BES C IJ R T V I N G der PROEFNEEMINGEN met konstige LÜGTBOLLEI, die in 't voorleeden Jaar, meestendeels te Parys^ opgelaten zyn: VERVOLGD met al het gene, 20 tot het maaken der AËROSTATISCHE MACHINEN, als tot derzei ver Vulling, 't zy met Vuurdamp of met Ontvlambaare Lugt, betrekking heeft en de Nuttigheden, die 'er van te verwagten zyn , wanneer zy nader tot volmaaktheid worden gebragt: vict Afbeelding derzelven op vier fraaije Komtplaaten. In 't Fransch befchreeven en verzameld DOOR DEN HEER FAUJAS DE SAINT-FOND: in 't Nederduitsch Vertaald en met cenige Aantekeningen verrykt, DOOR D E "N HEER MARTINUS HOÜTTUYN, MED I C 1 N JE DOCTOR, Lid van de Hollandfche en Zeeuvjche Maatfchappfèn der Wettenfchappen, enz. mm Te AMSTERDAM, By JAC OBUS van der BURGII en ZOON, Boekverkoopers op 't Water over de Paapeabrug. M D C C t X X X I V.   VOORREDE. w as het voorleeden Jaar 1783 aanmerkelyk wegens de ongemeene Natuurlyke Verfchynzelen, die zig in 't zelve openbaarden; den zagten Wintertydin 't voorfte, de Koude in de voor^ Zomer; de ongemeene Hitte in July, den grooten trap van Vorst in 't laatst van December , beiden byna zonder voorbeeld: den Rookerigen Damp die de Lugt verfcheide Weeken lang, in de middelfte deelen van Europa, verduisterde ; de Vuurballen die in onze Gewesten den Aardkloot verlicht hebben, en wat dies meer is: niet minder aanmerkelyk is hetzelve geweest wegens de Konftige Uitvinding, van te * 2 kun-  3V VOORREDE, kunnen vaaren door een Element, dat voorheen flegts fcheen te dienen tot de vlugt der Vogelen. In de eerfte Eeuwen des Mensch* doms , hebben de Stervelingen reeds hun Lot beklaagd ^ van aan de Oppervlakte des Aardkloots, na den Val onzer eerfte Ouderen, als te zyn gekluisterd. Hier van de Onderneeming der Babelfche Toorenbouweren , om een Gevaarte te (lichten * welks Top in den Hemel zou reiken. Hier van het dolle Ontwerp der Reuzen, om door het op elkander ilapelen van Rotfen en Bergen den Hemel te beftormem De Onkunde immers deedt de Ouden het zotte denkbeeld vormen, dat zy met hunne eindige poogingen het oneindige konden naderen! Een geruimen tyd daarna, toen en cle. Reden, en de Openbaarmguit de jjtjh' " tuur, het. befchaafder Menschel, p tot bedaarder denkbeelden bragt, bleef niettemin, uit de verfchynirig der Engelen en'de afbeelding dcrzelven door  VOORRÉDE. v tlöor de Vrugtbaare Penfeelen Van •Schilders en Tekenaars, in hun de ver-*beelding, dat 'er MenfchelykeLighaamen konden zyn met Wieken of Vleugelen als der Vogelen, en dus in Haat' om door de Lugt te zweeven ; waaf van het Verdigtzel van Dadalus en 1carus, waarfchynlyk, zyne afkomst heeft. Maar de Ontleedkundige befchouwing, door den fakkel van B or e ll i verlicht , toonde wel dra, dat onze Borstfpieren , die de Vleugels zouden moeten beweegen, doorhaare kleinte zo zeer verfchillen van de Borstfpieren der Vogelen, dat hét vliegen hier door voor den Mensch onmooglyk wordt, 't Is evenwel de Vraag, indien de aanhechting van een Vlies op zulk een wyze gefchiedde, als zulks in de Vledermuizen en die Dieren van dat Geflagt, welke men Vliegende Honden en Katten noemt, plaats heeft, of dan een fterkMensch niet even als zy vliegen zou kunnen, door de beweeging zynerLederaaaten. * 3 En  vi VOORREDE. En dan zou het verwyt, 't welk den grooten Linn^us gedaan is , van deeze verachtelyke Dieren in den zelfden Rang met den Mensch geplaatst te hebben, zyne kragt verliezen. Maar tot geluk des Menschdoms is zulks tot nog toe niet met uitflag ondernomen. Waar zou men veilig zyn r indien zulks mooglyk ware, dan in Holen en Spelonken. Evenwel zag men in laatere Eeuwen , met kleine Dingetjes in de Lugt te doen vliegen, zulks eenigermaate bewerkftelligd: gelyk men verneemt dat Keizer Kar el de V., na zig van de Regeering ontflagen te hebben, zyn vermaak in dergelyke zaaken nam. Ook wordt 'er van eenkonftig vliegende Duive van Archytas gewag gemaakt. Maar, welke Middelen zy daar toe gebruikten , is duiller, en fchynt een geheim te zyn gebleeven. Immers naderhand viel het denkbeeld van Descartes en andere Philofoophen, op het ontledigen van ze-  VOORREDE. vu kere Bollen -, vanLugt, en zy bëgreepen dat, indien dezelven zo ligt gemaakt konden worden, dat de daar in gewezen Lugt meerder zwaarte had , zy dan zekerlyk, ledig gemaakt zouden moeten opftygen en zweeven in de Lugt. Maar, dewyl zulks metgee* ne Stoffe kon gefchieden, die alsdan in Haat ware, de drukking der uitwendige Lugt te wederftaan, zo bleef dit als een Herfenfchim onuitgevoerd. Zelfs dat vliegende Schip, 't welk de Jefuit LANAj, nu ruim een Eeuw geleeden, in zyne .denkbeelden timmerde, en in Afbeelding bragt, kwam nooit tot uitvoering. Hierom ftondt ons Wereldsdeel * in 't midden des Voorleeden Jaars * verbaasd, door te verneemen, dat in een gedeelte van Vrankryk, dooi* middel van Damp, een Lugtbol, van meer dan honderd Voeten omtreks , was opgefteégen tot vyfhonderd Roeden hoogte. De verwondering is federt niet ver-> minderd, doordien meer Lugtbollen * 4 van  vi7i VOORREDE. van dërgelyke grootte te Parys gemaakt en opgelaten zyn, diezèlfs-Menichen hebben medegevoerd, en een Lugtreisje van eenige Minuuten., ja Uuren, door dat Element hebben doen afleggen, en toteeneontzaglyke hoogte in hetzelve lieigeren. Die Stad, het Tooneel van decze Verfchynzelen, is daar door opgetoogen geweest, en de nabuuren van Vrankryk zyn, niet zonder reden , door een geweldigen na-iever ontdoken. Buiten eenige Proeven, hier en daar in "t klein genomen, heeft men nog uit ons Wereldsdeel van geen indeezen elders regt gelukte Uitvoering bericht, dan die hier in ons Land , te Rotterdam naamelyk, in 't laatst van November, onder de beftuuring van den Wel Edelen Heer J. van Noorden, Stads Medicina Dotlor aldaar, is werkftellig gemaakt en vervolgens uitvoerig befchreeven , in een Werkje over den Lugtweegkonfligtn Bol, door zynWelEd. uitgegeven, waarin hy tevens  VOORREDE. TX yens van de Ontdekkingen daar omtrent gewag maakt, en niet zonder lof fpreekt vande HeerenlVIoNTGOLFiëiv, door wien dit eerst in de Wereld is gekomen, of ten minde tot Uitvoeringe gebragt. Zyn Wel Ed. zegt, dat men niet moet denken, dat zyn oogmerk eenigzins zy, de verworven roem van die Heeren te bezwalken, wien de Eer der Uitvinding door zyn Wel Ed. toegekend wordt. Dat te willen doeit was ver beneden, en het te kunnen doen ver boven hem. Niettemin eischte de waarheid van zyn Wel Ed., het Werktuig , waar van die Heeren zig bediend hebben, en dat van zo verwonderlyke uitwerking is geweest, dat geleerden en ongeleerden daar over verbaasd gedaan hebben, voor gevaarlyk en nutteloos te verklaaren: ja met byvoeging, hoe iedereen uit zyn gezegde begrypen kan, dat het Werktuig van de Heeren Montgolficr het jialsbrekendste is, 't welk immer verzonnen wierd. * 5 ïk  'é VOORRAD Ë. Ik moet verkïaaren, dat de Heer L Van Noorden niet weinig roem verJ dient, met het eerfte in ons Nederland een Lugtbol van aanmerkelyke groot-* te, jamisfchicn wel den allereerften4 groot of klein, te hebben opgelaten* Billyk 2011 men derhalve ook een Gedenkpenning ter zyöêr Ecre vervaardigen, met de Afbeelding van dergelyken Lugtbol, in de Lugt hangende * enhctOnderfchrift, Primus in Belgio. Ook is de befchryvirig, welke zyn Wel Ed. geeft van de bewerking door hem gebruikt en Van de nuttigheden der Lugtbollen in 't algemeen, uirmuntende. Maar wat aanbelangt zyn Wel Ed. uitdrukkinge ten opzigt van de voorgemelde jd'érojïatifchc Machine * komt zyn Wel Ed. oordeel my wat partydig voor en fchynt'Veel te ruiken naar byzondere inzigten; en wel om zyn eigen Manier boven die van anderen te verheffen. Als menranmerkt, met welke Voorbaarigheid en haast dat Werkje in de We-  VOORREDE. xi Wereld is gebragt, komt het niet onbillyk voor , gezegden Do&or, op zyn verzoek, ten opzigt van Styl en famenhang de verfchooning, welke het zeer noodig heeft, te vergunnen : maar ik moet my verwonderen, dat zyn Wel Ed. onderdien nog tyd gehad hebbe, om de Nederduitfche Taal te verryken met zulk een aartig Woord, als halsbrekendfte* Dit weet ik niet, zelfs 'mpofitivooïcomparativo, veelmin in fuperlativO) ergens ooit aangetroffen te hebben, en het mankeert in onze beste Woordenboeken. Te meer is dit te verwonderen, dewyl zyn Wel Ed. fchryft,alsof 'er al in voorigen tyd zekere Werktuigen verzonnen waren om den Hals tebreeken: immers zo ik het woord halsbrekend dus mag opvatten; want alle Superlativus een Pofitivus heeft. Schoon ik my op kennis in de Werktuigkunde geen-zins wil beroemen, zou ik echter twyfelen of wel ooit zulk een Werktuig befchreeven veel min in Afbeelding gebragt zy; des  H9 VOORRED & des iets naders daar omtrent, geloof ik, de Wereld verlichten zou. Nu, dit daar laatende en zulks af* wagtende, behoort ten minfte dat van MoNTGOLFiëR onder de Halsbreekende Werktuigen^ of zulken , die in Haat zyn, om den Hals te breeken of te doen breeken. Ik flaa hier niet op de woordelyke uitdrukking, dewyl het breeken van den Hals dikwils vry algemeen , voor fneuvelen , genomen wordt. Maar dus zal men vcrfcheidene van dien aart vinden, welke echter gemeenlyk zoniet aangemerkt worden; gelyk het Hals breeken doorgaans toevallig gefchiedt. Misfchien ziet het op het gene van den Haan valfchelyk verfpreid was, in deProefneeming van Verfailles: (zie hier agter bladz. 73. bovenfte regel). Want anders weet ik geen Voorbeeld van zodanig Ongeluk daar mede gebeurd,niettegenKaande reeds verfcheide Menfchen door de Lugt gevaren hebben met zulke Lugtbollen of Aëroftati- fche  VOORREDE. xm fche Machinen, en het uit de laatfte ProefneemingteLyons blykt, datmen het voor geene roekeloosheidammerkQn kan, zig daar mede in de Lugt te begeeven, gelyk zyn Wel Ed. bladz.30, fchryft. Het zelfde is uit vverfcheide Proefneemingen tê Parys, hier agter gemeld, baarblyklyk. " Maar, hier komt nog verder ha aanmerking , dat de Heer j. vanNoord e n , als om de waardy der Uitvinding van de Heeren Montgolfiën nog meer te verkleinen, op bladz. 28 ftelliglyk verzekert, dat de Damp, van welken deeze Heeren zig bedienen, niets anders is dan gemeene Lugt door het Vuur uitgezet: terwyl de Heer Faujas de Saint Fond beweert, dat het een famengefteld Gazzy, welks aart men nog niet regt kenue. Dat dit laatfte waar zy; meen ik te kunnen betoogen en zal zulks doen, zo wel a priori als a posteriori rgelyk men zegt. 1. Dat de Damp, die uitbrandende Lighaamen opftygt, altoos beftaat uit Wa-  xiv VOORREDE. Waterige en Olieachtige deelen, bewyst ons de Stank en Rook, het Roet dat altyd bevonden wordt die beiden te behelzen. Voorts de benaauwdheid, welke in een beflooten Vertrek luit gloeijende Kolen ontflaat, zonder dat de beweeglyklte Barometer eenige verdunning of uitzetting der Lugtaantoone: de vergiftige of verflikkende damp van aanglimmende DooveKolen; enz. Immers dit alles bewyst dat die Damp geheel iets anders zy dan enkel uitgezette Lugt,en dat dezelve weezentlyk lot het Gaz van Helmont behoore, zal ik door de onderflaande woorden van den grooten Boerhaave bevesti-, gen C*> s. Zeer zonderling ook en naauwlyks te begrypen zou het zyn, dat men in ftaat ware, door middel van een Vuur (*) Ars et Natura Aërem producunc copiü incredibili et Elafticum valde , vel Gaz fylveftre, fcilicet comburendo aut agitando per folum Ignem. Chem. Torn. I. p. 534.  VOORREDE. xv Vuur van Stroo, in yyf Minuut en tyds een klomp Lugt van 60.000 KubiekVoeten voort te brengen, die maar de halve zwaarte hadt der gewoone Lugt. Dus zou men in ééne Minuut 12,000 Kubiek-Voeten Lugt zodanig moeten kunnen verdunnen, en in ééne Seconde of Polsflag daar mede een Kist vullen, van 10 Voeten lang, 5 Voeten breed en 4 Voeten hoog, en zulks door de enkele Vlam van een Hand vol Stroo. . Veel ligter is het te begrypen , dat zulks gefchieden kan door een Gaz of Damp, hoedanig in ongelooflyke veelheid en van verbaazende Veerkragt, zelfs daor Verbranding , voortgebragt wordt, zo de grooteB oer ha ave aanmerkt, die bovendien een onbetwistelyk voorbeeld bybrengt, van zulk een Gaz* uit enkele Vlam, zonder Lugt, geboren. 3. Alle die met Lugtpompen omgaan , en dus weeten van verdunde Lugt, is 't bekend, hoe dezelve, by de ontfluiting, op het oogenblik weder  xvi VOORREDE. der in Evenwigt gebragt worde niet de gewooneDampkrings-Lugt. Hoe zou, nu , daar de Hals van den Bol, ik weet niet om wat reden, en wel met een wyde opening, open gelaten wordt, de Damp, daar in vervat, zo het enkel verdunde Lugt ware, zo veel Mi' muiten in ftaat kunnen blyven, om een Lugtbol op te houden, zelfs die met zo veel zwaarte beladen is, als de voorbeelden ons leeren. Ook betoogt de Ondervinding van den dienst der by het Stroo gevoegde Wolle, dat die Damp van een byzondere natuur moet zyn. Dat verder de Manier van de Heeren MoNTGOLFiëR niet gevaarlyk noch nutteloos zy, bevestigen de Proeven, dio thans alhier met kleine Lngtbollen met een zeer goeden uitllag, in 't.werfc gefield worden met dergelyken Dötfipv Terwyl het ook zeker is , dat Ménfchen daar mede opgaande, zo dat zy Vuur kunnen ftobken, het gevaar nie-Gzouden loopen van door Koude te fier- ven  Voorre d ë. xvü ven, gelyk volgens de Berichten aan; vier'Man, met dergelyken Lngtbol, doch naar alle waarfchynlykheid met Ontvlambaare Lugt gevuld, en in Switzerland nedergekoiBen, zou geJ beurd zyn. Hier uit zou dan wel fchynen, dat deeze laatfle Hdsbreekendet waren dan' die van Mo.ntgol'fiör., waar van zodanig Voorbeeld nog niet wordt opgegeven. -De .Heer van Noorden fchynt niet begreepen te- hebben , dat zyn Wel Ed. door het Werktuig van de Heeren Monegolfi ör dermaate te verachten-, hunne Uitvinding zelve,: hoe zeer door hem gepreezen, laakt. Wel voor honderd Jaaren heeft men geweeten, dat 'er zodanige Bollen gemaakt kondefl worden: dat 'er Dampen waren ligter dan de Lugt, is ook al veele Jaaren bekend geweest; maar Wie heeft gedagt om 'er zulke Liigtbollen mede op te doen gaan ,• wie heeft zulks cc nt uitgevoerd, dan die Heeren , en zulks op eene Manier, welke, totnogtoe., ** ' In  xviii VOORREDE. in ''t algemeen gefproken, de meeste goedkeuring fchynt weg te draagen; dewyl zy tot herhaalde Proeven , met weinig moeite en kosten, kan worden aangewenden gelegenheid geeft, om deeze Uitvinding verder te volmaaken : terwyl die met Ontvlambaare Lugt iedereen affchrikt door de kostbaarheid, enz. Zyn Wel Ed. bladz. 18, de zwaarte van een Kubiek-Voet Lugt gefield hebbende op 12 a 14 Drachmen, rekent die vervolgens op i£ Once, dat is nog geen 11 Drachmen, of op 640 Greinen, en berispt den HeerFAUjASDE Sa 1 nt Fond van dezelve op 12 Drachmen, dat is 720 Greinen, gerekend te hebben. Ik toon in eene Aantekening dat, als zulks zo ware, die Heer dan den Rynlandfen Kubiek-Voet Lugt maar op 648 Greinen zou hebben gefteld; hier in dus weinig van zyn Wel Ed. verfchillende. Plet zeer fraaije Werk van dien Franfchen Heer, 't welk de Proefnee- min-  VOORREDE. XIX mingen, zo wel met Vuurdamp als met Ontvlambaare Lugt te Parys genomen, ten uitvoerigfte en naauwkeurigfte voorftelt, aangekondigd zynde, heb ik, tegen myn Oogmerk, als door andere bezigheden genoeg bezet, op dat het minder gebrekkelyk voor den dag zou komen, de Vertaaling op my genomen,die niet, dan daar 't noodi'g was, geheel woordelyk is gevolgd. Ook zyn 'er eenige Afbeeldingen, die minder ter zaake deeden, gelyk ook, inzonderheid de Brief van den Heere Meusnieu, die zeer fyne en naauwkeurige Wiskonftige Rekeningen ten opzigtvan den Lugtbol van 'tDrilveld behelst, afgelaten. Eensdeels om dit Werkje, 't welk hier door vry veel grooter zou geworden zyn, niet te bczwaaren: andersdeelsom dat de meelie Leezers daarvan weinigpleizier, vooral geen nuttigheid in het maaken der Lugtbollen, hebben zouden, en eindelyk, om dat die Rekeningen fiegts op een onvolkomene Proefneeming we** 2 gens  xx VOORREDE, gens het Weer, gevestigd zyn, Voor • h overige vindt men hier alles, wat de opmerkingen van voorgemelden Heer, en van anderen, uitleveren , dat de Stoffe, waar van de Lugtbollcn kunnen gemaakt, en de Dampen, waar mede zy gevuld kunnen worden; de Pryzen. die zy moeten kosten en de Gewigten of Lasten, welke zy kunnen opvoeren, betreft. De fchielykheid, waarmede men met het drukken heeft moeten voortgaan, om het verlangen der Liefhebberen te voldoen, zal eenige misflagen verfchoonen, terwyl ik echter niet twyfel of zy zullen zo veel vermaak in 'tleezen hebben,als ikin de Vertaaling heb gehad. Nog moet ik den Leezer verwittigen , dat de Aantekeningen, door my bygevoegd, met Haakjes, dus [], getekend zyn; de andere bevonden zig in het Franfche Werk. KOR-  KORTE INHOUD, I. Bericht, noopens bet gene bevoorens dien aangaande was aan 't licht gebragt en viorgefield , mei toepasfing óp de tegenwoordige Ontdekking. Bladz. i I I. Proefneeming door de Heeren Montg o l f i ë r gedaan , te Annonay in Vivaraisy den 5 Juny 1783, 25 I I l Vroefneemingy den 27 Augustus 1783, in V werk gefield te Parys op V Drilveld (Champ de Mars) te vyf Uur en 's Avonds, met een Lugtbol van Taf, met Elaftieke Gom heftreeken, vol van Ontvlambaare Lugt, die uit Tzer gehaald was. cji I V. Proefneemingen , te Patys in V werk gefield met verfebeiderley kleine Lugtbollen, 48 M 3 Y  KORTE INHOUD V. Proefneenüng, met een Lugtbol van zeventig Vleten hoogte en veertig Voeten middellyn, in de Tuin van M. R eveillon, in de Voorflad Sc. Antoine te Parys, den 12 September 1783, in tegenwoordigheid der Heeren Gekommitteerden van de Koninglykc Akademie der Weetenfchappen , •geJchied. Bladz. 56 V I. Procfneeming te Verfailles, den 19 Sep • temher 1783 , in tegenwoordigheid van den Koning cn de KoninglykeFamilie, in't werk gefield door den lieer M o n t g o l f 1 ë r , met eene Aëroftatifche Machine of Lugtbol van 57Voeten hoogte en 41 Voeten Middeilyn. 6.\. V I I. Berigt aangaande den Damp (Gaz) dien men Ontvlambaare Lugt -noemt> enden Damp van den Heer MoNTGoLFiëu: hoe men dezelven op verfcheide manie* ren kan bekomen en gebruiken. 77 VIII. Aanmerkingen over de Elaftieke of Veerkragtige Gom, genaamd Caoutchouc of Gom van Cayjenne, en de manieren om die ten gebruïke ie bereiden. . 110 I X.  KORTE INHOUD. I X. Brief aan den Autheur van dit Werk, over het niaaken der Lugtbollen, derzelver befiuuring in de Lugt en de nuttigheden, welke men 'er van bekomen zal kunnen. Bladz. 116 X. Brief van den Heer Bourgeois aan den Autheur , behelzende eenige Aan-. merkingen over de Lugtbollen of Aëroftatifche Machinen in 't algemeen en die van 't Drilveld in 't byzonder. 190 * XI. Proefneemingen, te Parys gedaan inde Straat van Montreuil, Voorflad St. Antoine, met een Lugtbol , die met twee Menfchen is opgegaan, den 19 Oktober 1785. 199 X I I. Brief van den Heer G1 r o u d d*e V i l' lette, over zyn wedervaren in het opflygen met den Lugtbol, den 19 Oktober 1783. 210 XIII.  KORTE INHOUD. XIII. Berekening: nap de hoeveelheid van Ontvlambaare Lugt , welke men bekomt door vermenging van Tzer met Vitriool-Zuur, en van Spiauter met het Zuur van Zee-Zout, en de Onkosten daar van, door den Heer Pilatre de RoZlER. 2x2 X I V. Inhoud der Bolronde Acrofo.tifche Machinen en de Zwaarte, die zy kunnen opligten \ met Ontrlambaare Lugt gevuld zynde in verfchillende Omwindzels, van gegomde ofgeverniste Taf', Schaapenden Bokken Leder. 2JB X V. Evenwigt der Lugtbollen van Doek, gevuld volgens de Manier van de Heet ren Montgolfiör, ónderft ellende de Lugt, daar in vervat, de he'ft ligt er dan de Dampkrings-Lugt, en de zwaarte van 't Vmwtnhzel op twee Oneen den vierkanten Vu et. ii<) X V I. Proefneeming te Lyons in V werk gefield dD-r den ouden Heer MontGOLFiëa, met een Aërofiatifche Machine, die in haar opgang op zig zelve gevoed werdt door brandend ■ Vuur. 220 B E-  BESCHRYVING DER PROEFNEEMINGEN MET KONSTIGE LUGTBOLLEN. Bericht, noopens het gene bevoorens dien aangaande was aan V licht gebragt en voorgefteld, met toepasfing op de tegenwoordige Ontdekkingen. Be Ontdekking der Heeren Montgon FieR heeft geheel Europa met verwondering vervuld. Zy is, onbetwistbaar, het uitwerkzel van Vernuft; maar tot nog toe zyn de byzonderheden , van de fraaije Proefneemingen dienaangaande, zo weinig bekend en alles , dat men 'er van verhaald heeft, is zo verward^ ja dikwils zo tegenftrydig, dat degenen, die ver van onze Hoofdftad woonen, zich in eene onzekerheid bevinden, welke hun terug houdt eenen Loopbaan te volgen, niet minder nieuw dan van veel belang, A H«  ft Pli. 0 ef neemingen met Het is met oogmerk om die gebrek te verhelpen, en de Geleerden een blyk te geeven van de genegenheid, welke'ik heb, om hun eenig vermaak toe te brengen, dat ik my haast om de Gebeurtenisfen mede te deelen , van welken ik een. naauwkeurig Waarneemer ben geweest, zonder dé rüinfte Omftandighedcn te verzwygen, welke dienen kunnen, om dit Onderwerp zo veel mooglyk cp te helderen. Alle de genen, die kundig zyn en belang in de Weetenfchappen neemen, hebben zeer wel de waardy deezer Ontdekking ingezien, en derzelver Uitvinderen de Eere, die hun toekwam, niet onthouden; maar, gelyk men niet verwagten kan, dat alle Menfchen van een zelfde denkbeeld zyn of even verflandig, en 'er zekerlyk genoeg voorkomen, van een zo ongelukkigen aart, dat zy niets goedkeuren dan hun eigen Werk; zo is het niet vreemd geweest, dat de Heeren Montgolficr eenige tegenfpreekers en wangunftigen voorkwamen. Zy zyn 'er, inderdaad,in veel kleinder getal geweest, dan in, een minder verlichte Eeuw zou plaats gehad hebben; maar één derzelven, niettemin, hadt de ftoutheid van te verzekeren: dat hy federt meer dan een Jaar tyds hes Ontwerp gemaakt hadt, om eene Aëroftatifche Macbichine van Taf te vervaardigen, beftreeken met de Elajlieke of Veerkragtige Gom , welke hy wei  Konstige Lugtbollen. % met ontvlambaare .Lugt wilde opvullen. Doch op zulk een manier is er altoos gelegenheid, voor onkundige en laage Geesten, om de beste Uitvinding te betwisten. Sommige anderen, minder kwalyk gezind, maar van een onrustig humeur en uitzinnig genoeg, om hunne tydgenooten de Eer te weigeren van eenigerley Ontdekking, hebben voorgegeven, dat de Heeren M o n t g o l f i ë r onder de oude Autheuren wegwyzers gevonden hadden, en dat derhalven hunne Proefneeming niets nieuws in de Wereld bragr. Deeze laatften hebben,om hun zeggen te bevestigen, de fchuilhoeken der Letterkennis doorgezogt, geheele Boekverzamelingen overhoop gehaald, en ons eindelyk geweezen naar La na, Le i bnits, Borelli, en Pater Galicn, ja zelfs tot zeker Spaahsch Manufcript, welk men eerst voorwendde in de Koninglyke Bibliotheek te zyn, doch daarna in die van Turin. Alzo hetzelve zekerlykteP^rvf niet is, en zy geenbewys geeven, om te kunnen onderftellen, dat het in de Bibliotheek zyner Sardinifche Majesteit te vinden zy , en vooral vermids deeze Luiden geen woord fpreeken van deszelfs Inhoud,-zou het nutloos zyn, 'er verder acht op te flaan Betreffende Leibnits en Borell i, deeze beide Geleerden, wel verre van éenig denkbeeld op te gceven, aangaande de maaier, om zig A 2 ia  4 Proefneeminoen met in de Lucht te kimnen opheffen, hebben in teger^ deel, zo wel de een als de ander, de moQglykheid daar van ontkend, Lana en GfALiëN verdienen meer opmerking. Het Boek van den Eerften is maar in weinige handen. Ik zal 'er derhalven eenige byzonderheden uit over'chryven , en insgelyks fommige merkwaardige plaatfen uit dat van Pater GaLiën, wiens Werk thans geheel ver.geten, fchoon de vrucht eener levendige en Systematifche verbeelding, niet van alle verdien^ ften is ontbloot, De JefuitPiERRE Fran§oisLan a van BresciaT gaf in 't Jaar 1670 een Werk in't ïtaliaansch Uir, onder deri tytel f rodromo delT arte maeilra , Brescia 1670, nella [iamperia del Rizzardi, in Folio, met Plaaten. Die Boek komt zeer zeldzaam voor. Plet Exemplaar, door my gebruikt, bevindt zig in de Koninglyke Bibliotheek, In het VI..Hoofdfcuk van hetzelve, vindt men 't Ontwerp, om een Schip te'maaken, dat zig ophouden kon en vaar en in de Lucht,met Zeilen en Riemen. De voornaamfte Werktuigen deezer Machine zouden beftaan, in vierSpheren of Qloben,die volkomen Lugtledig moesten gewaakt worden: elks middellyn van 20 Voeten, de Oppervlakte, volgens des Autheurs berekening, van -232 Voeten,en derzelverInhoud  Kohstige Lugtbollen. ^ boud 5749 Voeten en*. Maar, behalven, dat deeze evenredigheden niet naauwkeurig zyn , is ook 2yne manier, om het Lugtledige te maaken , allergebrekkeiykft: want daar toe werdt vereischt,de Bollen met Water te vullen, die wederom te ledigen* en, zo dra 'er 't Water uit geloopen was, de Kraan toe te draaijen. Om kort te gaan, terwyl Lana aan 't Koper niet meer dikte gaf, dan |ïï van een Lyn, was de uitvoering van zyn Ontwerp , door deeze Globen, geheel onmooglyL Lèxbnits, die over dit Voorftel gehandeld heeft, befluit,'mec reden, uit de buitengemeene dunheid van het Omkleedzel, dat de uitvoering niet doenlyfc was; zeggende daar van, quodfieri nequit Vcrmids nu ;de Afbeelding , welke by het gezegde Werk gevoegd is, vier Bollen voorftelt, die in de Lugt zich ophouden, en welken, door middel van Touwen, daar aan vastgemaakt, een Schip met een Zeil medevoeren, hebben fommigen, die wel de Print gezien, maar den Tekst niet geleezen hadden daar uit afgeleid,dat de Heeren Montgoi^ FiëR niets anders gedaan hebben dan het voorbeeld van LANA na te volgen; maar uic het voorgaande ziet men duidelyk.dat hunne Uit. vinding geheel onderfcheiden is van de denk' beelden des Italiaanfchen Jefuits. Pater Joseph Galisn, Daminikaari, eii A 3 oixj  6 PROEFNEEMINGEN MET oud Hoogleeraar in de Philofophie en Godgeleerdheid , op de Academie van Avlgnon, gaf in het Jaar 1755, te Avignon, een klein Werkje in Duodecimo, aan 't licht, onder dentytel van Konst, om door de Lucht te va ar en \ eene Phyjtjche en Geometrifche Liefhebbery , met een voorafgaande Verhandeling, over de Natuur en vorming van den Hagel. Dit Boek , waarvan by den eerften Uitgeever, in 'c Jaar 17575 de tweede druk verfcheen, en welk tot nog toe niet gehouden is dan voor de uitwerking eener Krankzinnige Verbeelding, fchynt, federt de ontdekking der Heeren MoNTGOLFiëR, van meer belang geworden te zyn. Des denk ik den Leezer geen ondienst te zullen doen, met 'er eenige zaaken uit aan te haaien. — „ Dus komen wy,zegt Pater GALiëw, tot het maaken van ons Vaartuig, om door „ de Lucht te reizen , en zo wy 't goedvinden „ een aanzienlyke Armee, met al haar Oor„ logstuig en mondbehoeften 3 over te voe„ ren tot in het binnenfle van Afrika, of naar „ andere even onbekende Landen. ■— Hier „ toe moeten wy hetzelve ruim en groot maaken; en ,wat zwaarigheid, de Kosten zullen daarom niet meer zyn; vermidswyhetflechts M in onze denkbeelden timmeren. „ Hoe grooter die Schip is, hoe zwaarder « het  Konstige Lugtbollen. 