■  I Bibliotheek Universiteit van Amsterdam" 01 3275 371 ö  VERHANDELINGEN^ UITGEGEEVEI DOOIL T E Y L E R 'S TWEEDE GENOOTSCHAP. ZE, V E M D E STUK, BEVATTENDE EEN ANDWOORD OP DE VRAAG IN DE HISTORIE-KUNDE, UIÏGESCHREEVEN VOOR DEN JA ARE MDCCLXXXVI, EN WAAR AAN DE GOUDEN EER-PRYS IS TOEGEWEEZEN IN DEN JAARE MDCCLXXXVII. C TE HAARLEM, Q 0 'l Ö 8 by JOH. ENSCHEDÉ en ZOONEN, en JAN VAN WALRÉ, MDCCLXXXIX,   AAN DEN LEEZER. Jt^uiten de Gewyde Schryveren van 't Oud Verbond, is herodotus VCM halicarnassus d'oudfle Ht- florie-Schryver, met en door wien de Gefchiedkunde, naar Cicero's meening, haar eer/Ie begin en oorfprong genomen heeft. Hy gaf zich de moeite van vreemde Landen te doorreizen. Tempelen, en Priesteren te bezoeken, met geen ander oogmerk, dan om, door naarfpooring, en gefprekken met Mannen, die de bewaarders der geheimemsfen waren, uit te vors/en en op te delven d'eerfie beginfelen en oudfle gefchiedenisfen der Volken, die in zynen leeftyd allermeest bloeiden. Zyn jlyl was zoo uitneemend fchoon en aangenaam, dat hy daar mede eenen algemeenen lof door geheel Griekenland behaalde, en den tiyd veeier na-yveraars wettede. Maar zo groot en algemeen de lof was van zyne naarftigheid in het opfpooren, en van zynen uitmuntenden ftyl in het fchryven, even groot is de twyfeling geweest aan zyne goede trouw, en de waarheid zyner verhaalen. 't Zyn niet zo zeer de hedendaagfche bedillers van alles, wat voor hunne eeuw gedacht en gefchreven is, welken herodotus hiftorien. zyn aangevallen, maar lang te voor en zeer veele geleerde * Schry-  (") Schryveren van 't oude Griekenland en Latium, die een groot aantal zyner verhaalen voor verdichtfelen en fabelen hebben uitgekreeten. Zelfs, een der besten en beroemdften deezer Schryveren, Plutarchus, heeft de goede trouw van deezen Vader der Hiftorien zoo zeer ontkend, dat hy, in een byzonder daar toe vervaardigd gefchrift, hem van looze kwaadaartigheid heeft befchuldigd, waar door hy zommige dingen, uit vlei-zucht, uitgetrompet, anderen , uit partyfchap, en haat, of geheel verzweegen, of verkeerdelyk, en met verdraaing der waare omfandigheden, verhaald zouwde hebben. Veel behoort er toe om hier over een juist oordeel te vellen, en 't is thans d'eerfte reis niet, dat Geleerde Mannen dit tot een onderwerp van hun onderzoek en arbeid gemaakt hebben: dan men heeft geoordeeld, dat er noch veel ontbrak aan het opgeeven van zekere gronden om zyne gedachten over de geloofbaarheid of ongeloof baarheid van deezen oudjlen GefchiedSchryver te vestigen, 't Welk de rede is, waarom de Leden Van téylers tweede genootschap, als zy verplicht waren, voor den jaare 1786, een gefchiedkundig onderwerp aan V Publiek ter beandwoording voor te feilen, met goedkeuring der Heeren Befluurderen deezer Fondatie, den gouden eerprys beloofden en toezeiden aan de beste hiftorie- en oordeelkundige Verhandeling over de >waare verdienflen en geloofwaardigheid van herodotus, als Hiflorie ■ Schryysr, in aanmerking genomen den tyd en  (iii) en d'omjlandigheden van- zyn keven, de meerdere en mindere moeielykheid om nauwkeurige berichten te verkrygen aangaande de zaken door hem te boek gefield; de voorlichting, welke hy kan gehad hebben van vroegere of gelyktydige Schryvers: als mede in hoe verre de berispingen en befchuldigingen tegen herodotus van Oude Schryvers, en, inzonderheid van plutarchus, ingebragt, voor gegrond, of ongegrond, kunnen gehouden worden. Met dat gewenscht gevolg, dat de Wel-Edele Hóóg-geleerde Heer Mr. kornelis willem de rhoer, Hoog-Leeraar in de Hiftorien en IVelfpreèkenheid op de Gelderfche Hooge Schoole van Harderwyk, in eene Latynfe Verhandeling, zich fliptelyk houdende aan alle de deelen der uitfchryving, de waare gronden, waarop men zyn oordeel over de trouwe en geloofwaardigheid van h erodotus te vestigen hebbe, heeft aangeweezen, en daar mede over deeze -moeielyke ftoffe zulk een licht verfpreid, dat aan die verhandeling de gouden eerprys, met eenpaarige flemmen, is toegeweezen, welk oordeel wy geenzins twyfelen of zal in 't algemeen worden goedgekeurd en bevestigd. Van de Neder duitfe Vertaaling, welke, om den uitt druklyken wil des Stichters, hier heeft moeten worden bygevoegd, kunnen wy zeggen, dat dezelve onder V oog en opzicht van den Heer Schryver gemaakt en voltooid is. SE-  ^SERIES DISPUTATIONIS. Prsefatio. Pa?. petuum ac fldum fibi patriaeque monumentum erigat. Qo") Quae, fimiliaque, ideo a Thucydide diéta posfent exiftimari, ut Herodoti Mufae et Olympicus ille plaufus reprehendantur. Denique fittas fabulas adeo faftidit Thucydides, ut duas tantum, necesfitaté. quadam compulfus, memorare credatur. (e) Ceterum necesfe non habeo accurate enumerare nomina, ac fcripta eorum, quorum iniquiora de He* rodoto eiusque fide fuperfint judicia. Hi quippe, vel fingulares res, a patre hiftoriae traditas y Vel integras etiam operis partes, tanquam ficlis fabulis plenas, reprehenderunt. Ctefias, hiftoricus, et medicus Cyri junioris, Asfyriaca praefertim, Babylonica, et Perfica Herodoti, data opera, refellere ftuduit. Quamvis vero plura et certiora de Perfarum moribus et hiftoria jure potuisfent exfpecWi ab homine, qui inter gentem illam haud inhonoratus vixisfet, quam ab Herodoto, ipforum Graecorum fidem, faepe valde fufpeólam, fequi coaéto; non tarnen illi fpei Ctefiam fatisfecisfe cer- tis- (d) Vid. Lib. I, c. si. ubi illos reprehendit fcriptores, qui aures tantum capere et delectare volaerant. Si ergo hi hiftoriae principes eumdem campum percurrisfent, non dubito, quin multa in Herodoto reprehendisfet Thucydides., quum et nunc quoque aliquando disfentiant, et diverfas fequantur auftoritates. vid. Schol, ad thuc. [,22. valck. W //«W. Z7, 3 ^ 71. (e-) Schol. thuc. ad II, 29. nota 57.  r e c t e aestimanda. 7 tisfima docent veterum loca, quae omne opus tamquam infidum, et fabulofum, notarunt. (ƒ) Uti autem Ctefias Asfyriaca, Babylonica, et Perfica Herodoti multum carpit, ita manetho, et josephus in eius Aegyptiaca acerbius fuerunt invecU Ex his Manetho èu toj Trpbg Hpolórov laudatur ab Etymologo M. (g). Iofephus autem, in libris, contra Apionem .fcriptis, haud femel illam rerum Aegyptiacarum ignorationem Noftro obiecit, dicens, eum èv roïg TrXeigoiq ^suèóy.syov ttoXXu rZu 'AiyuTrrtciKooy vtp ayvotag è^euG^éwv. (ji) et quae funt fimilia. Etfi vero reprehenfos illos per lofephum locos femper defendi non posfe facile coucedo, ita tarnen et fatis certo conftare arbitror, eum non femper idonéas fui disfenfus rationes attulisfe. Quin etiam Iudaeus ille fcriptor non fatis probus fidei hiftoricae aeftimator mihi videtur, quum ipfe multis locis talia tradere non dubitaverit, quae valde recedant ab iis, quae in Sacris gentis fuae Libris, et Mofaica hiftoria, literis confignata reperisfet. Denique, nee veterum Philofophorum reprehenfronem effugere potuit Herodotus, ut docent loca ARISTOTELiS, (/) tauri, apud GELLIUM, (£) aliorumque, quorum recenfione poten: fuperfederi. ";\ W. «o ;'! ! t\ v& i ii . '\ , 1 : RQ. (f) Scriptor »ik igijr&o£ aristot. Hifi. animal'. VIII,'28. aurian. de expedmAkx. M. Lib.V, c. 4. Ipfe plutarchus, quamquam Herodoto iniquisiimtis, hunc tarnen eius obtrectatorem fabulatorem appellat, in vita Artaxerx,. p. 1014 13. et 1017 D. Vid. cellarium in Disf. de princ.regn. et hifi, Qf) In A.eovroxóu0$. (b) joseph. Coutr. Apion. I, 4 et 14. (O Vid.'her ödot, II,'i9.' Wis 1 o 1 • et ibi not (*) Lib. IV, c. a8. MI, 7. III, 10.  ■ 8 DE FIDE HERODOTI Romanorum autem de Graecis fcriptoribus judicia paucis memorari merentur, quoniam recentiorum fcriptorum fufFragia plerumque eorum opiniones atque auctoritatem fuerunt fecuta. Ingenia Romana a Graecis femper valde diverfa fuerunt. Uti enim haec levia, vana, callida, quamvis rerum novarum atque miraculorum avida, fic illa fimplicia, gravia, rigida, atque auftera. Ipfa utriusque populi facra, illas, quas dixi, morum notas confirmabunt. Graeci quippe omnem cultum divinum fuperüruxerant fictis fabulis, ingeniofis plerumque et cultis; Romani autem, etfi Deos et facra e Graecia accipisfent, fabulas tarnen, de Diis illis traditas, qnaeque alia parum cafta viderentur, et feveriori disciplinae adverfa, inter patriae ritus recipere recufarunt. (/) Ad haec et de omni Graeco genere iniquius femper fenferunt prisci Quirites, eos tamquam homines leves", infidos, iuventutis corruptores, et disciplinae publicae everfores, ex Urbe quoque et Italia expellentes, quin et triftisfimis aliquando tradentes fuppliciis. (ni) Itaque mirum profecto non eft, Graecos telles, atque fcriptores, apud Romanos parvam, immo nullam potius fidem invenisfe. E multis locis quosdam adferam. Homines Graeci, inquit cicero, («) longe a noftrorum hominum gravitate funt disjuncli. — Testimoniorum fidem et religionem numquam ifta natio coluit. Hoe (/) dionys. halic. ii, p. S>0. euseb. P. E. II, 8. tertull. Apol. 25. (w) flut. Cat. Mat. 350. plin. VII, 30. n viv s XXII, 57. (n) cicero pro Sextio c. 67.  recte aestimanda. 9 Hoe dico de omni genere Graecorum. (0) Graecis augendi omnia jludium eft. (j>) — Promti funt, ad nova, et mira, (cf) — Nullum tam impudens mendacium, ut Gmeco tefle careat. (f) Inprimis autem illa mendacii fufpicione laborabant Graeci Hiftoriarum fcriptores, regionum gentiumque longinquarum miracula, et mores referentes. De quo infignis eft locus gellii, (f) Erant, inquit, ifti omnes libri Graeci miraculorum fabularumque pleni; res inauditae, incredulae, fcriptores veteres non parvae aucloritatis — tenuit nos, pergit, non idoneae fcripturae taedium, nihil ad ornandum juyandumque ufum vitae pertinentis. Sic igitur opiniones Romanorum de Graecis et eorum fcriptoribus apertius cognofcuntur. Etfi vero reprehenfiones illae faepisfime iuftae fint, docebunt tarnen alia, non defuisfe inter Romanos, qui res fibi numquam vifas, et incognitas ad ficïas fabulas mox ablegare non dubitarent. Sic gellius (/) mendaciorum portenta, in Graecis libris reperta, recenfens, gentes esfe negat, quae humana carne vescantur, atque adeo rei, innumeris testimoniis confirmatae, fidem adjungere recufat; quemadmodum et omnes, hiftoriae naturalis non imperiti, nequaquam 1 fic- (0) Orat. pro Flacco c. 4. Q>) aurelius victor in Calig. (q) t acit. Arm. V, 10. (O PLiN.f/.N. FIJI, 22. Add. III, 6. II, 109. XXVIII, 8. Lib. U/s. c. ia. Graecowm levitas, injlruóla dkendi facultate, et copia, incredibile eft quantas wendacwrum nebulas excitaverit. lactant, D. I I. iïj (0 Lib. VIII, c. 4. 3' CO 1. B  lO DE FIDE HERODOTI ficta aut abfurda esfe norunt, quae de Albanis, in pueritia canescentibus, et plus per noctem oculis cernentibus, quam inter diu, idem illi fcriptores Graeci teftati fuerunt, tametfi et Gellio ea prorfus ridicula videbantur. (li) Omnes autem, quotquot inter Romanos vanuiri gloriae ftudium, et fubleftam fidem in Graecis carpant, ftili acerbitate fuperat iuvenalis, (v) qui Satyrae genio indulgens, miranda illa expeditionis Xerxis, per innumera ingenia illuminata, ridiculi nota inufta explodere conatur. Ea enim facillima esfe foiet via ad captandum adfenfum hominum minus prudentium. Itaque res, ante Iuvenalem a nemine in dubium vocatas, post eum haud pauci negare fuftinuerunt. Quo autem jure id factura fuo loco oftendam. Et haec quidem in ipfó difputationis noftrae ini gres. (x) e ü13 vi 3 o oi3 .irt'jiKïidüb non slr^sWs xom ïtfil («) Eoium /. Non dubium eft quin accip! haec debeant de homïmibus quoê Lufitani Albhios, Franci Blafards, noftri autem homines Kakkerlakken appellant. Ceterufn iam obfervavit strabo,' omnia illa, quae de longinquis regionibus et gentmm barbararum moribus memoriae mandata reperirentur, folis deberi fcriptoribus Graecis; neque cnim Romanos ulla alia attulisfe, quam ab illis accepta. 'Lib. III, p. 166. ' Alio tarnen in loco Gabinii, Scriptoris Römani, meniioflem facit, qui ridicula fabularum pprtenta operi inferucratitó. Jf/7/, p. 829. V i.iniüs quóque lucri, non fcientiae gratia in ionginquas teiTas'navigati fcribit //, 46. VI, 17. (V) Set. X, 171. creditur olim Velificatus Atbos, et quidqutd Graecia mandax Audct in bifloria; tonftratum clasfibus iisdem., Suppoftlumqiie rotis fnlidum mare. Credimus altos D -fittift amnes, •epptaqve flvmkte Medo. 1 Prendente, et. madUlii catitat quae Sofiraius alis, Ille tarnen qualis rediit Salamine relicta In Corwn atque Eurum fotitus faevire flagellis Barbarus, M'ólio numquam boe in carcere pas/os-, Ipfum compedibm qui vinxerat Enno/igaeum.  RECTE AESTIMANDA. II gresfu mihi videbantur monenda. Nunc ad rei arcem pergens, ante omnia juftam totius opusculi ordinem atque diyifionem praemittam, cuius fumma huc redit. Auétor hiftoriae fide dignus non est, qui vera fcribere aut noluit, aut non potuit. Ergo vel dolus jnalus fcriptoris, vel errores eius, atque ignorantia, notantur. Quisquis dolo malo cognitam fibi veritatem occultat, nifi mendacii reus arguitur. Solent autem Hiftoriarum fcriptores vidum iftud ita prodere, ut vel adulatoris perfonam fumant, vel, ut laudibus bominum et populorum maligne detrahentes, magnam quamdam judicandi libertatem adfeftent, eoque famam candoris captent. Quum igitur ifta malignitas colorem libertatis fibi quaerere foleat, fit inde, ut difficilius plerumque detegatur a leftore minus prudente, quam fervilis, ifta fuo fe ftilo prodens, adulatio. O). Plerique autem veterum, quorum de Herodoto judicia ad nos pervenerunt, per ignorantiam admisfos errores magis in eo folent notare, quam mendacia, dolo malo effifta. Acerbior tarnen eft Pluiarchi cenfura, qui peculiari fcripto malignitatis vitium Herodoto exprobrat, gravisfimamque illam accufationem conquifitis undique ar- («0 Ambitionem fcriptoris factie adverferis, obtrecHatio et livor pronis auribus acciptuntur. Quippe adulationi foedum crimen fervitutis, malignitati falva fpeaes libertatis inefi. tacit. Hifi. L. I, c. i. B 2 •' * ^ '  12 DE FIDE HERODOTI arguraentis vehementer intendit. Ille igitur libellus paullo accuratius a nobis erit examinandus, quoniam Vos, Viri Eruditisfimi, ita jusfiftis. Itaque eadem opera et illa Chaeronenfis Philofophi fcriptio perluftrari poterit, et fimul quoque colligi, an dolo malo mentiantur Herodoti Mufae? Nam Plutarchi diligentia in adferendis mendaciorum illorum, ut vocat, exemplis, tanta eft, ut nullum prorfus locum videatur praetermifisfe, e quo inftitutam aétionem probari potuisfe Iperaret. Ubi autem anguftiae illae, intra quas vis judicandi et fcientia humana coercentur, doli nomine venire non debent, ita et errores fcriptorum, a veritatis ignoratione profe&i, falfi crimen nequaquam continent. Noftrum igitur erit praecipuas errorum illorum causfas enumerare, et cum fingulis conferre illa Herodoti loca, quorum fides fulpicione quadam premitur. Ego omnem rem commode ita pertraclari exiftimo, ut errores hiftoricos vel ex aetate, qua vixit fcriptor, vel ex eius ingenio inprimis pendere dicamus. 2Etatis enim, non autem hominis vitio tribuendum, fi hiftoriae, quam fcribere adgreditur. fontes deftnt puri et integri. Ingenia autem fcriptorum, praeiudicatis opinionibus abrepta, innumeros quoque errores hiftoriae intulerunt, quorum fumma capita alio in loco exfequar. (a:) . Nunc enim ante alia videndum, quales quantaeque fuerint difücultates illae, quibuscum Hiftoriarum fcriptor in inquirenda veritate He- ro- (*) Vid. CaputH, § i.  RECTE AESTIMAND.A. 1.3 rodoti aevo luclandum fuerit; quamque apta adeo vel inepta fuerit illius aetas ad veri nominis Hiftoriam pofteris prodendarm Ea autem difputario ut jufto procedat ordine, ipfi rerum fontes, quos Herodotus adierit, paullo accuratius debent indagari, ut deinde de eorum integritate reclius iudicare posfimus. Hi autem duo funt. Omnes enim Herodoti Mufae vel res, ab aliis literis jam expofitas comprehendunt, vel ea produnt, quae ipfi auélori narrata, aut oculfs eius ufurpata funt. Ut igitur ordo praefcriptus fervetur, in duas pertes omne opusculum dividatur. Ex his prima de erroribus Herodoti , qui fine ulïa fraude committi potuerunt, eorumque causfis aget: altera vero exquiri debet, an pater Hiftoriae usque adeo boni viri officium neglexerit, ut mendaciis atque malediclis opus .futim inquinare non fuerit veritus ? B 3 SEC  14 'X> E FIDE HERODOTI -njirpgint miJioo 6b abniab vj . tnarfob ?ni i SECT 10 I. CAPUT I. /Jfijjl iB2KqfUIU 2>VÏ3 ëUüOO JL'iS e£*ff11Bfi -ilOJDlJfi fjqi De fontibus Hiftoriae Herodoti, eorumque integritate, vel vitiis. § I. V/ mnes fcriptores, quotquot multarum- rerum ac gentium memoriam compIïfcupiunt, ex multis quoque fontibus operis materiën! colligere coguntur. Quó fit, ut de fide hiftoriae, qualem pofterior aetas Univerfalem vocavit, faepe in univerfum pronunciare non posfimus, quia illius auc/tor aliquando monumenta integerrima operi potuit inferere, nonnumquam vero fequi corruptisfima. Quum igitur nofter Herodotus non Graeciae tantum, fed et Aegyptï, Africae, Lydiae, Babyloniae, Schythiae, et Perfidis res antiquas ab oblivione vindicare ftuduerit, adeoque hiftoriam pofteris dare voluerit, quae omnium fere gentium nobilorum origines et fata exponeret, haud raro utique in exfequenda tantae rei molitione maximas experiri debuit difficultates, uti et ipfe non folet difflteri. Si igitur fidem Mufarum illarum accu- i i z c i ra-  recte aestimanda. 15 ratins vclimus exquirere, teftes qu'óque, ibi adducli, noftro examini erunt fubjiciendi. Antequam vero id fiat, de origine et progresfu ipfius artis Hiftoricae quaedam dixisfe juvabit, quoniam illa inquifitio ïnultum proderit ad fidem antiquisfimorum illorum monumentorum, ad quae provocat Herodotus, refte aeftimandam. , . tj \\ ,.■.]. : ögf» èM § II. Innatum eft humano generi omnis fcientiae ftudium, et in primis quidem illa curiofitas, per quam cxcitamur ad cognofbenda ea, quae patriae et maioribus ante memoriam noftram acciderunt. Ut igitur pueruli aures arrigere folent ad portentofas flibulas, quas nutriccs jacïatant; ita illis fimillimi ho> mines rudes ac barbari hiftorias inter fe venditant,, quae femper in miraculum funt corruptae, ut cum Tacito loquar, quia animi inertes non nifi per res, auribus prorfus infuetas, adfici posfunt. (j) Prima deinde hiftoriaeiincunabula ubique gentium et terrarum quaeri debent in earminibus illis incultis, quibus Deorum et Héroum memoria celebrabatur, jam ante inventam fcribendi artem. Cuiusmodi carminum auétores, inter Gernmnos et Gallos inventos, Romani Bardas dixere,-. idque |;vel a fono incondito , vel O) 1 s e li n. Gefcbichte der Memcbbeft T, 329-. De NigrilVs feu Aechiopibus Ad a n s on Fbyage au Senegal, forster Obfervat. fattespind. Ie fecond vcyage de Cook 283. Dtfaife des Recb. Vbilof. fttr les Ameiic. III, 134. Ceterum primam ïl-lara anis hiftoricae originem elegantisfime strabo obfervavit. L. I, p. 3.5. Ed Almelov. Cupidus inquit per iiiterpretem cognitionis. eft homo, èd quam rem fabèlarani fthdiuHi Wfl aéituni parat \ bine nanique' ineipimit puerUnudire- — jucundum enim eft quod novum, et adbuc ignotmu norratur, atque bos ipfvm «>*. tiitwms ftudiöfos facit, fhwd fi admirabilia et portentofa fabu/is accedant. 'atótur voluptas.^ — ab initio igitur reces fe eft hoe modo pueros inescari; progedieilte a>tate ac, ipfam return cognhionem funt adducendi. — ,  16 de fide herodoti vel quod apud Gallos hoe nomen illis jam inditum invenerint, ut Feftus fcribit. Jam vero fciendum, huiusmodi Bardos non tantum in Gallia et Germania repertos fuisfe (», fed et in multis aliis terrarum orbis locis, (a) quin et in ipfis infulis maris AuftraLis, quas Brkanni nuperius vifitarunt. (F) Illa ergo carmina, quibus, ut dixi, Origines Deorum et patriae celebrari folebant, primos fontes facrae aeque ac civilis .hiftoriae continent. Antiquisfimum igitur e doólis Poetarum genus esfe cicero obfervat, (c) quod adeo verum eft, ut et diu ante ipfum literarum ufum exftiterint. Addisci enim illa carmina, et fic pofteritati tradita confertfari folebant, idque longe facilius, quam fi metri vel rythmi legibus fuisfent foluta. Ad haec rudium et artibus nondum excultorum linguae ita funt comparatae, ut nil nifi corporeas exprimant notiones, unde ultro exfurgit poëtica diclio, quae in imaginibus rerum creandis et depingendis occupatur. (^) Antiquisfimam ergo hiftoriam Epico carmine et hymnis complexi fuerunt homines. Ea quippe carminum genera adfinia funt, quia primi gentium conditores, quique de patria praeclare fuerant meriti, ple- (z) Vide emditam valesii notam ad Amm. Mare. XV, 9. morhof f. de poefi Germ. struvii prolegom. Hifi. Germ.p. 32. O) hume Hifi. ad. a 12Ü1. robertson Hifi. Scot. non longe ab tmt. Acia Bolland XVII. Mart. Tom. VII, p. 522. , -r , O) forsier /. /. Voyage for making discoveries in the nortbem bemijpbere.I, 163. . \ ' ■ ' \ (O Tiacul 1,1. strabo /j p. 34* {d) Egregie haec illuftrac reinhart ueber das wunderbare, und die ververwunderung I, p. 25 not.  RECTE AESTÏMANDA. ty plerumque Deorum catalogo poft mortem inferi folebant. Si autem fidem hiftoricam eiusmodi monumentorum requiramus, minimam illam esfe mox cogemur fateri. Strabo, vir magni judicii, multaeque do&rinae, in eo prolixe difputat, vera utique esfe folere rerum eventa, a Poetis cantata, quamvis ad deleftandos auditores mira multa et fabulofa admifceantur. (0- Sed quivis-prudentior facile mecum videbit firnplicem veritatem veftem poeticam rarisfime induere. Ipfa praeterea gentium initia ab antiquisfimis poetis ita celebrari folent, ut auguftisfima illa adpareant, et per amores Dei alicuius, aut alia quadam magnifica origine illuftrentur. § III. Literarum ufum inter nonnullos populos praecesferunt piftura, et imagines rudius fculptae, per quas rerum memoriam confervare, atque ab obliyione vindicare conabantur. Tales funt tabulae Mexicanorum, quas aere expresfas hiftoriae Americanae inferuit Robertfonus; ut et illae aliarum gentium, quas vifitavit fummus argonauta cokius. (ƒ) Nee dubito quin fcriptura facra Aegyptiorum, quam Hieroglyphicam vocamus, civilibus eorum literis antiquior fit, atque eamdem illam habuerit originem causfamque, quamvis deinceps non ipfas res expresferit, fed (>) Lib. I, p. 36. feqq. 00 Kyagefor making discoveries in the nortb. hemifph. II, 527. III ii0 fX) Prorfus igitur adfentior warburto n0 Div. lee. of M. Lib IV ÜBl'IT ubi de origine liceranim eaiditisfime disfëruit. c  f8 de fide herodoti fed earum figuras, feu emblemata, per arcanam fitcerdotum docïrinam conftituta. (g) Denique literae illae, quibus in hodiernum usque diem Sinenfes utuntur, intermedii quafi generis funt inter alphabetum, ut vocamus, illamque, quam memoravi, picluram. Aliae gentes baud disfimili more ante cognitas Kteras dierum ac temporum memoriam confervarunt, Peruviani nodos, funi innexos, invenisfe leguntur, a quo ritu non multum discedunt, quae de Perfis tradidit herodotus. (h) Aliis faxorum ftrues, vet bacilli lignei, certo modo difpofiti, eumdem ufum praeftiterunt. (0 Immo Romani quoque, teftibuslivio, et festo, (k) per clavum, aedi facrae infixum, annorum numerum notare didicerant, quod et Volufinos fecisfe idem Livius, auftore Cincio, obfervavit. (/) Et haec quidem paucis erant notanda, ut prima hiftoriae incunabula, ipfis literis vetuftiora, apertius cognoscerentur. § IV. Nunc ad originem atque progresfum ara's hiftoricae inter Graecos pergentes et hanc quoque ab ingeniis poetarum primum fluxisfe videbimus, eodem prorfus modo, uti de aliis populis iam dixi. Quae quidem difputatio vel ideo paullo plenius eft tractanda, quia et praecipuum hiftoriae Herodoteae fontem nobis monftrabit. Grae* (0 Recherches fur les Americ. II, 205. Q>) Lib'IF (*) livius VII, 3. FESTUsill(/«SW. (I) Conf, Memoires, de fAcad. des infcript. VIII, $oo..  R E C T E AESTIMANDA. 19 Graeciae quoque gentes fuos, ut ita loquar, Bardos habuisfe,ex Herodoto aliisque novimus (m) Ad horurh clasfem referendi videntur aliqui inter illos vates, qui teure Herodoto exercims folebant comitari, ut fortia fuorum facinora canerent, futura praedicerent, et oracula interpretarentur. (Y) Homeri Mufa Achillem celebrat, laudes heroum ad lyram canentem; nee ignota Melampi, Chironis, aliorumque nomina, quorum fimilis ingenii foetus circumferebantur. (V) Antiquisfimi illi poetae plerumque facris operabantur, poëfis enim ubique cultus divini fuit fiila. Ad hanc vetustisfimonum poetarum clasfem et illi quoque pertinent, quibus Cyclkorum nomen inditum; O) ut et Rhapfodi, qui vel ipfi carminum auftores erant, vel ea Homeri aliorumque modulantes urbes et agros circumire folebant. (J) Neque plane inter hiftoriarum fontes praetermittenda vetus illa Comoedia, homines nominatim notans, atque perftringens; nee Tragoedia; quae antiquisfimis quidem temporibus Dionyfi laudes compleclebatnr, poftea vero magis exculta, ad celebranda magnorum virorum facinora tranfiit. (r) § V. («) De Romanis cicero Tufc. I, 2. qui locus docec eos non admodum honoratos fuisfe. - ^ 00 Vid.I,<52. VI, 83. VII, 221. VIII, 27, 28. IX, 33,30, 37,0? (O g 1l l ie s Hiftory of Greece, Tom. I, /.. 184. k l 0 ï z. ad Tyrtaei carm 255. conf. etiam clemens alex. Strom. I, 331. O) Vid. cas aub. ad Atb. VII, 4. salm. adSolin.p. 850. feqq. W Late gil lies I, 180'. qui liber magnara eruditionem, et fubaétum auctons judicium luculenter prodit. (O herod. V, 67. Ita Cicero aüique in rebus antiquis faepe utuntur tefliC 2  20 de fide herodoti § V. Nunc porro obfervare debemus, eos, qui primi hiftorias, metri lege folutas, fcripferunt, poetarum opera uti debuisfe, in exponendis gentium originibus, et antiquitatibus. (/) Uti ergo Snorro Sturlonides, vetuftus Septremtrionis hiffcoricus, Saxo Grammaticus, aliique frequenter ad Bardos eorumque carmina provocant, (t) ita et nofler Hiftoriae pater fimiles fontes adire non recufavit. Tradens igitur hiftoriam belli Mityleneos inter et Athenienfes gefti, meminit carminis alcaei poëtae, qui dura navis, dura fugae mala, dura belli cecinerat. (li) Candaulis interitum, et Gygis fuccesfionem jambo trimetro expofuerat archilochus. (y) simonides Ceus magnis laudibus celebrasfe drcitur Eualcidem, Eretrienfium ducem. (w) Hic eft tlle Simonides, qui et Heroibus, ad Thermopylas caefis, magnificum fcripferat encomium, a diodoro nobis fervatum; (x) cujusque epigrammata, ad hiftoriam antiquitatis illuftrandam, non Herodotus tantum, fed et Strabo, Plutarchus, aliique attulerunt. At- moniis Ennii, Accii, Liviï Andronici, et aHorum. Severior autem Thucydides numquam poetarum locis utitur. (s) strabo Lib. I, p. 34. (/_) Ita Ludgero, Frifiorum Apoftolo, oblatus fuit homo caecus, carmina antiqua, res geftas regum ducumqu-e compleftentia, cantans. Carolus M. Carmina illa ex ore hominis excipi, et literis mandari iusfit. eginh. vita Car. M C. VIII. vide et c. XXIX. et s-axonis gramm. praefat. («) her0d0t. V, 95- (v) herod. I, 12. Putant aliqui hunc Archilochum opus quoque Chronologicum fcripfisfe: quod mihi tarnen parura, videtur probabile, quia ars illa inter Graecos longe lerioris eft aetatis. (©) herodot. V, 102. . fV) Lib. XI, c. II. Epigrammata quoque, quae Herod. laudat VII, £28, Simonidis esfe creduntur.  r e c t e aestimanda. 2T Atque ex eo, quod hic Simonides Cambyfis et Da> rii res, Xerxis navale eum Graecis praelium ad Artemifium, et Salamin, carminibus elegiacis, et lyricis, aliaque argümenti hiftorici poëmata fcripferit, (j) probabiliter fane difputatur, Herodotum et illis ufum fuisfe, tametfi certis verbis nuspiam memorentur. aristeas Proconnefius, poëta antiquisfimus, fcripfit carmina Arimaspea, feu poëma Epicum, de bello Arimaspomm, gentis Schythicae, cum gruibus, auri cuftodibus. Praeter Herodotum O) eius quoque memenisfe creduntur Strabo, Paufanias, Longinus, aliique. (V) Scriptionis argumentum fans docet quam infulfis et putidis fabulis ipfum opus fuerit adfperfum. Herodotus tarnen ex impurisfimo itlo fonte haud pauca, ad Schytharum res pertinentia, haufisfe videtur. (£) Quamquam praeterea et pieniorem gentis illius notitiam dare potuerunt Anacharfis et Scyles, qui inter Graecos vixerant, quorumque hiftoriam et vitas. nofter accurate narravit. (O solo nis Athenienfis carmina occurrunt in hifto^ ria rerum Cypricarum. (V) Quin et Homerum non tantum teftem fibi laudat, fed et eum plane imitatur, veluti in hiftoria Originum Creticarum, (ƒ} ut (y) Vid; v o s s. de Hift. Gr. f a b r. Bibl. Gr. O) Lib. IV, c. 14, 15, 16. (a) Nifi tarnen Arifteas, cuius illi mentiouem faciunt, feriorfs fit aetatis. Vid. v o s s. de H. G. IV, z: O) Vid. Notas ad Lib. IV, c. 13. (0 Lib. IV, e. 76, -7, 78. Quin et ipfe Herod. magnam Scbythiae partera, perluilraverat. IV, 81. feqq. r Ftfl 113- ,. ïp ir, 29, vn, 159, l*M (ƒ) Lib. VII', c. ïjï. ubi V. not. c  22 de fide herodoti ut adeo longino haud abfurde 'OpqptxéTUTo; vocetur. (g) In expofitione autem originum facrarum, rituumque, faepe provocat ad Hymnos, tamquam proprios et peculiares antiquitatum illarum fontes. Sic melampus Bacchi facra, et phalli pompam, Graecis cecinerat. (//) Celebres quoque hymni olenis Lycii, quibus Hyperboreorum virgines, et alia, a Deliis cantari folita, continebantur. (i) Ad hunc vatum ordinem referri quoque posfent XPWlioXoyoi, fur Oraculorum interpretes. Sed illos poftea loco commodiore recenfebo. Denique et mentionem fecit Herodotus poetarum, qui fabulas docuere, veluti JPhrynichi, et Aefchyli; (k) quin et grandem Sophoclis cothurnum fibi noitrum adaptasfe cenfet valckenarius; (£) quamvis plerique contra exiftement, non Herodotum Sophocli quidquam debere potuisfe, led hunc illum imitari. Quam quaeftionem traélare hujus loei non eft. § VI. Juftiori opere hiftoriam fcribere adgresfus fuit hecataeus milesius, Hegefandri filius, quem et aliqui omnium primum argumenti hiftorici librum, feu Koyovq prorfa oratione Óraeca fcripfisfe exiftimant. (/) An vero ex ejus labore multum profecerit Herodotus, dubium admodum et incertum eft QO Tlep! inp. XIII, 7. Qj) herod. L. ff, c. 49. (/') L. IV, c. 35. spanh. ad Callim. Hymn. in Delum vs, 304. (.*) L. II,.e. 156. V, 67, VI, 21. (0 M Herod. III, 119.  recte aestimanda. 2% eft. Haud femel quidem Hecataei mentionem fecit,. fed ita plerumque, ut magis narraret quae ille fecerit, dixeritque, quam quae fcripferit. Docent autem HIJ loei, hominem tempore Darii Hyftaspis inter fuos nequaquam inhonoratum floruisfe. (m) Unicus tarnen nobis occurit, ubi Hecataei Xóyoi expresfe memorantur, (V) quod tarnen ita fit, ut leve pondus ejus teftimonis tribui videatur. Sed praeter illos Hecataei Milefü XSyoug, a veteribus quoque memoratur Uspmyyeit; t>iq 'Acrtag, ab auétore ejusdem nominis fcripta. Secundam inprimis Herodoti Mufam, qua res Aegyptiacae exponuntur, multa huic operi debere fcribit Porphyrius apud eusebium. (o) Exftat etiam noftri locus, (p) fimillimus illi, quem ex Hecataeo laudavit athenaeus. (cf) Inprimis eum imitari credkur Herodotus in defcriptione Phoenicis, Hippopotami, et Crocodili. (r) Sed illa quidem Tlspiviywis quem auclorem habuerit, quove tempore prodierit, pro certo dici non poteft. Antiquisfimo illi Hecataeo, quem Herodotus legere potuisfet, opus abjudicat Callimachus apud athenaeum, (Y) cujus fidem parum abeft quin fequantur Viri Cl. wesseling: (f) et valcken. (u) Quum. (nï) suidas in 'Ekxtxïóc. voss. de Arte Hift. cap. 6. et de Hift. Gr. I, e» g i l l i e s hiftory of Greece, p. 3. («) herod. //, 43. V. 36, 125. (0) Praep. Etiang. IF, p. 466. (ƒ>) Lib. TI, c. 77. \q~) Deipn. X, 447 C. (?) her od. II, 68 , 70. (ï) Lib. II, p. 70. (/) In praef. Herodoto praemisfa p-1. («) Ad Herod. Lib. II, c. 77.-  24 de fide herodoti Quum igitur ipfi veteres Hecataeos illos non fatis diftinxerinc, nos profecto ex illa inquifitione operae pretium non referemus, nee finire audebimus, utrum Herodotus Hecataei, an vero hic illius fidem fecuais fuerit. Similes difputationes de aetate et patria antiquisllmorum fcriptorum pasfim occurrunt, eftque ingens eorum catalogus, qui certo tempori adfignari non posfunt, (V) quia una eademque urbs faepe plures protulit, qui editis libris inclaruere, quique ab eadem patria nomen fuerant fortiti. Ceterum Hecataeus ille, quem veterês legerunt, multa fabulofa pasfim operi immiscuit, uti docere posfunt loca Paufaniae, aliorumque. Quin et e poetarum figmentis praecipuam fcriptionis materiem eum haufisfe, haud obfcure fignificat strabo. (w) § VIL Praeter Hecataeum neminem nominat Herodotus ex iis, qui ante eum hiftoriam rhetro disfoluto fcripfisfe dicuntur. Dubium ergo, et incertum, an legerit fcripta hellanici, quibus antiquisfimos gentium principes, et urbium conditores expofiierat; xanthi, qui res Lydiae IV. libris complexus dicitur; vel charontis lampsace ni, qui tefte Suida, non tantum patriae origïnes libris editis illuftravit, fed et hiftoriam Graecam, Lybicam, Aethiopicam, Cretenfem, aliasque. Qx~) Quum vero nofter Mufarum pater ubique in citandis rerum narratarum tes- (») Vid. v o s s. Hift. Gr. Lib. IV, p. 218 feqq. (w) Lib. I,p. 18. X/c) Vid. v-ossius ec FABRICIUS.  recte aestimanda. 25 teftibus valde accuratus et diligens esfe foleat, ego quidem valde dubito, an ea, quae recenfui, fcripta umquam viderit. Adde huc aetatem hominum illorum incertiorem, et difputationes, inter iplbs veteres exortas de libris eorum veris, vel fiibdititiis, E Xantho tarnen occafionem dicitur cepisfe exponendi res Lydiae, ut fcribk Ephorus apud Athenaeum. Sed haec quoque valde dubia, quia tefte Dionyfio Halicarn: multa de Lydis per Herodotum tradita inveniuntur, de quibus Xanthus vel nihil, vel alia omnia. Q) § VIII. De eo quoque haud inutiliter quaeri posfet, an et monumentis Perficis, vel doélorum Perfarum confuetudine ufus fuerit, vel uti potuerit Herodotus? In ipfo operis initio memorantur Tlsposfau 01 Xóyioi, five hiftoriarum et antiquitatum maxime periti homines. Deinde et confidenter adfirmat nofter, omnia Perfarum nomina claudi ea litera, quam Dores San, Iones autem Sigma appellant. (V) Sed ea quidem obfervatio valde fallit, fi conferamus nomina illa Perfica, quae collegerunt brissonius, hydius, et praefertim hadrianus rela ndus. O) Ergo hic multum vacillat herodoti fides, judicibus illis, quos nominavi, aliisque, qui ideoque fummam Perfici fermonis ignorantiam illi objicere non verentur. (T) Nee facile apta fuc- cur- 0') Vid. wes szling praef. Herod.p. 1. (z) Lib. I, c. 139. (v) In Disfert. de Vcteri Lingua Perf. Q>) gat aker. Adv. fi 81. v o s s. de Oracul. Siby/l. c. i. D  2(5 DE FIDE HERODOTI currit defenfio. Conftat profe&o, homines Graecos Herodoti aevo Perficum fermonem non tantum adfpernatos, fed et abominatos fuisfe; quin et difficulter nominabitur fcriptor Graecus, quem illius bene peritum fuisfe oflendi poterit. Teftatur deinde themistius (Y) fonos illos Perficos Graeco ori et auribus tam moleftos accidisfe, utproverbii fpecies inde videatur enata; %uXa7rm:£.pQv av guviw % t^q Uepcrtictj$ hatéxrou* Nihil ergo aliud fupereft, quam ut Herodotum, pronunciatione illius fermonis, et fibilo quodam, Perfico ori proprio deceptum, haec fcripfisfe dicamus, uti nomina Orientis pasfim male aGraecis folent efferri. Pro certo deinde dicere non aufim an aliquem iEgyptiaei fermonis ufum habuerit Herodotus. Quamvis [enim, eum Sacerdotibus eorum frequentia miscuerit colloquia, inde tarnen nihil certi conficiur, quia per interpretem verfa potuerunt commutari. Deinde et lingua Graeca propter frequentia gentis illius commercia in iEgypto non prorfus erat incognita, ut alia occafione plenius evincairu Nee inde quidquam inferri debere, quod ipfa vocabula iEgyptiaca alk quando exprimat Herodotus, unusquisque facile mm eum perfpiciet. Qf) % IX. Et haclenus quidem de fcriptoribus, qao? confulere potuerit Herodotus, et fermonibus, quos intellexerit. Nunc alter hiftoriae fons fequitur. Ut nem- (e") brisson. de regno Perf. II, § 247. (d) he s, o dot. ii, óp.  RECTE AESTIMANDA. 2? nempe memoriam antiquitatis exploraret, frequenter adiit loca facra, templa praefertim vetufta, quaeque oraculis esfent celebria, ut et donaria, ibi repofka, videret, et e Sacerdotibus quaerendo cognosceret, quae de origine templorüm ipforum, hiftoria Deorum, conventibus gentium, facra ibi celebrantium, tradita accepisfent. Uti enim antiquisfimae gentium res femper cultui divino arclisfimo nexu conjunclae adparent, ita et prima hiftoriarum monumeuta vetustisfimis temporibus a Sacerdotibus tantum leóla fuerunt, et adfervata. Eorum ergo confuetudo quaerenda erat ab omnibus quotquot poftea origines civitatum, omnemque earum memoriam cuperent cognoscere. Ita de de Sanchoniathone Porphyrius, apud EUSEBIUm: (» X»y^eavtat$av (piXaXWag ryuTciXcuav tgopfav 'ik r&v karot kqXiv biro^w^oiTav, kou tcóv èv roïg ïspoTg ctvuypuCpuu uwayaym auyypa^ocq — eet. De Euhemero lactantius: (f) Antiquus auclor Euchemerus, qui fuit ex civitate Mesfana — Hiftoriam contexuit ex titulis et inferiptionibus facris, quae antiquisfimis in templis habebantur. Et fic nofter Herodotus in itineribus, ad colligendam hiftoriae materiem fusceptis, nihil magis penfi habuit, quam adire templa vetufta, quaeque donariis aut oraculis esfent nobilitata. Plurima curiofitatis illius exempla nobis obfert Mufa I. (g) Diligentisfime praefertim confuluit in- CO Praep. Euang. Lib. I,p. 31. Ed. Ann. i6"88. Saepe etiam pausani as ad antiquas illas mfcriptiones provocat, ut VI, 448, IV, 420, V, 435, VIII, 448 CO D. Inftit. I,u. (g) I, 14, 24, 68, eet. D 2  £8 DE FIDE HERODOTI infcriptiones, atque donaria templi Delphici, quo continebantur antiquisfima omnis Graeciae monumenta (//) Nee vifere neglexit oraculum atque templum Dodonaeum, (0 aut Apollinis Ismenii- apud Thebas; (£) quin et in Tyrum ideo navigavit, ut fanclisfimum Herculis fanum, et facerdotes, illi fervientes, coram interrogaret. (/) Denique nee celebriora et antiquiora iEgypti templa a noftro praetermisfa, omniumque diligentisfime Heliopolitanum infpeétum, cujus facerdotes magna inprimis fapientiae fama, et vetuftatis fcientia, inclaruerant.. § X. Quoniam vero ad hunc locum nofira pervenit difputatio, obfervationes quasdam fubiicere lubet 9 easque non inutiles, ut mihi videtur, nee injucundas, de prima gentium origine, ex facris illarum, per Herodotum indagata, et detecta. Solet nempe nofter in eruendis illis antiquitatibus ita verfan, ut peculiari quadem cura primum fontem quaerat, e quo ritus et caerimoniae, in civitatibus obtinentes» profluxerint.. Sic Cares, germanos fe dicentes Myforum, ac Lydorum, vetuftum aliquod delubrum offcentabant, cuius tres illae genres .aeque erant participes. (jn) Gephyraei, inquit, e Boeotia Athenas migrarunt y ibique templa exflruxerunt,. a ceteris Atlie- Qi) VIII, 82, 122. strabo Lib. IX,p. 641. Collegium quoque Amphic•tyonum ibi convenisfe novimns. CO Lfa H, c. 55.. Lib. V. c. 59. (!) Lib. II, c. 44. C»0 'Lib. I,c.\-ji. Similia de gentium cognatione, e facris earum confpicua» Ihabet strabo VIII, 372, XIV, 660,  H E C T E A E S T I r,T A N D- A. 2^ Athenienfibus nulla religione culta; quemadmoduni et retinuerunt peculiares quosdam ritus, ab aliis non obfervatos. (o) Alio in loco Ifagoram illuftri quidem familia natum dicit, at cognatos tarnen ejus Jo vi Cario facra facere. (o) Hinc nempe ftudet evincere, Ifagoram illum Carem proprie fuisfe, quamvis poftea Athenienfibus esfet infertus. Posfent alia complura hujus generis loca adferri, fed ea, quae adfcripfi , propofito meo fatisfacient. Nihil aliud enim cupio oftendere, quam eonfilium Herodoti id fuisfe, ut veram gentium patriam, lieet per earum migrationes obfcuratam, vel vulgo ignoratam, quaereret, ac declararet; eamque praefertim ob causfam tam diligenter facra et facerdotes eum confuluisfe exiftimo. Sed res illa, quoniam veteri hiftoriae magnam lucem adfundit, paullo accuratius ab origine repe.ti meretur,, § XI. Familïae, in civiles focietates nondum defcriptae, atque coaétae, nee communia templa habere folent, nee eosdem Deos colere. Immo non tantum familiae, fed et finguli quoque homines, peculiare aliquod numen tutelare fibi fïngunt, atque adoptant, quorum ideoque infinitus numerus deprehenditur inter illas nationes, quae res civiles et fa* cras communicare nondum didicerunt. (j>) Omnium. er- (») Lib. F,c.6l. (o) HF.RODOT.F, 66. f» Pertinent hoe ridiculi illi Dii, quos barbari AFricae fibi peculiares actJbscere, et colere folent, quosque Feiiches vocant. Inde noftris diebus novum vocabulnm Fetkbisme fuit efh'ftum, quo Gallos, Germanos, et Anglos uti viuoeo,,curn liujusrnodi facra iinguiorum. volunt defignarc  30 DE FIDE HERODOTI ergo antiquisfima funt Sacra illa privata, vel domeftica, quae et remanferunt poft publicum religionis cultum introduftum, inter politisfimos antiquitatis populos, Graecos, et Romanos. Uti enim a Graecis culti êQégioi hoi, ita et Romani habuere facra gentilitia, familiaria, et fingulorum. Gentes praefertim antiquae, et illuftres, peculiares ritus, et ferias obfervabant, a reliquis civibus nulla religione cultas. (jf) Haec quidem antiquitatis ftudiofis notisfima funt, fed ideo tarnen paucis debebant memorari, ut illis, quae hic ad illuftrandum Herodotum volebam adferre, majorem addant lucem. Ille nempe e confenfu facrorum rituum, fiirpem familiarum gentiumque communem indagat, et probat, uti jam dixi. Neque obfervatione noftra indigna eft veterum illa perfuafio, originem focietatum civilium, feu populorum, a communi quodam omnium civium patre repeti debere exiftimantium. ilpfa vocabula yéuog, gens, TroLTptct, antiquitus tantum pertinentia ad homines, ex eadem ftirpe prognatos, (r) poftea tranfierunt ad denotandam multitudinem civium, per easdem leges confociatam; ita tarnen, ut Graecae Refp. priftinum illud idemque, ut opinabantur, civium fuorum genus, magno ftudio fervare cuperent inpermixtum, quare et earum pleraeque exteros homines jure civitatis rarisfime folebant donare. IHae enim (ef) festus V. Sine facris hereditas. cicero domo, 12. livius I 26, alii. (>) Ufus ille vocis irxrplx confervatur per Graecos V. T. interpretes, et noltrum Herodotum, cui etiam kxtyip eft auótor gentis Uil, 22. co»f. iiec ych. in TrxTpia). et ibi not.  r e c t e aestimanda. 35 enim a Diis et Heroibus profectae origines ambitiofe celebrabantur, ideoque et nofter Herodotus, hominis cujusdara illuftris gefta referens, haud raro ipfum ejus genus percenfet, idque per omnes generationes usque ad primam ftirpem computare folet. Et tales quidem fuere veterum de gentium origine opiniones. Ipfae autem Resp. vel urbes majores, e pluribus gentibus, feu ftirpibus coaluerant, quae Graecis CpuXh, Lat. autem tribus, dicuntur. Ita Athenienfes, Lacedaemonü, aliique in tribus fuerunt defcripti, quae gentes esfe credebantur, ab eodem fanguinis auclore profectae. Illis minores (ppurpfui, Lat. curiae, inter quas vinculum arótisfimum, communibus templis, facris, fepulcris, quin et menfis haud raro, et focis, confirmatum. Quamvis deinde antiquis temporibus nulla divini humanive juris esfet communicatio inter parvas Graeciae Refp., atque Urbes, (V) poftea tarnen auclo vitae civilis cultu, adeoque et mutuae indigentiae fenfu, urbes ipfae jura hospitii fe coeperunt contrahere, et fic mercatura, ut et reliquae pacis artes, priftinam barbariem paullatim pepulerunt. (f) Integros tandem populos confociarunt ludi, facra certamina, et oracula, quorum omnium conventuum prima origo ab iEgyptiis repetenda., uti ipfe herodotus obfervat. (ti) Dici vix poterit, aut credi, quan- O) thucyd. Lib. I, c. 3. <7) Vid. iierodot. /, 22, 28, 68. III, 39, VI, 21. («O Lib. II, c. 58. Quae autem Herod. de feftis illis et pompa ^gyptiorum Barrat ea m hodienmm usque diem ibi pe.duiare, obfervat, sa var y Lettr Cm f Egypte /, 238.  32 DE FIDE HERODOTI quanta harum rerum vis fuerit ad confirmandum vinculum religionis, et civilis focietatis. (V) Cultus quippe divinus, antea exiguis tantum gentibus proprius, aequalem turn formam accepit, et Dii quoque, a fuperftkiofa pietate iam olim efficli, per omriem populum fuerunt adoptati. (V) Nullibi autem ftudiofius et frequentius celebrata fuere facra illa, multis gentibus communia, quam inter Graecos Afiaticos, unde Pan-Iönia fimiliaque fefta nomen traxere. (x) Nam univerfa Afia Graeca eadem habebat facra, templa, ac fefta, quibus praefeéu' Afiarchae. Sed de illis hic dici non debet. Superest, ut paucis obfervem, quantum et oracula quoque ad excolendos Graecorum mores, atque omnem humanitatem inter eos promovendam, valuerint. Ea in tanta dignitate fuisfe novimus, ut nihil fere magnae rei fusciperetur, ante exquifitam Deorum voluntatem. Quo facïum, ut viri prudentes, fuperftitionis illa ope plerumque ufi fuerint, ad multitudinem ducendam, et legibus confociandam. Omnia breviter complectitur strabo. (j) Hoe modo ita per in- (y~) Romani, poft atrocia et diuturna bella, cum populis Latinis gefta, tandem ita pacem fecerunt, ut memoria confanguinitatis quotannis celebraretur in monte, Albano, per faeros ritus, atque conventus, quibus nomen Feriarum Lafinarum. Ilujusmodi autem conventus non tantum facrorum causfa cogebantur',verum etiam ut Reipublicae in commune confuleretur. strabo XIV, 660. (yo) Ita nempe fadtum,ut veteres plures Joves, Hercules,Cupidines, Veneres, eet. enumerent. Vid. cicero de N. D. et alii. (v) her o dot. ƒ, 148. Pertinet eo xoivbv rijs Aeixs, quod Lat. commune Afiae vocant, cujusque frequens mentio in Marmoribus Oxonientibus, aliisque inlocis. In ipfa quoque Graecia fuerunt UxvsXKmx, ïlxfifioiamx, Uxvxóyvxix, c-et. Vid. spanh. ad Collim. Ilymn. in Pall. vs. 61. paüsanias VIII, 53. eet, (j) Lib. IX, p. 410.  r e c t e aestimanda. 33 interpretem de Pythico certamine, et oraculo Delphico loquitur) intelligitur quo modo et urbes conditae fuerint, et facrificia fuam habuerint exiftimationem. Etenim civitates inter fe, et gentes inter fe conveniebant, cum natura ad communicationem facli, turn utilitatum invicem percipiendarum gratia; iisdem de causfis et ad facrificia ,-communia, feftosque dies et follemnitates cefebrandas conveniebani. Sed haec quidem hacïenus. Probavi autem, ni fallor, Herodotum jure meritoque operam impendisfe confulendis templis, facris, et facerdotibus, ut antiquitatis memoriam expiscaretur, et primam hiftoriae lucem ibi quaereret, ubi origines gentium, earum migrationes, atque progresfus, quos in vita civili fecisfent, fimiliaque reperirentur confervata. Ipfa deinde donaria templorum, infcriptiones, ceteraque hujus generis, ad clasfem monumentorum publicorum debent referri, quibus fummam fidem habendam esfe merito judicant prudentiores. (.3) § XII. Rebus, atque monumentis facris, addo vates, et oraculorum interpretes, quos XPm^Xóyoug Graeci dixerunt. Nam et illorum teftimoniis nofter aliquando utitur. Ad hunc catalogum pertinent abaris, ab Herodoto (V), Strabone, aliisque lau- da- Neg-f J0S.EPI,"S conua Apionht,. Graecos publica monumenta haen *aL?1 ut! P°SrentJliftoriarum fcriP»res. Sed idnimisconfidenterab w^jTf exiftlino-, Nullus enim populus magis curiofe memoriam rerum ge tarum fervavit, per infcriptiones, pifturam, et fculpturam. Occurrunt etiam CO VelU" 3PUd PLÜTARCHUM dt Hn etiam eJus' ut et Orphei hiftoriam fcripfit, tefte photio. Sortes autem illius hominis Athenienfes fervare folebant, et infpicere, uti Romani libros Sibyllinos. (ei) bacidis carmina et oracula filentio etiam non prorfus praetermittuntur. CO Omnium antiquisfimum Boeotum fuisfe fabricius exiftimat, (f) a quo alii homines, eamdem artem profitentes, poftea id quoque nomen acceperint. Denique et memorantur Oracula amphilyti Acarnanis. (g) Ea quippe regio, ut et Leucas, vatum illorum praefertim feraces fuerunt, qui copias, in bellum exeuntes, fequi, futura iis praedicere, et viclorias reportatas carmine canere folebant. § XIII. Pergimus nunc ad ea, quae ex ore aliorum ab Herodoto excepta, et literis confignata fuerunt. In itineribus enim, quae multa magnaque fu- fce- m Lemntur etiam Epiftolae, quae a Pfeudo-Phalaride et Abari uitro eitro«efotofSttuft Vid p,i al ar. Epift. LXXVII, et LXXHII Lennep». Ae«tema£nihom"&> inter veteres fatis celebris, conftituere conatur bentï£ o s , TLp. ad Boyleum de aet Pytb. Tom. ii. Ed. Phalar. Lennep. (f) Lib. VII, c 6. VIII, 96. IX, 42. (d) wessel ad Herod. V, 90. t vt » m Lib. nm c. 20. ubi not. VIII, 60. (ƒ) Btbl. Gr. I, VI, 4, (g; Lib. I,c. 62.  RECTE AESTIMANDA. 35 fcepit, illos praefertim homines confuluit, quos majori antiquitatis fcientia aliis praeftare exiftimabac Horum ergo narrationes hiftoriae pasfim inferuit, ita quidem, ut teftes fibi fuos accurate nominare foleat. Quum autem prima vetuftatis memoria in templis et eorum adparatu esfet recondita, ut fupra obfervabam, hiftoriae fcriptor facerdotum quoque confuetudinem debebat quaerere. Quumque ^Egyptii, maxime autem Heliopolitani, Memphitici, et Thebani, fumma fapientiae laude atque exiftimatione inter omnes florerent, horum quoque colloquia praefertim expetiisfe videtur Herodotus. Qï). De doótrina autem, candore, et fide hominum illorum anceps eft difputatio. Summam rerum divinarum atque humanarum notitiam in Heliopolitanis inprimis extulerunt omnium fere temporum eruditi. Sed ratio tarnen ipfa, et teftimonia, exceptione majora, laudes illas intra arctiores limites coercere nos jubent. 0') Deinde et patriae amor exteris hominibus falfa pro veris obtrudere illos docuerat vel filentio involvere, quaecumque ad gentis ignaviam, fervitutem, fimiliaque pertinerent. (£) Neque omnes illi Sacerdotes de antiquo regni ftatu ea- r»uS n\Hi C' 3' 54> etC' ïf?que Sacerdofes tantum, fed et eorum iibrosconT< n '^00' '-02' II9> Ilhsque adf™titur, Graecis fidem negans //, 3. 4<. y,\ °0,fte mema eor"m aeftimavit meikers bijl. doéi. de Deo uno p. *6. ta ^iïS,*™ aPTUd Herodotu"? de ^gyPto per Nebuchodonorem occupane'ranr A^i P Ct Ezechielem Manetho ctkm et Berofus memi- " ff Ah°Wn vero noftri narrationes de ftatu et fuccesfione regni JEsypauJ i -'TT Sabaconi^.™nino fidem merentur, quoniam cum S.Hiftoria. TxiX,I. p. 54u,cem acc'pu' cgregie concoaiant' vid- vit ring a ad Jef. E 2  36 DE FIDE HERODOTI eadem tradiderunt, quod certe loei quidam Herodoti et Diodori inter fe collati, videntur indicare. (/) Plenior tarnen lux rebus iEgyptiacis adfulget poft tempora Pfammonetichi, qui primus homines Graecos intra regnum admifit, quin et pueros quoque eorum fermone ^Egyptiaco voluit erudiri, propter mer> caturae commoda, et ut interpretum munere posfent fungi, O) Praeter iEgyptios, Sacerdotes quoque Chaldaeos vifitavlt Herodotus. f» Eorum tarnen teftimoniis non magnum pondus videtur ftatuere. (V) Adiit et fandisfimum atque antiquisfimum Herculis Tyrii fanum , vetuftatis memoriam e facerdotibus cognoscere cupiens. (J>) De Graeciae templis, eo* rumque antiftitibus, fupra jam dixi. § XIV. Neque in hoe teftium catalogo praetereundi funt mercatores, Phoenices inprimis, et eorum pofteri Carthaginienfes, ad quorum narrationes faepe provocat. Debuit enim illis notitiam Africae, aliarumque longinquarum regionum, ad quas populorum illorum, nayigandi arte inprimis celebrium, penetraverat induftria. (#) Quatn. fallax autem esfe foleat eorum fides, quos fola plerumque lucri cupido e patria evocat, fatis fu- per- (/) Vid. wessel. ad Diod. Sic. I, 59. lm) herod. //, 39, 63, 154, 178. III, 139- DIOD- 7' 37- (n) Lib. I, c. 83, 182, 183. (") Vid. locos.I. /.. f» Lib. II, c. 44- (V) Lib. W, c. 43, 168, 195, 166. plin. Lib. V, c. 1. Accurate amem d*. flinguit a Carthaginienfibus accepta, ab illis, quae fuis oculis vidisletW^, 195' Quaedarn tarnen et Perfis debuit. Lib. IV,Jn.f.  R E C T E A E S T I M A N D A. '$? perque docere poterunt hiftoriae itincrum, .quae pofterioribus temporibus literis confignatae fuerunt, et iiunc a nobis leguntur. (r) Infita cupiditas narrandi res novas et miras plerosque earum fcriptores transverfos agit. Aliis deeft peritia recte explorandi, et exponendi res, ad memoriam infignes. Itaque pauci profeclo reperti, quorum auctoritas exceptione major posfet haberi, antequam noftra aetate nobiliora confilia homines prudentes , et bönarum-artium non rudes, ad remotas terrarum orbis oras perluftrandas permovere coepisfentj quibus idcirco magnas mecum habebunt gratias, quotquot interiorem. naturae.,, et humani generis cognitionem quaerunt^. In mercatonbus autem illis Carthaginienfibus,. Herodoti teftibus notari adhuc debet ftudiofum illud filentium, quo veram navigationum fuarum hiftoriam obtegerent-, ne' aliae gentes in lucri partem. posfent venire. (.?)• ' - Ipfis Graecorum merca'toribus parum videtur debuisfe, quamvis forte ab illis, quos in iEgypto mercaturam fecisfe dixi, quaedarn potuerit accipere. (7) Sed mercatura illa atque -navigatio Graeca, primum per expeditiones' A-thenienfium r aliorumque, in Afiafn- minorem, latius prolata, poftea vero per illas Alexandri M. ad fümmum culmen perdüéta, noftri Herodoti aetate magnos nondum feeennit progresfus. Tem- (r) Similia exttant veteram judicia.' Marinus, apud"pTolem.ieum, de mercatoribus dicit, cos 'uik Cppovn^siy jt$, a.}:^izv êËfrctWu, gt^O/LsuuheK Trsp'i tvjv èfi-xcpizv, Tro'/./J.y.i: Ié x») «pï-eKi oi ,'i;,^kw. 0) STRABO Lib. III, 175. 'XVII; p. 802. " (f) HEROD. II, 39, £ 3  38 DE FIDE HERODOTI (u) Tempore enim belli, eum Xerxe gefti orae Afiae minoris illis fere intentatae erant, et curfus maritimi ultra Delum, periculi pleni habebantur. (y) Ex his igitur intelligimus, quantas difficultates experiri debuerit bonus Mufarum pater, in exquirenda veritate earum rerum, quae de longinquis regionibus narrarentur. § XV. Tandem utitur Herodotus omnibus illis aucloribus quos notitiam rei alicujus habere exiftimabat, live homines esfent finguli, (iv) five publica illa vox, quam famam adpellamus. Sui quippe officii credidit, omnia literis mandare, quae de quaque re narrarentur, etfi forte ipfe rumores temere fparfos fufpicaretur. (x) Nemo autem magis candide auclores fuos nominat, ut fic de fide rerum traditarum liberum unicuique relinqueretur judicium. Quin etiam unius ejusdemque hiftoriae diverfas partes ita memorat, ut addat, a quibus fingula acceperit. Deinde fubduótis probe rationibus monftrare folet, quae in quaque narratione probabilia fint, quae autem veritatis notis carere videantur. Itaque in his utitur probatione artificiali, ut eum ICtis loquar. (y) Ac tandem (u) Minimam tarnen fidem merentur, qui Alexandrum M. in Indica expeditione comitati, hiftorias rerum, ibi vifarum, conferipferant. strabo XI, p. 507. et XV, 685,698. Plenior aliquanto lux adfulget, poftquam magna illa Romanorum et Parthorum imperia ipfa itinera tutiora, et gentes magis hofpitales reddiderant. Idem II, 127. XIV, 507. O) Lib. FIII, c. 132. f» Lib. III, c. 55. IX, 16. Xx) Lib. I, c. 75. ff, 123. III, 9, IF, 195. F, 82. Fff, 3. (y) Exempla funt Lib. II, c. 120, 134, 2, 45, 115, F, 10, VI, 120, 123, VII, 214.' VIII, 119. ' )  RECTE AESTIMANDA. 39 dem, ignorantiam nonnumquam fateri mavult, quam incognita pro cognitis jaclrare; f» vel etiam omni rerum expofitione abftinet, fi illae triftes et abominandae viderentur, aut ad facra pertinerent, quorum areana prodere non liceret. (?/) Ceterum, quum recle dictum..fit, literas folas fidelem rerum geftarüm memoriam comprehendere, (£) per famam autem pleraque in majus ferri, ultro etiam inde intelligitur, quam dubia fit Herodoti auctoritas, quando illi foli inniti cogatur. Quin etiam faepe rumores, dubios admodum, et contrarios, literis debuit'mandare, quod inprimis bbfervandum de illis, qui per diverfas Graeciae Refp. jaftati fuerunt. Harum enim unaquaeque id agebat, ut omnis rerum geftarüm bonor et gloria foli patriae vindicarentur, adverfa autem et turpia imputarentur vicinis. (f) ïalium ergo opinionum divortia aliquando fecerunt, ut dubius et incertus haereret Herodotus , quos potisfimum narratores fequeretur. Quum autem Athenienfes ftilo atque oris eloquentia ceteros Graecos multura vincerent, fieri fccus non (x) Lib. ff, c. 104. f» Vid. ihfra c. F, § 4. et SeB. II, e 1. « 2. (b) livjus Lib. FI, c. 1. (e) Monumenta, in quibus Argivi celebrabantur, a Sicvoniis deleta fuernnt herod. V, 67. Phrynichus ppeta multstus, quod domeftica mala refricuisfet. Ft, 121. Pindarus Thebanus, quum Athenas iaudasfet Pyth. Oda FR. et Nem O-fa II , 304. multam quoque propterea pendere debuit, quam tarnen'ipfi Athemenles perloiverunt. («0 Eo pertinent fequentes verborum formae: Pleriqtie Graecorum — fed ahter AthenUnfes \(ltn. Haec Athenienfes, fed Mginetae — V. 86. HaEienus Ibere,, fed Lacedaemonii — IV, 1.50, 154. Haec foli Lacedaemonü dicttnt , ad eaee quae ab alm Graecis commemorantur,. ego faïbor FI, 52. inf. Add. F u 'i* «4» '345 }37- etc. ' "  40 de f i d e h e r 0 .d o t i. non potuit, quam ut ea Refp. eximiam, quin et forte nimiam praeclarorum facinorum partem fibi vindicatam pofteris traderet. Quae obfervatio non inutilis eft, ut ratio reddatur laudum illarum, quas in Athenienfes congesfit nofter; quas id circo in adulationis vitium detorqüet plutarchus, ut fuo loco dicam. Atque ita quidem fatis fuperque intelligimus quam fidi vel infidi fint teftes illi, ad quos Herodoti Mufae provocare folent. Multi utique id pondus eamque au&oritatem non habent, quam in jure requiri videas. Sed non aliter fit in rebus humanis, quam ut illi* qui primi hiftoriam commovere, et pofteris tradere audent, his fimilibusque praefidiis uti cogantur. .• Nunc porro ordinem fupra praefcriptum fervans causfas corruptae hiftoriae plenius declarare pergam, ita quidem, ut illae fingulatim recenfitae deinde ad Herodotum transferantur, quo ejus fides, vel errorum, quos commiferit, causfae facilius queant intelligi. CA-  RECTE AÈSTIMANDA. 41 CAPUT. 11 De Veteri biftoria per fabularum ftudium corrupta. % \\ Oritur hic fecundisfima vitiorum in Graecis praefertim fcriptoribus notatorum, materies: amor ille fabularum, atque miraculorum, qui tantus fuit inter cultisfimum hunc populum, ut limites hiftoriae ac poefeos, quamvis illi ab ipfa natura fatis fint diftincli, pesfimo tarnen exemplo, magnoque pofteritatis damno, haud raro confunderentur. (V) Hic igitur locus amplisfimum praebebit disferendi campum, quum nemini magis quam noftro Herodoto ea labes adfpergi foleat. Ut autem ipfa illa ubertas jufto ordini non noceat, ante omnia indicari debent genera fabularum diverfa, quae in hiftoria veteri, inprimis autem Herodotea, reprehenduntur, additis etiam causfis, quae tam ad illas exornandas, quam fcripto confignandas impellere potuerunt. Quae li recle intelligantur, facilius erit judicium et de ju-qi ni ateiqtuï nbhm <ïom o§re 'X^u ' ^rJ^ O) Conf. lucian. Quomodo hiftoria ft confcribmda'No. 8-. Ed. Reitz. T.H'. F  42, DE FIDE HERODOTI ftitia reprcbenfionum iftarum, et de iis, quae ad defendendum hiftoriae patrem posfint adduci. Agimus autem hoe loco de illo genere narrationum non credibilium, vel non creditarum, quae non tam ad leftores decipiendos dolo malo videntur fictae; (tum enim veri nominis esfet mendacium, de quo vitio poftea agam, ubi libellus Plutarchi veniet examinandus;) quam profeftae ab ingeniis fcriptorum, per praejudicatas opiniones abrcptis, atque corruptis. k Prima ejusmodi errorum origo, tamquam e fonte quodam proprio, manat ab incredibili illo Jludio, quo homines ferri folent ad res novas ac mi ras vel narrandas, vel audiendas. Si autem peculiares causfas requiramus, hae potisfimum nobis occurrent. I. Amor patriae, illique faepisfime conjun&us aliorum hominum contemtus, unde yitium ja&ationis in extollendis rebus patriis, et imminuendis aliarum gentium laudibus confpicuum. II. Ignoratio morum, quibus utuntur gentes, quarum hiftoria traditur. III. Superftitio. et IV. denique Rerum Naturalium infcitia, Haec igitur omnia fmgulatim erunt exponenda. § II. Infinitus in omni hiftoria eft numerus ejusmodi rerum, quae prudentis lectoris judicio dubiae (klei esfe cenfeiltur, quia videntur recedere ab ilia fimplicitate, quam tamquam veri figillum merito laudamus. Gravis ergo mox incidit iulpicio in iplos narnuionum auótores, a quibus addito verborum et  R E C T E AESTIMANDA. 43 et rerum lenocinio eae creduntur exornatae, ut lectorum animi grato adfeftu permulceantur, poft habita omni veritatis cura. Ita quippe comparatum esfe folet genus humanum, ut adfeéhim non fentiat gratiorcm vel dulciorem fubita üla admiradone, qua novae aut infolitae rei prima mentio animos percellit. Uti autem quaerere folemus quibuscum gaudia noftra communicentur, fic inprimis illa, quam dixi, admiratio , li teftes non habeat, omni paene carebit voluptatis confcientia. O) Cum igitur ea fic vis atque impulfio naturae noftrae, mirum profeóto non eft et hiftoriarum quoque auclores hic faepe humani aliquid pad, five miracula temerius arripientes, five ea verbis exornantes, atque augentes, quo leftorum ingenia fibi devinciant, et hoe velut aculeo veternum illis excutiant. Iraque feverioris judicii homines, et Pyrrhonismi patroni, faepe dixerunt, hiftoriam nihil aliud esfe quam poëfin metro carentetn. Solent quippe poëtae, tragici inprimis et heroici, eosque imitati fabularum, quas Romanenfes dicimus, auclores, non mediocrium hominum aut rerum depingere imagines, fed illas, quae per ipfam noyitatem meines adeo rapiant, ut et experientiae, et judicio noftro interim illudi padamur. § III. Talium autem illecebrarum major fuborietur fufpicio, fi nobiscum reputemus morem veterum hi- (*) Si quis in caejim adfeendisfet, natüramque mundi et pulcritudirem «dé turn adjpexnjet, tnfuavem illam admirationem fore, quae jueundisfinta fuisfe/ fi ahquem, cui tiarraret, babuisfet. cicero* Amic e 23 * ' F 2  44 DE FIDE HERODOT. I hiftoricorum, ea potisfimum fcribendi argumenta fibi optantium, quae poéTeos lumini esfent aptisfima. Non tantum enim antiquisfimae omnium gentium hiftoriae carminibus fuere confcriptae, ut adeo primi folutae diftionis auftores operis exordia a poëtis accipere debuerint; fed et plerique eorum ex vetufto more id retinuerunt, ut nihil praeter res magnas, et mirabiles, bella, feditiones, omnesque vehementiores, five naturae, five hominum motus, aptam hiftoriae materiem exiftimarent, idque neglectis, vel obiter tantum memoratis pacis artibus, religione, legibus, ceterisque, ad cognoscendum vitae civilis culV turn et progresfum pertinentibus. (c) Itaque tacitus, commendationem operi fuo quaerens, opimum id dicit cafibus, atrox praeliis, et discors feditionibus. (jf) Et livius bellum Punicum II. narraturus: In parte operis mei li eet mihi praefari, quod in principio fummae totius prof esji funt plerique rerum fcriptores, bellum maxime omnium memorabile, quae umquam ge/la fint, me fcripturum. (V) Vecors autem iftud monftrum C. Caligula nihil magis optare folebat, quam ut magnae clades fe vivo et imperante ingruerent, querens oblivionem fibi imminere prosperitate rerum. (ƒ) lucianus denique beïïum hifloriae pairem haud imme- ri- Vid. warton Pief. to the hiftory ef'Eng!, poêtry, ubi ejusmodi Hiftoriae flüdium cültisutnfs demum temporibus enasci docet. d'alemBe rï RefleQ. fur rhiftoire, Melanges ^,471. Huic tarnen cenfurae eximi meretnr riofter hiftoriae pater, qui mores, religionem, ac ritus gentium, quarum notitiam dat, ümul Üluftfare foieti Vid- c il l 1 e s Hiftory ofGreece II, 112. (V) Hift. Lib. /, c. 2. (V) Lib. XXI, cap. 1, (/j) sueton Calig, 31.  