VERHANDELINGEN UITGEGEEVEI DOOR T E Y L E R 'S TWEEDE GENOOTSCHAP, VIERDE STUK, BEVATTENDE HET EERSTE VERVOLG DER PROEFNEEMINGEN MET TEYLER'S ELECTRIZEERMACHINE IN 'T WERK GESTELD, TE HAARLEM, by JOH. ENSCHEDÉ en ZOONEN, en J. VAN WALRÉ, MDC CLXXXVII.    PREMIÈRE CONTINUATION DES EXPÉRIENCES, FAITES PAR LE MOYEN DE LA MACHINE ÉLECTRIQUE TEYLERIENNE, MARTINUS van MARUM, DOCTEUR EN PH1LOSOPHIE ET EN MEDICINE, DIRECTEUR DU CABINET n'HISTOIRE NATURELLE DE LA SOCIETE IIOLLANDOISE DES SCIENCES, DES CABINETS DE PHÏSIOUE ET D'UISTOIRE NATURELLE ET BIBLIOTHECAIRE DU MUSEUM DE TEYLtR. CORRESPONDANT DE L'ACADEMIE ROYALE DES SCIENCES DE TARIS, MEMBRE DE LA SOCIETE IIOLLANDOISE, DE CELLE DE ROTTERDAM , DE FLISSINGUE, ET D*UTRECUT. a harlem, CheZ JEAN ENSCHEDÉ et PILS, Ct JEAN VAN WAL RÉ. ï 7 3 7-  EERSTE VERVOLG der PROEFNEEMINGEN, gedaan met T E Y L E R 'S ELECTRIZEER - MACHINE, door MARTIN US van MA RUM, A. L. M. PHILOS. ET MED. DOCT., DIRECTEUR • VAN IIET NATURALIEN • KABINET VAN • DE HOLLANDSCHE MAATSCHAPPY DER WEETENSCIIAPPEN , VAN DE PHYSlSCIIE EN NATURALIEN - KABINETTEN EN BIBLIOTHECARIS VAN TEYLER's MUSEUM , CORRESPONDENT VAN DE KONINGLYKE ACADEMIE DER WEETENSCHAPPEN TE PARYS , LID VAN DE HOLLANDSCHE MAATSCIIAPPY , VAN HET BATAAFSCIIE , VAN HET VLISSINGSCHE EN VAN HET UTRECHTSCHE GENOOTSCHAP. TE HAARLEM, by j o ii. ensciiedé en zoonen, en jan van walré. 1787.  P R É F A C E. fJa graaeufe réception de mes expériences, fait es en 1785 tivec ta machine éle&rique de Teyjer, et puhlièes .dans la. même annèe, de plus les exhortations de la part de quelques Academies, et de plupeurs Sfayants, ont achevê a determiner notre Société, et mot en particuliera continuer nos récherches commencées. Elles eusfent deja vu le jour, fi je ne ni'étois trouvé obligd de les Jijfêrer: i) h caufe que Ui bouteilles, que favois ordonnèes en Bohème des le printems de 1785, me font parvenu'és'fi tard en hiver, qifil ne m'a pas ètè posfible de comniencer les expériences, avec la hattcrie aggrandie, avant le 2.2 Fevrier de 1786. jfai prèférè le verre de Bohème, pour Vaggrandisfement de la batterie, parceque cette efpèce de verre m'a paru jusqu'ici le plus capable de rèf,1 er a la force éleclrique de notre machine. La publication de ces expériences , que fat achevées dans le printems, excepté un petit nombre, a été encore rètardèe a caufe des planches, que nous avons fait faire des desfeins formès par les mètaux calcinès par la decharge de la batterie; ayant prèférè d'attendre un peu plus long terns, afin de donner, de ces nouveaux phènomènes, des répréfentations (?) ■> üue mus pouvons as- (*) FJ/es font faites par M. Sepp a Amfterdam, qui a fait connoitre, depuis long tems, fm' labilité, par fes belles répréfentations des InjKtes des t'ais -bas, et de ptufteuh au tres objets naturels.  Cv) VOORREDE. tiet gunftig ontfangen der proefneemingen met Teyler's Eleclrizeermachinc in 't jaar 1785 door my in 't werk gefield, welken door ons Genootfehap in het zelve jaar zyn uitgcgceven, en de aanmoedigingen van verfcheiden Academiën, Genootfchappen, en Geleerden, hebben ons Genootfehap, en byzonderlyk my aangezet tot het voortzetten van dezelven. Hier in ben ik echter veel langer, dan ik my had voorge- fteld, opgehouden: vermits het glas, het geen ik ter vergrooting der battery reeds in het voorjaar van 1785 in Bohemen had laaten heitellen , zo laat in den winter is aangekomen, dat ik de proefneemingen met de vergrootte battery niet voor den 22, February heb kunnen beginnen. Het Boheemfche glas had ik tot de vergrooting der battery verkoren, terwyl dit zoort van glas my dus verre tot het weêrftaan der elecuïfche kracht van ons werktuig het best was voorgekomen. De uitgaaf deezer proefneemingen, welken ik (zeer weinigen uitgezonderd) in het voorjaar heb afgedaan, is vervolgens uitgefteld wegens het vervaardigen van de afbeeldingen der teekeningen, by de ontlaadingen der battery door de verkalkingen der metaalen gemaakt, terwyl wy het beter geoordeeld hebben van deeze nieuwe verfchynzelen afbeeldingen (*) te gecven, van welker juistheid wy kunnen getuigen, dan hierin, door deeze uitgaaf te verhaaflen, te kort te fchieten. Dee- (*) Dezelven zyn vervaardigd door den kundigen Hr. J. C. Sepp te Amfterdam, wiens bekwaamheid door zyne fraaye afbeeldingen van Nederïandiche Infeftcn en van veele andere natuurlyke voorwerpen bekend is. * 3  (VI) asfurer étre tres fidelles. Foiïa les principales raifons, pourquoi ce volume n*a pas ité plutót publiè. ' Les expériences, dont je donne ici la défcription, exlgeant le plus fouvent, a caufe de leur ètendue, fasfifiance d'un homme bien expèrimenti, je les ai faites, pour la plus grande partie, avec M. Cuthbertfon. Mrs. les Directeurs et les Membres des deux Sociétés de cette Fondation nfont quelquefois fait Chqnneur d'y asfifter; et lorsqifen fenfant des expériences tl fe préfentoit des phénoménes nouveaux, ou des réfultats inattendus ? fat invité chaque fois Mrs. les Membres de notre Société, pour asfifter a la répetition de ces expériences, afin d'en conftater d'autant plus Vautenticité. Cefi pour la méme raifon, que toutes les fois, que fun ou ïautre fiavant Elektricien fe préfentoit , pour voir Fnppvatinn de notre machine, fai orelinairement répété ces expériences, dont les réfultats pourroient être révoqués en doute, fi 0n n'étoit pas asfurè, qu'ils ont été plus d'une fois bien vus, et bien obfervés. Ce volume contient principakment les expériences, que fai faites avec la batterie aggrandie. Qiwiqu'elle contienne a préfent t*5 pieds de verre gami, fai pourtant vu des preuves convaincantes, qiCune plus grande quantiié de verre gami peut étre chargée par notre machine. yai desfein d"esfayer dans la fuite, jusqua quel point je pourrai augmenter par la la force èlectrique. Ce volume ne contient pas toutes les expériences, que fai faites cette année par le moyen de notre machine: paree at£on a jugè pour plus dhine raifon, qiCil ne conviendroit pas de renclre ce volume beaucoup plus gros, que le premier; ce qui en auroit ausfi r ét ar dé plus long temt rédition. De ld vient, qiCon ne trouve pas dans ce volume la dêfcription de ces expériences, qui me font propofées par plufieurs Elec- tri-  C vu ) Deeze zyn de voornaame redenen, waarom men dit fluk niet vroeger beeft in 't licht gezien. De proefneemingen, waar van ik thans de befchryving geef, wegens haare uitgebreidheid vecltyds de hulp van ecnen kundigen vorderende, heb ik dezelven doorgaans met Mr. Cuthbertfon genomen. De Heeren Befhiurders en Leden der beide Genootfchappen van deeze Stichting hebben my hierby meennaalen met hunne tegenwoordigheid vereerd; en zo dikwyls my by het in het werk ftellen der proefneemingen vreemde verfchynzcls of onverwachte uitkomften voorkwamen, heb ik by de hcrhaaling van zodanige proefneemingen, ora aan dezelven des te meer gezach by te zetten, de Heeren Medelceden van ons Genootfehap genodigd. Om dezelfde reden heb ik ook, wanneer de een of ander Electriciteit-kundige de werking deezer machine bywoonde, doorgaans die procfhcciiihigcii herhaald, welker uitkomHen , indien men zich niet kon verzekerd houden, dat zy by herhaaling wel gezien waren, ligtelyk in twyffel zouden kunnen getrokken worden. Dit fluk bevat voornamelyk de proefneemingen, welken ik met de vergrootte battery gedaan heb. Schoon dezelve thans 225 voeten bekleed glas houdt, heb ik echter duidelyke bewyzen gezien, dat eene noch grootere hoeveelheid bekleed glas door onze machine kan geladen worden. Hoe verre ik door het vergrooten van dezelve de clectrifche kracht zal kunnen brengen, heb ik voorgenomen in 't vervolg te beproeven. De proefneemingen, welken ik dit jaar by onze Eleélrizeer-machine in 't werk gefield heb, zyn op verre na niet allen in dit fluk befchreven: terwyl men het om meer dan eene reden niet gevoeglyk oordeelde hetzelve van veel meer inhoud te maaken dan het eerfle^ ook zoude hier door deszelfs uitgaaf noch langer zyn vertraagd geworden. Van daar is het ook, dat men hier in geene befchryving vindt  C vin ) triciens, pour étre faites par le moyen de notre machine. Je m'ètoh propofè de les décrire dans le quatrieme chapitre de la feconde partie: mais ayant fini les chapitres précédents, je me fik apper^u, que ces expériences auroient rendu ce volume trop gros. J'ai cru de ne dévoir pas en faire un choix: parceque cela ifaurok pas manquè de choquer ceux, qui en lifant les réfultats des, expériences propofées par d'autres, n>y lirpient rien des leurs. Je ne pouvois pas ausfi me déterminer cTomettre une partie de la defcription des expériences, que je puhlie actuellement: l) * caufe qu'ayant desfein d'employer dans la fuite une plus grande quantité de verre gami, fai jugé pour cette raifon, qu'il ètoit le plus convenable de donner auparavant la defcription de toutes les expériences, aue fai faites avec la batterie aBuelle; 2) parceque les expériences décrites dans les deux premières chapitres de la feconde partie font la continuation des expériences ci-devant publièes, et qu'elles peuvent fervir en partie pour les bien expliquer. Uomisfon du dernier chapitre y auroit fait gagner trop peu de place. Tefpere donc, qu'on „eprendrapas mauvais, que je n'aye pas donné, a caufe des raifons allèguèes, les defcriptions des expériences, qui me font propofées par plufieurs Scavants, ayant réfolu de le faire dans un prochain volume, que fy ai defiiné particulierement. Alors je publier ai ausfi les expériences, qiCon me propofera, pourvu que ce fok en peu de tems, qu'elles me parels fent étre de quelque confequence, et que je puisfe pour cela me procurer Pappareil nécesfaire. J'invite donc les Phyficiens ,.qui veulent me communiquer leurs vues, et m ai der par ld a pousfer encore plus lom les connoisfances fur t'électricité, * me faire part, le plutót posfible, des idéés, quik fe font propofeés de me communiquer, afin que je puisfe donner dans le volume fuivant le réfultat de chaque expénence, 1 dont  Cix ) vindt van zodanige proefneemingen, welken my door verfcheiden Geleerden zyn voorgeflaagen, om ze by onze machine in 't werk te fteilen. Dcezen had ik my voorgefteld in 't vierde hoofdftuk der tweede afdeeling te geeven: dan, het voorafgaande afgefchrevcn zynde, zag ik, dat deeze proefneemingen dit deel te ver zouden uitgebreid hebben. Hier uit eene keuze te doen vond ik niet raadzaam, terwyl dit waarfchynlyk den geenen zoude geftooten hebben, die hunne opgegeevenc proefneemingen vonden achtergelaaten. Van de proefneemingen, waarvan men thans de befchryving ontfangt, een gedeelte wechtelaaten, konde ik niet befluiten: i) terwyl ik het voomeemen hebbende in het vervolg eene grootere hoeveelheid bekleed glas te gebruiken, het gcvoeglykst oordeelde nu vooraf geheel en al te geeven, wat ik met de tegenwoordige battery verricht heb; — 2) terwyl de proefneemingen in (}e twee eerfte hoofdfhikken der tweede afdeeling befchreven teil vervolge dienen der voorheen uitgegeevene. proefneemingen, en gedeeltelyk tot het recht begrip van dezelven vereifcht worden; het wechlaaten van het laatfle hoofdftuk alleen zoude te weinig plaats gewonnen hebben. Men zal het my dus hoop ik niet euvel duiden, dat ik, om de gemelde redenen, de, geheele befchryving der proefneemingen, my door vecle Geleerden voorgefteld, behoude voor het eerftvolgcnde fluk, hetwelk ik nu hier voor byzonderlyk gefchikt heb. In dit ftuk zal ik teffens geeven zodanige proefneemingen, die men my binnen kort zal gelieven voorteftellen, wanneer zymyflegts van eenig belang voorkomen, en met verkrygbaaren toeftel kunnen genomen worden. Waarom ik dan de Natuurkundigen, die genegen zyn my door het meêdeelcn van hunne inzichten ter voortzetting der Eleclriciteit-kunde byteftaan, op het vriendelykft verzoek , het geen zy my zullen gelieven voorteftellen , my ten fpoedigfte meê te deelen, op dat ik den uitflag van elke my voorgeftclde procfneeming in het eerftvolgcnde fluk zal kunnen befchryven. Men kan zich verzekerd houden , dat ik een iege- ** lyk  (X) dont on m'a fourni Vidée. On peut être asfuri, que fattribuerai è chacun,ce quil rtaura propofé, et qu>en cas que la même expérience me k foit par plufteurs Phyftciens, je donner ai, fuivant fordre du temt, les noms de ceux, qui m'ont fait quelque propofition » T'égard du méme fujeu. Quiconque eji verfé dans cette branche de la Phyftque, riobligera encore particulierement, *» lui phit de me faire amicalement part de fes rèmarques, au cas qu'il juge, que F une on Tautr& de mes expériences publiées ne foit pas faite ausfi bien qu'elle pourroit Têtre, ou que je me fois trompé, en tirant de mes expériences F une on Tautre confequence. Comme mon but principal eft de contribuer en quelque chofe aux progrès de la Phyftque, toutes reflexions bien fondées me feront toujours agrèables, de quelque cóté qu'elles me viennent, puisque je ne m'interesfe pas moins a découvrir une erreur, qu'a trouver une verité inconnue. Quid veram euro, et rogo, et omnis in hoe fÜHi. harlem le 30 Decembre 1786. * Uesquife du fyftême de M. Lavoifier, comernant la combinaifon du -principe de Vair pur avec plufteurs fubftances, contenant ausfi les raifons, qui Wéni fait adapter ce fyftême, eft placée * la fin de ce volume: parcequll nïa parit, ¥tU ne conviendroit pas de donner cette esquisfe ausfi en ramtrci, que je me Ntois propofé, lorsque fai premis (page 106), de la donner dans la préface. Comme il m\a femblé, que ce fyftême eft fur tout inconnu a plufteurs de mes Ltfeun Beigiques, notre Sociéiê a cru faire pour le mieux en le don„ant fiulemcnt dans notre langue: parcif ècrit dans les deux langues, il auroü occupé une trop grande partie de ce volume, TA-  C ai ). ïyk zal toekennen, het geen hy my heeft voorgefteld. Wanneer eene zoortgelyke proefneeming my door meer dan cenen Natuurkundigen wordt voorgeflaagen, zal ik de naamen der geenen, die my omtrent dezelfde zaak eenig voorftel gedaan hebben, naar de orde des tyds opgeeven. Elk wie in deezen tak der Natuurkennis bedreven is, zal my daarenboven byzonderlyk verplichten, met my zyne aanmerkingen in 't vriendelyke meê te deelen , wanneer het- hem mocht voorkoomen, dat deeze of geene myner uitgegeevene proefneemingen niet op de befte Wyze in 't werk gefteld zy, of dat ik in de eene of andere gevolgtrekking uit . dezelven hebbe misgetast. Daar de bevordering der Natuurkennis myne voornaame bedoeling is, zo zal ik elke wel gegronde aanmerking, van welken kant zy ook koome, met dank erkennen, terwyl ik gèeh minder prys ftel op hét ontdekken eener dwaaling, als op het vinden eener onbekende waarheid. Quid verum euro, et rogo, et .omnis in hoe fum. Haarlem den 30 December 1786. * De fchets der leer van M. Lavoifier, omtrent de vereeniging van het grondbeginzel der zuivere lucht met veelerhande zelfllandigheden, die tellens de redenen bevat, welken my tot deeze leer hebben overgehaald, vindt men aan het einde van dit Ihik geplaatst: terwyl het my by nader inzien niet raadzaam fcheen deeze fchets zo kort te maaken, als ik voorneemens was, toen ik op bladz. 107 beloofde dezelve in de voorrede te zullen geeven. Daar het echter my is voorgekomen, dat deeze leer voornamelyk aan veelen myner Nederduitfche Lezeren zal onbekend zyn, zo heeft ons Genootfehap goedgevonden deeze fchets alleen in het nederduitsch te geeven, Nte meer, terwyl dezelve anders een te groot gedeelte van dit ftuk zoude beflaageu hebben. ** a IN-  C xii ) TABLE DES MATIERES. PREMIÈRE PARTIE. Expériences faites avec une batterie de deux cent yingt cinq pieds quarrés de verre gami. PREMIER CHAPITRE. Defcription Je cette batterie, et expériences qui en demontrent la grande force. PaS' 2 CHAPITRE SECOND. Expériences fur la fufion des metaux. 16 InflruBions pour les conducteurs de la foudre, déduites des expériences précédentes. CHAPITRE TROISIEME. Obfervations faites en fondant différens fils de metaux. I. II n-y a aucune proportion entre les différens diamètres des fils, et les longueurs, qui en peuvent étre fondues par decharges égales. 42 II. Quels font les metaux, qui peuvent étre fondus en globules, et d quelle caufe la formation des globuks doit étre attribuée. ^4 III.  C xin ) INHOUD. EERSTE AFDEELING. Proefneemingen met eene battery van twee-honderd - vyf, en - twintig voeten bekleed glas. EERSTE HOOFDSTUK. Befchryving van deeze battery, en proefneemingen, welken het groot vermogen van dezelve aanwyzen. J31, ^ TWEEDE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de fmelting der metaalen. 17 Onderrichtingen voor de afleiders, uit de voorgaande proefneemingen getrokken. DERDE HOOFDSTUK. Waarneemingen by de fmeltingen der verfchillende metaal-draaden. I. Er is geene evenredigheid tusfchen de verfcllillende middellynen der draaden, en de langtens, die 'er van, door gelyke ontlaadingen, kunnen gefmolten worden. 43 II. Welke metaalen tot bolletjes kunnen gefmolten worden, en waaraan deeze vorming der bolletjes is toetefchryven. 45 ** 3 1IL  ( XIV ) III. Le me tal fondu par une decharge éleftrique devient heaucoup plus rouge, que quand il rougit par un feu tres fort. ^ IV. Difperfton tres rêmarquable des glohules formès en fondant le fer; — d quelle caufe elle dolt étre attribuée? 5° V. Qu'eft ce qu'il y a d ohferver , quand un fil de fer ne fe fond qtfen partie? ( 51 VI. Divifion des fis metalliques en piéces, quand ils font . un peu trop longs pour être fondus. 5<* VII. Accourcisfement des fis metalliques, quand ils rougisfent par des decharges éleEtriques. 53 VIII. La batterie ne fe decharge qiCen partie par de longs fils metalliques, qui font tres minces. 60 CHAPITRE QUATRIEME. Expériences fur la calcination des metaux. °4 Calcination du plomb. 68 i de Pétain du fer. 80 i 1 du cuivre rouge. 84 .1 du cuivre jaune. . de rargent. 9° de Por. 3* ffun mélange d'i de plomb & \ d'etain. 96 Explication des expériences précédentes, fuivant le nouveau fyftême de calcination. lo(* CHA-  C XV ) III. Het metaal door eleébrifche ontlaading gefmolten heeft een veel fterkeren trap van gloeying, dan welken het in een fterk vuur aanneemt. IV. Wyde verfpreiding der bolletjes, tot welken het yzer gefmolten wordt; - waar aan dezelve is toetefchryven ? 53 V. Wat 'er by eene gedeeltelyke fmelting van yzer-draad is waarteneemen ? VI. Verdeeling der metaal-draaden door eene elecTrifche ontlaading, wanneer zy wat te lang zyn, om hier door gefmolten te worden. ^ VII. Verkorting der metaal-draaden, wanneer zy door electrifche ontlaading gloeyend worden. 50 VIII. Door lange dunne draaden wordt de battery flegts gedeeltclyk ontlaaden. ^y VIERDE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de verkalking der metaalen. 65 Verkalking van het lood. tin. yzer. 8Ï roode koper. g- geelc koper. 0,7 zilver. pX goud. 93 van een mengzel van § lood en § tin. 97 Verklaaring der voorgaande proefneemingen, volgens de nieuwe leer der verkalking. I0? VYF-  C XVI ) CHAPITRE CINQUIEME. Expériences fur la calcination des metaux dans diférentes efpéces d'air. I. Dans la mofette atmofpherique (air phlogiftiqué). 122 II. Dans Vair pur (air dephlogiftiquê). 126 III. Dans Pair nitreux. I3° CHAPITRE SIXIEME. Expériences fur la calcination des metaux dans Peau. 134 Examen de Pair produit de Peau par la calcination d'un metal. 140 CHAPITRE SEPTIEM E. Expériences concernant les fuites dangereufes, aux quelles les conducteurs, qui font trop minces, ou qui font faits de chaines, peuvent donner occafton. l5° Inftrutïions pour les conducteurs de la foudre, déduites des expériences précédentes. ^ Expériences qui dèmontrent, que, pour un conducteur, le cuivre rouge eft prèférable au cuivre jaune ou au fer. 164 CHAPITRE HUITIEME. Expériences, qui font voir, comment les tremblemens de terre, et les agitations de Peau peuvent étre quelquefois les ejfets d'une decharge éleftrique. 170 SE-  C XVII ) VYFDE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de verkalking der metaalen in verfchlilende zobrten van luchten'. I. In mofet (gephlogifteerde lucht). 123 II. In zuivere lucht (gedephloghleerdc lucht). 127 III. In falpeter-lucht. 13! ZESDE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de verkalking der metaalen in water. - 135 Onderzoek der lucht, welke door de verkalking van een metaal uit het water voortgebracht wordt. 141 ZEVENDE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de nadeelige gevolgen, tot welken afleiders, die te dun zyn, of uit kettingen beftaan, geleegenheid kunnen geeven. 151 Onderrichtingen voor de afleiders, uit de voorgaande proefneemingen getrokken. I59 Proefneemingen, welken aantooenen, dat het roode koper een beter leider is dan het geele koper of het yzer. 165 ACHTSTE HOOFDSTUK. Proefneemingen ter aanwyzing, hoe de aardbeeving en waterberoering zomwylen door eene eleclrifche ontlaading veroorzaakt kunnen worden. 175 **♦ TWEE-  ( XVIII ) J SECONDE PARTIE. Expériences faites pres des Conducteurs de cette Machine. PREMIER CHAPITRE. I \ Expériences concernant la compoption de Pacide nitreux par Punion d'air pur et de la mofette, fuivant la découverte de M, Cavendish. 180 CHAPITRE SECOND. Continuation des expériences fur les changemens, que les dijférentes efpêces d'air fubisfent, quand des rayons éleStriques les parcourent pendant quelque tems. I. Air pur (air dephlogiftiqué). ^9$ II. Mofette atmofpherique (air phlogifiqué). 204 III. Air nitreux. IV. Air inflammable produit par la disfolution de fer dans de Pacide vitriolique. . 210 V. Air inflammable de Pefprit de vin milé avec de Phuile de vitriol. 2ia VI. Air alkalin. 2 '4 CHAPITRE TROISIEME. Expériences concernant quelques mêtéores éle&riques. 218  , ( XIX ) TWEEDE AFDEELINC. Proefneemingen by de Conductors deezer Machine in 't werk gefield. EERSTE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de voortbrenging van falpeter-zuur, door de vereeniging van zuivere lucht en mofet, volgens de ontdekking van M. Cavendish. to. TWEEDE HOOFDSTUK. Vervolg der proefneemingen omtrent de veranderingen, welken de verfchillende zooiten van luchten ondergaan, wanneer 'er eleftrifche ftraalen eenigen tyd doorgaan. ïp7 I. Zuivere lucht (gedephlogifteerde lucht). tq9 II. Mofet (gephlogifteerde lucht). 2o5 III. Salpeter-lucht. 20^ IV. Ontvlambaare lucht, verkregen by de ontbinding van yzer in verdund vitriool-zuur. 2IO V. Ontvlambaare lucht uit wyngeest met vitriool - olie gemengd. ^ VI. Loog-lucht. 21£ DERDE HOOFDSTUK. Proefneemingen betreffende zommige elecMche lucht-verfchynzels. 219  Avertisfement pour le Relieur. Planche I dolt étre placée vis-a-.vis pag. 68 II entre 74 cj? 75 III vis-a-vis 80 IV 84 V 86 VI 90 Vil 02 VIII 96 IX 102 X" 232 Bericht voor den Binder. Plaat I te Hellen tegens over bladz. 68 . II tusfehen 74 en 75 III tegens over 80 IV 84 V ■ 86 VI • —' — 90 VII 92 VIII 96 IX 102 X ; 232 Fautes d corriger. Pape 10, ligne derniere, au lieu de 24 Hfez 25 •■' _± l82'5 J. fil de fer fil de fer d,Jjö pouce de diametre Verbetering. Bladz. 11, reg. 4 ftaat 100 lees 160  VERVOLG DER. PROEFNEEMINGEN MET T E Y L E R 'S ELECTRIZEER- MACHINE IN HET WERK GESTELD.  co PREMIÈRE PARTIE, contcnant des Expériences faites avec une batterie de deux cent vingt cinq pieds quarres de verre gami. PREMIER CHAPITRE. Defcription de cette batterie, et expériences qui en demontrent la grande force. J^ja batterie, dont feprouvai la force Vannêe derniere avec la Machine de Teyler, et dont fai donnè la defcription et la gravure dans un livre imprimè dans cette même annèe (a) , ainfi quun detail de mes expériences faites par le moyen de la fusdite machine, etoit compofèe de neuf caisfes, chacune de 15 bouteilles, qui ayant a peu pres un pied quarré de verre gami, formoient^ lors- (a) Pag. 154—158. PlancbeYl.  <3> EERSTE AFDEELING, bevattende Proefneemingen met eene battery van tivee-honderd vyf-en-twintig vierkante voeten bekleed glas. EERSTE HOOFDSTUK. Befchryving van deeze battery, en proefneemingen , welken het groot vermogen van dezelve aanwyzen. D JL>^ e battery, welke ik in het voorleden jaar door Teylers Eleótrizeer-machine gelaaden heb, en waar van men de befchryving en afbeelding vindt by de proefneemingen met deeze machine in het werk gefield, dewelken ik toen heb in 't licht gegeeven (V), beflond uit negen kaszen, elk 15 fieszen bevattende, en waar van elke fles omtrent eenen vierkanten voet be- 00 Bladz. 155—159. Plaat VI. A 2  (4) lorsqii elles communiquoient toutes enfemble, une batterie de 135 bouteilles, contenant environ 135 pieds quarrês de verre gami. jf'ai augmentè cette batterie en ajoutant fix caisfes de femblables bouteilles au neuf, que favois deja , et ainfi fai formè par eet asfemblage une batterie, qui contient a peu pres 225 pieds quarrés de verre gami. Les 15 caisfes fe joignent de cette manier e, qu elles forment, communiquant toutes enfemble , une batterie quarrée , dont les bouteilles font placé es en 15 lignes , et chaque ligne contient 15 bouteilles. Pour obferver le degrè de charge de cette batterie, je me fuis fervi d\in ele&rometre, inventépar Mr. Brook, et conflruit a Londres par Mr. Adams. Cet ele&rometre (dont on trouve la defcription et la figure dans les Philofophical Transaftions, vol. LXXÏÏ, pag. 384, et dans le livre de G. Adams intitulé Esfay on Eleótricity, London 1784, pag. 304, fig. 96,) fait voir le degrè de charge de la batterie , en montrant le degrè de repulfwn entre deux boules de cuivre d'un pouce de diametre, par un cadran divifé en 90 degrés, et gami d^une aiguille, qui par fop mouvement indique , combien une de ces boules s'eloigne de la perpendiculaire par leur repulp.on mutuelle. Je placai d'abord cet ele&rometre fur une des lignes exterieur es de cette batterie, afin de pouvoir obferver, fans  (5 ) bekleed glas had: zo dat deeze negen kaszen, wanneer zy met elkander vereenigd waren , eene battery van 135 fleszen uitmaakten, dewelke omtrent 135 vierkante voeten bekleed glas bevatte. By deeze negen kaszen heb ik noch zes kaszen gevoegd, die aan de anderen volkomen gelyk zyn; welke allen met elkander op dezelfde wyze vereenigd, als ik voorheen befchreven heb, te zaamen eene battery uitmaaken, die omtrent 225 vierkante voeten bekleed glas heeft. De 15 kaszen zyn in diervoege naast elkander geplaatst, dat zy, met elkander vereenigd zynde, eene vierkante battery vormen, waarin 15 reyen elk van 15 fleszen voor elkander ftaan. Om den graad der laading van deeze battery waarteneemen , heb ik my bediend van eenen eleótrometer, naar de vinding van Mr. Brook door Mr. Adams te London gemaakt, dewelke den trap der laading van de battery doet zien, door aantetoonen den graad der afftooting tusfehen twee koperen bollen van één duim middellyn, terwyl de hoek der verheffing, tot welken één dezer bollen, door derzelver onderlinge afftooting , uit zyrieri perpendiculairen ftand wordt opgeheven, op eene wyzer-plaat, ten dien einde in 90 graden verdeeld , wordt aangewezen. Men vindt de befchryving en afbeelding van eenen eleétrometer van dit zamenflel in de Philofophlcal Transa&ions, vol. LXXII, pag. 384. en by G. Adams Esfay on Ele&ricity, London 1784, pag. 304, fig. 96. Deezen eleclrometer plaatste ik eerft op eene der buitenfle reyen fleszen van deeze battery, ten einde A 3 ge-  (6) fans me trop approcher, h quel degrè repondoit Paiguilk. Ayant pofé cet inftrument de maniere , que reloignement de ces boules fuivoit la dire&ion de la fusdite ligne, je m'etois imaginè , quil me feroit facile d'obferver l'indication, fans le faire changer , a la diftance de trois ou quatre pieds: puisque, cet inftrument ainfi placé, Reloignement de fes boules ne pouvoit etre augmenté ni diminué par ïatfraÖUH, qui peut avoir lieu entre la boule de rele&rometre, et celui, qui s'en approche, vu que les lignes de diretlion, dans les quelles une de ces boules eft repousfée par Vautre, et attirèe par celui, qui Vapproche, font un angle droit. Ucxperïence m'a pourtant appris, quon ne peut fe fier alors a cette indication , quand on nen eft plus eloignè , qua la diftance de 4pieds , et que reloignement des boules augmentoit chaque fois, que cette diftance changeoit; ce quon ne peut guere éviter, quand on fait des expériences. Pour obvier d cet inconvenient, fai pofé releclrometre au centre de la batterie, de fagon que les boules, qui fe repousfent, font èlevèes de quatre pieds au desfus des bouteilles. Je me fuis determinè a cette hauteur , paree que des expériences faites d desfein mont paru prouver , que reloignement des boules diminue, et que Vindication varie a proportion, que cet inftrument eft motos, élevé. Une plus grande hauteur ma femblé fuperflue. Le  C 7 ) gemakkelyk te kunnen waarneemen, welken graad hy aanwees, zonder de battery te naby te koomen. Dit werktuig zodanig gefield hebbende , dat de afwyking der bollen volgens de langte van de gemelde zyde der battery gefchieden moest, zo meende ik, dat ik op den affland van drie of vier voeten deszelfs aanwyzing zoude kunnen waarneemen, zonder dezelve ' te flooren : terwyl, de eleelrometer dus geplaatst zynde, de verwydering van zyne bollen niet kan vermeerderd of verminderd worden door de aantrekking, die er tusfchen den afwykenden bol en den geenen, die denzelven nadert, kan plaats hebben, daar de flreeklynen, in welken de gezegde bol door den anderen wordt afgeflooten,en door den geenen, die denzelven nadert, wordt aangetrokken, met elkander een rechten hoek maaken. De ondervinding heeft my echter geleerd, dat men op de aanwyzing van den eïectrometer in dit geval geen flaat kan maaken , wanneer men zich niet meer dan 4 voeten van denzelven verwyderd houdt: de verwydering der bollen telkens toeneemende, wanneer men binnen den gemelden affland komt; hetgeen by het doen van proefneemingen moeyelyk te vermyden is. Om deeze moeyelykheid te voorkoomen heb ik den eleelrometer midden op de battery gefield, ter hoogte van 4 voeten boven de knoppen der fleszen. Ik heb denzelven op die hoogte geplaatst, terwyl ik bevond, dat de verwydering der bollen, naar maate hy laager flond , minder, en zyne aanwyzing dan ook onnaauwkeuriger was. Een hooger ftand van dit werktuig is my overtollig voorgekomen» De  CO Le premier esfay, que fai fait de cette batterie, n'a eu pour hut que d'cprouver , fi on pourroit parfaitement la charger par- notre machine. J'ai fait cette epreuve de la tnême maniere, que l'experience de Vannèe derniere m'avoit appris d'elre la meilleure pour charger , le plus promptement posfible , la batterie precedente de 135 bouteilles. Je commencai le 11 de Fevrier par expofer celleci de 225 bouteilles aux rayons du foleil, depuis 9 jusqu'ct 11 heures avant midi; (le thermometre de Fahrenheit etant au 24 degrè ce jour ld a 8 heures du matin.') La première fois , que je chargeai cette batterie, elle fe dechargea fur le bord non armé (Tune des bouteilles au cent foixante cinquieme tour des plateaux; la feconde et la troifieme fois, apres avoir oté a chaque fois le refidu de la charge, cette batterie fe dechargea de la même maniere au cent foixantieme tour. Or puisque la batterie de 135 bouteilles, apres avoir etè expofée aux rayons du foleil, s'etoit dechargée la première et la feconde fois au centieme tour des plateaux , et la troifieme fois au quatre vingt feizieme (b) , Ü paroit donc que ces expériences ne prouvent pas feulement, que cette batterie aggrandie eft parfaitement chargée par notre machine, mais elles font ausfi voir, que la charge complette de cette batterie nexige pas plus de tems, ni un plus grand nombre de tours (b) Defcription de la Machine Elettrique de Teyler, pag. 160.  (9) De eerfte proefneeming, welke ik met deeze battery in het werk gefield heb, diende alleenlyk om te beproeven, of dezelve door ons werktuig volkomen konde gelaaden worden. Deeze beproeving deed ik op dezelfde wyze , welke ik by de beproeving der voorige battery van 135 fleszen in het voorleden jaar de beste bevonden had, om dezelve op het fpoedigfte te laaden. Ten dien einde ftelde ik deeze battery van 225 fleszen op den 22 February by vriezend weder, van negen tot elf uur, in eene heldere zonnefchyn, en beproefde ze kort daarna. (De thermometer ftond 's morgens ten 8 uur op 24 graden vm Fahrenheits fchaal.) By de eerfte laading ontlaadde zich de battery, over den onbekleeden rand van een der fleszen, by den honderd-vyf-en-zeftigsten omgang der fchyven; by de tweede en derde laading, (nadat telkens het overfchot der voorgaande laading ware afgenomen) ontlaadde de battery zich telkens by den honderd-zestigsten omgang der fchyven. Daar nu de voorige battery van 135 fleszen zich, na dat dezelve in de zonnefchyn geftaan had, tweemaal by den hondersten en voor de derdemaal by den zes-en-negentigften omgang der fchyven ontlaadde (£) , zo blykt het derhal ven, dat deeze proefneeming niet alleen aantoont, dat deeze vergroote battery door ons werktuig volkomen gelaaden wordt , maar ook dat der zei ver volkomene laading geen meer tyd of geen grooter getal van omgangen der fchyven vereifeht, dan wel- '00 Befchryving van Teyler's Eleftrizeer-machine, bladz. 161,  ( io) tours de plateaux, qu'il rien fout -proportionellement h [on aggrandiffement; ce dont on fe convaincra aifement, fi on fait attention, qu'il y a la même proportion de 135 ^225, nombres de bouteilles, que de 96 d 160, tours necesfaires pour la charge dans un tems également favorable. Apres nïetre as fur è de la charge parfaite de cette batterie par'notre machine, je nepouvois douter , que la force de fa charge ne futpropórtionnèe h fa grandeur; je crus pourtant devoir examiner la.chofe. Pour cet effet fesfayai jufqud quelles longueurs je pourrois, par la decharge de cette batterie, fondre des fis de fer de même diametre que ceux, qui tnavoicnt feryi dans les epreuyes de ld batterie de 135 bouteilles, et je trouvai: 1) que la decharge de la batterie de 225 bouteilles fondoit 10 pouces d'un fil de fer de ~g de pouce de diametre, qui fe vend ici fous le n°- 1, pendant que la batterie de 135 bouteilles ne pouvoit fondre que 6 pouces de cette même forte de fil de fer (c); 2) que le fil de fer, connu fous le n°- i 1, de T|r pouce de diametre, fe fondoit d la longueur de 25 pieds par la grande batterie, pendant que la batterie precedente n en pouvoit fondre que 15 pieds; 3) que notre batterie fondoit promptement 40 pieds d'un fil de fer, Connu fous le n°- 16, de j|5 pouce de diametre, pendant que la batterie précedente nen fondoit que 24 pieds. Jucc) Pag. ipa.  C n ) welke evenredig is aan haare vergrooting : immers ftaan de getallen der fleszen der voorige en tegenswoordige battery, zynde 135 en 225, tot elkander evenredig als 96 en 100, de getallen van de omgangen der fchyven, waarin de batteryen in zoortgelyke omftandigheden gelaaden worden. Na dat ik my dus van de volkomene .laading deezer battery door onze machine verzekerd had, had ik weinig twyfel, of derzelver vermogen evenredig aan haare vergrooting ware; echter meende ik dat dit verdiende beproefd te worden. Met dit oogmerk onderzocht ik, tot welke langtens ik yzerdraaden van dezelfde middellynen konde fmelten, waar mede ik de kracht der voorige battery beproefd had, en bevond : 1) dat van het yzerdraad , hetgeen duim dik is, (hetwelk doorgaans onder n'o- 1 verkocht wordt) waarvan door de voorige battery van 135 fleszen niet meer dan 6 duimen konden gefmolten worden (r), door de ontlaading deezer battery van 225 fleszen 10 duimen gefmolten wierden ; 2) dat van het yzerdraad n°. 11, hetgeen T|T duim dik is, en waarvan ik door de voorige battery 15 voeten gefmolten heb , by deeze battery 25 voeten kunnen gefmolten worden; 3) dat van het yzerdraad n°- 16, het geen 3i5 duim middellyn heeft, en waarvan door de voorige battery 25 voeten konden gefmolten worden, by deeze battery zeer gereedlyk 40 voeten gefmolten wierden. Zo (V) Bladz. 102. B 2  ( iO Autant que fai pu m"en appercevoir par mes expériences prècedentes, il m'a paru, que la longueur d'un fil de fer, qui peut etre fondu par la decharge d'une batterie, eft d'autant plus grande, que cette decharge eft plus forte. Cependant je ne fuis pas encore convaincu par des expériences tout-d-fait dècifives , quil y ait une exacte proportion entre les longueurs des fils fondus , et les forces des decharges employees d cet ejfet. Pour masfurer donc, fi les expériences prècedentes demontroient inconteftablement, que la force de la batterie eft augmentèe en proportion de fon aggraridisfement, fai fait pas fer, de la mam ere decrite cy devant (cl), la decharge de cette batterie par Vaxe d'un cylindre de 4 pouces de diametre, fur 3| de pouces de hauteur, et dont la feblion le long de fon axe contenoit par confequent 15 pouces quarrès. Quand la decharge de la batterie pergoit ce cylindre, il fut fendu en deux morceaux. Or le cylindre de buis, qui fut fendu par la plus forte decharge de la batterie pr é cedent e, ayant 3 pouces de diametre, et 3 pouces de hauteur, et par confequent 9 pouces quarrès-dans la fection le long de fon axe, on voit donc par la, que la force de la batterie eft augmentèe proportionellement d fon aggrandisfement : puisque la proportion entre le deux batteries eft comme 9: 15. Apres (d) Pag. i<54.  ( 13 ) Zo ver ik uit myne voorige proefneemingen heb kunnen nagaan * fchynt er van yzerdraad van dezelfde, dikte eene zo veel grooter langte te kunnen gefmolten. worden, naar maate het vermogen der ontlaading grooter zy. Echter is het my tot nu tóe door geene volkomen befliszende proefneemingen gebleken , dat er tusfchen de langtens der draaden , en de krachten der daartoe gebezigde ontlaadingen eene juiste evenredigheid plaats hebbe. Om dan alle twyfeling wech te neemen, of de voorgaande ondervindingen wel waarlyk bewyzen, ,dat het vermogen deezer battery evenredig aan haare vergrooting is toegenomen , zo heb ik hetzelve beproefd door de ontlaading" deezer battery te doen gaan door den as vari ccn palmhouten cylinder, op gelyke wyze als ik voorheen befchreven heb (V). Deeze cylinder had een middellyn van 4 duimen, en was 3| duimen hoog: dus was de doorfneede van dezen cylinder, die langs deszelfs as ging, 15 vierkante duimen. Deeze cylinder wierd , wanneer er de ontlaading der battery doorging, in twee ftukken gekloofd. Daar nu de palmhouten cylinder, tot welks klooving de uiterfte laading der voorige battery vereifcht wierd, flegts 3 duimen middellyn had, en 3 duimen hoog was , en' dus deszelfs doorfneede langs den as flegts 9 vierkanten duimen hield, zo blykt het derhalven , dat het vermogen van onze battery naar reede van haare* vergrooting is toegenomen : immers ftaat de voorige battery tot deeze als 9 tot 15. Na- (/) Bladz. 165. B 3  ( !*) Apres ces expériences fen ai fait une autre qui m'a rèusfi, favoir de fendre en deux morceaux un cylindre de buis de 4 pouces de diametre, et de 4 pouces de hauteur, ou, ce qui reyient au même, de 16 pouces quarrès dans la feclion le long de fon axe. Si d prefent on fait attention d la cohèfion du buis, et que pour fendre un pouce quarrè de ce bois il faut une force égale au poid de 615 fëi comme Pexperience me Ta appris (e), on trouvera, que la -decharge de cette batterie a du employer pour fendre le fusdit cylindre de 4 pouces de diametre, et de 4 pouces de hauteur,, une force. egale, au poids de 10,040 £g. En repetant la- fufion de 40 pieds de fil de fer n°- 16, f obfenai , que les globules rougis, dans les queljes ce fil fondu fe difperfoït, ■ etoient fi petites , que je faüpfonnai que le plus haut degré de charge- de cette- batterie pourrott fondre' un fil plus long de ce diametre. L'experience a repondu d mon attente , puisque il niest, rèusfi d la fin de fondre un fil de fer n°- 16, ayant la longueur de 50 pieds. Apres cela fai esfayê la fufion d'un fil de fer de 2$ pouce de diametre, dont fai fondu 5 pouces par une dechargé egale d' celle que fai employéë poiir Pexperience prècedente. (V) Pag. 164. C II A -  C 15 ) Naderhand is het my gelukt een palmhouten cylinder te klooven , dewelke 4 duimen hoog was , en even zo veele duimen middellyn had, en welks doorfneede langs den as dus 16 vierkante duimen hield. Wanneer men volgens myne voorige beproeving van den zamenhane van het palmhout, by welke het gebleken is ,r dat er tot de van een fcheuring van een vierkanten duim palmhout volgens de langteder draad 615 fg vereifcht worden (e) , de kracht berekent by deeze ontlaading aangewend, zo blykthet,dat de electrikfche ftof, by de ontlaading deezer battery door den 4 duims palmhouten cylinder geleid, tot het klooven van denzelven een kracht heeft moeten befteeden, die gelyk ftaat aan 10,040 fg. De fmelting van 40 voeten yzerdraad door de ontlaading deezer battery herhaaiende nam ik waar, dat de gloeyende bolletjes, waarin de draad zich verdeelde , zeer fyn waren , en hier uit rees by my het vermoeden, dat de hoogfte graad van laading der battery een langer yzerdraad van deeze middellyn zoude kunnen fmelten. De uitkomft beandwoorde aan myne verwachting , terwyl het my. gelukt is het gezegde yzerdraad te fmelten ter langte van 50 voeten. Naderhand heb ik de fmelting beproefd van yzerdraad van 5V duim middellyn, waarvan ik door eene ontlaading der battery, dewelke aan die der voorgaande proefneeming gelyk was , gefmolten heb 5 duimen. (0 Blad*. 165. /■ » TWEE-  C # ) CHAPITRE SECOND. Expériences fur la fufion des metaux. rapport apparent decouvert en comparant fuperficielïement lesphenomenes eleclriques avec ceux du feu, a fait croire d quelques uns, qu'il y avoit une grande Analogie entre Vattion du fluïde eletlrique et celle du feu ou de fluïde igné fur les corps. Une des plus fortes raifons, qu'ils en donnent, eft la fufion des metaux par les deux 'fluïdes. Cependant, quelques recherches qu'on a fait d r'egard de cette fufion, elles n'ont jamais, eu pour hut de decouvrir, ft cette opinion etoit bien fondèe : jamais on ria examinè, ft les metaux, qui exigent le plus grand 'degrè de chaleur pour etre fondus, font ausfi les 'plus difficiles d fe fondre par le fluïde eletlrique. II falloit tailleurs, pour cet examen, donner d Peleclricitè un degrè de force beaucoup plus grand, que celui qu'on a pu lui procurer jusqud prefent. Comme il m'a paru, que la  C 17) TWEEDE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de fmelting der metaalen. T\ JL^e fchynbaare overeenkomst, welke er tusfchen zommige elecWche verfchynzelen en die van het vuur by eene oppervlakkige befchouwing voorkomt, heeft zommigen tot de gedachte gebracht, dat er tusfchen de wyzen, op welken de elecWche ftof en het vuur op de lichaamen werken, eene groote overeenftemming plaats hebbe. Eene der Iterkfte bewysredenen, welken men hier voor heeft aangevoerd, is ontleend van de fmelting der metaalen, welke door beiden wordt te weeg gebracht. Men heeft echter de fmeltingen der metaalen nimmer met oogmerk, om er deeze Helling aan te toetzen, nagefpoord; men heeft namelyk nooit onderzocht,of die metaalen, die den grootften trap van warmte tot hunne fmelting vereifchen, ook door de elecWche ftof het moeijelykst gefmolten worden. Tot dit onderzoek, zoude het befliszend zyn, wierd ook voorzeker eene fterkere elecWche kracht vereischt, dan men tot nu toe verkregen had. Het vermogen onzer battery my tot C dit  ( 13 > la grandeur de notre batterie pouvoit me fournir cet avantage, je me fuis determinê d faire les expériences fuivantes. ■ J'ai fait preparer des fis de différens metaux, que fai fait pas fer par la même filiere, afin de m'asfurer de l'egalité de leurs diametres; mats comme parmi ces metaux Vetain eft tres casfant, je nai pu diminuer le diametre des fils de touS les metaux que jusqu'd & de pouce. J'esfayai donc, jufqud quelle longueur je pourrois fondre un fil de chaque met al, qui avoit le fusdit diametre, ayant tout le foin "posfible, que la batterie dechargeat du moment, que Velectrometre marquoit le même degrè de charge, et fai trouvé, qu'a decharges egales le fil de plomb fut fondu d la longueur de 120 pouces. d'etain 120 de fer 5 - d'or !—: 3è d'argent ~j je cuivre. rouge > ne fut pas fondu \ de pouce. de cuivre jaune j En esfayant de fondre de plus longs fils de plomb, d'etain i et d'or, fdi fondu en partie des fils de plomb et d'etain, qui avoient 156 pouces ou 13 pieds de longueur; ces fils fe fondoient en plufteurs endroits, de forte que le fil de plomb fut reduit par ld d peu pres en trente morceaux, et le fil d'etain en plus de cent. , Un fil d'or de 4*- pouces  C 19) dit onderzoek toereikend voorkomende, zo heb ik met dat oogmerk de volgende proeven in het werk gefteld. Van alle de metaalen heb ik draaden laaten trekken door een en hetzelfde gat, ten einde verzekerd te zyn, dat alle de draaden van gelyke dikte waren. De moeyelykheid om van zuiver tin dunne draaden te trekken, terwyl dit metaal hiertoe te bros is, is oorzaak , dat ik tot deeze proeven geene dunnere draaden van alle de metaalen heb kunnen verkrygen als van ^ duim middellyn. Van elk der metaalen beproefde ik dan, tot welke langte ik zodanig een draad van hetzelve fmelten konde, nauwkeurig acht geevende, dat de battery by elk dezer beproevingen juift dan ontlaaden wierd , wanneer de eleftrometer een gelyken graad van laading aanwees, en bevond, dat van het lood gefmolten wierden - 120 duimen. tin — 120 — yzer 5 goud 3» zilver - "1 rood koper l geen f duim gefmolten wierd. geel koper J Van het lood , het tin , en het goud heb ikgrootere langtens draad gedeeltelyk kunnen fmelten. Van de twee eerde metaalen fmolt ik 156 duimen of 13 voe* ten draad op veele plaatzen , zo dat het.lood-draad hierdoor in omtrent dertig, en het tin-draad in meer dan honderd brokken nederviel. Van het goud draad C 2 wier-  (ftO) ces fut reduit de la même manier e en petits morceaux, dont le plus long navoit pas \ de pouce. Dans cette recherche pourtant je ferai feulement attention d ces longueur s des fils de différens metaux, qui font fondus entier ement par des decharges egales. On ne peut guere douter, que ces differentes longueurs, fondues par des decharges egales, n'indiquent la proportion de fufibilitè des metaux par le fluïde ele&rique, puisque les effets font conftamment proportionnels d leurs eau fes; Tor eft donc, fuivant ces expériences, moins fufible que le fer, puisque fa fufibilitè eft proportionnelle dans ce cas d celle du fer, comme %\ è 5. 0r fi on compare 'cette fufibilitè des metaux par le fluide ele&rique avec leur fufibilitè par te feu, felon le calcul de Mrs les Academiciens de Dijon (f), fuivant le quel Vetain eft fondu par une chaleur de 172 degrès "j g lè plomb —i 230 I I Targent ■ 43° *t Vor - 563 ' j I le cuivre — 1 630 j t le fer 696 J # on voit, quil y a peu d'analogie entre la fufibilitè de ces metaux par le fluide ele&rique, et leur fufibilitè par le feu: car quoique le plomb et Vetain, qui font les metaux les (f) Elememde chymie theoriqueet pmtïque, Dijon 1777, tom.ï. p. 210.  