7 „ het ook zyn zal; maar deeze zwaarte ver„ mindert, naar maate van de meerder uitge. „ breidheid, gelyk de zulken zeer wel wee„ ten, die cenig begrip van de Meetkonst heb„ ben ; als bewust zynde, dat , hoe grooter ,, eenig Lighaam is , hoe minder Opper,, vlakte , in evenredigheid tot de grootte, hetzelve heeft , offchoon die Oppervlakte „ weezentlyk is vergroot. „ Wy zullen dit Schip vormen van goed en „ fterk gedubbeld Zeildoek, wel gewaschc „ of geteerd, bekleed met Huiden, en van af- ftand tot afïland gefchoord met goede Tou„ wen, ja zelfs met Kabels, opplaatfen, al„ waar zulks noodig mogte zyn ;'t zy binnen of „ buiten; en wel zodanig, dat de begrooting „ der zwaarte van het geheele Lighaam van die „ Schip, de Laading uitgezonderd,omtrent twee3, honderd Ponden op elke zes Voeten (Toife) „ in 't vierkant, zal uitmaaker. „ Betreffende nu de gedaante, welke men „ aan dit Schip zal moeten geeven , daar over „ zullen wy tyds genoeg hebben, ons te be„ denken, eer wy den arbeid beginnen. Ver- genoegen wy ons, tegenwoordig, met te „ onderzoeken, of een Schip van eene Kubi„ fche of Teerlingfe Figuur, by voorbeeld van „ duiztnd halve Roeden in middellyn, waar „ van de bloote romp,zonder de Laading, A 4 ,3 twee-  8 Proefneemïngen met „ tweehonderd Ponden elke vierkante Toife weegen zou, zig op zou kunnen houden in „ de Luchtftreek van den Hagel: onderfteid „ zynde, dat de zwaarte der Lucht van deeze „ onzeLuchtftreek,tot die van't Water, ftaa s, als i tegen iooo, en dat de Luchtzwaarte „ van de Streek, onmiddelyk daar boven, „ flechts tot die van 't Water zy als i tegen „ 2000. „ Dit Schip zou langer en breeder zyn 5, dan de Stad Avignon, en deszelfs hoogte zou „ naar die van eenen aanzienlyken Berg gely„ ken. Elke Zyde zal een millioen vierkante „ Toifes, beflaan: want duizend is de Vier„ kante Wortel van een millioen. Daar zouï, den zes gelyke Zyden aan zyn, vermits wy „ ons Schip eene Teerlingfe Figuur geeven. Wy „ onderftellen ook, dat het van boven gedekt „ zy / anders zouden flechts vyf Zyden in aan„ merking komen, om de juiste zwaarte van „ dit Schip, uitgenomen de Laading, te bereke„ nen, Hellende het gewigt van iedere vierkan„ te Toife op tweehonderd Ponden. Heb„ bende dan zes gelyke Zyden, elke Zyde „ van een millioen vierkante Toifes, van twee „ honderd Ponden ieder; zo volgt daar uit, „ dat het geheele Lighaam van dit Schip „ twaalf millioenen Centenaars weegen zal. „ waarlyk een verbaazende zwaarte, omtrent „ tien-  Konstige Lugtbollen. $ b tienmaal zo groot als de Ark van Noacb y „ met al het Gedierte en de vereischte be,, hoeften", daar in beflooten, woog. Pater GALiën breekt hier zyn Verhaal af, om de zwaarte te overweegen van die vermaarde Ark, welke inlasfching hem een poos afleidt van zyn eigen Schip; doch, eindelyk,zyn Onderwerp hervattende, gaat hy dus met zyn vertelling voort. Ziet ons dan eindelyk aan boord in de „ Lucht, met een Schip van een verbaazen„ de zwaarte. Hoe zal het zig aldaar op kun„ nen houden, en ons benevens een talryke „ Armee, met alle deszelfs Krygs- en Mond. „ behoeften , overbrengen tot de verft af„ gelegene Landen ? Dit is het, dat wy thans „ overweegen willen. • ; De zwaarte van de Lucht in die Lucht„ ftreek, alwaar wy onze Scheepvaart bepaald „ hebben , onderfteld zynde , tot die van 'c „ Water als 1 tegen iooo en de Teerlingfe „ Vadem ( Toife ) Water weegende 15120 „ Ponden, zo volgt daar uit, dat de Cubifche „ Vadem van die Lucht maar omtrent 15 Pon„ den en 2 Once weegen ral; en die der bo„ venfte Luchtftreek , als zynde nog de helft ligter, ten naatften by, 7 Ponden 9 Once , de Cubifche Vadem. Het zal deeze ,, boven-Lucht zyn, welke de holligheid Van As „ ons  io Proefneemincen met „ Schip zal vullen ; waarom wy dezelve de „ binnenlucht noemen zullen, die wezenclyk „ op den bodem van het Schip weegen zal, 7 », Ponden 9 Oneen , ieder Cubifche Vadem, „ terwyl de Lucht van de laagér Luchtftreek de „ eerfte met een dubbele kracht weerftaan zal, „ waardoor deeze niet meer dan de helft „ van haare kracht zal verliezen, om het Even„ wicht te maaken ; terwyl de andere helft „ dient, om het Schip met al zyn Laading op „ te houden in de Lucht. „ Met Schip, dat wy, op deeze wyze,denk- beeldig, in de Luchtftreek van den Hagel „ gebragt hebben, is van eeneTeerlingfe Fi« „ guur. Duizend millioenen Kubieke Vade„ men (Toifes} weegende ieder 7 Ponden 9 „ Oneen, maaken 7562500000 Ponden , of „ 75625000 Centners. Ons Schip zal zig dan in evenwicht houden , in de Luchtftreek „ waarin wy het geplaatst hebben, mids met s, zyn Laading niet zwaarder weegende dan de bovengenoemde opgaave. Doch aangezien, „ om zonder blykbaar gevaar onzen Togt te „ kunnen vervolgen , de Scheepsboorden „ tot zekere hoogte boven de Vloeyftofiè „ moeten uitfteeken ; vermids anders , by de „ minfte fchokking, het Vogt 'er zou in vloei„ jen, en ons Schip doen zinken; zo laaten wy „ ons Vaartuig 5625000 Centners verligten, n en  Koustige Lugtbollen. ii „ en desfelfs zwaarte met de Laading op niet „ meer dan 70000000 Centners bepaalen. „ Door middel van deeze Verligting , welk „ een weinig meer dan het twaalfde gedeelte • van de geheele zwaarte is, zal ons Vaartuig „ zig omtrent 83 Vadem (Toifes) boven het „ Waterpas van de Luchtftreek des Hagels „ verheffen, welke ons Vaarwater zoude zyn. „ Indien men,nu, van 70 millioenen Cent„ ners, ia millioenen Centners aftrekt, zyn„ de de eigentlyke zwaarte van het Schip al„ leen; dan blyft 'er nog voor de laading over, „58 millioenen Centners; dat 54 maal meer„ der' is , dan de Arke Noachs, met al het „ Gedierte en den Leeftogt voor een geheel „ Jaar, kan gewoogen hebben. — Wanneer s, zelfs vier millioen Menfchenby onsinfcheep„ ten, en dat elk van hun drie honderd Pon„ den woog; (fchoon dit gewicht de gewoo„ ne zwaarte der Menfchen veel te boven gaat,) ,, en dat wy aan ieder van deeze negen Cent- ners, Voorraad en Koopmanfchappen toe„ ftonden, zou zulks,alles met elkander geno„ men, niet meer dan 48 millioenen Cent„ ners uitmaaken, en dus ontbrak ons nog 10 „ millioenen Centners aan de volle Laading. „ Dit alles overweegende, vind ik het gansch „ niet noodig, zo verbaazend groot en zwaare Vaartuigen te maaken tot eenen Luchttochr. „ Be-  is Froefneemincrn met Betreffende nu de geffalte van deeze Éckgj n pen, dezelve zou buiten tvvyfel geheel an,) ders moeten zyn. Daar diende veel byge„ voegd of in veranderd te worden, om 'er » gemaklyk mede te vaaren ,• ook behoorde „ men veele voorzorgen te neemen, toe voor>, koming van ongelukken : doch dit zyn zaa„ ken , die wy aan de verifandige overwee„ ging van onze bekwaame Konstwerkers „ overlaaten. „ Deeze Scheepvaart, voor'r overige,-zal zo' '„ gevaarlyk niet zyn, als men zig kon verbeel„ den : misfehien zelfs minder, dan over Zee. „ Op 't Water is alles verboren, wanneer het „ Schip zinkt ; daar, integendeel, als dit in ,* de Lucht gebeurde , men zachtelyk op de „ Aarde zou neerkomen, tot groot genoegeu „ van zulke Reizigers,die misfehien meer ver„ maak zouden vinden, ons te verhaalen, wat „ zy in het gewest der Wolken hadden zien „ gebeuren, dan hunnen Luchttocht voort te „ zetten. „ Wanneer zodanig Luchtfchip nederkwam, „ zou zulks zo langaaam gefchieden, dat 'er w niets kwaads voor het Reis • gezelfchap te „ duchten ware. De groote uitgeftrektheid der „ Lucht-Kolom , van onderen, zou de fchio. „ lykheid van den Val, of de ftorting, voorn komen. Daarenboven, dit Vaartuig, na „ zelfe  JyONSTIOE LUCTBOLLIN, 9, zelfs overftroomd en met grover Lucht ver- vuld te zyn, zou geen derde meer weegen, ,, dan een gelyk Lighaam van deeze Lucht. „ Zy zouden derhalve, op de Aarde, veel lang» „ zaamer dun het lichtfte Veertje neerkomen; „ vermits een Veertje, hoe ligt hetzelve ook i,, zyn mag, merklyk zwaarder weegt, dan de Lucht, in gelyke groote, en gevolglyk vry „ meer naar evenredigheid der Inhouden, dan „ ons zinkend Schip- zou doen". Ik heb my ongevoelig laten vervoeren, om het merkwaardigfte uit Pater Galicn, met opzicht tot het maakzel van zyn Schip, en deszelfs gebruik, na te fchryven. Ik beken, ter goeder trouwe, dat deeze Philofophifche droom, welke men, tot hier toe, voor eene volftrekte hoofdigheid gehouden heeft, in deeze omftandigheden meer dan den fchyn bekomt van iets merkwaardigs en gewigtigs. Het denkbeeld van zulk een verbaazend groot Schip, gemaakt uit een Omkleedzel vaa Doek of Leder, en gevuld met eene Lucht, eenmaal zo dun als die van den Dampkring, vertoont een foort van betrekking, welke eender maate ftrookt met de Proefneemingén van de Aëroilatifche Machine: terwyl het belang, dat men in de Ontdekking der Heeren MontGoLFiën genomen heeft, een voordeeligen invloed maakt op de ftoute , maar niettemin Gees.  14 Proefhekmingen met Geestige Theorie , van onzen Pater Dominikaan. Het is buiten tegenfpraak, onderfteld zynde, dat de Heeren Montgolficr kennis aan dit Boek gehad hebben, dat zy daar uit geen Middelen hebben kunnen ontleenen, overeenkomftig met de genen, die zy gebruikt hebben. Pater GaliSn, eene Lucht uoodig hebbende, welke ligter was dan die van den Dampkring, wist dezelve niet te vinden, dan in de Luchtftreek van den Hagel, en hy voerde zyn Schip derwaards op de Vleugelen der Inbedding, om voorraad van die Lucht te krygen. De Heeren Montgolficr, integendeel, eene even zo dunne Lucht zoekende , weeten die te formeeren, en naar believen voort te brengen. De een, gelykende naar Cyrano van Bergerak , reist in het Ryk der Inbeeldinge C)i de twee anderen, voorgelicht door den fakkel des Vernufts, berekenen nieuwe kragten, en deeze regelmaatig beftuurende , bereiken zy hun oogmerk | door eene door (*) Een bewys, dat Tater Galiës, by de Uitgave van zyn Traktaatje genaamd de Konst om in de Lucht te vaaren,, geenzins wilde dat men hetzelve ah Erfijïig befcbouwen zou, blykt uit het vol. gende Bsrigc, aan 't hoofd van zyn Boek geplaatst: waar in hy zegt;" met opzigt tot de mooglykheid, » oiu  KoN£TiQ2 Lugtbollen. ij Proefneeming ; over welke het Menfchelyke Verfland verbaasd ftaat. De Heer de la Folie, van Roaaan , Schryver van eene Wysgeerigc Rottian, welke in 'c Jaar 1775, in Oftavo, uitgegeven is, onder den Tytel van Philofopbe fans Prétention, ou fHomme rare, deedt aan 'c hoofd van 't zelve eene Printverbeelding plaatzen, welke een Man vertoont in eenfoortvanKooy, omringd met Wolken, en gekroond door twee Globen, hangende in de Lucht. Veelen, die zig met de befchouwing van dit Plaatje alleen bezig gehouden hebben, zonder het Werk te leezen, ontzagen zig niet, van te verfpreiden, dat dcezc nieuwe viiegende Wagen de Heeren Montgolficr het denkbeeld ingegeven had , om hunne Aëroftatifche Machinen tc vervaardigen; : doch het Boek van den Roonmichen Akadcmist inziende , zal men wel dra ontdekken , dat de wyze van famenftelling der Gioben , en om zig in de Lucht te bclluuren, volftrekt geene overeenkomst „ om door de Lucht te vaaren , op de hoogte van „ de Luchtftreek des Hagels, vertrouw ik, dat nie„ mand ooit zig b.lootftellen zal aan de Kosten en 't „ Gevaar van zulk een Scheepvaart. Hier wordt „ niets anders bedoeld dan deblooteBcfchomvingder „ mooglykheid, en welke ik flechts'voorilellc, by „ wyze van eene Phyffchc en Geometrifcbe Lief heb„ bery.  Proefneemingen met komst heeft, met de verftandige behandeling van de Heeren Montgolficr. De Schryver van deeze Roman, voert verfcheide Perfoonen fpreekende in, en onderdeezen een, welken hy den naam... vau Scintilfa geeft, zinfpeelende op de ElecTriciteit,en hem het volgende laat verhaalen. „ Ik heb gemeend geen oogenblik te moe„ ten verzuimen, om u myne Vrienden ken„ nis te geven, van eene zeer gewichtigeOnt. „ dekking. Sedert lang heeft men onderzon, ., door welke Middelen het, volgens de Wet„ ten der Werktuigkunde, mooglyk ware een „ Luchtreisje'op zyn gemak te doen. Heden „ vley ik my,in ftaat te zyn, van u den goeden „ Uitflag mynernafpooringen te kunnen open„ leggen. Ziet daar,zegt hy, dezelve. Twee „ Slaaven hebben mynen Toeftel op het plat „ van onzen Tooren gebragt; begeeven wy „ ons derwaards." Twaalf Verftandige Luiden, deeze Redevoering gehoord hebbende, vervoegen zig naar de aangewezen plaats, en een derzelven, geleerdelyk gefproken heb! bende van de kragt en werking der Hefbooj men, gaat dus tot de befcbryving der Machine over. „ Ik zag twee Globen of Bollen „ van Glas, elk van drie Voeten diameter, „ geplaatst op een kleinen, maar zeer bekwaa„ men Zetel. Vier Houten ftanders, overdekt „ met  Konstige Lugtbollen1. Ijr „ met Glas, onderfteunden deeze tweeGloben. „ In de tusfchenruimten der Standeren fchee„ nen eenige Springveeren geplaatst te zyn, „ welke ik gefchikt oordeelde, om de beide Glo„ ben in beweeging te brengen. Het Onder„ ftuk,dat tot onderfteuning diende van denZe„ tel, was een Plat, beftreeken met Kampher „ en bedekt met blaadjes Goud. Voorts was „ alles omwonden met Koperdraad. Zo dra „ ik dit Electriek Werktuig, van eene nieu„ we gedaante, zag, begon ik aan den goeden „ uitflag daar van te twyfelen. Scintilla, even zo vlug van Ligi, haam als van Inbeelding,, beklom, met een „ bevalligen zwier, zyn Konstwerktuig, en „ toen hy vaardig een Haak hadt opgeligt, za„ gen wy de beide Bollen, met eene verbaazen„ de fnelheid , omdraaijen. Myne Heeren •' „ zeide hy, ons aanfpreekende, gy ziet, dat „ het voornaamfte middel om my in de Lucht „ op te heffen beftaat, in de drukking van den „ Dampkring, boven myn Hoofd, te vernieti„ gen. Gelieft op te merken, dat de ftooting „ van het Licht, onder aan myn Konsttuig,de „ vereischtte werking doet. Deeze is 't, die „ my, zonder veel moeite, in de hoogte zal „ heffen, en, meester zynde van de bewee„ ging myner Bollen, zal ik daalen of ryzen, ,, in zodanige evenredigheid, als my goed / B „ dunkt  iS Proefneemingen met „ dunkr. Die gezegd hebbende zagen wy 5, hem nog,maar konden hem niet meer hoo„ ren: zyn Werktuig werdt, eensklaps, door „ een Cirkel van Licht omgeven, enwasmid„ derierwyl met eene verbaazende fbeiheid op- gedegen. Nooit hadden wy eene zo vreemde „ als behaaglyke vertooning gezien. HetWerk„ tuig bleef, gedurende eenige oogenblikken, ,, onbeweeglyk ; daarna daalde het, en kort daar 5, op klom het andermaal in de hoogte, tot dat „ wy 't eindelyk uit ons Gezicht verlooren". Men ziet duidelyk, uit het gene ik hier medegedeeld heb , dat dit ingebeeld en verdicht Werktuig,van den Heer de la Folie,niets bevat, *t welk aan de Uitvinders van de Aèro* ftatifche Machine eenige Opheldering heeft kunnen verfchafTen. Eindelyk heeft men ook gezegd, dat de Heer Cavallo, te Londen, Zeepballen gemaakt hebbende met ontvlambaare Lucht, uit derzeiver buitengemeene lichtheid en neiging om zig in de hoogte te heffen , begreep, dat men, door aan de ontvlambaare Lucht een vasten ondoordringbaar Omkieedzel te geeven , zeer groote Lighaamen in de Lucht zou kunnen doenzweeven. Doch laat ons zien s wat een der Vrienden van den Heer Cavallo getuigt, om> trent de vorderingen, welken deeze Liefhebber door zyne Proeven omtrent de Ontvlambaare „ Lucht-  KoNSTicE Lugtbollen. i$ Lucht gemaakt heeft. Het is de Heer Broüssomet, een zeer bekwaam Natuurkundigeen die den Heer Cavallo heeft zien werken, aan wien wy de volgende byzonderheden verfchuldigd zyn. „ In 't jaar 1781 hadt de Heer Cavallo , zegt hy , reeds eenige Zeepfopballen , met Ontvlambaare Lucht, opgelaten. Deeze j, Proefneeming overtuigde hem van de moog„ lykheid , om veel grooter Lighaamen in dé „ Lucht te doen opklimmen ; hy maakte dan „ van zeer dun Papier een langwerpigen Zak , ,s ter wydte van drie of vier Voeten; maarhy itondt zeer verwonderd, toen hy deezen Zak „ wilde vullen , dat de Ontvlambaare Damp „ door 't Rapier heen ging. Dit mislukkende, a, vulde hy Varkensblaazen daarmede; doch hy „ kon, wat hy ook deed, dezelven niet ligt genoeg maaken. De Visblaazen, die hy 'er 5, federt toe gebruikte j Haagden niet beter* 3, Dit overtuigde hem , dat het zou kunnen „ gefchieden , door een Beurs te maaken van „ zulke Vliezen als de Goudflagers gebruiken, „ aan elkander geplakt, maar ik geloof niet, „ dat hy 'er ooit de Proef van genomen heb * a be. Hoe zeer nu verzekerd van de moog,» lykheid, om Lighaamen in de Luchtte doen ftygen , door middel van Ontvlambaare „ Lucht., gelukte het hem echter nergens an» Ba ders  20 Proefneemingen m et „ ders mede , dan met Zeep - Sopballen (*). „ Indien nu al eens de Heeren Montg ol„ Fiër kennis van deeze Proefneemingen ge„ had hebben, ("t welk niet zeer waarfchynlyk „ is,) zou hun daarom de eer der Uitvinding „ geenszins kunnen geweigerd worden, ver„ mids de Lucht, die zy 'er toe gebruikt heb„ ben, geenszins de zelfde is, en dat ingelyks „ de Machine, welke zy hebben gemaakt, ge„ heel in natuur verfchilt , van alles dat ten „ dien opzigte door Monfr. Cavallo ge„ probeerd is." Dit zal genoeg zyn, vertrouw ik, over dit Onderwerp. Thans blyft my nog over, iets te zeggen, van 't Werk zelf dat ik uitgeeve. De weinige tyd , welken ik heb kunnen aanwenen Het denkbeeld was den Heer Cavallo te Londen dus wel ingefchooten, om Goudjlagersvlies te gebruiken: maar het bleef, gelyk men ziet, zonder uitvoering. De Schilder D esc ha mts, die ze. kerlyk onkundig geweest is van 't geene door den Heer Cavallo gedaan ware, bedacht, na de Uitvinding vau de Heeren MohtgolfiSr, gIo. ben van Papier te maaken ; doch deze hielden de ontvlambaare Lucht niet beter dan die van den Heer Cavallo. Vervolgens bediende hy zig van Goudflagers Vlies en deeze Bollen gingen op. Eenige Dagen voor dat Monfr. Deschamts bekend maakte, welke Stof hy gebruikte, wasde Marquis d'ArLandes , een Liefhebber van veifcheide deelcn d« Natuurkunde, reeds bezig, om Bollen van zo. da.  Konstige Lugtbollen. ai w enden, tot het in orde brengen van myne Waarneemingen, verplicht my, om van myne Leezers de grootfte infchiklykheid te vorderen. Ik heb gemeend, dat de beste wyze, om de Aëroftatifche Proeven, welke tot heden gedaan zyn, bekend te maaken, was dat ik dezelven opgave, volgens de orde des Tyds wanneer men die genomen heeft: beginnende met de eerfte te Annonay, den 5 Juny des Jaars 1783; welke het typftip is, dat deeze fchoone Ontdekking eerst werkftellig gemaakt is geworden. In het befchryven deezer Proefneemingen, heb ik telkens gewaagt van den Toeftel daar men zig van bediend heeft, en getracht te doen weeten, welke my de bekwaamfte voorgekomen danige Vliezen te vervaardigen , waar van hy 'er ook eenige voor zyn vermaak deed opgaan; doch Dïschamps was, om de waarheid te zeggen, hem hier in voor geweest. ■ Monfr. Ïetu, een Jong Liefhebber der Natuurkunde , maakte 'er ook die zeer goed waren : dc Heer B a i j e a, en anderen , volgden dit voorbeeld. Twee Eeuwen geleden deed tfulius Cezar' Scali. ger , tegen Cardanns redenewende, een naauwkeurig onderzoek, omtrent de Vliegende Duif van AscHrtas, en befchreef de wyze op welke hy meende, dat men een dergelyke Duif kon maaken, en gaf daar by, als een wezenlyk punt, in bedenking, om zig van het Goud/lagers Vlies te bedienen. Scali< ges. de Suhtilitate s^Cardanom, Exercit. 326. B 3  k% PHOÏFNE BMINGEW MET men 27, om den noodigenDamp {Gaz) te bekomen : waar door ik in de noodzaaklykheid gebragt ben, om van de Ontvlambaare Lucht te fpreeken, als mede van den Damp, met welken de Heeren MoNTGOLFiëR hunne Aëroftatifche Machine opvullen. Alzo verfcheide- Perfoonen my begeerig ge^fcheenen hebben, om de eenvoudigfte en gemakkelykfte Manier te weeten, tot het maaken van Globen van allerley grootte , 't zy van Taf of van Linnen, en aan dezelven eene volmaakt Klootronde Figuur te geeven, heb ik my daar over eenigzins uitgebreid. Aangezien de Ontvlambaare Lucht en die Damp, welke de Luchtbollen van de Heeren Ï^IoNTGOLFiëR doet opftygen, de eenigfte tot- nog toe bekende uiivloeijingen zyn, welken men voor de bekwaamften houden moet om dit Onderwerp ter uitvoeringe te brengen, tn waar aan men den voorrang behoort te gee* ven; heb ik daar omtrent eenig onderzoek ge» daan. De weinige tyd, dien ik heb gehad en wel* fce byna ^eduurig afgebroken is geworden , door den' genen, welken ik aan de nu en dan gedaanè Proefneemingen heb moeten befieeden , met die oplettend na te gaan, heeft my ge. noodzaakt, om, zo te fpreeken, flechts een Schets te geeven van de Omftandigheden, ten eind©  Konstige Lugtbol lei*. 23 einde de nieuwsgierigheid eenigzins te voldoen van het Algemeen. Zödanigen,' die iets nauwkeurigers daar omtrent begeeren, zullen tot vergoedinge van dat gebrek den Brief kunnen leezen , welken de Heer MEUSNiëR, Officier du Genie, aaii my gefchreeven heeft, in 't vervolg hier van ingevoegd* Daar in vindt men de kundigfte en geleerdffe Waarneemingen, omtrent den Luchtbol van 't Drilveld (_ Champ de Mars ,) federt het oogenblik van zyne Opklimming, tot aan dat van zyrie nederdaaling te Ecouen , by Gonesfe. Die Brief behelst onderrichtende Leeringen noopens de Zwaarte der Lucht, en de verfchillende ftreeken van den Dampkring. Ik heb ook goedgevonden een Brief daar by te voegen, die zonder Naam aan my gefchreeven is. De genen , die in deeze Ontdekking belang hebben, zullen daar in eenigë Systematifche bedenkingen vinden , over het nut dat men van de Aërofiati/che Machinen trekken kan, en over de Konst om dezelven te befloeren. (*_) Voorts (*) [De uitdr»kking Aëroftatifche Machinen of Werk* tuigen, is in de Vertaling behouden, om dat zy door mduitfehing naauwlyks opgehelderd zou worden. B 4 H«t  sa, Proefneemingen met Voorts heb ik dit Werk voorzien met verfcheide Plaaten, die met de uiterfte nauwkeurigheid naar't Voorwerp getekend en gegraveerd zyn: ftrekkende om van de gedaane Proefneemingen, als ook van de daar toe gebruikte Werktuigen, een juist denkbeeld te verfchaffen. Van de Proefneemingen die vervolgens gedaan zullen worden, waar toe men thans hier, zo wel als op andere Plaatfen en in andere Landen, toeftel maakt, zal ik naderhand Bericht geeven. Immers de Geleerde Heeren en Kundige Luiden, die daar aan, zo wel te Peter shurg , als te Londen en te Florence, bezig zyn, hebben my toegezegd, dat zy van alles, daar omtrent by hun gefchiedende, de Byzonderheden aan my ter hand Hellen zouden, en ik verwagt het ook van andere Plaatfen. II. Het ftaat eenigzins 'parallel met Hydrojlatifche Macht, nen, en is daar van afgeleid, om dat, even als die door de Water - Weegkunde, zo deeze door de Lucht-Weegkunde toegefteld ieder om t zeerfte, öm iets roeringen tot het bevorderen van deeze fraaije Proefneeming. ■ Don 23 Augustus, eindelyk, wanneer de Machme gefabriceerd was , vertoonde zy zig als een Bol van twaalf Voeten eh twee Duimen middellyn. Zy was ten fraayftë': en regelmaatigfte uitgevoerd; men :'hadtze geplaatst in een foort van Harnas, waar in zy kon hangen, en m herzelve neergedrukt zynde werdt Z DamPkrinSs Lugt geheel üii w.is, de Kraan, waar door men die ontlast hadt, vaardig geflooten. In die toefhnd seleen de Machine niets anders dan een gekreuk. ten en toegevouwen Zak, ledig van'Lugt. C Te  34 - -ROEFHEEM IN GEN MET Te agc Uurcn 's morgens floeg men handen aan 't werk, om ze te vullen. Daar toe gebruikte men, in 't eerst, een Kas met Lauden, die met Lood bekleed waren, van boven een Kop of Pyp hebbende, welke in de Kraan van den Luchtbol floot. De Laaden waren voorzien met Vylzcl van Yzeren Vitriool-Olie, door Water verflapt. Met de oppervlakten dus.te vermenigvuldigen, hadt men op 't oog, zig een aanmerkeiyke veelheid van Ontvlambaare Lugt te bezorgen: maar deeze Kas, welke ik breeder befchryven zal, aan veele ongemakken onderhevig en veel te famengefteld, veroorzaakte verlies van Tyd. en van Dampen. Eindelyk, vermoeid van vrugteioos daar mede te werken, werdt zy aan een zyde gezet en te twee Uuren 's middags bragt men in plaats van dien een enkel Vat, op zyn end Ibande, waar in men door middel van een Opening in de bovenfte bodem een groote veelheid Vylzel van Yzer en VitrioolZuur wierp. Dit Gat werdt fchielyk toegeftopt, en de Ontvlambaare Lugt, zig toen ontwikkelende met zwaare Gulpen, ging door een tweede Opening aan de zyde der andere geplaatst, welke eerst door middel van een Blikken Pyp en voorts door een Pyp van Leder, dat met de Elaftieke Gom gevernist was, gemeenfehap hadt met de Kraan aan de Opening van den Lugtbol vast gemaakt. Het Gaz klom door die Pypen met groote vlug-  Konstige Lugtbollen. vlugheid in den Bol, en, wanneer de'opbrui-; fching gedaan was, werdt de Kraan toegedraaid; men wierp nieuw Vylzel en Vitriool-Zuur door het daar toe geopende Gat; het Gaz ontwikkelde zig, men draaide de Kraan open, en de Ontvlambaare Lugt drong met Gulpen in den Lugtbol. Zie'de Eer fte Plaat, op welke deeze bewerking naar 't leeven afgebeeld is door Monfr.' Lawrens, een bekwaam Sweedfch Schilder. : Schoon deeze bewerking zeer fchielyk voortging; alzo zy bevorderd werdc door Liefhebbers vol iever en verftand , was zy nogthans aan eenige Ongemakken onderhevig, welke aanmerkeiyke ongerustheid baarden. Het Vitriool.Zuur, naamelyk, het YzerVylzel aantastende, bragt een zo geweldige Hitte voort, dat een gedeelte van het Water, onder dit Zuur gemengd, gezwind ontbonden werdt in Dampen , fcherp gemaakt door de werking van het Zuure Zwavelige Gaz, dat zig ten zelfden tyde ontwikkelde, i Deeze Dampen, met de Ontvlambaare Lugt tot in de Machine opgeheven, verdikten zig aldaar fchielyk en liepen vervolgens langs hec Taf, dat zy zekerlyk doorknaagd zouden hebben, indien het niet met de Elaffieke Gom beflreeken ware geweest. Dit Water, nu, met Zuur bezwangerd, verC a ga-  36 Proefneemingen met -gaderde zig in het onderfte der Machine, aldaar een foort van Kraag maakende : des was men genoodzaakt hetzelve, van tyd tot tyd , door de Taf te fchudden, de Kraan uit te laaten loopen. ; Ten anderen was de Hitte, welke uit het -Vat kwam, zo fter.k, dat zy zig mededeelde aan de Lederen Pyp en aan de Machine. De Kraan was 'er zp heet door, dat men 'er de Hand niet aan kon houden. Derhalve was men .niet alleen genoodzaakt, die met natte Doeken te omwinden ; maar zelfs, tot bewaaring van den Lugtbol, de Taf onophoudelyk te bevogtigen, door middel, van Spuitjes, daar men den Bol van onderen mede nat hielde om dus de Hitte te doen verminderen, die zo groot was, dat zonder dien de Machine het grootfte gevaar zoude geloopen hebben. Deeze eerde pooging was zeer moeielyk, maar de uitflag fcheen te voldoen ; alzo te negen Duren des avonds de Bol tot een derde part met Damp gevuld ware. Eenige Uuren daarna ging , door te groote zorgvuldigheid, byna alles te leur : want, hoewel de Kraan wel was toegedraaid, hadt één der Konfienaa* ren, uit ongerustheid ten dien opzigte, heton* geluk van dezelve open te draaijen en dus te laiten ftaan. Des anaeren daags, den 24ften? kwam men vly'  Konstige Lugtbollen'. 37 vlytig met het krieken van den Dag by een, om weder aan 't Werk te gaan; maar, hoe verbaasd ftondc men, den Bol zeer gezwollen en byna vol te vinden, daar hy 'savonds te vooren naauwlyks tot een derde deel gevuld was geweest. In 't eerst kon men de reden dier vermeerdering niet begrypen, en de verwonderiRg gmg niet over, eer men gewaar wierd dat de Kraan , die drie duimen wydte hadt, open ftond. Het kwam nogthans zeer vreemd voor, dat de Bol eene zo groote veelheid Dampkrings-Lugt had ingefiurpt. Men nam 'eraanftonds de Proef van met het Pistool van Volta , en hetzelve ging af. De veelheid der gemeene Lugt was derhalve, in evenredigheid tot de Ontvlambaare Lugt , als twee tot één. Dit Toeval deedt, wel is waar, den moed een weinig zakken: want men hadt zig, 's daags te vooren, fchrikkelyk afgefloofd ; maar de Proefneeming was aangekondigd en men moefi den Intekenaaren ten minde doen blyken, dat 'er niets verzuimd ware. 't Gene nog het verdrietigfte was , belrond hier in , dammen geen Daglooners gebruiken kon tot de bewerking , welke niet dan aan verftandige en bekwaame Luiden was te betrouwen. Om kort te gaan, verfcheide Lief hebbers, door goedwiiligC 3 heid  38 Proefneemingen met heid aangedreeven, kwamen zig by die anderen voegen: de iever mengde zig daar onder, en de goede verwagting bezielde alles. Hier moet ik, voor het vervolgen van het Historifche deezer Omltandigheden, doen op» merken, dat fchoon een Bol van twaalf Voeten en twee Duimen middellyn niet van eene zeer groote vatbaarheid fchynttezyn, deszelfs Inhoud, niettemin, zeer aanmerkelyk was, wanneer men hem vullen moest met Ontvlambaare Lugt. Hier van zal men ten vollen overtuigd zyn, als men weet, dat, om de noodige veelheid van Gaz voort te brengen, (wel is waar, daar onder begrypende 't gene men nog noodig hadt, om op nieuws den Bol te vullen en gevuld te houden:) dat, zeg ik, daar toe gebruikt zyn duizend Ponden Tzer ■ Vylfd, zo ïn poeijer als by brokjes, en vierhonderd agt en negentig Ponden Vitriool - Zuur , ter fterkte van 46 Graaden. Menfchen, die in de Kond van Proefneemingen ervaren zyn, begrypen zeer wel, dat deeze niet bevryd was van moeielykhcden of gevaar; aangezien men zulk een groote menigte van 't fcherpfte Zuur behandelen moest, en zo veel Ontvlambaare Lugt ontwikkelen, die zo Hinkend is en lastig voorde Ademhaaling. De geheele Dag, van den 24ften Augustus, werdt bedeed aan het voortbrengen van Ont-  Konstige Lugtbollen. 39 Ontvlambaare Lugt, het verkoelen van den Bol en denzelven voor Toevallen te bewaaren : maar de Werkgenooten hadden geen kleine voldoening voor hunnen arbeid, wanneer zy te zes Uuren 'savonds befpeurden, dat de Bol, fchoon maar ten halve gevuld zynde, metkrage zig wilde opheffen. Met verdubbelden iever derhalve, byna boven de natuurlyke kragten, voortgaande, wierdt men, te zeven Uuren reeds, den goeden uitflag gewaar; alzo de Bol geweld deed tegen de Banden., die hem tegenhielden. Men nam toen alle mogelyke Voorzorgen, dat 'er die Nagt geen ongemak aan komen mogte : de Kraan werdt zorgvuldig toegedraaid en geflooten,- de Sleutel medegenomen , en ieder ging zeer vergenoegd naar huis. 't Is ligt te begrypen, dat men den volgenden morgen om *t eerst de Machine ging bezoeken. Zy werdt in een zeer goede ftaat gevonden. Men bragt 'er nieuw Gaz in, tot vervulling van het onvermydelyke verlies > dat geduurende de Nagt gelchied was, zo door onzigtbaare Gaatjes als door de Steeken deiNaalden, welken de Elaftieke Gom niet volkomen geflopt hadt. Men woog hem te zes Uuren 'smorgens, na hem verlost te hebben van zyne aanhechtingen, en, fchoon hy nog maar om • trent ten halve gevuld ware , werden 'er 21 C 4 Pon.  40 Proefneemingen met Ponden door opgeligr. Alzo de Dag der openbaare Proefneeminge bepaald was op den a/ften, wilde inenhera niet verder opvullen, ten einde hy daar door niet te veel mogt lyden. Op nieuws te negen Uuren 's avonds gewoogen, tilde hy maar 18 Ponden op. In vyftien Uuren tyds hadt hy, derhalve, drie Ponden ligtheid verlooren. Den aoïten werdt de Bol, met het aanbreeken van den Dag, bezigtigd, en wederom in een zeer goeden ftaat gevonden. Toen hadt hy van Ontvlambaare Lugt, in evenredigheid, byna even zo veel als den voorigen Dag, verlooren. Men ging dan weer aan 't werk, om het Gaz vermeerderen, en te agtUuren'smorgens ontfloeg men den Bol van zyn Harnis, men maakte hem aan dunne Touwen vast, en hadt het pleizier van hem tot meer dan 100 Voeten hoogte te zien ryzen. 't Gemeen vloeide aanftonds van alle kanten toe. Het Plein des Victoires was met Volk vervuld, en de verwondering der genen, die 'er niet van wisten , was bovenmaate groot , wanneer zy een Lighaam van die grootte in de Lugt zagen hangen: maar, vreezende dat de Wind , die opftak, nadeel mogt toebrengen aan den Lugtbol, trok men hem terug, om hem weder tot zyn eerfte rusting te brengen, op de Agterplaats, tot zyn verblyf gefchikt. Hy  Kökstige Lugtbollen. 41 Hy kreeg zo veel bezóeks op dien Dag, dar. een Wagt te Paarde en te Voet, aan de Poort geplaatst, niet in ftaat was den toevloed des Volks tegen te houden; des men genoodzaakt ware, de Deuren open te laaten, om iedereen gelegenheid te geeven van zyne nieuwsgierigheid te voldoen. Alzo de Lugtbol door de Koetspoort heen moest, hadt men de voorzigtigheid gehad , om hem dien Dag niet verder op te vullen, 't Was zeker geen kleine zwaarigheid, hem dus uit de Agterplaats te brengen. In 't eerst hadt men 't ontwerp gemaakt, om hem over 'tHuis heen te laaten gaan, hem vasthoudende met een Touw, en dus, door zyn eigen opheffing, te doen nederkomen op het Plein des Vicloires : maar, aangemerkt dit by Nagt gefchieden moest, om niet belemmerd te zyn door den toevloed van Menfchen, en het zo wel moei. elyk als gevaarlyk was, in den donker te werken met eene Machine van dien aart, moest men zig bepaalen, om hem door de Koetspoort naar buiten te brengen, vertrouwende hem aan bekwaame Handen, die 'er voorzigtig mede moesten te werk gaan. Men deedt vooraf naar het Drilveld (Cto#> de Mars) al den Toeftel brengen, en 't gene voorts tot de Proefneeming werdt vereischt. C 5 Te  42 Proefneemingen met Te twee Uuren na middemagc werdt de Bol van zyne banden los gemaakt; bekwaame Luiden bragten hem tot aan de Poort, en,alzo hy niet vol was, kon men hem gemakkelyk famendrukken en eene langwerpige gedalte doen aanneemen; waar door hy, zonder de minfle befcbadiging, op het Plein des Victoires kwam. Hy werdt nedergezet op eenen Rosbaar, tot zyne vervoering gefchikt en bekwaam gemaakr. De zelfde Zeelen, die hem op de Agterplaats opgehangen hielden, maakten hem ftevig en hy ging op marsch. Zag men ooit iets zeldzaamers, dan deezen Lugtbol, dus gedragen wordende, met brandende Fakkels voorafgegaan , omringd van een talryke Stoet en geëscorteerd door een troep van de Wagt te Voet en te Paarde. Deeze Nagtmarsch, de gedaante en grootte van bet Lighaam, dat men met zo veel Staatie en voorzigtigheid droeg; de ftilte die 'er plaats hadt op zulk een ongewoon Uur: alles firekte om deeze uitvoering den fchyn te geeven van iets byzonders en verborgens, 't welk inderdaad allen , die van de zaak onkundig waren, vervul» len moest met aandoening en met fchroom. Ook waren alle de Koetziers, die met Rytuigen zig op den Weg bevonden , 'er dermaate door ontzet, dat zy op 't oogenblik ftii hielden,  Konstige Lugtbollen. 