GEDENKWAARDIGE
X.EVENS-BESCHB.XVIN'G
VAN DEN
WAEIELDBEI.OEMDEN
JOHAN CHRISTOPHORUS L U D E M A N,
Vermaard Philofooph, Medicinae Doftor, en Aftrologist te AMSTERDA M.
Overleden den 22. van Lentemaand 1757.
Behelzende,
Een beknopt, en zakelyk verhaal van zyne Af'komst, Geboorte, Studie, Reyzen, Beroepen, wonderbare wyze van PraEtizeren, en aartige Lotgevallen, zoo te Amfterdam, als elders.
Doorvlochten,
Met het CaraUer, en de voornaamfte Avanturen van de alombekende
B M I T T JL M É 27 M 11,
Alles te zamcngefteld uit Echte Gedenkftukken , geloofwaardige Berichten, en door eige bevinding van zyne Vertrouwelingen.
Is te bekomen:
Te Nymegen by van Goor; Zutphen van Beest; Arnhem Moeleman ; 's Bofcb 'Palier , Dordrecht Blusfë Delft de Groot; Leiden de Does en K-ienig; Gouda Verblaauvv; Rotterdam D. en A. Vis, de Leeuw,e» Krap; Schiedam Poolman; den Briel Verhell ; 'j Haage Thierry, en Wynants; Alkmaar Maagh; Haarlem Kampman, en van Delden; Zaandam Dekker; Amfterdam de Bruyn; Hoorn Vermande; Middelburg W. en J. Abrahams, Gillisfen, v. Osch, en Keel; Vlisfingen Corbelyn'; Zierikzee de Kanter ; Utrecht de Waal, Emenes, en Wild; Leeuwarden Tresling; Franeher Romar; Harlingen v. d. Plaars; Sneek Zeylftra; Deventer Brouwer; Zwol lloogop; Groningen Huifingh, üoekeina , Oomkeas, en verder alom.






Cnr)
VOOR* BERICHT.
TTVat één kundig Romanfchryver gelyk in Frankryk dc vondryke en vernuftige Mar'waux in zynen tyd door verfcheiden uitmuntende Meefterftukken van de Pen, betoond heeft te zyn, dikwerf verplicht is van het Blanketzel der opcieringen in de bewerking van eene verdichte Gefchiedenis gebruik te moeten maken, om het wonderbaare, bekoorlyke, en waarfchynelyke van zyn bewerp daar door te verluifteren, of meer te doen uitfchitteren, ten naaften by als het oogftrelend en vlyachrig kunstpenceel van een bedreven Pourtraitfchilder gewoon is te doen, is een gebruik waar van wy dè noodzakelykheid niet willen bctwiften \ Maar cene Echte Levensbcfchryving van. zulk één bekend en Waereldberoemd Eeuwelingals Ludeman in zyn Leven geweest is, behoeft dat zoort van optooizei niet, aangezien de waarheid, welke de toets van navraag kan uitftaan , geen pronkgewaden benodigt heeft:
* 2. Zo-



(IV)
Zodanig zelfs, dat in één Hi/lorïe van dien aart, alle op* vyzelingen en aanpryzingen ongeplaatst zoude wezen, als behorende daar in wel degelyk te gelden de overbekende ftokregel, Goede waar, pryst zig zelve!
De zwier van ftylkunde > zoo wel als de klatergoude oppronking in de verhalen , met welke verre de meeftc Schryveren in onze dagen zoo glansryk pralen, dan daar gelaten hebbende ; Verklaren wy ter goeder trouwe, dat wy nimmer de gedachtenis van dezen waarlyk beroemde Man , door de Befchryving Zynef Levensgevallen by na 28. Jaren na zynen Dood, zouden hebben doen herleven, fchoon die door andere fterk getrokken Gedenkflukken na zulk een merkelyk verloop van tyd , daerom niet geheel in de vergetelheid geraakt was: Indien wy hem voortyds niet van naby gekend, en genoegzaam meest alles uir zyn Mond gehoord hadden, het geen men hier getrou* welyk geboekftaaft vinden zal; Behalven dat de ontfebendbare wetten der Vriendfchap ons gedrongen hebben, om den Lafter te keer te gaan, waar meede zommige zwart-
bjmerfte Benyderen, de fchim van den wydvermaarden
Lu-



C v )
Ludeman, als een uitwerkzel van hunne laage denkwyze, aangevallen hebben.
Wel is waar, dat wy in dit klein zamenftel zyner gedenkwaardige Levensbyzonderheden, juist geen kost voor alle Monden opfchotelen; Maar waar is de Kok, die zulk cene Jpyze toebereiden kan ? Laat hy zoo een bekwaam Keukenmeeiter zyn als hy wil, de Vaderlandfche fmaak zal 'er altyd in boven dry ven: Misfchien dat deeze Landfmaak ook meer of min in de Lekkernyen van het keurig Gast* maal , het welk wy door de Zeldzaame Levensloop van Johan Christophorüs Ludeman ftaan optedisfchen, proef baar wezen zak
*3 INHOUD



C vi)
INHOUD der HOOFDSTUKKEN.
EERSTE HOOFDSTUK.
Inleiding van den Scbryver, Afkomst, Geboorte, en Opvoeding van Ludf.» man; Avonturen van zyn Jongelingfchap: Zyne mort gangen in de We.
. tenfchappen op de Hooge School van jena. Vervolgens zyne Reyzen met één geleerd Starrekundige door verfcheide Landen van Europa, zyn wederkomst te Haarburg, Oorzaak van zyn vlucht van daar; zyn Huwehfo te Hamburg, en zyne daar opgevolgde aankomst in Holland. Bladz. i
TWEEDE HOOFDSTU K.. Gedenkwaardig Bedryf van Ludeman ly zyn komst te Amfterdam, verbazend voorbeeld van zyne eerfle Aftrologifcbe Voorzegging aldaar ^ zyn kennismaking met Britta Beyer en opgevolgde Minnebandel met dezelve: Schets van baare Merkwaardige Livcnsbyzonderheden, Geneeskundig Praefftuk van Ludeman te Rotterdam, zyn wonderhaare Promotie als Do£tor te Harderwyk; Echtfcbeiding tusfcben hem, en Dorothea Srraesburg zyn Vrouw t Bewerkende oorzaak van de opkomst en vermaartheid van Ludeman door middel van bet trekken van den Horoscoop, en de Waterbekyking;. ver. baal van zommige uitgekipte Gevallen daar toe betrtkkelyk, ' 39
DERDE HOOFDSTUK. Befcbryving rakende den Staat der Grootheid en Forhtinbeklimming van Ludeman te Amfterdam ; Oplettenswaardige uitwerkzelen wegens zyne uit.» gevonden Wiskunst aangaande bet Geluk in de Loteryen : Opmerkelyke Voorzegging aan een doodfchuldige Misdadiger, door middel der Horoscooptrekking; Verfcbrikkelyke ontmoeting van Ludeman met één Perfiaan in zyn Studeerkamer: Schakel van gew.chtige Gebeurtenis/en hem in hoedanigheid van. Aftrologisc en Geneesheer /'«Holland bejegent; Schilderachtig Bedryf, en vlugheid van Geest van Britta Beyer : Verrukkelyke Planeet kuur van Ludeman gedaan te Breda aan twee vluchtende Gelieven, en ontwikkeling van zyne Geheimen over de ongewoene gifting der Planeten' gedurende de drie Wonder -Jaren 1784, 1788, en 1792. $0
VIERDE HOOFDSTU K. Avontuur van Ludeman met een Prophttifche Marskramer , zyne vermakelyke Voorzeggingen op een Boere Bruiloft-. Dood van Britta Beyer, en vreemde gebeurtenis daar op 'gevolgd:- Geleerde Bedenkingen ever de'drie cnöntkr.opelyke Raadzelen, rakende 'j Menfcbelyke Gelukken, of Ongelukhen op de Waereld, met Voorbeelden : Geneeskundige Proeven van Ludeman betoond aan één Burgermeefter, één Rentenier, en één Zeehandelaar. Vei volgens zyne twee laatfte. Wönderbedryven, Aftrologilch Teftament, Dood, Begravenis , Cjirader, en beflüitende Aanmerking van den Scbryver. I2j
HET



HET IE VEI
VAN DEN WAERELDBERUCHTEN
JOHAH CHKJSTOPHORUS LUDEMAIfi'
Vermaard Philofooph, Medicina DoUor+ en Astrologus te Amsterdam, en aldaar overleden den z% van Lentemaand 1757.
EERSTE HOOFDSTUK.
Inleiding van den Schryver , Afkomst , Geboorte, en Opvoeding van Ludeman,- Avanturen van zyn Jongelini>fthap : Zyne voortgangen in de Wetenfchappen op de Hooge School van Jena. Vervolgens zyne Reyzen met één geleerd Starrekundige door verfckeide Landen
' van Europa, zyn wederkomst te Haarburg, Oorzaak van zyn vlucht van daar; zyn Huwelyk te Hamburg, en zyne daar opgevolgde aankomst in Holland.
Gedenkzuilen opterechten voor verhemelde Verftanden , en voor Mannen, welkers ongemeene kundigheden in deeze of geene voortrefvelyke Wetenfchappen met de algemeens LoftuL gingen der Tydgenoten bewierookt zyn, is als een pryswaardig gebruik yan de Aloudheid overgenomen, om dat zy aan de latere Nakomelingfchap nuttig kan zyn : Aldus vergoden de Grieken en Romeinen het zy door Standbeelden, het zy door Jaar Boeken , dog meest door middel van Levensbefchryvingen de roemdaden van hunne Helden, en het geheugen der Namen van groote Geesten, en fchrandere Vernuften, welke onder hen als eerfte Lichten aan den Hemeltrans der Geleerdheid uitgeblonken hadden. Onder de bewonderde Eeuwelingen in onz Vaderland, die ver-
A die-



dienen dat haare Nagedachtenis op zulk eene ftatige wyze vereeuwigt worden , vermits zy door de klank der vermaartheid' na hun Dood , nog blyveh leven, behóórt voorzeker de Waereldberuchte Geneesheer en Jftrokgist Johan Christophorus Ludeman, alfchoon hy zoo niin dan andere beroemde; Mannen van het zwadder der Nyd en Laster vrygeblevcn is. — Wel is waar, gelyk een kundig Schryver van onzen tyd zeer gegrond aanmerkt, (a; Dat de Bekwaamheden zonder Deucht, wanneer met Eerzucht gepaart gaat, het Jchadelykfte Gefchenk is, welke den Menfcfr van het Godlyk Opperwezen kan toegezonden worden : Maar wie zal bewyzen dat zulks ten zynen opzichten heeft plaats gehad.
De gisfingé-n aangaande de Afkomst van de Perfoon die het onderwerp dezer Gedenkfebriften uitmaakt, zyn waarlyk zoo ongereimt, als kvvaadaartig verzonnen; Men wil hem van het aller» laagfte ilag van volk doen afftammen : (b) Zy die dit vermetel gedaan hebben, betooncn door fprekende daden dat zy nimmer nog van dé Vooroüderlyke" oorfpronk van Ludeman , nog van 'sMans Geïlachtregister iets met eene volflagen zekerheid wisten ie zeggen- Het is gcnendeele het werk van een weldenkend Menfch iemand na zynen Dood, byzonder als het éën voorwerp van uitftekende gaven is geweest, befpottelyk ten toon te Hellen^ of zyn afch door Eerbeledigende onwaarheden te ontrusten ; Maai genomen jyn Afkomst was eens zoo gering geweest als men beweert, zoo is de vraag, of <de laagheid van geboorte dies kuiten fchuld; van het fchepfel gefchied, de -roem van iemand bezwalken kan , welke hy in zyn Leven door zyn verdiensten, kunst,, of wetenfehapby het eerlyk en verftandig Menfchdom verworven, heeft gehad? Paus Sixtus de Vde, die in zyn Jeucht één Schaapherder, of zoo zommigc willen , ( c) één Varken hoe* der was, geraakte cgter door de gadeloosheid zyner geestvermogens, tot de driedubbeli!-; I;roon> en het Oppecherderfchip vaa>
da
fa) Zierde Aanmerkingen .van -de Heer Je ia Wéterie op het vierde Jaar-Boek van Tacitus. Pag-. 304. van de'Nederduitfehe Vertaling
(b) 'In de 8vo. Druk Wn 't Leven van Ludeman in den Janre 1757. kon "* 3iyn óverlvden uitgekomen, en waar van wylct» ,ie Heer Claus van Laar gezegc word de fehryver en uitgever te zyn , leest men Pag. 5. en 6., dat de vader vair onz* ïJflrolagist één Scbtttdappcr , en zyn Grootvader één Karrciuan van nunberoep.'zyn geweest.,.na «elke beide'hy Ham Cbrl.tcfel genoemd vvierd.
(c) ;Zie de Leveiisbefchryting- *a» Sixtus de Vde befchrevc» ctoor de vcr* 35'Wfdc Stotoriefchryver. Mettt



(3)
gg Roomfche'Stoel: En de kloekhartige Piet Hein, fteeg doo> zyne roemryke heldendaden uit het ftof eener geringe geboorte tot het Vlood voogtfchap van Holland ! De ondervinding heeft meermalen doen zien, dat zy, welke zig uit dat ftof der minderheid door hunne voorbeeldelyke Deuchdcn, of wel door ütjf•muntende bekwaamheden weten te verhef ven , doorgaans de Pronk*zuilen van één Gemeenebcst, de bolwerken tegen de onderdrukking, en de zekere fteunpilaren eener wankelende ftaat zyn.
Haarburg (d) had het geluk van haare Stad voor de eerftemaaï met de Geboorte van zulk een flonkerlicht beftraalt te zien; en. <3eeze gebeurtenis viel genoegzaam op het einde van de laast afgelopen Eeuw voor. (e) Praalt het altyd vruchtbaar Franfch Ryk in geleerde Mannen, met het voorrecht van Inboorlingfcbap van zyn nooit volprezen Vaderlander Vohaire, den trotfche en .vondryke Brit met dié van zynen onvergclykelyken Newton, den Letterminnende Nederlander met de Eer der Geboorte van hun wonderman Erasinus; de Stad Haarburg prykt zonder groodfpraak met dé zegenvierende roem, van binnen haare ringmuren, enen. tweede Archimedus in kundigheid, en rykheid van Mcnfchnuttige Wetenfchappen te hebben voortgebracht.'
Daar gebeurde volgens het voorgeven van zommigc Aanhangéren van Ludeman, één zonderlinge zaak by de Geboorte van dezen zonderlingen Man; Indien het geoorloft is, om zon-
1$ tot bygelovigheid te , vervallen , aan zinftrelende Nieuwigheden geloof te flaan, zou dit voorval inderdaad een ruim vekï ter overdenking van gepolyfte verftanden uitleveren; Men wil dat de Vogel Phcenix op den dag zyner Geboorte te Haarburg wierd gezien, dat hv driemaal rondfom de wieg van het jonggeboren kind met eenftm in de bek heen vloog , en vervolgens met een fchater.end geluid, gelykende na dat van een wilde Gans iuchtwaards opvoer; waar uit men toenmaal na de denkwyze des Volks, ten gevolg getrokken had, dat den jonge Ludeman ter Zyner tyd een Phxnix in de AJtronomie of Starrekunde zoude
wor>
(d) Een tamelyk welverfchanfte Ye$Sng gelesren aan de £/»<?, één Myl van Hamburg; Het is een vry groote Koopftad alwaar de Luterfche Godsdienst predomineert : Men zeg: dat de Grootvader van Ludeman aldaar eenen Herken .handel in Koora dreef, en gelyktydig Amptman over die Landftreek was.
(e) Dat is te zeggen niet op den £4. Auguftus van den Jaare 1683. zoo lis de 8vó. Druk van zyne Levensgevallen luid, maar op don %i. Maart 1685. volgens het geen my gebleeken, en wel eer door Ludeman mondeling verhaalt is,
A 2



(4)
worden: Dan hoe ver de waarfchynlykheid van dit gerucht gegrond, of ongegrond mag zyn, zullen wy uit oorzaken van gewicht aan zyn plaats laten, (f)
Ongeacht alle de Beuzelingen welke betrekkelyk de Opvoeding van den jonge Ludeman verhaald worden, kan men zonder aan de waarheid te kort te doen, of zondër zulks op bloote vertellingen te doen berusten, ten dien opzichten met eene volftrckte zekerheid aanmerken, dat hy tot den ouderdom van zeven Jaren aan het Huis van zynen Vader, een Leêrbereider van zyn beroep verbleef, dog zedert het overleiden van zyne Moeder Anna Stuken, de zaken van dezen Man , zoo door een talryk huishouden van Kinderen, als door neringloosheid, en byzonder door verval tot den drank , den kreeftengang gaande, nam zyn Grootvader de Koornkoper, een tamelyk bemiddeld Burger van /Jaarburg , de Jonge Johan Christophurus onder zyn bellier, en gaf hem gedurende vyf Jaren lang een ordentlyke opvoeding; Twaalf Jaren bereikt hebbende, beitelde zyn Grootvader na welke hy
ge-
£f) Het fs by de Geleerde één bekende zaak die voor zoo veel ïk weet, nergens betwist word, «lat de Vógel Phcenix maar driemaal zedert de Schepping dër Waereld is gezien; De eerfte verfcheen tn Eflypten onder de Regering van Sejostris,, de tweede onder die van /lmafts,~t\\ de derde ondêr Ptolnmam Evergctes : Daas zyn evenwel verfeheide Oudvaderen die ftaande honden , dat hy voor de vierde* maai aldaar gezien wierd ten tyd.e van Christus Opftandinge, dog deeze laten zig wegliepen door de gemeene volksdwaling, volgens Welke zy de Pbmn-.x als een afbeeldzel der Opftanding befchouwen. Zy die hem befchreven hebben, getuigen éénptiriglyk, dat die Vogel geheiligt-aan de Sou, nog-in, hoofd, nog in vederen aan enige andere Vogelen gelyk is , en dat hy zeer lang leeft ; Men verfchilt ini de hoeveelheid der Jaren: De meelten willen dat hy vyf Eeuwen leeft, andere beweren veertien hondert één-en-zestig Jaren, gelyk Oio en Plinius. Dit alles is onzeker, en vol fabelen; Dan wy verklaren geui licht genoeg te hebben om die oude dingen onfeilbaar te beoordelen: Onderuisfchen zyn het de Natuuronderzoekers van, de vroegere Eeuwen daar iu eens , dat ieder reize a's de Phcenix ver(ehenen is, door éenige duyzende van Aanfchouweren klaar was' opgemerkt, dat hy telkens zynen weg nr.s-r HcHhpolis nam, verzelt van een zwerm andere Vogelen , welke die zeldzame vreemdeling in zyn zoqrt bewonderde-*
Toen ik in één der Zomermaanden van den Jaare 1752. nevens dén overlecfem ITeer Advocaat Pagcnftecbtr te Slotetdyk op de Buitcplaats van Dcftor Ludemangelogeert was , bracht ik het geval van de Vogel Phcenix in tcgenwoordigheiei van liritta Beyer voorbedachtelyk op het rapyd ; Ludeman begon te grimlagehen,. zeggwde, dat zyn Vader een oprecht, eenvoudig, en lichtgelovig Man zynde,
eene andere zcort van Vogel voor de Phcenix genomen had : Dat hy ats,
een pas geboren kind, geen geheugenis van die zaak kon dragen, maar dat hy echter zeer wel wist, dat de nichtbaarheid van dien, by mangel van bewys,.grotendeels aanleiding gegeeven had , dat men hem naderhand te Haarburg had gillen verkettereB»



(5)
genoemt was, hem in de naburige Stad Hamburg op een Latynfche Scnool in de kost, alwaar den Jongeling zig binnen drie Jaren tyds zoo meesterlyk in het leren van de Gnekfche en Latyniche Talen kweet, dat hy tot de overzetting uit beide Talen zelfs in dichtmatige vaarten bekwaam wierd geacht: waarom hy vervolgens door zyn Grootvader, zoo dra hy de kinderfchoenen uitgetogen had, na de Hooge School te Jena wierd gezonden , om 'er in de Theologie te iludeercn, dan dit duurde flegts zes Maanden, na verloop van welke hy dceze zyne aangenomen Studie tegen die van de Medicynen ging verwisfelen.
Alvorens te gewagen van de voortgangen die Ludeman zoo in de Geneeskunde, als in de Wysbegeerte en meer andere zwaare Wetenfchappen in ruim vier Jaren verblyf te \jena gemaakt heeft, zullen wy den weetgierige Lezer vermoedelyk geen ondienst doen, enige merkwaardige Avanturen van zyn Jongelingfchap,en geestryke trekken van zyn Academie leven ('die genoegzaam alle uit zyn Mond opgefchreven zyn ) hier te gaan opfchotelen.
In de tyd dat hy zig nog aan het Huis van den Rector der Latynfche Schole te Hamburg bevond, geviel het dat Ludeman eenmaal door het ongunftig weer belet wierd op een Zaturdag namiddag na zyn Grootvader te Haarburg te gaan, werwaards hy door de nabygelegentheid der beide plaatzen gewoon was hem alle de Vacantiedagen regelmatig te begeven; De Latynfche Scholieren die als kostgangeren ten getallen van dertien buiten hem daar befteld waren, door dezelfde beweegreden als hy, toenmaal te huis gebleven zynde , befloten by afwezentheid van den Rector de één of andere kortswyl tot uitfpanning aantevangen: Met dat oogmerk wilde ieder van hen in vondrykheid boven eikanderen uitmunten, maar de jonge Ludeman die misfehien in fchranderheid en baldadigheid boven haar alle uitblonk, verzon een klucht, welke de algemeene goedkeuring van het Jongelingfchap wegdroeg
Men had zedert een geruime tyd opgemerkt, dat één Lakcnverkopers Vrouw uit de Buurt die door haare trotsheid en opgeblazen handel wyze haar by het deftig Burgerfchap hatelyk gemaakt had, een geheime Minnenhandel onderhield met een Jong Heer, van wien zy doorgaans alle Zaturdag avonden wanneer haar Man zig in een vast Gefclfchap bevond , wierd bezogt ; Deeze galante Juffer welke dikwerf de kostgangeren over nietwaardige, bedryven by den Rector was komen aanklagen, moest
A 3 over-



(6)
overeenkomstig de uitvinding van Ludeman, nevens haren MirU naar de fpeelpoppen van het gefmeet kluchtfpei wezen: Agter* volgens dit beraamd ontwerp, begaf een der Scholieren die het minst bekend was , zig vermomt in het gewaad van een Koks»jongen, na het Huis alwaar men wist dat de Lak'enkoper volgens gewoonte met zyn wekelyks Gefelfchap vergadert waare, zeggendde dat hy dervvaards gezonden wierd , om hem te waarlchouwen dat hy op ftaande voet tot zynent zoude keren, vermits zyn Vrouw haar door een zeker toeval in één oogfchynlyk Levensgevaar bevond ; De goede Man die zyn Vrouw waarlyk beminde, en zonder agterdenken zynde, wegens de koddige vertoning welke de uitgevonden wraak van het Jongelingfchap ten gevolge had, voldeed aan het verzoek, en vloog ogenblikkelyk huiswaards. Dan pnderwyl dat die Bood-fchap aan hem gedaari wierd, was Ludeman met één zyner vertrouwde Makkers over de heining van de Tuin gelprongen ; Zy befpieden onder begunftiging van het kaarslicht, dat de Gelieven bezig waren eikanderen met Liefkozingen te overladen in een Agterfalet dat op den Tuin van den Lakenkoper uitzag : Ondertusfchen dat zy fteeds onbefchroomt in hun onbefchaamd Minbedryf voortgingen, wierd' *er tot driemaal fterk aan het Huis gcfcheld; De Voordeur geopend zynde, kwam één Dienstmaagd met verbazing toelopen om haar Jufvrouw te waarfchouwen dat haar Man daar was, en deeze door zyn ontydige wederkomst onthutfelt, had maar even de tyd om haar Galant in een groote Kleerkast die by geluk in dat vertrek was, te verbergen. Zoo dra de beide Guiten van verfpieders dit bemerkt hadden, liep de Makker van Ludeman, terwyl deeze zyn post bleef houden, de Schout niet ver van den Rettor woonende halen,met verzoek van terftont met een paar Gerechtsdienaars tot ontzet van den Lakenkoper en zyn Vrouw te willen toefchieten , nadien 'er zig een Gaauwdief in de Kleerkast van de Tuinkamer verfcholen had ; Inmiddels dat de waakzame Schout in aantogt was om de fnaak gevangen te nemen, was 'er een ander kluchtig fchouwfpel tusfehen de Lakenkoper en zyn kuifche Huisvrouw voorgevallen, want de bedrogen Man alles by zyn komst wel bevindende, vroeg zyn Vrouw half gramftorig, Waerom zy den [pot met hem dreef ? zeggende dat het liegt gehnndelt waare iemand te willen foppen, door hem een fchrik op het lyf te jagen : De Vrouw die nergens van wist, maar hier door van haare ontfteltenis wat tot bedaren geraakte, vroeg op haar
beurt



O)
beurt, Of hy zot <m% gevende gelyktydig blyken van haare misnoe nneid over zulk zoort van gekl'cheeren ; Men kwam vervolgens tot verklaring van zaken, en men begreep toen van weerskanten wilvaardig, dat het een opgeftookt werk van de één of ander fpotvogei, en waarfchynlyk na het minzieke Vrouwtje het beduiden wilde, een boosaartige trek van de jonge lafbekken van Latyniche Scholieren moest zyn.
In dat dankbeeld maakte de Lakenkoper zig weder gereed na zyn Gezelfchap te keren, toen den Onderfchout verzeld van twee Dienaars na dat men hun de Huisdeur ontfloten had, regelregt de gangdeur intrad, en zonder verlof te vragen hem na het agterfalet begaf; vragende aan den Huisheer, in welke kast de dief Kern verborgen had? De Lakenkoper begon te grimlachen, denken Je in den eerften opflag dat de Schout van zyn verftand berooft was . terwyl zyn vrouw van fchrik bevangen , op deze vraag bloedkleurig, in haar aangezicht wierd •„ Dan de Schout gebelgt over zulk een onbegrypelyk onthaal , opende zelfs zonder hem verder ergens aan te bekreunen, ftoutmoedig de kleerkast, alwaar de Minnaar verfcholen,. meer dood dan levendig uitkwam. De Schout zoo, wel dan de Lakenkoper herkende de gewaande Booswicht ras voor de Zoon van één Regent van de ftad;, Men ondervroeg hem nopens de oorzaak van dit wonderfchynend bedryf, en hy beleed onbewimpelt de waarheid van de zaak, zodanig alshet zig had toegedragen: De beledigde Huisheer liet hem daar op ©ngchindert vertrekken , bedankte de Schout vrindelyk voor d#e bewezen dienst-, dog bewerkte korte dagen daar na by het Gerecht, dat zyn Hulsvrouw in het Stadstugthuis voor al haar leven epgcfloten wierd. Daar viel vervolgens wel eenigc verden¬
king dat de Latynfche Jongens die Poets gefpeelt hadden , maar nademaal de Kostgangeren malkanderen getrouw gebleven waren, zoo wierd'er ten dien opzigten niets met zekerheid ontdekt, nog, niemand aangeklaagt, alleen ondergingen zy van wegen den Rtttor al meesmuilende , eene fcherpe vermaning over het plegen van ïoortgelyke Guiteftukken , byaldien zy 'er fchuldig aan mogte wezen.
Een andermaal gebeiwd'e het, dat -zommige baldadige Scholieren,, wmr onder Ludeman door de verheventheid van zyn vernuft tritftraalde, en om dat hy de voornaamfte rol in de fieltekraam Speelde, ook meest al tyd het fpit voor zyne Medemakkeren afbyten moest, by afwezentheid van den Rellor befloten te fmullen
vani



C * )
van één Gaftmaal het welk zy witten , dat door een Dame van
rang in de ftad één avond gegeven, en door een beroemt Kok toebereid wierd; Om tot hun oogmerk te geraken, wierd'er tusfchen hen eerst een loting gedaan , en ingevolge het lot, kreeg Ludeman tot zyn taak om het gebraad , als het 't huis gebragc wierd, af te zetten, daar in onderfteunt zynde door één der kostgangeren zoo onverzaacht en vondryk in Boeveftukken als hy: Inmiddels dat vier andere zyner vertrouwelingen te beurt was gevallen om de konfjtuurtaarten, en allerlei verfchillende zoorten van gebakken die by één Zuikerbakker befteld waren te kapen. Alhoewel ieder in deze grote onderneming zig mannelyk van zyne plicht kweet, mislukte de aanflag genoegzaam in beide opzichten; want behalven dat de twee Zuikerbakkers knegten, die de mande met het Zuikergebak, Banket en Konfituren droegen, met hunne lange mesfen de vier Latynfche Jongens op de vlucht dreven, zo» was de vrypostige Johan Chrütophorus nog ongelukkiger in zyne aanranding: Nademaal hy de Dienstmaagd, die het gebraad 'thuis bragt, ongevaar 25 fchreden van de woning van de Dame, de braadpan met geweld willende afnemen , deze hem de pan , het gebrade vleesch, en de heetkokende faus, zo trefvelyk over zyn lyf en klederen wierp, dat hy hem deerlyk brande, en genoodzaakt was al fchreeuwende het hazepad te kiezen , fchoon zyn Makker ondanks dit ongeluk de vluchheid van geest behie:d, om het ftuk gebraad van de rtraat op te rapen, daar mede weg te lopen, en na het in het School afgewasfen en opgewarmd te hebben, met zyne overige Partygangers optepeuzelen. Dog vermits de jonge Ludeman hem niet alleen zodanig gebrand had dat zyn haïren moesten afgefneden worden, en 'er één Chirurgyn ter genezing aan te pas kwam, maar boven dien, van wegen de Dame nadrukkelyke klachten over die verregaande geweldadigheid aan den ReCtor gedaan wierden, kregen de zes fchuldige Jongelingen ieder 25 Bullepees flagen tot ftraf, wordende Ludeman als den Aanvoerder van dit onvermakelyk Gastmaal dievery, buiten dien fcherpelyk verboden binnen de zes eerlte weken na zyn genezing uit te gaan, of zig op ilraat te vertonen.
Daar vallen al verder met betrekking tot zyn Academie Leven een menigte wetenswaardige bijzonderheden te verhalen , die de vleugelen van de Faam in later tyd verfpreyd hebben gehad: Ondertusfehen zal men om de befchryving van zyn levensloop door uitlating van zommige onverfchillige zaken te bekorten, op het voet-
fpoor



( 9 )
fpoor van bedreven Gefchiedfchryveren' dezer Eeuw, flegcs de meest vermakelyke, wonderbare en aanlokkelyke gebeurtenisfen, beknoptelyk gaan aanltippen.
Jena is een beroemde Univerfitcit van DuüscJiland , alwaar zig een mengelmoes van Studenten van allerlei Landaarten bevinden j onaangezien de ongemeene talrykhcicl van de ftuderende Jeucht die van alle kanten derwaards zamenvloeyen, om 'er zig op een min kostbare wyze dan op andere Hooge Scholen in alle nuttige en verheven wetenfchappen te oeffenen, veroorzaakt zulks daerom geene van die gispenswaardige ongeregeldheden en ongebonden Levenswyze , welke men elders onder de Studenten ontmoet r Ludeman die na verloop van één Jaar verblyf aldaar, wat bedaart begon te worden , had zig behalven tot de onderfcheide takken der Geneeskunde, ook inzonderheid "tot de Wysbegeerte bepaalt, en verkreeg 'er vervolgens de eerlte grondbeginfelen van de Astrologie of Sterrevoorzegkunde,het troetelkind waar van hy naderhand zoo veel werk gemaakt , en door middel van welke hy zulk eene onbedenkelyke vermaartheid in ganfeh Holland verworven gehad heeft.
Onder alle de Schriften waar in de jonge Haarburger Student fmaak begon te krygen, en waar van hy hem naderhand met veel nut wist te bedienen , waren inzonderheid die van de weergalooze Philippus Aureolius Theophraftus Paracelfus, een der geroemfie Wysgeercn , en Artzenykundige die ooit als lichten in de Geleerde Waereld gefchenen hebben: Tg) Dit gaf gelegentheid tot de naauwe vriendfehap tusfehen hem, en zyn Landsman of liever Stadsgenoot Matthai, die toenmaal te Jena in de Medicynen ftudeerde, kort daar na openbaar met de kap aldaar gepromoveert wierd, en vervolgens tot Stads Doctor van Haarburg zyn geboorteplaats benoemt geworden is. Van deeze volgeestiga Man die met recht voor een wonder van zyn Eeuw verlieten wierd, heeft Ludeman naderhand de Pis kunde, of om gemanierder uitdrukkingen te gebruiken de kunst van Water-bekyking volmaakt;
(g) Dezen groten Man na welkers eaam nog een zeker uitmuntend FJixter wit zyu yindiug genoemt word, fcheen de gemeent; Oalenilchc wyze van genezingen te verachten; Aantonende dat de Natuur, de Sterre, de" Stofjcbeikunde, en de kennisfe van de Geheime Godsvrucht, de vier echte Zuilen van de Artzenykunde zyn, en door behulp van welke hy inderdaad, zoo als zyn Graffchiift getuigdB het Lzzaris, de Jicht, en de Waterzucht, onfeiltaar geneezen heeft genade
B



