ARCHIEF-EXEMPLAAR
J. BRANDT & ZOON.












NUTTIGE
HUIS en BYBELSCHE
ALMANACH.
'Voor het Jagr 1783.
Waar in
Belialven het noodige tot een Almanak bclioorende, gevonden word, niet alleen eene Handleiding om de Jeugd tot ken*» nisfe van de heilige Historie en Land» befchryving op te leider»; maar ook om dezelve te fticluen, mee veele andere nuttige, zede? kundige en tevens vermaakelyke onderwerpen.
VERSIERT
met ia Bybelfche Konst-Tafreelen en der» zeiver dichtmaatige Verklaaringen.
T js AMSTERDAM.,
By H. KEYZER , Bbekverkooptr op de Gelder fcfee Kaai.



iMiCUD van HEZfN ALr ANACI •
1. De 12 Maar den, liet vaaren de, Sc.iepen, Kcrn-isfen, &c.
2. Bybelfche Figuurcn , met teraelver Dichtkundig Veiklj»rirg.n.
3. Vervolg van hetBybels W-o.irdenbrek ,1 of de beknopte Naamiysi der übmierkelyke Perfoonen des O. cn K. lestaments,
4 Vervolg van de Ceeitelyke Lfirxïbe fchryvir-g.
5. Vervolg van de Cefchiedenisfch, der
Nederlandfche Kerke, byzonder ten opzigte van deszelfs Hervorming.
6. Volledige Uitlegging van al de eiger JSaamen van Perzonen 3 Steden £cc.
7. Vervolg der Zedeiyte Fabelen cnVertelfels.
8, Vervolg van de Hlstorifche Chronyl der Waereld.



$ 5 J \ NU ARIUS XXXI. Loawwmnd. $ Twoensdag ïMfuwy Geneiis i- 5 *
& 2 Donderdag iW#*w# *
* 3 Vrydag '$ 47.*oh. 4-55 ia-lót*
* Jaardag «-« i7-*>£
4? 6 Vlaandig 9 ao Gen. «»-J*J
#7Dingsdag IO-45 «?7|
A 8 Woensdag Ja- 5 ~8'f° J
til 9 Donderdag £«r^ £Wf 3* 33 J
#10 Vrydag 's raorg. Ond M-tfft
*n SaturJag I 15 37-41 *
Il2 W« 2-40 2ZW^ #
|g,3 bandag 3 55 ^en. 4s 453.
g 14 Duigsdag 5-5 4-6 S0£
ÏI5 Woensdag 6 10 £xod. 1- 3 *
Jtió Donderdag ?-ia 4 6*
X17 Vrydag 7 45 7-9$,
Xi8Sa'urdag folie Maan. 10 12^
ZÏxC) Zondag 'sar. op. 4-45 $ Zondag. ^ XaoMannda? L 6 15 Exod. I3-I5^j.
■ïïaiDmgsdag 7-25 16-18..
^•22 Woensdag 8 45 19^3^
4*23 Donderdag 10.10 24271*
$24 Vrydag u-45 28 sop
. ^aSSaturdag \Eerfte Q>ari. 31-33 4*
$26 Zondag 's'tnor.op I ï5' 4 Zondag» &
27 Maandag 2-45 Exod. 4 40
^jaSDïngsdag 4aol 37-4»1*
j$ 29 Woensdag 5 4° Lev 01-5
.£30 Donderdag 6-45 6 10^
.&31 Vrydag » 7-30l 11-15^



& FERRÜARY XXVilt. Sprokkelmaand. $ I Saturdag r Nieuwe Maan Lev. Iö-24'S; c.'Zondag s'av.ond.5-1$ 5 Zondag. 4 ^ 3 Maandag 6'Sc Lev, 21-24S
^ jDingsdag 8 15 25-27 3
5Woensdag 935 Num. 1- 63
X 6|Donderdag 10 55 7-12$
^ 7 Vrydag 12-15 13-19$
CC 8 Saturdag s'morg. op. 2025 a
£ ()\Zondag Eerfitn Quatt 6 Zendag. ï iojMaandag 2 45 Num. 26 363
Jfu Dingsdag 2-55 31 36 5
V12 Woensdag 3 55 Deur. 1- 5$
'giS Donderdag 445 6-1 ijS
^14 Vrydag 545 12-17$
^15 Sacurslag 6-20 ' 18-24 j
Zondag 7- 5 7 Zondag, 1
^fj 7 Maandag P»Ue Maan Oeut. 25 30 3 •0iB Dingsdag s'av. op. 6 30 31-34 $
19 Woensdag 7-50'Jozua i- 43
Donderdag 9-20 5- 8*
^21 Vrydag 10-45 9-12$
<$22jSatürdag 1215 13-17$
^gdZvndag 's raorg. op, 8 Zondag. ^■C4 Maandag Laatjlc Qjtart. Jozua 18-21$ 4$2S|Dingsdag 3-20 22-24$
$26! Woensdag 4-30 Richt. i~ 5$
^5 271 donderdag 5-20 6- 83
^28 Vrydag 555 912$
# * & * $# # $ # & # $ * $ & # #



MA*RT~XXXI,7Lentemaaaud. M i.Saturdag . 6-2oRicbt. 13 ió £
® v Zondag 640, 9 Zondag. ®
4* 3 Maartdag jSfieutve Maan Richt, 17 21 & ■«fis 4 Oingsdag s'«y.ond.7 io;Ru'.h. 9-4% & 5 Woensdag 8 30 ï Sam.. JrlPf
& 6 Donderdag io- o 7-iag
7 Vrydag MfPM 13-10*
•& 8 Saturdag 12 • 3 o
j£» 9 Zondag s'morg. ond. { 10 Zondag. « ,$10 Maandag i-50 1 Sam. 22-26 £
11 Dingsdag Eerjle Qjtart. ] 27.31 *
$ 12 Woensdag 3-45 2 sani, j- 5 ^
$13 Donderdag 4 3°, 6 8&
#14 Vrydag 4'55 tóis Saturdag 5 30j " i4*
&16 Zondag 5-45 ll Zondag. X
tó. 17 Maandag Folie Maan 2 Sam. 15-18t Y18 Dingsdag s'av. op. 7-5j 19 21 £
£19 Woensdag 1 8 3° 2>24.&
^20 Donderdag 10 o 1 Kon. in4J
^21 Vrydag I " 35j 5-8£
■* 2i Saturdag 's'morg. op. 9-n 8
Zondag | 1 S 1* Zondag. V
5 24 Maandag iawflfo 1 Kon. 12-15 g
f23' .Dingsdag | 3-25 16-19?
"$'2ó Woensdag] ; 4* 5 . 20-22 ~* # 27 IDouderdag 4 3° 2 Kon. I ■ 4 &
•$28) Vrydag 1 4 45 S- 8#
^&9(Saiurdag 5 c IMS*
■ïj'SojZo;/^ 5'IC 13 Zondag
$ 311Maandag '2 Kon* H-1? ^
JMHM* ft'



* 4> •# && «4$-« * *:!
£ APRIL XXX. Grasmaand. _ 4
4*> 1 Umgsda? \Nttime Maan a Kon. i8-2ï*| 43> a Woensdag 'sav.ond. 7-40 22.253
j$ 3 Donderdag 9- 5 1 Chr. 1- 6i
^ 4 Viydag 10.25 7-H5
.jjj, siSaturdag n.45 12-17^
& 6 Zondag 1250 "14 Zfl»</*£. ^
X 7 Maandag s'morg. ond. 1 Chr. 18 224}
Y 8 Dingsdag 1-50 23-27 J
Y 9 Woensdag Eerfle Quart. 28 30 ^
* ro Donderdag 3-5 2 Chr. 1- 7 ,! *Jll Vrydag 3-25 ■ g.i3j ^12 Saturdag 3-45 14-20; ^IS Zondag Palm Zondag '15 Zondag. |
* 14 Maandag 4 0 2 Chr. 21.27^ ^*I5 Dingsdag 4 20 28.32^ J16 Woensdag 4 35 33-36** ^ 17 Donderdag Pc//* Maan Ezra 1- ö *« *^i8 Vrydag s'av. op. 7-10^ •&19 Saturdag 9-20 Neb, 1-7$
Zondag 10-50} 16 Zindag. %
•£21 Maandag IPaafchen 12- 5 Neh. 8-13^ ♦$•22 Dingsdag s'morg. opi-25 Efther, 1-5^ •1?23 Woensdag 2-15! 6-10I
4^24 Donderdag Laatjte Qtiart. Job. 1- 7% •®25 Vrydag 2-45 8-14 $
4£ 26 Saturdag s- o 15 21$
#27 Z»»% 315 17 Ztndag. 4j
4-28 Maandag 3 25 Job. 22-28$
.$29 Dingsdag 3-35 . 29 35$
45} 30 Woensdag 345 36-42$
4' 0 <$



0 MAY XXXf. Bloeimaand*
éc i Donderdag Niettwe MaalïTViliïm w2^ <$• sVrydig s'ar. ond.9.35 1322$ $ 3 Saturdag 10 45! 23.30 3"
a Zondag 11 50 18 Zondag. &
5 Maandag* 12 35 Pfalrn 31-42&
4} ö.Dingsdag-s'morg. ond. 44 50 &
7j Woensdag- 1-10 51 60 H-
8j Don derdag 1-35 61-68 •*
^ 9 Vrydag • Eerps Q>iart. 69-76 &
^ 10 Saturdag. 2-10 77.84^
^ÏT Zendag 2-20 \g Zondag,
.§ ra Maandag • 2 30 Pfaim 35-92 &
•giSDujgsdag. 2-45 93-ico #
^14 Woensdag- 255 101-nofr
15 Donderdag' 310 ni-lisi
Al6VryJag- F5:?g nraa* II0- J
^i?>atiirdag. Vav. op 9-55 120-130^ ^i8Z»«^. 11-10 raZondag T
^ipVIaandag' 12. 5 Pfalm 131 140-*,
120 .Dingsdag- 12-40 H1 150X
^21 Woensdag'ï'morg. op 1.5 spr. 1 3^ *£22 Donderdag Laatjte Qiiart 4. qT
■g?3 Vrydag' 1-35 10 14 5
J24 Saturdag' 145 15-19 T
#25 Zondag 1-55 zi Zondag. W
^25 Maandag- 2- 5 Spr. 20 24'**
Y27 Dingsd*g- 2.20. 25-31
-S-I23 Woensdag Hémclv. C^r. pred. 1- 4-$. %29 Donderdag* 2 551 5- 8 &
% SC .Vrydag Nieuwe Maan\ 912.^ ■$31 /Saturdag s'av. ond. jHoogl, i- 2 ,*



& - JUN^ XXX, Wiedgmaan d. &
1Tzóndag ï0-%O\ 22 Zondag. &
•Si- 2 [ Maandsg 11-ioHoogl. •"f 3 Dingsdag 11-40) 6- 8*
4'Woensdag 32-oJefaïa 1- 6*
5'Donderdag 12-15 7'l2S"
•Ï-* 6 Vrydag 12 25 13 2°Sfr
•® 7| Saturdag 12-35 21-27*
■è- 81 Zot-dag Ptnx. Eerf, Q. 23 Zondag» ■** •Si i9 ,Maandag s'morg. ond. Ijefaia 28-35 *! 4^1° Dingsdag i- o 36 39*1
^ji1 ^Woensdag 1-10 40-4441*1
$12 Donderdag 1-25 45 49*1
3£i3 Vrydag 1 50 5Q-53*
14 Saturdag, Volle Maan 54-59*' ^1| Zondag. s'av. op. 9-50 f:4 Zondag. 4*.
Maandag ïo 35 Jefaia 6o-ó3^
^ 17 Dingsdag 11- o 6466*
^i8,Woensdag 11 20 Jerera. 1- 6$.
£29 Donderdag n-35. 7-i2§.
Vrydag 11 50 13-iöj*
AaI Saturdag Eerfit'Qjtart. 17-20^, v£22 Zondag i2 lo| 25 Zondag. ^
]ïc3 Maandag 12 2oJerm« 21-25^.
4 Dingsdag 12-35 26-31a
JJ" 5 Woensdag 1250 32-35 £:
^26 Donderdag s'morg. op. 36-39-5 *27 Vrydag i-io 40-45 ja
•jh 'i8 [Saturdag 1 -45 46-49 %
jfèzylZofidag Nieuvee Maan r.6 Zeedag. T; * 30 Maandag |s'av.ond.o-35 Jerem. 5o-522f! A 1 1 l w



# JULY XXXI. Hooymaand. M
1 Dingsdag , io- o Klaag/ $£~$&
2 Woensdag 10-15 Ezeeh. 1- 3^ $ 3 Donderdag 1030 4- 70
4Vrydag I0 4c 8-11 0
3$ 5 saturdag ï0 ?ó 12 16 &
^j. dZnidag 11 o 27 Zondag. 4ffr-
^ 7 Maandag jQw/f.. Ezech. 17.20
^ 8 Diegsdng 1125 21-24&
^ 9 Woensdag ii 45 252831.
^ to Donderdag 12-10 29 32-
mi* Vrydag , 12 50 33-36$
2 ,2 Saturdag s'morg. ond. 37-39-jif.' ^jl3Zo;;^ i-5Ó 28 Zandag., jfa,-
3JI4 Maandag PW* Maan Ezech. 40-445* 3: ï5 Dingsdag s'av. op 9-20 . .45 48 X ^iójWoensdag • 9-35'Daniël 1- 2j
gi? Donderdag 9 50 3- 4%
XH8 Vrydag tb- o 5. 6^
^1-9 Saterdag 10 15 7. 8j*
"^2c Zendag Hondsd. Beg. 29 Zondag, jr ■g"2T Waandag £W/. Daniël 9-10^
g22 Dkigsdag io5oj .11.12*
23 Woensdag 11 ioHofea. i-^l
J 24 'Donderdag n-4o 4- 6 &
"^25 Vrydag 12 20 7- 8 *
J 26 saturdag s'morgr op. 910* •"J27 ZW/^ 1.15 So Zó»^|-> 4*
•ƒ2* Maandag 2 20 Hofea 11-14*
Dingsdag Ntettwe MaanJoB 1- 3 *" #30 Woensdag s'av.ond.8-35',Araos i- 3**
31 Donderdag : B-45'1 4,-6:*



** tSf * &
^ _ AUGUSTUS XXXI. Oogstmaand.
1 VVydog 8 55 Arans, 7-9*
2 Saturdag 9- sjübadja ^ & 3 Zondag 9-3o' 31 Zondag,
4 Maandag 9 45 jJonas 1-2^
5 Dingsdag .E«r/"te jp««rfj 3* 4 * é Woensdag 10- 5 Micha i-
7 Donderdag 10 40' 4- 7 &
8 Vrydag 11-30 Nahum. i-3 .^ 3* 91 Saturdag 12 40.Habak 1- 5 ^
Zondag s'morg. ond. | 32 Zondag' ^ ■3fjn Maandag 2-10 [Zeph, i-3a
^•12 Dingsdag Volle Maan jHagg. 1- 2 $13 Woensdag s'av. op ?'55 Zach. 1- 3^.
14 Donderdag 8-10 4* 6 &
4fci5 Vrydag 8-20 7-8^
^16 Saturdag 830 •$17 Zendag 8-45 33 Zondag.
Ai8 Maandag Hartjesdag. Zaeh. \2'i^^ & 19! Dingsdag £Wf. Malch. - 1- 4 J
iao!Woensdag 9-45 Matth» 1. 41
.a.2I Donderdag 10-20 5- 9f\
Y22 Vrydag n-5 1° 14 £
223 'Saturdag 12-5 I5"2°£
^ ^Zondag s'morg. op. 34 Zendag. *la5!Maandag 1-20 Matth. 21-25'®'
*25 Dingsdag 2-35 sö-281*
* 271 Woensdag Nieuwe Maan 'Mare. 1- S&\ ^28 Donderdag s'mor.on.7-10 4 6 *
J 29 Vrydag 7-20 7- 9$
*" 3o|Saturdag 7-30 10-11 *j
$SllZendag 7-45 2>SZondag. 4*
■&iHj$^####$$;*'*^'#'



SEPTEMBER XXX Herfstmaand* 4* $ ï Maandag ) 8- o Mare. 12 13*
2 Dingsdag '1 8i5| 14-16*
4£ 3 Woensdag Eer/te Qua't. Lucas 1- 8 * 4f? 4 Donderdag 9-25 9-12 *
•ijl- 5 tfiydag 10-30 13-16*
4£ 6 Saturdag u-55 !7-i8*
4£ 7 Zondag s'morg. ond. 36 Zondag ^ ^j. 8 Maandag I-30 Lucas 19-21 £
Q 9 Dingsdag 3- oj 22-243
4£*o Woensdag Volle Maan f Joh. 1- 4 ^, ^ 11 Donderdag s'av. oP 6-351 5" 7 *
4|}i2 Vrydag 6-45 8-11 ^
^>I3 Saturdag T o l2~l6&
*I4 Zendag 7"I5 37 Zondag* *
*.I5 Maandag 7-3© Joh. I?M>?X
Jióoirgsdag ■ 7-55 20'2IX
Woensdag 8 25 Hand. x 5T
^ 18 Donderdag LaatfteQuart. 6- 9J*
^ 19 Vrydag 10 5 IO"14^
X20 saturdag H-15 ï 5-1-9 3*
X21 ZoKitfg' 12-15 38 Zondag 4*"
^22 Maandag s'morg. op Hand. 20-23* S.23 Dingsdag 2- s 24-28*
J24 Woensdag 3-10 Rom. 1- 2<3
**£25 Donderdag 4-30 8- 4*^
*2ó Vrydag Nieuwe Maan 5- 8&
■^27-aturdag s'av. ond. 6-0 9-11-* *É>28 Zondag ' 6-15 39 Zondag. 1*
*>29 Maandag 6-3© Rom. i2-i3-$«
■"$ 30 Dingsdag 6-55 14-16*
•5* I ' •*



* OCrOBER. XXXI. Wynmaand. &
* j Woensdag 7-30'1 Cor. inö* 2 Donderdag 8-25 7-11*9"
* 3 Vrydag Eerfte Quart. ïa-ió^ 4Saturdag 11-10 2-Cor. 1-5^
4§- 5 Zondag 12-5 40 Zondag, &
<j£ 6 Maandag s'morg. ond. 2 Cor. 6-0* % 7 Dingsdag 2-20 io-jg*
^3. 8 Woensdag .3-50 Galat, 1-4$.
4£ 9 Donderdag 5-10 5- 6 "s*
4£Ïq Vrydag V0U0 Maan Eph. I- 3& ^1 ij Saturdag !s'av. op 5-3° 4 6*
* *a Zondag 5*45 41 Zondag. ^> ^13 Maandag 6- 5 Pbil. 1-4* .gji^} Dingsdag ' 6-30 Col!. 1- 4'^ ^15 Woensdag 7-10 1 Thesf. 1-4*1 fèlG Donderdag 8- o l Thesf. 1-3*
Vrydag 9- 5 1 Tim. 1- 4 a
iaturdag Lawtfte Quart. 5" 6#
Yïc, Zondag 11-35 4.2 Zondag. &
i 2o Maandag it-50 2 Tim. 1- 4>.
t|2i Dingsdag s'morg. op* Titus 1- 3j" ^22,Woensdag 215 Phüem. 1- &
^23-Donderdag 3 35 Hebr. 1-4*
^24 Vrydag 5- e 5-
*25 Saturdag 6-20 10-13*
&*6ïZondag Nieuwe Maan 43 Zondag. *
* 27|Maandag s'av. ond. Jacob. 1-2* •S 28 Dingsdag 5-35 3- 5$" #■29 jWoensdag 6 15 1 Petr. t-3* •ft go Donderdag 7-20 4-5* •"$31 Vrydag 8-452 Petr. i-33»
# **** *# & * •• ****** * * &



NOVEMBER XXX. Slagtmaand-^ §
iKsturdag EerfieQ.ua) t. i Joh. 1-31*
Zondag j 12- oj 44 Zondag. *
4$- 3 Maandag s'morg. ond. 1 Joh. 4. 5*
^ 4 Dingsdag 1-33 2 Joh. 1- £
j$ 5 Woensdag 2-55 3 Joh. 1- X
4$. 6 Donderdag 4-20 Judas 1- *T
.gj. 7 Vrydag 5-4° °penb. 1-3*
0 8 Saturdag 7-5 4-7^
9 Zondag \VoUe Maan 45 Zondag, **
^j. 10 Maandag s'av. op. 4-35 Openb. 8-12*
tón Dinpsdag 5-10 13-16*
,kj 12 Woensdag 6" o 17-20*
^13 Donderdag 7- o 21-22*
^14 Vrydag 8-53 Esdra 1-2*
~ 15 Saturdag 9-20 3- 4*
^ 16 Zondag 10-35 46 Zondag. ■*
^17 Maandng LaatfieQiiart, 3 Esdra 5-6 *
gi8 Dingsdag 11-50 7-9*
^19 Woensdag s'morg. op. 4 —— 1- 9^
T20 Donderdag 1-10 10-16*
"*| 21 Vrydag 2-30 Tob. 1- 4**
J22 Saturdag S-55 S- 9&
*23 Zondag 5-co 47 Zondag, Zi
J24 Maandag 6-50 Tob. 10-14^
^•25 Dingsdag Nieuwe Maat,■ judith. 1-7?
"^26 Woensdag s'av.ond.4- 5 '8-11*
^'27 Donderdag 5-10 12-15^
#28 Vrydag 6-2c Wysh. 1-3 '^
& 29 Samrdag 7-50 4- 6 ^
$ Zo Zondag, 9-25 48. Zondag, *
^ li- o •!* * * § ** $■§£ * #*###***3r



J£ DECEMBER XXX(. Wintermaand. & i Maandag Eer/Ie Quart. Wysh. 7- 9 ^ aj Dingsdag 12-30 10-12*
& 3 Woeusdas s'morg.on 2--0 13-15* .j£ 4 Donderdag 3-20 16-19*
5. Vrydag 4-y5 Sirach» i-io*
^ 6 saturdag 6- o| 11-19*
.jjj. ? Zondag Volle Maan | 49 Zondag. & ■jij, 8 Maandag s'av. oP 3-40Sirach. 20-30 ij ^ 9 Dingsdag 4-40! 31-36 j
X»o Woensdag 5-4S 37 4^*
Y1! Donderdag 7 o, 43 5irfj.
\ l- Vrydag 810 Barucli. 1- 2 v,
"TÏ3 Saturdag 9-25 3" 4*
*jj^*4 Zondag. 10*40 50 Zondag. ^
Maandag 12-0 Caruch. 5-6 ,?
^rö Dingsdag Qjiare Anh. EfL-i- S-i?
*17 Woensdag s'morg.opi 15 4- 6?
*!8 Donderdag 2-45 1 Aanh. in D. ?
•&I9 Vrydag 4 ro 2 Aanh. in D,£
•&20 saturdag 5' 40 3 Aanh. in D.£
i?2i Zondag 7" 5 51 Zondag. *
*22 Maandag Nieuwe Maan 4. Aanh' in D.*
Dingsdag 'smorg.ond. [Mach. 1-5* ■$■24 Woensdig 3 5° 6-10*
-025I Donderdag 5-ic 11 16*
**2ó Vrydag 6-45 i Mach. 1- 4*
027 saturdag 8-2C 5.7*
$28 Zondag 9-50I 52 Zondag, ■*
4&29 Maandag 11*25 2 Ma:li. 8-11 *
•*3° Dingsdag Eerfle Qjiart. 12-15 *
^■31 Woensdag s'morg ond. 3 Mach. 1-3* ##i&#****^*#***##&§- *



DE VIER GE T Y DE N DES JAARS 1783. De Ltnte »al beginnen den 20 Maart.
D« Ztmer • den 21 juny.
De Herfst . den 23Septemb.
De Winter ■ -«•—- den n Decemb,
In dit Jaar 1783 is De Zónne-Cirkel 28 Het Gulde Getal 17 Het Epacla 26 De Zondags Letter G.
Van de EKLIPSEN des Jaars 1783.
In dit Jaar zulien vyf Eklipfen. zich op het Asrdryk vertoonen, als drie aan de Zon en twee aan de Maan, waar van de twee aan de Maan by ons zullen konnen gezien worden.
De Eerfte zal zyn aan de Zon, den 3 Maart.
De Tweede zal zyn aan de Maan, den 13 Maart.
De Derde zal zyn aan de Zon, den 1 April.
De Vierde zal zyn aan de Maan, den 10 September.
De Vyfden zal zyn aan de Zon, den 2ó September. Vacantie van de Ei, Hove van Holland. De Vacsntie eindigd den 11 January.
begint den 28 Febr. en eind. den 9 Maart.
— den 11 April, eind. den 27 April.
— den 6 Juny, eind. den 22 Juny,
—«- den 31 July, eind. den 7 Sepr.
~— begint den 23 December. VA.



VaCANTIfN voer de Stad AMSTERDAM,
De Vacant"*"eindigt den 13 January.
begint den 19April, eind demo May.
k~—-~ c'cn 7 Juny, eind. den b$ ó'vo,
w den 19 July, eind. den 23 Aug.
gL den ï3Sept. eind. den 4.0ct.
■■ ■ • begint den 20 December.
Vacantien voor de Stad Rotterdam.
De Vacantie eindigt den 1 January. ——• begint den 4 Maart, eind. 11 dito. — • den 14 April, end, 26 Apii.
^ .r... 1 ,v., den 2Juny, eind. den 21 Juny. Groote Vacantie begint den 4 Aug. ein&
den 2 September. » begint den 20 December.
Vacantie voor de Hove en Stad Utrecht.
I)e Vacantie van Paa&fchen begint Paaschavond, eindigt beloken Paasch Maandag. & .De Vacantie van Pinxteren begint Pinxter-avond, en duurt 4 weeken lang.
De Groote Vacantie begint den 12 Aug. eindigt den derden Maandag in Sepiemb.
De Vacantie van Kersmis begint Thoraasavoud, eindigt des Maand na 3 Koningen.
Vacant ik voor de Stad Dordrecht. De Vacantie eindigt den 11 January. , ■ ■■ begint den 13 April, eind. den 27 dito.
den 1 Juny eind 15 dito.
Croote Vac. beg. den 1 Aug. eind. den 4 Sept, Vacantie begint den 20 December.
Dj



PRYS DER, GEZEGELDE PAPIEREN.
i Zegel a 3 ft. .kost ƒ0:5
1 a 6" ft. — 0: 9
1 a 12 ft. o: 16
1 —■ a is ft. 1:0
I a 24 ft. I : 11
1 1 ,. 1 a 30 ft. T ti ig
I ' a 48 ft. 3: o
1 —«— a 3 gl. -—- 3 : 16
1 —— a 4 gl. * 5: o
ï — a 7 gl- 7: n
1 —— a 8 gl. 10: o
1 a 9 gl. ïis 5
1 a 12 gl. 15 : o
1 a 16 gl. 20: o
1 ■■ a 18 gl. "■ 22: 10
1 —- a 24 gl. » 29: 18
Huur-Cedulïen van Huizen Landen. &u
Alle Jaarea Huur by een gereekenr.
Tot 50 gl. opeen 3 ft. Zeg.k/: 6. Van 50 gh 100 gl 6 ft. *:lO; lop gl. tot 200 ia-Th 17: 200 gl, tot 600 24 ft. 1: 12; 6co gl. tot 1000 3g!3 3 : 17:
1000 gl. tot2oto 6 gl. 7' 13 °. 2000 gl. tot 30008 gl. 10: 2 : 3o"oo gl, tot ^öoo i2gl. 15, 2: 4coo gl. tot'600016 gl. 20: a: 6000 gl. tot 1200018 gl. 22; 14: 120000 gl, en daarboven 24 gl. 29:19^:



De Huurde s moeten hebben Coyjin van Huur-CeJutten o? 6 ft Z gels, ten unare de Huur- Cedul zelfs maar w s op een 3 ft. Zegel, dan behoeft de Copye niet hooier dan van 3 ft te zvn.
OBLIGATIES. Tot 100 gl. op een 3 ft' Zeg k ƒ-: 6»
Van 100 —tot 200 <j ft. -: 10.
200 — tot 600 12 ft, — - : 17.
600 —'ot2030 241I 1-: 12.
2000 en datr bov. 48 ft. —— 3 -:
Voor bet Hü wrlyk aantekenen
vior die gegoed zyn. fVord betaald met bet Zegel
2030 en daar boven —f 3 g. — 6 : 9.
6000 en daar boven —« 6-g. — 12:16. 12000 en d.iar boven — 15 g. — 31 »Ji? aoooo en daar boven — 3°g' — 63 : 2.
CoNCENT Ceslen ter Begravinge voor die
gegtedt zyn. Van 2000 tot 4000 ƒ 3 — 4 4000 — 6000 -6 — 8 6000 — I2O0O - 12 — 15 12000 —. 20000 - 15 — 15 20000 en daar boven. - 30 — Lees -Cedul'te n ter Begraavenisfen die gegoedzynhoven de rooogl. 6 ft. Zeg. k. : 9 boven de 3000 —— 12 ft. — : 16
— 6000 24(1. — I :I2
... --— i2»oo 3 gl. — 3 : 16
— -.-'»■ - 25000 —— 6gl. — 7:12
m. ■ . mmwm IOCOOO — 12 gl.-— 15 : °
Hst



hlt LUIDEN tta. FOC Ra KLOEKEN.. de* STA D.
A M S ï ER.DA M.
Den 22 Jan. 's morg. ten half 7 's av. t-n half 5 turen, 8 Febr. 's merg. ten 6 's av. ten 5 uuren , 24 dito 's morg. en 'sav. ten half 6 uuren , 14 Maart 's morg. I ten 5 's avonds un 6 uuren, 2g dito 's morg. ten 5 's av. ten half 7 uuren, io April 's morg. ten half 5 's av. ten 7 uuren , 22 dito 's morg. half 5 's av. ten half 8 uuren, 7 Mcy 's morg. ten 4 's av. ten I 8 uuren, van den 7 Mey tot 7 Aug. bïy: ven de Poorten openftar.n tot 's avonds ; ten lialf 10 uuren, gèljlt ook de Siads | Herbergen, 8 Aug. '8 morg. ten ha/f 5 's av. ten hall 8 uuren,25 dito 'smorg. ten S 's av. ten 7 uuren, 9 Sept. 's morg. ten '■ half 6 en 's av. ten half 7 uuren, den 21 dito 'smorg. als boven en 'sav. ten 6 tiur<n 13 Cel. 's morg. ten 6 '-s av. ten half 6 21 dito 's morg ten half 7 's av. ten 5 uuren, 6 Nov. 's morg. ten 7 's av. ten i half 5 uuren.
Va» LEYDEN en GOUDA.
Den 15 Jan. 's morg. ten half 6, telejrden ten 6 uuren 's av. ten 5 uuren, 1 Febr.
's



Ymorg. en 's av. ten half 6 uuren, ï5 I dito 's morg. ttn 5 '* av' ten 6 uuren, \ 1 Maart 's morg. ten half 5 '» av. ten 7 uuren, 15 dito. 's morg. ten 4 's av. ten • 7 uuren, 1 April »s morg. ten half 4 's av. ten half 8, 15 dito 's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren, 1 Mey 's moTg. ten
3 's av. ten half 9,15 dito tot 30 July 's morg. ten 3 's av. ten 9 uuren, 1 ^ug, Ts morg. ten half 4 'j av. ten haif 9, 15 dito 's morg. ten half 4 s' av. ten 8 uuren ? I Sept. 's morg. ten 4 's av te» half 8, 15 dito 's morg. ten half 6 's av. ten ó Uitren, 1 Oft. 's morg. ten 5 's av. ten half 7, 15 dito 's morg. ten half 6 's av.; ten 6 uuren, 1 Nov.'s morg ten 6, Goudai half 6'sav. half 6 uuren, 15 dito's morg.i als bov. 's av. ten 5 uuren, 1 Decemb.: *s morg. als bov. 's av. ten half 5 uuren.
Van HAARLEM en ENKHUIZEN.
Pen 8 Jan. 's morg. ten half 7 *s av. ten half 5 uuren, 1 Febr. 's morg. ten 6* *s av. ten 5 uuren, 11 dito 's av. ten hall .6 uuren, 23 dito 's morg. ten half 6 uurenj
4 Maart 's av. ten 6 uuren, 13 dito 's morg> ten 5 uuren, 18 dito's av. ten half 7 uuren, 1 April 'smorg. ten half 5 'savf ten 7 uuren, 16 dito 's av. ten half 8 uuren 4 ao düo 's morg. ten 4 uuren, 1 M«y av. teji 8 uur ep , 20 dito 's morg. ten half