43 den, en zig eerbiedig, met ontblooten Hoofde, nederboogen, toe dat de Staatie hun was voorbygegaan! Eindelyk kwam de Bol, door de Straaten des Petits Cbamps, Richelieu, de St. Nicaife; door het Caroufel, over de PontRoyal, door de Straat van Bourbon en des Invalides, aan de Krygs-Akademie QEcole Militaire,) alwaar hy in 't midden van het Drilveld (Champ de Mars) geplaatst werdt, in een Hok, daar voor opgeflagen. De Togt, dien men 'er mede gedaan hadt, was inderdaad niet klein : want, volgens de Kaart van Parys, bedraagt de aflland van dat gedeelte daar hy van daan kwam, tot aan deeze plaats, 1700 Toifes, dat is 850 Roeden wegs. De Strooken, daar hy mede omwonden was, dienden om hem op zyn plaats te houden, door middel van dunne Touwen , omtrent den mid. delkring der Globe vastgemaakt, die men aan Yzeren Ringen bondt, welke in den Grond geplaatst waren. Zo dra den Dag aanbrak, was men bezig met het maaken van Ontvlambaare Lugt, om den Bol te vullen. De vlyt, aan deezen arbeid toegebragt, was zodanig, dat hy omtrent den Middag vol genoeg ware, om een fraaije gedaante te hebben, en dat maar weinig tydsnoodig was, om hem geheel vol te maaken: maar men  44 Pro efneemingen mi men befpaarde het overige dier werking voor 'r. Algemeen; ten einde 'er een denkbeeld aan te geeven, op weike manier het Gaz voortgebragt werde. Het Dril veld was met Soldaaten voorzien: deszelfs toegangen waren aan alle zyden bezet : de orders waren gegeven om de Rytuigen bekwaamelyk te laaten pasfeeren, als ook om ongelukken te verhoeden. Te drie Uuren zag men het Drilveld vol worden van Volk: de Koetfen kwamen van alle zyden aan, en konden wel haast niet dan agter elkander voortgaan. De Oevers van de Rivier, de Weg naar Verlailles, de Schouwburg van Pasfy, waren voorzien met een ontelbaare menigte van Aanfchouwers. Het Logiment van de Krygs-Akademie en- het Drilveld beflooten de pragtigfte cn talrykfte Vergadering, welke men zig verbeelden kan. Een Karonfchoot gaf,te vyf Uuren, het Sein, dat de Proefneeming aanvang nam , en diende tevens tot waarfchouwing voor de Geleerden, die zi; geplaatst hadden op het Terras van de Garde -Meuble der Kroon , op de Toorens der Kerk van Notre Dame, als ook op 't Gebouw der Krygs-Akademie, om met hunne Werktuigen de verheffing en koers ter berekening waar te neemen. De Lugtbol, dan, van de banden, welke hem vnsc hielden, ontflagen, verhief zig, tot groor  Konsticë Lugtbollen. 45 groote verbaazing der Aanfchouweren , met zulk eene gezwindheid, dat hy" in twee Minuuten klom ter hoogte van 488 Toifes, dat is 244 Roeden. Aldaar vondc hy een donkere Wolk, waar in men hem uit het Gezigt verloor. Een tweede Kanonfchoot kondigde zyn verdwyning aan: maar men zag hem wel dra, door de Wolk heen geboord, een oogenblik in een zeer -groote hoogte weder verfchynen en toen op nieuws verdwynen in andere Wolken. De zwaare Regenbuy , die 'er op den elgenften tyd viel, wanneer de Lugtbol opfteeg, belette zynen fnëllen voortgang niet, en de Proefneeming hadt evenwel den gëwenschten uitflag; zy ftrekte tot verwondering van de geheele menigte. Het denkbeeld, dat een Lighaam , van: 't Aardryk vertrokken , in de Ruimte boven de Wolken zwebfde, hadt iets zo vreemds en verhevens in % het fcheen zo ver af te wyken van de gewoone Natuurwetten ; dat alle de Aanfchouwers, zelfs tegen wil en dank , bevangen werden met eene aandoening, die naar Verrukking zweemde. De voldoening was zo groot, dat de Dames , hoe kostbaar ook gekleed, met de Oogen op den Lugtbol geflagen , vast bleeven flar-oogen op dit woiiderbaare Voorwerp , en zig weinig fcheenen te bekommeren over den zwaa- ren  4r> Proefneemingen met ren Regen , die op haar Gewaad viel, noch zig daar voor tragtcen te befchucten. De Bol hadt, als gezegd is, in middellyn twaalf Voeten en twee Duimen. Zyn omtrek was derhalve net 38 Voeten , 3 Duimen en 8 Lynen; de inwendige Holligheid 943 Voeten en 6 Lynen Teerlings: de zwaarte van het Taf en de Kraan 25 Ponden, en de kragt van opheffing, toen hy opging, 35 Ponden. Men zal in 't vervolg de berekeningen zien , die zulks ophelderen. Men hadt, in deeze Proefneeming, mis, met Dampkrings Lugt in den Bol te brengen, om hem verder op te vullen en een fraay ronde Geftalte te doen aanneemen. Die Lugt moest noodwendig eene drukking maaken, welke voor 'c Omkleedzel nadeelig ware. Maar men hadt nog grooter fout, met 'er te veel Ontvlambaare Lugt in te laaten gaan, 't gene den trap der uitfpannende kragt grootelyks vermeerderde. Die Lugt moest met te veel geweld werken op de Wanden van den Bol, wanneer hy gekomen ware in een Lugtftreek, daar de Damgkrings Lugt veel minder digtheid had, dan om laag. Maar, is-het te verwonderen, dat men, in eene eerfte Proefneeming van dien aart, niet alles vooruitgezien hebbe? Men weet, voor 't overige, dat eeneomftandigheid, welke hier niet behoeft gemeld te worden, oor-  IConstige Lugtbollen. oirzaak was , dat de Perfoonen, die deezen misflag hadden voorzien, en aanbevolen denzelven te vermyden , niet gehoord werden. Wat daar van.zy: de Bolhieldtzig, op't meeste, niet langer dan drie Kwartier Uurs in de Lugt: hy viel een Kwartier voor Zesfen neer ter zyden van het Kreupelbosch van Ecoiïén, hebbende een Gat in het bo'venfte gedeelte. Hy werdt gevonden door de Boeren van Gouesfe, die hem meer dan een Myl ver door de Velden fleepten, en hier door deerlyk havenden. Men rekent den afftand omtrent vyf Uuren gaans, van daar hy opging tot daar hy nederyiel; te weeten van het Drilveld tot aan Ecouê», in een regte lyn genomen. De Proefneeming was, om dit alles, niet van te minder belang en de eerfte van deezen aart, die men ooit werkftellig gemaakt heeft. De Werktuigmaakers M. M. Robert, hadden met het toeftellen van den Bol belast geweest, en de Heer Charles , Hoogleeraar in de Natuurkunde, hadt 'er het toezigt over op zig genomen. ï V.  48 Proefneemj noen met IV. Proefneemingen, te Parys in V wei* wart verfcheiderley kleine Lugtbollen. B e jonge Heer Montgolfiö'r, 'eenigen tyd voor de Proefneeming op het Drilveld, te Parys gekomen zynde, en door de Kohinglyke Akademie "der Weetenfchappen verzögt zynde die van Annonay te hcrhaalen, hielde zig bezig met het doen maaken van eene Machine van 70 Voeten hoogte en 40 Voeten middellyn. Daar was tyd noodig om eenen Lugtbol van dié grootte te vervaardigen. In die uisfchenryd oeffenden zig de Liefhebbers der Natuurkunde, met het in 't werk ft ellen van verfcheide Proefneemingen in 't klein, volgens die van 't Drilveld. Want, fchoon de Heer (:) 2ie hier den Brief van gezegden Baron, gelyk die in 'het Journal 'de Paris gedrukt is uitgegeven. „ Heeren , ik heb heden, den 10 September, ter „ uitvoering gebragt een minimum van de Aè'roftati„ fehe Machine der Heeren M o ht g o lf i ërt, „ door de opheffing van een Lugtbol van anderhalf „ Voeten middellyn, die niet meer dan vyf en drie „ vierde Drachmen woog. Dezelve heeft eene Klomp „ Lugt verplaatst van een en twintig Drachmen, en „ zig bygevolg opgeheven met een kragt van twaalf „ Drach-  Konstige Lugtbollen. jf| Meer Montgolficr, zonder twyfel* wel verre was van een geheim te maaken van zyne bewerking, hadc hy nogthans vast beflooten, daar van geen opening te geeven, dan byde eerlte Proefneeming, welke hy 2clf zou doen, ett niemand kon zyn gedrag in deezen mispryzen. Men beproefde het dan , in 't eerst, met Lugtbollen te maaken van zeer dun en ligt Papier} maar alzo dezelven voor de Ontvlambaare Lugt doordringbaar waren, kon niemand dezê Lugtbollen op doen gaan. Daar moest dan een Stofte gezogc worden, die minder poreus en nog ligter ware, zo het mooglyk kon zyn; en hier Haagde men in. Het Journal de Paris, van u September *7*3ï gaf aan & Algemeen kennis, dat de Heer Baron de Beaumanoir , dit met niet minder voorfpoed dan iever de Weetenfchappen en fraaije Konften beoefent, een Lugtbol zou op doen gaan van 18 Duimen middellyn (* ), Op den Drachmen; onderftellende dé zwaarte der Ónt,i vlambaare Lugt op drie en een vietde Drachtnem Ik bid UI. vergun my, in uw Journaal Berigt t» geeven van eene Proefneeming, welke de Liefhebhebbers zullen kunnen komen zien,op heden in 't Hotel dt Surgeres, Ras de la Ville 1'Eveque, precies t* elf Uuren 's voormiddagSi Ik heb de Eer van te zyn &c. De Baron de Beaumantjih < D  5« Proefneemingen met den middag van gezegden datum, deck by deeze Proefneeming in tegenwoordigheid van tene talryke Vergadering Volks, in de Tuin tegen over bet Hotel van Surgeres, Rue ds li Vilk VEveque. Alzo de Heer Beaumanoir die Proefneemieg des avonds herhaaien wilde, liet hy den Lugtbal niet los, die zig zeer wel verhief, maar tegengehouden werdt doen- een Zyden Draad; zo dat hy niet hoogerftygen kon dan 50 Voeten. Te vyf Uuren 's avonds, op dien zelfden Dag, werdt dcexe kleine Bol met nieuwe Ontvlambaare Lugt gevuld, en aan zig zelve overgelaaten. De aaufchouwers hadden het pleizier, dat zy hem zig tot een zeer groote hoogte zagen verheffen. Hy verdween, eindelyk, neemende den koers naar Neuily, en men verzekert dat hy, op verfcheide Mylen afllands van Parys, door het Landvolk weder gevonden zy. Schoon deeze Proefneeming, op zyn flrengfte, kan aangemerkt worden als een Voorwerp van loutere nieuwsgierighesd, was zy echter van belang voor zodanige Menfchen, die zig voorftelden een praktikaal onderzoek te doen omtrent het Gaz. Zy gaf ons een Geval te meer , en eene toepasfing in 't klein, welke dienen kon tot een Maatftok en Voorwerp van vergelyking. Het was niet volflrekt een minimum, [dat is een Lugtbol zo klein als 'er uit- ge.  Konstice LüGTBOLLEK»' 5t gevoerd kon worden,] maar men kwam dus op den weg, om het te vinden. Ik beken wel, dat men, kennende het Gewigt der Stoffen» die men gebruiken wilde, door Rekening het zelfde oogmerk bereiken zon kunnen; maar de Proefneeming is veel meer treffende dan de Theorie, en vestigt de denkbeelden op een meer onherroepelykc wyze. Ten anderen moest de ligte Stoffe gevonden worden, die men gebruiken wilde , en daar toe zou men, zonder deeze Proefneeming, zekerlyk nooit gekomen zyn. De Stotïe, die door gezegden Baron gebruikt werdt, was eene Dierlyke zelfftandigheid, bekend in de Konst der Goudflageren onder den naam van Peau de Beaudruche. \ Is tusfohen Boekjes van zulk Vlies, 't welk uitermaate ligt en gedwee is, dat men \ Goud tot Blaadjes kan brengen, zo dun en fyn, dat die zig kunnen ophouden en eenigen tyd zweevea in de Lugt. De Beaudruche is alleenlyk het binnenfte Vlies, 't welk den dikken Darm der Osfen bekleedt. Men fcheidt hetzelve daar af en ipant het geheel versch uit over Plankjes, om met gemak de Velletjes en Vettigheden daar af te kunnen fcheiden, die het ongelyk maakten. Men laat het dus gefpannen droogen, en bereidt het nog op andere manieren, om het D 2 zagt  jz Proefneemingen met zagt te maaken en bekwaam tot het gebruik-., daar men het toe gefchikt heeft. Wanneer dit Vlies verfcheide maaien onder den Hamer der Goudflageren is geweest, maakt men 'er gebruik van om te leggen op kleine Wondjes of Vellelooze plaatfen der Huid, alwaar het de zelfde uitwerking doet als de Engelfche Taf: te weeten, dat het de aandoening van de . Lugt meesterlyk belet , en deswegen is het alsdan bekend onder den naam van Peau Divitie. Monfr. Deschamps r?e Neüfctiateau, een Schilder woonende dans la Cour du Commerce, kwam eerst tot het denkbeeld om deeze Stoffe te gebruiken, en bragt 'er Staal • tjes van aan den Heer Baron deBeaumanoiR , die daar van de nuttigheid erkende, en fpoedig daar van den eerften Lugtbol, die'er van dit flag ooit gemaakt was, vervaardigde (*> Gedagte Schilder maakte 'er wel dra van verfcheiderley grootte, en hy kwam zover, van/er de volmaaktfte Klootronde of Ovaale Figuur aan te geeven. Wei- (*) Monfr,; Cavallo, te Londen, geen Lugtbollen van Papier kunnende doen opgaan, hadcin 't Jaar ï-fii het deni.beeld om de zelfde Stoffe te gebruiken als Monfr. Deschamps, maar hy Gelde zulks niet in 't werk. Zou men wel gelooven dat 3  KONSTlGE LUGTEOLLEK. 53 Weinige Dagen daarna, poogden verfcheide Perfoonen de Lugtbollen van Monfr. Deschamp s na te maaken , en zyn daar in gedaagd. De Rceldhouvver, Monfr, Gasd eujc, bragc my 'er een van zeven Duimen middellyn , welken ik deed opgaan in den Hof van het Palais Royal, en deeze verhief zig lugtig. ' Monfr. Deschamps, eindelyk, degenen willende overtreffen die zyne Lugtbollen naaapten, maakte 'er een van zes Duimen middellyn , ongemeen fraay van geftalte, welke hy de beleefdheid hadt my prefent te doen, verzoekende dat ik daar mede de Proef wil de neemen. Ik vulde hem met Ontvlambaare Lugt , uit Spiauter gehaald door middel van Geest van Zee-Zout, in tegenwoordigheid van den Heer Ridder LoRiMiëii,den Heer Mocué de Querville, den Heer Graaf de Baruel en van verfcheide andere Perfoonen, zig diestyds by my bevindende. Die kleine Lugtbol ging zeer wel op , en bleef zitten tegen den Zolder van myn Ka. sner, die de hoogte heeft ran twaalf Voeten. Hy dat, twee Eeuwen geleeden , J. C. Scaliger, tot na aaping der Vliegende Duive van Archita», het gebruik van een omkleedzel van dergelyk Goudflag.rs vlies voorftelde? De fubtilitate aiCtdanum. TUercir. 306.  54 Proefneemingen met Hy zou zig toe buiten 't gezigt verheven hebben , indien ik hem in de open Lugt hadt willen oplaaien; maar ik wilde hem liever behouden , om tot andere Proefneemingen te gebruiken. Indien deeze Lugtbol, twaalf Duimen middellyns minder hebbende dan die van gezegden Baron, niet het minimum, [de kleinfte die 'er vallen kan,] is, komt by daar zekerlyk zeer naby. Want, zo men de grootfle voorzorg niet gebruikt had om hem wel te vullen , zou hy zekerlyk niet opgegaan zyn; alzo die StofFe de Vogtigheid der Lugt intrekt en de kragt van opklimming niet meer was dan tien Greinen (*} Wel (*) Deeze Bol, met groote oplettendheid gemaakt had zes Duimen middellyns, en woog maar 36 Greinen De Dampkrings-Lugt, waar van hy de plaats innam , , , 51 . Zyn Inhoud, naamelyk, was 113i Teerlingfe Duimen, waar van 1728 den Kubiek - Voet der Dampkrings Lugt uitmaaken , welke 780 Greinen, of daar omtrent, weegt. De Ontvlambaare Lugt uit Spiauter , tienmaal zo ligt als de Dampkrings-Lugt, woog derhalve in de Lugtbol 5 ——— De zwaarte van den Lugtbol was 36 ■" — Maakt te ftfraen, voor den gelaaden Bol 41 ■■ Dit  Konstige Lugtbollen. 55 Wel dra kwamen de Aëroftatifche Bollen van Goudflagers Vlies geheel in de mode, en daar ging geen Dag voorby, dat niet verfcheidene, 'c zy in de Stad of ten platten Lande, werden opgelaten. Men maakte 'er zelfs van dertig Duimen middellyn; maar deeze Stoffe is zeer duur, en aan verfcheide Ongemakken onderhevig. Zy trekt de Vogtigheid in en wordt daar zwaarder door: zy houdt de Ontvlambaare Lugt niet lang, welke wel dra uitglipt door Gaatjes voor 't Oogontzigtbaar, die *er niet weinig in het famenweefzel van zulk een teder Vlies zig bevinden. DitgetrokkenvandeDampkrings Lugt 51 Greinen Blyft voor de kragt van ligtheid of ©pklimminge . . „ 10 — 1 - Maar, wanneer men in acht neemt, dat het zeer moeielyk is zulk een Luptbol volmaakt te vullen; dat men 'er de Opening van met een Draad moet toe. binden, en dat onder die bewerking altoos Damp verlooren gaat, zal men wel begrypen, dat het verfchil van Evenwigt zeer gering ware, en derhalve komt zodanig een Lugtbolletje het waare minimum geer naby. D 4  |6 PfiOEMEEMINGf M MET V, Proefneeming, met een Lugtbol van zeven* tig Voeten hoogte en veertig Voeten middellyn , in de Tuin van M. Reveillon, in de Voorftad St. Antoine te Parys, de» \i September 1783, in tegenxvoordigheid der Heeren Gecommitteerden van de Kanmglyke Akademie der Weetenfchappen, gefchied, 3öe Aëroftatifche Machine, welke de Heer MpNTGOLFiëR deedt vervaardigen in de Vooritad van St. Antoine, was van KanefasDoek, uk- en inwendig met fterk Papier be-. kleed, In doorfnyding, Meetkonftig, beftandt dezelve 1°. Uit een Prisma van 24 Voeten hoogte en veertig Voeten middellyn, het middelftuk nitmaakende. Uit een Pieramied van 27* Voet, die het boyenftuk of dekftuk was van het Prisma, 3°. Uit.    Konstige Lugtbollen. 5? Sp, Uit een geknottcn Kegel van. i8| Voet hoogte, tot het onderftuk van de Machi. • ne gefchikt. Ieder van deeze Stukken was famengefteld uit vierentwintig Strooken op en neer, die famengenaaid en geplakt waren. Die Stukken vervolgens aan elkander gevoegd, en de Ma» chine met Damp gevuld en hier door volkomen uitgefpannen zynde, moest zig vertoonen in eene Spheroidaale form, gelyk dezelve, ten naauwkeurigfte, op Plaat II. is afgebeeld. Zy was Hemelschblaauw gefchilderd, met vergulde Ornamenten. Dus Helde zy een Tent voor, met haar Paviljoen; zynde in 't geheel zeventig voeten hoog en duizend ponden zwaar. De Lugt, waar van zy de plaats befloeg, kon men fchatten op omtrent 4500 Ponden, weezentlyk Gewigt, en de Damp, waar mede zy gevuld moest worden , de helft" ligter zynde dan de gemeene Dampkrings-Lugt, woog derhalve maar 2250 Ponden. Hier by gevoegd de zwaarte van den Lugtbol , 1000 Ponden ; hadt men 3250 Ponden voor den gelaaden en Uitgefpannen Bol: des hy dus nog een overmaat van ligtheid, by die van dergelyke Klomp der gemeene Lugt, had, van 1250 Ponden, Zulk gen zwaarte, nu, byna , zou deeze Machine P 5 heb-  5§ Proefneemingen met hebben kunnen opligten en met zig voeren in de Lugt. Alzo de nadering van den Evennagtstyd HerfesRegens veroorzaakte, werden hier door de bewerkingen tot deeze Proefneeming behoorende t'elkens verhinderd. De Machine was zo. volumineus , dat men dezelve onmooglyk by een brengen en aan elkander hechten kon, dan in de open Lugt en in de ruime Tuin, alwaar zy opgcregt moest worden. Groot was de belemmering, om alle avonden een zo zwaar Omkleedzei , 't welk door de fierke Papieren, daar het mede bekleed ware, broosch was geworden, famen ee plooijen: ook waren 'er doorgaans ten minde twintig Man noodig, omze te verplaatzen, en deeze waren genoodzaakt zeer kundig en voorzigtig te werk te gaan , om 'er niets aan te befchadigen. Nooit heeft een Machine zo veel ongerustheid en belemmering veroirzaake. Ondercuslchcn moec men bekennen, dac de HeerMoNTGOLFiëR geen bekwaamer noch vermaakelyker plaats zou hebben kunnen vinden , toe die oogmerk, noch eenen meer verpligtenden Vriend, danMonft.Revïillon, Eigenaar van de Koninglyke Manufaktuur van Gefchilderde Papieren, in de Straat van Mon ■ treuil. De moeite, de iever en belangeloosheid ,  Kqnstigé Lugtbollen 59 heid, welke hy niet opgehouden heeft te toonen in al het gene betrekking hadt tot de Proefneemingen van den HeerMontgolf 1 ë r , hebben hem grootelyks vereerd in de Geest van alle de genen, die 'er getuigen van waren. De Weetenfchappen ontmoeten zo veel tegenkanting, dat men niet dan de grootfte erkentenis kan hebben voor de genen, die das hun best doen om ze te bevorderen. Buiten twyfel zou deeze Machine gemaakt hebben kunnen worden op eene manier, dat zy fteviger ware en minder aan befchadiging onderhevig, en de Heer Montgolficr ftemde zelf zulks toe: maar verfcheide redenen hadden hein doen befluiten, om ze niet anders te maaken. De eerfte was betrekkelyk tot de Proefneeming van Annonay, alwaar men te werk gegaan was met een dergelyk Omkleedzel dat volmaakt geilaagd was, en de voorzigtigheid vorderde, dat men, om dezelfde uitkomst te hebben, ftiptelyk zig hieldt aan eene zelfde bewerking. Ten anderen was het raadzaam, zig toe te leggen op.de beste manier om den Damp te beletten, van zig te verfpreiden, en het dubbelde bekleedzel van Papier was het gene daar toe bekwaamst voorkwam. De tweede beweegreden moest noodwendig de naauwgezetheid van den Heer MontgolfiëR Eer aandoen: want de Heeren van de Ko-  49 Proefneümingen met Koninglyke Akademie der W-jeterfchappen, beter dan iemand in ftaat om de verdienden deezer Ontdekkinge te waardeeren , en het belang daar van wel overwoogen hebbende, hadden aangenomen de Kosten deezer Machine onbepaald te betaalen, en dit was genoeg aanfpooring voor den Maaker : om dezelve op de minst kostbaare wyze, zo veel doenlyk was, te vervaardigen. Den ii der Maand September, eindelyk, de tyd zig tot moay Weer fchynende te fchik» ken, en de Machine t' eenemaal voltooid zynde, werdt dezelve op haar plaats gebragt en gereed gemaakt tot de eerfte Proefneemingen. Men probeerde het dien zelfden avond en zag met verwondering deeze rraaije Machine , in negen Minuuten tyds met Damp gevuld, zig opregten en zig aan alle zyden gelykelyk uitfpannen; neemende een zeer fchoone geftalte aan. Agt Mannen die haar tegenhielden, werden verfcheide Voeten van den Grond geligt, en zy zou zig tot eene groote hoogte verheven hebben , indien men de kragt, om ze neder te houden, niet vermeerderd had. De Heeren Gekommitteerden van de Akademie der Weetenfchappen, dan, werden ge. noodigd om s' anderen daags , te agt Uuren 's morgens, de Proefneeming by te woonen, welke hun toegewyd was en die verfcheide maa-  KONSTICE LUttTUOLLEN. 'St maaien, naar hun welgevallen, zou herhaald geworden zyn, indien het flegte Weer alles niet in wanorde had gebragt. Des anderen daags, naamelyk, op Vrydag den 12 September, toen de Heeren Cadet, de Abt Bossut, Brisson, Lavoisier en Desmarest, gekomen waren, zag men met ongerustheid dat de Kimmen bedekt werden door dikke Wolken, die een op handen zynde. Onweer voorfpelden. Men was nogthans daar van niet verzekerd; het was mooglyk dat alles zonder Regen afliep, en de toebereidzelen waren gemaakt. Een talryke en aanzienlyke Vergadering brandde van verlangen , om deeze fraaije Proefneeming te aanfbhouwen. Men vreesde , ten anderen, dat door langer uitftel de Proefneeming geheel te niet mogt raaken: de Toeflel was in order en daar zou tyd noodig geweest zyn om het af té neemen en te bergen. Men befloot , derhalve, met de vulling van den Lugtbol voort te gaan. Vyftig Ponden droog Stroo, dat men by Bosjes aandak, en waar op men, by verfcheide herhaalingen , tien Ponden geknipte Wol wierp, bragten in tien Minuuten den Damp voort, die zulk een uitfpannende kragt hadt, dat de Machine, niettegenftaande haare zwaarte , fchoon neergedrukt en in elkander ge-' kreukt,  62 Proefneemingen met kreukt, zig trapswyze en als by golving uit* ipande. Haare grootte en vatbaarheid verbaasden de Aanfchouwers, maar, toen zy geheel was uitgezet en pooging deed torn zig te verheffen , was de verwondering uitermaate groot. De Machine ging van den Grond af en hielde zig verfcheide Voeten hoog in de Lugt met een daar aan hangende Last van vyfhondetd Ponden, Indien men, op dat oogenblik, de Touwen, die haar tegen hielden, afgefneeden had, zou zy tot eene groote hoogte opgefteegen zyn. Schiclyk kwam 'er toen een Regenbuy, met eene geweldige vlaag Wind, en het zekerfte middel, om de Machine te behouden, was geweest, haar te laaten gaanf*). Maar, dewyl zy gefchikt was tot Proefneemingen , die te Verfailles moesten gefchieden, wilde men ze niet kwyt raaken, en de poogingen, die 'er gedaan werden omze neer te trekken, gepaard met de drift van een geweld'gen Wind en (*) Dit was de Raad van Monfr. Argant , Burger van Geneve, Vriend van de HeerenMontGOLFiëR en geleerd Natuurkundige, wien men Terfcheide Ontdekkingen van belang verfchuldigd is. (f) Aangezien dit Getuigfchrift de opftyging der Machine, met het Gewigt, 't welke zy droeg, bevestigt, en betoogt, dat de Proéfneeming niet mislukt  KONSTIG E LüGTBO LEEKT. 63 en de overurooming van een Slagregèn, deedc haar op verfcheide plaatfen fcheuren. Alzo het Onweer toenam en van lange duuring ware, kon men ze volftrekt, in die toeitand, niet behandelen , maar moest haar aan zig zelve overlaaten. Zy flondt langer dan een Etmaal den Regen uit, waar door de Papieren 'er by lappen afgingen; het Kanefas bloot maakende, en dus werdt die fchoone en pragtige Lugtbol, welke zo veel moeite gekost hadt, in een zeer korte tyd vernield. De Aanfchouwers , gevoelig over deezen ongelukkigen uitflag, gaven aan den Heer MoNTGoLriëR de allervleijendfte tekens van het belang dat zy namen in zyne Ontdekking. De Heeren Gekommittcerden van de Akademie bevlytigden zig , om hem aanftonds een Atteftatie te bezorgen, die hunne billykheid en kundigheid in het befchouwen aan den dag legt Ct). VI. lukt zy dan door een grooter kragt, 't welk de verdiende der Ontdekkingegeenszins verminderd heeftheb ik geoordeeld hetzelve hier te moeten plaatzen' De Heeren Gekommitteerden van de Koninglvke" Akademie der Weetenfchappen hebben zig, beden den 12 September, des morgens, begev-n in de Gefchilderde Papieren Fabriek van Monfr. Reveill&n, Straat van Montreuil, in de Voorftad St. An* toi  proefneemingen biet VI. Prcèfneeming te Verfaille.s, den 19 September 1783 , /« tegenwoordigheid van den Kaning en de Koninglyke Familie , in V werk gefield door den Heer Montgolficr , met eene Aëroftatifche Machine of Lugtbol van 57 Voeten hoogte cn 41 Voeten middellyn* Dag der Proef/nee ininge te Verfailies was op den , 9 September vastgefteld 3 maar de Machine, welke dienen moest o nze te hervatten, was volürekt daar toe onbruikbaar ge= worden. De 1 leer Montgoofiêr gtu daarom den moed niet cp \ maar berekenende hce veel tyds hem nog over ware, doeg hy, met hulp toine; om getuigen te zyn van de Uitwerklnge der Aêroftati/che Machine van de Heeren MontgolFiè'r. Zy is groqtendeels door Damp (Gaz"j gevuld geweest en heeft zig, met vier of vyfhonderd Ponden beladen, van den Grond opgeheven. Maar de Regen en de Wind, die geduurendé de Nagt begonnen waren, en byna den geheelen voormiddag aangehouden hebben, lieten niet toe de Proefneeming te vervolgen, en hebben buitendien de Machine zodanig bs» nes-  Konstige Lugtbollen. 65 hulp zyner Vrienden, op Zondag den 14 dito de handen aan 't werk toe het vervaardigen van een nieuwen Lugtbol, dien men beUoot geheel te maaken van goed Linnen. Niets werdt daar aan befpaard: men arbeidde by dag en nagt, en Donderdag den 18 was de Ma? chine volkomen gemaakt, gefehilderd en verfierd met haare Ornamenten. Dien eigenften avond nam men 'er de Proef van, in tegenwoordigheid der Heeren Gekommitteerden van de Akademie, welke men goedvondt daar by te noodigen, en het viel zeer wel uit. Men hadt bykans een Maand werk gehad, aan het maaken der Machine van Kanefas , met Papier bekleed, en deeze van Linnen ' was, met een onverbeeldelyke iever en naarfugheid daar aan werkende, in vyf Dagen voltooid. 'sAn. nadeeld, dat zy weezentlyke herftellingen noodig heeft. De Heer Montgolïier oordeelt', dat 'er verfcheide Dagen noodig zyn, omze in goede ftaat te brengen, en dat men, om ze te doen werken, een fttl helder Weer moet afwagten. Gegeven te Parys; in de Manufaktuur van Monfr, Reveillon, deezen 12 September 1783. Was getekend Cadet, Bossut, Brisson, Lavoisier. Des ma re s r. E  66 Proefneemingen met 's Anderendaags, den 19, werdc zy opgefegt op het Groote Plein van 'c Paleis van Verfailles, op een agthoekig Theater,'t welk gcfchikt was naar den Toeftel en de Touwen , die gefpannen waren om ze in werking te brengen en te bcfiuuren. Dit foort van Schavot, bedekt en aan alle zyden omringd met Linnen of Zeildoek, hadt in 't midden een Opening van meer dan vyftien Voeten wydte, rondom welke men gaan kon, door middel van een Bankje, dat voor de genen gefchikt was, die de Machine be* dienden. Eene talryke Garde floeg een dubbelden Kring om dit groote Theater. De Koepel der Machine was neergedrukt, en droeg horizontaal op de groote Opening van het Schavot, welke hy tot een Gewelf diende. Het overige der Linnens was neergeflagen, en lag in de rondte geplooid op de Bankjes: zodanig dat, in deeze toeftand, de Machine ter Wereld geen Vertooning maakte, gelykende naar een hoop van gefchilderde Doeken, op een ongeregelde wyze by een gebragt. Nogthans hadt, in de fchikking en beftuuring van deezen Toeftel, een groote geregeldheid plaats. Het onderfle van het Theater was toegewyd aan de bewerkingen tot het voortbrengen van den Damp. Onder de groote Opening, die door den Koepel gedekt was, moest deeze ar-  KonstIgë Lugtbollen* 67 beid gefchjejen. In 't midden, op den Grond, was een Yzeren Fornuis, lugtig gemaakt, vier Voeten hoog en drie Voeten breed, om de Branditof te bevatten. Een Koker van grof Doek, gefchilderd en van cirkelronde figuur, aan den Voet van den Lugtbol hangende, en door het Gat tot op den Grond nederdaalende, kon aangemerkt worden als een groote Trechter, als een foort van Schoorteen, gefchikr om de Dampen te bevatten en dezelven te geJ leiden in het binnenfte der Machine; zo dat de Perfoonen- die het Vuur moesten befluuren, zig door dit middel onder den Lugtbol zelf geplaatst bevonden. Zy hadden onder hun bereik den voorraad van Stroo en geknipte Wol, om Damp voort te brengen : als ook een Kooy van Teen gevlogten , met een Schaap, een Haan en een Endvogel, en al het gene verder tot de Proefneeming noodig was. Ik breid my hier misfehien te veel over deeze Omflandigheden uit; maar zy zyn te leer* zaam om voorby gegaan te worden. Zy toohen , bovendien, hoe veel zorgvuldigheid en famenlooping deeze Proefneeming vereischte. 