Cio >
maakt wel geleerd, niet alleen om de Complexien der Menfchen; maar zekere onfeilbare kentekenen van krankheden, in toeva^en welke de ziektens vergcielichappen daar uit op gronden van zekerheid te ontdekken, fchoon het aan de andere kant'zeker is, dat die na mate van den ouderdom, of van het onderfcheid van Geflacht^ merkelyk veranderen; Dit gevoegt hy zommige geneeskundige voorfchriften uit het Paracelfiaanfche School , bragten Ludeman in ryper ouderdom tot die hooge trap van geleenheid en ondervinding, die men ondanks de wangunst en laage naivcr van één heïrleger Antagonisten onder de Zooncn van hypocratusy. algemeen in hem heeft moeten erkennen.
Matthcei aireede tot het Candidaatfchap gefteegen, en die ruim; 200 veel werk maakte van de fchriften van Paracelfus dan zyn. vrind Ludeman, met welke hy ook volkomen overéénltemde in de lust voor de Lief hebbery der Starrekunst, en in het onderzoek nopende den invloed van de werking der Planeten op de Lotgevallen des Menfchelyke Levens , bezorgde hem ter zeiver tyd de kennismaking met den alomberoemden Jflronomist Zun.tere a ch, die wegens zyne voorbeeldeloze of liever onmeetel.ykc kundigheid in de Sterre Wetenfchap-, onder de Geleerde te Jena genoegzaam als tot het Vergodenfchap geraakt was : Deze 'oude Zunterbach met wien Ludeman ruim drie jaren daar na, door verfcheide Landen van Europa heeft gereist, gaf de beide Haarburgfche Studenten dikwyls Lesfen over de Ajlronomie, waar in, zy binnen korte tijds ongemeene groote vorderinge maakte.
Ludeman's Leerlingfchap, en die van zynen Academie-vriend, in deeze zoo vermakelyke als veruitziende Wetenfchap by den fchrandere Zunterbach, 'wiens doorflralende ervarentheid in de Plaheetkunde, ondanks de moortpylen van den laster, ongeknost bleef ; Geleid ons toevallig op het fpoor ter befchryving eener Aflrologifch Mingeval die voorzeker raar in zyn zoort was , en, het keurig Penceel van een bedreven Schilder tot eene verrukkelyke afmaling benodigt zoude hebben.
Een Zomernacht op welke volgens de gedachten der Sterre. kundige, en byzondcr na het begrip van Zunterbach, zich een buitegewoone gilling in de ConlrelJatie der Planeten vertonen smoest,, waren alle de Leerlingen, en byzonder de jonge Matthai en Ludeman, onder aanvoering van hunnen wakkere Meelter op^ •de been , om ten dien opzichten j uitte waarnemingen te doen: Het geviel' na dat de zaken een genoegen van alle de aanwezen-



C « )
de verricht waren, dat de geleerde Zwtterbach de doopnamen m geboorteftonden van zyne beide favoriet Leerlingen Matthai en Ludeman begeerende te weten , vervolgens opftaandevoet huii beider Horoscopen trok , dat is te zeggen, zoo dra men aan dit zyn verzoek voldaan had. Die groote Man wende zich daar op tot de laastgenoemde Jongeling;zeggende al fcherzende, Ludeman, Ik ken door u Nativiteit het Gejternte die u befiiert; Gy zult één ]l groot Licht in de kunst worden , en één niet minder door/Iepen „ Liefhebber in het Minfchool: De Vrouwlyke Sexe zal u Perfoon ook
„ met ongunflig zyn. En zie daar! om van dft laatfte een
, klaar bewys te geven, morgen ochtend eer de klok tien uur en flaat „ zal een Bekoorlyke Burger Dochter van de Stad op u verheven, en u vrind MatthjEI zal overmorgen uwe Medevryer worden, dog \, de fundamenten van uliedcr vrindfehap zullen daerom ongekrenkt
" Zodanig eene onbegrypelyke voorzegging uit de Aftrologifche Diileleerketel gehaald, brachten de beide Haarburger Studenten haast in het denkbeelt dat hunne goede Leermeefter Zunierbach misfehien met de Bolwurm gekweld was ; toen de Hospita van Ludeman hem den aanvolgende morgen onder het koffydrinken berichte , dat één zekere jonge Jufvrouw van haar kennis hem verzogt te fpreken , en tegen negen uuren onder voorwendzel van haar te ' bezoeken , ten dien einde daar verfchynen zoude : Het bleef by dit voorlopig berigt niet. Op den beftemde tyd zag hy inderdaat een beminnelyk Meisje ongevaar 22. Jaaren oud, met eene bevallige zwier in de kamer van zyn Hospita treden, die na de eerde plichtplegingen der welgemaniertheid van weerskanten verricht waren, hem met eene bekoorlyke zedigheid, dog met weinig omflag van woorden te kennen gaf; dat zy met haar Moeder die een weduwe was, alleen huis hielt , dat zy onlangs Erfgenaam geworden zynde van een oude Tante, daar door in het bezit van een aanmerkelyk burger kapitaal geraakt was, dat zy louter haare genegentheid wilde opvolgen , en de gevoelens van haar Hart geraadpleegt hebbende, befloten had, hier van deelgenoot te maken zulk een beminnend voorwerp welke de Liefde haar als Echtgenoot toefchikken zou : En dat terwyl zy in die betrekking haare ogen op hem had laten vallen, hy de Perfoon was die zy gelukkig wilde maken , indien hy oordeelde dat zy na zulk één flap van onwelgevoeglykheid voor haare kunne gedaan te hebben-, zyne wederliefde waardig was.
B %



( 12 >
Ludeman ten uitterfïe gevleid door een verklaring die zyn Eigenliefde ftreelde, en die boven dien deeze Jonge Nimph na zyn imaak ganfch niet onbevallig bevond, beantwoorde baar op de toon van één Student, die meer de Galantery, dan de ketenen van het Huwelyksleven bemind , dat het bezit van zulk eene weergaloze Schoonheid, zyn geluk zoude volmaken, maar dat zyne Studie en Jeucht nog tot die volkomen rypheid niet geraakt zynde, om op den trouwltaat te denken, hy ondertusfchen verzogt de Eer te hebben, haar aan haar Huis te mogen bezoeken, ten einde over haare bekoorlyke perfoon verkeering te maken; Dit wierd hem beleeft toegeftaan : waar na de Jonge Jufvrouw Klótilda, vervolgens vertrok.
Zoo dra zy vertrokken was, gaf Ludeman zyn vrind Matthai in vertrouwen kennis van het geen 'er was omgegaan; Deeze ver. baast op die kondfchap , fcheen benieuwd om één beminnenswaardig voorwerp van zulken zeldzame edelmoedige hoedanigheden te zien : Ludeman beloofde hem den volgesde dag die voi^ doening te bezorgen , en hield zyn woord. Hy vcrzogt zyn Schoone de gunst, dat één Student van zyn geboorteplaats ea Bloedverwantfchap , die te gelyk zyn Vertrouweling en Raadsman was , de Eer mogt hebben haar te komen begroeten , ca Verkreeg lichtelyk de vryheid daar toe; Dit gefchied zynde, wierd Matthai zoo fmoorlyk op de bevallige Klotilda verheft, dat hy het Geluk van zyn Meedevryer met nydige ogen aanzag : ; Weesi niet ongerust Vrind zeyde Ludeman tot hem, Ik heb nog geen Lust om te trouwen , gy kunt met de Buid gaan ftryken , als gy haar krygen kunt! Zy begaven haar daar op na hun Planeetkundige Meefter, om hem over dit geval nader te raadplegen.; Zunterbach welke uit de Horoscopen der beide Jongelingen voorzien had wat 'er ten dezen opzichten gebeuren moest, begon hartelyk te lagchen: zeggende, dat zy zich geen van beide over dit Mingeval behoorde te bekommeren ,. aangezien Klotilda binnen korte tyd fier ven zou : Inderdaat de uitkomst beantwoorde wel' haast aan deeze Orakelfpraak, want dit Lieftalig Meisje overleed; zes weken daar na, aan de Kinderziekte.
Na dat Matthai zyne Studie volbracht, tot het Doftorfchap gepromoveert, en vervolgens na Haarburg gekeertwas, verbleef Ludeman nog ruim twee Jaren op de Academie te Jena,. gedurende welke, hy. ayn tyd tusfchen het vermaak, en de beoeffening, inde verheven Wetenfchappen waar toe. hy hem bepaald had , zeer
qojv



C 13 )
oordeelkundig wist te verdeelen; Ondertusfchen gebeurde hem op een,avond eene onaangename ontmoeting in den Schouwburg, welke ten zynen kosten ftof tot fcherts leverde, en waar door hy zonneklaar betoonde tot het Heldendom niet gebooren te Zyn. Zie hier hoedanig volgens zyn eige verhaal het ge¬
val zig toegedragen heeft.
De Hoogduitfche Schouwburg die flegts gedurende de vier Wintermaanden meest ten vermaak van het groot aantal Studenten te Jena gedoogt word; was op een tyd dat men één nieuw Treurfpel vertonen zou, opgepropt van Aanfchouweren:_Alle de Loges, de zit, en ftaanplaatzen waren bezet. Ludeman die toenmaal volgeijs zyn voorgeven niet alleen fterk befchonken, maar nog weinig bedreven in de gemaniertheid van de zogenaamde Btav, Monde, of Groote Waereld was., nam plaats in één Loge welke door twee andere Studenten, en een gelyk getal Dames afgehuurd waren;, Men verzocht hem beleefdelyk die te willen ontruimen, maar hy weigerde het volitrekt, zeggende dat hy zyn Plaats voor geen kleuters van Piskouzen wilde ruimen , en dat zyn geld zoo goed was als dat van een ander :. Deeze onbefchofte taal deed een der Studenten den Degen trekken , om hem met geweld te doen verhuyzen : Dog de Stads Soldaten daar geftcld om alle ongeregelthedan te beletten , aanftonds tot zyn ontzet toefchietende, bemiddelde de zaak , op een wyze, dat zy zig alle vyf heel bekrompen in de Loge moeste behelpen. Ondertusfchen kwam de Student die den Degen getrokken had wegens het ondergaan affront aan. de Dames, hemden volgende Morgen heel vroeg tot één tweegevecht uitdagen ;. Ludeman die nimmer in de Dans, of Schermfcholen verkeert had, en hem dus ganfeh .ongefchikt tot het by wonen der Saletten , en het behandelen van blank geweer gevoelde, poogde zig door allerlcy invloedvindende redenen van dit onvermakelyk kortswyl te verfchonen, maar dooide bedreiging van Stokflagcn in zyn eige kamer daar toe geperst zynde , beloofde hy zyn tegenparty tegen vyf uuren des namiddags ter beflemder plaatze buiten de. Stad te zullen verfchynen : Hy verfcheen 'er ook op de bepaalde tyd, dog uit benaauwdheid etter en bloed zwetende, over den uitfiag welke deeze roekelozen ftap voor hem ten gevolg hebben kon. De Student die hem iad uitgedaagt, en één Edelmoedig Caraéter bezat, zyn angst bemerkende, moest 'er in zyn vuist om Lagchen; waarom hy heijnslyk befloot, hem met de fchrik vry te laten , zoo dra men
B 3 van



van weerskanten van Leer getrokken had: Onderwylen had Lu. deman een List bedagt , die wonder wel gelukte, maar die hem onder brave Luiden luttel eer toebracht.
Op de plaats komende, daar men het verfchil door middel van het Rapier beflisiehen moest, trok den Uitdager met eene nageboorte verwoedheid het eerst zyn Degen; zeggende, Sta vast Myn Heer, daar moet Biocd vergoten wor .en ! Die dreygtaal verfchrikte de beangïle Ludeman dermaten, dat hy twee pasfen agterwaards week, en vol benaauwtheid uitriep: Zoo fchieiyk niet. Myn Heer,
Om te tonen dat ik nog u Bloed vergieten, nog u doden wil,
mag ik lydcn dat 'er één wonderwel k gefchied, en dat myn Stale Kling
dadelyk in één houte verandert! Daar op desgelyks van Leer
trekkende, zag zyn tegenparty vreemt optekyken, dat hy inderdaad maar een Degen met een houte kling had. De kans dus te ongelyk zynde , moest hy over deeze raare uitvinding lagchen ; Zy ftaken vervolgens hunne Degens weder in de fcheede , en verzoende aanftonds zoo vrindlyk, dat zy te zamen Stadswaards keerde, en, met eikanderen dien avond de twist in een Wynhuis afdronken ; Evenwel wierd dit fneedig bedryf van Ludeman in de Koffyhuizen ruchtbaar geworden zynde, dooreen ygelyk gelaakt, en onder de Studenten voor een blohartige daad uitgekreten :
Hoe! zeydehy eens tegen één Windbuil die hem openbaar voor
een Blodaart fchold , was het by den feldrement niet vry beter zulk één List te gebruiken, dan my voor plezier één knoopsgat in myne Dar. men te laten maken1?
Vier Jaren verlopen zynde dat Ludeman op de hooge School te Jena verbleven waare, fcheen hy nu reeds zoo verre met zyne Studie in de Schriften van den vergoden Paracelfus, en in de Beginzezclcn der Stookkunde, als meede in de Natuur en Sterre-voorzegkunde gevordert te zyn , dat hy gepaart met de wonderbare en onbegrypelyke voortgangen welke hy zedert deeze vierjarige Academie-OefFening in de takken der Geneeskunde gemaakt had, hem in Haat bevond, als Candidaat te doen aanneemen, en bin. ncn zes Maanden tyds zyne Promotie als Doclar in de Medicynen tot ltand te brengen; Wanneer hy tyding kreeg, dat zyn Grootvader onverwacht en fchieiyk was overleden, het geen hem verplichte ongepromoveert naar Haarburg te keren.
By zyn aankomst aldaar, bevond hy de huishoudelyke zaken van zyne overledene Grootvader ganfeh ongunftig gefchapen ; *Want bebalven, dat dezen Oude Man, zedert -de drie laafte Jaren



C 15 )
ren van zyn leven, door Bankroeten, z waare flagcn in zyn Koop> handel nad ondergaan ; Zoo had hy onbedenkeiyk veel ichulden ■«oor de Leêerbereider zyn Zoun , de Vader van onzen Jokan Chrijtophorus , die eenige Maanden te voore geflorven was, moeten voldoen : kort om, het Hammetje was gelyk het fpreekwoord zegt , genoegzaam gekloven, zoo dat na betaling van de Doodfchulden eu andere Boedellasten, niet meer aan zuivere bare gelden overfchoot dan ongevaar i 80. fluks Ducatcn, en wat oud Zilverwerk dat weinig te beduyden had, en 't welk hy neg verplicht was te deelen met zynen Broeder , die nevens hem de enige Erfgenamen van zyn Grootvader waare , als zynde zyne overige Broeders en Zusters gedurende zyn vierjarig verblyf te 'Jena, ten getalle van zes overleden.
Zodanig een waereldfche wisfelvalligheid of liever onaangenaame emwenteling van zaken, welke juist zyne oogmerken niet fchenen te begunfligen, benam hem daarom den moed niet, maar beteugelde voor een tijd meer of min die aangeboren trots, welke hem fleeds bygebleven, is, en die zelfs zyne vertrouwelingen en belle vrinden als een hatelyk deel van zyn Caracter in zyn Levenstyd: billyk in hem- gewraakt hebben;" Immers zulke Bewonderaars van zyne peilloze kundigheden in de Foorzegkun.de en Waterbekyking,_ welke ongevleid met hem te werk gingen,.
Zag het Fortuin de jonge Ludeman ten aanzien van Rykdommen hem een poos met de Nek aan ; De oprechte vrindfchap veel zeldzamer en vry beter dan het Blanketzel van den klinkende Afgod, welke zonder deucht en vcrfland flègts een dolle Hond. is die zyn eige Meester byt, wierd hem aan de andere kant, als een onwaardeerbaar kleinnoof toegezwaaid: Matthai die in de Geneeskunde veel opgang te Haarburg begon te maken, en zedert aldaar ryk getrouwd was, dwong hem zoo te zeggen, niet alleen' om zyn intrek aan zyn Huis te moeten neemen , maar onderweez hem eenige Maanden lang, zoo wel in de grondregelen derWaterbekyking, dat hy daar door in die kunst tot de volmaaktheid geraakte.
Men kanwel denken dat Ludeman te eergierig om van de Gastvryheid, en edclasrtige handelwyze van zynen Vrind een onverfchonelyke misbruik te maken , fchroomde om by aanhoudendheid op de Beurs van de weldadige Geneesheer Matthai te blyven teren;; Dit was vervolgens de oorzaak, dat hy gretig aannam den voorilag welke hem by Briefwisfeling gedaan wierd, door zyn oude
Leer--



Lecrmcedei-,de beroemde Aftronomist Zünterbach, om dezen groten Man te verzeilen in een Reistocht die hy befloten had door zommige Landen van Europa te doen, ten einde volgens zyn bedoeling een voorraad van geleerde Waarnemingen rakende de Planeetkunde te zien verkrygen, en ter zei ver tyd te midden dier onderzoekingen, hen door vermakelyke Avanturen, als vrolyke Reizigers te'verluftigen : Gelyk men onmiddelyk uit de navolgende gedenkwaardige verhalen belpeuren zal, dat zy in beide deeze betrekkingen hun doelwit kwamen te bereiken.
Een aartige ontmoeting bejegende de beide Aftrologifche Reizigers aanvankelyk in het doortrekken van eene kle.ne Stad in Duitfchland, van waar zy voornamen hen regelregt naar Parys te begeven; Zünterbach door de Waard van hun Herberg onderricht zynde, dat 'er den avond van hunne aankomst een Bal in de Comedie voor den Adel zou gegeven worden, wenfehte zulks uit de grap eens bytewonen, en begaf zich met dat oogmerk in gefelfchap van Ludeman derwaards : Men vroeg hem aan den ingang,
of hy ook van Adel was? Neen zeide Zünterbach <my
zyn het geen van beide; Mflar vraagt eens aan de Heeren en Dames van het Bal of de Geleertheid hier niet tegen den Adeldom kan opvegen! Deeze fcherpzinnige vraag overgebragt zynde, bekoorde het Adelyk Gefelfchap dermaten, dat zy in hoedanigheid van Vreemdelingen op een hofvelyke wyze wierden binnen geleyt. (h)
Hoewel Parys de namen draagt'van het Paraar der Vrouwen en het klein Athenen van Kunsten en Wetenfchappen voor Geleerde Mannen; vonden onze reizende Planeetbefchouwers weii%: fmaak in deeze groote Waereldftad. Niet flegts ter oorzaeke van het gewoel, de woeste Levensmanier, de alteverregaande welleventheid, en gevaarlyke Galanterye, welke zoo wel onder de Groten , dan onder het Burgerfchap meerendeel plaats hebben : Maar byzonder ook om dat Zuntsrbach fchoon in alles bedreven,
al-
(h) Een zoortgelvke ontmoeting verhaalt de Heer Vaitaire in één zyn er werken van vernuft. — Een Franfch Kolonel (zegt In') kwsm enige Jaren geleden te Urusfel, en niets wetende waar raeede zich bezig te houden, wilde hy haar de Stai's Aifemhlcè gaan ; Men zeide hem dat dezelve by eene Princes gehouden werd — X)at kan wel vlezen antwoorde hy, IVat gaat dat tny aan? — Ja maar tiaar komen niet anders ah Prinfeu, Zyt gy ooi één Prins ? vroeg men hem. — Kom, kam hernam de Kolonel al boenende, de prinfen zyn zoo kwaad met als men ze affchilderen wil; Ik bad 'er voorleden Jaar een douzjn van tn myne Zykawcr, toen tvy deeze Stad met de IVapeneit ingenomen hadden, en zy '.var/ia zoo zoet a's zuykcr.



( 17)
alleen een gebrekkige kennis van de Franfche taal -bezat, en Ludeman die in 't geheel niet fprak, als hebbende zedert zyn vroege Jeucht, tot aan het einde zynes Levensdagen, zulk eene berispenswaardige weerzin tegen de Franfche ipraak betoond, die
hem naderhand in zyn beroep als Geneesheer nadelig was.
Waarlyk één befpottelyk gedrag, welke de onwetendheid koeflerd: Want wat kan één onderzoekend verfland , die zich aan de Maatfchappy nuttig wil maken, tog door aanwinning van een overvloedige kundigheid verliezen ? Onderwylen dat zy in het praalryk gebied van de beste der Menfchevrinden , en men mag 'er onbefchroomt byvoegen, in het Ryk der Edelmoedige Voorflanderen van allerley Kunsten en Wetenfchappen verbleven , geraakte Zünterbach in kennis met verfcheide Geleerde Eeuwelingen, en vermaarde Kunstenaaren waar van die Hoofdflad doorgaans krielt; Deeze zoort van kennismaking zoo eigen onder de Letterminnaren van alle Gewesten, dog zonderling onder de Franfche Lantaard, als een uitwerkzel van hunne beleefde oplettentheden voor de Euitelanders , gaf vervolgens aanleiding dat de jonge Ludeman die het vermaak beminde, na de Moode van Parys, met één zekere getrouwde Daame, wiens Naam voor de Eer van de Sexe, hier opzettelyk verzwegen word, in één zeer raare verftandhouding geraakte , waar van de gevolgen al vry zonderling waren: Onaangezien het een bekende zaak is, dat ieder getrouwde Vrouw te Parys, zelfs onder de deftige Burgerfland,uit krachte van de wetten der Franfche welleventheid het recht heeft, met kennis van haar Man een Minnaar te hebben , en deeze zich daar tegen met een Matres te mogen vermaken.
De bekende Geneesheer P * * * voorheen Lyfarts van Lodewyk de XV. onder de befliering van den beruchten Staatsdienaar Kardinaal de Fleury, was behalven een groot Natuurkenner, onder anderen geen minder ervaeren Starrekundige ; Deeze welverdiende roem wierd hem dikwyls betwist door Myn Heer van G . .. één aanzieniyk en bemiddelt Man , ter dier tyd pronkende metde algemeene Loffpraak van een der beste Jftronomisten van Frankryk te zyn, en die twist liep zomtyds tusfchen die beide Geleerden, fchoon anders boezemvrinden, zoo hoog, dat ze door de Gemalinne van de laaste , een jonge , beminnelyke en galante Dame die van zesfen klaar was, moest bygelegd worden: Dog terwyl Mevrouw van G . . . meest altyd het vonnis ten nadeele vanhaar.Gemaal velde ,misfchien om dat zy de welgemaakte Genees- i
C heer



C is )
heer P * * * beter na haar (maak bevond , wilde hy zich nietianger in gefchilzaken van dien aart, aan dc grillige uitfpraak van zyn Vrouw onderwerpen. Wat hier van zyn mag, dit is onder, tusfchen gewis , dat Myn Heer van G . . . , zulk een partydige voorkeur weinig beviel , waerom hy zedert de aankomst van Zünterbach te Parys befloot, hem voor Rechter in alle voorvallende Aftronomifche* verdeeltheden tusfchen hem, en zynen dubbelde Vrind P*** ontftaande, eens vooral aanteftclien ,• Inderdaad de gelegentheid mangelde niet, dat dezen wonder verlichten Eeuweling van beide kanten aangezogt wierd, om Bemiddelaar te zyn van één opgeraapt gefchil, 't welk onder die twee Franfche Geleerde ter zaake van' de aanftaande verfchyning eener Komeet, of Staartftar nieuwelings was opgeweld, en waar van de omftandigheden te merkwaardig zyn om verzwegen te worden.
Aangezien Myn Heer van G . . . uit ftyfhoofdigheid volftrekt dreef, dat 'er zich binnen korte dagen één Komeet digt by de Kreeft vertonen moest , terwyl de Geneesheer P * * * ftaande hielt dat de Teloscoop geen fchyn, of fchaduw daar van openbaarde, wierd Zünterbach ter beflisfing van de Proef geroepen, welke men deswegen des Nachts zoude nemen op het Obfervatorium geplaatst aan den uithoek van een groote Tuin,, ager het Huis van den eerste gelegen; De kundige Bemiddelaar verklaarde openhar. tig, dat Myn Heer van G ... in zeker opzicht geen ongelyk had, nadien 'er zich werkelyk veel waarfchynlykheid opdeed van eene aanftaande verfchyning van één Staartftar aan het Firmament, maar dat het nog eene merkelyke tyd kon aanlopen eer dit gebeurde, en dat het juifte tydftip daar van met geen volflage zekerheid kon worden bepaalt: De Franfche Jjlrommist bleef ehter hartnekkig aandringen dat zulks binnen 2. of 3. uren gefchieden moest, zoo dat 'er befloten wierd den uitflag ongeacht het guure Jaargetyde geduldig aftevvachten. Ludeman die zyn Meester in die Nachtbefchouwingen verzeld had , begon door de ftrenge tucht koud te worden , en het verdroot hem onder aanhoring van alle de twistredenen waarvan hy niets verftond, daar langer te bly ven ; waarom hy heimelyk wegfloop, en by Mevrouw van G . . . (die ook geen behagen in zulk flag van Nachtvermaken fcheen te fcheppen en daarom in haar Salet gebleven was) een kop weltoebereide Water-chocolaat ging drinken.
Hoe, of op wat wyze die niet minder bevallige, dan galante Dame, hem onder het Chocolaat drinken deed begrypen, dat me»,
in



C 19)
in het Minfchool met vry minder ongemak , en ongelyk groter verrukkelykheid zich met de befpiegeling van een ander zoort van Komeet bezig kon houden, is iets dat fteeds een ontknopelyk raadzel blyft ; Dit altoos is zeker , dat 'er geen Teloscopen ter ontdekking van de bedoelde Staartftar aan de Vrouvvelyke Hemeltrans in dit geval nodig waren: Dat is te zeggen, dat beide zoo wel Mevrouw G . . . als de jonge Ludeman ongemeen voldaan over hunne manier van Aftronomifche waarncemingen, nog^ bezig waren eikanderen van vreugde te omhelzen, toen haar Gemaal met Zünterbach en de Geneesheer P * * * al grommende binnen trad, zeggende dat hy zich onmogelyk in de kunst bedriegen kon, maar
dat zyn Teloscoop gefeilt had. Dat is waar Heeren, zeide de
volgeestige Dame, Myn Gemaal heeft ditmaal gelyk, en Myn Heer P * * * toont dat hy den Bal byfter mis gejlagen heeft ; want deeze jonge Heer, en ik, hebben in dit Salet, zonder Teloscoop, en fchier met het bloote Oog de Komeet duidelyk kunnen zien! By geluk wierd 'er toenmaal op de dubbelzinnigheid van deeze veelbeduidende uitdrukking door niemand van het Gefelfchap gelet.
Het bleef hier niet by, want Ludeman. verzot geworden om de onfeilbaare Proeven aangaande de Saletftar by Mevrouw van G .. . te hervatten, verzuimde niet geduurende zyn kort verblyf te Parys haar dagelyks te bezoeken, en wierd voor die zorgvuldige oppasfing met zulke aanmerkelyke Giften door deeze Dame befchonken, dat hy 'er ter verwondering van zyn Leermeefter Zünterbach een pragtig figuur van floeg; Ondanks de grootheid van zulk eene flikkerende Fortuinftaat, welke hem van een voordelig vooruitzigt fcheen, geviel het dat hy op een avond van zyn gewoon Aftronomifch bezoek huiswaards willende keren, door drie gewapende kaerels op de ftraat aangegrepen, en vervolgens tegen wil en dank gedwongen wierd in één daar gereedftaande Huurkoets te treden, met welke men hem naar een wyk in de Stad voerde, alwaar hy verfcheide Leden van het Parlement, en Ko= ninglyke Amptenaren van het Kabinet, ter zyner verhoring ver. gadert vond: Men ondervroeg hem , of hy ook deel had aan ftraffchuldige correspondentie met de Vyanden van de Kroon, als zynde Frankryk destyds in een zwaare Oorlog gewikkelt. Ludeman beriep zich tot zyn verdediging op de getuigenis van Zünterbach; Deeze ontboden zynde, beleet de beweegoorzaak van zyne Reis en die van zyn Leerling : En terwyl hier door de onfchuld van; Ludeman middagklaar bleek, wierd hy opftaande voet kost
C 2 era



C 20 )
en fchadeloos ontflagen; ondertusfchen vernam hy na zyn ontflar, dat den zelfde avond van zyne oplichting Myn Heer van G en zyne Gemalinne op vermoeden van verboden correspondentie buiten s Lands gehouden te hebben, gelyktydig gevat, cn in de Baftille in hegtenis gebracht waren, daar Mevrouw van G het verhes van haaren Minnaar, en de Komeet, door een tranenvloed befchreyde.(i)
Zünterbach weinig gevleid met zodanig eene onbehagelyke wewederwaardigheid, welke Perzonen van bedaartheid en gezond verltand eer affchrikken dan aanmoedigen om een lang vcrblyf te houden m een Land, alwaar in tyden van Oorlog het Staatsbevvindlchap op bloote verdenkingen zoo volvaardig fcheint, om onichuldige Reizigers by de kop te vatten en zomtyds in den Kerker te werpen ; verhaaste uit die beweegreden voornamelyk zyn vertrek uit het Franfche Ryk, na alvorens de jonge Ludeman fcherpelyk te hebben beftraft over één flap van onvoorzichtigheid, welke nochtans ten aanzien van derzelver onvoorziene gevolgen, ten zynen opzichten geheel onlaakbaar en gispeloos was.
Alles aantehalen wat hun vervolgens in de tweejarige Reistocht ontmoet is, zou waarlyk buiten het kortbondig beftek dezer Levensbefchryving gefprongen zyn; Waerom men zich flegts beperken zal, tot het verhaal van de gedenkwaardiglte Byzonderheden die haar hier en daar in het doortrekken van vreemde Landen, en byzonder in de tyd van hun verblyf te Venetien, Napels, Roome, Wenen, Berlin, en in zommige plaatzen van Holland bejegende.
Op de aankomst van ons tweetal Reizigers in de eestgenoemde Stad, waren juist de Vastenavonds-vermakelykheden aldaar begonnen, by hoedanige tydsgelegentheid alle andere Steden van Europa
in
(1) Men weet dat de Baflille te Pans een ongenaakbaar Staatsgevangenhuis is, alwaar verfcheide beruchte Mannen van den Tabberd en den Degen, zedert inzonderheid een Eeuw in hoedanigheid van Staatsgevangenen opgefloten zyn geworden: — Foltatre die na liet begrip van het Franfche Hof wat al te losbandig de vrye teugel aan zyn Pen geviert had, ontwierp "er, fchoon van alle noodzakelyke Ma. terialen berooft, grotendeels zyne Henriade in zyn geheugen; Een Kunstftuk dat hy vervolgens in Engeland voltooit heeft. — De zo veel gerucht gemaakt hebbende Rechtsgeleerde Linguet, voorheen Advocaat voor het Parlement van Pai n, het Uachtoner eener fnoode Staatkunde geworden zvnde, waar door verre de meelre, de worteloorzaak die de dryfveer van zvn Gevangenfchap was, niet begrepen; is meede een geruime tyd een Bewoonder van dit onvermakelyk Kalleel geweest, en heelt onlangs één weergaloze fraaye Befchryving van de Baftille door den druk ingegeven, waar van men één beknopt uittreksel in het Engjslsch Macazvn van den Jaare J783. geplaajt vind.