R. E GTE A E S T I M A N D A. 4.5 rito adpellar.. (g) Quae omnia fatis fuperque et Ingenia hominum, declarabunt, et fcriptorum, illis fe accommodantium perverfa ftudia, quibus hiftoria in miraculum corrupta, ut praeclare id expresfit TAct TUS. (/i) m>H h/i .ur:.- jo ,mil r> ^lu<:.;i ";::;;a.-.?; t>£üp' § IV. Jam vero conftans haec veterum de Graecis fuit opinio, nullam gentem rerum novarum ac mirarum narrationes vel libentius audivisfe, vel cupidius arripuisfe. Omnem quippe facrorum adpara. tuin e fabulis contextum, et antiquisfimae hiftoriae, quam fabularem vocamus, permixtum acceperant, ut adeo fingulare illud miraculorum ftudium, quod et poëtae artifieesque folebant alere, omnium mentibus alte infixum haereret.. Ergo non Romani tantum, populus aufterus magis, et rigidus, fabulas illas Graecas pasfim non fine contemtu et rifu folent excir pe. CO Qyomodo hift: fit confcrih. no. 2. Adde plinium II, 9. Aciitus ille hu-tnam mgenii aeftimator Horatius lenem.ettenuem Mulam non.nifi umbris aitions memis au placet e, pugnas autem, et exacJcs tyrannos, Jèvfttm butneris bibit «ure vulgus II, oda XII/, 32. Similis Ephori obfervatio apud, strabonem Vil, p. 302. C*) *m- IV, n. e ene ca N. Q. VII, 16. Oindam hiftorici incredibilium narratu commendationem paraat, et kcJoret», aliud allurum, fi per quotidiana auceretur, miraculo excitant. Kullo autem fortiori argumento haec omnia coniirmabantur. quam per confiderationcm. mirae illius lihidmi*,- quae pi»r0Sque hiftpriarura fcriptores impeliere foiet ad augendam bellorum inprimis faevitiam, ntunerumque hominum i, praeiiis caeforum, maxime fi ilii bofte* fint. Lepidum e.ft exemplum, a luciano adduaum, Ouom. firib. fit. hift. n. 20. ubi fniptorem uTKlet, qni ad'Cu.-opum ecjicHsfé m.rraverar liofriu.n tretentie* fefifu-xic* mille ducetitos /ex, Romanorum vero duos. Nee raro idem illud augemli ftudiuni m Vaterto Antiaje reprehëndit livius, uti XXXJil, 10. eet. Non tantum iocum id hahet, quum de caefis in acie agitur, verum etiam in aliis fimilibus-, ubi ardor -diceudi res novas et miras fcriptores pwteft tacendére. Quod ïiimimens.pFofeau exemplis, ex hiftoria. veteri ac nova petitis;, posfSt conürmari, ii ea res nuuc ageretur. F 3  46 D E FIDE HERODOTI pere, ffitt et ipfi quoque eorum fcriptores fuorum civium ingenium tamquam tale depingunt, et car-^ punt. Si quis, inquit isogrates, (/) multitudinf gratus esfe velit, is, five carmine utatur, five orarione metro foluta, exquirere debet non utilisfima, fed quae maxime fabulofa fint, et mira. Ad haec idem ille orator teftatur, (£) nihil magis aures Graecas deledare, quam fabulas Trojanas, et Perficas, quia per illas majorum praeclara facinora, hoftium autem clades et calimitates celebrantur. Quare mirum non eft, Thucydidem, fcriptorem gravisfimum, non magnum fuscepti operis fuccesfum fibi fpondere, quod fiftas fabulas, a poëtis ad aures permulcendas excogitatas, illi non admiscuisfet. (/) Solebant deinde feriae hiftoriae auctores irt ipfo librorum exordio acerbius invehi in illos fabulatores, uti de Ephoro, obfervat strabo. O) Haec fufficiant ad cognoscenda Graecorum in gen ia. § V. Nunc fequitur ipfum fusceptae difputationis caput, quo quacritur, an igitur et noftro Herodoto ifta quam notavi, labes inhaereat? Id certe credere nos jubent ipfa aetas, qua fioruit; diétio, qua utitur; et confilium denique, quo ad fcribendum fuit permotus. Simplieitatis incorruptae monumentis uti potuit paucisfimis; nam et poëtarum feripta, et hof mi- CO Om. ad Nico/, p. m. 42. Infignis eft locus strab. xi , 507- et ejus qiierela I, P. 43. ubi narrat Theopompum laudem (Ibi expoftu asfe propter elegantia mendacia, et illa Herodoti, Ctetlae, aliorumque Inn.imm ftiperantta g (*) In tanmr.p. 125- CO ^. I, c.5,et 21. («0 Ub. IK^.^i.  RECTE. AESTIMANDA. 4? minum fama, cx quibus pleraeque operis partes contexi debuerunt, fontes esfe folent nequaquam puri, fed eo, quod ftatim notabam vitio, infecti. In ipfo deinde operis initio fe 'é$fc& psyuXu koi Soupan?» literis mandare conftituisfe feribit, quibus verbis Graecis ingeniis gratificatur, ut lupra obfervabam. In celeberiïmis Graecorum conventibus publice Mufis fuas legit, plaufumque mercri ftuduit, ac reportavit. Quare et a Thucydide baud obfcure pungi videtur, tamquam fimplicis veritatis ftudium emendicatis laudibus poftpqfuerit. Ecquis deinde inter, veteres lummum iftud fabularum ftudium in Herodoto non reprehendit, aut ejus figmenta, et futpeetam fidem non exagi.tavit? (») Ergo. periculum faciendum, ut quae ad confirmandam, quae vero ad refellendam illam accufationem adferri posfint, lüo loco fuaeque dignitati adferantur; quod tarnen ita fiet, ut misfis ceteris vitiis, quibus proprios magis fontes adügnavi, generatim tantum agatur de illo res mi ras narrandi ftudio, quod Herodoti judicium acfidem corrupisfe dicitur. iup féulü fii fTiKijp (o->.'ï:)'Ö ïiojh fcj .tt&sJ\\>\y> Vnv\ § VI. Mihi quidem fatis certum probatumque videtur, Herodotum in omnibus narrationibus, quae ad id genus referri posfunt, incognita pro cognitis jaftare non folere, fed de eo vel maxime esfe follicitum, ut fabulatoris, vel hominis creduli perfonam Ion- («) Vid. quae dixi in praefat,  4$ DE F I fi E HERODOTI longisfime ab ingenio fuo remotam teftetur. Sui au-, fcrn officii exiltimavit, quae de fingulis rebus narrarentur, literis mandare, etiamfi ipfe fidem illis non adftringeret. ïnfinita ergo funt loca, ubi his fimllibusque utitur loquendi formis: haec quidem an vera fmt, wsdo; fed quae narrantur fcribo. (o) Mihi m omni hiftoria conftitutum eft ea fcribere, quae auditu cozmvL\p\) ld-quoque,"quod minus credibile eft, qu'andoquidem refcrtur, commemorare debeo. (£) Haec ita narrantes mihi non perfuadent. (r) Nullus deinde fcriptor invenitur, qui auaores fuos magis religiofe nominat, uti alia occafione plenius evici. Ergo in hisr fimilibusque, non fides, fed judicium aucloris in dubium debet vocari, fi ille rumores, temere fparfos, colligere, et literis mandare infra hiftoriae raajeftatem non exiftimaverit. Ita autem praeter Herodotum opinatos fuisfe muitos alios, docent innumera veterum loca, quae famam, nullo certo auétore innixam, et turn quoque produnt, quum ipfe fcriptor eam tamquam ridiculam et abfardam rejicere non dubitat... O) Eacilius autem hujusmodi rerum expofitio in Herodoto excufabitur, a quo hiftoria primum^ fuit commota, ut dicit Cicero, quam in aliis, qui poft eum ad fontes magis limpidos accedere potuerunt. (0 De_ O) Lib. m, c. 195- O) Lib- n'c- I23- taHa narrantes, dicere folent KÓyot kt. vel ^tm. Vid. valck. ad Herod. VII, 9H(0 L^etdegaï &c8d5; re en disfertatio b,y.n, eontin des pe^esdi. § 62. Habet tarnen praepoftera illa diligentia, qua rumores colhguntur, et id  recte aestimanda. 49 Deinde et fola rudis illius aetatis, qua vixit, fimplicitas excufare valebit aniles quasdam fabulas, quae apudnoftrum reperiuntur. Quis enim nunc in libro, cui titulus hiftoriae inditus, ferret infipida illa commenta, qualia Herodoto non displicuisfe videmus; veluti de ponte, ex ipfis liberorum corporibus per medium ignem a parente ftrato; (u) de fure thefauri regis ^gyptiorum; f» de puella Spartana, a nutrice ad Helenae templum portata; (w) de lotio regime et mulierum ^Egyptiacarum explorato: r» de procis, in menfa faltantibus; (jy) et quae funt fimilia. In his, inquam, non fides, fed judicium Herodoti in discrimen vocatur, quoniam ad auclores fuos, facerdotes iEgyptiorum aliosque folet provocare. Ergo iftas fabellas literis mandando, ingenia vulgi fibi voluit devincire, omniumque eorum, qui more Lacedaemoniorum hiftoria uterentur, ut pueri naeniis anicularum, propter folam narrandi fuavitatem. (>) S VII. vitium, ut non raro^illa quae a primo auftore tamquam incerta notantur, poftea ab ahis collefta, fine illa nota literis mandentur. Mille funt hujas genens exempla. Vid. arrian. Exped. A/ex. M./{,p.i14., „, iunfto nionn» n XVII, p. sic. Debuit autem faepe Herodotus ubi ceife» dêeifc«°famam i„°. ter homines vulgatam, literis prodere. Id fi nobiscum reputemus, facile e't ratio potent reddi numerorum, ult.a fidem magnorum, veluti quando de caefis i'n pugnaagitur. Quis enim nescit vulgatum illud fama crescit eundo. Ergo raro audiendi funt illi qui manum criticam adhibendo numeros illos in iuftum ordiiiemcogere adlabora.it. herod. IV, 62. valck. ad III, ,3,. Ctefias in recenfendis numeris exercituum et hominum caeforum magis modieus esfe folet Ahquando tarnen et nofter quoque Herodotus tam paree numeros illos feit,, ut propterea reprehendatur a Plutarcho, aliisque. Vid. VI, 1,7. et ibi not («O Lib. II, c. 107. prudenter haec filet Dïodorus. (rV} 'ét £' 12'' fml C«0 Lih' c-61- 00 Lib. II,c.mu W U\„' c- I2p- Non valde tamen disfimilia narrat pausan. ///, 12 et strabo XV, 717. arrian. itt IlldiciS c. 17. iS^T^T^S:^'^' *fe plato G  50 DE FIDE HERODOTI § VIL Quum vero haec ita fint, fedulo tarnen nobis caveamus a praecipiti judicio eorum, qui omnia, quaecumque noflrae aetati inepta videantur, et longe infra hiftoriae dignitatem pofita, in Herodoto quoque non ferenda exiftimant. Credidit namque omnis antiquitas, origines gentium, urbiumque, quamvis illae denfa caligine obteaae, et fabulis esfent involutae, ad plenam tarnen hiftoriae enarrationem utique requiri, quoniam illis fabulis contineri folebant morum patriorum et facrorum rituum incunabula, Itaque nefas habebatur ejusmodi antiquitates praetermitti intaclas, quas vulgus ftudiofe jaaarer et fine ulla veritatis inquifitione cupidisfime recipere folebat. Majoribus enim ynulla ratione reddita, credimus;; ut cicero obfervat; (V) prudentiores tarnen hiftoriarum fcriptores illam fabulofae antiquitatis mentionem fine nota quadam non praetermittunt. Quae ante conditam (verba funt livii) (£)> condendamve urbem, poëticis magis decora fabulis, quam incorruptis rerum geftarüm monumentis traduntur, ea nee adfirmare,. nee refellere, in animo eft. Datur haec venia antiquitati, ut miscendo humana divinis primordia urbium auguftkra faciat. — Sed haec aut his fimilia, utcunque animadverfa aut exiftimata erunt, haud in magno equidem ponam difcrimine. Nee Livius tantum, fed et ipfe quoque nofter Herodotus antiquitatis memoriam ita complectitur, ut facile adpareat, eum de temporibus heroicis non abfurde fenfisfe. Candide enim et vere ob- O) Be Natwa Deor. III, 2. Vid. et tbucyd. /, 20, 21. (b) In praefat.  RECTE AESTIMANDA. 5! obfervat, primos fuisfe Homerum et Hefiodum, qui Theogoniam Graecis darent, Deorumque nomina, munera, bonores, et figuras defignarent. (Y) Et alio in loco tempus heroicum feu mythicum ab hiftorico facit diverfum, quod avSpajnittiv yeveï)» vocat, et tamquam certius diftinguit C[d"). Ergo enarravit Herodotus fabulofae aetatis famam, per vetuftatem quidem confecratam, fed non ideo tarnen pro certa habitam; quemadmodum, (ut unicum hujus generis exemplum adducam,) Diodorus Siculus, tametfi, ubi fuo utitur judicio, illaudatas illns Bufirdis aras ad Aflas fabulas ablegat, alio tarnen in loco earum mentionem inter praeclara Herculis facionora nequaquam praetermittere audet. (V) Haec autem, fimiliaque, veteri hiftoriae, et inprimis Herodoteae intexta, faepe fecerunt, ut ad poëticam diftionem proxime accederet; quo fit, ut Callimachus aliique, noftrum aliquando fibi imitandura propofuerint. (ƒ). S VIII. Videamus nunc de illis, quae in narrandis fomnns, prodigiis, et oraculis occupantur. Licet verum fit, Thucydidem, paucosque alios, haud fane libenter ejusmodi Iudibriis immorari, funt tarnen plures, qui et ea quoque hiftoria haud indigna cenfuermt, uti docent non tantum Livius, quem fuperftitiofae credulitatis propterea multi arguunt, fed et alïi, G o.  £2 DE FIDE HERODOTI in quos id vitium minus cadere potuisfe videtur. (g) Immo vero, fi causfae rerum, et motus hominum per ifta opinionum commenta excitentur, utique et eorum mentio hiftorico quoque prudentisfimo haud femper indigna debet exiftimari. Ecquis aurem negare fuftineret, magnam faepe esfe vim rerum earum, quae praeter naturam evenire exiftimentur, ad ducendas imperitorum hominum mentes? Quin etiam ea haud raro tanta adparuit, ut bella, pacem, urbium atque imperiorum verfiones, urguere atque properare protuerit. Profeao nee Pythia fuisfet corrupta, nee jaaata prodigia, nifi exiftimasient prudentiores, has veras esfe artes, quibus rudia ingenia facillime vel impellerentur, vel etiam eontinerentur. Solent autem Herodotus, aliique, ejusmodi res praefertim memorare inter bella, et reliquas calamitates, motusque, quia numquam vel facilius arripiuntur,, vel temerius creduntur. (A) Supereft, ut quaedarn obfervem de fomniis quorum apud Herodotum fit mentio. Diligenter enim narrat ea, quae Croefo. Aftyagi, Xerxi, aliisque oblata dicuntur. Si quis autem ea omnia futilia prorfus judicet, et hiftoria indigna, huic quidem eadem illa refponfio erit parata, quam modo attuli. Nemo nempe nescit, credidisfe orientis populos, regum fomnia Numine non carere, quae et causfa eft, cur a (g) Veluti tacitus, cujus infignis eft Iocus, Hifi?. Lib. I, c. 3. (h) Mot is femel in religionem animis, multa mtneiata, et temere credita, mqijit Livius, accuratus prodigiorura narrator XXI, 62. Add. XXIF, 10. Prodigia, rudibus (fcu/is etiam in pace obfervata, quae nunc tantum in metu audnmiun taciï. Hifior. I, 8(5.  RECTE AESTIMANDA. 53 a fcriptoribus eorum diligenter narrentur. Quin etiam apud Perfas, aliosque, conieétores fomniorum Magi fuere, docente ipfo herodoto. (7) Neque opus erit pluribus probare vim et effectum horum fomniorum, quem omnis Orientis hiftoria manifefte commonftrat. Ceterum, elegans eft Herodoti locus, de fomniis Xerxis, quibus non obfequendum cenfebat Artabanus, usque dum tandem regia vefte, atque cubili ufus, et ipfe quoque fomnia captaret; quod eo cum yeffeau fecisfe legitur, ut eadem prorfus experiretur, quae antea Xerxi fuisfent immisfa. Quo fafto, profiteri tandem fuit coactus, fomnia illa regia Numine non carere. (T) Res primo obtutu abfurda, et ridicula, illuftrari debet ex opinionibus populorum Orientis, inter quos tanta regum fanftitas, ut veftes, ceteraque, ad eos pertinentia, iisdem fere divinis honoribus colerentur, quibus ipfi praefentes adfici folerent; quin etiam ut majeftatis fignis, atque imaginibus, facrofancli quidquam inhaerere crederent. (7) Sed haec quidem haftenus. Probavi autem, ni fallor, Herodotum noftrum, etfi ludibria oculorum, aurium, atque mentis non filentem, non temere tarnen argui debere, tamquam hiftoriae dignitatem proftituat, nifi quis antiquorum temporum mores inep- te CO Lib. PTT, c. 19. (t) Lib. VIT, c. 15. (i) Ita Imperator Sinenfis në quidem Imperator eft, nifï flava vefte teftus In impeno quoque Conftantinopolitano. purpura, tamquam imperatoris imago! pasfim co ebatur. Cujus abfurdae opinionis causfam expofuit aiiétor des Recber- ötófiftfes chinoh mont£s<ï' gc*né/t> G 3  54 DE FIDE-HER.ODOTI te cum noftris velit confundere. An vero ipfe ereduli et fuperftitiofi animi vitium in ejusmodi rebus recenfendis prodat, id quidem alia occaüone diftinctius requiram. (;») f» Vid. Cap. F. CAPUT. HL De vitiis hiftoriae, e patriae amore repetendis. % I. Sequitur nunc, ut proprios magis errorum fontes indagem, inter quos primo loco enumeravi magnificas illas opiniones, quas de patriae amore Graeci fovebant, cui conjuncta erat fuperbia, et barbarorum, quos vocabant, contemtus, atque odium. Amor patriae tam altas radices inter omnes Graecos egerat, ut quae de ejus vi et effectu pasfim proftant, noftris temporibus fictis fabulis fimillima judicarentur, nifi certisfima veterum fïdes omnem dubitandi anfam praecideret. Ita autem ille adfectus civium pectoribus erat infitus, ut omnes ferme cantates complecteretur utque adeo Reip. quidem omnia, cetero autem humano generi nihil quidquam deberi exiftimarent. Nam nee Graeci, nee Romani um- quam  RECTE AESTIMANDA. 55 quam fenferuut fanctisfimum illud vinculum, quod omnem humanitatem compleetitur. Ea vero de re hic agi non debet, fed de effectibus tantum quos amor patriae in hominum meutes, et deinde etiam in hiftoriam exferuerit. § II, Colebant Graeciae populi patrias, ut ita loquar, duas, alteram majorem, alteram minorem. Major habebatur omnis Graecia, poftquam, fublatis latrociniis ac raptu, aequae leges invaluerant. (d) Et hinc poetae, aliique, faepe inculcant, ut Graecum nomen confideretur tamquam per ipfam naturam conjunctum, idcoque lites, inter cognatum genus exortas, non per impia bella, fed aequo judicio esfe fi.niendas. (T) Multo tarnen majora atque ampliora civium officia fibi vindicabat minor illa patria, quae intra limites cujusque Reip. finiebatur, adeoque et longe vehementior atque conftantior erat adfectus, quo haec diligebatur. Cujus ineredibilis cariratis ut causfas perfpiciamus , obfervare debemus, exiguas fuisfe illas Graeciae géntes, eoque fortius vinculum, quo omnes adftricti, tamquam magnae cujusdam domus partes, quin et unius ejusdemque ftirpis propago esfent. Illam enim opinionem, de mutua fanguinis inter cives nece?fitudine, pasfim inter veteres receptam fuisfe,-fupra jam vidimus. Populares deinde Rerump. formae, quae partem imperii cuivis civi defe- re- («) thucyd. Lib. I, c. 3. O) her0D. VIII, ,44. £urïp. Pitmm 5,8. isocrates Panath. *67. C.  56 DE FIDE HERODOTI. rebant, omnes pariter ad tuenda et amplificanda earum commoda vocabant, ita, ut patriae honorem ac gloriam fuam judicarent, clades autem ejus, tamquam domefticas, lugerent. Ac tandem vicinos faepe habebant populos feros, et incultos, aut dura fervitute oppresfos, quorum calamitas vel inhumanitas bonorum praefentium fenfum valde exacueret. Hinc igitur Reip. et patriae nomine continebantur libertas, fecuritas, et cetera omnia bona, quorum eapax esfet natura noftra. § III. Semper autem hiftoriae corruptrix fuit illa fuperbia, quae oritur ex opinione de felicitate atque excellentia foli natalis; fapientia morum, ac legum illarum, quibus innutriti fumus; fimilibusque, quibus fit, ut plerique homines nullam aliam pulcri bonive normam habeant, praeter illam, quam patriae exempla, et educatio fuppeditent. Haec autem vanitas quum et infortunatisfimarum quoque gentium mentibus inhaereat, ita, ut contemnant, quibus deberent invidere, multo magis Graecos adfecit, tot bonorum, quibus jufte fuperbirent, fibi confcios. Attbenienfes praefertim tam magnifiee opinabantur de caelo ac fitu patriae, (e qua fe tamquam fungos enatos dicebant, ne antiquitatis gloriam aliis gentibus cogerentur cedere,) ut nullam orbis partem vel folum felicius habere, vel ad excolenda ingenia magis opportunam esfe crederent. (O Quin et eo procesfit O) plat o in Timaeo 24. C. Critia III. E. chs&vv. ad Alben. IX, 3.  RECTE AESTIMANDA. 57 fet illa Tui jactans vanitas, ut Athenae orbis habitati meditullium et umbilicus dicerentur. (V) § IV. Ipfa quoque Graecae culturae antiquitas ita efferebatur, ut nee philofopbiam, nee hiftoriam, nee alias artes humanitatis a barbaris primum in ventas, atque excultas vellent fateri. (» Solos Graecos philofophari posfe dicebat Epicurus, barbaros vero, in» ftar puerorum, nuper demum in eorum disciplinam vemsfe. (ƒ) Generis deinde antiquitatem tanta fiducia adferuerunt, ut a nullo prorfus populo palmam ea 111 re fibi praeripi paterentur. Quum ergo candidior Ephorus in illo, de antiquitate certamine barbansfaveret, haud obfeure a diodoro siculo propterea reprehenditur, (£) qui et alio in loco narrare non dubitat vana illa Graecorum commenta, de ^Egypto per colonias Atticas primum exculta, cujus tarnen beneficii memoriam poftea ipfi Athenienfes perdiderint per diluvia, quibus antiquisfima literarum monumenta deleta narrabant. Qi) Ita igitur arrogantisfima natio, ne quidquam gloriae fuae videretur deesfe, .fabulas, quibus ijlam adfereret, cudere, quam ingenua veritatis confesfione hiftoriae integeritatem confervare maluit. Quum (d) xenophon Ra/ion. redituum princ. p. 920. Leuncl CO cicero pro Flaeco c. 26. Adfunt Atbenienjh, undc humanitas, doclrira quotum Urbn posfesfione, propter pulcritudinem etiam inter Deos certaZ fuif/i proditum eft, quae et eorum eadem terra parem, altrix, patria dZatZ' ' (ƒ) CL E M EN S A L E X. Strót». I, 3o2. BIOGEN. LA ER T. 1,1 (jTJ Lib. 1, c. 9. ' (b) Lib. V, c. 57. Vid. et Platonis Timaeus. H  5g DE FIDE HERODOTI Quum ergo et ipfos jEgyptios, gentem omnium ëönfenfu antiquisfimam, a fe primum excultos jactarent Graeci, mirum profefto non eft, eos et remotisfimarum quoque urbium ac populorum origines fibi vindicasfe, iisque nomina, quae Graecae ftirpis quafi monumenta esfent, impofuisfe. Ita igitur, ut alia praetermittam, Perfae a Perfeo, Medi a Medea nomen traxisfe narrantur; quin et Indiae urbibus, ab Alexandro M. captis , Graeca nomina indita videmus. Nee minus facra omnium gentium ac terrarum cum Graecis Deorum Dearümque nominibus contenduntur, atque conferuntur; adeo ut Ifis a voce èr>tó, Anubis ab am, Horus a. v. opau9 Ofiris q. iepós, tefte Plutarcho, dici potuêrunt. (0 Itaque vel minima fonorum fimilitudo videbatur fufficere ad probandam Graecam illam originem; quin et Graeca lingua norma atque canon habebatur, ad quem reliquae omnes exigerentur. (F) § V. Dici vix poteft, quantas tenebras veteri Geographiae et Orientis inprimis hiftoriae, offuderint nugaces illi Graecorum conatus. Adfinis, et hiftoriae integritatl aeque inimicus fuit eorum mos, quo barbararum urbium ac gentium nomina, fi illa tam parum Graeca viderentur, ut origines fruftra apud e quae- (f) Vid. bryant Obferv. emdinquirieu rdat.to varitusparts of'auc. bijl. i \si, t 48 , 140. w a r b u r t o n Div. Leg. Lib. IV. Sca. 5- ■.. V_w;. ? (*) (uuisfima ergo illius fuperbiae reprehenfio apud j oseph. contr. Aphn. I, 3. Idem obiervat., Graecos nomina Orientis mutasfe hx ra.THi ypxjVG%a(ri. Adde fabric. D. O. ƒ, 5, u. empla perquam ridicula adfert lucianus, de eo fcriptore, qui, ut Atticam fermonis puritatem fervaret, nomina Romana ita reddebat, ut Saturninum xpowov vocaret, Frontonem CppóvTiv, Titianum titccmv. Quom. hift. confe. fit. tw.nï. f» 7b»;. ///. p. 608. (72) Qjam parum concors faepe fit fcriptura vocabulorum, ex ore populi cujus ferrao audientibus plane incognitus eft, notatorum, docebunt illa glosfaria quae Bougawvillïï Galli, et Cokii Britanni libris addita leguntur. Ibi enim iaepe adeo varia: ftruaura unius ejusdemque vocabuli, ab hominibus illis longmquis, quorum notitiam dant, accepti, ut plane disfona faepe fint, adeoque facile adpareat quemque ex illis Arognautis patriae elocutionis morem et fcripttiram fervasfè. Ergo facile illis adfirmantibus credimus, quam cRfficitis hic ïabor fit, quam et ipfi Britanni nomina ibidem audita raro iisdem literis perfcribefent. rfynge tothe pacific Ocean, for making discover ies in the northem he'mifohere £rc. 7om. I. ivf. Add. volney Voyage en Egypte, eten Syrië, Tom. I, p..jf.feqq: ubrhAuo inelegantes obfervationes invenies. Reéte ideoque p 1.1 xiVï praef L. V. Popidorum Africaeoppidorumquè nomina vel maxime junt ineff'abtaa, praeterquam eo; um linguis. Vid. etiam strabo XI!, 549. XVI, -77. et in f. illiu» iibri. Haec utique Graecos aliquantum excufabunt. H 2  6b DE F I *D E HERODOTI § VI. Etfi barbarorum contemtum et odium poft bella Perfica multum crevisfe non negaverim certum tarnen eft, antiquisfimos Graecos, more gentium incultarum, cum exteris nullum jus, immo nee ipfam humanitatem communicasfe; quin et Lacedaemonios, homines minus politos, et per Lycurgi leges ab omni cum aliis populis commercio femotos, nomine hoftium et peregrinorum inter fe permutasfe, prorfus ut de Romanis legimus. (o) Poft tentatam vero a Perfis fine fuccesfu eorum libertatem, cumque cultura ingeniorum, profligato illo bello, ad fummum escendisfet faftigium, tam magnifice de fe coeperunt fentire, ut ejusdem valoris esfent nomen Graeci, et hominis exculti, atque eruditi, (j>) et ut ipfam naturam Graecis in barbaros imperium dedisfe adfirmarent. (#) Hujus fuperbiae veftigia non tantum exftant in Oratoribus, et Poëtis, (r) fed et apud gravisfimos quoque philofophos. (O Cum his igitur harbaris aeternum bellum eft, eritque, ut legatus Macedonum apud Livium adfirmat; (0 idque bellum tale habebatur, quale ad exftirpandas feras beftias, omni humano generi infidiantes, fufci- pe- (ö) festus in V. boftis, et ibi notae. (ƒ>) azlian. F. H. I, 21. ubi V. nol. () meurs. Them. Attic. //, 34. is ocr ate s /. /. (w) Pulcre lucretius VI, 674. Scilicet et ftuvitts qui non eft maximus, ei eft Qui non ante aliquem majorem vidit, et ingens Arbor homoque videtur, et omnia de genere omni Maxima quae vidit quisque, haec ingcntia fingit. Vide elegans diflura Cleonis Magnefii apud pausan. X. 4. (V) Omnes hiftorici Graeci nequaquam tam candidi fuerunt. Invenri quippe, qui in ipfo operis exordio promitterent. fe res quidem Graccas fummis laudibus elaturos, barbaros autem depresfuros. lucianus quo mcdo hift. fit conf. § 14. H 3  62 DE FIDE HERODOTI facile adpareat, eum fidem non adftrinxisfe decantatis illis Graecorum, omnia a fe derivantlum nugis. ïtaque nomen Eridani ab ipfis Graecis temere conliclum exiftimat, quaeque de Casfiteridibus infulis narrarentur, fufpeftae fidei habet, ideo, quia ipfum vocabulum Graecam originem videbatur prodere. (j) Studiofus quoque esfe folet in fervandis nominibus iEgyptiacis, Perficis, aliisque, atque nomina, a Graecis impofita, ab illis valde diverfa esfe docet. Veluti, quum Crocodili apud iEgyptios zap^/cu vocentur, Iones KpoKoèéiXcov nomen illis bellus dedisfe, fumtum a genere animantis antea jam noto, quocum iEgyptiacum illud comparabant. (V) Neque femper adfentitur confidentiae Graecorum, omnem humanitatem, atque culturam ingenii, intra patriae folius limites coartantium. Quum igitur laus ingenii atque doétrinae Anacharfi Scythae non posfet negari, fabula autem fuisfit tparfa, eum ab ipfo rege in Graeciam mislum dictitans, ut fapientiae praeceptis ibi imbueretur, Herodotus omnia ifta fide indigna judicans ab ipfis Graecis per ludum et jocum confifta fuisfe, candide et prudenter monet. (a) Quin et alio in loco ftultae Graecorum fibulae, ab ignoratione moium iEgyptiacorum profeétae, confutantur. (7/) Denique in txponendis moribus yEgyptiorum ita verfatus ut haud obfeure fateatur, Graecos non tantum (j) Lib. lil, c. 115. O) Lib. II, c. 69. (a) her od. IF, 77. Add. 1, 75. (b) Lib. 11. c. 45. Falli tarnen videtur Herod. iEgyptios nunquam huraana facrificia maétasfe exiftimans. Sed hic ejus caudorem, nou autem fidein, prubare cupio. De re ipfa Vide SeS. II, c. 1. § 5.  R E C T E AESTIMA'NDA. 6$ turn nomina Deorum, fed et ritus faeros, pompam, aliumque cultus divini adparatum ab illis accepisfe, quum haec omnia ab ultima hominum memoria ibi cognita, recenter autem in Graeciam fuerint illata. Qf). Haec et fimilia, quam parum conveniant illis Graecorum de gentis fuae antiquitate opinionibus, fuperius a me dicïa docebunt, ut et Piutarchi criminatio, adquam infra fuo loco refpondebo (V) § VII. Quum autem tanto, uti dixi, odio inter Graecos flagraverit Perficum inprimis nomen, jufta oritur fufpicio de corrupta hiftoria rerum, a Dario, et Xerxe geftarüm. Neque enim facile alia invenietur laudum materies, Graecis aeque grata, ve! quae magis magnifice jaftari potuerit. Succesfum igitur pugnae Marathoniae, atque clades Xerxis, majore verborum lumine illuftrari, et vehementisfime extolli videmus a pofteriorum temporum fcriptoribus. Hi enim, quamvis ab antiquioribus fua deberent mutuari, id tarnen haud raro fecerunt ea libertate, quam poetis tantum et piftoribus concesfam ille dixk. De bello, a Dario Graecis illato, et modeftia Herodoti, in narranda Marathoniae pugnae hiftoria, alia occafione agam, (f) hunc autem locum deftinavi'examinandis illis, quae in hiftoria expeditionis, a Xerxe contra Graecos fufceptae, tamquam incredibilia ac vana exploduntur. Ipfa autem fufceptae difputatio- nis CO L. II, c. 49, 50, 51, 58. Immo et ipfe humanltatïs cultus, qui Thesmophoms rontinebatur, a filiabus Danai in Pelasgum fuït deportatus //, 171 id) Vide Sea. II, c. 1. § 7. CO Vid. Se3. II, c. 2. § 9. K?<  64 DE T1DE HERODOTI nis dlfficultas facile me excufabit, fi, coniecïando, non certa, probabilia tarnen adfequi ftudeam. § VIII. Dixi in ipfa hujus opusculi praefatione, Pvomanos fcriptores, res miras et infolitas, in hiftoriis Graecorum narratas, ad fiftas fabulas ablegare, tamquam a vano et mendaci gentis illius ingenio profe&as. Quantum vero valeant liberi fatyrae fales, ad evertendam fidem rerum, ferio creditarum, docet celebris ille locus Juvenalis, quem fupra jam defcripfi. Primus nempe e veteribus hic Poëta Athonem a Xerxe effosfum negavit. Nam ipfe Thucydides, cujus ingenium ab omni fabularum ftudio mirifice abhorret, Plato, aliique, numquam cogitarunt de fama facinoris iftius in dubium vocanda (ƒ) Ut autem id magis ridiculum adpareat, bonus Herodotus ea dixisfe fingitur, quae fruftra apud eum quaeras. Neque enim ipium montis jugum erfosfum tradidit, fed Athonem infulam faftam, per fosfam, a Xerxe ad ejus radicem duótam. Inde autem Herodoti fides non elevabitur, quod quosdam fcripfisfe video, tam flupendi operis nulla fuperesfe veftïgia. Ea enim^ etfi aliquando adparuisfe videntur, brevi tarnen deleri debuerunt per impendentes ipfius montis ruinas, et va' gae arenae cumulos CO Plura exempla ex veteri hiftoria posfem adferre, quae docerent, quam vane maximorum quoque operum aeternitatem fibi fpon- de- (P) thucyd. IF,JOO. plato de Legib, Hl, 594. B. eet. (g) vossius ad Pompon. Metam. II, 2. tóft  R E C T E A E S t I M A N D A. 6*5 deant mortales. Sed ipfa accufatio, temere concepta, longiori defenfione refütari non meretur. § IX. Neque difficilior mihi videtur defenfio eorum, quae Herodotus narravic de Hellefponto, per Xerxem ponte conjuncto. (h) - Ipfum laborem temerarium fuisfe exitus docuic, ponte illo per hibernas tempeftates brevi poiTea disjeeto. Eccui ignota Caligulae ftultitia, qui finum Bajanum, Hellefponto aliquanto latiorem, ponte itidem contabulavit, five Xerxis aemulatio, five alia quaedarn causfa id confilium nefario tyranno fuggesferit. (0 Iftud autem facinus, ut et montis illa effosfio nihil aliud arguunt quam abfurdam tyrannorum, ipfi naturae imperare volentium, vanitatem. De eodem Caligula narrat suetonius. (k) Nihil tam efficere concupifcebat, quam quod effici posfe negarètur. Et jactae itaque moles infefio ac profundo mari, excifae rupes durisfimi fükis, et campi momibus aggere aequati, et complanata fosfuris montium /uga, incredibili quadam celeritate, quum morae culpa capite lueretur. Posfem fimilia alia adferre ftolidae tyrannidis indicia, ex hi- fto- CfO «er od. ril, 33 , 35. (/) sueton. Calig. c. 10. m Ib,dc. 37 Xexes, tefte Herodoto, flagellis homines coëgit ad immenfos illos labores perfic.endos. Ita nempe tyranni excitare potuerunt maximas illas moles, et opera, quae pofteritas, miratur, fed quae haud dubia tarnen funt monumenta fervuutis humillimae, et crudelisfimae, qua miferos poptilos oppresferunt. Vide hiftoriam Pyramidum, muri Sinenfis, eet. Ceterum, dum de Caligula loquor, praeterire non debeo, eum Caefoniam quam depenbat, amicis etiam tmdam oftendisfe. Quod ideo memoro, ut quae' deCandaule tradidit Herodotus, per limile exemplum illuftrentur , ex quo adpareat, non tam abfurdam et ridiculam esfe illam narratiouem, quam plerique exiftiment. suet. Calig. 25. herod. 1, 8, q. *^ 4 I  66 DE FIDE HERODOTI ftoriis regum Orientis inprimis defumta; fed in re nota illis parco. Magis autem veras causfas expofuisfe juvabit, quae vanos homines ad tales conatus impulerint, quam difputationem eo libentius fufcipio, quia illis probe perfpectis et reliqua quoque facinora, de Xerxe tradita, quae nobis quidem abfurda, et veritatis fpecie carentia posfent videri, ab ingenio tatamen et moribus hujusmodi tyrannorum nequaquam aliena adparebunt. § X. Ea eft tyrannidis Orientalis, quem nunc defpotismum vocant, natura, ut vefani reges, tamquam humana conditione ampliores, fefe jactent, atque adeo praefentia in terris numina velint haberi. (/). Ergo et majeftatem atque potentiam, quae humanam excedat, oftentare ftuduerunt, maxime per infanos illos conatus, quibus rerum ordini, ab ipfa natura conftituto, vis inferretur. Ea autem de numine Regum opinio inprimis inter Perfas viguit, qui nun praefentes tantum adorabant reges, fed et divinum quoque cultum eorum imaginibus deferre cogebantur. (m) Ad haec et titulos, ftolidae vanitatis plenos, et humano faltigio celfiores, illis datos legimus. Xer- (/) chardin Voyages, III, 286. cujus vefligia legit bobl anger, fur le Defotisme OriëntaL . . ... . ,. (w~) Ipfi quoque Imperatotes Canftantinopolitam, quamv.s Chnftiani dicerentur cukum tarnen, divino proximum, et adora ionem illam imagmum !uarum exemplo regum Perfarum, Cfbi vindicarutn. Immo pacatus, Ia neg. c 6 ita Theodofio adulatur, ut imperatoriae majeflati ipfam naturam fervire dicat I'a tam arcanum caelefle 1 tmari. Tibi iftud feit poteat cum Deo conf, te Jecretum. — Ovi a gentibus adoiatur, — a quo petit vavigaturus jerenum , pereerinaturus Tiditum, pugnaturus aufpicium.. Nota funt illa c 1. a v d u tf l: I bi mUitai aetbcr— per quae omnia abfurda ilia Xerxis iacinora egregie ill.ulhan.ur.  RECTE AESTIMANDA. 6> - Xerxes igitur Athonem perfodiens, Hellefpontum ponte conjungens, eoque ponte per vim tempeltatis rupto in ipfum mare faeviens, compedefque illi iniiciens, (V) nihil aliud voluit, quam fuum illud numen oftentare, Diis fe exaequans, quin et cum illis bellum gerens. Certum quippe eft, veteres populos maria et flumina divinis honoribus adfecisfe. Jam vero tam parum magnifice de Diis et eorum poteftate fentiebant pletiquè, ut, fi votis non adnuerent, et inviti quoque cogi posfe exiftimarentur, aut male propterea multarentur. (V) Simillimum profecto eft Augufti facinus, qui quum clasfem per tempeftates amifisfet, et invito quoque Neptuno fe victoriam adepturum jactabat, vetans ad haec, ne proximis Cirfenfibus Dei fimulacrum circumferretur, ut fic eum in ordinem cogeret. fj>) Quin et huc referenda ridicula Romanae plebis ira, quum mortuo Germanico templa lapidaret, aras fubverteret, lares in publicum abjiceret. (g) Ergo et illi, qui apud Herodotum memorantur, Xerxis conatus fimilibus exemplis non carent, et minus mirandi funt in tyranno, fe tamquam naturae dominum jacïante, et Deos ad officium a fe redigi posfe exiftimante. Haud disfimilis fuit Cyri vefania, qui a Gynde amne injuria fe ad- fec- (») herod. VII, 35. (9) Rem omnem egregie exponit hume Naturel biftory of the religion 416. Hinc catenis vincti Dii, ne ad hoftem tranfire posfint. juretus ad Symm. p. 105. Imino et noftris quoque temporibus fimiles f'atuorum hominum conatus in Italia praefertim haud rari esfe dicuntur, ut taceam de gentibus minus cultis, et nondum Chriftianis. Haec enim faepe tutelaria numina, fi ea minus aequa experiantur, aliis permutant. i O) sueton. in Augufi. c. 16. O) Idem, in Calig. c. 5. I 2  •68 DE FIDE HERODOTI fcctum credens, ejus aquas in trecentas et feptuaginta fosfas divifit, (r) vel regis illius iEgyptii, qui Nilum, ultra folitam menfuram erefcentem, immisfa fagitta coereere fuit conatus, quamvis in eo quidem certamine fuperior Nilus temerarium hoftem caecite multasfe dicatur. (f) Et fic quidem illa ftolidae ja&antiae fpecimina, quae de Xerxe tradidit Herodotus, fatis fuperque illuftrantur. Quae ergo a Juvenale prolata, ut Graecorum hiftoriae rifui et ludibrio exponerentur, etfi in fatyra utcumque ferenda, numquam tarnen efficiënt, ut propterea vacillet hiftoriae fides. Nee probo opiniones eorum, qui quaecumque de Xerxis ingenio et moribus per Herodotum tradita leguntur, ideo fufpeétae atguant fidei, quod tanta inconftantia in unum eumdemque hominem cadere non posfe videatur, ut hic nunc quidem tumide, fuperbe, ae ftolide fefe jactet, nunc vero generofi et humani ingenii fpecimina edat haudquaquam dubia. (?) Quicumque enim debita attentione fecum reputaverit gefta principum, quorum fola voluntas legis vim habeat, quique, exorientes in animo adfeétiones ratione duce numquam moderari aut eompefcere didicerint, is profefto Afiaticos tyrannos faepe puerulis femillimos deprehendet, qui, etfi facillime folent moveri, carent tarnen illa vitae morumque conftan- tia, ()•) herodot. Lib. I, c. 189. . . 'Is) herod. II, 169. Nee rara jRmt exempla tyrannorum, na fe eileremmm, ut nee a Diis ipfis fe cieturbari posfe dicerent de fortunis fuis. uerod. 1. I. add. boulangerI. I. c 16. r (/) herod. VII, I3<5>  RE C T E AESTIMANDA. 69. tia, quae nifi adfit, fruftra quis elaborabit in eo, ut veram atque expresfam prineipis alicujus depingat imaginem. - •oiq non ïmni sAlmvl Ja ouohnfr oouH (v) .-ujjauj § XII. Ceterum, etiamfi multa, per Herodotum de Xerxe narrata, nimis audacter falfi arguantur, vel fic tarnen alia reperiri, quibus ego quidem defenfionem paratam non habeam, nolim diffiteri. Numquam audivi vel legi de fluviis, per exercitum, licet maximum", exficcatis. («) Nee lubet de eo düputarc, an immenfa hominum et-befiiarum vis tantum aquae posfitabfiimere, quantum ardentisfimi foles haurirent. Non fuccurrit quoque alia menfura, fimilis illi, qua Xerxes ad ineundum copiarum numerum ufus dieitur. O) Nee miror denique, ipfos Perfas ea, quae a Graecis de Xerxe narrarentur, falfi poftulasfe. O) Quumque longe facilius fcire posfimus'quae perpetraverint quam quae dixerint Afiatici illi reges, qui in Gynaeeeis., vel certe cum patlcis aetatem plerumque agunt, non immeritö fufpe&ae, immo nullius potius fidei habentur colloquia, epiflolae, orationes, et fimilia, quae verborum lumine ab Herodoto illuftrata, propter admirabilem facundiam non feruntur tantum, fed et tamquam infigne ornamentum reliquo operi accedunt. Sic orationes Artabani, et colloquia inter Perfarum principes poft interfeclum Smerden M'agum -v:r.;> tsduuip ornfxcm 13 t .T/uosmO p.uaag honpegW- O) herod. vir, 4-, 109,127,187,196. cv> ub. m, c. 60. Diott. laert. prooem. § 9. 'Avlpbq fau?x MjfSsu Üvovroc ori ivhv of^7.oya,an kUêêffOU rüv nccpa tcis EAA>?tr;, eer. dio chrvsctcm. O, at XI. p. 491. ':• 33H (s) .\tl , V- 1:. .JU ■'. I 3  70 DE FIDE HERODOTI egregiis prudentiae civilis praeceptis nequaquam carent. (x) In Epiftolis quoque, quas hiftoriae intexuit Herodotus, quisque perfonam et mores egregie tuetur. (y) Haec denique et fimilia literis non prodiderunt veteres hiftoriarum auctores, ut tamquam vera lectoribus obtruderentur, fed ut eloquentiae periculum facerent, et hominum illuftrium mores atque ingenia nobis pingerent. Diöiteri tarnen nolim folam temporum fimplicitatem excufare Herodotum, ipfos illos fermones nobis narrantem, quos Atosfam, Cyri filiam cum marito Dario Hyftaspis in lecto cubantem, contulisfe teftatur. (z) § XIII. Et fic quidem nimium illum patriae amorem in vanam jactantiam, aliorumque hominum contemtum haud raro defmentem, late fui exfecutus. Licet vero Herodoti candorem atque fidem faepe defenderim, nemo tarnen ideo ex diélis conficiat, me omne iftud contagium ab ejus Mufis remotum exiftimare. Succurrit ftatim elegans locus, qui liquido doceat, quam fplendide de Graecorum fapientia et ingenio fentiat. Narrans enim celebrem famam, de redufto in regnum Pififtrato, deceptisque Athenienfibus per decoram fpeciem mulieris, Palladis nomine atque infignibus per hunc tyrannum ornatae, omnia, quae ea de re circumferrentur, ficta cenfuit Herodotus , quod genus Graecum, et maxime quidem Athe- nien- (*) herod. III, 80. feqq. (y)' Vide Not. ad IV, 127. CO herod. III, 80.  RECTE AESTIMANDA. f\ nienfe jam inde ab. antiquisfimis temporibus ingenii dexteritate barbaris longe fuperius fuerit, et ab omni ftoliuitate prorfus abhorrens. (a) At vero quicumque populi illius levitatem, effufum amorem ludorum, fabularum, omnium denique rerum novarum ftudium probe aettimaverit, nae is per Herodoti rationes nequaquam permovebitur. Si ergo coniectura hic utendum, (et quis in nobis aegre feret, quod libi jam permisfum credidit Herodotus) Attica ingenia a callido Pififtrato probe perfpecta exiftimarem, eaque delufa per hujusmodi fraudem, qua facillime caperentur. itaque fapientiae illud praeconium, quod addidit Herodotus, non fuo loco ibi collocaturh, cenfeo. Neque etiam ab illa labe, quam in fcriptis Graecorum, omnium gentium Origines ad fe, fuamque linguam referendum notavi, prorfus liber eft Herodotus. Nam Perfas a Perfeo, Medos a Medea appeliatos exiftimat. (£) Et Scytharum aliorumque populorum facra tradens, nominibus Deorum Dearumque Graeciae faepe utitur. (r) Sed hic quidem mos Graecis Latinisque fcriptoribus perquarn eft familiaris, et defendi poteft, quoniam munera et poteltatum Numinum illorum magis declarare voluerunt, quam vera vocabula expromere, quibus inter ex- (m) iireKpiSq lx Trxiocmpov rov \2xp(ootptxóv 'övsoc ré EMwx&v, tav xx) otcrirepov. vu hrfrh fyttiiu XTnitexypivov. Lib. /, c. 6a. Ettjttfo p-oprie tanta efl mornm bonrtas atque tacilitasr ut ea in ihiltitiam abeat, et fraudibus aliquem l'aciat opponunum. (b) Lib. FH, c. 61,62, (c) Lib. IF, c. 59, 62. Fr 7.  (jA CA-  recte aestimanda. 73 " T \ CAPUT. IV. De credulitate Hifiorkorum, fabulas, de gentibus minus cognitis atque longinquis traditas, temer e adoptantium. ri V • $1. t enio nunc ad aham vitiatae hiftoriae causfam, quae oritur ex ignoratione morum et inftitutorum populi illius, cujus res traduntur. Ecquis enim nefcit, quam pueriles errores ex folo hoe fonte manent ? Ea tantum nobiscum reputemus fabularum portenta, quibus fcatent haud raro libri, mores ritusque longinquarum gentium exponentes, quorumque auétores incertam famam literis mandant; vel etiam hiftorias, quas Univerfales pofterior aetas vocavit,^ nobis dare fuftinent, in quibus vera, dubia, et falfa, fine ullo delectu vel judicio, faepisfime coacervantur. Uti vero credulitas fcriptorum per noftram difputationem debet notari, ita tarnen omne hoe argumentum caute erit aeftimandum, ne illud, quod indicavi, vitiumvitantes, in contraria ruamus, cum grege illo hominum imprudentisfimorum , qui omnia, quaecumque K fu-  74 DE FIDE HERODOTI fuorum temporum moribus adverfa reperiantur , ad Aetas fabulas mox ablegare non erubefcunt. § II. Si quaeratur de fide hiftorica rerum, a confuetis hominum moribus abeuntium, teftis autem vel teftes, per quos illae tradantur, nobis fint fufpecti, nihil aliud ftvperesfe exiftimo, quam ut recurramus ad id probationum genus, quod ex analogia repetendum docent philoföphi; cuique proxime aècedit probatio artificialis JCtorum, quae non innititur argumentis extrinfecus petitis, veluti teftibus vel inftrumentis, fed quae ex ipfius, de qua agitur, rei natura et indole debet erui. O) Hujus quippe probationis ufus in quaeftionibus hiftoricis mihi perquam magnus videtur. Quam primum enim mos vel ritus aliquis fingularis de gente quadam traditus accipiatur, mox quaeret prudentior, utrum ea, quae narrantur, ab ufu hominum, et cognita illa vi naturae humanae, quam hiftoria declarat, ita recedant, ut ejus generis alia fruftra quaerantur; an vero fuccurrant, quae fimiles effectus fimilium causfirum opinionumque prodant. Noftra inprimis aetate principes illi Hiftorici, quos Britanni, aliique populi dederunt, data opera id agunt, ut progresfus vitae cultae et civilis gradatim indagent. Cujus pulcerrimae inquifitionis hic conftans animadvertitur effectus, ut et maxima fimilitudo deprehendatur inter mores et inftituta illorum mortalium, qui ad eumdem cultu- rae (a) quinctil. Inft. Orat. V, I, 5. & JCti ad Tit. D. de tejlibus.  Rï E C T E AESTIMANDA. rae gradum pervenerunt, et infelicisfimus faepe confenfus adpareat inter deliros etiam atque monftrofos ritus, quos in variis terrarum orbis pJagis receptos legimus. Quis nunc nefcit quam mirifice ipfa facra, et opiniones de natura divina plerumque concordent inter populos, qui 'etiamfi ne fama quidem fe mutuo norm t, in eadem tarnen haerent barbarie? Aut quis noftris temporibus negaverit, fanguinem humanum aras multarum gentium infecisfe, quin et fuisfe, quae carnes numanas vorarent, et esfe in hodiernum usque diem? de quibus tarnen fimilibusque rebus majorum noftrorum memoria multum litigatum novimus. Denique et cesfat nunc libido ifta, quae olim plerosque eruditos tenebat, ut, fimilitudine quadam inter ritus diverfarum gentium inventa, mox et levisfimis quoque argumentis communem earum patriam conarentur fuperftruere. «iftiai KvvpUiu ?Mm itiian ne mu$ twi § III. Paullo plenius haec exponenda putavi, ut ■certiori judicio utamur in aeftimanda fide earum rerum, quae de moribus, ritibus, et vita publica privataque gentium minus cultarum per Herodotum tradita accepimus. Si hic igitur talem illorum hominum det notitiam, quae vitae rudis et barbaricae no* tis, fagaci noftrorum inprimis temporum cura detectis, refpondeat, ftabit fides patris hiftoriae, fin minus haud parum ea infirmabitur. Adferamus igitur quosdam locos, qui ad hanc difputationem debent referri. K 2 In  76* DE FIDE HERODOTI In narrando fitu ac moribus gentium Africae multa fine dubio admifcuit fabulofa, a Carthaginienfibus plerumque accepta, uti 1'upra probavi, quum de fontibus hiitoriae Herodoteae agerem. Non tarnen omnia, ibi tradita, ita exiltimarem rejicienda, ac fi nulla veri adparerent veftigia. Superfunt, inquam, illa, etiam in ejusmodi rebus, quae ab Omnibus, quotquot uius ac mores barbararum gentium non fatis edoéti füerint, tamquam incredibiles et ridiculae exploderentur. Nemo profecto, cui notae vitae rudis et incultae non prorfus funt incognitae"" gentes fuisfe negabit, quae locuftis vefcerentur; O) quae regi vitiandas traderent virgines nupturas; (O corpora minio, aliove colore tinguerent; (/) et quae funt fimilia, quae innumerorum exemplorum copia posfent confirmari: verum etiam fi quis paullo accuratius abfurdos hominum quorumdam ritus introfpexerit, is haud raro et in illis veri aliquid latere fufpicabitur, quae ad aniles fabulas ablegaret minus prudens judicium. Quid quaefo magis ridiculum, quam ferio narrare gentes esfe vifas caninis capitibus, quaeque oculos in peétore gerant? 0) At vero fi nobifcum reputemus, quantam curam in eo ponant barbarorum haud pauci, ut corpus truncent, membrorumque formam naturalem fumma vi detorqueant, vel ornatum gerant, per quem beftiae alicui fiant fimiles; tum profecto hujusmodi monflra. facile profligabun- tur, (è~) Lib. IV, c. r74. (e) IV, 168. (O IV, 191, 194(e) HEROD. IV, 191.  R-E C T E A E S T I M A N D A. tur, fed fimul ramen fabulas iftas e nibilo natas non esfe oltendetur. (ƒ) Ampla autem hic orirctur difputandi materies, fi agere vellem de origine monftrorum illorum, quae credulorum et fuperfiicioforum .-hominum ingenia finxerunt. Sed haec quidem ab Herodoto longius nos abducerenf. QuoiDiam vero' Nofter mentionem quoque fecit fabulae, de hominibus, in lupos converfis, intactam hic praeterire non debemus notam fuperttitionem, quae plurimos .olim infecit populos, ita ut et nova vocabula, quibus ejusmodi monltra' defignentur, Europaearum gentium linguis in tulen£- 00 ' ' • • . 1 E(t et.alia apud Herodotum narratio de interim Pfyllorum, quam accuratus barbaricorum morum con-furmfi bs >$ rr.arp (;.) (-ium ' % tiatdabif». ■ (f) De cnideli cura, quam diftörquendis recens natorum captibus impcnden» folent haud pauci inter barbaros vide Rech. phil. fur les Americ. Tom. I parr H blumeNBic. de humani gever, variet.,nativa, p. 61. Foyage t\ tbepaeific Ocean performed ander the direêion of Cook Tom. II, p. 2o7. In eodem illo opere, VC0^P / -2U°qrUe aliüS' gentes vifae fuisfe '^nmur, quae cpipus obtegeJent vefte amficiofe ex" avuim plumis contexta.' Si-.riile quid tra nt h p, r o d iv , i/3. inde autem rnonftra plumatis corporibuf origiuem traxisi'e videntur quorum plinius meminit, ut et gell. V!H, 4 ' Macrocephali et Cynocepbali vulgo ad fimia'rum genus creduntur pertinere Quum vero ita uti dixi, diftorqueantur humana quoque capita, non femper opus ent nominis causfam a beftüs illis arcesfere. Homines.-," vultus in pcLe ge.entes, -Herodoto quoque méraoratos, tales esfe creduqt fcriptores ftatim' ex- ^ c ^qTUm br9r?Ja C0l'a Vd hlmeri ererti roonftrofam illam fneciem eini.nus oflenderent. Adde gr otium Hifior. Belg. i» fihe Lih, Jfr g quo dlfci. minir H?V? ArS°na".tas monflia *»1 prorfus fimilia üli,, quorum me- m.nit Hetodotus. Demque et mentionem quoque fecit Nofter ^pry Kyy JSl xwxypiw, IV, 9I, ut et xiynrólw ecvöpcüu, IV, 25. Quibus-mooftris fifc-gendis occafionem dedisfe videtur.genus.Graiae^proxime.ad hominem aceedeas cui inditum ab mdigems nomen Oraug-Oita-g (ervant Europa-i. fg) herod. IV, 105. Se tarnen fidem illi fabulae non adftrinjrere teftatur ut. „ec credit hommes unoculos nafci Ub. II/, « d»6. ü, hacJttk o>,;s autem 32. thMnxnapa». imusan. VIlJ, e. K 3  f$ .kPtiMM IDE HEROD O T, I;j templator non prorfus abfurdam, et omni veritatis fpecie carentem exiftimabit. Afros narrare dicit, (/?) Pfyllos illos, aquae inopia confectos, injuriam illam gravisfime tulisfe, et armis fumtis.,ad Auftrum, tamquam ad hoftem, res repetitum profectos. Quid .quaefo auribus animisque noftris magis abfurdum excogitari poteft, quam contpa ventos arma movere? At vero, fi barbararum gentium. facra, et earum causfas infpexerimus, latere nos non poterit illa perfuafio, quae omnem-maturae vim , fi causfae , et origo motus non perfpiciantur, animatum cenfet,. atque inde Deos, vel malos genios effingit. (0 Et ventos quidem ad hanc clasfem pertinere cultiorum quoque antiquitatis gentium facri ritus' êvincunt. Ipfi Romani praecipuam fterilitatis causfam ventorum maligni-tad; deberi arbitrabantur, (£) quare et ad averruncandam hanc pe.ftem.,.magicis carmini.bus ufi legun- tur. {j) ê § IV. Sunt et alia in defcriptione morum Scythicorum, Thracum, aliarumque gentium barbararum obvia, quae quoniam germanas rudis et incultae vitae ■•-— i fcérs rj-os tmnêiinfl b* qjftjv v\*.i<^w.vif) v> ••'-■00- s V?q-r-' non « mpoiif :i*r.,:: TüJ3*9upïc.JUb va: *<« W R«»P 9P) AdfiuiJ eft (upérftitio, inter plures- barbarorum gentes recepta, ut fole vel luna deficiënte inconJitum clamorem ad Ikepitam edant./Caumi,. telte. herodoto 1, frdtfwafi aëra caedebant, Deos; pOTegrfwtffe enoere daraantes. -Thraces vero, duratonat, fagittas excutiunt, Deo minirantes IdemIV, 95■Ce'tae contra irruentem Oceanum arma caplunts nt strüio refert \I1, 293. -i^enrquoque pro'malo geniö haud raro barbaris haberii, .raultorum docent tefti«ioniaJ: üdignis eft locus taciti Jmn. XIII, 57- juthones ignera, qui eorum terram corripuerat, jaftu faxorum, fuftibus, alnsque verbenbus ut fe.as abfiVrrerevoluisle , ne longius.ferperet. Omuia haec inquam, e pc-riualione illa j cujus memini,.debent arcesfi. . (i) jür r. t u s ad Syhm. ÜJüfii L. X. Ep. 54. (O Vid L 3. CTbeod.de Malef. et il&//^w. et ibi jac. corno.fr. ( .«£  RECTE AESTIMANDA. 79 notas continent,' vel ob id folnm probabilia exiftimarentur, etiamfi per aliorum teftimonia non esfent confirmata. Tales quippe gentes vates plcrumque habent, conjectores, et magos, qui medicinam faciunt. Saepe igitur horum mentio fit apud Herodotum, et ea, quae dixi, artis.falutarïs initia.ab eo notantur. (wj) ^ : ' yfrgöni mcupaisj supta .. t Si apud Traufos maritus moritur, inter viduas ea, quae maxime a viro amata fuerat, a propinquis ad timulum, mactatur, neque exiguus habetur triftis ille honor (V). In hodiernum usque diem inter Indos perdurare inhumanum morem quis nefcit? Neque uxores tantum, fed et fervos, aliofque, ad rogos vel tumulos virorum principum mactarunt innumerae gentes. (V) Ergo et fides habenda Herodoto, euradem illum ritum de Scythis narranti. (p) Nee inauditum, quod addit, ipfos tumulos triflibus illis mactatorum hominum exuviis ornari, quoniam inter Africae quosdam populos eadem inhumanitas fuit obfervata. (O '■ Quid deinde magis notum inter barbaros, quam ut corporis quadam parte fe truncent qui luctum ve- Knt («> ub. rr, c. 6?,. f» Lib. v, c. 4. (») Inter ipfos Romanos hujus crudelitatis veftigia adparent, fi ad veram munerum gladiatoriorum originem attendamus. tertul l. de Speel. c. 12. kirchm. de funer. IV, 8. Sola opinio, omnibus barbaris communis, de vita. futura, cujus iidem fint adfeftus, eademque bona, quae hujus, trïftem fuperftitionem gentibus intulit. Fidem ergo meretur Herodotus, narrans Scythas cum rege fepetivisfe pellicem, pincernam, equum, equilbnem, aliosque, quorum, opera ufus fuisfet. 00 Lib. IF, c. 71, 72. Similia de /Ethiopibus narrat strabo Sffll, 123. De Danis saxo gramm. Lib. V, p. 83. Cf) Vid. Hiftoire dei Voyagcs Tom. V. ubi talis tumulus, aere expresfus, peteft videri. *^  8o DE FIDE HERODOTI lint tcftari? Uti igitur, mortuo rege Scytharum, alii auris partem abfcindebant, alii brachia circumcidebant frontem, nafumve fauciabant, vei manum fagitta trajiciebant (r), fic reperiuntur et noftris temporibus, quorum fimilis prorfus eft infania. (V) .Iidem illi Scythae pellem capiti caeforum hoftium detrahere, eamque tamquam infigne fpolium fecum ferre, quin et cal vis eorum pro poculo uti folebant. (Y) Primus mos in Africa et novo orbe etiam nunc obtinet; alter inter Gallos, Longobardos, aliosque Europae gentes olim in ufu fuit frequentisfimo. O) Inter Thraces punctam notis cutem habere nobiie judicabatur. (y) Eadem opinio in hodiernum usque diem inter innumeras gentes viget. O) Nee minus frequens éft illa quae praecipuum ornatum in eo quaerit, ut corpus minio, aliisve coloribus fit diftinctum. O) Per id nempe fignum barbari ad bellum proficiscuntur, amicos ab inimicis fecernunt. Accuratus quoque et diligens eft Herodotus in defcribenda armatura, qua barbaram iftam colluvionem, a Xerxe ad Graecum bellum excitam, ufam docet. Haec inermis fere fuit, fi cum Graecis compa- re- (V) Lib. ïïr,e.7\. (>) foyage to the pacifc Ocean — porformed under the dnecliofi of toot, p 400. Recb. fur les Aineric. II, 225. Ve(ti;,'ium quoque hujus moris apud iierodotum fuperesfe exiflimo VI, 51. ubi narrat, rege Lacedaemoniorura mortuo exunaquaque domo duo ingentios, marem, atque feminam, debuisfe tcxTXf/Axivicr&xt, (tj iiïnni). //-', 64, 65. («) i.ivius XX1I1, 24. paulus warnefrid II, 28. ke1sler Alltiq. Sept. et Celtic. 1*7. (» " e r o n. V , 6. 'i -.'■) forste» Obferv. faites pendant ie, fecond voyage de Cook 469, ain. \x') herodot. IV, 191- VII, 69.  recte aestimanda. 8r retur, a quibus idcirco tamquam viclimae mactabantur, eodem prorfus modo ut Hifpani cum incolis novi orbis ita pugnarunt, ut illos tantum viros, hos autem pecudes fuisfe diceres. Erant inter regias copias, quae ligneis clavis pugnarent; (f) acumine fagittarum lapideo vel osfeo uterentur, propter ignoturn ferri ufum; (V) ut et jaculis, igne duratis, galeis denique ligneis. (V) Quae omnia inter apparatum bellicum populorum rudium, et ferri ufum nondum doctorum vulgo inveniuntur, quemadmodum et galeae ex pelle, vel juba equina, et corpora leonum aut pardorum exuviis obtecta. (£) Cujus moris ratio illa fuit, ut terror hoftibus incuteretur, quare et inter veteres Germanos, aliofque populos obtinuit. Quin et ipfe Graecus Hercules leonina pelle infignis, veteris illius ufus memoriam confervat. (V) § V. Sed illud, quod nunc traclamus, argumentum elegantium exemplorum tam ferax eft, ut mihi non temperem quin unum alterumque adhuc addam. Dicit Herodotus, inter Thraces vitam otiofam nobilisfimam haberi, quin et e bello ac raptu vivere pulcerrimum exiftimari. (d) Eodem prorfus modo vitam antiquisfimorum Graecorum, Germanorum, aliarumque gentium nobis depingunt thucydides, ta- ö) " EROD. Fll, 60. (2) Lib. Vil, C. 69. (.«) Lib. Fll, c. 71 , 74. (é) HEROD. VII, 69. (O UIOD. SICUL. I, 24. HEROD. Vil, 6. L  §2 de fide herodoti» 0) tacitus, (ƒ) caesar (g) et alii. Immo funt et nationes, inter quas homines nobiles et honoratt ungues numquam fecent, ut per id fignum declarent fe ad laborandum non cogi. Qi) Haec eft illa opinio barbarorum, quam eleganter ita expresfit herodotus: (/) Video apud Thraces, Scythas, Per [as et Lydos, denique apud omnes fere barbaros haberi pro ignobilioribus eos, qui artificia discant, eorumque poft er os; generofiores autem eos, qui a manuariis operibus abftineant, praefertim qui ad bellum deputantur. Sic Laeedaemonii, gens inpolita, ac dura, ipfam agrorum culturam ignobilem exiftimavit, eamque idcirco Helotis permifit. (£) Sapientior Romulus artes tantum fellularias a fervis et infima plebe voluit exerceri, agrorum autem culturae fummum habuit honorem. Ipfa denique ingenii et doctrinae exiftimatio cultisfimis demum temporibus exoritur, uti Ronianorum aliorumque populorum mores nos docere posfunt. (/) Habet et Herodotus quaedarn exempla gentium, humanas carnes vorantium. Qn) Romani dirum morem referebant ad res inauditas, incredibiles, Graeca miCe) Lib. I, c. 5. (ƒ) De moribus Germ. e. 14, 15. (g) De bello ''Galt. VI*, S3f. (h) f orster, Obferv. faites pendant Je fecond Voynge de Cnok 47$. (i) Lib. II, c. 167. (/F) De Germanis vide tacit. 1. 1. Inter populos, qui nondum in focietates civiles convenerunt, quofquc feres vu.lgo vocamus, ruftici labores pvopter eamdem causfam muiieribus plerumque imponuntur. (/) Ipfi Romani ante Caefarum dominatum literas parum bonorarunt. terf.nt. Ardr.l, 1, 30. ubi inter adolefcentuli Pamphili ftudia recenfenrur equos alere, vel canes ad venauduvn, vel pbilofophos fe&ari. Add. «epos Epam. 2. cicero Tule. I, 2. f» L. III, c. po. IV, ioó.  R E C T E AESTIMANDA. 83 mtracula, et fabulas. f» Nunc non tantum Scythiae quasdam gentes illis dapibus paftas fuisfe novimus, 00 verum et innumeras quoque alias, quarum catalogum dare fupervacui esfet laboris (ƒ>) Nee magis incredibile debet videri, fuisfe nationes, quae aegrotos vel fenio confectos homines necarent. Qq) Ea quippe crudelitas originem debet fummae illi alimentorum penuriae, quacum barbaris faepe luctandum eflr. Hi enim plerumque vix fuae, nedum alienae vitae fuftentandae profpicere posfunt. (r) Minus certa autem fcriptorum fide nititur quod herodotus addit, (x) gentem Indicam, ut et Isfedones, fenio vel morbo confectis vefci folitos; ut adeo hi homines tamquam vivo et fpirante fepulcro fuerint conditi. Suppetunt quidem alia dirae fuperftitionis exempla, (/) fed vix tarnen credo eam inter ulJam gentem umquam in morem abiisfe. Alii ritus fingulares, per Herodotum de Scythis traditi, facile per plurima ejusdem generis exempla posfent confirmari, e quibus et vis et confenfus fuperftitionum cognoscerentur. Scythis, inquit, ferreus acinaces Martis eft fimulacrum. («) Talia nempe figna, quibus Dii exprimantur, frequentia funt inter populos rudes, qui fimulacra fculpere nondum didi- ce- (») GF.Li.ms VIII,4. (V) Ma Petropi Tonu xi, p. 337. (S herod "T99bi° Caret' de CaUSfiS émaX m°riS mu!tUm IUigatur' pSl fff'/"rr '■? llT^ 7' 12 5- s p a r m a n Foyage to the Cape. sext. e m p. Pyrfk. Hypoth. Ltb. lil, e 34. p. 153. strabo X, 48d. XI, 5/7, 420. CO L. I. et IV, 26 (0 v. Not. ad Herod. 1.1. krakt de moribus barbar. II, § 19. strabo IV, 201. XI, 513. XV,7!0. (U) herod. IV, 02. L 2  84 de fide herodoti cerunt. Et gladii quidem, divinis honoribus adfecti, produnt populum bellicofum, et fanguine caedibusque laetum. (v) Nee exemplis carent foedera, per humanum fanguinem fancita, quem morem a Scythis, Lydis, aliisque obfervatum fuisfe narrat herodotus. f» Populi nempe illi, quorum ferina prorfus eft crudelitas, ipfis hominibus mactatis foedera confirmant, qui vero ad cultum aliquanto mitiorem perducti, vulnera non letalia iis infligebant, ut fanguis ad eumdem illum ufum eliceretur. (f) Iidem illi Scythae cannabis femine ufi leguntur, ut ejus fuffimentum haurientes gratam et ebrietati proximam experirentur mentis alienationem. Qy) Apud Masfagetas arboris cujusdam fruftus ad fimilem ufum adhibebatur. (z) Harum narrationum veritas inde cognoscitur, quod vix invenietur populus, vini ufum non habens, qui ope plantae cujusdam aut potionis, fenfus corporis animique grato adfecTu permulcere non ftudeat, ut aerumnarum, quibus vita premitur, con- (v) Plura exempla colliguntur in Notis ad amm. marcell. XXXI, 2.P.78. edit. Gron, De Romanis justin. XLIII, 3. 00 L 74- HI. 8. IV, 70. O) grotius ad Matth. XXVI, 28. wessel ai Diod. Sic. Tom. II, 563. va les. ad 4mm. Marcel/. XIV, II, p. po. fj) herod. IV, 75. Cannabis fumum e Mula fugunt Hottentotti, deficiënte herba Nicotiana sparman /. /. Ceterum vis hujus plantae narcotica per omncm Orientem notisfima eft, ut & medicamentum, quod inde paratur, cuique nomen Bengi, vel Bangue. Fiftos rifus, ftultos habitus, quin et haud raro furorem provocat. kaempfer Amoen. Exotic. Fascic. III, ObJ. XI, p. 645 Ho,-tui Me/ah. Vol. X,p. Ï19, 12U h aller bijl. ftirp. indig. Helvet. Tom. II, p. 288. alii. (V) herod. Lib. I, c. 202.  RECTE AESTIMAND /. 