IV VOORREDEN.
entvermen, over het zuchtend menschdom, door fpoedig den blijden morgen te doen aanlichten, waarop de Zon van Vreede, Voorfpoed, Liefde en Eendragt, daagt, op dat 'er eens een cinda loomc, aan al het vergieten van dierbaar, en dikwijls fcluildloos, menfehen bloed; en dat alle verbeteringen, mogen yoordnloeiën uit de harten der menfehen, door af/land te doen van alle ongerechtigheden, ter bevordering van de zoo hcilzaamt Eensgezindheid, die naast de Godlijke Voorzienigheid, de eerjle bron van NeCrlands opkomst en bloeijlaat is geweest; doch befchouwen wij den inwendigen toef and, der Nederlandfchc Natie , over het algemeen, die in deze dagen zco volgzuchtig is, dat zij genoegzaam alles aanneemt wat van verre komt, zonder acht te /laan, of het met haar belangen Jlrookt, dan zouden wij al ras twijfelen, of Nèërlands voorige bloei/laat , wel immer zal te rag gebragt worden; en meer bijzonder befchouwd, kunt.en wij toch niet ontveinzen, dat ieder klaagt over den f echten /laat van NeCrlands Volk, omtrent
ver-



VOORREDEN. v
vermindering en vermageringen in zijn bcflaan, cn evenwel fchijnt de oude bataajfehe ncdrigheid, van onze Jlraaien, verbannen le weezen, terwijl Rijkfchijnende Tooi/els zich in derzelyer plaacs vertooncn; en hoe ligt gecven zulke naarvoigiv gen, aanleiding tot daden van onrechtvaerdigheid, die twist en tweedragt in eene Maatfchappij vcröórzaaken, en Land en Volk kunnen vernielen. —
TVenfcheltjk waar het, dat dit groot gebrek wierdt herfleld, en ieder zich mogt fchikken, zoo in huishouding , als in befluur, naar die regelen, waar door ons lieve Vaderland, ten tópgunt van geluk ge/iegen is.
Dan zou de roem der Oude Vaderen, Met Liefde, Vreede en Blijdfchap nadren;
Dan wierdt de fnoode twist geknot; Dan zouden onze Stemden bloeien, Door zoete Rust en Eendragt, groeien,
Dan klom elks danklied fleeds naar God.
En?



vi VOGRREDEN.
En, dit zal genoegzaam weezen, om den belangrijken inhoud van dit Werkje te doen hennen, icn einde-het zelve onbevooroordeeld en zonder /chroom, den Kinderen in handen te geeven; en gtetu Ouders, die belang flellen in de welftand hunner Kinderen en hun Vaderland, kunnen hierin onvcrfchillig zijn en handelen , daar ik, uit alle de voornaamjle gebeurenisfen, ook de belangrijk/Ie les/en voor de tedere Jeugd, getrokken heb, om het waare van het valfche tè heren onderfcheiden; en mag dit Werkje daar toe dienstbaar weezen , dan heb ik voldoening genoeg, voor deze mijne Vaderlandlievende poogingen.
T. Hazeu, Conu Zooiu
ylmflcldam, 20 Oéïober 1796.
DRUKFOUTEN.
Bladz. 37 r, g. 15 fiaal aanhoudende tets aanhoudenden
■ — —16 jtaat veroorzaaken lees veiöorzaakt
—— 47 rtg. 4 flaat Rievieï leef "Hiyier
—- 126 re?. 2 plaat Soldaaden lees Soldaaten.
— 233 rcg. 5 Jiaat gemaakt hebben lees zou gemaakt enz.
KLEI-



KLEI NT Ë
VADERL A N DSC H E
GESPREKKEN
voor
IC X ar JD JÉ JU M
EERSTE GESPREK.
Mietje. IZeg mij eens, lieve Jantje! hebt gij Vader al .gezien, in zijne Montering, als Capitein van de Burgerij? —
Jantje.
Ik heb Vader wel gezien, Mietje! zoo even nog, maar toen zag ik Vader in zijn Japon, en dus ön.gekleed; maar wat wil dat zeggen, in de Montering? —
Pietje. Nu moet ik lagchen! wel mijn lieve Jan! weet .ge dat nog niet? —
A J a h t-



& i 3
Jantje. En ik moet weder om u lagchen, Pietje'. — gij zijt immers drie jaaren ouder dan ik, en dus kunt gij ook meer weeten , cn Zuster Mietje is weden twee jaaren ouder dan gij, dus kan die ook meel wceten; en Vader zegt immers, al wat wij begeeren te weeten, dat wij daar naar mogen en moeten vraagen! —
Mietje.
Gij hebt gelijk , lieve Jan! en Vader zou het Pietje kwalijk afneemen, wanneer hij het wist; wij: moogen vrij vraagen , naar 't geen wij niet wee-: ten, en daarom zal ik u dit onderfcheid zeggen'; de Montering geeft eene onderfcheidende kleding,
te kennen; de Hoed, de Rok en het Vest,
komen overéén, met de kleding van een' Militair ren Officier, en daarom wordt deze kleding, Uit-: monftering of Montering genaamt, en dus geheel: anders, dan Vader gewoon is, als Koopman, te draagen. ——
Jantje.
Nu ja , lieve Mietje.' dan kan ik het mij wel verbeelden , want ik zie immers daaglijks 051cierea van de Soldaaten ? —-
Piet]



€. 3 $
Pietje. Ja, Jan! maar de Montering der Officieren van de Burgerij is geheel anders.
Mietje. Ja, Pietje! dit is wel waar, maar het is genoeg dat Jantje begrijpt dat Montering eene andere kleding betekend.
Jantje.
Zeg mij eens, Mietje! is Vader dan nu als een Officier gekleed?
Mietje.
Ja, Jantje! maar dit is voor mij geen nieuws, Want zeven jaaren te vooren, heb ik Vader ook, als Capitein van de Burgerij, met eenige veranderingen, zoo gekleed gezien, doch dit kan U, noch Pietje heugen.
Pietje.
Het heugt mij evenwel nog, Mietje! hoe ontfteld Moeder was, toen ik haar hoorde zeggen :
Och, lieve Kinderen! ik beklaag u en het Vat, derland; nu is het omgewenteld , wat ben ik ,, verfchrikt, wie weet wat ons zal overkomen l" en nog zoo veel, meer dan ik heb kunnen onthouden,
A & UxtT-



<i ,4 "i
M i e t J E.
Ja, UevéPie*.' dat is ook waar; toen is Moeder ook van dien fchrik zoo ziek geworden, zo dat Doctor tegen ons zeide: ,, lieve Kinderen' houdt u toch Uil, want uw Moeder is gevaarlijk ziek!" — Maar als Vader te huis komt, zullen wij eens vraagen , of hij ons , van alles wat 'er toen ,is voorgevallen, iets wil verbaalen. — Jantje.
Wij moesten het liefst aan Moeder vraagen , die zal het immers ook wel weeten, en zoo goed weezen om het ons te zeggen? —■
• Pietje.
ö Ja, dat was goed, want Vader heeft het nu te volhandig.
Mietje.
Dit is wel waar , dat Moeder het ook weet, maar Vader heeft alles opgefchreeven , wat 'er toen gebeurd is , en die zal meer lust hebben , om 'er met ons over te fpreeken. — Pietje.
Ik geloof dat Vader reeds te huis is; komt haten wij fpoedig naar de Binnenkamer gaan , en vraagen naar de gefchiedenis van ons Vaderland. —
T W E E-



19*
Mietje.
Mij dunkt het heugt mij nog, Vader! dat gij in 178Ó, ais Capitein der Burgerij, eene geheel andere Kleding of Montering had. —
V -A D E Ia
Niet als Capitein van de Burgerij, Mietje! maar van dat gedeelte Schutters dezer Wijk , welke mij', als hunnen Capitein, hebben aangefteld; want het maakt een onderfcheid, een gedeelte Schutters, of de geheele Burgerij, te verftaan. —
Mietje.
Hoe, Vader', is daar Onderfcheiding in, ik dacht dat dit het zelve was. —
V A d es.
Door Burgerij , moet men verftaan , alle Inge-, zetenen van een Stad, Dorp, of Dilïrict., die allen, aangebooren of aangekogten rechten of voorrechten hebben; en door Schutterij, verilaat men, dat gedeelte Burgers, die de Wapenen vaa verde-
di.



t 9 J
dliging draagen, ook die, welke uit bijzondere oraftandigheden, tot de wapening betaalen , om allo de gemsenzaame voorrechten, vrijheden en eigendommen , te befchermen en te bewaaren , tegen alle geweldenarijen , die door kwaadwillige menfehen zouden kunnen ondernomen, of gepleegt worden. —
Pietje.
Dus, Vader! zijt gij dan Capitein in de Schutterij! —
Vader,
Recht zoo , Pietje! in de Schutterij , van dat gedeelte Schutters , onzer Wijk , welke gij zoo even gezien hebt. — In dien post gefield zijnde , heb ik altoos getracht aan mijn' Vaderlandfchen piigt getrouw te zijn , 'c welk Ik u mijne Kinderen! ten fterkften aanbeveel; en, dit doende, zal het u nooit berouwen, al wierdt gij, daar na, om deze deugd vervolgd, mishandeld en uit uwen post gezet; want een mensch die aan zijn' pligt getrouw blijft, houdt een vrij gewisfen, en dit is de belangrijkftc fchat die men op aarde kan erlangen. Ziet hier een klein Dichtfiukje, betreklijk deze waarheid.
A S 'Er



€. lo 3
'Er is geen grooter fchat op aard'
Dan een gerust gemoed, Dat nimmer angst noch wroeging baart,
Zelfs niet in tegenfpoed. En hij' die dus zijn' pligt betracht,
In zijnen post en ftand, Werkt, hoe de boosheid hem veracht,
Tot heil van 't Vaderland! —
Nu is, lieve Kinderen! mijn' tijd verloopen; — De Burgers ftaan mij reeds te wachten , om met hun op te trekken; — maar dewijl ik zie dat gij bcgeerig zijt, om de gefchiedenis van uw Vaderland te weeten, zal ik u dezelve in volgende gefprekken mededeelen, en daar bij eenige leeringen voegen , die u in laater' tijd nuttig kunnen wee»en , vergenoegt u dus met dit weinige ; als wij morgen gelegenheid hebben, zal ik van mijne gedaane beloften een begin maaken,
J A N T J F.
Maar, Vadtr! zullen die gefprekken lang duuren?
V A-



5. s6 i
Mietje.
Had de Prins dan iemand die hem opvoede? Vader.
Toen ter tijd niet meer, maar te vooren eer hij «og meerderjaarig was , wijl zijne Ouders vroeg gefrorven waaren. —
Pietje. Wie was die Opvoeder ?
Vader.
Dit was de Hertog van Wolfenbuttel, die de» Prins in alles moest onderwijzen , betreklijk het beftuur van dit Land , zoo lang hij minderjaarig was, op bevel van de provinciaale Ilegeering, of haar Hoog Mogende; en daar men begreep, dat deze Hertog, een fchadelijk mensch was voor deze Republiek, is dezelve dit Land ontzegt geworden. £ Zie Aigem. Lesringen Letter (g) ] Mietje.
Hoe ging het toen verder met ons Vaderland? Vader.
Men kon de menigvuldige klagten der Kooplieden, niet langer verdooven, en men befloot, eenige Oorlogfcheepen in gereedheid te brengen; — de Prins kreeg orders om dezelve te doen uitvaaren; — dit echter duurde nog al een geruimen
tijd,



1 07 *
tijd, dan waaren 'er deze, dan weder andere reda* nen voor, die door den Prins als genoegzaam wierden opgegeeven ; — ondertusfchen wierden de Kooplieden mismoedig, daar zij van dag tot dag van hunne Goederen beroofd wierden. — Evenwel , het moest 'er céns toe komen , en 'er geraakte zeven Oorlogfcheepen in Zee, onder bevel van den Vice-Admiraal Zoutman, die in weinige dagenSlag moest leveren, tegen ElfEngelfche Oorlogfcheepen. [Zie Algem. Leeringen Letter Qt) ] Mietje. Moesten wij het toen niet verliezen?
V a d e e.
Neen , integendeel, daar toonden de Nederlan-. ders, dat zij van hunne Voorvaderen nog niet ontaart waaren , maar deugd en heldenmoed hadden overgehouden, om de hooggaande Roofzucht der Engelfchen, tegen te gaan en te ftraffen. —
De Overwinningen worden niet altoos door overmagtverkreegen. [Zie Algem. Leeringen Letter (»')]
Daar toonde God, dat Hij de Rechtvaerdigheid onzer zaak kende; dat Zijne magt, zegenen goedheid, niet verkort waren, om het geringe deel onzer wapenen , te doen overwinnen ; wij overwonnen volkomen! De Engelfchen, die wel drie-
hon-



t 18 i
rionderd Kanonnen meer bij zich hadden , en als barbaaren vogten , met onbehoorlijke middelen , van Spek, Spijkers, Steen, enz. — moesten bloedig , en als geheel verflagen , afdeinzen; — en deze overwinning , mijne lieve Kinderen! zal altoos , in de Gefchiedenisfen van ons Vaderland , met roem getekend ftaan; — en ook zullen de Namen van die Helden , en alle de Vlootelingen , bij een dankbaar nageflacht, in gedachtenis blij. ven. —
Pietje. Waar, of op wat hoogte , is deze Slag voorgevallen? —
V a d er.
Op Doggersbank, Pietje! kort onder ons Vaderland, den sden Augustus 1781 , gelijk gij in dit volgende Plaatje zien kunt.
Hier praalde helden moed; Hier ftroomde 's Vijands bloed, Tot roem der Batavieren! Der Britten Overmagt Bezweek, in moed en kracht, Voor Neêrlands Krijgsbanieren. Hier mogtopregte trouw, door 's hemels zegeningen, Gepaard met dapperheid, het blij triumf-lied zingen.
M 1 e t-



Mietje.
I~ïeeft dan toen de Capitein Admiraal het bevel over die Vloot niet gehad? — Vader.
We! tot het uitzeilen der Vloot, naar deze of die hoogte; maar in den Slag, geeven de Commatfdeerende Officieren bevel, naar de omftandighederL
Ook trekken de Vorsten, Kind! maar zeldzaam aan het hoofd hunner Legers , of voegen zicïj zelden op hunne Oorlogs-Vlooten; ik zal u hiet
van.



tl 30 3
Van de redenen niet op geeven, om dat ik u alleen de gefchiedenis wil doen kennen, en u geenc haatelijke denkbeelden wil inboezemen ; en daarom zullen wij, uit het verhaalde, overgaan, tot «enige
ALGE ME ENE LEERINGEN.
In het voorfte gedeelte van ons laatfte Gefprek, "heb ik u doen zien , dat men mij onfchuldig uit mijn Post had gefteld, door de verfchillende denk* wijzen der menfehen , over de zaak des Vaderlands; —■ fchoon ik hier door, in mijn beftaan, niet benadeeld wierdt, was het echter een hoon, een fchending van mijne eer! — Hier uit moet gij leeren , altoos de zaak des Rechts te blijven beminnen; hoe veele verfchillen 'er dan ook moogen ontdaan , of hoe onderfcheiden men over u mocg denken, gij behoudt echter een vrij geweten; en uit mijne weder aanflelling, kunt gij lee. ren, dat gefchondene eer, vroeg of laat, voldoening krijgt. —
Uit de tekening, die ik u van de liefde tot het Vaderland, gegeeven heb, kunt gij leeren, dat niet alle menfehen, met zulk eene Vaderlands-liefde
fee*



lp)
bezield zijn , doch dat het echter uw' ph'gt {SJ deze zaaken , welke ik daar onder gebragt heb, nimmer uit het oog te verliezen , maar die , ten allen tyden, te betrachten, wilt gij als goede Burgers, de deugden en eigenfchappen uwer Voorvaderen vertoonen , door nuttige Leden voor uif Vaderland te worden.
Ook moet gij, ter uwer leering, in acht neemen,' dat wanneer 'er twee twistende partijen in een Land gevonden worden, men die nimmer naar de flechtfte voorwerpen , die 'er onder zijn , moet beöordeelen, maar altoos naar de beste, om dat, in alle partijfchappen , goede en kwaade oogmerken gekoesterd worden; en dus wanneer men de eene partij naar de goede, en de andere naar de kwaade wil oordeelen, dat men dan altoos een onrechtvaardig vonnis veld, daarom moet men , de zaak in verfchil, alleen, en niet de bij-oogmerken beöordeelen; wijl dezen, veeltijds, op eigenbelang gegrond en grootelijks te verachten zijn.
(a) Heerfchende Godsdienst, geeft eigenlijk eens heerfchende Religie , te kennen, uit welke alleen Re geerings Leden , voor een Land en Volk, gekoozen .worden , en van daar komt het, als men
zegt;



t 32 3
icgt: dat Land of Volk, is Roomsch, Lutersch, Gereformeerd , enz. — als daar mede te kennen geevende, dat het Beduur, of de Regeering van zulk een Land, deze of die Religie is toegedaan, fchoon 'er nogthands ook andere Religiën in gevonden worden. Dan hieruit moet gij leeren , dat men deugd en bekwaamheid , meer behoord in agt te neemen, tot het beftuur van een Land en Volk, dan alleen eene Religie-zucht; want om een Religie belang Hechts voor te daan, en ongerechtigheid te, pleegen , is een gruwel in Gods oogen; en de Godsdienst wordt nimmer meer ontluisterd, dan denzelven tot een' dekmantel voor 't kwaad te gebruiken. —
(6) En vooral zulk een voorwend fel, waar door de eenvouwige menfehen met haat tegen de Patriotten wierden vervuld; want onder deze, zijn zoo wel Godsdienstiievende menfehen , als onder de aankleevers van den Prins , en die dus wel weeten , dat zonder Godsdienst geen Maatfchappij kan bedaan. — Hier uit moet gij leeren , dat men de heiligde zaaken , niet ontziet te misbruiken , om zijn oogmerken te bereiken. —1
(0



* 33 *
(rj Uit mijn Gefprek, hebt gij gezien, tot welk eene hoogheid, ftaat en rang , de Prins geilegen was; hieruit moet gij leeren, dat niemand boven zijne duure verpligting kan verheven worden; — hij is en blijfc altoos verandwoordelijk, voor die geenen , welke hem hebben aangefteld; en hoe gewichtiger de posten zijn, die ons worden opgedraagen, zoo veel te belangrijker worden de verandwoordingen ; men kan hier, met recht, het.volgende zeggen:
Getrouw aan Vaderlandfche plichten,
Brengt vrede en voorfpoed aan; Die altoos zijne fchreên wil richten,
Om 't pad der deugd te gaan, Zal recht en billijkheid waardeeren,
In zijnen rang of ftaat; Geen Vorst kan ooit naar eisch regeeren,
Zoo hij zijn' Pligt verlaat! —
(«0 Dit moet u leeren nimmer onrechtvaerdige eifchen te doen, en die met kracht door te zetten, maar wanneer gij eene billijke weigering ontmoet, waar uit gij de onrechtmatigheid uwer eifchen kunt ontdekken, liever van dezelve af te zien dan u bloot te Hellen voor fchadelijke gevolgen, want deze C Oor-



f 43 1)
flcgt en nadelig beftuur van den reeds gedempten Engelfchen Oorlog, te wijten was, en uit het algemeen gevoelen der Patriotten bleek, dat zij den Prins daar voor hielden, om het Famielie-belang, gelijk ik u gezegt hebbe, dat de Prins een eigen Neef was van den. Koning van Engeland. [ Zie Algem Leeringen Letter (g)]
Mietje. Zou dan de Prins zoo ontaart zijn geweest, dat hij zijn eigen Vaderland, en het beftaan van zoo veele rijke Kooplieden, met den geheelen welftand van dit Land, aan de Engelfchen wilde opofferen? —
Vader.
Om dat men dit niet ftellig kon bewijzen, wilden de Patriotten de zaak onderzocht hebben; ■—hierop heeft de Prins eene Memorie gegeeven, betreklijk zijn gehouden gedrag in dien Oorlog; doch deze wierdt, bij de Patriotten, als onvoldoenend aangezien, die daarin de onfchuld van den Prins niet konden vinden; — dus bleef de partijfchapals te vooren! — Dan, na dat de Keizer den Oorlog aan dit Land had verklaard, hadden wij geen genoegzaam getal Soldaaten, om tegen zijne groote
Le>



€ 44
Legermagt te kunnen beftaan; — daarom beflooten de Staaten van Holland, (die ik u als de afgezondenen uit de Steden van die Provincie heb «doen kennen) om ook de Ingezetenen te doen wapenen, en zulks bij loting van den derden Man, ten einde tegen den vijand op te trekken.
D n deze loting vond overal veel tegenftand, en baarde onophoudelijke twisten en oproeren , wijl tféelen van begrip ivaren dat zulks ftrijdig was met het recht van een vrij Volk.
Pietje.
Maar, Vader! moet een vrij Volk dan niet (trilden, om zijn Vrijheid te bewaaren?
Vader.
, Ja, Pietje! maar het is een groot onderfcheid, of men zulks vrijwillig, of gedwongen, moet doen; en of de zaak waarom men ftrijd, ieder aanneemeJijk en beminnenswaardig voorkomt; en dit was hier het geval, de tweedragt onder de menfehen, had zoodanig de overhand genomen , dat veelen hun algemeen en waar belang, uit het oog verlooren. [Zie Algem. Leeringen Letter Qi) ]
A L-



i grt 3
Letter (b)] waar mede de Prinsgezinden echter niet te vreden waaren, wijl hier uit eene Alliantie met dat Rijk voordvloeide, en de Prinsgezinden,' wilden liever aan Engeland, dan aan Vrankrijk, verbonden wezen.
Pietje. En wat zou dan het voordeligfte van die beiden weezen? —
Vader.
Het voordeeligfte voor ons, Pietje! is om zonder eenige Alliantie met eenige Mogenheid, op ons zeiven te ftaan, even als onze Voorvaderen in vroeger tijd; en ons zoo geducht te maaken, te Water en te Land, dat wij in ftaat waaren, onzen Koophandel ter Zee, en ons klein plekje Republieks te Land, te kunnen befcbermen en bewaaren. Jantje.
Alliantie, Vader! wat wil dat zeggen?
V a d e b.
Dit is zoo veel als Verbindenis, Vriendichap, eene deelneeming in elkanders welvaard en ongenoegens, en deze Alliantie met deFranfchen wierdt door de Patriotten begunftigd, zoo dat men hier over binnen Amfteldam eene pragtige Maaltijd aanrigtede, ter gedachtenis van dien dag dat dezelve geftooten is.
D 2 MlEI-



Mietje. Ik merk wel, Vader', dat de Prinsgezinden zoo veel verftand niet hadden van het belang des Koophandels voor dit Land, als de Patriotten.
Vader.
Het is mij aangenaam, Kind! dat gij onder het verhaalen opmerkzaam zijt, maar over het verftand en belang ftellen, kan men in twistgedingen en partijfchappen weinig oordeelen , wijl daarin veeltijds opftookingen en bijoogmerken plaats hebben , waar door men veeltijds het verftand te rug fteld en het waar belang uit het oog verliest. [Zie Algem. Leeringen Letter (e) ]
Pietje.
En 'er kwam, ondertusfehen, nog geen vrede er» eensgezindheid onder de menfehen?
V a d e s.
Neen, Pietje! deze bronnen van welvaard bleeven geheel agter, terwijl het vuur van tweedragt, hoe langs zoo meer en heviger, begon te ontbranden; en 'er zijn geen Oorlogen, die, op den duur, haatlijker worden doorgezet, dan die tusfehen Burger en Burger, Vriend en Vriend, ja zelfs, tusfehen Ouder en Kind, worden aangerigt.
De Patriotten nu aan dc Wapenen gewoon, er>
ijve-



* £3 *
ijverig in de beoefening, om dezelven te gebruiken , eischten met meerder aandrang , rekenfchap van den Prins, en daarbij, herftelling van alle de gefchondene Privelegien en Voorrechten, door goed en bloed der Voorvaderen gekogt. [Zie Algem. Leeringin Letter (d) ] Dit gefchiede door dringende Verzoeken en Requesten, aan de ftedelijke en provinciaale Regeeringen; doch hoe fterker foortgelijke Verzoeken wierden aangedrongen , zoo veel te meer was de Prinsgezinde partij werkzaam, om dezelve tegen te gaan; zoo dat de Prins, op order van fommige provinciaale Regenten, de Militaire magt gebruikte, tegen de Patriotten. -— Pietje. Zijn daar voorbeelden van?
Vader.
Dit is het eerst ondernomen, tegen de Steden, Hattem en Elbnrg. —
Pietje.
Waarom wierdt de Stad Hattem, door Militairen , aangevallen ?
Vader.
Om dat de Burgers eenen gewezenen Guarde du Corps, Dinkgreve genaamt, niet tot hunnen Raad en Schepen wilde ontvangen.
P 3 Piet-



fc 54 i
Pietje.
En waarom wierdt Elburg mede zodanig aangevallen ?
Vader.
Om dat de Staaten van Gelderland begeerden, dat de Regeering van die Stad, het requeftreeren of inleveren van Verzoekfchriften, tot herftel der Privilegiën, aan hunne Burgers, zoude beletten.
[ Zie Algem. Leeringen Letter (e) ] Mietje.
En moesten die Steden voor de Militaire magt bukken?
Vader.
Ja , Kinderen ! de Burgers moesten zich overgeeven, wilden zij geen kostlijk Burgerbloed, op hunne ftraaten, zien ftroomen; — wijl die Steden te zwak waaren om een beleg te kunnen verduuren. Mietje. Heeft dit noodlottige gevolgen gehad? Vader.
ó Ja, het Krijgsvolk en 't Gemeen heeft 'er veel plunderingen , verwoestingen en fchanddaaden gepleegt, te veel om hier te melden. — Pietje.
Had de Prins de magt, om Militairen in Burger-gefchillen te gebruiken? Va'



* 55 * Vader.
De Prins zeide: zulks op zijn gezach niet te doen, maar wel op gezach der Staaten van iedere Provincie, maar de Patriotten zeiden: dathijmagts genoeg over deze Staaten had, om die tot zulke orders ie beweegen, wijl hij ze zelve aanftelde; maar onpartijdig hefchouwd, is het onnatuurlijk, dat men bezoldigde Soldaaten, in Burgertwisten gebruikt, wijl zij door de Burgers onderhouden en betaald worden.
Mietje. Hebben dan de Patriotten ook geen Militairen gebruikt, om tegen den Prins te vechten? — Vader.
Ja, en dit wierdt door de Prinsgezinden yoor onrechtvaerdig befchouwd, om dat zij mede
betaals - lieden van die Troupes waaren; ■
doch dit alles is niet vreemd, want in partijfchappen, ziet iedere partij, zijne eigene misdrijven over het hoofd! —
Pietje.
Hebben de Burgers der Steden Hattem en Ellurg het hier bij gelaaten?
D 4 Va-



•i 56 *f
Neen zij beklaagden zich over de mishandelingen, hun aangedaan, aan de Staaten van Holland, daar de meeste Leden der Steden , de zaak delPatriotten waaren toegedaan; 't welk van dat gevolg is geweest, dat de Prins van alle zijne posten wierdt ontzet en buiten kracht gefield, bij die Provincie; waar over veele dankadresfen inkwaamen.
Pietje.
Over ditbefluit, zal de Prins wel getroffen ziin eeweest?
Vader.
Dit kunt gij nagaan, Pietje! dewijl eenigen tijd te vooren, aan hem het Commando over de Mili■ tairen, in den Haag, was ontnomen, en dit hier bij komende zulks geene te vredenheid bij den Prins kon aanbrengen; maar hij verklaarde dit alles, voor onwettig aan te zien, en nam het befluit, den Haag, met zijne gebeele Familie en Hofttoet, te verlaaten en zich naar de Provmcie Gelderland te begeeven , waar over het Arme Volk , bedroeft en gebelgd was : om het genot, •t welk zij van 't Hof, daaglijks hadden, baarde dit veel misnoegen en ongeregeldheden in die plaats, zoo dat men fprak, om de Vergadering, naar Haarlem, over te brengen ; te meer, om dat 'er een
op-



57 ■*
oproer ontftond , aan 't hoofd hebbende , eenen Paruikenmaaker Morand, die Dordrechts Gedeputeerden , Gevaarts en Gijzelaar , geweldadig aanviel.
Mietje. Waarom wierden Dordrechts Gedeputeerden aangevallen.
V a 1» e R.
Om dat zij met hunne Koets door de Hof-poort reden naar de Vergadering en door de Militaire Wagt, eerbewijzingen wierden aangedaan , gelijk andere Leden dier Vergadering. [ Zie Algem. Leeringen Letter (ƒ) ]
Pietje. En wierdt die man over zulk eene daad niet geftraft.
Vader.
Neen! die menfehen waaren zoo goed van hem die misdaad in zoo verre te vergeeven , dat hij niet in het openbaar geftraft wierdt; wijl zijne Vrouw en Kinderen vergiffenis voor hem vraagden.
D s AL-



4. 58 i>
ALGEMEENE LEERINGEN.
(a) Dit was zeker eene ontijdige vraag, in dien tijd, maar dit most u leeren, dat foortgelijke zaaken , de vruchten van tweedragt zijn ; zoo dra men niet eensgezint is, zijn de begeertens onderfcheiden, en dikwijls oorzaaken, dat het goede of belangrijke der zaak, agterwegen blijft; gelijk deze twist-Appel te vooren al mede eeneaanmerklijke vertraging, in de uitrusting van een genoegzaam getal Oorlogfcheepen, veroorzaakt heeft. —
(6) De Koning van Vrankrijk, zag meer belang om met Nederland in een verbond te treden, dan dat het zelve in eenen verderflijken Oorlog gewikkeh wierdt; en om hier toe des te gemaklijker te komen, begreep hij deze opoffering te doen;
't welk toch meer te prijzen dan te verachten is; dus moet gij hier uit leeren, het oogmerk van uw Weldoener, niet met de weldaad te vergelijken, zoo lang het zelve, met geen nadeeligegevolgen verzei d gaat; maar eerst moet gij zijne weldaad met dankbaarheid erkennen , en daarna zijn oogmerk ter toetfe brengen. —
(e) Hier uit moet gij leeren, -hoe dwaas het zij, cm eigenbelang te koesteren , eene partij te omhel-



4. 5^ *
hslzen, die het wel of kwalijk vaaren van het Algemeen betreft; — want zoo dra de zaak ongunftig uitvalt, dan is het eigenbelang'er de oorzaak van, valt de zaak gunftig uit, dan verdient zulk een aankleever, nog geen dank, wijl hij zich zelf, en niet het algemeen, bedoelt heeft.
(cl) Het is eene waarheid, dat de meeste Privilegiën, die men ook voorrechten noemt, ten tijden der Graaflijke Regeering, in dit Land, of met geld gekogt, of met het bloed onzef Voorvaderen, bevogten zijn; en dat zij, zodanig als het eigendom van het geheele Volk moeten aangemerkt worden; tot zoo lang het geheele Volk begrijpt, 'er geen gebruik meer van te willen maaken; doch hier uit moet gij leeren , hoe eene overwinnende partij, dikwijls weinig agt flaat, op het eigendom van anderen.
(e) Leert hier uit lieve Kinderen! hoe ongelukkig het zij, wanneer hart tegen hart, de fterkfte middelen uitdenkt, om een vermeent of wezenlijk recht, ftaande te houden, zonder eenige toegevendheid te willen gebruiken; en hoe alle zulke fchokken, den bloei, luister en welftand, van een anders zoo gelukkig Land, als uw Vaderland is, verwaarloozen. Maar ook zorgt vooral, wanneer u
eeni-



€. ós 3
der geheele Republiek , over alle deze Burgertwisten ? —
Vader.
Even zoo onderfcheiden, als de Ingezetenen; — fommige provinciaale Regenten waaren voor , en anderen tegen de Patriotten; doch het meerder deel der ir.emra.en, zou eindelijk aan de Patriotfche zijde gevallen hebben, maar 'er kwam iets tusfchen beiden, 't welk ik u vooraf moet melden. —
De Patriotten, in Utrecht, daar de Regeering de Burgerij had opgeroepen, tot het opgeeven haarer bezwaaren , hadden het zoo ver gebragt, dat de Burgers, en niet de Prins, jaarlijks hunne Regenten zoude verkiezen en aanftellen ; doch eenigen dezer Regenten, geliefden het daar toe gemaakt Regeerings-Reglement, niet te bezweeien ; waar op zij de Stad Utrecht verlieten, en zich naar Amersfoort begaaven, om de zijde van den Prins te kiezen, en aldaar eene tweede provinciaale Vergadering opterigtten, [Zie Algem. Leeringen Letter (a)] maar die Regenten, welke getrouw aan hunne gedaane beloften bleeven, wierden plegtig, door de Burgerij , in den Eed genoomen , dus had deze Provincie twee provinciaale Stemmen, en daar door
had-



& 6\ $
hadden de Patriotten, in het hoogde Beduur der Republiek, het minder deel.
M i e ï J e. Mogt dit wel doorgaan, Vader! volgens het Recht? ■—•
Vader.
Lieve Kinderen ! ik -verhaal u alleen het geen' 'er gefchied is, zonder met u, over het Recht of Onrecht, te handelen; als gij wat meerder kennis zult gekregen hebben, kunt gij hier over, beter oordeelen. — Dan dit gebeurde gaf aanleiding voor de Utrechtfche Patriotten, om die van Holland en andere Frovinciën, gewapend, in te roepen , met eenige Patriotfche Militairen , waarover een Rhijngraaf van Zalm het opperde Commando voerde, wijl de Prins ter befcberming van die Amersfoortfche Vergadering, en ter bedreiging van Utrecht, een Leger oprigtede.
Piet] e.
En hebben toen de Patriotten met dat Leger van den Prins gevogten ?
Vader.
'Er zijn wel eenige kleine gevegten voorgevallen, doch niet van veel belang; maareenigen tijd
te



4. 6g 3
te vooren, eêr de Rhijngraaf van Zalm, en de genoemde gewapende Patriotten, in Utrecht waaren, is 'er een zwaar gevegt voorgevallen , tusfchen een Vaandel Utrechtfche Burgers , en een Regiment Militairen, die op order van den Prins waaren gekomen op Utrechts Grondgebied.
Jantje. Vader! waar is dat gevegt voorgevallen? Vader..
Te Vreeswijk aan de Vaart, twee uuren van Utrecht. —
Pietje.
En wie hebben het daar gewonnen ?
Vader. 1
De Utrechtfche Burgers , Pietje! die het geheelte Regiment deden vluchten, met agterlaating van veele dooden en een groot gedeelte wapenen, die in triumph binnen Utrecht wierden gebragt, met den daar bij gemaakten buit, 't welk een geruimen tijd, voor ieder ter bezichtiging wierdt gefield. Mietje.
Maar zijn 'er geen Burgers in dat gevegt gedood?
E Va-



1 66 3
Vader.
Ja, Kind ! de Bevelhebber van dat Vaandel , Visser, en een Kanonier, van der Vlerk; well:e met veele eeretekenen begraven wierden, zoo dat men op het Wapenbord van Visser , boven het Graf geplaatst, het volgend Versje leesde..
Treurniet, 6 Stigtenaar! maar volg dien heldenmoed, De Vrijheid is het waard, al kost zij Burgerbloed.
Maar na dien tijd, toen de Rhijngraaf van Zalm het Commando had, hebben de Patriotten weinig of niets, in die ftreeken, gewonnen, wijl men zeide dat deze Rhijngraaf , eenen Verrader was, gelijk zulks in een gevegt, bij Zoestdijk, blijkbaar wierdt, doch niet volkomen bewijsbaar.
Mietje.
Maar, Vader! begeerden de Patriotten niets meer van den Prins , dan alleen rekenfchap van den Engelfchen Oorlog? —
Vader.
Ja, Kind! zij begeerden ook, dat de aanftelling der Stedelijke Regenten, niet meer door den Prins zoude gefchieden, als ilrijdig tegen de Privilegiën , die zeggen: dat dit recht aan de Burgers toekomt;



k 67 J
komt; — doch de Prinsgezinden zeiden: dat dit recht aan den Prins was afgedaan, en dus dat hij
niet bevoegd was, dit weder te rug ie geeven
[ Zie Algem. Leeringen Letter Q>) ]
Dan nog begeerden de Patriotten, dat de Prins geene Ambten of Bedieningen, aan Vreemdelingen, inogt geeven, zeggende: dat hij dezen meer begunftigden , dan de Inboorlingen van dit Land; en omtrent dit misbruik, klaagden zij ook, overdeftedelijke Regenten, die de Officien en Bedieningen, aan hunne Huisknegts, Koetfiers, of andere Dienstboden , die meest Vreemdelingen waren, wegfchonken. —
Pietje. En wat zeiden de Prinsgezinden hier van?
Vader. Dit misbruik keurden zij af, zoo wel als de Patriotten; doch de onverftandigen, of misleiden onder hen, zagen dit mede over het hoofd: — en richten hoe langs zoo meer, oproeren en plunderingen aan, 't welk, door de Patriotten, dikwijls wierdt gefluit, en ook fomtijds wel eens onbezonnen, aan fomlnigen , wierdt geftraft; -— hier bij , de fteden en plaatfen op te noemen, zou onze gefprekken te wijdlopig maaken. —— t Zie Algem. Leeringen Letter (c) ]
E a M 1 £ T'



don , deeze befteliing van Wisfelpaarden gewaar wordende, moesten zeker verwachten dat 'er een groot Perfonaadje volgen zou, of in aantogt moest Zijn, gelijk zulks kort daar op blijk waar wierdt; de Staats Commisfie op het Kasteel te Woerden , was hier van ook kennis gegeeven , om dus op hunne hoede te zijn; 't welk dan van dat gevolg was, dat men bij de Goejanverwelle Sluis het voordreizen van de Prinfes belettede, en daar van aan de Staats-Commisfie te Woerden kennis gaf; deze Commisfie zond eenige Gedeputeerden, om dePrinfes te vraagen naar de reden van deze zoo onverwachte Reis, dan hier op weinig andwoordende, begeerde zij over Gouda naar den Haag voord te Reizen; maar de Gedeputeerden raaden haar dit af, en konde daarin niet bewilligen; dus begeerde de Prinfes naar Schoonhoven te reizen , en aldaar het befiuit van de provinciaale Regeering af te wachten; t welk hierin beftond: dat Mevrouw de Prin. fes weder te rug moest reizen, naar de plaats van waar zij gekomen was.
Mietje. Had dit noodlottige gevolgen, voor de Patriotten?
V A-



k 71 $
Vader.
Ja Kinderen! gevolgen van het grootfle gewicht en aanbelang , en waar van geheel Nederland de wrangfte vruchten moest fmaaken. — Doch dit den 28 Juni] 1787 voorvallende, wierden de Patriotten hoe langs zoo meer werkzaam, in de kunst van verdediging, voor hun Vaderland; want men verwachte wel , dat 'er iets gewichtigs gebeuren zou van de zijde der Pruisfen; dus wierden overal in alle Frontier- of bebolwerkte Steden, in Holland en Utrecht, Verfterkingen gemaakt, vooral toen de Koning van Pruisfen eene Memorie deedt inleveren, waar bij hij verklaarde, den hoon zijne Zuster aangedaan, niet ongewroken te kunnen laaten, maar daar voor voldoening of herftel begeerde: de Patriotfche Genootfchappen of Gewapende Burgers, trokken hoe langs zoo meer en fterker naar en van Utrecht, en gaaven den moed niet op; men fteunde op hulp van Vrankrijk, en men maakte hoe langs zoo meer voordgang, om de Prinsgezinde Regenten uit hunne posten te zetten; terwijl aan den anderen kant, de Prinsgezinde partij, zich ook moedig hield, en hoopende bleef, op de komst der Pruisfen, die zij zeiden dat de rust aoude komen herftellen. [Zie Algem. Leer. Letter (e)-] E 4 Piet-



4. ja 3* Pietje.
3 Hadden de Patriotten wel hoop dat zij het winnen zouden ?
Vader.
Ja, Pietje! althands op dat tijdftip toen de Burgers der Stad Haarlem, op eene plegtige wijze, volgends een gemaakt Regeerings-Reglement, onder eenen prachtigen Tempel , op de groote Markt, hunne Regenten in den Eed namen; — dit was het eerfte en belangrijkfte ftedelijk RegeeringsReglement, dat nog, in al dien twistiijd, te voorfchijn was gebragt; en, als op zulk eenen voet, alle de ftedelijke Regelingen hadden gewerkt, zou 'er veel hoop geweest zijn, om eens eenmaal uit alle de verwarringen verlost te worden , en ons dierbaar Vaderland, had met zoo veele rampen niet te worstelen gehad, wijl veel bedaarde en rustlievende Prinsgezinden , met dit Reglement wel wilden inftemmen.
Mietje. •Wierdt daarïn de Prins dan weder herfleld in zijne waardigheden?
Vader.
Voor een gedeelte, ja, Kind! doch onder zekere bepaalingen, te veel om hier te melden. Dan hoe
zeer



f 73 ^
zeer de Patriotten zich met dit Reglement verblijden, hunne vreugde wierdt wel ras. in droefheid veranderd. [Zie Algem. Leeringen Letter (ƒ)]
Trouwens dit gebeurde menigvuldig , want in fommige-Steden in ons Vaderland, daar de Regeeringen ten voordeele van den Prins dachten tn handelden, hadden de Patriotten zoo veel vreugde niet, wijl men daar de Genootfchappen en famenkomften der Patriotten verbood, en altoos middelen wist te vinden, om hun in alle hunne begeertens tegen te gaan; hier heb ik veel terzijden geloopen, in mijn verhaal, wijl ik alleen maar voorgenoomen heb , hoofdzaaklijk te weezen, om uwe geheugens niet veel te vergen.
Mietje.
Maar, Vader! ftraks zeide gij, dat de vreugde der Patriotten in droefheid veranderd wierdt?
V a d e r.
Ja, Kind! dit was ook zoo: ik had u immers te vooren gezegd, dat de Koning van Pruisfen, herftelling van eer had gevraagd, voor zijne Zuster; en de Staaten van Holland konden geene andere herlTelling geeven, dan dat zij deze Reis der Prinfes, •naar den Haag, niet anders konden befchouwen, dan van nadeelige gevolgen, voor de rust van die E s plaats.



f. 74 3
plaats, en derhalven, dat zij geeri andere maatregelen konden neemen, om de rust van deze hunne Vergaderplaats te bewaaren, en meer andere verdedigingen van hun gedrag in dezen; doch de Koning van Pruisfen, hier niet mede voldaan zijnde, zond een Leger naar ons Vaderland, om den hoon zijne Zuster aangedaan, te herftellen.
Jantje.
Maar , Vader ! de Koning van Vrankrijk , had immers hulp aan de Patriotten beloofd?
Pietje.
Dit is een fchoone vraag, ook Vader! van onze kleine Jan?
Vader.
Ja, Pietje', dat is het ook, én hier uit blijkt het, dat Jantie zoo wel aandachtig luistert, als gij en uwe Zuster Mietje. Dan, de Patriotten fpraaken fterk van de komst der Franfchen, en niet ongegrond ; maar ondertusfchen wilden de driftigen onder hun niet gelooven, dat de Pruisfen in aan* Jogt waaren, voor dat zij het in de maand Oftober 1787 ondervonden.
Dit ongeloof was zelve zoo fterk, dat al had men de fterkfte verzekering, en al wist men het getal, en de naamen der Regimenten, men durfde
het'



*• 75 *
het, onder driftige Patriotten, niet verhaalen , als bevreest zijnde, dat men als een verrader des Vaderlands, zou worden befchouwd; zelfs waaren 'er veelen, die zeiden: ,, 'er naderen wel Mili,, tairen, maar het zijn Gelderfche Soldaaten, als ,, Pruisfen gekleed!" — [Zie Algem. Leeringen Letter (g)]
Pietje.
Maar dit was immers het zelve, Vader', welke Manfchappen 'er naderden, en welk eene kleeding zij droegen, als zij toch kwaamen, om de Patriot, ten tegen te gaan, in hunne bedoeling?
Vader.
Dit is eene fraaie aanmerking, Pietje! gij wilt zeggen : dat men daarom niet zorgeloos, of ongeloovig moest geweest zijn ; dit is zoo: en , in verwachting van meer zulke gegronde aanmerkingen , ten teken uwer oplettenheid, van u te booren, zullen wij dit gefprek eindigen.
A L-



k 76 3
AL GE MEEN E LEERINGEN.
(a) Hier uit kunt gij leeren , hoe ras men in zijne oogmerken kan bedrogen worden , en hoe weinig ftaat men kan maaken op menfehen ; daar ik u te vooren heb aangeweezen, hoe de Utrecht, fche Regeering, zelve de Burgerij opriep, tot het inleveren haarer be/waaren, en zelve , overeenkomende den wil der Burgeren, een Reglement daar ftelde, 't welk zommigen der Leden, niet geliefden te bezweeren; kunt gij hier vooral uit leeren, hoe gevaarlijk het is, uw vriend, of partij, om eigenbelang werkzaam te maaken, zoo lang gij de gevolgen niet vooruit kunt zien, om u daar aan te onderwerpen; want dit was hier het geval: Utrechts Raaden wilden wel verlost zijn van dejaarlijkfche weder aanftelling op den 12 O&ober ,jdoor den Prins, als willende liefsc ongeftoord in dien post blijven ; maar toen zommigen zagen dat de Burgerij, in deitijd, een ftapje nader zou komen, aan hun beftuur, wilden zij zich liever weder aan één' Heer onderwerpen.
(fc) Hier vind men twee waarheden , maar die echter tegen elkander ftrijdende zijn, door het misbruik dat 'er van gemaakt is; de Patriotten hadden gelijk, in het herroepen hunner Privelegien, wel-
- ' . ke



* 77 9
ke dit recht aan de Burgerij volkomen toekennen.— De Prinsgezinden hadden ook gelijk, om dat men aan den Prins in laater tijd, dit recht had opgedragen, en het dus als zijn eigendom geworden was|; maar hier is nu degroote vraag, of alle de eigenaars van dit recht, afftand hadden gedaan, of een heerfchend gedeelte? — dus kunt gij, ter uwer leering, hier zien, dat alle gefchenken niet aanneemlijk zijn, maar, om dezelve duurzaam te kunnen blijven bezitten, men verpligt is te zien, uit welke handen men dezelven verkrijgt eêr men deze aanneemt; dat is: of zij den geever of een ander toebehooren , en dit onderfcheid , fchijnt toen ter tijd, niet in aanmerking genoomen te zijn.
(c) Mij eenmaal voorgenoomen hebbende, uwe harten met geen haat te vervullen, en de haatlijkheden welke al zoo menigmaalen in fommige werkjens afgemaald zijn, niet weder op te haaien, wilde ik geene perfoonen , Heden , of plaatfen , noemen; maar 't voorige moet u tot leering ftrekken, hoe zorgvuldig -alle partijen , op eigenbelang doelen. Want, hoe wijd de Patriotten en Prinsgezinden, in denkwijs verfchilden, ftemden zij in de begevingen der Ambten, en winstgeevende Bedieningen, yolkomen overeen, om die aan Vreemdelingen te
onu



onthouden, fchoon de laatfte met deeerfle, in dit iluk, echter niet mede werkten; hier uit moet gij leeren, dat twistende partijen, het goede dikwijls verwaarloozen, om noch in het een, noch in het aider, toegeevenheid te gebruiken.
00 Hier uit kunt gij leeren, welk een aanmerklijk nadeel en onzekerheid, eene onverzetlijke ftijfhoofdigheid kan veroorzaaken ; en hoe vaak men het geheel verliest, wanneer men van een gedeelte niet wil afftappen, door de hardnekkigheid die men daar door bij zijne vijanden doet gebooren worden: houdt u dus, mijne lieve Kinderen! aan het rigtihoer der toegevenheid; wanneer gij in twistzaaken komen mogt, denkt dan liever , 't is beter eena kleine fchrede genaderd tot rust, dan duizend fchreden agterwaards te keeren , en niet dan onrust te vinden.
(e) Hier uit kunt gij leeren, hoe het beloop der waereld is ; wanneer dikwijls onze vreugde het hoogfte klimt, is onze droefheid naarbij; en zoo ook was het met den toeftand van ons Vaderland gelegen; naauw had man hoop op rust, of de onrust rukte met hernieuwde krachten aan; de eene dag bleef den anderen niet gelijk , maar verwisfelde fteeds van het eene nadeel, tot het ander; dan eens
hoor-



4 79 3
hoorde men vreugdgezangen, dan weder verachtingen, verwenfchingen, enz. maar de (tem van algemeen geluk, wierdt niet gehoord' —
(ƒ) Hier uit kunt gij leeren hoe twistende partijen haaken kunnen , naar elkanders ondergang ; want de vooru;tzichten van eene vreemde Magt, binnen onze Grenzen, konden niet dan aaklig en nadeelig weezen, wijl deze natuurlijkwandaaden ten gevolge moest hebben; en fchoon men dit aan de zijde der Prinsgezinden als eene rustheritellingbefchouwde, was 'er voor de Patriotten dit niet in te zien, als wel weetende dat het geen onpartijdige magt kon zijn, want niemand kan zich als rustberfteller aanbieden, tusfchen twee twistende partijen , of hij moet geheel onzijdig zijn , en de voorfpoed van de eene moet hem zoo naauw aan het harte leggen , als die van de andere partij. ■—. En dus zou men hier van moeten zeggen:
Hij die de rust en veiligheid,
En 't heilig recht, waardeert; Die twistvuur, toomloos onbefcheid, ' Uit zijn bedoeling weert;
Die