4en'sav. ten half. g uuren, de maand Juny b\yft als voören, 26 July's morg. ten 4 "s ay. ten 3 uuren , 14 Aug. 's av.- ten half 8 uuren, 22 dito 's morg. ten halfs uuren, 29 dito 's av. ten 7 uuren, ia Sept. 's morg. ten s 's av. ten half 7 uu. ren, 26 dito, 's av. ten 6 uuren, i Oét. 's morg. ten half 6 uuren, to dito 's av. ten half 6 uuren, 18 dito 's morg. ten 6 uuren, 25 dito 's av. ten 5 uuren, 10 Nov. 's morg. ten half 7 uuferi, 22 dito 's av. ten half 5 uuren, 30 dito 's morg. ten 7 Huren, 4 Decemb. *s av. ten 4 uuren, de Groote Hout, Zyl enKennemer Poorten , zyn altyd open tot 11 uuren 's avonds eri de Spaarwouder Poort, tot het aankomen der laatfte trekfchuit.
Van HOOR N.
Den 15 Jan. *s morg. ten half 7 's av; ten s uuren , 1 Febr. 's morg. ten 6 's av. ten half 6 uuren, .5 dito 's' morg. ten half 6 's av. ten 6 uuren, 1 IVjaart 's morg. ten 5 's av. ten half 7uureri, 15 dito % morg. ten . half 5 's av. ten 7 uuren 1 April morg. ten 4 's av. ten half 8 uuren, 16 'dito's morg:'ten half 4'sav.ten 8 uuren, i Mey. 's morg. ten 3 's av. ten half 9 15 dito tot 3j July fc '$ morg. ten 3 's av. ten 9 uuren , 1 Aug. rs morg. ten 3 's av. ten half 9 uuren , 15 dito's morg. ten half 4 '« av. ten half 8 uuren, 1 Sept. 's morg. 7 i; ten



ten 4 's av. ten fealf 8 uuren, 15 dito 'j morg. ten half 5, 's av. ten 7 uuren, 1 Oei:, 's morg. ten 5 's av. ten half 7 15 dito 's morg. ten half 6 's av. ten 5 uuren, 1 Nov 's morg. ten 6 's kV. ten half 6 , 15 dito 'smorg. ten half 7 'sav. ten 5 uuren, 1 Decemb 'smorg.ten half 7 's avonds ten half 5.
Van UTRECHT.
Den 1 Jan. 's morg. ten 6 's av. ten half 5 uuren, 15 dito'smorg. ten 6's av, ten 5 uuren, 1 Febr. 'smorg. en'sav.teti half 6 uuren, 15 dito 's morg. ten 5 'sav. ten 6 uuren, 1 Maart 's morg. ten half 5 's av. ten half 7 uuren, 15 dito 's merg; ten 4 's av. ten 7 uuren, 1 April 's morg, ten half 4 's av. ten half 8,15 dito 's morg, ten half 4 's av. ten 8 uuren, I Mey 'i morg. ten 3 's av. ten half 9, 15 dito tot 31 Juiy 's morg. ten 3 *s av. ten9uuren, 1 Aug. 's morg. ten half 4, 's 3v. ten halï 9, 15 dito 's morg. ten hJf4 's av.ten 8 uuren, 1 Sept. 's morg. ten 4 's av. ten half 8, 15 dtto 's morg ten half 5 's av, ten 7 uuren, 1 oei. 's morg. ten 5 's av, ten half 7» 15 dito 's morg. ten 6 's av, ten 6 uuren, 1 Nov. 's morg. ten 6 H av. ten half 6, 15 dito 's morg, ten 6 's av. «en half 5.
H E



HET VAAREN DER
TREKSCH UITEN.
van AMSTERDAM.
Op Haarlem alle uuren met het openen Ider Poort; tot 's avonds ten 8 uuren.
Van Haarlem op Leyden, van den 14 1 Maart tot den 1 Oclob. 's morg ten 6, 8, ïo en 12 uuren 's namidd. ten 1, 2, 4 en i6 uuren, van den 3 Octob. tot den 13 »Maartss morg. ten 6, 10 en 12 uuren 's 1 namidd. ten 2,4 en 6 uuren de Nagt! Schuit het geheele Jaar door ten 11 uuren.
Van Leyden op Haarlem*, van den 14 \ Maart tot den 2 Odlob. 's morg. ten half I 4, half 7,9 en 11 uuren, 's namidd. ten ï half i , 2 , 4 en 6 uuren. Van den 3 : Octob. tot den 13 Maart 's morg. ten half f 5 , 9 en 11 uuren 's namidd. ten half 1,2, 1 4, en 6 uuren, de Nacht-Schuit het geheele j Jaar door ten 11 uuren.
Op Delft en den Haag, 's morg. ten I half 4, 6, 8 en half 11 uuren,'snamidd. : ten half 1 half 3, 5 en half 7 uuren
Van 's Hage op Delft, van 'smorg. ten 1 half 6 tot 's namidd. ten half 7 alle uuren i een Schuit.
Van Delft op Leyden, 's morg. ten 5 , ; 7 ,9 en half 11 uuren 's namidd. ten half 1, 1 half 3 , half 5, half 7 uuren.
Op Rotterdam, van den 15 Febr. tot den 1 Maart *s morg. van 6 tot 's avonds ten ** 7 uu-



( 26 )
7 uuren , alle uuren een Schuit. Van den Maart tot den <i April van 's morgens te 7 tot 's avonds ten 7 uuten als boven. Va den 2 April tot den 14 Sept van 's morj ten 5 tot 's avonds ten half 9 als bover Van den 15 tot den 30 Sept. 's morg. te 6 uuren 's avonds als boven. Van den tot den 14 Oclob. 's morgens ten 6 en avonds tot 7 uuren. Van den 15 tot de Si Oclob. 's morg. ten 7 's avonds al feoven. Van den 1 Nov, tot den 14 Febr. va 's morg. ten 7 tot 's avonds ten 7 uuren.
Van Rotterdam op Delft, van den April tot den 1 Oclob van 's morg. te 6 uuren tot 's avonds ten 8 uuren en va den 2 Oétob. tot den 31 Maart van 'smorg ten 7 tot 's avonds ten 7 uuren alle uure een Schuit
Van Amsterdam op Leyden, alle avor den ten 8 uuren van de Berebyt en all morgen ten 10 uuren eenKaag van denOver toom, behalven de 4 Wintermaanden.
Op Gouda van den 1 Maart tot den 31 April, s morg. ten 8 uur. van den 1 May tc den 31 Aug. ten 7 uuren en van den . Sept. tot s 1 Oétob. ten 8 uuren, geduu rende de Wintermaanden geen Dagfchuit buiten de Utrechtfe Poort.
Utrecht. Van den 15 Maart tot den 15 Sepi 's morg. ten 7 en 's namidd. ten 1. en 's av ten 8 uuren van den 16 Sept. tot 14 Maar 'ü morg. ten 8 en 's namidd* en 's avond
al



< 97
nis boten, buiten de Utrechtfe Poort.
Door Muiden op Naardtn. Van den I ^pril tot den 30 Sept. in de week 's morg. ten 6, 8 en 10 uuren, en 's namidd. ten f, 3 en 5 uuren, Zondags 's morg. ten 5 » j en 10 uuren en 's namidd. als boven. Van den 1 Oélob to> den 31 Maart 's morg. ten 7, 9 en 11 uuren 's namidd. ten 1, $ *n s uuren, in de Prinfegragt by den Amiftel en een half uur later van buiten de /iVeesper Poort.
Wettp. Van den 16 Maart tot den is Oétob. in de week 's morg. ten 6, 9 's namidd. ten half 2 half 4 en half 6 uur en op Zondag morg ten 6 , 8 en 10 uuren's namidd. ten half 3 en half 6 uuren. Vaa den 16 Oétob. tot den 15 Maart door de week 's m^rg. ten 8 en 10 uuren 's namidd. ten half 2 half 4 en half 5 uuren,opZoadag morg. ten 8 en 10 uuren 's namidd, iten half 3 en half 5 uuren, van binnen, en eeen half uur later van buiten op dezelve ilegplaats als die op Muiden en Naarden.
Op Hoorn. Over Edam , Monnikendam ea \Purmerende,van den 1 April tot den 30 Sept. :ten 6 uuren over Munnikendam en Edam, ren een tot Purmerende ten 8 uuren over iPurm. ten 9 uuren over Monn. en Edam, :ten 11 uuren tot Purmerendtoe ,ten 1 uur 'over Purm. ten 2 uuren over Monn. en lEdam, ten 3 uuren, 's Maandags en Vryd. Dtot Purm. ten 4 uuren over Purm. en eea #* % tot



( 28 )
tot Edam toe, ten 6 uuren tot Edam ei Puim. de Nagt-Schuit, met het ophouden van het luiden der Boomklok over Pimn, van den i Otfob tot den 31 Maart ten 7 uuren over Monnik, en Edam, ten 8 uuren tot Purm. toe ten 9 uuren over Purmerend ten li uuren over Monnik, en Edam , ten
I uur over Purm. ten 1 uuren over Monnik, en Edam ten 3 uuren tot Edam toe doch Maand en Vryd. ook een tet Purm. ten 4 uuren over Purm. en een tot Edam ten 5 uuren tot Purm. de Nacht-Schuit met liet ophouden van het luiden der Boomklok over Monnik, en Edam,
Van Hoorn op dmjlerdam van den 1 April tot den 30 Sept. 's morg. ten 4 uuren over Purm. te 6 uuren over Edam en Monnik, ten 9 uuren over Purm. ten
II uuren over Edam en Monnik, 's namidd. ten 1 uur over Purm. half 3 over Edam en Monnik, half 4 over putm. ten 5 uuren tot Monnik, de Nacht-Schuit ten 10 uuren over Purm. van den 1 Oólob. tot den 31 Maart ten 5 uuren over Purm. doch Maand, en Vryd. te 4 uuren te 6 uuren over Edam en Monnik, ten 9 uuren over Purm. ten 11 uuren over Edam en Monnik, ten 1 uur over Purm. te half drie over Edam en Monnik, ten 5 uuren tot Monnik, en een tot Purm. de Nacht-Schuit ten ia «uren over Edam en Monnikendam.



HET AFVAREN DEK.
BEURTSCHEPEN en MARKTSCHUITEN.
van AMSTERD AM.
Op Aamhem , 's Woensdags Avonds. Op 't Rokkin over de Gapertfteeg en in Dec. Jan. en Febr, om de 14 dagen.
Op Cuylenburg, Vrydag van de Cingel by de Schoorfteenvegersfteeg.
Ten Dam , Zomers alle weeken van het Water by de Valkefteeg.
Elburg , Dingsd., Donderd. en Zaturd, een uur voor boom fluit, by de Nieuwbrug.
Harderwyk, alle avonden een uur voor Boomfluüen, by het Zeerecht.
Nimwegen, 's Woensd. avonds op het Cingel by de Lutherfche Nieuwe Kerk.
Venloo, in de Zomer alle veertien dagen van de Gelderfche Kaay.
Wageninge, alle veertien dagen van *t Rokkin by de Gapertfteeg.
Zutpbsn, Zaturd. avond by de oude Brug,
Alkmaar, alle dagen een Schip 'smorg. ten 9 uuren, en 's Maandags twee Schepen , als '6 morg. ten 9 én 's namidd ten 2 uuren, op het Water voor de liarnemelkft.
Alpben, van den 15 Maart tot den 15 Nov. Maand, en Vryd. en van den 16 i\ov» tot 14 Maart alle Maand, op het Rokkia ten 12 uuren.
Asfendelft, 's Maand, en Woensd. ten 2 auren in de Haringpakkery,
** 3 D<e



C 30 )
De Beemfter, Maand. Woensd. en Vryd. ten i uur.
Bevenvyk, alle midd. ten 3 uuren, en V Maand, ten 1 en 3 uur. van de Tex Kaay.
Bloemendaal, 's Maand, en Vryd. ten 1 uur van de Heeregragt by de Blaauwburgwal.i Bodes rave, 's Maand, ten 12 uuren van de 1 Cingel by de Munt.
"Broek, Maand. Woensd en Vryd ten 1 a uuren van de Texeliche Kaay.
Delft, alie dagen ten 1 uur van het Rokkin voor de Kapelfteeg.
Dordrecht,Zond. 's morg. een Schip op de Cingel tusdchen de Korsjes en Lynhaanft.
burgerdam, van Mey tot Sept. 's morg. ten 8 en 10, 's namidd. ten 2 en 4 urnen , Zond. ten 8,10 en 1 uur van Oétob totApnl ten 8,10 , 1 en 3 uuren aan 't Camperhoofd.
Crommenie, Maand. Woensd. en Vryd. ten a uuren van de Haringpakker:» Toren] Edam, alle namiddagen ten 1 uur op de Texdiebe Kaay.
Enkbuizen, 's avonds een uur voor 't Boomlluiten, hy het Zeeregt
Het Gein, Maand. Woensd, en Vryd. ten 1 uur van 't Rokkin.
Gorincbem, om de 8 dagen een Schip, op 't Cingel by de Lutherfche Nieuwe Kerk.
Gouda, alle namiddagen een Schuit, en e/mYkero] de Pypemarkt.
\ Gravelard, a!Jc dagen, behalven Zondags, ten half i uur by de Halvemaans Brug.
Haar-



C. 3i )
Haarlem, van den I April tot den 30 Sept. 's namiddags ten 1 uur van den 1 Oftob. tot den 31 Maart te ia uuren en het geheele jaar door een half uur voor boorafluicen, van het water by de Papenbrug.
V liage, alle namiddagen ten 1 uur van het RukKin by de Kapelfteeg
Hemden , 's Woensd. avonds van de Cin&el voor de Bergitraat.
Hillegom, Dingsd. en Vryd. ten 2uuren op de rteeregragt over de Leydfegraat.
Hilverfum, Maand Woensd. en Vryd. ten half 1 uur op het 's Gravelandfcbe Veet.
Hotrn, alle avonden een Veerlchip een halfuur voor het boomluiden , op het water by de Kapelfteeg en des üin^sd.Donderd en Saturd. een biunen Schim van de Nieuwezyds Voorburgwal by deGraveft.
Leiden , alle namiddagen , behalve» Zondags des Zomers ten 5 en 's Winters ten 4 uuren van de Cingel, by de Heilige Weg en een Beurtfchip des Woensd en Zauird van het Water voor de Baafjesiteeg. LêVwWe»,'sMaand. 12 uur op 't Rokkin. Loosdrecbt, Dingsd Dond. en Saturdag op 't 's Gi-avelandi'die Veer.
Medenblik , 's Maand., Dond. en Saturdi een half uur voor het Boomfl. aan 'iZeeregc.
Monnikendam, alle dagen ten 2 uuren van het Water over de Karnemeikfteeg,
Kaarden, 's Woensd ten 12 uuren op het Water by de Papenbrug. 1 4



■
(32 )
Neortwyk en Neortwykerbm , a!J« Maand. 2 Schuiten, eec van de Bloemmarkt en de andere van de Nieuwmarkt.
Oudewater Dingsd. morg. ten 10 uuren voor de Huisöttenfteeg.
Oostzaanen, van Mey tot Sept. 's morg. ten 7 en 10, 's namiddags ten 2, 4 en 6 «uren en op Marktdagen ook ten 1 uur. Van den 2 Sept. tot den 1 Dec. 's morg. ten 8
^n,IOvUUn;n * en op de Marktd. ook ren 1 uur. van den 2 Sept. tot 15 0<ft. 's Namidd. ten 2 en 5 uuren. Van irtOét tot 15 Nov. ten 2 en 4 uuren van 16 Nov. tot r Febr»
VoV eV uuren op Marktd- ten 2 uuren. Van 3 Dec. tot 1 Febr. 's morg ten 10 uuren, van 2 Feb tot 15 Maart namidd. Fehr ^tren °P Marktd'ten 1 uur>va" I Van ió Maart tot 1 Mey 's namidd. ten 2 f«, 5,.fnAOP Maiktd ten 1 uur, van 1 Juny -o » 5 Zondags 's morS- ^n 0 , 8
ns"am,dd',ten 2, 4 en 6 uuren. Oudekerk, 's Maandags van het Rckkin. Oudshoorn, Maand 12 uur, van 't Rokkin. *™»r,nê alle dagen ten 1 uur van het water, over de Karnemelkfteeg. \l£Zmr P«rmerla»dt Maandag,
Woensd. en Vryd , by de Nieuwenbruf. >, T' Jal,e dagen»ten 12 uuren van
4we^ by ï KapeIfte£*> en tweemaal



C 33 >
De Ryp, Maand. Woensd. en Saturd. t«$ 1 uur, by de Haringpakkerstoren,
Scbagen, Woensdag ten 10 uuren, aaa de Haringpakkerstoren.
Schiedam, Dingsd. en Donderdags ten 12 uuren, van het Rokkin by de Waterfieeg-,
Schoonhoven , om de 14 dagen, Dmgsdags middags te 12 uuren op de Heeregragt by de Utrechtfcheltraat.
Swammerdam, Maandag en Vrydag, te 12 uuren van het Rokkin.
Texel, 's avonds een uur voor Boomfluiten, voor de Hasfelaarfteeg.
Velzen, Dingsd. en Vryd. ten 1 uur van de Mosfelftyger.
Vianen en de Vaart, om de 8 dagen op het Rokkin by de Duifjesfteeg.
Woerden, Maand, en Dond» , ten 1% uuren van het Rokkin, by de Gapertft.
Wotkum, 's avonds een Schip, van het Water, voor de Kapelfteeg.
Wormerveer, Maand. Woensd en Vryd. ten 2 uuren, aan de Haringpakkerstoren.
Tsfelfiein, Maandag namiddag ten 3 uuren van de Cingel, by het Latynlche School.
Abcoude, 's Maandags ten ia uuren , op de Binnen-Amftel, by de Halvemaansbrug»
Amersfoort, van den 1 Maart tot den 31 üctob. alle dagen , behalven Maaodag, en van den 1 Nov. tot den laatfte February Zond. Dingsd Dond. en Saturd. 's morg. ten 8 uuren , op 't Water, voor de Vrouwenfh.
* * 5 Mam*



( 34 )
"Baanbrug, Maand, en Woensdag, ten half i uur by de Munt
Breukelen , alle dagen ten 12 uuren ,bv de Munt. '
Kortebotf, 's Maandags, ten 12 uuren op de Binnen-Amftel.
Ltenierfloet, 's Maand, ten 12 uuren, van de Binnen- Amftel, by de Bakkerftraat.
Leenen, van Febr. tot Mey ten 12 uuren * Maand. Dingsd. Dond.Vryd.enZaturd.cn van Mey tot Nov alle dagen , bebalven Zondags, op 't Cingel by het Klooster.
Maarfen , alle dagen behalven Zondags ten 12 uuren van het Cingel by het Klooster.
Montfeort, Maandag ten 12 uuren, van de Binnen-Amftel, voor tRottenest.
Mydregt, Maand en Dond. ten 12 uuren en in de Winterm., alleen Maandag, op t Rokkin voor de Waterfteeg.
Niebtevecbt, 's Maandags ten 12 uuren van de Binnen-Amftel voor de Bakkerftraat Overmeer , Maandag ten 12 uuren van de Binnen-Amflel voor de Bakkerftraat.
Vreeland, van Mey tot Oclob Maand, en Dond. en van Nov. tot April alleen Dond. ten 12 uuren van het Rokkin.
Uithoorn, alle middagen ten 1 uur op't Rokkin , over de Oly(lagersftceg.
Utrecht, 's middags ten half 4 uuren , op 4e Cingel, by de Gasthuismolenfteeg.
Brouwershaven , alle 14 dagen op de Ongel, over de Lutberfcne Nieuwe Kerk.
Delf-



C 35 )
Delfzyl, in de Zomer, alle weeken eea Schip, op 'tWater, byde Vaikefteeg.
Deventer, Dingsdag, Donderdag en Saturdag , van het Water, by de Oudenbrug.
Franeker, Sa*, op 't Water, by de Papenb.
Gees [teO op de Heeregragt , by de Roomolenfteeg.
Groningen , op Zond. en Dond. met hec openen van de Boom , op 't Water, by de Valkoïteeg,
Harlingen , van den 13 Febr. tot den 11 Nov. alle avonden, en van den 12 Nov. tot den x 2 Febr. Maandags, Woensdags en Vrydag, een uur voor het Boomfluiten, op de TexelfcheKaay, by deNienwenb.
Hasfelt, Zomers op Zondag, Maandag , Woensd. en Vrydag, 's Winters, Maand, en Vrydag, een uur voor Boomfluicen,by de Oudenbrug.
Heereveen , Dingsdag met Boomfluiten op het Water, by de Zoutfleeg.
Hinlopen , Maand., Woensd. en Vrydag in de Oude Teertuinen.
Kampen, Maandag, Woensd, en Vrydag; in *ie Winter alleen, Dingsdag en Vrydag, by de Oudebrug.
De Kuinder, alle weken Dingsdag met Boomfluiten, aan den Dam.
Leeuwaarden, Zondag en Donderdag 's morg., met het openen van de Boom, op het Water, by de Valkfteeg.
De Lemmer, alle dagen met Boomfluiten, by de Papenbrug, Mak*



( 36 )
Makkum, Zomers om de 8 dagen, in de Teertuinen.
Meppol, Dingsd. en Saturd. metBoomfl., en 's Winters op Woensd, voor de Ramsk.
Middelburg, Saturd. 'smorg, een Schip, van de Heeregragt by de Roomolenfteeg.
Sneek, van Maart tot December, Maan» dag , Donderdag en Saturdag , van het Water voor de Valkefteeg.
Stavoren, alle avonden met Boomfluiten, van her Water over de Kapelfteeg.
Steenivyk , Dingsdag en Saturdag met Boomfluiten, voor de Ramskooi.
Swanfluis, Dingsdag en Saturdag met Boomfluiten, op de Texelfche Kaay,
Vlisjingen,op deCingel by de Bergftraat.
Fóllenboven, Dingsd voor de Ramskooi.
Zierikzte, op de Cingel voor de Roomolenfteeg.
Zwol, van den 13 Febr. tot den 6 Dec. alle dagen, en van den 7 Dec. tot den ia Febr. alleen Dingsdag, Dond. en Saturd. een uur voor Boomfluiten by den Oudenbrug.
Antwerpen, op 't Cingel by de Toren.
Bremen, om de veertien dagen aan de JNieuwenbrugsboom over de TexelfeKaay.
Breda, Woensdag avond, op de Cingel by de Bergftraat. Brusfel, op Cingel by de Toren.
Dusfeldorp, op de Gelderfche Kaay, by le Bantemerbrug.
Embden, Saturd. een Schip op het Water, by de Papenbrug. £m..



Cs?)
Emmerik, van February tot November, om de 14 dagen een Schip, van het Rokkin by de Duifjesfteêft.
Gend, om de 14 dagen op 't Cingel,by de Korsjesfteeg.
Hamburg, agter de Nieuwebrugsboom.
'j Hertogenboscb , alle Zaturdagen van het Cingel by de Bergftraat.
Londen, alle weken op het Cingel, by de Korsjesfteeg
Lubeck, om de 8 dagen in de Haringpakk.
Mecbelen, om de 5 dagen, op de Cingel by de Jan Roonpoorts-Toren.
Oldenburg, aan de Sparendammer brug.
Wezel, van Maart tot Nov , om de 14 dagen, op de Gelderfe Kaay by de Stormft,
Genemuyden , alle Donderdagen met Boomfluiten,. op de Gelderfche Kaay voor 'c Schipperaatje*
Lier, op de Gelderfchekaay voor de Wittepoortfteeg.
het VAREN der SCHEPEN
BUITEN STEDEN.
Van Rotterdam op Goes, Dingsd. err Vryd. met het fluiten van de Boom, en terug Woensd en Saturd. met het eerfteGetyde.
Zierikzee , Dingsd met Boomfluiten en Dond en Zaturd. met het eerfte Gety.
Op Middelburg, alle dagen een Schip.
Tbolen, Dingsdag met het eerfte Gety, en Saturdag terug. ** 7 l'lii'



C 38 ) Vlisflngen, op Dingsdag. Brief, Zond en Woensd. met het eerfte Gety een Schip.en alle dagtm 1 Marktfchuit.
Hertogenbosch , january en February, op Zond. en Woensd. met het eer/te Gety, en te rug Zond. en Doad. Vaa Maart tot Dec. Zond. Woensd. en Vryd. met het eerfte Gety, en terug Zond .Dingsd. en Dond.
Nimvsegen, en terug alle dagen , 's morgens ten half negen uuren. Arnhem, en teni£, aNe Sarurdagen. Hemden, Dond met het eerde Gecy. Ibicl, Woensd. met hc:eerfte Gety. Hulst, alle Vrydag met het eerfte Gety. Antwerpen, en terug, Dingsd. en Vryd. met hec eerfte Gety
Sluis in Vlaanderen , van Novemb. tot Febr. Woensd. en Saturd. en van Maart tot Oei. Dond. en Saturd. met het eerfte Gety. Sas van Gend, alle Woensdagen. Gend, alle tien dagen. Beigen op Zoem , Woensd. en Vryd. met het eerfte Gety, en terug Zond. en Dingsd.
Gomicbem, Zond. Woensd. en Vryd. met het eerfte Gety, en terug Maand, en Dingsd.
Schoonhoven, Dingsd , Dond. en Saturdag! en terug Maand. Woensd. en Vryd. Utrecht, en terug Woensd en Saturd. Kuilenburg, Dingsd. mei het eer/Ie Gety. Vianen, alle Dingsdagen. Londen, en teiug om de drie dagen.
Delfs-



C 39 )
Delfsbaven, en terug, Ma^id., Dond, en Saturd.
Schiedam, en terug alle dagen , 's morg, ten 10 uuren, en's namidd. te 4 uuren.
Maa<Jluis, en terug Dingsd. en Vryd.
Van Gouda op Bodegraven, van den 15 Aptil tot i50ctob. alle dagen 's morg. ten 9, namidd. ten 1 , en 's avonds ten 9 uuren , van den ióO&ob. tot den 14 April'smorg. ten 9 half 14 en 's avonds ten 9 uuren. NB. dezen Schuiten komen aan even voor dat de Schui'en op Utrecht, Leiden en Woerden , aldaar in pasfant aanleggen.
Op Dord, alle dagen een Veerfchut, met vallend Wjter.
Schoonhoven, Dingsd., Dond. en Saturdag 's morg. ten 10 uuren.
Den Haag ,Zond. s morg. ten 9 uuren.
Leiden, 's Woensd., Dond., Vryd. en Saturdagten 11 uuren.
Van Utkechtop öotd, Zaturd ten 12 uuren,en namidd. ten 4 nuren van deVaart.
Op den Haag, Dond. en Sar. ten 4 uuren.
Haarlem , Saturd ten 12 uuren.
Middelburg, alle 14 dagen des Dingsd. namidd. ten 4 uuren van buiten.
Rotterdam, Dingsd. namidd, ten 3 nur. en Saturd. tea 11 uuren.
De Paart,'s morg. ten 6,7,8 , 9, ro, ir, en 12,en namidd. ten 1, 2 ,4 ,5 en 6 uuren.
Do«r Woerden f op Leiden, Gouda en Rotterd. tot Bodegraven toe van den 15
April



C V> )
April tot den 15 Oétob. 's morg. ten 7,12, 'savonds ten 8 uuren, van den 16 Odob. tot 14 April 's morg. ten 7, en 's avonds ten 8 uuren.
Tsfeljlein, 's namidd. Zomers ten 3 , en 's Winters ten 2 uuren.
Van leyden op Zwol, van den 15 Febr. tot 6 Deo. Saturdag ten 12 uuren.
Op Woerden en Utrecht, van den 15 April tot den 13 O&ob. 's morg. ten 9. en 's namidd. ten half 1 en 9 uuren, van den 16 Oclob. tot den 14 April 's morg. ten 11. en 's avonds ten 9 uuren.
Enkbuizen, Dond. 's morg. ten 8 uuren,
Gouda, Woensd., Dond., Vryd. en Zaturd. ten half 12 uuren,
Deventer en Kampen, alle Donderdagen.
Alkmaar % van den 13 Maart tot den 20 Dec Woensd. morg. ten 9 uur. en van 21 Dec. tot 14 Maart om de 14 dagen.
Van 's hage op Breda, Dingsd. en Vryd. 's Winters om de 14 dagen.
Op Haarlem, Vryd, 's morg ten 8 uuren.
Op Rotterdam, alle dagen ten half 2
Zierikzee en ter Go*-, om de 14 dagen.
Ter Veer, Vlisjingen , Ter Tbolen en Middelburg , alle Vrydagen.
Gouda, Dingsd 'smorg. ten 8 uaren.
Leerdam, Heukelom en Aspeten, Woensd. en Zaturdag ten 12 uuren.
Hemden, Dingsd. en Vrydag ten half 1
's Hertogenbosch en Geertruydenberg , 's Maand, en Dond. ten 1 uur. Het



het RYDEN der
POSTWAGENS.
van AMSTERDAM.
Op Arnhem, en te rug. Van de Cingel by : deBeulingfloot, in de Zomer des morgens i ten 6 uuren, en des Winters met het openen der Poort.
De Vragtop Muiden is 25 ft. tot Naar1 den 30 ft. Amersfoort ƒ3. 6. Achtefeld ƒ3:12. Lunteren ƒ4 1 6, Aarnhem f$
Op Hage van den 15 Febr. tot den 14 I Nov alle dagen 2 Wagens,des morg van den is tot den 23Febr, te half 7,van den24Febr. : tot den 2 Oct. ten 6 uuren, van den 3 Ocl:. : tot den 20 dito, ten half 7 uuren, van den 21 ( dito tot den 5 Nov. ten 7 uuren , van den 6 \ Nov. tot den 14 dito ten half 8 uuren, en de 1 middag Wagen, gedurende dezen tyd ten 1 uur Van den 15 Nov. tot den 14 Febr. alle [.morgen ten 9 uuren, en by befloten Water : ook des middags ten 1 uur. Van den 1 s Nov. tot den 14 Febr zullen op de Zondagen, de \ zelve even, als geduurende de week af■ ryden, ook zal op de Zondagen, van den 15 Febr.tot den 14N0V, als mede op de 2de Kers,Paasch en Pinxterdagen , de middagwagen alleen ryden, en op de eerfte van !de gemelde, als ook op de Bededaggeen Wagen. De Vragt van de vier binnenfte plaatzen is/4/i2. en voor de twee andere ƒ4:10. en een Kind dat op de fchoot zit /2;6> doch iemand onder weg
wil-



C40
Willende afgaan, betaald na het huis ter Hart 13 ft. Haarlem 26ft- Berkenrode 32 ft. Hillegom/2 -.2. Lis ƒ2:12. Sasfenheim/f2;i8. Duivenvlugt ƒ3 :6. 't Haagfche Schouw. ƒ 3:12. Het Huis ten Deil ƒ 4: 2. en te rug uit 'Hage na het huis ten Deü 14 ft. 't Haagfche Schouw 24 ft. Duivenvlugt 34 ft. Sasfenheim ƒ2 : . Lis ƒ 2 :3. Hillegotn f<i: 15. Berkenrodeƒ3: 8. Haarlem ƒ 3:i2.lïethuis terHart/4:2, meu beipreekt de plaatzen in de Korsjesfteeg, en de Wagen reid af voor hec Nieuwe Herelogement.
Van Gouoa op Rotterdam en te rug. Van den 15 Miart rot den 30 Sept. ''s morg. ten 6 , 8, 10 en 12 uuren, en's namidd. ten h uf 3, 4 , 5 en 6 uuren. Van den 1 Oclob. tot den 14 Maart ten 7, 9 et! 12, half 3, 4 en 5 uuren, nog op Dingsdag morg. ten 4 of 5 uuren een Wagen apart.
Van Haarli-.m op Alkmaar en te rug, alle morgen een 9 uuren.
Van Hoorn op Enkhuizen en te rug. Van den 1 April tot den 30 Sept.'« morg* ten 6 uuren, en van den 1 üitob, tot den 31 Maart ten 8 uuren, en 's namidd. het geheele jaar door ten 4 uuren.
Van Hoorn op Medenblik alle morgen ftn 7 uuren, en 's Winters om 8 uuren, en ten 3 uuren van Medenblik weder terug.
Van Utrecht op Aarnhem , alle morg. ten 7 uuren.
Op Amers/oert en terug Zond,, Woensd.
Vryd.