O ) wierden 4* duimen ook op dezelfde wyze tot kleine brokjes gebracht, waar van de langfte geen § duim was. Ik zal echter in dit onderzoek alleen acht geeven op zodanige langtens der verfchillende metaal-draaden, welken door gelyke laadingen geheel gefmolten wierden. Het lydt geen twyfel, of de verfchillende langtens der draaden van verfchillende metaalen, welken door gelyke laadingen gefmolten worden, wyzen aan de reede, die er plaats hebbe tusfchen hunne verfchillende fmeltbaarheid door de elecTxifche ftof : immers zyn de uitwerkzelen altoos aan hunne oorzaaken evenredig; het goud is dan volgens deeze proefneemingen minder fmeltbaar dan het yzer, terwyl de langte van het gefmolten yzer-draad tot die van het goud-draad ftaat als 3è tot 5. Wanneer men hier by vergelykt de verfchillende fmeltbaarheid der metaalen door het vuur, zo als dezelve door de Academisten van Dijon gegeeven is, (ƒ) volgens welken het tin wordt gefmolten door eene hitte van i72grad."l ~ — lood 230 — g — zilver 430 — I 1 — goud 563 — f | — koper 630 — — yzer 696 — j ° zo blykt het, dat er weinig overeenkomst zy tusfchen de fmeltbaarheid der metaalen door de elec^rifche ftof, en derzelver fmeltbaarheid door het vuur: want fchoon het lood en het tin x welke de metaalen zyn, die (ƒ) Elemens de chymie theorfque et pratique, Dijon 1777, torn. 1. p. 210» C 3  ( 22 ) les plus fufibles pdr le feu, föhnt ausfi ceux, dont une decharge èle&rique fond la plus' grande quantité, on ne trouve pas pourtant, fuivant ces expériences, aucune autre analogie entre la fufibilitè des metaux par les deux fluides; ■puisquil ny a aucune difference entre la fuftbilitè du..plomb .et de Vetain par une decharge ele&rique, ■quoique la fufibilitè de ces metaux par le feu dijfere beaucoup. Le fer ejl ausfi, comme ces expériences le font voir, plus fufible que Vor par une decharge ele&rique ; mais le feu au contraire fond plus facilement For que le fer. . La grande difference, que fai trouvê d cet egard, m'a portè d continuer mes recherches. Pour cela fai pris T ar gent, le cuivre rouge, et le cuivre jaune, dont, dans la dernier e experïence, je nai pu fondre de fils de jt pouce de diametre: je les ai. fait pas fer par une filiere de jïï de pouce, et- afin de comparer la fufibilitè de ces metaux avec celle du fer, fai pris ausfi de ce dernier metal un fil de Js pouce de 'diametre. Alors fai esfayè, quelles longueurs de ces fils je pourrois faire fondre avec decharges egales de notre batterie, et fai trouvé: a) que le fil de fer fut fondu d la longueur de 16 pouces, fe difperfant entierement en globules; mais que 18 pouces de ce même fil rougisfoient, fans fe fondre; b) qu'un fil de cuivre jaune de 12 pouces fut fondu en partie, et fe con-  > djedoor het vuur het ligtst fmeltbaar zyn, door de eleétrifche ontlaading ook beiden in de grootste hoeveelheid gefmolten worden, is er echter voor het overige, volgens deeze proefneemingen, geene overeenkomst tusfchen de fmeltbaarheid der metaalen door de beiden vloeiftoffen te vinden : immers is er volgens dezelven geen verfchil tusfchen de'1 fmeltbaarheid van. het lood/en het tin door de elecWche ftof, fchoon de fmeltbaarheid van deeze metaalen door het vuur zeer verfchille. • Ook zien wy hier uit, dat het yzer ligter door eene elecWche'ontlaading te fmelten is dan het goud; daar integendeel het goud door het vuur gemakkelyker dan het yzer gefmolten wordt. Het groot verfchil, hetgeen ik hierin aantrof, zettede my aan dit onderzoek verder voorttezetten. Ten dien einde heb ik dan van zilver, rood koper en geel koper, van welke metaalen ik by de voorgaande proefneemingen geene draaden van ^ duim middellyn had kunnen fmelten, dunnere draaden laaten trekken van yt duim middellyn; ook liet ik yzer-draad tot dezelfde middellyn brengen, ten einde de fmeltbaarheid der genoemde metaalen met die van het yzer-draad te kunnen vergelyken. Met deeze draaden beproefde ik dan weder, welke de grootste langte ware, die er van elk van dezelven door gelyke laadingen der battery konde gefmolten worden, en bevond : a) dat van dit yzerdraad konden gefmolten worden 16 duimen, zo dat deeze geheele langte zich in gloeyende bolletjes verfpreidde; 18 duimen van dit yzer-draad wierden flegts gloeyend; bj dat van het geel koper-draad 12 duimen. in  ( H ) convertit dans un grand nombre de petltes par celles, dont quelques mes portoient des marqués evident es de fufion, pendant que les autres etoient comme coupèes d morceaux, dont le plus grand n"avoit pas la longueur de Trs de pouce; c) que le fil de cuivre rouge ne fubit pas de fufion, quoiquil neut de longueur que \ de pouce; d) que d'un fil d'argent, qui avoit la longueur de 11 pouces, %\ pouces fur ent fondus en partie, et en partie convertis en tres petites par celles; ce qui reftoit de ce fil etoit divifé en 4 morceaux. Quand on compare la fufibilitè des metaux par le feu avec les réfultats de ces expériences, on voit clairement, qu'elle difere entïerement de la fufibilitè des metaux par le fluide ele&rique : car quoique fargent foit fufible par une chaleur de 430 degrés d'èchelle de Reaumur (comme on peut voir par la table des fufions ci divant donnèe} et que le fer ne foit fufible que par un chaleur de 696 degrès, le fer eft pourtant beaucoup plus fufible que l'or par une decharge ele&rique. La fufibilitè de cuivre rouge par les deux fluïdes difere encore beaucoup plus; car quoique le cuivre rouge foit plus facile d etre fondu par le feu que le fer, je n'ai cependant pu fondre \ de pouce du fil de cuivre rouge, quoique faye fondu 16 pouces de fil de fer de même diametre. Apres les expériences prècedentes fai cru devoir en faire fuivre uni autre fur une compojition metallique de  C 25 ) in zo verre .wierden gefmolten, dat het in eene groote menigte kleine brokjes verdeeld wierd, waarvan zommigen duidelyke blyken hadden van gefmolten geweest te zyn, terwyl anderen flegts afgebroken flukjes waren, waar van het grootfle geen lyn lang was; 0 dat van het rood koperdraad geen § duim konde gefmolten worden; que de fer également rouge, afin de pouvoir obferver, quel point de rougeur avoient les parties en rejaillisfant: mais je trouvai, que ces parties, quoiqu elles eusfent plus de masfe, que les globules d'étain formès par les decharges , perdoient cependant leur rougeur dans une ou deux fecondes. Dans ce cas ld Vetain ne fe formoit pas en globules; ce qui doit être probablement attribuê d ce que Vêtain rougi par le feu nacquièrt pas ce degré de rougeur, que lui donne le fluide éleclrique: puisquil eft aifè de comprendre, que Vattraclion mutuelle des parties de ce metal, que fai alleguée comme la caufe vraifemblable de la formation des globules, ne peut produire cet effet, que lorsque ce metal eft réduit d un certain degré de fluiditA IV. La difperfton des globules rougis ,^ formês en fondant le fer par la decharge de cetU batterie, a élé' dans quelques cas fort remarquable; fai vu quelques fois des globules de fer s'èlancant d la diftance de plus de 30 pieds. Cet èlancement des globules rougis doit être certainement attribuê d la force laterale, que le fluide éle&rique exerce dans ce cas. La grandeur de cette force laterale, que le fluide éleclrique peut exercer en dechargeant cette batterie, etant connue 'par Vexperience fi devant rapportêe au fujet du déchirement d'un cylindre de buis de 4 pouces de diametre, on peut facilement comprendre* que  (5i ) jing der fpatten te kunnen waarneemen: dan ik bevond, dat dezelven , fchoon van meer inhoud zynde, dan de tin-bolletjes , die door eleétrifche ontlaading gemaakt worden, echter hunne gloeijing binnen één of twee fecunden verloren. Deeze fpatten van het tin vormden zich ook niet tot bolletjes; het geen waarfchynlyk daar van afhangt, dat het tin door het gewoone vuur niet dien trap van vloeibaarheid aanneemt, welke dé eleétrifche ontlaading in het zelve doet ontftaan: terwyl het ligtelyk te begrypen is, dat de onderlinge aantrekking der deelen van dit metaal, welke ik als de waarfchynelyke oorzaak van de vorming der metaal-bolletjes heb opgegeeven, dit uitwerkzel niet kan te weeg brengen, dan wanneer het metaal tot eenen zekeren trap van vloeibaarheid gebracht is. IV. De verfpreiding der gloeijende bolletjes is by zommige fmeltingen van het yzer door de ontlaading van deeze battery zeer aanmerkelyk geweest; ik heb zomwylen de yzer-bolletjes zich meer dan 30 voeten ver zien verfpreiden. Deeze verfpreiding der gloeijende bolletjes is Zekerlyk toetefchryven aan het zydelings vermogen, het geen de eleétrifche ftof in dit geval oeffent. Hoe groot dit zydelings vermogen van den ftroom der eleétrifche ftof zy, die er by de ontlaading deezer battery overgaat, kan men bezeffen uit de fplyting van den 4 duims palmhouten cylinder, waar van ik voorheen op bladz. 13 gefproken heb; het-is dus G 2 ligt  ( 52 ) que cette même force laterale du fluide éleclrique doit faire èclater le metal fondu, par le quel il pasfe, et que les globules rougis fe doivent difperfer par ld. jfobfervai le plus grand êloignement des globules rougis en fondant des fils de fer du plus grand diametre; la caufe en eft certainement, que les globules rougis formés de fils d'un moindre diametre font plus minces, et perdent par ld plus promptement, en vainquant la reftftance de fair, la force motrice qui leur eft communiquée. V. La decharge de cette batterie fond quelques fois feulement une partie du fil de fer, par le quel elle eft conduite ; ce qui arrivé principalement, quand on conduit la decharge par des fils de fer tres minces, qui font un peu trop long pour être fondu par la decharge qu'on employé. Les expériences prêcédentes tnont donné Poccafion de voir plufteurs fois ce phènomène (que je ne doute pas avoir été obfervé en dechargeant des moindres batteries~y et de faire les obfervations fuivantes. I O Qïiand un fil de fer, tel que nons avons dêcrit, eft fondu en partie, la partie fondue eft toujours celle, par la quelle le fluide éleclrique pasfe premier ement-; la partie qui neft pas fondue êtant toujours celle, qui communiqué avec le cóté exterieur du verre de Ja batterie. Cette obfervation me parêit prouver, que la ré-  (53 ) ligt te begrypen, dat dit zelfde vermogen van den eleétrifchen ftroom de gefmolten declen der draad, door welke hy gaat, moet van een flaan, en dezelven W)d en zyd verfpreiden. De wydfte verfpreiding der gloeijende bolletjes ziet men' by de fmeltingen van de dikfte draaden; dit hangt zekerlyk hier van af, dat de bolletjes van dunneredraaden fyner zyn, en hierom fchielyker , door den tegenftand der lucht te overwinnen, hunne beweegkracht verliezen. V. De ontlaading der battery fmelt zomwylen flegts een gedeelte van het yzerdraad, door het welk zy geleid wordt; dit gebeurt voornaamelyk, wanneer men de ontlaading laat gaan door . zeer dunne yzerdraaden, die wat te lang zyn om door de ontlaading, welke men gebruikt, geheel gefmolten te worden. De voorgaande proefneemingen hebben my gelegenheid gegeeven om dit verfchynzel (het geen men ligtelyk ook wel by het gebruik van kleinere batteryen zal hebben opgemerkt) meermaalen te zien, en hieromtrent het volgende waarteneemen. i) Als een zodanig yzer-draad gedeeltelyk gefmolten wordt, zo wordt er altoos dat gedeelte van gefmolten, hetwelk de eleétrifche ftof het eerst doorloopt , zynde het ongefmolten gedeelte altoos geheel met de buitenzyde van de fleszen der battery vereenigd. Deeze waarneeming fchynt my te leeren, dat de tegenftand, welke de groote hoeveelheid electriG 3 fche  C 54 ) fiftance, que le fluide éleclrique d'une ft forte decharge fubit dans un fil de fer ft mince, et qui fe multiplie en r ai fon de la longueur du fil, par le quel le fluide pasfe, eft la caufe, que le fil de fer dans le cas fusdit neft fondu qu en partie: puisque, cela pofé, il eft tres concevable, pour quoi d'un fil de fer\ fondu en partie on voit conftamment cette partie fondue, par la quelle le fluide éleclrique eft premiêrement pasfé. 2.) Un fil de la plus grande longueur, qui peut être fondu paria decharge d'une batterie, qui eft chargéejus* qiïd un certain degrè, n'eft pas fondu entierement par uneparellle decharge,. quand il eft compofé de deux morceaux noués run ct Pautre.i ce que fai remarquê plufteurs fois, quand fai voulu fondre du fil de fer w- 16 de &è de pouce de diametre d la longueur de 50 pieds, pour esfayer par ld la plus grande force de notre batterie. Ce fil n ayant point cette longueur fur les bobines, fur les quelles on les vend, je fus 'obligé de nouer enfemble.les fils de deux bobines; mais fobfervai chaque fois, 'que le fil ne fut fondu que jusqiïau noeud. Cette obfervation me paroit fournir une raifon de plus, qui prouve ce quon a deja remarquê, que le flmde éleclrique fubit beaucoup de refiftance, quand il doit pas fer d'un conducteur dans F autre, quoique ils fe touchent tres exa&ement: car il me femble évident, que cette réftftance eft la caujè , que la fufion d'un fil de fer compofé de deux  C55 ) fche ftof van eene fterke ontlaading in eene zo dunne draad ondergaat (welke tegenftand des te grooter is, naar maate de draad langer zy) de oorzaak is, dar het yzer-draad in het bepaalde geval flegts gedeeltelyk gefmolten wordt: terwyl, dit gefield zynde, het ligtelyk te begrypen is, waarom men van eene draad, die gedeeltelyk gefmolten wordt, altoos dat gedeelte ziet fmelten, waardoor de eleétrifche ftof het eerst doorgaat. 2) Een draad , die juist de grootfte langte heeft, welke door de ontlaading eener battery , die tot een bepaalden graad gelaaden is, gefmolten kan worden, wordt door eene gelyke ontlaading niet gefmolten, wanneer zy uit twee aan elkander geknoopte ftukken beftaat; dit heb ik verfcheiden maaien waargenomen, wanneer ik het yzer-draad n°- 16 van 45 duim middellyn ter langte van 50 voeten wilde fmelten , om hier door het uiterfte vermogen van deeze. battery te be> proeven. Dit yzer-draad doorgaans niet die langte hebbende op de klosjes, op welken het verkocht wordt, knoopte ik het aan elkander.; doch telkens nam ik waar, dat de draad juist tot aan den knoop gefmolten wierd. Deeze waarneeming bevestigt, dunkt my, weder zeer duidelyk, hetgeen men meermaalen heeft aangemerkt, dat de eleétrifche ftof een aanmerkelyken tegenftand " ondergaat, wanneer zy genoodzaakt wordt uit den eenen geleider in den anderen, hoe naauw zy elkander ook raaken, overtegaan: terwyl het uit dezelve fvykbaar fchynt te volgen, dat het aan deezen tegenftsnd is toe te fchryven, dat de fmelting van de dra^i, uit twee san  ( 50 deux morceaux, nouès l'un d Vautre, s'arrête dans le fusdit cas précifement au noeud. VI. Lorsque les fils des metaux font trop longs pour être fondus entierement, ou dans une grande partie de leurs longueurs , alors ils font reduits fouvent en plufteurs morceaux. En examinant les bouts des morceaux d'un fil ainfi rèduit' en pièces, on ypeut appercevoir des marqués évidentes de fufion: d'ou il paroit donc, que la fufion de différens endroits d'un tel fil eft la caufe de la rèduction de ce fil en plufteurs morceaux. Jai obfervè cette fufion i.) en fondant un fil d'étain de jB de pouce de diametre , dont 13 pieds fur ent rèduit s en plus de cent morceaux , quand la decharge de notre batterie pas fa par ce fil. 2.) Un fil de plomb de même diametre, etant long de 13 pieds, fut divifé enenviron trente morceaux de diffèrentes longueurs, qui jointes apres cela ne faifoient pas toutes enfemble 10 pieds. 3.) En esfayant les plus grandes longueurs des fils de fer de différens diametres, que la décharge de cette batterie peut fondre, il eft arrivé plufteurs fois, que le fil rougi fut rompu dans un ou plufteurs endroits; il arrivoit quelque fois, que la matiere fondu? formoit des globules aux extremités des morceaux. 4.) d'un fl d'or de i de pouce de diametre 4!- pouces furent redui tz en petits morceaux. 5.) Un fil d'ar gent de  (57) aan een geknoopte Hukken beftaande, in het bepaalde geval zich juist tot aan den knoop bepaalt. VI. Wanneer een metaal-draad wat te lang is, om ge^ heel en al of voor een groot gedeelte van haare langte door de ontlaading der battery gefmolten te worden, dan wordt zy dikwyls door dezelve in verfcheiden Hukken verdeeld. Befchouwt men de einden der (hikken van eene dus verbrokene draad, dan ziet men duidelyke kenmerken van fmelting aan dezelven, en dus blykthet, dat de verbreeking van zodanig eene draad aan de fmelting van verfcheiden gedeeltens van dezelve is toetefchryven. Dit heb ik waargenomen i.) van tin-draad van & duim middellyn, waarvan 13 voeten in meer dan honderd ftukken verdeeld wierden , toen er de ontlaading deezer battery doorging. 2.) Looddraad van dezelfde middellyn, hetwelk ook 13 voeten lang was, wierd door eene gelyke ontlaading tot omtrent dertig ftukken gebracht, die na deeze proefneeming zamengevoegd zynde met elkander geen 10 voeten uitmaakten. 3.) Van yzer-draaden van verfchillende middellynen de uiterfte langtens willende beproeven , welken door de ontlaading deezer battery er van gefmolten kunnen worden, is het meermaalen gebeurd, dat de gloeijende draad op één of meer plaatzen brak; zomtyds waren de einden der Hukken tot bolletjes zamengeloopen. 4.) Van goud-draad van £ duim middellyn wierden 4I duimen tot kleine brokjes gebracht. 5) Van 12 duimen zilver-draad van i- H duim  ( 58 ) de r\ de pouce de diametre, long de 12 pouces, fut fondu en partie, de manier e quil en refta 3} pouces en quatre morceaux. 6.) Un fil de cuivre jaune de jg de pouce de diametre, long de 14 pouces, fut re duit .en trois morceaux. Qiielle eft la caufe, pourquoi les fils des metaux ne font fondus quen partie, ou quelle eft la r ai fon, pourquoi le fluide éleclrique agit plus fur un endroit, que fur ?autre, quoique Vépaisfeur de ce fil foit partout égale, cela me paroit abfolument inexplicable. VIL Quand la decharge d'une batterie pasfe par un fil de fer, qui neft pas fondu par ld, mais,qui devient feulement rouge, alors on peut conftamment obferver, quun tel fil saccourcit, quand il neft pas tendu au moment, qu'il rougit. Mr. Nairne a obfervé et décrit le premier ce phènomène. Le plus grand accourcisfement, quil obferva, fut dans un fil de fer de ^5 de pouce de diametre, dont la longueur de 10 pouces diminua de |g de pouce par la decharge de 16 pieds quarrès de verre gami. (h) Jat vu plufteurs accourcisfemens, qui furpasfent de beaucoup ce que Mr. Nairne a obfervé: entre autres fai vu, que 18 pouces d'un fil de fer de h de pouce de diametre etoient dimimiés par une feule decharge de plus de \ de pouce. Cet (h) Phil. TranfaSt. for tbe year 1780, vol. LXX, part. I, p. 334'  (59) duim middellyn bleven 4 brokken over, die te za« men 3§ duim lang waren. 6.) Van geel koper-draad van & duim middellyn wierden 14 duimen tot drie Hukken gefmolten. Welke de rede van deeze gedeeltelyke fmelting of verbreeking der metaal-draaden zy, of waarom de eleétrifche ftof by haaren doorgang door eene metaaldraad, die overal volkomen dezelfde dikte heeft, op zommige deelen van dezelve meer vermogen oeffene dan op anderen, verklaar ik niet te kunnen giszen. VII. Wanneer de ontlaading eener battery gaat door een yzer-draad, het geen door dezelve niet gefmolten, maar flegts gloeijend gemaakt wordt, zo wordt zodanig een draad, wanneer het by zyne gloeijing niet gefpannen is, altoos korter. Mr. Nairne heeft dit verfchynzel het eerst ontdekt en befchreven. De grootfte verkorting, welke hy waarnam, was aan 10 duimen yzer-draad van Ts5 duim middellyn, welke, wanneer hy er de ontlaading van 26 voeten bekleed glas doorleidde , telkens ?35 duim korter wierd. Qi) By de voorgaande proefneemingen heb ik verfcheiden verkortingen gezien, welken het geen door Mr. Nairne gegeeven is verre overtreffen: onder anderen heb ik waargenomen, dat 18 duimen yzer-draad van & duim middellyn door ééne ontlaading meer dan | duim verkort waren. Deo (F) Phil. Tranfaét. for the year 1780, vol. LXX, part. I, p. 334. H 2  (6o) Cet accourcisfentent d'un fil de metal doit certainement être attribuê d la force, avec la quelle le fluide éleclrique, quand il pasfe par un tel fil, tdche de s'étendre: le fil ètant dilaté par ld, doit être en même tems accourci. VIII. Quand on decharge cette batterie par des fils de metaux , qui font les plus minces, et qui ont d peu-prês la plus grande longueur, quon en peut fondre, alors il reste dans la batterie une partie de fa charge, qui eft tres remarquable. ff/ii ohfervè ce rêfidu de la charge, princïpalement en esfdyant la plus grande longueur du fil de fer n°- 16 de 5|5 de pouce de diametre, qui peut être fondue, par la decharge di cette batterie. fai examinè plufteurs fois la force de ce rêfidu, peu de tems apres que feus dechargé la batterie par 50 pieds du fil de fer fusdit, et fai trouvè,.que ce fil ètant fondu entiérement ou en partie, la decharge de ce qui reftoit dans la batterie pouvoit fondre deux pieds du même fil: mais quand je faïfois pas fer la decharge par un fil, qui etoit trop long pour être fondu, alors il reftoit moins de cette charge, fai fait pas fer une fois la decharge de cette batterie par un fil de fer de s$s de pouce de diametre, qui étoit long de 180pieds, et fai trouvé, que la decharge de ce qui reftoit apres la pre-  C6i ) Deeze verkorting van eene metaal-draad is voorzeker toe te fchryven aan het vermogen, waar mede de ftroom der eleélrifche ftof, wanneer zy door dezelve gaat, zich zydelings tracht uit te zetten : de draad hier door ook eenigzinfs uitgezet wordende moet dan noodwendig korter worden. VIII. Wanneer men deeze battery ontlaadt door lange metaal-draaden van de dunfte zoorten, en die ten naastenby de grootfte langte hebben, welke men hier van fmelten kan, zo blyft er in de battery een zeer aanmerkèlyk gedeelte der laading over. Dit is my inzonderheid gebleken, by de beproevingen van de grootfte langte van het yzerdraad no- 16 van 5|a duim middellyn", die door de ontlaading van deeze battery te fmelten is. Ik heb verfcheiden maaien het vermogen van dit overfchot der laading, kort na de ontlaading der battery door 50 voeten van het gezegde yzerdraad te hebben laaten gaan, beproefd, en bevonden, dat byaldien dat yzer-draad geheel of gedeeltelyk gefmolten ware, ik dan met het overfchot der laading twee voeten van het zelfde yzer-draad konde fmelten: doch byaldien ik het yzer-draad zo lang nam, dat het zelve door de ontlaading niet gefmolten wierd, zo was dat overfchot veel kleinder. Eenmaal heb ik zelfs de battery door 180 voeten yzer-draad van ~3 duim middellyn ontlaaden, en vervolgens het overfchot der laading beproefd, wanneer ik bevond, dat 12 duimen yzer-draad van dezelfde middellyn hier H 3 door  ( 62 ) première charge ne pouvoit pas fondre 12 pouces du même fil de fer. La raifon., pour quoi il refie une fi grande partie de la charge d'une batterie, apres qu'on a fait pas fer fa decharge par un fil de metal tres mince, doit certainement être attribuée d la rèfijlance, que le fluide éleclrique fubit, quand il doit pas fer en grande quantitè par un fil de metal trés mince: mais pourquoi la partie de la charge , qui refte dans une batterie, eft plus grande, quand le fluide éleclrique pasfe par un fil plus court, fi ce fil en eft fondu entiéremenf ou- en partie, cela me paroit jusqu'd préfent abfolument inexplicable. CHA-  < 63 ) door niet gefmolten, maar flegts blaauw gemaakt wierden. De -rede waarom er zo veel van de laading eener battery overfchiet, na dat men dezelve 'door eene dunne metaal-draad ontlaaden heeft, behoort voorzeker te worden toegefctireven aan den tegenftand, welke eene groote hoeveelheid elecTrifChe ftof-ondergaat, wanneer zy genoodzaakt wordt door dunne draaden te gaan: doch waarom dit overfchot veel grooter zy, wanneer de ontlaading door een veel korter draad gaat, indien deze hier-door geheel of gedeeltelyk gefmolten wordt, komt my tot nu toe geheel onbegrypelyk voor. VIER-  (64) CHAPITRE QUATRIEME. Expériences fur la calcination des metaux. machine éle&riquc a~z Tcylcr, et publiées fannée pasfée, fai inferè, dans la chapitre quatrième de la feclion troifieme, quelques obfervations fur la calcination des fils de metaux, fai te par la decharge d'une batterie, qui avoit 135 pieds quarrès de verre gami; elles m'ont appris, que les fils de plufteurs metaux, quand ils ne font ni trop longs ni trop larges, êtoient disfipés et èlevès en forme d'une fumêe èpaisfe, au moment qu'ils conduifoient la decharge de la fusdite batterie; et que dans cette fumêe fe trouvent en certains cas des fiocons, ou des filamens, qui font évidenment compofès de la chaux du metal, par le quel le fluide éleclrique eft pasfè. fai jugé, que cette calcination des metaux par la decharge éleclrique, qui eft, autant quil nfeft connu, un phénomène nou-  C hfsn rlpr gpypgd^ f>nf, door de gloeijende bolletjes uitgegeeven, hebben zomwylen van den eerften aanvang af aan meer dan | duim breedte. Dit laatfte verfchynzel bracht my dus onmiddelyk onder het oog, waaraan 1.) het gedurig opfpringen der tin-bolletjes van het vlak waarop zy nedervallen, en 2.) de ftreeken en vlakken, die door hun op het zelve gemaakt worden, zyn toetefchryven. I. De groote hoeveelheid damp of rook-gelykende ftof, die er door elk tin-bolletje in den wech, welken het zo fnel doorloopt, wordt achtergelaaten, toont immers klaarblyklyk, dat de tin-bolletjes die ftof met eene aanmerkelyke fnelheid van zich afgeeven. Wanneer derhalven een tin-bolletje naby het vlak gekomen is, waarop het nedervalt, zo ftoot de damp, die K de  C 74) tombe, alors cette matière, qui s'élance de la partie inférieure du globule, 'frappe contre cette fur face: de la yient necesfairement une réa&ion de cette matière, qui paroit être une vapeur élaftique, contre le globule, d*ou elle est produit e; ce qui caufe, que le globule doit s'é lever de la fur face, fur la quelle il tombe. Quand on fait attention, quune fufée ne s'élêve, que parceque fa vapeur élaftique, ètant pousfèe perpendiculairement en bas avec une grande force, frappe contre Vair, qui ne pouvant pas céder avec la même vitesfe caufe une réa&ion de la fusdite vapeur contre la fufée, dont elle est fortie: — que plufteurs autres machines dans les feux d'artifice font mis en mnuvempnt /?iine fiareille manier e. j)ar la rèaction de la vapeur de la poudre enflammèe:— que la caufe du mouvement de Paolipile même confifte feulement dans] une pareille réa&ion de la vapeur élaftique de Peau louillante, qui en eft pousfèe avec une grande vitesfe:. alors on ne peut guere douter,. que la vapeur, que les globules d'étain élancent avec tant de vitesfe, ne foit bien , capable d'élever les fusdits globules par üne pareille réa&ion* II. La même vapeur, que les globules d'étain élancent, ■fait ausfi ces^ rayes et ces taches jannes, que les globules rougis tracent fur le papier en par courant fa fur face,, ou en rétombant desfus. Planche II. montre le millieu du desfein fait de la fusdite maniere par les globules d'é^in rougi, fur le papier, dont étoit garnie une planche po-      ( 75 ) de onderzyde van het bolletje afgeeft, tegen dat vlak; Deeze damp van eenen veerkrachtigen aart zynde, zo ontftaat dan hier uit eene teruchftooting van denzelven tegen het bolletje, waar uit het voorkomt, waar door het bolletje van het vlak, waar op het nedervalt, weder opgeheven moet worden. Wanneer men nu in aanmerking neemt, dat vuurpylen alleen door eene zoortgelyke teruchftooting van hunnen met fnelheid nederwaarts gedreven damp, aanftootende tegen de lucht, die zich niet zo fchielyk verplaatzen kan, worden opgeheven: — dat veele andere vuurwerken op zoortgelyke wyze door de teruchftooting van den damp van het ontvlammende buskruid worden in beweeging gebracht: — dat de windbal insgelyks op dergelyke wyze door de teruchftooting van den fnel uitfchietenden waterdamp voortgedreven wordt: zo kan men er dan derhalven niet wel aan twyffelen, of de veerkrachtige ftof, die men de tin-bolletjes zo fnellyk ziet uitgeeven, is zeer wel in ftaat door de gezegde teruchftooting dezelven eenige duimen hoog opteheffen. II.) Dezelfde ltof, welke de gloeijende tin-bolletjes van zich afgeeven, geeft ook voorzeker die geele ftreeken en vlakken, welken men de tin-bolletjes ziet maaken by hunnen loop over het papier, en hun geduurig nedervallen op het zelve. Plaat II. geeft het middengedeelte der teekening op de gemelde wyze door de gloeijende tint-bolletjes op eene vlakke met papier bekleede en horizontaal liggende plank gemaakt. Ik heb, om des te grootere gedeeltens der K 2 ftraa-  ( 76- ) pofée horizontalement. Pour rèprèfenter des parties plus grandes des rayes desfinêes par les globules fai donne la partie du desfein, comme on la voit fur la planche, de manier e, que cet endroit, desfus le quel le fil d'étain a été pofé dans le tems de fa calcination, fe trouve prés de la ligne exterieure de cette répréfentation. Cette planche fait voir d'ailleurs, comment la fusdite vapeur fait un desfein d flammes nuancêes d cet endroit, desfus le quel le fil d'étain calcinè fe trouvoit, resfemblant en quelque maniere au desfein de plomb calcinè rêpréfenté par la planche L, mais qui en diffère pourtant d plu fleurs égards. La matière, dans la quelle l'étain est converti, et quon voit en partie fous la forme de vapeur ou de fumée, est, fuivant moi, une chaux de ce metal fubtilement divifèe. La calcination momentanèe de ce metal fait donc, comme il me paroit, cette partie du desfein, qui est d flammes nuancêes, d 1'endroit desfus le quel le fil fe trouvoit; le refle de ce fil, qui nest pas calcinè, ètant rèduit en globules rougis, a tant de chaleur, que la fur face de ces globules fe calcinant fuccesfivement produit cette matière, qui fait les fusdites rayes et les taches fur le papier. II est fort flngulicr, que la couleur, que cette matière laisfe fur le papier, foit jaune, mais qu'elle foit au contraire grifdtre, quand cette matière est regue fur du verre ou fur de l'étain. La caufe de cette dilférence me paroit être inexplicable. La différence des couleurs, qui fe trou- vent  C 77 ) ftraalen door de tin-bolletjes geteekend in deeze afbeelding te kunnen brengen, dit gedeelte der teekening zodanig genomen, dat hier in de plaats, waar boven het tin-draad gelegen heeft, ter zyde ftaat. Deeze afbeelding doet wyders zien, hoe de gezegde damp van het tin, ter plaatze waar boven het gelegen heeft, eene vlamswyze teekening gemaakt heeft, eenigermaate overeenftemmende met de teekening van het verkalkte lood, op plaat I. afgebeeld, doch hier van echter in veelerlei opzichten verfchillende. De ftof, waar toe het tin door eene eleétrifche ontlaading gebracht wordt, en welke gedeeltelyk zich onder de gcdaame van ücilujj uf ruok vertoont, is, naar myn inzien, zeer waarfchynlyk een zeer fyn verdeelde kalk van dit metaal. Dus wordt dan (zo als het my voorkomt) de vlamswyze teekening, ter plaatze waar boven het tin-draad ligt, door de ogenbliklyke verkalking der oppervlakte van deeze draad gemaakt; terwyl het overige tin, waar uit deeze draad beftaat, tot gloeijende bolletjes zamenloopt, dewelken noch eenigen tyd zo veel hitte behouden, dat zy voortgaan zich aan hunne oppervlakte te verkalken, en hier door die ftof afgeeven, door welke zy geele ftreeken en plekken op het papier maaken. Zonderling is het ook, dat deeze damp op het papier ontfangen geele kleur maakt, daar zy op glas of tin ontfangen grysachtige ftreeken en vlakken geeft. Waaraan dit onderfcheid is toetefchryven, vind ik onverklaarbaar. Het verfchil der kleuren in deeze teekening hangt waarfchynelyk ook daar van af, dat K 3 *  C ?8 ) vent dans le desfein même, doit être certainement attribuê e aux différens degrés de calcination, que Vétain fubit. jfai fait ci devant (i) quelque mention de filamens, quon voit dans la fumèe produite par la calcination de Vétain, comme on les voit ausfi en calcinant le fer pur des decharges éle&riques; fai examinê de nouveau la formation de ces filamens avec plus d'attention. On ne peut s'en appercevoir dans le premier moment de la produclion de la fumèe, quoiqu'on y apporte la plus grande att ention: mais quand on tient la vuë ftxe fur cette fumèe, alors on voit, tpft£fy /brmv da fifc uw des filamens de différente épaisfeur; les plus gros n'auront pour tant pas plus d'une demi ligne de diametre. Leur longueur est fort différente; la plus part font longs d'un pouce jusqu'a trois; fen ai vu portant, qui avoient plus de dix pouces de longueur. Ces filamens, que je nommerai filamens de chaux, d caufe quils font fans doute la chaux du metal, dont ils font produit.s, s'él.p.vent lentement; la plupart perpendiculairement, d caufe quils ont l'un ou Vautre bout plus gros, et fe foutiennent dans Vair pendant quelque tems. En calcinant 10 pouces de fil d'étain d'in_ pouce de diametre fai vu plufteurs fois de ces filamens s'élever en fi grande quantitè, qu'on les voyoit repandus en abondance par tout le muféum. On Q) Première partie pas;. 198.  C rO alle de deelcn van het tin door eene eleétrifche ontlaading niet juist denzelfden trap van verkalking ondergaan. Ik heb reeds voorheen (/) eenige melding gemaakt, dat er in den rook by de verkalking van tin ontftaande ook zekere vezels, even als by de verkalking van yzer-draad, gezien worden; hoe deezen zich vormen, heb ik nu nauwkeuriger nagegaan. Wanneer men in het eerfte ogenblik na de verkalking van het tin den rook, die hier by ontftaan is, befchouwt, zo kan men in denzelven noch geene vezels ontdekken:'doch als men op deezen rook blyft acht geeven, zo ziet men, dat zy zich tot draaden of vezels zet van ongelyke dikte; de grofften hier van zullen niet meer dan een halve lyn middellyn hebben. Haare langte is zeer onderfcheiden; de meesten zyn van omtrent een halven tot drie duimen; ik heb er echter gezien, die wel tien duimen lang waren. Deeze draaden of vezels, die ik, terwyl zy buiten twyffel uit den kalk van het tin beftaan, kalk-vezels noemen zal, ryzen langzamerhand op; de meesten van hun ftellen zich rechtftandig, uit hoofde dat zy aan het een of het ander eind wat dikker zyn, en blyven dus een geruimen tyd in de lucht zweeven. By de verkalking; van 10 duimen tin-draad van & duim middellyn heb ik deeze vezels een en andermaal in zulk eene hoeveelheid zien ontftaan, dat zy door het geheele mufeum by menigte gezien wierden. De (J~) Eerfte ftuk bl. 190  C 80) On decouvre clairement, que la formation de ces filamens fe fait par Vapproximation et la coherence des parties de la fumèe, quand on confidere ces rayes de fumèe, que les globules rougis d'étain laisfent dans les chemins qu'ils par courent, comme je Vai dècrit page 72. Pour obtenir des filamens de chaux d'étain il faut employer une decharge éleclrique bien mefurèe, comme je Vai remarquê ci devant d Végard de ceux de fer. Quand on employé pour la calcination d'un fil determiné une decharge , qui est un peu plus forte que celle, qui produit des filamens, alors In fumèe. qui s'êleve. ne contient point de ces filamens. On en voit la plus grande quantité, quand on employé pour la calcination de l'étain la moindre decharge, qui y est necesfaire. III. Le fer est plus difficile d être calcinè par des decharges éleclriques, que les metaux, dont fai parlé. Esfayant la calcination de 8 pouces de fil de fer d'^ pouce de diametre par la decharge de notre batterie entierement chargé e, je tien ai pu calciner qu'une partie; la plus grande partie s'ètant difperfée en globules rougis. La chaux produit e de ce fil fai foit un desfein fur le papier, qui étoit des fous, dont on voit une partie réprefentée par la planche III. B. Les      C 81 ) De befchrevene vorming deezer kalk-vezels, hoe namelyk de rook zich tot zodanige vezels zet of zamenloopt, ziet men ook zeer duidlyk in die rookftreeken, welken door de gloeijende tin-bolletjes in hunnen wech worden achtergelaaten, zo als ik op bladz. 73 befchreven heb. Ter verkryging der kalk-vezels van het tin wordt, even als ik zulks voorheen van die van het yzer heb aangemerkt, een zeer bepaalde graad van eleétrifche kracht vereischt. Gebruikt men tot de verkalking van tin-draad van zekere langte en dikte eene kracht, die flegts een weinig fterker is, dan waar door men kalk-vezels van hetzelve verkregen heeft, dan zo ziet men in den rook, die hier van opryst, iri het geheel geene vezels. De meeste vezels ziet men doorgaans by de verkalking van het tin, wanneer men de minde kracht bezigt, welke tot zyne verkalking vereischt wordt. III. Het yzer wordt veel bezwaarlyker door elecWche ontlaading verkalkt, dan de voorgemelde metaalen. Van 6 duimen yzer-draad van £ duim middellyn heb ik, door de volkomene laading der battery, flegts een gedeelte kunnen verkalken, wordende het grootfte gedeelte hier van in gloeijende bolletjes verfpreid. De verkalking van deeze draad maakte op het daar onder geleegen papier eene teekening, waar van een gedeelte op plaat III. B. is afgebeeld. L De  ( 82 ) • Les globules rougis produits en même tems, quand un filfe calcine en partie, comme ausfi ceux, qui fe forment, quand la decharge, qu'on employé, iff pas as fez de force pour une pareille calcination, laisfent des taches comme les globules d'étain fur le papier placé des fous, mais ils font d'une couleur grifdtre foncée. On voit ausfi quelques fois fur ce papier des rayes, resfemblantes d celles d'un desfein fait par des globules d'étain. fi paroit donc par ces expériences, que le fer, quand mie decharge éleclrique Ta fait rougir jusqua un certain degrè, continue d fe calciner d fa fur face, pendant quil conferve ce degrè de rougeur. La matière, que les globules rougis élaneent, ne paroit pourtant pas avoir cette même élafticité, que les globules d'étain; car je n''ai jamais obfervé ,qu'ils s'élevent comme ces globules. Le plus beau de tous les desfeins, faits par la calcination de différens fils de fer par des decharges différentes, est reprèfentè par la planche III. A.; il a été produit en calcinant, par la decharge de notre batterie entierement chargée, 6 pouces de fil de fer de & pouce de diametre. La calcination de fer par des decharges éleclriques produit toujours une fumèe èpaisfe, dans la quelle on voit, du premier infant de fa produftion, des filamens ■de chaux, dont fai parlè dans la partie précédent e de la defcription de mes expériences pag. 200 & 202, fi la decharge, quon employé, n'y est pas trop forte.  C 83 ) De gloeijende bolletjes, by eene zodanige gedeekelyke verkalking ontftaande, gelyk ook die er gemaakt worden, wanneer de ontlaading hier toe een weinig te zwak is, maaken, by hun nedervallen op het ondergeleegen papier, vlakken even als de tin bolletjes, doch welke eene donkere grauwe kleur hebben. Men ziet hier by ook zomtyds korte ftreeken, enigzints gelykende aan die van eene teekening door tin-bolletjes gemaakt. Hier uit blykt derhalven, dat het yzer, door eene eleétrifche ontlaading tot een zekeren trap van gloeijing gebracht, voortgaat zich aan zyne oppervlakte te verkalken, zo lang het dien trap van gloeijing behoudt. De ftof echter, welke de yzerbolletjes afgeeven, fchynt niet van dien veerkrachtigen aart te zyn, als die van het tin: want ik heb van dezelven nimmer die opheffing, als van de tin-bolletjes, waargenomen. Van alle de teekeningen, welken ik by de verkalking van verfchillende yzer-draaden door verfchillende ontlaadingen verkregen heb, is de fraaifte op plaat III. A. afgebeeld; dezelve is ontftaan by de verkalking van 6 duimen yzer-draad van & duim middellyn door de volkomene laading van onze batterj'. By de verkalking van het yzer-draad ontftaat ook altoos een dichte rook, in welken, wanneer de verkalking niet door eene te fterke ontlaading gefchiedt, de vezels, waar van ik in het voorgaande ftuk der befchryving myner proefneemingen bladz. 201 en 203 gemeld heb, gezien worden van het eerfte ogenblik af aan. L 2 De  (84) fat examinê avec plus d'attention les phénoménes des filamens de chaux, que fat decrit h Vendroit fusdit, et fai tdché d'en decouvrir les caufes; mais comme elles ont peu de rapport au fujet prefent, il conviendra mieux d'enparler ci après. IV. Le cuivre rouge ètant le mètal le moins fufible par la decharge éleclrique, est ausfi de tous les metaux le plus difficile pour etre calcinè par réleèlricité: fai tdché en yain de calciner \ pouce de fil de cuivre rouge dpouce de diametre; je nen ai pu même fondre cette longueur. Pour calciner du cuivre rouge par les decharges éle&riques je me fuis fervi de fils plus minces. Les plus beaux desfeins, que en font rèfultès, venoient de fil de cuivre calcinè'l qui avoit Th pouce de diametre. La planche IV. B. rèpréfente urn partie du desfein fait en calcinant 12 pouces de cefil par la decharge de notre batterie entierement chargée. Après cela fai trouyè, que les desfeins faits par la calcination du fil fusdit étoient generalement plus beaux, quand fy employois une batterie moins grande. La planche III. B. rèprèfente la plus grande partie d'un desfein fait en conduifant la decharge de 90 pieds de verre gami par 12 pouces du même fil de cuivre. La couleur jaune prédomine dans quelques desfeins dans Sautres la couleur yerte; la plupart font d'une couleur kuste nuancée. Une      C 85 ) De verfchynzelen deezer kalkvezels, op de aangehaalde plaats befchreven, heb ik nu ook nauwkeuriger nagegaan, en derzelver oorzaaken nagefpoord; dan daar deezen tot het tegenwoordige onderwerp weinig betrekking hebben, zo zal ik dezelven gevoeglyker in het vervolg kunnen verhandelen. IV. Het roode koper dat metaal zynde, het geen het minst fmeltbaar door eleétrifche ontlaading is, zo wordt het ook door dezelve het bezwaarlykst van alle de metaalen tot kalk gebracht: te vergeefsch heb ik getracht door de volkomene laading van onze battery § duim rood-koper-draad van £g duim middellyn te verkalken. Om dit metaal te verkalken heb ik my van dunnere draaden moeten bedienen. De fchoonfte teekeningen hier van verkregen , zyn van verkalkt koper-draad, van ^ duim middellyn. Plaat IV. B. vertoont een gedeelte der teekening, gemaakt by de verkalking van 12 duimen van het gemelde draad, toen er de volkomene laading van onze battery doorging. Naderhand bevond, ik, dat de teekeningen, door de verkalking van dit draad gemaakt, doorgaans fchooner zyn, wanneer ik hier toe eene kleinere battery gebruikte. Plaat III. B. verbeeldt het grootfte gedeelte det teekening, gemaakt door 90 voeten bekleed glas door 12 duimen van het zelfde koperdraad te ontlaaden. In zommigen deezer teekeningen beflaat de geele kleur de meeste plaats; in anderen is meer groen; de meesten zyn geheel en al paarschachtig bruin^ L a By  C 86 ) Une fumèe- épaisfc d'une couleur brune foncêe, et dans la quelle je tiai jamais pu decouvrir des filamens de chaux, s'élevoit dans toutes ces calcinations. Dans ces expériences fobfervai une feule fois, que le cuivre rouge fut reduit en globules rougis tres petits. En les examinant par le tnoy'en d'un microscope je trouvai une grande diférence dans leurs couleurs: quelques uns étoient noirdtres; d'autres étoient grifdtres et resfembloient beaucoup aux globules d'argent; Hy avoit ausfi des globules, qui étoient colorés comme le cuivre du japon. V. Le cuivre jaune, quoiqu'il foit un metal compofé de cuivre rouge et de zinc, meritoit bien, fuivant moi, d'ê* tre examinè d 1'égard de fa calcination par la decharge éleclrique, d'autant plus, que fai trouvè une grande différence entre fa fufibilitè et celle du cuivre rouge. En commencant cet examen avec un fil de cuivre d' & pouce de diametre fai trouvè, que 8 pouces de ce fil peuvent être calcinès par la decharge de notre batterie entierement chargée, et que cette calcination produit un desfein comme la planche V. B. le répréfente. Enfuite esfayant des fils plus minces et des forces moins grandes pour la calcination du cuivre jaune, il en est refulté entre autres le desfein réprefenté par la planche V. A., produit par la calcination d'un fil de cuivre jaune d\h pouce de diametre      ( 87) By alle deeze verkalkingen rees ef eene donker bruine rook-wolk op, in welke ik nimmer eenige kalk-vezels heb kunnen ontdekken. By deeze proefneemingen wierd het roode koper ook eenmaal tot fyne gloeijende bolletjes gebracht, het geen my voorheen ook eenmaal gelukt is. Deeze bolletjes door een microscoop befchouwende, vond ik eene groote verfcheidenheid in hunne kleur: zommigen waren zwartachtig, anderen waren witachtig, en fcheenen zilver-bolletjes te zyn; eenigen hadden volmaakt de kleur van japans koper. V. Het geele koper, fchoon een gemengd metaal zynde, uit rood-koper en zinc beftaande, verdiende echter, dacht my, ten opzichte van zyne verkalking beproefd te worden, te meer, daar ik by deszelfs fmelting een zeer aanmerkelyk onderfcheid tusfchen het zelve en het roode koper gevonden had. Deeze beproeving eerst beginnende met een draad van |5 d. middellyn bevond ik, dat door de volkomene laading onzer battery hier van 8 duimen kunnen verkalkt worden, en dat op het daar onder geleegen papier eene zodanige teekening gemaakt wordt, als op plaat V. B. is afgebeeld. De ftreek, die in het midden van een gedeelte deezer teekening gezien wordt, is door de nabyheid der verkalkte draad veroorzaakt, dewelke daar zeer kort boven het papier was. Vervolgens dunnere draaden en mindere krachten tot de verkalking van het geele koper beproevende, verkreeg  (88) tre.par la decharge de 90 pieds de verre gami. Un bout de ce fil, qui a produit la partie inferieure de ce desfein, étoit élevél de pouce au desfus du papier, pendant que rautre bout le touchoit: il paroit donc, que le desfein produit par la calcination d'un fil de métal diffère conftderablement, d mefure que le fil, qu'on calcine, est êlevé plus ou moins au desfus le papier. La grande différence des couleurs des desfeins rèprèfentès fur les planches V. A. & V. B. est caufèe par les différens degrés de calcination; la couleur du desfein répréfenté par la planche V. A. est differente, parceque le fil plus mince, dont la calcination a produit ce desfein, est rèduit d caufe de fa tenuitè dans une chaux plus fine: ce qui me paroit demontré, puisque les couleurs des desfeins, qui font produits par la calcination des fils de même diametre, quand fy employois des decharges d'une moindre force, conviennent parfaitement avec les couleurs du desfein de la planche V. B. Ayant employé des decharges d'une force beaucoup plus grande pour la calcination de fil de cuivre de même diametre, il en eft refultè des desfeins femblabes d ceux produits par le cuivre rouge, qu'on voit reprefentés par la planche IV. B., mais qui en different, parcequ'ils ont feulement la couleur pourpre. La fumèe produit e par la calcination du cuivre jaune, étoit ordinairement un peu plus noirdtre, que celle du suivre rouge; je nen ai jamais pu obferver de filamens.  