( n )
in kracht van vinding om het zintuigelyke van waereldlingen te ftrelen, voor het anderzints in Macht geknoste yenetien de vlag moeten ftrykcn ; De wyze van Staatsbelliering der Venetianen loopt zelfs toe, om de kiesheid in de uitvinding der vermaken, op zulke jaartyden te bevorderen : Men kan derhalven zonder een Tovenaar te zyn, gemakkelyk gisfen, dat de vermaakbeminnende Ludeman verrukt wierd overal het bekoorlyke dat zyne, ogen zagen, en welkers aantrekkelykheden niet zelden maar al tè veel invloed by de onbedachte en nog onrype Jeucht vinden, terwyl zyne verftandige Mentor weinig behagen fchiep in de Narrepoetzen van één heirleger Maskerade Zotten, waar van de Straten en meeste Huyzen by het vieren van zulke plechtige Jaartydperken als opgepropt zyn.
Met de jonge Tartelli, Zoon van één Man van die naam, die behalven dat hy tamelyk de Starrekunde verftond , inzonderheid vermaart was, wegens het uitvinden van nieuwe kunstwerktuigen, had Ludeman te Venetien kennis gemaakt; De overéénkomst van hunne humeuren en jaren bewerkte een onderling vertrouwen tusfchen hen, voor al in zaken welke de vrolykheid betrof: En terwyl de Haarburgfche Jongeling de lust bekroop , om de uitfpanning der Maskerade bytewonen, 't welk hy nimmer in zyn Vaderitad gezien had , verzocht hy zyn vrind Tartelli hem hoe eer hoe beter de gelegentheid daar toe te befchikken, ondervvyl dat Zünterbach met de Oude Tartelli zyn Vader bezig waren , in de Boekkamer van de laatfte, een heimelyke Proef te nemen over de zamengevoegde kracht van het Vitriool met de Terpetyn, met oogmerk om dat na het ontwerp van zyn eerste uitvinder de groote Archimedus (k) met meerder volmaaktheid tot een brandbare ftof te maken, ten einde dezelve door middel van de vederkracht, met een zoort van kopere of van metale Spuiten, in een zeer verre afftand op een Oorlogsvloot, of in een belegerde Vesting op Torens en Gebouwen te werpen , zonder dat het met Water, Azyn, of Melk kon worden geblufcht.
In-
(k) Archimedus de grootfte Werktuigkundige, die immer de Aloudheid, en «e latere Eeuwen voortgebracht hebben , wierd te Syracufit tegen het volfhekt verbod van den Vorftelyke Legergebieder die de Stad ftormenderhand bemachtigde, door één vyandelvk Soldaat gedood , die het ook zyn leven kolle; Men zegt dat hy ook de eerste uitvinder der Brantlfpitgekn is geweew.
C 3



(21)
Ingevolge het verlangen van Ludeman, had de jonge Tartelli voor hem en zyn vrind een SchoorHeenvegers gewaad afgehuurd, waar meede zy haar één Nacht na de meestvoornaame Maskerade Bals van de Stad begaven; In een derzelve gebeurde het dat een Engelfch Milord, (men weet niet door welk toeval ) door een onbekende te midden in de Dansfaal met een Dolk'doorftoken wierd : Dit bewerkte zulk eene groote opfchudding en ontfteltenis onder de aanwezende , dat verre de meeste Dames het Bal verlieten, en daar in door verfcheide Hecren gevolgt wierden ; Onder de geene welke met veel overhaafting dit voorbeeld fchenen natevolgen, waren de beide vermomde Scboorfteenvcgers niet van de laatste : Dog zoo dra zy uit het Voorportaal op de ftraat kwamen, wierden zy door twee Dames als Herderinnen gekleed, beleefdelyk verzocht plaats in hun Koets te willen nemen, terwyl deeze bemerkte, dat zy te voet meende te gaan. Die voorflag wierd door de Avantuurzoekende Jongelingen gretig aangenomen , in de verbeelding dat zy hier door gelegentheid zouden aantreffen, al wonderlyke fraaye wingeweften in het Ryk van den Mingod te maken ; Ondanks deeze herfenfehimmige denkbeelden, ondervonden zy tot hunne uitterfte verbazing vlak het tegendeel : Want ter woonplaatze van die Dames aangekomen, aldaar in een prachtig gemeubileert vertrek geleid , en vervolgens hen alle vier ontmaskerd hebbende, zagen zy door twee Schoonheeden tusfchen de 50. en 60. Jaren oud verfchalkt te zyn ; Nochtans moesten zy zich getroosten daar tot den morgenftond, onder toediening van allerhande zoort van ververfchingen te verblyven : Dan Tartelli en Ludeman met veel moeite van het Gefelfchap van deeze onbevallige Vrouwebeelden ontflagen zynde, waren zoo boos over hunne onvrywillige vergrypingen in dit opzicht, dat zy één emmig befloten, nimmer aan het uitterlyk gelaat van gemaskerde Herderinnen, zonder beter,en onfeilbaarder onderzoek van Perzonen, Ouderdom, en Bevalligheden gedaan te hebben, hen te zullen vergapen.
Napels was de derde der Italiaanfche Staten werwaards Zunterlach en zyn Reisgezel hen begaven; want men heeft voorbedachtelyk geen gewag gemaakt van hunne aankomfl te Flqrenfe, vermits 'er gedurende de korte dagen dat zy'er verbleven, niets opmerkelyk voorviel : De Geleerde Reiziger die Arends ogen had, befpeurde ras , dat de Napolitanen, fchoon in het algemeen van eene geveinsde en gevaarlyke ommegang, nochtans geen minder Beminnaren van de Letterwetenfchappen, dan groote Meesters in
al-



allerley zoorten van roemwaardige Kunsten waren. Ongevleid geibroken , en zonder hier de dingen met een vergrootglas te befchouwen, moet men die Landam het recht doen, dat zy van tyd tot tyd beruchte Mannen voornamentlyk in de Schilderkunst en in de compofitie van het Muficq voortgebracht hebben; Onverbeterlyk zyn ook hunne Letterkundige, byzonder de zulke, welke zoo over de Befpiegelende als Proefondervindelyke Wysbegeerte hunne Pennen hebben te kosten gelegt, gelyk onder dezelve de. zer dagen glansryk uitgemunt heeft, de nooitvolprezen en byna onnavolgbare Natuuronderzoeker Algarotti, welke na zyn zamenftel op de Newtoniaanfche Leest gefchoeit te hebben , vervolgens het gebruik van de Prisma in het vertonen der zeven hoofdcouleuren in een overheerlyk daglicht gefteld heeft: Zünterbach aan het voornaame oogmerk zyner uitlandigheid willende voldoen, verledigde zig dagelyks, om verzelt van Ludeman alle of verre de meeste van de fchrandere Geesten die Napels toenmaal verluisterde te gaan bezoeken, en verder zodanige Merkwaardigheden te bezien, voor oplettende, en onderzoekende Reizigers befchouwenswaardig zynde, gelyk men daar onder by uitnementheid begrypen kan, de Napolitaanfche Schilkerftukken,, en Fliïweeltrafieken.
Op één voormiddag kogt Zünterbach , daags voor zyn vertrek van Napels van een Vreemdeling die zeide van Genua te komen, en voorgaf na Roome te willen reizenvoor 300. Ducaten een voorraad van allerhande Kunst Inftrumenten, waar onder een 7ehscoop van een nieuwe fmaak , die alleen 500. Hollandfche Guld-ns bedroeg; De Genuees welke 'er deftig uitzag, en waarlyk aan zyn gelaat en manieren, één Man van eene gelchiktc opvoeding geleek, wist zich door de vlughe'd van zyn verftand zoo aangenaam by het tweetal reizende Onderzoekers te maken, dat Zünterbach bekoord over de aanwinning van zulk een volgeestig Reisgenoot , hem voorfloeg het middagmaal met hem te houden, zyn intrek voor dien Nacht in zyn Logement te nemen, en hem den aan volgende Morgen in de voorgenomen Landtocht naar Roome> waar heenen hy verklaart had zich ter verrichting zyner zaken te moeten begeven, te willen vergefelfchappen: Die voorflag na eenige bedenkelykheid (zoo naderhand bleek voor de Leus gemaakt) door de Inftrumentverkoper aangenomen zynde, vertrokken de drie Reizigers de volgende Ochtend heel vroeg te Paard uit Napels, hielden, hun ontbyt drie uren van die Stad, en kwamen



( 24 )
men ten elf uren in een Dorp zeven Mylen verder, alwaar zy met gemeen overleg befloten het middagmaal te houden, midlerwyl dat heare Paarden daar eenige uren uitrusten zoude. Onder de Maal tyd vermaakte men zich met allerley kortswylende Geüprekken, die meest het onderfcheid van Caraéter tusfchen de Franfche en Italiaanfche Vrouwen ten onderwerp had; Intusfchen dat men bezig was op het Defert nog een Bottel Toskaanfche Wyn te drinken, had de looze Booswicht ongemerkt in de Glazen van Zünterbach en Ludeman een zoort van Slaappoeder geflort, waar door zy na verloop van minder dan een quartier uurs tyds zoda. nig van de flaap wierden bevangen, dat zy befluiten moesten zich een poos op twee daar ftaande Ledikanten te werpen, terwyl de Guid hem wilvaardig toonde na de Paarden te gaan zien, en ze ter voorzetting van de tocht welke zy dien namiddag nog doen moesten , van haver te verzorgen: Dog in plaats van hier in zyn woord te houden, had hy niet zoo ras bemerkt dat zyne beide Reisgenoten zoo vast (liepen als menfehen die door overmaat van drank befchonken zyn, of hy opende zonder lang te aarzelen , haare twee grote Ledere Valiezen welke op de Reis agter de Paarden gebonden, maar uit voorzorg op alle Pleisterplaatzen en Nachtherbergen daar zy verbleven, in de Kamer gebracht wierden. Hy beroofde dezelve van al het kostbare dat hy 'er in befloten vond, onder andere ook een merkelyke fom aan Spaanfche Piftolen, en de Kunstinllrumenten die hy aan Zünterbach verkogt had; Hier meede niet vergenoegt, ontftal hy hun beider Goude Sakhorlogien, Goudbeurzen, en al het gereed Zilvergeld dat zy by haar droegen , zoo dat hen niets overbleef dan een Diamante Ring van groote waarde, en een Goude Snuifdoos, dat Zünterbach den vorigen avond by geluk in zyne Kamizool fakken geborgen had, en dewelke de Gaauwdief waarfchynelyk vergeten had te doorfnuffelen : Al de geftoole buid behendig in zyn Reismantel geflopt hebbende , begaf hy zich daar mede na de Stal, gebood dat men zyn Paard terflond zouden zadelen, betaalde de Waard een derde gedeelte van de vertering, en reed vervolgens op een volle galop weg , na alvorens hem zorgvuldig belast te hebben, zyne twee andere Reisgenoten die daar begeerde te overnachten, en wegens zware vermoeitheid eenige uren op het Ledikant wilde gaan uitruilen, niet voor tegen het vallen van den avond wakker te maken. De Waard hier meede wonderwel in zyn fchik zynde, floot zonder erg, zelfs flil de
Kr.-



C *5 )
Kamerdeur, en beval zyn volk de beide vermoeide Reizigers voos de avond difch gereed was , tog niet te ontwaken ; Dog ziende dat zy nog even hart lagen te ronken toen de klok na de Italiaanfehe wyze 21. Uren floeg, dat is na de gewoone tydrckening van andere volkeren, Negen uren des avonds, begon hy gerucht in de kamer te maken, waar door Ludeman het eerste van hen beide ontwaakte: —— Wel hoe Myn Heer zyt gy nu wat uitgerust, of wilt gy de gantfche Nacht doorjlapen ? vroeg de Waard al fcherzende; Ludeman vraagde op zyn beurt, waar': zyn derde Reisgenoot tog gebleven was ? Ho , Ho , die is al meer dan ze>
uren weggereden, en is misfehien nu half wegen Roome, want de Feut galopeerde zoo fnzl ais de Satan, hernam hy in zyn dorpelyke taai. Dit bericht kwam Ludeman zoo fpaanfch voor , dat hy de vrypostigheid nam , om zyn Leermeester Zünterbach zonder verzuim wakker te maken , die by zyn ontwaking aan de opengebroken Valiezen, en het gemis zoo van zyn Uurwerk als Goudbeurs fehiefyk bemerkte, hoedanig het met de zaak gelegen was; zy waren verplicht den Nacht in die Dorp Herberg doortcbrengen, maar dit was nog het ilimfte van de Hiftorie niet: Want behalven dat zy door gebrek aan geld hunne Landreis naar Roome toenmaal moeste Haken, zoo waren zy door de aan haar gepleegde Diefftal buiten Haat gefteld, om by hun vertrek hunne gemaakte verteering in de Herberg te betalen, waerom Zünterbach aan de Waard zoo lang zyn Goude Snuifdoos daar voor te pand liet, enig geld tot goed: making der reiskosten van hem opnam, en den volgende Morgen met Ludeman weder te Paard fteeg, en na Napels keerde. Aldaar verbleven zy nog zoo veel tyd als noodig waare, om de waarde van een aanmerkelykc Wisfel te ontfangen, die Zuntenbach tot redding van zyne zaken op een Bankier van Jena trok, waar na zy andermaal Napels verlieten, en na hunne Paarden in-die Stad eerst verkogt te hebben , met een afgehuurde Postchaize naar Roome vertrokken; In de Zetel van den Kerkelyke ftaat aangekomen zynde, wel veritaande na dat men onderweg de verpande Snuifdoos tegen behoorlykc betaling, gepaart met een mildadig Gefchenk van den Dorpwaard gelofcht had , deden beide de beflolen Reizigers hun uittcrlïc best, om de eerloze en doorliepen Bedrieger, van wiens ongehoorde list zy het flachtoffer geworden waren, op het fpoor te krygen : Maar ondanks alle vlytige navorfchingen ten dien opzichten aangewend te hebben, konde zy zyn fchuilplaats, en veel minder iets aangaande haare geftolen
D goe-



goederen onderfcheppen. Ondertusfchen doed het verhaal van dit zonderling Geval niet onduister zien , dat de zogenoemde franfche- Slaap'er-wekkers welkers vernuftige , dog doemwaardige misdryven over weinige Jaren niet alleen de Hoofdftad Parys, maar genoegzaam het gantche Ryk, enige Maanden ontrust hebben gehad, de eerste niet waren, die zoortgelyke gruwelyke en ftraf verdienende kunstgrepen van de Cartouftaanjche Studie uitvonden, aangemerkt deeze dubbel dgeftaafde Gebeurtenis, zoo te zeggen by den aanvang van de tegenwoordige Eeuw al is voorgevallen , agtervolgens het geen men by een zeker Napolitaanfeh Gefchiedfchryver geboekftaaft vind, en naderhand uit loutere Lefhebbery door Ludeman zelfs, by zyn wederkomst te Haarburg opgetekend, en by wvze van een Reizend Dagregister aan zyn oude Academie Vriend DoUor Matthai fchriftelyk overgelevert wierd.
Het praalziek Roome was destyds in zyn volle Luifter; De Kardinaal Albani kortelings tot het Pausfchap onder de naam van Clemens de XI. verkoren, deed Eer aan eene naauwelyks entlookte Eeuw, waar in de ftralen eener lang bewolkte Geleertheid begonnen doortebreken, en die hem. misfehien daarom overwaardig geoordeelt had, met het Purper bekleed te worden : Geen wonder! Men kan zonder vergrotende Loffpraak van dezen Opperherder des Roomfchen Stoel getuigen, dat hy één Voorüander van de Letterwetenfchappen, en daarin zelve, één der voorname Lichten van onze Eeuw geweest is..
Nademaal de klank der beroemtheid van doorluchtige Oorlogshelden-,., en niet minder die, van zeldzame geboren Wonderverftanden, doorgaans tot aan de vier uitterfte hoekpalen van den Aartkloot overvliegen, bleef de aankomst van den palmbekroonde Aftronomist onder de Geleerde te Roome niet lang onbekent; Men befchouwde hem als een Mecenas in de Sterrevoorzegkunde, kort om, als een Man, wiens weergade in de Planeetkennis te dier tyd fchier nergens gevonden wierd , en in die onopgeveyzelde hoedanigheid, kwamen het kern der Geleerde Mannen welkers roem zedert lang in de Paufelyke zetelplaats gevestigd waren, Zünterbach dagelyks aan zyn Logement begroeten: Om van alle de ontmoetingen niet te gewagen , waar toe deeze onophoudelyke Bezoeken veelmalen gelegentheid gaven , zullen wy flechrs met natuurlyke, en ongeblankette verwen gaan kleuren,één wetensWaardig voorval met één zeker Bisfchop, die aanleiding gaf daï
bei-



( 27 )
beide Zünterbach en Ludeman , ter gehoor en handkus by" PaïiS Clemens wierden toegelaten.
In het tegenbezoek dat de regelen der welleventheid vcreifchte aan dien Prelaat te moeten doen , viel de reden wisfeling over verfchiilende onderwerpen van aangelcgentheid, dog meest over
het geen de kunsten en wetenfchappen betrof : „ Ik w \l
met vermaak hulde doen aan de Geleertheid zeide de Bisfchop , " en ik bemin Mannen van ongemeene kundigheden; Maar voor " een Ajlrologist die de onfeilbaarheid zyner voorzeggingen alleen " op de Planeetkunst bouwd, heb ik even zoo veel achting, dan " een weldenkent Menfch voor een dronke Schoenlapper , of #
" voor een zwetzcnde Kwakzalver heeft. Dit kan waar
' zyn beantwoorde Zünterbach, met een koele houding, maar gedoog dat ik u vragen mag, of uwe Eminentie (1) niet van denkbeelden veranderen zoude, als ik, in het geval dat gy befluiten kon u Horoscoop te doen trekken, u wist te zeggen wat
u aireede gebeurd is, en nog gebeuren zal ? Het laaste
*, zou by my voor geen vast gevolg van het eerste doorgaan, \ vermits geen fterveling znlk eene onbegrensde kundigheid be5' zitten kan, hernam de Bisfchop ; —— Om uwe Eminentie van , zyne ongelovigheid te genezen , zoo wil ik op ftaande voet hier van de Proef nemen zeide Zünterbach al meesmuilende :
'} Zeer gaarn hervatte de Bisfchop, trek vry myn Horoscoop;
!, Ik zal ophouden ongelovig te blyven , zoo dra ik overtuigd zal zyn." Zünterbach vervolgens zyn doopnaam en ge¬
boorte Uur afgevraagt hebbende, gebruikte ten zynen opzichten het Gnoti Seauton, en uit zyne Nativiteit der Planeten in het trekken jvan zyn Horoscoop, ontdekkende niet alleen wat hem zedert zyne Geboorte wedervaren was , maar het geen zyn Levensroi befluiten moest, openbaarde hy hem het eerste, en verzweeg voorbedachtelyk het laaste; De Bisfchop beleet dat alles de waarheid was, voor zoo ver de gebeurde zaken betrof, dog begeerde toen
iets meer te weten: Wel nu zeide Zünterbach, als ik
alles zeggen moet wat. ik ontdekt heb , zoo weet , dat uwe Eminentie binnen korte tyd de Kardinaalshoed zult verkrygen , en dat de beklimming tot deeze Waardigheid, de voorloper van u Dood zal zyn, want
gy
(I) Deeze Eertittil wofd aan alle de Zeventig Kardinalen te Reowe, en elders gegeven, gelyk oo-k aan de vier Bisfchoppen die de post van Staassdienaren', ot Geheime Raden bekleden, en de vrye toegang tot het Pauzelyk Paleis hebben.
D 2



( z.8 j
gy zult driemaal vierentwintig uren daar na fiervcn ! —— De Bisfchop begon luidkeels te lagchen, en verhaalde dit geval al lpottende aan den Paus, die benieuwd om deeze beruchte Hemelloop-Onderzoeker te zien, de beide Reizigers ontbood, en ter gehoor in het Pauzelyk geheim Kabinet toeliet. Na een kort gefprek zeide den Ouden Vader tot Zünterbach : ,, Neem niet kwalyk Myn Heer den „ JJlrologist,uwe uitgeflrekte kundigheid in de voorzegkunde komt „ my wat bedenkelyk voor; Maar om een vaste Proef van uwe ,, Wetenfchap te nemen die niet misfen kan, zoo zal ik den Bis? „fchop, gelyk ik lang voorgenomen heb, eerdaags tot het Kar,, dinaalfchap verhefven , en dan zal men uit de gevolgen eerst
zien , op welke gronden u kunst berust." De Bisfchop nevens veele andere buitenlandfche Prelaten die Gunstelingen van het Valkaan waren, minder dan één Maand daar na, tot Kardinaal benoemt zynde, florf inderdaad drie dagen na zyne benoeming aan eene Beroerte, op het ogenblik dat hy meende in zyn Koets te flappen; Men zegt dat de Paus hier over ontzet, zedert veel aanmerking voor Zünterbach betoonde , en dat zulks de oorzaak was, waerom hy door het Hof van Roome met een Jaarwedde van 400. Ducaten gedurende zyn leven wierd befchonken: Altyd dit is zeker, dat zulks de allereerste wiskunstige Les was, welke Ludeman van zyne beroemde Meester in het trekken van den Horoscoop heeft geleert, gelyk hy geen zwarigheid heeft gemaakt meermalen volmondig te bekennen..
Niet lang voor hun vertrek van Roome bejegende Ludeman op klaren dag aldaar op de flraat één wonderlyk, dog te gelyk zulk één fchrikverwekkend voorval, waar door hy oogfchyniyk in Levensgevaar geraakte ; Zie hier hoe de zaak , voor zoo veel het verhaal daar van in geheugenis gebleven is, zich heeft toegedragen : Een afgehuurde Moordenaar, die men daar zoo wel als te Lisbon voor een kleine Huiver geld bekomen kan, doorflak met zyn Ponjaard een deftig Inboorling die hy ontmoete op de groote Marktplaats daar het altyd van volk krielt, en ontvluchte met veel vaardigheid onder begunstiging van het gedrang der voorbygangeren, om zich op een nabygelegen Kerkhof, of misfehien in zodanig een Klooster te begeven , welke drie dagen lang , het ontfehendbaar recht van vrydom aan een Manflager, ook by oogluiking meest aan Moordenaren geven. Ludeman die op
dat tydflip daar voorby kwam toen de Moord gepleegt wierd, en feet zaamgevloeid volk de Moordenaar van alle kanten ziende
na?



C 29 )
nalopen , wilde desgelyks een proef van de gezwintheid zyner Beenen nemen , alleen uit bloote nieuwsgierigheid, om t3 zien waar hy wedervaren' zou. ïly was inderdaad de Moordenaar zoo kort op de hielen , en zoo naby genadert, dat hy hem bykansmet een Piek van zeven of acht voeten lengte bereiken kon :. Weshalven deeze om met meer gemak te ontkomen, onder het -lopen zyn korte Mantel, en bebloede Ponjaard op de ftraat vallen liet. Ludeman door onbezuistheid daar over geftruikelt zynde , wierd door het nalopend volk, welkers woede door het aanfehouwen van de Moort ontvlamt was, voor de Moordenaar aangezien , als zodanig wegens het vinden van het nog van bloed rokende Moord Inltrumcnt aangegrepen, van alle kanten geplukt, gefcheurd, geflagen, en ten laasten met geweld naar het Gevangenhuis gelleept ; toen daar toevallig een bejaard Heer in een Koets voorby rydende gelukkig geheugde, die gemartelde Jongeling in zyne dagelykfche bezoeken by Zünterbach ontmoet te hebben , waerom hy vervolgens tot zyn ontzet toefprong : Hy redde hem vaardig uit de handen van het fchuimbekkend Graauw, zeggende, dat hy een vreemdeling en één fatzoendelyk Reiziger was, en dat hy Borg voor zyn perzoon bleef- Dan terwyl men op nieuw begon te roepen, jla dood den Hond, Hy is een Geus! plaafte hy Ludeman met zich in zyn Koets, en bracht hem na het Logement daar Zünterbach zyn intrek genomen had ; De goede Man ftond byfter verflagen over de verwilderde en deerlyk gehavende toeftand van zyn on titelde Leerling, die zedert deeze onbevallige ontmoeting de Itraten van Roome zonder van iemand verzelt te: zyn, niet meer betreden wilde.
Aanmerkenswaardig was ook de onvoorziene, of om beter te zeg* zeggen de vermakeloze verfchalking die Ludeman als door een zamenloop van opééngeftapelde verdrietige wederwaardigheden te Wenen door een bende Wervers onderging,.en waar door hem het bekoorlyke der bereistheid fteeds onfmakelyk. wierd gemaakt; De rampen des Oorlogs welke zedert meer dan vier Jaren de meeste Landen en Volkeren van Europa gevoelde,, bewerkte een fchaarsheid van Krygsvolk in het Keyzerryk , waar door men het zy door list, of geweld alle jonge Manfchappen zoo Inboorlingen,als; Buitelanderen tot den Krygsdienst dwong: Ludeman in zyn Jeucht van eene ryfende en welgemaakte geftalEe zynde, beviel de doortrapte Wervers zoo wonder wel na hun zin , dat ze ter bereiking, van hun.oogmerk en om het aantal van hunne geworven Recruten'
EL 3 te.



( 30 )
te vergroten, beflooten gebruik te maken van een kunstgreep ,
die boven haare verwachting gejukte. Om hem in het net
te lokken, befpicden zy de tyd wanneer hy alleen uitging, en op een namiddag dat hy een wandeling buiten de Stad was gaan doen, terwyl Zunierbnch by een oud Vriend op het Middagmaal was gebleven , wierd hy ftapvoets gevolgt door een dezer looze Wervers die als een Abt verkleed was, en zeer goed Hoogduitfch en Latyn fprak ; Onderwyl dat Ludeman een poos lïil bleef Haan , om het nieuw gebouwd Lusthuis van den Prins van K * * in zyn oppervlakte te bekyken, ging de gewaande Abt hem met een ftatige Hap voorby, groete hem in 't voorbygaan heel beleeft, en vervolgde fteeds zyn wandeling even langzaam, tot dat hy op den afftand van ongevaar tien of twaalf fchreden van hem , plotzelyk aan de voet van een Boom als een Dood Menfch nederviei: Ludeman hier over verbaast, naderde uit meedelyden tot zyn byftand, vraagde wat hem fchorte? Myn Heer den Abt antwoorde in de Latynfche taal, dat hy niet wist, door welk toeval hy zoo fchieiyk bevangen werd, of wat hem deerde , maar fmcekte hem met een flaauwe ftem , hem in zoo verre de behulpzaame hand te willen bieden van hem in de Stad naar zyn Logement te geleiden. De verfchalkte Jongeling nergens geen vermoeden van kwaade gevolgen uit dit rechtmatig verzoek opvattende-, voldeed volvaardig aan zyn verzoek , onderfteunde hem onder den arm , en misfehien uit een verkeerde Eerzucht een blyk van zyne bedreventheid in de Geneeskunst willende geven, raade hy de Patiënt hem alvorens by de eerste Chirurgyn de beste te doen aderlaten , vermits het hem toefcheen een zoort van Be. j-oerte te zyn; De Abt volgde zyn raad, en liet zich ordentelyk eenige oneen bloed aftappen : Waar na Ludeman hem vervolgens met een Huurkoets na zyn Logement verzelde. Daar komende , vonden zy in een beneden vertrek iemand als een Officier gekleed , die hy voorgaf zyn Neef te zyn , en aan wien hy al ftamelende verhaalde het ongeluk dat hem gebeurt was ; Deeze bedankte toen feestelyk de bedrogen Lndman voor de dienst aan zyn Neef bewezen, verzoekende, onderwyl dat men den Abt in een ander vertrek na Bed bracht, of ten minste veinsde zulks te doen, de Eer te mogen hebben een glas oude Rhynfdhe Wyn uit de Kelker van zyn Heer Grootvader de Baron van Sprankel met hem te drinken :- Ludeman die in zyn Jeucht het druyvefap na zyn zeggen krachtig beminde, bewilligde gretig in dit vooritéJ,
en



C 31 )
en men dronk een halve roes van de Baronnelyke Wyn die braaf met Brandewyn vermengd was. Onder het drinken van de derde Botté! ,"ikWaaien" twee aadere Vrinden meede in Militair gewaad de Officier bezoeken, onder voorwendzel van te zamen na een Dansparty te gaan, dog deeze floeg die voorflag van de hand, uit oorzaak van de ziekte van den Abt zyn Neef, en het Gefelfchap van zyn Edelmoedige Redder, welke hy welvoegelvkshalve niet verlaten kon; De beide Zonen van den Krygsgod Mars lieten zich hups gezeggen, plaatfte zich op verzoek' van den Heer Tractant meede aan de tavel, en dronken als Tempelieren: (m) Om kort te gaan, men kweet zich van alle kanten zoo dapper in dit gevaarlyk kvveekfchool, • dat het viertal Bachuskinderen met den ondergang der Son ruim driequart dronken waren. Ludeman die ook de hoogte rykelyk weg had, nam tegen acht uren affcheid van het dnnkgefelfchap, en wilde huiswaards keren ; Dog toen men befpeurde dat 'er niets bekwaam was om hem tot een langer vertoeven aldaar te verwinnen , kwam de vermomde Abt gekleed in zyn Montering, van Sergeant ,. en gevelgd van vier Soldaten gewapend, met ontbloote Degens de kamer iniluiven , endwongen hem tegen wil en danlc één Gefchrift te ondertykenen,. volgens welke hy met zyn eige hand bekende , voor zes Jaren als Soldaat vr.ywïllig dienst onder de* Troepen van den- Keyzer genomen te hebben :. Ludeman begreep door deeze dwangmiddelen dat men hem door een List in dat Werfhuis gelokt had. Zes dagen lang verbleef hy in bekommering, en in de onzekerheid hoedanig hy best die dans ontfpringen zou; Ondertusfchen dat Zuntrbach ongerust over zyn lang wegblyven, zyn toevlucht nam tot zyne oude Vrind te Wenen, die veel invloed by de Staatsdienaren, en byzonder by den Veld.narfchalk Graave van Kevenhuller had: Op de ftrenge bevelen van de laafte, onderfchepte men eindelyk na veelvuldige pogingen , in wat Werfhuis hy zich bevond, het geen van dat gevolg was , dat Ludeman den zevende dag in den vroege Morgenftond op hooge last daar uit gehaalt wierd, terwyl den Sergeant die in dit geval de rol van Abt gefpeeld had , ter zaake van zyn gepleegt bedrog, en daar opgevolgde gcweldadigheid, van zyn Krygsbediening wierd ontzet, onaangezien hy
ver-
(ra) De Hijlorie van den opgang en verdelging der Tempelieren is befchreven en bekend; Men weet dat zy van Bacbus vreugd hun voorname Afgod maakte: Mier van daan het nog in zwang gaande fpreekwoord, Hy kan zuypen als een Tempelier.



C 8* )
verklaarde door een gelyke List in de tyd van zyn S'tudentfchap, tot den Krygsdienst gedwongen te zyn geworden.
Leverde dit koddig voorval ftof tot fcherts uit, een meerder fchouwtoneel van verwondering vertoonde zich voor het oog van den diepdenkende Zünterbach in de tyd dat hy zyn intrek genomen had by een bemiddelt Burger van ilerlin, na welke Stad zy vervolgens heen gereist waren ; Dezen Man anderzints van een fcbrander oordeel, was zyn hooft door het lezen van de fchriften van Pythagoras op den hol geraakt, en geloofde volftrekt aan de Zielv er huizing op zulk eene wyze als hy: (n^ Zodanig, dat toen zyn Huisvrouw fchieiyk aan de gevolgen eener Kraambevalling zoo men meende te overlydcn kwam, hy 'er geen de minste droefgeestigheid over liet blyken. Zünterbach die geen behagen in de Leerftellingen der Pytbagoristen fchepte, om dat ze na het Ongodistendom fmaakte, ondervroeg hem daags voor de Begravcnis van zyn Vrouw over de oorzaak van zulk eene niet
min ongeplaafte, dan koele onverfchilligheid; ,, Och Myn
„ Heer'gy begrypt de zaak niejt, zeide de Pythagorifche Man : Ik ,., beminde myne lieve Vrouw in haar leven zoo veel als een „ Man zyn Vrouw beminnen kan ; Maar waerom zou ik door „ een geveinst treurgelaat haar één beter Lot misgunnen, terwyl misfchien haar Ziel al in een nieuw geboren Lighaam van een s, Vorstin overgevlogen zal zyn ! " Zünterbach te vergeefs gepoogd hebbende hem van gedachten te doen veranderen, haalde zyne fchouderen op, over de onnozelheid en bedroefde wanbegrippen van dezen Man. Ondertusfchen gebeurde het, dat terwyl het Lyk zedert meer dan 48. uren gekist, en alle toebereidzelen tot de Begravenisfe tegen den aanvolgendc Morgen gemaakt wierden, dat Ludeman met zyn bedreven Leermeester in hun Slaapkamer over dit zonderling onderwerp fprekende, onderfcheidcntlyk hoorde, dat 'er tot driemaal by herhaling aan de Kamerdeur die gefloten was, zachtelyk wierd aangeklopt; Het was toen Middernacht
in
£11) Pythagoras gelyk bekend is , dreef de Zirlverhuizing zoo ongereimt, dat hy leerde dat de Ziel van een Menfch na de fcheiding van het Lighaam, terIkmd weder zyn zetel in een ander Lighaam, het zy van één Menfch of van een Beest nam : Invoegen dat volgens zyn [telling , Iemand na verloop van enige Eeuwen , zich in verfchillende gedaantens op de Waereld vertoonde, dan eens als één Os, Paard, of Ezel, dan weder als één Forst, Boer, of liedelaar, gelyk hem geheugde meermalen in eige perzoon beleeft te hebben : Men behoorde in onze dagen zulk (lag van Pytbagoristen (zoo 'er nog gevonden worden) in een Dolhuis optefluitcn, orn zulk hafelyk onkruid van den Aardbodem uitteroeyen, en te verbannen.