< 43 )
Vryd. en Saturd. 't morg. ten 7 uuren en >'s namidd. ten 4 uuren.
Op Breda, alle morg. ten 6 uuren.
Op Deventer, van Maart tot O&uber Dingsd. en Vryd.'smorg. ten 6 uuren, en ivan Odlob. tot Maart ten 8 uuren.
Gorkum, alle morgen ten 6 uuren.
Rbeeiie^atmd enWoensd.,ten 11 uuren.
's hertcgenbocb, 's morgens ten 6 uuren,
JMimwegen, 's morgens ten 7 uuren.
Tbiel, van Maart tot Nov., 's Maand. : Dingsd.,Dond enVryd.'smorg ten 9 uuren.
Wageningen, Woensd. en Zat. ten 10 uur.
Zurpben , Maand, en Dond. ten 6 uuren.
Van zutphrn op Aa*nbem en te rug, [Dingsd., Woensd., Vjyd. en Zaturd., 's ; Zomers 's namidd. ten 2 uuren en's Winteis te* 12 uuren.
Deventer en te rug, alle dagen behalven ï Zondags , 's morg ten 8 en 's namidd. ten 14 uuren, in de Winter 's morg. ten pen i's namidd ten 3 uuren.
Harder wyk, alle dagen,'s morg. ten 8 uur.
Van aarnhëm op Hattum, Vryd. morg. :en te rug Donderdag morgen.
Harderzvyk, Woensd. en Zaturd. 's morg. ;ten 8 uuren.
Deventer, Woensd. en Zaturd. ten 11 uur.
Ninwegen morg. ten 8 en's namidd. t ten 2 uuren.
Over Kleef nu Keulen en Frankfort, op [Maand., Woensd.en Vryd. Zomers ten 5 ! en in ete Winter 's morg. ten 6 uuren. Op



C 44 )
Op A«a/<?» enfrankfort, Maand,, Woens. dag en Vrydag ten 6 uuren
Doesburg, Zomers Zond. en Woensd. en geduurende de Winter 's Maand, en Uond., na her aank. van de Amfterd. Wagen.
Van Doesburg, 's Maand. en-D.onderd na het aankomen van de Arnbemfche Postwagen opBeriy», en van daar naar Koning, bergen en Dantzig.
Op Osnabrug en geheel IVestpbalen, Maand, en Dond als boven.
Zwol op Deventer, van Maart tot Oei. alle middag ten i uur, van Oft, to: Febr. s morg. ten 10 uuren
GW^*». van May roe Aug 'smorg ten 6 urnen van Sept tot April 's morg ten 7uur.
L'«i'»: '« Maand., Dingsd., Woensd. en Vryd.'smorg. ten to uuren
Munfler, Maand, en Dond. 's more. ten 12 uuren. s Van Deventer op Bentbem, Osnabrug en Hamburg, Dingsd. en Sat.'s morg. ten 9 Gur. Up Uatderwyk , 's morg. ten 8 uuren. Van leeuwaarden op Groningen, en te rug,'s morg. ren 5 uuren
Van Groningen op Zm/, Dinasd '« morg. ter, 7, en in de Winter ten 8 uuren Van IWrden op Amersfoort, Zond ' Dingsd en Dond 's morg. ten ,o uuren/ Op Zond. en Dond. 's avonds ten? uur vertrekt een Wagen op Osnabrug, van dZr vertrekt voorts een Wagen overi»ww*£"
op



C 45 5
top Hamburg, Lubec, Lumnburg , Altona^ Hanover, Zeil, Minden en Breemen. Van Hamburg op Lubecq, Gluk/Iad, Kiel; Holiftein en gantsch Denemarken en Sweden, en over Hanover op Brunswyk, Maagdenburg^ \Berlyn, Frankfort aan den O der, Golberg , ! Dantzig 3 Elbing , Koningsbergen , ü/g<ai , 'Reval, Petersburg en geheel Rusland, ins;gelyks over Hanover op Kas fel,Fr ankfort taan den Main en de omliggende plaatfen, :en over Brunswyk op Wotff*nbuttel, Hali berfiad, Halle, Leipzig , Bresden , Praag '. en Weenen, als mede op Naumburg , Neurenbuig, Regensburg &c.
Van het tolhuis op Antwerpen , van den 11 April tot den 30 Sept. 's morg. ten 5 uuren.
Van Antwerpen alle dagen over MecbeJen op Brusfel,
Van mechelen op Brusfel. alle dagen f Zomers 's morg. ten half 8 ,en 's namidd. 1 ten 4 uuren, 's Winters 's morg. ten 8, en 1 's namidd. ten 1 uuren.
Antwerpen, alle dagen Zomers 's morg. ! ten 7 , en namidd. te 4 uuren, in de Winter 1 's morg. ten 8 uuren,en namidd. ten auuren.
Van brussfl op Maastricht, Zomers : alle dagen, en geduurende de Winter om 1 de twee dagen.
Op Namen, om de 2 dagen.
Over Leuven op Luyk, alle dagen.
Op Leuven , alle dagen Zomers 's morg. en 7, en namidd. ten 3 uuren, in de Winter



C 46)
ter 's morg,ten 8 , en 's namidd. ten 2 uurenj
Op Parys, alle 2 dagen.
Van ryssel , op Parys, alle 2 dagen. _ _ _ VER TREK der
KOOPMANS BOODENS.
van AMSTERDAM.
Op Deventer, Dingsd en Vryd. avoud ïn de Warmoesftraac, by de Niezel.
Deutekom, alle veertien dagen, by de Slypfteenen.
Dordrecht, om de 4 dagen over de trappen van de Beurs.
's Hertogenbosch , Tilburg, Breda , Heus. den en Gorcum , alle 14 dagen 's Woensd. ten half 7, over de trappen van de Beurs.
Grol, op Woensd. in de St. Nicolaasftraat en in de Niezel.
Steenwyk, Vrydag in de Baafjesfteeg.
Tbiel,Vryd. over de trappen van deBeurs.
Vianen, Dingsd. over de .trappen van de Beurs.
Wezel, Vrydag op de Reguliersbree».
Zeeland, Dingsd en Vryd. ten 7 uuren agter de Beurs.
Zutpben, Vryd. op de Fluweele Burgwal by de Niezel.
VERTREK der
POSTEN.
van AMSTERDAM. Alle avondeH vertrekken de Posten op
Haar-



C 47 )
Haarlem Cbehalven Zondags) te half ze« uuren, op Texel, de Helder en 't Vlie, te half agt uuren op Rotterdam, en alle verdere Zuidhollandfche plaatzen, als ook de Meyery, Breda, Maastricht, Gorkum, [Schoonhoven, Utrecht, &c. te agt uuren , I den Haag, Haarlem, Alkmaar, en de andere Noordhollandfche plaatzen, te half 9 1 uuren. Nog werden op Haarlem, de Brieven driemaal daags uit de Kasfe gehaald, : en met de Schuiten verzonden, als ten half 10, half 1, en half 5 uuren.
De Brieven op Utrecht, worden drieimaal 's daags uit de Kasfen gehaald , en met de Schuiten verzonden, als's morgens te 6, ?s middags te 12, en 's avonds te 7 1unren.
Zondag avond op Luyk, Aken en Mastricht, 's avonds ten 8 uuren.
Maandag avond op Spanjen en Portu;gal, als mede op Zeeland met de Land:post, 's avonds ten 8 uuren. OpFrankryk, Braband, 's avonds ten half 9 uuren.
Dingsdag op Italien, Duitschland, Keulen , Gelderland, Cleefsland, Emmerik, en ; de geheele Ooftzee, *s middags ten 1 uur. [ Op geheel Overysfel, mitsgaders Hamburg, ! Zweeden, Denemarken,'t geheele Noorden ! en Ooftvriesland 's avonds ten half 7 uuren. [ Op Groningen 's avonds ten half 8. Op Luyk, Aken en Maftricht, 's avonds ten 8 . uur. Op geheel Groot ■ Brittannien, 's a1 vonds ten half 9. Don-



(43 )
Donderdag op Spanjen en Portugal, ': avonds ten 8 uuren. Op Vrankryk en Bra«, banct, 's avonds teu half 9 uuren.
Vrydag op Italien, Duitschland, Ceulen, Gelderland, Cleefsland, Emrnerik eti dd geheele Ooft zee, 's middags ten 1 uur. Op Luyk, Aken en Maftricht, zls meedd de Landpostop Zeeland, 's avonds ten 8 uuren. Op Groot • Brittannien en Braband, 's avonds ten half 9 uuren.
Saturdag op Overysfel, Hamburg, Zweeden, Denemarken, 'tgeheele Noorden en Ooftvriesland, 's avonds ten half 7 uuren. Op Groningen, 's avonds ten half 8 uuren.
AANKOMST der
POSTEN.
aan AMSTERDAM.
Alle dagen 'smorgens van de BinnenlandfcheSteden, de Helder, Texel, Vlie, &c. Zondag,'s morgen; van Luyk, Aken, en 's namiddags van Gelderland , Munfter, Keulen en Duitschland, de Oostzee, Italien , Hongarye, Turk yen , &c.
Maandag van Friesland , Groningen, Ooftvriesland, Overysfel, Kleef, Hamburg, Breemen, Zvveeden, Denemarken, Polen en het Oosten.
Dingsdag van Zeeland, Vlaanderen, Braband, Frankryk, 5panje en Portugal.
De Engelfche Brieven komen na de wind is. ALPH-



ALPHABETISCHE NAAMLYST
D K R
'Kermisfeu Jaar, Paarden' Beesten-' Schapen- Kaas- en Leer-markten, welke in de Steden en Dorpen, ze in als buiten de Nedet landen gehouden •voorden.
A.
Aalsmeer 31 Aug. k. Aardenburg 21 OMey k. Aarnhem 5 April, 23 Oél., 3 Nov. >b 9 April, 26 Avg. en 27 Oer., p. 29 Juny k. Abcoude 27 Aug. p. Alblasferwaard 25 July p. 28 Sept. AI de Veenen 14 Sept. k. Alkmaar 23 Arrilk. 12 Nov. ip. 27 April j. 18, 25 Ocï. en 3 Nov. b. Alphen 31 Maart p. 20 July k. Amerongen 3 May k. Amersfoort 31 Meart I. 26 iMay 20 Aug. 2 ocl. p. 5 Oei:, k. 8 b. Ameide 20 July k. 30 Sept. 11 0<5t. p. 'Amftelveen 21 Arpil b. 4 Sep. p. s Odl. ik. Amfterdam 12 Maart en 12 JunyLootd. 14 April p. ai b, 25 Aug p. 21 Sept. k. 127 Otf:. b. Ankeveen % Oct. k. Antwerpen 17 Aug. k. Asperen 23 April p. Arnerouydeu 4Feb. j. Asfendelft iÓMov.k. fAurik 14 Maart k. 20 April, 13 Aue, i. (Axel 11 Juny k. *
**** B



B.
Barneveld 17 Maart p. Beemdcr 31 July k. Beest 17 Junyp Beuthuyzen 27 Ju-, ly k. Bergen in Heneg. 17 Dec. j. Bergen op Zoom 17 en 24 April b.'n May j 10 Nov. k« en 13 b Bergfenhoek 27 July k. Berkel 30 Juny k. Berkou 11 Au?, k. Beugen 15 Maart p. Beufighem 26 Juny p. 9 Oct. b. Benfchop 17 Oft. b. Beverwyk 28 April, 2 Oct. b. Aug p. 10 k. 19 Nov. b. Biervliet 10 Juny k. Bhrikum 5 Oei:, k. Bloemendaal 5 Ocl. k» Bleyswyk 31 Aug. k. Bodegraven 5 May p. 6 b. 24 Aug. k, Boekholt 6 Dec. j. Bolswasrd 12 July,8 Aug. p. eu b. Bommel 7 Maart p. 16 Juny j. 14 Nov. b. Boskoop 22 Juny k. Bourdeaux 1 Maart j. Brakel 25 Sept. p. Blokziel 17 Aug. k. Breda 8 Juny k. I July p. 3 Nov. j. Breemen 10 Febr. 3. Breukelen 15 July k. Briel 8 Juny p. Brouwershaven 1 Juav k. en b. 6 p. 27 Ocl: b. Brusfel 1 Oét k. Brugge 16 'Jan. j. Bunfchoten 2 Juny k. en Buuren 28 April en 27 Sept. p. Burgc 9 Juny k,
tmft^i WULfjl f^fWfwt *,ApM tShst* A JkA
Charlois 22 July k. Collynsplaat 16 Jiily k. Crommenie 24 Jan. Bandingen 16 Nov. k.
D.



ü.
Delfsgou 4 July k. Delfshaven 27 July k. Delft 24 April en 23 O&. b. 4 Juny p. 15 k. Deventer 19 Maart, 23 July j, 27 Maart, 19 Juny, 30 Aug 9 Nov. I.
6 July k. 5 Juny p. en j. 14 Ocl:, b. Dirksland 24 Aug. k. Doesburg. 3 Jan. 3. J2 April, 16 Oét. b. Dokkum 3 May, 16 Aug. 3. Domburg 25 Juny, 8 Aug. p. Dordrecht 16 April, 9 OCt., 15 Juny k. 4 Nov. b. Driel 1 July p. Duinkerken 2 Jan. 3",
E.
- Edam 3 en 10 April p. 10July, 2 Nov. b. 7 April, 29 Sept., 8 Oct, j. Egmoncl binnen 16 Nov. p. Elburg 26. Oct k. Embden 25 Jan., 24'Maart, 12 May, 6 Ocl. 3. Emmerik 29 |sn. 3 5 en 26 Maart p. EnkhuyZen 11 Juiy, 10 Oct, j, Eyndhoven 4 Jan., 4 Feb. j. Eist 15 April,
7 Ocl. p.
30' :'fi/L-fcR }vr.jLc ,ns»l
' Franeker 29 April b. 12 May p. Francrorder Mis 21 April, 2 Sept.
G.
Geersbergen 30 Jan. p. Geertruyden**** 2 berg



berg i6* Maart j. 17 April b. 9 Tulyp 21 k. Geervliet 18 May k. 22 Oct b Gelder 1 Feb j. Geldorp 3 Feb. p. Geldi jesplaat 21 Sept. k. Gend 8 Feb 27 May, 24 July p. 23 Maart k. 31 Aug. j. Giesfen 3 July p. Goeree 1 May, 2 Oft. J. Goes 11 Maart p. 26 Aug. j. 28 Oét. 4 Nov. b. Gorkum 15 M2y p. 5 july, 29 Sept. p. 5 Ofl. j. Gouda 20 Feb.j. 27 Maart, 9 Jany p. 25 Feb. j. 23 en 30 OU. b. Goudriaan 28 Maart b. 10 Oc~t. k. Graft 8 Oct. k. Grave 28 Feb. , 20 Maart p. 24. April j. 4 Nov. b 's Giavc land 20 Juny p. 's Gravenhage 4 May k 6 p. 27 Ocl:, b 29 Nov. j. 's GravelVide 11 Aug. k. Grol 30 July p. 8 Nov. j. Groningen 3 Feb., 6 April. 2 en 30 Juay, 20 July p, s May k. 18 Sept. j.
H.
Haarlem 3 Maart, 18 Aug. p 10 April 2 July 1. 29 Juny k 20, 21, 24 Ocl:. b. c Haagje 24 Maan p. en b. Haastrecht 11 juny p. en k. Hardenvyk 17 Ma-irr p.'
25 Mcart, 6 Junyl. Hardinxveen 28Sspt. k. Harhngen 7 May, 18 Juny j. 3 Aug.1. Haferwoude 30 Sept. k. Heemskerk 17 Aug. k. Heemltee 24 Juny k. Heenvliet
26 Mayeni2Nov.p 1,8,15.22 b. Helmond 16 Dec. j. Helvoec 1 Juny b en k. Herenthals 28 Jan. j 27 Fe'bi. p Hermelen 24 May k. 's Hertogenbosch 22
Maart



Maart 'j. 9 April p. 11 Aug. k. Hasfere 20 Apfil bi 6 Ocl:. j. Heusden BI Maart j. .18 0 13 Sepr. p. Hillegom 27 July k. ïlonslaardyk 4 May k. Hoogftraaien 27 Nov. b. Hoorn 10 Maart 26 July K 13 April j, 16 p. 6 Aug. k. 7 Nov. p. 10 b, Horfen 15 Maart p. Hulst 2 May j. Huyzen 26 Feb. p. 12 Maart Lootd. 13 Aug. j. 10 Nov. b.
kó IbiJ' ■ -<'■■ ■ i':LI>1 1 ' "^o-'
Jisp is Juny k. Iperen 15 Febr. j. Joachimsdal 12 Dec. j.
K.
Kaag 27 July k. Kauipen 19 Maart, 8 en 31 Sept. b. 27 July !• Kasfel 7 Jan. 1. Katwvk 6 July k. Keetel 27 July k. Keulen 19 Sept. k Klündert 23 Maart, 21 July p 29 Juny k 11 Ocl:. b. Kortryk 26 Jan. j Krimpen 4 May k. Kuylenburg 24 Maart, 28 May , 4 Ocl:. p. 21 July k.
L.
Leerdam 23 Maart p. 19 April b. 30 Junyp Leipzig2jan j. Leiden 3ï Maart 14 Jiiiy 1. 29 May k. 13 J«ly 3- 25 0(51. 2t Nov. b. Leeuwaarden 14 July j 22 Sept. p. Loosdrecht 19 Ocl:. k. Leidfendam 27 Juny k. Lekkerkerk 22 Juny k.
**** g Lex-



Lexmond 15 Aug. p, Limmea 3 Sept n. Linfchoten 17 Aug. k. Lier 15 Junv Ie. Lions 19 Dec. j, Lis 24 Apr., 27 Nov b. 19 Aug. p 5 Oét. k. Loenen 27 Aug! p. 9 Sept. k. Loosduynen 3 Aug. k. Luyk 31 Ja», j.
M.
Maas'nnd 20 July k Maasfluys 4 July k. Maastricht 28 Febr., 13 May p. Meehelen 6 July k Medenblik 29 April b. 9 Juny j. 14 Juny , 31 Oft. p. Memkerk 15 Juny p. Meydrecht 14 Aug. k. Middelburg 9 Jan. 6 Nov. b. 22 July k. Middelharnis 17 Aug. k. Monnikkendam 3a April, 22, 29 Ü(5t. b 17 Aug. k. Moordrecht 31 Aug. k. Menifoort 18 Maart, 18 Ocl:. p. 21 b. Muyden 1 April, 25 Aug. p. 24 k.
N.
Naaldwyk 29 Juny k. Naarden 7 April p. 9 Juny k. Naamen 17 Dec j. Nierop 9 Juny k. Nieuwburg 25 Sep. k Nieu. werf 27 July k Nyiuegen 27 Maart, 15 May, 7 Sept. p. 8 k. Nioorr 7 Feb j. Nieuwpoort3, 13 Juny p Nieuwerkerk 7 July k. Nooddorp 31 Aug, k Nikerk 26 May p Noordwaddinxveen r* July k. 6 Aug p. Noordwyk binnen 14 July, 17* Aug. k. Noordwyk op Zee 16 Nov. k Nyland 2 Aug, j\
O.



O.
Oirfchot 23 Jan. j. St. Omer 8 Jan. ƒ. Oosterhout 10 April b. 25 Juny j.enp. 17 :Aug. k. Oosterfonburg 6 July k. Oostkapel 10 Juny k Oostvoorn 21 Sepr. k. Ooszaanen 12 Ocl. k. Opmeer 1 Juny p. Oudbeyerland 4, ir, 18, 25 April, 2, 19, 16, 23 May, 6 Juny, 6 Nov. b. 15 • Sept. k. Outdorp 4 May, 12 Ocl. j. 24 !Aug. k. Oud- en Zuydbcyerland 21 Sept. :k. Oudenaarden 3 Jan. j. Oudendyk 21 i.Sepr. k. Ouderkerk 5 Ocl:. k. Oude water 5 Juny p 28 Sept.k. Oudetongen 15 Sept. dootd, 17 j. Oudshoorn 20 July k. Oud V.lisfingen 15 Juny k, Ouwerkerk 26 Sept. k.
P.
Papendorp 22 Sept. k. Parvs 10 Tan. i Parmerende 7 May, 13 Ocl:. b 2 Tuly* Hó" Ocl:. p 30 Sept. 1. Puttershoek 3, 10 LApril, 1, 8, 15, 22 May b. 31 p. 17 Aug. k. Pynakker 12 Sept. k. Poeldyk 31, Aug. k.
R*
Raamsdonk 25 Maart,20 Juny, 5 Nov j. ch p Rees 17 Febr. j. 30 Ocl. p. en b' Ridderkerk t9 April, 3 en 10 May b. 17 p. 13 July k. Rodenburg 1 r Dec. j. Roer** * * .
4 mon,.



monde n Feb. j, ■ Rommelswaard 14 Maart j. Rotferdam 12 Maart Iootd. 13 1.1 12 Juny, 13 Aug. j. 14 Aug 1. 28 Oci.i 12 Nov. b. 13 i; 25 Aug. k Rouaan 3 Feb; p. Rozendaal 4, 11, 18 April, 14, 28 Nov. p enb. 10 Sept j. Rakauge 31 Aug.i k. Rynsburg 27 Apr. 18 Juny p, 28 Aprili b. 22junyk. Rysfel 17 Maart p. i4Öec. i en p. Ryswyk 20 July k. Rheenen 27 Ocl. k.
,i «V- . \ ; , -• ,f ' J(
Schagen 17 Juny p. 16 Ocl b. Schermerhorn 24 Nov. k. Scheveningen 8 Juny k. Schiedam 14 Maart p, 29 Juny k. 2 April, 15 Ocl. b. 5 Nov. j. en b. Schiplui 27 July k Schoonhoven 4 Juny, 15 Ocl. j. 1 Sept. k. 10 Ocl p. 29 en 9 Nov. b. Schoorl 14 April, 24 Nov. b. Serooskerken 2 Sepr; j en b, Slooterdyk 1 Juny k. Sluypwyk 5 Ocl. k. Sluys in Vlaanderen 22 Juny k 28 Ocl. b. Siydrecht 3 Aug. k. Sneek 6, 14 May, 16 Aug. j. Somerdyk 7 Septi k. Sparendatn 16 Nov. k. Sprang 11 Maart p. en b. Spykenis 14 Sept. k. 15 Ocl. b. Steenbergen 26 April, 1 Nov. p. en b. 3 Aug j. Steenwyk 8 April, 11 Aug. j. Scryen 14Sept. k Stolk 9 Juny k.
T.
Ter Schelling 23 Sept. b." Texel 6 Maart



14, 22 APril, 18, 25 July, 4,6 Oei. b. 13, 20 Maart j 1 Ang 1 Ocl. p. Thiel 26 April, 12 July, 20 Ocl. p. 30 April b. Tilburg 27 Jau. j. Tongelveen 15 Dec. j.
U.
Uitgeest 16 Nov. k. Utrecht 10 Maart 14 April, 4 Aug. p. *4 July k. 2 Juny 1. 2.9 Sept., 25 Ocl. b. Uithoorn 17 Aug. k.
V.
Valkenburg 13 Sept. p. Veere 6 July k. 12 .Sept. j. Velfen 19 April b. Vianen 12 May k. Vlaardingen 22 Juny k. en p.. 25 Ocl. b. Vlisfingen 13 July k. 7, 26 Nov. b. Vlymen 25 April, 26 Nov. p. 'Vollenhoven 13 July j. 23 Ocl. b. Voorburg 13 Ocl. k. Voorfchooten 28 July p.
W.
Waalwyk 6 Juny, 12 Aug. p. 5 Ocl. k. 'tVasfenaar 30 May p. 5 0£t k. Wuteiring 75 Juny k. Weesp 8, 22 April b. 5 Ocl. k 7 p. en b. Werkendam 20 Juily k Wesrerfouburg 29 Juny k. Weftcapel 2 July k. Westzaauen 21'Jan. ButfIding. Wieringen 9 Juny k. Willereftad 124 Maart, 14 Aug p. 21 Sept. k. Worcum 30 April j. Woerden 16, 23, 30 !April b. 25 p. 6 July k. 20 Ocl. p. 22 b.
Wor-



Wormer 8 Juny k. Wouw u July k. Wyk by Duurltede 14 April j. 16 Juny p. Westeri'chellmg 26 Dec. k,
Y.
. Yperen 15 Feb. j. Ybfelmonde s, 26 Maart, 2 April, 7 May b. 25 Juny p. 22 July k. Ysfelfteyn 11 May k. 1 Aug. r Oct. p. 15 b. Ysfelroode 22 Jan. j. Ysfendyk 10 Juny k.
Z.
Zaandam 16 Nov. k. Zandvoort 6 July k. Zevenbergen 3 April p. 31 Aug. k. 29 Cel- 12 Nov. b. Zeevenhoven 29 Juny: k. Zierikzee 29 Maart p. 25 Oct. b. Zoelmond 22 May, 11 July p. Zoéterwouw 29 Juny ft. Zutphen 11 May, 2 Nov. j. 14 Juny 1. Zuydbeveland 17 Sept. k. Zuylen 18 May k. 5 Juny p. Zuydlaaren 17 Aug. k. Zwammerdam 4 May k. Zwartewaal 18 May k. Zwol 10, 15 Maart, .22 Oct. p. 10 May, 16 Oc"t b. 26 July, 4 Aug. \. 3i July k. Zwyndrecht 2,9, ió April b. 10 Juny, 14 July p. Zyp 22 April j.



©
t VERVOLG | & •&
&f DER ^
| AFBEELDINGEN g
ft VAN DE ^
£ voornaamste historiën &
» DES |
j! OUDEN en NIEUWEN | |T E STAMENTS.f
* MET
* *
J dichtkundige verklaaringen derzei ver.*^
f & 1









I Mattk . Vliï , 34.25.



Ftg. ccr.
Chriftus heerfcht over de Winden en de Zéé.
Mat tb. VIII: 24 en 25.
Tvethevenst Wonder, thans gewrocht
door Jefus hand, Geefc ons het levendst blyk van zyn ge»
ducht vermogen: Dat Wonder ftilt de Zee en ligt de Wind
aan band,
.En houd het moedloos volk verbaasd en opgetoogen.
Maar wie, wie temt Natuur alleen op zyn bevel?
Wie kan haar werking door dat hoog bevel betoomen?
Wie dan de fterke God, deez' groote Emanuël!
De fchrik voor 't godloos Volk; de Redder van de Vroomen!
Kom dan gelukkig Volk, die Held is uwen God;
Wend al uw zorg op hem, en wilt dien
Koning eeren, Dien trouwen Heilgezant, isMeeftervaa
uw lot;
Vrees niet: één woord van Hem, zal "t onheil van u weeren.
s Tig.



lig. CCV1.
Den Heiland roept Mattheus uyt hee Tolhuis om hem te volgen.
Mat tb. IX: 9 tot 13.
é Ja Mattheus, volg, geef op dat voordeel acht,
Hy die zig thans verneêrd uw wooning
in te treeden, Is den beloofden Telg door Isrel lang
verwagt,
Den Votst van 't Nieuwverbond, van Troost, van Heil, en Vrede.
Zie hoe zyn wysheid hier den wrcevlen
nyd verfmaad: De flrafbre hoogmoed fnuikt der trot-
fche Pharizeën; Hoor hoe Hy 't fchynfchoon kent, de
zelfverheffing haat, ïNaar de afgedwaalden zoekt uit Hydens
en Hebreen.
Hy wil bet zondig hart, dat zynen fchuld
beleid,
Hoe zeer gewond en zwak , geneezen
door bekeering; En toonen, dat Geloof en waare nedrig-
heid,
De vafle grondflgg is van zyne zedeleering.



_ zo 6.
Mattk . TL . g .









JVIattli. JV. 2_4.



Fig. ccpit.
De beroeping der twaalf Apoftelen. Mmb} X: i tot 14*
Eer Jezus in het ftrydperk treed,! Maakt Hy zyn volgeren gereed, Om in zyn naam, door wonderwerken Zyn Hemelleering te verilerken. Zyn geess bezield hun vroom gemoed Met kragt, om pal te ftaan in alle tegen» lpoed.
Gaat, zegt Hy, Predik thans alom, Aan 't uitverkoren Jodendom,
f Dat God, hem gunftig wil gedenken, En eeu wig zyn genade fchenken , Maak van uw Lcerampt geen gewin;
Maar neem door liefde en vlyt alleen de harten in.
Genees de kranken van h-in pyn: Maak den Melaatfchen daadlyk rein : Geef aan de dooden 't leeven weder, En werp het ryk des Satans neder, ïoon, fchoon gy ook vervolging lyd, Dat gy ftandvaftig myne leereüngeii zyt.



Fig. CCPIIL Be Jongeling te Naïn, door Jezus, val* den dooden opgèwekt. Lue. VII: n tot 15.
A
**ch droeve weduw, fchrei niet meer, Wil uwe rraanen droogen: Werp u voor Jezus ntêr; Hy, met uw ramp bewoogen, Geeft u, uw eenigen Zoon weerom, Tot troost in uwen ouderdom.
ö Godlyk wonder 't welk gy ziet! Dit gaat Natuur te boven; De grootfte wysheid vat liet niet, De dwaas, kan 't niet gelooven} Maar Jezus toond hier door zyn kragt, Dat niets te groot is voor zyn magt, De Jongling flapt der doodbaare af > •Al. 't Volk flaat opgewogen, Om Jezus, die hem 't leven gaf, Al juichend te verhoogen; De.Moeder kust haar lieven Zoon* Thans bly verrezen van de doön.
» Wat fchaad de dood en t grootst verdriet ,
9, Als God, die alles hoort en ziet, „ Het onheil af wil wenden ; 99 En ons zyn heil wil zenden? „ Dan fchaad de dood noch 't grootst verdriec,
» Wyl God doch $es hoord en ziet.
Fig».



2V8.
Lmc. TH.









.



Ftg. ccnf.
De boofjfchap door twee Discipelen v«r Johannes aan den 2aligm.aak.er.
Mattb. XI: 2 tot 7.
Hr
**eg , dus fprak Jezus , tot Johannes
Leerelingen, Dat hy beoordeel uitzo veele zegeningen, Als hier voor elks gezicht gewrocht zyn
door myn' geest, Wanneer ooit grooter heil op 't Aardryk
is geweeft?
De blinden geef ik het gezicht; De kreuplen treeden vrolyk heenen: De dooden fchenk ik 't levenslicht. Die doof zyn, of uit arrnoê weenen, Die vinden met het dwaalend Volk, Aan my hun Euangelie Tolk.
Wel Zalig zy die naar myn wet Alleen hun Levenswandel richten. Die in dien wandel, naauw gezet Opvollegen myn zedeplichten; Daar, die aan my geërgert word, Zig willens in den rampfpoed ftorfc



Kg. CCX, De Zondareflê aan Jezus voeten. Luc. VII: 37 tot 48.
Komt herwaards, komt tot my, gy die
met fchuld beiaan, Zuchr onder 't wichtig pak van uw ver»
borgen zonden. Ik zal, dus fprak Gods Zoon, met deer»
nis aangedaan, U beffen van dien Last, hoe zeer daar
aan verbonden.
Ja Pharizeus, ja! Hydoet, gelykhy leerr, Dees fnoode Zondares, maar tot berouw genegen ,
Verfchynd hier iveenende: toont dat ze is weêrgekeerd,
Van hiar verdetflyk fpoor, tot zyn genadewegen.
Dit hemelfche berouw verwekt zyn me» de'y,
De waare Middelaar, de Heer van dood
en leeven, Toont nu aan 't Volk dat hy den Men-
fchenhoeder zy; S)o«r die boetvaardige haar zonden te ver-
geeven.
Fig,



zie
Ijuc . YJI. 37-48 .









zv.
JoTi. T. 4 .



iïg. ccxi.
De wondere Geneezing door het Badwater te Bethesda.
Job. V: 4.
God zond naar *t plechtigst Feest, in 't oud geheiligd Land,
Een' dienstbren Engel uit de hooge Hemelboogen,
Om in BethesdaasBad, door zyn' gedachten hand,
De droeve traanen der bezochten af .te droogen,
Daar thans de tyd genaakt, dat elk begeetig is,
Om van zyn Lichaams kwaal, in \ Bad
te zyn geneezen; Vindt, zeker Gryzaard, hier noch hulp
noch deerenis, Tot dat den Heli-Arts hem heeft zyn ge-
nsê bewezen.
Staat op, zegt Jezus, gaat: uw lyden is
gedaan,
De ftramme Gryzaard juicht, zyn banden zyn verbroken,
Zo heeft Mesfias, door den mensch van 't leed te on;fIaan,
De dankbaare offers (leeds op 't hart altaar omflooken.
S 4 -W*



ng. ccxrr.
De Discipelen van Jezus plukken Koren airen op den Sabbath.
Mare, II: 23 tot 28.
H
■*-Joe liftig weet den Pharizee, Zyn zonden door den fchyn te dekken. Hoe yvrig roept hy ach, en wee! Om daar door 'snaaftens deugd te vlekken.
Hy wenscht geftaag de grootfte ftraf, Ter wraak, om 't minst bedryf, van God ten Hemel af.
Dit bleek wel toen d'Apofrelfchaar Van Jezus, Korenairen plukten. Men riep, dat dit een misdaad waar; Dat zy hier door Gods wet verdrukten; Ja zy begeerden, dat, Zyn ftraf Zou daalen op hun hoofd, ten hoogen Hemel af.
Maar Jezus die hun oogmerk weet, Befchaamt hen door het treflykst voorbeeld.
Zegt, dat Gods ftraf niet is gereed, Als men alleen uit waan veroordeeld; Ja dat God nooit den rustdag gaf, Op dat hy ftrekken zou tot der onnoozlen ftraf.
Fig.



2J-Z.
Hare. TL. 23-28.









Mattli.XIII. 3_8.



fïg. ccxin.
■ De Gelykenis van den Zaadzaaijer. 5 Matth. XIII; 3 tot 3.
Gods woord hoe vruchtbaar uit de» aart,
Gaat niet alroos met hei'bekeering,, Of ander nut gevolg gepaart; Dit toond ons 'sHeilands zedeleering; Want dikwils is ons boos gemoed, Niet vatbaar voor 't Geloof, de bton van 't hoogfle goed.
De Leeraar zelfs die planten zal,
Misbruikt foms't oordeel hem gegeven.
Zo dat Gods woord, als by geval Verftrooit en van de wind verdreven,
In 't hart, nooit andren wortel fchoot, Wiens wrange vruchten niets veroorzaakt dan de dood.
Gy Leeraar leerd uw plicht uit deeg
ge'yknis kennen , Maalt Jezus Koningryk op Aarde uitgei breid,
„, Wil 't Volk u toebetrouwd aan zyneri
dienst gewennen „, Zo toont ge in nadruk dat gy Jezus
Leerling zyt.



&g. cxxir.
De Dochter van Herodias begeert dat Jocannes denüooperzal onthoofd worden.
Mat tb» XIV: 3 tot II.
Herodes, laf Tiran, verzaakt ge d'Eeï
en Trouw, Daar gy den Boetgezant als Koning moest
befehermen, Dat gv hem offert aan de driften van een
Vrouw,
Uw eigen hart verlïcsnd, geen acht flaae op zyn kermen?
Moet dan d'onfcbuldigen van 't Levens»;
licht beroofd? Ja; 't Vonnis is geveld; niets kan zyn
onfehuid baaten, Een fnoode Vrouw is thans Meestreffe van
zyn hoofd: Wie red de deugd, Helaas! als elk haat
heeft verlasten. Maar gy Barbaar, vrees God , wen hy
de Vierfchaar fpaad, Eerlang zal zyn gezicht, uw' wreevlen
moed verncêren; Want zeer geducht is God wanneer zyn
wraak ontbrand! Dan ziet ge u en uw huis in Puin en Asch
verteeren.
Fig»



214-
Hattl . 33V. 8 -11.












