZRA. I.
In dit eerste jaer zijner wijd uitgeftrekte Alleenheerfching, gav cyrus, den gevangenen Joden in Babel, de vryheid, om naer hun Vaderland wedertekeeren 2 Chron. 36: 21-23. Ezra 1: 1-4.
Hiermede eindigde de Babylonifche gevangenis, welke in 't einde van het jaer 3398, het eerste jaer van nebucadnezar, het begin des 5de van jojakim begonnen was.
C. Hoe is het met den Joden gegacn, in deze LXX jarige gevangenis van Babel ?
De LXX jaerweken van daniel worden ih drie tijdvakken verdeeld : het eerste behelst VII goede, het tweede LXII Hechtere, en het laetfte I jaerwcek, wacrin de Messias de vryheid, van zijn volle zou te wege brengen Dan. 9: 25. — De uitmuntende schutte heeft cigenaertig opgemerkt, dat dezeïvde verdeeling plaets hebbe, in de LXX jaren der Babylonifche gevangenis; behelzende VU betere , LXII Hechtere, en I van voorbereiding tot de vrylating door cyrus. Zie over dan iels jaerweken 1 Stuk. pag. 147 —
Volgens dit begrip, ftrekken zich de VII eerste jaren der. Babylonifche gevangenis uit, van even na jojakims 4de jaer-, tot zijn ndejaer, toen jojachin Koning werd, cn de zaken der Joden mcrkelyk verergerden. Toen werd Jerufalem voor de eerstemael belegerd en ingenomen, de Tempel werd van zijne fchatten^beroovd, cn 10000 gevangenen werden, nevens den Koning jojachin zeiven, gevangelyk naer Babel gevoerd. Deze verzwaring der rampen van het Joodfche volk begon, in het Sne jaer van nebucadnezar, toen de VII eerste jaren der gevangenis verlopen waren, welke ver weg de beste waren 2 Kon. 24: 8-16. 2 Chron. 36: 10. — Hierop begon het tweede tijdvak van LXII jaren. Van hier begon men een nieuw tijdftek te rekenen; men fchreev, in het vervolg, niet het 8'te) 9üe, ioie enz- jaer van de Babelfche gevangenis, maer het ifle, 2l1e, 3di enz. jaer van jojachins wechvoe-]
ring,



EZRA. I. ii
ring, 2 Kon. 25: 27. Jer. 52: 31. Byzonder was dit by ezechiel zeer gewoon , Kap. 8: 1. 20: 1. 24: 1, 26: 1. 29: 1, 17-19- 30: 20. 31: 1. 32: 1. enz. — Het laetfte jaer behelsde het derde tijdvak, zijnde de voorbereiding tot de vrylating door cyrus.
A. Het gene 'er, in het eerste tijdvak, is voorgevallen, geduurende de VII eerste jaren der Babylonifche gevangenis, is, uit het gewijde gefchiedverhael' 2 Kon. 24: 1 -10, genoeg bekend.
JS. liet tweede tijdvak begon, met de wechvoering onder jechonia, en duurde LXII jaren.
In het i8'le jaer , werd Jerufalem voor dc laetftemael ingenomen , de Tempel verbrand , en het geheele Koningrijk van Juda ten eenemael gefloopt. — In dit zcivde jaer , werd gedalia tot Landvoogd van Judea aengefteld. Toen de joden , die zich, by hunne nabuuren, of in dc meest afgelegene hoeken van hun land, hadden fchuil gehouden, dit vernamen, begaven zy zich naer Mizpa, ahvacr hy zijnen zetel had opgericht. — Onder deze waren ook johanan cn jonathan, de zoonen van Karcah, en ismael dc zoon van Nethanja. Deze laetfte , die van Koninglyk bloed afftamde, fmeedde het ontwerp, om zich tot Vorst op te werpen. Ten dien einde wist hy zich, door geveinsde kunstgrepen , in de gunst van gedalia, in te wikkelen; en bracht gedalia, die hem aen zijne tafel onthaelde , vcrraderlyk om het leven. De overige hoofden des volks namen de wapenen op tegen den verrader , en noodzaekten hem naer de Ammoniten te vluchten. De overige Joden, onder welke' ook johanan en de Propheet jesemia waren, namen de vlucht naer Egypte.
In Egypte vervielen de Joden tot de heerfchende afgodery van dat land. jeremia vermaende hen daer tegen te vergeevsch, en voorfpelde, dat de Koning van Egypte, even als die van Juda, in de handen van nebucadnezar zou worden overgeleverd, het welk ook, na verloop ran 18 jaren, vervuld werd. Na dezen tijd, vinden wy
IX. deel.



i* EZRA. I,
«iets meer van jesjmu, noch ook van ezechiel, —Alleenlyk zegt hieronimus, dat jeremias, omdat hy zich by aenhoudendhcid tegen de afgodery aenkantte, door zijne eigene landgenoten , gefteenigd zy ; en dat kzechïel, door eenen der Vorsten van Juda, om die zelvde reden, gedood zy.
daniel,- die ten tijde van jojakim, met zijne metgezellen, naer Babel gevoerd was, maekte aldaer groote vorderingen in de Chaïcreeuwfche geleerdheid , en was zeer gezien ten Hove. Door de uitlegging van 's Konings zonderlingen droom Dan. 2, nam zijne achting dermate toe, dat de Koning hem, tot bevelhebber der Provincie van Baby Ion, en tot het hoofd der wijzen van zijn Rijk, aenftelde.
Nadat het geheele Koningrijk van Juda genoopt, en de Tempel verbrand was, verhovaerdigde zich nebucad^ n e z a r dermate, dat hy een gouden ftandbeeld liet oprichten , het welk hy, door alle zijne onderdanen, wilde aengebeden hebben. — De weigering van daniel, en zijne metgezellen, gav aenleiding, dat dc laetften in den brandenden oven geworpen werden , waeruit zy , zoo wonderdadig, gered zijn. Dan. 3.
ïn het 36fte jaer der Babylonifche gevangenis, werd de gemelde voorzegging van jeremia , omtrend den Koning van Egypte, blijkbaer vervuld.
evilmerodach beklom den Throon van Babel, in het 4-5,le jaer der gevangenis, hy ontfloeg jojachin uit 2ijne langduurige gevangenis, cn gav hem een groot aenzien ten Hove. In het 47fte jaer werd evilmerodach van kant gemaekt. — nericlissar zijn moordcBaer en opvolger, fneuvelde in het so(le jaer, Zijn. opvolger laborosoarchod werd in het 51"^ jaer vermoord; wanneer belsaz ar op den Throon kwam, die,.* in het 68fte jaer, by de inneming van Babel, gedood werd.; Hier nam de Babylonifche Monarchy een einde.
kyaxares II. of darius de Meder, was nu tevens Koning van Babel. Decs had eens byzondere hoogachting, sroor daniel, en ftelde hem acn t#t dsn eersten der
drie



Ë Z R A. U i%
drie hoofden, over alk de 120 Bevelhebbers der byzoridere gewesten van zijne wijd uitgeftrekte Heerfchappy. — De vyanden van daniel weten te bewerken, dat hy, om het aenbidden van den eenigen en waren God, in den kuil der leeuwen geworpen werd. Dan zijne wonderdadige behoudenis bewoog den Koning, om een bevel uittegeven, dar de God van daniel, in alle de gedeelten van zijn Koningrijk, moest gediend en aengebeden worden.
Geduurende al dien tijd van gevangenis en flaverny , was de toeftand der Joden zeer beklaeglyk, vooral, eer darius de Medier het gemelde gebod uitgav.
Behalven dat zy uit hun Vaderland verbannen waren, en onder de heerfchappy hunner vyanden verkeerden , hadden zy , immers verre de meesten, niets, het welk zy, als hun eigendom, konden aenmerken. — Vooral viel het den genen, die eenige indrukken van Godsdienst hadden, zeer hard, dat zy noch Tempel noch Altaer hadden. Zelvs wanneer zy; Pfaknen en Liederen zongen, werden zy, door de afgodifche Chaideers, befpot en befchimpt. Pf. 137.
Midderwijl liepen de LXX jaren der gevangenis teneinde, daniel badt daerom vuurig, dat de verlosfing des Joodfehen volks gunstig mogt befteld worden. — cyrus had middelerwijl de heerfchappy aenvaerd; en 'er is geen twijffel aen, of hy zal,, door gepaste vertogen, by den Koning hebben aengehouden, om den gevangenen Joden vryheid te geven, van naer hun Vaderland weder te keeren, en den Tempel te herbouwen. — Dit gav aenleiding, dat cyrus het gebod liet uitgaen, hetwelk wy hier in den Text ontmoeten.
Laten wy , by dit gedrag van cyrus, n»g een weinig Jlilftaen.
Het is meer dan vermoedelyk, dat daniel den Koning cyrus, door zijne herhaelde vertogen, en vooral door het vertoonen van jesaias voorzegging , zal bewogen hebben, tot het uitvaerdigen van het gebod, ten voordeele van de Joden.
cyrus liet dit gebod uitgaen, in zijn eerste jaer, dat «
IX. DEEL,



14 E Z R A. t
niet in het eerste jaer van zijn regeering over Perfien maer van zijne wijduitgeftrekte heerfchappy, in het eerste jaer na darius dood, toen hy tevens Koning was van Babel, en ook het Joodfche land in bcz.it had.
Volgens vS. 2. noemde cyrus den jehovah, den God der Joden, den God des hemels, cn erkent, dat die God hem alle Koningrijken der aerde gegeven had. Hy erkende derhalven, fchoon een geboren Heiden, dat j e h o v a h de God der Joden, de eenige en ware God was, die dc Waereld gefchapen had, en van wiens befticring alles afhing.
Hoe kwam cyrus aen deze gewichtige kundigheden V men herinnere zich, dat darius de Meder, door de wonderdadige verlosfing van dak iel, uit den leeuwenkuil, bewogen was, om een bevel uittegeven, dat de God van daniel, door alle zijne onderdanen, zou worden aengebeden, daniel was in ongemeen groot aenzien, acn het Hov van cyrus. De omgang met dezen daniel, zal hem eene nadere kennis' van den waren God verfchaft hebben, en vooral zal het vertoonen van jesaias Godfpraek Kap. 44.: 28. 45: 1-4, die zoo lang te vooren van dezen Vorst, met uitdrukkelyke' melding van zijnen naem, gepropheteerd had , hem bewogen hebben , óm te erkennen, dat hy zijne uitgebreide heerfchappy , aen de befticring des waren Gods, die door de Joden gediend werd, verlchuldigd ware. — Trouwens, zonder dit, zou dé Stactkund? gevorderd hebben , zulk een groot getal van dienstbare lieden in zijn land te houden. Indien cyrus niet o\xr tuigd ware geweest, dat het de wil ware van den Allerhoogften God, zou het zeer onvoorzichtig geweest zijn, da' hy, in 't begin zijner alleenheerfching, aen zulk een acn tal van gevangenen, van welke zijne onderdanen zoo veel dienst hadden, de vryheid gav naer hun Vaderland weder ■te keeren. — Ook is het gansch niet onaenncmelyk, dat dc 'heer zijnen wil,' ten dezen opzichte, aen cyrus zeiven, door eenen droom, hebbe bekend gemaekt.
Het gebod van cyrus, door het welk hy aen den Joden' de vryheid gav, en hen zelvs opwekte-, om naer hun Vaderland wedertekeeren, wordt, in alle gedcelterjs van zijne
wijd-



E Z R A. I. is
wijduitgeftrekte Heerfchappy , by monde cn gefchrivte , bekend gemaekt; opdat niemand daervan onkundig blijven zoude. —• Dan de inhoud van dit gebod verdient nog eenige nadere opheldering. De hoofdzaek was deze, vs. 3: Wie 'er onder ulieden van al Gods volk — hy trikke op naer Jerufalem, die in Juda is, en hy bouwe het huis des heeren, des Gods Lraèls. — Elk een Jood kreeg derhalven vryheid , naer zijn Vaderland wedertekeeren, en den Tempel te herbouwen. Maer mogten zy de Stad Jerufalem ook weder opbouwen ? — Van deze laetfte byzonderheid fpreekt het Koninglyk bevel geen enkel woord. Men zegge niet: De herbouwing van de Stad lag in die van den Tempel opgefloten; vermids een Tempel, zonder eene Stad, in welke men by denzclven woonen konde , van weinig of geen belang zou geweest zijn : het is geheel iets anders eenen Tempel te bouwen , en eene menigte van huizen rondom denzelven , dan eene gefterkte Stad te bouwen, met muuren, poorten, torens en vestingen. «J* Wy bestuiten 'cr uit, dat de Joden, door dit bevclfchrivt van cyrus, voor als nog geene vryheid gekregen hebben, om Jerufalem als eene Stad te herbouwen. Zy mogten naer Païistina wederkeëren', als vrye lieden op het land woonen, den Tempel herbouwen, huizen tot woonplaetfen by denzclven maken, maer de hoofdftad Jerufalem mogten zy, voor als nog, niet als een Stad herbouwen, en nog veel minder verfterken. — Daerenboven heeft noch ezra, noch iemand der Joden, zich van dit bevelfchrivt bediend; als een bewijs , dat cyrus hun vryheid gegeven had, om de Stad Jerufalem te herbouwen.
' Het. is waer Jef. 44: 28. 45: t, t%: fchijnt voorfpeld te worden, dat cyrus ook bevel zou geven, om de Stad Jerufalem te herbouwen. — Maer, by nader inzien, zal het blijken, dat Jef. 44: 28. de woorden des heeren zeiven voorkomende, voorfpellende in het algemeen, dat Jerufalem zoude herbouwd wórden , zonder te bepalen of dit, door toedoen van cyrus, dan na hem, gefchieden zoude'; en Jef. 45: 1, ïf. heeft de heer, fprekende IX. DEEL.



ij È Z R A. L
van zijne Stad, bepaeldelyk het oog, op dat gedeelte varT de Stad, alwaer de Tempel ftond.
Ook is de herbouwing van Jerufalem ■, onder de Regeering van cyrus , niet gefchied. In het 2de jaer van cyrus zag men, zelvs van den Tempel, niets dan geringe grondflagen Ezra 3: i, 8, en, in het 3cle jaer van c y r u s , is de Tempelbouw weder geftrcmd Ezra 4: 1-5. en Dan. 10: 3, zoodat de Joden aen de herbouwing van-de Stad zelve, al ware het hun vergund geweest, weinig of niet zouden hebben kunnen vorderen.
Eindelyk verdiend het nog zeer onze opmerking , dat cV rus, aen allen zijnen vermogenden onderdanen , bevel gav, om de Joden, die arm waren, van het noodige te verzorgen, en daerenboven nog een vrywiüig gefchenk te geven, tot het herbouwen van den Tempel vs. 4. Ten dien einde zondt hy brieven van acnbevcling, aen alle de Gouverneurs der byzondere gewesten van zijne wijduitgcilrekte Heerfchappy, om den Joden, in hunne onderneming, de behulpzame hand te bieden. — By Josephus vinden wy een uittrekfel , uit een van deze Koninglyke brieven Antia. Jud. 1. 11. c. 1. — Wy leeren , uk dit alles, dat cyrus van den Godlyken wil, ten dezen opzichte, volkomen verzekerd ware, en alles wat in zijn vermogen was , aengewend hebbe , om daeraen dienstbaer te zijn.
Be gevolgen van dit Koning bevel vinden wy vs. 5-11.
5. Doe de Koning Cyrus, den Joden, de vryheid gegeven had, om naer hun Vaderland weder te keeren, en den Tempel te herbouwen, maeckten hen op de Hoofden der vaderen, van Juda ende Benjamin, ende de Priefteren ende de Leviten, neffens een yegelick wiens geeft Godt verweckte, en hem eene neiging gav, om naer hun Vaderland terug te keeren; alle deze maekten zich op, en reisvaerdig, dat fy optrocken om te bouwen het huys des HEEREN , die te Jerufalem [womQ. De



EZRA; i 17
De voornaemfte perfonen, die, van deze Koninglyke veroorloving, gebruik maekten, waren de hoofden der Vaderen van Juda en Benjamin, de opperhoofden der geflachten i van de eigenlyk gezegde Joden. By dezen voegden zich ■ ook fommigen, uit de X andere ftammen, die, reeds lang I te vooren, door tiglath-pilezer en ezar-hadd o n , gevangelyk naer Asfyrien gevoerd waren. — Het 1 gebod van cyrus ftrekte zich ook uit, tot de laetstge\ melde, naerdien Asfyrien ook, onder zijne Heerfchappy, .! behoorde.
Hier by kwamen de Priesters en de Leviten: trouwens deze i hadden de naeste betrekking tot den Tempel , en het I meeste belang by deszelvs herbouwing. Wijders maekte I zich een iegelyk reisvaerdig ^ wiens geest God verwekte. — Te weten, door het bevel van cyrus, werden wel alle ,1 Joden opgewekt, om, ter herbouwing van den Tempel, ; naer hun Vaderland wedertekeeren, maer niemand werd 'er I toe gedwongen. Zy gingen daerom alleen, die zich, door * het ontzach voor God, door de zucht tot zijnen dienst, ïi en het vertrouwen op zijnen byftandopgewekt vonden. — I Velen verkozen in Babel te blijven : en indedaed daertoe waren de verzoekingen, by fommigen, al zeer fterk, en 'er cl moesten groote zwarigheden overwonnen worden. —- Men I bedenke, dat de Joden, door de ganfche heerfchappy van Icyrus verfpreid zijnde, buiten ftaet waren, om met eikanti der te raedplegen, en eenige beraming te maken. Vele .i:waren arm en beroovd, en zullen daerom gedacht hebben, jdat het hun, in hun Vaderland, al wierden hun de reiskosten goedgedaen , nooit konde welgaen. Hunne vaderlyke akkeren werden thans door hunne vyanden bezeten, en de meesten hadden, jaren lang, woest gelegen. Hun ijvaderland was voor velen een vreemd land geworden. De ïicis was lang, moeilyk, en gevaerlyk, vooral voor zulken, die met vrouwen en kinderen belemmerd waren. Zelvs ? waren 'er die , door aengename banden van vriendfehap ' en verzwagering, aen de Babyloniers, verbonden waren. Deze en andere zwarigheden hebben 'ér zeer vele bewogen , om in Babel te blijven. Anderen, die wel een fterke IX. DEEL. B



i8 EZRA. t
trek hadden, tot'hun Vaderland , wilden evenwel dc "eerste niet zijn, en ten minsten wachten, tot dat de voorbarigftèh de voornaemfte -zwarigheden doorworfteld waren. — Had God het, aen den Joden zeiven, en bun raedplcgen met vleesch cn bloed overgelaten, zy zouden alle in Babel gebleven zijn. De heer vervulde daerom de harten van fommigen, vooral van de hoofden der Vaderen, en van de Priesteren en Leviten, met eene edelaertige zucht tot Vaderland en Vryheid; cn, in dezen zin, zegt Ezra, dat God hunnen geest verwekte.
6. Ook werd het gebod van cyrus, om den armen Joden te hulp te komen, door zijne onderdanen gehoorzaemd; Allenu, die rontom hen waren, fterekten haerlieder handen, zy befchonken de Joden, die de reis naer hun Vaderland aennamen, met filvere vaten, met gout, met have, ende met heeften, ende met koftelickheden: behalven alles dat vrywilliglick gegeven wert, gelijk de Koning bevolen had, tot opbou- ! wing van den Tempel.
Waerlyk aenzienlyke gefchenken , welke den Joden, die naer een verwoest land wederkeerden , van ongemeencn dienst'warén. — De vermogende onderdanen van cyrus] betoonden hierin, dat zy zeer veel ontzach hadden, voor hunnen Koning en zijne bevelen. Maer evenwel, wanneer men hunne zonderlinge milddadigheid, en het kostbare van finhne gefchenken, in aenmerking neemt, kan men 'er niet aen twijffelcn, of Gods Voorzienigheid heeft hierin, op eene meer byzondere wijs gewerkt. — Plet ging hier, met dëh Joden , by hunnen uittocht uit Babel, als met hunnen . Vaderen, toen zy Egyptenland verlieten.
7. De Koning zelvs hielp den opbouw van den Tempel, op eene zeer edelmoedige wijs, bevorderen. Oock bracht de Koningh Cores uyt, de vaten van het Huys des HEEREN , die (c) Nebucadnezar uyt Jerufalem hadde uytgevoert, ende hadfe geftelt in het huys fijnes godts.
8. Ende
CO « Kon. 24: 13. 2 Chr. 36: j.



EZRA. L irj
'8. Ende Cores, de Koningh van Perfen , brachtfe uyt door de hant van Mithredath den Schatmeefkr, diefe Sefbazar den Vorft van juda (d) toetelde.
9. Ende dit is haer getal: dertigh goudene beckens , duyfent filvere beckens , negen ende twintigh melTen: denkelijk met gouden heften.
10. Dertigh goudene bekers , vier hondert ende tien andere filvere bekers: andere vaten, duyfent.
11. Alle vaten van gout ende van filver waren vijf duyfent ende vier hondert: Defe alle voerde Sefbazar op, met de gene die van de gevanckeniffe opgevoert wierden van Babel nae Jerufalem.'
cyrus gav de heilige vaterj terug, welke nebucadnezar, uit den eersten Tempel geroovd, en in den Tempel van zijnen afgod geplaetst had; opdat zy weder, in den herftelden Tempel, zouden kunnen dienen. -— Mithredath, die het opzicht hadde over dc fchatten des Konings, ftelde dezelve ter hand, aen Sesbazar, den Vorst van Juda. Deze Sesbazar wordt gemeenlyk gehouden voor Zerubbabel, omdat de namen van Sesbazar en Zerubbabel Kap. 5: 2, 16, met elkander verwisfeld worden. Ook was 'Zerubbabel indedaed de Vorst van Juda, en een achter-kleinzoon van Koning Jojachin. Denkelyk hebben de Chaldeers zijnen naem , van Zerubbabel , in Sesbazar veranderd , gelijk die van Daniel in Belfazar Dan. V. 7-
Maer hier fchijnt zich eene zwarigheid op te doen. Vs. 11. wordt gezegd, dat het getal der vaten beliep 5400, maer wanneer men dezelve alle te zamen telt, zoo als zy vs. 9. en 10. worden opgenoemd , vind men 'er flechts 2499. —■ Dan deze zwarigheid laet zich genoegzaem wechnemen, wanneer men de zaek zoo begrijpt; dat ne* bucadnezar, by hét plunderen van den Tempel, is alles 5400 vaten hebbe wechgevoerd, zoo groote als kleine, eii dat hier flechts de voornaemfte vaten zijn opgenoemd, die
(d) Ezr. 5: 14. IX. DEB1V, B 3



2ó EZRA. h
groot en van veel waerde geweest zijn. — Misfchien waren ook eenige vaten verboren geraekt, of, door iemand der volgende Koningen van Babel, tot een ander gebruik gemaekt en verfmolten, zoodat de Schatmeester, van de vaten , die oorfprongelyk een getal van 5400 uitmaekten, alleen dezulke aen Zerubbabel hebbe overgegeven, welke thans ▼oor handen en te vinden waren.
HET II. KAPITTEL
Een lijst der Joden, die naer hun Vaderland zijn wt* dergekeerd vs i-67. eene opgave der gefchenken, welke de Overften, tot opbouw van den TempeL zcecyen hebben vs. 68-70.
1. £)ït zijn de kinderen van dat lantfchap Ju¬
dea , die van daer oorfprongelyk waren , en nu, geduurende LXX jaren; in Babel, als overwonnene vreemdelingen, verkeerd hadden, en die nu, van des Konings vcroorloving, om naer hun Vaderland weder te keeren , gebruik makende , optogen uyt de gevanckeniffe, der wechgevoerden, die Nebucadnezar, Koningh van Babel, wechgevoert hadde nae Babel. Deze perfonen , die vervolgens zullen opgenoemd gorden, zijn het, die nae Jerufalem ende Juda zijn wedergekeert, een yegelick nae fijne ftadt. Het land en de fteden van Juda waren verwoest ; maer deze lieden trokken naer hun Vaderland terug, om den Tempel te bouwen, en zich te vestigen op die plaetfen, alwaer de fteden en dorpen geweest waren, in welke hunne voorvaders gewoond hadden.
2. Dewelcke quamen met en onder het geleide van de volgende voorname mannen : Zerubbabel de zoon van Sealthiel,die de kleiiizeou was van Koning Jojachin, was de
Vorst



EZRA. II. 2ï
•vorst-en Opperleidsman. Jefua, de zoon van Jozadak,' die volgens i Chr. 6: 14, 15, de zoon was van Seraja, den gewezen Hoogepriester , ten tijde van Koning Zedekia, die, op bevel van Nebucadnezar, te Ribla gedood werd , 2 Kon. 24: 18 , was Hoogepriester. — Deze Zerubbabel was derhalven de Mofes, en Jofua was de Aaron , voor de wederkeerende Joden uit Babel. Tot de Opperhoofden behoorden vervolgens ook Nehemia, Seraja, Reëlaja, Mordechai, Bilfan , Mifpar, Bigvai, Rehum, [ende^\ Baëna, alle mannen van rang en aenzieri onder de Joden verg. Neh. 7: 7. Maer \JDit getal, het welk vervolgens zal worden opgenoemd; is~] 't getal der mannen des gemeenen volcks Ifraëls: die, onder het geleide der gemelde perfonen, uit Babel, naer Judasa wederkeerden.
Vooraf heb ik op te merken, dat "er een aenmerkelyk verfchil zy, tusfchen deze lijst, cn die, welke wy vinden Neh. 7. w Maer hiervan kunnen wy veelerlei redenen geven. (1). Dat het zeer gewoon ware, dat een en de-' zelve perfoon verfchillcnde namen droeg. (2). In de lijst van ezra komen de namen voor van die perfonen,, die zich. aengaven, om, onder het geleide van Zerubbabel, en andere Opperhoofden, naer hun Vaderland wedertekeeren £ maer die van Nehemia behelst de namen van die perfonen, die werkelyk in Judtea gekomen zijn. (3). Dat fommigen, 'die hunne namen reeds had laten aenteekenen, naderhand van gedachten veranderd, en in Babel gebleven zijn. Hieruit is het ligtelyk te verklagen, dat 'er. eenige perfonen, by Ezra genoemd worden, die, in de lijst van Nehemia, niet te vinden zijn. (4). Dat eenigen, die in den beginne aerfelden, zich naderhand verkloekt hebben , om zich naer hun Vaderland te begeven. Hiervan daen worden 'er, by Nehemia perfonen genoemd , die, in dc lijst van Ezra.,' onbekend zijn. (5). Dat fommigen misfchien, eerst by de tweede telling, hun geflachtregistcr gevonden hebben., zoodat zy , in de lijst van Ezra, aiet konden geplaetst worden.
3. De kinderen of nakomelingen van Paros, waren .twee duyfent, hondert, twee ende tfeventigh. IX. deel. B 3



3a EZRA. II.
4. De kinderen van Sephatja , drie hondert, twee ende tfeventigh.
5. De kinderen Arachs , feven hondert, vijf ende tfeventigh.
6. De kinderen van Pahath Moab, van de kinderen Jefua en Joabs, twee duyfent, acht hondert, ende twaelf.
7. De kinderen Elams, uit de Stad Elam oorfprongelyk, waren duyfent, twee hondert , vier ende vijftigh.
b'. De kinderen van Zattu , negen hondert, ende vijf ende veertigh.
9. De kinderen van Zaccai, feven hondert, ende tfefligh.
10. De kinderen van Bani, fes hondert, twee ende veertigh.
11. De kinderen van Bebai, fes hondert, drie ende twintigh. ,
12. De kinderen van Azgad , duyfent, twee hondert, twee ende twintigh.
13. De kinderen Adonikams, fes hondert, fes ende tfefligh.
14. De- kinderen van Bigvai, twee duyfent., fes ende vijftigh.
15. De kinderen Adins, vier hondert, viers ende vijftigh.
16. De kinderen Aters, van Hizkia, acht ende tnegentigh.
17. De kinderen van Bezai, drie hondert, drie ende twintigh.
18. De kinderen van Jora, hondert, ende twaelf,
19. De kinderen Hafums, twee hondert, drie ende twintigh,
20. De kinderen Gibbars of Gibeons, die uit de
©tide inwooneren van Gibeon waren voortgekomen, vijf
eade tnegentigh.
tl» De kinderen van Bethlehe.ra> -welker voorza-



EZRA. I[. *3
: ten, voor de gevangelyke wechvoering, te Bethlehem gewoond hadden, hondert, drie ende twintigh.
22. De mannen oorfprongelyk uit of van de Stad i Netopha , fes ende vijftigh.
23. De mannen van de Stad Anathoth oorfprongej: lyk, hondert, acht ende twintigh.
24. De kinderen van Azmaveth of Beth Azmaveth I Neh. 7: 23, twee ende veertigh.
25. De kinderen van Kiriath Arim o/ Kiriath Jea■ rim Neh. 7: 29, Cephira , ende Beëroth , feven
hondert, ende drie ende veertigh.
2(5. De kinderen van Rama , ende Gaba , fes 1 hondert, een ende twintigh.
27. De mannen van Michmas, hondert, twee ende twintigh.
28. De mannen van Beth-El ende Ai, twee . hondert, drie ende twintigh.
29. De kinderen van Nebo, twee ende vijftigh.
30. De kinderen van Magbis, hondert , fes ende vijftigh.
31. De kinderen des anderen Elams, oorfprongelyk uit een ander Elam, onderfcheiden van Elam vs. 7, duyfent, twee hondert, vier ende vijftigh.
32. De kinderen Harim , drie hondert , ende twintigh.
33. De kinderen van Lod, Hadid, ende Ono, : feven hondert, vijf ende twintigh.
34. De kinderen van Jericho , drie hondert, vijf ende veertigh.
35. De kinderen van Senaa, drie duyfent, ende j fes hondert, ende dertigh.
36. En wat bepaeldelyk de ftam van Levi, de bedie; .naers van het Heiligdom aengaet: De Priefters, de zoonen I van Aaron, daervan zijn de volgende perfonen, uit Babel,,
naer Judaea wedergekeerd ; de kinderen van Jedaja, : van den huyfe en uit het geilacht van Jefua den HooI gepriester vs. 2, negen hondert, drie ende tfeven-
• tigh. Vergcl. 1 Chron. 24: 7-
iX. DEEL. B 4



a4 EZRA. II,
37. De kinderen Immer, het hoofd van eene der XXIV Priesterlyke ordeningen 1 Chron. 24: 14. duyfent, twee ende vijftigh.
38. De kinderen Pafhur, duyfent, twee honT dert, feven ende veertigh. vergel. 1 Chron.9:12,13.
39. De kinderen Harim, mede het hoofd van eena der' XXIV Priesterlyke ordeningen 1 Chron. 24: 8. duyfent , ende feventien.
40. De Leviten : de kinderen van Jefua ende Kadmiël, van de kinderen Hodavja , vier ende tfeventigh.
41. De fangers: de kinderen Afaph, hondert, acht ende twintigh.
42. Dé kinderen der poortiers; de kinderen Sallum, de kinderen Ater, de kinderen Talmon, de kinderen Akkub, de kinderen van Hatita, de kinderen van Sobai: vergelijk 1 Chr. 9: 17. Defe alle waren hondert, negen ende dertigh.
43. De Nethinim, perfonen , die, tot de laegfte diensten, aen den Leviten ondergefchikt waren; verg. Kap. 8: 20. De kinderen van Ziha, de kinderen van Hafupha, de kinderen van Tabbaoth ,
44. De kinderen van Keros, de kinderen van Siaha , de kinderen Padon,
45. De kinderen van Lebana, de kinderen van Hagaba, de kinderen Akkub,
46. De kinderen Hagab, de kinderen van San> lai, de kinderen Hanan,
47. De kinderen Giddels, de kinderen Gahar, de kinderen van Reaja,
48. De kinderen Rezin, de kinderen van Netkoda, de kinderen Gazzam,
49. De kinderen van Uzza, de kinderen van Pafeah, de kinderen van Befai,
50. De kinderen van Afna , de kinderen der Meünim, de kinderen der Nephufim,
51. De kinderen Bakbuk, de kinderen van Hakupha, de kinderen van Harhur.
52. De



! I . ,
EZRA. H. £|
52. De kinderen van Bazluth, de kinderen van Mehida, de kinderen van Harfa,
53. De kinderen van Barkos, de kinderen van Sifera, de kinderen van Thamah,
54. De kinderen van Neziah, de kinderen van, Hatipha.
55. De kinderen der knechten van Salomo: de kinderen van Sotai, de kinderen van Sophereth, de kinderen van Peruda,
56. De kinderen van Jaëla, de kinderen Darj kon, de kinderen Giddels,
57. De kinderen van Sephatja, de kinderen llattils , de kinderen van Pochereth Hazebaim, de kinderen van Ami.
58.. Alle de Nethinim , ende de kinderen der l knechten van Salomo, waren drie hondert, twee ende tnegentigh.
Wie worden hier bedoeld door de knechten van saj, i,0110?
Buiten allen twijffel waren het vreemdelingen : want hier worden zy zamengevoegd , met de Nethinim , die, toe de laegfte diensten, in het Heiligdom, gebruikt werden. — Men denke dan, of aen de nakomelingen van die 1 vreemdelingen, welke Salomo , tot het bouwen van den Tempel gebruikt had, en jodengenoten geworden waren; 1 of aen de nakomelingen van die Canaaniten, welke zich aen salomo onderworpen hadden, en door hem tot flaven gemaekt waren, 1 Kon. 9: 20, 21. — Deze waren, door het aennemen van den, waren Godsdienst , het Joodfche ii volk ingelijyd.
59. Defe Nethinim togen oock op van Thel-MeI lah, Thel - Harfa, Cherub, Addan, lende] Immer: i fteden van Gyrus heerfchappy, naer welke zy, door Nei bucadnezar, verbannen waren; en onder deze fchijnen ook ij. nakomelingen, uit de X andere ftammen, geweest te zijn, ê die reeds lang te vooren naer Asfyrien gevoerd waren.
>| Doch fy konden harer vaderen huys, ende haer.
1 . IX. deel. B 5



26* EZRA. II.
zaet niet bewijfen , of fy uyt Ifraël indedaed oorfprongelyk waren. Deze menfehen, hoewel zy niet bewijzen konden, dat zy Israëliten waren, vonden zich evenwel, uit zucht tot den waren Godsdienst, geneigd om naer Judasa te trekken; en waren dus ter befchaming van zulken, die zeker wisten en bewijzen konden , dat zy Israëliten waren, maer, met dat alles, liever in Babel blijven wilden.
60. Deze, die hun geflacht niet bewijzen konden, waren : De kinderen van Delaja, de kinderen van Tobia, de kinderen van Nekoda, fes hondert, twee ende vijftigh.
61. Ende van de kinderen der Priefteren waren 'er ook, die hun geilacht niet bewijzen konden, namelyk de kinderen van Habaja, de kinderen van Koz : Hiertoe behoorden ook de kinderen van Barzillai, die van de dochteren Barzillai des Gileaditers eene vrouwe genomen hadde, ende nae haren naem genoetnt was. Een der voorvaderen van deze lieden had eene dochter van den beroemden Barzillai tot eene vrouw genomen; en zijne kinders waren met de eer, dat zy, van 's moeders zijde, uit Barzillai oorfprongelyk waren, dermate ^ingenomen, dat zy zich naer den naem van Barzillai benoemd, en hun Priesterlyk geflacht verwaerloosc hadden.
62. De felve fochten haer regifter, onder de gene die in 't geflacht-regifter der Priefteren geftelt waren, maer fy en werden niet gevonden: Daerom werden fy als onreyne, die geen recht hadden, om in het Heilige tc komen, van 't Priefterdom geweerr.
63. Ende Hattirfatha, dat is de Bevelhebber, het zy Zerubbabel, het zy Nehemia, die ook, onder dezen tytel voorkomt, Neh. 8: 10. 10: 1, feyde tot hen, dat fy, by voorraed, om geenen misflag te begaen, van de heyligfte dingen, van de zond-offers cn toonbrooden, welke een heiligheid der heiligheden, en alleen voor den Priesteren gefchikt waren, niet fouden eten, tot
dat 'er weder een Hooge - Priefter ltonde met Urim
ende



EZRA. II. *7 ende met Thummim , door welke men God zou raedplcgen , hoe 'er , met deze lieden , moest gehandeld worden.
Terwijl de zaek twijffelachtig was, wilde de Hattirfatha pf Bevelhebber 'er niet in beflisfehen. Hy liet de aenfpraek Van deze lieden, op de waerdigheid en de voorrechten van het Priesterfchap, in hare waerde of onwaerde; en oordeelde wijsfelyk, dat deze lieden zich zoo lang, van de ailerhciliLjlte dingen , onthouden moesten , tot dat de zaek nader zoude gebleken zijn. — Hy hoopte, dat de Hoogepriester nog eens weder, met de Urim en Thummim zoude ftaen, en daerdoor Godlyke antwoorden gaven.
Maer is dit ooit gefchied? De Urim en de Thummim zijn met den eersten Tempel verbrand» en nergens lezen wy dat dezelve weder herfteld zijn. • Het is meer dan waerfchijnlyk, dat deze foort van Godfpraek , benevens vele andere buitengewoone teekenen van Gods meer byzondere tegenwoordigheid, met de verwoesting van den eersten Tempel, hebben opgehouden; zoodat de Hattirfatha, in zijne verwachting , zy te leur gefteld , cn deze lieden , welker Priesterlyke afkomst niet kon bewezen worden , altoos onder de gemeene Joden gerekend zijn.
64. Defe gantfche gemeynte van Joden, die zich gereed maekten, om uit Babel, te famen naer hun Vaderland wedertekeeren, was twee ende veertigh duyfent, drie hondert, \_ende] tfefligh.
Dit getal van 42360 was zeer gering, in vergelijking !<ran die groote menigte, welke, uit Egypte, naer Canaan Was opgetogen.
Echter moet men daerby in aenrnerV.ing oenen, dit niet alle de Joden uit Babel toen zijn wedergekeerd; louimigsn verkozen 'er te blijven, vele wa.-ui 1 1 1 ..; fte getrokken, en elders verfpreid; en zeer vele zijn naderhand naer Ciimn gevolgd. Zoodat men den Godlykci:ee.cii,li>hct bewaren en jrtsrmeerderen van het Joodfche vn i;. :u,:t Ht:*-onJcrcn mag.
Dan hier rijst eene zeer fchijnbare bedenking. Vs. 64. wordt de fom der wederkeerende Joden bepaeld op 42360, maer wanneer men allé de voorheen opgenoemde getallen J IX. DEEL.



»8 EZRA. II
te zamen neemt; zal men 'er flechts 29818, en dus ruim 12000 minder vinden. Dan de zwarigheid zal geheel verdwijnen, wanneer men in aenmerking neemt; dat 'er zich by de geflachten, welke hier worden opgenoemd, nog een groot aental gevoegd hebbe, welker afkomst onzeker was, : en ook zeer velen, die, uit de X andere ftammen, oorfprongelyk waren.
65. Dit gemelde getal van wedergekeerde Joden beftond uit vrye lieden, Behalven hare knechten ende hare maegden , die waren feven duyfent, drie hondert, feven ende dertigh: Schoon het Joodfche volk in Babel gevangen was geweest , waren 'er evenwel perfonen van rang en aenzien onder gebleven , of ook in 't land hunner vreemdelingfchap tot aenzien geklommen, welke flaven cn flavinnen hadden. Ende fy hadden twee hondert fangers ende fangerfchen onder hen, die in de zangkunst geoeffend waren ; 'naerdien men zich in het Oosten, en by blijde, en by treurige gelegenheden 1 van fangers eh fangeresfen bediende.
66. Hare peerden waren niet meer dan feven hondert, fes ende dertigh: hare muylen, twee hondert, vijf ende veertigh.
67. Harekemelén, vier hondert, vijf ende dertigh : de efelen , fes duyfent , feven hondert, ende twintigh.
68. Ende [fommige] van de Hoofden der vade. ren, als fy quamen tert huyfe des HEEREN, die te Jerufalem [woont], dat is ter plaetfe, daer de Tempel geftaen had, gaven vrywilliglick ten huyfe Godes, om dat te fetten op fijne vafte plaetfe, zy gaven zeer aenzienlyke gefchenken, tot het opbouwen van den Tempel, buiten de vrywillige givten, welke zy, ten dien einde, van de Babyloniers ontvangen hadden Kap. 1: 6.
69. Sy gaven nae haer vermogen ten fchatte des wereks, tot goedmaking der onkosten, welke, tot den opbouw van den Tempel noodig waren, aen gout, een ende tfeftigh duyfent drachmen ; ende aen Hl ver, vijf duyfent ponden: ende hondert Prie*. fterrocken. Het



É 2 R A. I!; a£
Het Drachme gerekend op ^ fikel is dit goud niet meer dan i93oo guldens, maer het zilver bedraegt 316830 guldens.
70. Ende de Prieflers , ende de Leviten ende \\_fommige] uyt den gemeenen volcke j foo de fanigers, als de poortiers, ende de Nethinim woonjden in hare fteden , op de plaetfen alwaer voorheen hunne Vaderlyke fteden geftaen hadden, welke zy nu bykans geheel verwoest vonden. Nebucadnezar had eenige lieden in Judaia gelaten, om het land te bebouwen, maer deze waren arm, zoodat alles vervallen was: ende gantfeh Ifraël, zoo die van Juda en Benjamin, als die zich van de X ftammen by hen gevoegd hadden, woonde, in den gezegden zin, in fijne fteden. Men moest zich, in den beginne, zeer behelpen: maer elk was vergenoegd, hopende dat alles met 'er tijd, wel eene betere gedaente verkrijgen zoude.
Over dit Kapittel, moeten wy nog eenige algemeéne aénmerkingen maken.
ï. De geflachtregisters der wederkeerenden uit Babel waren, immers ten grootfte deele , nog bewaerd gebleven , vooral van Juda en Benjamin: het welk, onder andere, daerom byzonder noodig was , opdat het zou kunnen blijken, dat de messus uit Juda was voortgekomen.
II. Van de XXIV ordeningen der Priesteren, door Koning David ingefteld 1 Chron. 24, zijn'er flechts 4 uit Babel terug gekeerd. Do andere waren reeds verloren , of wilden in Babel blijven. Evenwel zijn 'er, in den tweeden Tempel , wederom XXIV ordeningen ingevoerd : want men verdeelde elk eene ordening in fesfen ,
■ van elk van welke de 5 nieuwe de tytels der ontbrekende aennamen.
III. Aenftonds maekten zy hun werk van den Tempel te bouwen , hoe vermoeid zy ook van de reis wezen mogten : eene andere volkplanting, welke minder zucht had voor den Godsdienst, zou eer voor tijdelyke zaken gezorgd hebben. Aenftonds ook waren de vermogende lieder'i gereed, om daertoe aenzienlyke gefchenken te geven. IX. DEEL.



So EZR A. II.
IV. Gods Voorzienigheid is hier zeer blijkbaer, dacrHy, uit deze weinige wedergekeerden, doch waerby zich vatf tijd tot tijd vele andere voegden , in vervolg van tijd, weder zulk een talrijk en machtig volk gemaekt heeft.
HET III. KAPITTEL.
Hier wordt verhaeld, hoe de Brandoffer - Altaer zy op' gericht vs. i - 6, en hoe de grondvesten van den Tem" pel gelegd zijn vs. 7-13..
1. F)Oe nu de fevende maent aenquam, welke
een heilige maend was, omdat daerin vele Feesten invielen, ende de wedergekeerde kinderen Ifraëls maer eenen zeer korten tijd, in de fteden van hun Vaderland geweest waren, zoodat zy ter nauwer nood waren uitgerust van eene reis^ welke vier maenden geduurd had Kap. 7: 9, verfamelde fich't volck, als een eenigh man, zoodat'er niemand, dan die door ziekte of andere wettige beletfelen, verhinderd was, terug bleev, en kwamen eendrachtig te Jerufalem, of op die plaets, daer eertijds Jerufalem geitaen had, en nu niets dan de puinhoopen dier zoo beroemde Stad te vinden waren, om aldaer de. Feesten te vieren.
In dit geval, gaven de Joden een zeer merkwaerdig bewijs van hunne Godsdienstigheid. Zy waren nieuwlings in hunne verwoeste en vervallene lieden gekomen; zy hadden handen vol werks, om het noodige voor zich en hunne huisgezinnen te verzorgen : en, onder dit alles, was hunne zucht tot den Godsdienst zoo groot, dat zy alle hunne belangen voor eenigen tijd lieten varen , om den h e e t te dienen.
2. Ende Jefua, de fone Jozadaks, anders Jofua genaemd Hagg. 1: 1, de toenmalige Hoogepriester, maeckte fich op , ende fijne broederen de Priefters, ende Zerubbabel, de fone Sealthiëls, de Vorst
va*



EZRA. III. 31
van Juda Hagg. 2: 1, ende fijne broederen, dat is de overige mannen van rang en aenzien, ende fy bouwden den koperen brand-offer altaer des Godts Ifraëls, om daer op brand-offeren te offeren, gelijck (0) gefchreven is in de wet Mofe, des mans Godts.
3. Ende fy veftigden den altaer op fijne ftellinge, op de grondvesten van den brand-offer altaer, welken Salomo had laten bouwen, maer zy' verrichten dit werk met verfchrickinge, [die] over hen was, van wegen de volcken der landen: omdat de geringe Joden, die in Canaan gebleven waren, nijdig waren over de terugkomst der gevangenen , en hunne pogingen zochten te dwarsboomen. Ende evenwel het gelukte hun , den Altaer te volbouwen, en fy offerden daer op aenftonds brandofferen den HEERE , byzonder het geduurig offer, brand - offeren des (b) morgens ende des avonts.
4. Ende fy vierden de Feesten, welke in de zevende maend invielen. Nadat zy den grooten verzoendag gevierd, en vergeving gebeden hadden van alle de zonden , over welke zy, in Babel, zoo zichtbaer geüraft waren, hielden zy het feeft der Loofhutten gelijck gefchreven is: op den i5de dag, om den heer te danken, over hunne wederkeering in het Vaderland , Ende \_fy offerden] brand - offeren zeven dagen lang , dagh by dagh in getale, nae het (c) recht, elck dagelicks op fijnen dagh, op elk eenen dag zulke offeranden, als voor dea zeiven , in Mofes wet bepaeld waren.
• 5. Daer na oock het geduerigh brand-offer des morgens en des avonds, ende zy vierden ook het Feest der (d) nieuwe maenden, ende aller gelette hoogtijden des HEEREN, die geheyligt waren ; oock eenes yederén die eene vrywillige offerhande den HEERE vrywilliglick offerde.
6. Van den eerften dagh aen der fevender maent . begonnen fy den HEERE brand - offeren, en andere, 200 verordende als vrywillige, offeranden te offeren:
(a) Deuter. iü: 5, 6. (b) Numer. 28: 3, 4. (e) Levit. 2j: 34. ÏJum. 2y: 12. (rf) Numer. sS: 11, &c Neb. iw 1%.
IX. DEEL.



$« EZRA. ÏIÏ.
Doch de gront van den Tempel des HEEREN en was niet geleyt. .
7. So gaven fy geit aen de houwers ende werekmeeflers; oock fpijfe ende dranck, ende olie aen de Zidoniers, ende aen de Tyriers, om cederenhout van den Libanon te brengen aen de zee nae Japho, nae de vergunninge van Cores, Koningh van Perfen, aen hen: want Koning Cyrus had den Joden vryheid gegeven, om zich van de Tyriers en Zidoniers , onder welke kundige bouwlieden waren, te bedienen , en den laetften gelast, dat zy den Joden, in het bouwen van den Tempel, zouden ten dienste ftaen.
De Tyriers en Zidoniers waren al mede, aen de wijduitgeftrekte heerfchappy van Cyrus onderworpen. Te weten Nebucadnezar had de oude Stad Tyrus, op het vaste land gelegen, na eene belegering van 13 jaren veroverd, en het ganfche Rijk der Tyriers, waeronier ook Zidon behoorde , aen de Babylonifche Monarchy onderworpen. De Tyriers bouwden wel eene nieuwe Stad, in de nabuurfchap van het oude Tyrus, op een eiland; maer evenwel bleven zy onder de heerfchappy van Nebucadnezar. Toen Cyrus derhalven zich meeftcr gemaekt had van de Babylonifche Monarchy, was hy ook de gebiedende Vorst van de Tyriers en Zidoniers.
8. In het tweede jaer nu harer aenkomfte ten huyfe Godes te Jerufalem, in de tweede maent,nadat men het Paeschfeest gevierd had, en het barre winterfaifoen verloopen was, het welk men met het wechdragen van den puin had doorgebracht; begonnen Zerubbabel, de fone Sealthiëls, de Vorst van Juda, en de landvoogd van Cyrus over Jud»a, ende Jefua, de fone Jozadaks de Hoogepriester, endede overige harer broederen, de Prieflers, ende de Leviten, ende alle die uyt de gevanckeniffe te Jerufalem gekomen waren, den Tempel te bouwen: Ende fy fielden de Leviten, van twintigh jaer oudt, ende daer boven, om opficht te nemen over het werck van des HEEREN hUys, en toe te zien, dat alles, volgens het bellek, regelmatig vervaerdigd wierde. Q. DöS



EZRA. III. 33
9. Doe ftont de Leviet Jefua Kap. 2: 40, fijne fonen ende fijne broederen , lende] Kadmiël met fijne fonen, kinderen van Juda, als één [man], om opficht te hebben over de gene, die het werck , deden aen den huyfe Godes: zoo om de bouwlieden aen te moedigen, als om hun werk oplettend na te zien, met de fonen Henadad , hare fonen ende hare broederen, de Leviten, die den eersten, als medehelpers , waren toegevoegd.
10. Als nu de bouwlieden den gront van des HEEREN Tempel leyden; fo ftelden fy de Priefteren , aengekleedt zijnde met hun heilig gewaed, met trompetten, ende de Leviten, Afaphs fonen, met cymbalen , om den HEERE , tot een teeken van hunne dankbare blijdfehap, te loven , nae de inftellinge Davids , des Konings van Ifraël, met zulke liederen en muzijk - inlirumenten, als David verordend had.
11. Ende fy fongen by beurten, met den HEERE te loven ende te dancken, dat hy goedigh is, dat fijne weldadigheyt tot in eeuwigheyt is over Ifraël: Ende al 't volck juychte met groot gejuych , als men den HEERE loofde, over de grontlegginge van het huys des HEEREN. Denkelyk zong men den i%6^e Pfalm , in welken deze woorden, Zijne goedertierenheid geduurt tot in de eeuwigheid, telkens herhaeld worden.
12. Maer vele van de Priefteren, ende de Leviten , ende Hoofden der vaderen die oudt waren, die het eerfte Huys gefien hadden, dit Huys in fijne grontlegginge voor hare oogen zijnde, weenden met luyder ftemme: maer vele jongere verhieven de ftemme met gejuyeh [ende] met vreugde.
13. So dat het volck niet en onderkende de < ftemme des gejuychs der vreugde, van de ftemme des geweens des volcks: want het volck, het welk den eersten Tempel niet gezien had, juychte met
IX. PEEL. C



34 EZRA. IU
groot gejuych, dat de ftemme tot van verre ge*
Hoort wert.
Het was nog maer 53 Jaren geleden, dat de Tempel van Salomo, door Nebuzaradan, op het bevel van Nebucadnezar , in het 1 o,ie jaer van zijne Regeering verbrand was; zoodat 'er nog vele oude lieden waren, welken het zeer wel geheugde , dat zy den eersten Tempel, in deszelvs luister en bloeiftaet , gezien hadden. Maer deze lieden weenden , toen zy den grond van den tweeden Tempel zagen leggen. Het voornemen was wel, om den nieuwen Tempel, op de grondvesten van den ouden te bouwen, en even groot te maken; maer de fteenen, welke tot den grond gebruikt werden, waren lang zoo fraei niet: hier uit, en uit den ganfehen aenleg, befloten zy, tot hunne droevheid, dat de nieuwe Tempel in heerlykheid, op ver na, niet by den ouden zoude kunnen halen.-
HET IV. KAPITTEL.
De wederpartijders der Joden ftremden den verderen op* bouw van den Tempel, en wisten zich daertoe te wa* penen met het gezach des Konings van Perfien.
i, r)Oe nu de wederpartijders van Juda ende Benjamin hoorden, dat de kinderen der gevanckeniffe, dat is de Joden, die uit de gevangenis van Babel waren wedergekeerd, werwaerds zy, door Nabucadnezar , waren wechgevoerd , den HEERE den Godt Ifraëls, den Tempel bouwden; 0 2. So bedienden zy zich van eene list, om dit werk te ftremmen. Ten dien einde quamen fy aen tot Zerubbabel , ende tot de Hoofden der vaderen, ende feyden tot hen; Laet ons wet ulieden bouwen,
ver-



EZRA. IV. 35
vergunt ons, dat wy ons met u vereenigen, om gezamentlyk aen den opbouw van den Tempel te arbeiden , zoo doende zal het werk veel fpoediger vbortgaen: want wy fullen uwen Godt foecken, gelijck gylieden, wy hebben het zelvde belang, by het opbouwen van den Tempel , naedien wy voornemens zijn , denzelvden Godsdienst, met ulieden waer te nemen: oock hebben wy hem geoftert en gediend, (#) fint de dagen EfarHaddons, des Konings van Affur, die ons herwaerts heeft doen optrecken.
Deze wederpartijders der Joden waren Samaritanen, die nijdig waren over de terugkomst der gevangene Joden in hun Vaderland vs. 10. Zy waren oorfprongelyk uit de X ftammen, nakomelingen van die Israëliten, die in en om Samaria bleven, toen de overige naer Asfyrien gevangelyk werden wechgevoerd. By deze Israëliten hadden zich eenige van die Heidenen gevoegd, welke Ezar-Haddon , de Koning van Asfyrien , naer Samaria gezonden had , om aldaer eene volkplanting op te richten. Met deze Heidenen hadden zy een wandrochtig mengfel vafl Godsdienst ingevoerd, zamengefteld uit den dienst van jeHovah en dien der afgoden. 2 Kon. 17.
De handelwijs van deze lieden was zeer listig. Zy boden den Joden hunnen dienst aen, en hun, in het bouwen van den Tempel te helpen. Eene aenbieding, welke, in den eersten opflag, zeer aennemelyk fcheen, en geftaevd werd met eene verklaring, dat zy van denzelvden Godsdienst waren. — Maer dit voorgeven was valsch, en hun oogmerk was zeer boosaertig. Zy zochten, langs dezen weg , gelegenheid te krijgen , om het bouwen van den Tempel des te beter te verhinderen.
3. Maer Zerubbabel, ende Jefua, ende dé overige Hoofden der vaderen Ifraëls wezen dezen bedrieglyk aengeboden dienst van de hand , omdat zy het listig oogmerk aenftonds begrepen. Zy gaven daerom dezen veinsaerts een manmoedig en weigerend antwoord.
(«0 2 Kon. 17: ag, &c. IX. DEEL. C 2



3<5 EZRA. IV,
Zy feyden tot hen; Het betaemt niet dat gylieden ende wy t'zamen onfen Godt een huys bouwen: maer wy alleen fullen 't den HEERE, den Godt Ifraëls, bouwen, (b) gelijck als de Koningh Cores, Koningh van Perfen, ons geboden heeft.
De Joden hadden alle voldoende redenen, om deze bcdrieglyke aenbieding van de hand te wijzen.
Zerubbabel, Jofua, en andere hoofden der Vaderen, hadden aenftonds begrepen, dat de aenbieding met bedrieglyke en vyandige oogmerken gepaerd ging. — Ook waren deze wederpartijders niet alle Israëliten, maer zy maekten eenen vermengden hoop uit, welken Ezar-Haddon, uit verfcheidene gedeeltens van zijn Rijk, naer Palestina gezonden had. — Wijders behoorden zy niet tot die genen, aen welken Cyrus de vryheid gegeven had, om den Tempel te herbouwen. —■ Zy dienden', ja wel, den heer, maer tevens de afgoden der Heidenen. — Hadden de Joden hen mede toegelaten, tot het bouwen van den Tempel, dan hadden zy te vreezen gehad, dat zy ook de afgoden der Heidenen in den Tempel zouden invoeren. — In allen gevalle, het is van achteren, uit hunne acnhoudende pogingen, om het bouwen van den Tempel te verhinderen, allerduidelykst gebleken, dat hunne voorgevens bedrieglyk waren. ■
4. Evenwel maeckte het gemelde volck des lants, de wederpartijders der Joden , de handen des volcks van Juda Hap, ende verftoordefe in 't bouwen;
De handen zijn flap, wanneer dezelve, als zonder kracht nederhangen, zoodat zy niet aen het werk geflagen worden. Het volk des lands , dat is de nijdige Samaritanen , maekten de handen des volks van Juda flop, voor zoo vér zy hun, door bedreigingen en het voorwerpen van zwarigheden , den yver benamen, en daerdoor verftoorden zy hen in het bouwen, zoodat het werk, offchoon het niet geheel en al geftaekt wierd, nogtans zeer langzaem voortging.
5. Maer hier by bleev het niet. De Samaritanen wistea
mid-
(*) Ezr. 1: I, *, 3,



E Z R A. .IV. 37
middel te vinden , om het geheele werk te vertragen , Ende fy huerden tegen hen raetslieden, om haren raet te vernietigen : Door kuiperyen en omkopingen, wisten zy zulke lieden, aen het Perfifche Hov, op hunne hand te krijgen , die de pogingen der Joden en hunne vrienden, op allerlei wijzen dwarsboomden. Alle de dagen van Cores, Koningh van Perfen, deden zy dit, tot aen het Koninckrijcke Darii , des Konings van Perfen, zoodat 'er, geduurende verfcheidene jaren, geene merkelyke vorderingen gemaekt werden, in het ophouwen van den Tempel.
Deze zaek dient, uit de ongewijde Gefchiedenis, wat nader* te worden opgehelderd.
De Samaritanen bereikten hun oogmerk, in het ftooren van den Tempelbouw, alle de dagen van Cores Koning van Perfen. — Maer deze Vorst was den Joden ongemeen gunstig : hoe is het dan te begrijpen, dat de Samaritanen, onder zijne Regeering , den Tempelbouw konden dwarsbomen ? josephus Antiq. Jud. li XI. c 2. geevt 'er deze reden van : dat cyrus van alles geene kennis konde hebben, als die rnet andere zaken bezjg was, en die ook ten laetften,'in den Masfagetifchen oorlog, gefneuveld is. Dit laetfte ftemc met het verhael van herodotus overeen; maer xENornoN fchrijvt dat hy in vrede geftorven is, in 't zevende jaer zijner Alleenheerfching. Hoe dit zy. , althans na den doo.d van cyrus wisten de Samaritanen hun oogmerk te. bereiken , en den Tempelbouw te verftooren, tot aen het Koningrijk van darius. Er zijn drie dariussen geweest; die het Koningrijk van Perfien in handen hebben gehad,
darius hystaspes, darius nothus, en darius
codomannus. Dan het zal, uit de volglijst der Perfifche Koningen, van zelvs blijken , dat de twee, laetfte niet kunnen bedoeld zijn.
„ - / . -n/.cv
IX. DEEL, C 3



38 E Z H A. IV,
cyrus ftierv in het jaer - - 34.75.nade Schepping
kambyses, vs. 6. ahasveros genaemd , kwam in dat zelvde jaer aen de Regeering. - - ——-
smerdis vs. 7. arthasasta genaemd, volgde hem. - 3482.
darius hystaspes. - - 3483xerxes. - - ll - 3519-
artaxerxes Langhand. - - 3533xerxe s II, - - - 3579-
sogdianus. -. -r - 3S8o.
darius II. of nothus , dat is bastaert Neh. 12: 22. Datius de Perfiaen genaemd. ... 3580.
axtaxerxes II. of mnemon, dat
is fterk van geheugen. 1 - 3600.
artaxerxes HL of ochus. - 3645. arzes of aragus. - * 36Ó6.
JjARIUS III. Of codomannus die,
door Alexander, werd te ondergebracht. - * 3668 tot 367a,
Indien nu de laetfte darius , toegenaemd codomannus , bedoeld ware, zou de Tempelbouw, geduurende 194 jaren vertraegd zijn, het welk niemand beweeren zal. Tusfchen cyrus en darius II. of nothus zijn 106 jaren verlopen. Dit is ook te lang, en onbeftaenbaer met het vervolg van de gewijde gefchiedenis. — Derhalven hebben wy te denken aen darius hystaspes, zoodat de Samaritanen den Tempelbouw, door hunne kuiperyen aen het Perfiaenfche Hov, ten minsten 8 jaren, of als men, volgens Dan. 10: 1-3. rekent van Cyrus derde jaer 3471. tot het tweede van Darius, 3484, wel 13 jaren, hebben weten te vertragen. In het vervolg zullen wy zien, dat deze ftelling, met het geheele beloop van zaken, volmaektelyk overeenftemme,
6. Na den dood van Cyrus weten de vyanden der Joden , zijnen zoon en opvolger cambyses te bewegen, oru de vryheid, welke zijn Vader den Joden gegeven had, orai *j :'" den:



E Z R A. IV. 39
den Tempel te bouwen, weder in te trekken, Ende onder 't Koninckrijck van Ahafveros , in 't begin fijns Koninckrijcks, fchreven fy eene aenklage tegen de inwoonders van Juda ende Jerufalem.
Deze ahasveros is Cambyfes, de zoon en opvolger van ; Cyrus. Volgens dit begrip, zal het ganfche gewijde verI hael zeer geregeid aflopen, en zich, met de berichten der : Heidenfche Schrijveren, zeer nauwkeurig laten overeenbrenigen. Ook is het bekend, dat deze cambyses gansch geen begunstiger ware van de Joden. Voeg 'er by, dat josephus, door dezen ahasveros, mede cambyses ;verftae, hoewel hy dezen Vorst vermenge, niet dien, die \rs. 7. arthahsasta genaemd wordt.
Deze cambyses beoorloogde amasis , den Koning van 1 Egypte, maer in Egypte gekomen zijnde, vernam hy, dat amasis reeds geftorven ware. Hierop liet hy psammeniitus, den zoon van amasis , die flechts 6" maenden gej regeerd had , op eene grouwzame wijs vermoorden , en bracht Egypte mede onder de Perfiaenfche Heerfchappy. — :Vervolgens trok hy tegen de Mooren ; maer in dezen [krijgstocht ongelukkig zijnde, pleegde hy, by zijne terugkomst, nog meerder wreedheden in Egypte. — Hy ftierv, in het 8fte jaer van zijne Regeering. Voor ons is het genoeg, dat de Samaritanen dezen cambyse9, tegen de Joden wisten voor in te nemen. Zy fchreven eene aanklagte tegen de inwooners van Juda en Jerufalem, dat is tegen de Joden, die uit Babel wedergekeerd, zich in het land van Juda, cn de plaets, alwaer Jerufalem eertijds geftaen had , gevestigd hadden. Deze aenklagt zal behelst hebben, dat de Joden bezig waren zelvs eene Heerfchappy op te richten, en zich aen dè Perfiaenfche Monarchy te ontrekken. —\ Het gevolg zal geweest zijn, dat cambyses den Joden het verder bouwen van den Tempel, en van byzondere huizen, verboden hebbe.
7. Na den dood van Cambyfes, werden de Joden, door hunne wederpartijders ook zwart gemaekt, by den volgenden. Koning smerdis, Ende in de dagen van Artahfafta fchreef Biflam , Mithredath , Tabeël, ende de IX. deel. C 4



*o EZR A. IV.
overige van fijn gefelfchap, aen Artahfafta, Koningh van Perfen : Ende de fchrift des briefs was op Syrifch gefchreven, ende op Syrifch uytgeleyt.
De naem van artahsasta bcteekent , in het Perfiaensch, eenen grooten Krijgsheld, en was by de Vorsten van dien tijd zeer gemeen. Onder dien naem wordt hier smerdis bedoeld, de opvolger van Cambyfes. — Te Weten, toen cambyses, van zijnen ongelukkigen tocht tegen de Mooren, door Syrien naer Perfien terug keerde, ontving hy de tijding, dat de Magi, of Wijzen van zijn Rijk, iemand der hunnen tot Koning verkoren, en voor smerdis , zijnen broeder, hadden uitgegeven, cambyses , barftende van woede, wilde fchielyk te paerd Hijgen, en ftak zich zeiven by ongeluk dood, nadat hy 7 jaren en 5 maenden geregeerd had. Deze valfche smerdis regeerde 7 maenden, en liet zich Arthahfasta of Artaxerxes noemen. Doordien hy een Magus , en derhalven een natuurlyke vyand was van den Joodfehen Godsdienst; liet hy zich gemakkelyk tegen de Joden opruijen en bewegen, om den Tempelbouw, door een openbaer verbo.dfchrivt, te Haken..
Bislam, Mithredath, Tabes'l, en de overige van zijn gezelfckap, dat is de Landvoogden van den Perfiaenfchen Koning, aen deze zijde van de Euphraet, fchreven, ten nadeele der Joden, aen den nieuwen Koning Smerdis. Het fchrivt des brievs was op Syrisch gefchreven en op Syrisch uitgelegd , dat is de briev was, in de Chaldeeuwfche tael, cn met Chaldeeuwfche letteren gefchreven. — De Samaritanen gebruikten gewoonlyk Phrenicifche letteren, en fpraken een bastaert - tael, vermengd uit het Phienicisch en Arameesch. Maer nu, naer het hov van Babel fchrijvende, bedienden zy zich , van de Chaldeeuwfche tael en van Chaldeeuwfche letteren.
By gelegenheid der inlasfching van dezen Chajdeeuwfchen briev, begint ezra Chaldeeuwsch te fchrijven, en gaet daermede voort tot Kap. 7: 26. — Door deze (lukken, in de oorfprongelyke tael te geven, bleev Ezra buiten ' alle verdenking, als of hy dezelve,' door het overzetten,
ver-



EZRA. IV, 4t
yerminderd had; en de Joden verflonden genoeg Chaldeeuwsch , om deze Hukken, als mede het gene Ezra 'er ■ tot nader verfland heeft ingelascht, ts kunnen bevatten.
8. De opflellers van dezen briev waren Rehum de Kancelier, ende Simfai de Schrijver, de vpornaemHe Amptenaers van den Perfiaenfchen Koning. Deze fchre-
; ven éénen brief tegen de Joden , die zich ter dier plaets, alwaer Jerufalem geHaen had, en rondom dezelve, j hadden nedergeflagen, aen den Koningh Artahfafta I of Smerdis, op defe volgende maniere:
9. Doe fchreven zy : Rehum de Kancelier, ende : Simfai de Schrijver, ende de overige van haer gei felfchap : de Dinaïten, de Apharfathchiten , de i Tarpeliten , de Apharfiten, de Archeviten, de i Babyloniers , de Sufanchiten , de Dehaviten, de
Elamiten; (vergelijk 2 Kon. 17: 24? ^ het aldaer gezegde.)
10. Ende de overige volckeren, die de groote ende vermaerde Afnappar , op het bevel van Ezar-
i Haddon , den Koning van Asfyrien , heeft vervoert, ende als eene volkplanting doen woonen in de ftadt i van Samaria : oock de overige, aen defe zijde i der riviere, verklaren hunnen diepflen eerbied aen den machtigften Koning van Perfien. Zoo luidde het hoofd van den briev; ende zy plaetflen de dagteekening boven aen, op fulcken tijt, de zooveelHe van die maend in het jaer 3482.
11. Dit, het gene nu volgen zal, is een affchrivt van den inhoud des brkfs zeiven, dien fy aen hem , aen den Koningh Artahfafta, fonden : Uwe knechten, uwe gehoorzame onderdanen, zoo de Land-
: voogden, welken gy hier gezonden hebt; als de overige : mannen die aen defe zijde der riviere de Euphract eene volkplanting uitmaken, ende op fulcken tijt.
12. Den Koningh zy bekent , dat de Joden, ! die van U en uit Babel, onder den Koning Cyrus, zijn [opgetogen , tot ons gekomen zijn te Jerufalem:
bouwende die rebelle ende die boofe ftadt, wejkc den voorigen Koningen van Babel zoo veel moeite gegeven IX. DEEL. C J



42 EZRA. IV.
heeft; waer van fy de mueren voltrecken , ende
de fondamenten t'famenvoegen. Dit fchijnt ons eene
onderneming, zeer fchadelyk voor de belangen van uwe
Heerfchappy.
13. So zy nu dén Koningh bekent, indien de felve ftadt fal worden opgebouwt, ende de mueren voltroeken: " dat fy den cijns, ouden impoft, ende tol niet en fullen geven , zy zullen weigeren om de fchaftingen te betalen, welke op de landeryen, perfonen, en koopwaren gelegd zijn, ende gy fult, zoo gy de pogingen dezer Joden niet by tijds te keer gaet, de inkomfte der Koningen fchade aenbrengen, en toelaten , dat de inkomften van de Kroon, zoo voor u, als voor uwe opvolgeren , aenmerkelyk zullen verminderen.
14. Nu hebben wy ons, als uwe loontrekkende dienaren , immers wy Rehum en Simfai, die de ftellers zijn van dezen briev, verplicht geacht, om den Koning deze zaek onder het pog te brengen; om dat wy falarls uyt het paleys trecken, ende ons niet en betaemt des Konings oneere te fien, zoadat ons niets meer fmerten zoude, dan dat des Konings roem en inkomften zouden verkort worden; daerom hebben wy dezen briev gefonden, ende [dit] den Koningh bekent gemaekt.
15. Wy leggen de Joden niets meer te laste, dan zy ■waerdig zijn. Het zal uit de oude Archiven kunnen blijken , welk een woelziek en oprperig volk zy uitmaken. De Koning geve vry bevel, om deze zaek nauwkeurig te onderzoeken: Op dat men foecke in het boeck der Chroniken uwer vaderen , fo fult gy vinden in het boeck der Chroniken, ende weten dat de felve ftadt eene rebelle ftadt geweeft is, ende den Koningen ende lantfchappen fchade aenbrengende, ende dat fy daer binnen afval gehucht hebben van ouden tijden af: daerom is de felve ftadt ten laetilen, door Nebucadnezar, geheel verwoeft: en zou dan de Koning dulden , dat zulk eene Had zoude herbouwd worden ?
36- Wy maken dan den Koningh bekent, dat,
fo



EZRA.. IV. 43
fo de felve itadt fal worden opgebouwt , ende hare mueren voltrocken: gy daer door geen deel en fult hebben aen defe zijde der riviere. Wy meenen deze woelzieke Jpden zeer wel te kennen; en houden ons verzekerd, dat zy zich, binnen korten, verfhouten zullen , om niet alleen het opbrengen der lasten te weigeren, maer ook al het land, aen deze zijde van den Euphraet, aen uwe Heerfchappy te ontrekken.
Wy hebben niet kunnen nalaten den Koning te waerfchuwen, en laten deze zaek verder aen uwe wijsheid over.
Laten wy dezen briev wat nader befchouwen.
Deze briev was zeer listig en boosaertig. I. Door vleijery zochten zy de gunsten van den nieuwen Koning, op eene zeer listige wijs te winnen, en hem tegen de Joden te verbitteren. Zy betuigden niet alleen hunne onderdanigheid, op alle mogelyke wijzen, maer ook hunne verplichting en dankbaerheid voor de weldaden, welke zy van den Koning genoten, vs. ix, 14. — Zy benoemden Jerufalem, met de hatelyke benaming van eene booze en rebelle ftad vs. 12. — Het'geheele beloop van den briev was ingericht, om den Koning wijs te maken , dat zy uit geen ander beginfel werkten, dat uit eene yverige zucht voor de belangen van hem en zijn Koningrijk; en dat hy, zoo hy niet geheel onverfchillig was, omtrend de inkomften van de Kroon, en de wijduitgeitrektheid van zijne heerfchappy, niet kon nalaten den Joden het verder bouwen , hoe eer hoe beter, te verbieden.
Vs. 15. fpreken zy tot smerdis, van de Chronijken zijner Vaderen. Deze Smerdis was , gelijk wy gezien hebben, een Magus, die geene betrekking ter waereld had, tot de voorige Koningen van Perfien of Eabel. Hy gav zich flechts uit voor Smerdis, den broeder van Cambyfes , en den jongeren zoon van Cyrus. Het kan zijn , da'; de brievfchrijvers niet beter wisten, of de tegenwoo: v-v Koning was de ware Smerdis; pf zoo zy beter gewetih IX. DEEL.



44 E Z R A. IV.
hebben; was het wederom eene lage vleijery, dat zy de voorige Koningen zijne Vaderen noemden. Zy hadden deze zaek geheel kunnen onaengeroerd laten. II. De briev was boosaertig. Zy bedienden zich van leugens , om de Joden by den Koning gehaet te maken. Het was een ongegrond voorgeven, dat de Jpden bezig waren Jerufalem te bouwen, en een voornemen hadden , om al het land aen deze zijde van den Euphraet aen zich te onderwerpen vs. 12, 13.
De Joden hadden niets ondernomen, het welk eenigzins geleek, naer het opbouwen der muuren van Jerufalem. —» Het oogmerk van de brievfchrijvers was, om den Tempelbouw te ftremmen. Dit was hun , onder cambyses, gelukt. By de komst van smerdis op den Throon zochten zy een Koninglyk verbod te bewerken, waerdoor de pogingen der Joden geheel, zouden verydeld worden. — Zy wisten zeer wel , dat cyrus vryheid gegeven had, qm den Tempel te herbouwen , en dat een wet der Perfen en der Meden piet mogt veranderd worden. — Er was derhalven njets gereeder, dan de Joden te befchuldjgen, dat zy misbruik maekten van deze vryheid, en niet alleen den Tempel, maer ook de hoqfdftad herbouwden, met oogmerk om -zich aen de Perfiaenfche Heerfchappy te ontrekken. — Ook had deze befchuldiging in zco ver eenigen fchijn, als de Tempel aen den eenen hoek van de Stad lag, en de Stadsmuur acn het Opsten cn Zuidopsten raekte , zoodat zy den' Tempel njet konden bouwen, zonder tevens dit gedeelte van den Stadsmuur te bouwen.
Maer welk^uitvjerkfel had deze briev op den Perjiaen/ehen Koning.
17. De Koningh fondt antwoort aen Rehum den Kancelier, ende Simfai den Schrijver, ende d'overige van hare gefelfchappen, die te Samaria woonden ; mitfgaders d' overige aen defe zijde der riviere, [aldus] luidde het hoofd van het Koninglyk antwoord.- Vrede^ ende op fulcken tijt,
18, De



Ë Z R A. IV. 45 tg. De brief, dien gy aen ons gefchickt hebt, is duydelick voor my gelefen.
19. Ende als van my bevel gegeven was, om de oude Archiven, over het karakter en het gedrag der Joden, na te zien, hebben fy gefocht ende het zoo gevonden , als gylieden ons gefchreven had , dat die felve ftadt Jerufalem, welke wy van u vernomen hebben, dat de Joden bezig zijn te herbouwen, haer van ouden tijden af tegen de Koningen, die haer overheerscht hebbenj heeft verheven, ende rebellie ende afval daer in gefticht is.
20. Oock zijnder machtige Koningen geweeft over Jerufalem, die geheerfcht hebben overal aen gene zijde der riviere: Ende hen is cijns, oude impoft , ende tol gegeven, byzonder David en Salomo , die byna even zoo machtig en wijdgebiedende waren, als ik nu ben.
21. Geeft dan nu uit mijnen naem bevel, om die felve mannen te beletten, dat die felve ftadt niet opgebouwt en worde, tot dat van my nader bevel fal worden gegeven gelijk ik vinden zal te behooren.
22. Weeft gewaerfchouwt, [van] feyl in defen te begaen: waerom foude het verderf tot fchade der Koningen aenwallen ? gelijk gylieden , in uwen briev, zeer wel hebt aengemerkt; dat te vreezen zy, indien de Joden niet geftremd werden.
Wy zien 'er uit, dat Vorsten geleid werden , naemate het licht, het welk zy van hunne bedienden ontvangen.
23. Nu hadden de wederpartijders der Joden hun oogmerk bereikt. Zy verzuimden ook niet van 's Konings bevel aenftonds gebruik te maken. Doe, van dat de affchrift des briefs van den Koningh Artahfafta voor Rehum, ende Simfai den Schrijver, ende hare gefelfchappen gelefen was, togen fy in haefte nae Jerufalem tot de Joden, ende belettedenfe met arm ende gewelt. Zy verboden niet alleen het verder bouwen, uit naem van den Koning, maer verdreven ook
IX. DEEL.



46 EZRA. IV.
de werklieden met geweld, en verwoestten'het gene reeds gebouwd was.
24. Doe hieldt op het werck van den huyfe Godts, die te Jerufalem [woont], ja het hieldt op tot in 't tweede jaer des Koninckrijcks Darii, des volgenden Konings van Perfen.
Dit was indedaed eene zeer zware verzoeking voor den wedergekeerden Joden. Zy zagen zich gëituit in hun oogmerk , om den Godsdienst te herflellen, zonder hét welk hun Vaderland nog fcheen onder den vloek te blijven. Het fmertte hun gevoelig, dat zy tot een fmaed waren voor de vyanden van den waren Godsdienst; en uit hoofde van het Koninglyk bevel, fcheen 'er weinig hoop op verbetering der tijden.
het V. kapittel.
De hervatting van den Tempelbouw, onder darius
hystaspes.
m e r d 1 s werd, in het Perfiesch Rijk opgevolgd, door darius hystaspes, cn onder dezen Darius, namen de zaken der Joden eenen gunstigen keer. —- Toen de valsch genaemde Smerdis 7 maenden geregeerd had , wreed hy, door de zeven verbondene Vorsten van Perfien, gedood, darius hystaspes, een van deze zeven Vorsten, werd Koning in zijne plaets, en regeerde volle 36 jaren. —* De gemelde zeven Vorsten werden vervolgens tot buitengewoone eerampten verheven, zoodat zy eenen yryen toegang, hadden tot den Koning, en hunne raed, in zaken van den Staet, van zeer veel gewicht ware. Zodanige Raedsheeren hebben ook de volgende Koningen van Perfien geduurig rondom zich gehad Kap. 7: 14. Esth. 1: 14. Door-:



E Z ft A. % 4?
Doordien nu de Joden, na den dood van den gewaenden Smerdis, geheel nalatig bleven, in het voortzetten van den Tempelbouw , werden zy daerover van 's h e e r e kt wege, door de Propheten beftraft.
1. («) Haggai nu de Propheet, ende Zacharia de fone van Berachia, de kleinzoon van Iddo, zeer beroemde Propheten van dien tijd, propheteerden tot de Joden , die in Juda ende te Jerufalem waren, en beilraften hen in 's heeren naem, omdat ay nalatig bleven in het bouwen van den Tempel : In den name des Godts Ifraëls [propheteerden fy] tot hen.
2. Doe maeckten fich op Zerubbabel de fone Sealthiëls, ende Jefua de fone Jozadaks, ende begonnen weder met nieuwen yver te bouwen het huys Godts, die.te Jerufalem [woont']: ende met haer de Propheten Godts , die haer onderfleunden en aenmoedigden. Dit gefchiedde in het tweede jaer van Darius Kap. 4: 24, zodat de Tempelbouw nu,, geduurende bykans 2 jaren, geheel was geftaekt geweest. Ondertusfchen hadden de Joden den brand-offer altaer Kap. 3: 2, en 'er is geen twijffel aen, of zy zullen zich daervan bediend hebben.
Maer, hoe konden de Joden, over het nalaten van den Tempelbouw, door de Propheten beftraft en aengemoedigd worden, om het geftaekte werk weder met yver op te vatten ; daer de Koning Smerdis hun het bouwen van den Tempel, op den valfchen voordracht zijner Landvoogden, uitdruKkelyk verboden had? Wy antwoorden, dat de Joden van cyrus de vryheid gekregen hadden, om den Tempel te bouwen; en vermids de wetten der Perfianen en Meden onveranderlyk waren, was smerdis niet bevoegd geweest een tegenbevel te geven. Zy hadden een tegenbericht aen den Koning moeten zenden , zich op het bevel van cyrus beroepen, en aentoonen, dat hunne vyanden den Koning een gansch verkeerd begrip van zaken hadden ingeboezemd»
(<0 Hagg. 1: 1. Zach, 1: 1, IX. DEEL.