C 89 ) kreeg ik onder anderen., de teekening, die op plaat V. A. is afgebeeld, gemaakt by de verkalking van geel-koper-draad van Ï7T duim middellyn door de ontlaading van oo voeten bekleed glas. Het eene eind van deeze draad, waar door het onderfte gedeelte der teekening gemaakt is, ftond \ duim hoog boven het papier, en het andere eind raakte hetzelve: dus blykt het derhalven, hoeveel de teekening, by de verkalking eener metaal-drald gemaakt, verfchille, naar maate de verkalkt wordende draad wat hooger of laager boven het papier ftaat. Het groot verfchil der kleuren van de teekeningen op plaat V. A. en V. B. afgebeeld, hangt af van de onderfcheiden trappen van verkalking, hebbende de onderfcheiden kleur der teekening van plaat V. A. alleen hier van zynen oorfprong, dat deeze dunnere draad veel fyner verkalkt is: dit is my gebleeken, vermits ik door zwakkere laadingen van dezelfde draad teekeningen verkregen heb, waar van de kleur met die van plaat V. B. volkomen overeenftemt. Veel fterkere ontlaadingen door koper-draad van dezelfde middellyn geleid hebben zoortgelyke wolkachtige teekeningen gemaakt, als van het roode koper op plaat IV B. is afgebeeld, doch welke hier in van dezelve verfchillen, dat zy alleen eene purpere kleur hebben. De rook by de verkalking van het geele koper ontftaande was doorgaans wat meer zwartachtig, als by die van het roode koper; nooit heb ik hier in zodanige kalk-vezels kunnen ontdekken, welke er by de verkalking van lood of tin ontftaan. M By  (90) Je nai jamais obfervé de globules dans ces expèrunces fur la calcination de cuivre jaune: quand la decharge étoit un peu trop foible pour la calcination du fil, dont je faifois Tépreuve, alors. le fil tomboit en pièces, qui fembloient être calcinèes d leurs fur f aces, et qui avoient une couleur d'un yercl jaunatre. Je pouvois objèrver dans la plupart de ces morceaux, qu£ de fil avoit per du fa rondeur, 'et quil étoit comme tor du. VI. Z'argent peut être ausfi converti en chaux par une decharge éleclrique. mais plus difficilement que le plomb ou l'étain; ce que fai trouvè en faifant pas fer par 8 pouces de fil d* ar gent, ayant le même diametre de i3 pouce, une pareille decharge que pour les calcinations précédent es des fusdit.r metaux. Deux et demi pouces de ce fil f ui'ent feulement convertis en chaux; le refle fut reduit en pièces, dont les plus petites étoient - d'une demi ligne, et les plus grandes d'une ligne. Une partie de cette chaux s'élevoit en forme de fumèe; une autre formolt fur le papier, placé au des fous, un desfein, qui resfembloit beaucoup d celui, qui est réprèfentê par la planche VI. A. Esfayant enfuite la calcination des moindres longueurs de ce fil d'argent, fai obtenu entre autres, en calcinant quatre pouces de ce fil, le desfein, dont on voit mie partie rèprèfentèe par la fusdite planche. Après      C9i ) By deeze proefneemingen omtrent de verkalking van het geele koper heb ik nimmer eenige bolletjes zien ontftaan: wanneer de ontlaading wat te zwak was tot de verkalking der draad, welke ik beproefde, zo viel dezelve in brokken neder, die aan hunne oppervlakte fcheenen verkalkt te zyn, en eene groenachtig geele kleur hadden. Aan deeze brokken nam ik waar, dat de..draad- haare rondheid verloren had, en als het ware gedraaid was. VI. Het zilver worde ook door eene eleétrifche ontlaading verkalkt, dóch echter veel bezwaarlyker dan het yzer of het geele koper; dit heb ik bevonden door eene gelyke eleétrifche ontlaading, als welke ik tot de voorgaande verkalking dier metaalen gebezigd had, te laaten gaan door 8 duimen zilver-draad, dezelfde middellyn van & duim hebbende. Hier van wierden flegts omtrent i\ duimen tot kalk gebracht, terwyl het overige van dit zilver-draad tot kleine brokjes wierd geflaagen, waarvan de kleinften eene halve, en de grootften ééne lyn lang waren. Van deezen kalk rees een gedeelte als een grauwachtige rook op ; een ander gedeelte maakte op het ondergeleegen papier eene teekening, die veel gelykt aan die welke op plaat VI. A. is afgebeeld. Vervolgens de verkalking van mindere langtens van dit zilver-draad beproevende, verkreeg ik onder anderen van vier duimen zilver-draad de teekening, waar van de gemelde afbeelding een gedeelte vertoont. M 2 Na-  C 92 3 Apres cela.fai esfayé la calcination d'argent de cordonnet ordinaire; ayant Vépaisfeur d'environ une demi ligne, en penant chaque fois- 6 pouces de longueur; fy ai employé des decharges d'une force tres différente. Planche VI. B. répréfente la moitié d'un desfein fait en calcinant Vargent du cordonnet fusdit, par la decharge denotre batterie d moitié chargée. Planche VI. C. donne la moitié d'un desfein fait de la même manier e, en de~ chargeant par le cor donnet la batterie entierement chargée.. Je ft*di vu aucuns filamens dans fumèe praduit danstoutes ces expériences fur la calcination de Vargent. Les dcrnieres expériences d.e. la calcination de Vargent mont appris enfin, que ce metal peut être ausfi rèduit en globules par des decharges éleclriques; mais comme cela ne ma réusfi'quune feule fois, il paroit quil y faui employer une charge bien determinéè. VIL L'or re duit en fil, peut être aonverti par une forte decharge dans une fubftance pourpre% qui merite d'être prife ptir une chaux d'or,. comme je tdcherai de le faire- . voir ci - apres. Cette chaux s'èlève en partie en forme d'une fumèe èpaisfe, et en partie retrombe de la maniere, quon le voit en calcinant les au tres metaux.. La planche VIL A. donne la rèprèfentation exacle du desfein,, qui est fait en calcinant $\ pouces de fil d'or d' *s pouce ds      C 93 ) Naderhand heb ik verfchillende laadingen van deeze battery laaten gaan" door gewoon zilver-koord, het geen omtrent | lyn dik was; hier van nam ik telkens 6 duimen. Plaat VI. B. vertoont de helft eener teekening gemaakt by de verkalking van dit zilver-koord door de halve laading der battery. Plaat VI'. C. geeft de helft eener teekening op gelyke wyze van dit zilverkoord door de geheele laading der battery verkregen. By alle deeze proefneemingen omtrent de verkalking van het zilver heb ik in den rook, die hier by ontftaan is, nimmer eenige vezels waargenomen. De laatfte proefneemingen omtrent de verkalking: van zilver-draad hebben my eindelyk geleerd, dat het zelve ook door eleétrifche ontlaadingen tot bolletjes kan gefmolten worden; dan daar zulks my maar* eenmaal gelukt is, zo blykt het, dat hier toe eea zeer bepaalde trap van kracht vereifcht wordt. VIL Het goud tot draad getrokken laat zich door eene fterke eleétrifche ontlaading tot eene paarfche ftof brengen, dewelke, zo als ik ftraks zal trachten aan' te toonen, voor een goud-kalk verdient gehouden? te worden. Deeze ryst gedeeltelyk als een dichte rook op, en flair, gedeeltelyk neder op gelyke wyze» als zulks by de verkalking der andere metaalen gebeurt. Plaat VII. A. geeft eene juiste afbeelding van dé teekening, welke door de verkalking van 5! duim goud draad van £s duim middellyn gemaakt is op het papier, waar boven deeze draad gehouden wierd, toen M 3 er  ( 94 ) de diametre fur le papier, au desfus du quel ce fil d*or étoit tenu, quand il conduifoit la decharge de notre batterie, qui étoit entierement chargée pour cette expérience. Après cela fai converti, par une decharge égale de la batterie, 8 pouces de fil d'or du même diametre dans, une pareille chaux pourpre, dont la couleur étoit pour-, tant un peu plus foncée; elle s'élévoit en forme d'un nuage. La planche VIL B. donne une partie du desfein formè par ld fur le papier, qui étoit des fous. Dans les nuages, qui s'élevoient par cette calcination de Vor, ni dans celles des expériences prècèdentes je n'ai pu obferver de filamens, comme fen avois vu auparavant en calcinant des fils de fer et d'étain. Au milieu du desfein réprefentè fur la planche VIL A. on voit quelques taches oblongues, qui femblent être caufèes par des parties rejaillies du metal fondu. J'ai vu enfin dans ces expériences fur la calcination^ de Tor, que ce metal étoit ré duit en partie en globules; ce qui arrivoit, quand la decharge étoit un peu trop foible, pour calciner entier ement 6 pouces du fusdit fil d'or. Je repétai enfuite cette expérience avec une pareille force, mais pour prévenir la disfipation de ces globules je plagai le fil d'or dans un tube de papier, qui étoit large de 4 pouces. Ayant ouvert le fusdit tube je vis', que les globules avoient fait des taches fur le papier aux endroits, ou ils Tavoient touché; ces taches paroisfoient étre formées par  (95) er de ontlaading onzer battery, die byna tot haare grootfte hoogte gelaaden was, doorging. Naderhand heb ik 8 duimen gouddraad van dezelfde middellyn, door eene gelyke laading der battery, tot eenen zoortgelyken paarfchen kalk geflaagen, dewelke echter wat donkerder van kleur was; deeze rees als eene dichte rook-wolk op. Plaat VII. B. geeft een gedeelte der teekening, welke hier door op het daar onder geleegen papier gemaakt is. In de rook-wolken, die 'er by deeze verkalking van het goud opreezen, noch in die van voorgaande proefneemingen, heb ik geene vezels, zo als er by de verkalking van yzer- en tindraad ontftaan, waargenomen. In het midden van de teekening, op plaat VII. A. afgebeeld, ziet men eenige ftreeken, die als het ware door fpatten van het gefmolten metaal fchynén gemaakt te zyn. By deeze proefneemingen omtrent de verkalking van het goud heb ik ook eindelyk het goud gedeeltelyk tot ronde bolletjes gebracht gezien; dit gebeurde namelyk by eene ontlaading, die wat te zwak was om 6 duimen van het gezegde gouddraad geheel te verkalken. Ik herhaalde vervolgens deeze proefneeming met eene gelyke kracht, doch befloot het gouddraad in een papieren koker, die 4 duimen vvyd was, ten einde de verfpreiding der goud bolletjes te beletten. Deezen koker openende zag ik, dat de bolletjes, waar zy het papier geraakt hadden, vlakken hadden gemaakt, die, zo als het bleek, ontftaan waren door eene paarfche ftof, welke de bolletjes, wanneer zy het  (96) par une matière pourpre, que les globules avoient èlancèe de tous cotés, pendant quils avoient touché le papier. II paroit donc, que Tor, quand il rougitpar une decharge éleclrique, continue de fe calciner d la furface, pendant quil posfede un certain degré de rougeur. Les globules d'or ne peuvent être pro duits, comme ceux Sargent, que par une decharge éleclrique bien déterminèe. yin. La grande dijfêrence des phénoménes, que fobfervois en calcinant le plomb et Tètain, mengagêa a esfayer ce qui arriveroit en calcinant un melange de ces deux metaux. Dans cette vuë je fis tirer d'un melange de par■ties égales de plomb et d'étain un fil d% pouce de diametre; fen calcinai 8 pouces par la decharge de la batterie entier ement chargée, et fobfervai, que ce melange de plomb et d'étain produifoit des globules rougis, comme l'étain feul, quand on fait pasfer par un tel fil une decharge éleclrique d'une force mefurèe; que ces globules rougis s'êlevoient en grande partie de la furface, fur la quelle ils étoient tombés, de la même manier e, que les globules d'étain, et quils formoient un desfein, qui resfemble beaucoup au desfein fait par les globules d'étain. La planche VIII. rêpréfente un de ces desfeins; elle fait voir, que ce desfein dijfére de celui qui est fait par les globules d'étain: ï,) parceque les rayes et les taches ne ^ font      (97) het papier geraakten, na alle kanten hadden uitgefchoten. Dus fchynt derhalven het vgoud, als het door eleétrifche ontlaading gloeijend gemaakt is, voort te gaan zich aan zyne oppervlakte te verkalken, zo lang het een zekeren trap van gloeijing heeft. De voortbrenging van goud-bolletjes vereifcht, even als die van het zilver, een zeer bepaalden graad van eleétrifche kracht. VIII. Het groot verfchil der verfchynzelen, welken ik by de verkalking van lood en tin waarnam, fpoorde my aan om te beproeven, wat er by de verkalking van een mengzel van deeze beide metaalen zoude gebeuren. Ten dien einde liet ik van een mengzel van gelyke deelen lood en tin draad trekken van & duim middellyn; hier van beproefde ik de verkalking van 8 duimen door de volkomene laading der battery, en bevond, dat dit gemengd metaal, even als het tin, gloeijende bolletjes vormt, wanneer er eene eleétrifche ontlaading van een bepaald vermogen doorgaat; dat deeze gloeijende bolletjes zich voor een groot gedeelte van het vlak, waarop zy vallen, even als de tin-bolletjes, geduurig weder opheffen, en dat zy op het zelve eene teekening maaken, welke veel overeenkomst heeft met de teekening der tin-bolletjes. Op plaat VIII. is eene zodanige teekening afgebeeld; men ziet hier uit, dat dezelve van de teekening, die door de tin-bolletjes gemaakt wordt, voornaamlyk hier in verfchilt: i) dat de ftreeken en vlakken niet geel, N maar  ( 93 ) font pas jannes, mais noirdtres, grifdtres, et dans quelques endroits blcuatres; 2.) parceque la plupart de ces taches font environnées d'une matière jaune. L'un et T'autre, comme ausfi la couleur noirdtre, quon voit en flammes nuancêes d F endroit, ou le fil a ètè pofé, doivent être-certainement aitribués au plomb, qui fait une partie de ce melange; ce qui paroit évidemment, quand on y compare Us couleurs du dP.sfein, ^i *fi fyit par la calcination du plomb, et qui eft rêpréfentê fur la planche L Ju refte on voit, que les globules fe difperfent de la même manier e, et d la même diftance, que les globules d'étain pur; fai vu des rayes faites par des globules rèjaillisfants, qui avoient plus de 5 pieds de longueur, et qui étoient compofèes de plus de 200 taches, diftantes les uns des autres d^3 jusqiid \ pouce. Qtielques uns de ces globules, quoiqu'ils ne parotsfent paTêtre moins rougis, que les autres, ont pourtant une vitesfe beaucoup moindre; ceux-ci ne féloignent pas beaucoup, étant bientot arretès dans leur cheminpar les trous, qdils forment en brulant le papier. On voit deux de ces globules dans le desfein rêpréfentê fur la planche VIII. Qtielques uns fint voir alors un phènomêne, qui est trés Temarquable: on voit une matière jaune fèlever de Uur fur face d la hauteur cTune ligne on deux; elle s'étend ausfi d une largeur, qui fur pasfe fouvent \ de pouce. Cette matière, que le globule rougi èlmce pendant 4, 5» QÜ  C 99 ) maar Zwartachtig vaal, en op weinige plaatzen blauwachtig zyn; 2.) dat de meesten van dezelven door eene geele ftof omringd zyn. Het één en ander is voorzeker afkomftig van het lood van dit mengzel, gelyk ook de zwartachtige vlammen ter plaatze, waar de draad geleegen heeft; dit immers blykt duidlyk, wanneer men de kleuren der teekening, die door de verkalking van lood-draad gemaakt, en op plaat I. afgebeeld is, hïor hy venrelyke Voor het overige houden de bolletjes van dit gemengd metaal een zoortgelyken loop, en verfpreiden zich even ver als de bolletjes van zuiver tin; ik heb ftreeken gezien, door telkens nedergevallen bolletjes van dit mengzel gemaakt, welke meer dan vyf voeten lang waren, en die uit ruim 200 vlakken beftonden, welke van is tot § duim afltand van elkander hadden. Zommigen van deeze bolletjes, fchoon niet minder gloeijend fchynende, loopen echter veel traager dan anderen; deeze brengen het ook niet verre, terwyl zy wel haast een gat in het papier brandende hier door geheel opgehouden worden. Men ziet twee zodanige metaal-bolletjes in de afbeelding der teekening op plaat VIII. gegeevcn. Eenigen van hun geeven dan een verfchynzel, het geen zeer merkwaardig is: van hunne oppervlakte ziet men namelyk eene geele ftof opryzen, die zich ter hoogte van één of twee fynen verheft; dezelve zet zich ook in de breedte uit, dikwyls tot \ duim en daarenboven. Deeze ftof, die door het gloeijend metaal-bolletje geduUrende 4,-5, of 6 fecunden wordt uitgegeeven, vormt dan N 2 aan  ( 100 ) ou 6 fecondes, forme' d fa fur face comme un efpece de 'fleurs, qui ont beaucoup de resfemblance avec 'les fleurs de foufre, que le Solfaterra produit. La planche fusdite fait voir pïufieüfs de ces fleurs de chaux,, telles que les globules rougis les ont produites. Jai obfervé ces fleurs par le moyen d'un microscope; alors on voit qu elles resfemblent beaucoup d des chouxfleurs, qui par leur trop grande ntntuvitè èn^uttt^itcc^t h £>ei/izfbr. Lm glubutes, qui ont èlancè ces fleurs de chaux, font entier ement creux, de forte quil nen refte quune croute fort mince. Tous ces phénoménes dépendent cependant du degrè de decharge éleclrique, par la quelle on calcine ce metal compofé, formant 'un fil d'une longueur et épaisfeur det er miné es : car quand on emploie une force beaucoup plus grande que celle, dont on a befoin pour la calcination d'un fil cVune longueur determinèe, alors on voit, que tout le fil ést convertï en fumèe, fans qiion en appercoive un feul globule, et on voit dans ce cas, fur le papier placé des fous, un desfein entier ement femblable d celui, que la calcination de plomb produit, comme on le voit rêpréfentê par la planche I. fhtand on fe fert cFufie moindre force, mais qui est pourtant un peu plus grande, que celle, qui est necesfaire pour obtenir d'un fil, quon veut calciner, un desfein, tel quil est rèprêfentè par la planche VIII, alors on ne voit guere de globules, et le desfein, qui est fait par le fil calcinè, convient beaucoup avec celui, quon Oh  Cm) aan deszelfs oppervlakte als het ware een zoort van bloemen, welke veel gelykheid fchynen te hebben met de zwavel-bloemen, die de Solfaterra voorbrengt. Men ziet in de afgebeelde teekening verfcheiden zodanige kalk-bloemen, zo als zy uit gloeijende bolletjes ontftaan zyn. Ik heb deeze kalk-bloemen door het microscoop befchouwd; als dan gelyk en zy veel aan een bloemkool, waar van de bloem reeds", zo als men 'hc-i noemt, begint fe? ^bieten. De bolletjes, welke zodanige kalk-bloemen. hebben uitgegeeven, bevindt 'men van binnen geheel hol, zo, dat er van dezelven flegts eene dunne fchors overblyft, Alle deeze verfchynzels hangen echter'af van den trap der eleétrifche ontlaading, door welke men van dit mengzel een draad van de bepaalde langte en dikte verkalkt: want wanneer men.eene veel fterkere kracht gebruikt, als welke tot de verkalking van een draad van zekere langte vereischt wordt, als dan wordt de geheele draad tot rook gebracht, zonder dat er hier van eenig bolletje ontftaat, en Op het onder geleegen papier ziet men dan eene teekening, die volmaakt overeenftemt met de teekening, die de verkalking van zuiver lood-draad voortbrengt, zo als men plaat I. vindt afgebeeld. Gebruikt men eene mindere kracht, doch die echter wat fterker is, als er vereischt wordt om van den draad, welken men bezigt,, eene teekening te verkrygen, zo als op plaat VIII. is' afgebeeld, dan ziet men ook geene bolletjes, en de teekening, die onder den verkalkt wordende draad op het papier gemaakt wordt, koomt veel overéén met N 3 die  C ) &btientpar une force beaucoup plus grande. II a pourtant de chaque cóté un tres grand nombre de rayes tres fines, qui paroisfent avoir êtê formèes -par des parties rèjaillïsfantes irès fin es du met af qui font difperfées de tous cótés; on voit la répréfentation d'un desfein fait de la fusdite manière fur la planche IX, Ces dernier es obfervations me femblent donc prouver, que quand rp- mptnl r-vc/git ■fva* anfc t-Ztc/Wge éleCtrique, dé maniere quil foit reduit en globules, il fujfit d'y ajouter un peu plus de force, pourjque le metal fondu fe disfipe en parties tres fin es., , Les phénoménes,, que fai obfervé, en calcinant un melange de parties égales de plomb et d'étain', m'encourageoient d"esfayer la calcination des autres mélanges de ces deux metaux: fcavoir a) f d'étain | de plomb; b) f d'étain | de plomb; c) § d'étain § de plomb; d) \ d'étain | de plomb. En calcinant les deux premiers mélanges je n'ai point obfervé de phénoménes, qui dijférasfent remarquablement de ceux, que fai vu après-la calcination de parties égales d'étain et de plomb. Les globules rougis produits du mélange c ayoient une vitesfe tout-d fait 'égale a celle des globules d'étain; ce qui fai foit, qu'ils ne s'arrétoient pas pendant qu'ils rougisfoient, ei qu'ils ne produifoient pas par confequent des fleurs de chaux; au refie le desfein, qui en provenoit, convenoit entier ement avec celui des melanges précédent es. En calcinant le mè-      C 103 ) die door eenev.eelfterk.ere ontlaading verkregen wordt. Zy heeft echter ter wederzyde een zeer groot aantal fyne ftreeken, die door zeer fyne ter weêrzyde afgeflaagene metaal-fpatten fchynen gemaakt te zyn; eene zodanige teekening ziet men op plaat IX. afgebeeld. Deeze laatfte waarneemingen fchynen te leeren, dat wanneer dit metaal door eleétrifche ontlaading zo verre gloeijend is, dat het tot bolletjes gebracht wordt, er als dan maar weinig meerder krccht vereischt wordt, om het gefmolten metaal van één te flaan, en zeer fyn te verdeelen. De verfchynzels, welken de verkalking van een mengzel van gelyke deelen tin en lood gegeeven heeft, deeden my befluiten ook de verkalking van andere mengzels van deeze metaalen te beproeven; namelyk van a) f tin £ lood; F) f tin § lood; 0 § tin l lood; (T) \ tin | lood. By de verkalking van de twee eerfte mengzels a en b heb ik geene byzondere verfchynzeïs waargenomen , die merkbaar af* weeken van de geenen, welken ik van de verkalking van gelyke deelen tin en lood gezien en befchreven heb. By de verkalking van het mengzel c was de loop der gloeijende bolletjes genoegzaam even vlug» als die der zuivere tin-bolletjes; dus bleeven dan ook geenen van dezelven liggen, zo lang zy gloeiden, en gaven derhalven ook geene kalk-bloemen; voor her overige was de teekening, welke zy maakten, geheel overeenkomfcig met die der voorige mengzels. By de verkalking van het mengzel d verkreeg ik wel bolletjes , doch deeze verfpreidden zich niet zo wyd, als die  C I04 ) mélange d fen ai .obtenu ausfi des globules, mais ils ne sècartoient pas fi kin, que ceux de melanges précédents; fes; je nen ai pu obferver de fleurs; au refie ils formoient un pareil desfein. . Jai tdché enjuite d'esfayer la calcination de Vétain mèlè avec d"autres metaux: mais comme ce metal a la proprietè d'endurcir tous les autres, exceptè le plomb, et de les rendre inaptes d être filés, je n'ai pu foumettre d Vexpérience jusquici d"autres mélanges, que celui des parties égales d'étain et de zinc rèduit dans un fil d'h Pouce de diametre. Conduifant la decharge de notre batterie entiet-ement chargée par 6 pouces, après cela par 3 pouces, et enfin par un pouce de ce fil, je tien ai pu obferver aucune calcination, le metal étant 'feulement fondu par ld. ■ Jai commencè ausfi la calcination des demi-metaux: mais. comme - la defcription des phénoménes de ces expériences exige ausfi des f lunches, qui auroient trop dijferê la püblicatkn- de ce volume, fai jugè quil convenoit mieux de la placer dans le volume fuivant. Jusquici fai racontè les phénoménes, que fai obfervé en calcinant les metaux par des decharges èlectriques, fans confiderer, comment cette calcination doit être expliquée, ou quelles lumieres la phyfique en peut tirer, fexpoferai d prèfent ce que je fenfe ld desfus. Si  C 105 ) die der voorige mengzels; ook gaven zy geene kalkbloemen; voor 't overige maakten zy eene zoortgelyke teekening. Ik heb vervolgens noch getracht de verkalking van het tin met andere metaalen vermengd te beproeven: dan daar dit metaal de eigenfchap heeft van alle metaalen, uitgezonderd het lood, hard en dus onbekwaam te maaken om tot draaden getrokken te kunnen worden, zo ben ik tot nu toe niet gedaagd in hier van eenig ander mengzel te beproeven, dan dat van tin en zinc tot een draad van ^ duim middellyn gebracht. Deezen draad heb ik eerst ter langte van zes, naderhand van drie, en eindelyk flegts van één duim trachten te verkalken: dan ik heb hier van, fchoon er de volle laading der battery doorging, alleen fmelting kunnen waarneemen. De verkalking der halve metaalen door electrifche ontlaading heb ik begonnen: doch daar de befchryving der verfchynzelen, die hier by plaats hebben, Ook weder afbeeldingen vordert, dewelken de uitgaaf van dit ftuk nog lang vertraagd zouden hebben, zo heb ik het beter geoordeeld dit onderwerp tot een volgend ftuk uitteftellen. Dus verre heb ik de verfchynzels verhaald, welken ik by de verkalking der metaalen door eleétrifche ontlaading heb waargenomen, zonder my in te laaten in overweeging, hoe deeze verkalking der metaalen te verftaan zy, of welk licht zy in de natuur-kennis verfpreiden; hier omtrent zal ik thans myne gedachten nederftellen. O Wan-  C 106 ) Si fétois encore, comme ci-divont, attaché d Fhypothêfe de Stahl concernant Fexiftence du phlogiftique, qu'on a cru en general, excepté depuis peu de tems, être bien fondée, alors je raifonnerois de la maniere fuivante: la decharge éleclrique, quand elle eft conduite par un fil metallique, fait que le metal perd fon phlogiftique, et que, fuivant cette hypothêfe, le metal eft calcinè par ld. Or on peut yoir dans la préface, quelles font les raifons, qui m'ont convaincu , que Fhypothêfe de Stahl fur Fexiftence du phlogiftique neft pas bien fondée, et qui m'ont perfuadê au contraire, que la calcination des metaux conftfte feulement dans leur union avec le principe drair pur, nommè, par M. Lavoifier, principe oxygine (k), quils attirent de Fatmofphere au moment quils fe calcinent, comme il eft fuffifamment demontrè par les expériences de M. Lavoifier. Cela ètant ainft on doit alors expliquer la calcination des metaux, qui fe fait par des decharges électriques, de cette maniere: le metal, quand il rougit par une decharge éleclrique d un certain degrè, abforbe le principe de Fair pur de Fatmofphere, de la même maniere, que lorsquil eft calcinè par le feu ordinaire. Or comme la (k) Dans la préface fai expliqué, pour quoi ce principe eft nommè par M. Lavoifier principe oxygine : faime mieux potirtant le nommer ci-après principe d'air pur, afin que Ia fusdite denomination , fi on ne le comprend jpas tien, ne caufe pas (fobfcuiité.  C 107 ) Wanneer ik noch, gelyk voorheen, de tot voor korten tyd algemeen aangenomene Stahüaanfche veronderftelling aankleevende, het beftaan van phlogifton erkende, dan zoude ik het daar voor houden, dat de eleétrifche ontlaading, wanneer zy door dunne metaal-draaden geleid wordt, het metaal zyn phlogifton doet verliezen, en dat het zelve hier door volgens die veronderftelling verkalkt wordt. Dan in de voorreden voor dit ftuk geplaatst heb ik de redenen opgegeeven, dewelken my hebben overgehaald om de veronderftelling van Stahl, omtrent het beftaan van phlogifton, voor ongegrond te houden, en daarentegen te erkennen, dat de verkalking der metaalen alleen beftaat in hunne vereeniging met het grondbeginzel der zuivere lucht, door M. Lavoifier principe oxygine genaamd (f), het welk zy, zo als door de proefneemingen van M. Lavoifier genoegzaam bewezen is, ten tyde van hunne verkalking uit den dampkring aanneemen. Dit zo zynde, zo heeft men de verfchynzels van de verkalking der metaalen door eleétrifche ontlaading dus te verftaan: het metaal, wanneer het door eleétrifche ontlaading tot eenen zekeren trap van gloeijing gebracht is, neemt dat luchtbeginzel uit den dampkring aan, even als zulks gebeurt, wanneer het metaal door het gewoone vuur verkalkt wordt. Daar het nu uit de verkalking van het O) Waarom dit lucht-beginzel, door Lavoifier, principe oxygine genaamd is heb ik in de voorreden gemeld; ik zal echter vervolgens, op dat deeze benaam.ng hier geene duisterheid geeve, het zelve liever grond-beginzel der zuivere lucht, of flegts lucht-beginzel noemen. O 2  ( io8 ) 'la calcination du plomb par le feu fait voir, que ce metal produit des couleurs tres diffèrentes, d mefure quil fubit des différens degrês de calcination, c. a. d. d mefure quil regoit de Tatmofphere une plus grande ou une moindre portion de ce principe, et comme les expériences de M. Bertholet ont ausfi demontré, que le fer acquiert des couleurs fort diffèrentes, d mefure quil s'y unit plus ou moins de principe d"air pur (Y), il efl évident, que la grande différence des couleurs, qui a lieu (comme on peut le voir par les expériences précédentes') dans la chaux du même metal faite par des decharges éleclriques, fera caufêe, parceque les diffèrentes parties du metal s'unisfent avec diffèrentes portions du principe d'air pur, ha quantitè de ce principe, qui s'unit avec le metal, qiion calcine, depend fans doute des différents degrês de rougeur, que les diffèrentes parties d'un metal acquierent par une decharge éleclrique: car Pexpérience fait voir en effet, que la decharge éleclrique ne fait pas rougir également toutes les parties d'un fil metallique, par le quel elle efl conduite, puisqu'une partie d'un tel fil efl rèduit e quelques fois en globules rougis, pendant que F autre partie refte en entier, Les (1) Journal de Phyfiqae, May 1785, vol. XX17. pag. 324.  C 109 ) het lood door het gewoone vuur bekend is, dat het lood zeer verfchillende kleuren aanneemt, naar maate het tot verfchillende trappen van verkalking gebracht worde, dat is, naar maate het minder of meerder van dat beginzel uit den dampkring aanneeme; — daar wyders de proefneemingen van M. Bertholet daadelyk geleerd hebben, dat het yzer verfchillende kleuren aanneemt, naar maate er zich meer of minder van dit lucht-beginzel meê yereenige (/), zo is het blykbaar, dat de groote verfcheidenheid der kleuren, die er plaats heeft (zo als uit de gegeevene afbeeldingen te zien is) in den kalk van het zelfde metaal door eleétrifche ontlaading voortgebracht, alleen hier van zal ontftaan, dat de verfchillende deelen van het verkalkt wordende metaal zich met verfchillende hoeveelheden van het gezegde lucht beginzel vereenigen. Deeze meerdere of mindere hoeveelheid van dat beginzel, die zich met het verkalkende metaal vereenigt, hangt naar allen fchyn af van den meerderen of minderen trap van gloeijing, tot welken de onderfcheiden deelen van het metaal door eleétrifche ontlaading gebracht worden : dat immers de eleétrifche ontlaading alle de deelen van eenen metaal-draad, door welken dezelve gaat, niet tot denzelfden trap van gloeijing brengt, leert de ondervinding, vermits een metaal-draad zomtyds flegts gedeeltelyk tot bolletjes gefmolten wordt, terwyl het overige gedeelte geheel blyft.. Ia (/) Journal de Phyfique, Mey 1785, vol. XXVI. pag. 324* O 3  : Les desfeins faits par les calcinations des différens metaux, rèprèfentês par les planches prêcédentes, font voir plufteurs couleurs-, qiVon ne s'eft jamais procuré en calcinant ces metaux par le feu. Ces couleurs extraordinaires des chaux metalliques faites par des decharges èleclriques, ne pourroient elles pas avoir pour raifon, que les metaux regoivent dans ce cas, d caufe de leur plus forte rougeur, une plus grande portion du principe d'air pur, que dans leur calcination par le feu P car fai demontrè ci-devant (pag. 48) par une expérience fur Vétain , que le metal peut rècevoir par une decharge éleclrique une plus forte rougeur, quil- ne regoit ordinair ement par le feu. Je tdcherai d'esfayer dans la fuite par le moyen d'une halance, fi les metaux régoivent en effet dans leur calcination par Véleclricité une plus grande portion de ce principe, que dans leur calcination par le feu, ausfi-tot que faurai trouvè le moyen de conferver tout le metal calcinè; ce qui ne m'a pas réusft jusquici. Javoue, que quand on veut foutenir Vhypothêfe du phlogiftique, on peut remarquer fur ce que fai avancé, que les phénoménes des calcinations des metaux font également expliquables fuivant Vhypothêfe de Stahl. Qiiand on confidere pourtant la rèduclion des chaux metalliques , et V explication quon en doit donner fuivant la fusdite hypothêfe, alors cette hypothéfe ne peut être confide- rèe,  C in ) In de gegeevene afbeeldingen der teekeningen, door de verkalking van verfchillende metaalen voortgebracht, ziet men veele kleuren, welken men nimmer door de verkalking van dezelfde metaalen door het gewoone vuur verkregen heeft. Zouden deeze ongewoone kleuren der metaal-kalken door eleétrifche ontlaading gemaakt niet wel daar van kunnen afhangen , dat de metaalen in dit geval door hunne fterkere gloeijing meer van het gezegde lucht-beginzel aanneemen, dan wanneer zy door het vuur verkalkt worden ? Dat toch het metaal door eleétrifche ontlaading tot eene fterkere gloeijing gebracht kan worden, dan zulks by zyne verkalking door het gewoone vuur gefchiedt, heb ik voorheen (bladz. 49) omtrent het tin door eene opzettelyke proefneeming bewezen. Of de metaalen by deeze verkalking waarlyk meer van dat beginzel aanneemen, dan by de verkalking door het gewoone vuur, zal ik trachten in het vervolg door de balans te beproeven, zo dra ik een middel zal gevonden hebben om al het verkalkte metaal te behouden, waar in ik tot nu toe niet geflaagd ben. Ik beken, dat wanneer men de veronderftelling, dat er phlogifton beftaat, wil blyven vasthouden, men op het gezegde zal kunnen aanmerken, dat de verfchynzels der verkalking der metaalen ook uit de Stahjiaanfche leer te verklaaren zyn. Wanneer men echter de reductie der metaal-kalken door eleétrifche ontlaading, en de verklaaring, welke men volgens deeze Helling hier van geeven moet, hier by in aanmerking neeme, dan dunkt my kan dezelve, wel ingezien zyn»  C m. ) rêe, felon moi, comme vraifemblable: car fuivant cette hypothêfe la decharge éleclrique feroit que dans un cas le metal perdroit fon phlogiftique, pendant que dans un auPre cas au contraire, quand la decharge eft conduite par la chaux d'un metal au lieu de Vêtre par le metal même, elle reftitueroit au metal le phlogiftique per du; on fuppofe donc fuivant ce fyftême, que la même caufe produit dans diffèrentes circonftances des effets, qui font diamètralement oppofês, ce qui eft certainement contradictoire. Au contraire Fexplication de ces phénoménes fuivant le fyftême, qui eft fondé fur les expériences de M. Lavoifier, eft beaucoup plus ftmple, et ne contient pas de propofitions, qui fe contredifent. Suivant le fyftême de ce dernier le metal attire, quand il rougit, le principe d'air pur, qui fe trouve dans fatmofphere (a caufe quil y a une grande ajftnitê entre ce principe et plufteurs metaux, quand ils rougisfent, comme l'expérience Fa apprisf) ainfi le metal eft calcinè par fon union avec ce principe. Ces deux principes combinés, c. a. d. le metal et le principe d'air pur, qui compofent la chaux metallique, font feparés F un jde F autre par une decharge éleclrique, et alors le metal paroit de nouveau fous fa propre forme (m). Le (m) Je prevois ici une objection, qui a quelque apparence, mais qui n'eft pas pourtant bien fondée. On fait peut-étre fur ce nouveau fyftême cette remarquê, que fuivant ce fyfieme la chaleur fait que dans un cas le principe jTair pur tunit avec le metal, et que dam un autre cas au contraire le metal perd  C m 5 zynde, niet aanneemlyk voorkoomen: volgens deeze ftelling immers moet dezelfde oorzaak, de elecWche ontlaading namelyk, in het eene geval, het metaal zyn phlogifton doen verliezen, en in het andere geval, wanneer zy in plaats van door eenen metaal-draad, door den kalk van het zelfde metaal'gaat, aan het zelve het verloren phlogifton wedergeeven; dus ftelt men dan immers, dat één en dezelfde oorzaak in gelyke omftandigheden uitwerkzels te weegbrengt, die rechtftreeks tegen elkander zyn overgefteld; het geen voorzeker ongerymd is. Daarentegen is de verklaaring deezer verfchynzelen volgens de leer, die op Lavoifier's proeven gegrond is, veel eenvoudiger, en bevat niets tegenftrydigs. Volgens deeze leer immers trekt het metaal in zynen ftaat van gloeijing het gezegde lucht-beginzel uit den dampkring aan, (uit hoofde der vermeerderde affiniteit, die de ondervinding leert tusfchen dat lucht-beginzel en de meeste metaalen plaats te hebben, wanneer zy gloeijend zyn) en het metaal wordt dan door zyne vereeniging met dat lucht-beginzel verkalkt. Deeze twee beginzels, het metaal en het lucht-beginzel namelyk, welken te zamen vereenigd den metaal-kalk uitmaaken, worden door eene \electrifche ontlaading weder van elkander gefcheiden, en het metaal koomt dus onder zyne eigene gedaante weder te voorfchyn. (;;;). De O) Ik voorzie hier eene tegenwerping, welke wel eenigen fchyn doch echter geenen grond heeft. Men zal namelyk op de nieuwe leer 'der verkalking ligtelyk aanmerken, dat volgens dezelve de hitte het metaal in het eene geval zich met het lucht-beginzel doet vereenigen, en in het andere p I*  C H4) • Le fyftême de calcination, que fai adoptê, expfique ausfi d'une maniere fort fimple, quelle eft la raifon, pourquoi quelques chaux metalliques peuvent être rèduites feulement par la chaleur, fans addition des matieres, qu'on fuppofe contenir du phlogiftique, et que d?autres rèfufent ff être rèduites fans cette addition. Suivant ce fyftême un certain degrè de chaleur fuffit feul pour feparer le principe d''air pur de ces chaux, qui peuvent être 'rèduites fans addition. Les expériences de M. Lavoifier (ri) et celles de M. Bayen (o) ont demontrè cette veritè d Vêgard du mercure précipitè per fe, quon regarde gèneralement pour une vraie chaux, et il ny a aucune ratfon de fuppofer, que la rèduclion de Por et de Var gent ne Je fasfe de la même maniere que la rèduclion du mer- cu- perd ce principe, qui iy étoit uni, et que fuivant ce fyftême on attribuê par confequent a la même caufe des efets, qui font diamètralement oppofès, de la. même maniere, que je fai indiqué a f égard de hypothêfe de Stahl. Cettte objeêlion sévanouit pourtant tout-afait, quand on conftdere, que quoique la chaleur caufe ces fusdits efets différens fur les metaux, c. a.. d. Punion et la fepar at ion du principe tak pur, il y faut pourtant des degrês de chaleur fort différents, et que par confequent les eau fes différent vraiment beaucoup. Le mercure par excmple iunit avec le principe d'air pur, quand il a acquis ce degré de chaleur, qui eft nécesfaire pour le faire bouillir; il eft vrai qu'on en peut ausfi feparer ce principe par la chaleur, mais il faut y employer un beaucoup plus grand degré de chaleur , tel qui celui, que ramollit le verre. Ces dijférens. effèts de différents degrés de chaleur demontrent donc feulement, que Paffirtité, qui a lieu entre le principe d'air pur et le mercure èchauffé au degrè 'de chaleur nécesfaire pour le faire bouillir, cesfe, quand ce metal a acquis un plus grand degré de chaleur; ce qui saccorde avec plufteurs autres phénoménes anaiogues. II eft donc évident, que la fusdite objeêliou rfen peut être dédnite. (V) Mem. de CJcad.fi. des fe. 1775.p-5™- (°) 'Journal'de 'phyfique 1774^ 1775»  C lts ) De leer der verkalking, ^die, ik thans heb aangenomen, verklaart ook zeer eenvoudig, waarom de kalken van zommige metaalen alleen door hitte, zonder byvoeging van ftoffen, die men veronderftelt phlogifton te bevatten, tot metaalen herbracht (gereduceerd) worden, daar dit van andere metaalen geen plaats heeft. By die metaal-kalken namelyk, die zonder eenige byvoeging gereduceerd worden, is een zeker graad van hitte alleen genoegzaam om het luchtbeginzel van het metaal aftefcheiden. De proefneemingen van M. Lavoifier Qï) en M. Bayen (o) hebben zulks omtrent den mercurius pracipitatus per fe, die algemeen voor een waare quik-kalk gehouden wordt, overtuigend geleerd; en er is geene reden om te {tellen, dat de reductie der goud- en zilver-kalken zonder geval daarentegen den metaal-kalk het aangenomen lucht-beginzel doet verliezen , en dat derhalven volgens deeze leer aan één en dezelfde oorzaak tegenovergeftelde uitwerkzels worden toegefchreven, op gelyke wyze, als ik zulks van de Stahliaanfche leer zo even heb aangevoerd. Dan deeze tegenwerping vervalt geheel en al, wanneer men flegts acht geeve, dat tot het voortbrengen van de gezegde verfchillende uitwerkzelen op de metaalen (de vereeniging en affcheiding namelyk van het lucht-beginzel) wel is waar in beide gevallen hitte, doch echter zeer verfchillende trappen van hitte, en dus waarlyk zeer verfchillende oorzaaken vereischt worden. Het quikzilver, by voorbeeld, vereenigt zich met het gezegde lucht-beginzel, wanneer het tot dien trap van hitte gebracht is, welke tot deszelfs kooking vereischt wordt; die beginzel kan er, het is waar, doorhitte weder van afgefcheiden worden, dan hier toe wordt een veel grooter trap van hitte vereischt, die niet minder is dan welke het glas gloeijend maakt. Deeze verfchillende uitwerkzels der verfchillende trappen van hitte leeren dus alleen, dat de affiniteit, die er plaats heeft tusfchen kookend heet quikzilver en het gezegde luchtbeginzel ,' ophoudt, wanneer dit metaal een veel grooter trap van hitte heeft aangenomen; eene zaak, welke overeenltemt met veele andere voorbeelden van dien aart. Het is derhalven klaarblykelyk, dat de gezegde tegenwerping hier uit geenzints afgeleid kan worden. (») Me moirés de 1'Acad. R. des fciences 1775. p. 520 &c. (0) Journal de phylique des années 1774 & 1775. P 2  C "O cure. L'addition des matkres, quon dit phlogiftique s 9 eft au contraire nécesfaire, fuivant ce fyftême pour la rèduclion des autres chaux metalliques, d caufe que la chaleur feule ne fufftt pas pour effecluer, que la chaux metallique per de le principe d'air pur, d moins quil ne touche une matière, qui attire et dbforhe ce principe, quand l'affinité, qui a lieu entre ce principe et le metal, eft diminuèe d un certain degrè par le grand echauffement de la chaux metallique. Cette explication eft fondée fur des expériences, qui demontrent evidenment, qu'il y a une grande affinité entre le principe d'air pur, et le charhon, quon employé pour la rèduclion des chaux (p}. Ce fyftême un fois adoptè il eft alors évident, qu'il n'y a aucune raifon pour regarder les chaux metalliques, qui peuvent être rèduites par la feule chaleur, comme ft elles n étoient pas de vraies chaux. Ceft fur ce fondement, que fai dit ci-devant (pag. 92) que la matière pourpre, dans la quelle l'or eft rèduit par une decharge éleclrique, doit être regardé comme une waie chaux d'or; quoique je fuppofe, que cette chaux pourpre pour ra être ré duit e en or par la feule chaleur fans addition, de même maniere, que les chaux pourpre s d'or pro duit es par d'autres operations, et qui y resfemhlent beaucoup; ce qui empêchera les feclateurs de Vhypothêfe de Stahl de regarder la (f) Memoires de PAéai. R. des fciences 1781. f. 448 &c  C "/) der byvoeging niet op dezelfde "wyze als die van quikkalk gefchiede. De byvoeging van vreemde ftoffen wordt daarentegen, volgens' deeze leer, tot de reductie van andere metaal-kalden vereischt, om dat de hitte alleen niet genoegzaam is om den metaal-kalk het aangenomen lucht-beginzel te doen verliezen, ten zy dezelve in aanraaking is met eene ftof, die dat beginzel aantrekt en opneemt, wanneer de affiniteit, die ,-er tusfchen het zelve en het metaal plaats heeft, door verhitting van den metaal-kalk tot een zekeren trap verminderd is. Deeze verkaaring rust op zodanige ondervindingen , uit welken het ontcgenzeggelyk blykt, dat er tusfchen de kool (die men tot de reductie der metaalen gebruikt) en het gezegde luchtbeginzel, eene fterke affiniteit plaats heeft (p). De zaak dus ingezien zynde, dan is het klaarblykelyk, dat er geene reden is, om die-metaal-kalken, die alleen "door hitte gereduceerd worden , voor geene waare kalken aantezien. Het is op deezen grond, dat ik ftraks (bladz. 93) gezegd heb, dat de paarfche ftof, tot welke het goud door eleétrifche ontlaading gebracht wordt, voor een waare goud-kalk verdient gehouden te worden, of fchoon ik veronderftel, dat die paarfche kalk, even als de daaraan gelyk fchynende goud-kalken door and^e bewerkingen verkregen , zonder byvoeging van zogenaamde phlogiftifche ftoffen zal kunnen gereduceerd worden; om welke reden dan ook de voorftanders der Stahliaanfche leer dee- (ƒ>) Memoires de 1'Acad. R. des Sciences 1781. p. 448 &c V «  C 118) la mattere pourpre d'or, que nous avons produite, comme une vraie chaux. Avant de finir ce chapitre, je remarquerai encore, que la calcination des metaux par des decharges éleclriques fait voir entre les effets de la foudre et celles d'életlricitê artificielle une analogie, qu'on n'a pas indiqué jusqu*ici, fcavoir: la calcination du fer fe fait quelquefois par la foudre, comme elle eft produite par la decharge de notre batterie. Pour en donner un exemple je placerai ici une obfervation de M. Faujas de St. Fond d Paris, tel quil me Fa communiqué e par une lettre en date de n Juin 1786. „ Le tonnerre tomba le 15 Juillet 1779 d Montelimar „ en Dauphiné fur le dóme d'un efcalier de la maifon „ M. Monat, Jpothicaire, s'introduifant par une des „ croifées placées au haut du dóme, dans le tems même, „ on le propriétaire de la maifon montoit Fefcalier. II „ néprouva rien de facheux, fi ce n'efl, que fon vifage, „ fon linge, et fes ha bits fur ent couverts d'une pousfiere „ d'un brun rougedtre, qui n'étoit qu'une chaux de fer „ d'une tènuité extreme. Je me rendis prêsque fur le „ champ dans cette maifon, et je remarquai cette pous,, fiere martiale brune rougedtre abondaniment disfèminêe „ contre les murs de la caze de Fefcalier. Cette pous„ fiere étoit peu adhérente. En examinant enfuite avec „ at-  C ii9) deeze ftof voor geen waare goud-kalk zullen aanzien. Eer ik dit hoofdftuk eindige, zal ik noch aanmerken, dat de verkalking der metaalen door eleétrifche ontlaading eene noch niet aangewezene overeenkomst doet zien tusfchen de uitwerkzels van den blixem en die der door konst voortgebrachte eleétrifche kracht. De verkalking namelyk van het yzer gefchiedt zomwylen door den blixem op gelyke wyze, als dezelve door de ontlaading onzer battery gebeurt. Tot een voorbeeld hier van geef ik hier eene waarneeming van M. Faujas de Sl Fond te Paris, my door zyn Ed. in een brief van den n Juny 1786 dus meegedeeld. „ De blixem viel den 15 July 1779 te Montelimar „ in Dauphiné op den koepel van den trap van het „ huis van den Apotheker Monat, en floeg in, door „ één der venfters boven aan den koepel, juist op „ het ogenblik wanneer de eigenaar van het huis den „ trap opklom. Hy onderging hier van geen ander „ kwaad, dan dat zyn aangezicht, zyn linnen, en „ zyne klederen met eene roodachtig bruine ftoffe be„ dekt wierden, welke niets anders was, dan een „ fyne yzer-kalk. Ik kwam kort daar na aan dat „ huis, en merkte op, dat deeze roodachtig bruine „ yzer-ftof zich overal verfpreid had tegens de muu„ ren van den trap; zy kleefde er echter weinig aan „ Vervolgens nafpóorende langs welken wech de „ eleétrifche ftof kon gegaan zyn, zag ik veel van M dat  C 120 ) „ att ention, par oü le fluide éleclrique avoit pu s'échap» per, je vis beaucoup de poudre brune d remplacement „ d'un fil de fer de fonnette. Ce fil de fer, qui avoit „ une demi ligne dèpaisfeur, étoit entierement converti „ en chaux, et laisfoit fur fon pasfage, et dans les en9, virons, de la poudre dun brun rougedtre, d Vexcep„ tion dun bout de trois pieds et demi de longueur, qui „ communiquoit d la terre, et qui fut trouvè fain. CIIA-  C 121 ) „ dit bruine poeder ter plaatze, waar langs een yze„ ren fcheldraad geloopen had. Dit yzerdraad, het „ welk eene halve lyn dik was, was geheel en al tot „ kalk geflaagen, en liet dus, ter plaatze, waarlangs „ het geloopen had, en in den omtrek, het gezegde „ roodachtig bruine poeder na; uitgezonderd een „ eind van dit yzer-draad, drie en een hal ven voet „ lang, het geen met den grond gemeenfchap had, „ en het welk onbefchadigd bevonden wierd. VYF-  C 122 > CHAPITRE CINQUIEME Expériences fur la calcination des me. taux dans diffèrentes efpeces d'air. I Comme les expériences de M. Lavoifier ont as fez bien demontré qiiun metal, quand il fe calcine dans Vair de fatmofphere, en abforbe le principe de Vair pur, qui rend cet air utile pour la refpiration, il ma paru, qu'il vahit bien la peine d'esfayer ce qui arriveroit, quand une decharge éleclrique, qui fuffit pour calciner un fil metallique d'une mé fur e determinèe, feroit conduite par unpareil fil placé dans Vair, qui eft entierement depourvu de cette partie, c. a. d. dans cette efpece d'air, qui eft connu fous le nom d'air phlogiftiqué ou de la mofette. Je me fuis fervi, pour ces expériences, de Pair, dans le quel un charbon ardent avoit été éteint, et qui ayant été pofé pendant hult jours fur l'eau étoit paria fufftfam- ment  X 123 ) VYFDE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de verkalking der metaalen in de verfchillende zoorten vap luchten. I. '^Terwyl het door de proefneemingen van M. Lavoifier genoegzaam bevestigd is, dat wanneer een metaal zich verkalkt, het zelve dan uit den dampkring dat lucht-beginzel aanneemt, het welk de dampkringslucht voor de ademhaaling gefchikt maakt, heb ik het: de moeite waard gereekend te beproeven , wat 'er gebeurt, wanneer eene eleétrifche ontlaading, fterk genoeg om eenen zekeren metaal-draad in de dampkringslucht te verkalken, door eenen zodanigen draad gaat, welke gefield is in lucht, die van het gezegde beginzel geheel beroofd is, in die lucht namelyk, die men gephlogifteerde lucht of mofet noemt. Tot deeze beproeving bezigde ik dan zodanige lucht, waar in een kool vuur was uitgedoofd, nadat dezelve 3 dagen lang op water geftaan had, en hier Q 2 door  ( 124 ) ment dèpurè de fon air fixe. fen ai rempli un cylindre de verre, dont la largeur étoit d'environ quatre pouces, et la hauteur de Jix, couvert en desfus par une plaque de cuivre, au millieu de la quelle étoit fufpendu le fil de metal, par le quel je m'étois propofé de decharger la batterie. Je plagai ce cylindre 'fur un plat d'étain contenant de Veau, au moyen de la quelle Pair dans le cylindre n'avoit aucune communication avec Pair de Vatmofphere. Afin que Vexpanfion de Pair caufèe par la decharge ne rompit le cylindre, ou ne le renverfdt, fi cet air s'y trouvoit trop resferré, je plagai le cylindre fur deux pièces de bois de maniere, que fon bord inferieur étoit èlevè un demi pouce fur le fond du plat. Le fil de metal faifant communiquer le couvercle du cylindre avec le plat, qui touchoit V'exterieur de la batterie, je pouvois donc faire pasfer d Vordinaire la decharge par ce fil. De cette maniere fai esfayé, fi le plomb, Vétain, et le fer font calcinables dans Vair phlogifiiqué: mais quoique je n'aye pris pour chaque expérience que la moitié de la longueur du fil, qui pouvoit être calcinè dans Vair de Vatmofphere par une decharge égale, je nai pourtant pu calciner aucun des metaux fusdits dans cet air. Le plomb étoit rèduit en poudre fine, que je trouvai au fond du plat, Esfayant cette poudre par Vefprit de nitre, il m'a paru, quelle n'étoit que du plomb. L'étain et le fer étoient réduits en petits globules. Os  C I25 ) door van haare vafte lucht genoegzaam gezuiverd was. Hier mede vulde ik eenen glazen cylinder, die omtrent 4 duimen wyd en 6 duimen hoog was, van .boven met een koperen plaat gefloten , aan welker midden de metaal-draad was vaft gemaakt, door welken ik de battery ontlaaden wilde. Deezen cylinder ftelde ik in eene tinnen fchotel vol water, waar door de lucht in denzelven wierd afgefloten. Op dat de uitzetting der lucht in den cylinder, by den doorgang der ontlaading, denzelven niet zoude breeken of omkeeren, ftelde ik den cylinder op twee ftukjes hout zodanig, dat zyn rand een halven duim boven den bodem der fchotel ftond. De metaal-draad van de dekplaat tot op de fchotel hangende, welke met de buitenzyde der battery gemeenfchap had, zo wierd derhalven de battery door deezen draad ontlaaden, wanneer ik den gewoonen ontlaader de dekplaat deed raaken , en teffens denzelven naby de binnenzyde der battery bracht. Op deeze wyze heb ik beproefd, of het lood, het tin, en het yzer in gephlogifteerde lucht te verkalken zyn: dan fchoon ik by elke beproeving den draad flegts half zo lang nam, als ik denzelven in de dampkringslucht verkalken kon, heb ik echter geene der genoemde metaalen in deeze lucht kunnen verkalken. Het lood vond ik tot een fyn poeder geflaagen op de tinnen fchotel liggen, het welk, door falpeter-geest onderzocht, bleek geheel en al lood te zyn. Het tin en het yzer waren tot fyne bolletjes gefmolten. Q 3 Dee-  C «O ■ Ces expériences demontrent donc, que les métaux font également moins calcinables par la decharge éleclrique que par le feu, ou par le foyer d'un verre ardent, d moins qu'il ne s'y trouvè auprès le fusdit principe d'air pur \ qui peut s'unir avec le metal. II. Puisque le principe d'air, qui, fuivant les expériences de M. Lavoifier, s'unit avec