't Is evenwel ook waar, dat de Heer MontGOLFiëR alle gemaklykheden en alle hulpmiddelen vondt die hy verlangen kon(*}. Te (*) De Heer Marfchalk de Duras , Edelman E n van  6t Proefneemingen met Te tien Uuren 'smorgens was de Weg,van Parys naar Verfailles , bedekt met Rytuigen: men kwam by troepen van alle kanten, en te twaalven waren de toegangen, de Pleinen van het Paleis, de Glasraamen en Venfters, ja zelfs de Daken, met Aanfcbouwers gevuld. Alles 't geen 'er grootst, doorluchtigst en geleerdst was in de Natie, fcheen zig als omftryd vereenigd te hebben, om eene plegtige hulde te doen aan de Weetenfchappen, onder 't Oog van een hoog Achtbaar Hof, dat dezelven befchut en aanmoedigt. Het was op dit oogenblik, en in 't midden van deezen onmectbaaren famenloop van Burgers van allerley ftaat, dat hunne Majesteiten en de Koninglyke Familie zig verwaardigden in 't gedrang te komen, en door te gaan tot onder de Machine, om 'er den omflag van te befchouwen en zig een naauwkeurig Berigt te doen van 's Konings Kamer , gaf , by die gelegenheid , blyken van het belang, dat hy nam, in deeze Ontdek), irg, en deiever, dien hy daar in toonde, verwitrf hemde erkenre nis van Geleerden en kundige Luiden. De Moeren Intendanten van Kleinigheden , bragten alles, wat van hun afhing, toe, om te maaken dat de Heer Montgolfiör volgens zyn begeerte gediend werde. De Heer d'ORMEssAN, Kontrolleur-Generaal der Financiën , hadt dien Dag tot ïynent, den Heer Mokt-  Konstige Lugtbollen. r59 doen geeven van alle de toebereidzelen deezer fraaije Proefneeming. Vier Minuuten voor Een Uuren wordt door den Slag van een Donderbos aangekondigd , dat men de Machine begint te vullen: men ziet ze byna op 'c oogenblik zig opheffen en zwellen, ontplooijende zeer vlug de kreuken, waar W zy famengevouwen was. Zy ontwikkelt zig t eenemaal; haare Geftalte is bevallig voor 't Gezigr; haare oogfchynlyke vatbaarheid doet iedereen verbaasd ftaan : zy bereikt reeds de hoogte van den top der Masten. Een andere Donderbos verwittigt dat zy gereed is om op te gaan ea op den derden Slag worden de Touwen afgefneeden, De Machine verheft zig op eene pragtige wyze in de Lugt, den Toeftel met zi> neemende, waar in een Schaap en de Vogels waren. De M o n t g o l f i g r en de meeste Leden van de Akademie der Weetenfchappen. Eindelyk, de Heer Marquis de Ga een volmaakt Evenwigt, en de Machine, die toen niet klom noch daalde, was zeerfraay voor 't Oog, geevende, in deeze ftilrtand, den Aaufchouweren het grootfte pleizier; maar, naar maate de Damp zig verfpreidde, daalde óc Lugtbol langzaam naar den & 4 kant  JB Proefneemingen met kant van het Bosch de Faucresjbn ,en op eenë zo dille manier, dat men begreep, dat, zo'er Menfchen medegevoerd geweest waren, dezelven geen het minfle gevaar zouden hebben uitgedaan. Ik begaf my , byna oogenblikkelyk , naar die plaats, met den Heer Abt d'Espagnac, den Ridder de- LoRlMiëR, Mr. Brongniart, en anderen, Monfr. Pi lat re deRosicr was ons eenige Schreeden voor uit. Wy zagen den Bol op het gedeelte van 't gedagte Bosch , dat men noemt le Carrefour Marecbal, alwaar hy op het Grasveld neergezakt was, draagende flegts ééne Zyde op een kleinen Eik , waar van hy naauwlyks de Takken buigen deedt. Twee Koddebeijers ,' die zig op de plaats bevonden daer de Lugtbol neergekomen was, verzekerden ons; dat hy verwonderlyk langzaam gedaald ware, zig zagtjes lamenplooijende, en zeiden ons, dat hy,een oogenblikvoor -dat hy den Grond raakte, orer een grooten Stapel Hout pasfeerde, dien zy ons'toonden , en dat, alzo het Touw, waar aan de Kooy met het Gedierte hing, vry lang was, hetzelve aan het Hout raakte, en dus brak, zonder dat de Kooy, het Schaap of Gevogelte, daar door eenig letzel kreegen. Men moet derhalve volftrekt dat Bericht verwerpen, 't welk verhaalt, dat  KoNSTIGE LUGTDOLLEN. 73 dat de Haan den Hals gebroken had: wy vonden hem in een goede ftaat, en de kneuzing, welke hy aan de regter Wiek hadt, was alleenJyk veroirzaakt door het trappen van het Schaap met zyn Poot: 't welk in tegenwoordigheid van meer dan tien Menfchen, ten minffe een half Uur voor de Proefneeming, was gebeurd. Verdrietig is 'c, dat men de openbaare Papieren dus zaaken ziet aankondigen zonder bewys; daar die , in zodanige Gevallen, altoos moesten ondertekend zyn door de genen welke de Berigten inleveren. Meu heeft ook in verfcheide Kouranten en Journaalen verzekerd, dat de Machine van den Heer Montgolfi ëR. gevuld ware geweest met Ontvlambaare Lugt; terwyl de bewerkingen , die men gebruikt heeft, alleen beflaan 'hebben in gebruik te maaken van droog in brand gedoken Hooy en eenige Ponden geknipte WoÜe. Op een andere plaats zal ik omftandiger van de voortbrenging van deezen Damp fpreeken. Alles dat, tot nog toe, aangaande het punt zyner verheffinge, en de doorgeloopen verheid, gezegd is, heeft niet meer naauwkeurigbeid. De waare afftand, volgens de Kaart der Akademie, van de plaats der opftyginge tot aan het voorgemelde Bosch en de plaats der nedervalling in hetzelve, is van .850 Roeden (1700 Toifes). Wat de hoogte aangaat, daar omtrent E 5 heb-  f4 pr oefneemikgem IjET' hebben twee bekwaame Sterrekundigen , op httObfervatorium van Parys, de maat genomen. De Heer leGentil heeft deeze hoogte bepaald op 280 Toifes boven de tweede Verdieping van dac Gebouw, en de Heer Je atjrat op 293 Toifes boven den Vloer van 't •zelve (*). De III Plaat, niet minder Geestig dan naar waarheid en met veel naauwkeurigheid getekend door den Ridder de L o r 1 m 1 p r , Cbevau leger en in 't Koper gebragt door Monfr. de Laünay, vertoont het oogenblik, dat de Machine met Lugt gevuld opfleeg. De hoogte van den Lugtbol was naauwkeurig, van boven tot onderen, van 57 Voeten, de middellyn der rondte van 41 Voeten: hy hadt een Inhoud van 37.500 Kubiek-Voeten, en nam eene Lugtkiomp weg van 3192 Ponden, onderftellende de zwaarte der Lugt op 784 Greinen ieder Teerling fe Voet. Maar het Gaz van den Heer Montgolficr ,de helft lig, ter zynde dan de Dampkrings-Lugt, bedroeg flegts 1596 Ponden: dus was 'er een dergelyk over- (*) [De Omi1andigh*:den der Waarneeiningen van gedagte Heeren, in het Journal de Paris uitgegeven, van te weinig belang fchynende om vertaald tev/orden, zal ik uit dezelvcn alleen bier aanmerken; dat  Konstige Lugtbollen. m overwigt, waar van men aftrekken moet de zwaar'e van den Lugtbol, der Kooy en Gedierten , te famen gerekend op 900 Ponden, Daar bleef derhalve een kragt van 696 Ponden over,door welke de Lugtbol zig, indienhydigt gebleeven ware , zeer hoog zou opgeheven hebben. r '% Tagtig Ponden Stroo en vyf Ponden geknipte Wol, warentgenoegzaam, om de 37.500 Kubiek - Voeten Damp voort te brengen, en, zonder de twee Scheuren in het bovenfiegedeelte, waren flegts vyftig Ponden noodig geweest, gelyk men 's daags te vooren ondervonden hadt. Deeze fchoone Machine, gemaakt van Linnen en Katoen, was van buiten en van binnen met Waterverw gefchilderd. In de Verw van binnen hadt men Aluin-Aarde gemengd, als zeer bekwaam, om de fterkfte Hitte te verduuren. De Heer MoNTGOLFiëR,diede Eer gehad hadt den Koning, voor de Proefneeming, een Bericht aan te bieden, waar by hy aankondigde, dat dat, wegens de meerder hoogte van het Terrein van Verfailles, de verheffing van den Lugtbol boven 't zelve door den Heer Gen til bepaald is op 240 Toifes, als hier voor.]  ?6 Proefneemingen met dat de Machine zig omtrent 20 Minuuten op zou houden in de Lugt, en dat zy eene verheid , van ongevaar 2000 Totfes , zou afloopen, was niettemin van alle berisping bevryd. Een Toeval, dat men onmeoglyk hadt kunnen Voorzien, belette de volkomcne uitwerking. Hier by kwam de fchielykheid, met welke deeze Lugtbol gemaakt hadt moeten worden; naarpelyk in vier Dagen en vier Nagren. Nogthans bleef hy agt Minuuten in de Lugt en doorliep eene verheid van 1700 Toifes. Derhalve ontving ook gedagte Heer de toejuichingen van 't Algemeen, met verbaasdheid en genoegen voldaan over 't zien van een Verfchynzel geheel nieuw en ongewoon, in zulk een verbaazende grootte. Eenige weinigen , die tót nyd den uitflag gering achtten en verguisden, werden door Luiden van Verftand uitgelachen. VII.  Konstige Lugtbollen. VIL Berigt aangaande den Damp (Gaz) dien men Ontvlambaare Lugt noemt, enden Damp van den Heer Montgolf 1 ë r : hoe men dezelven op verfcheide manieren kan bekomen en gebruiken. Het Ontvlambaare Gaz, dat federt eenigen tyd de oplettendheid der Natuurkundigen bezig hielde, door de fraaije Verfchynzelen, welken het vertoonde , biedt * tegenwoordig nieuwe Middelen aan, toepasfelyk op Proefneemingen, die een Loopbaan openen, welke tot heden toe volkomen onbekend was. Deeze Damp, van de uiterfte ligtheid, (want de Dampkrings-Lugt is tienmaal zwaarder dan dezelve,) beflooten zynde in een Omwindzel, dat in ftaat is om hem te houden, en van eene aanmerkeiyke vatbaarheid, naar de zwaarte gefchikt; verheft zig weldra met fnelheid, fleepende met zig, niet alleen 't gedagte Ornwindzel, of Lighaam, waar in hy is befloo • ten, maar ook Lasten, naar de veelheid van Gaz, welke men voorrgebragt heeft, geëven- re->  ?ft PfcOE f NEEMINGE#f MET redigd. Dit zyn de Aéroftatifche Bollen met Ontvlambaare Lugt. Dit Stuk is op de ontegenzeggelykfre manier beweezen. Men heeft zelfs het Ontwerp gemaakt, van een Bol met Ontvlambaare Lugt, die groot genoeg zal zyn, om ten minfte één Mensch mede te voeren, en 't is wel te wenfchen dat zulks uitgevoerd worde, dan hadt men nog een Voorbeeld te meer. De Heeren Charles en Robert, die eene Infchryving daar toe geopend hebben, verdienen waarlyk dat hunne Oogmerken bevorderd worden • zy hebben alles, wat vereischt wordt om deeze Proefneeming te doen flaagen en hunne iever kan niet dan nuttig zyn voor deeze Ontdekking (*). Hoewel het Ontvlambaare Gaz van een hoogen Prys is , en men hetzelve niet in \ groot met zo veel gemak, als wenfchelyk ware, kan bekomen; ben ik nogthans wel verre van het te verwerpen. Het is in tegendeel te wen- (*) [Hoe na 't uitgeeven van dit Werkje, den r December 1783 , naamelyk , de gedagte Proefneeming door die Heeren , beiden met een Lugtbol van maar 26 Voeten middellyn, met zodanige Ont. vlambaare Damp gevuld, tusfchen twee en drieUuren door de Lugt gevaren, en vervolgens met één der-  Konsti'ge Lugtbollen» wenfchen, eer men van dat Ontwerp afftappe, alle hulpmiddelen ten dien opzigte onderzogt te hebben. De Liefhebbers der Natuurkunde moeten, ten opzigt van de Bollen met Ontvlambaare Lugt, hunnen aandagt vestigen op twee zaaken van veel belang, De eerfte betreft de gemakkelykfte en minst kostbaare manier, om deeze Lugt te bekomen: de andere raakt het Omwindzel of het Lighaam van den Bol. Men moet 'er een tragten te krygen, dat eenvoudig zy en lievig , heiland zo wel tegen den Regen als tegen andere ongemakken van het Weer, en vooral zodanig een, waar door het Gaz naauwkeurig beflooten wordt gehouden, zonder dat hetzelve verzwakke of op eenige andere wyze bederve; ten minde verfcheide Maanden lang. Het Yzer, Spiauter, Koper, Tin, Lood, gemengd met Zuure Geesten van Vitriool of Zee-Zout, van goede hoedanighe'id, verflapt zyn- derzelven tot een verbaazende hoogte opgefèeegen ; naamelyk van meer dan 1500 Toifes of 9000 Voe. ten , volgens zyne Rekening; alzo de Barommer 10 Duimen gezakt was: bier van zeg ik, is men, door uitgegeven Berichten en Afbeeldingen,verftendigd.]  8o Proefneemingen sieï zynde door drie of vier deelen Water, dat niet Selenitiscb (*) 'iS* brengen de Ontvlambaare Lugt voort, In deeze bewerkingen moet men nooit gebruik maaken van het Salpeter-Zuur, bekend onder den naam van Sterk Water; om dat de Lugt, welke daar door uit de Metaalen ontwikkeld wordt, geheel tegenftrydig in natuur is met de Ontvlambaare Lugt. Het Plantaartig Zuur , tot zekeren trap van fterkte gebragt, ontwikkelt ook wel Ontvlambaare Lugt uit de Metaalen , maar dit Middel is langdraadig, de moeite en de kosten niet waardig. Geftampte Galnoot en, en alle andere Plantaartige Stoffen , die fterk famentrekkende zyn, met Yzer - Vylzel en Water gemengd zynde , maaken een dunne Bry,welke,na verloop van één of twee Dagen, Borrels voortbrengt van Ontvlambaare Lugt, maar deeze bewerking is ook veel te langzaam (*}. De Moerasfen of Meiren van llaande Wa- te- (*) [Seleniet is een Gips- of Kalkachtig-Zout, zig bevindende in eenige brakke Wateren,] (t) Zie Friestley, Proeven en Waarnemingen omtrent verfcheide Takken der Natuurkunde, II* Deel.  Konstige Lugtbollen. 8r teren bevatten , overal byna , veel zodanige Lugt, die flegts de moeite kosten zou, omze daar uit te haaien. De bewerkingen , daar toe, zouden, wel is waar, in 't groot wat lastig zyn : maar, kon men die niet eenvoudiger maaken ? Het fchynt my toe, dat het gemakkelyk zou zyn, met behulp van een Yzeren of Houten Hark of Egge, die men kon fleepen door den Grond van een Modderig Water, zig vry overvloedigen Voorraad te verfchaffen van Ontvlambaare Lugt. Men moest op deeze Egge een groot'en Blikken Trechter zetten , waar door dezelve bedekt werdt; dan zou de Ontwikkelde Lugt, door de verlangde Pyp van den Trechter, verga derd kunnen worden in een groote omgekeerde Flesch, of in eenig ander bekwaamer Vat vol .Water. De Ontvlambaare Lugt zou dit Water weg ftooten, en dan moest de Flesch, dus daar mede gevuld zynde,gedopt worden. Twee Man zouden, in een Schuitje, met verftand en handigheid, op deeze manier, in weinig tyds, veel van dit Gaz vergaderenen 'er een Voorraad zelfs van opdoen kunnen. Men kan andere manieren, die nog gemakkelyker zyn, verzinnen, wanneer men zig met ernst toe wil leggen op dit Onderwerp. De Damp der Moerasfen, hoewel Ontvlambaar , is minder ligt dan die uit Metaalen, F maar  81 Proefneemingen met maar kan niettemin tot de Aëroftatifche Ma. chinen gebruikt worden. De Geest van Terbenthyn , overgehaald door een Pneumato - Chymifchen Toeftel , brengt Ontvlambaare Lugt voort; maar deeze is nog zwaarder dan de Lugt der Moerasfen en niet beften dig. Zo wel Houts- als Steenkolen leveren ze ook uit, maar dezelve is niet ligt. Men kan, wel is waar, vermoeden, dat deeze met Vaste Lugt vermengd zy, waar van menze zou kun* rien zuiveren, metze te laaten pasfeeren door Kalkwater. Gareclificeerde Wyngeest en het Aether Vitriolicam, by Druppels geworpen in Vaten die men gewarmd heeft, geeven het Ontvlam* baare Gaz, maar 't zelve is nietbeftendig, door Koude zig verdikkende , en alsdan Waterige Dampen uitleverende. Om kort te gaan^ andere eenvoudige of gemengde Stoffen zouden, bovendien, Ontvlambaare Lugt kunnen voortbrengen. Waarom zou men, by voorbeeld, de vermenging niet kunnen beproeven, van Oliën met Yzerachtige Oker of met Roet. Daar zyn, federt eenigen tyd, Proeven bekend, dat een dergelyk mengzel van zelf in de brand vloog. De Pyrieten, tot ontbinding van haar famenftel gebragt , 't zy door middel van Vuur of van  KoNSTICE LlJOT BOLLEN. 8» Water, moet men ook niet geheel verwerpen. Ik draag dia hier ter loops maar voor, om, als in een opflag van het Oog, de Zelfïïandigheden te vertoonen , welke bekwaam zyn tot het voortbrengen van Ontvlambaare Lugt; ten einde de zodanigen , die geen gelegenheid mogten hebben gehad, om onderzoek noopens dit Onderwerp te doen, de Stoffen te doen kennen , welken men voordeeligft in deezen kan gebruiken. Maar, aangezien de onderzoekingen omtrent het Ontvlambaare Gaz , tot dus verre , veeleer betrekkelyk zyn geweest op de innerlyke hoedanigheden van deeze Lugt en haare Natunrkundige Eigenfchappen, dan op haare Soortelyke Ligtheid, en op de gemakkelykfte manieren om 'er zig groote veelheden van te bezorgen, acht ik het niet ondienfiig, (de Ontdekkingen, welken men daaromtrent zal maaken, afwagtende,) hier de bewerkingen op te geeven, die my het beste gelukt zyn , om den Ontvlambaaren Damp uit Yzer te haaien , door middel van VitrioolZuur, F a Ma.  f$4 Proefneemingen met Manier, om de Ontvlambaare Lugt door middel van Tzer en Vitriool • Zuur te bekomen. JBezorg U Vylzel van Yzer of, van Staal, het zuiverde dat Gy kunt vinden. Vermyd boven al, dat het geelachtig of Roestig zy; om dat het, dus een gedeelte van zyn brandbaar beginzel (Phlogifticuni) verboren hebbende , in deeze ftaat veel bevat van een Zuur Mephitisch Gaz , welks zwaarte aanmerkclyker is dan die der Dampkrings Lugt. Doe dit Vylzel door een wat grove Zeef, om 'er de Strookjes, kleine brokjes Hout en ^ndere onzuiverheden , van af te fcheiden , welke doorgaans gemengd zyn onder hetVyL zei, dat door de Werkluy zelden zuiver gehouden wordt. Wanneer gy de veelheid van dit gezifte Vylzel hebt , welke gy noodig oordeelt, moet gy U voorzien van zuiver en fterk Vitriool - Zuur. Men vindt bet van zeer goede hoedanigheid, onder den gewoonen naam van Olie van Vitriool, in de (*) De Vitriool - Olie van Javelle , twee Uuren gaans van Parys , kost tien Stuivers (dix Sols) het fond, als menze aldaar laat haaien. Die van Rouaan, uit de Fabriek van M. UAlker,, is ouk goeA  Konsttge Lugtbollen. de Fabriek van Javelle, naby Parys, als ook te Rouaan (*)• Het Vitrioolisch Zuur moet eerft met zuiver Water gemengd worden , ter evenredigheid van vier deelen Water tot een deel Zuur. Deeze menging moet met voorzigtigheid gefchieden , in Vaten van Zandfteen (Grès) of Porfelein (Fayence); oplettende, dat men in 'c ■eerst de beide Vogten by zeer weinig teffens vermenge; wegens de overgroote Hitte, welke uit die vereeniging ontftaat, en waar door de Vaten barllen zouden: maar, langzaam en voorzigtig te werk gaande , heeft men niets .te dugten. Voorts zal de ondervinding en oefening beter onderrigting in deezengeeven,dan alles wat men ten dien opzigte zeggen zou kunnen. Ik heb niet zonder reden het gebruik van Vaten van Zandfteen of van Porfelein aangeraden; want het Vitriool-Zuur bytniet op de verglaazing van het Porfelein; daar hetzelve zeer gaauw die van 't gemeene Aardewerk vernielt: maar het echte Grès, dat een zeer grof foort is van Porfelein, heeft gee» ne verglaazing (*). Het (f) [Ik denk dat de Keulfcbe Kannen en Potten bier het naaste aan komen, en dat misfehien derge» !yk Porfelein hier ook bedoeld worde.] F 3  t6 Proefneemingen met Het beste Middel, om de Ontvlambaare Lugt, zo zuiver en ligt als mooglyk zy, te bekomen,is, dezelve door Water te laaten pasfeeren , in de Lugtfcheidkundigc Toeftellen y gefchikt op de manier van den Heer Hertog de Chaulnes , of in de genen , welken men gewoonlyk aantreft, by byna alle Konftenaars in Natuurkundige Werktuigen: maar deeze Toeftelien , wel uitgedagt en zeer bekwaam voor Proefneemingen van Lief hebbery 'in 't klein, zullen niet voldoen, wanneer men een zeer groote veelheid van Ontvlambaare Lugt noodig keeft. De bewerking, welige ik tot dit einde gaa voordraagen, fehynt my eenvoudig en ter uit ■ voeringe zeer gernakkelyk te zyn. Neem een groote Houten Kuip, of, bepaaldelyk, een Vat van vier of vyf Voeten hoogte en zes of zeven Voeten wydte over 't kruis ; op zyn end ftaande en van boven open. Laat daar in, op ongev3ar derdhalf Duim afftands van den rand, een halfronde Plank maaken, die de helft beflaat van de wydte der Kuip, zynde wel vast gezet in een Keep of Sponning, aan de binnenzyde. De Kuip, dan, vol gietende, zal het (*) ['t Woord Ballm hier en doorgaans door den Autheur, gebruikt betekent} zekerlyk een ronde Bol , gelyk men 't reeds in 't Woordenboek van Ma-  Kohstige Lugtbollen-. het Water die Plank bedekken, 't geen noodig is. Zy zal, even als in de gewoone Lugtfcheidkonftige Werktuigen, gelyk een Tafeltje dienen tot het draagen van eenRecipient of Klok, welke, in plaats van Glas, moet zyn van Blik. In 't midden van dit Tafeltje moet ook een Gat zyn van twee Duimen middellyn, onderaan hetwelke men met Mastik een omgekeerden Trechter vast zal maaken, van vyf of zes Duimen op 't wydfte en zeven of agt Duimen boog, wiens Pyp aan 't end gelyk moet komen met den bovenften kant van de Plank. Deeze zeer eenvoudige Toeftel dus gemaakt zynde, zal men hebben een Klok van Blik, derdhalf Voeten middellyns en vierdhalf Voeten hoog ; beneden open , maar boven met een Koperen Kraan voorzien, welke vertikaal ■geplaatst is, en zo, dat menze naar believen kan openen of fluiten. Deeze Kraan moet een Verlangftuk hebben, bekwaam om gefchraefd te worden op een andere Kraan, die vast is :aan de Opening van den Lugtbol, wiens on* derfte gedeelte een weinig langer en Trechterswyze gevormd moet zyn (*). Het Recipiënt, dus van Blik gemaakt, kan men MiRiH, door Windbal vertaald vindt. Wie zou zo dwaas zyn van het Baal te vertolken , gelyk men dit in het Werkje over de Lugtweegkundige F 4 M*  9$ Proefneemingen met men- met Olieverw laaten fchilderen, om het voor Roest ce bewaaren. Eindelyk, om den Toeftel te volcooijen , is het noodig dat men een foort van Looden Bottel hebbe, die een Voet wyd is en twee Voeten zes Duimen hoog, me: twee Halzen: waar van de eene dienen zal, om Yzer-Vylzel en Zuur daar in te brengen en dan geftopt zal worden met een Kurk; de andere vast gefoldeerd zal zyn aan een lange Looden Pyp, die omgekromd is en gefchikt •om gemakkelyk geplaatst te kunnen worden onder den Trechter van het Tafeltje. Deeze drie voornaame Stukken dus toebereid en de Kuip vol Water zynde, zal men daar indompelen de Klok of het Recipiënt van Blik, na dat men eerst de Kraan van boven opengedraaid hebbe, op dat hetzelve, door de Lugt uitgang te geeven, zig met Water vullen kunne. Zulks gefchied zynde flait men de Kraan, en één of twee Man tillen aldus zagtjes de Klok op, om dezelve te plaatzen op het Tafeltje, over het Gat van den Trechter heen, en, Bol, door den Keer j. van Noorden, thans te Kotterdam uitgekomen, voorgefteld vindt. Ba/lehetekent een Paal by de Franfchen. Dit zou niet minder btlachelyk zyn, dan dat men den Lugtbol een Vlieger ging noemen : zie aldaar bladz. 62. Ftrba valént ufu.}  Konstige Lugtbollen , 80 en, alzo het Tafeltje dan bedekt zal zyn met twee Duimen Water, zal dat in de Klok zig ophouden en geen gemeenfchap hebben met de uitwendige Lugt (*), Alles dus gefchikt zynde, zal men door de eene Opening of Hals van den Looden Bottel, welke ten minden een Duim wyd moet zyn, ongevaar twee Ponden Yzer -Vylzel inwerpen en daar op zo veel Vitriool - Zuur gieten, als genoeg is om het Vylzel geheel te bedekken. Zeer vaardig moet men 't een onder 't ander roeren, mee een lange Yzeren Spatel, fluitende daar op oogenblikkelyk het Gat met den Kurk, en de Damp, die met geweld daaruit opftygt, zal door de andere krom geboogen Pyp, die onder in den Trechter komt, inde Klok dringen, en het Water daar uit dry ven. Zo dra men befpeurt, dat de Klok vol Damp zy, ('t gene men aan eenige Lugtbellen, die onder Water uit dezelve komen, ontdekt;) zal men de Kraan openen van de Klok en die van den •" (*) [Het komt my eenigszim duister voor ,hoe, indien het Tafeltje flegts derdhalf Duim laager is dan de rand van het Vat, met al die beweeging en de opligting van den Klok vol Water daaruit, nog twee Duim Waters op hetzelve kan ftaan. Ware het niet beter, die Klok in een ander Vat vol te maaken en dan zagtjesop dat Tafeltje te laaten nederzetten?] E 5  po Proefneemingen met den Lugtbol, (welken ik onderflel aangefchroefd en opgehangen te zyn boven den Toeftel.) Dus zal de Ontvlambaare Lugt, wanneer men de Klok in 't Water dompelt, in den Lugtbol overgaan. Het Water , waar mede de Klok dan weder gevuld is , laat men op nieuws door den Damp, dien men als vooren bekomt, daar uit dryven: men dompelt wederom de Klok in 't Water, en, met deeze be■werking aanhoudende, kan men zig voorzien van een zeer groote veelheid Ontvlambaare Lugt, die zeer zuiver is. Men moet zorg draagen, wanneer men befpeurt dat de opbruifching ophoude , nieuw Vylzel en Zuur in den Bottel te werpen, en allengs het Zuur wat fterker te neemen, tot dat het eindelyk maar verflapt zy door twee deelen Waters. Alzo, door het metaigvuldig inwerpen van Yzer-Vylzel en Vitriool - Zuur , de Bottel vol zou worden; 't gene men dient te vermyden; (dewyl alsdan het Zuur zelf opftygen en het Vylzel met zig neemen zou:) zal het noodig zyn , een groote veelheid van Ontvlambaare Lugt behoevende, dat men twee zulke Looden Bot- (*) De Broeders Dumotikr, woonende au fond dt la Cour d» Saint Jean de Latran, hebben altoos Blaazen, met Kraanen voorzien, in gereedheid, waar- mede  KONSTIG E LOGTBOLLEK. tels hebbe, waar van de ééne ledig en fchoon gemaakc kan worden, terwyl men met de andere voortgaat te werken. Alleenlyk moet men zorg draagen , by die verwisfeling der Bottelen, de Kraan te fluiten van den Lugtbol. Zodanig is de Manier, welke ik voorftel, afwagtende dat de nafpooringen der Natuurkundigen ons beter Manieren daar toe aan de hand geeven. Wat de Manier belangt, om de kleine Lugtbollen , van Goudflagers Vlies gemaakt, te vullen ; indien dezelven maar tien of twaalf Duimen middellyn hebben , moet men voorzien zyn van nieuwe Ontvlambaare Lugt, in Varkensblazen , die met Kraantjes zyn geflooten (*). Een klein Cylindrisch Pypje van Koper, op de Kraan gefchroefd, geeft het grootfte gemak om deeze Blaazen te vullen: men ontledigtze, door famendrukking, van Dampkrings - Lugt : men fluit de Kraan, en fteekt het Verlangftuk ineen Kurk, waar mede één der Halzen des Bottels geflopt is. Dan wordt Yzer-Vylzel en Zuur door den anderen Hals ingeworpen, dien men ftopt na het openen van de Kraan, en de Ontvlambaare Lugt heeft wel dra de Blaas mede men veifcheide fraaije Proefneemingen van dien aart kan werkftellig maaken. Zy hebben ook «en Winkel van Natuurkundige Werktuigen, enz.  os Proefneemingen met. Blaas gevuld. In twee zodanige Blaazen heeft men Damps genoeg, om eenen Lugtbol van een Voet middellyn op te doen gaan. De genen, die zulke Blaazen met Kraantjes niet bekomen kunnen, zyn in ftaat dat gebrek op de volgende manier te vervullen: maar de Ontvlambaare Lugt is een weinig onzuiverer en by gevolg minder ligt. Neem een Glaaen Pyp van omtrent een derde Duims wydte en drie Voeten langte, Doet aan een der enden een doorboorde Kurk, die met het end van de Pyp gelyk komt, en aan dezelve met Mastik of Wasch wordt vastgelymd. Deeze Kurk moet, met de Pyp daarin,kunnen fluiten in den Mond van een gewoonen Bottel van groen Glas, of van een die grooter zy, naar dat de Inhoud van den Lugtbol zulks vereisen r. Met een andere doorboorde Kurk het andere end van de Glazen Pyp toeftoppende, Heek daar in het end van de Schaft, die de opening maakt van zulk eenen GoudflagersVlies-Bol. Na dan vooraf twee of drie Oneen YzerVylzel in den Bottel geworpen te hebben, zo gièz daar op Vitriool - Olie met vier deelen Waters verflapt; flopt hem met de Kurk die aan de Pyp zit; fteek het end van de Schafc des Lugtbols in het Gaatje van de andere Kurk aan  Konstige Lugtbollen. 93 aan 't bovenfte end , in kleine brokjes gefneeden, is gemengd , door de Hitte van een Zand- bad , zo wel als de uitgeperste Oliën, gelyk die I (*) Journal de Phyfique, Tom. XVII. April 1781. < pag. 265. " '"- I  KcnstioeLuctbollin. 113 die van Nooten, vaa Olyven, van Lynzaad^ Papaver • Zaad , ene. de Elaftieke Gom ontbinden : maar het Vernis, dat hier uit geboren wordt, wil niet dan moeielyk en zeer langzaam droogen. Deeze Proefneemingen werden door dien Heer niet in 't werk gefteld, met oogmerk om een Vernis van die Gom te bekomen. Zyn voorname; doelwit was, deeze zelfftandigheid^ met behoud van alle haare Veerkragt, te ontbinden , om dezelve in geftalten te brengen, die nuttig en bekwaam waren voor deKonften, en dit is het gene, waar toe hy bekent niet té* hebben kunnen komen. Zo dat men de Ontbindingen , die hy verkreegen heeft, veeleer nioet befchouwen als het brengen van de Ela-' ftieke Gom tot een foort van Slym, dan als een waare Ontbinding, hoedanige plaats heeft, wanneer men de Lighaamen, die waarlyk Harftig zyn, in digeftie brengt met Ontvlambaare Geesten. Ik zou dan geenszins het gebruik der Elaftieke Gom aanraaden , tot de Aëroftatifche Werktuigen, zelfs al wist men die veel beter te ontbinden, dan de Werktuigmaakers Robert gedaan hebben : want een groot getal Menfchen bezitten te Parys brokken van den Lugtbol van 't Drilveld, die nog in 't geheel niet droog zyn, en vast aan elkander kleeven; H fchooii  H4 Proefneemincbn met fchoon her meer dan twee Maanden is, dat menze gevernist heeft. Zy zyn, voor 't overige, vol klonters, en een aanmerkeiyke Hitte doet de Gom fmelten, welke men daar toe heeft gebruikt. Veel beter is het dan, zig te bedienen van het Vernis van Gom Kopaal of Barnfteen, dat men zeer goed geprepareerd vindt by Monfr. Wat in, woonende naby de Poort van, St. Martin. Deeze Vernisfen droogen in twee of drie Dagen : zy maaken de Taf glanzig, zagt en zyn ondoordringbaar voor de Lugt. Monfr. Meinier, voornaam Konftenaar in Mathematifche Werktuigen , op wiens woord men niet minder betrouwen kan dan op zyne bekwaamheid in het maaken van Lugtbollen, 'c zy van Taf of van Doek, heeft 'er verfcheidene gefabriceerd, onder anderen één voor den Heer Hertog de Crillon, van Taf gevernist met Gom Kopaal, welke uitermaate wel geilaagd is, zynde twaalf Uuren in de LugtgeHeeven, daar die van 't Drilveld zig flegts 45 Minuuten opgehouden heeft. AI- (*) [Hier is, gelyk overal, de befchryving van den Heer Faujas de Saint fond, flegts met eenige weinige verbetering, gevolgd. Naauwkeuriger is deeze Boom befchreeven en zo 't fchynt ook beter afgebeeld, door den Heer Au s let, gelyk men dit, als ook de veelerley manieren tot Ontbinding in '1 werk  ICONSTICÉ LÜcfBÖttEH. ü$ Alzo 'er, niettemin, Gevallen zouden kunnen voorkomen, in welken dé Elaftieke Gom nuttig kon zyn, zal ik hier een manier opgeeVen, omze te ontbinden. Neem een Pond Geest van Terbenthyn , doet die in een Phiool met een langen Hals, welke geplaatst moet worden ineen heet Zandbad. Heb dan een Pond Gom van Cayenne j die in kleine brokjes is geknipt. Werp daar van by neepjes in de Phiool, naar maate gy ziet dat dezelve zig ontbinde. Wanneer alles gefmol'feh is, giet dan daar by een Pond Olie van Nooten of Lyn-Olie, of Olie van Papaver-Zaad, welke op de gewoone manier, dat is met Goudglit, droogbaar gemaakt zy. Laat alles een Kwartier üurs kooken en het Vernis zal bereid zyn (*). werk gefield , omftandig vinden kan in de zeer doorwrogce Disfenatio Jnauguralis van wylen den Heer Ahnoldüs Ju li aa ns , (Zoon van den fchranderen Apotheker deezes naams,) in 'tiaar 178a te Utrecht Doktor in de Geneeskunde geworden, en hu reeds lang overïecden. Dit Vertoog voert den tytel van Duf, Chemica inaugwüis de Refinx Etajica Ccfennenjï,] * H 3  ïiö Proefneemingen met ' IX. Brief ain den Autheur van dit Werk, over het maaken der Lugtbollen , derzelver hefluuring in de Lugt en de nuttigheden, welke men 'er van bekomen zal kunnen. Ik verneem, Myn Heer, dat Gy op het punt ftaat, om aan het Algemeen, dat zulks met ongeduld verwagt, een Historisch Berigt te geeven van de eerde Lugtweegkonftige Proefneeming te Annonay, door de Heeren M«NTGOLFiëft, van de gene, die door een der Broederen te VerfaiUea herhaald is en van de gene, die den vj Augustus laatstleeden op het Drilveld te Parys is wèrkfiellig gemaakt. De verbïndtenisfen , welken Gy hebt met den Heer MoNTGOLFiëR , Hellen U, buiten twyfel, veel meer dan een ander in ftaat,om een naauwkeurig Verhaal te geeven van de fchoone en edele Proefneeming, welke de beide Broeders hebben uitgevonden en allereerst ter uitvoering gebragt te Annonay. Deeze zelfde verbindtenisfen, en de ongemeene oplettendheid, door ü aan die van Ver- fail-  Konstioe Lugtbollen. 