85 confcientia ficta et brevi voluptate exftinguantur. (V) § VI. Illa quae dedi fpecimina fatis fuperque con* firmabunt fidem Herodoti, barbarae vitae notas atque mores nobis narrantis. Multa profecto, ad innumerabiles illas fabulas, quibus fcatere dicitur, olim relata, per pofteriorum temporum teftimonia non tantum fiunt credibilia, fed et apertisfime declarantur. Plura alia ejusdem generis hic posfent adduei, inprimis fi causfas'et effeóhis cultus divini, qui inter barbaros obfervatur, vellem percenfere. Sed cum meo confilio ea quae dedi, fatisfaciant, unica obfervatione, de ea parte hiftoriae, quae in enarranda gentium exterarum religione occupatur, addita defungar. Conftat profecto, minime omnium nos credulos esfe debere, fi tale argumentum ab hiftorico tractari videamus. Aliorum quippe fides per libidinem fingendi ridicula corrumpitur; alii, ne quid operi videatur deesfe, incognita pro cognitis jactant, eaque fe expromturos pollicentur, quae arcano filentio a facerdotibus involuta plerumque fervantur, atque exteris inprimis hominibus raro candide exponuntur. Cautior nofter Herodotus etiamfi facrorum ritus et hiftoriam late exfequi non amet, ut alia occafione obfervo, aliquando tarnen imprudens peccasfe multis videtur, veluti Mitbram Perfarum Venerem dicens, non Solem, uti plerique vim Numinis illius accipien- dam O) fokster, Obferv. faites pendant h fccond voyage de Cook p. 396. et qui ibi laudantur. l'oyage for making discovetïes in the nortbtrn bemifpbere Tom, I. p. 318. III, 126. L 3  86 DE FIDE HERODOTI dam exiftimant; deinde et ignem divinis honoribus ab ea gente adfectum narrans, cum tarnen cultus tantum civilis, non autem facer illi delatus fuerit. (F) Sed utrumque locum contra aliorum cenfuram fatis fuperque vindicant Wesfelingii notae; quamquam non fatis probatum exiftimo quod addit Vir ille Cl. Mitram quidem Venerem dici, Mithram vero Solem. Longe probabilius conjici mihi posfe videtur Perfas eo n'omine dixisfe calorem, omnium rerum generatorem atque altorem, quae vis Soli aeque ac Veneri convenit. Facillime posfet probari veteres Solis numen expresfisfe per plurimorum Deorum imagines, Aefculapii, Serapidis, Apollinis, et aliorum. Sed id nunc non ago. Obfervasfe tarnen juvabit munia Deorum Dearumque apud omnes gentes non eodem modo fuisfe defcripta, et fic exactum nominum comparationem faepe fieri non posfe. Quo fit, ut antiquitatis ftudiofos non tantum de Mithra difceptare inter fe videas, verum etiam de muniis, et vera fignificatione aliorum Numinum, quorum cultus a Perfis, iEgyptiis, aliisque gentibus ad Graecos et Romanos tranfierat. Ferre deinde nequit th. hyde (V) cultum divinum Perfarum ab Herodoto ita exponi, ut ignem illis facrum fuisfe dicat. Multis enim verbis probare nititur gentem illam longe fanius de natura divina fenfisfe, quam ut tam crasfam admitterent fuperftitionem. Verum nee Hydius, nee quisquam alius jure ne- (J>) herod. i, 131. iii, 16. (v) De Rcligione Veterum Perfarum, pasfim.  RECTE AESTIMANDA. 3/ negare potent ignem apud plerosque populos, et maxime quidem in Oriente inrer res facras fuisfe repofitum. Utrum autem inter Perfas propria et ftric* ta figniftcatione Deus fuerit, de eo quidem haud facile quisquam pronunciaverit. Similes quaeftiones in expofitione religionis jEgyptiorum, aliorumque populorum haud raro fuerunt fubortae, fed illae femper difficillime ad liquidum rediguntur, ideo, quia omnis adparatus et ratio facrorum arcano obtegebantur filentio. Quumque inter veteres multi esfent Deorum et rerum facrarum ordines, ex quibus aliis major, aliis autem minor vis et poteftas adfcriberetur, vulgus hominum numquam eos accurate difïinxit, et fic exteros facile in errores potuit inducere, quorum fimiles et noliris quoque temporibus haud raro admittuntur.. § VIL Antequam huic morum barbaricorum contemplationi, Herodoto duce fufceptae finem imponam, ipfius argumenti elegantia, et veritatis amor quaedarn notare jubent de illis, quae de fenfu pudoris, et de vago barbarorum quorumdam concubitu vulgo narrantur. Conltans nempe fama inter veteres obtinuit, vaga Venere ufos, et ferarum more congresfos fuisfe mortales, antequam per leges excoli, et ad mitiores mores perduci potuerint. Eam opinionem non tantum plerique poëtae, fed et hiftoriarum quoque fcriptores amplectuntur. Videamus igitur cle locis Herodoti, quae ad id argumentum posfent referri. » Me-  33 DE FIDE HERODOTI Memiuit ille gentium quarumdam, quae vel palam sa perpetrare non erubescerent, quae nocte et folitudine tam conftanter a bene moratis obteguntur, ut pudor ille ab ipfa natura credatur profectus; vel quae et ipfum quoque mulierum ufum plane inter omnes vellent communem. QT) ' Haec, fimiliaque caute exponi et accipi debent. Mihi quidem noftra natura nusquam gentium aut terrarum tanto opere vitiata fuisfe videtur, ut animal id providum, fagax, multiplex, acutum, memor, plenum rationis et confilii, quem vocamus hominem, etiamfi vitam agat, ferinae proximam, umquam tarnen tenerae, et diuturnae curae indigam prolem foli matri commiferit. Id enim ultro fequi debere, quamprimum pater incertus fit, unusquisque mecum intelligit. Quaecumque ergo de antiquisfimis illis mortalium moribus vulgo traduntur, ea a fide prorfus aliena, et in poetarum inprimis cerebris enata exiftimo. (i) Etfi vero ita fentio, non ideo tarnen omnia illa, quae Herodotus de impura gentium quarumdam libidine, et vaga earum venere memoriae prodidit, ad fictas fabulas ablegare conftitui. Utique enim gentes fuisfe exiftimo, inter quas fenfus pudoris adeo esfet ignotus, ut palam Veneri litare non vererentur. Nam et noftra quoque aetate fimilis hominum turpitudo innotuit. (ƒ) Pdtuit et inceftum pactum inter juve- nes (V) herod.. IV, 104, 172, l80. (V) Ita et robertson America L. IF, Secl. III. de cujus Viri adfènfu mihi vehementer gratulor. (ƒ) De Infola Otaiiiti, in quam tota rttens Fenus, Cyprum deferuit, Vid. Foyages for making discovfries in the fouthem bemifpbere, by j. hawkesWORTH II, 128. De Caftromiii gentibus sparman Cap. XI, Sccl. I.  RECTE AESTIMANDA. 89 nes quosdam et puellas condi, ut vaga, omnibusque communia esfent Veneris gaudia; (g) nee denique inventos abnuerim, qui feminarum ufum inita quadam fucietate inter fe communicarent, ut fic haberentur germani, et ex una eademque domo prognati; QÖ fed pi'ifcos homines vagam libidinem amplexos fuisfe, antequam per leges expoliti juftis nuptiis locum darent, uti poëtae et plurimi hifloriarum fcriptores volueruut, id vero mihi perfuaderi non poteft. Immo prudentior nofter Herodotus tale quid memoriae non prodidit. Nam vaga illa, cujus meminit, Venus pactum aliquod habuit adiectum, per quod proles non fingulorum, fed univerfae gentis haberetur. Haud disfimilem morem inter veteres Britannos receptum fuisfe locuples teftis julius caesar docet, cujus igitur locus ipfum illum ritum a barbara vita remotum non esfe oftendens, deinde et Herodoti quoque fidem luculenter confirmabit. (/) Alia oc- (M) hawkesworth II, 207. ubi narrat partum, ex infami illo commercio "u's fitf* °Can' exemP»um li£lllid0 d0«t, quidproli fiat, fi pater <7>) herod. IV, 104. Ipfe Plato, ufum matrimoniorume Rep. fua tollens nihil almd annno mtendit, quam ut per fortisfimum illud confanguinirads vin! cuium omnem populum conftringeret. plato* Rep. F, 658 650 Ficini (0 Brilt Gall. F, H. Uxores habent depi duodenique wier fe communes, et maxtme fratres cum fratrtbm, et parentes cnm liberis: Sed ft qui funt ex his nati eorum habentur hberi, a quibus primum virgittes quaeque duüae funt Hunc Caefanslocum integrum adfcripG quia pulcerrime declarat veram caus(am illarmn nnpt.arum , quas «fi melior difciplina incefras dixit, plures tarnen populi nou tantum permiferunt, fed et jusferunt. Neque minus buc pertinent! quae de Arab.ous Nabathaeis strabo natrat XVI, p. 783. Graeca brevitati ftu deus non adfcrtbo. Omnibus ex eadem gente una uxor eft. — quaflroVcr omue's ommunt funt fiatres. Coeunt etiam cum matribus. Adulteris fuppHcium eft mors - Lfeïï ^DÜLrE?llCr(SEÏÜ^.Qül. » AU° GENERE EST- Voluere nempe b bari per fortisuuiuiii illud ianguims vinculum faruilias cotuoöïare ad mutuLi defeu- M  ) Inter Gen- fionetn, cujus tarn indiga utique eft hominum vita, antequam in civitates conveniant. Gentes autem, itaviventes, et bona quoque per famiüas cornmuuia habuerunt. strabo 1. 1. et XI, p. 500. XV, 717. Sed illos mores, tametfi mihi ma.";nam lucera originibus gentium accendere posfe videautur, plenius tarnen diclarare hic locus non permittit. Conf. quae dixi C. I, § 11. (k) Lih. IV, c. 1S0 (/) De Rep. II, 2. («) De Morih. German. c.^ («) buffon II. N. Tom. Tl, p. 501. Rech. fur les Americ. I, 271. alii. (0) herod. 1,93. (,/>) Idem, IV, 17a.  RECIE AESTIMANDA. 91 Gendanes, Africae gentem, mulieres pedum malleolis fasciam circumligabant, fi autem multas geftarent, eo figno, honorifico admodum, ut illis videbatur, cum pluribus viris fe rem habuisfe declarabant. (#) Qui ritus vel ideo ad memoriam admodum eft infignis, quia Marcus Paulus Venetus, qui exeunte feculo XIII haud exiguam Orientis partem peragravit, inter Scythas fe fimilem prorfus obfervasfe teftatur. (r). Denique et barbarae vitae quam maxime confentaneam videmus fummam quidem morum licentiam inter innuptas Virgines, earumdem vero, poftquam viro fociatae fuerint, gravibus haud raro poenis obfeptam pudicitiam. In re nota exempla non adduco. Hujusmodi autem moribus accurate refpondent ea, quae de Thracibus narravit herodotus. (V) Nemini deinde, qui veteris hiftoriae haud prorfus rudis fit, ignota esfe poteft mulierum illa proftitutio, quae in multis Orientis locis ex impurisfimo facrorum cultu oiïginem traxerat. Itaque ritus ille Babylonicarum mulierum, femel in vita in templo Veneris corpus vulgantium, quam herodoto tefte accepimus, (7) non tam incredibilis eft, et omni veritatis fpecie carens, quam exiftimavit fcriptor libelli, in quo multa quidem nova et inaudita effunduntur, at- (?) m. ir, c. 176. (>•) Vid. Hifi. des Foyages Tom. F, ubi et iter Paiili Veneti invenitur. Intei Hotten tottos anmtis pedes ornant puellae viro maturae , cujus rei judicium eft penes mulieres aetate provectiores. sparman C. F~t Seü. 2. (i) herod. ^t 6 (/) Lib. I, c. 109. M 2  92 DE F ID E HERODOTI attamen pauca, quae accuratam antiquitatis fcientiam prodant. (u) Docet omnis humani generis hiftoria, opinionern feu fenfum pudoris paulatim mentibus fuisfe inditum; veterefque populos, ne illis quidem exceptis, quorum humanitas in primis celebratur, ea in Sacris fuis admifisfe, quae noftri mores merito deteftarentur. In re nota exempla cumulare nolo, ideoque Phallos et Phallophoriam iEgyptiorum et Graecorum, (y) Orientis autem, Romanorum, aliorumque Priapos tantum nominasfe fufiiciet. . (u) Pbilof. de Phifloire. De ipfo illo rita V. s e ld.en. de Diis Syris Synt.H,?. voss. Meel. Gent. II, 22. (y) herod. //, 4.8, 51. CA-  RECTE AESTIMANDA. 93 CAPUT. V. De integritate hiftoriae per fuperflitionem fcriptorum vitiata. 5 I. JProximum eft ut aganrus de credulae fuperftitionis vitio, per quod judicium et fides fcriptorum non raro corrumpuntur. Homines quippe, eo infecti, non tantum quaevis fibi obtrudi patiuntur, fi de rebus ad religionem pertinentibus quaeratur, fed et omnia, quotquot narrantur, fabularum portenta facillime recipiunt. Telles fint plerique fcriptores illius aetatis, quam medii aevi nomine appeilamus, in quibus tanta fuperftitionis vis elucet, ut haud exigua rerum, quae geftae dicuntur, expofitio conflata fit ex abfurdisfimis narratiunculis, et miraculis tam monftrofis, ut delirae cujusdam anus commenta tibi narrari exiftimares. Nihil fere, fi homines illos audias, fecundum confuetum naturae et rerum eurfum tum fiebat, fed ubique inauditorum facinorum atque eventuum mentio inferitur, Deusque, uti dicunt, ex machina advocatur, manifefto utique iudicïo, quam frequenter homines, caeea füperftitione imbuti, omnem judicii vim atque candorem amittant. M 3  94 DE FIDE HERODOTI § II. Graecorum quoque fcriptorum fuperftitio a plerisque notatur. Paucisfimi inter illos fabularum commenta, de Diis tradita, et facra, publice recepta contemnere, vel falfi convincere aufi fuerunt. Telles fint tum alii, tum praefertim Xenophon, fummus philofophus, et Socratis difcipulus, qui fomniorum, aufpiciorum, oraculorum, fimiliumque non tantum faepisfime meminit, fed qui et in rebus gerendis Deorum voluntatem ita exquirere, hisque monitis accurate obtemperare ftudebat: et Diodorus Siculus, qui quamvis candidi judicii fcriptor in aliis adpareat, motus tarnen terrae, tempeftates, et aquarum eluviem non naturalibus causfis fed Deorum irae adten bit. . Non femper tarnen illa prodigiorum, fabularum de Diis acceptarum, fimiliumque rerum commemoratio ipfum fcriptorum adfenfum prodit, ut fupra jam obfervavi. Illi inprimis, qui florentibus Graeciae rebus vixerunt, in expofitione rerum, ad facra pertinentium, caute verfari cogebantur, quum nee myiieriorum ritus atque causfas evulgare, nee de coelo aut rebus coeleftibus difputare liceret. (a) Non tulisfent profecto Athenienfes nee Ciceronem, de Diis .et Deorum natura libere philofophantem, neque Lucretium, rerum naturam ita exponentem, ut Dii ipfi, omniaque de illis narrata, ad fabularum commenta ablegarentur. ( Ut autem ipfius Herodoti loca, ad Sacrorum cul:.. ■ H>31! n : .:i^-;;nio' thu4mi : tum Ca') xenophon Memorab. I, i. plutarch.w Perkte 169. in Nicia 538.  R E C T E A E S T I M A N D A. 95 tum, et opiniones de rebus-divirus pertinentia, rectius accipiantur, et id monendum fupereft, Graecos, tametfi, uti dixi, non ferrent atheismum, vel liberas eorum voces, qui fabulas, de Diis acccptas, explodere, aut falfi convincere auderent, tam abfurde tarnen de ipfa natura divina fenfisfe, ut turpisfima etiam Deorum vitia in tbeatris palam ad oblectandum populum exhiberentur. Ita impii Ariitophanis joci plaufu praemiisque fuerunt decorati, eodem illo tempore, quo Socrates ad mortem adactus. Nee Arifiophanes tantum, fed multi praeterea alii in ipfis Diis ea vitia frequenter notant, quae nee in hominibus ferri posfent. (£) Euripides ab illis bella, reliquasque calamitates immitti ait, ut terra, incolis praegravata, levetur. (V) Immo nee pesfimus invidiae adfectus a Deorum perfona remotus credebatur. Licet enim non defint, qui (p6ouov9 Diis frequenter adferiptum, exponant de ea virtute, quam Nemefin et Adraftiam Graeci dixerunt; (V) loei tarnen, ab illis adduéti, nihil aliud docent, quam de natura divina fanius fenfisfe fapientiores, non autem vulgarem et publicam vererum opinionem declarant; fimili prorfus modo> uti fortuna, vulgo quidem caeca dici et fingi folita,. a piis tarnen et Dei reverentibus de provida Dei cu> ra accipitur. (>) § HL. O) str a p. o IV, 279. Schol: Homeri ad' Blad. A, v. 5. alii. (c) In Helena v. 39. (d) spanh. ad Ci/.'im. Hymn. in Apoll. v. 117. v.ues «i/ Amm. Musceih. XIV,11. Academie Royale dés Infcript. XIX, p. 1 17. (O valck. ad Herod. III, 153. muret. ad Cicer. in Catil. I, 6.  9(5 DE FIDE HERODOTI § IIU Superftitione Graecorum eorumque de natura divina opinionibus generatim expofitis, fupereft nunc ut videamus an Herodoti fides per ea, quae recenfui, vitia aliquando minuatur. Nam fuperius a me obfervatum memini, illum fuperftitiofae credulitatis effectum plerumque fic dominari, ut rerum causfae non tantum male a fcriptoribus exponantur, fed ut et ipfi quoque effectus illis, quas fibi fuperftitio finxerit, causfis, pofthabita veritate, attemperentur. (ƒ) Dubitari profecto nequit, quin et Herodotus Diis adfcribat invidiam, et ex illa invidia hominum fuperborum vel potentium cafus repetat. (g) Quaeritur autem, an illi loei minus a,bfurdam admittant interpretationem, adeoque de vi Numinis, fcelerum ac fuperbiae ultrice, posfint accipi? Id vero tametfi de quibusdam non negaverim vehementer tarnen dubito, an ubique fanioris illius philofophiae tam certa veftigia apud nofirum deprehendantur, ut ideo fupra vulgi opiniones efferri mereatur. Qi) Apparet deinde fuperftitiofa Herodoti credulitas per muitos locos, quae cl. valckenarius accurate collegit, et cum Thucydideis comparavit, ut quanta ingeniorum illorum fuerit diverfitas inde cog- (ƒ) Exemplo rem illiiftiabo. Nihil frequentius apud fcriptores monachos, quam ut principes, aliique, qui odium Sacri Ürdinis incurrisfent, mala morte dicantur periisfe, veluti a vermibus devorati, fulmine percusfi, eet. Vid. fleury, Difc. fur tbift. Ecclef. Tom. XIII, p. 18 — Itaque fuperftitio haud raro et mortis camfam adfinxit, et ipfum mortis genus. (g) herod. /, 32, 34- 'Wt 4°r WA 6, 46. /-'///, 109. (*) Vide ïiAïLE in V. PericL's nota I. valck. ad Herod. III, 40.  RECTE AESTIMANDA. cognofcamus. (f) Amat nofter recenfere prodigia, et reliqua credulorum hominum ludibria, quae feverum Thucydidis judicium faftidit. (fc) Impios dicit, qui oraculis fidem habendam non esfe exiftiment; (/) quin et ementitum, et a Themiftocle, ut videtur, confictum oraculum, quod Bacidis esfe dicebatur, tamquam verum et divinum fibi obtrudi patitur. Qn) Nee prodigia et figna tantum recenfet, ut faciunt plerique hiltoriarum auctores, fed et graves calamitates per- ea nunciari perfuafisfimum illi eft. (V) Deorum iram propter unius fcelus non familiae tantum, fed et omni populo credit inhaerere, nee posfe refolvi, nifi rite expietur. (o) Et hinc calamitates, genti alicui immisfas, a crimine quodam majorum amat repetere; (j>) Deosque hominum impietatem gravi exitio vindicare monet. Qq) Quae omnia, quamvis pie- (0 Ad Lib. VI, c. 107. Qk) Non tarnen fibi patitur perfuaderi, Deorum ftatuas in genua procubuisfe F, 86. et fic in eo aliis minus fuperftitiofus adparet. middleton Letter front Rome 202. (/) Lib. FIII, c. 77. (in) L. cit. (» Lib. FI, c. 27, 98. (0) Lib. I, c. 91. FIl, 134, 137. Qp) Lib. VI, c. 84. /, 105. ubi S;',/.eizv i/ovvov Scythis incubuisfe narrat, propter violatum a paucis fanum Veneris Coeleftis. Femineum illum morbum e loco Hippocratis reéle expofuit wessel: (de a'êre, aquh et locis, C. XI. 'font. FI, p. 209. Charter') quod ideo moneo, quia hinc elucet vis fuperflitionis, quae boni Herodoti animum infeccrat. Quae enim nofter iratae Veneri adferibit, ea medicorum pater e naturalibus causfis repetiit. Morbos nempe minus notos a Deo immitti credebant veteres, ideoque illis correptos Sacros exiftimabant, ut et de Scythis teftatur iiippocr. /. I. Notisfimum eli qui morbus Graecis Romanifque eximie facer fuerit. Duratque fuperflitio per Orientem, et aliis in locis, ut meute moti, Deo pleni exiltïmentur. Hinc et inter barbaros medicinam facere foliti facerdotes, idque per artes magicas, et carmina. Herodotus autem Diis Graecis poteftatem morbos immittendi tribuens, de Epide tarnen iEgyptiorum idem adfirmare non audet, et infaniam. qua corréptus fuerat Cambyfes, e morbo repetit. ///, 33. In quo quidem fequitur praecepta difciplinae Hippocraticae. V. notas add. I. (?) Lib. IF, iu f. N  c$ DE FIDE HERODOTI pietatis habeant fpeciem, et ab alio dicta fineeram de providentia divina, qua res humanae adininiftrantur,, opinionem posfent eomplecti, in Herodoto tarnen plurimum fuperftitionis habent immixtum, uti et habent in feriptoribus monaehis, eorumque fimilibus, quos poenarum atque praemiorum divinorum difpenfatores fuisfe dieeres. Sunt et apud Herodotum exempla Deorum et Heroum, Graecis contra barbaros opem ferentium, (r) qualia omnium fere gentium hiftoriae faepisfime fin^ gunt. CO Clades deinde, quas pasfi fuerunt Perfaë, ita dicuntur inflictae, ut intervenientis Numinis vis manifefto adpareret, per tempeftates, ventos, et fimilia. CO Quin et felix Plataeenfis pugnae fuccesfus, Graecis, ad Mycalen certaturis, eadem iam die, non fine divina ope, innotuit, eosque alacres ad fubeundum periculum reddidit. (ti) Nofter Herodotus ope ipfius Ceteris viétoriam nunciatam fignificat, quippe cui fanum esfet dedicatum et in agro Plataeenfi et alterum prope Mycalen. 00 Illa nempe Dea barbatis iniquisfima fuit, neque eos, e praelio Plataeenfi fu- gien- (0 Lib. VIII, c.37, 6$. (s) Sic apud Romanos Caftor, Pollux, Nêptunus, aliique, non raro m prima acie confpeai dicuntur. cicero Tufc. I, 12. de N. D. III, 5. justin. XXX, ui. rAusAN.Zf, 32. VIII, 10. Nee a Chriftianis hominibus abfuic illa fuperftitio. Sic enimjacobus in iiifpania, alii autem San&i Viri aliis in locis, eximiam in. praeliis operam navasfe traduntur. V. middleton letter from Rome p. iod. (/) Lib. VIII, c. 13,37. „ («) Lil. IX, c. 100. Reftius et verius Diodorus, Polyaenus, Frontinus, et alii, famam illam per Leucbytidem ducem confiaam obfervant, quales artes imperatoriae inter veteres ïgnotae non fuerunt. Vid. casaub. ad Polyaen.I, 33. (ïi) Lib. IX, c. 101.  RECTE AESTIMANDA. 99 gientes, intra templi ambitum voluit recipere. (w) Erat enim praefes omnis vitae cultioris, et maxime veneranda propter religionem myfteriorum, quibus, •tefte cicerone (x), ab agrefti immanique vita exculti ad humanitatem, et mitigati fumus. QevftoCpópot; inde, et Latinis legifera dicitur, parens nempe concordiae, omnisque juftitiae. Haec ergo Dea, li Herodotum audias, barbaram illam colluviem, holtes vitae politioris, quin et ipfius humanitatis averfabatur; Qy) aeque ac Iacchus ille myfticus, feu in myfteris celebratus, et Cereris Trdpe^pog, (z) cujus vox ab Eleufine refonans, regiis quidem copiis exitium, at Athenienfibus eorumque fociis viétoriam nunciavit. Qa) Neque minus praefens fuisfe dicitur Deorum Numen, quum Xerxes Delphici templi donaria rapere tentasfet. Si enim fides noftro herodoto, (li) manus facrilega ab illa aede ita fuit repulfa, ut haud exigua pars per fulmina, terrae motus, quin et heroes infequentes oppresfa, jaceret. (c) $ IV. (w~) IX, 65. Qx) De Legibus II, 14 et 10. (j) Vide quae obfervavi fupra c. 111, § 5. inf. (2) span h. ad Callim. hymn. in Cerer. VI, 71. (V) Lib. VIII, c. 65. Pulcerrimae profe&o funt illae fabulae, et Atticis ingeniis dignae. Ceciderunt barbari ad aedera Cereris ferficCpópcv, tamquam victimae piaculares Deae juftitiae, legumque: et Iacchi, (qui itidem Deus humanitatis) vox, tamquam ventus adla, per omnem Atticam refonavit, fraélofque animos erexit. (F) Lib. VIII, c. 37. (c- 6l- (f) 11, 65. Simil:a exempla funt //, 47, 132, 170. (g) Conf. recen'io libelli Plutarchi, de Herodoti malignitate, infra Seét. //, c. 1, § 2. fV-0 Lib ii, c. 49, 171.  r e c t e a e s t i m a n d a. ioi notum eft, myfteriorum adparatum et ritus ab ea gente petitos, et Graeciae illatos fuisfe. Ergo nofter filentio obtegere, quam temere evulgare maluit ea, quae non fme periculo literis mandarentur, quoniam gravibus poenis eos iubiectos novimus, a quibus arcana facra temere fuisfent prodita (J) Ita pausanias (k) fe non ignorare profitetur arietem et Mercurium in myfteriis; Magnae Matris memorari, at confulto tarnen fe reticere, quae de ipfo illo ritu haberet cognita. Similis declaratio apud Plutarchum aliosque reperitur. (/) (7) petit ad Leges Attic. p. 33. (*> Lib. II, c. 3. Wt)\ 38, X, 32. (J) De Oracu/orum defeclup, 41-, tu-him hsvrödo «mGüoqmi menS wfroifr} ö«fcüiv IHtfjïftHlli >8 < raiv •: .nu;;:- fnfeïfiiohgi;'vïrrtfüV miihrr tm%Lp$it zuiüm • ©np^ri etitknqj 'StiftbA «r'j'i-iDol ©nobq'riolob nr jncoooq itip « aimoa f-o --,& f!'' M ,t'i::';;;!c.,:rntl t H©aO Ï9 ,-• lol ffitffca N 3 c: a-  104 DE FIDE HERODOTI CAPUT VI. De erroribus, ex ignoratione naturae, causfarumque naturalium, ortis. A ntequam fufceptae difputationi de causfis vitiatae hiftoriae finem imponam, obfervari tandem velim, ignoratam naturae vim, et rerum naturalium cognitionem non fatis accuratam fcriptores hiftoriarum faepisfime in errores conjecisfe, et innumeris fabularum figmentis anfam dedisfe. Adfine prorfus, neque minus frequens vitium eft eorum, qui peccant in defcriptione locorum, natura foli, et coeli, fimilibusque, ad fitum et ingenium regionum, quarum notitia traditur, pertinentibus. Innumera exempla errorum, ex hoe fonte profluentium, posfent adferri, nifi putidae esfet diligentiae ea probare veile, quae a nemine hiftoriae perito in dubium vocata fuerunt. De Herodoto autem, ejusque erroribus, ex causfis, quas recenfui, profectis acturus, probare ftudebo, pleniorem illam fcientiae lucem, qua noftra aetas circumfunditur, multas quidem  R'ECTE AESTIMANDA. I03 dem fabulas, a veteribus temere creditas, disfipasfe; attamen et alia baud pauca, per patrem Hiftoriae tradita, ita illuftrasfe, ut dubium non fit, quin ea immerito a quibusdam falfi fuerint poftulata. Errores autem, ex eo, quem indicavi, fonte manantes, apud Graecos fcriptores tanto frequentius occurrunt, quanto magis eorum ingenia ad fubtiles et abftrufas difputationes promta esfent atque parata. Rerum enim naturalium causfas acutius perquirere volentes, abfurdis opinionibus faepe femet ipfos implicuerunt, quas potuisfent vitare, fi cognitos tantum elfeclus commemorantes, examen illud causfarum fallacibus non fuperftruxisfent conjecturis. Nibil ergo magis frequens, quam ut longam inveniamus ratiocinationem, qua id agitur, ut origo rei cujusdam mirae aut infolitae perquiratur, et opiniones ab aliis de ea propofitae refellantur. § II. Neque Herodotus nofter vitii illius, a tot aliis admisfi, prorfus expers eft. Rationem enim reddere ftudens quare Nilus ftato tempore extra alveum lëfe diffundat, talem propofuit, quam dofli homines poftea merito rejecerunt. (a) Immo et aliquando male fedulus eft in exquirendis causfis rei, quam ad fictas fabulas debuisfet ablegare. (b) In tradenda hiftoria animalium nonnunquam ita peccat, ut fatis conftet, fabulas, vulgo circumferri folitas, fine accurata inquifitione ab eo receptas fuisfe. O) Lih. II, c. 25. Vid. diod. sic. I, 37. et notas ad Herodotum. (b) Lib. III, c. 108.  Ï04 DE FIDE HERODOTI fe. Ita defcriptioni Crocodili quaedarn falfa admifcuit, id animal lingua prorfus carere, et maxillam inferiorem immotam habere narrans. (c) Deinde Nilura tantum et Indum Crocodilos alere temere adfirmat. (d) INec magis fidem merentur, quae fabulatur de trochilo, in apertum os Crocodili penetrante, et fine ulla noxa inde exeunte; (e) quaeque de Phoenice, iEgyptios auctores fecutus, habet. (ƒ) Haec, fimiliaque commenta, diu ore hominum circumlata, et per innumeros alios transfcripta fuerunt; ut et ea, quae de vipera, matris vifcera erodente, (g) de leaena, femel tantum in vita partum excludente, et fcymnis, uterum matris lacerantibus, temere credidit. Qi) Nee dubito, quin multas feras ementitas nobis recenfeat, (i) quamvis accurate fecerni vix queant, quae in his vera, quae autem falfa fint, quia vocabulorum, quibus appellantur fingulae, verus ufus haud raro latet; quo fit, ut et comparatio cum ü- (c) Lib. II, c. 68. Non tarnen Herodoti fententia defenforibus caruit. Vid. gronov. Mufeiim Icbtyoiog. II, p. 75. et hasselquist, qui in crocodilo, a fe disfecto, linguam prorfus non inventam narrat. Certa tarnen eft fides perraultii, teftis oculati et dofli, Memoir. de PAcad. des Sciences Tom. III, p. 2, et 3. Ipfe in Crocodilis, qui in Mufeo Harlemenfi fervantur, per Amicum conjunftisfimura m. vanmarum, Mufeo illi praefeftum, mihi monftratis, plane coniirmatam vidi Perraultii obfervationem: la langue etoit d^une cbair fpongieufe, epaisfe, et mollasfe, attachée infeparablement dans toute fon etendue a la macboire inferieure, dont elle rempUsfoit tout le vuide; ce qua peut-etre donné occafton de dire, que le crocodile fia point de langue. (V) Lib. IV, c. 44. Similis error fuit Alexandri M. strabo XV, p. 696. ■ (?) Lib. II, c. 68. (ƒ') Lib. II, c. 73. De eo non difputo, an Pboenix fit pavo, an avis paradifiaca, an monftrum Mum. O) l>b. UI, c. 109. (£) Lib. III, c. 108. (;') V. inprimis L. IV, c. 192. In his tarnen aeftimandis cauti quoque et circumfpefti esfe debemus, quoniam utique quasdam beftias ferre videatur Africa, veteribus magis quam nobis cognitas. sparman Voyagc c. 15.  RECTE AESTIMANDA. I05 illis nominibus, quibus in aliis linguis defignantur, faepe valde aneeps fic, et dubia. Sed credibile, inquam, non eft, Herodotum fibi prorfus temperasfe a recenfendis ejusmodi monftris, quae natura non ferat, cum ab omni aetate ea fibi finxerit luxurians hominum ingenium, quae et aliquando temere inferta videas et depiéta in eorum libris, qui non fordidi auclores naturae yerique dici et haberi vellent. Quis deinde formicas inventas credat vulpe majores? (F) Ipfe tarnen Herodotus teftis monftri oculatus non eft, verum rem, a Perfis acceptam, refert. (/) Quare dicendum videtur, id animantis genus, quod fzupfxt^^ Herodoto vocatur, vel prorfus fïctum esfe, vel a Perfis ita fuisfe dictum a fimilitudine, quam illud inter, et formicam, fibi deprehendere videbantur. Nihil quippe in omnibus linguis magis frequens, quam ut res incognitae nomen trahant ab'illis quae magis notae fint, idque maxime locum habet in iis nominibus, quibus animalia defignantur. (ni) Peccat fine dubio Herodotus, quum pecoribus cornua non nafci ait in locis frigidis. («) Sunt utique, fT) L. ITI,c. 102. Herodotum poftea fecuti Strabo, Plinius, aliique. Ea, quae de formicis Indicis narrarentur, fuo loco fuaeque dignitati relinquit arrianus Lib. F, c. 4. & in Indicis c. 15. (/) Ibid. c. 105- Qii) Sic Romani Elephantnm, numquam antea vifum , bovem lucam vocarunt, quia animal, bovemajus, non noverant. V. cuper. Obf.I, 18.p. 127. Eft et alia gens, cui ovis, antea incognita, fus adpellaretur, dentes in fronte gerens. torster, in libro faepe cit. p. 325. Multa alia hujus generis exempla adferri posfent, fi ea res nunc ageretur. Plurimi enim errores, in'hiftoria animalium admisfi, ex eodem illo fonte funt repetendi, veluti cum beftiis novi orbis, quamvis a noftris diverfis, eadem tarnen nomina data videmus. Vid. euff 0 n. //. A''. Tem. XI, p. 54. O  ioö de fide herodoti. que, quae non habeant, veluti boves Iflandiae, (o) fed in aliis tarnen fallit ea frigoris vis quam obfervasfe fibi videbatur. Non lubet autem plura enumerare, in quibus Herodotus , animalium hiftoriam exponens, a vero aberraverit. Sunt enim multa hujus generis, quae a fagacibus naturae interpretibus dudum falfi convicta fuerunt. Quo et pertinent ea quae de causfis coloris iEthiopura philofophatur, nigram esfe dicens «rijy yovijv auruv, tfa a7rfsvrcn k reeg ywotTtcus. (J>) Condonemus tarnen patri hiftoriae errorem, quem nee noftra aetate evitare potuerunt docti fcriptores, (g) etiam poft editam Cl. albini disfertationem, qua res omnis plenae luci exponitur, atque fictae aliorum rationes, quin et Herodoti noftri locus, refutantur. (f) § III. Nemo quoque mirabitur muitos errores admisfos in defcriptione regionum longinquarum, fructuumve, quos illae ferant, origine; orbis habitati finibus; fimilibusque, quorum notitiam bono Mufarum patri impertierant mercatores Carthaginienfes, aliique teftes minus fidi. Ridicula profecto fabula, quam de Cinnamomo, e locis incognitis per alites advecto, narrat. (O Neque majorem apud muitos fidem (») Lib. IV, c. 29. (0 buffon Tom. XI, p. 309. (>) Lib. UI, c. 101. „ , t r lq$ fokster Obf. faites perJ. le fecond voyage de Cook 240. Recherches Jur les Americ. II. p. ij. lecai, traité de la coul. et de peau hum.p. 58. (r) Disf. de fede et caus/d color. A^th. p. \ 1. (V) Lib. III, c. m, 112.  R.ECTE AESTIMANDA. 10? dem invenire potuerunt quae de fucco Ladani nobis tradidit, quem e barbis hircorum decerpi et colligi adfirmat. (Y) Sed eumdem morem in infula Cypro perdurare oculatus teftis obfervat. (V) Inventum tarnen et raftri genus, e coriis factum quo folia levïter tangendo pinguis et tenax fuccus decerpitur. Eccui ergo mirum barbas hircorum huic inftrumento inveniendo occafionem dedisfe? (y) § IV. Geographia Herodoti talis eft, qualem jure exfpectes ab eo, qui, quamvis multas regiones fuis oculis perluftrasfet, plurima tarnen aliis fponforibus narrare cogeretur, ut fupra accuratius probavi. Praeter homines, veluti mercatores Carthaginienfes, aliosque, confuluisfe etiam videtur tabulas Geographicas, quarum primus ufus, vulgo ex iEgypto repetitus, ad Graecos quoque, Herodoti aetate, pervenerat. f» Ergo Thraciam atque Scythiam ita depingit, ut tabulas harum regionum ob oculos habuisfe videatur. O) Quales autem illae fuerint, partim declarabit ipfius Herodoti locus. Rideo, inquit, de Hyperboreis loquens, muitos defcr ipfis fe ambitus terrae — qui Ocëanum fcribunt circumfluere, (j) et terram esfe orbiculatam, tamquam ex tortio, et Afiam faciunt Europae pa- (f) Vid.//. («) Vid. heymans Reizen. v ) tour ne fort, Foyages Tom. I, Lettre II, p. 8j> — ubi et effigies hujus ïnftrumenti mvenitur. (w) Vid. Lib. F, c. 49. et jac. gron. ad IF, 36. Quam manca autem fuent Geographia illa Graeca, tempore belli contra Xerxem gefti, docebit locui herodoti ^7//, 132. O) Lib. IF, c. 99. ubi not. 00 Vel ut gron. pingunt. Nam rpx) Lib. III, *.Tl#?A&ÏÜ i°- (0 Lib, IV, c. 185. (/) Lib. IF, c. 196. (e) Extra orbem terrartim, ut toquitur Scipio apud' livium XXVIII, 32. • (ƒ> Vid. Examen Critique des bijloriens etMexandre. Verum quidem eft, ad Gangem ufque penetratum fuisfe tempore dominationis Romanae, fed ita tarnen, ut nomen tantum illius fluminis, non autem defcriptio regionum, illi ad> jacenmtm, nobis- tradatur. Conf. quae dixi fupra C. I, § 1-5.  r E'c T E AESTttMANDA. I09 pam ibi contingit. Sed haec omnia poft labores doctorum Geographorum pluribus enarrare non conftitui, uti nee necesfe habeo figillatim perluftrare ubinam erret Herodotus in defcriptione regionum, ubinam vero probabiliter ea de re difputet. Poftulat enim id argumentum talem adparatum qui hüjus opellae finibus includi nequit. Neque tarnen hic omitti debet mentio conftantis illius inter veteres opinionis de zona torrida, ac frigida, quas plagas habitationi hominum atque animalium ineptas, ideoque prorfus incultas exiftimabant. Vides, inquit Africanus apud ciceronem, {£) habitari in terra raris et anguftis locis: et in ipfis quaji maculis, ubi habitatur, va/las folitudines interjectas; hosque, qui incolunt terram, non modo interruptos ita esfe, ut nihil itfr ter ipfos ab aliis ad alios manare pos fit. — Cernis autem eamdem terram, quafi quibusdam redimitam et circumdatam cingulis, e quibus duos maxime inter fe diverfos, et coeli yerticibus ipfis, ex utraque parte, fubnixos, obriguisfe pruina vides:; medium autem illum ei maximum folis ardore torreri. Non multum ab illis recedunt, quae nofter de finibus orbis terrarum difputat. Quamvis enim cingulorum nulla apud eum mentio» Scythas tarnen narrare dicit ultra eos, qui fupremi verfus aquilonem habitant, nee tranfiri posfe, nee profpici, propterpennas, quibus tum aër, tum et terra oppleantur. Qi) Quas pen- Qr) Somn. Scip. c. 6. Conf. etiam strab-o II, p. 154. plin. 77, 68. lucre r. V. 195. (li) Lib. IF, c. 7. Simile commentum Pytheae, ultra Thulen nee terram esfe, O 3  110 DE F I D# HERODOTI pennas haud infulfe accipit de tanta nivis copia, quae et vifum et cultum regionum illarum prorfus impediat. Immo omnia, quae trans Iftrum funt, loca propter vim frigoris habitari non posfe credit, (f) Verfus auftrum vero, et Orientem, iEthiopia (non illa, quae iEgypto contermina, fed quam Africam contingere dicit) Noftro terrarum habitatarum ultima eft, Qt) quamquam nee ibi, neque etiam in Africae defcriptione, expresfis verbis dicit calores impedire, quo minus loei ultra fiti frequententur. § IV. In metiendo locorum intervallo, temporis disjunctione, ut et in defcribendo regionum fitu, ac forma, non femper accuratus aut felix eft Herodotus. Quae dicit de iEgypti finibus, a monte Arabico, ad eum, qui Lybicus vocatur, non placent Mailleto, d'Anvillio, aliisque, qui tabulas regionis illius nobis dederunt. Utitur etiam computatione parum certa, quando locorum intervalla diftinguit per dierum numerum, quibus navali itinere ea eme- ti- ncc aquam, nee aerem narrantis, aAAv trx'yxpifA.x ti sk tovtccv , ir}iu;j.ovi 6xIxttïco èoixb% quo tïeque pedibus accediposfit, neque navibus. strabo II, p. 163. (/') Lib. F, c. 10. Videtur tarnen aliquam habuisfe notitiam maximi illius fluvii, cui nunc quidem nomen Volga, quem autem Graecis Araxcn diftum exiftimatWESSELtf^/, 202. Herodotus aliique (itum maris Cafpii non ignorarunt, adeoque et Volgae oliia viderunt; an vero altius penetraverint, dubium eft. Deinde et f'ama cognovit Infulas Casfiterides, feu fianniferas, ///, 115. Ilias in Oceano fitas et Iberiae objeftas diodorus fcribit. Lib. F, c. 39. Vera tarnen earum nomina, et locos iinire non audent Geographi. celear. Ccogr. Ant. ff, 1. Succinum quoque ab extremis Europae partibus tranfportari non ignoravit. ib. lplura nomen Eridani, ad cujus ripam id colligi acceperat, in hodicrnum ufque diem fervari, et esfe amnem Rhodaune ,qui non proeul Gedano Vistulae miscetur, fcribunt Gesnerus, aliique. wessel<7) Quum autem certior illa et plenior temporum fcientia, quam Chronologiam cum Graecis vocamus, esfe non posfit ante excultam Aftronomiam; facili inde confecutione efficimus, eam fuisfe aetatis, qua Herodotus vixit, fimplicitatem, ut accuratior annorum computatio ab eo non posfit fperari. Immo et ipfum annorum numerum rarius finft, fed per höpamjttjv ysvsfo faepisfime temporum intervalla diItinguit. Q) Quae omnia minus cultam, et artibus, quas (0 Lih. ir, c. 8, 9. IF, u. (»/) Lib. IF, c. 101. V. D. ad strab. /, p. 35. («) Lib. II, c. 109. Ufus quoque fuit confuetudine Chaldaeorum /, 83. (a) Lb. Fff, e. 37. Ubi V. not. Q>)'Lib.I, c. 74. IX., is* (?) Lib. II, c. 142. eet.  H2 DE FIDE HERODOTI quas memoravi, nondum expolitam Herodoti aetatem fatis fuperque produnt. (r) § VI. Uti autem caeea antiquitatis reverentia merito culpatur in illis, qui fine ulla inquifitione omnia reeipiunt, 'quaecumque veterum auctoritate innixa aeceperint; ita tarnen non minus notari meretur eorum eonfidentia, qui humanam eruditionem et ingenium fuo metientes, ad fictas fabulas referre non dubitant, quaecumque intellefta non habeant aut perfpefta. (O Multa profecto, quae inter majores noftros fidem non inveniebant, in ea philofophiae naturalis luce, qua nos colluftramur, facilius et intelliguntur, et creduntur. Quot enim miracula hiftoriae per vim fluidi Electrici, aeris quem vocant inflammabilis, montium ardentium, aliarumque causfarum naturalium nunc explicentur, de eo quidem hic plura dicere necesfe non habeo. (0 Neque apud Herodotum defunt exempla rerum, quae, quamvis ab ipfo prodigiis adnumerata, ideoque a plerisque falfi fuerint poftulata, hodie tarnen vim naturae non prorfus fuperare exiftimantur. O) Quo (V) Plerique Graeci hiftoriarum fcriptores Chronologiae fatis incuriofi funt gillies btflon of Greeee I, p. 3- . . . _ , .. (O Quae ftbifacilia quisque faöu put at, aequo animo acctptt, fupra ea, velutt fiSa, p7o falfts ducit. sallüsï.A G. cap. 3. Elegans eft locus 9Vm *W* P°fCCflo pertinent i^nes lambentes, Caftores et PoUuces in malis naviurn, globi i-nei in hallis, Iapides, vel cineres de coelo lapfi , aiiaque, in quibus recenfenlis diligens eft Mus.CRENB. torod. ad PM, Nat. p. 1003, .004, 1070. Add freret. Memoires de P Academie des Infcript. Tom. IV, p. 4 \\ • Vil- (u) Luculentum teftimoniura fidei atque integritati Herodoti dedit boerhavius, ElMH. eb-em.I1P. 55*. Hodiernde obfeivationes, inquit,probant j'ere omnia magni viri diila, quae femidocli, rerum naturalium ignar., pro jaljis babuerant. fiüisque.  recte aestimanda. 113 Quo refertur exemplum elegantisfimum Mi Croefi, qui cum diu mutus fuisfet, vifo vitae periculo, in quo pater verfabatur, repente in vocem dicitur erupisfe. f» ld, inquam, exemplum judice Cl. gaubio f» rarum quidem eft, attamen non prorfus carens fimilibus, in quibus idem terroris, irae, aliorumque motuum animi vehementiorum effectus obfervatus legitur. f» Mihi tarnen rem explicatu difficillimam videri fateor, quia hunc juvenem non mutum tantum, fed et furdum fuisfe narrat herodotus. GO Si ergo jam inde a natalibus illis vitiis laboraverit, fine. ingenti prodigio in articulatam vocem erumpere non potuir. Sed id quidem non dicit Herodotus, neque etiam Cicero. (V) Si autem rem omnem negare non audeamus, vel deceptum exiftimabimus Herodotum, Croefi filium non mutum tantum, fed et furdum fuisfe narrantem; vel certe illam furditatem non inde ab infantia obortam credemus. Ceterum non diffiteor, fimpliciorem, eoque magis credibilem mihi videri hiftoriam, de Batto quodam traditam, quem, cum aliquamdiu mutus fuisfet, vifo leone, in vocem fubito erupisfe ferunt, idque per eamdem illam terroris vim, cujus modo memini £0 uti (v) Lib. r, c. 86\ f» De regim. ment. quod medicorum eft, Om. II. n^I^l\l tl'Jr- IlIl.P'. 474- Lib- lX> § I0- ^ Hafnienfia a Ba tbol. ed ta Pol. I, ObJ.71. ubi Olai Borrichii Iocus, exemplum iilii Croefi iHuftrans. Aha fuut apud Tulpium, Hofmannum, aiiosque, quiiet Herodoti locura non neglexerunt. (j) Lib. I, c. 34, 33 (z) Efusdem gene» is etiam illud eft, quod feribit Herodotus, Croefi filium, quum f cicero de divin. I, 53. [llfam enim non ad aetatem, fed act liberum hnguae ufum pertinet. • O) pausanias Lib. X. e. 15. in f. P  H4 de fide herodoti Uti autem Croefi filio vocis ufum per terrorem redditum narrat Herodotus, ita Epizelum quemdam Athenienfem inter ipfum praelii aeftum derepente oculis captum fuisfe ait. 00 Videant Medici, an vehementisfimam omnis animi corporisque intentionem, partiumque vitalium motum inufitatum tam triftis effeclus nonnunquam confequatur. § VIL De natura et generibus anïmalium agens Herodotus, fine dubio fiéta pro veris aliquando fibi obtrudi pasfus fuit. Locum autem hic habet elegans pausaniae obfervatio, qui de beftiis, inter Graecos ignotis, aut fama tantum cognitis, loquens: in his, inquit, neque ad adfentiendum nimis proclives esfe debemus, nee tarnen omnino increduli, fi quae rariora nobis fint. CO Unicum ejus generis exemplum adferam. Narrat Herodotus in Arabia inveniri duo ovium genera, quorum unum caudas habeat tam longas, et graves, ut paftores, ne illae laedantur, ploftell'a, quibus adligentur, invenerint; alterum vero breviores quidem, fed ad cubiti tarnen longitudinem excrefcentes. 00 Jam vero, non tantum caudas ovinas immanis ponderis in Orientis quibusdam locis confpici tradunt hiftoriae animalium fcriptores, fed et ufum ploftelli illius, cujus Herodotus meminit, perdurare docent. CO m nb. n, r. 117. O) Lib. IX, c.11 (V) Lib. III, c. 113. (ei buffon H. N. Tom. XI, p. 355- kusset. Natutal Hiftorp ofAkppo, ■bi oves memorat, quarum caudae, ad quinquaginta hbras pondo aliquandu evefcentes, trahamvtr ope lignei inftrumenti rotis etiam foffultu  RECTE AESTIMANDA. 115 Reliqua quae ad hanc difputationem posfent referri, veluti quae de viperis Arabiae alatis, (ƒ) aliisque leguntur tradita, lubens volensque praetereo. Difficillime quippe comparantur Graeca nomina, cum illis, quibus hiftoriae animalium fcriptores nunc utuntur, quod tarnen fieri debet, fi ementita a veris recte velimus diftinguere. § VIII. Succedat difputatio utilior atque jucuirdior de fitu et natura quorundam locorum, per Herodotum ita defcriptorum, ut penitior orbis terrarum cognitio ea tandem confirmet, quae fuperiorum temporum infcitia vel fufpectae haberet fidei, vei et fabulis plane adnumeraret. ^ Scribit Herodotus, Cafpium mare esfe QuXcccaav £7r secure, nee cum ullo alio commisceri. (#) Strabo, Mela, quamquam in plerisque Herodotum fequens, aliique, ab hac fententia fibi difcedendum putarunt, ideo inprimis, quod mare illud falfum eft, ac fi necesfum propterea, ut cum Oceano communicaretur. O) N.oftro tempore fides Herodoti non tantum ftabilitur, fed et menfura ejus maris, quam addidit, non omnino improbabilis adparet, fi cum aliis, quas veteres nobis dederunt, comparetur. (f) Africa, inquit Nofter, a mari undique adluitur, excepto dun- tax- (£) 1,11 C- 107 . 'OP- fe) Lib. I, C. 202. re cUZ' rV,°"S' i P°m?- ^e!am-p- 2+°- Ëxhlimabant veterurn plerique mare Cafpium f,lUnn esfe mans Cronii, feu Septentrionalis. aauL adm»^"/Cn /T crfmm> CafPillm ™re P« «ïeatus fubterraneos Ocearu aquis admiiceu. Sed et de eo quoque merito dubitari video.' P 2  Il6 de fide herodoti taxat, ubi Afiae eft contermina. (£) Ipfa illa res» quamvis extra omnem dubii aleam nunc pofita, a Geograpbis tarnen Graecis et Romanis tam parum fuit credita, ut ante Argonautarum Lufitanorum itinera fidem invenire non potuerit. (/) De eo tarnen multum adhuc difputatur, an itinera per Phoenices jusfu Pharaonis Necho, Qn) et per Eudoxum f» fufcepta, quibus e mari rubro folventes, per mediterraneum reverfi fint, merito falfi fufpecta habeantur? Quod ego quidem non exiftimo, licet in tanta antiquitatis caligine certa vix inveniri non negem. Ceterum Noftri fides inde confirmatur, quod non ignoravit, mare Atlanticum, extra columnas Herculis patens, a rubro proprie non esfe diverfum. (o) § IX. Apud gellium Taurus Philofophus ita loquitur: Herodotus, inquit, hiftoriae fcriptor, contra omnium fere, qui haec quaefiverunt, opinionem, fcribit, ■mare Bosporicum, quod Cimmerium appellatur, earumque partium mare omne, quod Scythicum dicitur, gekt ftringi, et confiftere. (ƒ>) Homo nempe Graecus , vanam fchoïae opinionem fecutus, mare incongelabile opinatur, et futile id decretum Herodoti doótrinae atque experientiae opponere audet. Hodie non tantum certo novimus quaedarn maria gelu posfe conftringi; fed et ea quoque anti qui tus hominibus ac plauftris pervia fuisfe acce- pi- (*) Lib. IV, c. 42. (/) roberts on Amerha Lib. I. f» herod. Lib. IV, c. 42. («) plinius //. N. II, 67. f>} Lib. I, C. 202. f» ge ll1u »2V.A. XVII, 8. et li e r o D. IV, 2.8-  RECTE AESTIMANDA. II? pimus, quae noftris temporibus numquam congelantur. Causfam quidem tam infigniter auóti caloris non definio, ipfam autem rem, a multis, iisque fide dignis fcriptoribus traditam, negare non audeo: Qfy Sed haec dilputatio ab ipfo Herodoto.longius nos abduceret. § X. De vEgypto agens, a Sacerdotibus fe accepisfe narrat, omnem inferiorem ejus partem, et illam inprimis regionem, cui a forma nomen Delta inditum, donum Nili esfe, idemque omnes, quotquot follerter ipfum folum infpexerint, facile agnituturos exiftimat. (r) Et eerte Ariftoteles, Piinius, Plutarchus, Seneca, aliique ab ea opinione fibi non recedendum putarunt, quam et nuperius pluribus argumentis confirmatam vidimus a Mailleto, Shavio, aliisque, qui et fatis luculenter, ut mihi quidem videtur, docent, iEgypti inferioris folum nunc altius esfe quam fuit Herodoti tempore, Nilumque et noftris diebus novum quotannis incrementum illi adferre. (f) Non ergo in contrariam fententiam me -*>jöq iliüijjq müjnïrn: %\ \( mo- (q) Ovidius faepfus et ferlo adfirmat ipfum Pontum Euxihum glacie concrevisfe. De Ponto IV, Eleg. VII, 7. IX, 1, 85. X, 32. Quin et de mediterrane» idem narratum legimus. Multa teftimonia congesiit forste?,. Obf. faites pend. Le fecond voyage de Cook p. 69. feqq. hu me Esfays. Tom. I', p. 457. feqq. ubi de causfis follerter difputat. Acid. gibbon, deciine and'fall of theRom. empire Tom. I, c. 9. (r) Lib. II, c. 5, 15. (f) Legi etiam debet sav ary lettres fur P Egypte II, p. 158, 240, 109. /, 220. Idem ille fcriptor fidem Herodoti in tradendis rebus TEgyptiacis multam: Iaudat. — je ne puis apprecier que la partie de Vhiftoire cFHerodote qui traite de l'Egypte, ei ceft avec la plus grande fatisfacJion, que fafretrouvê dans ce pays les moeurs, lesufages, qu'il a decrits, avec quelques légeres modifications, etc. Tom. Ir p. 101. Simile teftimonium Noftro perhibuit volney Voyage en Syrië, et Egypte, Tom. I,p. 19. P 3  Ïl8 -DE 'p-ID E : BÏkODÓTI rriovent ea, quae freretus (0 Herodoto oppofult", quamvis laudem eruditionis et acuti ingenii ejus argumentis negare nequeam. Sed res omnis iine longiori difputatione excuti plene non poteft, quam tarnen hujus opellae fines mihi permittere non videntur. (V) Ceterum veteribus incognitam non fuisfe vim illam fluminum, limum adgerentium, atque ita oftia paullatim removentium, docere posfunt loei ipfius Herodoti, f» Paufaniae, Strabonis, Diodori Siculi, aliorumque. (w) Deinde hiftoria illa foli iEgyptiaci, quam a facerdotibus acceptant narrat, atque probat Herodotus, optime cohaeret cum illis quae alio in loco tradit, omnem ./Egyptum, excepta Thebaide, antiquisfimis temporibus paluftrem fuisfe narrans. (x). Id fcilicet intelligi debet de ea aetate, antequam Nilus, foli fuperficiem adgefto limo aequans,. planam illam- faciem omni regioni daret, quam poftea accepit. Tandem Herodotus, ut iEgyptiacum folum antiquisfimis temporibus aquis obtectum fuisfe doceat, ad conchylia provocat, quae in montibus inventa fuerunt. (y) Sed id argumentum parum pote- rit (?) Memoires de PAcadem. Royale des hfcript. Tom. XVI, p. 333. Eamdem opinionem ampleditur delachambre,^/*! caufes du debordem. du NU. (?;) Prae ceteris mihi placent quae de hoe argumento diiputat c. f. volney /. /. Tom. I,p. \6.feqq. Hic enim, uti haud pauca oppofuk illis, quae nuperius nobis narraverat savary, ita tarnen argumentis, ex iplius foli natura petitis, luculenter confirmat fententiam Herodoti, /Egypti partem Nili donum vocantis, adeoque et refutat illa, quae a frereto /. /. adduita fuerant, ut foli TEgyptiaci faciem non mutatam docerent. (v) Lib. I!,c.i6. («0 we s se l ad Diodor. I, 39. Vid. et e u f f 0n I,p. 101. Qx) Lib. II, c. 4. O) Lib. II, c. 12.  R E C T E A E S T. I M A N D A. 119 rit fatisfacere illis, qui vicisfitudines, quas terrarum orbis expertus fuit, curiofius indagarunr. Hi enim norunt, talia maris veftigia non in iEgypto tantum, (z) fed in omnibus fere terrae plagis reperiri, exceptis tantum altisfimorum montium verticibus, adeoque ea ad tam canam antiquitatem ■ pertinere, nt nee a Nili aquis probabiliter repeti, nee per Herodoti hiftoriam ulla luce illuftrari posfint. Non omnem vero /Egyptum per Herodotum perluftratam fuisfe inde e vinei tur, quod vineas ibi non reperiri exiftimat, (a) quum tarnen ipfi Scriptores Sacri vini' yEgyptiaci faepius meminerint. (£) Probabiliter inde conjicitur, Noftro notos magis fuisfe planos ^Egypti campos, quos Nilus alluit, et ubi vitium cultura vel nulJa, vel rara admodum eft, quam regiones excelfiores, et montanas, quae vineas habe^ bant, rariores tarnen, quam ut quotidiano incolarum ufui fufficerent. (V) - SECTIO II. N unc tandem Plutarchi libellum de Herodoti malignitate data opera ad examen vocemus. (a) Id autem ita fieri debet, ut illam. Philofophi fcriptionem expendentes, fimul quoque bonam malamve fidem hiftoriae patris exquiramus. Quum enim ceten plerique ejus obtreaatores non adeo mendacia, ex confulto effi&a, quam praeceps ftudium fabulandi, partim ab aetate, partim etiam ab ingenio ejus profectum, culpaverint, Chaeronenfis nofter, ftilo longe acerbiore ufus, negleftam veritatis, quantumvis cognitae curam, fummum-maledicendi ftudium, et, ut verbo dicam, turpisfimum falfi crimen in auótore Mufarum reprehendere non veretur. Ipfa autem aaio, illi intentata, duo fumma capita complectitur. Ex his primum generatim magis accufandi causfas quaerit, atque objicit; alterum vero pres- W cc„r,„; cm 6,Z %ZT^£^'Sw5?m ««<•"" f' *•  RE C TE AESTIMANDA. 121 presfius perfequitur, quae maledicendi illo ïtüdio abreptus Herodotus ad infamandum hunc illumve Graeciae populum pofteris contra veri fidem tradere non erubuerit. Nos igitur, ipfum accufatorem ftriclim fequentes, in duo etiam capita hanc difputationem dividemus, quem ordinem ipfe Plutarchus, ut dixi, fuppeditat. CAPUT I. Generales accufationes, a Plutarcho intentatae, proponuntur 9 et examinantur. § i. Summa totius actionis huc redit. I Herodotus odiofis nominibus utitur, etiam ubi mitiora fuffecisfent. II. Vitia hominum colligere et caftigare amat, quamvis et extra hiftoriae feriem fint, adeoque occafionem ea-perftringendi ftudiofe captat. III. Bonas et egregias actiones vel ficce narrat, vel plane praetermittit, etiamfi ipfum hiftoriae filum, ut recenfeantur, poftulet. IV. Quoties diverfis modis eadem res narratur, plerumque eam fibi optat fententiam, quae male dicendi materiem praebere posfit. V. Denique, alii fcriptores fuperfunt, quorum auctoritatibus malae fidei aperte convincatur Herodotus. Q § ii.  122 DE FIDE HERODOTI § II. Prima illa accufationis capita res valde adfines continere unusquisque mecum videt; ut adeo necesfe non exiftimem ad fingula feparatim refpondere. Quod dicit Plutarchus, odiofis nominibus deleclatum fuisfe Herodotum, ut tamquam alter Timon, haberet, in quos evomeret virus acerbitatis fuae; id quidem a nobis plane posfet praetermitti, quia non ipfam fcriptoris fidem, fed ejus tantum flilum et verba petit. Quum igitur infant ab eo dicantur, quos xou$oAoy/k arguisfe fuffecisfet, et Nicias fc*A**rro« appelletur, quamvis infaniae ejus mitius nomen dan potuitfet, (O tam profecto laudabilem ingenn fimplicitatem mihi videtur prodere, alienam ab adfeótato illo verborum lenocinio, quo poftea Sophiflae ufi per quos factum, ut vera rerum vocabula Graecia amitteret. Quamquam et nefcio, an umquam gens fuerit, ab illa loquendi. ruflicitate aliemor, quam molles illi et delicati Iones, qui non tantum mitiora nomina afperis praeferre, fed et rerum ipfarum triftitiam verborum lenitate compenfare folebant (0 Hujus humanitatis Ionicae ne tum quidem, oblivifcitur Herodotus, quum atrociora quaedarn facta aut fcelera esfent narranda. Sic de fure quodam loquens: Samius quidam, inquit, hanc pecumam tnterffrlft cujus nomen etfifcio, volens tarnen oblmscor.Qd) Et alio in loco: Quidam Delphorum, gratiam Lacedae- mo" (b~\ plut. de Herod. Malign. 855. „ JX (O Vid. valck. ad Lib. VU, c. 88. Adde //, \t>,VHl, H,1X, 79- (d) Lib. IV■> c 43. in f-  RECTE AESTIMANDA. 123 moniorum volens captare, hoe infcripftt; cujus nomen, quamvis mihi notum, non expromam. (i) Haec fatis fuperque docent, illam criminum et fcelerum mentionem pertinuisfe ad res, quas non libenter narraret. (ƒ) Quo modo autem dici poterit Herodotus ipfum hiftoriae filum abrumpere, ut vitia hominum colligat, et reprehendat, quum et occafionem captet laudandi gefta illuftrium familiarum, quamvis extra ipfam rerum feriem illae laudes collocentur? (g) Nefcio deinde, an vera fint, quae addidit Plutarchus: licitum dicens hiftoriae fcriptori, ita e via digredi, ut laudanda facinora narret; at vero culpa malignitatis eum non vacare, qui occafione perftringendi vitia humana utatur. Longe rectius viri hiftorici officium mihi perfpexisfe videntur, qui aequalem et vitiorum et virtutum humanarum expofitionem ab eo requirunt, adeoque parem utriusque argumenti causfam exiftimant; quum hiftoria nihil aliud esfe debeat, quam fchola morum, in qua per exempla docemur, ceu theatrum aliquod excelfum, atque magnificum, ad quod qui accedat, egregia quidem facinora fibi ad imitationem propofita debet exiftimare, mala autem, ut vitare discat: Qi) exquo fine dubio confequitur, ut is, qui unice in praedicanda hominum laude occupatur, fimilis fit venditori, vitia mercium reticenti, et dotes earum tantum enumeranti. § w 00 Lib. I,c.5l. (f) fl'y y^icv hl >.h'£iv. II, 46. (J!) Vid. Lib. VI, c. I2i. (/;) sauust. Inpraefat. Q 2  124 DE 'FIDE H E R O DO T I § III. At vero, inquit Plutarchus, manifeftum eft in Herodoto - malignitatis vitiurn, quoniam diverfas de re aliqua opiniones enumerans, eam plerumque fibi optat, quae hominum confilia et facta deterioribus causfis adfignet. Nemo dubitabit, quin perplexa admodum fit haec aétio, quae facilius moveri, quam probari, aut etiam refelli posfit. Sed id quidem jure fibi petet Herodotus, ut onus probandi ad ipfum transferatur accufatorem. Hic autem, dum it per exempla, docere geftiens, quo modo intentatum malignitatis "crimen velit intelligi, et quinam inter veteres hiftoriarum fcriptores ejüs rei fuerint, vel non fueriht, ita fe torquet, ut per ipfam illam difputationem, verbofam, atque obfcuram, non magna opinione de ipfius causfae juftitia leftorem imbuat. Et eft utique tam difficilis vitii iftius probatio, ut non tantum omnes loei, in quibus diverfas opiniones proponens, uni earum adfentitur Herodotus, requiri debeant, ut conftet nobis, utrum revera tam male de hominum confiliis ftatuat; fed et deinde quoque convincenda esfet maligna fraus fcriptoris, contra animi fententiam accufantis, et reprehendentis;" vel ejusdem acerbitas, atque atra bilis, quibus judicandi vis fit corrupta. Sunt utique inter veteres pariter atque pofteriorum temporum hiftoricos, quibus illa, quae dixi, vitia merito objiciantur; (nam obtreclatio : et Ihrar pronis auribus accipiuntur,) (0 fed noftro quoque Herodoto eain- (i) tacitus Hiftor. I, i. Adde praeceptum polybii I, 14.  RECTE AESTIMANDA. 125 eamdem labem inhaerere Plutarchi argumenta mihi nondum videntur probasfe. § IV. Utitur praeterea Plutarchus ad refutanda ea, quae, in Herodoto carpit, vel argumentis, ex ipfa rei, quae narratur, natura depromtis; vel etiam monumentis fcriptis, id eft titulis fepulcrorum, et donariorum, (£) maxime autem auctoribus hiftoriarum, a Mufarum fcriptore disfentientibus, veluti Antenore Cretenfi, (/) Dionyfio Chalcidenfi, f» Charone Lampfaceno, f» Lyfania Malleote, (o) Ariftophane Boeoto, (J>) quem et monumenta publica, five magiftratuum acta libris fuis inferuisfe tradit; Nicandro Colophonio, (q) Hellanico, Ephoro, et Annalibus Kaxiorum. (r) Omnes illi fcriptores temporum injuria nobis perierunt, adeoque tamquam teftes hac in causla non posfunt audiri, quod tarnen in primis requireretur, ut juftitia vel injuftitia adionis, a Plutarcho intentatae, adpareret. Id autem ex ipfius obtreelatoris libello conficere aufim, non omnes, quos ab eo adductos videmus, teftimonium contra Herodotum revera dixisfe. Neque ego tantum, fed omnes, quotquot Herodoti causfam examina verin t, exploratum habent, Plutarchum fine odii et irae adfeclibus ad hanc fcriptionem non accesfisfe; quin et nimium quantum defleftere ab aequitate illa Philofophica/ quam tanto opere aliis commendare folet. Sunt (k) plüt. r.I, 870. D. E, 871. B. 873. B. C. 9X lolA- 16°A I3- , & lbid- W P- 859. 4. CO P- 861. 13. O) 864. C D. O) 867, A. (r) Sóo. A- J  I2Ö DE FIDE HERODOTI Sunt quoque inter auótores, a cenfore adduétos, ex quorum filentio Herodotum mendacii convincereftudeat; 0) vel quos ad partes vocet, non ideo ut hiftoriae parentem refellant, fed ut doceant, eum per invidiam male filuisfe praeclara facinora, quae tarnen commemorare debuisfet. (/)• Alio in loco ita fuos nominat audores, ut tempora rerum geftarüm aperte confundat, adeoque ipfe reus deprehendatur illius vitii, quod tam acerbe in alio carpit. Ita annales Naxiorum adducit, ut gentem illam libertati Graecae ftrenuam operam navasfe teftentur, in bello, quod contra Darium geftum fuit, atque inde, egregia fcilicet confecutione! concludit, falfa narrare Herodotum, eosdem illos Naxios poftea ad Xerxem propendisfe fcribentem. (u) § V. Jam porro oftendere conabor corruptum fuisfe Plutarchi judicium per magnificas illas de amore Patriae opiniones, quarum inter veteres ea vis, isque effectus obfervatur, ut vitia atque calamitates majorum obtegendo laus pietatis quaereretur, ea autem fatendo, atque declarando, boni civis officia crederentur violata. Sed quae hac de re obfervari volebam, ea fupra fmgulari capite jam fui exfecutus. Hic confiderandus erit Herodotus, tamquam fcriptor, ab ea, quam notavi labe non prorfus purus, fed minus tarnen per eam infectus, quam vel Plutarchus, ü quidem in libello de Herodoti malignitate veram ani- (0 P- 859.^/. (O 8) Aliis in locis fcriptorum filentium ita interpretatur, tamquam per id ipfum contra Herodotum teftimonium dicerent. Quum igitur hic narret, Mitylenaeos improbum fibi deditionis pretium pactos fuisfe , Qq) nihil aliud refpondet cenfor, quam non licere tantam infamiam urbi Graecae inurere, idque cum verum proditionis praemium te ignorare profitearis; de- (»;) wessel eid Diodor. Sic. IF, 39. (ji) herod. 1,70. V, 56. plut. 857. F. et 86"o. D. 00 Lih' ^ c. 61. Qp) p. 858. B. C. (q~) Lib. I, c. 160. R 2  Ï3<2 DE FIDE HERODOTI." deinde etiam a Charone Lampfaceno nihil tale fuisfe prodituriï. f>) Judice Herodoto Iones puri illi tantum funt, qui Athenis orti, Apaturia celebrant. Ea autem omnes celebrare dicit praeter Ephefios, et Colophonios, O) Atqui vero, inquit Plutarchus, Clarisfimae Urbes fic maligne generis nobilitate fpoliantur. (0 Haec autem etfi confidenter ita fcripta, nihil tarnen additum, quo Attica illa origo, ab Herodoto in dubium vocata, adferatur. Ipfum autem illud Herodoti argumentum, quo et aliis in locis uti folet; ld origines gentium declarandas haud parum valere fupra vidimus. («O Adde buc aliorum ^T'PCorum tcltimonia, quae Iones e variis nationibus in unum populi corpus coaluisfe docent, ut fic Herodotus eos reéte in puros, et adventitios, diftinxerit. (v) Cr) P. 8so. A. CO Lib. I, c. 147. CO P-»S9- ^ f>) Vid. /, c. I, § 10. 00 Vide Notas ad her od. /, 14*. CA-  R ETC TK AESTIMANDA. 133 C AP UT IL De illis quae in dedea/s Rerumpublkarum Graecarum ab Herodoto male dicuntur tradi. ~ § I- Inter Graecos vix inventus illuftrior aliquis populus, cujus gloriam et res geftas maligno dente non petat Herodotus. Quod crimen, fi Plutarchum audias, adeo manifeftum eft, ut, quo infito illi male dicendi fludio fatisfaciat, ne ipfis quidem parcat Athenienfibus,: quibus tarnen adulari voluisfe vulgo creditur. Inprimis autem ftilum ftrinxisfe dicitur in Lacedaemonios, Corinthios, et Boeotos, qui poftremi cum cives esfent Plutarchi, maximo^praefertim ftudio ab eo fuerunt defenfL -no3 biilü zuünuyStqhh u-mm wmtteïq ,gujoLoioH §11. Primum de Lacedaemoniis videamus. Illis honorem expulfae ex. infula Samo tyrannidis adferere voluit Plutarchus, quamvis ipfi talem laudem nequir dem quaerant, aut ambiant. Narrat nempe Herodotus, Lacedaemonios in Samum expeditionem fufcepisfe, de cujus causfa duplex fit fama. Nam ipfos R 3 qui-  134 DE F1DE HERODOTI quidem Samios adfirmare, arma a Lacedaemoniis fuisfe fufcepta, ut, eje&o Polycrate, acceptum olim beneficium compenfarent; Lacedaemonios autem contra ractüïft dixisfe; fe enim non juvandi causfa profectos, fed ut illatam a Samiis injuriam ulciscerentur; ut fic non tamquam focii in Samum venerint fed hoftilia arma infulae illi intulerint. Haec herodotus. O) Nihil quidquam vero attulit plutarchus, O) quo eum vel erroris afguat' vel veram causfam illius expeditionis nobis aperiat; fed omnia fuo loco relinquens, occafionem tantum hic captat laudandi Lacedaemonios, tamquam acerrimos tyrannorum hoftes, et oppresfae libertatis vindices. Ergo et nihil quoque impedit, quo minus credamus, recordationem acceptae injuriae magis adfecisfe animos Lacedaemoniorum, quam odium tyrannorum, aut tyrannidis Samiae. § III. Redit apud Plutarchum fimilis malignitatis dica, fcripta Herodoto, narranti Lacedaemonios poenituisfe liberatarum Athenarum, et expulfae tyrannidis Pififtratidarum. (V) Cum i§imr' (in(luit plutar" chus) ipfum pulcerrimum facinus negare non posfet Herodotus, pesfimis tarnen fufpicionibus illud confpurcare fuit aufus. Sed videamus, an ejusmodi fufpiciones a Lacedaemoniorum ingenio et moribus debeant removeri. Poenitentiae causfam, eam fuisfe dicit Herodotus, quod viderent Lacedaemonii recu- pe- (*) Lib. HI, c, 46. 