Fig. CCXK
Jezus Verzadigd vyf duizend Menfchen m«S vyf Brooden en twee Visfchen.
Mattb. XIV: 14 tot 21.
«?taa Uil,' gy, die door waan verblind» Geen wonderwerken wilt gelooven: In niets een fpoor van waarheid vindt, Van 't geen uw oordeel gaat te bovenj iZeg, wie lag in het voedend graan, Alleen de grond van ons beftaan ?
Is Cod geen Meester van 't Heelal? Kunt gy Zyn wysheid agterhaalen? Of werkt Natuur Hechts by geval ? Stelt zy zig zelfs haar vaste paaien? Neen mensch, het is Gods wyze Wet, Die alles zyn beperking zet.
Hier ziet gy duizenden gevoed, Door Jezus Codlyk Alvermogen, Door Hem, die groot er wonderen doet,; iAIs gy al twyflend na kunt oogen. Ily, voor zyn Volgeren met meêJy aangedaan ,
,Legt thans een meerdre kragt in 't men* fchenvoedend graaa.
Ftgi



Ftg. CCXVÏ.
Itiet Geloof van de Kananeefche Vrouw», en, de daarop gevolgde Geneezing van haar Dochter.
Mattb. XV: 22 tot 28»
Een levendige hoop, die opGods woord betrouwt,
Zien wy in deeze Vrouw, met volle luister praaien.
Het magtigfte oogpunt daar zy Jezus in befchouwd,
Doet haar de zegen, voor haar Dochter» thans behaalen. .
Wie fprak met meerder lof van Vorst Emanuël,
Van Hem als Davids Zoon, haar Hulp,
- haar Heilverwagtir.g ? Wie toonde toen ter tyd in 't Volkryke Israël,
Zo veel Standvastigheid ? zo veel Geloofsbetrachting ?
„ Veracht de tegenfpoed, ja de aller-
grootfle fmart, „ En volg dit voorbeeld na met een verflaagen hart: Wil worstlend met uw' Heer in deh
Gehede ftryden; Hy zal uw Goël zyn, uit al uw kruis en lyden.



Mattli. XV. 22-28.






& &
| VERVOLG |
ttgfr van de jfr
N* &
m BEKNOPTE NAAMLYST # m &
b(t DEK ^
j|| AANME1U5ELYKE PERSOONEN J
&
Ü des ^
:j| OUDEN en NIEUWEN $
|testaments,|
^ Gefchikt volgens de letteren ^ <ri van het A. B. C* #
f *






SIMON. 1269
| Gy hebt geen deel noch lot in dit woord;
at want uw hart is niet recht voor God. 2e: keer u dan van deeze uwe hoosheid, en Md God, of'misfchien u deeze overlegging uws ; harten vergeeven wierd Want ik zie, dat gy zyt in eenegantscb bittere gal'le, en t'faamenhiooping der ongerechtigheid. Toen zeide Simon tot den heiligen Apostel: Bid gylieden voor my tet den Heere , op dat niets 1 over my kome van het geene gy gezegd hebt. Lvcas voegt 'er nog by, dat Simon door Toveryen de zinnen der Samaritaanen verrukt had , eer Pbilippus te Sama* ria kwam; door zyne kunft het volk verleid had, en zich-zelven iets groots noemde, zo dat zy allen, van den klemften af tot den grootften toe, hem aan* kleefden , volgden, en zeiden : Deeze is de groote kracht Gods! Maar na dat" Petrus hem beftraft, en zyn vooiftel, om den Heiligen Geest voor geld te ver « koopen , met verontwaardiging verworpen had, verviel hy tot grooter en fnoo • :der kwaad , en begaf zich, meer dan te vooren, tot de toverkunst, gelykIreneür :bericht. Zie hiervan Handel. 8: 9-24. Simon , de Lederbereider De Apoftel Pe~ trus was by hem eenige dagen te Joppe gehuisvest , en was in deszelfs huis, als Komelius, de Hoofdman, hem door zyne knechten deed verzoeken,om tot Iii hem



l2?o SIMON. SOSIPAT. SOST.
hem te CefereB te komen, Handel* 9- 43.
Handel. 10: 6. De heilige Gefchiedfciuy-
vei s vei haaien niets meer van hem.
Simon , bygenaamd, Niger, van wïen in ce Handelingen der Apostelen gefj-rocken wordt, was een van de Leevaarea en Propheeten , die in de Christenkerk binnen Antiochie waren. Hy was een van de geenen , die Paulus en Bar nalas de handen opleieïen tot den dienst, waar toe de Heilige Geest hen veikoorcn had. Zommigen zyn van gevoelen geweest, dat hy dezelfde Simon van Cyrene was, van wien in 't voorgaande gefprooken is , echter zonder grcmd of cenigen lchyr,dan alleer.lyk de overeenkomst tier naamen. Men weet verder nieis van hem met zekerheid , Handel. 13; j.
Sosipaterj de Apostel Paulus groei turn in zyuen brief, dien hy aan de Christenen te iJozBewgefchreeven heeft, Hom. 16: 21.
SosïHEïkEs, was de opperde van óeSynagcge binnen Korintben, Handel. iZ: 17. en een medearbeider van den Apostel Paulus, 1 Cor. 1; 1. Toen de Jooden van A'e1 inthtn Paulus gevangen hadden, bragten zy hem voor den rechterfioel van Gallis, en befchuldigden hem, dat hy eenen vreemden Godsdienst wilde in voeten; maar de Stedehouder wees hem
van



STACHYS. STEPHANUS. 1271 van de hand , zeggende , dat hy zich in die gefchillen niet wilde inlaaten, die hunne wet alleen betroffen. Toen aamen jzy So:tbenes, den overfte der Synagoge, ;en begonnen hem te flaan voor den Rech«erïroel, zonder dat Gallis zich des bekreunde} Handel. 18» 12. hStachys , een leerling van den Apostel Paulus, van wien met lof gefprooken wordt in den brief aan de Romeinen, I Rom, 16 9. Wy weeten echter geene
byzonderheden van hem. ■Stephanus, was een van de zeven mannen , die tot aalmoefen-bezorgers in de Christengemeente te JerufaUm wierden aangefteld, Handel. 6: 5« Hy maakte zich» boven alle anderen,door zynen yver en ftandvastigheid beroemd. Hy was met de gaven des Heiligen Geests, en met krachten om wonderen te doen , rykelyk van God toegerust, die hy niet onbruikbaar noch ledig by zich hield. Want, behalven zyne gewoone bezighedeu, leerde hy openlyk met veel vrymoedigheids, en deed, ter uitbreiding van Jesus Koningryk, groote wonderen. Hy was by al het volk, wegens zyne tekenen en daaden, wel bekend, die met zyn voorftel van Jesus leer gepaard gingen. Doch, hoe meer de uitbreiding van het Christendom in de ftad Iii 2
a



ffifa STEWIANUS. Jerufahm door zynen getrouwen dienst1 wierd bevorderd; hoe meer zich zommi-i ge hardnekkige Joeden, die in het Jood-I iche land woonden, tegen hem aankantten. Verfcheidene van hun lieten zich met hem in,in eengefprekoverallerleije zaaken van Godsdienst; maar nadien zy de wysheid en den Geest, in welken Ste-■ pbanus fprak, niet konden wederftaan, zo i namen zy, volgens de gewoonte van alle 1 dwaalende Leeraars, toevlucht rot laste- ■ ring en vervolging Zy kochten valfche getuigen om , die Stepbtmus moesten be • . fchuldigen, dat hy lasterlyke woorden tegen God en Mofes gefproken , en gezegd had, dat Jesus v^n Nazareth de heilige plaats, namelyk den Tempel verwoesten , en de wet van Mofes vernietigen zou. Door zulk eene befchuldiging tegeneen' man, die in denjoodfchen Godsdienst geboren en opgevoed was, wierd hetgemeene volk, en in 't byzonderook hunne Oudften en Schriftgeleerden zeer vergramd. Waarom zy hem met geweld greepen, en voor den vergaderden hoogen Raad bragten, neemende hunne vallche geiuigen mede , die getuigden, dat deeze man , lasteringen, zo wel tegenGod , als tegen Mofes, hunnen Wetgeever, had gefproken. Stepbanus hoorde hunne befchuldigingen met veel bedaard



STEPHANUS. IB73
I daardheid aan, en de geheele vergadering floeg hsare oogen op hem; want zy zaj gen in zyn gelaat eenen ongemeenen glans, ; geiyk aan 't aangezicht van Mofes, toen hy t by God op den berg geweest was Met l één woord: zy zagen zyn aangezicht,geI lyk het aangezicht vaneen' Engel, Hani del. 6: is. Deeze buitengewoone glans k was echter niet in ftaat, om hunne hardnekkige en verftokte gemoederen te veranderen ; want naauwlyks hadden de val■ fche getuigen gedaan met fpreeken, of de Hoogepriester begeerde, in den naam van I de geheele vergadering, dat Stepbanus zich zou verantwoorden. Hierop deed dee;ze heilige Man zynen mond open, en ver. dedigde zich en zyne leer met groote vrymoedigheid. Hy deed eene.lange, ge. paste en bondige redevoering, toonende iuic het Ievea der Patriarchen, vóór de tyden van Mofes, dat hun Godsdienst nooit iaan eene zekere plaats was gebonden ge. weest, maar dat zy God gediend hadden , iaan zodanige plaatfen, daar hen zyne genadige Voorzienigheid had heen gebragt. "Vervolgens kwam hy op de Möfaïlchèlnftellingen, en bewees, dat'er in dezelven niets te vindsn was , het welk met Jesus lalleiheiligde leer ftreed, en dat dus, 't geen hy uit den mond van zynen Heiland, had voorgefteldj geenzins als eene lastelü 3 ring



1274 S7EPHANUS. ring tegen Mofes kon aangemerkt worden. Ook voegde hy 'er by, dat God zyne heerlykheid tot den Tempel te Jeruftilem zo niet bepaald had , dat hy ook niet aan andere plaatfen konde en wilde gediend worden ; dat veel meer Salomo by het bouwen van denzelven uitdrukkelyk betuigd had, dat de hemel der hemelen de oneindige Majefteit van God niet konde begrypen , Hand. 7: 48 - 50. Dat dus de geheele befchuldiging ten eenemaale ongegrond was, als of hy door zyne leer, dat men God overal konde aanbidden, iets had voorgedraagen, dat voor Gods eer en
zynen Tempel nadeelig was. Toc;
dus verr'liet men Stepbanus onafgebro- ken voortfpreeken; maar vervolgens viel men in zyne-rede, en maakte zyne ziel, waarfchynelyk door een fterk tegenfpree-1 ken, Z© gaande, dat hy in eenen heiligen yver moest uitroepen, dat de Jooden de ongelukkige vcetft&ppen van hunne onge* hoorzaame voorouderen betraden, en,even éls deezen. de^Propheeten vervolgd en gedood hadden; dat zy eene zelfde wreedheid aan den Messias , wiens toekomst de Propheecen voorzegd hadden , in de daad gepleegd hadden,Handel. 7/50.51. Deeze woorden doorfneeden het hart van Stepbanus vyanden. Zy konden hunnen opgevatte» toorn niet langer verbergen,
maar ;



STEPHANÜS. 1273
maar knarsten m?t de tanden over hem. Hun wosst gefchreeuw nam zodanig de overhand, dat deeze Getuige der waarheid, het volgend gedeelte van zyne redevoering niet meer kon voordraagen. Inmiddels behield hy nogthans eenen ftand''vastigen moed en een geloovig vertrouwen op God en zynen Heiland Jesus Hy was vervuld met den Heiligen Geest; geraakte in een foort van verrukking; zag naar den hemel, en in den Geest de heerlykheid, waarin God zyne Majefteitin den hemel openbaart. Hy zag tevens Jssus ftaan ter rechterhand van God, die gereed was, om hem in zynen aanmaanden zwaaren ftryd bytcllaan, en hem , overwonnen hebbende, de kroon der heerlykheid op 't hoofd te zetten. Dit verrukkend gezicht deed hem zodanig aan, dat hy, tóen de oproer een ^veinlg bedaard was, deeze woorden fprak: Ziet, /* zie de hemelen geopend, en den Zoon des menfchen kaande ter rechterhand Gods, Handel. 7: 55. Hier had het geduld van zyne verbitterde vyanden geheel uit. Zomnvgen zochten zvne ftera door een lmdgefchreenw te onderdrukken. Anderen ftogten hunne ooren toe, als of hy eene godslastering had gsfprooken (*)• Maard^^
C*) Wanneer de Jooden in die ryden IÜ4 van



127(5 STEPHANÜS.
delyk viel een geheele menigte op hem
aan, en fhet hem de ftad uit, ten einde
«L!? ee" ?ods,asteraar mogt gefteenisd worden (**). Want gelyk dit dooden
der
hïLlemri r°rdcn hoorden, dienaar hunne gedachten godslastenyk waren, maakten zy geene zwaarigheid, om hem aanitonds te tteenigen , zonder vooraf de getuigen gerechtelyk te hooren; zie Toh.
ftraf v^ h emilng WilS bydejoodende «raf voor hen, die men voor godslaste. 3K,en ^«der, van 't volk hieldLeSr *L '■ In den Talmud wordt de ftraf mL !^mg- a,dus °Pgerieeven: De misdaadige wierd buiten de ftad geleid en op Ue plaats t alwaar «< geleid,
fchieden zou, gekomen zynde, wierd Sddeï uit*f,eed' uitgezonderd.™ » was H?e?JleK Iyf Cen doek ^bonden on eer,» F bffgt mea den misdaadigen
mans len,^ hygelegene p!aats » die wee mans lengte hoog was, welke hoo°te hv
'net gebondene handen", eii met Sutaeï
getuigen de handen op zyn hoofd en [praken hierby deeze woorden ? * H«i zy op uzv hoofd. wam gy jJJ %f
de



STEPHANÜS. 1277der kwaaddoeneren ten dien eiade, in den tyd dat het volk van Israël in de woestyne was, buiten het leger moest ge • fchieden, Levit. 24- 14-23. Num. 15:35. Deut. 17: 5. 1 Kon. 21: 13. (Waarom 'er ook van onzen Heiland gezegd wordt, dat hy buiten het leger heeft geleeden, Joh. 19; 17-20. Hebr. 13: 12. 13.) zo waren ook de Jooden gewoon, na zy in het land Kanaan waren, alle de geenen, die ten dood veroordeeld waren , buiten de ftad te doodcn. Stepbanus verwachtte dit zyn aanltaand lyden en zynen
ik oorzaak van. Dan ftiet een van de getuigen den vei oordeelden, van degemelde hoogte naar beneden , zo dat hy op de lendenen viel maar viel hy op de borst; dan wierd hy omgekeerd, zo dat de borst boven lag. Stierf hy van deezen val, dan was de wet voldaan; maar ftierf hy 'er niet van, dan nam de tweede getuige een zwaaren ftcen op, en wierp denzelven van de hoogte op het hart van den kwaaddoener. Stierf hy door deezen worp; dan nam de ftraf daarmede een einde, maar was by nog niet dood , • dan nam, all'het volk, dat daarby was, fteenen, en wierp daarmede zo lang op hem*, tot hy den geest gaf.
Iii 5.



1278 STEPHANÜS.
nen dood met eene bvzondere vrymoedigheid des geloofs. Midden onder de woede van zyne vyanden , en by de gevoeligfte fmarten, was zyn uiteinde even zo merkwaardig, als zyn leven geweest was. 't Gemeen viel op hem aan op eene ontmenschte wyze; maar hy bleef be. daard; hief zyne handen op tot zynen verhoogdvn Zaligmaaker, en bad met eene vuurige aandacht: Hesre Jesus.' ent. fang mynen geest! Hierop knielde hy midden onder hen neder, en riep met eene luide item, zo dat allen die daar tegenwoordig waren, het hooren konden,naar 't heerlyke voorbeeld vm zynen ftervenden Verlosfer, de woorden uit: Heere! reekent ben deeze zonde niet toe! Handel. 7: 59' 60. En als hy dit gezegd had, ontJliep hy, om dat God dc fmarten zyns doods verzachte, en zynen dood in eeneu flaap en in eene zachte rust veranderde. Hoe ftichtelyk, hoe zalig was dit affcheid j dat deeze eerfte Bloedgetuige van Jesus , van de Wereld heeft genomen ! Eiliyk denkt een waar Christen hierby aan de woorden van Bileam: Biyne zielfierve den doid des oprechten , en myn ui ter/te zy , gelykhet zyne! Num. 23: 10. 't Is moeijelyk, om den tyd naauwkeurig te bepaalen, wanneer Stepbanus den marteldood heeft geleeden. Doch het is zeer waar-
feby-



STEPHANÜS. SJpPHANAS. 1279
Tchynelyk, dat dit nog in hetzelfde jaar gefchied is, waarin de Heiland der Wereld gekruist is. Zyn lichaam lag eenen tyd lang onder de fteenen, maar wierd vervolgens door eenige godvruchtige menfchen eerlyk en plechtig begraaven , Handel. 3: 2. Ook zyn hem in de volgende tyden uit eene öyzondere hoogachting, aan verfcheidene plaatfen, Kerken toegewyd. De overige vernaaien van zyne overblyffelen , hoe zygevonden en naar elders gebragt zyn , als mede van zyne wonderwerken, die billyk ouder de verdichtfelen gerekend worden , gaan wy met ftilzwygen voorby. STEPHANAS, een van de eerfte Christenen te KoriHtben, dien Paulus met zyn geheel huisgezin doopte, i Cor. 1: 16, By ging tot den Apostel Paulus naar Epbefen, en bragt hem, volgens de berichten van Cbryfostomus, de brieven, die de Gemeente te Corintben aan hem fchrecf, om hem te raaapleegen over het huwelyk en de maatigheid, en mogelyk ook over andere gevallen, die I Paulus in den eerften brief aan die van Kortntben verhandelt, 1 Cor. 7: 1. De Apostel Ichreef dien brief uit Epbefen , en dezelvewierd overgezonden door6V«pbanas , Fortmatvs en Acbaicus. An* til 6 dere



»8o STOIOFNEN.
dere omftandigheden van het leven van Stepbanes zyn ons niet bekend Stoicynen of Sto'ifcbe Sefte , die tegen Paulus redentwistten , Handel. 17: 18. Deeze Seéte heeft haaren naam van Stoa , een openlyken wandelweg te Athene; want op deezen wandelweg plagt de Stichter van dezelve, Zeno van Citium , eene ftad in het eiland Cyprus, geboortig , op zekere uuren zyne lesfen te gee* ven. Deeze Secte bloeide langen tydi, en vond in de volgende tyden by de Romeinen, boven alle andere manieren van onderrichting, den meesten ingang. Zy geloofden wel in een zodanig Op» perwezen, welks Voorzienigheid zich over alles uitftrekte; maar zy voegden by de Godlyke Voorzienigheid een onvermydelyk noodlot, zo dat zy God daar door tot eenen magteloozeu God maakten. Zy verëenigden God , dien zy voor eenen vuurigen geest hielden, door eenen onverbreeklyken band met de ftof. Dienvolgens hielden zy God en de Natuur voor een en hetzelfde. Zy begeerden wel, dat de deugd ten uiterften bevorderd wierd, maar zy ontkenden de onftervelykheid der menfeh* iyke ziel, en wilden geene belooningen 'nochftraffen naa den dood toe» ftasua. Daar door wierd hunne ze-
dea-



STOICYNEN.
1281»
I denleer geheel krachdoos en beroofd van ] de derkde beweeggronden , die de men» ' fchen tot de beoefening van deugd kunnen aanmoedigen. Zy fielden wel, dat in de naarfïige beoefening van de deugd, I het hoogde geluk van den mensch be[ ftondj maar zy vermengden de waarhe. den die zy leerden, met veele gevaarlyke i dwalingen, en weeken in de wyze om . God te dienen, van 't rechte fpoor. Zy 1 keurden wel de gemeene Godgeleerdheid t der Heidenen af, en dreeven met hunne [ zotte verdichtfeten, aangaande de Goden, den fpot; maar nochtans voegden zy zich in hunne uiterlyke daaden naar die wyze ' van Godsdienst, die onder het gemeen in , zwang ging. Zy (lelden vast, dat men , ten I opzichte van den eens vastgeüeidenGodsi dienst geen de minde verandering, moest1 maaken. Zy erkenden de waarheid wel i in veele Hukken, maar , om met Paulus \ Rom. i; 18. te fpreeken , zy hielden ze1 in ongerechtigheid ionder. Zy maakten I geene zwarigheid, om de heldenfche dwaasheden zelfs te pleegen, en anderen aanteraaden hetzelfde te doen; in plaats dat zy zich met den grootften yver hadden behooren toeteleggen om het kwaad, dat in hunnen tyd de oveihand nam , te : duiten, en de menfehen op den weg van waarheid, deugd en godzaligheid te leiden.
Iii 7 SYfo"



OS*' SYNT. TAB 'TERT. TERTUL.
SïNTiciies, van welke de heilige Paulus fpreekt, in zynen brief aan de Philip, penfen, was eene voortrefFelyke vrouw, die in deugd en goede werken uitmuntte , en mede de eerfte was van de Kerk te Pbilippis .nevens eene andere vrouw Evodia Men wil, dat Paulus haar in 't oog heeft, als hy zegt: weest deezer Vrouwen bebulpelyk , die met my geftree* 'den hebben in 't Evangelie. Maar tusfchen haar was eenig gefchil en onëenigheid ontftasn ,daaron bidt de Apostel haar, dat zy mogten eensgezind zyn in den Heere, Philip, 4: 1. 2. Men weet geene andere byzonderheden van haar leven.
T.
Tabitiia , Dorcas. Zie in de Naaralyst des Nieuwen Testaments op het woord Dorcas.
Tertius, was de Klerk of de Schryver van den Apostel Paulus, toen hy den brief aan de Romeinen zond, gelyk hyzelf zegt: Ik Tertius , die den brief gefchreeven heb, groet » in den Heere. Met zekerheid is 'er anders niets van hem bekend
Tertullus , een voorfpraak der Jooden, die tegen Paulus redentwmten in de tegenwoordigheid van Fslix, Stedehouder
van



THEOP. THEUD. TH OM. 1283
van't Joodenland Zommigen hebben ge loofd ,dat Ter tullus naderhand het Chris» tengeloof heeft aangenomen , Handel. 24: 1 en volg.
TiisorHUus, een voortreffeiyk man, aan wien de heilige Lucas zyn Evangelieboek en de Handelingen der Apostelen opdraagt Maar men twyfelt, of dit een eigen mans naam is, of een aigemeene naam, die uit kracht van zynen oorfprong een vriend van 'God betekent. Zommigen willen, dat het een algemeene naam is, en dat Lucas voorneemens geweest is , om zyn werk aan alle godvrucluigen optedraagen j maar het is veel waarfchynelyker, dat deeze Tbeopbilus een oprecht Chritten geweest is; aan wien de Evangelist beide zyne boeken heeft opgedraagen; en de eernaam van Voortreffelyke bewyst, dat hy een man van aanzien en waardigheid geweest is.
Theudas Gamaliël zegt Handel. 5: 36. dat zekere Theudas eenigen tyd te vooren was opgeüaan , en voorgegeeven had, iets groots te zyn. Omtrent vierhonderd man kleefden hem aan; maar hy wierd gedood, en alle, die hem aanhingen, wierden verfirooid, en te niet gemaakt.
Thomas, die in zomraige fchriftuurplaatfen, Didymüs, genoemd wordt, gelyk Joh.
ix:



K84 THOMAS. 11: 16. Joh. 20: 24, (*), was mede on. der de geenen, die de Verlosfer tot zyne Apostelen Verkoor. Men gist, dat hy | reeds tameiyk op zyne jaaren is geweest, en van zyn berwep een visfcher, toenChristus hem lot het Leerlingfchap beriep. Wanneer de Heiland by gelegenheid van Lazarus dood, 't befluit nam , , om naar Betbanië te reizen, wierden zyne Discipelen daarover zeer aange. daan, zeggende tot hem, Rabbi! de Jco-
den
(*) Beide naamen Thomas en Didymus betekenen een Tzveeling. De eene naam is Grieksch en de andere Joodsch, Want in dien tyd wierd in de joodfche taal een Tweeling Thomas genoemd. Hieiüit zou men kunnen opmaaken, dat ïhomas niet de reclue naam van dien Discipel was; maar om dat zyne moeder twee kinderen gelyk baarde, ontfiug hy deezen bynaam, waarmede hy, in plaats van zynen rechten naam , genoemd wierd. Zommigen zyn van oordeel, dat zyn eigenlyke'naam , Ja> ctbus geweest is; maar om dat 'er reeds twee van dien naam, naamlyk de oudere en de jongere, Mare. 15: 40. onder de Leerlingen van enzen Zahgmaaker waren, zo wierd de derde Jacobus , flechts? met zynen gewoonen bynaam genoemd.



THOMAS. 1285 den hebben u nu onlangs gezocht te ftee. m'o en, en gast gy wederom derwaaarts ? Maar Thomas trachtte den moed van zyne medeleerlingen op te beuren, en fprak hen aan met deeze woorden: Laat ons ook gaan, op dat zvy met b:m fiervenl waarmede hy zo veel wilde te kennen geevcn, dat hy vooruit zag, dat indien zy wederom in het Joodfche land mogten komen , zo wel Jesus , ais ook zy, zyne Discipelen,groot gevaar zouden loopen; doch dat zy allen verpligt waren, hunnen Heere, in wien zy, als den Zoon van God, geloofden, getrouw te blyven, en zich gewillig en bereidvaardig te laaren vinden, om met hem in den dood te gaan , Joh. II. 8. i6. Wie ziet niet, dat 'er in 'deeze woorden van Thomas een heldenmoed, een ftark geloof, eene innige liefi de tot Jesus doordraait ? Maar wanneer zyn volgend gedrag met dit zyn gezegde vergeleeken wordt;dan worden wy aanftonds overtuigd, dat het woord van Christus: De geest is voel gewillig, maar bet vleescb is zwak'. Matth 26; 41. even als by de overige Discipelen, zo ook in 't byzonderby den Apostel Thomas,bewaarheid Is; want toen Jesus indedaadtot zynlyden en dood ging, en hem de gewaapende rchaare te gemoet kwam , om hem gevanjente neemen, mmlhomas zo wel als de
ove«



THOMAS.
overige Leerlingen de vlucht. Zyn inrt, dat te vooren wel geloovig was, helde geheel over tot het ongeloof, waarvan hy na Jesus opdanding de duidelykfte blyken gaf; want de overige Discipelen verzekerden hem, dat zy den verreezenen Za • ligmaaker indedaad gezien hadden; maar, Thomas wilde zulks niet gelooven, Joh. tto: 25. En het fchynt, als of hy van ge. dachten geweest is, dat niet de waare Jesus, maar dat een fpook den Leerlingen verfcheenen was; weshalven hy niet eer wiide gelooven, dat Christus waarlyk van de dooden opgedaan was , voor hy hem-zeiven gezien, en ondervonden had, dat het een wezenlyk lichaam en geen bedriegelyke fchim was: Indien, zeide hy, ik in zyne handen niet zie het teken der nagelen , en myn vinger ficeke in het teken der nagelen , en fteeke myne hand in zyne zyde, ik zal ge'enfms gelooven, Joh 20 25. Maar agt dagen daarna, toen de verreezene Jssus aan zyne vergaderde Leerlingen , onder welken ook Thomas was , wederom verfcheen, wierd zyn ongeloof, waarin hy tot nog toe volhard had, overwonnen , en zyne ziel van de waarheid van Jesus opUandïng op de krachtigde wyze overtuigd De Heiland fprak dien ongeloovigen Leerling aan met deeze woorden; Breng umn vinger hier, en
zie



THOMAS. 1237
zie myne banden , en breng uwe band, en fteekze in myne zyde , en zyt niet ongeloovig, maar geioovig , Joh. 20; 27. Deeze woerden maakten een diepen indruk op, en eene groote verandering in het hart van den «e vooren ongeloovigen Discipel; want de Zaligmaaker herhaalde hier juist die woorden , welke Thomas by zyne medeleerlingen had gebezigd. Thomas maakte hieruit het rechtmaatig befluit op, dat de met hem fpreekende, Perfoon zyn alweetende Heiland Jesus was. Hy wierd tevens eensdeels door de hem welbekende ftem van Jesus, die hem zo vriendelyk aanfprak, anderdeels door de onfeilbaaie geheugenis van zyne eigene oogen volkomen overtuigd, dat hy den van de dooden verreezenen Jesus warelyk voor zich zag. Waarom hy ook niets verder ter overtuiging van zyn hart begeerde, maar hy borst aanftonds vol van verwondering in deeze boetvaardige geloofswoorden uit: Myn Heere! en myn God! waarop de Heiland dit aanmerkelyk woord fprak; Omdat gy my gezien hebt, Thoma! zo hebt gy geloofd: zalig zyn ze, die niet zullen gezien hebben, en nochtans zullen geloofd hebben ! Joh. 20: 27 28. 20* Hier geeft de groote kenner der hanen aan het geloof zonder zien , eenen byzonderen lof, en noemt de geenen gelukkig, die dit geloof hebben



1288
THOMAS.
ben. Hoe rampzalig moeten daarentegen de g.enen zyn, die zonder zien niet willen gelooven, maar de ontegenfpreekeiy- ■ ke getuigenisfen der Apostelen , die Jesus na zyne verryzenis zo menigmaal gezien , en de waarheid daarvan openlyk ; en in de geheele Wereld verkondigd, en i met hunnen dood bevestigd hebben, uit hardnekkigheid en eigenzinnigheid verwerpen, en in hun ongeloof volharden!
Na dat de veneezene Vorst des levens tot zyne heerlykheid was ingegaan, en niet lang daarna op het eerfte Pinx;erfeesï van het nieuwe Testament, de L>eloofde uitftoriing van den Heiligen Geest over de Leerlingen en Apostelen des Heeren volgde,* wierd Thomas met krachten uit den hooge toegerust, om ook zynen verheerlykten Zaügmaakeraan anderen te verkondigen , en ze tot het geloof in den Heere Jesus te bekeeren. Volgens het bericht van Eufebius wierd hy door eene Godlyke ingeeving opgewekt, om Taddeüs^een van de zevemjg Leerlingen, aan Abgarus, Koning te Edesfit, te zenden, weJke Taddeüs hem niet aüeen van zyne langduurige ziekte gencezen , maar ook zowel dien Koning zelf, als ook de geheele ftad Edes/a van den naaren afgodendienst verlost , en tot het licht des Eyangeliums gebrast zou hebben.
Maar



THOMAS. 1289 I Maar aangaande zyne eigene daaden; hy I heeft volgens de verdeeling, die door f 's Heeren Apostelen gemaakt was, P«rt[ thie tot zyn aandeel gekreegen, en aldaar. I het zaad des Evangcliums uitgeftrooid. ff Daarenboven zou hy aan de Meden, I Perfen , Karamanen , Hyrkani'érs , BacI triaanen en andere nabuurige volken de Igewigtige waarheden van den Christellyken Godsdienst verkondigd hebben. IWaarby zommigen nog voegen, dat hy, lep zyne ondernomene reizen, de TVyzen \vit het Oosten , die den nieuwgebooren I Heiland gefchenken gebragc hadden, ontImoet; dat hy die gedoopt,en vervolgens lals zyne Medehelpers in de voortplanting Ides Evangeliums medegenomen heeft. lOok zegt men, dat hy zich naar Indie Izou begeeven hebben, en tot Taprob** Ixe, een eiland, dat by de Ouden zeer Iberoemd was, gekomen zou zyn, maar leindelyk de kust van Coromandel bereisd 9 fcen zich te Malapur, de geweezene hoofdjirad van dit land, opgehouden, en daar «den Vorst Samago, ais mede een groot Igetal van deszelïs onderdaanen tot het [Christengeloof bekeerd hebben. Doch even Ihier door zouden de Bramins zodanig teken hem verbitterd geworden zyn, dat een Ivan hun , den Apostel, juist toen hy zyn kebed deed, met een lans van dennenhout



1290 THOMAS. TiDEWÜS. hout had doorftoken. Zyn lichaam , zegt men, is te Malapur, alwaar hy zynen marteldood leed , begraaven. Anderen integendeel willen beweeren, dat i het naar Idefa, eene ftad in Mefope- < tamie gebragc is. Men vindt tegenwoor- < dig nog Christenen in Judie , die St. 'Lhomas-Cbristenen genoemd worden, en den i eerften oorfprong van hun Christendom i van deezen Apostel afletden. Doch, zy hebben, naar alleomftandigheden, hunne: leer van twee andere Mannen , die oolo den naam van Thomas droegen , ontvangen.
Tiberius, was Keizer te Romen , Lüc. 3: i. De Keizer Augustus had hem, na: den dood van beide zyne Neeven, C«jtis en Lucius tot een' zoon aangeno-< men, en in zyn Testament tot zyneni erfgenaam verklaard; hy volgde hem: ook daadelyk in 't beltuur van 't Keizen yk. Deeze Vorst wierd in 't zes en vyftigfle jaar van zynen ouderdom tot de regeering verheeven, en heersch «1 te met dezelfde onbepaalde magt , als zyn voorzaat, Augustus. Zo lang als deeze leefde, gedroeg zich Tiberius zowel in de dagelykfche verkeering, als ook in de oorlogen , die hy als Veldoverfte had bygewoond, als een onberispelyk vorst. Ook was zyn gedrag