117 iaïlles bedeed, gevoegd by de zorgvuldigheid , waar mede Gy uit derr mond van Ooggetuigen alle de Omftandigheden hebt verzameld , die Gy zelf niet hebt kunnen bywoonen, moeten het Berigt, dat Gy voorneemt daar vantegee. ven, niet minder naauwkeurig danonderrigtend maaken, en wat de Proefneeming aangaat, welke op het Drilveld is gefchied, daar zyt Gy zekerlyk meer dan iemand van verftendigd; aangezien Gy het zyt , die het eerst gedagt hebt om de Proefneeming vau Annonay te herhaalen die de Stoffe bedagt hebt, van welke de Lugtbol moest gemaakt, waar mede hy beftreeken en gevuld moest worden; die om het noodige Fonds te vinden, tot het maaken van deeze Machine, eene Nationaale Infchryving hebt gevormd en doorgezet, en dewyl Gy het zyt, om kort te gaan, wien de Intekenaars het opperbeftuur en de bezorging van deeze vermaarde Proefneeming in handen gegeven hebben. Bovendien hebt Gy, Myn Heer, om de Naamen der Autheuren van deeze groote Ontdekking onfterf lyk te m aken, een nieuwe Infchryving geopend, om dc Heeren MontGOLFiëR eene Medaille aan te bieden, ter hunner Eere geflagen, als een eeuwig Gedenkteken van hunnen Roem en van de verwondering hunner medeburgeren. H 3 Dee-  ïH$. Proei^neemincen met Deeze nieuwe Infchryviiig heeft U , even als de voorige, tot Opperften verkooren van de Kommisfie, welke de Tekening derMedaik \e moet bepaalen. *t Is in deeze hoedanigheid, dat Gy het Randfchrift wel hebt gelieven aan te neemen; dat ik U voorgefteld heb tot deezen Gedenkpenning , en 't is ook, als Opperhoofd van deeze Intekening, dat ik de Eer heb U deezen Brief te zenden, waar in ik tragt de voornaamfte tegenwerpingen te beantwoorden, welken ik heb hooren maaken op hetzelve. Niet alleen om de gepastheid van dit Randfchrift te verdedigen , daar ik , gelyk UEd, wel begrypr, weinig belang in ftel, is het, dat ik my met dit Onderwerp bezig gaa houden: maar, behalve dat ik my te veel door Uwe goedkeuring vereerd vind, om Uwe keuze te tragten te billyken, is hetvoornaamelyk, om, zo veel my doenlyk zy, de fraaiheid en het belang der Ontdekkinge , op welke het. Randfchrift zinfpeelt, te doen blyken, dat ik de tegenwerpingen j van welken hier gefproken wordt, gaa toetzen, Gy zult my wel willen teelaaten , zonder andere Inleiding , ter ?aak te treeden. Rand-  konstiqe Lu (ït holle n. 119 Randfchrift der Medaille, A Etienne bt Joseph de Montgoifiüh, PoüR avoir RKJfDU l'Air navigable. Dat is. Aan Etienne etJoseph de Montgoifièr, \VbjBENS HET bevaarbaar maaken vam de LuGT. yrr V an de tegenwerpingen op dit Randfchrift fchynt de eerfte my geheel Letterkonftig te zyn en geen langdraadig onderzoek te verdienen. De tweede tast den grondflag van de Zinfpreuk aan , en zou , indien zy gegrond ware, (trekken om de fchoonheid der Ontdekkinge van de Heeren Montgolficr te verminderen. Ik meen dan, om die reden, 'er my ernftiger mede op tc moeten houden, en dezelve, in zo veel uitgeftxektheid als noodig is, ter toets te brengen. De eerile tegenwerping komt hier op uit, dat men (preekt van te vliegen in de Lugt, van ee zwemmen in het Water en van te vaaH 4 ren  ïsa Proefneemingen met rtn op de Oppervlakte van dit Element: dat het denkbeeld van vaaren betrekkelyk is op den voortgang van een vast Lighaam op eenige Vloeiftoffe : weshalve de uitdrukking van bevaarbaar niet toegepast zou kunnen worden op eene Vloeiftof als de Lugt, op wier Oppervlakte geen vast Lighaam kan overgebragt worden: dat het, ten anderen, hier de Lugt niet is: welke bekwaam is gemaakt, tot het overbrengen van vaste Lighaamen , maar dat het de Lighaamen zelf zyn, die men bekwaam gemaakt heeft, om door de Lugt gevoerd te worden: weshalve het Randfchrift gebrekkelyk zou zyn, in die beide opzigten. Ik antwoord, dat de uitdrukking van vlie. gen en zwemmen my , met geene eigenfehap, toepasfelyk fchynt dan op leevende Dieren dat, om een Vloeiftof bevaarbaar te noemen; 'er weinig aan gelegen is, of het aan de Oppervlakte of midden in deeze Vloeiftof zy, dat de vaste Lighaamen vervoerd worden, en dat, offchoon niet, eigentlyk gefproken, de Lugt bekwaam gemaakt is geworden tot het vervoeren van vaste Lighaamen, maar deeze Lighaamen zelf bekwaam gemaakt zyn, om door de Lugt vervoerd te worden ; evenwel de Vervoering zelve hier door mooglyk is gemaakt, en dat men derhalve, overdragtelyk, de Lugc ka» zeggen 'bevaarbaar geworden te zyn, dat zy  R O N S T I G E' LüCTBOL'LEN. 121 Zy voor deeze Ontdekking niet was. Een menigte Spreekmanieren, die men in de gewoone trant gebruikt, zyn dikwils zo eigen niet. Maar deeze tegenwerping alleenlyk ziende op de juistheid van de uitdrukking, daar ik weinig belang in ftel, ftap ik daar af, om my inzonderheid bezig te houden met de andere, die eigentlyk den grond van de zaak aantast en dus een naauwkeurige overweeging en weder* legging verdient. De genen, die deeze tegenwerping maaken, zeggen dat het, om eene Vloeiftof bevaarbaar te kunnen noemen, niet genoeg is, dat dezelve vaste Lighaamen kan overvoeren, of liever weg voeren; maar dat zy ook in ftaat moet zyn tot het vervoeren van Menfchen, zonder dat die een zeker gevaar loopen van te vergaan. Dat, zo 'er eenige Zee was, op welken, van honderd Vaartuigen , die 'er op voeren, naauwlykséén behouden bleef,die Zee,met veel reden , niet bevaarbaar genoemd zou mogen worden. En dat her, uit de tot nog toe genomene Proeven, niet raadzaam voorkwam voor Menfchen, dit te waagen. Zy merken aan, dat de Aëroftatifche Machine van Annonay, wel tot een zeer groote hoogte is verheven geworden, maar zeer fchielyk wederom nedergedaald door haar eigen zwaarte: dat die van Ferfailk's, tot een veel H 5 rnin?  Isa Proefneemingen met mindere hoogte opgeheven, het zelfde lot onderging! terwyl die van het Drilveld', wel is waar , tot eene onbekende hoogte klom en eene verheid afliep van tienduizend Toifes, maar dat zy in de Lugt gefcheurd is door de fterke uitfpanning van het Gaz, daar in vervat, en dat dus het vaaren met zodanige IVlacbinen door de Lugt, voor Menfchen, ten uiterfte gevaar• lyk zou zyn. Voorts geeven zy acht op de kortheid van den tyd, dien deeze Lugtbollen in de Lugt gebleeven zyn, en dat 'er gene, dan die van Verfailles, met eenige zwaarte beladen ware geweest, terwyl de anderen, waarfchynlyk,door een aanmerkelyken Last te voeren zig nog minder zouden opgehouden hebben. Eindelyk voegen zy 'er by, dat, al konden deeze Machinen digt genoeg van Geweefzel worden gemaakt, om niets van den Damp, dien zy bevatten, te laaten ontglippen, en ftevig genoeg, om de perfing van hetzelve in een ligtere Lugt uit te ftaan, en het Gewigt, daar zy mede bezwaard worden, te draagefi: men nogthans een Middel zou moeten uitvinden , omze naar believen te beftuuren , ten einde men ze tot een eigentlyk zogenaamde Scheepvaart gebruiken zou kunnen. Men befluit, met op te merken, dat, naardien de Middelen tot dit laatfte onbekend zyn, en de Heeren Mo NT-  Kunstig;; Li'oi bollen. 123 Mqntgolfiöii 'er gesn aan de hand gege» ven hebben, he: Randfchrift, 't welk bun den Roem toekent van de Lugt vaarbaar gemaakt te hebben, veeleer moet aangemerkt worden, als een Voorzegging, of zelfs als een ydele Snorkery; dan dat het eene juiste en betaamelyke Schets zou behelzen, van hunne Ontdekking. Deeze tegenwerping verzamelt veele zwaarigheden, en verdient zo veel te meer in allen deele ter toets gebragt te werden, als zy de Opregtheid tevens en den Roem van die Heeren fchynt aan te tasten. Ik verklaar , in de eerfte plaats , dat ik , wel verre van in dit Randfchrift het belang der Ontdekkinge van de Heeren MontgolFiëR te hebben willen vergrooten, in tegendeel my zelf verwyten moet, de verdieniie daar van niet kragtig genoeg uitgedrukt te hebben : dat ik volftrekt overreed ben , dat de Uitvinding der Aëroflatilche Machinen blykbaarlyk die influit, van het Middel, *c welk de Scheepvaart door de Lugt mooglyk maakt, en dat de mooglykheid van deeze Scheepvaart my toegefcheenen heeft een een • voudig, regtftreeks en onmiddelyk Gevolg ts zyn, van die Ontdekking. Bovendien verklaar ik, dat, hoewel de Hee^ ren Montgolfi#r aan 't algemeen geen Middel bekend gemaakt hebben, om de Lugt- bok  is.?. Proefneemingen met bellen in de Lugt te beftuuren, ik nogthans verzekerd ben , dat zy 'er weeten die zeer goed zyn. Ik heb den genen , van de Gebroeders, die thans te Parys is, hooren zeg. gen, dat hy Mi idelen wist, om deeze Machinen naar alle kanten te doen voortgaan, en ik ken hem voor al te eerlyk , al te zedig en al te verftandig , om het allerminfte vermoeden te hebben, dat hy zig zou willen beroemen op eene kundigheid , welke hy niet bezit, of te vreezen , dat hy zig zoude kunnen bedriegen in een Onderwerp, zo zeer door hem overwoogen. Terwyl, niettemin, deeze' Heeren tot nog toe inderdaad hunne Manier, om zig van de beweegingen der Aëroftatifche Machinen in de Lugt meefter te maaken, niet bekend gemaakt hebben, en het hier te doen is om myne Zinfpreuk en myne opregtheid te verdedigen , zal ik thans de Middelen openbaaren, welke mynen Geest voorgekomen zyn , om deeze Machinen te beftuuren , na dat ik getragt zal hebben de zwaarigheden te beantwoorden , welke men ten opzigt van haare weinige lievigheid en haare doordringbaarheid oppert , en ik zal met groot verlangen afi wagten , dat de Heer MoNTGOLFiëR de Middelen Wereldkundig maake , welken hy heeft tot rigting van den Koers deezer Bollen  KONS TI GE LuGTBOLLEIT. 12£ len , wel verzekerd zynde „ dat die beter en aanneemelyker zullen zyn, dan alle.de genen, welken ik heb kunnen uitdenken. Laat ons, zo 't U behaagt, tot de andere deelen van de tegenwerping overgaan. Het komt onbillyk voor, te befluiten, dat geene Aëroftatifche Machine of Lugtbol zig lang in de Lugt kan ophouden, uit drie eerfte Proefneemingen, waar van twee blykbaarlyk niet gefchied zyn, om ze daar toe in ftaat te Hellen. De Heeren MoNTGOLFiëR hadden, met de Proefneeming van Annonay, geen oogmerk dan te toonen, dat een Lighaam van aanmerkeiyke zwaarte zig van zelf in de Lugt kon opheffen, en zelfs eenigen tyd daar in blyven, en de Stoffe, waar van zy hunne Machine gefabriceerd hadden , zo wel als de weinige zorg, door hun gebruikt, om dezelve in ftaat te ftellen tot bewaaring van het Gaz, waar mede zy gevuld was, bewyzen zonder tegenfpraak, dat hun oogmerk niet ware* geweest, dezelve lang in de Lugt te doen blyven, en dat zy geene verwagting daar van hebben konden. De Aëroftatifche Machine van Verfailles was, inderdaad , van een fteviger Stoffe dan die anderen gemaakt, en haare deelen waren zorgvuldiger famengevoegd maar het is niet minder waar, dat de Heer MontgolfiSR niet voorgegeven had, dat zy zig een langen tyd  i20 Proëkneèmingen met tyd ïii de Lugt moest ophouden; ten anderen was de overgroote haast , welke men in 't maaken hadt moeten gebruiken, oirzaak geweetr, dat in \ bovenfte eenige gebreklykheid plaats had, welke 'er de opfcheuring van veroirzaak t hebbe. Deeze verwonderlyke Proefneeming bewyst niettemin twee zaaken, beiden van aangelegenheid. In de eerfte plaats betoogt zy, dat deeze Machinen zig niet alleen van zelf kunnen opheffen, maar dat zy nog met gemak de Lasten kunnen opligten , waar mede menzc bezwaart; behoudens dat deeze Lasten behoorlyk geëvenredigd zyn met den Inhoud en de zwaarte cier Machine. Bovendien ftrekt deezo Proefneeming om te toonen, dat ingevalle 'er eenig Ongemak aan deeze Lugtbollen kwam, zy langham genoeg neder zullen komen, dat de Meufchen, die 'er mede overgevoerd mog. ten zyn, geen gevaar zouden loopen van zig te kweken. De goede ftaat, immers, waar in men 't Schaap gevonden heeft, dat aan deeze Machine hing, als ook de gerustheid, waar mede hetzelve 't Hooy vrat, dat het by zig in de Kooy hadt, zyn zekere Kenmerken, dar. het geen fchudding of ongemak had ondergaan , noch m 't ryzen, iioch in 't neerdaalen. De Lugtbol van V Drilveld was gemaakt om zig hooger te verheffen en veel langer in dö  ICONSTIGE LuGTBOLtEiT. i&f de Lugt op te houden, dan de twee, waarvan ik hier gefproken heb. Om de Taf te probeeren, van welke men deezen Bol gefabriceerd hadt, was een Lap daar van ftyf gebonden over een open Glas der Lugtpomp en , na het uithaalen der Lugt, tot dat de Barometer, daar in, laager dan op een Duim gedaald was, hieldt nog de Taf het uit. Men hadt de Proefneeming verfcheide maaien herhaald , zonder dat de Stoffe eenig letzel kreeg. Hier door was men verzekerd , dat dezelve zeer llerk ware en volftrekt ondoordringbaar voor de Lugt. Daar ontbrak niets, om iri *t klein eene Machine te hebben, zo volmaakt als men wenfchen kon, dan zig minder met de Proefneeming te verhaasten, op dat het Vernis den noodigen tyd mogt hebben om te droogen. Zo als deeze Machine was , verloor zy weinig van de Ontvlambaare Lugt, met wel. k? ?y gevuld ware en , zo men de orders had uitgevoerd, die Gy hadt gegeven, en die Gy, als Hoofd en Beftuurder van de Intekening, gerechtigd waart te geeven, zou de Lugtbol zig vry langer opgehouden hebben, en de Proefneeming veel leerzaamer zyn geweest, dan zy nu heeft kunnen zyn. Gy hadt voorzien en alle de Natuurkundigen waren daar in met U overeenftemmende, dat, .in-  jaB P R O E F N E E MI N G E N MET indien, men den Lugtbol volkomen vulde» eeri zo groot Lighaam de uitfpanning van de Ontvlambaare Lugt, welke het bevatte , niet zou kunnen verdraagen, wanneer de Veerkragt van dit Gaz niet meer in evenwigt gehouden werde door eene Lugt, die dik genoeg ware, om er een egaale tegenkanting aan te bieden. Deeze Lugtbol, inderdaad, van een veel grooter ligtheid dan een klomp Lugt van dezelfde grootte, heeft moeten opklimmen tot eene hoogte, alwaar de Lugc, uit hoofde van haare iterke uicbreiding, zig tegen de Veerkragt van het daar in befiooten Gaz niet heeft kunnen aankanten, en alwaar de Stoffe tegen die Veerkragt niet is heiland geweest: daar in tegendeel, zo hy minder vol geweest ware, hy eensdeels niet zo hoog zon opgeileegen zyn, andersdeels het Gaz, ruimte hebbende om zig uit te zetten, minder geweld zou geoefend hebben, tot opfcheuringe van den Bol. Met fehynt ontwyfelbaar, dat, lang eer de Lugtbol zyn punt van evenwigt heeft kunnen bereiken, de Scheur go fchied zy, die zyne valling veroirzaakt en hec Algemeen beroofd heeft van de Kundigheden, welkende goede uitflag deezerProefneeming'er aan hadt kunnen bezorgen. Wanneer de Proefneeming zo wel gelukt ware, als het behoorde, dan zou men hebben kunnen hopen te weeten, tot welk eene hoogte  KONSTÏGE LrjCTnOLLEN. 129 te de Lugtbol gefteegen zoude zyn; hoe veel tyds hy tot de opftyging zou hebben hefteeden om zig vast te zetten in zyn punt van Evenwigt, den tyd dien hy zig zou hebben kunnen ophouden, voor dat hy genoegzaam Ontvlambaare Lugt verlooren had, om zwaarder te worden dan een klomp van deDampkrings-Lugt, even groot als zyn Inhoud: den Weg, dien hy gedu urende deezen tyd zou hebben afgelegd: de Winden die in de hoogere Lugtftreeken geheerscht hadden en wat dies meer is. 't Was, om opheldering aangaande zaaken van zo veel belang te bekomen, dat Gy dien ochtend, in myne tegenwoordigheid, bevolen hadt, den Lugtbol niet voller te maaken, dan hy toen was: maar de ftyfhoof digheid en trotsheid van de genen, die zig meefter gemaakt hadden van de Machine, wederftreefden Uwe oogmerken. Met geen andere verdiende, dan die van den Lugtbol te hebben gemeeden en beftreekcn, wilden zy volftrekt aan 't algemeen toonen, dat zy in ftaat waren eenen Bol te maaken die wel rond was, en offerden alles op aan een zo beuzelachtigen Roem. Wat hier van zy; het is gemakkelyk de Lugtbollen, die men dus mogt willen los laaten opgaan, hoe ligt ook zynde en tot welk eene hoogte kunnende opftygen, het opfcheuren te beletten, raids flegts het Middel, door U I voor-  130 Proefneemingen m e t voorgefteld, om naamelyk den Bol niet geheel te vullen, gebruikende. Zo, men, in tegendeel, deeze Lugtbollen volkomen wilde vullen, dan zou men 'er een Klep met een Veer aan kunnen maaken, door welke noodwendig het Gaz, dat zy inhielden, meest uitglippen, wanneer hetzelve zig zodanig uitzette, dat de Veerkragt van de Klep 'er door overwonnen werde 5 maar in dat geval behoorde deeze tegenltand minder te zyn, dan die der Stoflp, uit welke de Lugtbollen famengefleld waren, 't Is klaar, dat op die manier het Gaz, in de Lugtbol beilooten, denzei ven niet zou kunnen doen fcheuren ; dewyl het een minder tegeniland in de Klep zou vi;> den, dan 'er de Stof aan boodt, en noodwendig zoude, wanneer 'er genoegzaam Gaz ontlast ware door de Klep, om het Evenwigt te herllellen, de Klep zig weder fluiten, en&dus de Lugtbol, hoe hoog ook opgevoerd, altoos behouden blyven. Indien men, deeze Bollen naauwkeurig vullende, nog zekerer dezelven voor het opfcheuren door de uitzetting van het Gaz, datzybe* vatten, behoeden en zelfs alle verlies daar van voorkomen wilde; zou men op de volgende manier dit oogmerk kunnen bereiken. Onder aan den Lugtbol, met Gaz gevuldj dien men wil laaten opgaan , een Bol hecb. ten-  Konstige Lugtbollen. int tende, van byna gelyke grootte, welken men wel ontledigd had van de Dampkrings-Lugt, en een vrye gemeenfchap maakende tusfchen deeze twee Bollen, door middel van een open Kraan , zal men zeker zyn, dat, zo dra de Veerkragt van het Gaz, in de bovenfre Logta bol beflooten, fterker zal zyn dan die van de omringende Lugt, het Gaz zagtelyk zal overgaan in denonderftenBol, en dat het vervolgens, door zyne ligtheid, weder opftygen zal in den bovenften, zo dra de omringende Lugt een fterker famendrukkendekragt zal-verkrygen: zodanig dat de Veerkragt van he:G«z,en die der Lugt, altoos in een volmaakt Evenwigt zullen zyn, en dat de Bol geen geweld zd te dugten hebben van het Gaz daar in vervat, Voor 't overige, alzo myn voornaamfte oogmerk is, de mooglykbeid te betoogen van dè Scheepvaart in de Lugt, en aangezien de Bollen , met welken men vaaren zoude, niet zouden opftygen met een zo fnellen voortgang als die van 't Drilveld , en bygevolg het gevaar riet zoaden loopen, waar van wy hier fpreeken, dan Op hoogten zo groot, dat zy konden ongemaklyk zyn, of ten -minne de Inbeelding ■van de eerfte Reizigers zouden verfchrikkèn; zo is het nutteloos meer te zeggen aangaande dit Onderwerp , en wy zullen overgaan tot de noodige voorzorgen, om de Menfihen , die I a het  13? Proefneemingen met het zouden willen waagen in dit nieuwe Ele-, ment te vHaren, te befchutten voor alle de perykelen, aan welken deeze pooging hun zou, kunnen bloottlellen. Niettemin, in acht neemende, dat de Machine van Verfailles en de Lugtbol van het Drilveld, beiden, in hun bovenlle gedeelte opgefcheurd zyn, en opmerkende, dat het bo. yenfte gedeelte der Aëroftatifche Machinen het gene is , dat meest te lyden heeft, wanneer menze ophyst omze te vullen, en 'tgene tevens meest bloot is gefield aan 't geweld van het Gaz , dat altoos naar boven werkt(*); zo fchynt het voorzigtig te zullen zyn, de boven, lle deelen deezer Bollen te vertierken, en voor» al zig toe te leggen, om te weeten, welken de wenfchelykfte hoedanigheden zyn , in de Stoffen, die men tot het maaken deezer Machn oen zou willen gebruiken. Van belang is het, om zig van het goed ge* volg der Lugtreizen te verzekeren, dat de Stoffen , waar uit de Aëroftatifche Machinen famengefteld zullen zvn , genoegzaame fterkte hebben, om tegenfland te kunnen bieden aan de drukking der Lasten , waar mede zy bezwaard (f) [Dit komt my ook zo voor,en vee! gegronder ;dan met aen Heer van Noorden,(bladz. 38 vafl te Lugtwtegkonjlige Bulkn,) te (tellen, dat zy van  Konstice Lugtbollen. 133 izwaard" zullen zyn, en, fchoon het te verlangen is dat zy ligt zyn, is het nog van meer belang, dat zy fteuigbeid hebben. Want men kan de ligtheid der Stoffen vermeerderen, door de Machinen grooter te maaken, en by. gevolg moet men, om dezelven te fabriceeren, de fterkfle, buigzaamfte, ligtfte en digtfte Stoffen neemen, die men krygen kan. Maar tot welk een trap van volmaaktheid , ook, men het in dit opzigt brenge, fchynt het zeer moeielyk te zyn, om Stoffen te bekomen, die zo digt zyn van geweefzel, dat menze volfirekP ondoordringbaar noemen kan, 't zy voor de Dampkrings-Lugt, *t zy voor verfcheiderley zo fyne Dampen, met welken de Aëroftatifche Machinen gevuld kunnen worden \ vooral wanneer deeze Stoffen gefpannen zyn ennederWaards getrokken door de Lasten, waar mede men die Bollen beladen zal hebben. Het is dan waarfchynlyk dat de Stoffen, hoedanig zy ook zyn , altoos gefchilderd zullen moeten worden, om ten dienfle der Lugtbollen te (trekken , en dus zal de Konst van Vernisfen in dit opzigt grootelyks in aanmerking komen. De Vernisfen , die jot het beftryken der Aëro- ran onderen zouden opfcheuf en of barften. De ïneeN der zwaarte of flapheitl geeft minder gelegenheid daar toe.] H  *34 .Proe F nee Bil noen met Aëroftatifche Machinen zullen dienen, moeten zyn van de diklle, van de ligtfte, van de zagtr de en meest beftand, 't zy tegen het Lugtzuur, 't zy tegen de verfcheiderley Dampen ; met welken deeze Machinen gevuld kunnen worden. Men heeft 'er uitmuntende, en die alle deeze hoedanigheden in een zeer hooge trap bezitten. Pe Vernisfen van Elaftieke Gom', van. Gom Kopaal en Barnfïeeu, zyn bykans even goed , en de fnelle voortgangen, welken de Kociten onder onze- Oogen maaken, iaaccn geen reden om te twyfelen, of alle de Voorwerpen, die in de famenflelling der Lugtbollen komen, zullen eerlang den hoogden top van volmaaktheid naderen. Maar, de vlyt der Menfchen niet te na gefproken, beken ik nogthans van gedngten te zyn, dat 'er ten deezen opzigt e een punt is , 't welk de Kondenaars nooit bereiken zullen kunnen met de Stoffen,, van welke.hoedanigheid ook; en dat de Vliezen en Veilen .der Dieren, wat de derkte en ondoordringbaarheid aangaat ,. altoos den voorrang zullen hebben. Kan men denken , dat 'er ooit een geweven Stoffe. zal voorkomen, zo fyn, zynde als dat Huidje van de Osfen-Darmen, waarvan de kleine Lugtbollen gemaakt worden, die thans te Parys te Loop zyn, en - tevens zo om. doordringen, 't zy voor de, gewoone Damp-* krings 9'  KöNS TTGE LüGTBOLL e ü. 135 Arings, Y zy voor de Ontvlambaare Lugt ? Zyn niet' de Blaazen der Dieren van een zekerer gebruik om deeze Lugt te bewaaren, dan alleStoffen, welke men fabrieeèren zou kunnen. De oude Verdigtzelen, die de Winden vertoonen als m Ledere Zakken vervat; 'c beffendig gebruik van alle Werklieden •, die de Windballen maaken, waar mede men op de Gezelfchappen fpeek ; en dat der genen , die Blaasbalken toedellen van allerley grootte , bewyzen deeze niet, hoe van onheuglyke tyden her de Ondervinding geleerd hebbe, dat van al'e zelfftandigheden , die eenigszins gedwee zyn, de Huid der D:ere»-allérbekwaarnst is-, om de Lugt beflooten te houden? 't Gene wy hier gezegd hebben, vari de ondoordringbaarheid der Huiden , in vergelyking-met die-der StofFen, kan met even zo veel reden gezegd worden van derzelver fle* vigheidr Men kent geene Stoffe, welke, in gelyke dikte, in ftaat; zou zyn zo veel tegenftand te bieden, als wel gelooid Leder , en men kan alle dagen opmerken, dat-, wanneer de Koopluy de fterkte van eene Stofte willen • pryzen, zy dezelve, door een foort van groot- fpraak, vergelyken by die van Leder. Alle deeze redenen doen my denken, dat de Menfchelyke vlyt zig inzonderheid behoorde toe te leggen op het gebruik der Huiden I 4 van  J3<5 Proefneemingen met van verfcheiderly Dieren, om de Aëroftatifche Machinen te brengen tot den trap van volmaaktheid , waar zy vatbaar voor zyn, en dewyl , niettegenftaande alle de hoedanigheden welken wy hier het Leder hebben toegefchreeven, hetzelve nogthans het gebrek heeft van zwaar te zyn ,zou men vooral zig moeten toeleggen , om 'er die onvolmaaktheid van weg te neemen. Men kan ©nbefchroomdelyk voorzeggen, dat die Natie, welke het Middel zal vinden om de Huiden xagter en tevens ligter te maaken , mids dat zy inmiddels haare kragt behouden , de grootfte voordeden zal trekken van de Aëroftatifche Werktuigen. Voorts wil ik dit artikel niet af breeken, zonder melding te maaken van een vernuftig denkbeeld van Don Gauthey, 't welk hier te pasfe komt en mooglyk van eenige nuttigheid kan zyn. Het zou misfehien gebeuren kannen, dat men den een of anderen tyd eenige vaste Stoffe, zonder buigzaamheid, vond, welke beter dan het Leder zelf ware, tot het maaken der Lugtbollen. Men begrypt wel, dat het alsdan onmooglyk zou zyn dezelven famen te wringen of te drukken , om 'er de gemeene Lugt, die zy bevatten, uit te doen gaan, eer menze vuile met het Gaz, waar mede menze werkzaam wilde maaken. In dit geval ftek Don  Konstige Lugtbollen. 13? Don Gauthey voor, dat men binnen den mbuigzaamen Lugtbol een anderen brenge , die van gelyke grootte en van eene zeer dunne en buigzaame Stoffe gemaakt zy; by voorbeeld van gegomde Taf, wel funengewrongen en derhalve byna geheei van Lugt ontbloot. Hy wil voorts, dat, na een klein Gaatje in debuitenfte Lugtbol gemaakt of daar in een Kraantje geplaatst te hebben, dat men open zet tot uitlaatinge der Lugt, de beide Lugtbollen ftyf gebonden worden aan de Kraan, door welke men het Gaz zal brengen in den binnenften buigzaamen Bol. Op deeze manier zal hetzelve, dien vullende en doende zwellen, alle de Lugt, die in de andere vervat was, dwingen uit te gaan door de Opening daar in tot dit oogmerk gemaakt. De binnenfte Bol, nu, van gelyke grootte zynde als de buitenue, zal deeze zig t' eenemaal met Gaz gevuld bevinden en volkomen bevryd van de Dampkrings • Lugt: 'r. welk men door het fluiten van het Gaatje of Kraantje dus kan doen blyven. ■ Dus getragt hebbende de beste manieren van het maaken der Aëroftatifche Machinen aan de hand te geeven, en zo veel doenlyk is zorg te draagen voor de veiligheid der Menfchen, welke zig daar van zouden willen bedienen, zal ik my thans bezig houden met de Middelen, die my de bekwaamflen hebben toegefcheenen I 5 tot  133 Proefneemingen met tot het beftuuren deezer Machinen; na echter eerst nog een woord gezegd te hebben van de verfchillende foorten van Gaz, welken men gebruiken kan, omze in werkzaamheid te brengen- - De Studie van het Gaz is vry nieuw en de Kennisfe van 't zelve, dienvolgens, nog niet zeer uitgebreid. Men kende eenige Alkalyne Dampen,ligter dan de Lugt,en het blykt dat de Heer MoNTGOL-riën eenige Stoffen van dien aart gebruike, om den zynen te formeeren. Dit Gaz heeft door de maatige Kosten, en het gemak benevens de vaardigheid, metwelke het voorrgebragt wordt, in dit opzigt grootelyks den voorrang boven alle anderen; waar van de Proefneeming te Verfailles een klaare blyk heeft uitgeleverd, 't Was inderdaad een zaak van de grootfte verwondering en die wel een mirakel fcheen, een Doek, dat als tot een Tapyt fcheen te dienen op een Theater, trapswyze te zien opzwellen door eene onzigcbaare oirzaak, en vervolgens, in zeven Minuuten tyds, voor.de Oogen van-anderhalf honderdduizend Aanfchouwers een foort van Globe te vertoonen, van eene pragtige gedaante en. groot- C*) [Dat dit geen nat Stroo geweest zy, gelyk in" 't gezegde Werkje over deLugtweegktnjlige Bollen gezegd wordt, en dat mm ook niet de Wol by Pak-,  Konstige Lugtbollen. 