les metaux, quand ils fe calcinent, fait la partie principale de 1'air pur, qu'on a appellé 1'air déphlogiftiqué, il me parots foit vraifemblable, qu'un metal placé dans cet air pourroit être calcinè d un plus haut degrè et plus prompt ement que dans 1'air de 1'atmofphere. J'ai fait d ce fujet des expériences de la même maniere, que les expériences précédent es fur la calcination dans la mofette ou Pair phlogifliquè, en employant de Vair pur extrait du précipitê rouge, parceque cet air efl plus pur que Vair produit d'aucune autre maniere, qui me foit connuë. Je calcinai premier ement du plomb dans cet air: l'effet de cette expérience repondit d mon attente, puisque tout le plomb fut rèduit en chaux jaune, parfaitement femblable d cette chaux du plomb, qu'on appelle mafticot. Je n'ai jamais vu cette chaux jaune produite dans Vair de Vatmosphere, quoique j'aye tdché plufteurs fois d'obtenir la plus parfaite calcination, en faifant pas fer la decharge par tg I Z y des  C m ) Deeze proeven leeren derhalven, dat de metaalen even weinig door eleétrifche ontlaading als door het gewoone vuur of den brandfpiegel verkalkt kunnen worden, ten zy 'er het meergemelde lucht-beginzel voorhanden is, om zich met het gefmolten metaal te kunnen vereenigen. II. Terwyl het lucht-beginzel, het geen de metaalen, volgens de proefneemingen van M. Lavoifier, by hunne verkalking aanneemen, dat geene is, het welk het voornaame beftand-deel der zuivere of zogenaamde gedephlogifteerde lucht is, zo kwam het my niet onwaarfchynelyk voor, dat een metaal in deeze lucht gefteld veel verder en veel fpoediger verkalkt zoude worden dan in de dampkringslucht. Hier omtrent heb ik proefneemingen in 't werk gefteld op dezelfde wyze, als de laatst voorgaanden omtrent de verkalking in mofet of zogenaamde gephlogifteerde lucht, neemende hier toe lucht uit roode precipitaat verkregen, terwyl deeze zuiverder is dan lucht op eenige andere my tot nu toe bekende wyze voortgebrachte Eerst beproefde ik in deeze lucht de verkalking van het lood: de uitkomst van deeze proefneeming voldeed aan myne verwachting, terwyl al het lood hier door tot eenen geelen kalk gebracht wierd, volkomen gelyk aan dien lood-kalk, welken men masticot noemt. Dit heb ik in de dampkrings-lucht nimmer zien gebeuren, of fchoon ik, om de fterkfte verkalking te verkrygen, meermaalen de volkomene laading. door  ( 128 ) des fils tres courts; la chaux de plomb ètant en grande partie, dans toutes ces expériences, d'une couleur noirdtre, qui indique, comme il eft connu, un moindre degré de calcination. La calcination plus parfaite du plomb obtenu par Vexpérience précédente me faifoit foupgonner, que des fils metalliques un peu trop longs ou trop gros pour être caU cinés dans Vair atmofipherique, fieroient calcinès par des decharges égales dans Vair pur; ce que fai jugé digne d'étre examiné. Pour cet ejfet fesfiayai, quelle longueur cVun fil de fer d'j^ pouce de diametre pouvoit être calcinè dans Vair de Vatmofphere par un certain degrè de decharge de notre batterie. Ayant trouvè que la calcination de ce fil avoit lieu, quand fen prenois i| de pouce, mais que i pouces de ce même fil étoient feulement fondus, fen plagai i pouces dans Vair pur, en attendant une calcination parfaite: mais Vexpérience n'y repondit pas; ce fil fut feulement fondu, et point du tout calcinè. Soupgonnant quune partie de la decharge étoit conduite par un autre chemin, je rèpètai Vexpérience: le rèfultat fut tout-d-fait le même. Après cela fesfiayai dans Vair pur la calcination d'étain, de fer, de cuivre rouge, d'argent, et d'or, en prenant des fils, que je fgavois devoir être calcinès dans Vair de Vatmofphere jusqu'd un certain degré: mais je n'ai pu obtenir d'aucun de ces metaux (excepté du plomb') une  C m X door korte draaden heb doen gaan; hebbende de lood-kalk by alle de beproevingen in de dampkringslucht voor het grootfte gedeelte eene zwartachtige kleur verkregen, dewelke, zo als bekend is, eenen minderen trap van verkalking aanduidt. Deeze verder gevorderde verkalking van het lood deed my vermoeden, dat 'er in de zuivere lucht verkalking zoude gebeuren van metaal-draaden, die wat te lang of te dik waren, om in de dampkrings-lucht verkalkt te worden; dit oordeelde ik de moeite waard om het te beproeven. Ten dien einde onderzocht ik eerst, hoe veel yzerdraad van ^ duim middellyn door eenen zekeren trap van laading der battery in gewoone lucht verkalkt konde worden. Bevindende, dat zulks gelukte, wanneer ik hier van i| duim nam, doch dat twee duimen van het zelfde draad flegts tot bolletjes gefmolten wierden, ftelde ik twee duimen hier van in zuivere lucht, hier van nu eene volkomene verkalking door eene gelyke laading der battery verwachtende: dan tot myne verwondering bevond ik, dat deeze draad flegts gefmolten, en in 't geheel niet verkalkt wierd. Vermoedende, dat een gedeelte der ontlaading langs eenen anderen wech mocht gegaan zyn, herhaalde ik deeze proefneeming: doch de uitflag was volkomen dezelfde. Vervolgens beproefde ik in de zuivere lucht de verkalking van'zodanige draaden van tin, yzer, roodkoper, zilver, en goud, welke by gelyke ontlaadingen in de dampkrings-lucht tot my bekende trappen van verkalking gebracht wierden; doch by geenen R van  C 130 ) une calcination plus parfaite dans Vair pur que dans Vair de Patmofphere, quoique faye répété chaque expérience pour en être mieux asfurè. IIparoit donc par ces expériences, que les metaux en genera! (excepté le plomb), quand ils ont acquis un certain degrè de chaleur, abforbent avec la même facilitê la quantité du principe d'air pur, dont ils ont befoin pour leur calcination, foit qu'ils fe trouvent dans 1'air de 1'atmofphere, on dans 1'air pur. Quoique 1'air pur n'augmentdt pas la calcination dans les expériences précédent es, elles m'ont pourtant donnê l'occafion d'obferver, yue les globules de fer rougis acquierent dans Pair pur un tres grand degré de chaleur; ce qui m'a paru évidenment par le rêfultat fuivant. Les globules de fer rougis pro duits par ces expériences t ombant dans l'eau, qui fe trouvoit d la hauteur d'environ un pouce fur le fond du plat, confervoient néanmoins tant de chaleur, que l'étain du plateau en fut fondu, de maniere, que quelques globules percerent entierement le plat, comme il parut, quand on les en rétira. Par cette fufion le plat d'étain fe trouva foudé une fois d la plaque de plomb, fur la quelle je Pavois placé. III. Ayant de 1'air nitreux dans le tems que je fai fois les expériences précédent es, je concus l'idèe d'esfayer la cal- ci-  C 131 ) van deeze proefneemingen, fchoon ik ze allen zekerheidshalve herhaald heb, heb ik in de zuivere luchc eenen meerderen trap van verkalking van deeze metaalen (uitgezonderd het lood) kunnen waarneemen. Uit deeze proefneemingen blykt het, naar myn inzien, dat de metaalen in het algemeen (het lood uitgezonderd), wanneer zy tot eenen zekeren trap van hitte gebracht zyn , even gemaklyk het lucht-beginzel, het welk zy tot hunne verkalking nodig hebben, uit den dampkring aanneemen, als wanneer zy in zuivere lucht gefteld zyn. Schoon de zuivere lucht de verkalking van het yzer in de voorgaande proefneemingen niet bevorderd heeft, heb ik echter by dezelven waargenomen, dat de gloeijende yzer-bolletjes in zuivere lucht eenen zeer grooten trap van hitte verkrygen; dit is my uit de navolgende ondervinding gebleken. De gloeyende yzer-bolletjes vielen by deeze proefneemingen door het water, het geen omtrent één duim hoog op het bord ftond, op deszelfs bodem, en behielden desniettegenftaande zoo veel hitte, dat zommigen in het bord gaten fmolten, welken wel door de yzer-bolletjes gefloten wierden, doch by het uitligten van dezelven bleeken doorgaande gaten te zyn. Door deeze fmelting was zelfs het tinnen bord eenmaal vaft gefoldeerd aan een looden plaat, waar op ik het gefteld had. III. By de voorgaande proefneemingen [alp et er-lucht by der hand hebbende, viel het my in in deeze lucht de R 2 ver-  C isO clnation dun metal dans cet air, foupgonnant, quelle pourroit ausfi peu réusfir dans cet air, que dans la mofette. Emplojant de Vétain pour cette expérience, je fus fort furpris de voir, que la calcination de ce metal fe fit également dans Vair nitreux, comme dans Vair atmofpherique, on dans Vair pur. Ce phènomêne m'a paru au premier infant tout-d-fait inexpliquable; faifant pourtant attention aux phénoménes, qui font voir, que Vair ni~ treux contient de Vacide nitreux, qui a pris la forme d'air (o), il m'a paru, quon peut en donner Vexplication fuivante. L'acide nitreux eft compofé en partie de principe d'air pur, qui fait un des principes conftituants de cet acide, comme il eft fuffifamment dèmontré par les expériences de M. Lavoifier. Le metal rougi peut donc abforber dans Vair nitreux ce principe d'air pur, qui eft un des principes de l'acide nitreux, et être calcinè par confequent en s'unisfant avec lui. Apres cela fai esfajé ausfi la calcination du plomb et de l'étain dans Vair nitreux, et fai trouvè, que ces deux metaux fe calcinent dans cet air, comme dans Vair atmofpherique, ou dans Vair pur. ■ (o) Vo-jez ParUe 11. Cbap. II. C IIA -  C 133 ) verkalking van eenig metaal te beproeven, vermoedende , dat dezelve hier in even weinig als in de mofet zoude kunnen gefchieden. Hier toe nam ik het tin: tot myne verwondering zag ik, dat het zelve hier in even als in gewoone of in zuivere lucht verkalkt wierd. Dit fcheen my eerft geheel onverftaanbaar, tot dat ik op andere verfchynzels achtgeevende , welken aanduiden , dat falpeter-lucht voor een groot gedeelte uit falpeter-zuur beftaat, die de gedaante van lucht heeft aangenomen (ö) , hier in de oorzaak van deeze verkalking vond. Het falpeter-zuur namelyk beftaat, zoals uit de proefneemingen van M. Lavoifier genoegzaam gebleken is, voor een gedeelte uit het grondbeginzel der zuivere lucht, hetwelk van dit zuur een beftand deel uitmaakt. Dus kan derhalven het gloeyend metaal in falpeter lucht het gezegde beginzel of beftand deel van het falpeter-zuur aangrypen , en zich daarmede vereenigende verkalkt worden. Naderhand heb ik ook de verkalkingen van het lood en het yzer in falpeter-lucht beproefd, en bevonden, dat deezen ook hier in even gereedelyk als in zuivere lucht gefchieden. O) Zie Afdeeling II. Iloofdft. II. R 3 zes-  C 134 ) CHAPITRE SIX IE ME. Expériences fur la calcination des metaux dans VEau. Ces expériences m'ont paru pouvoir'fournir de nouvelles preuves concernant le nouveau fyftême de calcination, comme ausfi d F égard de la compofition de Peau, et mérit er par ces raifons d'étre faites. Je les ai commencèes avec du fil de fer n°- 11. d\^ pouce de diametre, en prenant la moitié de la longueur, que je pusfie calciner dans 1'air atmofpherique par une pareille decharge, et en le placant dans l'eau d la profondeur d'environ \\ pouce: mais fobfervai que le fil fut feulement fondu fans calcination. Soupconnant, que dans cette expérience plus de la moitié de la decharge feroit conduite par l'eau, et que par confequent la partie de la decharge, qui étoit conduite par le fil fusdit, a été "trop foible pour le calciner , je répétai Vexpérience plufieurs fois avec de moindres hngueurs, jus qua ce que fobfervai enfin une parfait-  C 135 ) ZESDE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de verkalking der metaalen in IVater. D eeze proefneemingen, dewelken my fcheenen omtrent de nieuwe leer der verkalking, als mede omtrent de zamenftelling van het water nieuwe bewyzen te kunnen geeven, en hierom de moeite waardig te zyn van in het werk gefteld te worden, begon ik met yzerdraad n°- n. hebbende rir duim middellyn. Hier van nam ik omtrent de helft der langte, welke ik door eene gelyke ontlaading in de dampkringslucht verkalken kon, en ftelde het zelve omtrent i| duim onder water: dan hier van zag ik flegts fmelting zonder eenige verkalking. Vermoedende dat by deeze proefneeming meer dan de helft der ontlaading door het water zoude gegaan zyn, en dat dus het gedeelte der ontlaading door den draad geleid tot deszelfs verkalking te zwak geweest ware, herhaalde ik de proefneeming met mindere langtens, tot dat ik eindelyk van het gezegde yzer-draad een achtfte.der lang-  C 136 ) fai te calcination, ayant pris dü fil fusdit la huitieme partie de la longueur, que la decharge de la batterie peut calciner de ce fil dans Pair atmofpherique; dans cette expérience je vis le fer calcinè s'élever en forme de nuages dans F eau, et s'y foutenir quelque tems. En répêtant Pexpérience il en rèfulta le même phènomêne, et fobfervai de plus, que plufteurs bulles d'air s'êlevoient au moment, que le fil de fer étoit calcinè par la decharge. Comme le plomb peut être calcinè en plus grande quanUii par la decharge de la batterie, que le fer, ainfi que les expériences précédent es avoient appris, jé répétai de la même maniere la calcination de ce metal dans l'eau, en prenant environ la huitieme partie de la longueur, que je pusfe calciner de ce metal par une pareille decharge dans 1'air atmofpherique. Cette expérience me fit voir des phénoménes femblables. fobfervai beaucoup de bulles d'air d la fur face de l'eau, le moment apres que la decharge fut conduite par le fil de plomb, et le metal calcinè s'élevoit au travers de l'eau en forme de nuages. La plus grande quantitè du metal calcinè me donna de plus l'occafion d'obferver ces deux phénoménes plus diftin&ement. Cette calcination des metaux dans F eau ne s'accorde nullement avec Vhypothêfe de Stahl, qui fuppofe, que les metaux fe calcinent par Fémisfion de leur phlogiftique: puisque,F eau, fuivant cette même hypothéfe, ne recoit pas lê  C *3? ) langte neemende, welke hier van door de ontlaading der battery verkalkt kan worden, nu eene volledige verkalking van het zelve waarnam, en wel in dier voege, dat het verkalkte yzer zich wolks-wyze in het water verhefte, en hier in eenigen tyd hangen bleef. De proefneeming herhaalende zag ik het zelfde verfchynzel, en nam daarenboven hier by waar, dat op ..het ogenblik, wanneer de metaal-draad door de ontlaading verkalkt wierd, hier van verfcheiden luchtbellen opreezen. Terwyl 'er van het lood eene grootere hoeveelheid door de ontlaading der battery verkalkt kan worden, dan van het yzer, zo als de voorgaande proefneemingen geleerd hadden, herhaalde ik op gelyke wyze de verkalking van dit metaal onder water, hier van ook omtrent een achtfte gedeelte der langte neemende, welke ik door eene gelyke ontlaading in den dampkring verkalken kon. By deeze proefneeming zag ik weder zoortgelyke verfchynzels: eene menigte luchtbellen namelyk vertoonde zich aan de oppervlakte van het water, ogenblikkelyk na dat de ontlaading door het lood-draad gegaan was, en het verkalkte metaal rees weder in de gedaante van wolken door het water op. De meerdere hoeveelheid van het verkalkte metaal gaf my daarenboven geleegenheid om beide deeze verfchynzels des te duidlyker te zien. Deeze verkalking der metaalen onder water ftrookt zekerlyk in het geheel niet met de Stahliaanjche veronderftelling, volgens welke de metaalen zich verkalken door hun zo genaamd phlogifton aftegeeven: S ter-  ( 133 ) le phlogiftique ou ne le peut recevoir que tres difficilement. Suivant le nouveau fyftême de calcination au contraire on peut tres diftinclement concevoir, de quelle maniere les metaux peuvent être calcinès, quoiquils foient entier ement noyés dans Veau. La calcination des metaux confiftant feulement dans leur union avec le principe de Vair pur, ils peuvent tres prompt ement être calcinès dans Veau, puisque le principe de Vair pur, fuivant les decouvertes des Academiciens Francois, dont fai parlè dans la préface, eft un des deux principes conftituants de Veau, ètant combinè avec le principe de Vair inflammable, qui en fait Vautre principe. La calcination d'un metal peut donc fe faire dans Veau, quand ce metal acquiert une plus grande affinité avec le principe de Vair pur, que celle qui fe trouve entre ce principe et celui de Vair inflammable, lorsque combinés enfemble ils conftituent Veau. Vexpériences de M. Meusnier & M. Lavoifier, par la quelle ils ont conduit Veau en forme de vapeur par un tuyau de fer rougi, ont fait voir en ejfet, que Vaffinité entre ce principe de Vair pur et le metal, quand il eft embrafê jusqud un certain degrè, eft vraiment plus grande, que Vaffinité entre ce principe et celui de Vair inflammable, quand ils compofent Veau: car le réfultat de cette expérience a dèmontrè, que le tuyau étoit calcinè en dedans jusqud un certain degrè, et quil s'étoit produit une quan-  C 139 ) terwyl het water, volgens die zelfde veronderftelling, het phlogifton in het geheel niet of zeer bezwaarlyk aanneemt. Volgens de nieuwe leer der verkalking daarentegen is het zeer duidlyk te verftaan, op welke wyze de metaalen, fchoon van water geheel omgeeven, verkalkt kunnen worden. De verkalking der metaalen namelyk alleen in hunne vereeniging met het grondbeginzel der zuivere lucht beftaande, zo kunnen zy zekerlyk zeer gereedelyk in water verkalkt worden; terwyl, volgens de ontdekkingen der Franfche Academisten, waar van ik in de voorrede heb gemeld, het zelfde grondbeginzel der zuivere lucht één der zamenftellende beginzelen of beftanddeelen van het water is; zynde het zelve alleen met het grondbeginzel der ontvlambaare lucht vereenigd, het welk deszelfs andere beftanddeel uitmaakt. Dus wordt 'er dan immers, volgens deeze ontdekkingen, tot de verkalking van metaal in water alleen vereischt, dat het metaal eene grootere affiniteit met het grondbeginzel der zuivere lucht verkryge, dan die geene is, welke 'er tusfchen het zelve en het grondbeginzel der ontvlambaare lucht plaats heeft, wanneer zy te zamen vereenigd het water uitmaaken. Dat nu de affiniteit tusfchen metaal, wanneer het een zekeren trap van gloeijing heeft, en het grondbeginzel der zuivere lucht inderdaad grooter is, dan de affiniteit tusfchen dit beginzel, en dat der ontvlambaare lucht, zo als zy in het water vereenigd zyn, is door de proefneeming van M. Meusnier en M. Lavoifier gebleken, by welke zy den waterdamp door eene gloeiS i jen-  ( Ho ) quantltè rémarquable d'air inflammable ; phénoménes, qui ne pouvoient avoir lieu ni Pun ni Pautre, d moins que le metal rougi neut abforbé, d caufe de la fusdite affinité augmentèe, Pun des principes conflituants de Peau, c. a. d. le principe de Pair pur, et que Pautre principe, fcavoir celui de Pair inflammable, fut devenu Ubrepar ld. II reftoit encore d examiner Pair, qui eft produit en calcinant dans Peau les metaux de la maniere dècrite, pour fcavoir, fi cet air eft 1'air inflammable, qui eft devenu libre, quand les principes, qui compofent Peau, c. a. d. le principe d'air pur et celui d'air inflammable, font feparés par la calcination du metal dans l'eau, le premier de ces principes s'unisfant avec le metal. Pour cet examen je tdchai de réceuillir Pair dans un récipient de verre, rempli d'eau, et je plagai le bord de ce récipient d environ un pouce desfus le fil, qui fe calcinoit: mais le récipient fut brifé par la decharge. J'employai enfuite pour cette expérience un cylindre de verre de la même efpéce, dont je m'ètois fervi. pour les expériences précédent es, que fai dêcrites dans ce chapitre: mais quoique le verre de ce cylindre eüt dpeu-près partout l'ép-aisfeur de f de pouce, il fut pourtant brifé par la fecousfe de l'eau, caufèe par la decharge, fe tdchai alors de prévenir ce brifement, en plagant le fil, que je calcinois, d environ 8 pouces de diftance au des fous le récipient, dans  C 141 ) jencle yzeren pyp gedreven hebben: want de uitkomst dier proefneeming was deeze, dat de buis vanbinnen tot eenen zekeren trap van verkalking gebracht wierd, en dat 'er teffens eene zeer aanmerkelyke hoeveelheid ontvlambaare lucht te voorfchyn kwam ; verfchynzels, waar van noch het een noch het ander zoude hebben kunnen gebeuren, indien het gloeijende metaal niet, wegens de gezegde vermeerderde affiniteit, het eene beftanddeel van het water, het grondbeginzel der zuivere lucht namelyk, hadde aangenomen, en hier by het andere ware losgeraakt. 'Er fchoot nu noch over de lucht te beproeven, dewelke 'er by de befchrevene verkalking der metaalen onder water geleegen wordt voortgebracht." of namelyk deeze lucht ontvlambaare lucht is, dewelke losraakt, wanneer by de verkalking van. metaal in water de beftanddeelen, waar uit het water beftaat, de zuivere lucht en de ontvlambaare lucht namelyk, zich van elkander fcheiden, terwyl de eerstgenoemde zich met het metaal by zyne verkalking vereenigt. Tot dat oogmerk trachte ik deeze lucht optevangen in eenen gewoonen glazen ontfanger met water gevuld, welks rand ik omtrent, één duim boven den verkalkt wordende draad ftelde: dan dezelve wierd door de omlaading in ftukken geflaagen. Ik gebruikte vervolgens tot deeze proefneeming een glazen cylinder van dezelfde zoort, als welken ik tot de proefneemingen in het voorgaande, hoofdftuk befchrevens gebezigd had: dan fchoon het glas van deezen cylinder doorgaans £ duim dik was, wierd dezelve echtS 3 ter  C 142 ) dans le quel je voulois récueillir Fair, qui étoit produit par la calcination. Pour cet effet je me fuis fervi de V appareil rêpréfentê par la planche X. fig. I. Les lignes A. B. C. rêprêfentent la coupe perpendiculaire d'une cuve large de deux pieds: je plagai dans cette cuve les fils de laiton D. E. &■ F. G. de maniere, que le fil metallique^ que je tdchois de calciner, étoit tendu entre les extremités de ces fils E. & G. aux quelles 'il étoit attaché. Je fis communiquer enfuite Vextremitè du fil de laiton D. avec le, cóté extérieur de la batterie, et je fis pas fier la dedecharge. de la batterie fur F, pendant que le récipient H. rempli d'eau étoit placé d la hauteur de % pouces desfus le fil de metal entre E. & G. que je tdchois de calciner. Es f ayant dans cet appareil la calcination d'un fil de plomb, qui avoit la même longueur, que celui que favois calcinè prècèdenment, ètant dans Peau d la profondeur d'\l pouce, ce fil ne fut pas calcinè par cette expérience; ce que fattribuois d ce que le fluide èlectrique pasfoit dans cet appareil pour la plus grande partie du fil de laiton F. G. au travers de Veau dans /e fil D. E., et qu'alors le fil de plomb entre E. & G. conduifoit une trop petite partie de la decharge pour en être -calcinè. ï>our prèvenir cet inconvenient, je fis revêtir les fils de laiton D. E, & F. G. avec de la poix, les plagant pour cet  C H3 ) ter' door de fchudding, waar in het water door de ontlaading van deeze battery gebracht wordt, vergruisd. Dit breeken trachte ik nu te voorkoomen, door den draad, welken ik in water verkalkte, omtrent 8 duimen diep onder het glas te plaatzen, waarin ik de lucht, die 'er by de verkalking voortgebracht wierd, wilde opvangen; hier toe gebruikte ik den toeftel door plaat X. fig. h gefchetst. A. B. C. verbeeldt de doorfneede van een kuip , omtrent 2 voeten, wyd; in deeze ftelde ik de koperdraaden D.E. en F. G. zodanig, dat de metaal-draad, dien ik verkalken wilde, tusfchen de einden E. en G, aan welken hy was vastgemaakt, gefpannen was. Het eind van het koperdraad D. vereenigde ik met de buitenzyde der battery, en deed de ontlaading der battery op F. overgaan, terwyl de glazen klok H. vol water op twee klampen ter hoogte van 8 duimen ftond boven den metaal-draad tusfchen E. enG, welken ik verkalken wilde. Met deezen toeftel eerst de verkalking van lood beproevende, wierd een lood-draad van gelyke langte, als welken ik te vooren i| duim diep onder water liggende verkalkt had, niet verkalkt. Dit fchreef ik hier aan toe, dat de eleétrifche ftof by deezen toeftel te veel geleegenheid had om van het koperdraad F. G. door het water tot het koperdraad D. E. over te gaan, en dat 'er dus door het looddraad tusfchen E. en G. een te gering gedeelte der ontlaading ging, om het zelve te verkalken. Om dit te voorkoomen deed ik de koperdraaden > D. E. en F. G. met pik omkleeden; men ftelde de- zel-  C 1.44 ) cet effet dans des tuyaux de bois de deux pouces de diametre, qu'on remplit avec de la poix fondue. De cette maniere je parvins enfin d mon but: le plomb fe calcinoit, et Vair, qui en étoit produit, étoit réceuilli dans une jatte de fayance, parceque un récipient de verre ne pouvoit rèfijler d la fecousfe de Veau caufée par la de* charge. Mr. B. Vriends, Membre de notre Société, m'asfiftoit dans cette récherche. Mr. le Profesfeur Damen de Leide y étoit ausfi prefent Dans la première expérience nous obtinmes environ \ d'un pouce cubique d'air. Cette quantité nous paroisfoit trop grande pour fuppofer, quelle étoit feulement produite par la disfolution des principes de Veau , dont le principe d'air pur s'étoit combiné avec le metal calcinè. Nous conjeclurdmes pour cette raifon, que Vair réceuilli venoit pour la plus grande partie de Vair, qui étoit dégagé de Veau par la decharge, puisqu'il efi connu, que Veau contient une quantité confiderable d'air. Examinant Vair, qui étoit rècueilli dans la fusdite jatte, nous trouvdmes, qu'il n'étoit point inflammable. Nous répetdmes cette expérience dans l'éfperance, qu'il fe dégageroit alors de cette eau une moindre quantité d'air, d caufe quelle avoit per du une partie de fon air par Vexpérience précédente, et qu'ainfi Vair, qui feroit produit par la dêcompofition de l'eau, ne feroit pas trop mêlè pour dècouvrir, s'il étoit inflammable. En ver- fant  C H5 ) zei ven ten dien einde in 't midden van twee-duims houten gooten, welken men vol gefmolten pik goot. Hier mede bereikte ik eindelyk myn oogmerk, wordende nu het lood verkalkt, en de lucht, welke hier by wierd voortgebracht, in eene verglaasde fteenen kom opgevangen, terwyl een glazen ontfanger de botzing van het water, uit de ontlaading ontftaande, niet weerftaan kon. De Heer B. Vriends, Medelid van ons Genootfehap, ftond my in dit onderzoek by. De Profesfor Damen van Leiden was ook hier by tegenwoordig. By de eerfte proefneeming verkreegen wy omtrent J van een cubick-duim lucht. Deeze hoeveelheid fcheen ons te groot, om te ftellen, dat dezelve alleen was voorgekoomen door de ontbinding der waterdeelen, waar van het grondbeginzel der zuivere lucht zich met het verkalkte metaal vereenigd had. Wy gisten om deeze reede, dat dezelve grootdeels uit lucht beftond, die zich uit het water door de ontlaading ontwikkeld had, terwyl het bekend is, dat 'er zich in het water eene aanmerkelyke hoeveelheid lucht onthoudt. De lucht beproevende, welke zich in de kom vergaderd had, bevonden ,wy, dat dezelve niet ontvlambaar was. Wy herhaalden deeze proefneeming, hoopende dat 'er zich nu minder lucht uit het zelfde water ontwikkelen zoude, terwyl het zelve door de voorgaande proefneeming reeds een gedeelte zyner lucht verloren had, en dat dus de lucht, die 'er by de ontbinding van het water mocht voortgebracht worden, nu niet te veel vermengd zoude zyn, om haare ontvlambaarheid te kunnen beproe- T ven.  ( 146) fant Vair, qui étoit rècueilli dans la jatte, nous trouvdmes, que fa quantité étoit beaucoup plus petite; ce qui nous anima d répéter encore Pexpérience avec le fil de plomb, par la quelle nous obtinmes une quantité encore plus petite que la dernier e. Enfin nous calcindmes de la même maniere Vétain; la quantité d'air obtenu étoit plus petite que dans aucune des expériences prècèdentes. Dans toutes ces expériences nous vimes tres diflinclement U metal calcinè s'élever en forme de nuages au travers de Veau. Le lendemain j'examinai avec M. Vriends, de la maniere connuë, Vinflammabilitê de Vair produit par cette calcination, en le ver fant dans un petit tuyau de verre, dont le diametre étoit d'\ de pouce. Afin que nous pusftons nous mieux fier fur cette expérience, nous examindmes auparavant dans le même tuyau Vinflammation de Vair inflammable produit de la maniere ordinaire par la folution de fer, mêlant cet air avec diffèrentes quantitès de Vair commun, et nous trouvdmes, qu'un mélange d'une partie d'air inflammable et fa parties d'air commun pouvoit être enflammè dans ce petit tuyau: mais que cela n'arrivoit pas, quand Vair inflammable étoit mêlè avec plus d'air commun. Examinant enfuite les airs recueillis en calcinant du plomb dans Veau, nous ne pumes dècouvrir, qu'aucun d'eux fut inflammable;^ mais en examinant enfin la petite quantité d'air, qui étoit  C 14?) ven. De lucht in de kom vergaderd in een glas overtappende bevonden wy, dat derzelver hoeveelheid veel minder was; dit moedigde ons aan de proefneeming noch eens met lood-draad te herhaalen, en wy verkreegen weder eene noch mindere hoeveelheid lucht, dan by de laatst voorgaande. Ten laatften verkalkten wy op gelyke wyze het tin, waar by wy noch minder lucht, dan by de voorgaande proefneeneemingen, verkreegen. By alle deeze verkalkingen zagen wy telkens zeer duidlyk het verkalkte metaal zich wolks-wyze door het water opheffen. Den volgenden dach beproefde ik met den Heere Vriends, op de gewoone wyze, de ontvlambaarheid der lucht by deeze verkalking verkregen, door dezelve Over te tappen in een glazen buisje, het geen \ duim wyd was. Om op dit onderzoek des te beter te kunnen ftaat maken, beproefden wy voorafin dit zelfde buisje de aanfteeking van ontvlambaare lucht, op de gewoone wyze by de ontbinding van yzer verkregen, welke met verfchillende hoeveelheden gewoone lucht vermengd was, en bevonden, dat een mengzel van een deel ontvlambaare lucht, en zes deelen gewoone lucht in dit buisje kon aangeftoken worden: maar dat zulks niet gebeurde, wanneer de ontvlambaare lucht met meer gewoone lucht vermengd was. Vervolgens de luchten, by de verkalking van het lood in water opgevangen, onderzoekende, konden wy aan geene van dezelven eenige ontvlambaarheid befpeuren; dan ten laatften de weinige lucht, by de verkalking van het tin verkregen, beproevende, T 2 de-  C 148 ) étoit récueiüi en calcinant Vétain, et qui remplisfoit un demi pouce de la longueur du fusdit petit tuyau, nous obfervdmes tres diftincl ement, que cet air étoit enflammê, et cette inflammation nous paroisfoit tres femblable d Ttnflammation d'un mélange d'une partie d'air inflammable et de quatre parties d'air -atmofpherique, autant que nous pouvions en juger par l'analogie apparente des phénoménes. La moindre mixtion de Vair 'inflammable produit par la dernier e calcination d'étain fera fans doute la r ai fon, pourquoi nous pumes feulement découvrir l'inflammabilitê de cet air. Pour prèvenir cette mixtion caufèe par Pair dégagè de l'eau, je me fuis propofé de répéter dans la fuite cette expérience dans l'eau, qui a per du par ébullition 1'air, qui fe trouve entre fes parties; ce que fai différé jusqud une fai fon plus favorable, d caufe de la 'diff'icultê de charger la batterie parfaitement dans cette automne, dont 1'air eft généralement humide; n ayant pint de raifons pour faire d préfent cette expérience d'une maniere défeclueufe, d'autant moins, puisque la derniere expérience ne nous a pas paru douteufe. • Ces expériences fur la calcination des metaux dans Peau ne s'accordent donc pas feulement tres bien avec le nouveau fyftême de calcination, mais elles fournisfent de plus une nomelle preuve , qui démontre, que l'eau eft compofée des principes de 1'air pur et de 1'air inflammable. C HA-  C H9 ) welke lucht het befchreven buisje flegts ter langte van ruim vier en een halven duim konde vullen, namen wy zeer duidlyk waar, dat deeze lucht wierd aangeft'oken, en zo ver wy uit de gelykheid der verfchynzelen konden oordeelen, fcheen de ontvlamming van deeze lucht zeer gelyk te zyn aan die van een mengzel van één deel ontvlambaare lucht en vier deelen dampkrings-lucht. De mindere vermenging der ontvlambaare lucht, by de laatfte verkalking van het tin voortgebracht, zal waarfchynlyk de reden zyn, dat wy alleen de ontvlambaarheid van deeze lucht hebben kunnen ontdekken. Om deeze inmenging der lucht, die zich uit het water ontwikkelt, te voorkomen, zal ik in het vervolg deeze proefneemingen herhaalen in water, het geen door kooking van de lucht, die zich tusfchen deszelfs deelen ophoudt, gezuiverd is. Dit heb ik wegens de moeijelykheid om by de doorgaande vochtige Iuchtsgefteldheid van deezen herfst de battery volkomen te kunnen laaden, tot een gunftiger jaargety uitgefteld, terwyl ik geene reden vond om thans deeze proefneeming gebrekkig te herhaalen; te minder, daar de laatfte proefneeming ons geenzints twyffelachtig is voorgekoomen. Deeze proefneemingen omtrent de verkalking der metaalen in water flrooken dan niet alleen byzonderlyk met de nieuwe leer der verkalking, maar zy geeven daarenboven een nieuw bewys, dat het water uit de grondbeginzelen der zuivere lucht en der ontvlambaare lucht is zamengefteld. T 3 ZE-  C 150) CHAPITRE SEPTIEME. Expériences concernant les f uit es dangereufes, aux quelles les condu&eurs, qui font trop mince'S, ou qui font faits de chaines, peuvent donner occafion. omme on a employé plufteurs fois des fils tres minces ou des chaines de fer ou de cuivre, pour prèferver les èdifices ou les vaisfeaux de la foudre, et qu'on ne s'efl point entier ement défiftè jusquici de Popinion, que les fils metalliques, quoique minces, ou les chaines, peuvent fuffifamment garantir, quand ils ahoutisfent dans Peau ou dans un terrein Men humide, fai cru, que Pimportance du fujet exigeoit de mot d'esfayer par des decharges de notre grande batterie, quels font les dangers, aux quels expofent les conducteurs faits de fils trop minces, ou de chaines, fans egard au danger de leur fufion ou de leur rupture par la foudre. fe my fiuis determinê d'autant plus, que notre batterie ètant beaucoup plus grande, qu aucune de celles dont  C 151 ) ZEVENDE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de nadeelige gevolgen 9 tot welken afleiders, die te dim zyn, of uit kettingen bejlaan, geleegenheid kunnen geeven. T erwyl men voor de afleiders ter beveiliging van gebouwen of fchepen dikwerf dunne koper- of yzerdraaden, of kettingen genomen heeft, en terwyl zommigen noch van gevoelen zyn, dat zodanige dunne draaden of kettingen, wanneer zy het water of eenen wel vochtigen grond bereiken, genoegzaam beveiligen, zo heb ik gemeend, dat het belang der zaake van my vorderde by de ontlaading onzer battery te beproeven, tot welke nadeelige gevolgen zodanige afleiders, die dunne draaden of kettingen zyn, behalven het gevaar dat zy door den blixem kunnen gefmolten of verbroken worden, geleegenheid kunnen geeven. Tot deeze' proefneemingen ben ik des te meer overgegaan, om dat deeze battery veel grooter zynde, dan eenige andere, welke men tot nu gebruikt heeft,,  ( 152 ) dont on seji fervi jusqu'ici, me parots foit pouvoir feryir pour terminer cette queftion d'une maniere plus décifïve. I. L'expérience apprenant, que le flux du fluide éleclrique d'une forte decharge rencontre beaucoup de réftftance, quand il efl forcè de pas fer par des condu&eurs minces, il m'a femblé que, dans ce cas ld, //pourra faire un bond conftderable au travers de Pair, pour faifir un autre conducleur, qui n'étant pas fl mince peut frayer un chemin plus facile d une partie de ce fluide; ce que fesfiayai de la maniere fuivante. A.) fai tendu fur une planche, entre deux pinnules a. b, éloignées l'une de l'autre de 12 pouces, un fil de fer d\\a pouce de diametre, fai attaché d deux autres pinnules c. d. (ƒ>/. X. fig, 2.) un fil de fer d'un plus grand diametre, fcavoir d\h pouce, qui avoit 20 pouces de longueur, et je l'ai asfujetti dans la fltuation réprêfentèe par les pinnules e. f.. La pinnule b. communiquoit avec le cóté exterieur de la batterie. Faifant pasfer le fluide éleclrique du cóté interieur de la batterie fur la pinnule a, par le moyen du tranfporteur ordinaire , je conduifis donc la decharge de la batterie par la fil a. b. Qitand je fis cette expérience pour la première fois, la pinnule c. étoit éloignée \ pouce de a, et la pinnule d. 3 pouce de b: le fluide éleclrique ne pouvoit dong pas-  c 153 ) heeft, my fcheen te kunnen dienen om deeze zaak op eene meer befliszénde wyze aftedöen. j. Daar de ondervinding leert, dat de ftroom der eleétrifche ftof by eene fterke ontlaading veel tegenftand ontmoet, wanneer zy gedwongen wordt door zeer dunne geleiders te gaan, zo dacht my, dat zy ligtelyk in dit geval eenen aanmerkelyken fprong door de lucht zoude kunnen maaken, om hier door eenen anderen geleider te bereiken, die niet zo dun zynde aan een gedeelte der ftof geleegenheid zoude kunnen geeven van gemaklyker afgeleid te worden; dit beproefde ik op de volgende wyze. A.) Ik fpande op eene plank tusfchen twee pennen cl b, die 12 duimen van elkander ftonden , yzerdraad van 3|ö duim middellyn. Aan de pennen c. d. (pl. X. fig. 2.) maakte ik een dikker yzer-draad vast van T|5 duim middellyn, het geen tusfchen dezelven 20 duimen lang was, en hield dit yzer-draad in eene bogt door de pennen' e. f. De pen b. had gemeenfchap met de buitenzyde der battery: dus deed ik de ontlaading door den draad a. b. gaan, wanneer ik door middel van den gewoonen ontlaader de eleétrifche ftof uit de binnenzyde der battery op a. deed overgaan. Dit voor de eerftemaal beproevende, ftond de pen c. f duim van a, en de pen d. \ duim van'b: dus kon 'er by de pntlaading der battery geene electrifche ftof door c. e. f. d. gaan, of zy moest tweemaal eenen fprong door de lucht doen ter langte van § V duim;  C 154) pas fer par c. e. f. d, quand on dechargeoit la batterie, quen faifant un bond dans Pair d la diftance iFj pouce; néanmoins fobfervois, en dechargeant la batterie par le fil a. b, que le fluide éleiïrique étoit conduit en ft grande abondance par le fil c. e. f. d, quil fut fondu tout-d-fait. J'esfayai enfuite, fi le même phènomêne auroit lieu en cas, que les bouts de fil c. d. fusfent plus èloignès de a. b, et f obfervai, que le fil c. e. f. d. ètoit entierement fondu, quoique les diftances entre a. c. & b. d. fusfent de § de pouce, et que le fluide éleclrique dut donc faire deux fois un bond de % pouce, pour être conduit par c. e. f. d. B.) Jotai enfuite le fil mince a. b, le changeant pour un fil d'jv pouce de diametre, long de 10 pouces, et je placai les pinnules c. d, entre les quelles le fil de fer d\\ó pouce de diametre étoit tendu, d la diftance d'\ ligne de a. b. Alors je conduifts la decharge de la batterie par le fil de fer d*^ pouce de diametre, Payant chargée au point de faire rougir le fusdit fil fans fufton. Le fil de fer en fut fondu en partie, de maniere quil n'en reftoit d-peu-près' que 6 pouces. . II. Au lieu du fil de P expérience précédent e,. qui étoit entre les pinnules a. b, je placai entre ces pinnules une chaine de fer de 40 chainons, faits de fil de fer d% pouce de diametre. Jattachai enfuite aux pinnules c. d. un  < m) duim; desniettegenftaande zag ik by de ontlaading der battery door den draad a. b, dat 'er zo veel eleétrifche ftof van a. op c. affprong, dat hier door de geheele draad c. e. f. d. zo wel als a. b. gefmolten wierd. Ik beproefde vervolgens, of dit zelfde gebeurde, wanneer de einden van den draad c. d. van die van a. b. verder verwyderd waren, en bevond by herhaalde proefneemingen, dat de draad c. e. f. d. geheel gefmolten wierd, fchoon de afftanden tusfchen a. c. en b. d. | duim waren,. en dus de eleétrifche ftof, om langs c. e. f. d. te gaan, tweemaal een fprong van | duim te doen hadde. B.) Den dunnen draad a. b. wechneemende, ftelde ik in plaats van denzelven een draad 10 duimen lang, van Is duim middellyn, en plaatfte de pennen c. d, tusfchen welken yzer-draad van 5|s duim middellyn gefpannen was, op £ lyn afftand van a. b. Toen leidde ik door het yzer-draad van Jïï duim middellyn de ontlaading der battery, dewelke tot die hoogte gelaaden was, dat dit yzer-draad gloeijend wierd, doch niet fmolt. Hier by wierd het yzer-draad tusfchen c. d. gefpannen gedeeltelyk gefmolten, zo dat 'er omtrent 6 duimen van overbleeven. II. Den draad der voorgaande proefneeming tusfchen de pennen a. b. wechneemende, lag ik in plaats van denzelven een yzeren ketting uit 40 fchalmen beftaande, gemaakt van draad, het geen & duim dik V 2 was.  ( 156) tra fil de fer d\\s pouce de diametre, ayant la longueur de 14 pouces, que je tenois dans une pareille pofttion, que dans la première expérience, et je placai les pinnules c. d. a la diftance'd'environ ^ pouce de a. b. Fai fant pas fer la decharge par la chaine, le fil placé entre les pinnules c. d. fut fondu d-peu-près d la moitié. Je répétai enfuite cette expérience, avec cette feule différence, que je tendis la chaine entre les pinnules a. b. Dans ce cas le pil de fer c. e. f. d. ne fut pas affeclé: ainft le fluide éleclrique ne paroisfoit pas d'avoir fait un bond lateral remarquable. III. Comme les expériences du Dr. Priestley, faites avec tine batterie de 32 pieds quarrès de verre gami, avoient demontré, que le flux du fluide éleclrique, quand, en dechargeant fa batterie, il pas foit par des fils minces ou ■par des chaines, exerce une force laterale bien conftderable, fai jugè qu'il valoit bien la peine d'esfayer cette force par la decharge de notre batterie. J'y employai premier ement une chaine de 32 pouces de longueur, fait de fil de laiton d^5 pouce de diametre, et compofèe d'environ 200 chainons. Je plagai cette chaine en ligne droite fur une planche, et je pofai fur cette chaine plufteurs poids de cuivre de différente pefanteur; les plus pefants étoient de 2 ouces. Lorsque je faifois pasfer la decharge de la  C 15? ) was. Ik maakte vervolgens aan de pennen c. d. een yzer-draad van 5Ja duim middellyn, en 14 duimen langte, geevende hier aan door de pennen e. ƒ. eene bogt, als in de voorgaande proefneemingen ; de pennen c. d. Relde ik omtrent — duim van a. b. De battery door de ketting a. b. ontlaadende, wierd 'er van het yzer-draad tusfchen de pennen c. d. geplaatst omtrent de helft gefmolten. Naderhand herhaalde ik deeze proefneeming alleen met dit onderfcheid, dat ik toen de ketting tusfchen de pennen a. b. fpande. In dit geval bleef het yzerdraad c. f. e. d. geheel onaangedaan: zo dat 'er nu geene merkbaare zydelingfche affpringing der ftof fcheen plaats te hebben. III. Terwyl de proefneemingen van Dr. Priestley, met eene battery van 32 voeten bekleed glas in het werk gefteld, geleerd hadden, dat de ftroom der eleétrifche ftof, by de ontlaading zyner battery door dunne draaden of kettingen gaande, een zeer aanmerkelyk zydelings vermogen oeffende, zo dacht my, dat het de moeite waardig was dit vermogen by de ontlaading onzer battery te beproeven. Hier toe gebruikte ik voor eerst eene ketting 32 duimen lang, gemaakt van koper-draad van ^ duim middellyn, en beftaande uit omtrent 200 fchalmen. Deeze ketting lag ik in eene rechte lyn op eene plank, en plaatfte op dezelve verfcheiden koperen gewichten van verfchillende zwaarte, zynde de twee grootften van 2 V 3 on-  ( 158 ) la batterie par cette chaine, tous les poids en fur ent rèjettés, les plus pefants mêmes jusqud la dijlance de 4 pouces. En rèpètant enfuite cette expérience, apres que 'feus placé, au lieu de la chaine de Vexpérience précédente,un fil de fer de la même longueur, ayant le diametre d'£3 pouce, fobfervai que tous les poids, qui ne pefoient pas plus d'une ome, en fur ent réjettés, au moment qu'il conduifoit la decharge de la batterie. InflrucJions pour les Condu&eurs de la foudre, déduites des expériences précédentes. . % Puisque Vexpérience A. de §. I. fait voir, que la fufion des condu&eurs trop minces pour conduire la foudre n'efl pas ce qui efl feul d craindre, mais que ces condu&eurs, lorsqu'il fe trouve auprès d'eux quelques autres corps capables de fervir ausfi des condu&eurs, font abandonnês d'une partie du fluide éle&rique, qui pas fant par bonds d'un condu&eur d un autre, peut caufer des ravages conflderables: — puisque f expérience B. de §. I. fait voir de plus, que non feulement ces ravages peuvent arriver, quand le condu&eur efl fi mince, quil peut fe fondre par la foudre, mais qu'ils font ausfi posfibles, quoi-  ( 159 ) oneen. De ontlaading der battery door deeze ketting gaande, wierden alle de gewichten 'er afgefmeten; de zwaarften zeiven tot omtrent 4 duimen afftand. Vervolgens deeze proefneeming herhaalende, nadat ik in plaats van de ketting der voorgaande 'proefneeming een yzer-draad van gelyke langte en van £3 duim middellyn gelegd had, zag ik, dat alle de gewichten, die niet zwaarder dan één onc waren, van dezelve wierden afgefmeten, toen 'er de ontlaading van de battery doorging. Onderrichtingen voor de Afleiders, uit de voorgaande proefneemingen getrokken. I. Terwyl de proefneeming A. van § I. doet zien, dat wanneer men de afleiders te dun neemt, men als dan niet alleen voor derzelver fmelting, wanneer de blixem door hun afgeleid wordt, te vreezen hebbe, maar dat zy daarenboven geleegenheid kunnen geeven, dat byaldien aan het gebouw, waaraan zodanig een te dunne afleider geplaatst is, niet verre van denzelven andere leidende lichaamen gevonden worden, door welken de blixem-ftof kan worden afgevoerd, deeze ftof dan van den afleider gedeeltelyk op dezelven kan affpringen, en by haaren overgang van den eenen geleider op den anderen verwoestingen aanrechten: — en terwyl de proefneeming Bvan § I. daarenboven leert, dat men dit niet alleen te  ( i zodanige afleider, die uit kettingen beftaat, nergens aan verbonden te zyn, maar vryeiyk nederwaarts te hangen, op dat zyne zwaarte te weeg brenge, dat alle de fchalmen elkander behoorlyk raaken. Wanneer men dit in acht neemt, zal men zich op eenen afleider uit lange fchalmen béftaande, en van draad gemaakt , welke eene genoegzaame dikte heeft, wel kunnen verlaaten. Dit leert de proefneeming, by welke het bleek, dat dezelfde ketting, welke tot eene zydelingfche affpringing der eleétrifche ftof in de bygebrachte proefneeming geleegenheid had gegeeven-, eene gelyke ontlaading geheel en al geleidde, toen zy gefpannen was, en derzelver fchalmen elkander hier door beter raakten. Ten einde de fchalmen eener ketting, die tot eenen afleider langs het touwwerk van een fchip hangt, elkander te beter te doen raaken, zoude het ligtelyk niet ondienftig zyn aan het eind der ketting een gewicht te hangen, het geen, naar myn inzien, gevoeglyk zoude kunnen gefchieden. III. Daar de eleétrifche ontlaading, volgens de proefneeming van § III, een aanmerkelyk zydelings vermogen oeffent, wanneer zy door dunne draaden of kettingen geleid wordt, of fchoon dezelven anderzints zwaar genoeg zyn om de eleétrifche ontlaading zonder gevaar van zydelingfche affpringing te geleiden, zo leert men hier uit: dat het niet veilig zoude zyn eenen afleider in muur- of hout-werk te plaatzen , terwyl dit tot fplyting of verbreking van het zelve, wanneer de blixem eenen zodanigen afleider trof, geleegenheid zoude kunnen geeven. X 2 Proef  ( 164) Expériences, qui démontrent, que pour un condu&eur le cuivre rouge eft préférable au cuivre jaune ou au fer. Les expériences prêcédentes m'ont engagé d éxaminer, le quel des trois metaux fusdit efl le meilleur pour un condu&eur, en faifant pas fer des decharges égales par des fils de même diametre et de la même longueur, et d'obferver, du quel de ces fils la plus grande quantité du fluide éle&rique s'écartoit. Je fis cette expérience premier ement de la même maniere, que je Pai dit en dêcriyant l'expérience A. de § I: mais comme les réfultats de ces expériences diffèroient beaucoup, quand je les rèpètois, je trouvai que cette maniere d'éxaminer la différente aptitude des metaux, pour conduire le fluide éle&rique, n étoit pas éxa&e; ce qui me porta d chercher une autre maniere d'esfayer cette diffèrence. Pour cet effet femployai Pappareil rêpréfentê dans la partie publièe de mes expériences, pl V. fig. 3, et décrit pag. 148; fen êtai les boules a. b, et je mis dans leur place des boules d'i\ pouce de diametre. Chacune de ces boules étoit traverfée par un fil de laiton pofé horizontalement; je plagai ces fils par alle Hemen t. Après que feu s esfayé, quelle étoit la plus grande longueur, qu'un certain degré de de* char-  ( 165 ) Proefneemingen, welken aantoonen, dat het roode koper een heter leider is, dan het geele koper of het yzer. De voorgaande proefneemingen gaven my aanleiding tot het onderzoek, welk der drie genoemde metaalen de beste leider is, door namelyk gelyke ontlaadingen door draaden van gelyke middellynen en langte te laaten gaan, en acht te geeven, van welken deezer draaden de meeste ftof zydelings afging. Dit beproefde ik eerst op zoortgelyke wyze, als ik by proefneeming A. van § I. befchreven heb: dan daar de uitkomften deezer proefneemingen by derzelver herhaaling aanmerkelyk verfchilden, vond ik deeze wyze van het onderfcheiden leidend vermogen der metaalen te onderzoeken te onnauwkeurig; dit deed my eene nauwkeuriger wyze van beproeving zoeken. Ten dien einde maakte ik gebruik van den toeftel voorheen in het uitgegeeven ftuk myner proefneemingen pl. V. fig. 3. afgebeeld, en befchreven op bladz. 