(33 )
in-welke doorgaans alle dingen angstvalliger en akelig fchynen "voor zwakke verflanden , welke zich met oude Wyven vertellingen ophouden, en uit dien hoofde meest altyd vervaard zyn: Dit belette niet, dat Zünterbach op de derde klopping de deur van zyn Slaapvertrek onthoot. Men kan oordelen hoe groot zyne verbaastheid was, wanneer hy de vermeende Doode Vrouw in een wit hemd al fchryende zag binnen treden ; Inmiddels dat Ludeman in de verbeelding dat het een Spook was, van angst onder een der Ledikanten kroop: Zünterbach fchoon ontfteld, herkende haar aanftonds voor de Huisvrouw van den Pythagorist zyn Waard , en nadcmaal zy met veel verlegentheid na de oorzaak vroeg, waerom men haar in een kist gelegt had, begreep hy uit die vraag ras, dat diel Kraam vrouw in eene landurige bezwyming >of .doodi'chyncnde flaapllaauwtc moest gelegen hebben. In dat denkbeeld verzocht hy haar zoo lang in zyn Ledikant te gaan leggen, tot dat hy haar Man van haar herleving verwittigt, en de nodige Geneesmiddelen tot haare herftelling bezorgt had ; Dit laafte volbragt hy.dadelyk, als zynde altyd van zeer goede Medicamenten in alle voorkomende gelegenthedcn voorzien, behalven dat Ludeman die midlerwyl op zyn bevel uit zyn fchuilhoek te voorfchyn kwam , hem in dat werk getrouwelyk de behulpzame hand bood: De afgematte Vrouw na enige verkwikkingen gebruikt te hebben, viel in eene geruste flaap. Van dit gunstig tydftip bediende zich de goedhartige Zünterbach om tegen den vroege Morgenftond haar Man langzaam en met alle mogelyke omzichtigheid kennis te geven van de wonderbare herleving van zyn geftorve Huisvrouw.; Deeze zonder daar over enige verwondering te-betonen, antwoordc flegts heel bedaart, ik ben verblyd dat myne lieve Vrouw weder herleeft., maar het verwondert mynicf, Want haar Ziel die geen verblyfplaats in een nieuwgeboren Lighaam heeft kunnen vinden, zal denkelyk tot haar eige wedergekeert zyn! Zodanig befcheid verontwaardigde de weldenkende Reiziger dermaten, dat hy hem fpitsvinnig deeze weinige woorden te gemoet voerde, Gy zyt een Dwaalgeest, die nimmer tot een natuurlyke dood geraken zult! De uitkomst van deeze oppervlakkige voorzegging bekrachtigde de waarheid van dien: Nademaal de gekiste Vrouw binnen korte dagen volkomen hcrlleld zynde, haar Man zedert in (zulk een onoverkomelyke zelfftryd nopende de Pythagorifche Itelregelen verviel-, dat hy drie weken daar na , zonder dat het iemand bemerkte , hem zelve op de Zolder aan een door hem vastgeklamte droog-
E Hok



( 34 )
i'ïcrk verhing, na alvorens in het midden van zyne Mymeringen de gruwelyke fteliingen van Pythagoras plechtig afgezworen, en verzaakt te hebben.
Na een kort verblyf te Dresden hoofd tad van Saxe , alwaar Zünterbach zich van nieuwe Wisfels voorzag, vervolgde de Wetenfchapzoekende Reizigers haare Landtocht met veel overhasfting door verfcheide andere Staten van Duüfchland, met oogmerk otn eerst Holland, en daar na Engeland te bezichtigen ; Dan eene onpasfelykheid waar van Ludeman in den Haag overvallen werd, deed Zünterbach naderhand van befluit veranderen, zoo dat hy na het bewerkwaardige van de meeste Steden van Nederland, en van zommigc plaatzen in Braband befchouwd te hebben , vervolgens weder regelregt van daar, met zyn Leerling na Duitfchland keePcle.
Gedurende de tyd dat zy hen in Holland bevonden, gingen zy de overal vermaarde Univerfiteit van Leiden bezien; Deeze oude Lands Academie wel eer door Prins Willem de Eer/ie van het' Huis van Orange geflicht, en met zeer veele lofvelyke Voorrechten befchonken, lokte ter dier tyd nog een zamenvloed van-een oneindig aantal Studenten Van allerley Natiën dcrwaards: En geenwonder! Nademaal het zedert haare oprechting niet alleen ongeaieen veel bewonderde Letterhelden in de onderfcheiden zoorten van Studiën heeft voorfgeteetd , maar byzonder aan de meeste Hoven van Europa en gekroonde Potentaten wakkere Lyfartzcn van verklinkende kundigheden gegeven had. (o) Ondertusfchen waren toenmaal als eerfte uitmuntende flonkerfterre op deze roemwaardige Univerfiteit de Hoögleeraar Boerkave, wiens naam in de bekende Waerelddelcn tót te onftervelykheid geraakt ïs, en de overgelcerde Vitriarhis, geen minder groot Licht in het School' Van Jufiiniaan : Py deeze laaste wierde onze beide Reizigers een Middag prachtig ter Maal tyd onthaalt.
Te Amfterda-.n alwaar zy veertien dagen tyds verbleven, en in? welke handeldryvende Stad zy het allermeeste genoegen vonden,-' inzonderheid om êfa men 'er te midden van eene kostbaare Oorlog, geen de rninfte voetftappen van fehaafshcid nog van dat" Hag van volksrampen feefpeurde, dewelke gemeenlyk de woedende
fcryg.?-
fo-J Getuige» bier vair zy, sbc> fftivÉtrns, € A/tv Boerhaven, de lei'le tte, Gorters, B/tf&n Van Zwikten, en meer andere doorluchtige Verbanden, welke op verlëheide* tyden, als Vorstelyke Lyfartzen aan de Hoven va i r'trfaHhi, Pttersbufg, en Weihen, wegens hunne, uittekende. Bekwaamhedengeroepen zyn geworden,



C .35 J
krvesplaeen of het Lot des Oorlogs verzeilen; woonde ZmUrbach J Ludeman in het huis daar zy gelogeert waren , en destyd, voor een der befte intrekken van deeze wydvcrmaardc Koopftad . voor de vreemdelingen verlieten werd, een koddig Avantuur by • welke wegens haare zeldzaamheid verdient ter loops geboekftaaii
'teEen Morsen vroeg, dat de Son naauwelyks een uur uit zyne 'kimmen gerezen was, hoorde zy een yzelyk gefchreeuw en g, ftonmel & de kamer die naast de haare grensde; Dit vertrek bcrok toenmaal een Poolfch Edelman die ^^-ftJZ^ enen Tavcl in dat Logement at: De nieuwsgierigheid wat tog cjit onophoudclyk getier en geraas te beduiden had, dreef wo wei zZTeZt dan lyn Lcerlmg nevens vyf of zes andere asfagieren ter bedde uit. In de openftaande kamer van den Poolfch* Baron getreden zynde, zagen zy dat een kloek, fter*, en onverzaacht kaerel bezig was den Edelman met zyn dubbeld gekwistc vuiften wakker aftekloppea ,zoo dat hy ondanks zyne zdfyervvenng ia die vuiftendans aireede half bond en blaauw geflagen zynde, om Lyfsgenade begon te fmeken; Alle de Aanfchouweren nier over gebelgd , vlogen gezamenderhand tot zyn ontzet toe, maar de inaak met de krachten van een tweede Herctdus, wierp zeven van hen5. daar onder ook de jonge Ludeman in een ogenblik tyds de trappen af, en baande zig op deeze wyze zonder hindernis de weg ter ontvluchting: Men vernam naderhand dat die knevel onder de •wandeling Woutertje Duivelfterk genoemt,rP) zyn broodwinning maakte om de Menfchen voor 2. of 3. Ducaten na dat hy bedingen kon aftekloppen, en daar over in later tyd in het Amfterdamfchc Tuchthuis opgefloten wierd; Men onderfchepte fcort daarna, dat dit ongeval de Poolfche Edelman die ter zyner genezing verfcheide dagen zyn kamer moest houden , uifi oorzaak van Minnenyd overkomen was, aangemerkt hy ae Minnaar lpeelde by eene jonge en ryke Dame, by welke hy ook de voorrang vtjkreeg, dog waar over de Zoon van een voornaam Koopman van die Stad desgclyks verkering maakte: Invoegen dat dieMeedevryerdeeze laagc wraak bedacht had.
:(p) Dit was dezelfde ***** Dul^fterk^c]^ CawWevu»un tziUcrdam zoo deerlyk wegens het opftellen van éen S^»P«^^^^ heeft; Van welk kluchtig Bedryf melding word gemaakt .n ^Levens^LLEN, .door my in den Jaare i7S6 befchre-ven, en waar van zeven agteréénvp.ge.Hde nu ' gaave iedere ..gehsei uitverkocht zjrn.



e 3<*)
Ondertusfchen was Ludeman van fchrik- wegens de voorverhaalde trapbuiteling hem door de zogenoemde Woutertje Duivelfierk met eene onbegrypelyke gezwindheid geleerC, aan een kwaataartige Rotkoorts, of zoo hy begreep, aan een zoort van Pleuris geraakt, waar door zy zes weken lang in den. Haag werwaards zy zich begaven, tot zyne volkomen herftelling moeite verblyven; By hun vertrek uit Holland, konde de liefvelyke vreedellralen , door de dikbewolkte Oorlochslucht nog niet heen dringen: Deeze lang gewenfehte gebeurtenis viel eerst drie Jaren daar na voor, namelyk in den Jaare 1713. wanneer de grondflag tot een algemeen Vredensverbond tUsfcheri de Oorlogende Mogenthcden te Utrecht gfcJegt zynde, het volgende Jaar aldaar zyn volle bdlag kreeg; En het was juist in dat zegenpralende OJyfrakken Jaar,(q) dat Ludeman alhoewel toen nog geen- Bul van het Doftorfchap hebbende, zyn vast verblyf in Holland genomen, en zedert die tyd tot zyn dood gehouden heeft.
De groothartige Zünterbach nam affcheid van zyn Voefterling Ludeman, na hem nog eenige raadgevingen met betrekking tot de regte gebruikmaking van de Sterre-voorzegkunde gegeven, en hem vervolgens met een Goudbeurs van hondert Ducaten befchonken te hebben; De . eerfte keerde na Jena, en de andere na Haarburg , alwaar Ludeman met open armen door zyn vriend . Matthai verwellekomt wierd: In de weinige Maanden dat hy zich daar ophield, in de onberadenheid hoedanig hy voortaan best zyn gelukitaat in de Waereld bewerken zou , ondernam den Lutherfche Rettor T-anke , één van- die heetgebakerde Geeflelyke nydig over de Lof dia Ludeman te Haarburg behaald.had, wegens de ongemeene kundigheden in de Wetenfchappen*. zoo in zyn Student fchap te Jena, als door zyne opgevolgde bereistheid verkregen, om een fcherpfchimpfchriftonder.de benaming van Trouwhartige Waarfchouwing tegen hem uittegeven. In dit ongezoute nekelfchrift waar in hy hem-voor een Frygeest fchold, om dat hy de voorwetelykheid der Menfchelyke Lotgevallen uit de Planeetkunde.wilde halen, wierd de.verfchyning van de Vogel Phcenix by zyne Geboorte onderlleld voorgevallen te zyn, verbloemt op de baan gebracht, en voor een Godslasterlyk verdichtzel uitgekreten-;. Ludeman al, te vurig van geest.om zulks met flilzwygen
te
CO Dè OIyffai, is gelyk men weet , .het zinnebeeld Tan de Freede by de ^netten en Romeinen geweest, en zy is het nag by de meelte Oosterfche Tol"keren».



( 37 )
te-Verdragen!, ging .zyn pedanten Aanrand.r met gelyke wapenen te keer : Dit deed hy in een niet onaartig , dog ftekclagtig Biyfpel die Isboseth of de Schender noemde, waar in de Magisur T-anke niet levendige kouleuren wierd afgemaalt. Die Comedie ruim zoo erg als het hatelyk fchotfchrift van den Rector, joeg al de Kerkelyke van Haarburg tegen Ludeman zodanig in het harnas» dat ze hem by de Regering als een Godverzaker aangeklaagt hebbende, by dezelve na men wil, aireede een Arrest van Gevargeneeming van zyn perfoon uitgewerkt hadden; Toen zyn vriend Matthai hem heimelyki van dit raadsbefluit verwittichde, waar op Ludeman met overleg van deeze , des Nachts uit- Haarburg ftil ontvluchte, en voor eerst de wyk- na Lubek nam , dog aldaar aan dé bittere vervolgingen der Geestelykheid op de aanftoking. van die van Haarburg wel haast op nieuw bloodgelteld zynde , befloot hy naar Hamburg te gaan wonen , alwaar hy zich zonder vaste kostwinning bevindende, hem ruim twee Jaren lang geneerde met lesfen over de Sterrekunde te-geven, en vervolgens bi:nen die tyd met Dorothea Straesburg de Dochter van een Pasferoentmaker van die Stad te trouwen kwam : By.die Vrovw wélke hem een fober Huwelyksgoed aanbracht , verwekte Ludeman twee Dochters, waar van de Jongfle al vroeg te Hamburg, en de Oudfia naderhand te Amfterdam geflorven zyn.
Ludeman ftéeds' ongepromeveert blyvende, en-daar-door ongewettigd om hem ergens als Geneesheer te gaan neerzetten , liet zich door de aanradingen van zynen vriend Matthai van wien hy fleeds alle weken bezocht wierd, lichtelyk overreden, om zyn fortuin in Holland te gaan zoeken ; Twederley zamenlopende beweegredenen bewogen hem tot de volvoering van zulk eene noodzakelyke flap volvaardiger te befluiten, dan. hy anders gedaan zoude hebben : De eerfte van dien, was het misverftand 't welk 'er zedert zyn voltrokken Htiwelyk met Dorothea Straesbwg, tusfehemhem, en deze zyne Vrouw, by aanhoudentheid plaats greep, en van welkers aandryvênde oorzaken de lafterende weerklank zodanige lelyke geruchten verbreide, gefchikt om hier mat een diep flilzwygen voorby te gaan, •-Het andere beweegrad dat hem tot die inademing van "de Hollandfche lucht noopte, beiïond hier in , dat hy door het kortftondig verblyf met Zünterbach in dié bekoorlyke Landftreek, ondanks de onfmakelyke ontmoeting van de trapbuiteling, en zyne daar opgevolgde onpasfelykheid, zoo veel aantrekkelykheden betuigde gevonden te heb-
E 3 j bc»



C 38 ï
fcen ifi Holland, alwaar de vryheid in Godsdienst en Burgerftaat op den Throon waren, en daar den Koophandel, de Rykdom en Overvloed van alle Oorden der Waereld deed aanipoelen, dat van dit tydftip af, al heimelyk by hem befloten wierd , om 'er by de eerfte voorkomende gelegentheid zyn verblyfplaats gedurende zyn Levensdagen te veftigen.
Ingevolge van de gemaakte fchikkingen met Doctor Alatthai, die hem van het benodigt reisgeld voorzag vertrok Ludeman met een Hamburger Beurtman na Amfterdam, na zyn Huisvrouw Dsrethea Straesburg met haar Kind onder de bewaring van haare Ouders gelaten te hebben, dog met uitdrukkelyk beding aan de zyde van de Pasfementmaker haar Vader, dat zoo dra hy in zyne oogmerken in Holland geflaagt zoude wezen, hy ze beide derwaards moest ontbieden ; Ondertusfchen volbracht Ludeman binnen korte dagen deeze kleine Reistocht in gefelfchap van een Zweeds Edelman , nevens een Juffer van een weergaloos verftand', en een niet onbevallig gelaat, die Britta Beyer genoemt wierd, en by den Zweed gehoorde : Nademaal de overwaardige Levensloop van dit zoo veel gerucht gemaakt hebbende Vrouwsperzooa Verdient gefchest te worden , om dat ze eene onmiddelyke betrekking tot de Levensgevallen van onzen 'Johan Chriftophurus Ludeman heeft, zal men in het volgende Hoofdjluk één volledig Tafereel van haare Avonturen doen volgen.
TWEEDE



( 39 0
TWEEDE HOOFDSTUK.
GedenkwaatVg Bedryf van Ludeman by zyn komst te Amfterdam,. fér bazend voorbeeld van zyne eerfle Aftrologifche Voorzegging aldaar; %yn kennismaking met Britta Beyer en opgevolgde Minnehandel met dezelve : Sihets van haafè Merkwaardige Levensbyzmderheden. Geneeskundig Proefjiuk van Ludeman te Rotterdam, 2.771 wonderbare Promotie als Dutïor te Harderwyk,- Echtfcheiding tmfchen htm, en Dorothea Straesburg zyn Vrouw : Bewerkende oorzaak van de opkomst en vermtartheid van Ludeman door middel van het trekken van» den Horoscoop, en de Waterbekyking,■ verhaal van zommige uitgekipte Gevallen daar toe bitrekkelyk.
Baar zyn Mannen van uitblinkende kundigheid , geboren om gelukkig of ongelukkig op 's Waerelds Toneel te zyn; Onder de eerile zoort behoort de vermaarde Ludeman, en onder het laaste flag alle die geene van hen, welke fchoon van een onberispelyk Levensgedrag , by mangel van den geest van ondernementheid en vrypostigheid te bezitten r fchier altyd te kort fchieten in het waarnemen der gelegentheden , welke toelopen om Fórtuin te kunnen maken : Ind'en het bewys van deeze onwederfprekelyke Grond-Waarheid uit de Planeetkennis moest worden gchaalt, zoude het bronnen van oneindige zwaare gefchillen onder de slftrimomisten kunnen doen opwellen, maar aangezien de' volklaarheid daar van, op de bevinding Van een talryke mcenigte van uitgemunthebbende Tydgenoten fteunt, en zulks boven dien door de gevolgen der bemerkenswaardige Levensrol van den Held? dezer Hijlorie zonneklaar gebleken is, zullen wy onz niet ophouw den, om de zekerheid van dit wiskunftig flelzel beredeneerender wyze aantetonen.
Juhan Chrijfoplforus Ludeman, na eene vermak elyke en kortfton-^ dige Reistocht*, gelukkig aangeland zynde te Amfterdam, een Stad alwaar by beweerde, dat volgens de vastgaande aanwyzingen van ket zevental' zyrter vrienden de Planeeten, de Son van zyn Geluk moest opgaan; fcheen onder andere by zyn aankomst aldaar het meest bezorgt te wezen voor twee dingen van gewicht, als eensdeels, om een onkostbare intrek érgens in de Stad te zien krygen,. vermits het toen-maal gan-fch fchraal' met zy» Geldkist gefchapen
ftond*



040 )
ftond, Zoo dat hV aan-zyn byna verflet-en hoogduitfche uitdosfchïng, al het uiuerlyk gelaat van een zwervend Ridder van de droevige figuur-begon te vertonen: En anderdeels om zulke vermogende kennisfen in die handeldryvende Pronk-Stad te maken , door -behulp van welkers invloedvindende aanbeveelingen hy niet alleen vryelyk, en ongebindert zyn Practyk in de Geneeskunde met gewin zoude kunnen voortzetten, maar tevens in de ocffening van zyn beroep in hoedanigheid van Aftrolegist, Reeds onder de vleugelen van befcherming van zodanige .langgearmde Patronen te kunnen fchuilen.
Het Iqaste oogmerk gelukte hem niet te breed , zoo lang hy onGepromoveerd gebleven is, dat is te zeggen, dat hy ter oorzaake van dien , meest overal in de Geneeskundige voorvallen zulke onaangename tegenkantingen ontmoete , waar door de voorzating van zyn kunst in den aanvang van zyn komst in Holland., grotendeels wierd geftremt, en dus zyne klaar gebleken bedreventheid in dezelve niet altyd kon uitftralen; Hoe zeer hy zomtyds hier cn daar nog al een profytelyk buitekansje wist optelopen, waar van de goede uitflag hem veelmalen een beroemtheid verworf, die hem in vervolg van tyd binnen Amfierdam en elders eene ongemeene opgang heeft doen maken : Gelyk onder meer andere wetenswaardige en uitfehittcrende voorbeelden waar van men vervolgens gewagen zal, niet ongcplaast zyn, hier te befchryven één Gedenkwaardig Bedryf van Ludeman kort na. zyne aanlanding teAmfterdam gebeurt, en die eigentlyk ten dezen opzichten betrekkelyk, daar toe inzonderheid naderhand, al meede aanleiding .kwam te geven.
Een jong Koopman die onlangs getrouwd, van eene deftige afkomst, en daar by zeer bemiddelt was, had zedert enige Maanden na zyn voltrokken Huwelyk, door men wist met welk ongelukkig toeval ganfchelyk zyn fpraak verloren; Daar wierd gelyk te denken is, geen vlyt, geen kunst, nog geene kollen gefpaard om hem te ontftommen: Dan alle aangewende pogingen ter bereik van dat oogmerk waren vruchteloos. Al . de.ondervinding en bcdreventheid van de-vermaardfte Profsforen en Geneeshceren, en die van kundige Heelmeelteren Honden ftil ter ontdekking van de oorzaak van een kwaal , die zy ten laaften ongeneeslyk verklaarde; Toen Ludeman op de aanpryzing van den Zwccdlche Edelman, zyn Reisgenoot, -by de Ouders van de ftomrae Koopman in kennis geraakt zynde, en die hem als een Wondervcrïtand m de b Ge-



Geneeskunde had opgevyzelt, by de Patiënt gehaalt wierd: Zo© dra hy de nodige onderzoekingen aangaande deeze onbegrypelyke ftomheid gedaan had, begon hy luidkeels in zulk een fchatering van lagchen uittebarften, dat alle de aanwezende perzonen,
zoo wel als den Lyder daar over misnoegt geleken. Is dat
de ftomme Patiënt die ik kureeren moet! vroeg hy op een lpottende
toon; Ik neem aan om hein in zes Minuten tyds te doen klappen
als één Papegaay, zoo men my evenredig beloonen wil. Men vroeg
wat hy voor 'de kuur hebben moest als ze gelukte? Hy eifchte 80 Hoilandfche Ducaten: De Ouders van de Koopman beloofde hem nog een Gefchenk van een Sak Sesthalven als hemde Operatie gelukte, met dat gevolg dat haaren Zoon zyn fpraak weder bak wam. Ludeman iloeg de koop toe, en ging vervolgens aan 't werk, hy had nog geen vyf volflagen Minuten bezig geweest s of de Patiënt fprak zoo goed als voordezen, en vloog zyn helper van blydfchap om den hals, bedankte hem en de Zweedfche Edelman voor die onwaardeerbare dienst, en beloonde Ludeman ■Vt-y Edelmoediger dan hy gedagt had ; ° De bedreven Esculaap ontvouwde daar op de bron waar door de ftomheid van den Koopman veroorzaakt waare, en die volgens zyn voorgeven niets te beduiden had : Ondertusfcheu is het zeker, dat Ludeman door zulk ene mildadige beloning, zyne verwarde zaken wat kon herftellen, gelyk de Lof die men hein over zulk eene fchielyke verdryving van een ongeneeslyk verklaarde ftomheid van alle kanten toezwaaide , veel toegebracht heeft om in latertyd zyne beproefde bekwaamheden, te Amfterdam in een goede reuk'te brengen.
Gelykerwyz aan de eene kant de ruchtbaarheid van deeze zonderlinge manier van practizeren , om een ftom Menfch fchieiyk fprekende te maken, Ludeman tot eer en voordeel verftrekte.; Zoo vereifchte aan de andere kant de dankplichten , om den Zweedfche Edelman die den grondflag daar toe gelegt had, van tyd tot tyd te gaan begroeten : In deeze tusfehenpozelyke opwachtingen verkreeg hy terzelver tyd gelegentheid om nu en dan eens met Juffer Britta Beyer, door wiens vlugheid van Geest, en minzame ommegang hy hoe langer hoe meer bekoort wierd , in redewisfeling te treden- Zufter Britta in de wandeling aldus genaamt, vermits zy de Setie der Zinzendorfers (r) of
zo-
CO D; Grave van Z inzenborf was in 't begin dezer Eeuw het Opperi»eft, ot' misfehien de Stichter der Uervbu:teri\ Hy koos met de Beurs van die
,F 'Sede



( 42 )
zogenoemde Hernhutteren (zoo men wil) toegedaan was, bezat het hart van den Zweedfche Edelman haar Minnaar , wien zy wel wederliefde toedroeg, maar fchiep nochtans meer behagen in de welgemaaktheid en het doorstralend verltand van Ludeman, fchoon zy haare waare hartgevoelens ten zynen opzichten ontveinsde , en onder het kleed van vrouwelyke zedigheid, liftig wist te bedekken; Britta Beyer was te diertyd in den Bloei van haar Leven, zynde flegts 27, of 28. Jaren oud, van eene bevallige uitzicht, en van zulk eene verwondcrenswaardige levendigheid van Geest, waar door het haar zelden mislukte, de Minnaren welkers overwinningen zy bedoelde, ongemerkt in haare Liefdekoorden te verflrikken.
Op een vroege Morgenstond kwam de Dienstmaagd van de Zweedfche Baron met vee! verbaestheid. Ludeman ter Bedde uitkloppen, zeggende, dat haar Heer ffil weggevlucht zynde, Zuster Britta \t\ eene bedroefde onhandigheid door zyn ontvkichtiging gefield had; en dat ,zy hem vriendelyk verzocht, ten alleripoedigfte by haar te komen, terwyl zy van fchrik , en droefgeestigheid onpasfeljk geworden was : Ludeman om haar te vertroosten , begaf zich dadelyk derwaards, vind;nde de bedrukte Zufter Britta inderdaat op haar Ledikant in een vloed van tranen tmelte; Hy deed haar eenige hartversterkende Geneesmiddelen gebruiken, welke van eene goede uitwerking waren, en tcrwyZ hy daar meede bezig was, kwamen de Gerechtsdienaren de ontfnapte Edelman, in haar kamer opzoeken, aangezien hy als een valfche Munter beticht geworden zynde , nopens die befchuldiging volitaande bewyzen ten zynen lasten, ingekomen waren: Ondertusfchen wist Britta Beyer welke over deeze hooggaande Misdaad naderhand ondervragingen by den Rechter onderging , door haar gladgeflepen tong haar volmaaktelyk van alle verdenking ten dien opzichten te zuiveren.
Zedert die tyd wierd de knoop der kennismaking tusfchen Ludeman en Britta vaster toegehaalt, gelyk de gevolge van hunne Minnehandel welke zich niet lang daar na ontwikkelde, te weeg bragt, dat zy by haren geliefde Haarburger Geneesheer als Huishoudster ging wonen ; Mullerwyl gebeurde het, dat Ludeman in de bezoeken die hy Zufter Britta gedurende haar onpasfelykheid
op
SeSe het hazepad , en maakte een Bankroet ( zoo gezegd word") van r.ieer dan honden en zefiig duizend Ryksdnalders : De Hernhutters hier te Lande bevinden xich tegenwoordig in eeci zeer bloeiende Haat te Zeyst, na by Utrecht.



(43)
op haar kamer dagelyks kwam doen , belust wierd haar Ho^ roscoop te trekken : Zy betoonde in den beginne veel weerzin daar toe, dog terwyl hy daar cp f:eeds bleef aandringen, had zy de toegeventheid dit zyn verzoek intewilligcn. Men kan zonder de zaak met het vernis van eene betoverachtige Zeldzaamheid te beglimpen, ongevleid aanmerken, dat Ludeman in dit geval zyn eerfte Meefierituk in de Aftrologifche Voorzeggingen hier te Lande heeft getoond; Het geen altyd als een verbazend voorbeeld van zyne betwifte kundigheid in die wetenfchap, by de Nakomelingfchap erkend worden r.al.
Hy bekeek Britta Beyer met eene ongeracene oplettentheid zoo dra hy haar Hortscoop getrokken had; Myn lieve Zufter zeide hy, ik ontdek veele dingen uit de Nativiteit van u Gefternte, die ik liever verzwygen dan openbaren wis, om u niet boos te maken: Maar drie vastgaande kentekenen zal ik voor u niet verbloemen, als voor eerst, dat gy tien Jaren geleden het allereerst door een Monnik verleid,en van u Ouders, dog laat ik eer zeggen, uit een Kostfchool weggevloden zyt ; Ten tweede, dat gy van u laafte Minnaar de Zweedfche Edelman, of liever de ontvluchte valfche Munter, tegenwoordig zwanger gaat : En ten laafte dat gy uwe overige Levensdagen by my verflyten zult. Zufter Britta verflagen over ontdekkingen weikers waarheid zy by ondervinding had, begeerde niets meer te weten; Ondanks het zelve, beleet zy openhartig haar bevruchtheid, en kreeg korte tyd daar na, door ie ontfteltenis die haar bevangen had een Miskraam, ter herftelling van welke Ludeman, haar andermaal door zyn kunst behulpzaam was : Om kort te gaan , onze roemruchtige Aftrologist, fchoon als zodanig nog weinig bekend, huurde een Bovenhuis op de Roofegragt by de Baangragt te Jmfterdam, alwaar Britta vervolgens by hem'in hoedanigheid van Huishoudfter , of zoo a's de trompet der kwaadfpekentheid het door een oorkwetzend geklank poogde uitteblazen, als Matres ging wonen.
Alvorens toctetreden tot eene volledige befchryving belangende de trapswyze beklimming der gelukftaat van Ludeman hier te Lande, en de gedenkwaardige zoo vrolyke, als treurige Lotgevallen, waar meede zyn Levensloop door een aanéenfchakeling en verwisfeüng van w'aereldfche wisfelvalligheden beurtelings vervangen wierden ; Zal men tot een beter begrip van den zamenhang zyner Hiftorie, een getrouw, en zakelyk verhaal van de zoo veel geruchtgemaakthebbendc Levensbvzonderheden van Britta Beyer
F z doen



( 44 )
deen -voorafgaan, of 'fchoon 'cr het kunstpcnceel van eenen Appelles nodig was, om het AfbteJdzel van zulk een doorluchtige Avanturesfe na het leven te kleuren.
,, Bregitha, of zoo als zvby verkorting in de wandeling ge„ noemt wierd Britta Beyer, was-de Dochter van een Zadelma„ Ker te Stokholm, hoofdftad van Zweden \ Men beweert op geen „ onwaarlchynelyke gronden, dat zy van een oud adelyk gedacht " 5erk°mlt,S zoude geweest zyn : (sO Hoe het zy, men kan zon3, der lchroom van haar getuigen, ten minften zulke die haar van „ naby gekonnen hebben, dat zy in haar Jeucht eene welgema„ nierde opvoeding heeft gehad. En dit behoeft nieman; te ver. „ wonderen, terwyl haar Vader niet alleen als Zadelmaker voor „ net Hof met zes en-dertig Knegten werkte, waar door tot den „ ouderdom van dertien Jaren geen koffen- aan haar gefpaait » kierden; maar na zyn overlyden geraakt zynde onder de be„ itiering van een Dame van Geboorte, die men meent de Zus„ ter van den Kolonel Beyer te zyn geweest, zy vervolgens „ door beftelling en ten kosten van de Laafte, naar Dresden in " Êf" Kostfchool wierd hefteed , om 'er alle die Handwerken , „ lalen, en Manieren te leren , welke de hoedanigheden van „ het aanminnig Jufferfchap vcrluifteren: Tn dat Kostfchool zegt „ men dat zy byna vier Jaren verbleef, gedurende welke zy het „ toppunt van die volmaaktheid in de Vrouwelyke wetenfehap" be!'ciIcte' die haare aangebore bevalligheden, en algemeen " £e^ondcrde Geestvermogens, eene onbegrypelyke verrukkelyk„ heid byzette. Maar eylaas ! gelyk jonge Dochteren van die n gevaarlyke ouderdom doorgaans zwakke vaten zyn , die door „ de Pylen van de Min lichtelyk onthoepelt kunnen worden , „ en waar van den Bodem eenmaal in duigen gevallen, niet ge„ makkelyk te verkuipen zyn, zoo beging de fchoone, dog nog „ onbedreven Britta op haar zeventiende Jaar een onbedachte ftap „ van Jeucht , waar door eensklaps alle de aangenaame voor„ uitzichten van haare aanftaande Gelukftaat vervlogen."
„ Onder alle de Deermeefteren welke in dat kostfchool gebruikt „ wierden om het jonge Jufverfchap in de Dans, en Mufiecqyy kunde te onderwyzen; bevond zig een Franfche Clavicimbaal„ Meefter van een zeer fchrander oordeel ,. die. zoo als men
„ na-
CO Nainelvk.van.de zyde van haar Grootvader At Baron Bever, die in «lenst van Karel de XII. Koning van Zweden als Kolonel op het Bed van Eèr gekeuveld is, eu waarvan men zegt, dat haar Vader de aatuurlyke of Bastaard Zoon was*.