00 P- 159. C. CO P- 30 Lib. VIII, c. p4- (,,) In Corinth. 456. C. ' S 2  I40 DE FIDE HERODOTI cam illam congeftarum. Itaque poft latam repulfam laudes illas in vituperia et criminationes fuisfe converfas, facinore indigno prorfus non tantum hiftoriae auftore, fed et quovis ingenuo homine. Non ergo mirum poteft videri, Plutarchum hic tamquam de viótoria certum, exfultare, quum et inter ipfos Herodoti defenfores non deunt, qui vel omnem rem filentio transmutant, vel etiam vittas manus cenfori dent. (o) Mihi, ut verum fatear, causfa non tam defperata videtur. Si enim ipfum infpiciamus Plutarchum, fj>) parum ibi adferri videbimus, quod ipfe non tradat Herodotus. Narrat nempe nofter Philofophus, omnem Graeciam luculentum teftimonium perhibuisfe fortitudini Corinthiorum, et operae bello Perfico profligando navatae; ad haec egregios quoque fepulturae honores caefis obtigisfe, eorumque laudes a poëtis fuisfe cantatas. Nihil profecto eorum ab Herodoto negatum invenies, quum et palam, ut dixi, fortitudinis gloriam omnis Graeciae confenfu Corinthiis tributam narret. Si autem maligne mentiendo eos parta laude voluisfet privare, illud, quod dixi teftimonium, nequaquam debuisfet addere. Neque enim tam abjecte de leétorum fuorum judicio pottftt fentire, ut Atticam illam fabulam, de fuga ducis Adiamanti, et navi, divinitus mi-sfa, per quam revocatus, et in locum pugnae reduétus fuisfet, tantam vim 0) Vide Notas ad Herod. 1.1. (f) P- 870. B.  RECTE AESTIMANDA. I4I vim habituram crederet, qua conjunctus omnis Graeciae adfenfus debilitaretur. Negat quidem Plutarchus, ejusmodi famam umquam inter Athenienfes fuisfe jactatam. Sed qua tandem ratione rumores vulgi, in bellis Perftcis fparfos, expifcari potuit? Ipfa certe fabella dicaci ingenio Atticae plebis, Deos, oftenta, atque prodigia rebus humanis ubique immifcentis, optime videtur convenire. (jf) Sciendum porro eft graves rixas inter Adiamantum Corinthiorum, et Themiftoclem, Atbenienfium duces ea tempeftate fuisfe exortas, ex quibus ille hunc in confilio claslis praetorum fiiere jusferat, quod exful esfet, et patriam ne quidem haberet, (;•) Athenis quippe a Xerxe incenfis. Haec igitur fimiliaque plebem Atticam videntur exasperasfe, atque permovisfe ad cudendam illam fibulam, quam memoriae prodidit Herodotus. Utrum vero hos Atticarum concionum ventos colligens, non recedat ab officio hiftorici circumfpecti, atque prudentis, id ego quidem adfirmare non aufim. Non excidisfent talia neque Thucydidi, nee Polybio, nee Caefari, aut Tacito, vel fi qui eorum fimiles fint. Sed noftro Herodoto, hiftoriam, ut cum Cicerone loquar, primum commoventi; nihil aliud erat propofitum, quam ut omnia, quaecumque fando audivisfet, literis complecteretur, quamvis ea vera esfe non crederet. (f) Inter ipfas deinde Graeciae Refp. magnis opinionum divortiis certari vidit, quae tanta faepe fuerunt, ut poftr- (q) Vide qune dixi Seft. I, c. 3. § 13. (V) Vid. hek0d. FIJI, 5, et61. (s) Vid. e. I, § 15.  142 DE FIDE HERODOTI postquam diverfamm gentium narrationes, easque valde disfonas, expofuisfet, fuum judicium in re dubia ne quidem expromere audeat. Atque haec obfervatio in primis ufum habet, fi confiderentur illa, quae in bellis Perficis fuerunt gefta. Haud paucae Graeciae gentes, per metum potentisfimi hoftis, aut vicinorum odio commotae, vel ultro causfam libertatis deferebant, vel dubiae fidei, ac nutantes, exfpectabant, quorfum belli fortuna fefe esfet inclinatura. (0 Depulfa autem fervitute, omnes in partem praeclarorum ficinorum voluerunt venire, vel certe infamiam proditionis atque defectionis a fe amoliri fuerunt conati; ac tandem res, in illo bello geftas, ita narrarunt, ut, etfi partem laudum fibi vindicare non posfent, illis tarnen aliorum obftreperent. Facile autem fuae virtutis praeconia per omnem Graeciam propagarunt Athenienfes, a vicinis fociisque plerumque amati, («) et ingenio inter omnes cxcellentes. Et hinc populus ille tamquam arbiter fuit et difpenfator tam laudum, quam vkuperationis. Quod ideo moneo, ut excufetur Herodotus, li res et gefta Athenienfium nimis videatur extollcre. Sed ifta adulationis accufatio poftea fuo loco erit cxaniinanda. § VI. Altera narratio, qua honorem et gloriam Corinthiorum malevole obfeurare voluisfe dicitur Heat) Sic contra Phocenfes Graecorum partes fequebantur, non quod optima fentirent, fed odio Thesfalorum, Xerxi obtemperantium. iiaon. PUI, 30. quae coniectura per ea, quae hic difputo, fatis coufirmatur, licet Plutarcho malignitatis plena videatur, p. 868. C. («_) Loquor hic de tempore, quod bellum Peloponnefiacum praecesfit.  R E C T E AESTIMANDA. 143 Herodotus, in hiftoria pugnae PJataeenfis legitur. Praecipua laus viftorike, ibi reportatae, fi Herodoto fides, Athenienfibus, Tegeatibus, et inprimis Lacedaemoniis debetur. Quamvis enim Corinthiorum quinque millia reliquis Graecorum copiis adnumerarentur, (?) hi tarnen, fi Herodotum audiamus, cum barbaris non fuerunt congresli. Res nempe ita ab eo narratur: (w) reportata ad Plataeam Victoria, Graeci illi, qui ad proximum Junonis fanum fubfiftentes, manum cum hofte non conferuerant, id eft Megarenfes, Phliafii, et Corinthii, per diverfas' vias ad pugnae campum contendunt. Ibi tum in ipfo illo conatu multi caeduntur, a Thebanis equitibus, Perfarum fociis, intercepti. Sed et hi quoque, tametfi morte minus gloriofa occumbentes, tumulo tarnen et infcriptione fuerunt honorati, non minus quam ipfi illi Heroës, qui in Plataeenfi praelio fanguinem pro patria profuderant. f>) Non quidem expresfam Corinthiorum mentionem hic facit Herodotus, inter gentes, quarum fecundaria in bello opera fuisfet, fed ex illis, quae praecesferant, apparet, eos eamdem cladem pasfos, qua adfecti Megarenfes, et Phliafii. Ergo non dicit Herodotus, quod eum dixisfe callide fignificat Plutarchus, (j) Corinthios nempe inanes tantum tumulos, fuperbos titulos, atque elogia mentientes, ad Plataeas erexisfe. Poterant enim fuos ita tumulare, ut fecerant Megarenfes, et Phiiafiii, quo- O) HEROD. Vlll, 28. f» Lib. VIII, c. C9. feqq. 00 Lib. IX, c. 85. fj) p. 77a. D.  144 DE FIDE HERODOTI quorum commilitones a Thebanis, ut dixi, fuerant occifi. Non igitur narrat Herodotus, Corinthios tantum z^Ta erexisfe> ut Aeginetae, aliique fecerant, quamvis in partem periculi plane non venisfent. Quam inanem jactantiam ceteri videntur tulisfe, ne publicam Graeciae laetitiam conturbarent. Ceterum confirmatam hic videmus obfervationem, quam ftatim adferebam, de aemulatione inter Graeciae Refp., hiftoriae lucem obfcurante. Noluisfe autem Herodotum Corinthios debita laude fraudare, teftaripoteft hiftoria pugnae ad Mycalen, eademdie, qua et Plataeenfis, commisfae, in qua inter virtute praecipuos memorantur. (2) § VII. Magno deinde conatu id agit Plutarchus, ut minuat fidem rerum, quae in dedecus et infamiam civium fuorum Boeotorum ab Herodoto fcriptae fuisfent; et pio, ut quidem vult videri, dudus adfeétu, culpam mendacii atque malignitatis in eum ftudet conjicere. Negat igitur, ïhebanos ad anguftias Thermopylarum tamquam obiides a Leonida fuisfe fervatos, O) fed ita negat, ut ipfa defenfio callidi et maligni filentii notas habeat haud dubias. Abfurdum esfe inquit, et prorfus ridiculum, trecentos Spartanos contra animi fententiam potuisfe detinere majorem Thebanorum numerum, feu quadringentos, eosque non vinctos, fed bene armatos. At vero non dicit Herodotus folos trecentos Spartanos ad Ther- mo- 0) Lib. IX, C. 102. O) HEROD. FII, 202, 222.  R E c T E A E s T I M A N D A. 145 mopylas remanfisfe, fed tot Spartanos. Ceterum, praeter claras illas Graecae libertatis victimas, Thermopylas defendisfe lectum Thefpienfium agmen; ut Helotas non memorem, quorum feptem uni domino armatos adfuisfe, alia occafione, teftatur. (F) Optasfet profe&o Plutarchus famam proditae Graeciae a civibus fuis amoliri, cum autem illa nimis conftans esfet ac certa, CV) id tarnen egit, ut quae de eorum ad Perfas transfugio ab Herodoto memorarentur, fufpicionibus quibusdam gravaret. Scripfe^ rat Herodotus, uti ftatim dicebam, Boeotos a Leonida tamquam obfides ad Thermopylas fuisfe retentos, quod palam ad Perfas inclinarent. Xerxe autem irruente, et Spartanis per hoftem undique presfis, Boeotos illos fupplices manus barbaris protendisfe, et clamasfe, fe invitos ad certamen adactos, quum et inter primos regi aquam ignemque dedisfent. Confirmabantur haec dicta per Thesfalos equites, Perfis militantes, et ut ignofcerent precantes, quae coach' fecisfent Boeoti. Verum haec omnia quum inter ipfum praelii tumultum ita gererentur, accedentes Perfae, alios quidem obtruncarunt, plures vero ceperunt, quibus notae regiae inuftae, initio facto a duce Leontiade. Sic herodotus. (V) At quaerit plutarchus, (Y) qua tandem ratione inter denfam praelii turbam, et confufos clamores Thebanorum, ifta vociferatio, et Thesfalorum deprecatio ex- au- (h) Lib. VII, c. 123. ubi V. not. (<:) d e m o s t h. 1'hil. II. x e n o p li. Hift. Cr. V 558 00 Lib. VII, c. 233. 00 P- 867. T  I46 DE FIDE HERODOTI audiri potuerint? Verum ipfe Herodotus fcripfit, neque eum fcripfisfe Plutarchus disfimulat, aliquos inter tumultum fuisfe occifos. Quod autem deinde addit. Herodotum Thebanorum ducem Leontiadem vocasfe, cum illi Anaxandri nomen fuerit, id quidem majorena habet juftae reprehenfionis fpeciem, quia auctores fuos nominat Nicandrum Colophonium, et Ariftophanem, ad ipfos magiftratuum commentarios provocantem. Sed demus cenfori, Herodotum in ducis nomine humani quid pasfum fuisfe, inde tarnen omnis hiftoriae verkas nondum infirmabitur. Studium deinde obtrectandi mox ipfe Plutarchus prodit, rifu excipiens, quae per Herodotum tradita de notis regiis, five ftigmatibus, captivis Thebanis, jusfu Xerxis, inuftis. Ea quippe poena in dedititios grasfabantur Perfae, teftibus Curtio, aliis.quc. (ƒ) § VIII. Quae jam fequuntur fpecimina malignitatis Herodoti, a Plutarcho notata, tam levia plerumque funt, ut vix refelli mereantur. Detraxit, inquit cenfor, de fama et gloria Spartanorurm Nam et Leonidam ad ipfis Thermopylarum fauces cecidisfe narrat, (g) cum tarnen inter omnes Graecos conftat, fortisfimum hunc ducem cum leftisfimo agmine in ipfa hoftium caftra irruisfe, quin et regis praetorium pe- (f) Lib. V, c. 5. ubi not. Ipfe plut. Tom. I, p, 165. D-et5^-S-^f muismeminit. Vid. eruduam JAC gothofrfdi notara ad L 2. C. I*. de p0:nh. Tom. III, p. 11 &. Ritteri. spencer. ^ Legib. Hebt. ritual. Lib. 11, e. ao. Sea. I. QO Lib. VII, c. 224.  RECTE AESTIMANDA. 14? petiisfe, inuumeros hoftes ftravisfe, nee occubuisfe yictos Spartanos, verum vincendo tandem fatigatos inter ingentes caeforum Perfarum catervas jacuisfe. Quis in his non animadvertit alte fonantem illam er. tragicam eloquentiam, Graecis quidem auribus jucundisfimam, fed a fimplici veritate, adeoque et ab Herodoti hiftoria, in miraculum nondum corrupta, valde remotam? Uti ergo mirari non debemus confenfum omnis Graeciae in narranda morte Leonidae, ad quem Plutarchus provocat, (A) ita tarnen fimul per hoe fpecimen docemur, quam vere dictum fit, famam eundo crefeere, et fidem rerum geftarüm faepisfime obfeurare. Quae ergo ad vituperandum Herodotum a Plutarcho fuerant adlata, in laudes ejus haud difficulter convertuntur. I Attamen, inquit Plutarchus, abfurde fimul et maligne narrat Herodotus Lacedaemonios, omnium Graecorum fortisfimos, ad Plataeas contra Perfas aegre pugnare voluisfe, ideoque petiisfe, ut mutato aciei ordine ipfi quidem contra Graecos, Perfarum focios, collocarentur, Athenienfes autem barbaris opponerentur, quorum quippe arma, et praeliandi morem ad Marathonem fuisfent experti. (/) At quam ridiculum, clamat Plutarchus, pugnare nolle cum hofte, nifi cum quo pugnare foleas! (Je) Ergo judice noftro Philofopho ridiculi quoque fuerunt fortis- a- (b) Adfentiuntur profefto diod. src. XI, 10. justin. IF, i2. Quin et !SteïïKït?fSLeonidem ipfi Xerxi diadeina detraxisfe- "ide (0 herod. IX, 46. (T) p. 872. B. ^ ***** w -T 2-"' ' * • '•• -  I48 DE FIDE HERODOTI fimi illi Julii Caefaris milites, qui auditis, quae de Germanorum virtute, et exercitatione armorum narrarentur, neCyultum conftantem fingere, quin nee lacrimas tenere potuerunt. (/) Itaque Lacedaemonii, Perfis inexperti , eos extimuerunt. Primi, inquit alia'occafione Herodotus, Athenienfes fujlinuerunt adfpicere Medicam nftem, et yiros, ea indutos, quum ante hac yel audire nomen Medorum Graecis terror fuisfet. (m) Quin immo opinio illa, de terribili gentis adfpectu, ad ipfos quoque Romanos tranfiit. (V) § IX. Denique in hac difputatione ultimi prodeant Athenienfes, quorum res geltas, ab Herodoto expofitas, ita excipit atque arguit Plutarchus, ut fibi ipfa in illa cenfura non conftet. Nam et Herodotum reprehendit, tamquam folis Athenienfibus adulatum,ut de ceteris-Graecis male loqui posfet; (0) quin et illas laudes praemio decem talentorum folutas narrat; et tarnen mox poftea ne illis quidem pepercisfe No-ftrum adfirmat, quibüs conftituisfet adulari. Marathoniae enim pugnae gloriam et fuccesfum per Herodotum imminutum queritur, quia fcripferat, Perfas, etfi praeliis viétos, non ideo tarnen confilium AthenarunL occupandarum prorfus-omifisfe; fed Sunio praeternavigato, altum aliquandiu tenuisfe,'urbi Kurou? jupouf iluoibh orlqo'ioliril 01: Xjg&i CO caesar. B. G0ÏÏ. /, 39. . . (m~) herod. VI. ne. Videntur Athenienfes in quibusdam rei müitans parttbus. ipfos Lacedaemonios fuperasfe. V. herod. IX, 70. Quin et in pugna Plataeenfi hi fuftinere non potuerunt primum impetum . 93. 13. v 2 CON-  156 CONCLUSIO. Nunc tandem praecipua difputationis capita fummatim compleótens, paucis dicam, quahs exitus fit inquifitionis meae in fidem, et merita Herodoti. I Per rei naturam aliter fieri non potuit, quam ut errores admitteret nofter Hiftoriae pater, ex ipfa aetate, qua floruit, repetendos. Qui enim artem illam primi audent commovere, ut cum Cicerone loquar, inter rudes adhuc, et indoctiores populos pauca inveniunt monumenta fida, atque incorrupta. Quam ob rem famam, faepe fallacem, colligere, et poetarum carminibus uti coguntur, quotquot primi rerum geftarüm narrationes prorfa oratione exfequi cupiant. Quum vero pleraque, tam a fama, quam a poetarum ingeniis profecta, fimplicisfima etiam haud raro in miraculum convertant, atque corrumpant, facile causfa poterit inveniri fabulofarum illarum rerum, quas primae paginae hiftoriae omnium gentium com- plectuntur, . r II Haec quum ita fint, quid mirum, fi et ïple quoque ftilus antiquisfimorum hiftoricorum fontium illorum ufum exprimat, ac prodat;, adeoque ad poeticam dictionem proxime accedat, quae prorfus dtverfa fit a nativa illa fimplicitate, prudenuum homi-  num adfenfum ram facile merente, quam in Caefaris commentariis laudat cicero, (a) Quam ob rem Herodotus in eo fcriptorum gradu mihi videtur collocandus, ut quafi intermedius fit inter poefin, et illum neglectum lenocinii verborum, quem ftilus vere hiftoricus poftulat. (F) III. Non tarnen tot tantique funt Herodoti errores, quot Mufas ejus fcatere vulgus hominum exiftimat. Hi enim ritus ac mores prifcorum temporum ignorantes, praefens feculum pro norma praeteritorum plerumque habent. IV. Multa igitur, in Herodoto olim reprehenfa, quin etiam fictis fabulis palam adnumerata, in illa bonarum artium luce, in qua nunc verfamur, facüius et explicantur, et creduntur. V. Minus benigne de Mufis illis fentire nos docuerunt Romani, quam ipfa ratio poftulat. Ille enim populus Graeciam omnem, tamquam fabularum matrem, contemnere didicerat, et tamquam falfa explodere, quaecumque de incognitis atque abfurdis moribus gentium longinquarum ac barbararum a Graecis fcriptoribus traderentur. VI. Quamquam, uti dixi, humani quid faepe patitur Herodotus, nullum tarnen verum mendacium, a conüïio doloque profectum, in eo inveni. (c) VIL f» Apud su et.. Caef. 56". Commentaiios fcripfii, valde quidem probandos: midi funt, reSi, et venufti, omni ornatu oratiunis tamquam vefte deirafJa. (*). Itaque fimipleuas Herodoti Mufas dixit Oenomaus, apud EüdEBiri* P.E.V. 21. OwfomróeTOS apud longin. XIII, 7. Alii pje'tae Herodoturapoftta imitati. valck. ad. IV, 33. Et denique ejus Mulae ia theatris fuerunt cantatae. a t h e n. XIV, p. 620. (c) Adfentlentem.habeo. wesseling. ad. L. £.. c. 104.  15% VIL Manet igitur, et pofteris feculis tradetur hic fcriptor, tamquam iriaeftimabile fcrinium originum Graeqaram, et'Barbararum, cujus fides et auctoritas inter inquirendi Bbopem crefcunt, fimul cum ariüV quitatis notitia in ipfo inquifitore. *83"*ov"j uoLqtoH miii üupijnr.3 301 ruimn no/1 .1u 4rmi|>L.i oüüirnod ?.i^iuv wMcfl m^^lM ionp r •••it-'K*.-fifiiïon ; oiq caüliJDs) 5'xratc-inq «e^ïiicï Tranfporter dans des fteoles reculès 'toutes les idéés du fiecle ou ton vit, c\fft des fources de Ferreur celle qui eft: laplus.feconde! montesquieu.  ERRATA' GRAVIGfvAi , ï.,.,l';u,'K)ij,;:j iaJn£iran;jix3 i — ?8 quae auciör, folia Tmpreffa videns, notavit. " pag. 3 lin. 4 quicumque 5 — 3 errores. . 5 5 XKTS-JjSVó'iiH 8 — 16 quamvis 9 not. r Graecorum- 10 not. u Eodum, 11 lin. 2 juftara — — 10 nifi _ ' — not. w falva 12 lin. 10 ubi jfifijiflh — — 28 fcriptor 13 — 11 pertcs 14 — 10 Schythiae 19 — 12 flila 21 — 9 Schythicae 22 — ii fur 26 — 17 conficiur 27 — 14 de dc 29 not.j9 vindeo 30 — 6 familiaria 32 not. x Oxonientibus 35 not. k Nebuchodonorem 36 lin. 4 Pfammonetichi 39 not. d Scribor 40 lin. 14 audent 45 not. h confirmabantur 49 not. t ult,a 50 lin. 15 obfervat; 52 —■ 10 verfioncs 58 — 14 potuerunt — — 22 quo 24 e 59 — 5 aliorum que — not. n quam 60 lin. 8 nomine 62 — 18 fuisfit tparfa — — 26 verfatus 66 not.m militas. 1. quum que — errores , j — r.xrs^eua-óxs — quarumvis . — Graecorum . =i:;Sem ' ; }r ,r ■< OS - ■ — falfa — fenptori — partes ^ _ ~~ Scythiae3iba \ _ — Ma v ■ & , ... "— Scythicae . -feur. — conhcitur —• de — video — familiaria — Oxonieniïbus — Nebuchodnnoforem . — Piammctichi — Sciïbo — audeant ■— eonfirmabuntur — ultra — obfervat. — everfiönes — potuerint — qui — fe — aliarumque — quum — nomina — fuisfet fparfa — verfatur — militat  67 not. o Haec 68 lin. io etfi 69 not.w Eaa^ov. 72 not. d Alo'is 78 lin. 11 animatum 80 — 18 proficiscuntur 85 — 1 èxftinguantur 90 — 9 ditncilus 91 not. r et iter Ibid. annuis 96 — 22 quae 97 not.^> Êpide 98 lin. 21 barbatis 110 not. h clX/\v Ibid. trovyxptfix 114 not. e aliquandis 122 lin. 13 tam 123 — 20 ceu 127 — 14 fu0 — — 26 exiftimet 130 — 25 immunitse 131 — 12 profidetur 136 — 17 accedit jgg — 4 fervabatur 146 — 23 conftat 148 — 13 ipfa 149 — 21 ix Trogo-Tuflinum 1. Hae — ea etfi — Eaasjw — — Akis — animatam — proficiscentes — exftinguatur — difficilius — id iter — annulh — quos — Apide — barbaris — dXXtx, — trvyxpiftx — aliquando — tum — feu — fua — exiftimat — imminutai — profitetur — accedat — fervaretur — conftet — ipfi — Trogo-Juftinum  GESCHIEDKUNDIGE VERHANDELING OVER DE RECHTE BEPAALING DER GELOOFWAARDIGHEID ~VAN HERODOTUS., ALS GESCHIEDSCHRYVER. DOOR KORNELIS WILLEM DE RHOER, HOOGLEERAAR IN DE GESCHIEDKUNDE EN WE L S P R EKE NHEI» AAN DE GELDERSCHE H O O GE SCHOOL TE HARDERWYK. Aan wien, door Teylers tweede Genootfchap te Haarlem, in 't Jaar ijb? de gouden eerprys is toegeweezen.   GESCHIEDKUNDIGE VERHANDELING, over de rechte bepaaling der geloofwaardigheid van Herodotus > als gefchiedfchryver. JSe menfchelyke natuur brengt gewoonlyk mede, dat alle zulke denkbeelden en lesfen, welke in jeugdige gemoederen weleer geplant wierden, naderhand bykans nimmer geheel en al worden afgelegd. Immers, wanneer ons oordeel begint te rypen, en wy niet meer in de goede trouw en ondervinding van anderen, maar in die van ons zeiven wenfchen te heruiten, zyn die eerfte zaaden van kennis reeds zo diep in onze ziel geprent, en hebben zulke vafte wortelen gefchooten, dat dezelve allermoeilykst worden uitgeroeid. Ook ziet men dat veelen een meer naaukemïg onderzoek der waarheid gaarne zoeken te ontvlieden, wanneer het zelve zo wel de krachten van een middelmatig vernuft, als een niet ongemeene vlyt te boven Itreeft. Deze menfchen blyven. dus, geduurende hunnen ganfchcn levensloop, geheel fiaafs gehecht aan alle zulke begrijpen, welke hun X 2  164 OVER DE RECHTE BEPAALING DER in de jeugd zyn ingeprent. Ook is de eerbied, met welken men gewoon is de oudheid te vereeren, by de mees ten zo groot, dat de gedenkfchriften hier door als 't waare geheiligd, en boven allen twyfel worden verheven. Deeze zyn de paaien, binnen welke de meefte menfchelyke verftanden voor altoos beperkt blyven. Echter ontbreekt het ook niet aan dezulken, welken, terwyl zy één in de nafpeuring , der oprechte waarheid zo hinderlyk gebrek, zoeken te ontvlieden, hier door in eene recht tegehovergeftelde fout vervallen. Want deezen, daar zy den eerbied voor de oudheid, welke door de opvoeding en onderwys was bevestigd, eens afgelegd hadden, en eenmaal hadden durven twyfelen, worden dikwerf hier door zodanig weggefleept, dat zy zig hooge en edele begrippen beginnen te vormen van die vlottende wysheid, welke 'er geenzints op uit is, om de paaien van des menfchen geloofwaardigheid , en dus ook van onze wetenfchap uittebreiden, of, zo al geen zekere waarheid, ten minften echter waarfchynelyke zaaken te betoogen; maar daar op, dat zy door het opfpeuren en aantoonen van de onkunde, dwalingen en onwaarheden van anderen wel veel ophefs maakt, zonder echter veel te vorderen. Dusdanige vernuften wordt de lof en achting, welke eene uitneemendé geleerdheid toekomt, door onkundigen zelden geweigerd. En hier door ryst de laatdunkenheid van niet weinigen zo hoog, dat men geruit alles voor onverklaarbaar houdt, het welk men zelf niet doorzien en erkennen kan, en dat  geloofwaardigheid van herodotus. 165 dat--men alle zulke-byzondere zeden en gewoontens in den rang der fabelen ftelt, welke onder menfchen van andere tyden en plaatfen niet eveneens worden aangetroffen. Dit zy dus voorloopig gezegd, om een zeker lichtvaardig foort van berispers, het geen Herodoot zedert lange en dikwerf heeft moeten ondervinden, in den beginne deezer verhandeling te kenmerken. Voorts moeten wy echter niet ontkennen, dat de Ouden zelve deeze zyne Zanggodinnen dikwerf hebben befchuldigd, als waren zy opgevuld met onwaarheden, en ontelbaare fabelen (V). Zelfs heeft aeliüs harpocration de voornaaiufre dwalingen, welke onzen gefchiedfchryver worden aangetegen, in eene byzondere verhandeling vervat, welke ten titel voerde: over de onwaarheden der gefchiedenisfen van Herodoot Qfy Zyn tydgenoot Thucydides, beeft dien nayver, welke in hem, nog een kind zynde, reeds ontftooken was, toen hy de Zanggodinnen van Herodotus in de Olympifche fpelen hadde hooren lezen, en met eene algemeene toejuiching vereerd gezien (O, by meer gevorderden leeftyd zodanig aan den dag gelegd, dat dezelve bykans tot nydigheid fchynt te zyn overgefiagen. Daar nu de karakters dezer twee groote mannen zeer wel van elkan- f» cicero de Legibus I, 1. gellius ƒ, 68, III, 10, de eerffe onder de Grieken, welke zig niet meer met beuzelingen ophielde, was Diodoor, volgens plin. II. N. Praefat. zie ook strabo XI, p. 507. XV, 550. XVII, 819. enz. (f) SUIDAS. (V) SUIDAsin TCVKuMij:. X 3  166 .OVE R- DE RECHTE PE P A AL ING DER, kander. verfchilden, hebben dezelve ook zeer verfchillcnde onderwerpen ter befchryvinge voor zig ge-; houden, en.dezen in eenen ganfch qngelyken ftyl uitgevoerd. Want Herodoot, daar hy alles,, waar van de oudheid geheugen droeg, in zyn werk zocht te omvatten, geeft ons geene gefchiedenis van eenig enkel volk of byzonder tydperk, maar van alle dezulken, van welken hy eenige berichten hadde,. namelyk Egyptenaaren, Africaanen, Babyloniers, Perfianen, Scythen, en Grieken: Thucydides in 't tegendeel befloot zyne ganfche onderneeming binnen het enge vak van weinige jaaren, en befchreef eenen enkelen oorlog. De taal van den eenen is zoetvloeijende, klaar, uitvoerig, en innemende, zoekende-niet alleen te overreden, maar wel voornaamlyk te behaagen.;. die van den anderen in *t tegendeel is afgebrooken, heftig, gedrongen, en deftig. De een zoekt zyne lezeren in te neemen,. en te ftreelen door vrolyke vertellingen, en ook zulke verbaalen, welke hy dikwerf zelf voor verfierd verklaard: maar de andere, daar dezelve zig een onderwerp had uitgekozen, het welk voor zulke' fieraaden -in 't minfte niet gefchikt was, betuigt reeds in den aanvang van zyn werk geenünts voor te hebben, om het oordeel der menfchen door eenen behaaglyken ftyl. te misleiden, of eene kortftondige toejuiching weg te draagen, maar om voor zig zeiven en zyn vaderland een duurzaam en getrouw gedenkteken op te rechten. (7/). Men ' g-Jloo .. ., • \ .Yi Ki ZOU-f, Ca) Lib. /, c. zi. alwaar die fcliryvers worden berispt, welke alleen er op uit waren om de ooren hunner hoorderen re ftreelen en te v'ermaakeu. Indien  GELOOFWAARDIGHEID VAN HE R O D O T U S. >'\6? zoude mógen gisfen, dat deze en diergëlyke gezegdens door Thucydides met geen ander oogmerk worden ter nedergefteld, dan om de Zanggodinnen van Herodoot, en de bovengemelde OlympiTche toejuiching te gispen. - Voords heeft Thucydides zulk eenen afkeer van alles wat na het fabelachtige zweemt, dat, naar men zegt, alleen twee vernaaien van dien aart by hem vermeld worden, en dat nog wel, daar hy zig hier toe door zekere noodzakelykheid gedwongen zag.' (e) Voords -oordeel ik eene naaukeurige optelling der naamen en fchriften van dezulken, welker minder gunftige gevoelens nopens de geloofwaardigheid van Herodotus tot ons zyn gekomen, hier Onnodig. Deze hebben over 't geheel of byzondere gebeurtenisTen van 'onzen gefchiedfchryver verhaald , of ook wel geheele vakken van zyn werk, als waren dezelve vol fabelachtige Vertellingen, tot een voorwerp hunner berispingen gemaakt. Ctefias, een gefchiedfchryver, en geneesheer van den jongen Cyrus, heeft met opzet zoeken te wederleggen die vernaaien van Herodotus, welke de Peruanen en Babyloniers betreffen. Dan, hoe zeer men rede hadde om meerder en zekerder berichten nopens de zeden en gefchiedenisfen der Perfianen te verdus deze twe voortreffelyke gefchiedfchryvers een en het zelve veld voor zie gehad hadden, twyfel ik geenzints of Thucydides zoude Herodoot veele fortten hebben te laite gelegt, daar zy nn zelfs zomtvds verfchillen, en niet op dezelve bronnen van gezag aangaan. Schol, ad thu6. I, 22. valck. ad Herod r,3- et 71. (Y) Schol, ad thuc. II, 20. not. 57.  168 OVER. DE RECHTS BEHAAL ING DER verwachten van een man, die in eer en aanzien on.der dat volk hadde geleefd, als van Herodoot, welke doorgaans genoodzaakt wierde zig te verlaaten op de geloofwaardigheid; der Grieken, hoe zeer ook dikwerf verdacht; zo leeren ons echter zeer toeverlatige berichten der Ouden, dat Ctefias aan deze hoop geenfints heeft beantwoord, daar zyn ganfche_gefchryf word doorgehaald als geheel ongetrouw, en krielende van fabelen, (ƒ) Gelyk nu Ctefias veel te vitten heeft op de verhaaien van Herodotus, zo verre dezelve de Asfyriers, Babyloniers en Perfianen betreffen, zo hebben Manetho en Jofephus zyne Egyptifche gefchiedenisfen zeer fcherp doorgehaald. Wat Manetho betreft, deszelfs verhandeling tegen Herodotus word ons door een oud fchryvec aangehaald, (g) Voords heeft Jofephus in zyne boeken tegen Apion meermalen aan onzen gefchiedfchryver verweeten, als ware hy geheel onkundig in de zaaken der Egyptenaaren geweest, zeggende onder anderen, dat dezelve voor het meerder gedeelte onwaarheden vermeld, terwyl hy in de waare gefchiedenisfen dezes lands onkundig was, en wat diergëlyke uitdrukkingen meer zyn. (A) Hoe Cf) Ctefias is een geen geloof verdienend fcbryver, zegt aristot. Hifl. Anini VUl, 28. aRRIan. de Exped. Alex. M.V,\. plutarchus zelfs, hoe onguiiftig hy anders ook over Herodoot moge denken , maakt echter dezen zynen tegenitrever voor een fprookjesverteller uit, in Aitax. 1014. b. 3017. D. Zie cellar. Disf. de princ. regn. et hiftor. Cg) suidas ill AsOVTOXÓfiGC. (b) joseph contr. Apion. I, 4, 14.  gelo-of waardigheid van herodotus. ïfjd Hoe zeer ik nu niet gaarne de verdediging van alle die plaatfen, welke door Jofephus worden gegispt, wilde op my neemen, zo meen ik echter het aan den anderen kant ook vry zeker te zyn, dat dezelve niet altoos goede gronden voor zyne tegenwerpingen heeft kunnen bybrengen. Hier by fchynt my deze Joodfche fcbryver geen al te getrouw waardeerer van gefchiedkundige geloofwaardigheid te zyn, daar hy zelfs geen de minfte zwarigheid gemaakt heeft om zulke vernaaien te boeken, welke zeer afwyken van die, welke in de fchrjften zyner landgenooten, en in de Mofaifche gefchiedverhaaien door hem waren gelezen. Eindelyk heeft Herodotus ook de berisping der oude Wysgeeren niet kunnen ontgaan, gelyk zommige plaatfen by aristoteles, (7) gellius (i) en anderen, welker optelling my echter onnodig toefchynt, ons berichten. Nu dient ook melding gemaakt te worden van het oordeel der Romeinen nopens de Griekfche fchryveren, en wel voornamelyk daarin, wyl de uitfpraaken van laatere geleerden voornamelyk op derzelver denkbeelden en gezag ruften. De Romeinfche karakters zyn van alle tyden van die der Grieken ten uiterften verfchillende geweeft. Daar de laatftgenoemde over 't geheel lichtzinnig, laatdunkend, en zeer gefteld waren op alles wat nieuw 0') Zie de aanmerkingen op herod. II, ip. III, 101. (J) Lib. ttr, c. 28, XiJI, 7. III, 10. Y  170 OVER DE RECHTE BEPAALING DER nieuw en verwonderenswaardig voorkwam, zo waren die der Romeinen eenvoudig, deftig, ja ftuurs en nors. Zelfs de godsdienst van beide de volkeren zal deze opgenoemde byzondere kenmerken hunner zeden bevestigen. De Grieken hadden namelyk den geheelen toeftel hunner heilige plechtigheden gevestigd op, doorgaans, fchrander uitgevonden en befchaafde fabelen; maar de Romeinen, hoe zeer zy ook hunne Goden en heiligdommen uit Griekenland hadden overgenomen, wilden echter geenfints in den vaderlyken eerdienst inlyven alle zulke fprookjes, welke van die Goden wierden verhaald, nog te doen hebben met eenige oneerbaarheid, of het geen tegen eene geftrenge tucht ftrydig mochte zyn. (/) Hierby hebben de oude Romeinen zig altoos ganfch ongunftige denkbeelden van de geheele Griekfche natie gevormd, daar zy dezelve aanzagen, als beftaande uit lichtvaardige en ontrouwe menfchen, verdervers der jeugd, en Hoorders der openbaare tucht,, en hun als zodanigen ook zomtyds uit de ftad en Italië verjagende, ja zelfs aan zeer harde ftraffen onderwerpende, (m) Hierom is het dan ook ganfch mï-t te verwonde* ren, dat Griekfche getuigen en fchryvers by de Romeinen zeer weinig, of liever geheel geen geloof vonden. Uit veele plaatfen zal ik eenigen aanvoeren. De Griekfche lieden zegt cicero (V) zyn yerre. vcr- (/) dionys. h ALTCt II, P- 9p. eu s e b. praep. Euang. II» 3- MlIïliU Jpolog. c. 0.5. Cnï) flut. Cat. Mat. 350. plin. VII, 30.. livius X&U,^. Qij cicero Of at. pro Sext. c. 07.  geloofwaardigheid van herodotus. i?i verwyderd van de deftigheid onzer landsgenooten. — Deze natie heeft nimmer enigen eerbied gehad voor de trouwe en heilige verplichting van getuigenisfen. En dit zegge ik van het ganfche ge/lacht der Grieken, (o) Grieken zyn gewoon alles door byvoegzelen op te fleren. cj>) Zy zyn jleeds klaar met alle vreemde en verwonderlyke dingen. Qf) Er is geen zo één onbefchaamde leugen, welke door een Grieksch getuige niet wordt bevestigd. (V) Onder deze verdenking van leugenachtige verhaalen lagen wel vooral zulke Griekfche gefchiedfchryvers, welker verhaalen fpraken van verwonderlyke zaaken en zeden, verafgelegene landen en volkeren betreffende. Hieromtrent laat zig gellius f» in diervoegen uit: Deze waren alle Griekfche boeken, vol verwonderlyke zaaken, en fprookjes: ongehoorde, ongeloofyke dingen, en echter oude fchryvers van geen gering gezag. IVy krygen verdriet (dus vaart hy voort) in dit onnutte gefchryf, waar uit niets te haaien was., het geen van enigen dienst zyn konde ter uitbreiding en bevordering van waereldkennis. Hier uit zal men nu genoegzaam kunnen opmaaken, welke denkbeelden de Romeinen hadden omtrent de Grieken, en derzelver fchryvers. Hoe zeer nu ook deeze klachten dikwerf met veel grond mogen worden ingebracht, zo zullen echter andere plaatfen genoegzaam uitwyzen, dat er onder de Ro- mei- f<0 Pro Flacco c. 4 (£) AIjR B l. v J C t o R. in Calig. ( lc9-m'5'XATm'8-LACT-D-LI5- Y 2  172 over de rechte bepaaling der meinen ook zulken waren, welke zaaken, hoe zeer door hen nimmer gezien, of onderzocht, zo maar teiftond op de lyst der fabeltjes fielden, gellius,, by voorbeeld, (0 melding maakende van die gedrochtelyke wonderen, welke in de Griekfche gefehiedenisfen wierden aangetroffen, ontkent hier by rond uit, dat er menfchen-eeters zouden gevonden worden, weigerende dus eenig geloof te hechten aan eene zaak, welke door ontelbaare getuigenisfen bevestigd wordt. Dus weeten ook allen, die in de natuurlyke gefchiedenisfen niet volftrekt onkundig zyn, dat de verhaalen der Griekfche fchryvers omtrent de Albaniers, die in hunne jeugd reeds zouden grys zyn, en by nacht fcherper zien dan by da*-, niet geheel en al verzonnen en ongerymd zynr hoewel dezelve aan Gellius allerbelagchelykst voorkwamen, (u) Zo veelen er echter onder de Romeinen zyn mochten, door welken de Grieken van ydele roemzucht en verdachte trouwe wierden befchuldigd, heeft nogthans de fcherpe ftyl van Juvenalis hen allen overtroffen, a». ue~ ■v {% SSSS^Ift geen twyfel aan, of dit alles moot vnn dit zoo, van menfchen worden verdaan, welke door de Portugeezen Albinos, door de SnSn Blafardï,. en door de onzen Kakkerlakken genoemd worden. Voords heeffsfRABO reeds aangemerkt, dat alle de befchry vingen van verafgelegen landen en "vilde volkeren , enkel van de Grieken afkoming waren en da de Romeinen hier omtrent niets hadden bygebraeht, het geen met van dezen wa* ovcr'è omen, III, p. 166. Elden fpreekt hy evenwel van Gabunns een Rorie nf ft "yv welke veele belagchelykc en monlreraehage labelen ,n zyn "e k hadde. Lgelascht, XVII, p. 8=9. vl.nius zegt dat men gewoo w« vreemde landen te bezoeken, niet ter uitbreiding van kennis, maai enkel om ÏSebejagen. H.N.U,<6.r7,i7. (ffj juvenalis Sat.X. v,.m.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 1?$ Deze immers den eigenen aart van het fchimpdichc bot vierende, zoekt alle die wonderen der krygstucht van Xerxes, welke door zo veele vernuften in het glanzigst licht geplaatst waren, den belachlykften draai te geeven, en voords uit te jouwen. Langs dezen weg namelyk worden min vooruitziende menfchen gemakkelykst weggefieept. En dus zyn deze gebeurtenisfen, welke voor de tyden van Ju venaal door niemand ontkend waren, na deszelfs tyden van niet weinige anderen in twyfel getrokken. Met wat grond dit echter gefchied zy, zal ik te zyner plaatfe nader betoogen. Dit nu diende in den aanvang van ons vertoog kortelyk te worden aangemerkt. Daar ik voords tot de hoofdzaak zelve overga, zal ik voorloopig de juiste order en verdeeling van dit werkje opgeeven, welke hier op uitkoomt. Elk gefchiedfchryver, welke geene waarachtige dingen heeft kunnen, of niet heeft willen boeken, wordt ongeloofwaardig genoemd. En dus komen hier in aanmerking, of deszelfs kwaade trouwe, of ook zyne dwalingen en onkunde. Alle zulken, welke met opzet de hun bekende waarheid onkenbaar zoeken te maaken, noemt men met recht leugenfchryvers, Dezelve verraden gewoonlyk deze fmet, of door de rol eens pluimftrykers aan te neemen, of .ook wel daar ze met een kwaadaartig opzet, den roem, met welke menfchen of volkeren vereerd werden, zoeken te ontluisteren, waar door men dan wil voorkomen als ongemeen vry in V 3  174 OVER DE RECHTE BEPAALING DER zyne oordeelvellingen, en den lof van oprechtheid najagende. En, daar deze lasterzucht gewoonlyk den glimp van vrymoedigheid aanneemt, wordt dezelve door min doorzichtige lezeren veel moeielyker ontdekt, dan die flaaffche vlyery, welke zich doorgaans dooiden ftyl zelfs gemakkelyk verraadt. De meestcn onder de oude fchryvers, wier oordeel over Herodoot tot ons is gekomen, fpreeken gewoonlyk veel meer van dwaalingen, uit onkunde door denzelven begaan, dan van onwaarheden, welke ter kwader trouwe zouden verdicht zyn. Evenwel is de berisping van Plutarchus met veel meer bitterheid gemengd, daar hy, in eene hier toe met opzet gefchrevene verhandeling, onzen Herodoot den fmet van lasterzucht zoekt aan te wryven, en deze zwaare befchüldiging met van overal opgezochte bewyzen krachtig aandringt. Dit werkje van Plutarchus dient dan met eenige naauwkeurigheid van ons te worden onderzocht, daar ook Gyl. zeer geleerde Mannen, zulks hebt gevorderd. En dus zal met een en dezelfde moeite en het gefchrift van dien Wysgeer kunnen worden doorloopen, en te gelyk uit het zelve worden opgemaakt, of de Zanggodinnen van Herodotus waarlyk opzettelyke onwaarheden fpreeken? Want zo flipt is de naarftigheid van Plutarchus in het bybrengen van voorbeelden, welke volgens hem leugentaal behelzen, dat hy waarlyk geen eene enkele plaats fchynt te hebben overgezien, welke enigzints hope gaf van te kunnen ver- ftrek-  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 125 ftrekken tot bevestiging der aangevoerde befchüldiging. Daar nu echter die engten, binnen welke de kracht van ons oordeel, en alle menfchelyke wetenfchap wordt beperkt, met eigentlyk bedrog niets gemeens hebben, zo zyn ook alle zulke dwalingen der fchryveren, welker grondflag enkele onkunde is, van de misdaad van vervalfching zeer verfchillende. Het behoort dus tot onze taak, dat de waare oorzaak en dier dwalingen uit onkunde gefprooten worden opgegeven, en dat, by elk derzei ver, die plaatzen van Herodoot werden onderzocht, tegen welker geloofwaardigheid men eenige achterdocht heeft opgevat. Ik voor my ben van gedachten, dat men het geheele onderwerp gemakkelykst in diervoegen zal kunnen verhandelen, wanneer men de dwalingen der gefchiedfehryveren afteide, of uit het tydperk, waar in zy geleefd hebben, ofwel uit het karakter zelfs. Het is immers een gebrek der tyden, en niet der menfchen, wanneer zuivere en onvervalschte bronnen ontbreeken aan die gefchiedenisfen, welke iemand onderneemt te befchryven. Maar hier by heeft het karakter der fchryveren zelf, wanneer dezelve door vooroordeelen wierden weggefleept, ontelbaare dwalingen in de gefchiedenisfen ingevoerd, welker hoofddeelen ik op eene andere plaats nader zal aan den dag leggen. Want nu fraat ons voor alles te onderzoeken, hoe zwaar die moeilykheden geweest zyn, met welke een gefchiedfchryver ten tyde van Herodoot haddè te wörilelen, en hoe gefehifct of  176 OVER DE RECHTE BEPAALING DER of ohgefchikt men dezen zynen leeftyd hebbe te houden, om den nakomelingen eene gefchiedenis te leveren, welke met recht dien naam konde voeren? Zal dit betoog met orde gefchieden, zo dienen die bronnen, uit welke Herodotus mag gefchept hebben, met enige naawkeurigheid te worden nagefpoord, op dat men van derzelver zuiverheid des te juister zoude kunnen oordeelen. Dezen nu zyn van twederlei zoort, daar de boeken van onzen fcbryver of zulke zaaken behelzen, welke door anderen reeds waren ter neer gefteld, of wel dusdanige, welke men of hem zelf verhaald, of die hy met zyne eigene oogen aanfchouwd hadde. Laat ons dan, om het voorgemelde beftek te houden, deze verhandeling in twee deelen afzonderen. .Het eerfte zal over de dwaalingen van Herodoot fpreeken, welke zonder erg of list konden worden begaan. Het tweede is gefchikt ter onderzoek, of dan onze vader der gefchiedenisfen in zo verre den plicht van een eerlyk man hebbe vergeeten, dat hy niet zoude gefchroomd hebben, om zyn werk met leugen en lastertaal te bezwalken. EER-  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. l?f EERSTE AFDEELING. EERSTE HOOFDSTUK. Over de bronnen der gefchiedenisfen van Herodotus 9 en derzelver zuiverheid ofte gebreken. % ï. J^lle fchryvers, zo veelen zig hebben 'toegelegd om het geheugen van veelerhande volkeren en zaaken te bewaaren, moesten noodzakelyk de ftoffe van hun werk uit veele bronnen by elkander verzamelen. Hierom is het, dat men niet wel in ftaat is, om een algemeen oordeel te vellen over zulk eene gefchiedenis, welke men in laatere dagen met den naam van algemeene heeft beftempeld, wyl derzelver opfteller zomtyds zeer echte berichten in zyn werk heeft kunnen voegen, en dan eens weer afgaan op dezulken, welke ten uiterften vervalscht waren. Daar nu onze Herodotus niet alleen de Griekfche zaaken, maar ook die van Egypte, Africa, Lydie, Babylonie, Scythie, en Perfie der vergetelheid heeft zoeken te ontrukken, en dus der nakomelingfchap eene Z ge-  173 OVER DE RECHTE BEPAALING DER gefchiedenisfe dachte te leveren, welke den oorfprong en de lotgevallen van bykans alle eenigzints beroemde volkeren behelsde, zo is het buiten allen twyfel, dat hy in de uitvoering van zulk eene omflagtige onderneeming, dikwerf met groote zwarigheden hadde te worftelen, gelyk hy dan ook zelf dit niet ontkent. Indien wy dus de geloofwaardigheid dezer Zanggodinnen eenigzins naaawkeurig willen beproeven, zo fpreekt het van zelfs, dat ook de getuigen, op welke zy zig beroepen, nader dienen te worden onderzocht. Voor dat dit echter gefchiede, zal het niet ondienftig zyn eenige aanmerkingen te maaken, over den oorfprong en voortgang van de gefchiedkunde zelve, zullende deze nafpeuringen veel toebrengen, om de waarde van die aloude gedenkftukken, op welke Herodotus zig beroept, naar hunnen rechten prys te fchatten. § IL Over het geheel is de trek tot allerlei wetenfchap het menschdom aangebooren, en dit is wel byzonderlyk waar van die nieuwsgierigheid, welke ons aanfpoort, om zulke dingen ontwaar te worden, welke aan ons vaderland, en voorouderen, voor onzen tyd , zyn wedervaren. Gelyk derhalven kinderen fcherp gewoon zyn te luisteren naar zulke gedrochtelyke, vertelfeltjes, als hun door hunne voedfters worden voorgehouden, zo fnyden ook wilde volkeren, welke met kinderen uitermaaten veel overeenkomst hebben, onder zig zulke verhaalen op, welke al~  G ELOOFWAAPvDIGHEID VAN HERODOTUS. I?Q altoos naa het verwonderlyke moeten hellen, vermits die logge zielen nimmer kunnen geroerd worden, dan door dusdanige dingen, aan welke de ooren ganfch ongewoon zyn. (a) Voords moet men de eerfte beginzelen der Gefchiedkunde, in alle landen en by alle volkeren, zoeken in die onkundige dichtftukken, welke ter gedachtenisviering van Goden en Helden gefchikt waren, zelfs voor de uitvinding der fchryfkunst. De Romeinen beftempelden de opftellers van dusdanige liederen, door hen by de Gallen en Germanen gevonden , met den naam van Barden, welke naam oorfprongelyk is, of van zeker ongevormd geluid, het welk men deze menfchen toefchreef, of in de landtaal zelf door de Romeinen reeds gevonden wierde, zo als festus wil. Voords dient men te weeten, dat deze Barden niet alleen in Frankryk en Duitschland gevonden zyn (£), maar ook in veele andere landen; (Y) ja zelfs in de door de Engelfchen onlangs bezogte eilanden van den Zuider-Oceaan. (d) Deze liederen dan, welke ter vereering van Goden en Helden waren gefchikt, behelzen de oudfte bron- (a) iselin, Gefcbichte der menscbbeit, I, 329. Over de Negers, zieadanson, voyage au Senegal, fokster , obfervat. fait es pendant le fecondvoyagè de Cook 283. Üefenfe des Re eb. pbilof. fur les Americ. Hf 134. Niemand heeft beter dezen oorfprong der gefchiedku'nde gade geflagen dan strabo l,p. 35. (f) v a l e s ad Amm. Marcell. XV, 9. morhoff de Poef German. struvii Pro/eg. hift. Germ, p. 32. (c) hume ad a 1281. robertson Hift. van Schotland, nier verre van't begin. AEla Rolland XVII. Martii, Vil', 522 etc. (_d) fokster ter aangehaalde plaats. Voyage for making descoveries in tbs Northern bentispb. I, 163. Z 2  l80 over de rechte bepaaling der bronnen van burgerlyke en godsdienftige gefchiedenisfen. Het oudfte foort van geleerden zyn dus de dichters, volgens de aanmerking van cicero, (e) het welk zo waar is, dat dezelve reeds voor de beoefening der fchryfkunst leefden. Men was gewoon deze liederen van buiten te leeren, en dus de nakomelingfchap over te leveren, en dit moeste veel gemaklyker gaan, dan wanneer deze ftukken maat- of rymloos waren geweest. Hier by zyn ook de taaien van onbefchaafde volkeren, en alle dezulke, by welke de kunflen nog geenen opgang gemaakt hebben, zodanig ingericht, dat dezelve alleen lighaamlyke dingen uitdrukten, waar uit dan de dichterlyke ftyl van zelfs te voorfchyn komt, welke zig ophoudt met het fcheppen en fchilderen van beeltenisfen. (ƒ) Dus heeft men dan de eerfte gefchiedenisfen in heldendichten en lofzangen vervat: want deze twee foorten van gedichten komen na aan elkander, dewyl de ftichters van volkeren, en alle dezulken, welker verdienften voor het vaderland uitmuntten, gewoonlyk na hunnen dood op de lyst der Goden wierden gefield. Maar wanneer men nu de geloofwaardigheid van zulk foort van gedenkftukken wil onderzoeken, zal men ras moeten erkennen, hoe gering dezelve zy. Strabo, een man van zeer veel oordeel en groote ge- (Y) Trfcul L. 2. straboL. p. 34. (ƒ) rïinhart Ueber das -wunderbare, unddit verxunderung, I, p. 1$.  geloofwaardigheid van herodotus. l8l geleerdheid, is er op uit om breedvoerig te betoogen, dat de gevallen, door de dichters bezongen, doorgaans eenigen grond van waarheid hebben, offchoon dezelve gewoon zyn die waarheid met veele wonderlyke en fabelachtige dingen te vermengen, ter vermaaking hunner toehoorers. Q~) Dan elk, wie doorzicht heeft, zal lichtelyk met my erkennen, dat de eenvoudige waarheid zeer zeldzaam in een dichterlyk kleed wordt aangetroffen. Hier by komt nog dit, dat de eerfle beginzelen der volkeren doorgaans door de dichters in diervoegen worden bezongen, als hadden ze een zeer heilig voorkomen, en met een glansryk licht wordende beftraalt, het zy dan door de liefdesgevallen van de eene of andere Godheid, het zy op eene andere ganfch heerlyke wyze ontfprooten zynde. § UI. De Schryfkunst wierd by zommige volkeren voorafgegaan door ruw bewerkte gehouwene en gefchilderde beeltenisfen, dienende om het aandenken van gebeurtenisfen te bewaaren, en dezelve der vergetelheid te ontrukken. Van dien aart zyn de tafereelen der Americaanen, welke men in 't koper gefneden vinden kan in de gefchiedenis van America, door Robertfon; als ook die van andere volkeren, door den grooten Zeeman j. cook bezogt. Qi) Ook twyfel ik geenzins, of het heilig fchrift der Egyptenaaren, (gewoonlyk beeldfpraak genoemd) veel ouder (J) Lik I, p. 36. feqq. (&) Foyage for making descoveries in the Northern hcmifph, II, 327. III, 149, 7 "  l82 over de rechte bepaaling der zy dan derzelver burgerlyke letteren, en ook dienzelfden oorfprong en rede gehad hebbe, hoewel deeze beeldfpraak naderhand in diervoegen wierd ingericht, dat zy niet meer de voorwerpen zelve uitdrukte, maar enkel derzelver figuuren of tekenen, zo als dezelve door de geheime leer der Priefteren waren aangenomen geworden, (i) Eindelyk zyn ook die letteren, van welke de Sinefen zig tot op den huidigen dag bedienen, als 'twaare, een tusfchen zoort van een eigenlyk Alphabeth, en dusdanig fchilderfchrift, waar van ik zo ftraks melding maakte. Andere volkeren hebben op eene wyze, welke aan de genoemde niet zeer ongelyk is, het geheugen van dagen en tyden zoeken te bewaaren. Men leest, dat de inwooners van Peru hier toe zekere ftrikken, welke in een koord geknoopt wierden, hadden uitgevonden. Dit komt vry naby zekere gewoonte, welke herodoot van de Perfianen vermeit. (k) By anderen dienden hoopen fteenen, of ftokjes, op zekere wyze byeengefchaard, tot dat zelfde doeleinde; ja zelf de Romeinen hadden, volgens livius en festus, (7) geleerd het getal der jaaren te tekenen door een fpyker in een heilig gebouw te flaan, zynde dit ook de gewoonte der Volufinen, gelyk dezelve livius, op het gezag van Cincius, aanmerkt, (m) Dit alles diende kortelyk te worden verhandeld, op (/) Dit komt overeen met de aanmerkingen van tcareurton' G. Z. vanM. IV. afd. 4. alwaar hy zeer geleerd over den oorfprong der letteren handelt. (F) 11 er od. IV , 98. (O Rccb.furksAmeric.il, 205. (juj livius FIJ, 3. festus in Clavus.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 183 op dat men de eerfte beginzelen der gefchiedkunde, zo verre dezelve ouder zy dan de fchryfkunst, des te beter zoude kunnen nagaan. § IV Vervolgens tot den oorfprong en voortgang der Gefchiedkunde onder de Grieken overgaande, zal men zien, dat dezelve daar ook by de dichters moet worden gezogt, even zo als reeds van andere volkeren verhaald is. Dit betoog dient enigzins uitvoeriger te worden behandeld, om dat het zelve ons ook eene voornaame bron der gefchiedenisfen van Herodotus zal aanwyzen. Dat ook de Griekfche volken hunne Barden, om my dus uit te drukken, gehad hebben, weeten wy uit Herodotus, en anderen. (V) Op deze Iyst fchynen zommigen van die Priefteren te moeten worden gefield, welke volgens het getuigenis van Herodoot O) de legerbenden plachten te verzeilen, om aldaar de dappere daaden van de hunnen te bezingen, toekomflige gebeurtenisfen te voorfpellen, en Godfpraaken uit te leggen. Zo wordt Achilles by Homerus geroemd, daar hy den lof der helden by zyne lier bezingt; ook zyn de naamen van Melampus, en Chiron, welke dergelyke voortbrengfelen van hun vernuft onder de menfchen gebruikt hadden, niet onbekend. f» Memoires de VAead. des helles lettres et des Infcr, FIJI, 300. (*) Van de Romeinfche Barden fpreekt cicero Tuic. I, 2. f» herodoï. I, 62. VI, 83. VII, 22. VIII, 27, 28. IX, 33, 36% 37, 95-  l88 OVER DE RECHTE BEPAALING DER kend. (ƒ>) Deze oudfte dichters behoorden gemeenlyk tot de Priesterorde: want de dichtkunst was overal een dochter van den heiligen eerdienst. Tot de lyst dezer oude dichters behooren ook dezulken , welken men den naam van Cyclici gegeven hadde (#), gelyk ook de zogenoemde Rhapfodi, die of zelve liederen opftelden, of die van Homerus en anderen, op de maat zingende, landen en fteden doorzworven. (f). Voords moet onder de bronnen der oudfte gefchienis ook het oude blyfpeldicht, waarin de menfchen by hunne naamen getekend, en doorgeftreeken werden, niet geheel en al worden voorbygegaan; gelyk ook het treurdicht, het welk, hoewel in de [eerde tyden enkel gefchikt ter eere van Bacchus, naderhand echter, by meerdere befchaving, is overgebracht ter vereering der daaden van uitmuntende mannen (Y). § V. Nu ftaat vervolgens aantemerken, dat dezulken, welke de eerde gefchiedenisfen in onmaat fchreven, genoodzaakt geweest zyn zig te bedienen van den arbeid der dichteren, wanneer het er op aankwam om den oorfprong en de oudheden der volkeren te ver- (V) gil lies hiftory ofCreece I, p. 184. k l o t z ad Tyrty Carm. 255. c lemens alex. Stront. I, 331 • 00 c a s a u b . ad Ath. VII, 4. s a l M. ad Soün. 850. (r) gil.lies I, i8 hoewel hy ook meer zekere berichten had kunnen erlangen door Anacharfis, en Soyles, die eertyds onder de Grieken verkeerd hadden, en welker levens en gefchiedenisfen door onzen fehryver naauwkeurig zyn opgefteld. In (y) vossius de Hijf. Cr. fabric. Bibl. Gr. [a] M?sVchièn'heeft whter die Arifteas, van welken deze fchryvers gewag, maaken, in laatere dagen geleefd, v o s s. de H. g. IV\ 2. (Jï) Zie de aantekeningen op herodotus iv, 13.  geloofwaardigheid van herodotus. 187 In de gefchiedenisfen van Cyprus vinden wy melding gemaakt van de gedichten van solon. (Y) Ook wordt Homerus niet alleen als getuige door onzen fchry ver aangehaald, QT) maar ook plaatfen uit dezen dichter zomwylen duidélyk nagevolgd, by voorbeeld in zyn verhaal van den oorfprong der Kretenfers; ( fander, heeft ondernomen, die dan ook door de meesten wordt gehouden voor den eerften Griekfchen gefchiedfchryver in ondicht, (/). Of nu Herodotus van dezen arbeid van Hecataeus veel voordeels gehad hebbe, valt niet zeer gemakkelyk te bepaalen: want hoewel hy op meer dan eene plaats dien man by naame noeme, gefchiedt dit echter doorgaans in diervoegen, dat niet zo= zeer zyne fchriften, als wel zyne daaden en woorden worden aangehaald. Die zelfde plaatfen leeren ons ook, dat deze Hecataeus, ten tyde van Darius, den zoon van Hyftaspes, ia geenen onaanzienlyken ftand onder de zynen geleefd heeft. Eenmaal koomt echter dit werk van Hecataeus duidelyk by Herodoot voor O), doch in zulk licht geplaatst, als of er geen groot gewicht aan zyn getuigenis wierd gehecht.. Be- (*) ad Herod. III, i ip.. (/) suidas, voss. de Art. Hift. c. 6. el de Hift. Grvl", U c1lli*-»y;flÈh ftery of Greece, p. 3. (nt) h k r o. d. II, 43. V, 36, 125.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 189 Behalven deze gefchiedverhaalen van Hecataeus van Milete wordt ons ook door de ouden zekere befchryving van Afia genoemd, waar van de fchryver dien zelfden naam voerde. Volgens het getuigenis van porphyrius, by eusebius te vinden, (V) zoude het tweede boek van Herodotus, de gefchiedenisfen van Egypte voornamelyk bevattende, aan dezen fchryver by uitftek veel verfchuldigd zyn. Ook koomt ons een plaats by Herodoot voor, die zeer gelyk is aan eene andere, welke door Athenaeus uit Herodotus wordt bygebracht. (V) Hier by zoude de befchryving, welke wy van den vogel Phcenix, den Hippopotamus, en den Krokodil by Herodoot vinden, vooral uit den genoemden fchryver zyn overgenomen, (ƒ>). Met dit alles weet echter niemand met zekerheid te bepaalen, wie de oplteller van dit werk geweest zy, of ook ten welken tyde het zelve in 't licht kwam. Callimachus is, volgens melding van Athenaeus, van gedachte, dat men het ten onrechte aan dien alouden Hecataeus hadde toegekend ;. Qf) en van dit zelfde gevoelen zyn ook de zeer beroemde Heeren wesseling (f) en valckenaar (V) gansch niet vreemd. Daar nu deze Heeateusfen door de ouden zeiven niet genoegzaam zyn onderfcheiden, zal het voor ons nog minder der moeite waard zyn by dit onderzoek langer ftil te ftaan, of eenige gis- fing («) Praep. Eumig. IF,. p. 466. O) Dipnof. X , 457. CV (p) 11 e r o d. II, 68, 70. (?) Lib. II, p. 70. (ó In Praef. Herod. p. 1. (V) ad Herod. II, c. 77.. Aa 3  190 OVER DE RECHTE BEPAALING DER fing te maaken of Hecataeus onzen fchryver gevolgd hebbe, of in 't tegendeel door hem gevolgd zy? Soortgelyke gefchillen, over bet vaderland en den leeftyd van de alleroüdfte fchryvers komen ons niet zelden voor; ook is de lyst van de zulken vry aanmerkelyk, welke men met geene zekerheid tot een bepaald tydperk brengen'kan, wyl dezelfde ftad dikwerf meer dan een beroemden fchryver voortbracht, die allen hunnen naam er van ontleenden. Voords heeft deze Hecataeus, welken de ouden gekend hebben, zeer oude fabelen in zyn werk gelascht, gelyk ■ons dit door Paufanias en anderen wordt bericht. Ja zelfs geeft strabo niet onduidelyk te verftaan, dat hy den voornaanrften inhoud van zyn gefchryf uit de fprookjes der dichteren zoude;hebben overgenomen. CO § VII. Behalven den ftraks gemelden Hecataeus, noemt •Herodotus geenen enkelen fchryver onder dezulken, die voor hem gefchiedenisfen. in onmaat zouden hebben opgefteld. Het is dierhalven twyffelachtig en onzeker, of hy ooit de fchriften van hellanicus gelezen hebbe, in welke de oudfte Vorften en grondleggers van lieden waren te boek gebracht; of die van xanthus, door wien ..de Lydifche gefchiedenisfen in vier boeken zouden 'zyn befchreven; of eindelyk die van charon van lam-psacus, welke volgens het getuigenis van Suidas niet alleen den oorfprong van (0 Lib. I, p. 18. • •'  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. I9T van zyn vaderland aan den dag gelegd, maar ook de gefchiedenisfen van Griekenland, Lybie, Ethiopië, Kreta,, en andere landen gefchreven heeft. f» Daar nu echter onze fchryver overal zeer naauwkeuri-g is in het noemen der getuigen zyner gefchiedverhaalen, twyfel ik zeer-, of hy de ftraks door my genoemde werken'immer gezien hebbe.. Hier by koomt nog de onzekerheid des tydpérks, waarin deze menfchen geleefd hebben; gelyk ook de vcrfchillende gedachten der ouden omtrent hunne egte en ondergeftokene fchriften. Volgens het geen Ephorus by Athenaeusgetuigt, zoude Herodotus evenwel door Xanthus gelegenheid hebben gekregen om de Lydifche gefchiedenisfen te böek te kunnen brengen. Maar ook- dit is zeer-1wafelachtig, vermits Herodoot naar het getuigenis van Dionyfius van Halicarnasfus veele dingen van de Lydiers verhaalt, van welke Xanthus of geheel niet fpreekt, of ook wel gansch verfchillendc berichten gegeeven heeft, (y) S vin. Men zoude ook hier in een onderzoek kunnen treden, of Herodotus ommegang met geleerde Perfen of derzelver fchriften gehad hebbe, of konde hebben? Aanftonds in 't begin zyn's werks maakt hy melding van dezulken, die het meest in de-gefchiedenisfen en oudheden van dit hun land bedreven waren. Ook verzekert hy met zeer veel vertrouwen, dat C«0 zie vossiüs en fabriciüs. O) wessel praef. Herod. n. u  192 over. de rechte bepaaling der dat alle de Perfifche woorden met die letter fluiten, welke de Doriers San, en Iöniers Sigma noemen (V). Dan, hoe ongegrond deze aanmerking zy, blykt uit die Perfifche woorden, welke door brissonius, hyde en reland (Y) zyn verzameld; waarom dan volgens het oordeel dezer fchryvers, en anderen, de geloofwaardigheid van Herodotus hier zeer gering wordt. Zelfs fchroomt men niet hem voor gansch onkundig in de Perfifche taal te verklaaren (f) En zekerlyk valt het niet gemakkelyk onzen fchryver in dit opzicht te verdedigen, daar het zeker is, dat de Grieken in zyne tyden niet alleen eene diepe verachting, maar zelfs een afgryzen voor die taal betuigden. Ook' zal men niet gemakkelyk een' Griekfchen fchryver kunnen bybrengen, van wien men met zekerheid weete, dat hy in dezelve wel bedreven geweest zy. Hier by verklaart themystius, (z) dat de Perfifche woorden klanken zo ongemakkelyk en onaangenaam voor der Grieken tong en ooren waren, dat het gelegenheid gegeeven hebbe tot zekere fpreekwys, het valt moeilyker te vatten, dan de Perfifche tongval. Dit alles derhalven in aanmerking genomen zynde, koomt het ons voor, dat Herodoot, door de uitfpraak der Perfifehe taal, en een zeker geluid dit volk byzonder eigen, misleid zynde, het bovengemelde te boek gefteld heeft, gelyk de Grieken de Oos- (V) Lib. I, c. 139. (V) In Disfert. de vetert lingua Perfica. (j) gat aker. adverf. c. 21. voss. de Orac. Sibyll. c. i. (V) brisson. de Regn. Perf. II, § 247.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 193 Oosterfche naamen in ft algemeen gewoonlyk zeer naaukeurig daar ftellen. Vervolgens kan ik met geene zekerheid bepaalen, of Herodotus eenige kennis gehad hebbe van de Egyptifche taal: want, hoewel hy zeer veel ver* keerde met de Priesteren onder dat volk, konde dit alles echter door middel van een tolk gefchieden. Hierby was de Griekfche taal door den wederzydfchen koophandel dier beide volkeren in Egypte niet geheel onbekend, zo als door my by eene andere gelegenheid breeder zal worden betoogd. Eindelyk kan men ook gemakkelyk inzien, dat Herodoot, offchoon hy zomtyds zig van Egyptifche woorden moge bedienen, hier door echter niet genoegzaam zyne kunde in die taal aan den dag legt.' (V) § IX. Dit zy genoeg van de fchryvers, die: door, Herodotus hebben kunnen worden raadgepleegd, en de taaien, welker kennis men hem.toefchryfr. Nu volgt er een andere bron der gefchiedverhaalen: om namelyk de gedenkftukken der oudheid te onderzoeken , wierden veele reizen door hem ondernomen, ter onderzoek van heiligdommen, en wel byzonder van aloude tempels, godfpraaken, en gefchenken, aan dezelven gegeeven. Hy was er op uit om van de Pnefteren alle zulke dingen ontwaar te worden, die dienen konden ter onderzoek van de oudheid dezer ge- («*) HEROD. II, 6a, Bb ■  194 over. de rechte bepaaling der gedichten, de gefchiedenisfen der Goden, en de byeenkomften der volkeren, die aldaar hunne heilige plechtigheden vierden: want, gelyk men overal de oude gefchiedenisfen zeer naauw met den Godsdienst verbonden ziet, zo zyn ook de oudfte gedenkfchriften in de eerfte tyden enkel door de Priesters gelezen, en bewaard gebleven. Wie dus den oorfprong der burgerftaaten, en derzelver oudfte berichten wilde nafpeuren, moest noodzakelyk verkeering met deze menfchen zoeken te krygen. Zo leezen wy by poRPHYRius. van Sanchoniathon aangetekend, dat hy zyne gefchiedkundige berichten zeer oprecht hadde byeengebracht, en zamengefteld uit de gedenkfchriften der fteden, en de opfchriften, die in de heiligdommen voor handen waren. (£) Hier mede koomt overeen, het geen lactantius van Euhemerus getuigt, zeggende, dat de oude fchryver Euhemerus van Mesfana zyne gefchiedkundige fchriften verzamelt uit heilige opfchriften, die in de oudfte tempels voorkwamen. (V) En dus is dan ook onze Herodoot, geduurende de reizen, ter verzameling der onderwerpen zyner gefchiedenisfen door hem ondernomen, op geene zaak meer bedacht geweest, dan om zulke oude tempels te bezoeken; vooral zo dezelve beroemd waren wegens kostelyke gefchenken, of Godfpraaken. Veele voorbeelden hier van komen ons vooral in het eerfte boek voor. (jT) Voor- (l>~) Praep. Etiang. I, p. 31. Pauftnias beroept zig ook dikwerf op deze opfchriften. (O Div. Iuft. i, 2. 00 I, 14, 34, 68. enz.