149; hier van fchroefde ik de bollen a. b. af, en ftelde, in plaats van dezelven, knoppen van i| duim middellyn. Elk van deeze knoppen hield een horizontaal koperdraad ter weerzyde buiten den knop uitfteekende; deeze koperdraaden ftelde ik evenwydig. Na dat ik nu vooraf beproefd had, welke dè grootfte langte was, die ik door eenen zekeren trap van laading der battery kon fmelten van het fmelt- X 3 baar-  ( KSO charge de la batterie pouvoit fondre du metal le plus fufible des metaux fusdits, c. a. d. du fer rèduit en fil d% pouce de diametre Qqui efl le diametre de tous les fils metalliques, que fai employés pour cet éxamen), et que feus trouvè, qu'il rièn fut pas fondu plus de 13 pouces, féloignai les colonnes a. b. jusqud ce que les fils de laiton horizontaux eusfent la diftance de 14 pouces. Je fixai alors entre ces fils le fil metallique, dont je défirois d'esfayer Paptitude d conduire le fluide éleclrique, en le placant immediatement prés des boules. Je tendis de Pautre cóté, et de la même maniere, un fil de fer d\\ö p. de diametre. Jyant fait communiquer Vutte de ces boules avec V extérieur de la batterie, je fis pas fer, chaque fois de la même maniere, le fluide éleclrique fur Pautre boule, en dechargeant la batterie. Ainft fesfiayai, s'il parol troit par la différente divifton du flux du fluide éleclrique, qui pasfe par des decharges égales, que ce fluide trouveplus de réfiftance dans un metal que dans Vautre. Les réfultats fur ent les fuivants. 1.) Le fil de fer d% pouce de diametre ètant placé d cóté du fil de fer plus mince d\% pouce de diametre, le dernier fut fondu d la longueur d'environ 6 pouces. 2.) Le fil de cuivre jaune ètant piacè au lieu du fil de fer, le fil de fer d\\-6 pouce de diametre fut fondu d deux endroits, ainfi qu'il en refia 3 'morceaux, qui faifoient enfemble la longueur de 11 pouces. 3.) Le fil de cuivre rouge d'j- pouce de diametre ètant  C iï? 3 baarffe der genoemde metaalen, het yzer namelyk, tot draad van ^ duim middellyn getrokken, (zynde deeze de dikte van alle de draaden, waar mede ik dit onderzoek gedaan heb) en bevonden had, dat hier van, in dit geval, niet meer dan 13 duimen gefmolten wierden, verwyderde ik de fiylen d. b. zo ver van elkander, dat de gezegde evenwydige koperdraaden 14 duimen van elkander ftonden. Tusfchen , deeze koper-draaden maakte ik nu vast den metaaldraad, welks leidend vermogen ik beproeven wilde, denzelven plaatzende dicht tegen de eene zyde der knoppen. Aan de andere zyde fpande ik op dezelfde wyze een yzer-draad van £s duim middellyn. Een der knoppen met de buitenzyde der battery vereenigd zynde, deed ik, de battery ontlaadende, de ftof telkens op gelyke wyze op den anderen knop overgaan, Op deeze wyze beproefde ik, of het uit de verfchillende verdeeling van den ftroom der eleétrifche ftof by gelyke ontlaadingen zoude blyken, dat dezelve in het eene metaal meer tegenftand dan in het anderen vindt. De uitkomften waren deezen. 1.) Het yzerdraad van duim middellyn ter zyde van het dunnere yzer-draad van 3|5 duim middellyn gefpannen zynde, wierd van het laatfte omtrent 6 duimen gefmolten. 2.) Het geel-koper-draad van £y duim middellyn in plaats van het yzer-draad gefteld zynde, fmolt het yzer-draad van 2|5 duim middellyn op twee plaatzen, zo dat hier van 3 ftukken, te zamen 12 duimen uitmaakende, overbleeven. 3.) Het roodkoper-draad van jV duim middellyn in plaats van het. geel-  ( i68) ètant placé au lieu du fil de cuivre jaune, le fil de fer d'^s pouce de diametre refta en entier. - Cette grande dijférence des effets des decharges égales fur le mince fil de fer ne peut être attribuèe d d''autres caufes , qua celle-ci: que le fluide éleclrique trouve beaucoup moins de réflflance dans le cuivre rouge que dans le cuivre jaune ou dans le fer; d'ou il paroit donc èvidemment, que le cuivre rouge conduit mieux le fluide éleclrique, que le cuivre jaune ou le fer. Cela ètant ainfi on ne peut nier, que dans les cas, oh Von prèférè, ou bien ou l'on eft dans la nècesfitè de fe fervïr de conducteurs, qui ont peu d'épaisfeur, ceux, qui font faits de cuivre rouge, donnent beaucoup moins d'occafton au fluide éleclrique de faire des bonds lat er aux, que ceux qui font faits de cuivre jaune, ou de fer O). Si l'on conftdere de plus, que le cuivre rouge eft beaucoup moins fufible par des decharges éleclriques, quaucun autre metal, comme les expériences, que fai dècrites dans le fecond chapitre, ont demontrè, alors il eft évident, que le cuivre rouge a une aptitude particuliere pour conduire la foudre. 0-0 Lonq'fon aimera mieux pourtant ipargner les plus grands fraïx du cuX-e pour un conducteur de peu d\>paisfeur, on fera mieux de le faire de cuivre jaune, que de fer, puisque le fluide éleclrique efl plus facilementconduit , fuivant ces expériences, par un fil de cuivre jaune, que par un fil de fez. de même diametre. CU A-  C 169 ) geel-koperdraad gefteld zynde, bleef het yzer-draad van sis duim middellyn in zyn geheel. Dit groot verfchil der uitwerkzelen van gelyke ontlaadingen op het dunne yzer-draad, by deeze proefneemingen , kan voorzeker aan geene andere oorzaak worden toegefchreven, dan dat de eleétrifche ftof in het roode koper , veel minder tegenftand dan in het geele koper of het yzer gevonden hebbe; waar uit het derhalven ten duidelykfte blykt, dat het roode koper een veel beter leider der eleétrifche ftof is, dan het geele koper of het yzer. Dit zo zynde zo is het niet te ontkennen, dat, in gevallen waar in men verkiest of gehouden is zich van afleiders van weinig inhoud te bedienen, zodanige afleiders, die van rood-koper zyn, veel minder tot zydelingfche afwyking der blixem-ftof geleegenheid geeven, dan afleiders van geel-koper of yzer (q). Indien men" daarenboven hier by in aanmerking neemt, dat het roode koper veel minder fmeltbaar door eleétrifche ontlaading dan eenig ander metaal is, zo als myne proefneemingen in het tweede hoofdftuk befchreven hebben aangetoond, dan is het zeer blykbaar, dat het roode koper tot afleiders van den blixem byzonderlyk gefchikt is. f?) Wanneer men echter de meerdere onkosten van het roode koper by het (tellen van eenen afleider van weinig inhoud wil fpaaren, zal men beter doen denzelven van geel-koper dan van yzer te neemen, terwyl de eleétrifche ftof, volgens deeze proefneemingen, gemaklyker wordt afgeleid door geel-koper-draad dan door yzer-draad van dezelfde dikte: Y ACHT-  ( 170 ) CHAPITRE HUITIEME. Expériences, qui font voir, comment les tremblemens de terre, et les agitations de Veau peuvent être quelqucfois les effets d'une decharge éleclrique. Depuis que le Dr. Stukeley et le Pere Beccaria ont commencê a faire attention aux phénoménes éle&riques, qui accompagnent quelques tremhlemens de terre, et qu'ilsen ont conclu, qu'au moins quelques tremhlemens de terre font yraifemhlahlement les effets d'un rétablisfement de Péquilibre éleclrique interrompu, foit d la furface de la terre, foit dans ïatmofphere, on a cherchè d imiter en quelque maniere les tremhlemens de terre par une decharge éleclrique artificielle, afin qu'il parut mieux, de quelle maniere, et dans quelles circonjlances un pareil tremblement ■peut être caufé par une decharge éMtrique naturelle, M  < m ) ACHTSTE HOOFDSTUK, Proefneemingen ter aanwyzing, hoe de aardbeeving en zuaterberoering zomwylen door eene ele&rifche ontlaading veroorzaakt kunnep worden. Na dat Dr. Stukeley en Vader Beccaria hebben begonnen acht te geeven op de eleétrifche verfchynzels, welken zommige aardbeevingen vergezellen, en hier uit hebben aangetoond, dat ten minften zommige aardbeevingen, naar alle waarfchynlykheid, de uitwerkzels zyn der herftelling van het verbroken electrisch evenwicht, het zy aan of onder de oppervlakte der aarde, het zy in den dampkring ontftaan, zo heeft men ook getracht door eene konftige eleétrifche ontlaading de aardbeeving eenigermaate natebootzen, ten einde het hier door des te beeter blyke, op wat wyze of in welke omftandigheden eene natuurlyke eleétrifche ontlaading aardbeeving kan veroorzaaken. Y 2 Het  C i?2 ) II eft connu, que le courant du fluïde éleclrique, qui a lieu dans une forte decharge, éxerce une force laterale tres remarquahle, quand il pasfe par un corps, dans le quel il trouvè-une grande réftftance. Or comme on attribuê quelques tremhlemens de terre a une pareille force laterale d'une decharge éleclrique naturelle, pas fant par un terrein, qui est un mauvais condu&eur, on a cherché d faire Pimitation des fusdits tremhlemens par la force d'une decharge éleclrique artificielle. Le Dr. Priestley a le mieux réusft, 'autant quil m'a paru, dans ces expériences,par la decharge d'une batterie de 32 pieds de furface armée. fai cru pouvoir faire cette expérience d'une maniere plus convaincante, par la decharge de notre batterie, vu fa grandeur; de plus M. Priestley my encourageant je m'y fuis determiné* - Jai donc répété premierement Pexpérience fuivant la maniere du Dr. Priestley, en fai fant pas fer la decharge de notre batterie fur une planche flottani fur l'eau, fur la quelle planche favois pofé plufteurs colonnes verticales; mais Veffet dêftrè ne me rèusflt qu'une fois. Cherchant une autre maniere de faire cette expérience plus fiirement, et conftderant, que le flux du fluide éleclrique, qui pasfe par une forte decharge, éxerce fa force laterale princïpalement, lorsqu'il eft conduit par de mauvais condu&eurs: (le brifement du cylindre de buis de 4 pou- C6S  ( m ) • Het is bekend, dat de ftroom der eleétrifche ftof, welke by eene fterke ontlaading overgaat, een zeer aanmerklyk zydelings vermogen oeffent, wanneer hy gaat door eenen leider, die gebrekkig is. Daar men nu aan een zoortgelyk zydelings vermogen eener natuurlyke eleétrifche ontlaading, die door eenen flegt leidenden grond gaat, de fchudding van den grond toefchryft, door of onder welken de ontlaading haaren wech neemt, zo heeft men dan ook door het zydelings vermogen eener konftige ontlaading de na,bootzing der aardbeeving gezocht. Dr. Priestley is hier in, zo ver het my is voorgekoomen, het best 'geflaagd, door de ontlaading eener battery van 32 voeten bekleed glas. Het fcheen my toe, dat ik met de ontlaading deezer zo veel grootere battery deeze proefneeming op eene noch meer overtuigende wyze zoude kunnen in het werk ftellen; Dr. Priestley zelve my hier toe daarenboven aanmoedigende, befloot ik tot deeze beproeving. Ik herhaalde dan eerst de proefneeming in de manier van Dr. Priestley, door de ontlaading der battery te laaten gaan over eene op water dryvende plank, op welke ik verfcheiden colommen rechtftandig gefteld had; dan het gelukte my flegts eenmaal hier door het begeerde uitwerkzel te weeg te brengen. Eene andere manier zoekende om deeze proefneeming met meer zekerheid in het werk te (tellen, herinnerde ik my, dat de ftroom der eleétrifche ftof by eene fterke ontlaading inzonderheid dan zyn zydelings vermogen oeffent, wanneer hy gaat door gebrekkige Y 3 lei-  C 174 ) ces de diametre, caufè par la decharge de notre batterie, comme je Vai décrit dans le prémier chapitre, en efl une preuve convaincante"); — conftderant de plus, qu'en cas que Péquilibre éleclrique interrompu, foit d la furface de la terre, foit dans P atmofphere, fe répare en fai fant pasfer la decharge par la terre, le fluide éleclrique d'un telle decharge fera principalement conduit par Pêau, qui fe trouvè dans la terre; — et que d'ailleurs cette eau des fous la furface de la terre, qui peut fervir pour conduire une telle decharge, fe trouve en quelques endroits principalement dans les interflices des couches pierreufes, fai cru ne pouvoir pas imiter plus naturellement le tremblement de terre, par le moyen d'une decharge éleclrique artificielle, qu'en fai fant pas fer le fluide éleclrique d'une decharge de notre batterie entre deux pierres placées l'une fur Pautre, entre les quelles fe trouvoit un peu d'eau. Mais comme les pierres, que je pouvois employer pour cette expérience, étoient trop fragiles, je me fuis fervi dans leur place de deuxrplanches, puisque le bois efl d peu prés un condu&eur ausfi mauvais, que les pierres. Ces planches, qui avoient la longueur de 20 pouces, la largeur de 7 pouces, et § de pouce d''épaisfeur, étant bien rabottêes ,.laisfoient peu d'efpace ent r'elles. Je mouillai le millieu des furfaces, qui fe touchoient, de maniere, que quand les planches étoient pofées l'une fur l'autre horizontalement, il fe trouvoit entr'elles une couche d'eau fort  C i?5 > leiders i (de fplyting van den 4 duims palmhouten cylinder, die, zo als ik in het eerfte hoofdftuk befchreven heb, door de ontlaading onzer battery is te weeg gebracht, ftrekt onder anderen hier van ten bewyze;) — hier by in aanmerking neemende, dat het water, het geen de grond bevat, waarfchynelyk de voornaame geleider zal zyn, wanneer het verbroken electrisch evenwicht, aan de oppervlakte der aarde of in den dampkring ontftaan, door den grond herfteld wordt;— en dat wyders het water onder des aardkloots oppervlakte, door het welke eenig verbroken electrisch evenwicht herfteld kan worden, op zommige plaatzen voornaamlyk in de fleuven tusfchen de fteen-laagengeleegen is, zo heb ik gemeend de aardbeeving niet eigenaartiger door de herftelling van een konftig verbroken evenwicht te kunnen nabootzen, dan door de electrifche ftof by de ontlaading onzer battery te geleiden tusfchen twee op elkander liggende fteenen, tusfchen welken eenig water was. Dan daar de fteenen,. welken ik hier voor verkrygen konde, voor deeze proefneeming te bros waren, ftelde ik hier voor in plaats twee planken, terwyl het hout ten opzichte der electrifche ftof van denzelfden aart is, als zynde het even weinig gefchikt om de electrifche ftof te geleiden. Deeze planken, die 20 duimen lang, 7 duimen breed, en f duim dik waren, aan die zyden, die elkander raakten, wel glad gefchaafd zynde, hadden dus weinig ruimte tusfchen zich. Het midden-gedeelte van die zyden der planken, welken elkander raakten, bevochtigde ik met water, zo dat 'er, als de plau>  ( 176 ) fort mince. Je fis pasfer alors par cette couche le fluide éleclrique de la decharge, après que feus placé fur la planche fuperieure plufteurs piéces de bois, ayant les figures de différens batimens; la plupart de ces piéces avoient des bdfes, dont la largeur étoit de plus de i| pouces, et la longueur de plus de 3 pouces. Neanmoins elles furent renverfées toutes enfemble, quand le fluide éleclrique de la decharge de notre batterie vint d pasfer par des fous; ce qui fut caufé par le tremblement et l'èlèvation de la planche , fur la quelle elles étoient placèes. Le fluide éleclrique d'une decharge éleclrique naturelle, quand il efl conduit par un terrein, qui efl un mauvais conducleur, peut donc élever de la même maniere par la force laterale, quil éxerce dans ce cas, le terrein, qui fe trouve desfus fon pasfage, le faire trembler, et réj'etter tout ce qui y efl bdti desfus. On fent dans la mer fur les vaisfeaux, dans le moment quil arrivé un tremblement de terre fur une cote voiftne, un choc tout-a-fait femblable d celui, qu'éprouveroit un vaisfeau-, s'il heurtoit fur une roche. On a remarqué depuis longtemps avec r ai fon, que ce choc efl inéxplicable, d moins qu'on ne fuppófe, quune decharge éleclrique efl conduite d travers Peau, fur la quelle fe trouve le vaisfeau, qui fubit un tel choc. J'ai tdché de faire voir par la decharge de notre batterie, qu'un tel choc  C m ) planken horizontaal op elkander lagen, tusfchen dezelven, als het ware, een laag water lag. Hier door leidde ik de ontlaading, na dat ik op de bovenfte plank veelerley houte lichaamen gefteld had, de gedaanten hebbende van verfchillende gebouwen ; de meesten van deeze lichaamen hadden eene grondvlakte, die ruim i| duim breed en 3 duimen lang was. Echter wierden zy, wanneer de electrifche ftof by de ontlaading deezer battery onder dezelven doorging, allen omvergeworpen, wordende zulks veroorzaakt door de fchudding en opheffing der plank, waarop zy ftonden. Op zoortgelyke wyze kan dan ook de ftroom der eleétrifche ftof by eene natuurlyke eleétrifche ontlaading, wanneer zy door eenen flegt leidende grond gaat, door het zydelings vermogen, het geen zy dan oeffent, den grond, welke boven haaren wech is, opligten, doen fchudden, en het geen 'er op gebouwd is, omverwerpen. Men gevoelt zomtyds in zee op de fchepen, wanneer 'er op eene niet ver afgeleegene kust aardbeeving is, terzelfder tyd eene botzing of ftoot, even als of het fchip op eene rots of klip ftoot. Te recht heeft men zederd lang aangemerkt, dat deeze botzing niet wel te verklaaren is, ten zy men ftelle, dat 'er eene electrifche ontlaading gaat door het water, in het welk zich het fchip bevindt, waar op men zodanig eene botzing of ftoot gewaar wordt. Ik heb getracht door de ontlaading van deeze battery te toorkn, dat Z ge.  c choc peut être caufè par une decharge éleclrique naturelle. Pour cet efet fai mis fur Peau dans une cuve, dont pl. X. ƒ. 3- rêpréfentê la coupe, unepiéce de hois a.b, ayant 'dpeuprês la forme du corps d'un vaisfeau. Je fis pasfer alors la decharge de la batterie par cette eau, a la profondeur denviron deux pouces desfous cette piéce dê 'bois; pour cela les extremites de deux fils de laiton c. d. & e. f, fixés un peu au desfus du fond de la cuve > avoient entr elles d la fusdite profondeur, desfous la piéce de bois a. b, la diftance de deux pouces. Je plagai verticalement fur cette piéce de bois une- colonne de bois g. de % pouce de diametre, longue de 5pouces. Jey'is alors, que cette colonne g. fut élevèe plus haut que 3 pieds, au moment que fe fis pasfer la decharge par les fils de laiton c. d. & e. f. Cette élévation eft caufée par le choc, que la decharge éleclrique produit dans l'eau. Plufteurs expériences m'ont fait voir, que le choc de l'eau par la decharge de notre batterie eft tres violent; je tdcherai dans la fuite de mèfurer en quelque maniere fa force. SE-  ( 179 ) gemelde botzing door eene electrifche ontlaading veroorzaakt kan worden. Ten dien einde heb ik op het water in eene tobbe, waar van pl. X fig. 3. de doorfneede verbeeldt, laaten dry ven een ftuk eikenhout a. b, het geen eenigzints de gedaante van den romp van een fchip heeft. Ter diepte van omtrent 2 duimen onder dit ftuk hout liet ik de ontlaading der battery door het water gaan, terwyl daar ter plaatze twee koperdraaden c. d. en e. ƒ, die ik in den wech vier ontlaading ftelde , twee duimen afftand van elkander hadden. Op het gezegde ftuk hout plaatfte ik rechtftandig een houten colom g. vyf duimen lang, en | duim dik. Wanneer ik dan de ontlaading door de koperdraaden c. d. en e. f. leidde, zag ik dat de colom g. meer dan 3 voeten wierd opgedreven. Deeze opheffing wordt veroorzaakt door de botzing, welke de electrifche ontlaading in het water te weeg brengt. Dat de botzing, welke de ontlaading van onze battery aan het water meedeelt, zeer geweldig is , is my by verfcheiden ondervindingen gebleken; derzelver vermogen zal ik trachten in het vervolg eenigermaate aftemeeten. Z 2 TWEE-  C 180) SECONDE PARTIE. contenant des Expériences faites pres des Condu&eurs de cette Machine. PREMIER CHAPITRE. Expériences concernant la compofition de VAcide Nitreux, par runion d'air pur et de - - mofet te, fuivant la découverte de M. Cavendish. Peu de tems apres la puhlication de mes premières expériences, faites avec la machine éleclrique de Teykr, jefus informé des expériences de M. H. Cavendish, lues d la Société Royale de Londres le 2 Juin 1785, par M. Blagden Secrétaire de cette Société, qui men fit par-  C 181 ) TWEEDE AFDEELING, bevattende de Proefneemingen by de Condudtors deezer Machine in het werk gefteld. EERSTE HOOFDSTUK. Proefneemingen omtrent de voortbrenging vanSalpeter-zuur, door de vereeniging van zuivere lucht en mofet, volgens de ontdekking van Mr. Cavendish. jKLort na de uitgaaf myner eerfte proefneemingen met Teylers eleclrizeer-machine wierden my de proefneemingen van Mr. Henry Cavendish, den 2 Juny 1785 voor het Koninglyk Genootfehap te Londen voorgeleezen, bekend, waar van Mr. Blagden Secretaris van het zelve Genootfehap my de befchryving Z 3 deed  C 182) parvenir la defcription (a). Suivant cette defcription M. Cavendish a converti un mélange d'air pur (air dephlogiftiqué) et de mofette (air phlogiftique) en acide nitreux , en faifant pasfer le rayon éleclrique pendant quelque tems par le mélange de ces deux airs. Comme ces expériences répandent beaucoup de lumiere fur quelques phénoménes, que favois vus en éprouvant les effets du rayon éleclrique fur diffèrentes efpéces dairs, je voulus voir par ma propre expérience les réfultats décrits par 31. Cavendish, dautant plus, que je me flattois, que la fuperiorité de force de notre machine me donneroit occafton de pouvoir obferver, et communiquer, d i'egard de ce fujet, des preuves plus convaincantes. Plufieurs Phyficiens, ètant dans la même opinion, m'animoient de plus par leurs lettres, pour répéter ces expériences; elles fur ent ausfi les premières, que f entrepris, en rècommengant les expériences avec notre machine éleclrique. Pour ces expériences, que fai faites avec M. Paets van Troostwyk, .nous nous fommes fervi, au lieu du fyphon employé par M. Cavendish, dun appareil plus fimple, fcavoir dun tube de verre d'^ pouce de diametre, dont une extremitè étoit fermèe. Cette extremitè du tube étoit pourvuë d'un fil de fer, qui y étoit fixè, de maniere d (a) Elle a été publiée quelque tems après dans les Philofophical Tranfactious forthe year 1785» vol. LXXV, part. II. p. 372.  C 183) deed toekoomen (a). Volgens deeze proeven heeft Mr. Cavendish .een mengzel van zuivere lucht, rgedephlogijieerde lacht') en mofet (jgephlogijleerde lucht in falpeter-zuur doen overgaan, door 'er den electrifchen ftraal eenigen tyd door te geleiden. Daar deeze proefneemingen veel licht verfpreiden over verfcheiden verfchynzels, welken ik by de beproeving van den invloed van den electrifchen ftraal op de verfchillende zoorten van luchten gezien had, verlangde ik den ui.tflag , door Mr. Cavendish befchreven, zelfs te zien, te meer daar ik my vleide, dat de fterkere kracht van ons werktuig my geleegenheid zoude geeven , om des te duidlyker bewyzen van deeze zaak te kunnen waarneemen , en meedeelen. Verfcheiden Natuurkundigen in dit zelfde gevoelen zynde, moedigden my ook door hunne brieven aan om deeze proefneemingen in het werk te ftellen; waarom zy dan ook de eerften waren, dewelken ik by het hervatten der proefneemingen met Teylers eleótrizeer-machine ondernam. Tot deeze proefneemingen, dewelken ik met den Heere Paats van Troojtwyk verricht heb, bedienden wy ons, in plaats van'den hevel door Mr. Cavendish gebruikt, van eenen eenvoudiger toeftel, van eene glazen buis namelyk van J duim middellyn , aan het eene eind gefloten. By het fluiten van dit eind der buis was in het zelve een dun yzerdraad gevat van ^ duim? ra) Dezelve is zecterd uitgegeeven in de Philofophical Tranfacïions fit Ut ycar 170,5, vul. LXXK. part. II. p. 372.  C 184 ) h pourvoir introduire le rayon éleclrique dans le tube. Nous plagames perpendiculairement ce tube rempli de mercure, et y introduiftmes le mélange d'airs, dont nous fouhaitions éprouver le changement, quand le rayon électrique le par court. L'air pur, qui fervoit pour cette expérience, étoit produit du prècipité rouge, et étoit bien dépuré, par le moyen des alcalis, de Pacide, quil auroit pu contenir. Au refte nous fuivimes exa&ement dans cette expérience le procédé de M. Cavendish. Nous mêldmes cinq parties dPair pur avec trois - parties d'air atmofpherique; de cet air mêlé nous introduiftmes dans le tube une quantité, qui en occupoit environ 3 pouces. Nous pofdmes fur ce tube une boule de cuivre, que nous plagames d une telle diftance du condu&eur, quil élangoit fur la boule un rayon d-peuprès continuel, puisque nos expériences précédent es nous avoient appris, que c'étoit ld le moyen d'en avoir le plus deffet. Desfous 1'air dans ce tube nous pofdmes fur la colonne de mercure, d la hauteur d'ïs de pouce, la même lesftve, que M. Cavendish a employée. Après que le rayon eut par cour u cet air mêlê, pendant 15 minutes; il n'en refta-plus que la troifieme partie: ainft Pair, qui étoit abforbé par l'alcali pendant cette operation, avoit occupé dans le tube la longueur de 1 pouces. Vair qui réftoit, fubisfant alors une moindre diminution d proportion de fa moindre quantité, nous y ajoutdmes {afin de fa-  C 185) duim middellyn, het geen tot geleider diende. Deeze buis plaatften wy met quik gevuld rechtftandig, en hier in lieten wy de gemengde lucht opryzen, welker verandering by den doorgang van den eleftrifchen ftraal wy beproeven wilden. De zuivere lucht tot deeze proefneeming hadden wy uit roode precipitaat verkregen, en was, door het inplaatzen van loogzouten, van het zuur, het geen dezelve bevatten mocht, wel gezuiverd; voor het overige volgden wy in deeze beproeving ftiptelyk de opgaaf van Mr. Cavendish. Wy vermengden dus 5 deelen zuivere lucht met 3 deelen dampkrings lucht; van deeze gemengde lucht lieten wy zo veel in het gezegde buisje opryzen, dat zy hier van ruim 3 duimen befloeg. Op het buisje plaatften wy een koperen bol, welken wy op dien afftand van den conductor ftelden, dat de ftraal uit denzelven op den bol, en van deezen door de lucht byna onafgebroken overging, terwyl voorgaande ondervindingen ons geleerd hadden, dat eene electrifche ftraal in dat geval ter ontbinding van lucht het grootfte vermogen oeffent. Onder de lucht in dit buisje ftelden wy dezelfde loog, die Mr. Cavendish gebruikt heeft, ter hoogte van /5 duim. Na dat de ftraal 15 minuten door deeze gemengde lucht gegaan was, was hier van niet meer dan f overig : dus had de lucht, die door de loog by deeze bewerking was opgeflorpt, de buis ter langte van 2 duimen gevuld. De overgeblevene lucht, naar rede van haare mindere hoeveelheid, eene kleinere vermindering ondergaande, voegden wy, om de loog zo veel fpoediger te ver- Aa za.  C 18Ö ) faturer d'aulant plus vite f alcali) cette. quantité de Pair mélé, qui faifoit avec le, rejle une colonne de 3 pouces, et repctdmes la même operation, jusqud ce que tatcdiL ent abforbè 8| pouces d'air. Nous examindmes alors jusqud quel degré cet alcali étoit imprêgné d'acide nitreux. Nous en moiiilldmes pour cet effet un petit mor-> ceau de papier, et l'ayant fechê nous le prèfenidmes au feu, pour qu'il s'allumdt fans s'enflammer. Par ld nous dccouvrimes, que Talcali avoit abforbè de l'acide nitreux, paree que ce papier bruloit en quelque maniere, comme du papier, qui étoit imprêgné avec trés-peu de nitre; mais il paroisfoit pourtant, qdil s'en falloit de beadcoup, que la lesfive ne fut faturèe. Nous- continudmes l'expérience desfus la même lesfive, dout il rejloit \ de pouce, attendant, que, fuivant l'expérience dêcrite par M. Cavendish , l'abforbtiou de 1'air par cette lesfive cesferóit enfin. Mais après que la lesfive eut abforbè de nouveau 14 pouces d'air, nous ne 'nous ètions pas encore appergu d'aucune dimïnution de cette abforbtion de Pair, quoique la lesfive dans notre expérience eut abforbè une beaucoup plus grande quantité d'air, que celle, que M. Cavendish dit avoir été abforbée par la lesfive dans fon expérience, quand il trouva, que cette abforbtion ces fa entieremenh Cette plus grande abforbtion de 1'air par la lesfive dans notre expérience paroit, quand on confidere, que 35 me- fu-  ( i87 ) zadigen , hier op nieuw zo veel van de gemengde lucht by , dat dezelve met de overgeblevene lucht weder de buis ter langte van omtrent 3 duimen vulde ,' en lieten 'er de electrifche ftraal doorgaan, tot dat de loog hier van weder omtrent 2 duimen had aangenomen. Dit herhaalden wy, tot dat de loog 8| duimen lucht aangenomen had. Nu onderzochten wy de loog, in hoe verre dezelve met falpeter>zuur bedeeld was. Wy bevochtigden ten dien einde hier meede een kleine fnipper papier, .en,lieten het zelve, gedroogd zynde, aan vonken. Hier by bemerkten wy, dat de loog eenig falpeter-zuur had aangenomen, terwyl dit papier eenigermaate op die wyze brandde, als papier, het geen van een weinig falpeter doortrokken] was, doch het bleek teffens, dat de loog 'er noch zeer verre af was van verzadigd te zyn. Wy vervolgden nu boven dezelfde loog, waar van I duim was overgebleven, de electrifche ftraal door de gemengde lucht op dezelfde wyze te laaten gaan, verwachtende dat, volgens de opgaaf van Mr. Cavendish, 4e vermindering der lucht boven deeze loog eindelyk zoude ophouden. Dan na dat zy op nieuw 14 duimen lucht had aangenomen, hadden wy noch niet befpeurd, dat de lucht weiniger vermindering onderging, of fchoon de loog by onze proefneeming reeds veel meer lucht had aangenomen, dan Mr. Cavendish meldt door zyne loog aangenomen te zyn, toen.de vermindering dier lucht boven dezelve geheel ophield. Deeze meerdere opflorping der lucht door de loog by onze proefneeming blykt, wanneer men Aa 2 na-  C 188 ) fur es de la lesfive, dont chacune étoit égale en volume a un grain de mercure, avoient abforbè 416 mefures parei lies d'air phlogijliqué et 914 mefures 'd'air déphlogifliqué; ce qui fait enfemble 1330 mefures (b). Cha~ que mefure de la lesfive a donc abforbè environ 38 mefures -dans Pexpérience de M. Cavendish : dans notre expérience au contraire 4i pouces de lesfive ont abforbè premierement 8J pouces d'air. Or fi on confidere cette quantité de lesfive Qs pouce) comme une mefure, alors cette mefure de lesfive a abforbè 21 pareilles mefures d'air. Enfuite \ de pouce de la même lesfive, qui étoit reflè de Pexpérience prècèdente, a abforbè 14 pouces d'air; cette quantité de lesfive Q de pouce) étant prife pour une mefure, alors une mefure de lesfive a abforbè 56 pareilles mefures d'air. Ces 21 & 56 mefures prifes enfemble, il paroit quune mefure a abforbè 77 mefures d'air; ce qui furpasfe plus du doublé de la quantité d'air abforbè par la lesfive dans 1'expérience de M. Cavendish. Cette quantité fi fuperieure d*air abforbè par la lesfive nous determina, quoique P abforbtion de 1'air ne ces foit ni même ne diminuoit, d'éxaminer de nouveau, jusqud quel degrè la lesfive étoit imprègnèe d'acide nitreux. Nous fitnes cet èxamen de la même maniere, que dans la prècê- den- (b) Pbilof. Ttanfait. fot the year 1785, vol. LXXP. f. 2. pag. 381.  .089 ) nagaat, dat volgens- Mr. Cavendish 35 maaten loog, waar van elke maat gelyk was aan de uitgebreidheid van 1 grein quikzilver, aangenomen hadden 416 gelyke maaten mofet, en 914 maaten zuivere lucht; dus te zaamen 1330 maaten (//). Elke maat loog heeft derhalven in Mr. Cavendish proefneeming omtrent 38 ■maaten lucht aangenomen : by onze proefneeming daarentegen zyn eerft door $ duim loog aangenomen 8] duimen lucht. Indien men deeze hoeveelheid loog duim) als ééne maat aanmerkt, dan heeft deeze maat loog aangenomen 21 gelyke maaten lucht. Naderhand heeft \ duim van dezelfde loog, die van de voorgaande proefneeming was overgebleven, aangenomen 14 duimen lucht; dus, deeze hoeveelheid loog (i duim) weder voor ééne maat gerekend , heeft ééne maat loog nu aangenomen 56 gelyke maatenlucht. Deeze 21 en 56 maaten by elkander voegende, zo blykt het, dat by onze proefneeming ééne maat loog 77 maaten lucht, en dus meer dan tweemaal zo veel lucht, als by de proefneeming van Mr. Cavendish, heeft aangenomen. Deeze zo veel grootere hoeveelheid der aangenomene lucht door de loog deed Ons befluiten, of fchoon de opflorping der lucht niet ophield noch verminderde, nu weder te onderzoeken, in hoe verre de loog met falpeter-zuur bedeeld ware. Dit onderzochten wy op-dezelfde wyze, als by de eerfte beproeving, door het aanfteeken van een fnipper papier (ZO Philc-f. Tranfaft. for the year 1785, vol. LXXV p. 27 pag. 381. Aa 3  C 190 ) den te expérience, en allumant un petit morceau de papier imprêgné de cette lesfive: mais nous fumes fort furpris de voir, que cette lesfive étoit encore tres èloïgnêt d'clre fqturèe dacide nitreux. L'abforbtion continuelle de Vair par la lesfive dans V expérience précédent e -ne-. •/accordant pas avec Vexpér rience décrite par. M. Cavendish, nous refolumes de répéter cette expérience avec une moindre quantité de lesfive, dont nous mimes \ de pouce fur Te mercure dans le même tube. Afin que Pacide nitreux, que nous pourrions obtenir par cette expérience, ne put étre attribuê ■d Vacide nitreu&\emphyè pour la prèparation du précipifè rouge, du/quel -nous avions produit Vair purdont mus-nous 'étions fervï pour Vexpérience p'rècèdent'e, nous emp-loydmes pour cette expérience de Vair pur, produit dz m 'inium moüillé avec Pacide vitriqlique3 et bien depuré iKfifrmwJ nrp ic-3tfi zuir. na f :u'jr\ r.-..;f iu ^\ gooi de fin air fixe; de cet air nous melames 7 parties ayec 3 'parties de mofette. Labforbtion de cet air mêlè fe fit ausfi prompt ement, que dans Pexpérience prècèdente, et l?e ces fa ou-he dimhua poinf. Après' que cette ' lesfive eut abfhrbè 22} pouces d'air, et qua'tnfi cette quantité de fa lesfive Q pouce) ètant prife pour une mefure, cette mefure de la lesfive eut abforbè 178 pareilles mefures d'air, nous examindmes der e chef la lesfive, et nous obfer? ydmes, que la lesfive étoit "impregnée d'acide nitreux, quoique encore\ tres èloignèe de fa faturation.  c m ) pier van deeze loog doortrokken: dim tot onze verwondering zagen wy hier door, dat dezelve noch zeer verre af was van met falpeter-zuur. verzadigd te zyn. . . De aanhoudende ontbinding der lucht by de voorgaande proefneeming niet overeenkomende met de opgaaf van Mr. Cavendish, befloten wy deeze proefneeming te herhaalen met eene mindere hoeveelheid loog, waar van. wy nu flegts § duim in het zelve buisje op het quik-zilver fielden. Op dat het falpeter-zuur, het geen' wy by deeze proefneeming verkrygen mochten, niet zoude kunnen worden toegefchreven aan het falpeter-zuur tot de bereiding van het precipitaat gebezigd, waar uit wy de lucht tot de voorgaande proefneeming gebruikt verkregen hadden, zo namen wy nu tot deeze proefneeming zuivere lucht, voortgebracht uit menie met vitrioolzuur bevochtigd, en van vafte lucht wel gezuiverd; hier van vermengden wy, volgens de opgaaf van Mn, Cavendish, 7 deelen met 3 deelen mofet. De opflorping deezer gemengde lucht gefchiedde even fpoedig als in de voorgaande proefneeming, en bleef onverminderd aanhouden. Toen 'er een colom lucht van ii\ duim was opgeflorpt, en dus deeze hoeveelheid loog Q duim) voor eene maat gerekend, deeze maat loog 178 gelyke maaten lucht had aangenomen, beproefden wy de loog op gelyke wyze als in de voorgaande proefneeming, en zagen weder, dat de loog met falpeter-zuur bedeeld, doch echter op verre na niet hier van verzadigd was. Ik  C 192 ) Je rèpètai enfuite Vèxamen du papier imhiU de la lesfive, par la quelle cet air étoit abforbè, en préfence dé Mesfieurs les Membres de notre Société, qui par ld fur ent convaincus avec moi, que la lesfive étoit bien imprégnèe avec un peu d'acide nitreux, mais quelle étoit pourtant tres kin d'en être faturée; ce qui nous parut en allumant du papier, qui avoit été moüillé dans la même lesfive , faturée par Pacide nitreux. Les réfultats de nos expériences s'accordent donc dans le fond avec ceux de M. Cavendish , puisqüils apprennent, que le rayon éleclrique caufe une combinaifon di air pur et de mofette, et que par cette union il efl produit de Pacide nitreux: mais ils en différent, en ce quils font voir, que la faturation de la lesfive, que M. 'Cavendish décrit avoir employé, exige une beaucoup plus grande quantité d'air abforbè, que fuivant fa défcription. Surpris de cette différence de rèfultat fenvoyai une defcription exacle de nos expériences d M. Cavendish, le prianten même tems de m'inflruire , s'il pourroit trouver la caufe de cette différence; et comme la feule différence esfentielle, par la quelle notre expérience différoit de celle de BI. Cavendish, confifloit en ce que nous avons employé de Pair pur produit du précipité rouge ou du mimum, au lieu de Vair pur produit de la poudre notre for-  C 193) Ik herhaalde vervolgens de beproeving van papier doortrokken van de loog, door welke de lucht by de laatfte proefneeming was opgeflorpt, in het byzyn der Heeren Leeden van ons Genootfehap, waar by Hun Ed. nevens my overtuigd wierden, dat de loog wel met eenig falpeter-zuur bedeeld, doch echter zeer verre af was van hier van verzadigd te zyn; dit laatfte bleek ons by het branden van papier bevochtigd in loog, die door falpeter-zuur verzadigd was. Onze proefneemingen ftemmen dan hoofdzakelyk in zo verre met die van Mr. Cavendish overeen, dat zy namelyk leeren, dat de elearifche ftraal eene vereeniging te weeg brengt van de zuivere lucht en de mofet, en dat 'er by deeze vereeniging falpeter-zuur ontftaat. Zy verfchillen echter hier in van dezelven, daar zy doen zien, dat 'er tot de verzadiging van zodanige loog, als Mr. Cavendish fchryft gebruikt te hebben, veel meer lucht door dezelve moet worden opgeflorpt, als volgens zyne opgaave. Verwonderd zynde over deezen verfchillenden uitflag, deelde ik een nauwkeurig bericht onzer proefneemingen aan Mr. Cavendish meede, Zyn Ed. verzoekende my te onderrichten, indien hy de oorzaak van deezen verfchillenden uitflag konde vermoeden; en terwyl het eenige wezenlyk verfchil, het geen 'er by in het werk ftellen van onze proefneeming fcheen plaats gehad te hebben, alleen hier in beftond, dat wy in plaats van de zuivere lucht, verkregen uit het zwarte poeder van quik-zilver met lood gefchud, (waar van Mr. Cavendish de wyze van voortbrenging B b niet  c 194 5 formêe par Vagitdtion du mercure avec le plomb, Jent M. Cavendish ne donne pas la maniere de le produire,^ je le priai de me communiquer, de quelle maniere il étoit yenu d cet air,■ parceque Je dejirois de répéter ïexpérience avec ce même air:-mais comme il ne m'a foumi aucune èlucidation fur la caufe vraifemblable dé ld différence du réfultat de nos expériences, et qu'il ne lui a pas plu de me communiquer fa maniere de produire 1'air pur, qu'il avoit employé pour fes expériences, m.écrivant, 'quil s'étoit propofé d'en par Ier dans un écrit public, la longueur enuyante de ces expériences nous a fait prendre la réfolution de différer leur continuation, pour obtenir 'une parfaite faturation de la lesfive, jusqud ce que H Cavendish ait publiê fa maniere de produire Pair pur, dotit il s'ejl fervi, nous contentant pour le prefent d'avoir vu, que runion du principe d'air pur et de la mofette produit de l'acide nitreux, fuivant la decouverte de M. 'Cavendish. , CHA-  c m) niet opgeeft), ons van zuivere lucht uit praecipitaat en menie voortgebracht bediend hadden , verzocht ik Mr. Cavendish my de wyze van bereiding deezer lucht op te geeven, terwyl ik verlangde, hier mede de proefneeming te herhaalen. Dan daar Zyn Ed. my omtrent de waarfchynelyke oorzaak van het verfchil van den uitflag deezer proefneeming geene opheldering heeft gegeeven, en niet heeft goedgevonden my de manier van bereiding der lucht tot zyne proefneeming gebruikt meede te deelen, my fchryvende voorgenomen te hebben hier van op eene an"dere plaats te fpreeken, zo heefc de verveelendé langwyligheid deezer proefneemingen ons doen.^befluiten de verdere beproeving ter volkomene. verzadiging van de loog.uit te Hellen, tot dat Mr. Cavendish zal goedgevonden hebben de manier" van bereiding der door hem gebezigde lucht meê te deelen, ons vergenoegende voor het tegenwoordige gezien te hebben , dat 'er, overeenkomftig de ontdekking van Mr. Cavendish, ' mi de vereeniging van Zuivere lucht en mofet falpeter-zuur wordt voortgebracht. Bb 2 TWEE-  C 19O CHAPITRE SECOND. Continuation des expériences fur les changemens, que les diffèrentes efpéces d'air fubisfent, quand des rayons éleclriques les parcourent pendant quelque tems. D ans les expériences fur les diffèrentes efpéces d'air, que fai fait ci-devant avec M. Paets van Troostwyk^r le moyen de cette machine, et que fai décrites dans la partie publiée de mes expériences, nous mimes Vair, par le quel nous fimes pasfer les rayons éleclriques, dans un cylindre de verre, qui avoit i| pouces de largeur. Les expériences décrius dans le chapitre précédent nous ayant donné le moyen d'éprouver les effets du rayon éleclrique fur Vair renfermé dans un tube étroit,'nous jugedmes, que puisque le rayon éleclrique opereroit alors fur une beaucoup moindre quantité d'air, il pourroit fe faire pour  C 197 ) TWEEDE HOOFDSTUK. Vervolg der proefneemingen omtrent de veranderingen , zu eiken de verfchillende zoorten van luchten ondergaan, wanneer 'er eleclrifche ftraalen eenigen tyd doorgaan. -By de proefneemingen omtrent de verfchillende zoorten van luchten, met den Heere Paets van Troofi'wyk by dit werktuig voorheen genomen, en in het ultgegeeven ftuk befchreven, plaatften wy de lucht, door welke wy de electrifche ftraalen geleidden, in een cylinder-glaasje, het geen ii duim wyd was. De proefneemingen in het voorgaande hoofdftuk befchreven ons een middel aan de hand gegeeven hebbende, om de uitwerking van den eleétrifchen ftraal op lucht in een nauw buisje befloten te beproeven, kwam het ons voor, dat wy hier door de eleétrifche ftraal op eene zo veel mindere hoeveelheid lucht kunnende doen werken, langs deezen wech wel ligt Bb 3 veel  c m) pour cette raifion, que le rayon auroit plus t?effet fur l'une ou r autre efpéce de cet air; ce qui nous a det er miné d répéter les expériences fusdites dans un tube, dont le diametre ne furpasfoit pas \ de pouce. Air pur9 (air déphlogifliqué*) Cet air, qui depuis kuit jours étoit produit de précipitê rouge, ètant placé d la hauteur de i\ pouces dans le fusdit tube desfus du mercure, étoit diminuè jusqu'd 2 pouces, après que le rayon eut pasfè pendant 30 minu* tes par cet air, de forte que la diminution de cet air étoit f de fa quantité. Le mercure, desfus le quel Vair pur fe trouvoit, étoit fortement calcinè d fa furface, après que le rayon eut pasfè pendant quelques minutes par cet air; cette calcination augmentoit en continuant cette expérience, et d la fin les parois du tube étoient ft couverts de chaux de ce metal, quon ne pouvoit[yoir au travers. Puisque le principe d'air pur s'unit avec le metal dans ioute calcination, il eft évident, que le mercure s'eft uni dans cette expérience avec le principe d'air pur, dans te quel il fe trouvoit; ce qui na pu arriver, qu après que cet air a été disfblu. La diminution d'air, que nous avons obfervé dans cette expérience, fait voir ausfi incon'teftablement, qu'une partie de Vair pur eft disfolu. Le ra-  C 199 ) veel meer uitwerking van denzelven op deeze of geene zoort van lucht zouden kunnen waarneemen; waarom wy dan het befluit namen de gemelde proefneemingen in een zodanig buisje, het welk niet wyder dan j duim was, te herhaalen. Zuivere lucht, (jgedephlogijl eer de lucht) , - Deeze lucht, dewelke een week te vooren uit roode prcecipitaat was voortgebracht, ter hoogte van i\ duim in het befchreven buisje boven quik-zilver gefteld , was, na dat 'er de ftraal 30 minuten Was door* gegaan, verminderd tot 2 duimen, zo dat de vermini dering deezer lucht \ van haare hoeveelheid bedroeg. Het quik-zilver, waar boven deeze lucht ftond, was aan zyne oppervlakte , na dat de ftraal noch maar weinige minuten door deeze lucht gegaan was, zeer aanmerkelyk verkalkt; dit nam by het aanhouden van deeze proefneeming geftadig toe, en tegens het eind van dezelve was de buis van binnen zo ver met den kalk van dit metaal bezet, dat men 'er niet konde doorzien. Terwyl by elke verkalking het grondbeginzef der zuivere lucht zich met het metaal vereenigt, zo heeft dan ook het quik-zilver by zyne verkalking gedurende deeze proefneeming het gezegde grondbeginzel der zuivere lucht aangenomen, het geen niet dan na haare voorafgaande ontbinding heeft kunnen gefchieden. De hier by waargenomene vermindering leert ook duidlyk, dat een gedeelte der zuivere lucht ontbonden is.. De eleétrifche-ftraal heeft dan deeze ont- bin-  ( 200 ) rayon éleclrique a donc caufé cette disfolution d'une partie de 1'air pur, qu'il traverfoit (c). Defirant d'obferver, ft le rayon éleclrique augmentoit de quelque maniere la calcination du mercure, en tornbant fur fa furface, nous avons mis un petit morceau de fil de fer fur le mercure, de maniere qu'il s'élevoit environ l de pouce desfus fa furface: le rayon tomboit alors fur ce fil de fer, fans qu'il touchdt le mercure; fa furface fut pourtant calcinée,pendant que le rayon éleclrique traverfoit 1'air, et la diminution de 1'air fe fit de la même maniere, que dans Pexpérience précédent e. La calcination du mercure dans les expériences précédentes doit donc être feulement attribuée d ce que le rayon éleclrique eau- (c~) Cette calcination de mercure fournit, felon moi, une preuve évidente pour le fyftême, que la calcination d'un metal confifte feulement dans fon union avec la principe d'air pur , fans que le metal perde aucun principe nommè phlogiftique par Stahl. Suivant le fyftême de Stahl' même les metaux ne fe defaifisfent pas de ce prétendu phlogiftiqué, a moins qu'ils ne fubisfent un certain degré de chaleur, ou qu'ils ne foient disfolus par Pun ou l''autre acide: dans cette expérience pourtant le mercure rfacquiert pas un degrè de chaleur remarquable, et il ne fe trouve pas ici un acide, au quel la calcination du viercure puisfe étre attribuée, puisque Pair pur (fuivant nos expériences, que fai décrites page 204) ne contient pas (Pacide qui en eft feparé et au quel on pourroit attribuer la disfolution du metal. Comment la calcination du mercure pourroit elle donc avoir lieu, fil étoit nécesfaire pour cela, que le metal perdit auparavant de Pune ou de l''autre maniere fon prétendu phlogiftique M. Paets van Troostwyk fe tient pourtant a Vhypothêfe du phlogiftique, puisque il a nouvellement écrit avec M. Deiman /''apologie du phlogiftique dans un memoiret qui a remporté Pannée pasfée le prix de notre Société Hollandoife. Ce memoire excellent, dans le quel on trouvera ausfi, out re F apologie fusdite, plufteurs ex. périences nouvelles, eft acluellement fous la presfe, et fera publié en peu de mois.  C 201 ) binding van een gedeelte der zuivere lucht, door welke zy doorging, te weeg gebracht (V). Om wyders te zien, of de verkalking der oppervlakte van het quik-zilver eeniger maate veroorzaakt of bevorderd wierd door het invallen van den electrifchen ftraal op hetzelve, zo hebben wy, om dit te voorkomen, een ftukje yzer-draad op het quik-zilver laaten dry ven, in dier voegen, dat het zich omtrent l duim boven deszelfs oppervlakte verhefte; hier op viel dan de ftraal neder, zonder de quik te raaken; echter wierd nu, de .eleétrifche ftraal door de lucht gaande, de quik even fpoedig verkalkt, en de lucht op gelyke wyze verminderd, als by de voorgaande proefneeming. De verkalking van het quik-zilver by de voorgaande proefneemingen is derhalven alleen toetefchryven aan de ontbinding der zuivere lucht, door (Y) Deeze verkalking van de quik geefc naar myn inzien een blykbaar bewys voor de leer, dat de verkalking van een metaal alleen in deszelfs vereeniging met het grondbeginzel der zuivere lucht beftaat, zonder dat het metaal vooraf eenig beginzel, door Stahl phlogifton genaamd, afgeeve. Van dit zogenaamde phlogifton immers ontdoen de metaalen zich niet volgens de Stahliaanfche leer zelve, ten zy zy zekeren trap van hitte ondergaan, of door het één of ander zuur ontbonden worden: dan by deeze proefneeming neemt het quik-zilver geene merkbaare warmte aan, en 'er is ook hier geen zuur voorhanden, waar aan de verkalking van de quik kan toegelchreven worden, terwyl de zuivere lucht, volgens onze proefneemingen op bladz. 