C 45 O
, naderhand ontdekt heeft, een verlopen Monhik van'de Orde der jftfaten was , welke het Kloolterdwang was ontvlucht : ', Hy kreeg zulk een fpoorlooze Liefde voor de bekoorlyke Britta \ Beyer, en zy zodanig een behagen in zyn perzoon, dat ze zoR3 der lange beradentheid beOotcn te zamen het hazepad te kiezen.
• De toebereidzelen daar toe gemaakt zynde, wierd het gefmeed ontwerp zonder veele zwarigheden aan beide kanten, met even 3 groote overhaasting volvoerd, en om- geen tyd te kort te fchie' ten , pakte de jonge Britta alle haar kostbaare dingen in een ', klein Koffertje, dat zy'heimelyk aan haar Minnaar deed bezorgen, en ontvlood tegen het vallen van den avondstond uit het Kostfchool, ruim een uur voor men zich aan de avond*, difch begeven moest, zoo dat men haar vlucht niet eer be', merkt had; Ondertusfchen dat haar Minnaar haar op een bïftemde plaats in een gereedstaande Rytuig afwagte, met wel-
, ke zy dien avond nog buiten de Poorten van Dresdeir, en te-
v gen Negen Uuren des Morgens geheel buiten het grondgebied
, van het Keurvorftendom Saxe geraakte : Drie Maanden lang 3, zwerfde zy met de verlopen Monnik herwaards en derwaards,
, tot dat zy genoegzaam van alle haare gereede Gelden, Juwc3, len, en Klederen ontblood, genoodzaakt was een geruime tyd
, te Kleef teverblyven; Aldaar fchrcef zy aan dé oude Mevrouw „ haar Weldoenster te Stokholm een fmekende Brief, waar in zy „ haar deerniswaardige staat na het leven afmaalde, en ter zei ver „ tyd om onderstand verzocht', dog dë'eze Dame beantwoorde „ haar in korte woorden heel koeltjes, dat zy één voorwerp van „- zulk een fchaamteloos gedrag, die haar eige Eer en welvaren „ opzettelyk met' de voeten getreden had , voor altyd als een „ verrot lid' affneet."
„ Goede raad was hier duur! Als een edélaartige ziel dié de „ deucht bemind, door Armoede, tegenfpoeden , of langdurig ,, kerkerfchap bestreden en belaagt word, zal ze zich ondanks de „- nyd en vervolgingen niet alleen staande houden, maar het geen „ een onfeilbaar gevolg van 'sWaercld beloop is, altyd te mid,,-den van'die ongunstige wederwaardigheden een zëgenvierénde „ overwinning behalen, om dat ze zulke alvermogende onder„ fchragingen bekomt, die geen Menfchelyke hand afflaan kan; „ Maar wanneer een Waereldling door een opéénstapeling van 3, boosheden, volherd, om zyne Eer, goede Naam, en zelfsbe„ langen te verzaken, verkracht hy, de Christen plichten , en
F 3 ' s>* werPt



C 40 )
tl werpt zich in een poel van rampfpooden , daar hy vroeg of „ iaat noodzakelyk in finoren moet."
„ Zoortgelyke overdenkingen waren misfehien de bevveegradc„ ren van het kloekhartig Befluit waar toe de vondryke Britta ,, haar in deeze akelige omstandigheden bepaalde; .Een befluit dat „ ongevaaf een halve Eeuw daar na, door iemand van haar kunne
hier te Lande op een vry zonderlinger wyze opgevolgt wiert: (t) ,, Om kort te gaan, het zy uit wispelturigheid, uit berouw, „ of uit andere onbekende drangredenen , de minzieke Zufter ,, Britta na zes of zeven Maanden met de Clavecimbaal-Mcefter „ hier en daar gezworven, en gedurende die tyd meer armoede „ dan weelde ondergaan te hebben , verruilde heimelyk haar „ Vrouwelyke Plunje tegen een haveloos Mansgewaat , ontliep „ daar mede, als geperst door den honger, en de harde bejaging „ van den gedeserteerde Jefmt, op een vroege morgen uit Kleef, „ begaf zich al ' voeterendc na Nymegen, en nam vervolger* al„ daar dienst als Tamboer onder het Hollandfch Regiment van
Tilly, daar te diertyd Garnizoen houdende, om dat zy in lengte ,, te kort fchoot, van vooreerst de maat als Soldaat te voldoen. , Oudcrtusichen gebeurde het, dat wegens gebrek aan Krygsvoik
in den Oorloch, welke by de:: aanvang dezer Eeuw algcmeen„ iyk in Europa woede, zy genoodzaakt wierd, na verloop van
acht Maanden, het Tamboerfchap tegen de hoedanigheid van ,, Snaphaandrager te moeten vcrwisfelen ; Als Soldaat deed zy », het volgende Jaar de Veldtocht onder de naam van Gustaaf >, Spart, in het Leger der Bondgenoten in de Nederlanden, en », woonde de beruchte Veldflag van Malplaquet by, zonder dat
haar kunne ontdekt wierd, hoe zeer zy by die gelehcntheid een •>, lichte kwetzuur bekwam: In de Winterquartieren met het Regi■>, ment gekeert zynde, wierd zy wegens haar goed gedrag en be», toonde dapperheid in de VeldHag, tot de Post van Korperael t, bevordert."
» De
(O Men 'ezen zeker werkje getyteld de ïïredaafebe Ifrldinne, of hot Leven van Maria van Antwerpen, dat wy in den jaare 1751. op hooee tost bei'chreVCT , en genoegzaam woordelyk uit haar eige verhalen opCeide ; Het wonderbare van de zaak beltond hier in, dat het genoemde Vrouvvsperfoon byna zes Jaren als Grenadier onder het Regiment van Fciawan had gediend, en iutusfehea met een Sergeants Dochter van dat Regiment te Coeverdcn getrouwd was: Waar door die Levensbefchryving, gedrukt by Ottbo en Pieter van Tbol in 'sCrnvenvage, één onbederrkelyke aftrek had; aok is de Sententie ter dien opzichte zeer merkwaardig.



C 47 )
„ De gewaande Gustaaf Spart had ruim 20. Maanden als Tam, boer, Soldaat, en Korporaal gedient, wanneer eenige nieuwe , Rccruuten door een Sergeant voor de Lyfcompagnie van het , Regiment van Tilly aangeworven, herwaarde overkwamen ; In , die Compagnie bekleecie zy juist het Korporaah'chap : Onder , het geta; dezer Rccruten, zag Britta met de uitte,fle verba, zing haren gewezen Minnaar do verlopen Monnik die zy te „ Kletf behendig ontlopen was, en van wien zy by geluk niet „ herkent wierd, zoo door de verandering van haar kpuleur, „ toegenome Lengte, als Mansgewaad , zedert in haar gelaat voor„ gevallen. Ongeacht dit alles, beiloot zy zich als Gustaaf Span „ getrouweiyk op zyn Perfoon te nullen wreken , wegens de j, ftrenge behandeling haar z/s de misleide Britta Beyer voorheen „ aangedaan; De ge!©gentheid hier toe bood zich dagelyks aan „ op het Plein, alwaar de nieuw geworven RecruuLen tweemaal „ daags in de Wapenhandel wierden geoeffend, wanneer zy nim,, mor verzuimde hem het gewicht van de Korporaalftok te „ doen gevoelen , en de in Soldaat herfchepte Clavecimbaal,, Meelïer, die half dol over dit onfmakelyk Korporaals onthaal „ wierd', daar moede wakker over de ooren te daan."
Dit Kluchtfpel had byna vier Maanden geduurt, toen het in „ een Treürfpel veranderde; Want de Fransman geboren met „ de nationale eygenfebap van gevoelig in het fiuk van Eer te zyn, en die boven dien de Schermkunst tamelyk wel verftond, „ daagde de Korporaal zyne onbekende Minnaresfe over zulke honende belediging tot een tweegevecht: Britta welke deeze „ vertoning voor kortswyl bywoncn wilde, doorftak hem, zon„ dat zy 'er dé minde opzet.tely.ke mening toe had, en deferteer„ de daar op ogenblikkeljk uit haar Garnizoen , dog door twee „ recogno:ferende Ruiters agterlsaald , en opgebracht zynde , „ wierd zy na gedane bekentenis wegens de dubbelde misdaad ,, van Doodflag en Defertie, by Vonnis van den Krygsraad ter ,, Dood verwezen ; Toen was het, dat de gewaande Gustaaf „ om het Levensgevaar te ontgaan , haar Vrouwelyk Geflacht ,, ontmaskerde, en vervolgens op voorfpraak van het Kollandfche „ Legerhooft ter zake van de Mandag Pardon, en 25. Ryksdaalders tot een reispenning bekwam."
,, Britta het Vrouwelyk gewaad weder aangetrokken hebbende, en na haar ontdag uit den krygsdienst, niet wetende waar zy I „ een goed heen komen zoeken moest, belande te Keukn daar zy
zich



.T<,-zich hi een aanzienlyk -Burgerhuis voor Kindermeid ging ver„ huren; Dog na verloof van een half Jaar dat zy in die dienst „ met een redeiyk genoegen, doorbracht , kreeg. zy gelegentheid
.„ op zeer voordeeJige voorwaarden als Winkeldochter te gaan „ wonen, by een voornaam Koopvrouw van Modes binnen die „ Stad, en dewyl.zy heel handig met de Naald, ook in die zoort van zaken was, maakte zy veel opgang: Invoegen dat Juf-
.vrouw Branehd, haar Mcefteresfe, wiens vertrouwen zy gewon„ nen had, ten uitterlte voldaan over haare zonderlinge be„ kwaamheden fcheen.
„ Het is meermalen door bedreven -Wysgeeren opgemerkt, en ,vbchalven dat, door • de ondervinding in het beloop der Men„ fehelyke Lotgevallen gebleken , dat allerhande Waereldfche „ Gelukken, of Ongelukken welke iemand in zyn Levenstyd ont-
.,, moeten kan, eikanderen genoegzaam als. beurteling vervangen:
.„ Waar door niet alleen der Stervelingen onvolmaaktheid in een 3, Waereld vol onrust best te betogen valt, maar waar door men tevens gemakkelyk begrypen kan de oorzaak, waarom de meefte
.,, Menfchen van de allergelukkigfte omstandigheden, zeer ongaarne
.,, hunne voorige Levensdagen als het mogelyk was, op nieuw zoude willen beleven, indien zy het geproefde.bitter.'met het >, zoet andermaal zouden moeten ondergaan : Deeze kleine uit-
,»• Aap fcheen noodzakelyk Lezer ! om vcrwonderaren van beus zeiachtige dingen, klaar te overtuigen, dat de toenmalige Ge,, lukftaat van Britta B<yer te volmaakt was, om van eene on„. rusfehenpozelyke duur te kunnen wezen; .En waarlyk
>3 zie hier de Proef op de Som."
„ Een Nacht dat het ganfehc Huisgezin in een diepe flaap ge5,<wenteld .was , verbrande het Huis van Jufvronw Bronchel; De „ woedende.en byna onuitblusfchelyke vlammen, verflonden alle ,,- de Meubelen en winkelwaren die 'er in waren, gelyk ook
.„ door een verzwarende ramp, die ongelukkige Koopvrouw ne„ nevens twee andere Wiukeldochteren zelve : Britta, en een „ Dienstmaagd redde haar met veel-Levensgevaar, dog de eerfte „ door het uitfpringen uit een vengfter van de twede verdieping,
.„-een ïwaare val op de Straat gedaan hebbende , brak haar lin„ linker Arm uit het gelid, en kneusde haar dcerlyk."
Van alles door die Brand beroofd, wierd de nootlottige „ Britta die gedurig door rampfpoeden gefolterd, telkens met het .wispelturig. Fortuin te worftelen-had, ter genezing van haar
, erm-



(49)
.^armbreuk overgebracht na een liefdadig Gedicht, of zogenaam. de ryke Gasthuis voor Vreemdelingen te Keulen opgerecht ; Zy " verbleef daar iets langer dan zes weken, binnen welke tyd zy ." volkomen genas, en gecureert wierd door een ervaren Heel" meefter, zonder eenig ongemak of nagevoel van haar val be. \ houden te hebben : Onderwylen dat men daar meede bezig was, .', gebeurde- haar in dat Gasthuis, alwaar de Krankzinnige ook bewaard worden, een koddig voorval , dat echter van een on-
', aangenaam en gevaarlyk gevolg had konnen zyn. Een ze-
' ker defcig Jongeling geen inboorling van die Stad zynde, wierd " wegens Zinneloosheid in dat Huis opgedoten , welk ongeluk . , men aan een mislukte Mingeval toefchreef ; Men vergunde ', hem evenwel op die tyden dat hy geen booze vlagen-had de vryheid,om evenals de zieken, in de Tuin Lanen van dat Stadsgedicht te mogen wandelen, en met een ygelyk na goeddunken „ toe tydverdryf te fprcéken, of zich in de Kolfbaan te verma„ ken: Op een namiddag dat Britta byna tot herftelling geraakt-, .„ hem onder de wandeling in een der Lindebomen Lanan ont„ moete die aan een èüepe Vifchvyver uitkwam , fprak hy haar „ in zeët beleefde bewoordingen, en met de Hoed in de hand al*
,, dus aan." Mevrouw de wonder Princes van het machtig
Ryk van Strapotalia! uwe Koninglyke Heer Vader had my uwe fchoone Perfoon zedert lang als Bruid toegezegd, om dat hy wist dat ik de Keyzerlyke Throon na het overlyden van mynen glorieuze Vader de Overwinnaar van de Vier Waerelddeelen beklimmen moest ; lk weet wat bloedige Oorlogen over u fchoone Princes al ontflaan zyn , ook weet ik-, dat gy my bemind, en uwe Koninglyke Hoogheid zou my voorzeker nog m°er beminnen , als zy zag met welk eene bevallige
zwier ik de Erfprins van Groot Golkonda weet te pisfen.
,, Mevrouw de Princes van Strapotalia wien deze klucht .„ byzonder vermaakte , verzocht nochtans van deeze laafte Cer.„ monie waar toe de Erfprins van Golkonda al tocftel begon te „ maken, bevreid te mogen blyven : Hier op bevingen hem zyne ,, zinnelooze vlagen met zoo veel hevigheid , dat hy te midden „ zyner driftsvervoeringen Britta by de hand nam, en haar met „ zulk eene ongemeene kracht na de Vy/yer fleepte die haar de „ doodfehrik op de Lippen joes ; Zeggende vervolgens tot „ haar met een holle ftem, en een donker gelaat die vervaarlyk -,, was." Mevrouw de Princes, wy beminnen mnlkanderen, wy moeten ook te zamen in de Vyver van Golkonda fierven !
G >, De



C 50 )
„ De arme Britta geen uitkomst ziende, nam toevlucht tot haare „ gewoone Scherpzinnigheid van geest," Prins zeide zy, J'pringt eerst, in het water , en om te tonen dat ik u bemin, zal ik u nafpringen! „ De zinnelofe Jongeling voldeed terftond aanhaar verzoek, en ,, Britta dit ziende, redde zich door de (helheid van haar Beenen; „ In tusfchen fchoot een knegt van dat Gedicht tot ontzet toe, ,, en holp de half verdronken Prins van Golkonda uit de Vifch,, vyver, die zedert dit geval zorgvuldiger bewaakt wierd : Oh-
dertusfehen kan men niet voorbygaan aantemerken, dat als
Ludeman, aan wicn Britta deeze niet onaartige ontmoeting met ,, de verÜandeloze Jongeling te Keulen verhaald had , haar kwellen „ wilde, hy uit kortswyl haar altyd plag te beftempelen met de ,, naam van de Princes van Strapotalia. "
,, Behalven eene talryke menigte Zinnelooze, Kranke, en Ver„ minkte perzonen welke in dat fraai gebouwd Gasthuis geplaast wa,, ren , bevond 'er zich onder anderen een Bremenaar ruim 30 Jaren ,, oud, gehoorende tot de Sette der Hernhutter en, andere zeggen tot „ de Óiiakers, en die by toeval op de reis een zware Beenbreuk ge„ kregen hebbende, ter genezing van dien , als zynde een Uitlander , ,, in dat huis gebracht was; Men noemde hem daar Broeder Adolphus. }, Hy wasdoorflepe en bereist,waar door hy veel ondervinding van
zommige Waereldfche dingen had verkregen; Voor het overige „ bezat hy by uitnementheid het cierzcl van de tongval, dat is „ zulk eene kracht van welfprekcntheid die verwonderlyk was, ,, en waar door hy onder het kleed van nedrigheid de harten ,, van veele beminnelyke Zufteren wist te delen : In één woord, ,, na drie of vier gewichtige gefprekken die Britta met Broeder „ Adolphus als ter duiks gehouden had, uit voorzorg dat het nie7, mand ontdichten zou , was zy alzoo fmoorlyk op zyn Per„ zoon verheft geworden , als hy op de haare, het geen van y, dat gevolg was, dat zy na wederzydfche genezingen van Arm „ en Beenbreuken, te zamen agtervolgens hun genomen beduit, ?, de reis aannamen na Bremen, Dantzig, Hamburg, en verfcheide 3, andere Plaatzen, alwaar Broederen en Zufteren van de Secle ge,, vonden wierden , en dat Zufter Britta zedert die tyd in een ,, volmaakt bekoor'yk Hemhutterinnetje herfchept wierd, of fchoon „ ze in de Lutherfche Religie geboren en opgevoed was geweest."
Broeder Adolphus die zomtyds wonderlyke ontwerpen fmeede, „ welke oppervlakkig befchouwd, zyne krachten ten opzichte
van derzelver uitvoering fchenen te overtrefven; Had te Dantzig
7» zyn-



( 51 ) .
zynde , een List bedacht, waar meede hy zich voorftelde, " zyn geluk en dat van zyne teerbeminde Zufter BrittA op eene " roemwaardige en onverbrekelyke wyze, voor altyd te vestigen: " Ondertusfchen betuigen wy het vernaai van dit eclu geval flechts te doen om te vermaken, en byzonder om het ^aracter en fyngeflepen oordeel van Broeder Adolphus na verdterrften in een luifterlyk gezichtpunt te ftellen , zonder de minfte toeleg, !' om het Broeder fchap der Hernhutter en, die hier te Lande voor braave , gefchikte , en vreedzame Inwoonderen bekent ' ftaan , daar door in haar goede faam, en verdiende lof wegens „ haare voorbeeldelyke Zeden enigermaten te wilien krenken.
„ Dat zeldzaam en niet onaartig ontwerp dat het fortuinge„ bouw van Broeder Adolphus , en Zufter Britta onderichragen ! moest, dog waar van by ongeluk de Pilaren op los zand m: geheyt zynde, wel haast in duigen viel, was zyne geboorte voornamclyk aan de onuitputtelyke vindingskracht van de eertte verfchuldigt; Hy bemerkte dat Zufter Britta door zyne Lesten ongemeen in de Lcerftelüngen van het Zinfendorflche School „ be°on te vorderen, het geen hem dan noopte tot 'het betturt van 'er een Prophctcsfe van te maken, en als zodanig met haar de , meefte voornaame Landen van het Europifch Wacrelddeel, alwaar heimeiyke of openbare Vergaderingen onder die van het , Hernhutterfchap gehouden wierden , op hoope van groot ge„ win te doorreizen : Met dat oogmerk ontwierp' BHtta met. be„ hulp van haren geliefde Broeder Adolphus in de Hoogduit che ,, en Franfche talen zeker lezenswaardig ft uk je getyteld , Geheim „ van Babels Ondergang ontdekt! het welk gedrukt zynde, ichoon , het reuk nog fmaak had, op alle Plaatzen daar zy doortrok', ken, met een onbedenkelyk voordeel wierd verfpreid, zoo dat zy van de behaalde winften niet alleen ordentelyk, maar „ prachtig konde beftaan. Het bleef hier niet by, Zufter Britta door „ de fchrandere Quaker Adolphus op alle de ftreken van het t,oche„ laars Kompas wonder wel afgericht, fprak zoo we te Bremm „ als te Dantzig,en elders daar men Vergaderingen b'eld, over„ luid het geen haar Geest getuigde , en voorfpelde onbelchroomt „ het tvdftip van den aanvang van het Duizendjarige Ryk; Hier „ door "zag men haar in den eerfte opflag inderdaad voor een „ Prophetesfe aan, die iets meer wist als één ovcrge.ecrd Dorp „ Schoolmeefter : Mogelyk is zulks de bewerkende oorzaak ge„ weest, dat Britta die een Liefhebfter van een glas roode Baay
G 2 „was,



( 50
mei, naderhand in Holland de naam van de Vochtige Prophetere " ^WQ.^eft.gehadj Hoe het zy, 't is ondertusfchen gewis, „ dat zy aldaar m later tyd nog een Boekje in de JNcderdmtiche „ taai. zonder behulp van iemand heeft ontworpen, onder de „ naam van Gekroonde Morgenfiond! dat in fraayheid van ftyl en n vinding, voor de Helklinkende Donder - Bazuin door Ludeman „ uitgegeven, niet behoefde te wyken."
„ Wederkerende tot de afgebroken leidraad van haare volzakelyke Levensloop, dient men hier ongevicid en zonder bewim„ peling van zaken aantcroeren, dat gelyk volgens het gemeen „ bekende ïpreekwoord, de Beer doorgaans aan zyn klaauwen ken.?, Daar is, desgelyks de wclverzonne uitvindingen van Adolphus
" ll'?Jta V00r fnoode bedriegerye, en gejdzoekende
kunstgrepen wierden ontdekt; En deeze zoo ontydige als behaagloze ondermeining van hun geheim, vervolgens een aan„ dryvende Geefejftok van vervolgingen voor hun geworden „ zynde, waren zy genoodzaakt zich van alle de Plaatzen waar " vu lTne Werverfcbap gericht was, fchieiyk wegtepakken : „ Cy hadden echter een goede fomme gelds met de Prophetifche „ kraam vergaderd , met welke zy haar na Stokholm in Zweden „ het Vaderland van Zufter Britta begaven, en het was na men „ zegt, in die Hoofdftad, dat Broeder Adolphus kort na hunne „ aankomit aldaar , aan een ontftcking in de Keel te overleiden kwam."
„ Wierd dit verlies door Britta foyer in den beginnen genoe?„ zaam voor onberilelbaar aangemerkt, daar verliepen nochtans,. „ geen drie Maanden na het Sterfgeval van Broeder Adolphus die ' » zy intusichen op haar koften heel deftig had doen begraven, »» , de aanwerving van eenen nieuwen Minnaar vertrooften
naar merkelyk. ten aanzien van zodanig een treurlot, 't welk „ zy welftaanshalve verplicht was geweest, ondanks haare vrolyn ke geaardheid, met heete tranen te moeten befchreien."
,, Het gebeurde op een Zondag avond dat de nog wenende en
" ♦ ?pm , ^ britta ter Kerke was gegaan' vermits toenmaal " a Tk,'olm ,zo° te zeggen nog geen fchaduwe van het Zinzen.. „ dorfs Broeder, en Zufterfchap bekent waare ; Wanneer een „ prachtig gegaloneerr Hcerfchap die vlak over baar gezeten had, „ by het uittreden van de Kerk. haar. genadert zynde, beleefde,,.iyc verzocht de Eer te mogen, hebben , hsar huiswaards te ix geleiden :. Zy floeg dit voorftel met, eene nageboofte. zedige,
„hou*.-



(53) .
Houding waar op men Lyfrenten gckogt zoude hebben ,. op dè• "eer te aanbieding af; Dan de Avantuurzockende Kayalier ,. " w ens goude Pasfementen haar geweldig in de ogen flikkerde, " zonder'zieh door haar stemmig gelaat te aten Schrikken, " S hier zo fterk op aan, dat zy haar ten laaftenals ha f vry", willig daar toe liet overhalen, dog altyd met een zekere fchroom ' dte klaar aanduide, het belang dat zy in het behoud van fo* " Lede Naam ftelde. Men dient alvorens te weten, dat Bnlta " behalvcn haar defcige, ichoon onzwierige Kleding, twee zin' 'rtlvke 'Tem-ubileer ie Bovenkamers op de eerde verdieping " fa een d^ulïztnddvkfle wykcn van Stokholm had betrokken, l alwaan zy ais een FatzoenJelykè Dame gehuisvest was, en ter uitvaëriè van welke de heïpaarde duiten van het Prophetcsfe" fchap, haar wonderwel te pas kwamen: Ondertusichen dat zy " met haaren Geleider al pratende aan haare woonplaats geraakt waren, drong zy van haar kant met geen minder mdruk by ' hem aan, om haare vertrekken te bezien, en vervolgens te za^ men een kop groene Thee te drinken,, dat van een Glas op" rechte BourgVje Wyn, het welk de Galant door een Kruyer uit zyn Logement liet halen, gevolgd wierd : Hier door van weerskanten wat vrypostiger geworden zynde, . ondernam de - Zweedfche Edelman of Barok waar voor hy zich uitgaf, haar " de voorflag te doen, om zyn intrek voortaan opeen van haare kamers teiacmen , onder beding van voor haar onderhoud te!; Zullen zorgen, op eene wyze dat zy eene nog onbekrompencr' •Levensmanier zoude kunnen voeren dan zy werkelyk deed. Ü Die voorwaarden waren al te voordelig om niet aangenomen te word-n ; kort om, zedert dat van wcerzyden tusfchen de beide Gelieven de koop wierd toegcflagen , waren ook de tranen ^ „ van Zufter Bmta wegens het fmertelyk verlies van Broeder„ Alolphus opgedroogt." ' ;r ,
„ moften maken fchddl zegt de Hollandfche fpreuk,_en alhoewel verre de mcefte wacreldlingcn zich weinig fcheinen te be" vlvtigen, hen aan de volbrenging van die guldefpreuk te willen " onderwerpen, zoo betoonde den voorgewende Baron nochtans , in dat opzicht van een beter denkwyze te zyn; Want behal! ven, dat hy Zufter Brittaün één kostbaar Vrouwegewaad na de--' " eerfte fmaak kleedé, zoo voorzag hy haar ingevolge zyne be, loften van zulk eene overvloedige voorraad van Geld , dat zy 1 door middel van dit alvermogend Metaal, eene uitblinkende en ■ Gj s*meer.



( 5-* >
» meer dan _bu;gcrlyfcc Lcvcnswyze voeren kon : Onaangezien „ ahc deze zinltrelehde oralia- digueden waar door men het meer„ dei getal der Vrouvvuyke Scxe van de zwakke kant, meest met
een önfei baar goed gevolg aantasten kan, kon de doorzichtige,„ en diepdenkende urit hanr rilet begrypen uit welk nieuwe „ Gouumyncn van Pi. r u de Zweedfche Baron , zulke aanmerke„ lyke nkdoiiiihcn fcflfepte. De nieuwsgierigheid die zomtyds „ het Menfchdom bekruipt om dingen te weeten, waar van het „ beter waare dat iemand voor zyne eige belangen , of gerus*-„ beid onkundig bleef, had haar de gedachen ingeboezemd, onr „ door het Sleutelgat van de agterkamcr, waar in de Baron hem „ gemeenlyk alleen 2. of 3. Curen daags opfloot, te beloeren „ wat 'er tog in dat gefloten vertrek omging; Eenmaal op een „ avond onderfchepte zy door het kaarslicht aan al de toeftel „ en geheime bezigheden van haren Minnaar genoeg , om niet „ onkundig te blyvén van de Bronnen waar uit de fchatten van „ zyne Goudmyn voorsproten, zy liet echter mets van haare' „ ontdekking voor hem of andere Bewonderaars van zyne on„ uitputbare geldsverkwisting blyken, en dit was denkclyk dé „ oorzaak, waerom zy in de tyd dat die Zweedfche Avanturief ,, na zyne ontvluchting uit /Imfterdam, als één Paifcbe Munter „ wierd aangeklaagt en vervolgt, haar gemakkclyk van de betich», tingen van ten dien opzichten meedeplichtig te zyn, voorzoo „ veel de kondfehap van de zaak betrof, heeft weten te zuiveren. „ Britta aan wicn de Liefde van den Baron ondanks de gevaar! „ lykheid van zyn beroep niet onverfchilüg was, befloot hem' „ getrouwelyk te volgen in alle de Reistochten die hy voornam „ onder voorwendzcl van zich te vermaken Buiten 'sLands te „ doen, hoe zeer het gebleken is, dat zyne bedoelingen dienaan. „ gaande, een ganfeh verfchillend grondbeginzel ten beweegrad „ hadden; Men zal om het rykgeftoffcerd Gefchiedverhaal van „ de bereisde Britta Beyer al verder optelulftéren , vervolgens „ gaan gewagen van zommige opmerkclyke ontmoetingen van een „ vrolyken aart , welke haar destyds in de omzwervingen ,, met de Baronnelyke Gelukzoeker haren Minnaar by onder„ fcheide Lantaartcn onder welke zy lang of kort tot hun by„ zonder vermaak verbleven, bejegend zyn."
„ Eens kramen zy ergens in een Dorp op de grenzen van „ Spanje, digt By Perpignan Op het Franich Grondgebied, alwaar „ op die tyd het Platte-Land' door' een bende Struikrovers al
„ ruim



( 55 )
ruim zoo talryk en ontzacheiyk dan die van de bemchce Qar, " rfache afgelopen wierd; Onz tweetal vermaakzockende Rê;izi> " gers hoorde in de Dorpherberg daar zy overnachten moeiten " lenige Pasfagiercn die met Britta en de Baron des avonds aan " enen tavel ipysde verhaalen, dat 'er de vorige dag drie Fran" fche Kooplieden ongevaar a. Uuren van daar, door die Rovers " vermoord en uitgefchud waren : Dit baarde geen kleine ont" fteltenis by Zufter Britta, dog de Waard dit bemerkende, Relde " haar gerust, zeggende dat niemand zyner Gasten iets te vre" zen hadden, als zy in zyn huis gelogeert waren geweest, of fchoon zommige Opperhoofden van de Struikroversbende veel" malen op ongelegen tydeh by hem kwamen, zonder één van " de PasiVncren welke hy van gemerkte Kaartc Lotjes voorzag, " immer kwaad te doen. Ongeacht deeze plechtige verzekering " van de Waard, betrouwde de Baron die van veele zogenoemde V Spaanfche Matten of Goude Quadrupels voorzien was, daar " niet op, en terwyl hy in die Herberg geen aparte Slaapkamer " voor hem en zyn Minnares kon krygen, floeg hy aan de vier ' reizende Heercn die met hem aan tavel zaten, heimelyk zonder " dat de Waard het hoorde, voor, om dien Nacht in het Spys'j vertrek wakende met elkandcren door te brengen, en in den H vroege Morgenstond, met malkaar in gefelfchap de reis te ver' vorderen; Dit ontwerp wierd algemeen goedgekeurd, temeer
■ om dat volgens het voorftel van de Baron men zich gezamen-
■ derhand ingeval van aanranding in de Herberg, vél de geladen PiftoLen, waar van zy altcmaal voorzien waren, ter hun-
, ner verdediging bedienen kon : Ondertusfchen wierd goedge' vonden dat Britta in een ander vertrek enige weinige Uurcra
zou gaan uitruften, het geen van haar kant niet zonder groote H tegenfporreling gefehiede. Na zodanige zoo men meende wel-
beraamde voorzorge gebruikt te hebben , begon het Reisge„ felfchap een heldere teug van de allerbefte zwaare Spaanfche ,, Wynen te drinken , en nademaal Myn Heer de Zweedfche Baron „ even als het meerderdeel der Hoogduitzers de zuypkunde mees„ terlyk verftond , en daar op doorgaans al fnorkende roem dral, gen , wie van haar als dappere Bachantcn daar in boven mal', kaar uitmunten , zoo wierden 'er al vry wat gevulde Bekers „ gedronken eer de Klok Middernacht floeg, wanneer een ieder „ van hen, zoo door vermoeitheid, als door de dampen van de „ Wyn bevangen, opeen Roel wat gingen flapen, na zorgvuldig
„ hun-