£ 8a 3
recht zonder verdediging deedt verhaten , zoo dat de Patriotten , overijld , in het ongunstigfte weer , en in den nacht, uit die Stad, naar Amfteldam trokken , zonder de Pruisfen gezien te hebben; dus was Amfteldam vervuld, met gewapende manfchappen ,die genoegzaam alle vreemd van elkander waaren , zich bedrogen ziende van alle zijden ; en veelen onder hun, als wanhopende , omtrent het lot dat zij , en het vaderland , te wachten hadden , met de droevigfte vooruitzichten , op hunne huisgezinnen. In deze gefteldheid, begaaven zij zich in dienst van die ftad, om derzelver voorposten te verdedigen ; 't welk toen nog eenige dagen geduurd heeft, zelfs zoo, dat de Pruisfen nergens meerder tegenftand gevonden hebben, dan te Ouwerkerk , Amftelveen en Duivendregt, zoo dat men eindelijk befloot tot een Verdrag, om niets meer, dan de Leidfche Poort aan de Pruisfen af te ftaan, gelijk gij in dit bijgevoegde Plaatje zien kunt, en meer andere fchikkingeh wierden 'er gemaakt; te veel om hier te melden. [Zie Algem. Leeringen Letter («)]
M I E T-



83
Mietje.
Kvaamen de Pruisfen niet verder fil de Stad, Vader.
V a n e e.
Wel om te wandelen, Kind! en in de Lootfen,' daar bij of omtrent gemaakt , om te logeeren; maaf niet om eenige Wachten te betrekken, dit wierdft door Hollandfche Soldaaten verricht, die toe» eok in groote getaalen binnen de Stad trokken.



t S4 i
Pietje.
Ik dacht dat 'er geen gewapende Soldaaten in Amileldam mogten weezen ! — Vader.
Volgens de oude rechten , is dit zoo , Pietje! maar 'er gebeurd, in zulke omftandigheden, zoo veel dat niet mag gefchieden. — Mietje.
Was 'er toen niet veel Volk op de been , Vader!
Vader.
Ja, Kind! dit kunt gij uit uw Plaatje wel zien.
Jantje. Ja, zie eens Zus! wat zwaaijen ze met de hoeden.' —
Vader.
Ja, Kinderen! het geroep van Oranje boven fcheen geen einde te hebben, even als of hier mede het geheele Vaderland behouden was; — maar in de Patriotfche Huisgezinnen , befpeurde men niets dan fchrik en droefheid, — om dat men bevreesd was, voor plundering en oproer, en ook voor de bangfte vervolgingen, waar door uw Moeder op den oever des doods gelegen heeft.
M 1 e t-



t 85 i
Mietje. Ja, Vader! dat heugd mij nog! maar hoe is het toen verder afgeloopen? —
Vader.
Toen wierdt alles weder op den ouden voet gebragt, Kinderen! de Prins en de Prinfes wierdeo met veel gejuich in den Haag , en genoegzaam overal, ingehaald, zelfs nam men in den Haag de Paarden van de Rijtuigen, en het Volk ftelde zich in de plaats, om de Rijtuigen te trekken. ~z Pietje. Wel foei, dat was toch laag! — Vader.
Ja Pietje! als het Gemeene Volk uitgelaaten is van vreugde , ziet het naar geen vernedering! —— Maar dit deedt hier niets tot de zaak, was hier door het Land maar gelukkig geworden. —Pietje.Wel nu, Vaderl hoe ging het toen verder? Vader.
Toen liet de Prins, al de Patriotfche Regenten weder uit de Regeering zetten, en Prinsgezinden in hunne plaats aanftellen; en zoo ook deeden toen die Regenten, met de Officieren en Schutters; die Patriots waaren, wierden afgezet, gelijk uw Vader!
$ 3 Kia-



is 1
Kinderen! toen uit zijn' post als Capitein dezer Wijk gezet wierdt. — Als mede veelen der Patriotfche Ambtenaaren, en in zommige Steden, en plaatfen (doch hier niet) wierden de Patriotfche Predikanten, onder de Gereformeerden, afgezet. —
Mietje. Predikanten , Vader! — Hadden die zich ook bemoeid met Burger-twisten? — en waaren dat Gereformeerde Predikanten?
Vader.
Dit zijn twee vraagen, Mietje! maar ik zal ze u, beiden beandwoorden. ■ Ja, Kind! de
Predikanten , of zommigen onder hun, hadden zich 'er mede bemoeid , om dat zij de zaak des Vaderlands waaren toegedaan , en daar van op de Predikftoelen gefprooken; zoo, dat zij hunne hoorers aangemaand en verpligt hebben , tot deelneming en medewerking, ter bevoordering
van 's Volks belang : en dit deden niet alleen
de Gereformeerde Patriotfche Predikanten , maar deze waaren genoegzaam in alle Gezintheden te vinden.
Pietje. Maar, Vader! dit was immers zoo kwaad niet?
V a-



t 8/ i
V a d e r.
Neen', Pietje 1 maar het wierdt bij de Omwenteling, deze menfehen hoogst kwaalijk genoomen, en 't waaren de Gereformeerde Patriotfche Predikanten alleen , in de meeste Steden , die in dit noodlot moesten deelen. —
Mietje.
Waaren dan de Leeraars van andere Gezindheden niet fchiüdig?
Vader.
Ja , Kind '. maar men zal mooglijk begreepen hebben, dat de Gereformeerde Predikanten, meer onder de magt der llegeering ftonden , betreklijk hun ambt, om dat toen nog de Gereformeerde Godsdienst, de heerfchende wierdt genaamd, waar over wij reeds gefproken hebben. [Zie Algem.
Leeringen Letter (&)] •
Pietje. Kwam 'er toen geen rust onder de menfehen? Vader.
Verre van daar, lieve Jongen', de onophoude* lijke vervolgingen, der overwinnende partij, hielden de twisten aan den gang; [Zie Algem. Leeringen Letter (c) ] want 'er viel de Patriotten niets harder, dan de ontwapening, 't welk, gelijk gij F 4



<k 38 i
denken kunt, niet zonder fmaadheden gefchiede ; en, daar zij begreepen, de wapenen alleen gedragen te hebben, tot heil des Vaderlands, en dachten eene Rechtvaerdige zaak bedoeld te hebben , konden zij niet dan verontwaardigt zijn , over deze ontwapening, te meer, door de daar bijgevoegde fmaadheden ; en <dit was ook de reden , dat veele hun Vaderland verlieten, cn in een ander oord, de wapenen, opVrankrijks grondgebied, weder opvatteden, ten einde eene tegenomwenteling te bewerken, En , cm de verdere vervolgingen te ontkomen , waaren onder de vluchtende, ook verfcheidene Regeerings-Leden van alle plaatfen, Militaire Officieren, en Burger Bevelhebbers.
Mietje.
Maar , Vader! ik dacht, dat de Koning van Vrankrijk , de Patriotten niet wilde helpen, om dat hij zijn beloofde hulp, niet had afgezonden? V a d r. r.
De Patriotten, Kind! zeiden: dat men den Koning misleid of bedrogen had, en dat hij van dit bedrog te laat onderrigt was; 't welk van dat gevolg is geweest, dat alle de onvermogende, vervolgde, of gevluchte Patriotten, door hem onder-
hou;



i .89 J
houden wierden , mits op zijn grondgebied blijvende, waar over wij nader moeten fpreeken. Pietje. Maar hebben de Pruisfen geene beledigingen aan de Patriotten gedaan?
V a d e b.
't Was natuurlijk,,Pietje', dat zoo dra de Pruisfen op ons grondgebied kwaamen, en gewapende verdedigers aantroffen, zij als vijanden tegen hen zich verzetteden, en.daar zij de Patriotten Krijgsgevangen maakten, hun juist niet vriendelijk behandelden, zelfs zoo, dafverfcheidene Patriotten naar Wezel wierden opgezonden , met de fmadelijkfte folteringen, ja fommigen met groote kosten, hunne vrijheid moesten koopen, om weder te keeren, wijl men wilde dat zij Pruisfe Soldaaten zouden worden , 't welk ook nog het lot van fommigen. is geworden , en ook zijn 'er onder die folteringen, vcelen geweest, die het hun dierbaar leven gekost heeft.
Pietje. Maar, Vader', hebben de Pruisfen in ons Land ook geplunderd?
F 5 Va-



k 90 $ Vader.
Ja, Kind! in fommige Steden, en ook op foramige Dorpen , zelfs hebben zij 's Lands Goederen niet ongefchonden gelaaten ! (*) en het zou van de treurigfte gevolgen geweest zijn , indien zij, zonder voorbeding, met geweld, in de Stad Amiteldam hadden gekomen. — M 1 e t j e.
Maar de Pruisfen kenden immers de Patriotfche Huisgezinnen niet?
V > de Ra
Neen', Kind! maar zóo lang 'er partijfchap heerscht, zijn uwe bekende vijanden rondom u , die u verrar.den. [Zie Algem. Leeringen Letter (d) ] dan de tusfehenkomst der Stedelijke Regeering die, éèr het zoo ver kwam , een Verdrag bewerkte,, zij dit naast de Godlijke Voorzienigheid dank , anders zou deze groote en aanzienlijke waereld. Had , in eene verfchriklijke wanorde gekomen zijn. —
Mietje. ó, Welk eene droefheid!
Va-
£*) Gelijk on Ier anderen blijkt uit bet prijs verklaaren, van twee Ooilogfcbcepen, die op Je Rivieren lot verdediging hadden gelegen, die de' Staaten weder uit hunne handen ir.ccstcn koopen.



€ 9r
V a d e r.
Ja, mijne lieve Kinderen! menig Huisgezin "is, door deze Omwenteling, ook zoo ongelukkig geworden, en in armoede gedompeld, dat 'er geen bèrfteiïing voor te vinden was; en ook zoo menig Jongeling, hier door, verwoest, en op den dwaalweg des verderfs gebragt. [Zie Algem. Lceringen Letter (e).] Ik ben ook niet in ftaat u , alle de rampen en ellenden, op te noemen,die daar door, en door de geheele Volksberoering, uw Vaderland zijn overgekomen; zoo dat ik niet weet, hoe het mooglijk is , dat wij nog beftaan , gelijk dit nog nader blijken moet.
Jantje.
Maar, Vader', ik heb ook wel van eenen Vader Hooft gehoord, wat was dit voor een Man? Pietje.
ó Jantje ' meent, Vader! die Man met die groote Paruik, die gij onder uwe Prenten hebt? V a d e s.
Regt zoo : Pirt/e .' komt, Kinderen ! van dien waauligen Grijsaart zal ik u iets melden. — M [ E t j e.
o Ja, Vader! van dien braaven Man hebben wij veel gehoerd. —
Piet-



€. 92
Pietje. Maar, Vader! waarüm noemde men dien Man, Vader Hooft.? -
Vader.
Om dat hij vooreerst, Pietje! hoog bejaard was, en niet ais een dwingeland , maar als een Vader de Burgerij beftuurde, met eerlijke en deugdzaame behandelingen, aan ieder te bewijzen, die tot hem kwam, — en 't is daarom, dat hem ieder veel achting toedroeg; zelfs zijne vijanden, die nog eenige denkbeelden van eerlijkheid en goede trouw hadden , mogten niet hooren , dat die Man gelasterd of gefchonden wierdt; —• hoe zeer een toomloos Gemeen, dit niet ontzach; waarom hij ook mede , met meer andere zijner mede Regenten, gevlucht is , en voor een' tijd in Vrankrijk zijn verblijf hieldt.
Ik zal u nog iets van dezen waardigen Burgen. Vriend zeggen , op dat hij u tot een voorbeeld zou kunnen ftrekken. — Deze braave Grijsaart is uit eene der voornaamfte Famüien van Amfteldam gefprooten , zijne Voorouders waaren ook, als hij, Burger-Vrienden, in hun beftuur, en tegen het Huis van Oranje; wijl zij het altoos voor nadeelig hielden , als de Prinfen groot in gezach
wier-



1 93 *
uierden , om dat daar door den Burgerftaat aan belastingen , en nadeelen , wierdt bloot gefield ; onze Burger-vriend, was van zijne Voorvaderen ook niet ontaart, maar ftond in het zelve gevoelen ; en hij wende alle pogingen aan , om zijne Medeburgers gelukkig te maaken. — Hij was werkzaam in zijn beftuur en Regeerings-posten ; leefde eenvouwig en nederig; —• was vriendelijk tegen ieder; en op zijne ongeveinsde vriendfchap,
kon men volkomen ftaat maaken. Hij hield
altoos zijn woord, en bleef zich volkomen gelijk, (dat is : hij was geen draaijer) en dit was dan ook de reden, waarom, hij na de omwenteling, dit Land voor eenigen tijd verliet, om ook zijne Patriotfche Medeburgers, in een ander Land, nog eens te zien , fchoon den ouderdom van ruim
zeventig jaaren bereikt te hebben; daar na
keerde hij weder in zijn Vaderland, en ging op zijn Buitengoed te Loenderfloot zijne dagen , in rust eindigen'; alwaar zijne oude Vrienden, om 't even wie, hem geduurig gingen bezoeken; en die ook door hem, met alle vriendelijkheid ontrangen wierden. —
Deze braave Burger-vriend, had, door zün eerlijk gedrag , zoo veel liefde van de Patriotten
ver-



4. 9r $
verworven, dat 'er naauwlijks één dag voorbij ging, dat men in 't openbaar, in gezelfcbappen , zijn welzijn niet dronk ; en zoo menigmaal hij verjaarde, wierden hem onderfcheidene Dichtftukken toegezonden, of gebragt, met hartlijke zegenwenfchen, en het verlangen , om hem weder in eere herfteld te zien.
Deze groote en belangrijke Menfehen-vriend, ftierf in zijn Zevenënzeventigfte Jaar, op zijn Buitenplaats , in het Jaar 1794. —• Ziet daar, Kinderen! eene korte, doch oprechte fchets van dezen Man, die met Recht Vader-Hooft genaamd mogt worden ; volgt hem na , en gij zult de achting van het braafst gedeelte uwer medemenfehen verwerven. —
Wenfchelijk waare het, dat alle Regenten zoo belangrijk voor het Algemeen, en belangloos, voor zich zelve leefden en handelden , als deze Burger-vriend, welke ik u getekend heb; 'er zouden 200 veele woelingen en twistingen , tot onzen ondergang, niet geboren worden, die toch meestal eigenbelang, eu zucht naar eigen grootheid , ten doel hebben , zoo dat ik hei volgende ftukje hier wel mag bij voegen.
Och,



«■ 95 3
Och, kende eens ieder mensch zijn waarde;
Wierdt zoo zijn hart verlicht, Dat hij zijn grootheid "zocht op aarde,
In de oefning van zijn' pligt; Hij zou noch flaaf, noch hecrfcher weezen,
Voor zijn Natuurgenoot; Maar al die vuile bronnen vreezen,
Waar uit de dwangzucht fproot. De hoogmoed zou hem nooit vervoeren,
Noch eigenbaat noch list, Hem hechten aan haar helfche (hoeren,
Tot tweedragt, haat en twist. —■ Het Recht zou voor geen dolken knielen,
Door toomeloos geweld; 's Lands welvaard zach zich niet vernielen,
Of buiten kracht gefield. — De Vreê-Olijven zouden bloeien;
En iedre Maatfchappij, Zou, door de liefde en eendragt, groeien
In voorfpoed, vrij en blij.
Mietje.
Fader'. zijn 'er nog meer bijzonderheden, betreklijk deze Omwenteling?
Va-



4 c/5 J> Vader.
Ja, lieve Kinderen! 'er zijn 'er nogveelen, die ik niet nodig vinde, u te ver haaien, wijl ik met dit weinige, u alleen de nadeelen van Burgertwisten, wilde te kennen geeven ; dus zal ik u nog kortlijk eenige bijzonderheden melden, om daar mede tot eene Omwenteling buiten ons Land, over te gaan.
Pietje.
Als het u gelieft, Vadert
Vader.
Na dat dan overal de Omwenteling, door de magt der Pruisfen, was daargefteld, plaatfte men op al de Toorens en openbaare Gebouwen , Oranjeof driecouleurde Vlaggen; en ieder wierdt verzocht, een Oranje-teken te dragen, maar de buitenfpoorige Oranje-Vrienden of Prinsgezinden , maakten van dit verzoek , eene Wet, en dwongen de Patriotten, die 'er veel tegen hadden, dit teken op den Hoed te plaatfen, 't welk met verfchriklijke bedreigingen en flaagen, verzeld ging; zoo dat de Regering van Amfteldam, genoodzaakt wierdt, het Schavot te zetten , en eenige dagen tot een fchrik te Iaaten ftaan, gelijk 'er toen nog eenigen, om fooitgelijke euveldaden,zijn geftraft,
't geen



't geen toen eenige verligting voor de Patriotten aanbragt; [Zie Algem. L erïngen Letter (ƒ)] hier op volgde Eluminatien en Vreugdebedrijven, ter eere der Omwenteling, en van het Huis van Oranje. — Dan dit behoord tot die bijzonderheden, zoo als ik 'er duizenden zou kunnen melden, die evenredig zijn, aan den overgang der fterk te , van de eene tot de andere partij, en die al ras in de vergetelheid gedompeld zouden geworden zijn , had men daar bij ailes aangewend , om de .twistende partijen te veréénigen ; maar de eene Patriot wierd zijn Land, de andere zijne Stad ontzegd, of uitgebannen , een derde weder wierdt uit zijn Kostwinning gezet, en meer andere vervolgingen, die aanleiding gaven tot vermeerdering van haat; — [Zie Algem. Leeringen Letter (g)] en 'er was voor deze menfehen , geen andere uitkomst, dan zich naar Vrankrijk te begeeven, zoo als ik te vooren gezegd hebbe , zoo dat dit de belooning was der Patriotten , voor hunne Vaderlandsliefde ; want het is toch zeker, dat zij , naar hunne bedoeling » ook daar in het heil des Vaderlands verwachtende waaren. [Zie Algem. Leeringen Letter
G M I E T-



k 98 i
Mietje.
En kon men dan evenwel die menfehen zoo vervolgen ?
Vader.
Het is maar al te veel te bejammeren, dat men, in de Nederlandfche Gefchiedenisfen zoo veele bitterheden moet leezen, en dat men heviger vervolgingen van binnenlandfche twisten vind aangetekend , dan van buitenlandfche Oorlogen ; 't welk dan nu ten gevolge heeft gehad, dat de misnoegde en vervolgde Patriotten , hun verlosfing en vrijheid zochten , in de Wapenen des Konings van Vrankrijk. En hadden deze vervolgingen flechts eenen kleinen tijd geduurt, men zou nog eenige verfchooning voor dezelven kunnen vinden, met dit denkbeeld: dat eene heete drift, waar mede alle partijen bij eene overwinning, of omkeering van zaaken, bezield zijn, hier van de reden mogt weezen; maar neen , gezegde ver» volgingen waaren in het eerfte jaar, op verre na, niet afgeloopen; en het duurde zeer lang, eêr 'er eene algemeene Amnestie, of vrijfpraak , wierd afgekondigd; zoo dat intusfehen, dan deze en die, het noodlot der vervolgingen moest ondervinden,
't welk



i 99 j
't welk de haat hoe langs zoo meer onverzoenlijk maakte; ik zou zelve een lijst van een g^oot aantal perfoonen kunnen geeven, die 'er de ondervinding van gehad hebben , en die dus , op den duur, naar eene weder-omwenteling bieeven verlangen, en daar toe mede werkten.
P ietjt, En die is eindelijk gekomen?
Vader.
Ja , Pietje ! doch nog zoo fpoedig niet; 'er ii nog veel tusfchenbeide gebeurd, verzeld met ftroomen menfehen bloed; eer ik aan dit verhaal begin, zullen wij overgaan tot onze algemeens leeringen.
C 2
A L.



€. ico 3
ALGEM EENE LEERINGEN.
(n) Hier ziet gij , lieve Kinderen ! eene korte tekening van dat geen', 't welk men Omwenteling noemt, die altoos met de grootfts wanorde en verwairing verzeld gaat; want eene Omwenteling is geene geheele Overwinning, maar alleen eene overbrenging van kracht, en gelegenheid van de eene tot de andere partij, om over zijne bijzóndere, of eigendunklijke begrippen , triumf te behaalen; — wijl de gistingen in de gemoederen, niet alleen blijven voordduuren , maar hoe langs zoo heviger worden. — Ook meet gij hier uit leeren, hoe gevaarlijk het is, zijn geheel vertrouwen, in tijd van gevaar, weg te fchenken aan één mensch, zonder een waakend oog over hem te houden, gelijk zulks bleek in het gedrag van den Rhijngraaf van Zalm, die, fchoon een Vreemdeling zijnde , door de Patriotten , zoo vereerd en bemind wierdt, als waare hij een Man van beproefde trouw-geweest, waar op alles veilig rus. ten kon; en, och! wanneer zullen de Nederlanders eens leeren , hunne eigene Landgenooten , en niet den vreemden, het vertrouwen hunner verde-



4 IDI 3
ledigingen re fchenken , en tevens zelve waakzaam blijven, over hunne zoo duure belangens!
Gevoelt hier, mijne Kinderen ! de kracht van het oude HoIIandfche fp reek woord : Weest Trouw, en Vertrouwt Niemand, dan zult gij voor veele noodlottige gevolgen, bewaard blijven.
O) Hier uit kunt gij eenen verkeerden ijver zien en leeren , dat het niet voeglijk is, op Godsdienftige leer ■ ftoelen , van verfchillende twisten, over de ftaatkunde, te fpreeken, om daaraan zijne goed- of afkeuring te geeven ; te meer, daar deze plaatfen alleen gefchikt zijn, om vrede, liefde en eendragt, in de harten der menfehen te brengen, en hen voortebereiden, tot eene aannadeiende eeuwigheid,- dus moet het fchijngenot der Waereld, niet vermengt worden met het wezenlijk heil, der onfterflijke zielen; doch hoezeer dit bijde Prinsgezinden» aan de Patriotfche Predikanten, wierdt geftraft, na de Omwenteling , moet ik u echter zeggen , dat het door hunne Predikanten, niet nagelaaten wierdt, maar , dat die op hunne beurt, zich niet minder fchuidig maakten, fchoon toen ongeftraft; zoo ziet gij hier, hoe iedere partij zich fchuidig maakt, en de misdaaden maar alleen, in die van een ander ftraft; en dus ziet gij, G 3 hoe



& 102 3
hoe de gevolgen van binnenlandfche Burgertwisten, altoos drijden met de regels van Rechtvaerdigheid. —
(c) Hier uit moet gij leeren , dat eene enkele overwinning, geen teken is van een duurzaam geluk ; en dat men nimmer na de Overwinning Vrede erlangt , voor dat de Overwinnaar zelve daar toe de band leent ; en vooral wanneer de partijen in een en het zelve Land, of Huisgezin, moeten woonen. —
En 'er is niets fchooner in een' Overwinnaar aan te treffen, dan te zien, dat zijn hart afkeerigis, om zijn overwonne partij te mishandelen , neemt dus het volgende Dichtftukje in uw geheugen.
Leert wel uw Vijand overwinnen,
Maar overwonnen, deert hem niet; Uw ramp zou foms op nieuw beginnen,
Want wraakzucht baart aan 't eind verdriet: Het heil van 't Vaderland is Vrede,
Is Vrijheid, Liefde en Broederfchap, En, wint gij daar uw' Vijand mede,
Dan ftijgt uw' roem ten hoogden trap.
((/) Dit had maar al te veel plaats, in fommige
Ste-



k 103 3
Steden en Plaatfen, waar zich Pruisfen bevonden, in de huizen der Patriotten , die door hunne Buuren en eigene Bloedverwanten zelfs, verraaden wierden; dit moet u leeren, tot welk eene fnoodheid de menfehen komen kunnen , wanneer zij wederwraak in hunne boezems koesteren.
(e) 6, Hoe veel mijne lieve Kinderen! is hier, voor uwe jeugdige harten , te leeren ; want in foortgelijke omflandigheden , is de Jeugd in het grootfte gevaar, om dat zij dan nog niet rijp genoeg is, om het waare van het valfche te onderfcheiden , en al ligt met den ftroom der verleiding , wordt omgevoert; gelijk dit zoo meenig Jongeling heeft moeten ondervinden , tot zijnen ondergang; onbeftendig voor zijne beroeps - bezigheden ; geftadig op vreemde plaatfen; — de beste jaaren , voor zijn onderwijs , verloopen , en blindelings opgeofferd, aan 't geen' hij niet kende; de lust ontzonken, bij het verlies van zijne geliefde onderneeming; — buiten het bereik van zijn' tijd, om iets weder te aanvaarden; en, door de vervolging, in de onmooglijkheid, om de middelen tot zijn beilaan, die hij verhaten had, weder op te vatten; ziet daar, dit waaren de wrange vruchten, die 'er de Jeugd uit plukken kon. — G 4 Laat



i TC4 J
Laat dit, mijne waardfle Kinderen! u tot een' fp:ez.e! (trekken , om den b'.oei uwer jaaren niet wuft op te offeren aan twistingen die gij niet berekenen kunt — gij moogt daarom het Vaderland wel nuttig en dienstbaar zijn, want 'er is niets natuurlijker, dan dal iemand den grond zijner geboorte bemind, en den welftand van het algemeen tracht te bevoordelen , n aar dit moet niet gefchieden ten kosten van zim geheel belang of welvaard : boven dien moet de jeugd, in zulke omftandigheden, nimmer den voortoon geeven, maar veeleer, in dezelven, een Leerfchool vinden, en dus, mijne lieve Kinderen ! om alles faam te brengen, het geen ik hieromtrent bedoel moet gij de volgende dichtregelen in acht neemen :
Leert altoos uit der menfehen woe'en,
Als twistvuur zich alöm verfpreid. Zoo de een op heilig recht blijft doelen,
Zoekt de ander toomloos onbefcheid. De twist, een bron vol ongenoegen,
Schenkt niemand heil; — maakt niemand Vrij; Maar baard alleen een morrend wroegen,
En d ondergang der Maatfchappij! —
(ƒ) Zoo ver kan de drift den mensch vervoeren,



•f V*5 1>
ren, waar door hij zijn verkeerd gedrag, en bovenmatige vreugde , met finarte , te laat, moet gevoelen , en zijne overwinning met fchande be. vlekt. Leert hier uit, mijne vaardfte Kinderen! afkeerig te zijn van alle buitenfpoorigheden; vooral , wanneer gij' iets goeds geniet, 't welk eenige vreugde waerdig is, op dat 'er geene rampfpoeden voor u uit gebooren worden.
Streeft ook nimmer de wetten en vastgeflelde regelen, door dwangzucht, vooruit; maar onderwerpt u aan dezelven, voor zoo ver uw pligt dit van u vordert; het grootfte fieraad aan eenmensch, is: gehoorzaamheid, en, in rechtvordering, reden en billijkheid ; en zoo men hier door zijn recht niet kan erlangen, moet men alleen, zulke gepaste middelen bij de hand neemen , die, met de voorgenoemde deugden, overeen komen. —
(g) Niets toch is den mensch meer eigen, dan eene Wet van wedervergelding in te voeren , als ten eenemaal ongenegen zijnde, den Naasten zijne misdaden te vergeeven ; en ondertusfehen 'er is geene Wet, waar aan de mensch zich minder wil onderwerpen ! — Om ter uwer leering, mijne waardfte Kinderen! in dit ftuk u voor te lichten, G 5 zal



t ic5 3
zal ik u een gefprek van twee Patriotten meJe. deelen, die ee.e wederömwenreling verwachtende waaren: 't welk door mij is aangehoord, beftaan
de in het volgende: ti Hond maar goede moed Kaasje! zeide Kees:"
het wenteld haast om, en dan is het onze beurt; maar wee dan al die gasten, die ons zoo mishandeld , geflagttt, en vervolgd hebben! dan zullen zij 'er van lusten , geen één laat ik in het leeven ! zij moeten dood of het Land uit — en al die groote Hesren, met die paruiken, ó! wat zullen
ze ftuiven, a's het kaf voor den wind! Van
de grootfte tot de kleiniie , niet een moet een Ambt of Bediening hebben! zelfs hunne Kinderen niet! — die zi n alle voor ons! —
Zacht! zacht! zeide Klaas: ik denk 'er zoo niet over. Ik ben een Patriot , maar alleen tot heil van mijn Vaderland , en niet om wraak te oefenen; want als het nu omwenteld, zullen de vervolgingen de oorzaak 'er van zijn ; en zoo zou het ons dan ook kunnen gaan , en hoe ftrenger v'; V.—:S:ï- . zco veel re i'rerjer zou rr.er. dan weder met ons handelen; en het liep van kwaad tot erger : maar, ik zou liever toonen beter geleerd



leerd te zijn , orn mijne vijanden te doen zien, dat ik den Vrede, en den bloei van mijn Vaderland beminde, en dus zoude ik trachten, de rust voord te planten, en een wakend oog houden, op die geenen , welke misdaaden pleegden, en geene veranderingen maaken, dan in die beftuuren, die mijne gevoelens , tot heil van 't Vaderland , zouden kunnen tegen gaan ; — want gij zijt toch niet in ftaat, om allen , die met ons niet eens denken , het Land uit te jaagen, of te dooden , of gij zoudt uw Land ontvolken , zoo , dat wij zelve niet konden beftaan ; en bij een geduurige twist, kan niemand leeven I — Denk hier eens wat ernftig over, en dan zullen wij elkander wel nader fpreeken." —1
Zoo ziet gij, twee onderfcheidene gedachten ; mij dunkt ik behoef u niet te vraagen, welke gij verkiezen zoud , gewis de laatfte, wijl ik u altoos , de zachtfte weg heb voorgehouden, als de beste te zijn : — want niemand kan met een wraakzuchtig hart, den Godlijken zegen, op zijne bedoeling, erlangen; wijl God, die zelve zondaaren vergeeving fchenkt, wil, dat zondaaren eikanderen zullen vergeeven ; ziet nu verder de volgends Dichtregelen.
Houdt



k 108 &
Houdc Vrede, liefde en ijvrig poogen
Ais gouden bronnen voor dim Staat; Kweekt dezen aan, naar uw vermogen,
Met eerlijk dóet, in iedre daad. — Doet Godsdienst, Recht en Vrijheid, bloeien;
Zoo ziet ge uw dierbaar Vaderland, In rust en welvaard, weeüg gioeiën,
Door Gods alzegenende hand!
(li) Hier moet gij, mijne waardfte Kinderen ! uwen aandacht vestigen , op dat foort van menfehen , die met hun ganfche hart, zonder bijzonder eigenbelang te bedoelen , het heil van 't Vaderland alleen zochten , en daartoe medewerkten ; die verheft waaren op hunne aloude voorrechten, met een afkeer van alle verwarring ; en dan was het zeker, voor deze menfehen, eene dubbele droefheid; — te leur gefield te worden , in zijne bedoeling, en boven dit alles, fmaadheden en fhaffen te moeten ondervinden; — dit moet u echter niet onverfchillig maaken, of affchrikken, omtrent de belargens van uw Vaderland ; — maar föortgelijke gebeurenisfen, moeten u omzichtigheid leeren, gelijk ik u meer maaien heb voorgehouden; — ook moet gij hier uit leeren, onder-
fcheid



€ 109 3
feheid te maaken , in het beitraffen , om toe te z;,n of iemand uit zuivere grondbeginfelen van zijn hart, tegen u gehandeld heeft, dan alleen om bij-oogmerken te bejaagen; want dit was me* het geval, waar uit ik deze teering trek, dat men in de vervolgingen , of het ftraffen van veele perfoonen, niet onderfcheide : - De naam van Patriot, was, voor zommigen, genoegzaam, om hen te vervolgen , hoe veel goeds zij anderzints gedaan hadden; terwijl weder anderen, naar gelang zij vrienden en bekenden hadden, onaangezieti hunne bedrijven, een vrijfpraak vonden. —
Ziet daar, lieve Kinderen' u eene Omwenteling voorgefteld , waar uit gij genoegzaam kunt op-maaken , dat ik het duizendfte deel niet gezegd hebbe; maar ik oordeel dat gij 'er genoeg aan hebt, om te zien, van welke nadeelige gevolgen de Burgertwisten, in eene Maatfchappij zijn. —
Ik heb deze Omwenteling doorgeloopen, om u voor te bereiden tot een veel gewichtiger Omwenteling, die onmeetbaare (hoornen, dierbaar menfehen bloed, gekost heeft, en tot op dit oogenblik nog niet zijn opgedroogd, — en niemand weet, wanneer de Zon van Viede dagen zal, die krachts genoeg zal hebben , om dezelven op te droogen,
met



k no i
met alle de traanen van het overgeblevene menschdom! —
Maar nog eene Leering moet ik hier bij voegen, zij is deze: ziet toch alle de woelingen en worftelingen der menfehen, niet oppervlakkig aan, maar doorzoekt dezelven tot op den bodem van het hart, om daar in de zaaden des verderfs te vinden, ik bedoel de zonde; — de zonde toch is de oorzaak van alle de moeitens, en al 't verdriet, in het ondermaanfche leeven; en hoe meer die gekoesterd word in de harten der menfehen .
zoo veel te meer plaagen brengt zij voort; >
want de zonde flraft altoos den geenen, die haar geteeld en gekoesterd heeft; maar wordt de zonde, door deugd en Godsdienst, uit de harten der menfehen verdreeven , dan daalt God met zijnen zegen neder , en fchenkt liefde, rust en vrede, op aarde.
En , wilt gij goede Burgers en Burgeresfen worden, ó mijne lieve Kinderen! vergeet dan nimmer, de Vaderlandfche Gefchiedenis te doorzoeken, en onpartijdig, het gedrag der menfehen te beöordeelen. Gedraagt u dan naar de deugdzaamfte, die gij daar in getekend vind, om *t even hoe zij, om hun deugd, beloond of geftraft zijn;
maar



1 iti 9
maar ook dan zult gij ondervinden, dat het volgend Dichtftukje, waarheid zegt:
Zoo immer Vaderlandfche deugd, Aan u, ó lieve en tedre Jeugd.'
Tot waar geluk zal {bekken ; Doorzoekt dan 's Lands Historieblad, Zoo zult ge, uit ieders doel en daên,
Uw nut, uw voordeel trekkenl
Dan zult ge in d' euveldaaden zien, Hoe zij, die de onrust hulde biên,
Het zelfbelang bedoelen; Hoe trotschaarts , waakend' voor hun pracht, En heerschzucht, fteunend' op haar magt,
's Lands rampfpoed nooit gevoelen! —
Dan zult gij zien, hoe deugd en trouw, Als fteunfels van het Staatsgebouw,
De zwaarfte fchokken lijden; Daar de een, verbetring zoekt en fticht, Blijft de ander, fteeds vervreemd van pligt,
'« Lands waar belang beftrijden' —
Dan



€. na 3
Dan zult gij zien, hce 't menfchenbloed, Zoo dierbaar, om een hand vol goed,
Of ijdeJe eer moet ftroomen; Hoe muitzucht, woedend, zich verzet Als billijkheid, en recht, en wet, Haar fnoodheid wil betoomen. —
Maar ook, zult ge uit dit alles, zien, Hoe gij fteeds de ondeugd moet ontvliên.
En naar de deugd moet ftreeven; Om, onder al het aardsch gewoel, Te leeven, naar het Godlijk doel ,
Dat duurzaam rust kan geeven! —
ACHT-



i 113 j
AGTSTE GESPREK.
Pietje,
Bij ons laatfte Gefprek , Vader ! hebt gij ons een dichtftukje mede gedeeld, waar'mede gij ons aanfpoorde, tot het onderzoek van onze kleine Vaderlandfche Gefchiedenisfen , waarïn wij ook veel van de Erabandfche en Franfche Onlusten leesden; maar wij dachten ook aan uwe belofte, welke gij ons gedaan hebt, om ook over dete onlusten, met ons, te fpreeken.
Mietje.
En 't is daarom, Vader! dat wij weder tot rj> komen.
j a n t J i.
Om u te vraagen, of gij nu aan uwe belofte wilde voldoen?
Vader.
Gij hebt dan uw verzoek, lieve Kinderen! zoo. ingericht, dat ieder uwer, zijn deel daar in, aan mij te kennen geeft; en dus kan ik ook niemand uwer, een weigerend andwoord geeven.
Wel nu, neemt dan uw plaats, gelijk te vooH re»,



<t 114 i
ren, en wij zullen terftond beginnen , met de oorzaaken der onlusten, in de Oostenrijkfclie Nederlanden.
Mietje. - Zijn deze Oostenrijkfcbe Nederlanden uitgeftrekter dan ons Vaderland?
Vader.
Ja, Kind! deze Landen zijn veel uitgeftrekter, en verdeeld in Tien Provinciën, welke ik nu niet noemen zal, wijl onze gefprekken, geen Aardrijkskunde , maar onlusten behelzen. Mietje. Maar, Vader ! hoe kwam de Keizer van het Duitfche Rijk hier te pas?
Vader.
De Keizer , Kind! was Hertog van de Oosten, rijkfche Nederlanden , en had tot dat einde een Souverain Gouvernement of Opperbeftuur, tot bewaaring en onderhouding van alle de Voorregten en Privilegiën , welke blijde inkomften wierden genaamd ; dan was 'er nog een Beftuur , de Raad van Braband genaamd , beftaande in afgevaardigden uit de Provinciën van driërlei ftanden, naamliik : Adel, Geestlijkheid en Burgerftanden, voords had men in ieder Stad, Dorp of District., Regeringen als Mar gewoonte.
? I ET-



k 115 J
Pietje. Was ciit dezelve Keizer, waar mede wij ook in oorlog zijn geweest?
Vilt b
Ja , Pietje ! dezelve Jozephus de tweede , die al vroeg de aandagt van ieder had naar zich getrokken , door veranderingen die hij daarftelde of zocht in te voeren, als bij voorbeeld: het begraaven der Lijken , in zakken, in plaats van kisten. —
Pietje.
En is dit zonderling begraaven doorgegaan? Vader.
Neen, Pietje! dit is niet doorgegaan, fchoon 'er inDuitschland wel proeven van genomen zijn, maat niet algemeen gevolgd. — Dan nog fchafte de Keizer veel heilige dagen af, daar fommigen mede veel tegen hadden , echter was dit meer tea voordeele van den gemeenen Man , wijl dezelven maar al te veel en kostbaar waaren , waar door veel tijd nutteloos wierdt verfpild.
Mietje.
Heeft de Keizer nog meer veranderingen ge> maakt?
U 2 V i*



<s. 116 >
V t D E R.
$ Ja-, en wel bijzonder in Kloosters en Kerkefc, daar hij begreep dat te veel Goud en Zilver renteloos ftond, aan Beelden en andere Kerkfieradien, dat beter in Geldfpeciën aan zyn Hof kon dienstbaar gemaakt worden; vernietigende daar toe, zoo fommigen zeiden, eenigen der rijkfte Kloosters en de Ordens der Jefuïten; terwijl de Arme-Kloosters in ftand bleeven; hoe weinig dit nu deze Menfehen aanftond, kunt gij gemaklijk nagaan; en dus werkte dit geene liefde voor zijn beftuur, maar maakte ieder opmerkzaam, of'er foms nog nadeliger veranderingen mogten ontftaan; hier omtrent zijn ook al eens eenige onlusten, in dèOostenrijkfcheNederlanden, veröorzaakt.die echter weder gedempt zijn geworden, wijl de Keizer eene vergiffenis fchonk, aan alle die misdadig tegen hem gehandeld hadden; dan eindelijk kwam het groot verfchil: wijl de Keizer begreep, de Univerfiteit te Leuven , te vernietigen , en een Algemeen Seminarium opterichten ; waar tegen de hooge Geestlijkheid zich ten fferkfte verzettede , als begrijpende , dat hier door derzelver voorrechten gefchonden wierden, voorrechten, die zij zeide : dat in den Naam des Keizers , plechtig beiwooren waaren, naamlijk: dat hij de blijde inkom.-



<L 117 -*
ÏMjmften of voorrechten-, waar onder dit een voornaam Artikel was, ongehinderd zoude laaten. Pietje. Univerjiteit, Vader! en algemeen Seminarium, wat moet ik hier door verftaan ?
V a d e r.
Onder deze twee benaamingen, Pietje! verftaat men, Leerfchoolen; doch de onderfcheiding dezer benaaming , was hier de zaak van verfchil niet; maar wel de verandering der werkzaamheden. — Op de Umverfiteit te Leuven, wierden Jongelingen, tot het Roomsch Priesterfchap, in onderfcheidene Theologijche CMegien, en door hunne bijzondere Profes/oren onderwezen. — Nu wilde de Keizer hier voor maar een Collegie hebben, 't welk hij algemeen Seminarium noemde; en in ditCollegie Regelen voorfchrijven, hoedanig de Jeugd moest onderweezen worden, en daar toe Profesforen of Leermeestersgebruiken, wier grondbeginzelen van Godsdienst (zoo de Erabandfche Geestlijken zeiden) met de gevoelens en grondbeginzelen der Roomfche Kerk, flrijdende waaren, en allermeest, met die imjanjenius, overeenkwamen; hier over kunnen •wij niet verder fpreeken, als geen Religie-gefchil behandelende. — Ook wilde de Keizer eene verandering gemaakt hebben, in de kleeding der flati 3 des-



t 118 i
«leerende Jeugd , en foortgelijke veranderingen , waarin partij geene verbeteringen konde vinden ; dus was hier het verfchil, niet de naams, — maar de zaaks, verandering.
Pietje. Dit zal de ftuderende Jeugd ook niet aangedaan hebben.
Vader.
Geheel niet, Pietje! maar 't gaf aanleiding, dat veelen, naar hunne Ouders terugkeerden, om af te wachten, hoe de zaak gevonden wierdt.
M i e t j e.
Maar, Vader! had dan de Keizer de magt, om alle die veranderingen te kunnen maaken.
V a d er.
Ingevolge den Eed aan den Lande gedaan, was de Keizer verpligt; de voorrechten en gebruiklijkheden , ongehinderd te laaten , gelijk de misnoegden duidelijk aantoonden, zoo als gij verder hooren zult; maar mij dunkt, mijne lieve Kinderen! gij moest reeds al genoegzaam opgemerkt hebben, uit onze gefprekken, dat 'er tusfchen de magt van den-fterkften, en het Recht, een groot onder fcheid is; en dat, wanneer magt en recht overeenftemden, 'er zoo veele twisten, onder de menfehen , Biet zouden gevonden worden; wijl dan ran den
Vorst



fc 119 i
Vorst tot den laagften ftand , Eeden en Pligten , zouden bevorderd worden. [Zie Ag. Leir. Lett. (a)] Mietje. Kunnen de Vorsten ook ontrouw aan hunne Eden worden ?
Vader.
De ondervinding heeft maar al te veel geleerd, lieve Kinderen ! dat de Vorsten ook menfehen zijn , vatbaar voor kwaad , zoo wel als alle andere menfehen ; en 't wordt ons , in den Bijbel, niet te vergeefs geleerd , geen vertrouwen op dezelven te Hellen.
Pietje.
Wat gevolgen had deze Eedverbreeking?
V a b e r.
Voorzeker zeer gewigtige gevolgen ; het Volk van Braband weigerde de Onderftand-geiden aan den Keizer af te ftaan; waar op de Keizer alle de Privelegien vernietigde, en zelfs verbood hij, aan zijn generaal Gouvernement of Beftuur , eenige vergiffenis vraagen aan te neemen, indien die mogten gezonden worden, en eischte zelfs dat alle de fchuldige van de voorige troebelen, die hij vergiffenis had gefchonken, weder moesten opgevat en geftraft worden.
H 4 Ja'kt-



ïl 120 $ J a M t I e.
Kon 'er dit door?
Vader. Ja, lieve Kinderen! het moest 'er door, 't was 's Keizers wil en wet, die alöm moeste bekend gemaakt en aangeplakt worden.
Mietje. Maar, lieve Vader! hoedanig wierdt dat bij de Brabandfche Ingezetenen opgenomen.
Vader.
Voor een gedeelte met verontwaardiging , ook met fchrik en ontroering , zelfs zoo, dat men het echter waagde , een fmeekfchrift aan den Keizer van wegen de Staaten van dat gewest, zoo nedrig cn eerbiedig, te zenden, dat het genoegzaam tegen de waardigheid van een Volk aanliep, doch alles vruchteloos, want de Keizer was niet te beweegen, om de Staaten van Braband zijne genade te verkenen, veel min die van Henegouwen, maar verklaarde openlijk zich aan geene voorrechten van die Provincie te houden ; doch deze Staaten , zagen die verklaaring met even zoo veele veröntwaardigingen aan, als de Keizer hen bcfchouwde. Mietje. Te-en zal het wel ernst geworden zijn, ook Vader!
V a-



t 121 i
V a d e r.
Ja, Kinderen! toen wierdt weder toevlucht genoómen tot het al vernielend ftaal des Oorlogs; het Keizerlijk Gouveruement deedt wel dra de ftriktftê beveelen naar Namen zenden, en deedt de Militaire magt van die Stad, naar Bergen trekken; ook wierd •er een Commisfie naar gemelde Hoofdftad van die Provincie gezonden, om de Staaten te vervolgen, «r hunne Vergadering te doen eindigen.
Pietje. Dit zal mede geen kleine beweeging in dat Land veroorzaakt hebben. —
Vader.
De zaaken, Pietje! wierden hoe langs zoo meer algemeener, en het Land of den bloei en de wel. vaard van het zelve, wierd niet minder gefchokt, dan men in Nederland had ondervonden, en waar de wrange vruchten nog gefmaakt wierden; altans de vernietiging der Univerfmt, en het oprigten van een Algemeen Seminarium , was de grootfte twistappel, waar tegen de Geestlijken zich het meest verzetten ; en 't waaren niet alleen de Aardsbisfchoppen van Mechelen, Brugge en Iperen, en andere hooge Geestlijken, maar ook de Dekens der lï 5 Gil"



€. 122 i
Gilden, te Antwerpen, deden nadruklijke Vertogen hier tegen, bij den Raad van Antwerpen: waar in zij ronduit verklaarden, dat de Keizer den Eed, welke in zijn' Naam gedaan was , fchandlijk had verbrooken; dat, even zoo min het Volk, zich uit eenen Eed kon ontflaan, dit ook geen Vorst zich konde doen.
Ondertusfchen, deedt de Keizer den Raad van Braband extra vergaderen , om eenige voorftellcn te doen, op welk eene wijs hij voorneemens was te handelen ; doch deze voorftellen wierden niet aangenomen, waarop het Keizerlijk Gouvernement eene Ordonnantie deedt afkondigen, waarbij het de magt der Staaten vernietigde , met de blijde Inkomften of Voorrechten. [ Zie Algem. Leeringen Letter (*)]
M i I t j e.
En wierdt die Ordonnantie gehoorzaamd? Vader.
Ja, Kind! met eene noodzaaklijke gehoorzaamheid, die door magt, maar niet door liefde word daar gefield; de Staaten fcheiden uit elkander, de Raad van Braband wierdt vernietigd; de Papieren verzegeld; en een Commité benoemd over. het beftuur



4l 123 $
ftuür der Geldmiddelen; en twee Collegien opgerigt, die de Juflitie als de Raad van Braband uitoeffenden; en de Ontvangers gelast, een'nieuwen Eed aan den Keizer te doen , op verbeurte van hun Ambt, die ook daar in bewilligden. Pietje. En dit alles gefchiede op bevel van den Keizer.
Vader.
Ja Kinderen ! dit gefchiede op bevel des Keizers , en dus was 'er weder eene nieuwe maar , helaas! eene ongelukkige bron geopend, waaruit niets dan rampen en droefheden voordvloeiden , met alle haare gevolgen ; de vijandelijkheden tfisfchen de Burgers met het Keizerlijk Krijgsvolk , begonden van tijd tot tijd, te vermeerderen; zoo dat veele Burgers en huisgezinnen , hun Vaderland begonden te verlaaten ; evenwel met onderfcheidene bedoelingen; fommigen om zich op een ander grondgebied te wapenen , en anderen uit fchrik en vrees , om zich voor den ftorm des oorlogs te verbergen , ook weder anderen , om de vervolgingen te ontwijken ; zoo dat zelfs veele naar onze Vaderlandfche grenzen trokken , en
die



t 1=4 3
die wel een fchuilplaats bij ons konden vinden , mits zich ftil te gedragen , en zich geene wapenen aan te fchaffen; dan fornmigen der Nederlandfche Patriotten , gaern eene tegen Omwenteling willende zien, dachten hierin ook eenige hulp te zullen vinden ; doch dit verviel wel dra, wij de komst der Brabanders, zoo fterk toenam, dat de Staaten Generaal van dit Land beflooten, eenig Krijgsvolk naar de grenzen te doen henen trekken , ten einde een waakend oog te houden, op deze menfehen , als niet willende in eenige onaangenaamheden , met den Keizer, komen; die ©ns kort te vooren zoo veel gekost had. [Zie A.g;m. Leeringen Letter (r) ]
Mietje. Dit was een voorzichtig gedrag.
V A d e e.
Dat was het ook , Kind ! maar het belette echter de Brabanders niet, zich naar Luik te begeeven-, om aldaar de wapenen aan te gorden , ten einde tegen den Keizer op te trekken; en zich zoo aij zeiden , vrij te maaken van het juk der Oostenrijkfche overheerfching. Onder deze Burgers , bevonden zich een groot aantal Geestelijken ,



«l 125 *
ken , die als particulieren gekleed waaren , en bet Volk niet weinig aan vuurden , onder den naam van voor den Godsdienst te ürijden. [Zfe Algem. Leeringen Leiter (_d)~\
Mietje. Dus kwam het dan tct eenen Burger Oorlog. Vader.
Althans het was een oorlog tusfehen Burgers en Militairen , dan ik zal , zoo kort mij doenlijk, u alles vernaaien; meer dan vierhonderd Brabrandfche Patriotten , kwaamen met hunne Bevelhebbers van der Meersch , Berlon en anderen , in de ftad Breda, doch ongewapend, wijl zij die, op een voorgelegen Dorp, hadden afgelegd, om aan de Publicatie der Staaten Generaal te voldoen ; men hield omtrent deze menfehen een wakend oog , maar ondertusfehen kwam te Sluis in Vlaanderen , eene bezetting van wel twee honderd Keizerlijke Soldaaten , die mede na aflegging der wapenen, eene fchuilplaats kwamen zoeken; zeggende : vervolgd te zijn geworden , door Brabandfche Patriotten, mede wel twee honderd man fterk , en voorzien van hat nodige oorlogstuig. —
iitr-