43 EZR A. V.
Daerenboven kwam de briev van smerdis Kap. 4: 17-22. voornamelyk hierop uit, dat het bouwen van de Stad Jerufalem en hare muuren verboden werd. Van den Tempel hadden de wederpartijders der Joden niets gefchreven, en .de Koning had daeromtrend ook niets bepaeld. — In alle gevallen hadden zy, by de komst van darius op den Throon, zich ten eersten met een fmeekfchrivt by den nieuwen Koning moeten vervoegen, en zich op het onherroepelyk bevel van cyrus moeten gronden.
3. Op aenmoedigtng van de gemelde Propheten , begonden dan de Joden den Tempelbouw, met allen yver wederom voortzetten. Maer de wederpartijders poogden hen weder te verhinderen. Te dier tijt quam tot hen Thathnai, de Lantvoogt aen defe zijde der riviere , ende Sthar-Boznai, ende haer gefelfchap , ende feyden aldus tot hen; Wie heeft ulieden bevel gegeven dit Huys te bouwen , ende defen muer, die een gedeelte van de Stadsmuur uitmaekt, te voltrecken?
Thans waren thathnai en sthar-roznai de opperhoofden der tegenpartijderen van de Joden. De Bevelhebbers , die hun, onder de Regeering van smerdis dwarsboomden, waren met de komst van darius op den Throon, gelijk het doorgaends ging, door anderen opgevolgd. — Ondertusfchen waren het mannen van beter karakter dan de voorige, en die meer lievde hadden tot de waerheid.
4. Doe feyden wy aldus tot hen, dat Koning
Cyrus ons vryheid gegeven had , om in ons Vaderland weder te keeren, en den Tempel te herbouwen; cn dat Koning Smerdis wel een tegenbevel gegeven had, maer dat het zelve van geene kracht kon wezen, omdat het bevel van Cyrus, volgens de wetten der Perfen en der Meden, onherroepelyk was; [ende] daerna vroegen Thathnai en
Sthar-Boznai ook, welcke de namen waren der mannen of der hoofdperfonen, die dit gebouw bouwden^
5. Doch de ooge hares Godts was over de Oudtften der Joden, God droeg, door eene zeer
merk-



EZRA. V. 49
merkwaerdige en gunstige beftiering zorg, dat hunne vyanden het werk niet met geweld ftremden, dat fyfe niet beletteden den Tempel te bouwen, en hen lieten voortgaen, tot dat de fake aen Darium quam, ende fy alfdan daer over eenen brief wederbrachten, welke des Konings wil behelsde.
6. Het Affchrift des briefs, dien Thathnai de Lantvoogt aen defe zijde, der riviere, met StharBoznai ende fijn gefelfchap, de Apharfechaïten, die aen defe zijde der riviere waren, aen den Koningh Darius fondt, was van den volgenden inhoud.
7. Sy fonden een verhael aen hem van de onderneming der Joden , en het antwoord, het welk zy van hun ontvangen hadden , op de vraeg, wie hun de vryheid gegeven had den Tempel te herbouwen : ende daer in was aldus gefchreven ; Den Koningh Darius zy alle vrede. Zoo luidde het hoofd van den briev.
8. Den Koningh zy bekent, dat wy getogen zijn nae 't lantfchap Juda, ten huyfe des grooten Godts, zoo als de Joden Hem noemen, het welcke gebouwt wort met groote fteenen, ende het hout wort geleyt in de wanden: Ende dat felve werck wort rafch gedaen , ende gaet voorfpoediglick door hare handen voort, zoodat het gebouw, indien het werk niet gefluit wordt, zeer fpoedig zal voltooid zijn.
9. Doe hebben wy de felve Oudtften gevraegt, \_ende\ aldus tot hen gefeyt: Wie heeft ulieden bevel gegeven dit Huys te bouwen, ende defen muer te voltrecken?
10. Wijders hebben wy hen oock hare namen afgevraegt, dat wyfe u bekent maeckten: dat wy mochten overfchrijven de namen der mannen, die Hoofden onder hen zijn.
11. Ende fy hebben ons niet alleen de namen der hoofden opgegeven , maer ook dufdanigen antwoort wedergegeven, feggende: Wy zijn knechten van den Godt des hemels ende der aerde, den Schepper van het gansch Geheelal, ende bouwen het Huys ter
IX. DEEL, D
J



50 EZRA. V.
zijner eere, dat vele jaren voor defen is gebouwt geweeft; want Salomo een groot Koningh Ifraëls hadde 't gebouwt ende voltrocken.
12. Maer (b) na dat onfe vaders den Godt des hemels , door hunne langduurige grouwelen , hadden vertoornt, heeft hyfe gegeven in de hant Nebucadnezars , des Konings van Babel , des Chaldeers : dewelcke dat Huys heeft vernielt, ende het volck nae Babel wechgevoert.
ïgs (c) Doch in den eerften jare van Cores, Koningh van Babel, in het eerste jaer van zijne algemene Heerfchappy, nadat hy Babel, aen het Perfiaenfche gebied, onderworpen had, heeft de Koningh Cores bevel gegeven dit huys Godts te bouwen.
14. Ja de vaten van Godes huys, welcke van gout ende filver waren, die Nebucadnezar uyt den Tempel, die te Jerufalem was, hadde wechgenomen, ende de felve gebracht in den tempel van Babel; die heeft de Koningh Cores uytgehaelf uyt den tempel van Babel, ende fy zijn (d) gegeven aen [eenen,'] wiens naem was Sefbazar, dien hy tot Lantvoogt hadde geftelt: om dezelve aen ons terug te geven, opdat wy dezelve in den nieuwen Tempel gebruiken zouden.
15. Ende hy feyde tot hem, Neemt defe vaten, gaetfe afvoeren in den Tempel, die te Jerufalem is, ende laet het huys Godts gebouwt worden op fijne plaetfe.
16. Doe quam defelve Sefbazar ; hy leyde de fondamenten van het huys Godts, die te Jerufalem [woont]: ende daer is van doe af tot nu toe gebouwt , doch om verfchillende redenen is het nog niet volbracht.
17. Dit hebben zy ons verhaeld en geandwoord:Sohet dan nu den Koningh goet dunckt, laet 'er gefocht
wor-
(&) aChron. 36: i<5, 17, &c. (O aCliron. 3$: aa, &e. Em. i: 1. &c. 00 Ezr. 1: 8.



E Z R A. V. 51
■worden in den fchathuyfe des Konings aldaer, dat te Babel is, of het waer zy, gelijk de hoofden der Joden ons verzekeren, dat 'er een zodanig bevel van den Koningh Cores gegeven zy, om dit huys Godts te Jerufalem te bouwen: ende dat men des Konings believen hier van tot ons fende, opdat wy mogen weten, hoe wy ons in dit geval verder gedragen moeten.
Vit dezen briev zien wy, dat de hoofden der Joden, aen den gtmelden Landvoogden, een openhartig verflag van zaken gedaen hadden, en ook dat deze nieuwe Landvoogden van beter karakter waren, dan de vorige.
I. De Joden hadden openhartig een volledig bericht van zaken gegeven, in het welk het een en ander voorkomt, het gene onze nadere opmerking verdient.
A. Zy noemden den heer, wiens huis zy bouwden, den grooten God vs. 8. zy maekten derhalven geene zwarigheid, om aen dezen Heidenfchen Landvoogden te verklaren, dat zy voor de afgoden geene de minste achting hadden, en dat zy den God van Israël eerbiedigden, als den Grooten, den eenigen en waren God, die de Schepper is van de ganfche waereld, en over alles een onbepaeld bewind voert.
B. Zy befchreven hunnen God nader, als den God dei hemels en der aerde, en verklaerden, dat zy, in het bouwen van den Tempel, de knechten waren van dien God. vs. 11. — Dit onderftelde , dat alle fchepfelen ftonden, onder het beftuur van hunnen God, en dat alle menfehen, wie zy ook wezen mogten, verplicht waren om hem hulde te doen. — Waren de Joden, in het bouwen van den Tempel, knechten van dezen God des hemels en der aerde, dan kon zich niemand tegen hunne pogingen aenkanten, zonder zich tevens tegen dien grooten God te verzetten.
C. Zy verklaerden vs. 11, dat zy een oud en wettig recht hadden, om eenen Tempel te Jerufalem te heb-
IX. DEEL. D 2



5» EZRA. V.
ben; daer Salomo, een zeer vermaerd Koning van hun volk, reeds voor eenige eeuwen zoodanig een gebouw, ter eere van hunnen God, gefticht had: zoodat zy , by het herbouwen van dien Tempel, niets nieuws ondernamen.
D. Zy bewijzen hunne bevoegdheid om den Tempel te herbouwen, uit het bevel van Koning cyrus, die hun daertoe niet alleen de vryheid gegeven , maer hun ook de heilige vaten weder ter hand gefteld had vs. 13-15. Zelvs gaven zy te kennen, dat Koning cyrus den te herbouwenen Tempel, het huis Gods genaemd, en daerdoor verklaerd had, eenen byzonderen eerbied te hebben voor den God van Israël.
E. Eindelyk verklaerden zy vs. 16, dat het alleen aen den tegenftand hunner wederpartijderen moest worden toegefchreven , dat het gebouw nog niet voltooid was. — Onder dit alles, en dit verdient nog zeer onze opmerking, fpreken zy geen enkel woord van de boosaertigheid der voorige Landvoogden, en de leugenen , welke zy aen Koning smerdis hadden wijsgemaekt.
II. De tegenwoordige Landvoogden hadden een beter karakter dan de voorige, en brachten Koning darius de zaken nae waerheid onder het oog. — Offchoon zy zelve afgodendienaers waren, noemden zy den heer, den grooten God, omdat hy van de Joden als zoodanig geëerbiedigd wierd; zonder daerover eenige de minste aenmerking te maken, vs. 8. — Zy verhaelden nae waerheid, wat de Joden deden, dat zy met yver aen den Tempel bouwden, en dat het werk, zo het niet gefluit wierd, fpoedig zou voltrokken wezen vs. 8, zonder te zeggen , gelijk hunne voorzaten valfchelyk gedaen hadden, dat ook de Stad Jerufalem zelve gebouwd en gefterkt wierd. — Eindelyk laten zy , na een getrouw bericht van zaken, alles aen de beflisfching van den Koning over.
Er is, opdat wy 'er nog dit by voegen, alle reden om
. te



EZRA. V. 53
te denken, dat de voorige Koning smerdis het bouwen ran den Tempel niet zoude geftremd hebben, indien de voorige Landvoogden hem de zaek, even zoo onpartijdig en nae waerheid, hadden voorgefteld.
het VI. kapittel.
' Het bevel van Koning Darius, om den Tempelbouw voort te zetten vs. De werkelyke voltooiing
van den Tempel vs. 14-15. De inwijing van dit nieuwe Heiligdom vs 16 18. Het plechtig vieren van het Paeschfeest vs. 19-22,
1. F)Oe gaf de Koningh Darius, nadat hy den
gemelden briev van zijne Landvoogden aen I deze zijde van de Euphraet, ontvangen en gelezen had, t bev^l , dat men onderzoeken zoude , of zijn voorzaet | Cyrus indedaed zoodanig een bevel gegeven had, als op het I welk de Joden zich beriepen : Ende fy fochten in de I Kancclerye, daer de fchatten waren wechgeleyt, I in Babel, omdat Cyrus toen ter f'jd zijnen zetel te Babel iï gehouden had.
2. Ende als zoodanig een bevel, onder de oude ArchieI ven, te Babel niet gevonden werd, liet de Koning ook op I andere plaetfen zoeken, daer ook Staetspapieren bewaerd I werden; te Achmetha, in de burgt die in het j lantfchap Meden is, wert ten laetften ééne rolle ge-
■ vonden: ende daer in was aldus gefchreven, Ge-
1 dachten!sse :
Het kan zijn, dat eenige vyanden der Joden dit Koningjj lyk Edict, hoe zeer zy het niet ondernemen durvden het ij zelve te vernietigen , evenwel verdonkerd en verftoken ;| hadden , opdat de Joden daervan geen voordeel trekken zouden. — Door Gods gunstige beftiering, werd het evenI wel ten laetften gevonden.
IX. deel. D 3



54 EZRA. VI.
3. Het Edict van Cyrus was van den volgenden inhoud. In den eerften jare des Konings Cores, nadat hy Babel , aen de Perfiaenfche Heerfchappy gehecht had, gaf de Koningh Cores [dit] bevel: Het huys Godts* • te Jerufalem, dat Huys fal door de Joden, die in vryheid naer hun Vaderland kunnen terugkeeren , wederom gebouwt worden, ter plaetfe of tot eene plaetfe daer fy offerhanden offeren, ende de fondamenten daer van fullen fwaer zijn: Sijne hoogte van tfeftigh ellen, ende fijne breette van tfeftigh ellen.
Twee zaken hebben wy, over de bepaling van de hoogte en breedte des Tempels aen te merken.
A. cyrus had niet bevolen, dat de Tempel juist zoo groot zou gemaekt worden. Hy liet de fchikking, en de bepaling der evenredigheden, aen de Joden over. Maer hy wilde, dat men den Tempel niet hooger en breeder zou maken, dan uiterlyk van 60 ellen, opdat men dit gebouw niet tot andere einden gebruiken zoude.
B. De Tempel van Salomo was flechts 20 ellen breed en 30 ellen hoog geweest; behalven het Voorhuis, het welk hy tot 120 ellen had opgetrokken. — Maer de hoogte van den tweeden Tempel moet van het voorgebouw verItaen worden, het welk nog eens zoo hoog was, als de eigenlyke Tempel zelvs. De Tempel was 30 en het voorgebouw 60 ellen. — De breedte van 60 ellen moet, van de lengte en breedte te zamen, verftaen worden, dewijl het Heilige 40, en het Heilige der Heilige 20 ellen had, 1 Kon. 6: 17, 20. Zoodat de eigenlyke Tempel dezeïvde grootte in alles behield , en op de grondflagen van den ouden werd opgebouwd , en 't eenige onderfcheid beftond in de hoogte van 't voorgebouw, 't welk Cyrus flechts halv zoo hoog wilde heb¬
ben als 't geweest was.
4. Met drie rijgen van grooten fteen , ende één rijge van nieuw hout, had Cyrus 'er bygevoegd s
zal 1



EZRA. VI. S5
xsl de Tempel gebouwd worden,' zoo als Daniel, aen dien Vorst, verhaeld had, dat Salomons Tempel gebouwd war i Kon. 6: 36, ende de onkoften fullen uyt des Konings huys gegeven worden, welke tot dit gebouw noodig zijn.
Wy lezen nergens, dat deze onkosten, aen den Joden, uit 's Konings fchatkist, werkelyk zijn goed gedaen. Dit is zekerlyk , door de vyanden der Joden veroorzaekt ; naerdien de gedaente der zaken , ten hunne opzichte , fpoedig aen het Perfifche hov veranderd werd.
5. Daer toe, zoo las men verder in den lastbriev van Koning Cyrus, fal men oock de goudene endt filvere vaten van het huys Godes, die Nebucadnezar uyt den Tempel , die te Jerufalem was , heeft wechgevoert, ende nae Babel gebracht, wedergeven, datfe gaen nae den Tempel, die te Jerufalem is, aen fijne plaetfe, ende men falfe afvoeren ten huyfe Godes.
6 Zoodra Koning Darius dit bevel van zijnen voorzaet Cyrus gevonden had , fchreev hy eenen briev, tot antwoord , aen zijne Landvoogden aen deze zijde van den Euphraet; in welken hy hem kennis gav, dat de Joden de waerheid gefproken, en zich, met het hoogfte recht, op het bevel van Cyrus beroepen hadden. Hy gelastte daerom, dat de Tempelbouw zou werden voortgezet. Dit gedeelte van zijnen briev was van dezen inhoud. Nu, gy Thathnai , Lantvoogt aen gene zijde der riviere , gy Sthar-Boznai, met ulieder gefelfchap, gy Apharfechaïten , die aen gene zijde der riviere zijt, weeft verre van daer, dat gy den Joden, in het verder volbouwen van den Tempel, eenigen hinder zoudt toebrengen.
7. Laettfe aen den arbeyt van dit huys Godts ongeftoord voortgaen: Dat Zerubbabel, of Sesbazar, de Lantvoogt der Joden, ende de Oudtften der Joden dit huys Godts bouwen aen fijne plaetfe.
8. Oock wort van my bevel gegeven, wat gylieden doen fult aen de Oudtften defer Joden, om
IX. D££L. D 4



56 EZR A. VI.
dit huys Godts te bouwen: te weten, dat uyt de» Konings goederen van den cijns aen gene zijde der riviere , de onkoften defen mannen fpoediglick gegeven worden, op dat menfe niet en belette, gelijk ik gezien heb , dat mijn voorzaet Cyrus bevolen heeft.
9. Ende wat noodigh is, als, jonge runderen, ende rammen, ende lammeren, tot brand-offeren den Gode van den hemel , tarwe, fout, wijn, ende olie, nae 't feggen der Priefteren, die te Jerufalem zijn, die dit eenvouwig aen ulieden hebben op te geven, dat 'et hen dagh by dagh gegeven worde, draegt zorg, dat 'er geen feyl en zy.
10. Op dat fy offerhanden van lieflicken reucke den Gode van den hemel, weiken de Joden dienen, en voor welken Koning Cyrus zulk eenen byzonderen eerbied had, offeren, ende bidden voor het leven des Konings ende fijner kinderen.
11. Voorts wort bevel van my gegeven, dat al de gene, die dit woort fal veranderen , en zich, in het allerminst, tegen dit mijn Koninglyk bevel verzetten, een hout uyt fijnen huyfe fal gemekt ende opgericht worden, daer aen hy fal worden opgehangen : ende fijn huys fal om dies wille tot eenen dreckhoop gemaeckt worden.
12. De Godt nu, die fijnen naem aldaer heeft doen woonen , werpe ter neder alle Koningen ende volcken , die hare hant fullen uytftrecken , om te veranderen, [ende] te verderven dit huys Godts, dat te Jerufalem is: Ick Darius, de Monarch van dit gedeelte der waereld, hebbe't bevel gegeven ; dat het fpoediglick gedaen werde.
Wy zien hier, dat Darius, niet alleen eene nauwkeurige kennis van alles wat, volgens Mofes wetten, tot den Joodfehen offerdienst behoorde, vs. 9, maer ook zeer verhevene begrippen had van den God der Joden. Het kan zijn, dat men, by het gemelde edict van Cyrus, zoodanige aenteekeningen gevonden had, omtrend Daniel en zijne merk-
waer-



E Z R A. VI. 57
I waerdige verlosfingen , welke den Vorst deze indrukken j gegeven hadden.
13. Doe deden Thathnai, de Lantvoogt aen g gene zijde der riviere, Sthar-Boznai, ende haer a gefelfchap, zoodra zy het antwoord en het bevel van Daj rius ontvangen hadden , fpoediglick alfoo , nae 't 1 gene de Koningh Darius gefonden hadde. Zy ga1 ven den Oudften der Joden te kennen , dat zy vryheid I hadden van voort te bouwen, en dat zy bereid waren, op E 's Konings bevel de onkosten te betalen, en al het noodige I tot den offerdienst te bezorgen.
14. Ende de Oudtften der Joden bouwden met I blijdfehap en met dankzegging tot God, over dezen zeer I gunstigen omkeer van zaken, ende gingen voorfpoeI diglick voort, door de Prophetie en aenmoediging I des Propheten Haggai, ende Zacharia des kleinI foons van Iddo gefterkt: Ende fy bouwden ende 1 voltrocken 't huis des heeren, nae den bevele des | 'Godts Ifraëls , ende nae den bevele van Cores , | ende Darius, ende Artahfafta Koningh van Perfen.
Door dezen Arthahjafta, wel te onderfcheiden van dien I die Kap. 4. is voorgekomen, wordt artaxerxes langhand 1 bedoeld, den opvolger van xerxes ; die hier, met cyrus en 1 darius , fchijnt zaemgevoegd te worden, omdat hy naderhand aen ezra bevel gegeven heeft, om den Tempel, die \ reeds onder darius volbouwd was, te verderen, en alles volgens de Wet in te richten, Kap. 7: 12-26.
15. Ende dit Huys wert volbracht op den der1 den dagh der maent Adar: dat felve was het fefte
jaer van 't Koninckrijck des Konings Darii, het 1 348o,le na de Schepping der waereld.
16. Ende de kinderen Ifraëls, die, uit de X ftamI men oorfprongelyk waren, en van welke 'er velen, federt i den tijd van Cyrus, in Judsea waren aengekomen, de Prie1] fters, ende Leviten, ende de overige kinderen 3 der gevanckeniffe, deden de inwyinge van dit u huys Godts, met vreugde, en op eene zeer plech'j tige wijs.
IX. DEEL. D 5



58 EZRA. VI
17. Ende fy offerden ter inwyinge van dit huys Godes , hondert runderen , twee hondert rammen , vier hondert lammeren , ende twaelf geytenbocken ten fond-offer voor gantfch Ifraël, nae 't getal der ftammen Ifraëls, om daerdoor verzoening te doen over hunne overtredingen, opdat hunne dienst, in het nieuwe Heiligdom, den heer aengenaem mogt wezen. Zeker een aenmerkelyk getal offeranden naê 's volks tegenwoordigen ftaet; evenwel hoe ver beneden de gadelooze pracht en luister met welke Salomo den eersten Tempel had ingewijd! — De bokken ten zond - offer rekenden zy éénen voor elk der 12 ftammen, dewijl 'er uit al de ftammen eenigen in hun volk waren ingelijvd.
18. Ende fy fielden de Priefteren in hare onder fcheydingen, ende de Leviten in hare verdeelingen, tot den dienft Godts die te Jerufalem is, (a) nae het voorfchrift des boecks van Mofe.
19. Oock hielden de kinderen der gevanckeniffe kort daerna het (ti) Pafcha, op den veer. ienden der eerlter maent, in den nieuw gebouwden Tempel.
Er is geen twijffel aen, of de wedergekeerden Joden, hadden, na dat zy in hun Vaderland waren terug gekomen, van jaer tot jaer het Pafcha gehouden: maer terwijl zy, van hunne wederpartijderen , geduurig ontrust werden , konden zy hetzelve niet zoo geregeld en plechtig vieren, als nadat de Tempel herbouwd was. By dit Paeschfeest ter herinnering van de verlosfing hunner vaderen uit Egyptens dienstbaerheid, zullen zy nu tevens, met blijde dankzegging, plechtige,gedachtenis gevierd hebben, van hunne verlosfing uit de gevangenis van Babel. Ook werd het Pafcha nu algemeen gevierd , naedien alle verhindering was wechgenomen, en elk fêdert de inwijing des Tempels, meer dan 1 maend tijd had zich daertoe te bereiden.
20. Want de Priefters ende de Leviten hadden haer gereynigt als een eenigh [man] , fy waren
alle
00 Num. 3: 6, 33. ende 3: 11. 1 Chron. 24: l, &c. (i} Exw!. 11: 1, &c. Levit. 83: 5. Num. 28; 16. Deut. i6t 2.



EZRA. VI. 59
alle reyn : Ende fy flachteden het Pafcha voor ! alle kinderen der gevanckeniffe, ende voor hare broederen , zoo deden de Priefteren , en voor het volk, ende voor haerfelven.
21. Alfo aten de kinderen Ifraè'ls , die uyt de ; gevanckeniffe wedergekomen waren het Pafcha, : mitfgaders de Jodengenoten, al wie fich van de onj reynigheyt der Heydenen des lants tot hen afge; fondert hadde, om den HEERE , den Godt Ifraëls, te foecken.
22. Ende fy hielden het feeft der ongefuerder ] [brooden], feven dagen, met blijtfchap: want de : HEERE haddefe verblijdt, ende het herte van I Darius des Konings van Afiur tot hen gewendt, ii om hare handen te ftercken in het werck van den i huyfe Godts, des Godts van Ifraël.
darius was Koning van de ganfche Perfiaenfche HeerI fchappy,tot welke ook het gewezen Koningrijk van Asfyrien i behoorde. Te weten de Koning van Babel had Asfyrien i overweldigd, en cyrus had, door het innemen van Babel, t de Asfyrifche Monarchy, te gelijk met de Babylonifche, I by de Perfiaenfche Heerfchappy gevoegd.
het VII. kapittel.
ezra kwam ook uit Babel in Judcea , voorzien met eenen givtbriev van den Koning artaxerxes langhand , in welken den Joden zeer aenmerkelyke gunsten werden toegeftaen.
i. j^A defe gefchiedeniffen nu, omtrend de wederkeering der Joden, uit Babel in hun Vaderland, en de herbouwing van den Tempel, welke, in'het - IX. deel.



6o EZRA. VII.
voorige verhaeld zijn, zijn 'er, ten aenzien der wedergekeerde Joden , nog aenmerkelyke gebeurtenisfen voorgevallen, in't Koninckrijck van Artahfafta Koningh van Perfen : Ezra, de fone Seraja, des foons Azaria, des foons Hilkia,
2. Des foons Sallums, des foons Zadoks, des foons Ahitubs,
3. Des foons Amaria, des foons Azaria, des foons Merajoths,
4. Des foons Zerahja, des foons Uzzi, des foons Bukki,
5. Des foons Abifua , des foons Pinehas , des foons fileazars, des foons Aarons, des Hooftpriefters.
6. Defe Ezra tOOgh onder de regeering van Arthahfafta op uyt Babel naer Judsea, zijn Vaderland; ende hy was een veerdigh Schriftgeleerde, ongemeen bedreven, in de wet van Mofe, die de HEERE, de Godt Ifraëls op Sinai, aen zijn volk, gegeven heeft: ende de gemelde Koningh van Perfien, die den Joden by uitnemendheid begunftigde, gaf hem, nae de hant en door het merkwaerdig beftier des HEEREN lijns Godts over hem, al lijn verfoeck, de Koning willigde alle die gunsten in, welke Ezra verzocht, ten behoeve der Joden.
By dit verhael moeten wy een weinig fiilftaen.
I. De tijd, wanneer ezra zich, uit Eabel, naer Judsa begav ■, was in het Koningrijk van Arthahjajla, Koning van Terzen vs. 1. — Deze arthahsasta was artaxerxes langhand de zoon van xerxes, die, in het jaer 3533. den Throon van Perfien beklom. — In het 6de jaer van Darius, het 3489^° na de Schepping der waereld, werd de nieuwe Tempel voltooid en plechtig ingewijd Kap.
. 6: 15. De optocht van ezra uit Babel, naer Judsea, gefchiedde in het 7de jaer van dezen Koning artaxerxes ianghand , dat is het 354o(le na de Schepping der waereld
vs.



EZRA. VIL 6r
vs. 8. Derhalven is hier , in de Heilige Gefchiedenis , eene gaping van 51 jaren, welke, uit de verhalen van ongewijde Schrijveren, moet worden aengevuld.
In het jaer 3493. bracht darius Indie,.onder zijne Heerfchappy, en ontving van daer eene jaerlykfche fchatting van 366 Talenten — Omtrend 3494- ftierv zerubbabel de Vorst der Joden, en rheza zijn zoon, of liever zijn kleinzoon uit Hananja , die dan voor hem zal geftorven zijn , volgde hem op in die waerdigheid Luc. 3: 27. In dat zelvde jaer befloot darius den oorlog, tegen de Atheners, omdat zy den afgevallenen Joniers bygeftaen, en Sardis verbrand hadden. — 35I3- werden de Veldheeren van darius , door milthiades , den Veldheer der Atheneren, by Marathon verflagen, en de Perfianen, uit gansch Griekenland verdreven. — darius rustte zich, met Xerxes zijnen zoon, dien hy tot'zijn opvolger benoemde, drie volle jaren uit, om deze geweldige nederlaeg te wreken. Daerop vielen ook, in 3517, de Egyptenaers van de Perfiaenfche Heerfchappy af. darius befloot daerom deze, te gelijk met de Atheners, te beoorlogen, maer verklaerde vooraf zijnen zoon xerxes tot Mede - regent.
3519. ftierv darius, toen hy gereed ftond om de Egyptenaren te beoorlogen, en xerxes werd zijn opvolger , en was de machtigde onder alle de Koningen van Perfien Dan. 11: s. Deze xerxes regeerde van hier af tusfchen 14 en 15 jaren alleen.
Omtrend 3520. ftierv josua, de Hoogepriester, en jojakim , zijn zoon, volgde hem in die waerdigheid Neh. 12: 10, 12. — 3521. bedwong xerxes de afgevallene Egyptenaren , en maekte achem^nes, zijnen broeder, Stadhouder van Egypte. —- 3524. trok xerxes, met een zeer machtig leger, tegen de Grieken Dan. 11: 2; maer deze veldtocht viel allerongelukkigst uit. In drie herhaelde gevechten werd hy, door themistocles, en andere Veldheeren der Grieken , geheel verflagen. 3533- geeft xerxes zijnen zoon artaxerxes langhand deel in de regeering; en van hier wordt, (volgens de IX. DELL.



6i EZRA. VIL
Heeren van alphen en schutte ,) deszelvs begin in den Bijbel gerekend, fchoon xerxes nog tot in 't zesde jaer daerna leevde; doch daerop in 3539, met darius zijnen oudften zoon, op zijn bed vermoord werd, door artabanus, den Landvoogd van Hyrcanien , die de Regeering, zeven maenden lang in handen hield.
Kort daerna doodde artaxerxes langhand, den geweldenaer artabanus, en overwon hystaspes zijnen ouderen broeder. Hierop aenvaerdde hy de Perfiaenfche Monarchy te.n volle; en in 't eerste jaer daerna, zijnde zijn 7de nae de Heilige Schrivt, kwam ezra in zijn Vaderland, in het jaer 3540.
II. ezra , die tot dus ver de zaken der wedergekeerde Joden verhaeld had, welke voor zijnen tijd waren voor-
• gevallen, komt nu tot de merkwaerdigc gefchiedenisfen, welke onder zijn opzicht gebeurd zijn.
III. Wat het geflacht van dezen ezra aengaet. Hy was - een Priester van afkomst; door eleazar en pinehas,
regelrecht van aaron afftammende vs. 5. —■ Vs. 1. wordt hy genaemd de zoon van seraja. Dezen seraja had de Koning van Babel laten ombrengen na het verwoesten van Jerufalem 2 Kon. 25: 18, 21. Indien ezra nu onmiddelyk een zoon was van dezen seraja, moest hy reeds hoog bejaerd geweest zijn , toen hy, uit Babel , in Judaea kwam. Dan , vermids het veel aennemelyker zy dat hy, in de kracht van zijn leven, naer zijn Vaderland zy afgevaerdigd, om de zaken der Joden te herflellen, denken wy liever dat hy de kleinzoon van seraja geweest zy, of misfchien wel zijn overkleinzoon. — In het vervolg van ezraes Familielijst zijn zes geflachten overgeflagen, tusfchen azarja en merajoth vs. 3, welke 1 Chron. 6: 7-9. gevonden worden. Het kan zijn, dat ezra onnoodig oordeelde,
alles in de byzonderheden te ontwikkelen, het welk hy 1 Chron. 6. breeder had voorgedragen. IV. ezra was een vaerdig Schrivtgeleerde, in de Wet van Mofes zeer bedreven, in het gene de Wet bepaeld had, zoo omtrend het Priesterfchap , als omtrend de burgerlyke
Re-



EZRA. VIL 6s
Regeering. — Het is ligt te denken, dat het, met de geleerdheid, onder de Joden , geduurende hunne gevangenis in Babel, zeer flecht gefteld ware. Het was derhalven een byzondere zegen, dat e z r a gefchikt was, tot een middel in Gods hand, om het vervallene ook • in dit opzicht te herflellen.
7. Toen Cyrus, in het eerste jaer van zijne Regeering, : aen den Joden vryheid gav, om naer hun Vaderland weder
te keeren , was 'er een aenmerkelyk getal van Joden, uit i'Babel, onder het geleide van Zerubbabel, naer Juda opgetogen Kap. 2: 70- Maer zeer velen bleven in Babel, wil: lende eerst eens zien, hoe de onderneming van Zerubba: bel flagen zoude, en zoo lang wachten, tot dat de voor1 barigfle de meeste zwarigheden hadden doorgeworfteld, Maer nu ezra, die, door Koning artaxerxes langhand, zoo zonderling begunftigd werd, naer Judaèa opc trok , was de gedaente der zaken veel aengenamer. De
i Tempel was herbouwd, en de Godsdienst herfteld. Daerenji hoven ftond de Koning aen Ezra alles toe wat hy verI zocht. Wat wonder dan dat velen der Joden, die tot dus
ver in Babel gebleven waren, dezen Ezra vergezelden, by ! zijn optocht naer hun Vaderland. Oock [fommige'] van de kinderen Ifraëls, ende van de Priefteren ende de Leviten, ende de fangers, ende de poortiers, , ende de Nethinim, die, by den eersten optocht hun-
ii ner broederen, onder Zerubbabel, in Babel gebleven wajren, togen met Ezra op nae Jerufalem: Deze tweede j optocht gefchiedde in 't fevende jaer des Konings | Artahfafta.
8. Ende Ezra reisde ongemeen fpoedig, wanneer men de menigte aenmerkt die, met vrouwen, kinderen, en al hunne bezittingen , deze verre en moejelyke reize deed: want hy quam te Jerufalem reeds in de vijfde maent , na zijn vertrek uit Babel : dat was het fevende jaer defes Konings.
9. Want op den eerften der eerfter maent was het begin des optochts uyt Babel: Op dezen dag,
- IX. B£EL.



(5+ EZRA. VIL
trokken zy uit Babel, naer de rivier Ahava, daer Ezra zich drie dagen bezig hield, met het monfteren van het volk, het welk hem vergezelde Kap. 8: 15 , en, na plechtig gevast en gebeden te hebben , vervolgden zy hunne reis, acht dagen later Kap. 8: 21, 22, 31; ende op den eerften der vijfder maent quam hy reeds te Jerufalem , nae de goede hant fijns Godts over hem, want God begunftigde hem by uitnemendheid, en maekte zijnen weg voorfpoedig.
10. Ezra was , voor den wedergekeerden uit Babel, van ongemeene nuttigheid : Want Ezra hadde niet alleen fijn herte gericht, en ftelde het tot zijne gelievkoosde bezigheid, om voor zich zeiven den rechten zin van de wet des HEEREN te onderfoecken, ende hare geboden te doen: maer hy beyverde zich ook, om zijne broederen in den Godsdienst te onderwijzen , ende om in Ifraël te leeren de infettingen ende de rechten des heeren, in de Wet van Mofe voorgefchreven.
11. artaxerxes langhand had Ezra 'eene ■ uitvoerige volmacht gegeven, öm alles te verrichten, het welk hy, ten dienste der wedergekeerde Joden , zou noodig oordeelen. Deze volmacht was zeer merkwaerdig. Dit is nu de affchrift des briefs, dien de Koningh Artahfafta gaf aen Ezra den Priefter, den Schriftgeleerden: den Schriftgeleerden, den uitlegger der woorden der geboden des HEEREN, ende fijner infettingen over Ifraël.
12. Artahfafta, Koningh der Koningen, aen welken vele Vorsten van het Oosten onderworpen zijn: Aen Ezra den Priefter, den Schriftgeleerden der wet des Godts van den hemel; wordt volkomene [vrede] en allerlei voorfpoed toegewenscht: zoo luidde het hoofd van dezen briev. Wijders was 'er de dagteekening bygevoegd, ende op fulcken tijt.
13. Van my wort bevel gegeven, dat al wie vrywilligh en begeerig is in mijn Koninckrijck, van den volcke Ifraëls, ende deflelven Priefteren, ende Leviten, omte gaen nae Jerufalem, dat hy met u gae. Dit



EZRA. VN. 65
Dit Koninglyk verlov ftrekte zich onbepaeld uit, tot i: alle de ftammen van Israël, tot alle de nakomelingen van f Jacob, die zich, in de wijduitgeftrekte heerfchappy van | Artaxerxes bevonden; en 'er is geen twijffel aen , of Ezra j, zal een genoegzaem getal affchrivten van dezen briev, li overal aen alle Joden, onder het Perfiaenfche gebied, I hebben rondgezonden. Evenwel gingen alle de Joden niet j met Ezra, zeer velen verkozen in Babel te blijven, vooral ji. omdat zy , nadat deze Koning zoo vele voordeden aen > den Joden befchikt had, nier voorzien konden, dat zy het i! elders beter hebben konden.
14. Dewijle gy , zoo vervolgde de Koning, in zijnen i lastbriev aen Ezra gegeven, van voor den Koningh, 1 ende fijne feven Raetfheeren , wdker gedachten ik I over deze zaek heb ingenomen, gefonden zijt, om oni derfoeck te doen in Judea ende te Jerufaltm; of de : herftelling van den Joodfehen Godsdienst, wel gefchied ■ zy nae het voorfchrivt van de wet uwes Godts, die I in uwe hant is:
15. Ende om naer Jerufalem henen te brengen het ï(«)filver ende gout, dat de Koningh ende fijne ; Raetfheeren vrywilliglick gegeven hebben den i Godt Ifraëls, wiens wooninge te Jerufalem is:
16. Mitfgaders al 't filver ende gout , dat gy ï vinden fult in 't gantfche lantfchap van.Babel , i by zulken mijner onderdanen, wier hart geneigd wordt u I daervan een gefchenk te doen, met de vrywillige gave \ des volcks ende der Priefteren, die vrywilliglick \ geven, ten huyfe hares Godts, dat te Jerufalem is:
17. Op dat gy fpoediglick voor dat geit koo; pet, runderen , rammen , lammeren , met hare
fpijs-offeren ende hare dranck- offeren, ende die 1 offeret op den altaer des huyfes van ulieder Godt, l dat te Jerufalem is, biddende om den voorfpoed van I den Koning en zijn geflacht, gelijk ook Darius, zijn vgor-
zaet, geboden had Kap. VI: 9, 10.
(e) Ezr. S: S5. IX. DEEL.
E



66 EZRA. VU.
18. Daer toe, wat u ende uwen broederen goet duncken fal met het overige lilver ende gout te doen, fult gylieden doen nae't welgevallen uwes Godts, en het zelve tot heilige einden befteden.
19. Ende de gouden en zilveren vaten, die u door my en mijne Raedsheeren vs. 15. vrywillig gegeven zijn ten dienfte van het huys uwes Godts, geeft weder voor den Godt van Jerufalem.
20. Het overige nu, dat van nooden fal zijn voor 't huys uwes Godts, dat u voorvallen fal uyt te geven , zo 'er nog eenig geld mogt te kort komen, om het gene nog aen den Godsdienst ontbreekt te herflellen , dat fult gy geven uyt den fchathuyfe des Konings.
21. Ende van my, my Koningh Artahfafta, wort ten dien einde bevel gegeven aen alle Schatmeefteren , die aen gene zijde der riviere zijt , dat alles, wat Ezra de Priefter, de Schriftgeleerde der wet des Godts van den hemel, van u fal begeeren, fpoediglick gedaen worde:
22. Tot hondert talenten filvers toe, ende tot hondert Cor tarwe, ende tot hondert Bath wijns, ende tot hondert Bath olie, ende fout fonder
VOOrfchrift, zoo veel gy daervan eischt.
23. Al wat nae 't bevel des Godts van den hemel is, dat het vlijtiglick gedaen worde, voor het huys des Godts van den hemel: want waer toe foud'er groote toorn zijn over het Koninckrijck des Konings, ende fijner kinderen? gelijk my, uit
het onderricht van Ezra, gebleken is, dat 'er zeker over ons komen zou, ingeval 'er iets, in het herflellen van den Joodfehen Godsdienst, verzuimd wierd.
24. Oock laten wy ulieden, die onze Schatmeesters zijt, aen gene zijde der Euphraet, door dezen weten, aengaende alle Priefteren, ende Leviten, fangers, poortiers, Nethinim, ende verdere dienaers van den huyfe defes Godts , dat men den cijns, ouden impoft, ende tol hen niet en fal vermogen op te leggen. 25. Ende



EZRA. VII. 67
25. Ende gy Ezra, nae de wijfheyt uwes Godts, die in uwe hant is, ftelt Regeerders ende Richters, die al 't volck richten , dat aen gene zijde der riviere is , kies 'er bekwame mannen toe,
! alle die de wetten uwes Godts weten: ende diefe niet en weet, fult gylieden [die] bekent maken.
26. Ende al wie de wet uwes Godts, endede wet des Konings niet en fal doen, over dien laet
| fpoediglick recht worden gedaen: 't zy ter doot, ofte tot bannilfement, ofte tot boete van goederen, ofte tot de banden, zoo als het in de Wet van Mofe bepaeld is.
Deze volmacht van Ezra was ongemeen gunstig voor de Joden. Hy kon 'er daerom nimmer aen gedenken , of hy gevoelde de levendigfle befeffen van dankbaerheid. Hy laet daerom ook, na het opgeven van dien Koninglyken briev, de lov en dankzegging volgen.
27. Gelooft zy de HEERE, de Godt onfer vaderen: die alfulcks in 't herte des Konings gegeven heeft, om te vercieren het huys des HEEREN , dat te Jerufalem is.
28. Ende heeft tot my weldadigheyt geneygt, voor 't aengefichte des Konings, ende fijner Raetfheeren , ende aller geweldige Vorften des
jKonings: fo heb ick my gefterckt en verkloekt; om de reis te aenvaerden, nae de hant en onder het gunstig Jbellier des HEEREN mijns Godts over my, ende 1de Hoofden uyt Ifraël vergadert, om met my op te trecken.
Ezra geevt de bevelfchrivten der Perfiaenfche Koningen j op, in het oorfprongelyk Chaldeeuwsch, om alle vermoeiden van vervalfching wech te nemen. Maer met vs. 27. begint hy weder Hebreeuwsch te fchrijven.
IX. DEEL. E 2



68 EZR A. VUL
HET VIII. KAPITTEL.
Een register der Joden, die, in den tweeden optocht met Ezra, uit Babel zijn opgetogen vs. 1-14. hunne verrichtingen onder weg vs. 15-30, hunne aenkomst te Jerufalem vs. 31-36.
1. J)It nu zijn de Hoofden harer vaderen,
met hare gedacht - rekeninge ; die met my uyt Babel optogen, onder het Koninckrijcke des Konings Artahfafta.
2. Van de kinderen Pinehas, Gerfom; van de kinderen Ithamars een zekere Daniel, onderfcheiden van den Propheet van dien naem: van de kinderen Davids, Hattus.
3. Van de kinderen Sechanja, van de kinderen Paros, Zacharia: ende met hem werden by geflacht - regifters gerekent aen mansperfoonen , hondert ende vijftigh, behalven de vrouwen en kinderkens, vergel. vs. 21.
Deze by voeging behoort, by alle de volgende getallen der mansperfonen.
4. Van de kinderen PahathMoabs, Eljehoënai, de fone van Zerahja: ende met hem twee hondert mansperfoonen.
. 5. Van de kinderen Sechanja, de fone Jahaziè'ls: ende met hem drie hondert mansperfoonen.
6. Ende van de kinderen Adins , Ebed, de fone Jonathans: ende met hem vijftigh mansperfoonen.
7- Ende van de kinderen Elams, Jefaia , de fone van Athalia: ende met hem tfeventigh mans-: perfoonen.
8. Ende



EZRA. VUL 6*9
8. Ende van de kinderen Sephatja , Zebadja, de fone Michaëls: ende met hem taehtentigh mansperfoonen.
9. Van de kinderen Joabs , Obadja, de fone Jehiels: ende met hem twee hondert ende achttien mansperfoonen,
10. Ende van de kinderen Selomiths, de fone van Jofiphja: ende met hem hondert ende tfeftigh mansperfonen.
11. Ende van de kinderen Bebai, Zacharia, de fone van Bebai: ende met hem acht ende twintigh mansperfoonen.
12. Ende van de kinderen Azgads, Johanan, de fone van Katan: ende met hem hondert ende tien mansperfoonen.
13. Ende van de laetfte kinderen Adonikams, in onderfcheiding van hunne broederen, die reeds te vooren , onder Zerubbabel vertrokken waren, welcker na-
|men defe waren; Eliphelet, Jeïel, ende Semaja:
j ende met hen tfeftigh mansperfoonen.
14. Ende van de kinderen Bigvai, Uthai ende j Zabbud: ende met hen tfeventigh mansperfoonen.
j By deze lijst der Joden, die, met Ezra, naer kun Vaderland wederkeerden, hebben wy het volgende op te merken,
! I, Dat 'er nog zeer velen in Babel gebleven zijn, vergel. Kap. 7: 13. De geheele lijst der gener, die met Ezra optogen , bedroeg niet meer dan 1496 mansperfonen, behalven hunne vrouwen en kinderen, vergel. vs. 21.
, II. Hier worden alleen de hoofden der verfcheidene geflachten genoemd, die met Ezra zijn opgetogen. Dit gefchied eershalven. Wijders wordt 'er het getal der mannelyke lieden bygevoegd. t III, Verfcheidene der Familien, welke hier genoemd wor-
I den, hebben wy reeds Kap. II. ontmoet, onder die genen, die met Ezra zijn opgetogen. Toen gingen 'er IX. DEEL. E 3
/



7o EZR A. VIII.
eenige uit die geflachten , en van de overgeblevenen togen fommigen op, met Ezra. — Uit deze aenmerking moet vs. 13. verklaerd worden van de laetfte kinderen Adonikams.
IV. Van de Priesteren vinden wy 'er maer twee genoemd, en één der nakomelingen van David vs. 2. Het fchijnt, dat deze, alleen voor hunne perfonen, met Ezra, zijn opgetrokken, want van hun geflacht wordt in het ge-J heel niet gefproken.
T5- Ende, zoo befchrijvt Ezra het voorgevallene op de reis, ick vergaderdefc op nieuwjaersdag Kap. 7: 9. aen de riviere, gaende nae Ahava, ende wy legerden ons aldaer drie dagen. De algemecne zamelplaets was-aen de rivier,' als men naer Ahava gaet, in Asfyrien namelyk, in het landfehap Adiabene, daer de rivier Adiava of Diava is. Doorgaens reisde men , uit Babel naer Jerufalem, eerst Noordwaerds op, om de brandende hitte van de Arabifche woestijnen te ontwijken , en danwendde men zich naer het Westen, om door Syrien naer Judtea te gaen. Maer Ezra verkoos dezen weg, om nog; eene andere reden , om namelyk zoo vele Israëliten, als! maer immers mogelyk was, tot zijne reisgenooten te krijgen ; en het is zeer waerfchijnlyk, dat hy, op deze zamelplaets , drie dagen vertoevende, rondom boden zal hebbeni uitgezonden , om zijne broederen te nodigen , dat zyj hem, naer hun Vaderland, vergezelden. Hier deed EzrJ eene monftering over het volk, het welk hem vergezelde :| doe zegt hy lettede ick op het volck ende de Priefteren, ende en vondt aldaer geene van de kinderen Levi.
Men moet zich, met reden verwonderen, dat 'er zicbj geene Leviten, die het meeste belang hadden by de herltelj ling van den Godsdienst, by Ezra gevoegd hadden. Al-
leenlyk vondt men 2 fnesteren vs. 2. JUit maeKte j^zra zeer verlegen. Offchoon hy gclds genoeg had voor den Tempeldienst; ontbrak het hem aen genoegzame perfonen,
om



EZRA. VIII. 71
om denzelven waer te nemen. Ezra koos daerom elv : mannen van verftand en oordeel , om dit gebrek te i vervullen^
16. So fondt ick zegt hy tot Eliëzer, tot Ariël,
i tot Semaja, ende tot EInathan, ende tot Jarib, ende tot een anderen EInathan, ende tot Nathan, ende tot Zacharia, ende tot Mefullam, de Hoofden en aenzienlykfte mannen van hunne geflachten, ende
; tot Jojarib, ende tot EInathan, de Leeraers, die
ii zeer geoeffend waren in de Wet.
17. Ende ick gaf'hen bevel aen Iddo, het : Hooft in de plaetfe Cafiphja: In dit Cafiphja hadden I de Leviten de vryheid, om den Godsdienst waer te ne1 men , en Iddo was hun hoofd ; Ende ick leyde de i woorden in haren mont, om te feggen tot Iddo,
fijnen broeder, [ende] de Nethinim in de plaetfe I Cafiphja, dat fy ons brachten dienaers voor het 1 huys onfes Godts.
18. Ende fy brachten ons, nae de goede hant en door de gunstige beftiering onfes Godts over ons,
j eenen man van verftant, van de kinderen Maheli, des klein-foon9 Levi, des foons Ifraëls: namelick Serebja, met fijne fonen (*) ende broederen, acht-
i tien in getal.
19. Ende Hafabja, ende met hem Jefaia, van ] de kinderen Merari: [mei] fijne broederen, ende ; hare fonen, twintigh :
20 Ende van de Nethinim, die David ende de I Vorften ten dienft der Leviten gegeven hadden, 1 twee hondert ende twintigh Nethinim; die alle by namen genoemt werden, in eene lijst, dien Iddo of aen Ezra overzond.
21. Doe riep ick aldaer een vaften uyt aen de riviere Ahava, op dat wy ons verootmoedigden voor 't aengefichte onfes Godts: om van hem te I verfoecken eenen rechten wegh, en eene voorfpoe-
(*) Hebr. ende fijne broederen. IX. DEEL. E 4



7» EZRA. VIII.
dige reis, voor ons, ende voor onfe kinderkens» ende voor alle onfe have.
Zulk een gebed en vasten was , in de tegenwoordige omftandigheden, hoogst noodzakelyk. Ezra voerde vele dingen van zeer groote waerde met zich; zoodat hy reden had, om beducht te zijn, dat /er roovgierige vyanden op hen loerden, van de Israëliten, Arabiers of Samaritanen. Ook was het niet voegzaem, den Perfiaenfchen Koning om eene wacht van gewapende mannen te verzoeken; opdat het niet fchijnen mogt, dat zy aen de voorzorg van hunnen God, waervan zy zoo breed hadden opgegeven, eenigermaten wantrouwden. Deze reden geevt 'er ook Ezra van.
22. Want ick fchaemde my van den Koningh een heyr ende ruyters te begeeren , om ons te helpen van den vyant, die ons welligt op den wegh mogt aenvallen, om onze fchatten te rooven : om dat wy tot den Koningh hadden gefproken , feggende; De hant onfes Godts is ten goede over alle, die hem foecken, maer fijne fterckte ende fijn toorn over alle, die hem verlaten.
23. Alfo valleden wy, ootmoedig om 's heeren hulp en befcherming- biddende , ende wy verfochten fulcks van onfen Godt: ende hy liet fich van ons verbidden.
24. Doe fcheydde ick twaelf uyt van de Overfte der Priefteren, om de fchatten, ten dienste van het huis des heeren gefchikt, aen hunne zorg en bewaring toe te vertrouwen; te weten Serebja, Hafabja, ende tien van hare broederen met hen.
25. Ende ick woegh hen toe het (a) filver ende het gout, ende de vaten; zijnde de offeringe van het huys onfes Godts, die de Koningh ende fijne Raetfheeren , ende fijne Vorften , ende gantfch Ifraël , dieder gevonden werden , geoffert hadden , opdat het aenftonds blijken kon, of 'er ook iets vermist ware.
26. Ick
(«) Ezr. 7: 14, 15-



E Z R A. VIII. 73
26. Ick woegh dan aen hare hant fes hondert ende vijftigh talenten filvers , ende hondert filvere vaten in talenten, of elk van een talent; aen gout, hondert talenten:
27. Ende twintigh goudene bekers, tot duyfent drachmen : ende twee vaten van blinckent goet koper, zoo fchoon en zonderling in zijn foort, dat het bykans zoo begeerlick ware als gout.
Een zeer aenmerkelyke fchat voorzeker. — Behalven de 20 gouden bekers, en 2 vaten van uitnemend en zeer
; kostbaer koper, woog Ezra den twaelv Overften der Pries-
, teren toe, 100 talenten goud, 750 talenten zilver. Een talent goud bedroeg ruim 60833, en een talent zilver rijkelyk 3802 Hollandfche Guldens, zie II deel. inleiding pag. xiv — Derhalven bedroeg het goud 6083300,
i en het zilver 2851500 Hollandfche Guldens, makende te
, zamen omtrend 9 Millioenen Guldens.
28. Ende ick feyde tot hen; Gy zijt heyligh, den HEERE , gefchikt om zijnen plechtigen dienst
•waer te nemen, ende defe vaten zijn heyligh, afgezonderd tot den dienst van het nieuwe Heiligdom: Oock !die filver ende dit gout, de vrywillige gave , door : den Perfiaenfchen Koning en zijne Vorsten gefchonken , zijn toegewijd aen den HEERE, uwer vaderen Godt.
29. Waeckt ende bewaert 'et tot dat gy, te Jsirufalem gekomen zijnde, 't opweget in tegenwoordig-
heyt van de Overfte der Priefteren ende Leviten, ,ende der Vorften der vaderen Ifraëls, te Jerufalem in de kameren van des HEEREN huys, het j gene 'er mogt gemist worden , zal van uwe handen geeischt worden.
30. Doe ontfingen de twaelv gemelde Overften der j Priefters ende de Leviten het gewichte des filvers i ende des gouts, ende der vaten; om te brengen I te Jerufalem, ten huyfe onfes Godts._
31. Alfo verreyfden wy van de riviere Ahava, op den twaelfden der eerfter maent, om te gaen
IX. deel. E 5



74 EZRA. VIII.
nae Jerufalem: ende de bewarende hant onfes Godts was, in zijne gunstige beftiering, over ons , ende reddede ons van de hant des vyants, ende des genen die [ons] lagen leyde op den gewoonen wegh; want, door Gods merkwaerdige beftiering , gingen wy langs eenen omweg, en niemand deed ons eenig leed.
32. Ende wy quamen, op den eersten der vijfden maend Kap. 7: 9. gelukkig te Jerufalem : ende wy bleven aldaer drie dagen, zonder iets by de hand te nemen , om van zulk eene lange en moeilyke reis uit te rusten.
33. Op den vierden dagh nu gaven de gemelde 12 Overften der Priesteren het goud en zilver, ten dienste van het huis des heeren. Doe wert gewogen het filver, ende het gout, ende de vaten, in't huys onfes Godts, aen de hant Meremoths, des foons Uria des Priefters, ende met hem Eleazar de fone van Pinehas: ende met hem Jozabad de fone van Jefua, ende Noadja de fone van Binnui, de Leviten.
34. Nae 't getal, ende nae 't gewichte van dien allen : Deze gefchenken waren wel bewaerd, niets ontbrak 'er aen; Ende 't gantfche gewichte wert ter felver tijt opgefchreven, zoodanig dat 'er een lijst gemaekt wierd van de goederen aen den Tempel behoorende, welke de Priesters moesten verantwoorden.
35. [Ende] de wechgevoerde , die uyt de gevanckeniffe gekomen waren , offerden, tot eene dankbare erkentenis van hunne wederkeering in het land hunner Vaderen, den Godt Ifraëls brand-offeren, twaelf varren voor gantfeh Ifraël, voor eiken ftam ééncn, fes ende tnegentigh rammen, feven ende tfeventigh lammeren , twaelf boeken ten fondoffer: Alles ten brand-offer den HEERE, alle de gemelde dieren waren ten brand - offer , uitgenomen de bokken, welke ten zond - offer gefchikt waren.
36. Daer na gaven fy de wetten des Konings,
be-



EZRA. IX. 75
behelzende de uitnemende voorrechten , welke aen den wedergekeerden Joden vergund waren, Kap. 7: 21-24, aen des Konings Stadthouders , ende Lantvoogden aen defe zijde der riviere: ende fy bevorderden het volck ende het huys Godts, gelijk de Koning hun in die wetten bevolen had.
het IX. kapittel.
Ezra kreeg bericht, dat velen der wedergekeerde Joden wijven genomen hadden uit de Heidenen vs. 1 - 4. hier over verootmoedigde hy zich voor den heer, met boetvaerdige gebeden vs. 5-15*
1. A Ls nu defe dingen voleyndt waren, en het
gebleken was, dat Koning Artaxerxes Langhand my volmagt gegeven had, om de gebreken in den Godsdienst te herflellen, en de Joden onder de gehoorzaemheid der Godlyke Wetten te brengen, traden de godvruchtigflen van de Vorften tot my toe, feggende ; Het volck Ifraëls heeft zich verzwagerd met de Heidenen , ende, dat nog het meest te beklagen is, de Priefters, ende de Leviten zelve, die den heer by uitnemendheid geheiligd zijn, en zijn niet afgefondert van de zeden der volken die eertijds de volcken defer landen waren, nae hare grouwelen , [namelick~] der Canaaniten , der Hethiten , der Pheriziten , der Jebufiten , der Ammoniten, der Moabiten, der Egyptenaren, ende der Amoriten, gelijk de heer in zijne Wet bevolen heeft ; dat wy een byzonder volk moeten uitmaken , afgefcheiden van alle andere Natiën.
2. Want fy hebben van hare dochteren wijven genomen voor haerfelven ende voor hare fonen,
IX. deel.



7*> EZRA. IX.
fo dat fich vermengt hebben , het heyligh zaet, het welk de heer van alle andere Natiën had afgezonderd; met de volcken defer landen: Ja de hant der Vorften ende Overheden is de eerfte geweeft in defe overtredinge.
3. Als ick nu defe fake hoorde, fcheurde ick inïjn klcet ende mijnen mantel, van droevheid en ontfteltenis , over deze dwaesheid van Israël : ende ick trock van 't hayr mijns hoofts ende mijns baerts uyt, ende fat neder, verbaeft, vreezende , dat des heeren toorn, op eene geduchte wijs, ontbranden zoude.
4. Doe verfamelden hen tot my, alle de godvruchtigen, die voor de woorden der bedreiging des Godts Ifraëls beefden, en bevreesd waren, dat de Godlyke gramfchap ontfteken zoude, om de gemelde overtredinge der wechgevoerden : doch ick bleef verbaeft fitten tot aen den tijd van het avont-offer.
Men merke hier weder eene kennelyke proev op van de verbazende hardnekkigheid der Joden. Zoodra waren zy niet in vryheid gefteld, of zy bezondigden zich tegen Gods uitdrukkelyk verbod. — Zy worden niet befchuldigd, dat zy de afgoden van hunne Heidenfche wijven dienden; door de Babylonifche gevangenis waren zy van de afgodery afgefchrikt , en de uitdrukking nae hunne grouwelen vs. 1. geevt niet anders te kennen, dan dat zy de Heidenen, in hunne gemengde Huwelyken navolgden, en zich in zulke omftandigheden plaetften, dat zy ligtelyk weder tot afgodery zouden kunnen vervoerd worden; althans hunne kinders liepen groot gevaer, om de afgodifche voorbeelden van hunne Heidenfche moederen nae te volgen. — Maer hierin beftond hunne hardnekkige ongehoorzaemheid, dat zy wijven namen uit de Heidenen, met welke de heer alle gemcenfchap, en vooral de HuWelyks - verbintenis, alleruitdrukkelykst verboden had Deut. 7: 3.
Deze' misdaed was algemeen. Er ftonden niet flechts eenigen van het onbedachtzaem gemeen acn fchuldig, maer ook Vorsten, en zelvs vele Priesteren en Leviten, die het
volk,



EZRA. IX. 77
volk, met leer en voorbeeld, ftichten moesten. De Over heden , die dit kwaed hadden moeten fluiten , waren de eersten in dit misdrijv geweest. — Evenwel 'er waren onder de edelen des volks, nog Godvruchtige mannen, die Ezra van dit kwaed bericht gaven, om den verderen voortgang nog in tijds te fluiten.
Dit bericht maekte eenen ontróerenden indruk op het gemoed van den braven Ezra. Hy had een diep gevoel van de onverfchoonbare ongehoorzaemheid , door welke het gezach der Godlyke wetten gefchonden was, en dat van een volk, het welk onlangs zoo zonderling beweldadigd was. Hy bedroevde zich over het gevaer, aen 't welke de Joden zich hadden blootgefteld,. om, door Gods geduchte en rechtvaerdige oordeelen, verflonden te worden.
Ezra zat daerom neder, met alle de toenmaels gewoone teekenen van ootmoed en droevheid, met een gefcheurd kleed en eenen gefcheurden mantel, trekkende het hair uit zijn hoofd, en uit zijnen baerd, vs. 3. Zeer waerfchijnlyk was hy, in deze geftalte, naer den Tempel gegacn, om zich aldaer, voor het aengezicht des heeren te verootmoedigen. — Dit kwam welhaest tot ieders 00ren, en bewoog alle Godvruchtigen, om zich by Ezra te begeven; die in de gemelde ootmoedige geftalte bleev zitten , tot aen den tijd van het Avond - offer.
5. Ende ontrent den tijd van het avont - offer ftont ick op uyt mijne bedrucktheyt of ootmoedige geftalte, welke iK had aengenomen, als of nadat ick nu mijn kleet ende mijnen mantel gefcheurt hadde: Ende ick boogh my op mijne knien, ende breydde mijne handen uyt tot den HEERE, mijnen Godt, oin, in deze nedrige geftalte , den God onzer Vaderen eerbiedig aen te roepen.
6. Ende ick feyde; Mijn Godt, Ick ben befchaemt ende fchaemroot , om mijn aengeficht tot u op te heffen, en u, in den gebede, aen te fpreken, wanneer ik, o mijn Godt, gedenk aen de fchandelyke ongehoorzaemheid, met welke wy het gezach uwer wetten, zoo breidelloos gefchonden hebben: want onfe
IX. DEEL.



78 EZ RA. IX.
ongerechtigheden zijn (a) vermenigvuldigt tot boven [ons] hooft, onze zonden zijn hoog op een geftapeld, als fnel voortgedreven watergolven, zoodat wy, als onder den vloed van onze overtredingen , bedolven liggen, ende onfe fchult is, van wege onze toomeloze baldadigheid, groot geworden tot aen den hemel.
7. Van de dagen onfer vaderen aen zijn wy in groote fchult tot op defen dagh: onze Vaders toch hebben, reeds van de vroegfte tijden , tegen u overtreden ; van de fchuld hunner overtredingen zijn wy, tot op dezen dag, nog niet gezuiverd, wy gevoelen 'er nog de geduchte gevolgen van-, daer velen van onze broederen nog in de gevangenis zijn: en evenwel gaen wy nog al voort, met uwe heilige oogen te verbitteren; ende wy zijn zoo verhard, dat de kennelykfle proeven van uwe rechtvaerdige gramfchap ons nog niet verbeterd hebben, wy Zijn om onfe ongerechtigheden overgegeven , wy , onfe Koningen, [ende] onfe Priefters, in de hant van de Koningen der landen, in fweert, in gevanckeniffe, ende in roof, ende in fchaemte des aengefichts, gelijck het , ten aenzien van vele uit ons volk, nog is te defen dage.
8. Ende nu is 'er, als een kleyn oogenblick, eene genade gefchiet van den HEERE onfen Godt, het is nog maer een zeer korten tijd geleden, dat wy, door uwe gunstige beftiering, uit onze rampen verlost zijn , en aenftonds zijn wy tot onze voorige boosheden wedergekeerd. Gy hebt ons de genade bewezen , om ons eene ontkominge over te laten, zodat velen van ons volk , uit de Babylonifche gevangenis verlost zijn, ende ons eenen nagel, eene gevestigde woonplaets, te geven in fijne heylige plaetfe, ifl het heilig land van Juda: Het heeft u gunstig behaegd om onfe OOgen te verlichten,voor ons de-duisterheid van rampen en droevheden te verdrijven, o onfe Godt, ende om ons een weynigh levens, eene aenmerkelyke verademing, te geven in onfe dienfbbaerheyt. 9. Want
00 P&hn 38: 5»



EZRA. IX. 79
9. Want wy zijn dienstbare knechten geweest in Babel; doch in onfe dienftbaerheyt heeft ons onfe Godt niet verlaten: maer hy heeft weldadigheyt ftot ons geneygt voor het aengefichte der Koningen van Perfen, dat hy ons [een weynigh'] levens en verlosfing gave , om het huys onfes Godts te iverhoogen, ende de woeftigheden van 't felve op ; te richten, ende om ons eenen tuyn, eene omheimde len veilige woonplaets, te geven in Juda ende te Je(rufalem.
10. Ende nu , wat fullen wy feggen , o onfe Godt, na defen ? zullen wy verklaren, dat wy uwe ze-
igeningen en weldaden dankbaer beantwoord hebben ? niets iminder dan dit; want wy hebben uwe geboden verlatten , en op eene fchandelyke wijs overtreden. Wy !, hebben uwe heilige Wetten gefchonden.
11. Die gy geboden hadt door den dienft uwer [knechten, der Propheten, feggende; (b) Het flant daer gylieden inkomt, om dat te erven, is een vuyl lant, ten eenemael verontreinigd , door de vuyligheyt der gruwelen van de volcken der kuilden: daerom heeft de heer die volken uit Kanaan verdreven, om hare grouwelen, daer mede fy dat vervult hebben , van 't een eynde tot het ander eynde, met hare onreynigheyt.
12. So en fult gy nu uwe dochteren niet geven aen hare fonen, ende hare dochteren niet nemen voor uwe fonen , ende en fult hare vrede ende haer befte niet foecken , tot in eeuwigheyt: op dat gy fterek wordet, ende het goede des lants etet, ende uwen kinderen doet erven tot in eeuwigheyt.
13. Ende, niet tegenftaende dit alles, hebben wy 1? niet gehoorzaemd. Noch rechtvaerdige ftrafFen, noch zegenende gunsten, hebben eenigen invloed gehad, op ds
(&) Levit. lii: 25, 27- Deut. 7; j. IX. DEEL.



go EZRA. IX.
verbetering van onze harten en gedragingen. Wy zijn even onbuigzaem gebleven, na alles dat over ons gekomen is, om onfe boofe wercken, ende om onfe groote fchult rechtvaerdig te ftrafFen. Gy hebt ons, in weerwil van onze boosheid, zonderling begunftigd: om dat gy, o onfe Godt, belett hebt [dat wy niet] t'onder en zijn van wegen onfe ongerechtigheyt, ende hebt ons eene ontkominge gegeven als defe
is; maer alle deze weldaden hebben wy met de fnoodfte ondankbaerheid beantwoord.
14. Sullen wy nu wederkeeren om uwe geboden te vernietigen, ende ons te verfwageren met de volcken defer grouwelen ? Soudt gy dan niet rechtvaerdige redenen hebben, om tegen ons te toornen tot verteerens toe, dat 'er geen overblijffel noch ontkominge en zy, en ons ganfche volk, geheel en voor altoos, van den aerdbodem verdelgd worde ?
ij. O HEERE Godt Ifraëls, gy zijt rechtveerdigh, want offchoon wy zijn overgelaten ter ontkominge, als het is te defen dage , gy hebt evenwel rechtvaerdige redenen, om ons geheel te verdelgen. Wy belijden het openhartig en ootmoedig voor uw aengezicht: 1 Siet wy zijn voor uw aengefichte in onfe fchult, want daer en is niemant die voor uw aengefichte foude konnen beftaen, om fulcks.
By dit gebed van ezra heeft men het volgende op te merken:
A. De tijd, op welken Ezra dit gebed deed, was omtrend het Avond - offer. Dan was het volk gewoon, om in de voorhoven van den Tempel te vergaderen, den offerdienst by te woonen, en den heer plechtig te bidden. Hy verkoos dezen tijd , opdat het. ganfche volk zijne verootmoediging zien, en zijn gebed hooren zoude.
B. Zijne geftalte en houding was zeer eerbiedig. Hy viel op zijne knijen, tot een teeken van den diepften eerbied, en hy breidde zijne handen uit, ten blijke van zijnen yverigen
ernst,



EZRA. IX. 81
ernst; en van zijn vtiurlg verlangen naer eene gunstige verhooring.
C. Zijn voorftel zelvs aen den heer was geen gebed, in den eigenlyken zin : want hy doet geen enkel verzoek. Het was eene boetvaerdige belijdenis van de zonden des volks. — Hy zelvs was rein van de zonde der verbodene verzwagering met de Heidenen ; maer evenwel hy fluit zich zeiven, in deze belijdenis mede in, omdacdeze zonde Nationaehwas geworden, voor zoo ver zeer velen , zelvs Vorsten en Priesters, zich daeraen hadden fchuldig gemaekt. Ook kon hy zich zeiven de fchuld dezer zonden cenigermate toerekenen , voor zoo ver hy, zoo lang na zijne broederen, in Babel vertoevd, en zich daerdoor de gelegenheid afgefneden had , om eerder en meerder, tot het Welzijn zijnes volks, mede te werken. — Hy fpreekt wel van de geduchte oordeelen, met welke de heer de zonden hunner Vaderen rechtvaerdig geftraft had vs. 7, maer hy maekt veel uitvoeriger melding van des heeren uitnemende zegeningen en onverdiende weldaden. — Zy waren door den heer, in hunne dienstbaerheid niet verlaten vs. 9. In de gevangenis van Babel zelvs hadden zy kennelyke proeven , van 's heeren zegenende gunst ondervonden; maer ajlerbyzonderst had de heer hun daerin beweldadigd, dat hy hun nu eene ontkoming, en eenen nagel in zijne heilige plaets gegeven had vs. 8. De laetfte uitdrukking heeft eenige nadere toelichting noodig.
Een nagel beteekent zekerlyk eenen vasten en wel gevestigden ftaet. De fpreekwijs is ontleend van de tenten, welke met groote nagelen, in den grond vastgemaekt, en even daerdoor tot vaste en veilige woonplaetfen gemaekt werden. — Maer bedoelt Ezra nu de bevestiging van den Joodfehen Godsdienst, dan wel van den Burgerftaet ? Dit hangt af van het gene men, door de heilige plaets , verftaet. — Denkt men, onder den naem van de heilige plaets, in het algemeen aen het land Canaan, het welk Zach. 2* 12. het heilig land geheten wordt; dan wil Ezra te kennen geven, dat de hu» IX. DEEL. F



82 EZRA. IX.
aen den Joden vergund had, om wederom, gelijk in dc dagen hunner Vaderen , eene vaste verblijvplaets te hebben , in het land Canaan. — Verftaet men, door de heilige plaets, meer byzonder Jerufalem, Neh. n: 18. de heilige Stad genaemd , of den Tempel, die by uitnemendheid de heilige plaets was , tot den openbaren Godsdienst afgezonderd, dan heeft Ezra het oog op het herbouwen van den Tempel. Hoewel men het een en ander zou kunnen zamenvoegeri, fchijnt hier het laetfte wel voornamelyk bedoeld te worden. De heer had den Joden die uitnemende gunst bewezen, dat zy, uit het land hunner gevangenis, in hun Vaderland waren wedergekeerd, en eene vaste woonplaets gekregen hadden in Canaan; maer dit was nog veel grooter voorrecht ,■ dat de Tempel herbouwd was, dat zy eene vaste en heilige plaets gekregen hadden, in welke zy, op gezette tijden, ter uitoeffening van den openbaren Godsdienst, vryelyk mogten opgaen.
De heer liad hm een weinig levens gegeven in hunne dienstbaerheid vs. 8. — Te weten, offchoon zy verlost waren , uit de gevangenis van Babel, en wedergekeerd in hun Vaderland, waren zy evenwel nog niet geheel bevrijd van alle dienstbaerheid. Zy waren nog niet ontflagen van onder de heerfchappy der Perfiaenfche Koningen , aen dezen Vorsten bleven zy nog cijnsbaer en fchattingplechtig Neh. 9: 36, 37. — Zodanig eene dienstbaerheid is, als een burgerlyke dood. Een volk, het welk van zijne vryheid en onaf hangelykheid beroovd is, mist de ziel en het leven van den Burgerftaet, en; wordt daerom befchreven, als kinderen des doods Pf. 79: 11. De verlosfing uit zulk eene dienstbaerheid, en de herftelling van vryheid cn onaf hangelykheid, is als een nieuw leven. — De uitdrukking derhalven, de heer heeft ons een weinig levens gegeven in onze dienstbaerheid, zal te kennen geven, dat de heer hunne voorige dienstbaerheid aenmerkelyk verminderd had, zoodat dezelve, offchoon zy 'er niet geheel van ontflagen waren, voor hun evenwel veel verdraeglyker ware. Zy mogten weder



EZRA. IX. 83
der in hun eigen land woonen, en hunnen Vaderlyken Godsdienst waernemen ; zy mogten weder Richters hebben uit hun eigen volk, en naer hunne eigene wetten geregeerd worden: maer met dit alles, bleven zy nog cijnsbaer en fchatplichtig. D. Ezra befluit zijn voorftel vs. 15. latende de zaek aen den heer aenbevolen. Hy erkent de ichuld van zijn volk, en laet het aen den heer over, om zoo te doen, met het zelve, als het Hem zou goeddunken. — Het volk, het welk deze aenfpraek aen den heer , met ontroering aenhoorde, kreeg derhalven geene hoop, op eene genadige verfchooning. — Het fchijnt dat Ezra het volk verfchrikken wilde, en zien, hoe zulks op hunne gemoederen werken zoude.
HET X. KAPITTEL.
Ezra deed het volk fcheiden van de Heidenfche Wijven vs. 1-17. De naemlijst der gener, die zich. aen de gemelde overtreding, hadden fchuldig gemaekt; en zich daervan gezuiverd hebben vs. 18*24.
1. ALs Ezra alfo badt, ende als hy [defe] be* HjdenilTe dede, weenende ende fich voor
Godts huys, op de gemelde wijs, in de -eerbiedigfte geftalte , nederwerpende; verfpreidde zich het gerucht daervan zeer fpoedig door gansch Jerufalem : en zoodra deze zaek algemeen was bekend geworden, verfamelde haer tot hem uyt Ifraël eene feer groote gemeynte, van mannen ende wijven ende kinderen, in het voorhov van den nieuwen Tempel. Elk werd gevoelig getroffen, zoo door de houding, als door de aenfpraek van Ezra aen den heer ; men zag 'er ook rasch de uitwerkfelen van, op hunne gemoederen : want het volck weende met groot geween.
IX. DEEL. E *



84 EZRA. X.
Trouwens wat wonder? zy zagen eenen man, als Ezfa5 die Priester van God, en, met zulk eene uitgeftrekte volmacht , door den Perfiaenfchen Koning begivtigd was , zoo verflagen en op het diepst vernederd. Welk eene treffende vertooning !
2. Doe de ganfche Volksvergadering luidkeels weende, antwoordde Sechanja de fone Jehiëls, [een] van de fonen Elams, ende feyde tot Ezra; uit naem van het ganfche volk, hoewel hy zelvs, voor zijn perfoon, niet fchuldig ware : Wy hebben,, dit erkennen wy openlyk als de fchandelyke misdaed van onze Natie, blijkbaer overgetreden tegen onfen Godt, ende wy hebben vreemde wijven van de vol eken des lants [by ons] doen woonen: Maer nu, daer is evenwel nog hope voor Ifraël, defen aengaende. 'er is nog kans, om het volk te behouden, de fchuldigen van hunne verkeerdheid terug te roepen, en den voortgang van het kwaed te fluiten. Langs dezen weg is 'er nog hoop , dat de heer de misdaed zal vergeven, en ons volk genadig zijn.
3. Laet ons dan nu een verbont maken met onfen Godt, en ons, als in des heeren onmiddelyketegenwoordigheid, plechtig verbinden, dat wy alle [die] Heidenfche wijven, ende wat van haer geboren is, fullen doen uytgaen , nae den raet des Heeren, op zulk eene wijs, als gy ons, naer uwe uitnemende wijsheid, uit 's heeren naem, zult raden, ende naer den raed der gener die beeven en een diep ontzach hebben voor 't gebodt onfes Godts: Ende laet 'er gedaen worden nae de wet.
4. Staet op, richt u op uit uwe ootmoedige geftalte. Er moeten nu handen aen het werk geflagen worden. De gemelde verbondmaking, met den heer, ende affcheiding der Heidenfche Wijven en kinderen , moet door u bevorderd worden. Gy zijt de aenzienlykfte perfoon in ons nieuwe Gemeenebest, aen welken de Perfiaenfche Koning, in Burgerlyke en Godsdienstige zaken, eene uitgeftrekte volmacht verleend heeft :■ want defe fake komt u toe, ende wy fullen met u zijn, om uwe
po-



E Z R A. X. 85
pogingen te onderfteunen ; weeft fterck , ende doet het kloekmoedig.
Volgens den lastbrjev van den Perfiaen fchen Koning , moest het volk, naer de Wet van Mofes leven, en Ezra was gemachtigd , alles te doen het welk hy zou noodig oordeelen, om het v°hk in gehoorzaemheid te houden.
5. Doe ftont Ezra op , ende dede de Overfte der Priefteren , de Leviten, ende gantfch Ifraël fweeren, te fullen doen nae dit woort van Sechanja; ende fy fwoeren, dat zy de Heidenfche wijven, en de kinderen, welke zy by dezelve verwekt hadden, zouden wechzenden.
6. Ende Ezra ftont op van voor Godts huys, ende gingh in de kamer Johanans des foons Eljafibs, die de kleinzoon was van Jofua de Hoogepriester JN'eh. 12: 10, om te overleggen, hoe men het genomen befluit, op de beste wijs, zou ter uitvoering brengen : Als hy daer quam, en at hy geen broot, ende en dronck geen water , zoo zeer men hem daertoe opwekte : want hy bedreef rouwe over de overtredinge der wechgevoerden.
7. Ende fy lieten eene ftemme doorgaen door Juda ende Jerufalem , aen alle de kinderen der gevanckeniffe, dat fy hen, alle die in ftaet waren tot de reize, zonder uitftel te Jerufalem fouden verfameien.
8. Ende al die niet en quam in drie dagen, nae den raet der Vorften ende der Oudtften , alle fijne have foude verbannen zijn : Ende hy fclfs foude afgefondert wefen van de gemeynte der wechgevoerden.
9. Doe verfamelden hen alle mannen van Juda ende Benjamin te Jerufalem in drie dagen; 't was de negende maent, op den twintigïten in de maent , byna vijf maenden , nadat Ezra te Jerufalem was aengekomen: Ende al 't volck fat op de ftrate van Godts huys, tfitterende om defe fake , ende van wegen de piafregenen.
IX. DEEL. F 3



86 EZRA. X.
De tijd van drie dagen, om binnen dezelve te Jerufalem te komen, was voor het ganfche volk, in alle gedeeltens van Kanaan verfpreid , ongemeen kort. Maer Ezra befloot , met de Vorsten en Oudften, zeer wijsfelyk, om fpoedig door te tasten. De zaek kon geen uitftel dulden. Men vreesde, dat de Godlyke gramfchap, binnen korten ontbranden zoude. Ook was 'er des te meer fpoed noodig , opdat de yver van Sechanja en anderen niet verkoelen mogt; en opdat'er zich geene verhinderingen zou, den opdoen.
Ezra bekrachtigde zijn bevel, door eene geduchte ftraf, bedreiging. Elk, die van het volk , in ftaet zijnde, weiger, de, binnen den bepaelden tijd te Jerufalem te komen, zou, zonder verfchooning of oogluiking, gevonnisd werden, dat zijne goederen verbeurd waren, dat hy zelvs in den ban gedaen, en uit de gemcenfehap van Israël uitgefloten ware.
Het ganfche volk gehoorzaemde, en verfcheen binnen den bepaelden tijd, op deze groote en zeer merkwaerdige Vergadering te Jerufalem. — De vergaderde menigte zat op de ftraet van Gods huis. Men kan denken , aen de ftraet, langs welke men naer den Tempel ging, en dan gist men, dat deze plaets verkozen zy, boven het Voorhov van den Tempel, opdat het zelve, door zoo vele overtreders van de Godlyke Wet, niet zoude verontreinigd worden. Anderen evenwel meenen , dat hier het Voorhov van den Tempel zelve bedoeld zy, het welk de ftraet van Gods huis genaemd werd ; omdat het nog open lag , en met geenen muur omringd was Neh. 2: 8.
Hier zat het volk te zidderen , zoo om deze zaek, om.' hunne overtreding, en de gevolgen, welke zy daervan te duchten hadden, als van wegen de plasregenen. Er viel thans een zware en aenhpudende plasregen. Het was nu wel de gewoone regentijd in Kanaan,' vallende deze tijdsbepaling omtrend onzen December; maer de regen zal evenwel in dezen tijd veel zwarer dan gewoonlyk geweest zijn : cn dit was voor het ganfche volk niet alleen zeer onaengenaem, om, by aenhpudende plasregens, onder den blooten hemel te zit-1
ten;



EZRA. X. 87
ten ; maer zy zullen dezen regen ook befchouwd hebben, als een teeken van het Godlyk ongenoegen; het was, als ,of de Hemel met hun weende.
10. Doe ftont Ezra de Priefter op, ende feyde tot hen; Gylieden hebt overgetreden , ende vreemde wijven [by u] doen woonen: om Ifraëls ■fchult te vermeerderen.
11. Nu dan, doet den HEERE uwer vaderen Godt eene ootmoedige fchuld - belijdeniife, ende doet fijn welgevallen , ende fcheydet u af van de volcken des lants, ende van de vreemde wijven.
12. Ende de gantfche gemeynte antwoordde, met eene volkomen onderwerping, ende feyde met luyder ftemme: Nae uwe woorden, alfoo komt het ons toe te doen, wy zullen uw bevel gehoorzamen, en onze heidenfche wijven van ons affcheiden.
13. Maer des volcks is veel, ende 't is een tijt van plafregen, dat men hier buyten niet ftaen en kan : ende 't en is geen werck van één dagh nochte van twee; want onfer vele hebben overgetreden in defe fake.
14. Laet ons doch naer onze huizen wederkeeren, en laten onfe Vorften der gantfeher gemeynte [hier over] ftaen, en de bevolene echtfeheidingen bevorderen , ende laten alle die in onfe fteden zijn, die vreemde wijven [by haer] hebben doen woonen, op gefette tijden komen, de een na den anderen, opdat alles in
, geregelde orde gefchiedde, voorden grooten Raed, ende met hen de Oudtften van elcke ftadt, ende derfelver Richters, die in hoogere en lagere Rechtbanken zitting hebben; tot dat wy alle de heidenfche wijven hebben wechgezonden, en daerdoor van ons afwenden de hittigheyt des toorns onfes Godts, om. defer faken wille.
15. Alleenlick de twee Priefters Jonathan de fone Afahels, ende Jehazia de fone van Tikva, ftonden hier over. Deze beide mannen werden gevolmachtigd , om zorg te dragen, dat het algemeen belluit, omtrend de
IX. DEEL. F 4



88 EZRA. X.
wechzending der heidenfche wijven , behoorlyk volvoerd wierd. Deze zagen nauwkeurig toe , dat de Overheden van elk eene Stad, met de overtreders , die onder hun rechtgebied gevonden werden, ter behoorlyker tijd, en in geregelde orde, voor den Grooten Raed verfchenen; ook hielden zy nauwkeurige aenteekening van alle byzondere gevallen, van de namen der fteden en perfonen, welker zaken waren afgedaen. Ende Mefullam, een der Hoofden des volks Kap. 8: 16 , ende Sabbethai de Levijt, holpen hen, en waren hun, in dit moeilyk en omflagtig werk, behulpzaem.
16. Ende de kinderen der gevanckeniffe deden alfoo, gelijk algemeen befloten was en toegeftemd; ende Ezra de Priefter [met] de mannen, de Hoofden der vaderen, nae den huyfe harer vaderen, fpanden den grooten Raed, over deze zeer gewichtige zaek, ende fy alle by namen [genoemt], fcheydden fich af, en lieten alle gewoone bezigheden varen, ende fy faten op den eerften dagh der tiender maent om defe fake te onderfoecken.
17. Ende drie maenden werden 'cr, met dit onderzoek doorgebracht: want fy voJeyndden 't met alle mannen, die vreemde wijven [by haer'] hadden doen woonen: tot op den eerften dagh der eerfter maent.
18. Ende daer werden gevonden van de fonen der Priefteren, die vreemde wijven [by haer] hadden doen woonen: van de fonen Jefua des foons Jozadaks, ende fijne broederen; xMaafeja, ende Eliëzer, ende Jarib, ende Gedalia.
19. Ende fy gaven hare hant e» beloovden plechtig, dat fy hare vreemde wijven fouden doen uytgaen:ende fchuldigh zijnde [offerden fy] eenen ram van de kudde voor hare fchult, volgens Levit. 6: 6.
20. Ende zoo deden ook de andere Priesters, die, in dit opzicht fchuldig waren, te weten van de kinderen Immers, Hanani, ende Zebadja.
21. Ende van de kinderen Harims: Maafeja, ende Elia, ende Semaja, ende Jehiël, ende Uzia.
22. Ende



EZRA. X. 89
22. Ende van de kinderen Pafhurs: Eljoënai ,' Maafeja , Iftnaël, Nethaneël , Jozabad , ende Elafa.
23. Ende van de Leviten werden fchuldig, bevonden , en beloovden hunne heidenfche wijven wech te zenden.' Jozabad, ende Simeï, ende Kelaja, (defe isKelita,) Pethahja, Juda, ende Eliëzer.
24. Ende van de fangers werd 'er maer één fchuldig bevonden namelyk Eljafib : ende van de poortiers vond men 'er drie fchuldig, Sallum, ende Telem , ende Uri.
25. Ende van de gemeente in Ifraël vond men de volgende perfonen fchuldig: van de kinderen Paros, Ramja, ende Jizzia, ende Malchia, ende Mijamin, ende Eleazar, ende Malchia, ende Benaja.
2.6. Ende van de kinderen Elams : Mattanja, Zacharia , ende Jehiël, ende Abdi, ende Jeremoth, ende Elia.
Indien Jehiel, die hier genoemd is, de Vader was van Sechanja, den aenlegger van deze hervorming vs. 2, gelijk zeer waerfchijnlyk is, dan vinden wy in dien Sechanja, een uitnemend voorbeeld van yver voor den Godsdienst en de goede zeden; daer hy deze affcheiding voorftelde, offchoon hy wist dat zijn eigen Vader onder de fchuldigen behoorde.
27. Ende van de kinderen Zattu: Eljoè'nai, Eljafib, Mattanja, ende Jeremoth, ende Zabad, ende Aziza.
28. Ende van de kinderen Bebai: Johanan, Hananja, Zabbai, Athlai.
29. Ende van de kinderen Bani: Mefullam, Malluch , ende Adaja , Jafub , ende Seal, Jeramoth. ' "
30. Ende van de kinderen Pahath Moabs; Adna , ende Chelal: Benaja, Maafeja, Mattanja, Bezaleël, ende Binnui, ende Manafle.
31. Ende van de kinderen Harims: Eliëzer, Jiiiia, Malchia, Semaja, Simeon,
32. Benjamin, Malluch, Semarja. IX. deel. F 5



po EZRA. X.
33. Van de kinderen Hafums:Mattenai,Mattatta, Zabad, Eliphelet, Jeremai, ManafTe, Simeï.
34.. Van de kinderen Bani; Maadai, Amram, ende Uël,
35. Benaja, Bedeja, Cheluhu,
36. Vanja, Meremoth, Eljafib,
37. Mattanja, Mattenai, ende Jaafai,
38. Ende Bani, ende Binnui, Simeï,
39. Ende Selemja, ende Nathan, ende Adaja,
40. Machnadbai, Safai, Sarai,
41. Azareël, ende Selemja, Semarja,
42. Sallum, Amaria, Jofeph.
43. Van de kinderen Nebo: Jeïel, Mattithja, Zabad, Zebina, Jaddai, ende Joël, Benaja.
44. Alle defe, te zamen een getal van 113 perfonen uitmakende, hadden vreemde wijven genomen. Hun getal was zekerlyk niet zeer groot, in vergelijking van alle de wedergekeerden. Maer vermids 'er zeer vele mannen van rang en aenzien onder waren , zou het kwaed zich binnen korten allerwege verfpreid hebben, indien het niet ï tijdig was gefluit geworden: ende [fommige] van hen hadden wijven, daer fy kinderen by gekregen j, hadden. In dit laetfte geval moet de Godlyke beftiering ' wel worden opgemerkt. De meeste van deze Huwelyken i waren onvruchtbaer gebleven, ten blijke van des heeren ongenoegen , als mede om voor te komen, dat dë zaek der affcheiding daerdoor niet al te zeer belemmerd wierd.
Deze affcheiding der Israëliten, van hunne heidenfche wijven, vordert nog eene nadere overdenking.
Het ongeloov heeft het geweldig geladen, op deze handelwijs van Ezra. Men fchreeuwt, dat het met de billykhcid, ja met alle beginfelen van menfchelykheid, blijkbaer ftrijdig zy , van mannen te vorderen , dat zy zich van . .hunne wijven en kinderen zullen affcheiden , en dezelve wechzenden. — Laten wy de zaek eens wat meer van naby befchouwen.
I. Wat :



EZRA. X. 91
ï. Wat de heidenfche wijven aengaet. Alle de Israëliten, die huwelyken met zoodanige wijven hadden aengcgacn, moesten zich van dezelve affcheiden. Maer welk eene onbillijkheid was daerin gelegen ?
A. Een onwettig Huwelyk is indedaed geen Huwelyk, en van geen het minste verbindend gezach. Wanneer iemand, by voorbeeld, een wijv neemt , het welk hem in den bloede te na beftact ; kan deze veréeniging geen Huwelyk genaemd worden , en is in het geheel van geen verbindend gezach, omdat zy ongeoorloovd is.
Pasfen wy nu deze aenmerking toe, op het geval, het welk thans voor handen is: dan zal het dadelyk blijken, dat de veréeniging van eenen Israëliet, met eene dochter uit de Heidenen, niet als een Huwelyk kunne befchouwd worden. — Het was den Joden volftrekt ongeoorloovd zich in het Huwelyk te begeven , met Heidenfche wijven. Dit had de heer, door eene uitdrukkelyke Wet, allerduidelykst verboden Deut. 7: 1-3. Wanneer de heer uwe God u zal gebracht hebben in het land, daer gy na toegaet, omdat te erven, en hy de volken voor u aengezicht zal hebben uitgeworpen — die meerder en machtiger zijn dan gy —» zoo zult gy dezelve ganfchelyk verbomen, gy zult geen verbond met hun maken, noch hm genadig zijn; gy zult n ook met hun niet verzwageren, gy zult uwe dochters niet geven aen hunne zoonen, en hunne dochters niet nemen voor uwe zoonen. — Door deze Heilige en duidclyke Wet, werden de gemelde Huwelyken verklaerd , van gecne waerde te zijn.
Dit zal ons nog nader blijken , wanneer wy het oogmerk van deze Wet ia aenmerking nemen. De heer wilde, langs dezen weg, zorg dragen, dat Ifraël eene byzondere Natie uitmaekte , geheel afgefcheiden van alle andere volken, cn dat de Israëliten niet tot afgodery zouden verleid worden.
B. De Joden, die in dit geval fchuldig ftonden, hebben zich deze handelwijs van Ezra, zonder eenig tegenfpreken, zonder de minste bedenking, eenparig
JX. DEEL.