( 56 3
.„ hunne Tiftolen, en 'blanke Wapenen aan hunne zyde gèlégt te „ hebben ; Een paar Uuren gerust hebbende , ontwaakte de Baron „ en zyne Reisgenoten, door een yzelyk gcfchrecuw, en het ker-
rnend geroep van Help! Help! van een Vrouwsperfoon, dat hy
ras voor de Rem van zyne beminde Britta herkende : De Zweed „ die geen Bloodaart was, ontfloot gezwind de kamerdeur, en „ vloog heel vaardig gewapend met twee geladen PiRolen de trap„ pen op na de Bovenkamer van waar het geluid gehoord wierd, „ daar in onverzaacht nagevolgt Wordende door zyn overige Mak-
kers. Naauwlyks waren zy drie trappen opgeklommen, of zy „ wierden door meer dan 40. gewapende Struikrovers van alle „ kanten dermaten omzingeld, en in het naauw gebracht, dat zy „ de vlag tegen wil en dank voor de overmacht moeften ftry„ ken; Men deed hun zonder veel komplimentcn begrypen, dat „ indien zy niet goedwillig die Dame aan de Kapitein van hunne „ Bende overgaven, het met haar gedaan zoude zyn; De Wan-
hopende Baron verzocht als eene iaafte gunst hun Opperhooft „ alvorens te mogen ipreken ; Hy verfchcen daarop aanftonds 4, met enige van de zynen in de Eetzaal, maar hoe groot was „ de verbazing van hen beide, toen de Bamn en hy malkaar voor „ Broeders herkende, hoewel zy den een den ander in geen twaalf „ Jaren tyds hadden gezien : Zy omhelsde zich met veel blyd„ fchap over deeze gelukkige ontwikkeling van zaken, en het „ uitwerkzel daar van was, dat Britta weder in handen van den „ Baron %efteïd wierd, fchobn zy drie dagen in die Heiberg ver„ bleef, om van haar ontfteltenis te herftcllen."
„ Zodanig fchrikverwekkend Avantuur , niettegenflaande de „ uitkomst gelukkig afliep, kon Zufter Britta weinig diverteeren,, „ en deed haar Liefde ten opzichten van de Baron haaren Min. „ naar ten uunften vyftig percent dalen, hoe zeer de beide Broe„ ders alles deden wat mogelyk was, om haar te vreede te (tel„ len, en gedurende de drie dagen van haar verblyf in de Dorp.„ herberg, alle bedenkelyk gemak en vermaak te bezorgen welke
de omstandigheden konde gedogen."
„ Zy zworven vervolgens van daar pa Madrid, de Hoofdzetel „ van het Spaanfche Ryk, één Land die hoe onbevallig ander„ zints voor weldenkende en oordeelkundige Vreemdelingen , „ echter byzonder Rrookte met het beroep van den Zweedfche „ Edelman, als die de kracht en hoedanigheid van hei Spaanfche „ Goud volmaaktelyk wist te waardceren, en daar van zulke \ olw „ ftaande



C 57 %
Haande proeven , en heerlyke Gedenktekenen in Spanje gelaten " heeft dat hy verplicht wierd, hals over kop uit dat Ryk te " vluchten; Onderwyl dat zy nog te Madrid waren, viel 'er een raare grap voor, welke de Baron en Britta menigmaal ftof tot
" laechen gegeven heeft: « Men moet weetgierige Lezeren
" niet lang in de onzekerheid laten; Hier door hebben voormaals " verfcheide Lofverdienende Hiftoriefchryveren een gedeelte vaa " hunne bekroonde roemgalmcn en Praaltropheën verloren, ge" had: Daerom zullen wy maar regelregt tot de ontknoping van ' de zaak toetreden."
" De oude afgeleefde Spaanfche Don Montadores (u) zoo trots
op zyne Eertitulen en onmeetelyke Goederen als een PaauW 1! op zvne vederen, dog te gelyk in den ouderdom van 72. Ja-
ren zulk een groot Beminnaar van het Vrouwelyk Genacht, " dit hy tien duizend Spaanfche Piftolen 'sjaarlyks aan het on. ,' derhoud zyner Matresfen verfpilde , kreeg op het eerst aan-
fchouwen behagen in Britta Beyer, die hy uit de fchuiframen
v in zvn Palcys in een openbare Wandelplaats te Madrid gezien " had • Hy befloot haar door list of geweld te fchaken, en be. " reikte zyn oogmerk den vierden dag na dit zyn misdadig be-" fluit genomen°te hebben , in een tyd dat zy m den avond-
Rond uit een Winkel, daar zy eenige zaken voor haar, en de !' Biron gekogt had , na haar Logement te rug keerde. Agtef.
vol-ens het beraamd ontwerp wierd zy na éen der Landgoede. " ren van Don Montadtres twaalf Mylen van de Hoofdflad gele" tren , in een befloten Rytuig gevoerd, dat is te zeggen, zoo
ïa de fchaking gelukt was ; Aldaar kwam haar de verliefde -' G-vzaa'd haare Schaker te Middernacht bezoeken in het kost" baar Slaapvertrek , waar hy zich voorftelde het byleger met Britta te houden: Hy deed haar een Liefdensverklanng.na de :!! oude fmaak, die met de denkwyze en fpreekmanieren van Don ,1 Qjdchot eene allervolmaakfte navolging hadde. Wel
dO Hen wil a-at Klmtadom van een der oidrte Caftiliaanfche Geflapte afftarode; Dit Adelyk Huh het u-elk zedert ruim zefhs Jaren uitheft »rven w, figureertin W "Beurende de Regering van Keyzer K de V en zyn Zoön Klnins Phh ppüs de Tl. zog in den Oorlog, als in het Staatskabinet waar inzv^aan e-i-ke Poftenbekleed hebben: Dee.e- Spaanfche ü.» ftelde z,ch eej, EerU aan bet Gêüaght van den bloedgierige. Hartog van Alba vermaagschapt te zyn.
H



C 58 )
„ zeyde Britta die in haare Vrouwclyke driften ganfch niet „ gemakkclyk was , Waarom zoo veel toejtel gemaakt, en zulk een „ ongewoone geweldadigheid gebruikt in een geval ter voldoening van ,5 welke j al u macht en fchatten niet voijlaan kunnen? Don Mon„ ta dor es niet afgefchrikt door haar gramfchap, poogde haaf „ door allerley vleyende Liefkozingen van gedachten te doen s, veranderen; Britta die meer verftand en ondervinding dan hy 3} bezat, veinsde door zyne Minverklaringen overwonnen te zyn: fti.i 1,1, Hoor zeide zy gy moet tl naakt uitkleden, en in dat Ledi-
„ kant gaan leggen, dan zal ik zien wat ik doen zal. De oude
„ zukkeiaar liet zich bepraten , en voldeed aan haar verzoek :
Maar toen dit verricht was, bond zy hem handen en voeten, „ ontweldigde hem de Kamerfleutel, en Hoop ft.il uit het Kafteel; \, Drie Uuren lang in de donkerheid van de Nacht op de Land„ ffraat gedoolt hebbende, ontmoete zy in de vroege Morgen ,, Rond op den weg een Postchaize, die haai* voor een fpaanfche
Ducaton weder naar Madrid bracht."
„ By de wederkomst van Britta, veroorzaakte de ruchtbaarheid „ van haare fchaking geen geringe opfchudding in de Vorftelyke „ Refidentieplaats, en de nadrukkelyke klachten van den Baron „ over dit misdryf, verzwaarde nog vry meer de omftandigheden 1, van een onderneeming die zoo kluchtig afgelopen was, zoo dat •,, Don Montadores beducht voor de gevolgen van die zaak, zulks „ onder de hand voor 50. fpaanfche Matten liet afmaken." ,, Ondertusfchen dat de Baron en zyn Minnares wel degclyk in hun fchik waren over het voordeel dat de Rap van zoiheid ri van den bedrogen Schaker Don Montadores haar befchikt had, en waar voor Britta kostbare Juwelen, en den Zweedfche Gelukzoeker zich een Diamante Ring van groote waarde aankogt, j, zoo bleven nochtans hunne onderlinge vreugdeblyken ten de33 zen opzichten niet lange ongeftoort : Want op een Namiddag 3, kwam de Baron met veel verbazing, zonder eigentlyk de Wor•>■> teloorzaak te ontdekken , Britta waarfchouwen , opftaande », voet alles tot hun vertrek in gereedheid te brengen, vermits een langer verblyf te Madrid, aan hoogdreygend en oogfchyn„ lyk gevaar voor hun beider Perzonen onderworpen was, onder a, byvoeging, dat hy rcede had te denken , dat de groote invloed >, van den verfchalkte Schaker ten Hove een der voornaamfte „ dryfvederen ter bewerking van deeze ontydige vervolgingen ,, waare geweest. De doortrapte Britta liet alles ongemerkt
„ voor-



iS9)
■ voorby gaan, pakte fchieiyk haare Koffers, en vertrok nog " dien zelve avond met den Zweed in een afgehuurde Post* " chaize uit de Hoofdftad van het Spaanfche Ryk." " * Men kwam te Parys alwaar zy een trefvelyk figuur floegen, en daar het Goude Louizen voor den naarftige Zweedfche Muu'! ter fcheen te regenen \ Zodanige gelukkige regenvlagen bewerkte in een Waereld Stad daar gcjdverfcwistende Vfeeipdelingen gewoonlyk als halve Afgoden befchouwd, en niet Ü% derlinge beleefchedenoverladen worden, dat de Bmtt en ffrW* Z in hoedanigheid van de Graaf en Gravinm van A&llÊ**ZW»ï " voor zy hun te Parys uitgaven) als aanzienlyke Perfpnagjea in de groote Waereld konde verkeren : De gemakkelykheid van ' zelfs door dit middel de onbelemmerde toegang aan het Hoi " van den Koning, en by de Prinfen van den Bloede verkregen " te hebben , bekoorde de reizende Gelieven uittermaten , en Z Zufter Britta die zedert haar komst te Parys , fmaak in de galante Levenswyze der vermaakminnende Franfchqn begon te c krygen, was zeer verblyd het Hart van zulk een pieuwbakke ,, Mafquis gewonnen te hebben die zomtyds dol van Liefde, en „ zomtyds razende van honger was." .
„ Het dolend Avanturierfchap is een rad t welk zieh dikwyls ; omdraayd : Britta in de verbeelding dat de Zweedfche Baron % de Steen der Wyun, of om beter te zeggen de rechte kunst der Alchimiften in het Goudmaken gevonden had, was ganfeh met karig in het verfpillen van de franfche Louizen, waar van zy % een goede Beurs gevuld hebbende, dezelve aan haren fmagtende " Marqnis uit erkentenis van bewezen dienRen ten gefchenk gat;
Maar zy had wel kaast wettige redenen van berouw van zulks ! gedaan te hebben, terwvl die Ridder van de flechte tyd, by ' afwezendheid van den Zweed, op een avond in een oprecht minzaara bezoek, dat hy volgens gewoonte dagelyks by haar kwan? ,, doen, haar zoo meefterlyk van den huig wist te lichten, dat ' zy de Mmnenhandel van het Marquisfchap wei duizendmaal " verwenfehte. Verblind en betoverd door zyne hartgnevende „ Liefkozingen, ontdekte zy den aanvolgende ochtend eerst vafl " door de bedriegelyke Marquis, die zedert dit vriendelyk bezoek, onzichtbaar geworden, en voor altyd verdweenen was, vam haare gereede Penningen en Juweelen dat te zamen eene aanmerkelyke waarde bedroeg, beftolen te zyn; Onaangezien de „ handigheid van dcnitewi in de Goudkxaam, was deeze drykkenfp
Ha » ^J»



C6o y
„ dag voor eerst onberftèlb'aar,.weshalven Myn Heer en-Mevrouw„ de opgelichte Graaf én Graviune van Altenftein, niet minder„ misnoegt over dat verlies, als berooid van de benodigde-hulp„ middelen om langer een groot figuur te Parys te flaan ,° genood„ zaakt waren die aangename verbiyfplaats in alle ftiltc fpoedig. „ te verlaten: Zy zukkelde van daar door verfcheide groote ,Ste-" „ den van Duitfchland, zich onder anderen ook een geruime tyd „ onthoudende in de Stad Hamburg daar de Zweedfche Edelman „ middel vond, zyne verwarde zaken wat te herftellen, totdat „ zy beide in gezelfchap van Ludeman in Holland beland, zynde, „ Britta Beyer vervolgens na de vlucht van de valfche Munter, „ by de laastgenoemde Jftrologist ter bywoning introk, en zyn. „ Huishoudfler wierd; Wy zullen in het vervolg dezer Gedenk„ waardige Levensbefckryving meenigvuldigmaa! gelegentheid hebhen 3, van de verdere Bcdryven van dit doorliepen,. en alomberucht 3, Vrouwsperfoon te gewagen. "
Aangezien de zaken rakende de Praétyk van Ludeman als Geneesheer, in den beginne van zyn aankomst te Ar.:fterdam, nog zoo byfter niet vlotten, wilde, ondanks zyn alierecrlte voorverhaal de Meefterftuk wegens de ontflomming"" van den fprakeloze Koop-' handelaar aldaar proef kundig betoond; begaf hy zich verzeld van ■ Zufter Britta van tyd tot tyd na. andere Hollandfche Steden, om te zien of zich daar beter geleegenthedcn zouden opdoen, om met minder omflag als een bedreven Aftrologist, of als een kundig Geneesheer bekent te raken , en door zodanige geruchtmaking van zyne bekwaamheden in beide die Wetenfchappen, ordentelyk zyn Brood te kunnen winnen: Zy hadden daar omtrent een aanmerkelyke ontmoeting te Rotterdamoverwaardig hier geplaast te wordeiiifv) De Man van den Huize alwaar hy logeerde, had een zoort van Beroerte aan de rechter zyde gekregen, zynde zoo,. Zwak dat hy geen Mes konde optillen, ook teerde hy uit als een Geraamte, zonder dat de vlyt van twee Docloren, met wien hy reeds eenige Maanden gemedicineert had, iets konde baten, meenende die Heeren dat het een ongeneefielyke Teering was, waerom zy hem rieden.Geytenmelk te drinken. De Patiënt was daar
meede
Cv) Wy volgen-hier in het-verhaal van • dit Rötterdamfch geval, getrouwelyk de 8vo. Drukwn zyn Leven van het. Jaar 1757.- pag- 43- Met uitlating echter van alle de fch.eldnamen , en grove uitdrukkingen welke honende- voor Ludetxan zyn, en oneer aan zyne Talenten doen; Ondertusfchen verklaren wy, dezen onzea rf0rok%ist nimmer, iets aangaande dii Merkwaardig voorval te hebben horen reppen» .



C óa )
oeedo bezig, wanneer Lu/tóM.j aan zyn Huis guig logeren', hotfdende hy Logement voor Pasfagiers". Ünzcn Hoogduittchen Doctor den Patiënt na zyn welftand vragende, hoorde die goede ivienfchen uit zoo lang het hem lufte - Wanneer hy de Pis verzocht te zien, die duidelyk toonde, dat de Man een verpopping in de rechter zyde had, waar aan alles was toeteichryven ; ^it deed hem de Hospita vragen , of haar Man enigen tyd geleden niet eenig zwaar toeval had gehad; en ontdekte dat de Patiënt ruim anderhalf Taar geleden een zware val van een Paard had gedaan.
Ludeman een doorflaande proef van zyne kundigheid willende geven, zogt een goede gelegentheid daar toe aftewachten, en zweeg m; Dog Bniia Beyer roerde haar gladde tong des te meer aan de Hocpita, door hemelhoog te verhefven de wondertaare Geleertkekï van den Hoogduitfchen Doflior, als welke een geheim bezat, van alles te doorgronde, en dat haar Man gelukkig zoude zyn indien dezen haren verhemelden Broeder zich met zyne genezing wilde bemoeien, wyl die beide Doftors bezig waren haar Man te verwaarlozen: Lwk-.ian vervolgens door de Hospita daar over aangefpoken zvnde , hield dit gezegde -.taande, en toonde zich bereid die Doctoren dit in het aangezicht aantezeggen.
Die twee beroemde Mannen daarop by de zieke ontboden zynde en hem nog zwakker vindende dan voorheen , waren van gevoelen ,. dat hy tot het drinken van Ezelinnemelk behoorde
©verte^n; Wm fchort de zieke dan Heeren? vroeg Zufter
Britta:° Een Teering Jufrvouw! was het antwoord; En ik verzeker u Juffer viel Ludeman daar op in, dat het gelogen is, en dat die twee Dromnelfche Weetnieten bezig zyn met dien armen Lyder te vermoorden. Dit ongefchikt Compliment kwam de beide Doctoren vry fchots voor } De Oudite van hen die de driftiglte fcheen, vroeg of Myn Heer de Kwakzalver dan wist wat de Man fcheelde, en wat men doen moest om hem te helpen V Waar op Ludeman Ja antwoorde, fchoon hy dit niet wilde ontdekken: De Oudice van die Heeren, met hem in hooge woorden gerakende, vertrok zeer onvergenoegd, maar de Jongfte bleef. Deeze den onbeichaamde Haarburger wat tot bedaren gebracht hebbende, poogde hem met beleid uittehoren, en geraakte tot zyn oogwit, zonder dat Ludeman zulks bemerkte; Eindelyk wierden zy het verfchi! zoo verre eens, dat ieder van haar in 't byzonder op een Briefje zou fchryven wat na zyn oordeel de oorzaak van de kwaal was, en hoedanige Geneesmiddelen daar toe behoorden aangewend te worden:
H 3 Dat



C 61 S
Dat ieder zyn Briefje met zyn Signet zoude verzegelen, en geven die beiden aan een Buurman aldaar tegenwoordig in bewaring, en dat men aanftonds de Urine van den Patiënt na Nieuwendam zoude zenden, dewyl de Doctor aldaar de naam der beroemdheid wegdroeg, van ongemeen bedreven in de kunst der Waterbekyking te zyn, en dat men van hem een fchriftelyk Advys zoude
verzoeken, om te zien wie gelyk had. . De Buurman van
Nieuwendam wedergekeert zynde , vertoonde aan hen beide in tegenwoordigheid van vericheide Perzonen , het antwoord 'van dien Nieuwendammer , het geen hoofdzakelyk hier in beftond; Dat de Patiënt eene zwaare verftopping in de regter zyde had, die door openende Geneesmiddelen moest weggenomen worden, maar dat het drinken van Geyte en Lzelinnemelk fchadelyk
voor den Patiënt was: Het Briefje van Ludeman geopend"
zynde behelsde, dat de Patiënt door eene bezeering een zware verftopping in de iegter zyde had gekregen , die door Staalmiddelen moest verdreven worden. Het Briefje van den Rotter-
damfche Doctor behelsde , dat de eerfte oorzaak van de kwaal, verftoppingen waren die veroudert zynde , den Lyder in eene Teering hadde doen ftorten, die eerst moest genezen worden, om dan de verftopping wegtcnemen; En aldus bleek het klaar, dat Ludeman de zaak geraden had, die daarop aan 't werk ging, en den Lyder binnen korte tyds herftelde: Die Rotterdamfche Geneesheer had zelfs de goedheid van gedurig na de zieke te komen zien, en goedtekeuren al het geen ter zyner geneezing wierd gedaan door Ludeman, welke van dit alles een verklaring by een' Notaris deed maken , die naderhand door Zufter Britta overal werd vertoond.
De weerklank van deeze zonderlinge Gebeurtenis, maakte te Rotterdam destyds een groot gerucht, zoo dat hy gedurende zes weken dat hy aldaar verbleef, enen vry fterken opgang maakte; Waarfchynelyk zoude zy te zamen in die Stad een Hnis gehuurd hebben, ingeval men hem niet verplicht had zyne Bulle als Medicina Dotïor te vertonen : Dit toen nog ondoenlyk zynde, deed hem Rotterdam verlaten, alwaar hy intusfehen veel geld gewonnen, en niets verteerd had, dewyl de Waard wien hy Gratis genezen had, desgelyks als te denken is, geen geld van hem begeerde.
Terwyl Ludeman zyn best deed om door de Waereld te geraken, zat zyn lieve Zufter Britta ganfeh niet ftil om ook een ftuiver met eere te gewinnen, en door het behendig aanleggen van
haar



( *3 )
haar Talent, wist zy door indrukvindende redenen ingang te vinden by Mejufvrouw V . . . . een zedig Menfch, van een onbefproken gedrag, die zy door haar fyne tong betooverds, zoo dat zy geheels dagen lang aldaar ten huyze doorbracht , onder het genot van zulke aanmerkelyke voordeden, dat zy daar van rykelyk kon leven; voor dit alles deed zy niets anders dan die brave Vrouw wat uit de Boeken der Geestgetuigers , en van de Leerftellingen der Zinzendorfers voor te prevelen: Met dit alles vond zy meer fmaak in Myn Heer V .... , dan in zyn Vrouw, en zy trachte hem mede fmaak in Geestgetuigende verrukkingen te doen krygen, zoo dat zy reeds te zamen begonden te praten van een Harmonie der Zielen, van eene Geeftelyke vereeniging der Ligchamen, van eene Omhelzing in Befpiegeling, van een verborgen Huwelyk der Zinnen, en van de Magifche kracht waar door het eene Beeld het ander kan bezwangeren, en de vrucht tot rypheid doen komen, zonder dat het vleefch meer deel daar aan heeft, dan ieramd tot het voldoen der Geestneigingen nodig heeft. Zoortgelyke Geestgetuigende Verrukkingen tusfchen Myn Heer V . . . .., en Zufter Britta wierden echter ten laaften zoo vleefchelyk, dat Jufvrouw V . . . . zyn Vrouw, die nog maar een Leerling in dat zoort van verborgentheden was, de zwakheid beging van jaloers daar over te worden, en Britta haar huis te verbieden, temeer daar toe gedreven wordende, dewyl haar Man die van de Lesfen van dit arglillig Vrouwsperfoon niet meer kon duren, llapel zot fcheen te zullen worden.
Inmiddels dat dit alles gebeurde , en Zufter Brttta uit inzichten van belang , en om Ludeman te behagen , allengskens van het Gecstdryverfchap, en van de hoedanigheid van Prophetesfs begon aftczien; waren twee zaken van aangelegentheid voorgevallen, die niet alleen in de huishoudelyke gcfteldheid van onzen Haarburger Doftor, maar zelve in den aanwafch van zyn Beroep merkelyke veranderingen te weeg bracht. De eerfte van dien, by hem voor de onaangenaamfte aangemerkt, beftond hier in, dat zyn Vriend Deftor Matthai onbewust van zyne Minnehandel en opgevolgde bywooning van Britta Beyer, de Huisvrouw van Ludeman die zedert zyn vertrek uit Hamburg aldaar verbleven was, door allerley drangredenen overgehaalt had, om met haar Dochtertje Anna zich by haar Man te Amfteraam te begeven. De goede floof liet haar bepraten, en kwam op een avond met haar Kind Ludeman aan zyn woonplaats op de Rozengragt opzoeken; Haar aankomst
fcheen



C 64 )
{fcheen van een zorgelyk veoruitzicht voor Zufter Britta, en de Vrouw wierd juist door bewerking van de laaste niet al te minzaam door haar Man verwellekomt : Men moest ondertusfchen van de nood een deucht maken, en men was verplicht Dorothea Straesburg ter vermyding van een Buuregerucht in Huis te nemen, dan dit veroorzaakte vervolgens tusfchen haar, en Britta zulke zware verwyderingen, waar door in vervolg van tyd alle die ver-regaande huiskrakeelen geboien wierden, welke de Echtfcheiding •van Ludeman, cn zyn Vrouw ten gevolgen had, gelyk op zyn plaats nader ontwikkeld zal worden, i
De andere zaak ichoon van een min verdrietige natuur, fcheen daarom van geen minder belang ter bereik van zyne groote ontwerpen, om zich door de uitgeftrektheid zyner verwonderlyke Wetenfchappen een ■Nacm in de Hollandlcht Waereld te maken., en tevens zodanig eene genoegzame voorraad van rykdommen te vergaderen , welke 'hem eene onbezorgde cn onbekrompe Le•venswyze in zyn oude dag aanbrengen kon; Hier toe geraakte hy •in groote verlegentheid, toen hem te Amftcrdam alwaar ,hy Reeds ■met zyn Practyk veel geld won, het practizeren als Doctor in de ;Medicynen op fcherpe Boete wierd verboden, uit oorzaake dat hy •niet gepromoveerd was: Om dus in zyn .Geneeskunst ombelern,inert te blyven. en zyne wangunftige vyanden -die hem op die gronden oveial vervolgde, opentlyk te trotszeren , zag hy na een fbekwaam middel tot zyne Promotie uit, en kreeg na lang zoeken eindelyk ten dien einde een aanbeveeling van goederhand aan den Hooggeleerden Heer Pagenftecher Profesfor in de Rechten te Harderv/yk.
Men beweerd dat dezen vermaarden Hoogleeraar hem een Lid -van de Academie deed worden , na dat hy een Kamer by een Burger te Harderwyk voor hem afgehuurd had, waar na hy Ludeman vervolgens aan zynen Promotor in de Medicynen aanbeval; Hoe alles by die gelegeetheid is toegegaan , kan men met geen zekerheid bepalen, dog dit is een' onbetwistelyke waarheid, dat Johan Chrifiophorus Ludeman door gunftige byftand en befcherming ■van den Heer Profesfor Pagerft'cher in den Jaare 1718. openbaar als Doctor in de Philofophie , en Geneeskunde aldaar gep onweert is geworden, na by zyne Promotie eene zoo uitmunt. nde Geleerde Oratie over de Zeven Planeten opiLbaarlyk uitgesproken te hebben,' met betoging dat die de oorzaken zyn der zeven Waterzuchtige Ziektens, dat niemant dan alleen zommige
. • ■ . ,: i. .... daar



( 65 )
daar tegenwoordig zynde Geleerde Mannen van de eerfte Clasfe , dezelve begrepen : Liukman was ruim drie-en-dertig Jaren oud toen hy zoo plechtig te Harderwyk gepromoveert wierd. (_ w)
Alle zwarigheden, en tegenkantingen van de zyde zyner tegenflreveren gemaakt, om hem het Pra&izeren als Medicina üottor binnen de Stad Amfterdam te beletten, verdwenen zedert zyne Promotie te Harderwyk, zoo dat hy nu op zyn beurt zyne laage vervolgeren trotzeren, en de mond" Hoppen kon; Ook begon hy van toen af aan, zoo door zyn wonderlyke en zeldzame wyze van Geneesoeffening, die meest al met de Waterbekyking verzeld ging, als door zyn Allrologifche Proeven, welke de meefte lichtgelovige Menfchen zoo onbegrypelyk voorkwamen , datze hem voor een halve Tovenaar begonnen te verflyten, hoe langer hoe meer opgang in die handeldreivende Stad te maken , waar door hy niet alleen ongemeen veel geld won , maar na verloop van korte Jaren een beroemtheid verkreeg, die de Naam van Ludeman, en de Faam van zyne onbegrensde kundigheeden by de geleerde Buitelanders deed overvliegen : Inwylen namen zyne huishoudelyke zaken een vry ongunftigen keer, waar van geen van de minfte was, zyne ongelukkige Echtfcheiding met Dorothea Straesburg zyn Huisvrouw, na een Proces van Elf Maanden voorgevallen, en van welke de voorwaarde by bemiddeling getrofven, hier in beftonden , dat hy voor onderhoud van zyn Vrouw, en zyn Dochter, zes Guldens per week, of 300. Guldens'sjaarlyks moest uitkeren, dog beide dezelve binnen vier Jaren tyds na dit gefloten verdrag, en daar opgevolgde Echtfcheiding overleden zynde, was Ludeman van die uitkering bevreid.
Niet lang na de voorgevallen fcheiding kogt hy een Huis op het Water te Amfterdam voor twaalf Duizend vyf Hondert Guldens, dat hy in minder dan anderhalf Jaar door zyne onnoemelyke aangroeying van Practyk, en de ontzagchelyke toeloop der Noordhollanders, overwonnen had ; En ten bewys dat de be-
wer»
(w) Men behoefd zich niet te verwonderen, dat Ludeman by zyne Promotie van zulk eene zeldzame Tbefis, gelyk dat over de Zeven Planeten was , gebruik heeft gemaakt ; Het geheugd my in den Jaare 1771. een Dhfertatie te hebben horen Lezen van een Jong Geneesheer die dat zelfde Jaar op 's Lands Univerfiiteid te Leiden gepromoveert wierd, en kort daar op aan het Hof van Petersbur/r ge« roepen wierd, voerende ten tytel De simorc . waar in hy de kracht der Liefde „ en haare verfchillende uitwerkingen op allerley kwalen en krankheden, volmaakt betoogd heeft gehad»



( 66 )
werkende oorzaak van de opkomst, en vcrmaartheid van Ludeman door middel van het trekken van den Horoscouf, en de Wattrbekyking voortgefprotcn is , zullen wy door het verhaal van zommige uitgekipte Gevallen daar toe betrekkelyk, zonneklaar gaan ftaven.(x) Een ongelukkig getrouwde Haagl'che Dame van rang , dog die daerom ongemeen bemiddelt zynde, van dien kant gelukkig was, gevoelde zedert eene geruime tyd drukkende benaauwdhedcn, en hartsk wellingen waar over zy befloot met Doctor Ludeman te raadplegen; In gefclfchap van haar Neef, met haar Urine uit den Haag dei waards gegaan zynde, vertoonde zy hem het water, zonder verder iets te zeggen : Ludeman het zelve beziende, zeide zonder lang bedenken; „ Ik geloof Mevrouw dat het uw Water is, „ want dezelfde tekens van eene groote benaauwdheid aan hetHart, „ ontdekken zig ook in uwe ogen, en in de trekken van uw „ gelaat." Deeze Dame moest de waarheid hier van erkennen, en floeg toen nog meer geloof aan zyn kunst als voorheen; Ik bid u Myn Heer beantwoorde zy, laat u tog geen moeite te veel zyn om my te helpen, daar is een dubbelde Ducaat, en indien gy my goede raad weet te geven, dan zal ik u nog een prefent ter hand ftellen: Dit was onzen Jfirologist op zyn zwak aangetast, waerom hy na haar Doopnaam, en den dag van haare Geboorte opgefchreven te hebben , vervolgens haar Horoscoop trok , voorgevend* met zyne Boezemvrienden de zeven Planeten te Stoeten raadplegen. Na dat hy daar meede klaar was ge¬
raakt, fprak hy andermaal de Dame aldus aan ; „ Gy zyt onge„ lukkig getrouwd Mevrouw, maar dezen Heer die u verzeld i<3 „ u Man niet, en u hartskwelling waar over gy klaagd, komt „ uit angst en kommer voort, die des te groter is, om dat gy 99 door het verlies van uw eerlte Echtgenoot, een volmaakt goed „ Man verloren hebt, die gy nog betreurt : Deeze benaauwdheid ii is door geene Medicynen te verdry ven, maar gy moet u trooftcn yf door te denken, dat gy haast van de oorzaak dezer kwaal ver- • yi lost zult zyn, wanneer gy voor de derdemanl zult trouwen met
„ een
(x) Alle- de aanmerkelyke Byzonderheden rakende zvn Prstfyk in hoedanigkeid van slftrologht , en Geneesheer, waar *'an men de vol'edige verhalen in dit Hoofdstuk vinden zal, en dfc ik weet alle Echt ie zyn, word meest al ook gevonden m de 8vo. Druk van de Levensb febr^virig van Ludeman m 't [aar ! 1757. uitgekomen; Onaangezien het zelve, heb ik hier en dsr.r veranderingen ingevoegd, die ik begreep met de 'waarfchynlykheid van geloofwaardige Berichten »et het verhaal van Ludeman zelfs , es. met. de regelen, der wcleevoeglvkneid bc~J ter te «uilen ftrokes. 61