*■ 126 3
Jantje. Zoo, zoo, Vader! dan gingen die moedige Solbaden toch voor de Burgers loopen!
Vader.
Het is mi] lief, Jantje ! dat gij zoo oplettend luisterd , maar de onhandigheden kunnen zulks meer veröorzaaken , dan de moed ; want die Burgers waaren van meerder voorraad voorzien, dan de Soldaaten, echter willen wij , over den moed en fterkte, niet oordeelen.
Wij zullen hier ons Gefprek eindigen, en met de grootfte en wigtigfte Gebeurenisfen , in deze Landen voorgevallen, een volgend beginnen.
A L-



t 127 3
ALGE MEE NE LEERINGEN.
(a) Hier ziet gij', lieve Kinderen ! weder een nieuw Toneel geopend, 't welk u onlusten en moeilijkheden , met eene menigte nadeelen , voor Land en Volk , zal vertoonen ; en waar van wij de oorzaak vinden , in veranderingen door den Vorst, en niet door het Volk bedacht ; dus kunt gij hier in, de waarheid van ons oud Hollands Spreekwoord vinden , dat alle veranderingen, geene verbeteringen zijn, gelijk zulks uit de gefchiedcnis blijken zal ; en dus dat men aan geene veranderingen werken moet , zonder eene verbetering , beoordeeld of beproefd te hebben , of om het u duidelijker te maaken , men moet geen gebouw afbreeken , zonder een nieuw, of verbetering aanwijzend plan te bezitten, naar de keus der geenen die het bewoonen moeten ; dan nog zijn alle veranderingen , in de inwendige gefteldheid van een volk, hoogst gevaarlijk voor de rust, wijl het grootfte deel der menfehen , verkleeft is aan de oude gewoontens; terwijl weder een ander gedeelte zich gedraagt, naar die belangens, welke ieder in zijn perfoon betreffen ; —- en hoe veele menfehen zijn 'er
dan



dan nog , die altoos de gebiedende of heerfchende magt blijven aankleeven , uit eene flaaffche of eerbiedige onderwerping ; dit alles, moet u tot een Leerfchool ftrekken , en u verheft maaken , op kennis en deugd , om in alle gevallen , u , als goede waereld Burgers , te leeren gedragen.
O) Hier uit kunt gij zien , Kinderen ! fchoon fommige Vorsten weinig agt flaan op dringende voorftellen, echter de Keizer toonde van zijne zijde, ook eenige voorftellen te willen doen; maar, gij ziet 'er ook uit , wanneer de driften van een volk gaande gemaakt zijn , zij zich niet gemaklijk laaten beteugelen ; al was 'er eenen geheelen ondergang aan verbonden ; leert dus hieruit, zoo fpoedig mooglijk , uwe twisten te eindigen , met zoo veel toegeeflijkheid , als eenigzints met het recht kan beftaan , ten einde de rust zoo veel moog. lijk te bewaaren ; doch tracht altoos te waaken, dat gij uw eenmaal gegeeven woord nimmer vergeet, of, door uw gedrag, krachteloos maakt, wijl hieruit de voornaamfte twisten gebooren worden.
(c) Uit deze onderfcheidene Vluchtelingen, en hun gedrag, kunt gij leeren , dat niets gevaarlijker is , dan eenen binnenlandfchen oorlog, en wel juist, om het onderfcheidene gedrag, en de
denk-



k 129 J.
denkwijs der menfehen ; daar de eene partij niets wil toegeeven , en de ander alles wil lijden, hoe gebrekkig is zulk eene verdediging , en hoe droevig, daar tegen, is zulk lijden, wijl 'er doorgaands eene geheele vernieling mede gepaart gaat.
(d) Zoo ziet gij, Kinderen! hoe men geftadig gebruik weet te maaken van die middelen, waar aan men weet dat een Volk verbonden is, of zijne boog»
fte achting betoont; en dus wierdt dit voor-
wendfel, zoo fterk aangedrongen , als of 'er de hoogfte zaligheid voor de ziel in gelegen lag, wanneer het ligchaam door het Kanon wierd neergeveld; — hier uit moet gij leeren, dat het welde pligt is van ieder mensch , zijne Godsdienftige Grondbeginzelen, voor zoo ver dezelve door hem zijn aangenoomen, en naar de infpraak van zijn geweeten zijn, te befchermen, al was het ten kosren van zijn leven; maar dat men 'er geen voorrecht meer in moet ftellen , ter verkrijging der eeuwige voorrechten , dan dat men op eene andere wijze het leven derft. —
Hij bedriegt zich te jammerlijk in zijn gemoed, die door verleiding, en niet op gronden van zelfkennis , zijn dierbaar leven waagt.
Een mensch, die waarlijk prijs op zijnen Gods* I diensS



130 3
dienst ftelt, waagt zijn dierbaar leven niet voor fchijn-voorrechten van denzei ven, maar wel wanneer men hem om de aankleeving van dien Godsdienst , welken hij bemind als het rigtfnoer zijner zaligheid , vervolgt, en dus om den naam en de zaak van dien Heer, welken hij dient, te handhaven naar zijn geweeten, in 't midden zijner vijanden; en dit doet hij, uit gevoel van pligt, maar geenzints, om zich, daar door, meer verdienstlijk te maaken ; of hij gedraagt zich naar het volgend Dichtftukje.
't Godsdienftig hart.
Bemind den Vrede;
't Gevoelt de fmart
En ramp, waar mede Het zuchtend menschdom word beflreên;
't Smaakt vreugde en lust,
In zuivre pligten,
Die zoete rust,
En eendragt (lichten, Tot waar geluk van 't Algemeen!
N E-



& 131 9
NEGENDE GESPREK.
Mietje.
"Vader! daar wij op ons gewoon uur weder tot tt komen, zal het u niet onbekend zijn wat wij bedoelen.
Vader.
Ik verftaa u, lieve Kinderen! welaan wij zullen terftond beginnen, en zien hoe het zich verder in Braband heeft toegedraagen, met de onlusten, dio waarlijk weder onaangenaam, maar tevens leerzaam voor u zijn.
Mietje. 6 Vader! nu begind mijne nieuwsgierigheid, hoe langs zoo fterker te worden.
Vader.
Wel nu, Kind! hebt maar geduld, ik zal, zoo kort mij doenlijk, aan dezelven trachten te voldoen.
De Brabandfche Patriotten, door aanvuuring der Geestlijken, en verzorging van Wapenen, van tijd tot tijd fterker wordende, deden een Manifest of Oorlogs verklaaring uitgaan, waarin zij Keizer Jozephus den Tweeden, als Hertog van Braband, verI a val-



1 132 J
vallen hielaem; als mede van het oppergebied dier Provincie ; doch dit wierd als een paskwil door den Keizer aangezien, en hij gaf daar tegen twee. infchiklijke voorftellen, inhoudende eene herjlelling der blijde Jrikomfte , en eene generale vergiffenis van alles, wat tegen hem was ondernomen, in de voorige onlusten, bij de vernietiging van eenige Kloosters, enz.
Mietje. 1 Hoe Vader! dat was eene fpoedige verandering, nu zal hef wel dra Vreede geworden zijn.
Vader.
Dit waare te wenfchen geweest, lieve Kinderen, maar wel verre van daar. [Zie Algemeens Leeringen Letter (a)] Deze toegeevende voorftellen, hadden zelfs eenen verkeerden indruk op de aangevuurde en verhitte gemoederen; zoo dat men in Gend , alles in ftaat van tegenweer ftelde; en de Patriotten groeiden zoo fterk aan in getal , dat zij de Stad Brusfel innaamen, gelijk gij in dit plaatje, 't welk ik u fchenk, zien kunt, als mede nog veele andere Steden en Plaatfen-
Zo*



4 133 *
Zoo dat Zij overal de Keizerlijke bezettingen van Krijgsvolk, uitdreven, behalven die geenen welke zich bij de Patriotten voegden, doch de verdrevene Keizerlijke Militairen , trokken naar Luxemburg, eene fterke Stad en Provincie, gelegen aan het Duitfche Rijk, alwaar zij eene groote vetfterking van Duitfche Troupen afwachteden;
Pietje. Durfde de Patriotten die, bij hun gekomen, Militairen vertrouwen?
I 3 Va-



ft, 134 i
V a d f- r.
Dezen moesten zich met Eden aan hun verbinden.
Mietje. Ik merk dan ook wel, dat alle de Militairen niet getrouw aan hunnen Keizer waaren, Va der.
Het is mij aangenaam, Kind ! dat ik zoo veel opmerkzaamheid in u beipeur, maar gij moet ook te gelijk denken , dat die zelve aanvuuring der Geestlijken, om voor den Godsdienst te ftrijden, ook invloed maakte bij fommige Militairen; dan onaangezien alle deze beweegingen, moest Keizer Jozephus, in Februarij 1790 ondervinden, dat ook de dood in de Paleizen treedt, die in weinig tijds, zijn leven affneedt, in het ^güe jaar zijns ouderdoms, het 24fte zijner regeering, als Keizer van het Duitfche Rijk; {Zie Algem. Leeringen Letter (&)] Pietje.
Dit zal wel eene groote verandering aangebragt hebben.
Vader.
Ja, Kind! maar 't bragt geen Vrede aan ; de Onlusten bleven voordduuren, met die hevigheid, dat de Koningen van Pruisfen en Engeland, en de Algemeene Staaten van ons Vaderland, 'er zich



& 135 J>
mede bemoeiden, zoo dat deze drie Mogenheden eene onderhandeling van Vrede aan den opgevolgden Koning van Hongarijen Leopold, dieeenigen tijd daar na, ook Keizer wierd, voorfloegen; doch alles vruchteloos. Deze Vorst wilde weder op het voetfpoor zijns Broeders, voortgaan; en daar Luxemburg, door de Brabandfche Patriotten of Misnoegden , niet overwonnen was, maar de wijkplaats der Keizerlijke Militairen was gebleeven, had dit een' gemaklijken weg gebaand, om meerder Manfchappen derwaerds heen te zenden , ten einde de Oostenrijkfche Nederlanden, met kracht, aan te tasten , en 's Keizers wapenen , tegen die der Patriotten of Misnoegden , te beproeven , ja zelfs ontftonden 'er nog al eenige gefchillen, wijl Keizer Leopold begreep dat de Algemeene Staaten , te veel gunst en gelegenheid, aan de Brabandfche Patriotten, hadden verleend.
Mietje. Maar, Vader! dit zou immers ftrijdig geweest zijn, met de grondbeginzelen, der toen regerende Nederlandfche Staaten , wijl zij immers de Hollandfche Patriotten tegenftonden en vervolgden , dus moesten zij dan anderen niet onderfteunen ?
I 4 v A"



& 136 3 Vader.
Dit is eene gegronde aanmerking , Kind ' maar men kan op de denkbeelden of oogmerken der grooten, weinig ftaat maaken. Maar het ongelukkigfte van alle was, de verdeeldheid, die zich onder de Brabandfche Patriotten deedt zien.
P 1 e r j r:.
Hoe , Vader ! wierden de Patriotten in -haar zelve onëenig?
Vader.
6 Ja, Kinderen! toen wierdt het een Burger Oorlog, en een bloedtoneel, onder eigene Landgenooten ; ontdaan over verfchillende denkbeelden, tot het vormen van eene Confticütie, even. wel bleeven zij, in de beftrijding van den Keizer, ééns denkende : maar de partijen wierden anderzints in diie foorten verdeeld, men had VonMsten, Autocraten, en Keizers gezinden , de eerfte hadden eenen Generaal van der Meersch, en de tweede eenen Advocaat van der Noot en van Eupen, aan 't hoofd hunner Legers, welke beide partijen, de Keizer en Keizersgezinden, die men Vijgen noemde, vervolgden.
J A n T-



1 i37 -* Jantje. Toen was zeker , het verlies der Patriotten naarbij.
Vader.
Ja, lieve Jan! ik kan befpeuren, dat gij uit de gefchiedenis van uw Vaderland, veel hebt opgemerkt. Dan de partijfchappen wierden zoo hevig, dat de Vonkisten zeiden , dat van der Noot naar de Opperheerfchappij ftond , [ Zie Algem. Leeringen Letter (e)] en meer andere euveldaden optelden; maar de Ariftocraaten of aanhangers van van der Noot zeiden , dat de Vonkisten Landverraaders waaren , en de Keizer zogten in de hand te werken; intu'sfchen kunt gij wel denken, dat de Keizersgezinden niet ftii zaaten, in heimelijke werkingen.
Dit weinige zij dus genoeg, om u te doen zien, hoe ver de Burgertwisten kunnen komen, tot bederf van eene anders goede zaak, gelijk dit nog nader blijken moet. —
Pietje. En vereenigde deze partijen niet, naamlijk de zogenaamde Vonkisten en de Ariftocraaten?
V a d r r
Integendeel, Pietje! want de aanhang van van der Noot, was te groot, voor de Vonkisten; zoo I S dat



1 138 J
dat de wn der Noots gezinden, den Generaal van der Msersch in eene ftrenge gevangenis plaatften , 't welk aanleiding gaf, dat 'er veele der Vonkisten het Land verlieten , en daar door den geheelen nederlaag kreegen, zoo, dat van der Noot met de zijnen , overal overwinningen behaalden, en de Geestlijken die deze partij waaren toegedaan, bragten niet weinig het hunne daar aan toe; zelfs zoo, dat men van der Noot als een heilig befchouwde en zijn beefdenis als zodanig vereerde. [Zie Algem. Leeringen Letter (d)]
Jantje. En bleef van der Noot geftadig overwinnen ? Vader.
Neen, lieve Jan! het bleek wel ras dat van der Noot geen heilig was; want de Keizer verzuimde niet, om eene geduchte Legermagt af te zenden, ten einde de Patriotten, of van der Noots gezinden tegen te gaan, zoo dat zij van tijd tot tijd geflagen wierden; en andere het geweer neder laagen; fchoon evenwel het verdedigend gedeelte, hoop bleef voeden, op hulp van den Koning van Pruisfen, Engeland en de Staaten van Holland ; en niet voor dat zij zaagen, dat deze hoop vruchteloos was, vielen zfj toe, oin eene verëeniging te treffen,



k 139 3
fen , onder bemiddeling van de drie genoemde Mogen heden , welke hier op neder kwam: dar.de Keizer Leopold, zou her field worden in zijne Rechten, als Hertog van Braband; en hij alles, omtrent de voorrechten, zou brengen op den ouden voet, met ceoa Algemeene vergiffenis, waaronder echter eenigen, en vooral die geenen, die zich niet in tijds onderwierpen, waaren uitgeflooten; en dus wierd alles weder, als in Holland, bij deze Omwenteling, op den ouden voet gebragt, zonder vervolgingen. — [ Zie Algemeene Leeringen Letter (e) ]
Dan niet lang daar na moest ook Keizer Leopold gevoelen , dat de dood de overwinnende Held van het menschdom is; wijl hij in weinige dagen en in den bloei zijns levens, als nog maar 45 Jaaren oud zijnde , flierf; en eenige weeken daar na, ook zijne Gemalin , nalaatende 14. Kinderen, waar van de oudfle, Fkanciscus, zijn'
Vader in alle zijne waardigheden , opvolgde.
Zoo dat Keizer Leopold, weinig genot van zijnen korten , doch moeilijken loopbaan gefmaakt heeft , als nog geen twee Jaaren geregeerd hebbende. Hoe kort deze loopbaan van Keizer Leopold was, in zijnen Keizerlijken luister, hij
heeft



<&. 140 J*
heeft echter veel ondervinding gehad van treurige Bloedtoneelen en Oorlogen ; gelijk gij nog zult ontmoeten , als wij over de Franfche Omwenteling fpreekeji. [Zie Algem. Leeringen Letter. (ƒ)].
Mietje. En hier mede , Vader ! zijn dan deze onlusten geëindigd. — Ik bedank u vriendelijk , ook in naam mijner Broêrtjens , voor uwe moeite aan ons betoond ; en wij hoopen ook , het volgende der omwentelingen van u te verneemen.
Vader.
Met veel genoegen, lieve Kinderen ! laaten •59$ nu nog tot onze leeringen Overgaan.
A L-



<k 141 3
ALGEM EENE LEERINGEN.
O) Men leere hier uit, hoe dwaas en verkeerd dikwijls der menfehen handelingen zijn, zelf», Zoo verre gaande , dat zij zich als doof houden voor de item der infchiklijkheid, tot hun droevig nadeel ; want de mensch denkt al ligt, als zijnvijand toegeeflijk wordt, dit alleen gefchied om dat hij geen kans ziet, zijn' zin te bekomen ; doch dit is niet altoos zeker; 'er kunnen bij oogmerken zijn , die tusfehenbeiden komen , gelijk dit toen bij den Keizer plaats had , als in Oorlog zijnde, met het Turkfche Rijk , waartoe hij veel Volk nodig had; en dus wierdt deze toegeeflijkheid, in dat geval, noodzaaklijk, maar „iet, om dat hij zich geheel en al te zwak bevond ; dit is nader geheel anders gebleeken. —Het blijft dus eene waarheid dat men in het aanbod van Vrede , even zoo omzichtig behoord te zijn , dan in het verklaaren van Oorlog , en de rust, de moeder der voorfpoed zijnde, is altoos raadzaamer met eenige opofferingen daar toe overtegaan , dan met een flaauw vooruitzicht van ever winning, den Oorlog te kiezen. — (&) Hier uit moet gij leeren, hoe ras de onder-



& T42 3
derncemingen , en alle de woelingen der menfehen , kunnen gefluit en afgebroken worden; en hoe ieder fchepfel afhang!ijk zij , en de plannen niet af kan rekenen , die hij voorneemens is ter uitvoer te brengen. Ziet hierin , hoe Vorst én Bedelaar , gelijk gefield worden , en even onbeftaanbaar zijn , voor het geweld des doods ; en daar ieder in de waereld eenen moeilijken loopbaan heeft , moeten dit de Vorsten in vollen nadruk ondervinden, naar gelang zij hun beftuur inrichten ; een Vorst die naar veel veranderingen llaat, moet natuurlijk , in zichzelve , een' flaaf van veel verderflijkheden worden ; een Vorst die onverfchillig is , kan het Volk des Lands niet gelukkig maaken; een Vorst die geene eigene kunde bezit, moet de afhangeling zijner Raadslieden weezen ; en dus ziet gij , mijne waardfte Kinderen ! Dat aan de Hoven zoo min als bij denBurgerfland en in de fchaamle hutten , de volmaaktheid te vinden is, want op het einde van alles, ftaat-' de dood! —
(c) Hier ziet gij weder, een nieuw twistgeding gebooren ; om 't even of alle deze befchuldigingen waarheid of leugen waaren, de twist welke hieruit voordvloeide, bereikte weder, als in
foorc-



<L 143 3
fnortgelijke gevallen, haar oogmerk, naamlijk; om de kracht welke anderzints in de Eensgezindheid te vinden is, weg te neemen.
Dit toch zijn veelal de gevolgen der Volks opftanden ; een Volk kan , naar het billijk recht, tegen de fchending zijner voorrechten, opftaan , zich met kracht doen gelden , en eensgezind handelen ; maar tusfchen komende omftandigheden , maaken de gewettigde opftanden, dikwijls, hoogst oproerig , en volkomen verliesbaar ; wanneer gij, mijne Kinderen ! tot rijper jaaren zult gekomen zijn, zult gij dit gefielde beter kunnen begrijpen; en dus moet gij nu, ter uwer leering, altoos trachten , de eerfte zwaarigheden uit den weg te ruimen , eêr gij aan tusfchen komende begint, om alle verwarringen te ontkomen.
Het is geen geregeld Werkman , die 3 a 4 onderfcheidene zaaken te gelijk onderhanden neemt, en , daar door niets afmaakt, of op zijnen tijd in gereedheid heeft: en zoo is het ook met de Volks opftanden gelegen , die , in verdediging, eensgezindheid vorderen , op dat deze niet wordt afgewerkt, of geknot, door nieuwe twisten , afwijkende van het eerfte doel. ——
($) Zoo ver kunnen de menfehen komen, wan-
neer



% 114 I
neer zij zich door bijgeloof laat en vervoeren, dat zij de daaden hunner Natuurgenooten als vjrgoden, en hunne eigene waarde over 't hoofd zien; en na dit alles verricht, en de fchandelijke gevolgen daar van gezien te hebben , weder tot het tegenövergeftelde kunnen overflaan, om den Man, die zij te vooren als wilden vereeuwigen , weder te vervloeken , en als in vergetelheid te ftellen ; gelijk dit hieiïn van fommigen gebleken is; eene fchoone les voor u, mijne Kinderen! om nimmer agt te flaan , op den roem , of de verachting der menfehen , wijl dezen alleen kunnen afhangen , van Geestdriften of bij oogmerken van anderen , die u beöordeelen ; maar de beste roem , beftaat in een gerust geweeten , voor zichzelve, te hebben , en naar dit richtfuoer , zijn' wandel, en zijn gedrag in te richten.
Dan wordt geen trotfche waan,
De drijfveer uwer daên, Hoe grootsch, hoe ruim gezegend;
Der menfehen roem duurt kort,
Wijl deez' verwisfeit wordt, Naar 't lot 't welk hen bejegend.
CO



1 145 '
(e) Hier eindigen wij dan weder een Toneet ," dat niet dan nadeelen , voor de Ingezetenen der Oostenrijkfche Nederlanden , heeft vertoond ; en een vergeeffche plenging van dierbaar menfehen bloed, heeft veroorzaakt; — terwijl het flot der zaak , alles weder op den ouden voet bragt, in zoo ver het met de bedoeling des Keizers overeen kwam , en dus ieder leerde , dat eene twistende Maatfchappij, een' geesfelroê voor zich zelve is! ó, mijne waardfte Kinderen ! hoe zeer mijn kart klopt voor het recht der Volken, als wij de tusfchen verfchillen in denken , die zoo dikwijls de oorzaaken der verliezen zijn, hoe bekommert behooren wij dan te weezen , als wij van Opftanden , of Volks-bewegingen hooren ; maar teven» hoe omzichtig moet dan ook ons gedrag zijn , om altoos, den eerlijkften of reinflen weg te kiezen. Ook behoorden de Vorsten en Grooten der aarde die in eenige llegeerings-posten gefteld zijn, nimmer naar veranderingen te ftaan , of inbreuken te maaken , op 's Volks aloude Rechten en Voorrechten, wijl vroeg of Iaat, foortgelijke onheilen hier uit gebooren worden,
(ƒ) Dus hebben wij in dit korte tijdvak, drie voornaame flerfgevallen ontmoet, dien leeren, K d»



k 146 3
de vergangelijkheid , ook der grooten , zoo wel als die der minvermogende fterveüngen; maar die u vooral doen zien, hoe vruchteloos wij dikwijls woelen , voor ons zeiven , en dat alle aardfche grootheid, ook als rook en damp voorbij gaat.— 6, Kinderen! laat nu alles, wat gij tot hier toe Van mij gehoord hebt, u aanfpoorentot een deugdzaam leeven , om niet alleen werkzaam te zijn, met eerlijke bedoelingen en omzichtigheid , aan uw tijdelijk geluk , als goede en wellevende Burgers en Burgeresfen ; maar ook om niet te verzuimen uw eeuwig geluk; en wanneer zich zaaken in de waereld op doen , welke gij niet bevatten kunt, of welker gevolgen gij niet kunt berekenen, zegt dan:
Ik zwijg op alles flil,
En vo^g alleen Gods wil, Zijn wijsheid in 't beftuuren: HU blijft het al verduuren,
Met Zijne heerfchappij; Die fchuldloos tracht te leeven, Naar 't waare doel wil ftreeven,
ls fteeds, volkomen Vgij!
TIEN-



1 147 *
TIENDE GESPREK.
Mietje.
N u komen wij', lieve Vader! weder tot u, met eene verdubbelde nieuwsgierigheid , wijl gij ons belooft hebt, ook de oorzaaken der Onlusten, in Vrankrijk voorgevallen, te zullen vernaaien. Pietje.
ó Ja, Vader ! wij hebben een* geruimen tijd geen Vaderlands gefprek van u gehoord, wijl gij eenigen tijd uit de Stad zijt geweest, nu kunt gij wel denken, hoe nieuwsgierig wij zijn.
Jantje.
En ook zijn wij nu weder zoo veel ouder geworden , en dus meer gefchikt om uwe verhaalen te begrijpen.
Vader:
ó Lieve Kinderen! hoe veel goeds beloof ik mij hier van , dat gij uwe nieuwsgierigheid niet verlooren hebt,-maar integendeel, des te begeeriger geworden zijt, om meerder te weeten van alles wat 'er gefchied is; wel nu, neemt dan weder plaats» en ik zal toonen, dat ook mijn ijver niet verminderd is, om u bekend te maaken, met de gefchieK 2 de-



i 148 J
derijs der Franfchen. Geldgebrek, lieve Kinderen! was dan de eerfte bron of oorzaak, waar uit eene Omwenteling van het grootfte gewicht en aanbelang, gebooren wierdt; met zoo veele droevige als blijde gevolgen, die als nog onberekenbaar zijn, voor geheel Europa.
Mietje. Geldgebrek , lieve Vader ! dit begrijp ik nog niet.
V a d e h.
Dit wil ik wel gelooven, lieve Mietje! maar dit is dan ook de reden, dat ik met u, mijne lieve Kinderen! Vaderlandfche Gefprekken houde, om u in alles te onderwijzen.
Jantje.
6 Lieve Vader! hier verpligt gij ons grootlijks medel ——
Pietje.
En dus, Vader! verzoeken wij u vriendelijk,hier mede voordtegaan.
V a d e k.
De Koning van Vrankrijk, Lodewijk XVI, een Vorst van zeer veele goede hoedaanigheden, door het Franfche Volk teêr bemind, vernomen hel», bends, dat de Finantiën °f Geldmiddelen, fchaars
en



& 149 *
en de fchulden van het Rijk en zijn Hof, menigvuldiger waaren, dan men kon berekenen, tot voldoening derzelven : hier van kreeg hij van tijd tot tijd , de naauwkeurigfte berigten , door zijn' getrouwen Minister over de Geldmiddelen, Necker genaamd, met die fterke bewijzen, die de Koning duidelijk de oorzaaken der vermeerdering dier fchulden, onder het oog bragten; zoo, dat'er bijna geen redding te berekenen was; want eene geldheffing of nieuwe belasting te doen, over het geheele Rijk, durfde men niet beftaan, om dat het Volk al reeds aan zwaare belastingen verbonden was; ook kon zulks niet gefchieden, zonder eene bijëenroeping van gemagtigde perfoonen, door het Volk daar toe verkooren ; [Zie Algem, Leeringsn Letter (a) ] dan , het moest 'er echter toe komen; evenwel niet met oogmerken, om eene nieuwe belasting te doen, maar om de Nationaale Goederen, waar uit zoo veele Geestlijken rijklijk hun beltaan hadden, te verkoopen, en de penningen, in 's Lands Schatkist te ftorten, 't welk zonder eene bijëenroeping der Nationaale Vergadering, ook niet konde gefchieden,
K 3 Piet-



& 150 9
Pietje. Hoe, Vader! Nationaale Goederen, Waaiïn ! sftaan deze?
Vader.
Deze beftaan , Kind ! in Abtdijen , Kloosters , adelijke Huizen, Landerijen, enz. waar van de Inkomften in 's Lands Schatkist behooren; maar die in Vrankrijk meest door den Adel en Geestlijkheid, genooten wierden, tot een ruim en weeiig onderhoud voor dezelven.
Mietje.
Dus zal de Adel en de Geestlijkheid, niet wel te vreden geweest zijn. —
Vader.
Geheel niet, Kind! en zulks zult gij in het vervolg dezer gefchiedenis wel ontwaar worden. — [Zie Algem. Leeringen Letter (b)] Dan de ftaat der Geldmiddelen te herftellen, was het groote doel van Lodewijk XVI, en zijn' Minister Necker. De Koning befloot dan tot het bijeenroepen der Nationaale Vergadering, beftaande uit afgevaardigden, uit de Bailiuwfchappen en andere gedeeltens des Rijks, en dus eene Vergadering, waar van niemand heugenis had, als zijnde de eerfte zedert het jaar 1614..
M 1 e t-



t, 151 J>
Mutje, Toen deze bijéénroepinc kenbaar wierdt, hoedanig was toen het gedrag der FranTchen ?
V a d b r
Geduldig , Kind ! en gewillig tot het verkiezen der Afgevaardigden , doch de Hofpartij en Grooten woelden hier fterk tegen, en eer het zoo ver kwam , wist men den Koning over te haaien, om zijn' getrouwen Minister Necker, uit het beftuur te zetten, en hem te doen verwijderen van alles waar over hij eenig bewind had.
Pietje.
En hoe gedroeg de braave Necker zich? Vader
Deze Man van niets kwaads, aan zijne zijde, bewust zijnde, betoonde de ftiptfte gehoorzaamheid, en befloot zelfs om 's Konings beveelen naar te komen ; deze hoon , wierdt hem door Adelijken en Geestlijken berokkend , om dat zijn plan , tot herftel, niet* naar hun' zin was, [ Zie Algemeene Leeringen Letter (c)] — Ondertusfchen, alle die Necker in zijn' post opvolgden, waaren niet in ftaat, om met het plan , dat Necker tot verbetering had voorgefteld, iets te doen evennaaren, veel min het te verbeteren. Het K 4 Volk



t 152 3
Volk de verwijdering van Necker ontwaar Wor« dendc, begon uit zijn' flaap te onf.vaaken, en ftèlde zich in beweging, om dien braavenMinister te rug te roepen, en in zijn' post te heritellcn.
Jantje. Ontitond 'er toen oproer in Vrankrijk? Vader.
Neen, lieve Kinderen ! geen oproer maar eene billijke begeerte , om beproefde , doch verdrukte trouw, in eere te herflellen; men moet altoos onderfcheid maaken tusfchen een Volks opftand, en oproer. [Zie Algem. Leeringen Letter (rf) ] Mietje.
En hernam deze braave Man op zijne terugroeping zijnen post weder ?
Vader.
o Ja! doch met veel tegenzin, maar hij flapte veel over, om het belang van het Frarifche Volk, dat hem teder beminde, en ging toen weder in zijn' post. —
Pietje. Maar hoe is 'er toch de Koning toe.gekomen, om een Man, dien hij voor braaf en deugdzaam kende, zoo te mishandelen?
V a-



t 153 -4
V h d ~e r.
Dit is een vraag, Piere! van vee! gewicht, maar ik zal dezelve kortlijk beaniwoorden. A's een Vorst geen verftand genoeg heeft, om, in alle voorkorr.en.ie zaaken, zi n waar belang te kennen , dan is hij, ieder oogenblik, aan misleiding bloot gefield, door de list en vleierij die hem omringen. P i e t j e.
En begon men toen weder aan de bijéénroeping 3er Nationaale Vergadering ?
Vader.
ója, Pietje! ik zal nu hieromtrent kortlijk alles vernaaien. Het plan tot de bijéénroeping door Necker in orde gebragt, en door den Koning goed gekeurd, beftond kortlijk hierin ; de Vergadering moest beftaan , uit drie Standen, naamlijk: Adel, Geestlijken en Burgerftand,• de laatfte Stand uit zoo veel Leden, als de twee eerften; dan ook was de wijze van (temming, naar he: getal evenredig bepaald ; doch het duurde nog een langen die Ver^iieri-.g 'r.xir eerfte zi:::rg nam, wijl het in de buiten gedeeitens van het Rijk, als iets vreemds wierdt aangezien , en waar vee'e oprce.-en wierdea aarjgeftookt, door Adel en Gees:K 5 lij.



t 154 3
lijken , dis wel konden uitrekenen , dat hun pcrfoneel belang, 'er veel door lijden zou. [Zie Algem Leringen Letter (e) ] Deze oproeren, waarc:i zoo menigvuldig en bloedig zelfs , dat men nimmer gedacht had, de bijéénkomst der Vergadering te zien ; — dan het gelukte eindelijk , dat 'er gevolmagtigdcn uit de drie Manden , te Verjaiiles verfcheenen , genoegzaam om de Vergadering te openen ; 200 dat op den 4 Mai 1789 eene plegtige Omgang aldaar plaats had, die zeer veel aandacht, en ftiile bewondering der aanfehouwers, naar zich trok, en wel om het aanmsrklijk onderfcheid , die men in de kleding befpsurde, waar in de trotschheid des Adels, de kostbaarheid der Geestlijken, en de nedrige deftigheid van den Burgerftand, zich genoegzaam ten toon fpreiden; als zijnde de laatften meest in 't zwart, of in het Boeren gewaad, .— wijl 'er veele Boeren of Landbewooners , uit de verfte en eenvouwigfte oorden des Rijks , zich aldaar bevonden, deze wierden, in hunne eenvouwigs kleding, door het Volk beminlr'ker aanfchouwd , dan den Adel in zijne trotfche Vederbosfen , en purperen, met goud verfierde, gewaaden. [ Zie Algem. Lsenngen Later (ƒ) J
M1 x 1-



* 155 *
M i e t j r.
Ik geloof, Vader! dat dit eene treffende gefchiedenis zal weezen, maar hoe ging het verder?
V a d e r.
Het is mij lief, Kind! dat gij een groots denkbeeld van deze gefchiedenis maakt, wijl ik mij dan ook verzekerd houde, van uwe oplettenheid; nu zal ik uwe vraag beandwoorden. hoe het verder ging. — Den volgenden dag, na deze plegtige ommegang, vergaderde voor de eerftemaal, de drie Standen des Franfchen Volks.
Pietje.
Maar, Vader! zoudt gij ons kunnen melden hoedanig die optocht geweest zij? — V a d e r.
Voor een gedeelte ja, Kind! zoo ver ik die uit de Gefchiedenis heb opgefpoord, zij beftond in't navolgende: De Koning met zijne Gemalin, Broeder en Zusters, en Hofftoet, vertrokken des morgens uit het Paleis, met al dien pracht en luister, waarmede zij zich konden vertoonen ; zij vervoeg, den zich naar de Vergaderplaats, de Minnebroeders Kerk: de geordende Geestlijken van Verfailles, opende den trein; waar op de Geestlijken der Parochiën volgden,met de afgezondene van denderden ftand;
twee



twee aan twee, agter elkander, waar op de Adel en Geestlijke ftand volgden ; toen het Hoogwaardige, 't welk, in de Roomfche Landen,bij Procesfien, altoos gedragen wierdt, onder een verwulf, genaamd den hemel van het heilig Sacrament; waar op de Koning, Koningin en 't verder gevolg van het Hof-, ieder met een Waschkaars in de hand, volgden.
Jantje.
Maar, lieve Vader! waar moesten al die menfehen heen?
Vader.
Naar de Kerk van St Louis, Jantje! alwaar een treffend muziek de Misfe opende, en vervolgens eene Redenvoering gedaan wierdt; na het afloopen van deze plegtigheid, wierdt de Vergadering geopend, met eene aanfpraak van den Koning, waar in zijn Majefteit, de oogmerken ter bijëénroeping der Vergadering te kennen gaf, en den Hechten ftaat des Rijks, betreklijk de fchulden die vóór en onder zijn Beftuur vermeerd waren ; als mede het verlangen der Natie, omtrent eene verandering in de Staatsgefteldheid , laatende voorts zijn groot Zegelbewaarder , zijne gevoelens aan den dag leggen, ea te kennen geeven
zij-



% i57 i
zijne bezuinigingen , welke hij reeds bezigde of gebezigd had, en 't goede dat hij in zijn beilaan had te weeg gebragt, enz, [Zie Algem. Leeringen Letter (g)] Waar na de Minister Necker aan de Afgevaardigden, den ilaat der inkomften en fchulden des Rijks open lag; zoo dat hij bewees dat 'er jaarlijks een genoegzaam onbetaalbaare fom, te kort fchoot; dus ziet gij hier, lieve Kinderen ! den grondflag gelegt tot eene geheele omkeering van zaaken, die de droevigfle gevolgen, voor den Koning en zijn Hof, voordbragt.
Wij zullen ons gefprek eindigen , wijl ik u hierin, de eerfte oorzaaken der onlusten in Vrankrijk, heb doen kennen; in de overige gefprekken, zal ik u de voornaamile gevolgen mededeelen.
L Li



€. 158 i
ALCEMEENE LEERINGEN.
(a) Dat men geene nieuwe belasting doet, zonder voorkennis van het geheele Volk, is niet meer dan betaamlijk ; maar men ziet hier en in andere gewesten, veele misbruiken, en 'er is niets ongelukkiger voor een Volk , dan goe.le grondflagen gelegd te hebben, en 'er een geduurig misbruik van gemaakt te zien ; en het grootfte misbruik hieromtrent, is dit, dat men maar zelden hoord, waaraan 's Volks zoo duur opgebragte penningen, befteed zijn , om dat dezelven dikwijls roekeloos verkwist worden, aan niets beduidende beuzelingen, waar van het Hof van Vrankrijk niet was vrij te fpreeken, en dan is het niet te verwonderen, dat men verlegen wordt om het Volk bijéén te roepen. —
(6) Men moet altoos aan het gedrag der menfehen zien, of zij belangrijk voor zirjhze'ven, of voor hun Vaderland zijn, en dan zal het veeltijds blijken, dat die geene welke in groote winstgeevende posten geplaatst zijn, deilerkfte tegenftreévers zijn , wanneer het op herftel of verbetering aankomt, uit vreeze van het hunne te verliezen;
hier



t 159 3
hier uit moet gij leeren, mijne lieve Kinderen! wilt gij belangrijke Burgers en Burgeresfen worden, voor uw Vaderland, eerst het belang van het Algemeen te onderzoeken, en dan dat van u.
(c) Den Man waar over wij in onze gefchiedenis fpreeken, moet ik u ivat nader doen kennen, in zijn carafteti Deze Necker, was een allerbraafst Mensch, van de Gereformeerde Religie, 't welk niet haatlijk was in de oogen der verlichte Franfchen, eene Roomfche Natie zijnde; denaam van Ketter, wierdt aan dien braaven Necker niet toegevoegd ; maar zijne bekwaamheden en deugden, waaren alleen genoeg, om de liefde en hoogachting van het geheele Volk, te verwerven; hij durfde, met gepaste vrijmoedigheid, den Koning alle de verkwistingen van 's Volks penningen, aan zijn Hof, onder het oog brengen, waarin het FranfcheVolk, in die dagen, veel genoegen vond. ó ! Hoe prijslijk is het, mijne waardfte Kinderen ! zich als een Man van eer te gedraagen, 't welk u de uitkomst leeren zal.
(d) Oproeren zijn geweidadige middelen , ftrijdig tegen het recht, als wraakzuchtige oogmerken bedoelende; maar een Volks opftand, fteund op billijkheid en recht, aangevuurd door menigvuldige verdrukkingen ; en een. Volks oproeping is hier van
we-



t 160 3
weder onderfcheiden; deze moet als alzints wettig befchouwd worden, onaangezien wat gevolgen 'er uit voordvloeien , deze komen altoos voor Rekening van hen, welke het Volk hebben opgeroepen.
(e) Hier ziet gij nu, lieve Kinderen! de gevolgen van eene eigenbelangzoekcnde partij, die ik n al meermaalen, in onze Gefprekken, heb doen kennen, als niets ontziende, en geene gruwelen te zwaar achtende, om zich ftaande te houden; om ten kosten zelfs van onfchuldig menfehen bloed, haar gehaate oogmerken den ruimen teugel te vieien. — en op zulke menfehen, moet gij altoos een waakend oog hebben , om wel toe te zien, dat zij u, om hunne oogmerken te bereiken, niet verleiden. ,
(ƒ) Hier uit kunt gij leeren, dat de liefde van het Algemeene niet te verkrijgen is, door prachtige vertooningen , te meer als het Volk begind te zien, dat alle die trotfche verfierfelen, door de weeldeen verkwisting uitgedacht, de bronnen zijn, waar uit de armoede en rampen, voor eenen geheelen ftaat, voordvloeien , en dus was het natuurlijk, dat de eenvouwig gekleede Vertegenwoordigers, des Franfchen Volks, met meer toegenegenheid moesten befchouwd worden, dan de anderen;'
want



want dit was hier het geval waarom 'er zulk eene Vergadering moest gehouden worden; de Geldverfpilling was al begonnen bij de twee voorige Koningen. Lodewijk XIV, die ruim agtien duizend Milioenen Livres, had verkwist, liet bij zijn affterven, bijna vijfduizend Milioenen Livres, fchuld na; dit was toen het erfenis van Lodewijk XV, die al dien luister en pracht moest onderhouden, en daar door het Rijk al dieper in fchulden dompelde; zoo, dat Lodlwijk XVI, die geen minder pracht en luister erfde, maar ook tevens de vermeerdering dier fchulden, zich genoodzaakt vond, tot de gemelde middelen over te gaan, om hetRijk van Bankbreuk te bevrijden! Leert dus hier uit, lieve Kinderen! hoe nadeelig de weelde, pracht en verkwisting is, en hoe de fchitterende grootheid der Hoven, in 't einde de nadeeligfte gevolgen voor een Volk opleveren; dit toch kunnen wij bewaarheid vinden, in ons Vaderland, toen het beftuurd wierdt, door onze nederige Voorvaderen, die op hunne voeten, met Reiszakken onder hunne armen, naar de Vergadering gingen , vervreemd van alle pracht en ftaatfiekoetzen , toen wierdt het Volk Rijk en Groot, alöm geacht; maar toen de pracht de plaats der nedrigheid innam , is de inwendige iïerkte van Nederland, verzwakt; want een L prach-



prachtig beftuur, is kostbaar voor een Volk. .. Neemt nu nog dit volgend Leerdichtje in uw geheugen.
Zoo kunnen weelde en pracht, Een' ganfchen ftaat beroeren; En 't laate Nageflacht, Daar door ten afgrond voeren. Daar nedrigheid en trouw Met fpaarzaamheid verëenigt, Voor ieder Staatsgebouw: De zwaarfte rampen lenigt: Dus moet ge, ó tedre jeugd! Der Vadren roem en deugd, Steeds trachten naar te ftreevenj Zoo zal geen' valfchen fchijn, Voor u, ooit de oorzaak zijn Van een rampfpoedig leeven.
(g) Hieruit kunt gij zien, dat de Koning We!Wiet dat 'er bezuinigingen aan zijn Hof konden gemaakt worden; en dus had hij verpligt geweest, hier ai eerder een begin mede te moeten maaken , dan had hij, mooglijk, veel droevigegevolgen voorgekomen; doch dit moet u leeren, in tijds, tegen onheilen te waaken, die zomtijds uit uw gedrag aoude kunnen gebooren worden. »*.
EL r-



163 3
ELFDE GESPREK.
Mietje.
H« verveele u niet, lieve Vader! dat wij' weder
tot u komen?
Vader.
Ik weet, lieve Kinderen! wat gij zeggen wilt,* liet is orn te vernemen, welke gevolgen deFranfche zaaken hebben gehad, die door verkwisting endaar op gevolgd geldgebrek zijn veroorzaakt.
Pietje.
ó Ja, lieve Vader ! daar zijn wij nieuwsgierig na.
Jantje.
Ik ook Vader!
Vader.
Ja, Jantje' ik weet wel dat gij ook nieuwsgierig zijt: wel nu, Kinderen! neemt dan weder plaats. Het eerfte gevolg was, eene verdeeldheid onder de vergaderde Leden , over de wijze van ftemming> en deze verdeeldheid, veroorzaakte misnoegen, zoo, dat verfcheidene Leden van den derden ftand, eene andere plaats, tot hunne bijeenkomst, zoch« ten, en aldaar eenen Eed zwoeren, niet vit elkander La tt



€. iÓ4 3
te zullen gaan, voor dat de Staatsgejleldheid, zoo we! als de Geldmiddelen, herfteid zouden weezen; t welk het genoegen van het Franfche Volk wegdroeg; evenwel wierden hieruit veele ongeneugtens gebooren, wijl fommigen uit den Adel- en Geestlijken ftand, alle pogingen aanwenden , om den Koning te be* weegen, de Vergadering te vernietigen; waartoe de Koning dan ook wel genegen was, tot groote verwondering der Afgevaardigden. [Zie Algemeent Leeringen Letter (a) ]
Mietje. Dit gelukte echter niet?
Vader.
Neen, Kind ' fchoon de partij het zelfs zoo ver, bij denKoning, hadgebragt, dat'erTroupes in het Veld van Mars, bij een verzameld wierden, ten einde 's Konings begeertens, tot het uiteengaan der Vergadering, te doen eerbiedigen, waar tegen fterke adresfen, bij den Koning, wierden gebragt. Pietje.
Waaren toen de partijen in de Vergadering al weder vcrëenigt?
Vader.
Ja, Pietje! voor het grootfle gedeelte, vielen verfcheidenc Geestlijken, en eenigen, van den Adel r
toe,



t lós 3
toe, doch de Hofpartij en de Koning, zagen wel, dat "er groote zaaken uit die Vergadering zouden voordvloeien, dus wilden zij liefst eene fcheiding, dan eene verdere voordzetting dier Vergadering. Mietje. Het Veld van Mars, Vader! is dat een Oorlogsveld?
Vader.
Dus wierdt het hier vertoond, Kind! door de veele duizenden Manfchappen, welke in volle Wapenrusting daar gelegerd lagen; — maar anders is het een groot uitgeftrekt Veld, aan wederzijden met, door het geboomte belommerde, wandelwegen; ftrekkende genoegzaam van Parijs tot Verfailles. — Dar, het doel dezerverzamelingvanKrijgsknegten, had beter gevolgen, dan men konde verdachten, [ZieA.g. Leer. Le:t.(b)] door dien de Burgers, in plaats van tegenkanting tebetoonen , dezelve gingen verwelkomen, en zich met de Militairen als Broeders verëenigden, deze Broederfchap verwekte in aller harten, een onbefchrijfli.ke vreugde zo in de Burgers als in de Militairen, waarin ook Officieren deelden; zij gingen, als handaan hand, hier van blijken geeven, aan het KoninglijkPaleis; de Opperbevelhebbers de' zer Troepen hier over gebelgd zijnde,-naamen eenige L 3 Guar-



't 166 3
Gua#des gevangen, ten einde hen te ftraffen, om dus de broeder - ftem van het Volk, te pqooren. [ Zie Algem. Leeringen Letter (c) ] Pietje.
Toen zullen mooglijk de rampen eenen aanvang genoomen hebben?
.V A d F- n.
ó Ja, Pietje' het Volk toonde toen, dat het, met de Militairen, eenBroederfchap was, en dat het de zaak van zijne medebroeders, zich aantrok,- men liep terftond naar de Gevangenis, de Abtdij van St. Garmain, en verloste op den 30 Junij i7So> deze Gevangenen, dan deze Verlosfing, maakte de vreugde en genoegens, tusfchen Burgers en Militairen , grooter; doch dit wierdt echter bij den Koning, als onwettig befchouwd, en daar bet Volk ook wel zag, dat dit gedrag eenige toomloosheid tekende, kwam men overeen, dat de Gevangenen weder naar hunne gevangenis zouden te rug keeren, onder belofte, dat zij, door den Koning, een vrij ontflag, op den volgenden dag zouden bekomen. Van tijd tot tijd, de verëeniging der drie Standen fterker wordende, veranderde de Vergadering haar Naam, in plaats van Algemeens Staaten, in die van Nationaale Vergadeting, en wierdt van dat
oogen-



<l 167 i
oogenblik , hoe langs zoo vuuriger, in het neemen van Maatregelen en Befluiten, en vooral wendde zij haar pogingen aan, met verzoekfchriften en fterke adresfen, bij den Koning , om de Militaire magt, uit het Veld van Mars, weg te neemen.
Pietje.
Hoe, Vader! ik dacht dat het Krijgsvolk met de Burgers ééns dachten, over de zaak des Vaderlands.
Vader.
Gij zijt oplettend, Pietje! maar hoe zeer dit eene waarheid was, moest men toch begrijpen, dat de Militairen aan orders verbonden waaren; en het is 'er ook zoo mede gelegen, als het in foortgeüjke gevallen veeltijds gaat, het eene gedeelte denkt dus, en bet ander zoo, over de Algemeene belangen; en dus begreep de Vergadering, dat het faarr.entrekken van Militairen, altoos gevaarlijk voor haar beftaan kon zijn, of worden; daar zij wist, dat zij nog veele beftrijders had.
Mietje.
En voldeedt de Koning aan die verzoeken en addresfen ?
L 4 Va-



1 168 i
Vader.
De Koning zeide wel, geen oogmerk gehad te hebben , om met die magt, de Vergadeiuig uit elkander te drijven of te bevechten, maar wel om de rust te verzekeren; [Zie Algem. Leeringen Letter (d)] doch eer de Koning tot het wegneemen der Troupen befloot , wierdt 'er aan het Hof, onder den Adel en de Geestlij'ken, een fchriklijk verraad gefmeedt, tegen de groote Hoofdftad Parijs, terwijl men ook weder , den Man van beproefde trouw en eerlijkheid, Necker, op nieuw aanviel.
Mietje. Hoe, Vader! was het weder op Necker gemunt ?
Vader.
Ja, Kind! de list en boosheid, kunnen geen deugd en eerlijkheid verdragen; en, wilde men het verraad doen werken, dan moest, de in den weg ftaande eerlijke Man , vertrekken, tot welk vertrek men den Koning overhaalde door het tekenen van een' Brief, waarin de verbanning van Necker gemeld ftond; en waaraan de braave Man gehoorzaamde , [ Zie Algem. Leeringen Letter (e) ] die terftond met zijn Vrouw, naar Brusfel reisde, alwaar
zijn