139 grootte, welke zig eindelyk, op een dille ma» nier, van zelf verhief tot de hoogte van driehonderd Toifes; en, wanneer men vernam dat de. oirzaak van een zo verrukkend Verfchynzel alleenlyk toe te fchryven ware aan het verbranden van 50 Ponden Stroo en 5 Ponden knipzel van Wol, nam de verwondering, welke het veroirzaakt hadt, meer toe dan af (*). Niettemin , hoe verwor.derlyk ook de uitwerkingen zyn van dit Gaz , alzo hetzelve nog niet genoeg bekend is en wy riet weeten, tot hoe verre het beftendig (irreductible) gemaakt kan worden, zal ik verder daar niet van fpreeken, hatende aan den tyd en de Ondervinding over? deszelfs verdienden te doen beoordeelen. De beste Dampen, om in de Aërodatifché Machinen te gebruiken, zullen altoos zyn de ligt.de, de bedendigde en onveranderlykde, de gemakkelykfte om te maaken» .en die op de vaardigde manier en met de minde Kosten voortgebragt kunnen worden. ■ Tot het opzoeken, nu, van zodanige Dampen, moet buiten twyfel de Scheidkunde zig bezig. houden omtrent het onderzoek van allerley Zelfftandigheden in de Natuur, 't zy enkeldof famengevoegd , met Pakjes op 't Vuur wierp, is uit de lugtige behan. deling, hier vóór bladz, 96 aanbevolen, allerblykbaarst,]  140 Proefneemingen met met allerley trappen van Vuur en met alle bewerkingen, die men gebruiken kan, en zo de Natuur haar volmaakter weigert dan die wy kennen, moet men ten minde hopen, datzy gelukken zal in de Uitvoering der genen, die reeds gevonden zyn, in 't groot gemakkelyker te maaken. De Ontvlambaare Lugt, welke Gy aan de bandgegeven hadt tot opvulling van den Lugtbol van het Drilveld, is van alle bekende Gaz het Iigtfle: zy is niet vernielbaar (reduiïible) dan door in brand deeken en onveranderlyk tot dien trap, dat men ze gehecle Jaaren bewaard hebbe in Vaten van Glas , zonder eenige verflimmering. Maar dit Gaz, anderszins zo volmaakt , heeft het gebrek van wat duur te zyn, en van een vry moeielyke Uitvoering in 'c groot. Wat de bewerking betreft, daar omtrent fchynt men reeds wat gevorderd te zyn, en de Toedel, waar van men zig in eene Proefneeming , onlangs door U gedaan , bediend heeft , maakt het inbrengen van deeze Lugt gemakkelyker en minder gevaarlyk voor den Lugtbol. Men moet zig insgetyks vleijen, dat eene zelfdandigheid zo gemeen , en welke de Natuur en Konden ons om 't zeerde aanbieden , weldra laag van prys zal worden, 't ls bekend dat de rottige Gistingen: veel van voortbrengt; dat  Konstige Lugtbollen. 141 dat de ftaande Wateren en Moerasfen 'er een overvloed van uitleveren , en dat men, in de. Fabrieken van Yzer-Vitriool, al het gene laat wegdampen , dat zig aldaar formeert. Het fchynt dan onmoogelyk, dat dit Gaz niet in waarde verminderen zou , wanneer men hetzelve zal gaan opzoeken , in de verbaazend groote Magazynen, welken de Natuur ons daar van aanbiedt, en dat men in de Werkhuizen, alwaar dagelyks groote veelheden daar van vei> looren gaan, denken zal om het te behouden: Zelfs is het te vermoeden , dat, indien de Ontvlambaare Lugt het Gaz zy, 't welk men den voorrang geeft tot vulling der Aëroftatifche Werktuigen , wanneer het gebruik derzelven gemeen zal geworden zyn, 'er Kooplieden zullen komen, die 'er Handel in dry ven en die'er Magazynen van zullen houden; zo dat men niet meer de moeite zal behoeven te doen, om het zelf te bewerken , en dat, deeze Lugt by de Kooplieden , in Lederen Zakken vervat, te bekomen zynde, men de Aëroftatifche Machinen , hoe groot ook zynde, zonder eenige be. lemmering daar mede zal kunnen vullen. Ik weet inderdaad niet, of men verzekerd zy, dat de Ontvlambaare Lugt der Moerasfen zo ligt is als de gene, die door de ontbinding van Yzer door het Vitriool-Zuur geboren wordt, Men zegt, dat die , welke men uit Spi-  142 Proëfxeemingen met Spiauter haalt, nog ligter zy : maar, alzo de gene , die voortgebragt wordt door de ontbinding van Yzer, bekender is en meer geprobeerd dan de twee anderen, verwittig ik, hce het met deeze Lugt is, dat ik de Aëroftatifche Machine onderftellen zal gevuld te zyn, welke ik gaa tragten te beftuuren. Te wenfchen zou het buiten twyfel zyn, dat men alle Dunpen , hoe goed en bekwaam ook men die onderftelle, ontbe'eren kon, en dat het doenlyk ware, van eenigerley Metaal Bollen te maaken , welke, zonder van eene overmaatige grootte te zyn, en ftevig genoeg om van binnen een volftrekte ontlédiging van Lugt te kunnen verdraagen, nogthans ligt genoeg waren om minder te weegen dan de Klomp van Lugt, welke daar in was vervat geweest. Zodanige Machinen zouden zekerlyk fteviger en minder doordringbaar zyn , dan eenige der genen, welken men van de beste Stofe of het beste Leder zou kunnen maaken, en ook veel gemakkelyker op en neder te beftuuren, dan de genen, die met het beste' Gaz gevuld waren; om dat men 'er, ten dien einde, flegts meer of minder Lugt zou laaten inkomen of doen uitgaan. Maar in alle 'Konften, byna , is een punt van volmaaktheid , daar men naar tracht, en 't welke men geduurig nadert zonder het te kunnen bereiken, en 't gene ik hier voor*  Konstige Lugtbollen. t43 voorftel is misfehien dac punt , tot het welke de maakers der Aëroftatifche Machinen nimmer zullen komen. Laat ons dan tragten, zodani. ge Machinen, met Ontvlambaare Lugt gevuld, zo volmaakt als zy uitgevoerd kunnen worden \ of als men ze ten minfte met reden kan ver' wagten, te geleiden. Ik verwittig bovendien, dat, zo wanneer ik myne Machinen onderftel met Ontvlambaare Lugt gevuld te zyn , ik daardoor niet aan dezelve den voorrang wil geeven, boven het Gaz van den Heer MoNTüoLFiëu, en dat het eeniglyk is, om dat ik die Lugt ,be:er kenne. Ten anderen, al wat ik zeggen zal van de Machinen met Ontvlambaare Lugt gevuld, zal met de noodige veranderingen , toegepast kun! ren worden op de genen, wélke door het gedagre Gaz in • werkzaamheid gebragt zouden zyn. Verfchoon my, Myn Heer, dat ik hier van gewag maake in een Brief aan U gericht, daar ik weet, dat deeze zaaken Ü zo gemeenzaam zyn, dat ik veeleer Uwe onderrigting behoorde te ontvangen: maar, aangezien Gy deezen Brief wel zult willen uitgeeven , agter het Hiftorisch Verbaal van deeze Ontdekkinge, door U befchreeven, heb ik geoordeeld, dat^ om de waarheid te toonen van gedagte Zinfpreuk, tot Randfchrift der Medaille beftemd, niets  344 Proefneemingen met niets behoorde verzuimd te worden , waar uit blyken kon, dat de gemelde Scheepvaart [door de Lugt niet alleen doenlyk zy, maar dat men. ook kan hopen , dat zy niet zeer gevaarlyk , noch zeer moeielyk zal zyn. Ook heb ik gedagt, dat veele Menfchen , voor wien deeze zaaken volftrekt nieuw zyn, my ten goede zullen houden, dat ik daar van omftandiger fpreeke, dan ik doen zou over Onderwerpen , die reeds door anderen verhandeld en dienvolgens bekender waren. Eer men denke, om eene Aëroftatifche Machine naar alle kanten te beftuuren, moet men vooraf zig bezig houden met de Middelen, om die te doen ryzen tot de hoogte, daar men ze wil brengen , en haar in volmaakt Evenwigt te Hellen met de Horizontaale bedding van Lugt, in welke men zig voorftelt te vaaren. Ik zal vervolgens de middelen aan de hand geeven, die ik meen bekwaam te zyn, om dezelve naar believen te doen klimmen of daalen, waarna ik zal trachten haar Horizontaal te doen voortgaan in alle richtingen, en het is gemakkelyk te begrypen, dat, wanneer ,ik flaag in haar die beide beweegingen te doen maaken , men, door dezelven famen te voegen, deeze Machine zal kunnen beftuuren volgens allerley Vlakten , welke naar den Horizont hellende zyn. Ik  Konstige Lugtbollen. 143 Ik onderftel dan, dat de Aëroftatifche Machine, op welke ik my wil infcheepen, zeer groot zy, in ftaat tot het opheffen van aanmerkeiyke lasten.: dat zy zeer ftevig zy en niets, of maar een ongewaarwordelyk klein gedeelte, verlieze van de Ontvlambaare Lugt, die ik 'er aan toebetrouw. Ik zal 'er twee. Kraanen, de eene boven, de ander om laag, aan maaken , en ik zal onderftellen, dat zy met eenige Touwladders zy voorzien , door middel van welken twee Man klimmen kunnen tot aan de bovenfte Kraan. Deeze Kraan geflooten zynde, zal ik de Machine, in eene bekwaame evenredigheid , door de onderfte Kraan vullen, en, zo ik voorzie, dat ik my zeer hoog zal moeten verheffen, zal ik omlaag daar een anderen kleinen Bol aan vast maaken, welken ik een vrye gemeenfchap geeven zal met myne Machine, om een dergelyk Toeva) voor te komen, als aan den Lugtbol van het Drilveld is gebeurd. r Deeze Machine zo veel gevuld zynde als ik het begeer, zal ik belaaden met eene zwaarte, die een weinig grooter is dan de gene, welke ty kan oplieten. Deeze zwaarte zal beftaan in een Schuit, zeer ligt gemaakt , daar ik de Menfchen zal infcheepen , die met my zullen ivillen vaaren, en het gene 'er noodig zal zyn :ot onzen Reistogt. De Udem deezer Schuit K zal  146 Proefneemingen met ] zal van buiten en van binnen rond zyn, verwonende een Ton van langte als de Schuit, en, fchoon het overige zeer ligt van famen» ftel moet zyn , zal deeze Bodem, of deeze foort van Ton, met degrootfte naaukeurigheid moeten zyn gemaakt, en zo Hevig , dat zy verdraagen kan, dat men ze vollhekt van Lugt ontledige, of ook , naar 't noodig is , de Lugt dermaate daar in verdikke , dat zy ten minften eens zo zwaar zy als de DampkringsLugt. Den Bodem van myne Schuit zal ik vol gemeene Lugt laaten; maar eenige Tonnen infcheepen , ten minfte zo Hevig als die onderite en volftrekt Lugtledig, benevens eenige anderen vol Ontvlambaare Lugt. Ik zal bovendien eenige Flesfchen met Olie van Vitriool medeneemen, en het overige van myne Ballast doen beftaan uit eene veelheid Tzer- Vylzel, veel grooter dan ik noodig heb om de ingefcheepte Vitriool-Olie te verzadigen. Dus van alles voorzien, zal ik denken om myn Vertrek, en in acht neemen, dat ik niet afvaare, dan wanneer de Barometer ftaan zal op den middelbaaren peil zyner veranderiugen; te weeten nagenoeg op 28 Duimen. Dan zal myn eeüfte werk zyn, een gedeelte Van het Yzer-Vylzel, dat ik ingefcheept had f over boord te werpen, tot dat ik vlot zy; dat l is  IConstige Lugtbollen; 347 is te zeggen, tot dat ik van Grond ben geraakt, en dus vervolgende met allengs een weinig meer daar uit te werpen, zal ik ongevoelig opftygen , tot dat ik in Evenwigt ben met die Laag van Lugt, waar in ik my wil ophouden. Men zal gewaar worden, dat ik zonder eenige fchok en zonder gevaar, om hoog gaa, en dat ik tot de bepaalde hoogte met zo veel naauwkeurigheid kome, als het uitwerpen van een Grein Yzer-Vylzel meer of min kan bezorgen. Tot die hoogte gekomen zynde, zal ik, op een gewoone Reüe en in ftil Weer, geen reden hebben om te verlangen dat ik opgaa of nederdaale. De Lugt op haar middelbaars Peil van zwaarte zynde toen ik de Aarde verliet, zullen, indien naderhand eenige verandering in de hoogte van den Barometer plaats gegreepen heeft, de Laagen der Lugt, waar in ik docr eenige weinige ryzing of daaling gebragt word, weinig van die gene, daar ik my eerst ftil gehouden had, verfchillen kunnen, en het zal my ook onverfchillig zyn, of ik eenige Roeden hoog&r of laager vaare, dan ik eerst beflooten had. De Middelen derhalve, die ik heb om my te doen ryzen of daalen , zal ik bewaaren tot eenige gelegenheid van belangd en daar vau kunnen 'er twee voorkomen. 1£ % Voor»'  i/j.8 Proefneemingen met Vooreerst, kan ik geplaagd worden door den Wind, op de hoogte, daar ik my bevinde, en bygevolg daar in verandering begeeren. Ik fteluit, te fpreeken van den weg, dien men alsdan moet inflaan, tot wanneer ik de middelen aan de hand zal geeven, die men gebruiken kan , om de Aërolïatifche Machinen horizontaal te befluuren. Ten anderen, kan ik genoodzaakt zyn over eenig boog Gebergte te pasfseren, en dit is de' moeielykfte zaak in deeze Scheepvaart. De Bergen zyn, inderdaad, ten opzigt van dezelve, dat deKaapen zyn in de gewoone Scheepvaart, en 't is bekend, hoe moeielyk fommigen van ouds geweest zyn en nog hedendaags eenige anderen zyn, om 'er boven te komen. Wanneer ik voorzag, dat ik, in 'c beloop van mynen Reistogt, flegts een enkeld hoog Gebergte te pasfeeren had, zou ik zondertwyfel, by het afvaaren, my moeten belasten met eenige onnutte zwaarte, waar van ik my op dezelfde manier ontlasten kon, als ik hetYzerVylz'd weg geworpen heb, om my te brengen tot de hoogie, daar ik my wilde ophouden: maar,aangezien ik verfcheide dergelyke belemmeringen zou kunnen ontmoeten, en 'er, om andere redenen, ook noodzaake kan zyn, geduurende de Reis re klimmen of te daalen, is het heter, Manieren uit te vinden, daar men,  KoNSTISE LUGTBOLLEN. 149 zo menigmaal als 't noodig is, gebruik van kan maaken. Het fchynt my toe, dat 'er maar twee Natuurkundige) middelen uit te vinden zyn, om de Aëroftatifche Machinen naar believen te doen ryzen of daalen: maar. ik denk, dat men zig nog bedienen kan van een Mechanisch piiddel, bekwaam om de uitwerking der twee anderen te vermeerderen', en ik zal van dit •laatfte Middel fpreeken, wanneer het te doen ■zal zyn , om deeze Machinen horizontaal te beftuuren. De twee Natuurkundige middelen, welke dienen kunnen om de Lugtbollen te doen ryzen of daalen, komen voor in de twee eenige Vloeiftoffen, waar men gebruik van maaken kan, als men door deeze Machinen overgevoerd wordt; te weeten de Lugt, daar men ih vaart, en de Damp, die de Machine vervult. Om te ryzen moet men , of de zwaarte van de op te heften La?t verminderen , of de opheffende kragt der Machine vergrooten ; en het zal fomtyds noodzaakelyk zyn, deeze beide Middelen te famen te gebruiken, wanneer men tot veel grooter hoogte opftygen wil, dan daar men zig bevindt. Zo ik my opheffen moet, dan zal ik beginnen met de Lugt uit te pompen, waar mede de bodem van myn Vaartuig gevuld is, en dus K 3 de  ijo Proefneemingen met de zwaarte van hetzelve zo veel verminderen. Is deeze bewerking niet genoegzaam, om my zo hoog te doen ryzen als my behaagt, zal ik een gedeelte der Ontvlambaare Lugt, welke ik in Tonnen heb ingefcheept, in myne Machine brengen door de onderfte Kraan, waar door myn Tonnenj volftrekt Lugtledig zullen worden, en dus zal niet alleen de Lugtbol lig' ter zyn geworden, maar bovendien myn Vaartuig ontheven zyn van de zwaarte der Ontvlambaare Lugt, die zig in de Tonnen bevondt. Dit Middel moest genoeg zyn, om my tot de grootfte hoogte op te beuren, dewyl ik meefter ben om zo veel Ontvlambaare Lugt met my te neemen, als ik noodig hebben kan, en welke ik zelfs, op dat zy minder plaats heflaa, kan inproppen en verdikken in eenigen myner Tonnen. Ingevalle, niettemin, de veelheid der Ontvlambaare Lugt, welke ik ingefcheept heb, nog niet genoegzaam is, om aan mynen Lugtbol de kragt te geeven van zig hoog genoeg te verheffen; alsdan zal ik, met de Vkriool-Geest en het Yzer-Vylzel, dat ik in myn Vaartuig heb, Ontvlambaare Lugt maaken, en daar van'nog meer in mynen Lugtbol brengen. Zo my verder nog een kleine Hoogte voorkwam, daar ik over moest, zou ik het overblyfzel der ontbinding van het Vylzel doot het Zuur, my thans ^onnut geworden, insgclyks buiten boord wer> ,  Konstice Lugtbollen. 151? werpen. Dus myn Vaartuig ook van die zwaarte verligtende en daar nog byvoegende de Mechanifchej kragt, waar van ik ftraks zal fpreeken, zou de Hoogte» waar ik over moest, al by uitftek boven de piaats, daar ik afgevaren ware, verheven moeten zyn , om die niet te kunnen bereiken. Alle de uitwerkingen, van deeze verfchei» derley Middelen , kunnen berekend worden , volgens de verfchillende Onderflellingen , die men zal willen maaken, maar het fchynt my toe, door een enkele opmerking, dat de vereeniging van deeze Middelen een Lugtbol tot de grootfle hoogte zal brengen , tot welke men noodig kan hebben dezelve te doen ryzen; vooral , wanneer men in aanmerking neemt, dat iemand , die voorziet dat hy zig uitermaate hoog zal moeten verheffen, niet afvaaren zal, dan van eene genoegzaam verhevene plaats, om zulk eene Hoogte, tot welke hy zig verheffen moet, te kunnen bereiken. Na genoegzaam hoog opgevaren te zyn , moet men denken om wederom te daalen, en dit is gemakkelyker; ten minfte is men altoos meer verzekerd van zo laag te kunnen daalen als men wil, dan zig tot de begeerde Hoogte, indien dezelve èyster groot zy, te kunnen verheffen. Om dan een begin met daalen te maaken, zal ik de Lugt verdikken in de bodem van K 4 myn  ï'5* PltonFïfEEMÏNGEN MET myn Schuit; laatende vervolgens de een na de andere, van myn ledige Tonnen, naar het hovende van myne Machine brengen, om door de Kraan, die aldaar is, een gedeelte van het G02, in de Machine vervat, in dezelven over te doen gaan, en in de Schuit de Tonnen weder nederbrengende, die dus met Ontvlambaare Lugt gevuld zyn, zal ik niet alleen de Machine minder ligt, maar ook myne Schuit zo veel zwaarder maaken, als de zwaarte van die Ontvlambaare Lugt bedraagt. Indien deeze bewerking my niet genoegzaam laag doet daalen , zal ik myne Ontvlambaare Lugt ia verfcheide Tonnen verdikken kunnen, op dat 'er myeenigen ledig overblyven , in welken de Dampkrings-Lugt hebbende doen overgaan, ik die nog meer zal kunnen verdikken, om nog de zwaarte van myn Schuit te vermeerderen, en dezelve, zo laag als ik begeer, te doen nederdaalen. Ik zal dus al myne Ontvlambaare Lugt bewaard hebben, en bygevolg my nog kunnen opheffen tot eene dergelyke Hoogte als voorheen en, indien ik, tot nedcrdaalen, de zwaarteverlooren heb van 't ingefcheepte Yzer-Vylzel en Vitriool - Zuur, heeft men die vergoed gezien , door de verdikte Lugt, welke ik in Tonnen , die bevcorens voldrekt ledig waren, heb doen gaan. Nog-  ICONSTrGE LUGTB OLLEIT. Ft$3 Nogthans, zo ik bemerk, dat myne Lugtbol van 't Gaz, daar ^in vervat, heeft laaten uitglippen , en ik, om die reden, vreez', dat het Zuur en Yzer-Vylzel, welke ik verboren heb, my zullen ombreeken, dan laat ik, allengs de bovenfte Kraan openende, 'er zo veel Gaz uitgaan, als noodig is, om de Machine zagtjes te doen daalen, en, eindelyk op den Grond gekomen, ftap ik 'er uit, om my op nieuws te voorzien van al het gene ik tot voortzetting van myn Reistogc noodig heb. Men ziet dan, dat het zeer gemakkelyk is, de Aëroftatifche Machinen, naar believen, te doen ryzen en daalen, mids de Hoogten, daar menze wil brengen , niet oneindig boven de afgevaren plaats verheven zyn, en dat het zelfs doenlyk is, dezelven een taamelyke lange verheid , op en neer, te doen afloopcn, om aan alle de behoeften van deeze Scheepvaart te voldoen. Laat ons thans zien, of het moeielyker zal zyn , dezelven horizontaal te beftuuren , en daar mede het gene ons, tot billyking onzer Zinfpreuk, nog overblyft te zeggen, befluiten. Op dit\Grondheginzel bouwende, dat alle Lighaamen , in Evenwigt met de Vloeiftof waarin zy hangen, geene zwaarte hebben; begrypt men ligt, dat de minfte kragt genoeg is, omze in deeze Vloeiftof te doen beweegen met K 5 den  154 Proefneemingen me't den Horizontaaien Koers, volgens welken dezelve werktvooral, indien deeze Vloeiftof weinig digtheid en taaiheid heeft. Myne Aëroftatifche Machine, nu, altoos in Evenwigt zynde met de Laag der Lugt, waar in zy haare ftandplaats neemt, zal bygevolg maar een oneindig kleine kragt noodig hebben om bewoogen en beftuurd te worden in alle rigtingen, welke men verkiezen zal, in de Horizontaale Vlakte deezer Lugtbedding. Ik zal dan aan myne Schuit breeds en ligte Riemen hechten, die, zomen wil, van breede ftrooken fterk Parkement gemaakt zyn, en evenrediglyk gefchikt naar het getal der Manfchappen, wier kragten ik zal kunnen gebruiken. Met deeze Riemen meen ik myn Vaartuig , in 't geval van ftilte, horizontaal te zullen kunnen beweegen en brengen waar ik begeer te zyn. Als men op het vliegen der Vogelen acht geeft, kan men dan naiaaten te denken, dat de Lugt eene Veerkragt hebben moet, welke met een groote kragt tegenwerkt, wanneer zy geipannen is en famengedrukt door eene wat geweldige beweeging? Hoe zou men, zonderdien , (:;) [Ja maar de tegcnftar.d , ;'n 't voorgaan door een vloeiftof, hangt niet zo zeer van de zwaarte af, als wel van de Oppervlakte van het Lighaam, dat  Konstige Lugtbollen. 15$ dien, kunnen begrypen, dat de Vogels, de Lugt met hunne Vlerken flaande , in deeze. Vloeiftof een Lighaam, wel duizendmaal zwaarder dan dezelve , niet alleen zouden kunnen beftuuren , maar ook ophouden en opheffen* Indien nu de beweeging, welke de Wieken der Vogelen in de Lugt indrukken, in ftaat is om deeze verbaazende uitwerking voort te brengen, hoe zou men dan kunnen twyfeien, of de beweeging van onze Riemen een Lighaam zou kunnen [beftuuren , 't welk geene zwaarte heeft en dus geen tegenftand biedt aan de horizonraale beweeging, welke men daar aan geeft O? De Natuur verwittigt ons van zelve, hoe groot een verfchil 'ep zy tusfchen de kragt, welke mea gebruiken moet om in eene Vloeiftof een Lighaam te doen b^weegen, dat veel zwaarder is dan dezelve, en die kragt, welke genoegzaam is, om een Lighaam, bynage-. lyk van zwaarte met die Vloeiftof, daar het in gedompeld is, in dezelve te doen voorcfthieten. Ook is het verfchillend maakzel der Dieren , die in deeze verfchillende betrekkingen van zwaarte ftaan met de Vloeiftof, in welke zy dat door dezelve bewoogen wordt, en die Vloeiftof gaat verplaatzen.]  156" Proefneemingen met*" zy zig beweegen, (har van, om zo te fpree- ken , een Natuurlyke betooging. De Vogels zyn, gelyk gezegd is, bykans duizendmaal zwaarder dan de Lugt , en de zwaarte der Visfchen komt byna met die van 't Water overeen. De Natuur heeft derhalve aan de Vogelen een zeer klein Lighaam naar evenredigheid der Wieken, en aan de Visfchen,in ■tegendeel, zeer kleine Zwemvinnen, ten opzigt van het Lighaam, gegeven. Ook fchryven de Natuurkundigen een verbaazende kragt toe aan de Spieren van de Wieken der Vogelen , terwyl zy niet fpreeken van iets dergelyks in de Spieren der Zwemvinnen, Deeze Vinnen, hoe klein ook, zyn nogthans genoegzaam om de Visfchen te doen beweegen, en zulks niet alleen in alle Horizontaale rigtingen, maar het fchynt ook zeker, dat zy in ftaat zyn hun , in 't Water, met een groote faelheid, op en neer'te doen daalen. En fchoon (*) [De vergelyking ia dit alles is niet onaarcig, hoewel de Grondilag,daar men op bouwt, niet beflaan kan; dewyl bet zeker is , dat alle beweeging d;r Visfchen in t Water , orn fne! voort te fchieten, byna alleen afhangt van de Staart; *t welk men ligtwaarneemen kan, met de Staartvinnen flegts aan een levendig Viscbje af te fnyden, en dan te zien, hoe fcomnisrlyk het zig voort moet helpen: terwyl in  Konstige Lugtbollen. 157 fchoon de Visfchen, wanneer zy door geene drift aangefp-.ord worden, misfehien langzaam in 't Water^ kunnen op en neergaan, door de enkele famendrukking of uitzetting hunner Lugtblaazen, behoeft men flegts te letten op de manier, boe zy in fommige gelegenheden klimmen of daalen, om zeker te zyn, dat deeze beweegingen niet voor oirzaak hebben, de meer of minder uitfpanning van hun Lighaam , maar dat zy, in tegendeel, van de enkele werking der Zwemvinnen afhangen , geholpen door die van de Staart (*}. Indien de bpweeging der Visfchen, in 't op"itygen en nederdaalen,veroorzaakt werde door de meer of mindere zwaarte , welke hunne Lugtblaas hun zoude geeven , dan zou deeze beweeging de Wetten volgen, aan welken alle die van de zwaarte afhangen onderworpen zyn. In de eerfte. oogenblikken zou zy zeer langzaam zyn, en naar de langheid van duuring in fnel- in tegendeel de zogenaamde Zwemvinnen meest tot tegenhouding of regthouding van hun Lighaam dienen. Doch zoude men aan deeze Lugc-Machine ook niet een cjerjjelyke Staart of Riem, on mede te wrik. ken, gelyk het Zeevolk doet, met een zeer goeden uitibg, kunnen hechten? Dan kwam het op een en *{ zelfde uit.}  158 Proefneemingen met fnelheid toeneemen. Men zier in tegendeel, in een helder Water, de Visfchen zeer fnel opfchieten van den Grond , om aan de Oppervlakte het Brood te vatten dat men hun toewerpt , gelyk men ze ook zeer fchielyk wederom nnar beneden ziet daalen, wanneer zy aan de Oppervlakte zynde verfchrikt worden door eenig Voorwerp. Het fchynt dan voor onbetwistelyk te kunnen gehouden worden, dat, onafhangelyk van de fameftdrukking of verwyding hunner Lugthlaazen, de Visfchen in 't Water ryzen en 'daalen, door de enkele werking hunner Zwemvinnen (t). De Lugt, nu, waar in onze Machine hangt, veel minder digtheid en famenhang hebbende dan het Water, in 't welke de Visfchen woonen, moet het dan nog veel zekerer blyken , dat de Riemen, met welken wy onze Schuit voorzien hebben, genoegzaam 'zyn, om dezelve niet alleen alle horizontaals beweegingen tc doen maaken, welken menbegeeren kan, maar ook in zekere maace te doen ryzen of daalen, naar de kragt en rigting welke (|) [Dit gaat wederom te ver: want in 't opfty. gen ziet mer.ze fterk met de Vinnen werken en met de Staart, maar in 't nederdaalen ontlasten zy doorgaans eenige Lugtbelletjes , waar aan men dit be- fpeu-  Konstige Lugtbollen. 159 ke men geeven zal aan derzelver beweeging. Zodanig is het Werktuiglyk Geftel, daar wy van gefproken, en dat wy gezegd hebben de twee Natuurkundige middelen te moeten helpen , die wy te vooren hadden gebruikt, tot ■de ryzing en daaling van ons Vaartuig. Na dus de Middelen voorgefteld te hebben, om de Aëroftatifche Machinen vertikaal en horizontaal te beftuuren, en bygevolg haar ook in alle fchuinfe rigtingen, ten opzigt van den Zigteinder, die 'er vallen kunnen, te doen voortgaan; zou het fchynen, dat myn taak afgedaan ware, en dat ik genoegzaam de billykheid der Zinfpreuk van bet Randfchrift, welk my in dit onderzoek heeft doen treeden , gebillykt had : maar ik ben niet vergeeten, dat ik tot dus verre geen acht gegeven heb op den Wind, welke een groote rol moet fpeelen in deeze Scheepvaart. Wy zullen 'er ons dan tegenwoordig mede bezig houden, en onderzoeken welke tegenkantingen ons die kan maaken , welke gevaaren hy ons kan doen loopen, en welke hulpmiddelen hy ons kan verfchaffen. Zo fpeuren kan. Waar toe ook anders zouden hun de Lugtblaazen , cn de Konftige toeftel omze te vernaauwen , door Borelli aangetoond, kunnen dienen ?]  ï6o Proefneémin «en [met . Zo gemakkelyk het is, de Lugtbollen te be. ftuuren by volkomen ftil Weer, zo moeielyk in tegendeel moet het zyn , dezelven te regeeren, wanneer 'er een fterke beweeging komt in de Lugt. De grootte der Machinen , tot opvoering van aanmerkeiyke Lasten bekwaam, moet verbaazend zyn: de'Wind zal 'er, derhalve, eene kragt op oefenen, naar deeze grootte ge evenredigd , en de Gewigten , weiken zy kunnen opheffen, hoe aanmerkelyk men die ook Dndirflxllè, fchynen een gantsch zwakke toevlugt uit te leveren, om genoegzaamen tegenfiand te kunnen bieden aan een Vermogen, dat zo onweerfiandelyk voorkomt. Hier in fchynt my, inderdaad, de grootfte zwaarigbeid gelegen te zyn, van die flag van Scheepvaart , en ik vley my zeker niet, die geheel weg te neemen. Men zal misfehien , door lange overdenkingen, en een nog langer Ondervinding, den een of anderen tyd zo ver komen. In alle de Werken der Menfchelyke fchranderheid, zo: wel als in die der Natuur , is een Haat van rypheid , welken de tyd alleen kan aanbrengen, en het is onmooglyk dat een Konst, die nog in haare Kindsheid zig bevindt , alle de belemmeringen eensklaps zou kunnen te boven komen, welken de Natuur haar fchynt in den weg werpen. Wanneer men zig in gedagten brengt, van hoe  Korstige Lügteohes. iöi hoe oude af komst de Zeevaart zy, en hoe langzaam haare voortgangen zyn geweest, en als men tevens in aanmerking neemt, hoe zeer de Schipbreuken, zo menigvuldig op de Kusten, en zelfs niet dan te gemeen in volle Zee, bewyzen, dat deeze Konst nog volmaaking noodig hebbe : zo kan men, buiten twyfel, niet vorderen, dat de Scheepvaart door de Lugt , zo eerst begonnen of in Ontwerp gebragt, eene volmaaktheid zoude bereiken , waar van de Scheepvaart op 't Water nog zo verre is vervreemd. Laat ons echter zien, hoe men de zwaarigheid, die ik my voorgeiteld heb, kan verminderen, en dat men, zo dezelve al niet geheel weg te neemen is, dezelve, ten minden in veeIe gevallen, kan ontgaan, en laat ons tragten aan te toonen, dat het zelfs zeer waarfchynlyk zy, dat het gene ons, in de eerde opflag, een onvervjinnelyke hinderpaal fchynri te zyn in deeze Scheepvaart, t'eeniger dage, door het vereenigde behulp van Konst en Natuur, moet toebrengen tot haaren goeden uitflag en veiligheid. Het vermogen van den Wind moet zonder twyfel zeer groot zyn op dc Lugtbollen : des men niet te verwagten hebbe, om met behulp van Riemen de kragt te overwinnen van een Wind, die volkomen tegenllrydig is en gewelL . dig.  j6i Proefneemingen met dig. Men moet derhalve het voorbeeld der Zeelieden navolgen, die zig wel wagten van in zulke omllandigheden af re vaaren, maar zo lang vertoeven, tot dat de Wind verandere of bedaare. By aldien men den Wind , zonder geheel gunftig te wezen, echter ook niet volkomen tegen heeft, en dat hy tevens gemaatigd zy, dan moet men al verder de manier in acht neemen, die in de Zeevaart gebruikelyk is , wanneer men niet regtflxeeks kan komen daar men zyn wil; naamelyk laveer en, en het is waarfchynlyk dat men, de Riemen gebruikende zo't be« hoort, insgeiyks, hoewel door een langer weg, de beoogde plaats zal kunnen bereiken. Het fchynt mee de reden overeenkomftig te zyn, dat menftiptclyk het voorbeeld volge van die jMenfchen, welken het eerst gewaagd heb» ben op Zee te vaaren, en dat het in den beginne voorzigtig zal zyn , gelyk zy deeden, zig zo digt als 't docnlyk zy aan Land te houden, geen lange Reistogten te onderneemeu, en niet af te vaaren dan met een voordeel igen Wind. Indien de Wind, geduurende de Reize, kwam te veranderen, of dat het fier-mig Weder wierd, zo moest men Land zoeken, gelyk dit ook de eerite Zeelieden deeden, en niet weder afvaaren, voor dat zig Wind en Weer weder ten roede gefchikt hadden. Met  Konstige Lugtbollen. 