X 67 )
„ een Heer die u de'gelukkigfte Vrouw des Waerelds zal maken.>5 Over dir. zeggen was de Dame gewelgdig ontroerd, en wilde heen gaan, na dat zy hem nog twee Ducaten had gefchonken ; Haar Neef die zoo licht niet verfchrikt was, en wetende dar hy de waarheid aangaande haar eerfte en tweede Huwelyk gefprokett had , vroeg hem of hy ook wist te voorzeggen wanneer haar
Man fier ven zou? Ja wel, waerom niet! hernam Ludeman
heel bedaart, maar ik begeer het met te zeggen om deeze Mevrouw niette ontfiellen, anders zou ik 'erbyvoegen, wie haar derde Man zal zyn! Deeze Dame opftaande vertrok .dadel yk van daar, niets van dit alles willende weten : Haar Geleider keerde den volgende morgen alleen na Doftor Ludeman te rug, hem door groote belofte zoekende te bewegen, op wat tyd haar Man zoude fterven; Dit verkreeg hy voor eenige Ducaten, maar dewyl hy veel hoogachting voor zyne Nicht "had , waarlyk een fchoone en beminnelyke Dame zynde, met wien hy zyn Fortuin zou gemaakt hebben, zoo hy haar ten Huwelyk had kunnen bekomen, zoo wilde hy met geweld weten wie haar derde Man zoude wezen: Maar kreeg van den Aftrologist tot befcheid, nademaal de Dame binnen de zes weken Weduwe zou zyn , hy na die gebeurtenis by hem komen kon, want voor dien tyd wilde hy voiftrekt dezen aangaande niets openbaren.
Ondertusfchen kon den Jongen Heer deeze ontdekking zoo verborgen niet houden , of daar verfpreide zich wel haast een gerucht in den Haag, dat den Heer van P * * Gemaal van die Dame volgens de voorzegging van Doftor Ludeman binnen zes weken tyds moest fterven ; Na dit gemompel omtrent vier weken in ftilte geduurd had, en men den fpot daar mede begon te (leken, kwam zulks onder anderen ook ter ooren van P**, die fris, gezond, en vrolyk was : Hy was de eerfte die zyne Gemalinne geluk met haar aanftaande Weduwfchap wenfehte- Zy vroeg hem of hy Gek wierd, van haar zodanig een miflelyk Compliment te komen maken? Neen Mevrouw was zyn antwoord; Maar kan ik het gebeteren dat Ludeman myn Doodvonnis geveld heeft? Dog ik vertrek zoo aanftonds na Amfterdam , om dien Haarburgfche Baviaan zelfs te gaan fpreken : Zyn Gemalin deed alles wat mogelyk was, om hem dit opzet uit het hoofd te praten, dog haar vleytaal vermogt in dit geval niets , en alle afradingen ten dien opzichten waren -flechts vruchteloze pogingen, want hy wilde de wonderfpraak van Ludeman zelfs uk zyn mond horen; Het eenigfte
I a dat



( 58 )
dat zy van hjn verkreeg, was, dat hy den Heer B . . een de£ vtrzTken «rrft ' ZyndG 56n °Ud *»eöd van de ^ «e "oude v'a^h'etTew™'" ^ * *»' ~ t0e d— hen, vol.
«SS^ ^J». beg3VCn Zy h3af
fePnH ► & , ë , . an Ludemant zonder zie aan hem be-
lehefde S' bezk ^en^ ^ P * * V6™*' ^ hy TO^h*5 t , n r ' e" te ze^Sen vvat hem haperde, gevende tevens een Briefje over, waar op den dag van zyne Geboorte en Doopnaam gelchreven ftond : De oplettende Doftor zy« wefk
hv voor bet rC ' ^^ ^£ korte woorden <c verftCn™* kwaaTondt' W^dige gezond was, dog dat hem een zwaare
Zuiree^L^Sf ,3g' Z°° ^ hy Zidl ftil moest h0"den. vnli n l'se aanzeggmg floeg de moed van P * * die
fchié? S refn8^6" hCT 'ï*1'* d£ Gra^ voortelezen' ictuer plots ter neder, zoo dat hy ganfeh ontfteld weg ging: In Jet Logement gekomen zynde, begon zyn vriend H . . g met hem
£hSe.rCCï; VJ'argtnde °f hy "u geloof begon te flaan aan"de Z geheelde Wetenfchap van één Bedrieger, en waarom hy hem n et gevraagd had na den dag van zyn Dood'? waarop denbeer lal iZ-ver5laa«,e y.u]ks "iet ^ willen weten, als zynde zoo neer" flachtig, dat hy dien avond volgens gedane beloften, ter plaaSe
i aZLgHn°dlgt W3ren' Diet Wi^e ^ifchynen weshalven M . .. allen daar na toe moest gaan.
Alvorens deeze zig egter na het Gefelfchap begaf, ging hy eerst
Ludeman in ftilte vinden, hem klagende dat hy zy/vriend door
zyne onvoorzichtige en onberaden Sitdrukkinaen een groote fchrik
op den hals .had gejaagd: „ Dat is myn fchuld n et
„ Veer antwoorde de Doctor; Als de Menfchen de barheid
" Z hZ r Weten' m0eten zv daar niet na k°men vragen, ™JTi 7uaa" "?yn, Ze^en getwyfveld, dan zou ik 'er bW„ voegeI hebben, dat hy deeze lopende Maand niet uit zal leven " — Maar Heer Dotftor zeide de Heer B . . vervolgens gV gaat al vry wat ftoud te werk, en geeft my oorzaak om te'vS 5 vlrZ gy0at dlC Voorzegging ^t? „ Ik zou geen droog " ™ r W\TU hl7attB zoo ik ieder daar omtre/t
" S° 1 rnr\' • ^aaFnem'"g ten zynen opzichten heb ik „ mt de Conftcllatie der Starren zoo als die ten tyde van zyne „ Geboorte was gelezen, en zyn lot vordert dat hy voor het * Gmdlè™ van deeze Maa^d moet fterven, daarom wilt gy hem
)r dienst



( c9 >
„ dienst doen, zoo raad hem in tyds goede order op zyne za„ ken te ftellen:" — Ik zal my daar wel voor wachten zeide li . . ., want dit alleen zon .nisfchien bekwaam zyn hem in eene kwynende ziekte te doen Horten , behalven dat ik daar toe ook te weinig geloof kan (laan aan' dorgelyke ydele Voorzeggingen. Terwyl LuLimn hier over geraakt fcheen, voerde hy hein koelhartig te gemoed; Indien gy zoo fterk van de ydelheid myner Wetenfchappen overtuigd zyt., dan moet gy ook moed genoeg bezitten om my toeteftaan , van ook eens uw Horoscuap te mogen trekken, dan zal ik u mogelyk nog meer kunnen zeggen:
Van harten gaarn beantwoorde /?..., hem ter zeiver tyd
ayn Doopnaam en Geboorteftond opgevende. De zaak vaardig verricht zynde, bekeek hy de Heer B ... een poos fterk aan, onderwyl dat deeze met een lagchende mond na de ontwikkeling'
wachte j Ik heb u vervolgde Ludeman een gunftige zaak te
zeggen , dog ik zal het niet doen om uwe ongelovigheid te ftrafven ; Maar als u vriend binnen de bepaalde tyd geftorven zal zyn, komt dan nader by my, en dan zult gy de ontknoping van het raadzel weten; Dit deed B . . . nog meerder geloven dat alles maar loutere wiltzang was , waar op hy vertrok om het voorzeidc Gefelfehap by te wonen.
In zyn Logement we.lcrgekeert z.ynde, vond hy zynen vriend van P * * reeds te Bedde leggen, die van ongerustheid geen oog konde toedoen; Hy verhaalde hem dat hy nogmaals by dein valfche Propheet Ludeman geweest was, en meende ontdekt te hebben , dat alle zyne loffe Voorzeggingen flegts niet meer dan Zotheden waren , op welke een verftandig Man zich niet verlaten kon, aangemerkt hy reede had te geloven, dat die fnaak dit maar deed om geld te trekken : Hier by voegde hy het verhaal van verfcheide diergelyke Voorzeggingen die alle valfch bevonden waren, gelyk hem in het Gefelfehap verhaald was. Het kan zyn Myn Heit antwoorde van P * * , en fchoon ik volmaaktelyk van uw gevoelen ben, zoo heeft zyn gezegde zodanig eenen diepen indruk op my gemaakt, dat het my onmogelyk is zulks te overwinnen ; Boven dien zoo weet ik dat ik vroeg of laat fterven moet, en dat de Dood ons dikwyls nader by is als men denkt,, het geen my met ernst op fterven doed denken , hoe zeer ik nimmer te voore daar op myne gedachten heb laten gaan : Ook heb ik. myne deuchtzame Vrouw door myn manier van leven zeer benadeelt, het geen myn gemoet doet wroegen, en ik zie
I 3; deeze.'



C 7o )
deczc Voorzegging het zy waar, het zy valfch.als een Homelfche
gu.se aan die my de ogen over alles opend ,' en waah^or ik aamtonds hec geen in myn vermogen is, zal trLten tc LTln met voorneemen van voortaan een geheel andlre en ÏÏ^ nier van leven tc voeren. ulluc ma-
; B . . dit horende, omhelsde hem van vreugde, cn zocht hem in dit goede voornemen te verfterken do» rïSïnc f« Z0ChtVeiu een Voorzegging nnsichien op l^^^^^ veel voet te geven, dewyl ze andcrS radeligfJÏÏynSzoad! heid zou konnen zyn ; Dog daar over fcheen hy zi? wS £ bekommeren : Tegen den Ochtenftond viel van P * • n fl-L en ten acht uuren des Morgens kwam zyn Knegt de Heer Tl l die inmiddels hem ook ter rust begeven had, wakker maSifÜ gende dat hy zyn Heer op het Ledikant aan een 'yTende Koorfs had vinden leggen. B . . . opftaande, vond dit bewaarheid, en ontbood terend een beroemt Geneesheer vand S d die de Zieke niet buiten gevaar verklaarde te zyn. Dit toeval braft Ê... in veel verwarring, hy wilde aan de eene kant, geen loof aan de Voorzegginge van Ludeman Haan, en dit a les begon hem nochtans aan de andere kant, wat bedenkelyk voor teTo men : De Koorts na verloop van een paar Uuren wat afgegaan zynde wierd 'er vervolgens op bevel van P*^o.ncen £ " gezonden wien hy uit eige beweging beval een Teltament opte! iCi % T mCt eIn H«welykrche Voorwaarde getrouwd, dog geen Kinderen uit dat Huwelyk verwekt hebbende , maakte hy zyne Gemalinne univerfele Erfgename van alle zynè groo e Goederen en zyn vriend B . . . benoemde hy tot Executeur van den Boedel met een Legaat van tien Duizend Guldens Waar na by meen Jacht na den Haag wederkeerde, en aldaar den derden dag weder een zwaare Koorts kreeg, die hem wegrukten, na dat hy zig op eene voorbeeldige wyze met God, en zynè Gemalinne verzoent had. ' 5
Een dusdanige onbegrypelyke wonderloop van zaken maakte voorzeker een groot gerucht in Holland, en bewerkte geen mirt-, der ontroering in het gemoet van B . . . die als een bedaart Man niet langer wist, waar hy Ludeman voor moest groeten; Na dat de Heer van P begraven, cn zyn Boedel tot verefventheid Ü^V^J'^f 5 ••■ voldoening van zyne nieuwsgierig, beid na Amfterdam, en Ludeman voor de derdemaal bezoeken Zoo dra hy hem. zag, vroeg hy B . . . na dé uitflagvan zyn.
Voor-



( 7* )
Voorzegging. Ik moet bekcnne zeide B . . . dat myn vriend ter beftemder tyd geftorven is, dog neem niet kwalyk zoo ik daar byvoeg, dat ik daerom van myne ongelovigheid nog niet genezen ben, maar zulks flegts aanzie als een raadzel ,'t welk u gelukt is 5 Nocirans vervolgde hy, kom ik nu by u, volgens u bevel, om te horen wat gunftige zaak Myn Hier my te zeggen heeft?
Weet antwoorde Ludeman, dat de Huisvrouw van uw overle" den vriend, het geen u niet onbekent kan zyn, met een Jong. " Heer voor eenige tyd by my geweest is , wanneer ik uk haar *' Urine zag dat zy met zwaare benaauwdheit aan het Hart geweld " was, dog die uit angst en bekommertheid over het gedrag van " haar Man voortkwam, zoo dat geen Geneesmiddelen haar daar-
van konde ontlaften: Dog uit haar Geboorteftond heb ift ont!•! dekt, en aan haar bekend gemaakt, dat zy de eerftcmaal geluk. kig,- maar de twedemaal ongelukkig getrouwd was; Dan dat zy ', van deeze Man ontflagen zynde, dooreen derde Huwelyk, de
gelukkigfte Vrouw des Waerelds zoude worden : Nu ik heb u „ Horoscoop met de haare vergeleken, en bevonden, dat gy de Man „ zyt die haar befchoren is, zoo gy haar te rechter tyd daar over , aanfpreekt." B . .. verplet door deeze Orakellpraak , ver¬
loor genoegzaam zyne ongelovigheid, en zyn verftand fcheen ftil te ftaan door verrukking van vreugde, om dat 'er geen zaak ter
waereld was, waar na hy vuriger wenfchtc; Ik weet niet
Myn Heer zeide hy tegen Ludeman, wat my deert, maar gy lcheind my betoverd, en myne wysheid te hebben doen ftil ftaan, zoo dat ik befchaamd over myn zeiven ben, dog heb de goedheid my nu eens te zeggen, wanneer het de regte tyd zal zyn om haar daar over aantefpreken ! My dunkt dat ik het geld dat gy my gegeven hebt Myn Heer zeide Ludeman rykelyk verdient heb. B... ftemde dit'toe; Hoor vervolgde Ludeman, nademaal van dit geheim niet alleen de bezitting van deeze Dame, maar ook de verkryging van haare groote fchatten afhangd, dewyl gy haar zult overleven, zoo dunkt my dat ik daar voor een buitengewone beloning mag bedingen : B . . . dit aanmerkende als een bewys dat Ludeman hem de Beurs zogt te luizen, wierd gemelyk dat hy zig zoo verre met hem hul ingelaten, invoegen dat hy zonder dat geheim te willen weten , vertrokken zoude hebben , indien een «eheime neiging hem niet wederhouden had. De fcherpzieude Lude^' man dit bemerkende begon tc grimlagchen, zeggende uwe o • lovigheid fpeeld op nieuw den beest Myn Heer, dog- nu zeg



(7* )
dat gy tot ftrafve hondert Ducaten aan my ter hand zult hebben tefteiien, ai vorens ik u het geheim bekend zal maken. Op deeze woorden Hond B. verlegen; — In het geval dat men my bedriegt, ben ik waardig befpot te worden, zeide hy by zig zelve maar kom ik myn verlangen te misfehen, dan zal zulks aan myne gierigheid en ongelovigheid toegefchreven worden ; Deeze laaste overdenking de overhand nemende, telde hy de hondert Ducaten op de tavel, wanneer hy tot antwoord bekwam: Verklaar nooit aan die Dame uwe Liefde dan door kentekenen van uwe dienstvaardigheid en achting; Bekommer u niet, zoo 'er een ander Minnaar op het tapyt komt, en fpreekt zy u daar over aan, zoo raad haar met my daar over te raadplegen, dan zal ik haar zeggen , wanneer, en met wien zy moet trouwen om 'gelukkig Te zyn: Komt 'er geen tweden Minnaar op, dan verklaar u vn-. moedig, wanneer den rouwtyd byna verftreken is, en laat alles op my ftaan. Weinig tyd naderhand kwam de bewufte Neef welke die Dame by Ludeman verzeld had, als Pretendent opdagen, en wilde zig niet eerder laten afzetten, voor dat zy om hem te vergenoegen, dien Aftrologht daar over eerst geraadpleegt had • Luie» an verklaarde toen zonder veel omwegen, dat zy nooit met dien Jongen Heer gelukkig konde zyn, maar dat haar een wyzer en bedaarder Man befchoren en opgelegd was: Gevende vervolgens door zyn kunstpenceel een zoo natuurlyke befchryving van de Perzoon , dat zy B . .. daar i»t gemakkelyk konde kennen, weshalven die fchrandere en beleidkundige Man zyn oogmerk bereik te, en haar ten huwelyk verkreeg, om dat die Dame volgens het voorfchrift van Ludeman ten zynen voordeele vooringenomen was.
Nydige Menfchen wangunftig over het geluk hunner Meedeburgeren, en altyd gereed om de zegenvierende Lof door kunst beleid, of wetenfehap verkregen, door kwalyk geplaafte gispingen te bezwadderen, maakte over dit zeldzaam bedryf van Lu. d'man allerlcy kreupele en wanfehapen aanmerkingen, dog over welke ftinkpoel wy voorbedachtelyk h^cn ftappen, om 'sMrns verdere roemdaden voor de Nakomelingfchap te boekftaven; Ondertusfchen zal men zonder aan zyn verheven kennis te kort te doen, geen zwarigheid maken te onderftellen, dat het niet onmogelyk is , dat Ludeman nu en dan zommige Perzonen die ondernamen hem heimelyk, of openbaar te beipottcn, door fchrik dog buiten toeleg, den Dood heeft aangedaan ,gelvk uit het navolgende aantekenswaardig voorbeeld niet onduifter tc befluitcn valt.
Twee



C 73 )
Twee van dat flag van fpotters, die zyn Aftrologifche Wetenfchap befchimpte, en zyn uitgeblonke kunde in de Waterbekykmg 'voor louter kmderfpel uitkreten, wilde in het laafte geval zyne hoo^opgeveyzelde vermaartheid beproeve , zich voorftellende zvne voorgewende by haar genoemde Kwakzalvery opentlyk ten toon te ftellen ; Met dat oogmerk mengde zy het Water van drie byzondere Menfchen onder malkanderen., waar meede zy hen naar Amlteraam begaven, en het zelve aan Ludeman vertoonde: Deeze ontdekte ras dit bedrog, aangezien dit voor een ervaren Man gelyk hem die benaming voornamelyk in die tak zyner Geneeskunst waarlyk met volle recht toekomt, zeer ligt te zien valt Ludeman bemerkende dat zy malkaar aanlbeten , en a s m het'geheim «den fpot met hem dreven, befloot zig te wreken, door deeze beide Dorpelingen voor de klucht een dodelyke fchnk op het Ivf te jagen; - Dit is het Water van meer dan een Patiënt zeide hv heel droogjes , en het eengfte dat ik door die vermennm met 'volkomen zehrhdd daar van zeggen kan, ts dat een van die "Patiënten morgen een LJk zal zyn! waar mede hy hen liet vertrekken - Zy voor de huisdeur gekomen zynde, keken malkanderen met verbaastheid en ontroering aan; Dog één van hun geen Man van groot verftand, maar vreesachtig en wat bygelovig zynd», trok hem de fpotachtige Voorzegging van Ludeman, echter •tegen zyne bedoeling zoo fterk aan, dat hy veel moeite had van te huis te komen, en dat den uitflag mogelyk door fchnk veroorzaakt , inderdaad geweest is, dat hy des anderen daags den
• Dat hy' zomwylen kluchtig en raar in alle de handelingen van ,zyn beroep was, en 't welk by zyne benyders beftempelt wierd met de naam van Moffekuren, gefchikt om lichtgelovige Menfchen te misleiden , zal uit dit aanmerkelyk geval, op eene overredende wyze nader kunnen blyken. .
Ludeman kwam eens in een grote kamer ten huize van een aanzienlyk Heer, die hem.had doen halen om de Horoscoop van ieder lid van dat talryk Gefelfehap te trekken , en vervolgens door •middel van zyne Boezemvrienden de Zeven Planeeten te voorzeggen, wat wederwaardigheden elk van hen nog ftond te ontmoeten: Dog zoo als hy binnen trad, bleef hy ftil ftaan, en fcheen zelfs te rug te willen treden : Men wist niet wat hem deerde. Om kort te gaan, zonder een woord te ipreken , of iemand van het Gefelfehap te groeten, liep hy eindelyk met een open Mond



C 74 )
die zoo wyd als een Hooifchuur was, de kamer verfeheidemalen op en neder, niet doende als inademen, en van tyd tot tyd te
happen, gelyk een Hond die Vliegen zoekt te vangen;
Wat doed gy Geleerde Man? vroeg de Heer van den huize: -
„ Daar is een kwade damp, en vergiftige Lucht in deeze kamer zeide Ludeman, die deeze Heeren en Dames veel kwaad zou„ de hebben gedaan, als i& die niet weggenomen en ingeflokt ,., had." Zyi gy dan niet bevree.it voor u zelfs? vroeg ten
jonge Jufvrouw; Men beweerd dat hy daar op zoude geantwoord hebben, Ueh neen Dame, de geheele Natuur is gedwongen my Eerbied toetedragen, zoo Aal ket fierkfie Gif my niet zou durven befchadigen, en zoo dü gefshiede, zou ik my op de ganfche Natuur wreken door alles in de war te gi.oyen l Dan dat dit flegts kwaataartige verzinselen van zyne beftryders zyn, behoeft geen bewys, nadien Ludeman die zyne woorden gewoon was doorgaans in de weegfchaal van voorzichtigheid te wikken , nimmer die ongezoute en ongereimde inoeftaal gebruikt heeft gehad, maar te meermalen in zyn Leven heeft verklaard, op de vraag die hem ter dier zaake door een jonge Dame van 't Gefelfehap gedaan wierd, aldus gezegt te hebben : Een Natuuronderzoeker of een Wysgeer die kulde aan de Natuur doet, en te gelyk de Zeven Planeten tot zyne getrouwe vrienden heeft, kan onmogelyk door het allerdodelykfle Vergift befchadigi worden! Het geen een groot onderfcheid aan de uitdrukking geeft, en merkelyk met het vorenflaande verfchilt.
Niets heeft nochtans Ludeman met meerder ophef van een hoogdravende beroemtheid bekend doen worden, dan de ganfeh vreemde en bewonderde tweetal kuren die hy naderhand kwam te verrichten , en die niet alleen van een voorbeeldeloze aart zyn, maar waar door hy zulke ongemeene voordelen behaalde , welke voor Burgerlyke rykdommen gerekent konde worden; De eerfte kuur betrof de Gemalinne van den Heer van S * * * te dier tyd Dres-
faard van Ysfelftein : Deeze Dame had een geruime tyd aan
een zekere kwaal gezukkeld, zonder eenige baat te konncn vinden, by de voorfchrifte van meer dan anderhalf douzvn Doóloren , en ondanks een halve Apothekers kraam aan Geneesmiddelen zedert Negen Jaren ingefiokt te hebben. Zy met Lof van Ludeman horende ("preken, begaf haar na Amfterdam, en ging met hem daar over te raade; Een zoo verouderde kwaal te genezen was voor hem geen toverfpel? en om daar van een volftaande bewys te geven, liet hy haar eenige Poeycrs op een Boterham geurooid ,
ge*



( 75 )
gebruiken, waar door zy fchieiyk eene merkelyke verlichting geloeide en na verloop van zeven Weken (na inhoud van een fchrifcelvke Getuigenis) volkomen genas: Zoodanige ongewoone wvze van Medicineeren , deed ieder een verbaast opkyken, en fchoon de Geneesheeren over het algemeen genomen, den draak daa? meede dreven , deed den goeden uitflag zyner ondernemingen we r andere geloven, dat de Haarburgfche Artz iets meerder wist dan zv allen Waarlyk de worteloorzaak hier van was grotendeels deeze, vermits hy veel tyds tegen de regelen van de Genee kunst, zulke ongehoorde misfelyke recepten ter hertelling van ongeneesiélyke ziektens en kwalen voorfchreef, waai van men tef onwraakbare overtuiging het volgend Haaltje door het verhaal van de andere kuur, die van vry meer belang was, en waar van hier voore gewag is gemaakt, zal gaan bybrengen.
Ëen rvk en bejaard Heer die Lam uit de West-Indien, beladen met onmetelyke fchatten, en laflige gebreken gekomen was; befloot Ludemln te raadplegen, terwyl niemand hem helpen nog van zyne Lamheid genezen kon : De wonder Doftor verklaarde kort en zakelyk aan den raadplegende Lyder, dat hy aannam hem vo malt te hertellen , zonder het gebru k van eenige Medicamenten, waarvoor die Patiënt zoo krachtig bevreest was,in het wan roirwend denkbeeld, dat de onkunde van zommige gepermitTeerde Moordenaren (zoo hy de Geneesheeren noemde^hem vroeg of laat met hun kraam vergeven zoude, waerom hy begeerde geholpen te worden, zonder Geneesmiddelen intenemen. Men |kan du begrypen dat dit voortel van den JJirokgist hem byzonder behaagde , fchoon hy geen geloof aan zyn voorgeven fcheen te ItTtudeman was niet weinig daar over geraakt, en, gaf _vrymoedig aan de Westindifche Crefus ten antwoord : „ Al zyt gy ongllovig Myn Heet. daar geef ik niet om, want een West, of 8Oostindi?ch geloof kan my niet baten , dog myn Haarburg ' geloof zal ditmaal met het uwe overeentemmen , dat iss te Sen dat ik begeer geen handen aan u te flaan, of gy zult my8geVst^ honde?tgSPaanfche Matten oP rekening dienen te betalen " Op het geld zal het niet aankomen voerde, de r>ke Grvzaard' hemte gemoed , wel wetende dat hy Lam blyyende SS wein g vemaak van zyne gewoekerde fchatten kon hebben; Ik zal u die hondert goude ftukken betalen als gy my geneest,
maar geen geld vooruit: Dan wenfih ik « gocft» kg zeide
Ludeman, en vertrok. ^ ^



( 76)
Die bemiddelde Patiënt geen andere uitkomst ziende, en• hoerende verhalen van een ander Perzoon die Lam geweest, en door dezen Pianeetkundige Geneesheer berfteld. geworden was , zond nogmaals om hem; Dog Ludeman niets voor niet doende, en luttel Goud voor een Duid gevende, weigerde te komen, vermits hy de ecrftemaal onbeloont gebleven was, zeggende vervol, gens tegen de Moor die hem riep , uw Heer is een Gierigaard die my voor niet laat lopen , ik meen myn koftelyke tyd om zynent wille niet te verzuimen, zeg hem dat ik Prattyk. genoeg heb ! Op dit befchei bracht de zwarte Knegt hem een paar Uren daar na twee goude Piftolen, als een voor de gang die hy reeds gedaan had , en de andere voor de gang welke hy nu ftond te doen i Dit geld in de zak geftoken hebbende, ging hy met de Moor mede.
De Heer R . , .. gelyk hy genoemt was, wilde toen weten op wat wyze hy hem zonder het gebruik van Medicynen dagt te
genezen: ,, Hoor zeide .Lrtdeman, gy moet my twaalf nieu-
„ we Lakens zenden die nooit gebruikt zyn ; Twee* daar van zai „ ik op myn Bed doen leggen , en na dat ik eenige Med'i„ camenten die fterk doen zweten , ingenomen zal hebben op „,een dag die voor u kwaal zeer gelukkig is, zal ik dien Nacht ,, daar in flapen , en zenden ze u des morgens in een befloten „ Koffertje te huis, wanneer gy daar in moet gaan leggen, tot „ dat ik u wederom twee andere diergelyke Lakens toezende zal, „.welke gy dan in de plaats van de vorige moet gebruiken, dog „ de vuile Lakens met uw damp doortrokken, moeten my in „.dat Koffertje te rug gezonden worden, dewyl ik dezelve, be„ ftreken met een kostbare Spiritus telkens moet verbranden, „ ook moeten die Lakens zeer fyn zyn, om dat de kracht anders '„ daar in niet trekken wil: Verder moet gy my alle Morgen „ regelmatig uwe Urine toezenden, die ik met zommige Genees„ middelen vermengd, moet koken, en gy moet een kusfentje „ van Kruiden door my toebereid op de kolk van de Maag dra-
gen; En al die moeite en omflag welke voorzeker onbegry2,,pelyk groot en kunftig is, moet gy my wel betalen."——.
Hoe lang zal het aanlopen vroeg R , eer ik eenige baat
daar by zal vinden ? Drie Maande was het antwoord; En
hoe veel Geneesloon zal ik u voor de kuur moeten geven ? vraagde R .... al verder : Aanftonds hondert fpaanfche Matten op rekening, met het.begin van de.tweede en derde Maand iedermaal
ooki



C 77 0
eok zoo veel, en zoo gy dan beterfchap gevoeld, zullen my te zamen een nieuw accoord maken! Daar viel hier niet veel tegen te praten, want daar kon geen duit afgedongen worden; Zoo dat- R .... de koop toelloeg, en die grappige Genezing kreeg op die wyze zyn voortgang, en wierd den derden dag daar na ondernomen.
Veele verftandige Mannen dreven in den eerflen opflag den fpot daar meede, dog ftonden van verbaastheid bevangen, of liever ais verwaande zotten te kyken , ziende R . . . . voor het uiteinde van de drie Maanden zoo verre gevordert, dat hy onderfteunt door twee Knegts in zyn Kamer en Tuin konde wandelen, daar hy van te voren geen Lepel aan zyn Mond had kunnen brengen, zonder eenig Medicament te hebben ingenomen; Het was boven dien R . . . . die een Beminnaar van enen goede Maaltyd en glas Wyn was, tot een zonderling vermaak nu met zyn fmulbroers die hemdagelyks kwamen bezoeken, en waaronder Ludeman gemeenlyk des avonds van de party was , aan tavel te kunnen zitten , hartig te eeten en een goede roes te drinken , want hem wierd niets verboden, gelyk men meesttyds gewoon is andere Patienten ten opzichten van zommige fchadelyke dingen te doen.
De drie Maanden verflreken zynde, nam Ludeman zyn affcheid; Hoe vroeg R . . . . met verwondering, wilt gy my verlaten, nu ik' eerst begin te genezen ? Geenzints beantwoorde die wonderbaare Doétor, maar Myn Heer weet wel dat onz accoord ontbonden is: Ik flem dat toe zeide R . . . . dog laat de vergelding voortaan aan myne beleeftheid. „ Dat flryd met het Westindifch ge-
loof zeide Ludeman, en myn geloof verplicht my u te zeggen, ,, dat gy my voor de navolgende drie Maanden verdubbeling van JVLoon zulc moeten geven, en boven dien beloven te doen wat
,, ik goedvinden zal u te gebiede." R ... i flapte ook
daar over heen, onder voorwaarde, van geen Medicynen intenemen; De voorgaande wyze van genezing wierd dan voortgezet, met deeze verandering alleen, dat men een jonge, fchoone', en poezelachtig Meisje van n. Jaren opzogt, die voor 20. Ducaten éénmaal ter week, wanneer het een buitengewoone gelukkige dag was, eenige Medicamenten zou innemen, en dan des Nachts by de Patiënt flapen; Dit beviel R . . . . om de waarheid te zeggen, wonder wel, en wanneer zy des morgens opftond, wierd zy. met een Sleedje na een byzondere kamer buitens huis gebracht ."alwaar Ludeman 'baardagelyks alleen ging bezoeken, om
K 3 . zei