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. IO5 Vooral was hy zeer gefteld om de gefchenken en opfchriften van den tempel te Deifos naauwkeurig te onderzoeken, wyl de alleroudfte gedenkftukkeh van gansch Griekenland hier werden gevonden. (e) Voords zyn de Godfpraak en tempel van Jupiter van Dodona door hem bezogt; (ƒ) gelyk ook die van Apollo" Ismenius by Thebe; Q) ja hy, ondernam eene reis na Tyrus, enkel om den zeer heilig geachten tempel van Hercules te bezien, en met de Priesters, aldaar dienst doende, in gefprek te kunnen treden. Qï) Eindelyk zyn ook de beroemdfte en oudfte heiligdommen in Egypte geenzins door onzen fchryver voor-, bygegaan, en is vooral de tempel van Heliopolis zeer oplettend door hem gade geflagen, wyl de Priesters aldaar zeer berucht waren van wegen hunne wysheid, en kennis der oudheid. § X. Het zal niet onvoegzaam zyn ter dezer plaats eenige aanmerkingen op te geven, die volgens myn inzien nog onnuttig nog ook onaangenaam zyn, betreffende den eerften oorfprong der volkeren, welken Herodoot uit derzelver heiligdommen zoekt op te fpeuren, en te ontdekken. Diergëlyke oudheden worden door hem gewoonlyk dus behandeld, dat hy er byzonder op uit is, om de eerfte bronnen na te gaan, O) VIII, 8a, 122. s trabo IX, 641. Ook kwam de raad der Amphiétyonen daar ter plfats byeen. (ƒ) Lib. Ifj c. 55. Oj) V, 59. 00 II, 4*. v Bb 2  ig6 OVER DE RECHTE BEPAAL ING DER gaan, waar uit alle zulke Godsdienst-plechtigheden r die hy ergens gevestigd vond, in den burgerftaat waren overgenomen. De Cariers, by voorbeeld, daar zy voorgaven den zelfden oorfprong te hebben met de Myciers, en Lydiërs, toonden ten bewyze hier van een zeer oud heiligdom, het welk deze "drie volkeren gemeenfchappelyk bezaten. (7) De Gephyreers, zegt Herodotus, zyn uit Boeotie naar Athene verhuisd, en hebben aldaar tempels gefticht,, die by de overige Atheners niet. eveneens voor heilig werden gehouden; gelyk ze insgelyks zekere byzondere, en hun alleen eigene plechtigheden onderhielden Op eene andere plaats van zekeren Ifagoras fpreekende, zegt hy, dat die man wel uit een edel genacht afkomftig was, maar dat echter zyne bloedverwanten dien Jupiter, die in Karie gediend'wierd, vereerden: (7) waar uit hy dan zoekt te bewyzen, dat deze Ifagoras eigentlyk een Karier was, hoe zeer ook nar derhand onder de Atheenfche burgers ingetyfd. Men zoude hier yeele andere plaatfen tot verder bewys van het opgemelde kunnen bybrengen, maar het reeds aangehaalde is tot myn beftek voldoende, wyl ik niets, anders zoek te betoogen, dan het waare oogmerk van Herodoot,. het welk hier op uitkwam, om in dezer voegen het rechte vaderland der volkeren, hoe zeer pok door derzelver. verhuizingen verdonkerd, na te fpeuren, en op te helderen, waarom hy Ci) Lib. I', c. \f\: Op gelykc wyze zoekt ook Strabo die verwandfchap der. volkeren uit hunne heilige plechtigheden te bewyzen, VIII, 372. XIV, 66. C/c) Lib. V, c. 61. (7) h e r 0 d. V, 66.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. IQ? hy dan ook met zo een' ongemeenen vlyt de heiligdommen en Priesters raadpleegde. Het zal evenwel der moeite waardig zyn dit onderwerp wat verder op te haaien, daar het zelve zeer veel licht over de oude gefchiedenisfen verfpreidf., § XL Alle zulke huisgezinnen, welke nog niet in burgermaatfchappyen gefchikt, en zamen gevoegd zyn, hebben noch gemeenfchappelyke tempels, noch vereeren hunne Goden op denzelfden voet. Ja, huisgezinnen niet alleen, maar enkele menfchen ftellen zig voor en neemèn aan zekeren byzonderen befchermgeest, welker getal dus oneindig groot is by alle zulke ftammen, die noch in geene heilige of burgerlyke maatfchappy zyn getreden. (/) Hierom is deze huifelyke of byzondere Godsdienstoefening voorzeker de alleroudfte, hebbende zelfs plaats be^ houden onder de befchaafdfte volkeren der oudheid, namelyk de Grieken en Romeinen, ook na de inftelling van den openbaaren Godsdienst. En, gelyk de Grieken hunne Huisgoden hadden, zo waren er by de Romeinen Godsdienstplichten voor genachten-, huisgezinnen, en enkele perfoonen. Oude en doorluchtige gedachten hadden vooral hunne afzondei ly- ke (7) Hier toe behooren alle die belachelyke Goden, die de Wilden in Africa voor zig byzonderlyk aannemen, en vereéren, en by hen Feiicbes wordenge* noemd. Hier van heeft men een nieuw woord (Fetichifme) gemaakt, het welk de Duitfchers, Franfchen en Engelfchen gebruiken , wanneer zulk-een byzondere ecrendicnst wordt aangeduid. Bb 3  198 OVER DE RECHTE BEPAALING DER ke plechtigheden, en heilige dagen, waarin de overige burgers geen deel namen. (m). Alle deze dingen zyn wel den beoefenaaren der Oudheid overbekend, maar dienden evenwel hier te worden aangeftipt, om eenig meerder licht by te zetten aan het geen ik ter opheldering van Herodotus wilde bybrengen. Hy is er namelyk, zo als reeds is aangemerkt, op uit, om de overeenkomst van Godsdienftige plechtigheden te doen ftrekken ter nafpeuring en verklaaring van den gemeenfchappelyken afkomst der huisgezinnen en genachten. Dit denkbeeld der ouden, daar ze den oorfprong van burgermaatfchappyen of volkeren uit zekeren algemeenen ftamvader aller burgeren zoeken af te leiden, is onze opmerking geenzins onwaardig. Zommige woorden zelfs, (V) welke eertyds alleenlyk gebezigd wierden ter aanduiding van menfchen, uit een' en denzelfden ftam afkomftig, hebben naderhand de betekenis gekreegen van ganfche maatfchappyen, volgens dezelfde wetten vereenigd; hoewel dit echter in diervoegen moet worden opgevat, dat de Griekfche Gemeenebesten er zeer op uit waren, om dit aloude, en volgens hunne denkwyze onvermengde geflacht zuiver en onvermengd te bewaaren, waarom men dan ook maar zeer zelden het burgerrecht aan vreemdelingen gaf. Immers wierd deze gewaande afkomst van Goden en Helden met zeer veel ophef verbreid, en hierom is het, dat on- He- (///) festus V. fine facris hereditas. cicero pro domo 12. liviusI, 26.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. IQQ Herodotus de daaden van beroemde menfchen verhaaiende, doorgaans ook derzelver geflachtlyst opmaakt, en wel zo, dat hy tot den eerften ftamvader zoekt op te klimmen. Dus was het dan met de denkbeelden der ouden omtrent den oorfprong der volkeren gelegen. De Burgermaatfchappyen, of groote fteden hielde men voor eene verzameling van veele geflachten of ftammen. Op deze wyze waren de Atheners, Lacedemoniers en anderen in ftammen verdeeld, welke voor zo veele geflachten gehouden, en van denzelfden vader afkomflig geacht wierden. Niet zo groot waren de zogenoemde broederfchappen, by de Romeinen curiae geheten, onder welken een zeer naauwe band plaats had, die niet zelden nog fterker bevestigd wierd door gemeenfchappelyke tempels, heiligdommen, graffteden, ja zelfs tafels en haardfteden. Hoe zeer er vervolgens in de alleroudfte tyden, onder de kleine Gemeenebesten en fteden van Griekenland, geene de minfte gemeenfchap plaats had van Goddelyke of menfchelyke rechten, (o) zo hebben nochtans by toeneming der befchaaving, waarmede het gevoel van onderlinge behoeftens gepaard ging, de fteden onder zig zeker recht van gastvryheid beginnen in te voeren; en het gebeurde langs dezen weg, dat de koophandel, en de overige kunften des vredes, de oude barbaarsheid langzamerhand deeden verdwynen. (p~) Eindelyk zyn ook ganfche volkeren f» THUC. Lib. I, O. 3. GO HEROD. 1,22, 28, 68. III, 39. VI, £1.  200 over de rechte bepaaling der ren verbonden geworden door fpelen, Godsdienfüge ftrydperken, en Godfpraaken; zynde alle deze plechtige vergaderingen van de Egyptenaaren afkomftig, volgens het getuigenis van herodotus Qf). Het is naauwlyks te zeggen of te gelooven, welken grooten invloed deze dingen gehad hebben ter verfterking van Godsdienftige en burgerlyke verbintenisfen. (V) De Godsdienstoefening, die oudstyds enkel onder kleine geflachten gemeenfchappelyk plaats had, is toen op een' algemeenen en gelyken voet gebracht; en zulke Goden, welke het bygeloof eertyds had verzonnen, werden eindelyk door geheele volkeren aangenomen. (Y) Nergens evenwel zyn die heilige plechtigheden, welke veele geflachten met eikanderen gemeen hadden, met meer iever en vlyt waargenomen dan onder de Afiatifche Grieken, hebbende hier van de Pan-Iönia, en foortgelyke algemeene feesten hunnen naam gekregen: (Y) want het geheele Griekfche (?) herod. II, 58. Het geen Herodotus van de feesten, en ftatelyke ommegangen by de Egyptenaaren verhaalt, heeft tot op den huidigen dag onder dat volk plaats gehouden, volgens sa v ary lettres fii'r /-'Egypte, I. p. 238. 00 Nadat de Romeinen zeer langduurige en bloedige oorlogen met de volkeren van Latium hadden gevoerd, werd eindelyk de vrede op die voorwaarde geflooten, dat de gedachtenis van de onderling plaats hebbende bloedverwantschap jaarlyks op den Albaanfchen berg moest gevierd worden door geheiligde byeenkomften, en plechtigheden, welken men den naam gaf van Latynfcbe feesten. Dusdanige vergaderingen kwamen niet alleen ter ftatelyke Godsdienstoefening by een, maar ook om tot algemeenen nutte van den ftaat onderling te raadplegen, strabo XIV, 660. 0) Hier van is het, dat de ouden ons meer dan eenen Jupiter, Hercules, Venus enz. opnoemen. Zie cicero de Nat. Deor. en anderen. O) Hier toe behoort ook het geen de Grieken en Romeinen het algemeene Afie of Gemeente van Afie noemen. In Griekenland waren ook foortgelyke feesten bekend, het zy dezelve in algemeene vergaderingen van alle Grieken beftonden, of van allé Athenienfers, Boëotiers, enz. span 11. ad Call. Hymn. ia PaU. V, 61. paosan. VII, 53.  geloofwaardigheid van herodotus. 20i fche Afie had dezelfde heiligdommen, tempels, en vierdagen, waar over de zogenaamde Afiarchen het opzicht hielden. Dan, het is hier de plaats niet om hier van breedvoeriger te fpreeken. Evenwel moeten wy nog kortelyk aanmerken, hoe zeer ook de Godfpraaken gediend hebben ter verbetering der Griekfche zeden, en ter verdere befchaaving van dat volk. Het is bekend op welken grooten prys deze Godfpraaken ftonden: want niets van eenig belang werd er ondernomen, voor dat men de Goden hier door had geraadpleegd. Hierom is het, dat verlichte mannen doorgaans met behulp van dit bygeloof de menigte zochten te bellieren, en door wetten te verbinden, strabo heeft dit alles in weinige woorden begrepen, (V) daar hy van de Pytifche fchouwfpelen, en het orakel van Delfos fpreekende, zig in dezer voegen uitlaat: zc) zal men dan (zegt hy) begrypen, hoe men fteden hebbe kunnen bouwen, en hoe ook offerhanden in achting en aanzien geraakten. Steden en volkeren hielden algemeene byeenkomften, wyl en de natuur hen tot deze gemeenfchap aanfpoorde, en ook dezelve onderling van veel nut werd bevonden. En dus kwam men om die zelfde redenen by een, ter viering van gemeenfchappelyke offerhanden, heilige dagen, en andere plechtigheden. Dan, dit zy genoeg hier van: zo ik my nu niet bedrieg, zal men genoegzaam de redenen inzien, die Herodoot hebben bewogen, om zo vlytig de tempels, (u) Lib. IX, p. 419. Cc  202 ©ver de rechte bepaaling der pels, heiligdommen, en Priesters te raadplegen, ten einde aldaar de oudfte berichten uit te vorfchen, en het eerfte licht der gefchiedkunde daar te zoeken, alwaar men het geheugen van den afkomst der volkeren, derzelver verhuizingen, als ook de vorderingen der burgerlyke maatfchappyen doorgaans bewaarde. Ook behooren gefchenken, aan tempels gegeeven, opfchriften, en andere zaaken van dien aart,, tot den rang van openbaare gedenkftukken, aan welken men met recht den hoogden trap van geloof> waardigheid toekent. (Y) § XII. By deze geheiligde zaaken en gedenkftukken komen hier ook Profeeten en uitleggers van Godfpraaken in aanmerking, wyl Herodoot zig zomtyds van derzelver getuigenisfen bedient.. Tot deze lyst behooren abaris, van wien Herodoot (V), Strabo, en anderen melding gemaakt hebben. Deze beeft Godfpraaken gefchreven, doorgaans de Scytifche genaamd; voords over de verzoen-plechtigheden; het buwelyk van de rivier Hebrus; en den aankomst van Apollo, by de Hyperboreërs. De onderwerpen van dit ge- fchryf (d) josephus contr. Apion. I, 4, ontkent, dat de Grieken immer zulke openbaare gedenkfchriften zoüden gehad hebben, waar van de gefcbiedfcbryvers zig zouden hebben kunnen bedienen. Ik voor my gelove,. dat deze verklaring al te ftout zy. Geen volk heeft immers meer zorg bedeed, om hetgeheugen hunner daaden te bewaaren, door opfchriften, fchilderftukken, en beeldhouwkunst. Ook vind men melding gemaakt van ftedelyke registers, by plutarchus, de Herod. Malign. p. 864. (w) Lib. IV, c. 36.  geloofwaardigheid van herodotus. 203 fchryf toonen genoegzaam aan, hoe weinig ftaat men op zulk eenen leidsman der gefchiedkunde konde maaken. Qx) Het gezag van musaeus wordt vooral door Herodoot gevolgd, wanneer hy van de verklaaring der Godfpraaken handelt. Cf) Ja zelfs zoude, volgens het zeggen van Photius, het leven van dien man door hem befchreven zyn. Ook waren de Atheners gewoon de voorfpellingen van dezen Mufaeus te bewaaren, en by gelegenheid in te zien, gelyk de Romeinen hunne Sibyllynfche boeken, (z) De gedichten en Godfpraaken van bacis worden ook niet geheel onaangeroerd gelaaten. Ca) fabricius oordeelt, dat de alleroudfte van deze Bacisfen een Boëotier geweest zy, van welken ook naderhand andere menfchen, die deze kunst voorgaven te bezitten, hunnen naam zouden hebben overgenomen, (b) Eindelyk komen ook by Herodotus de Godfpraaken van amphilytus van Acarnania voor (V). Want men moet weeten dat dit land, even als Leucas, zeer veele diergëlyke menfchen voorbracht, wier post het was de legers, ten ftryde trekkende, te voorfpellen, en de behaalde overwinningen te bezingen. Nu O) Ook zyn er zekere brieven tot ons gekomen, die door dezen Abaris en den gewaanden Phalaris over en weer zouden gewisfeld zyn. phalar. Epift. LXXVII, et LXXVIII. bentley heeft zig moeite gegeven om den waaren leeftyd van dezen onder de ouden vry beroemden man te bepaalen. Refp. ad Boyl. de Aet. Pylh. Tom. II. Edit. Phaler. Lennepii. Cy) Lib. VII, c. 16. VIII, 96. IX, 42. (2) wes sel ad Herod. V, po. O) VIII, 20. ubi not. VIII, 60. (J>) Bibl. Graec. I, c. 4. (c) Lib. I, c. 61. Cc 2  204 OVER DE RECHTE BEPAALING DER § XIII. Nu gaan wy over tot zulke zaaken, welke door Herodoot uit den mond van andere menfchen vernomen, en te boek gebragt zyn. Wyl er veele en groote reizen door hem werden ondernomen, raadpleegde hy ter dier gelegenheid zulke lieden , waarin hy de meeste en gegrondfte kennis der oudheid konde veronderftellen. Dezer verhaalen werden in de gefchiedenisfen geplaatst, en dat wel in diervoegen, dat de naamen van zulke getuigen er doorgaans naaukeurig by worden aangehaald. Daar nu, volgens het geen reeds boven door my is aangemerkt, de alleroudfte gedenkftukken binnen de tempels en derzelver omflag wierden beflooten, zo lag er den gefchiedfchryver zeer aan gelegen, om in kennis met de Priesteren te geraaken. En daar de Egyptifche Priesters, vooral die van Helio» polis, Memphis, en Thebe, wegens hunne wysheid by allen in grooten lof en achting ftonden, zo fchynt ook Herodoot vooral zig beyverd te hebben, om met hun in gefprek te treden. Qf) Maar wat nu vervolgens de oprechtheid en geloofwaardigheid dezer menfchen betreft, hier over wordt zeer verfchillend gedacht. Die van Heliopolis, vooral, hebben by de. geleerden, van bykans alle tyden, den grootften lof weggedragen, als waren ze uitnemend bedreven geweest in Goddelyke en menfchelyke zaaken. De re- ■ deOf) Lib. II, c. 3, 54 etc. Niet alieen heeft Herodoot de Priesteren geraadpleegd, maar ook derzelver fchriften. II, 100, 102, 119. Ja hy volgt hen liever, dan de Grieken, II, 3, 45.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 205 delykheid zelfs, en getuigenisfen op welken niets valt af te dingen, gebieden ons echter deze loftuitingen binnen engere paaien te befluiten. (Y). Hierby werden zy niet zelden door vaderlandsliefde bewoogen, om aan vreemdelingen - onwaarheden voor echte gebeurtenisfen op te dringen, of wel geheel te zwygen van alle zulke zaaken, welke betrekking hadden op de lafhartigheid hunner landgenooten, derzelver flaaffche dienstbaarheid, enz. (ƒ) Ook waren alle deze Priesters geenzins eenftemmig in hunne verhaalen, wegens den ouden toeftand van het koningryk; althans dit fchynen fommige plaatfen van Herodotus en Diodorus, met eikanderen vergeleken, te kennen te geven, (g) Evenwel zien Wy de gefchiedenisfen van. Egypte, na de tyden van Pfammetichus, in een klaarder daglicht geplaatst; zynde de Grieken door dezen Vorst eerst binnen dat land toegelaaten, ja zelfs door hem bevolen, dat hunne kinderen ih de Egyptifche fpraak moesten worden onderweezen, en dat wel ten behoeve des koophan-' dels, en op dat dezelve voor hen zouden kunnen dienen, (jï) BeCO meinérs hoeft hunne verdleniren op den rechten prys geschat' Bil Dod. de Deo Uno,p..^6. ° J ' (ƒ) Dus vind mén geheel niets by Herodoot omtrent het bemachtigen van Egypte door Nebucadnezar, waar van behalven Jeremias, en Ezechiel, ook Manetho en Berofus gewag gemaakt hadden. Voor het overige echter verdienen de verhaalen van onzen gefchiedfchryver,. omtrent den toeftand en de. opvolging in Egypte na de tyden van Sabaco", ~voor zeker geloof, daar dezelve met de heilige gefchiedenisfen, welken ook zomtyds licht wotdt bygezet zeer wel inftemmen. Zie vitring a ad Jef. XIX. p. 541. Tom. 1. ' (gj. w e s s e l ad Diod. pc. I, 59. W uerod. II, 39,63, 154,170. III, 139. diod. 1,37. Cc 3  206 OVER. DE RECHTE BEPAALING DER Behalven deze Egyptifche Priesteren, zyn ook de Chaldeewen door Herodoot bezogt geworden. (J). Echter fchynen derzelver getuigenisfen by hem van geen groot gewicht te zyn. (i) Ook ondernam hy eene reis naa den zeer heiligen en alouden tempel van Hercules te Tyrus, zoekende aldaar gedenkftukken der oudheid van de Priesteren ontwaar te worden. (/) Van de Griekfche tempels, en derzelver bedienaaren heb ik reeds te vooren gefproken. § XIV- Op deze lyst van de door Herodotus aangeroerde getuigen, moeten ook de kooplieden niet worden voorbygegaan, en wel vooral de Feniciers, en derzelver afftammelingen de Karthagers, op welker verhaalen hy zig dikwerf beroept. Hy was aan hun zyne kennis van Africa, en andere verafgelegene gewesten verfchuldigd, tot welken de nyverheid dezer in de zeevaart zo beroemde volkeren was doorgedrongen, (m) Doch hoe weinig ftaat er te maaken zy op de zulken, welke niets dan winzucht uit hun vaderland trekt, leerén ons, genoegzaam, die reisbefchryvingen, welke in laatere tyden zyn vervaardigd, en onder (0 Lib. I, 83, 182, 183. 00 Ibid. (O Lib- 11' c- 44- (tn) IV, 43, 168, i'95, 196. plin. V, l. Zeer nsauwkeurig onderfcheidt Herodotus die verhaalen, welke,van de Karthagers afkomftig waren, van dezulken, die hy met eigen oogen gezien hadde, IV, 95.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 20f der ons oog gebracht geworden. (v) De natuurlyketrek,, om.' nieuwe en verwonderlyke dingen te vertellen, fleept de meesten dezer fchryveren weg. Anderen ontbreekt de bekwaamheid, welke vereischt wordt, om aanmerkelyke zaaken wel te onderzoeken, en richtig te verklaaren. Dus wierden er maar zeer weinigen gevonden, welker gezag boven alle bedenking verheven was, voor en aleer edelaartiger oogmerken, in onze dagen, menfchen van meerder doorzicht en kunde konden bewegen, om verre afgelegene gewesten te bezoeken, aan welken dus alle dezulken, wier bedoeling het is hunne natuur- en menfehenkunde uit te breiden, met my hunnen grootften dank zullen betuigen. Hierby is ook de geheimhouding opmerkelyk, waar mede deze Karthaagfche kooplieden, welke Herodoot als getuigen aanvoert, de waare gefchiedenis hunner fcheepstoehten bedekten: en dit gefchiedde hierom, op dat andere volkeren in dezen tak van winst niet mogten deelen. (ö) Aan de Griekfche kooplieden fehynt Herodoot weinig verfchuldigd geweest te zyn, hoewel hy zommige berichten heeft kunnen ontvangen van dezulken,, die in Egypte koophandel dreeven, gelyk boven door my reeds is aangemerkt. (f) Maar deze Griekfche koophandel en zeevaart, door de krygs- toch- 00 De ouden oordeelden er op dezelfde wys- over. Marinuj zegt bv pt 0- ijO m a e u s , êtê kooplieden er zig niet op toeleggen om de waarheid te doorzoekendaar ze zig met hunnen handel onledig houden, en ook dikwerf uit fnorkerj de zaaken vergiooten, enz. (O STRABO III, p. 175. XVII, p. 802. (/O HEROD. II, 3$.  20S OVER DE RECHTE BEPA.ALING DER tochten der Atheners en anderen naar klein Afie eerst uitgebreid, en naderhand door die van Alexander den Grooten ten hoogften toppunt gebracht zynde, hadden ten tyde van Herodoot nog geene groote vorderingen gemaakt: want,: ten tyde van den oorlog tegen Xerxes, waren de kusten van klein Afie bykans nog nimmer door hen bezocht. Ja men hielde ook zulke zeereizen voor zeer gevaarlyk, welke verder gingen, dan het eiland Delus. (V) Dit alles bewyst ons ten. klaarften, met hoe groote zwarigheden onze goede fchryver te worftelen had, wanneer het aankwam op een onderzoek van zulke dingen, als welke van verre afgelegene landen en" plaatzen wierden verhaald. § XV. Eindelyk beroept zig Herodotus ook op al zulk een gezag, als waar door hy oordeelde, dat zekere zaak konde worden geftaafd, het zy dit voortkwam van byzondere perfoonen, (V) of wel uit een algemeen gerucht. Hy dacht namelyk, dat zyn plicht medebragt, om alles te boek te ftellen, het geen van zekere zaak verhaald wierd, offchoon hy ook zelf van gedachte zyn mocht, dat zulke geruchten zonder genoegen) Zeer gering is voorzeker de geloofwaardigheid van die geenen, welke Alexander den Grooten op zyne tochten verzeld, en gefchiedenisfen van de aldaar door hun geziene dingen opgefleld hadden, strabo XI, p. 507. XV, 685, 698. Meerder licht heeft men te wachten, na dat die groote ryken der Romeinen en Parthers de wegen veiliger, en de volkeren herbergzamer ge* maakt hadden, strabo II, 127, XIV, 307. (,-) herod. VIII, 132. (O Lib- HI» c. 55- IX, 16.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 2ÓO noegzamen grond waren verfpreid geworden. (7) Niemand is oprechter, dan onze fchryver, in het aanhaalen der bronnen, waar uit hy gefchept hadde, laatende hy dan verder het oordeel zyner lezeren vry, om over derzelver achtbaarheid te beflisfen. Ja zomtyds geeft hy de byzondere gedeeltens van één en dezelfde gefchiedenis in diervoegen op, dat er by aangetekend worde, van wien elk ftuk derzelver afkomftig zy. Ook zoekt hy door redenen te betoogen, wat in elk verhaal hem waarfchynelyk voorkome, en waar in 't tegendeel de merktekenen van egtheid ontbreeken; bedienende zig dus van dat foort van bewysgronden, welke door rechtskundigen kunstmatige {Arteficiales) genoemd worden: wyl deze, door het beredeneeren van de zaak zelfs, de waarfchynlykheid of onwaarfchynlykheid van een verhaal zoeken te betoogen, en dus niet rusten op verklaaringen van getuigen, of diergëlyke van buiten aangevoerde bewyzen. (ju) Ja zomwylen verkiest hy liever zyne onkunde te bekennen, dan onbekende dingen als bekend uit te venten; (y) of onthoudt zig wel geheel en al van allen naderen uitfiag van zaaken, indien dezelve hem, of naar en akelig voorkwamen, of heiligdommen ten voorwerpe hadden, welker geheimenisfen het niet geoorloofd ware te verbreiden. (V). Daar men nu te recht heeft aangemerkt, dat het geCO Lib. I, c. -5. II, 123. 111,9. IV, 195. V, 82. VII, 8. C») HEROD. II, C. 120, 134. III, 2, 45, I15. V, 10. VI, 120, I23. VII, 214. VIII. I 19. (V) Lib, II, 0 104. (;:r) Zie beneden Iloofdd. V, § 4. en II.afd.II. I,§ 2. Dd  2IO OVER DE RECHTE BEPAALING DER geheugen van gebeurde zaaken door gefchriften alleen getrouw kan worden bewaard, en dat de faam in 't tegendeel alles vergroot (V), zo volgt hier uit ten klaarden, op welke losfe gronden het gezag van Herodotus rusten moet, wanneer het enkel hier op gevestigd is: ja hy is hier by ook dikwerf in de noodzakelykheid gebracht geweest om zeer verfchillende, en tegen elkander drydende geruchten te moeten aantekenen, hebbende dit vooral plaats gehad omtrent dezulke, welke in de byzondere Griekfche Gemeenebesten waren verfpreid geworden. Elk derzelver was namelyk hier op uit, dat de eer en roem van braave daaden aan hun alleen werd toegekend, en in tegendeel, de oorzaak van alle tegenfpoeden en Hechte Hukken den nabuuren werd te laste gelegd, (j) Zodanige tegen elkander inloopende denkwyzen hebben onzen Herodotus dikwyls in eene groote twyfeling en onzekerheid gebracht, daar hy niet wist welke verhaalen hy diende aanteneemen. (V) Dewyl echter de Atheners in de kunst van wel fchryven en wel fpreeken de overige Grieken zeer verre overtroffen, konde het niet anders zyn, of dat Gemeenebest moest (x~) livius VI , i. (j) De Licyoniers verdelgden zulke gedenkftukken, waarin de argiven werden geprezen, herod. V, 67. De dichter Phrynichus werd geftraft, omdat hy het geheugen der ongelukken van zyn vaderland had opgehaald. VI, 121. Pindarus de Thebaner, daar hy de Atheners hadde geprezen, Pytb. Od. VII, Nenv. Od. IV. 304. werd om deze rede in boete geflagen, welke boete echter de Atheners voor hem betaalden. (^) Hier toe behooren de volgende uitdrukkingen: Dus zeggen de meeste Grieken, maar de Atheners — VI, 75. Dus verhaalen de Atheners. Maar de Egineten — V, 8(5. Tot dus verre de Thercers. Maar de Lacedemoniers — VI, 150, 154. Dus verbaalen de Lacedemoniers alleen. Maar ik voor my fchryve bet geen de overige Grieken melden, VI, 52. V, 44. 'VI, 84, 134, !37- eic-  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 21! moest een zeer aanmerkelyk, en misfchien een al te groot gedeelte van glorieryke daaden zig toeeigenen, en by de nakomelingfchap inbrengen. Deze zelfde aanmerking koomt my gefchikt voor, om rekenfchap te geeven van die loftuitingen, met welken onze fchryver de Atheners heeft vereerd, en die Plutarchus verdraait, als waren het ftraalen van vleiery, zo als ik ter zyner plaatze zal zeggen. Hier mede zullen wy genoegzaam in ftaat gefield worden om te oordeelen over de trouw of ontrouw der getuigen, op welken de zanggodinnen van Herodotus zig beroepen. Veelen derzelver hebben voorzeker geenzins zulk een gewicht en gezag, als in rechten gevorderd wordt. Het beloop, evenwel, van menfchelyke zaaken brengt niet anders mede, dan dat zy, die het eerst de gefchiedkunde durven aan te vatten, genoodzaakt zyn van deze en dergelyke hulpmiddelen zig te bedienen. Om nu van de te vooren bepaalde orde niet af te wyken, zal ik in de eerfte plaats de oorzaaken, door welken de gefchiedkunde is bedorven geworden, aan den dag leggen, en wel zo, dat deze even ftukswyze gemeld, en dan vervolgens op Herodotus worden toegepast, waar door dan of zyn geloofwaardigheid, of de oorzaaken van zulke dwaalingen, als door hem mochten zyn begaan, gemakkelyker zullen kunnen worden nagefpoord. Dd 2 TWEE-  212 OVER DE RECHTE BEPAALING DER. TWEEDE HOOFDSTUK. Van het verderf, het zuelk de neiging tot fabelen over de gefchiedenisfen gebracht heeft. § I. E en zeer ryke ftof van gebreken, welke vooral de Griekfche gefchiedfchryveren te last gelegd worden, koomt ons hier voor, namelyk, die neiging tot verfieringen„ en verwonderlyke voorvallen, welke onder dit by uitnemendheid befchaafde volk zo flerk was, dat de eindpaalen der dicht- en der gefchiedkunde, hoe zeer ook door de natuur zelfs genoegzaam van een gefcheiden, nogthans ten flegten voorbedde, en ten grooten nadeele voor de nakomelingfchap, niet zelden met elkander verwisfeld werden, (jf) Dit onderwerp moet ons dus een ruim veld van aanmerkingen verfchaffen, daar deze fmet niemand meer dan onzen Herodotus wordt aangeteegen. Op (a~) lucianus quomod. hift. fit conjlrib. § 8.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 21$ Op dat evenwel de ruimheid van ftoffe de ordentlyke behandeling niet nadeelig zy, dienen de verfchillende foorten van verfierde verhaalen, welke in de oude gefchiedenisfen, en vooral in die van Herodotus, worden berispt, vooraf te worden aangewezen; met by voeging der redenen, welke, zo tot het opfieren, als tot het te boek brengen derzelver, aanleiding hebben kunnen geven. Zo deze recht worden begreepen, zal men zekerlyk gemakkelyker oordeelen kunnen, zo over de gegrondheid dier aantygingen, als over het geen ter verdediging van onzen gefchiedfchryver kan worden aangevoerd. Wy handelen ter dezer plaats over dat foort van ongeloofbaare, of niet geloofde verhaalen, welke niet zo zeer ter kwaader trouwe verzonnen fchynen, om de lezeren te misleiden, (want in dit geval zoude men zulks eigentlyke leugentaal noemen moeten, waar van ik naderhand zal fpreeken, in de beoordeeling van het werkje van Plutarchus;) als wel afkomftig van zulke fchryvers, welker verftanden door vooroordeelen weggefleept, en bedorven werden. De eerfte oorfprong van dusdanige dwaalingen vloeit, als uit eene byzondere bron voort, uit die ongeloofyke Jlerke neiging, welke de menfchen aanzet om vreemde en wonder'lyke zaaken, of te verhaalen, of aan te hoor en. Indien wy verder meer byzondere oorzaaken willen opfpooren, zullen de volgende ons, vooral, voorkoomen. I. Vaderlandsliefde, en de daar mede niet zelden verDd 3 bon-  214 OVER DE RECHTE BEPAALING DER bondene verachting van andere menfchen. Deze brengt fnorkery voort, beftaande in 't verheffen van alles, wat tot ons eigen land behoort, en het verkleinen van allen lof, aan vreemden toebehoorende. II. Onkunde van de zeeden dier volkeren, welker ge* fchiedenisfen men verhaalt. III. Bygeloof. IV. Onweetenheid van de natuurlyke oorzaaken der dingen. Alle welke opgenoemde oorzaaken nu ftukswyze dienen te worden verklaard. S li. In alle gefchiedenisfen vindt men een oneindig aantal van zulke zaaken, welker egtheid eenen voorzichtigen leezer zeer cwyfelachtig voorkoomt, en wel daarom, wyl dezelve fchynen aftewyken van de eenvoudigheid, doorgaans te regt als het merkteken der waarheid aangepreezen. In dit geval valt er aanftonds een fterk vermoeden op die geenen, van welke zulke verhaalen afkomftig zyn, als of dezelve met praal van woorden en zaaken waren opgefmukt, om dus de zielen der leezeren met aangenaame aandoeningen te ftreelen, of fchoon zulks zelfs met ter zyden Hellen der waarheid gefchiede. Het is namelyk met het menschdom over 't algemeen dus gelegen, dat het zelve geen liever en aangenaamer aandoening ondervinde, dan die fchielyke verwondering, met welke de eerfte melding van eenige vreemde en ongewoone zaak de ziel treft: en, gelyk  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 2*5 lyk wy gewoonlyk zoeken na zulke menfchen, die wy deeigenooten onzer vreugde maaken mogen, zo zal ook deze aandoening van verwondering, waar van ik fpreek, bykans van alle aangenaame gewaarwording, verftoken zyn, indien dezelve in de eenzaamheid wordt ondervonden. (V) Daar nu de kracht en aandrang onzer natuur hier heenen (trekt, is het voorzeker geenfins te verwonderen, dat.ook den gefchiedfchryveren hier dikwerf iets menfchelyks overviel,, het zy dan door een onberaaden gebruik maaken van verwonderlyke voorvallen, het zy door dezelven met woorden op te vyzelen, en fieraad by te zetten, om dus de zielen der leezeren in te neemen, en door dezen prikkel hunne gevoeligheid op te wekken. Hierom is het, dat dezulke, welker oordeelvellingen geftrenger zyn, als ouk de voorftaanders van twyfelaary, de gefcbiedenis met den naam van maatelooze dichtkunde hebben beftempeld: want allen,, en wel vooral treur- en heldendichters, gelyk ook opftellers van zulke vertellingen, welke wy Romans noemen, is het eigen om ons geenzins beeltenisfen van gewoone menfchen en zaaken te fchetfen, maar liever dusdanigen, welke door hunne nieuwheid onze zielen zodanig vervoeren, dat wy intusfchen en ons oordeel, en onze ondervinding laaten beguichelen. Ver- (V) Indien iémand ten hemel ware opgeklommen, en het waereldgeflel en de beerlykheid der fterren hadde mogen aanfchouwen, zoude zulk eene verwondering geen vermaak mede brengen, welke het allei groot ft e genoegen zoude hebben aangebragt, indien er een andeï geweest ware , aan wien men zulks hadde kunnen, verhaalen. c i c e. r o de Amic. 23,  216 OVER DE RECHTE BEPAALING DER § III. Vervolgens zal onze achterdocht, dat er diergëlyke verleidende aanlokzelen plaats hebben, fterker worden, wanneer wy bedenken, dat de oude gefchiedfchryvers ten gewoonte hadden, om by uitftek dusdanige onderwerpen voor zig uit te kiezen, welke meest voor de glinfterende fieraaden der dichtkunde gefchikt fcheenen. Immers zyn niet alleen de oudfte gefchiedenisfen van alle volkeren in vaarfen befchreeven, zo dat dezulken, die het eerst de onmaat in gebruik brachten, het begin van hunne werken van de dichters moesten ontleenen: maar ook hebben de meesten dier fchryvers in ondicht de oude manier in zo verre behouden, dat, volgens hun oordeel, niets anders eene gefchikte ftoffe ter gefchiedenisfe kon opleveren, dan enkel groote en verwonderlyke gebeurtenisfen; b. v. oorlogen, oproeren, en alle heftige omwentelingen, het zy die der natuur, of ook van menfchen; waar by dan de kunften des vredes, godsdienst, wetten, en alles, het welke ter meerdere kennis der aankweeking en vorderingen des burgerlyken levens dienen konde, of geheel werden voorbygegaan, of maar ter loops aangeftipt. (O tacitus b. v. zoekende den leezeren zyn werk aan te bevelen, zegt, dat het zelve vol is van allerlei ongevalCe') Zie warton Pref. to the hijion of Englifch poetry, alwaar hy aanmerkt, dat dusdanig eene beoefening der gefchiedenisfen met den hoogten trap van menfchelyke befchaaftheid eerst begint, d'alembert Melanges V, 471. l>e opgenoemde berisping raakt echter onzen vader der gefchiedkunde m geenen déele, daar hy gewoon is de zeden, godsdienst, en gewoonten* dier volkeren, van welken hy bericht geeft, te gelyk op te helderen. gel lies/;//, of Urceee II, p, 112.  geloofwaardigheid van herodotus. 21? vallen, bitter van jlryden, en twistig van oproer, (d) En livius, den tweeden Karthaagfchen oorlog zullende verhaalen, laat zig in diervoegen uit: het zy my geoorloofd, in dit gedeelte van myn werk, vooraf dit te doen opmerken, het welk de meeste gefchiedfchryvers verklaard hebben den hoofdinhoud van hun ganfche werk te zyn, dat ik namelyk den merkwaardigjlen van alle oorlogen, die immer gevoerd zyn, fla te verhandelen. (/) Kaligula, dat onzinnige monfter, was gewoon niets meer te wenfchen, dan dat er groote onheilen by zyn leven en regeering mochten voorvallen, en klaagde hier by, als of zyne gedachtenis wel dra ftonde vergeten te worden, daar de zaaken zo voorfpoedig gingen, (ƒ) Eindelyk noemt ook lucianus den oorlog niet ten onrechte den. vader der gefchiedenisfen. GD § Dit alles zal genoegzaam zyn om ons den gewoonen aart der menfchen op dit ftuk te verklaaren, gelyk ook de verkeerde neiging der fchryveren, om zig hier naar te fchikken; waar door dan eindelyk bewerkt is, dat de gefchiedenisfen worden vervalscht, om het aanzien van wonderen te krygen, gelyk tacitus dit voortrelfelyk heeft uitgedrukt. Qi) Voords O?) Hifitor. Lib. I, c. i. O) Lib. XXI, c. i. (f) sueton. Calig. c.31. (SJ Quomod. hiftor. fit fcrib. n. 2, Zie ook p e1 n i v s II, 9. h o r a t 1 u s , die fcherpzinnige beoordeeiaar der menfchelyke verftanden, zegt, dat de zacht en zoetvloeijende dichten enkel voor fchimmen van verhevener aart gefchikt zyn, daar in 't tegendeel een dikke drom van gemeen volk de ooren opfteekt naa verhaalen van gevechten, en uitdryvimgen van dwingelanden, II. Oda XIII, 32. Gelykzoortige aanmerkingen maakt Ephorus, by strabo VII, 302. . 00 Annal.IF, 10. seneca A''. Q. FHI, 16. Zommige gefchiedfchryvers, zegt hy, zoeken zig aangenaam te maaken door bet verbaal van ongelooflyke zaa- Ee  2l8 over de rechte bepaaling der § IV. Voords oordeelden de ouden, over 't algemeen, omtrent de Grieken in diervoegen, als of er geen volk gevonden werde, het welk ongewoone, en verwonderenswaardige dingen of liever hoorde, of ook gretiger aannam. De geheele toeftel van godsdienst was hun op dien voet overgeleverd, dat die geheel uit fprookjes te zamen geweven, en met de oudfte gefchiedenisfen, welken wy de fabelachtige noemen, verbonden was; waar uit dan volgen moest, dat deze geneigdheid tot het wonderlyke, welke ook door dichteren en kunftenaaren wierd aangekweekt, in aller harten zeer fterk gevestigd bleef. Dus waren niet alleen de Romeinen, als zynde een ftuurs en min leenig volk, gewoon deze Griekfche vertellingen te verachten, en te befpotten; maar ook zelfs fchryvers van hunnen landaart fchilderen den aart hunner medeburgeren als zodanig af. Indien iemand, zegt is ocr at es, (0 zig by de menigte wil aangenaam ten, en maaken den aandacht hunner leezeren door -wonderen gaande , welke anders zoude worden afgetrokken, indien hun niet dan gewoone zaaken wierden voorgehouden. Voords vindt men gr enfterk er bewys, ter bevestiging van dit alles dienende, dan wanneer wy die byzondere neiging dér fchryvers nagaan, welke hun aanfpoort om inzonderheid de wreedheid der oorlogen op te vyzelen, als ook het getal der geenen, die in de veldflagen zouden zyn omgekomen, voornamelyk, wanneer deze vyanden zyn. Niet onaartig is het voorbeeld hier van, door lucianus bygebragt, Qtiom.fcrib.pt. hift. § 20. alwaar hy den draak fteekt met eenen fchryver, die verhaald had, dat er by Europus driemaal hondert zeventig duizcnt twee honden en zes vyanden gebleeven waren, dog enkel twee Romeinen, livius heeft deze zucht tot vergrooten niet zelden in Valerius van Antium berispt, XXXIII, 10. etc. En dit alles heeft niet alleen plaats, wanneer er van gcfneuvelden in eenen oorlog gehandeld wordt,maar ook in andere gevallen, alwaar die neiging om vreemde en ongehoorde zaaken te verhaalen de fchryvers vervoert. Men zoude dit met zeer veele voorbeelden uit de oude gefehiedenisfen kunnen ophelderen, indien dit nu myn plan ware. CO Orat. ad Niacl.p. 42. Opmetkenswaardig zyn de plaatzen van strabo.  geloofwaardigheid van herodotus. 2i sii. ad Curt. IX, 1. Wanneer Herodoot en Thucydides diergëlyke dingen verhaalen, drukken zy zig dus uit: de /praai gaat, of men zegt. valck, ad Herod. VII, 98. w e s s el1n g ad V , 85. (/) Fraai en breedvoerig redeneert hier omtrent eayeè Contm. des pcnfêes  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 22$ Voor het overige moet men zommige oudwyffche fabelen, die by onzen Herodoot gevonden worden, enkel aan de ruwe eenvoudigheid der tyden toeichryven: want, wie'Zoude in onze dagen in een boek, het welke eenen gefchiedkundigen titel voerde, zulke laife vertelfels kunnen verdragen, als die zyn, welke wy zomwylen by Herodoot aantreffen; b. v. van zekere brug, welke een vader van de lighaamen zyner kinderen zelf zoude vervaardigd hebben, om door het vuur te ontkomen; (V) van den dief der fchatten des Konihgs yan Egypte; (?) van dat Spartaanfche meisje, het welke'van baare voedfter naa den tempel van Helena was gebragt; f» over het bezien yan het water der Koningin van Egypte* en andere vrouwen (Y); van vryers, die om een bruid op een tafel dantten; Q) en diergelyken.. In deze en gelykzoortige vertellingen koomt het niet zo zeer op de goede trouwe, als op het oordeel des -2rtl K.lUbl ^Mip VAu ftpbt)fl ilBV ete , f'-^ifettljjft div. §'6*3. Deze verkeerde vlyt, waar mede men geruchten opzamelt, heeft ook dit nadeel, dat niet zelden zulke dingen, welke door den eerlien 1'chryvex als "onzeker gekenmerkt zyn, naderhand door anderen worden overgenomen zonder deze waarfchuwing er byte "voegen. Voorbeelden van dezen aart zyii menigvuldig., ARRiAN.£.r/..^/«.i>/. U,p. „4, m „ergel. met diodorus XVII, p. 510. Herodoot heeft dikwerf, by gebrek aan bondiger getuigen' losfe geruchten moeten befchryven. Wanneer wy nu hier op letten, zal het ge^ makkelyk zyn rede te geeven, van die ongeiooilyk groote getallen, welke wy au en dan aantreffen; b. v. wanneer er van gefneuveiden in een' veldfiag gefproken wordt. Ik oordeel, hierom, dat men zeldzaam aan zulke verbeteraars gehoor moet geven, die er op uit zyn om deze getallen binnen engere paaien te befluiten. herod. IV, 62. val-ck. ad III, 131. Ctefias gaat gewoonlyk m het bepaalen van getallen der legers en der gefneuveiden met meer behoedzaamheid te werk.. Zomwylen is echter ook onze Herodoot-hier in zo fpaarzaam, dat Plutarchus en anderen dit in hem berispen. Lib. VI, c. 117. alwaar de aantekeningen kunnen worden nagezien. O) Lib. FI, c. 61. Diodorus is voorzichtiger, wanneer hy hier van zwyt (V) Lib. II, J>. 121. feqq.- (»VI,ó"l. (V)il,m. (y) VI, 1^0-.  •294 OVER. DE RECHTE BEPAALING DER fchryvers aan, wyl deze zig beroept op hen, van welke hy dezelve gehoord had, namelyk Egyptifche Priesteren, en anderen. Dus heeft Herodoot met het verhaal van zulk flag van fprookjes zig by het gemeen willen veraangenaamen, en voords by alle zulke lieden, die naar de wyze der Lacedomeniers enkel van de gefchiedenisfen gebruik maakten, gelyk kinderen naar oudwyffche grollen luisteren, namelyk om zig wat te vermaaken. (z) $ VII. Dan, offchoon het hier dus mede gelegen zy, moet men echter geenzins inftemmen met het voorbaarig oordeel van dezulken, die alles, wat in onze tyden als laf, en verre beneden de waardigheid der gefchiedenisfen zoude voorkomen, ook in Herodoot niet willen dulden. De geheele oudheid ftond, namelyk, in het begrip, dat de oorfprong zo wel van volkeren, als van fteden, met hoe dikke duisternisfen dezelve ook overtoogen, en met welke fabelen ze bekleed zyn mogten, echter tot een volledig gefchiedverhaal volftrekt en noodzakelyk behoorden, wyl in deze fabelen de eerfte opkomst der vaderlandfche zeeden en godsdienftige plechtigheden vervat waren. En hierom achtte men het dan ten uiterften ongehoord, dat zulke oudheden, welke door het gemeen overal verkondigd, en zonder onderzoek naar derzelver waarheid zeer gretig als echt aangenomen wer- (z) De Nat. Deor. III, 2. thucyd. I, 20, 21.  geloofwaardigheid van herodotus. 22$ werden, onaangeroerd zouden worden voörbygegaan. Wy ge koven onze voorouderen, zegt cicero-, (V) zonder van hun rede van wetenfchap te vorderen. Schryvers van doorzicht zyn evenwel niet gewoon deze fabelachtige oudheden te vermelden, zonder dezelve eenigzins te tekenen. Aanmerkelyk is de plaats van livius: (/?) Al het geen, wat voor den bouw van Rome , of voor dat men die ftad dacht te /lichten, veel meer met dichter lyke fteraaden opgefchikt, dan door onvervalschte gedenkftukken aan ons is overgeleverd geworden, wil ik nog bevestigen, nog ook wederleggen. Men heeft namelyk de oudheid niet kwalyk willen afnemen, dat ze, met Goddelyke en menfchelyke dingen onder eikanderen te vermengen, den oorfprong der, fteden als heilig doe voorkomen. Wat deze en dergelyke zaaken belangt, er legt my niet veel aan gelegen, hoe men er over denke, of hoe men dezelve opneme. Ja Livius niet alleen, maar ook onze Herodoot maakt van die fabelachtige oudheden in diervoegen melding, dat men gemakkelyk bemerken kan, hoe redelyk hy er omtrent gedacht hebbe. Zeer oprecht en waarachtig is zyne aanmerking, dat Honierus en Heliodus de eerften waren, waar van de Grieken de geflachtlysten hunner Goden hadden ontleend; en dat die zelfde dichters insgelyks der Goden naamen, bedieningen, en beeltenisfen hadden afgefchaft. (O Op eene andere plaats onderfcheidt hy ook der Helden Fabel-eeuw \van het waare gefchied- kun- 00 T)c Nat. Deor. Ui, 2. tiiucyd. I, 20, 2t. 00 In praefat, (0 h e r od.II, 53.  226 OVER DE RECHTE BEPAALING DER kundige tydperk (V).. Dus heeft dan onze Herodoot de overleveringen der fabelachtige tyden, wel als door den ouderdom eerwaardig geworden zynde, maar evenwel hierom geenzins voor genoegzaam zeker, te boek gefteld; eveneens als diodorus, hoe zeer hy, zyn eigen oordeel gebruikende, de beruchte menfchen - offerhanden van Bufiris op de lyst der fabeltjes ftelde, echter wel degelyk dezelve vermeit, wanneer de doorluchtige daaden van Hercules elders door hem befchreven worden, (e) Daar wy nu de oude gefchiedenisfen, en vooral die van Herodotus met deze en diergëlyke zaaken doorvlochten vinden, moet het dikwerf gebeuren, dat de ftyl van onzen fchryver zeer na aan die der dichteren kwam, waarom dan ook Callimachus en anderen hem dikwerf hebben zoeken na te volgen, (ƒ) § VIII. Nu gaan wy over tot die plaatfen van Herodotus, alwaar hy bezig is met het verhaal van droomen, wondertekenen en godfpraaken. Hoewel het zeker is, dat Thucydides, en zommige andere fchryvers zig niet gaarne ophouden met het behandelen van diergëlyke hersfenfehimmén, zo is echter het getal, der geenen, die dit alles als geenzins beneden de waardigheid der gefchiedenisfen befchouwd hebben, nog veel grooter; zo als niet alleen het voorbeeld van. (dj herod. 111,22. s ca liger Can. Jfagog. 111,2/8.. O) diod. sic. i, 67. Coll. Lib. iv, c. 18. (ƒ) valck. ad Herod. IF, 33, 47.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 22f van Livius dit bevestigt, wien men hierom van byen lichtgelovigheid heeft befchuldigd: maar ook dat van veele anderen, die men anders oordeelt met dit zielsgebrek niet zo zeer befmet te zyn geweest, (g) Daar zekerlyk deze dingen in ftaat zyn om te verftrekken voor dryfveeren van beroeringen en bewegingen onder de menfchen, zo volgt er uit, dat een verhaal derzelven ook de pen van een' fchryver van doorzicht geenzins onwaardig zy. En wie zal den invloed, die alle zulke dingen, welke als bovennatuurlyk voorkomen, ter leiding van onkundige menfchen kunnen hebben, durven in twyfel trekken ? daar die dikwerf zo fterk bleek te zyn, dat oorlog, vrede, omkeringen van fteden, en ryken, er door zyn aangedrongen, en verhaast geworden. Men zoude waarlyk nog het orakel van Apollo hebben omgekocht, noch ook wonderlyke voortekenen verfpreid hebben, zo men niet was overtuigd geweest, dat deze de echte kunftenaaryen waren, waar door het onkundig gemeen of in toom gehouden, of ook aan den gang geholpen moest worden. Voords zyn Herodoot en andere fchryvers doorgaans gewoon, melding van zulke zaaken te maaken, wanneer er van oorlogen, en andere onheilen of beroerten gehandeld wordt, wyl als dan dezelve gemakkelykst worden aangenomen, en zonder veel onderzoek geloofd, (/z) ke- (g) Zie onder anderen tacit. Hift. I, 3. <7.>) Daar de gemoederen eens voor godsdienftigen indruk vatbaar gemaakt waren, werde» er veele wondertekenen, aangekondigd, ■en lichtvaardig geloofd, uv. Ff 2  223 over de rechte bepaaling der Nu fchiet er nog over, dat ik fpreek van de droomen , waar van by Herodoot melding gemaakt wordt. Zeer naaukeurig is hy in het verhaalen van dezulken, welke Aftyages, Crasfus, Xerxes, en anderen zouden gehad hebben. Indien er iemand van oordeel zyn mocht, dat alle zulke verhaalen voor laf, en der gefchiedenisfe gansch onwaardig moeten worden gehouden, den zulken zal ik die zelfde aanmerking te gemoet voeren, welke ik zo even gemaakt heb. Het is namelyk overbekend, hoe de Oosterfche volkeren in een begrip ftondenj als* of de droomen der Koningen door Goddelyke inblaazing, werdén ingegeven; welke dan ook de waare rede is, waarom ze door derzelver fchryvers zo naaukeurig worden aangetekend. Ja, by de Perfianen waren zelfs de Magi uitleggers der droomen,. volgens het getuigenis van onzen herodoot (<), en het zal verder niet nodig zyn meer over den invloed en gevolgen van zulke droomen aan te merken, daar alle de Oosterfche gefchiedenisfen dit alles eenpaarig bevestigen. Er is nog een fraaie plaats by herodotus, (/.-) betreffende de droomen yan Xerxes,. naar welken Artabanus oordeelde dat men geenzins moest luisteren, tot dat hy eindelyk 's Konings kleed aantrekkende, en deszelfs bed beflaapende, met dien toeftel insgelyks naar diergëlyke ingevingen zocht. Het gevolg XXI, b. 2. Vid. et XXIV, 10. Zulke wonderen werden -joorheenen in minder verlichte eeuwen ook by tyde van vreede gade ge/lagen, daar men nu enkel in tyden van benaauwdhcid naar luistert, volgens tacitus Hijior. /, 86". (0 Lib. VII, c. 19. (*) Lib. VII, c. 15.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 229 volg hier van zoude geweest zyn, dat die zelfde droomen, welke eerst Xerxes waren voorgekomen, nu ook door Artabanus werden ondervonden. Na dit alles werd hy dan gedrongen te erkennen, dat die Koninglyke droomen waarlyk Goddelyk waren. Dit verhaal, hoe ongehoord en belachelyk het ook in den eerften opfiag fchyne, laat zig zeer wel uit de denkwyze der Oosterlingen verklaaren, die aan hunne Koningen zulk een heilig ontzag toedroegen, dat men zelfs hunne kleederen en den verderen toeftel hunner waardigheid bykans die zelfde Goddelyke eerbewyzingen toebracht, met welken men gewoon was zyn' perfoon te vereeren; ja, waar ook de uiterlyke tekenen der majelïeit, by voorbeeld het purper, als een heiligdom werd aangemerkt. (/) Dit zy nu genoeg hier van, wyl voldoende meen bewezen te hebben, dat onze Herodoot, offchoon hy van alle zulke ingebeelde infpraaken melding maakt, hierom evenwel geenzins te befchuldigen zy, als had hy de waardigheid der gefchiedenisfen er door verkort. Al wie dit ftelt, moet noodzaakelyk onkundig genoeg zyn, om de zeeden en gebruiken van den ouden tyd met de onzen te willen vermengen. Of echter onze Herodoot in verhaalen van dien aart zyne licht- en bygeloovigheid aan den dag legge, zulks zal ik op eene andere plaats gevoeglyker kunnen onderzoeken. (/) Dus wordt de Sineefche Keizer byna voor geen Keizer aangezien, ten zy hy een geel kleed aan hebbe. Ook werd in het ryk van Konllantinopelen het purper als een beeld des Keizers aangemerkt. Zie Rech. fur les Egypt. et les Ckinoii, montesquieu Grand, et decad. des Romains, c. XXI. Ff 3 DER-  £30 OVER DE RECHTE BEPAALING DER DERDE HOOFDSTUK. Over de fouten, welke de vaderlandsliefde over de gefchiedenisfen verfpreid heeft. § ï. jM^yn beftek brengt mede, dat ik thans meer byzondere bronnen van dwaalingen nagaa; waar onder in de eerfte plaats de zeer hooge denkbeelden te brengen zyn, die de Grieken zig van vaderlandsliefde gewoonlyk vormden, en waar mede hovaardy, als ook haat en verachting voor de volkeren, door hen barbaaren genoemd, verbonden waren. Deze liefde tot het vaderland was zo diep in de zielen der Grieken geprend, dat zulke dingen, als men van den invloed en de gevolgen hier van doorgaans vindt aangetekend, in onze dagen licht voor fprookjes konden worden gehouden, ten zy zeer toeverlaatige getuigenisfen hier omtrent alle rede van twyfel wegnamen. Ja, deze neiging was zo fterk, dat bykans alle tedere betrekkingen er onder werden begrepen; en dat men aan het vaderland wel alles, maar  GEL©OF WAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 231 maar aan het menschdom over 't algemeen zig niets verfchuldigd oordeelde te zyn: want nog Grieken, nog Romeinen, hebben immer dien heiligen band gevoeld, welke het ganfche menschdom aan een ftrengelt. Dan, het is hier de plaats niet, om dit uit te haaien. Laaten wy enkel den invloed befchouwen, die deze vaderlandsliefde op de menfchen, en voords op de gefchiedenisfen gehad heeft. S n. De Grieken vereerden als 't ware twee vaderlanden, namelyk een groot, en een kleiner. Voor het groote hield men gansch Griekenland, na die tyden, dat ftruikroovery en openbaar geweld voor billyke wetten hadden plaats gemaakt. (a). Hier van daan is het, dat de dichters, en ook andere fchryvers dikwerf inprenten, hoe men alles, wat den naam van Grieken voert, hebbe te befchouwen, als door natuurlyke betrekkingen onderling vereenigd zynde; en dat men dus zulke oneenigheden, als onder dit vermaagdfchapt volk ontftaan mogten, niet door rampzaalige oorlogen, maar door wettige rechtsgedingen moest bellisfen. (£) Veel grooter en uitgeftrekter waren echter die burgerlyke pligten, welke het kleine vaderland, dat namelyk binnen de paaien van eiken ftaat beflooten was, van allen vorderde; zynde hierom ook de hartelykheid, met welke dit bemind werd, des te fterr ker O) thucyd. Lib. I, c. 3. (é) euripid. Pheen. 1518. isocratis Patiat, 267. C herod.VIII, 144.  232 OVER. DE RECHTE BEPAALING DER ker en ftandvastiger. Om de oorzaaken van deze by uitftek tedere neiging nader op te fpeuren, dient men aan te merken, dat deze Griekfche ftaaten doorgaans klein waren, waar door dan ook de algemeene band der burgeren des te vaster werd geklonken, als waren zy leden van het zelfde huisgezin, ja van den zelfden ftamvader afkomftig. Immers ftonden de ouden in 't algemeen in een begrip, dat burgers van denzelfden ftaat ook van denzelfden ftamvader afdaalden. Hierby kwam de volksregeering, welke, daar zy aan ieder burger een gedeelte van het landbeftier in handen gaf, hier door hen allen ter handhaving en uitbreiding van het gemeenebest fcheen te roepen; zo dat men de eer van 't vaderland als zyne eigene befchouwde, en de algemeene rampen, even als of ze huislyk waren, betreurde. Voeg hier by, dat deze Grieken dikwerf zulke volken tot nabuuren hadden, die of geheel woest, en onbefchaafd, of door eene harde flaverny gedrukt waren, en wier rampen of barbaarsheid het gevoel van den tegenwoordigen gelukftaat by de eerften zo veel te fterker moest maaken. Daarom werden dan onder den naam van Gemeenebest en Vaderland, niet alleen vryheid en veiligheid begreepen, maar ook alle overige gelukzaligheid, voor welke de menfchelyke natuur vatbaar zyn kan, § m De waarheid der gefchiedenisfen heeft voorzeker van alle tyden veel nadeel geleden door die hovaardy, welke ten grondfiag heeft de hooge gedachten, die  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 233 •die men zig vormt nopens de uitmuntenheid en gelukftaat van zyn vaderland, de wysheid van zulke zeden, en wetten, ais waar by wy zyn opgevoed, en diergelyken: waar door het dan aankoomt, dat de meeste menfchen geen ander richtfnoer van het uitmuntende en het fchoone kennen, dan enkel dat, het geen door vaderlandfche voorbeelden en opvoeding wordt gevestigd. Daar nu deze ydele waan zelfs by de allerongeluk* kigfte volken huisvest, en wel zo fterk, dat ze dezulken verachten, die eerder hunnen nyd konden gaande maaken, zo moest dezelve te meer by de Grieken plaats vinden, als zynde een volk, dat bewustheid droeg van zo veele voorrechten, waarop zy zig met recht konden verhovaardigen. Inzonderheid hadden de Atheners zulke hooge denkbeelden van de luchtftreek en de ligging van hun vaderland, (waar uit zy dachten als planten te zyn voortgekomen , om niet genoodzaakt te zyn den roem der oudheid aan andere volken afteftaan) dat, naar hun oordeel, geen land of gelukkiger grond had, of gefchikter was ter - aankweeking der verftandlyke vermogens. CV) Deze ydele verwaandheid ging eindelyk zo verre, dat men Athene wilde befchouwd hebben als de kern en het middenpunt der ganfche aarde. (W) Hier- ^//2.PIXAT3° Tlmae0 H' C' CIUTIA ^ E* CASAÜBONtJS ad (O xenophon. ratten, rcdit.princ. p. 920. hm. Clov. Gg  C34 over de rechte bepaaling der § iv. Hierby wordt ook de hooge oudheid der Griekfche befchaving zo breed uitgemeten, dat men nimmer wilde toeftaan, dat de barbaaren de wysgeerte, gefchiedkunde , of eenige andere weetenfchap eerst uitgevonden, of beoefend hadden. (V) Naar het oordeel van Epicurus, moesten de Grieken alleen voor echte wysgeeren worden gehouden, en de barbaaren waren als kinderen eerst onlangs by hen ter fchool gekomen, (ƒ) Hierby hielden ook de Grieken de oudheid van hun geflacht met zo veel vertrouwen ftaande, dat zy geen volk, hoegenaamd, den rang hier omtrent wilden afftaan. En wanneer Ephorus oprecht genoeg was, om in dit gefchil de barbaaren te begunftigen, wordt hy des wegen gansch niet onduidelyk door diodorus berispt, (g) die ook op eene andere plaats melding maakt van de ydele beuzelpraat der Grieken, als of Egypte door Atheenfehe volkplantingen eerst ware befchaafd geworden: hebbende de Atheners zelfs het geheugen dezer weldaad verlooren, vermits naar hun voorgeven de oudfte gedenkfchriften door groote watervloeden waren vernield. fT) Dus verkoos dit trotfche volk, op dat er toch niets aan deszelfs roem mocht ontbreeken, liei ■■ ■ i-' bfcn ver 00 Cicero, pro Flacco c. 26. Hier zyn de Atheners, zegt hy, van welken men oordeelt, dat menfchelykbeid, weeter,fcbappen, godsdienst, landvrucbten, rechten, en wetten af hm/lig, en over de ganfche aarde verjpreid zyn: van welke üad men verhaalt, dat wegens haare fchoonheid zelfs onder de Goden ftryd zoude^ zyn ontflaan, en welke te gelyk als voordhrengfter, als voedfter, en als vaderland van de inwooners wordt aangemerkt. O/) CLEMENS ALEX. Strom. I , 302. D I O G E N. L A E R T. I , I. (g) Lib. I, c. 9. 00 V, c. 57. Zie ook den Timaeus van Plato,  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 235 ver fabelen, ter handhaaving bier van, te verzinnen, dan door eene oprechte erkentenis der waarheid de gefchiedenisfen onvervalscht te bewaaren. Daar nu de Grieken zich beroemden, als hadden zy de Egyptenaaren, een volk, aan wiens hoogen ouderdom niemand twyfelde, het eerst befchaafd, zo is het voords in geenen deele te verwonderen, dat zy ook den oorfprong van zeer verre en afgelegene fteden en landen zig zeiven toeeigenden, en hier aan zulke naamen gaven, welken, als ?t war~, ten getuige ftrekken moesten van de Griekfche afkomst. Dus vertelt men, dat de Perfen van Perfeus, en de Meden van Medea hunnen naam hadden gekregen; om nu van andere foortgelyke voorbeelden te zwygen. Ja, wat meer is, zelfs de Indiaanfe fteden, welke Alexander de Groote had bemachtigd, vinden wy met Griekfche naamen benoemd. Wat den heiligen eerdienst betreft, dezen zien wy ook by alle volkeren, en in alle landen, vergeleken met de naamen van Griekfche Goden en Godinnen: (/) zo zelfs, dat wanneer er enkel de minfte overeenkomst van klanken plaats had, dit reeds genoegzaam fcheen te zyn, om die Griekfche afkomst te bewyzen. Ook werd de Griekfche taal als 't ware voor een maatftok en richtfnoer gehouden, waar naar alle anderen moesten worden gefchat. (T) Het (0 bryant Obferv. and inquiries, relat. to rarious parts of anc. bi ff. p oe, Ï48 , 149. w ar b u rt o n G. Z. V. M. Lib. IV, afd. 5. (k) josEPiius heeft deze laatdunkendheid te recht gegispt. Contr. Apion. 1,3. Gg 2  236 OVER DE RECHTE BEPAALING DER- § v.. Het is nauwlyks uit te drukken, hoe groote duisternisfen deze beuzelachtige onderneemingen der Grieken over de aardrykskunde der ouden, en vooral over de Oosterfche gefchiedenisfen gebracht hebben. Eene andere, en voor de oprechtheid der gefchiedenisfen even nadeelige gewoonte koomt hier zeer naby; te weeten, dat men de naamen der barbaarfche fteden en landen, indien dezelven zo weinig naar het Grieksch geleeken, dat het te vergeefsch zoude zyn den oorfprong uit die taal te willen afleiden, als dan evenwel in het Grieksch zocht over te zetten; dat is, dat men, na onderzoek der betekenis van zulk een barbaarsch woord, voor het zelve eene geheel, Griekfche naam in de plaats ftelde,. en volgens de buigingen van die taal uitfprak. Veele voorbeelden van dien aart zyn er voorhanden, wanneer wy de door de Grieken verbasterde naamen der fteden van Egypte en andere landen gadeflaan.. (/) aristides zegt dit gefchied te zyn , wyl het moeilyk was die naamen volgens de taal des lands uit te drukken, waarom men dezelve dan in een gemakkelyker fchrift en toonval had veranderd.. O) Offchoon nu deze rede niet geheel en al genoegzaam zy om de opgenoemde trotschheid van de Grieken te verwyderen,. heeft dezelve echter niet zelden het voorkoomen van eene.- (/) plato in Critia 113, A. Zeer belachlyke voorbeelden van dien aart worden door lucianus bygebragr, waar hy lpreekt van eenen fcbryver,. dewelke , om de zuiverheid der Atheenfche taal te behouden, de Romcmfch* naamen geheel in het Grieksch overgoot. Qjwni.bift. confcrib.pt. no. 21...  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 23^ eene rechtmaatige ontfchuldiging, wyl die buigingen der Oosterfche woorden zo verre van den Griekfchen tongval verfchillen, dat dezelven noch juist door hen gefchreven, noch ook uitgefproken konden worden; eveneens gelyk wy ook in onze dagen zien, dat naamen van landen, fteden en menfchen op zeer ongelyke wyzen door fchryvers van verfchillende landaarten worden geboekftaafd, en uitgedrukt. (V) S vi. Hoe zeer ik geenzins wil ontkennen, dat de haat en de verachting, welke men voor de barbaaren gevoelde, na de Perfiaanfche oorlogen veel zyn toegenomen, zo is het evenwel aan den anderen kant niet minder zeker, dat de oudfte Grieken, naar de wyze van andere onbefchaafde volkeren, omtrent vreemdelingen noch gerechtigheid, noch ook de plichten der menfchelykheid uitoefenden; ja dat de Lacedemoniers f» Hoe weinig overeenkomst er dikwerf zy in bet fchrift van woorden , dië men uit den mond van een volk, wiens taal den hoorder onbekend is, heeft opgetekend, kan men zien uit die verzamelingen, welken achter de reizen van. den Franfchen bougainville, en den Engelfchen cook zyn uitgegeven. Men ontdekt hier veeltyds zulk een groot verfcliil in de fpelling van een en het zelfde woord, van die verafgelegene volkeren overgenomen, dat dezelve geheel en al ih klank moeten verfchillen , waar uit het dan gemakkelyk te zien is, hoe elk van deze groote zeelieden de uitfpraak en het.fchrift van zyn eigen land behouden hebbe. Wy willen hen dus gaarn op hun woord gelooven, wanneer zy ons zeggen, dat dit een zeer moeilyk werk zy; te meer, daar zelfs de Engelfchen zeer zelden de woorden, door verfchillende perfoonen gehoord, met dezelfde letters optekenden.' foyage to the pacific Oiean,.for making dffcoverics in the Northern hemifph. Tom. I, in f. Zie ook.voLNEY voyage en Syrië, et en Egypte Tom. l, p. 78. en verv., alwaar geene onaartige aanmeikihgen hier over te vinden zyn. Te recht zegt ook plinius Proef. L. F. de naamen der volkeren en fteden van Afrika zyn geheel niet tiittedrttkken, ten zy in de taal dei lands. Zie ook s f r a bo XII, 54.9, XVI, 77-. Gg 3 "  238 over de recpite bepaaling der niers, een ruw, en, volgens de wetten van Lycurgus, van alle verkeering met vreemdelingen geheel uitgefloten volk, de naamen van vyand, en vreemdeling met eikanderen verwisfelden, even gelyk wy van de Romeinen vinden aangetekend. (p~). Maar na dat de Perfiaanen de vryheid der Grieken te vergeefs hadden aangetast, en de befchaaving hunner vermogens na het eindigen van die oorlogen ten hoogften toppunt was geftegen, hebben zy eindelyk zulke houge gedachten van zig zeiven beginnen te krygen, dat men gewoonlyk dezelfde betekenis hechtte aan de benaming van Griek, en die van een bei fc'iaafd en wel onderweezen man; Cp) ja, dat men er voor uitkwam: de natuur zelve had de heerfchappy der Grieken over de barbaaren beftemd. Qf) Voorbeelden van zulk eene laatdunkenheid zyn niet alleen by redenaars en dichters, (V) maar zelfs by zeer deftige wysgeeren te vinden. (V) Met deze barbaaren was, en zoude men voor eeuwig in oorlog zyn, gelyk de Macedonifche gezant by livius verzekert; (j) ja dusdanig een oorlog werd gelyk gefteld met dezulken, welken (V) festus in hoftis et ibi not. (ƒ>) ael. v. ii. i, 21. ubi v. not. (cf) Toen fchynt ook de benaaming van barbaar, welke voorheen enkel op het onderfcheid der fpraak zag, te zyn overgegaan om ruuwe en onbefchaafde zeden aan te duiden. De Grieken hebben dezen naam aan alle uitlanderen zo fterk toegeëigend, dat die ook zig zeiven barbaaren noemen, d'orville ad Chariton 535. Ja ook de Romeinen, van de Grieken dus geleerd zynde, waren gewoon hun vaderland met den naam van Barbaryen te beftempelen. festus in barbarus, et vapula papyria. (;■) 1 s o c r. Panath. 