163 Met deeze voorzorgen zou men weinig gevaar loopen: men zou zig dagelyks toeleggen» om de hoedanigheid te doorgronden van het Element, waar in men voer; de gevaaren te kennen , aan welken het blootdelt en de hulpmiddelen , welken het kan verfchaffen, en men zoude dus allengs {louter in die Scheepvaart worden. Maar, wanneer eene langduurige Ondervinding zekerer en uitgebreider kundigheden had gegeven en men zig t'eenemacl gemeenzaam had gemaakt met het verfcbrikkelyke, 't welk deeze Scheepvaart, in de eerde opdag, aan de Inbeelding voordek, alsdan zou de bevreesdheid geheel verdwynen; men zou Onderneemingen kunnen werkdellig maaken, zo verbaazende in hunne foort, als die, welken onze Zeelieden hedendaags uitvoeren , en men zoude , om.dezelven te volbrengen, Middelen hebben, die onze grootde Zeehelden ontbraken. Wy moeten opmerken, dat men,, in 't vaaren op de Zee, genoodzaakt is, om voortgang te maaken, zig te bedienen van den Wind-die op derzeïver Oppervlakte regeert; terwyl de genen, die in de Lugt voeren , in de hooger flreeken Winden die hun dienftig waren, of zelfs een minder bewoogene Laag der Lugt opzoeken zouden kunnen. De Winden zyn in de Lugt het zelfde als La de  164 Proefneemingen met de Stroomen in de Zee. Nu is het zeker, dat in dit laatfte Element verfchiïiendc Stroomen op verfchillende diepte plaatshebben. Hier van zyn verfcheide voorbeelden ,en men vindt, onder [anderen, in de Straat van Gibraltar twee volftrekt tegenilrydige Stroomen, boven elkander, van wier beflaanlykheid men zig door zeer vernuftige Middelen verzekerd heefr. Niet minder zeker is 't, dat dergelykverfchil tusfehen de Stroomen , op verfchillende Diepten, plaats hebbe in de Lugt, en 't is zelfs onmooglyk, dat het anders zou kunnen zyn; aangezien in alle Vloeiftoffe , welke door haaren aart naar V Waterpas trekt, en zig tragt met haar zelve in Evenwigt te Hellen, noodig is, dat de aanvloeijcnde Srroomen geduurig de Vloeiftof komen vervullen, welke door een anderen Stroom wordt weggevoerd. Om kort te gaan, alle Natuurkundigen, die over de Winden gefchreeven hebben, zyn omtrent dit Stuk eenftemmig. Daar is 'er geen, die niet tragt te randen, welke de Winden zyn , die het beftendigfte, op verfchillende hoogten, in de verfchillende Gewesten des Aardkloots regeeren, en die zig niet met alle vermogens toelegt, om zyn Gevoelen op min of meer behaaglyke redenen te grondvesten. Men heeft, ten-anderen, dagelyks voorbeelden onder 't oog, van dit Verfchynzel. Het is zeer  Korstige Luctboeeen. i6§ zeer gemeen, Wolken, tot verfchillende hoogten verheven, met verfchillende Koerfen te zien voortfchieten. Men ziet dikwüs de Weerhaanen een Stroom der Lugt aanwyzen, terwyl de beweeging der Wolken een anderen Stroom aankondigt. Ook behoeft men flegts acht te geeven op den Rook van Bladen, die men in een Tuin verbrandt, om fomwylen driederley Lugtflroomen waar te neemen, welke door de verfchillende rigtingen van den Rook der Bladen, de Weerhaanen en de Wolken, aangeduid worden. Na deeze overweegingen en voorbeelden , blyft 'er geen twyfel over, cf men zal, zig tot verfchillende hoogten in de Lugt verheffende , ergens Winden aantreffen, die ganftig en bekwaam zyn, om het Vaartuig te brengen ter begeerde plaats, en, de wyl men andere Middelen heeft, om op te ftygen en neer te daalen , die zeer gemakkelyk zyn, moet de kragt van den Wind, en het Vermogen, dat hy oefent op de Aëroflatifche Machinen, wel verre van altoos een hinderpaal te zyn, veeleer fchynen t'eeni-» ger tyd een zeker hulpmiddel te zullen worden in de Scheepvaart, daar wy van fpreeken. Zo het nogthaha eens mogt gebeuren, dac op de verfchillende hoogten , tot welke men zyn Vaartuig bragt, geen genoegzaam gunflige Wind ware, om zig daardoor te laaten geleiden L 3 en  166 Proefneemingen met en ftiptelyk deszelfs Koers te volgen; behalve dat men alsdan, gelyk voorheen gezegd is Ja» vuren zou kunnen doormiddel van de Riemen , en dus, hoewel langzaamer, tot zyn oogmerk komen; is 'er in dat geval nog een andere toevlugt, niet minder veilig en gemakkelyk, welke ik hier zal aanwyzen. Tusfchen tzvee Stroomen van een Vloeiftof, de een hooger, de ander laager, die verfchillende rigtingen hebben, bevindt zig altoos een meer of minder dikke Laag vau deeze Vloeiftof, die geen deel heeft aan de een of ander der rigtingen van deeze Stroomen, maar volkomen ftil en onbewoogen blyft. Dit is een Wet, die men beftendig in de Zee ziet plaats grypen, tusfchen de hooger en laager Stroomen , welken aldaar waargenomen zyn, en daar men met nog meer gemak zig van zou hebben kunnen verzekeren tusfchen de hooger en laager Lugtftroomen, indien men 'er zig op toegelegd had. By deeze gelegenheid fchiet my in gedagten, hoe in een uitmuntend Vertoog, tot de Elektriciteit betrekkelyk , 't welk door Doétor Frank LiN,by een nieuwen aanvang der Zittingen van de Akademie der Weetenfchappen, gelezen werdt; deeze in zo veel opzigten vermaarde Man gewag maakte van eene Proefneeming door hem gedaan , die een onmiddelyke be-  KONSTIGE LUCTSOLtENi i££ betrekking heeft toe het Voorwerp, daar wy hier van handelen. Hy fprak, naar 't my voorftaat, van twee Kamers of Fertrekken, in een van welken de Lugt meer verwarmd was dan in de andere,en die een Deur van gemeenfebap hadden. Men plaatftc in he: Gat van deeze Deur drie brandende Kaarfen , eene boven, eene beneden, en eene in 't midden der hoogte van 'tKozyn. Aanftands beipeurde men twee Stroomen van de Lugt, een boven, en een om laag, die voliirciic tegenftrydig waren. De Lugt van de verwarmde Kamer ging in de kouder Kamer over, door 't bovenfte van de opening der Deur en dreef de Vlam naar dien kant; terwyl de Lugt uit de koude Kamer in de warme overging door het. onderfre van die opening , en dus dc Vlam der laagite Kaars naar den kant der wanne Kamer dreef. De Vlam der middelfte Kaars, ondertusfehen, bleef ftil en onbewoogen. 't Geene in deeze Proefneeming in "t klein gefchiedt, moet noodwendig in.'t groot ge. beuren in alle Vloeiftof, daar. twee Stroomen plaats hebben, de een boven de andere en wel in tegenftrydige rigtingen; om dat, terwyl de onderfte Stroom pooging doet om de tusichen in gelegene Laag Lugt met zig te voeren, de bovenfte zulks ook van zynen kant tragt werk« h 4 04'  ï5S Proefneemingen met ftellig te manken, en uit deeze tegenwerking van egaale kragten moet een volftrekte ftilftand volgen van de Laag of Bedding Lugt, tusfchen die twee Stroomen begreepen. Daar is dan noodwendig in de Lugt, zo wel als in aiïe Vloeiftoffen , een ftilftand tusjchen twee te*enftrydige Stroomen , de een boven den anderen loopende, en in deeze flille Bedding is het, dat ik voorftel, de Riemen te doen werken, en dus den voorgenomen Weg te vervolgen, indien de bovenfte of onderfte Wind het Vaartuig niet regtftreeks konden brengen tot de begeerde plaats. Nog een Middel biedt zig aan , om van den Wind gebruik te maaken tot het beftuuren der Aëroftatifche Machinen; 't welk ik niet dan met fchroom hier opper , dewyl de ongemeene begeerte, welke ik heb, dat deeze Brief het voordeel moge hebben, van met Uw werk in 't licht te verfchynen, my den noodigen tyd niet geeft, om'er de Proef van te neemen. Hoewel het zeer moeielyk te begrypen is, dat men aan de Schuit of aan den Lugtbol Zeilen zou kunnen voegen, die ligt genoeg waren om de Machine niet te veel te bezwaaren, en die bekwaamelyk konden behandeld worden , zynle niettemin fterk en uitgebreid genoeg;om eene Aeroftatiiche Machine te beftuuren, en het vermogen dat de Wind daar op oefent te over-  KoN stige Lugtbollen. 169 overtreffen : zou de Konst nogthans niet zo ver kunnen komen. van 'er te maaken, die in ftaat waren om de uitwerkinge van de kragt des IVinds op de Machine te helpen , tegen te gaan of te veranderen 9 Hoe het, voor 't overige, gelegen zy met de moogiykheid van dit laatfte Middel, om de kragt des Winds tot btjluuringe van den Koers der Lugtbollen te doen dienen: dar,r volgt al* toos uit de voorgaande overweegingen, dat, wanneer de Ondervinding naauwkeuriger en omftandiger kundigheden zal hebben verfchaft, nopens de verfchillende Siroomen der Lugt, en dat zy de Inbeelding der Menfchen gerust zal hebben gefield, ten opzigt van de gevaaren , welken de eerfte Vaarendsgezellen van deeze foort zouden kunnen bevreesd maaken: dat het als dan, zeg ik , meer dan waarfchynlyk is , dat zy het in hunne keuze zullen hebben, of te vaaren in eene volftrekt flille Lugtfireek , door middel van de Riemen , of op verfcheiderley hoogten een Wind te zoeken , welke hun brenge ter plaatfe daar zy willen zyn. Maar zou deeze Scheepvaart, waar van het enkele denkbeeld den Geest zo ontroert; zou die inderdaad zo gevaarlyk zyn als zy in de •eerfte opflag fchynt? Ik geloof het niet en ben zelfs verzekerd, dat met eenige voorzigtigheid het vaaren door de Lugt vooral niet gevaarlyL 5 ker  17» Proefneemingen met ker zou zyn dan op Zee. Daar zyn duizend gevaaren, die men op Zee loopt, van welken de Lugtreizigers bevryd zouden wezen, en daar zyn weinigen , welken men in de Lugt onderhevig ware , die ook op Zee geen plaats hebben. In de Lugt-Scheepvaart zou men noch Ondiepten, noch Klippen, te vreezea hebben, ten minften .zouden die vry beter bekend, vry gemakkelykcr te befpeuren en vry minder gevaarlyk zyn; aangezien, zo men, geduurende een donkere Nagt, hv.am te ftooien tegen defchuinte van eenig hoog Gebergte, de Machine, welke U ophieldt tot de hoogte daar zy hetzelve aantrof, U beletten zou te vallen in de afgronden , die daar konden zyn, en U tyd zou geeven om U hooger te verheffen dan de top van dar Gebergte zelf. Uit de Proefneemingen van Verfailles en van het Drilveld is Yblykbaar, dat met een zwakken Wind. de Aëroftatifche Machinen eene hor'zonta;.!? verheid van honderd zes en vyftig Mybf in eenen Dag zouden afloopen. Deeze fnelheid is ten minfte viermaal zo groot, als die, welke de zelfde Wind aan een Schip op Zee zou geeven, en, door den tyd der Reizen te verkorten, zou ook de duuring der gevaaren, aan welken zy konden bloot ftellen, verminderd worden. Ge-  Konstige Lugtbollen. i?i Gelyk deeze Scheepvaart van weinig dienst zou zyn, om ever groote Plasfen van de Zee te pasfeeren. zou men meer gelegenheid hebben tot herhaalde pleifleringen , dan men op het gezegde Element kan hebben, en dit gemak kan veel gevaaren doen vermyden, aan, welken men op Zee bloot gefield moet blyven, en veel geryflykheden verfchaiTen, daar men in de Zeevaart van is ontbloot. By aldien het gebeurde, dat de bodem van het Vaartuig van elkander week, en eenigen doorgang liet aan de Lugt; behalve dat men alsdan gebruik van Pompen zou kunnen maaken, even als dit op Zee gefchiedt, wanneer het Schip een Lekkagie bekomen heeft,1 kan men dit gebrek zeer gemakkelyk opzoeken en verhelpen, en men zal 'er in de Lugt zo zeer niet mede belemmerd zyn, als in Zee met Lekgaten onder Water. Eindelyk, zo wanneer de Lugtbol zelve dermaate kwam te barjlen en te fcheure», dat men al vaarende zulks niet herftellen kon, dan zou het alkrzwaarfte Toeval in deezen zyn, zagtclyk naar den Grond te daalen , even als de Machine van Verfailles, en de redeneering dient om te bevestigen , dat een Val van deezen aart niet geweldig en bygevolg ook niet gevsarlyk kan zyn; om dat de Machine, naar evenredigheid van bet Gaz, 't welke zy verliest, zig in Even-  172 PliOEFNEERIlUGEN WET Evenwigt fielt met de zwaardere Lugtbedding, in welke zy nederdaalden dat zy dus ïeder oogenb'lik eenen nieuwen Val maakende, de nederdaaling nooit vei (held kan worden, dewyl die t'elkens ftuit. Zo groot is ook in dit opzigt het voordeel der LugtfOart boven de Zesvaan, dat de zakking 0p den bodem van het Element, t welk hec Vaartuig ónderfteUnti in de eerfte naauwlyks eenig ongemak baart, en in de laatfte altoos ftrekt tot verlies van Lyf en Goed (*). De Ondervinding zal 'c eeniger tyd kunnen bevestigen, het gene ik durf voorzeggen, en bewyzen van hoe weinig belang de'gevaaren zullen zyn , van déeze Scheepvaart, wanneer men 'er genoegzaam in geoefend zal wezen: maar ik acht niettemin dathetnoodzaakelykzy, de groot/Ie voorzorgen te gebruiken in de eerfte Proeven, die men zal neemen, en dat men, voorenaleer de Menfchen aan zig zelve over te laaten , met dergelyke Machinen, door op (*) Men beweert, dat voor elfmaal'honderdduizend Livreseene Aëvoftatifche Machine gemaakt zou kunnen worden, in ftaat om een zwaarte op te beffen, zo groot als die waar meda hst Oorlogfchip/aPï/le de Paris beladen ware. Dit waar zynde, zou zodanige Lugt-Machine niet meer koftsn , dan dat h  Konstige Lugtbollen» i73 herhaalde Proefneemingen verzekerd moet zyn, dat zy dezelven kunnen beftuuren, en vooral dezelven opdejuisie plaats, welke zy verkiezen, doen nederdaalen. Anderszins zouden de Vallen , hoe zagt en langzaam , nog gevaarlyk kunnen zyn : om dat, hoe zagt ook de Lugtreizigers neerkwamen, by voorbeeld, op een Tooren , op het Dak van een Gebouw, op een grooten Boom of in eene Rivier; het te vreezen zou zyn, dat zy zig mogten kwetzen of zelfs omkomen. Het zal dan noodig zyn, in de eerde Proeven, de Machine niet op te laaten, dan aan een Touw, dat genoegzaam fterk is, omze te houden en te beftuuren, wanneer men kwam te verneemen, dat de Menfchen,'er mede opgevaren , 'er geen volftrekt rceefter van waren, en dus de Machine even als een Kind aan den Leyband te geleiden, uitaaninerkinge, dat deeze Konst ook nog maar in haare Kindsheid zig bevindt (*}. Maar fchoone Schip gekost heeft en zekerlyk geen erger noodlot kunnen hebben. (*) [Alle die zorgvuldigheden is men reeds zeer fchielyk te boven gekomen, dewyl men nog voor 't einde van 't voorleeden Jaar 1783 verfcheide dergelyke Lugtrtlsjes zeer gelukkig heeft zien afloopen ; ge-  174 Proefneemingen met Maar wel aan, z.il men zeggen, al kwam deeze Scheepvaart eens tot zekeren trap te gelukken (.*), wat zal men 'er voor gebruik van hebben? Zal men niet altoos veel liever te Lande ofte Water reizen, dan door de Lugt, en moeten, om die reden , de Aëroftatifche Machinen niet veeleer gehouden worden voor eene vernuftige en vermaakelyke Uitvinding , dan voor eene Ontdekking , welke ook van weezentlyke nuttigheid zal zyn ? Ikanrwoord, dat de Vervoeringen te Lande en te Water» in het gewoone gebruik der Samenleeving, doorgaans den voorrang zullen hebben, op de Vervoeringe door middel van de gilyk die van de Ilcercn Charles en Robe et •voorheen bladz. ,"8, gemeld en nader te befebryven,' daar van een doorlugtig Voorbeeld geeft. Ook is het vasthouden van den Lugtbol met Touwen, een en andermaal , zeer i.adeeiig bevonden. Men ziet btffifrtusfchen, dat deeze oveuefTigê zorgvuldigheid zeer tot bekragtiging ftrekt van de in deeze Brief voorgeftelde bedenkingen.] (V [De gezegde Voorbeelden , waar van thans yeifc eide bekend zyn, wonen* dat men reeds volkom-i; in ftaat is, om de Lugtbollen naar believen te doen ryzen en daalen ; dat men g?en /chroom heeft, om 'er zig roede in de Lugt te begeevenen ook meent in ftaat te zyn, omze horizontaal te beftuuren; a!s waar  Konstige Lugtbollen. 175 de Lugt-Machinen; om dat de Weg te Lande altoos de -.ekerfte zal wezen, en het Water in ftaat zynde om zwaare Lasten te draagen, zonder behulp van eenige Machine, de Vervoeringen door dit Middel minder omflags vereifehen ; doch ik ben niettemin ver van te denken, dat zelfs onder die bedenking de Uitvinding der Lugt-Machinen als onverfchillig of onnut kan aangemerkt worden. Nooit kan men,op het oogenblik dat een Uitvinding in de Wereld komt, ®f alle de gebruiken , tot welken die t' eeniger tyd zal kunnen dienftig zyn Cf), of den trap van volmaaktheid , tot welken dezelve gebragt zal kunnen wor- waar van de voorgenomen Lagtrcis, van den Heer MoNTGOLFiëR en zyne Reisgezellen, van Lyons naar Parys, met eene Lugt- Machine van honderd Voeten middellyn in de Maand january deezesjaars 1784, een bewys uitleverde.] (t) 't Is nog maar veertig Jaar geieeden, dat alles 't gene men van de Elektriciteit win, bepaald ware tot de Kundigheid, dat, door een Glazen Pyp met veel moeite en kragt te wryven, dezelve bekwaam wierd, om zeer ligte Lighaamen aan te trekken. Wie zou toen hebben kunnen voorzien, dat dezelve dienen zou om voor het Onweder te befchutten, en tot Geneezing van de Vallende Ziekte? Wie kan nog alle de and3. ie toepasfingen bedenken, die men zal kunnen maaken  176 Proefneemingen met worden , voorzien. De tegenwoordige verfchynt op eene al te pragdge en verlokkende manier, om niet alle de beminnaars der Weeten.fchappen, tot het bevorderen van haare volmaaking, met vereenigde kragten te doen werken. Wie kan waardecren, waar toe de famenwerking van een groot getal fchrandere Vernuften bekwaam zy, en hoe dienvolgens verzekeren, dat, na een meer of minder tydsverloop, deeze manier van Menfchen of Pakkagie te vervoeren niet genoegzaam zeker en gemakkelyk zal worden, om by eenige gelegenheden den voorrang zelfs op het vervoeren over Land te verdienen ? Ik onderftel, dat men dorre Woestynen te pasfeeren hebbe , in weiken men gevaar zou loopen zyne Lastdieren te zien frerven en bygevolg gebrek te lyden aan Water en andere Levensmiddelen ; of onderftellende dat men in de Woestynen , die men te pasfee ren hadt, vreezen moest begraven te zullen worden onder boopen Zands, door den Wind gedreeven; in die beide en cergelyke omftan- dig- ken van deezeonztgthVare werkzaamheid, in de gehesje Wacuur verfpreid?  KoNSTIC-E LuC TBOL LEN, ijf digheden , is het zeker , dat de Vervoering van Menfchen en Pakkagie, door middel van Aëroftatifche Machinen, maar tot eenigen trap van volkomenheid gevorderd zynde, te verkiezen zou zyn boven zo gev«arïyke Reistogten over Land. Men begrypt bovendien, dat, naar maate het gebruik der Lugt - Machinen zig zou volmaaken, en naar den trap van volmaaktheid, welken het bereiken zou kunnen, hetzelve tot vervulling zouftrekken van al minder en minder gevaarlyke Vervoeringen te Lande, alleen om. dat dezelven moeielyker en van meer omflag waren. Indien men, by voorbeeld, op eenige buitengewoone Reize, genoodzaakt was Landen door te trekken waar de Pest heerschte,of daar het Volk woest en onhandelbaar ware ; zou een weinig meerder volmaaktheid in de Vervoeringen door middel van deeze Werktuigen, dezelven nog den voorrang doen geeven. Zy konden zelfs t'eeniger tyd tot die volmaaktheid komen, om te dienen tot een Middel van gemeenfchap tusfchen Volken , die door Gebergten, zo hoog enfteil,van elkander afgefcheiden waren , dat zy, niettegenftaande de nabuurigheid, geen ander middel hadden tot onderlingen Handel. Om kort te gaan , het komt my zo onmooglyk voor, paaien tefteJien aan de uitwerkingen van 't Menfchelyk VerM nuf[.  ifB Proefneemingen met riufc, of aan de foorcen en trappen van nuttigheden , welken ?er uit eene nieuwe Ontdekking te trekken zyn ; dat zulke befchouwingen tot in 't oneindige zouden kunnen voortgaan , en een uitgebreidenLoopbaan openen, voor eene Verbeelding, die de vrugtbaarfte ware in Ont» werpen en Gistingen (f). Bovendien, al wilde men onderftellen, dat deeze Lugtbollen nimmer gebruikt zouden wor? den tot gewoone Reistogten (*); kan men ten miniïe niet twyfelen, of alle keurige Natuurkenners zullen in 't kort vuurige Vaarendsgezeilen worden, in dit nieuwe Element, en zig als om ftryd van deeze Machinen bedienen , door Middel van welken zy zo veele nieuwe 'Kundigheden kunnen erlangen. Kan men , inderdaad , voorzien , van hoe veele Proefneemingen en Ontdekkingen deeze Lugtbollen de Werktuigen zullen zyn ? welk Licht (f) Men zoude in den Oorlog van deeze Machinen in veele Gevallen , maar inzonderheid ook gebruik kunnen maaken, om aan den Gouverneur van eene belegerde Plaats gewigtige üerigten mede te deelen. (*) [Van hoe veel nuttigheid zouden niet deeze Lugt-Machinen zyn, om in de Wintertyd, wanneer door de flegte Wegen in da Val ei jen en Moerasfige plaat-  Konsticb Lugtbollen. 179 Licht zy zullen verfchaffen aan den Barometer, Thermometer, Hygrometer en vooral aan de Elektriciteit? hoeveel opheldering zy ons zuilen kunnen geeven omtrent de vorming, het dry ven en de ontbinding der Wolken . als ook omtrent de oirzaaken van Hagel, Sneeuw en van alle de Verfchynzelen, daar de Lugt het Tooneel van is ? Buiten twyfel is 't onmooglyk, de vorderingen te waardeeren, welken de Natuurkunde van deeze Lugt-Machinen te verwagten heeft. Zy alleen kunnen ons leeren , of de Lugt, welke men op de hooge Gebergten inademt ? gelyk zy aan de gene, die *er ver afftandig is. Eindelyk, zy alleen kunnen ons doen kennen de hoogere Winden, derzelver kragten, rigtingeu, veranderingen en de uitgeftrektheid der Lugtftreeken , welken dezelve beflaan; als ook die der ftille Lugtbeddingen, tusfchen de genen , wel- plaatfen, Paarden, Rytuigen en Menfchen, dikwils den Hals breeken, en de Vervoering van Noodwendigheden ten uiterfte langzaam gemaakt wordt, mat de uiterfte vaardigheid Reizigers en Goederen , al ware het flegts over eene kwaade ftreek Lands, heen te brengen? Hoe veel Ziekten en Ongemakken zou dit voorkomen: hoe veel Onkosten befpaaren? Welk een voordeel en gemak voor den Koophandel door het fpoedig tranfport der Brieven en Paketten, enz.J M %  i8o Proefneemingen met welke hooger en laager met tegenftrydigc Koerfen zig beweegen, en deeze Kundigheden zullen ons brengen tot begrip der oirzaaken van de laager T¥ï,idcn} waar van het zo zeer ons belang is, niet onkundig te zyn. Nog eenmaal: offchoon hec onbetwistclyk ware, dat het reizen te Land of te Water altoos yerkieslyk :'.y, boven het vaaren door de Lugt; zouden 'er evenwel genoeg gelegenheden voorkomen , dat men ergens te Lande noch te Water komen kon: als wanneer zekerlyk deeze nieuwé Lugtvaart onze eenigfte toevlugt moet zyn! Zo men begeerig is alle de deelen te kennen , uit welken de Oppervlakte des Aardkloots , welke wy bewoonen, is famengefteld, en derhalve den top te bereiken van die hooge ontoeganglyke Gebergten, daar federt de Schepping nog geen Sterveling de Voeten heeft gezet; zo wy willen weeten uit welke zelfllandigheden die bellaan , en ons vermaaken in de aldaar voorkomende ongewoon e Verfchyn zelen : zo wy door onze nieuwsgierigheid nog verder worden gedreeven, om nog verhevener Gewesten te beroeken, waar van de Natuur ons den toegang als 't ware verhoeden heeft: zo wy willen weeien, welke voortgangen de afnee» ming van de zwaarte der Lugt aldaar maake , en zelfs de paaien ontdekken yan de geene die tot  Konstige Lugtbollen. i8j tot Ademhaaling bekwaam isf: wat hinderpaal zal ons tegenwoordig zulks beletten■■ kunnen ? Verfchaffen deeze nieuwe Machinen ons geen Middelen om Zaaken uit te voerer , van wier mooglykheid voor. drie Maanden geen Mensch nog de gedagten hadt ? Wie weet zelfs , wat de ftoutheid van den Mensch onderneemen kan: wip:: zyn d? zwaa» righeden bekend, v/elken het voor hem altoos onmooglyk zal zyn te boven te komen? Zyn 'eronder de Reizigers, die den doortogt,by't Noorden om, ondernemen hebben, of die tot aan den Pool hebben w{Üen doordringen, en zig door het Ys belet, hebben gevonden, niet geweest, die een Catv/erp maakten, van Vaartuigen te bouwen, velke over het Ys zelf zouden kunnen vaaren, en anderen, die voorftelden Schuiten te maaken , welken . men over 't Ys kon fieepen, en daar men zig ook infcheepen kon, om weder te vaaren daar de Zee open wr s? Zo 'er Menfchen roekeloos genoeg zyn geweest, tot hetfmeeden van dergeffkè Ontwerpen j waarom' zduden 'er ook niet te, vinden zyn, genoegzaam ftout,^ om over het is te pasfeeren met e?ne Acroihflfehe Machine, en dus te tragten door te dringen tot dit punc des Aardklöots , zo onbekenden niettemin de nieuwsgierigheid zo zeer waardig alwaar U 3 al-  it?2 Proefneemingen met alle de Hemelfche beweegingen zig moesten doen zien onder Vertooningen, zo verfchillende van de genen in welken men ze dagelyks 2iet, en alwaar de Verfchynzelen van den Zeiifteen moeten ophouden, of geheel nieuwe gedaanten aanneemen ? Daar zyn geen vierhonderd Mylen af te leggen , om naar den Pool te gaan en terug te komen, wanneer men aftrekt van de plaats, daar het Ys ons tegenhoudt: een gunftige Wind zou derhalve ons kunnen heen en weer brengen in twee Dagen tyds, en wanneer in deeze Klimaaten twee Lugtjlroomen, de een boven den anderen, waren, waar van de eene naar den Pool, de andere tegenftrydig liep (*}, hoe zou het dan onmooglyk zyn , t'eeniger tyd een pooging te zien gelukken 3 welk in de de (*) Volgens de reedt aangehaalde Proefneeming ran Doftor FaiHsnu, uit het gedagte Vertoog, is het inderdaad zeer waarfchyniyk, dat 'er een boven-Lugtftroom zy, gaande van den Evenaar naar den Tool, en een laagere van den Pool naar de Linie loopende. Dat meer is, daar heeft zeker een Eb en Vloed in de Lugt plaats, zo wel als in de Zee , en bygevolg een beurtlingfe beweeging van den Pool naar den Evenaar t?n van den Evenaar naar den Tool.  KoNSTIGE LuGTBOLEEN. I03 de eerfte opflag zo Herfenfchimmig voorkomt (f)? Wat ook , voor 't overige, het lot moge' zyn van dit laatfte Ontwerp, waar van de zeeÉ twyfelachtige uitflag naauwlyks in een reeks van Jaaren kan te gemoet gezien worden, is het ze» ker, dat, behalve de oneindige dienften, welken deeze Machinen aan de [Natuurkunde kuns nen toebrengen, zy nog in ftaat zyn de verrnogendfte hulpmiddelen, en die tevens van ongemeene waarde zyn, aan de Werktuigkunde te verfchaffen. En, hier is 't dat ik de Heeren M 0 n t g o l f 1 ë r ten uiterfte verfchooning moet vraagen, van in myn Randfchrift niet het geheels belang hunner Ontdekkinge te hebben kunnen uitdrukken; In» ff) [Hoe menigmaal gebeurt het, des Winters J dat RUieren of Zee-Engten , gelyk de Zond, wegens 't Ys te water niet te pasfceren zy>:; dat men met zulk een Lugt-Machine zeer gemakkelj k zouda kunnen doen: om nu niet te fpre.ken vaa het nut 1 dat men van een rniddelmaatigen Lugtbol ten dien opzigte , om Tydingen van de Helder naar Tesfel en viceverfa te brengen , daar men nu, als de i' >stfchuit niet vaar ;n kan . in verhinderd ls io Proefneemingen met X. Brief van den Heer Bourgeois (*) aan den Autheur, behelzende eenige Aanmerkingen over de Lugtbollen of Aëroftatifche Machinen in V algemeen en die van V Drilveld in '/ byzonder. Xk heb de Eer, Myn Heer, van U myne Waarneemingen te zenden, noopens den Lugtbol , die op 't Drilveld is opgelaten. Afmeetingen van den Lugtbol. Middellyn 12 Voeten 2 Duimen. Omtrek 38 Voet. 3 Duimen 8 Lynen &c. Kringvlak 116 Voet. 3 Duim. JJLyn. Vierk.&c. Oppervlakte 465 Voet. oDuim. <5|Lyn. Vierk. &c. Inhoud 943 Voet, 0 Duim. 6 Lyn. Kubiek &c. De («) Monfr. David Bourgeois, in de Litteratuur en Geometrie zeer kundig, is tegenwoordig bezig in deKoninglyke Bibliotheek alle Manufcripten en oude Boeken te doorfnuffelen, zo in 't Grieksch , Latyn , als Fransen., Spaansch , Indiaansen, enz. en alles daar uit te verzamelen wat betrekking heef: tot de Konften, die den Ouden bekend waren. In 't Werk, dat hy daar van wil uitgeeven, zal men alles vinden, wat betrekking heeft tot de Konft van Vliegen, het maaken van 4utomaia, enz*  K on 5 ti g e LuCTIlOL len. %QH De klomp Lugt, daar dit Lighaam de plaats van inneemt, volgens den Barometer gewaardeerd, die op 't oogenblik van 't opgaan des Lugtbols a3 Duimen en ïf Lyn tekende, 782 Greinen op den Kubiek-Voet bedraagende (*), zou gewoogen hebben 80 Pond, 1 Once, 4. Drachmen, 27 Greinen, by aldien de Bol t' eenemaal was gevuld geweest. Hy is het niet geweest en moest het ook niet zyn. Een onvoorzien toeval heeft belet gebruik te maaken' van de Middelen, die eene genoegzaame nadering tot bet Ledige hadden kunnen verfchaffen. Men heeft het gefchat op een agtfte, een tiende of een twaalfde. Deeze onzekerheid noodzaakt drie Onderftellingen te maaken, tot waardeering van de verplaatjle Lugt en van de Onu ( [Zie hier met wat nauwkeurigheid men 't Gewigt der Lugt berekend hebbe. Dit Werkje is met zo veel oplettendheid ragezien, dat ik het nier. noodig heb geoordeeld, de Getallen na te rekenen. Echter acht de Heer Doclor van Noorden dezeiyen daar in niet al te naauwkeurig te zyn berekend. Naauwkeuriger, denk ik , dan de zynei*, op bladz. 28, van den Lugtwecgkonfligm Bol > gedrukt zyn. ZynE I. valt inzonderheid over debefèkening van het Gewigc der Lugt, welke de Heer Faujas de Saint forp, zo hy bladz. 50 fielt , gerekend zou hebben op anderhalf Once, of 12 Drachmen de Kubieke Voet, dat is 720 Greinen; doch hier voor , bladz.  ip2 Proefneemingen met Ontvlambaare Lugt: want de vermeerdering van 't Ledige vermindert de verplaaczing. Men zal dezelve dan aanmerken als gelyk aan 74, of aan 72, of aan 70. De kragt der Opklimming' van den Lugtbol was, toen dezelve in de Lugt werdt opgelaten, bladz- 54, blykt, dat hy dezelve op omtrent 780 Greinen rokende , of op 784 Greinen : zie bladz. 74. Die is dan vooral , volgens den Heer v a h Moorden, teveel, die de Lugt maar rekent op niet veel meer'dan een en een derde Once, dat is (S40 Greinen, de Kubieke Voet: zie bladz. '46 , in *t gedagte Werkje. Men moet onderftellen , dat de Heer Fautas een Drachme, gelyk hier, op 72 Greinen gerekend heeft , en dan bedraagt het nog geen elf Drach' men , en zou dus zeer naby met gezegden Hter overeenkomen , indien de Voeten even groot waren ; waar op voor een Natuurkundigen ze£r te letten ftaat. Het zal gezegden Heer wel bekend zyn, dat de Rynlandfcke Voet, welken ik verneem dat men te Rotterdam gebruikt , kleiner is dan de Paryfche Voet, dien de Franfchen gebruiken. Men weet, dat die in evenredigheid ftaan als 1033 tot 1068 deelen. Ik behoef hier de manier van berekening niet op te geeven , waar uit dan blykt, dat de Kubieke Paryfche Voet tot den RynUndfchen nagenoeg ftaat als 10 ,tot 9, en derhalve, als de eerfte 12 Drachmen of 720 Greinen weegt5, gelyk gezegde Heer den Heer Faujas toefchryft, dat  Konsttoe Lücjtbollen. 193 ten, van 35 Ponden. Die ftondt derhalve in betrekking tot de verplaatfte Lugt, 313,35 t°c 74, tot 72, of tot 70, dat is als 1 tot 5. De bepaaling der ligtheid van de Ontvlambaare Lugt, is van deeze drie Onderftellingen, op de volgende manier, Efleidelyk. Zwaar- dat dan de laatfte maar zou weegen 648 Greinen ; 't welk niet noemens w aardig van zyn Wel Ed. eigene bepaaling der zwaarte van eenen Kubiek-Voet Lugt, tot 640 Greinen naamslyk , verfchilt. Op blad. 18. ftelt zyn Ed. de zwaarte van een KubiekVoet Dampkrings Lugt gantsch ruim, op 12 a i£ Drachmen. Ik denk dat zyn Wel Ed. die het alsi zyne Redeneering opgeeft , aldaar Paryfche Voeten bedoelt, en dan het gemiddelde, gelyk billyk is» neemende, dat is 13 Drachmen , zo komt de zwaarte van een Rynlandfen Kubiek-Voet Lugt nagenoeg op. 12 Drachmen uit. Monfr. Pilatie de Rozier rekent, (pag. 287), den Kubiek-Voot Lugt maar op 10 Drachmen, en Monfr, Meusnier, op 840 Greinen, (pag, 120). Deeze ftelc ook de Lugt tot Water als 1 tot 763, *t welke men gemeenlyk rekent als 1 tot 800; en dus komt, wanneer de zwaarte der Lugt op 12 Drachmen genomen wordt, de Paryfche Kubiek Voet Water byna op 72 Ponden, dat is de Rynlandfche op omtrent 65 Ponden uit. Nu kan men dit zeer wel met zyne 840 Greinen overeenbrengen, als men flegts begrypt dat hy een Drachme op 70 Greinen neemt.] N  194 •Proefneemingen met Pond. Pond. Pond; Zwaarte van den ledigen Bol, 25 «5 25 De kragt van Opklimming, 35 35 35 Zwaarte der Ontvlamb. Lugt die in de Bol was vervat, 14 12 10 De verplaatfte Lugt, 74 of 72 of 70 De Ontvlambaare Lugt zal derhalve tot de Dampkrings-Lugt,in zwaarte, geftaan hebben, als 1 tot 57, als 1 tot 6, of als 1 tot 7. De misdag door inlaatinge der DampkringsLugt in den Bol, voor deszelfs vertrek , begaan y benadeelt deeze opmerkingen niet: want de uitwendige verplaatzing werdt vergoed door de inwendige vulling. Ondertusfchei; maakte dit een peiling , die voor het Omvvindzel fchadelyk was, zonder eenige goede uitwerking toe te brengen aan den Bol. Even zo was het niet gelegen met een anderen misllag, begaan door 't inbrengen van een te groote-veeiheid Ontvlambaare Lugt. Hier door werdt dé fnelheid der opklimminge van den Bol vermeerderd , zonder ecr.ig bevordering der Proeve, welke men neemen wilde van de Ontdekking der Heeren Montgolfiör, dat het esnigjle oogmerk was van deeze eerfte Proefneeming; en de Waarneemingen der Opklimminge zyn 'er moeielyker door geworden in 't net te brengen. Zy nam te fchielyk'den' Lugt.  