205 befchreven, geen merkbaar zuur bevat. Hoe zoude het quik-zilver zich dan by deeze proefneeming verkalken kunnen, by aldien het hier toe zich op eene der gemelde wyze van zyn veronderfteld phlogifton moest ontdoen. De Hr. Paets van Troostzvyk befcbouwt echter deeze zaak uit een ander oogpunt, terwyl Zyn Ed. noch onlangs met den Ilr. Deiman de Stahliaanfche leer verdedigd heeft in eene prys-verhandeling, dewelke in 't voorleeden jaar door onze Hollandfche Maatfcliappy gekroond is; welk verdienstlyk ftuk, waar in men veele eigene pioefneemingen vinden zal, thans op de pers is, en binnen weinige maanden ftaat uitgegeeven te worden. Cc  ( 202 ) eau foit dans Vair pur une disfolution, qui donnoit occafton au principe de cet air pur de s'unir avec le metal. U expérience fuivante nous fait voir, que le rayon élec-' trique dis fout ausfi 1'air pur, 'quoiqu'il n'y ait pas de mercure ou quelque autre metal, au quel le principe d'air pur fe puisfe unir. Nous mimes de 1'air pur, produit le jour auparavant du prècipitè rouge, fur l'eau, d la hauteur de 2| pouces, et nous ohfervdmes, que cet air étoit diminuè \ pouce, après que le rayon Peut traverfè pendant 15 minutes, et que dans les 15 minutes fuivantes 1'air avoit de nouveau perdu \ pouce. Cet air ètant resté environ 11 heures dans le même tube, nous ohfervdmes , quil avoit encore perdu f pouce. Ainfi la diminution totale de cet air étoit égale d |s dé fa quantité, Cela diffêre tres peu de la diminution ou disfolution de cet air placé desfus du mercure: car nous trouvdmes, qu'il en étoit disfolu |? dans ce cas. II paroit pourtant par ces expériences, que la disfolution de Pair pur, quand il ne touche pas le mercure, fe fait plus lentement; ce qui peut dèpendre de ce que le principe d'air pur n'eft pas dans ce cas fi promptement abforbè. Examinant les diffèrentes portions d'air, qui étoient reftées des expériences précédentes, avec PEudiometre, nous ne pumes obferver aucune différence notable entre cet air pur éleclrifé, et une partie de ce même air pur, mais qui n étoit pas éleclrifé. Pour  C 203 ) door den electrifchen ftraal te weeg gebracht, welke ontbinding geleegenheid gaf aan het los gemaakte lucht-beginzel van zich met het metaal te vereenigen. Dat de zuivere lucht door eenen eleclrifchen ftraal ook ontbonden wordt, fchoon het gezegde grondbeginzel van dezelve geen quik-zilver of eenig ander metaal aantreft, waar mede het zich vereenigen kan, is ons uit de volgende proefneemingen gebleken. Zuivere lucht, daags te vooren uit roode prascipitaat voortgebracht, ftelden wy op water, en namen waar, dat van dezelve, na dat 'er de ftraal 15 minuten was doorgegaan, | duim, en in de volgende 15 minuten weder | duim ontbonden was. Deeze lucht omtrent I2uuren in dit buisje zynde gebleven, zagen wy, dat dezelve noch een f duim verminderd was; dus bedroeg de geheele vermindering of ontbinding deezer lucht & zyner hoeveelheid. Dit verfchilt weinig van de vermindering of ontbinding deezer lucht boven quik gefteld: want wy bevonden, dat hier van in dit geval t% ontbonden was. Het blykt echter uit deeze proefneemingen, dat de ontbinding der zuivere lucht, wanneer zy niet boven quik gefteld is, traager gefchiedt; het geen daar van kan afhangen , dat het losgemaakte grondbeginzel der zuivere lucht dan niet zo gereedelyk wordt opgenomen. De overgeblevene luchten der voorgaande proefneemingen met den Eudiometer onderzoekende, konden wy geen merkelyk verfchil waarneemen tusfchen dezelven en ongeëlectrizeerde zuivere lucht, die uit het zelfde glas genomen was. Cc 2 Om  ( 204 ) Pour dècouvrir , ft Vair pur contient un peu de Padde, quon a employé pour le produire, nous mimes i\p. d'air, produit du prècipité rouge, desfus une infufion de tournefol: mais après que le rayon eut traverfè cet air pendant 15 minutes, et quil en fut diminuè jusqu'd 2| pouce, nous ne pumes obferver le moindre changement dans la couleur de Pinfufion de tournefol. Nous mimes enfuite, pour le même but, de Vair produit du minium par le moyen ' d'acide vitriolique, desfus du vinaigre de fatume mêlê avec beaucoup d'eau, le quel perd fa limpidité, (comme on fcait) quand il s'y mêle la moinr dre quantité de cet acide: mais le rayon ayant traverfé i\ pouce de cet air pur pendant 15 minutes, et cet air ètant diminuè par ld jusqu'd i| pouces, le vinaigre n avoit rien perdu de fa limpidité. Mofette atmofpherique, (air pblogifliqué) Nous avions obtenu cet air en placant un mélange dè limaillede fer et de foufre,pendant quelques jours, dans Vair atmofpherique, qui en avoit fèparè tout Vair pur, comme il nous paroisfoit en examinant avec PEudiometre ce qui reftoit. Cet air ètant mis d la hauteur de 3 pouce> fur du mercure, fut trouvè augmentè jusqu'd 3} pouces , après que le rayon eut traverfé cet air pendant 5 minutes; dans les 10 minutes fuivant es il augmenta d 1\p° Nous introduifimes enfuite dans le tube un peu de la lesfive  C 2°5 ) Om te beproeven, of de zuivere lucht ook iets van het zuur ophoudt, het welk tot derzelver voortbrenging gebruikt is, fielden wy i\ duim lucht, uit roode przccipitaat verkregen, boven een weinig aftrekzei' van lakmoes : dan na dat de ftraal 15 minuten door deeze llicht gegaan was, en dezelve hier door tot !2| duim verminderd was , konden wy niet de minfte verandering van kleur aan het aftrekzei der lakmoes belpeuren. .Wy ftelden vervolgens tot het zelfde oogmerk lucht uit menie door • vitriool-zuur verkregen boven verdunde loodazyn, dewelke, gelyk bekend is, by de minfte inmenging van vitrioolzuur" troebel wordt: dan de ftraal 15 minuten door \\ duim van deeze zuivere lucht gegaan, en deeze hier door tot \\ duim verminderd zynde , was de verdunde lood-azyn niet merkbaar .troebel geworden. Dampkrings-mofet, (gephlogi'fleer'de lucht) Dezelve hadden wy verkregen door een mengzel van ftaalvylzél en zwavel eenige daagert in dampkrings-lucht te {tellen, welk mengzel hier uit, zo als ons uit een Eudiometrifch onderzoek bleek, al de zuivere lucht had aangenomen. Deeze lucht, ter hoogte van 3 duimen boven quik gefteld, was, na dat 'er de electrifche ftraal 5 minuten was doorgegaan, tot Sa duim, en in de volgende 10 minuten tot 21 duim vermeerderd. Wy lieten vervolgens een weinig van de loog, welke wy tot de proefneemingen , in het voorgaande hoofdftuk befchreven, gebruikt hadden, in de buis opryzen, om te zien, of Cc 3 hiet  ( 206 ) fiye, que nous avions employé e pour les expériences dêcriies dans le chapitre précédent, pour obferver, fi elle abforberoit quelque partie de cet air: mais il étoit augmentê au contraire de nouveau d'l pouce, après que le rayon eut traverfé cet air pendant 15 minutes. Nous laisfdmes cet air éleclrifé jusqu'au lendemain dans le tube, et nous trouvdmes alors, qu'il étoit diminuè autant qu'il avoit été augmentè. Le rayon éleclrique paroit donc étendre quelque fois 1'air "qu'il traverfé; ce qui fera caufè peut être en partie par ce que le rayon éleclrique échaujfe Pair en le traverfant, et ausfi vraifemblablement en partie par V èleclricitè, que 1'air acquiert dans cette expérience,- ou proprement, par la rèpulfion entre fes parties ; -qui en eft Peffet. Nous avons obfervé plufteurs fois, en fai fant de femblables expériences fur les autres efpéces d'air, une pareille dilatation de Vair éleclrifé, qui diminuoit. après cela jusqu'd fon volume précédent. II nous a femblè, que la dilatation de Vair fixe, dont fai par lé dans la partie publiée de mes expériences, eft du même genre. Air nitreux. Ayant vu ci-devant, que de Pacide nitreux fe fepare de Pair nitreux, quand le rayon éleclrique pasfe par cet air, et que 3 pouces d'air nitreux étoient diminuès paria jusqu'd i| pouces, nous esfaydmes la disfolution de ir.-A Vair  0°7 ) hier door i.ers. van deeze lucht zoude opgeflorpt worden; dan zy had daarentegen weder | duim aangewonnen, na dat de ftraal weder 15 minuten door deeze fucht gegaan was. Deeze geëlectrizeerde lucht lieten wy ftaan tot den volgenden dagh, en wy bevonden,toen, dat zy tot haare voorgaande uitgebreidheid van 3 duimen was ingekrompen. De eleétrifche ftraal fchynt dan zomwylen eene uitzetting in de lucht, door welke hy gaat, te veroorzaaken, die wel ligtelyk voor een gedeelte js toetefchryven aan eenige verwarming der lucht, door den doorgang van den electrifchen ftraal te weeg gebracht. De electrifche kracht zelve, welke de lucht by zodanig eene beproeving aanneemt, of de hier uit ontftaande afftooting tusfchen derzelver deelen, zal waarfchynlyk eene mede oorzaak van deeze uitzetting zyn. Eene zoortgelyke uitzetting van geëlectrizeerde lucht, welke na het eindigen der proefneeming weder tot haare voorige uitgebreidheid wederkeerde, hebben wy ook omtrent andere lucht-zoorten meermaalen waargenomen; de uitbreiding der vafte lucht, waar van ik in het uitgegeeven ftuk myner proefneemingen (bladz. 120) gefproken heb, fcheen ons nu ook van denzelfden aart te zyn. Salpeter-lucht Voorheen gezien hebbende, dat 'er van de falpeterlucht, wanneer 'er de electrifche ftraal doorgaat, falpeter-zuur wordt afgefcheiden, en dat hier door 3. duimen falpeter-lucht tot i| duim verminderd wier- den?  ( 208 ) Pair nitreux dans un tube d'\ pouce de diametre, et nous mimes de la lesfive desfous. Par ce moyen nons avons rèduit une quantité d'air nitreux, qui occupoit la longueur de 5 pouces dans le tube, jusqu'd i§ de pouce: il y avoit donc environ trois quart de. cet air nitreux abforbè. Un papier imprêgné de la lesfive, desfus la quelle cet air étoit dis fout, fai foit voir en brulant, que cette lesfive avoit ' abforbè une quantité remafquable d'acide nitreux. Examinant ce qui refioit de cet air nitreux par le moyen de PEudiometre, nous trouvdmes, que 1'air commun mêlé avec cet air ne fubisfoit aucune diminution. Les expériences précédentes nous ayant appris, que le réfidu de Pair nitreux éleclrifé avoit perdu entierement l'odeur de cet air, et qiiune bougie allumée, mife dans cet air, en fut éteinte, il ne nous a donc pas paru, qu'il y ait aucune différence entre ce réfidu et la mof et te atmospherique. Nous avons mis de ce même air nitreux une quantité, qui occupoit 3 pouces de hauteur dans un verre d'\\pouce de diametre, desfus \ pouce de la même lesfive, et .nous avons obfervé après trois femaines, quil en étoit abforbè d-peu-près la moitié; examinant le réfidu il ne par oisfoit pas différer de la mofet te atmofpherique. Le rayon éleclrique caufe donc tres promptement la même fèparation de Pacide nitreux de Pair nitreux, qui ne fe fait que tres lentement par la .lesfive feule. Cet-  C 209 ) den, beproefden wy. nu de ontbinding der falpeterlucht in een buis van \ duim middellyn, en ftelden hier onder een weinig loog. Hier door hebben wy eene hoeveelheid falpeter-lucht, die 5 duimen in de buis befloeg, in 30 minuten verminderd tot i3 duim; dus was van deeze falpeter-lucht omtrent f ontbonden. Een papier doortrokken van de loog, waar boven deeze lucht ontbonden was, deed by zyne aanfteeking zien, dat deeze loog veel falpeter-zuur had aangenomen. Het overfchot van deeze geëlectrizeerde falpeter-lucht met den Eudiometer beproevende, bevonden wy, dat gewoone lucht hier by gemengd geene de minfte vermindering onderging. Daar nu eene voorgaande beproeving ons geleerd had, dat het overfchot van geëlectrizeerde falpeter-lucht geheel den reuk van deeze lucht verloren had, en dat eene brandende kaars 'er in wierd uitgeblufcht, zo hebben wy dus in het overfchot van geëlectrizeerde falpeter-lucht geen onderfcheid tusfchen dezelve en dampkrings mofet kunnen ontdekken. Wy hebben van dezelfde falpeter-lucht vervolgens de hoogte van 3 duimen in een i\ duims glaasje op l duim van dezelfde loog gefteld, en bevonden, dat na drie weeken hier van omtrent de helft door de loog was opgeflorpt; het overfchot beproevende fcheen het van dampkrings mofet niet te verfchillen. De eleétrifche ftraal brengt derhalven dezelfde affcheiding van falpeter-zuur uit falpeter-lucht zeer fpoedig te weeg, die door de loog alleen zeer langzaam gefchiedt. Dd Dcc-  C 210 ) Cette disfolution dé Vair nitreux fait donc voir, que cet air ne doit pas être regardé, fuivant Popinion de M. Lavofier, comme s'il étoit tout-d-fait un principe cV acide nitreux (d), mais qu'il efl compofé au moins de £ d'acide nitreux rèduit en air, et mêlè avec un air, qui ne paroit pas diffèrer de Vair atmofpherique. Cette expérience fait voir de plus, que Vair peut contenir une grande quantité d'acide rèduit en air, lors même , quon ne peut découvrir cet acide ni par un alcali cauftique, ni par d''autres moyens: car l'acide nitreux ne fe manifeftoit dans Vair nitreux, qui étoit diminuè de la moitié pari'alkali, ni dans celui, qui étoit rèduit, par le rayon éleclrique dans nos expériences précédent es, de 3 pouces jusqud r|| quoique Pexpérience, que je viens de décrire, fasfe voir, que Vair nitreux efl compofé dans ce cas d-peu-près pour la moitié de l'acide nitreux. Air inflammable, produit par la disfolution de fer dans de ï'acide vitriolique. Nous plagames i\ pouces de cet air desfus f de pouce d'infufion de tournefol, pour es foyer, fi le rayon éleclrique en fépareroit quelque acide: mais nous ne pumes dêcouvrir le moindre changement dans la couleur de cette in- (d) Mem. de CAcad. des fiienees 1776,, p. 673 & 1782, f. 496.  C 211 ) Deeze ontbinding der falpeter-lucht leert derhalven, dat dezelve niet geheel en al als een beftanddeel van het falpeter-zuur is aantemerken, waar voor deeze lucht door Mr. Lavoifier gehouden wordt (d), maar dat zy ten minften voor drie vierde gedeelte beftaat uit het falpeter-zuur zelve tot lucht gebracht, en vermengd met eene lucht, die van dampkrings-mofet niet fchynt te verfchillen. Deeze proefneeming leert wyders, hoe lucht zeer veel zuur, tot den ftaat van lucht gebracht, bevatten kan, zelfs dan, wanneer men zulks door het inplaatzen van loog-zoutën of andere middelen niet kan ontdekken. In de falpeter-lucht immers door het inplaatzen van loog tot op de helft verminderd, gelyk ook in die geene, die by onze voorgaande proefneemingen van 3 duimen tot i| duim door den electrifchen ftraal gebracht was, was geen zuur te ontdekken , fchoon de thans befchrevene proefneeming ons leert, dat zy in dat geval noch omtrent voor de helft uit falpeter-zuur beftaat. Ontvlambaare lucht, verkregen by de ontbinding van yzer in verdund vitriool-zuur. Om te beproeven, of 'er door den electrifchen ftraal eenig; zuur van deeze lucht zoude afgefcheiden worden, ftelden wy dezelve ter hoogte van i\ duim boven \ duim aftrekzei van lakmoes: na dat'er de ftraal 10 minuten was doorgegaan, konden wy niet 00 Mem. de 1'Acad. des fciences 1776, p. 673 & 1782, p. 49Ó. Dd 2  (212 ) infufion, après que le rayon eut traverfé cet air pendant 10 minutes. Nous mimes enfuite i$ pouces de la même prèparation desfus du vinaigre de faturne mêlé avec beaucoup d'eau. _ Après que le rayon eut traverfé cet air pendant 7 minutes, cet air fe trouva augmentè jusqu'd 4 pouces, et dans les.5 minutes fuivantes d 5 pouces. Le vinaigre de faturne n'avoit rien perdu par ld de fa tranfparence; ce qui demontre, qu'il n'avoit pas recu d'acide (e). Nous ne pouvons pas determiner, d quelle eau-fe ia fusdite augmentation de 1'air doit être attribuée. Air inflammable de Vefprit de vin mêlé avec de rhuile de vitriol. Cet air ètant placé, pour le même but que le précédent qï la hauteur de i\ pouces fur une infufion de tour* uefol, étoit augmenté d 51, pouces, après que le rayon éleclrique eut traverfé cet air pendant 4- minutes. Le rayon casfq.nt le tube nous ne pumes'pas obferver , fi cet air continuoit encore d augmenter. . Nous esfaydmes de répéter cette expérience avec une autre tube, mais il fut rompu au commencement. Nous mimes enfuite cet air - .' d la ' (e) Le changement de couleur, que nous avons obfervé ci-de.vant en fai fant de pareilles expériences fur cet air y et dont fai par Ié dans la partie pubhèe «e «« expériences, pag. 122, devra donc vraifemblablement fon origine a t acide vitriolique, employé pour la produüion de cet air, qui en aura retenu urn petite pprtion.  C 213 ) niet befpeuren , dat dit aftrekzei de minfte kleurs verandering had ondergaan; ook befloeg de lucht evenveel plaats. Wy ftelden vervolgens i\ duim lucht van dezelfde bereiding boven verdunde loodazyn. Na dat de ftraal 7 minuten door deeze lucht gegaan was, was dezelve vermeerderd tot 4 duimen, en in de volgende 5 minuten tot 5 duimen. De lood-azyn was echter hier by volkomen helder gebleven; een bewys, dat 'er uit de ontvlambaare lucht geen zuur ontbonden was re). Waar aan deeze zó aanmerkelyke toeneeming der lucht by de laatfte proefneeming is toetefchryven , weeten wy niet tebefliszen. Ontvlambaare lucht uit zuyngeest met vitriool-olie vermengd. Deeze lucht, met het zelfde oogmerk als de voorgaande, ter hoogte van i\ duim, op een aftrekzei van lakmoes gefteld, was, na dat 'er de ftraal 4 minuten was doorgegaan, vermeerderd tot 51 duim. De elec^ trifche ftraal toen de buis breekende, konden wy de verdere vermeerdering deezer lucht niet beproeven. Dit trachtende met eene andere buis te herhaalen, brak dezelve weder in den beginne. Wy ftelden vervolgens deeze lucht ter hoogte van 3 duimen op één (V) De kteurs verandering, welke wy voorheen by Je beproeving deezer lucht hebben waargenomen, en waar van ik in het eerfle ftuk bladz. 123. gemeld heb, zal dus, naar allen fchyn, veroorzaakt zyn door eenig vitrioolzuur, in deeze lucht opgehouden het geen zyn oorfprong zal gehad hebben, van het vitriool-zuur tot voortbrenging deezer lucht. Dd 3  C 214 ) d la hauteur de 3 pouces desfus un pouce de vinaigre dt faturne. Après 4 minutes il fut accru par le rayon éleclrique jusqud' 6 pouces, et après que le rayon Peut traverfé pendant 15 minutes, il occupoit 10 pouces de hauteur dans le tube. Examinant enfuite cet air, et y introduifant une petite bougie allumèe, nous trouvdmes, qu'il avoit perdu entier ement fon inflammabilité. Répétant enfuite cette expérience avec une pareille quantité d'air, nous vimes, quil s'étoit étendu en 15 minutes d Q| pouces. Nous examindmes cet air en y mêlant de Pair nitreux , mais il ne fubisfoit par ld aucune diminution. Air alkalin. Cet air produit de Pefprit de fel ammoniac par chaleur, ètant placé dans un pareil tube d la hauteur de 3 pouces, fut augmentè par le rayon éleclrique en 4 minutes jusqu'd 6 pouces; dans les 10 minutes fuivant es il ne fut pas plus augmentè. Cela s'accorde tres bien avec ce que fai vu dans la fuite être obfervé par M. Bertholet (f). Notre rayon éleclrique, quoique il eft plus fort, ne caufe donc pas une plus grande augmentation ou disfolution de cet air, qu'une étincelle éleclrique ordinaire. Vair éle&rifé de cette expérience ne fut pas abforbè par Peau, et étoit en partie air inflammable. Nous (f) Journal de Phyjique fept. 1786, p. 176.  ( 215 ) één. duim verdunde lood-azyn. Na 4 minuten was dezelve door den electrifchen ftraal tot 6 duimen gebracht, en na dat 'er de ftraal 15 minuten was doorgegaan , befloeg zy 10 duimen hoogte in de buis. Deeze lucht vervolgens door het inbrengen der vlam van een kaarsje beproevende, bevonden wy, dat zy al haare ontvlambaarheid verloren had. De proefneeming vervolgens met eene gelyke hoeveelheid lucht herhaalende zagen wy, dat dezelve na 15 minuten zich tot 9} duim had uitgezet. Wy onderzochten dezelve door het byvoegen van falpeterlucht, dan hier by onderging zy niet de minfte vermindering. Loog-lucht. Deeze lucht, van geest van ammoniac-zout door hitte voortgebracht, in een zoortgelyk buisje ter hoogte van 3 duimen gefteld zynde, wierd door den electrifchen ftraal in 4 minuten tot 6 duimen gebracht; in de volgende 10 minuten wierd zy door denzelven niet verder uitgebreid. Dit ftemt zeer naby overeen met het geen ik naderhand gezien heb door M. Bertholet bevonden te zyn (ƒ). De loog-lucht wordt dan door onzen fterkeren electrifchen ftraal niet verder uitgebreid of ontbonden, dan door de gewoone electrifche vonk. Deeze geëlectrizeerde lucht bevonden wy, gelyk voorheen, door water niet opgeflorpt te worden, en gedeeltelyk ontvlambaar te zyn, Wy (ƒ*) Journal de Phyflque fept. 1786, p. 17Ö.  C 210* ) Nous fitnes pas fier le rayon éleclrique par de Vejprit de fel ammoniac, placé d la hauteur d'un pouce fur du mercure dans un tube pareil d celui, que nous avons employé pour Pexpérience précèdente. Le rayon traverfant cet efprit de fel ammoniac en produiftt une ft grande quantité d'air, que la tube en fut rempli d la hauteur de 8 pouces dans Vefpace de 4 minutes. En examinant cet air nous vim es, qu'il s'enflammoit de la même maniere, que 1'air alkalin éleclrifé, et quil étoit ausfi peu abforbè. II nous femble donc, quon peut conclure de cette expérience, qu'on doit regarder Pair alkalin comme un alkali volatil rèduit en forme d'air, puisque le rayon éleclrique produit de l'un et de l'autre un air également inflammable. Nous avons placé de même Vair fixe, ainfi que les autres airs acides, dans de pareils tubes , et nous avons ausfi fait pasfer le rayon éleclrique de la même maniere par ces airs. Les phénoménes, que nous avons obfervès en rèpètant ces expériences, s'accordent dans le fond avec ceux, que nous en avons vu auparavant, quand nous avons employé un verre d'un plus grand diametre pour ces expériences, que fai dècrites dans la partie publiée de mes expériences, pag. 124—128. c ha-  C 217) Wy hebben vervolgens den electrifchen ftraal door geeft van ammoniac-zout geleid, gefteld ter hoogte van één duim op quik, in een zoortgelyk buisje, als wy tot de voorgaande proefneemingen gebruikt hadden. De electrifche ftraal door dit vocht geleid deed hier van zo veel lucht ontftaan, dat de buis na 4 minuten ter langte van 8 duimen met lucht gevuld was. Deeze lucht beproevende zagen wy, dat zy op gelyke wyze ontvlamde, als de geëlectrizeerde looglucht, en even weinig als deeze wierd opgeflorpt. Hier uit fchynt ons te volgen, dat men de loog lucht flegts als vlugge loog, tot eenen veerkrachtigen ftaat gebracht, heeft aantezien, terwyl de electrifche ftraal uit beiden eene gelykaartige ontvlambaare lucht voortbrengt. De vafte lucht, als meede de overige zuure luchten, hebben wy insgelyks in een zoortgelyk buisje gefteld, en 'er de electrifche ftraal laaten doorgaan. De verfchynzels, welken wy hier by hebben waargenomen , koomen hoofdzakelyk overeen met die geenen , welken wy voorheen gezien hebben, toen wy deeze luchten in wydere glazen beproefden, en welken ik in het uitgegeeven ftuk myner proefneemingen bladz. 125 — 129 befchreven heb. Ee DER-  C 218 > CHAPITRE TRÖISIEME. Expériences concernant quelques Météores Eleclriques. J^j''extraordinaire grandeur de notre machine éleclrique ma engagè de faire quelques expériences en préfence de Mrs- les Direcleurs et les Membres des Sociétés de Teyler, pour imiter quelques météores plus en grand, qu'on na pu le faire jusquici par le moyen d'une .machine ordinaire , et pour foumir par ld des argumens plus frappants, que quelques phénoménes font juft ement attribués aux caufes éledtriques. Deftrant de faire deux nuages artificiels, dont Vun étoit éleclrifé pofitivement, et Pautre nègativement, et de de les laisfer voguer dans la fale fort fpatieufe, dans la quelle notre machine eft placêe,je me fiuis fervi de deux ballons faits de cette pellicule fine, que les raches réjettenty quand elles vêlent. Je remplis ces ballons avec de Fair  C 219 ) DERDE HOOFDSTUK. Proefneemingen betreffende zommige Electrifche Litcht-verfchynzels. H JL JLet grooter vermogen van onze electrizeer-machine deed my befluiten eene en andere proefneeming ter aanfchouwing van Heeren Beftuurderen, en Leden der Genootfchappen van Teylers ftichting in het werk te {tellen, om meer in het groot, dan men tot nu toe met de gewoone werktuigen heeft kunnen doen, zommige lucht-verfchynzels na te bootzen, en hier door des te meer treffende bewyzen te geeven, dat zommige lucht-verfchynzels met recht aan electrifche oorzaaken toegefchreven worden. Verlangende twee konft-wolken, waar van de eene pofitif en de andere negatif geëlectrizeerd was, in de ruime en hooge zaal te laaten dry ven, in welke ons eleétrifch werktuig geplaatft is, bediende ik my van twee lucht-zakken , gemaakt van het dunne vlies, het geen de koeyen voortbrengen, wanneer zy kalven. Deeze zakken, waar van elk den inhoud had Ec 2 van  ( 220 ) Fair inflammable, dont chacun renfermoit environ deux pieds cubiques, et je chargeai ces ballons, qui étoient plus legers que 1'air atmofpherique, en y attachant quelques poids, afin qu'ils devinfient as fez péfants pour ne fe pas êlever. Je fis communiquer, par le moyen d'un fil de fer de la plus mince efpéce, dont la longueur étoit environ de 25 ou 30 pieds, un de ces ballons avec un conducteur placé d un coté de la fiale, et combine avec le condu&eur pofitif Uautre ballon avoit de la même maniere communication avec un autre conducteur, combinê avec le conductéur nêgatif, et placé d l'autre cóté de la fiale, vïs-d-vis et d ia diftance d'environ 20 pieds du premier. Je fis avancer les ballons, les éloignant de la machine, autant que la longueur des fils le permettot t; ils y étoient tenus d la hauteur de quelques pieds desfus le plancher,.parceque les poids fusdits, dont ik étoient chargés, pendoient aux bouts des fils de foie, qui étoient longs de 8 ou 10 pieds. Jusfttot que la machine èle&rique eut commencè d tourner, et que les ballons eurent recu l'èle&ricitè des condu&eurs, aux quels ils étoient attachés, ils s'èlèvoient en forme de nuages è teute la hauteur, que la longueur des fils le pouvoit per-mettre; ils s'approcherent enfuite par leur attra&ion mutuelle, et fe combinerent bientot comme dans un nuage, qu'on voyoit alors s'abaisfer lentement, L é'  C 221 ) van omtrent 2 cubick voeten, met ontvlambaare lucht gevuld,.en dus ligter dan de dampkrings-lucht zynde, bezwaarde ik dezelven, door 'er eenig gewicht aan te hangen, tot dat zy een weinig te zwaar waren om zich te kunnen opheffen. Een van deeze luchtzakken vereenigde ik, door een yzer-draad van het dunfte zoort, omtrent 25 of 30 voeten langte hebbende, met eenen conductor, aan de eene zyde der zaal ftaande, die met den pofitiven conductor gemeenfchap had. Den anderen lucht-zak vereenigde ik insgelyks, dooreen zoortgelyk yzer-draad, met eenen anderen conductor, aan de andere zyde der zaal tegens over en op omtrent 20 voeten afftand van den eerftgemelden geplaatft, en welke van den negativenconductor kracht ontfing. De lucht-zakken bracht ik vervolgens voorwaards, dezelven zo verre van de electrizeer-machine verwyderende, als de langte der draaden toeliet, alwaar zy op eenige voeten hoogte van den grond gehouden wierden : vermits de gemelde gewichten, waar meede zy bezwaard waren, aan de einden van zyden draaden hingen, die 8 of 10 voeten lang waren. Zo dra de electrizeer-machine wierd aan den gang gebracht, en de lucht zakken de electrifche krachten verkreegen der conductors, aan welken zy waren vaft gemaakt, reezen zy als wolken op, zo hoog als de langte der draaden toeliet; zy naderden vervolgens door hunne onderlinge aantrekking elkander, en vereenigden zich welhaaft als het ware tot eene wolk, dewelke men weder langzaamerhand zag daalen. Ee 3 De  ( 222 ) Uèlèvation de ces nuages artificiels doit être fans doute attribuée d la diminution de leur péfanteur fpécifique, et cette diminution efl certainement caufée par la dilatation de 1'air, qu'ils contiennent; cette dilatation eft l'effet nécesfaire de l'éleclricité, que ces nuages repoivent, puisque les particules d'air fe repousfant parld, doiyent donc necesfair ement s'écarter les unes des autres. La defcente de ces nuages artificiels, quand ils fe touchent, depend de ce que l'éleclricité oppofée des nuages, qui fe rencontrènt, eft d-peu-près anèantie, quand ils fe touchent, et les nuages combinés perdent par confequent l'éleclricité , qui les a foutenus. Cette expérience fournit fielon moi les explications futyantes concernant les mètêores éleclriques. 1) Elle nous fait voir, comment un nuage, quand il regoit de l'éleclricité, devientplus leger par ld, et fe doit élever par confequent jusqu'd une partie moins denfie ou plus legere de l'atmofphere. Cela explique donc la fiéparation ou l'èlevation inftantanèe des nuages, qu'on voit arriver quelques fois, quand on obfervé un orage d quelque diftance: puisqu'on peut aifement concevoir, qu'un orage produira quelque fois dans un inftant de l'éleclricité dans Pun ou Pautre nuage. 2) La caufe, pourquoi il peut fouvent tres fort dans le tems d'un orage, peut être facilement expliquée par ld. Les nuages, qui fe font ètendus conftdérablement par leur èlec-  C 223 ) De Opheffing deezer konstwolken is buiten twyffel toetefchryven aan de vermindering van haare zoortelyke zwaarte, en deeze wederom wordt voorzeker veroorzaakt door de uitzetting der lucht, welke zy bevatten; welke uitzetting noodwendig voortvlóeyc uit de electrifche kracht, die aan deeze wolken wordt medegedeeld, terwyl de lucht-deelen hier door elkander afftootende, zich by gevolg van elkander verwyderen. De daaling deezer konst-wolken, wanneer zy elkander raaken, hangt hier van af, dat de tegenovergestelde krachten der beiden zich zamen vereenigende wolken elkander by deeze zamenkomst ten naaftenby vernietigende, de vereenigde wolken dus de kracht verliezen, die hun heeft opgehouden. Deeze proefneeming geeft, naar myn inzien, de volgende ophelderingen , betreffende de eleétrifche lucht-verfchynzels. 1) Zy doet ons zien, hoe eene wolk, wanneer zy electrifche kracht ontfangt, hier door ligter wordt, en zich dus tot een hooger en yler gedeelte van den dampkring moet opheffen. Dit verklaart derhalven de fpoedige afzondering of opheffing van wolken, welke men zomtyds ziet gebeuren, wanneer men een donderbui op eenigen afftand befchouwt: terwyl het te begrypen is, dat by eene donderbui zomtyds fpoedig in de eene of andere wolk electrifche kracht ontftaan zal. 2) De oorzaak van den fterken regen by donderbuien laat zich hier uit zeer duidlyk verftaan. De wolken immers, die door haare electrifche kracht aan-  ( 224 ) éle&ricité, doivent necesfairement diminuer de volume, quand ils perdent leur éle&ricité au moment, quils s'unisfent, et la caufe de leur expanfion ces fe par ld. Dans cette diminution de volume des nuages, les particules d'eau, quils renfermentr s'approchent, fe mêlent, et acquerant par ld trop de pêfanteur pour fe foutenir plus longtems dans Vair, elles commencent d defcendre. En defcendant elles rencontrent d''autres particules d'eau, qui s'y unisfent, et de cette maniere il fe fait des gouttes, qui font plus ou moins grosfes, quand elles tombent fur la terre, d mefure qu'elles ont rencontré en defcendant une plus grande quantité de particules d'eau, qui s'y font unies. 3) La raifon pour quoi il grêle fouvent dans le tems d'un orage, peut ausfi être déduite de ces expériences, de la maniere fuivante: un nuage dévientplus leger, fuivant ces expériences, quand il régoit P éle&ricité; il doit par confequent s'élever alors dans Patmofphere. Cela peut etre la raifon, pour quoi quelques nuages s'élevent fouvent dans le tems d'un orage d une hauteur extraordinaire, et en même tems d une règion fi froide de Patmofphere, que les particules d'eau, quand elles s'unisfent en gouttes, font gêlèes dans l'inflant, et forment ainfi la grêle. (g). Dans (g) Qitoiqu'it y eut une ètincelle entre ces nuages artificiels éleclrifés, elle ne profdfit pourtant aucun bruit rémarquable; ce qui y manquoit pour imiter le tormerre. Uexpêrience devoit donc paroitre défedueufe a cet égard. Afin que  C 225 ) aanmerkelyk zyn uitgezet, moeten noodwendig inkrimpen, wanneer zy, by haare zamenkomft, haare kracht verliezen, en dus de oorzaak van haare uitzetting ophoudt. By deeze inkrimping der wolken koomen de water-deelen, welken deeze wolken bevatten, noodwendig nader by elkander, loopen te zaamen, en hier door te veel zwaarte verkrygende, om zich langer in de lucht optehouden, beginnen zy te daalen; by hunne daaling andere water-deelen ontmoetende, die zich met hun vereenigen, worden 'er regendruppels gebooren, welken, wanneer zy op de aarde nedervallen, des te grooter zyn, naar maate zy in hunne daaling meer water-deelen ontmoet hebben, die zich met hun vereenigden. 3) De reden, waarom het dikwyls by donderbuien hagelt, kan ook hier uit worden afgeleid. Eene wolk immers wordt, volgens deeze proefneeming, wanneer zy electrifche kracht verkrygt, ligter, en moet derhalven dan hooger in den dampkring opryzen. Het kan hier van afhangen, dat zommige wolken by eene donderbui zich zomwylen tot eene buitengewoone hoogte verheffen, en dan teffens een zodanig koud gedeelte van den dampkring bereiken, waarin de water-deelen, wanneer zy tot druppels te zaamen loopen, oogenbliklyk bevriezen, en dus hagel vormen (g). In Gr) Schoon 'er tuiïchen de geëleftrizeerde konst-wolken, wanneer zy tot elkander kwamen, eene vonk ontftond, kon deeze echter geenen merkbaaren Hag geeven, en dus wierd hier by de donder niet nageboo't. Tn dit op Ff  ( 226 ) Dans la partie publiée de mes expériences fai dit Cpag. 32), que j'avois porté les rayons, qui s'élanfot'ent du condu&eur, jusqud la longueur de 6 pieds, en les faifant pasfer le long d'une planche bronzée; cela m'a donnè Vidèe de faire Pexpérience fuivante. Je fis fiuspendre un plan rond de ftx pieds de diametre, couvert d'un cóté de feuilles d'étain, proche Pextrémité du condu&eur, et dpeu-près d la même hauteur; la furface garnie ètant toumée par le bas. Je fis communiquer le condu&eur et ce plan; dont le bord avoit 1'épaisfeur de 3 pouces , afin que le fluide éle&rique 'n'en échappdt pas promptement. Desfous ce plan fen placai un autre pareil de la même grandeur, environ un pïed plus bas que le premier, mais dont le bord étoit feulement gami de feuilles d'étain, et la furface fuperieure étoit bronzée. Je fis communication entre le fusdit bord gami et la terre. J Afin i ce qui a,rive, quand lés nuages artificiels èleBrifès fe rencontrent parut SfefJS Analogie avec ce qui arrivé, quand les nuages èlcttrifés fe rene n. tr nt dans Patmofphere, fattachai a la partie inferieure cfun de ces hallons iTaZt comiJLtion avec le conducteur négatif, un autre halton remph Stfr ÏÏaZuMe mi* **» atmofpherique: dans cet air mêlé. fe trouvoit une Site chaine de laiton, qui étoit interrompuë a un endroit, et dont les partie ^ent UéTjnfeZ par un fil de foie, de maniere quil y m* ^tre elles la Ma c! 7e Ion | de pouce. Au refie farrangeai F appareil, de maniere quh TpZlè Zerüul de ce ballon négatif récevoit de Pautre ballon qui avoit tiZnlcJtL avec le conducteur pofijif, un rayon a Pendroit, ou la chaine 101, ^rëct "lieurde ce ballon négatif. Le fluide élcMque ie ce rayon etant Z tpaVlf chaine fusdite, et donnant ainfi une étincelle dans atr nab lèié,a Vendroit oü la chaine étoit interrompuë, Vair >nflammableen. Z airumé; ce qui caufa un grand hruit dans Pinfiant, que ces nuages «r*i Heit fe remontrerent, et ils furent en même tems rompus par li.  ( 22? ) ïn het uitgegeeven ftuk myner proefneemingen heb ik gemeld (bladz. 33), dat ik de electrifche ftraalen, uit den conductor van ons werktuig voortkomende, verlangd had tot 6 voeten, door dezelven te laaten gaan over eene gebronfte plank; dit gaf my aanleiding tot de volgende proefneeming. Een vlak rond houten bord van 6 voeten middellyn, aan de eene zyde met blad-tin bekleed, hing ik waterpas op, naby het eind van den conductor, en omtrent op dezelfde hoogte; de bekleede zyde onderwaarts ftaande. Dit bord, welks rand drie duimen dik was, op dat 'er de electrifche ftof niet gereedelyk zoude uitftroomen, gaf ik met den conductor gemeenfchap. Onder dit bord ftelde ik, omtrent één voet laager, een ander zoortgelyk bord van dezelfde grootte, doch waar van de rand alleen met blad-tin bekleed, en de boven-zyde met brons beftrooid was. Den bekleeden rand van dit bord gaf zicht kwam dus de proefneeming eenigermaate gebrekkig voor. Om dan de zamenkomst deezer geëlectrizeerde konst-wolken, en het geen 'er by deze!ve gebeurt, eenen meerderen fchyn van overeenkomst te doen hebben met het geen 'er by de zamenkomst der geëlectrizeerde wolken in den damp. kring gebeure, hing ik aan éénen van deeze luchtzakken, die met den negativen conductor gemeenfchap had, eenen tweeden, gevuld met ontvlambaare lucht, welke met dampkringslucht vermengd was: in deeze gemengde lucht hing eene dunne koperen ketting, die op eene plaats was afgebroken, en waarvan de ftukken met een zyden draad zodanig waren te zamen gebonden, dat zy den afftand van omtrent f duim van elkander hadden. Voorts richte ik den toeftel dus in, dat de onderzyde van deezen négatif geëleétrizeerden lucht-zak, ter plaatze waarop aan de binnenzyde de ketting rustte, een ftraal ontfing van den anderen lucht-zak, die met den pofitiven conductor vereenigd was. Deeze ftraal langs de gezegde ketting gaande, en dus ter plaatze, daar dezelve afgebroken was, één vonk geevende in de gemengde ontvlambaare lucht, wierd deeze hier van aangeftoken. Dit veroorzaakte by de zamenkomst van deeze in de lucht dryvende konst-wolken eenen aanmerkelykeu flag, waar door dezelven tefiens verbroken wierdeu. Ff 2  ( 228 ) Afin que le plan fiuperieur donndt de jon millieu des rayons fiur le millieu du plan inferieur, fattachai, par ie moyen d'un vis, d la furface inferieure du plan fiuperieur, une boule de cuivre de 4 pouces de diametre, et au millieu du plan inferieur je mis un hèmifphere de 6 pouces de diametre. Lorsqu'on tourna la machine, on vit, que le plan fiuperieur élancoit continuellement des rayons de fa boule fur Phémifphere placé au millieu du plan inferieur. Ces rayons fortoient de toute la circonference de cet hèmifphere, pour gagner le bord condu&eur de ce plan, et ils faifoient ainfi voir continuellement, en par courant la furface bronzée de ce plan, plufteurs rayons de la foudre artificielle (h)* Ml- Ol) On ne doit point trouver étrange, que je me fois fervi de fuif aces bronzées ou de cuir doré pour imiter la foudre, a caufe que les nuages, dans. les quels la foudre fe fait voir, femblent avoir tres peu d''analogie avec de pa-' reilles furfaces. La chofe bien confulerée, ces furfaces ont une grande analogie avec les nuages, a F'égard de leurs aptitude a conduire les rayons éleólriqucs. Ép ejfet comme les nuages, ètant compofés d'eau et d'air, conti ennent deux fubftances, dunt F wie, c. a. d. F eau, efl condu&eur, et Cautie, c. a. d. Pair, ne fefl pas, de même la fa face bronzée eft compofée de parties conductrices et non conductrices: car la fubftame metallique, qui fert cl bronzer, eft un vrai conducteur , mais le vernis, qui attaché cette fubftance a la planche, ne F eft pas. De plus, comme les particules d'eau , qui font ce qui fert de conducteur dans ks nuages , ne fe touchent pas, mais font feparées les unes des autres par Pair, qui r,e conduit pas, de même les particules metalliques , qui fervent de conducteur dans la fi'. face bronzée, font feparées les unes des autres par le vernis, qui n'eft pas- conducteur. Les particules metalliques du cuir doré, qui eft un pen ufé, font . feparées de la même niankré: On peut donc facilement concevoir, que les rayons élcttriqucs, quand ils pasfent le long des furfaces, qui fout compufécs,, de la maniere dec.ite ci desfus, de parties de différente nature, doivent donner der plé'wmènes femblabes a ceux, que donnent les rayons électriques, qui pasfent. far des nuages-, puisque ils font compofés de la même maniere.  ( 229 ) gaf ik met den afleider gemeenfchap, die op den grond van het mufeum ligt. Op dat het boven-bord uit zyn midden ftraalen op het midden van het onder-bord zoude afgeeven, fchroefde ik aan.de onder* zyde van het boven-bord een 4 duims koperen bol, ën op het midden • van het onder-bord lag ik een halven bol van 6 duimen middellyn. De machine aan den gang gebracht zynde, zag men by aanhoudenheid het boven-bord uit den gezegden bol ftraalen op den halven bol, die op het onder-bord lag, afgeeven, welke ftraalen uit den gezegden halven bol na alle kanten affloegen om den wel leidenden rand van dit bord te bereiken, en dus by hunnen loop over de gebronfte oppervlakte van dit bord veelvuldige blixemftraalen vertoonden (//). My O) Men verwondert zich niet, dat ik-, om blixemftraalen na te bootzen, my van gebronfte oppervlaktens of verguld leder bediend hebbe, daar de wolken, waar in de blixemftraalen zich vertoonen, met zodanige oppervlaktens weinig overeenkomst fchynen te hebben. De zaak wel ingezien zynde hebben deeze opperviakterts, ten opzichte van haare gefchiktheid om electrifche ftraalen te geleiden, met de wolken veel overeenkomst. Immers gelyk de wolken, uit, water en lucht beftaande, twee ftoflen bevatten, waar vam de eene, het water namelyk, leidende is, en de andere, te weeten de lucht, niet leidende is, even zo beftaat ook eene gebronfte oppervlakte uit leidende en niet leidende deelen: want de brons eene bereiding van tin zynde, is leidend, doch het vernis, 't welk de brons aan het hour begt, is niet leidend. Ten anderen, gelyk de leidende waterdeelen in de wolken elkander niet raaken, maar door de tusfehen ge'eegene niet leidende lucht van. elkander gehouden worden, even zo worden ook de leidende metaal-deelen van de gebronfte oppervlaktens op veele plaatzen door het vernis, hetwelk.niet leidend is, van elkander gefcheiden. Op gelyke wyze flaan ook de metaaldeelen op het gcüeeten vergulde leder van elkander. Het is deihalven> ligtelyk te begrypen,. dat elearifche ftraalen over eene zodanige oppervlakte gaanden , die uit leidende en niet leidende deelen beftaan, zoortgeryken' verfchynzels moeten geeven, dan de electrifche draaien, die door de wolken loopen, terwyl deeze insgelyks uit leidende en niet leidende deelen zyn z&mengefteld. Ff 3  C 230 ) M'imaginant, qu'il fe trouvoit trop de bronze fur cet> te furface, et quer le fluide éleclrique étoit conduit en grande partie infenfiblement par cette fubflance metallique, fen fis enlever une partie, efperant de perfeclionner par ld ce phènomêne. Cela ne rêpondant pourtant pas il mon attente, Qpuisque la beauté du phènomêne, caufê par la difiperfion des rayons èleclriques fur des furfaces bronzées, depend en grande partie d'une certaine denfitè de cette fubflance metallique,) je fis garnir un autre plan avec du cuir doré, qui avoit ètê employé comme tapisferie, et dont la dor ure étoit unpeu ufèe; une expérience précêdente m'a* yant appris, que les rayons électriques donnent quelquefois un phènomêne ègal, et fouvent plus beau, en fe difperfant fur le cuir doré, que quand ils fe difperfent fur des furfaces bronzées. Je mis donc le plan gami de cuir doré d la place de Pautre: il repondit tres bien & mon attente, puisque chaque rayon, que le plan fiuperieur êlancoit, fe divifoit en plufteurs rayons, qui, fe difiperfant de tous cótés, formoient un phènomêne, qui avoit une analogie frappante avec Pèlancement et la difiperfion des rayons de la foudre, comme ils fe prèfentent, quand on voit un fort orage d une certaine didance.  ( 231 ) My verbeeldende, dat op deeze oppervlakte te veel brons lag, en dat daar door veel ftof onzichtbaar wierd afgeleid, liet ik een gedeelte der brons afwryven, hoopende hier door dit verfchynzel noch te zullen verfraayen; dan dit niet aan myne verwachting beandwoordende, terwyl de fraaiheid van het verfchynzel, het geen de verfpreiding der eleétrifche ftraalen over gebronfte oppervlaktens veroorzaakt, van eene zekere ylheid van het brons fchynt aftehangen, liet ik een ander bord bekleeden met verguld leder, het geen tot een kamer-behangzel gediend had, en waar van het verguldzel een weinig afgefleten was : want eene voorgaande proefneeming had my geleerd, dat de eleétrifche ftraalen zich over zodanig verguld leder op zoortgelyke wyze, en zomtyds zelfs fraayer, als over gebronfte oppervlaktens verfpreiden. Dit bekleede bord ftelde ik in plaats van het gebronfte bord. Hetzelve voldeed zeer wel aan myne verwachting, terwyl elke ftraal, die uit het boven-bord affchoot, zich ovér dit onderbord in veelvuldige ftraalen verdeelde, die zich na alle kanten verfpreidende een verfchynzel gaven, het geen met de uitfchieting en verfpreiding der blixemftraalen, welken men by fterke donderbuien, op eeni~ gen afftand befchouwd, ziet plaats hebben, eene treffende overeenkomft had.   PL.X.   C 233 ) A ANH ANGZEL, dienende ter opheldering van eenige zaaken, in dit ftuk voorkomende. D aar ik in dit fluk eene nieuwe leer heb aangenomen, veel verfchillende van die geene, welke ik voorheen heb voorgedaan, vind ik my thans verplicht de redenen te geeven, welken my myne voorheen aangenomene begrippen hebben doen affiaan, en tot de leer doen overgaan, waar van ik nu eene fchets zal geeven. Deeze leer daarenboven by myne Landsgenooten noch weinig bekend zynde, terwyl men dezelve tot nu toe, zo ver my bekend is, nergens in haar verband befchreven vindt, dan alleen in de ftukken der Paryfche Academie, dewelken by ons weinig geleezen worden, zo zie ik my ook door deeze reden aangefpoord, zal ik niet voor veelen myner Leezeren onverftaanbaar zyn, thans hier van eeir kort verflag te geeven. De redenen, welken my tot deeze nieuwe leer hebben doen overgaan, zyn de drie volgende: — 1) dat elke grondftelling van deeze leere door befliszende proefneemingen bewezen is, zo als ik in § I —XI. aantoon; eene ftelling alleen uitgezonderd, in § XII. gemeld, die, fchoon op de ondervinding wel gegrond, echter door geene rechtftreeks bewyzende proefneemingen bevestigd is; — 2) dat men daarentegen voor de lecr(telzels, welken hier meede ftryden, en wel bvzonderlyk voor het beftaan van het phlogifton, zo als dit door stahl geleerd is, nimmer eene rechtftreeks bewyzende proefneeming heeft bygebracht , maar hetzelve alleen heeft aangenomen, om dat hier uit veele verfchynzels kunnen verklaard worden; — 3) dat deeze leer, naar myn inzien, zeer eenvoudige en duidlyke verklaaringen geeft, (zo als ik in § XV —XIX. heb voorgefteld) van een groot aantal verfchynzelen, waar onder veelen , welken uit anderen tot nu toe voorgcftclde leerftelzels of in 't geheel niet te verltaan zyn, of waar van andere ltelzels zeer gedwongene, en hier door onaannccmlyke, ja zelfs ongervmde verkiaaringen geeven. Men zal vinden, dat ik in de fchets deezer leere, fchoon ik dezelve alleen ter opheldering geevc van het geen 'er in dit ftuk voorkoomt, echter eenige zaaken gebracht heb, die tot het hier in verhandelde weinig betrekking hebben. Dit heb ik gemeend niet te kunnen vermyden, ter- G g wyl  C 234 ) wvl het mv voorkwam, dat, byaldien ik alleen die grondftellingen deezer leere eegeeven had, die tot het verhandelde in dit ftuk eene onmiddelyke betrekking hebben, ik myne Lcezers niet in ftaat zoude gefteld hebben de waarde deezer leere eenigermaate in te zien. By de bcoordeeling van de gefchetfte leer verzoek ik den Leczer wel acht te, geeven/hoe bet geen ik als gsondlklliHgeiv deezej leere in «SI —XI. heb bygebracht, -op ...rechtftreeks bewyzende ondervindingen onmiddelyk gegrond is , en dus deeze grondftellingen als wel bewezene o-rondwaarheden mogen worden aangemerkt: doch dat men integendeel voor de Stahliaanfche Helling, welke hier mede ftrydt, geene andere bewvs-redenen heeft bygebracht, dan'dat zy tot de verklaarmg van veele verfchynzelen kan dienen, en dus deeze Helling' niet anders dan als eene bloote veronderftelling (hy^othcfis) .kan aangemerkt worden. _ In de voorftelling deezer leere héb ik, om dit aafihangzel met te ver uittebreiden, my zeer moeten bekorten. Men heeft dus, het geen ik van dezelve geev, flegts als eene fchets aantemerken. Wie hier. van breeder onderricht verlangt, leeze de fehriften,:wclken ik 111 deeze fchets heb aangewezen. Terwyl dezelven inzonderheid 111 de Memoires de ï1 Academie Royale des fciences de Paris geplaatst zyn, zal 'ik, om de veelvuldige herhaalingen van den titel van dit werk te vermyden, het zelve met de letter M. aanhaalen. : , ' De leer, welke ik hier fchetswyze-voorftel, is voor het grootfte gedeelte door W. lavoisier het eerst voorgefteld, en op zyne eigene ontdekkingen gegrond: zy verdient derhalve de Leer van lavoisier ^enaamd te worden. Zcderd is zy door veele andere Franfche Academisten aangenomen, met nieuwe ontdekkingen uitgebreid en bevestigd. Hiervan hebben zich inzonderheid bekend gemaakt iu.m; mon- ge bertholet, en van der monde; m. weusn1er en M. 