92 EZRA. X.
laten welgevallen. Zy vonden 'er derhalven geenen fchijn in van onbillykhcid.
C. De fcheiding dezer Huwelyken kan niet zoo zeer, als eene ftraf befchouwd worden: dan wel als eene beteugeling van een kwaed; heb welk eerlang ftond algemeen te worden, en de nadeeligfte gevolgen zou naer zich flepen.
D. Voeg 'er by , dat 'er buiten allen twijffel , door openbaer gezach , gezorgd zy , dat de heidenfche wijven van het noodige voorzien wierden.
II. Wat de kinderen betreft, by deze heidenfche wijven verwekt. Ver weg de meeste van die Huwelyken waren onvruchtbaer gebleven. — Er waren evenwel eenige kinderen, uit deze onwettige huwelyken, voortgefproten ; en zou het niet onmenfchelyk zijn , van eenen vader te vergen, dat hy zijne eigene kinderen verftooten moet ? Maer waer blijkt het uit, dat deze kinders, te gelijk met hunne afgodifche moeders, verftooten zijn ? Het is waer Sechanja had ook het wechzenden der kinderen voorgcfteld: maer Ezra, in wiens handen deze ganfche zaek gefteld werd , zal dit voorftel in zoo ver gematigd hebben. Althans het ganfche bevel van Ezra, betreft de vreemde wijven, zonder dat 'er van de kinderen een enkel woord gefproken worde.
Het is zeer waerfchijnlyk dat de meeste van deze kinderen , zo niet alle, befneden , en daerdoor der gemeenfehap van de Joodfche Kerk zijn ingelijvd.
Met de vermelding van dit geval eindigt Ezra zijne gefchiedenis, welke tot in 't agtfte jaer van artaxerxes langhand uitloopt: 12 jaren daerna verfcheen nehemia, als Ezras medeftander, vergelijk Neh. 8: 2. — wiens gefchiedenisfen ons in 't volgende Boek zullen voorkomen.
zinde van het boek ezra.



HET BOEK
VAN
NEHEMIA
IX. DEEL.






HET BOEK
vam
NEHEMIA.
HET I. KAPITTEL.
De Gefchiedenis der eerste reis van Nehemia naer Jerufalem.
i. J)E gefchiedenilTen van Nehemia, fone van Hachalja. Zoo luidt het opfchrivt van
dit Boek.
Uit welk een ftam of geflacht deze Nehemia oorfprongelyk ware, wordt niet gemeld. Naestdenkelyk was hy, uit een aenzienlyk huis, in de ftam van Juda, voortgefproten ; immers zijne Voorouders hadden te Jerufalem gewoond , en aldaer hunne eigene begraevplaetfen gehad Kap. 2: 3- — Hy was een van die Joden, die zich in Babel, het land van hun ballingfchap , gevestigd, en daerom van de vryheid, door Cyrus verleend, om naer hun Vaderland weder te keeren , geen gebruik gemaekt hadden. — Hy was een Hoveling van Koning artaxerxes, zijnde de fchenker van dien Vorst Kap. r: n. Eene bediening , welke niet alleen zeer aenzienlyk, maer ook by uitnemendheid voordeelig fchijnt geweest te zijn : want hy had groote fchatten vergaderd, zoodat hy naderhand als Landvoogd , in zijn Vaderland, van zijne eigene inkomften kon leven, zonder het volk te bezwaren Kap. 5: 14-19. — Hy heeft aen zijn Volk en Vaderland aenmerkelyke dienste»
IX. DEEL.



96 NEHEMIA. I.
bewezen, gelijk uit het beloop van deze Gefchiedeni;, bf de (tukken nader blijken zal.
Kap. 3: 16. leest men, van eenen anderen nehemia, den zoon van Azbuk, die ook een gedeelte aen den muur van Jerufalem verbeterde.
Kap. 7: 7. en Ezra 2: 2. lezen wy van eenen derden nehemia, die, ten tijde van Koning cyrus , onder het geleide van zerubbabel, na Jerufalem is wedergekeerd, en die derhalven , van onzen nehemia , zeer onderfcheiden is.
Ende het gefchiedde in de negende maent Chifleu
genaemd, ten deele met onzen November, ten deele met onzen December, overeenftemmende, in 't twintigfte jaer der Regeering van artaxerxes langhand, Koning van Perfien , als ick te Sufan in 't paleys was, daer de Perfiaenfche Koningen des winters hun verblijv houden:
2. So quam Hanani, één van mijne broederen en naestbeftaende, hy, ende [fommige] mannen uyt Juda, van Jerufalem te Sufan, die, door den raed, met eene boodfchap aen den Koning waren afgevaerdigd: ende ick vraegdefe nae den ftaet van de Joden, die ontkomen waren, (die overgebleven waren van de gevanckeniffe,) ende nae den toefland van Jerufalem.
3. Ende fy feyden tot my; De overgeblevene, die van de gevanckenille aldaer in 't lantfchap Judsea zijn overgebleven, en derwaerds uit Babel wedergekeerd, zijn in groote elende, ende in verfmaetheyt: zy worden, door de Samaritanen en de omliggende volkeren , op allerlei wijzen gefmaed en mishandeld. Zoodanig is de beklaeglyke toefland van het Joodfche volk;
ende wat de Stad jerufalem aengaet, Jerufalems muer is verfcheurt, ende hare poorten zijn met vyer verbrandt, de muuren en poorten van die Stad, welke wel eer by uitnemendheid beroemd was, zijn nog in dien zelvden vervallen toefland, in welken zy door Nebucadnezar gebracht zijn.
Ruim 12 jaren voor dezen tijd, in het 7de namelyk van
At-



■ NEHEMIA. E, 9?
artaxerxes langhand, was ezra de Schrivtgeleerde in zijn Vaderland gekomen , met eene uitgeftrekte volmacht, om den Godsdienst en de burgerlyke Regeering te herflellen Ezra 7: i. — Nu was het, in het 2o^e jaer van dien artaxerxes vs. i. en nehemia kreeg nog een akelig bericht, omtrend den toefland van het Joodfche volk. Had ïzra dan niet genoeg geyverd? — Zekerlykja, hy had, ien behoeve der wedergekeerde Joden, in het herflellen van den Godsdienst en Burgerlyke Regeering , zoo veel gedaen, als hem, door artaxerxes, veroorloovd was. Maer deze Vorst had nog geene vryheid gegeven,om de hoofdftad Jerufalem te herbouwen ; daervan lagen de muuren, poorten en torens nog even zoo verwoest, als ze door nebucadnezar gelaten waren. — Dit was eene groote vernedering , voor het Joodfche volk ; en daerover werden zy, door hunne nabuuren, geduurig befpot en gefmaed.
4. Nehemia hoorde dit bericht, met droevheid en ontroering. Ende , fchrijvt hy , het gefchiedde , als ick defe woorden hoorde, fo fat ick neder ende weende ende bedreef rouwe [eenige'] dagen : zoo bedroevd v/as ik, over den beklaeglyken toefland van mijn volk, dat my niet bedwingen kon, van in het ooglopende blijken mijner inwendige zielsfmerten, ende ick was vaftende ende biddende voor het aengefichte des Godts van den hemel, dat het Hem behagen mogt mijn Vaderland, in den ouden luister, te herflellen.
5. Ende ick feyde; (a) Och HEERE Godt van den hemel, gy die alleen de ware God zijt, de oneindige Schepper van het Geheelal, gy groote ende vreeflicke Godt: die onnadenkelyk grooter en machtiger zijt dan alle fchepfelen en zoogenaemde Goden der Heidenen. Gy zijt de getrouwe God, die de belovten aen Israël gedaen ontwijffelbaer vervullen kunt en zult; en op wiens toezeggingen men zich volkomen verlaten kan; (£) die't ver-
(«) Dan. 9: 4. (V) Exod. so: 6. eode 34: 7. Num. 14: 18. Deat. 51 10. Pi'alm 86: 15. ende ley, 8. ende 145: S.
IX. DEEL,
G



98 NEHEMIA. 1.
bont ende goedertierenheyt houdt dien, die hem lief hebben, ende fijne geboden houden.
6. Laet doch uwe oore opmerckende, ende uwe oogen open zijn, om te hooren nae 't gebedt uwes knechts, dat ick heden voor uw aengefichte bidde dagh ende nacht, voor de kinderen Ifraëls uwe knechten, die wel in hun Vaderland zijn wedergekeerd , maer nog in zeer vernederende omftandigheden verkeeren i ende ick doe belijdenilTe over de fonden
, der kinderen Ifraëls, die wy tegen u gefondigt hebben , oock ick ende mijns vaders huys , wy hebben gefondigt, en de kennelyke blijken van uw geducht ongenoegen allerrechtvaerdigst verdiend.
7. Wy hebben 't gantfchelick tegen u verdorven: ende wy en hebben niet gehouden de geboden, noch de infettingen, noch de rechten, die gy uwen knecht Mofe geboden hebt.
8. Gedenckt doch des (<?)woorts, dat gy uwen knecht Mofe geboden en vervul toch de merkwaerdige voorzegging, welke Gy, door den mond van dien grooten Propheet gedaen hebt, feggende: Gylieden fult grootelyks, en by aenhoudendheid, hardnekkig overtreden , Ick fal U, tot eene welverdiende ftraf, uit Canaan verbannen , en onder de volcken verflroyen.
9. Ende gy fult u alsdan tot mybekeeren, ende mijne geboden houden ende die doen; met dat gevolg , dat mijne gramfchap een einde nemen zal, en gy in uw Vaderland zult wederkeeren, ja al waren uwe verdrevene aen 't eynde des hemels, ick faife van daer verfamelen, ende falfe brengen tot de plaetfe, die ick verkoren hebbe, om mijnen naem aldaer te doen woonen; naer Canaan, daer ik, op eene byzondere wijs, in den Tempel tegenwoordig ben.
10. Zoudt gy, o getrouwe God, deze belovte en voorzegging niet vervullen ? Zoudt Gy u, over het verbannea
' -••' ■':^.J;'%'y -ft'^'S-
CO Deut. 4: 35, 26, 27. ende 30: 2, 3, 4.



N Ë H E M 1 A. t w
Israël, niet ontfermen? Sy zijn doch uwe knechten, ende uw volck , dat gy verloft hebt door uwe groote kracht, ende door uwe ftercke hant.
n. Och Heere, laet doch uwe oore opmerckende zijn op het gebedt uwes knechts, ende op het gebedt uwer knechten, die luit hebben uwen name te vreefen, ende doet het doch uwen knecht heden wel gelucken, ende geeft hem barmhertigheyt, voor het aengefichte defes mans Artaxerxes, die thans Koning is Van Perfien : Beltier toch het hart van dezen Alleenheerfcher, dat hy een gezegend werktuig zy, in uwe hand, om ons volk, uit deszelvs vernederende omftandigheden , weder eenjgzins tot voorigen luister te
verheffen. Ick nu was des Konings Schencker.
Laten wy de volgende algemeene aenmerkingcn b ly dit Kapittel voegen.
I. Wy ontmoeten, in dezen nehemia, eenen waren Pa» triot, eenen rechtgeaerten Vaderlander. — Hy was zeer gevoelig , over de vernederende omftandigheden , in welke zijn volk en Vaderland verkeerde. Hy leevde voor zich zeiven , op zijn gemak , in eer en overvloed : maer evenwel hy kon zijne gedachten, van zijne deerniswaerdige broederen , niet aftrekken ; hy nam zeer veel deel in hunne rampen en fmerten. Hoe zeer hy, boven zijne broederen, in aenzien en waerdigheid verheven ware , verfmaedde hy evenivel zijne broederen niet. Offchoon hy een Hoveling ware van den eersten rang, fchaemde hy zich niet, om te weenen, over de vernederende omftandigheden zijner broederen. Ook vervreemde de afftand van plaets zijn hart niet: fchoon zijne broeders uit zijne oogen waren, verloor hy hen geenszins uit het hart. Onze nehemia volgde, in dit opzicht, het voorbeeld van den grootmoedigen Mofe.
II. De droevheid over de rampen van zijn volk deed hem de toevlucht nemen, tot den God zijner Vaderen. Hy IX. DEEL. G a



ioo NEHEMIA. I.
badt ernftig voor zijn volk. Hy bediende zich van hef beste middel, om hulp voor zijn volk te zoeken. Hy wendde zich al biddende tot Hem, die hooger is dan alle de hooge, en machtig, om, in alle gevallen, de verlosfing te gebieden. III. Dit gebed is zeer merkwaerdig.
Jt. In de aenfpraek geevt hy Gode de eer van zijnen grooten naem vs. 5. Hy benoemt den God des hemels, niet alleen van zijne macht en hoogheid, maer ook van zijne goedheid en trouw. — Trouwens deze overdenking is de grond van onze gebeden, dat God machtig zy, om ons te kunnen, goedertieren, om ons te willen helpen, en zijne belovten maken de gronden uit van ons vertrouwen. 2. In het gebed zelve , verzoekt hy eerst om eene gunstige verhooring; daerna doet hy eene ootmoedige belijdenis, zoo van de nationale zonden zijnes volks, als van zijne perfoneeie overtredingen vs. 6, 7. Vervolgens bedient hy zich van ettelyke drangredenen, ontleend van Gods gedane belovten vs. 8, 0. en van de betrekking, in welke de Israëliten tot den heer ftonden; en van de groote dingen, welke de heer eertijds, voor en onder Israël gedaen had vs. 10. Hy nehemia befluit zijn gebed, met een herhaeld verzoek, om eene gunstige verhooring, zoo van zijne fmeekingen, als van die der godvreezenden onder Israël. Byzonder bidt hy, om het welgelukken zijner pogi' gen , en om barmhartigheid voor het aengezicht van den Perfiaenfchett Koning. Dit onderftelt , dat hy reeds by zich zeiven een voornemen had opgevat, om by den Koning, ten behoeve van zijn vernederd volk, in te treden; in hoop, dat de heer deze zijne poging zou begunstigen en voorfpoedig maken vs. 11.
Van artaxerxes, den Perfiaenfchen Koning fprekende, noemt hy hem dezen man. Hier fchijnt men te mogen befluiten, dat nehemia, in de tegenwoordigheid van dien Koning ftaende , dit gebed,



NEHEMIA. L ior
bed, met ftille verzuchtingen, ten Hemel hebbe opgezonden.
IV. Na de woordelyke opgaev van zijn ftil gebed, voegt hy er by: Ik nu was des Konings fchenker; om den lezer onder het oog te brengen, dat hy, als een Hoveling van den eersten rang, de gunst van den Koning genoot; den vryen toegang had tot zijn perfoon; en in de gelegenheid was, believde het Gode zijne pogingen te zegenen , om, door zijne tusfchentreding , iets goeds voor zijn volk uit te werken.
HET II. KAPITTEL.
I Nehemia krijgt volmacht van den Perfiaenfchen Koning, om Jerufalem te herbouwen, vs. i • 8. en maekte daervan aenftonds gebruik, vs, 9 - 20.
1. T)Oe gefchiedde 't , omtrend vier maenden ,
nadat ik het ontroerend bericht, omtrend den ( nog vernederden toefland mijner broederen in Judaea, vernojmen had, in de maent Nifan, in 't twintigfte jaer : der regeering des Konings Artahfafta, [als 'er] wijn I voor fijn aengefichte was, en hy aen zijne Koningr : lyke tafel zat: dat ick den wijn opnam, ende gaf i \jieni] den Koningh, in mijne hoedanigheid van VorsI telyken fchenker; nu was ick noyt treurigh ge weeft I voor fijn aengefichte. Altoos vrolyk en opgeruimd j zijnde, was ik gewoon geweest, den Koning, geduurende I den maeltijd, met aengename gefprekken te onderhouden : I maer nu was ik treurig, en mijne ganfche houding droeg : getuigenis van de droevheid mijncs harten.
2. So feyde de Koningh tot my, Waerom is ' ■ uw aengefichte treurigh, fa gy doch niet kranck
I IX. DEEL. G 3



i©2 NEHEMIA. a
en zijt? dit en is niet dan treurigheyt des herten: Doe vreefde ick gantfch feer, dat de Koning mijne droevheid euvel zoude opnemen.
3. Ende ick feyde tot den Koningh ; na de gewoone zegengroet, De Koningh leve in eeuwigheyt, welke aen het Perfiaenfche Hov gebruikelyk was: Ik heb, p Koning, alle redenen om bedroevd te zijn, en wanneer ik u de oorzaken daervan mededeel, ben ik verzekerd, dat gy mijne treurigheid zult moeten billyken : Hoe foude mijn aengeficht niet treurigh zijn, daer Jerufalem, de hoofdftadt van mijn dierbaer Vaderland, de plaetfe der begravenilfen mijner vaderen, nog woelt is, ende hare poorten met vyer verteert zijn? daer 'er, na hare verwoesting door Nebucadnezar, geene pogingen zijn aengewend, om haer in den voorigen luister te herflellen.
4. Ende de Koningh feyde tot my; Wat verfoeckt gy nu ? Doe badt ick tot Godt van den hemel, met ftille verzuchtingen, dat Hy zijne tpng bellieren , en het hart van den Koning neigen wilde, om mijne verzoeken, ten behoeve van mijn volk en Vaderland, gunstig toe te ftaen.
5. Ende ick feyde tot den Koningh ; So het den Koningh goet dunckt, ende fo uwe knecht voor uw aengefichte aengenaem is; dat gy my fenr det nae Juda, nae de ftadt der begravenilfen mijner vaderen, welke nog woest ligt, dat ickfe bouwe, met muuren en poorten voorzie , en in voorigen luister herftelle.
6. Doe feyde de Koningh tot my, daer de Koninginne neffens hem fat; Hoe lange, wanneer ik dit uw verzoek inwillig, fal dan uwe reyfe wefen, ende wanneer fult gy wederkamen? Ende het behaegde den Koningh, toen ik omtrend den tijd, welke ik tot de gemelde reis zou noodig hebben, eene bepaling gemaekt had, dat hy my fondt, als ick hem fekeren tijt geitel t hadde.
7. Voorts feyd' ick tot den Koningh, So het-: den Koningh goet dunckt; dat men my brieven
van



NEHEMIA. II. 103
ij «fan vry geleide geve aen de Lantvoogden aen gene fzijde der riviere: datfe my overgeleyden, totdat I ick in Juda fal gekomen zijn :
8. Oock eenen brief aen Afaph, den bewaerder si van den lufthof, of het woud den welcken de Koijningh heeft, dat hy my hout geve om te folderen |de poorten van 't paleys of Voorhov, dat naest aen J.derx Huyfe des heeren is, ende tot den ftadtsmuer, liende tot het huys, daer ick intrecken fal: Ende I de Koningh gaffe my, nae de goede hant en gunsI ïige beftiering mijns Godts over my.
9. Doe quam ick tot de Lantvoogden aen gene i zijde der riviere , ende gaf hen de brieven des jKonings: Ende de Koningh hadde, boven mijn begeerte , Overfte des heyrs ende ruyteren met my
1 gefonden, om mijn perfoon te beveiligen.
10. Doe nu Saneballat de Horoniter, ende ToI bia de Vorsten der Moabiten en Ammoniten, welke met de j Samaritanen verbonden waren , .van welke de laetfte van I eene zeer geringe afkomst was, zijnde eertijds een Ammoj nitifche knecht geweest, [dat] hoorden, mifhaegde \ het hen met groot mifhagen, dat 'er een menfche | gekomen was, om wat goets te foecken voor de i! kinderen Ifraëls , welken zy zeer vyandig waren.
11. Ende ick quam te Jerufalem, ende was 8 daer drie dagen, zonder iets te ondernemen, om van 1 mijne reis uit te rusten.
I 12. Daer na , nadat ik drie dagen had uitgerust , >| maeckte ick my des nachts op, ick ende weynigh I vertrouwde mannen met my, ende ick gaf, buiten | die weinige mannen, die my vergezelden, geenen men: fche te kennen, wat mijn Godt in mijn herte gegeven hadde om aen Jerufalem te doen: ende daer I en was geen dier met my, als het dier daer ick op reedt. Omdat ik den toefland van Jerufalems muuren in het heitnelyke wilde opnemen, liet ik de weinige mannen, die by my waren, te voet gaen, om des te minder gerucht IX. DEEL. G 4



104 NEHEMIA. II.
te maken; zoodat 'er geen dier by ons ware, dan alleen de muilezel, op welken ik reed.
13. Ende ick trock, met mijn klein byhebbend gezelfchap, uyt by nachte door de dalpoorte, ende voorby de drakenfonteyne, ende nae de miftpoorte, ende ick brack aen de mueren van Jerufalem, dat is, ik befchouwde de muuren der Stad, dewelcke, by de verwoesting door Nebucadnezar, verfcheurt waren, ende hare poorten, welke met vyer verteert waren. Ik nam de grondvesten, de fondamenten, nauwkeurig op, ik onderzocht, of dezelve nog fterk genoeg waren, om 'er nieuwe muuren en poorten op te bouwen.
14. Ende ick gingh voort nae de fonteynpoorte, ende nae des Konings vyver, van welke nog eenige hrokken overend ftonden: doch daer en was geene plaetfe voor het dier om onder my voort te gaen , zoo hoog lagen de puinhoopen, door welke alle toegangen ten eenemael verftopt waren.
15. Doe gingh ick op, des zelvden nachts, door de beke Kidron, ende ick brack aen den muer, dat is, ik nam de gefteldheid van den muur nauwkeurig op: ende ick keerde weder , ende quam in door de zelvde dalpoorte, door welke ik was uitgegaen; alfo keerde ick wederom, bevonden hebbende, dat alles, aen de Stadsmuuren en poorten , in eenen beklaeglyken toefland ware, en uit het gene ik gezien had, kon ik ligtelijk van het overige oordeelen.
16. Ende de heidenfche Overheden, de Amptenaers van den Perfiaenfchen Koning, die tot nog toe niet hadden willen dulden , dat 'er iets aen de Stadsmuuren en poorten gedaen wierd, en wiften niet waer ick henen gegaen was, ende wat ick dede. Ik had den toefland der zaken, des nachts, in het heimelyke opgenomen. Ook wisten zelvs mijne broeders niets van mijn voornemen : want ick hadde tot nogh toe den Joden , ende den Priefteren, ende den Edelen, ende Overheden, ende den anderen, die 't werck deden, dat
t) • is,



NEHEMIA. II. 105
is, die naderhand het werk der herbouwing verricht hebben , niets van mijne voornemens en oogmerken te kennen gegeven.
IJ. Niet lang daerna evenwel, oordeelde ik het noodig, hun opening te geven van mijne voornemens en bedoelingen; Doe feyde ick tot hen ; Gylieden liet de elende, daer wy in zijn, dat Jerufalem nog woeft is, ende hare poorten met vyer verbrandt zijn: komt, ende laet ons Jerufalems muer opbouwen, op dat wy niet meer eene verfmaetheyt en zijn, by de omliggende volken , en de Heidenen , die onder ons woonen.
18. Ende ick gaf hen te kennen de hant mijns Godts, die goet over my geweeft was, ik verhaelda hun uitvoerig, hoe gunstig de heer het hart des Konings van Perfien, ten voordeele van ons volk geneigd had, als oock de woorden des Konings , die hy tot my gefproken hadde: Doe zy dit alles hoorden, en bericht kregen van de volmacht, welke de Perfiaenfche Koning my gegeven had, feyden fy blymoedig en volyverig , Laet ons op zijn dat wy bouwen , ende fy ffcerekten hare handen ten goede.
19. Als nu Saneballat de Horoniter, ende Tobia de Ammonitifche knecht , ende Gefern de Arabier, drie mannen van den eersten rang en het grootfte aenzien ouder de Samaritanen, dit hoorden, ib befpotteden fy ons, ende verachteden ons: ende fy feyden; Wat is dit voor een dingh, dat gylieden doet? wilt gylieden tegen den Koningh rebelleeren? De groote Artaxerxes zal het herbouwen van deze oproerige Stad buiten allen twijlTel aenmerken , als eene poging , om u aen zijne heerfchappy te onttrekken , en u dan wel weten te beteugelen.
20. Doe gaf ick hen tot antwoort, ende feyde tot hen; Godt van den hemel, die hooger is dan alle de hoogen, en machtiger dan alle de machtigen, die fal 't ons, in weerwil van al uw vyandig tegenlïreven,
IX. DEEL. G 5



io6 NEHEMIA. II.
doen gelucken, ende wy, fijne knechten, fullen ons opmaken ende rustig , aen de muuren en poorten van Jerufalem bouwen : Maer gylieden zijt vreemdelingen, gy en hebt geen deel, noch gerechtigheyt, gy hebt, met ons en onze zaken, niets ter waereld uit te ftaen; gy hebt geen het minste recht om ons, in onze onderneming te verhinderen , noch gedachteniffe in Jerufalem, 'er is geen het minste blijk van uw recht op deze Stad, noch van eenige betrekking tot ons volk.
By dit Kapittel, hebben wy het volgende op te merken.
ï. Vier maenden, nadat nehemia bericht ontvangen had, omtrend den beklaeglyken toeftand van Jerufalem, kreeg hy eerst gelegenheid den Koning te verzoeken, dat de Stad mogt herbouwd worden vs. i. —■ Waerom wachtte hy zop lang ? waerom zocht hy niet eerder gelegenheid, om in de nooden van zijn volk te voorzien? —- Het antwoord, dat de beurt van nehemia, om den Koning als fchenker op te wachten, geduurende die vier maenden, niet eerder gekomen zy, fchijnt ons gansch niet aennemelyk. Zou een Hoveling van den eersten rang, geduurende eenen zoo langen tijd, geene ^gelegenheid gehad hebben, om den Koning te begroeten ? — Het komt nader, dat nehemia den Perfiaenfchen Vorst geduur-ig omringd vond, van zulke lieden, die den Joden gansch niet gunstig waren , en van welken hy reden had te vermoeden , dat ze zijne pogingen zouden dwarshoomen. — Voor het naest evenwel zouden wy den-ken, dat nehemia het gemelde bericht, in het midden van den winter, ontvangen hebbende, niet eerder voor de zaek der Joden geyverd hebbe, omdat hy zulk eene moeilyke reis, niet voor het voorjaer, ondernemen kende.
II. nehemia vertoonde zich weder, als een waer Vaderlander , als een rechte Patriot; die niet alleen gevoelig getroffen is, over de rampen van zijn land en volk,maer
ook



NEHEMIA. II. 107
I eok werkelyk alle middelen by de hand neemt, om het vervallene te hcrftellen.
III. nehemia was nooit te voeren treurig geweest voor het aengezicht van den Koning vs. 1. Trouwens dit zou ook niet gepast hebben. Hy genoot de gunst van den Koning, en verkeerde, door dezelve, in de allcrvoordeeligfte omftandigheden. Zou hy nu deze gunsten, aen eenen vreemdeling bewezen , met gemelykheid en een treurig gelaet beantwoord hebben ?
IV. Toen hy het tijdig oordeelde ontveinsde hy evenwel zijne droevheid niet. Hy had zijne treurigheid, voor dien tijd, dat hy den Koning oppaste, wel kunnen verbergen ; maer zijn oogmerk vorderde nu , om de gevoelens van zijn hart te openbaren. Schoon het ganfche hov verblijd was, kon hy 'er niet in deelen, ora dat zijne Vaderlanders in droevheid gedompeld zaten.
V- Toen de Koning hem, ten aenhooren van het ganfche hov , naer de oorzaek van zijne droevheid vraegde , verklaerde hy het openhartig. Schoon een man van den eersten rang , fchaemde hy niet, om openlyk te verklaren, dat hy een gevoelig deel nam, in de fmerten en de vernederende omftandigheden van zijne Vaderlanders vs. 3. Evenwel, toen hy den Koning zou antwoorden, vreesde hy gansch zeer vs. 2. En indedaed wat wonder? hy wist niet, hoe zijn voorftel zou worden opgenomen , door eenen Monarch, die zich een volftrekt recht aenmatigde, over clks leven en dood, Dan. 2: 12, 13. 5: 19; maer vooral vreesde hy, dat hem welligt de noodige wijsheid ontbreken, en hem een onbedachtzaem woord ontglippen zoude , het welk zijn oogmerk verydelen konde.
VI. Gods gunstige beftiering is hier allerblijkbaerst , die het hart van den Perfiaenfchen Alleenheerfcher aenftonds neigde, ten voordeele van het Joodfche volk.
VII. a rt a x erxe s gav onzen neh em 1 a volmacht, om naer zijn Vaderland te gaen en Jerufalem te herbouwen, daer de Koningin nevens hem zat. Er werd derhalven ter IX. DEEL.



ïo8 NEHEMIA. II.
dezer tijd een buitengewoon Feest gevierd: want anders was het, aen het Perfiaenfche Hov, de gewoonte "niet, dat de Koningin aen 's Vorsten tafel at Esth. i: ir. Mogelijk is de vreugde van dien dag een middel geweest , om 's Konings hart te neigen, dat hy het verzoek van nehemia aenftonds toeftond. Het kan ook . zijn, dat de Koningin den Joden niet ongenegen ware, en nehemia daerom te eerder deze gelegenheid waernam. ,VHI. Te Jerufalem gekomen zijnde, nam nehemia den ftaet van zaken, in het heimelyke, eerst zeer nauwkeu^ rig op, eer hy iemand bericht gav, van zijn oogmerk, om de Stad te herbouwen, en van de volmacht, welke de Koning hem daertoe gegeven had. Dit deed hy nae alle gedachten , omdat hy de zaek , zo hy de uitvoering onmogelyk gevonden had , niet ondernemen wilde.
IX. Toen hy onderneming uitvoerbaer oordeelde, toonde hy zijne volmacht, en fpporde zijne broederen aen , om vlijtig handen aen het werk te flaen. Aenftonds begonnen zy ook het werk, met allen mogelyken yver.
X. Aenftonds ontmoette nehemia eenen geweldigen tegenftand van de vyandèn der Joden, die zijne onderne-: ming, ajs eene muitery tegen den Perfiaenfchen Koning; affchilderden. Dan nehemia ging even rustig vpprt, met een volkomen vertrouwen op den Godlyken byftand, en antwoordde den vyanden, rondborstig, dat zy althans geen recht hadden, qm hem te verhinderen.
II E T "



NEHEMIA. III. 109
HET III. KAPITTEL.
Be herbouwing van Jerufalems muuren en poorten!
I. "pVNde Eljafib, de kleinzoon van Jofua, de toenmalige Hoogepriefter maeckte fich op met fijne broederen de Priefteren , ende fy bouwden de fchaepspoorte j fy heyligdenfe, door plechtige gebeden en dankzeggingen, ende richteden hare deuren op: ja fy heyligdenfe tot aen den toren Mea, tot aen den toren Hananeël.
De Hoogepriester, met zijne broederen de Priesteren, was de eerste, die een begin maekte met Jerufalem, het welk tot dus ver dorpsgewijs was, weder tot eene verfterkte Stad te maken. Trouwens daer Jerufalem de zetel was van den Godsdienst, hadden de Priesters de naeste betrekking tot deze Stad, en het meeste belang , by hare herbouwing.
De Schaepspoort was het digtst by den Tempel, aen de Zuidzijde der Stad, in dat gedeelte van het dal, van waer men recht op de Stad van David en op den Tempel zag. Zy werd de Schaepspoort genaemd, omdat de Schapen, tot den offerdienst gefchikt, door deze Poort, Stadwaerds werden ingevoerd. Hierom kan men ook ligtelyk de reden afnemen, waerom de Priesters dit gedeelte van het werk der herbouwing op zich genomen hebben.
De Priesters heiligden deze Poort, zoodra zy herbouwd was. Anderen vertalen het zy reinigden dezelve , van de puinhopen namelyk, en ontheiliging der Babyloniers, door dezelve in den ouden luister te herftellen. Dan, dewijl dit heiligen aen den Priesteren wordt toegefchreven, zouden wy lievst by onze Overzetting blijven, en denken, dat de Priesters deze Schaepspoort, zoodra dezelve herbouwd was, met gebeden en dankzeggingen Gode gehei-
IX. DEEL.



tia NEHEMIA. ÏÏL
ligd hebben. — Maer waerom juist deze Poort geheiligd ? Omdat zy de naeste was aen den Tempel, en eene byzondere betrekking had tot den Tempeldienst. Daerenboven men begon de herbouwing van Jerufalem, met deze Poort; in zoo ver was zy de eersteling, en in haer, kon al het overige gerekend worden, geheiligd te zijn.
Ja zy heiligdenfe tot aen den toren Mea , tot aen den toren Hananeël. Het woord Mea beteekent honderd; neemt men het in dien zin, dan is de mening deze, dat de Priesters niet alleen de Schaepspoort gebouwd en geheiligd hebben, maer ook den muur aen wederzijde , aen den eenen kant ter lengte van 100 cubieten, tot aen zekeren toren, en aen den anderen kant tot den toren Hananeël. — De Onzen nemen Mea voor den eigenen naem van zekeren toren j misfchien dus geheten, omdat hy 100 ellen hoog was.
Hoe het ook wezen moge, naderhand is de geheele muur gewijd Kap. 12: 27.
2. Ende aen fijne hant, nacst aen den Hoogepries^ ter Eljafib, en zijne onderhebbende Priesteren, bouwden de mannen van Jericho: of de nazaten der oude bewooneren van Jericho Ez. 2: 34 , oock bouwde aen fijne hant, naest hem, aen den anderen kant, ZaCCUr, de fone van Imri.
3. De vifchpoorte nu, gelegen aen de Noord-West> zijde van Jerufalem , naer den Zeekant ; dus genaemd, omdat de visch door dezelve in de Stad gebracht werd 2 Chron. 33: 14, bouwden de kinderen van Senaa: die folderdenfe, ende richteden hare deuren op, [met] hare floten ende hare grendelen, zoodat zy deze Poort geheel voltooiden. -
4. Ende aen hare hant verbeterde Meremoth de fone Uria, des foons Koz, den muur, die zich van de gemelde vischpoort uitftrekte, naer de oude Poort! vs. 6 , ende aen hare hant verbeterde Mefullam de fone Berechja, des foons Mefezabeê'1: ende aen hare hant verbeterde Zadok, fone van Baëna.i deze drie werkten aen den gemelden ringmuur.
5. Voorts aen hare hant verbeterden de The-:
koï*>



NEHEMIA. lil itt
jcoïten , werkende ai verder aen dien zelvden muur : maer hare voortreffelicke en brachten haren hals niet i ten dienfte hares Heeren, zy floegen geene handen 4 aen het werk.
De voortreffelykften der Thekoïten, de aenzienlykfte marr39 nen, in dat geflacht, brachten hunnen hals niet ten dienste 4 hunnes heeren. — Door dezen heer kan men nehemias verdij ftaen, die hunne Landvoogd was, en een algemeen bevel, «j tot voortzetting van het werk gegeven had; of den heer. s| den God van Israël zeiven, die hunne Opperheer was. — iq Hoe het zy, zy brachten hunnen hals niet tot den dienst, zy m weigerden zich, aen het bevel van nehemias en van God 1 zeiven , te onderwerpen , en handen aen het werk te si flaen; of uit luiheid, of uit belangeloosheid omtrend hua ii Vaderland, of uit toegevendheid aen den vyanden der Jo;sl den. — Althans zy gaven, door hunne werkeloosheid, jj aenleiding, dat zy hier voor altoos gebrandmerkt ftaen.
6. Ende de oude poorte verbeterden Jojada de 0] fone van Pafeah, ende Mefullam de fone van BeI fodja: defe folderdenfe, ende richteden hare deu4 ren op , met hare floten , ende hare grendelen. v| Even als de kinders van Senaa de Vischpoort deden vs. 3.
7. Ende aen hare hant verbeterde Melatja de \\ Gibeoniter , ende Jadon de Meronothiter , de I mannen van Gibeon ende van Mizpa: den muur ftrek•A kende van de gemelde Oude Poort, tot aen den ftoel sa des Lantvoogts aen defe zijde der riviere, aen de ja plaets, daer de Perfiaenfche Landvoogd zijn verblijv hield.
8. Aen fijne hant verbeterde Uzziè'1 de fone svan Harhoja , [een] der goutfmeden , ende aen I fijne hant verbeterde Hananja, de fone [vaneen] I der Apothekers : Deze herbouwden den muur niet, smaer, omdat daer een gedeelte van den ouden muur was
blijven ftaen , verbeterden en verfterkten zy het zelve, Ende fy lieten Jerufalem tot aen den breeden muer, dat is zy lieten den ouden muur blijven, omdat dezelve daer nog gaev en goed was. IX. DEEL.



ns NEHEMIA. III.
.9. Ende aen hare hant verbeterde Rephaja de fone van Hur, Overfte des halven deels van Jerufalem.
Jerufalem was , in twee groote deelen onderfcheiden; van welke het-eerste, digtst by den Tempel, onder de ftam van Benjamin, en het ander, onder de ftam van Juda behoorde. Over deze beide deelen waren Overften gefteld. Onze Rephaja was over het eene, en Sallum over het ander deel vs. 12.
10. Voorts aen hare hant verbeterde Jedaja de fone van Harumaph, een man van groot vermogen en aenzien Zach.v6: 10, 14, die een groot huis te Jerufalem had ; ende daerom verkoos hy dat gedeelte van den muur te herbouwen, het welk tegen over fijn huys lag: ende aen fijne hant verbeterde Hattus de fone van Hafabneja.
11. De andere mate, even zulk een groot gedeelte van de Stadsmuur, als Jedaja herbouwd heeft vs. 10, verbeterde Malchia de fone van Harim, ende Haffub de fone van Pahath Moab met hun beide: daer toe den back-ovens-toren , digt by het gemelde gedeelte van den ringmuur.
12. Ende aen fijne hant verbeterde Sallum de fone van Lohes , Overfte des [anderen] halven deels van Jerufalem : hy ende fijne dochteren ,
voor zoo ver zy andere lieden, ten haren koste, aen het werk Helden.
13. De dal of Oostpoorte, door welke men gingj naer het dal van Jofaphat, liggende tusfchen de Stad en] den Olijvberg, verbeterde Hanun, ende d'inwoonders van Zanoah, die bouwdenfe, ende richteden hare deuren op, [met] hare floten ende hare grendelen : daer toe duyfent ellen aen den muer, tot aen de miftpoorte.
14. De miftpoorte nu verbeterde Malchia de fone van Rechab, een aenzienlyk man, die Overfte was des deels of van de landftreek Beth.Cherem genaemd :



- NEHEMIA. III. ir3
aaemd: hy bouwdefe , ende richtede hare deuren op, [met] hare floten, ende hare grendelen.
15. Ende de fonteynpoorte verbeterde Sallun de fone van Col-Hofe, Overfte des deels van Mizpa, hy bouwdefe, ende overdecktefe, ende richtede hare deuren op, [met] hare floten, ende hare grendelen : Daer toe den muer des vyvers Schelah of Siloa, dat is den muur, die recht tegen over dezen vijver lag, by des Konings hof, ende tot aen de trappen , die afgaen van Davids ftadt: want Davids Stad lag op den heuvel Sion, van welken men, met trappen, afging naer het beneden deel van Jerufalem.
16. Na hem verbeterde Nehemia , die wel den zelvden naem droeg, met den Schrijver van dit boek, maer de fone was van eenen zekeren Azbuk, Overfte des halven deels van Beth-Zur:dat gedeelte van den Stads-
! muur, dat tot of tegen over Davids graven lag, tegen over de plaets, welke David, ter begraving van hem en zijne Koninglyke nazaten gefchikt had, ende zy verbeterden den Stads ringmuur tot aen den gemaeckten vyver, welken Koning Hiskias had laten graven 2 Kon. 20: 20, ende tot aen het huys der helden, alwaer voorheen de verblijvplaets der Koninglyke Lijvwachten ge-
i weest was.
17. Na hem verbeterden de Leviten, onder 'c opzicht van Rehum de fone van Bani : Aen fijne hant verbeterde Hafabja , de Overfte des halven deels van Kehila, in fijn deel.
18. Na hem verbeterden hare broederen, onder 't opzicht van Bavai de fone van Henadad, de Overfte des [anderen] hal ven deels van Kehila,
eene Stad van Juda Jof. 15: 44.
19. Aen fijne hant verbeterde Ezer de fone van Jefua, de Overfte van Mizpa, eene andere mate: tegen over den opgangh nae 't wapenhuys, aen den hoeck , alwaer het oorlogstuig pleeg bewaerd te worden.
IX. DEEL. H



Ui N E II. E M I A. IÏT.
20. Na hem verbeterde feer vyeriglick, en met eenen ongemeenen yver, Baruch de fone van Zabbai, eene andere mate: van den hoeck vs. 19. gemeld, tot aen de deure van 't huys Eljafibs, des Hoogenpriefters.
21. Na hem verbeterde Meremoth de fone Uria, des foons Koz, eene andere mate: van de huyfdeure Eljafibs af, tot aen 't eynde van Eljafibs huys, het welk van eene ongemeene breedte was.
22. Ende na hem verbeterden de Priefteren , .'■woonende in de vlacke velden, op het platteland, rondom Jerufalem.
23. Daer na verbeterde Benjamin , ende Haffub, tegen haren huyfe over: na hem verbeterde Azaria, de fone Maafeja', des foons Ananja, by fijn huys.
24. Na hem verbeterde Binnui, de fone van Henadad, eene andere mate: van den huyfe Azaria tot aen den hoeck, ende tot aen het punt.
25. Palal, de fone van Uzai, tegen den hoeck, ende den hoogen toren over, die van des Konings huys uitfteeckt , die by den voorhof der gevanckeniffe is: zie daervan Jerem. 32: 2. Nahem Pedaja de fone van Paros.
26. De Nethinim nu, [die] in Ophel woonden en de geringfte dienaers waren van het Heiligdom, bouwden ook een gedeelte van den Stads ringmuur, tot tegen over de waterpoorte aen 't ooften, ende den uytftekenden toren.
27. Daer na verbeterden de Thckoïten , nadat zy hunnen taek vs. 5. gemeld, hadden afgedaen, eene andere mate: tegen over den grooten uytftekenden toren, ende tot aen den muer van Ophel.
28. Van boven de peerdepoorte, door welke dei
paerden naer het wed gebracht werden 2 Chron. 23: 15.
verbeterden de Priefteren , een yegelick tegen fijnen huyfe over.
29. Daeri



N E II E M I A. III. 115 EO. Daer na verbeterde Zadok de fone van Immer, tegen fijn huys over: Ende na hem verbeterde Semaja de fone van Sechanja, de bewaerder van de ooftpoorte van den Tempel.
30. Na hem verbeterde Hananja de fone van Selemja, ende Hanun de fone Zalaphs, de fefte in rang van jaren, 't welk hier zal gemeld worden, tot lof van zijnen yver boven zijne oudere broederen, eene andere mate: Na hem verbeterde Mefullam de fone van Berechja, tegen fijne kamer over, welke hy aen den Tempel had.
31. Na hem verbeterde Malchia de fone eens goutfmits, tot aen het huys der Nethinim, ende der kruydeniers: tegen over de poorte van Miphkad, 't welk men meent een zeker verbeterhuis geweest te zijn: ende tot de opperfale van 't punt, een lustvertrek, aen die punt op den muur gebouwd, om een onbelemmerd uitzicht naer buiten te hebben.
32. Ende tulfchen de opperfale des punts tot de fchaepspoorte toe , verbeterden de goutfmeden , ende de kruydeniers. By deze Schaepspoort was men begonnen vs. 1, en by dezeïvde Poort eindigde men ; zoodat nu de geheele Stad rondom, meteenen muur, omringd ware.
By dit Kapittel voegen wy de volgende waernemingen.
I. Omdat ons alle de byzonderheden der torens, punten/ en uitftekende hoeken, aen den Stadsmuur niet bekend zijn, kunnen wy van ieders werk het rechte befcheid niet geven.
II. Hier worden flechts 8 poorten genoemd, 1 de Schaepspoort vs. 1; 2. de Vischpoort vs. 3; 3. de Öudepoort vs. 6; 4. de Dalpoort vs. 13; 5. de Mestpoort vs. 14; 6. de Fenteinpoort vs. 15; 7. de Waterpoort vs. 26; en 8 de Paerdenpoort vs. 28. — Elders lezen wy nog van 4 andere poorten , de Poort van Ephraim Kap. 12: 39; van Benjamin Jer. 37: 13, de Gevangenpoort Kap. 12: 39; d« IX. DEEL. H a



iiö NEHEMIA. HL
Hoekpom 2 Kon. 14: 13. Deze 4, by de 8 voorige, maken te zamen XII Poorten, welke ook aen het Nieuw Jerufalem werden toegefchreven Openb. 21: 12.
III. De namen der perfonen, die den muur en de poorten . van Jerufalem herbouwd hebben ,. worden hier nauwkeurig vermeld; opdat hunne gedachtenis, by het nageflacht, in zegening wezen zoude. Trouwens zy hadden 'er in betoond, dat zy eene ware lievde hadden voor hun Vaderland; zy hadden een godvruchtig werk verricht, en daerin blijken gegeven, dat zy den heer vreesden; zy hadden bewijzen gegeven van hunnen heldenmoed, daer zydit werk verricht hadden, onder het oog van hunne bittere vyanden. ,
IV. Velen, onder die genen, die in dit werk der herbouk wing yverden, waren zelvs geene inwooners van Jerufa-
lem. Vs. 2. vinden wy mannen van Jericho, vs. 1 van Gibeon en Mizpa, en vs. 13. inwooners van ZanoahJ Deze waren rechte Vaderlanders, die den'luister van hunne hoofdftad bedoelden, offchoon zy zelve 'er geen perfoneel belang by hadden.
V. De arbeiders deden, de een meer, de ander minder werk af, elk nae mate van zijne vermogens en bekwacmheden. Eendracht maekte hier macht.
VI. Onder die genen, die hunne handen tot dit werk langden, waren verfcheidene mannen van rang en vermogen, die alles toebrachten, wat zy, volgens hunne] iland en rijkdom, doen konden. — Maer, onder lieden] van aenzien , maekten de Edelen der Thekoiten zich! verachtelyk , geliJJt wy by vs. 5, hebben aengemerkt.' Wy .zien 'er in, dat Adeldom, zonder Vaderlandslievde en Godsvrucht, een verachtelyk ding zy.
VII. Onder die genen, die het hunne toebrachten, tot de herbouwing van Jerufalem, waren ook vrouwen vs. 12. — Denkelijk zijn het vermogende weduwen , of bejaerde dochters geweest, die te recht dachten, dat zy hare goederen niet beter befteden konden, dan tot de herbouwing van de heilige Stad; zy zullen daerom bouwftoffen gekocht, ende werklieden betaeld hebben.
VUL



NEHEMIA. III. II?
VIII. Onder de bouwers waren ook Koop- en Handwerk.lieden, Goud/meden, Kruideniers en Apothekers vs. 8, 3r, 32, die te recht van oordeel waren, dat hunne kantooren en winkels wel wat lijden mogten, wanneer maer de welvaert en de luister van het Vaderland bevorderd wierd.
IX. Maer zou nehemia zelvs niets gebouwd hebben?
Eenige Hebreeuwfche affchrivten hebben vs. 30 en 31. na my in de plaets van na htm: en dit heeft fommigen aenleiding gegeven, om te denken, dat nehemia, uit zedigheid, van zijn eigenwerk, niet gefproken hebbe, willende alleenlyk in het algemeen aenwijzen , dat 'er mede door hem iets verricht zy. — Dan deze lezing heeft geen genoegzaem gezach. Offchoon nehemia zelvs geen byzonder gedeelte van den Stadsmuur gebouwd hebbe, heeft hy nochtans meer verricht, dan iemand anders, dewijl hy het opzicht en het beftier had over alles. De helvt zijner jongeren werkte, ter plaets daer het meest noodig was, en de andere helvt ftond, als eene fchildwacht, op de aengewezene posten Kap. 4: 16. Hy zelvs ging de wallen rond, om alles te bezichtigen, en de werklieden aen te moedigen, flaende zelvs mede handen aen het werk, wanneer het de zaek vereischte; zelvs ging hy des nachts niet uit zijne kleederen , om aenftonds by de hand te zijn, zo de tegenftanders iets vyandigs ondernemen mogten vs. 23.
IX. DEEL. H 3



!i8 NEHEMIA. IV.
II E T IV. KAPITTEL.
Be vyanden der Joden vergenoegden zich niet, met het •werk der herbouwing te /potten vs. i-6, maer maekten ook eene zamenzwering, om het werk, met geweld, te verhinderen vs. 7, g. maer de Joden fielden zich in ftaet van tegenweer en gingen rustig voort vs. 9-23.
j. TV/fAer het gefchiedde, als Saneballat de
Horoniter , de bittere vyand der Joden Kap. ' 2: 10, gehoort hadde, dat wy den muer van Jerufalem en hare poorten en torens bouwden, fo ontftack hy, ende wert feer toornigh : ende, vermids hy het werk niet verhinderen kon, befpottede de Joden,
2. Ende fprack in de tegenwoordigheyt fijner broederen, ïobia en Gezem Kap. 1: 19. en de andere Landvoogden der Samaritanen, die alle even zeer tegen de Joden verbitterd waren, ende ten aenhooren des heyrs van Samaria, 't welk hy te zamen gebragt had, om de Jo-J den vervaerd te maken: ende feyde; Wat doen defe amechtige Joden ? wat ondernemen deze machteloze menfehen? Sal menfe laten geworden? wat laten deze. menfehen zich ongemeen veel voorftaen ? Sullenfe eerlang i offeren en een plechtig feest vieren, ter inwijing van huaj ne nieuwe hoofdftad? Wat arbeiden zy yverig? Sullen iy; 't in éénen dagh voleynden ? dit zou men bykans uit hun-1 ne noeste vlijt befluiten. Sullenfe de fteenen uyt de 1 ifofhoopen levendigh maken , daerfe verbrandt zijn? zullen zy de lleenen, die tot ftof vergruisd en ge-? heel vergaen zijn, weder gaev en goed maken? welk ccnei befpottelyke onderneming!
3, Ende Tobia de Ammoniter, was by hem,;
endei



NEHEMIA. IV. iij,
ende feyde; Al is 't datfe bouwen, hunne muur zal zoo zwak zijn, dat dezelve geenen den minsten tegenftand zal kunnen lijden: Ha! fo daer een dier, zoo ligt en machteloos als een vos op quame, hy foude haren fleenen muer, door zijn gewicht, wel verfcheuren. En mogelijk noemt hy wel een vos, tot te grooter fpot, om dat geduurende de verwoesting, de vosfen in dien omtrek zeer vermeerderd waren, zie Klaegl. 5: 18.
4. Doe deze onverdraeglyke fpotredcnen tot mijne ooren kwamen, zeide ik Nehemia, al biddende, tot den heer; Hoort, o onfe Godt, dat wy feer veracht zijn, heb medelijden over onze verfmaedheid, ende keert hare verfmaetheyt weder op haren kop: dat zy zelve zulk eene befpotting mogen waerdig worden , als zy ons nu aendoen, ende geeftfe over tot eenen roof in een lant der gevanckeniffe, opdat zy den loon hunner onwaerdige fpotterny rechtvaerdig ontvangen mogen.
5. Ende en deckt hare ongerechtigheyt niet toe, befchouw hunne boosheid, met een oog van rechtmatige gramfchap , ende hare fonde en worde niet uytgedelgt van voor uw aengefichte : hot hen de welverdiende ftrafFen van hunne ongerechtigheid dragen; want fy hebben [u] getergt, door ons uwe dienaren te befpotten; [fittende] tegen over de bouwlieden, om dezelve te befchimpen en kleinmoedig te maken.
Dit gebed, om wraek over deze vyanden der Joden, fchijnt wel hard en lievdeloos ; dan men boude wel in het oog, dat zy, door de Joden te befpotten, zich vyandig aenkantten tegen den heer, den God der Joden , en dat hunne ondergang noodig ware , ter handhaving van Gods eer, dienst en gunstgenoten. — Ook is dit gebed van nehemia blijkbaer verhoord, gelijk gebleken is, in de verdelging dezer volken door de Makkabccuwen.
6. Doch wy bouwden den muer, en gingen, niet tegenftaende deze fpotredenen, in ons werk rustig voort; fo dat de gantfche muur t'famengevoegt wert tot fijne helft toe, tot op de helvt van deszelvs hoogte; want het herte des volcks was om te wereken, en
IX. deel. H 4



is© NEHEMIA. IV.
ging, in weerwil van alle de fpotredenen dezer vyanden, yverig voort met bouwen.
7. /'Ende het gefchiedde, als Saneballat, ende Tobia, ende de Arabiers , ende de Ammoniten, ende de Afdoditen, overgeblevene van de Philittijnen, hoorden, dat de verbeteringe aen de mueren Jerufalems toenam, dat de fcheuren begonnen geflopt, en het omver gerukte van nieuws opgehaeld te worden, fo ontftaken fy feer: en befloten om het werk met geweld te verhinderen, ziende dat de zaek ernltig begon te worden.
8. Ende fy maeckten alle te famen eene verbinteniffe, dat fy fouden komen om tegen Jerufalem te ftrijden , ende eene verbijfleringe daer in te maken, en ons werk, met geweld te doen ftaken.
Dit was eene geduchte t'zamenfpanning voor de Joden; want daer de andere volken Oost- en Noordwaerds van Jerufalem woonden, zouden die van Asdod zich uit het Westen byvoegen, en dus hen van alle kanten te gelijk aenvallen.
9. Maer zoodra wy bericht gekregen hadden van deze verbintenis en zamenzweering onzer vyanden, baden wy tot onfen Godt, om 's Hemels machtige en gunstige be < fcherming , ende fetteden wacht tegen hen, dagh ende nacht, harent halven, om voor te komen, dat wy verrast wierden.
10. Doe feyde een aental mannen uit Juda ; die, .deels door den vyand verfchrikt, deels door den zwaren arbeid , afgemat waren : De kracht der dragers is vervallen, om dc wachtposten te bezetten, zijn'er zoo vele mannen uit dc arbeiders genomen , dat de overigen niet in ftaet zijn , om met het bouwen voort te gaen, ende des ftofs is veel: 'er is fo veel puin wech te ruimen, dat wy aen den muer niet fullen konnen bouwen.
11. Nu hadden onfe vyanden gefeyt onder malkander : wy zullen onzen aenflag bedekt houden, om de Joden onverhoeds op het lijv te vallen; Sy en fullen 't niet weten, nochte fien, tot dat wy in 't midden van hen komen, ende flaenfe doot: Alfo fullen wy het werck der herbouwing van Jerufalem doen: ophouden. 12. Ende



NEHEMIA. IV. 121
12. Ende het gefchiedde, als de Joden, die by hen woonden en kennis kregen van hun vyandig voornemen, quamen, dat fy het ons [wel] tienmael, dat is herhaelde keeren feyden, uyt alle de plaetfen, [door] dewelcke gy tot ons komt en van ons naer Jerufalem wederkeert; zullen zy ons onverhoeds overvallen , houd daerom nauwkeurig wacht aen alle kanten.
13. Daerom fettede ick in de benedenfle plaetfen achter den muer, daer dezelve nog niet tot de behoorlyke hoogte was opgehaeld, [ende] op de hoogten gewapende mannen; ende ick fettede het volck nae de geflachten, met hare fweerden, hare fpieffen, ende hare bogen.
14. Ende ick fagh toe ende maeckte my op, ende feyde tot de Edelen, ende tot de Overigheden, ende tot het overige des volcks; (a) En vreefet niet voor haer aengefichte: dencket aen dien grooten ende vreeflicken Heere, die voor ons zorgt, en machtiger is dan alle de machtigen, ende ftrijdet voor uwe broederen, uwe fonen, ende uwe dochteren, uwe wijven, ende uwe huyfen.
. 15. Daer na gefchiedde 't, als onfe vyanden hoorden, dat 'et ons bekent was geworden, war ze heimelyk befloten hadden; dat wy op onze hoede waren, ende dat Godt haren raet te niete gemaeckt hadde; fo keerden wy alle weder tot het bouwen van den muer, een yegelick tot fijn werck.
16. Ende't gefchiedde van dien dage aen, dat de helft mijner jongens, die anders mijne dienaers en lijvwachten waren, doende waren aen 't werck der opbouwing van de muuren, ende de andere helft van hen hielden, ende de fpieffen, de fchilden, ende de bogen, ende de panfiers: ende de Overfte waren achter het gantfche huys van Juda, zoo, om het volk, tot het bouwen aen te moedigen, als om hen, by eenen aenval, te gebieden.
(a) Numer. 14: 9. Deut. 1: 21. ende 20: 3. IX. DEEL. H 5



122 NEHEMIA. IV.
17. Die aen den muer bouwden, ende die den laft droegen, [ende'] die oploeden , waren een yeder met fijne eene hant doende aen 't werck , ende d' andere hieldt het geweer.
18. Ende de bouwers, die hadden een yegelick fijn fweert aen fijne lendenen gegordet , ende bouwden : maer die met de bafuyne blies, om alarm tc maken , wanneer het de nood vorderde , was ] by my, op dat ik de eerste kennis van alles zoude hebben. ]
19. Ende ick feyde tot de Edelen, ende tot de Overheden ende tot het overige des volcks; Het werck is groot, ende wijt: ende wy zijn op den muer afgefondert, d' een verre van den anderen.
20. Ter plaetfe, daer gy 't geluyt der bafuyne fult hooren, daer henen fult gy u tot ons verfa- ! melen , om de aenvallers gelijkerhand aftekeeren. Zijt dapper; en vertrouwt op 's 11 e e e e n byftand : want (Z>) Onfe Godt fal voor ons ftrijden.
21. Alfo waren wy doende aen 't werck: ende de helfte van hen hielden de fpieffen, van het opgaen des dageraets, tot het voortkomen der Herren toe.
22. Oock feyde ick te dier tijt tot den volcke; Een yegelick vernachte met fijnen jongen binnen Jerufalem : op dat fy ons des nachts ter wacht zijn, ende des daegs aen 't werck.
Vele waren 's avonds naer buiten de ftad gegaen om te vernachten; maer Nehemia wilde dus beter voor de algemeene veiligheid zorgen.
23. Voorts noch ick, noch mijne broederen, noch mijne jongelingen , noch de mannen van de wacht, die achter my waren , wy en trocken onfe kleederen niet uyt , om niet onverhoeds overvallen te worden: een yegelick [hadde] fijn geweer [ende] of liever om water, zy waren zoo zeer op hunne hoede, tegen allen vyandelyken aenval, dat niemand uitging, zelvs om water te halen, of hy was, gewapend.
HET
(*) Exod, 14: 15. Deut. n 30. ende 28: 7.



NEHEMIA. V. 123
.. _________
HET V. KAPITTEL.
Onder de bouwende Joden zelve ontftond eene onderlinge twist en verdeeldheid, welke de allernadeeligfle gevolgen had kunnen hebben, maer door Nehemia zeer wijs/elyk werd uit Jen weg geruimd.
I. IV/fAer hoe zeer de bouwende Joden zich wapenden tegen geweld van buiten, 'er ontftond onder hen eene inwendige verdeeldheid, welke allergevaerlykst was. De armen klaegden geweldig, over de onderdrukkingen van hunne rijkere broederen : want het geroep des gemeenen volcks ende harer wijven was groot; tegen hare broederen , de rijke Joden.
Zulk foort van klachten , zulk een geroep , het welk met tfcheldwoorden gepaerd ging , tegen de meer bemiddelde Joden, wanneer zy op de openbare ftraten kwamen, of de wooningen der armen voorbygingen: zulk een geroep zou men niet verwacht hebben , onder eene Natie , by welke, als uit één ftamhuis voortgekomen, de broederlievde had behooren te hecrfchen; onder Joden en broeders, die een gemeen lot ondergingen, die, om hunne zonden, in de handen hunner vyanden waren overgegeven , die nu eene aenmerkelyke verademing genooten , en te zamen bloot lagen, zoo voor de befchimpingen, als den vyandigen aenval, hunner gemeene wederpartijderen.
Dit geroep ontftond uit de onderdrukking der meer be middelde Joden. Trouwens de onderdrukking was eene hoofdzonde onder het Joodfche volk, al voor hunne gevangelyke wechvoering, Jef. 1: 16, 17- 5- 7, 8. Mich. ra: 1, 2. De onderdrukking wordt mede geteld onder de zonden, om welke zy zijn wechgevoerd Jer. 7: 5, 9. Zach. 7: 9-11.
. 2, Dit geroep was geweldig : Want daer waren ,
I IX. DBEIrt



124 NEHEMIA. V.
die feyden ; Onfe fonen , ende onfe dochteren, wy, zijn vele: Daerom hebben wy koorn opgenomen , op dat wy eten ende leven.
Volgens onze vertaling , onze zoonen en onze dochteren, wy zijn vele, wilden deze lieden te kennen geven, dat zy, die arm waren, een groot getal van huisgezinnen uitmaekten; zoo hebben ook de LXX Griekfche Overzetters, en| dan is de zin deze: dat het wel een zegen was voor Israël een'talrijk zaed te hebben, maer dat die zelvde byzonderheid, nu in deze tijden van ongelegenheid, eene vermeerdering van fmerten ware. — Anderen vatten het, met eene inlasfching, dus op; velen van ons hebben onze zoonen en dochteren uit urmoede verpand. Deze opvatting ftrookt zeer ■wel met vs. 5 en 8. — Het gevolg van1 deze handelwijs ftellen zy, volgens onze vertaling, dus voor: daerom hebten wy koorn opgenomen, opdat wy eten en leven. Dan men heeft op te merken, dat de werkwoorden in den toekomenden tijd ftaen, zodat zy eene noodzakelykheid te kennen geven. De meening is dan deze. „ Wy hebben koorn
noodig, zullen wy met onze talrijke huisgezinnen leven; ,, dit koorn moeten wy van anderen ontvangen; en daer,, toe zijn wy in de noodzakelykheid, om onze zoonen „ en dochteren te verpanden, tot flaven en flavinnen te „ verkopen."
3. Oock warender anderen die feyden; Wy verpanden onfe ackers, ende onze vaste goederen, onfe wijngaerden , ende onfe huyfen , op dat wy in defen honger koorn mogen opnemen.
4. Defgelijcks warender die feyden; Wy hebben geit ontleent tot het betalen van des Konings cijns; [op] onfe ackers, ende onfe wijngaerden. Om ons in ftaet te ftellen, tot het opbrengen van den impost , welken wy den Perfiaenfchen Koning moeten opbrengen , hebben wy geld geleend; en daervoor onze vaste ; goederen moeten verpanden.
5. Wy klagen daerom over het verlies van bloed en goed. Nu is doch ons vleefch als het vleefch onfer broederen, onfe kinderen zijn als hare kinderen :
Wy -



NEHEMIA. V. 125
Wy zijn immers broeders van de rijke Joden, en met hun van gelijke waerdigheid; ende liet, wy onderwerpen , uit armoede, onfe fonen, ende onfe dochteren, tot dienftknechten; ja daer zijn airede eenige van onfe dochteren onderworpen, datfe in de macht onfer handen niet en zijn, ftaende onder de dienstbaerheid van onze meer bemiddelde broederen: ende andere hebben onfe ackers, ende onfe wijngaerden in bezitting , omdat wy onvermogende zijn, om het geld af te losfen, het welk zy 'er op gefchoten hebben.
Tot nader verftand van deze klachten, dient men het volgende op te merken.
Aen nehemia was geboodfchapt; dat de wedergekeerde Joden , in groote ellende verkeerden Kap. 1: 3. Deze ellende werd vermeerderd, door den hongersnood.
Deze honger werd zeer verzwaerd, door de omftandig^ heden. In de maend Nifan, overeenftemmende met onze Maert en April, kreeg ne h e mi a vryheid, van den Perliaenfchen Koning, om naer het land zijner Vaderen te trekken Kap. 2: r. — Op den 25lle van EIul, overeenkomende voor het naest met den ioden van onzen September, werd de muur volbracht Kap. 6: 15. — Voords vinden wy Kap. 8. het aenkomen van de 7de maend Tizri, overeenftemmende met de laetfte helvt van onzen September, en de eerste van October vs. 1. De eerste dag van die 7de maend was Nieuwjaerdag van het burgerlyk jaer vs. 3, ook viel, in deze maend, het Loovhuttenfeest vs. 15. — Alles derhalven, het welk van Kap. 2. tot 7. verhaeld wordt, is voorgevallen tusfchen Paesfchen en het Feest der loovhutten. In dezen tusfchentijd nu , weten wy , vielen de Oogften in. Deze hongersnood had derhalven plaets op zulken tijd, wanneer 'er anders overvloed gevonden werd: en men gewoon was den voorraed voor den winter op te leggen.
Deze hongersnood was nog des te zwarer, wanneer men met voorname mannen vastftelt; dat 'er, met de maend IX. OLLL.



126 N E H E M I Aj V.
Tizri van dit jaer, een Sabbathjaer begonnen zy, zoodat men van den oogst des zesden jaers, niet alleen nu, maer ook nog een volgend jaer leven moest.
Gelijk het altoos gaet, de armen gevoelden het gebrek het allereerste , daer de meer bemiddelde den noodigen voorraed tot hooger prijzen kopen konden.
De Heb en winzucht poogt met alles voordeel te doen. Zoo ging het ook hier. De rijkere Joden gaven den armen brood en koorn, maer zy namen daervoor de kinderen en vaste goederen der onvermogenden te pande.
Men vraegt, of deze handelwijs geoorloovd ware? — Voor het geoorloovde van deze handelwijs , fchijnt het voorbeeld van joseph te pleiten, die koorn'verkocht aen den Egyptenaren, voor hun geld, vee, land, en perfonen Gen. 47. Ook fchijnt de Wet, omtrend de Losfers en het Jubeljaer , de vryheid van dergelijke beleeningen te onderftellen Lev. 25: 25, 29. — Maer wat het geval van joseph aengaet; dit was van eenen anderen aert, hy woekerde niet, noch onderdrukte de Egyptenaren, maer hy behield hen in het leven, op eene zeer weldadige wijs. De Wet der Losfing en van het Jubeljaer onderftelt wel, gelijk ook de natuurlyke billykheid vordert; dat hy, die ontvangt, eenige waerde geevt voor het ontvangene, indien dit, behoudens zijn beftaen, gefchieden kan; maer het is onnatuurlyk zijnen armen broeder te onderdrukken, zijn bloed uit te zuigen, en zich te verrijken met zijne ongelegenheden. — Daerenboven had de heer aen Israël, het woekeren van hunne broederen , door eene ftellige wet, uitdrukkelyk verboden Exod. 22: 25, 26. Deut. 23: 19. Hoe ver nu de Rijken zich, in ons geval, omtrend de armen vergrepen hadden, blijkt uit den inhoud der klachten. Het ontbrak hen aen koorn, het nöodzakelykst voedfel. Het gene van zelvs groeide, op het Sabbathjaer, mogten de armen inoogften; maer hier toe hadden zy geenen tijd, vermids zy geduurig , of aen den muur werken , of op fchildwacht ftaen moesten. — Zy wendden alle middelen aen, om brood te krijgen, en zich', met hunne huisgezinnen, by het leven te behouden. Sommigen hadden hunne
kin-



N E H E M I A. V, 127
kinderen tot flaven en flavinnen verkocht, om brood te krijgen. Anderen hadden, tot dat zelvde einde, hunne vaste goederen verpand. Nog anderen hadden alles bezwaerd, om de gemeene lasten te betalen, en hadden niets meer by te zetten. — Wijl nu de Rijken, in plaets van zich over de .armen te ontfermen, van die gelegenheid zich bedienden, om hunne kinderen tot flaven te hebben, en hunne vaste goederen in bezitting te krijgen, fproot daeruit het geroep en de klacht der onderdrukten voort.
6. Doe ick nu, zoo vervolgt Nehemia zijn verhael, haer geroep, ende defe klagende woorden hoorde, ontftack ick feer in ongenoegen en gramfchap.
7. Ende mijn herte beraetflaegde in my; mijn geest was, op eene rijpe, bedaerde en voorzichtige wijs bezig, om de zaek van alle kanten te bezien, wat my te doen ftond .- daer na twiftede ick met de Edelen, ende met de Overheden, ende feyde tot hen; Gylieden vordert eenen lalt, een yegelick van fijnen broeder : voorts leyd' ick eene groote vergaderinge tegens hen.
De woorden, daerna twistte ik met de Edelen en Overheden, kan men opvatten, als een algemeen bericht, van het gene vervolgens nader, in de byzonderheden wordt voorgefteld. Anders kan men dezelve aenmerken, als eene byzondere aenfpraek en onderhandeling, aen en met de Grooten, in afwezen van het gemeene volk , om hen tot betere gedachten te brengen. Maer wie waren deze Edelen en Overheden? — Kap. 2: 16. is 'er ook reeds van gefproken. Men denke aen de aenzienlykften des volks. Het eerste woord wijst ons naer mannen van eene hooge en edele geboorte. Het ander wordt gebruikt van zulke mannen, die mindere Amptenaers waren. Zulke Overheden waren 'er onder de Babyloniers Dan. 3: 2, die tusfchende Stadhouders en Landvoogden gerangfehikt worden Dan. 3: 27. 6: 8. De zodanigen waren 'er ook onder de Meders Jer. 51: 28, als mede onder de Asfyriers Ezech. 23: 6, 12, 23. Het is derhalven niet vreemd, dat men
IX. ULIsX.