€. 169 3
zijn Dochter woonde , die gehuwd was met den Baron Stael; doch zoo dra de braave Necker weder gemist wierdt bij het Volk, geraakte het. Hof hoe langs zoo meer in mistrouwen, en het Volk ftelde zich terftond in de bresfe, om den eerlijken Staatsman, weder te rug te roepen; zijn Borstbeeld wierd met plegtigheid en ftaatfie rondgedraagen, met floers behangen, om daar door uit te drukken , de droefheid die het Volk was aangedaan, in de mishandeling van Necker; dan deze optocht wierdt door Militaire magt gefluit; echter niet lang had de Ruiterij, het Volk met al het geweld, en vaardigheid hunner Paarden, met losfe teugels en blinkende Zwaarden, na gerend, of het voorzach zich van fleenen, flesfen, glazen, enz. die in de Tuileries genoeg te krijgen waaren, werwaards het zich had faamgepakt , om, als onverzetlijk , tegen het Krijgsvolk te ftaan , en de Ruiterij en Soldaaten ondervonden , dat zij voor dit ongewoon Oorlogtuig moesten wijken, en dus kwam van tijd tot tijd, de gisting in de gemoederen.
Pietje.
Dus had de Koning dan weder een' misftap begaan.
L 5 Va-



t 170 9
V a o e r.
De Koning zeide: al weder, op de ernftigc verzoeken , die 'er om Necüees terugroeping gedaan wierden , dat hij' bedrogen of misleid was , en moest eindelijk befluiten , tot de terugroeping van dien braaven Man; die al weder bewilligde, meer om aan het verlangen van het Franfche Volk te voldoen, dan om de eer en grootheid van zich te bevoorderen. [Zie Algem. Leeringen Letter (ƒ)] Intusfchen wierdt het gefineed verraad verijdeld, dat zoo veel bloedige uitzichten had; — terwijl de Parijsfche Burgers, zich wapenen begonden aan te fchaffen, als wel ziende, dat zij op eigene verdediging bedacht moesten worden.
P 1 e 1 j v. En wat oogmerk had men met dit verraad? • Vader.
De feeding van dit verraad , had geen minder oogmerk , dan een verfchriklijk bloedbad aan te richten, door meer dan vijftig duizend Krijgslieden en gehuurde plunderaars.
Mietje. Hoe, Vader! Krijgslieden?
Vader.
Ja, Kind! ik weet wat gij zeggen wilt, gij denkt
op



<l 171 3
op de Broedcrfchap : maar dit neemt niet weg--, het oogmerk van 't verraad ; want de Franfche Militairen, zouden zich daartoe niet hebben hiaten gebruiken, als hoe langs zoo meer ziende, dat het Volk recht had, om zich een betere Staatsgefteldheid te bezorgen; doch de verraders hadden ook nog eenige muitelingen gehuurd, die zij tot plundering hadden aangezet, waar tegen geene andere vaste befcherming was , dan de Parijsfche Guardes , die vast garnifoen aldaar hadden , en die zich aan de Burgerij hadden verbonden; - dan het duurde niet lang, of 'er wierdt een proef genoomen van het verraad ; door de plunderzucfj» tige aantasting van het Klooster, aan den heiligen Lazarus gewijd, waarin men zeide, dat een groote verzameling van Levensmiddelen te vinden was, en waaraan, in de Stad, zulk een groot gebrek geleden wierdt; dit voorwendzel en de daarop gevolgde gruweldaaden , bragten wel dra het Volk in bewceging. —
Mietje. Hoe, Vader! was 'er gebrek aan Levensmiddelen in Parijs?
V a d e k.
Ja , lieve Kinderen ! maar dit had het verraad
ook



1 1^2 9
ook al bewerkt, om de gisting in de gemoederen te brengen ; want als de toevoer van Graanen, naar de Stad Parijs, flecbts 14 dagen wordt tegen gehouden , dan is 'er al een groot gebrek; en hoe gemaklijk was zulks voor de Hofpartij' te bewerken!
Mietje.
Nu begrijp ik u, Vader' dus was de plundering van het Klooster van St. Lazarus, aangeftookt, om het Volk in beweging te brengen.
Vader.
Dit hebt gij wel begreepen, lieve Mietje! maar het plunderen en mishandelen van dit Gebouw en de onfchuldige Kloosterlingen; de vernieling der verkwikkende Gaven , voor Zieken en Klanken, beitaande in kosteli'ke Wijnen, enz. en alles wat een plunderzuchtigen hoop, kan uitoefFcnen, hadden eene geheel andere wending gegecven, aan het heilloos oogmerk; en in plaats van de Nationaale Vergadering uit elkander te drijven, of een bloedbad van de Stad Parijs te maaken, ftond het Volk geheel op , ter befcherming der Nationaale Vergadering, die ook verlegd wierdt, van Verfailles naar Parijs, en de algemeene Volkskreet was: te Wapen! te Wapen! Had men te vooren met on-



* 173 *
gewoon Oorlogstuig, de geweldige Krijgslieden tot vluchten gebragt, men wist ook raad orn het gewoone Krijgsgeweer , te bekoomen. Dan men' zag wel dra dat de toen heerfchende Stads Regeering van Parijs, niet genoeg het vertrouwen van het Volk had; dus befloot men, om tot eene goede orde en rust weder te keeren, de Kiezers, die de Leden der Nationaale Vergadering koozen, te gebruiken, om een nieuw {redelijk beduur te kiezen ; vervolgens ging men over tot het in werking brengen, eener Nationaale Guarde, of gewapende Burgermagt, en deze met behoorlijk Geweer, uit de Tuighuizen , te voorzien, om de rust te verzekeren , en de Nationaale Vergadering te befcbermem
Pietje. En wat waaren de gevolgen van dLr,aIIes? Vader.
Dat men de Burgerwapening, zoo veel mooglijk, trachte tegen te gaan, vooral, wanneer men Wapenen uit de Algemeene Tuighuizen begeerde, die in menigte voorhanden waaren ; gelijk zulksblijkbaar wierdt, bij de verovering der BastiHe. Mietje.
Wat is 't, Vader! de Bastille?
V £•



Vader.
Dit was een Gebouw of Sterkte, 't welk u's Vrijheidlievende Burgers langen tijd in den weg Jrad geftaan, om dat het een bolwerk der dwirglandij was, door de duizende misbruiken, die 'er van gemaakt wierden ; en daar 'er veel Wapenen in dit fterke Slot bewaard wierden, vervoegde men zich naar het zelve , om die voor de Bur. gerij te verkrijgen, dan dit geweigerd werdende, befloot het Volk, dit Gebouw aan te tasten, hoe fterk het door de dwinglandij was faamgefteld , met eenen onbefchrijflijken moed en dapperheid ; genoegzaam onberekenbaar, was deze ftoutmoedige onderneeming, voor een Volk, dat nog zoo flegt gewapend was, dan het wierdt wel ras blijkbaar, dat eene onvermoeide arbeid , alles te boven komt; — gelijk gij in dit Plaatje kunt zien.
M ? e t-



4 175 -*
Mietje.
I_<ieve Vader! dit Gebouw fchijnt een ouderwets en fterk Kasteel te weezen, zoudt gij ons wel eene befchrijving van bet zelve wWIen geeven ?
V a d e r,
Zeer gaerne, lieve Kinderen! Deze Sterkte was gebouwd, onder de Regeering van Kakel den Vijfden , en onder beftuur, of opdicht van Hu. eius Aubeiot, Pre voost van Parijs, die'er ook
des



t 176 i
den eer Hen fteen aan gelegt heeft , in de maand April 1369 ; dus is in 420 Jaaren dit Gebouw begonnen , voltooit en geflegt of verbrooken geworden ; gelijk gij nog in 't vervolg hooren zult.
De legging van dit Kasteel, was aan den linker arm der Seine, in het opkomen van deze Rivier, bij het Tuighuis; omringt met Vestingwerken, en drooge, doch diepe gragten, zoo dat deze Sterkte als ongenaakbaar was; — en men kon Hechts aan eene zijde in dezelve komen , alwaar men eene fterke Poort en een Valbrug aantrof; — ook was het voorzien van onderfcheidene Vertrekken, voor den Gouverneur, het verdere Beftuur, Bediendens en Wachten; zelfs twee groote openë Plaatfen, féen fraaije Thuin, en alles wat het oog vermaak kon aanbrengen; voor hen, welke in vrijheid daar in verkeerden ; maar voor de Gevangenen, waaien dik bemuurde en van licht beroofde Kerkers, waar van de menschlijkheid een' afkeer moest hebben; het overige hier van, zal ik, in een volgend gefprek, u vernaaien. —
A L-



1 t~7
ALGEMEENE LEËRINGËtf.
(a) Hier uit kunt gij leeren, de kracht en het recht van een opgeroepen Volk, dat zoo dra het opgeroepen is, kan zeggen: wij hebben de magt trt handen, en wij zullen zeker overwinnen , wanneer wij, Eemgezint, die magt willen gebruiken. Maar ook kunt gij zien, hoe gevaarlijk het is, eenmaal zijn gezach af te ftaan, wanneer zulks onberekend gefchied; en de groot/Ie verkeerdheid, om dat afgeftaan gezach weder te krijgen, is, eene daad van geweld te gebruiken , gelijk dit in het vervolg der gefchiedenis blijkt.
(£) Hier ziet gij een voorbeeld, lieve Kinderen! dat altoos prijzenswaardig is, om uw' bedreigends Vijand, eerst met vriendelijkheid te gemoed te komen , vooral wanneer gij denkt, dat hij door anderen, valfchelijk, tegen u is aangevuurd, ten einde hem gelegenheid te geeven, de zaak van verfchil te leeren kennen, op dat hij niet, onberaaden» tegen uw en zijn eigen belang, zich ter verweering field; dan wordt fomtijds, uit de heetfle en dreigendfle gevaaren , de hartlijkfle broederfchap, en de kalmfte vreugde en vrede, gebporen«gelijk zulks M k«



*. 178 3
hier plaats had, en de aanblaazers wierden te leur gefield.
(c) Hier kunt gij leeren, hoe de boosheid alle banden van broederfchap en vriendfchap , tracht af te fnijden, door daaden van geweld, om haar haatlijke oogmerken te bereiken; doch hoe zeer dit zoo is, kan men echter te onmaatig zijn, in zijne vreugde en verbindenisfen; want zoo lang de Militairen uit hun' dienst niet ontflagen waaren, bleeven zij aan hun' post gebonden, waarin zij door hunne bevelhebbers gefield waaren; gelijk dit ook andere Militairen begreepen hebben, die op het Veld van Mars gebleeven zijn ; dan deze misftap uit broederfchap gefprooten,wierdt weder herfteld,gelijk in 't vervolg te zien is; fcboon toch deze verbinden is zoo veel te weeg bragt, dat het Volk de ftraf der Militaire Wet, tegen ging, en uit den weg ruimde; waar door de verëeniging weder hernieuwd wierdt. — Dit moet u leeren, altoos het recht van den een', zoo wel als van den ander, in 't oog te houden, en niets van iemand vergen, 'tgeen hij, volgens zijne verpligting, niet doen kan. —
(i) Het is, veelal, het voorgeeven der Vorsten, wanneer zij hunne fterktens willen beproeven, dat zij het voorwendzel van rust gebruiken, zonder te
fee-



k 179 j*
berekenen, of zij zelve de oorzaaken der onrust, of Volksbewegingen zijn , gelijk dit zoo menig, maal, in onze gefprckken , gebleken is, en dus moet gij hier uit leeren, dat dit het eenigst voorwendzel hunner terugkeering is.
(e) Hieruit, mijn lieve Kinderen! moet gij leeren , hoe weinig kwaads u ook van u zelve bewust is, altoos in alle omftandigheden, te gehoorzaamen, laatende de rechtvaerdigheid uwer zaak, in't midden uwer vijanden ; wijl de deugd wel voor eenen tijd , maar niet voor altoos kan gefmoord blijven; tracht dit voorbeeld te volgen, om 't even in welk een Land, Stad of Plaats, of onder welk een Beftuur gij leeft en verkeerd; dan zult gij de volgende Dichtregels bewaarheid vinden.
De deugd, vind altoos waare Vrinden,
Hoe ook gefolterd door geweld; Die aan haar' dienst zich wil verbinden,
Wordt vroeg of laat, in eer herfleld: Zij doet haar minnaars kalmte draagen,
Baart nimmer een ontrust gemoed; Schenkt blijdfchpp in de bangfte plaagen.
En troost in ramp en tegcnfpoed.
U 2 * (f)



€. i8o 3
(f) Hier gehoorzaamde de Man van deugd, eerlijkheid en goede trouw, weder de eerbiedige ftem des Volks; die ftem, welke zoo veel juichtoonen voor hem had doen hooren , had invloed op zijn hart, om al den hoon, hem aangedaan, te vergeeten, en om dus aan zijne verdedigers niet ondankbaar te weezen,- dit moet u leeren, mijne waardfte Kinderen 1 wanneer u, na verdrukking, hoe menigvuldig ook, geleden te hebben, recht wedervaard , dat gij nimmer flijfhoofdig moet blijven ftaan , op wedervergelding, om den aangedaanen hoon gewrooi-en te zien, op die Perfoonen, welken u het kwaad berokkend hebben; want herftel van eer, is loons genoeg voor den beminnaar van deugd.
Dus keerde ook Necker weder; Zijn hart, zoo gul als teder,
Voer Vrankrijks waar belang, Bleef fteeds oprechtheid voeden; Hij trachte 't Volk te hoeden,
Voor zijnen ondergaDgl —
£9
TWAALF-



*4 181 i
TWAALFDE GESPREK.
Mietje.
Ik ben weder de eerfte, lieve Vader 1 die u lastig valt, om van u te vraagen, het verder gevolg der Fracfche Staats omwenteling.
Vader.
Het is om 't even, Mietje! wie de eerfte is die mij vraagt, uwe nieuwsgierigheid, en die van uwe Broêrt ens , is mij even aangenaam; dus neemt, mi ne Kinderen uw plaats , en wij zullen als te vooren beginnen.
In ons voorig gefprek, gaf ik u een befchrijving van het Kasteel , de Bastille genaamt; maar de handelwijs die men met de gevangenen hield, beloofde ik , in een volgend gefprek, u te zullen meue Jee. ei.
Pietje. ó Ja, Vader I en aan die belofte zult gij dan nu voldoen ?
Vader.
Ja , Piere! echter zoo kort mij doenlijk i*. Nimmer wierden in deze fterkte, als gevangenen, gebragt, openbaareRo-.er- Moordenaars, of RustM 3 ver-



verftoorers • maar meestal de zulken, die, meteen doorzichtig oog, het Hecht gedrag der Hovelingen konden zien en openbaar maaken, door woorden of gefchriften; en om 't even of zulks bewijsbaar was; en beweezen zijnde, dat het waarheden waaren, die van hun gezegd of gefchieven wierden, kon dit echter niets baaten; zoo dra iemand in't vermoeden was, zulks gedaan te hebben , wierdt hij aangeklaagd , als een verdacht en gevaarlijk perfoon; en de Koning wierdt bewogen, tot het tekenen van een Lettre de Cachet, of fchriftelijke order, waar mede zulk een befchuldigde, naar de Bastille wierdt gezonden. - Dit Billet wierdt door den Gouverneur der Bastille geopend, en den gevangenen naar zijn' Kerker gcbragt, waar hij niets aantrof, dan alles wat aaklig was, duisternis en ftank;
i en naauwlijks verkreeg hij i uurtje in de 24
uuren, om in een naauwe Gang, tusfchen muuren van 100 voeten hoog, zoogenaamde versfche lucht in te ademen; 't welk 's Winters door de koude, en 's Zomers door de hitte, zoo verveelend was, dat men weinig naar zulk eene ververfching kon verlangen.
En in deze naargeestige vergunning, moest zulk een' gevangenen zich dikwijls verbergen, voor de
Be-



«l lC3 J
Bediendens en andere voorwerpen , die hem niet zien mogten, om geen getuigenis te kunnen geeven , of hij nog in 't leven was.
Mietje. Maar, Vader! lag daar dan zoo veel aan gelegen, of men wist, dat de gevangenen, in de Bastille, nog leefden, dan of zij geftorven waaren? Vader.
Hieraan lag de befchuldigers veel gelegen, om dat zij daar door de Familien werkloos maakten, in hunne aanklagten, bij den Koning; om dus, aan hunnen wraaklust, den ruimften teugel te kunnen vieren; [Zie Algem. Leeringen Letter (a) tot dat einde noemde men de Gevangenen, niet naar hunne naamen , maar naar de Nommers hunner Kerkers, zoo dat alle recht en hoop van verdediging wierdt afgefneden , al duurde hun gevangenis een groot aantal jaaren.
Jantje.
Lieve Vader! dan waaren die menfehen voor altoos ongelukkig, zoo dra zij in die fterkte gebragt wierden.
V a d e s.
Recht zoo , lieve Jan ! en dit konden de Franfchen niet langer gedoogen, daar zij bezig waaM 4 ren



& 184 3
ren om de menfchelijke vrijheid te herftetlen, en een geüjk recht te vestigen j das naamen zij het kloekmoedig befluit, om die fterk te der dwinglandij in te neemen , en daar na geheel te vernietigen ; fchoon dit toen nog de oorzaak van hunnen aanval niet was, maar alleen , de weigering van het afgeeven der wapenen , door den Gouverneur Launay.
Mietje. En hoe is dit toe gegaan ?
Vader.
De Burgers van Parijs vervoegden zich naar de Bastille, en vraagden eene genoegzaamheid van wapenen uit het Tuighuis , en bij de weigering daar van , eischten zij de overgaaf van de geheele fterkte , die mede geweigerd wierdt; waarop zij met een onbefchrijflijke woede, den anval begonnen; en hoe gering hunne wapenen waaren , en hoe fterk de tegenftand was, die hen geboden wierdt, zij wierden echter overwinnaars.
Pietje.
Maar , Vader ! hoe was het moogüjk , daar de Burgers van zoo weinige wapenen voorzien waa« ren , dat zij overwinnaars wierden ?
Va-



i 185 3
V A O F. R.
Moed en .eensgezintheid , Pietje! is het fterk» fte wapentuig, en kan zelfs tegen Kanonnen beftaan; de Vesting en de Torens der Bastille, waaren wel van Kanonnen voorzien , maar wierden den als werkeloos gemaakt, door brandende Wagens met Hooij beladen, die door haar'vlam en damp de rigting dier ftukken beletteden , en terftond brand veroorzaakten , in de wooning van den Gouverneur, waar door wel dra wanorde gebooren wierdt, bij de belegerden , en 't welk gelegenheid gaf, tot de nadering van het Tuighuis , waaruit men zich van genoegzaams wapenen kon voorzien.
Mietje.
Maar, Vader! toen de Burgers zich door dit laatfte van wapenen konden voorzien , was immers aan hunnen eerften eisch voldaan ? Vader.
Ja Kind ! maar aan den tweeden niet; het Volk was, door de hardnekkige weigering van den Gou. verneur, zoo woedend geworden , dat het toen met te meer ijver aangevuurd wierdt , om het geheele Gebouw te overweldigen ; ja zelve was de woede en hardnekkigheid van den Gouverneur MS des



*. 186 3
der Bastille, zoo groot , dat hij het Kruidmagazijn , met een brandende Lont, in den brand wilde fteeken , om daar door het Kasteel, en een gedeelte der Voorftad, in de lucht te doen fpringen, en alzoo duizende menfehen van het leven te berooven ; [ Zie Algem. Leeringen Letter (6) ] doch dit wierd gelukkig, door twee braave mannen van zijne bezetting , belet ,• die wel wilden ftrijden , maar niet moordadig wilden handelen ; ook zag de geheele bezetting wel, dat zij op den duur den moed der Burgers niet konde verdooven , en dwong dus den Gouverneur tot de overgaaf; gelijk dit toen gebeurde, en aanleiding gaf tot het verlosfen der gevangenen , waar van zeven in Triomf door de Straaten wierden geleid; zoo als gij in dit Plaatje zien kunt. Dus plantte men de overwinnende glorie vlag op dat zelve gebouw, 't welk kort te vooren niet dan rampen aankondigde, en de vreugde liederen vervongen het gedreun en het donderend geluid der Mortieren. [Zie Algem. Leeringen Letter (c)] En dus kwam 'er eene vrolijke ftilte , die zoo veel aangenaamheid aanbragt, als een lieflijke zonnefchijn na ftormen en onweêniaagen.
Mi e t-



Mietje.
ïïoe, Vader ! Zou die oude grijs aart ook een verloste gevangen weezee ?
V a d e *.
Ja Kind t ik zat a een verhaal hier van rreedé
deelen.
Zoo dra de Frarfche Burgers , meesters wierden van die fterkte der dwinglandij, moet he: zeker de ge srge-en wonderlijk voor gekomen
zijn,
i 1Z7 J



t 188 »
Zijn, daar zij niet wisten , welk Lot hun te beurt zou vallen , wijl zij met angst en fehrik in hunne Kerkers ^verkeerden , door het fiJderend geluid der Kanonnen; fchoon zij nadat dit fehrik gel. ! zweeg, vreugde zangen hoorden, en dus vreugde aan de eene zijde , en eene doodfehrik aan de andere zijde, is gewis de gefteldheid hunner haïtèn in 't onze kerc geweest, daar zij onbewust Waaren van het verfchil, en niet wisten, tot wejKe chulens hunne kerkers ontflooten wierden.
M i k t j e.
6. Welke eene blijdfehap, moec het voor die menfehen geweest z.jh , toen zij ontwaar wierden . dat hunne vrienden, hen de verlosfing en de vrijheid fchonken :
Pietje. Ja zie eens , lieve Zus dien ouden grijsaart; b wat zal hij verheugd zijn geweest, in zijn' ou. den dag, nog verlost te zijn geworden: Vader.
Deze oude Grijsaart, lieve Kinderen! had meer dan veertig jaaren, in dat flot der dwinglandij gezeten , en het .lieve daglicht des hemels gemist; daar hij bij een lampje, zijn fober voedfel moesfc.
ge.



k IS9 i
gebruiken ' én , daar hij' door de Iangduurighetd van tijd, dien hij tusfchen fteenen falpeterige muuren , bad door gebragt , zelve als geheel verftee'id en verftijfd was geworden, kon hij naauwlijks den weg beneden , zonder door iemand onderfteund of geleid te wotden. Ook tiad hii als een' vreemdeling in de wae-eld, daar hij niemand van zijne maagdfchap meer wist te vinden ; en voor ieder als geheel onkenbaar was geworden. Dan niet lang had deze grijsaart genot van zijne Vrijheid , wijl hij even zoo ongewoon aan alle de genoegens , als te vooren aan alle de folteringen , nu in zijn' hoogen ouderdom, de genoegens niet verduuren kon , zoo , dat hij in zijne Vrijheid, in weinige dagen, zijn leven met den dood verwisfelde. [Zie Algem. Leeringen Letter (rf)] Onder deze zeven verloste gevangenen , bevond zich nog een , die dertig Jaaren een prooi van het geweld was geweest; en alle dezen , hadden geene befchuldigingen ten hunnen lasten, dan het geen zommige hovelingen , onbewijsbaar, hen hadden aangewreven , zoo als ik u te vooren gezegd hebbe.
Pietje. Ik kan mij wel verbeelden , Vader ! hoe verheugd



& 190 3
heugd die menfehen met hunne Vrijheid zullen geweest zijn ; maar hoe liep het af met den Gouverneur der Bastille die zich zoo hardnekkig gedragen had ?
Vader.
Geheel ongelukkig, Pietje! Zoo dra de Bastille veroverd was, bevond men dat deze Triomf niet zonder dierbaar Burgerbloed was behaald ; wijl het blijkbaar wierdt dat 'er veertig mannen gefneuveld waaren. — Dan hoe veel edelmoedigheid men bij de Overwinning betoonde aan de Krijgslieden die de Bastille hadden willen verdedigen , en hoe veel vreugde men bedreef bij de Overwinning, wierdt dit alles weder bevlekt door de onftuimige woede, die zich overal weet in te dringen , en de beste zaak met haar vuil befmet, zoo dat de perfoonen Bequakd en de Los. me, die , fchoon braave lieden , echter bij de woedende meenigte verdacht waaren gemaakt, de Slachtoffers der Moordlust wierden ; — als mede de Flisselles , Prevoost der Kooplieden , en Launay , Gouverneur der Bastille , welke laatfte hunne hoofden wierden afgekapt, en op pieken rond gedraagen. [Zie Algemeene LeeringenLetter (e)]
Mi et



fc 191 i
M 1 1 t ! 1,
ó Foei! welk eene wreedheid! en wat had Flisselles gedaan ? want Launaï- dacht ik wel dat een flegt lot treffen zou.
Vader.
Ik verheug mij Kind over uwe oplettenheid, maar Flesselles was mede verdacht, dat hij de dienflen welke hij belooft had te zullen in 't werk itellen , tot eene fpoedige overgaaf der Bastille , niet had aangewend , zonder te onderzoeken of hij hierin wel had kunnen flagen , [Zie Algem. Letringen Letter (ƒ) ] dan ik heb u reeds genoeg verhaald van deze fchrikverwekkende gebeurenis, die nog op de helft niet kan berekend worden, om dat ik mij naar uwe vatbaarheid moet fchikken, en de kortheid betrachten ; dus zal ik nu nog een oogenblik voordgaan en dan ons Gefprek fluiten.
PlETJÉ.
Als het u gelieft, Vader !
Vader.
Met dit alles waaren de oogmerken en aanflaagen , der hofpartij , niet af gedaan ; men deedt nog geftadige wanorders gebooren worden , die
de



<L 192 3
de rust en de werkzaamheden, der. Nationaals Vergadering, Hoorden ; doch onaangezien dit alles , bleef dezelve ftandvastig , zoo dat men befluiten moest neemen , om tegen de oproeren te waaken , die zelve door het ganfche Rijk wierden aangericht, en de noodzaaklijkheid vorderde om in alle de Departementen , of gedeeltens des Rijks, andere Munifipaliteiten en Gerichtshoven aan te ilelicn , en bij oproeren, orders te geeven, tot het ontrollen der roode of bloed vlag , 't welk tot die hoogte klom , dat de Op. roermaakers, als verraders des Vaderlands, aan de Lantaarnftengen ten toon gehangen wierden ; dan wij zullen deze Schriktoneelen een weinig verlaaten, en ons gefprek hier eindigen.
AL.



€. 193
ALGEM EENE LEERINGEN.
(a) Hieruit moet gij leeren, hoe veele kunstgreepen de wraaklust heeft, om aan haa,r oogmerken te voldaan; — en hoe ongelukkig het is, voor kundige lieden, die moeds genoeg hebben , de gebreken der grooten,' aan den dag te leggen ; —,rnaar ook moet gij hieruit leeren, hoe ongelukkig het voor een' Koning is, die omringt wordt door vleiende en valfehe Hovelingen , en die afkeerig is, om zelve het recht te onderzoeken en te handhaven; wijl hij daar door alle de vloeken en verontwaardigingen van een rcchtvaerdig oordeel, op zich laaden moet, als hij de uitvoerer is van alles wat hem onrechtvaerdig wordt aangebragt.
O) Hier werkte pligt en wraaklust, in een'perfoon; en, om in foortgelijke gevallen, welteoordeelen, moet gij, mijne Kinderen! op deze leering vooral acht geeven, De pligt van den Gouverneur vorderde, zoo lang hij geene andere orders had, om de fterkte zoo lang in zijn magt te houden, als het hem mooglijk was; daar toe moest hij alle geoorloofde middelen aanwenden, die hem aan de hand waaren gegeeven ,• — maar hij kon geene orders hebben, om wraak te oefFenen, over onfchulN di.



ïl 194 j)
dige perfoonen , die hij, door zijn wraakzuchtig middel, in hunne huizen zou hebben doen omkoomen, wanneer hij deze fterkte in de lucht had doen fpringen; —.gevolglijk was zijne wraaklust hier te misprijzen; hij moest zich als Held, maar niet als Moordenaar gedragen; en dus moet gij hieruit leeren, zoo gij immer in foortgelijke posten mogt gefield worden, wel getrouw, naar billijke regelen, aan uw' pligt te weezen, maar nimmer wraaklust in uwe harten te koesteren; — maar ook moet gij hieruit leeren, hoe fnood het is, een wraakzuchtige te weezen, wijl zulk eene wraaklust, met zelfmoord gepaard gaat; want dit zou hier het geval geweest zijn, dat ook Launaij zelve, in zijne woede, zou hebben omgekomen; en dus zou hij hierin, zich niet als Krijgsman gedragen hebben; en daarom moogt gij, de volgende Dichtregelen wel ia «w geheugen neemen.
De wraaklust duurt een' korten fiond, Wijl wederwraak, den wreekcr wond,
En hem zijn fnoodheid doet gevoelen; Daar helden-deugd en dapperheid, In 't zwaarst verlies zelfs, roem verfpreid,
Waaxöp een' Krijgsman fteeds moet doelen.
(0



t 195 i
(c) Hieruit moet gij leeren, hoe veranderlijk de toneelen, in foortgelijke gevallen, zijn, daar men flechts korten tijd te vooren, vuur en rookdamp zag opgaan ; en alles daverde van het gedreun der Kanonnen en Musketten, daar wierd alles wel dra fchoon en ftil, en het geklank der vreugde-zangen, vervong de dreunende geluiden; zoo dat rust en blijdfchap, uit de droevigfte wanorde, gebooren wierden.
(d) Hieruit kunt gij zien, hoe verdrukte onfchuld, vroeg of laat, voldoening of verlosfing kan bekomen; en hoe onderfcheiden de middelen kunnen zijn, waar door men die bekoomt. En5
uit den dood van den Grijsaart, kunt gij leeren, hoe ook het menschlijk ligchaam, aan de ongemakken en folteringen, zo kan gewoon worden, dat hetzelve geene gemakken en genoegens meer dragen kan. Maar leert, mijne lieve Kinderen ! vooral hieruit medelijden hebben , met de rampen uwer Natuurgenooren, en draagt zorge, zoo gij eens in zaaken of omftandigheden mogt komen, dat gij in eenig beftuur geplaatst wierdt, om nimmer,zonder uitoefening van recht, menfehen gevangen te houden, om dus hun leven niet erger te maaken dan aun' dood.
N s (0



k 196 $
(e) Hier ziet gij, hoe de heldhnftigfte daaden, door toomelooze woede,kunnen befmet worden, en een' blaam kunnen leggen, op al het fchoon, waar door den glans van het zelve, voor altoos, verduistert wordt; dit moet u aanfpooren , om, in alle gevallen, de menschlijkheid te eerbiedigen, en de edelmoedigheid te betrachten; want 'er is niets ontaarter voor een mensch, dan ontzielde ligchaamen, tot een' prooi zijner wellust, of uitfpaiting, te maaken. —
(ƒ) Hieruit kunt gij leeren, hoe gevaarlijk het is, eenige dienften aan te bieden, aan een Volk, dat, door zijne verhkce driften, onvatbaar is voor de teden, of billijke verdediging: gelijk men dit aan Tlesellès niet vergunde, en dus koomt hier weder te ftaade, 't geen' ik u zoo menigmaale gezegd hebbe, begeeft u niet ligtvaerdig, in eenige twisten of verfchillen, maar tracht nuttig te zijn, overeenkomende uwe vcrpligting, en naar het paslood der reden. —
DER-



t 197 9
DERTIENDE GESPREK. Pietje.
l^og niet genoeg voldaan zijnde, lieve Vader! zijn wij zoo vrij van weder tot u te komen.
/ V a d k r.
Ik verfia u, mijne lieve Kinderen! zoo dra gij tot mij komt op ons gewoon uur; gij weet dan ook uwe plaatfen , om bij mij te zitten maakt 'er gebruik van , en wij zullen terflond beginnen.
Na de Overwinning der Bastille, waar van ik reeds gefprooken heb , was het eerfte werk der Franfchen , dat Bolwerk der wraaklust en dwingla'ndij, te verbreeken , en tot den grond toe te floopen ; 't welk terflond in werking wierd gebragt. [ Zie Algem. Leer. Lett. (a) ] Mietje,
Maar hier mede was zeker de zaak niet afgeioopen ?
1 Vader.
Neen , Kind! want de Burgerij begon zich geregeld te wapenen, ter Befcherming der Nationale Vergadering; en, om zoo veel mogelijk, de oproeren tegen te gaan ; daar bi; was de zucht tot N 3 ver-



& 198 3
verandering der Staatsgefteldheid , zoo diep in de harten der Militairen geworteld , dat de Koning noch de Hofpartij weinig of niet, op dezelve konden vertrouwen ; en 't waaren meest afhangelingen van het Hof, die niet voor de veranderingen waaien, en ook moest men hier onder tellen, de zulken , die bevreest waaren, dat zulk eene groote omkeer van zaaken, niet dan nadeelige gevolgen kon hebben. [Zie Algem. Leeringen Letter (6) Dan ik moet voordgaan om u de belangrijkfte zaaken te doen kennen.
Pietje.
Als het u gelieft, Vader! gij kent onze nieuwsgierigheid.
Vader.
6 Ja, Pietje! die is mij tot mijne blijdfehap bekend. De Koning van Vrankrijk zag wel, dat alles wat zijne aanhangelingen, Vrienden en Bloedverwanten, aanwendden, vruchteloos was, bij het algemeen gevoelen der Franfchen; dus befloot hij zich te verklaaren, een vriend van 'tVolk te zijn; hij wilde dat het Volk zich eene Conftitutie, of Regeeringsvorm , zou geeven , beftaande in Vrijheid, gepaard met billijke wetten; en dus begeerde hij, een Burger-Koning te weezen van een
Volk,



k 199 3
Volk, dat zijne waarde kende; waar toe de Nationaale Vergadering zou mede werken.
Mietje. En wierdt 'er toen eene nieuwe Conftitutie gemaakt?
Vader.
Ja, Kind! en het hoofdzaaklijke dezer Conftitutie, beftond hierin: dat de Souverainiteit, of Oppermagt, zou te vinden zijn, in de ftem van het geheele Volk, tot het maaken van wetten, welke wetten, het middenpunt zouden weezen, om naar dezen, het Land en Volk te beftuuren; en den Koning daar over te ftellen, om dezelve te bekrachtigen en te befchermen, en dus droeg deze Conftitutie den titel: liet Volk, de Wet en de Koning. Jantje.
En toen was alles goed, ook Vader?
VlD er.
Neen, lieve Jan! men kan nog zoo fpoedig over het goede niet oordeelen. — Deze vastgeftelde Conftitutie wierdt wel, door het Volk, den Koning en Koningin, aangenoomen, en met veel plegtigheid bezwooren , in het veld van Mars , alwaar men een' kostbaaren Tempel en een' Altaar deiVrijheid , had opgericht; zoo dat ieder zich over N 4 d*



$l £00 jJ
de pracht rnoest verwonderen , om de grootheid en luister die daar mede verzeld ging. [Zie Algem. Leeringen Letter (e)]
Mietje. Waaiïn beftond die grootheid en luister?
V a d k r.
Voor eerst in het genoemde; ten tweede, in den optocht van den Koning, de Koningin, hunne Kinderen, en den Hofftoet; — ten derde de Nationaale Vergadering in drie ftanden verdeeld ; ten vierde de Nationaale Guarden , of Burgerij, in volle wapenrusting; en eindelijk alles wat het oor kon ftreelen , door fraai Muziek , en wat bij zulke gelegenheden gevoegt kon worden; voords wierdt des avonds eene prachtige Illuminatie vertoond , zoo dat alle de Paleizen, publieke Gebouwen, en de Pluizen dér Burgeren, in Parijs, verlicht waaien.
* Pietje.
Dit moet fraai geweest zijn!
Vader.
Na dat de Koning, de Koningin, en het Volk, deze Conftitutie hadden bezwooren , verkreeg de Koning den eere titel : Her/teller der Franfche Vrijheid! en het Volk verheugde zich, roepende met
een



een blij gejuich: Leeve de Koning! Leeve dc Natie!. Leeve de Vrijheid! [Zie Algem. Leering. Letter (d)]
Vervolgens deedt de Koning aan alle de Hooveil in Europa, bekendmaakingen doen van deze zijne aangenoomene Conftitutie , met de duurfte betuigingen, dat deze al zijn lust en begeerte was; ja zelfs , dat men alle die uit het Rijk en van zijn Hof gevlucht waaren , en zeiden dat zulks door dwang gefchied was, niet gelooven moest, maar tegen gaan als verfpreiders van valfche tijdingen; deze bekendmaakingen gefchieden in Septemb. 1701 en wierden ook, in ons Vaderland, door de Algemeene Staaten met gelukwenfchingcn beandwoord. Mietje. Vader! waaren dan uit Vrankrijk ook menfehen gevlucht?
Vader.
Ja, Kind! veele duizenden verlieten hun Vaderland , die geen behaagen vonden in alle deze veranderingen , waaronder veele Adelijke en Geestlijke Perfoonen, zich bevonden; en vooral twee Broeders van den Koning , die zich aan de Duitfche Hoven begaaven, ten einde middelen te beraamen, om de Staatsgefteldheid, in Frankrijk, weder om te N 5 kee-



5. 202 $
kseren: —— En daar het getal zoo vermeenigvuldigde , befloot de Koning aan al die Hoven, waar zich Emigranten bevonden (zoo noemde men de gevluchten) te doen vertrekken, en althans niet te gedoogen, dat zij zich zouden wapenen, tot eenige onderneemingen tegen de Franfche Staats gefteldheid.
Mietje.
En hoe wierdt dit aanfchrijven bij de Duitfche Hoven opgevat?
Vader,
Niet zeer gunftig, Kind: men bleef den Koning, voor het grootfte gedeelte, als een' gevangenen befchouwen , in 't midden van zijn Volk, daar hij thans in Parijs, zijnde, (doch naar zijne keuze) niet anders kon, en niet anders durfde handelen, en gevolglijk gingen deze Hoven met elkander verbindtenisfen aan, om een waakend oog op dat Rijk te vestigen. Dan de Nationaale Vergadering, eischte van den Koning, aan den Duitfchen Keizer Leopold te fchrijven, en hem ftellig af te vraagen, wat bij voor had, met zijne toerustingen en verbindtenisfen , met den Koning van Pruisfen, ten Ooilog?
PlIT-



<t 203 3
Pietje.
En deedt de Koning dit?
Vader.
Niet zoo fpoedig, Pietje! de Koning begreep dat de buitenlandfche magt aan hem moest toevertrouwd blijven, en wilde de Vergadering gerust ftellen,dat hij den Vrede zou trachten te bewaaren; dan de Vergadering deze gerustflelling niet aangenaam zijnde, befloot, de Koning eindelijk tot bovengemelde vraag, welke geheel ongunftig naar het oordeel der Nationaale Vergadering , beandwoord wierd ; en dus begeerde zij liever den Oorlog, dan eenen 011zekeren Vrede; ook befloot zij, de Franfche Prinfen , in ftaat van befchuldiging te Hellen, enden Graaf van Provence, 's Konings Oudften Broeder, vervallen van het Regentfchap te verklaaren. Mietje.
Deze Omwenteling, fchijnt van nog zwaarder gewicht dan de onze te weezen.
Vader.
Ja, lieve Kinderen! ik ben niet in ftaat om u alles zoo, naar derzelver aart en omftandigheid, te verhaalen; ik bekort mij met de voornaamfte zaaken , tot behulp van uw geheugen; nu komen wij weder aan eene gewichtige gebeurtenis.
Jant-



Jantje.
ê Vader! gij maakt ons hoe langs zoo nieuwsgieriger ?
Vader.
Dit is mij aangenaam, lieve Kinderen.' De Koning hoe zeer verkleeft naar den uitwendigen fchijn aan de vastgeftelde Conftitutie, gevoelde toch dat de zaak buiten zijne gisting liep, dat zijn bekrachtigend gezag, te zwak was, om eene Vrijheid begerende Natie, in toom te houden of te dwingen; dus vond hii goed, met zijn Gemalin, twee Kinderen , en Mevrouw Elizabeth , Zuster des KoningsT zeer ftil te vluchten, en zich naar Duitschlandte begecven.
Pietje. Hier fehrik ik van?
Vader.
TJit is een teken, Kind! dat gij gevoel hebt, om droefheden vooruit te zien , die 'er ook uit geboren wierden ; echter wierden deze Koninglijke Reizigers, te Varennes gefluit, door eenen Postmeefter, J)rouet genaamd. Dit wordt u vertoond , in een fraai Kunstplaatje, 't welk ik u, tot een gedachtenis van dit zonderling geval, mededeele.
Piet-



4 oo5 3
Pietje.
Was de Koning bij dezen Man zoo wel bekend? Vader.
De Koning begeerde in huis te gaan, en eenige ververfching te gebruiken; doch in huis komende, hong 's Konings Pourtrait aan den wand, 't welk zoo wel geleek, dat Droust hier den perfoon bij vergelijkende,dien hij voor had, den Koning terflond herkende; en dei halve geene vrijheid vond, om den
Ko-



4 zoS »
Koning te Iaaten voordreizen , als wel wetende, dat 'er eene Wet lag, dat geen Fransch Koning buiten zijn Rijk mogt gaan; hij gaf hier van terflond kennis, en deze Koninglijke Reizigers wierden weder naar Parijs gevoerd.
Mietje. En hoe wierdt dit bij de Franfchen opgenomen? Vader.
Door de liefde die de Franfchen voor hunnen Koning hadden, wierdt dit weder aangezien, als een' flap van verleiding, door die geenen, die den Koning omringden, en de zaak gaarn veranderd zagen. ——
Jantje. Wie zou dat gedacht hebben, door een Pourtrait, zoo herkend te worden?
Vader.
Ja , Jantje ! het geen men 't minfle verwacht, ziet men dikwijls het eerst in werking. [Zie Algem. Leeringen Letter (e)] Dan na dat hier door weder veele onrustige beweegingen waaren veroorzaakt, en de Koning dezen zijnen misftap was vergeeven, wierdt ieder in dit gewichtig tijdvak oplettend gemaakt, hoe de zaaken zouden keeren; wijl men de tijding kreeg van het overlijden des Keizers Leopold,
en



*L 207 3
en men dacht dat de nieuwe aankomende Vorst, vredelievender gevoelens zoude gehad hebben, doch dit wierdt zoo niet bevonden, wijl Franciscus toen nog maar Koning van Hongarijen, blijken gaf van goedkeuring, aan zijns Vaders gevoelen, omtrent de Franfche Staats ■ omwenteling. De Nationaale Vergadering nam dus het befluit, om den Oorlog buiten's Lands te voeren; en verzocht den Koning voor de gewapende magt te zorgen; waar na dan ook een talrijk Leger naar de Grenzen wierd gevoerd, aan 't Hoofd hebbende, den Generaal de la Fajette, die zijn Leger wel op eene manhaftige wijze aanfprak, maar weinige Overwinningen behaalde.
Mietje. Bleef intusfehen Parijs, en het geheele Franfche Rijk, nog rustig?
Vader.
Ja, Kind! met daaglijkfche veranderingen van gevoelens, 'er wierden onder het Volk Sociëteiten en Bijeenkomften opgerigt, onder verfchillende benaamingen, waarïn ieder zijne gevoelens, over'de Staatsgefteltenis, openlijk kon verklaaren ; onder de bovendrijvende, of voornaamfte, waaren, die onder den tijtel van Jacobijnen, die zich voorzagen
va|



£ =o3 3
van Rode mutfen, als hun kenteken voor deVaderJandfche zaak; fchoon men bij het aannemen der Conititotfe, zich algemeen, in plaats van witte"an 3 Couleurde Cocardes en linten , had voorzien. [Zie Algem. Leringen Letter (/)] Deze Jacobijnen Waare- de grootfte voorftanders der Omwenteling, en begonden zelve te gelooven, dat de Koning maar een fchijn Patriot was; en in een goede verftand. houding, met de Duitfche Hoven , (lond; terwijl weder anderen, die meer Konings gezind waaren, zulks niet wilden gelooven.
M i b t j e.
En welke van deze partijen hadden gelijk? Vader.
Naar den aart der omftandigheden, fcheenen de Jacobijnen hierin gelijk te hebben, 't welk mede weer een droevige gebeurenis deedt zien.
Pietje. Al weder droefheid, Vader!
Vader.
Ja, lieve Kinderen! foortgelijke omftandigheden, worden met zorglijke vreugde , en onuitwisbaare droefheden, afgewisfeld. De dag van den 10 Augustus 1792 was een' der droevigften die immer over Parijs was opgegaan ; waarop een geweldig oproer ont
floot



ftont, en waar bij meer dan icroZwkfericheGuardes, en verfcheidene huisbediendens des Konings, het leven verlooren; het Kasteel uitgeplunderd, de Standbeelden verbrijzeld, en de Koning en Koningin , met hunne twee Kinderen , en 's Konings Zuster, gevangen genoonren wierden; zoo dat de Nationaale Vergadering, de Koning en zijne Familie moest bewaar en, tot dat de rust weder zoude herfteld zijn.
Doch deze bewaaring, was alleen eene voorbereiding van droeviger gevolgen, waarover wij nader fpreeken zullen.
Mietje.
Toen dan de rust weder herfteld was , kwam de Koning en zijne Familie, gewis weder vrij? —
V a d e b.
Wel verre van vrij te worden, lieve Kinderen! wierden de rampen van deze Vorstelijke perfoonen, vermeerderd; 't welk wij in een volgend gefprek zuilen zien.
(£2
O AL-



ALGE MEE NE LEERINGEN.
(o) Had ik u te vooren gezegd, dat 'er 420 Jaaren verloopen waaren, toen men een' aanvang van dit Gebouw maakte, tot op den dag der floping; gij kunt gemaklijk naargaan, hoe veele gruwe'en 'er al dien tijd mede gepleegd zijn ; dan eindelijk kwam de dag der algemeene wraakneeming, om het zelve te verbrijzelen; doch ik moet u doen opmer. ken, dat de groote overvloed der Schatten , die Karei de Vijfden bezat, mede de voornaamfte aanleiding was , tot het bouwen dezer Sterkte, voor welke Schatten , hij zelfs een plaats in dit Gebouw had, in een der Toorens, die de SchatTooren genaamd wierdt, en dus kunt gij hieruit leeren mijne waardfte Kinderen! de wisfelvalligheden des tijds, dat juist een Gebouw, 't welk door overvloed van Geld gefticht is geworden , door fchaarsheid van hetzelve, gefloopt en vernietigd is; — want Geldgebrek , was de bron van alle deze onlusten, en dus ziet gij dit hier bewaarheid.
(6) Hieruit kunt gij zien, dat het met de zaak van Vrankrijk, even gelijk met die van uw Vaderland, gelegen was, omtrent de verfchillendegedachten der menfehen; en het is toch eene ontegenzeg-
lij-



€.211 3
lijke waarheid , dat eene geheele omkeering van zaaken, in eeneMaatfchappij, hoogst gevaarlijk is; wijl hierin ons oud bekend Vaderlands fpreekwoord, veelal bewaarheid wordt, en datikumeermaalen heb voorgehouden, dat alle veranderingen geene verbeteringen aanbrengen.
(c) Hieruit moet gij zien, dat hoe zeer de twisten en onëenigheden, uit gebrek haaren oorfprong namen, men echter nog geene fpaarzaamheid betrachtte; en dus kunt gij leeren, hoe geneegen het menschdom is , in pracht en luister zich te vertoouen, zoo dra 't maar eenigzints zijn genoegen kan bekomen; evenwel moet dit u tot geen voorbeeld van naarvolging (trekken; want de Franfchen mogten wel groots zijn , op hunne veranderde Staatsgefteldheid, maar zij hadden nog geen herftel in hunne Geldmiddelen; ook hadden zij nog geene verbetering gezien: —- en dus was het hier mede geleegen, als met iemand, die een rijke ervenis beloofd was, en die, op die belofte, het weinige dat hij nog had, fpoedig verteerde.
(d) Hieruit moet gij leeren, hoe veel een Vorst vermag, die met zijn Volk eens willens is; maar ook hoe duur zijne verpligtingen zijn, om op alla
O 2 zij-



€- 212 3
zijne handelingen naauwkeurig te letten, zoo dat 'er geen misnoegens tegen hem ontftaan ; wijl alle die verheffende uitroepen, ligtelijk in verachtingen kunnen verkeeren; maar die zelve les raakt ook u wanneer gij van menfehen bemint wordt, om zorge te draagen , dat gij die liefde en achting blijft behouden , door u dezelve duurzaam waardig te maaken.
(e) Hieruit moet gij leeren, nimmer te fteunen op de wijsheid uwer onderneemingen, wijl dezelve ligtelijk kunnen verijdelt worden; eene kleene Huiting , kan dikwijls de grootfte zaaken doen omkeeren , maar volgt men altoos den regtea weg , dan zal men nimmer ftuitingen ontmoeten , die eenig naberouw voor zichzelve kunnen veröorzaaken, en dan kan men ook zeggen :
Die altoos, met een rein gemoed, Zijn fchreden rigt, — moog tegenfpoed . Op zijnen weg en handel treffen;
Maar 't fchuldloos hart fmaakt kalme vreugd, En rust op onbezweeken deugd, Waarop 't in nood zich kan verheffen.
V EER-



4 yg J
VEERTIENDE GESPREK.
Mietje.
Lieve Vader 1 mijn hart is zoo ongerust geworden , zedert ons laatfte gefprek , omtrent de gevangeneeming des Konings van Vrankrijk en zijne Familie , dat ik , met groote nieuwsgierigheid , weder tot u gekomen ben , met mijne Broertjens , om het vervolg daar van te verneemen.
P I e t j E.
ó Ja, Vader! dit moet aandoenlijk geweest zijn; en hoe is die zaak afgeloopen?
Vader.
Niet zeer gunftig , Kinderen ! Men befloot het Volk in Grondvergaderingen op te roepen, en de Koning, intusfchen van zijne waardigheden te ontzetten , en een nieuw beftuur aan te ftellen , oyer de zaaken van Oorlog; de Legers van andere Opperhoofden te voorzien , en vervolgens een bewaarplaats toetebereiden , waarin de Koning en zijne Familie, gebragt zouden worden.
O 3 Jaht-