'de la place hebben verfcheiden proefneemingen, die deeze leer bevestigen, gcmecnfchaplyk met Mt lavoisier m 't werk gefield. De eerde proefneemingen van m. lavoisier, welke tot een gedeelte deezer leer hebben .aanleiding gegeeven, vindt men 111 zyne Opuscuhs Pkifiques & Chymiaues, Paris 1773. Zyne volgende proefneemingen en ontdekkingen zyn te vinden 111 de Memoires van 1774 tn volgende jaaren. Schets  C &35 ) Schets der Leere van M. lavoisier, omtrent de zuivere lucht van den dampkring, en de vereeniging van derzelver grondbeginzel met verfchillende zelfflandigheden. A. I Je dampkrings-lucht, welke ons omringt, is een mengzel, waar van het klein/ie gedeelte zodanige lucht is, die op zich zelve ter ademhaaling dienen kan. Deeze lucht, door dr- priestley gedephlogifteerde lucht geheeten, is door de Franfche Academiflen levens-lucht (air'vital), door bergman en andere hedendaagfche Natuurkundigen zuivere lucht (air pur) genaamd. Het overige gedeelte der dampkringslucht is van dien aart, dat het op zich zelve genomen ter ademhaaling niet dienen kan; waarom men dan aan deeze lucht, die door dr- priestley gephlogifteerde lucht genaamd is, den naam van mofette, of lchadelyke lucht gegecven heeft. Dat de dampkrings-lucht een mengzel is van zuivere lucht en mofet, zal blyken uit de ondervinding, welke ik ten bewyze van § 111. zal bybrengen. Daar ik thans niet meer het beftaan van phlogifton erken, zo heb ik niet wel langer de benaamingen van gedephlogifteerde"'en gephlogifteerde luchten kunnen behouden. Van daar is het, dat ik thans deeze luchten zuivere lucht en mofet noem. Ik heb de bcnaaming van zuivere lucht verkoren ,• terwyl die van levens-lucht (air vit al) my voorkwam in onze taal wat vreemd, te luiden. B. De zuivere lucht bedraagt doorgaans omtrent J, en de mofet \ van de dampkrings-lucht, waar in wy ons bevinden (a). M. lavoisier heeft dit door de vereeniging van dampkrings-lucht met falpeter-lucht bevonden (M. 1782'. p. 490); als ook door de branding van pyrophorus, waar van ik in § VIII. zal melden. A. De zuivere lucht heeft de eigenfchap van zich met veeier lei ftoffen te kunnen vereenigen, en ,hier meede zeer verfchillende zelfflandigheden zament eft ellen. Dit zal blyken uit de volgende SS III, IV, V, VI, VII en XI. B. (d) De hoeveelheid der zuivere lucht in de dampkrings-lucht fchynt ech-: ter in verfchillende jaargetyden, en op onderfcheiden plaatzen, een weinig te verfchille.n. . , Gg 2  B. De eigenfchap van zich met andere ftof en te vereenigen heeft de zuivere lucht gemeen met alle de overige lucht-zoorten, die tot nu tóé~zyn hekend geworden. Deeze fchets geeft ook hier van eenige voorheelden, zie S§ V, X. Men kent echter tot nu toe .geene lucht-zoort, die zich met zo veelerlei ftoffen vereenigt. C. Wanneer de zuivere lucht of eenige andere lucht hy haare vereeniging met andere ftof en haare. veerkracht verliest, zo verliest zy derhalven dat geen, waar aan zy. haare veerkracht verfchuldigd is. Héi voomaame beftanddeel (bafis) van eene lucht, beroofd van dat beginzel, het geen, met het zelve vereenigd, daar meede eene veerkrachtige-vloeifi'of maakt, wordt het grondbeginzel dier lucht genaamd. Dus heet dan, by voorbeeld, de zuivere lucht beroofd van het beginzel, het géén haar veerkracht geeft, het grondbeginzel der zuivere lucht, enz. Van welken aart dit beginzel is, waar aan de zuivere lucht, even als alle andere lucht-zoorten , haare veerkracht verfchuldigd is, zal ik in ^ XII. verhandelen. S III. Het grondbeginzel van de zuivere lucht des dampkrings vereenigt zich met metaal, wanneer het metaal eenen zekeren trap van hitte heeft, en hier uit ontftaat eene zelfftandigheid, welke men Metaal-kalk noemt. Dit is bewezen, door de volgende ondervindingen: • m. lavoisier heeft 4 oneen quik-zilver in 50 cubick-duimen dampkrings-lucht gedurende 12 dagen in eene hitte gehouden, die byna gelyk was aan die geene , welke vereischt wordt om.' het zelve te doen kooken; hier door wierd het quik-zilver aan zyne • oppervlakte verkalkt. De 50 cubick-duimen lucht, waar in dit metaal verkalkt was, hadden tusichen 8 en 9 duimen verloren. Het verkalkte quik-zilver bedroeg 45 greinen. Hy reduceerde vervolgens, deezen quik-kalk in eenen. kiemen kromhals; hier by kwam weder ten naastenby dezelfde hoeveelheid' lucht te voorfchyn, welke de lucht, waarin deeze quik-kalk gemaakt was, by de verkalking verloren had, en wel zodanige lucht, die (zo als de proefneemingen van dr- priestley, en zyne eigene voorafgaande' proefneemingen omtrent den aart der lucht, uit deeze zoort van quikkalk voortgebracht, reeds genoegzaam geleerd hadden) zeer zuiver, en tot de ademhaaling by uitneemendheid gefchikt was; die lucht derhalven, die thans zuivere lucht genaamd wordt (M. 1777. p. 186, 187). Daar nu de quik-kalk, na dat hy ten naastenby evenveel lucht had uitgegecven, als 'er by zyne bereiding was verdwenen, weder tot quik gereduceerd was, zo is deeze proefneeming een allerduidelykst bewys, dat het quik-zilver de zuivere lucht der dampkrings-lucht, waar in het verkalkt was, of liever (om nauwkeurig te fpreeken) het grondbeginzel der zuivere lucht had aangenomen; en hier door tot den quikkalk, mercuriusprceeipitatus per fe genaamd, veranderd was. Dat andere metaalen zich , zo wel als de quik, met dit lucht-beginzel vereenigen, wanneer zy tot eenen zekeren trap van hitte gebracht zyn,  C 237) zyn,'en bier'door op'gelyke wyze verkalkt worden, is gebleken door alle zodanige proefneemingen , door veele Natuurkundigen in 't werk gefield, by welken men gezien heeft, dat de dampkrings-lucht, waar in men metaal verkalkt had, in mofet veranderd was, en dus haare zuivere lucht verloren had. . Dit lucht-beginzel vereenigt zich met de metaalen, niet flegts wanneer zy eenen zekeren trap- van hitte hebben, maar ook, zo als in § XVI. zal blyken, by hunne ontbinding in zuuren, en in meer andere gevallen (b). De eerstgemelde proefneeming heeft ook volledig bewezen, darde dampkrings-lucht uit zuivere lucht en mofet is zamengefteld: want toen m. lavoisier het overgeblevene der lucht beproefde, waar in het (b) De zamenftëlling der metaal-kalken int metaal en lucht is door zo veele proefneemingen zo wel bewezen, dat zelfs de grootfte Scheikundigen onder de geenen, die de leer van- stahl verdedigd, en zich tegens de leer van lavoisier aangekant hebben, zyn overtuigd geworden, dat het tot het wezen van eenen metaal kalk behoort, dat dezelve lucht bevat. Immers geeft m. macquer in zyne Diclionnaire de Chymie (Art. chaux metalliques) van.de metaal-kalken deeze bepaaling: On nomme chaux metalliques les terres de metaux, depouillées de leur phlogiftique, et ehargées de gas. Op veelvuldige plaatzen van dit werk,, het geen men algemeen heeft aangemerkt als by deszelfs uitgaaf in 1778 den (laat der fcheikunde van dien tyd te bevatten, blykt het, dat de. meest verlichte Scheikundigen toen reeds toegeftemd hebben, dat by alle zoorten van verkalking de zuivere lucht zich met het metaal vereenigt; of fchoon zy het denkbeeld behielden, dat de metaalen by hunne verkalking het veronderftelde phlogifton iritgeeverr. Van den waarerr quik-kalk fpreekende, in onderfcheiding van het geen flegts als geprecipiteerd quik-zilver verdient aangemerkt te worden (het welk zomwylen, door zyne vereeniging met hetgeen tot de precipitatie gebezigd is, een aan quik-kalk zeer gelyk fchynend poeder wordt) zegt hy:. Tout concourt a prouver, que dans ld calcination du mercure ce principe (Je phlogiftique) eft remplacé par de Pair pur, comme dans toute autre efpece de calcination, torn. 111. p. 259. De Academisten v&nDyon, m.m. morveaü, mar.et, dürande, bepaalen de verkalking der metaalen dus: la calcination des. metaux leur enleve le phlogiftique, et leur apporte pendant la même operation un fluide aeriforme. (Elemens de Chymie theorique etpratique, torn. Lp. 207). Men ziet derhalven hier uit, dat de grootfte Verdedigers zelven der Stahliaanfche leer toeftemmen, dat men geene metaalachtige zelfftandigheid voor metaal-kalk kan houden, dan zodanig eene, die lucht bevat. Te vergeefsch zoude men dan de leer van: m. lavoisier in twyffel trachten te brengen-uit eene proefneeming, welke men, zo my bericht is-, in Engeland verricht heeft, waar by men namelyk meïaal, door parker's brandglas, tot eene aan kalk gelylcende zelfftandigheid: heeft gebracht, en hier van bevonden heeft, dat 'er by reductie van dezelve geen Lucht voortkwam. Immers blykt het uit- het voorafgaande genoegzaam ^ dat deeze zelfftandigheid geen waare metaal-kalk geweest is, terwyl- de grootfte fcheikuudige Stabliaanen dit erkennen , dat al wat nu taai-kalk verdient genaamd te worden, lucht bevat,. Gg 3.  C*38) het quik-zilver verkalkt was, bevond hy, dat dieren in deeze lucht gefteld aanftonds ftierven, en dat wyders dezelve in allen opzichten gelyk was aan mofet. Daarenboven heeft hy de zuivere lucht, uit den gezegden quik-kalk by zyne reductie verkregen, weder gevoegd by de overgeblevene mofet der dampkrings-lucht, waarin deeze verkalking gefchied was, en bevonden, dat deeze gemengde lucht in allen opzichten aan dampkrings-lucht gelyk was (M. 1777. p. 187). § IV. Het grondbeginzel der zuivere lucht maakt Vitriool-zuur, wanneer het zich vereenigt m'ét zwavel (c)'. Zulks wordt bewezen door de volgende ondervindingen. m. lavoisier heeft zwavel gebrand in dampkrings-lucht, in eene omgekeerde glazen klok, boven quik, en bevonden, dat deeze dampkrings-lucht verloor de .zuivere lucht, welke zy bevatte, evenredig na dat 'er meer zwavel verbrandde, en dat te gelyker tyd een zeer ger concentreerd vitriool-zuur geboren wier4: dit vitriool-zuur bevond .hy veel zwaarder te weegen, dan de zwavel, welke verbrand was (M. 1777. p. 69). . m. bert hole t heeft door nauwkeurige proefneemingen onderzocht, hoe veel zwaarder het vitriool-zuur weegt, dan de zwavel •, waar van hetzelve gemaakt wierd. Eerst verkreeg hy van 60 gr. zwavel 87 gr. vitriool-zuur; naderhand van 89 gr. zwavel 124 gr. vitrioolzuur (M.' 1782. p. 603). De meerdere zwaarte van het vitriool-zuur by de verbranding van zwavel geboren, gevoegd by de vermindering der lucht, waar in de zwavel brandt, bewyzen, dunkt my, klaarblyklyk, dat het vitriool-zuur ontftaat uit de vereeniging van de zwavel met eenig beginzel der lucht, waar in zy brandt. Terwyl wyders de ondervinding leert, dat dampkrings-lucht, waar in zwavel gebrand heeft, haare zuivere lucht veivlaren heeft, zo ziet men klaarblyklyk, dat het 't grondbeginzel der zuivere lucht is, het geen zich met zwavel vereenigende, hier meede het vitriool-zuur zamenftelt. Men vindt ook in het vitriool-zuur het grondbeginzel der zuivere lucht by deszelfs ontbinding: wanneer men vitriool-zuur b. v. op quikzilver fielt, en dit zuur warm maakt, zo wordt de quik ontbonden, en men verkrygt tenens de zogenaamde vitriool-zuur-lucht, waar in de zwavel zich door haare reuk zeer duidlyk openbaart. Den quik-kalk hier by gemaakt vervolgens reduceerende, verkrygt men zuivere lucht. u. lavoisier befluit uit deeze proefneeming met recht, dat, terwyl men by de reductie het quik-zilver weder onveranderd herkrygt, het dus Cc) Offchoon de zwavel, en het metaal in de voorgaande § IV, als her glnzels fchynen aangemerkt te worden, is het 'er echter verre van daan, dat men deeze ftoffen voor beginzels houdt; men merkt ze flegts aan als ftoffen', weiker zamenftëlling tot nu toe onbekend is. ■ ■■ ■>  C*39) dus blykbanr is, dat dc zuivere lucht, welke hier by verkregen wordt, uit het vitriool-zuur voortkomt (M. 1777. p. 324). ■ Het meest geconcentreerde vitriool-zuur, het geen men verkrygen kan, bevat ook eenig water. Wanneer het vitriool-zuur uit brandende zwavel ontftaat, kan dit water zyncn ooriprong hebben van het vocht der lucht, dewelke zich met de brandende zwavel vereenigt. Hier uit volgt echter niet, dat het water tot de zamenltelling van vitriool-zuur vereischt wordt. Volgens de proefneemingen van m. bertholet bevat een once vitriool-zuur, welks zoortelyke zwaarte ftaat tot die van het water, als 1788: 1000, ten naastenby 334 gr. zwavel, 132 gr. lucht-beginzel, en 100 gr. water (M. 1782. p. 604). ' § V. Het grondbeginzel der zuivere lucht maakt Salpeter-zuur, wanneer het zich vereenigt met het grondbeginzel der mofet, en wanneer deeze grondbeginzels zich teffens met eenig water 'vereenigen of vermengen kunnen (d). Dit is bewezen door de proefneemingen van mr- cavendish, Welken geleerd hebben, dat wanneer men 7 deelen zuivere lucht vermengt met 3 deelen mofet, en, door den electrifchen ftraal door dit mengzel te geleiden, te weeg brengt, dat deeze luchten haare veerkracht verliezende, derzelver grondbeginzcls (bafes) zich met elkander vereenigen, en door eenig water, het geen loog-zout bevat, aangenomen worden, 'er als dan falpeter-zuur geboren wordt. (Philof. tranfa&. for the year 1785. vol. lxxv. part. 2. p. 377. Joum. de Phyf. 1785. torn. xxvii. p. 211). Deeze voortbrenging van falpeter-zuur uit de gezegde grondbeginzcls is my ook by de herhaaling deezer proefneemingen gebleken (bladz. 195). De volgende proefneeming van m. lavoisier omtrent de ontbinding en zamenftëlling van het falpeter-zuur, fchoon derzelver uitkomst van het bygebrachte fchynt te verfchilien, bewyst echter inderdaad hetzelfde, wanneer men hier by in aanmerking neemt, wat myne proefneemingen omtrent- den aart of de zamenltelling van déii der luchten, by de ontbinding van metaal door dit zuur voortkomende, nader geleerd hebben. Hy goot 2 oneen falpeter-geest, die een weinig rookte, op 2 oneen 1 dr. quik-zilver in een glazen kolf, en mat nauwkeurig de hoeveelheid der lucht, door priestley falpeter-lucht genaamd, die hier by wierd voortgebracht, tot dat het qiiik- (c!) Of de grondbeginzels der zuivere lucht en der mofet waarlyk met eenig water moeten vereenigd zyn , om falpeter zuur zamenteüellen: dan of de grondbeginzels der zuivere lucht en mofet, door hunne vereeniging alleen, falpeter-zuur uitmaaken, en zy dus in het gewoone falpeter-zuur met water flegts vermengd zyn, is noch niet beflfet. Zoude de damp van het falpeter-zuur, welken men door hitte van het zelve verkrygt, niet wel ligtelyk het falpeter-zuur zyn afgefcheiden van het water, waar mede hetgewoonlyk vermengd is ?  ( &4° ) qiiïk-zilver tot een mercuriaal-zout veranderd iva Vervolgens dit mefcuriaal-zout tot roode prccipitaat gebracht zynde, mat hy weder de zuivere lucht, die 'er by de reductie deezer precipitaat te voorfchyn kwam, en bevond, dat 2 oneen zodanige falpeter-geest, als hy gebruikt heeft, bevat 226 cubick-duimen falpeter-lucht en 238 duimen zuivere lucht. Daar nu het gewicht van deeze hoeveelheden lucht flegts een gedeelte des gewichts van het falpeter-zuur was, het geen hy ontbonden heeft, en hy voor het overige by deeze ontbinding vau het falpeter-zuur, behalven de gemelde luchten, niets anders dan water verkregen heeft, zo befluit hy uit deeze proefneemingen, dat het falpeter-zuur, zodanig als de zogenaamde falpeter-geest is, uit zuivere lucht, falpeter-lucht en water is .zamengefteld. — Deeze zamenftëlling heeft hy wyders bewezen, door de gemelde beginzels by elkander te voegen, waar by hy weder falpeter-geest heeft verkregen (M. 1776. p. 673 —676). — Door laatere proefneemingen bevond hy, dat de falpeter-geest , welke hy gebruikte, ten naastenby beftond uit 1 deel zuivere lucht, t deel falpeter-lucht, en 2 deelen water (M. 1782. p. 496). m. lavoisier merkte de falpeter-lucht aan, als of zy eene eigenaartige lucht-zoort ware, waar van de bafis één der zamenftellende deelen van het falpeter-zuur zoude zyn; terwyl de zamenftëlling van deeze lucht hem niet gebleken ware. Echter hield hy het daar voor, dat de bafis der falpeter-lucht uit meer dan een beginzel beftond, terwyl hy zelfs zegt: "zonder twyfel zal men het eenmaal zo ver bren„ gen, dat men de falpeter-lucht ontbinden zal." (M. 1782. pag. 509). Myne proefneemingen hebben geleerd, dat dezelve beftaat uit mofet, waar in .zich eene groote hoeveelheid falpeter-zuur in den ftaat van damp ophoudt (bladz. 209). Waar uit het derhalven blykt, dat deeze proefneemingen overeenkomftig met die van w- cavendish leeren, dat het faipeter-zuur beftaat uit de grondbeginzelen van zuivere lucht en van mofet met elkander vereenigd, en tellens vereenigd of vermengd met eene aanmerkclyke hoeveelheid water, — Wyders blykt het nu ook uit deeze proefneemingen, vergeleken met myne proefneemingen, dat de falpeter-lucht is aantemerken als falpeter-zuur, beroofd van een gedeelte van deszelfs éénebeftand-dcel, de zuivere lucht namelyk, en afgefcheideu van het water, waar meede deeze beide beftanddcelen in het falpeter-zuur vereenigd of vermengd zyn. § VI. Het grondbeginzel der zuivere lucht maakt Phosphorus-zuur, wanneer het zich vereenigt met Phosphorus van Kunckel De proefneemingen van m. lavoisier hebben zulks bewcezen, terwyl zy getoond hebben, dat wanneer men Phosphorus van Kunckel onder eene omgekeerde glazen klok, die in quik gefteld is, door middel van het brandglas aanftcekt, 'er eene menigte witte bloemen of vlokken ontftaan, gelykende aan fyne fneeuw, welken zich hechten aan de binnenzyde der klok, en welken niets anders zyn dan een Phosphorus-zuur. De lucht waar in de Phosphorus brandt, wordt omtrent  C =4i ) rrent J verminderd. Wanneer men deeze vlokken weegt, voor dat zy vocht hebben aangenomen uit de dampkrings-lucht, bevindt men dat zy 2§ maal het gewicht hebben van den phosphorus, welke to't derzelver voortbrenging gediend heeft; zo dat elke grein verbrande phosphorus 2§_ grein phosphorus-zuur heeft voortgebracht (M. 1777. p. 65 &c). Hier meede ftemmen ook overeen de laatere proefneemingen door m.m. lavoisier en la place genomen(M. 1780. p. cjyy). Deeze gewichts-vermeerdering, bedragende i| grein voor elke 'grein phosphorus, komt zeer wel overeen met de hoeveelheid lucht by de verbranding van den phosphorus verdwenen: want deeze was 3 cubickduimen voor elke grein verbrande phosphorus, welke 3 cubick-duimen omtrent i| grein wecgen. Het is derhalven klaarblykelyk, dat 'er zich met den brandenden phosphorus eenig beginzel uit de dampkringslucht vercenigt._ Wyders, terwyl m. lavoisier bevonden heeft, dat de lucht, die 'er, na de verbranding van den phosphorus, in de klok overbleef, mofet was (M. 1777. p. 67.), zo is het even klaarblykelyk , dat het lucht-beginzel , het geen zich met den brandenden phosphorus vereenigt, en hier meede het phosphorus-zuur uitmaakt, het grondbeginzel der zuivere lucht is. § VII. 1 De zuivere lucht (e) zich verecnigende met kool-ftof (f), wordt hier uit (e) Het grondbeginzel der zuivere lucht behoudt by deeze vereeniging een gedeelte van dat beginzel, het geen het zelve tot lucht maakt: een gedeelte van dat beginzel raakt 'er by deeze vereeniging van zuivere lucht met koolftof los; hier van zal ik in het vervolg fpreeken (§ XVIII, B). (ƒ) De kool ftof'wordt van kool door m. lavoisier dus onderfcheiden: „ Kool- (zegt hy) noem ik, het geen men door deeze benaaming in de za„ menleeving verftaat, namelyk houts-kool; een lichaam zamengefteld van „ kool-ftof, ontvlambaare lucht, een weinig aarde, en een weinig loog-zout: „ doch kool-ftof daarentegen noem ik kool, van zyne ontvlambaare lucht, aar.„ de, en loogzout ontbloot." (M. 1781. p. 448). Daar het echter, naar myn inzien , nog niet genoegzaam bewezen is, of de kool wel al zyne ontvlambaare lucht (of, om nauwkeuriger te fpreeken, het grondbeginzel deezer lucht) verlieze, hoe lang dezelve ook gegloeid worde, en daar zulks te meer bedenkelyk is, terwyl de ondervinding, zo alsuit§XVII. zal blyken, genoegzaam leert, dat het grondbeginzel der ontvlambaare lucht door de groeifende planten in loolftof veranderd wordt, en by gevolg de kool-ftof met de ontvlambaare lucht eene zekere tot nu toe onbekende overeenkomst fchynt te hebben, zo zal ik liever, ten einde alle tegenwerping te ontgaan, kool (lof noemen die ftofe, welke de houts- kooien, behahen aarde en long-zout, bevatten, na dat zy, 'door gloeijing, van lucht, zo ver doenlyk is, gezuiverd zyn, en welke ftof het voornaame beftand-dcel der kooien uitmaakt, terwyl in" dezelven zeer weinig aarde en loog-zout is. Van deeze ftofie weet men alleen, dat zy zich met zuivere lucht, en met zommige metaalen vereenigen kan; voor het overige is haare aart of zamenftëlling tot nu toe geheel onbekend. Hier uit echter kan het beftaan deezer dolle niet. in twyflel getrokken worden, terwyl het zelve, zo als uit deeze § VU. blykt, door befliszende proefneemingen bewezen is. Hh  C m ) uit de zogenaamde Vaste lucht (g) geboren. - De ftof, welke de zuivere lucht tot vaste lucht verandert, wanneer zy zich met dezelve vereeliet,'wordt door m.lavoisier matière charbonneule, dat ts koolftof genaamd, om dat zy, zo als uit het volgende blyken zal, het voornaame befland-deel van houts-kool uitmaakt. Deeze zamenftëlling der vaste ï«cht blykt uit de proefneemingen van m lavoisier, welke geleerd hebben, "dat, wanneer men houtskool doet branden onder eene glazen klok, gevuld met zuivere lucht op quik gefteld, 'er een gedeelte van deeze zuivere lucht hier dooi " in vaste tocht veranderd wordt; dat wyders , wanneer men door mid" del van een loog-zout deeze vaste lucht laat opllorpcn, de ovengeluchs " dan zuivere lucht is, in welke men op nieuw kool kan laaten bran" den en hier door weder een gedeelte van dezelve tot vaste lucht doen " overgaan, en dat men, door deeze proefneeming eenige maaien te " herhaalen, al de zuivere lucht, die in de klok is, m vaste lucht kan " veranderen, zonder dat 'er iets van overblyve (M. 1781. P- 449> "blv heeft Wyders door nauwkeurige proefneemingen bevonden, dat de zuivere lucht, wanneer zy, door 'er houts-kool 111 te branden, m vaste lucht veranderd wordt, hier by teffeus zeer uaby zo veel in zwaarte toeneemt, als het gewicht der kool bedraagt dooi vvelkei, verbranding de zuivere lucht m vaste lucht veranderd is (M. 1781- p.A,c0-A Terwyl rio volgens deeze proefneemingen de vaste lucht, m welke de zuivere lucht, wanneer 'er kool in brandt, veranderd wordt zo naby dezelfde zwaarte heeft, als de zuivere lucht, waar in de kool gebrandt • heeft en de verbrande kool te zamen genomen, zo is het.dan immers klaarblykelyk, dat de zuivere lucht, door.haare.vereeniging met de koolftof,. in vaste lucht- veranderd wordt.. - f/) Terwyl het grondbeginzel der vaste lucht uit de kool voortkomt , en de vaste lucht van eenen zuuren aart is, heeft m. lavoisier dezelve koof ZJtaJafde Warbon) genaamd. De vreemdheid deezer benaam.ng heelt, apy echter doen befluken tot nu toe. die van vaste lucht te behouden.  C 243 ) Het blykt wyders uit deeze proefneemingen, dat de kool gedeeltelyk. uit eene zodanige eigenaartige (het zy eenvoudige, het zy zamengeftelde) ftoffe beftaat, welke zich met de zuivere lucht vereenigt. Dat deeze Hof het voornaame beftand-deel van de kool is, bewyzen ook dezelfde proefneemingen van mi lavoisier: want by een van dezelven 'bevond hy onder anderen, dat van greinen kool, die door haare verbranding zuivere lucht tot vaste lucht veranderd had, flegts & grein asch, de aarde en het loog-zout van deeze verbrande kool bevattende, overig was (M. 1781 p. 451). m. lavoisier heeft vervolgens door een groot aantal van proefneemingen bevonden, dat de evenredigheid, waar in, naar het gewicht gerekend, het grondbeginzel der zuivere lucht en de kool-ftof in de vaste lucht vermengd zyn, ten naastenby is als 72: 28 (M. 1781. p. 467). § VIII. De zuivere lucht van den dampkring wordt in vaste lucht veranderd, en derhalven met kool-ftof'vereenigd, niet alleen by de verbranding van kooien, maar ook by de verbranding van het dierlyk vet, vette oliën der planten, en andere brandbaare dierlyke of plantaartige zelfflandigheden. m. lavoisier heeft dit door opzetlyke proefneemingen bevonden: — 1) van lucht, in welke, terwyl zy in eene klok bciloten was, een kaars gebrand had (M. 1777. p. 195); —1 2) van lucht, waar in pyrophorus gebrand had (M. 1777. p. 363). Het branden van pyrophorus heeft wyders doen zien, dat, zo als in § I. gezegd is, de dampkrings-lucht ten naastenby voor een vierde gedeelte uit zuivere lucht beftaat: want na dat de vaste lucht uit de dampkrings-lucht, waar inde pyrophorus gebrand had , door water op^_geflorpt was, fchoot 'er omtrent J van dezelve over (M. 1777. p. 367). § IX. De zuivere lucht van den dampkring wordt ook in vaste lucht veranderd, en derhalven met kool-ftof'vereenigd', by de ademhaaling. De volgende proefneeming van m. lavoisier bewyst zulks. Hy heeft een musch in 33 cubick-duimen lucht onder eene glazen klok op quik gefteld, en bevonden, dat deeze lucht, het dier hier in geftorven zynde, jg verminderd was. Van deeze geademde lucht ftelde hy 12 cubick-duimen op een vast bytend loogzout: de lucht wierd hierdoor § verminderd, en het loog-zout verloor zyne caufticiteit. Het zelve verkreeg wyders hier door de eigenfehap van met zuuren op te bruisfchen, en cryftalhïeerde: eigenfehappen, welken men weet dat het bytend loog-zout alleen aanneemt, wanneer hier meede vaste lucht vereenigd wordt. Het bleek dan hier uit, dat omtrent J der lucht, door deeze ademhaaling veranderd, vaste lucht was. Het overgeblevene van deeze geademde lucht, na dat 'er de vaste lucht door het bytend loog-zout van opgeflorpt was, bevond hy mofet te zyn; het geen derhalven leert, dat dat gedeelte der dampkring*.* lucht, het welk door ademhaaling tot vaste lucht veranderd wordt, de II h 2 zui-  C 244 ) z-mvcrc lucht Is (§ I). Daar het nu de kool-ftof is, door welkers vereeniging de zuivere lucht tot vaste lucht veranderd wordt (§ VII), zo lydt het geen twyffel, of de zuivere lucht der ingeademde dampkrings-lucht wordt met kool-ftof vereenigd (M. 1777. p. 185). m.m. lavoisier en de la place hebben naderhand eene aanmerkclyke hoeveelheid zuivere lucht door verfchillende dieren laaten ademen, en bevonden, dat dezelve hier by geene andere merkbaare verandering onderging, dan dat zy m vaste lucht veranderd wierd (M. 1780,. p. 404) (hy % X. Het blykt uit het voorafgaande (§§ IV — VII), dat het grondbeginzel der zuivere lucht, met verfchillende ftoffen vereenigd , verfchillende zuur'en maakt. m. lavoisier heeft daarenboven bevonden, dat dit zelfde beginzel zich met verfcheiden andere ftoffen vereenigt, en hier meede verfcheiden zuur en, die van de gemeldeu verfchillen, zamenfteli (M. 1778. p. 538); waarom hy dan ook aan het zelve den naam van zuurmakend beginzel (principe oxygine of principe acidiflant) gegeeven. heeft.. § XL .Wanneer het grondbeginzel der zuivere lucht zich vereenigt met het grondbeginzel der ontvlambaare lucht, zo ft ellen deeze beide beginzels Water te zamen. Veele proefneemingen hebben deeze zaak geleerd, namelyk: 1) Zodanige proefneemingen, door welken men uit de gezegde grondbeginzelen water heeft zamengcfteld; proefneemingen, welken, zo als uit het volgende blyken zal, door verfcheiden der eerfte Natuuronderzoekers, byna. gelyktydig, op verfchillende plaatzen, op verfchillende wyzen, met zeer verfchillende inzichten, (zommigen daarenboven in 't-byzyn van onwniakbaare getuigen) in diervoege genomen zyn, dat derzelver ovcreenftemmende üitkomften omtrent deeze zaak geene reden van twyfi'elen meer overlaatcn. Van deeze proefneemingen zal ik, om deeze zo gewichtige ontdekking in een des te helderder licht te ftelkn , alle twyffeling omtrent de echtheid deezer proefneemingen wech te ueemen, en om niemand der eerfte ontdekkeren van deeze waarheid te kort te doen, thans een kort hiftorisch verhaal geeven. ^ ' fb) Voorneen heeft'men de lucht, waar in men een dier liet ademen, ten eiöde te beproeven, welke verandering zy onderging, boven water gefteld,. en men bevond toen, dat de geademde lucht, wanneer zy ter ademhaaling geheel ongefchikt geworden was, byna geheel en af mofet was. De reden van deeze verfchillende bevinding is klaarblyklyk deeze: dat de vaste lucht, waar in de zuivere lucht des dampkrings door de ademhaaling veranderd wordt, by. de gemelde proefneemingen door het water is opgeflorpt. Van daar is rnen dan in de dwaaling geraakt, dat de dampkrings-lucht door ademaaaling in mofet (gephlogifteerde lucht) veranderd wordt..  C 2.45 J A) m. 'la v/o is ter uit zyne ..voorige proefneemingen gezien hebbende, dat''er by elke verbranding zuur wierd voortgebracht (§§ IV, VI, VII, VIII), was, .door deeze ondervinding in de meening geraakt, dat 'er by de verbranding van ontvlambaare lucht insgcfyks eenig zuur zoude -voortgebracht- worden. Ter- ontdekking van dit zuur eenige proefneemingen, in 1777,1781 en 1782, in 't werk gefteld.hebbendé, welker uitk-omllén hem niet voldeeden, befloot hy deeze zaak met meer nauwkeurigheid en meer in 't groot te béproeveu. Ten dien einde deed hy met m. de. la.p.lace. op den 24 Juny 1782in tegenwoordigheid van un le roi, van m. van der monde, van verfcheidën' andere. Academisten, en van Mr..blagden. Secretaris van het K. Genootfehap te London, de volgende proefneeming. Zy deeden .de ontvlambaare lucht en de zuivere lucht, door twee pvpca en verderen toeltel (welks befchryving hier te veel; plaats zoude- be-. Haan), te zamen koomen in eene glazen klok, die boven quile gefield was, en lieten daar in deeze gemengde lucht geduurende ecnigen tvd branden, terwyl 'er in de plaats van de lucht, die 'er by deeze ver^ branding verdween, geftadig nieuwe lucht door de gemelde, pypeh eu toeftel wierd aangevoerd, welke in die evenredigheid gemengd was,die zy door voorafgaande beproeving bevonden hadden: voor deeze proefneeming de juiste te zyn. Van het eerfte ogenblik af aan zagen zy, dat de binnenzyde dcivklok met veel vocht bezet wierd,:het welk zich tot druppels vergaarende op de quik nederzakte, en na 15 of 20 min. het zelve geheel en al-bedekte. Het zelve verzameld zynde woog iets minder als 5 drachmen. Dit water door alle proeven onderzocht, welken men konde uitdenken, bleek even zuiver te zyn als gediltillcerd water (M. 1781. p. 471"—473). B) Mr. blagden by deeze proefneemingen tegenwoordig zynde, berichte toen, dat Mr. cavendish te London reeds het branden van ontvlambaare lucht, die bcflotcn was, beproefd had, en hiervan eene aanmerkelyke hoeveelheid water had verkregen. Van deeze proefneemingen vindt men een verhaal in de Philof. tranfa'ct. 1784. vol. lxxiv. p. 119, het welk hy, den 15 Jan. 1784, voor het K. G&nootfchap te. London heeft voorgelezen. Mr. cavendish verlangende te weeten, van welken aart het vocht is, het geen 'hy nevens andere Natuurkundigen by de aanfteeking van ontvlambaare lucht zag te voorfchyn koomen, deed eerst ontvlambaare lucht, met 2§maal zo veel dampkringslucht vermengd, branden in cenen daar toe gefchiktentoeftel, en bevond, dat byna al de.ontvlambaare lucht, en omtrent | der dampkrhigs-lucht wierden veranderd tot 135 greinen water, waarvan hy getuigt,"dat hef noch reuk noch fmaak had, en dat.'er by uitwaaszeming niets van .overbleef. Naderhand heeft hy, in eenen glazen bol, door de electrifche vonk aangeftoken 19500 maaten zuivere lucht, vermengd met 37000 maaten ontvlambaare lucht; (elk van deeze maaten kon een grein quik bevatten). Hier van verkreeg hy 30 greinen vocht, het welk. eenen zuuren finaak had. ■ Dit zuur met een vast loog-zout verzadigd hebbende, et* het water hebbende doen uitdampen, verkreeg hy hier- van 2 greinen Hh 3 fa]*-  C 246) Stotter Het verkregen vocht was derhalven water, het welk flegts.de zeer geringe hoeveelheid van een grein falpeter-zuur bevatte: want de falpeter beftaat, volgens de proefneemingen van bergman, flegts voor de helft uit falpeter-zuur. C) In dezelfde maand Juny, in welke m. lavoisier en m. de l \ place te Parys de verhaalde proefneeming in 't werk Helden, deed m mon ge, toen te Mezieres woonende, en niets weetende van de proefneemingen, welken men te Parys in 't werk ftelde, noch van die van Mr cavendish, eene zoortgelyke .proefneeming met alle moog* lvke nauwkeurigheid, ter ontdekking van den aart van het vocht, het welk 'er in den Eudiometer van m. volta, na eene aanfteeking van een mengzel zuivere en ontvlambaare lucht in denzelven, overblytt. Hv bereidde de luchten, die hy tot deeze proefneemingen gebruikte, op de beste wyzen, om dezelven op het zuiverde te verkrygen; hy onderzocht zeer nauwkeurig derzelver byzondere zwaaitens, hier by op de drukking des dampkrings wel acht geevende; hy mat nauwkeurig de hoeveelheden der luchten, die hy gebruikte. De gemengde luchten frak hv aan in eenen glazen bol, door de eleétrifche vonk, en herhaalde dit tot dat hy 145 pinten ontvlambaare lucht, en 74 pmten zuivere lucht verbrand had- Deeze hoeveelheid lucht bevond hy (na de drukkin- des dampkrings ten tyde der proefneeming in acht genomen te hebben) te weegen 3 oneen, 6 drachmen, 27,56 greinen. Wyders btóSvtfcht der lucht by deeze aanfteeking overgebleven 2 dr. 27,91 gr. het gewicht van het vocht iii den bol 3 onc- 2 — 45,1 ~ het gewicht van vocht en lucht na de aanfteeking 3 5 — ~* het welk afgetrokken van het gewicht der luchten tot deeze proefneeming gebruikt 3 6 ~ a7'5» zo is dus het verloren gewicht by deeze proefh. flegts 1 dr. 26,55 gr. welk gering verfchil aan verfcheiden onvermydelyke omftandigheden, zo als&m. mon ge aantoont, is toetelchryven. Het vocht onderzoekende, het geen hy by deeze proefneeming verkregen had, bevond hy, dat het water was, het geen eene byna onmei-kbaare hoeveelheid zuur bevatte; welk zuur hy toefchreef aan het vit riool-zuur, het geen de ontvlambaare lucht kan hebben opgenomen in he tvltriool-zum-, het welk tot derzelver, voortbrenging ge brmk tis f M I78Q p. 73) (/). Van deeze proefneeming ontfingen de 1-ranfcl e Academisten bericht, weinige dagen na dat zy hunne bovengemelde proefneeming befchreven hadden (AI. 1781- P- 474). De (f) Dat de ontvlambaare lucht zomwylen eenig zuur bevat, is door myne eerfte proefneemingen, met Teyler's Eledtrizeer machine m t werk gdteio, gebleken; zie bl. ai'3- noot e.  ( 247 ) De Iaatstgemctde proefneeming neemt geheel en ril wech de bedenking van zommigen, dat het water, by de verbranding der luchtenvoortgebracht, zoude kunnen toegefchrevcn worden aan het water, het geen in deeze luchten ontbonden of opgehouden was geweest. Immers toont het gewicht van het voortgebrachte water aan, dat byna al de verbrande lucht tot water is overgegaan. Daarenboven indien de veibrande luchten niet in water veranderd waren, zo moest hier uit eene andere Hof ontftaan zyn, waar van echter by deeze proefneeming niets befpeurd is. Dus is dan deeze zaak byna gelyktydig, op drie verfchillende plaatzen, door Natuuronderzoekers van den eerften rang onderzocht, en de üitkomften" der' Verfchillende proefneemingen ten deezen opzichte in 't werk gefield ftemmen-zodanig overeen, dat hier omtrent, naar myn inzien, geene reden van twyiïeling meer overblyft. Het zuur immers, het geen inzonderheid door Mr. cavendish in dit water gevonden is, kan niet tot eene- tegenwerping dienenr want bchalvcn dat de hoeveelheid zuur, door Mr. cavendish in dit water waargenomen, zeer gering was-, in vergelyking van het voortgebrachte water, is het daarenboven uit laatere ontdekkingen van Mr. cavendish gebleken, waar aan dit ZHi'tr moet toegefchrevcn worden. De zuivere' lucht ttÉfr mers bevat, zo als bekend is, altoos eenige mofet: wanneer zich nu het grondbeginzel dier mofet met dat der zuivere lucht, by de aanfteeking van het mengzel der; ontvlambaare en zuivere lucht , vereenigt, zo moet hieruit, volgens $ V, falpeter-zuur'ontftaan. De luchten daarenboven, welken door middel- van zuuren verkregen worden-, kunnen eenig zuur bevatten van dat geen, het welk tot derzelver voortbrenging gebezigd wordt, niettegenstaande men- alle middelen heeft aangewend, om hetzelve daar van te zuiveren. Myne proefneemingeir om-r trent de falpeter-lucht hebben zelfs geleerd, dat lucht, waar in doorheen ander middel, dan' door onzen cleitrifchen ftraal, eenig zuur te ontdekken was, echter noch .eene zeer aanmerkelyke hoeveelheid zuur bevatten kan (hl. au). Dus kunnen dan immers- ook de beide luchten, welker mengzel men aanfteekt, ieder eene aanmerkelyke- hoeveelheid van het zuur bevatten, het geen tot derzelver voortbrenging gebruikt is, fchoon zelfs dit zuur by alle voorafgaande beproeving" deezer luchten- niet gebleken is, en by gevolg kan men dan in het water, by de aanfteeking van dit mengzel verkregen, dat zuur ontdekken, het. geen tot de voortbrenging der gebezigde lucht gebruikt is. Schoon., dan dit zuur in het eene of andere geval, zelfs in eene grootere hoeveelheid dan in cavendish's proefneeming, gevonden worde in het water, het geen by de aanfteeking van een mengzel'zuivere lucht en ontvlambaare lucht wordt verkregen, gelyk door zommigen is waargenomen,. kan hier uit echter geene tegenwerping tegens deeze voortbrenging vanwater getrokken worden: terwyl toch het vocht, door de aanfteeking deezer luchten voortgebracht, by alle proefneemingen uit water heeft beftaan, het geen flegts met eenig zuur vermengd was; van. welk zuur, nu. de oorfprong is aangewezen..  C £48 ) D)Laatftclyk zal ik: hier noch bybrengen eene proefneeming van Dr. priestley, die, fchoon dezelve op eene geheel verfchillende wyze in 't werk gefteld is, echter eene uitkomst heeft gehad, welke voor deeze zaak een zeer fterk bewys geeft. ' Ik trachte (zegt Dr. priestley) yzer-kalk, in het brandpunt „ van een brandfpiegel gemaakt, te revivilieren, door het zelve ont„ vlambaare lucht te doen opflorpen. Dit gelukte my: dan by deeze „ proefneeming nam ik een. nieuw eii zeer onverwacht verfchynzel ,, waar. Een itukje yzer ncemende, het welk van zuivere lucht door„ trokken was, lïclde ik het in een glas vol Ontvlambaare lucht, wel„ ke op water Hond; ik liet hier op het brandpunt van een brandglas „ vallen, en bemerkte aanftonds, dat de ontvlambaare lucht verdween. „ Het my niet invallende, dat de yzer-kalk iets zoude losgelaaten „ hebben, terwyl deeze te vooren aan eenen grooteren trap van hitte „ was bloot gefteld geweest, zo verbeelde ik my te zullen bevinden, ,, dat het yzer door deeze lucht in gewicht was aangewonnen. Dan „ tot myne verwondering bevond ik, dat het yzer, by deeze bewer„ king, 2i grein verloren had, in plaats.van aangewonnen te heb„ ben." Deeze proefneeming boven water gedaan hebbende , herhaaide hy dezelve boven'quik-zilver,-met oogmerk om te beproeven, wat 'er uit de vereeniging van de ontvlambaare lucht met de zuivere lucht, welke de vzer-kaik ..uitgeeft, voorkoome, hebbende ten dien einde het quik-zilver en het glas wel gedroogd. "Zo dra het yzer heet „ wierd, bemerkte ik (zegt "ür. p r ie s t le y) , dat de lucht vermm,, derde, en dat de binnenzyde van het glas vochtig wierd. Dit vocht ,, zich tot druppels vergaarende daalde neder op de quik, en bleek ^, water te zyn." (Philof. tranfact. for the year 1785. vol. Lxxv.p.1. pag. 284 -&c.) • •• • De evenredigheid, waar in het grondbeginzel der zuivere lucht, en het grondbeginzel der ontvlambaare ;lucht, door m. lavoisier het ■ontvlambaare water-beginzel (principe inflammable aqtieux) genaamd, in het water vereenigd zyn, is, volgens.de proefneemingen van m.m. lavoisier en meusnier, als 869, 131; zo dat 1 (§• water, beftaat uit i.3 oneen, 7 .dr. 134 gr. grondbeginzel der zuivere lucht, en 2 oneen, g£ gr. ontvlambaar beginzel (M. 1781. p. 474, 475)-.11) Dat het water uit .de vereenigde grondbeginzel.e.11 der zuivere lucht en ontvlambaare lucht beftaat, ziet men ook klaarblykelyk uit de proefneemingen'van m.m. meusnier en LAVOisiER, by welken zy het water tot deeze beginzels hebben ontbonden, door het.zelve.te leiden door gloeijende yzeren buizen. By eene deezer proefneemingen, waar by 3 oneen en 1 dr. water ontbonden wierden, bevond men 125 puiten ontvlambaare lucht voortgebracht; welke hoeveelheid ten naastenby in gewicht -een zesde bedroeg van het gewicht van het water, het geen hier .by. verfpild was, en juist overeenkwam met de hoeveelheid ontvlambaar beginzel, welke de 3 oneen en 1 dr. water, tot deeze proefneeming gebruikt, volgens .de voorgaande proefneemingen bevatten; De yzeren buis was, b'y deeze proeiheemiug, van binnen tot eenen zake-  C 249 ) keren trap van verkalking gebracht, en de dikte van het yzer was hier by teffens zeer aanmerklyk toegenomen. De zelfftandigheid, waar in deeze buis aan de binnenzyde veranderd was, door zuuren onderzoekende, bevonden zy, dat dezelve een waare yzer-kalk was, niet verfchillende van den geenen, welken men eethiops martialh noemt (M. 1781. p. 277 en 488). Dit yzer heeft derhalven by deeze proefneeming het lucht-beginzel , het geen tot deszelfs verkalking vereischt wierd, aangenomen. Na de vooraf gemelde ondervindingen kan men 'er voorzeker niet wel aan twyffelen, of de g van de 3 oneen en 1 dr. water, by deeze proefneeming ontbonden, zullen zich met het yzer vereenigd hebben, en deszelfs verkalking zal hier door veroorzaakt zyn. Terwyl m.m. meusnier en lavoisier deeze of zoortgelyke proefneemingen eenige maaien met gelyken uitflag, en in tegenwoordigheid van verfcheide Leden der Franfche Academie, in 't werk gefteld hebben, zo kan men, naar myn inzien, redelyker wyze den gcmelden uitflag niet wel in twyfFel trekken, of fchoon anderen in de herhaaling deezer proefneeming niet geflaagd zyn (£). § XII. Het beginzel, het geen door zyne vereeniging met het grondbeginzel (bafis) der zuivere lucht, of met het grondbeginzel van eenige andere lucht, dezelven tot luchten maakt, is hoogst waarfchynlyk het vuur-beginzel of de licht-ftoffe (fluide igné; matière du feu, de la chaleur, et de la lumiere) (/). Deeze ftelling kan tot nu toe, zo ver het my voorkomt, niet door zodanige rechtftreeks bewyzende ondervindingen, als de voorgaande Hellingen, geftaafd worden; zy rust echter op zodanige ondervindingen, die dezelve, naar myn inzien, hoogst waarfchynlyk maaken. 1) Er zyn veele ondervindingen, welke leeren, dat, wanneereenig vocht zich van de oppervlakte van een lichaam onder de gedaante .van damp opheft, het zelfde lichaam hier by verkoeling, en derhalven ee- (£) Dat deeze ontbinding van liet water niet gebeurt, wanneer men voor deeze proefneeming koperen buizen in plaats van yzeren neemt, kan voorzeker niet tot eene tegenwerping dienen, terwyl men hier uit alleen belluiten kan: dat het gloeyende koper niet zo veel affiniteit met het grondbeginzel der zuivere lucht heeft, als 'er nodig is , om hetzelve van het ontvlambaar beginzel aftefcheiden, waar mede het in 't water vereenigd is. — Even weinig kunnen de proefneemingen van m. fontana de ontbinding van het water tegenfpreeken, terwyl hy de buizen, door welken hy het water heeft laaten gaan, niet gloeyend gemaakt heeft. CJourn. de Phyf. 1785 tome xxviii. avril 315 et juin. 436). Deeze bewyzen immers flegts, dat het yzer geene genoegzaame affiniteit met het grondbeginzel der zuivere lucht heeft, om het water te ontbinden, ten zy het yzer gloeyend is. (/) I let vuur-beginzel en de licht-jlof worden door m. lavoisier, zo als ook door de meefte hedendaagfche Natuurkenners, voor het zelfde beginzel gehouden. Ii  ( 250 ) ■eeni* verlies van het vuur-beginzel ondergaat, aan het welk dat lichaam zvnen "-raad van warmte voor de gemelde damp-vorming verfchuldigd was (M. 1777. P- Waar uit het derhalven blykt, dat wanneer eenige ftof in damp verandert, 'er zich dan met die Hof meer vuur-beginzel vereenigt: immers kan de verkoeling van het lichaam, van welks oppervlakte zich de damp opheft, aan geene andere oorzaak toegeschreven worden. Damp ontftaat dan, volgens deeze ondervindingen, door de vereeniging van het vuur-beginzel met de Hof, die tot damp gevormd wordt. Daar nu de lucht met damp zeer veel overeenkomst heeft, (zynde zy beiden veerkrachtige vloeiftoffen, die ten opzichte van haare veerkracht flegts hier in van elkander fchynen te verfchillen, dat de veerkracht van de eene niet zo beflendig is dan die van de andere), zo mag men dan hier uit met veel waarfchynlykheid befluiten, dat de lucht, van welke zoort zy ook zy, even als de damp, haare veerkracht verfchuldigd is aan het vuurbeginzel, het geen zich met het grondbeginzel of voornaame befland-deel (bafis) van elke lucht-zooit vereenigt. 2) De ondervinding leert, dat wanneer lucht haare veerkracht eensklaps verliest, 'er dan warmte geboren wordt. Het blykbaarfle voorbeeld hier van geeft de aanfleeking van een mengzel zuivere en ontvlambaare lucht, waar door deeze lucht ogenbliklyk haare veerkracht verliezende in vocht verandert, en waarby het glas, waar in deeze aanfleeking gefchiedt, eenen zodanigen trap van warmte aanneemt, welke aan de vlam der aangeftokene lucht geenzints kan toegefchrevcn worden. De oorzaak hier van fchynt geene andere te zyn, dan dat deeze gemengde lucht, aangefloken zynde, haar vuur-beginzel loslaat (/»). ]k moet my thans bepaalen by het geen ik dus verre, naar de theorie van m. lavoisier, omtrent den oorfprong van de veerkracht der lucht heb bygebracht, terwyl eene volledigere ontvouwing deezer theorie zo als 'er vereischt zoude worden om derzelver waaiichynlykheid te beo'ordeelen, hier te veel plaats zoude beflaan. Wie dezelve geheel wrf doorzien, behoort de fchriften van m. lavoisier zeiven raad te pleegen; zie voornaamlyk (M. 1777. p. 420. &c. en 1783. p. 523 &c). lntusfchen zal deeze Helling, dat het beginzel, waar aan eie lucht haare veerkracht verfchuldigd is, het vuur-beginzel is, niet wel anders dan voor zeer waarfchynlyk kunnen gehouden worden, wanneer men uit het volgende zal verflaan hebben, hoe hier uit een zeer groot aantal verfchynzelen op eene zeer eenvoudige wyze verklaard worde. fut) By de vermenging van falpeter-lucht met zuivere lucht ontftaat 'er, het/ is waar , weinig warmte, fchoon deeze luchten by haare vermenging hr^re veerkracht verliezen, en tot falpeter-zuur overgaan. Du echter kan tot s-eene tegenwerping verftrekken, terwyl de ondervinding geleerd heeft, dat falpeter-zuur met zeer veel vuur-beginzel vereenigd is (M. 1780. p. 399), en dus het vuurbeginzel, het geen deeze luchten bevatten, voor het grootfte gedeelte zich in het falpeter-zuur vcreenigen zal, het welk 'er by de vermenging deezer luchten omftaat,  C 251 ) § xin. Eer ik nu overgaa ter aanwyzing, hoe deeze leer zeer eenvoudige en duidlyke verklaaringen geeft van een groot aantal natuurlyke verfchynzelen , zal het voor zommigen myner Leezeren wel ligt niet overtollig zyn vooraf aan te merken, dat de volgende verklaaringen ook mede gedeeltelyk gegrond zyn op deeze door de ondervinding wel bewezene grondftellingen. 1) „ Dat de vereenigingen der verfchillende beginzelen, waaruit de „ lichaamen beftaan, zyn toetefchryven aan zekere aantrekkingen, wel„ ken die beginzels op elkander oefFenen; welke aantrekkingen, ver,, mits zy flegts tusfchen eenige beginzels plaats hebben, door de Schei„ kundigen, affiniteiten of verwandfchappen genaamd zyn. a) „ Dat wanneer een lichaam, uit twee of meer beginzelen zamen„ gefteld, door eene andere bygevoegde ftolfe ontbonden wordt, des' „ zelfs ontbinding dan hier door veroorzaakt wordt: dat de affiniteit, ,, die 'er plaats heeft tusfchen de beginzels van het lichaam, het geen „ ontbonden wordt, minder is dan de affiniteit, welke één dier begin„ zelen heeft met de ftofFe, waar door het ontbonden wordt, of met ,, één der beginzelen, waar uit deeze ftof beftaat. 3) „ Dat de affiniteiten der beginzelen, waar uit de lichaamen zyn „ zamengefteld, by verfchillende trappen van warmte der lichaamen „ grootlyks verfchillen, en dat het hier van afhangt, dat vcelerlet „ lichaamen, wanneer zy tot eenen zekeren trap van hitte gebracht „ worden, het een of ander van hunne zamenftellende beginzelen ver-? ,, liezen, of dat zy zich met vreemde beginzelen vereenigen. ' De laatfte grondftclling inzonderheid behoort men by het leezen van het volgende wel in 't oog te houden, terwyl ik dezelve niet telkens zoude hebben kunnen aanwyzen, waar zy in de volgende verklaaringen , uit de Lavoifieriaanfche leer afgeleid, te pas komt, zonder deeze fchets te ver uittcbreiden. § XIV. De voorgeftelde leer verfpreidt zeer veel licht omtrent den oorfprong en de eigenfchappen der verfchillende zoorten van luchten, dewelken zederd weinige jaaren, inzonderheid zederd de ontdekkingen van Dr. priestley, eenen nieuwen en zeer aanmerklyken tak der Natuurkennis hebben begonnen uittemaaken. Deeze Natuurkennis der luchten wordt, door de voorgeftelde leer, tot zodanig eenen .trap van eenvoudigheid en duidlykhcid gebracht, dat zy zich zelve deswegens naar myn inzien byzonderlyk aanpryst, al ware zy op geene zodanige rechtftreeks bewyzende ondervindingen gegrond, als ik in §§ I — XI. heb aangetoond. Op dat dit blyken mooge, zal ik kortelyk den oorfprong en de bekende eigenfehappen van de voornaamfte lucht-zoorten, volgens deeze leer, nagaan. Dit echter kan ik hier flegts fcbetswyze doen; waar door derhalven deeze aanwyzing alleen voor die geenen verftaanbaar zal zyn, die in de hedendaagfche lucht-kennis eeniger-maate bedreven zyn. li 2 . , Zui-  C 252 ) Zuivere lucht, {gedephlogifleerde lucht). ' 1) Wanneer deeze lucht uit metaal-kalken, die door hitte gemaakt zyn, is voortgebracht, dan is zy de zuivere lucht van den dampkring, welke door deeze metaalen by hunne verkalking is aangenomen, volgens § III. (»). — 2) Wanneer zy verkregen wordt uit metaal-kalken, die door ontbinding der metaalen in 1'alpeter- of vitriool-zuur gemaakt zyn, dan heeft zy haaren oorfprong van het eene beftand-deel van het zuur, het grondbeginzel der zuivere lucht namelyk (§ IV, V.), het welk zich met de metaalen by hunne ontbinding vereenigd (§ XVI. B). 