460. ulpian. enarr. orat. Demofth. centr. lilid. 162. fVolfli. eu rif. 1 pingen, in Anlid. 1400. (s) aristot. Politic. I, 2. Etb. Nicotn. VII, 15. plato de Rep. V, 464. (/) Lib. XXXI, e. 29. -  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 23 Veele voorbeelden zoude ik hier uit de. oude gefchiedenisfen kunnen bybrengen,. om te betoogen,. hoe ydel de waan dier menfchen dikwerf geweest zy, die zig dorften belooven, dat hunne werken den tyd' zouden verduuren; dan wyl deze opgenoemde aanmerkingen tegen de geloofwaardigheid van Herodotus op zulke losfe gronden fteunen, zal het der moeite niet waardig zyn om er langer by te bly.ven; fxiiftaan. § IX. Met niet veel meer zwaarigheid fchynt my de verdediging van zulke verhaalen gepaard te gaan, die w.y, (ƒ) t h u c. IV, i ip. .plato de Legib. III, 5SH? Q~) v o s s. ad Pomp. Melam II, 2..  geloofwaardigheid van herodotos. 245 wy by Herodotus vinden nopens den Hellefpont,, waarover Xerxes eene brug had geflagen. (li) Hoe ligtvaardig de onderneeming geweest zy, leerde de ondervinding zeer ras, wyl die brug binnen korten tyd door winterbuijen werd uit elkander gerukt. Zeer bekend is intusfchen een foortgelyke dwaasheid van Kaligula, door wien de zeeboezem van Baja, of fchoon zelfs eenigzins breder dan de hellefpont, insgejyks door eene brug werd beflagen; zynde deze ondeugende dwingeland hier toe aangefpoord, of om de daaden van Xerxes te overtreffen, of om eenige andere rede (/). Soortgelyke bedryven, namelyk, dit uitgraven van bergen, en bevloeren van zeën, zyn met geen ander oogmerk door onzinnige overheerfehers in 't werk gefield, dan om hunne opperheerfchappy, die zy als 't waare over de natuur zefve dachten te voeren, aan de waereld te toonenVan dien zelfden Kaligula verhaalt ons suetonius, dat hy niets zo zeer zocht ten uitvoer te brengen y dan het geen een ieder dacht onuitvoerlyk te zyn~ Dus. wer* (T) herod. VII, 33, 36. (7) suet. Calig. c. 19. (k) suet. c. 37. Xerxes heeft, volgens Herodoot, de menfchen met zweep-' ftagen tot deezen harden arbeid gedwongen. Dus hebbf-n namelyk dwingelanden die onmetelyke-gevaartens'kunnen ftichten, en oprechten, welken, hoe zeer ze ook de nakomelingfchap mogen verbaazen, echter met dit alles niets anders zyn, dan zeer zekere gedenkftukken van de logge en vvreede flaverny, waar door deze ongelukkige menfchen gedrukt werden. Men zie de gefchiedenisfen der Pyramiden , der Sineefche.muur enz. Terwyl hier van Kaligula wordt gefproken, moet ik ook nog melden, dat deze zyne Caefonia, waarop, hy fmoorlyk verliefd was, ganse!) naakt aan- ayne vrienden vertoonde. Ik heb hier van deze zotheid melding willen maaken, wyl er uit blykt, dat een diergelyfc ftaaltje, door Herodotus van Caudauiu» aangetekend, geënzins zo een leugenachtig, en ongehoord voorkomen heeft^ als zommige wel mtenen. suet; Calig. 25, herodot. I, 8, 9» Hh s  246 OVER. DE RECHTE BEPAALING DER werden er gevaartens in eene woeste en diepe zee gevet* tigd; rotzen van zeer harde fteenen doorgehouwen; 'vlakke velden door opgeworpene dyken met bergen vereenigd; kruinen van gebergtens door menfchen handen ejfen, en gelyk geflecht; gefchiedende dit alles met een' ongeloof 'yken fpoedt daar ook hei minfle uitftel of verzuim een halsmisdaad was. ■ - Het zoude my geenzins moeijelyk vallen andere diergëlyke trekken van verdwaasde geweldenaryen uit de oude gefchiedenisfen, vooral die van het Oosten, aan te voeren, indien ik dezelve niet genoegzaam bekend achte te zyn. Veel dienftfger zal het zyn, indien wy de waare redenen gaan ontvouwen, waar door die ydele ftervelingen tot dusdanige ondernemingen hebben kunnen worden aangefpoord. En ik neem dusdanig een onderzoek des te gereeder op my, wyl dit te gelyk dienen kan, om op te merken, hoe ook de overige daaden, welke ons van Xerxes verhaald worden, en die anderzins het aanzien hebben van zeer onwaarfchynelyke en grove verdichtzelen, evenwel gansch niet onbeftaanbaar moeten worden gehouden met den aart, en neigingen, welken dusdanige overheerfchers gewoonlyk kenmerken. § x. Het is de Oosterfche dwingelandy byzonderlyk eigen, dat dwaze opperheerfchers zig gewoonlyk boven de menfchelyke natuur zoeken te verheffen, en als  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS» 247 als Goden op aarde willen worden vereerd. (/) Hierom zochten ze ten allen tyde eene macht en heerlykheid ten toon te fpreiden, welke de bekende menfchelyke krachten te boven ging, vooral door het ondernemen van dusdanige werken, waar door zelfs de orde der natuur als 't ware geweld werd aangedaan. Deze denkbeelden, welke aan de koninglyke majefteit eene Goddelyke kracht toekenden, waren ook vooral onder de Peruanen gevestigd, wyl aldaar de vorften, niet alleen daar ze tegenwoordig waren, werden aangebeden, maar ook aan derzelver beeitenisfen godsdienftige eerbewyzingen moesten worden toegebragt. (m) Ook lezen wy, dat hun zulke eertitels werden toegezwaaid, welke vol ydelen waan ftaken, en verre boven alles, wat menfchelyke groot beid zig toeeigenen kan, waren verheven. Dit alles zal ons leeren, dat Xerxes, daar hy denberg Athos doorgroef, eene brug over den hellefpont floeg, en, wanneer deze brug door onweersbuijen werd van een gerukt, zyne gramftorigheid zelfs aan de zee wilde doen gevoelen, met kluisters in dezelve (0 chardin. Foyages III, z%6. Op-wiens voetfpoor ook boulanger redeneert, in het werkje fur le Defpotisme Öriental. (jiï) Zelfs de Keizers te Konftantinopolen, hoe zeer ze ook den naam van Kriftenen hadden, dorllen zig evenwel zulke, byna Goddelyke vereeringen, en aanbidding hunner beeltenisfen, op het voetfpoor der Perfifche koningen, 'aanmatigen. Zo fterk is de vleiende taal van pacatus, dat, volgens zyn zeggen, de natuur zelve de keizerlyke majefteit moest ten diende (laan. IJet'is tuyue zaak niet,, (zegt hy) Goddelyke verborgenheden te willen doorjhufelen. Dit geheim zy alleen u , e Forst ,, en den deelgenoot moer Goddelyke natuur bekend. Aanu, wien volken aanbidden, — van ivien de zeevaar en den goedweer, reizenden een behouden wederkomst, tn foldaatengelukkige voorbed:iid>rgeuaffmeeien. sacatus Paneg. c. 6.  24B over, de rechte bepaaling der ve te werpen; (V) dat hy, zeg ik, met dit alles niets anders hebbe voorgehad, dan, om zyne gewaande boven-menfchelyke niagt te betoonen, zig tot den ftand der Goden te verheffen, en zelfs hen als 't ware te beftryden. Immers moet men weeten, dat zeeën en rivieren by de ouden met Goddelyke eerbewyzingen werden gevierd; en dat hier by de meesten laag genoeg van de Goden, en derzelver macht dachten, als konde men hen, wanneer de gebeden onverhoord bleeven, zelfs met geweld dwingen, om er aan te voldoen, of ook in geval van weigering wederwraak te doen gevoelen, (o) Dus lezen wy van Augustus, dat hy, zyne vloot door onweersbuijen verlooren hebbende, zig uitliet, hy zoude ook wel, zonder behulp van Neptunus, de overwinning weeten te behaalen; verbiedende voords het beeld dier Godheid by de naastkomende renfpelen om te voeren, om dus dezen Neptunus zynen plicht in 't vervolg te leeren. Cp) Ook moet men uit de opgenoemde denkbeelden ophelderen de belachelyke gramftorigheid des Roomfchen volks, het welk, den dood van Germanicus vernemende, de tempels met fteenen beftormde, de altaaren omver wierp, en de huisgoden op de ftraat fmeet. Wan- («) herod ot. VII, 35. ., , , (0) De bier ter nedergeftelde begrippen zyn zeer wel ontwikkeld door hume, Natural bifiory of the religlon ,p.t,\6. Dus was men ook gewoon de Goden met ketenen te kluisteren, op dat ze niet tot den vyand zouden kunnen overlopen. juret. ad Symmach.p. 105. Zelfs in onze dagen zyn diergëlyke dwaasheden, vooral in Italië, naar men zegt, niet zeldzaam, om nu niet te fpreeken van 011befchaafde, en Heidenfche volken, onder welken het niet vremd is de Goden van hunnen post aftezetten, en anderen in de plaats teneemen, wanneer ze hunne dienaaren niet genoegzaam verhooren. (?) suet. Aug. c. 16. (?) suei. in Calig. 5.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 249 Wanneer wy nu dit alles gadeflaan, zal men zig over het opgenoemde beftaan van Xerxes minder behoeven te verwonderen, te meer, daar dit geinakkëlyker konde vallen in een' opperheerfcher, wiens fnorkery zo verre ging, als was het beftier der natuur, en der Goden zyne handen aanbetrouwd. Zeer gelyk aan dit alles was de buitenfpoorige daad van Cyrus, dewelke van de rivier Gyndes kwalyk meenende te zyn behandeld, dien ftroom in driehonderd en zeventig kleine beekjes verdeelde; rV) en ook het beftaan van zeker koning van Egypte, die den Nyl, eens boven den gewoonen peil gezwollen zynde, met een pyl er in te fchieten wilde doen zakken; waarby men vertelt, dat de Nyl, in dien ftryd de overwinning behaalende, zyne reukelooze tegenparty met blindheid zoude hebben geflagen. (V) De opgenoemde aanmerkingen zullen myns oordeels genoegzaam in itaat zyn, om alle zulke ftaalen van dwaaze fnorkery, als Herodotus van Xerxes verhaalt, in het waare licht te ftellen: waar uit ik dan befluit, dat, wat ook Juvenaal heeft bygebragt, om de Griekfche gefchiedverhaalen ten dezen opzicht een befpottelyk voorkomen te geven, zyne pogingen hier toe evenwel geen krachts genoeg kunnen hebben, om de geloofwaardigheid dezer dingen op een' wankelen voet te plaatzen, hoewel diergëlyke gispende aan» (O IIEltODOT I, 189. (0 herodot II, 169. Zommige dwingelanden waren verwaand genoeg om te zwetzen, dat het de Goden zelfs omraogelyk was hen van hunne troouen *e floten, herod.,1.1. boulanger c. 16. Ii  250 OVER. DE RECHTE REPAALING DER aanmerkingen in een fchimpdicht eenigermaaten te dulden zyn. Verder kan ik ook met de zulken niet inftemmen , by welken alles, wat Herodoot van den aart, en de zeden van Xerxes verhaalt, hierom een verdacht voorkomen heeft, wyl men oordeelt, dat niemand zig zeiven zo ongelyk zyn kan, dat één en dezelfde mensch nu eens zig zoude aanftellen als een opgeblazen, trotsch, en verdwaasd dwingeland, en dan weer onweerfpreekelyke blyken geven van een edelmoedig, en menschlievend karakter. (V). Wie immer met eenigen aandacht de daaden zulker vorften heeft overwogen, wier wil een wet is, en die nooit geleerd hebben hunne opkomende driften door de rede te beftuuren, of te bedwingen, dien zullen deze Oosterfche dwingelanden dikwerf voorkomen als kinderen, welker hartstochten wel lichtelyk worden gaande gemaakt, maar waarby men te vergeefs zoudezoeken die eenftemmige gelykheid van leven en daaden, zonder welke het onmogelyk is het karakter van eenigen vorst juist, en naar het leven te fchetzen.- § XL Hoewel men nu naar myn inzien veele dingen, die Herodoot van Xerxes verhaalt, ten onrecht als verdicht heeft zoeken te verwerpen, wil ik echter geenzins ontveinzen, dat hier waarlyk ook zulke verhaalen voorkomen, welker geloofwaardigheid ik niet gaarr (ƒ) HEROD. VII, 136, I46;  geloofwaardigheid van herodotus. 251 gaarne op my zoude neemen te verdedigen. Nimmer heb ik gehoord of gelezen, dat een leger, hoe groot het ook zyn mocht, geheele rivieren zoude hebben uitgedronken: (V) noch zoek hier by te betoogen, of het mogelyk zy, dat een onnoemelyk aantal menfchen, en beesten, zo veel water konde nodig hebben, als een brandende zon zoude opnaaien." Nergens vind ik ook melding gemaakt van foortgelyke maat, als waar mede Xerxes, volgens het verhaal van herodotus, (y) het getal zyner krygsknechten bepaalde. Waarom ik my dan ook in geenen deele verwonder, dat de Perfianen al wat de Grieken van dezen Xerxes vertellen mochten, als fabelachtig uitkreeten. (» En wanneer men hier by gadeflaat, hoe veel gemakkelyker het zy kennis te krygen van de daaden, dan van de gezegdens van Oosterfche vorften, die in de vertrekken hunner vrouwen, of ten minften in gezelfchap van weinige vertrouwde perfoonen den meesten leeftyd doorbrengen, kunnen wy waarlyk niet veel rekenen op de geloofwaardigheid van hunne zamenfpraakcn, brieven, redevoeringen, en diergëlyke dingen, die door Herodoot in een zeer fchoon licht worden voorgefteld, en hierom ook niet alleen als draaglyk voorkomen, maar ook worden aangemerkt, als het overige van zyn werk niet weinig fieraad byzettende. Vooral be- 00 HEROD. VII, 42, I09, 127, 187, ip5. 00 L- VII, C. 60. ■ (V) diog. laert, Prooem. § 9. Ik heb een1 Meder hooren zeggen, dat de Perfiaancn mets erkennen van alles, wat de Grieken hun aangaande vertellen enz. »io chrysostom. Ürat.Xl, 491. Ii 2  252 OVER DE RECHTE BEPAALING DER behelzen de redevoeringen van Artabanus, en de zamenfpraaken, die de Perfifche vorften na den dood' van SmerdesMagus onder zig hielden, geene onduidelyke trekken van uitmuntende ftaatkunde. (Y) Voords zyn de brieven, door onzen fchryver in zyn werk ingelascht, dusdanig ingericht, dat de ftand en het karakter van elk' fchryver zeer wel wordt in acht genomen: (j) en men dient by dit alles op te merken, dat deze en diergëlyke zaaken door de oude gefchiedfchryvers geenzins geboekt zyn met het oogmerk, om dezelve den lezer als waarachtig op te dringen, maar enkel om eene proef hunner welfprekenheid te geeven, met het affchetzen van den aart en de zeden van doorluchtige mannen. Evenwel wil ik hier by niet ontveinzen dat niets, dan alleen de eenvoudigheid der oude tyden onzen goeden fchryver kan verontfchuldigen, wanneer hy ons wil verhaalen, welke taal Alosfa, de dochter van Cyrus, tegen haaren man Darius in 't bed voerde (V). § XIII. Dit alles zy genoeg om te betoogen, welke de gevolgen waren van eene te ver gedrevene vaderlandsliefde, die niet zelden op verwaande fnorkery, en verachting van andere menfchen uitkwam. Hoe zeer ik nu dikwerf gelegenheid gehad heb, om de. oprechtheid en geloofwaardigheid van Herodoot te verdedigen, wil ik echter dit alles niet in. diervoegen heb- haar trouwen Honden, aanbood; (c) of ten gewoonte had, het ganfche lichaam met menie,, en andere kleuren te befchilderen; (V) en welke diergëlyke byzonderheden meer zyn, die door een groot aantal voorbeelden kunnen worden bevestigd: maar ook zal een oplettend befchouwer der zeden, onder wilden gebruikelyk, hier en daar fpooren van waarheid ontdekken in die dingen, welke anders het voorkomen hebben van de alleronaanneemelykfte grollen. Wat kan er by voorbeeld belachelyker zyn, dan wanneer men op een' ernftigen toon hoort verhaalen van volken met hondskoppen, en die de oogen in de borst dragen? (7) Dan wanneer wy hier by in aanmerking O) herod. iv, 174. (f) IV, 168. (O IV, 191,194. CO Welk eene wrede zorg zommige wilden tot het misvormen der hoofden hunner kinderen aanwenden, verhaaldBEUMENBACH.de variet..hum. gen. na* tiv. p. 61. Rech. Phil. fur les Americ. torn. I, p. 11. Voyage to the pacific ocean, performed under the direilion e-f Coek, torn II, p. 207. Men vindrin 't laatsrgc noemde werk ook melding gemaakt van een volk, dat. zig kleederen wist toe te ftellen van vogelveeren, die zeer kunftig in eikanderen waren gevlochten. Iets diergelyks vindt men by herodotus IV, 173. Hier va* daan die gepluimde monfters, waar van Plinius melding maakt, en ook gellius Lib. VIII, c. 4. De zogenaamde Macrocephali, en Cynocephali, dat ï& menfchen met lang uitgerekte en hondshoofden , worden gewoonlyk tot het geflagt der aapen gehragt. Daar echter ook menfchenhoofden zo erg worden misvormd, gelyk ik zo even zei-  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. l6ï king nemen, hoe zeer de zogenoemde wilden dikwyls hun best doen, om hunne lichaamen te verminken , de natuurlyke gefteldheid hunner iedemaaten te verwringen, of zekeren opfchik te bekomen, waar door zy eenige gelykheid met het een of ander beest bekomen, zal het wel niet moeijetyk vallen, om foortgelyke monfters te doen verdwynen, doch te gelyk zal men moeten erkennen, dat alle zulke vertellingen niet zonder eenigen grond van waarheid zyn verzonnen.. Vervolgens zoude zig hier eene zeer ruime ftoffe ter behandeling opdoen , indien men den waaren oorfprong van alle zulke monfters, welke door de verbeeldingskragr van 1-ichtgeloovige menfchen zyn hervoortgebragt, wilde nagaan; maar een dusdanig onv derzoek zoude ons te verre van het hoofdonderwerp afleiden.. Vermits evenwel onze fchryver ook eenige melding maakt van zeker fprookje, betreffende menfchen, die in wolven zouden, zyn veranderd, kan ik hier by niet nalaaten op te merken , dat dit bekende bygeloof by zeer veele volken is doorge- dronr zeide, zal het niet altyd nodig zyn de oorzaak dezer benaamihgen in de opgenoemde dieren te zoeken. Wat de menfchen, die de oogen in de borst zou*den draagen, betreft, dezen meent men te kunnen vinden in die ftammen, wier korte halzen, en • opgehaalde fchouders-van verre zulk een-gedrogtelyke vertoarung.maakten. Zie de aangehaalde fchryvers, en g rot. Hifi. Belg. Lib.IF tnf Volgens Grotius hebben de Nederlandfche zeelieden zig evengeK'ke monfters verbeeld te zien, als die, welke Herodotus befchryft. Eindelyk maakt onze fchryver nog melding van wilde, of bosebmannen ■, en vrotmetr, IV, pi- als-ook, van menfchen vut geitenvoeten , IV, 25. Deze gedrogten fchynen oorfprongelyk te behooren tot het naast aan de menfchen komend aapengeflagt, het welk wy, gelyk de inboorlingen der landen,.waar het zelve gevonden wordt, CWrVutangs noemen- *• Kk 3  262 OVER DE RECHTE BEPAALING DER drongen, en wel zo^..fterk, dat men in de meeste taaien zelfs eigenaartige woorden ter benoeming der opgemelde hersfenfchimmige fchepfels i vindt ingevoerd. (ƒ) •' • < ■' r ■ • Van den ondergang van een zeker volk, Pfylli genoemd, vinden wy by Herodotus zulk een verhaal, het welk den geenen, die niet onkundig zyn van de denkwyze dér geheel onbefchaafde menfchen, geenzins zo zeer ongehoord, en als van allen fchyn van waaarheid ontbloot zal voorkomen, dan wel aan min bedrevenen. Onze fchryver verhaalt namelyk, .dat volgens het bericht der Africanen deze Pfylli, groot gebrek aan water hebbende, dit onheil aan de kwaadaartigheid van den zuidenwind toefchreven, en hierom tegens dien wind, als zynde hun vyand, in de wapens kwamen, (g) Wat moet in den eerften opflag ongerymder en onwaarfchynlyker voorkomen, dan dat een volk tegen den wind zoude gaan vechten? En' evenwel zullen wy den eerdienst der wilden, en deszelfs oorzaaken wat nader inziende, ras ontdekken, dat die menfchen alle zulke natuurlyke verfchynzels, als waar van de oorzaaken hun onbekend zyn, ftraks als bezielde wezens aanzien, en er zig een denkbeeld van vormen, als waren het Goden, of ook kwaade geesten. (f) herod. IV, lojs Hy verklaart egterTiier aan geen geloof te (laan, gelyk ook niet aan verhaalen van menfchen, die met een oog zouden ter waereld komen, Lib. III, c. nó. Voords kan men over de opgenoemde gedrochten nazien plin. VH , 22. paus an. VIII, 2. wachter G/osf. Germj p. 1864. o 1. a u s M. bi ft. feptentr. XVIII, 52. (J) Lib. IV, c. 173.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 263 ten. (fi) Vooral hebben deze begrippen omtrent de winden plaats gehad, gelyk ons ook de godsdienstplechtigheden van de befchaafdfte volken der oudheid hier van overtuigen. Zelfs waren de Romeinen van gedachten, dat de voornaame oorzaak van onvruchtbaarheid aan den kwaadaartigen invloed der winden moest worden geweeten. (J) § IV. 'i De befchryving der zeden van de Scythen, Thraciers, en andere barbaarfche volken, in de gefchiedenisfen van Herodoot voorkomende, behelst veele zulke trekken, welke even daarom kentekenen van geloofwaardigheid hebben, wyl dezelve het egte merk dragen van de clenkwyze en levensmanier, by de wilden in gebruik: en dus zouden deze verhaalen aannemelyk zyn, offchoon ze zelfs door gelykluidende getuigenisfen van anderen niet werden bekragtigd. Ik zal dit. met eenige voorbeelden ophelderen. Dusdanig O) Niet ongeiyk bier aan is een-ander bygelovig gebruik, bet welk men op veeie plaatzen vindt, om namelyk by zon- of maanverduisteringen een woest gelchreeuw en gedruis aan te rechten. De Kauniers floegen, naar het verhaal van herodoot I, 172. met fpeeren in de lucht om, zeggende dit te doen, om de vreemde Goden uit hun-midden te verdryven. De Thraciers fchieten, wanneer het dondert, met pylen naar den hemel, als wilden ze de Goden hier mede bedreigen, herod. IV, 95. De .Celten vatten de wapenen op tegen de op hen mflortende zee. strabo VII, 293, Hier by leeren ons veele berichten , dat de wilden doorgaans het vuur voor een kwaaden geest houden. Aaumeike'.yk is de plaats.van tacitus, Amial.XIIl,^. alwaar hy verhaalt, dat de Juthomers het vuur, waar door hun land was aangeftoken, met iteenen, knodzen, en ander diergelyk tuig- dachten vervaard te maaken , even als of het ivüde dieren waren, bit alles, herzegge ik, moet worden afgeleid uit de bovengenoemde begrippen nopens de oorzaak der natutuiy.ke verfchynzels. O) juretus a.1 Symmacb. Lib. X. Epifl. 54v . (k) Vide 11. 3. God. Tbeod. de. malef'. et math. et ibi iacygothofr»  264 over de rechte bepaaling der nige wilden, of half-wilden, hebben doorgaans priesters, die tokoraende dingen voorfpellen, droomen uitleggen, en vooral tovermiddelen, ter genezing der zieken, gebruiken. Van dit alles maakt onze Herodoot dikwyls melding, en merkt er by aan, dat de eerfte beginzels der geneeskunde nergens anders zyn te zoeken, dan by deze toverartzen. Wanneer by de Traufen de man kwam te fterven, werd de meest beminde onder zyne weduwen by het graf geofferd, ftaande zulk een akelig voorrecht by dit volk in gansch geene geringe waarde. (/) Het is over bekend, hoe deze onmenfchelyke gewoonte tot op den huidigen dag onder de Indiaanen in zwang gaat. Niet alleen vrouwen, maar ook flaaven, en anderen, werden by zeer veele volken op de graven hunner vorften geflacht, Qn) waarom dan ook herodoot ten vollen geloof verdient, wanneer hy iets diergelyks van de oude Scythen verhaalt, (ri) ,Hy voegt er by, dat men zelfs de afzichtelyke rompen van deze dus vermoorde menfchen op de graven ftelde; en deze byzonderheid koomt ons des te (0 Lib. F, c. 4. (»;) Men vindt ook onder de Romeinen fpooren van diergëlyke wreedheid, wanneer wy den waaren oorfprong der zwaardfchermers, die by de hotuftapebs vochten, recht gade flaan. tertull. de Speel. c. 12. kirchman. de Funerib. IF, 8. Dit akelig bygeloof koomt nergens anders uit voort, dan uit de begrippen, welke alle woeste volken zig van een toekomend leven vormen, waar in zy meenen, dat dezelfde aandoeningen, betrekkingen, en gelukftand zullen plaats hebben, die zy aan deze zyde des grafs ondervonden. En dus verdient Herodoot te worden geloofd, wanneer hy ons verhaalt, dat men met den koning der Scydien te gelyk een bywyf, bakker, paard, ftalknecht, en andere dienaars begroef, waar van hy zig by zyn leven had bediend. (») Lib.IF, c.71, 72. Hier mede koomt overeen,het geen strabo van de Ethiopiër* verhaalt XVII, 123. Van de oudeDeenen, zie saxo gramm.V,p.83.  geloofwaardigheid van herodotus. 265 te aanmerklyker voor, daar men ook in laatere tyden onder zommige volken van Afrika die zelfde woeste wreedheid heeft waargenomen, (o) Wat is er vervolgens onder barbaaren meer algemeen in gebruik geraakt, dan dat men over de verftorvenen rouw drage, door zig aan het een' of ander gedeelte des lighaams te verminken? By het affterven des konings der Scythen, fneeden, volgens herodoot, fjO zommigen een ftuk van hunne ooren af: anderen mismaakten hunne armen, voorhoofden, of neuzen, en doorboorden zig de handen met pylen; zynde dit alles des te gelooflyker, wyl men tot op onze dagen die zelfde onzinnige plechtigheid hier en daar ziet in ftand blyven. Qf) Deze zelfde Scythen hadden ten gewoonte de huid van de hoofden hunner verflagene vyanden te lichten, dezelve ten teken hunner dapperheid met zig om te voeren, als ook zig van derzelver bekkeneelen, als van drinkbekers te bedienen. f>) De eerstgenoemde gewoonte blyft in Africa en America tot op onzen tyd ftand houden; en de andere was eertyds onder de Gallen, Longobarden, en andere volken van Europa algemeen aangenomen. (f) By (0 Hiftoire des voyages, Torn. V. alwaar men zulk eene grafftede vindt in plaat gebracht. (ƒ>) Lib. IV, c. 71. CO Vóyage to the pacific ocean — performed under the direclion of Cookp.400. Eene andere plaats van Herodoot fchynt ook hier toe betrekkelyk te zyn, waar hy namelyk verhaalt, dat by het verderf des konings der Lacedomeniers uit elk huis twee vrygeboorene menfchen, te weten een van elk geflacht, moesten worden afzkhtelyk gemaakt. (xxTXpuxiveiêm') (r) herod. IV, 64, 65. CO paulus warnefr. 11,28. keisler Antiq. feptentr. et Celtic. 127. LI  2f56 OVER DE RECHTE BEPAALIttG DER By de Thraciers werd het voor een blyk van adeldom aangezien, wanneer iemand veele tekenen en ftreepen op de huid droeg; (Y) en dit zelfde denkbeeld wordt ook nu door ontelbaare volken hier aan gehecht. (V) Niet minder algemeen is het denkbeeld, het welk den voornaamften opfchik en fieraad doet beftaan in het beftryken van het lighaam met menie, en andere verwen; zoekende de wilden, wanneer zy ten oorlog optrekken, door dusdanige tekens hunne vrienden en vyanden te onderkennen. (V) Vervolgens koomt hier in aanmerking die naauwkeurige befchryving, welke Herodoot ons geeft van de wapenrusting dier zaamgefchoolde barbaaren , welke Xerxes ten ftryde tegen de Grieken aanvoerde. Deze troep, welke men waarlyk in vergelyking der Grieken als bykans weerloos kan befchouwen, werd hierom ook als offerdieren ter neerge/lagen, even gelyk in laater tyden de Americaanen door de Spanjaarden als vee werden geflacht. Zomrnigen dezer troepen van Xerxes ftreeden met houten knodzen; (V) fcherpten hunne pylen met punten van ft een, of been, wyf het gebruik van yzer hun onbekend was; (#) hadden werpfpiezen van hout, door het vuur gehard; gelyk Ook houten helmen, 'f) Deze en foortgelyke uitrusting vindt men doorgaans onder het krygstuig van wilden, dien het gebruik van yzer onbekend is; gelyk ook helmen, die met leer, en paarden-maan en wor- {/) her en. V, 6. (») f o r sï e r obferv. faitespendant ie fccond vojage de Cook 469. en anderen,, (v) herod. IV, 191 , VII, 69. (w} h er o d* VII, 69. (xj Lib. VII, c. 69. Q0 vl1' 71 * 74'  geloofwaardigheid van herodotus. 2f5/T worden vervaardigd; voords krygsrokken van leeuwen of panthervellen. (V) Deze en diergëlyke toeïtel had geene andere rede, dan om den vyanden fchrik aan te jaagen, en was hierom ook by de Germaanen en andere volken in gebruik geraakt. Ja zelfs draagt de Griekfche Hercules, dien men met een' leeuwenhuid afbeeldde, het duidelyk merkteken van zulk eene fchrikbaarende toerusting, (a) § V. Daar nu dit onderwerp, te weeten de befchryving, ons door Herodoot van de zeden en gebruiken der barbaaren nagelaaten, zo veele gepaste en aartige voorbeelden oplevert, zal het niet onvoeglyk zyn, indien ik nog het een en ander, het welk hier toe betrekking heeft, wat nader opheldere. Vol gens onzen fchryver was een lui en ledig leven by de Thraciers vooral in eer en aanzien; (Jf) werdende het ten uiterften lofwaardig gehouden, enkel in den kryg en roof zyn beftaan te zoeken. Met deze zelfde trekken fchetzen ons thucydides,^) tacitus, (V) en caesar (Y) de zeden der oudfte Grieken, Germaanen, en andere volken. Ja, men vindt zelfs zulken, waar edele en voornaame lieden de nagelen hunner vingeren nooit affnyden, willende hier door aanduiden, dat zy op hun gemak kunnen lee- O) herod. vii, óp. f» diodor. SIC. i, 24. O) h e r o d. VI 1,6. (e) L. I, c. 5. CV) De Morib. Germ. c. 14, 15. (O De bella Gall. VI, 23. 5 x LI 2  268 OVER DE RECHTE BEPAALING DER leeven, en niet genoodzaakt zyn te werken, (ƒ) Zeer gepast is dan de volgende aanmerking van herodoot, omtrent de denkwyze der woeste volken: (g) Ik weet, zegt hy, dat by de Thraciers, Scythen, Perfiaanen en Lydiers, voords onder alle barbaaren dezulken met hunne geflachten voor onedel worden gehouden, die zig op eenige kunst toeleggen; maar dat men daar in tegendeel allen, die geen handwerk dryven, en wel vooral krygslieden als menfchen van den eerflen rang vereert. Ingevolge hier van lezen wy, dat de Lacedemoniers, zynde een ruuw en onbefchaafd volk, zelfs de beoefening van den landbouw, als een onedel bedryf befchouwden, en hierom dezelve aan hunne (haven, of helooten lieten. Qï) Romulus toonde zig voorzeker ten dezen opzichte meer verlicht te zyn, daar hy den landbouw by uitftek vereerde, en in veel grooter waarde hield dan laage ambachten, die volgens zyne inftellingen van flaaven en het gemeenfte volk worden gedreeven. Wat de achting voor beoefenaaren hunner verftandelyke vermogens, en geleerden betreft, deze heeft geen plaats, voor dat een volk tot eenen zeer hoogen trap van befchaafdheid is opgeklommen, gelyk ons dit de zeden der Romeinen en andere volken zeer duidelyk bewyzen. (T> Voords (ƒ) forster, obferv. faites pendant le fecond' voyage de Cook 474. (e) Lik. I, c. 167. (b) Over de Germaanen kan men tacitus nazien, ter aangehaalde plaats. Onder zulke volken, die nog buiten burgerlyke maatfchappyen leeven, of zogenaamde wilden, moeten de vrouwen doorgaans het- landwerk verriehten,. om de opgemelde redenen. (0 Voor de regeering der Keizers hadden de Romeinen doorgaans geen* /  geloofwaardigheid van herodotus. 2ö"q Voords behooren tot dit onderwerp zulke voorbeelden van volken, die volgens Herodoot menfchenvlees ten lyve floegen. (a?) Hoewel de Romeinen dachten, dat alle diergëlyke verhaalen behoorden tot die ongehoorde, ongeloofyke Griekfche wonderen, en fprookjes, waar van gellius fpreekt, (/) zal echter in onze dagen niemand twyfelen, dat niet alleen de Scythen zig hier in vergastten, (» maar ook ontelbaar veele andere barbaaren, welker naamen op te geeven een onnodig werk zoude zyn. (V) Ook moet bet ons niet vreemd voorkomen, dat volgens herodoot by zommige volken de zieke of afgeleefde menfchen ter dood werden gebracht, (o) De rede van deze wreedheid moet nergens anders in worden gezocht, dan in die uitermaaten groote fchaarsheid der eerfte levensbehoeftens, welke de wilden niet zelden drukt, daarzy dikwerf niet in flaat zynde, om voor zig zelven het nodig onderhoud te verkrygen, dus nog veel. minder anderen kunnen voorzien. Niet zo zeker of geloofwaardig is het gezag der fchryvers ter bevestiging van het geen herodoot van groote achting voor letteroefeningen, terjentius, de neigingen van derï jongen Pamphilus optellende, noemt als in eenen adem de liefhebbery voorhonden en paarden, en het bezoeken der fchoolen van wysgeeren. zie ook nepos Epam. c. 2. c i c e r o Tufcul: 1, 2. (*) Lib. IH, c_ 99. IV, 106. (7) gell„ VIII, 4. O) Aêla Petropol. Tom. XI, 337. ' O) Niemand tvvyfelt nu aan de zaak zelve, maar men is het nog oneen* over de rede van dit verQinden van meufchenvlees. («) h eu o o. III, 99. Ricb, fur les Americ. I, 125. sparman, Reis naa de Kaap. sext. = mp yr. Pyrrb. Hypolb. III, c. 34, P- 153- strabo X, 486, XI, 5/7, 520, LI S  2^0 OVER. DE RECHTE BEPAALING DER Van de Isfedones, en een ander Indiaansen volk verhaalt ; dat dezen namelyk de ftokoude, of door ziektens afgematte menfchen zouden hebben opgegeten ! (\q) want hoewel het aan andere voorbeelden van eene diergëlyke afgryzelyke bygelovigheid niet ontbreekc, (r) kan ik echter naauwlyks denken, dat dezelve -ergens onder de volkszeden plaats hebbe gehad. Veele andere byzondere plechtige gewoontens, die Herodoot ons van de Scythen verhaalt, zouden zeer gemakkelyk door foortgelyke voorbeelden kunnen worden opgehelderd, ten blyke hoe groot en overeenftemmend de kracht des bygeloofs dikwerf zy. De Scythen, zegt hy, dienen Mars onder het zinnebeeld van een yzeren zwaard. (V) Men vindt 'namelyk dusdanige dingen, waar mede men Godheden wilde voorftellen, gansch niet zeldzaam in den eeredienst van een ruuw en onkundig volk, het welk nog niet in ftaat is om de onderwerpen van een' eigenlyken beeldendienst te vervaardigen. En zo wy ergens zwaarden als Godheden vereerd vinden, mag men vry ftaat maaken, dat hier door een oorlogzuchtig, moord- en bloedademend volk wordt aangeduid. . De gewoonte der Scythen, Lydiers, en andere volken, die naar het verhaal van onzen fchryver (f) hunne verbonden met menfchenbloed bevestigden, kan Ca) L. L. et IV, 26. : ■■ V. Not. ad Hemd. l.l. kr aft, zeden der wilden'U, § 19. strabo l\ , 201. XI, 513. XV, 710. 0) HEROD. 1V;,:Ö2. (/) Veele voorbeelden zyn te vinden in de aantekeningen op ammian. maroell. XXXI, 2, p. 78. Van de Romeinen, zie jus tin. XLIII, 3.  GELOOFWA ARDIGHEID VAN HERODOTUS. kan ook door andere gelykfoprtige voorbeelden worden -getraafd. Zulke menfchen namelyk, welker woeste wreedheid by uitftek groot is, flachten by zulke gelegenheden dikwyls de menfchen zeiven, maar, wanneer hunne zeden wat milder waren geworden, vinden wy, dat men den een' of anderen, die hiertoe beftemd was, eene niet dodclyke wond toebracht„ ten einde het afgetapte bloed ten opgemelden gebruike zoude kunnen verftrekken. (u) De meermaalen reeds genoemde Scythen bezigden den damp van hennipzaad, om in eene zekere voor hun aangenaame bedwelming te geraaken, welke zeer na aan dronkenfchap kwam. (y) By de Masfageten diende de vrucht van zekeren boom tot dat zelfde gebruik. O) De geloofwaardigheid dezer verhaalen blykt ten vollen hier uit,'wyl men naauwlyks een volk, waaronder de wyn onbekend is, zal aantreffen, het welk als dan niet door middel van zekere plantgewasfen, of dranken, hunne zielen en lichaamen met ftreelende gewaarwordingen zoekt op te beuren, en dus de zwaare lasten dezes levens door eene kortftondigeen onnatuurlyke blymoedigheid poogt te verzetten.(x) De O) grot. ad Matth. XXFI, 28. wesseltng ad Diod. Sic. Tom. II, p.. Sfj< va les. ad Amm. Maroell. XIV ,11, p. 9.0. O) De Hottentotten rooken hennip, by gebrek-van tabak, sparman, ter aangehaalde plaats. Voords is de bedwelmende eigenfchap van deze plant door het geheele Ooften zeer bekend, gelyk ook zeker fap , het welk er van wordt vervaardigd , bengi of bangue genaamd. Het zelve veroorzaakt een (Klipachtig, gelach, vreemde en dwaze grillen, ja zelfs razerny. kaempher, AmoenExotic. Fafc. Ut, Ohf. i5.p. 645. Hortus Malabar. Vol. X, p. 119, 121. Haller Mijl. Strip. Indig. Helvet. II, p. 288. ceu fjaA herod. 1, 202. v*5 torster, Obf. faites pendant le fecmid voyage de Cooi' 396. Vorage for making difcoveries in the Northern hemi/phere,. Tom. I, p. 318 , et III, 126.  2^2 OVER. DE RECHTE BEPAAL ING DER § VI. De door my tot hier toe aangevoerde proeven zullen genoegzaam ftrekken ter verdediging der geloofwaardigheid van dat gedeelte der gefchiedenisfen van Herodotus, alwaar hy ons de kenmerken en zeden van den onbefchaafden ftaat des menschdoms opgeeft. Men vindt waarlyk niet weinige dingen by hem geboekt, die, hoe zeer ook voorheen gebracht werden tot dat oneindig groot getal van fabeltjes, waar van hy, volgens het oordeel der meesten, zoude krielen, echter door wel geftaafde getuigenisfen van laater tyden niet alleen waarfchynlyk gemaakt, maar ook zomtyds ten klaarften bevestigd worden. Ik zoude hier veele andere voorbeelden, ter ftaaving van het bovengemelde, kunnen bybrengen, vooral indien ik de oorzaaken en den invloed der godsdienstplechtigheden onder de barbaaren wilde nagaan: maar wyl myne reeds ter neergeftelde gronden genoegzaam zyn ten bewyze van het geen ik zoek te betoogen, zal ik hier van affcheiden, met nog eene enkele aanmerking, betreffende dat gedeelte der gefchiedenisfen, waar in verhaalen der godsdienften van uitheemfche volken voorkomen, hier by te voegen. Men dient namelyk tegen alle lichtgeloovigheid wel op zyne hoede te zyn, wanneer men dusdanig een onderwerp by een' gefchiedfchryver aantreft. Zommigen hunner fchynen uitnemend groot behaagen te fcheppen, om alles, wat een belachelyk voorkomen heeft, te boek te brengen; anderen houden zig, als of zy zelfs van de duisterfte dingen ten vollen onderricht waren, en  geloofwaardigheid van herodotus. 2/*3 en belooven ons alles volledig te zullen ophelderen; ook wat door priesteren doorgaans met de uiterfte geheimhouding wordt behandeld, en waar van vreemdelingen vooral zelden zonder achterhoudendheid worden onderrecht. Onze Herodoot gaat ten dezen opzichte met meer omzichtigheid te werk, daar hy niet veel op fchynt te hebben met verhaalen en nafpeuringen van godsdienftige plechtigheden, zo als ik reeds te vooren heb opgemerkt. Veelen denken echter, dat hy ook in onderwerpen van dien aart niet geheel van feilen vry te fpreeken zy;. b. v. wanneer hy de Ferfiaan, fche Godheid Mithra door Vmus verklaart, tegen het gevoelen der meeste andere fchryveren, die meenen, dat de zon onder die naam werd vereerd; en wanneer hy voords verhaalt, dat de Perfiaanen het vuur voor heilig hielden, daar nogthans anderen beweeren, dat men aan deze hoofditoffe geene godsdienftige, maar enkel eenen burgerlyken eerdienst toedroeg, (j) Dat echter deze berispingen op geenen genoegzamen grond fteunen, wordt ons in de aantekeningen van wesseling klaar genoeg bewezen; hoewel ik nogthans met dezen zeer beroemden man niet kan inftemmen, wanneer hy gist, dat de naam van Mitra venus, maar Mithra de zon aanduide; ik denk het veel waarfchynelyker te zyn, dat dit woord eigenlyk by de Perfiaanen niets anders betekende, dan de natuurlyke warmte, waar door alles hervoord • i ge- 0) herod. i, 131. III, i Elders van de ontuchtige zeden van zeker volk van Africa fpreekende, verhaalt, hy, dat aldaar dezulken voor ouders worden gehouden, waar naar de kinderen meest gelyken. Qi) Dan, hoe zeer dit ook door aristoteles wordt bevestigd, (/) koomt my echter zulk een bericht zeer verdacht voor, vermits een kenmerk van dien aart ten uiterften onzeker en wisfelvallig zyn moet, vooral onder volken, die öp zig zeiven leeven, zonder immer gemeenfchap met anderen te houden; en waar dus de menfchen, wegens de groote gelykheid hunner wezenstrekken, doorgaans veel moeielyker zyn te onderkennen, tacitüs zegt van de Duitfchers, dat allen hunner, hoe groot ook de menigte zyn moge, een gelyk voorkomen hebben; (£) en deze zelfde aan- mer- twaalf de vrouwen onder eikanderen gemeen, vooral broeders met broeders, en ouders met hunne kinderen. Voords zvorden allen, die uit zulke vermengingen afboinftig zyn, gehouden voor kinderen der geenen, aan wie deze of geene maagd te: st getrouwd is. Ik heb deze plaats van caesar hier geheel ter neer gefield r wyl dezelve ons uitnemend wel de waare rede van die huwelyken verklaart, welken, offchoon by befchaafder tyden te recht voor bloedfchandig gehouden Werden, nogthans by veele oude volken niet alleen als geoorloofd, maar zelfs als door wetten gelast zynde, voorkomen. Uier toe behoort ook, het geen Strabo verhaalt van den Ham der Arabieren, Nabatheè'rs genaamd, XVI,7S3Allen , die van één gejlacht zyn, hebben ook dezelfde vrouwen, zynde dus broeders onder eikanderen. Zy vermengen zig zelfs niet hunne moeders. Op bet overfpel ftaat de ft r af des doods: wordende de zulken voor eciit'cree- kers gehouden, die van eenen- anderen stam zyn. Het Waare oogmerk van alle zulke inftellingen was geen ander, dan om dus door dezen band van onderlinge bloedverwantfchap ganfche gedachten ter onderlinge befcherming en verdediging te vereenigen, zynde dit Waarlyk een allernoodzakelykst plan, zo lang de menfchen buiten burgermaatfehappyen leeven.. Volken, waar zulke zeden heerschten, hadden ook de goederen onder geheele geflachten gemeen, strabo ter aangehaalde plaats, en XI, 500, XV, 717. Myn bellek laat niet toe foortgelyke gebruiken nader op te helderen, hoe zeer dit ook tiaar myn inzien uitftekeiid dienftig zyn konde., om den oorfprong van grooter volken meerder licht by te zetten; zie hoofdft. I, § 11. CjY) Lib. IF, c. 180. (*) De Republica. II, 2. (i) De Morib. Ceirn. c. 4.  OVER DE RECHTE BEPAALING DER merking kan men buiten twyfel op de meeste wilde en afgezonderde volken toepasfen. § VIII. Alles, het geen verder tot dit onderwerp betrektrekking heeft, laat zig vry gemakkelyk verklaaren. Niet zeer zeldzaam zyn namelyk de voorbeelden van zulke volken, waar de meisjes het eerfte genot haarer bekoorlykheden aan de Goden des lands, of heiver aan derzelver priesters, voords ook aan koningen, ja zelfs aan vreemdelingen vry willig opofferden, en tevens van zulken fchandelyken handel haar huwelyksgoed byeen fchraapten: (/) waarom men dan zeer wel kan gelooven, dat de Lydifche jonge dochters zig tot het hoerenleeven begaven, om ten eenigen tyd een' man te kunnen vinden; (/;?) en dat zommigen zelfs op haaren trouwdag andere mannen ten dienfte ftonden, oordeelende dat zulke winften, als uit dezen handel voortkwamen, geenzins als fchandelyk moesten worden aangezien, (ji) By de Gendaanen, een volk van Africa, waren de vrouwen gewoon haare beenen met zekere windzels te omvatten, en wanneer zy met veele dusdanige verfierfels waren opgetooid, werd dat onder hen voor een roemruchtig teken gehouden, dat zulke vrouwen met veer le mannen hadden te doen gehad, (o) Deze byzonderheid is daarom te merkwaardiger, wyl Marcus eeuw (O buffon Hift. natur. Tom. II, p. 501. Recb. fur les Amerlc. I, 271. en anderen. 1 (ju) jierod. I, 03. O) herod. IV, 172. (o)-Lib. IF, c. 1/6,  geloofwaardigheid van herodotus. S8l Paulus Venetus, die op het einde van de dertiende eeuw een groot gedeelte van het oosten doorreisde, onder de Tartaaren een diergelyk gebruik gevestigd vond. (ƒ>) Wy zien vervolgens onder de onbefchaafdfte volken een algemeen denkbeeld heerfchen, ingevolge waar van wel aan ongetrouwde meisjes de grootfte losbandigheid vergund, maar in 't tegendeel van getrouwden de ftrengfte ingetogenheid gevorderd wordt. Deze denkwyze is zo algemeen aangenomen, dat het onnodig zoude zyn er voorbeelden van by te brengen. Het zy derhalven genoeg aan te merken, dat het verhaal van Herodotus omtrent de zeden der Thraciers volkomen met deze begrippen ftrookt. (f) Voords kan aan niemand, die maar eenigzins in de oude gefchiedenisfen bedreven is, onbekend zyn, hoe op veele plaatzen in het oosten de vrouwen zig veil gaven, om aan de fchandelykfte godsdienstplechtigheden te voldoen: waarom dan ook zekere gewoonte, onder de Babyloniers ingevoerd, welker vrouwen, volgens het getuigenis van herodotus, (r) eens in haar leven in den tempel van Venus als openbaare hoeren moesten verfchynen, ons niet zo vreemd, en geheel ongeloofiyk voorkoomt, als aan den fchryver van een zeker werkje, waar in men wel veeC/O Hifi. des FoyagesTom. F. alwaar die reis van Paulus Venetus voorkoomt. By de Hottentotten verfieren de meisjes, wanneer, zy huuwbaar zyn, baare voeten met ringen. De beflisfing hier van wordt overgelaaten aan bejaarde vrouwen. sparman&#. F, afd. II. Soortgelyke gebruiken hebben ook op Otaheite, en elders plaats. (f) Lib. F, c. 6. (r) Lib. I, c. 199. Nn  2Ö2 OVER DE RECHTE BEPAALING DER veele nieuwe en ongehoorde dingen, maar echter zeer weinige blyken aantreft, die eene meer dan zeer oppervlakkige kunde der oudheid aanduiden. (7) De gefchiedenisfen des menschdoms leeren ons zeer duidelyk, dat het gevoel, eh de denkbeelden van fchaamte, van tyd tot tyd meer gevestigd zynj en dat de oude volken, zelfs dezulken niet uitgezonderd, welker befchaaving ten hoogften top fteeg, echter in hunne godsdienstplechtigheden dusdanige dingen hadden ingevoerd, die ons met rede allerfchandelykst voorkomen. Deze aanmerking is te bekend, dan dat het nodig zoude zyn dezelve met voorbeelden te ftaaven. Het zy genoeg de naamen van Phallus, Phallophoria, Priapus, en diergelyken hier enkel te herinneren. (syphil. de rhiftoire. Men kan hier over seldenus raadplegen, de DiisSyris, Synt.II^j. vos-s. TbeoL Genlii. IIr 22. VYF-  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 283 —————r VYFDE HOOFDSTUK. Over het nadeel door het hygeloof der fchryveren aan de Gefchiedkunde toegebracht. •vr §1. J_ ll u ftaat ons vervolgens te handelen over de lichten bygelovigheid der gefchiedfchryveren, waar door te gelyk hunne oordeelkunde, en geloofwaardigheid dikwerf zeer veel lyden. Menfchen namelyk, door dit zielsgebrek befmet, laaten zig gewoonlyk alles lichtelyk diets maaken; en wel niet alleen dan, wanneer de verhaalde zaaken eenige betrekking tot het godsdienftige hebben; maar zy nemen over 't geheel alle buitenfpoorige grollen, van wat aart die ook zyn mogen, gewillig aan. Ter bevestiging hier van kunnen wy het voorbeeld der meeste fchryveren, die in de zogenoemde middeleeuwen geleefd hebben, aanvoeren. In den ftyl dezer menfchen ftraalt namelyk zulk een buitenfpoorig bygeloof door, dat een zeer aanmerkelyk gedeelte der door hen verhaalde gebeurtenisfen met zodanige allerongerymdfte fprookjes, en gedrochtelyke Nn 2 won-  2Ö4 OVER DE RECHTE BEPAALING DER wonderen wordt doorweeven, als men naauwlyks van een raaskallend besje zoude kunnen verwachten. Zo men aan hun zeggen geloof wilde liaan, gefchiedde er in die dagen bykans niets volgens den gewoonen loop der natuur, en der menfchelyke dingen: maar overal vindt men verhaalen van geheel ongehoorde daaden, en gevallen ingevlochten, en alle voorkomende gebeurtenisfen door de onmiddelyke tusfchenkomst van het Opperwezen beflist. Dit, en foortgelyke voorbeelden, (trekken dan ten genoegzaamen bewys, hoe menfchen, met een blind bygeloof behebd, doorgaans alle oprechtheid en oordeelkracht hier by derven. § II. Ook worden de Griekfche gefchiedfchryvers we> gens hun bygeloof doorgaans gegispt. Zeer weinigen derzelver hadden kloekmoedigheid genoeg om de buiténfpoorige fabelen, die men van de Goden verhaalde, of ook den aangenomen eerdienst te verachten , of te wederleggen. Ten getuigen hier van ftrekken onder veele anderen Xenophon, en Diodorus Siculus, waar van de eerfte, offchoon een uitmuntend wysgeer, en leerling' van Socrates, in zyne fchriften niet alleen dikwerf gewaagt van droomen, wichelaryen, godfpraaken, en diergelyken: maar ook voor zig zeiven der Goden welbehaagen door deze middelen onderzocht, en er zig naaukeurig naar gedroeg; en de tweede, hoe zeer hy voor het overige als een oordeelkundig fchryver te boek ftaat, nogthans  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 285 thans, wanneer hy van aardbevingen, onweders, watervloeden, en diergëlyke dingen fpreekt, dezelve niet aan natunrlyke oorzaaken, maar aan der Goden gramfchap gewoonlyk toefchryft. Men moet echter hier by aanmerken, dat zulke verhaalen van wonderen, en alle dusdanige beuzelpraat, als er van de Goden rondliep, niet altoos in diervoegen moeten worden opgevat, als of de fchryver er ook geloof aan floeg. Dezulken inzonderheid,' die in de tyden van den grootften bloei vau Griekenland leefden, dienden hunne verhaalen, zo verre er zaaken, den godsdienst raakende, in gemengd waren, zeer omzichtig in te richten, wyl het hun ongeoorloofd was, of van de oorzaaken en plechtigheden der verborgenheden iets te reppen, of ook over voorwerpen, die den hemel, of bovenmaanfche dingen betrolfen, te redenkavelen, (a) Nimmer zouden de Atheners hebben toegeftaan, dat een Cicero zyne gevoelens over de natuur der Goden vry voorftelde; of dat een Lucretius over den aart der dingen in diervoegen redeneerde, dat het geheele Godendom, en alles wat men er van vertelde, als enkel verdichte fabeltjes werd aangemerkt. . Op dat men voords zulke plaatzen van Herodoot, welke tot godsdienstplechtigheden, en de ingevoerde begrippen omtrent heilige dingen betrekking hebben, des te beter zoude kunnen verklaaren, dient hier by te worden aangemerkt, dat de Grieken, hoe zeer zy ook (*) xenopsion, Memor. I. plut. ih Perfclè, 16$. in Nicia 538. Nn 3  286 over de rechte bepaaling der ook afkeerig waren van godlóchenaaren, en de vryé taal der zulken, die de vertellingen, de Goden betreffende, zochten befpottelyk te maaken, of te wederleggen, nimmer wilden dulden, met dit alles echter zig zulke buitenfpoorige begrippen van de Goddelyke eigenfchappen vormden, dat zelfs de allerfchandelykfte ftukken, door deze Goden bedreven, tot vermaak van het volk op de openbaare fchouw* "burgen werden vertoond. Dus vereerde men de lastervolle fpotternyen van Ariftophanes met toejuiching, en groote belooningen, even op dien zelfden tyd, toen Socrates om zyne wysgeerige gevoelens ter dood werd gebracht. En het is Ariftophanes niet alleen, die den Goden dikwerf zulke euveldaaden te last legt, als onder de menfchen ten hoogften ftrafbaar zouden worden gerekend, maar veele anderen denken hier omtrent niet redelyker. (£) Volgens euripides brengen zy oorlogen, en andere rampen over het menschdom, om hier door den aardkloot, als met inwooneren overlaaden, wat te verlichten, (V) Ook wordt de aandoening van nyd, die het menschdom zelfs vernedert, van de Goddelyke eigenfchappen niet uitgefloten; want offchoon zommigen het Griekfche woord, doorgaans door nyd vertaald, (Xpfiovoo) het welk dikwerf op de Goden wordt toegepast, liever hebben zoeken te verklaaren, als die werking aanduidende, welke de Grieken wedervergelding, of wraak (bj (trabo IV, 279. schol. 11 ojief,, ad Wad. A. verf. 5. (c) In Helena vs. 39.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 28? wraak noemen, (X) kan men echter, uit de plaatzen, ten bewys hier van bygebracht, wel opmaaken, dat zommiger begrippen ten dezen opzicht waarlyk redelyker waren, doch er de algemeene en volksdenkbeelden geenszins uit verklaaren; even gelyk de godvruchtigen en deugdzaamen onder de ouden den naam van 'Fortuin van de Goddelyke voorzienigheid bezigden, hoewel deze Goden van het gemeen voor blind werden gehouden, en als zodanig voorgefteld. (V) § III. Na deze algemeene verhandeling over het bygeloof der Grieken, en hunne denkbeelden van de eigenfchappen der Goddelyke wezens, volgt de vraag, of dan ook de geloofwaardigheid van onzen Herodotus, als met de opgenoemde euvels befmet zynde, hier door zomwylen afbreuk lyde? Het eerfte waar zynde, moet het laatfte noodzakelyk volgen, wyl reeds te vooren door my is aangemerkt, dat de invloed van licht- en bygelovigheid niet alleen in ftaat is om de waare oorzaaken der verhaalde gebeurtenisfen te verduisteren, maar ook om deze gebeurtenisfen zeiven te misvormen, en te verdraaijen, zo dat dezelve op die oorzaaken, welke het bygeloof had uitgevonden, des te beter zouden mogen pasfen. (ƒ) Het {tTj span aem. ad Callim. Hymn. in Apoll. vs. 117. Valef. ad Amm. Marce'tl. XIV ,11. Acad. Royale des Infeript. XIX, p. 117. (V) v a \,c k. ad Herod. III, 153. muret. ad Geer. in Caiil. 1, 6. (ƒ) Ik zal dit met een voorbeeld ophelderen. Niets is gemeener, dan in verhaalen, door monniken opgefteld, te vinden, datvorften, en anderen, die zig by de geestelykheid hadden gehaat gemaakt, een verfchrikkelyk einde gehad heb-  288 over. de rechte bepaaling der Het is buiten twyfel, dat ook Herodoot van der Goden nyd fpreekt, en de oorzaaken der ongevallen van trotfche en machtige menfchen hier uit verklaart. (g) Maar men zoude kunnen vragen, of zulke plaatzen ook meer redelyke begrippen influiten, en verftaan kunnen worden van de Goddelyke ftrafoefenende macht, over hovaardigen en kwaaddoenders? Dan, hoe zeer ik niet wil ontkennen, dat zommige uitdrukkingen van dien aart in zulk een meer gunfthr licht kunnen worden geplaatst, twyfel ik echter zeeri of men wel overal diergëlyke fpooren van eene meer verlichte wysgeerte by onzen fchryver zal aantreffen, welke genoegzaam zouden zyn, om ons te doen befluiten, dat hy waarlyk ten dezen opzichte boven de vooroordeelen van 'tgemeen verheven geweest zy.Qï) Hier by zyn de bygeloovige vooroordeelen van Herodotus zeer blykbaar uit die plaatzen, welke de Heer valckenaar naaukeurig by elkander heeft gezameld, en vergeleeken met gezegdens van Thucydides , om er het groot onderfcheid in de manier van denken van deze twee gefchiedfchryvers uit te betoogen. (f) Onze Herodotus fchynt namelyk een byzonder behaagen te fcheppen in verhaalen van wondertekenen, en alle die dingen, waar door lichtgeloovige zielen worden weggefleept; daar in 't tegendeel Thu- hebben; als zynde van de wormen verteerd, door den blixem doodgeflagen, enz, fleury Difc. fur F Hift. Ecclef. torn. XIII, p. 18. In diergëlyke gevallen was dan het bygeloof in ftaat, om niet alleen eene valfche oorzaak van iemands dood te verbreiden, maar ook het foort van dien dood te misvormen. q>) herod. I, 32, 34' HI, 40. VII, 6, 46. VIII, 109. (J>) BAYEEin v. PERicLgs nota i. valck. ad Herod. III, 40. CO Ad LM. FI, e. 107.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 289 Thucydides, een man van een zeer naauwwikkend oordeel, op dit alles met verachting ter neer ziet. (aj) Volgens onzen fchryver zyn dan de zulken godlooze menfchen, die geen geloof flaan aan godfpraaken, (/) en dit vooroordeel gaat by hem zo ver, dat hy zelfs zekere leugenachtige, en naar allen fchyn door Themiftocles verdichte godfpraak, voor echt en Goddelyk wil hebben aangezien, (tri) Niet alleen vinden wy by hem veele verhaalen van tekenen, en wonderen, (want dit heeft hy met de meeste andere gefchiedfchryvers gemeen) maar houdt ook daarenboven ftaande, dat groote ongevallen door diergëlyke dingen worden voorfpeld. (n) De Goddelyke wraak rust, volgens zyn gevoelen, om eene door één mensch begaane euveldaad, niet alleen op het geflacht des misdaaders, maar zelfs op het ganfche volk, kunnende dezelve niet worden opgeheven, dan door verzoenende boetplechtigheden: (V) waarom dan ook, ingevolge van dit denkbeeld, zwaafe rampen, aan eenig volk overkomen, doorgaans van de misdryveii hunner voorvaderen worden afgeleid; (p) en er by . . aan- : (T) Hy wil echter geen geloof (laan aan vertellingen van ftandbeelden der Goden, die op hunne knien zouden zyn gevallen, waar door hy toont in zommige opzichten minder bygeloovig te zyn, dan veele anderen na hem. Zif MlüDLETOK Letter from Rome, p. 202. (7) Lib. VIII, c. 77. f» L. cit. («) Lib. FI, c. 27, 08. (0) Lib. I, c. 91. FIl, 134, 137. (>) Lib. Ft, c. 81, I, 105. Alwaar hy van zekere 'vrouwenziekte fpreekt, welke de Scythen zig zouden hebben op den hals gehaald, wyl zommi"-en hunner den tempel van Venus Caeleftis gewelddadig beroofd hadden. WesfeWk heeft uit zekere plaats van hippocrates, (de Aëre, Aquh, et Locis c. Xi', torn. II, p. 209, edit. charter) genoegzaam aangetoond, hoedanig deze ziekte eigenlyk geweest zy. Dit breng ik hierom by, wyl men er ten klaarften uit Oo  20O OVER DE RECHTE BEPAALING DER aangemerkt, dat de Goden de menfchen om hunne wandaaden met z waare ftraffen bezoeken. Alle deze, en foortgelyke uitdrukkingen, hebben wel een godsdienftig voorkomen, en zouden, van meer verlichte menfchen gebezigd zynde, in ftaat zyn, om ons eén gunftig denkbeeld te kunnen geven van des fchryvers vaste overtuiging van eene alles beftierende Goddelyke voorzienigheid; dan dezelve gaan met dit alles evenwel in onzen Herodoot met veel bygeloof gepaard, even gelyk dit plaats heeft in de gefchiedverhaalen der munniken, welke dikwerf in zulk een' ftyl zyn ingericht, als of de opftellers de Goddelyke belooningen en ftralfen naar hun welgevallen konden toefchikken. Voords vindt men by onzen fchryver ook voorbeelden van Goden, en halve Goden, welke onder de uit ziet, lioe zeer het oordeel van onzen fchryver door den verderflyken invloed des bygeloofs is bn eveld geworden, daar hy de oorzaak van dit ongemak aan de gramfchap van Venus wyt, en dus niet uit natuurlyke oorzaaken, met den opgenoemden vader der geneeskunde, afleid. De ouden (tonden namelyk in een begrip, dat alle minder bekende ziekten onmiddelyk van de Goden werden toegezonden: waarom men dan ook dezulken, die er van waren aangetast, befchouwde als van de Goden bezocht, en daarom heilig, gelyk Hippocrates zulks ter aangehaalde plaats van de Scythen getuigt. Het is over bekend, welke ziekte by Grieken en Romeinen by uitftek heilig genoemd werd. Dit zelfde bygeloof, volgens het welk in menfchen, van hun verftand beroofd, een Goddelyke geest geoordeeld wierd te huisvesten, duurt in het oosten, en elders, tot op den huidigen dag. En hierom is het ook, dat onder alle woeste volken de priesters te gelyk geneesmeesters zyn, en hunne kunst dryven door tovermiddelen, en geheimzinnige woorden. Offchoon nu Herodoot, zo als ik ftraks zeide, aan de Goden der Grieken de macht toekent, om ziektens onder de menfchen te brengen, durft hy nogthans dit zelfde niet te verzekeren van den Egyptifchen Apis; wordende de zinneloosheid, waar door Kambyfes werd aangetaft, door hem aan natuurlyke oorzaaken toegefchreeven, III, 33. zo dat hy ten dezen opzicht de leer van Hippocrates volgt. Zie de aantekeningen , ter aangehaalder plaats.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 2QI de Griekfche banieren tegen de barbaaren ftreeden ; (cf) hoedanige vertellingen men in de gefchiedenisfen van veele andere volken aantreft, (r) De rampen en neerlaagen, de Perfen overkomen, zyn hun volgens Herodotus blykbaar door tusfchenkomst der Goden toegezonden; te weeten door onweeren, winden, en diergelyken. (/) Ook zoude het gelukkig einde van den flag by Plataea, den Grieken, welke op dien zelfden.dag by Mycale tegen de Perfen moesten ftryden, niet zonder Goddelyke ingeving zyn bekend gemaakt; waar door zy dan met des te meer dapperheid en vertrouwen op den vyand los gingen. (7) Onze fchryver is van gedachte, dat Ceres zelve de brengfter dezer tyding geweest zy, het welk hy hier uit opmaakt, wyl en by Platea, en ook by Mycale tempels, ter eere van deze Godin, waren gefticht. (V) Ook was zy de bitterfte vyandin der barbaaren, willende hen zelfs niet, wanneer zy, by Platea geflagen zynde, kwamen vluchten, binnen den omtrek van haaren tempel toelaaten. (V) Men moet namelyk weeten, dat Ceres de Befcherm-Godin was -rot*;''r?2' » - mfir* ' ' ' ' ••/ van O) Lib, vin, c. 37,65 }Q jjtjy fómmolw hï ah • *ftfï (r) Dus zoude men Caftor, Polluj;, Neptunus, en anderen volgens de verhaalen der Romeinen dikwerf in de eerfte fpitze hebben zien ftryden. cicero Tufc. Difp. I, 12. De Natur. Deor. III, 5 justin. XXX, 3. paus a-n. IV,S2. Illi, 10. En van dit zelfde bygeloof zyn ook kristenen niet vreemd geweest, daar men van diergëlyke heldendaaden van S. Jago in Spanje, en van andere heiligen elders gewaagd vindt, middleton Letter from Rome, p. 196. CO Lib. VIII, c. 13,37. Veel oordeelkundiger is het gevoelen van Diodorus Siculus, Polyaenus, Frontinus, en anderen, dat namelyk zulk een gerucht door den veldheer Leuchytides was verzonnen, zynde foortgelyke ftreeken onder de oude legerhoofden niet geheel onbekend geweest, c asaub. ad Polyuaium 1, 33. O) Lib. IX, c. 101. O) Lib. IX, c. 6$. "• 'J'O03 é mo ttóvswhaj «aiaA bsdag wob  202 over de rechte bepaaling der van alle befchaafdheid, en wel vooral hoogft eerwaardig werd geacht, om de aan haar toegewyde verborgenheden, waar door (volgens het zeggen van cicero (ip) licht en wetenfchap over het eertyds woeste menschdom verbreid zyn. Hierom was het, dat dezelve by de Grieken en Romeinen met den naam wet geef fier beftempeld, en geëerd werd als de moeder van eendracht, en gerechtigheid. Zulk eene Godin konde dan, volgens de begrippen van Herodotus, die zaamgefchoolde barbaaren, als zynde vyanden, niet alleen van licht en wetenfchap,, maar der menfehelykheid zelve, geenzins dulden; (x) even gelyk ook van Jacchus, welke in de verborgenheden vereerd wordt, en dien men voor een Godheid van foortgelyke gezindheid hield, (y) verzekerd wordt, dat er eene {tem uit zyn heiligdom te Eleuiis zoude zyn voortgekomen, waar door aan de krygsknechten van Xerxes hun aannaderend verderf, maar aan de Atheners, en derzelver bondgenooten eene volkomene 'Overwinning werd aangekondigd, (z) Niet minder klaarbiykelyk was, volgens herodotus, der Goden by ftand, wanneer Xerxes een' aanflag op de heiligdommen van Delfos had gemaakt; zynde deze roofzieke bende, naar zyn verhaal, zo ; ; ....f, , _.. h ïï ■ •■• ,v n . ^wa" fw) De Legibus II, c. 14, 19; (x) Zie boven hoofd/i. III, § 5- aan het eiftde- (y) spanhem. ad Callimach. Hymn. in Cerer. 