4 2T4 -*
Jantje.
En wierdt de Koning en zijne Familie, in een gevangenis gebragt? en ook de Kinderen? Vader.
Ja, lieve Jan! en ook de Kinderen; [Zie Algem, Leeringen Letter («)] zekere Toren Ia Temple genaamd was daar toe in gereedheid gebragt. — De ftraaten door welke de Koning met zijn& Familie moest rijden , waaren met gewapende Manfchappen bezet, om de woede des Volks te beteugelen, [Zie Algem. Leeringen Letter (&)] fchoon dit zonder menigvuldige fcheldwoorden en befchimpingen, niet toeging; dit gebeurd zijnde, verwierp het Franfche Volk het Koningfchap, en begeerde eene vrije Republiek, of zulk eenen Regerings-vorm , gegrond op Vrijheid , Gelijkheid en Broederfchap , waar bij ook eenigen tijd daar na , alle Adeldom of Adelijk gezach , vernietigd wierdt.
Pietje. En waaien de Soldaaten hier mede te vreede? Vader.
De Soldaaten waaren hier mede zoo verheugd, dat toen de Generaal ie la Fajette, zijn Leger
wil-



* 215 *
wilde terug brengen , om den Koning te verlosfen , hij geen één' Man kon met zich voeren , maar moest zelfs het Leger verhaten wilde hij zijn leven beveiligen, 't welk die gevolgen heeft gehad, dat hij, zich waagende op den Duitfchen bodem, door de Pruisfchen krijgsgevangen wierdt genomen, die hem naar Spandouw voerden; over welk gedrag de Franfchen zoo verontwaardigd waaren, dat zij zijn beeldenis, in eene Medaille,
door Beuls handen lieten verbreeken. — Pietje. Waaren dan de Franfchen, met het Duitfche
Rijk , in Oorlog?
Vader.
Dit is eene vraag, Pietje! die uit uwe oplettenheid voordkomt, waarover ik mij verheug, wijl ik nog geen gelegenheid heb gehad, dit u Heilig te zegen ; dan ja , de verbindenisfen met den Keizer en den Koning van Pruisfchen , waaren reeds werkzaam, en tegen Vrankrijk gericht; —• en geduurende alle deze omftandigheden, beflooten verfcheideneMogenheden, hunne Ambasfadeurs terug te roepen, gelijk ook Engeland en de Staaten van dit Gewest, om dat 'er, in Vrankrijk geen Koningfchap meer beftond.
O 4 M i2T'



Mietje.
Een groot aantal zaaken , Vader ! verhaald gij ons ; maar ik moet al weder vraagen , hoe ging het verder ? '
Vader.
Lieve Kinderen ! ik moet al weder van droefheid fpreeken; in de maand September 1792, ontftond 'er in Parijs een oproer, dat veele aanzienlijke perfoonen bet leven gekost heeft; de onftuimigen liepen de gevangenisfen open , en (lelde die gevangenen , die om Geldfchulden gevangen zaaten, in vrijheid, terwijl zij de Staatsgevangenen van den 10 Augustus, in hunne Kerkers jammerlijk om 't leven bragten , die meest alle voorname perfoonen, geweezene Priesters enz. waaren; als ook de Nicht des Konings, de Prinfes van Lamlelle; geene verandwoordingen konden baaten ; de woede was doof, voor de ftem der onfchuld. [Zie Algem Leeringen Letter (c) ]
Intusfchen gingen de krijgsverrichtingen hun' gang , terwijl men binnens Lands , genoegzaam alles in de Wapenen bragt , wat Wapenen draagen kon, zoo wel tot demping der Oproeren, als ter beftrijding der buitenlandfche vijanden ; het Volk wierdt hoe langs zoo vuuriger, en de woorden



t 017 *
den PhjfcH , Gelijkheid en Bhrfwfehp , fcbeenen alles aan te vuuren, tot verdediging. "De Nationaale Vergadering veranderde weder van Naam en noemde zich Nationaale Conventie.
Toen moesten ook alle de Priesters , den Eed doen aan de Republiek, waar onder veele waaren die dit weigerden ; en duizende andere Burgers en Kooplieden zelfs, verlieten het Land, de Fabrieken geraakten in eenen werkeloozen ftaat, het Geld wierd zoo fchaars , '(fchoon men te vooren een nieuwe Munt had vervaardigd) dat men met Papier moest betaalen ; Adfignaaten van onderfcheidene waarde wierden in gang gebragt , maar die echter veel valsch wierden nagemaakt; en die over 't geheel in verachting waaren; de Godsdienst wierdt vrij gelaaten voor alle Gezindheden, maar werkte niet; de Kostbaarheden wierden'aan Oorlogstuig befteed, en duizende zaaken, te veel voor uw geheugen : gebeurden 'er, de tijdrekening zelfs wierd veranderd, zoo dat het met een woord, eene omkeering in alles wierdt. Mietje. ó! Hoe veele gewichtige gebeurenisfen!
0 5 V A'



«. 3t8 J
Vader.
Ja, lieve Kinderen ! het fmart mij u nog meer te moeten verhaalen, dat alles droevig is, maar ik doe het om u de woelingen der waereld, vroeg te doen kennen. Daar zoo veele verraderijen, en tegenömwentelingen gefmeed wierden , dacht men een werktuig uit, om op eene fpoedige wijs iemand om't leven te brengen, het wierd Guillotine genaamd, waar door men de misdadigen, fpoedig kon onthoofden , wijl men alle andere doodftraffen had afgefchaft; dit werktuig, 't welk de Heer Guillottin heeft uitgedacht, wierdt ook naar zijn' Naam genoemd , Guillotine ; maar , fchoon men hier mede wel de martelende fmart des Lijders had weggenomen, was het te bejammeren, dat'er zulk een fchriklijk misbruik van dit werktuig ge. maakt wierdt.
Mietje. Hoe , Vader! Misbruik ? wierden 'er dan ook onfchuldigen mede geftraft?
Vader.
6 Ja , lieve Kinderen ! maar al te veel, [Zie Algem. Leeringen Letter (rf) ] en vooral toen een Robbespiere aan het bewind kwam , die van
mee-



219 3
meening was, dat men de verraderijen en aanflagen op de Republikeinfche Staatsgefteldheid, niet dan door geweldadige middelen kon tegen gaan , en dus een fchrikbewind invoerde; doch wij zullen hier over nader fpreeken.
Pietje. Dus moeten wij dan nog meer droefheden hooren.
Vader.
Ja, Pietje! 'er zijn ook vreugde-feesten gevieid, zoo als bij voorbeeld Feesten van overwinningen , en meer anderen van vernietigingen van een of ander; Feesten van herftel van dit of dat merkwaardig fr.uk, die ik alle niet gemeld hebbe, wijl ik u reeds gezegt hebbe dat de vreugd, in zulke omftandigheden, altoos zorglijke vreugde moet genaamd worden, wijl dezelve, veeltijds, met droefheid word afgewisfelt. Dus moeten wij nu overgaan , tot den dood van Lodewijk XVI, geweezene Koning van Vrankrijk, toen genaamd Lodewijk Capet.
Mietje. ó Vader ! hoe zeer mij dit ontfteld , blijve ik echter nieuwsgierig!
V a-



Vader.
Dit geloof ik, Kind' en ik zou het u niet verhaaien , indien het mij niet te doen was, om u met de lotgevallen der menfehen bekend te maaken; na dat Lodewijk XVI, dan tweemaalen voor de Vergadering was geweest , en zijne befchuldiging de eerfte reis was voorgefreld, wierden hem twee Advocaaten toegevoegd , om zich te verdedigen, en als hij ten tweeden maal verhoord wierdt, gefchiede zulks, doch naar het oordeel der Vergadering , was die verdediging onvoldoende; men itemde hoofd voor hoofd, over zijn dood of leven , en het bleek hier uit, dat Lodewijk XVI sterven jioest; en wel door den Bijl der Guillotine. Pietje.
Dan, waaren 'er nog Leden die voor zijn leven ftemden ?
Vader.
Ja, Pietje 'er waaren 'er ook, die wilden, dat het geheele Volk 'er over moest oordeelen , en eenigen die hem het Rijk wilden uitbannen, enz. Na dat nu Lodewijk XVI zijn Vonnis gehoord had , vraagde hij 3 dagen uitftel ter bereiding zijner ziel, om voor een alweetend God te ver-
fchij-



1 ast i
jfchijnen ; [Zie Algem. Leeringen Letter (e)] en daartoe vrijelijk een man te verkiezen ; dan nog, om zijne Familie te fpreeken , in dien tusfchen tijd , zonder door iemand gehinderd te worden ; hij verzocht ook aan de Conventie , om fpoedig het lot van zijn Familie te beflisfen ; en meer andere verzoeken , die zijn goedhartigheid kenmerkten ; doch wel verre van alle die verzoeken toe te ftaan , waaien het dezen alleen : de vrije keus van een' Geestelijken perfoon , en de ongehinderde omgang met zijne Familie , doch niet langer , dan tot den volgenden dag , wijl ook het uitftel van drie dagen wierd afgefkigen.
Dus was 21 Januarij 1793, den noodlottigen dag van Lodewijk Capet ; bij deze gelegenheid moet .ik u iets , uit mijne'zonderlinge papieren , mededeelen, ziet hier het volgende :
.LoDewijk XVI, Koning Der FranfChen,op het fChaVot'onthoof D, XXI Januarij, De Letters waar mede men telt hier uitgenomen zijn: DDDCCLXXXVVIII, uitmaakende 1793. ' Pietje. Hoe, Vader! Wat geeft dit ftukje te kennen?
V.A-



«. 221 3
V a d R k •
Niets anders, Pietje ! dan iets zonderlings , dat in den Naam en Titel, de Omflandigheid en den Datum, juist het jaartal van Lodewijks noodlottigen dood, te vinden is.
Mietje.
Vader ! zijt nu nog zoo goed, en verhaalt ons van welke misdaaden dezen ongeiukkigen Koning befchuldigt wierdt.
V a d e r.
Dat 'er alle foorten van middelen in 't werk gefteld waaren , om de Patriotten uit de Vergadering om te koopen : dat hij had getracht, de door hem bezworen Conftitutie , weder te verraden , dat hij het Bloed der Patriotten had doen ftroomen , om den troon der dwïnglandij ' weder op te richten ; dat men zich van duizenden kunstgreepen had bediend , om de Adfignaaten , of het Papierengeld , in wantrouwen te brengen en de grondflagen van welvaart om te keeren; en nog veele foortgelijke befchuldigingen , waarop Lodewijk min of meer voldoende andwoorden gaf, doch niet genoegzaam voor die, welke hem ter dood veroordeelden. Onder alle
dczs



deze verhoeren en befchuldigingen , bleef Lowijk kalm en bedaard van gemoed , zeggende dat zijn geweeten hem niets te wijten had , dat ook niets hem harder viel, dan te moeten hooren , dat hij het bloed der Patriotten had willen doen ftroomen; en dat men de rampen van den 10 Augustus, op zijne Rekening had gefield. [Zie Algem. Leeringen Letter (ƒ) ]
Pietje. Zijn 'er bij de uitvoering van het vonnis , ook nog bijzonderheden voor gevallen?
Vader.
Ja , Pietje ! alles was in eene doodfche ftilte, in Parijs; de Koning wierdt in eene Koets gezet , en naar de ftrafplaats gevoerd ; leesde in de Koets veele Gebeden , voor ftervende; fprak met zijn' Biegtvader ; trad vervolgends het fchavot op en wilde een aanfpraak doen, 't welk door het geluid der Trommels belet wierdt; ik Jïerf onfchuldig! riep hij eindelijk aan het Volk, en wenschte , dat Z'jn bloed, het fundament van 's Volks geluk inogt zijn. [Zie Algem Leeringen Letter (g) J Pietje.
Het is aandoenlijk!
Va-



t 2:4 3
V A D E K.
Ondertusfchen bleeven de overige van 's Ko< nings Familie nog in bewaaring, zonder te weeten wat hun lot zou zijn ; terwijl de Krijgsbedrijven hoe langs zoo meer aangroeiden ; Zoo dat de rampen des oorlogs , zich overal verfpreiden, en de verwoesting algemeen maakten in Europa; waar door zoo veel duizende menfehen , hun dierbaar leven verlooren hebben ; behalven de menigvuldige huisgezinnen, die daar door, verwoest en verftrooid zijn geworden , en veele onfchuldige Kinderen , tot armoede vervallen zijn ; en nog veele droefheden , die ik niet in ftaat ben u te kunnen melden ; want een' Oorlog , die met zoo veel hevigheid is door gezet, en dat op den duur, is onberekenbaar , en kan in de gefchiedboeken der waereld , in gelijkheid, niet gevonden worden. Hier zullen wij weder ons gefprek fluiten.
A L-



*
ALGEM EENE LEERINGEN.
O) Hieruit moet gij leeren, hoe ongelukkig dg Kinderen der Vorsten zijn , Wanneer hunne Ouders in de ongenade des Volks komen, — wijl deze hoe hoog in aanzien gebooren, veelal, voor het grootfte deel, in het lot hunner Ouders moeten deelen; en dus „moet gij ook een groot belang Hellen, in het geluk uwer Ouders, en God uwen Schepper danken, wanneer zij, in geene omftandigheden geftelt zijn of worden, die hen en u, nadeelige gevolgen zouden kunnen opleveren, want het blijft eene waarheid, dat het geluk der Kinderen , aan den voorfpoed der Ouderen verbonden is zoo wel in hooge, rijke, als In nederige en armoedige omftandigheden.
(fc) Hier ziet gij weder , dat een Vorst, van misdaden befchuldigt, niet vrij is voor de woede van een verbitterd Volk, en ook noe veran > derlijk de lotgevallen der menfehen zijn, daar men eerst, nog kort te vooren, juichtoonen had aangeheven, leeve de Koning! wierden nu verachtende fcheldwoorden aangevoerd.
(c) 'Er is niets ongelukkiger voor een mensch, P fCüttlr



& 2.2Ó 3
fchuidig of onfchuldig , dan de beflisfing zïjn's lot's, van eene onftuimige woede te moeten afwachten, wijl deze nimmer eene billijke uitfpraak kan doen, daar zij de ftem der reden niet hoort, waaröp het recht alleen gegrond is. —■ Is iemand fchuidig , dan vorderd het Recht dat hij geftraft wordt, overeenkomende zijne misdaaden, zonder eenige haatlijkheid of moordzuchtige wraaklust,
tegen zijn perfoon. Is hij onfchuldig, dan
vorderd het Recht, hem in eere te herftellen en zijne fchade te vergoeden ; en dit toch kan niet gefchieden, dan door een bedaard onderzoek , waaraan de woede zich nimmer wil onderwerpen. Laat dit u, mijn waardfte Kinderen! tot eene leering flrekken, wanneer gij de zaak uwer medemenfchen moet beöordeelen, of hunne misdaaden moet onderzoeken, dat gij dan eerst de driften van uw hart tegen gaat, en de befcheidenheid der reden, gehoor geeft, om daar door, u voor onrechtvaer. dige vonnisfen, of handelingen, te bewaaren.
(d) Hier ontmoeten wij hetzelve, 't welk wij in de voorgaande leering getoond hebben. Den perfoon die dit fchrikbewind invoerde, zullen wij nader, in onze gefprekken, leeren kennen, als geen ander doel hebbende, dan zich ontzachlijk, of ge-
vrees*!,



fc 227 3
vreesd, en geenzints gelieft te maaken ; fchoon het toch altoos beter is, zich gelieft dan gevreesd te maaken, wijl het eerfte niet dan voordeelige, en het laatfte niet dan een ontrust gemoed, en fchadelijke gevolgen kan hebben.
(0 Mogt dit het doel van alle menfehen weezen, om bij het aandenken van hunnen dood, het zij vroeg of laat, zich toe te bereiden, om voor een alweetend God te kunnen verfchijnen; welk eene gelukkige Maatfchappij zou dit vormen! Eene Maatfchappij waarïn ieder zich zou toeleggen , om een vrij gewisfe te behouden, op dat hij, voor een alweetend God, niet fchuidig zou worden verklaart. Dan , hoe zeer dit zoo weinige menfehen ter harte neemen, is het echter eene mijner voornaamfte leeringen, voor u , mijne lieve Kinderen! dat gij in alle uwe handelingen, in uw geheele leven, fteeds gedachtig zijt, dat gij eenmaal voor een alweetend God , uwen Schepper , uw' Weldoener en Onderhouder, zult moeten verfchijnen , om van alle uwe daden , gedachten, woorden en werken, rekenfehap te geeven. Niets is voor Gods alweetenheid verborgen; en dus, wilt gij gerust, met een goed vooruitzicht, fterven , zorgt dan, dat alle uwe daden en verrichtingefi, P 2 «ver-



<k 228 i
overëenftemmen, met de infpraak van uw gewesten , want dit is de getrouwde getuigen, zoo wel in het Godsdienftige, als in het burgerlijke leven.
(ƒ) Hieruit kunt gij zien, hoe weinig invloed de ftem van een' befchuldigden heeft, en vooral wanneer hij onder een kwaad vermoeden, bij zijne rechters legt; want fchoon deze zaak niet volkomen bewijsbaar was, bleef men echter het daar voor houden, als waare het een bewezene fchuld. Leert dus hieruit, mijne Kinderen! dat de fchijn des kwaads, even zoo gevaarlijk is, dan het kwaad zelve; en laat nimmer toe , zoo gij het in uw magt 'hebt, dat anderen uwe zaak, op eene onbetaamlijke wijze , verdedigen ; want dit was hier het geval; de Wacht, voor 's Konings Paleis , verzettede zich tegen het Volk, met geweld, waar door de woede los brak, en een fchriklijk bloedbad aldaar aanrigtede : en dit ftrekte toen tot 's Konings bezwaar. ' Laaten de volgende Dichtre-. Selen, u ook tot Vaderlandfche leeringen ftrekken::
Geen Koning blijft voor lotgevallen, Noch droevig onheil, vrij bewaard;
Al klimt ons aanzien 't hoogst van allen, 't Behoed niet voor 't noodlottig zwaard.
Noch:



t 229 3
Noch onfchuld zelfs, noch wanbedrijven, Verzeekren ons van 't heilig recht,
Dat nimmer zich gelijk kan blijven, Als drift of wraakzucht 't vonnis zegt.
Steunt nooit op rijkdom, aardfche fchatten,
Noch erflijk goed, noch eer, noch pracht; Die 't purper heden mag omvatten,
Wordt ftraks in 't nedrig kleed veracht; Of flapt uit grootfche praalgebouwen ,
In Kerkers, vol van bang verdriet; 't Beftendig goed, is ftil vertrouwen
Op God, maar aardfche rijkdom niet!
Hebt ge eer en aanzien in de waereld,
De liefde van het Algemeen, Richt dan, hoe fchitt'rend ook bepaereld,
Naar deze liefde en gunst, uw fchreên; Om dus, in al uw handelingen,
Te toonen, boe gij waerdig zijt, Dat deugdbeminnaars u omringen,
En u hun achting wordt gewijd.
P3 fr)



k 230 3
(g) De Koning zeide, onfchuldig te fierven, hier mede bedoelde hij, die onfchuld, welke haar betrekking had, op al dat kwaad waar mede men hem had befchuldigd, en waarop hij fierven moest; en dat hij wenschte, dat zijn bloed het fundament mogt leggen tot 's Volks geluk, hier mede gaf hij zijne • Vaderlandsliefde, in zijne ftervende oogenblikken, te kennen; hoe kort en nadruklijk deze uitroepen waaren, zij vonden echter weinig ingang, in de harten der geenen, die zijn' dood begeerden; het noodlottig fierven, moest het einde, van'sKonings heerlijkheid, genooten pracht en luister, zijn! — 6 welk eene treffende les is hierïn, voor u, mijne lieve Kinderen! te vinden, om op uw gedrag en wandel naauwkeurig acht te geeven ; want dat wij alle fierven moeten, is zeker, maar de wijs op welke, is ons onbekend; en fchoon wij al in hoogheid, ja tot eene Koninglijke waardigheid verheven zijn, dit geeft ons geene verzekering, dat wij in die waardigheid, ook zullen fierven; en dit bevestigd ook het bekende fpreekwoord: men weet niet waartoe men komen kan! — Alle menfehen, Rijk of Arm, Grooc , of Kleeu, zijn onderwerplijk, aan de lotgevallen des tijds; maar ook vooral wordt hun lot geregelt, naar hunne daden en verrichtingen, in die betrekkingen, waarin zij gefield zijn.— V IJ F-



« 231 3 VIJFTIENDE GESPREK. Pietje.
Lieve Vader! 'er fchijnt toch geen einde aan onze gefprekken te zullen komen ; maar ook onze nieuwsgierigheid is nog niet genoeg voldaan , en daarom vervoegen wij ons weder tot U, om te verneemen wat 'er verder van die groote Omwenteling geworden is.
V a d er.
Gij verblijd mij, lieve Kinderen! daar ik mag ontwaar worden dat uwe nieuwsgierigheid nog aanhoudende is; wel nu, wij zullen over deze Omwenteling nog een gefprek houden, en dan weder tot ons Vaderland, met onze gefprekken, te rug keeren.
Mietje, Als het u gelieft, Vader!
Vader.
Ik heb u dan, in ons vooriggefprek, gezegd, dat de vijandelijkheden der andere Hoven, met nadruk vermeerderden: zoo dat de Franfchen met alle de Vorsten van het Duitfche Rijk, niet alleen, maar P 4 eok



ook met Spanje, Italien, Engeland, Holland, enz. moesten oorlogen; en "er was geen ééne Mbgenbeid, die zich aan hunne zijde voegde, maar bet was veel, als deze of die, zich onzijdig verklaarde. Mietje. Dus hadden de Franfchen een groot aantal vijan- 1 den te beftrijden?
Vader.
ÓJa, Kind! doch de Franfchen, een talrijk Volk zijnde, bragten meer dan agtmaal honderdduizend Mannen te Veld, niet alles wat zij nodig hadden, in onderfcheidene Legers verdeeld; en ieder Soldaat, betoonde niet dan moed en dapperheid, gelijk zulks blijkbaar wierdt, uit het groot getal hunner overwinningen , die zij behaalden ; ook verklaarden zij overal , waar zij overwonnen, geen Oorlog met de Inwooners te hebben, en verzekerde hen van het gerust bezit hunner Goederen. [Zie Algem. Leeringen Letter (Y)] Dan nog hadden zij eene voorzorg , als menigmaal bedrogen zijnde, door verraderij, om bij ieder Leger twee Oorlog-Commisfarisfen te voegen, die ook Leden der Nationaale Conventie waaren, die het gedrag der Generaals in 't oog moesten houden; fchoon üt evenwel éénmaal niet veel kon baaten, bij een
vsr-



t 233 i
verraad, 'c welk door den Generaai Dumourier gepleegt wierdt, zoo dat hij zelve de Oorlog-Commisfarisfen, die zijn gedrag moesten onderzoeken, gevanglijk heeft doen weg voeren, en het geheele Leger tot een fiachtöffer gemaakt hebben, als hij zijn doel volkomen had kunnen bereiken. Mietje. En hoe liep dit af, met dien Generaal? Vader.
Hij redde zich met de vlucht, zoo dat men toe op heden niet weet waar hij is; evenwel was dit van zeer veel nadelige gevolgen voor de Franfchen, wijl zij daar door genoegzaam alles verlooren, wat zij te vooren gewonnen hadden , 't welk nog al aanmerklijk was; want hij had, met zijn Leger, niet alleen de geheele Oqstenrijkfche Nederlanden veroverd , maar ook een gedeelte van dit Land , als de Steden Breda, Geertruidenberg en de Klundert, bij Capitulatie, of voorbeding, ingenomen; Maftriclit, Venlo en ièWillemftad, een geruimen tijd belegerd en gebombardeerd. [Z:s Algem. Leeringen Letter (ff]
Pietje.
En alle die Overwinningen , wierden toen weder herwonnen ?
P 5 Va-



h 234 J>
Vader.
ó Ja, Kind! daar eerst de trouw en Krijgsbeleid van Dumourier onoverwinlijk fcheenen, gaf hij wel dra blijken, dat hij vatbaar was, voor laage daaden. Dan, daar wij de Omwenteling opzettelijk behandelen, zullen wij van de Krijgsverrichtingen zwijgen, en tot Vrankrijk weder keeren.
Jantje. Als het u gelieft, Vader!
Vader.
Terwijl nu alle de Legers in volle werking waaren , ging men in Vrankrijk voord, om de Omwenteling te voltooien, en van het Rijk eene onverdeelbaare Republiek te vormen, zoo dat het geheele Rijk in 84 gedeeltens wierdt verdeeld, naar het getal der Inwoonersj om daar uit Regeeringsleden, voor de Republiek, te kiezen; ten einde ieder vastgefteld getal Inwooners, evenveel recht van ftemming, in de Algemeene belangens, der Republiek , te geeven ; doch dit gefchiede mede niet zonder veel tegenkantingen , zelfs zoo , dat men veel faamenzweeringen, tot eene weder Omwenteling , ontdekte.
Wiet-



«- 535 *
Mietje. Deze faamenzweeringen , zullen gewis wel weder droevige gevolgen gehad hebben?
Vader.
ó Ja , Kinderen ! doch Robespierre , een groot voorftander der Republiek zijnde, en die als een Lid der Conventie, genoegzaam alles aan zijn gezach onderwerplijk had gemaakt, maakte hier fpoedig een einde van, door de Guillottine ,• fchoon zijne wreedheden , bij deze gelegenheid , veel te ver gingen, wijl hij veele onfchuldige perfoonen hier door deedt fneeven, met een fchiikbewind in te voeren.
Pietje. Schrikbewind, Vader! wat wil dat zeggen? Vader.
Een bewind, Pietje! waar mede men zooheerschzuchtig te werk ging, dat men niet meer over de zaak des Vaderlands durfde fpreeken , zelfs niet ten goede, wilde men zich -niet aan levens gevaar bloot ftellen; want Robespierre had het al zoo flegt gemaakt, dat hij zijn gezach, alleen met de haatiijkfte vervolgingen moest ftaande houden; ik zon u hier van veel kunnen opnoemen, maar kwaade voorbeelden , zijn altoos gevaarlijk voor jeugdige
har-



& 236 i>
harten ; en daarom zal ik veel kwaads van hem, voor u, verzwijgen; maar zijne wreedheid was zoo hoog gedegen, in magt, dat het fcheen of hij het leven en den dood van ieder, in zijne handen had, en vooral van die geenen, welke met hem niet ééns dachten; zelfs wierden 'er fomtijds 24 perfoonen, op eenen dag, geguillotineerd! wat zegge ik: ge. heele platboomde fchuiten, belaaden met gevangenen, fchuidig of onfchuldig, heeft hij laaten door. booren, en doen zinken.
Mietje. 6, Lieve Vader! ik beef 'er van!
Vader.
Daarom moet ik mij fpoeden , lieve Kinderen 1 naar het einde van zijn gedrag.
Pietje.
En heeft deze menfchenbaater, nog lang geregeerd?
Vader.
Ja, Kind! althans veel te lang, naar zijn affchuwejijk gedrag. — Nu komen wij aan den noodlottigen dag van 's Konings Weduwe.
Jantje.
Daar zou ik zoo even naar gevraagd hebbea!
V A-



€ "-37 *
V a d e r.
Een bewijs, Jantje! dat gij opmerkzaam zijt; 't was dan op den iö October 1793. dus agt maanden laater dan haar Gemaal, dat zij ook het flachtoffer zijn moest, om dus mede, onder de Guillottine, het hoofd te buigen; na dat men haar de befchuldigingen had voorgeleezen , en de uitfpraak van het vonnis daarop liet volgen, vraagde men haar, wat zij te zeggen had, en zij andwoorde: Niets !
Mietje. En welke waaien die befchuldigingen?
V a d f- r.
Dezen : dat zij verfcheideue Milioenen naar Duitschland had doen voeren, aan de uitgeweekenePrinfenen Emigranten, waarmede de Franfchen nog beoorloogd wierden ; — dat zij in 1789, had getracht, het Volk te doen uithongeren; (*) dat zij eene faamenzweering tegen de vrijheid van het Franfche Volk had gemaakt; — dat zij den
13
(*) 'Er omüond in Vrnnkrjk, eene groote duurte in levensmiddelen, zonder dat men 'er gencegza;m reden van wist te geeven, dan dat dezelven moesten opgekort, of terug gehouden geworden zijn.



t i38 *
10 Augustus de Zwitfers, die het Paleis bewaakten, had aangezet om op het Volk te vuuren; en meer andere Befchuldigingen; en op dit alies, andv. oorde zij, Niets te zeggen te hebben.
Mietje. Hier uit zou men haast moeten opmaaken, da: zij fchuidig was aan dit alles.
Vader.
Dit is eene goede gedachte, maar gaat niet akooi door. [Zit JÊgm. Lmhlgm Letter (c)] Putje. En dus bleef haar vonnis in kracht?
Vader.
Ja, Pietje! en het wierdt ook op den volgenden dag ter uitvoer gebragt. —■ Men piaatfte Maria Antoxetta van Oostexrijs, op eene Kar, haar handen gebonden, en den Scherprechter naast haar zijde; rijdende haar tusfchen twee Rijen gewapende Manfchappen, en een groot aantal Volks, naar de Strafplaats van den ongelukkigen LodewijsXVI, alwaar zij zonder eenige bijzonderheden , onder het noodlottig werktuig het leven liet, in den jeugdigen ouderdom van omtrent agtendertig jaaren. [Zi« Algevr. Lterir.gen Lstter (d)}



t 239 J
Pietje. Toen waaren de twee Kinderen, en de Zuster des Konings nog overig?
Vader.
Ja, Pietje ! dan dit Jaar liep , met nog veele Slachtoffers te maaken, teneinde, en de wreedheden van Robespierre waaren nog niet gefluit; maar zij bleven nog voordduuren, tot in het begin van 1794, wijl toen op eenen dag, negentien perfoonen het noodlot moesten fmaaken, waaronder veale braave en kundige lieden, als mede eene der uit. gewekene Hollanders , de Kok van Heusden genaamd. De wreedheden wierden zoo Algemeen, dat men des morgens niet wist, of des avonds, niet een of ander zijner bloedverwanten, onder het mes der Guillottine, zoude zijn omgekoomen; dan op den 10 Mai 1794, wierden 'er weder vijfentwintig ter flachtbank gebragt, zoo dat men niet dan droefheid befpeurde , bij alle menfehen, die niet onverfchillig over 's Naastens leven dachten; onder dezen ter dood veroordeelden , bevond zich ook, Anna Elizabetk Capet, des Konings Zuster, oud dertig jaaren, die om haar goede hoedanigheden zeer betreurd wierdt; gelijk ook de anderen, meest aanzienlijke en gegoede perfoonen.
M i e t'



Mietje.
Dus bleven nu de twee Kinderen van de Koning* lijke Familie nog over; ik betreur die Kinderen, «leze waaren immers onfcnuldig? —
V a d e e.
Ik verheug mij, lieve Mietje' dat gij zulk een teer gevoelig hart hebt; maar ik moet nog een oogenblik voordgaan met u te vernaaien, en dan hoop ik u te verblijden. Na den tienden Maij, zijn nog vericheidene aanzienlijke perfoonen de flachtoffers van den genoemden dwingeland geweest, tot dat hij eindelijk hetzelve lot moest ondergaan, met ftroomen fchuldeloos menfehen bloed voor zijne Rekening.
Mikt j e. b, Lieve Vader! nu hebt ge mij, in alle uwe verhaalen , nog zoo niet verrast, dan met deze blijde tijding! —
Pietje. ó! Dat is goed, bravo! bravo!
Jantje. Nu bedenk ik een Versje. Dusfticrf een dwingeland van 't menfclielijk geflachc, Bij mdeugi flttkft gemmt, hij traaflieidjleeds vsriicla.
V a-



t 241 3 Vader.
Ik dacht wel,'lieve Kinderen! dat ik u hier mede verblijden zoude.
Pietje. Maar, Vader! hoe kwam het 'er toe, dat men Robespierre zoo ver gebragt heeft?
Vader.
De Conventie-Leden, hernaamen hunnen ouden moed, om eens eindelijk aan dat fchrikbewind paal en perk te zetten , zij zagen ook de ongenoegens van het Volk hier over , en fchoon hij nog een* aanhang had, verbonden de meeste Leden zich , om hem als een' Tiran uit te maaken, en hem te befchuldigen, dat hij naar het opperfte gezach ftond; en, hoe hij zich hier tegen ftelde , niets kon baaten; en het was in de maand Julij, dat hij, zijn' broeder, en nog zestien zijner medeftanders, de doodftraf moesten ondergaan , met toejuiching1 van het Volk. [Zie Algem. Leeringen Letter (e)J Mietje. Hoe ging het toen verder?
Vader.
Toen begon men meer openlijk te fpreeken, zelfs ever de onfchuld der Kinderen van den gewezen Q Ko-



1 an-o 3
Koning, orn die eenige verligtïng in de gevangenis te geeven, fchoon echter het Zoontje des Konings aan eene ziekte ftierf; toen bleef het Dochtertje, oud 14 Jaaren, nog maar alleen over, die vervolgends is uitgewisfeld, tegen eenige Oorlog-Commisfarisfen, die, bij den Keizer, door het verraad van Dumourier, krijgsgevangen waaren genomen. Pietje. Maar, Vader! ik heb ook wel gehoord, dat 'er in Poolen; eene Omwenteling heeft plaats gehad , kunt gij ons ook hier van iets melden?
Vader.
. Ja, Kinderen! maar deze Omwenteling is van het grootfte belang , der omleggende Vorsten geweest; doch mede uit eene zucht naar verandering en verbetering ontftaan. Ik zal 'er iets van zeggen, om aan uw verzoek te voldoen: — Poolen, eene Republiek zijnde, onder guarantie of befcherming der Keizerin van Rusland , Zuster des Konings van Poolen, een vruchtbaar Land, en van veele gegoede Kooplieden en Adelijke Perfoonen, voorzien, onder welke veele ongenoegens opftonden, gelijk in vroeger jaaren, waar door dit Land zeer gefchokt is geworden, en zelfs veel verminderd



1 «43 ■*
derd is, door verdeelingen onder de omleggende Mogen heden ; dan de zucht, om Poolen als eene onafhangelijkeRepubliek, met eenen Burger Koning aan 't Hoofd, te hebben, en den invloed des Adels meer te bekorten, wierdt weder levendig; doch zoo dra daar Landdagen over gehouden wierden, bemoeide zich de genoemde Keizerin hier mede, oin dit werk te fluiten; — de Poolen vervoegde zich tot den Koning van Pruisfen, om dat zij zich te zwak bevonden, zij begeerden dus eene befcherming, die haar, in hunne onderneeming, wilde begunftigen, doch dit mistte hen, fchoon zij zeiden, dat de Koning van Pruisfen haar de befcherming, op hunne toen te maakene Conftitutie, hadbeloofd, maardaar. in geen woord had gehouden; dus wierden zij, door de Wapenen der Keizerin, genoodzaakt, alles weder op den ouden voet te brengen.
In dian tusfchentijd verkreeg de Koning van Pruisfen Dantzig en Thom, dat twee vrije Rijksen Kooplieden zijn. — Dan , zoo dra was dit alles niet afgedaan, en op den ouden voet gebragt, wijl de Poolen , wel zagen , dat zij op de hulp of befcherming van Pruisfen geen ftaat konden maaken , of alles geraakte in rust: doch, Q 2 op



( c44 J
op het onverwachtst, ftond 'er eene Cosciosco op, die zich als Generaal aan 't Hoofd van eenige Manfchappen fre'.de , en zich dapper en heldhaftig gedroeg; deze maakte groote vorderingen , tot eene weder Omwenteling, zelfs betoonde ce Koning van Poo'en, zich weder, als te vooien, bereid , om aan den nieuwen Regeeringsvorm, die de meesten der Poolfche Ingezetenen begeerden, te arbeiden ; maar ook dit liep vruchteloos af; Cosciosco wierdt gevangen, en veelen van zijn Volk ; 't welk ten gevolge heeft gehad , dat de Koning van Poelen , door zijne Zuster , is onttroond , en het Rijk ender haar, den Keizer van bet Duitfche Rijk , en den Koning van Pruisfen is verdeeld geworden. Zie: daar Kinderen ! zoo kort mij doenlijk , ook deze Omwenteling u bekend gemaakt. [Bi Algem. Leerir.gen Letter (ƒ)] En hier mede zullen wij dit gefprek eindigen,
A L-



* 2:5 J
ALGE MEE XE LEERINGEN.
(<a) In het Oorlogen is niets billijker, dan dat men de Inwooners van een overwonnen Land, in het gerust genot hunner bezittingen laat, want den geesfel des Oorlogs, is buiten dit alles, ftreng genoeg , door de verwoestingen, die denze'ven natuurlijk met zich voerd; daar de velden en bouwlanden als omgeploegd, en dikwijls, de fchoonfte en veelbeloovendfte Oogflen, vernield worden; dan komen 'er nog de fchattingen bij, tot goedmaaking der onkosten dieuitgefchreven worden, voor datvernielend monder; en zoo veele onberekenbaare Kostbaarheden , tot vermaagering der Ingezetenen, die zij mceten opbrengen; dit alles is genoeg, orn gevoel te draagen van de grilligheden der Vorsten, en eenige eigenbelangzoekende Grooten; want indien de Vorsten en de verfchil berokkenende Grooten, of de eigenbelangzoekers, op zich ze'ven, in eigen perfoon , moesten itrijden, 'er zouden zoo veele bloedbaden niet aangericht, en zod veel ühuldeloos menfehen bloed niet vergooten worden. En uit deze kleine tekening moet gij
Q 3 k»



& 246 3
leeren, van welk eenen aart de Oorlogen zi'n , waarin de onfchuldigcn hun noodlot, en de fchuldigen hun genoegens vinden.
(t) Hieruit kunt gij leeren, hoe weinig betrouwen men op menfehen moet ftellen, daar zij zoo gereed zijn, om aan de verleiding gehoor te geeven; een oogenblik is 'er flechts toe nodig, en de Man van eer en aanzien, valt in de diepfte vernedering en verachting; maar dit is ook het loon van een' Verraader; hij werkt eerst zijn' vijand in de hand, die hem als vriend heeft opgezocht, en 't oogmerk bereikt zijnde, ftaat de Verraader zonder vriend, en in 't midden van een' algemeenen haat en verachting! — ö, mijne waardfte Kinderen!
Blijft toch uw Vaderland beminnen; Verraad het nooit om aardsch genot; Al kondt gij heel de waereld winnen, 't Verraaders loon is fchande en fpotl Nooit kan 't verraad, het doelwit treffen Van zuivre deugd en eerlijkheid; Maar doet haar dienaars dra befeffen, Wat wroeging zij in 't hart verfpreid! —
(0



<t 247 J*
(r) Het is niet altoos zeker, dat iemand die op zijne befchuldiging zwijgt, fchuidig is; en vooral zou men dit hier ter verfchooning der Koningin kunnen bijbrengen, wijl zij gezien of gehoord had, dat de onfchuldiging die haar Gemaal had gebezigd, niets had kunnen baaten , zij wist ook dat het Volk de ooren had geflooten, voor zijne laatfte uitroepen, door het geraas der Trommels, toen hij zijn onthuld aan den dag wilde leggen; en dus zou zij hierom wel hebben kunnen begrijpen, zich liefst niet te veröntfchuldigen, om het noodlottig vonnis maar te ondergaan.
Ik moet u ook doen opmerken, dat de Vorsten of Vorstelijke Perfoonen, zich zelden, volkomen bewijsbaar, fchuidig maaken; als te veel gelegenheid hebbende, om hunne oogmerken, door anderen te laaten uitvoeren; en dus moet gij over de fchuld of onfchuld, in deze gevallen , niet oordeelen.
(i) Wiens hart moet niet bloeden, over alle de treffende en droevige gebeurenisfen , welke deze gefchiedenis oplevert; en hoe moet dit u, mijne Kinderen! nu te opmerkzaamer maaken, in de dagen die gij beleeft, en mooglijk nog beleeven zult, om Q 4 wel



wel toe te zien , er. acht te geeven, op u» gedrag, daar gij ziet, dat genoegzaam eene geheele Koninglijke Familie, met het fchandelijkfle uiteinde, is vernietigd geworden; om dus te leeren, dat rang of aanzien, geen bronnen zijn van beftendig geluk, noch geuoegzaame fterktens, om onheilen te vreeren.
(e) Hier ziet gij een oud fpreekwoord bewaarheid: De Kruik dobberd zoo lang cp 't water, tot zij eens zinkt; hoe fterk een dwingeland op zijne overheerfching fteunt, en de onfchuld verdrukt, eindelijk fpreekt de Wet der vergelding; God kan in zijne langmocdigheid, een tijd lang, veel gedoogcn , maar zijne Rcchtvaerdigheid blijft nimmer achter. — Geen Nero was zoo groot en magtige dwingeland, of hij moest eindelijk, voor Gods Alvermogende Rechtvaerdigheid, bukken, en tot de laagfte vernedering, en den fchandelijkften dood, geraaken. Het is toch altoos zeker, dat hij die onrechtvaerdig handelt, het loon zijner onrechtvaerdigheid moet ondervinden.
God kan toch in zijn heilige oogen, Geen heerfchende euveldaêq gedoogen;
Veel



t 249 i
Veel min, dis zi,"n Natunrzenoot, Onichuldig haar, of brengt ter dooi; Die handelt boven 't licht der reden, Door driften en ontuchtigheden; Die 't wanbedrijf ze!fs onfchuid noemt, En de onfchuid a's misdadig doemt; Zulk een moet vcor Gods aanfchijn beeven, En vroeg of laat, door weerwraak, fneeven.
(ƒ) Hoe kort ik u deze Omwente'ing gemeld hebbe, moet gij' echter hier uit leeren, hoe de zucht naar veranderingen , altoos wei berekend behoort te zijn, wil men geve-.schte vruchten plukken; en hoe verkeerd he: is, op Koningen te vertrouwen; trouwens het is even het zelve, op Koningen of op menfehen te vertrouwen, dit alles is ijdelheid; niemand is ons vertrouwen waerdig, dan God alleen! In dit weinige dat ik u van deze Omwenteling gezegd hebbe, ziet gl', de vernietiging, of verdeeling van een geheel Land; en nu moeten de Pooien aan drie Mogenheden gehoorzaamen, daar zij te vooren maar met een' te doen hadden ; en dus kunnen zij nu niet meer Bib een vrij Volk, befchouwd worden, altans niet Q 5 als



als zulk een Volk, zoo als zij te vooren waaren; en zij zullen nu ook, de waarheid van ons fpreekwoord ondervinden: dat alle veranderingen geene verbeteringen zijn.
Wenfchelijk waare het, dat alle menfehen dit zoo kenden , zoo gevoelden ; zij zouden zich in haar' onvohnaakten ftaat, waarin zij leeven , en waaruit zij niet, dan met den dood, kunnen verlost worden, meer te vreden houden, en zeggen:
Al wat wij hier op aard verrichten,
ls vol van kommer en verdriet; Men mooge vrij ons hart verlichten,
Wij fmaaken toch 't volmaakte niet! Wij worstlen in een Zee vol rampen;
Gelukkig hij, die hier 't bewind, Zoo volgt, dat hij, na't ftormend kampen,
Bij God, een veilge haven vind! —
ZES-



€ 251 -#
ZESTIENDE GESPREK. Pietje.
Lieve Vader ! hebben wij een' geruirnen tijd be. zig geweest, met ons Iaatile gefprek; wij komen echter weder tot U, om ook iets van die Omwen» teling te verneemen, welke nu in ons Vaderland is voorgevallen.
Mietje. Ja, Vader! fchoon ik veel van deze Omwenteling weet, wenschte ik toch eene nadere Verklaaring, hier over, te hebben.
Jantje. En ik ook , Vader! want ik weet 'er niet veel van te zeggen.
Vader.
Dit geloof ik wel, Jantje! want gij zijt nog te jong. Wel nu, Kinderen! Wij zullen dan weder op onzen ouden voet voordgaan.
Zoo dra het beftuur van Vrankrijk , ontwaar wierdt, dat ook de Staaten van dit Gewest, in Alliantie of Verbindenis ftonden, met de Oorlogende Mogenheden, en ook hulp Troupes afzonden ,
om



& 252 3
om tegen Vrankrijk te ftrijden , verklaarde de Nationaale Conventie, den Oorlog aan den Stadhouder Willem den Vijfden; en 't was ook om deze reden, dat de Franfchen, zoo als ik u te vooren gemeld heb, ons grondgebied waaren genaderd, in 1793. •Mietje. Verklaarde de Conventie den Oorlog aan den Stadhouder ?
Vader.
Ja , Kind ! dit was bij veele menfehen iets vreemds , en dit was het ook ; doch de Staaten merkten dit aan, als een voorwendfel, maar dat de bedoeling het zelve was, en dus dat die Verklaaring het geheele Bondgenootfchap betrof; want dat de Stadhouder het voorwerp alleen niet kon zijn, maar dat zij zich de zaak moesten toeè'igenen: doch de Franfchen begreepen, dat de Stadhouder, de drijfveer was van alles, wat hier te lande, tegen hen ondernomen wierdt, en gevolglijk, dat zij hem, en zijn Perfoon en Goederen, mossten vervolgen. ' [Zie Algem. Leer. Letter («)] Pietje.
Dus wij Honden dan met de Franfchen in Oorlog?
Va-



* 253 9 Vader.
Ja, Pietje! deze talrijke Franfchen, die te voo ren zoo veele verliezen geleden hadden, daar de Overwinningen der verbondene Mogenheden, zoo fterk waaren toegenoomen, dat-zij niet alleen de té vooren gemelde Steden en deOostenrijkfche Neder» linden, maar ook genoegzaam FfanschVlaanderen, de Stad Condé, en andere Plaatfen verö verden,'t welk, bij het herftel der Franfchen , alles weder moest hernomen worden , bragten de Franfchen het met hun Legerhoofd, zijnde toen de Generaal Picheorü, zoo ver, dat zij weder in hunne voorïge bezittingen kwamen, naamlijk, de Oostenrijkfcbe Nederlanden, en vervolgens op onzen bodem naderden. Jantje.
En wij moesten het toen verliezen, ook Vaderl Vader.
Zoo driftig niet, Jantje! dit geduurde een' geruimen tijd , eer zulks beflist was; want dit Land wierdt krachtdadig verdedigt, door de magt derWapenen, van Emigranten, Engelfchen, Keizerlijken, Duitfche Rijks Troupen, en ook door onze Militairen, die alle hier waaren gekomen, door de Overwinningen der Franfchen in de Oosten-
rijkfche Nederlanden. J Mist-



€. 254 3
Mietje.
Dit heugt mij nog , Vader 1 dat ik zoo veel vreemd Krijgsvolk gezien heb , cn vooral Engelfchen , die in roode Montering gekleed waaren.
Vader.
Ja, Kind! deze Engelfchen zijn, in hun gedrag, niet zeer te roemen, wijl zij veele vernielingen en plunderingen aanrigteden , die hen tot eene eeuwige fchande zullen (trekken; dan bij deze
verdediging, had men ook begreepcn, de Landen en Wegen, onbruikbaar te maaken, door dezelve met Water te bezetten; en wel op zommige Landen zoo hoog , dat de keurigfte Landsdouwen , openbaare Zeën geleeken; 't welk hoogst nadelig voor de Ingezetenen was, en alle levensmiddelen tot een' hoogen prijs deden (tijgen; dan 's Hertogenbosch en de omftreeken van die Stad, was de eerfte verovering, in dien tijd, die de Franfchen, in ons Land behaalden, en vervolgens nog eenige andere Steden.
Mietje. Dus kondc wij het toen neg lang uithouden?
V a'



«■ =55 >
Vader.
Ja, Kind! evenwel niet zoo lang dan men verwacht had, hier over zullen wij nader fpreeken. Pietje.
Maar , Vader ! waarin beflonden de befchuldigingen der Conventie , tegen den Stadhouder , of Prins van Oranje?
Vader.
Hoofdzaaklijk, Pietje! hierin, dat de Stadhouder onderhandelingen had aangegaan, met de vijanden van Vrankrijk ; dat hij de Patriotten had verdrukt; de Maakers der valfche Adfignaten , die gevangen waaren, had doen in vrijheid {tellen ; en eene Wapening had bevoolen, om zich met Engeland te verëenigen; dat hij eene Geldleening, voor de uitgeweekene Prinfen, had geopend; en den uitvoer van eetbaare Waaren, naar Vrankrijk, had werboden. [Zie Algem. Leeringen Letter (&)]
Mietje.
En was dit waar? —
Vader.
Voor zoo Yer de Franfchen deta Prin befchul-
d:g-



6. 2§6 3
digden , als Souverain , neen : en in zoo ver de Prins als een onderwerplijk Lid van den Staat moest befchouwd worden, kon dit ook op zijn gezag alleen, niet gefchieden; en dus begreepen de Staaten van dit Gewest, die Oorlogs verklaaring zelve ta beandwoorden , aan de Bbn'dgchooten dezer Landen , als dezelve befchouwende geheel ongerijmd; en fpoorden dus de Staaten der andere Provinciën aan, tot eene manmoedige verdediging, waar op dadelijk ook , bene Proclamatie volgde van den Generaal Dumourier, aan de Bataaven, [dit waaren de Nederlandfche Patriotten] dat hij gereed ftond, dit Vaderland met zijn Leger in te trekken, gelijk zulks ook agtervolgd wierdt met het inneemen der Stad Breda, in Fcbruarij 1793. 't welk ik u reeds in een voorig gefprek gemeld hebbe.
Doch na dat alle die Overwinningen vruchteloos waaren, door de verwarringen, die Dumourier veroorzaakt had in de Legers, op een verraadelijke wijze, of andere omftandigheden, [loo hij zeide:] [Zie Algem. Lèerïngen Letter (c)] wierden wij in 1794. op nieuw door de Franfchen, met een ander Legerhoofd beftreden, de Generaal Picheomj, tot Oorlog Commisfarisfen bij zich hebben ,



t ?.57 J>
bende, den Abt deSeies en de Minister NoSl, wiel Leger zoo geducht en talrijk was, dat het als onoverwinnelijk fcheen, fchoon het echter, door de genoemde verdediging, nog tot aan den Wintertijd gefluit wierd.
Ook waaren alle middelen , tot bevrediging, vruchteloos, fchoon de Staaten, uit hun midden Brandsen en Repelaar, hadden afgezonden, naar men zeide, om den Vreede te koopen, voor Sa Milioenen.
Pietje.
Ja, Vader! toen kregen wij een' ftrengen Winter, maar was dit de reden der Franfche overwinning? Vader.
ja, Pietje! want toen wierden al)e die Watervloeden, en onbruikbaar gemaakte Dijken, gebaande Vloeren ; zoo dat het groot getal der Franfchen onmooglijk te fluiten was. [Zie Alg. Leer. Letter {dj\ Dan de Stadhouder dit alles ziende, en het voor zich en zijne Familie gevaarlijk rekenende, langer in dit Land te blijven, vond goed, met zijn geheele Familie, en eenige Goederen, dit zijn Vaderland te verhaten, en naar Engeland te ftevenen; gelijk gij, uit een af beeldzei, in dit volgend Plaatje, zien kunt. [Zie Algem. Leeringen Letter
R Muy