3) Wanneer zy uit falpeter wordt voortgebracht, dan is zy voorzeker, zo als men uit de bekende zamenftëlling van het falpeter-zuur (% V.) befluiten mag, het eene beftand-deel van het falpeter-zuur tot lucht gebracht. — 4) Wanneer zy, gelyk de proefneemingen van m.m. ingenhousz en senebier geleerd hebben, door groeyende planten wordt voortgebracht, dan heeft zy blykbaar haaren oorfprong uit het water, het geen door de planten ontbonden wordt (§ XVII), terwyl het eene beftand-deel van het water het grondbeginzel der zuivere lucht is (§ XI). Het («) Tot een voorbeeld zal ik hier aantoonen, hoe de vereeniging van het grondbeginzel der zuivere lucht met het verkalkende metaal, en het herkrygen der zuivere lucht by de reductie van het metaal, volgens § XII. en XIII. te verdaan zyn. Het quikzilver, by voorbeeld, vereenigt zich met het gezegde lucht-beginzel, wanneer het dien trap van hitte heeft, welke tot deszelfs kooking vereifcht wordt. Volgens de leer der affiniteiten gevoegd by deeze leer gefchiedt dit: om dat dat metaal in dien trap van hitte nu eene grootere affiniteit met het lucht-beginzel heeft, dan dat zelve lucht-beginzel heeft met het vuur-beginzel, waar mede het lucht-beginzel in den ftaat van lucht zynde vereenigd is; immers zo dra dit plaats heeft, moet het lucht-beginzel zich van het vuur-beginzel affcheiden, en zich met het quikzilver vereenigen , waardoor dan dit metaal verkalkt wordt. — Wanneer men vervolgens deezen quik-kalk tot eenen veel hoogeren trap van hitte brengt, tot dien trap van hitte namelyk, welke in ftaat is het glas gloeyend te maaken, dan fcheidt zich het lucht-beginzel van de quik weder af, waar door derhalven de quik-kalk weder tot quik gereduceerd wordt. Het van den quik-kalk »fgefcheide lucht-beginzel vereenigt zich nu met het vuur-beginzel, het geen 'er voorhanden is , en komt hier door weder onder de gedaante van lucht te voorfchyn. Dit alles laat zich volgens de leer der affiniteit, gevoegd by de leer van lavoisieh , eenvoudiglyk dus verftaan: het quik zilver namelyk heeft by deezen trap van hitte minder affiniteit met het lucht-beginzel, dan het zelve lucht-beginzel heeft met het vuur-beginzel ; waar van dan het gevolg zyn moet, dat het lucht-beginzel het quik-zilver verlaat, waar mede het in den quik-kalk vereenigd was, zich met het vuur-beginzel vereenigt, en hier mede (volgens § XII.) in den ftaat van lucht herfteld wordt. Op gelyke wyze is volgens de leer van lavoisier, gepaard met de leer der affiniteiten," elke voortbrenging van lucht, of de vereeniging van eenig lucht-beginzel met andere ftoffen, te verltaan.  C 253 ) Het is derhalven niet te ontkennen, dat deeze leer eene veel eenvoudigere verklaaring van den oorfprong der zuivere lucht geeft, dan wanneer men, volgens de oude leer, dezelve aan eene vereeniging van zuur, aarde, en phlogifton toefchryft. Terwyl de zuivere lucht flegts een vierde gedeelte der dampkringslucht is, en hier in vermengd is met drie vierde deelen mofet, eene lucht, waar in geen vuur branden kan, en die voor de ademhaaling geheel ongefchikt is, zo blykt dan nu van zelve de reden van de voornaamfte eigenfchappen deezer lucht, welken dezelve van dampkringslucht onderfcheiden, als namelyk: 1) waarom het vuur in de zuivere lucht zo veel fterker dan in de dampkrings-lucht brande; — 2) waarom een dier in eene bepaalde hoeveelheid deezer lucht veel langer leeve, dan in eene gelyke hoeveelheid dampkrings-lucht. Immers is het blykbaar, dat het onderfcheid tusfchen de zuivere lucht en de dampkrings-lucht hier van afhangt, dat de eerstgemelde in de laatfte met zodanige lucht vermengd is, die tegenovergeitelde eigenfchappen heeft. Mofet, (gephlogifteerde lucht). Terwyl deeze de dampkrings-lucht is, beroofd van de zuivere lucht, welke een vierde gedeelte van dezelve uitmaakt (§1), zo ziet men, waarom men in alle gevallen, waar in de zuivere lucht uit de dampkrings-lucht, het zy door verkalkende metaalen, het zy door brandende of rottende ftoffen, of op eenige andere wyze wordt wechgenomen, mofet verkryge. Het is ook hier uit klaarblykelyk, waarom de mofet geene dier eigenfchappen bezitte, welken de dampkrings-lucht aan de ingemengde zuivere lucht verfchuldigd is. Men behoeft derhalven ter verklaaring van den oorfprong en de eigenfchappen deezer'lucht niet aanteneemen, dat het veronderftelda. phlogifton zich met de dampkrings-lucht vereenigt. Vaste lucht. Uit de bekend gewordene zamenftëlling deezer lucht, als namelyk beftaande uit eene vereeniging van zuivere lucht en eene eigenaartige ftof, door m. lavoisier kool-ftof genaamd, verftaat men de reden , waarom -zy uit zo veele lichaamen voortkomt, en waaraan derzelver eigenfchappen zyn toetefchryven. Immers, terwyl de meeste dieriyke en plantaartigc ftoffen uit deeze kool-ftof gedeeltelyk beftaan (§&XVII, XVIII), en terwyl het grondbeginzel der zuivere lucht insgclyks in veelerlei lichaamen een zamenftellend deel is, zo ziet men nu de reden, waarom 'er by zo veeleriei ontbindingen vaste lucht wordt voortgebracht (0). De ' (0) In zommige lichaamen (als namelyk kryt, Mkfteen, kalkfpath en veele anderen) fchynen de gemelde beide grond-beginzels der vatte lucht reeds met elkander vereenigd te zyn , terwyl men uit deeze lichaamen alleen door hitte vafte lucht kan voortbrengen. ü 3  C 254 J ■ De eigenfchappen: deezer lucht worden nu hier uit dus verftaah: 1) Zy kan niet ter ademhaaling dienen, om dat zy reeds zo veel kool-ftof bevattende, als haare zamenftëlling toelaat, dus geene koolftof kan aanneemen, het welk volgens § XVIII tot lucht ter ademhaaling gefchikt vereischt wordt. 2) Zy kan niet dienen tot het branden van dierlyke of groeijende ftoffen, om dat zy.geene kool-ftof van dezelve kan aanneemen, het geen by het branden dier ftoffen gebeurt (§ VIII), en hier toe fchynt vereischt te' worden. .3) Zwavel, of phosphorus, welken zich by hunne branding met zuivere lucht vereenigen , 'kunnen in deeze lucht even weinig branden, om dat de zuivere lucht in deeze lucht met kool-ftof vereenigd zynde, hier door verhinderd, wordt met de gezegde ftoffe eene vereeniging aantegaan. 4) Zy is veel zwaarder dan de zuivere lucht, uit hoofde van de zwaarte der kool-ftof, welke zy bevat. (5) Zy is van eenen zuuren aart: zonder twyffel alleen uit hoofde van de vereeniging van het grondbeginzel der zuivere lucht met de kool-ftof, terwyl dit grondbeginzel, by de meesten van zyne vereenigingen met andere ftoffen, zuuren maakt. Deeze zuure aart geeft aan de vaste lucht wyders alle de eigenfchappen, welken de zuuren. met elkander gemeen hebben. Hier van daan is het dan, dat zy a) de verrotting tegenftaat; — Z>) zich met loog-zouten vereenigt; — c) hiermede cryftallifeerende zouten te zamenftelt;— d~) verfcheiden zelftfaudigheden ontbindt, enz. 6) Zy wordt door water gereedlyk opgeflorpt: dit hangt ook naar allen fchyn af van den zuuren aart deezer lucht, uit de gezegde vereeniging voortvloeijende, terwyl de zuuren in 't algemeen met het water veel affiniteit hebben. Salpeter-lucht. Deeze lucht mofet zynde vereenigd met falpeter-zuur (_$ V), zo verftaat men hier uit, waarom deeze lucht in zo verre met mofet overeenkomt: dat 1) in dezelve geen vuur branden kan; — 2) dat zy ter ademhaaling niet dienen kan. Het falpeter-zuur een gedeelte van deeze lucht zynde, zo blykt de reden , 3) waarom een gedeelte deezer lucht door loog-zouten opgenomen wordt; — 4) waarom deeze lucht, even gelyk die zuuren, de verrotting tegenftaat. Wyders, daar de falpeter, volgens de proefneemingen van m. lavoisier, vergeleken met myne proefneemingen4 is aantemerken als falpeter-zuur, beroofd van een gedeelte Van deszelfs eene beftand-deel, de zuivere lucht namelyk, en afgefchciden van het water,, waar meede deeze beide beftand-deelen in het 1 falpeter-zuur vereenigd of vermengd zyn (§ V), zo blykt hier uit onmiddelyk de reden, 5) waarom de falpeter-lucht in zekere evenredigheid met zuivere lucht boven water vermengd wordende, dit mengzel ophoude lucht te zyn, en tot falpeter-zuur verandere; — 6) waarom de falpeter-lucht met dampkrings-lucht boven water vermengd wordende, deeze hier by haare zuivere lucht veiiieze. —7) Wat het eudiometrisch onderzoek der dampkrings-lucht, door haare vermenging met falpeter-lucht, eigehtlyk aanwyze? Immers niets anders, dan hoe veel zuivere lucht de dampkrings-lucht bevat. Het  Ontvlambaare lucht. Het ontvlambaar beginzel, het geen het grondbeghi2el deezer lucht uitmaakt, éétl der beftand-deelen van het water zynde (§ XI), zo isde oorfprong deezer lucht, by de meeste verfchillende wyzen van dezelve voorttebrengen, zeer blykbaar. i) Wanneer zy by de ontbinding van yzeK of zinc in verdund vitriool-zuur verkregen wordt, dan wordt het water zelfs, waar mede dit zuur verdund is, ontbonden: deszelfs eene beftand-deel, het grondbeginzel der zuivere lucht namelyk, vereenigt zich met het metaal (% XVI. B),' en deszelfs 'andere beftand-deel, hét ontvlambaar beginzel namelyk, hier by los raakende neemt de gedaante van lucht aan. Dat immers het metaal, het geen in verdund vitriool-zuur verkalkt wordt, het tot zyne verkalking vereischte lucht-beginzel niet uit het vitriool-zuur, maar uit het water aanneemt, is onbetwistbaar bewegen door de proefneemingen van m. lavoisier, by welken hy bevonden heeft, dat wanneer yzer in een mengzel van één deel vitriool-zuur en vyf deelen water verkalkt is, het vitriool-zuur van een zodanig mengzel na deeze verkalking even . veel loog-zout tot zyne verzadiging nodig heeft, dan voor de verkalking, en dat dit zuur derhalven geene ontbinding ondergaan hebbende, de verkalking van het yzer dus aanwyst, dat het yzer het eene beltand-deel van het water, het zuivere lucht-beginzel namelyk, heeft aangenomen, waar by dan het ontvlambaare lucht-beginzel is los geraakt (M. 178a. p. 498). Wyders wordt ook de zaak hier door, naar myn inzien, volledig bevestigd, terwyl de hoeveelheid ontvlambaare lucht, by zodanige verkalking van metaalen in yerdund vitriool-zuur verkregen,, zeer naby overr eenftemt met die hoeveelheid, die men, volgens de bekende zamenftëlling van het water, berekenen kan.te moeten los raaken, wanneer de bekende hoeveelheid van het zuivere lucht-beginzel, tot de verkalking van eene zekere hoeveelheid yzer nodig, uit het water wordt los gemaakt (M. 178a p. 506). 2.) De oorfprong der ontvlambaare lucht uit veelerlei .plantaartige en dierlyke ftoffen, het zy door verbranding, het zy door verrotting ver.kregen, zal even duidlyk worden, wanneer men uit het volgende (§ XVII, XVIII.) zal gezien hebben, dat het ontvlambaar beginzel van het water het voornaame voedzcl der planten, gelyk ook dat vanzommige dieren is. Vitriool-zuur-lucht. Terwyl de vitriool-zuur-lucht uit het vitriool-zuur wordt voortgebracht, wanneer men aan dit zuur zodanige üofTen blootftelt, waar meede zich één van zyne beftand-deelen, het zuivere lucht-beginzel namelyk, vereenigt, het geen gebeurt by de verkalking van metaalen in dit zuur, zo is het blykbaar, dat de vitriool-zuur-lucht is vitrioolzuur, het geen van een gedeelte van zyn zuivere lucht-beginzel beroofd, en tot eenen veerkrachtigen 'ftaat gebracht is. Hier  Hier uit verftaat men: i) waarom de vitriool-zuur-lucht, wanneer zy met zuivere lucht vermengd wordt, weder in vitriool-zuur verandert; deeze ondervinding bevestigt ook volkomen den gezegden aart of oorfprong der vitriool-zuur-lucht; —-2) waarom zy de dampkringslucht in mofet verandert, wanneer zy met dezelve vermengd wordt: de dampkrings-lucht immers moet by deeze vermenging haare zuivere lucht verliezen, terwyl deeze zich met vitriool-zuur-lucht vereenigende, in vitriool-zuur verandert. § XV. De voorgeftelde leer, of liever de ontdekkingen, die deeze leer uitmaaken, wyzen aan, dat de verfchillende zuuren, welken men voorheen als verfchillende grondbeginzels heeft aangezien, inderdaad zamengeftelde ftoffen zyn, en dat hunne zuuren aart is toetefchryven aan een en het zelfde beginzel, aan dat beginzel namelyk, het geen ook het grondbeginzel is der zuivere lucht van den dampkring. Dezelfde ontdekkingen hebben ons wyders reeds omtrent verfcheiden zuuren geleerd, welke de grondbeginzels zyn, die zich met het gezegde zuurmakend beginzel (principe oxygine) vereenigen, en hier meede verfchillende zuuren zamenftellen. § xvr. De verkalking, ontbinding en reduStie der metaalen, waaromtrent men zich voorheen zeer gebrekkige denkbeelden gevormd heeft, worden uit deeze leer volkomen verftaan. A) Terwyl het grondbeginzel der zuivere lucht des dampkrings zich met het metaal-by zyne verkalking vereenigt, zo verftaat men nu, waarom de metaalen, wanneer zy tot kalk gebracht worden, zo aanmerklyk in gewicht toeneemen. Immers is het bekend, dat men van 100 4 lood 110 fë rooden lood-kalk of menie verkrygt. Van 100 $ yzer verkryt men 132 fê )• Deeze waarheid, hoe wel beweezen ook, fchecn byna ongeloof baar, zo lang men het water voor een enkelvoudig beginzel aanzag. Thans echter, nu men weet, dat het water uit twee beginzels is zamengefteld, waar van het eene ontvlambaar is (§ XI), is de oorfprong van het brandbaare der planten onmiddelyk verklaard. Het water namelyk wordt, naar allen fchyn, in de planten ontbonden; deszelfs brandbaar beginzel gaat over in de zelfftandigheid der planten, en het lucht-beginzel, waar mede het zelve •in de planten vereenigd is, hier by los geraakt zynde, geeft dan zekerlyk die zuivere lucht, welke de planten door haare blaaden, volgens de proefneemingen van ingenhousz en senebier, uitgeeven , B) De oorfprong deezer lucht, welke de planten, volgens de gemelde ontdekkingen, in eene zeer groote hoeveelheid uitgeeven, is derhalven door de nu bekend gewordenc zamenftëlling van het water onmiddelyk verklaard, zonder dat men hier toe eene ademhaaling des planten behoeve te verondcrftellen. Aan de lucht, die de groeyende planten uitgeeven, is het waarfchynlyk ook toetefchryven, dat lucht ter ademhaaling ongefchikt, door -planten,' die in dezelve gefteld zyn, zo als Dr. prie stley het eerst heeft waargenomen, herlteld wordt. Men zal misfehien hier tegen inbrengen, dat de lucht, die door daar in geftelde planten verbeterd wordt, zelden toeneemt, maar integendeel zomtyds iets afneemt. Dan, dit zal waarfchynlyk toetefchryven zyn aan de opflorping der vaste lucht, welke in de lucht geweest zal zyn, die men tot deeze proefneemingen door ademhaaling of verbranding heeft laaten bennetten. § XVIII. Verfcheiden zaaken, de dierlyke huishouding betrefFende, worden tót deeze leer volkomen verftaan, als namelyk 1 A) O) Mem. de PAcad. R. de fe. 1748. ƒ>. 272. & fuiv. & Hifi. 73 , 74' (,?) Aan het brandbaare beginzel van het water, waar door de planten gevoed worden, is dus toetefchryven, 1) de ontvlambaare lucht, die de groeiftofFcn, het zy door hitte, het zy door verrotting, in zeer groote hoeveelheid uitgeeven; — 2) de kool-ftof, die voornaamlyk de vaste deelen van de planten uitmaakt, terwyl de hoeveelheid aarde en zout, welke zy bevatten, zeer gering is (§ VIII). Op wat wyze echter, of door welke vereeniging of ontbinding, het ontvlambaare water-beginzel tot kool-ftof overgaat, is noch geheel onbekend.  ( *59 ) A) De voornaame oogmerken, waar toe de ademhaaling diene. ■ i) Terwyl door de ondervinding, in § IX. bygebracht, bewezen is, dat de ingeademde lucht met kool-ftof belaaden wordt, zo blykt het, dat eene der nuttigheden, waar toe de ingeademde lucht dient, hier in beftaat: dat het dierlyk lichaam zich hier door van een gedeelte zyner kool-ftof e, waar van het eenen te groot en overvloed fchynt te hebben, ontlasten- kan, door dezelve aan de ingeademde lucht overtegeevcn. Terwyl wyders zodanige lucht, die deeze ftof niet aanneemen kan, ook niet ter ademhaaling kan dienen, zo blykt het even duidlyk, dat eene . der voornaamfte nuttigheden der ademhaaling in de overgaaf dier ftoffe geleegen is. 2) De dierlyke warmte heeft blykbaar haaren oorfprong van deeze verandering der zuivere lucht in vaste lucht, die 'er by de ademhaaling gefchiedt: want de vaste lucht zwaarder zynde, dan de zuivere lucht, is by gevolg dichter: zy bevat derhalven minder van dat beginzel, waar aan de vaste lucht haare veerkracht, die haare dichtheid regelt, verfchuldigd is. Dit beginzel nu het vuur-beginzel zynde, zo is dan de hoeveelheid vuur-beginzel in de vaste lucht minder, dan in de zuivere lucht. Wanneer derhalven zuivere lucht in vaste lucht verandert, zo moet 'er een gedeelte van het vuur-beginzel, het geen met de zuivere lucht vereenigd was, los raaken, en dus warmte doen ontftaan. Dat zulks waarlyk gebeurt, is uit de proefneemingen van m.m. Lavoisier en la place gebleken (M. 1780. p. 398). Dat wyders deezé warmte, by de verandering van de ingeademde zuivere,lucht in vaste lucht ontftaande, de dierlyke warmte onderhoudt, is insgelyks bevestigd door de proefneemingen van m.m. lavoisier en la place,' by welken zy gezien hebben, dat een dier, geduurende den tyd dat het door zyne ademhaaling eene zekere hoeveelheid zuivere lucht in vaste lucht verandert, ten naastenby zo veel warmte van zich o-eeft, en bygevolg ter onderhouding zyner natuurlyke warmte, geduurende den zelfden tyd, zo veel warmte verkrygt, als zy bevonden by de verandering van eene gelyke hoeveelheid zuivere lucht in vaste lucht te ontftaan (M. 1780. p. 404, 405). De ingeademde lucht dient derhalven tot twee verrichtingen, beiden even noodzaaklyk ter onderhouding van het dierlyk leven: zy neemt van het bloed af de kool-ftof, waar van de te groote hoeveelheid fchadelyk zyn zonde, en het los geraakte vuur-beginzel, of de warmte, welke hier by in de longen ontltaat, heiitelt het verlies der warmte, welke het dierlyk lichaam geftadig aan den dampkring, en aan de lichaamen, die het omringt, mededeelt. B) De oorfprong der brandbaare dierlyke ftoffen wordt ook nu volkomen verliaan. Daar immers zommige dieren alleen uit de planten bun voedzel trekken,.en anderen uit de.lichaamen van zodanige dieren, die door de planten alleen gevoed worden, en het volgens § XVII. door de ondervinding genoegzaam bewezen fchynt, dat het ontvlambaar beginzel van het water het voornaame voedzel der planten is, zo is het dan immers blykbaar, dat de oorfprong der ontvlambaare dierly.kè Kk 2 «of-  ( 2ö0 ) ftoffen aan dit zelfde ontvlambaare beginzel van bet water moet foe- gcfchreven worden. Met recht merkt m. lavoisier dus aan: Veau est le grand réfervoir, oii la Nature trouve la masfe de combuftibles, qu'eile forme continuellement fous nos yeux, et la vegetation paroit être fon grand moyen (M. 1781. p. 491). § XIX. Na dat de zamenftëlling van het water is bekend geworden (§ XI), en het uit deeze ontdekking, vergeleken met die van van helmont, du hamel, in gen housz eusENEBiE-r, klaarblyklyk - is, dat het water door de groeyende planten wordt ontbonden, in diervoege, dat het ontvlambaar beginzel van het water tot de zelfftandigheid der planten overgaat, en dat deszelfs andere beginzel, het grondbeginzel der zuivere lucht namelyk, hier by los raakende, als zuivere lucht door de planten wordt uitgegceven, zo ziet men dan nu zeer duidlyk in, welk het voornaame middel is, het geen de natuur gebruikt, om in den dampkring die hoeveelheid zuivere lucht te onderhouden, welke voor de ademhaaling van mcnfchen en dieren vereischt wordt. Immers, daar de zuivere lucht van den dampkring, of derzelver grondbeginzel , door veelerhande zelfltandigheden wordt opgeflorpt, of in vaste lucht veranderd (%% VII, VIII, IX), zo ziet men ligtelyk, dat de dampkring van tyd tot tyd zyne zuivere lucht, althans voor een gedeelte, zoude verliezen, byaldien dit' verlies niet geftadig vergoed wierde. liet is thans genoegzaam blykbaar, dunkt my,'dat de planten het voornaame middel uitmaaken, het geen de Schepper hier toé gefchikt heeft. Terwyl immers één once van het ontvlambaare lucht-beginzel in het water vereenigdis met omtrent 6§ once' grond-beginzel' der zuivere lucht, zo gaat derhalven verre het grootfte gedeelte van het water, het geen in de groeijende planten ontbonden wordt, als zuivere lucht in den dampkring over, en dus moet de dagclykfche voeding der planten uit het water geftadig eene zeer aanmerklyke hoeveelheid zuivere lucht in den -dampkring aanbrengen; de winden wyders dienende om deeze zuivere lucht door den dampkring eenpaariglyk te verdeden , en dus den tot de ademhaaling vereischten ftaat des dampkrings te onderhouden op zodanige plaatzen, waar de voeding der planteu-ftil ftaat of zeer gering is. Men vraagt hier• ligtelyk: waar blyft de vaste lucht, waar in een gedeelte der zuivere lucht des dampkrings dagelyks veranderd wordt? Deeze wordt voorzeker voor een zeer groot gedeelte opgeflorpt door het water, het welk verre het grootfte gedeelte- des aardkloots bedekt, of wordt door den voehtigen grond aangenomen. Ook zyn 'er veele andere ftoffen, welken dezelve kunnen aanneemen. Hier aan is het toetefchryven, dat 'er-doorgaans maar weinig vaste lucht in de dampkrings-lucht gevonden wordt. Ik zoude wyders deeze leer op een groot aantal natuurlyke verfchynzekn, welken ik dus verre niet heb aangeroerd, kunnen toepasr zen,  C 261 ) zen, en hier door doen zien, hoe zeer zy firóoke met 'al het geen ons tot nu toe is bekend geworden-van den aart der dingen, die totdé onderwerpen, waar over deeze leer gaat, betrekking hebben. Dan ik bemerk, dat hier door dit aanhangzel, het geen ik hier voornaamlyk geef ter opheldering van eenige zaaken, welken in dit Huk voorkomen, te veel plaats zoude beflaan, waarom ik dan, meencnde tot myn tegenwoordig oogmerk reeds genoeg te hebben bygebracht, eene breedvoerigere ontvouwing van deeze leer tot eene andere gelegenheid uitftei. 1 §. xx - In het voorafgaande meen ik te hebben aangetoond, dat de voorgeftelde leer niet alleen, op ontvvyffelbaare ondervindingen gegrond is, maar dat zy daarenboven van zeer veele natuuriyke verfchynzelen, (waar onder de 'zulken, waar van men zich voorheen nauwlyks' eenig denkbeeld heeft kunnen vormen)' eene zo duidlyke, voldoende, eenvoudige, en deswegens aanneemlyke verklaaring geeft, dat zy zich Zelve hier door bvzondcrlyk aanpryst. Deeze zyn dan ook de redenen, welken my tot aanneemen van deeze leer hebben overgehaald, én teffens een'gevoelen hebben doen afftaan, het geen voorheen het algemeen aangenomen gevoelen zynde, waaraan byna. niemand twyffeïde, by my "dus ook het vooroordeel, van eene wel gevestigde waarheid te zyn, reeds in den eerftcn tyd myner oelFeningen verkregen, cn tot in het jaar 1785 behouden had. Ik bedoel de veronderftelling,van -stahl: dat namelyk bet vuur-beginzel, het geen men hoofdfto&elyk vuur genaamd heeft, in zeer veele lichaamen met eene zeer fyne aardachtige ftoffe zoude vereenigd zyn, en hier meede eene eigenaartige vtmr-ftoffej( do9r hem ■ phiogijion- genaamd, zoude zatnciiftellen (r), en lü.-.ts vs.no ,fv- uiiys-i l>j&iwo>iïd vi -!C^_,hii,.-;;.i>.'Ciaa| (r) Dit is het denkbeeld, het geen stahl zich van het veronderftelde phlogifton vormde (*), en aan het welke zich de beroemde Scheikundigen, zederd den tyd ven stahl tot voor weinige jaaren, gehouden hebben (f); Dit zelfde veronderftelde phlogifton is vervolgens' door br.'PRir.sT.i.e y en zeer veelen der Natuurkundigen, die hem gevolgd'zyn, in de lticht-kennis overgenomen ? ter verklaaring der yerfebyiize-len,, die door de laate.re ontdekkingen' zyn bekend geworden. Een zodanig phlogifton is het dan ook, het geen ik in myne voorige fchriften veronderfteld heb, doch hetwelk ik thans voor een denkbeeldig, wezen houde, voor welks beftaan, zederd de laatere ontdekkingen der Franfchc 'Academisten, alle bewyzen zyn wechgevalien. Zommige Natuur- cn Scheikundigen gezien hebbende, dat het veronderftelde phlogffhn van si <\til niet langer konde ftrooken" met het geen laatere Ontdekkingen geleeTd hadden, en echter aan de veronderftelling.van een zodanig beginzefte veel gewend', om dezelve geheel te kunnen-verlanten, hebben het dus daar heen;n trachten te brengen, om onder dezelfde benaaming van' phlogifton eene 'ftof te' verftaan, geheel verfchillende van het geen STAHL (*) o e. st ahl i i Exfer. Obferv. & Animadv. Cbym. & PVyf. § I — XV. (t) Men \indt dit aangetoond door den kundigen Heere kastelein, in zyne ba? fchcuwende en werkende Cberoie, llte deel § 343 — 349.. Kk 3  ( 2Ö2 ) dat veelerlei veranderingen der lichaamen aan de meêdeeling of beroo» ving van dit phlogifton zouden zyn toetefchryven; eene veronderftelling, welke inderdaad van veele verfchynzelen verklaaring geeft, en om deeze reden voorzeker zo algemeen is aangenomen. De gemelde reden is echter, zo ver ik heb kunnen nagaan, de ee:• . a ■ i tnsb :' i J fWuiteó dduos liSfilq .v M fi ni» stres (ïibiHo' jgvd uuódw. ui gsouog .••.Vji,» .-hircigoo ^ibiuowttsgbi. m ijq Ijshw -ao ï«sa ,« B-Jru, »j>3 jji.k.JiJvo iistlag, ,,atj-ft-'ü;hbJq5 (s) Ter aanwyzing, hoe-de leer van lavoisier van zommige verfchynzelen eene eenvoudigere, duidciykere 'en deswegens meer aanneemelyke verklaaring geeve, zal ik bier noch een voorbeeld bybrengen. Men neeme' quik-zilver of eenig ander metaal, en men verkalke dit, zo verre men kan, in damp-krings-lucht in een gefloten glas, na vooraf het metaal, en de lucht in het glas bedoren, zeer nauwkeurig gewogen te hebben. By het openen van het glas bevindt men, dat de lucht in het zelve verminderd is. Beproeft men nu den aart en de hoeveelheid der lucht, die in het zelve overig is, dan ontdekt men, dat dezelve haare zuivere lucht voor het grootfte gedeelte verloren heeft. Weegt men dan wyders het verkalkte metaal , zo bevindt men, dat dit juist zo veel in gewicht heeft aangenomen, als de lucht vertoren heeft. — Volgens de leer van lavoisier hebben de beide gezegde verfchynzels, de vermindering namelyk der lucht, waarin de verkalking gefchiedt, en de gewichts-vermeerdering van het verkalkte metaal, deeze eenvoudige oorzaak: dat het metaal by zyne verkalking het grondbeginzel der Zliivere lucht aanneemt. De ondervinding, zeggen de Lavoifteriaanen, toont dit klaarblyklyk, terwyl men niet alleen het gewicht der lucht, die 'er by deeze verkalking van het metaal verdwenen fchynt, in het verkalkte metaal wedervindt, maar zelfs hier uit weder eene gelyke hoeveelheid lucht van denzelfden aart, als welke 'er by de verkalking fchynt verdwenen te zyn, kan doen te voorfchyn komen. Hoe eenvoudig ook deeze verklaaring zy, of liever, hoe juist zy op de ondervinding moge gegrond zyn, wordt zy echter door de geenen, die zich aan de Stahliaanfche leer willen houden, tegengefproften. Schoon zy toeftemmen, dat het metaal by zyne verkalking eene zeer aanmerkelyke gewichts-vermeerdering verkrygt, houden zy 'er echter zich by, dat het metaal by zyne verkalking een gedeelte zyner zelfftandigheid (het veronderftelde phlogifton namelyk, eene ftoffe, die haare zwaarte heeft) verliest-,- en het is dan eerst, zeggen zy, wanneer bet  C üf 1 — V) dat daarenboven door deeze leer zodanige verrichtingen dér Natuur verftaan worden, waar van men zich voor dezelve nimmer eenig denkbeeld heeft kunnen vormen; en eindelyk, — 4) dat deeze leer eene ftof minder veronderftelt, en dus ook uit dien hoofde des te meer overeenftemt met die eenvoudigheid of fpaarzaamheid van grondbeginzelen waar van men in de Natuur des te meer bcwyzen vindt, naar maate''men dezelve meer en meer leert kennen (»; — wanneer men, ze"- ik, dit alles, zonder te veel vooringenomenheid voor het oudtf gevoelen wel in aanmerking neemt, dan, dunkt my, zal men zich niet behoeven te verwonderen, dat ik, na dit alles by dikwyls herhaalde overweeging en vergelyking te hebben ingezien, eindelyk het oude gevoelen, waar aan ik my tot dus verre gehouden had, heb afgeftaan, en het metaal zyn phlogifton verloren heeft, dat het de lucht, of derzelver grondbeginzel aanneemt. Wanneer men de zaak onbevooroordeeld nagaat, ziet men ligtelyk, dat deeze ftelling eener uitvloeijing van het veronderftelde phlogifton eene tweevoudige veronderftelling is, waar voor de ondervinding, geenen. den minften fchyn van reden geeft, en welke veronderftelling daarenboven, na de laatfte ontdekkingen, geheel overtollig geworden is, daar de verkalking der metaalen thans zonder dezelve volledig verftaan -wordt. Wie wyders uit het gegeeven voorbeeld, en uit veele anderen, welken ik in deeze fchets gegeeven heb, de zo zeer verfchillende eenvoudigheid der Lavoificriaanfche leer, in vergelyking der Stahliaanfche, inziet, zal het my ■voorzeker gereedlyk toeftemmen,' dat,' indien de Lavoifieriaavjchc leer voor de Stahliaanfche ware bekend geworden, het veronderftelde phlogifton nimmer eenigen opgang zoude gemaakt hebben.' (?) Tegens de meerdere eenvoudigheid deezer leere zal men ligtelyk inbrengen, dat dezelve voor het phlogifton, het welk zy verwerpt, weder een ander beginzel, de kool-ftof namelyk, in de plaats ftelt. Dan, men neeme hier by in aanmerking, dat dé kool-ftof geen veronderfteld beginzel gelyk het phlogifton is, maar een beginzel, welks daadelyk beftaan door de balans wordt aangewezen. Het grondbeginzel der zuivere lucht, in deeze leer verhandeld, kan niet wel als een voorheen onbekend beginzel aangemerkt worden, terwyl men hier door niets anders te verftaan hebbe, dan de zederd lang bekende zuivere lucht van haar veerkracht-makend beginzel (het vuur-beginzel) "beroofd. Even weinig kan eenig ander grondbeginzel eener bekende lucht, het geen in deeze leer voorkome, als een voorheen onbekend beginzel worden aangemerkt. Dan, al ware zulks ook, zo zoude men hier omtrent insgfelyks in aanmerking behooren te neemen, dat deeze. beginzels -geene veronderftelde maar wel bewezene beginzels zyn, en dat derhalven deeze van hun veerkracht beroofde luchten, even gelyk de kool-ftof, door de voorltanders van het phlogifton geenzints kunnen ontkend worden. Indien men nu, behalven die beginzels, welker daadlyk beftaan de Stahhaanen zeiven moeten toeftemmen, noch daarenboven het veronderftelde phlogifton aanneemt, zo veronderftelt men immers een beginzel meer, dan de ondervinding leert daadlyk te beftaan, en men verwerpt dus de leer, die, zonder een veronderfteld beginzel aanteneemen, de eenvoudigfte verklaaring der verXchynzelen geeft.  ( 265 ) en deeze zo wel op de ondervinding gevestigde, zo eenvoudige en zo veel licht verfpreidende leer heb aangenomen (v). § XXI. De gcgeevene voorflelling deezer leer zal echter, veronderftel ik, veelen myner Natuur- en Scheikundige Leezeren, die .tot dus verrede Stahliaanfche leer hebben vastgehouden, weinig bchaagen: inzonderheid zal dezelve, ftel ik vast, door veele Scheikundigen gereedlyk verworpen worden, terwyl het theoretisch gedeelte hunner wetenfcbap grootdeels op de Stahliaanfche veronderftelling gegrond is. Dit echter heeft my, naar myne denkenswyze, niet kunnen tegenhouden, om my ronduit te verklaaren voor het geen, wat, naar myn inzien, voor wel gegronde waarheid verdient gehouden te worden. Noch lang, veronderftel ik zelf, zullen veele Natuur- en Scheikundigen van my, ten opzichte van de gegrondheid deezer leer, blyven verfchillen: terwyl de ondervinding van alle tyden geleerd heeft, hoe bezwaarlyk geoeffende verftanden zeiven zodanige begrippen kunnen laaten vaaren, welken zy zederd eenen geruimen tyd voor waarheid hebben aangenomen, of fchoon het ongegronde hunner begrippen duidelyk is aangetoond. Van daar is het dan ook voorzeker, dat men thans de eene veronderftelling op de andere (tapclt, om de laatere ontdekkingen met de oude leer te plooijen. Dezelfde moeyelykheid van een verouderd begrip afteleggen heeft ook my langen tyd van het aanneemen der voorgeftelde leer te rug gehouden, zo dat zelf de eerfte leezing der fchriften van m. lavoisier, die in de Memoires van 1774 tot 1780 geplaatst zyn, my omtrent de Stahliaanfche leer niet eens aan 't wankelen heeft kunnen brengen. De daar in voorgeftelde leer, toen in 't geheel niet met myne begrippen kunnende ftrooken, kwam my als eene ongerymde nieuwigheid voor, tot dat ik in 1785 te Parys zynde,. door verfcheiden uitkomftert van proefneemingen, welken zommigen Academisten my geliefden onder het oog te brengen, getroffen, omtrent de oude leer begon in twyffel te geraaken, en hier door vervolgens tot een nauwkeuriger onderzoek der zaake gebracht wierd. Dan, fchoon het my thans zeer blykbaar voorkome, dat deeze leer, zo ver zy gaat, op de ondervinding zeer wel gevestigd is, en dat zy in Qv~) Men zal zich ligtelyk verwonderen, wanneer men, na de uitgaaf van dit ftuk, in het achtfte deel der verhandelingen, het welk door het Bataafsch Genootfehap te Rotterdam Maat uitgegeeven te worden, eene prysverhandeling zal zien in 't licht komen, welke ik in gemeenfchap met den Heere paets van troostwyk aan het zelve Genootfehap heb ingeleverd . daar deeze verhandeling geheel en al op de Stahliaanfche leer gegrond is. Dan men gelieve hier by in aanmerking te neemen, dat deeze verhandeling door ons in February 1783 reeds is afgezonden, en dat dus de fchynbaare tegenftrydigheid, waar toe de aanftaande uitgaaf deezer verhandeling kan aanleiding geeven, alleen aan de te lange vertraaging van derzelver uitgaave is toetelchryven. LI  ( 266 ) in de Natuur-kennis zeer veel licht verfpreidt, is het 'er echter verre van daan, dat ik dezelve in allen opzichte voldoende houde. Zy laat integendeel, erken ik gaarn, zeer veele zaaken, die tot het onderwerp, waar over zy gaat, veel betrekking hebben, geheel onbekend. Zy neemt ook zommige ftoffen als beginzels aan, gelyk de zwavel, en de kool-ftof, geenzmts voorzeker, om dat men deeze ftoffen voor eenvoudige beginzels houdt, maar om dat derzelver zamenftëlling tot nu toe onbekend is. Daar deeze leer de zamenftëlling van veelerlei ftoffen aan den dag brengt, die men voorheen voor eenvoudige beginzels fchynt gehouden te hebben, zo laat zy ons des te minder in den waan van voor eerfte beginzels aantezien het geen, waar van ons de zamenftëlling onbekend is. Hoe zeer dan ook deeze leer veel licht verfpreide, doet zy ons echter aan den anderen kant inzien, hoe veel 'er tot verdere nafporing overblyve. Dit toch is inderdaad het lot van eenen Natuurkundigen, dat elke nieuwlyks ontdekte waarheid hem doorgaans andere onbekende zaaken onder 't oog brengt, waar omtrent hy zyne onkunde voorheen niet bemerkt had.  BYVOEGZEL TOT DE BESCHRYVING DER ELECTRJZEER - MACHINE.  Supplément pour la Defcription de la Machine Éleclrique. n voit, dans ce fecond volume, la rêprèfentation de la Machine èleptrique de Teller; elle n'étoit pas as fez bien gr avé e pour la donner, quand je publiai le premier volume des expériences, contenant la defcription de cette machine. Cette planche éxige quelques remarques. Le point de vuë, fous le quel on a desfiné cette machine, epi pris d Ja -hauteur de 4J pieds au desfus le plancher, fur le quel elle eft placée. On a choiji un point de vuë fi bas, d caufe quautrement, fi le desfinateur eut fait le desfein ètant debout, la branche anterieure du condu&eur auroit oté la vuë de la branche pofterieure z puisque le conducleur eft élevé environ 6 pieds du' des/i/s le plancher; on n auroit ausfi pu voir Paxe, quon voit dans cette rêprèfentation derrière les plateaux. La fale na pas permis de prendre le point de vuë d une plm grande diftance; ce qui auroit rendu le desfein plus agreable. Celui, qui tia pas vu la fale de Teyler, trouvera peutêtre étranges les ombres de ce desfein, quoiqu elles foient êesfinées prècifement, comme elles fe prèfentoient; on doit donc confiderer, que la lumiere tombe obliquement cT enhaut. Jai  Byvoegzel tot de Befchryving der Ele&rizeer - machine. D e afbeelding van Teyler's Ele&rizeer-machine, dewelke by de uitgaaf van het eerfte ftuk der proefneemingen, rnet deeze machine in het werk gefteld, niet naar behooren gefneden was, ontfangt men nu, gelyk ik beloofd heb, by de uitgaaf van dit tweede ftuk. "Dezelve vordert eenige aanmerkingen. Het oogpunt, waar uit deeze toeftel geteekend is, is genomen ter hoogte van 4! voeten boven den grond. Men heeft deezen laagen ftand verkozen, daar anderzints, indien de teekenaar ftaande geteekend had, de voorfte arm van den conductor den achterften verborgen zoude hebben: terwyl de conductor omtrent 6 voeten boven den grond ftaat; ook zoude dan de as, welken men nu achter de fchyven ziet, niet te zien geweest zyn. De zaal heeft niet toegelaaten het oogpunt op grooter afftand te neemen; waar door anders de teekening bevalliger zoude geworden zyn. De fchaduwen in deeze teekening zullen ligtelyk den befchouwer, die Teyler's zaal niet gezien heeft, vreemd voorkomen, of fchoon zy juist geteekend zyn, zo als zy zich vertoonen; hy gelieve hier by in aanmerking te neemen, dat het licht in deeze zaal fchuins van boven invalt. * 2 Ik  4 jfai jugê convenable de rèprèfenter ausfi dans cette planche le conducteur négatif \ comme il eft placé, et comme il communiqué avec les cousftns ifolés, quand on veut faire des expériences avec la force négative de cette machine. C''eft pour cela quon ne voit pas, dans cette planche, la communication établie entre les cousftns et le plancher; les cousftns ètant ifolés par Pifolement de toute la machine. On concoit pourtant, que quand on veut feulement faire les expérfFnces, comme d F ordinaire, avec le condu&eur pofttif, le condu&eur négatif n'eft pas placé, et que les cousftns ont alors communication avec le plancher, comme fai décrit, page 12. On voit placé fur le condu&eur pofttif un inftrument, dont je n ai pas fait mention ci-devant dans la defcription de la machine. Ceft un Electrométre, que fai fait nouyellement placer fur le condu&eur. Cet èle&rometre, qui eft fait fuivant Finvention de M. Brook par M. Cuthbertfon, eft ftmplement une balance d la romaine tres bien fai te. IJ axe et la petite branche de cette balance font renfermès dans la boule, qui eft la plus proche de la machine. L'autre boule, qui eft faite de laiton tres mince, pour être legere, a exa&ement le diametre de 4pouces, et eft fixée d Textremitè d'un leger tube de laiton > qui fait la longue branche de la balance. Cette branche porie , comme la planche fait voir, un anneau de cuivre, qui fert de poid, et peut être transpofè pour cet effet. Le  5 Ik heb het dienfïig geoordeeld in deeze plaat ook de afbeelding van den negativen conductor te brengen, zo als dezelve geplaatst, en met de vrygeftelde kuszens vereenigd is, wanneer men met de negative kracht van dit werktuig proefneemingen wil in 't werk ftellen. Hier van daan is het, dat men in deeze afbeelding aan de vryvers geen gemeenfchap ziet gegeeven met den grond. Men begrype echter, dat wanneer men, gelyk doorgaans, alleen by den pofitiven conductor proefneemingen in 't werk fielt, men dan den negativen conductor niet plaatst, en de kuszens met den grond gemeenfchap geeft, zo als ik, bladz. 13, befchreven heb. Op den pofitiven conductor ziet men een werktuig geplaatst, waar van ik voorheen in de befchryving der machine niet gemeld heb. Het is een Electrameter, welken ik zederd op deezen conductor heb laaten ftellen. Deeze electrometer, welke, volgens de vinding van Mr. Brook, door Mr. Cuthberfon gemaakt is, is eene eenvoudige doch zeer gevoelige unfter. De as van deeze unfter en haare korte arm zyn in den bol, die het naatst by de fchyven ftaat. De andere bol, die, om weinig zwaarte te hebben, van zeer dun koper gemaakt is, heeft juift vier duimen middellyn, en is gefchroefd aan eene ligte koperen buis, welke den langen arm van deeze unfter uitmaakt. Deeze buis heeft, zo als uit de afbeelding te zien is, een koperen ring, welke tot gewicht verftrekt, en tot dat einde op de buis verfchoven kan worden. * 3 Het  6 Le pold attaché d la petite branche de cette balance & exact" ement cette péfanteur, qui fait un parfait équilibre, quand le poid fur la longue branche eft placé d une certaine diftance de Paxe. Le poid movible fur la branche, ètant éloignê de Paxe, fait que la boule, attachêe & Vextremitè de la longue branche de cette balance, presfe le conducleur avec une certaine force, et cette force eft d'autant plus grande, {comme on le fpait par la ftatique*) que ce poid fe trouve plus éloignê de Paxe. Les diffèrentes presftons de la boule de Péleclrométre fur le conducleur font indiquées en grains, pour chaque pofttion dn poid fusdit, par une èchelle gravée fur la longue branche de cette balance, et telles, que je les ai trouvées par le. moyen d'une balance fort exacle. Lorsqu'on veut éxaminer, par le moyen de cet électrométre, la force éleclrique, que cette machine communiqué au conducleur pofttif, on esfaye, d quelle diftance le poid fusdit peut être éloignê de Paxe, avant que la boule de cet éleclrométre foit trop pêfante par ld, pour être èlevèe par la force rêpulftve de Péleclricité du conducleur. Ayant trouvè la demi ere diftance du poid, on voit fur rèchelle fusdite, quelle marqué eft indiquée par le cóté anterieur du poid fusdit, et on trouve en même tems, fur cette èchelle, la quantité de la pres/ion de la boule fur le conducleur exprimée en grains. Quand on trouve p. e. le chipfre 100 auprês de la marqué indiquée, onvoit, que la for-  T Het gewicht aan den korten arm van deeze unfter heeft juist die zwaarte, dat hetzelve met den koperen bol aan den langen arm in evenwicht ftaat, wanneer het fchuif-gewicht op eenen bepaalden afftand van den as gefteld is. Het fchuif-gewicht van den as verwyderd wordende veroorzaakt, dat de bol aan het eind van den langen arm den conductor met een zeker vermogen drukt, en dit vermogen is (zo als uit de weegkunde bekend is} des te grooter, naar maate dit gewicht verder van den as verwyderd worde. De drukkingen van den bol des electrometers op den conductor worden, voor eiken ftand van het fchuif-gewicht, door een fchaal op den arm van deeze unfter gefneden, in greinen aangewezen, zo als ik dezelven door eene nauwkeurige balans bevonden heb. Wanneer men nu door deezen electrometer de electrifche kracht beproeven wil, welke deeze machine in den pofitiven conductor brengt, beproeft men, hoe verre het gezegde gewicht van den as verwyderd kan worden, eer de vier duims bol van deezen electrometer hier door te veel bezwaard worde, om door de afitootingskracht van den geëlectrizeerdeo conductor te worden opgeligt. Deezen uiterften afftand van het fchuif-gewicht gevonden hebbende, ziet men op de gezegde fchaal, by welk fchreefje de voorkant van het fchuif-gewicht ftaat, en men vindt teffens op deeze fchaal de drukking van den bol op den conductor in greinen uitgedrukt. Bevindt men„ "by voorbeeld, dat by het aangewezen fchreefje 100 ftaat s,  8 force répulfive du conducleur éxerce, fur une boule de ^p. de diametre, une puisfance, qui eft égale d 100 grains. On appergoit donc aifement, que cet éleclrométre eft une vraie balance, par la quelle la force répulfive, qui a lieu entre un conducleur cylindrique de 4 pouces de diametre et une boule de 4 p., eft effeclivement mefurée, et que par, confequent cet éleclrométre eft parfaitement comparable (a). L'éleclrométre, que je viens de dècrire, pouvant feulement fervir pour découvrir la plus grande force du com ducleur, et non pour obferver, en fai fant des expériences, quelle eft la force éleclrique, que le conducleur regoit continuellement des plateaux frottés, fai fait conftruire pour cet ejfet, par M. Cuthberrlön, un autre êlectromètre, quon voit rêpréfentê fur la planche I*. II eft c.ombinè avec cette branche du conducteur, qui eft la plus èloignêe du point de vuë, fous le quel la rêprèfentation de la machine eft faite. Cet êlectromètre a une boule de laiton de fix pouces de diametre (b), fixèe par le moyen d'un vis d Pextremitê d'un tube foutenu comme une balance par un axe placé dans une boule, qui fe trouve d cóté de la fusdite branche du conducteur; ce tube a, d 1'autre cóté de fon (jl) Cet éleclrométre a été achevé trop tard, pour être employé d éxaminer la force de notre machine dans un tems favorable. yen ferai Fépreuve dans la fuite, et fen donnerai le rèfultat dans le volume fuivant. (b) L'expérience tifa appris, qu'une boule d'un moindre diametre ne pourroit fervir, paree qu'elle donner oit une afgrette a toutes les fois, que le conducteur feroit bien chargé.    Pi. I*   9 ftaat, zo ziet men derhalven, dat de afïïootingskracht des conductors op een 4 duims bol een vermogen oeffent, het geen gelyk is aan 100 greinen. Men ziet derhalven ligtelyk, dat door deezen electrometer de afftootings-kracht, die 'er plaats heeft tusfchen den cylindrifchen conductor, die 4 duimen middellyn heeft, en een 4 duims bol, waarlyk gewogen wordt, en dat dus deeze electrometer een volkomen vergelykbaar werktuig is (a). De befchreven electrometer alleen kunnende dienen , om de uiterfte kracht des conductors te beproeven, en dus van geen gebruik kunnende zyn om by het doen van proefneemingen te zien, welken graad van kracht de machine by aanhoudenheid in den conductor brengt, heb ik door Mr. Cuthbertfon ten dien einde ecucn anderen electrometer l»«tcu vervaardigen, welken men op piaat r ziet afgebeeld. Dezelve is geplaatst aan dien arm des conductors, welke van het oogpunt, waar uit de afbeelding der machine geteekend is, het verst verwyderd is. Deeze electrometer heeft een 6 duims koperen bol (£),. gefchroefd aan eene rechtftandig hangende buis, dewelke in eenen bol, die ter zyde van den gezegden arm des conductor ftaat, op eenen as hangt, en aan? de- Deeze electrometer is te laat voltooid', om 'er de kracht van onze machine by eene gunftige lucht gefteldheid meê te onderzoeken. Dezelve zaii ik in het vervolg beproeven, en ze in het eerstvolgende ftuk opgeeven. (F) De ondervinding, heeft my geleerd, dat een kleiner bol niet zoude kunnen dienen, terwyl deeze hier, by eene fterke kracht, eene elecirifche pluim zoude uitgeeven. #*  IO fon axe, un contre poid d'une• telle pefanteur, que la fusdite boule de 6 pouces de diametre a ausfi peu de préponderance, quil eft nécesfaire pour tenir le tube perpendiculair ement. Dans cette pofttion, la boule de Pêlectromètre touche la boule du fupport, qui foutient la fusdite branche du conducteur, comme la planche I* le répré* fente. Cette boule du fupport a une parfaite communication avec la branche du conducteur foutenu par ce fupport. L'électricité, que le conducteur regoit des plateaux frottès, fait donc, que la boule du fupport répousfe la boule de l'êlectromètre, et cela d'autant plus, que le conducteur regoit plus d'électricité. L'angle. d'élévation eft indiquê par une aiguille fur le cadran de cet êlectromètre, divifé, en 90 dagt-jc. rettP aiguille eft fixe fur l'axe d'une rouë dans la quille ..s'engraine un pignon placé fur l'axe, du fusdit tube de l'êlectromètre. Ce pignon ayant le quart du diametre de la rouë, il s'en fuit, que l'aiguille doit avoir parcouru tout le cadran, quand 1'êlectromètre eft élévé de 90 degrês; ce qui fait, qu'on peut tres diftinctement obferver, fur ce cadran, l'indication du degré d'élévation de cet êlectromètre, fans fe trop approcher du conducteur.  II de andere zyde van haaren as een tegenwicht heeft van die zwaarte, dat de gezegde 6 duims bol flegts zo weinig overwicht heeft, als vereifcht wordt om de buis, waar aan dezelve gefchroefd is, rechtftandig te doen ftaan. Deeze buis rechtftandig ftaande, zo raakt de bol des electrometers den bol van het fteunzel, het welk den gezegden arm des conductors draagt, in dier voegen als plaat I* afbeeldt. Deeze bol van' het fteunzel heeft "met den daarop fhanden arm des conductors eene volkomene gemeenfchap, waar door derhalven de kracht in den conductor aangebracht den bol van den electrometer zydelings van den bol des fteunzels doet afwyken, en dat wel des te meer, naar maate de conductor meer kracht hebbe. De hoek van afvvyking wordt door eenen wyzer aangewezen-op de wy^er-planr van deezen electrometer, die in 90 graden verdeeld is. Deeze wyzer is vast op den fpil van een rad, in welk rad een rondzel vat, het géén op den as van- den gezegden buis des electrometers geplaatst, is.; Dit rondzel flegts | der middellyn van het rad hebbende, zo gaat dus de wyzer éénmaal rond, wanneer de electrometer in een hoek van 90 gefteld wordt.. Hier door is de aanwyzing der graaden van verheffing des electrometers op deeze wyzerplaat zeer duidlyk waarteneemen, zonder den conductor te naby te komen.  De binder behoort dit byvoegzel te plafitzen aan het eind van het voorgaande fluk, de befchryving van Teyler's Elearizcer - machine behelzende, en de afbeelding der Electrizeer-machine, PLiat I, voor bladz. i. van hetzelfde fluk, in de plaats van het bericht omtrent het achterblyven van deeze plaat, het geen nu moet worden wechgenomen. Plaat l*. moet tegen over bladz. 8. van dit byvoegzel gefteld worden. ' Le rêHeur doit placer ce fupplêment a Ja fin da volume précédent* (ontenant Ia defcription de la machine éleclrique Teylerieme, et la rêprèfentation die la même machine, Planche I, devant la page i. du même volume, au lieu de Pavis', qui y eft'placé concernant le delai de cette planche; ce qui doit être 6ié. Planche I*. doit être placé» vis-a-vis la page 8. de ce fupplêment.