71. (z) Lib. VIII, c. 65. Deze vertellingen zyn waarlyk aartig, er» echte voortbrengfelen van Atheenfche vernuften. De barbaaren lier men fneuvelen byden tempel van Ceres de wetgeeffter, als waren het zoenofferhanden voor die Godm des gerechtigheid, en hier by werd de Item van Jacchus, dien men insgeiyks als een befchermer van het befchaafde leven aanmerkte, gelyk een fnelle wind door geheel Attica gedreeven, om de twyfelmoedigen op te beuren»  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 293 kwalyk gevaren, dat niet weinigen hunner door bKxenwuur, aardbeevingen, en ook de hen op de hielen zittende helden, of halve Goden, werden verdelgd. (V) § IV. .Eindelyk zal ik hier nog eenige aanmerkingen laaten volgen, betreffende den Godsdienftigen fchroom van Herodotus, waar door het koomt, dat alle dingen, welke betrekking tot zekere heiligdommen hebben, met zo veel omzichtigheid en achterhoudenheid door hem worden behandeld, dat men er gemakkelyk uit kan opmaaken, hoe onaangenaam hem doorgaans zulke onderwerpen zyn; of ook, dat hy door vrees en eerbied wordt wederhouden van der^ zeiver volledige opheldering. Zyn tweede boek, waarin de Egyptifche gefchiedenisfen zyn vervat, verfchaft ons vooral voorbeelden van zulke uitdrukkingen, waar door zekere Godsdienftige plechtigheden in zeer bedekte bewoordingen, en met veele omwegen worden aangeduid. By voorbeeld, wanneer hy den ftatelyken omgang, waar in een zeer fchandelyk beeld door de Egyptifche vrouwen werd rond gedragen, befchryft, voegt hy er wel duidelyk by,. geen* zins- (a~) Lib. VIII, c. 2T' Het is niet te verwonderen, dat foortgelyke verhaalen door den tyd meer en meer worden opgefierd, en niet altyd eenftemmig zyn. Want volgens justinus, II, 12. zoude de geheele bende door flagregens en. blixemftraalen vernield zyn. Op die zelfde wys werd ook der Gallen veldheer Brennus van de Goden geftraft. p au san. I, 4. X, 23. Hoewel ook het verhaal van dezen krygstocht by alle fchryvers niet gelykluidend is. span h. ad Caflim. Hymn. in Delum 185. Soortgelyk onheil overkwam de Turken, wanneer zy eens het heilige huisje van Loretto wilden pionderen. — Maar ik wil. by dit onderwerp niet verder Uil ftaan. Oo s  294 OVER DE PECHTE BEPAALING DER zins voornemens te zyn de redenen dier plechtigheid nader te ontvouwen. (F) Op andere plaatzen, van foortgelyke dingen fpreekende, zegt hy, dat eene vollediger opheldering hier van tegen de Godsdienstplichten zoude ftryden; (Y) en koomt er eindelyk openlyk voor uit, dat zig nimmer in eenige uitweidingen over zaaken van Godsdienst zal inlaaten, zo niet de grootfte noodzakelykheid dit van hem vorder e. (d) Men kan, myns bedunkens, twee redenen van deze achterhoudenheid opgeven, waar van ik de eerfte by eene andere gelegenheid nader zal verklaaren, en betoogen, hoe die zachte en zoetluidende Ionifche ftyl, waar in Herodotus fchreef, ten uiterften afkeerig was van alle zulke verhaalen, welke over onaangenaame en afzichtelyke dingen liepen. (/) Deze rede heeft dus voornamelyk plaats, wanneer er van affchuwelyke en gruwzaame Godsdienstplechtigheden wordt gefproken. De tweede moet gezogt worden in dien naauwgezetten fchroom, en eerbied, waar mede men alles, wat tot de verborgenheden betrekking had, behandelde; waarom dan deze groote omzichtigheid enkel in de Egyptifche gefchiedenisfen by onzen fchryver wordt befpeurd, en wel om geene andere rede, dan om dat de geheele toeftel en omflag der verborgenheden van dat volk overgenomen, en in Griekenland in- (ZO Lib. II, c. 48. (0 Lib. II, c. 68. Qei) Lib. II, c. 65, 47, 132, 170. - (Y) Zie de tweede afdeeling, I. boofdjl. § t.  geloofwaardigheid van herodotus. 295 ingevoerd waren, zo als hy zelf aanmerkt, (ƒ) en ook buiten dien overbekend is: zynde het dus blykbaar, dat hy het veiligst oordeelde, zulke dingen met ftilzwygen voorhy te gaan, welke niet zonder gevaar van den fchryver konden worden verbreid; daar men weet, hoe zeer ftraffchuldig dezulken by de Grieken waren, die deze geheime Godsdienstoefeningen hadden durven openbaar te maaken. (g) Dus betuigt ons pausanias, (ji) dat hem wel bekend is, hoe in de verborgenheden van Cybele, Mercurius en een bok voorkomen, maar dat hy opzettelyk alles verzwygt, wat hy er verder van weet. Diergëlyke verklaaringen zyn ook by plutarchus, (7) en anderen te vinden. 00 Lib. II, c. 49-, 171. (g) petit. ad Leges attic. p. 33. f» Lib. II, c. 3. VIII, 38, X, 32. (0 De Qrdcul. defciiu,p, 417. ZES-  2QÓ* OVER. DE RECHTE BEPAALING DER ZESDE HOOFDSTUK. Over die dw aaiingen, welke uit onkunde deinatuur en natuurlyke oorzaaken voortkomen,. v § L V oor en aleer ik deze verhandeling, over de oorzaaken, waar door de echtheid der gefchiedverhaalen het meeste nadeel is toegebracht, geheel befluite, dienen wy nog eenigen tyd te blyven ftilftaan by de aanmerking, hoe de minder opgeklaarde kennis van de vermogens en verfchynzelen der natuur oorzaak geweest zy van zeer menigvuldige dwaalingen der gefchiedfchryvers; en dus ook van geen gering aantal dier fabelen, waar mede deze wetenfchap is ontluisterd geworden. Een andere en niet minder algemeene misflag koomt hier zeer naby; waarin namelyk dezulken vallen, die, of de ligging der plaatzen kwalyk opgeven, of ook den aart der grond, luchtftreek, en diergëlyke dingen, welke tot de gelegenheid en toeftand der landen  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 297 den, waar van ons de befchryving gegeven wordt, niet genoegzaam kennen. Niets zoude gemakkelyker zyn, dan door een zeer groot aantal van voorbeelden te toonen, hoe menigvuldige en groote dwaalingen er door deze opgenoemde oorzaaken over veele verhaalen verfpreid zyn, zo het niet geheel onnodig was te willen blyven ftilftaan by de bevestiging van iets, het geen nimmer door gefchiedkundigen in twyfel is getrokken. Maar wat nu Herodotus, en de misdagen, waar in hy, uit hoofde van de ftraks gemelde redenen, zoude zyn gevallen, betreft, zal ik hier trachten aan te toonen, dat, hoe zeer ook de meer opgeklaarde kennis onzer tyden veele fprookjes, waar aan de ouden onbedachtzaam geloof floegen, heeft doen verdwynen, men echter ook aan de andere zyde zulke verhaalen by hem aantreft, welken, hoe zeer by zommigen als verdichtzels getekend ftaan, nogthans door deze zelfde meer uitgebreide wetenfchap van laatere eeuwen ten vollen opgehelderd, en buiten tegenfpraak bevestigd zyn. Voor het overige komen alle zulke dwalingen, als uit de reeds gemelde bron voortvlocijen, by de Griekfche fchryvers des te menigvuldiger voor, naar maate hunne vernuften meer neiging hadden tot alle fpitsvinnige en verfynde redekavelingen. En daar zy zig vooral er op toeleiden, om de oorzaaken der na^ tuurlyke verfchynzelen fcherpzinnig na te fpeuren, raakten zy hier door niet zelden in zeer buitenfpoorige denkbeelden en gisfingen gewikkeld, welke gemakkelyk waren te vermyden geweest, door enkel Pp  208 OVER DE RECHTE BEPAALING DER een eenvoudig verhaal van bekende werkingen' op te geven,, en.dus deze nafpeuring van oorzaaken niet op zulke wankelba.are gronden te vestigen, als men hen nU dikwerf ziet aanvoeren; want niets is onder deze fchryvers meer algemeen, dan zeer uitvoerige uitweidingen en redekavelingen, waar door men de rechte oorzaaken van wonderlyke en ongewoone dingen zoekt na te gaan, en de gevoelens, door anderen hier omtrent voorgefteld, te wederleggen. § II. Onze Herodoot is waarlyk ook niet geheel vry van dit zelfde gebrek, waar mede zo veele anderen behebd zyn. Daar hy, by voorbeeld, de waare rede zoekt op te geven, waarom de nyl op gezette tyden buiten zyne oevers treet, hebben de geleerden zyne aanmerkingen hier omtrent te recht als geheel onvoldoende verworpen. O) Op andere plaatzen befteedü hy een' geheel onnutten yver, om de oorzaaken van zulke dingen op te helderen, welke voor loutere verdichtzels moesten worden gehouden. (T) Voords wordt de gefchiedenis der dieren door hem in diervoegen behandeld, dat het genoegzaam blyke, hoe ook algemeen verfpreide vertellingen hier omtrent zonder naauwkeurig onderzoek zyn opgetekend» Dus behelst de befchryving der krokodillen duidelyke onwaarheden, dat namelyk dit dier zonder tong zyn (\a) Lib. II, c. 25. V. diod. sic. I, 37» en de aantekeningen op Herodoot, ■ter aangehaalde plaats. (*) Lib. III, c. 108.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 299 zyn zoude, en ook de onderkaak niet kan bewegen. (V) Ook beweert hy zonder grond, dat er nergens krokodillen zyn, behalven in de uyl en Indus. (d) Niet meer geloof verdient het vertelzel van zeker vogeltje, het welk in de opgefperde kaaken der krokodillen zoude vliegen, en zonder letzel er weer uitkomen; (Y) gelyk ook het fprookje van den vogel Phoenix, door onzen fchryver, volgens de opgaaf der Egyptenaaren, te boek gefteld. (ƒ) Deze en diergëlyke verdichtzels zyn lang het onderwerp van algemeene praatjes geweest, ja zyn zelfs oneindige maaien uitgefchreven; gelyk ook, dat de adders de buiken haarer moeders zouden doorknagen, en op geene andere wyze voor het licht komen; (g) en dat de leeuwinnen maar eens in haar leven jongen zouden voortbrengen, wyl die jongen de ingewanden der '(e) Lib. II, c. 63. Evenwel heeft dit gevoelen van Herodoot naderhand verdedigers gevonden. Gronov. Muf. Icbtyol. II, ƒ>. 75. Ja hasselquist betuigt geene tong gevonden te hebben, in eenen, door hem ontleeden krokodil. Men kan evenwel vry meer ftaat maaken op het bericht van perkault, als zynde een zeer kundig ooggetuige, Memoir. de PAcadem. des Sciences, Tom. III, p. 2 ct 3. Ik zelf heb in een krokodil, in de verzameling der Haarlemfche Maatfchappy te vinden, en door myn'zeer waarden vriend m. van marum, die het opzicht dier verzameling heeft, aan my.vertoond, het vethaal van Perrault volltrekt bewaarheid gevonden, wanneer by zegt, dat de tong van den doorhem ontleeden krokodil van een fponsachtig, dik, en teder vlees was; van alle kanten , en in den geheelen omtrek onaflcheidelyk vast aan de onderkaak gehecht, waar van zy de geheele holte vervulde; en dit, voegt Perrault er by, fchynt gelegenheid gegeven te hebben tot het wanbegrip, als of dit dier zonder tong was. (ef) Lib. IF, c. 44. Alexander de Groot beging hier omtrent dezelfde dwaling, strabo Lib. XF, p. 646. (V) Lib. II, c. 68. (ƒ) Lib. II, c. 73. Ik wil hier niet onderzoeken, of men dezen Phoenix voor een Paauw, Paradysvogel, of wel voor een geheel herszenfehimmig fchepzel te houden hebbe. (g) Lib. III, c. 110. Pp 2  300 OVER DE RECHTE BEPAALING DER der moeders met hunne klaauwen verfcheuren. (hy Hier by wil ik ook gaanr gelooven, dat Herodoot hier en daar dieren befchryft, die nergens in de bekende waereld te vinden zyn, (/) hoe zeer het echter aan de andere zyde zeer moeijelyk blyft, omwaarheid en fabelen in dezen wei te onderfcheiden, wyl de rechte betekenis der naamen, waar mede die dieren by hem vermeld liaan, voor ons niet zelden zeer duister is; waar uit dan ook volgen moet, datde vergelyking met de benaamingen in andere taaien dikwerf gebrekkelyk, en onzeker blyve. Met dit alles wil ik nogthans gaarn gelooven, dat Herodoot niet geheel is vry te kennen van befchryvingen zulker monfters, welke men in de geheele natuur tevergeefs zoude zóeken, en welke de ongeregeldeverbeeldingskracht der menfchen van alle tyden heeft weeten te vormen; ja, wat meer is, die men ook zomtyds ingevoegd en afgebeeld ziet, in de werken van zulke fchryvers, welke gaarne als'echte leidslieden der natuur en der waarheid zouden willen worden vereerd. Wien zoude men vervolgens kunnen doen gelooven, dat er mieren gevonden worden, die grooter zyn dan vosfen? (fc) By welk verhaal men echter moet O) Lib. Üt\ c. roR. (f) Zie Wi i i i moet echter ook omtrent dit onderwerp, met veel lx!" , .uni . daar er waarlyk in Africa eenige die¬ ren fchynen te lccvcn, waar van dc ouden naauke.uriger berichten dan wy fchy-, nen gehad te hebben, m-arman, c. 15. (aY) heroii.///,(. 103. Dc berichten van onzen fchryver zyn naderhand overgenomen looi S tl b« Plii in. En anderen, arrianus laat deze verhaa-, len van de lm'ij.rulcl.c sn.u.m. ia hu-me waarde en onwaarde. De Exped.. •Alex. V, 4. ct in indicis, e. 15.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 301 moet aanmerken, dat Herodoot hier niet voorkoomt, als ooggetuige: maar enkel de berichten der Perfiaanen. te boek Helt; (/) waarom het my niet onwaarfchynelyk voorkoomt, dat dit fchepzel, het welk onze fchryver door mier vertaalt, of geheel hersfenfchimmig zy, of wel, dat de Perfiaanen zeker dier dus benoemd hebben, van wegen de gelykheid, welke zy tusfchen het zelve en eene mier meenden te befpeuren. Niets is immers in alle taaien meer gemeen, dan dat minder bekende dingen naar bekende benoemd worden, hebbende dit wel vooral- plaats indie woorden, waar mede men dieren beftempelt. r» Buiten twyfel heeft Herodoot ongelyk, wanneer hy zegt, dat men in koude gewesten geen vee zoude zien met aanmerkelyke hoornen:. (V) want, offchoon dit fomtyds plaats hebbe, b. v. in de ys'landfche runderen,. (0} heeft nogthans de koude ia an^ dere gewesten geenzins die uitwerking, welke onze fchryver er aan toekent. Ik zal my vervolgens niet ophouden met het nagaan van alle die plaatzen, waar Herodotus in de ge- fchie* (f) Ibid. c. 105; (m) Dus noemden de Romeinen de Olyphanten-, te vooren dóór Ifefr Mn «.art zoude >k hier kunnen byvoegen, indien er langer verkoos by aü te ftaan Zeer veele dwalingen namelyk, welke men in de gefchiedenisfen der d£,n" ontmoet, komen nu geene andere bron voort, b. v.wannS"nAm rik an fche dieren, hoe zeer ook dezelven van die der oude waeretdSSS * a*? VV UW' ly ' C • -9' W BUFFOH XI, gap.. PP 3  302 over. de rechte bepaaling der fchiedenis der dieren gedwaald hebbe; zynde het genoeg aan te merken, dat er geen gering aantal van diergëlyke misvattingen by hem te vinden is. Hier toe behooren ook zyne redeneeringen omtrent de oorzaak der kleur in de Negers, welke hy in het zaadvocht zoekt, (ƒ>) Niemand zal echter onzen gefchiedfchryver willen gispen, om het voorftaan van een gevoelen, het welk tot op onze tyden door geleerde mannen is verdedigd, Qf) ook zelfs na het uitgeven der verhandeling van den Heer albinus omtrent dit onderwerp, waar in alles, hier toe betrekkelyk, volledig opgehelderd, en de ongegronde bedenkingen van anderen, als ook die van Herodotus worden wederlegd. (V) % III. Niemand zal het vervolgens vreemd dunken, dat er veele misdagen by onzen fchryver zyn te vinden, in de berichten van verre landen; den oorfprong der aldaar voortkomende gewasfen; de eindpaalen der bewoonde waereld, en diergëlyke dingen, welke vooral tot zyne kennis gekomen waren door de verhaalen der Karthaagfche kooplieden, en andere min toeverlaatige getuigen. De vertelling, die wy by hem vinden nopens de kaneel, welke door zekere vogels uit onbekende plaatzen zoude worden aangebracht, is waarlyk belachelyk. (Y) on- . Q>) Lib. III, c. 101. (jj) forster, p. 240. Recb.fur les Americ. II, 27. lecat, traité de la couleur, et de la peau bum.p. 58. (r) Disfert defede et causfa color. Aetbiop. p. 11. (Y) Lib. III, c. 111, ut.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 303 Veelen hebben geen meer geloof gefiagen aan de wyze, waarop men het Ledanum, volgens zyn bericht, verkreeg, dat namelyk dit fap aan de baarden der weidende bokken bleef kleeven, en dus werd ingezameld. (O' .Dan, een ooggetuige verzekert ons, dat. dit zelfde gebruik op het eiland Cyprus tot op heden ftand grypt; f>) hoewel men ook zeker werktuig van leder heeft uitgevonden, waar mede de bladen van dit heestergewas zacht worden geftreeken, en dus bet vetachtig en lymig vocht er van afgezond derd; (f) tot het gebruik van welk werktuig de baarden der bokken zekerlyk aanleiding hebben kunnen geven. § IV. Wat de aardrykskunde van Herodoot betreft, dezelve'heeft dien trap van onvolmaaktheid, weiken men natuurlyk veronderftellen moet in een' fchryver die, hoe zeer hy ook veele landen zelf had doorreisd, nogthans genoodzaakt was zyne meeste berichten van anderen over te neemen, gelyk ik te vooren reeds heb aangemerkt. Behalven zekere menfchen, b. v. Karthaagfche kooplieden, en anderen fchync hy ook tafelen, waarop landen afgetekend ftonden, te hebben geraadpleegd: want het gebruik zulker tafelen, welker eerfte uitvinding doorgaans aan de Egyptenaaren wordt toegefchreeven, was toen ter tyde ook onder de Grieken niet meer onbekend. Ook (f) Loc. et /. 00 H e y m a n s, reizen door den Archipel I. o or  304 OVER DE RECHTE BEPAALING DER (w) Ook worden Thracie en Scythie in diervoegen door hem afgetekend, als of hy de kaarten dezer landen voor zig had gehad. (#) Dan, hoe onvolmaakt die waren, zal zelfs uit een plaats van Herodotus genoegzaam blyken, daar hy, van de Hyperboreërs fpreekende, zig in dezer voegen uitlaat: Ik moet lachen, zegt hy, als ik zie, dat veelen den omtrek van den aardbodem dus hebben befchreeven, (jy) als of dezelve rondsom door de zee werd omvangen; dat voords de waereld rond zoude zyn, even als of zy op een draaibank gevormd was; dat Europa en Afie genoegzaam even groot moeten worden gehouden, enz. (z) Voords wil hy ook geenzins toeftaan, dat men de waereld in drie hoofddeelen begrypt, (cf) met by voeging van zulke redenen, welke niemand in onze tyden lichtelyk zal willen aannemen; en van de uiterfte grenzen van Europa weet hy ons niets, hoe genaamd, met zekerheid te zeggen. (Z>) Wat Africa betreft, de kunde, welke Herodoot van dat gewest had, fteunde voornamelyk op de verhaalen der Perfiaanen, en Karthagers, zynde dezen evenwel zo weinig voldoende, dat hy verklaart niet het minfte te weeten van alle die volken, welker landen verder dan het Atlantifche gebergte gelegen wa- (V) Lib. V, c. 49. jac. gro'nov. ad IV, 36". Hoe gebrekkig nogthans de aardrykslamde der Grieken ten tyde van den oorlog'met Xerxes geweest zy, leert ons he'ródoot VIII, 132. (V) Lib. IV, c. 99. et ibi not. (}■) Bcfchreven, of afgetekend, want het Griekfche woord laat beide die betekenisfen toe. . • O) Lib. IV, c. 16. f» II, 16, IV, 42. (b) Lib. III, c. 115. V, 9, 10.  GEL OO F WAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 305 waren. (V) Onze fchryver niet alleen, maar ook andere Grieken en Romeinen konden ons niet het minfte bericht geven van'iVerre het grootfte gedeelte van Africa, dat namelyk tusfchen de keerkringen is gelegen, hoewel ik hier by niet wil uit het oog verliezen, hoe moeijelyk het zy, om de waare grenzen van de fcheepvaart der Ouden wel te bepaalen. Zekerlyk'Was Herodoot niet onbewust van de fcheepstochten der Karthagers, die de ftraat van Gibraltar doorvarende, de westkust van Africa hadden bezocht; (/) maar nogthans bleeven alle berichten, omtrent de landen, buiten die ftraat gelegen, even onzeker, en twyfelachtig. (/) Voords hebben de ouden weinig kennis van dat gedeelte van Afie gehad, het welk ten oosten verder dan de rivier de Indus en de uiterfte einden der Kafpifche zee gelegen is; zynde de verhaalen van de fchryvers der krygstochten van Alexander de Groot, zo verre dezelven gaan over volken, buiten de genoemde grenzen leevende, doorgaans ten uiterften onnaaukeurig. (ƒ) En wat eindelyk het noordelyke deel van Europa betreft, hier omtrent laten ons en Griekfche en JRomeinfche fchryvers volftrekt onkundig; en weeten % ■■ ■ . nog (V) IV, 185. 00 Lib. IV, c. 196. CO Volgens Scipio, by livius, XXVIII, 30. zyn de landen, buiten de ftraat van Gibraltar gelegen, als 't ware buiten onze waereld. (ƒ') ^ Examen Crdtique des hiftorieiis d? Alexaudre. De Romeinen zyn, wel is waar, tot aan de Ganges doorgedrongen, maar echter weeten wy uit hunne berichten enkel den naam van die rivier, en geenzius welke volken aan derzelver oevers woonden. Zie boven //. /, § 15. Qq  JOÖ OVER. DE RECHTE BEPAALING DER nog veel minder te zeggen, hoe Europa daar aan Afie grenst. Maar het zal niet nodig zyn dit onderwerp verder uit te haaien, of van den arbeid van kundige aardryksbefchryvers hier gebruik te maaken, gelyk het ook een overtollige moeite zoude zyn, indien ik ftukswyze alle die plaatzen van Herodoot wilde nagaan, waar hy zyne befchryvingen van landen, of wel, of kwalyk uitvoert. Echter kan men hier niet met ftilzwygen voorbygaan die zo algemeen onder de ouden geveftigde begrippen, nopens de verbrande en bevrozen luchtftreek, waar van zy oordeelden, dat beiden tot het verblyf van menfchen en beesten geheel ongefchikt waren, en dus woest en onbewoond moesten blyven liggen. Gy ziet, zegt Africanus by cicero, (g) koe weinig en naaubeperkt de bewoonbaar e ftreeken der aarde zyn, en hoe er zelfs ook op die vlakken, welke bewoond Worden, groote wotstymen tusfchen beiden zig uitftrekken; zo dat de bewopners dezer aards-in diervoegen van elkander zyn afgezonderd, dat er geene de minfie gemeenfchap tusfchen hen plaats hebben kan. — Voords merkt gy op, hoe deze zelfde aardbol als met zekere banden of gordels omvangen, en befooten zy, waar van er twee, aan de uiterjle einden te zien, door een altoos duurende vorst als verftyfd liggen, ter wyl de middelfte en grootfte dezer gordels van de zon wordt verzengd. De gedachten van Herodoot omtrent de uitgeftrektheid der bewoonde aarde komen met de zo "'' . '.: \ " ':' j even (g) Somn. Scipiott. c. 6. Zie ook straso//, 154. plin. 11,68 lucret.^", 105.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 307 evengemelde vooroordeelen vry wel overeen. Want oflchoon by hem diergëlyke gordels niet worden genoemd, vinden wy er nogthans een zeker van de Scythen afkomftig verhaal, waai* van aan de noordelykst gelegenen niet alleen de verdere uitbreiding, maar ook zelfs het vooruitzien zoude zyn benomen, vermits aldaar lucht en aarde met veer en overdekt waren. (fi) Deze vertelling wordt niet onaartig door onzen fchryver verklaard van zulk eene groote menigte fneeuw, welke het gezicht en de bewooning dier ftreeken konde beletten; houdende hy ook elders alle de plaatzen, over den Donau gelegen, wegens de allerftrengfte koude voor menfchelyke verblyven geheel onbekwaam, (f) : , Ten zuiden en oostwaards zoude Ethiopië, namelyk niet dat land, het welk boven Egypte ligt, maar het geen volgens zyne aanduiding aan Africa grenst, het alleruiterfte der bewoonde gewesten zyn; . hoe- (M) Lib. IF, c. 7. Niet kwalyk ftrookt hier mede het verdichtzel van Pytheas, dat er namelyk buiten Thule noch land, noch water,' noch luc.ht zoude te vinden zyn, maar een zeker mengzel van dit alles, niet ongefyk aan zee-netels, of zee longen Cpalmones marini) het welk men noen te voet, noch met vaartuigen konde overkomen, strabo //,ƒ>. 163. Anderen vertelden, dat de zon ten westen van Spanje in de zee dook, zo dat men dezelve 's avonds klaar konde hooren fisfen. strabo III, p. 138. Dit ftrekte dus ten bewys, dat aldaar het einde der waereld was. (O Lib. F, c. 10. Hy fchynt echter eenige kennis gehad te hebben, van die zeer groote rivier, die nu Wolga heet, en by de ouden Araxes genaamd was, volgens het gevoelen van wisseling, ad Herod. I, 202. Zekerlyk hebben Herodoot en andereu de Kaspifche zee gekend, en dus ook de monden der Wolga gezien. Dan, of zy ooit verdere ontdekkingen hooger op deeden , kan ik niet beïlisfen. Voords had hy ook eenige berichten gekreegen van de zogenaamde Casfireridcs, of tin voortbrengende eilanden. Lib. III, c. 115, weike eilanden, volgens diodorüsF, 39. in den Oceaan, tegen de Spaanfche kust gelegen waren; hoewel zelfs laater aardryksbelchryvers de naamen, en waare *: ' -. . V, t . j ' ., . j Sm .v . -Ö{S(at- Qq 2  308 OVER DE RECHTE BEPAALING DER (£) hoewel echter, noch daar ter plaats, noch ook in de befchryving van Africa duidelyk gezegd wordt, dat de menfchen wegens de onlydelyke hitte zig niet verder zouden kunnen uitbreiden. S iv. Niet altyd even naaukeurig en gelukkig is Herodoot, wanneer het aankoomt op eene berekening van den afftand der plaatzen, verdeeling des tyds, en de befchryving der gedaante, en gelegenheid van landen, Hy befluit de grenzen van Egypte tusfchen het Arabisch gebergte, en dat, het welk by hem de Lybifche berg heet; maar dit gevoelen is door Maillet, d'Anville, en anderen, die ons kaarten van dat land gegeven hebben, geenzins goedgekeurd. Hier by is zyne manier, om den afftand der plaatzen te bepaalen, door het getal van dagen, welke men nodig heeft om dezelve te fcheep te bereiken , vry wisfelvallig, en onzeker; (7) als ook de berekening door middel van fchreden, waar van hy elders gebruik maakt; wyl het by de ouden veel verfchilde, of de. weg volgens krygsmans, of wel met gemeene fchreden werd afgemeten.. Qn) In praatztng derzelver niet durven bepaalen. cellar. Géogr. /int. II, t. Vervolgens wist Herodoot, dat men den barnfteen van de ukerfre einden van Europa aanvoerde. Zie de aangehaalde piaats. Hy bad gehoon dat men dien fteen aan de oevers der rivier Eridanm opzamelde, welke naam volgens Gesner en anderen tot op den hukügen- dag is bewaard gebleven, zynde die ftroom, welke niet ver van Dantzig, m de Wevsfel valt, nu Rhodaune genaamd, wesseling ad Herod. LI. (k) Lib. Hh f. if4, IV, 48. (0 Lib. II, c. %, 9, IV, 86. ' (at) Lib. IV, c. iok V. D. ad strab. I, p. 35.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 309 § v. In de fterrekunde fchynt Herodoot weinig bedreeven te zyn geweest Want hoewel de Grieken volgens zyn verhaal (V) de poolen, zonnewyzers, als ook de verdeeling des dags in twaalf uuren door de Babyloniers leerden kennen, en hy dus hier mede eenige kunde van zulke zaaken fchynt te willen te verftaan geven, moet men nogthans toeftaan, dat dit vak hem vry vreemd was. Immers heeft hy niet alleen de waare tyden der zonsverduisteringen kwalyk bepaald, volgens het getuigenis van Newton, Usher, en anderen, die dezelven naaukeurig hebben nagegaan, (0) maar zyne uitdrukkingen zyn ook in dezen zo ruuw, en weinig-wysgeerig, dat men er gemakkelyk uit kan befpeuren, hoe onkundig hy geweest zy van de waare oorzaaken zulker verfchynr zelen. (j>y Daar .nu buiten tegenfpraak de tydrekenkunde ook zeer onvolmaakt en oppervlakkig zyn moet, zo lang de fterrekunde geene aanmerkelyke vorderingen gemaakt heeft, kunnen wy uit het voorgaande gemakkelyk dit befiult opmaaken, dat de tyden, waarin ■Herodoot. leefde, nog niet genoegzaam verlicht waren, om eene naaukeurige jaartelling van hem te kunnen hoop en. Dit is zo waar, dat men zelfs onzen fchryver zelden den tyd by jaaren ziet berekenen, maar zeer dikwerf by geflachten,, welke een vak («) Lib. II, c. 100, IIy had ook verkeerihg met de Chaldeewen gezocht. Lib. I, c. 83- Q\ Lib. Vil, c. 37. ubi v, nut. (f) Lib.I,c.7$. IX, 10.  310 OVER DE RECHTE BEPAALING DER van omtrent dertig jaaren by de ouden behelsden; duidende deze en diergëlyke voorbeelden genoegzaam aan, hoe het tydperk, waar in de Schryver leefde, door de opgenoemde wetenfchappen nog niet Was opgeklaard. (/) § VI. Hoe zeer vervolgens die blinde eerbied, welken de* zulken voor de Ouden betoonen, die zonder oordeel, wat zy ons ook hebben bericht, op goed geloof aannemen, de goedkeuring van verftandigen niet kan wegdragen , moet men echter ook aan de andere zyde zig wachten voor de machtfpreuken der geenen, die alles, wat menfchelyk doorzicht en wetenfchap betreft, naar de maat hunner eigene vernuften fcbattende, geen zwarigheid maaken, oni zulke byzonderhöden, die zy zeiven niet verftaan, of doorgronden kunnen, zo maar aanftonds voor verdichtzels verklaaren. (V) Hoe veele dingen zyn er niet, welke, hoe zeer ook in voorige tyden: bdzwaarlyk geloof zouden hebben gevonden, echter in onze dagefiU daar de natuurlyke wysgeerte zo groot een licht verfpreid, zeer gemakkelyk worden verklaard, en algemeen toegeftemd. Hoe groote wonderen, waar van de gefchiedenisfen hier en daar gewagen, worden ons niet opgehelderd door het vermogen van elek- (q) Lib. II, c. 142 &e. Q-) De meeste Griekfche fchryvers laten zig aan de tydrekenkunde zeer weinig gelegen liggen, c illi es Iliftory of Greece I, p.. 3. (?) Dingen, tot welker uitvoering men zelf zoude in ftaat zyn, vinden ook ligt geloof, maar wat onze vermogens te boVen gaat, zyn wy doorgaans geneigd voor fabelen te houden, zegt sall. B. C. Cap, 3.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. gt| elektrisch vuur, zogenoemde ontvlambaare lucht», brandende bergen, en diergelyken! (/) • Ook zyn er by Herodoot eenige gevallen voorhanden, die, offchoon door hem als wonderen te boek gelteld, en daarom doorgaans van anderen als zodanigen verworpen zyn, nogthans, volgens het oordeel van laatere tyden, aan natuurlyke oorzaaken toegefchreeven, en dus geloofbaar kunnen worden gemaakt, (u) Hier toe behoort een zeer gepast voorbeeld van den zoon van Kroezus, welke na langen tyd ftom geweest te zyn, op eens in verftaanbaare woorden zoude zyn losgeborften, wanneer hy zyn' vader in lyfsgevaar ontmoette, en hem wilde redden. (V) Dit voorbeeld is, zeg ik, volgens het gevoelen van den Heer gaubius (V) wel zeer zeldzaam , maar echter niet eenig in zyn foort, daar men gelyke uitwerkzelen van fehrik, toorn, en verdere zeer hevige aandoeningen der ziel ook in andere gevallen heeft waargenomen; (V) hoewel ik nogthans ' . . gaarn (f) Hier toe behooren de onfchadelyke vlammen, waar van de Ouden verhaalen , dat dezelve de hoofden van menfchen omfcheeneh; vuurbollen op de maften der fcbepcn, Caftors en Pollukfen genaamd; verlichte fpitzen van fpiesfen-, uit de lucht gevallen lleenen, of asch, en zoortgelyke dingen, waar van mus sc hf. nb roek naaukeurig handelt, Jntrod. ad PLU. nat. p. 1003, 1004, 1070. frereï, Memoires de PAcad. des Infcript. et des belles lettres, Tom. IF, ƒ.4,11: ivr.v'no •;*!.•; o-.r.-t ïo r ;r-3:..v mtjv - («.) boeriiave heeft zeer gunftige gedachten van de geloofwaardigheid en goede trouw van Herodotus ten dezen opzicht. De bedendaagfi.be waarnemingen , zegt hy, bevestigen bykans alle de verhaalen van dezen grooten man, die door half geleerden, en de zulken, welke de natuurkunde niet beoefend badder., vocu'been als leugenen en verdichtzels werden uitgekreeten. Elem. Chem. Tom. I, p. 551. (f) herod. Lib. I, c. 86. (w~) De reglm. ment. quod medicor. eft, Orat. I. , (» h a f.ler Pbyfiol. Tom. I, p. 474. Lib. IX, § 10. Aela Hafnien/ia-, 3 Barfheltno edita, Fol. 1, Obf. 71. Alwaar een plaats- van Olaus borrichhis vodï- koonu.  312 OVER DE RECHTE BEPAALING DER I gaarn wil bekennen, dat de oplosfing van dit verhaal van den zoon van Kroefus my zeer moeielyk voorkoomt, wyl die jongman, volgens Herodoot, niet alleen ftom, maar ook doof was. (j) • Wanneer dus dit gebrek van zyne gehoorte af aan had plaats gehad, zoude men voorzeker ftellen mogen, dat dit fpreeken niet zonder een groot wonderwerk konde gefchieden. Maar noch onze Herodotus, noch ook Cicero hebben dit zoeken te.beweeren. (Y). Evenwel wil. ik geenzins ontveinzen, dat een foortgelyk verhaal, het welk wy van zekeren Battus vinden aangetekend, die na eenigen tyd ftom geweest te zyn, op het onverwacht zien van een' leeuw het onbelemmerd gebruik zyner fpraakdeeien fchielyk door dien fchrik weerom zoude hebben gekreegen, (a~) my veel eenvoudiger, en hierom ook aanneemlyker voorkoomt, dan het opgemelde geval, van 'den zoon Van Kroefus. Maar gelyk nu deze, volgens Herodoot, door den fchrik was herfteld geworden, zo verhaalt hy elders een geval van eenen Epizelus, die in de hitte van eenen veldflag fchielyk met blindheid werd geflagen. (Z>) Ik wil hierby liefst aan geneeskundigen ter beflisfing overlaaten, of het mogelyk zy, dat eene allerfterkfte infpanning van ziels- en lighaams- vermogens, of eene zeer ongewoone be- roe- koomt, ter opheldering van het verhaal des zoons van Kroefus. Zoorrgelyke gevallen vind men by tulp, hofman, en anderen, die ook de plaats van onzen Herodotus niet hebben vergeten by te brengen. (j) Lib. I, c. 34, 38. (2) De Divin. I, 53. " (//) p au san. Lib. A', c. 15. Qb~) Lib. VI, c. lij.  geloofwaardigheid van herodotus. 313 roering der levensgeesten zomtyds zulke droevige gevolgen zoude kunnen na zig fleepen. • § VIL Buiten twyfel heeft Herodoot, wanneer hy den aart, en de geflachten der dieren befchryft, zig nu en dan opgehouden met fabelachtige vertellingen, welke al te ligtgelovig door hem- waren overgenomen. Echter moet men hier by de zeer gepaste bedenking van pausanias ook in het oog houden, welke fchryver, wanneer hy van zulke dieren fpreekt, die den Grieken of geheel onbekend, of ten min ft en enkel by gerucht bekend waren, er by aanmerkt, dat men, wat diergëlyke verhaalen betreft, wel niet al te ligtgelovig zyn moet, maar evenwel ook niet aanftonds alles, wat ons vreemd, en ongehoord voorkoomt, hierom alleen mag verwerpen, (c) Laat ik een enkel voorbeeld ter opheldering en bevestiging dezer aanmerking bybrengen. Volgens Herodoot zouden er in Arabie twee foorten van fchaapen worden gevonden, waar van het eerfte zulke by uitftek lange en zwaare ftaarten droeg, dat de herders, ten einde er geen letzel aankwam, zekere houten wagentjes hadden uitgevonden, waar mede dezelven werden voortgefleept; en het andere wel juist niet met zulke overgroote ftaarten was vootzien, maar die echter ter lengte van een elle hoog uitwiesfen. (V) Nu weeten wy uit de befchryvingen van het oosten, (0 Lib. IX, c. 21. 00 Lib. III, c. 113. Rr •  3H OVER. DE PECHTE BEPAALING DER. ten, dat aldaar op veele plaatzen de lchaapen niet alleen uitnemend zwaare ftaarten hebben, maar men bericht ons ook, dat zelfs zulk een wagentje, als waar van Herodoot melding maakt, tot op den huidigen dag in gebruik is gebleeven. (e) Verder wil ik de overige dingen, die tot dit onderwerp betrekking hebben, b. v. het verhaal van zekere gevleugelde Arabifche flangen, (ƒ) en foortgelykcn, liefst met ftilzwygen voorbygaan, als wel overtuigd, hoe moeielyk het zy de naamen der dieren, waar van de Grieken zig bedienden, met dezulken , die in onze natuurlyke gefchiedenisfen voorkomen, overal naaukeurig te vergelyken; het geen echter noodzakelyk vereischt wordt, indien men de waarlyk in de natuur voorhanden zynde fchepzefs van hersfenfchimmige gedrochten op goede gronden onderkennen wil. S vin. Laat ons dan hier mede overgaan tot een nuttiger, en ook aangenaamer onderwerp: te weeten de befchouwing van zulke verhaalen onzes fchryvers, waar hy de gelegenheid en de gefteldheid van zommigc plaatzen zo wel opgeeft, dat onze meerdere kennis van den aardkloot waarlyk ter bevestiging ftrekt van veele dingen, die in vorige min opgeklaarde tyden of voor verdacht werden gehouden , of ook wel als volftrekte fabeltjes aangemerkt. Vot- O) boffon Hift. Nat. Tom. XT, 355. russel Naturat biftory of Alcppo, alwaar hy fpreekt van lchaapen, welker ftaarten fomtyds vyftig ponden konden haaien, wordende dezelv'en voortgefleept door middel van een houten werktuig, vvaar aan ook wel wielen waren gehecht, (f) Lib. III, c. 107, 109.  Geloofwaardigheid van herodotus. 515 Volgens Herodotus is de Kafpifche zee eene zee op zig zeiven, (g) en hebben derzelver wateren met geene anderen eenige gemeenfchap. Strabo, Pomponius Mela, die anders meestal Herodotus volgt, en veele anderen hebben geoordeeld hier van hem te moeten verfchillen, wyl die zee zout water heeft; waar uit men dan befloot dat dezelve noodzakelyk hier of daar met den Oceaan moest worden vermengd, (li). Dan, wy weten nu voorzeker, dat Herodotus gelyk had, ja dat zelfs de uitgeftrektheid dier zee, zo als dezelve door hem wordt opgegeven, gansch niet te verwerpen is, in vergelyking der gisfingen van andere oude fchryvers hier omtrent. (/) Volgens Herodoot wordt Afrika rondsom door de zee befpoeld, indien men alleen die fmalle ftreek, waar door het aan Afie vast is, uitzondert. Qk) Hoewel nu dit gevoelen in onze tyden geenen den minften twyfel kan onderworpen zyn, vond het zelve egter by de Griekfche en Romeinfche landbefchryvers zo weinig goedkeuring, dat men het zelfs tot op die tyden, wanneer dit gedeelte der waereld door de fcheepstochten der Portugeezen volkomen ontdekt werd, als eene onwaarfchynelyke gisfing bleef aanmerken. (/) Veel is er evenwel hier over gezintwist, fjf) Lib. /, c. 202. (b) is. vos s. ad Pomp. Md. p. 240. De meesten onder de ouden dachten dat de Kafpifche zee een gedeelte van de bevrozene of yszee uitmaakte. (O De meesten hebben evenwel gegist, dat de Kafpifche zee door onderaardfche kanaalen gemeenfchap zoude hebben met den Oceaan; doch anderen twyfelen hier met reden aan. lk~) Lib. IF% c 42. (/) r 0 b erts o n , gefdned. van Ameriga, eerfte boek. Rr 2  316 over de rechte bepaaling der twist, of het verhaal dier reistochten, waarop de kennis, welke Herodoot van Afrika had, rustte, te weeten, die de Feniciers op last van Farao Necho, (rn) en naderhand ook Eudoxus ondernamen, (») (als wanneer deeze ftoute zeelieden aan de roode zee fcheep gaande, door de middelandfche zee in Egypte zouden zyn wedergekeerd) met recht kan worden in twyfel getrokken? Myns bedunkens heeft men daar toe geene genoegzaame gronden, offchoon ik wel wil bekennen, dat deze geheele onderneming wegens haare hooge oudheid voor geene ontegenzeggelyke bewyzen vatbaar is. Alleen wil ik by dit alles nog aanmerken, dat.deze verhaalen van Herodoot. des te geloofwaardiger voorkomen hebben, wyl hy elders toont te weeten, dat de Atlantifche Oceaan, of die, welke volgens de taal der Ouden buiten de kolommen van Hercules zig uitftrékt, eigenlyk van de roode zee geenzins is afgezonderd* i () Deze verwaande Griek heeft dan, daar hy met den ydelen waan zyner fchool was ingenomen, (m) herod. IV, 42. (n) f lin. hifi. Nat. II, 67. (0) Lib. I, c. 202» (P) gell. XVII, 8. plin. H. N. II, 67.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 317 men, met dezelve beweerd, dat de zee, volgens haare natuur, niét konde bevriezen, en maakt verder geen zwarigheid, om deze niets beduidende magtfpreuk te ftellen tegen de kunde en ondervinding van Herodotus. Dan, wy weten nu niet alleen zeer zeker, dat zommige zeen waarlyk kunnen bevriezen, maar dat ook ou'dtyds dezulken een gereed pad voor menfchen'te voet, ja ook voor wagens. verfchaften, welke in onze tyden nimmer bevriezen. En hoewel ik niet op my neem, om de oorzaaken te bepaalen, waarom het nu aldaar zo veel warmer zy dan voorheen, durf ik nogthans ook deze zonderlinge verandering zelve niet ontkennen, daar die door zo veele, en zo geloofwaardige fchryvers wordt bevestigd. Qa) Vermits echter een breedvoeriger verhandeling over dit onderwerp my te verre van Herodotus zoude verwyderen, wil ik er liever niet langer by blyven ftilftaan. - . ' In de befchryving;van Egypte zegt Herodotus van de priesteren aldaar verftaan te hebben, dat het geheele. neder Egypte, en wel vooral die ftreek lands, welke men, om de driehoekige gedaante, met den naam, van Delta beftempelde, als een gefchehk der ri- (//) Ovïdtvts verzekert ons dikwerf, en wel in allen ernst, dat de zwarte zee geduurende zyne ballingfchap meermalen toevroor. De Ponto IK, Eleg. VII, 7, •IX, ï.X, 32. Het zelfde leest men ook van de Middelandfche zee, waar van forstïr, in zyne o&frvations faites pendant le fccand voyage'de Cookp. 6o. en volg. veele voorbeelden opgeeft. Zie ook h,ujm e,\ EsfaysTom. I, p. 457 , alwaar, hy met veel oordeel de oorzaaken dezer byzoriderheid zoekt na te fpeuren. Men vergelyke ook gueon, dedine and fall of the Rom. Empire Tom. I, c Rr 3  318 over. de rechte bepaaling der rivier de Nyl moet worden aangemerkt; en hy voegt er vervolgens by, dat niemand , die den aart dier grond met aandacht heeft onderzocht, dit gevoelen zyns bedunkens zal wederfpreeken. (V) Ook zyn niet alleen Ariftoteles, Plinius, Plutarchus, Seneca, en anderen fteeds met Herodoot het hier in eens geweest; maar zelfs reizigers van laatere tyden, Maillet, Shaw, en anderen, hebben dit zyn verhaal genoegzaam bekrachtigd, met voldoende blyken op te geven, ten bewys dat de grond van Egypte thans meer verheven zy, dan ten tyde van Herodotus; ja dat de Nyl ook in onze tyden jaarlyks voortgaat met door de aangevoerde flib de landen te verhoogen. (V) Waarom ik dan van oordeel ben, dat de bewyzen, waar mede freret (V) het gevoelen van Herodoot tracht te wederleggen, hier toe geenzins voldoende zyn, offchoon men niet kan ontkennen, dat dezelve met zeer veel vernuft en geleerdheid door hem worden aangedrongen. Dan de paaien van dit gefchrift laten my niet toe dit onderwerp verder uit te haaien, daar het zelve toch zonder eene vry omflachtige behandeling niet behoorlyk kan worden voort- Cr) Lib. II, c. 5, 15. (s) Men kan hier over s a var y raadplegen, Lettres fur PEgypte, II, 109, 198, 240. I, 220. Deze .zelfde fchryver geeft ook een allerloffelykst getuigenis van Herodotus, in zo verre zyne verhaalen Egypte betreffen. Ik kan, zegt hy, van de berichten van Herodoot enkel die bcoordeelen, waar hy van Egypte handelt; en ik verklaar, niet zonder de grootfte voldoening, de zeden en gewoontens van dat land juist zo gevonden te hebben, als hy dezclven befcbryft, enz. Tom. I, p. 101. Niet minder voofdeelige gedachten heeft volney van onzen fchryver, Foyage en Syrië, et en Egypte, Tom. I,p. 19. (/) Memoires de PAcad. Royale des Infcript. Tom. XFI, p. 333- Het zelfde gevoelen wordt ook verdedigd door de la chamure, fur les cavfes du debordement du NU, p. 68.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 3If> voortgezet. (V) Men kan echter hier nog by aanmerken, dat de Ouden geenzins onkundig geweest zyn van het vermogen der rivieren, om door de aangevoerde flib haare monden langzamerhand verder in zee uittebreiden, en te verwyderen ; waar van eenige plaatzen van Herodotus, (y) Paufanias, Strabo, Diodorus Siculus, en anderen ten bewys kunnen ftrekken. (V) Voords hangt ook dit bericht, van den oorfprong der oppervlakte des lands, het Welk Herodotus uit den mond der Egyptifche priesters opfchreef, .en ook goedkeurde, zeer wel aan een met een ander verhaal, waar by hy te kennen geeft, dat geheel Egypte, de landftreek van Thebais alleen uitgezonderd, in de oudfte tyden zeer moerasfig was; (*) moetende dit namelyk verftaan worden van die eeuwen, wanneer de rivier door haare flib het land nog niet genoegzaam aangehoogd, en die gelyke oppervlakte gegeven had, welke het eerft naderhand kreeg. Eindelyk zoekt Herodoot zyn gevoelen, dat de grond van Egypte eertyds met water zoude zyn overdekt geweest, ook hier door te bevestigen, wyl aldaar op de toppen der bergen hier en daar fchelpen worden gevonden, (j) Maar deze bewysrede kan («) Vooral behaagt my het geen volne y hier over redeneert, Tom.I,p.\&> en verv. Want, hoewel de^e fchryver het in veele opzichten met savary ganfch niet eens is, heeft hy nogthans het gevoelen van Herodoot, die Egypte een gefcbeuk van de Nyl noemt, met veele bewyzen , die uit de gelteldheid des lands zelve worden afgeleid, zoeken te bevestigen; en dus ook te wederleggen, het geen f r e r e t ter aangeh. plaats had bygebracht, om te beweeren, dat de grond aldaar waarlyk niet zy verhoogd.. (vj Lib. II, e. 10. (w) wesseling ad Diod. Sic.ï, 30. buffon Tom I p. tol. (pc) Lib. II, c. 4 (y) Lib. II, c. 12. ' '  320 OVER DE RÉCHTEBÈPAALING DER kan waarlyk geene de minfte kracht hebben by dezulken, die Weten, van welke gröote omwentelingen de oppervlakte der aarde blyken draagt;-als ook dat deze overblyfzelen der 'Zee niet alleen in Egypte,(s) maar ook in alle ftreeken der waereld te vinden zyn, behalven op de toppen der allerverhevenfte gebergtens: zo dat diergëlyke dingen van eenen al te hoogen ouderdom zyn, om met eenige waarfchynlykheid te kunnen denken, dat de Nyl dit alles gewrocht hebbe, of dat men, ter opheldering van dusdanig een allerduifterst onderwerp, eenig licht van de gefchiedenisfen van Herodotus zoude durven hoopen. Voords fchynt Onze fchryver het geheele land van Egypte niet te hebben doorreisd: waar van ten bewys ftrekt,' dat er, volgens zyne berichten, geen wyn in dat land zoude gevonden wórden, (a) daar nogthans in de Heilige Sclirift zelve op meer dan eene plaats de Egyptifche wyn by naame > vermeld ftaat; (Jf) waar uit men dan met rede befluit, 'dat de vlakke velden, welke door de Nyl worden bewaterd, (alwaar de wynbouw of geheel niet word beoefend, of ten minften zeer gering is) hem veel bekender waren, dan de bergachtige en hooge landen, die zekerlyk eenigen wyn voortbragten, hoewel niet in die hoeveelheid , dat dezelve tot het dagelyks gebruik der inwooners genoegzaam toereikend was. (f) (z) pococke 197. FouR'quet, en anderen. Qa) Lib. II, c. 77. f>) Genef. XL, 9, 11. Numer. XX, 5. Pfalm. LXXFIII, 47. (Y) Zie Micn AëLis, Mofaisch Recht, II, § 190, Door wien Herodoot wordt verdedigd, of ten minften ten dezen opzicht verontfchuldigd. TWEE-  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 321 TWEEDE AFDEELING. M J-K u fchiet er, volgens myn beftek, nog over, om het werkje van Plutarchus, over den lasterzucht van Herodotus, wat nader te doen kennen, en te beoordeelen; (V) zullende ik hier in-fteeds op'dien voet voortgaan, dat te gelyk met het gefchrift van dien Wysgeer ook werde onderzocht, wat men van de goede of kwaade trouw van onzen fchryver te denken hebbe? Want, hoewel de meesten, die wat in hem vonden te berispen, niet zo zeer opzettelyke leugentaal in zyn werk meenden te ontdekken, als wel eene groote geneigdheid tot veelerhande fprookjes, en fabelen , (welker oorzaak volgens hun gevoelen gedeeltelyk aan het tyd vak, waarin hy leefde, en anderdeels aan den aart der fchryvers moest worden toegekend,) heeft echter de ftraksgenoemde Wysgeer kunnen goedvinden om den goeden Herodotus op eene veSvken" waarin wh T aramne,rki"Se" he< Schrift van den Abt geins«n pfchuV^br « S^/^rdigheid en oprechtheid van Herodotus teben «guchp : Zoektte verdedigen. Memoires de PAcad.des Infcript. XIX. p. bruik gemUkl ' W' ^ heb ik echter vau ^«a arbeid ge- Ss  322 OVER. DE RECHTE BEPAALING DER eene veel bitzer wyze te keer te gaan, als bad hy de ware toedragt der zaaken, waar van hy niet onkundig was, voorbedachtelyk verdraaid, zyne pen tot lasteren en kwaadfpreeken misbruikt, en dus valfche getuigenisfen afgegeven. Deze door Plutarchus tegen hem ingebragte bezwaaren kunnen in twee hoofddeelen worden vervat; waar van het eerfte de meer in 't algemeen voortgebragte befchuldigingen behelst, doch het tweede zig bepaalt tot het nagaan van zulke plaatzen, alwaar deze of geene volken van Griekenland door de kwaadaartigheid van Herodotus zouden zyn beledigd, en zonder grond by de nakomelingfchap zwart gemaakt. Wy zullen dan, om den befchuldiger van {tuk tot ftuk na te gaan, deze onze verhandeling insgelyks tweledig maaken, daar Plutarchus zelf, zo als ik zeide, ons tot deze orde aanleiding geeft. EER-  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 323 EERSTE HOOFDSTUK. Voor pel en onderzoek der meer algemeene bezwaar en, die door Plutarchus tegen Herodotus zyn ingebracht. e gronden der befchuldigingen, waar van Plutarchus in zyn werkje gebruik maakt, komen hoofdzakelyk op de volgende ftukken neer. I. Herodotus ontziet zig niet zelfs ook dan van haatelyke uitdrukkingen gebruik te maaken, wanneer men de dingen redelyker wyze onder een veel gunftiger oogpunt zoude kunnen brengen. lil Hy fchynt groot behagen te fcheppen, om de menfchelyke gebreken overal op te fpeuren, en te beftraffen, daar hy zelfs niet fchroomt den draad der gefchiedenisfen aftebreeken, enkel om (lof hier toe te vinden. III. Braave en uitmuntende daaden verhaalt hy doorgaans zeer droog, ja gaat die ook geheel met ftilzwygen voorby, hoe zeer ook de loop der verhaalen natuurlyk vorderde, dat er melding van werd gemaakt. IV. Wanneer eene en dezelfde zaak op verfchillende wyzen verhaald wordt, geeft hy doorgaans de voorkeuze aan zulk een gevoelen, het welk de beste aanleiding tot lastertaal kan opleveren. Ss 2 Ein-  324 OVER DE RECHTE BEPAAL ING DER V. Eindelyk waren er, volgens Plutarchus, andere fchryvers voorhanden > welker gezag genoegzaam zoude zyn, om Herodoot van kwade trouw te overtuigen. § II. Een ieder ziet met my gemakkelyk in, welk een naauw verband er tusfchen deze eerfte vermelde gronden van befchuldiging plaats hebbe, waarom het dan ook niet nodig zal zyn, om dezelven ftuk voor ftuk te beantwoorden. Ook zoude de aanmerking van Plutarchus, wanneer hy zegt, dat onze fchryver een byzonderen lust fchynt te hebben, om de dingen met haatelyke naamen te beftempelen, en dus, als een andere Timon, by alle gelegenheden zyne zwarte gal uit te braaken, hier geheel met ftilzwygen kunnen worden voorbygegaan, daar dezelve niet zo zeer op de geloofwaardigheid, als wel op den ftyl en de uitdrukkingen van Herodotus toepasfelyk is. Wanneer dus Herodoot zulke menfchen onzinnig noemt,, die men met den naam van wuft of lichtzinnig volgens Plutarchus genoegzaam had kunnen tekenen; en wanneer hy zekeren Nicias als bezeten doet voorkomen, daar er veel zachter bewoordingen waren te vinden om deszelfs zotheid uit te drukken;. (V) dan heeft hy, door de dingen by hunne eigene naamen te noemen, waarlyk hierom geene gisping verdiend, maar veel meer eene pryswaardige eenvoudigheid betracht, welke geheel afkeerig was van dien opge- fmuk- (0) flut. de Herodot. Malign, 855*  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 325 fnuikten, en door de Sofisten naderhand ingevoerden ftyl, waar aan men te wyten heeft, dat de waare en oprechte bewoordingen van dusdaanige zaaken eindelyk by de Grieken geheel in onbruik geraakten. Hier by wil ik ook nog wel betuigen niet te weeten, of er wel immer een volk geweest zy, dat zig van alle lompe uitdrukkingen meer afkeerig toonde, dan die zachte, ja laffe Ioniers, die niet alleen er op uit waren om welluidende naamen in ftede van harden in te voeren, maar ook om zulke zaaken, welke een onaangenaam voorkomen hadden, door minder ftootende bewoordingen te lenigen. Qf) Deze Ionifche befchaafdheid verliest Herodoot zelfs ook dan niet uit het oog, wanneer hy afzichtelyke fchelmftukken of voorvallen ftaat te vermelden. . Van zekeren dief b. v. fprekende, laat hy zig dus uit: zeker Samier, zegt hy, heeft dit geld verdonkerd, maar deszelfs naam, offchoon my zeer wel bekend, verzwyg ik hier opzettelyk* (V) Elders verhaalt hy,. dat een man van Delfos zeker qpfchrift' aldaar gefield had, om de Lacedemoniers te vleien, maar dat hy den naam diens mans dagt te verbergen, hoe zeer hy hem gemakkelyk konde daar fi ellen, (d) Deze en diergëlyke Haaien bewyzen genoegzaam, dat het verhaalen van misdaaden, en fchelmftukken, behoorde tot die dingen, waay over hy betuigt zig ongaarn uit te laaten. (V) Het is waarlyk te onrecht, in- O) va lok. actLibr. VII, c. 88. Add. II, 46*. VIII, 13. IX, 79. (O Lib. IV, c. 43. in f. 00 L'b- /»>5I. 00 Ik vind bet niet aangenaam, zegt hy, zulke dingen te verbaalen. Lib. II, c. 46. Ss 3  32(5 OVER DE RECHTE BEPAALING DER indien men Herodotus wilde befchüldigen, als fchepte hy vermaak om den draad zyner gefehiedverhaalen af te breeken, ingevalle er gelegenheid voorkwam, om in het nafpeuren en berispen der menfchelyke euveldaaden uit te weiden, daar hy in 't tegendeel zyn best doet, om de braave daaden van doorluchtige geflagten der vergetelheid te ontrukken, offchoon hy zelfs met diergëlyke verhaalen het perk zyns onderwerps eenigzins te buiten ging. (/) Verder kan ik ook geenzins inftemmen met het geen Plutarchus vervolgens beweert, dat het naamlyk een' gefchiedfchryver wel vryftaat zig in uitweidingen tot iemands lof uit te laten, maar dat men dezulken voor lasterzieken hebbe te houden, die de gelegenheid zoeken, om menfchelyke ondeugden te keer te gaan. ' Buiten twyfel is de plicht eens- oprechten gefchiedfchryvers veel beter van die geenen begreepen, die een verflag van braave en flechte daaden zonder onderfcheid van hem verlangen; wyl de gefchiedenis, zal dezelve haar rechte doel bereiken, als 't waare een fchool der zedekunde zyn moet, waarin men door voorbeelden wordt onderwezen, of wel, gelyk de Ouden zig uitdrukken, eene verhevene en grootlche.fchouwplaats, waar by de toezieners denken moeten, dat de deugd hurt ter navolging, maar de ondeugd ter affchuw wordt voorgefteld: (g) waar uit dan volgt, dat alle dezulken, die zig alleen toeleggen, om aan de onderwerpen hunner verhaalen lof ■(ƒ") Lib. VI, c. 121. Q) SALtusTii praefat.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 32/* lof en wierook toe te zwaaijen, gelyk ftaan met kooplieden, die enkel de deugden hunner waaren opvyzelen, maar derzelver gebreken wel zorgvuldig verzwygen. § m Volgens Plutarchus zoude evenwel deze lasterzucht van Herodotus hier uit blykbaar zyn, wyl hy, ingevalle eene en dezelfde zaak op verfchillende wyzen begreepen en verklaard wordt, voor zig zeiven doorgaans zulk een gevoelen aanneemt, waar door de dryfveeren der menfchelyke daaden ten kwaadften kunnen worden uitgelegd. Een iegelyk zal voorzeker met my inzien, hoe onbepaald zulk eene befchuldiging zy, en hoe veel gemakkelyker men dezelve kan voorwerpen, dan bewyzen, of ook wederleggen. Dit zo zynde, kan Herodoot met recht vorderen, dat zyn party, namelyk Plutarchus, dit bewys op zig neeme. Dan, daar deze Wysgeer veele voorbeelden aanhaalt, om nader te verklaaren, hoe hy deze, door hem aan onzen fchryver aangewrevene fchirrtpzucht wil hebben begreepen, en vervolgens ook zulke gefchiedfchryvers opnoemt, die, naar zyn gevoelen, hier aan fchuldig of onfchuldig zyn zouden, wringt hy zig hier by in zo veele bogten, dat zyne lang uitgerekte en duistere verhandeling den leezer waarlyk geen al te gunftig denkbeeld van de gegrondheid der voortgebrachte bezwaaren kan inboezemen. Waarlyk gaat het bewyzen van dusdanige dingen met geene geringe moeite gepaard, wyl tot volkomen voldingen hier van niet al-  328 OVER DE RECHTE BEPAALING DER alleen wordt vereischt, dat men alle de plaatzen, waar Herodoot, na verfchillende gevoelens te hebbert voorgefteld, en aan één derzelven zyn zegel hangt, hier te berde brenge, en onderzoeke, of hy waarlyk zulke flegte gedachten hebbe van de dryfveeren der menfchelyke raadflagen, als Plutarchus wil; maar dat men dan nog daarenboven den fchryver, waarin men zulke ongunftige denkbeelden omtrent zyne natuurgenooten onderftelt, van opzettelyke kwaadaartigheid en bitterheid overtuige, als tegen zyn beter weten zig zoekende te vernlaaken met lasteren en bedillen; of anders door zwartgalligheid het vermogen zyns oordeels dervende. Dus heeft dan Plutarchus dit gedeelte zyner befchuldiging naar myn inzien geenzins op eene voldoende wyze geftaafd, hoe zeer ik anders met hem overtuigd ben, dat men veelen onder de oude zo. wel als laatere gefchiedfchryvers van het euvel, waar .mede Herodotus zoude befmet zyn, niet kan vryfpreken; wyl nyd en lastertaal, als een voorkomen van ongedWongene vryheid hebbende, volgens de aanmerking van ^jvcitus, Qi) doorgaans zeer gretig worden aangenomen. § iv. Vervolgens heeft Plutarchus ter wederlegging der verhaalen, die hy by Herodotus afkeurt, zig of van zulke bewysgronden zoeken te bedienen, welke uit den aart en toedragt der verhaalde zaaken worden op- (7>) Hiftor. I, i. pol yb. I, 14.  GELOOF WAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 329 opgemaakt; of ook wel van allerhande gedenktekens, b. v. opfchriften van graffteden, en heiligdommen, (0 en vooral van zulke gefchiedfchryvers, die in de eene of andere zaak van Herodoot verfchilden; te weten Antenor van Krete, (T) Dionyfms van Chalcis, (/) Charon den Lampfacener, (w) Lyfanias, («) Ariftophanes van Boeotie, (o) (welke laatstgenoemde volgens Plutarchus ook openbaare gedenkfchriften, namelyk aantekeningen van overheden in zyn werk had gelascht) Nicander van Colophon, fj>) Hellanicus,Ephorus, eindelyk de jaarboeken der Naxiers. (q) Alle deze fchryvers zyn thans verlooren, en kunnen dus in deze zaak als getuigen niet worden voortgebragt, het geen egter noodzakelyk diende plaats te hebben, zal men er de gegrondheid of ongegrondheid der bezwaaren van Plutarchus uit beflisfen. Dit durf ik nogthans, zelfs uit het boekje van dien wysgeer* op genoegzaame gronden zo ik meen, belluiten, dat niet alle de, door hem aangevoerde fchryvers het waarlyk zo zeer met Herodotus oneens geweest zyn; daar het niet alleen aan my, maar ook aan allen, die deze zaak hebben onderzogt, genoegzaam is gebleeken, dat er in dit gefchrift. van Plutarchus klaare merktekenen voorkomen van een' oplopenden, en tegen Herodotus ingenomen ftyl, welke geheel afwykt van die elders zo zeer door hem geroemde, en ook anderen aangeprezene wysgeerige zachtmoedigheid. - " JddaM i,j'hji\:,\ ..: . ttiAmmuH ^uHie$ (;') plut. de Herod. Malign. 870. D. E. 871. B. 873. 3. C. Qk~) ƒ>. 860. (O Ibid. C»0 85P- A- C«) 861. CO p. 8Ó4. C D. C£) 867. A. C?) 860. A. Tt '  330 OVER DE RECHTE BEPAAL ING DER Hier by brengt hy, om Herodotus van leugentaal te overtuigen, zomtyds geene andere gronden te berde, als enkel het ftilzvvygen van zyne fchryvers; (V) of voert ook derzelver gezag aan, niet zo zeer ter wederlegging van Herodotus, maar alleen om er uit te betoogen, als had dezelve alleen uit nyd en kwaadaartigheid veele braave daaden met ftilzwygen voorbygegaan. (V) Elders befpeurt men duidelyk, dat in de aanhaaling der opgenoemde fchryvers de verfchillende tydperken der gebeurtenisfen zeer onnaaukeurig onder elkander worden vermengd, zo dat onze wysgeer zig ten dezen opzicht fchuldig maakt aan iets, het welk door hem ten fcherpften in anderen wordt veroordeeld. Hy beroept zig namelyk op de jaarboeken der Naxiers, om er uit te bewyzen, dat dit volk, in den oorlog, welken Darius tegen de Grieken voerde, de gemeene vryheid des Vaderlands had helpen onderfteunen; en trekt er dit byzonder en geheel niet wysgeerig gevolg uit, dat Herodotus dus den roem van een braaf volk met lastertaal bezwalkte, wanneer hy fchryft, dat deze Naxiers , in den oorlog tegen Xerxes, met de Perfiaanen zouden hebben geheuld. (O § V. Nu zal ik vervolgens trachten aan te toonen, dat het vermogen, om eene zaak onzydig te beoordeelen, by Plutarchus veel geleeden hebbe, door die al ; .3 .:-v«.a '\ -r-*V sli.ï f1 ft» (r) p. 859. A. (f) p.S6i. (O herod. FIII, 46.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 331 te ver gedrevene denkbeelden van vaderlandsliefde, welker kracht en invloed onder de Ouden zo uitnemend groot was, dat men het in 't algemeen voor de plicht van een braaf man hield, om alle de flegte daaden, en laage omftandigheden, waar in de voorvaderen immer vervallen waren, zorgvuldig bedekt te houden, en dat in 't tegendeel het openbaar maaken van diergëlyke dingen als een fchending van burgertrouw werd aangezien. Het zal onnodig zyn by deze begrippen der Ouden langer te blyven ftilftaan, daar ik reeds te vooren alles, het geen daar toe betrekking had, in een byzonder hoofdftuk heb afgehandeld. Onze Herodoot, in dit oogpunt geplaatst zynde, koomt hier voor als een man, die, offchoon wel niet geheel van het opgenoemde vooroordeel kan worden vrygekend, er egter veel minder door befmet is dan Plutarchus, (zo men waarlyk ftellen moge, dat deze in het aangehaalde boekje de taal van zyn hart fprak) of veele anderen met hem. Het is namelyk aan allen bekend, dat niets meer gefchikt is, om de gunftige vooroordeelen, waar mede de mèeste menfchen ten voordeel van hun vaderland, en de aldaar heerfchende zeden reeds van hunne eerfte jeugd worden ingenomen, krachtdadig te keer te gaan, dan het bezoeken van veele landen, en volken. En hierom was het dan ook, dat onze Herodoot uit zyne reizen door Griekenland, Epirus, Macedonië, ïhracie, Scythie, Syrië, Egypte, en Lybie, dit voordeel trok, dat hy dien blinden eerbied voor het vaderland (waar van zo een oneindig Tt 2 aan-  332 . OVER. DE RECHTE BEPAALING DER aantal van fabelen afkomftig waren, die als heilige en vereerenswaardige dingen bewaard bleeven) langzamerhand voor de rede deed wyken, en dus de verfchillende zeden en gebruiken, die hy hier en daar gevestigd vond, zonder eenzydige vooroordeelen leerde befchouwen. Dus verklaart- hy de poging van Kambyfes, die den godsdienst der Egyptenaaren trachtte te verdelgen, voor geheel zinnenloos; daar deze Vorst niet inzag, dat elk volk zyne inzettingen voor dé besten houdt, en dat zulke vooroordeelen, waar door men alles, wat vaderlandsch is, als een model van volmaaktheid aanziet, over de geheele waereld heerfchen. (V) i Na dat hy Egypte gezien, en den eeredienst van dat volk had leeren kennen, dorst hy wel openlyk te verklaaren, dat alles, wat de Grieken vertelden van de groote flagting, welke Hercules weleer onder de Egyptenaaren zoude hebben aangeregt, geheel onwaar zyn moest, wyl een man onmogelyk tegen zo veele duizenden beftand was. (v) Op dat men egter deze en foortgelyke aanmerkingen niet zoude kunnen verdenken als kleinachting voor den gevestigden godsdienst inboezemende, verzocht hy den lezer wel ernftig, dat deze toch alles, wat hy van Goden en menfchen vermeld vond, hem ten goeden wilde houden. (V) Hoe zeer ook onze fchryver hier in fchynt misleid te zyn , dat de Egyptenaaren geene- menfchen op hunne altaaren zouden hebben geofferd,. (Y) verdient hy echter we-Ts.1 riVjfiild (ïJb vrl 33b t -Aoin teoiAo y. tfb . igfeni O) Lib. III, c. 38. f» Lib. III, c. 45. f» Ibid. Qx) wessel 1 ng,ad /. /. brya.ni mipuxoéwix, KM TtxvoSwl»' Omtrent  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 333 gens dit gevoelen geenzins de gispende aanmerking van Plutarchus, (j) die dit dus wil hebben opgevat, als of het ontkennen van de genoemde euveldaad, welke men gewoonlyk aan den koning Bufiris te last leide, eene ongepaste lofrede der barbaaren, en eene fchennis der Griekfche naam, waar aan men allen eerbied verfchuldigd was, in zig behelsde. Niet minder verraadt Plutarchus zulk eene blinde en onberedeneerde liefde voor Griekenland, wanneer hy den koning Menelaus van zekere euveldaad zoekt vry te pleiten. De zaak is deze: Herodotus bad de reizen en lotgevallen van Helena, zo als hem dezelve van de Egyptifche priesters verhaald waren, in zyne gefchiedenisfen ingevlochten, hoe zeer de berichten der Grieken hier omtrent gansch anders luidden. Nu zeiden deze Egyptifche priesters, dat Menelaus zyne vrouw Helena ook aldaar had wezen zoeken, en by die gelegenheid door tegenwinden wordende opgehouden, twee jongens uit de inboorlingen des lands gegrepen had, en derzelver buiken opengefneden, om Uit de ingewanden den uitflag zyner tocht zig te doen voorfpellen. (3) Dit verhaal van Herodotus, hoe zeer het, zo ver ik zeide, van de Egyptifche priesters was overgenomen, wordt van Plutarchus in diervoegen opgevat, als of het ftrekte om de verfoeilyke ondaaden, waar aan Bufiris en de Egyptenaaren fchuldig ftonden, op de de Egyptenaaren is de zaak egter enigzins duister, wanneer men bet verhaal van porphyriuS vergelyk.t, de Abjlin. 