Mietje. J3it is een fraai Plaatje, Vader! wat Dorp wordt hier verbeeld?
Vader.
Dit is het Dorp Scheveningen, Kind! 't welk aan de Noordzee, bij den Haag, gelegen is, en alwaar de Prins, Prinsfes, en de geheele Familie, in Visfchers Pinken, zijn ter fcheep gegaan, in de maand Januarij 1795, toen in die zelve maand, den ipden de Omwenteling, in Nederland, voltooid wierdt; waar over wij nu nader fpreeken zullen, in een volgend gefprek. A L«



<t 259 J
ALGEM EENE LEERINGEN.
00 Hier ziet gij eene ftrijdigheid, die groot is^ want, moesten de Franfchen alleen den Stadhouder beoorlogen, en in zijne Goederen vervolgen, dan zou men kunnen vraagen, waarom zij dan niet eerst naar Duitschland trokken, om daar bezit van 's Prinfen Goederen te neemen? en was het tegen zijn Perfoon, zou men al weder kunnen vraagen, waarom eischten zij dan niet, dat zijn Perfoon in befiag genoomen wierdt? — Dan, onaangezien dit alles,; gij ziet hier al weder eene nieuwe reden gevonden, tot Oorlogen, die ten kosten der Ingezetenen ftrekken moest; en het had om 't even geweest, of de Franfchen, den Oorlog aan de Staaten van dit Gewest hadden verklaard, of aan den Stadhouder, de Oorlog was toch onvermijdelijk , uit kracht der Alliantie met de Oorlogende Mogenheden. En dus komt het hier weder, ter uwer kering, mijne Kinderen ! wel te pas, 't geen ik u in voorige gefprekken gezegd hebbe, dat alle verbindenisfen, fchadelijke gevolgen kunnen hebben.
(J>) Naar den'aart van onzen Rcgeerings-vorm, in dien tijd, konden deze befcbuldigingen., niet beR a ftaan. .



ft. ?Ó0 9
éaanbaar geoordeeld worden; wijl de Stadhouder geen SouveVainiteit bezat, hoe zeer de ganfche Régeering, op zijne zijde was; doch dit behoefden de Franfchen niet te onderzoeken, hst moest hhn om 't even zijn; in eene publieke verklaaring van Oorlog, behoort de Souverainiteit van een Land, aitoos gekent te'worden.
(c) De Generaal Dumourier, niet gaerne als een' verraader willende aangezien zijn, zocht met eens Memorie, zijne onfchuid aan den dag te leggen, en de fchuld te werpen, op de onëenigheden-der Nationaale Conventie, die toen ter tijd plaats haddon, ook zeide hij, dut zijn Volk, naakt en bloot gelaaten wierdt, zonder eenige verzorging van kleeding en mondbehoeftens , en meer andere gebreken ; doch daarom behoefde hij , naar 't denkbeeld der Conventie , geene orders te gesven, die den vijand in de hand konden werken; en de fpoedige hertelling van dit Leger , logenffrafte zijne befchuldiging, dus ziet gij hier uit, mijne' Kinderen ! dat men altoos uitvluchten kan bezigen, om het kwaad een' goeden fchijn te geeven, fchoon een doorzichtig oog, zich nooit door fchijn laat bedriegen. {&) Hier uit kunt gij leeren , dat 's menfehen
voor-



4 i6i 0
•vooruitzichten, 5edel kunnen gemaakt worden; en dat de laatfte fterkte alleen berust, in de Almagt van God; zoo dat men met recht kan zeggen;
Wat toch baaten Watervloeden,
Als God, door Zijn Almagt, Ipreckt, Toont hij, hoe uit tegenfpoeden,
Dikwijls, voorfpoed wordt gekweekt; Hij die 't groote plan der dingen,
•Eeuwig in zijn magt bewaard, Zet zich aan den (pits der Klingen,
Of verbreekt het Oorlogzwaard!
(e) Hier ziet gij weder een proef van de Lotgevallen der waereld; hoe bar en onftuimig de Winter zich liet aanzien , hec kon echter de Vorstelijke Familie niet affchrikken, om eene gevaarlijke reis te onderneemen, en een Vaderland te verlaaten, dat het fchoonfte genoegen kon opleeveren, voor het geheele geflacht, indien 'er geen onëenigheden ontfjaan waaren; dan wij zullen hier over geene aanmerkingen maaken; maar ik ftel dit tafreel u voor, mijne Kinderen! om u al weder te doen zien, hoe onbeftendig het ondermaanfche leven is,
P- 3 OBl



I6tn u daar door opïeleidon, tot God uwen Schepper, die de regeerer der waereld is, en de lotgevallen der menfehen regelt; op dat gij Hem, boven alles, leert eerbiedigen, om altoos te kunnen zeggen;
Ons kortziend oog kan niet befeffen,
ó God! uw onnaarvolgbaar doel; Gij doet den eenen rampfpoed treffen,
Den andren fchenkt ge een zoet gevoel; Gij richt en ftuurt toch al de Volken, •
De nevels vluchten voor u heen; Gij fluit en opend de afgronds Kolken,
Op uwen wil en wenk alleen!
A G T-



■k 263 3
AGTTIENDE GESPREK.
Mietje. Nu komen wij weder tot u, lieve Vader! om te verneemen hoedanig de Omwenteling, onzer Staatsgesteldheid, is toegegaan; het komt mij voor, dat dit eene groote blijdfchap, voor de Patriotten van 1787, die toen de zaak, welke zij bedoelden, verlooren hebben, moet geweest zijn.
Pietje. Maar, ik geloof ook tot groote droefheid voor de Prinsgezinden.
Vader.
Ja , Kinderen ! beide denkt gij 'er goed over, naar het geen gij te Vooren van mij gehoord hebt; doch het zal u nader blijken , ' dat alles aan uwe gedachte niet voldaan heeft, wijl de zaaken des Vaderlands, op eene geheel andere wijze wierden aangetast, dan de Patriotten van 1787, verwacht hadden; — en met betrekking tot de Prinsgezinden, liep dit veel gemaklijker af, dan zij, mooglijk, zelve verwacht hadden, met opzicht tot de vervolgingen, gelijk zulks nader blijken zal.
R 4 M 1 e t-



1 nÖ4 3
Mietje.
Dan wierden de Prinsgezinden in hunne Perfoonen niet vervolgd?
Vader..
Ik kan u dit voorloopig niet zeggen , maar in onze gefprekken zal alles geregeld volgen.
Jantje.
Maar de Franfchen kwamen evenwel in onze Stad, ook Vader?
Vader.
Ja, Jantje! de Franfchen wierden, in de maand Januarij 1795, overwinnaars van de geheele Republiek; en het was den ipden van die maand, dat een gedeelte van het Leger door de Utrechtfche Poort, binnen Amftels muuren trok, gelijk gij in dit Plaatje zien kunt.
P, 1 t. r»



Pietje,
6 Ja! zie eens, Jan! daar rijd 'er een, met zijn Paard, over het Ys! dat moet een ftrenge Winter' geweest zijn!
Vjideü,
Ja ,- Kinderen ! de Vorst was zoo aanhoudend , dat het Ijs aanmerklijk dik en fterk was geworden, zoo dat Canonnen, Wagens, en het zwaarfte Ooïlogtuig, daar qver gerust konden gevoerd worden.
P- 5 Mie ^



4 266 3
Mietje. En op welk eene wijs wierden de zaaken in ons Vaderland toen behandeld? — Vader.
Ik zal van onze Stad maar alleen fpreeken, en op die wijze ging het genoegzaam in alle de Steden.
Eenige tijd te vooren , had men zoo hier als overal, onder de Patriotten gezorgd , voor Committé's Revolutionair, of Collegiën van vernietiging; die, zoo dra de Franfchen naderden, het allereerst de zaak aantasteden, de oude Regenten uit hunne posten van beduur zetteden , en, om geene Regeeringloosheid te verwekken, met goedkeuring van bet faamvergaderde Volk , Provifiöneele Municipaliteiten aanftelden , die de zaaken van beftuur, voor zoo veel zij konden, waamaamen; terwijl het verblijde Volk, overal, voor de Raadhuizen, Vrijhcids-Boomen plantede, en drie Couleurde V laggen op de publieke Gebouwen , plaatfte; voords moest ieder zich voorzien van drie Couleurde Coucardes en Linten, om die ter eére der Omwenteling, te draagpo. [Zie Algem. Leeringen Letter (a)]
j> I e T J e.
En hoe ging het met ds hooge Regeering in den



t 16" J Vader.
Deze bleef een' korten tijd, tot dat dezelve door andere Perfoonen , uit de bijzondere Municipaliteiten, vervangen wierdt; 't welk wel dra gefchiede; zelfs kwamen 'er Gedeputeerdens uit de Dorpen en Steden, die te vooren geen ftem in het Provinciaal Beduur hadden; en dit Beftuur wierdt genoemt de Provifiöneele Reprefentanten van bet Volk van Holland,-waar van Pieter Pauxus, de eerfte Prefident, of Voorzitter was.
Mietje.
Dit was eene groote verandering, en hoe ging het verder?
V a d* e r.
De Committé's Revolutionair gingen intusfeben* voort, met aan het Volk van Nederland te toonen, dat 'er eene geheel andere Conftitutie te wachten ftond, dan de Patriotten van 1787 bedoeld hadden; en de eerfte tekens daar van waaren, het af breeken der Zitplaatfen in de publieke Kerken , voor de Regeering; het afneemen en floopen der Wapenborden , van zommige Familien, welke boven de Graflieden, ia de Kerken, gehangen waaren; het vernietigen van bijzondere Tekens, Wapens op de Koetfen, of Leverijen der Huisknegts, en dus. alles



*. 268 3
4es wat eenige uitzondering kon maaken, omtrent de hoogheid van den eenen mensch boven den ander, volgens de regels van Gelijkheid. [Zie Algem. Leeringen Letter (bf\
MlïTJ e.
Wel waar toe moesten de Zitplaatfen weggcbrooken worden, de volgende Regeering had immers die kunnen gebruiken?
Vader.
Neen, Kind! dewijl men voorneemens was, uit alle Gezintheden Regeerings - Leden te verkiezen, en ieder even veel gerechtigd was, tot het aanhooren der Godsdienftige Redevoeringen, begreep men zulks volgens de Gelijkheid, overbodig. [Zie Alg. Leeringen Letter (c)]
Puil
En wierdt dit alles bij de Regeering goed gekeurd?
Va der.
Dit was natuurlijk, Pietje! wijl men overal het ftelfel van Vrijheid, Gelijkheid en Broederfchap, naar ft voorbeeld der Franfchen , had aangenoomen , paar over wij afzonderlijk zullen handelen. Jantje.
En wat volgde toen? Vader!
V a-



Vader.
De Naams-verandering derRegeerlngs Collegien,bij voorbeeld : Scheepenen, wierden genaamd Committé van Juftitie; Burgemoestcren, Committé van Algemeen Welzijn; Gecommitteerde Raden, Committé van 't Bondgenootschap te Lande; Provinciaale Rekenkaamer, v ommitté van Finantie; enz. met nog zoo veele Committé's als 'er bijkwamen.
Mietje. Ik moet al weder vraagen, hoe ging het verder?
V a d f: r.
Eene der Eerfte Werkzaamheden , der Provifioneele Beftuurers, was, het Afkondigen der Rechten van den Mensch en Burger, 'j welk met Trompetten gefchal, overal verricht wierdt, als waaren het de heiligfte initellingen.
Pietje.
En was dit zoo niet?
V A d Ë r.
Ik zal, om u te voldoen , dezelve hier woord*, lijk laaten volgen, en over het onvolmaakte, naa* mijn. oordeel, daar in voorkomende, met u handelen.
De-



ft. 2~0 J>
Deze Rechten van den Mensch en Burger, wierden dus tot een' grondflag, voor eene Nieuwe Conftitutie gelegd; ze zijn deze:
Art. I. Dat alle Menfehen met gelijke rechten geboren worden , en dat deze natuurlijke rechten hun niet kunnen ontnomen worden.
II. Dat deze rechten beftaan in gelijkheid, vrijheid, veiligheid, eigendom en tegenftand aan onderdrukking.
III. Dat de Vrijheid de magt is, welke ieder Mensch toekomt om te mogen doen al het geen anderen in hunne rechten niet ftoort: dat dus hare natuurlijke bepaling beftaat in deze ftelling: Doe niet aan eenen anderen, het geen gij niet wil dat U gefchiede.
IV. Dat het ieder dus geoorloofd is zijne gedachten en gevoelens aan anderen te openbaaren, het zij door de Drukpers of op eenige andere wijze.
V. Dat ieder Mensch het recht heeft, om God zoodanig te dienen, als hij wil, en niet wil, zonder daarin op eenigerlei wijze gedwongen te kunnen worden.
VI. Dat de veiligheid beftaat in de zekerheid, van door anderen niet geftcord te zullen worden in
het



ft 271 &
het uitöeffenen van zijne rechten, noch in het vreedzaam bezit van wettig verkregene eigendommen.
VII. Dat ieder ftem hebben moet in de wetgevende Vergadering der geheele Maatfchappij,-het zij perfoonlijk, het zij door eene bij hem mede gekozene vertegenwoordiging.
VIII. Dat het oogmerk van alle burgerlijke Maatfchappijen zijn moet, aan de Menfehen te verzekeren het vreedzaam genot van hunne natuurlijke rechten.
IX. Dat dus de natuurlijke vrijheid van alles te mogen doen wat anderen in hunne rechten niet ftoort, nimmer verhinderd kan worden, dan wanneer het oogmerk der burgerlijke Maatfchappijcn zulks volftrektelijk vordert.
X. Dat diergelijke bepalingen der natuurlijke vrijheid niet mogen gemaakt worden dan door het Volk of deszelfs Vertegenwoordigers.
XI. Dat der hal ven niemand kan verpligt worden , iets van zijne bijzondere eigendommen aan het algemeen te moeten afftaan, of opofferen, zonder dat zulks door den wil des Volks, of van zijne Reprasfentanten, uitdrukkelijk bepaald zij, en na eene voorafgegane fchadevergoeding.



XII. Dat de wet de vrije en plegtige uitdrukking is van den argerneènen wil, dat zij voor allen gelijk is, het zij om te ftraffen, het zij om te beloonen.
XIII. Dat niemand geregteüjk befchuldigd, gearresteerd en gevangen gezet mag worden, dan in zodanige gevallen en volgende zodanige formaliteiten als welke door de wet zelve te vooren bepaald zijn. .
XIV. Dat ingevalle het noodzaaklijk geoordeeld •wordt, iemand gevangen te nemen, een ieder niet
ftreng'er mag behandeld worden, dan volftrekt nodig is, om zig van zijn perfoon te verzekeren.
XV. Dat, daar alle Menfehen gelijk zijn, allen verkiesbaar zijn tot alle Ambten en Bedieningen zonder eenige andere redenen van voorkeur dan die van deugden en bekwaamheden.
XVI. Dat een iegelijk het recht heeft, om van ieder Amptenaar van bet publick beftuur rekening en verantwoording van zijn bewind te helpen afvorderen.
XVII. Dat nooit de geringde bepaaling kan gemaakt worden aan het recht van ieder Burger, om zijne belangen in te brengen bij hun, welken de bublicque macht toevertrouwd is. XVIII.



€ 273 3
XVIII. Dat de Souverainiteit bij het geheele Volk berust, en dus geen gedeelte van het Volk zich dezelve kan aanmatigen.
XIX. Dat het Volk ten allen tijde het recht heeft, zijnen Rcgeeringsvorm te veranderen , te
• verbeteren of eenen geheel anderen te verkiezen.
Nu zal ik u de Rechten van den Mensch en Burger eenigzims verklaaren.
Art. (0 Dit is eene oncegenzeglijke waarheid ; jammer is het maar, dat veele menfehen hunne natuurlijke Rechten verwaarloozen, door hun gedrag.
(II) Dit is ook waar: doch in zommige zaaken, ónder eene behoorlijke bepaaling, bij voorbeeld de naijver, kan met de luiheid, niet gelijk gefield worden, in belooning, maar wel in recht; de Vrijheid kan niet gelijk gefield worden, met de losbandigheid, maar wel naar billijke Wetten; de veiligheid van Onwettig verkregene Goederen, kan niet beftaan, met het wettig eigendom, enz.
(III) Deflelling, in dit Artikel, fchijnt ontleend te weezen -uit de Leer des Heilands; doch deze ver'fchilt te veel, in de kracht der woorden, dan dat ik dezelve met flilzwijgen zou kunnen voorbij gaan;daar ftaat in dit Artikel: doet niet aan eenen anderen,
S hei



€. 274 ■*
het geen gij niet mlt, dat u gefchiede. En in de Leer des Heilands, ftaat: Al wat gij wilt dat u de menfehen zouden doen, doet gij hen ook alzoo: dit is een aanmerklijk onderfcheid , volgens het eerfte , behoeve ik niemand, uit eenige droevige of doodelijke omftandigheden te redden, zoo hij door mijn toedoen daarin niet gekomen is; en volgens het tweede, zijn wij zulks dadelijk verpligt, bij voorbeeld: ik zie iemand in 't Water, met den dood, worstelen, dan mag ik, naar de Les des Heilands, niet onverfchillig zijn, omtrent zijn geval, maar ik moet hem redden, even zoo als ik gaerne in zulk een' nood, zou willen , gered zijn ; waar toe de Rechten van den Mensch, in dat Articul, mij zoo fterk niet verpligten, zoo dra ik geen oorzaak ben van zijn geval.
(IV) Dit is ook eene waarheid, die fchoon is; maar de Schrijvers der Courant van Waarheid en gezond Verftand, (*) klaagen bitter over dit Artikel, orr"rent deze Vrijheid,.
(V)
(*) Een blad dat eenmaal 's weeks pleeg uitgegeeven te worden, maar op lioog gezach verboden is, zonder form van Recht, (zoo de Schrijvers voorgaven) zie het laatfte blad, No. 27. 9 Julij 1796. uitgegeeven |n 's rjage, bij j ' de Groot.



* 275 J
(V) Dat iemand een vrije wil heeft, om God al of niet te dienen, in zoo ver hij voor zich zeiven leeft, is waar; maar of men een die God niet wil dienen , onder een Christelijke Maatfchappy kan inlijven, komt mij zeer bezwaarlijk voor; maar dit is zeker, (naar mijn gevoelen) dat geen een Christen Geestlijk Perfoon, dit Artikel kan bezweeren, wijl hij, met eenen Eed, aan zijn Gemeente verbonden is; om wel toe te zien, naar de grondregels dier Leer en Gemeente, dat zijne Leden zoo, eri niet anders, God dienen, en dus verpligt is, hen ernftig te vermaanen, zoo zij daar van afgaan.
(VI) -(VII) (VIII) Deze hangen zeer natuurlijk aan elkander, en zijn hoogst noodzaaklijk; fchoon
• de volbrenging daar van, onmooglijk is, zoo lang eene Maatfchappij in twistgedingen , over haare Staatsgefteldheid verkeert.
(IX) Dus kan hier de geheele Maatfchappij, de onderneemingen van een enkel Lid, fluiten of hinderen ; dit komt mij voor, eene ftrijdigheid te zijn, met het voorgaande, om alles te mogen doen, wat anderen in hunne rechten niet ftoort.
(X) tot (XIV) Wenfchelijk waare het, dat deze Artikelen overal, in volle kracht onderhouden wierden.
S 2 (XV)



1 %j6 3
(XV) Dat deugd en bekwaamheid, de voorname vereischtens zijn, tor het waarneemen van een ambt of bediening, is eene ontegenzegl'jke waarheid ; maar de ondervinding doet maar alteveel, het gebrekkig uitvoer van dit Artikel zien.
(XVI) Wanneer, aan dit Artikel, woordelijk in kracht moest beandwoord worden, zoude het een publiek Ambtenaar , moeilijk genoeg kunnen gemaakt worden; om dat dit recht aan ieder Perfoon wordt toegekent, en niet aan het geheele Volk.
(XVII) en (XVIII) Zijn vrij goede Artikelen , fchoon dezelve niet altoos in haar juiste waarde zullen begreepen worden. — en eindelijk :
(XIX) In hoe ver dit Artikel , in kracht zou kunnen blijven, in een Land van verdeeldheid, indien de anders denkende, zich eens op wierpen, om een'anderen Regeeringsvorm te willen daar Hellen, en daar toe, de meerderheid' van Hemmen, in de. Grondvergaderingen eens zochten, zou de tijd moeten leeren! —
Ziet daar, mijne Kinderen! u de Rechten van den Mensch en Burger, eenigzints verklaard; die, oppervlakkig befchouwd , veel goeds, maar ook veel onvolmaaktst, in zich bevatten : en ik zou 'er deze verklaaring niet aan gehecht hebben, maar ik
moet



1 277 3
moet u in het een', zoo wel als in het ander, onderwijzen ,• om wel en geregeld over alles te kunnen oordeelen.
Mietje.
Wij bedanken u v/eder, Vader! voor deze uwe Verklaaring; maar moesten dan deze Rechten van den Mensch , met zoo veel bijzonderheden afgekondigd worden? — Ik heb ook wel gehoord, dat dezelve heilige, hemelfche, en eeuwigduurende, Rechten van den Mensch genaamd wierden. Vader.
6 , Mijne lieve Kinderen ! uit het vernuft der Menfehen koomt geene heiligheid, of eeuwigduurenhcid vooit; en daarom moet gij alles naauwkeurig bezien, om 'er de rechte waarde of onwaarde, aan te geeven. —
Heb ik u nu, de Rechten van den Mensch, doen kennen, leert dan nu ook, de Rechten van God kennen, die wil, dat alle zijne fchepfelen, Hem, onderworpen zullen zijn, om naar zijne wetten ea regelen , te leven en te wandelen ; dan zult gij, voorzeker, waerdige Leden, voor de Maatfchappij en uwe zielen, bevonden worden.
En moesten deze Rechten van den Mensch en Burger, tot een' grondflag, voor eenen nieuwen S .3 lig-



<L 278 J
Regeeringsvorm , gelegt worden , dit was , naar mijn inzien, overbodig; wijl de Bijbel, bet woord van God zijnde, in eene Christen Maatfchappij, altoos het vaste fundament van beftuur moet zijn, waarop alle Wetten en Regelen gegrond behooren te worden; en dan zullen dezen het naaste aan de volmaaktheid komen; trouwens:
Die 't heilig Recht van God bemint, Zal nimmer 't Recht der menfehen wraaken;
Die zich aan zuivre deugd verbindt, Zal fteeds de zoetfte vruchten fmaaken,
Van alles wat natuur hem fchenkt:
En, fchoon een fnoodaart anders denkt, Die deugd beloert met flinkfche ftreeken,
Hij houdt het richtfnoer van zijn' pligt, Alleen naar 't Godlijk woord gericht, Dat nimmer is in Recht bezweeken.
En, hier mede zullen wij dit gefprek eindigen.
A L-



1 «79
ALGEMEENE LEERINGEN.
(a) Het leuzen dragen , fcheen nog niet vergeeten te wezen, in ons Vaderland; en dit is ook iets dat niet wel uit heerfchende geestdriften, te fluiten is; fchoon dit echter zoo lang niet duurde, dan toen het Oranje teken moest gedraagen worden ; doch gij kunt hier uit leeren, dat, om 't even welk eene partij in een Land zegevierd, elk altoos genegen is, zijne genoegens, door uitwendige tekenen, aan den dag te leggen.
(&) Heeft ooit de Gelijkheid in Nederland plaats gehad , zoo was het in de dagen der Eenvouwigheid, toeninen, genoegzaam, geen' rang of eenige titels kende; en nochthans waaren'er veelen, die uit kracht van hun vermoogen, zich wisten van anderen te onderfcheiden; maar die ook te gelijk, oorzaaken waaren, dat, daar door, de minvermogende Burger kon beftaan : en dus zal men dit meer, als eene Revolutie - zucht, dan eene noodzaaklijkheid, moeten befchouwen ; in. tusfchen kunt gij 'er uit leeren, hoe veele fchokken 'er uit eene Revolutie te wachten zijn.
S4 (O



t "Co J
(e) Hier ziet gij, eene aanmerklijke verandering, omtrent het geen ik u, te vooren, van den Heerfchenden Godsdienst gezegd hebbe; fchoon het waar is, dat geen Religie-zucht, in het Regeerings - beftuur , behoord, is het echter altoos zorglijk, onderfcheidene Religiën in een Beftuur, te hebben, wijl alle menfehen zulks niet in 't oog houden.
N E-



4. nSi 9
NEGENTIENDE GESPREK.
Jantje.
-Ziet gij wel, Vader! dat wij weder tot u gekoi men zijn, om met u, over de zaaken van ons Vaderland te fpreeken?
Vader.
Ja, Jantje ! dat zie ik wel; en het is mij ook aangenaam, dat gij nu eens de eerfte zijt, die mij daar over aanmaant. —
Mietje.
Dat komt, Vader! Jantje heeft ons dit verzocht j en wij hebben hem dit verzoek niet kunnen weigeren. —
Vader.
Wel dat is braaf gedacht, lieve Kinderen' billijke verzoeken , moet men ook nooit weigeren , Wanneer wij het vermogen hebben, om daar aan te kunnen voldoen.
Nu ter zaak : Ik heb u, in ons laatfte gefprek de Rechten van den Mensch en Burger verklaard; dus komen wij nu, tot de verdere gevolgen der Ojn^ wenteling. Het geen dan eerst mede vooraf ging-^
S 5 WEAsl



1 2.82 3
was, het herftel der gewapende Schutterij, die toen weder uit Patriotten moest beftaan.
Mietje. Ja, Vader! en toen zult gij weder Capitein in de Schutterij geworden zijn?
Vader.
Ja, Kinderen! dit is zoo, gelijk ik u te vooren reeds gemeld hebbe ; doch dit duurde niet lang, wijl toen alle zodanige ingevalleneOfficieren, maar voor eenen tijd , of provifioneel, hunne posten bekleedden , tot dat zij, door de vrije keus der Burgers van hun Compagnien, daar toeverkoozen wierden.
Pietje.
Maar, Vader! mij heugt nog dat 'er ook een Vreugde-Feest gevierd is, kunt gij ons daar iets van melden?
Vader.
Ja , Pietje! dit was in de maand Maart 1795. Toen wierdt 'er een Revolutie - Feest gevierd, na dat men te vooren een' prachtigen VrijheidsBoom had geplant, op het Revolutie-plein, voor het Huis der Gemeente, gelijk gij in dit Plaatje zien kunt.
Piet-



t 283 i>
Pietje.
ó Ja ! zie eens Jan ! hoe dansfen die menfche» daar J
Jantje.
Ja, Pietje! ik zie het wel, dat is fraai!
Mietje. Maar , Vader ! Revolutie-plein en 't Huis det Gemeente, wat wil dat zeggen?
Va-



fc 2.84 è
V A i) b li»
Revolutie-plein , dus wierdt de Dam, en 't Huis der Gemeente, dus wierdt het Raadhuis ge-, paamd , en foortgelijke veranderde naamén , zult gij wel meer ontmoeten, in onze Gefprekken, gelijk de titel van Heer en Juffrouw, wierdt veranderd in dien van Burger en Burgeres, Mietje. Betekende dit dan iets meer of minder? Vader.
Geen van beide, Kind! het was alleen eene verandering, maar geene verbetering; men bedoelde'er eigenlijk mede, inzonderheid met het laatfte, eene gelijkheid, uitwendig, maar inwendig, bleef de zaak in zijn geheel; want een Knegt durfde zich, uit vreeze voor zijn beilaan, niet verftouten, om zijn'Keer Burger, of een Meid, om haar Juffrouw, Burgeres te noemen; en foortgelijke veranderingen, wierden 'er meer ingevoerd , die geen naauwkeuyige proef konden doorflaan , en nu worden de •woorden , Burger en Burgeres, als mede de ingevoerde heilwensen van heil en Broederfchap, in plaats van goeden dag, of goeden avond, meer grappiger , dan ernfliger wijze, gebezigd. [Zie Algem. JL.eerlr.gen Leiter (0)]
Mm-



ft 2,85 i
M i e t j e.
Maar, Vader! op den eerften dag der Omwente'-* ling is 'er immers ook een Vrijheids-Boom geplant? Vader.
Ja, Kind! en kort daar na nog een door eeniga Burgers uit de Leesgezelfchappen, en op zoo veele plaatfen waar men het goed dacht, dan die echter geen betrekking hadden tot dit Feest, waar van ik u eene nadere omfchrijving zal geeven. [Zie Algem. Leeringen Letter (J)]
De vierde dag der maand Maart 1795 beftemd zijnde, om ditRevolutie-Feest, waar op het weêr niet zeer gunftig was, te vieren, befloot de Municipaliteit (dus wierdt toen de Regeering genoemd) en het Committé Revolutionair, een dankbaare maaltijd of onthaal, aan de Franfchen te geeven, in het bijzonder, aan hunnen Commandant en verdere Stafofficieren. Des morgens om tien uuren, wierdt dit Feest geopend, met het luiden en fpeelen der Klokken, inmiddels vergaderde de gewapende Schutterij, op haare Loopplaatfen, en vertrokken van daar naar de aangewezene Standplaatfen.
Het Plein waarop het Feest moest geviert worden, was overal afgezet, en van daar door de ge. heele Kalverftraat, tot aan de Botermarkt, Honden
twee



1 «36 J
twee Rijen gewapende Burgers, tusfchen welke de Trein moest optrekken, die tegen 's middags om 12 uuren gereed was, en in deze orde volgde: voorgegaan, door twee Adjudanten van den Commandant Kraijenhoff, zijnde de Burgers Moll en Noltenius; agter dezen een Pauker en vier Trompetters te Paard, gevolgd door een gedeelte BurgerRuiters en Grenadiers ; hier agter Negen Muziekanten, toen volgde een Ovaal Schild, 't welk door twee Mannen in de hoogte gedraagen wierdt, waarop Amfteldams Stede Maagd in eene dankbaare houding gefchilderd was, met het Zinnebeeld der Vrijheid, zijnde een Muts, in de hand; onder welk Schild te leezen ftond, door Fransciie hulp XIX Januarij 1795. Toen volgden de Leden der onderfcheidene Leesgezelfchappen, verbeeldende het Volk van Amfteldam, en zij bekleedden ook dien rang, als voornaame medewerkers der Revolutie; en hier opvolg, den eenige Burgers, die om het prefenteeren van een Requcst, die ik u nader zal doen kennen, in het Werkhuis hadden geplaatst geweest, ieder met een driecouleurd Lint om den Arm, en eenige Vrijwilligers met den Sabel in de hand, volgden hun; hierop zag men het Committé Revolutionair, waar achter weder een Ovaal Schild , 't welk op gelijke



ft 287 i
ke wijze, als het voorgaande, gedragen wierdt, en befchilderd was, met de Beelden van Vrijheid en Gelijkheid, welke woorden hier ook onder ge. plaatst waaren; hierop volgden honderden vijftig jonge Maagden, alle in 't wit gekleed, met Palmtakjens in haare handen. Toen volgde de provifionecle Municipaliteit, in 't zwart gekleed, en hier op de vier Collonellen der gewapende Burgerij, weder gevolgd door eenige Vrijwilligers, met den Sabel in de hand ; hier agter volgden de Maire Vissciier, en den Procureur der Gemeente, van Hall, als mede uit ieder der onderfcheidene Committé's , vier Afgevaardigden , waar bij uit ieder Godshuis gevoegd waaren, een Jongen en eenMeisjen, als mede. een oud Mans- en Vrouwsperfoon, uit de Gereformeerde en Luterfche Besjes Huizen, en agter dezen twaalf Jongelingen uit het Kweekfchool, voor 's Lands Zeedienst; door Negen Muziekanten wierdt dezen Trein gefcheiden; waarop het derde Ovaale Schild, even als de voorige gedragen wierdt, befchilderd met twee elkander omhelzende Batavieren, de Broederfchap verbeeldende, welk woord hier ook onder ftond, en even als het eerfte Schild , door zes Leden van ieder Lecsgezelfchap, gevolgd wierdt; doch voorgegaan
door



«L 288 3
door eenige verloste Gevangenen , die om de zaak eer Vrijheid van 1787, en vervol, ens, waaien ge1 erkert geweest. — Vervolgens wierdt de gefceelen Trein opgeftooten, door een gedeelte Burger Ruiters en Grenadiers, en opgewagt door den gemelden Commandant, en nog vier zijner Adju. danten, van Lslvjsning Jr., Nag:-.l, Jr., Hoevekaar en Tirion, benevens de-overige gewapende Schuttei ij. — He Trein op het Plein gekomen zijnde , lieten zich veertig Muziekanten hooren , die bij den Vrijheids-Boom een fraai Muziek aanheften; en eenentwintig Schooten, uit het Canon, kondigden de aankomst, op het Plein, aan; voords wierdt 'er, om den Boom, gezongen en gedanst,terwijl men de drie Schilden aan clanzelven plaatfte, en alles liep rustig en vrolijk ten einde.
Ziet daar , Kinderen! zoo kort mij doenlijk was' u deze optocht verhaald.
Mietje.
Wij bedanken u, Vader! en fchoon het ons nog wel heugt, zouden wij ons alles zoo omftandig niet kunnen herinneren; maar is 'cr nog niet een foortgelijk Feest gevierd?
Pietje.
Maar dit was in den Zomer, ook Vader ?
V *



ft 0.89 3
V a d e r.
Ja, Kinderen! dit wierdt het Alliantie-Feest genaamd, en gevierd op den 17 Julij 1795, en dus in het zelve Jaar, terwijl toen ook de nieuwe Regeering wierdt ingehuldigd.
M t e t j e. Alliantie-Feest, Vader' wat wil dit zeggen? Vader.
Alliantie, heb ik u te vooren immers geleerd, dat dit betekende , verbond of verè'eniging. Nu , de Franfche flooten, met de provifioneele Vertegenwoordigers van 't Volk van Holland, zulk een verbond, waar bij zij ons niet als een overwonnen, maar als een vrij Volk verklaarden, mits wij daar voor moesten geeven, honderd Milioenen Guldens, en afftand doen van Maflrigt, Staats Vlaanderen, enz. tot goed. maaking der Oorlogskosten, en tot meerdere zeker» heid, om ons te befchermen.
Mietje.
En ik dacht, dat aan den Prins de Oorlogsverklaaring gedaan was, dan moest die immers de kosten betaalen?
V a d e Jt.
Gij hebt niet onverftandig gedacht, Kind! maar ik heb u immers te vooren gezegd, dat de T Staa-



ÏL 29° 9
Staaten de Oorlogs-verklaaring der Franfchen, aanzagen als aan hun gedaan, boven dien, hebbe ik u ook gezegd, dat men reeds tagtig Milioenen, zóu gebooden hebben , om den Vreede te verkrijgen, dus hadden wij die dan ook moeten betaalen; maar boven dit alles, heb ik u immers geleerd, dat de Oorlogen meestal de onfchuldigen treffen, in de fchadelijke gevolgen, die dezelven met zich voeten; dus zullen wij hier van afftappen, en overgaan tot het verbaal van dit prachtig Feest. Jantje. Als het ti gelieft, Vader l dit zal mijne nieuwsgierigheid voldoen.
V A B e n.
Ka dat men dan te vooren onder directie of bsJtuur van het Committé Revolutionair, een' Vrijheids-Boom had vervaerdigd en geplant, en een Revolutie - Feest had gevierd , deedt men voor dit Alliantie-Feest, weder voor Stads Rekening, verfcheidene Illuminatie-ftukken vervaeidigen, die 'op dte voomaamlte Pleinen der Stad wierden geplaatst; als:
N°. i en 2. De Alliantie, tusfchen de Franfche en Bataaffche Republieken geflooten. De aangaande Eenheid en Onverdeelbaarheid van het Ba.
taafsch



ft 291 3
taafsch Gemeenebest, deze twee ftukken waaren geplaatst, tegen de Voorgevel van het Ruis der Ge, meente, de Gevel verder verfïerd, met Boogen en Festons gewijze Illuminatien.
3. Het Volksbewind cevesticd , dit Schilderftuk was geplaatst, op 't Jmftelveld; in eene daar toe gemaakte Pedeftal, waar op een Zuil meteen daarop geplaatfle Vrijheidsfpeer, rondom bezet met Boogen, die mede met Illuminatie Lichten voorzien waaren.
4. Koophandel en Zeevaaed , deze wierdea vertoond, door een Koopvaardijschip, op de.A/j«wffmarkt, 't welk een fraaie vertooning zou gemaakt hebben, indien de Lichten, door de fterke winden, niet te veel gehinderd waaren geworden.
5 en 6. De Vlucht des Stadhoudees , en de. vernietiging van het Stadhouderschap , in twee Schilderftukken , geplaatst in een trapsgewijs opgaand voetfluk eener Gedenk-naald. Dit wierdt vertoond op den Kruisweg, in de Plantagie.
7. Kunsten en Wetenschappen , wierden in een groot Schilderff.uk vertoond, op de Noorder* markt, in een befchilderd Scbotwerk.
8. De vernietiging der Oude Constitutie , wierdt mede in een groot Schilderftuk vertoond,
T z 't welk



& 292 J>
't welk geplaatst Was, op de Botermarkt, in een Schotwerk , 't welk zoo treffend en ftout gefchilderd was, dat het van verre als een oud Gottisch Gebouw voor kwam, met Torens, Deuren, enz. zoo dat het de bewondering van veele Menfehen naar zich trok.
9. De Revolutie , deze wierdt mede in een Schilderftuk vertoond, en geplaatst in een daar toe gefchikte Pedeftal, waar op een Gedenkzuil, met Vaandels, enz. geplaatst op het Burger- of Konings Plein.
10. De vernietiging der Aristocratie, wierdt mede in een Schilderftuk vertoond, en geplaatst in een befchilderd Schotwerk, op de Westermarkt.
11. Algemeene Wapening , in een Schilderftuk, geplaatst op 't Kadijks Plein, en eindelijk
< 12. Eene Illuminatie, waar mede men vertoonde, Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap, welke Illuminatie mede weinig vertooning maakte, door de fterke winden, waar tegen de Lichten niet beftaan konden.
Boven alle deze Illuminatien, was ook de Vrijheidsboom, even als op den 4den Maart, geïllumi neert, die toen echter beter vertooning maakte, dan nu; deze vertoonde zich, door de plaatziug der Lichten, als een fpringende Fontijn. Ziet



C 293 3
Ziet daar! u een kort verhaal van deze kostbaare Stukken gegeeven, die, fchoon men de Muminatien niet weder hervatte, echter nog tot aan de maand September zijn ftaande gebleeven, en toen op bevel der Regeering wierden afgebrooken: eene verdere befchrijving achte ik overbodig , wijl de vreugdebedrijven op die van de voorige nederkwamen, en alles in de beste orde en rust eindigden. Mietje.
Wij bedanken u, Vader! maar zou dit alles wel naar genoegen der Prinsgezinden zijn geweest? Vader.
Vooral niet, Kinderen! fchoon 'er ook wel Patriotten waaren, die verder dachten, en begreepen dat zoo veel onkosten overbodig befteedt wierden in een' tijd, dat deKasfen zoo ledig waaren, en dus hier over ook ontevredenheid betoonden, in hunne bijzondere gefprekken. [Zie Algem. Leeringen Letter (c)]
Vergenoegt u nu hier mede tot een volgend gefprek.
T 3 AL-



«5. 294 3
ALGEMEENE LEERINGEN.
O) Deze en foortgelijke nieuwigheden, baarden bij veele Patriotten van 1787, misnoegen, als wel ziende dat dczelven niets, aan de wezenlijke belangens "van ons Vaderland, konden aanbrengen; en dus alleen als eene naa'rvolging, en niet als eene verbetering konden befchouwd worden; en wenfchelijk waare het, dat men bij de verandering der Staats;gefteidheid, eerst had onderzocht, de oorzaaken van 's Lands opkomst en grootheid, en dan de joorzaaken van 's Lands verminderingen , om de cerflen weder op te vatten, en dc'laatften te weeren of te verwerpen.
(6) Veele Vrijheids-Boomen, wierden zoo hier als elders geplant, waariian veele onkosten befteedt zijn geworden, dan dit is toch iets, 't welk aan de geestdrift des Volks moet toegekend worden, zoo was het ook in de Omwenteling van 1787, toen bellede men het geld aan Eereboogen, die mede als tekenen van genoegens, voor de triumpheerende of overwinnende partij, te befchouwen waaren, zonder iets wezenlijks aan de zaak toe te brengen.
(c) Uit alles, wat ik van alle deze VreugdeFeesten verhaald hebbe, ziet gij hoe iedere partij
werk-



t 295 J>
werkzaam is, zijne genoegens, door uitwendige tekenen , aan den dag te leggen; en dit is zeer natuurlijk, wijl ieder mensch zijne eigene gevoelens liefkoost, en gaerne voldaan ziet, aanzijnebegeertens; 't welk dus van geen ééne partij, om't even welke, kan gewraakt worden, mits de vreugde alleen de drijfveer hunner daaden zij, en zij geen lust vinden, in de oefening van wederwraak, over hunnen Naasten , die in deszeifs bedoeling te leur gefield is geworden ; zoo als wij , in deze, de Goddelijke Voorzienigheid, en de zorg der liefluurers in dien tijd, niet genoeg kunnen danken, dat naar gelang de zaaken Honden, geen hamerflag van onrust is befpeurd geworden;— en dus kunt gij hieruit, mijne Kinderen! leeren, dat gij nimmer uwe blijdfchapen genoeglijke bedrijven, tot nadeel van anderen moet doen ftrekken, maar zelve, de misnoegden uwer roedemenfchen, door uw voorbeeld, moet trachten over te haaien, om in uwe vreugde te deelen.
Zoo wordt een Maatfchappij
Herftelt, en duurzaam vrij Van twistend wederilreeven;
Zoo wordt elks heil bereid,
En fterkte en vastigheid, Aan 't Vaderland gegeeven.
Ta TVVIN-



4. ar/! jb
TWINTIGSTE GESPREK.
Mietje.
Lieve Vader! fchoon ik geloof, dat wij naar het einde onzer gefprekken fpoeden, verveelt het echter ons niet, weder tot u te komen, om den verderen uitflag der zaaken onzes Vaderlands, te verneemen.
Vader.
' Het is mij aangenaam, Kinderen! dat onze Gefprekken u nog niet verveeld hebben, dus zullen wij dan weder onzen afgebrooken taak opvatten. Pietje. Maar, Vader! ik ben nieuwsgierig naar de Leesgezelfchappen, waar van gij ons beloofd hebt, iets te zullen melden.
Vader.
Gij koomt mij voor, met uwe vraag, Pietje! dan dit is niets. De Leesgezelfchappen beftonden (en beftaan in zommige Steden nog) in onderfcheidene Kamers, ieder onder een bijzondere Letter, genoegzaam door de geheele Republiek ; de Leden daar van , waaren zeer talrijk , en kwaamen zoo
.dik-



<l 2c)7 $
dikwijls bij elkander, als elk geliefde, om de Nieuwspapieren en Vaderlandfche uitkomende Stukjens, te lezen ; iedere Kamer had haar bijzonder beftuur , en deze beftuuren behoorden weder tot één hoofdbeftuur , 't welk werkzaam was, (zoo men zeide) met eenige Leden, die tot de Committé's Revolutionair behoorden, 't welk alles zeer geheim wierdt gehouden; wijl deze Gezelfchappen al beftonden, onder de voorige Regeering.
Mietje. 't Was wonder dat deze Gezelfchappen niet verboden wierden!
Vader.
Dit is ook gebeurd; toen opdeni4 0ctoberi704, de Leden van deze Gezelfchappen, en nog andere Burgers, een fchriftelijk verzoek deeden aan de Regeering, om geene Engelfche Troupen (die ik u, in hun gedrag, heb doen kennen) in te neemen, het omleggende Land niet onder water te zetten, enz., 't welk ten gevolgen heeft gehad, dat zes der geenen, die dit verzoek ter Kamer bragten, vast gehouden, en voor zes Jaaren verweezen wierdea naar het Werkhuis.
Pietje.
Zijn deze Perfoonen bij u bekend, Vader?
T 5 Va-



Vader,
Ja, Kind! het waaren C. W. Visscher, thans Malre of Hoofdofficier, der Stad Amfteldam; J. van der Heijden, W. Janssen, A. Hardenberc, H. Heusken en H. van Calca»; die dus, op den eerden dag der Omwenteling, zijn vrii gemaakt; gelijk ook nog andere Gevangenen, volgens ons voorig gefprek. Bij evengemeld vonnis, wierden toen niet alleen de Leesgezelfchappen, maar zelfs alle Genootfchappen en Maatfehappijen, verboden; die bij de Omwenteling weder zijn herfteld en vermeerderd geworden , met Wijkvergaderingen, enz.
Mietje.
En waarïn "beitonden de verrichtingen dezer Vergaderingen ?
Vader.
.Deze waaien fteeds werkzaam over onderfcheidene zaaken , de Maatfchappij betreffende , met veelvuldige voorftellen, aan de Regeering of Manicipaliteit, doch men begreep, dat, hoe talrijk deze Vergaderingen waaren, zij echter geene Volkftem konden genaamd worden, en dus befloot men, hieraan eerst eene rigting te geeven, en daar door
eene



k 199 J
eene vaste Regeering te doen kiezen, gelijk zulks gefchied is, met rondgaande ftembrieven.
Jantje. Nu heb ik langen tijd niet gevraagd, en dus zal ik nu eens vraagen aan Vader, hoe ging het verder? Vader.
Wel nu, dat is goed, lieve Jan! ik zal het u ook zeggen. Men begon te begrijpen , dat men een vastgefteldën Regeerings-vorm of Nieuwe Conftitutie moest hebben; en dat de Republiek niet meer uit Zeven Provinciën, maar een en onverdeelbaar moest beftaan, zoo dat ieder getal Inwooners evenredig moest zijn, in het beftuur; ook in het dragen der Lasten, en dat dit niet kon daar gefield worden, zonder eene Nationaale Vergadering. Mietje.
En hoe moest dit gefchieden?
Vader.
Het provifioneel Beftuur van het Volk van Holland , maakte eerst een Reglement voor deze Vergadering ; het Volk wierdt geteld , en de 15000 'Menfehen, zoo groot als kleen, konden een Lid tot hun' Reprefentant en een tot deszelfs Plaatsvervanger verkiezen; zulk een gedeelte wierdt een Diftrict genaamd, en verdeeld in Grondvergaderingen, waarin



ft. 300 3>
in ieder zijn ftem konde uitbrengen, op een'Kiezer en twee Plaatsvervangers.
P 1 b t j n. Maar, Vader ! wat wil dat zeggen , Plaatsvervanger ?
V a d e ».
Dit is niets anders, dan een invallend perfoon, -wanneer de Reprefentant of Kiezer, zijn' post door ziekte of andere omftandigheden, niet konde waarneemen; en dus kwamen dan de Kiezers, uit de onderfcheidene Grondvergaderingen van zulk een Diftrict, bij elkander , en koozen een' Reprefentant, en een' of twee Plaatsvervangers, naar zulks veseischt wierdt.
Mietje.
Was dit niet omflachtig?
Vader.
Ja, Kind ! maar zou men ieder het ftemrccht geeven, kon dit niet wel anders gefchieden ; en het was dus op den eerften Maart 1795, dat deze Nationaale Vergadering haar eerfte Zitting hieldt, en fpoedig werk maakte, om eene Commisfie te benoemen , tot het formeeren van een Plan , ter regeling eener Conftitutie, welk Plan nog verwacht wordt. .
Piet-



<L 301 9 Pietje.
Dus is dan deze Vergadering de hoogile Regeering over de Republiek.
Vader.
Ja, Pietje! evenwel men begreep, dat 'er ook Provinciaale zaaken waaren te beftuuren , en dus dat 'er nog een foortgelijke Regeering moest zijn, die uit ieder Diftrict. voor ieders Provincie moest gekoozen worden, 't welk op denzei ven voet, als met de Nationaale Vergadering, gefchiede. Mietje.
Deze groote Vergaderingen zullen nog al kostbaar weezen.
Vader.
Ja, Kind! ieder Lid der Nationaale Vergadering wordt berekend op tien Gulden voor iederen dag, en ieder Lid van het Provinciaal Beftuur op ƒ 6, en 'er zijn in de Provincie Holland 55 Diftri&en, dus kosten de honderd en tien Leden , tot de twee genoemde Vergaderingen behoorende ƒ1760, ieder dag ; gevolglijk ieder week, zoo de Zondagen vrij ziin ƒ 10560, dit zijn nu maar alleen de perfoneele Tractementen, zonder de bijkomende omftandigheden, die voor zeeker nog al aanmerklijk zullen zijn. [Zie Alg. Leer. Letter (a)]
M 1 e t-



ft. 30a è
Mietje.
In de voorige Omwenteling, Vader! heb ik U van belastingen hooren fpreeken, hebben die ook in deze Omwenteling plaats gehad?
V a d e 11.
6 Ja, Kind! en zoo menige Omwenteling als 'er immer bewerkt mag worden, zal dit nimmer zonder belastingen, of buitengewoons onkosten, gefchieden ; en zoo was het ook hier gelegen , de Kasfen waaren leedig, de fchulden groot, en niemand wist te zeggen, waar het Geld gebleeven was; dan op den Ji Junij 1795- vraagden de provifioneele Reprefentanten van 't Volk van Holland, het on» noodigst Goud-en Zilverwerk, ondereenen bepaalden prijs, W3ar van Quitantiën wierden gegeeven, die weder in betaal ing konden ftrekken in eene belasting van 17 Julij 1795, waar bij ieder Ingezetenen 6 Guldens van iedere honderd Gulden , die hij bezat , moest betaalen , of, om mij klaarder uit te drukken, aan het Land moest lee« nen; en daar na wierd door het Provinciaal Beftuur , eene belasting uirgefchreeven, op dezelve wijze, doch niet van het geen men bezat, maar van de jaarlijkfche of weeklijkfche Winften , die vrij aanmerklfker was dan de voorige. [Zie Alg.
Leeringen Letter (£)]
& Piet-



4 303 J
Pietje. Maar, Vader! toen men de Kasfen ledig vond, zal men v/el gedacht hebben, dat de voorige Beftuurers het Geld zullen genoomen hebben? Vader.
Ja , Pietje ! dit vermoeden was zeer fterk , en daarom benoemde men eene Commisfie, om dit te onderzoeken, en intusfchen beflag te leggen , op de Goederen der Regenten van het voorig beftuur; doch dit beflag wierd in October 1796 weder opgeheven, wijl de Commisfie geene voldoende befchuldigingen konde inbrengen, of ten minfte niet genoegzaam, de zaak, naar de juiste regels van het Recht, konde aantasten; hoe het zij, wijlaaten dit over aan weldenkende perfoonen; het is zeker dat ieder die rekening en verandwcording fchuidig is, zal hij verftandig handelen, zorgen moet, dat zijne boeken goed bevonden worden; en die de magt heeft, om over Gelden, enz. te beftuuren, ook het recht heeft dezelven te hefteden, waar het no. dig geoordeeld wordt, mits hij zich zelve daardoor niet onbehoorlijk verrijkt, en zulk een is niet wél fchuidig te verklaaren; en dus doet het vraagen van verandwoording, weinig af; want ieder Rentmeester, zal zich altoos trachten te rechtvïerdigen. [Zie Algem. Leeringen Letter (c)J Mist-



4 3°4 3
Mietje.
Vader! ik heb nog iets onthouden; in een onzer voorige gefprekken hebt gij ons gezegt, nog iets te zullen mededeelen, over den Heerfchenden Godsdienst, is hier omtrent nog iets bijzonders? Vader.
6 Ja, Kinderen! hier van kan ik u nog eenige bijzonderheden melden: —— De Roomschgezinden mogten te vooren geene Openbaare Gebouwen, voor hunne Godsdienstöeffeningen, hebben, maar moesten, als bedekt, in daar toegefchikte Wooningen, met een Gang ingaande, hunnen Godsdienst verrichten ; gelijk ook de Remonftranten, Doopsgezinden, en meer andere Gezindheden; en niemand wierdt Openbaare Gebouwen vergunt, dan de Ge■ reformeerden, Lutherfchen, en de Jooden.
Mietje. De Jooden? Vader!
V a d e e.
Ik verheug mij, Mietje! over uwe oplettenheid: het verdiend zeker opmerking, dateen Volk, 'twelk eenen Mesfias verwacht, om daar door in aardfche heerlijkheid herfteld te worden, maar anders ons gezegend Christendom vervloekt, meer voorrechten genoot, in de uitoeffening van hunnen Godsdienst ,



ft 305 3
dienst, dan zommige anders denkende Alenfchen, die nogtans het Christendom omhelsden. [Zie Alg. Leeringen Letter Wij zullen hier niet verder
in treden, wijl bij de Omwenteling, over dit ftuk, anders gedacht en gehandeld is.
« Pietje. Dus, Vader! is hierin verandering gekomen? Vader.
Ja, Kind! de Roomschgezinden, zich grondende op het aangenome ftelfel van Gelijkheid, vermeenden het recht te hebben, om zoo wel als de Gereformeerden , Lutherfchen, en de Jooden, hunne Godsdienstoefeningen in Openbaare Gebouwen te moogen verrichten , en naamen 'er ook de eerfte proef van, bijgelegenheid dateengedeeltederzelven, onder de Kerk, het Duifje, teAmfteldam, behoorende, eene nieuwe Kerk moesten hebben, wijl hun Gebouw reeds zoo zwak was, dat zij het niet genoegzaam ftaande konden houden; en dus genoodzaakt wierden, op den hun aangekogten grond, eene nieuwe Kerk te moeten bouwen; die zij dan ook in dezer voegen lieten vervaardigen, als dit Plaatje u genoegzaam aanwijst, voor aan de ftraat ingaande, met een Coepel-Toeren op dezelve.