Konstige Lugtbollen. 105 Lugtbol uit het Gezigt der Aanfchouweren weg, die 'er anders het genot van zouden gehad hebben door de omftandigheden van het Weer, van het oogenblik des opgangs af, tot aan dat der tweede verdwyning: alzo de Regenwolk, welke den Bol aanftonds bedekte, verder zou gevoerd zyn geweest in de tusfchentyd eener minder vaardige opryziug, en dus de Bol laater zou gedrongen zyn in die laatfte Wolk. Deeze al te fterke inbren* ging van Ontvlambaare Lugt, heeft bovendien het Ongeluk gehad van den trap te vermeerderen der uitfpannende kragt van deeze Lugt, welke , - niet meer dan zeer weinig tegenwer- ■ king op zig zelve hebbende , met geweld aandrong tegen de Wanden van den.Lugtbol, en zig daar in een doorgang baande. Zonder deeze twee misdagen , en door zig te bepaalen tot eene kragt van opklimminge van 24 Ponden, zou de vryheid der tegenWerkinge van den Lugtbol van een derde zyn • geweest, en de verplaatfte Lugt gebragt zynde tot 54 Ponden, zou de kragt van opklimminge in betrekking geftaan hebben tot deeze ' Lugt, als 4 tot 9. De Lugtbol zou, volgens deeze' Onderfteliiug , zig tot omtrent 2200 Toifes of 1100 Roeden hebben kunnen ophefferf,. en in de geforceerde ftaat, waar in dry was gebragt, zóu dezelve, indien N 2 4;  ig6 Proefneemingen met de Breuk niet gefchied is dan na zyne hoogfte opklimming» tot de hoogte van 2500 of aéoo Toifes kunnen gefteegen zyn. De berekening van deeze Verheffingen is gisfende, niet ftellig. Wy kennen de vermeerdering der yerdunningc der Dampkrings Lugt, in de vooregang haares afftands van de Aarde, zo wel als alle omftandigheden, welke daar in veranderingen kunnen baaren , niet dan onvolmaakt. De Lugtbollen zullen ons, daar omtrent, beter 'onderrigtingen geeven. Men kon, voor derzelver Ontdekking , den Dampkring niet doordringen , dan met hooge Gebergten te beklauteren; alwaar de Dampen zig nog, hoewel in minder veelheid , verheffen , en deeze Dampen brengen meer of minder verfchil toe, aan den waaren ftaat der vrye , Lugt, volgtns den aart des Gronds, waar uit zy voortkomen. Men moet niet nalaaten hier omtrent nog op te metken , dat de punten , tot welken men de bovengemelde Verheffingen bepaald heeft, de genen zyn , waar men onderfteld heeft, dat het Evenwigt plaats moest grypen, tusfchen de zwaarte des Lugtbols en die der omringende Lugt. Doch het is waarfchynlyk, dat hy zig hooger heeft kunnen verheffen, om dat hy op dat oogenblik een kragt van Wiegeling (Libration) zal gehad hebben , die  K'onsttce Lugtbollen. 197 die hem zal hebben doen voortfchieten. Zal men hier de Wetten moeten te pas brengen van den Val der zwaare Lighaamen , fchoon de oirzaak der Opklimminge, voortgebragt zynde door het verfchil der Soortelyke en betrekkelyke Zwaarheden , en verminderd door den tegenftand der Lugt , meer en meer afneemt , naar dat het ligte Lighaam nader komt aan de plaats des Evenwigts? Wat kragt zal 'er overblyven, wanneer deeze afneemende Oirzaak zal te niet gegaan zyn ? Wat Ruimte zal dit overblyfzel doen doorloopen, wanneer het beftreeden wordt door een dubbele Oirzaak van Ligtheid en toeneemende tegenftand, welke het opftygend Lighaam neerdrukken zal en tot onder het punt van Evenwigt doen te rug vallen? Dit fpel van op* en neerfchie ting {Oscillatiori) zal zonder twyfel zig verfcheide maaien herhaalen, en de befchouwing daar van zou van veel belang zyn, door een Teleskoop of met goede Verrekykers waargenomen wordende (*). Ik ben, enz. 2V*. (*) [Hier mede komt zekerlyk overeen , dat op. fpringen , 't welk men in een Stok , die Loodregt in 't Water gefmaiu wordt, waarneemt, en deeze Lugt- N 3  tjjfl Proefneemingen met Nafchrift. My is de Brief medegedeeld van den Heer DeMeusnier. Hy beantwoordt, met veel fchranderheid, verfcheide Vraagen, die ten befluite (trekken van deeze myne Aanmerkingen. Wy verfchillcn in eenige uitkomfien , om twee redenen, i. De zwaarheid der Lugt. Ik heb, om die te bepaalen, gebruik gemaakt van de betrekkingen, welken de besre bekende Ondervindingen aan de hand gaven, die door eene middelende nadering overeenbrengende; terwyl gezegde Heer van dit Onderwerp een byzon* der Voordel gemaakt heelt, welks oplósfing hem bragt tot verbetering der oude waardeeringen. 2. Hy heeft nioc gerekend op het Ledige, dat in de Lugtbol overgebleeven was. Nogthans ben ik wel verzekerd, dat het plaats had. Voor 't overige verdient die Heer den grootiten Lof, wegens de naauwkeurigheid, de juistheid en fraaiheid, van zyne Rekeningen. x r. Lugtbol van 't Drilveld mankte , toen hy by Ganesfe neerkwam, zo verhaald wordt, nog dergelyke Sprongen. Ook is het zeker dat die Oscillatie, zo men den (hellen voortgang en den minderen tegenftand in aanmerking neemt , nog ongelyk meer plaats moet hebben in de Lugt dan in het Water.]  K ONSTIGE L-UGTBOLLEF. f£r> xr, Proefneemingen, te Parys gedaan in de Straat van Montreuil , Voorftad St. Antoine , met een Lugtbol , die wet twee Menjchen is opgegaan, den iq Oktober 1783. Schoon de Proefneeming van Verfailles veel genoegen hadt gegeven; alzo de Machine, daar men zig van bediende, door de kragt van het Gaz opgefcheurd ware in het bovenfte gedeelte, 't geen haar belette tot die hoogte op te ftygen, waar zy anders hadt moeten komen; befloot de Heer Montgolfiëu eene andere te doen maaken, die grooter en veel fteviger zoude zyn, en met welke hy zig voorftelde Proeven te doen, bekwaam tot volmaaking van eene Ontdekking, in welke men niet dan langzaam en als by trappen kan vorderen. Men gebruikte al den tyd in alle voorzorgen die noodig waren tot het maaken van deeze Machine, en den 10 van de Maand Oktober was; dezelve geheel voltooid. Haare figuur was Eyrond, de hoogte van 70, de middellyn van 46 Voeten en de Inhoud van  sé» ■Proefneemingen met van 60.000 Kubiek - Voeten. Het bovenfte gedeelte, met Leliën van Vrankryk omzoomd, was verfierd met de twaalf Zodiaks tekenen Goudkleur, het midden droeg' KoniogsNaamletters met Zonnen daar tusfchen, en het onderfte was verfierd met Natrekoppeo, Bloerakranfen en Arenden met uitgefpannen Wieken , die al vliegende deezen pragdgen Lugtbol, Hemelsblaauw van grond, fchicaeo te onderr fchraagen. Eene cirkelronde Gaandery, van Teenenge» vlogten en omkleed met Doek, waarop men Plooijen als van hangende Kleeden en andere Ornamenten gefchilderd hadt , was door een menigte Touwen onder aan de Machine opgehangen. Zy hadt omtrent drie Voeten breedte: daar was ter regter en flinker zyde een Balustrade aan, van vierdhalf Voeten hoogte. Deeze Gaandery belemmerde noch ftopte op geenerley manier de opening van omtrent 15 Voeten middellyn, welke zig onder aan de Machine bevondt; zy diende, in tegendeel, dezelve tot verlanging, en het was in 't midden van deeze opening dat men een Komfoir geplaatst hadt van Yzerdraad, aan Kettingen opgehangen , door middel van 't welke de Perfoonen , die in de Gaandery waren met een Voorraad va» Stroo, met gemak zo veel Gaz konden oncvvikkelen als hun behaagde. Plaat IV, geeft  Konstige Lugtbollen. 201 IV. geeft van deezen Toeftel een naauwkeüri« ge Vertooning. Deeze Machine, zo als ik ze bier befchree* ven heb , woog ren minfte 1600 Ponden. Men hadt de voorzigtigheid gehad, van het Algemeen , in 't Journal de Paris van 11 Oktober, te verwittigen, dat de Proefneemin. gen, welken men voorneemens was te doen, weezentlyk de Geleerden betroffen , en dat, van hoe meer belang zy voor de Natuurkunde konden zyn , hoe minder zy tot vermaak zouden ftrekkcn van loutere nieuwsgierigheid. Deeze voorzorg hadc noodig gefcheenen , om zig van den algemeenen aandrang te ontflaan, voor dat men genoegzaam aangaande den uitflag verzekerd ware. Het was-in dergelyke omftandigheld voorzigtig en dienftig, in ftilte en ongeftoord te kunnen werken, met Menfchen in de Konst van Proefneeminge bedree* ven: want deeze moest noodwendig zwaarigheden onderhevig zyn. Men weet, dat wanneer men niet belemmerd is door ongerustheid over den uitihg, welke dikwils afhangt van de geringfte omftandigheden, 'er met veel meer vertrouwen gearbeid worde: ieder helpt met zyne raadgeeving,en,de geheele Wereld medewerkende, wordt de zaak van algemeen belang, en, wel verre van alsdan de bediiling van onkundigen te moeten uitftaan, helpt de onderN 5 H?,  202 Proefneemingen met Iinge begeerte, om de zaak te zien gelukken, ongemeen. Maar dit verilandige overleg kon flegts eenigermaate plaats hebben, in zulk een Stad als Parys, daar men in dit opzigt niet altoos zyn eigen meefter is. Zo dra 't gerugt van nieuwe Proefiieemingen zig verfpreidde, was de toevloed van alle kanten groot, en, terwyl men den toegang niet weigeren kon aan Luiden van groot fatzoen en rang, fielden anderen middelen in 't werk om toegelaten te worden; waar door een Ontwerp, dat flegts ter proeve (bekken zou, wel haast uitliep op openbaareProefneemir;gcn. Woensdag, den 15 Oktober, begeerde Monfr. Pilatre de Rozier, (die in verfcheide gevallen blyken gegeven heeft van verttand en moedigheid , door hem getoond in ftoute Proefneemingen , waar hy zelfs niet fchrooinde zyn Leven in de waagfchaal te Hellen ;*) reeds eenige Proeven naby den Grond gedaan hebbende met de Aëroftatifche Machine ; met groote vuurigheid, dat men hem, zo 'c doenlyk ware, tot een groote hoogte deed opgaan. Hy plaatfte zig, ten dien einde, in de Gaandery : men vulde den Lugtbol, en dezelve ging, zonder omkanteling {*)t pp, tot zo verre (*) [Die het ongeluk is geweest vsn den pragtir gen Lugt-Koepel, in den Haag gepraktifeéid.]  Konstigf Lugtbollen, 203 verrre als de Touwen toelieten, welken men 'er aan hadt vast gemaakt; dat is, to: de hoogte * van 80 Voeten. Zy hielde daar vier Minuuten en vyfentwintig Sekonden ftand , zonder dat de gezegde Heer het allerminfte ongemak ondervond. 't Geen in deeze Proefneeming van veel belang was, is, dat men zig verzekerde aangaande iets , 't welk de geheele Wereld fcheen ongerust te maaken ; tc weeten omtrent de manier, op welke de Machine vallen zou , wanneer het Gaz verflapte(f), maar men zag klaar, dat, in plaats van vallen, dezelve langzaam nederdaalde , altoos gefpannen zynde , en dat zy, na den Grond geraakt te hebben, weder opileeg tot zekere hoogte , na dat zy verligt ware door het uilfrappen van den genen , die zig in de Gaandery bevondt. Vry dag, den 17 dito, werden die zeifde Proefneemingen herhaald. Daar was zulk een een drift om ze te zien , dat 'er een onbefchryflyke toevloed kwam van Volk. Naauwlyks zou men een luisterryker Gezelfchap by een (f) [Te weeten fommigen zyn ook, met den Heer J. van Noorden, van denkbeeld gev/eest, dat het een Hahbreekend Werktuig ware, zonder echter 't zelve te verzekeren; dewyl zy dan naderhand uitgelachen zouden zyn.  2C4 Proefneemingen biet een kunnen brengen. Maar een nadeelige Wind, die zig verhief, deedr de Proefneemingen niet zo wel gelukken. Want, fchoon Monfr, Pilatre bykans tot gelyke hoogte als Woensdag opging, hielde de Machine zo wel geen ftand, en maakte zulk een fraaije Ver* tooning niet als voorheen. Hier uit begreep men genoegzaam, dar het beter ware geweest de algemeene nieuwsgierigheid min der in te volgen: alzo het dikwils gebeurt dat Menfchen, die dus een Proefneeming niet volkomen naar hun genoegen zien uitvallen, dezelve deswegen minder achten, niet lettende op de onvf-rmydelyke toevalligheden, aan welken zy onderhevig is, hoe veel vlyt en moeite ook de Onderneemer daar toe aangewend hebbe. Gelukkig verkoos de Heer MontgolfiSr, den velgenden Zondag, het goede Weer, om nieuwe Proefneemingen te doen, die op de plegtiglle manier betoogd hebben de trapswyze maar fnelle vorderingen, welken deeze Lugt-Machine onder de handen van haaren Uitvinder maakt. Eerfte Proefneeming. Den 19 Oktober, te half vyf Uuren 's namiddags , werdt de Machine, in tegenwoordigheid van meer dan tweeduizend Menfchen, na dat men de Gaandery, daar aan hangende ver-  k0ns>ig E lugtbollen. «05 verkleind hadc, in vyf Minuuten tyds met Gas gevuld, en de Heer Roeier zig in de Gaandery geplaatst hebbende, met een tegenwigt van honderd Ponden aan de andere zyde, om de zwaarte gelyk te maaken , werdt opgeheven ter hoogte van ao» Voeten. De Lugtbol hielde zig zes Minuuten op die hoogte, zonder Vuur in het Komfoir. Tvoetdc Protfneemifjg. De Machine , draagende den Heer Pilatre de Rozier, met een tegenwigt van honderd Ponden, en Vuur in het Komfoir; werdt opgeheven tot 250 Voeten hoogte, daar zy geduurende agt en een halve Minuut llrand hieldt. Toen menze nedertrok , werdt zy, door een vlaag Wind uit den Oosten, gedreeven op een hoop zeer groote Boomen in eennabuurige Tuin • alwaar zy verward raakte, zonder 't Evenwigt te verliezen. Het Gaz werdt vernieuwd , door 't Vuur aan te ftooken, en zy redde zig zelf uit dit ongeval, verheffende zig 3op eene pragtige wyze, onder algemeene toejuiching, in de Lugt. Deeze tweede Proefneeming was zeer leerzaam. Men hadt hooren zeggen, dat, wanneer zodanige Machine eens op een Bosch viel, zy aan tlukken zou raaken,en de genen, die  206 Proef neeminge N met die 'er in waren, groot gevaar zou doen loo* pen. Dit voorbeeld, naamelyk, bewyst, dat zy geenszins valk, maar dat zy nederzahke, en dat zy haar Evenwigt niet verlieze noch omkanteie : dat zy op de Boomen niet aan ftukken raaké: dat zy de Reizigers, welken zy met zig voert, niet doe verongelukken noch ongemak lyden: dat deeze in tegendeel, door nieuw Gaz voort te brengen, haar Middelen verfchaffen om zig uit de zwsarigheid te red. den; zo dat zy, ondanks een dergelyk toeval, haaren weg kan vervolgen (*j. Monfr. Pil at re gaf nog een voorbeeld, van geroaklykheid , om met deeze Machine naar believen te kunnen nederdaalen en weder opftygen: want dezelve, tot meer dan tweehonderd Voeten opgeheven zynde , zakte langzaam naar beneden, en, toen zy naby den Grond kwam, maakte die Heer, zeer vaardig en op zyn tyd, nieuw Gaz, 't welk de Machine aanftonds weder opklimmen en haare voorige ilandplaats inneemen deedt. Der» (*") [Zo dat a] wederom blykt , dat zy niet van de allerlnlslreekendfle zy. Moog'vk is een Schavot, hoe ftevig ook , haUbreekender; dewyl men da ir :if kan vallen, en dus, of op een andere manier, het Leven verliezen.]  IConstici Logtdollen. 207 Derde Proefneeming. . De Machine ging , dien zelfden Zondag f op met gezegden Heer en zynen Reisgezel , Monfr. G 1 roud de Vïllette. Alzo men de Touwen verlangd hadt, verhief zy zig tot de hoogte van 324. Voeten, en bleef aldaar, in het volmaaktfto Evenwigt, ten mintte negen Minuuten. 'tWas, inderdaad, een zeer ongewoone Vertooning , voor de eerfte maal Menfchen tot die hoogte opgevoerd te zien, en zig aldaar ophouden zonder gevaar of ongerustheid. Een pragtig Gezigt leverde deeze Lugtbol op die hoogte uit. Zy hing als boven de Stad Parys en was in de geheele Omtrek zigtbaar. Haar grootte fcheen niet verminderd te Zyn, in 't Oog der Aanfchouweren, die zig op de plaats der Proefneeming bevonden , maar de Menfchen waren naauwlyks te zien. Met Verrekykers zag men den Heer Pilatre, met niet minder verftand dan vlyt, aan 't Vlam maaken bezig. Wanneer de Machine weder neergedaald was, verzekerden deeze Heeren, dat zy geen het minfte Ongemak hadden uitgeftaan. Zy ontvingen de billyke toejuichingen , welke zy door hunnen iever en moed verdiend hadden. De Heer .de Marquis d'Arlan des, Majoor van  *o5 Proefneemingen met van de Infantery, nam vervolgens de plaats in van den Heer de Vïllette, en werdt met den Heer Pilatre op nieuws opgeheven. Deeze laatfte Proefneeming hadt den zelfden nitflag als de voorgaande , en het is zeker, dat» zo de Machine niec was vastgehouden geweest, zy ten minfte tot de hoogte van 1200 Toifes zou opgefteegen zyn. Zie daar dan Hukken buiten alle bedillino-, die kkarblykclyk bevvyzen , dat Menfchen tot eene taamelyk groote hoogte kunnen opgeheven worden , zonder gevaar , door een voor deezen tyd onbekend Middel, en die de vorderende Gevolgen der Proefneeminge van den Heer MowTGOLFiëR bevestigen. Dit is, buiten twyfel, het beste antwoord dat men kan geeven aan dc verachters van deeze verbaazende Machine, wier volmaaking misfehien boven onze verwagting uit zal vallen , indien Vorlten t'eeniger tyd zig willen bezig houden, met dezelven nog veel grooter te laaten maaken , en vooral, zo zy beftendig blyven in hunne beproevingen , zig niet laatende affchrikken door de moeielykheden , welken men te boven zal moeten komen, eer men 'er mede doen kan wat men wil. Vooral moet men oplettende zyn, dat 'er veel minder verfchil is , tusfchen zulk eene Lugt - Machine, die hedendaags Menfchen voert, en eene , die 'er  Konstige Lugtbollen. 209 'er een groot getal zou voeren, als tusfchen een eenvoudige Kano of Schuit der Wilden , uit een Boomftam gehouwen, en een Oorloglogfchip van honderd Stukken, dat het geweld der Golven wederftaat en onbefchadigd over den Oceaan vaart, van 't eene end des Aard. kloots tot aan het andere. O XII,  ■ZLa proefneemingen met XII. Brief van den Heer Giroud de Villen te, over zyn wedervaren in het op/iygen met den Lugtbol, den i$ Oktober 1783. ft isteren, den 19 deezer, kreeg ik, als me-, de behoorende tot de Koninglyke Manufaktuur van Reveillon, van deeze Heeren Verlof om, in plaats van het Tegenwigt, te gaan in het gedeelte van de Korf, tegenover dat, waar in zig de Heer Pil atre d e Rozier bevond. Ik werd, byna in 't verloop van een vierde Mi nuute , tot vierhonderd Voeten, zo men my ver. ' trd heeft, van den Grond opgeheven • wy bleeven in die Hand 1 o Minuuten, Myn eerfte werk was, door een gat van vierDuimen breedte , met verwondering te letten op den verftandigen Natuurkenner, dien ik de eer had te vergezellen: zyn moed, zyn vlugheid, zyne bekwaamheid, in het wel behandelen en beftuuren van zyn Vuur, hielden my opgetoogen, My omkeerende onderfcheidde ik de Bolwerken , van de Poort St. Antoine tot aan die van &. Martin, geheel met Volk bedekt, dat my voora  Konstige Lugtbollen. 211 voorkwam als een lang Rabat met veeierley Bloemen. De Straat St. Antoine, de Tuinen die ons omringden, vertoonden zig even zo. Vervolgens my willende bezig houden met het Onderwerp, waarom ik deeze Reis had ondernomen, doeg ik myn Gezigt in de verte. In 'e eerst zag ik de hoogte van Montmartre, die my de helft laager toefcheen dan onze Grond. Ik ontdekte gémakkelyk iVe#i//z*, Saint .Cloud, Sêve, Isfy, Ivry, Charenton, Choify en misfehien ook Corbeil, 't welk de flaauwe Mist my belette te onderfcheiden. Op 't oogenblik werd ik overtuigd, dat deeze weinig kostende Machine in een Armee van veel dienst zou kun-, nen zyn , om de legging van 's Vyands Leger, deszelfs beweegingen en Stoeruftingen,te ontdekken, en daar van door Seinen kennis te geeven aan de zynen. Ik meen dat het op Zee, insgelyks, met eenige voorzorgen, doenlyk zou zyn, zig van deeze Machine te bedienen. Zié daar Heeren eene onbetwistelyke nuttigheid, welke de tyd ons nog volmaaken zal, enz.(*). XIIÏ. (*) [Zo dat inen ziet, dat deeze Machine, volgers de Uitvinding van Montgolfi Sr, geens. zins z> gevaarlyk af nutteloos ■ zy , ah zy in 't Weikje over den Lugtwcegkmjligen Bol wordt uitgemaakt.] 'O 2  sis Proefneemingen met XIII. Berekening van de hoeveelheid van Ontvlambaare Lugt , welke men bekomt door vermenging van Yzer mei VitrioolZuur, en van Spiauier met het Zuur van Zee Zout, en de Onkosten daarvan , door den Heer Pilatre de Rozier. Eerste Proefneeming. Ontvlambaar Gaz . vjaar van de zwaarte tot die der gewoone Dampkrings-Lugt in betrekking ftaat, als 7 tot 43. S. D. odes Oneen van de fterklie Olie van Vitriool, die men verkoopt, kosten ■ . 4 " 3 Vier Oneen Yzer - Vylzel dat met den Zeikteen is uitgetrokken. . . 1 - o Agttien Oneen gedestilleerd Water enz. '' :' . 1 » o Deeze drie Stoffen, vermengd , hebben een Kubiek Voet Gaz uitgeleverd. De Ontbinding,door Warmte gehoipen,is invyf Vierendeel Uurs gëfchied. Dus heeft dan de Kubiek-Voet van dit Gaz, te Javelle, . , , gekost. . 6:3- Twee-  K0NSTr,g e lugtbollen. s113 Tweede Proefneeming. Outvlambaar Gaz , waar van de zwaartl tot die der, gewoone Dampkrings ■ Lugt in betrekking ftaat, als 5 tot 53. s. . D. Zes Oneen Vylzel van Spi- auter . . 5 " 0 Zes Oneen zeer ftérke Geest van Zout . . 7 - 6 Zestien Oneen gedestilleerd Water, enz. . . 1 - o Deeze, ondereen gemengd, hebben een Kubiek-Voet Gaz voorrgebragt. De ver- zadiging, door Warmte geholpen, was in' drie Kwartier Uurs volkomen. Deeze Kubiek - Voet zeer ligte Ontvlambaare Lugt, heeft bygevolg in de Fabriek ge- « kost . . 13 -6 De twee. Proefneemingen, welken ik hier voorftel i de naauwkeurige uitkomst zynde van een groot getal byzondere Proeven, kunnen tot vergelyking aftrekken voor Lugtbollen van ver*  si'4 Proefneemingen met verfchillende middelfynen. By voorbeeld', zo men de Kosten wilde weeten, van een Globe 'van 30 Voeten miJdellyn, als ook de Zwaarte, welke die op zou kunnen heffen, om in Evenwigt te zyn met de Dampkrings - Lugt, met een middelbaare hoogte van den Barometer , op 28 Duimen van den Paryfchen Voet, [dat is omtrent 1.9 van den Rynlandfchen Voet,}gerekend; zo gaat men dus te werk. De Omtiek van den Bol, is 94 Voet. 3 Duim. De Oppervlakte 2827 Vierk. Ven-ten. De Inhoud '4137 Kubiek - Vosten. De Zwaarte van een Kubiek-Voet DampkringsLugt,met een midd. Barometer,ioDrachmen zynde, Pond. Onc. Dr. zovveegtdeLugt-Inhoud. 1.104 . 7 . 2, Waar van men eerst moet aftrekken de Zwaarte van 359 Ellen Taf, volgens dae van den Heer Ro-1 ser t (*) [De Ligtheid, waarvan hier gefproken worde, is dus te begrypen. Wanneer de Bol ontledigd werct van Lugt, dan is hy zo veel ligter , als de zwaarte bedroeg van die Lugt : dat is te:,zeggen , ds plaats, welke hy uitgefpannen beflaat; maar hy heeft  Kohstige Lugtbollen, 215 bert gefchat op 6 On; Pend. Onê. Dr, cendeEIle, is i 127 .2.0 Blyft in ligtheid (*). 077 .5,2 Hier van nog, voor de Riemen , Touwen, Bo« dems en Kraan . 25 ; o . c .,, , ,...„,, ,.„—„, Blyft in ligtheid 952 . 5 . 2 Ik onderftel,ein4elyk, den Bol gevuld met Gaz , (fchoon drié vierde parten genoeg zyn,,) en dit gefchat op byna een zesde deel zo zwaar als de gemeene Lugt, welke de Bol verplaatst; moet dan nog van het voorgaande afgetrokken worden 184 . 1 . ïf Zo blyft dan aan ligtheid over - • • 768 . 4 . cl . Prys heeft zyn eigen zwaarte aan T.if enz. 't welk derhalve die Ligtheid vermindert, zo wel als het Gaz,: waar mede hy gevuld wordt: des het overfchdt alleen aanduidt, hoe veel ligterhyis, dan eën Klo'vnp" Lugt van die uitgebreidheid.] O 4  2i5 Proefneemingen met Prys der Stoffen. Driehonderd negen en der. tig Ellen Taf, duhbeld gegomd met Kopaal - Vernis, tegen 10 Livres de EI- Livr. Sols. Den. Ie, is . . 3390 .0.0 Vyf Ellen voor de Naaden . . 50 . o . o Veertienduizend horderd zeven en dertig KubiekVoeten Gaz, uit Yzer getrokken , tegen 6 Sols 3 Dot. de Kubiek-Voet 44.17 .16 . 6 Komt de geheele Prys der Machine. . 7857 . 16 . 6 Zo men het Gaz van Spiauter gebruikte, dan zou de Bol 78 Ponden meer kunnen draagen, maar hy zou alsdan 4104 Livres 13 Sols meer kosten dan de voorgaande Bol, cn dus zou de Prys der Machine zyn, 11982 Livres 9 Sols 6 Den. Niet- (• Ik heb de Machine onderHefd, gemaakt en gevuld te zyn In eene andere Manufaktuur dan die der Hoofdtlad, anders zou ik in rekening hebben moe.  konstige LüGTBOLLEN. s17 Niettegenfraande alle zorgvuldigheid, welke men kon g:lruiken in de uitvoering van zulk een Lujrtbol als deeze, zou hy ieder Dag ten minfte 6 Ponden Gaz verliezen, 't géne uitmaaken zoude eene Som van 45a Kubiek-Voeten, welke Kgen 6 Sols 3 Deniers gerekend, volgens den Prys van het Gaz uit Yzer-Vylzel, bedraagsn zou 141 Livres 15 Sols 3 Deniers ieder Dag, en volgens dien van het Gaz van Spiauter meer dan eens zo veel. Uit een zo aanmerkelyk dagelyks verlies, blykt de onmooglykheid, om van de Ontvlambaare Lugt gebruik te maaken in Proefneemingen in 'tgroot, ten minfte zo men geen Omwindzel kan uitvinden, welks Geweefzeldigter zy dan Blaazen en Goudflagers-Vlies, welke de twee foorten van Gaz laaten doorgaan met eene gemakkelykheid, die men nog niet getaxeerd hadt, voor de laatfte Proefneemingen van den Heer Faujas de Saint Fond (*)* XIV. moeten brengen de Belastingen , op de Zuuren en andere Stoffen gefield, die den Prys bykans een zes* de deel zouden verhoogen. O 5  „ftïS PuüEtMKEMINGEN MEI' X I V. Inhoüd der Bolronde Aëroftatifche Machinen en de Zwaarte , die zy kunnen opligten , met Ontvlambaare Lugt gevuld zynde in verfchillende Omwindzels, van gegomde of geverniste Taf, Schaapen- en Bokken-Leder. Middel- Opper- Lighaams» Bokken- Schaapen-'Gegomde lyn. vlakte- S Inhoud. Leder. Leder. Taf. Voelen. Q. Voeten, K. foetert. Ponden. Ponden. Ponden. 5 78 65 i| 10 314 523 24i 20 1257 4190 iel 265 30 2828 14142 34° 576 916 40 5028 33723 1240 1659 2261 50 7857 65476 2884 3539 448o 60 11314 113142 5550 6493 7973 70 15400 179660 9455! i°738 12583 80 30114 268191 1485°,' 16526 I893C» 9° 25457I 38i8S7 2i9'4 24°48 27085 100 31428 523809 30934 33553 37943 350 70714' 1767857 113242! 119135 127605 200! 125714, 4190476 27890H 289377 304437 De Breuken,als weinig, inzonderheid in de groote getallen,ter zaake doende, zyn van de Maat der Oppervlakten en Inhouden afgelaten < te meer om dat die berekening niet in de uiterfte volmaaktheid valt. Men heeft de proportie der Ontvlambaare tot de gewoone Lugt, als r tot 8 genomen. Het Bokken - Leer rekent men te weegen 4 Oneen of agt Loot; het Schaapen-Leer af Oneen, en de Taf anderhalf Loet, den vierkanten Voet. XV,  KoNSTirtE Lugtbollen. 219 X V. Evenwigt der Lugtbollen van Doek, gevuld volgens de Manier van de Heeren Montcolfi er, onderftellende de Lugt, daar in vervat, de helft ligter dan de Dampkrings Lugt, en de zivaurte van 'f Omwindzel, op twee Oneen den vier kar ten Voet. Middellyn. Vonden. Een Lugtbol van 20 Voeten zou draagen 20 't Gewigt van Riemen, Touwen, enz. moet nog van die Zwaarte afgetrokken worden, als den Bol bezwaarende. X V. 22 ———• —— 4» 24 — ■—— 80 26 ■■ —— 128 28 178 30 . 245 35 469 40 794 45 — 1224 50 : • 1788 60 111 3373 70 5678 Zo _ 8835 *o ■ 12977 100 ■■■■ " » 18238 125 37162 ijo ■ - • 66097 «75 ~ 106766 200 ... 155357  22q -Proefneemingen met XVI. Proefneeming te Lyons in 't werk gefield door den oudften Heer MoNTGOLFiëR» met eene Aëroftatifche Machine, die in haar opgang op zig zelve gevoed werdt door brandend Vuur. Machine, die by den Heer Intendant van Lyons opgelaten werdt, was van enkel Papier gemaakt: haare gellalte belfond uit twee vierhoekige geknotte Pieramieden , vereenigd met haaren Gronditeun,welke Zyden hadt van agt Voeten breedte: de geknotte Toppen waren van vier Voeten, en de gemeene As hadt de langte van agt Voeten. Dit maakte een Inhoud van 300 Kubiek-Voeten, op 't meefte. De famenvoeging der Grondfteunen was ge* ftevigd door eenige ftrookjes Hout van agt Voeten langte , en de onderfte Opening door vier van vier Voeten. Vier dikke Yzerdraaden , komende uit de vier hoeken der onderfte Opening, vereenigden zig in 't midden. om daar een Cylinder te draagen van Yzerdraad, die een Voet lang was en zes Duimen wyd. Na de Machine mee Gaz voorzien te hebben door  Konstige Lugtbollen. 221 door middel van Vuur, werdt de Cylinder'gevuld met een Rol van dertig Bladen Papier, die met een Pond Olyf-Olie- doordrongen waren , welken merf in brand "ftak. De Machine, zig niet -fnelheid verheffende, werdt naar den kant van de Stad gedreeven. Toen zy omtrent een vierde Myls in deeze Koers hado afgeloopen, bevondt zy zig. ter hoogte der Wolken verheven , en werdt even als die van 't Noorden gevoerd. Al verder opgaande, volgde zy den Oostzuidoostenwind, welke in die Lugtflreek hecrfchte. Eenigen. tyd ging men ze met de Oogen ra in deeze Koers , maar haar fchynbaare Middellyn was zo klein geworden , dat de meefte Aanfchouwers haar uit het Gezigt verlooren, en die het fcherpst ziende waren raakte zy, 22 Minuuten na haaren opgang, geheel uit het Oog. Aanmerking van den Heer Faujas de Saint-fond, op deeze Proefneeming. Deeze Waaroecmingen zyn ontleend uit een Brief van den Heer MoNTGOLFiëR , dien ik ontving toen dit Werk byna was afgedrukt. Ik geef ze met te meer pleizier aaa 't licht, om dat zy een zeer vernuftig Middel behelzen , tot het voeden van de Aëroftatifche Machinen met Vuur. 't Is ook van veel belang, op te mei-  222 Proefneemingen met enz. merken, dat deeze Machine, te Lyons .opgelaten , eerst eënigen tyd door een Noorden Wind voorrgedreeven zynde, na datzy, door de kragt van opklimming, dien Stroom was doorgegaan, een anderen hooger vondt, welke haar een anderen koers deedt neemen. Deeze Waarneeming zal t'eenigertyd een groot Licht Over de Lugt - Scheepvaart, indien, die voortgezet wordt, verlpreiden. BERIGT voor den BOEKBINDER.' De Plaaten moeten met de rug tegen de Bladzydea, die op dezelven getekend zyn, worden ingevoegd i zo dat zy naar vooren zien*