11, 55. (f) p. 857. A. (z) Lib. UI, c. 112. feqq. Tt 3  334 over de rechte bepaaling der de Grieken t'huis te brengen. (V) Dan, het is waarlyk met de zaak dus gelegen, dat hoe zeer ook de/ oude Egyptenaaren hunne handen met zulke gruwelyke offerhanden hebben befmet, de Grieken egter ten tyde van den Trojaanfchen oorlog, en zelfs lang naderhand ten dezen opzicht niet beter of menfchelyker waren. Vooral werden dusdanige zoen-offerhanden door hen in tyden van drukkende rampen den Goden aangeboden; en een zoortgelyk bygeloof koste Iphigenia, de dochter van Agamemnon, het leven, toen de Griekfche vloot insgelyks door tegenwinden by Aulix werd opgehouden. Dit zelfde opofferen van Iphigenia heeft naderhand oorzaak tot veele vreemde fprookjes gegeven, wanneer de Grieken, in befchaving zynde toegenomen, hun best dee-: den, om het geheugen van zulk eene barbaarfche ondaad geheel te verdonkeren. Andere voorbeelden ter ftaving van het bygebrachte hier by te voegen houde ik voor onnodig, merkende alleen aan, dat volgens het getuigenis van Phylarchus, by porphyrius te vinden, alle de oude Griekfche volken in tyden van oorlog de Goden met menfchen - offerhanden dachten te verzoenen; (F) en dat Plutarchus zelf twee diergëlyke voorbeelden van zulke menfchen-offers onder de Grieken, waar van Herodoot op andere plaatzen melding maakt, niet eens genoemd heeft, en dus nog veel minder dezelven tracht te wederleggen. (Y). Plu- (a) plut. /. /. (b) De Abflin. ab efu animal. II, § 8 wat meer is> onze fchryver durft zelfs vrymoedig er voor uit te komen, dat hy de Griekfche fabelleer als verdichtzels aanzag. (£) Het is dan om deze en diergëlyke uitdrukkingen, welker gegrondheid van niemand ligtelyk zal worden in twyfel getrokken, dat Herodoot van Plutarchus wordt aangeklaagd, als had hy zig fchuldig gemaakt aan de verregaandfte ontheiliging der Godsdienstleer, en niet gefchroomd die zo v er e er en s waardige en onbevlekte heiligdommen der Grieken uit gansch onzuivere bronnen, t. w. uit Egypte, en van elders af te leiden. (7) Dan, al dit uitvaaren behelst niets, dan loutere drogredenen, welke Plutarchus wilde doen dienen om zekere en bewezene zaaken op losfe fchroeven te ftellen. Ook kan men geen gunftiger oordeel vellen over andere foortgelyke uitweidingen van dien wysgeer, waar hy de eer van Griekenland en deszelfs beroemde mannen tegen de minder gunftige aanmerkingen van Herodoot willende befchermen,, egter buiten ftaat is om hem op zekere en onwraakbaare gronden te wederleggen, wanneer dus b. v. Herodoot ver- ze- (//) Lib. II, c. 49, 50 (V) Lib. II, c. 43 , 150. (*) Lib. lF,c.T?. (/) w e s s e l 1 n g ad Diod. Sicul. IV, 39. Vv  338 ÓVER DE PECIITE BEPAALING DER zekert, dat Thales, en de Gephyreërs, welke men algemeen hield voor de ftamvader van Harmodius en Ariftogiton, die hoogstgeroemde verdedigers der Atheenfche vryheid, eigenlyk geene Grieken, maar Fenieiers van afkomst waren, neemt Plutarchus het wel zeer euvel op, dat men zulke doorluchtige lieden van de barbaaren wil doen af ftammen, maar weet met dat alles niets by te brengen, waar door deze geflagten onder de oude landzaten van Griekenland bewezen worden te behooren. Qri) Soortgelyke voorbeelden der ongegronde bedilzucht van Plutarchus zyn ook de volgende: Herodoot verhaalt ons eenige gansch niet loffélyke bedryven van de Aleymeoniden; als ook, dat zekere Orthryades, een Spartaan, zig zeiven zoude hebben van kant geholpen, wyl hy alleen het leven van eenen veldflag afgebragt hebbende, zyne medeburgers niet dorst onder de oogen te komen. (V) Wat merkt nu Plutarchus hier op aan? Herodoot, zegt hy, heeft dit alles kwaadaartig verzonnen; maar hy kan, noch getuigen, noch eenig ander gezag aanvoeren, om deze befchuldiging eenigzins te ftaaven. (o) By andere gelegenheden geeft hy aan het ftilzwygen der door hem bygebragte fchryvers dien draai, als of dezelve door dit ftilzwygen alleen tegen Herodoot getuigden. Wanneer dus van de Mityleneers zeker fehandelyk verdrag wordt verhaald, merkt on- (tlt) HEROD. ƒ, ;0. f, 56. FLUTARCH. 857. f. s60. d. (») Lib. i, f. 61. (0 p> 858. b, c. (/>) Lib. I, e. i6q.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 339 onze wysgeer hier niets anders op aan, dan dat het ongeoorloofd is eene Griekfche ftad met zulke eerlooze dingen te belasten, te meer, daar men niet weet, tot welken prys dit verraad zoude zyn gepleegd; en dat voords by Charon den Lampfacener niets diergelyks was te vinden. Qf) Volgens het oordeel van Herodotus kunnen dezulken alleen voor egte Iöniers worden gehouden, die van Atheenfchen bloede afftammen, en deelgenooten zyn van zeker feest, Apaturia genaamd. Dit feest nu, zegt onze fchryver, vieren alle de tot Iönie behoorende volken, alleen met uitzondering van die van Ephefe, en Colophon. (f) Hier over wordt hy wel zeer door Plutarchus gehekeld, als hebbende dit enkel gefchreven, om aan twee beroemde fteden haaren edelen oorfprong, waar op zy trots waren, te betwisten; dan, onze wysgeer fchynt met dit al niet het minfte bewys te hebben kunnen vinden, om deze twyfelachtige afkomst der Ephefiers en Colophoniers nader te bevestigen, en te ftaaven. (V) Waarlyk zyn de gronden, waar op Herodoot bouwt, wanneer hy den oorfprong van volken wil nagaan en verklaaren, gansch niet verwerpelyk, gelyk ik reeds boven heb aangetoond (Y). Hier by komen ook nog de getuigenisfen van andere fchryvers, waar door de Iönifche ftammen worden onderfcheiden in oude in- boor- O) />• 859- f» Lib. I, c. 147. (s) Zie de eerfte afdeeling I. hoofdftuk, § 10. (0 Zie de aantekeningen op herod. /, c. 146. Vv 2  3AO over de'rechte bepaaling der boorlingen des lands, en dezulken, die eerst naderhand onder dit volk waren ingelyfd. Wie zal dan Herodoot ten kwaden duiden, wanneer hy ook dit onderfcheid heeft opgemerkt, en aangetekend? TWEEDE HOOFDSTUK. Over de verhaalen, welke ah tot fchande der Griekfche Staaten jlrekkende, kwalyk door Herodoot zouden geboekt zyn. x §1 Indien wy Plutarchus willen geloven, heeft Herodoot bykans alle beroemde volken van Griekenland kwaadaartig ten toon gefteld; en is deze lasterzucht zo blykbaar in zyne fchriften aan te treffen, dat zelfs de Atheners er zomtyds het onderwerp van zyn, hoe zeer hy anders, volgens het gemeen gevoelen, dit volk door vleitaal zoekt in te neemen. Vooral egter zoude hy zyne pen hebben misbruikt om de Lacedemoniers, Korinthers , en Beotiërs allerhande kladden aan te wryven. Daar nu de .laatsgenoemde landgenooten van Plutarchus waren, worden zy ook hierom met den meesten yver door hem verdedigd. , . Laat  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 341 § IL Laat ons eerst de verbaalen aangaande de Lacedemoniers befchouwen. Dit volk wil Plutarchus de eer van het verclryven der dwingelandy uit het eiland Samos als 't ware opdringen, fchoon zy zeiven zulk eenen lof nimmer fchynen te hebben gezocht, of bedoeld. De zaak is deze: volgens Herodoot hadden de Lacedemoniers eenen krygstocht tegen Samos ondernomen, waar van de oorzaak verfchillend werd opgegeven; de Samiers namelyk zeiden hulp van de Lacedomeniers te hebben ontvangen ter uitdryving van hunnen dwingeland Polycrates, en dat wel in vergelding van een eertyds aan dit volk bewezene foortgelyke weldaad. Maar van dit alles wilden de Lacedemoniers, naar het verhaal van Herodoot, niets weten, en verklaarden niet gekomen te zyn om de Samiers van Polycrates te verlosfen, maar om zeker ongelyk te wreeken, en dus hen als vyanden te beftryden. (V) Hoewel nu Plutarchus zig veele moeite geeft, om dit bericht tegen te (preektn, Q) heeft hy egter ter bereiking van zyn oogmerk niet het minfte kunnen by brengen, waar door.de waare oogmerken van dien tocht in een klaarder daglicht worden gefteld, maar alles aan zyn plaats laatende, fchynt hy enkel van deze gelegenheid zig te hebben willen bedienen, om den lof der Lacedemoniers, als waren ze de heftigfte vyanden der dwingelandy, en de vermogendfte be- fcher- O) Lib. ui, e. 45. Ql) p. 859. c. Vv 3:  342 OVER DE RECHTE BEPAALING DER fchermers der vryheid, omftandig uit terneten. Daar nu de geloofwaardigheid van Herodotus, aangaande dit onderwerp, door geene bewyzen wordt ontzenuwd, kan ons niets beletten, om met Herodoot te blyven gelooven, dat het/gevoel van een door de Samiers hun aangedaan ongelyk meer op. de Lacedemoniers gewerkt hebbe, dan de haat tegen dwingelanden, of de lust om de Samiers van hunne flaverny te verlosfen. § ia Deze zelfde befchuldiging van lasterzucht ten nadeel der Lacedemoniers, waar mede Herodotus bezwaard wordt, vindt men nog eens herhaald by gelegenheid van de aanmerking van onzen fchryver, dat namelyk dit volk, na het verlosfen van Athene van de dwingelandy der Pififtratiden, berouw over die daad zoude hebben gehad. (Y) Dit vat Plutarchus in diervoegen op, als of Herodoot zulk een grootmoedig beftaan geenzins kunnende lochenen, egter zyn best heeft willen doen, om het zelve met opgeraapten laster te bekladden. Laat ons dan onzydig onderzoeken, of eene dusdanige achterdocht al of niet ftrooke met het karakter en de handelwys der Lacedemoniers. Volgens Herodoot zoude de oorzaak van dit hun berouw hier in moeten worden gezocht, wyl zy ondervonden, hoe de Atheners, na het herkrygen der vryheid, van tyd tot tyd in macht en aanzien toenamen. (V) J>. 860. E.  GELOOF WAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 343 men. Dit konde zekerlyk met geene goede oogen worden aangezien van een volk als de Lacedemoniers, die zig van ouds het opperbewind over geheel Griekenland aanmatigden, en ten dezen opzicht geene mededingers verdragen wilden. (V) Hier by ftrekt de ganfche gefchiedenis ten getuige van den wederzydfchen nyd, welke die voornaamlte gcmeenebesten van Griekenland verteerde, en kan dus ook de aanmerking van Herodotus genoegzaam ftaaven. — Naaulyks had men Xerxes uit het land verdreven, wanneer de Lacedemoniers reeds hun best deeden, om te bewerken, dat de muuren van Athene, welke door de Perfiaanen waren ter neer geworpen, niet werden herbouwd; en zekerlyk zouden de Atheners hier in niet zyn gefiaagd, zo niet het verftandig beleid van Themiftocles alle zwarigheden had weten te overwinnen. Dus past dan die tekening, welke Herodoot ons van het karakter der Lacedemoniers, ten tyde van den bloei van Griekenland, geeft, hun in den volftrekften zin, daar zy by alle gelegenheden er op uit waren om de overheerfching, waar tegen zy in hun eigen vaderland zo zeer waakten, in andere .Griekfche burgerftaaten zo zeer door te dry ven, en gedurige twisten onder hunne nabuuren te ftooken, op dat geen derzelver macht genoeg zoude krygen, om immer hun mededinger te worden, (e) Het (V) Lib. F, e. 91. (e) valck. ad Herod. FT, 21. Dus lezen wy, dat de Argiven zig liever aan Xerxes onderwerpen, dan langer onder zulke harde meesters, als de Spar'taanen waren, ftasn wilden, herod. FlI, 146. Hoewel Plutarchus ook dit verhaal zoekt verdacht te maaken, p. 863 B. heeft hy nogthans moeten toë- ftaau,  344 OVER DE RECHTE BEPAALING DER Het zal derhalven Herodoot aan geene genoegzaame bewyzen ontbreeken, wanneer hy zegt, dat de raadflagen der Lacedemoniers doorgaans hier op uit kwamen, om onder fchoonfchynende voorwendzels geheel Griekenland te verzwakken; als ook dat de daaden van dit volk zeldzaam met hunne woorden ftrookten. Immers hoe zeer ook deze aanmerkingen door Plutarchus in een ongunftig licht zyn geplaatst, worden ze egter niet weinig bevestigd door het volks karakter der Spartaanen, zo als het zelve ons door de gefchiedfchryvers wordt opgegeven, die ons leeren, dat een ftuurfche deftigheid en daar mede gepaard gaande trotschheid, ftilzwygendheid, achterhoudendheid, en eindelyk looze en bedrieglyke aanflagen er de hoofdtrekken van uitmaakten. Ik wil my liever op deze algemeene ftem der gefchiedenis beroepen, als op de getuigenisfen der Atheenfche redenaars, en dichters, die overal de Spartaanen affchilderen als een meineedig volk, het welk Goddelyke en menfchelyke wetten even zeer in den wind floeg: want zekerlyk zouden de Spartaanen met recht de uitfpraak en het oordeel van hunne mededingers de Atheners wraaken, als zynde dezen een volk van een geheel anderen aanleg, en van een gul, levendig, en ftaan, dat dit volk waarlyk zig over de geweldige handelwys der Lacedemoniers beklaagd had. Zie ook xenophon, Hifi. Graec. VI,p. 591- C. Theopompus de blyfpeldichter zeide van de Lacedemoniers, dat zy den anders zo aangenaamen beker der vryheid niemand toereikten, zonder edik onder dien drank ce mengen, plut. in Lyfandro 440. D. Hier by waren de Atheners gewoon , overal, waar zy het Staatsbeftuur in handen van weinigen vonden, de gelykheid te herftellen, daar de Lacedemoniers in 't tegendeel de volksregeeringen vernietigden, arist. de Rep. V, 7. isocrat. Panatb. 425, 458.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 345 en openhartig karakter; waarom ik ook geloof, dat deze nabuuren zig nimmer met een goed oog zouden hebben aangezien, offchoon er zelfs geen mededingen om het opperbewind van Griekenland onder hen had plaats gehad. § iv. Nu volgen de aanmerkelyke bezwaaren, waar door Plutarchus het verhaal van Herodotus, nopens zekere wet der Lacedemoniers, welke hen zoude gelast hebben nimmer voor het afgaan der maan ten itryde te trekken, zoekt verdacht te maaken. Volgens onzen fchryver zoude namelyk die wet oorzaak zyn geweest, dat de Spartaanfche benden in den oorlog tegen Darius eerst tot hulp hunner bondgenooten kwamen opdagen, toen het reeds te laat was, dat is, toen zy de Perfen, in de velden van Marathon, reeds door de Atheners en Plateërs geflagen vonden. (ƒ) Dit verhaal nu, als ook het geen Herodoot van dusdanig eene wet der Lacedemoniers verzekert, wordt door Plutarchus als eene blykbaare onwaarheid verworpen, en dat wel met zulk een vertrouwen, dat hy, van het voldingen zyner zaak zig verzekerd houdende, tegen onzen gefchiedfchryver bitter uitvaart, als had deze niet gefchroomd om zelfs de loopkringen der hemelfche lighaamen en de tydrekening ter ftaving zyner leugens te doen dienen, en in den war te helpen, (g). Laat ons zien wat er op dit alles valt aan te merken: (ƒ) HEROD. VI, lOÓ. fe) p. 8tfl. E. Xx  34<5 OVER DE RECHTE BEPAALING DER ken: vooreerst kan de wysgeer ons niet euvel neemen, dat wy, wat die opgenoemde, wet der Lacedomeniers betreft, het getuigenis van Herodotus, wiens leeftyd zo veel nader aan den veldflag van Marathon reikt, hooger fchatten dan het zyne, waar by ook nog komen de met Herodotus overeenftemmende getuigenisfen van patjsanias, en anderen. (//) En wie zal vervolgens kunnen gelooven, dat onze fchryver zig zulke laage gedachten van het doorzicht zyner lezers vormde, dat zy de misleiding niet zouden gemerkt hebben, wanneer hy den tyd der volle maan in het begin, in plaats van op het midden der maand Helde, ten einde dus gelegenheid te vinden, om de Spartaanen te belasteren? Maar (zegt Plutarchus verder) de flag is evenwel op den zesden dag der maand Boëdromion genaamd, voorgevallen, en het fcheelde zelfs, volgens het verhaal van Herodoot, zeer weinig, of de Spartaanen zouden nog even in tyds, dat is, voor het treffen gekomen zyn, daar zy het flagveld by Marathon met de Iyken der Perfen overdekt vonden, en zagen dat dezen eerst kort te vooren waren gefneuveld. (/) Waarom het dan, volgens zyn gevoelen, geenzins waar zyn kon, dat de Spartaanen niet voor den tyd der (T) meur s Mifccll. Lacon. 1119. Men vindt ook andere diergëlyke bygeloovige infteyingen by de Spartaanen gevestigd, waar door zy in hunne .onderneemingen konden worden bepaald, herod. VII. 206. Offchoon het aldaar door Herodotus verhaalde ook eene ongunftige aanmerking van Plutarchus heeft moeten ondergaan, wordt het zelve egter door een gelykluidend getuigenis van Thucydides bevestigd, wiens naam alleen alles afdoet, meurs /. /. ct III, 8. (V) herod. VI, 120.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 347 der volle maan de by Marathon verflagene Perfen hadden kunnen aanfchouwen. Hier mede meent dan Plutarchus de onwaarheid van het verhaal van Herodotus genoegzaam te hebben bewezen. Dan, zo wy hem al eens toeftonden, dat de flag waarlyk op den genoemden dag zy voorgevallen, is Herodoot egter hier mede nog niet wederlegd: want wie zoude kunnen gelooven, dat alles, wat onze fchryver van zulk eene by de Lacedemoniers ingevoerde wet verzekert, door hem verdicht zy, om dus den roem van dat volk te verdonkeren ? zulk een oogmerk wordt voorzeker genoegzaam tegen gefprooken, door het geen hy er ftraks by verhaalt: dat namelyk de Lacedemoniers, ffraks na dat de maan vol was, zig met eene verhaaste marseh naar Attika hebben gefpoed, om ter hulp hunner bondgenooten de Atheners, die zy dachten het gevaar nog niet te boven te zyn, toe te fchieten. (&) Voords is het niet minder onwaarfchynelyk, dat Herodoot dien glorieryken dag, waar op de Perfen by Marathon geflagen werden, niet zoude geweten hebben; een dag waar van het geheugen by alle de Grieken zo diep gevestigd was, en die zelfs door feesten, en allerhande openbaare vreugdebedryven by de nakomelingfchap voor altoos geheiligd bleef. Dit (7-) herod. ter aangeh. plaats. Dus handelden hier de Lacedemoniers ter goeder trouw, hoewel dezelve onder de andere Grieken fchynt verdacht te zyn gehouden: immers getuigt diogenianus Prav. Cent. VI, 30. dat de Lacnnifche mannen een Ipreekwoord.waren geworden, dat van dezulken gezegd werd, die trouwloos handelden, en een voorwendzel tot uitftel hunner gedaane beloften zochten. Xx 2  348 OVER DE RECHTE BEPAALING DER Dit alles zal dan genoegzaam zyn om de geloofwaardigheid van Herodotus in dezen te bevestigen,, daar de aanmerkingen van zynen tegenfchryver zulke blykbaare tekens van ongegronde bedilzucht hebben. Deze heeft namelyk tegen het gezag van alle fchryvers niet gefchroomd dat alles te ontkennen, wat Herodotus ons van de opgenoemde wet der Spartaanen verhaalt, en beticht hem hier by, als had hy dat volk van lafhartigheid willen verdacht maaken, daar hun nogthans enkel bygeloof wordt te last gelegd,, getuigende onze fchryver met ronde woorden, dat de Spartaanen ftraks na de volle maan zig met zeer groote verhaasting naar Attika hadden gefpoed. Met dit alles willen wy gaarne toeftaan, dat er in dit ganfche verhaal zeer aanmerkelyke zwarigheden overfchieten, indien men blyft ftaande houden, dat .de zege by Marathon waarlyk op den zelfden dag van de maand Boëdromion bevochten zy. Hoe konden de Spartaanen met mogelykheid ftraks na den flag aldaar verfchynen, indien ze door zekere wet t'huis werden gehouden, tot dat de maan vol was, dat is, tot dat de helft der maan voorby was? En hierom koomt my het gevoelen van wesseling(/> niet geheel onaanneemelyk voor, volgens wiens gisfing de flag van Marathon niet op den zesden dag der maand Boëdromion, maar eerst na het aflooper» . i der (F) Ad fi e R' 0-t). FF, 106. Een zeker Atheensch man verhaalt by plato, de • Legib* p. 594.. B. dat de Spartaanen daags na derwveldflag waren aangekomen,, zynde te vooren weerhouden geweest, het zy door den oorlog tegen de Mesrfeniers, het zy door eenige andere rede.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 349 der eerfte helft dier maand zoude zyn voorgevallen, Egter blyft dit geheele onderwerp, myns bedunkensr met veele duisterheden bezet, waarom ik liever er niets in wil bepaalen, dan de opgenoemde gisfing aannemen, of andere niet meer genoegzaam getraafde gedachten hier te berde brengen. § V. Nu volgen de Korinthiers, welk volk insgelyks door het fchendziek en nydig karakter van Herodotus zoude mishandeld zyn : want volgens de verzekeringen van Plutarchus is deze ftaat zo in veele andere opzichten door onzen fchryver belasterd, als wel voornamelyk hier in, dat dezelve in de Perfifche oorlogen zig lafhartig gedragen, en de algemeene zaak der Griekfche vryheid fehandelyk zoude verlaa.ten hebben. De zaak koomt hier op uit: volgens het verhaat van Herodotus liepen er onder de Grieken twee zeer verfchillende verhaalen rond, nopens de wyze, op welke de Korinthiers zig in den zeeflag by Salami» hadden gekweten: de Atheners namelyk vertelden, dat derzelver vloot, voor dat het treffen begon, met byzetten van alle zeilen de vlucht had genomen, en hoewel dezelve door het zien van zeker bovennatnurlyk verfchynzel naderhand' was terug gekeerd,, egter haare voorige ftandplaats niet wederom had bereikt, voor dat het gevecht reeds beOist, en de barbaaren geflagen waren. Dit hadden dan de Atheners verfpreid: maar de Korinthiers, voegt onze fchryver Xx 3 ®r  350 over de rechte bepaaling der • er by, wilden van dit alles niets weten, beroemende zig in 't tegendeel by Salamis in de fpitze te hebben geftreeden, en dus wel degelyk deel aan die zege te hebben gehad. En hier in hebben zy het eenjiemmig. getuigenis van geheel Griekenland (met uitzondering der Atheners namelyk) in hun voordeel. Dus verre Herodotus. (m) Nu is er niet gemakkelyk eenige andere plaats by onzen fchryver te vinden, waar hy, naar het oordeel van zeer veelen, die voornaamfte wet der gefchiedenisfen, welke alle partydigheid ten fcherpften veroordeelt, meer zoude hebben uit het oog verlooren. Hier by koomt nog het getuigenis van dio chrysostomus, (n) dat hy namelyk de Korinthiers zo h.ier als elders in een ongunftig licht had doen voorkomen, om hier mede zich op dat volk te wreeken, als hebbende, naar zyne gedachten, geene genoegzaame belooningen ontvangen voor den te vooren aan hun toegezwaaiden wierook. Hierom zouden dan die loftuitingen in lastertaal zyn veranderd: een beftaan waarlyk, het geen, zo het beweezen konde worden, niet alleen het karakter eens gefchiedfchryvers, maar ook dat van elk ander mensch ten hoogden moest onteeren. Geen wonder derhalven, dat Plutarchus op dit alles ten fterkften aandringt, als zyns bedunkens genoegzaam kunnende dienen ter voldinging der tegen de eerlykheid van Herodotus ingebrachte bezwaaren, daar zelfs zommigen zyner me- O) Lib. FIH, c. 94. (n) In Corintb. tf6. C.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 35* mededingers de geheele zaak of met ftilzwygen voorbygaan, of ook wel den tegenfchryver in 't gelyk ftellen. (o) Met dit alles koomt het my voor, dat de verdedi ging van Herodoot niet hopeloos zy. Indien wy immers de aanmerkingen van Plutarchus nagaan, fj>) zal men bevinden, dat door hem weinig of niets wordt bygebracht, het geen niet door Herodoot zelvcn reeds erkend was. Onze wysgeer zoekt namelyk te bewyzen, dat geheel Griekenland een allerloflykst getuigenis van de dapperheid der Korinthiers gegeven, en hun gedrag, geduurende de Perfifche oorlogen gehouden, ten hoogften geprezen had; als ook dat de gefneuveiden met groote ftatie waren ter aarde befteld, en hun aandenken door de dichters fteeds vereerd bleef. Van dit alles nu ontkent Herodoot niets hoe genaamd, maar verklaart, zo als ik gezegd heb, met ronde woorden, dat de Korinthiers, volgens het eenftemmig gevoelen der Grieken, zig in die oorlogen zeer wel hadden gekweetcn. Indien dus de befchuldiging van Plutarchus gegrond was, dat is, indien onze fchryver zyn best had gedaan, om den roem, die de Korinthiers van rechtswegen toekwam, met lastertaal te bezwalken, zoude hy zekerlyk die algemeene verklaaring der Grieken ten hunnen voordeele niet hebben bygebragt, of hy móest zig zulke allerlaagfte gedachten van het oordeel en doorzicht zyner lezers hebben gevormd, om te durven (<0 Not. ad Herod. 1. 1. Q>) p. 870. B,  352 OVER. DE RECHTE BEPAALING DER ven hoopen, dat het door de Atheners verfpreide fprookje van de vlucht des Korinthifchen veldheers Adramanthus, en van het door de Goden toegezonden fchip, waar door hy wederom op de plaats des gevechts zoude zyn terug gebragt, meer by hen zouden kunnen afdoen, dan de vereenigde ftem van geheel Griekenland, welke de Korinthiers tot hun voordeel hadden. De zaak is hier evenwel nog niet afgedaan, wyl Plutarchus volftrekt ontkent, dat de Atheners immer zulk een gerucht ten nadeeie der Korinthiers hadden doen lopem Maar hoe heeft toch deze fchryver met mogelykheid kunnen beflislën, of zekere losfe en ongegronde verhaalen , in die Perfifche oorlogen, waarlyk verfpreid geweest waren, dan niet? Ook ftrookt die vertelling, op zig zeiven befchouwd, zeer wel met het praatziek karakter des Atheenfchen volks, dat de meeste verhaalen doorgaans doorvlocht met verfchyningen van Goden, voortekenen, en wonderen. (£) Voords dient men hier verder by aan te merken, dat er des tyds groote oneenigheden waren ontdaan tusfchen Adramanthus en ïhemiftocles, waar van deze de Atheenfche, en geene de Korinthifche vloot gebood, gaande deze twisten eens zo ver, dat Adramanthus aan Themiltocles in den raad der vlootvoogden beval te zwygen, wyl hy maar een arme balling zonder vaderland was, zynde namelyk Athene door Xerxes in den brand gedoken. (r) Deze (?) Zie boven I afd. boofdfi. III, §13. 00 herod. Vlll, 5,61.  Geloofwaardigheid van herodotus. 353 ze en diergëlyke dingen fchynen dus het Atheensch gemeen te hebben verbitterd, en genoopt tot het verfpreiden van de opgenoemde vertelling ten nadeel der Korinthiers. Met dit alles erken ik gaarne dat het eene andere vraag zoude zyn, of Herodoot, daar hy die Atheenfche praatjes der verzameling en melding waardig keurt, als een voorzichtig en bedachtzaam gefchiedfchryver hebbe gehandeld? Zekerlyk zouden, noch Thycydides, noch Polybius, of ook Caefar en Tacitus zig met diergëlyke dingen hebben opgehouden. Maar onze Herodoot, die de gefchiedkunde, om met Cicero te fpreeken, eerst hervoortbracht, had geen ander voornemen, dan om alles, wat hem aangaande zekere zaak bericht werd, te boek te ftellen, ook zelfs, wanneer hy oordeelde, dat zulke berichten niet genoegzaam gegrond waren. (V) Voords dient men hier by in aanmerking te nemen, dat de Griekfche vryftaaren, ten tyde van Herodotus, het zeer dikwyls over den waren toedragt der voorheen gebeurde zaaken onder eikanderen geheel oneens waren, zo dat onze fchryver, na die tegenftrydige verhaalen, die hy van elk byzonder volk gehoord had, te hebben opgegeven, zig niet zelden genoodzaakt zag, om zyn oordeel op te fchorten, en alles aan zyne waarde en onwaarde te laten. En dit had wel vooral plaats omtrent de verfchillende berichten van de tyderi der Perfifche oorlogen; zynde (0 Zie hoofdji, 7, § 15. Yy  354 OVER DE RECHTE BEPAAL ING DER de de rede hier van deze, wyl niet weinige Griekfche volken, zo uit vrees voor den zeer machtigen vyand, als ook wel uit wrok tegen hunne nabuuren, de algemeene zaak der vryheid of openbaar veraarden , of ten minften zig geheel achterlyk en weifelend gedraagen hadden, met af te wachten, ten wiens voordeel de oorlogskans zig eindelyk zoude keeren» (7) Maar toen het gevaar over, en de vryheid gered was, zocht een ieder dezer volken zig een gedeelte der uitgevoerde heldendaaden aan te matigen, of ten minften de blaam van verraad en afval van zig af te fchuiven, en eindelyk de gebeurtenisfen in zulk een licht te plaatzen, dat men- ten minften den roem van anderen zocht te verduisteren, indien men er zig zeiven geen aanmerkelyk aandeel van dorst toe te eigenen. In dezen roemftryd hebben egter de Atheners alle overige Grieken zeer verre overtroffen, en den lof hunner daaden gemakkelykst onder hunne landgenooten verfpreid, daar zy van nabuuren en bondgenooten algemeen bemind waren, (V) en ook hen allen in kunde en vernuft overtroffen; waarom men dan met recht kan zeggen, dat dit volk het in zyn hand had, om roem. en blaam naar willekeur uit te deelen, en tot laatere tyden over te brengen. Deze zelfde aanmerking kan ook ter verontschuldiging van He* m De Phoceërs ft'reeden voor dè Griekfche vryheid, niet uit een edel be«nnzel, maar uit haat tegen de Thesfaliers, die onderdaanen van Xerxes waren. h fr od VlU \o. Deze gisflng van Herodoot wordt immers, myns bedunkens, genoegzaam door de hier ter nedergeftelde aanmerkingen gefterkt; otfchoon Plutarchus denkt dat er groote lasterzucht in fteke, p. 866. Q. O) Ik wil dit verftaau hebben van het tydperk voor den Peloponneichen oorlog..  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 355 Herodoot dienen, indien hy hier of daar met al te grooten ophef van de daaden der Atheners mogt fchynen te fpreeken. Maar wat deze hem te last gelegde vleyery betreft, hier van zal ik naderhand nog opzettelyk dienen te handelen. § VI. Het twede verhaal, .waar in Herodoot de eer en roem der Korinthiers met een kwaadaartig opzet zoude hebben te kort gedaan, vinden wy in zyn bericht van den veldflag by Platea, by welke gelegenheid de Atheners, Tegeaten, en vooral de Lacedemoniers volgens zyne verzekering zig allerdapperst hadden gekweeten: want, hoewel ook vyfduizend Korinthiers zig by het Griekfche leger gevoegd hadden, (j>) waren egter dezen by het treffen niet tegenwoordig geweest. De rede hier van wordt door onzen fchryver dus verklaard: (w) Toen de overwinning by Platea reeds beflist was, (zegt hy) kwamen de Grieken, die by den nabygelegenen tempel van Juno halte gehouden, en dus op het flagveld niet aanwezig geweest waren, namelyk de Megarenfen, Phliafiers, en Korinthiers langs verfchillende wegen na de plaats des gevechts afzakken, en wel met dat ongelukkig gevolg, dat veelen in den tocht door de Thebaanfche ruiters, zynde bondgenooten van Xerxes, onderfchept, en afgemaakt werden. Dan, hoe zeer deze lieden een minder glorieryken dood ftierven dan de hel- 0) HEROD. FUI, 28. (w) VIII, 69, feqq. Yy 2  55<5 OVER DE RECHTE BEPAALIpJG DER helden, die by Platea hun leven voor het vaderland hadden gelaten, werden zy egter even eens met graftekens en opfchriften ter hunnen lof vereerd, (x) Hier maakt Herodoot wel niet opzettelyk gewag van de Korinthiers, onder die geenen, welke op voorverhaalde wys door de Thesfaliers waren verflagen, maar het te vooren by hem vermelde wyst evenwel genoegzaam uit, dat dezelfde nederlaag, welke die van Megare en de Phliafiers trof, ook aan hun was te beurt gevallen; waar uit dan tevens blykt, dat onze fchryver eigenlyk dat niet beweert, het geen Plutarchus hem behendig zoekt aan te wryven, (j) als of namelyk de Korinthiers enkel ledige graftekens, met grootfche opfchriften en lofredenen verfierd, by Platea hadden opgerecht. Zy konden immers hunne dooden op dezelfde wyze ter aarde beftellen als de Megarenfen en Phliafiers gedaan hadden, welke landsgenooten door het zwaard der Thebaanfche ruitery, zo als ik zeide, waren gefneuveld; en ftonden dus niet gelyk met die van Egina, welken, volgens het verhaal van onzen fchryver, niet dan ledige grafheuvels voor de hunnen hadden opgericht, daar zy geen deel, hoegenaamd, aan den ftryd gehad hadden. De overige Grieken fchynen niet te min deze verwaande en ydele praal der Egineten met goede oogen te hebben aangezien om de algemeene vreugd en vergenoegdheid niet te ftoren. Voor het overige kan dit alles dienen ter bevestiging (#) Lib. IX, e. 85. (yJP-77*-L>..  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 357 ging van die aanmerking, welke ik reeds te voren heb bygebragt, dat namelyk de onderlinge nayver en wangunst der Griekfche burgerftaaten zeer nadeelig voor de egte overdragt der gefclfiedenisfen geweest is. Dat egter Herodoot geen opzet gehad hebbe om de Korinthiers hunnen verfchuldigden lof te betwisten, kan uit zyn verhaal van den veldflag by Mycale ten vollen blyken, wordende de eer der aldaar bevochte zege wel vooral aan dat volk toegekend. O) § VII. Vervolgens geeft Plutarchus zig zeer veele moeite, om alles, wat Herodoot ten nadeel en fchande zyner landslieden, de Boeotiers had te boek gefield, op losfe fchroeven te zetten, en neemt hier by den toon van vaderlandsliefde aan, als of burgerplicht hem riep, om de lasterzucht en leugentaal van den gefchiedfchryver te wraaken. Vooral is hy er op uit, om een verhaal van Herodotus, dat namelyk de Boeotiers wegens hunne kwade geneigdheid a3si gyzelaars door Leonidas by den pas van Thermopyle zouden zyn aangehouden, (V) te ontzenuwen. Maar, de verdediging van onzen wysgeer is hier in diervoegen ingericht, dat ze ten klaarften aanduide, hoe onoprecht hy met het aanhaalen van Herodoot zy te werk gegaan. Hy beroept zig hierop, hoe het ongehoord en belachelyk zy, dat driehonderd Spartaanen een grooter aantal, te weeten vierhonderd Thebaanen tegen wil (z) Lib. IX, C. 102. (a) HEROD. VII, 202, 222. Yy 3  OVER DE RECHTE BEPAALING DER wil en dank zouden hebben knnnen vast houden, te meer daar de laatstgenoemden zo wel gewapend waren als de eerften. Maar wanneer wy nu Herodoot hier mede vergelyken, zal men ras vinden, dat de aanhaaling niet ter goeder trouw is gefchied. Deze verhaalt ons immers niet, dat de engte van Thermopyle alleen door driehonderd Spartaanen werd bezet gehouden, maar door zo veele Spartaanen; ja hy voegt •er wel duidelyk by, dat deze roemryke fiagtoffers der vryheid van Griekenland door eene uitgelezene bende van Thefpis werden onderfteund; om nu niet van de Helooten te gewaagen, waar van er zomwylen zeven aan elk Spartaansch foldaat ten dienfte ftonden. (£) Buiten twyfel zoude Plutarchus zig gaarn hebben in ftaat gefteld gezien om zyne landslieden van de blaam der verradery van Griekenland, die op hen lag, volkomen te kunnen ontheffen; maar wyl die zaak al te zeker en bewezen was, (V) wendt hy het op een' anderen boeg, en zoekt alles, het geen Herodoot van dat overlopen der Thebaanen tot Xerxes getuigt, door het opperen van eenige zwarigheden verdacht te maaken. Onze fchryver had namelyk gezegd, dat de Thebaanen door die van Sparte by Thermopyle tot gyzelaars waren aangehouden, wyl zy openlyk met Xerxes heulden; en dat vervolgens, toen de Perfen op de Spartaanen indrongen, en hen overhoop wierpen, deze Thebaanfche gyzelaars O) Lib. VU, c. 123. ubi V. not. (r) demosth. PM. II. xenoph. Hift. Cr. f, 55S'  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 359 laars eene fmeekende houding aangenomen, en de Perfen verklaard hadden, hoe zy geheel tegen hun zin tot den ftryd waren gedwongen geworden, als zynde blykbaar vrienden van Xerxes, en hebbende hem reeds voor lang hulde bewezen door het gewoon gefchenk van vuur en water. Deze betuigingen der Thebaanen werden ook bevestigd door de Thesfalifche ruitery, die onder de banieren van Xerxes ftreden, en de voorfpraak der Thebaanen waren, als zynde deze laatstgenoemden geheel tegen wil en dank gedwongen geweest om de Spartaanen te onderfteunen. Maar wyl dit alles in de hitte des ftryd» voorviel, hadden de Perfen niet te min zommigen dezer om genade fmeekende Thebaanen verflagen, nog een grooter aantal van hun gevangen genomen, en die allen met het koninglyk teken gebrandmerkt, beginnende met den veldheer Leontiades. Dus verre Herodotus. (V) Hier op vraagt nu Plutarchus fV) hoe- het toch mogelyk 'hebbe kunnen zyn, dat de Perfen, in den dichtften drom des gevechts, en onder een verward krygsgefchrei,, deze betuigingen der Thebaanen, en de 'daar op gevolgde affmeekingen der Thesfaliers ftraks hoorden en verhoorden? Ik antwoorde hier op, dat Herodoot zelf verhaalt, hoe deze om genade roepende Thebaanen niet alleen behouden werden,, maar zommigen hunner in het gedrang omkwamen» Hier op laat de wysgeer voords eene andere aat> mer- 00 Lib. W, c 233. CO P- 8 ^7-  3ÓO over de rechte bepaaling der merking volgen, en befchuldigt Herodotus, dat den naam des Thebaanfchen veldheers kwalyk had te boek gefteld, als zynde deze niet Leontiades, maar Anaxander geweest. -Maar laat het al eens waar zyn, dat Herodoot hier eene misflag begaan hebbe, (daar Plutarchus zig beroept op Nicander van Kolophon, en Ariftophanes, welke laatfte betuigde, dat die naam in de registers der overheden dus gefpeld ftond) zal daarom deze verzinning genoegzaam zyn om het geheele verhaal op losfe fchroeven te ftellen? Hier toe kan men te minder befluiten, wyl Plutarchus voort hier op zyn lust tot vitteryen aan den dag legt, door den draak te fteken met het verhaal van Herodoot nopens de koninglyke brandmerken, waar mede de gevangene Thebaanen op last van Xerxes waren getekend; daar het nogthans zeker is, dat dezulken, die zig op genade en ongenade hadden overgegeven, in diervoegen meermaalen door de Perfen werden behandeld, gelyk ons dit door curtius en anderen wordt bevestigd, (ƒ) § VIII. De proeven, welke ons vervolgens door Plutarchus worden opgegeven, als zullende ftrekken om den lasterzucht van Herodotus aan den dag te leggen, zyn doorgaans zo weinig beduidende, dat ze naauw- (ƒ) Lib. F, c. 5. ubi V. not. Plutarchus maakt zelf van deze gewoonte op een andere plaats gewag, torn. I, p. 165. D. en 542. B. 7Ae ook de geleerde aantekening van j ac. gothofr. ad L. 2. C. Tb. dc poen. torn. UI, p. 118. Ed. Ritteri. spencer, de Leg. Hebr. ritual. Lib, II, c. zo.feü. I.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 361 naauwlyks eene ernftige wederlegging verdienen. Onze fchryver heeft, volgens zyn zeggen, den welgeftaafden roem der Spartaanen te kort gedaan, door van Leonidas te verhaalen, dat hy in de engte van Thermopyle zoude zyn gefneuveld, (g) daar nogthans alle de Grieken uit eenen mond erkenden, dat die dappere held aan het hoofd eener uitgelezene bende de legerplaats van Xerxes had overvallen, ja tot de tent des konings was doorgedrongen, tot dat hy en de zynen na eene groote flagting onder de Perfiaanen te hebben aangeregt, en uit enkele vermoeidheid niet langer kunnende vechten, eindelyk door de op een geftapelde lyken der vyanden werden bedolven. Maar wie merkt niet, dat dit laatfte verhaal op dien hoogen toon des treurdichts gefchoeid zy, welke, hoezeer dezelve ook in de ooren der Grieken alleraangenaamst klonk, egter zeer zelden het merk der waarheid draagt; en waar van dus ook de ftyl van Herodoot, als zynde nog niet door de zucht tot het wonderbaare opgefmukt, en bedorven, doorgaans niet minder vreemd is? Terwyl wy dan ons geheel niet verwonderen, dat de Grieken den dood van Leonidas in diervoegen, als Plutarchus ons zegt, verhaalden, Qi) zo leeren wy te gelyk uit dit voorbeeld, hoe alle dingen van tyd tot tyd door het gerucht worden vergroot, en de eenvoudige Gr) ub. vu, c. 214. (b) By voorbeeld diodorussiculus, XI, 10. justin. II, 12. Anderen gaan nog verder, en vertellen dat Leonidas zelfs de koninglyke kroon vau het Woofd van Xerxes zoude hebben gerukt, vr e s s e l i n g , ad Diod. 1.1. Zz  362 OVER DE RECHTE BEPAALING DER waarheid onkenbaar gemaakt. Dus zal dan al het geen Plutarchus hier ter berisping van Herodotus had bygebracht, zeer gemakkelyk ten zynen lof kunnen worden opgenomen, en verklaard. Vervolgens zoude Herodoot, volgens Plutarchus, eene gansch ongehoorde lasterzucht hebben aan den dag gelegd, daar hy de Spartaanen, dat allerdapperst volk, dorst te befchuldigen, als hadden zy, by gelegenheid der veldflag by Platea, met wederzin, en niet dan fchoorvoetende den vyand onder de oogen gezien, en er op aangedrongen, om tegen de Grieken, die in het leger van Xerxes dienden, te worden gefield, tervvyl men de Atheners, als hebbende de barbaaren, en hunne manier van vechten by Marathon leeren kennen, nu ook tegen hen moest aanvoeren. (/) Hoe belachelyk is het, roept Plutarchus hier by uit, niet te durven vechten dan met een'vyand, waar mede men meermaalen handgemeen is geweest. (T)Derhalven zouden die fiere foldaaten van Julius Caefar, volgens onzen wysgeer, zig niet minder befpottelyk hebben aangefteld, wanneer zy , op het hooren der berichten nopens de dapperheid en krygsbeleid der Germaanen, de algemeene bedeesdheid zelfs door hunne wezenstrekken verrieden, ja ook, volgens het verhaal van caesar, in traanen uitborften? (/) En dus hebben dan ook de Spartaanen, als Zynde nimmer te vooren met de Perfen handgemeen geweest, hierom dien fchrikbaarenden vyand niet rustig durven (0 herod. IX, 46\ (*) p. 872. B. (0 Bell. Gall. 1, 39»  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 36*3 ven af te wachten. Waar omtrent Herodoot op eene andere plaats zig in diervoegen uitlaat: De Atheners waren de eerjlen, zegt hy, die op het aanfchouwen der Meden en derzelver krygsgewaaden niet terug deinsden, daar nogthans de overige Grieken enkel op het hooren van dien naam met angst werden bevangen. Qn) Geen wonder derhalven, dat de Grieken dus dachten, daar dit denkbeeld, nopens het fchrikverwekkend aanzien der Perfen, zelfs naderhand de Romeinen had ingenomen. Qt) § IX. Eindelyk en ten laatften komen ons onder de volken, die door de pen van Herodoot zouden beledigd zyn, de Atheners voor, hoewel Plutarchus zig zeiven waarlyk zeer weinig gelyk zy in de berispingen, welke hy inbrengt tegen de verhaalen der daaden van dat Gemeenebest, zo als dezelven door onzen fchryver zyn te boek gefteld. Immers wordt Herodotus op de eene plaats door hem befchuldigd als een man, die het er op gezet had om enkel de Atheners te vleijen, en van alle andere Grieken kwaad te fpreeken; ja dat de Atheners hem voor deze loftuiting een belooning van tien talenten hadden toegewezen; en echter laat hy hier op ftraks volgen, dat de lasterzucht van den gefchiedfchryver te (»;) Het is waarfchynlyk dat de Atheners in eenige takken der krygskunde de Lacedemoniers overtroffen, herod. IX, 70. Ook konden de laatstgenoemden in den flag by Platea den aanval der zogenaamde Gerrophori niet uithouden, plato Latt. 25. A. plut. in Ariftid. 328. C. («) De verfcbrikkélykè Meder. borat, Lib. I, Oda 25. Zz 2  364 OVER DE PECHTE BEPAALING DER re groot was, om zelfs dezulken te fpaaren, wier pluimftryker hy anders begeerde te zyn. Dus had Herodoot, volgens zyn zeggen, den roem en de gelukkige gevolgen der zege van Marathon veel te laag opgegeven, daar hy fchreef, dat de Perfen, hoe zeer ook in dien veldflag gehavend, nogthans de hoop om Athene te bemachtigen hierom niet geheel hadden opgegeven, maar dat zy, na het voorgebergte Sunium te hebben omgezeild, nog eenigen tyd daarna zee hielden, met voornemen om de ftad vyandig aan te tasten. (0) Door dit verhaal had dan Herodoot, naar het oordeel van Plutarchus, de Atheners van den roem eener zeer volkomene, en geheel niet twyfelachtige overwinning zoeken te verfteken, daar het evenwel, volgens zyn voorgeven, zeker en bewezen was, dat de Perfen, na de bekomene neerlaag, zig in de nabuurfchap niet langer durvende ophouden, met de grootfte verhaasting het Atheenfche ftrand hadden verlaaten. Maar wie zal nu uit het beloop dezer twee ongelykluidende verhaalen niet met my moeten befluiten, dat het bericht van Herodotus een veel eenvoudiger en min overgedreven voorkomen hebbe, en dus ook met die egte merktekenen der waarheid geftempeld zy ? Het is naauwlyks te zeggen of te geloven, hoe verre de Grieken, die altyd zig by uitftek verlustigden in het uitgalmen van hun eigen lof, (j>) hier omtrent, vooral na de ty- (0) Lib. VI, c. 115. Q>) Dus drukt valerius maximus zig uit, III, a, 22.  geloofwaardigheid van herodotus. 365 tyden van Herodoot, alle paaien zyn te buiten gegaan. Dus verhaalt by voorbeeld onze fchryver, dat er by Marathon omtrent zes-duizend en vierhonderd Perfen waren gefneuveld; maar dit getal fcheen in vervolg van tyd veel te gering te zyn, en is daarom tot tweemaal honderd-duizend vermeerderd, die zo in den veldflag, als daarna door fchipbreuk zouden zyn omgekomen. Geen minder doorflaand bewys van dit grootfpreeken, waaraan laatere gefchiedfchryvers zig fchuldig maakten, vinden wy in die lofredenen, waar mede men de dappere daad van Cynegyrus, een Atheensch foldaat, heeft vereerd. Herodoot verhaalt namelyk met weinige woorden, dat die man, daar hy de vlagvan een vyandlyk fchip trachtte af te rukken , zyne hand, en ook zyn leven hier by had ingefchoten, Qf) Maar deze daad fcheen aan de redenaaren van vol^ gende tyden niet grootsch noch verheven genoeg te zyn. Het is der moeite waard hier over justinus te hooren, die ons dat beftaan van Cynegyrus, zo als het door de zucht tot het wonderbaare reeds was opgefmukt, in dezer voegen verhaak: (f) De roem yan Cynaegyrus, een Atheensch krygsman, is door zeergroot e hffpraaken der gefchiedfchryvers alom hekend geworden; daar die man, na eene ontelbaar e menigte vyanden neergeveld, en de overigen tot aan hunne fchepefi vervolgd te hebben, eerst een Per fis ch fchip met de rechtehand tegenhield, en die afgehouwen zynde, ook met de lin* (?) Lib. H, c 114. (r) Lib. n, r. oi Zz 3  366 OVER DE RECHTE BEPAAL ING DER linkerhand, ja eindelyk, na verlies van heide zyne handen, hetzelve nog met de tanden poogde aan het fira&d te houden. Zie daar een zeer gepast voorbeeld, ten bewyze, hoe de gefchiedverhaalen zyn vervalscht geworden door die ongelooflyk fterke drift, welke de meeste menfchen aanfpoort om byzondere en ongehoorde daaden te verbreiden, vooral indien men het zo ruime veld van vaderlandfche heldenftukken voor zich heeft. Het zal niet ongepast zyn eene andere foortgelyke proef hier by te voegen, welke niet minder ter bevestiging der oprechtheid, en geloofwaardigheid van onzen Herodoot verftrekken kan. In zyn verhaal namelyk van den hertocht van Xerxes naar Afie zegt hy, dat hier omtrent twee verfchillende berichten waren verfpreid geworden, daar zommigen vertelden, dat de koning te land naar Sardes zoude zyn vertrokken, terwyl anderen meenden, dat hy by Eion zich op een Perfisch vaartuig begeven hebbende, de reis ter zee had afgelegd. Nu omhelst onze fchryver het eerfte dier gevoelens, en wederlegt het laatfte met zeer bondige redenen. 0) Maar die wufte vernuften, welke er alleen op uit waren, om wonderen uit te trompetten, fcheen zulk eene verhaaste vlucht van den grooten koning een by uitftek gefchikt onderwerp om in een treurdichterlyken ftyl te worden (f) Lib. VIII, c. 115. en volg. Diodorus Siculus behandelt dit onderwerp met veel omzigtigheid, en zegt er niets anders van, als dat Xerxes naar Afie was terug gekeerd, zonder zig over de reis zelve uit te laaten.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 36"? den behandeld. Hierom is het dan, dat Juftinus, van deze vlucht fprekende, en die vertellers van wondergebeurtenisfen volgende, het Perfifche leger op deszelfs hertocht doet verzeilen van roofvogelen, en verfcheurende dieren, welke namelyk op het onnoemelyk aantal van doode lyken zouden hebben geaasd, terwyl nogthans Herodotus, zonder eenige melding van die roofdieren te maaken, ons eenvoudig verhaalt, dat hongersnood, loop en pestziekten in het leger vallende, veelen hadden weggelleept. Vervolgens wordt dat Fenicisch fchip, waar mede Xerxes, volgens Herodoot, naar Allen was vertrokken, by den zelfden Juftinus een visfchersfchuitje; zynde het, gelyk hy er ftraks in zynen treurtoon op laat volgen, een yerwonderlyk fchouwtoneel geweest, en zeer dienende ter betrachting der wisfelyalligheid yan al het ondermaanfche, dien zelfden vorst in een klein vaartuigje te zien overfteken, wiens vloot en kort te voor en de ganfche zee naauwlyks konde bevatten, ja hem zelfs buiten alle hulp van bedienden aan zyn lot te vinden overgelaaten, wiens legers voorheen geheele landen befloegen. (f) % X. Indien wy vervolgens alles, wat naar het oordeel van Plutarchus door Herodoot met een lasterziek opzet zoude zyn bygebracht ter verkleining van den roem des Atheenfchen volks, onzydig overwegen, zal O) justin. II, 13. Ten tyde-van Herodoot gaf men den rampzaligen koning ten minften nog eenige reisgenoten, namelyk Perfifche Grooten, welken by intusfchen tot llachtoffers zyner fpyt en gramfchap konde maaken.  368 OVER. DE RECHTE BEPAALING DER zal men ras bevinden, dat zelfs zulke dingen, welke bem als befchuldigingen worden voorgeworpen, zeer kunnen ftrekken ter bevestiging van dat oprecht en eenvoudig karakter, waar van zyne fchriften allezins blyken dragen, zo als ik reeds te vooren heb aangetoond. Dus vertelt by v. onze fchryver, dat de Griekfche vloot met die der Perfiaanen herhaalde reizen by Artemifium was flaags geweest, en dat, offchoon de barbaaren in die fchermutzelingen zeer gehavend werden, er nogthans niets beflisfends voorviel; ja dat de Grieken eindelyk ernftig op den aftocht begonden te denken, na dat een aanmerkelyk gedeelte der Atheenfche fchepen, welke hunne voornaamfte macht uitmaakten, groote fchade had bekomen; en ook vervolgens dit voornemen hadden ter uitvoering gebracht, toen Leonidas by Thermopyle gefneuveld, en die post door de vyanden was vermeesterd. (u) Op dit alles merkt Plutarchus enkel aan, dat de Grieken nooit gedacht hebben om Artemifium te verlaaten, (V) en dat dus deze vertelling door onzen lasterzieken fchryver moest verzonnen zyn. Terwyl er egter noch getuigen, noch eenig ander bewys ter wederlegging van dezen zogenaamden laster worden bygebracht, vervalt de befchuldiging van zelfs, en is althans denzulken, die den naam van wysgeer wil dragen, geheel onwaardig. Vervolgens was de konstgreep, welke Themifto- cles («) Lib. VUU e. 18, *té (v)p. 86> D.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 369 cles in 't werk ftelde, om de Griekfche vloot op de reede van het eiland Salamis by een te doen blyven, naar het bericht van Herodoot, door dien grooten man niet eerst verzonnen, maar hem door zekeren Athener, Mnefephilus genaamd, medegedeeld. (V) Hier kan Plutarchus niet dulden, dat men zuik een' wyzen raad aan een ander dan aan Themiftocles oorfpronglyk heeft durven toekennen, (x) Eindelyk zegt Plutarchus, dat de lasterzucht van Herodotus zo verre ging, dat zelfs een AriÜides er niet ongefchonden afkwam. Maar de plaats, waar op de wysgeer zich beroept, is genoegzaam voldoende om de ongegrondheid zyner befchuldiging aan den dag te leggen, wyl Ariftides aldaar met ronde woorden voor de rechtvaardigde en deugdzaarnfte man onder alle de Grieken wordt verklaard. Q') § XI. Daar het waarlyk vervelend zoude worden by foortgelyke opgeraapte bezwaarcn langer te blyven ftil ftaan, ga ik dezelven met opzet voorby, vooral, wyl verre de meesten en voornaamften reeds zyn beoordeeld. Voords zal ik my ook niet inlaaten in een onderzoek van dat alles, wat Plutarchus bybrengt, om te toonen, hoe Herodotus zich fchuldig gemaakt hebbe aan ongodsdienftigheid en verachting van heiligdommen. Het zy genoeg te zeggen, dat de hier toe gebrachte voorbeelden geheel niets te beduiden heb- f» Lib. VIII, c. 57. f» p. 869. D. (v) HEROD. VIII, 79. Aaa  370 ' OVER. DE RECHTE BEPAALING DER. hebben, en ten minften zeer weinig afdoen ter bevestiging van de geloofwaardigheid of ontrouw van onzen fchryver. Er fchiet dan, myns bedunkens, ter volledige afhandeling van dit onderwerp niets anders over, dan dat wy dit werkje van Plutarchus eens over 't geheel overzien, en ons oordeel er over zeggen, zo als ik denk dat het zelve met goede gronden kan worden geftaafd. Men merke dan aan: I. Dat de fchryvers, welke door Plutarchus ter wederlegging van Herodotus worden aangevoerd, geene groote, noch ook veelvuldige dwalingen in zyn werk fchynen te hebben opgemerkt. Indien wy immers enkel het getuigenis van Ariftophanes den Boëotier uitzonderen, ingevolge waar van de naam des bevelhebbers der Thebaanen by Thermopyle niet Leontiades, zo als Herodotus verhaald had, maar Anaximander zoude zyn geweest, (2) is al het overige, het geen uit die fchryvers wordt aangevoerd, bykans enkel ingericht, om te toonen dat Herodoot zomtyds zulke dingen met ftilzwygen heeft voorbygegaan, die hy wel had mogen, of moeten te boek ftellen, of in 't tegendeel voorvallen vermeld, waar van men elders geen het minfte gewag vindt gemaakt. Hoe zeer dan ook Plutarchus zyne lezers in het denkbeeld zoekt te brengen, als of hy met zyn werkje enkel bedoelde om de lasterzucht van Herodoot 00 p. 867- ^  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. doot te gispen, zonder zich over zyne overige fproukjes en onwaarheden uit te laaten, als zynde dezen, volgens zyne gedachten, ontelbaar, en een onderwerp, dat veele boekdeelen zoude kunnen - beilaan'i, zo is echter de bittere fchryftrant, waar mede dit boekje is opgefteld, myns bedunkens genoegzaam[ om deze fnorkery te wederleggen, als wordende daaf in alles, wat maar eenigzins tert bezwaar van onzen fchryver konde dienen, byeen geraapt, en op een geftapeld. Hier by zal een ieder met my moeten erkennen, dat leugen en lasterzucht te naauw aan elkander verbonden zyn, dan dat men deze fmetten in eenig fchryver naauwkeurig zoude kunnen uit elkander zetten. Het koomt my derhal ven voor, dat de arbeid van Plutarchus niet geheel zonder vrucht is geweest, als kunnende ten bewyze (trekken, dat die gefchiedfchryvers, waar van hy gebruik heeft gemaakt, geene groote feilen en misflagen in Herodotus hebben erkend. II. Vervolgens meen ik te hebben getoond, hoe ook zulke plaatzen, welke door Plutarchus worden bygebracht, om er de lasterzucht van Herodoot uit te betoogen, dikwerf de doorflaandfte blyken geven van die eenvoudige oprechtheid, welke in zyne fchriften allezints doorftraalt, en waar door hy werdt aangefpoord om de waarheid te zeggen, zelfs teri koste dier eigenliefde, welke de Grieken zo zeer had ingenomen, en dien onberedeneerden afkeer, waar mede zy de zogenaamde barbaaren behandelden, hoe Aaa 2 zeer  372 OVER. DE RECHTE BEPAALING DER zeer ook de oprechtheid der verhaalen er by mocht lyden. De befchulcliging derhalven, die men tegen Herodotus heeft ingebragt, dat hy namelyk den roem van Griekenland met een kvvaadaartig opzet zoude hebben verdonkerd, ftrekt zelfs, in het waare oogpunt geplaatst zynde, ten klaaren bewyze, dat de verhaalen van onzen fchryver nog niet befmet waren met die overgedrevene lofredenen, waar mede de Griekfche dichters en redenaars naderhand de gefchiedenisfen van hun land hebben vervalscbt. III. Daar de Griekfche burgerftaten nimmer eensgezind waren, had de nayver, of vyandfehap die er tusfchen dezen plaats had, dikwerf ten gevolge, dat onze fchryver zig genoodzaakt zag, om zeer tegen elkander aanlopende verhaalen te boek te ftellen, die dan gewoonlyk neerkwamen op den roem en lof van dat volk, waar van deze berichten afkomftig waren, en tot last en fchande hunner nabuuren moesten {trekken. Deze omftandigheid. wordt door Plutarchus in een zeer ongunftig en verkeerd daglicht geplaatst, wanneer hy Herodoot zeiven wil doen voorkomen , als had hy zulke lasterlyke berichten, als de Grieken ten kosten hunner mede vryftaten verfpreid hadden, eerst verzonnen, en door zyne fchendzieke pen aan de nakomelingfchap overgebragt, § XII. Hoe zeer niemand twyftelen kan, of Plutarchus was een  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 373 een man van groote en uitgeftrekte kundigheden, waar aan wy voorzeker zeer veel te danken hebben, vinden wy egter, dat hy zig niet zelden met drogredenen zoekt te behelpen, en ook onderwerpen, welke hy in zeker oogpunt wilde geplaatst hebben, zelfs tegen zyn beter weten aan, zomtyds verkeerd voorHelde. (V) Laat ons eenige weinige, doch doorflaande proeven hier van opgeven. Plutarchus fchynt zeer euvel op te nemen, dat Themiftocles door Herodoot ergens van gierigheid wordt befchuldigd; (£) daar hy nogthans van dien zelfden Themiftocles op eene andere plaats met ronde woorden getuigt, dat deze wel een zeer verftandig doch te gelyk fchraapzuchtig man was. (Y) Voords zegt hy, dat Herodoot de oude wyzen van Griekenland met een fmadelyke naam had beftempeld, door hen Sofisten te noemen, offchoon hy zeer wel wist, dat de naam van Sofisten eertyds vereerenswaardig werd gehouden, en niet dan in laater dagen die gunftige betekenis verloor, toen namelyk ydele woordentwisters en drogredenaars zig met den naam en glimp van wyzen begonden voor te doen. .(V) Plutarchus befchuldigt Herodoot tegen beter weten aan, dat hy zekeren Aminocles de moord van zyn* ei- ,'jC*) barnes in vit. Eurrp. p. 30.. Opmerkelyk is het oordeel, dat Bayle,, een man die Plutarchus veel doorkropen had, over hem Itrykt. Men zoudè valfche ftuitredenen by duizenden uit Plutarchus kunnen verz,mielen, zo men de moeite wilde nemen die op te [peuren. Art. lïcurgus ,Not. G. (/>) herod. W//, 112. plut. 871. C. (c) In Tbemift. 122. C. aristid. 320. D. OQ he.rod. I, 20. plut. 857. F. et in Tbemift. p, 112. Aaa 3  374 OVER DE RECHTE BEPAALING DER eigen kinderen had te last gelegd, daar onze fchryver nogthans duidelyk zegt, dat die kinderen niet door de ontaarte handen van hun- vader, maar door eenig ander ongelukkig toeval uit het leven waren gerukt, (e) Eindelyk zegt hy, dat de zamenfpraak tusfchen Kroefus en Solon, zo als die ons door Herodoot zeer fraai wordt befchreven, vol ongodsdienftige denkbeelden fteekt. (ƒ) Dan, die zelfde Plutarchus verklaart in zyn leven van Solon, dat deze zamenfpraak om derzelver uitnemende fchoonheid en krachtige gezegdens voorzeker verdient bewaard te blyven, offchoon ook Kroefus en Solon elkander nimmer mochten hebben ontmoet, (g) BESLUIT. N u fchiet er niets anders over, dan dat ik een fchets van den voornamen inhoud dezer verhandeling hier ter neder ftelle, waar uit dan blyken kan, hoedanig de uitflag geweest zy van myne nafpooringen, betreffende de geloofwaardigheid en verdienden van Herodotus. Het f>) herod. VII, 190. PLUT. 87.5. (ƒ) herod. I, 31. plut. 858.^. 0) In Solonep. 03. B.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. ^5 h Het was niet anders mogelyk, of onze fchryver moest dikwerf in zulke misdagen vervallen, welke uit het tydperk, waar in hy leefde, natuurlyk voortkwamen. Al wie het immers wagen durft, om zonder voorganger zulk een uitgebreid gefchiedkundig werk op zich te nemen, zal voorzeker onder de min befchaafde en onkundige volken, waar onder hy leeft, niet veele getrouwe en toeverlatige gedenkftukken ten zynen naricht vinden. Hierom is het -dan, dat dezulken zig in de noodzakelykheid bevinden om zig niet zelden van losfe en ongegronde geruchten in hunne opftellen te bedienen, en wel voorhal, om van de dichtftukken gebruik te maaken, als zynde ^ezen wel de voornaamfte bron, waar uit alle dezulken, die het eerst in onmaat fchreeven, den inhoud hunner meeste berichten moesten fcheppen. Daar nu voords de ondervinding genoegzaam leert, hoe en geruchten, en dichterlyke vernuften in ftaat zyn, om ook de eenvoudigfte dingen naar het wonderbaare te doen overhellen, zal het na deze aanmerking niet moeielyk zyn om de rede aan te wyzen, waarom de eerfte bladzyden der gefchiedenisfen van alle volken doorgaans met fprookjes zyn opgevuld. II. Dit nu zo zynde, behoeven wy ons ook daar over niet te verwonderen, dat zelfs de ftyl der oudfte gefchiedfchryvers het gebruik maken van die opgenoemde bronnen doorgaans verraadt, en dus de dichOïO suet. Caef. c. 56. Catfar liet ons gedenkfchriften na, die de h oog ft e goedkeuring verdienen. Zy zyn onopgefmukt, oprecht, en zeer fraai, ontdaan van vmrden-jteraad, als van een kleed.  %76 OVER DE RECHTE BEPAALING DER dichterlyke voortbrengzelen naby komende, veelal afwykt van die naakte eenvoudigheid, welke Cicero in de gedenkfchriften van Cefar zo zeer bekoorde; Qi) en die ook waarlyk by uitftek gefchikt is, om de overtuiging van verftandige lezers weg te dragen. Herodotus, moet dan ten dezen opzicht naar myn oordeel worden gerangfchikt, dat hy als 't ware den overgang maakt tusfchen den dichterlyken ftyl, en die onopgefmukte eenvoudigheid, welke men met recht in een' waaren gefchiedfchryver vordert, (/') UI. Met dit alles zyn zyne dwalingen niet zo groot, en veelvuldig, als dezulken doorgaans hebben zoeken te beweeren, die, daar zy omtrent de zeden en gewoonten der aloude tyden volftrekt onkundig zyn, alles naar de begrippen van hunne eeuw willen afmeeten, en beoordeelen. IV. Men vindt by Herodotus niet weinige verhaalen, welke, hoe zeer ook eertyds voor openbaare fprookjes werden uitgekreten, egter door de toelichting der meer uitgebreide kundigheden onzer eeuw kunnen worden opgehelderd, en geloofbaar gemaakt. V. De Romeinen hebben ons geleerd een minder gunftig oordeel over dezen fchryver te vellen, dan wel de redelykheid vorderde. Dit volk was namemelyk gewoon, geheel' Griekenland als de voortbrengen Oenomftus zesrt by 'eusebius Praep. F.uang. V, 21. dat de zanggodinnen van Herodotus zeer winderig zyn. longinus noemt hem Lib, Mll, c. 7. a's een' fchryver, die geheel met den geest van Homerus was doortrokken. Ja zelfs was hy een voorwerp ter navolging van andere dichters, en zyne verhaaien werden op de fcbouwbargen opgefneden. valck. ad Herod. IF, 33* AÏHEN. XlF,p. 620.  GELOOFWAARDIGHEID VAN HERODOTUS. 2,7? brengfter van allerhande fabelen en leugenen te verachten, en wel vooral zulke byzonderheden, welke men omtrent de ongehoorde en gedrochtelyke zeden van verafgelegen volken by de Griekfche fchryvers vermeld vond, als openbaare grollen te behandelen. VI. Hoe zeer ook Herodoot dikwerf in dwalingen verviel, heb ik egter geene opzettelyke en voorbedachte onwaarheden by hem kunnen vinden. (£) VII. Hier mede acht ik het dan voor zeker, dat het werk van dezen fchryver te houden zy, en aan de nakomelingfchap zal overgaan, als eene onfchat-' baare verzameling van Griekfche en uitheemfche gedenkftukken , welker waarde en geloofbaarheid by de moeite -van een ernftig onderzoek van tyd tot tyd ryst, naar maate de oudheidkunde van den onderzoeker zig ook onder het bewerken meer en meer uitbreid. (*) Wesfeling deukt hier omtrent even eens, ad herod. II, 104. Bbb   INHOUD. EERSTE AFDEELING. EERSTE HOOFDSTUK. Over de bronnen der gefchiedenisfen van Herodotus, en derzelver zuiverheid ofte gebreken. Bladz. 177 TWEEDE HOOFDSTUK. Van het verderf, het welk de neiging tot fabelen overdc gefchiedenisfen gebracht heeft. aii. DERDE HOOFDSTUK. Over de fouten, welke de vaderlandsliefde over de gefchiedenisfen verfpreid heeft. aj0 VIERDE HOOFDSTUK. Van de lichtgeloovigheid zulker gefchiedfchryveren, die dusdanige verhaalen, als gewoonlyk van minder bekende en verre landen worden verfpreid, zonder genoegzaamen grond, aanneemen. 255 VYFDE HOOFDSTUK. Over het nadeel door het bygeloof der fchryveren aan de gcfcljiedkunde toegebracht. 283 ZESDE HOOFDSTUK. Over die dwaalingen, welke uit onkunde der natuur en natuurlyke oorzaaken voortkomen. 2p6 > TWEEDE AFDEELING. 321 EERSTE HOOFDSTUK. Voorftel en onderzoek der meer algemeene bezwaaren, die door Plutarchus tegen Herodotus zyn ingebracht. ^ TWEEDE HOOFDSTUK. Over de verhaalen, welke als tot fchande der Griekfche Staaten (trekkende, kwalyk door Herodoot zouden geboekt zyn. 040 Defluit. M 374  ZINSTOORENDE DRUKFEILEN. bl. 173 reg. 3 krygstucht lees krygstocht 183 — 24 gebruikt — gebracht 190 — 11 oude — veele 193 — 2 naaukeurig — onnaaukeurig 205 — 21 hen * — tolken . 525 — 26 afgefchaft — opgezongen 28 Helden Fabel-eeuw — Helden, of fabel-eeuw 228 — 4 Crasfus — Cyrus 239 — 11 van 't menschdom hier behoort de noot(j) 240 — noot f» lees (V) 287 — 8 Goden — Godin 206 _ I5 welke tot dc gelegenheid — welke betrekking hebben tot de gelegenheid 313 _ 25 een elle hoog — een elle 223 — 23 zo ver ■— zo als 336 — 7 worden — werden 338 — 2 ftamvader — ftamvaders — — 14 Aleymconiden — Alcmeouiden 339 — 20 (O ~ CO 24 (O ■ — CO 346 — noot (Ji) Lacon. 1119 — II, 19 347 — noot (^Laconiiche mannen — Laconifche maanen 34S — 22 maan — maand