TIBERIUS. 1291
drag na het aanvaarden van de regeering eenen tyd lang lofllyk: hy liet veele nederigheid en hefcheidenheid blyken, en weigerde , om den Titel van Vader des Vaderlands aantcncemen. Maar naderhand zag men , dat de deugd niet dan geveinsdheid by hem geweest was, en na dat zyn broeders zoon , Geimanicus Cefar, een lofwaardig Prins, die zich eene lalgemeene liefde had verworven , alsmeitde zyne eigene moeder Livia, of Julia ÏAugusta, geüorven waren, begon hy zyne |hamtochten den ruimen teugel te vieien. |De bewyzen van zyn ondeugend en wreed Igemoed zullen wy niet aanftippen; maar iflechts opmerken, dat hy in het twaalfde ijaar van zyne regeering, Pontius Pilatus tot Stedehouder van Judeii aanflelde, ieen man, die zich door zyne gierigheid Het beheeifchen, en die zyne regeering tdoor hemeltergende ongerechtigheden berucht maakte. Voor het overige is het «bekend, dat de onfchuldige Heiland den fmadelyken en fmartelyken kruisdood in zynen tyd heeft geleeden, 't geen in het zestiende jaar der regeering van Keizer Tiberius voorviel.
Men heeft oorzaak van te gelooven, dat Pilatus van deeze aanmerkelyke gebeurtenis en van de gewigtige omftan; digbeden, die 'er mede gepaard gingen,
be-



1*92 TIBERIUS.
bericht zal 'gegeeven hebben aan Keker Tiberius; want de Stedehouders in de Provinciën moes en goede dagboeken houden; all' wat 'er voorviel naauivkeurig aantekenen , en 't geen van belang was, aan 't Keizerlyke Hofberichten. En hoewel Pilatus niet anders was, dan een Procurator in Judeii, zo had hy nogthans even zo veel te zeggen, ah een Stedehouder. Het is echter onzeker, of die echte brieven en aften, die Pilatus aan den Keizer Tiberius beeft gezonden, wel ooit in de handen der Christenen zyn gekomen ; want dergelyke berichten wierden te Romenm de Archieven zeernaauwkeurig bewaard, en kwamen niet ligt onder iemands oog , weshalven noch Justyn de Martelaar,noch Tertuiliattus,noch ook Eufebius een affchrift daarvan in bun ne boeken geplaatst hebben. Maar wat de brieven cn berichten aangaat, die voor tegenwoordig nog onder den naam van die van Pilatus uitgevent worden, deeze zyn zekerlyk verdicht, en van eene andere hand, 'c welk zowel uit den fchryftrant, als ook uit den inhoud blykt.
Hier moeten wy nog eene byzonderheid aanroeren, die met de voorgaande naauwkeurig verknocht is.
Dan dit zullen ivy om onafgebrooken te zyn, be/paaren jet V volgende jaar.



t *
& «-
? VERVOLG *
& DER. ^
$ VERKORTE HISTORISCHE &
fBESCHRYVING*
■f *
|j. VAN HET ^
JHEILIG LAND.I
,| Gefchikt volgens de Ietteren van het *
tóf. A, B. C. ^
\& -ris,
Kt»
Pi* Ai
5" A,
ft X






MIDDELANDSCHE ZEE. 457 En by gevolg zou deeze Zee, om die reden , de achterfte Zee genoemd worden, dewyl zy achter den Tempel en dus tegen 't Westen lag. Dus beteekent deeze naam niet anders, dan de Zee ten Westen. Dit wordt nog waarfchynelyker, wanneer men gade Haat dat zy onder denzelfden naam twee! maal de Oostzee tegenover gefield wordt. By den Propheet Joël: En ik zal dien van *t Noorden verre van ulieden doen vertrekken , en ben voegdryven in een dor en woest land, zyn aangezicht na de Oostzee, en zyn einde na de acbter/te Zee. Joël 2: 20. En by Zacharias : Ook zal het te dien dage gefcbieden. dat >er levendige wateren uit Jerufalem vlieten zullen, de helft van 'die na de oostzee , en de helft van die na de achterfte zee, Zach. 14; 8.
Althans het is zeker, dat deeze Zee het Joodfche Land aan dewestzyde influit, en Mofes befchryft dezelve als deszelfs landpaal ten westen, Num. 34:6. gelyk zy ook op eene andere plaats de groote Zee tegen den ondergang der Zonne genoemd wordt, Jof. is 4
Deeze Zee heeft langs de kust van Palestina verfcheidene zeeboezems.
De groote zeeboezem tusfchen Palestina en Egiften, wordt in de heilige X Schrift



458 MIDDELA1NDSCHE ZEE.
Schrift de zee der Philiflynen genoemd, Exod. 23: 31. om dat dit volk, eer zy in 't Joodfche land getrokken waren, aldaar langs de kust gewoond heeft.
Behalven dien grooten zeeboezem, vindt men nog een anderen by de ftad Joppe; vervolgens nog den zeeboezem of de Baay tusfchen de ftad' Ptolemais en den Berg Carmel; ook by de lieden Gaza, Cefarta en anderen.
Het is aanmerkelyk, dat deeze zee genoegzaam geen eb en vloed heeft, waaruit hgtelyk kan opgemaakt worden , dat Palestina, gelyk ook anderen aan deeze zee geleegene landen te minder blootgefteld waren aan 't gevaar van ©veri. roomingen , waarvan zo veele andere landen de treurigfte ondervinding hebben. Men leest nergens , als men den algemeenen zondvloed daarvan uitzondert , dat dit land met zodanig een ©ngeluk bezocht is geweest. Integendeel fpretken de heilige Schryvers van zodanige overftrooming, als eene byna onmogelyke zaak. De heilige Psalmdichter doelt daarop, wanneer hy zegt ♦ Gy hebt het water een paal gefield, die zy niet overgaan zullen, zy zullen de aarde niet weder bedekken, Ps. 104: 9. En by den Profeet fpreekt God zelf nog nadrukkelyker: Ik heb de zee bet zand
set



MIDDELANDSCHE ZEE, 4$9 tot een paal gefield, met eene eeuwige inzetting, dat zy daarover niet zal gaan, offchoon haare golven zich beweegen, zo zullen ze tocb niet vermogen , of ze fcboon bruifchen, zo zullen zy toch daarover niet gaan, Jer. 5; 22.
Deeze zee was zeer bekwaam tot den koophandel, welken de Israëlieten zeer vroegtydig ook begonnen met hunne naaste nabuuren de Tyriërs en Sidoniërs , welk land uit Judea zowel van koren, als van veele andere waaren voorzien werd, Handel. 12: 20. Ezech, 27* 17. Hiervan wist Salomo een zeer goed gebruik te maaken, toen hy de bouwftoffen tot den Tempel, van het gebergte Libanon, over deeze zee op houtvlotten naar Joppe liet brengen, 2 Cliron. 2: 16. Dit deeden ook daarna de Jooden by de herbouwing van den Tempel, toen zy uit Babel waren weder gekomen, Ezr. 3: 7.
Op deeze zee ging de Profeet Jonas byde ftad Joppe fcheep,om naar72wfis te ontvluchten. En hier gefchiedden de zonderlinge en ongelukkige gebeurtenisfen, welken hy zelf ons met alle omftandighedenbefchreeven heeft, Jon. i: 3 i3« Dit is ook de zee, welke de Apostel Paulus bevaaren heeft op zyne reizen 5 die hy ondernam, om in vreemX a de



4ÓO fVÏÏDD. MID. MIGD. M1GR. MIL.
de landen het Evangelie te verkondigen, Handel. i>: 4. 73. Hoofclft. 18 ai. 22. Hoofdft. 21; 6. 7. gelyk ook op de rjanmerkelyke reis, toen hy van Cefariën gevancelyk naar Romen werd gebragt, Handel. 2?.
Middin: was eene ftad in den (tam Juda, Jof. 15- 61.
Mician : was een landfchap in het (leenachtig Arabiên , waarin de hoofdftad denzelfden naaiv had, Exod. 2: 15.16. Men vindt echter ook nog een ander.
Midian : naamlyk eene ftad der Moa' bieten aan de beeke Arnon, Num. 22; 36.
Migoal : was eene ftad in Egipten, niet
verre van de fchelfzee , Jer. 44. 1.
Hoofd 46. 14. welke ftad anders ook
Migdol genoemd wordt, Exod. 14; 2.
Num 33: 7' Mig;ial-El: was eene ftad in den (tam
Naphtbali, Jof. 10: 38. Migdal-Gad: was eene ftad in den (tam
Jttda, in de laagte geleegen, Joh, |$«
37.
Migron : was eene ftad of vlek naby Gzlea, 1 Sam. 14: 2. Jef. 10; 28.
Mileten: was van ouds eene zeer vermaarde ftad tusfehen Epbefus en Haliearnaflhs in Joniên. De Aposrel Paulus landde op zyne Iaatfte reis naar Jeru.
falem



MIILLO. MINN. MIS. MISPA, 461 fahm bv deeze ftad aan. Hy ontbood aldaar de ouderlingen der gemeente van . Ephefeii, en deed aan hun de uitmuntende aanl'praak , welke ons geboekt is Hand. 20: 18-35. [ Millo : zekere plaats te Jerufalem , verfchillende eenigzins van de ftad David's ; en nogihans daartoe behoorende. Wy hebben van deeze plaats bieeder gefpioken by de befehryving der ftad Jerufalem, werwaards wy dus den Lee» zer verzenden. \Minnith : eene ftad , welke niet meer dan eens in de heilige Schrift genoemd . wordt , naamlyk by gelegenheid, dat : Jephta.óïa merkwaardige en luisierryke overwinning over de Ammonieten behaalde, Recht* II, Mis al of Miseal , ook Masal : eene priesterlyke ft.* i in den ftam Afer, Jof, 19: 26 Hoofdrt. 21: 30. 1 Chron. 71 24. alwaar tevens blykt, dat zy naderhand aan de Levieten gegeeven werd. Mispa : van dien naam waren'er verfcheidene in het Joodfehe land, welken wy niet met elkander moeten verwarren. En trouwens, men kan eenen genoegzaamen grond opgeeven, waarom verfcheidene plaatfen met deeze naam genoemdzyn. Deeze grond ligt in de beteekenis van het woord zelf; want het X 3 be-



46a MISPA.
betekent uitzien , opfpooren , toezien , ook , gelyk Ps. 37: 32. keren. Het 'wordt gebezigd van wachters, die op hunnen post naauwkeurig moeten acht«laan en loeren , of 'er ook hier of daar eenig ongemak befpeurd worde , om anderen daarvan te verwittigen opdat zy niet overvallen worden. Het toont ook uit dien hoofde eenen Wachttoren aan, gelyk het ook Jef 21 8. 2 Chron. 20: 24. vertaald is. Omdat nu zodanige Wachttoorens altyd op hooge plaatfen gebouwd worden, van welken men verre rondom zig zien kan; zo voegt deeze naam zeer wel aan *zulke (leden, die op hooge bergen liggen,gelyk de meeste (leden in het Joodfche land.
Van de fteden, die den naam Mispa gehad hebben, kent men eene in het land aan de overzyde der Jordaan, aan den voet van het gebergte Hermon, waarvan de landllreek Mispa, en het dal Mispa den naam hebben ontvangen, Jef. 11 3. 8. Eene andere in het eigenlyke land Gilead, en werd uit dien hoofde genoemd Mispa in Gilead, Recht. ii. 29. In het land der Mc'dbieten was mede een Mispa , 1 Sam. 20. 3. En eindelyk vindt men ook een Mispa in de naamlysc der fteden van Juda,
jof.



MISPA.
463
Jof. 15. 38. als mede in die der feeden Benjamins, Jof. 18: 26.
Het is wel aan eenige twyfeling onderworpen , of het Mispa in Juda met het Mispa, in Benjamin hetzelfde, dan of zy van elkander onderrcheiden zyn. Het is echter zeer waarfchynelyk, dat dit laatfte plaats heeft, omdat Mispa in Juda befchreeven wordt, geleegen te hebben in de laagte van Juda, Jof I5« 33 34- welke laagte veel meer tegen het westen van Jerufalem begonnen heeft , dan naar alle vermoeden, de grenzen tusfehen de frammen vmjuda en Benjamin zig derwaarts uitgeftrekt hebben, Jof. 18. 14.
Het Mispa in den ftam Benjamin fchynt dezelfde ftad geweest te zyn, waarvan men zo dikwerf leest, dat aldaar nopens zaaken van veel belang, algemeene vergaderingen des volks, waardoor men gevoegelyk de hoofden des volks verftaan kan, gehouden zyn. Deeze ftad was ook wegens haare ligging tot zodanige vergaderingen veel bekwaamer, dan het andere Mispa in Juda, dewyl zy meer midden in 't gèheele land heeft geleegen. Van deeze vergaderingen wordt in veele plaatfen der heilige gefchiedenis gefproken, Recht. 20, 1. Hoofdft. 21. i. i Sam. 7. 5-7.
X 4 Hoofdft.



4°4 MISPA.
Hoofdft. 10: 17. Want in deeze plaatfen wordt gezegd, dat het volk te Misfa tot den Heere vergaderde, en , dat zy te Mispa tot den Heere byëengeroepen zyn. Hieruit kan men ook opmaaken , dat Mispa mede behoord heeft tot die fteden van Benjamin, alwaar fomtyds de Tabernakel geweest, en alwaar dus de openlyke godsdienst gehouden is, 1 Maccab. 3: 46.
In de volgende tyden is dit Mispa van den Koning A/a aanzienlyk bevestigd , en tot eene grensvesting tegen het Koningryk Israël gemaakt. Hiertoe werden de bouwftoiTen gebruikt, weiken Baëfa, de Koning van Israël in gereedheid had gebragt, om Rama in Benjamin te bevestigen 1 Kon. 25: 22. 2 Chron. i6: 6,
Wy twyfelen ook niet, dat Mispa in Benjamin die ftad geweest is, waarin Gedalja, dien Nebucadnezar na de gevangelyke wegvoering der Stammen Juda en Benjamin naar Balei, tot zynen ftedehouder over dit land had aangefteld, zynen zetel en hofftaat gehad heeft, Jer. 40; 6. en waar hy ook van zekeren Ismaël op eene verraderlyke wyze vermoord is, Jer. 41; 1-6.2 Kon. 35; 25, welk geval gelegenheid gaf,
dat



MISPA. MITYLfNE. MO DIN. 4Ö3.
dat de overgeblevene Jooden nsar Egipten vlooden.
Na de wederkeering van het volk Uit "Babiton is Mispa van de Jooden wederom bewoond geworden : w-mt men leest, dat de inwooners vmMis' pa mede gewerkt hebben aan de nieuwe muuren van Jerufalem , Nehëm. 3: 7. 19-
HWitylene: is de hoofddad in he: eiland Lesbus in de Egeefche zee, Handel. 20: 4.
iModin Schoon deeze ftad, die in den ftam Dan lag, in de cauonvke boeken niet genoemd wordt, maaken wy 'er
\ nógthans gewag van , om dat zy de woonplaats was van den Priester Mattathièis, den ftamvader van het gedacht der Maccabeen, het welk zo veele uitmuntende helden cn bevryders van het Joodfche volk heeft uireeieeverd. En by deeze gelegenheid "zuilen wy bet volgende hier plaatfen ; De ftsd Modin, fchoon geene van de voornaamden , is zeer vermaard wegers de geboorte en opvoeding van Mattaibias en zVne vyf zoonen, Johannes, Simon oïSimeön, Judas, gebynaamd Macbabeüs , Eteazar en Jonathan, Wint toen deeze kloekmoedige en zeer beroemde man v die uit priesterlyk gedacht was, de X 5 woe-



466 MODIN.
woedende bedryven van den wreedaart Antiocbus Epipbanes (die Jerufalem en den Tempel in de 153^ Olympias, dat is omtrent 168 jaaren voor de gemeene rekening, veroverde) als mede de afgodifche daadeu, welken de godlooze Jooden in den Tempel en andere plaatfen meer bedreeven, ontdekte, wierd hy door godvruchtigheid aangezet, om deeze fnoode en verfoeyelyke daaden te wreeken.
Hy vluchtte met zyne genoemde vyf zoonen naar 't gebergte, verzamelde daar eene menigte godvreezende Joo» den , waarmede hy Antiocbus te keer ging, 't geen hem door de albeftuurende magt van God zo wél gelukte, dat hy de Joodfche Republiek binnen weinig tyds in eenen veel gewenschter ftaat bragt. Zyn dappere zoon Judas Macbabeus volgde hem in kloeke daaden en een wys beftuur van het Joodfche volk. Hy werd gevolgd van zynen kloekmoedigen broeder Jonathan. En dewyl deeze mede fceuvelde werd het beftuur opgevat door hunnen broeder Simeön, onder wiens kloekmoedig beleid de Jooden tot een vryeren veel gelukkiger ftaat kwamen. Na dat dee■zo. door zynen Schoonzoon Ptolomeüs op een gastmaal dcor verraad vermoord



MODIN. 4<57
moord was , werd de beftauring opgedraagen aan zynen zoon llirkanus, onder wiens regeering de magt der Jooden veel grooter en ontzschlyker werd. Na zynen dood kwam zvn zoon Ariftobulus in zyne plaats, die de eerfte was van de Asfamoneën, die de Kroon op zyn hoofd deed zetten. Na deszelfs dood werd zyn zoon Alexan* der Janmis erfgenaam van de Kroon. Deeze, van de Jooden te 'Jerufalem , zyne landslieden en geloofsgenooten, in den Tempel befpot zynde , deed agthonderd van hun aan kruisfen hech. ten. En of deeze wreede draf nog niet zwaar genoeg was , liet hy de vrouwen en kinderen van deeze elendigen , daar zy nog levendig aan 't kruis hingen , voor hunne oogen doo» den. Hy liet twee zoonen na , Hirkanus , naamlyk, en Ariftobulus, onder welke vry veel twist voorviel. De laatfte wist zynen ouderen broeder, die de Kroon toekwam , maar niet zeer fchrander was, te onder te brengen , en de Kroon voor zig re krygen.
Terwyl beide deeze broeders met eikander oneens waren r kwam ' de groote Pompejus, na hy Scaurus tot landvoogd over Syrië aangefteld had, X 6 bet



468 MODIN.
het Joodfche land, de ftad en den tempel beftormen; maar alles wat in den tempel was, befchouwd hebbende, vertrok hy, en nam Ariftobulus met zyne twee zoonen en ook zo veele dochters, als gevangenen mede naar Romen. Ariftobulus met zyne zoons ontvlucht zynde, trachtte het Joodfche land weder in zyne magt te vetkrygen; doch dit mislukte hem , dewyl hy met zynen jongften zoon Antigonus gevangen, en door Gabinus, Landvoogd van Syrië, wederom naar Romen gezonden werd. Middelerwyl dat de twist tusfcheh de twee grootfte en magtigfte der Romeinen , Pompejus en Cefar, zeer hevig was, werd Ariftobulus door den laatften losgelaaten, en met onderftand naar ^ Joodfche land opgezonden. Hy werd echter van Pompejus betrapt, die hem door vergif van kant holp, en zynen oudften zoon Alexander liet onthoofden,
Ondertnsfchen dat de onruste in het Joodfche land zo fterk waren, had Antipater, van afkomst een Idumeêr zig met de verfchillen tusfchen Uirlanus en Ariftobulus fterk bemoeid.
Deeze Antipater was kloekmoedig en verPandig. Hy wist d± oproerigen te ftillen , en de gunst van Cefar re
win-



MOOIN. 46g
winnen. Dus ftelde hy zynen oudden zooaPbafaël tot eenen vorst over Jerufalem en het omliggende land, en zynen jongden zoon Herodes over dat van Galiled, aan.
Herodes was niet minder doortrapt, dan zyn vader Antipas. Na den dood van deezen laaiden , die met vergif gedood was, bragt hy Antigonus, zoonr van Ariftohulus , die nog wat onrust meenden te maaken . geheel en al t'onder. Daarna deed hy Hirkanus, die door Cefar in 't hoogepriesterfehap bevestigd was, neus en ooren affnyden, ten einde hy geheel onbekwaam tot de regeering mogt zyn. Ja hy wist zig door groote vleijery zodanig in de guqst van Antonius te dringen , dat deeze Drieman, met toeftemmmg van zynen medemakker, Augustus , en derr Romeinfchen raad , met voorbygaan van den gemelden Antigonus, die toen nog wat ftribbeling maakte, doch mede omgebragt werd, hem tot Koning der Jooden koozen.
Dus werd het Joodfche befruur der Machabe'èn en Asfumaneën , £die omtrent 130 jaaren , onder zeven , of als men de broeders Hirkanus en Arifto~ bulus voor twee rekent , na den kloekmoedigen Mattatbids, onder agt VorsX 7 ten



47o MOLADA. MOREH.
ten geduurd had) verwisfeld met dat der Idumeën. of het huis van Antifater. Hy die een breedvoerig verhaal van deeze dingen wenscht te zien, moet het eerfte en tweede hoek der Machabe'ên, en Josephus oudheden der Jooden , het iade , 13de en 14de boek leezen,
Molada : eene ftad, die eerst onder het lot van Juda viel, volgens Jof. 15: 26 ; maar omdat Simeöns erfdeel in het midden van Juda was, Jof. 19: 1. werd Molada getrokken uit den eerstgemelden ftam voor die van Simeën v. 2. Doch na Juda uit de Babilonifche gevangenis was wedergekeerd, kreeg hy deeze ftad, gelyk ook meer andere fteden uit den ftam SimeÖnf weder in bezit, Nehem n: 26.
Moreh : een eikenbosch, het welk niet moet verward worden met de eikebos* fchen van Mamre, Gen. 13: 18. gelyk gefchiedt van fommigen, die zig door de gelykvormigheid van de naamen daartoe hebben laaten verleiden ; te meer, daar de Schrift zegt, dat Abraham , binnen eenen korten tyd zig by beiden onthouden heeft. Dat dit eikebosch Moreh naby Sichem , en dus ver ■ re van Hebron geleegen heeft, blykt
uit



MORESCHET. MOR. 47ï
uït het bericht van Mofes, Gen, 12: 6» waarin dit bosch voorkomt, als de eerfte plaats , alwaar deeze Aartsvader, zodra hy uit Mefopotamiën in het land Canaan gekomen was, zig geleegerd heeft, en gezegd wordt by Sicbem geweest te zyn. En Abraham, heet het, is docrgetoogen in dat land tot aan da plaatfe Sicbem tot aan V eikenboscb Moreh. En Deur. lv. 30, wordt de ligging van de bergen Gerizim en Ebal, welken by Sicbem liggen, bepaald naar dit zelfde bosch Moreh : Achter den weg van der zonne ondergangk - tegenover Gilgal, by de eikenbosfcbe» van Moreh.
Moreschet : was de geboorteftad van den Propheet Micha, gelyk blykt uit Jer. 26: 18. en Mich. v. 1.
Morijah : omdat de landftreek, welke eertyds van God den Aartsvader Abraham getoond werd , om aldaar zynen zoon Ifaiik te offeren, Gen. 22: 2, ook Morijah genoemd werd, en tevens daarby gewag wordt gemaakt van een der bergen in deeze landftreek, waarop hy deeze offerande brengen zou: zyn de meesten van gevoelen, dat door deezen berg aan Abraham getoond, dezelfde heuvel Morijah verftaan wordt, waarop de Koning Salomo naderhand
den



47* MORIJAH
den Tempel gebouwd heeft, 2 Chro«c 3: 1," Op die wyze zou deeze naam , welken de geheele omliggende landftreek had gehad, in de volgende tyden aan deezen berg in 'c byzonder gegeeven zyn. Dit gevoelen was by de oude en laatere Joeden vry algemeen. Ook zou men eene meenigtc van christen Uitleggeren kunnen op. noemen , die van hetzelfde gevoelen zyn, En hoewel door geen van alle zeer bondige bewyzen voor hetzelve kan opgegeeven worden, omdat het nergens in de heilige Schrift uitdrukkeiyk geleerd wordt, kan 'er echter ook niets met grond tegen ingebragt worden. De gelykheid van naam van beide plaatfen maakt de zaak reeds vry waarfcbynelyk: en zo goed als flechts de afftand van de landftreek Morijah van Berfc ba , alwaar Abraham in dien tyd woonde, toen hy dit bevel vsn God ontving , kan bepaald worden, Gen. 21: 33. Hoofdft. 22: 4. 19 kan dezelve echter met den afftand van den heuvel Morijah van Berfeba zeer wel overeen gebragt worden. Want Mofes ze%\, dat Abraham op denderden dag, naamlyk federt hy van Betjeba op weg gegaan was, zyne oogen opgeheeven, en de plaats van verre gezien had.
In»



MORIJAH. 473
Indien 't zo is, dat de aan Abraham getoonde berg in het land Morijah de heuvel Morijah in Jerufalem geweest is, zal het merkwaardige oner van den ram in plaats van Ifadk een vocrbeeld geweest zyn van alle toekomende of* feranden, welke lang daarna, op dezelfde plaats in den Tempel zouden gebragt worden , om daardoor de ee • nige offerande aftebeelden , welke Christus in de nabyheid van deeze plaats voor de zonden der menfchen zou brengen.
Uit Jef. 31: 4 blykt, dat Morijah de heuvel van den berg Zion genoemd wordt Wie nu weet, dat een heuvel een gedeelte is van den berg, waartoe hy behoort , zal terftond de ooi zaak begrypen, waarom 'er van God, fchoon hy cig.nlyk zynen Tempel op den berg Morijah had, gezegd wordt, dat hy op Zion woont: omdat Morijah, als een gedeelte van den geheelen berg Zion , ook Zion zelf geweest is. Hierom kon David zeggen : Pfalmzingt den Heere, die te Zion woont! In *s gelyks* Deezen berg heeft God begeerd tot zyne woning, ook zal *er de Heere woonen in eeuwigheid, en zyne %voning is in Zion , Pf. 9: ia. Pf. 68: 17. PC 7ó: 3. Men zou kunnen denken; dewyl deeze
uit-



474 MORIJAH; uitdrukkingen in de Pfalmen voorkomen, welken voor 't grootfte gedeelte of van David zeiven, of van andere godzalige mannen in zynen tyd opgefteld zyn: werd daarin voornaamlyk gedoeld op het tydftip , dat de ark des verbonds op den eigenlyken berg Zion' was, nadat hy deezen goddelvken troon j van Kiri'dtb'Je'drim daarheen had laaten brengen, en wel onder eene tent, welke door David tot dat einde ge-j maakt was, 2 Sam. 6: 12. 17. iChron. j 15: 1. 3. 12. Hoofdft. 16: 1. Maar daarop kan men antwoorden, dat vanj God gezegd wordt, dat hy te Zion\ woont, toen de ark des verbonds reeds lang door Salomo van Zion naar Morijah 1 gebragt was, 1 Kon. 8: 1 21 "ergel. ; met a Chron. 5: 2. Ja men vindt deeze uitdrukking nog in de laatere Profeeten , Jef. 3: 18. Hoofdft. 24: 23.] Joel 3-* ï7. 21. Ten blyke, dat onder den naam Zion de heuvel Morijah , ] waarop eigenlyk de Tempel geftaanj heeft, mede verfcaan wordt.
Deeze heuvel Morijah was eertyds niets, dan een ruwe, oneffen , pun-j tige rots die dus van natuur althans in 't geheel daartoe niet fcheen bekwaam te zyn, dat 'er zulk een groot| gebouw , als de Tempel was, op kon
ge-;



MORIJAH. 475
gebouwd worden , te minder omdat zy aan de oostzyde vrv fterk overhelde Maar de Koning Salomo ontzag gene moeite noch kosten , om deeze rots eerst op de oppervlakte effen te maaken. Daarna liet hy dezelve van alle zyden in 't vierkant omringen met eenen muur, welke aan den voet van dien berg , in de diepe valeijen, die deezen heuvel van de overigen afzonderden , een begin nam , en overal naar de hoogte van den berg opgetrokken was. De holten tusfchen den heuvel en den muur deed hy met aarde opvullen , waardoor dezelve tevens op de oppervlakte merkelyk grooter werd. Dit alles verhaalt Josephus
De heuvel Morijah was afgefcheiden van den eigenlyken berg Z/'o» door een zeer diep dffl; maar men heeft ae beiden daarna door een foort vanfteenen brug , die op gewelven rustte , met elkander verbonden. Naar alle waarfchynelykheid is deeze brug ook van Salomo gebouwd, opdat hy te gemakkelyker langs een effen grond uit zyn paleis naar den Tempel konde gaan.
Van
C*) Joodfche Oudh. B. XV, Hoofdtt.



476" MOR. MOS. MOR. MYR. MYS.
Van deeze brug, welke de bovenftad met den Tempelberg vereenigde ,geeftl Josephus me«te bericht (*). Als ook! van eene gadery , welke by Xysttm noemt (f), waarvan hy echter zo duister fpreekt, dat men byna uier begrypen kan , wat en waar dit Xystus eigenlyk geweest is.
Moseroth .* was de zeven-en-twintigrte: rustplaat> der Israè'liten, Num. 33: 30.'
Mora : eene Itad, van welke men inde; heilige Schrift anders niets vindt, dan dat zy 'Beniamin ten erve viel, jof. 18: 26.
Myra: was eene vry vermaarde zeeftad in Lyciè'n, aan de zuidkust van KleinAiié' geleegen. Hier moest Paulus, volgends he. verhaal van Lucas. Handel. 27; 5, op zyne reis van JerufaItm naar Romen, nevens hei andere Scheepsvolk , in een Alexandrynsch Schip overgaan , waarmede zy hunne reis zochten te volbrengen.
Mstsien : was een landlchap in Klein- ■ Aflë Het grensde aan Bithyniên en 1 Phrygiën, Handel. 16', 7, 8,
,N.
C*) Joodfche Oorlog.B.VlI. Hoofdft. 13. . Ct) Joodfche Oorlog. B. VII. Hoofdft. 13. < en Bt VI. Hoofdft. 6.



NAAMA. NAARAN. NAB, 477
N,
Mma : eene ftad in het erflot van den
I ftam Juda, Jof i5.. 4t.
NAaRAN- eene ftad, waarvan 1 Chron. 7: 28. gewag wordt gemaakt.
Jaboths Wynberg. De heilige gefchiedems zegt ons, dat /icbab de Koning m Israël, om den zwaaren regen te vermyden, van den berg Carmel naar
i Jisreei ging, en aIdaar zyn paIe. ,t
1 welk hy naar alle waarfchynelykheid 1 zeil had Iaaten bouwen, weshalven het 1 ook Acbabs rateis genoemd werd, be1 woonde, 1 Kon. 21: r.
Het was evenwel voor Acbab beter ! geweest, dat hy Jisreël nooit gezien 1 Jiad, dan dat hy daar een paleis ee1 bouwd heeft. Want dan zou hy ten iminften niet in de verzoeking geraakt zyn, om Nabotbs Wynberg te bezitten en onfchuldig bloed te vergieten , waar! ooor hy over zig-zelven en over zyn ih^ff1 hUiS dC grootfte elIende gebragt
Nabotb woonde in deeze ftad, waarom hy ook gemeenlyk de Jisreéliet genoemd wordt, 1 Kon. 21. en op meer tandere plaatfen. De wynberg van Na* ietb, waarnaar Acbab de lust bekroop,
lag



478 NABOTHS WYNBERG.
lag even buiten de ftad aan de poort, naby het paleis van Acbab. Om de bekwaame ligging van denzelven wilde hy een moestuin daarvan maaken , en denzelven aan het paleis trekken. Maar dewyl Nabpth niet geneegen was, om van zynen Wynberg afftand te doen, werden 'er op den raad van Jtfabel , de ondeugende vrouw van Acbab, valfche getuigen tegen hem opgemaakt , die hem van eene lastering tegen God en den Koning moesten befchuldigen; 't geen van dit gevolg was, dat Nabotb gevonnisd werd, om ge« fteenigd te worden , waardoor Acbab in ftaat gefreld werd , volgends het recht van confiscatie deezen Wynberg te neemen , i Kon. 21: 1-16
Men ontdekte reeds vroetydig , dat deeze onrechtvaardige en gruwelyke daad de treurigfte gevolgen zou na zig fleepen. Den Koning zeiven was door Eli as reeds vooraf veikondigd , dat God het onfchuldig vergooten bloed aan hem en zyn huis zou wreeken , 1 Kon. ai: 17-24. Een deezer bedreiging is ook trapsgewyze in of omtrent Jisreel vervuld geworden. Jelu was het werktuig der godlyke wraak. Want nadat Acbab zelf in den flag met de Syriers reeds gefneuveld was, en
zyn



NACHONS DORSCHVLOER 479
zyn oudfte zoon en eerfte troonsopvolger Atap.a , door eenen val, zyn leven verlooren had, doodde Jebu ook deszelfs tweeden zoon Joram, toen hy , otn zig van zyne wonden te laaten geneezen , naar Jisreel vlood ,• en wierp zyn lichaam op het zelfde Ituk land , 't welk Acbab van Nabotb genomen had, 2 Kon, 9: 15-26. Op dezelfde wyze werd ook Jefebel, op bevel van Jebu uit een hoog venfter van haar paleis geftooten, en op hetzelfde fmk land, van de honden gegeeten , 2 Kon. 9' £°-37. Bovendien liet Jebu cok de hoofden der zeventig zoonen van Joram, die op zynen last te Samaria gedood waren, naar Jistee'/ biengen , en befioot alle deeze wraakoefeningen door het dooden van alle de overige perfoonen van Acbabs geflacht, die te Jisreèl nog in 't leven waren, en van alle de geenen, die 't mei Acbab hadden gehouden, 2 Kon 10 1-11. Nachcns lorschvloer : of volgens 1 Chron. 13 9. de dorschvloer van CWdon. Wanneer David de ark des verbonds liet haaien uit het huis van Abt* nadab te Kiriiitb-Jearim , en aan deezen dorschvloer gekomen was, ftruikelden de runderen, die den nieuwen wagen, waarop de ark was, voorttrokken.