128 NEHEMIA. V.
by de Joden , uit de Babylonifche gevangenis wedergekeerd , en onder de heerfchappy der Perfianen levende , onder welke nu ook de Babyloniers, Meders, en Asfyriers behoorden, Amptenaren vond, welker bedieningen namen droegen , van de Regeeringswijs der gemelde volken ontleend.
Dewijl nu nehemia deze Overheden of Amptenaers niet heeft aen gefteld , maer gevonden ; kan men wijders vra-, gen, hoe dezelve zijn overeentebrengen, met die Aenzienlyken , die doorgaends by Ezra voorkomen. — By Ezra leest men van de hoofden der Vaderen, zoo die met Zerubba-: bel , als met hem zeiven opkwamen Ezr. i: 5. 2: 68. 3: 12. 4: 2. 8: 1; elders van de Oudften Kap. 5: j, 9. 6: 7, 8, 14; dan weder van de Vorsten der Vaderen Inaëls Kap. 8: 29, door welke hy de hoofden der Vaderen fchijnt te verftaen, die Kap. 10: 16. de mannen de hoofden der Vaderen heeten, en ook wel enkel de Vorsten Kap. 9: 1. — Kap. 10: 8 en 14. wordt 'er onderfcheid gemaekt tusfchen Vorsten en Oudften.
Door de Edelen fchijnen derhalven hoofden der Vaderen en Vorsten des volks bedoeld te worden, die, door afkomst en' rijkdommen , de eerste en voornaemfte waren onder het volk; en dan zullen de Overheden de Oudften van elk eene Stad zijn, en de Richters onder het volk, die, naer de Babylonifche en Perfifche wijs, waren aengefteld, om de beftuuring over hunne medebroederen te hebben, als mindere Magiftraetsperfonen. Zoodat, naer onze manier van fpreken, de Edelen de lieden van Staet waren, en de Over. heden de Magiftraetsperfonen in Jerufalem en in de andere fteden.
Wijders mag men denken, dat nehemia , als zijnde een-. Hoveling van den Perfiaen fchen Koning , hen benoemd hebbe met namen, aen het Perfiaenfche Hov gebruikelyk; daer ezra zich, als een Joodsch Wetgeleerde, van namen bediende, welke, onder het Joodfche volk, en in de Wet bekend waren. — Ezr. 9: 2. vinden wy wel het zelve woord, door Overlieden vertaeld, maer daer ontmoeten wy
niet



NEHEMIA. V. 129
niet de woorden van ezra zeiven, maer van fommige Vorsten, die hem omtrend de gefteldheid van zaken, bericht brachten.
Met deze Edelen en Overheden twistte nehemia , dat is hy toonde hun, dat zy verkeerdelyk handelden, en vorderde daerom herftel van zaken. — Hy verfchoonde hen niet, onaengezien hunnen ftaet en waerdigheid. Hy zeide tot hen : gylieden vordert eenen last, een iegelyk van zijnen broeder. — Hy noemde de gemeene en arme Joden hunne broeders; om hen te verootmoedigen, als mede ter herinnering van den plicht der broederlievde, en ter overtuiging van hunne verkeerdheid. — Zy leiden een iegelyk zijnen broeder eenen last op; men denke aen de moeite, welke zy hunnen verarmden broederen veroorzaekten, door hen eenen hoogen intrest te laten betalen, en vooral door hunne kinderen en vaste goederen in bezitting te nemen, wilden zy koorn bekomen. — Zoo handelden zy met hunne broederen, regelrecht tegen de Godlyke Wet aen Exod. 22: 25.
nehemia fpreekt niets van de uitwerking, welke dit twisten had by de meer bemiddelde Joden; het fchijnt, dat zy in hun kwaed volhardden.
Althans nehemia leidde eene groote Vergadering tegen hen. De fpreekwijs eene groote Vergadering fchijnt, in den eersten opflag , eene Raedsvergadering van vele Raedsheeren te beduiden, om met hun te raedplegen, over het te recht ftellen der fchuldigen. Doch dit laten de omftandigheden niet toe,naerdien de aenzienlyken en Amptenaers, die dezen Raed moesten uitmaken , nu zelve de fchuldigen waren. Ook beteekent het oorfprongelyk woord niet zoo zeer eene Raedsvergadering, als wel eene zaemvergaderde menigte, vergel. Deut. 33: 4. en 2 Chron. 7: 8. nehemia riep derhalven de menigte des volks te zamen , en ftelde de Edelen en Overheden tegen over dezelve, om deze meer bemiddelde lieden te overtuigen en te befchamen, en vooral pm hen des te eer te bewegen, dat zy het kwaed herftelden, en het booze, uit hun midden wech deden.
8- Ende Nehemia befchaemde de onderdrukkers in het openbaer : ick , zoo vervolgt hy zijn verhael, feyde
IX. DEEL. I



130 NEHEMIA. V.
tot hen; Wy, ik en die van mijne maegfchap, die met my uit Perfien zijn afgekomen , ik en mijne broeders, verg. vs. 10, wy hebben onfe broederen , de Joden , die, uit hoofde van armoede, aen de rondom gelegen Heydenen verkocht en in derzelver macht gekomen waren, nae ons vermogen en de middelen, welke wy' bezaten , wedergekocht , en als losfers vrygemaekt : ende foudet gylieden oock uwe broederen verkoopen, ofte fouden fy aen ons verkocht worden? wat zou dat voor eene lievdeloze handelwijs zijn? Doe fwegen fy , ende en vonden geen antwoort, zy wisten niets ter hunner verfchooning in te brengen.
9. Voorts feyde ick, De fake en is niet goet, die gylieden doet : uwe handelwijs is geheel lievdeloos, en blijkbaer ftrijdig met de Godlyke Wet. Soudet gy niet wandelen in de vreefe onfes Godts, en zijne wetten eerbiedig gehoorzamen , om de verfmadinge der Heydenen, onfer vyanden ? zouden de Heidenen, onze vyanden, wanneer zy hoorden, dat gy zoo lievdeloos met uwe broederen handelt, onzen Godsdienst niet befchimpen, endes heehek naem lasteren?
10. Ick, mijne broederen, mijne bloedverwanten, die met my uit Perfien gekomen zijn, ende mijne jon- ; gens, de knechten, die my dienstbaer en onder mijn geVolg zijn, vorderen wy oock geit ende koorn van hen ? immers nemen wy niets van onze broederen, gelijk ik, uit kracht van mijn ampt, en op het voetfpoor van mijne voorzaten, eenig inkomen als Landvoogd zou kunnen vorderen: laet ons doch defen laft nalaten, volgt ftïji) voorbeeld, en ftaekt toch alle onderdrukking.
11. Geeft hen doch als heden weder, hare ackers, hare wijngaerden , hare olijfgaerden, ende hare huyfen en andere vaste goederen, welke zy aen u verpand hebben: ende het hondertfte [deel] van den gelde, ende van het koorn, den moft, ende de olie, die gy hen hebt afgevordert.
Sommigen vullen hier, by honderd, het woord fikkelen in, zoodat de Edelen en Overheden honderd Tikkelen in
geld



NEHEMIA. V. 131
geld moesten wedergeven aen den armen , en dan nog koorn, most en oly. — De onzen vullen het aen, met het woord deel, en dan wordt hier het honderdfte deel, een percent, als eene intrest bedoeld. Sommige meenen, dat dit honderdfte deel, telken maend moest gegeven worden, maer dan zou het eene jaerlykfche intrest geweest zijn van 12 percenr. — De zaek fchijnt deze te zijn: Nehemia wilde niet alleen, dat de verpande vaste goederen zouden wedergegeven, en de fchulden kwijt gefcholden worden, maer dat zy ook van de gelden en andere inkomften, welke zy getrokken hadden, een honderdfte gedeelte aen den armen zouden mededeelen.
nehemia handelde hier ongemeen verftandig. — Hy keurde de gedragingen der rijken openlyk af, met alle vrymoedigheid. — Hy ftelde hunnen plicht voor oogen, en ontleende zijne drangredenen , zoo van den fmaed der Heidenen, als van zijn eigen voorbeeld. — Maer hoedanig was de uitflag zijner pogingen?
12. Doe feyden fy, tot Nehemia: Uw voorftel is allerbillykst. Wy fullen alles, 't welk wy, by wijs van verpanding , naer ons genomen hebben , aen den armen wedergeven, ende van hen niets foecken , alles, het welk de armen ons nog fchuldig zijn, zullen wy niet invorderen , maer kwijt fchelden ; wy fullen alfoo doen, als gy fegt: Ende ick riep de Priefteren, ende deedfe fweeren , dat fy doen fouden nae dit woort.
Velen bewilligden, in het voorftel van nehemia, uit overtuiging van hun geweten, maer 'er waren ook, welker harten niet oprecht waren. Vele edelen waren de vrienden niet van nehemia Kap. 6: 17- 19- Deze zullen in het voorftel van nehemia berust hebben, deels uit vrees voor de menigte des volks, welke hier vergaderd was, en dat nehemia de zaek tot den Perfifchen Koning brengen zoude, deels omdat het Sabbathjaer eene kwijtfchelding van fchulden vorderde Deut. 15: 12.
Ter nadere bevestiging riep nehemia, de bedienaers
IX. DEEL. 1 2



13» NEHEMIA. V.
van het Heiligdom, om de Edelen en Overheden, voor het aengezicht des heeren, in den eed te nemen, dat zy doen zouden naer zijn woord.
13. Oock fchuddede ick mijnen boefem uyt, ende feyde ; Alfoo fchudde Godt uyt allen man, die dit woort niet fal beveiligen, uyt fijnen huyfe, ende uyt fijnen arbeyt, ende hy zy alfoo uytgefchuddet ende ledigh : ende de gantfche gemeynte feyde, Amen, ende fy prefen den HEERE ; Ende het volck dede nae dit woort.
Door den boezem heeft men hier te denken, aen het bovenfte gedeelte van het kleed, het welk de borst bedekt. Het woord, door uitjchudden, vertaeld, beteekent zoodanig eene uitfchudding , 1 welke met geweld gepaerd gaet. , In het Oosten droeg men lange kleederen, welke men over elkander floeg, en, met eenen gordel, om de lendenen vasthechtte. In het bovenfte gedeelte van deze kleederen, verborg men verfcheidene zaken, gelijk wy gewoon zijn in de zakken te doen. — Wanneer derhalven nehemia zijnen boezem uitfehudde, maekte hy zijne kleederen los,' en fchudde dezelve met geweld, opdat alles, wat 'er in was, 'er uit zou vallen.
Maer wat beteekende deze plechtigheid ? Sommigen vergelijken dezelve, met het bevel van Christus , aen zijnen Discipelen Matth. 10: 14. Mare. 6: 11. Luc. 9: 5, dat zy, wanneer zy menfehen ontmoetten, die hun Euangelie niet hooren wilden, het ftof van hunne voeten moesten affchudden, tot een getuigenis tegen hen; gelijk paulus deed, te Antiochien en te Corinthus Hand.; 13: 51. 18: 6. Hierdoor gav de Apostel te kennen, dat hy weigerde de minfte gemeenfehap te hebben , met deze menfehen , en betuigde dat hy geene fchuld had , aen het oordeel, het welk zy zich zeiven op den hals haelden. — Dan de handelwijs van nehemia had. eene andere bedoeling : want hy voegt 'er deze verklaring by: alzoo fchudde God uit allen man, die dit woord niet zal bevestigen, uit zijn huis, en uit zijnen arbeid, en hy zy alzoo uitgefchud en ledig. — Tot ftaving derhal-



NEHEMIA. V. 133
halven van de belovte, welke de Edelen en Overheden gedaen hadden, bracht nehemia hun onder den vloek, bedreigende, dat God elk, die zijn woord niet hield, door algemeene of byzondere rampen , uit zijne bezittingen zou uitfchudden. — Dit bedreigde oordeel ftemde juist overeen, met den aert van de misdaed. Er was befoovd , de armen, die ledig en door de fchuldeisfchers uitgefchud waren , het hunne wederom toe te voegen. Deze belovte was met eenen plechtigen eed geftaevd. Het niet vervullen van dezelve zou met zich brengen , een ledig en berooid laten van de armen, nehemia bedreigt daerom, dat zy die meineedig waren, volgens de Wet der wedervergelding, zouden geftraft, en door een Godlyk oordeel, in dien zelvden behoevtigen ftaet gebracht worden , tot welken zy de armen gebracht hadden. De ganfche Gemeinte, de geheele groote Volksvergadering, bevestigde dezen eed en deze bedreiging, met het uitroepen van een algemeen Amen. De menigte prees den heer, zeer verblijd, over deze gelukkige omwending van zaken. Ook deed het volk naer het woord van nehemia; de rijken herftelden de armen, en de armen berustten in de fchikkingen, door nehemia gemaekt.
Langs dezen weg, werd 'er eene inwendige zwarigheid, tegen den voortgang der muurbouwing van Jerufalem, opgeruimd.
De aenzienlyken waren zoo wel als de geringen, bezig met het bouwen van de Stadsmuuren. Maer 'er is geen twijffel aen , of de geringen moesten de zwaerfte lasten dragen. — Men was, uit hoofde der vyanden, gewapenderhand bezig in het bouwen, en elk geflacht ftond onder het bevel van die Edelen en Overheden , welke tot het zelve behoorden. Kap. 4: 14-16. — Onder dit alles heerschte een zware hongersnood. De Edelen Onderdrukten de armen, en deze klaegden bitter over die mishandeling. — Het kon derhalven niet anders wezen , of de dragers , die het 'zwaerfte werk moesten doen , wierden moedeloos, en hunne krachten vervielen Kap. 4: 10. Zy,
IX. DEEL. I 3



13+ N E H E M I A. V.
die voor zich zeiven geen voordeel zagen, in de vastigheid van Jerufalem, maer in tegendeel eene vermeerdering van flavemy, hadden geene aenmoediging, om zich, met het opbouwen van Jerufalems muuren af te flooven. — Hier kwam nog by, dat'de armen, wanneer het op een ftrijden tegen de vyanden aenkwam, niet gereed zouden zijn, om naer de bevelen van hunne Overften te hooren , gelijk meermalen gebleken is, in zulke heirlegers, daer het aen betaling van der Soldaten leening ontbrak.
Rechttijdig en billyk derhalven was de poging van nehemia, om dit algemeen ongenoegen, het welk de bron van de verdervelykfte onheilen had kunnen worden, wech te nemen.
nehemia beroept zich vervolgens op zijne edelmoedigheid , in het onbaetzuchtig waernemen van zijne Landvoogdy: dit doet hy in eene tusfehenrede, waerin hy tot 12 jaren na dit geval afdaelt, en waeruit blijkt dat hy dit geheele verhael zoo veel later befchreven heeft.
14. Oock van dien dage af, dat Koning Artaxerxes my herwaerds gezonden , en hy my bevolen heeft, haren Lantvoogt te zijn in den lande Juda, van den twintigften jare af, tot het twee ende dertigfte jaer des Konings Artahfafta, zijnde-twaelf jaren, en hebbe ick met mijne broederen, het broot des Lantvoogts niet gegeten. Geduurende al dien tijd, ben ik der Gemeinte niet tot last geweest, ik heb het inkomen, anderzins voor den Landvoogden gefchikt, "niet genooten.
Rehum de Cancelier en de anderen, trokken falaris uit het Paleis des Konings Ezr. 4: 14; maer zoo ging het niet, in het land van Juda. Daer vermogt de Landvoogd zijne inkomften, geheel of ten deele, van het volk te nemen. Maer dit had nehemia niet gedaen, 0111 het volk niet te bezwaren. Dit hadden ook zijne broeders niet gedaen , fchoon Let anders een misbruik fchijnt geweest te zijn, dat de naestbeftaenden van den Landvoogd zich van zijn gezach bedienden, om de Gemeinte te bezwaren.
15. Ende de voorige Lantvoogden, die voor my geweeft zijn , hebben het volck befwaert,
ende



NEHEMIA. V. 135
,ende van hen genomen aen broot ende wijn,
daer na tot hunne andere behoevten, dagelyks veertigh filvere fikelen; oock heerfchten hare jongens over het volck, die Landvoogden lieten toe dat ook hunne bedienden het volk knevelden: Maer ick en hebbe alfoo niet gedaen, om der vreefe Godes wille.
De eerste der voorige Landvoogden was zerubbabel geweest; aengefteld in het eerste jaer van cyrus, en hy was het nog, in het tweede jaer van darius hystaspes Ezr. 4: 24. 5: 2. Hoe lang hy, na dien tijd, Landvoogd gebleven zy, is onbekend. — Of nu mesullam zoon van Zerubbabel 1 Chron. 3: 19, Landvoogd in zijne plaets geweest zy, gelijk de Joden willen, nadat hy in Babel wedergekeerd en aldaer geftorven was, kunnen wy niet bepalen. —Ook weten wy niet, wie de Landvoogdy hebben waergenomen , zedert het tweede jaer van darius hystaspes , tot het 2ort- van artaxerxes langhand ; cn Nehemia verzwijgt hier hunne namen, omdat hy niemand verbitteren wilde.
Althans deze Landvoogden hadden het volk bezwaerd, behalven brood en wijn , hadden zy ook geld genomen. Daerenboven hadden de jongens, dat is de bedienden der Landvoogden, geweld geoeffend over het volk. — Maer, uit een beginfel van Godsvrucht, had nehemia niets genomen , om het volk niet te bezwaren, en zorg gedragen, dat zijne bedienden geen het minste geweld of onrecht pleegden.
16. Daer toe heb ick oock aen 't werck defes muers verbetert, voor zoo ver ikmy onvermoeid heb bezig gehouden, met het nazien van het werk, en het aenmoedigen van de arbeiders, ende wy en hebben geen lant gekocht van het geld, het welk wy van u genomen hadden, ook hebben wy, op geenerlei wijs, onze bezitting vermeerderd, door van den nood onzer arme broederen gebruik te maken, om voordeelige koopen te doen: ende alle mijne jongens zijn aldaer verfamelt geweeffc tot het werck , alle mijne bediendens hebben geduurig medegewerkt, ten mijnen koste.
17. In plaets van onderhoud van u te vorderen, heb ik 'er zelvs velen onderhouden. Oock zijn der Joden
IX. DEEL. I 4



I3<5 NEHEMIA. V.
ende der Overheden hondert ende vijftigh man^ ende die Joden , welke van de Heydenen, die rontom ons zijn, tot ons quamen, het zy om by ons te woonen, het zy ter verrichting van zekere zaken, aen mijne tafel geweeft.
18. Ende tot dit onthael had ik zeer veel voorraed noodig, dat voor éénen dagh bereydt wert, was één offe, lende] fes uytgelefene fchapen , oock werden my vogelen bereydet, ende binnen tien dagen van allen wijn feer veel: Nogh heb ick by defen het broot des Lantvoogts niet gefocht, nog als Landvoogd eenig inkomen getrokken, om dat de dienftbaerheyt, dat is de impost, die aen den Perfiaenfchen Koning moet betaeld worden , fwaer was over defen volcke.
De woorden binnen tien dogen van allen wijn zeer veel, zijn vry duister. — Volgens onze Randfchrijveren, is de meening deze, dat men, in het huisgezin van nehemia, om den tienden dag , nieuwen voorraed van wijn moest opdoen. — Anders zou men het zoo begrijpen kunnen, dat de wijn aen nehemias tafel, met zekere maet , aen den gasten werd toegediend , behalven op den tienden dag , wanneer elk zoo veel drinken mogt als hem behaegde.
Nehemia bejluit dit ganfche ftuk, al biddende.
19. (a) Gedenckt mijner, mijn Godt, ten goede : laet het blijken, dat ik een voorwerp ben van uwe onderfchcidende gunst en voorzorg ; gedenk aen dat alles wat ick aen defen vóleke gedaen hebbe, mijn werk, hoe gebrekkig ook, is evenwel oprecht; zie heer, het ligt voor uw aengezicht.
nehemia moet hier geenszins als een grootfpreker befchouwd worden, die op zijn werk, by den heer roemde. Hy fpreekt van alles, wat hy ten beste van 't Joodfche volk gedaen had, om aen te toonen, dat hy geene vergelding zijner edelmoedigheid van menfehen te gemoet zag, maer dat hy enkel in God berustte, aen wiens goedheid en genade hy zich nedrig aenbeval. II E T 00 Nehem. 13: 22. ,



NEHEMIA. VI. I37
HET VI. KAPITTEL.
Nehemia ontweek de listige lagen, welke hem , door zijne vyanden, gelegd werden vs. 1-14. Middelerwijl werd de muur voltooid vs. 15-19.
TTAE wederpartijders der Joden, in hunne vyandige voornemens te leur gefteld Kap. 4, wendden het op eenen anderen boeg, en leiden lagen tegen nehemia, den Ópper-Bevelhebber van het werk; zeer wel begrijpende, dat de herbouwing van Jerufalem niet beter en gemakkelyker kon geftuit worden, dan door nehemia van kant te maken.
1. Voorts is 't gefchiet, als van de reeds voorheen gemelde Saneballat, ende Tobia, ende van Gefem den Arabier, ende van onfe andere vyanden gehoort was, dat ick den muer gebouwt hadde, ende dat geene fcheure daer in en was overgelaten : begrepen zy, dat zy niet langer wachten konden, om de voltoojing van ons werk te verhinderen ; oock en hadde ick tot defer tijt toe de deuren niet opgefett in alle de poorten: Het was nu nog tijd voor onze vyanden. In fommige poorten waren de deuren reeds ingehangen , op kosten van byzondere perfonen Kap. 3: 5, 6, 12, maer de meeste poorten waren nog niet van deuren voorzien. Zoo zy nog langer wachtten, tot dat de ganfche Stad kon gefloten worden, dan hadden zy geenen kans meer, om 'er in te komen; en met geweld konden zy niet vorderen, omdat alle poorten, met wachten bezet waren.
2. So fondtSaneballat ende Gefem totmy,om te feggen; Komt ende laet ons te famen vergaderen in de dorpen, buiten Jerufalem op het platte land, om te zamen over de zaken van het land te fpreken. Koorn by ons, in den dale Ono : vergel. Kap. 11: 35,1 Chron. 8: 12, maer
IX. DEEL. 1 5



138 NEHEMIA. VI.
ik begreep aenftonds hun boosaertig voornemen, fy dachten my quaet te doen en van kant te maken.
3. Ende ick fondt boden tot hen, om te feggen; lek doe een groot werck, fo dat ick niet en fal konnen afkomen : ik ben thans aen een zeer gewichtig werk bezig, dit vordert allen fpoed, en zou al te zeer vertraegd worden, wanneer ik by ulieden kwam in het dal Ono. Ook kan ik niet begrijpen, dat gylieden my eenige zaken van aenbelang hebt mede te deelen; waerom dan foude dit werck ophouden, terwijlen ick het foude nalaten, ende tot ulieden afkomen?
4. Sy fonden nu [wel] viermael tot my, op de felve wijfe en met dezeïvde boodfehap Ende ick antwoordde hen telkens op de felve wijfe.
5. Doe ook deze poging verydeld was, namen de vyanden der Joden wederom andere middelen by de hand. Zy zochten my eenen fchrik aen te jagen, door my te verzekeren, dat mijn werk, van den Perfiaenfchen Koning, als eene oproerige poging zou worden aengemerkt. Kort daerop^ fondc Saneballat tot my op de felve wijfe, ten vijfden male, fijnen jongen, met eenen openen brief in fijner hant, opdat een ieder den inhoud xou kunnen lezen.
6. Daer in was gefchreven ; Het is onder de volcken gehoort , ende Gafmu , of Gezem vs. 1, feyt; Gy ende de Joden dencket te rebelleeren, daerom bouwt gy den muer, ende gy fult hen ten Koningh zijn, nae dat defe faken zijn, dit is blijkbaer uit uw ganfche doen.
7. Wy hebben daerenboven vernomen, Dat gy oock Propheten hebt beitelt, om van u te Jerufalem uyt te roepen, feggende; Hy is Koningh in Juda; Nu fal 't van den Koningh gehoort worden, nae dat defe faken zijn: komt dan nu, ende laet ons te famen raetflaen. Koorn tot ons, laten wy onpartijdig onderzoeken, wat 'er van de zaek zy; opdat wy den Koning van uwe onfchuld verzekeren, zoodra dezelve ons zal gebleken zijn.
8. Doch



NEHEMIA. VI. isp
8. Doch ick fondt tot hem , om te feggen ; Daer en is van alfulcke faken, als gy fegt, niets gefchiet: maer gy verfiertfe uyt uw her te, om my te verfchrikken en vervaerd te maken.
9. Want fy alle fochten ons vreefachtigh te maken, feggende; op deze boodfchap zullen zy verflagen worden, den moed laten zinken, en Hare handen fullen van 't werck aflaten, dat het niet en fal gedaen worden: Nu dan o God! zoo riep ik al biddende tot den heer, by het lezen van dezen briev, fberekt mijne handen en onderfteun my.
Dusdoende ontkwam nehemia ook weder dezen link, en bleev onverzettelyk in zijn werk bezig. Dan de vyanden der Joden lieten niets onbeproevd , om nehemia van zijn werk af te trekken. Nadat het hun mislukt was, hem buiten Jerufalem te lokken, trachtten zy hem in den Tempel te doen vlieden, langs dezen weg hoopten zy Jerufalem , by verrasfing, in te nemen.
10. Als ick nu quam in 't huys van den propheet Semaja des foons Delaja, des foons Mehetabcè'ls, dien ik voor mijnen vriend aenzag, om met hem te raedplegen , gav hy my eenen zeer verkeerden raed. (Hy nu was befloten:) Hy had zich in eene kamer van den Tempel opgefloten, om de vertooning te maken van eene zeer byzondere Godsdienstigheid. Doe ik tot hem gekomen was, fo feyde hy; Laet ons t' famenkomen in den huyfe Godes, in 't midden des Tempels, ende laet ons de deuren des Tempels toefluyten, opdat gy daer moogt veilig zijn; want fy fullen komen om u te dooden, ja by nachte fullen fy heimelyk komen om u te dooden.
11. Maer ick feyde; Soude een man, als ick ben , een Landvoogd , van wiens tegenwoordigheid en raed het welzijn dezer Stad afhangt; ik, die verplicht ben het volk, in deze gevaerlyke tijden, door mijn voorbeeld, aen te moedigen; zou een man, als ik ben, vlieden?
dat zy verre; ende wie is 'er, zijnde als ick, die in IX. DEEE.



140 NEHEMIA. VI.
den Tempel foude gaen, dat hy levendigh bleve? zou ik daerdoor te kennen geven, dat ik een kwaed geweten had, en aen de voorzorg van dien God wantrouwde, die my tot dus ver geholpen heeft ? wat gy my moogt aenraden, van in den Tempel te vluchten, lek en falder niet ingaen.
12. Want ick merekte, ende fiet , ik ontdekte aeer duidelyk, dat hy een valsaert ware; Godt en hadde hem niet gefonden: maer hy fprack defe prophetie tegen ïny, en gav my dezen bedrieglyken raed, om my te verderven, om dat Tobia ende Saneballat hem gehuert en omgekocht hadden.
13. Daerom was hy gehuert, op dat ick foude vreefen, ende alfoo doen, ende fondigen: op dat fy yets fouden hebben tot eenen quaden naem, op datfe my fouden hoonen , en als een bloodaert ten'toon ftellen.'
14. Gedenckt, mijn Godt, aen de listen en boosaertige pogingen van Tobia ende aen die van Saneballat, nae defe fijne wereken: ende oock aen de valfche Propheteffe Noadja , die den geest der voorzegging leugenachtig heeft voorgewend; ende aen de andere valfche Propheten die my gefocht hebben vreefachdg te maken, omdat zy daertoe, door onze vyanden, waren omgekocht.
Deze handelwijs van Semajk was even zoo listig , als boosaertig. — Door de vyanden der Joden omgekocht, maekte hy een allerfchandelykst misbruik, van het vertrouwen , dat nehemia in hem ftelde , die hem voor zijnen vriend aenzag. Zijn voornaemfte doelwit was, om nehemia , wanneer hy zijnen raed gevolgd en in den Tempel gevlucht was, als een bloodaert ten toon te ftellen; opdat het volk den moed zou laten zinken, wanneer zy de blooheid van hunnen Opperften - Bevelhebber verftonden. — Hierdoor wilde hy den vyanden den weg banen , om de Stad te befpringen, wanneer alles in wanorde en zonder bellier was. — Mogelyk was hy wel voornemens, om Nc-
t he-



NEHEMIA. VI. 141
hernia, in den Tempel van kant te maken, of zich van zijn perfoon te verzekeren, tot dat de vyanden de Stad overweldigd hadden.
Dan nehemia bemerkte duidelyk, dat deze Semaja hem zogt te verraden. — Wy lezen niet, dat nehemia dezen Semaja en de andere valfche Propheten, als verraders van hun Vaderland , naer verdiensten , hebbe laten ftrafFen. Hy moest zich in dezen, naer den tijd en naer de omftandigheden fchikken. Binnen in de Stad waren vele valfche vrienden en geveinsde verraders, en van buiten had men voor de openbare vyanden te vreezen. — Hy moest zich daerom vergenoegen, met de zaek, al biddende, aen den user aen te bevelen.
IJ. Onder allen dezen tegenftand, werden evenwel de muuren van Jerufalem volkomen voltooid. De muer nu wert volbracht, op den vijf ende twintigften van de maend Elul, welke ten deele met onze Augustus, ten deele met September overeenftemt: in twee ende vijftigh dagen werd dit geheele werk volkomen voltooid.
Sommigen rekenen deze 52 dagen, van dien tijd af; dat Saneballat aen Nehemia gefchreven had vs. 6, en dan vergelijkt men hier mede het verhael van Jofephus, volgens het welk de Joden 2 jaren en 3 maenden, aen de herftelling der muuren van Jerufalem zouden gearbeid hebben. — Dan, onzes erachtens, geevt nehemia duidelyk te kennen, dat het geheele werk, van het begin af, binnen 52 dagen, voltooid zy.
Men denke niet, de tijd van 52 dagen was veel te kort, om zulk eene groote Stad, als Jerufalem was, met muuren te omringen, en van poorten te voorzien : want men moet zich de volgende zaken herinneren, (1). dat het getal der gener, die met vereenigde krachten, aen dit werk arbeidden, verbazend groot ware; (2). dat deze arbeiders, niet uit gehuurd volk beftonden , maer uit vrywillige lieden , die met eenen ongemeehen yver werkten; (3). dat de muuren en poorten, door nebucadnezar, niet geheel en al waren afgebroken , en tot op den grond toe geflecht; zoodat hier en daer nog aenmerklyke ftukken in hun geheel gebleven
IX. DEEL.



i42 NEHEMIA. VI.
waren: en hoewel'er overal breuken en bresfen waren, had men bevonden, dat de grondvesten nog fterk genoeg waren, om 'er weder op-te bouwen; (4). dat God, door het merkwaerdig beftuur van zijne Voorzienigheid, dit werk zonderling gezegend en begunftigd hebbe, gelijk de vyanden der Joden zelve erkennen moesten vs. 16, (5). dat men,ook by ongewijde Schrijveren, voorbeelden ontmoet van foortgelyken fpoed ; volgens het verhael van curtius , heeft alexander de Groote, de muuren van Alexandrien, die ruim twee uuren in den omtrek befloegen, binnen 20 dagen afgebouwd.
16. Ende het gefchiedde, als alle onfe vyanden [dit] hoorden, dat het werk der herbouwing van Jerufalems muuren, zoo fchielyk en tegen hunne verwachting, geheel voltooid was, fo vreefden alle de Heydenen, die rontom ons waren, ende fy vervielen feer in hare oogen, dat is zy werden bcfchaemd, en lieten den moed zinken, omdat zy zoo veel op hunne overmacht vertrouwd, en niets ten nadeele der Joden uitgericht hadden.
-Hun aengezicht verviel ook van nijd en boosheid , over den voorfpoed der Joden, wanhopende, dat zy nooit in ftaet zouden zijn, om de Joden, tegen welke zy zoo zeer verbitterd waren, te benadeelen: want fy merekten allerduidclykst uit den voorfpoed, met welken de Joden gezegend werden, dat dit werck van onfen Godt gedaen was , en dat zijne gunstige beftuuring daerin allerblijkbaerst doorftraelde.
17. Dan, in weerwil van al dien voorfpoed, had Nehemia nog, met veelcrlei verdrietelykheden te worftelen; hy bemerkte, tot zijn bitter leedwezen, dat fommigen van zijn volk eene verraderlyke gemeenfehap hadden, met de vyanden. Onder de edelen der Joden waren 'er, die zich zeiven in zoo ver vergaten, en zoo weinig lievde hadden voor hun Vaderland; dat zy eene verraderlyke brievwisfeling hielden, met den vyandigen Tobias, en hem alles mededeelden , wat 'er binnen Jerufalem omging. Oock fchreven in die dagen Edele van Juda véle brieven, die nae Tobia gingen: ende die van Tobia quamen tot hen. 18. Zelvs



NEHEMIA. VI. 143
ig. Zelvs hadden vele ontaerte Joden eene heimelyke zamenzweering aengegaen , met dien bitteren vyand van hun volk en Vaderland, om zijne belangen te bevorderen, ten nadeele van hunne eigene Land- en Stadgenooten. Zy hadden dien Tobia trouw gezworen , als hunnen vriend en bondgenoot, omdat hy en zijn zoon Joodfche Vrouwen getrouwd hadden: Want vele in Juda hadden hem gefworen , om dat hy was een fchoonfone van Sechanja, den fone van Arach: ende fijn foon Johanan hadde genomen de dochter van Mefullam, den fone va'n Berechja.
In dit geval zag men blijkbaer, hoe nadeelig het ware voor den Joden, om zich, door Huwelyken, met de Heidenen te verbinden, en hoe verfoeilijk de ftreken zijn van verraderlyke Achitophels.
19. Zelvs hadden deze verraderlyke Joden de onbefchaemdheid, om Nehemia gunstige gedachten , omtrend Tobia, te willen inboezemen. Oock verhaelden fy, fchrijvt daerom Nehemia, fijne goetdadigheden VOOr mijn aengefichte, en zochten my wijs te maken, dat Tobia een goed en oprecht man ware, mijne byzondere achting en vertrouwen waerdig; ende hier by bleev het nog niet, zy waren zelvs zoo valsch, dat zy mijne raedflagen aen Tobia en zijnen aenhang bekend maekten, want mijne woorden brachten fy uyt tot hem: zy brachten mijn gedrag en handel, aen Tobia en zijnen aenhang, verkeerd en verdraeid over, en gaven 'er eenen verkeerden zin aen. Hieruit namen deze vyanden aenleiding om ifcy brieven te fchrijven, door welke zy my zochten vervaerd te maken en van mijn werk aftefchrikken. Tobia [dan] fondt brieven om my vreefachtigh te maken. Het oogmerk was, my bevreesd te maken, en my daerdoor mijne achting by het volk te doen verliezen, opdat zy de Joden , wanneer alles in de war en zonder bellier was, des te gemakkelyker zouden kunnen overvallen.
Wy zien uit dit alles, dat nehemia eenen geweldigen tcgenftand ontmoet hebbe, nipt alleen van vyanden die
IX. DEEL.



i4i NEHEMIA. VI.
buiten waren, maer ook, het gene nog veel erger was, van inwendige verraders, en dat hy, met dit alles, rustig en kloekmoedig zy voortgegaen, gefterkt door een gelovig vertrouwen, op de hulp van zijnen God.
HET VII. KAPITTEL.
Nehemia richtte de poorten van Jerufalem op, en ftelde 'er wachten by vs. 1-3. Een herhaling van 't Register der Joden, die uit de gevangenis van Babel, in hun Vaderland waren wedergekeerd vs. 4-73.
1. "\7O0rts gefchiedde 't als de muer gebouwt
was, dat ick de deuren oprichtede, ende de poortiers werden by de Poorten geplaetst, ende de fangers, ende de Leviten werden beitelt; want ik gav bevel, dat de zangers en Leviten, uit alle plaetfen, zouden byeen geroepen worden, om by de hand te zijn, ' tegen dat de muuren van Jerufalem zeer plechtig zouden worden ingewijd Kap. 12: 27.
2. Ende ick gaf bevel mijnen broeder Hanani, die my te Sufan tijding gebracht had, omtrend den flechten en deerniswaerdigen toefland van Jerufalem Kap. 1: 2, ende Hananja den Overften van de burgt te Jerufalem, eenen man van beproevde deugd en blakende Vaderlandslievde : want hy was als een man van getrouwigheyt, ende Godtvreefende boven velen. Sommigen denken, dat nehemia zich nu reisvaerdig maekte, om naer het Perfiaenfche Hov weder te keeren, en den Koning rekenfchap te geven van zijne verrichtingen ; en dat hy daerom de twee gemelde mannen, van 1 welker braevheid en Godsvrucht hy volkomen verzekerd ( was, tot zijne Stedehouders hebbe aengefleld, om het be-: Hier van zaken, geduurende zijne afwezigheid, waer: tc nemen. 3' Hee'



NEHEMIA. VII. 145
g. Hoe het ook wezen mogt, Nehemia gav dezen mannen bevel, omtrend het fluiten der poorten en het bewaken der muuren; Ende fchrijvt hy, ick feyde tot hen; Laet de poorten van Jerufalem niet geopent worden , tot dat de fonne heet wort, laet het eerst volkomen dag zijn, voor dat de poorten geopend worden, opdat men rond kan zien, of 'er ook vyanden naderen; ende ter wijlen fy , die de wacht hebben, daer byftaen, laetfe de deuren des avonds fluyten , betalt gyfe dan, en ziet nauwkeurig of de poorten wel gefloten en gegrendeld zijn: Ende dat men , na het fluiten der poorten , overal wachten fette, inwoonders van Jerufalem , vertrouwde burgers , een yegelick op fijne wacht, ende een yegelick tegen fijn huys over, de'els tot gemak der wachthebbenden, deels opdat de befchouwing van elks huis hem geduurig herinnere , hoe veel belang hy hebbe , by het bewaken en bewaren van de Stad.
4. De ftadt nu was wijt van ruymte , ende groot, zoodat 'er vele wachten noodig waren, om alle posten behoorlyk te bezetten ; doch des volcks was weynigh daer binnen, in vergelijking van de grootheid der Stad, ende de huyfen en waren niet gebouwt, de meeste huizen waren ligte gebouwen , en zeer veel gronds lag nog verwoest en onbebouwd.
5. So gaf mijn Godt in mijn herte, dat ick de Edelen, ende de Overheden, ende het volck verfamelde, om de geflachten te rekenen: ende ick vondt het geflacht - regifter der gener, die in 't eerfte waren opgetogen, ende vondt daer in gefchreven [aldus']:
nehemia wist zeer wel, dat de veiligheid van eene Stad, naest God, meer van het getal en de dapperheid der inwooneren afhange., dan van de hoogte en fterkte der muuren. — Hy oordeelde het daerom noodig, om het volk te tellen, en langs dien weg te weten, welke huisgezinnen voorheen in de Stad gewoond hadden , en nu buiten naer het land getogen waren; opdat hy dezelve be-
IX. DEEL. K



146 NEHEMIA. VIL
wegen mogt, om terug te keeren, de Stad te bevolken, en huizen te helpen bouwen.
Ten dien einde riep hy eerst de Edelen en Overheden te zamen, om een echt bericht te ontvangen omtrend den tegenwoordigen toeftand der huisgezinnen, derzelver getal en woonplaetfen. — Vervolgens nam hy een overzicht van de geflachtlijsten der gener, die het eerst met Zer.ub; babel, uit Babel, naer hun Vaderland waren wedergekeerd Ezr. 2, en hy vond dezeïvde Geflachtlijst, dus luidende:
6. (a) Dit zijn de kinderen van dat lantfchap, Judïea, in het welk hunne voorvaders gewoond hadden; die optogen, op de veroorloving van Koning Cyrus, uyt de gevanckeniffe , der wechgevoerden , die Nebucadnezar, Koningh van Babel, wechgevoert hadde; ende [die] wedergekeert zijn nae Jerufalem ende nae Juda, een yegelick tot fijne ftadt:
7. Dewelcke quamen met Zerubbabel, Jefua, Nehemia, Azaria, Raamja, Nahamani, Mordechai, Bilfan, Mifpereth, Bigvai, Nehum, lende]
Baëna, Ezra 2: 2. heet Azaria Seraja, Raamja Reelaja, Mispereth Mispar, en Nehum Rehum, Nahamani wordt daer niet genoemd. [£>/> js] 't getal der mannen van den volcke Ifraëls:
8. De kinderen van Paros waren twee duyfent, hondert, ende twee ende tfeventigh.
9. De kinderen van Sephatja , drie hondert, twee ende tfeventigh.
10. De kinderen Arachs , fes hondert , twee ende vijftigh. Ezr. 2: 5. ftaet 775.
11. De kinderen Pahath Moabs, van de kinderen Jefua ende Joabs; twee duyfent, ende acht hondert, lende] achttien. Ezr. 2: 6. ftaet 2812, en aldaer wordt het woordje ende tusfchen Jefua en Joab niet gevonden.
12. De kinderen Elams , duyfent, twee hondert , vier ende vijftigh.
13. De kinderen van Zattu, acht hondert, vijf ende veertigh. Ezr. 2: 8. vindt men 945.
r -v v . 14. De
00 Ezr. 2: 1, &c. n



NEHEMIA. VII» 147
14. De kinderen van Zaccai, feven hondert, ende tfeftigh.
15. De kinderen van Binnui, of Bani, fes hondert , acht ende veertigh. Ezr. 2: 10. 642.
16 De kinderen van Bebai, fes hondert, acht ende twintigh. Ezr. 2: n. 623.
17. De kinderen van Azgad , twee duyfent, drie hondert, twee ende twintigh. Ezr. 2: 12. niet meer dan 1222.
18. De kinderen Adonikams, fes hondert, feven ende tfeftigh. Ezr. 2: 13. 666.
19. De kinderen van Bigvai, twee duyfent, feven ende tfeftigh. Ezr. 2: 14. 2056.
20. De kinderen van Adin, fes hondert, vijf
ende vijftigh. Ezr. 2: 15. flechts 454.
21. De kinderen Aters, van Hizkia, achtende tnegentigh.
22. De kinderen Hafums, drie hondert, acht ende twintigh. Ezr. 2: 19. 223.
23. De kinderen van Bezai, drie hondert , vier ende twintigh. Ezr. 2: 17. 323.
24. De kinderen Hariphs, of Jora, Ezr. 2: 18. hondert, [ende] twaelf.
25. De kinderen van Gibeon, of Gibbar, Ezr. 2: 20. vijf ende tnegentigh.
26. De mannen van Bethlehem ende Netopha, hondert, acht ende tachtentigh. Ezr. 2: 21, 22. ftaet 123 en 56, is 179.
27. De mannen van Anathoth, hondert, acht ende twintigh.
28. De mannen van Beth-Azmaveth, twee ende veertigh.
29. De mannen van Kiriath Jearim, Cephira , ende Beè'roth, feven hondert, drie ende veertigh.
30. De mannen van Rama ende Gaba, fes hondert, een ende twintigh.
31. De mannen van Michmas, hondert, ende twee ende twintigh.
IX. DEEL, K 2



148 NEHEMIA. VII.
32. De mannen van Beth-El ende Ai, hondert, drie ende twintigh. Ezr. 2: 28. ftaet 223.
33. De mannen van het ander Nebo, Ezr. 2: 29. ftaet enkel Nebo, twee ende vijftigh.
Hier tusfchen beiden vindt men Ezr. 2: 30. de kinderen van Magbis 156, waer van hier geen melding gefchiedt.
34. De kinderen des anderen Elams, duyfent, twee hondert, vier ende vijftigh.
35. De kinderen Harims, drie hondert, ende twintigh.
36. De kinderen van Jericho, drie hondert, vijf ende veertigh.
37. De kinderen van Lod, Hadid,ende Ono, feven hondert, ende een ende twintigh. Ezr. 2: 33> 725-
38. De kinderen van Senaa, drie duyfent, negen hondert, ende dertigh. Ezr. 2: 35. vind men 3630.
39. De Priefters: de kinderen van Jedaja, van den huyfe Jefua, negen hondert, drie ende tfeventigh.
40. De kinderen Immers, duyfent, twee ende vijftigh.
41. De kinderen Pafhurs, duyfent, twee hondert , feven ende veertigh.
42. De kinderen Harims, duyfent, [ende] feventien.
43. De Leviten: de kinderen van Jefua, van
Kadmiël, Ezr. 2: 40. ftaet Jefua en Kadmiël, van de kinderen Hodeva of Hodavja, vier ende tfeventigh.
44. De fangers: de kinderen Afaphs, hondert, acht ende veertigh. Ezr. 2: 41, 128.
45. De poortiers; de kinderen SaHums, de kinderen Aters, de kinderen Talmons , de kinderen Akkubs, de kinderen van Hatita, de kinderen van Sobai, hondert, acht ende dertigh of
139. Ezr. 2: 42.
46. De Nethinim: de kinderen van Ziha, de kinderen van Hafupha, de kinderen van Tabbaoth,
47. Dc



NEHEMIA. VII. 149
47. De kinderen van Keros, de kinderen van i Sia, ofSiaha, de kinderen van Padon,
48. De kinderen van Lebana, de kinderen van l Hagaba, de kinderen van Salmai, of Samlai,
Tusfchen de twee laetfte vindt men Ezr. 2: 45, 46. nog { Akkub en Hagab.
49. De kinderen Hanans, de kinderen Giddels, j de kinderen Gahars,
50. De kinderen van Reaja, de kinderen van i Rezin, de kinderen van Nekoda,
I 51. De kinderen Gazzams , de kinderen van I Uzza, de kinderen van Pafeah,
52. De kinderen van Befai , waerop nog Asna I volgt Ezr. 2: 50, de kinderen van Meünim , de I kinderen van Nephuffim,
53. De kinderen van Bakbuk, de kinderen van 1 Hakupha, de kinderen van Harhur,
54. De kinderen van Bazlith, of Bazluth, de kinij deren van Mehida, de kinderen van Harfa,
55. De kinderen van Barkos, de kinderen van | Sifera, de kinderen van Thamah,
56. De kinderen van Neziah, de kinderen van I Hatipha.
j 57. De kinderen der knechten van Salomo: de I kinderen van Sotai, de kinderen van Sophereth, 3 de kinderen van Perida, ofPeruda,
58. De kinderen van Jaëla , de kinderen van ] Darkon, de kinderen van Giddel,
59. De kinderen van Sephatja , de kinderen I van Hattil, de kinderen van Pochereth van ZeI baim, de kinderen van Amon, of Ami.
60. Alle de Nethinim , ende de kinderen der | knechten van Salomo, waren drie hondert, twee I ende tnegentigh.
61. Oock togen defe op van Thel-Melah, E Thel-Harfa; Cherub, Addon , ende Immer: Ü Maer fy en konden harer vaderen huys , noch ij haer zaet niet toonen, of fy uyt Ifraël waren.
IX. DEEL. K 3



ISO NEHEMIA. VII.
62. De kinderen van Delaja, de kinderen van Tobia, de kinderen van Nekoda, fes hondert, twee ende veertigh. Ezr. 2: 60. ftaet 652.
63. Ende van de Priefteren , de kinderen van Habaja, de kinderen van Koz: de kinderen van Barzillai, die eene vrouwe van de dochteren Barzillai des Gileaditers genomen hadde , ende nae haren naem genoemt was.
64. Defe ïbchten haer gefchrift, willende haer geflachte rekenen, maer het en wert niet gevonden : Daerom werden fy als onreyne van 't Priefterdom geweert.
65. Ende Hattirfatha feyde tot hen, dat fy van de heyligfte dingen niet fouden eten: tot dat 'er een Priefter ftonde met Urim ende Thummim.
66. Defe gantfche gemeynte te famen , was twee ende veertigh duyfent, drie hondert, ende tfeftigh.
67. Behalven hare knechten ende hare maegden , die waren feven duyfent, drie hondert, feven ende dertigh: Ende fy hadden twee hondert , ende vijf ende veertigh fangers ende fangerfchen. Ezr. 2: 65. ftaet flechts 200.
68- Hare peerden feven hondert, fes ende dertigh : hare muylen, twee hondert, vijf ende veertigh:
69. Kemelen , vier hondert, vijf ende dertigh: efelen, fes duyfent, feven hondert, ende twintigh.
70. Een deel nu van de Hoofden der vaderen gaven tot het werck: Hattirfatha gaf ten fchatte, aen gout, duyfent drachmen, vijftigh fprengbeckens, vijf hondert ende dertigh Priefterrocken.
71. Ende [andere'] van de Hoofden der vaderen gaven ten fchatte des wercks, te zamen, aen gout, twintigh duyfent drachmen : ende aen filver, twee duyfent, ende twee hondert ponden.
72. Ende



NEHEMIA. VII. ist
72. Ende dat de overige des volcks gaven, was aen gout, twintigh duyfent drachmen; ende aen filver, twee duyfent minen : ende feven ende tfeftigh Priefterrocken.
73. Ende de Priefters, ende de Leviten, ende de poortiers, ende de fangers , ende [fommige] van den volcke, ende de Nethinim, ende gantfch Ifraël woonden in hare fteden.
Over deze geheele Geflachtlijst heb ik niets anders aen te merken, dan dat ze dezelve zy, met dat register, het welk wy vonden Ezr#t 2. dus kan men daer ook de noodige ophelderingen vinden, te gelijk met eenige aenmerkingen over de verfchillen tusfchen deze opgave eB die van Ezra, zie bl. 21. terwijl we die verfchillen zelve hier by elkander gevoegd hebben, om ze met eenen opflag te kunnen zien.
Hoe veel verfchil 'er zy in de byzondere getallen, zoo dat, daer de opgenoemde by Ezra 29818 uitmaekten, da hier opgetelde t' zamen 31089 zijn ; in de hoofd fom , waeronder ook alle welker geflachten onzeker waren, mede geteld zijn, komen deze lijsten juist overeen, wordende die, zoo hier vs. 66, als Ezra 2: 64, gefteld op 42360 perfonen. — Men mag denken dat zulke perfonen, die zich kort daerna by de wedergekeerden voegden, in de lijst, elk by zijn geflacht , zijn bygevoegd ; daer tegen zulke perfonen, als ook de 4 geheele geflachten hier ontbrekende, daer afgelaten, die zich wel ter wederkeering aengegeven hadden, maer achtergebleven zijn.
Wat de gefchenken aengaet vs. 70- 72 , hierin vinden wy veel verfchil, met die gefchenken, welke Ezra 2: 68, 69. vermeld zijn. — Onzes erachtens zijn de gevallen zeer onderfcheiden. ezra fpreekt van gefchenken, ten tijde van Zerubbabel, en nehemia van gefchenken, onder zijn beftier gegeven ; en de hattirsatha vs. 70, of de Landvoogd, is onzes bedunkens, nehemia zelvs, die zijnen naem verzwijgt uit nedrigheid.
IX. DEEL. K 4



i52 NEHEMIA. VIII.
HET VIII. KAPITTEL.
De plechtige Godsdienst werd door ezra herfteld. — Des heeren Wet werd openlyk, voor het volk voorgelezen vs. 1-9. en het Loovhutten - Feest, op eene zeer plechtige wijs gevierd vs. iq- 18.
1. (~\? den vijf en twintigften der zesde maend, was
de muur van Jerufalem voltooid Kap. 6: 15- In de volgende zevende maend viel de tijd in , dat 'er een der hooge Feesten moest gevierd worden. Als nu de gemelde fevende maent aenquam, ende de kinderen Ifraëls, die buiten Jerufalem woonden, in hare fteden waren,
2. So verfamelde fich al 't volck, op den eersten dag van die zevende maend, die de dag was van het Feest der Trompetten Lev. 23: 24. als een eenigh man , binnen Jerufalem. Alle de Joden vergaderden te zamen op de ftrate voor de waterpoorte, welke zeer ruim was en eene groote menigte van volk bevatten konde : Ende fy feyden tot Ezra den Schriftgeleerden , dat hy het boeck der wet Mofe foude halen, die de HEERE Ifraël geboden hadde, om het hun openlyk voor te lezen.
De heer had Deut. 31: 10, 11. bevolen, dat de Wet, om het zevende jaer, op het Feest der Loovhutten, openlyk voor het volk moest worden voorgelezen, en nu ftond juist het gemelde Feest in die maend in te vallen. Nae alle gedachten heeft ezra deze Godlyke Wet, aen het volk herinnerd, het welk daerdoor bewogen werd, dien vacrdigen fchrivtgeleerden te verzoeken, dat hy hun des heeren Wet wilde voorlezen , wacrtoe hy ook aenftonds gereed was.
Deze ezra was reeds, 12 of 13 jaren voor nehemia, uit Babel te Jerufalem gekomen. — Tot dus ver vonden
wy,



NEHEMIA. VIII. 153
wy, in deze gefchiedenis van nehemia, geene melding van ezra. Men gist , dat hy , eenigen tijd na zijne eerste komst in Judasa, toen de Tempel volbouwd was, naer Babel zy terug gekeerd, en dat hy thans andermael in zijn Vaderland gekomen zy, ziende met groote blijdfehap, dat de muur van Jerufalem voltooid ware. Echter deze gisfing heeft geen zekerheid; hy Kan ook in 't Joodfche land gebleven zijn, al wordt ons niets byzonders van zijne verrichtingen in dien tusfehentijd gemeld.
3. Ende Ezra de Priefter bracht de wet voor de gemeynte, beyde mans, ende vrouwen, ende alle die verftandigh of tot jaren van onderfcheid gekomen waren om te hooren, op den eerften dagh der gemelde fevender maent.
4. Ende Ezra wachtte niet tot den dag Van het Feest der Loovhutten , maer maekte aenftonds , nog op dien zelvden dag, eenen aenvang, met het voorlezen van de Godlyke Wet; want hy las aenftonds daer in voor de ftrate, die voor de waterpoorte is, van het \jnorgc»]Iicht aen tot op den middagh, voorde mannen ende vrouwen, ende de verftandige, dat is alle zulke perfonen, die tot rijpheid van oordeel gekomen waren : ende elk hoorde, met aendacht en eerbied; want de ooren des gantfehen volcks waren nae het wetboeck.
Dit 4Je vers moet, als een algemeen bericht,- van dit Godsdienstig werk befchouwd worden , het welk vervolgens in de byzonderheden , nader wordt opgehelderd. Daer uit zal men ligtelyk begrijpen, dat de uitdrukking, hy las van het morgenlicht aen tot op den middag, niet zoo moet begrepen worden, dat ezra, geduurende al dien tijd, onophoudelyk hebbe voortgelezen; hy had verfcheidene medehelpers , die hem, in dit werk by beurten, onderfteunden.
5. Ende Ezra de Schriftgeleerde ftont op eenen hoogen houten ftoel , dien fy tot die fake gemaeckt hadden , opdat hy , van al het volk , des te beter kon gehoord en gezien worden, ende dit geftoelte was zeer ruim en lang, zoodat 'er verfcheidene perfonen
IX. DEEL. K 5



154 NEHEMIA. VIII.
nevens hem konden geplaetst worden : neffens hem ftont Mattithja, ende Sema, ende Anaja, ende Uria, ende Hiikia, ende Maafeja, 6 perfonen, aen fijne rechterhant: ende aen fijne flinckerhant, 7 perfonen, Pedaja, ende Mifaè'1, ende Malchia, ende Hafum, ende Hafbaddana, Zacharia, lende] Mefullam,opdat zy hem onderfteunen en by beurten vervangen zouden.
6. Ende Ezra opende het boeck voor de oogen des gantfehen volcks; want hy was boven al 't volck op het gemelde fpreekgeftoelte, in het midden zijner medehelperen: Ende als hy het opende, ftont al 't volck , tot een teeken van ontzach en eerbied.
7. Ende Ezra begon, met een plechtig gebed. Hy loofde den HEERE, den grooten Godt, voor alle de weldaden, welke Hy den Joden, by de herftelling van \ Stad en Tempel, bewezen had, en bad om 's Hemels verderen zegen en byftand: ende al 't volck antwoordden, Amen, Amen, met opheffmge harer handen, ende neygden hen, ende aenbaden den HEERE, met de aengefichten ter aerden, tot een teeken, dat zy met Ezra, in deze gebeden en lovzangen, eenparig inftemden.
8. Jefua nu, ende Bani, ende Serebja, Jamin, Akkub , Sabbethai, Hodia , Maafeja , Kelita , Azaria, Jozabad, Hanan, Pelaja, ende de Leviten , onderwefen het volck in de wet: Deze Leviten ftonden op zulke plaetfen, onder de menigte, alwaer men ezra , en die met hem op het fpreekgeftoelte ftonden, Hiet hooren konde, en hielden zich bezig, met het volk . de Wet voor te lezen, Ende het volck ftont op fijne : ftantplaetfe.
De zaek fchijnt zoo te moeten begrepen worden, dat die : perfonen, welke te ver van e,zra afftonden, om hem te:
Kunnen nooren,-in noopen onderfcheiden waren, en dat 'er • by elk zulken hoop een voorlezer geweest zy.
9. Deze voorlezers hadden elk een affchrivt van het : Wetboek, het welk zy niet alleen voorlazen, maer ook: verklaerden , opdat het volk den zin te recht verftaen 1
zoude. .



NEHEMIA. VIII. 155
■ 2011de. Ende fy Jafen in 't boeck , in de wet ; Godts, duydelick: Ende den fin verklarende, fo i maeckten fy dat men 't verftont in het lefen,
10. Ende Nehemia, (de felve is dc Hattirfatha) of Landvoogd, ende Ezra de Priefter de Schriftgeleerde , ende de Leviten, die't volck onderwe-
: fen, feyden tot al 't volck; Defe dagh is een blijde ? Feestdag, die den HEERE uwen Godt heyligh is, ; en met blijde dankzegging moet gevierd worden ; en f daerom bedrijft [dan] geene rouwe, ende en weent | niet: want al 't volck weende, als fy de woorden {; der wet hoorden.
Door het voorlezen van 's heeren woord, werd het I volk gevoelig getroffen, en bedroevd op de herinnering 1 van de ongelijkvormigheid hunner gedragingen acn het voorfchrivt van 's heeren wet. — Dit was een zeer goed teeken, en een blijk van gevoeligheid des harten. — Dan, met dit alles, hunne treurigheid moest de mact niet 1 te buiten gaen, ook kwam dezelve thans minder te pas, I dewijl het nu geen tijd was van weenen. Het was thans een plechtige Feestdag , die met blijdfehap en dankzeg; ging moest gevierd worden Lev. 23: 24.
11. Voorts moedigde Nehemia de treurende menigte, i tot eene Godsdienstige blijdfehap aen. Ten dien einde ! feyde hy tot hen: Nu is het middag, en tijd geworden ; om u te verkwikken, Gaet nu naer uwe woningen, etet
het vette, ende drincket het foete, houd met cll kanderen blijde maeltijden, gelijk het op eenen Feestdag, I als deze, gebruikelyk is, ende gedenkt ook aen uwe arme I broederen, fendet'deelen dengenen, voor wekken
niets bereydt en is, opdat ook de nooddruftigen zich 1 verheugen mogen : want defe plechtige Feestdagh is J onfen Heere heyligh, en moet met dankbare blijdfehap
gevierd worden : fo en bedroeft u niet , want de
blijtfehap des HEEREN, het dienen van den heer, j met blijdfehap en dankzegging , die is uwe fterekte,
en zal u bemoedigen tegen alle vrees en onheilen.
12. Ende de geheele menigte, hoe zeer dc hartstochIX. DEEL.



i5<5 NEHEMIA. VIII.
ten waren gaen de geworden , kwam tot bedaren : want de Leviten ftilden al 't volck, feggende; Swijget, want defe dagh is heyligh: daerom en bedroeft u niet.
13. Doe gingh al 't volck henen om te eten, ende om te drincken, ende om deelen te fenden, ende om groote blijtfchap te maken: want fy hadden de woorden verflaen, die men hen hadde bekent gemaeckt, en uit de Wet geleerd, dat zy zich, op dezen dag , voor 's heeren aengezicht verheugen moesten.
14. Ende de gemelde voorlezing van de Wet , had eene algemeen e begeerte verwekt, vooral by de hoofden des volks, om verder in 's heeren Wet onderwezen te worden: want reeds des anderen daegs verfamelden hen d£ Hoofden der vaderen des gantfehen volcks, de Priefters, ende de Leviten, tot Ezra den Schriftgeleerden , ende dat, om , door zijn onderwijs, verftant te bekomen in de woorden der wet.
15. Ende fy vonden , de Wet verder nalezende , onder andere in de zelve wet (a) gefchreven; dat de HEERE door de hant van Mofe geboden hadde, dat de kinderen Ifraëls in loofhutten fouden woonen, op het feell, in de fevende maent:
16. Ende daerom befloten zy, terwijl het nu de maend was, in welke het Loovhutten-Feest moest gevierd worden, dat men het zelve op den bepaelden tijd zeer plechtig houden zoude, en dat fy het fouden luytbaer maken, ende eene ftemme laten doorgaen door alle hare fteden, ende te Jerufalem, feggende: Gaet uyt op't gebergte, ende halet tacken van olijf boomen, ende tacken van [andere] olieachtige boomen, ende tacken van myrtenboomen , ende tacken van palmboomen , ende tacken van [andere] dichte boomen,
(«) Exod. 23: 16. Lev. 23: 34. Numer. 29: 12, &c. Dcuter. lét 13. 14, 15.



NEHEMIA. VIII. 157
men, om loofhutten te maken, als 'er gefchreven
is Lev. 23: 40. Deut. 16: 13.
17. Alfo gingh het volck uyt ende haeldenfe, ende maeckten hen loofhutten, een yegelick op fijn dack, het welk, naer de Oosterfche wijs plat was, ende in hare voorhoven, op de voorpleinen, welkevoor hunne huizen waren, ende in de voorhoven van Godes huys, ende op de ftrate der waterpoorte, ende op de ftrate van Ephraims poorte.
18. Ende de gantfche gemeynte der gener, die uyt de gevanckeniffe waren wedergekomen, maeckten loofhutten, ende woonden in die loofhutten; want de kinderen Ifraëls en hadden alfoo niet gedaen fint de dagen Jefua, des foons van Nun, tot op defen dagh toe: ende daer was feer groote blijtfchap.
19 Ende men las in het wetboeck Godes dagh by dagh, van den eerften dagh tot den laetften dagh : Ende fy hielden het feeft feven dagen , ende op den achtften dagh den verbodtsdagh, nae het recht. Lev. 23: 36.
Hadden de kinderen Israëls, federt den tijd van Jofua, den opvolger van Mofe , geen Loovhuttenfeest gevierd , gelijk vs. 18 • fchijnt aengeduid te worden ?
Dit is ten eenemael ongeloovbaer , wanneer men in aenmerking neemt, dat het vieren van dit Feest, door een uitdrukkelyke Wet , aen Israël was voorgefchreven Lev. 23, en dat'er zoo vele Godvruchtige Koningen geweest zijn, die, met david en salomo, van hunnen yver voor 's heeren Wet en dienst, geprezen worden. Zelvs vinden wy , in de gefchiedenis der Israëliten voorbeelden, dat dit Feest plechtig gevierd zy 1 Kon. 8: 2, 65. 2 Chron. 7: 8 , 9, en Ezra 3: 4.
Maer wat zegt dan die uitdrukking, de kinderen Israëls hadden alzoo niet gedaen, Jinds de dagen Jofua, des zoons van Nun, tot op dezen dag toe ? zy geevt 2 zaken te kennen.
IX. DEEL.



158 NEHEMIA. VUL
1. Dat dit Feest, federt den tijd van josua, nog nooll met zoo veel blijdfehap, was gevierd geworden. Zoodra nehemia het volk, hetwelk, by het hooien voorlezen van de Wet, zeer gevoelig was aengedaen, bemoedigd, en hun de zonderlinge zegeningen herinnerd had , met welke zy thans beweldadigd waren, heerschte 'er eene algemeene en buitengewoone vreugde. Elk was even verblijd , dat zy nu in hun Vaderland waren wedergekeerd , Stad en Tempel herbouwd zagen. — Men loovde den heek van blijder harte. Men at en dronk met vreugde. De rijken vonden een byzonder genoegen , in het verkwikken der armen, die de gaven met blijdfehap ontvingen.
2. Dat 'er nooit een Loovhuttenfeest met zoo veel plechtigheid, en Godsdienstigen yver gevierd was, na den tijd van Jofua. Er was niet alleen, gelijk de Wet bevolen had, eene heilige zamenroeping, op den eersten en laetften dag van het Feest Lev. 23: 35, 36; maer ook telken dag kwam het volk Godsdienstig te zamen , om de Wet te hooren voorlezen, en in dezelve onderwezen te worden.
Evenwel, toen by de inwijing van Salomons Tempel het Loovhuttenfeest gevierd is , mag men billyk onderftellen dat geen mindere blijdfehap, plechtigheid, en Godsdiens, tigheid hebbe plaets gehad. Dan met dit alles, kan't zeer wel zijn, dat men zich toen ook flechts aen de letter der Wet gehouden hebbe, door op den eersten en laetften dag van 't Feest eene algemeene Godsdienstige Vergadering te houden : daer men dit nu voor 't eerst dagelyks deed : ook was 'er nu deze byzondere reden boven Salomons tijden, dat het volk nu de volkomene herftelling van hunnen Burgerftaet vierde, op dezeïvde wijze, en met dezeïvde blijdfehap , waermede men in Jofuas tijd deszelvs gronding plechtig erkend had. — Het is waer, hiertoe was reeds! aenleiding by het eerste Loofhuttenfeest na de wederkomst: uit Babel Ezra 3; maer toen was het volk niet in ftaet om: het feest op die wijze te vieren als nu gefchieden konde.
HET



NEHEMIA. IX. 159
HET IX. KAPITTEL.
3 De Joden hielden, op den 24-^* van de yde maend, eenen plechtigen vastendag, om zich, voor het aengezicht
5 des heeren, te verootmoedigen vs. 1-3. De Levi' ten deden, by die gelegenheid, een zeer merkwaerdig gebed, het welk ons wordt opgegeven vs. 4-38.
| X. T70ortS hielden de Joden eenen zeer plechtigen Verbods en Vastendag. Het Loovhuttenfeest, 1 het welk op den iAde dezer zevende maend begonnen was, tjj eindigde op den 22ften. Geduurende dit Feest, hetwelk I met blijdfehap moest gevierd worden, was alle droevheid I verboden. Maer nu dit blijde Feest geëindigd was, begon I men weder, met alle reden, aen dc misdaden van het volk I te denken , welke men niet befchouwen konde , zonder I zich boetvaerdig voor den heer te verootmoedigen. Twee I dagen daerom, na het eindigen van het Feest der LoovI hutten , hield men eenen plechtigen Vast- en bededag: B want op den vier ende twintigften dagh defer 31 maent, verfamelden hen de kinderen Ifraëls met i{vatten, ende met facken, ende aerde was op hen, Ij tot een teeken van droevheid en verootmoediging.
Buiten allen twijffel was deze plechtige Verbodsdag, Jdoor nehemia uitgefchreven, met voorkennis en goedirkeuring van de Hoofden der Vaderen; en men koos 'er sdezen tijd toe, dewijl nu al het volk te Jerufalem by elckanderen was. De kort te vooren ingevallene groote Verazoendag zal welligt niet met de vereischte plechtigheid ihebben kunnen gevierd worden.
I 2. Ende het zaet Ifraëls fcheydde fich af van alle vreemde, met welke zy zich weder, door Huwelyks-
iverbintenisfen, vermaegfehapt hadden : Ende fy ftonden ende deden, in de ootmoedigfle geftalte, eene openbare
I IX. deel.



löo NEHEMIA IX.
en plechtige belijdenilTe van hare fonden , ende harer vaderen ongerechtigheden.
Het oogmerk van dezen plechtigen verbodsdag was, om zich, met openbare belijdenis van hunne zonden , voor den heer plechtig te vernederen, om eene genadige vergeving aftebidden, en zich gemeenfchappelyk en oprechtelyk aen des heeren dienst op te dragen. — Zy deden daerom belijdenis, niet alleen elk van zijne perfoneele misdaden , maer ook van de Nationale zonden, . van de ongerechtigheden hunner Vaderen. — Vooraf Jcheidden de Joden zich wederom af van alle de vreemde. Eenige jaren te vooren had ezra het volk zeer fcherpelyk beftraft, over het vermaegfchappen met de heidenen, en het zelve genoodzaekt de vreemde wijven wech te zenden Ezra 10. Maer het bederv der zeden was zoo groot, dat dit kwaed wederom zeer fpoedig was ingekropen. Dan alle, die in dit opzicht fchuldig waren , verwijderden zich , op het bevel van nehemia, van hunne heidenfche wijven en aenverwanten, opdat de Joden, volgens de Godlyke Wet, eene afgezonderde Natie zouden uitmaken.
3. Deze plechtige Verbodsdag werd zeer godsdienstig gevierd: Want als fy, tot een teeken van eerbied, opgeftaen waren op hare ftantplaetfe , fo lafen fy, gelijk zy ook de voorige dagen gedaen hadden, in het wetboeck des HEEREN hares Godts , een vierendeel van den dagh: Ende op een [ander'] vierendeel deden fy belijdenilTe, ende aenbaden den HEERE haren Godt, met emftige fmeekingen , om eene genadige vergeving, en zijnen verderen zegen.
De dag werd by de Joden op 12 uuren gerekend. Een vierendeel derhalven van den dag maekte 3 uuren uit. Drie' uuren lang hield men zich bezig, met het hooren lezen en verklaren van de Godlyke Wet, en drie andere met fchuldbelijdenis en gebeden. — Men kan het zoo begrijpen, dat al het volk , by het morgen-offer zy tegenwoordig geweest, dat de Wet van 9 tot 12 uuren voorgelezen en verklaerd zy, dat het volk, van 12 tot 3 uuren, hunne zonden beleden en gebeden hebbe, wanneer het avond-offer
ee-



NEHEMIA. IX. t6i
eenen aenvang narn. Of anders zal het zich , op deze wijs hebben toegedragen : van 's morgens ten 6 tot o uur werd de Wet gelezen, van 9 tot 12 uur hield men zich bezig, met plechtige gebeden en fchuldbelijdenis, van 12 tot 3 uur werd op nieuw de Wet gelezen, en van 3 tot 6 uur bragt men wederom door in gebeden.
Wijders geevt ons de Gefchiedfchrijver een omftandig bericht van het werk, het welk, op dezen Ferbodsdag, verricht werd.
4. Jefua nu, ende Bani, Kadmiël, Sebanja, Bunni, Serebja, Bani, [ende] Chenani, ftonden op 't hoogh geftoelte der Leviten, op het welk zy gewoon waren te ftaen, wanneer zy het volk openlyk onderwezen, opdat zy, van eenen ieder, des te beter zouden kunnen gezien en gehoord worden , ende riepen met luyder ftemme tot den HEERE haren Godt: zoo om hunnen ernst aen te toonen, als om van de vergaderde menigte, uit welker naem zy baden , bekwamelyk gehoord te worden.
Hier worden agt Leviten, met namen opgeteld. Men moet evenwel niet denken, dat alle deze te zamen, op een en het zelve geftoelte , geflaen en gefproken hebben. Dan zouden hunne woorden verward en onverftaenbaer geweest zijn. — Het volk zal in 8 onderfcheidene hoopen, zijn verdeeld geweest; en by elk eenen hoop ftond een Leviet, op zijn fpreekgeftoelte, om de menigte in de Wet te onderwijzen , en hares namens te bidden.
5. Ende de Leviten , Jefua , ende Kadmiël , Bani, Hafabneja, Serebja, Hodia, Sebanja, Pethahja, feyden; nadat zy drie uuren lang, de Wet des heeren voorgelezen en verklaerd hadden, elk tot de vergadering , welke voor hem was : Staet op , looft den HEERE uwen Godt, die te prijzen is van eeuwigheyt tot in eeuwigheyt: Ende, zich al biddende tot den heer gewend hebbende, zeiden de Leviten: men love den name uwer heerlickheyt, die verhoogt is boven allen lof ende prijs, zoodanig, dat de veree-
IX. DEEL. L



162 NEHEMIA. IX.
nigde (temmen en harten van alle redelyke wezens nog zou. den te kort fchieten, om uwen lov naer waerde te vermelden.
De namen der Leviten , die vs. 5. worden opgeteld, verfchillen eenigermate van die, welke vs. 4. gemeld zijn; evenwel is het meer dan waerfchijnlyk, dat het dezeïvde perfonen geweest zijn, 5 van deze dragen dezeïvde namen, en wat de drie overige aengaet; Hazabncja zal ook den naem van Bunni, Hodia dien van Bani, en Petachja dien van Che. nani gedragen hebben.
Hierop volgt nu het merkwaerdig gebed, het welk de Leviten, op dezen plechtigen Verbodsdag, namens het ganfche volk, tot den heer gedaen hebben vs. 6-38- — Wy onderfcheiden 'er in 6 hoofddeelen. I. De Godverheerly kende aenfpraek vs. 6- H. Eene optelling van de Godlyke zegeningen vs. 7-15. III. Eene nedrige fchuldbelijdenis vs. 16-26. IV. Eene befchrijving van Gods recht* vaardige oordeelen vs. 2 7 - 31. V. Eene 00u moedige fmeeking om eene genadige vergeving vs. 32-37. en VI. Eene plechtige verbinding aen des h e e r e jj dienst vs. 38.
I. De Godverheerlykende aenfpraek vinden wy vs. 6.
In de Griekfche vertaling der LXX begint vs. 6. met deze woorden En Ezra zeide: Gy zijt enz. De gemeene Latijnfche Overzetting plaetst dezeïvde woorden voor vs. 7. Het komt ons zeer waerfchijnlyk voor, dat ezra dit gebed hebbe opgefteld, en dat elk der Leviten een affchrivt daer van hebbe voorgelezen. —• Hoe het wezen moge , dit plechtig gebed begon, met deze aenfpraek:
6. God onzer Vaderen, Gy zijt die HEERE, die getrouwe jehovah , die Israël, tot het volk van uw byzonder eigendom hebt aengenomen; Gy zijt alleen de eenige; cn ware God. De afgoden der Heidenen zijn nietige fchepfekn, maer Gy zijt de almachtige Maker aller dingen,
O)



NEHEMIA. IX. 163
00 gy ne^>t gemaeckt den hemel , den hemel der hemelen, ende al haer heyr, de aerde ende al wat daer op is, de zeen ende al wat daer in is, ende gy maeckt die alle levendigh , en doet dezelve, door uwe almachtige onderhouding, welke eene geduurige fchepping is, in derzelver beftaen voortduuren : ende het heyr der hemelen aenbidt 11, voor zoo ver zon, maen, en ftarren uwe grootheid prediken, en de heilige Engelen u geftadig loven.
II. Hierop volgt eene optelling der Godlyke zegeningen, atn het Joodfche volk, van de vroegfte tijden af, bewezen vs. 7-1 5.
7. Gy zijt die HEERE, de Godt onzer Vaderen, van oude tijden af, die Abram hebt verkoren, ende hem (b) uyt Ur der Chaldeen uytgevoert: ende gy hebt fijnen (c) name geftelt, Abraham, by het doen van de uitnemendfte belovten.
8. (d) Ende gy hebt fijn herte getrouw gevonden voor uw aengefichte, vooral toen hy zich gereed betoonde, om op uw bevel, zijnen eenigen zoon Ifaac ten brand-offer op te offeren, ende hebt een verbont met hem gemaeckt , (e) dat gy foudt geven het lant der Canaaniten , der Hethiten , der Amoriten, ende der Pheriziten, ende der Jebufiten, ende der Girgafiten, dat gy 't fijnen zade foudt geven: ende gy hebt uwe woorden beveiligt, om dat gy rechtveerdigh zijt, en onveranderlyk.
9. (ƒ) Ende gy hebt, met een oog van gunstige ontferming, aengefien onfer vaderen elende in Egypten, alwaer zy, op eene wreede en onmenfehelyke wijs onderdrukt werden : ende gy hebt haer geroep gehoort aen de fchelfzee, toenzy, door Pharao en zijn
Ca~) Gen. i: i, &c. Pf. 146: 6. Hand. 14: 15. ende 17: *4> Openb. 14: 7. O) Genef. 11: 31, 32- ende 12: 1. CO Gen. 17: 5. Cd) Gen. 15: 6. («) Gen. ia: 7. ende 13: 15- ende 15: 18. ende 17: 8. ende 26: 4. (ƒ) Exod. 3: 7. ende 14: se.
IX. D££L. L Z



i64 NEHEMIA. IX.
heirlegcr, achtervolgd werden, en in de uiterfte benauwdheid waren.
10. (g) Ende gy hebt teeckenen ende wonderen gedaen aen Pharao, ende aen alle fijne knechten, ende aen al 't volck fijns lants; wanneer gy hen, met die tien geduchte plagen bezocht hebt, om het hart van den verftokten Pharao te vermurven : want gy , voor wiens alziende oogen niets verborgen is,- wïftet zeer wel, en aenfchouwde het, van uwen hoogen hemel, met een rechtvaerdig ongenoegen, dat de Egyptenaers onze Vaderen , op eene fchromelyke wijs onderdrukten, en dat fy trotflick tegen hen handelden : Ende gy hebt u, door het beteugelen en ftrafFen der Egyptenaren, eenen name gemaeckt, als het is te defen dage, terwijl het gerucht van de verbazende wonderen, welke Gy ten behoeve van Israël verricht hebt , zich allerwegen verfpreid heeft onder de Heidenen.
11. (h) Ende gy hebt de roode zee voor haer aengefichte gekloven, dat fy in 't midden der zee op het drooge zijn doorgegaen: ende de Egyptenaren, die hen najaegden, hebt Gy, op de ellendigfte wijs doen omkomen; deze hare vervolgers hebt gy in de diepten geworpen, als eenen fteen in flercke wateren, vermids de wateren, die van weerskanten als fteile muuren opftonden , nadat de Israëliten den Arabifchen oever bereikt hadden , zich wederom vereenigd, en het ganfche heir der Egyptenaren * die Israël najaegden, jammerlyk verflonden hebben.
12. (i) Ende hier by bleev het nog niet. Gy hebt onze Vaderen, als met de hand geleid, door de woestijnen van Arabien, naer het gezegend Canaan, want gy hebtfe des daegs geleydt met eene wolckencolomne, om hen, tegen de brandende hitte, te overfchaduwen, ènde des nachts met eene.vyercolomne, om hen te lichten op den wege, daer in fy fouden wandelen.
De
O) Exod. 13: ai. ende 14: 19. ende 40: 38. Pf. ioj: 39.



NEHEMIA. IX. 165
De wolk, die het zichtbaer teeken was van uwe meer byzondere tegenwoordigheid, vertoonde zich des nachts , als een vuur; deze wolk trok voor hunne aengezichten henen, . om den weg aen te wijzen , en wanneer deze wolk ftil ftond, legerden zich de Israëliten, om uit te rusten.
13. (£) Ende gy zijt, by de plechtige Wetgeving, met het luisterrijk teeken van uwe onmiddelyke tegenwoordigheid , nedergedaelt op den bergh Sinai, ende hebt met hen gefproken uyt den hemel, toen Gy de wet der tien woorden, met eene hoorbare ftem, onder de meest geduchte teekenen , hebt afgekondigd : ende gy hebt hen, door den dienst van Middelaer Mofe, gegeven rechtmatige rechten, ende getrouwe wetten, goede infettingen ende geboden.
14. Ende gy hebt hen uwen heyligen Sabbath bekent gemaeckt, die onzen Vaderen tot een teeken diende , dat gy hen geheiligd, en tot een volk van uw byzonder eigendom, afgezonderd had Ezech. 20: 12, 20, ende gy hebt hen de billykfte geboden , ende de wijsite
, infettingen, ende eene heilige wet bevolen, dooide hant van uwen knecht Mofe.
15. (/) Ende gy hebt hen, in het manna, wonderdadig broot uyt den hemel gegeven voor haren honger, ende hen, op eene onmiddelyke tusfehenkomst van uw wonderdoend Alvermogen , (m) water uyt de fteenrotze voortgebracht voor haren dorft; Ende gy hebt tot hen gefeyt, dat fy fouden ingaen om te erven het lant, daer gy uwe wqnderdoende hant over ophieft, dat gy 't hen foudt geven tot eene ervelyke bezitting,
(*) Exod. 19: ab. ende 20: i, &c. (/) Exod. 16: 14. Cm) Exod. 17: 6. Num. 20: 9.
IX. DEEL. L 3



iC6 NEHEMIA. IX.
III. Fan vs. 16 tot 16• vinden wy eene nedrige fchuldbekentenis, in welke de Joden belijden, dat zy en hunne Vaderen, van de vroegjle tijden af % des heeren zoo uitnemende zegeningen, met allerlei ongerechtigheden , op de allerondankbaerjle wijs, beantwoord hadden.
16. Maer hoe zeer gy heer, ons volk beweldadigd hebt; fy hebben daeraen, met eene allerfchromelykfte ondankbaerheid beantwoord ; ende onfe vaders hebben trotfelick gehandelt: zich op eene vermetele wijs, tegen uwe geboden aenkantende, ende fy hebben haren necke verhardet, ende niet gehoort nae uwe geboden : hun ganfche gedrag , geduurende hunne reis, door de woestijne, was eene aeneenfchakeling van de fchromelykfte overtredingen.
17. Ende zelvs waren zy hardnekkig in hunne ongehoorzaemheid: want fy hebben geweygert te hooien, ende niet gedacht aen uwe wonderen, die gy by hen gedaen hadt, ende hebben haren necke verhardet , ende in hare wederfpannigheyt een (») Hooft geftelt, of ten minsten gefproken van een hoofd aenteftellen , om onder zijn geleide weder te keeren naer Egypten, en zich weder te begeven tot hare voorige dienftbaerheyt, uit welke Gy hen zoo wonderdadig verlost had. Gy zoudt op dien tijd vooral, rechtvaerdige redenen gehad hebben, om zulk een wederfpannig volk geheel te verdelgen : Doch gy verfchoondetze en droegtze in uwe langmoedigheid: want gy (0) een Godt zijnde van vergevingen, genadigh ende barmhertigh , lanckmoedigh, ende groot van weldadigheyt, en hebtfe evenwel niet verlaten.
18. (p) Selfs hebt gy hen verfchoond, als fy zich, door de verfoeilykfte afgodery , eene ganfche verdelging hadden waerdig gemaekt; toen zy hen een gegoten
kalf
C») Nura. 14: 4. (<0 Exod. 34: 7. Num. 14: 18. Piïlm Z6: £. l(>) Exod. 32: 1, &c.



N E H E M I A. IX. i6>
i kalf gemaeckt hadden, ende gefeyt; Dit is uws 3 Godt, die u uyt Egypten heeft opgevoert; ende j andere groote lafteren gedaen hadden.
19. Zoo zeer zy het, op de fchromelykfte wijs verdorI ven hadden, Nochtans en hebt gyfe door uwe groote barmhertigheden niet verlaten in de woeftijne:
I De (q) wolckencolomne en weeck niet van hen I des daegs, om haer op den wegh te leyden, noch j de vyercolomne des nachts, om haer te lichten, I ende dat, op den wegh, daer in fy fouden wanI delen.
20. (r) Ende gy hebt uwen goeden Geeft geI geven aen Mofe en aen de LXX Oudften, om hen te I onderwijfen, en te bellieren: ende (ƒ) uw Man , dat I wonderdadig brood, het welk uit den Hemel nederdaelde,
en hebt gy niet geweert van haren monde, ende j water hebt gy hen, door uw wonderdoend Alvermogen, I gegeven voor haren dorft.
21. (t) Alfo hebt gyfe veertigh jaer onderhouJden in de woeftijne, fy en hebben geen gebreck jgehadt, omdat Gy, op eene buitengewoone wijs, voor I hen zorgdet: zelvs hare kleederen en zijn niet veroujdet, ende hare voeten zijn, door het langduurig om1 zwerven, door de brandende zandwoestijnen van Arabien,
1 niet eens gefwollen.
22. Voorts hebt gy hen Koninckrijcken ende |volckeren gegeven, welke zy, door uwen wonderdajdigen byftand, overwonnen hebben, ende hebtfe verjdeylt in de onderfcheidene hoecken en plaetfen van het Igezegend Canaan, om het zelve ervelyk te bezitten: Alfo j hebben fy erfiick befeten het lant van (v) Sihon, jte weten, het lant des Konings van Hef bon, jende het lant van Og, Koningh van Bafan.
23. Gy hebt oock hare kinderen (w) vermenig-
I (0) Exod. 13! 22. ende 40: 38. (r) Num. 11: 17. CO Jof. <5:i2. (t) neut. 2: 7. ende 8: 4. ende 20:5. Num. 21S21, 33,
Genef. 2 a: 17.
IX. DEEL. L 4



168 NEHEMIA. IX.
vuldigt , als de Herren des hemels : gelijk gy aen Abraham beloovd had Gen. 15: s, Ende gy hebtfe gebracht in het lant Canaan, waer van gy tot hare vaderen hadt gefeyt, dat fy fouden ingaen om het erfiick te befitten.
24. Alfo zijn de kinderen (x) daer ingekomen, ende hebben dat lant erfiick ingenomen, ende gy hebt de inwoonderen des lants, de Canaaniten , voor haer aengefichte t' ondergebracht , ende hebtfe in hare hant gegeven, mitfgaders hare Koningen , ende de volcken des lants , om daer mede te doen nae haer welgevallen.
25. Ende fy hebben vafte fteden, ende een vet lant ingenomen, ende erfiick befeten, huyfen vol van alle goet, uytgehouwene bornputten, wijngaerden, olijfgaerden , ende boomen van fpijfe, in menigte : Ende fy hebben , van hunnen rijken pvervloed, blijmoedig gegeten, ende zijn fadt ende vet geworden, ende hebben in welluft, in allerlei voorfpoed en ongeftoorde rust geleeft, door uwe groote goedigheyt.
2(5. Maer , in plaets van uwe weldaden dankhaer te beantwoorden, en uwe billyke Wetten te gehoorzamen, hebben zy zich, tegen U, hunnen Hemelfchen Weldoener, weerbarstig aengekant : want fy zijn wederfpannigh geworden, ende hebben tegen u gerebelleert, ende uwe wet achter haren rugge geworpen, uwe geboden veracht; 'er geenen acht op geflagen, ende zelvs hebben zy uwe (y) Propheten gedoodt, die tegen hen betuygden , om hen te doen wederkeeren tot u: Alfo hebben fy groote lafteren gedaen.
Deze optelling van gruwelen, in weerwil van 's heeeen uitnemende weldaden , komt meerendeels overeen , met het gene wy vinden Ezech. 20: 5 - 26.
IV.
(x~) Jof. capp. t. 2. 3. &c. (y) 1 Kon. iü: 4. ende 19: 10. 2 Chron. 24: 20, 21, 22.



NEHEMIA. IX. 169
IV. Hierop volgt een nedrig vertoog van Gods rechtvaerdige oor. deelen, onder welke zy te vooren gezucht ludden, en van die, welke hen nog drukten vs. 27-31.
27. (z) Daerom, uit hoofde van deze hemeltergende ondankbaerheid, hebt gyfe, reeds ten tijde der Richteren, verfcheidene malen, gegeven in de hant harer benaeuwers, diefe benaeuwt hebben: Maer als fy in den tijt harer benaeuwtheyt tot u riepen, hebt gy van den hemel gehoort, ende hen nae uwe groote barmhertigheden, in de perfonen der Richteren, verlolfers gegeven, diefe uyt de hant harer benaeuwers vèrloften.
28. Maer, noch zegeningen, noch oordeelen, waren in ftaet, om ons onbuigzaem volk te beteugelen: als fy rufte hadden, en door uwen machtigen byftand uit de handen hunner vyanden verlost waren, keerden fy weder om quaet te doen, voor uw aengefichte: dit ontftak op nieuws uwen geduchten toorn , als zy , tot hunne voorige boosheden wederkeerden, fo verliet gyfe eenigen tijd in de hant harer vyanden, datfe over hen heerfchten. Maer nimmer hebt gy hen voor altoos verftoten; Als fy fich dan bekeerden, ende u aenriepen , fo hebt gyfe, naer den rijkdom uwer langmocdigh'eid en ontferming, van den hemel gehoort, ende hebtfe nae uwe barmhertigheden tot vele tijden uytgeruckt , uit de hand van hunne vyanden en benauweren.
29. Ende gy hebt, zoo menigmael zy van u waren afgeweken, tegen haer betuygt, zoo door uwe kastijdingen , als door de vermaningen van uwe Propheten , om haer te doen wederkeeren tot uwe wet; Maer fy hebben trotüick gehandelt, endeniet gehoort nae uwe geboden,. ende tegen uwe rechten, tegen
(z) Richt. 2: 14, &c. IX. DEEL. L 5



i7o NEHEMIA. IX.
defelve hebben fy gefondigt, (a) door dewelcke een menfche diefe doet, leven fal: ende fy hebben haren fchouder te rugge getogen , ende haren necke verhardet, even als een wederfpannig rund, het welk zich aen het juk niet onderwerpen wil, ende naer nwe geboden hebben zy niet gehoort.
Over de uitdrukking, door welke een mensch, dieze doet, leven zal, vergelijke men onze aenteekening by Lev. 18: 5.
30. Doch gy vertoogt het vele jaren over hen, eer gy hen uit Canaan verdreven hebt ; als wildet Gr beproeven, of de rijkdom van uwe langmoedigheid niet tot bekeering leiden zoude; ende daerom Qf) betuygdet gy 't tegen hen door uwen Geest, die .hen door den dienfl uwer Propheten waerfchuuwde en vermaende, maer fy en neygden de oore niet; zy wilden nae den raed uwer Propheten niet eens hooren, en denzelven nog veel minder gehoorzamen: Daerom hebt gyfe ten laetften , toen zy betoonden geheel onbekeerlyk te wezen , uit Canaan verbannen, en hen gegeven in de hant van de volcken der landen, eerst de X ftammen, door de Asfyrifche, en daerna het Koningrijk van Juda, door de Babylonifche gevangenis.
31. Doch door uwe groote barmhertigheden, en hebt gyfe niet vernielt, noch hen verlaten : want gy zijt een genadigh ende barmhertigh Godt, gelijk Gy, by uitnemendheid, aen ons betoond hebt, die in ons Vaderland zijn wedergekeerd, en nu Stad en Tempel herbouwd zien.
V. Het vijfde deel van dit gebed behelst eene ootmoedige fmeeking, om eene genadige vergeving vs. 32-37.
32. Nu dan , o onfe Godt, gy groote , gy machtige , ende gy vreeflicke Godt, die hooger zijt, dan alle de hoogen , en machtiger, dan alle de mach-
ti-
O) Lev. i3: 5. Ezeeb. ao: 11. Rom. 10: 5. Gal. 3: 12. (20 2 Kon. 17: 13. 2 Ciiron. 36: 15.