€ 3<36 >
Pietje.
Dit was dan het eerfte Openbaare Gebouw, <t werk den Roomschgezinden, in ons Land wierdt vergund, tot uitoeffening van hunnen Godsdienst? Vader.
Ja, Pietje! wel te verftaan, na de Reformatie; Want voor twee Eeuwen, wanneer hier te Lande & Roomfche Religie de Heerfchende was, waa-
rea



ft ^07 3
ren de Openbaare Kerken, Roomfche Kerken, gélijk ook veele Kloosters en Godshuizen.
M t e t j e. . Dus waaren dan onze Voorouders van dien tijd ook Roomsch?
Vader.
Ja, Kind! maar toen het Religie-Verfchil aan dé zijde der Gereformeerden uitviel , zijn dezen in hunne Kerklijke bezittingen gebleeven; en hebben dezelven ingericht, naar hunne gebruiklijkheden en Godsdienftige verrichtingen. — Uwe vatbaarheid laat niet toe, om hier over meerder te zeggen; zeker is het, dat bij deze Omwenteling, over dit ftuk, veele vraagen gedaan zijn, die veelal vruchteloos beandwoord moesten worden, te meer, om dat het altoos moeilijk valt, eene zaak diezoo veele Jaaren, ja Eeuwen , in de vergetelheid is gedompeld geweest , weder in het helderst daglicht te Hellen. [Zie Algem. Leeringen Letter (e)] Jantje.
Lieve Vader! ik wenschte wel, dat ik alle onze Vaderlandfche Gefprekken, in Schrift had. Vader.
Wel nu, lieve Jan! dit is eene prijzenswaardige vraag, ik zal dezelven laaten drukken, en u dan zulk een Boekje geeven, zijt gij dan voldaan?
V 2 J A N T>



*. 3°3 9
Jantje.' A ja, Vader! dan zal ik 'er iederen dag in leezen.
Mietje. Krijg ik dan ook zulk een boekje?
Vader.
Ja, Kind! en Pietje ook.
Pietje. Ik verheug mij, Vader! over uwe goedheid; ik hoop 'er ook een dankbaar gebruik van te maaken. Mietje. Ik ook, lieve Vader.' maar is 'er nu niets meer voorgevallen, omtrent de Religiën? — Vader.
Ja, Kind! de onderfcheidene begeertens der R-oomschgezinden en andere Religiën, om, gelijke voorrechten in hunne Godsdienstoefeningen te deejen, deeden de Nationaale Vergadering befluiten „ in de maand Augustus 1796. de Kerk van den Staat, af- te fcheiden.
Mietje.
De Kerk van den Staat af te fcheiden, wat geeft dit te kennen? Vader!
V *■



1 3°9 -*
Vader; Alleen dit, Kind' dat dë Gereformeerde Predikanten, in het vervolg, geen 's Lands Inkomftert zonden genieten, maar even als alle andere Gezindheden, door hunne Leden zouden moeten onderhouden worden, of hunne Inkomflen daar van moeten genieten; doch dat dit niet eerder een' aanvang zou neemen, dan na dat door eene Comimsfie zou onderzocht zijn, in hoever de eigendommen der Gereformeerden flrekten. [Zie Algem. Leeringen Letter (ƒ)] Dat ook voordaan, geene Predi. kanten of Geestlijken, met Godsdienflige tekenen , of kleeding, in 't openbaar zouden verfchijnen, als mede geene Godsdienstoefeningen op 's Heeren 'wegen verrichten; dat is; geene Procesfien cf Godsdienflige Omgangen te doen , zoo als zulks in de Roomfche Landen, bij die Gemeentens ge. bruiklijk is ; maar dit alleen moetende gefchieden, in de daar toe gefielde Gebouwen; dat ook de Godsdienstöeffeningen , niet meer door Klokkengelui zouden worden bekend gemaakt, en dus wierdt hier mede het geheele woord, Heerfchende Godsdienst, vernietigd.
V 3 AL-



ALGEM EENE LEERINGEN,
O) Hoe zwaar en groot, deze onkosten ook weezen mogen , zijn echter dezelve van weinig aanbelang, zoo deze Vergaderingen volkomen beandwoorden, aan dat geen, waar toe dezelven zijn ingericht, naamlijk: om, in een Jaar tijds, aan het Volk eene dimrzaame en goede Conftitutie , of Regcerings-vorm , te geeven; daar echter veelen voor vreezen, wijl het niet te denken is, dat der zelve de Eensgezintheid, pnder de Ingezetenen , zal mede brengen; en zonder die, kan de yolmaaktfte Regeerings-vorm, niet beftaan.
O) Hieruit kunt gij leeren, hoe nadeelig de Omwentelingen zijn; en vooral zulke groote veranderingen, als ik u reeds heb doen kennen; die met te meer droefheden vcrzeld gaan, zoo lang men van de veranderingen, zich geen goede vruchten kan belooven, zoo als ik u meermaalen gezegd hebbe,
O) Hierüit moet gij leeren, dat het wel gemaklijk is, iemand te verdenken, of te befchuldigen; maar dat het moeilijk valt, iemand zijne fchuld te bewijzen, en vooral in zulke gevallen; want die
de



4 311 3
de magt heeft, om 's Lands Penningen te hefteden, die befteedt dezelven, daar, waar hij het, ingevolge zijne denkwijze in het beftuur, nuttig en nodig oordeelt; en die vrijheid heeft ieder, in zulk eene betrekking waarin hij gefield is; het komt 'er maar op aan, dat hij 's Lands Penningen, niet tot eigen voordeel befteedt, zal hij den naam van eerlijk draagen.
(d) Dat de Jooden, in hunne Kerkgebouwen gelijk gefield wierden , met de Gereformeerden en Lutherfchen, verdient zekerlijk aanmerking; mooglijk, zijn daar voor wel eenige Staatkundige redenen geweest, die wij liefst niet willen onderzoeken.
(e) 'Er zijn veele menfehen van gedachten, en die meenen met veel grond te kunnen bewijzen , dat 'er in vroeger Jaaren, groote Sommen aan de Gereformeerde Gemeentens zijn gemaakt, die in het Comptoir der Geestlijkheid zijn gebragt, waaruit de Gereformeerde Predikanten betaald zijn geworden, en om deze redenen is hier over eene Commisfie van onderzoek aangefteld.
(ƒ) Dat de fcheiding der Kerk van den Staat veel misnoegen gebaard heeft, is eene zekere waarheid, £n wel, om dat die geenen, welke dezelve begeerd hebben, even zoo min hier over voldaan waaren, V 4. als



1 31- 3
als die, welke liefst alles op den ouden voet had. den willen laaten; en het waare te wenfchen, dat in eene Christen Maatfchappij, zoo veele uiteenloopende verfchillen, omtrent den heiligen Godsdienst, niet gevonden wierden, die dikwijls met zoo veele haatlijkheden verzeld gaan , dat zij het waare doel uit het oog doen verliezen, en de grootfte fcheuringcn, in Maatfchappijen , veröorzaaken ; en uit dit alles, is veel voor u te leeren, mijne lieve Kinderen! zoo, dat wanneer gij tot rijper Jaa» ren koomt, gij zien zult, dat de Godsdienst veeltijds de fpeelbal der Staatkunde is ; en dit is in vroege en in laate tijden genoegzaam gebleekcn. Ja, mijne Kinderen! deze heilige Godsdienst, waar aan ieder Mensch zoo duur verbonden is , heeft geen grooter vijandin, dan de Staatkunde, om dat deze geen anderen eerbied voor denzelven heeft, dan in zoo ver zij haar oogmerken hier mede kan bereiken; vind de Staatkunde het goed en dienstbaar voor haar belang , den Godsdienst san te kleeven en te befchermen , zij doet zulks ; maar vind zij het goed voor haar bedoeling, den Godsdienst te vervolgen, zij doet ook zulks, ja zoin« tijds met de uiterfte wreedheden ; dus mogen wij bier wel zingen;
6 Gods-



1 3'3 3
ó Godsdienst! prooi van duizend rampen!
Door fnoodheid, euvelmoed en list; Daar gij, met onrust, fteeds moet kampen,
Wordt u de zoete rust betwist; Maar gij verduurt het wederftreeven ,
Waar gij uw achtbre fchrecdcn zet; De dwinglandij-mooge u omgeevcn,
Doch zij wordt aan uw' voet verplet.
Hoe ook gedrukt, door list der waereld,
En voordgeftuuwd, door tegenfpoed, Gij wordt geliefkoo.st en bepaereld,
Vol vreugd, in 't Godgezind gemoed; Och, kon de mensch uw heil, uw waarde'
Hij zocht in u, zijn waar geluk, En Vrede en Welvaard, kwam op aarde,
Ter weering van den flaaffchcn druk.
ó Godsdienst! lust der hemellingen!
Bij 't floopen van dit wendend rond, Zult g' allen, die Gods troon omringen,
Den danktoon leggen in den mond; Dan zullen uw verheven gangen,
De fpooren drukken tot den troon; En God, met blijde Lof-gezangen,
Verheerlijkt worden in zijn' Zoon! —
V 5 EEN-



1 9
EENENTWINTIGSTE GESPREK,
Pietje,
I~Lt is toch, Vader! of 'cr geen einde aan onze Gefprekken, over de Omwentelingen, zal komen; ,en dus ook niet aan onze Nieuwsgierigheid, om al weder te vraagen, hoe ging het verder?
Vader.
Onze Gefprekken, Pietje! hebben, wel is waar, een' geruimen tijd geduurd; maar, indien ik mij in alles niet bekort had, zouden wij nog zoo ver niet gekomen zijn; en dus zullen wij, met dit gefprek, het overige afhandelen; en dan zal ik u, tot ons befluit, verklaaren; de woorden Vrijheid, Gelijkheid, Broederfchap.
Mietje. Maar, Vader' hebben ook de Prinsgezinde Burgers bij deze Omwenteling hun Vaderland verlaa, ten?
Vader.
Niet alle Prinsgezinde Burgers konden zulks doen, even zoo min als in 1787 alle Patriotfche jB.urgers, welk getal toen echter nog grooter was,
daa



1 3'5 -*
dan dat der Prinsgezinden; evenwel het is nu gefchied van zommigen, uit vreeze voor vervolgingen , ais begrijpende dat zij zich te veel hadden uitgelaaten, tegen de Franfchen en anderen, tegen hunne Medeburgers; want iedere partij is altoos vrees.
achtig, als zijn wederpartij de fterkfte wordt;
ook hebben 'er vee'.en, uit misnoegdheid, hun Vaderland veriaatcn, als zich niet onderwcrplijk willende ftellcn , onder een beftuur , 't welk tegen hunne gevoelens handelde, en onder dezen waaren nog al veel gegoede Perfoonen, en Huisgezinnen, die Noord-America verkozen, om daar hunne zaaken te verrichten, of van hunne Goederen te leeven. [ Zie Algem. Leeringen Letter (a) ] Mietje. Dus kwam deze Landverlaating niet voort uit eenige vervolging?
V a d e k.
Neen, Kind! vooral niet in het begin der Omwenteling ; want de provifioneete Regeering of Municipaliteit van Amfteldam , en ook van meer andere plaatfen , liet in 't openbaar bekend maaken, den 31 Januarij 1795., dat ieder kon verzekerd wezen, dat hij over zijne denkwijze niet zou, vervolgd worden, in Perfoon, Ambt, noch Bezit,-.
tin.



k 31Ö 3
tingen, mits zich niet verzettende, tegen de Nieuwe St'aatsgefteldheid , zoo als die thans bcflond, of daargefield zoude worden, 't welk over het geheel veel rust veroorzaakte.
Pietje. Dan wierden de Prinsgezinden niet uit hunne Ambten gezet?
Vader.
In het eerst der Omwenteling niet, dan alleen de Regeerings-Leden, voor zoover hunne posten het publiek beftuur betreffende waaren: maar eenigen tijd daar na, begon men hier om te denken, wijl 'er zoo veele uitgewekene Patriotten, van Goederen ontbloot, verarmd, in 't Vaderland waaren te rug gekomen , die begreepen eene wettige aanfpraak te hebben , op eenige Ambten en Bedieningen, waar toe de Bataaffche Clups (dus wierden de Leesgezelfchappen genaamd) en de Wijkvergaderingen , veel mede werkten , die daar toe hunne verzoeken , bij de vastgeftelde Regeeringen inbragten , en waarop eenige Turfdragers , Tonfters , Nachtwachts, enz die Prinsgezinden waaren, binnen Amfteldam, uit hunne Posten wierden gezet; als mede eenige Scheeps Timmerlieden van 's Lands Werf, welke Posten aan Patriotten wierden begee-
ven:



ft £>7; 3
ven: terwijl de voornaamfle Ambten, nog aan de voorige bezitters bleeven.
Mietje. Kon 'er dit door?
V a d e r.
Wij fpreeken niet, Mietje! over het al of niet door kennen, maar over het geen 'er gebeurd is; dan.om aan deze Ambts ontzetting, eene bepaaling te maaken , begreep het Provinciaal Beftuur van Holland, eene Verklaaring op te ftellen, die alle bevoorrechte Ambtenaaren moesten doen, en deze gedaan hebbende, konden zij in hunne posten blijven , fchoon dit echter in alle Provinciën geen plaats had.
Jantje.
En hoe luide die Verklaaring? Vader! Vader.
Dus, Jantje! „ Ik beloove onderwerping aan zoodanige Regeeringsvorm, welke gegrond op de Oppermagt des Volks, thans provifioneel beftaat en in' 't vervolg finaal zal worden daargefteld; en nimmer, met woorden ofdaaden, te zullen mede werken , ter herftelling van het vernietigd Ariftocra-
tisch



ft 313 j*
tisch en Erffhdhouderlijk beduur." [Zie jftgéah. Leeringen Letter (ö)]
Pietje.
Wüden de Prinsgezinden die Verklaaring wel doen?
Vader.
Eenigen, ja Pietje! fchoon 'er ook veelen waaren die dezelve weigerden, en dus was dit afhangelijk van de onderfcheidene denkwijze, over deze1 Verklaaring.
Mietje. En ieder die deze Verklaaring weigerde, wierdt Zijn Ambt of Bediening afgenomen?
Vader.
ó Ja, Kind! 't welk dan ook ten gevolge heeft gehad, dat'er niet alleen een groot aantal onderfcheidene Ambtenaaren , uit hunne posten wierden gezet, maar ook Geestelijke Perfoonen, meest van den Gereformeerden Godsdienst; gelijk toen ook is Gereformeerde Predikanten, binnen de Stad Amfteldam.
Jantje. Ik moet al weder vraagen, hoe ging het verder?
V a-



1 3*9 3
Vader.
De'zaaken, lieve Kinderen ! gingen verder voort", met aan ieder Vrijheid en Gelijkheid voor te (tellen , niet alleen, aan de Christenen , maar ook aan de Jooden, die mede in de voorrechten wierden ingelijfd , mits zij ook aan de maatfchappijlijke pligten , moesten beandwoordcn.
Mietje.
De Jooden, Vader! moesten die dan ook Leden in de Schutterij worden?
Vader.
Uit deze vraag, Mietje! kan ik befluiten, dat gij een goed denkbeeld hebt,' over de Maatfchappijeüjke pligten, dan, ja Kind' dit zou 'er zeker' toe behooren ; doch de geheele Joodfche Natie, begeerde geen deel te neemen in de aangebodene voorrechten , en het waaren ook maar weinige Jooden. behoorende tot hun Clup Fclix Libcrtate, die hierom verzocht hadden : en dus bleef alles nog in eene geduurige onzekerheid, tot heden toe, en weinige Menfehen, om 't even van welke denkbeelden , konden zich volkomen verblijden , met alles wat 'er gebeurde; want de Prinsgezinden



1 3=° J
den waaren onvoldaan, met de beste bcfkiiten en veranderingen ; en veele kundige en bedaarde Patriotten van 1787, waaren onvoldaan met deze groote veranderingen , wijl zij verwacht hadden , dat men de zaaken niet zoo ver uit elkander zoude gezet hebben ; als alleen eene verbetering bedoelende , omtrent de voorige plaats gehad hebbende gebreeken, waar mede zij in dien tijd, zoo ver gevoorderd waaien , gelijk ik u in onze voorige Gefprekken heb medegedeeld.
Ziet daar , lieve Kinderen ! u , zoo kort mij doenlijk was, eenige gewichtige gebeurenisfen, ook over deze Omwenteling in uw Vaderland, voorgefteld; en hier mede zullen wij onze Gefprekken eindigen.
A L-



<t 3:1 9
ALGEM EENE LEERINGEN,
(a) Dus ziet gij hier weder eene Landverlaating , door onophoudelijk twisten veroorzaakt; en waar aan geen einde te zien is, zoo lang de heilrijke Eeusgezintheid niet wederkeerd. Dit moet u leeren, mijne waardfte Kinderen! wilt gij eene beftendige rust genieten, fteeds bedachtzaam te weezen, gelijk ik u meermaalen gezegd hebbe, om nimmer voorbaarig te werken , in de onrus» ten der wacreld, maar ftil en bedaard te handelen, ten einde het waare doel, niet uit het oog te verliezen. Het is toch altoos een groot onder fcheid, perfoonen of zaaken aan te kleeven; want dit is veeltijds het gebrek der menfehen, die geen doorzicht genoeg hebben, in de zaaken van verfchil , dat zij dan zich voegen bij die perfoonen, welken zij aankleeven en weeten, dat deze of die verfchillen zijn toegedaan, en dus blinde naar» volgers van eens anders denkbeelden worden.
(b) Alle Regenten of Regeeringen , vermeenen het recht te hebben , om Eeden van onderwerping af te vraagen; gelijk zulks ook gefchied is,
X iö



€ S13 l
Jn 1787 , toen alle Burgers eenen EeJ op de Oude Conftitutie moesten doen ; maar echter fag in deze Verklaaring, iets meer, naar het oordeel van zommige Ambtenaaren, en vooral van de 15 genoemde Predikanten , als wel willende eene Verklaaring van onderwerping afleggen , mits 'er geene ftrijdigheden, betreklijk hunne gevoelens of Ambtsbedieningen, in gelegen lagen; anderen waaren van oordeel, dat men wel onderwerping kon zweeren, aan iets dat beftond, maar niet aan iets, dat nog bcftaanlijkheid moest ontvangen; terwijl weder anderen, daar tegen van gedachten waaren, dat men altoos onderwerplijk moest zijn, aan alles, wat door de meerderheid van 't Volk, wierdt aangenomen en goed gekeurd.
Dan de Ambtsöntzettingen , die hier uit volgden , maakten weder eene nieuwe verbittering en verharding, in de gemoederen, en veeie menfehen waaren van gedachten , dat men hierin alleen moest gehandeld hebben, naar de Wet van wedervergelding; naamlijk: dat men, zonder Verklaaring , die Ambtenaaren alleen uit hunnen posten had behooren te zetten, die in 1787, posten hadden aangenomen, waar uit Perfoonen waaren ge-
zet,



t 323 J>
set, alleen om hunne Patriotfche denkwijze; en dus dat men geene Verklaaring had behooren te vraagen, voor dat de Conftitutie volkomen was daargefteld; en dat dan deze Verklaaring, aan alle Burgers had moeten gevraagd worden, dus ziet gij hier, mijne lieve Kinderen ! dat de zaaken in ons Vaderland , wel omgekeerd, maar nog niet wéder toe rust gebragt zijn. Nu zal ik u ten flot van onze Gefprekkken, uit mijne Gefchriften, een kenfehets jeeveh, van een Patriot:
Hij die zich zelf geheel verpand, . Aan God en 't lieve Vaderland; Die twistvuur tracht te fmooren;
Die oproerkreeten, ftraft en knot;
Der Burgren Rechten niet befpot, Maar zelfs tracht op te- fpooren. ——
Die vrede, liefde en eendragt, zoekt;
Zich tegen de euveldaan verkloekt, Met 't zwaerd in zijne handen;
Dien ieders leed ter harte gaat;
Die nimmer doelt op eigenbaat, Of 's Naastens dierbre panden.
[ ■ X 2 Die



t 324 >
Die tang, noch ftaat, bij menfehen eert,
Maar deugd en trouw, alleen waardeert, In de oefning van elks pligten;
Die Broederliefde en Vrijheid mind;
Zich aan des Naastens heil verbind, Om ieder voor te lichten. ——
Die fteeds, het algemeen geluk Betracht, ten fpijt van ramp en druk.
Ten kosten van zijn leven; Die Burger, Held en Christen is, Deez' wordt, met roem, de erkentenis
Als PATRIOT, gegeeven! —
V E Kr



* 325 «*
VERHANDELING,
o v e 2
VRIJHEID, GELIJKHEID, BROEDERSCHAP. Lieve Kindeken!
Om aan mijne belofte te voldoen , geeve ik u deze Verhandeling, met een fraai Plaatje, waarin u het zinnebeeldige dezer woorden, in een ThninX 3 ge-



gezicht, op eene Pedeftal vertoont wordt; doch Ik zal u den aart en de kracht dezer woorden, nader leeren kennen.
Bij den aanvang der jongde Omwenteling, in ons Vaderland, wierdt tot eene algemeène Spreuk, in «aarvolging der Franfchen, boven alle publieke Hukken , geiteld : V8ijheid , Gelijkheid , Broederschap , en deze woorden, wierden, bij veeien, zoo gunftig aangenomen, dat men genoegzaam geen Papiertje in 't licht zag verfchijnen, waar op dezelven niet te vinden waaren; fchoon echter weinige menfehen, de rechte betekenis
kenden. ... . :
Deze woorden, dan, wierden, bij de eerfte verschijning van eene Publicatie, door de nieuwe Regecring, of onder, het Nieuw Beftuur, gewettigd! en ingevoerd, als een Motto of Spreuk, bgven alle publieke Stukken, Ordonnantiën, Wetten, Refolutien, Proclamatien, of Decrecten, enz. zoo als 'die thans gènoemt worden.
Onze Voorvaderen hadden ook eene Motto of Spreuk, bij hunne Publicatien, Keurenen Ordonnantiën, naamlijk: Eendract maakt magt'; welke Motto mede zijne zinfpeeling had, zoo wel nis de woorden, Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap. De.



1 .327 J
De Spreuk: Eendragt maakt magt, was geene naargevolgde Spreuk van anderen, maar eene proefondervindelijke waarheid , afgeleid , uit de verrichtingen der aloude Batavieren , en hun genacht; die door hunne Eensgezinde werkingen en pogingen, de fterkfte vijanden hadden kunnen overwinnen ; en dus wierdt ook in laater tijd , deze Spreuk, o;n het Wapen der Republiek gefield, als eene gefladige herinnering aan het Volk, hoe men door eensgezind te handelen, het Vaderland, bij deszeifs Voorrechten en Vrijheden, kon bewaaren, den bloei en welftand kon vermeerderen, en een geduchten tegenftand kon bieden , tegen alle geweld, een Spreuk of Motto derhal ven, dienimmer uit de harten van Neérlands Ingezetenen behoorden verbannen te worden.
Het zal dus nodig zijn , mijne lieve Kinderen! dat ik u ook den eigenlijken aart der nieuwe Spreuk eenïgzints doe kennen, en verkiezen daar toe eerst het woord
V R IJ H E I D.
De Vrijheid, is dat edel grondbeginzel, 't welk God onze Schepper, in alle zijne Schepzelen gejogd heeft. De Natuur van ieder Schepzel heeft X 4 oen



ft 3Ï8 3
een afkeer van allen dwang en ovcrhcerfching, maar is ook tc gelijk genegen, door onbezonnenc driften tot losbandige daaden , die alleen door ds Reden bchooren beteugeld tc worden.
De mensch nu alleen het voor de Reden vatbaar fchepzel zijnde , verkreeg de magt van God, om alle losbandige daaden, zoo wel van de redenlooze als van de Reden verdoovcnde fchepzelen, naar zijn vermoogen tegen te gaan , langs billijke bepaalingen, ten einde de losbandigheid, de plaats der Vrijheid niet zoude inneemen; en zij, die de losbandigheid voor hunne Vrijheid verkiezen, bewerken zich geene Vrijheid maar de onverbreekbaarfte kluisters: — gevolglijk dan, wanneer gij het woord Vrijheid boven eene wet leest, behoord gij te onderzoeken, of dezelve op eene billijk beftaanbaare Vrijheid gegrond, of daar tegen ftrijdende is.
Dus moeten de Wetten, Keuren en Ordonnantiën, niemand, hij zij wie hij zij, rijk of arm, hoog of laag, in zijn heilig recht tegen werken; zij moeten eene mooglijkheid van volbrenging in zich bevatten, zonder kwetzing van het gemoed; zij moeten den luister, eer en achting van een Volk niet verdooven , of tegcnöreeven; want zoo dra dit gebeurd, is de natuurlijke Vrijheid van elk redelijk
we-



t 329 i1
wezen, gefchonden; dus moeten de Wetten, ftrijdig zijn met het kwaad, en overëenftemmende met het goed ; en dan zullen zij het naast evennaaren, met de wet van God, die alleen's menfehen tijdelijk en eeuwig geluk bedoelt; en zij die zulke Wetten tegenftreeven , uit eene zucht tot losbandigheid, kunnen zich geene natuurlijke Vrijheid bezorgen.
De Vrijheid toch is 't edelst pand, Voor Maatfchappij en Vaderland,
Naar billijkheid en wetten; Die ieder fpooren tot het goed, Om toomenloosheid, euvelmoed,
Steeds paal en perk te zetten.
God fchicp den mensch volkomen vrij, Gefchikt voor iedre Maatfchappij,
Om tot zijn eer te leeven; Die zulk een Vrijheid dus begeert, Gods wil en wetten 't hoogst waardeert,
Kan dwangzucht tegen flreeven.
Dus hebbe ik u, eene alzints beftaanbaare Vrijheid , zoo kort moQglijk, afgemaald, en u doen zien, van hoe voel nadruk het zij, dit woord, boven eene Wet, Ordonnantie, enz. geplaatst te zien.
X s Na



Nu zullen wij onderzoeken wat het zegt, boven dezelven te Hellen:
G E L IJ K H Ê 'I D.
De Gelijkheid, is naar den aart van het woord zelve, Volmaaktheid, immers zulk eene Volmaaktheid, als onder de menfehen, als redelijke wezens, op de best moogüjke wijze, zou kunnen ingevoerd worden; fchoon aan dit woord, door veele misverftanden, dikwijls, eene onbeftaanbaare uitlegging gegeeven wordt; — even als of daar door zoude be* doeld worden, eene gelijke deeling, in de bezitting van tijdelijke goederen ; — dan zoude dit, de wijsheid van onzen Schepper, tegen werken, in haare heilzaame ordening. — God heeft wel liefdadigheid, omtrent de armen, bcvoolen, en hij heeft ook den mildadigen geever lief; maar hij heeft nim. mer geboden, dat wij alle onze Schatten en Bezittingen, gelijk zoude deelen, dit zou ook ftrljden tegen de Natuur, want dan zou een luiaart zich vet mesten , met het zweet van zijnen ijverigeti rhedemensch , of zulk eene Gelijkheid, zou eene algemeene traagheid verwekken. — God heeft wel het gantfche aardrijk , in de bezitting zijner Schepzelen gefield,• maar hij heeft ook gewild, dat ' • "er



<k 331 Ü
'er bijzondere eigendommen voor zommigen zouden zijn ; die niet, dan door naarijver , konde ver* kreegen worden.
Neen, dit woord kan niet anders behelzen , zoo als ik ftraks ze:de, dan eene overeenkomst met des Volmaaktheid, bedaande in het recht der Volken. — Wilde God, dat zijne redelijke Schepzelen, eene redelijke Vrijheid zouden genieten, zij konden deze niet genieten, of zij moesten ook billijk recht wedervaaren ; en deelgenooten worden van aardfche goederen , ieder naar zijne bekwaamheden, en ijverige poogingen, in dien kring waarin hij gefield wierdt.
Dus kon het met de billijkheid niet ftrooken , dat luiheid en ijver, een gelijk deel zoude ontvangen; ook niet, dat iemand van zijn wettig eigendom, zou moeten afftaan, of zijn geliefde panden, ten prooi van anderen geeven; dit zou geene Gelijkheid, maar eene Ongelijkheid weezen.
En dus wanneer men dit woord, boven eene Wet, Keur of Ordonnantie geplaatst ziet, herinnert dit ons, om dezelve te onderzoeken, of derzeiver inhoud, met een gelijk recht overeenkomt, dat is: om de kwaaden te dratTen, en de goeden te beloonen , of eigenlijk te befchermen , tegen
al-



* 332 3
alle kwaad of geweld; fchoön het eene waarheid is, dat de menfchelijke Wetten, in derzelver inhoud, hierin overeenftemmen, maar in de uitvoering, veeltijds te kort fchieten; en 't is daarom de pligt van een ieder; om niet alleen den inhoud der wet, naar het woord Gelijkheid, te befchouwen; maar ook toe te zien, dat dezelve, zonder aanzien des parfoons, wordt uitgevoerd. — Het volgend dichtftukje zal u de Gelijkheid nader verklaaren. God fchiep den mensch, in rang en ftand,
Bij Hem, zelfs even waard', Toen Hij, als Schepzel van zijn hand,
Hem woonen deedt op aard'. — De mensch wierdt met zijn gunst bedeeld,
Elks deel was even groot; Doch naauwhad 't kwaad zijn hart geftreeld,
Waaruit zijn onheil fproot, Of ziet een' ongelijken ftaat,
Verwisfelde zijn lot; Bleef hij volharden in het kwaad,
Hij derfde 't heil van God! God, die een God van orden is,
Scheid goed en kwaad van één; En ziet, naar zijn getuigenis, Wat voetfpoor wij betreên:
Gc-



* 333
Gelijkheid, deelt geen tijdlijk goed,
Eert orde in ieders daên; Zoo dat geen luiaart (leunen moet,
Op 's Naastens ruim beftaan. De heer, vraagt arbeid van zijn' knegt;
De knegt 't verdiende loon, Dus ftaan zij beide voor hun recht.
En eerbied, even fchoon! Geen magtfpreuk voegt den fterveling,
Aaü zijn' Natuurgenoot; Elk is, in zijn' beftemden kring,
Als Burger, even groot. — Wij zijn gelijk in post en pligt»
Tot noefte werkzaamheên; Die ijverig zijn fchreden rigt,
Mag 't pad der voorfpoed treên.
Zoo veel invloed als ik u, mijne waardfte Kinderen ! in de Gelijkheid heb doen zien, zal zich eok ten toon fpreiden, in de
BROEDERSCHAP.
De Broederfchap, moet hier niet begreepen worden , even als het verkeerd denkbeeld van de Gelijkheid, dat alle menfehen, in een broederlijk erfrecht,



ft 334 J>
recht, met elkander zouden ftaan, dit zij verre! noch niet in een broederlijk verkeer, in gemeen fchap onder elkander ; dit zou eene onmooglijkheid zijn; wijl de zonde zulk eene tusfchenwijte, in de broederliefde , heeft te weeg gcbragt, dat zelfs 'vleeschlijke Broeders , elkander niet kunnen veidraagen ; en dus , zoo lang de mensch aan de zonde verbonden is, en zijn zondigen aart behoud, die niet dan met den dood werdt afgelegt, is hij niet in ftaat, eene zuivere Broederliefde te onderhouden ; gevolglijk , zal men dan eene Verklaaring aan dit woord geeven, die nog al eenigzints uitvoerlijk zoude weezen, dan zou men daar door dienen te verftaan , Vriendfchap , of Eensgezindheid, — Vriendfchap, als de eerfte brön van Eensgezindheid , die eene Maatfchappij zoo hoogst noodzaaklijk is, oin elkander voor te lichten , in alles waar in zommige onkundig mogten zijn ,* om dus elkanders fchade af te keeren , en zoo veel mooglijk, voor elkanders belang te waaken, en hulp te verfchaffen, in nooden en droevige omftandigheden; en om dus elkander alle getrouwheid te betoonen , door onbedrieglijk, in zijne handelwijzen en bedrijven te weezen.
En



* 335 -*
En hieruit de Eensgezindheid voordvloeiende, om even ééns, over den waaren toeftand van het Vaderland , te denken en te handelen ; om met vereende krachten, het geluk van zich zclven, en alle zijne nakomelingen te bevoorderen ; alle twist en tweedragt te vermijden , en den Vrede met alle zijne vermogens , te bewaaren; en naar zodanige bepaalingen zouden dan ook ,. die wetten en regelen , gericht moeten wezen , wanneer zij aan hunne Spreuk, of Motto, zouden beandwoorden , en wanneer dit alles in dezelven niet gevonden wordt, zoude het ten eenenmaal overbodig zijn, zulk eene Spreuk te gebruiken, trouwens :
Waar Eendragt Broederliefde teelt,
Bloeit Volk en Maatfchappij; Daar kent de mensch zijn waardig beeld,
En leeft volkomen vrij! Als Broedermin, vol teêr gevoel,
Zich plaatfle in 't menschlijk hart; Dan ftreefden wij naar 't waare doel,
En hoeden ons voor fmart.
Dan



ft 336 J>
Dan wierdt ons waar geluk volmaakt,
De Vreê Olijf geplukt; De band der dwinglandij gefiaakt,
Die 't zuchtend menschdom drukt.
BESLUIT.
Zoo ziet gij, mijne waardfte Kinderen! u ook deze zoo Algemeeue Spreuk , kortlijk verklaard ; doch genoegzaam , om u te doen zien , dat, indien de menfehen Hechts naar die kleene voorfehriften leefden, wij zoo veele gefprekken , over den twist en tweedragt, niet zouden gevoerd hebben ; die maar kleene fchetsjens, moogen genoemd worden , bij alles wat in die weinige Jaaren is voorgevallen. — Leest, herleest en overdenkt dezelven menigmaalen.
Dan dit is het nog niet al; maar, heb ik u doen zien, in onze Gefprekken, dat Hoogmoed en Verkwisting, een gebrek aan Geld kunnen veroorzaa-
ken,



4[ 337 J>
ken, en dat uit dit gebrek, zoo veele onlusten gebooren worden; bemint dan altoos nederigheid eu fpaarzaamheid , dit waaren de voornaamfte maatfchappijlijke deugden uwer Voorvaderen; wilt gij dus goede Burgers en Burgeresfen worden, mijne lieve Kinderen1 vraagt dan niet naar den hedendaagfchen fmaak, waar bij uw Vaderland, ten afgrond van vermagering en vernedering zinkt; maar vraagt naar die maatfchappij! ijke pligten en deugden, uwer Voorouders, waar door dit uw Vaderland uit dei .flijkmoerasfen , tot het fchoonfte waereldoord is opgeklommen; 't is immers veel beter, in het nedrig kleed eenen duurzaamen roem te verwerven , dan in het prachtig gewaad, zich en zijn nageflacht, in eene laage verachting te ftorten.
Alles toch, wat vreemde tooifels, pracht en mode fchijn, of den heerfchenden fmaak der waereld, kunnen opleveren, baart voor diegeenen, welken daar aan verbonden zijn, aan 't einde bang verdriet; al was het dat zij, met hunne vermogens, die koaden naarvolgen; want terwijl zij aan dezen dienstbaar zijn , kunnen zij aan hunne wezenlijke belangens niet arbeiden; en zedert dit in Nederland meer algemeen is geworden, is ook het diep verval in alles gekomen; zoo dat men thans wel veele prachtig geY klee-



ft 9$ -*
kteede Kinderen, op onze ftraaten zier, maar die inderdaad arm zijn, in vergelijking bij de nedrig geklede Kinderen, onzer Voorouders.
Zijn onze Nederlandfche twisten, voordgevloeid uit daden van onrechtvaerdigheid, en eigendunklijke, of eigenbelang zoekende bedoelingen; tracht u dan hier tegen te wapenen, door alles naauwkeurig te onderzoeken, en geen deel te neemen , aan zoortgelijke daaden, veelmin blindeling, uit eene overgegeevene liefde, voor dezen of dien perfoon, ' te helpen verdedigen ; maar bemind altoos de zuiverde bedoelingen , die met de infpraak van een nimmer liegend gewisfen , niet ftrijden ; dan zult gij vreede in uw gemoed hebben, al was het dat de geheele waereld tegen u opftond.
Bedenkt toch lieve Kinderen ! dat gij over 30 Jaaren de Regeerende of Heerfchende Maatfchappij moet zijn, en dus dat gij nu ter fchoole zijt, om te leeren , ten einde alles op zulk eene wijze te beftuuren, dat gij niet de tegenwoordige maatfchappij naarvolgd, waar over zoo bitter in 't algemeen geklaagd wordt, dat zij haar gedrag niet voor een alweetend God zal kunnen verandwoorden, in vergelijking van voorige dagen, toen naarftigheid, goede trouw, ■aarijver en eerlijkheid, op onze ftraaten praalden,
om



t 339 J
om das vroeg te onderzoeken, alles wat daartoe nodig is, om wijzer en beter te handelen, naar die regels, waar door ons lieve Vaderland is groot geworden; en wilt gij nog iets, ziet dan mijne laatfte poging, die u op dien weg zal wijzen.
Tracht vooral dit nut uit onze Gefprekken te haaien, waartoe ik u dezelven mededeel; naamlijk: dat zij u boven alles doen zien, hoedanig een Land, of eene Maatfchappij, geftraft wordt, die in eenen geftadigen Burger twist verkeert; en dat ook foortgelijke bezoekingen , door de zonden berokkend worden. Gij zoudt een verkeerd vonnis vellen, over dit alles, zoo gij alleen dacht, deze of die mijner medemenfchen , is 'er de oorzaak van; dit is wel zoo in eenige opzicl tc i , bet al¬
gemeen niet; want wanneer God, een Land of Volk, met zoortgelijke oordeel en c r p'a4:;ei, wil tzscc. ken. gebruikt hij de zulken, maar alleen als werktuigen in zijne hand, en laat dikwijli een kwaad toe, om een zondig en hoo., upgdi j VI fen.en te vernederen : — en dit lot fchijnt over Neêrlands Volk beflootcn te weezen; want kond* ik u den bloeiftaat, van uwe Voorvaderen nffeliilderen, gij zoudt fchrikken van den tegenwoordigen toeftand, zoo uwe tedere vermogens, het konY 2 dea



ft. 340 3
den bevatten; 't is daarom, dat ik u vermaan, om in de droevige twistende omftandigheden, waarï'n wij verkeeren, oplettende toe te zien, en'er ook Gods ongenoegen en twist met de Volken, in te zoeken; en hoe kleen gij ook zijn moogt, hem vroeg om fchuld vergeving uwer zonden te bidden; den Godsdienst op het voetfpoor uwer Voorvaderen, aan te kleeven; want de zulken zal God zijnen zegen nooit onthouden : altans, dat is zeker, dat in den dienst van God, hoe ook de waereld oorloogt en twist, de waare rust en vreede te vinden is.
Verbind u nooit, ó tedre jeugd! Aan waereld-fchijn of ijdle vreugd',
Zij gaan als rook voor bij; Maar zoek alleen dit heilrijk goed, Bat kalmte en rust fchenkt aan 't gemoei,
En ook beftendtg zij.
Zijt nedrig, ijvrig en getrouw,
Zoo fchraagt gij 't waglend Staatsgebouw j
Hoe 't alles draai of keer; En God wiens lust verbetring is, Schenkt ons, uit bange duisternis,
De zon van voorfpoed weer.
Ik;



Bij W. van Vliet, is ook gedrukt en te bekoomen:
Zinneleelditre'KvssTTnv.yT,op de door deProvifioneele Reprefentanten van 't Volk van Holland, voorgeitelde Rechten yan den Mensch en Burger. — Deeze fraaije Prent omvat in een lang weip;g ovaal liggende Slang, de Rechten van den Mensch enBurger, houdende den Staart in den mond, ter aanduiding van derzei ver Eeuwigduurendheid. Boven aan ziet men de Waarheid, bezig om dezelven met een Lauwerkrans te bekroonen. Aan haar eene zijde is het Zinnebeeld der CerecMgheld met de Weegfchaal in de hand, en aan haar andere het Beeld der Vrijheid, rustende in een vrolijke gedaante, met haar eene hand op haar Schild, terwij! zij met haar andere den Speer, waar op de Hoed der Vrijheid praalt, omvat. Beneden ziet men de Gelijkheid, in eene ernftige houding aan de eene, en aan de andere zijde de Broederfchap, door twee elkander omhelzende Kindertjens, met eenige Bij. cieraadjen afgebeeld , terwijl onder aan in het midden twee Geniën, den tijd afbeeldende, bezig zijn, om de tekenen van Dwang en Heerschzucht, onder den (luier der vergetelheid voor eeuwig te verbergen. Zijnde gegraveert door ï. Koning, na de Tekening van J. van Meurs , hoog 19, en breed 16 duim, a . . . J3'--' Eenige weinige Proefdrukken, a . ƒ 4: -: -
Jgt fraaije Nederlandfche Gezichten, geteekend en gegraveert , door K. F. Bendorp , verbeeldende L De Stad Veere bij den Hont te zien. II. De Stad Vlisfingen, van den Zeedijk te zien. III. Het Boschies-Eiland , buiten de Oostpoort, van de Stad Rotterdam. IV. Gezicht op den Hoogendiik, bij de laatfte Moolen. buiten de Oostpoort, der Stad Rotterdam. V. S. Geertruidenberg uit de Salmftcek te zien. VI. Gezicht van het KasY o teel



■ teel Rammekes in Zeeland. VIL De Hoek van de Lek bij Krimpen. VIII. Gezicht in den Ysfel, a . . . . ƒ 3: —: -
Eenige weinige beste drukken, opgroot Rooijaal Papier, a . . . . ƒ 4: 10: -
En deze of geene plaat apart, i . ƒ—: 12:Een Stel van vier-en twintig fluks zeer fraaije Plaaten, om geplaatst te worden in de VolksLif.djens, uitgegeven door de Maatfchappij: Tot Nut van 't Algemeen, a . . ƒ 2: 4:-
Dezelfde Plaaten , eerfte afdrukken , in gr. 8vo formaat , om in de Exempl. weike de Leden dier Maatfchappij bezitten, geplaatst te kunnen worden , a . 1 . . ƒ3: —: -
Dito Plaaten, ongeletterde Proefd rukken, a ƒ 4: — :-
Grondbeginfelen der Menschkunde, door wijlen den Hoogleeraar G. van der Voort, twee deelen, in gr. 8vo. . . ƒ2:4:-
Wijsgeerige Verhandelingen. Vertaald door wijlen G. van der Voort, in gr. 8vo. ƒ—:i8:-
Qrestes en Hermione, of de kracht der edele en zuivere liefde, door den beroemden J. J. Duscn. Met eene Voorreden , van Mr. Riiynvis Feith , in gr. 8vo. . . . ƒ 2:10:-
Nagelaten Schriften van Margaretha Klopstock , in 8vo. . . . ƒ2:4:-
Een-en-zestig Leerredenen, over den voortreflijken brief van Paulus aan de Kolosfenfen, door wijlen den Godvruchtigen Leeraar ï. A. Clarisse , 5 deelen, in gr. 8vo. (in plaats van ƒ n: 14:-) voor . . . ƒ 5 = —•'•
Leerredenen over den Heidelbergfchen Katechismus, door wijlen den beroemden Hoogleeraar P. Cur tenius, 4 deelen, in gr. 8vo. (in plaats van ƒ 14) voor . • • f9-—:■
Ne-



Nederduitfche Sprankkonst, ten dienfte der Nederlandfche Taaibeminnaars. Uit de Werken der beste Schriiveren en der beroeindlté Dichteren faamcngefteld, door E. Zeydelaar, in gr. 8vo. ... . ƒ t'.i«:-
Nuttigè Uitfpanningen voor de Nederlandfcbe Jeugd; door C. Muller, in 8vo. . f—:i8:-
Uitgezogte Bijbel fche Verbaalen, tot een Leesboek voor de Jeugd , door den Hoogleeraar H. P. C. Henke. Met een Voorbericht van wijlen J. F. Martinet, in 8 vo. met fraaije Plaaten, a ƒ i: 8:-
Het zelfde Werkjen, zonder Plaaten, a ƒ—:i2:-
Nuttige en Aangenaame Tijdkortingen voor de Jeugd , beftaande in 74 Merkwaardige Gefchiedenisfen, &c. in 8vo. a . • ƒ—:i5'--
Tooneelftukjes of kleine Schouwfpelletjes voor de Opvoeding der Kinderen , door den Heer van Saint Marc , in 8vo. zijnde in 't Fransch en Hollandsch , tegen over eikanderen gedrukt, a
/-:i4:-
Zedekundige Lesfen voor Jongelingen , door J. J. Kaemmerer, in 8vo. a . . f i: 2:-
Palmbladen, of uitgeleezene Oofterfche Vertellingen voor de Jeugd, door J. G. Herder, in 8vo. . 4 • • • /-:i8:-
De Vermaarde Historie van den braaven Gillis Zoetekoek. Een kleine Jongen, die van het leeren leetde, in 8vo. met Plaatjes, i . ƒ—: 5:8
Tederhartige en Naarvolgcnswaardige Liefde, van een drietal Kinderen, omtrent hunnen waardigen Vader, in 8vo. . . ƒ—: 61-
Iconologia , of uitbeeldinge des Verftands, door C. RrrA. Een Werk zeer dienftig voor Redenaars, Poëeten, Schilders, Beeldhouwers, Te-
is-



termrs, en alle andere Konstbeminders en Lief- ■ h»übers der Geleerdheid en eerliike Wetenfchatfpen en inzonderheid voor de Leergierige Jeiud. Verb-eld in tweehonderd drie Reeldtemsfen , ieder met nutte enJtkhtelijke Vasrzen verrijkt. In 8 v o a/ - : 11 : Vaderlandfche Kindervreugd, vertoond inagt Kunstplaaten, met toepasfelijke Gedichtjes. In 8vo. a • • " * '1
Kort Begrip der Nederlandfche Gefchiedenisfen, zedert de aankomst der Batavieren tot den tegenwoord i gen tijd. Ingericht naar de vatbaarheid van Jonge Kinderen. In fen klein Formaat, zeer zinJdelk gedrukt, en met 60 fraaije Kunstplaats verfierd, a • • .'* .■"
Het zelfde Werkjen in 'tFransch.met 60PI. a/ 2: —: -
Vaderland=ch Loterij-Spel, voor de Nederlandfche Teue'd. Befraande uit 60 Loten, zonder Nieten, en verdeeld in 6 Clasfen, met twee daar bij behoorende Boekjes, ter uitlegging. ' ƒ 3 : —: -
Zinfpeiende Gedichtjes.door J. le Franco, van Berkhey ter uitlegging van een aantal fraai-e Printverbeeldingen, naar de keurige Tekeningen van Mejufvrouw Ciialon, in het Kopergebragt, door P. de Mare. In gr. 8vo. • ƒ2:10.-
Eenvoudig Onderwijs in den Godsdienst voor KinTen , door J. G. B.osenmuller. 1°, ^ gO.
A-inleiding tot eene onverftandige Opvoeding der * Kinderen, door den beroemden C. G-Salzmann.
In 8vo. a • • ' ƒ 1 • 5 ■ -
Goddelijke aandachten, of vlammende begeerten
eens boetvaardige, geheiligde en liefderijke Ziele,
door P. Serarius, met 45 Plaatjes, a ƒ-. 8,De Voordeden van eene goede Opvoeding;gefchetst
in het Leeven van Clitandek. In 8 vo. a ƒ—; 11: •












c8*-'-c£XUBRIS..È,W,
'® WFH OLDEWELTP






H I S T O R Jr E
DER
omwentelingen,
VOOR
Sc x 3sr jd je jr. m



Hl S T O ï IE
D ï E
O IfE NTELI]NTG
in
Yaderlanèlfclie Cefpretken
YO O V
KIN D ER E
cLo or
JOIANNES HAZE1T, C. Zoon.
Te AMSTy. R3) AM,In; VAN Vï. IÏ.T ENHAZET. MD CCXCVI.