480 NACHONS DORSCHV. NAIN.
ken. Ufa, die nevens zynen broeder Abio, zoonen van den gemelden Abtnadab , de runderen en den wagen geleidde, zulks ziende, ftrekte zyne hand uit, om de ark tegen te houden, op-i dat zy niet zoude vallen. Waarover j de Heere toornig werd, en Ufa by de' arke Gods doodde , 2 Sam. 6. ij Chron. 13. ' Kaïn : deeze ftad lag in den ftam Ijl», fchar , aan de grenfen van Zebulon, even bezuiden de beek Kifon, eenmyl of twee bewesten den berg Ibabcr, die aan de andere zyde van die beek s ligt.
Dit Naïn is vermaard in het nieuwe Testament wegens een wonder , het welk Christus verricht heeft aan eenen jongeling , waarvan hem het lyk voor de poort van deeze ftad ontmoette, en dien hy van dc dooden weder heeft opgewekt, Luc. 7- li* 17. De Jooden waren altyd gewoon, hunne dooden buiten de fteden op het veld te begraaven. Uit het verhaal van deeze gebeurtenis ziet men tevens, dat -.Naïn eene dagreis van Kapernaüm geweest is. Want Jesus ging van Kapemaüm , en was des anderen dags te Naïn , Luc. 7; 1, vergel, met v. 11.



Ik *
ï *
ft *
Ê VERVOLG * l *
»^ft
VAN DE "J
J BEKNOPTE 4
► GESCHIEDENISSE | l &
; DER &
R E FORMATIE.S
[ *
*
*
V, *






BEKNOPTE
GESCHIEDENISSEN
DBS.
NEDERLANDSCHE KERKE.
Iiet eind van ons voorig Verhaal, IKJ zagen wy, dat de Geestelykheid (geweigerd had, te Woerden te verfchyfcien, dat zy daar op te Wyk te Duur(leede gedaagt zyn geworden, waar meden ten voordeden van den Hertog niets verrigt werd. Daarop volgde dan een daging te Schoonhoven, dan zy zonden aldaar ook hunne Protesten , waarby zy verklaarden , onmagtig te zyn van iets te kunnen geeven. — Einde-* lyk deed Bisfchop David van Bourgondien, om de zaak van zynen Broeder te onderfteunen , hen voor het Hof van Mechelen roepen. — De Geestelyken , in plaatze van in perfoon te verfchynen, E zon*



98 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
zonden ook aldaar, eengefchrift, waarin zy te kennen gaven, dat zy zonder hun geweten te bezwaaren, aan den eischvan den Hertog niet voldoen konden ; dat noch Keizer, ncchKonirg, noch Hertog, buiten bewilliging van het Opperhoofd der Kerke, hun met eenige (chattirg konde befwaaren. De Paus, enniemant buiten hem, kende zy daartoe gerechtigt te zyn.—- Hertog Karei, deeze weigering moede, zond een der Leden uit dengrooten Raad van Mecbelen, naar Bolland. De gedaagdens ziende dat het ernst werd, namen de vlugt; drie van hun, geraakten in handen, en zes anderen werden toen op nieuw te Mtchelen gedagvaard.
Alle de gcenen, die het laastgezondene gefchnft getekend hadden , werden verklaard lyf en goed verbeurdte hebben. — De Raadsheer des Hofs, zig te Delft bevindende , noodzaakte de Prioresfe van 't St. Agatbe Klooster aldaar, tot de opgave der goederen en inkomften van het Klooster, en om haar en anderen te fpoediger daar mede te doen voortgaan,werden de drie gevangenen naar Mechelen gevoerd. Bisfchop David, trad toen als Icheidsman tusfehen beiden, van den Utrtrg verwierf by eenig uitftel, en van de Gees.elyken, dat zy aflieten, zig op den
Paus



der NEDERLANDSCHE KERKE. 99
Paus te beroepen. — Het uitftel., duurden echter niet langer, dan tot in de Vasten van het Jaar 1476. wordende toert alle de Geestelyken doors'Hertogs Kamerling gedaagd, om in perfoon in 'sllage te verfchynen, of uit ieder van hun eene gemagtigde te zenden. —• De bedrygingen aldaar gedaan, kwamen overéén met den aart en het karakter van hem, die ze deed. Boshuifin. een man gewoon den Oorlog te volgen, deed zig in deezer voegen hooren. — Laaten, Czeide hy) de Hollandfche Geestelyken zig wel beraaden, omtrent de zaak, reeds te lang door haar vertraagd; laat hun weten , dat ik met volle magt tegen hun gewapent ben, en daarby genegen , om alle , die de fchatting weigeren, gevangen te doenneemen; Laaten zy zig niet laten voorftaan, dat zy allen, veelmin een van hun zig met ee ■ nig recht of wet tegen den Hertog zullen mogen verzetten: daar is noch Mogenheid, noch wysheid tegens hun; doe hun iudachtig zyn, dat ik geen van hun verfchoonen zal, ik zal met hun te kwellen en te pynigen zodanig voortgaan , volgens de aan my verleende magt , als noch nimmer gehoord is. — Die z,-g het eerst onder de magt van deeze dryger bevonden, bewilligde in de fchatting; verzoekende die van Dtïft en 'sHage al£ a leen,



ico BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
leen, dat voorrecht, om dezelven in twee termynen te mogen betaalen. Doch die van Leiden , Haarlem , Ampel dam en fommige in Westfriesland bewilligden eerst eenige tyd, daar na, en fommige van
hun , in het geheel niet. Boshuifen
toonden hun echter haast, dat zyne daaden met zyne woorden zouden overeenflemmen ; het vee van de Regulieren Kanonikken deed hy te Leiden uit de Velden haaien, en floeg de hand aan de Kloostergoederen, die hy openlyk deed verkoopen. ———* Te Leiderdorp, deed hy de Poort des Kloosters met geweld openflaan, en aanvaarden dat hem goeddagt; de Kloosterlingen vonden zig dus genoodzaakt met de fchattinggaarders, een
accoort aantegaan. Doch eer die
de uitvoering van de Executie, tegen de nog onwillige te werk ftelden, kreeg men in Holland, de tyding van den dood des Uertogs, en met die tyding werd ook de Geestelykheid, van de betialing ontheven. Schoon de verfchillen daarmede geen einden naamen. Noch
ook niet de nood des Lands.
Om deezen tyd vindt men gewag gemaakt van Wesfel Gansfort van Groningen, een man zo vermaard door zyn geleerdheid, in die tyd der onwetenheid, dat hy den toenaam van bet Hebt der tvaereld
ver-



dhr NEDERLANDSCHE KERKE. 101
1 verkreeg. Deeze Johannes Wesfels , of : zo anderen hem noemen Wesfel llarmensi zoon; kwam te Groningen in 't Jaar 1400. K ter waereld, alwaar zynen Vader zig met l bakken geneerde , doch zyne moeder p was afkomftig uit het aanzienlyk geflacht r van Klant Deeze hem in zyne eerlte Jeugd, ji door den dood ontnomen zynde, geraak* \ te hy onder voogdyfchap, van eene zy* { ner Moeije Odella Klant, die een zoona tje byna van dezelve ouderdom had, met I dewelke hy ter fchool gezonden werd, i ter ieering van de Latynfche taal. Wesfel
I zyne uitterlyke gedaante beloofden niet j'veel, zynde zeer byziende, en had een èifcheeve voet, waardoor hy ook onder jl zyne medefcholieren Goefe of Ghofe| voet genaamd werd, doch zyn verftand \ was volmaakter, dan dat van alle zyne j,tydgenoten. Zyn eerfte onderwys ont* iving hy van Thomas a Kempis, in het St.
II dgnes Klooster te Zwolle, en van daar j 1 begaf hy zig naar Keuten, in het Kollegie i i van St. Laurens. Aldaar tot meester in
de Vreije Konsten bevorderd zynde, bek'gaf hy zig naar Heidelherg , alwaar hy i' Voorleezer in de Godgeleerdheid werd , t dan zyne bekwaamheid, haalden hemdeu j; haat der domme Geestelyken op c.en ha!s , I, welke zo verre ging, dat hem zulks door 1 de Overften verboden werd, en hy zig Ë 3 met



102 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
met het geeven van onderwys in de Filofophie vergenoegen moest ; hy trok eenige tyd daarna weder naar Keulen, en aldaar met goede geiuigfchriften voorzien zynde, begaf hy zig naar Leuven, hy hoorden aldaar de lesfen en voorlezingen der Godgeleerden, door zyn disputeeren, over de zwaarfte ftoffen , gaf men 'er hem den naam van Meester dtr tegenfpr eekingen. Van Leuven zig naar Parys begeevende , werd hy aldaar onder de Huisgenoten van Nicolaas de Vde aangenomen. ——- Zyn grootfte Vooritander aldaar was Franciscus de Ruvere, Generaal der Minderbroederen , en met dien begaf hy zig naar Bazel. De Geleerden van dien tyd, die aldaar zyne vrienden waren , noemden hem Bafilius, anderen zo gezegd is licht des Waerelds. Zyne Vyanden, daarentegen noemden hem niet dan dwarsdryver of tegenfpreeker. -—— Met de gemelde de Ruvere weder naar Parys gekeerd zynde, moest hy geweidig veel fmaad ondergaan, wordende 'er zelfs niet alleen van de Academie, maar uit de Siad gebannen. De Ruvere , tot Paus onder den naam van St'xtus ds IVde verheven zynde, bleef echter zyn Vriend en befchermer, nam hem, met zig naar Rome, en als Paus gekroond zynde, zeide by, eisch 00 myn Zoon , wat gy begeerd ,



DRR NEDERLANDSCHE KERKE, 103
geerd, ik zal « alles geeven, wat met myn* ■achtbaarheid overeenkomt. Wesfel betuig1 den naar geen hooge ftaat of rang te ftaan, hy verzocht alleen, dat hein de ! Griel;fche en flebreeuivfibe Bybel, uit het
i Vatikaan mogt gegeeven worden. -
' Waar op Sixtus antwoerde, deeze zal ; u geworden , maar waarom zeide hy9 , vraagt gy , om geen Bisdom of iets an; ders ? Om dat ik dat niet benodigt ben » 1 was zyn wederantwoord. — Wesfel i dan zyn begeerte verkregen hebbende i verliet Rome , en begaf zig weder naar 1 Friesland, houdende meest zyn verolyf 1 te Vollenbove of te Adewert. -— Ein1 delyk keerden hv naar Groningen, en mm : zyn intrek, in het Klooster der Geeste1 lyke maagden, alwaar hy zyn tyd doorbragt 1 met het leezen en overpeinzen, van zaken 1 die de Godgeleerdheid betroffen , hy 1 overleed aldaar in het Jaar 1489 en werd : 'er in het midden van het Koor der Kerke I begraaven.
Deeze vermaarde man word zo wat van de Proteftanten, als van de Roomsgezinden, altoos met achting genoemd, de eerfte houden hem zelfs, als een van die geenen, die veel tot de Hervorming toegebragt, en Luther en Melancb. ten groot licht gegeeven heelt, de andere daarentegen, zeggen, dat hy de uitter-
E 4 *y,K*



icH BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN lyke gebreeken der Kerklyken te keer ging, maar nooit een haairbreed van de
leerltellingen afweek. Wat echter
zyne Leer wyze aangaat, zie hier het
voornaamfte van dezelve. - Hy
dan ftelde en beweerde; dat Gods woord, zo als het in de Schriften der Profeeten en Apostelen te vinden is, de eenigfte regel van het geloof en van den Godsdienst is; zonder dat de overlevering der Kerke , de regels van 't Synode, of de Schriften der Oudvaderen voor zodanigen regel te houden zyn; dat het gezag van dat woord op zig zelfs beftaat, en niet afhanglyk is, van het gazag der Kerk; dat geene Leeringen der Kerke, moeten worden aangenomen, dan die met dat woord overeenkomende zyn". ——. Dat Christus de éénige Middelaar by Godt is, maar geene Engelen, noch afgeftorvene heiligen. Dat de rechtvaardigheid van Christus, ons word toegerekend, door fchenking des Geloofs, zonder de werken,* dat niemant door zyne werken of verdienften, kan gerechtvaardigd worden; dat de Leer van eige voldoening vals, godslasterlyk en de oorzaak van wanhoop is: dat het een veelvuldige en fchrikkelyke ontheiliging van het Sacrament des Autaars is, dat dagelyks in de misfe gefchied: dat de Aflaaten maar
een



bfr NEDERLANDSCHE KERKE, rc$'
een Koophandel vol Simony zyn : dat her Vagevuur èen looze vond is, om de fchatten van het Hof van Rome, te vermeerderen. Dat de Gebeden voor de overledenen ydel zyn; dat het huwelyk aan de Geestelyken , volgers de Goddelyke Wet geoorlooft is; en zo, dat zy aan de belofte van eene eeuwige onthouding niet gebonden zyn, indien zy de gaven der ent* houding niet ontvangen hebben; dat de Paus en de Prelaten, de Anti Cbristtisfen zyn, zo dikmaal zy iets beveelen, dat met het Woord ven God flryd ♦ dat 'er geen Pausly ke opperhoofdujheid is , en dat 'er niemant is aangefteld om alleen het opzigt over de Catholyke Kerk te hebben : dat de Paus, geen het minfle recht heeft op de gewetens der menfehen, noch op de Koninkrjken der waereldt dat 'er niets zo fchandelyk is, als haar al te groote rykdommen; en dat 'er niets zo bedorven is, dan de zeden derKerke-
lyken.
De Proteftanten zeggen die leeringe te zyn getrokken uit zyne Schriften , ea zy, hierin eerlyk gehandeld hebbende, is het zeker dat men met regt Gansfort, als een JofFelyke voorganger vau Lutber en anderen mannen beft houwen mag ; doch het ontbreekt onder de Roeraschgezinden cok niet, aan zulken die (zo E 5 zy



ïc6 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
zy zeggen) uit 's mans fchriften, gantsch andere leeringen ten voorfchyn brengen. Wy zullen ons met een enkel voorbeeld vergenoegen. Een hunner niet ongeachte Schryvers, doet ons uit een Brief van Wesfel aan eenen Jacob van den Hoek, Deken te Naaldwyk, iets zien dat met
het eerfte direkt ftrydend is. „ Ik
weet zeer wel zoude Gansfort gefchreeven hebben) dat de Schriftuur
geen volkomen regel des geloofs is * ik weet dat 'er fommige zaaken, door de Apostelen overgeleverd, en niet befchreeven zyn; en dat alle die overleveringen, even els de Kanonyke Schriftuur, voor een regel des geloojs meeten aangenomen wosden» Deze twee zaaken alleen , en het geen ilaarblykelyk en door een noodzaaklyk gevolg daar uit getrokken word, maaken den
regel des geloofs - Ik beken, dat dit
alleen, om effen te fpreeken, de eenigfte Geloofsregel is; van den welken niemant op verbeurten van zyn Zaligheid, mag af* wyken. Of echter de Roomschgezinricn, het licht der waereld, met deze bekentenisfe, hunne Kerk en ook hun zelfs eete aandoen , laaten wy liefst aan het oordeel van de befcheidenften cn kundigllen onder hen. Uit de brieven gewisfek! tusfehen Gansfort en Agticola, zou het echter weinig moeiten kosten,
om



d?r NEDER L AND SCHE KERKE. 107
om de Proteitanten, voor het grojtfte
deel hit pleidooy te doen winnen.
Onder zynen Vrienden, werd met lof genoemd , zynen dankbaare Leerling, Johannes van Amflcldam , die zyne meester, ter zaaken van het twistgeding, over het Vagevuur, de aftasten en voorbiddingen, 'tegen Meester Engelbert van Leiden, en den gcmelden van den Hoek, met eenen "brief maniyk verdeedigde , toen die twee gehoemden, Wesfel naar zynen dood 9 zulke leerftellingen , wilde toedichten , als wy 'er een ten bewyzen hebben by-
gebragr. En tot flot hier van zou
men konnen vragen, wat reden 'er zou konnen geweest zyn, als Wesfel en anderen zyner tydjrenotcn geen hairbreet van de Leer der Kerk waren afgeweeken, dat 't Concilie van Trente de Boeken en Schriften van die mannen als Ketterscb verbood.
Om deezen tyd bloeiden mede eenen Joan van Gocb, Priester en Overilen van de Kloostermaagden in Tabor te Mecbe* len: zynde een man van een doordringend oordeel, waarvan hy m zyne Schriften menigvuldige blyken gaf; hy bezat ook moeds genoeg om in dezelve openlyk te beweeren, dat men alleen de Zi. Schrift volgen moest, en alle andere Schryvers , daar aan toetzen , zelfs de E 6 de-



io8 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
decreten der Paufen niet uitgezonderd: nog leefden in Groningen, mede om dien tyd eenen Ticleman van hooge Jaaren , die fchoon niet zo verftandig echter ook voor de waarheid dorst uitkomen, en in zvne ouderdom Ieeren , dat Cbristns dood alleen den Zondaar kon behouden, en dat alle andere leeringen, als uitvindingen van menfchen, niet dan beuzelingen waren, die ter verkryging van de Zaligheid niets toebragten. Dat deeze mannen reden hadden , om te weenen over den Staat der Kerken, en hevig uittevaaren, over het flegt gedrag van veele, die tot den Geestelyken Staat behoorden , daar van leverden Bruggen een levendig bewys op. — Wyl Maxivtiliaan van Oostenryk, als Voogd over zynen Zoon Philips , aldaar het vonnis van uitdryving bevestigen moest, tegen Monniken, die fchuldig waaren , aan de onnatuurlyke zonden , van Sodomie.
Ook wei d aldaar op zynen raad in het Jaar 3486, een Flakaat afgekondigt, waarby aan die van Vlaanderen , Kerkelyke of leeken zynde verbooden werd , hunne rechtzaaken, te brer^en, voor de Kerklyke Regters Van lerrewane, Kameryk en Utrecht; als hebbende over waereldlyke zaaken geene magt noch gezag , en waarmede zy door een onmag'ig gebruik
de



der NEDERLANDSCHE KERKE. 109
| de onderdaanen tot den bedelftaf brag-
ji ten. Met by voeging, datzy, die
iemant in burgerlyke zaaken, voor den 1 Kerklyke Rechter deed daagen, telkens I zoude verbeuren zestig ponden vlaam:[ fche munte ——
Philips de regeering zelve aanvaard hebbende , verbood in het Jaar veertien hondert zeven en negentig, geene bullen of I andeie provifien van het Roomfcbe Hof, | hoedanig, die ook zyn mochte, te doen I gelden, zonder dat dezelve door zyn on-
[ dertekening bevestigd waren. Ook
[ verleende hy in dat zelve Jaar, aan die f van Hoorn een voorregt, waarby aan de I Kloosterlingen verboden werd te kooI pen, en aan alle om aan hun teverkoopen I eenige landeiyen gelegen op een myl na I aan de Stad, en ovn te beoordeelen of ; zodanige Ordonnantie noodzaaklyk was, [ dient men te weten, dat van twee hon\ derd morgen Lands, die onder de Ban van Hoorn behoorden, reecis rnèer dan I tachentig, hun zo door Koop, alsetfenis in eigendom behoorden, buiten die Goe > deren, die de Regulieren en anderen nog bei a' en -
Aanmerklyk is het, dat met den aanvang van den Vyftiende Eeuw, de Nederlandfche Abten , Karei van Oosten; ryk , by zynen doop , onder anderen E? gif-



iio BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
giften, opdroegen het Oude en Nieuwe Testament, met het byfchrift. Onderzoekt oe Schriften: welke allergewigrigst ja zelfs Goddelyk bevel, in dien tyd by veele werd te werk gefield., en niet anders kon ten gevolge hebben , dan de ondermyning en verjaaging der domheid, een der fterkite fteunzels der Roomfche Kerk. Van welke fterkte het fcheen dat men in Frankryk, Italië , Duitschland en in de Nederlanden , dezelve beroven wilde , toonende zig alom mannen die hun werk maakten , van de Schriften te Onderzoeken. Aan wien is de Vermaarde Erasmus onbekend ? die met mond en pen , de Geleerdheid , als uk hec Graft weder heeft doen ten voorfchyn
komen. Hy is te over bekend,
om in dit beflek van de byzonderheden zyns Levens niet te gewagen , wat zyn Leerftellingen betreffen , dezelven zullen ons zo wel als zyn gamfche manier van' denken', dat het voegdzaamst is, om iets daarmede te bevestigen , te voren komen. -—— Zy, die maar een Vlugcig oog in zyne fchriften geflagen hebben, weten, hoe hy deleer der Monnikken , hnn leven , hun laatdunkende onwetenheid, het eigenzinnig bygeloof, de wulpfche ongebondenheid, de eigenbatige Staatzugt, en wat al gebreeken
meer,



der NEDERLANDSCHE KERKE, in
meer, vrymoedig ten toon gefield heeft, houdende zig echter met dat al, aan de Roomfche Kerk, die hy van oordeel was, dai zonder fcheuring moest gereformeert worden, j—- Schriften van dergelyken Mannen, opende willens of onwillens de ogen van alle de Votsten, de goede Geestelyken , ja zelfs die , die met de grootfte euvehtaaden befmet waren, de leeken , alle moesten zy eenpaarig erkennen ; dat het onbefraanbaar gedrag der Kerklyke moest beteugeld , en hunne leeringen van verkeerdheid gezuiverd werden. -«- — De Vorsten die niet geheel en al onverfchiilig omtrend hun gezag waren , zagen maar al te klaar de noodzaaklykheid , die 'er was, om de ■magt van het Opperhooft der Kerk te fnuiken, Keizer Maximiliaan, was van oordeel, dat het ten nutte van de Christenheid, en ter verbetering der heerfchende flrekken zouden, als de Keiz'erlyke en Paufelyke hoogheid , in een per» foon vereenigd waren , doch mooglyk bedoelden hy 'er zynen eigen grootheid
'het meest mede, doch zyne pooging mislukten hem. Zyne gedachte ,
. 't zy dan ten nutte van de menfchelyké
; maatfehappy , of, van zig zelve waren echter zo vreemd of buitenfpoorig niet,
i als men aanmerkt dat Paus Bomfacius
de



H2 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
de agtften, zig zo verre door trotsheid liet vervoeren,dat hy met het Zwaard op zyde en de Keizerlyke Kroon op zyn hooft, ten voorfchyn komende, uitriep. Ik ben Keizer en Paus. Het oogmerk van Keizer Maximiliaan vindt men in een Brief door hem gefchreevtn, aan den Vryheer Paulus van Lichtenjiein.
Onder alle de Mannen, die zig de Hervorming ter harte naamen , vindt men 'er geenen, die hetzelve met meerder moed en ftandvastigheid ter hand namen, dan de Groote Luther , die voornamelyk in 't Harnas gejaagd werd, door de Aflaatkramery die Paus Leo de Xde, alom invoerden , en op de onbeftaanbaarfte wyzen deed dryven , niet om zielen te behouden , maar om geld te fchraapen. —— Luther wiens naam leven zal, zo lang de waereld ftaat, zullen wy onze Leezers, zo kort mooglyk is doen kennen. Zynde de kenfehets van dergelyke mannen van deuitterfte noodzaaklykheid, ter leering der Gefchiedenisfen.
Zynen Vader was Joban of Hans Luther , een Steenhouwer en Raadsheer te Mansveldt , en zyne Moeder Mar gr et a Lindemans, of Ziegelerin genaamd. Hun eerfte verblyf was te Morab, een Dorp na by Smalkalden, van daar begaven zy zig naar Mansfeld, en op eene reize naar
de'



der NEDERLANDSCHE KERKE, 113
de jaarmarkt te Eilsleben, beviel, zyne i moeder aldaar zeer onverwagt, en bragt 'er haaren Zoon ter wereld op den 10 INovember des Jaars 1480 •> eu den volgende dag zynde de Feeftdag van de Ht Martinus, Bisfchop van Tours in Frank■ryk , werd hem by de bediening des 'Doops, den naam van Martinus gegeeven- De Kinderfchool liep hy door
!te Eilshben'. 14 Jaaren oudt zynde zonden zyne Onderen hem naar de in die s tyd vermaarde Schooien te Marpurg, en in 1498 trok hy naar Eifenacb, zyn oóg: merk was wel zyn ftudie te voltrekken, doch vondt zig genoodzaakt als een behoeftig Scholier zyn brood om godswille, met zingen voor de deure te winnen, dus hy uit misnoegdheid weder huiswaards 1 keerde , het geluk begunftigde hem in zo 1 verre dat een aanzienlyke Vrouw , uit i het geüacht van Cotta, hem in haar huis mam, om haare Kinderen in de Zangkonst :te onderwyzen. -— Dit deed hem nog ivier Jaaren te Eifenacb verblyven, oefenende zig geduurende dien tyd, in de iredenkunde en Zangkunst.
In 't Jaar 1501, den Ouderdom van ;agttien Jaaren bereikt hebbende, ging hy inaar Erjurt, de Hoofdftad vmTburin'.gen, en rtudeerden aldaar op de Hooge iSehoole in de Wysbegeerte, en las ón-
op-



114 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
ophouddyk de besre der Latynfche Schryyeren. -— In 1503 werd hy Bacca-■ Jaureus , zynde in dien tyd een trap , , waarlangs men tot hoogtr eeranpt kon 1 verheven orden ; en in twee Jnren 1 daarnj werd hy ton Meeirer in de Pir.lo« 1 fophie bevorderr: de Natuur en Zedfkun- 1 de, verzuimde hv niet, en onder deoeffening van dien, begon hy openbaare Lesfer? tegeeven, en Verklaaringci te doen , , over de Schriften van Ariftsteles. Waarvan zo hy elders zelfs in zyse fchriften zegt,- toen meer werk gemaakt werd dan 1 van den Bvbel te verklaaren. « Van zyne JeuJtd af aan had uy iets boven veelen zyner Mede-Studenten vooruic, dat is, dat hy fchoon vrolyk van aan,grootlyks zyn werk maakte , vm bidden en Kerk gaan Zynde indien tyd zyn Spreuk, vlytig bidden, is meer dan balfgefiudeert, vangende dezeiven ook alle morgen, met den gebeden aan. Onder zyne zoekinge die hy in de Boekzaalen deed, vondt hy eenen Latynfcben Bybel, en in die heeft hy meer dan eens gezegd, vondt hy meer, dan hy ooit op den Predikftoel gehoord had, en in de Evangeliën en Epistelen had hooren verklaaren. -— 'Er word zdve en met waarheid verhaald, dat 'er te dier ïyd Hoogleeraars in de Godgeleerdheid gevonden werden, die nog
nooit



DEi NEDERLANDSCHE KERKE. HS
nooit eenen Bybel gezien hadden. \ Welke Luther zelfs verhaald van Carel'Iad, dat hy agt Jaaren Doctor in de Godgeleerdheid geweest was, eer hy eenen Bybel gezien had ; Luther heeft meer dan eens gezegd , dat hy om dien tyd i niets vieriger begeerden , dan het bezit i van Gods woord. Schoon toen zy¬
ne gedachten daar heen liepen , om in plaats van de Mennikken ftaat te omhelzen , zig op de rechten toe te leggen; van welk voorneemen hy echter op eene zonderlinge wyze werd afgetreki ken : Hy wandelende met een zyner vrienden, zo werd in een zwaar Onwe* ! der , dien Vriend , door den Blixem , I dood geflagen , dat hem zodanig veri fchriktten, dat hy in die vervoering eei ne geloften deed, de aangevange Studie ! der Rechten te verlaaten, en zig in een Kloofter te begeeven; welke beloften hy : ook met der daad te werk fielden, zelfs : buiten weten of tocftemming zyner Ou-
: deren. Hy feing hier mede opdee-
i ze wyze te werk —— Daags voor dat I hy zig in 't Kloofter begaf, nodigden hy ; zyne vrienden te Erfurt ter maahyd, i vervrolykte zig met dezelven, zong als i een beminnaar van cie Muzyk een Alt, : en na de maaltyd zond hy hun een fchrifi telyk aiicheid, benevens zyne wae.
reld-



116 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
reldlyke Kleeding, en daarby eenen brief aan zyne Ouders, en begaf zig aldaar , in 't Augustyner Kloofter, met verzoek om in die Order te worden aan* genomen. Uit den Brief die hy van zynen Vader daarop ontving, blykt dat die , over zyn bedryf, niet al te wel
voldaan was. Ten minften, hy
verweet hem , dat hy kwalyk deed met zyne Ouders ongehoorzaam te zyn. Dan hy verfchoonde zig daarop , met zyn bedryf als een daad van waare Godvrucht te doen voorkomen. Op zyn aan¬
houdend verzoek werd hem in 't Klooster een Latynfchen Bybel gegeeven , waarin hy zo yverig ftudeerden, dat het de Monnikken mishaagden, en die hem als uit verachting eerst Deurwaarder, en daarna Bedelmonnik maakten, dat is zo eene die met de zak de ftad moest rond gaan , duwende hem dagelyks toe, dat bet Kloofter door Bedelen , en niet door ftudeeren verryht moest worden. Eenige zyner Vrienden, bewerkten echter by den Prior van 'r Convent, dat hy in plaats van met den bedelzak te loopen, totPriefter en Prediker van 't Kloofter verheven werd. —— Staande zyne misbediening moest by den naam van Augustimis aanneemen. Zynen Bybel werd hem wederom ontnomen » en hy genoodzaakt,
in



I ber NEDERLANDSCHE KERKE. ii7
iin de fchc-olfche talmeryen zig te oefenen, dan zig alleen in de Boekzaal be« rvindende, was en bleef den Bybel zyn j .geliefde Boek. Na de oprecluing der iillooge Schoole te Wittenbetg, Luther. i in het Jaar 1508 aldaar als Hoogleeraar [iin de Wysbegeerte beroepen zynde, geploot volle vryheid, van den Bybel na Izyn genoegen te gebruiken , en na aldaar look tot Prediker aangefteld zynde, leerhden hy eerst voor zig zelfs uit de fchriften der Apostelen, de regten grond der iZaligheid kennen, —Zyne Vyanden, : :befchouwen hem op dat pas, al als een gevlugten Monnik. -— Doch het getuigenis dan dat den Wittenbergfchen Rector ■jiPollicbius, over tafel van hem gaf, kdoet hem meer eer aan, zeggende: Deze :Monnik , zal alle de Doctoren nog L, mal maaken , en eene nieuwe leer n„ voortbrengen, en de geheele Roomfche ,, Kerk hervormen: want hy legt zig niet U„ toe, dan op de fchriften der Profeeten U„ en Apostelen, en ftaat zo vast op het m,, woord van Gods Zoon, dat niemant, y„ met de Filofophie of Sophiftery , zyne y„ woorden kan wederleggen of omverre „ werpen ; ach ! had men hem liever „ in 't Kloofter gelaten, dan hier beroe-
L pen."
Zyne achting dagelyks reizende, wierd
hy



Ii8 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
hy in het Jaar 1509 n*ar Romen gezon- . den ter benisfing van een gefchil, tus- > fchen de Wittenbergfche ontftaan. Aan het ! Hof van Julius de Hde, gedroeg hy zig : als een Mispriefter. Ja zelfs was hy zo met de Roomfche Kerk ingenomen, dat 1 hy (zo als hy naderhand zelfs gezegt 1 heeft, als een dolle heilige, alle de Ker- < ken , Kloofters en Cellen doorliep, geloowende al wat daar binnen gezegd werd. Ik hebbe (dit zyn zyne eigen woorden) daar wel een Mis of tien gedaan „ en het fmerre my, dat myn Vader en Moeder nog leefden; want ik zoude hun, met eene Misfu en andere goede '\ weiken , uit het Vagevuur verlost bebben. ten minden volgens myne blin' den yver, van dien tyd " i Ltjthpr van Rome wedergekeerd , werd in 't Jaar 1512, in de Sioikeik te Wittenberg , op kossen van Keurvorst Frtdtik de LUde , tot Dotfor in de Godgeleerdheid verklaard. En dus moest hy,
Iweei en , de H. Schrift tegen de Ketters te zullen verdedigen , en dat wel met deeze woorden : ik pweere , dat ik de Evangelie waarheid naar vermogen^ verdedigen zal Bekend is het hoe getrouw Luther dezen Eed, tegen de Roomfche Kerk is nagekoomen. Hy leidde van dien tyd af aan . zig
ook



i der NEDERLANDSCHE KERKE. 119
>ok met a!le magt toe , op de leering 5er Hebreeuixfi.be en Griekfche taaien, en pegcn met meerder kracht te Prediken, ;n ieder het leezen der Godgewyde Fchriftcn asntepryzen, en als aliernoodtaaklykst onder het oog te brengen, de /ryheid die de Vicaris Ftaupits, daartoe Je gcmecne leeke vergunde, was oorzaak flat veele tot een nader gezicht van Zaa-
sen kwamen. In zyne uuren van
ïitfpanning, las hy de fchrifien der Oudraderen en byzonder die van Augustiuii , doch den dng einriig.de by met de fchrifren van Paulus, en wel meest met ieszelfs Brief aan de Romeinen, waarin ly de natuur en kracht van 't waare Zajgmakende Geloof leerde kennen. Menigmaal geraakten hy in twist met de Schoolleeraaren , die echter met hunne Jophiftery niet beftand tegen hem wsren. —-— Het eerst dat die hem voor een Ketter uitmaakten , werd veroorzaakt, uit eene zyner Verhsndelirgen of Academie Lesfen , waarin by deeze Vrasge vooiftelde: ef men btt reg:e geloove, om Kbristelyk te Leiven cv Zalig te fier ven 9 iuit de LL Schrift kan Lee*en , dan uit i/lrifloteles ? beweerence , het eerfte op ïbnwrikbaare Grónden , gefchiedende dit in ;r Jaar 1516. en dus voor dat hy zig stegen de Aflaatkramery in 't openbaar
ver-



120 BEKNOPTE GESCHIEDENISSENenz.
verzette. In het Jaar 15IS had hy reeds openbaare Lesfen gegeeven over de Pfalmen, in 1515 over de Brief aan de Romeinen , in 1516, over den Brief aan de Galaten, die 1518 in druk werd uitge-
geeven. • , T
ln dat zelve Jaar van 1516. werd Luther in plaats van Staupts, die door den Keurvorst van Saxen naar de Nederlanden gezonden was, geduurende die reiZe, Vicaris Generaal van het Augustiner Kloofter. Terwyl hy dit aanzienlyk Ampt bekleedde bezogt hy de Kloosters , regte Schooien op, en vermaanden met alle getrouwheid , de Kloofterlmgen tot het leezen van den Bybel. En ook ontftond als toen de openbaare verkoop der Aflaaten. deez ftap hoe kwaad m zig zelve, bragt echter veel toe, ter bevordering van het werk der Hervorming. . . Wel is waar, dat het geene nieuwigheid was; men had 'er zig ten tyden van -Bonifacius de VlUfte, in 't Jaar 1300, en by Johannes den XXUlde, in het Jaar 141 j reeds van bediend,zo als men by Hornius zien kan, alwaar ook gemeld word, hoe Johannes Hus en Hieronymus van Praag, en meer anderen zig daar tegen verzettede. Dan nog nimmer was het op dien voet gefchied als nu door Paus Leo ie Xde, gedaan werd, •»



*
VOLLEEDIGE &
uitlegging!
&
van alle de eigene j£
N A A M E N, |
Zo wel van Per/bonen als ook van , Landen en Plaatfen,
#
i welke in den BYBEL voor- & komen, *
: Gefchikt volgens de Letteren van 't ^ a ABC. J£
•tij.