NEHEMIA. IX. i7r
: tigen , die het verbont ende de weldadigheyt : houdt, vervullende alle de weldadige belovten van uw I verbond, en laet voor uw aengefichte niet geringe izijn alle de moeyte, die ons getroffen heeft, onfe ^Koningen, onfe Vorften, ende onfe Priefteren, I ende onfe Propheten, ende onfe vaderen , ende
luW gantfche volck. Heb medelijden met alle de veri nederingen en fmerten , welke wy ondergaen hebben : i vooral van de dagen der Koningen van Affur aen, s van dat het Rijk der X ftammen , door de Asfyriers , geiiloopt is, tot op defen dagh.
33. Doch gy zijt (c) rechtveerdigh , in alles 3 dat ons overgekomen is. Hoe geducht de ftrafFen ook j wezen mogen, welke gy over ons hebt uitgeoeffend, wy I hadden dezelve rechtvaerdig verdiend: want gy hebt i'trouwelick gehandelt, maer wy hebben godtloofi lick gehandelt.
34. Ende onfe Koningen, onfe Vorften, onfe iPriefters, ende onfe vaders, en hebben uwe wet i niet gedaen : ende fy en hebben niet geluyftert t nae uwe geboden, ende nae uwe getuygeniffen, i die gy tegen hen betuygdet.
35. Want fy en hebben u niet gedient in haren (Koninckrijcke , ende in uw menigvuldigh goet, Idat gy hen gaeft, ende in dat wijde ende dat ;vette lant, dat gy voor haer aengefichte gegeven ihadt : ende fy en hebben hen niet bekeert van thare boofe wercken. Evenwel, God onzer Vaderen, ;j vergeev ons alle onze overtredingen, en richt verder alle ; onze zaken ten goede.
36. Door uwe groote goedertierenheid zijn wy nu wel a herfteld , in ons gezegend Vaderland, uit het welk wy J om onze gruwelen verftooten waren; maer met dit alles ;1 zijn wy nog niet geheel verlost: wy zijn nog dienstbaer ■ aen den Koning van Perfien. Siet, wy zijn heden
(O Deut. 33: 4. Dan. 9: 14. IX. DEEL.



I7a NEHEMIA. IX.
knechten: Ja het lant, dat gy onfen vaderen ge* geven hebt, om de vrucht van dien , ende het goede van dien, als een vry volk, aen niemand dan aen y onderworpen, in veiligheid te eten; liet, daer in zijn wy knechten.
37. Ende met hoe veel vruchtbaerheid uwe hand het ook zegent, het vermenigvuldigt fijne inkomfte , voor de Koningen, die gy over ons geftelt hebt, om onfer fonden wille: want wy moeten aenmerkelyke fchattingen opbrengen , aen den Koning der Perfianen ,
ende fy heerfchen over onfe lichamen , voor zoo ver wy tot den oorlog kunnen geprest ^werden , ende over onfe beeften, welke zy, tot hunnen dienst gebruiken kunnen, nae haer welgevallen; Alfo zijn wy, hoewel in ons Vaderland wedergekeerd, nog in groote benaeuwtheyt.
VI. Het gelei eindigt, met eene plechtige verbintenis aen 's heeren dienst vs. 38.
38. " Ende in allen defen, uit aenmerking van al het voorgeftelde , uit hoofde van alle de onheilen, aen welke wy nog, om onzer zonden wil, onderworpen zijn, maken wy een valt [verbont'] , wy verbinden ons, God onzer Vaderen, ter goeder trouw, aen uwen dienst, ende wy fchrijven 't, als het ware, ter nadere bekrachtiging, met onze handen: ende onfe Vorften, onfe Leviten, \_endf] onfe Priefteren fullen 't verlegden.
Dit gefchiedde werkelyk, gelijk uit het volgende Hoofd». ftuk nader blijken zal.
ii e t:



NEHEMIA. X. 173
HET X. KAPITTEL.
De namen der voornaemfte perfonen, die het Verbond, met den heer, verzegeld hebben vs. 1-29; de meer byzondere inhoud van dit Verbond vs. 30- 39.
1. 'jpOtde verfegelingen nü waren, de volgend©
perfonen, die hier met namen genoemd worden. Deze hebben den inhoud van het Verbond, het welk zy zoo plechtig , met den heer maekten Kap. 9: 38, en de plichten, aen welke zy zich onderwierpen, niet alleen met hunne handteekening, maer ook met zegelen bevestigd. Zy waren Nehemia de Hattirfatha of Landvoogd, aijnde de fone van Hachalja, ende Zedekia,
2. Seraja, Azaria, Jeremia,
3. Pafhur, Amaria, Malchia,
4. Hattus, Sebanja, Malluch,
5. Harim, Meremoth, Obadja,
6. Daniel, Ginnethon, Baruch,
7. Mefullam, Abia, Mijamin,
8. Maazja, Bilgai , Semaja : dat waren de Priefters.
9. Ende de Leviten : namelick, Jefua fone van Azanja , Binnui; van de fonen Henadads, Kadmiël:
10. Ende hare broederen: Sebanja, Hodia, Kelita, Pelaja, Hanan,
11. Micha, Rehob, Hafabja,
12. Zaccur, Serebja, Sebanja,
13. Hodia, Bani, Beninu.
14. De Hoofden des volcks: Paros, Pahath Moab, Elam, Zattu, Bani,
15. Bunni, Azgad, Bebai, IX. deel.



ï74 N E H E M I A. X.
16. Adonia, Bigvai, Adin,
17. Ater, Hizkia, Azzur,
18. Hodia, Hafum, Bezai,
19. Hariph, Anathoth, Nebai,
20. Magpias, Mefullam, Hezir,
21. Mefezabeël, Zadok, Jaddua,
22. Pelatja, Hanan, Anaja,
23. Hofea, Hananja, Halfub,
24. Hallohes, Pilha, Sobek,
25. Rehum, Hafabna, Maafeja, 2,6. EndeAhia, Hanan, Anan,
27. Malluch, Harim, Baëna.
28. Ende het overige des volcks, de Prielteren, de Leviten, de poortiers, de fangers, de Nethinim , ende ook alle de Jodengenoten , al wie fich van de volcken der landen, dat is van de Heidenen en den heidenfchen afgodsdienst, hadde afgefcheyden tot Godes wet, en tot den Joodfehen Godsdienst was overgegaen, mitsgaders hare wijven, hare fonen ende hare dochteren, al die wetenfehap [ende] verftant hadde , die tot jaren van oordeel en onderfcheid gekomen waren ;
29. Die hielden fich aen hare broederen, hare VOOrtreffelicke , zy voegden zich by de Edelen des volks, en verklaerden het daer voor te houden, als of zy het Verbond in eigen perfonen onderteekend en verzegeld hadden, ende quamen in den vloeck, zy onderwierpen zich aen alle die geduchte vloeken, welke in de Wet, aen den overtrederen gedreigd waren , ende zy kwamen in den eedt , op de allerplechtigfte wijs zweerende , dat fy fouden wandelen in de wet Godts , die gegeven is door de hant van den knecht Godes Mofe : ende dat fy fouden houden , ende dat fy fouden doen alle de geboden des HEEREN onfes Heeren , ende fijne rechten , ende fijne infettingen : op die wijze als vervolgens zal worden opgegeven.
Dt



NEHEMIA. X. 175
De volgende acnmerkingen zullen dit ftuk eenig nader licht byzetten.
I. De verzegeling beftond hierin, dat de voorname inhoud van het verbond, byzonder die plichten, welke vs. 30-39. gemeld worden, op een papier gefchreven wierden, welk papier, door de voornaemfte opperhoofden, uit naem van het ganfche volk geteekend en verzegeld wierd. —* De eerste oprichting van dit Verbond gefchiedde, met offeranden en bloedbefprengingen Exod. 24, maer dit was nu niet noodig, omdat dit Verbond niets nieuws behelsde , en alleen eene vernieuwde bevestiging was van het gene, waertoe de Joden reeds te vooren verbonden waren.
II. Zy, die hunne namen en zegelen, onder dit verbond gezet hebben, waren alleen de hoofden der Joden , die , in hunne perfonen, het ganfche volk vertegenwoordigden. Het zou een al te omflagtig en byna onmogelyfc werk geweest zijn, indien men deze onderteekening ea verzegeling, van eiken Jood 4 hoofd voor hoofd, gevorderd had. Het was genoeg, dat dit' door de voornaemfte hoofden gefchiedde, als gevolmachtigde plaetsbekleeders en vertegenwoordigers van het ganfche volk.
III. nehemia ftelde zijnen naem aen het hoofd, en was de eerste , die het verbond onderteekende vs. 1. — Trouwens hy was de eerste perfoon en opperfte Bevelhebber. Hy wilde daerdoor zijnen yver en gereedheid, tot dit werk aentoonen. Ook was zijn loffelyk voorbeeld recht gefchikt, om anderen ter navolging op te wekken.
IV. Nevens hem teekenden XXII Priesters vs. 1 - 3. ten, . ware men Zedekia of Zidkia, vs. 1. by Nehemia
gevoegd , voor een der Vorsten houden mogt. — Maer onder de Priesteren wordt ezra niet genoemd. . Sommigen denken, dat hy toen ter tijd naer Babyion was wedergekeerd; dan by het Feest der inwijing van Jerufalems muur was hy tegenwoordig Kap, 12: 36. — Het kan zijn, dat hy door ziekte, of door cenig ander IX. DEEL.



i76 NEHEMIA. X.
beletfel, verhinderd zy, by deze Godsdienstige plechtigheid tegenwoordig te zijn ; of dat hy, als Schrivtgeleerde en Wetverklarer, zijn werk verricht hebbende, deze zaek aen anderen overliet. — Ook vinden wy hier den naem niet van Eljafib , den Hoogepriester. Misfchien is dezelve van de naemlijst der onderteekenaren afgelaten, om zijn wangedrag Kap. 13: 4-7.
V. Behalven de gemelde Priesteren , hebben ook XVII Leviten het Verbond onderteekend vs. 9-13. — Onder deze worden ook de meesten der gener genoemd, die het volk in het bidden voorgingen Kap. 9: 4, 5. zy betoonden 'er mede, dat zy zeer veel verfchilden , van de volgende Sehrivtgeleerden , die lasten lagen op de fchouderen van andere menfehen, welke zy zelve, met het uiterfte van den vinger, niet wilden aenraken.
VI. Wijders waren 'er onder de teekenaers XLIV. hoofden des volks vs. 14-27. — Deze teekenden, zoo voor zich zeiven, als voor alle, die aen hunne beftiering onderworpen waren.
VII. Het gros van het volk, de overige Priesters, Leviten en mindere bedienden van het heiligdom, benevens de Jodengenoten , de wijven , de jongelingen en jongedochters, die tot jaren van onderfcheid gekomen waren, teekenden niet, maer zy werden gerekend in hunne hoofden geteekend te hebben. Zy verklaerden ook van hunnen kant, het zy met uitdrukkelyke woorden, of liever met gebaerden , misfchien met het opfteken der handen , dat zy in de handeling hunner hoofden hemsteden, daeraen hunne toeftemming gaven , en zich onderwierpen aen den vloek, over de ongehoorzamen bedreigd vs. 28 , 29". — De zuigelingen en kleine kinders, die nog niet tot rijpheid van oordeel waren gekomen , werden in hunne ouderen gerekend , aen deze onderteekening hunne toeftemming gegeven te hebben.
VIII. De inhoud van dit verbond, de plichten, tot welke ' het ganfche volk der Joden zich verbond , kwam in
het algemeen hier op uit, dat zy de Wetten des heeren, door den dienst van Mofe gegeven, zouden gehoorzamen vs. 29b.



nehemia; x. 177
Vs. 30-30. worden ettehyke byzonderheden opgenoemd, tot welk» de Joden zich meer bepaeldelyk verbonden. A. Dat zy zich, niet, door huwelyken, met de heidenen verzwageren zouden vs. 30. B. Dat zy de Sabbathen onderhouden zouden ys. 31. C. Dat zy den openbaren Godsdienst, in den Tempel, zouden handhaven, en zorgen voor het onderhoud der heilige perfonen vs. 32-39.
go. (0) Ende wy verbonden ons in het by zonder daertoe , dat wy ons aen de Heidenen niet verzwageren zouden, gelijk reeds te vooren meermalen gefchied was, en dat wy onfe dochteren niet fouden geven aen de volcken des lants, noch hare dochteren nemen
j voor onfe fonen.
31. (#) Als oock verbonden wy ons , by deze plechtige gelegenheid, dat wy den Sabbath, met alle mogelyke geftrengheid, onderhouden zouden: want de volcken des lants, dat is de omliggende Heidenen, waren gewoon, zoo wel op den Sabbathdagh, als op andere dagen, op de markt te verkoopen te brengen allerlei eetwaren, ende alle koorn, maer wy verbonden ons plechtig, dat wy op den Sabbath, ofte op eenen
! [anderen] heyligen feestdagh van hen niet en fou-
: den nemen: Langs dezen weg, zou de Sabbath ftiptelyk worden waergenomen, en de nabuurige heidenen zouden van zelvs ophouden, op dien dag koopwaren ter markt te brengen. ( c) Ende al verder verbonden wy ons , tot hee
! onderhouden van het Sabbathjaer, dat wy het land, op elk een fevende jaer fouden vrylaten , om braek te
| liggen, zonder het zelve te beploegen of te bezajen, latende de vruchten, die het van zelvs voortbracht, ten
| behoeve van de armen, gelijk de heer in de Wet bepaeld
j had Exod. 23: 10, li, Lev. 25: 1, 2. Dit alles namen
(«) Exod. 34: 16. Deut. 7: 3. (*) Exod. 2«: 10. ende 34-ï ai. j Levit. 13: 2, &c. Deut. 5: 12, 13, 14, &c. (O flï; i Levit. 25: 2. Deut. 15: 1, &c.
ix. deel.
m



178 NEHEMIA. X.
wy op ons, mitfgaders dat wy alsdan allerhande befwaernifle zouden wechnemen, en ontflag verkenen van de fchulden, welke wy van de armen mogten te vorderen hebben Deut. 15: 1-4.
In dit alles waren de Joden zeer nalatig geweest, verg. Kap. 5, en de verwaerlozing van het Sabbathjaer was eene der redenen geweest, om welke de heer het land 70 jaren lang had woest gelaten, tot dat het een welgevallen had aen zijne Sabbatthen Lev. 26: 34, 35.
32. Voorts fetteden wy ons vrywillige geboden op , ons opleggende een derdendeel van eenen fikel, die van élken perfoon, hoofd voor hoofd, in 't jaer zou betaeld worden, ter goedmaking van de onkosten, welke tot den dienft van het huys onfes Godts noodig waren.
Volgens de Godlyke Wet , , was elk een Israëliet verplicht een halven fikel te betalen, voor de onkosten, die 'er, tot onderhoud van het Heiligdom en den openbaren Godsdienst, vereischt wierden Exod. 30: 13. Dan het is zoo zeker niet, of de Israëliten, uit kracht van deze Wet verplicht waren , om dezen halven fikel jaerlyks te betalen. Het fchijnt , dat deze Wet alleenlyk betrekkelyk was tot zulk een geval, dat het volk geteld werd, vergel. vs. 12. — Maer dat de Joden , na hunne wederkeering uit Babel, jaerlyks hoofd voor hoofd, een derde fikel betaelden, tot onderhoud van den nieuwen Tempel, en tot de kosten van den openbaren eerdienst in denzelven, was eene vrywillige inzetting, welke zy op zich namen.
33. Het geld van deze vrywillige givt, tot welke wy ons verbonden, moest befteed worden ter bekosting van die zaken, welke tot den openbaren eerdienst noodig zijn : Tot het broot der toerichtinge, ende het geduerigh fpijs-offer, ende tot het geduerigh brand-offer , der (d) Sabbathen, der nieuwe maenden, tot de gefette hoogtijden, ende tot de heylige dingen, ende tot de fond - offeren, om verfoeninge:
te;
00 Num. capp. 28. ende 39.



NEHEMIA. X. 179
te doen over Ifraël: Ende [tot] allen wercke van het huys onfes Godts, tot alles, dat tot den Tempeldienst vereischt wordt.
. 34. Oock waren de Priesters en de Leviten bereid, om het werk van Gods huis waer te nemen; en opdat elk zijn onderfcheiden werk weten zoude, wierpen wy de loten, onder de Priefteren, de Leviten, ende wy wierpen ook de loten onder het volck, over het offer des houts, om te bepalen, hoe veel hout elk zou aenbrengen, tot onderhoud van het geduurig vuur op den altaer , en om andere offeranden te verteeren , op den brand - altaer. De laetstgemelde loten gingen over het hout, dat men brengen foude ten Huyfe onfes Godts, in daertoe gefchikte magazijnen, nae den huyfe onfer vaderen, qp beftemde tijden, jaer op jaer: opdat 'er geen voorraed van hout ontbreken zoude, om te branden op den altaer des HEEREN onfes Godts , gelijck het in de wet gefchreven is.
35. Verder verbonden wy ons, Dat Wy oock de (e) eerftelingen onfes lants, ende de eerftelingen aller vrucht van al 't geboomte jaer op jaer fouden brengen, ten huyfe des HEEREN: tot onderhoud der Priesteren en Leviten, om daerdoor dankbaer te erkennen , dat wy allen onzen voorfpoed, alleen aen 's heeren zegenende goedheid, hebben dank te Weten.
36. Ende wy verbonden ons even plechtig, dat wy de eerftgeborene onfer fonen, ende onfer onreine beeften losfen zouden, (ƒ) gelijck het in de wet gefchreven is: ende dat wy de eerftgeborene onfer runderen, ende onfer fchapen, en van al het reine vee, fouden brengen ten huyfe onfes Godts, tot de Priefteren,, die in den huyfe onfes Godts dienen.
37- (ë) Ende dat wy de eerftelingen onfes deegs, ende onfe hef-offeren, ende de vrucht
Ce) Exod. 23: 19. Levit. 19: 23. (ƒ) Exod. 13: 2. Num. 3: 13. ends 8: 17. Cff) Levit. 23; 17. Num. 15: 19. ende 18: 12. Deut. 18:4,
IX. DEEL. M 2



i8e NEHEMIA, X
aller boomen, moft ende olie, fouden brengen tot de Priefteren, in de kameren van het huys onfes Godts, ende de (h) tienden onfes lants tot de Leviten : ende dat de felve Leviten de tienden fouden hebben in alle fteden (*) onfer lantbouwerye:
38. Ende wy bepaelden by die gelegenheid, dat 'er een Priefter, een fone Aarons , by de Leviten foude zijn, als de Leviten de tienden ontfangen: om zorg te dragen, dat de tienden behoorlyk wierden uit* gekeerd, opdat noch het volk de Leviten, noch de Leviten het volk, zouden te kort doen; ende wy verordenden,
dat de Leviten de (i) tienden der tienden fouden opbrengen ten huyfe onfes Godts, in de kameren
Van het fchathuys, dat aen den Tempel was, in het welk dit alles, ten behoeve der dienaren van het Heiligdom, bewaerd moest worden.
39. Want de kinderen Ifraëls ende de kinderen Levi moeten hef- offer van koorn , moft, ende olie, in die kameren brengen, om dat aldaer de vaten des heyligdoms zijn, ende de Priefteren die dienen, ende de poortiers, ende de fangers: Met een woord, wy verbonden ons, Dat wy alfo het'huys onfes Godts niet en fouden verlaten, noch zoo nalatig zijn, in het bevorderen van die dingen, welke tot den Godsdienst betrekkelyk zijn , als wy te vooren geweest waren.
In het opbrengen van het gene, tot den Tempeldienst en het onderhoud van de Priesteren en Leviten, vereischt werd, waren de Israëliten te vooren zeer nalatig geweest. De Propheet maleachi verweet hun daerom rovcry in de tienden en het hef-offer Mal. 3: 8,9.— Maer nu verbonden zich de wedergekeerde Joden , dat zy zich, ook in dit geval, van hunnen plicht beter kwijten zouden. Dit voornemen is des te merkwaerdiger, omdat zy groote fchattingen aen den Koning van Perfien betalen moesten, en vele
we-
C^NumTifc a//'>4' & IMr' onfcs dienfts' °f"> onf« wercks-



NEHEMIA. X. i8r
wederwaerdigheden hadden uitteftaen. Dan van deze bezwaren wilden zy zich niet, als van eene fchijnbare verfchooning bedienen , noch zich aen hunnen plicht onttrekken.
HET XI. KAPITTEL.
De woonplaetzen in het herbouwde Jerufalem, en op het land, werden door loting uitgedeeld vs. i, 2. Wij' ders werden de namen der voornaemfte bewooners van het Joodfche land opgegeven vs. 3-36.
JErufalem was nu wel gebouwd en bemuurd, maer 'er waren maer weinige inwooners binnen dezelve. Nehemia droeg daerom zorg, om deze Stad te bevolken.
1. Voorts woonden wel de Overfte des volcks te Jerufalem, vermids dezelve Stad voor hun eene gefchikte verblijvplaets was, om aldaer alle gcrichtszaken, als voor de hoogfte vierfchaer te beflisfchen : maer van de overige Joden waren 'er maer zeer weinige , die Jerufalem tot hunne woonplaets verkoren, zoodat deze Stad ten grootften deele onbevolkt was. De meesten verkozen, op het platte land te woonen. Zy fchijnen eenen fchrik gehad te hebben voor Jerufalem, omdat deze Stad, meer dan eenige andere plaets, met de aenvallen van de heidenfche nabuuren gedreigd werd. Maer Nehemia , in aenmerking nemende, dat Jerufalem niet alleen de hoofdftad, maer ook de heilige Stad ware, voor zoo ver daer de Tempel was, .en de plaets, welke de heer verkozen had, om aldaer zijnen naem te ftellen; was op middelen bedacht om Jerufalem meer te bevolken. Hy deed daerom eene herfchouwing, over het ganfche lichaem van het volk; om door het lot te bepalen, wie te Jerufalem zouden moeten woonen. Langs dezen weg zou alle twist worden wechgena* IX. DEEL. M 3



i82 N E H E M I A. XI.
men', naerdien men de beflisfching van het lot, als eens bepaling van God zeiven, zou moeten aenmerken. Het Overige daerom des volcks, die zich met 'er woon, op het platte land hadden nedergezet, wierpen op Nehemias, bevel de loten, om uyt tien éénen uyt te brengen, die in de heylige ftadt Jerufalem foude woonen," ende negen deelen in de [andere'] fteden en op het platte land. Een van de tien, die door het lot was aenge- \ wezen, werd verplicht, om binnen Jerufalem te woonen; en langs dezen weg, zou het evenwicht tusfchen de Stad en het land bewaerd worden.
2. Behalven deze, die door het lot bepaeld werden, waren 'er ook eenigen, die zich vrywillig aenboden, om binnen Jerufalem te woonen. Deze grootmoedige mannen , die geen gevaer ontzagen , en eenen byzonderen eerbied hadden voor de heilige Stad , werden grootclyks geprezen, Ende het volck fegende alle de mannen, die vrywilliglick aenboden te Jerufalem te woonen.
Hierop volgt eene natmlijst van de voornaemfte perfonen, die zich, met 'er woon , binnen Jerufalem begeven hebben. I. Zo» van Juda en Benjamin vs. 3-9. als II. van de Priesteren en Leviten vs. 10-19.
3. Ende dit zijn de Hoofden des lantfchaps Judsa, die, uit Babel wedergekeerd zijnde, te Jerufalem woonden : (Maer in de overige mindere fteden en op het platte land van Juda woonden de overige Joden , een yegelick op fijne befittinge, op het land, dat hy. van zijne voorouders geervd, of met geld gekocht had. Deze alle woonden in hare kleine fteden, in dorpen en vlekken. Zoodat men buiten Jerufalem vond Joden, uit alle de ftammen van Ifraël, ook fommigen van de Priefter s, ende de Leviten, ende de Nethinim, ende de kinderen der knechten van Salomo.) Maer zy, die te Jerufalem woonden , verhuurden hunne landgoederen aen anderen.
4. Te



NEHEMIA. XI. 183
4. Te Jerufalem dan woonden, [fommige] van de kinderen Juda, ende van de kinderen Benjamins : want deze twee ftammen waren oudtijds bezitters
; geweest van Jerufalem, liggende dis Stad ten deele in het 1 ervdeel van den eenen, ten deele van den anderen: en beI halven dezen woonden 'er ook uit de ftammen Ephraïm en I Manasfe, volgens 1 Chr. 9: 3. Van de kinderen Juda waren de volgende 'perfonen de voornaemfte; Athaja ; de fone Uzzia , des foons Zacharia , des foons
i Amaria , des foons Sephatja , des foons Mahala■ leëls, van de kinderen Perez , met zijne aenver1 wanten , die onder hem ftonden, als hun hoofd vs. 6.
Deze Athaja wordt 1 Chr. 9: 4. Uthai genoemd, en aen hem andere voorzaten toegefchreven.
5. Ende Maafeja 1 Chr. 9: 5. genoemd Afaja, de fone Baruchs, des foons Col-Hofe, des foons Hazaja,.des foons Adaja, des foons Jojaribs, des foons Zacharia, des foons Siloni, dat is van de Siloniten, of nazaten van Selah zoon van Juda.
6. Alle kinderen van Juda, uit Perez oorfprongelyk, die te Jerufalem woonden, waren vier hondert, acht ende tfeftigh dappere mannen.
7. Ende dit zijn de kinderen Benjamins: Sallu de fone Mefullams, des foons Joè'ds, des foons Pedaja, des foons Kolaja, des foons Maafeja, des foons Ithiël, des foons Jefaia.
8. Ende na hem, Gabbai, Sallai. Deze hoofden,
: met hunne onderhorige aenverwanten , waren negen ; hondert, acht ende twintigh. 3 Met dit vs. 7, 8, vergelijke men 1 Chr. 9: 7-9-
9. Ende Joèi, de fone van Zichri, was Opfieni: der over haer: Ende Juda, de fone van Senua, I was de tweede over de ftadt
Het grootfte gedeelte van Jerufalem lag, in het ervdeel I tan Benjamin, en daerom vindeK wy flechts 468 huisge-
ii zinnen van Juda, terwijl'er 928 waren, welke tot Benjati min behoorden. Ondertusfchen lezen wy 1 Chron. 9: 6, 9, .1 vsn 690 uit Juda, en 956 uit Benjamin:' hier uit blijkt dat
IX. DEEL. M 4



184 NEHEMIA. XI.
de bevolking der Stad, na deze inrichting van Nehemia, nog toegenomen is; en dan wordt daeruit waerfchijnlyk, dat de Boeken der Chronijken door Ezra gefchreven zijn na dat Nehemia reeds zijne gefchiedenis befchreven had.
10. Van de Priefteren woonden de meesten te Jerufalem, omdat hun werk en bezigheid in den Tempel was. Hunne hoofden waren Jedaja de fone Jojaribs , of gelijk i Chr. g: 10. ftaet Jedaja en Jojarib; Jachin,
11. Seraja of Azaria i Chr. g: n, de fone Hiikia, des foons Mefullams, des foons Zadoks, des foons Merajoths, des foons Ahitubs, was Voorganger Van Godes huys, of Overfte der Priesteren, vergel, 2 Chron. 19: 11,
12. Ende hare broederen, die het werck in den Huyfe deden , waren acht hondert , twee ende twintigh. Deze alle behoorden tot eene familie. Ende een ander hoofd der Priesteren was Adaja de fone Jero-? hams, des foons Pelalja, des foons Amzi, des foons Zacharia , des foons Pafhurs, des foons Malchia,
13. Ende fijne broederen, Hoofden der vade-? ren, waren twee hondert, twee ende veertigh, behoorende alle tot eene tweede familie. Ende Amaffai de fone Azareëls, des foons Achzai, des foons Mefillemoth , des foons Immers, was een derde hoofd der Priesteren. Vergelijk 1 Chr. 9: 12.
14. Ende hare broederen, dappere helden, yverig in den dienst des heeren, waren hondert, acht ende twintigh, behoorende alle tot eene derde familie j ende Opfiender over haer was Zabdiël, de fone van Gedolim.
De getallen vs. 12-14. voorkomende, bedragen t'zamen 1192, daer we 1 Chr. 9: 13. wel van 1760 lezen. — Zie de aenmerking hier voor op vs. 9. — Ondertusfchen, volgens Ezra 2: 37, 38. Neh. 7: 40, 41. zijn een veel grooter aental Priesters uit Babel wedergekeerd; dus hebben de overige in andere fteden gewoond.
15. Ende van de Leviten woonden ook te Jerufa
lem,



NEHEMIA. XI. 185
!em, maer, in vergelijking van de Priesteren, waren zy weinige, makende flechts een getal uit van 284 perfonen vs. 18, benevens 172 poortiers vs. 19. Te weten Semaja de fone Haffubs, des foons Azrikams, des foons Hafabja, des foons Buni.
ió. Ende Sabbethai , ende Jozabad , van de Hoofden der Leviten , deze waren over het buytenwerck van den huyfe Godes, over het heilig dienstwerk , het welk buiten den Tempel moest verricht worden; vooral behoorde daertoe het inzamelen van het derde deel van den fikel, tot onderhoud van het heiligdom Kap. 10: 32.
17. Ende Mattanja de fone Micha, des foons Zabdi, des foons of nakomelings Afaphs, was' t Hooft, die de danckfegginge begon in 't gebedt, of die de voorzanger was, en den lovzang, by het morgen- en avond, offer eerst ophefte; ende Bakbukja, was de tweede van fijne broederen , die , by afwezigheid van Matthanja , den eersten lovzang ophefte ; ende Abda de fone Sammua, des foons Galais, des foons of nakomelings Jeduthuns.
18. Alle de Leviten in de heylige ftadt, waren twee hondert, vier ende tachtentigh.
Vergelijk vs. 15-18. met 1 Chr. 9: 14-16.
19. Ende de poortiers, Akkub, Talmon, met hare broederen , die wacht hielden in de poorten, waren hondert, twee ende tfeventigh. Vergelijk 1 Chr. 9: 17, 22. alwaer het getal op 212 gefield wordt, zie weder de aenmerking op vs. 9.
Vervolgens vinden wy vs. 21-36. eene liist van de hoofden der familien, die de andere fteden en dorpen van het Joodfche land bevolkt hebben.
2,0. Het overige nu van Ifraël, van de Priefteren , [ende] de Leviten, was in alle fteden en dorpen van Juda, een yegelick in fijn erfdeel.
21. Ende de Nethinim , die de nakomelingen der €ibeoniten waren , en van zulken die hun door David
IX. DEEsU M 5



186 NEHEMIA. XI.
en Salomo waren toegevoegd , na dat Saul hun getal zeer verminderd had, vergelijk Ezra 8: 20. die woonden in Ophel, tegen over de waterpoort en den uitftckenden toren, aen het Oosten van Jerufalem Kap. 3: 26. zy waren gefchikt , tot het waernemen van geringere diensten in den Tempel, en moesten daerom digt by de hand zijn; ende Ziha ende Gifpa waren de opperfte over de gemelde Nethinim,
22. Ende der Leviten Opfiender te Jerufalem, die zorg moest dragen , dat elk zijnen dienst behoorlyk waernam, was Uzzi de fone Bani, des foons Hafabja, des foons Mattanja, des foons Micha: van de kinderen Afaphs waren de fangers, tegen over het werck van Godes huys. Deze kinders van Afaph, moesten zorg dragen voor het onderhoud van het Tempelgebouw, en het gene daertoe noodig was, dat dezelve in bchoorlyken Hand bleev.
23. Want daer was een gebodt des Konings van of omtrent hen, dat 'er, op eene byzondere wijs, voor hun onderhoud moest gezorgd worden: te weten , dat 'er een feker onderhoudt voor de fangers, elcks dagelicks op fijnen dagh, zoude gegeven worden, als waren zy mede Leviten. Dit had Nehemia zoo verordend, op byzonderen last van den Perfifchen Koning , of ten minsten als Landvoogd van dien Vorst, op zijn gezach.
24. Ende Pethahja de fone Mefezabeè'is , van de kinderen Zerah, des foons Juda, was aen des Konings hant, of van des Konings wege, onder het opzicht van Nehemia den Landvoogd, in alle faken tot den volcke, om alle gefchiljen te beflechten, dc twistgedingen te beoordeelen , en naer de klachten , over fchattingen en andere bezwaren, te hooren.
25. In de dorpen nu, in de kleine fteden, vlekken en andere plaetfen van het platte land , hadden zich de overigen der wedergekeerde Joden, met 'er woon nedergezet op hare ackeren, om van den Landbouw en de veefokkery te leven. Buiten de hoofdftad Jerufalem woonden pok [fommige] van de kinderen Juda in Kiriath
Ar-



NEHEMIA. XL iff
Arba, ende hare onderhoorige plaetfen, ende in Dibon, ende hare onderhoorige plaetfen, ende in Jekabzeè'1, ende hare dorpen.
26. Ende te Jefua, ende te Molada, ende te Beth-Pelet,
27. Ende te Hazar Sual, ende in Berfeba, ende hare onderhoorige plaetfen,
28. Ende te Ziklag, ende in Mechona, ende hare onderhoorige plaetfen,
29. Ende teEn-Rimmon, ende te Zora, ende te Jarmuth,
30. Zanoah, Adullam, ende hare dorpen, Lachis, ende hare ackeren, Azeka, ende hare onderhoorige plaetfen. Alle deze fteden en dorpen waren wel door de Chaldeen verwoest geweest; maer de wedergekeerde Joden hadden dezelve nu, zoo goed zy konden , herbouwd' en bewoonbaer gemaekt. Op plaetfen ondertusfchen , daer de huizen nog niet herbouwd waren , woonden zy by voorraed in tenten: Ende fy legerden hen , woonende in tenten , van Berfeba af tot aen het dal Hinnom.
31. De kinderen Benj'amins nu , die van Geba oorfprongelyk waren Jof. 10: 18. [woonden] in Michmas, ende Aja of Ajath Jof. 10: 28, ende Beth-El, ende hare onderhoorige plaetfen , dorpen en gehuchten.
32. Ook begaven 'er zich vele Benjaminiten, met 'er woon,'naer Anathoth, Nob, Ananja,
33. Hazor, Rama, Gitthaim,
34. Hadid, Zeboim, Neballat,
35. Lod, ende Ono , [in] het zoogenaemde dal der werekmeefters. 1 Chr. 8: 12.
36. Van de Leviten nu, [woondenfommige in] de verdeylingen van Juda, [ende] Benjamin. Velen woonden 'er van te Jerufalem, om het Heiligdom te bedienen ; maer de overige waren verfpreid onder die van Juda en Benjamin, in de kleine fteden, en op de dorpen, om hst; polk in den Godsdienst te onderwijzen.
IX. DEEL.



188 NEHEMIA. XII.
HET XII. KAPITTEL.
Dit Kapittel bevat niet alleen een gefchied- en geflachtkundig bericht van de Priesteren en Leviten, die uit Babel waren wedergekeerd vs. 1-26, maer ook een verhael nopens het inwijden van Jerufalems nieuw gebouwden muur, en eenige verbeteringen, tot herftelling van Godsdienstige zaken vs. 27 - 47.
J^E gelegenheid, by welke hier het verhael van deze dingen inkomt, moet uit het voorige herhaeld worden.
Na het doorworstelen van veelvuldigen tegenftand van buiten , en het te recht brengen van groote verwarring van binnen, had nehemia den muur van Jerufalem, op den 25ften van j^.. binnen 52 dagen volbouwd, Kap. 3 — 6: 15. — Voorts had hy orde gefteld op alles. Hy maekte, dat de deuren gefloten wierden, en ftelde allerwegen wachten van binnen, verdeelende elks post, omtrend zijne wooning.
Dan toen bleek het wel rasch, dat de hoofdftad Jerufalem niet genoeg bewoond ware Kap. 7: 1.4; en dat het derhalven noodig ware, Jerufalem meer te bevolken, om die hoofdzetel van den Godsdienst en het Vaderland beter te bewaren.
Om dat gebrek te herflellen, gav de heer onzen ne. hemia in het hart, om de geflachten te tellen Kap. 7: 5-73. — Om. die telling, en voorts de afzondering van inwooneren voor Jerufalem te bevorderen, had nehemia het volk, binnen de gemelde Hoofdftad verzameld, tegen het begin der eerste maend van het Burgerlyk, of der zevende maend van het Kerkelyk jaer, Tizri genaemd, zijnde het Feest des geklanks , wanneer de Wet aen het volk werd voorgelezen. — Dit voorlezen van de Wet des
hee-



NEHEMIA. XII. 189
1 Heeren had ten gevolge, dat de vergaderde menigte het i Feest der Loovhutten plechtig vierde Kap. 8, en, na het I eindigen van het zelve, den 24ften van die maend, eenen I plechtigen Vast- en Bedendag gehouden hebbe Kap. 9. — k Dit alles werd achtervolgd, door eene plechtige Verbonda| making van het ganfche volk met den heer Kap. 10.
Inmiddels verloor nehemia het grootfte doelwit dezer 1 verzameling geenszins uit het oog, zijnde de bevolking van I de hoofdftad Jerufalem. Behalven de Overften van het |volk, die zich binnen Jerufalem hadden nedergezet, werd ji de tiende man, uit het ganfche volk geligt, om te Jerufaj lem te woonen. Ook waren 'er eenigen, die zich vry! willig aenboden, om die hoofdftad te bevolken, terwijl de> . overige, in de kleine fteden, en op de dorpen, door het | ganfche land, hun verblijv namen Kap. 11.
Maer eer de menigte naer het land vertrok, die buiten i jerufalem woonen zouden, wilde nehemia den muur van ï Jerufalem, ten overftaen van het ganfche volk,op eene zeer ( 'plechtige wijs inwijden. — Hierin zouden de bedienaers (van het Heiligdom den voorrang hebben. Dan vermidsJzy allen, die zich voor bedienaers van het Heiligdom aengaven , hun wettig recht daertoe niet konden aentoonen [Kap. 7: 63, 64, zoo was het billyk, dat zy die, by jdeze plechtigheid, aen het hoofd des volks zouden geplaetst iworden, en vervolgens het Heiligdom bedienen, bewezen j wierden echte afftammelingen te zijn van Levi.
Dit is de reden, dat hier eerst een gefchied- en genachtrekenkundig bericht gegeven wordt , van de Priesteren
Ien Leviten, die uit Babel waren wedergekeerd vs. 1-26, voordat de gemelde plechtigheid zelve verhaeld wordt vs. 27-47.
1. Dit nu, deze perfonen , die vervolgens zullen ! worden opgenoemd, zijn de Priefters ende de Leviten, die, in den eersten tijd, met Zerubbabel den fone Sealthiëls, ende Jefua, uit Babel, naer hun Vaderland optogen: Seraja, Jeremia, Ezra,
2. Amaria, Malluch, Hattus,
3. Sechanja, Rehum, Meremoth,
IX. DEEL.



ioo NEHEMIA. XII.
4. Iddo, Ginnethoi, Abia,
5. Mijamin, Maadja, Bilga,
6. Semaja, ende Jojarib, Jedaja, ;
7. Sallu, Amok, Hilkia, en een tweede Jedaja: dat waren de Hoofden der Priefteren, ende hare broederen, in de dagen van Jefua.
Over deze optelling der Priesteren, hebben wy het volgende op te merken.
I. Het getal der opgenoemde Priesteren bedraegt niet ' meer dan XXII perfonen. Deze waren de hoofden der Priesteren vs. 7, dat is de hoofden der Priesterorde- j ningen door David ingefteld 1 Chron. 24. - Volgens de gemelde inftelling van David waren 'er XXIV hoofden der Priesterordeningen , en hier vinden wy 'er
flechts XXII. '
Wanneer men de hoofden der Priesteren , die hier Worden opgenoemd, met die vergelijkt, welke 1 Chron.. 24 voorkomen, zal men bevinden, dat fommige hier dezeïvde namen hebben, welke de hoofden der Vaderlyke huizen, ten tijde van David droegen. Maer hier uit volgt niet, dat zy ook zoo vele dagordeningen hebben uitgemaekt, of dat het dezeïvde zijn, die ten tijde van David werden ingefteld. — In tegendeel worden, onder de optelling der wedergekeerden met Zerubbabel Ezr. 2: 36. Neh. 7: 39, alleen vier geflachten van de Priesterhuizen opgenoemd, en van deze vier, waren 'er ten tijde van David alleen drie bekend, Jedaja zoon van Jefua, Immer en Harim 1 Chron. 24. Pashur, van wien het vierde geflacht afkwam, was denkelyk uit de s# dagordening van Malchia 1 Chr. 24: 9. immers hy . heet de zoon van Malchia Neh. 2: 12. en 1 Chr., 9: 12, Voor het naest fchijnt het daerom, dat men, na de Babylonifche gevangenis, de dagordeningen herfteld hebbe zoo veel men konde; en dat aen dezelve namen gegeven zijn', niet naer die hoofden , die in Davids tijd bekend waren, maer naer de gemelde XXII hoofden ,



NEHEMIA. Xii. m
den, welke uit Babel waren wedergekeerd, zoo als zy hier zijn opgeteld vs. 1-7, en waervan 'er verfcheidene, met die ouden, in naem overeenftemden.
Om deze zelvde reden fchijnt Zacharias, de Vader van Johannes den Dooper, gezegd te worden te zijn naer de dagorde van Abia , niet naer het VlII^e hoofd1 Chron. 24: 10 , maer naer het hoofd , hier
vs. 4. opgeteld.
By deze gelegenheid moeten wy iets naders zeggen, omtrend den aert der dagordeningen, na de wederkeering der Joden uit Babel. — Men houdt het, volgens de overlevering der Joden, in den Jerufalemfchen fat} mud daervoor, dat 'er by loting, uit de IV wedergekeerde Priesterlyke geflachten Ezr. 2: 36-39. en Neh. 7: 39-42, wederom XXIV dagordeningen gemaekt zijn', zoodat elk geflacht, in VI ordeningen verdeeld zy, en dat die XXIV nieuwe dagordeningen dezelve namen , als de oude gedragen hebben, dewijl 'er Luc. 1: 5. gefproken werd van de dagordening van Abia , en 1 Maccab. 2: 1. van Mattanja, als eenen Priester', uit de zoonen van Jojarib. — Doch , wanneer men de zaek meer van naby beziet, zal men wel bevinden, dat 'er uit de vier wedergekeerde ordeningen een meerdertal gevormd zy : maer men kan 'er evenwel geen XXIV vinden; dewijl 'er, ter dezer plaets maer XXII hoof. den der Priesteren worden opgenoemd, die denkelyk uit de vier huizen Ezr. 2: 36-39. vermeld oorfprongelyk.waren. — Daerenboven onder deze XXII hoofden der Priesteren , vind men 'er flechts zeven , die dezeïvde namen hebben, als de hoofden der oude dagordeningen.
Wy fchijnen 'er uit te moeten befluiten , dat de nieuwe dagordeningen benoemd zijn, niet naer de perfonen, die in Davids tijd hoofden der Priesteren waren, maer naer die , welke in Zerubbabels tijd , uit Babel naer Canaan. wederkeerden. Zoodat onder de laetfte toevallig de namen van Abia en Jojarib gevonden wierIX. ceel.



ïoü NEHEMIA. XIL
den, welke ook in Davids tijd , onder de eerste ge* weest waren.
II. Verfcheidene van de hier opgetelde Priesteren komen , in het vervolg, met eenige verandering voor, gelijk by vs. 12-21. nader blijken zal.
III. ezra vs. i. gemeld, is dezeïvde niet, met ezra den Priester en Sehrivtgeleerden. Dit blijkt, uit twee redenen.
A. Ezra vs. i. genoemd trok, met Zerubbabel en Jofua , uit Babel op , in het eerste jaer van Koning Cyrus. Maer Ezra , de Priester en Schrivtgeleerde, begav zich veel later naer zijn Vaderland, namelyk in het zevende jaer van Koning Arthafatha Ezr. 7: 7-
B. In Nehemias tijd was Ezra vs. 1. gemeld, geen hoofd meer vs. 13 , maer Ezra de Schrivtgeleerde komt nog voor, by de inwijing van Jerufalems muur vs. 26, 33*
Wijders werden de Leviten opgenoemd vs. 8, o.
8. Ende de Leviten, die met Zerubbabel en Jofua, Uit de Babelfche gevangenis, naer hun Vaderland wederkeerden, waren; Jefua, Binnui, Kadmiël, Serebja , Juda, Mattanja : hy, ende fijne broederen waren over de danckfeggingen.
Sommigen van deze VI perfonen, komen ook voor in de lijst der wedergekeerden Ezr. 2: 40, 41. Neh. 7: 43, 44. en onder de genen, die met Ezra kwamen, werd ook een Leviet gevonden, met name Serebja Ezr. 8: 18.
Omtrend den laetften mattanja , maekt de Gefchiedfchrijver deze aenmerking, hy en zijne broederen waren over de dankzeggingen. Hy en zijne broeders waren derhalven zangers, en onder deze was hy de Overfte of Opperzangmeester. — Kap. 11: 17. wordt van eenen Mattanja gezegd , dat hy het hoofd was, die de dankzegging in het gebed begon. Evenwel fchijnen deze Mattanjaes onderfcheiden geweest te zijn, dewijl 'er, tusfchen den optogt van Zeruk-



NEHEMIA. XII. ro3
rubbabel in het eerste jaer van Cyrus, en het 2o^e jaer van Artaxerxes Langhand , in den tijd van nehemia, 84 jaren verlopen zijn.
9. Ende tot de gemelde Leviten behoorden ook Bakbukja,ende Unni,hare broederen, die waren tegen hen over, in de wachten van den Tempel, vermids zy poortiers waren. Van de Leviten worden alleen VIII in het geheel opgenoemd, die hoofden der Familien waren. David had, ook onder de Leviten, XXIV ordeningen ingefteld 1 Chron. 24 , maer van alle deze waren 'er, na de wederkeering uit Babel, flechts VIII overig.
Nadat Nehemia de hoofden der Priesteren en Leviten had opgeteld, die uit Babel waren wedergekeerd, gaet hy over tot het melden van hunne opvolgeren vs, 10-26. Eerst vinden wy vs. 10. en 11. de geflachtlijst der Hoogepriesteren.
10. Jefua nu de zoon van Jozadak vs. 26, anders genaemd Jofua Hagg. 1: 1, 12, 14. 2: 3, 5. Zach. 6: II.
gewan Jojakim: ende Jojakim gewan Eljafib, ende Eljafib gewan Jojada:
11. Ende Jojada gewan Jonathan: ende Jonathan , die vs. 22. Johanan genoemd wordt, gewan Jaddua.
Hier doen zich twee bedenkingen op. I. Heeft Nehemia deze op' volging der Hoogepriesteren kunnen aenteekenent of is dezelvt kier, door eene vreemde hand ingelascht ? II. Tot wat einde is deze lijst hier geplaetst ?
I. Op de eerste vraeg antwoorden wy : in deze lijst is niets, of Nehemia heeft dezelve kunnen te boek ftellen. Jofua was reeds overleden, toen Nehemia in zijn Vaderland aenkwam. Jojakim heeft nog eenigen 'korten tijd geleevd, na de aenkomst van Nehemia vs. 26. Eljafib was, ten tijde van Nehemia, Hoogepriester Kap. 3: 1, 20, 21. Jojada ftaet, in het 33fte jaer van Arthafafta, ook bekend Neh. 13: 28. Ook kan Nehemia dea IX. DEEL. N



194 NEHEMIA. XÜ.
volgenden Jonathan of Johanan , zeker dezeïvde met Johanan , den zoon dat is de kleinzoon van Eljafib, vs. 23. Ezr. 10: 6, zoo wel gekend hebben als dien anderen kleinzoon van Eljafib , die volgens Kap. 13: 28. zich reeds met Saneballat verzwagerd had. — En dus kan ook Nehemia Jaddua den laetstgemelden gezien hebben. II. De redenen waerom Nehemia deze lijst der Hoogepriesteren hier invoegt, zijn de volgende: (1). om dc wettige opvolging der Priesteren aen te toonen; (2). om te doen blijken, dat de geflachtrekeningen der ftamme van Levi, met behoorlyk toezicht vervolgd zijn; en eindelyk (3). om acn te wijzen, dat Nehemia tot het heilig dienstwerk niemand anders hebbe toegelaten, dan welker recht daertoe voldingende bewezen was Ezr. 2: 61-63. Neh. 7: 63-65.
Ka de geflachtlijst der Hoogepriesteren, volgt het register van de hoofden der Friesteren en Leviten vs. 12-26, en wel eerst der Priesteren vs. 12-21.
12. Ende in de dagen Joj'akims , den zoon van Jefua den Hoogepriester, waren Priefters, Hoofden der vaderen: van Seraj'a, was Meraja; van Jeremia, Hananja:
13. Van Ezra, Mefullam; van Amaria, Johanan :
14. Van Melichu , Jonathan ; van Sebanja , Jofeph :
15. Van Harim, Adna; van Merajoth, Helkai:
16. Van Iddo , Zacharia : van Ginnethon , Mefullam :
17. Van Abia , Zichri: van Minjamin, van Moadja, Piltai:
18. Van Bilga, Sammua; van Semaja, Jonathan :
19. Ende van Jojarib, Mattenai; van Jedaja, Uzzi :
20. Van Sallai, Kallai; van Amok, Heber:
21. Van Hilkia, Hafabja; van den tweeden Jedaja , Nethaneè'1: Om-



NEHEMIA. XII.
Omtrend dit register van de hoofden der Priesteren, dient men het volgende te weten :
I. Het opfchrivt is van dezen inhoud : in de dagen Jojakims
waren Priesters , hoofden der vaderen , van enz. Het
fchijnt derhalven, dat 'er, inde dagen van dezen Jojakim, by de eene of andere plechtigheid, eene nieuwe aenteekening gemaekt zy van de hoofden der Vaderen.
II. Dit register bevat de Priesteren, die hoofden der Vaderen waren, en derhalven de eerste, in het beitel der dagordeningen. Ondertusfchen zijn evenwel de namen der gener, die tot hoofden der dagordening by de wederkeering uit Babel onder Jofua, waren aengefteld, ook onder Jojakim behouden; zoodat'er flechts worde aengewezcn , wie thans in elk eene dagordening het hoofd ware.
III. Het verfchil derhalven tusfchen dit register , en de voorgaende lijst, welke wy vs. i - 7. vonden,' beftaet hierin, dat, daer in de eerste enkel de perfonen achter elkander geteld worden, die hoofden waren van do Priesteren, hier in tegendeel eene verdubbeling plaets hebbe : want eerst worden de namen van de vooriga lijst herhaeld, en dan by elk aengewezen, wie ondei Jojakim in hunne plaets waren opgevolgd. — Dit geevfe aenleiding, tot tweederlei aenmerkingen.
A. Omtrend de herhaling van het voorige register * heeft men waer te nemen :
A. Dat dezelve beflond uit XXII perfonen, maer hier worden 'er flechts XXI opgenoemd : wanc hattus , die vs. 2. de zesde was, wordt hier niet gevonden. — Misfchien was die ordening , tusfchen de telling onder Jofua, en die onder Jojakim, reeds uitgeftorven.
i. De perfonen , die hier worden opgeteld , ftaen in dezeïvde orde, als in het voorige register.
C. Dan evenwel 'er is een groot verfchil in de namen, ten aenzien van de uitfpraek: want IX. DEEL, J\f 3



io6" NEHEMIA. XII.
x. Hy, die vs. 2. malluch heet, is hier vs. 14. melichu genaemd.
2. Hy, die vs. 3. sechanja genaemd is, draegt hier vs. 14. den naem van sebanja.
3. Hy, die vs. 3. rehum heet, komt hier vs. 15. voor, onder den naem van harim.
4.. Hy, die vs. 3. meremoth genaemd is, heet: hier vs. 15. merajoth.
5. ginnethoi , van welken vs. 4. gefproken is, wordt hier ginnethon genaemd vs. 16.
6. mijamin en maadja vs. 5, heten hier vs. 17. mikjamin en moadja.
7. En de perfoon, die vs. 7. sallu heet, wordt' hier vs. 20. sallai genaemd.
D. Wat is de reden van dit verfchil? — Deze is zekerlyk niet by nehemia te zoeken. Het zou eene verregaende achteloosheid geweest zijn, zo hy hier reeds vergeten ware, hoe hy de namen, in het voorig register vs. 1 - 7, gefpeld had, en dergelijk eene achteloosheid kan men , in eenen oordeelkundigen Schrijver, veel min in den zoodanigen , die door den Heiligen Geest gedreven werd , geenzins veronderftellen. —- De zaek is deze: nehemia heeft geene van deze registers, noch dit noch het voorige, zelvs opgefteld. Hy zal deze registers overgenomen hebben , uit het boek der geflachtlijsten en gebeurtenisfen , het welk in de Archiven berustte. — Verfcheidene van de namen waren, ten tijde van Jofua, anders uitgefproken dan in de dagen van Jojakim; en nehemia zal deze ftukken, zoo als hy dezelve vond, letterlyk hebben overgenomen , zich daer mede vergenoegende, dat zijne affchrivten, met de oorfprongelyke leggers der geflachtrollen, overeenftemden. B. Met opzicht tot deze nieuwe lijst, ten tijde van Jojakim gemaekt; heeft men waer te nemen : A. Dat dezelve alleenlyk XX perfonen bevat; niet
alleen 1



NEHEMIA. XII. 197
alleen omdat hattus, gelijk wy reeds gezegd hebben , geenen opvolger had, maer ook, omdat voor minjamin en moadja beide vs. 17. maer een geteld wordt; namelyk piltai. Mogelyk omdat deze, elk afzonderlyk te klein waren, en daerom in een gefmolten zijn. B. Dat alle, die hier voorkomen, van de eerste onderfcheiden zijn. — Wy leeren 'er uit, dat alle Vaders, die, ten tijde van Jofua, uit Eabel zijn wedergekeerd, waren uitgeftorven, zoodat 'er een geheel nieuw geflacht was opgeftaen.
1 Op de hoofden der Priesteren, volgen die der Leviten vs. 22-26.
22. \_Van~\ de Leviten, werden in de dagen [van Eljafib, Jojada, ende Johanan, ende Jaddua, I de Hoofden der vaderen befchreven: mitfgaders 1 de Priefteren, tot het Koninckrijcke van Darius j den Perfiaen.
Deze befchrijving gefchiedde in de dagen van eljasib , i jojada, johanan en jaddua. Deze vier zijn Hoogepries1 ters geweest, die afftammelingen waren van Jofua en JojaI kim vs. 10, 11. — Onder het befte! van deze HoogepriesI teren, had men ook zorg gedragen, voor de opteekening j van de hoofden der Vaderen onder de Leviten. — ZoodaI nige registers hield men niet alleen, in de dagen van Jofua I en Jojakim, maer ook in de volgende tijden, tot Jaddua I den Hoogepriester toe.
De Gefchiedfchrijver voegt 'er by, mitsgaders de PriesteI ren , tot het Koningrijk van Darius den Perfiaen. — Uit
deze woorden, ontftaen twee vragen. I I. De eerste vraeg is aenftonds, wien men hier door darius den persiaen te verftaen hebbe ? — Onderftelt men, dat arthasasta, in wiens 2ofte jaer nehemia in zijn Vaderland kwam , artaxerxes langhand geweest zy, dan hebben 'er, na dien tijd, onder de Perfifche Koningen, twee Dariusfen geweest. — De eerste was darius nothus, of Bastaert, die, in of kort voor het jaer 3581, aen de regeering kwam, en derhalven 28 jaren, na de eerste IX. DEEL. N 3



ïo8 NEHEMIA. XII.
komst van nehemia in zijn Vaderland, wanneer eljasib, de Hoogepriester nog in leven was. Dees darius nothus regeerde 19 jaren, tot het jaer 3600. — De tweede was barius codomannus, die, in het jaer 3668, aen de regeering kwam, in het jaer 3671, door Alexander den Grooten overwonnen, en, na den flag by Arbela, door Besfus vermoord werd, in het jaer 3674, wanneer de Alleenheerfching der Perfen een einde nam.
Dan wie van beide deze Dariusfen hier bedoeld worde, is zoo zeker niet; zijnde 'er, tusfchen het laetfte jaer van darius nothus , en het eerste van darius codomannus , een verfchil van 68 jaren.
Van het 2ofte jaer van artaxerxes langBANd , in het welk nehemia in zijn Vaderland wederkeerde, zijnde het jaer 3553, zijn verlopen; tot het eerste jaer van darius nothus , zijnde het jaer 3581, -. - 28 jaren.
Tot het einde der regeering van darius nothus, in het jaer 3600. - - 47 jaren.
En tot het eerste jaer van darius codomannus, die in het jaer 3668, aen de regeering kwam. - ... Irj jaren, II. Het beantwoorden der tweede vraeg zal ons aenleiding geven, om iets naders te bepalen.
Zy is deze: is de tijdsbepaling, in de dagen van Eljafib , Jojada, Johamn, en Jadlua, een tijdperk van denzelven aert als deze woorden, de Priesteren tot het Koning-, rijk van Darius den Perfiaen. Zoo ja, dan moet men den zin van het 22fte yers bepalen, als of'er-ftond: de Lk yiten. te weten de hoofden der Vaderen zijn befchreven, in de dagen van Eljafib, Jojada, Jonathan, en Jaidua, tot op het Koningrijk van Darius den Perfiaen.
Wanneer men dan, door darius , verftaet darius codomannus , den laetften der Perfifche Koningen, die door Alexander den Grooten overwonnen is, dan heeft die t' zamenvoeging geene zwarigheid : want Jofephus verhaelt van jaddus, of jaddua, dat hy, toen Alexander, na het innemen, van Gaza, in het jaer 3672, op Jerufalem aen-.
wok,



NEHEMIA. XII. 199
*rok, dien Vorst te gemoct ging. — jaddus en darius codomannus, zijn derhalven tijdgenoten geweest.
Maer meent men, dat hier van darius nothus gefproken worde , die van het jaer 3581 , tot het jaer 3600, over Perfien geheerscht heeft, zoo zijn'er, tusfchen het ïaetst van dezen darius, cn den tijd dat jaddua Alexander te gemoet ging , nog wel 72 jaren verlopen; en dus kunnen die beide tijdbepalingen niet wel t' zamen gevoegd worden.
Wy gaven daerom in bedenking , of men de zaek niet, op de volgende wijs, zoude kunnen begrijpen.
A. Dat hier vs. 22. niet één , maer twee tijdperken voorkomen, het een betrekkelyk tot de Priesteren, het ander tot de Leviten.
B. Dat men ten aenzien der Leviten, gebracht worde tot het begin van jadduas Hoogepriesterfchap. Zomen fielt dat het flervjaer van jaddua invalt, met dat van Alexander, in het jaer 36S0, en dat hy een man geworden zy van 80 jaren, die, omtrend zijn ,30 jaer, Hoogepriester werd ; zou men komen tot omtrend het jaer 3630, het welk het 30^ was van artaxerxes mnemon, die by den dood van darius nothus, in het jaer 3600, de regeering aenvaerde.
C. Dat de priesters befchreven zijn, tot op het Koningrijk van darius den peusiaen. -- Zo men dan denkt, aen darius nothus, het zy men het brenge tot het begin zijner Regeering, in het jaer 3581, het zy tot het einde van zijne Alleenheerfching, in het jaer 3600, wordt alles klaer.
D. Dan kan men ook begrijpen, dat nehemia deze dingen, uit eigene bewustheid, hebbe te boek gefield: want, tusfchen het 20'^ jaer van artaxerxes langhand', zijnde het jaer 3553, tot het eerste van darius nothus, het 3581, zijn 28 jaren, en van daer tot het 3o,le van artaxerxes mnemon, wanneer jaddua Hoogepriester kan geworden zijn , zijnde het jaer 3630. in alles omtrend 77 jaren: als men dus acn Nehernia 30 jaren geevt by zijne eerste komst te Jeruia,
IX. DEEL. N 4



zoo NEHEMIA. XII.
lem, minder kan men niet wel ftellen, zou zijn leevtijd komen op 107 jaren, dat wel zeer hoog, maer evenwel gansch niet ongeloovlyk is.
23. De kinderen van Levi, de Hoofden der vaderen, werden befchreven in 't boeck der (a) Chroniken, tot de dagen Johanans des foons Eljafibs toe.
Door de kinderen van Levi, fchijnt men hier de ganfche ftam van Levi te moeten verftaen, zoo wel Priesteren als Leviten. — De Priesters dan, zoo wel als de Leviten, werden op hoog gezach, befchreven en aengeteekend, in hst hoek der Chronijken. Men denke, aen de openbare geflachtrollen, welke op hoog gezach gehouden werden, en uit hoedanige ook nehemia zijne aenteekeningen heeft overgenomen,
Zodanige aenteekeningen , in de openbare geflachtrolIen, gefchiedden tot de dagen Johanans des zoons Eljafibs toe. Naer alle waerfchijnlykheid is deze eljasib dezelve met dien, die vs. 22. genoemd is, en dan is johanan, niet de zoon, maer de zoons zoon van eljasib, en dezeïvde, die, volgens Jofephus, zijnen broeder josua of jesus , in den Tempel vermoord had.
Deze johanan nu was Hoogepriester , onder artaxerxes mnemon, en kan ook, zoo men hem 30 jaren geevt, onder darius nothus, Hoogepriester geworden zijn.
Derhalven kan deze tweede aenteekening inftemmen, met vs. 22, om ons te leeren, dat de Leviten zijn opgeteekend, zelvs tot den tijd van den Hoogepriester jaddus, terwijl de Priesters maer alleen, tot darius den persiaen, waren opgeteekend; het welk gefchied^was, zoo lang de opteekening in openbare Chronijkboeken, had ftand gegrepen, het welk tot de dagen van johanan geduurd had.
Nd deze aenmcrkitigen, volgt de lijst der Leviten vs. 24-26".
24. De Hoofden dan der Leviten, die, over de
dag-
(«) 1 Chron. 9: 10, &c.



NEHEMIA. XII. tor
dagordeningen , zoo ver die ftrekken konden , gefchikt waren, zijnde de opvolgers van die genen, die met Jofua, uit Babel waren wedergekeerd; de hoofden dezer Leviten waren , Hafabja, Serebja, ende Jefua de fone Kadmiëls, ende hare broederen tegen hen over, ftaende onder hunne beftiering. Deze drie hoofden der Leviten, en hunne bloedverwanten , waren zangers. Hun werk was, om den heer, in den Tempel, met gezang en fpeeltuig te prijfen [ende'] te dancken, nae 't gebodt Davids, des mans Godts i Chron. 25: wacht tegen wacht, zoodat zy elkander aflosten, en, by beurten, hunnen dienst verrichtten.
25. Wijders behoorden tot deze hoofden der Leviten Mattanja , ende Bakbukja , Obadja , Mefullam , Talmon, [ende] Akkub. Deze hadden weder een ander werk; zy waren poortiers, de wacht waernemende, by de fchatkamers der poorten.
Als Mattanja en Bakbukja dezeïvde zijn die Kap. 11: 17. als hoofden der zangers voorkomen , moet men denken dat ze, oorfprongelyk tot de Poortiers behoorende, wegens hunne ongemeene bekwaemheden in dc zangkunde, tot opperbeftuurers van 't gezang verkozen zijn.
De fchatkamers der poorten fchijnen hier onderfcheiden te zijn, van de fchatkameren tegen het Zuiden, van welke wy melding vinden 1 Chron. 26: 15, 17. — Mogelyk heeft men, na de wederkeering uit Babel , eene andere fchikking gemaekt, in de Voorhoven ; en , omdat men minder manfehap had, de plaetzen daer men voorraed by één verzamelde, omtrend de poorten der Voorhoven gebouwd, opdat dezeïvde Leviten, die poortiers waren aen de deuren, ook tevens het opzicht over de fchatkameren zouden kunnen hebben.
Vergelijken wy nu deze hoofden der Vaderen van de Leviten, met die, welke 'er waren, ten tijde van Jofua vs. 8, 9.
Wy vinden in beide gevallen, omtrend even veel hoofden. Hier zijn 'er IX, en vs. 8 en 9. vinden wy 'er VIII. IX. DEEL. N 5



soa NEHEMIA. XII.
Maer hier ontmoeten wy, die opvolging en plaetsvervulling niet, welke wy by de Priesteren aentroffen, uit vergelijking van vs. 1-7 , met vs. 12-21. — Wy zien 'er uit, dat de Priesterfchaer voltalliger ware, dan de Leviten. — Trouwens Kap. 7:39-42. worden, uit IV geflachten der Priesteren, wel 4289 perfonen geteld, maer vs. 43-45. vinden wy van de Leviten in het geheel flechts 360 perfonen. — In de tijden van david , maekten de Leviten een aental uit van 38000 mannen 1 Chron. 23 ; 'er waren 24000 , die het dienstwerk deeden vs. 4, 'er waren 6000 Ambtlieden en Richters, 4000 Poortiers, en 4000 Lofzangers vs. 5, in alles 38000. — Thans derhalven had men 'er nauwlyks. ten voor honderd. — Men ziet 'er uit, dat 'er geene mogelykheid geweest zy, om de dagordeningen, ten aenzien der Priesteren niet alleen, maer vooral met opzicht tot de Leviten, zoo te herflellen, als zy, in Davids tijd, hadden plaets gehad,
nehemia bijluit dit ftuk , met eene aenteekening, omtrend den leev- en diensttijd van deze Leviten vs. 26.
26. Defe waren in de dagen Jojakims, des foons Jefua, des foons Jozadaks: Ende in de dagen Nehemia des Lantvoogts, ende des Priefters Ezra, des Schriftgeleerden.
liet tweede hoofddeel van dit Kapittel behelst twee byzonderheden, A. Een verhael omtrend de inwijing van Jerufalems vernieuwden muur vs. 27-43. B. Een bericht van eenige verbeteringen, •welke, tot herftelling van Godsdienstige zaken, gemaekt zijn vs. 44-47.
27. In de inwyinge nu van Jerufalems muer, welken Nehemia in 52 dagen vernieuwd had Kap. 6: 15. fochten fy de Leviten uyt alle hare plaetfen, dat fyfe te Jerufalem brachten: want de Leviten werden, door boden, te Jerufalem opgeroepen, om de inwyinge te doen met vreugde, ende met danckfeggingen, ende met gefangh, cymbalen, luyten, ende met harpen.
Desa



NEHEMIA. XII. 203
Deze inwying van Jerufalems muur verdient eenige nadere opmerking.
Het woord inwijden bcteekent die plechtigheden, welke de ouden gewoon waren, op eene Godsdienstige wijs te verrichten, omtrend nieuw gebouwde gefiichten. De LXX Griekfche Overzetters bedienen zich hier van het zelvde woord, het welk Joh. 10: 22, van de vernieuwing des Tempels gebruikt wordt.
De inwijding van Godsdienstige zaken was oudtijds, niet alleen by de Joden, maer ook by de Heidenen, zeer gewoon. — By de Joden, ontmoeten wy de inwijding van den Altaer Num. 7: io, n. van den Tempel, door Koning salomo gebouwd 1 Kon. 8: 63. 2 Chron. 7: 5; van den tweeden Tempel, door zerubbabel gefticht Ezr. 6: 15-17; van den laetstgemelden Tempel onder judas maccab^us , wanneer de bezitting van Antiochus verdreven was 1 Macch. 4: 52-56; eindelyk heeft herodes, nadat hy den Tempel verbeterd had, denzelven plechtig ingewijd, josephus Joodfche Oudheden i5Je Boek Kap. 14. — By de Heidenen, was de inwijding van Tempelen en Altaren, eene heerfchende gewoonte , waervan men allerwege veelvuldige voorbeelden aentreft.
Zelvs heeft men, onder de Christenen, de inwijdingen van Godsdienstige zaken beginnen in te voeren; zich beroepende, op een Apoftoliesch gezach door overlevering, het bevel van Conltantijn den Grooten,. de leer van Athanafius , het voorbeeld van Augustinus , de regelen van Felix IV. en Gregorius I, en vooral op het bedrijv van den Heer christus , die het Feest der inwijding van den Tempel bywoonde Joh. 10: 22. — Met (lichting, kan de eerste Godsdienst, in een nieuw of herbouwd Godshuis, op eene meer plechtige wijs gefchieden ; zonder dat di: evenwel jaerlyksch moest herhaeld worden , gelijk de KerkInwijingen, onder de Christenen, aenleiding tot de jaerlykfche Kerkmisfen, doorgaens. Kermisfen genaemd, gegeven hebben.
IX. DEEL,



204 NEHEMIA. XII.
Maer wat de Inwijding aengaet van burgerlyke gebouwen; daer van vind men, by de Christenen, geene voorbeelden. — By de Heidenen evenwel , waren dergelijke inwijdingen zeer gewoon: pompejus wijdde eenen fchouwburg in ; ^milius een haven ; augustus ftandbeelden ; nero badftoven; plinius zijne boekzael; en cai.igula de brug van Puteole. — Wat de Joden betreft; het fchijnt, dat de gewoonte van huizen intewijden Deut. 20: 5. veronderfteld worde.
Hier wordt gefproken van eene zeer plechtige inwijding, door welke de geheele muur van Jerufalem werd ingewijd. Er zijn geene voorbeelden, dat iets dergelijks, omtrend andere fteden verricht zy. — Ondertusfchen had nehemia zeer byzondere redenen, om deze plechtigheid, omtrend den geheelen muur van Jerufalem te verrichten.
1. De muurbouwing was eene weldaed van herftelling, tegen de verwoesting overftaende. Gelijk derhalven de verwoesting eene klaegftof verfchafre Kap. 1: 3, zoo gav de herbouwing aenleiding tot eene buitengewoone blijdfehap.
2. Deze muurbouwing was kloekelyk ondernomen, gelukkig voortgezet , en voorfpoedig ten einde gebracht. Dit alles had men te danken aen 's heeren hulp en byftand, die het volk yver en kracht verleende. Dit vorderde eene plechtige en openbare dankzegging.
3. Daerenboven Jerufalem droeg den naem van de Heilige Stad Kap. n: 1. Hier had de heer zijne vuur en haerdftede; daer was de Tempel. Wat wonder, dat dan de omtrek van den Tempel, en de geheele Stad, aen den heer geheiligd wierd ?
4. Jerufalem was, zoo wel als het Joodfche volk, naer des heeren naem genoemd Dan. 9: 9. Het was de Stad Gods, de Stad des grooten Konings Pf. 48: 3. — By de herftelling van Jerufalems muur , werd daerom een zeer plechtige Godsdienst gevierd ; ten blijke dat men deze Stad, aen den Godlyken eigenaer, van nieuws opdroeg, en dezelve aenbeval, aen zijne zorg en bewaring, opdat hy een vuurige muur rondom dezelve wezen mogt Zach. 2: 5.
Maer



NEHEMIA. XII. f205
Maer wanneer is deze inwijding van Jerufalems muur verricht ? is deze gebeurtenis hier op haren rechten tijd geplaetst? — Sommigen zijn van oordeel , dat deze inwijing vroeger gefchied zy, en dat dit verhael onmiddelyk zamenhange met Kap. 7: 3. Om deze reden meent men, dat de Schrijver vs. 27. zegge, dat de Leviten, uit alle plaetfen, te Jerufalem verzameld wierden; het gene niet noodig zoude geweest zijn , wanneer zy thans, tot de plechtige Feestviering, waervan Kap. 8—10. gefproken is, te Jerufalem waren. — Anderen daertegen zijn van gedachten , dat de gefchiedenis der Inwijding hier , in de rechte tijdorde geplaetst zy, vooral omdat het uit vs. 44. blijkt, dat het gene thans gefchiedde een gevolg was van het gene, by de plechtige Verbondmaking, beloovd was Kap. 10: 32-39.
Wy voor ons zouden daerom lievst denken , dat deze inwijding van Jerufalems muur gevolgd zy, op de plechtige Verbondsmaking Kap. 10, en de beftelling van Jerufalems inwooneren Kap. n. — Is nu dat gemelde verbond gemaekt op den 24ftcn van de VII'-16 maend Tizri, dan is de inwijding waerfchijnlyk voorgevallen, in het Ïaetst van dezeïvde maend Tizri, en derhalven een maend, na het volbouwen van den muur , het gene gefchied was op den 25uen van de vide maend Elul Kap. 6: 15. — Zoo veel tusfehentijd was 'er ook wel noodig, deels om al dat gene : te verrichten, het welk van Kap. 7. tot hier toe verhaeld is , deels ook omdat de muur eenigermate zou beftorven zijn, en daerdoor bekwaem, om de plechtige omgangen op denzelven te kunnen wederftaen vs. 31.
Uit deze tijdsomftandigheid kan men ook opmaken, hoe het gemoed van het volk thans gefteld ware. Vermurwd door het voorlezen van de wet, onder het befef van zonden, onlangs zoo ootmoedig beleden; nog gevoelig aengedaen over de plechtige vernieuwing van het verbond, met den heer kort te vooren gemaekt; en nog verblijd door de vreugde van het Feest der Loovhutten; werden zy geroepen tot deze nieuwe plechtigheid,
IX. DEEL.



to6 NEHEMIA. XII.
Tot het verrichten van deze Inwijding werden de Léviten vereischt. Men zocht daerom de Leviten, uit alle hare plaetfen , dat men hen te Jerufalem tracht. —'• Dit onderftelt, dat fommige Leviten buiten Jerufalem woonden Kap. ii. was de fchikking gemaekt, wie der Leviten binnen en buiten Jerufalem woonen zouden. Na de plechtige Verbondsmaking, en de beftelling over Jerufalems inwooneren, was de eene foort van Leviten naer het land vertrokken, om elk zijne wooning te'betrekken Kap. ii: 20, maer kort daerna heeft nehemia het volk wederom te Jerufalem ontboden, en de Leviten, tot het verrichten van de inwijing laten oproepen.
De Inwijding moest gefchieden, met allerlei vreugdeteekenen, ter erkentenis van der Joden blijdfehap en dankbaerheid, met vreugde en met dankzeggingen, en met gezang ,• cymbalen , luiten , en harpen. — De Leviten moesten liederen zingen, en beurtgezangen opheffen, tot eene dankbare erkentenis van 's heeren goedheid en uitnemende weldaden, byzonder ook in de herbouwing van Jerufalem, 200 blijkbaer bewezen. — Ook moesten zy zich bedienen van Muziek-werktuigen. Cymbalen waren twee halve bollen, van binnen hol, uit koper gemaekt, aen de verhevene zijde met een handgreep voorzien, welke, wanneer zy op elkander geflagen werden , een brommend geluid gaven. De Luiten, door de Pha;niciers uitgevonden, behoorden zoo wel tot de fnaertuigen , als de Harpen; maer met dit onderfcheid, dat de Harpen tien fnaren hadden, op een driekant raem gefpannen, welke, met de vingeren , of met een flagveer geroerd werden; maer de Luiten hadden alleen drie fnaren, waerop men, volgens Jofephus, twaelv toonen konde grijpen , wijl zy met de vingeren geflagen werd.
Op het gemelde opontbod van nehemia, verzamelden zich alle de Leviten te Jerufalem.
28. Alfo werden de Leviten, die tot het werk der inwijding gefchikt waren , de kinderen der fangers, die uit Afaph oorfprongelyk waren, te Jerufalem verfa-
njeltj



NEHEMIA. XII. 20?
tnelt, fo uyt het vlacke velt rontom Jerufalem,
daer zy niet in tenten woonden, maer in dorpen vs. 29, als uyt de dorpen van Netophathi:
Netophati is een volksnaem , en beteekent een inwooner van Netopha. Onder de helden van David vinden wy ook Netophatiters 2 Sam. 23: 28, 29- en 2 Kon. 25: 23. lezen wy ook van Tanhumeth de Netophatiter, die zich by Gedalia voegde. De Netophatiten werden , met da Bethlehemiten zamengevoegd 1 Chron. 2: 54, als afkomftig van Salma, die uit Juda was; en ook, na de wederkeering uit Babel, ftaen de mannen van Bethlehem en Nethopha weder by eikanderen Neh. 7: 16. Ook blijkt het, uit 1 Chron. 9: 16, dat 'er van de Leviten woonden, ia de dorpen der Netophatiten , by de eerste wederkeering in Canaan.
29. Ende 'er kwamen ook, by deze plechtige gelegenheid, Leviten te Jerufalem uyt den huyfe van Gilgal, ende uyt de velden van Geba, ende Azmaveth: -want de fangers hadden hen dorpen gebouwt, rontom Jerufalem.
Het huis van Gilgal, door het welk de Onzen het zelvde Gilgal verftaen, het welk Deut. ii: 30. gefteld wordt, by de eiken bosfchen van More, aen de Jordaen, naer den kant van Jericho, daer Jofua het volk befneedt, en den fmaed van Egypte afwendde Jof. 5: 9. —• Of Gilgal moest zijn, by Adummim, aen het Zuiden der beke in Juda Jof. 15: 7, anders Geliloth genaemd Jof. 18: 17.
De velden van Geba lagen in Benjamin , vergel. Kap.
Ir: 3i-
Azmaveth wordt Kap. 7: 28. Beth-Azmaveth genaemd. Waerfchijnlyk was het in Juda gelegen: want Ezr. 2: 24. en hier Kap. 7: 28. wordt het zamengevoegd, met Bethlehem, Netopha, Anathoth, en andere plaetfen daeromtrend. Deze zangers hadden zich dorpen gebouwd rondom Jerufalem; zoodat zy, op het platte land, buiten de hoofdftad woonden, daer zy meer en beter ruimte en dus gelegenheid hadden, om zich in de zang en fpeelkunst te oeffenen, dan wel in de fteden. — Maer, dewijl 'er nu een
IX. DEEL.



so8 NEHEMIA. XII.
werk van buitengewoone plechtigheid te verrichten was, was het niet genoeg, dat die zangers , welke thans op hunne beurt te Jerufalem waren, om den Heiligen dienst waer te nemen, in de heilige Stad tegenwoordig waren, maer alle moesten zy 'er zijn, omdat het werk meerder en langduuriger was.
Vooraf reinigden zy zich, tot het verrichten der meermalen gemelde plechtigheid.
3©. Ende de Priefters ende de Leviten reynigden haerfelven. Deze reiniging beftond , in het affchcren van al het hair, over hun lichaem, als mede in het wasfchen van hunne lichamen en kleederen Num. 8,7, 21. Ook oeffenden zy deze reiniging aen het volk: want daer na reynigden fy het volck, door het zelve te belasten, dat elk zijne kleederen wasfchen, zijn lichaem baden , en zich , van de echtelyke bywooning onthouden zoude Exod. 19: 15; ende zy reinigden ook de poorten, ende den muur, zoo door het wechdoen van de vuiligheden, welke aldaer wezen mogten, even als in het Voorhov en den Tempel, ten tijde van Hiskias. 2 Chron. 29: 15, 16, als ook door befprenging, met het water der ontzondiging Num. 8: 7- en 19: 9. Misfchien gefchiedde deze reiniging ook, naer de wijs, op de welke de huizen, met melaetsheid befmet, gereinigd werden Lev. 13: 51, het welk zevenmael gefchiedde.
Eene plechtigheid, welke zeer opmerkelyk is.
1. Zy gav eenen indruk van de Godlyke Heiligheid, die niets , dat onrein is, tot zich kan- toelaten , of daerin cenig welgevallen hebben.
2. Deze uitwendige reiniging had eenen geestelyken zin, en vertoonde de inwendige reiniging van het hart, door het verzoenend bloed , en den heiligenden Geest van den Middelaer.
3. De Priesters moesten rein zijn, omdat zy het Heilige: behandelen moesten.
4. Het volk moest- rein zijn, zou de heer, in het mid-l den van hen woonen willen Jef. 52: 11. 2 Cor. 6: 18.
5. De'



NEHEMIA. XII. 209
5. De muur van Jerufalem was door de Heidenen verbroken , en, zoo wel als hare poorten, befmet; en daerom moest volk, muur en poorten, te zamen gereinigd worden.
Na deze toerusting volgde de plechtige inwijding zelve vs. 31-43. Zy was tweederlei, naer de onderfcheidene plaetfen, op welke zy verricht werd; ten deele op den muur vs. 31-39, ten deele in den Tempel vs. 40-43.
Eerst verhaelt nehemia de plechtigheden, welke op den muur verricht werden vs. 31 - 39.
31. Doe, zegt hy , deed' ick de Vorften van
Jüda,"dat is de Edelen uit de ftammen van Juda en Benjamin, mitsgaders de Amptenaren en Overheden Kap. 5: 7. opgaen en klimmen op den nieuw gebouwden muur van Jerufalem : dit zal gefchied zijn , aen de Westzijde van de Stad, aen de overzijde van den Tempel, die aen den Oostkant ftond; dewijl men, van den Olijvberg naer Jerufalem komende, van de Oostzijde, terftond den Tempel in het oog had. Ende , vervolgt Nehemia , ick ftelde twee groote danckchooren, ende omgangen, [_ésnenj ter rechterhant op den muer, nae de miftpoorte toe.
" Twee groote dankchooren zijn twee groote hoopen menfehen , die zich, in lovzangen aen den heer, zouden bezig houden , onderfcheiden van de genen , die volgden vs. 32, 38. — Omgangen zijn dezeïvde Dankchooren, doch aengemerkt, als niet op eene plaets blijvende, maer van de eene naer de andere plaets voortgaende. Het waren derhalven twee voortgaende of wandelende dankchooren. — Het eene Dankchoor ging henen, ter rechtehand op den muur, naer de Mestpoort; dus genaemd, omdat daeromtrend de plaets was, alwaer de burgers de mest en het vuilnis brachten. Ter dezer plaets, had nehemia het allereerst onderzoek gedaen, naer het geftel van Jerufalems muuren Kap. 2: 13.
32. Ende achter hen, die tot het eerste dankchoor behoorden, gingh, in den eersten rang, Hofaja, die
IX. DEEL. O



aio NEHEMIA. XII.
denkelyk de aenzienlykfte Magiftraetsperfoon was onder 't volk, op den Landvoogd Nehemia volgende, ende dc helft der Vorften van Juda,
33. Ende, in den tweeden rang, gingen achter het ■eerste dankchoor zeven mannen, te weten Azaria, Ezra, ende Mefullam,
34. Juda, ende Benjamin, ende Semaja, ende Jeremia:
Deze zeven fchijnen Priesters geweest te zijn. — ezra hier genoemd is niet de Schrivtgeleerde, die volgt eerst vs. 36. —' Juda en 'Benjamin zijn hier enkele perfonen , die deze namen der oude Stamvaderen droegen.
35. Ende, met deze gingen mede, in den tweeden rang, van de Priefters kinderen met trompetten: om op dezelve te blazen, tot een teeken van vreugde Num. 10: 10, Zacharia de fone Jonathans, des foons Semaja , des foons Mattanja , des foons Michaja , des foons Zaccurs, des foons Afaphs:
36. Ende deze Zacharia, die een hoofd der zangeren was, had agt van fijne broeders en bloedverwanten by zich , met namen Semaja , ende Azareè'1, Milalai, Gilalai, Maai, Nethaneël, ende Juda, Hanani, met mufijck - inftrumenten Davids , des mans Godts , op welke deze Godvruchtige Koning pleeg te fpelen, cymbalen, luitenen harpen vs. 27, 1 Chron. 25: 1 , 2, 6. ende dit eerste dankchoor had eenen uitmuntenden Voorganger voor zich, Ezra de Schriftgeleerde \_gingh~] voor haer aengefichte henen.
37. Voorts ging dit eerste dankchoor, al verder de rechtehand af; nae de fonteynpoorte , welke op de Mestpoort volgde Kap. 2: 14, ende tegen hen over, gingen fy op by de trappen van Davids ftadt, , door den opgangh des muers: boven Davids huys, , tot aen de waterpoorte, tegen 't ooften.
By de Fonteinpoort was ook de muur van den vijver Schelach, en des Konings hov, als mede de trappen, welke 'afgaen van Davids Stad Kap. 3: 15. Van die trappen wordt : -öok hier gefproken. Mogelyk heeft dit eerste Dankchoor., ,
hy '



NEHEMIA. XII. sïi
bv de Fonteinpoort, van den muur moeten afgaen, en, aen de andere zijde van die poort, langs de trappen van Davids Stad, wederom op den muur moeten klimmen, en zoo doende, boven of voorby Davids huis , komen tot aen dt Waterpoort, tegen het Oosten Kap. 3: 26.
Van het tweede Dankchoor, wordt zoo uitvoerig niet gefproken vs. 38, 39.
38. De tweede danckchoör nu, die gingh tegen over de eerste, den anderen weg om, naer de flinkerhand, ende ick Nehemia ging onmiddelyk achter dien , in dien zelvden rang, waerin Hofaja ging, in het eerste Dankchoor , en met my was de andere helft van de Overheden des volcks, als mede een gedeelte der Priesteren en Leviten vs. 40-4.2. Met dit tweede dankchoor, ging ik op den muer, van hoven den back-ovenstoren, tot aen den breeden muer: Kap. 3: 8-11.
39. Ende voorts gingen wy van boven of voorby de poorte Ephraims, ende boven of voorby de oude poorte, ende boven dat is voorby de vifchpoorte, ende den toren Hananeël, ende den toren Mea, tot aen de fchaepspoorte, ende fy bleven ftaen in de gevangenpoorte, die aen het Oosten der Stad was: en dusdoende had ook het tweede Dankchoor de helft van de Stad rondgetrokken.
Laten wy, by deze plechtigheid, een weinig flilflaen.
Door deze plechtige omwandeling , werd de geheele muur, door het ganfche volk aengemerkt, als eene ftof van dankzegging. Trouwens had de gebroken muur ftof gegeven tot weenen , de herbouwing van dien zelvden muur verfchafte aenleiding tot gejuich.
Alles ftemde hier ook te zamen, om den heer deswegen de eer te geven, waertoe niets nader was, dan den weg langs den geheelen muur , al zingende en lovende door te brengen.
De omwandeling van beide Chooren eindigde aen het Oosten der Stad, daer de Tempel was, in welken de geheele omgang gezamenlyk trekken zoude : waerdoor zy vertoonden, hoe zy
IX. DEEL. O 2



212 NEHEMIA. XII.
den ganfchen vernieuwden muur aenmerkten , als den heere heilig en hem toebehoorende, waervoor zy Hem nu ook, in zijnen Heiligen Tempel, de eer wilden geven.
Voorts is 'er geen twijffel aen, of het volk zal deze omgangen, met dankzeggingen verzeld, en onder dat alles den heer grootheid gegeven hebben.
Maer wat gebeurde 'er in den Tempel'? dit vinden wy vs. 40-43.
40. Daer na Honden de beyde danckchooren in Godes huys: oock ick Nehemia, ende de helft der Overheden met my, die met my den muur, van de mistpoort af, linksom rond gewandeld hadden.
dl. Ende de Priefters, die tot het tweede Dankchoor behoorden, zijnde, even als by het eerste vs. 33, 34, zeven in getalEljakim, Maafeja, Minjamin, Michaja, Eljoè'nai, Zacharia, Hananja, met trompetten.
42. Voorts waren 'er ook Leviten , by het tweede Dankchoor, even als by het eerste vs. 36, agt in getal; namelyk Maafeja, ende Semaja, ende Eleazar, ende Uzzi, ende Johanan, ende Malchia, ende Elam, ende Ezer: oock lieten fich de gemelde Leviten, die fangers waren, met gezang en fpeeltuig hooren, met Izrahja den Opfiender aen het hoofd , even als het eerste Choor Zacharias aen 't hoofd had vs. 35.
43. Ende het ganfche volk betoonde eene algemeene blijdfehap en dankbaerheid: want fy offerden des felven daegs groote flacht- offeren, eene groote menigte van vee, zoo wel tot zond - offeren, als tot brand- en dankofferen, op foortgelijk eene wijs, als by de inwijing van den vernieuwden Tempel Ezr. 6: 17, waerby buiten allen twijffel de dank- en lov-offeren van byzondere perfonen gekomen zijn, gelijk als ten tijde, toen Hiskias den Tempel reinigde 2 Chron. 29: 21, 31, 32, ende alle de Joden waren vrolick; by het houden der offermaeltijden, van het overfchot der dank-en lov-offeren, bedreev men allerlei^ foort van vreugdeteekenen : want Godt hadfe vrolick gemaeckt met hun ftof te geven tot eene zeer» groote vrolickheyt, ende oock waren de wijven
ende



NEHEMIA. XII. 213
ende de kinderen vrolick : zoodat deze algemeene . blijdfehap zich niet alleen tot den Tempel bepaelde, maer zich ook uitftrekte, tot de byzondere huizen en de ftraten, dermate, dat de geheele Stad weergalmde van blijdfehap, ja fo dat de vrolickheyt van Jerufalem , tot van verre gehoort wert.
Indedaed de Joden hadden nu veelvuldige ftof tot blijdfehap : want hadden de vyanden het toegelegd, op hun verderv , zoo was de herbouwing van Jerufalem, en de verfterking van die hoofdftad, eene beveiliging voor wijven , kinderen, en bezittingen.
Deze vrolijkheid van Jerufalem werd, tot van verre gehoord. Het gefchal van de Trompetten , Cymbalen , Luiten en Harpen, mitsgaders het gezang en gejuich der inwooneren van Jerufalem, werd ver buiten de Stad gehoord : het gene des te ligter gefchieden kon, omdat Jerufalem op heuvelen lag, zoodat de bergen rondom die Stad weergalmden van het vreugdegejuich. — Daerenboven zal het gerucht van deze buitengewoone blijdfehap zich wijd en zijd verfpreid hebben, en ook tot kennis van de vyanden gekomen zijn, die dit met zeer groot verdriet vernomen hebben.
De offeranden waren by deze plechtige gelegenheid groot; en indedaed niets was 'er billyker, dan zich tot den heer te wenden, zijne hand op te merken, en Hem van deze herftelling de eer te geven. — Ook dienden die offeranden , om verzoening te doen, over het zondige', het welk 'er in de Stad, binnen dezen muur heerschte; als mede, om dien muur, met alles wat 'er binnen in was, den heer te heiligen tot zijn eigendom, inwooning, en het voorwerp zijner zorge.
Jly deze gelegenheid, werden ook eenige verordeningen, om' trend zaken , tot den Godsdienst hetrekkelyk , gemaekt en ingevoerd vs. 44-47.
44. Oock werden ten felven dage, op welken de muur van Jerufalem, met zoo veel plechtigheid was inge. wijd, mannen geilek, om opzicht te hebben over de
IX. DEEL. O 3



414 NEHEMIA, XII.
kameren, welke in de Voorhoven van den Tempel ge* bouwd waren, tot bewaring van de fchatten, welke, of uit dc vrywillige givten, tot opbouw en onderhoud van het Heiligdom , of uit dc derde gedeeltens van den fikel Kap. 10: 32. beloovd , verzameld werden. Het opzicht van deze mannen moest zich ook bepalen, tot de hef-offeren, zijnde de eerstelingen van koorn, most en oly, tot de eerftelingen, beftaende uit de eerste vruchten des velds , van allerlei foort , ende tot de tienden. Deze mannen hadden het opzicht over de gemelde fchatkameren; en hun werk zou zijn, om daer in uyt de ac* keren der fteden te verfamelen de deelen tot onderhoud, nae de bepaling der wet, voor de Priefteren ende VOOr de Leviten. De Wet des heeren had orde gefield, welke deelen 'er moesten worden opgebracht, ten dienste des heeren, uit de inkomften van het land Num. 18: 12, 13, 21. dit alles moest ingezameld, bewaerd en uitgereikt worden, tot onderhoud der Priesteren cn Leviten. Dit ftuk was verwaerloosd; deels door de armoede van het volk, deels uit hoofde van de onveiligheid, deels door gierigheid. Doch nu werd dit alles gewillig en blymoedig opgebracht: want Juda was vrolick over en zeer genegen tot de Priefteren, ende over en tot de Leviten, die daer ftonden, en hunnen post getrouwelyk waernamen.
45. Ende de Priesters en Leviten kweeten zich ook vlijtig en blymoedig van hunnen plicht , zy namen de wacht hares Godts waer, bedienende het Heiligdom, volgens de Godlyke Wet; ende de wacht der reyniginge, zorg dragende, dat 'er geene onreinen in den Tempel kwamen, en dat alles, het welk onrein was, gezuiverd wierd vs. 30. Oock namen de fangers, ende de poortiers hunne posten behoorlyk waer : nae den (V) gebode Davids, [ende] fijns foons Salomo, gingen zy te werk, in het opheffen van lovzangen en dankliederen , en in het bewaken der Poorten van den Tempel.
Alles werd, op den ouden voet herfteld, zoo als het ge-';
weed;
(*) 1 Chron. cap. 25.