VOORREDEN.
WAARDIGE OUDERSt
Heb ik van tijd int tijd, mijne fnippèruureft bejleed, om voor uwe Kinderen, de cenigjle panden uwer liefde, eenige Wcrkjens te jchrijven, ten einde hen in de kennis der zeden en deugden , als mede in het Godsdienflig leeven, te onderwijzen , en voor te lichten; en hebben deze Werkjens, blijkbaar uit het jlerk vertier, dat dezelve gehad- en nog hebben, uwe genoegens weg gedraag en, behoeve ik dan welveelwoorden le bezigen, om u dit Vaderlands en Leerzaam Werkje aan te •prijzen? „ Neen , zullen zommigen uwer zeg-
gen, maar wij vreczen dat 'er te veel partij„ digheid in zal gevonden worden?'
Legt eerst alle vrees en vooróórdeel af; en fehroomt nimmer, welk cene partij gij ook toegedaan zijt, blanke waarheden, zelve te verneemen , of door uwe Kinderen te laaten onderzoeken; te meer, daar ik in dit Werkje, de Jeugd, niet aanvuur, om deel te netmen in deze of die partij; gelijk dit in mijne algemeens Leerin* 3 %ett



a VOORREDEN.
gen blijkbaar is, die ik agter ieder .gejprek, met geletterde aanhaalingen , heb laaten volgen; en
die ook m deze orde moeten geleezen worden »
tiaamlijk:
leder gejprek, is eene gefchikte leesles voor een Kind, en ook genoegzaam voor een'' avond, of zulk een tijdsbepaaling, als aan het zelve vergunt wordt.
Zoo dra dit Kind, e&ï aanvang neemt, met het leezen van zijn gejprek, moet hei eerst iets zichtbaars voor zijne algemecne Leeringen plaatfen, die agter ieder gefprck behooren; en zoo dikwijls het eene aanwijzende Letter, in zijn gejprek, aantreft, moet het zich naar die letter bcgeeven, om te zien wat daar van gezegd wordt, en dan weder naar het gefprek keer en, tot aan eene •volgende letter, enz.
Dit achte ik nodig, hier tusfehen te voegen, ttn einde het Werkje met vrucht tc doen gebruiken*



VOORREDEN, m
Wat toch kunt gij meer van een'Publiek Schrijver begeer en, dan uwe Kinderen, voor liet hvaade , '* welk zich in zoortgelijke Gefchicdenisfen openbaard, gewaarfchouwd te hebben , en het goede welk zich daarin ontdekt, aangeprezen te zien ; en over het geheel, dat 'zij opgeleid worden, tot nuttige Leden voor zich zelve, en de geheelc Maatfchappij ? En dit is mijn doel, in het geheelc Werk, waarin gij dit bewaarheid zult vinden ; en daarom heb ik alleen de oorsprongen der verfchïllcn, en de voornaamjle gebeurenisfen verkoozen; en mij zoo veel moogUjk y bij het gewicht der zaaken, naar de vatbaarheid der Kinderen gefchikt, 't welk zeker moeilijk is.
En, daar nog de zaaken van ons lief en dierlaar, maar tevens gefolterd Vaderlanden geheet Europa, niet geëindigt zijn, is echter mijn vuurig verlangen, dat ik niet weder in de gelegenheid mag gefield worden , om dit Werkje met zoortgelijke droevige en voor zommigen blijde to-
ncelen te moeten vervolgen; maar dat God,
die het gansch heelal regcerd, eerlang zich mag f 3 int-



* 5 *
TWEEDE GESPREK. Pietje.
Vader weet gij wel, dat 'er zoo veel gewapende Burgers voor de deur (taan?
V a d e e.
Ja Pietje! dat weet ik wel, want ik heb, dezen .avond, met die Burgers, de wacht,
A 3 Mist-



%. 6 3 Mietje.
Ta, Vader! wij hadden zoo even een gefprek, over uwe Montering , als Capitein van de Burgerïj, — en over de omwenteling van 1787, en over de ontftcltenis en ziekte van Moeder , bij
die omftandigheid ; en daar dit Pietje , noch
Jantje, niet kan heugen , en ik 'er niet genoeg van wist, om 'er veel van te kunnen zeggen , zoo is ons vriendelijk verzoek , of gij zoo goed geliefde te zijn , om ons die gefchiedenis te verhaaien ?
Vader.
Ik kan dit verzoek aan u, mijne Kinderen! niet weigeren ; en het is voor u meer dan tijd , om te weeten, de rampen en tegenfpoeden , zoo wel als de voorfpoeden van uw Vaderland. — Maar ik heb nu maar een half uurtje tijd , om dat ik de wacht moet betrekken , gelijk gij ziet dat de Burgers reeds vergaderen , dus verzoek ik, dat gij aandachtig luistert en zoo
gij iets niet begrijpt, kunt gij andermaal aan mij, pf aan uwe Moeder 'er naar vraagen, tot zoo lang



& 7 $
gij, een volkomen begrip van het verhaalde, zult bekomen hebben.
P i e t j e.
Als het u gelieft, Vader.' wij zullen aandachtig luisteren, naar alles wat gij ons zult vernaaien. —
Vader.
Komt, lieve Kinderen ! neemt dan uw plaats, en zet u bij mij en uwe Moeder , dan zal ik aan uwe eerfle nieuwsgierigheid voldoen; en deze is, over mijne Kleding of Montering, niet waar? —
Pietje.
Ja , Vader! gij zijt even als een- Franfche Offir eier gekleed.
V a d e b.
, Het is ten minften in dien fmaak, Pietje! maar dit zal wel veranderen, wanneer de Schutterij geregeld wordt. — (*)
Miet-
(*)' Bij de Orgamfatie der Schutterij is dc kleding der Officieren veranderd.
A 4



t n i
Vader.
Keen, lieve Jan1 ik weet wel wat gij zeggen wilt, ik zal zorgen dat gij nog wat tijd overig hebt, om aan uwe fpeeluurtjens niet hinderlijk te zijn.
Mietje.
Nu, Vader', wij wenfchen u eenen rustigennacht, en veel genoegen. —
Vader.
Ik bedank u, lieve Kinderen 1 ik wensch dat gij gerust moogt flaapen, en dat gij, in het morgenuur, met het volgende Dichtftukjen, uwen Schepper zult moogen danken:
Gij hebt ons weêr behoed, ó Heer! Wij zingen uwen naam ter eer,
Voor al uw trouw en zorgen; Gij hoede ons in den duistren nacht; We ontwaakten, met hernieuwde kragt.
Bij d' aanblik van den morgen. —
Schenk



t 12 j)
Schenk ons nu weêr hernieuwde vlijt, Op dat we, in onze jeugd, den tijd
Naar uwen wil bededen; Zoo worden wij, door u geleid, Voor aarde en hemel toebereid ,
Tot nutte en waarde leden! —-
DER-



1 13 )
DERDE GESPREK.
M I E X J E.
nier! gij hebt ons gisteren belooft, om de Gefchiedenis van ons Vaderland, involgende Gefprekken, te zullen verhaalen, en nu zijn wij wsder tot u gekomen , om u te vraagen , of gij gelegenheid hebt, aan die beloften te kunnen voldoen? —-
V «



1 14 i
Vader.
ó Ja, lieve Kinderen 1 neemt uw plaats, en wij zullen terftond beginnen.
Jantje. Moeder! mag Ik dan aan uw* fchoot blijven, cm te luisteren naar het geen Vader zal vernaaien; of mag ik 'er niet bij weezen?
Moeder. ó Ja , lieve Jan'. gij moogt het zoo wel , als uw Zusje en Broertje , hooren , gij zijt immers ook nieuwsgierig?
Jantje.
6 Ja, Moeder', als ik het maar begrijpen kan. Moeder.
Nu , al wat gij niet kunt begrijpen, zal Vader u hier na wel leeren, als gij wat ouder zijt. — Pietje.
Maar, Vader! gisteren hebt gij ons gezegt, altoos getrouw geweest te zijn, aan uwe Vaderlandfchö verpligting-, als Capitein in de Schutterij; hoe komt het dan , dat men u weder uit dien post heeft gezet, en nu weder in denzelven? —
V a'



t 15 i
V a n e e.
Dit is gefchied, Pietje! door de onderfcheidene Omwentelingen in ons Vaderland ; dat men mij uit dien post heeft gezet, is gefchied door menfehen die geen prijs of verdienfte fielden in mijne Vaderlandsliefde, wijl 'er toen, alsnog, veifchillen heerschten, onder de menfehen, dat den eenen dit en den ander weder wat anders, Vaderlandsliefde noemde, fchoon de ontzetting van zulk een* post, mij geen nadeel, in mijn beilaan, toebragt, maar veel eêr voordeel; — doch deze post eenen eerpost zijnde, wierdt ik hier in gefchonden, en door tusfehenkomst der laatfte Omwenteling, weder herfteld! —
Mietje. Maar wat is dan de rechte Vaderlandsliefde?
V A d e e.
De liefdevoor het Vaderland, Kinderen! beftaae 'hierin , dat wij het belang van alle menfehen , trachten vóór te fcaan, ofte bcvoorderen, dat is: wanneer wij zien, dat een Land, of Volk, door buiten- of binnenlandfchen Koophandel, moet beftaan, als mede door Fabrieken, Kunftea en Weten-



t 05 M
tenfchappen, dan zijn wij verpligt te zorgen, dat deze niet verwaarloosd worden ; maar, in tegendeel, waakzaam te zijn , om dezelven meer en meer uit haar verval op te beuren, en tc verbeteren; en dit was het voornaamile doel der Patriotten, waar onder ik behoorde, en nog behoor. — Dan nog behoord onder de Vaderlandsliefde van ons Vaderland, fpaarzsamheid, nederigheid, goede trouw en oprechtheid, waar mede onze Voorvaderen, altoos beftempeld zijn geworden, bij andere Volken en Natiën. — Ook behoord 'er bij gevoegt te worden , een godsdienftig en zedelijk gedrag in alle onze handelingen. —
Mietje.
Waaven dan die menfehen, die u uit uw' Post gezet hebben , tegen zulk eene Vaderlandsliefde, als gij ons hebt voorgefield? — Vader.
Die menfehen , welk mij, bij de Omwenteling van 1787, uit mijn' post gezet hebben, waaren wel van die gedachten, (nu fpreek ik van de besten onder hen) dat zulk eene liefde voor het Vaderland, nuttig en heilzaam is, maar zij hadden, boven dien, eene liefde voor den Prins, of Stad-
hou-



r * Af i
houder, waarover wij nader moeten fpreeken j doch zij hadden eene voornaame befcbuldjging tegen de Patriotten, en waar mede zij veele een* vouwigc menfehen, in haateüjke denkbeelden biagten, naamlijk: dat da zaak van verfchil tusfehen den Prins en de Patriotten , alleen beftond , in eene ondermeining of omverwerping van den Gereformeerden Godsdienst, en dat zij bedoelden de PvOomfcheReliegie, tot den Heerfchenden Godsdienst te maaken. [Zie Algemeens Leeringcn Letter (a) ] Mietje. En was dit zoo niet?
Vader.
Het was geheel valsch, want de Patriotten vaii dien tijd, hebben daar van geheel andere blijken gegeeven in 1786", toen men, in onderfcheidene Steden, Regenten buiten bewind zettcde, wierderi 'er geene Roomfcheu , maar Gereformeerden weder in hunne plaatfen aangefteld; ■— doch hier over zult gij eene aanmerklijke verandering ontmoeten, als wij over eene nadere Omwenteling moeten fpreeken : —— deze menfehen ( de Prinsgezinden naamlijk) begreepen echter, hoe ongegrond , dat zonder een' Stadhouder dit Land niet kort B b«*



k IS 3
beiïaan , en bleeven dus bij die gedachten, dat de Gereformeerde Godsdienst, zonder den Stadhouder , onherftelbaar verlooren was ; te meer, om dat hij of zijne Voorzaten de grondleggers van dien Godsdienst waaren geweest, en dus ntt nog door hem moest befchermt worden.
Pietje. En was dit niet waar? —
V a d e k.
Ja, Kinderen.' dit was voor een gedeelte waar; omtrent de befcherming, maar niet omtrent de grondlegging of .daarftélling van die Religie, dit was de zaak van Calvijn ; doch het was meest een verkeerd voorwendfel, [Zie Algem. Leeringen Letter (&)] maar de zaak van verfchil niet; en daarom zal het nodig zijn, dat ik u de verfchillen op geef, op dat gij dan een recht begrip van de
Gefchiedenis kunt krijgen; 1 • dus moet ik u
eerst melden , hoe en op welk eene wijze, dit Land beftuurd of geregeerd wierdt.
Dit Land moest geregeerd worden, door {redelijke en provinciaale Regenten. De ftedelijke Regenten moesten, volgends de Privelegien, aangefteld worden, door de Burgerijen in iedere Stad, en



C 19 i
uit deze Stedelijke Re geerings Leden, wierderi dan weder provinciaale Regenten gekoozen, naamlijk : uit iedere Stad een perfoon, en dezen wier-' den genoeint, bij voorbeeld, de Staaten van Holland , Gelderland, Zeeland, Vriesland, enz. •
uit ieder dezer provinciaale Regenten, wierdt we» der één perfoon gekoozen, en dus zeven in getal, of eigenlijk zeven ftemmende perfoonen , om dat iedere Provincie, zoo veele perfoonen kon zenden, als zij bcftaanbaar oordeelde, doch iedere Provincie had maar ééne item, in de uitoefening der opperde magt, en de befchikking van Oorlog of Vrede; ook hadden dezen het beftuur over da Generaliteits Landen.
Mietje. Welke Landen moeten wij daar door ver-' ftaan? —
Vader;
De zoogenoemde Generaliteits Landen , zijn i *s Hertogenbosch, de Meijerij, de Baronie vanBre» da, Bergen op den Zoom, 't Land van Kuijk, StaatsVlaanderen, Maftricht en 't Land van Overmaaze.
Maar bij deze Regeering, had men in 1747, een' Stadhouder gekoozen, en in 1748 dat Stadhou.
B a der*



(. ao i
derfchap, erflijk verklaard, welke Stadhouder deVader van dien Prins was, waar van wij zoo even gefprooken hebben. —
Mietje. Zijn 'er te voorcn geen Stadhouders geweest? Vader.
Ja, Kind! doch dezen hebben dat Ambt nimmer, met zulk een uitgebreid Erflijk recht, bezeten , wijl in 1748 hetzelve Erflijk wierd verklaard, in de Mannelijke en Vrouwelijke lienien, om de onaangenaamheden voor te koomen , welke veelal, bij groote verkiezingen, in een Land voorvallen; en als zodanig wierdt het aan Willem den Vierden opgedragen ; en dus is zijn' Zoon , in dat Erfrecht, hem opgevolgd.
Pietje.
In wat Jaar is die Prins .Stadhouder geworden? —
Vader.
In 1766, toen hij meerderjaarig wierdt gerekend, zijnde Agttien Jaaren. — Deze Stadhouder nu, had, zoo wel als deszelfs Vader, nog twee Ambten van veel gewicht.
Mietje,
En deze waaren?
V



<. 21 i
Va de r.
Capitein Generaal, en Capitein Admiraal; deze Stadhouder is een eigen Neef van den Koning van Engeland , en is gehuwd aan de Zuster van den Koning van Pruisfen, heeft eeh Dochter en twee Zoonen. — Nu zal ik u zeggen waarom de Prins tot Stadhouder , Capitein Generaal en Admiraal verkoozen is. —
Mietje.
Als het u gelieft, Vader! wij zullen aandachtig luisteren.
Vader.
Ja, lieve Kinderen! dit verwacht ik ook van u , en daar bij, dat gijlieden deze kleene, doch weetenswaerdige Gefchiedenis, in uw geheugen houdt.
Als Stadhouder, was hij verpligt, om alle verfchillen tusfchen Burgers en Regenten, op de minlijkfte wijzen te vereffenen, ten minfte daar toe de hand te leenen, en naar de Privelegien der Burgeren, zich te gedragen.
Als Capitein Generaal, was hij verpligt de orders , welke hem van de provinciaale Regcering gegeeven wierden, in zaaken van Oorlog te Land, getrouw op te volgen, en te gehoorzaamen, en een B 3 goe-



& 22 $
goede krijgstucht te houden, in het Leger van dea Staat; als zijnde, hier in, de opperfte Bevelhebber, in de uitvoering der aan hem gegccven orders.
Als Capitein Admiraal, ftond hij onder dezelve verpligting, in zaaken van Oorlog ter Zee; — als mede om Officieren aan te Hellen, enz, — (*)
M t E T J E.
Wel zoo Vader', dan was de Frins waarlijk een groot Man. —
Vader.
Ja, Kind! maar eene grootheid, waar van veela menfehen een misbruik gemaakt hebben, door 'er Tiog zoo veel bij te voegen, dat menfehen die onkundig waaren , begonden te begrijpen, datdePrins de opperfte van het geheeje Land was; - en evenwel dit zoo niet zijnde, kon het niet anders, zoo dra het begon te haperen aan den algemeenen welvaard, of men begon rond te zien, naar de eerfto eorzaaken. - {Zie Algem. Leeringen Letter (0 ]
Pietje.
(*) Men zou hiér wel eene nadere omfelirijving hebben kannen geeven, omtrent de Regeering van Steden, Prbvincien en Ridderfchap, en bijzondere Collegien, maar dit zou den Kinderen te omflagtig vallen , in hun begrip ; wij hebben dit alleen aangeftipt, om de oorzaak der ge» fchillen te zoeken, en die aan te wijzen.



Pietje. En mosst men dan die oorzaaken en alle die gebreken, bij den Prins zoeken.
Vader. Het is natuurlijk, Pietje! dat die in een Land veel te zeggen of te gebieden heeft, ook aan veel verandwoording blootgefteld is. 'Er beflond reeds onder veele Burgeren, eene ontevredenheid, dat men hen de aanftelHng hunner Regenten had ontnomen, door dit hun recht aan den Prins te fchenken.
Dan nog waaren veele menfehen misnoegt, over de verwaarloozing der Gildens, en nog zoo veele andere Stedelijke Voorrechten; doch over dit alles moeten wij nader fpreeken. Met den Koophandel, die het gewichtigfte beftaan van dit Land is, namen alle onze onlusten en Burger verschillen, eenen aanvang. —
Mietje. Is dan de Koophandel, voor dit Land, zoo noodzaaklijk, en Helde de Prins daar geen belang in?—>
V a d e r.
Of 'er de Prins veel of weinig belang in ftelde, zullen wij nu niet onderzoeken, wijl wij hier over nader moeten fpreeken; maar dat de Koophandel voor dit Land noodzaaklijk is, zal ik u nader beB 4 wij-



wijzen. Dit Land, wordt door meer dan twee mlUoenen menfehen bewoond, en is uit de «eenheid van hetzelve, niet in ftaat, om deze menfehen te yoeden , door middel van Landbouw , Kunften , Wetcnfchappen, enz. — Engeland heeft dit met ons gemeen, dus is het natuurlijk, dat de Engelfchen, en wij Hollanders, altoos jaloers, op elkanders Welvaart en Koophandel zijn; — al is het zelfs onder fchijn van vriendfehap, zoo blijven wij nochtans vijanden in den grond; te meer, daar de Engelfchen, eenen naijver bezitten, die de eerlijkheid dikwijls te boven gaat: - en hier uir zijn al-^ toos onze gefchifien en oorlogen, met die Natie, gefprooten;- gelijk ook in het jaar 1780, uit dien oorlog , alle onze Staats rampen gebooi-eh zijn , Waar over wij nu nader zullen fpreeken.
P i e t J e.
Lieve Vader', gij maakt mij hoe langs zoo meer nieuwsgieriger, Vader.
Met zoo veel te meer bHjcVfchap zal ik voordgaan , u het belangrijkfte te vernaaien. Engeland had een' geruimen tijd, in Oorlog met de NoordA-rencaancn geweest, dis, door de hulp van Yrankrijk, zich (ot vrije Republiekeinen maakten;
want



•t 25' *
want de Engelfchen begeerden, dat de Americaanen inet niemand eenigen Koophandel zouden drijven, dan met hen alleen; doch deze baatzuchtige eifchen, kwamen hen duur teftaan. [Zie Algem. Leeringen Letter (d) ] ln dien Oorlog, zochten onze Kooplieden hun voordeel, door aan de Americaanen, zoodanige Waaren en Koopmanfchappen te zenden , als zij nodig hadden, beftaande in levensmiddelen enz. — De Engelfchen, konden of wilden dit niet gedoogen, en roofden niet alleen die Scheepen weg, die naar, of op de hoogte van America beftemd waaren , maar ook die , welke geene betrekking op dien handel hadden;— en dit deeden zij , zonder dat zij zich als Vijanden van deze Republiek verklaarden. [Zie Algem. Leeringen Letter (e) ] De Kooplieden hier over klagende bij de Staaten Generaal, en bij den Prins, kreegen naauwlijks voldoenend andwoord ; zij verzochten om Oorlogfcheepen , ten einde hunne Goederen , tegen de roofzucht der Engelfchen , te beveiligen; dit wierdt van tijd tot tijd vertraagd enuitgefteld, en 'erkwam
geen hulp of befcherming. Dit liep zoo hoog,
dat men begon te gelooven, dat hier van de Prins en zijn Opvoeder de oorzaaken moesten weezen, alleen uit Familie belang. [Zie Jlgem. Leer. Le'.t-(f}] i; 5 Mi£T-



1 34 *
Oorlog heeft de Engelfche Natie veel fchande en fchade veroorzaakt, met verlies van het geheele Land , wijl de Americaanen zich toen geheel los rukten van het gebied der Engelfchen; want Noord-America was een ontdekt Land, door de Engelfchen, die daar eene volkplanting oprigteden, en daartoe alle uitnodigingen hadden gedaan, met belofte van vrijdom van alle Lasten, eenige volgende jaaren; dit gelukte: en veele menfehen uit het Keurvorstendom dePaltz, trokken derwaards, met Vrouwen en Kinderen, waardoor Noord-America , met befchaafde menfehen, bevolkt wierdt, en in eenen goeden ftaat gebragt , ingevolgen de beloften die aan hen waaren gedaan; dan de tijd der vrijheid van belasting verloopen zijnde, zouden wel is waar de Engelfchen recht gehad hebben, om Verpondingen of Lasten van de NoordAmericaanen te vraagen, maar zij hadden geen recht op de vruchten, die zij teelden, om hen te dwingen, die alleen naar Engeland en niet naar een ander gewest te moogen zenden , ter verkoopmg ; wijl de Koophandel, voor alle menfehen, altoos heilig en vrij moet zijn: 't was dus natuurlijk, dat de Kooplieden van dit Land, hier veel aan geregen lag, of zij de goederen en vruchten, van de
Noord-



t 35 1
Noord-Americaanen, of uit de handen der Engelfchen moesten koopen, en dus gaf dit aanleiding, dat onze Kooplieden alles aanwenden wat tot on« derfteuning der Americaanen konde dienstbaar'zijn; —— maar ook gaf dit aanleiding, dat de Engelfchen op onze Kooplieden zeer te onvreden wierden, en daarom zeiden ook de Prinsgezinden, ,, het is de ,, fchuld der Kooplieden dat wij in Oorlog met Enge,, land komen, want zij mogten zich met de zaak det ,, Engelfche onderdaanen (zoo noemde zij de Noordêi Americaanen) niet bemoeien!" en dus kunt gij hier de waare oorzaak vinden, waarom de Prinsgezinden , zoo tegen den Oorlog met de Engelfchen, en de wapening ter Zee, waaren. —
(e) Dit was de hoogde onrechtvaerdigheid; —— eene daad van verraad, en die de Kooplieden aanmerklijke verliezen toebragt: fchoon de Koning van Engeland , na dezen onverwagten aanval, (waar door de Kooplieden meer dan 200 Scheepen wierden ontrukt) aan deze Republiek, wel den Oorlogverklaarde, herftelde dit echter de verliezen onzer Kooplieden niet: — daarbij wierden onze Eilanden St. Eujlatius, St. Martin en Seba, voor dat de Oorlogs-verklaaring aldaar bekend was, met een groot aantal Scheepen, veroverd j 't welk met veel C 2 plun-



plundering verzeld ging. — Men behoeve das niet te vraagen , welk eenen haatlijken invloed , zulke daaden, in de harten der ongelukkige Kooplieden, veroorzaakten; en van daar komt het ook, dat de meeste Kooplieden, de zaak der Patriotten waaren toegedaan, met eenen ingekankerden haat, tegen de wanbedrijven der Engelfchen. — Leert dus hier uit, lieve Kinderen! dat niets verachtlijker is, dan zijn partij onverwachts aan te vallen, om hem dus van het zijnen te berooven; tracht dus altoos opregt met uwen Naasten te handelen, al was het dat hij u een' vijand waare; hebt gij iets tegen hem, of zijn gedrag, waarfchouwd en vermaand hem , eerst met vriendelijkheid en reden , en geeft hij hier aan geen gehoor, dan eerst is het uw beurt, uw billijk recht te vorderen, door gepaste middelen, overeenkomende met de misdaden, en. het recht der natuur.
(ƒ) Dit moet u leeren, in de aan u toebetrouwde- zaaken of posten, noch Vader, noch Moeder, noch Familiën, te ontzien, in de uitoeffening uwer duure verpligting, wijl het heilig recht, geene- bijzondere belangens kent.
(g) De Hertog wierdt befchuldigt, dat, toen aijn beiïuur over den Prins ten einde liep, hij
dsn*



* 57 •*
den zei ven eene acte van verbindenfs had doen tekenen, om zonder voorkennis en goedkeuring van hem, niets te verrichten. — Deze Hertog nu een Duitfcher zijnde, begunftigde alleen de Duitfchers, het zij met Militaire, of door zijn' invloed, met Burgerlijke ambten, waar door de Nederlanders, hoe braaf en bekwaam ook, altoos wierden te rug gefield; en dus gaf hij eene algemeene reden tot misnoegen jegens hem; 't welk de eerlijke Prinsgezinden, zoo wel als de Patriotten, begreepen. — Maar laat dit vooral, u tot lee. ring flrekken , om (leeds rechtvaerdig te handelen, — en fchoon alle menfehen uw Natuurgenooten zijn , dat gij echter de voorrechten, die aan u ftaan te fchenken, toedeelt aan die geenen, welken 'er het meesten recht of aanfpraak op hebben. —■
(/;) Hier uit kunt gij leeren dataanhoudendenood hernieuwde klagten veroorzaaken ; en dat hij die daar in blijft volharden, eindelijk, al was het voor een gedeelte, zijne wenfehen vervuld ziet; — en dat een rechtmatige aanklagt, wel voor een' tijd, maar niet altoos kan verdooft worden. En ook dat een lang getergd Volk, eindelijk, moed en krachten betoont, om zijnen vijand, zelfs meteen kleene magt, het hoofd te bieden.
c 3 m



, (i) Hier uit moet gij leeren, hoe groot en mag.tig uw vijand weezen mooge, dat gij nimmer de Almagt, zegen en goedheid van God uwen Schepper, uit het oog moet verliezen, wijl alle onderneemingen daar van afhangen ; en dat de iecht.vaerdigheid der zaak, in den ftrijd, de zuiverde heldenmoed voortbrengt.
. Maar vooral moet gij niet ongevoelig zijn, omtrent foortgelijke onlusten en gebeurenisfen , wijl dezelve veelal, eer tot vermindering, dan tot verbetering (trekken: — want het blijft een ontegenzeglijke waarheid, daar verdeeldheid heerscht, komt verwoesting , vooral wanneer de verdeeldheden , in onzen eigen boezem gekoesterd worden, dat is te zeggen: wanneer dezelve in ons eigen Vaderland geteeld worden, en dus den inwendigen welftand benadeelen. Ziet daar lieve Kin¬
deren! vergenoegt u nu hier mede, tot een volgend Gefprek. —
VIER-



t 39 »
VIERDE GESPREK. Vuil,
Wel nu, Kinderen! zijt gij weder faamen gekomen , om met mij, over het voorgevallene in ons Vaderland, te fpreeken? —
Mietje. Ja, Vader! wij zijn weder op nieuw begeerig, te wceten, hoe de zaak der Omwenteling is uitgevallen.
Pietje.
Vader! Omwenteling, wat betekend dat woord? Vader.
Het woord zelve, Pietje! betekend omkeering, verandering, enz. — Maar het wordt hier betreklijk gemaakt, aan heerfchende partijfchappen, zoo dat dan deze en dan weder eene andere partij, de heerfchende, gebiedende, of overwinnende is. [Zie Algem. Leeringen Letter (s)] Neemt nu uw plaats, Kinderen! om naar mijn verhaal te luisteren. Hoe voordeelig de Slag, op Doggersbank, ook mogt uitgevallen zijn, gelijk gij uit het voorgaande gefprek hebt vernomen, wierdt echter deze Oorlog met de Engelfchen, door het besteen C 4 be-



€. 4° i
belangrijkfte gedeelte der Ingezetenen van ons Vaderland, allernadeeligst befchouwd; en wel, om dat dezelve niet niet ijver wierdt doorgezet , daar men overal, op de Timmerwerven., een aantal gebreken vond, die bet werk vertraagden. [Zie Algem. Leeringen Letter (fc) ]
J a n t j f.
Welke menfehen zijn dat, Vader! die gij , het beste en belangrijkfte gedeelte der Ingezetenen , noemt ?
Vader.
Hier door, Jantje! moet men verftaan , de Kooplieden, Fabriekeurs, Handwerkslieden, en allen, die door Kunften en Wetenfchappen , beftaan ; wi;l het Volk, zoo als ik reeds te vooren gezegt hebbe, voor het grootfte gedeelte, 'hier door, in ons Land moet gevoed worden. Ook behoord hier bij geteld te worden , de Boerenftand, wijl de Landbouw, heel veel toebrengt, aan het beftaan der Ingezetenen; doch nu moet gij u niet verbeelden, dat Sjouwerlieden, Daglooners, enz. flegte menfehen zijn; dit zij verre van mij, u zulks te leeren. [Zie Algem. Leeringen Letter (e)] Jantje.
Dan wil ik ook een' Koopman worden!
Piet-



t 41 i
Pietje.
En ik een' Fabrikeur!
Vader.
Het is mij aangenaam, Kinderen! in a eenen lust tot werkzaamheid te ontdekken ; wij zullen eens zien, als g;j wat ouder zijt, of gij dan die bekwaamheid zult hebben, dat men aan uwe keuze zal kunnen voldoen.
Mietje. Och, Pietje! laat Vader nu voordgaan met ons al het gebeurde te verh aaien. — Vader.
Men befloot dan eindelijk , om met de Engelfchen, Vrede te maaken , zoo goed men kon, en dus niet voordelig voor ons Vaderland ; wijl 'er weder een nieuwe Oorlog ontftond , met den Keizer van het Duitfche Rijk, Jofephus den 2den. [ Zie Algem. Leeringen Letter (i) ] Mietje. Hoe Vader! al weder een nieuwe Oorlog ? — Vader.
Ja , Kinderen ' als de rampen zich verheffen , blijft het zelden bij één ongeval; en zoo is het ook met de Oorlogen gelegen: — de eene is naauwlijks geftilt, door den Vrede, of de andere doet C s zich



t 4 a 3
zich op nieuw weer hooren, en de vredelievendfte menfehen , moeten 'er dikwijls het meest om lijden. ■—
Mietje.
En waarom deedt de Keizer ons den Oorlog aan? Vader.
Om weinig beduidende beuzelingen. Kind! het begraaven van een'Soldaat op hst Kerkhof den Doel, en eene grensfeheiding die lange jaaren was agter gebleeven, ook begeerde hij eene vrije vaart op de Schelde. [Zie Algem. Leeringen Letter (e) ] Pietje.
Waaren de Burgers toen al weder met eikanderen vereenigt? —
Vader.
Neen, Kinderen.' het vuur van tweedragt begon hoe langs zoo meer te ontbranden, en de Patriotten waren door den Engelfchen Vrede, met de Prinsgezinden nog niet bevredigt; de fchadens van dien Oorlog, hadden zulke diepe indrukzelen gemaakt, in de harten der Patriotten , vooral in die der Kooplieden, dat men hoe langs zoo meer, na eene verandering in het beftuur van dit Land haakten: [Z'.e Algem. Leeringen-Letter (ƒ)] en vooral wilden de Patriotten onderzocht hebben, aan wien het
liegt



I 45 *
ALGEM EENE LEE RINGEN.
(«) Hier uit, lieve Kinderen! moet gij leeren, dat zoo dra 'er partijfchappen en ftaatkundige gefchillen, in een Land ontdaan, iedere partij zijn best doet, om te overwinnen, en, naar zijne denkwijze , te gebieden , dikwijls zonder berekening voor het algemeen belang; maar meest ten voordeelen van zich zeiven , of eenige eigendunklijke bij-oogmerken, om die te bereiken. — Daarom raade ik u, ten fterkden, geene partij ooit of ooit in twistgedingen te omhelzen, alleen uit eigen belang, maar wel' tot algemeen nut en verbetering, en zoo lang gij 'er dit niet in vinden kunt, u gaheel en al 'er buiten te houden, om, ten minden met uw gemoed, bevredigt te blijven. —
(è) Hier uit moet gij leeren, dat Eensgezindheid! de ziel en het leven van den drijd is, en daar deze gemist wordt, houden alle werkzaamheden op; en het vuur Van naarijver wordt verdooft en uitgeblust, waar door de anders behaalde Overwinningen, tot aanmerklijke verliezen, terug keeren. —
(c) Hier uit moet gij leeren, wanneer gij van het beste of van het gemeende deel der Ingezetenen hoord fpreeken, dat gij dan nimmer den mensen of den per-
fooo



*. 46 J
foon moet bedoelen, maar wel zijne belangrijke omftandigheden, of zijn onvermogen, voor het algemeen belang ; want alle menfehen zijn, ieder in zijnen kring, wanneer hij daar in getrouw arbeid, even waardig; maar het fpreekt van zelve, dat een mensch die door zijne beflommeringen, Fabrieken, Affaire, of Koophandel, 50 a 60 Menfehen aan 't werk houd, en die hun beftaan geeft, een belangrijker Ingezeten , voor het Algemeen belang is , dan iemand , die naauwlijks voor zijn Huisgezin het voedzel kan winnen, en dit is het geen hier bedoelt wordt.
(d) Men kan nimmer verftandiger handelen, dan van eene kwaade zaak fpoedig, al is het met fehaade af te zien, om daar door grooter nadeelen te ontkomen ; te meer , als men met vervolging op vervolging bedreigt wordt, en tweedragt en onrechtvaardigheid, een wis bederf trachten te veroorzaaken.
(«) Hier uit kunt gij leeren, hoe weinig moeite het den Vorsten kost, eenen Oorlog te berokkenen, wanneer zij daar door hunne oogmerken willen bereiken , en dat zulks hun ook het gemaldijkfte gelukt, onder een in zich zei ven verdeeld Volk; en wat de vrije vaart op de Schelde betreft, dit
was



*■ 47 *»
was eens vordering welk wij niet konden gedoógen, wijl men te vreezen had, dat dus den Koophandel uit dit Land, naar Antwerpen zou verlegt zijn geworden, om dat die Rievier den toegang uit Zee, naar die Stad gemaklijk maakt; en zoo ziet gij weder hoe de Vorsten en Volken, altoos jaloers op elkanders welvaard, op eigenbelang-zoekende middelen bedacht zijn. —
(ƒ) Hier mede moet gij verftaan , verandering van perfoonen, die niet door den Prins, maar door de Burgerij wierden aangefteld, volgens de aloude Privelegiën. —
(g) Men ziet hier uit, dat alle verbindenisfen van vermaagdfchapping der Vorsten, eenen nadeeligen invloed kan maaken, bij het Volk; en zulks nimmer eenigen fteun offterktekunnen geeven, wanneer dezelve tegen elkander ftrijden moeten , te meer, in zulke gevallen, zoo als wij thans behan. de-,en; _ fchoon min doorzichtige menfehen het tegendeel gelooven. —
(//) Hier ziet gij, lieve Kinderen! welk eenen nadeligen invloed, de tweedragt kan veröorzaaken, zoo dat men veel liever, zijne waare en wezenlijke belangen , wil opofferen , dan eenigzints in zijne opgevatte twisten, iets toe te geeven; 't is wel waar,
dat



<l 48 3>
dat ook onze Voorvaderen eenen tagtigjaarigen Oorlog hebben gevoerd; maar dezen was nog zoo nadelig niet voor den binnenlandfchen welftand, dan deze twistpartijen hebben veroorzaakt , en 't is daarom dat ik u ten fterkften vermaan , om niet alleen Eensgezind, maar ook tevens Vredelievend onder elkander te weezen : maar om deze les te kunnen naarkomen, zorgt dan vooral, dat gij elkander noch uwen Naasten nooit verongelijkt, en beproeft dus eerst alle uwe daaden, die gij aan anderen wilt uitoefenen, of gij zelve zulks zoudt willen gedaan, of alzo zoudt willen behandeld worden; houdt dus deze weinige regeltjens in uw geheugen. —
Eensgezindheid! fteun der Helden! Sterkte en rots, in 't oorlog-vuur! Die in 't ftrijden, en in Vrede, 't Alenschdom waar genoegen fchenkt: Tvveedragt baart fteeds morrend twisten, Scheurt de broeder-band van een; Maar gij bindt door uw vermogen, Vrede, liefde en welvaard faam.
Ziet daar, Kinderen! vergenoegt u nu weder met dit weinige, tot een volgend Gefprek.
V IJ F-



t 49 ■*
VIJFDE GESPREK. Vader.
F ene welvoeglijke nieuwsgierigheid , is zelden voldaan ; en dit zal dus de reden zijn , mijne lieve Kinderen ! dat gij u weder rondom mij plaatst, om onze Vaderlandfche Gefprekken te hervatten.
Mietje.
Ja, lieve Vader 1 wij dachten, wijl het ons gewoon uurtje is, aan ons vorig gefprek, om met u weder een ander aan te vangen. — Vader.
Het is mij lief, Kinderen! dat gij zoo wel uwe leer- als uwe fpeeluurtjens, in acht neemt; maar ik heb mijn laatfte gefprek met Pietje geëindigt, dus zal die wel weeten waar wij gebleeven zijn. Pietje. 6 Ja, Vader! bij de wapening der Burgeren, tegen den Oorlog met den Keizer.
Vader.
Dit is zoo: de Patriotten dan, greepen met bereidwilligheid de Wapenen aan, niet alleen om tegen den Keizer te ftrijden , maar ook om hunne gefchondene voorrechten te herftellen.
D JiST-



li 50 i Jantje. En de Prinsgezinden ?
V * d e k.
Deze wilden dat aan het verzoek van den Prins zoude voldaan worden , die in den Engelfchen Oorlog reeds om vermeerdering van Land-Militie gevraagt had. [Zie Algem. Leeringen Letter (»")] Daar bij begreepen de Prinsgezinden dat het tegen het recht van den Burger ftrijdig was, om als Soldaat in 't Oorlogsveld te treden, gelijk ik te vooren gezegt heb; althans deze Volks-loting om den derden Man veroorzaakte hier en daar veel oproeren, en zou zeker van veel nadelige gevolgen geweest zijn , indien de Koning van Vrankrijk Lodewijk de XVIde, niet tusfchen beiden was gekomen; die de geheele Twist-zaak bij den Keizer afkogt voor twaalf milioenen, waar toe hij de helft betaalde, en wij dus bij onze vrije vaart op de Schelde enz. bleCven. —
Mietje.
Was die Koning zoo vredelievend, Vaderl dat hij de helft daaraan wilde betaalen?
Vader.
Ja, Kind! deze Koning was zeker vredelievend doch niet zonder oogmerk; [Zie Algem. Leeringen



k 60 J>
eenige verzoeken gedaan worden, dat gij dezelve nimmer kwaadaartig van de hand wijst, of belet; want een verzoek ftaat ieder vrij, en het weigeren kom: niet eer te pas, dan wanneer het verzoek, ftrijdig of onuitvoerlijk is; en door zulk een gedrag , zult gij u altoos bemind maaken, en uwe verandwoording gemaklijk zijn.
(/") Hier uit moet gij leeren, hoe ver het komen kon, onder twistende Ingezetenen, dat men . J zou kunnen aanrigten, om een weinig niets beduidende eerbewijzingen; maar tracht ook te gelijk edelmoedig te zijn, gelijk zulks blijkt in 't (lot van ons gefprek, om ook uw' vijand tekunnen vergeeven; en had dit meerder ingang, in de harten der menfehen, 'er zouden zoo veele bloedtoneelen niet worden aangerigt, maar, helaas! de wraakzucht wordt dikwijls zoo ver getrokken , dat zij het menschlijk hart , in dat van een' Tijger, herfchept; fchoon het wel waar is, dat dikwijls vergevene misdaden, den misdadiger ftoutmoediger voor een volgend kwaad maaken; maar dit neemt niet weg, dat het echter eene prijfelijke daad is , zijn' Naasten zijne misdaden te vergeeven; en zoo hij 'er een kwaad gebruik van maakt, dan blijft het ook waar, dat hij eene verdubbelde
ftraf,



tl 6* J
ftraf, zich op den hals haalt, en de Goddelijke •wraak niet Zal ontkomen;— maar Vroeg of laat, loon naar werk ontvangt. — Dan nog moet gij leeren, welk kwaad men al, en welk men niet kan vergeeven, een kwaad 't welk het goed, of dierbaar leven van een ander betreft, en daar men als rechter over gefteld is, moet geftraft worden, zonder aanzien des perfoons ; maar wanneer het ons zeiven betreft, in hoon of belediging , hier over kunnen wij, naar de gefteldheid van ons gemoed, handelen; en dan raade ik u, mijne Kinderen! altoos de zachtfte partij te kiezen.
Dan zult ge uw' vijand gul vergeeven,
Met een oprecht gevoelig hart, Om 't heil van hen die niets misdreeven,
Noch oorzaak waaren van uw fmart. — Dan zult ge als mensch en christen toonen,
Dat gij des Heilands daên vereert, Die zijnen vijand wil verfchoonen,
Wanneer hij zich tot Hem bekeert! —
Ziet daar, lieve Kinderen! zoo hebben wij weder een kort, doch belangrijk gefprek, geëin. digd. —
ZES-



t 02 J>
ZESDE GESPREK.
V a d e r.
II et uurtje is dan weder verfcheenen, lieve Kinderen! dat wij, als te vooren, een' aanvang moe ten maaken van onze Vaderiandfche Gefprekken , volgens mijne belofte aan u gedaan; maar wie uwer weet mij nu te zeggen, waar mede wij ons Iaatfte gefprek geëindigd hebben?
M i e t j e.
Ik wel, Vader! bij de edelmoedige fchuldvergeeving aan Morand , door de Gedeputeerden van Dordrecht, Gevaerts en Gijzelaar.
Pietje.
Ja, Vader! daar van heb ik het Vaersje, agter de Algemeene Leeringen, nog onthouden.
Jantje.
Ja, Vader! ik.heb al die kleine Vaersjes onthouden ! —
Vader.
Nu dat is braaf, mijn lieve Jongen! ik zal 'er u wel meer geeven.
M i e t j.e.
Maar, Vader! hoe dacht de opperfte Regeering
der



€. 63 &
Mietje.
. Wat gebeurde "er verder in ons Vaderland? Vader.
De Patriotten , die in den Wapenhandel zich meer en meer oefenden, trokken van tijd tot tijd, naar, en van Utrecht; — en richtte pok, zogenaamde vliegende of rondtrekkende Legers op , Waar mede zij die Patriotfche Burgerijen te hulp kwamen, die zich te zwak bevonden, om hunne Prinsgezinde Regenten , uit de Regeering te zetten . gelijk zulks mede gefchiede in onze Stad
Amfteldam, als mede in de Schutterij, doch niet door behulp der Burger Legers, maar door de Burgerij zelve: de Patriotten maakten vervolgends een Cordon, — 't welk ftrekte van Gorcum tot Woerden, en zoo verder tot Utrecht.
Jantje. Cordon wat wil dit zeggen, Vadert Vader.
Dit is eene aanéénhegting, of hier komt het voor , als eene belegging van Militairen of gewapende Manfchappen , van plaats tot plaats , die fpoedig bij elkander kunnen getrokken worden.— Dit gereed zijnde, trok 'er eene Staats-Commisfie naar Woerden, alwaar de Rhijngraaf van Zalm ,
als



1 6g 3
als Commandant van Utrecht, zijne orders moest ontvangen. —
De Koning van Vrankrijk, een Vriend der Patriotten zijnde, en de woelingen en onlusten van dit Land, met fmart hoorende, wilde fpoedig een einde hier van maaken. — De Koning van Pruisfen , zoo naauw vermaagdfchapt met den Prins , wilde ook gaern een einde van alle de twisten zien. —i De Patriotten waaren ook niet ongenegen, om tot eene vriendelijke fchikking te komen; maar dit alles was vruchteloos, door dien de Prins niets wilde toegeeven ; dus bleven de twisten onophoudelijk aan den gang ; — zoo dat men niet wist, welk eene partij het winnen zoude. [ Zie Algem. Leeringen Letter (d) ] Mietje. Welke eene voornaame gebeurenis volgde toen?
V a d e r.
De Princes, die reeds een' geruimen tijd binnen Nimwegen, met haare Kinderen en Hofftoer, haar verblijf had gehouden, vond goed, om met eenig gevolg, eene Reis naar den Haag te onder, neemen, en het gezegde Cordon te pasfeeren; als mede vooraf Wisfelpaarden te laaten heitellen, om in gereedheid te houden; de Patriotten in het CorE 3 don,



<l 8ó 3
Die deugd en pligt, te faamen bind,
Als tweedragt onheil baart, Dees is alleen , als menfehen vrind,
Als fcheidsman, buide waard'! —
(g) Leert hier uit, lieve Kinderen ! dat men nimmer zijn partij te ligt moet achten, maar altoos waakzaam moet zijn, in zorglijke omftandigheden, door naauwkeurig te onderzoeken , en de zaak niet te laaten berusten , op bloote geruchten:— want hier omtrent heerschte bij de Patriotten een groot mis-verfland , naamlijk : die menfehen welke zeiden dat de Pruisfen in aantogt waaren, hielden zij voor verraaders , en dit was juist het tegendeel , wijl de Prinsgezinden wel mogten zien, dat 'er zulk een ongeloof onder de Patriotten plaats had , ten einde het toeftel tot verdediging, daar door vertraagd wierd, wijl zij in de komst der Pruisfen, hun geluk zogten.
Z E-



€. 8i J>
ZEVENDE GESPREK.
Mietje.
.Lieve Vader! wij zijn weder , op ons gewooa uurtje, tot u gekomen, om het vervolg der Omwenteling te hooren.
Vader.
Dat is braaf, Kinderen! het is mi#i aangenaam, dat uwe Vaderlandfche Nieuwsgierigheid, niet vermindert; en ik ben ook weder bereid, om aan uw verzoek te voldoen, mits gij mij eerst zegt, waar mede wij ons laatfte gefprek eindigden.
Mietje.
Met de aannadering der Pruisfe Militairen, Vader!
Vader.
Dit is ook zoo : maar om deze Historie ook eenigzints te bekorten, en geraaklijk voor uw geheugen te maaken, zal ik u eerst melden, dat de Pruisfen over Gelderlands grondgebied, eenen gemaklijken doortogt vonden; en, door het gedrag van den Rhijngraaf van Zalm, die het vertrouwen van zijn Commando misbruikte, wierden de Patriotfche wapenen krachteloos gemaakt,, wijl hij ütF recht