VOORBERICHT.
TTet zoude den Bybelminnende Le<** J zer van ons Jaarwerkje fomtyds kunnen vreemd dunken, dat wy hier we» deiöm eene Uitlegging oer eigene, in den Bybel voorkomende, Naam en plaatfen ; daar 'er reeds in het eeruc Stukje van deezen Almanach eene foortgelyke Uitlegging gevonden wordt. Maar wy zullen korteiyk de reden opgeeven , waarom wy daartoe zyn overgegaan.
Vooreerst is de voornoemde UMegging zeer gebrekkig en onvolmaakt, en niet de helft VEn de eigene Bybel-woorden zyn daarin te vinden : dit heeft ons aangezet, onzen Leezeren in dit nuttig Boekje ten deezen opzicht iets volleedigs te leeveren.
Ten tweede zyn de eigene Naamen, in den Bybel voorkomende, met derzelver beteekenisfen, zonder daar iets by te voegen, waar 't noodig ;s, in de eerfte lyst geplaatst,- dit heefc ons dnen befluiten, om niet alleen de eigene Bybel-naamen , nevens derzelver beteekenisfen op tegeevcn; maar dezdven ook, ais wy 't noo» A a dig



dig oordeelcn , nader op te helderen. Waarby wy ons dan genoodzaakt zullen zien, om de in de eerfte lyst voorko. mende Naamen hier weder te herhaalen.
Gave God, dat ook deeze pooging voor onze Leezeren niet zonder ftichting zyn raogt 1
UIT



UITLEGGING DER EIGENE
N A A M E N,
A.
/^aron , een Berg of Sterk. Deeze naam doelde naai* alle gedachten op de hooge waardigheid, welke hy onder het Israëütifche volk genoot. Hy is in 'c Jaar der Waereld 2430 gebooren, en worde in de heilige Schrift geroemd , dat hy met zynè Zoonen alles gedaan heeft, 't welk de Heere door Mofes bevoolen had, Levit. 8: 36.
Hy is een uitmuntend voorbeeld op Christus. Want 1) Aaron beteekent een Berg of een Sterke, cn Christus is de fteen zonder handen van den berg afgehouwen , Dan. 2: 45. 2) Aaron wierd van God tot het Priefterdom beroepen, Heb. 5: 4» Exod. 28: ï. en ook Christus is van God beroepen, Hebr. 5: 5- Ps. 2: 7 Hebr. 1; 5. (3 Aaron wierd gezalfd. Exod. 29; 7. Ps.
A 3 133:
in den Bybel voorkomende.



6 AARON.
133: 2. Christus is mede gezalfd met vreugden-olie meer, dan zyne medegenoocen, I>s. 45: 8. 4. Aaron moest nevens zyne zoonen by de verrichting van zyn ampt omgord zyn met een gordel , Exod. 29: 9. cn van Christus wordt Jef tl; 5. gefchreeven : gerechtigheid zal de gordel zyner lendenen zyn , ook zal de waar beid ae gordel zyner lendenen zyn 5) aaron droeg de naamen van israëis kinderen op den borstlap. Exod. 28; 15-21 en Christus heeft de zynen in heide zyne handpalmën gegraveerd , Jef. 49. 16. 6) Aaron ging alle jaaren eenmaal in het heiligdom, en offerde. Eev. 16: 2. 34, Hebr. 9: 7. en Christns is door zyn eigen bloed eenmaal ingegaan in het heiligdom, en heeft eene eeuwige verlosfiog te weeg gebragt, Hebr. 9.' 12. 7) Aaron ftond midden onder de dooden en levenden , rookte en verzoende het volk, Num, 16! 48. en Christus is de Middelaar Gods en der mérifchen, die in zonden dood zyn, 1 Tim. 2:5. hy heeft zich. zeiven tot eenen welriëkènden reuk Code overgegeeven tot een offerande en een Qagtööèr, EpheC 5; 2, hy heeft voorde overtreeders gebeden , Jef. 53; 12. Luc. 23: 34. cn hy bidt ook voor ons, Kom. 2, 34.
AbaoI



ABADDOM. ABVIUM. ? A-Uüdon, een Hebreeuwsch woord, in 'c Grieksch Apoixy^n, een verderver, vernieler , en verzvoetter van kerk, land. en lieden. Dit is den mensch der zonde, den zoon des verderfs, a Toeil. 2, a. 'cis de naam van den Antichrist: die wegens zvne verleiding der zielen meer, dan anderen het verderf waardig is, om dat hy zich en anderen met zyne leer m 't verderf brengt. '
In 't bvzonder wordt ook door dit woord in de taal des Heiligen Geests amgetoond i) byzondere goddelyke oord>elen, by voorbeeld de plaag , waar door de Israëlieten, die tegen God murmureerden , in de woestyne vermeld wierden, Num. **i *, & l ^°r- \°' I 10. a) Het belfcbe vuur, 't welk tot de verderving toe verteert, Job 3ïï ™* *ï Dö bel zelf, waarin de ongeloovigén onder de plaag van den verderver 5e eeuwige gelukzaligheid beweenen, en daarentegen eindelóoze pyn moeten verdraagen, zonder hoop, om d.a uit verlos: te worden. Job 6 Hooldit. 28:22 Prov. 15: iti Hoofdft. 27; 20 Abarim, een Heuvel der overgangen9 een AZt gebergte, in het land *r
«»,in de wcestyne Zin. Hti iagtet genöver ëé ftad Jerfrho , tegens he. oosten, aan de andere zyden van de A 4



8 ABARÏM. ABBA.
Jordaan. Hier legerde zich Israël, Num* 21 II. Hoofdft. 33: 44. Van die ge» bergte zag Mofes het beloofde land, Num. 27: 12. Op dit gebergte ftierf Mofes ook, Deut. 32: 49. vergel. met Deut. 34. 5. Abba, is een Syrisch woord, en beteekent : Vader, myn Vader, lieve Vader, t De kinderen beezigden deeze reedere aanfpraak aan hunne ouders, het zy, dat zynatuurlyke ofookaangenoomene kinderen waren; maar de knechten, al waren zy vry gefprooken , mogten zich van deeze uitdrukking aan hunne Hee« ren niet bedienen.
Gelyk als Ifaak de eenige en beminde zoon van Abraham, in veele merkwaardige omftandigheden een voorbeeld van den Heiland der waereld is geweest : heeft hy ook het woord: myn Vader, Gen. 22. 7. genoegzaam vooraf gezongen , toen hy op Gods bevel van zynen Vader zoude opgeofferd worden. Christus , als het tegenbeeld van Ifadk. was naar den goddelyke natuur een Zoon, door de eeuwige geboorte uit bet wezen des Vader gegenereerd en heefc naar de menfehelyke natuur door de aannecming in den perfoon des woords de hdfJge waardigheid van een Zoon ontvangen. Deeze eenige en bemin.



ABBA. ABDA. ABDE-EL. 9
minde Zoon verdubbelt het woord, niet flechts,, omheizelvete verklaarcn, maar om zyn kinderlyk hart jegens zynen Vader open te leggen , en te kennen te geeven, hoe groot, hoe onbeweeglyk zyn vertrouwen was. Hy roept onder den zwaaren last vari Gods toorn: Abba, Vader ! alle dingen zyn u mogelyk Neem deezen drinkbeker van my •weg : tocb niet wat ik wil, maar wat gy wilt, Mare. 14. 36.
Aanmerkelyk is *t, dat de zuchten der geloovigen met dezelfde woorden uit» gedrnkt worden , waarmede de lydende Heiland zyne zuchten heeft uirgefprooken. Hy heeft ons dus den geest der aanneeming tot kinderen verworven, die in onze harten roept: Abba , Vader! Rom. 8. 15. Gal. 4. 6. Indien wy dan nu zyne getrouwe Discipelen willen zyn in het doen en lyden ; moeten wy ook van hem leeren, hoe wy het getrouwe vaderiyk hart van God met een geloovig Abba roepen beweegen, en vast moeten houden. Abda ; beteekent een knecht. Deeze naam had de vader van Adoniram 1 Ken. 4. 6. en een zoon van Sammuiï, een Leviet, Nehem. 11 J7Aboe el ; een knecht van God; was de vader van Selamiab, Jer. 36. 26.
A 5 As-



io ABDI, ABD. ABD. AB. NEGO.
Abdi : een knecht; een zoen van Mal lach, i Chron. 6. 44. de vader van Kis, t,en Leviet, 2 Chron. 29: 12. een van de geenen, die vreemde vrouwen hadden genomen, Ezr. 10: 26,
Abdi-et. : een knecht van God een zoon van Guni, x Chron. 5: 15.
Abdon.- Knechtfcbap, eene ftad in den ftam twee.en-twimig mylen van
Jerufalem, Jof. 12, 30, 1 Chron 6:74. Jofun noemt deeze ftad Ebron, Jof. 19. 28. een zoon van HUI el, de twaalfde Rechter in Israël, die het rechters-ampt agt jaaren bediend, en veertig zoonen en dertig kleinzoonen gehad heeft, Recht. 12\ j3. 14. een zoon van Mfcba.a Chron. 34* 20«
ABED fvroo: een knecht van let febynend vuur; was een van Ddnïêts gezellen, Dan 1; 7. wierd mede over Babel gefield , Dan. 2. 49. Hy wiide het afgoden-beeld van Nebucvdnezar niet aanbidden; hierom wierd hy mede in den vuuroven geworpen, waaruithvechter zondc-r het minfte van liet vuur gelecden te hebben , getrokken wierd , waarna hem groote eer wierd aangedaan , Dan. 3. 16 18. at. 25. 30.
Abkl; een plaats der klagte; was de akker van Jofua, waaróp men de ark des verbonds nedeizettcde , en vyfiig duizend



AB. ABEL. AB. ABI, AB. AB, AB. n
, zend en zeventig gedood vvierdcn, waar by men zeer veel rouw betoonde, i Sam. 6. 14. 18. 19.eene ftad in denhaïven ftam van Manasfe over de Jordaan , tegens het noorden van Ganaau, a Sara. 20. 14. 15. t Abelmëhola : Feen klaaghuis , eene ftad 1 . tu&fchen Sichsm en Stttcm, l Kon» 19.
16. Richt. 7. 22. IAbjz; een vuile put, eene ftad in den
. ftam Ifafcbar, JoC 19. 20. JAbi: myn vader, eene dochter van Sa* 1 . étarja , moeder van Koning Hiskias, < , 2 Kon. 18. ï.
i1 Amh: de vader is Heer; wy vinden in de heilige Schrift zo wel mannen als vrou| » wen, die deezen naam hebben gehad. J • 1) Een zoon van Samuel, 1 Sam. 8.
I -■•> 2. 3. „ .
2) Een zoon van Jerobedm, die jong n geltorven , 1 Kon. 14. i. 17* Deeze was de eenige, die van het zaad van Jerobedm begraaven is. vs. 18.
3) Een Priester van Aarorfs ftam, 1 Chron. 24. 10.
4) Een 1'iiester in de tyden van Nebemias, 12. 7.
5) D- huisvrouw van Hezren,i Chron. 2. 24.
jan*



12 AB. ABT. AB. ABJ. AB. AB. AB.
AïiiaLBON• wyze vader, een Arbathifer, 2 Sam 23: 31.
Abüm , vader der zee , was een booze zoon van Rehabeam, 1 Kon- 14 31,
—— hy wierd een Vorst onder zynen broederen , 2 Chron 1 r: 22 en Koningin Juda. hy nam veertien Vrouwen, en teelden 22 zoon en en 22 doch ers,2 Chron. 13 20. Hy was ook een afgodendienaar, 1 Kon. 15: 1—-3. flreed tegen Israël, a Chron. 13 vs 17 19. regeerde 3 jaaren en ftierf, 1 Kon. 15 vs 8.
AsiasAPii: een vader, He een vergaderrttaris, den derde zoon van Korah, Exod 6 vs 24. een zoon van Elkana, 1 Chron. 24 vs 37.
Abjathar i een vader der eere, was hoogepriester. Hy ontkwam de handen vanSaul, iSam. 22 vs 10, hy vlood tot David naar Kegila, 1 Sam. 23 vs 6. is in de belangens van Adonia, 1 Kon. 2 vs 26 27.
Abib: eene rypende air, was de eerfte maand by de Jonden, die met onze Maart en April overeenkomt. In deeze maand begon in 't beloofde land de gerftenoogsr, Levit 23: 10. 11. Abida: vader of oorfprong der weetenfchap, de vierde zoon van Midian, en kleinzoon van Abraham. Gen. 25: 1.24. Abidan." vader des oordeels, of een rechtvaardig man, een zoon van GIdeon Num. 1: 11. As-



AB. AB. AB. AB. AB. AB, AB. 31
lABiër.; myn vader is God; een vader van
Kts, 1 Sam 2: 12. ook de Arbatbifer.
Zie Abialbon lAfllësER: vader der hulp of helpende vader,
uit den ftam van Manasle. Jof. 17: 2. SAbigaïl de vreugde des vaders; eene
zuster van David , 2 Chron. 2: 12 16.
Deezen naam had ook de huisvrouw
van den gierigen Nabal, 1 Sam 25; 3» IAbihaïlï vader der dapperheid; deezen
naam droegen
1) De vader van Juriël, Num. 3: 35. c) De zoon van Huri, 1 Chron. 6: 14' 8) De vader van Esïher, Esther. 2.- 15. 4; De huisvrouw van Abifar, 1 Chron.
2; 29.
5) De dochter van Eliab, 2 Chron, 115 18.
/ Abihu: hy is myn vader; de tweede zoon van Aaron, Exod. ó: 23. Abihud*. een loffèlyke, pryswaardige vader -j) Een zoon van Bela, en kleinzoon van Benjamin, 1 Chron. 9: 1.
2) Een zoon van Serubbabel, Matth. li 13.
( Abit>BNE eene//ad der klagte of bekommering, Eene ftad in Syrië; toen Johannes de dooper begon te prediken, was Lyfanias viervorst aldaar, Luc. 3. i.
1 ABiMAëu een vader van Ged Cgefchonken); een zoon van Jakelan, Gen. ios 26. nU.
A 7 Ai-



14 ABIM, ABIN. ABIN. ABïR.
AbiMSLECH .* vader des konings of mytt va* der is koning, was een al^emeene naam van de koningen der Philiftynsn. Dee« zen naam voerde' ook een onëchre zoon van Giieon, Recht. 8; 31. Een voorbeeld van blo'eddorltige Tirannen, die hun atnp: mee zachtmoedigheid beginnen , maar daarna dies te meer wreedheid oefenen, Recht 9: 4. 5. C Hy heen een einde mee ve;fctinkking>> genoo.nen; want hy wierd met eenen mooLmfteen geworpen , en doorftooken, V 35 54*
Abinadab.' een gewillige of goede vader;
1) Een Lrviet, en vader van Eleazar, 1 Sam. 7 1.
2) De tweede zoon van Ifaï, David's broeder, 1 Sam. 16: 8.
3) De derde zoon van Saul, die gedood wierd, 1 Sam 31: 2.
4'' Een-zoon van Jodb. 1 Kon. 4:14, AbinoSm; een feboone, lieffeiyke vader.
De Vader van Barak, Recht. 4: 6. AbiHAM een verbeevene en uitverkoore'ne vader; of volgens eene figuur, naar weike men ha tegendeel verflaar, een verworpene vader
O üi tweede zoon van Eliab, een oproerig mensch, die wegens den oproer tegen Mofes mede door de aarde wierd verzwolgen, IN urn, ïó. 32.
»)



AB. AB. AB. AB. AB.'AB, AB. IS
2) De córstgeboorene zoon van Hiel, die zyn leven laaten moest, 1 Kon. 16. 34-
iAbisag. ovzveetenleid, dtvcling des vaders,
I of aanraakevde vader , was eene tclioor.e jonge dochter van Sunem, die David in zynen ouderdom kues'erde en verwarmde, 1 Kon. 1. 3. zy wierd van Adonia tot eene vrouw begeerd, maar vrugteloos 1 Kon 2. 17- 21. 22. 24. 25.
„Abisaï. een gefebenk, of offerande des Va-
\ ders, een zoon van Serujah,en broeder van Joab, 2 Sam 10. 10.
IiAbisalom een v?eedzame vader; de vader
I van Maecha 1 Kon. 15. 12.
IAbïsua. een Vader des bei Is;
1) Een zoon van Hnehas, die Hoogepriester wierd, 1 Clnon. 7. 4. Efr. '7. 5-
2) Een zoon van Belah, 1 Chron. 9. 4'
Abisur. een vader des muurs, de man van Abihaïl, 1 Chron. 2. 28 29.
AbithaL. een vader van den daatiw of van de febadnw, huisvrouw van David, 2 Sam. 3' 2' 4.
iAb.tub. een goedige vader, een Bcnjaminiet, 1 Chron 9 8. ji.
Abner, de lamp des vaders of Gods genade , de zoon van iNer, Saul's neef en veldhoofdman, 1 Sam. 14. 50. Hoofdft.
26.



16 ABERA ABRAHAM.
26; 5 2 Sarn. 2. 8. Hoofdft. 3- 6 en volg.
Abra. dienstmaagd} was de dienstmaagd van Judith, Judith 10. 2.
Abraham. Abram. het eerfte be eekent een vader der menigte, of de vader van veele valken ; het laatfte een hooge vader, Hy wierd gebooren in 't jaar der waereld 2008, en was nietdeoudfte zoon; maar hy werd eerst genoemd,!wegens zyne waardigheid, dewyl wy meest op hem moeten zien by de geflachtlyst van Christus.
Het is onzeker, of Abraham te Ur in Chaldea een afgodendienaar is geweest, gelyk zyn vader, of dat hy van de jeugd af in de wegen van den waaren Cod heeft gewandeld. Het is genoeg , dat de aiweetende G d een goed hard by hem vond, hem met eene byzondere roeping verwaardigde Gen. 12: 1. daarby eene genadige belofte van den Mesfias voegde, v. 2. 3. cn dathy zonder uitllel gehoorzaam wierd, zyn vaderland verliet, en naar Kanaan reisde, Hebr, 11: 8.
Nadat Abraham zyn vaderland had verlaaten , dtcd deeze Aartsvader geduurende den gehetlen tyd van zyn ieven vee e reizen, welke ons ten blyke ftrekken, dat die vroome man aan
veele



ABERA ABRAHAM» 17 I veele onaangenaamheden is ondervvor» I pen geweest.
Zyne deugden waren gegrondvest op e eene beproefde vrees voor God; gelyk ]l hy zyne oprechte liefde voor God on[ der anderen ook daardoor bewees, dat il hy vier altaaren bouwde, om zynen I Schepper aangenaame offeranden ^ te :I brengen. De kenner der harten wist, u dat hy ook zynen kinderen zouden be« r veelen, om de heilige wegen ten leven I te bewandelen, dat hy een voorbeeld I van ongeveinsde vroomheid, als een | godzalige huisvader zoude geeven; I hierom was zyne hand ook met hem I in alles 't geen hy deed, Gen. 14: 22.
Hy genoot eene zonderlinge gemeen. j| zaame vejkeering met God; dewyi de j Heere aller Heeren hem zynen genadiI gen wil heeft geopenbaard in negen * verfchyningen. Zyn geloof, zyne geil hoorzaamheid, zyn geduld zyn in tien v verzoekingen beproefd geworden, ten I einde hy voor ons allen een voorbeeld i der naarvolging zoude worden,- en hy heefc aityd, voornaamelyk in de laatfte verzoeking; dat hy naamelyk zynen li eigenen zoon zouden flachten , heerlyk 1 gezegepraald, dewyl hy dacht; God is [ rmgtig, uit de dooden te verwekken, 4 Hebr. 11. vs. 19.
Zyne



Ï8 ABERA ABRAHAM.
Zyne oormoedigheid, zyne omzichtigheid, zyne vaderlyke zorg, om Ifaak eene getrouwe egtgenoot roetebrengen, en over 't algemeen alle zyne deugden, welke ons tot een voorbeeld der naarvo'ging aangeweezcn zyn, verfpryden zulk eenen glans, dat hy de eerwaardigtte naamen ontvmg, en van den goedertierenen G~»d met overvloedige zegeningen en de heerlykfte be» loften begunfïigd wierd.
Daardoor dat de Heere over leven, en dood hem belastte, om zvnen zoon IfaSk te flachtert, wierd hy een uitmuntend voorbeeld van den hemelfchen Vader.
O Abraham was zeer goedaardig, en konde het fchier niet v^n zich verkrygen , om den fpotter Ismaël uit zyn huis te verftooten, en nog minder, om zvnen gehoorzaamen zoon Ifaak te oflèren —— En God, de Vader van onzen verlosfer is de liefde en goedertierenheid zelve. Hy heefc geen lust in den dood des godloozen, noch ook in den dood vaD zynen onfchuldigen en beminden Zoon , indien zyae ftrenge gerechtigheid denzelven niet geëischt hid.
2) Abraham fpaarde nogthans zynen eenigen en geliefden zoon niet; maar
by



ABERA ABRAHAM. 19
I hy was gewillig om denzelven te flachlt ten. ■ God heeft ook beflooten, 1 om zynen eenigen Zoon voor ons overj: tegeeven , opdat aan hem volbragt [ wierd, 't geen zyne hand en zyn raad li tevooren bepaald had, dat gefchieden i! zoude.
3) Abraham gaf dus een ongemeen I blyk van zynen iiefde en gehoorzaamI heid voor God, dat hy op Gods bevel J] Ifaak t£n offerande wilde brengen. —■
I En God, wiens goedertierenheid alles li te boven gaat, heeft daardoor het hoog-
II fte blyk van zyne oneindige liefde voor ons arme menfchen gegeeven, dat hy
1 zynen eenige Zoon ten offerande voor ons heeft overgegeeven, Joh 4 9
4) Abraham droeg zelf het mes, | waarmede lfaük zoude geflacht, en het | vuur, waarmede het hout tot het offer
zoude aangeftooken worden —
God heeft zyne ftraffende gerechtigheid in het lyden van zynen Zoon , als een fcherp zwaard of mes tegen onzen Borg getrokken, Zach. 13: 7-
Men kan Abraham ook in eenige opi zichten als voorbeeld van Christus befchouwen.
O Abraham heet een Vader van veele vo-ken, eu vooral van de geloovigen, Rom. 4, 11. —« Christus is
ft



ao ABERA ABRAHAM ABR. de Vader der eeuwigheid , van alle i menfchen door de Schepping , maar byzonder der geloovigen door de verJosfing en wedergeboorte , Hebr. , 12: 2.
2) Abraham was een vorst, priester en profeet van God. Christus heeft een drieleedig ampt, het rrofeetifche, hoogepriesterlyke en koninglyk ampt.
3) Abraham bad voor de Sodomieten, die tot het oordeel des vuurs bepaald waren. Christus wordt ook
een Voorfpraak van Zondaaren genoemd, i Joh. 2: i.
4) Abraham ftiec Hagar, de dienstmaagd met haaren zoon Ismaël uit, fchocn hy zyn eigen zoon was. —— Christus heeft de' geestelyke Hagar, naamelyk de Joodfche Kerk, welke onder de wet dienstbaar was, met haare kinderen uitgeftooten, opdat alle kinderen van vryë, als des nieuwen Jerufalems, erfgenaamen mogten zyn, Gal 4: 21 en volg.
Aerona: toom en gramfcbap. Eene ftad in Idumea, vyf mylen geleegen van Jathbatha, en de dertigfte legerplaats der Israëlieten, alwaar die wedeiöm weigerden, naar Kauaan te gaan, Num. S3: 34' 35.
AB-



ABS. ACC. ACC. ACC. 11
iBSALoM l een vader des vredes, was Da/ vid's derde zoon, dien Maacha, dochI ter van Tlialmaï, Koning te Gefur, i hem had gebaard. Hy was wel aan[ gaande zyne uitwendige gedaante de I fchoonfte in Israël, 2 Sam. 14; 25, 1 maar zyn hart was dies te affchuwely-
■ ker. In een welgemaakt ligchaam woon* l de eene vuile ziel. Hy was driftig en 1 boosaardig, 'c geen zyne daaden be-
weezen. Want hy liet den akker van [ Joab aanfteeken; hy wist het volk op 1 eene listige wyze in zyne belangens 1 overtehaalen , van zynen vader den
■ rechtmaatigen koning aftetrekken, en 1 tot dat einde verwekte hy eenen vreesi felyke oproer, waarin 20000 Ephraii mieten gedood wierden. Oproerige ge. 1 moederen kunnen aan zyn einde een 1 voorbeeld neemen.
AcCAD : een emmer of waterkruik; was 1 eene ftad in het land van Sinear, Gen.
10: 10. Ten tyde van Hieronymus 1 wierd zy genoemd Nifibis. AccaroN: onvruchtbaarheid; eene ftad der
Philiftynen naby Asdod, Zeph. 2: 4. Achaja: eene plaats vanjmart of'treurig. I beid; eene landfehap in Griekenland 1 tusfehen Syciönien en Arkadiën, om§ ringd van twee zeën, naamelyk de I Egeïfche en de Jonifche, De hoofd-
ftad



22 AC. AC. AC. AC.
flad in dit landfchaap was Korinthus,
GalHon was hier landvoogd Handel.
i8« 12. Het was eok hier, dat'ereene
Collecle gedaan wierd voor de arme
heiligen te Jerufalem, Rom. 15: 26.
En Paulus predikte hier het Evangelie.
Rom. 16' 5. Achaïcus : jammer lyk; was een van de
ecrftelingen, die in Achaja door den
dienst van Paulus bekeerd wierden,
1 Cor. 16: 17. Achan; een onderdrukker, die iemand
bedroeft; hy bedroefde Israël, 1 Chron.
2; 7, alwaar hy Achar genoemd wordt. Achas; zie op Ahas. Achban: een verftandige broeder; de
ecrsrgeboorene zoon van Abifur en Abihaïl, 1 Chron. a: 28. 29. Achbor: een man der muizen ; was
1) De vader van Baal - Haran , Gen. 36: 38. 39. 1 Chron. 1: 49-
2) De zoon van Michaja, 2 Kon. 22: 12. 14»
3) De vader van El.Nathan, Jer. c6; 22. Hoofdft. 36: 12.
ACHIN: een voorbereider of voleinder; was een van den grootouders van Christus, Mank 1: 14. ACHIOR : een broeder des lichts; was
1) De overfte over de kindeicn van
Am-i



ACHIS AC HOR 23,
Ammon, van Holcfernes asngefteld, , Judith'. 5: 3«
2) Een neef van Tobias, Tob. ik 1 19.
Achis; bet is zekerlyk zo; In het op. 1 fehrift van den vier- en dertigften ! Pfalm wordt hy genoemd Abimelech, 1 het welk de algemeene naam van de ! Philiftynfche Koningen was. Achor : een dal der verwarring of treu: riibeid; eene recht (choone lands\ douw, waar de beste weide voor 't vee was. Jef. 65: 10. Gelyk dit dal by Jericho lag by den i ingang in het landKanaan, en dus eene 1 deur van goede hoep-en verwachting was, Hof. 2: 15. dat God, zyn volk 1 tot hier toe gebragt hebbende , ook nog i in 't vervolg zyne beloften vervullen, 1 en hen in de volmaakte bezitting van ! het land Kanaan Hellen zoude, 't geen 1 ook, echter in dier voegen gefchiedde, 1 dat de oordeekn van God Achan trofi fen: moest dit, volgens de vocrze£ging vsn Kcfess, eene deur worden^ waardoor de uit tien ftarr men tot Christus beroerene Jooden, en de heidenen door het woerd des hvangclies zouden overtuigd worden , om tot Chrisius te komen, en eindelyk in het hcroelfclie Kam iin zoude ingaan. Maar ook dit
zou-'



34 AC. AC. AC. AC. ADa.
zoude niet zonder Goddelyke oordeelett over de trouwloosheid van Jerufalem en de Jooden, en by andere naarvok gers van Christus niet zonder kruis ge* ichieden,
Achsa: opgefmukt. Men zegt dat zy dien naam heelt van de kousfebanden, waarmede de vrouwen haare knieën plagten te vercieren. Zy was eene dochter van Caleb,Jof. 15: 16. 17. en vrouw van. Rechter Othniël, de zoon van baars vaders broeder, Recht. 1: 12. 13.
Achsaph: toverftad; was eene ftad inden ftam Afer, aan den voec van den b§rg Thabor.
Achsib : leugenflad ; eene
1) Vaste ftad in den ftam Afer , Jof. 19: 29. Recht. 1:31.
2) Stad in den Stam Juda, Jof. 15 : 44. Ada een boop , eene vergadering. Dee-
zen naam voerde
1) Eene van Lamechs vrouwen I waarmede hy tevens met Zdla gehuwd was Gen. 4. vs. 19. 20.
a) Eene vrouw van Efau, Gen. 30Y a. 4 10. die ook Gen. 26: 34 Basmath genoemd wordt. AdADA: getuigenis des meenigte Was eene ftad in den ftam Juda, vyftien mylen van Jerufalem tegens het zuiden, aan de grenzen der Edomiten JoC 15- 22.



t * [ &
vervolg |*
i VAN DE
[zedelykeS t &
l FABELEN |
* EN ^
jV E R TELZ ELS.S ► *
i *
h*--*^^^ . *