NEHEMIA. XII. 215
weest was, onder de regeering van de Godvruchtige Koningen David en Salomo. De oude deftigheid, welluidendheid en eenparigheid werd nu weder, in de heilige gezan • gen, en in den ganfchen Tempeldienst, waergenomen.
4Ó. Want in de dagen Davids, ende Afaphs, van oudts, warender Hoofden der fangers, ende des lofgefangs, ende der danckfeggingen tot Godt, deze werden nu ook weder op nieuws aengefteld.
47. Daerom gaf gantfch Ifraël, zoo velen 'er uit Babel waren wedergekeerd, in de dagen Zerubbabels, ende ook in de dagen van Nehemia, de deelen der fangers, ende der poortiers aen die Leviten, die het werk van z.angers en poortiers verrichtten ; het zy vrywillig uit hunne eigene bezittingen, het zy uitJ de Schatkameren, door de hand der opzieneren, ter vergelding van hunnen arbeid, elcks dageheks op lijnen dagh, wanneer hy zijn dienstwerk in het Heiligdom, op zijne beurt had waergenomen: Ende fy heyligden voor de Leviten , ende de Leviten heyligden voor de kinderen Aarons. Behalven de eerstelingen voor de Priesters, moest ook, volgens de Godlyke Wet, het tiende gedeelte der inkomften , tot onderhoud van de Leviten , worden opgebracht Num. 18: 20, 21, 24, 30, 31, wijl zy geen deel hadden in Israël. Edoeh van deze tienden, moesten wederom de Leviten het tiende gedeelte aen den Priesteren opbrengen Num. 18: 26-28. — Het volk heiligde voor den Leviten, en de Leviten heiligden voor de kinderen Aarons of de Priesteren. De Godlyke Wet , omtrend de tienden , werd door het volk behoorlyk uitgeoefiend; men betaelde de tienden aen den Leviten , en deze keerden wederom het tiende gedeelte van hunne inkomften, aen den Priesteren gewillig uit.
Dit alles wordt bepaeld, tot de dagen van Zerubbabel, en de dagen van Nehemia. — Hier uit befluiten fommigen, dat zerubbabel nu nog leevde ; doch dit is niet waerfchijnlyk, omdat 'er, in dit ganfche verhael, niets van dezen beroemden man gefproken wordt. Daerenboven noemt nehemia dezen zerubbabel wel, in het begin der lijsten vs. 1 - 20 , IX. DEEL. O 4



%i6 NEHEMIA. XII.
maer, in het vervolg wordt van hem geene verdere melding gemaekt. — De woorden moeten daerom , onzes erachtens, zoo verftaen worden, dat 'er, ten tijde van zerubbabel , by de inwijding van den Tempel, voor het onderhoud der Priesteren en Leviten gezorgd zy; maer dat dit naderhand weder in verval gekomen zy, tot dat het, onder nehemia, by gelegenheid der plechtige Verbondmaking, wederom is in trein gebracht Kap. 10: 35.
HET XIII. KAPITTEL.
De Gefchiedenis der Hervorming, welke nehemia, by zijne tweede komst te Jerufalem, gemaekt heeft, tiy fchafte verfcheidene ingeflopen misbruiken af. I. Hy fcheidde de vreemdelingen van de Joden vs. 1 - 3, II. Hy reinigde eene kamer, welke, aen Tobia den jfmmoniter ingeruimd, en even daerdoor veronthéiligd was vs, 4 • 9. III. Hy her/lelde de Leviten in hun ampt en in hunne voorrechten vs. 10-14. IV. Hy droeg zorg, voor de heiliging van den Sabbath vs. 15-22. V. Hy fchafte de Huwelyken, met vreemde vrouwen af vs. 23 - 29. — Na dit alles volgt het befluit van dit Boek vs. 30, 31.
I. 'pE dien dage, dat Nehemia van het Perfiaenfche Hov, ter anderen male te Jerufalem gekomen was, bevond hy, dat 'er, geduurende zijne afwezigheid, veelerlei misbruiken waren ingeflopen vs. 6, 7. Hy beyverde zich daerom aenftonds, om dezelve aftefchaffen. Het eerste dat hy deed, ter hervorming, was de vreemdelingen van de Joden aftefcheiden. Kort na zijne terugkomst, wert 'er, op zekeren plechtigen dag, gelefen in het boeck van Mofe, voor de ooren des volcks:
ende



NEHEMIA. XII. 217
ende daer in wert (a) gefchreven gevonden, dat de Ammoniten ende Moabiten niet fouden komen in de gemeynte Godts, tot in eeuwigheyt:
2. Om dat fy den kinderen Ifraëls niet waren tegengekomen met broot ende met water; (b) ja hadden Bileam tegen hem gehuert, om hem te vloecken, hoewel onfe Godt den vloeck omkeerde in eenen fegen.
3. So gefchiedde't, als fy defe wet hoorden, dat fy, op aendrang van Nehemia, alle vermengelinge van Ifraël affcheydden,
I. Dit korte verhael verdient eene nadere opmerking,
I. Sommigen brengen de tijdsbepaling, te dien dage, onmiddelyk tot het voorgaende, en meenen , dat de zaek, welke hier verhaeld is, op dien plechtigen dag der inwijding, van welken Kap. 12. gefproken is, zy voorgevallen. Op dien dag, zou men niet alleen groote offeranden toegebracht, en allerlei vreugdeteekenen verricht; maer ook, tot meerdere plechtigheid, de Wet hebben voorgelezen. — Anderen zijn van oordeel, dat dit verhael, in het verband van zaken moet gebracht worden, tot het gene 'er Kap. 9: 2. van dien grooten vastendag gezegd is, op welken de Joden zich, van de vreemden hebben afgefcheiden. —■ Dan het komt ons voor, dat hier gezien worde, op dien tijd, toen nehemia, eene reis naer het Perfiaenfche Hov gedaen hebbende , voor de tweedemael te Jerufalem gekomen was vs. 6, 7. Het is immers ten eenemael onwaerfchijnlyk , dat een man van zoo veel yver en godsvrucht , als nehemia was, zou hebben toegelaten, dat 'er , geduurende zijn verblijv te Jerufalem , zulk een aenmerkelyk misbruik infloop , als daer was het vermengen der Joden , met vreemde volken, en wel met zulke heidenen, welke onder den ban lagen.
00 Deut. 23: 3, 4, 5. (p) Num. 22: 5. Jol. 24: g. IX. DEEL. O $



tIg NEHEMIA. XIII.
IJ, Op zekeren dag, na de terugkomst van nehemia, werd 'er gelezen in het boek van Mofe, voor de ooren des volks. Het openlijk voorlezen van moses wet fchijnt, geduurende de afwezendheid van nehemia , ook al langzaem in onbruik gekomen te zijn. Hoe het zy, thans werden 'er wederom Godsdienstige vergaderingen gehouden , in welke de Wet, volgens de inftelling van ezra, in het openbaer , voor het volk , voorgelezen en verklaerd werd.
III. By deze gelegenheid , las men onder andere , die plaets voor, welke wy vinden Deut. 23: 3, 4, 5-
IV. Dit gedeelte der Godlyke Wet behelsde een ftellig verbod aen Israël, om nimmer eenige gemeenfchap te hebben, met Heidenfche volken, en vooral niet met de Ammoniten en Moabiten ; omdat deze de Israëliten , op hunnen tocht, door de woestijnen, op eene zeer onbefcheidene en onheufche wijs bejegend hadden : eene onheusheid, welke des te onverfchoonbarer was, omdat de heer Israël uitdrukkelyk verboden had, om dezen volken geen leed te doen, noch zich met hun in den ftrijd te mengen Deut. 2: 9, 19- — Dit verbod was altoosduurend , tot in eeuwigheid, zoo lang de Joden een Gemeenebest uitmaekten, en de naem dezer volken bekend was.
IV. Tegen dit uitdrukkelyk verbod des heeren hadden de Joden zich, geduurende de afwezendheid van nehemia bezondigd. Zy hadden niet alleen Ammoniten en Moabiten in hun midden laten woonen , maer zich ook , door huwelyks - verbintenisfen, met deze Heidenen verzwagerd. — Het openlyk voorlezen van de gemelde Godlyke Wet gav .nehemia eene zeer gepaste aenleiding, om deze vermenging van Israël aftejcheiden. De Joden , getroffen, door het voorlezen van de Godlyke uitfpraek, bewilligden gereedelyk , dit verleidende gezelfchap te verlaten; en deze verdervende vermenging, welke voor den Joden zoo hoogst gevaerlyk was, werd nu geheel en al afgefchaft.
II. De



NEHEMIA. XIII. 219
JI, De tweede hervorming, welke nehemia maekte, was het reinigen van eene kamer, welke aen Tobia den Anmonüer ingeruimd, en even daerdoor veronthéiligd was vs. 4-9.
4. Eljafib nu, de toenmalige Hooge-Priefter, die, in deze hoedanigheid, geftelt was over de kamer van het huys onfes Godts, en het hoogfte opzicht had over den Tempel, en alle deszelvs aenhoorige gebouwen, was voor defen naebeftaende van Tobia geworden:
Sommigen denken, dat Eljafib geen Hoogepriester geweest zy; omdat 'er van hem gezegd wordt, dat hy gefteld •was over de kamer, in het enkelvouwig getal, van het huis des heeren, daer het beneden de waerdigheid van eenen Aerts - Priester zoude geweest zijn, om flechts het opzicht te hebben, over eene enkele kamer, in de voorhoven van den Tempel. — Dan, onzes erachtens, is hier het enkele getal, voor het meervouwige gefteld, te meer omdat eljasib Kap. 3: ï. de Hoogepriester genaemd wordt, die het opzicht had over alle de kameren. Trouwens vs. 5; cn 9. wordt ook, van kameren, in het meervouwig getal gefproken. Ook zou hy, indien hy minder dan Hoogepriester geweest ware, dit ftuk niet hebben kunnen of durven uitvoeren. Dees Hoogepriester was , voor dezen , dat is voor de affcheiding , van welke vs. 3. gefproken was, terwijl nehemia naer het Perfifche Hov geweest was, nabeftaende van Tobias geworden. — Door huwelyks - verbintenis was eljasir, aen dezen tobia, verzwagerd. De een of ander van zijn geflacht was, aen iemand der kinderen of kindskinderen van dezen tobia getrouwt. — Die tobias was een Ammoniter van afkomst; die eene ervelyke vyand-. fchap had, tegen de Joden, gelijk hy zich ook geweldig, tegen nehemia, had aengekant Kap. 2: 10. 4: 7.
Deze tobias had verfcheidene verbintenisfen door huwelyken, met Joodfche geflachten aengegaen. — Zijn zoon Jonathan had hy weten uit te huwelyken, aen de dochter van Mefullam, den zoon van Berechja Kap. 6: 18. 3: 4. Hy zelvs was gehuwd, met de dochter van Sechanja, den zoon van Arah. — Daerenboven had hy zich, ook aen eljasib den Hoogepriester, weten te verzwageren. —
IX. DEEL.



220 NEHEMIA. XIII.
Wijders was de kleinzoon van -den Hoogepriester eljasib getrouwd, aen de dochter van Sanneballat, den Horoniter, den boezemvriend van tobia vs. 28. — Door deze huweJyks-verbintenisfen, met de voornaemfte Familien der Joden , zogt tobia des te meerderen invloed te krijgen, op de zaken der Joden, om het volk te overheerfchen.
In eljasib , den Hoogepriester, was het eene onverfchoonbare misdaed, dat hy zich , met zulken bekenden vyand der Joden , ging verzwageren, daer 'er eene uitdrukkelyke wet was Lev. 21: 14 , dat de Hoogepriester zijn zaed niet mogt veronthéiligen. — Maer tobias was, fchoon gering van afkomst, nu een vermogend en aenzien. lyk man, onder de Ammoniten; dit maekte, dat eljasib, door waereldfche eerzucht verblind , dergelijke verbintenisfen niet alleen toeliet, maer 'er zelvs trotsch op was.
Dan hiermede vergenoegde zich de Hoogepriester niet: hy floot eene vertrouwelyke vriendfchap met dezen Tobia, en bewees hem alle teekenen van byzondere hoogachting; zodanig dat hy zich zelvs niet ontzag , om den Tempel des heeren, ten behoeve van dezen tobia, te verontreinigen , en hem eene kamer in denzelven interuimen.
5. Ende hy hadde hem eene groote kamer gemaeckt , alwaer fy te vooren henen leyden het fpijs-offer, den wieroock, ende de vaten, ende de tienden van koorn, van mofb, ende van olie, die bevolen waren te geven, tot onderhoud voor de Leviten, ende de fangers ende de poortiers; mitfgaders het hef - offer der Priefteren.
tobia kwam zeer dikwijls te Jerufalem , en hield 'er zich dan eenen geruimen tijd op, zekerlyk met geen goed oogmerk. — Maer eljasib was, met dezen zijnen nieuwen bloedverwant, zoodanig ingenomen, dat hy geene verblijvplaets, in de ganfche Stad wist, welke hy aenzienlyk genoeg oordeelde , om dezen zijnen vriend te herbergen. Hy liet daerom eene der voorraedkameren van den Tempel, in welke de heilige dingen en inkomften der Priesteren en Leviten bewaerd werden, ledig maken, en tot eene ycrblijvplaets voor tobia vervaerdigen, om daerin zijn
in-



NEHEMIA. XIII. 22i
intrek te nemen, zoo menigmael het hem gelusten zoude, te Jerufalem eenigen tijd door te brengen. Deze misdaed van eljasib den Hoogepriester, was nog veel erger, dan de eerste. — Hy vereerde eenen Ammoniter, met welken de Israëliten geene gemeenfchap houden mogten vs. 2, 3, met zijne byzondere vriendfchap; hy bewees, aen eenen bekenden vyand van zijn volk , eene zeer byzondere hoogachting ; ja , dat meer was , hy liet zulken afgodendienaer, die niets anders bedoelde, dan het verderv van Gods volk, zijn verblijv houden, in eene der kameren van den Heiligen Tempel.
Dit alles gefchiedde by afwezigheid van nehemia : ware die te Jerufalem geweest , eljasib zou deze zaek niet ondernomen , immers niet volvoerd hebben.
6. Doch, fchrijvt daerom Nehemia, in allen defen en was ick niet te Jerufalem. Alle deze, en vele andere fchromelyke misbruiken , waren , geduurende mijne afwezigheid ingeflopen: want in het twee ende dertigfte jaer van Artahfafta , Koningh van Babel , quam ick tot den Koningh; maer ten eynde van [fommige] dagen verkreegh ick [weder'] verlof van den Koningh.
Hoe lang duurde deze afwezenheid van nehemia ? In het twee en dertigfte jaer van Arthafafta , Koning van Babel, kwam ik tot den Koning. — arthasasta is hier zekerlyk artaxerxes langhand"-, den Koning van Perfien ; hier Koning van Babel genaemd, omdat Babel, zedert dat Belfazar door Cyrus gedood was Dan. 5 , mede onder de Perfiaenfche Alleenheerfching gekomen was. In het twintigfte jaer van dezen artaxerxes langhand , had nehemia vryheid gekregen, om naer zijn Vaderland te gaen Kap. 1: 1. Dit gefchiedde derhalven, in het jaer 3553 na de Schepping, vergel. pag. 38. Deze vryheid werd nehemia gegeven, voor zoo veel tijd, als hy bepaelde Kap. 2: 6. — Na verloop van 12 jaren, in het 32(le jaer van artaxerxes xanghand, 3565 na de Schepping, kwam nehemia tot den Koning. Hy keerde weder naer het Koningyk Hov, daer hy het ampt van Schenker bediende.
IX. DEEL.



22a NEHEMIA. XIII.
Het is niet te denken , dat nehemia , geduurende a! dien tijd van 12 jaren, beftendig in zijn Vaderland gebleven zy. Buiten allen twijffel, zal hy zich, van tijd toe tijd, naer het Hov van Perfien begeven hebben , om rekenfehap te geven van zijne Landvoogdy. — Hy kreeg verlov, om zoo veel tijd in zijn-Vaderland te blijven, als hy daertoe van den Koning verzocht Kap. 2: 6; maer hoe zou hy het hebben durven ondernemen, om daertoe eenen tijd van 12 jaren te vragen? daerenboven bleev hy een Hoveling van den eersten rang, bekleedende het ampt van Koninglyken fchenker. — Tusfchen beide zal hy, van tijd tot tijd, naer het Hov zijn wedergekeerd, en , nieuw verlov verkregen hebbende, zich weder naer zijn Vaderland gefpoed hebben. Maer, na verloop van 12 jaren, begav hy zich, naer het Perfiaenfche Hov, om 'er eenen geruimeren tijd te blijven. Hy had, in zijn Vaderland, de zaken van den Godsdienst en van den Burgerftaet, in zoo ver herfteld , dat zijne tegenwoordigheid , zoo hy meende j wel voor eenigen tijd konde gemist worden. — Het kan ook wel zijn, dat artaxerxes langhand , vernomen hebbende dat Jerufalem herbouwd ware , onzen nehemia te rug ontboden hebbe. — Althans, nadat hy 12 jaren lang, uitnemende diensten aen zijn volk bewezen, en hunne vervallene zaken herfteld had, keerde hy weder naer het Perfiaenfche Hov, en bediende daer, naer ouder gewoonte, het ampt van Koninglyken fchenker.
Hoe lang nehemia nu, aen het Hov gebleven zy, kunnen wy niet bepalen. De uitdrukking ten einde van fommige dagen , beflischt niet veel. Dit kan eenvouwig zeggen , dat nehemia , op het einde van het jaer, in het najaer, te Jerufalem zy wedergekeerd; trouwens terug gekomen zag hy de wijnpersfen treden , het welk in het najaer gefchiedde vs. 15.
Hoe het zy, nehemia verkreeg wederom verlov van den Ko ning, om naer zijn Vaderland terug te keeren. — Het is meer dan waerfchijnlyk, dat nehemia , aen het Perfiaenfche Hov , bericht gekregen hebbe van de misbruiken , welke 'er, geduurende zijne afwezendheid , onder de Joden
wa-



NEHEMIA. XIII. 223
waren ingeflopen, en dat hy, uit dit beginfel, den Koning een nieuw verlov verzocht hebbe , om naer Jerufa. lem te gaen, en de noodige hervorming in te voeren.
7. Ende ick, fchrijvt Nehemia, verlov van den Perfiaenfchen Koning verkregen hebbende, quam te Jerufalem, ende verftont van het quaet, dat Eljafib voor Tobia gedaen hadde , makende hem eene kamer in de voorhoven van Godes huys.
8. Ende het mifhaegde my feer: So wierp ick: al den huyfraet van Tobia buyten, uyt de kamer.
Wat wonder, dat de handelwijs van eljasib , den godvruchtigen nehemia zeer mishaegde? daer dezelve, behalven vele andere misdaden, eene blijkbare heiligfehennis in zich floot. — nehemia betoonde hier niet alleen zijne godsvrucht, maer ook zijne onverfchrokkene kloekmoedigheid. Zonder eenige vrees , voor zulken vermogenden wederpartijder, als tobia was; zonder de bloedverwanten, welke hy, door verzwagering, onder de Joden gekregen had, eenigermate te ontzien; zonder eenigen acht te flaen, op den fterken invloed, welken tobia, door de gemelde verzwagering, op de voornaemfte familien der Joden gemaekt had; liet hy den ganfehen inboedel van dien Ammoniter, uit de kamer, welke hem aen den Tempel was ingeruimd, met verachting op de ftraet fmijten.
Wy lezen niet dat nehemia den Hoogepriester eljasib , over deze fchendaed beftraft hebbe; waeruit wy fchijnen te mogen befluiten, dat hy, voor de terugkomst van nehemia , reeds geftorven ware.
9. Voorts, vervolgt de Gefchiedfchrijver, gaf ick bevel, ende fy reynigden de kameren: omdat zy, door de inwooning van eenen afgodifchen heiden, grootelyks verontreinigd waren. Deze heiliging gefchiedde, door het water der ontzondiging, het welk, zoo wel zaken reinigde, als perfonen Num. 19. Ende ick bracht daer weder in de vaten van Godes huys, met het fpijsoffer, ende den wieroock, met den overigen voorraed der inkomften van de Priesteren en Leviten, welke 'er Elj"afib, ten behoeve van Tobia, had laten uitnemen.
IX. DELL.



22* rN E H E M I A. XÏIÏ.
ƒ27. De derde Hervorming, welke nehemia maekte, was het herflellen van de Leviten in hun ampt en in hunne inkomften vs. 10-14.
10. Oock vernam ick, dat der Leviten deel [hen'] niet gegeven en was: So dat de Leviten ende de fangers, die het werck deden, gevloden waren een yegelick nae fijnen acker.
Ook in dit ftuk, was een fchromelyk misbruik ingeflopen ; een misbruik, het welk des te onverfchoonbarer was, omdat het volk zich, by de plechtige vernieuwing van het Verbond met den heer, zoo ftellig verbonden had, om voor het onderhoud der dienaren van het Heiligdom, behoorlyk te zorgen Kap. 10: 37. — Maer wat was de oorzaek van het verzuim in dezen ? Naer alle gedachten, had de Hoogepriester eljasib daertoe de eerste aenleiding gegeven ; welligt zal hy, eene kamer aen den Tempel voor tobia inruimende, tevens een gedeelte van den voorraed der Priesteren en Leviten, aen dien vreemdeling gegeven hebben. Hoe het zy, het gedrag van dezen Hoogepriester zal die opgewektheid, by het volk, hebben doen verkoelen , met welke men te vooren de inkomften, voor de dienaren van het Heiligdom, had opgebracht.
Dit had den weg gebaend, dat de Leviten en de zangers, die het werk deden in het Heiligdom, gevloden waren, een iegelijk naer zijnen akker. Te Jerufalem , van den Tempeldienst niet kunnende beftaen , hadden zy zich naer het land begeven, om , uit het bebouwen van hunne akkeren, onderhoud voor zich en hunne huisgezinnen te vinden. — Hierdoor moest de Tempeldienst van zelvs ftilftaen.
11. Dit verzuim zou de allerfchadelykfte gevolgen, en een volflagen verval van den plechtigen Godsdienst, ten gevolge kunnen hebben. Nehemia nam het daerom zeer euvel op, en beyverde zich aenftonds, om dit vervallene te herflellen. Ende , zoo vervolgt de Gefchiedfchrijver, ick twiftede met de Overheden , en beftrafte hen zeer fcherpelyk, over het verzuim Yan hunnen plicht, en
s het



NEHEMIA. XIII. 225
het verbreken van de belovte, by de ftatelyke Verbondsinaking, zoo plechtig gedaen, ende feyde; Waerom is het huys Godts verlaten ? waerom hebt gylieden de Leviten en zangers gebrek laten lijden, en hen daerdoor genoodzaekt, om den Tempeldienst vaerwei te zeggen en hun onderhoud op het land te zoeken ? Daerdoor hebt gy God niet minder, dan zijne dienaren, ten hoogften be ■ leedigd. Doch ik droeg aenftonds zorg, dat de gevluchte Leviten en zangers , in hun werk en inkomen, herfteld wierden : want ick vergaderdefe , ik liet hen weder naer Jerufalem opontbieden, ende herfteldefe in haren ftant, zodat elk zijn werk, als voorheen, in den Tempel verrichtte, cn zijn deel genoot van de Kerkelyke inkomften.
12. Ook droeg ik zorg, dat het volk deze inkomften behoorlyk opbracht ; het welk daertoe ook aenftonds gereed was, zoodra men bemerkte, dat dezelve weder, aen den rechten eigenaren , zouden worden uitgedeeld. Doe brachte gantfch Juda de tienden des koorns, ende des mofls, ende der olie, in de fchatten van den Tempel, en dit alles werd, in de daertoe gefchikte voorraedkameren, verzameld en bewaerd.'
13. Over deze fchatkameren waren te vooren opzieners gefteld; maer omdat zy hunnen plicht niet gedaen hadden , zette ik deze af, en ftelde nieuwe opzieneren aen, van welker goede trouw ik genoegzaem verzekerd was. Ende ick ftelde tot nieuwe Schatmeefters over de fchatten , en inkomften der Leviten, drie vertrouwde perfonen : Selemja den Priefter, ende Zadok den Schrijver, die rekening moest houden van ontvangst en uitgaev, ende Pedaja uyt de Leviten: ende aen hare hant en nevens hen was, als vierde opzichter, Hanan den fone Zaccurs , des foons Mattanja : want fy werden getrouw geacht, ende hen wert het ampt opgeleyt, om den Leviten, haren broederen, van de Kerkelyke inkomften, tot hun onderhoud, en ter belooning van den Tempeldienst, behoorlyk uyt te deylen.
14. Gedenckt mijher , mijn Godt, in defen : IX. jjêel. p



aatf N E H E M I A. XIII.
Ende èn delgt mijne weldadigheden niet uyt, die ick aen 't huys mijns Godts, ende aen fijne wachten gedaen hebbe.
nehemia genoot geene tijdelyke vergelding, voor alle de diensten , welke hy den Joden bewezen had. Twaelv jaren lang had hy zich onvermoeid beyverd, om, in weerwil van allen geweldigen tegenftand, het goede voor zijn volk te zoeken, zonder dat hy 'er iets voor genoten had. Als Landvoogd hadde hy eenen grooten ftaet gehouden, en vele verteeringen gemaekt; dit alles had hy gedaen van zijne eigene inkomften , zonder het volk eenigermate te bezwaren Kap. 5: 14-19. — Zou hy derhalven eenige vergelding , voor al den arbeid zijner lievde ontvangen, dan moest hy het van God verwachten. Hy bidt daerom, gedenk mijner, 0 Goi enz. Hy wenscht, dat God zijne weldadigheid', en de goede diensten, welke hy den Joden bewezen had, gedenken wilde in gunst, en dezelve niet uitdelgen. — Het uitdelgen zegt hier zoo veel als vergeten, waerdoor eene zaek, uit het geheugen, wordt uitgedelgd. De fpreekwijs is van ons menfehen ontleend; en beteekent, op God toegepast, een goed werk onbeloond te laten.
nehemia begeert derhalven, dat God der arbeid zijner lievde gunstig beloonen wilde, met kennelyke blijken van zijne zegenende goedkeuring. — Dit deed hy niet in den waen van eigene gerechtigheid , vertrouwende op zijne eigene verdiensten. Hy wist zeer wel , dat hy, in dit alles, niet meer gedaen had, dan hy fchuldig was. Dit erkende hy, zoo menigmael hy zich Gods knecht noemde Kap. 1: 11. 2: 20. Hy wist zeer wel, dat hem, in dit alles, zeer vele en groote gebreken hadden aengekleevd, daerom bidt hy , vs. 22, dat de heer hem verfchoonen zoude, mer de veelheid zijner goedertierenheid. ~ Hy eischt daerom de vergelding niet; rnaer bidt 'er om, als eene genadige belooning.
IV. De



NEHEMIA. XIII. 227
IV: Be derde Hervorming, welke nehemia te wege hracht; beftond in zorg te dragen; dat de SMath geheiligd wierd vs. 15-22.
15. In de felve dagen, dat ik van het Perfifche Hov was wedergekeerd , zoo vervolgt Nehemia zijn gewijde Gefchiedverhael, fagh ick, tot mijne zeer groote ergernis , dat de Sabbath in Juda veelzins gefchonden wierd. Ik zag'er, onder de Joden, die de wijn - perlfen traden op den Sabbath, ende die garven inbrachten, die fy op efels loeden; als oock wijn, druyven, ende vijgen, ende allen laft, dien fy te Jerufalem inbrachten op den Sabbathdagh. Er was niet alleen eene uitdrukkelyke wet, met bedreiging van fteeniging bekrachtigd , omtrend het onderhouden van den Sabbath ; maer ook, by de plechtige Verbondsmaking met den heer , hadden de Joden op zich genomen, om den Sabbath gezettelyk te heiligen, en alles te beletten, het welk het vieren van dien dag zou kunnen hinderlyk zijn Kap. 10: 31. Maer, in weerwil van dit alles, zag Nehemia met groot verdriet, en voor zijne eigene oogen, dat de fchending van den Sabbath, geduurende zijne afwezigheid, algemeen geworden ware. Het volk ontzag zich niet, om ten aenfchouwen van dezen Godvruchtigen Landvoogd, de wijnpers fen te treden, en de vruchten van het veld, op ezelen geladen, ter Stad in te voeren, op den Sabbath. Ook werden'er allerlei koopmanfchappen en eetwaren, in het openbaer uitgeveild. Ende , zegt Nehemia , ick betuygde [tegen hen] , ik beftrafte de Sabbathfchenders fcherpelyk, en verbood hen verder voort te gaen, ten dage , als fy eetware verkochten en op het veld arbeidden.
16. Daer woonden oock Tyriers binnen Jerufalem, die vifch aenbrachten, ende alle koopware,, die fy op den Sabbath verkochten aen de kinderen van Juda, ende te Jerufalem.
IX. DEEL. P 2



328 nehemia; xiil
Tyrus was niet alleen een groote Koopftad, maer hadook, als aen de zee gelegen, overvloed van visch; de Zee ■ visch moest, van daer en daeromftreeks, over Joppe, naer Jerufalem komen: nu ontzagen deze heidenen den Sabbathniet; en dewijl ze by de Joden op dien dag, zoo wel als op " andere dagen, aftrek vonden, kwamen ze met hunne visch ter markt wanneer 't hun goeddacht.
Men kan uit dit alles, ligtelyk opmaken, hoe hoog het bederv der zeden, by de Joden geklommen ware, geduurende de afwezendheid van nehemia , daer het Heiligdom verlaten was, en de Sabbath zoo algemeen gefchonden werd.
17. So twiftede ick met de Edelen en Opperhoofden van Juda, die deze Sabbathfchending ongeftraft hadden laten inkruipen : ende feyde tot hen ; Wat voor een boos dingh cn verfoeilyke misdaed is dit , dat gylieden doet, ende (c) ontheyligt den Sabbathdagh ?
18. Deden niet uwe vaders alfoo, ende onfe Godt bracht al dit quaet over ons, ende over defe ftadt'? dat het Koningrijk van Juda een einde genomen hebbe, en dat ons volk gevangelyk naer Babel gevoerd zy? Ende gylieden maeckt des hittigen gramfchaps nogh meer over Ifraël , ontheyligende den Sabbath. Gy ontfteekt des heeren gramfchap op nieuw, zoodat wy rechtvaerdig te wachten hebben, dat wy, op eene nog veel zwarer wijs, zullen geftraft worden.
Men merke hier den yver en de vrymoedigheid van nehemia op. Hy ontzag zich niet de Edelen en Opperhoofden der Joden zeer fcherpelyk te beftraffen. Hy verweet hun deze Sabbathfchending, omdat hunne lafhartige toegevendheid eenen zeer nadeeligen invloed gehad had. Zy zelvs hadden wel, op den Sabbath, niet gearbeid, noch koopwaren uitgevent; maer zy hadden 'er aenleiding toe gegeven, dat het door het volk gefchiedde. Door deze misdaed in anderen ongeftraft toe te laten , daer zy de
macht
(O Exod. 20: 8. Levit. 19: 30.



NEHEMIA. XIII. 229
macht in handen hadden, om het te beletten, maekten zy zich even zoo fchuldig, als of zy zelve de misdaed, in eigene perfonen, begaen hadden. Voorts droeg nehemia ook zorg, dat deze Sabbathfchending gefluit wierd en een einde nam.
19. Het gefchiedde nu, als de poorten van Jerufalem fchaduwe gaven , en de zon tot haren ondergang neigde, voor den Sabbath, die, met den Vrydag-avond, eenen aenvang nam, dat ick bevel gaf, ende de deuren der poorten wierden gefloten; ende ick beval dat fyfe niet fouden opdoen tot des Zondags morgens, na het eindigen van den Sabbath: Ende ick ftelde van mijne jongens aen de poorten, [op dat 'er] geen laft foude inkomen op den Sabbathaagh.
Om het invoeren van lasten en koopwaren in Jerufalem, op den Sabbath voortekomen , liet nehemia de poorten niet alleen des Vrydags, tegen het aennaderen van dea avond, vroegtijdig fluiten, terwijl zy niet voor Zondags morgens, op den gewoonen tijd mogten geopend worden; maer, om alle overtreding in dezen opzichte voortekomen, plaetfle hy zijne eigene bedienden by de Poorten, omdat hy zich op dezer trouw en eerlykheid best verlaten konde. Ondertusfchen zal het ingaen en wederkeeren, aen zulken buitenlieden hebben vrygeflaen, die zich Stadwaerds begaven , om den Godsdienst by te woonen; waer toe een klei.ner deur, gelijk by ons, kan gebleven zijn, fchoon de hoofddeuren gefloten bleven. Het oogmerk was alleen , om het invoeren van koopwaren voortekomen.
20. Doe vernachteden de kramers , ende verkoopers van alle koopware, buyten voor Jerufalem, zoo lang de poorten, geduurende den Sabbath gefloten waren. Vlak voor de muuren van Jerufalem floegen zy hunne kramen op, en ftalden hunne waren uit, om daerdoor de Joden binnen de Stad uittelokken , dat zy zich naer buiten begeven zouden, om winst te doen. Dit deden zy een mael ofte twee op de eerst volgende Sabbathen.
Dan hierin voorzag ook nehemia, zeer wel begrijpende, dat de inwooners van Jerufalem zich dusdoende zouden IX. DEEL. P 3



23o NEHEMIA. XIII.
laten vervoeren , om zich ftcclsgewijs buiten de Stad te begeven; en zelvs dat 'er dan gevaer komen zoude voor gemor en opftand.
21. Om dit kwaed dan geheel en al voortekomen , zegt de Gefchiedfchrijver, So verjoeg ik de gemelde Tyrifche en andere kramers, met bedreiging van ftraffen. In eigen perfoon betuygde ick tegen hen, ende feyde tot hen, Waerom vernachtet gylieden, geduurende den Sabbath, op welken gy zeer wel weet dat de Joden noch kopen noch verkopen mogen , tegen over den muur ? zulk eene handelwijs kan niet dan nadeelige gevolgen hebben ; en daerom, fo gy 't weder doet, fal ick de hant aen u flaen, en u deze handeling, op eene gevoelige wijs afleeren. Door deze bedreiging werden de Tyrifche en andere heidenfche kooplieden afgefchrikt: en van dier tijt aen en quamen fy niet weder, om hunne kramen voor Jerufalem op te flaen, op den Sabbath.
22. Voorts feyd' ick tot de Leviten, datzy, in het vervolg, zouden hebben zorg te dragen, voor het behoorlyk onderhouden van den Sabbath. Ik belastte hun , dat fy hen fouden reynigen, ter viering v«n den Sabbath , en daerdoor aen het volk een goed voorbeeld geven; ende dat zy by de poorten zouden komen, om aldaer de wachten waer te nemen, en zorg te dragen, dat alle verhinderingen werden wechgenomen, om den Sabbathdagh te heyligen : Deze wachten beval ik, voor het vervolg, aen den Leviten, terwijl ik binnen korten, met mijne bedienden, naer het Perfiaenfche Hov ftond weder te keeren. Gedenckt mijner oock [in] defen, mijn Godt , befchouw mijne pogingen , ter bevordering van den Godsdienst, met een gunstig oog, cn bekroon dezelve met uwen.zegen , ende verfchoont mijner , vergeev my mijne zwakheden en gebreken, die my onder alle mijne beste verrichtingen geduurig aenkleven, nae de veelheyt
uwer goedertierenheyt. Vergel. vs. 14.
V. Ein-



NEHEMIA. XIII. 231
V. Eindelyk behoort nog tot de Hervorming van nehemia , dat hy de huwelyken, met vreemde vrouwen, af fchafte vs. 23-29.
23. Oock fagh ick in die zelvde dagen, wanneer ik, van het Perfiaenfche Hov, in mijn Vaderland was wedergekeerd , fommigen der Joden, die Afdodifche, Arnmorikifche , [ende] Moabitifche wijven [by Jich] hadden doen woonen.
In den tijd ezra wasen reeds pogingen aengewend, om dit kwaed , het welk de heer zoo uitdrukkelyk verboden had, geheel en voor altoos uit te roeien Ezr. 9 en 10, nehemia zelve had 'er op nieuw de beginfelen van gezien, by zijne eerste komst in Judea, en dezelve gefluit, Kap. 9: 2. By de plechtige verbondsmaking was daer tegen gewaekt, Kap. 10: 30. Evenwel, ondanks al deze vooizorgen , zoo groot was de hardnekkigheid en vleefchelykheid van velen onder dat volk, thans was het wederom ingeflopen, en vry algemeen geworden.
24. Knde zelvs ftond het zoo gefchapen, dat de geheele Joodfche Natie eerlang zoude verbasterd worden. Men zag 'er reeds het beginfel van, in de verbastering van de tael, hare kinderen fpraken half Afdodifch, ende fy en konden geen zuiver Jodifch meer fpreken: maer de kinders fpraken nae de tale e.jns yegelicken volcks, uit het welk hunne moeders afkomftig waren; welker tael de kinderen, als gemeenzaemst met de moeders omgaende, zich meest eigen maekten.
Asdod was eene Stad der Philiftijnen, dus in de nabuurfchap van Canaan; evenwel kunnen wy hier zien, dat de tael zeer verfchillende was van die der Joden, welker tael eok, in Babels gevangenis, eenen vry aenmerkelyken zwaei gekregen had.
Ondertusfchen kunnen wy hier zien , dat deze-afwezigheid van nehemia niet te kort moet gefteld worden; dewijl 'er niet alleen zoo vele misbruiken in dien tusfehentijd waren ingeflopen, maer ook zelvs deze kinderen gelegenheid hadden om reeds in de tael te verbasteren.
IX. DLLL. P 4



232 N E U E M I A. XIIL
25. So dra ik dit kwaed , vervolgt nehemia , tot mijn gevoelig leedwezen bemerkte, beftraftc ik zulken der Joden, die zich , in dit opzicht, tegen Gods uitdrukkelyke Wet, en hunne plechtige verbintenis Kap. 10: 30, zoo blijkbaer vergrepen hadden. Zelvs twiftede ick met hen, door fcherpe woorden, ende vloecktefe, voor zoo ver ik hun Gods geduchte en rechtvaerdige oordeelen bedreigde, ende floegh [fommige] mannen van hen, door de handen der amptlieden, met roeden, volgens de Godlyke Wet Deut. 25: 2, ende plucktefe het hayr uyt, om hun daerdoor eene groote fchande aen te doen Ezech. 29:18. En ik bracht het ganfche volk op nieuws, ondereenen plechtigen eed, dat zy zich, van deze huwelyken en verzwageringen met de Heidenen, ftiptelyk onthouden zouden : ende ick deedfe fweeren by Godt; Indien gy uwe dochteren haren fonen fult geven, ende indien gy van hare dochteren voor uwe fonen ofte voor u fult nemen , zoo zult gy, voor dien vreeslyken en rechtvaerdigen God, aen de meest geduchte oordeelen onderworpen zijn!
26. Heeft niet de gefchiedenis van ons volk, in voorige tijden geleerd, dat dit kwaed de allerverdervelykfte gevolgen naer zich fleepe? (d) Heeft niet Salomo, de Koningh Ifraëls, daer in gefondigt? (e) hoewelder onder vele Heydenen geen Koningh en was, gelijck hy, ende hy fijnen Godt lief was, ende Godt zelv hem ten Koningh over gantfeh Ifraël geftelt hadde : Oock hem deden de vreemde wijven fondigen, en vervoerden hem tot begunftiging der grouwzaemfte afgoderyen; en hoe zou dan iemand van ons daertegen liefland zijn ?
27. Souden wy dan nae ulieden hooren, om dit kwaed door de vingeren te zien ? zouden wy , die het ampt van Overheden bekleeden , het ongeftraft kunnen laten doorgaen, dat gy al dit groote quaet foudet doen, op zulk eene blijkbare wijs, overtredende tegen onfen Godt, doende vreemde wijven [by u] woonen ?
28. Zelvs
(£} 1 Kon. it: 4. 00 1 Kon- 3: '3- 2 Chron. 1: 12.



NEHEMIA. XIII. 233
28. Zelvs was de Hoogepriesterlyke Familie niet zuiver van dit kwaed. Oock was 'er [een] van de kinderen Jojada, des foons Eljafibs, des gewezenen Hoogenpriefters, die voor mijne terugkomst, van het Perfiaenfche Hov, reeds geftorven was , door zijn huwelyk, fchoonfone geworden van Saneballat, den Horoniter, dien bekenden vyand der Joden Kap. 2: 10. 4: 1, daerom jaegde ick hem, als een man, die het Priesterfchap geheel en al onwaerdig xvas , van my wech , en verbande hem, buiten de Stad en den Tempel.
29. Gedenckt aen hen, mijn Godt, en ftraf hen, ter waerfchouwing van anderen , naer verdiensten : om dat fy liet Priefterdom hebben verontreynigt; ja het verbont des Priefterdoms ende der Leviten, het welk Gy zelvs, met Pinehas, en in hem met zijne nakomelingen, gemaekt haddet Num. 25:12,13, en waerdoor Gy de ftam van Levi, als eene afgezonderde heilige ftam, voor altijd aen uwen dienst hadt verbonden, zoo fchandelyk gefchonden en verbroken hebben.
Men vergelijke voords, met de melding van alle deze misbruiken, de Godfpraken van den laetften Propheet Maleachi, die in dezen zeiven tijd bloeide.
Hierop volgt nu het bejluit van dit Boek. vs. 30, 31.
30. Alfo, en op de gezegde wijs, bracht ik de noadige hervorming onder de Joden te wege; en reynigde ick haer van alle vreemde wijven, van welke zy zich, op mijnen aendrang affcheidden : Ende ick beitelde de wachten der Priefteren , ende der Leviten-, elck op fijn werck: gelastende, dat elk zijnen onderfcheidenen post yverig en getrouw zoude waernemen.
31. Oock ftrekten mijne bevelen zich uit, tot het offer des houts, voor den Altaer, op beftemde tijden , ende tot de behoorlyke opbrenging der eerftelingen: en kortom, tot het onderhouden van al dat gene, het welk, by die plechtige Verbondsmaking Kap. 10, was
IX. DELL. N 5



S24 NEHEMIA. XIII.
vastgefteld. Cedenckt mijner dan, mijn Godt, ten goede , en beloon my genadig, naer al dat gene, het welk ik, ten beste van mijn volk, gedaen heb. Vergel. weder vs. 14.
Na deze H rvoming keerde nehemia weder, naer het Perfiaenfche Hov , om het ampt van Koninglyken Schenker waer te nemen. Hoe het verder mn hem gegaen, en wanneer hy geftorven zy, wordt ons, in de gewijde Gefchiedenis, niet aengeteekend, en kunnen wy daerom, met geene Xek'rheid bepalen: gelijk ooi, met dit verhael, de Heilige gefchiedenis des Ouden Testaments geheel ten einde loopt; dewijl het volgende Boek van esther, naer algemeene toeftemming, tot eenen vroegeren tijd behoort.
EINDE VAN HET boek NEHEMIA.
HET



HET BOEK
VAN
ESTHER.
IX. DEEL.






HET BOEK
vam
ESTHER.
HET I. KAPITTEL.
Behelzende de aenleiding tot de verhooging van esther; Vasthi de Gemalin van den Koning Ahasveros, weigerde, op het groote Gastmael van haren Koninglyken Gemael, te verfchijnen vs. 1-12, en deze ongehoorzaemheid gav aenleiding,dat zy verftooten wierd vs. 13-22.
*• fJEt S^hkdde nu in de dagen en onder de regeering van den Koning Ahafveros, (hy is die zelvde machtige en wijd gebiedende Ahafveros , dewelcke regeerde van India af tot aen Moorenlant toe, hondert ende feven en twintigh lantfchapperi.)
De naem ahasveros is een Perfiaensch woord, het welk eenen grooten Vorst, eenen zeer machtigen Alleenheerfcher beteekent. Ezr. 4: 6. wordt cambyses , de zoon en opvolger van cyrus, ook ahasveros genaemd. Dan. 9: 2. lezen wy ook van eenen Medifchen Koning, die mede,' onder dien naem van ahasveros , voorkomt. Het fchijnt een gemeene naem der Koningen van de Meders en Perfianen geweest te zijn, op foortgelijk eene wijs, als de Koningen van Egypte den gemeenen naem van ïhar a o droegen.
IX. deel.



238 E S T H E R. I.
In onze inleiding tot dit boek van esther, hebben wy uitvoerig en met opzet onderzocht, wie de bepaelde Koning geweest zy, die hier, onder den naem van ahasveros, bedoeld wordt.
2. De merkwaerdige gefchiedenis, welke hier zal verhaeld worden, gefchiedde in die dagen, als de Koningh Ahafveros op den throon fijnes Koninckrijcks fat, die in zijn paleis op de burgt Sufan was:
3. Tn het derde jaer fijner regeeringe, wanneer hy op zijnen throon gevestigd was, hield hy een buitengewoon groot en langduurig Feest, aen het welk hy ongemeene kosten befteedde, om zijne macht en grootheid^ te vertoonen; ten dien einde maeckte hy een maeltijt, die ongemeen prachtig was, allen fijnen Vorften, ende fijnen knechten: de macht of de machtigde perfonen van Perfen ende Meden, de grootfte heeren, ende de Overfte der lantfchappen waren voor fijn aengefichte; om dezen maeltijd by te woonen.
4. Als hy vertoonde den rijckdom der heerlickheyt fijnes Rijcks, ende de koftelickheyt des cieraets fijner grootheyt: vele dagen langh, hondert
ende tachtentigh dagen. Geduurende omtrend een halv jaer lang werden de Vorsten, en eerste Amptenaren, by hervatting, den eenen dag de Overften van zulk een landfchap, en den anderen de Overheden van zulk eene Stad , in 's Konings tegenwoordigheid, ter maeltijd onthaeld.
Over zulk een langduurig Gastmael moet niemand zich verwonderen. Dit komt zeer wel overeen, met den Perfiaenfchen fmaek; en verfcheidene reizigers berichten ons, dat de Perfianen nog de gewoonte hebben van zulke groote en langduurige Feesten te houden.
5. Doe nu die honderd en tachtig feestdagen vervult en de gemelde Vorsten, elk naer zijne verblijvplaets vertrokken waren , maeckte de Koningh ook een maeltijt al den volcke dat gevonden wert op de burgt Sufan, van den grootlten tot den kleynften. Opdat ook de gemeene man deel zou hebben, in deze algemeene vreugde, werden zy, feven dagen langh, in
het



ESTHER. I 239
het voorhof van den hof des Konincklicken pai leys, prachtig onthaeld; zoodat het geheele Feest, in alles, I 187 dagen duurde.
6. De tenten, welke, in het voorhov van het Koningj! lyk Paleis, werden opgeflagen, om de menigte der gasten I te omvangen, waren ongemeen fraei en kostbaer. Daer li waren witte, groene,ende hemelsblaeuvve [behang' ' felen], gevattet aen fijnlinnene, ende purperen banI; den, in filveren ringen, ende [aen] marmeren pilaI ren: de beddefteden , of rustbanken, op welke men, in | het Oosten, gewoon was aen de tafel aen te liggen , waren \ van gout ende filver doorwerkt of overtrokken, ftaende I op eenen vloer van porphyr[/Zee«3, ende van mar| mer,ende alabalter, ende andere kofhelicke fteenen.
7. Ende men gaf te drincken in vaten van gout, ende 't eene vat was anders van formaet en teckening
| als het ander vat: ende daer was veel Konincklic-
I ke wijn, nae des Konings vermogen, allerlei wijnen
;| ran de beste foorten werden 'er voorgcdiend, en de fpij-
a zen waren even zoo uitgelezen, opgedischt in de prach-
] tigfte en kostbaerfte fchotelen : in 't kort, alles was inge-
j richt nae de grootheid van dezen Koning.
8. Ende met dit alles werd 'er gezorgd voor de goede j orde. De Koning had geboden, dat niemand eenigermate ] zou gedrongen worden, om meer te drinken , dan hem I goeddacht; het drincken gefchiedde nae de wet, I dat niemant en dwonge: want alfoo hadde de Ko1 ningh vatlelick bevólen aen alle Groote fijnes huyj fes, aen alle zijné Hofmeesteren, dat fy doen en fchenI ken fouden nae den wille van eenen yegelicken, i zoodat zy, die zich te buiten gingen, het zich zeiven al] leen zouden te wijten hebben.
9. De Koninginne Vafthi, de toenmalige Gemalin ■ van Ahasveros , maeckte, by gelegenheid van het geI melde Feest hares Koninglyken Echtgenoots , oock een 1 maeltijt voor de wijven van die groote heeren, welke Ij aen 's Konings tafel vergast werden ; dezen maeltijd gav 1 Vasthi niet in het openbaer, en in het Voorhov yan het
IX. DEEL.



24o EST H E R. L
Paleis, gelijk Ahasveros; omdat de vrouwen, volgens de gewoonte van het land, niet gewoon waren in het open. I baer te verfchijnen, noch met andere mannen te eeten; maer binnen in het Konincklicke huys , in een der binnenvertrekken van het Paleis, 't welck de Koningh Ahafveros hadde.
10. Maer dit prachtig Feest eindigde, op den laetften dag , in treurigheid. Een ongelukkig toeval verwekts twist en ongenoegen, tusfchen den Koning en zijne Gema- I lin, en brak dus alle de vermaken van dit groote Gastmael onverwacht af. Op den fevenden dagh, die de laetfte was van den maeltijd voor het volk, en waermede dit ganfche Feest ftond befloten te worden, doe des Konings herte vroiick en verhit was van den wijn, feyde hy tot Mehuman, Biztha, Charbona, Bigtha, ende Abagtha , Zethar , ende Charchas, de feven gefneden Kamerlingen, dienende voor het aengefichte des Konings Ahafveros,
11. Dat fy Vafthi de Koninginne fouden brengen voor het aengefichte des Konings , met de Konincklicke kroone op het hoofd , uitgedoscht in hare prachtigfte ftaetfie - kleederen : om den volckeren of den inwooneren van Sufan , ende den Vorften , die thans aen 's Konings tafel zaten, hare fchoonheyt te toonen, want fy was fchoon van aengeficht.
12 Doch de Koninginne Vafthi weygerde te komen op het woort des Konings, 't welck door den dienft der Kamerlingen [haer aengefcyt was]: verklarende, dat de eisch van den Koning alleronbillykst ware, en daerom van haer niet kon gehoorzaemd worden. Doe wert de Koningh feer verbolgen, ende fijne grimmigheyt ontftack in hem, welke gramfchap, door de verhitting van den wijn, nog des te fterker was.
Het is een geheel ongegrond voorgeven van den Chaldeeuwfchen Targum, en van fommigen, dat het Koninglyk bevel, aen zijnen gefnedenen Kamerlingen inhield , dat Vasthi moedernaekt voor hem verfchijnen moest: Ahasveros vorderde, dat Vasthi zich, in zijne tegenwoordigheid, uitge- ■
doscht ;



E S T H E E. I. 24r
doscht in hare Koninglyke ftaetfie kleederen, aen zijnen Vorsten vertoonen zoude. — Deze eisch was reeds onbillyk genoeg , naer de denkwijs en gewoonten van dat land, daer zich nimmer eene vrouw, zonder een dekfel voor haer aengezicht, aen eenig man vertoonen mogt, buiten haren echtgenoot. ,Ook zou zoodanig een bevel nooiï by Ahasveros zijn opgekomen , indien hy niet ware bedwelmd geweest , door de verhittende dampen van den wijn. —- Hy onteerde 'er zich zeiven mede; met iets van zijne Gemalin te vorderen, het welk haer, naer de gewoonte en denkwijs van dien tijd, tot fchande zou verftrekt hebben: ook kon Vasthi niet anders oordeelen, dan dat het met de zedigheid en eerbaerheid ftrijdig ware, hare bekoorlykheden te vertoonen, aen de dertele oogen van mannen, die meerendeels befchonken waren.
vasthi had derhalven alle redenen, om gehoorzaemheid aen 's Konings onbillyken eischje weigeren. — Evenwel nam de Koning deze weigering zeer hoog op , als eene ft'rafwaerdige inbreuk op zijn Koninglyk gezach. Hy ontftak in eene hevige gramfchap, en befloot deze weigering van Vasthi voorbeeldig te ftrafFen. — Zoo dacht hy 'er over, niet alleen terwijl hy door den wijn verhit was, maer ook naderhand bleev hy by het zelvde oordeel. Het is daerom zeer waerfchijnlyk, dat de weigering van vasthi, om 's Konings onbillyken eisch te gehoorzamen, met kennelyke blijken van trotsheid en ongehoorzaemheid, zy vergezeld geweest. — Het was haer plicht geweest, den Koning, door de Kamerlingen, een vriendelyk antwoord te laten geven: zy had, op eene nedrige en befcheidene wijs, den Koning moeten laten verzoeken, dat hy haer gunstig verfchoonen wilde; en hem, op eene vriendelyke wijs, laten onder het oog brengen, dat zijn eisch, volgens de aengenomen gewoonten, met de eerbaerheid ftrijdig ware. In zulk een geval , zou de Koning zich welligt hebben laten gezeggen, en hy deze weigering al boertende kunnen afgezet, en de fchijnbare beleediging, door fchertfery, van zich afgekeerd hebben. — Maer vasthi zal uit trotsheid, om de vrouwen, welke by haer aenzaten, te doen opmer-
IX. DEEL.



2+2 ESTHER. I.
ken, wat zy al ondernemen durvde, den Koning, dooi den mond der Kamerlingen, een norsch en onbefchciden antwoord hebben laten terug geven.
Hoe het zy, ahasveros befchouwde de weigering van vasthi , als eene blijkbare ongehoorzaemheid , en eene verfmading van zijn Koninglyk gezach; eene misdaed, welke hy des te onverfchoonbarer oordeelde , omdat niet alleen zijne Vorsten , maer alle burgers van Sufan 'er nu getuigen van waren.
13. Doe Ahasveros daerom dit weigerend antwoord van zijne Gemalin ontvangen had, feyde de vertoornde Koningh tot de wijfe die de tijden verflonden , en zijne Raedsheeren waren: (want alfoo \_moe[le~] des Konings fake [gefchieden] , in de tegenwoordigheyt van alle de gene die de wet ende 't recht willen: het was, by de Perfianen, de gewoonte, dat de Koning, in zaken van acngclcgenheid, den raed van wijze mannen innam.
14. De naefte nu by hem waren Carfena, Sethar, Admatha, Tharfis, Meres, Maffeöa, Memuchan, feven Vorften der Perfen, ende der Meden , die de voornaemfte geheime raden van den Koning waren, zoodat zy het aengefichte des Konings fagen , en zeer gemeenzacm met hem verkeerden, die voor aen faten en de eerste Staetsmannen waren in het Koninckrijcke.)
15. Met deze Raedsheeren fprak de Koning, en vroeg ben Wat men nae de wet met de Koninginne Vafthi doen foude? om dat fy niet gedaen en hadde het woort des Konings Ahafveros , door den dienft der Kamerlingen : men raedpleegde over de ftraf, welke Vasthi ondergaen zoude.
16. Doe feyde Memuchan, die het eerst het woord opvatte, voor het aengefichte des Konings ende der Vorften, De Koninginne Vafthi en heeft niet alleen tegen den Koningh mifdaen : maer [oock] tegen alle de Vorften, ende tegen alle de volckeren , die in alle de lantfehappen des Konings Ahafveros zijn. De ongehoorzaemheid van de Koningin,



ESTHER. I. m
gin, indien dezelve niet geftraft wierd, zou eenen zeer hadeeligen invloed kunnen hebben, op andere vrouwen , welke zich eerlang, door dit voorbeeld aengemoedigd , aen dc gehoorzaemheid harer mannen ontrekken zullen.
17. Want defe daet der Koninginne fal uytkomen tot alle wijven , fo dat fy hare mannen verachten fullen in hare oogen , als men feggen. fal , Waerom zou ik mijnen man gehoorzamen ? zeïvs De Koningh Ahafveros feyde, dat men de Koninginne Vafthi voor fijn aengefichte brengen foude, maer fy en quam niet.
18. Dit voorbeeld zal niet alleen eenen zeer nadeeligert invloed hebben, op de gemeene vrouwen, maer ook zelvs op de Gemalinnen der Vorsten en Rijksgrooten. Te defen felven dage fullen de Vorftinnen van Perfen ende Meden , oock [alfoo] feggen tot alle de Vorften des Konings, als fy defe daet der Koninginne fullen hooren: Ende daer fal verachtens ende toorns genoegh wefen.
19. Indien het den Koningh goet dunckt, zou
het daerom, nae mijn gevoelen, het best zijn, dat 'er een Konincklick gebodt van hem uytgae , 't welck gefchreven worde in de wetten der Perfen ende Meden , ende dat men 't niet en overtreder dat; elk eene vrouw zich, in alle gevallen, aen de begeerten en eisfehen van haren man, gehoorzaem en eerbiedig zal hebben te onderwerpen. Ook ben ik van oordeel, Dat Vafthi van 's Konings perfoon voor altoos moet verwijderd , en van hare hooge waerdigheid afgezet worden. Dat daerom die wederfpannige Vasthi niet meer in en gae voor het aengefichte des Konings Ahafveros, ende de Koningh geve haer Koninckrijcke aen hare naefte, die beter is dan fy.
20. Als het gemelde bevel des Konings, 't welck hy doen fal in fijn gantfeh Koninckrijcke, (want het is groot,) gehoort fal worden, zal deze zaek een allergewenscht gevolg hebben. So dra dit Koninglyk bevel, en die ftrafoeffening over deze ongehoorzame
IX. DEEL. Q 2



24+ ESTHER. I.
Vasthi, allerwegen zal zijn bekend geworden, zoo fullen alle wijven haren mannen eere geven, en hun in alles onderdanig zijn, van de grootite tot de kleynfte toe.
21. Dit woort nu was goet in de oogen des Konings, ende der Vorften: Alle de overige Raedsheeren ftemden , met het oordeel van Memuchan overeen; ende de Koningh, dit voorftel hebbende goedgekeurd, dede nae het woort van Memuchan: hy zette aenftonds Vasthi af.
2 2. Ende hy fondt ten fpoedigften brieven aen alle de lantfchap pen des Konings, over welke hy het wijduitgeftrekt gebied voerde, zijnde honderd zeven en twintig Landfchappen, van India af, tot aen Morenland toe vs. i; aen een yegelick lantfchap werd een byzonder affchrivt van dit Koninglyk bevel gezonden , nae fijne fchrift, met zulke letteren, als in elk een landfchap gebruikelyk waren, ende aen elck volck, nae fijne fprake, in de tael, die by elk der overheerde volken gefproken wordt; opdat niemand zou kunnen voorwenden , van 's Konings bevel onkundig te zijn: waervan dit de hoofdzaüelyke inhoud was .- Dat elck man overheere in fijn huys wefen, en dat elk der huisgenoten, zoo wel de vrouw, als de dienstboden, hem in alles gehoorzamen foude J ende fpreken nae de fprake fijnes volcks.
De laetfte woorden, ende fpreken naer de tael zijnes volks, fchijnen te onderftellen , dat de onderdanen van Koning Ahasveros, vooral de Rijksgrooten, wanneer zy vreemde vrouwen getrauwd hadden, zoo veel aen dezelve toegaven, dat zy zich, naer de vreemde tael dezer vrouwen fchikten, en dezelve, tot haer gemak, in het huisgezin invoerden. Deze gewoonte was al te vernederende voor het gezach der mannen, en werd, by dit Koninglyk Edict, geheel afgefchaft. Elk een man moest in zijn huis, de tael van zijn volk fpreken; de vrouwen moesten zich, tot een teeken van onderwerping, daernae fchikken, en de moedertje! harer mannen aeuleereii.
HET



ESTHER. IL 245
HET II. KAPITTEL.
Esther, eene Joodfche maegd, werd, in de plaets van de verftotene Vasthi, tot Koningin verheven vs. 1-18. Mordechai, de Oom van deze Esther, bracht eene zamenzweering tegen Koning Ahasveros, aen den dag vs. 19 - 23.
1. ]^A defe gefchiedeniffen, welke Kap. 1. ver¬
haeld zijn, na het verftoten van Vasthi, en het afzenden van het gemelde Edict; doe de grimmigheyt des Konings Ahafveros geftilt was, en hy, over de zaek bedaerdelyk begon te denken , had hy eenigermaté berouw, over den gedanen ftap. Nu gedacht hy aen Vafthi, en hare uitnemende fchoonheid, ende wat fy gedaen hadde, befchouwde hy met meerder bedaerdheid, ende hy herinnerde zich wat over haer befloten was. Het was waer, zy had een trotsch en onbefcheiden antwoord gegeven, maer zijn eisch was ook onbillyk geweest. De weigering, om te gehoorzamen aen een gebod, het welk, volgens de algemeen aengenomen denkwijs, met de eerbaerheid ltrijdig was, kon de Koning op zich zelve wel niet afkeuren, ware haer antwoord maer wat befcheidener en eerbiediger geweest. In dit geval, dacht hy nu, had men aen de vrouwelyke zwakheid wel wat kunnen toegeven, en welligt zou zy het zoo kwaed niet eens gemeend hebben. Mogelyk zou de Koning wel* weder met Vasthi hebben willen verzoenen: maer de bal was geflagen, en het vonnis, volgens de Wetten van zijn Rijk, voor altoos onherroepelyk ; zoodat Vasthi nimmer weder voor zijn aengezicht verfchijnen mogt. Ook zullen zijne hovelingen, iets daervan merkende, wel hun uiterffie best gedaen hebben, den Vorst van die gedachten af te trekken; wel wetende, als Vasthi herfteld wierd, wat dan hun lot zijn zoude.
2. Doe feyden de jongelingen des Konings die hem dienden, en zeer wel zagen, dat het gemoed van
IX. DEEL. Q 3



446 E S T H E R. II.
den Koning ongefteld ware, en daer van de reden wel konden raden: Men foecke den Koningh jonge dochters , maegden, fchoone van aengeficht, uit alle de landfchappen, dat hy 'er zich eene ter vrouwe uitkieze. Wanneer de Koning weder eene andere Gemalin heeft, dachten zy , dan zal hy Vasthi wel vergeten.
3. Ende, vervolgden zy daerom, de Koningh beftelle tocfienders in alle de lantfehappen fijnes Koninckrijeks , dat fy vergaderen alle jonge dochters, maegden, fchoone van aengeficht, tot de burgt Sufan, tot het huys der vrouwen, onder de hant van Hege des Konings Kamerlingh, die be-. waerder is der vrouwen of der maegden , gelijk Saasgaz js van de bywijven vs. 14, ende men geve haer hare vercierfelen , alles wat zy , volgens den Oosterfchen fmack, noodig hebben, om zich elk op het fchoonst voor te doen, tegen dat de Koning 'er eene Gemalin uit kiezen zaj.
4. Ende de jonge dochter die in des Konings OOgen fchoon wefen fal, boven alle de andere maegden, worde Koninginne in Vafthi ftedg: Defe fake aiu was goet in de oogen des Konings, hy keurde dezen raed goed, ende hy dede alfoo, gevende bevel, dat de gemelde raed wierd ter uitvoering gebracht.
Ahasveros had wel zeer vele bywijven, gelijk by de Perfianen gebruikelyk was, cn nog is by de Oosterfche VoiSt ten ; zoodat darius 'er, volgens Diodorus van Sicilien, zoo vele had, als 'er dagen in het jaer waren: evenwel was 'er maer ééne , die by uitnemendheid zijne vrouw Was , en den naem droeg van de Koningin.
5. In dit geval openbaerde zich het byzonder bellier van Gods Voorzienigheid , op eene zeer merkwaerdige wijs , om Esther tot Koningin te verheffen, en daerdoor de verXiieling van het geheele Joodfche volk voor te komen. Daer was een zeker Jodifch man op de burgt Sufan, de Koninglyke Hovplaets woonachtig, wiens naem was Mordechai, een fone Jaïrs, des foons Simeï, des foons Kis, een man van Jemini, die uit de flammc {Senjamin oorfprongelyk was. 6. Di>-



ESTHER. Ii. 247
6. Die Mordechai was een man van jaren , haedien hy , gevangelyk wechgevoert was van Jerufalem (a) met de overige wechgevoerde Joden, die, door Nebucadnezar, naer Babel wechgevoert waren met Jechonia , den Koningh van Juda, den wclcken Nebucadnezar de Koningh van Babel hadde wechgevoert. 2 Kou. 24: 14.
De onderdanen des Koningrijks van Juda waren, eigenlyk naer Babel, gevangelyk wechgevoerd; maer evenwel het ftond hun vry, zich in andere plaetfen der Babylonifche Heerfchappy,, met 'er woon neer te zetten. Toen de Babylonifche heerfchappy, ten tijde van Cyrus, onder de Perfiaenfche Alleenheerfching gekomen was, konden zy zich ook in het Perfiesch gebied nederzetten ; en dit heeft, in den weg der Godlyke Voorzienigheid, aenleiding gegeven, dat mordechai te Sufan woonde, de Perfiaenfche Hovplaets.
Men vraegt, of mordechai , in zijne jeugd, in eigen perfoon, met jechonia naer Babel gevoerd zy; dan of dit, van eenen zijner voorvaderen , moet verftaen worden ? Sommigen oordeelen het laetfte ; omdat men anders ftellen moet, dat Mordechai eenen ongewoonen ouderdom bereikt hebbe. — Dan vermids deze vraeg zeer veel invloed beeft, op eene andere, wie is ahasveros geweest? hebben wy dit ftuk, in de inleiding tot dit Boek, met opzet onderzocht.
7. Ende hy was 't die opvoedede Hadaffa, (defe is E:lher,de dochter fijnes ooms;)en derhalven zijne volle nicht. Hy had deze Esther onder zijn opzicht en verzorging genomen, omdat zy eene weeze was : want fy en hadde geenen vader noch moeder: ende fy was een jonge dochter by uitnemendheid fchoon van gedaente , ende fchoon van aengeficht, ende als haer vader , ende hare moeder ftorven, haddefe Mordechai fich tot eene dochter aengenomen, cao haer, als een vader, op te voeden.
(«) 2 Kon. 24: 14, IX. DEEL. Q 4



248 ESTHER. &
8. 't Gefchiedde nu , doe het woort des Konings ende fijne wet, nopens het opzoeken van jonge dochters, die by uitnemendheid fchoon waren, in alle landfchappen van zijn wijduitgeftrekt gebied, ruchtbaer geworden was, ende doe veel jonge dochters t'famenvergadert wierden op de burgt Sufan onder de hant van Hegai, welker getal Jofephus tot vier honderd bepaelt: wert de zoo even gemelde Efther oock genomen in des Konings huys , onder de hant van Hegai, den bewaerder der vrouwen of den opzichter der maegden.
9. Ende die jonge dochter was byzonder fchoon in fijne oogen, ende fy verkreegh gunfte voor fijn aengefichte. Hegai gav 'er ook aenftonds kennelyke blijken Tan', dat hy Esther by uitnemendheid begunftigde: want daerom haeftede hy met hare vercierfelen , ende met hare deelen haer te geven. Daer andere maegden, eenen tijd lang wachten moesten, liet hy aenftonds hare vercierzelen uitreiken, en zoo veel deelen van kleederen , reukwerk, en andere dingen, ter verciering dienende, als voor elk eene jonge dochter gefchikt waren; ende, om de byzondere gunst, welke hy Esther toedroeg, nog des te meer te doen blijken, vond Hegai goed, feven aenfienlicke jonge dochters haer te geven uyt het huys des Konings, om haer te bedienen en op te pasfen: ende hy verplaetfede haer, ende hare jonge dochters, welke haer bedienen moesten, in het verbhjV der maegden , tot het befte des huyfes der vrouwen , in de beste en aengenaemfte vertrekken van het vrouwen getimmer, in het welk des Konings maegden haer verblijv hielden.
10. Efther intusfehen en hadde haer volck, nochte hare maegfehap niet te kennen gegeven. Niemand wist, dat zy eene Jodinne van geboorte was. Zy fprak de gewoone Perfifche tael zeer wel; zoodat hare afkomst door hare fpraek niet konde ontdekt werden. Zy droeg alle mogelyke zorg , om hare afkomst verborgen te houden :
want Mordechai hadde haer geboden , dat fy 't
niet



ESTHER. II. 249 niet en foude te kennen geven, omdat de Joden, een volk zoo diep vernederd, by de heidenen, in minachting waren. Zoomenigmael Esther, naer hare ouderen cn geboorteplaets , gevraegd werd , antwoordde zy , in algemeene en niets beflisfchende uitdrukkingen; cn de Godlyke Voorzienigheid , welke in deze ganfche gebeurtenis zoo zeer merkwaerdig is, zal gezorgd hebben, .dat niemand, op een meer bepalend antwoord aendrong.
11. Mordechai nu was ondertusfehen in groote zorg voor Esther, hy wandelde daerom alle dage voor den voorhof des huyfes der vrouwen, om te vernemen nae den welftant van Efther, ende wat met haer gefchieden foude. Ook is 'er geen twijffel aen, of hy zal, als een godvrezend man, den heer geduurig gebeden hebben, dat Esther mogt bewaerd blijven, van den naem hares Gods, onder de Heidenen te onteeren , of het belang hares volks te vergeten.
12. Als nu de beurte van elcke jonge dochter naeckte, om tot den Koningh Ahafveros, in zijne bedkamer te komen, werd zy, door Hegai, met de gewoone plechtigheden ingeleid. Maer dit mogt , volgens de gewoonte van het Koninglyk Serail, niet gefchieden, dan na dat haer twaelf maenden langh nae de wet der vrouwen gefchiet was; want alfoo wierden vervult de dagen harer vercieringen : Eer een jonge dochter, in 's Konings bedkamer werd ingeleid, moest zy daertoe, een geheel jaer lang, volgens den Oosterfchen trant worden voorbereid , dagelyks baden , en gezalvd worden, fes maenden met myrrhen-olie, ende fes maenden met fpeceryen , ende voords worden opgetooid met [andere'] vercierfelen der vrouwen-f waervan elk eene jonge dochter de keus had.
13. Daer mede, en na deze iangduurige optoojing, quam dan de jonge dochter, welker beurt het was, des avonds tot den Koningh in zijne bedkamer. Des morgens vei liet zy des Konings bedkamer, en werd'onder zijne bywijven geteld : al wat fy feyde , alles wat zy van vercierfelen vroeg; wert haer gegeven, dat fy
IX. deel. q; 5



25o ESTHER. IL
daer mede ginge uyt het huys der vrouwen of der
maegden tot het huys des Konings.
14. Des avonts gingh fy daer in, om met den Koning te vernachten, ende des morgens gingh fy weder uit. Dan werd zy niet weder gebracht, naer de verblijvplaets der maegden , maer nae het tweede huys der wijven, dat is naer de verblijvplaets der Koninglyke bywijven; dan kwam zy, van onder het opzicht van den gemelden Hegai, die over do maegden gefteld was, onder de hant en de bewaring van Saafgaz den Kamerlingh des Konings , bewaerder der bywijven ; fy en quam na dien tijd in haer ganfche leven, niet weder tot den Koningh, ten ware de Koningh luft tot haer hadde, ende fy by name geroepen wierde, het welk niet, dan zeer zelden, gebeurde.
15. Als de beur te Efthers der dochter Abihaïls des ooms Mordechai , (die hy fich ter dochter genomen hadde,) naeckte , dat fy tot den Koningh komen foude, en begeerde fy niet met allen, dan dat Hegai des Konings Kamerlingh, de bewaerder der vrouwen, feyde. De voorige maegden hadden veelerlei foort van vercierfelen gevraegd; elk verkoos de zulke, welke, volgens haer verbeelding., het meest gefchikt waren, om haer op het vocrdeeligst voor te doen. Maer Esther vroeg niets van dat alles : Hegai zond haer daerom, uit eigene beweging, eenige vercierfelen, welke hy zelve oordeelde dat voor haer het beste, en den Koning het aengenaemfte zouden wezen; van welke Esther zich bediende, alleenlyk omdat Hegai het haer liet zeggen. Anders zou zy in hare gewoone kleeding, zonder eenig tooifel tot. den Koning gegaen hebben: endj Efther yerkreegh genade in de oogen aller die haer fagen, elk verwonderde zich, over hare natuurlyko fchoonhcid en aengename houding.
16. Alfo wert Either- genomen tot den Koningh Ahafveros, en tot in-zijne bedkamer geleid, in fijn Konincklick huys , in de tiende maent , welcke is de maent Tebeth , in het fevende jaer fijnes Rij'cks, zijnde vier jaren , na de verftoting van Vasthi Kap. 1; 3. 17. Ende



ESTHER. II. iSi
ïf. Ende de Kuningh beminde Efther boven alle andere bywijven, ende fy verkreegh eene meer byzondere genade ende eene zeer onderfcheidene gunfte voor fijn aengefichte, boven alle maegden, welke tot hier toe, in zijn bedkamer, met hem verkeerd hadden , en in de bewaerplaets der bywijven gebracht waren. Zelvs befloot hy , om Esther , in de plaets van de verftotene Vasthi, tot Koningin te verhefFen : ende hy bracht dit bcfluit fpoedig ter uitvoering, hy fettede de Konincklicke kroone, in het openbaer, met de gewoone plech, tigheden, op haer hooft, ende hy maecktefe Koninginne in de plaetfe van Vafthi.
18. Van nu af, moest Esther niet meer als een bywijv, maer als de Gemalin van den Alleenheerfcher, befchouwd en geëerbiedigd worden. Hy gav daerom eene prachtige maeltijd, om Esther als Koningin in te huldigen, en als zodanig te doen eeren. Poe hy Esther tot zijne Gemalin genomen had, maeckte de Koningh een groote maeltijt allen fijnen Vorften , ende fijnen knechten, alle zijne Hovelingen en Rijksgrooten werden prachtig aen 's Konings tafel onthaeld. Dit gastmael werd genaemd de maeltijt van Efther, omdat dezelve ter eere van Esther, by gelegenheid van hare inhuldiging tot 's Konings Gemalin, gegeven werd: ende hier by liet het Ahasveros nog niet blijven, hy wilde, dat 'er by deze gelegenheid, eene aL gemeene blijdfehap, onder het volk zoude plaets hebben; hy gaf daerom den lantfehappen rufte, hy verleende kwijtfcheldjng van fommige lasten\ welke zijne onderdanen -anders gewoon waren op te brengen, ende hy gaf zelvs gefchencken nae des Konings vermogen , hy liet Vorstelyke gefchenken onder het volk .uitdeden , om de blijdfehap algemeen te maken.
19. Doe ten anderen male maegden vergadert werden, fo fat Mordechai in de poorte des Konings:
Tot wat einde werden 'er nu, ten anderen male, maegden vergaderd? IX. DEEL.