Ztdehindige Fabelen tn Fert elfden, 117
De uitwerking van een blind geloof.
Zekere Reiziger ontmoete, in een ftad ivaar hy doortrok, een Bedelaar, welke hem om een almoes vroeg , hem tevens verhaalende hoe hy om het getrouw aankleevenvan zyn geloof, zig zeiven in dien rampfpoedigen ftaat had ingewikkeld; ik hebbe liever, vervolgde de armen man, al het tydelyke willen afftaan,dan de Religie, waar in ik opgevoed ben , te verlaaten. De Reiziger beproeven willende of hy den Godsdienst, om welke hy zo veel wilde lyden , wel verftond, vroeg hem , hoe veel Goden 'er waaren ? twee, was het antwoord van den Pedelaar, bet Oude en het Nieuwe Testament: de Reiziger vervolgden zyn weg met zonder zig te verwonderen , dat de mensch bekwaam is, om armoede en elendete ondergaan,om eene Religie van welke hy de minste kennis heeft. — Kon hier na ontmoete hem een anderen, die, vermits hy zyn broeder, welke rot de Proteftanten was overgegaan , vermoord had, ten galge gevoerd werd Deeze moordenaar vroeg hy hoe veel Sacramenten 'er waaren? 'Er zyn'er drie, antwoorden hem de uitzinnige: ~— het H. Kruis, het Wy water, en de Paternoster. DU veroorzaakten eene grooH te



r
II8 Zedel-undige Fabelen en Vcrlelfeltn, ■
te verwondering, by den Pvciziger, verj mits deeze iaatften uit eene blinde yveri voor eenen hem onbekende GodsdicnstJ Lichaam enZiei had opgeofferd.
De Aap , IJcffchildér.
Zekeren Aap die aan het Hof van den Leeuw, fchildér werd, kreeg bevel cm de Godin Venus rd'temaalen. De Aap] f.eldc al zyn kunst te werk cm dit ilife fchoon uittevoeren, en deed daarom zyn eigen dochter, die ,om haar onvergelyke<j lyke fchoenheid, vopr de bevalligfte Aap-j in wierd gehouden,'voor hem, tot een Model van Venus zitten. Toen het kunst-j fiuk gereed was, bragt hy het ten HoveJ De Koning zeide, dat de verwen goed] waaren; maar dat de geftalte en het ge-i zicht hem niet bevielen. Hoe kan dafl moogiyk zyn,hernam de fchildér: ik heb] het Model naar myn eige dochter genoomen, die, by alle de Apen voer de vol-i ir.aakfle fchoonheid gehouden word. Welkl een hoogmoed! riep de Leeuw, verbeeld gy u, dat Aapen en Aapinnen Modellen] zyn, waar na men Hemelfche fchoonhe«| den moet afbeelden ? u fchilderftuk is belachelyk, en gy moet het geheel veranderen : maar vermits groote kunftenaars eifcenziuuig zyn, zo wilde dc Aap hed
" fchd-



iZedehmdige Fabelen en Vertelfelen. IIQ Lildery laaten zo als het was en liever In bediening vaarwel zeggen, zo als hy j,k deed.Ondertusfchenplaatften hy zyn : ik langs den weg, op dat alle dieren en Igelen zoude kunnen beoordeelen, dat en zonder oorzaak zyn werk veracht d. Doch by die gelegenheid maakten < eene onderfcheidene aanmerking. De I yphant, zeide, dat zig de fchildér verst had , vermits hy den Slurf had vergeen , de Os oordeelden dat'er de Hoornen n ontbraaken, en de Ud verachten het ik, om dat Venus geen kromme fnavel d De Aap wierd over dit ftrydig oorbel zo verbitterd, dat hy het fchildery •rbrak . en op den raad van de Vos, naar >t afbeeldfel van een Leeuwini, een idere Venus afmaalde, loen de Leeuw c laatfte ftuk zag, riep hy uit, nu nee t • fchüder het beeld der Godinne vo iaaktgetroffen, hem vervolgens metryke èfchenken overlaadende.
\ Deeze Tahel leerd ons, dat elk fcbepfel zyne geflalte voor bet fcboonfte boud.
De Man en de Ezel.
' Dat niets moejelyker is , als het alle nenfchen van pas te maaken , zal om> cU,
•olgende Fabel leeren. ■ Een Keiza
li * »



iao Zedehtndlge Fabelen en Vertelfelen.
ger reed op zyn Ezel terwyl zyn Zoon hem te voet volgde. De voorbygangers dit ziende, zeide: welk een onbefchiamde en onbarmhartigen man moet dit zyn; hy rydt zelfs op zyn gemak,en laat de kleine arme jongen te voet loouen. Den Man wierd door dit hart oordeel bewoogen, en deed zyn best, om zyn gedrag te verbeteren : hy plaatlten zyn Zoon op den Ezel, en gmg zeiven te voet. Dit veroorzaakten een groot gelag, by hen die het zagen , welke riepen: wat gek is dit! zie eens, de oude gaat te voet, en de jonge Lobbes zit op den Ezel.' De Man wilde ook ditmaal, alles ter verbe?ering aanwenden, om het oordeel dennenichen te,omgaan , en ging ten dien einde , benevens zyn Zoon, mede op den Ezel zitten. Dit wierd nog veel gellrenger veroordeeld; want men zeide, heeft het arme dier aan eenen last niet geno 'g ? dit bragt de Man in eene groote verwarring: Wel aan, zeide hy tegen zyn Zoon , ftap benevens my van den Ezel af; zyn Zoon deed zo: hier op wierden zy met vinge reu nageweezen; men fchreeuwde; welke gekken zyn dit, zy hebben een Ezel en georjiken dien niet! '— Toen bemerkten de Reiziger eerst, dat het onmogeiyk is, elk genoegen te geeven,
JDt



f Zedekundige Fabelen en Pertelfelen, 121
De zeker/Ie weg om zig te verheffen.
Toen het Ampt van Groot Vizier, aan I het Hof van den Leeuw open ftond, wenden verfcheide dieren hun pooging aan, lom die hooge waardigheid te bekleeden. De Vos alleen, fchoon hy 'er groote begeerden na had, gedroeg zig, als of hy'er de IgrootOe weerzin voor voedde ;hy verborg | zig in een hol, liet zig alleen door zyne j kinderen bedienen, en wilde niet eerder j[te voorfchyn komen, voor dat het Ampt Ibegeeven was. Dit gedrag baande hem de mes, tot de voorfchrevene waardigheid,*f, rwelk hy anders niet zou verkregen hebben, iiwant de Leeuw geloofden daar door van1 i'zyn oprechtheid verzekerd te zyn. Hy |iet hem dierhalven met geweld uit zyn 'iHol haaien, om hem dien hoogwichtigen Post ie doen bekleeden.
Deeze Fabel leert ras, dateer geen zeker» der weg is om zig te verheffen , als het voorbeeld van den Fes te volgen.
De laatfle Boetvaardigheid van de Vos»
j Na dat de Vos , verfcheide jaaren, met Werfcheuren van dieren, vogelen en ailerftêi bedrog had doorgebragc, en in dien thandelwyze was oud ge worden, gevoelde xhy eindelyk zyn fterfuur naderen. Hy liet It H 3 daad-



122 Zedekuftdigg Fabelen en Vertelfhlem daadlyk ee:i Wondoriester by herokom^n dien hy zyne mSdaaden beleed, en daa op hartelyk om vei getuig bad. Deezei door zyn berouw getroffen , en gelei vende dat hy hum ditswegen, geen vee geevrng kon wygeren , vooral daar hydoo> ryJtelyk te bet tuten , zo wei met de mom als met de daad bewees dat hy een oprecb te boetvaardige w,s, vergif hem alles, in het heerbaan he n de.volgende woorder toeipreekende: nu myn L>c-/e Michel ,nc zyt gy zo rein , als toeugy scoren wierd; want het einde goei, waakt ailes goed] Dan fterf ik met vreugde, antwoorden dl Vos; en daar op gaf hy den geest. Juist om deezen tyd ftierf een Schaap, en wel zq plotfeimgs, dal hem j^eea tyd overbleef om zyne zaaken in order te brengen, het geen de Vos wel te wt:eten verricht had-, de. Over de dood van den laatffen wicrdi een hard oordeel geveld; tvant men gaf geen acht op het Levensgedrag van byden,: maar men vonnisten alleen lyk uit de wyze van hun fterven. Maar de Woudgod Pan oe/tdeelde geheel anders ; want de Vos zyn ziel, wierd op bevel des Bosgods, zonder aelugeeving op de Abföiutie, in een Pddde, maar die van bet Schaap, in een der Edelfte dieren van hec wond verplaatst. : Deeze tabel leert ons, dat wel re fterven meè uei te leevin diend gepaard te gaan!
De



ZcdehmSi'ge Fabelen en Vertsffelen. ii%
\De Koning ontfcbnldigd zyn Stadhouder.
1 Zeker Koning gebood aan twee zyner itadhouders, en bevaj bun by hem te %'inen en aile papieren met zig ie brenen , op dat hy daar uit, hun gedrag, in iet waarneemen hunner bediening zou urmen afmeeten öe eenen Stadhouder tad bevel ontf.u5ge.n-, om zig; daadlyk op eis te begeeven, maar den- anderen had irie dagen tyd daar toe bekomen. Toen y nu beiden herwaards kwaamen , beond men dat de eenen vericiieide nodie papieren had vergeeten met zig te trengen ; daar integendeel difl laatften van Hes in Haat was rekenfchap te kunnen ieeven . De eetfte Staatsminister die het mderzoek was aanhetrouwn, vertoornde iigoverdeeerftenenberchuldigde hem in «genwoordigheid des Konings van naiaa* tgheid: maar de Vorst nam zyne verdediging op zig, en zeide: Men kan van Ie eerften. niet zo veel vorderen a s van ie laatften; want hem hebbe ik bevooien, zynen reis oogenbliktyk aanteneenen; doch den anderen hebbe ik drie iagen tyd vergund.
Deeze Fabel leerd ons. dat ivy de oirbillyke oordeelvellingen dier n.e-nfchen w die , als zy hunns Evennaasten febie* H 4 lyk



ii4 Redekundige Fabelen en Vertelfelen.
lyk door de dood in de eeuivigbeid zien 1 ivegrukken, al hebbelyk een ongunstig en bard vonnis vellen , niet moeten naar 1 volgem vermits God niet doet zonder* een wys oogmerk, en zyne oordeelen , verre onderfcbeiden zyn van die der < Menfcben.
De Gefchoren Geitenbek.
Zekere Geitenhok , had eenigen tyd I in een grooten ftad zig opgehouden. Hy zag welhaast dat zig alle de Inwooners , êén éénigen ouden Burger uitge- i zonderd, de baard fcheeren lieten. De genoemde Burger Wilde de algemeene mode niet navolgen , vermits hy meende, dat ! de Baard de cieraad van een man was: en : fchoon hy hier over van elk wierd uitge* 1 lachen, bleef hy echter zyne eigenzinnigheid opvolgen. Dit overwoog de Bok zeer naauwkeurig, en eindelyk befloothy, den algemeenen ftroom te volgen , en zvn Baard mede te laaten affcheeren. Maar toen hy kort hier na de Stad verliet, en in het woud te rug kwam, wierd hy van alle de dieren, en in het byzondervan de Bokken uitgelachen, welke hem geenfints voor hunne Medebroeder erkennen wil." den. In deeze toeftand beklaagden hy zig by eene oude eerwaardige Geit, haar de ©orzaak zyner verandering verhaalende.
De



WZedekundige Fabelen en Vertel'felen. 125
fï oude antwoorde daarop j hoor myn Ion de Burger uit die Stad van welke my verhaald , en gy, zyt beiden even Loten gekken , en verdiend beiden even er uitgelachen te worden ; hy, vermits I de eenigfle ongefchooren man was; I gy , om dat gy de eenigite gefchooren pk hebt widen zyn.
Wee ze Fab'l leerd ons , dat , die de mode in bet geheel niet, of zonder uitzonderingen in alles volgd, geen verftandig menscb is»
De Gevangen Scboorfleenveger.
!Een Schoorsteenveger wierd om dieve» gevangen genoomen, en in het algeeenen gevangenhuis gezer, het welk met krke deuren en flooten voorzien was. en volgende dag zou hy verhoord worm; maar toen de Gerechtsdienaaren in i Gevangenis kwaaraen ,• was de Schoortenveger, door de fchoortteen geklomen , en had de vlucht genoomen. ,Indien men een Scboorfleenveger gevangen zet, diend men te zorgen dat V geen fchoorfteen in het vertrek is ;want anders is het juist zo veel, als of men een vogel tusfcben vier muuren, zonder dak •wilde opfluiten,
Dè



125 Zedekundige Fabelen en Pêrteljeien,
De Naaroem,
In een Gezelfchap verhaald wordende,1 dat zekere dwaas bevolen had, dat mei een werk door hem geftfhreeven, in het publyk zoude brengen, het koste wat het wilde; zo zeide ee:i aanweezende: wel nu die man wil hebben, dat ook de Nakoomeüngfchap weeteo zal , dat hy eca gek geweest is.
De Reiziger naar de Had der Gelukzaligheid»
Zekere Jongeling had van een ftad hooren fpreeken , welke van zegen en geJukzaïighsid overvloeiden. Hy vormden1 het befluit, om zig derwaarts te begee*" ven,en nam met veel genoegende reize; aan» Toen hy de Stad die op een hooge Berg lag , naderde , wierd hy met blydfchap aangedaan, en verheugde zig: in de befchouwing van dezelvem Aan de voet van de Berg, was een aangenaam.' Dal, waar in allerlei fmaakelyke vruchten groeiden,- hier hield hy zig eenigen tyd op, en vulde zyn reiszak met een menichte vrachten , die hem , volgens zyne verbeelding , in het opklimmen van den Berg wel zoude te pasfe koomen.
Maar



IZedekwdige Fabelen en Vertelfelen. 127 laar naauwlyks eenige fchreeden op[aards gevorderd zynde , fiorte hy mee In lading in het dal neder: toen riep |;m een Grysaard , welke op de fpiis des brgs frond, de volgende woorden toe: |— Myn vriend, de weg naar deeze igd is (teil en moejelyk; hoe durft gy leuken denzelven, met zulk een Lading fan vruchten te beklimmen?
| J)*eze Fabel ziet op het gedrag dier geetien, welke zig op de weg der deugd
I legeeven , en tiaar de wooning der gelukzaligheid zoeken, en ondertusfehen hunne wellust wet zig voeren , waar door zy de voortgang hunner reize verhinderen.
De barmhartige Lucretia.
| Teen Lucretia eene buitengewoons froote erfenis was te beurt gevallen, zeiIe zy i Ik ben verheugd dat den Hemel dit liunftig Lot over my befchooren heeft! Lu kan ik naar myn genoegen de armen ïielpen en hun vertroosten ; juist toen zy [lit fprak , vroeg haar een arme vrouw Ibm een almoes. Lucretia wierd daadlyk Itodanig met medelyden bevargen , en |'etroffen, dat haar de traanen langs de
wan-



128 Zedekandige Fabelen en Vertel fel en»
wangen vloeiden; met een woord, zy. gaf in de fterke aandoeningen haarer ge-: voeligheden , de arme zieke vrouw, een ftuk befchimmeld roggenbrood.
De Ezel en bet Paard.
Een Paart, het welk lang op een Ryfchool was onderweezen geworden , en zig in verfcheide konflige flappen en: fprongen geoefend had, viel op zekereni tyd, met zyn bereider op den grond , waar door deezen zyn been brak. Toeni een Ezel d;e daar omftreeks was, dit zag, lachten hy overluid, en zeide tegen) het Paard ; waar toe dieren zo veele onl nodige Complimenten? Gy zoud beeter] gedaan hebben, indien gy zo als ik,een-, voudig voortgaande, uwen weg vervolgd badt.



VERVOLG 5
VAN HET &
HISTORISCH ^
KRONYKJEj
DER VOORNAAMSTE $2fr
KERKELYKE * WAER E LDLYKE •?
GESCHIEDENISSEN. |






421
ZEVENTIENDE VERVOLG
van het
KORT HISTORISCH
KRONYKJE
Der voornaamfto Kerkclyke en Waereldlyke
GESCHIEDENISSEN,
Voorgevallen in de Zesde Eeuw na Christus Geboorte.
Met het flot van dit ons Historiesch Verhaal in het voorgaande Jaar, beloofden wy den Leezer, den uitflagte doen zien, der bemiddeling, waartoe zig Diderik Koning van Italië had aangebeden ; dan hy had zo veel voor zig zeh e te verrichten , dat hy hem weinig met andere konde bemoei jen , Clcdoveus, die wy zagen dat den Oorlog gelukkig voerde , hoorden ook weinig na hem, maar tiok met groote haast fa Languedoc, de ftryd X viel



42a K R O N Y K
viel ten zynen voordeeie uit ; Alariï met eenige duizenden Gothen fneuvelder by den aanvang des Gevechts, dat voor viel in 't Jaar 507* Drie Jaaren latei trad hy weder te Veld, tegen Gundamund Koning der Bourgondiet s, en behaalden eene volkomene overwinning op denzelven , deeze niet gefeliikt zynde om de rampen , die hem overkwamen te we derftaan, ftierf van hartzeer, en liet vermits zyn Ryk overwonnen was, zynen Zoon niets naa, dan den naam van Koning , die zig echter zo diep in de gunst van den Overwinnaar wist intedringen , dal hy in het vry bezit daarvan herfteld werd.
Als de Overwinnende Clodoveus, zyn Ryk dus uitgebieid, en de regeermg op eenen vasten voet gelteld had. Overleed hy in het Jaar 514. naa een beftter van dertig Jaaren . en werd te Parys in de Hoofdkerk , thans bekend met den naam van Geuoveva begraven. Van zynen Zoonen, zullen wy hier na melding maaken , en als dan de verdeeling van 't Franfche Ryk aanwyzen.
Doch eer wy daartoe overgaan, moe* ten wy melding maken, van zaken die elders voorvielen. Dirk of Diderik va» Bern , deed als Koning van Italië t met
alle



van ie Zesde Eeuw. 42.3 ïn aanvang van de zesde Eeuw, met Jle pracht zyn intogt binne Rome, hy Jverd zo als het doorgaansch aile Vorsiien gaat, als een opgaande Zon, van t sfo'k aangebeden; hy van zyn kant gedroeg zig ook uittermaten mmlyk zo teen den Raad, als tegen het Volk. Hy taf terftond bevel tot de herbouwing van He vervallen muuren van Rome, en maase eene goede order, om de ecnsgezindi'ieid tusfchen de Geeftelykheid en de ï^eeken te herllellen.
» 't Ryk der Westgothen, naa de dood ran Alarick, op zynen Kleinzoon AmalWek overgegaan zynde , bewaarde hy ieeze ervenis , voor de- onmonaige en heftierden dat Ryk tot in het Jaar 515. «örie Jaaren daarna, bragt zyne Dogter xdmelscbxvinde , eenen anderen Zoon ter Wereld, die door zynen Grootvader den toaam van AthaJancus kreeg, aan zyn *dof opgevoed, en na den dood van Dirk toning werd. Gelukkig waare bet voor hirk en zynen Onderzaaten gewest, had Iiy in zyne'yver voor de Gerechtigheid en Kignnoedigheid volhard, ï Ia 't Jaar 524. leed zyn tot hier toe feptoonde deugd , een harde fchuk. Boëhbius een voornaam Raadsheer, en man Ivan groot vermogen, die den Koning by I X a de



424 K R O N Y K
de aanvaarding des Ryks, met eenecierlyke Redenvoering begroet had ; kon, niet dulden, dat het gezag van den Raad, door de hovelingen bepaald werd. Ji Deeze befchuldigde den Raad van ongehoorzaamheid, ja zelfs van misdaad van> gekwetste Majefteit, Tioëtius, verdeedig-t de dezelve met magt, en dit haalde hem i het ongenoegen, van den Koning op den' hals. Hy werd van Rome naar PaviëgQ.^ bannen , en aldaar geduurende twee Jaaren in een fieene Toren opgeftVten, het i zelve lot, trof ook zynen Schoonvader Symmacbus, De Koning was een voiflagcn A*riaan, en dit was een der oorzaaken dat hy Paus Johannes, in de Gevangenis' te Ravenna (525.) ellendig van honger,! deed omkomen. De twee gemelde ge- > vangenen, deed hy fchoon van alles on- j fchuldig, in de gevangenis onthoofden, door welke drie moorden , by zyn voorige roem, niet alleen verduifterde, maar ) ook de regrvaardige ftratie des hemels
verdiend heeft Er werd verhaald ,
dw hy (526 y re Ravenna, aan tafel zynde , de kop van een groote Visch, voe r ! die van Symmacbus aanzag, wtfkc hem j toegrynsde, dat de fchrik hem een zwaa* re koorrs veroorzaakte , en eindeiyk j
cieerlyk deed omkomen.
By de Saraceenen zat Almundar op den j
Taroon, ]



van de Zesde Eeuw. 428-
ihreon, in het Jaar 509, was hy met e zynen in 't Joodfche Land gevallen, n had 'er veele en zwaare verwoeftingen jtangeregt, doch doen hy de volftandigheid erverdrukten met aandagt befchouwde , wreeg hy medelyden met dezelven, en |it bragt hem tot een befluit zyne verjolging nie/ alleen te ftaaken, maar zig jii de leer der Christenen te doen cnderwy;\en, en te doen doopen, De befaamde Mon:iik Severus, zond twee zyner medgezelpn , aan den Koning, om hem de Kerlery van Eutychius te doen aanneemen. Hy iproeg aan die twee wat voor goede tyjiing zy met zig bragten; en zy daar op intwoordende dat zy geen nieuws wis!ien , vervolgden hy : Ik heb zo even ibenen brief ontvangen , waarin gemeld word. dat den Aarts-Engel Michae'l gekorven is; waarop de Eutychiaanen beltonnen te lachen, en zeiden dat de Encelen onfierflyk waren : zo antwoorden tiy . waarom leerd gy dan, dat de Godheid in Chrii'us geftorven is , daar gy teegt dat de Engelen, wegens haare Geesjelyke natuur niet kunnen fterven ? en maarmede liet hy hun gaan, f Berozes, werd na zyn Overlyden, in pet Ryk der Per/én gevolgd, door zynen proeder Obalas, die 4 Jaaren daarna gejfc'olgt werd van zynen Zoon Cahades *j X 3 de»



426 K R O N Y K
dewelke in het Jaar 502 de Landfchap-' pen van Armenïèn en Mefopotamie ver-, • woeftede , en de deike vesting An.ida \ belegerde, en zes maanden daarna door : de verradery van twee Monikken innam ) 522, taste hy de Volkeren van ColcbiM aan , die door de Hunnen ondeideund ) werden, en de Pcrfen ie 1113 dreeven; \ doeh in het volgende Jaar moeiten de ' Hunnen, dit ten duurden betaalen.
Cabades bedienden zig van een fchardelyken list, hy verklaarden den Oorlog aan Justinus en riep der Hunnen Koning Zeliojbes te hulpe, die met 20,000 Man- ' ren tot hem kwam. Cabades deed hun door de Perfen omringen, en deed ze alle over de kling fpringen, noemende > dit eene firaf voor hunne verradery.
Wat aangaat de daat der Kerken met den aanvang der Zesde Eeuw, onder de Keizeren Leo , Zeno en Anaflajlus zyn voor het grootste gedeelte reeds gemeld , ' het geen dat 'er hier ter plaatzc nog van kan gezegd worden, is dat de rechtzinnige Chriüenen, ongemeen veel te leiden hadden van de Eutychianen , en deeze
ook weder door anderen. Al na
dat zy de Keizer mee of tegen hadden. Groote beroertens veroorzaakten Scvcrusen Fulto te Antiocbiën en te Cohftantinopo~ hu. Geen minder iast leden de Chrute-
nen>



van de Zesde Eeuw. 427*
ten in Afn'ca van de Ar Hanen ; daar er Wandalen Koning Iluuerik, hen zeer levig vervolgde, doende de Bisfchopten en Geeftelyken in Ballingfchap jaagen rhenkende hunne Goederen en ïnkomien,aan de Arriaanen, en die zig zedigfk verdedigden werden gedood , en alleranden tormenten aangedaan. ' Ter weering van het Marteldom weren wel veele Conciliën gehouden , als ! Milaaner. , Arelate , Ccnfiantinopelen , te [ome, en te Tbarr ,maar op geen van die zeiden de Zweevende Gefchillen helst. Ten aanzien van de Paufely-
e ftaat, ftond het mede in groote verwarring. Symmacbus, werd gekoren als pvolger van Anaflaftus, doch tegen hem verd wegens fcheurmg eenen anderen erkooren , met naame Laurentius, dit eroorzaakte te Rome niet alleen geweldige beroenens, maar werd gevolgd van •ioorden en Deodfhgen. Laurentius noest den Stoel weder aan Symmacbus !fftaan, en na zyi:en dood, werd hyge'clgd van llormisda, en deezen weder iloor Johannes, deeze door Koning Dirk ■an Italien, in de Gevangenis gefield en imgekomen zynde, gelyk hier voor gezegt werd gevolgd dcor Felix de IK en ia hem volgden Bonifacius de Llde, dis üet langer dan io dagen Paus was.
X 4 Zwaa»



42$ K R O N Y K
Zwaare Straffen des Hemels ftrektehee menschdom , tot een tuchtroede als Aardbevingen en tfoogewatervloeden , waar door Friesland in het Jaar 516 zwaare lchaden leed, en den dood aan duizenden van Menfchen en Beeften veroorzaakten.
Jufiinus, die zyn Jeugd met het hoeden van Beesten had doorgebragt, begaf zig in den Oorlog en maakten zig daarin eenen naam, en wist door middel van omkooping het zo te beleggen, dat de Soldaaten hem als Keizer uitliepen. De Regtzinnigen vonden eene groote voorüander in hem , tegen de Eutycbiaanen en andere Ketters, die hy alle op een Con« cilie te Con/Iantinopele deed veroordeelen. In het Jaar 521 maakten hy met de hier voorgemelde Koning Cabades Vrede : en deeze beide Vorften, verdreven als doen de Menfcben uit hunne Staaten, zo ook handelde de Keizer met de Arriaanen , de Bisfchoppen , die, door zvn Voorzaat gebannen waren , deed hy te rug komen,en in hunne waardigheid heitellen.
Voor zynen dood, die veroorzaakt weid, door eene verouderde wond, aan zyn been, benoemde hy Justiniaan, de Zoon zyner Zuster tot zyn Ryksopvolger , die dan ook in het Jaar '527. den
Thruon



van de Zesde Eeuw. 429
iroon beklom , hebbende toen reeds jin Ouderdom van vierenveertig Jaaren, ne eerfte bezigheid beftond, in de veriyving der Arriaanen, en daarop volgun zynen Oorlog tegen de Perfiaaneny aarin hy zich van zynen Veldheer de Veraarde Belifarius bediende. En geduuinde dat die de Zegen voor hem be3cht, bevlydgden de Keizer zig om een rïrbeterd Wetboek ten voorfchyn te doen ->men; waaraan hy verfcheidene Rechtseleerden deed arbeiden, met bevel van lift overtollige , en wydloopige aftefchafjn, en om de verwarring weg te neelen , alle de Wetten onder byzondere llasfen te brengen. —— Het (Codex) Wetboek van jfustiniaan werd, in order jynde den 7 van de maahd February de* jtars 529 op zynen naam te Conjlaninopele bekend gemaakt, en vier Jaarn daarna zyne Inftituten mede , en !34 verfcheenen op zyn bevel de Pan» iecten.
\ Voor dat wy van de verdere bedryjen van deeze beroemde Vorst, en de den van zynen grooten" Veldheer Be'farm melding maken , vordert de tydrder, dat wy verhaal doen van de vereeling, die wy gezegt hebben dat gechiedde van het Frankifche Ryk, onder e vier Zoonen, van de Overleedenen
Cto-



430 K R O N Y K
Ci.odoveus. Lotbarius, of Clotarius regeerde te Soifons 50 Jaaren. Cbildebert, , had zyn Throon te P^f , en bezat die : aldaar 45 Jaaren; Diderik hield zyn Hof I te Metz, geduurende den tyd van 23 1 Jaaren; en Ciodomir ie Orieans, doch niet' l langer dan zes Jaaren, wordende deeze i laatfte in 521 door de Bourgondiërs die hy was aangevallen, geheel verflagen. — Sigesmutid , de Koning van Bourgondien,- I die den overwinnaar van Clodomir was, , had by zyne eertïe Vrouw eenen Zoon Sigerik, en de Moeder overleden zynde hertrouwde Sigesmund met eene Wraak» zuchtige Vrouwe; Sigerik die dagelyks den mond vol had van den lof zyner Moeder , die de Dochter geweest was, , van de hier voorgenoemde Dirk Koning van Italiën; deeze lofuütinge voor de Stiefmoeder ondraaglyk zynde, zo verzon zy een tefchuldiging tegen Sigerik ; I zy begaf zig tot Sigesmund en verhaalden j hem, hoe zynen Zoon, fwanger ging mei een toeleg, om zyn Vader van Throon pn leven te beroven. —— De Vader I zonder onderzoek te doen , zond twee | zyner Lyfwagten in de Slaapkamer van « zyn Zoou , met bevel, deeze ongelukkige , in zyn bed te verworgen, welk J haaieiyk bevel, byna zo fpoedig ter uit- 9 voer gebragt werd, als het gegeeven was. ^
Kr |



van de Zesde Eeavt. 4$t |r zyn die zeggen dat de verdreven èdomir, hierop na Bourgondien trok en besmund in zyne magt gekregen hebbenli naar Orleans voerden, en aldaar na m put deed verfraooten. ——■ Anderen illeo d?.t Gutmar, de Broeder van Siges» \md hier over vertoornd, en ter wraakneming wegens de dood van zynen bef Sigesmuna en zyn Wyf deed omijiengèn , en volgens het verhaal van péze laatfte , zou Clodomir niet door. gesmund of Sigismund, maar door Gutmar?erwonnen zyn, en dat de Broeders van i'odomir t gezamentlyk overwinnaars van lourgondien zyn geworden, welk verhaal "ak wel het meest met de waarheid •yereenkomr.
I' Diderik of zo men toen gewoonlyK ühreef Theodorikus, de derden Zoon van \lodoveus , beheerschte de Landen in lotharingen, aan den Elzas en Rynftroom , n was in Oorlog met Hermanfried Ko-
ng derThuringers Hem diende een onlerwagt geluk, Occa Koning der Saxen, iyne byeenbragte magt üoor den tegenbod van Artur, Koning der Brittaniers,
1 Engeland, niet kunnende doen landen, lood zynen dienst aan Diderik aan,
eeze het aanbod omhelzende, bedienden Mg va-n de Saxen tegen de Tburingers, Iq behaalden daarmedi (5-7) op dezelve



4S2 K R O N Y K.
ve een volkomene overwinning, zelf bleef Bermanfried in den ftryd, en tot een beloning fchonk Diderik aan Occo een groot deel van het land der overwonnene.
In het Jaar 531 vereende zig de drie : broederen :e zaamen, om een inval in 1
Spanje te doen. ■ Hunne Zuster Clo-
iilde was de Gemalin van Almarik, Ko- ning der Gothen in Spanje. Een Vorst, , die de Kettery van Arrius geheel en al i toe gedaan was. ~ Clotilde. moest 1 daarvan een afkeerhebbende, veelfmaad 1 ondergaan, wordende zelfs van het ge- 1 meene Volk met fteene geworpen , de ! klagten, die zy haare Broederen daar over wist te doen toekomen , was de oorzaak van dit hun vereend voorneemen. ; Almarik van dit al onkundig , nam op hnnne verfchyning de Vlugt en verliet ; zyn Hof, doch hy keerde wederom zyne Schatten met zig te voeren. De Franken flooten hem in, en bemagtigdehem, AU j tnarik werd uit een Kerk gerukt en dood geflagen. ——- De Broeders namen haaren Zuster en de fchatten van Almarik met zig, Öoch Clotilde iiierf onderwees en werd te
Parys begraven. Ook overleed Koning I
Diderik op deezen tocht en werd in het ryk gevolgd'door deszelfs zoon Ibeutebert, die (551) door een woedende ftier werd omge <. bragr. VanCletariusenCbilderbert zullen wy naderhand gelegenheid krygen te fpreeken.



I dea Drukker deezes zyn de navorgen1de Werken gedrukt en te bekomen.
s School der Deugd, of de weg tot een [gelukkig en voorfpoedig Leven, zeer jgefchikt en reeds gebruikt ter pryzen ivoor de Jeugd, in 8vo . a - ; u : C. Mobr, Brief aan den Schryver van iden Denker, ter beantwoording van izyn Ed. Vertoog No. 395. . a - : 3
Ontzaglyke doch Nuttige Be-
Ifchouwinge by 't afbranden van den iiAmfteldamfchen Schouwburg, de Ze&r de druk, in 8vo. . . . a - : 3
i - ■ Treur, en TroostiTofFe op 't
overlyden van den Wel Eerw» Heer J. Boskoop. . . . a - : 3
Neêrlands Kerk opgewekt
by 't Gebruik van de Nieuwe Pfalmen en Gezangen. . . . a • : 3 ———— Gedenkzuil van Gods wonderen , by gelegenheid der bevestiging en Intrede van den Wel Eerw. Heer Christiaan Salomon Duicsch te Myi drecht. . • . a - : 3
— Dichtgedachten by het Graf
'van den Prins der Godgewyde Nederülandfchè Dichteren J E. Voet. a - : 5 en J. vnn Laar , Tweetal i Lykzangen, ter gedachtenisfe van den ! gezegende Evangelie - dienst, en het : betreurde Affterven van den Wel Eerw. HeerR.Perizonius,ingr.8vo. a - : 5^



y. C. Mobr, en J. van Laar, By hetj Affcheid van den Hoog Eerw. Hees C. J. Nahuys, geroepen tot Hooglceraar in de H. Godgel. en Kerkel G*| fchiedenenisfen te Leydan , gr. 8vö|
a - : $
■ 1 Amftels Sion getroost , doorl
de blyde inkomst onzer drie jongfte! Leeraars , de Wel Eerw. Heeien G. de Haas , A. F. v. d. Scheer en 11 Kloppenburg Perizonius, in groot 8vo.
a - : 4
Overdenkingen, by gelegenheid van het ontroerend fterven van den Hoog Eerw. Hooggel. Heerr G. J!1! Nahuys, overleden den o in Wynmaand, 3 dagen na deszclfs igtgenoote Vrouf we C. Walburg van Mansvelt4 in gr. 8vo. met een fraaije tytelplaat. a 1 : Idem op best Papier. . . a 1 : 8 ■■ Verzamelde Lykzangen , op het overlyden van bovengemelden Hoog-] leeraar, in gr. 8vo. . . a - : ia] Idem op best Papier. . • a • : 16
Smert op Smert, uirgeboe-
zemd in een viertal Lykzangen op 't affteiven van den Wel Eerw. Heer. < T, A. Clarisfe, in gr. 8vo. a - : 6] G. Vvetius, Twistreden over de Schouw-* toneekn, de 2de Qruk met een Voor-i reden , door J. C. ivlohr. , in 8voJ
a - : 8,