25* ESTHER. II.
Veelal denkt men , dat deze tweede verzameling van maegden gefchiedde, opdat de Koning nog meer bywijven maken zoude. Het behoorde tot de pracht der Oosterfche Koningen, een zeer talrijk Serail te hebben van maegden en bywijven. — Anderen zijn van oordeel, dat 'er , eer Vasthi tot Koningin verkozen werd, ook zoodanig eene verzameling van maegden hebbe plaets gehad; en dat deze, by welke Esther tot Koningin verheven werd, in tegenftelling van die voorige, de andere en tweede verzameling genaemd worde; en dat 'er de gefchiedfchrijver ten Hotte byvoege, dat mordechai , de Voogd van esther , geduurende den ganfchen tijd dezer tweede verzameling „ in de poort van het Koninglyk paleis gezeten hebbe, om te vernemen, hoe het Esther ging, en wat 'er van haer worden zoude.
Het kan ook wel zijn, gelijk andere gisfen, dat fommige Hovelingen , die liever gezien hadden , dat eene jonge dochter uit hun geflacht , tot Koningin verheven ware , misnoegd geweest zijn , over de verheffing van esther ; en daerom den Koning hebben weten te bepraten, om eene tweede verzameling van maegden te laten doen, in. hoop dat esther zoude verftoten worden, of ten minsten eene mededingfter erlangen. Hoe het wezen moge. mordechai fat in de poorte van den Koning, om geduurig naer den welftand van de Koningin te vernemen.
20. Efther [»«] en hadde hare maegfchap, noch haer volck niet te kennen gegeven, gelijck als Mordechai haer geboden hadde. Noch de Koning, noch iemand anders wist, uit welk een volk zy afkomftig ware; en door eene zeer merkwaerdige beftiering der.. Godlyke Voorzienigheid , werd 'er haer , door niemand , naer gevraegd. Zy hield ook haren oorfprong cn hare ouders verborgen, en volgde hier in. den raed, welken Mordechai haer voorheen gegeven had: want Efther dede, in dit geval, het bevel Mordechai, gelijck als doefe by hem opgevoedt Wert, .opdat zy, by de Hovelingen, om hare afkomst, niet zoude veracht, noch haer volk, om heurent wil, benijd worden. 21.



ESTHER. II. 253
21. In die dagen, als Mordechai in de poorte des Konings fat, kreeg hy gelegenheid, om den Koning eenen zeer gewichtigen dienst te doen, door hec bekendmaken van eenen verraderlyken aenflag, die op 's Vorsten leven gefmeed werd. Te weten , op zekeren tijd , werden Bigthan ende Theres, twee Kamerlingen des Konings , van de dorpelwachters , denkelyfc Overften van 's Konings lijvwacht, die thans hunnen post hadden, voor den ingang van het Paleis, feer toornigh, het zy over de verheffing van Esther, of over iets anders, dat hun onaengenaem was, ende fy gingen zoo ver in hunne woede, dat zy zelvs fochten de hant te flaen aen den Koningh Ahafveros, om hunnen gebiedenden heer van kant te maken.
2 2. Ende defe fake, dit grouwzaem voornemen, lekte uit. Het wert Mordechai, hetzy, uit de gefprekken, welke deze verraders te zamen hielden, het zy langs eenen anderen weg, bekent gemaeckt, ende hy gaffe de Koninginne Efther, denkelyk door eenen briev, welken hy haer, door eenen bedienden van het Hov, deed toekomen , nog tijdig genoeg te kennen : ende Efther feyde 't den Koningh in Mordechai name, opdat de Koning zou opmerken, dat hy het behoud van zijn leven, aen de trouw van Mordechai, had dank te weten.
23. Als men de fake onderfocht, is 't alfoo bevonden , dat die twee Overften van 's Konings lijvwacht, eenen aenflag op 's Vorsten leven gefmeed hadden, ende fy beyde werden , tot eene wel verdiende ftraf, aen eene galge gehangen: ende het wert, als eene zeer merkwaerdige gebeurtenis, in de Chronike in de Staetsregisters van het Koningrijk gefchreven, en deze Chronijk lag altoos voor het aengefichte des Konings, om zich de voorige gebeurtenisfen des te beter te herinneren.
IX. DEEl.



254 E S T H E R. Ifï.
HET III. KAPITTEL.
Haman, een zeer byzonder gunfieling van Ahasveros, ontworp, uit haet tegen Mordechai, eenen zeer gevaerlyken aenflag tegen de Joden. Haman werd groo* telyks verheven vs. i , maer Mordechai weigerde zich, voor Haman, neer te buigen vs. 2,3. Dit nam Haman zoo euvel op, dat hy bejloot om alle de Joden te verderven vs. 4-15.
i. T\TA defe gefchiedeniffën, welke Kap. 1 en 2. verhaeld zijn , de verheffing van Esther tot Koningin, cn het ontdekken van het verraed, het welk twcê Hovelingen tegen 's Konings leven gefmeed hadden, door Mordechai, maeckte de Koningh Ahafveros, eenen zekeren man, met name Haman groot, den fone van Hammedatha den Agagiter , ende hy verhoogde hem, tot de verhevenfte eerampten: ende hy fettede fijnen ftoel boven alle de Vorften die by hem wa* ren, zoodat hy de tweede was, in eer en aenzien, 011middelyk na den Koning zeiven.
Volgens de gedachten der Joden, zou deze haman dezeïvde perfoon zijn, die Kap. i: 14, 16. memuchan genaemd is, zijnde een van 's Konings geheime Hovraden. — De Koning verhiev hem, tot het hoogfte eerampt. Denkelyk ftelde hy hem aen, tot Onder - Koning, of gelijk het thans aen de Oosterfche Hoven genoemd wordt, Groot-Vizier ; dit fchijnt te liggen in die uitdrukking, Ahasveros zette zijnen ftoel boven alle de Forsten, die by hem waren. — Hoe het zy, haman werd, tot het hoogfte eerampt verheven, tot het welk iemand kon bevorderd worden. — By welke eene gelegenheid dit gefchied zy, en waerdoor haman zoo zeer dc gunst van den Koning gewonnen hebbe, wordt ons niet
aen-



ESTHER. III. zss
aengeteekend, en kunnen wy daerom, met geene zekerheid bepalen.
2 Ende Haman werd, van ieder eenen, even zeer geëerbiedigd ; alle de knechten , Hovelingen en Amptenaers des Konings, die in de poorte des Konings waren, het zy, om het Paleis te bewaken, het zy om hunne opwachting te maken, wanneer de Koning gehoor gav, neygden ende bogen fich op de eerbiedigde wijs; volgens de Oosterfchc gewoonte , vielen zelvs de voornaemfte Rijksgrootcn , op hunne knyen, neder voor Haman, zoo menigmael zy hem het Paleis zagen in of uitgaen; want de Koningh hadde alfoo van hem bevolen , dat men hem alle mogelyke eerbewijzingen zou toebrengen: maer Mordechai en neygde lich niet, noch en boogh fich niet neder.
3. Doe men had opgemerkt, dat Mordechai de gemelde eerbewijzingen , aen Haman weigerde , en dat by herhaling en met opzet; feyden de knechten des Konings die in de poorte des Konings waren, tot Mordechai: Waerom overtreedt gy des Konings gebodt? Wat beweegt u, om dezen man, die zoo hoog verheven is , die eerbewijzingen niet te geven , welke hem , volgens het uitdrukkelyk bevel van den Koning, toekomen ?
4. Hierop zal Mordechai geantwoord hebben, dat zijn God de Amalekiten verbannen had, ■ en dat hy daerom, als zijnde een Jood, zoodanig eene eer noch mogt noch wilde bewijzen , aen eenen Haman , die een afftammeling van Agag was, en derhalven een Amalekiter vs. 1. Dan hier mede waren de Hovelingen niet te vrede, zy zochten Mordechai, op allerlei wijzen over te halen, om, voor Haman , op zijne knyen te vallen ; maer Mordechai hield zich aen zijn voorig antwoord , en bleev het beflendig weigeren, 't Gefchiedde nu, doe fy [dit] van dagh tot dagh tot hem feyden, ende hy nae hen niet en hoorde: dat zy toornig wierden, en befloten Haman zeiven , van Mordechais gedrag en woorden kennis te geven. So dra zy. dit beflirit genomen hadden, gaven
IX. DEEL.



3*0 E S T K E R. HL
fy 't Haman te kennen, op dat fy fagen, of de woorden van Mordechai befhaen fouden, en hy het zoude kunnen uithouden, om Haman de gemelde eer te bewijzen , als mede of men eenig gewicht zou vinden, in het voorwendfel, waermede hy zich verontfchuldigde: want hy hadde hen te kennen gegeven dat hy een Jode was, en daerom geenen eerbied mogt bewijzen, aen een Amalekiter, die van God vervloekt was.
By dit gedrag van mordechai, moeten wy een weinig Jlilftacn.
De weigering van dezen man, om haman de gemelde eer te bewijzen , moet zekerlyk niet worden toegefchreven , aen gebrek van opvoeding, aen lompheid , of eigenzinnigheid. — Hy had, in de opvoeding van esther, en in het ontdekken van den moorddadigen aenflag op 's Konings leven, kennelyke blijken gegeven, dat hy zeer wel wist, wat zijn plicht ware, en als mensch, en als burger.
Zijne weigering was een uitwerkfel van ftandvastige verkleevdheid , aen zulke grondbcginfelen , uit kracht van welke hy geene vryheid vond, om haman de gevorderde eer te bewijzen. — Hy gav 'er deze reden van, dat hy een Jood was. — Maer mogt dan een Jood geenen eerbied bewijzen, aen den voomaemften Amptenaer van eenen Heidenfchen Koning?
Sommigen hebben het zoo begrepen: dat de Perfiaenfche Koningen, na cyrus , voor zich zulke eerbewijzen gevorderd hebben, als men gewoon was den Goden te geven, i omdat men hen, als Stadhouders van de Godheid aenmerkte; en dat dit eerbewijs beftond, in eene geheele neder-werping van het lichaem ter aerde, met de handen achterwaerds op derivrug. — Men voegt 'er by, dat fommige volken , welke met den Perfifchen Koning iets te doen hadden, tot die diepe eerbewijzing, niet befluiten konden; gelijk by voorbeeld de Grieken, omdat zy vrye Staten uitmaekten; waerom conow de Athener, volgens het verhael van cornelius nepos , weigerde , dien eerbied aen artaxerxes te bewijzen. — Nu zou de Koning bevolen heb»
ben,



ESTHER. III. 25?
ben, dat men foortgelijk een eerbewijs aen haman, als zijnen eersten en opperden Staetsdienaer, geven zoude, het welk mordechai voldrektelyk weigerde, omdat het, met de Godlyke Wet, blijkbaar drijdig was.
Maer deze manier van denken komt ons niet aennemelyk voor; omdat 'er blootelyk veronderdeld wordt, dac ahasveros zoodanig een Godlyk eerbewijs, niet alleen voor zich zeiven, maer ook voor haman gevorderd bebbe: en, zo de Perfiaenfche Koningen zulk een Godlyk eerbewijs gevorderd hadden, van ieder die tot hen naderde, dan had nimmer een Jood voor 's Konings aengezicht kunnen verfchijnen ; en hoe zou dan nehemia Koninglyke fchenker kunnen geweest zijn, Neh. i: n? De gisfing daerom van fommigen, is zeer aennemelyk, dat de Joden van dit eerbewijs ontflagen waren, omdat het met hunne Wet drijdig was.
Onzes erachtens lag de reden van mordechais weigering, in den perfoon van haman. — Dees gundeling van ahasveros was een Agagiter , of Amalekiter; menfehen van die afkomst waren van God verbannen, en met den zulken mogt een Jood geene gemeenfehap hebben, noch hun eenige hoogachting bewijzen.
5. Doe Haman fagh, dat men hem de waerheid geboodfehapt had, en 'er op lette, dat Mordechai fich niet en neygde, noch fich voor hem neder en boogh, wanneer hy het Paleis uit of inging, daer alle andere lieden aenftonds voor hem op hunne knien vielen : fo wert Haman vervult met grimmigheyt, hy meende van fpijt te barsten , daer een Jood ondernemen durvde hem het eerbewijs niet te geven, het welk de Koning geboden had.
6. Hy ftelde aenftonds by zich zei ven vast, dat hy zich eene voldoende wraek verfchaffen zoude. Doch hy verachtede in fijne oogen, dat hy aen Mordechai alleen de hant foude flaen, het is zulken verhevenen perfoon, als ik ben, dacht hy by zich zeiven, veel te gering , zich aen dezen verachten Mordechai alleen te wreken; heeft hy my het verfchuldigde eerbewijs geweir
IX. DELL, R



£58 E S T H E R. lil.
gert daerom, omdat hy een Jood is, dan is de ganfche Natie der Joden, in die beleediging betrokken, welke my is aengedaen : (want men hadde hem het volck van Mordechai aengewefen:) men had hem gezegd, dat Mordechai, van afkomst een Jood ware , en verklaerd had, dat de Joden geenen eerbied bewijzen mogten, aen iemand, die een Amalekiter van oorfprong was. Haman befloot daerom zich, met den ondergang van dezen Mordechai alleen , geenszins te vergenoegen , maer Haman focht alle de Joden , die in den gantfehen Koninckrijcke van Ahafveros waren , [namelick] , of daerom omdat zy, het volck van Mordechai waren, geheel te verdelgen.
Had deze aenflag van haman gelukt, dan zou het ganfche ontwerp der verzoening vcrydeld zijn. De Godlyke Voorzienigheid zorgde daerom, op eene zeer merkwaardige wijs, voor het zaed van abraham, aen het welk zoo vele en uitnemende belovten gedaen waren: gelijk, uit het vervolg van dit Gefchiedverhael, nader blijken zal.
7. Evenwel Haman wist het zoo ver te brengen, dat de ganfche Natie der Joden , in een oogenfchijnlyk gevaer geraekte, van geheel verdelgd te worden. Hy koos, naer zijne bygelovige begrippen, dien tijd uit, welken hy het meest gefchikt oordeelde, om zijn ontwerp, tegen de Joden , ter uitvoer te brengen. In de eerfte maent (defe is dè maent Nifan) in het twaelfde jaer des Konings Ahafveros, wierp men het Pur, dat is, het lot, voor Hamans aengefichte, van dagh tot dagh, ende van maent \_tot maent'], tot de twaelfde maent toe, defe is de maent Adar.
Dit 7rfs vers heeft vry wat opheldering noodig.
Onder alle de bygelovigheden der Heidenen, was ook dit, dat zy fommige dagen als gelukkig, andere als ongelukkig, befchouwden. Het gene, op de eerstgemelde dagen, ondernomen werd, was, volgens het bygeloovs van eenen goeden uitflag; en het gene men deed, op de
«11-



EST H E R. JU. sjo
andere dagen, was van een flecht gevolg. — Zoo hadden de Grieken en Romeinen hunne gelukkige cn ongelukkige dagen.
Dat dit bygeloov, ook oudtijds by de Perfianen hebbe plaets gehad, blijkt genoegzaem, uit het gene men, nog ten huidigen dage, omtrend dit volk waernecmt; dat namelyk de Perfianen zoo bygelovig zijn, ten opzichte van dagen en tijden , en daerin zoo zeer afhangen van dc Waerzeggers en Starrenwichelaers , dat, als de Koning op reis is, dc waerzeggers hem fomtijds des nachts doen opftaen, en zijne reis, in het flechtfte weer, en langs ongebaende wegen, doen voortzetten, om de kwade ftarren, gelijk zy het noemen , en de ongelukkige uuren te ontwijken.
Volgens deze bygelovige begrippen, was het geenszins om het even , wanneer haman zijn ontwerp tegen dc Joden ter uitvoering bracht. — Met de daertoe gebruikelyke plechtigheden, deed men onderzoek, naer den tijd, welken men daertoe moest waernemen , om gelukkig te flagen.
Dit onderzoek gefchiedde, in de eerste maend, deze is d: maend Nifan, in het twaelvde jaer des Konings ahasveros. — Dit twaelvde jaer van ahasveros regeering was het negende, na de verftoting van vasthi, en het vijfde, na de verheffing van esther. — Het gemelde onderzoek gefchiedde in de eerste maeiid van ahasveros twaelvde Regeeringsjaer. Deze was de maend Nifan, die, ook by de Perfianen, de eerste was van het jaer, gelijk zy, by de Joden, de eerste was van het Kerkelyk jaer.
In deze eerste maend onderzocht men, op eene bygelovige wijs, welke tijd de bekwaemfte zijn zoude, om de Joden te verdelgen. Ten dien einde, wierp men het Pur, dat is het lot, voor Hamans aengezicht, van dag tot dag, en van maend tot maend , tot de twaelvde maend toe , deze is de maend Adar.
Het lot te werpen is, by de Hebreeuwen, een zeer gewoone fpreekwijs i Chron. 24: 31. 25: 8. 26: 13, 14. Neh. 10: 34. n: |, — Maer, op welk eene wijs werd
IX. DEK,. R 2



26o E S T H E R. III.
het lot, oudtijds, by de Perfianen geworpen ? Sommigen meenen, dat dit gefchied zy, door middel van kruiken, in welke de loten geworpen worden. Deze leiden de benaming pur af, van het Hebreeuwfche woord het welk ook een pot of kruik beduidt. — Anderen denken, dat het gemelde woord, Pcrfiaens zy, en Jlael beteekent; zoodat de loting zoude gefchied zijn, door middel van ftalen ftaven of pijlen, op welke men de namen van perfonen of iets anders ftelde , in den pijlkoker omfchudde, en zoo den eenen na den anderen uittrok.
• Wat de latere Perfianen aengaet: by deze is niet alleen de ftarrenwichelary zeer in zwang , maer ook het waerzeggen. Zy geloven, dat de invloed der ftarren de oorzaek zy van elk een voorval; en dat de Godheid hun, het gene gebeuren zal, door het lot, het werpen van den taerling , het opgooijen van een ftuk gelds, of iets dergelijks, wil bekend maken, wanneer dit, met de behoorlyke plechtigheid , en eene Godsdienstige zedigheid gefchied. — Ook bedienen zy zich van den alcoran tot het lot. Zo iemand begeerig is te weten, of eene zekere onderneming wel, dan kwalyk flagen zulle, begeevt hy zich naer eenen Priester; die, na zich gewasfehen, verfchoond en gebeden te hebben , den Alcoran in zijne hand neemt , en laet openvallen; zo" nu de plaets, daer het oog van den Priester het eerst op valt, een gebod behelst, is het een gelukkig voorteeken, maer behelst ze een verbod, dan zou de zaek zeer flecht uitvallen. — Op foortgelijk eene wijs, bedienden zich ook de Romeinen, ten zelvden einde, van de fchrivten van virgilius, en deze Lotery noemden zy, fortes Virgüianos , in naevolging der Grieken , die daertoe de fchrivten van homerus gebruikten.
Hoedanig eene manier van loten 'er ondertusfehen, in het geval van haman,- hebbe plaets gehad, kunnen wy niet bepalen. Ook is voor ons dit algemeene genoeg, dat zy, volgens de uitkomst van zekere loting, fommige dagen voor gelukkig, anderen voor ongelukkig hielden. — Zekerlyk gefchiedde deze loting , door de Waerzeggers, welke, in dien tijd, magi of Wijzen genaemd werden. —
Men



E S T H E -R. lil. ncz
Men deed het voor het aengezicht, dat is, in de tegenwoordigheid van haman.
Dit loten gefchiedde van dag tot dag , en van maend tot maend, tot de twaelvde maend, welke is de maend Adar.
Sommigen hebben dit zoo verftaen , dat deze loting, geduurende den tijd van een geheel jaer gefchied zy, van den eersten dag der eerste maend, tot in de laetfte maend van ahasveros twaelvde jaer, tot dat men eindelyk, in de twaelvde maend , eene bepaling maekte , en dat daerop, in de eerste maend van het volgend jaer, het Edict tegen de Joden zy uitgevaerdigd. — Maer dit begrip komt ons geheel ongegrond voor. De Gefchiedfchrijver fchijnt te I kennen te geven, dat de loting gefchied zy, in het twaelv! de jaer van ahasveros , in het begin van de eerste maend, dat de uitfchrijving van het Ediét vs. 12 , in dezeïvde eerste maend gefchied zy, tegen den i3Hen van de maend Adar, in het zelvde jaer j en dat de verandering, in dat bevelfchrivt gemaekt zy , in de derde maend Kap. 8: 9. Anders moest haman des Konings ring, een geheel jaer lang behouden hebben: want het gene vs. 8-11. zal verhaeld worden, is voor de loting voorgevallen.
De zaek moet, onzes erachtens, zoo begrepen worden : : dat de Waerzeggers het lot geworpen hebben, over alle dagen der achtereen volgende maenden, van dag tot dag, en van maend tot maend; dat zy, met de eerste maend Nifan, begonnen zijn, en niet eer zijn bepaeld geworden, dan op den 13^» dag van Adar, die de twaelvde, of laetfte maend. van het jaer was. — Het lot derhalven , het welk de Waerzeggers, in de maend Nifan, over de onderfcheidene dagen der byzondere maenden wierpen , wees hun den i3deP van de laetfte maend aen, als eenen gelukkigen dag, op welken men de uitroejing der Joden, met goed gevolg, ondernemen konde.
Hierin was het beftier van Gods Voorzienigheid, van welke het geheele beleid van het lot afhangt, Spreuk. 16: 33,allermerkwaerdigst. Juist was noodig dat het lot den dag • zoo na aen het einde des jaers aenwees, om denzelven een zoo allerkwaedften dag voor Haman te doen zijn, als allcrgunIX. DEEL. R 3



2Ö2 E S T' II E R. III.
ftigften voor de Joden. Dusdoende was 'er tijd genoeg, om, hoe zeer het Edict tegen de Joden allerwegen wierd bekend gemaekt , in dc wijduitgeftrekte heerfchappy van ahasveros, een tegenbericht rond te zenden.
Maer welke beftellingen maekte haman ever deze zaekï
dit vinden wy vs. 8 -15- .
8. Want Haman hadde tot den Koningh Ahafveros gefeyt, Daer is een volck verltroyt ende verdeylt onder, of liever zich, als eene byzondere Natie , affcheidende van de volckeren in alle de lantfchappen uwes Koninckrijcks: ende hare wetten zijn verfcheyden van aller volckeren [wetten] , oock is dit volk zeer eigenzinnig , en ongehoorzaem , daerom en doen fy des Konings wetten niet; Daerom en is 't den Koningh niet oorbaerhek haer te laten blijven , naerdibn zy , voor de Perfiaenfche Monarchy , hoogst gevaerlyk zijn: want, overal door het Rijk verfpreid zijnde , kunnen zy te meer nadeel doen , met hunne grondbeginfelen , alom onder alle uwe onderdanen te verfpreiden.
o. Ik neem daerom de vryheid den Koning in bedenking'te geven, of het belang van het Koningrijk niet vordere , deze eigenzinnige en ongehoorzame Natie geheel uitter'oejen. Althans ik voor my, ftei zoo veel belang, in de eer van den Koning, en den bloei van zijne Alleenheerfching, dat ik wel zorgen zal, dat 's Konings fchatkist 'er geen nadeel by lijde. Indien het daerom den Koningh goet dunckt mijnen welmbenenden raed te volgen,° laet 'er gefchreven worden, en allerwegen een Koninglyk bevelfchrift, aen de Stadhouders der onderfche'dene Landfchappen , worden rond gezonden , dat menfe verdoe: fo fal ick tien duyfent talenten filvers opwegen in de handen der gener die 't werck doen, en daertoe gefteld zijn, om de Vorstelyke inkomften
in des Konings fchatten te brengen.
By



ESTHER. UI. 263
By dit vsorjlel van haman moeten wy een weinig ftiljl en.
Dit verhael, omtrent het voorftel van haman, en de bewilliging van Ahasveros , welke daerop aenftonds gevolgd is, vs. 10, 11, wordt cnmiddelyk aen vs. 7. verbonden, door want : Want Haman hadde tot den Koninj Ahasveros gezegd enz. — Men moet derhalven de zaek zoo begrijpen, dat haman het ontwerp , om de Joden uitte» rocjen , aen den Koning voorgefteld, en daerop 's Vorsten toeftemming verkregen hebbe , eer hy de Waerzeggers heeft laten loten, om eenen bekwamen tijd uit te kiezen. Trouwens, had de Koning zijnen voorflag van de hand gewcezen,dan was de gemelde loting niet noodig geweest.— Anderen ondertusfehen zijn van gedachten , dat haman eerst , over eenen gelukkigen dag , hebbe laten loten , om de Joden op denzelven te verdelgen, en dat hy daerna, door eene tweede loting , naer eenen dag hebbe laten zoeken , die volgens de Waerzeggers , gelukkig en gefchikt wezen zoude, om zijn ontwerp aen den Koning,, met een goed gevolg, voor te dragen.
Hoe hetzy, zijn voorftel aen ahasveros was listig by uitnemendheid. — In zijn bericht, omtrent de Joden, fprak hy voor een goed deel de waerheid. De Joden maekten eene onderfcheidene Natie uit, afgezonderd van alle andere volken. Zy hadden ook onderfcheidene wetten ; ja ook weigerden zy gehoorzaemheid aen 's Konings geboden, in zulke gevallen, wanneer dezelve met Gods Wet ftrijdig waren. — Maer, met dit alles , was zijn voorftel ongemeen listig. Hy zal niet aenftonds en plotfcling op de zaek zelve gevallen zijn ; maer eerst den Koning, op eenen vleijenden trant, hebben vooringenomen, met een vertoog yan de grootheid zijner macht, en de onderdanigheid van alle de Natiën, welke onder zijne Heerfchappy ftonden. Daerop zal hy hebben laten volgen, hoe zeer het hem inmiddels leed deed, dat 'er, onder alle die volken, ééne Natie ware van een gansch ander
IX. DEEL. R 4



?<H ESTHER. III.
beftaen, welke den Koning gehoorzaemheid weigerde, en enkel volgens hare eigene wetten leevde.
Hy noemde den naem niet van dat volk, opdat de Koning zich niet herinneren zoude, dat de Natie der Joden, door zijne Voorzaten, zoo uitnemen'd begunftigd was, en dat 'er nimmer eenige fchijn van aenleiding geweest ware, om te vreezen dat dit volk, voor zijne Alleenheerfching, gevaerlyk ware. — Hy fpreekt van dc Joden, by verkleening; hy noemt hen één volk , allerwegen verftrooid; om den Koning te doen begrijpen, dat de Natie, welke hy bedoelde, van gering aenzien, en zeer h'gtelyk te overmeesteren ware. -r- Ook dringt haman zijn voorftel niet fterk aen, maer laet het aen 's Konings goeddunken over. Hy wilde de vertooning maken van iemand, die geheel onpartijdig was , en geene andere dryvvcer had , dan de zucht voor het gezach des Konings, en den welftand zijner Alleenheerfching.
Eindelyk koomt hy eene bedenking voor , welke zekerlyk by den Koning moest opkomen ; dat de geheele .uitroejing eener Natie eene merkelyke vermindering, in de inkoomften der jaerlykfche fchattingen , zou te wegebrengen. -*> Hy beloovt daerom eene groote fomme gelds, in 's Konings fchatkist, te zullen opwegen. Men hebbe dit zoo niet te verftaen , dat h a m a n beloovde dit geld , uit zijne eigene inkoomften, te zullen opbrengen. Zïilk eene belovte zou de zaek, by den Koning, zeer verdacht gemaekt hebben. Maer, vermids hy de Overfte was van alle de Amptenaren, was hy ook de eerste der Opzieneren van de Koninglyke fchatkist; en dus maekte hy zich fterk, uit de verbeurdverklaering der goederen van die gevaerlyke Natie , en ook van elders , wel te zullen bezorgen , dat 's Konings fchatkist er in het geheel geen nadeel by lijden zoude.
Op eene geveinsde en bedekte wys, door vleijery, en onder fchijn van oprechtheid, zocht hy zoo zijne trotschheid en wraekzucht te voldoen.
Xi-



ESTHER. III. 265
Koning Ahasveros bewilligde in den voorflag van Haman s v, 10, 1 r.
ÏO. Doe Ahasveros dit voorftel van Haman , zijnen zeer byzonderen gunsteling, gehoord had, keurde hy het aenftonds goed, en gav bevel, om het zelve ter uitvoering te brengen. Ten blijke daervan trock de Koning fijnen ringh van fijne hant, ende hy gaf hem Haman den fone Hammedatha den Agagiter, der Joden tegenpartijder.
Onder den naem van ring wordt hier den Zegelring bedoeld. — Zulke ringen behoorden ook, tot de cieraden der Koningen van Egypte en van Israël, Gen. 41: 42. 1 Kon. 21: 8. — De Perfiaenfche Koningen hadden ook Zegelringen, thucidydes fpreekt van xerxes zegel, het welk artabasus aen pausanias vertoonen moest. Op dien ring meent men, dat het beeld van xerxes gefnedenwas, of van cyrus, den eersten Koning van Perfien, of het paerd van darius hystaspesz. — Volgens curtius , gebruikte alexander de croote ook het zegel van darius
codomannus.
Althans ahasveros trok zijnen zegelring van zijne hand, en gaf hem aen haman ; niet om daerdoor zijne waerdigheid te vergrooten, gelijk pharao aen joseph deed, Gen. 41: 42; maer de Koning wilde daerdoor zijnen gunsteling in ftaet ftellen , om , van 's Konings wege , gezach by te zetten, aen de bevelen en gefchrivten, welke hy, tegen de Joden , ftond te vervaerdigen : want al, daer's Konings zegel opftond, had een Koninglyk gezach.
11. Ende de Koningh betoonde ook, dat hy niet baetzuchtig ware, en dat het belang van zijnen Throon hem meer ter "harte ging, dan zijne fchatkist. Ten blijke van zijne erkentenis , vqor Hamans gewaende trouw, vereerde de Koning hem het geld, het welk hy had aengeboden in de fchatkist te brengen. Ahasveros feyde tot Haman, Dat filver, waervan gy gefproken hebt, zy u gefchoncken: oock geev ik u een onbepaeld gezach
IX. DEEL. R 5



i66 ESTHER. H|
over dat eigenzinnig en ongehoorzaam volck, daervan gy hebt melding gemaekt, om daer mede te doen, nae dat het goed is in uwe oogen.
Bcfchouwen wy dit gedrag van ahasveros wat meer van naby.
De Koning was zeer voldaen, over den gewaenden yver van zijnen eersten Staetsdienaer, voor de eer van zijne Kroon, en het belang van zijne fchatkist. — Hy wil ook de fchijnbare edelmoedigheid van hamam niet onbeloond laten. Hy fchenkt hem al het voordeel, het welk 'er, nae zyn voorgeeven, voor 's Konings fchatkist, van te wachten was. Hy willigt het voorftel van haman volkomen in, en wel zoo, dat hy de middelen en de manier van uitvoering geheel aen hem overliet.
Dan, met dit alles, handelde de Koning zeer onbedachtzaem , zonder de zaek eenigermate te onderzoeken. — haman was een verfcheurende wolv, in een fchapenvacht. De Joden werden , als weerlooze flagtfchapen , in zijne bloeddorftige handen gefteld , zonder de minfte gelegenheid van zich te verdeedigen. — De Koning was zoodanig met dezen wraekzuchtigen haman, en zijne fchoonfchijnende voorwendfelcn , ingenomen, dat hy niet eens vraegde , .welk een volk hy bedoelde. — Dermate kan een Vorst, door de vooroordeelen van gunst , en de vleieryen van Hovelingen, verblind worden.
HAMAN, de Koninglyke toeftemming verkreegen hebbende, maekte aenftonds jchikkingen , om zyn wraekzuchtig ontwerp te volvoeren , vs. 12-15.
12. Doe Haman des Konings toeftemming verkregen had, en de Waerzeggers verklaerd hadden , dat het lot den I3den van de maend Adar, als eenen gelukkigen dag, had aengeweezen, vs. 7. witrden aenftonds de Schrijvers des Konings geroepen , in de zelvde eerste maent Nifan , op den dertienden dagh derfelver maend Nifan, zoodat 'er nog elv maenden, voor den dag, op
wel-



ESTHER. III. 267
welken hy zijn ontwerp meende ter uitvoering tc brengen, verloopen moesten, ende daer wert gefchreven, nae alles dat Haman beval, aen de Stadthouders des Konings , ende aen de Lantvoogden , die over elck lantfchap waren, ende aen de Vorften van elck volck, elck lantfchap nae fijne fchrift, ende elck volck nae fijne fprake : daer wert gefchreven in den name des Konings Ahafveros , ende 't wert met des Konings ringh verfegelt, ten blijke, dat de inhoud van dit gefchrivt, met 's Konings gezach, bekrachtigd ware.
13. De brieven nu werden gefonden door de hant der loopers of Couriers, tot alle de lantfchappen des Konings, en alle onderfcheidene Steden, welke onder zijne wijduitgeftrekte Alleenheerfching behoorden , dat men foude verdelgen, dooden, ende verdoen alle de Joden, van den jongen tot den ouden toe, de kleyne kinderen, ende de wijven , weerbare en onweerbare, zonder iemand te verfchoonen; om dusdoende deze ganfche natie geheel uitteroeien, op éénen en denzelvden dagh , op den dertienden der twaelfder maent, (defe is de maent Adar;) ende dat men haren buyt foude roovtn.
De Koning had den buit aen haman gefchonken; maer hy ftond denzelven weder, met eene fchijnbare edelmoedigheid, aen het volk toe, om hen des te vuuriger te maken, in het volvoeren van zijn moorddadig ontwerp.
14. De inhoudt der fchrift was verder en meer in het byzonder, dat 'er een wet foude gegeven worden door de Stadhouderen en Overheden, in alle de onderfcheidene lantfchappcn van Ahasveros Alleenheerfching, en openbaer afgekondigd worden aen alle volcken; datfe tegen den fel ven dagh fouden gereet zijn, en zich wapenen , om alle de Joden overal, en gelijkerhand, van kant te maken.
15. De loopers gingen uit, voortgedrongen zijnde door het woort des Konings, die hun gelast had, om allen mogelyken fpoed te maken, .ende de ge-
IX. DEEL.



m ESTHER III.
melde wet wert uytgegeven, en openlyk bekend gemaekt in de bnrgc Sufan, de Koninglyke Hovplaets; Ende de Koningh ende Haman faten ende droncken , zy waren gerust en wel te Jvrede , vermakende zich in het Koninglyk Paleis, met brasferyen. Dit had Haman noodig, om zijn geweten te verdoven; en mogelyk gav by den Koning meer aenleiding dan ooit, tot brasferyen en dronkenfchap, uit vrees, dat de Vorst tot nadenken over dit bevel komen mogt : doch de ftadt Sufan was verwerret , 'er heerschte eene algemeens verflagenheid onder de inwooneren. Het is ligt te den-, ken , dat de Joden geheel moed- en radeloos waren: en de Perfianen zelve waren verbaesd over zulk een moorddadig bevel, daer zy geene reden van bevroeden konden.
het IV. kapittel,
Mordechai gav aenleiding, dat de Koningin esther verlosfing zocht voor de joden.
X. A Ls Mordechai wift, en met de geweldigftc ontroering , vernomen had. al wat 'er gefchiet was , en welk een onmenschlyk bevel 'er, door Haman, op 's Konings gezach, tegen de Joden, was afgekondigd, fo verfcheurde die brave Mordechai, tot een teeken van gevoelige droevheid, fijne kleederen, en de hy trock eenen.grovenoverrok,die een fack genaemd werdt, aen, en beftrooide zich, byzonder aen het voorhoofd en boven de oogen, met affche: ende hy gingh, met deze afzichtige vertooning, uyt door het midden der ftadt, doorwandelende de voornaemfte ftraten, ende hy riep [met'] een groot ende bitter geroep, zijne jammerklachten doorfneeden elk een gevoelig hart.
Het



ESTHER. IV. sty
Het is zeer waerfchijnlyk , dat mordechai onder zijn gekerm, de oorzaek van zijne droevheid, het onmenfchelyk bevel tegen de Joden, uitdrukkelyk genoemd hebbe; en dat alle de Joden, die in de Koninglyke Hovplaets Sufan woonden , zich by .hem zullen gevoegd, en met hem van droevheid uitgefchreeuwd hebben. — Hoe het zy , mordechai fchaemde zich niet openlyk te verklaren, dat hy een Jood ware, en deernis had, met het rampzalig lot, het welk haman, zijne onfchuldige Natie, bc fchooren had.
2. Ende hy quam, in het gemelde rouwgewaed, tot voor de poorte van het paleis des Konings: maer evenwel hy was genoodzaekt, op eenigen afftand, voor die poort te blijven ftaen; hy mogt 'er niet ingaen, gelijk hy voorheen gewoon was geweest: want niemant mocht in des Konings poorte inkomen bekleedt met eenen fack, of met eenige teekenen van rouwe, opdat de vreugde van het Hov niet geftoord wierde.
3. Ende de droevheid , welke onder de Joden plaets had, bepaelde zich niet alleen tot de burcht Sufan, maer in al ende een yeder lantfchap , [ende'] plaetfe , daer het woort des Konings, ende fijne wet aenquam, was eene groote rouwe onder de Joden , met vaften , ende geween, ende mifbaer : Vele Jagen in facken, ende affche.
Overal onthielden zich de Joden, van het nodig voedzel en lichaemsverkwikkingen , terwijl zy de weinige en geringe fpijs, welke zy nog gebruikten, met tranen doormengden. Allerwegen zag men de treurige Joden, als by hoopen, in zakken op de aerde liggen, en het algemeen gekerm deed de lucht weergalmen.
Zelvs zullen veele Heidenen deel in deze fmerten der Joden genomen hebben. — Niemand wist , dat zy eenige redenen, tot zulk een wreedaertig bevel, gegeven hadden. Ook zullen lieden van doorzicht gevreesd hebben, •lat dit bevel welligt aenleiding tot eenen vernielenden •pftand geven konde. Daerenboven was niemand veilig, wanneer haman zulk een misbruik maekte, van het blinde
IX. VS.iL.



27o EST H E R. IV.
vertrouwen, het welk Je Koning in hem ftelde: en het ftond te duchten, dat hy den Koning in het vervolg zou kunnen bewegen , om ook deze of gene andere Natie, uit de overheerde volken, op welke hy gebeten was , geheel te verdelgen.
4. Het was voor Mordechai onmogclyk, om de Koningin Esther een mondeling bericht te geven , van het fchromelyk onheil, hetwelk hare ganfche Natie dreigde : vermids de Perfiaenfche gewoonte medebracht, dat de vrouwen , en vooral die van den Koning, zoo zorgvuldig bewaerd werden , dat niemand haer zien , noch met haer fpreken mocht. Dan evenwel de Voorzienigheid befchikte het zoo, dat Mordechai gelegenheid kreeg, om Esther het nodig bericht te doen toekomen. Doe Mordechai, in zijn treurgewaed, met het welk hy ook rouwklagende, de geheele Stad had rond gewandeld, op eenen afftand ftond, voor dc poort van het Koninglyk Paleis, denkelyk met bepaeld oogmerk om vandaer de aendacht op hem te doen vallen, doe quamen Eithers jonge dochters, ende hare Kamerlingen , die Mordechai in deze afzichtige vertooning gezien hadden, ende fy gaven 't haer te kennen; zonder dat zy , voor als nog, de oorzaek van 'smans droevheid wisten. Ende het dede de Koninginne feer wee, dat die brave man, aen welken zy zooveel verplichting had, zoo bitterlyk bedroevd ware: ende', zonder de oorzaek van zijne treurigheid te weeten, gav zy bevel, om den ouden man te troosten; fy fondt daerom kieederen om Mordechai aen te doen, ende liet hem vriendelyk verzoeken, zijne treurigheid te ftaken , en fijnen fack van hem af te doen; maer hy en namfe niet aen. Hy bleev zijn treurgewaed aenhouden , en liet de Koningin antwoorden, dat zy ook in zijne droevheid deel zou nemen, zoo drae zy daervan de oorzaek zou vernomen, hebben.
5. Esther , in het Koninglyk Serail opgefloten , was nog geheel onkundig van het moorddadig bevel, het welk 'er tegen hare ganfche Natie was uitgegaen. Zy kon daerom niet begrijpen, wat de oorzaek ware der droevheid van den braven Mordechai, van welken zy zoo veel goeds
ge-



ESTHER IV.- 2?!
genoten had. Zy liet daerom naer de zaek vernemen. Doe riep Efther Hathach, [eenen] van de Kamerlingen des Konings, welcke hy voor haer geftelt hadde, ende fy gaf hem bevel, om eens buiten het Paleis te gaen , en aen Mordechai zeiven te vragen, wat toch de reden van zijne groote droevheid wezen mogt, daer over hy zich in het geheel niet wilde laten troosten; om, langs dezen weg, in het zekere te weten wat dit treuren van Mordechai in had, ende waerom dit ware.
6. Als Hathach uytgingh tot Mordechai, op de ftrate der ftadt, die voor de poorte des Konings was, vraegde hy hem, uit naem en op last van de Koningin, wat toch de reden ware van zijne droevheid?
7. So drae Hatach deze vroeg, uit naem van Esther gedaen had, gaf Mordechai hem te kennen al wat hem wedervaren was : hoe hy , als een Jood, zulk een eerbewijs aen Haman, omdat hy een Amalekiter was, niet had kunnen of willen geven, als de Koning bevolen had: dat de Koningin zeer wel wist, hoe hy dit eerbewijs , volgens dc Joodfche grondbeginfelen , niet hadde kunnen nalaten te weigeren : hoe dit Haman verbitterd had ; en hoe deze den Koning had weten te belezen, om een gebod uittegeven, dat de ganfche Natie der Joden, door alle de landfehappen en plaetfen van het Koningrijk, gelijktijdig op éénen dag, waertoe de i3de van Adar bepaeld was, geheel en al zou worden uifgedelgd: ende hy voegde •er by de verklaringe van 't filver, 't welck Haman gefeyt hadde te fullen wegen in de fchatten des Konings, voor de Joden, om defelve om te brengen , maer dat de Koning dit geld aen Haman tot een gefchenk gegeven had; en dat Haman, uit eene gewaende wnbaetzuchtigheid, den buit der verflagene Joden aen het volk gelaten had, opdat elk des te vuuriger wezen zoude, in het uitvoeren van zijn bloed - plakkaet.
8. Ende Mordechai liet de Koningin eene copy van het moorddadig bevel, tegen de Joden, ter hand ftellen, door den dienst van den Kamerling; hy gaf hem de affchrift der gefchrevene wet, die te Sufan, tegen
IX. Dü£L.



272 E S T H E R. ÏV.
de Joden , gegeven was, om haer te verdelgen, dat hyfe Efther lietelien, ende haer te kennen gave: ende haer gebode, dat fy tot den Koningh ginge, om hem te fmeecken, dat dit bevel mogt ingetrokken worden, ende van hem verfchooning te verfoecken voor haer onfchuldig volck.
Te vooren had esther, volgens den raed van mordechai, om wijze redenen, haer geflacht en afkomst verborgen gehouden; maer nu was het tijd, om dezelve bekend te maken. — Nu moest zy een middel zijn , in Gods verborgene hand, om den geheelen ondergang der Joodfche Natie, door hare voorfpraek, by den Koning voor te komen.
9. Hathach nu quam, ende gaf Efther de woorden Mordechai te kennen, en het is ligt te denken , met welke geweldige aendoeningen de Koningin dit bericht zal hebben aen gehoord.
10. Doe feyde Efther tot Hathach , ende gaf hem bevel aen Mordechai het volgend antwoord te geven : Gaern zou ik my, van den invloed, welken ik op den Koning hebben mogt, bedienen, om het dreigend onheil van mijn volk aftewenden. Maer 'er is eene geweldige zwarigheid, welke my in den weg ftaet; te weten, dat ik, zoo min als iemand anders, zonder geroepen te zijn, in 's Konings tegenwoordigheid verfchijnen mag. Deze zaek is algemeen bekend.
11. Alle knechten des Konings, ende 't volck der lantfchappen des Konings, weten wel, dat al die tot den Koningh ingaet in den binnenften voorhof, die niet geroepen en is, hy zy man of vrouwe, fijn eenigh vonnilfe zy, dat men doode, ten zy dat de Koningh den gouden fcepter hem toereycke , o# dat hy levendigh blijve: lek nu en ben defe dertigh dagen niet geroepen om tot den Koningh in te komen.
Drie



ESTHER. IV. 273
Drie zaken verdienen hier onze opmerking.
ƒ. Vooreerst de Wet, dat niemand, onder bedreiging vaii de doodftraf, in de tegenwoordigheid van 's Konings hoogen perfoon , verfchijnen mogt; ten zy hy geroepen en ontboden ware. — Zoodanig eene Wet was 'er , volgens het bericht van herodotus, reeds onder de Meden geweest, federt de regeering van dejoces. Niemand mogt onmiddelyk tot den Koning naderen ; die iets te verzoeken had, moest het, door middel der Staetsdienaren, laten doen. Deze Wet was van de Meden, tot de Perfianen overgegaen.— Het is derhalven geheel ongegrond, dat haman, gelijk fommigen willen , deze Wet zou hebben ingevoerd.
Het oogmerk van deze Wet was niet zoo zeer, om 's Konings hoogen perfoon te beveiligen; als wel om des te meer eerbied voor den Vorst, by de onderdanen te veroorzaken , en hem te doen befchouwen , als een meer dan menfchelyk wezen, het welk zelden of nooit, door andere menfehen mogt gezien worden.
Inmiddels was dit in de daed eene zeer dwaze Wet. Op deze wijs werd de Koning, als in zijn Paleis opgefloten. Hy bleev onkundig van de wezenlyke belangen zijner onderdanen. Zijne Staetsdienaers konden alles ondernemen; en 'er bleev voor den Koning niets anders over, dan de tijtel, de pracht, en de ftaetfic. Alles hing van de Staetsdienaren af; het ftond aen hun, wie der klagende en verzoekende onderdanen zy, tot den Koning, wilden toelaten. De allerbillykfte klachten konden zy, naer hun welgevallen afwijzen, en den toegang tot den Koning weigeren. — Daerenboven waren de Alleenheerfchers dus, in hun Paleis, afgefcheïden van alle gezellige genoegens ; cn dit moest hen, zeer natuurlyk, ftuurs en droevgeestig maken.
II. Deze Wet ftond esther geweldig in den weg, om voor de Joden, by den Koning, in te treden. Evenwel was 'er nog eene kans op. Wanneer iemand ongaIX. DLXL. S



274 ESTHER. IV.
roepen, tot den Koning naderde, moest hy, zonder verfchooning, wie by ook wezen mogt, den dood Herven ; ten ware , dat de Koning den zoodanigen, tot een teeken van buitengewoone gunst, den gouden fcepter toereikte. -~ Maer met dit alles bleev de onderneming zeer gevaerlyk, en het was ongemeen hachlyk, of men den Koning , in zulken goeden luim, zou aen treffen.
III. De Koning had wel eene gansch byzondere toegenegenheid voor esther: evenwel zy wist, hoe het vasthi vergaen ware. — Daerenboven waren 'er 30 dagen verlopen, federt de Koning haer'de laetftemael had laten roepen, om in zijne bedkamer te komen. —Dit gav een zeer flecht vooruitzicht. Het fcheen daeruit, als of des Konings eerste lievde geweldig verkoeld ware.
12. Ende fy gaven de woorden Efthers aen' Mordechai te kennen.
De gisfing is gansch niet ongegrond, dat haman den Koning van esther hebbe weten aftehouden , en hem vreemder van haer perfoon gemaekt hebbe : om voor te komen, dat zy zich, van haren invloed op het hart van den Koning, ten voordeele van mordechai en haer volk, niet bedienen zoude. — Onder deze kunstgrepen behoorde almede, dat hy den Koning met brasfen en drinken wist bezig te houden Kap. 3: 15.
13. Mordechai bleev evenwel volharden, in zijnen aendrang by Esther; en liet haer vertoonen, dat zy, in weerwil van alle zwarigheden en gevaren , evenwel verplicht ware, zich, in deze gewichtige zaek, zoo voor haer zclven, als voor haer volk, zonder uitftel, naer den Koning te begeven. So drae daerom Hatach de gemelde zwarigheid, uit naem der Koninginne, geopperd had, feyde Mordechai, dat men Efther wederom feggen foude: En beeldt u niet in in uwe ziele, dat gy fult ontkomen in het huys des Konings, meer dan alle de [andere] Joden.
14. Want



ESTHER. IV. »7S
14. Want indien gy eenigfins fvvijgen fult te defer tijt , fo fal den Joden verquickinge ende verloffinge uyt een andere plaetfe ontftaen, maer gy , ende uwes vaders huys fult ommekomen : ende wie weet, of gy [niet'] om fulcken tijt als defe is, tot dit Koninckrijcke geraeckt zijt?
De drangredenen, van welke mordechai zich bediende, om esther over te halen, dat zy, by den Koning . verschoning voor de Joden vragen zoude, waren deze drie.
A. Dat zy, in het geval der Joden, onmiddelyk betrokken was; en datzy, op haren rang, als Koningin, geenszins vertrouwen moest, of ftaet maken dat zy ontkomen zoude. — Het Koninglyk bevel fprak in het algemeen en onbepaeld van Joden , en gelastte , dat alle deze, zonder eenige uitzondering van rang, fexe, of jaren, op eenen dag zouden gedood worden. — esther moest daerom^ op haren rang niet vertrouwen, en zich inbeelden , dat zy de algemeene flagting ontkomen zoude, omdat zy des Konings Gemalin was. Tot welken hoogen rang zy ook verheven ware , zy was en bleev, met dit alles, eene Jodin, vs. 13.
Uit deze aenmerking was het veiliger voor haer eigen perfoon, zich te verftouten, om ongeroepen tot den Koning te naderen. In zulk een geval had zy nog kans, dat de Koning haer den gouden fcepter toereikte; maer, zoo het bevel werd ter uitvoering gebracht, was zy , zoo wel als alle de andere Joden, onfeilbaer verloren.
B. mordechai liet 'er byvoegen , dat zy , zo zy zijnen raed niet volgde, eenen gewisfen dood te wachten had, al behaegde het Gode, de verlosfing der Joodfche Natie, van eenen anderen kant te doen uitfpruiten, vs. 14. Het kon zijn, dat de flagting onder de Joden , zoodra zy begonnen ware, door dc Godlyke Voorzienigheid, door het een of ander onvoorzien toeval, gefchorst wierd. Maer, in zulk een geval, zou esther evenwel de IX. deel, S 2



27ö E S T H E R» IV.
wraekzucht van haman niet ontwijken. Dees zou wet zorg dragen, dat 'er, te Sufan, met hem mordechai, en zijne naestbeftaenden, een begin gemaekt wierd. — Althans de belangeloosheid van esther voor haer \olk zou de Godheid niet ongeftraft laten vs. 14'.
Ook, uit kracht van deze aenmerking, was het raedzamer voor esther, voor haer volk, in weerwil van alle gevaren, by den Koning in te treden. C. Eindelyk liet hy esther onder het oog brengen, dat hare bevordering tot Koningin, gansch zeer opmerkelyk was, en dat hy gronden vond om te hopen , dat deze verheffing van esther, in den weg der aenbiddelyke Voorzienigheid, een middel wezen zoude, ter verlosfing van de Joden vs. 14X
15. Deze dirangredeneh, welke Mordechai aen de Koningin deed voorftellen, maekten zoo veel invloed op haer gemoed , dat zy befloot, het kostte wat het wilde, zich tot den Koning te begeven. Vooraf evenwel begeerde zy zeer godvruchtig, dat Mordechai, met alle de Joden, die in de Hovplaets woonden, den heer ernftig fmeken zouden, om eenen zegen over hare gevaerlyke onderneming. Doe feyde Efther, tot den meermalen gemelden Kamerheer, dat men Mordechai weder aenfeggen foude:
i(5. Gaet, vergadert alle de Joden die te Sufan gevonden worden , ende vaftet voor my , ende en etet noch en drincket niet, in drie dagen , 's nachts noch 'sdaegs; onthoud u, geduurende al dien tijd, zoo veel immers mogelyk is, van fpijs, tot een teeken van diepe verootmoediging, en om des te ernftiger te zijn in het gebed, lekkende mijne jonge dochters fullen oock alfoo vaften: ende alfoo lal ick, ten derden dage, tot den Koningh ingaen, 't welck ik wagen zal, fchoon het niet nae de wet en is; Wanneer ick aan omkorne, fo kome ick om. Ik zal mijn leven, voor het belang van mijn volk opzetten. Zo het den Koning niet behagen mogt my den gouden fcepter toe te reiken, ben ik een kind des doods. Maer dat zal ik 'er op wagen, hopende, dat God,
dia



E S 1 H E . R. IV. i77
ile my zoo verheven heefc, mijne onderneming begunftigen , en de gebeden der Joden verhooren zulle.
17. Doe gingh Mordechai henen naer zijn huis, ende hy dede nae albs dat Efther aen hem geboden hadde, hy badt, met alle de Joden van Sufan, ernftig tot den heer, dat de zorgelyke onderneming van Esther, van. een gewenscht gevolg wezen mogt; en men onthield zich, drie dagen lang, immers zoo veel mogelyk was, van fpijs.
het V. kapittel.
esther begav zich ongeroepen tot den Koning., en werd zeer vriendelyk ontvangen vs. 1-3. De Koning kwam met haman , by Esther ter maeltijd vs. 4-8. haman, nog hoogmoediger wordende ep deze zonderlinge eer, befloot Mordechai te laten ophangen vs, 9-14.
1. 't ^.Efchiedde nu aen den derden dagh, toen 'er , door alle dc Joden van Sufan , zeer veel voor Esther gebeden was , dat Efther een Konincklick kleet aencrock, ende, fchoon ongeroepen, vrymoedig tot den hoogen perfoon des Konings naderde: want zy ftont in het binnenfte voorhof van des Konings huys, tegen over het huys des Konings ; de Koningh nu fat op fijnen Konincklicken throon, in het Konincklicke huys tegen over de deure van het huys.
Dit vers heeft eenige nadere opheldering notdig.
esther, zegt de Gefchiedfchrijver, trok een Koninglyk kleed aen. Eigenlyk ftaet 'er , zy trok een Koningrijk aen. Men kan dit zoo opvatten, dat 'er ftaetfiekleederea wa> IX. DEEL. S 3



278 ESTHER. V.
ren , welke tot het Koningrijk behoorden, en', alleen hy zeer plechtige gelegenheden , werden aengedaen. Zoo was 'er een kleed des Konings, Kap. 6: 8, of een kleed des Koningrijks, het welk de Koning pleegde aen te trekken. Zoo had ook Mordechai naderhand een kleed des Koningrijks, Kap. 8: 15, het welk wit was en hemels, blauw. — Zoodanige ftaetfiekleederen zullen 'er ook, voor de Koningin geweest zijn , welke esther by deeze zoo gansch buitengewoone gelegenheid , aentrok. — Of liever 2ou men, onder den naem van het Koningrijk, verftaen kunnen al dat gene, het welk tot de eerteekens van de Koningin behoorde, de Kroon, de Juweelen, en andere Rijkscieraden.
Hoe het wezen moge, esther kleedde zich zoo prachtig aen , als maer immers mogelyk was. Zy was vercierd, met hare ftaetfiekleederen, en alle de kostbaerheden, welke tot haren tooi behoorden, hebbende de Kroon op het hoofd. — Het oogmerk was geenszins, om zich op te pronken, en daerdoor hare fchoonheid des te meer te doen uitblinken: zeker, daer was haer beklemde hart niet naer gefteld. Maer zy wilde zulk eene vertooning maken, als meest gefchikt was, om 's Konings toegenegenheid te winnen. -— Behalven, dat het niet geoorloovd was, met de minfte vertooning van treurigheid , in het Paleis te komen, Kap. 4: 2.'
Zy ftond, zegt de Text, in het binnenfte voorhov van des Konings huis, tegen over het huis des Konings. — Om dit wel te verftaen, moet men een recht begrip hebben, nopens de gefteldheid van het Koninglyk Paleis.
ahasveros had, naer de wijs der.Oosterfche Koningen, een Paleis, het welk beftond, uit Voorhoven, de verblijvplaets van den Koning en zijne wijven, en eenea Hqv. —- Van den Hov lezen wy Kap. 7: 7. — De verblijvplaets des Konings was dat gedeelte van het Paleis , daer de Koning woonde en zijnen Throon had. Dit gedeelte wordt het huis des Konings genaemd Kap. 2: 13. — Hiervan waren twee andere gebouwen onderfcheiden, het huis, deï maegdep, Qnder het opzicht van Hege, het welk
een



ESTHER. V. 279
een eigen Voorhov had, Kap. 2: 13, 14, en het huis der bywijven , die by den Koning overnacht hadden , onder het opzicht van Saasgaz, Kap. 2: 14. Evenwel hadden deze twee gebouwen gemeen fchap, met het Koninglyk verblijv , Kap. 2: 13 , 14. — Voorts had het Koninglyk Paleis onderfcheidene Voorhoven , of opene plaetfen, zo voor, als om het Paleis, met muuren omgeven. Langs deze ringmuuren waren gaenderyen, deunende op marmeren pylaren. In deze gaenderyen van het buiten Voorhov, had de Koning de zevendaegfche maeltijd gegeeven, Kap. 1: 5. Van dit buiten Voorhov, was het binnen Voorhov onderfcheiden , en daervan afgefloten , onmiddelyk palende aen het verblijv des Konings, Kap. 6: 4.
Hiermede ftemt de befchrijving van diodorus den Sicilier overeen, die het -Paleis van cyrus , in Perfepolis, afteekent, als een flot , met drie ringmuuren voorzien, hoog en uitgebreid, met opene plaetfen tusfchen beide. — Ook berichten ons de latere Schrijvers , over het Perfiaenfche Rijk , dat het Koninglyk Paleis, te Jfpahan,. de tegenwoordige Hovplaets, met deszelvs gebouwen en tuinen, wel een uur gaens in het ronde beflaen. — Men heeft eerst het Koninglyk Voorplein. Daeruit komt men door eene poort, langs vertrekken, daer het Gerecht zit. Van daer gaet men door eene fraeije wandelplaets , naer de zael daer de Koning gehoor verleent. — By de latere Perfen, is deze Gehoorzael van den Koning onderfcheiden , in drie deelen. Het eene is eene treede hooger dan het andere, waerop de Hovelingen , naer hunnen rang , ftaèn. Op de derde hoogte ftaet de Throon, zijnde omtrent agt voeten vierkant, en een voet of anderhalv boven den gemeenen vloer, die, met een kostbaer tapijt, bedekt is.
Hier uit zal men nu ligtelyk begrijpen , dat esther, zich begeven hebbe, in de wandelplaets, of het binnenjle Voorhov, het welke reikte tot aen de Gehoorzael. Daer bleev zy ftaen, tegen over het huis des Konings, dat is digt by de Koninglyke Gehoorzael. Volgens josephus was de Koningin vergezeld , van hare jonge dochters. De Koning ondertusfehen zat op zijnen Koninglyken Throon, in het Ko*
IX. DEK» S 4



a8o ESTHER V.
ninglyk huis, tegen over de deur van het huis. — ahasveros, gehoor zullende geven aen die perfonen, die, door middel van zijne Hovelingen , vryheid verkregen hadden , om tot zijnen hoogen perfoon te naderen, zat op zijnen throon, in de reeds gemelde Gehoorzael, hier het Koninglyk huis genaemd. Deze Gehoorzael was van vooren -open, zoodat men , uit dezelve, zien konde, op het binnenfte Voorhov, of de wandelplaets. De Koning nu zat daer op zijnen Throon, tegen over de deur van de Gehoorzael, die open was, zoodat hy esther zien konde, ftaende op de wandelplaets.
josephus verhaelt , dat esther , toen zy den Koning op zijnen Throon zag zitten, dermate met fchrik bevangen werd, te meer omdat de Koning haer eenigzins donker aenkeek, dat zy machteloos nederviel, in de armen van eenen harer jonge dochteren. — Dan van dit alles maekt de gewijde Gefchiedfchrijver in het geheel geene melding , alleen bericht hy ons, dat zy zeer gunftig van den Koning ontvangen zy.
2. Ende 't gefchiedde, doe de Koningh de Koninginne Efther fagh ? ftaende in den voorhof, verkreegh fy genade in fijne oogen : hy zag haer aen, met oogen van byzondere gunst en toegenegenheid, fo dat de Koningh den gouden fcepter, die in fijne hant was, Efther toereyekte , ende Efther naederde, ende roerde de fpitfe des fcepters aen,
3. Doe feyde de Koningh tot haer, Wat is u Koninginne Efther? ofte wat is uw verfoeck? het fal u gegeven worden, oock tot de helft des Koninckrijcks.
Hier is het beftier der Godlyke Voorzienigheid zeer opmerkelyk. God buigde het hart van ahasveros tot gunst jegens esther. —- Het had aen den Koning geftaen, haer op het oogenblik te laten dooden. Een kwade luim had haer doodelyk kunnen wezen , al berouwde het den Koning naderhand nog veel meer, dan in het geval van Vasthi. Had ahasveros, gelijk in de zaek van vasthi, met zijne Hovelingen geraedpleegd , haman zou 'er met
alle



ESTHER. V. 281
aïle zijne vermogens op aengedrongen hebben, dat esther moest gedood worden. — Maer de Voorzienigheid fchikte het zoo, dat de Koning, eer dan iemand zijner Hovelingen , haer in het oog kreeg, en ongemeen gunltig ontvong.
Met welk eene blijdfehap moet het hart van esther zijn aengedaen geweest , toen de Koning haer den Scepter toereikte ? — Welk eene mengeling van verfchillende hartstochten zal 'er by haer hebben plaets gehad! — Zy naderde den Koninglyken Throon, en roerde de fpitfe van den Scepter aen. Sommigen houden het aenroeren van den Scepter , voor eene eerbewijzende groete; dan , onzes bedunkens , lag 'er eene dankbare aenneming van 's Konings gunst in opgefloten.
De Koning noemde haer , in zijne vriendelyke aen • fpraek, Koningin Esther, om daerdoor te kennen te geven, dat hy haer, in hare waerdigheid, als zijne Gemalin, erkende. —f Wijders deed ahasveros eene tweeleedige vraeg: wat is ui of wat is uw verzoek. — Denkelyk heeft hy, in het gelaet van esther, eene buitengewoone aendoening ontdekt; ook kon hy ligtlyk begrijpen, dat deze hare komst, niet zonder zeer gewigtige redenen ware. Hy vraegt daerom: wat is u? Wat deert u? wit hy zeggen ; wat jaegt u tot my, zonder geroepen te zijn ? Hy voegt 'er by, wat is uw verzoek? wat begeert gy van my.
De belovte, welke ahasveros 'er aenftonds op volgen laet, is zeer opmerklyk. Het zal u gegeven worden , ook tot de helvt van het Koningrijk. — Volgens fommigen, zou de Koning gedacht hebben, dat het esther te doen ware, om meerder inkomftem tot onderhoud van haren luister; omdat men vindt aengeteekend, dat de pracht der Perfiaenfche Koninginnen ongemeen groot was , zoo dat de Koningen van Perfeu geheele Steden aen hunne Vrouwen gaven , tot onderhoud van hare pracht. Naer dit begrip, wilde ahasveros zeggen, dat hy bereid ware, zoovele inkomften aen esther te geven als zy maer begeerde, als had zy de helvt van zijn Koningryk noodig. — Liever evenwel zouden wy het daer voor houden , dat ahasveros , met deze woorden, enkel den overvloed zijner toe--
IX. DEEL. S 5



a3a ESTHER. V.
genegenheid, aen esther, wilde te kennen geven.
Nu was 'er, door Gods gunstig beitel, eene deur geopend voor esther , om het nakend verderv van hare Natie aftewenden. — Maer hier was bedechtzaemheid noodig, De Koning was omringd van zijne Hovelingen en Trawanten, haman, die haer het leed gebrouwen had, bekleedde, onder alle deze, de eerste plaets. Hier kon esther derhalven haren nood aen den Koning niet bekend maken. Zy verzoekt daerom den Koning , met haman , Zijnen byzonderen gunsteling , by haer ter maeltijd; dan zou zy gelegenheid hebben, om zich nader te verklaren,.
4. Efther nu feyde, Indien het den Koningh goet dunckt, en my die zonderlinge eer gelievt te bewijzen, fo kome de Koningh met Haman heden middag tot de maeltijt, die ick hem bereydt hebbe. Zy was wel geheel onzeker geweest, of zy gunst vinden zoude dan niet. Maer zy had zich , in alle gevallen , gereed gemaekt, en de noodige maetregelen genomen, zo hare onderneming eenen goeden uitflag hebben mogt: en men mag 'er met grond by denken, dat zy, in een gelovig vertrouwen op God, eene gelukkige uitkomst verwacht heeft.
Dit verzoek van esther ftrookte zeer wel met de zeden der Perfen. Offchoon de Perfiaenfche Koningen veeltijds alleen aten, gebeurde het, volgens het getuigenis van atheneus en plutarchus, nu en dan, dat die Vorften, met hunne Gemalinnen, Moeders, fommige Kinderen, en ook wel eens met hunne Hovelingen, aenzaten. — Zy verzoekt niet alleen den Koning, maer ook haman, zijnen byzonderen gunsteling. Dit moest ahasveros ongemeen aengenaem wezen. Hy deed niets zonder haman, en die was dikwijls gewoon, om met den KoT ning te eeten en te drinken, Kap. 3: 15.
5. Ahasveros bewilligde in dit verzoek. Doe de tijd naderde, om het middagmael by Esther te houden, was Haman, die, na het eindigen van het gehoor, naer zijn huis gegaen was , nog niet ten Hove wedergekeerd. Daerom feyde de Koningh , die eenen meer dan gerneenen haest maekte , om zijne Gemalin alle mogelyk
ge-



ESTHER. V. 283
genoegen te geven , tot zijne Kamerheeren , Doet Haman fpoeden , dat hy het bevel Efthers cloe: en rnake dat hy by haer ter maeltijd kome , vermids ik reeds naer hem wacht. Haman kwam fpoedig, en begav zich, met den Koning, naer het vertrek van Esther. Als nu de Koningh met Haman tot de maeltijt, die Efther bereydt hadde, des middags gekomen was:
6. So feyde de Koningh tot Efther op de maeltijt des wijns , Wat is uwe bede ? ende het fal u gegeven worden: ende wat is uw verfoeck ? 't fal gefchieden, oock tot de helft des Koninckrijks. Wel bevroed hebbende, dat hare ongeroepen komst een grooter oogmerk moest gehad hebben , dan hem enkel ter maeltijd te verzoeken, en verwachtende, dat Esther nu haer hart recht uit zou fpreken; deed de Koning dezeïvde vraeg, geftaevd met dezeïvde belovte, welke hy reeds des morgens in zijne Gehoorzael gedaen had.
Deze vraeg ftelde de Koning voor , op de maeltijd des wijns. — Men wete, dat 'er by' de Perfianen twee malen wierd aengericht. By de eerste aenrichting dronk de Koning water , uit de rivier Choaspes , die voorby Sufan Vloeide; zelvs werd dit water den Vorst, op zijne rejzen nagevoerd. Maer by het tweede gerecht, werd den Koning wijn toegediend, dien men Chalybonifche noemde, en die uit Syrien werd aengevoerd.
7. Doe de Koning de gemelde vraeg gedaen had, antwoordde Efther, op eene zeer voorzichtige en vriendelyke wijs, ende feyde, Mijne bede, (*) ende verfoeck is ,
8. Indien ick genade gevonden hebbe in de oogen des Konings, waervan ik reeds de voorlopige bewijzen zie, ende indien het den Koningh goet dunckt, my te geven mijne bede, ende mijn verfoeck te doen; gelyk het u gunstig behaegd heeft my toe te zeggen , fo kome de Koningh met Haman nog eens tot de maeltijt die ick hem bereyden fal,
(*) Heir. ende mijn verfoeck. IX. DEEL.



184- ESTHER V.
fo fal ick morgen doen nas het bevel des Konings, en mijn verzoek openhartig en vrymoedig voorftellen, dan zal ik blijken geven, dat ik des Konings vragen, als zooveele bevelen, eerbiedige.
Laten wy by dit gedrag van esther een weinig fiiljlaen. «y wendde alle middelen aen, om den Koning in te aemen, en voor te komen , dat haman geenen argwaen opvatte — Maer zal men vragen, wacrtoe diende toch het uitftel, het welk in dit geval, gevaerlyk was, omdat haman welligt onderrichting krijgen konde, van hetgcne mordechai aen esther verzocht had?
Dan esther zal, buiten allen twijffel , gewichtige redenen , tot dit uitftel gehad hebben. — Deze zijn te zoeken , of in hare vrees; of in het gelaet van den Koning, wiens gunst zy nog niet genoeg meende gewonnen te hebben ; of in de begeerte, om nog vooraf eens, met mordechai, te raedplegen; of in het Godvruchtige voornemen, om , in deze zeer gewichtige zaek, des heeren aengezicht, vooraf, by herhaling, in den gebede te zoeken. —Voor het overige was hier eene hoogere hand in werkzaem, dat, in dien tusfchentijd , hamans woede tegen mordechai , des te duidelyker zou blijken, en ook opdat mordechais trouw meer zou openbaer worden. Gelijk dit alles, uit het verder beloop dezer Gefchiedenis, kenbaer wordt'.
9. Doe gingh Haman ten felven dage , na het eindigen van den maeltijd, uyt het vertrek der Koninginne, en begav zich vrolick, ende goets moets naer zijn huis, ongemeen voldaen, over de zonderlinge eer, welke hy genooten had. Wie weet, wat trotfche ontwerpen hy by zich zeiven gefmeed, en hoe hy zich geflrceld hebbe, met den meerderen luister, welken hy, door de gunst vaH den Koning niet alleen, maer nu ook van de Koinginne, by welke hy zulk een grooten ingang verkregen had, nog dacht te genieten. Maer binnen korten werd zijne vreugde, door bitteren fpijt verteerd, omdat Mordechai hem geenen eerbied bewees: want doe Haman naer zijn huis gaende,
Mordechai fagh in de poorte des Konings, ende
dat



ESTHER. V. iS$
dat hy niet op en ftont, noch fich voor hem en beweegde, noch flechts eenige mine maekte, om voor hem neder te buigen, fo wert Haman vervult met grimmigheyt op Mordechai.
Men merke hier op, in mordechai, eene zonderling» ftandvastigheid in zijne Godsdienstige beginfelen, volgens welke hy geene vryheid had, om haman het gevorderde eerbewijs te geven, Kap. 3: a, onaengezien hy wist, dat hem het doodsgevaer boven het hoofd hing. Ook kan het wel zijn, dat mordechai, door den Kamerheer Hatach, al eenig bericht gekregen had, hoe de eerste ontmoeting van esther, by den Koning was afgelopen, en dat zy gunst in 's Vorsten oogen gevonden had; zoodat hy haman, in eene gemoedigde hoop op God, reeds aenge. zien hebbe , als eenen, op welken de Godlyke wraek, ter vergelding van zijne trosheid , wel rasch zoude te huis komen.
In haman ziet men eenen wraekzuchtigen trotsaert; die, barftende van fpijt , op middelen bedacht was , om de verachting, welke mordechai hem aendeed, het ging hoe het wilde, betaeld te zetten.
10. Doch Haman bedwongh fich, en verkropte zijn leed, zonder zijne gramfchap aen Mordechai te doen blijken. Trouwens, vooreenen Hoveling, als haman, die niet gewoon was zijne eigene gedaente te vertoonen, maer listig te veinzen, was dit wel te doen. Maer de verborgene vlammen zullen eerlang des te blakender uitbarsten. Haman ging Mordechai voorby, als of hy hem niet eens bemerkte, en zijne aendacht onwaerdig oordeelde , ende hy quam tot fijn huys : ende hy fondt henen, ende liet fijne meest vertrouwde vrienden komen, die zijne raedslieden waren Kap. 6: 13, ende hy liet ook Zeres fijne huyfvrouwe komen, die anders, in een onderfcheiden gedeelte van zijn huis, haer verblijv hield.
11. Ende Haman, fnorkende op zijnen voorfpoed, vertelde hen de heerlickheyt fijnes rijckdoms, welke hy door gefckenken, hem als eersten Staetsdienaer
IX. DEEL.



286 E S T H E K. V.
gegeven, verkregen had, ende de veelheyt fijner fonen , die hy, zoo uit Zeres, als uit zijne bywijven , gewonnen had , en door welke zijn naem zou vereeuwigd worden , ende alles , de ampten , eer cn voordeden, die de Koning hem toegevoegd-, daer in de Koningh hem groot gemaeckt hadde, ende daer in hy hem verheven hadde boven alle de andere Vorften, ende knechten des Konings. Dit alles bracht Haman, aen zijne vrienden en Zeres zijne huisvrouw, in de by zonderheden onder het oog ; om hunne verwondering , over zijne grootheid op te wekken, en vooral om zijne trotsheid den teugel te vieren, en uit dat alles af te lelden, hoe veel te hoonender het voor zulk een man was, door eenen Mordechai veracht te worden.
12. Maer daer hy het meest hoogmoedig op was, befTond in de gansch zeer byzondere eer, welke de Koningin hem had aengedaen, door hem, met den Koning, aen hare tafel te onthalen. Voorder feyde daerom Haman , Oock en heeft de Koninginne Efther niemant met den Koningh doen komen tot de maeltijt, die fy bereydt heeft, dan my: ende ick ben oock weder tegen morgen van haer met den Koningh genoodigt.
13. Doch dit al en baet my niet, hoe ongemeen ik vereerd en verhoogd ben, onder dat alles ben ik nog gansch niet vergenoegd. Er is iets, dat my een onverdraeglyk verdriet veroorzaekt. Onder al mijne heerlykheid , kan ik geen wezenlijk genoegen fmaken , foo lange tijt, als ick den Jode Mordechai fie fitten in de poorte des Konings, dit gezicht alleen is genoeg , om al mijn genoegen te verftooren.
Het blijkt niet, dat haman, aen zijne vrienden gezegd hebbe, wat hem, in het befchouweh van mordechai, zoo veel verdriet toebracht ; waerom hy dit verzwegen hebbe, kunnen wy niet bepalen. Misfchien wilde hy 'er liever niet inkomen, om op te geven, wat mordechai voorwendde, dat het hem namelyk niet geoorloovd was, aen eenen Amalekiter eerbewijzen te geven.
14. Doe feyde fijne huyfvrouwe Zeres tot hem,
mitf-



ESTHER. V. s87
mitfgaders alle fijne vrienden, het ftaet immers geheel aen u, om u, van dit verdriet, op eenmael te ontheffen. Laet dien Mordechai, hoe eer hoe beter van kant maken, Men make een galge vijftigh ellen hooge, ende fegt morgen den Koningh , dat men Mordechai daer aen hange, gaet dan vrolick met den Koningh tot die maeltijt: Defe raet nu docht Haman goet, ende hy dede de galge maken.
Of het voornemen ware, om mordechai, met eene koorde om den hals, aen deze galg op te hangen; dan of het een kruis geweest zy , gefchikt om 'er mordechai, met handen en voeten, aen te binden of te nagelen, kunnen, wy niet met zekerheid bepalen. Dit ftaet inmiddels vast , dat onder de ftrafFen, welke oudtijds by de Perfianen in gebruik waren, ook het ophangen aen een kruis behoorde. Althans het hout, daer men mordechai op dacht van kant te maken, was van eene buitengewoone hoogte; om mordechai des te meerder fchande aen te doen, en te maken, dat elk hem van verre zien konde.
Evenwel hamans vrienden waren van oordeel, dat de Koning hier van kennis hebben moest. Zy raedden hem, dat hy liet morgen den Koning zeggen zoude. Zeggen, niet verzoeken, maer eenvouwig bekend maken, dat dit doodvonnis omtrend mordechai zou volvoerd worden. De Koning dacht men, is zoo zeer met ham an ingenomen, dat hy daertoe, zonder eenige navraeg, aenftonds zijne toeftemming verleenen zulle.
haman liet aenftonds de galg vervaerdigen, en dat wel digt by zijn huis Kap. 7: 9, opdat zijne trotfche wraekzucht zich, in dit fchouwfpel , des te meer vermaken mogt.
Maer God zal het keeren. Hoezeer haman zich reeds in zijn hart verheugde , hy groev eenen put voor zich zeiven , om 'er in te vallen. — Zijne geheele ziel was dermate ingenomen, met het vermaek, het welk de fchandelyke dood van mordechai hem verfchaffen zoude, dat hy het ook aen anderen bekend maekte; althans charbona, een van 's Konings Kamerheeren, wist waertoe ha-
IX. DEEL.



288 ESTHER. V.
man deze galg gefchikt had Kap. 7: 9. — Welk eene ver» warring zal deze zaek, onder de Joden te Sufan, gemaekt hebben , toen zy hoorden , dat die man zou gehangen worden, die nog, door toegang tot de Koningin, de eeltige hoop was van hun volk.
HET VI. KAPITTEL.
Door eene zonderlinge fchikking der Voorzienigheid t werd mordechai uitermate zeer verhoogd vs. 1-11. Dit baende den weg tot hamans val vs. 12-14.
I. TN de felve nacht, nadat Ahasveros, met Haman, by Esther ter maeltijd onthaeld was, was de flaep van den Koningh geweken: hoe de Vorst zich keerde of wendde, hy kon tot geene rust komen. Hy ftond daerom op, of ging overeinde op zijne bedde zitten, ende hy kreeg eenen zoo gelukkigen als prijslyken inval ; hy feyde, tot de Kamer heeren , die altoos naby het Vorstelyk flaepvertrek waektcn , om den Koning te dienen, van het gene hy mogt benoodigd hebben , dat men het boeck der gedachtenilfen, de Chroniken, in welke de voornaemfte gebeurtenisfen van het Rijk werden opgeteekend, tot hem brengen en voor hem lezen foude , ende fy werden in de tegenwoordigheyt des Konings gelefen , om hem den tijd van dezen flapelozen en verdrietigen nacht te korten.
Men heeft gezocht, naer natuurlyke redenen , welke tot deze flapeloosheid van den Koning hebben medegewerkt. Het kan zijn , dat de Vorst te veel gedronken had, en dat de dampen van den wijn zijn geftel eenigermate in verwarring maekten. Mogelyk dacht hy teveel, aen de verkeering, welke hy met esther gehad had; peinzende wat toch wel haer verzoek wezen zoude, en wat haer bewegen mogt, om het voorftellen van hare begeerte, van tijd tot tijd, uit te ftellen. — Dit is ondertusfchen allerblijkbaerst, dat Gods Voorzienigheid in dit geval, op
eene



ESTHER. VI. s8p
eene byzondere wijs gewerkt hebbe. — De flapeloosheid van den Koning moest aenleiding geven tot het lezen der Chronijken; daerdoor moest de trouw van mordechai, welke reeds lang vergeten was, openbaer worden; en dit moest op het onverwachst den weg banen, tot de buitengewoone verhooging van eenen man, welken ha mak voornemens was, den volgenden dag, te laten ophangen.
2. Ende nadat men, eenigen tijd, voor den Koning, in de gemelde Chronijken gelezen had, vondt men daerin onder andere gefchreven, het geval van het moorddadig ontwerp, tegen het leven van den Koning, dat Mordechai hadde te kennen gegeven, van Bigthana, ende Theres, twee Kamerlingen des Konings, uyt de dorpelwachters, die de hant fochten te leggen aen den Koningh Ahafveros, en dat men ook zoo bevonden had, met dat gevolg, dat deze Kamerheeren, naer verdiensten, geftraft waren Kap. 2.
Hierin was weder het beftier der Voorzienigheid zeer opmerkelyk, dat thans juist de aendacht van den Koning, by dit geval bepaeld wierd. — Maer , zou men kunnen vragen, hoe was het mogelyk, dat deze daed van mordechai geheel in vergetelheid geraekt ware? —'Dan, hoe dikwijls worden gedane diensten vergeten, vooral ten Hove? Men zal 'er zich, in ons geval, te minder over verwonderen, wanneer men zich herinnert, dat ahasveros, als in zijn Paleis was opgefloten, en alles op zijne Staetsdienaers liet aenkomen; die, naer het voorbeeld van haman, den opperften van allen, den Joden niet zeer gunstig zullen geweest zijn. — Ook fchijnt de Koning in de verbeelding geweest te zijn, dat de dienst van mordechai werkelyk beloond ware. Hy vraegt vs. 3. niet, of men mordechai eenige vergelding gedaen had, maer alleen van welken aert dezelve geweest ware.
3. Doe deze dienst van Mordechai, uit de Staetsregisters, was voorgelezen, feyde de Koningh: De dienst van dezen man is toen zekerlyk beloond , maer ik herinner my nu niet, hoedanig die belooning geweest zy, Wat eere ende verhooginge is Mordechai hier over gedaen ? ende IX. deel. T



f.$o EST II E R. VI.
de jongelingen des Konings, fijne dienaers, fey~ den, Aen hem en is niets gedaen, zijn getrouwe dienst, welken hy acn den Koning bewezen heeft, is geheel onbeloond gebleven.
4. Doe feyde de Koningh, by zich zeiven: Deze daed van Mordechai moet evenwel niet onbeloond blijven , daer ik mijn leven aen hem verfchuldigd ben. — Middelerwijl was het dag geworden. Haman begav zich buitengewoon vroeg naer het Paleis , om den Koning , zoodra hy by de hand was, te fpreken, cn toeftemming te krijgen tot het ophangen van Mordechai. Haman wandelde al vast heen en weder, op het voorplein van het Paleis, brandende van verlangen , om den Koning te ontmoeten. Ahasveros, opgeftaen zijnde, ontdekte, dat 'cr reeds iemand op het voorplein wandelde. Hy vroeg daerom, acn zijne dienaren : Wie is in den voorhof? (Haman nu was gekomen in den buytenvoorhof van het huys des Konings, om den Koningh te feggen, dat men Mordechai foude hangen aen de galge die hy hem hadde doen bereydem)
5. Ende des Konings jongelingen feyden tct hem , Siet, Haman ftaet reeds zoo vroeg in den voorhof: doe feyde de Koningh, Dat hy inkome, zekerlyk zal hy zaken hebben voor te ftellen, welke geen uitftel lijden kunnen : ook wil ik ten eersten zijnen raed innemen, over de belooning, welke aen den getroiwen Mordechai moet gegeven worden.
6. Als Haman ingekomen was, fo feyde hem de Koningh, die vol was van den dienst, welken Mordechai hem bewezen had, en niet dulden kon, dat dezelve tot nog toe onbeloond was gebleven : Wat fal men met dien man doen, tot wiens eere de Koningh een welbehagen heeft ? doe feyde Haman in fijn herte, Tot wien heeft de Koningh een welbehagen om \hetn~] eere te doen , meer dan tot my ? Zekerlyk is de Koning voornemens, om my, zijnen byzonderften gunfteling, de hoogst mogelyke eer aen te doen; hy kan niemand anders, dan my bedoelen.
7. Daerom



ESTHER. VL a9t
7. Daerom feyde Haman , zich reeds kittelende , met de zonderlinge eer, welke hy , op zijn voorftel, meende te ontvangen , tot den Koningh : Den man , tot wiens eere de Koningh een zoo byzonder welbehagen heeft, moet zekerlyk eene eer worden aengedaen, van welke nog nooit eenig voorbeeld geweest is.
8. 'Mijns bedunkens , Sal men het Konincklicke kleet brengen , dat de Koningh pleegt aen te treeken , wanneer hy ftatelyk in het openbaer verfchijnt s om het dien gunsteling aen te doen: ende 't peert daer de Koning op pleegt te rijden; om hem daer op te doen zitten: ende dat de Konincklicke kroone op fijn hooft gefett worde.
9. Ende men fal dat kleet ende dat peert geven in de hant eenes uyt de voornaemfte Vorften des Konings, van de grootfte heeren, ende men fal 't dien man aentrecken , tot wiens eere de Koningh een welbehagen heeft: ende men fal hem, door de hand van eenen der voornaemfte Rijksgrooten , op dat peert doen rijden door de voornaemfte ftraten der ftadt, ende men fal voor hem roepen, Alfoo fal men dien man doen , tot wiens eere de Koningh een welbehagen heeft.
De Koninglyke Kroon moest op zijn hoofd gezet werden. Op wiens hoofd? op dat van den man, die met de grootfte eer zou verwaerdigd worden? of op dat van het Koninglyk rijdpaerd? — De text laet het onbepacld. Sommigen; begrijpen het, op de laetfte wijs j omdat het wanvoeglyk fchijnt, dat 's Konings Kroon, op het hoofd van eenen zijner onderdanen, zoude gezet worden. Maer het was> nog veel wanvoeglyker , de Koninglyke Kroon op den kop van een paerd te plaetfen. — Alles was hier buitenfpoorig. De verdwaesde zelvslievde van eenen himjb»' die zich vastelyk voorftelde, dat de Koning hem bedoelde, voerde dit ongewoon eerbewijs tot buitenfpoorige uiterften. Op 's Konings paerd te rijden was, voor eenen onderdaen, niet min wanvoeglyk, dan zijne Kroon op het hoofd te
IX. DEEL. T 2



292 ESTHER. VI.
hebben. Het een was zoo wel een teeken van de Koninglyke waerdigheid , als het ander. Vergelijk i Kon. i: 33, 38.
Voor het overige evenwel, gav de uitroep, alzoo zal men dien man doen, tot wiens eerde Konirg een welbehagen heeft; hoe zeer vereerende ook, duidelyk genoeg te kennen, dat de Koning zijn gezach en waerdigheid aen dien man niet afgeftaen had; maer dat die man, voor dien tijd, zoo hoog vereerd werd, als met mogelykheid gefchieden kon, zon-, der zelvs Koning te worden.
Ligt had het kunnen gebeuren, en 't zou niet zonder reden geweest zifn, dat de, Vorst daer over met Haman in redewisfeling gekomen ware, om hem te beduiden dat die eer al te groot zou wezen: Maer de Voorzienigheid belette zulks, tot des te grooter verhooging voor Mordechai, en vernedering voor Haman.
10. Doe feyde de Koningh tot Haman, uw voor; ftel behaegtmy ongemeen zeer; het zal ookwerkelyk ter uitvoering gebracht worden. — Nu verwachtte Haman niets, anders, dan dat de Koning zeggen zoude: gy zijt de man, welken ik bedoel, laet u de gemelde eer aendoen. — Maer welk eenen geweldigen fchok gevoelde Haman in zijn gemoed , toen de Koning zeide , Haeft, u , neemt dat kleet, ende dat peert, gelijck als gy gefproken hebt, ende doet Mordechai den Jode alloo, die aen de poorte des Konings fitt: ende en laet niet een woort vallen van allen dat gy gefproken hebt,
draeg zorg, dat hem die eer, op die wijs, als gy gezegdhebt, worde aengedaen , en dat 'er niets het minste aen ontbreke.
Geen tijding had ooit haman meer kunnen ontroeren en verfchrikken, dan deze. Die buitenfpoorige eer, welke hy voor zichzelven zoo vast verwacht had, aen eenen anderen te moeten bewijzen, zou reeds, voor zijn hoogmoedig hart, onverdraeglyk geweest zijn: maer deze eer te moeten doen aen eenen man, die het voorwerp was van zijne verbittering en wraekzucht; zelvs de hand te moeten leenen, om hein die eer aen te doen; en daertoe bevel te ontvangen
op



ESTHER. VI. 293
op 't oogenblik dat hy gereed ftond hem ter galge te vorderen ! dat was voor haman bitterer dan de dood zelvs. —Ja wie weet, of Haman niet reeds veel meer daer uit gedacht heeft, dan 'er nog, in 's Konings bedoeling, achter ftak. Zeer ligt kan hy daeruit vermoed hebben, dat reeds zijn geheel ontwerp tegen de Joden ontdekt en verydeld ware, en dat dit reeds ten bewijs verftrekte, dat hy daerover by zijnen Vorst in ongenade ware vervallen.
II. Ende met dit alles, 'er viel geen tegenfpreken aen. Zelvs durvde hy het niet eens, aen den Koning laten blijken, dat dit bevel hem onaengenaem ware; noch' vragen, wat den Koning bewoog, om Mordechai zoo zeer te begunstigen. Er moest maer gehoorzaemd worden. — Trouwens, hy zelv moest zich met het bevel vereerd rekenen. Hy was die groote heer, welken hy gezegd had dat daertoe moest gebruikt worden: en zoo moet men ook denken dat de Monarch het begrepen hebbe, dus niet om Haman kleinachting te betoonen, want die was tot nog toe zijn gunfteling. — Haman daerom , hoe zeer het hem tegen de borst wezen mogt, nam dat Koninglyk ftaetfiekleet ende dat peert , op het welk de Koning gewoon was te rijden , wanneer hy in het openbaer verfcheen, ende trock het kleet Mordechai, met eigene handen, aen, ende dede hem rijden door de voornaemfte ftraten der ftadt , misfchien wel , daer zijn huis zekerlyk in 't voornaemfte der Stad was, moest hy voorby de galg die hy voor hem opgericht had. Zoo ging hy voort, leidende het paerd by de hand, ende hy riep voor hem, fchor of glad, zacht of hard, de woorden
moesten 'er uit: Alfoo fal men dien man doen, tot wiens eere de Koningh een welbehagen heeft.
Welk eene zonderlinge omkeer van zaken ! mordechai , die denkelyk de reden daervan niet eens wist, want \we lezen niet dat de Koning die aen Haman gezegd had , befchouwde dit eerbewijs, met blijdfehap en dankzegging tot God, als een voorfpel der verlosfing van zijn volk; en hoe groot de vreugde der Joden te Sufan geweest zy, is ligtelyk te begrijpen.
IX. DEEL. T 3



2y+ ESTHER. VI.
12. Daer na keerde Mordechai wederom tot de poorte des Konings , naer zijnen post, op zijne gewoone verblijvplaets ; hy verhovaerdigde zich niet op deze ongedachte eer: maer Haman wiert, door eene mengeling van verfcbillende hartstochten, als door eenen geweldigen ftroom,voortgedreven nae fijn huys,treurigh, barftende van fpijt; ende met bedeckten hoofde , over het welk hy een flip van zijn opperkleed gefla: gen had, pmdat hy van fchaemte niet durvde opkijken.
13. Ende Haman vertelde aen fijne huyfvrouwe Zeres, ende alle fijne vrienden, al wat hem we, dervaren was : hoe hy den Koning dezen raed gegeven had, om den man, in welken hy een zonderling behagen had, op zulk eene buitenfpoorige wijs te vereeren, omdat hy vastflelde, dat hy zelvs de bedoelde man ware; maer dat hem dit zoo allervreoslykst uit den gis was gegaen. Doe feyden hem fijne wijfe ; ende Zeres fijne huyfvrouwe , Indien Mordechai, voor wiens aengefichte gy hebt begonnen te vallen, van het zaet der Joden is, het welk altoos, door den Hemel, op zulk eene zonderlinge wijs, bewaerd en begunfligd is, fo en fult gy tegen hem niet vermogen, maer gy fult gewiflelick voor fijn aengefichte vallen.
Deze Voorzegging konden de l'/ijzen ligtelyk doen , daer zy, dqor het geheele beloop van zaken, werd aengewezen. — Het kan zijn, dat ham an, woedende en tierende , door zijn huis gefchreeuwd hebbe , dat hy het mordechai wej zoude befaeld zetten; en dat daerop de zoogenaemde wijzen, zijne waerzeggers, welke hy ook, cit aenmerking van zijnen grooten ftaet, voor zich zeiven had, hem door deze voorzegging, beduid hebben, dat alle zijne pogingen vruchteloos wezen zquden,
14. Doe fy nogh met hem fpraken, om hem tot bediren te brengen, en van het voornemen afteraden, van Mordechai langer te vervolgen, fo was het ongevoelig tijd geworden , om by de Koningin ter maeltijd te komen, Daerom quamen des Konings Kamerlingen naeby , om Haman te waerfchouwen, dat de Koning gereed was en,
naer



EST II E R. VII. 29J
naer hem wachte; ende fy haefteden Haman tot de maeltijt te brengen , die Efther bereydt hadde waer toe hy nu wel niet zeer graeg fchijnt geweest te zijn.
HET VII. KAPITTEL.
Haman komt, ten twecdemael, met den Koning, by de Koningin ter maeltijd. By deze gelegenheid ftelde Esther haer verzoek voor; dat haer volk, van den gedreigden ondergang, mogt verfchoond worden vs. r-4. Op de vraeg van den Koning, wie de veroorzaker van haer leed ware, wees zy Haman aen vs 5.6, met dat gevolg, dat de Koning hem veroordeelde, om tien fchandelyken dood te onder gaen, dien hy Mordechai had toegedacht vs. 7-10.
I' D0e de Koningh met Haman, die, hoezeer zijn gemoed, door verfcbillende hartstochten, gefchokt werd, evenwel nu de vertooning van genoegen en blijdfehap moest aennemen, tot de maeltijd van Esther gekomen was, en men-, op het tweede gerecht, bezig was, om wijn te drincken met de Koninginne Efther:
2. So feyde de Koningh tot Efther, oock ten tweeden dage op de maeltijt des wijns, op dezeïvde wijs, als hy des daegs te vooren gevraegt had: Wat is nu uwe bede, Koninginne Efther ? ende fy fa] u gegeven worden: ende wat is uw verfoeck ? 't> fal gefchieden , oock tot de helft des Koninckrijeks, zeg het my nu vry uit.
3. Doe antwoordde de Koninginne Efther ende feyde, Indien ick, o Koningh, genade in uwe oogen gevonden hebbe, ende indien het den Koningh goet dunckt, men geve my mijn leven, om mijner bede wille, ende mijn volck, ona mijns
JX, DEEL. T 4



296 E S T H E R. VII.
verfoecks wille. Ik begeer niets meer, dan dat ik en mijn volk, van dien geweldigen dood, mogen verfchoond worden, welken men voornemens is, om eerlang, op eenen daertoe beftemden dag, ons gelijkelyk aen te doen.
4. Want wy zijn verkocht, en op eene listige'wijs veroordeeld, zonder dat wy ons aen eenige misdaed hebben fchuldig gemaekt, enkel uit haet en kwaedaertigheid, Ick, ende mijn ganfche volck, dat men [obj] , op
eenen bepaelden dag, mannen en vrouwen, ouden en jongen , weerbaren en weerlozen, zonder iemand te verfchoonen, verdelge, doode, ende ombrenge: Indien wy nogh tot knechten, ende tot dienftmaegden waren verkocht geweeft, om de laegfte en verachtelykfte diensten te bewijzen; ick foude gefwegen hebben , of fchoon dan nog des Konings Schatkist 'er geweldig hy zoude geleden hebben , vermids de onderdrucker,- die mijn volk zoo nijdig is,dat hy het niet langer op de aerde duiden kan, de fchade des Konings geenfins en foude kunnen vergoeden: zoodat zelvs het belang van den Koning vordere, dat een volk, het welk, door het betalen van tollen en fchattingen , zoo vele inkomften aen 's Lands Schatkist verfchaft, niet van alle bezittingen beroovd, en tot flaven gemaekt worde. Maer hoe zou ik nu Kunnen zwijgen, daer het om niets minder dan ons aller leven te doen is ?
Het was een zeer verftandig overleg van esther, dat zy den Koning eerst het affchuwelyk ontwerp van haman , en dat zekerlyk op de meest aendoenlyke wijs, voorftelde, eer zy den vyand van haer volk noemde; om, langs dezen weg, den Koning eenen afkeer, tegen den beramer van dit ontwerp, in te boezemen. — Dit was des te noodzakelyker, omdat haman by hem in blakende gunst ftond.
5. Doe fprack de Koningh Ahafveros, die gevoelig getroffen was en geheel verbaesd, over zulk een voorftel van Esther, ende feyde tot de Koninginne Efther, op eenen toon van gramfchap en verontwaerdiging: Wie ïs die man, die dat wreedaertig ontwerp beraemd heeft? ende waer is die felve onmenfchelyke onderdrukker van
«w



ESTHER. VIT. 297
uw volk, die fijn herte, met nijd en wraekzucht vervult heeft pm alfoo te doen?
6. Ende Efther feyde, terwijl Haman reeds verbleekt en geheel buiten zich zeiven was: De nijdige man, de onderdrucker ende vyant van mijn onfchuldig volk, is iemand, van welken het de Koning het minst verwachten zoude ; het is defe boofe Haman , die hier met ons aenligt: Dees is de onwaerdige, die zulk een fchandelyk misbruik maekt, van de byzondere gunst, met welke Gy hem vereert, en van het gezach, dat Gy hem gegeven hebt. Doe verfchrickte Haman voor het aengefichte des Konings, ende der Koninginne dermate, dat hy geen enkel woord fpreken konde.
Hieruit ziet men, welk een blind vertrouwen de Koning ahasveros, in dezen grouwzainen Hoveling, gefteld hebbe. Er was, allerwegen door het ganfche Rijk', een bevel uitgegaen, dat alle de Joden, op eenen bepaelden dag, zouden gedood worden: maer de Koning weet 'er zelvs niet van. Hy had 'er zijnen Koninglyken wil toe gegeven, maer hy wist niet wat hy deed. — haman had wel gefproken , van een zeker volk uitteroejen, omdat zy, gelijk hy voorgav, gevaerlyk waren voor de Monarchy; en de Koning had 'er zijne goedkeuring oogcnblikkclyk toe gegeven, zonder te weten of te vragen, welk een volk haman bedoelde Kap. 3: 8-13- Maer voords had ahasveros alles op haman laten aenkomen, en om de ganfche zaek niet eens meer gédachf.
7. Ende de Koningh ftont op in fijne grimmigheyt van de maeltijt des wijns, terwijl hy, door eene mengeling van verfchillende drivten, geweldig geflingerd werd, [ende gingh] nae den hof des paleys, om daer eens te bedenken, wat hem, in dit onverwachte geval, te doen ftond: ende Haman, in doodelyke ontroering , van het tafel - beddeken, op het welk hy had aengelegen, opgerezen zijnde, bleef ftaen, om de Koninginne Efther, aengaende fijn leven, verfoeck te doen; want hy fagh, dat het quaet van den Koningh over hem ten vollen befloten was, en dat hy den dood ontwijf-
IX. . DEEL. T 5



j»9S E S T H E R. VIL
felbaer zou moeten fterven, ten zy de Koningin zijne veei vermogende voorfpraek ware, om hem het leven te behouden.
Welk eene mengeling van verfchillende aendoeningen moet 'er plaets gehad hebben , in het gemoed van ahasveros , toen hy esther hoorde zeggen, de man, de onderdrinker en vyand, is deze booze Haman, vs. 6. Nimmer had de Koning iets gehoord , het welk hem zoo zeer verwonderde, het welk hem zoo zeer onverwacht overkwam. haman was zijn byzondere gunsteling; in dezen haman ftelde hy een onbepaeld vertrouwen ; by dacht dat alles Wel gedaen ware, als het haman maer gedaen had: hoe zeer moet het den Vorst verbaesd hebben, van dezen haman te hooren, dat hy de onverzoenbare vyand was van esthers volk, en het voornemen had, om de onfchuidige Joodfche Natie geheel en al uit te roeien! Het fmertte hem gevoelig, dat deze haman, aen zijne gelievde esther, zoo veel droevheid veroorzaekt had. Hy had een gevoelig berouw, dat hy, in zulken booswicht, zooveel vertrouwen gefteld had- Hy kon zich zeiven niet genoeg veroordeelen, dat hy zich zoo ver had laten verblinden, om zijne toeftemming te geven, tot het uitroejen van eene geheele Natie, zonder naer de reden te onderzoeken, es eens te vernemen, wie het gelden zou: daer hy nu vernam dat het het getrouwe Joodfche volk, dat het dat volk gold , het welk hy nu merkte het volk van zijne gelievde Koninginne te zijn. — Wat zal 'er al in het gemoed van den ontvoerden ahasveros zijn omgegaen, terwijl hy, in, den hov van het Palcis, op en neder wandelde!
8. Doe de Koning wederquam uit den hof des paleys, werd hy nog meer verbitterd tegen Haman : want, in het huys van de maeltijt des wijns te rug keerende, fo was Haman gevallen op het bedde, daer Efther op was: Doe feyde de Koningh , Soude hy oock wel de Koninginne verkrachten by my in 't huys? Het woort, door hetwelk Haman ter dood veroordeeld werdt, gingh daerop uyt des Konings mont, ende fy bedeckten ten eersten Hamans aengefichte.
Men vindt eene aenmcrkelyke verandering in 's Konings
denk*



ESTHER. VIL 499
denkwijs, omtrent Haman ! Eer esther de acnklacht tegen jiaman gedaen had, was alles wat hy fprak en deed, al was het nog zoo ftrafwaerdig, goed in 's Konings oogen; het'was genoeg, dat haman het gezegd en gedaen had. Maer nu is alles kwaed en grouwzaem in 's Konings pogen, wat haman deed, al was het nug zoo onfchul dig in zich zelve, Uit dit beginfel moet 's Konings uitval, tegen haman, in dit 8ile vers verklaerd worden.
Dat haman thans nergens minder aen dacht, dan eenen ontuchtigen aenflag te wagen, op de eer der Koninginne, heeft geen bewijs noodig : en evenwel verwijt hem de Koning, dat hy ondeugend en onbefchaemd genoeg was, om de Koningin , in zijne tegenwoordigheid , te willen verkrachten. — De zaek is deze. De Koningin lag, naer de Oosterfche wijs, op een beddeken aen tafel, haman was, in zijne doadelyke verlegenheid, voor de voeten der Koningin, op den grond nedergevallen , om hare voorfpraek, tot behoud van zijn leven , te verzoeken. Misfchien had hy ook de knyen van de Koningin omhelst; althans dit was in foortgelijk een geval, by de Grieken en Romeinen, zeer gewoon. — In deze geftalte vond hem de Koning , wanneer hy uit den hov te rug kwam. De Vorst dacht geenszins dat haman de Koningin verkrachten wilde: maer men moet hem befchouwen, als razende van gramfchap , welke hem alles ten kwaedften deed duiden. Zijne woede den teugel vierende, fchiet de razende Vorst, in deze woorden ujt; welke, by dc verachting, die hem belet zijnen naem te noemen, niets anders te kennen geven, dan dat de Koning hem, tot de fchreeuwendfte euveldaden , zelvs tot het verkrachten van de Koningin, bekwaem oordeelde.
De Koning fprak daerop het doodvonnis uit tegen haman, zonder voor als nog de manier te bepalen , op welke dit gefchieden zoude. Aenftonds bedekten de omftaende dienaers het aengezicht van Haman. Zoo was men gewoon misdadigers te doen , die ter dood veroordeeld waren, om, daerdoor te kennen te geven , dat zy enwaerdig waren , om langer het licht te aenfehouwen.
IX. DEEL.



|oè ESTHER. VIII.
9. Ende (a) Charbona één van de Kamerlingen voor het aenfchijn des Konings [_Jlaende~\, had, toen hy Haman riep, om tot de maeltijd van Esther te komen, gezien , dat 'er een zeer hooge galg, voor zijn huis was opgericht ; en vernomen , dat het oogmerk geweest was, pm Mordechai, die dezen dag zoo uitnemend vereerd was, daer aen te hangen. Hy feyde daerom tot den Koning: Oock weet ik nog een ftael van Hamans nijd en wraekzucht tegen de Joden, welk ik, by deze gelegenheid, niet verbergen kan. Hy heeft reeds fchikkingen gemaekt, om den Jood Mordechai, die den Koning zulken uitnemenden dienst bewezen heeft, en daervoor dezen morgen zoo zonderling beloond is, op de fchandelykfte wijs, van kant te maken; liet de galge, welcke Haman gemaeckt heeft voor Mordechai, die goet voor den Koningh gefproken , en , door het ontdekken van een verraed, des Vorsten leven beveiligd heeft, ftaet reeds gereed, digt by Hamans huys, en dat wel vij'ftigh ellen hooge: doe feyde de Koningh, dat is juist goed, die galg komt zeer wel te pas, Hangt hem daer aen.
10. Alfo hingen fy Haman zonder verder uitftel aen de galge, die hy voor Mordechai hadde doen bereyden : ende de grimmigheyt des Konings wert geftilt. De Vorst kwam van zijne geweldige ontroering tot bedaren , en nadat hy Haman had doen ftraffen, was zijn hart gerust.
Hoe merkwaerdig is het uiteinde van den trötfchen Haman? Hy werd rechtvaerdig aen dat zelvde fchandhout opgehangen, het welk hy, voor eenen onfchuldigen, had laten vervaerdigen. — Had hy die galg voor mordechai niet laten oprichten , zou de Koning 'er misfchien niet aen gedacht hebben, om hem te laten ophangen : wclligt zou dan nog, uit aenmerking van zijnen hoogen rang, de wijs van zijnen dood minder fchandelyk geweest zijn.
Verbazende omkeer! Op éénen dag, Mordechai, reeds ter galge gefchikt, Koninglyk vereerd ; en Haman, van de tafel des Konings en der Koninginne, naer de galg gevoerd.
HET
(«) bov. 1: 10.



ESTHER. VIII.
HET VIII. KAPITTEL.
mordechai werd tot eerften Staetsdienaer, in de plaets van haman, aengefleld, vs. 1,2. Op het nader verzoek van esther, werd het EdiEtt tegen de Joden uitgegeven, weder ingetrokken, vs. 3 — 14. Dit had een zeer gelukkige omwenteling , in de Joodfche zaken, ten gevolge, vs. 15 — 17.
1. HPe dien felven dage, dat Haman met den dood ge-
ftraft werd, waren alle zijne goederen , riae de wetten des Rijks, verbeurd, en aen de Kroon vervallen : maer om Esther eene kennelyke proev te geven van zijne byzondere gunst en toegenegenheid, gaf de Koningh Ahafveros aen de Koninginne Efther het huys Hamans, des vyants dèr Joden: met alle goederen, landeryen, bezittingen, en alle de rijkdommen , welke hy had weten byéén te fchrapen; ende Mordechai quam voor het aengefichte des Konings ; en werd, als zijnen byzonderen gunsteling, tot 's Vorsten tegenwoordigheid plechtig ingeleid : want Efther hadde te kennen gegeven, wat hy haer was, cn in welke betrekking hy tot haer ftondt.
Offchoon esther nu reeds vier jaren Koningin geweest ware, had de Koning nog nooit geweeten, dat mordechai haer Neev ware , die haer had opgevoed. Dit maekte esther nu aen den Koning bekend. Deze zijne betrekking van bloedverwandfchap tot de Koningin, zoo wel als de trouw aen den Koning bewezen, bewoog Ahafveros, om dien man nu tot het hoogfte eerampt te bevorderen. — Dus gav hy te gelijk aen esther blijken, dat het vernemen dat zy eene Jodinne was, geen verandering maekte in zijne genegenheid omtrend haer.
2. Ende de Koningh toogh fijnen ringh af, dien hy van Haman genomen hadde , ende gaf hem aen Mordechai : Door deze plechtigheid werd
IX. DEEL.



302 E S T H E R. VUL
Mordechai, tot Groot Zegelbewaerder cn eersten Staetsdienaer ingehuldigd , ende Efther ftelde Mordecfhai aen, tot haren rentmeester over het huys en alle de verbeurd verklaerde goederen Hamans', Welke de Koning haer, tot onderhoud van hare ftaetfie, gefchonken had. ' In deze nieuwe hoedanigheid , gav mordechai bevél j dat de galg, aen welke haman gehangen was, nog eenigen tijd, tot zijne meerdere fchande, zoude blijven ftaen; gelyk 'er ook zijne zoonen naderhand zijn aengehangen. Kap. 9: 13.
3. Schoon nu Haman , de voornaemfte vyand der Joden , uit den weg geruimd was, zoo bkev evenwel het edict, het welk hy, tegen de Joden, had weten uittegevcn, nog in volle kracht: De dag der algemeene uitroejing van de Joden bleev nog bepaeld; en indien 'er niet, door den Koning zeiven, in voorzien wierd, was de verdelging van deze ganfche Natie onvermijdelyk. Ende daerom befloot Esther zich nog eens ongeroepen tot den Koning te begeven, aengemoedigd door de bewijzen van zonderlinge gunst, welke hy haer gegeven had. Efther, deze gewichtige zaek acn niemand toevertrouwende, nam dan de vrymoedigheid, om nog eens ongeroepen tot den Koning te naderen, en fprack voorder voor het aengefichte des Konings, ende fy viel voor fijne voeten, in de eerbiedigfte geftalte neder : ende fy weende ende fy fmeeckte hem, op de allerbeweeglykfte wijs, dat hy de boofheid Hamans des Agagiters, ende fijne gedachte, die hy tegen de Joden gedacht hadde, foude wechnemen, en dat hy het bevel, het welk die booswicht, op 's Konings naem had laten uitgaen, dat alle de Joden, op eenen bepaelden dag, zouden gedood werden, gelievde in te trekken.
4. De Koningh nu reyekte den gouden fcepter
Efther toe: ten blijke, dat hy hare ftoutheid, om ongeroepen tot hem te naderen , op welke anderszins do dood ftond, ten besten nam. Doe rees Efther op, ende fy ftont voor het aengefichte des Konings.
5. Ënds



È S T H E R. VIII. 303
5. Ende fy feyde, op de beweeglyklte wijs, op eeISen toon, en met eene houding , welke recht gcfchikt Waren , om het Koninglyk hart in te nemen : Indien hec den Koningh goet dunckt, ende indien ick genade voor fijn aengefichte gevonden hebbe » ende defe fake voor den Koningh recht is, ende ick in fijne oogen aengenaem ben: dat 'er dan op 's Konings naem , naer de Vorsten en Stadhouders van alle Landfchappen en Steden, gefchreven worde, dat de brieven en de gedachte Hamans , des foons Hammedatha, des Agagiters, wederroepen worden, welcke hy gefchreven heeft, om de Joden op den daerby bepaelden dag, om te brengen, die in alle de lantfehappen des Konings zijn.
6. Want hoe fal ick vermogen, dat ick aenfie het quaet dat mijn volck treffen fal ? ende hoe fal ick vermogen, dat ick aenfie het verderf van mijn gedachte? Ik mogt nu, voor mijn perfoon, mijn leven behouden ; maer het zou my bitterer zijn, dan de dood zelvs, te moeten vernemen, uat uw en mijn weldoener Mordechai, omdat hy een Jood is, op de geweldiglle wijs vermoord wierd , en dat , met hem , alle die tot mijne Natie behooren , onfchuldig als fchapen ter flagtinge geleid wierden.
7. Doe feyde de Koningh Ahafveros, door deze woorden gevoelig bewogen, tot de Koninginne Efther ende tot Mordechai den Jode, die 'er, als zijn eerste Staetsdienaer en geheime Raed , by ftond : Siet het huys Hamans hebbe ick Efther gegeven , ende hem heeft men aen de galge gehangen, om dat hy fijne hant aen de Joden geflagen hadde. Dit gefchenk is een openbaer bewijs van mijne zeer byzondere gunst tot de Koningin , en tevens een kennelyke blijk, dat ik den aenflag van Haman, tegen het leven der Joden, met mijn ganfche hart afkeure en verfoeje.
8. Dat 'er dan , tegen de uitvoering van dezen verfoeilijken aenflag, op de beste wijs voorzien worde. Ik
IX. DEEL.



304- ESTHER VIII.
laet dit aen uwe wijsheid over. Schrijft dan gylieden voor de Joden , om hunnen ondergang, op de beste wijs , voor te komen , foo als het goet is in uwe oogen, in des Konings name , en verfegelt het met des Konings ringh : Maer ééne zwarigheid is 'er , daer moet gy op letten : het bevel zelve , het welk Haman , op mijnen naem, tegen de Joden heeft uitgegeven, kan ik, volgens de grondwetten mijner Alleenheerfching , niet intrekken; want het fchrift dat in des Konings name gefchreven, ende met des Konings ringh verfegelt is , en js niet te wederroepen.
'Er was een grondwet by de Meden en Perfen, dat een Koninglyk bevel, met zijn zegel bekrachtigd, nooit mogt herroepen worden, Dan. 6: 13 15. — Deze Wet, welke uit trotschheid haren oorfprong had, was zeer dwaes en na. deelig; maer evenwel zy belette nu den Koning, om het gemelde bevelfchrift tegen de Joden, hoe onrechtvaerdig en onmenfchelyk het ook wezen mogt, te herroepen.
Om echter aen het rechtmatig verzoek van estheb, zooveel in zijn vermogen was, te voldoen, gav de Koning zijne toeftemming , om een tweede bevelfchrivt te laten uitvaerdigen, het welk gefchikt zou zijn , om den ondergang der Joden, zooveel mogelyk ware, op de beste wijs voor te komen. — Hy liet het aen de wijsheid van esther en mordechai over, dit tweede bevelfchrivt zoodanig in te richten , als zy het best zouden oordeelen ; alleenlyk moesten zy zorgen, dat de inhoud van het tweede bevelfchrivt den last van het eerste niet wederriep.
ahasveros maekt zich hier weder kenbaer , als een goedhartig Vorst, die weinig doorzicht had. — Hy zelvs zag 'er geenen kans op, om iets uittedenken, dat het voorig bevelfchrivt onherroepelyk bleev , en dat evenwel de uitroejing der Joodfche Natie wierd voorgekomen. — Hy vertrouwt daarom de ganfche zaek, aen de Koningin, en aen, zijnen nieuwen Staetsdienaer mordechai. Nauwlyks had hy gezien, hoe flecht hy geftaen had, by zijn blind vertrouwen op Haman, of hy laet het weder aen esther
en



ESTHER. Vilf. 305
en mordechai over, om, op zijnen naem, bevelfchrivten uittegeven, en met zijnen Koninglijken ring te verzegelen.
Ondertusfchen handelde mordeschai, in dit geval, zeer wijsfelyk. Hy richtte dit nieuwe bevelfchrivt zoodanig in , dat het eerste daerdoor in geenerlei wijs wederroepen wierd: want nu werd den Joden de vryheid gegeven , om geweld met geweld te keeren, en zich te verdeedigen! tegen allen die op hen aenvielen. Dus doende werd wel het eerste Edict meerendeels krachteloos gemaekt, zonder evenwel hetzelve te herroepen.
9. Doe werden des Konings Schrijvers geroepen, ter felver tijt, in de derde maent (fy is de maent Sivan) op den drie en twintigflen derfelver, zijnde ruim twee maenden na de afkondiging van het eerste Edict, en nog byna negen maenden voor den dag, die daerby, tot dealgemeene verdelging der Joden, bepaeld was: ende daer wert gefchreven nae alles dat Mordechai geboodt.aen de Joden, ende ook aen de Stadthouders, ende Lantvoogden , ende Overfte der lantfchappen, die van India af tot aen Moorenlant [flrecken], hondert ende feven en twintigh lantfchappen, een yeder lantfchap nae fijne fchrift. ende yeder volck nae fijne fprake : oock nu aen de Joden nae hare fchrift, ende nae hare fprake.
10. Ende men fchreef in des Konings Ahafveros name , ende men verfegelde 't met des Konings ringh: ende men fondt de brieven, om allen mogelyken fpoed te maken, door de hant der loopers te peerde, rijdende op fnelle kemelen, en op muylen van merriën geteelt.
'Er werd, met het rondzenden van dit tweede bevelfchrivt, veel meer fpoed gemaekt, dan by het eerste; opdat de Joden des te eerder uit hunne droevheid en vrees zouden verlost worden, en tijd hebben, om zich, van de noodige wapenen, ter zelvsverdeediging, te voorzien.
11. Het bevelfchrivt, het welk Mordechai, op 'sKonings naem en gezach, allerwegen rond zond, was van dezen inhoud Dat de Koningh den Joden toeliet,
IX. DEEL. V



3oÖ ESTHER. VIII.
die in elcke ftadt waren, haer te vergaderen, ende voor haer leven te ftaen; om het zelve te verdeedigen: en dus dat de Joden vryheid kregen, om te verdelgen, om te dooden, en om om te brengen alle macht des volcks, ende des lantfchaps, die haer benaeuwen fouden , zelvs de kleyne kinderen ende de wijven: ende 'er zich op zouden toeleggen, om haren buyt te rooven,
12. Dat den Joden deze vryheid werd toegeftaen , Op éénen dagh in alle de lantfchappen des Konings Ahafveros : op dien zelvden dag\ die, by het voorig Edict, bepaeld was , om alle de Joden te verdelgen , te weten , op den dertienden der twaelfder maent, defe is de maent Adar.
13. De inhoudt dies fchrifts was, hoofdzakelyk hierin beftaende, dat eene wet foude gegeven worden in alle lantfchappen , openbaer aen alle volcken: ende dat de Joden gereet fouden zijn en vryheid hebben, zich tegen dien dagh van de noodige wapenen te voorzien, om fich te verweeren , tegen allen, die, uit kracht van het eerste Edict, op hen aenvielen; en zich dusdoende te wreken aen hare vyanden.
14. De loopers die op fnelle kemelen reden , [endej op muylen, togen fnellick uyt, aengedreven zijnde door het woort des Konings, die hen .jevel gegeven had, om allen mogelykcn fpoed te maken: Defe wet nu wert ook gegeven op de burgt Sufan, zijnde de Koninglyke Hovplaets.
Dit tweede bevelfchrivt kon niet anders, dan allen den Joden eene algemeene blijdfehap verfchaffen. Men zag 'er ook wel rasch de uitwerkfelen van.
15. Ende Mordechai gingh uyt van voor het aengefichte des Konings in een hemelsblaeuw ende wit Konincklik kleet, ende met eene groote gouden kroone, ende met een opperkleet van fijn linnen, ende purper: ende de ftadt Sufan juychte , ende was vrolick.
Die zelvde Mordechai, die korten tijd geleden , met
eenen



ESTHER. VIII. 307
eenen zak bekleed, en met asfche boven zijne oogleden, de Stad al rouwklagende cn kermende had doorgewandeld, kwam nu openlyk te voorfchijn , met de pracht en de ftaetfle van den eersten Staetsdienaer. Hy verfcheen van dag tot dag, voor het aengezhht des Konings, en fprak gemeenzaem met den Vorst , als zijn meest vertrouwde Raedsman. Men zag hem het Paleis in en uitgaen, in eenen Vorstelykcn opfchik. Hy had een Koninglyk eerekleed aen, van hemelsblaeuw en wit, daerover had hy een opperkleed van fijn linnen en purper. — Ook had hy eene grocte gouden Kroon op het hoofd. Men denke niet aen de Koninglyke Kroon; die was het ïieraed van den Monarch ahasveros alleen , en het was, enkel door de buitenfpoorige trotschheid van haman , veroorzaekt, dat mordechai dit Koninglyk cereteeken, voor eenen korten tijd, gedragen had. Deze gouden kroon zal een hoofdfieraed geweest zijn, het welk voor den eersten Staetsdienaer, den naesten aen den Koning, gefchikt was.
Het is eene zeer ongegronde befchuldiging van fommigen, dat deze'opfchik met de ware ootmoedigheid niet beltaenbaer ware, en dat mordechai zich daervan moest onthouden hebben. — De orde en de welvoeglykheid in de ! maetfchappy der menfehen , vordert het , dat elk zulk ! eene kleeding aenneme , als met zijnen rang overeenftcmt. ahasveros zou het, met reden, kwalyk genomen ■ hebben, wanneer zijn eerste Staetsdienaer, met het eerampt, het welk hy hem had opgedragen, ook niet alle de i eeretekenen daertoe behoorende , had aengenomen. Zoo I doende zouden ook 's Konings onderdanen dezen Mordechai niet, in zijne hooge waerdigheid, gekend hebben. — Het zou in mordechai eene misdaed geweest zijn , wanneer hy vergeten had wie hy geweest was , zijne minderen met verachting behandeld, en van 's Konings vertrouwen misbruik gemaekt had ; maer niet dat hy volgens zijnen rang gekleed ging.
De Stad Sufan juichte, en was vrolijk. Alle de inwooners van Sufan waren hartelyk verblijd, dat zulk een onderdrukker, als jiaman geweest was, gevallen, en dat een man, als mordeIX. DEEL. V 2



3o8 E S T H E R. VIII.
chai,wiens deugd en trouw by elk geroemd werd, in zijns plaets verheven was. — Uit deze merkwaerdige verandering, verwachtte men, met reden, verbetering van tijden.
16. By de Joden vooral was licht , dc voorige wolken van droevheid en aennaderende onheilen waren geheel wechgevaegd, ende 'er was eene algemeene blijC— fchap ende uitbundige vreugde ; ende ook waren de Joden , by de overige inwooners van Sufan, in eere en achting; zy werden van elk ontzien, om dat Mordechai, de eerste Staetsdienaer, tot hun volk behoorde.
17. Oock bepaelde zich deze blijdfehap der Joden, niet by de Koninglyke Hovplaets, maer zy was algemeen, in alle plaetfen van Ahasveros wijduitgeftrekte Heerfchappy : want in alle ende een yeder lantfchap , ende in alle ende een yeder ftadt, ter plaetfe daer des Konings woort, ende fijne wet aenquam, by welke den Joden vryheid gegeven werd , om hun leven te verdeedigen, daer was by de Joden eene buitengewoone blijtfehap ende vreugde, welke zy door maeltijden ende vrolicke dagen openbaer maekten: ende vele uyt de volckeren des lants wierden Joden, want de vreefe der Joden was op haer gevallen.
Door de volken des lands hebben wy de Heidenfche onderdanen van Koning ahasveros te verftaen , die , uit verfchillende Natiën, oorfprongelyk waren. Veele van de volken des lands wierden joden. Zou dit te zeggen zijn, dat zy zich aen de fmertelyke befnijdenis onderwierpen , en den Joodfehen Godsdienst omhelsden? Dit komt ons niet waerfchijnlyk voor. Ware 'er iets zoo merkwaerdigs gebeurd , dan zou de Gefchiedfchrijver zich daerover, buiten allen twijffel , breedvoeriger hebben uitgelaten. Ook fchijnt ons deze opvatting niet te ftrooken, met de volgende woorden : want de vrees der Joden was op hen gevallen. De Heidenen hadden van de Joden niets te vreezen , wanneer zy zelve den aenval niet begonnen; de Joden hadden alleen vryheid gekregen, om zich, wanneer zy aengevallen wierden, te verweeren. — Wy zouden het daerom liever zoo opvatten: vele der heidenfche
on-



ESTHER. VIII. 309
onderdanen van ahasveros vielen den Joden toe; zy voegden zich by de party der Joden, en verbonden zich, om hen te helpen, tegen de zulken die op hen mogten aenvallen. De reden , waerom deze Heidenen den Joden toevielen, beftond hierin, dat de vrees der Joden op hen gevallen was. Uit het rampzalig lot van haman hadden zy duidelyk gezien , dat men zich te vergeefsch tegen deze Natie aenkantte: daer mordechai tot eersten Staetsdienaer was verheven, en 'er, door zijnen invloed, een tweede Edict- was afgekondigd, konden zy ligtelyk begrijpen, dat de Joden zeer veel gunst vonden ten Hove. Zy vreesden daerom voor de Joden ; en deze vrees deed velen het befluit nemen , om zich, in den gezegden zin , by de Joden te voegen.
HET IX. KAPITTEL.
De Joden worden, door het ombrengen van hunne hateren, uit het gevaer verlost, het welk hunne ganfche Natie dreigde, vs. 1-19. Deze gebeurtenis gav aenleiding tot het inftellen van het Feest Purim, vs. 20-32.
1. JN de twaelfde maent nu (de felve is de maent Adar) op den dertienden dagh derfel ver , dien zeer merkivaerdigen dag, op welken het lot der ganfche Natie zou beflischt worden, doe de uitvoering van des Konings woort ende fijne tweederley wet naeby gekomen was, dat men het doen foude: want, uit kracht van het eerste bevel, door Haman uitgegeven, was allen inwooneren des lands geboden, om de ganfche Natie der Joden geheel en al uit te roejen, en den buit te deelen, Kap. 3: 12-14, en het tweede Edict, door Mordechai uitgegeven , had den Joden de vryheid toegeftaen, om zich, tegen hunne aenvallers, te
IX. DEEL. V 3



?io ESTHER. VUL
verdeedigen, Kap. 8: n-13; toen kregen de Joden eene heerlyke uitkomst: want ten dage als de vyanden der Joden, uit kracht van het eerste bevelfchrivt, hoopten over haer te heerfchen, fo is 't omgekeert; want de Joden heerfchten felfs over hare haters. Deze omwending van' zaken was zeer merkwaerdig, en, in dit geval, was de beftiering der Voorzienigheid allerblijkbaerst.
2. In plaets dat de Joden, gelijk het Haman beraemd had, geheel en al zouden verdelgd worden, maekten zy eene zeer geweldige flagting onder hunne vyanden : \Wanf\ de Joden, die te vooren verfpreid waren, en in zak en asfche nederzaten , verwachtende , uit kracht van Hamans Edict, dat zy, als weerlooze fchapen, zouden geflagt worden, hadden, uit het Ediét van Mordechai, moed gegrepen; en maekten zich nu gereed, om zich, tegen hunne vyanden , te verdeedigen. Zo zy zich afzonderlyk, by huisgezinnen , verdeedigd hadden , zouden zy ligtelyk zijn verbroken geworden. Zy vergaderden fich daerom in benden, om zich, met vereenigde krachten, te verdeedigen. Zo deden zy in hare bemuurde fteden, en, in de dorplieden, vs. 19. Overal, in de Steden en op het Land, vereenigden zich de Joden, in geordende benden, in alle de lantfchappen des Koninghs Ahafveros, om, met vereenigde krachten, de hant te flaen aen, en zich, met geweld, te verweeren, tegen de gene die haer verderf fochten: ende niemant beftont voor hen, want haerlieder fchrick was op alle die volckeren gevallen.
De Joden maekten maer een klein gedeelte uit van ahasveros onderdanen. Daerenboven waren zy verfpreid, door alle de 127 landfehappen van dien machtigen Alleenheerfcher. — Zy waren derhalven op zichzelven geenszins in ftaet, om eene zoo verbazende menigte, als de overige onderdanen van ahasveros uitmaekten, te kunnen wederftaen. Evenwel zy vereenigden zich , om zich te verdeedigen zoo goed zy konden. Trouwens, zy moesten één van beide kiezen, of fterven of overwinnen. Het goldt hier niet flechts hunne bezittingen, maer hun leven, zoowel



ESTHER. IX. 311
wel als dat van hunne wijven en kinderen. — 'Er waren ook zeer merkwaerdige byzonderheden', welke hun gronden van bemoediging verfchaftcn. Iiiertoe behoorde de herinnering van voorige verlosfïngcn , welke meermalen zeer wonderdadig, aen hun volk, gefchonken waren: en vooral nu, de zonderlinge omwending van zaken, welke er ten Hove was voorgevallen; de val van haman, de verheffing van mordechai; de vryheid van zelvsverdeediging, welke hun by het tweede Edict was tocgeltaen; en dat vele van de volken des lands hun waren toegevallen , Kap. 8: 17.
De Gefchiedfchrijver voegt 'er nog deze byzonderheid by, welke den Joden eenen veel vermogenden grond van bemoediging verfchafte , vs. 2b., en niemand bejïond voor hen: want hunne fchrik was op alle die volkeren gevallen. — Niemand bejïond voor de Joden, de moed ontviel allen, om tegen dc Joden op te komen ; en die zich verftoutten, om op de Joden aentevallcn, werden alle te onder gebracht. De reden was deze: want hur.ne fchrik was op alle die volkeren gevallen. De Joden, wel eer veracht, waren nu ontzachlyk in hunne oogen; 'er was geen moed, om hun het hoofd te bieden, en 'er waren maer zeer weinigen , die zich verftoutten , den aenval te beginnen. — Hier in was Gods verborgene hand allerzichtbaerst , die Israël beloovd had, zoodanig eenen fchrik te verwekken, in het gemoed van hunne, vyanden, Deut. n: 22-25. Jef. 37: 26, 27. Zach. 12: 4, terwijl daertoe het gerucht van Hamans val, die dit kwaed den Joden gebrouwen had, als een middel medewerkte.
3. Zelvs waren de Overften dienstbaer aen de Joden. Ende alle de Overfte der lantfchappen , ende de Stadthouders, ende Lantvoogden, ende die in on. derfcheidene hoedanigheden, als Amptenaars, het werck des Konings deden , verhieven de Joden: Zy be-gunftigden de Joden, en onderfteunden hen, op alle mogelyke wijzen ; want de vreefe Mordechai was op hen gevallen. Zy hadden alle vernomen, dat Mordechai, die, in de plaets van Haman , tot de hoogfte waer-
IX. DEEL. V 4



Si2 E S T H E R. IX.
digheid naest den Koning, verheven was, een Jood van afkomst ware. Elk zogt daerom de gunst van dezen nieuwen eersten dienaer van Staet. Elk was even zeer beducht , om, by dien veel vermogenden man, in ongenade te komen. Uit dit bcginfel waren zy den Joden zoo behulpzaem, om zich tegen den aenval hunner vyan, den te verdeedigen, als maer immer in hun vermogen was.
4. Want Mordechai was groot, van vermogen, en ongemeen gezien , in het huys des Konings , ende fijn geruchte gingh uyt door alle lantfchappen : allerwegen fprak men , van de onverwachte omwenteling ten Hove, en van de eer, tot welke Mordechai verheven was: want die man , die wonderman , Mordechai, van welken men niets foortgelijks had kunnen verwachtten, wert doorgaens grooter.
Eigenlyk ftaet 'er: hy was gaende en groot; dat is, hy werd van dag tot dag al grooter: het zy , dat hy al gaende weg, in de waerneming van zijn ampt, meer bekwaemheid toonde ; of dat hy, van dag tot dag, dieper in 's Konings gunst geraekte , daer door zijn vertrouwen won , en meerder invloed kreeg. — Langs dezen weg begon het geluk der Stadhouderen en mindere Amptena? ren, van mordechais gunst en vriendfehap aftehangen. Wat wonder derhalven, dat zy, uit vrees voor zijne ongenade, den Joden gunftig en behulpzaem waren.
5. Eindelyk kwam het, op dien beflisfchenden dag, tot dadelykheden : De Joden nu floegen op alle hare vyanden , met den fiagh des fwcerts, ende der doodinge, ende der verdervinge: ende fy deden met hare haters nae haer welbehagen.
By dit algimeene bericht, moeten wy een weinigJlilftaen.
I. Wie worden hier, onder den naem van vyanden en hateren der Joden bedoeld ?
Onzes erachtens heeft men te denken, aen de aenhangelingen van haman, die door hem of de zijnen waren groot gemaekt; en die zich, op het eerste edict, met blijdfehap, tegen de Joden gewapend hadden. — De
fchrik



ESTHER. IX. 313
fchrik der Joden was wel gevallen op de volkeren, maer dit zal de allerbitterfte vyanden nog niet ontmoedigd hebben.
Meer byzonder komt het ons voor , dat men deze vyanden der Joden allermeest te zoeken hebbe, onder die volken, welke oudtijds rondom de Joden gewoond hadden, en met hun in oorlog geweest waren, doch nu mede behoorden tot het Perliesch Gebied, hetwelk zich van Indie tot Morenland uitftrekte; of die wel eer door nebucadnezar overwonnen, naer Babel gevoerd, en in de Oosterfche landen verfpreid waren: gelijk het zoo gelegen was , met de overgeblevene Apialekjten f vermengd onder de Edomiten, uit welkers Koninglyk geflacht de Agagiter haman oorfprongelyk was.
Volgens den Chaldeeuwfchen Uitbreider , zou niemand zich tegen de Joden gewapend hebben , dan alleen de Amalekiten; die eenen ouden wrok hadden tegen Israël, en nu, verbitterd door hamans val, en de verheffing van mordechai, met des te meerder woede, op de Joden zijn aengevallen. «*■ Vooral zullen de zoons van haman, en die van hunnen aenhang., de eerste geweest zijn , die zich opmaekten, om den val van hunnen Vader, aen de Joden te wreken.
Dan, hadden afte deze zich ftil gehouden , zoude hen geen kwaed bejegend zijn.
II. De Joden keerden geweld met geweld af. De Joden nu, zegt de Text, Jïoegen op alle hunne vyanden enz. De Joden hadden zich , na het uitkomen van het tweede edict, van wapenen voorzien, en van deze bedienden zy zich, om zich tegen hunne vyanden te verdeedigen, met dat gevolg, dat zy met hun deden naer hun welbehagen, vermids niemand tegen hen beftaen konde.
III. Maer hoe is het te begrijpen, dat ahasveros den Joden hebbe toegelaten, om zulk eene flagting te maken, onder de overige ingezetenen van zijne Staten ? Hoe kon een dergelijke binnenlandfche oorlog,met 'sKonings gezach, bekrachtigd zijn ? — Deze zwarigheid is fommigen zoo groot voorgekomen, dat zy daeruit het Godlyk gezaph, en zelvs de gefchiedkundige waerheid van IX. DEEL. V 5



j 14 ES T H E R. IX.
dit Boek, hebben zoeken te bcftrijden. — Wy antwoorden kortelyk, met de volgende aenmerkingen.
A. Dat dit tweede Bevelfchrivt en de uitvoering daervan, gefchikt was, om de bloedftorting onder ahasveros onderdanen , zoo veel in de toenmalige omftandigheden mogelyk was, voor te komen. — Uit kracht van het eerste edict, moest de geheele Natie der Joden ganfchelyk worden uitgedelgd. Daertoe had de Koning, op hamans aendrijven, bevel gegeven, zonder te weten wat hy deed. — Nader onderricht zijnde berouwde het hem gevoelig ; maer, volgens de gronden van de Perfiaenfche Monarchy, was 'er geen herroepen aen. In een tweede bevelfchrivt gav hy den Joden dan vryheid zich zei ven te verdeedigen. Dit was alles, wat hy doen konde, om de geheele uitdelging van deze Natie voor te komen. — Natuurlyk was uit dit tweede Edict te zien, dat het eerste niet nae 's Konings genoegen was: natuurlyk was dan te wachten, dat de Joden niet ligt zouden aengevallen worden-, en dus geene bloedftorting plaets hebben. — Niets beters was dan in dit geval te doen. — Schoon 'er nu echter velen fneuvelden, het was omdat zy, uit eenen byzonderen haet, op de Joden aen vielen; maer met dit alles, 'er werd ongelijk minder bloed vergoten, dan wanneer alle de Joden waren omgebracht.
B. De oorfprongelyke onderdanen van ahasveros, de Meden en Perfers, hadden met deze ganfche zaek niets te doen , en waren Hechts aenfehouwers van dezen binnenlandfchen oorlog. Zelvs werden de Joden, door 's Konings Stadhouders en Amptenaren, blijkbaer begunftigd vs. 3, en vele der onderdanen hadden de zijde der Joden gekozen Kap. 8; 17. — Maer de haters der Joden, die op hen aenvielen, en allerwegen de nederlaeg kregen, waren , gelijk wy reeds gezegd hebben, afftammelingen van de Amalekiten, Edomiten , cn dergelijke , die eenen ouden wrok hadden tegen de Joden, en even als deze, door N ebucadnezar, uit hunne landen, gevangelyk waren wechgevoerd. IV.



ESTHER. IX. 315
JV. Uit dit gezegde vervalt ook van zelvs eene andere bedenking, of de Joden zich, in dit geval, niet acn eene onmenfehelyke wreedheid hebben fchuldig gemaekt ? Want de Joden waren hier geene aenvallers; zy maekten gebruik van de vryheid , welke hun by het tweede edi£t was toegeftaen , en deden niets meer, dan zich zelven te .verdeedigen. — Voorts was het, aen Gods byzondere Voorzienigheid toe te fchrijven , dat vele anderen, die reeds naer den buit gehackt hadden, uit vrees voor mordechai , en uit aenmerking van de omwenteling ten Hove, wederhouden wierden, en dat de Joden de overhand hadden over die genen, die, uit eenen verouderden wrok, op hen aenvielen.
V. Van de Joden in Palestina, wordt in het geheel geene melding gemaekt. — Hieruit ontkenen fommigen een bewijs, dat deze gebeurtenis zy voorgevallen , voordat de Joden uit Babel zijn wedergekeerd, en dat derhalven ahasveros , niet onder de Perfiaenfche, maer onder de Medifche Koningen , moete gezocht worden. — Men voegt 'er by, dat de Joden, zo deze gebeurtenis, r hunne wederkeering uit Babel, ware voorgevallen , zek.;lyk de Samaritanen, die hunne bitterfte vyanden warei zouden hebben' uitgeroeid; daer het in tegendeel bek is, dat de Samaritanen, byna onder alle de Perfifche Koningen, de Joden benauwd hebben, en nimmer van
. hen zijn te ondergebracht. Wy antwoorden.
A. Het is niet volilrekt noodig, dat 'er, in dit Boek, eene bepaejde melding , van de Joden in Palestina, gemaekt worde. — Dit ftilzwijgcn bewijst in het geheel niet, dat zy nog niet in Palestina waren wedergekeerd. Anders kon men, met het zelvde recht, uit het Boek ezra en nehemia bewijzen, dat het Feest Purim , onder de wedergekeerde Joden , ten tijde van ezra en nehemia , niet gevierd zy, omdat 'er, by ezra en nehemia , niet^van gefproken wordt.
B. En wat de bedenking omtrend de Samaritanen aengaet; het is gansch niet vermoedelyk, dat de Joden de
IX. DEEL.



3iö ESTHER. IX.
Samaritanen zouden hebben uitgeroeid : want nergens verhaelt onze Gefchiedfchrijver , dat de Joden geheele volken hebben uitgeroeid ; maer alleen zulke perfonen , die zich als vyanden tegen hen opmaekten. — Voeg 'er by, dat de Joden uit Babel wedergekeerd , afzonderlyk van de Samaritanen gewoond hebben. De Joden woonden in Judasa, maer de Samaritanen hadden hun verblijv in het midden des lands, en meer Noordwaerds.
Er is derhalven geene reden, welke ons verbieden kan, aen die nakomelingen van Jacob te denken, die, nadat velen van Juda en Benjamin, uit Babel, naer Palestina waren wedergekeerd, in de landfchappen der Perfiaenfche Heerfchappy verfpreid gebleven zijn.
fla dit algemeens bericht, volgt nu een meer byzonder verhael vs. 6-19.
6. Ende in de burgt Sufan, de Koninglyke Hovplaets , alwaer Haman nog de meeste aenhangers fchijnt gehad te hebben , hebben de Joden gedoodt ende omgebracht vijf hondert mannen.
7. Ende onder deze verilagene waren ook tien zoonen van Haman, Pharfandatha, ende Dalphon, ende Afpatha, r '
8. Ende Poratha, ende Adalia, ende Aridatha,
9. Ende Pharmailha, ende Arifai, ende Aridai, ende Vaizatha,
10. Deze tien gemelde fonen Hamans, des foons Hammedatha, des vyants der Joden, doodden fy: Maer fy en floegen (*) hare handen niet aen den roof.
Deze zoons van haman zullen zekerlvk de aenvoerers geweest zijn van die 800, die te Sufan gedood werden vs. 6. De Joden lezen deze tien namen, op het Feest van Purim, in eenen adem; omdat zy meenen, dat de tien zoons van haman te gelijk den geest gegeven hebben. Volgens den
Chal-
00 Hebr. hare hant. als ond. vfl". 15, 16.



ESTHER IX. 317
Chaldeeuwfehen Uitbreider, zoude zeres, de Weduw van haman, toen deze tien verflagen werden, met 70 zijner kinderen ontvlucht hebben, en naderhand van huis tot huis brood gebedeld hebben. — Maer dit alles wordt zonder grond beweerd.
De Joden Jïoegen hunne handen niet aen den roov. Uit kracht van het tweede edict, hadden zy vryheid, om den buit hunner vyanden te rooven Kap. 8: 12, maer evenwel zy maekten 'er geen gebruik van. — Dit deed hunnen Godsdienst eer aen. Zy betoonden'er mede, dat zy alleen de bewaring van hun leven, cn geenszins dc vermeerdering van hunne goederen bedoelden. Ook zullen zy alleen de aenvallers gedood, maer de wijven en kinderen gefpaerd hebben, voor welke zy de goederen overlieten.
11. Ten fel ven dage, op den bepaelden dag namelyk , den dertienden van Adar , quam voor den Koningh het getal der gedoodden op de burgt Sufan.
Wy mogen uit dit bericht befluiten, dat ahasveros een nauwkeurig opzicht hebbe laten houden , op deze flagting. Tegen den avond bracht men hem eene lijst van de perfonen, die in de Hovplaets verflagen waren.
12. Ende de Koningh feyde tot de Koninginne Efther, by welke hy zich juist bevond, toen men hem de gemelde lijst overgav: Te Sufan op de burgt hebben de Joden gedoodt ende omgebracht vijf hondert mannen ende de tien fonen Hamans, wat hebben fy al in de andere lantfchappen des Konings gedaen ? zijn 'er zoo velen der vyanden van uw volk, alleen in deze hovftad gefneuveld, denk dan eens na, hoe groot het getal der verflagenen wezen moet, in alle de landfchappen van mijne Alleenheerfching? zijt gy nu voldaen? of hebt gy nog iets meer te verzoeken ? wat is nu uwe bede ? ende het fal u gegeven worden: ofte wat is voorder uw verfoeck? 't fal gefchieden.
In deze vraeg gav de Koning een uitnemend bewijs, van zijne byzondere toegenegenheid tot esther ; maer hy handelde, met dit alles, zeer onbedachtzaem, dat hy aen eene vrouw eene onbepaclde toezegging deed, van hare begeerte
IX. DEEL.



3i3 EST II E R. IX.
in te willigen, zonder vooraf te weten, of hy in ftaet zoir wezen van woord te houden. — esther inmiddels bediende zich, van deze gelegenheid, om een nieuw voorftel te doen.
13. Doe feyde Efther, Dunckt het den Koningh goet, men late oock morgen toe, den Joden die te Sufan zijn, te doen nae het gebodt van heden, dat het tweede edict van den Koning, het welk zich alleen tot dezen dag bepaelt, ook nog morgen, binnen deze Hovplaets , van kracht wezen moge : ende men
harige de lijken der tien fonen Hamans, die heden
verflagen zijn, morgen aen de galge.
Maer was dit nader verzoek van esther niet wreed en bloeddorstig ?
Dit fchijnt zoo, in den eersten opflag. — Maer esther wil het kwaed, het welk tegen haer volk bedacht was, met wortel enN tak. uitroejen. Het kan zijn, dat zy , door middel van mordechais naefporingen, geweten hebbe, dat 'er nog verfcheidene perfonen te Sufan waren, die het op het bederv der Joden toeleiden, offchoon zy zich dezen dag , op welken de Joden vryheid gekregen hadden om zich te verdeedigen, geheel hadden ftil gehouden; zoodat zy het , voor de toekomende veiligheid van haer volk noodig achtte, den Koning het gemelde verzoek te doen. Althans de omftandigheden zijn ons niet genoeg bekend, om, uit dit verzoek, een nadeelig gevolg voor esther afteleiden.
Dat zy de lijken der zonen van haman begeerde, aen de galg gehangen te hebben, is ligtelyk te begrijpen ; het was om dezelve tot eenen fpiegel te doen verftrekken, daer zy de hoofden en aenvoerers geweest waren, van de vyanden der Joden.
14. De Koning bewilligde aenftonds , ih het verzoek van Esther. Doe zy het zelvde had voorgefteld, feyde de Koningh, dat men alfoo doen foude: ende daer wert een gebodt gegeven te Sufan, dat het laetfte Koninglyk edict, ook, nog op den volgenden dag , van
krachc



ESTHER. IX. 319
kracht wezen zoude ; ende men hingh de lijken der tien fonen Hamans op, aen de galg, die door hunnen Vader opgericht, cn waer aen hy zelve gehangen was.
15. Ende de Joden die te Sufan waren, vergaderden welgewapend , oock op den volgenden veertienden dagh der maent Adar, ende fy doodden te Sufan nog drie hondert mannen, die zich des daegs te voren hadden ftilgehouden, maer evenwel, met dit alles , op het verderv der Joden toeleiden; zoodat het geheele getal der verflagenen te Sufan nu 800 beliep, maer fy en fioegen hare hant niet aen den roof.
16. De overige Joden nu, die in de onderfcheidene lantfchappen des Konings verfpreid waren, vergaderden, op datfe ftonden voor haer leven, ende rufte hadden van hare vyanden, ende fy doodden onder hare haters vijf en tfeventigh duyfent: maer fy en floegen ook hare hant niet aen den roof.
De Griekfche Overzetting heeft alleen 15000. — Voorts neme men in aenmerking, dat het Perfiaenfche Gebied van eene verbazende uitgeftrektheid ware Kap. 1:1, en dat een verlies van eenige duizenden, in zulk een groot Rijksgebied , weinig merkbaer , en althans van geen nadeelig gevolg ware; omdat de gedoodde uit zulke volken waren, op welker trouw men weinig of geen ftaet maken konde.
17. [Dit gefchiedde] op den dertienden dagh der maent Adar, namelyk dat de Joden hunne vyanden, in alle de landfchappen van ahasveros gebied, verdelgden: ende op den daeraenvolgenden veertienden dag derfelver maend rulleden fy, ende fy maeckten denfelven eenen dagh der maeltijden , ende der vreugt, om daerdoor hunne blijdfehap, over de gemelde verlosfing, met dankzegging tot God, openbaer te maken. Elk onthaelde zijn huisgezin, en verfcheidene huisgezinnen voegden zich te zamen, om vreugdemaeltijden te houden. Oud en jong, groot en klein, betoonden allerlei vreugdeteekenen , door zich te vercieren met feestgewaden, zich te zalven, te zingen en te fpelen; alles ten blijke van een vrolyk en opgeruimd gemoed.
IX. DEEL.



320 ESTHER. IX.
18 Maer binnen Sufan zag men deze vreugdebedrijven eerst op den vijftienden; omdat de Joden aldaer, op het verzoek der Koningin, zich nog eenen dag tegen hunne vyanden verzetten; Ende de Joden die te Sufan waren , vergaderden op den 'der tienden der fel ver maend, te gelijk met alle de Joden, door de ganfche Perfiaenfche Alleenheerfching, ende ook op den veertienden derfelver maend , om hunne hateren te onder te brengen: ende fy rulleden eerst op den vijftienden derfelver maend Adar, ende fy maeckten denfelven eenen dagh der maeltijden, ende der vreugt, op dezeïvde wijs , als alle de overige Joden , des daegs te vooren gedaen hadden.
_ 19. Daerom maeckten de Joden van de dorpen, die in de dorplieden, buiten Sufan, in onderfcheidene plaetfen van Ahasveros Koningrijk woonden, den veertienden dagh der maent Adar ter vreugt ende maeltijden, ende eenen vrolicken dagh, ende der' fendinge van deelen aen malkande ren , zoodat de meervermogende , van hunne fpijzen en gerechten , gedeeltens aen den armen rond zonden, opdat de blijdfehap algemeen wezen mogt.
Alle de Joden vierden dan eenen vrolyken dag, over deze hunne merkwaerdige verlosfing. Maer 'er was eenig verfchil in den tijd. Zy die buiten Sufan , in de onderfcheidene plaetfen van het Perfiaenfche Rijk woonden , maekten hunne vyanden af, op den dertienden van Adar, den dag, door haman gefchikt, om hunne ganfche Natie uitteroejen; en op den veertienden hadden zy eenen vrolyken dag. Maer de Joden, die in Sufan, de Koninglyke Hovplaets woonden, befteedden, uit kracht van ahasveros nader bevel, niet alleen den dertienden , maer ook den veertienden , tot het verflaen van hunne hateren ; en maekten den vijftienden tot eenen dag van vreugde.
Waren nu de Joden zoo algemeen verblijd, het is ligtelyk te denken, hoe het gemoed van es the r en m orde c h a 1 zal zijn gefield geweest. Zoo zeer zy wel eer gevast en gebeden hadden, zoo blymoedig en hartelyk zul, len



EST H E R. IX. 32£
len zy nu den heer gedankt hebben. — Wat wonder, dat zy beide bedacht waren, om de geheugenis van deze merkwaerdige gebeurtenis te bewaren, tot eene geduurige dank* ftof voor het nageflacht, door het inftellen van het Feest v u r i m ?
20. Ende Mordechai befchreef defe gefchiedeniflen: al het merkwaerdige, het welk 'er, omtrent Es. ther, Haman , hem zeiven, en de zonderlinge verlosfing der Joden, van den gedreigden ondergang, was voorgevallen , befchrcev hy niet alleen, in de Koninglyke Chronijken Kap. 10: 2, maer ook in een afzonderlyk boek, ten nutte van zijn volk. Dit was zeer noodzakelyk, niet alleen op dat deze gebeurtenis niet in vergetelheid komen zoude, maer ook opdat een ieder alle de byzonderheden weten zoude. De openbare bevelen waren thans wel algemeen bekend ; maer ieder een moest ook weten, wat 'er ten Hove, in het geheim, omgegaen en overlegd was. Niet alleen moest de gebeurtenis zelve bekend zijn, maer een ieder moest 'er de aenleidingcn en verborgene drijvveeren toe, in alle de byzonderheden, weten. De Perfianen mogten dit opftel van Mordechai, als eene zonderlinge gefchiedenis , lezen ; de Joden konden 'er Gods verborgene Voorzienigheid en trouw in opmerken. Mordechai ftelde ook een jaerlyksch Feest in, ter gedachtenis van deze zoo zeer merkwaerdige gebeurtenis, ende hy fondt ten dien einde brieven aen alle de Joden, die in alle de lantfchappen des Konings Ahafveros waren, dien die naeby de Hovplaets Sufan woonden, ende dien die verre waren, in de overige landfehappen van het Koningryk, Deze brieven zondt Mordechai rond , met toeftemming van den Koning , en bediend© zich daertoe van de gewoone Couriers of Postloopers, Waerfchijnlyk zal hy, in deze brieven, affchrivten van het gemelde Gefchiedverhael gevoegd hebben. Het oogmerk van deze brieven was.
21. Om over hen te beveiligen en allen den Joden te gelasten, dat fy fouden onderhouden den veer-» tienden dagh der maent Adar, ende den vijftien*
IX. DEEL. X



g22 ESTHER. IX.
tien dagh derfelver; in alle ende yeder jaer: door deze beide dagen, tot plechtige Feestdagen, af te zonderen,. Thans had men eenen vrolyken dag gevierd, te Sufan op den vijftienden, en op andere plaetfen op den veertienden van Adar; maer Mordechai wilde een jaerlyksch feest hebben ingefteld, dat van alle de Joden, op beide die dagen, zoude gevierd worden.
2 2. Twee dagen na elkander moest dit jaerlyksch Feest gevierd worden, Nae dc twee dagen in dewelcke de Joden tot rufte gekomen waren van hare vyanden, en op welke zy zich hartelyk verblijd hadden, ende wel den veertienden en vijftienden van de maent Adar, die hen verandert was van droeffeniiTe in blijtfehap, ende van rouwe in eenen vrolicken dagh: Mordechai gebood allen Joden, in dc gemelde brieven, dat fy defelve [dagen] 's jaerlyks maken fouden [tot] dagen der maeltijden , ende der vreugt, ende der fendinge van deelen aen malkanderen, ende der gaven aen de arme. Op deze dagen geboodt Mordechai uitwendige vreugdebedrijven; doch wélke dc uitwerkfels zijn moesten van Godsdienstige grondbeginfelen, en daerom, in veréeniging met die grondbeginfelen, moeten befchouwd worden.
23. Ende de Joden, zoodra zy de gemelde brieven ontvangen hadden, namen aen te doen, gelijk Mordechai hun gelast had, dat fy, op de beftemde dagen, een jaerlyksch Feest vieren zouden, ter gedachtenis van hunne verlosfing uit het gevaer, het welk Haman hun gedreigd had ; dat zy zich op deze dagen , met dankzegging tot God, verblijden zouden, op foortgelijk eene wijs, als zy, reeds begonnen hadden, ende dat zy zoo doen zouden, als Mordechai acn hen gefchreven hadde.
24. Om dat Haman de fone Hammedatha , de Agagiter, aller Joden vyant, tegen de Joden gedacht hadde, haer om te brengen: enae dat hy het Pur, dat is, het lot hadde geworpen , om haer te verflacn, ende om haer om te brengen.
25. Maer. deze zaek had, door Gods merkwaerdig be-
ftier,



ESTHER. IX. 223
ftier, eenen gansch anderen keer genomen: want als fy^ door de ontdekking van Esther, voor den Koningh. gekomen was j heeft hy (a) door brieven bevolen j dat fijne boofe gedachte, die hy gedacht hadde over de Joden, op fijnen kop foude wederkeeren: gelijk ook gefchied is, toen hy zelvs aen die galg gehangen wierd s welke hy voor Mordechai had laten oprichten, ende men heeft hem, ende fijne fonen aen de galge gehangen.
26. Daerom noemt men die dagenj Purim, van den name dies Purs of dat lot, het welk Haman had laten werpen, om, naer zijne bygelovige begrippen, eenert dag uit te zoeken , die voorfpoedig wezen zou , om de Joden , op denzelven , geheel uitteroejen : Deze haem derhalven van Purim was recht gefchikt, om deze ganfche gebeurtenis, in hare eerste beginfeicn te gedenken, en het vrymachtig opperbeftier van Israëls God eerbiedig op te merken. Hierom, van wegen alle de woorden van dien brief, ende 't gene fy felve van fulcks gefien hadden, ende wat tot hen overgekomen was; waren alle de Joden aenftonds gereed, om de bepaelde dagen , telken jaer , tot plechtige Feestdagen, Godsdienstig aftezonderen.
27. Daerom Beveiligden de Joden, ende namen op hen, ende op haer zaet, ende op alle de Jodengenooten, die haer uit de Heidenen, tot hen vervoegen fouden: dat men 't niet en overtrade, dat fy' defe twee dagen fouden houden, nae de voorfchrift derfelver, ende nae den beftemden tijt derfelver ; in alle ende yeder jaer.
28. Dat defe dagen gedacht fouden worden ende onderhouden , in al ende elck geflachte $ elck huyfgefin, elck lantfchap, ende elcke ftadt: ende dat defe dagen Purim niet en fouden overgetreden worden onder, de Joden, ende dat de ge-»
00 Efth. 8: 3.
IX. Dl.EL, X 2



3:4 ESTHER IX.
dachteniffe derfelver geen eynde nemen en foude by haren zade.
29. Daer na fchreef de Koninginne Efther de dochter Abihaïls, ende Mordechai de Jode met aller macht en op 's Konings gezach, om defen brief van Purim, den eersten briev van Mordechai, over het vieren van dit Feest, nader ten tweeden male te beveiligen.
Op het eerste aenfchrijven van mordechai, hadden alle de Joden zich verbonden , om dit Feest 's jaerlyks , tot in het laetfte nagedacht , waer te nemen. — Hoe lang daerna, en by welk eene aenleiding, dit tweede fchrijven gefchied zy , kunnen wy niet bepalen. Misfchien had Mordechai, de eerstemael, wel met toeftemming van den Koning , maer uit zijnen eigen naem gefchreven : en , omdat de Joden hier en elders, door de heidenen, in hunne Vreugdebedrijven, geftoord wierden, met verwijting dat dit alles zonder kennis van het Hov gefchiedde; zal esther haren Gcmael bewogen hebben, om het bevelfchrivt, tot het onderhouden van dit Feest, op zijn gezach, en onder zijn Koninglyk zegel, door mordechai te laten rondzenden.
30. Ende hy fondt de brieven aen alle de Joden , in de hondert ende feven en twintigh lantfchappen des Koninckrijcks Ahafveros, met woorden van vrede ende trouwe, door welke hy zijn volk allerlei heil en voorfpoed toewenschte. In die brieven beval Mordechai , aen allen den Joden, op 's Konings gezach:
31. Dat fy defe dagen van Purim beveiligen fouden op hare beftemde tijden, gelijck als Mordechai de Jode, reeds in de eerste brieven, over hen beveiligt, en op zich genomen hadde, ende Efther de Koninginne, ende gelijck als fy 't beveiligt hadden voor haerfelven ende voor haer zaet: By deze gelegenheid moesten de Joden zich herinneren, de faken van 't vallen ende haerlieder geroep, toen
het



ESTHER. LX.' 325
het boosaertig ontwerp van Haman was bekend geworden; en met blijde dankzegging gedenken, hoe zy', door het gunstig bellier der Godlyke Voorzienigheid, verlost waren.
32. Ende het bevel Efthers beveiligde de gefchiedeniffen van defe Purim. Uit kracht van Esthers bevel, werd dit Feest nauwkeurig onderhouden, ende 't wert in een boeck gefchreven, het zy, in de Koninglyke Chronijken Kap. 10: 2, het zy in een ander boek.
Over dit Feest, hebben wy 'er nog het volgende by te voegen.
Dit Feest pürim is vervolgens van jaer tot jaer, by de Joden gevierd, en genaemd het Feest van Mordechai, omdat het door Mordechai is ingefteld 2 Macc. 15: 37. — Maimonides bericht ons, dat de Joden gewoon waren, op den 13de» van Adar te vasten, ten zy dezelve op eenen Sabbath viel, dan deden zy het op den elvden.
Naderhand werd Nicanor, de Veld - Overfte van Demetrius, Koning van Syrië, in Judtea komende, om Judas den Maccabcer te vangen , van Judas met een klein legertjen verflagen. Dit gebeurde juist, op den i3den van Adar, op welken men gewoon was te vasten 1 Macc. 7: 58. 2 Macc. 15: 37. — De Joden hebben daerom het vasten op den i3den van Adar, wel voor eenigen tijd nagelaten , maer naderhand het zelve wederom hervat; doch de 14 en i5de bleven dagen van vreugde.
Hedendaegs wordt dit Feest purim, op de volgende wijs, by de Joden gevierd, — Daegs voor het Feest, den 13<ien van Adar, vasten zy, ter gedachtenis van Esthers vasten. — Den 14 en i5den rusten zy , en onthouden zich van werk. — Dan wordt het boek van Esther, openlyk in de Synagoge, voorgelezen. Wanneer de Lezer geëindigd heeft, zegt hy: Celoovd zy ie gezegende Ged, die ons de Megilia, het boek van Esther, te lezen gegeven heeft. — Zoo menigmael zy den naem van Haman hooren, flaen zy met de vuisten, en maken een groot getier. De jongens hebben hamers,- met welke zy op de banken, als het ware
IX. DEEL, X 3



gsö ESTHER. IX*
Haman zeiven, dood flaen. — De namen der tien zooneri van Haman lezen zy alle, in eenen adem ; omdat zy meenen, dat deze alle, op het zelvde oogenblik, den geest gegeven hebben. — Wanneer de lezing geëindigd is, roepen alle de Joden: Vervloekt zy Haman! gezegend zy Mordechai! vervloekt zy Zeresch! gezegend zy Esther! vervloekt moeten zijn alle de afgodendienaars! gezegend moeten zijn alle de Israëliten, en ook Charbona, die Haman heeft opgehangen. — Voorts brengen zy de beide Feestdagen door, in uitgelatene vreugde, meest uit dartelheid en losbandigheid beftaende. — Ook zenden zy elkander deelen van eten en drinken, en voorzien de armen van het gene zy noodig hebben, om vrolyk te zijn.
Alleenlyk is de vraeg nog overig ; voerde Mordechai niet eenen eigenwilligen Godsdienst in ? — Dan men houde wel in het oog, dat dit Feest alleenlyk diende, ter gedachtenis van de heuchlyke verlosfing der Joden : cn het was niet ongeoorloovd, behalven de plechtigheden en vierdagen , in de Wet voorgefchreven , nog andere gc denkdagen, ter herinnering der Godlyke weldaden, in te ftellen; gelijk by voorbeeld, het vasten der vierde, vijfde, zevende, en tiende maend Zach. 8: 19.
HET X. KAPITTEL.
Een kort bericht nopens de grootheid en macht van Koning Ahasveros vs. 1, 2. en omtrend het lovwaerdig karakter van Mordechai vs. 3.
I. J)Aer na, nadat de Joden van hunne hateren ver; lost waren, en Mordechai den verhevenen post van eersten Staetsdienaer bekleedde, leyde de Koningh Ahafveros tribuyt, fchattingen en lasten, op de ingezetenen vaji zijne wijduitgeftrekte Heerfchappy, beide die'
op



ESTHER. X. 32?
op 't vaste lant woonden, ende op de eylanden der Middelandfche zee , langs de kusten van klein Azia.
Wat was dit voor een tribuit of belasting ? Men kan dit verftaen , van eene herftelling en weder invoering ccner oude fchatting, welke zedert eenigen tijd, verzuimd was intevorderen. Dan, terwijl het zeer onwaerfchijnlyk is, dat zulk een wijd gebiedend Opperheer, als ahasveros Was, de invordering van fchattingen en lasten verzuimen zoude, denken wy liever aen nieuwe cn verhoogde excijnfen; welke dc Koning nu liet invorderen, omdat hy, tot het voeren van eenen oorlog, of tot eenig ander einde, meerdere inkomften, dan naer gewoonte, noodij? had.
2. Alle de wereken nu fijner macht, alle de gebouwen, welke Ahasveros gemaekt, alle de fteden, welke hy verfterkt, alle de fchatten, welke hy verzameld heeft; alle deze byzonderheden, welke zoo vele getuigen waren van zijne macht en rijkdommen, ende alle de werken fijnes gewelts, de dappere daden, welke hy in den oorlog verricht heeft, ende de verklaringe der grootheyt Mordechai, den welcken de Koningh groot gemaeckt en tot zijnen eersten Staetsdienaer verheven heeft; zijn die niet gefchreven in het hoeck der Chroniken der Koningen van Meden ende Perfen? Van dat alles is een uitvoerig bericht te vinden , in de openbare Staetsregisters.
De grootheid van Mordechai werd hier, rhet de werken van Ahasveros macht en geweld, zaemgevoegd ; omdat Mordechai, aen welken dc Joden zoo vele verplichting hadden, al zijne grootheid aen Ahasveros te danken had; en aen, den anderen kant, omdat Mordechai zeer veel had toege. bracht, ter bevordering van 's Konings eer en macht.
3. Want de Jode Mordechai was de tweede by den Koningh Ahafveros, de eerste dienaer van Staet, die den nr.csten rang nevens den Koning bekleedde. Hy had derhalven ongemeen veel invloed. Door zijn lovwaerdig gedrag, in den verhevenen en moeilyken post, welken hy bekleedde, was hy zeer geacht, by alle des'
IX. DEEL.



32$ ESTHER. X.
Konings onderdanen, ende byzonder was hy in een zeer groot aenzien by de Joden, ende, hoewel het hier ging , gelijk altoos , offchoon het Mordechai ondoenlyk was, om het elk van pas te maken, was hy evenwel by het grootfte gros der Joden zeer geacht, ongemeen aengenaem by de menigte fijner broederen ; foeckende het befte , gelijk voor alle de onderdanen van Ahasveros , alzoo ook byzonder voor fijn volck , de Joden , tot welke hy de naeste betrekking had , ende fprekende by den Koning, zoo menigmael het, met welvoeglykheid, gefchieden konde, voor den welftant van fijn gantfche zaet. En terwijl Mordechai een Godvruchtig man was, die zulke kennelyke proeven der Godlyke voorzorg voor de Joden gezien had, kan men 'er niet aen twijffelen, of Mordechai zal, onder dit alles, by den Koning der Koningen, om den welftand der Joden, in den gebede geduurig hebben aengehouden.
Voords ontbreekt ons nader bericht, hoelang na dezen tijd, de Joden het geluk genoten hebben, Esther als Koningin, en Mordechai als eersten Staetsdienaer aen 't Per-, fifche Hov te hebben.
EINDE VAN HET BOEK ESTHER,