(78)
zekere Geneeskundige werkinge op die jonge Meid te verrichten, en fchoon dezelve zuiver natuurlyk waren, zoo had dit byna een groote verdeeltheid tusfchen de kuifche Zufter Bntta cn Broeder Ludeman veroorzaakt: Want hy daar door veel meer als na gewoonte uit den huis zynde, wierd door Britta die de vonken in de Neus had, zoo flipt in alle zyne gangen belpied, dat zy ten laaflen de kamer ontdekte waar op dit Medicinaal Meisje verborgen wierd gehouden. De Minnenyd is eene misfelyke zaak, en voor de meefte Vrouwsperzonen een verbruide plaag, ook maakte het de zachtzinnige Britta zoo ongezeggelyk, dat zy wakker den Beest begon te fpelen; Ludeman had vee! moeite om haar tot bedaren te brengen, dog hy deed haar gelukkig begrypen', dat hy zonder behulp van die Maagd, onmogelyk de West lndifche Patiënt genezen kon, en daar door te gelyk bemerken, wat fchade hy door haar onbedachte Minnenyd Hond te ondergaan : Onder een plechtige verzekering dat hy niets met dat Meisje deed, dan het geen de kunst vorderde, zo dat zy al morrende dit moest gedogen , onder beloften evenwel, dat zy na verloop van de drie Maanden moest- afgedankt worden, gelyk op zyn tyd dan ook gefchiedc.
Ingevolge de gemaakte bepaling deeze drie maandige twede kuur al meede ten einde gelopen zynde, vond de West-Indifche Crejvs hem in Haat van zonder behulp zyner Dienstboden op een Rotting leunende^ te wandelen, zoo dat hy wel verre van zyn geld te beklagen, integendeel veel vertrouwen in Ludeman Helde, die hem nu toeliet te leven zoo als hy wilde , met aanrading van de drie Zomermaanden op zyn Landgoederen door te brengen om verfche Lucht te fcheppen ; Ondertusfchen dorst hy den byftand van Ludeman daarom niet ten eenemale verlaten uit vreeze van zich aan een wederinflorting blood te Hellen , waarom hy tot zyne gerustheid, hem voor zyn Lyfartz onder toelegging van een bepaalde Jaarwedde aannam : Dit belette nochtans niet, dat R . . . . na het aflopen van den Zomer op nieuw iets of wat van zyne' oude kwaal begon tc gevoelen, het geen hem de raad van Ludeman deed opvolgen, van nu en dan een zekere door hem toebereide Liqueur van hartverflerking te gebruiken, onder verzekering dat hem die zoo fris zoude maken, als of hy zyn eerfle Jeucht beleefde. R . . . . bevond zich daar heel wel by, en leefde nog ruim drie Jaren zoo gezond als een hoen; By het openen van zyne uitterfie wille bleek het, dat hy Ludeman behalven de
aan-



( 79 )
aanmerkelyke giften in zyn leven, een Legaat van duizend Pifltolen had gemaakt : Men beweerd dat dien Aftrologist hem twaalf dagen voor zyn dood was komen waarfchouwen, uit de Planeet van zyn Natinieü ontdekt te nebben dat zyn flerfdag naby was.
Een zekere Amftërdamfche jufvrouw verhaald, en de geloofwaardigheid van iiaar verhaal heeft Ludeman in zyn leven nimmer tegengefproken , dat zy ten zynen huize gekomen zynde, om met hem te raadplegen; bevond dat 'er even te voren een Dienstmeid by hem geweest was met een Urinaal, om hem het daar m befloten Water te vertonen, en te horen wat hy daar van zeggen zoude: Zy, welke die Dienstmeid daar meede uitzonden, hadden uit gekfcheren, of liever om de fpot met Ludeman te Heken zevenderhande zoorten van Pis onder een gemengd, zonder dat de Meid het wist. De fyne Waterbekyker dit lomp bedrog ras bemerkende, vroeg of zy wel geld by haar had? Dit met Neen beantwoord hebbende, begeerde Ludeman haar Tafch te zien, zeggende op een fcherzende toon, dat hy wilde weten of zy waarheid fprak, dan of zy loog; De eenvoudige floof voldeed aan zyn verzoek , en Helde hem haar Tafch ter hand : „ Dochter, „ zeide Ludeman daar op, gy heb my zeven Waters gebracht om „ te bezien; Gaat nu na huis en haalt zeven Schellingen, dat is „ voor ieder Water een Schelling , en als gy my die gegeven „ zult hebben, kunt gy de Tafch weder krygen, en anders niet.1' De arme Dienstmaagd Hond op die woorden zoo droevig te kyken als een Jongen die zyn Boterham in de Modder heeft laten vallen; Zy wilde nog enige tegenfporreling maken, dog Ludeman luifterde niet verder na haar geklap, en beval haar nogmaal met een fors gelaat het geld te gaan halen, of dat zy de Tafch niet weder kreeg, het geen de Meid genoodzaakt was te doen: Over deeze onwraakbare proef zyner kundigheid in de Urine, waren de Spotvogels van het Gefelfehap dat haar uitgezonden had, en waar onder zich twee jonge Geneesheren bevonden, van fchaamtc als verplet, en de ruchtbaarheid daar van, vergroote meer en meer de verrmartheid van DsÜor Ludeman.
DERDE



( 8o )
DERDE HOOFDSTUK.
Befchyving rakende den Staat der Grootheid en Fortuinbeklimming van Ludeman te Amfterdam; Oplettenswaardige uitwerkzelen wegens zyne uitgevonden Wiskunst aangaande het Geluk in de Loteryen : Opmerkelyke Voortging aan een doudfchulrige Misdadiger , door middel der Horcjcooptrekkingi Verfchrikkciyke ontmoeting v^z.Ludeman mef ; een Perfiaan in zyn Studeerkamer : Schakel van gewichtige Geheimenissen hem in hoedr,nvAhtid van Aftrologist en Geneesheer in Hox,land bejegent; Schilderachtig Bedryf , en vlugheid van Geest van Britta Beyer : Vtrrukkelyks Planeètkuur van Ludeman gedaan te Breda aan twee vluchtende Gelieven, tn .ontwikkeling van zyne Geheimen over de o ^ewoone giümg At PJantten gedurende de drie
i 'Wonder-Jaren 1784, 1788, en 17^2.
Onuitputtelyk zyn voorwaar de Rivieren van Geluk, welke door het betamelyk en vernuftig aanleggen der onderfcheide taKRen van Geleertheid verkregen kunnen worden ; Het Goud der Menfchnuttige Wetenfchapen is een Goud dat zuiver is, en onverroest blyft: Wat baat het Schatten te bezitten die men door Waereldfche wederwaardigheden verliezen kan, en ondertusfchen ontblood van zodanige noodzakelyke verftand-vercierzelen te zyn, die onz als dan Hechts dierlyk doen leven. De Kunflen en Wetenfchappen en als een gevolg van dien , de verheven Talenten van Geleerde Mannen op zyn prys te ftellen, is de waare weg tot het Geluk, en om berattingen van zaken te verkrygen, welke de dolende halfverfïanden ontbecren: Om kort te gaan, de gebruikmaking van zulke onwaardeerbare Kundigheden was de Zeilfteen die Ludeman tot die ftaat van Grootheid en Fortuinbeklimming trok , waar toe men hem naderhand hier in Holland zoo luifterlyk heeft zien geraken
Johan Chriflopherus Ludeman, dat groot en alomberucht Wonderverftand, welke zyn best deed, deeze verlichte Eeuw met Eer en uitblinkende Praaltekencn te bekronen; Verzamelde aldus door middel van zyn toenemende Praftyk binnen korte Jaren tvds een zoo aanmerkelyk Kapitaal , dat Zvfter Britta hem aahrade een Buitenplaats te kopen, gelyk hy eerst aan den Uithoorn., en tien Jaren daar na to Slotcrdyk, een Buitegoed gekogt heeft gehad,
al-



(«I)
alwaar zy te zamen nu en dan eenige uitfpanningen gingen ne. men, ftrekkende te gelyk om Ludeman aldaar in het Zomer Saizoen, van zyne aanhoudende bezigheden wat te doen uitruilen: Dan terwyl het ganfche bedryf zyner huishoudelyke zaken toenmaals onder de beiliering van Britta Beyer ftond, deed zy aldaar een Stal bouwen, huurde een Lyfknegt die tevens kennis had van met Paarden omtegaan , en met wiens behulp zy voor Elf hondert Guldens vier bonte Paarden aankogt. Het bleef hier niet by ! Daar moest ook een fraay Rytuig gekogt worden, zoo als gefchiede;, boven dien wierd de Buiteplaats te Sloterdyk na de eerde fmaak gemeubileerd, en alle die hem daar kwamen bezoeken , dcfcig onthaald, want in dat geval waren nog Ludeman, nog Zufter Britta beide ganfch niet karig.
Als men nu de zoo pryswaardige als glansryke Gelukftaat waar toe Ludeman in korte jaaren door zyne onnavolgbare kundigheid, en by gevolg doof wettige wegen geflegen is , eens onpartydig vergelykt by het geen de Laflerzucht tegen dien Geleerde Man ongereimdelyk heeft weten intebrengen, zal het niet ongemakkelyk vallen de zwartbemorfte Leugentaal als de eigenaartige Moeder der onwetentheid te ontdekken, en in haare duiftere kolken te dry ven ; aldus word 'er by voorbeeld door laagdcnkende voorwerpen op rekening van Ludeman de volgende fabelen vercierd: Voor eerst dat hy by zyn aankomst in Holland het beïluit genomen had, van by een Zielverkoper of Volkhouwer te gaan logeeren, met oogmerk om als Soldaat na de Oost-Indien te varen, maar dat het ompraten van de liefderyke Britta Beyer hem ten dien opzichten van gedachten had doen veranderen. Vervolgens heeft de wangunst op gelyke zwakke gronden voorgewend, dat onzen bedreven Aftrologist na dat hy eerst hier te Lande overgekomen was, en by Zufter Britta in een Kelder logeerde, zich te Amfterdam als Knegt by een Kruyer had verhuurd, dog flegts om boodfehappen te dqen , en oude Schoenen en Muylen te verlappen, om dat hem het kruyen niet behagen kon; In de derde plaats heeft men met even groote onwaarfchynelykheid, de lichtgelovige voor een waarheid in de hand willen floppen, dat Ludeman alvorens zich te Hardtrwyk als Doctor in de Medicynen te doen promoveren , in een Apotheek te Amfterdam , het gereedmaken van Medicamenten geleerd heeft gehad, trouwens zoo deeze voor waarheid uitgevente leugen al eens bewezen kon worden, zoude zulks zyne verkregen bekwaamheden niet kunnen brand-
L • mei* ■



i 8*)
anrlcen: Maar bet geen het allerbclaggenswaardigfte van alle voor een opmerkzaam verftand voorkomt% dat de kinderen der on kunde verzonnen hebben, dat dezen roembedryvéndeMan zvn Planeetkennis en de Geheimen der AftrologifchcW^^IZ
wigcige Hollandfche Ducaten daar voor bad betaald Dit hop n et genoeg zynde om zyne onmtwisfchelyke SKfei?VS kladden, Ondernam men een nap verder te doen, S£r ee7>x"
jaare 1725. op de koord te brengen wPlk H™,. r j . ' een welberedeneerde verdediging'^de'n Jaite 1 7°? otnbTarlvk door den Druk. gemeen gemaakt, bondig** SS S Hoedanige gerechtelyke verklaring, in hit geval dat Tv al E dit mogt zyn, zoo min fteek kan houden dan den uitgaaf van Whï
tT (b:freven ^r;^die
Van alle zoortgelyke belafteringen welke de drekgoden der weet nieten zyn eens voor al afkappende , gaan wy vervoleen onz
2^Ihet keUng B,°™ f* 'smL -~ge
Waren zyne kms^eheimen ten opzichten van de gelukkige of ongelukkige dagen, welke met betrekking tot 3" Loteryen plaats hadden; Ludeman begreep misfehien dat dit middel
W, . KWCg was 5? het 8etal der Furtuinmakers te vergroten Waarom hy vermoedelyk in later tyd ten gevalle van een Lftp/ damfchRegent wiens Perzoonen belangen hySSa?^«D opöel over dat.onderwerp heeft gemakt, en terhand aa>
* J y v'.n.6l' 0 , ; - 1 Een-.-;
Suffig I?^8- TdJ LT™
te afejtf, geboren &; Ondem.slcht êSSll^o^v^^
vTSr^: SIS 7 ;l - ^^^^-sar*
i aaj uit lraétatje door Ludrvinn in den Taare ire^ p-i ,->.,. a*-,* t„ -ytoi,. ik/ c»*«« Ar Ar/wa m * Loterjjen , door EuJ}arcbkl Opfrojuu.



< ft s
FCn werkje dat maar in weinige Menfchen hun handen is, ecg waar in de grond waar op die geheim fteunt zorgvuldig verzwegen word, als fcheinende maar alleen op de bevinding te ruiten, en iWtsaan het jaar inwelke hy het fchreef, beperkt te zyn, fchoon men naderhand een echt Handfchrift aangaande zyne uitgevonden Wiskunst over het Geluk in de Loteryen ontdekt heeft, het welk o'rTgèdrütkt gebleven, maar nochtans onder zommige zyner vertrouwelingen beruftende is : Dan alvorens van deeze Aftrologifche Wiskunst zelfs te gewagen, die oogfcheinlyk alleen op de Planeetkunde gebouwd was, aangezien Ludeman opentlyk ftaande hield, dat alle ondermaanfche dingen de Starren des Hemels , zoo wel in voorfpoed , dan tegenfpoed onderworpen waren , zullen wy onz eerst verledigen de aanmerkenswaardige uitwerkzelen te verhalen , welke deze onbegrypelyke Wiskunst, in verfcheide gevallen heeft te weeg gebracht, niet alleen ten aanzien van onze Afirologist, die door dit uitgevonden Geheim al meede merkelyke fchatten vergadert heeft gehad, maar ook opzichtelyk tot verfcheide andere Perzonen, welke hun Fortuin in de Loteryen willende beproeven, hem over dit ftuk kwamen raadplegen, en die zoo men op goede gronden verzekerd, aanzienlyke Pryzen uit de Gencraliteits Loteryen getrokken hebben, (bb)
Men verhaald betrekkelyk tot Ludeman een zonderlinge gebeurtenis van dien aart, die gelyk by veele bekend is , wezentlyk voorgevallen te zyn, dubbeldwaardig fcheint hier geplaast te worden; Een zekere half eerlyke Jood in de Loteryhandel, hem op een tyd in het Koffyhuis vragende, of hy een Lot wilde huren of kopen, zoo was zyn antwoord Neen: Maar als gy my een heel Lot in de aanftaande Maand December des namiddags ten drie Uren, zynde den 2ifte dag van de nieuwe Maan wilt komen aanbieden, dan zal ik het van u nemen. De Jood hier over grimlachende, hield dit in zyn geheugen , en bragt hem op de bepaalde tyd een heel Lot in de Generaliteits Loterey, gefourneert voor alle de zes Clasfen, 't welk hy voor 80. Gulden van hem kogt, en de Jood boven de betaling van die fom, met een vereering van één Ducaat befchonk; zeggende vervolgens tot hem, al' bood gy nu duizend Guldens voor dat Lot, zoo zou ik het niet willen misfen!
Ook
(M>) Zie de Spiegel der Waereld, of Geheime Waarnemingen van Lu. d e man, aan Meefter Frimchcm in X!I. Brieven gefchrcvcn: Eet fit Brief, P»g31. en .32. van de vyfide, of lanfti Druk.
L 2



C 8+ )
groot Gefchenk te 7»Lk .1 De, Jood ophoop van een pj mlÊ&rinmïï* 0lf™Z™> hem met deeze gevvonne rn 7vn A wenkhende, kreeg ten antwoord, dat hy dit Loc
denken d.r 7,,7 j te' Daar z>'n a!le redenen om te
^£efi^^%^W^^ -eer dan
ten minnen kan men 1' <^ yöe^ïjl 'dï" dat hy in den Jaare i75o teSvfl ïa? ™n .getuigen, 'rven trok ik 5/2 f/J^en uit de Gemraiiteus Lote-
«I vervuld zynde, men elders omftandig büfchrevcn vind 7oo zal het der moeite waardig zyn aan de vergete tbc d téonttrok ken, zomm.ge tot nog toe onbekend WS^W&SS?^ eene met onvermakelyke natuur, welke8volgens S vSevèè
over bet egte fpil waai- op het Fortuin in de Loterykraarn draavr voorgeva Jen waren : Uit hoedanige verzameling van echte Ge" fchiedverhalen wy wegens de kortbondigheid van zyn Levensbe.' fchrynng flegts de vrolykfte zullen gaan fchetzen. y '
bakte f baasT^/T^0™ !even cen vo«>™aan Brood-
en al haar aangebracht Hiwclyksgoed verzwier* cn verflemnf •
wl1crtg" „'"h fhiZfd °T ?0Ct°r zyZooTeeei woncicrtn van bad horen verhalen eens tc raadplegen, haar M-m-
SS? * vertonen, en haar f^os^bTnUe doet» t ekken , alvorens Z)0m in een Verbeterhuis te plakken, dat eigent lyk haar oogmerk was : By Ludeman gekomen zynde maakte zv tot driemaal een diepe neiging aan den ingang5 van' de K me?
^0fh kUJTAie ?ln?m myn fo"Wme Knt, ziet eens, of hy fchieiyk de Moord tul jfiienj dan of # mg lmger mf ^
Beest
«n(&S^ ™ *u hy ow
« Negen Perzoa£ (UÜS; SftEK ^«nvo,rdlgh€i3



C 85 )
Beest Moren zal blyven! „ Zoet, zoet, Vrouwtje dat gaat
zoo «emakkelyk 'niet, beantwoorde Ludeman al meesmuilende " over"haare koddige uitdrukking; Maar kom aan, wilt gy u beider Horoscopen getrokken hebben, dan moet gy my de doop\\ namen en Geboorte dagen van u beide opgeven, en dan zulH len wy best zien, hoe myne vrienden de Planeeten de zaken beflisfchen zullen." — $a 'tog tinjeur Waarzegger Ludemanüskop hernam het kluchtig Aaltje andermaal drie diepe neigingen makende : Bliefje te weteji hoe de fchobbejak van een Vent biet, hoor! Hy hiet Doris, en is in het jaar vier geboren, zy wilde zeggen in jaar i/o.j., en ik Met Aaltje, en ben net 15. dagen ouder dis dien Hoerendop; Ludeman zich met de aartigheid deezer ontmoeting verder willende vermaken, riep Bruta binnen, om intusfehen dat hy aan het werk zou gaan, Aaltje een kopje thee te fchenken, dog hy ontdekte onder het trekken van de Horoscoop van Doris haar Man iets dat hem verbaasde , maar hy zweeg voor eerst daar van ftil. Toen alles gedaan was, zeide Ludeman vervolgens tot de Bakkers Vrouw, dat haar Man haar denkelyk zoude overleven, maar dat volgens alle waarfchynelykheid, zy malkanderen in Levenstyd niet veel zouden ontlopen ; —Ta duiker Sinjeur Waarzegger Ludemanuskop riep Aaltje met een vervoering van drift'uit, dat fpyt my geweldig, want nu zal die. Platluis van een Vent al myn goed verteren; Maar .... Ja dat is alles fraay viel L-tdeman haar plotzelyk in dereede, dog ik moet u iets meer zeggen : Weet dat Doris u Man in al zyn Levenstyd nooit zoo veel verkwist heeft, als hy binnen driemaal 24. Uren uit de Lotery zal trekken, want hy heeft buiten u weeten een Lot daar ingclegt. Aaltje wilde dit niet geloven, en zwoer kris en kras dat haar Man nimmer geen Liefhebber ■ van de Loterey was geweest, dat ze hem dikwyis aangepord had om een kansje daar in te wagen, en liever zulks zou gezien hebben, dan dat hy zyn Geld in ongebondentheid doorbracht; Ludeman bleef daarom by zyn ftuk, zeggende dat de uitkomst deeze Voorzegging beveiligen zoude- Aaltje hoe zeer niet te breed over Sinjeur Ludemanuskop voldaan , betaalde hem echter twee Daalders voor zyn kunst, en vertrok half misnoegt, dog verzuimde evenwel niet om in het uitgaan van de Kamer weder driemaal feeftelyk te nei» gen. Ondertusfchen dat dit voorviel, had Üoris hie haar nagevolgt was, behendig befpied dat zy by Lule.nan was ingegaan, en 'haar lang verblyf aldaar, als geen goed voorteken voor hem
L 3 &*\



hefcbouwende, klopte hy Aaltje by haar wederkomst laftta *r
te Tmvy noTïTr daLZy by een ^a"ZtoS&g
wel -Ie7 wapenen ^t%L$*** heOT met V™
wei.ive wapenen in zyn Phifonoraie trefvelyk te keer gaande
daar »k u de tyding kwam brengen dat gy binnen TdaSn een
hooge prys uit de Lotery trekken zult: %„l Eover verftelS
kon met begrypen hoe iemand wist dat hy een Lot bid Se t!
daar hy zulks zoo zorgvuldig verborgen gehouden had. Jdyliep
T Uren ^ *oord ftaa^ hield/cS
48. Lien daai na kwam men hem geluk wenfcben met de Prv4 van tagtig Duizend Guldens; Doris befchonk LaiSuit bïvdfchap met een gift van 50. züvere Ducatons, en verbe e dzt dert zodanig zyn levensgedrag, dat Juist na zulk een verkregen r02°hv mt0lf ?ï by de mef6 zwi"boUen een zeldzame ?aak I jJr l ? K "°g I5' Jaren ,ang §erufte dagen gefleten tef nagCelateneZe ^gemCKe* een aanmerkelyk gpitafl heb-
Op een ander tyd riep hy een Bedelaar, aan wien hv gewoon was ahc weken een dubbeltje tot een Aelmoes te gevS,g1n zyn
?G 'i 77" r ^el °lïde Mfn zeide den JftrahgUt tot hem, „ zou het haast geen tyd worden om de Bedelkraam vaarwel te „ zeggen? want zedert tien of twaalf Jaren dat ik u zie bedelen, " iStt » be#euren dat laftig beroep u ryker gemaakt
ncett. IVaar zou ik dan van leven Myn Heer ? vroeg de
Bedelaar op zyn beurt, want om met werken myn kost te winnen, Zft '°°r..myn hoo& ouderdom, en gebreken geheel onbekwaam, en de duitjes die ik van tyd tot tyd met het Bedelfchap verzamelt hebbe, zyn met genoegzaam om my te doen beftaan: „ Dat kan wel wc-
" f"'p ram Ludemcm in Zyn vro,vke iLïim ■■> Wy zullen eens „ een Proef nemen of u geen beter Lot opgelegt is , zegt mv u ,j voornaam en Geboortedag eens, ik zal u Horoscoop voor niemer.
dal trekken De Bedelaar die veel van hem in de BedelDoelens onder luiden van zyn kraam, had horen praten, viel in ^LÏTP fa ^^^veren wilde, wacrom hy tegen dit vooritei wel nadrukke yfc protesteerde, en met overhaal van
tlniï°St , tG °ntV,UcbW D°g ^deman hielt hem lïaande, zeggende tot zyne gerustheid, dat hy niet vervaard behoefde tè zyn wegens een Proefneming, welke zyn Perzoon nog zaken gr. nendee e bcichadigcn, maar misfehien wel bevoordelen kon : Einde! vk het deeze zich door die klemtaal van zyn weldoende*
over-



) c mi
overhalen, en Ludeman gedaan hebbende dat hy doen moest, trofc één Ducaat uit zyn geldbeurs welke hy de Bedelaar overhandigde], zie dadi zeide hy vervolgens tot hem, één Jtuk Goud geld, dat ik' u vereer, mits dat gy 'er een gedeelte van in de Lotery moet wagen, want daar hangd volgens de loop van u Planeet een geluk boven u hooft, dog gy moet my het Loterybriefje vertonen, anders is het voor-, taan gedaan met het geven van Aelmoesfen van myn kant." De Bedelaar voorzag zig nog dienzelve dag van een Quartlot in huur ftegts voor de derde Clasfe, waar van de trekking juist dien morgen begonnen was, en kreeg, voor zyn aandeel een Prys van 2500.. Guldens; Hy ging verrukt van blydlchap aanftonds Ludeman voor zyn raad, en de genoten Aelmoesfen bedanken, en kog.t van dat getrokken geld zyn kost in een Proveniers huis te Thiel: Daar leven nog wcrkelyk hoogbejaarde Perzonen welige dien Bedelaar in het Jaar 1730. gekonnen, en dit geval uit zyn Mond gehoord hebben.
Ongemeen kluchtig en zeldzaam was de navolgende ontmoeting ten aanzien van de proefendervindelyke invloed der Starrekunst op het geluk in de Loteryen; Een zeker verlopen Student, wegens verregaande gepleegde baldadigheden de Academie van Leyden ontzegt, kwam in het Jaar 1734 in het vallen van den avond fmoor dronken ten huize van Ludeman, met een ontbloote Degen onder den arm , het geen onze vredelievende AJlrologist, ongeveinst gefproken, in het begin van zyn komst wat fcheen te onthutzelen 5 Dit woest Bachus kind die men Amadeus noemde, met een verbaasde ontftuimigheid de Kamer invliegende , begon het zy uit trotsheid , het zy uit dronkenfehap , een goede Oefter op een
Smirnaas Tapyt te fpuwen. ,,. Wel Myn Heer de Tover-
,, Dottor,, of laat ik liever zeggen Klaas Klomp zeide hy; Men wil „ u als een overvlieger in de Voorzegkunde verhemelen, maar y, zie hier drie heele Koop loten die ik van daag by van Eyl op> „ den Dam gekogt heb, (werpende dezelve Lotbriefjes ter zclver ,, tyd onbezuist op de Tavel) zoo gy my met u platte fmoek „ weet te zeggen op welke van deze drie Loten één Prys, of
op welke van dien één Niet zal vallen, dan zal ik als het by „ de uitkomst blykt, u tien Ducaten tot een Gefchenk geven,
en zoo gy dat niet kunt doen, zal ik u wegens uwe beestachtige y, onkunde met myn Degen luftig om de oren liaan." Ludeman toenmaals alleen in de Kamer zynde , terwyl hy zyn Knegt om ©en boodfehap uitgezonden had,, verbloode het dreigement ym



( 8« )
dezen dolle Windmaker dermaten, dart hy niet alleen alles beloofde wat dien brutale fnaak van hem begeerde, maar betoonde hem wilvaardig om ten dien einde zyn Horoscoop te trekken; Amadeus fcheen met vermaak daar in tc bewilligen, ónder beding dat men hem onderwyl een Bottel Rynfche Wyn te drinken moest geven: Zulks gefchied zynde, zeide Ludeman na zyne onderzoekingen afgelopen waren , Up dit Nummer Myn Heer zal één groote Prys vallen, maar hoe veel kan ik door myne Aftrologifche Wetenfchap niet bepalen, dag ik ben te yreede als gy my in plaats van de tien aangebodtn Ducaten, het zuiver tiende gedeelte van de. Prys geeft, of zoo ik mis geraden heb, niemendal. Amadeus hier mede vergenoegt, gaf een Ducaat aan de Meid voor de Vies Wyn, en vertrok; Ondertusfchen kwam hy dertien weken daar na met meer befcheidentheid Ludeman een bezoek doen, verhalende dat hy wezentlyk volgens zyne Prognofticatie op dat Nommer een Prys van vyf tien Duizend Guldens had getrokken , waar van hy hem ingevolge het gefloote verdrag, de zuivere tiendepart aan Goude Ryders kwam brengen: De ophef- die Amadeus van deeze wonderlyke Hiflorie gemaakt heeft, was oorzaak dat het in alle de Gefelfchappcn van Amfterdam als een ongehoord Mirakel verteld wierd.
Het gebeurde in later tyd dat den beroemde Advocaat P. van
A één der fchranderfïe Rechtsgeleerde, en welfprekende
Redenaren waar op de Vierfchaar van die volkryke Koopftad met recht heeft knnnen roemen, by toeval één heel Lot in de Generaliteits Loterey gekogt hebbende, op het zelve een Prys van Duizend Guldens trok; Men bracht hem de tyding daar van, terwyl hy met zyne goede vrienden over het Middagmaal zat: Dit gaf gelegentheid om al fcherzende over de ruchtbare Planeetkennis van Doftor Ludeman te fpreken op een wyze, die nog vleyende voor zyn Perfoon, nog overéénkomftig de behaalde Lauwren zyner verklinkende kundigheden geleek. Wacht, zeide P. van
A tegen zyne vrienden ,■ Wy moeten van de namiddag één
klucht aanvangen: Ik heb nu de fchoonfte gelegentheid van de waereld om dien Aartechokke Propheet eens fraay te bedotten, en zyne Aftrologifche vodiekraam befpottelyk te kunnen maken. Zoo gezegt, zoo
gedaan! P. van A in gefelfehap van twee zyner goede
vrienden zoo vrolyk van aart als hy, gingen gczamentlyk verkleed als Boodsgezellen na het huis van Ludeman , die op dat tydftip juist bezig was een Pyp belle Canasfef Tabak op zyn floepte roken,- Zy vroegen beleefde!} k, of zy het geluk mogte
heb.



C 89 )
hébben, hem'een woordje apart te fpreken? Ja wel Mannen, beantwoorde Ludeman , in de verbeelding dat het waarlyk Zeevarende Perzonen waren : Kom maar binnen, ik ben te fpreken a's een kind, als 'er geld te verdienen valt. Alvorens ergens van geCpoken wierd, deed hy in het voorzcide denkbeeld hun ieder een' roemer Franfche Brandcwyn door zyn gedienflige Huishoudfter B itta infehenken, 't ,geen zy verplicht waren welllaanshalve uit» tedrinken , in het begrip dat zy hem airede in de knip hadden, waerom zy heimelyk onder het drinken tegen malkanderen begonnen te grimlachen; Ludeman zulks met zyne doorziende Oogen begluurt hebbende, vroeg hen vervolgens, zonder iets van die ©udekking te laten blyken, wat 'er van hun dienst was? ——«
Och niets anders, gaf P. van A ten antwoord, als dat ik en
myne beide hier tegenwoordig zynde Maats welke de meefte tyd op de Zet zwerven^ hier te Amfterdam by geval in een kroeg van uw£ kunst hebbende horen fpreken, wy daerom by u gekomen zyn, of gy onz, mits daar voor betalende, ook goeder Geluk voorzeggen kon, hét geen een Varendsgezei -voornamentlyk nodig heeft! ,, Dat is zoo, hernam Lu„ deman, onder een bedekte fcherts; Zeer graag wil ik u alle drie „ in dat opzicht vergenoegen, onder beding , dat gy my uwe „ Doopnamen, en Geboortedagen eerst opgeven, en als de zaak .„ verricht zal zyn, de man een Daalder daar voor betalen moet." Men bewilligde "volvaardiglyk in deeze twee voorwaarden, en de Aftrologifche onderzoekingen in minder dan een Quartier Uurs afgelopen zynde, nam Ludeman het woord; ,, Vrienden zeide hy, „ als ik een oprecht verflag van myne bevindingen moet doen, w zoo komt het my voor, en de Nativitdt van uwe Gefternte „ wyst het klaar aan, dat geen van u drien gefchikt tot het Zee„ manfehap is, maar wel dat onder ülieden zich één Geftudeert .„ Man bevind, die korteling geleden een Prysje uit de Loterye „ getrokken heeft. " Op deeze verklaring bekeken zy eikanderen
van verwondering, dog P. van A zyne gewoone vlugheid
van Geest te baat nemende, viel hem in de reden ; Om te tonen dat gy abuis hek Myn Heer Ludeman, zeide hy, zie daar een •heel Lot waar op gifieren. Morgen één Niet gevallen is! De looze Afirologüt verzocht' het van na by te mogen zien, en men maakte Igeen zwarigheid om het Lotbriefje in zyne handen overteleve-
ren : ,, Wel nu befloot Ludeman', Gy kunt met die Niet tog
.„ niets uitvoeren; Ik zal ze voor de drie bedongen Daalders we.„ gens het.trekken uwer Horoscopm voor de aartigheid overnemen."
M Deeze



( 9o )
Deeze woorden verplette P. van A zodanig, dat zy genoodzaakt waren, hen te moeten ontmaskeren, wilde zy het Lot weder te rng hebben, Dog Ludeman weigerde volftrekt het weder te geven, ten zy men hem alvorens tien Ducaten van de getrok ken Prys betaalde; Zeggende dat vermits men hem in zy» eige Huis was komen beipotcen , men hem die vergelding geve moest, of dat men hem anderzints tot de te ruggeving van hu
Lot kon laten dagvaarden : P. van A vrezende over dit
bedryf uitgelagchen te zullen worden , en ' als een voornaam Rehtsgeleerde zyn Fatzoen niet in de waagfchaal willende ftellen , telde hem de tien Ducaten , voor de teruggaaf van het Lot, en ging met zyn beide vrienden zeer befchaamt heen, bekennende dat zy by Ludeman een duur glas Brandewyn gedronken hadden.
Onder de talryke Gefchiedverhalen die men als onfeilbare uitwerkzelen van zyn uitgevonden Wiskunst betrefvende het Geluk in de Loteryen wil bybrengen, en welke wegens haare uitgebreidheid niet alle in deeze beknopte Gedenkschriften door boekftaving kunnen worden geplaast; Zal men nochtans als een aanmerken» Waardige Byzonderheid nopens dit gewichtig onderwerp ter loops aanftippen, één vermakelyke ontdekking van Ludeman doormiddel van de Horoscooptrekking . waar toe het bezoek van een Noord* hollandfch Boerinnetje, destyds in de nabuurfchap van de Stad Purmerent woonachtig,. aanleiding gegeven heeft: En 't welk na de denkwyze van zommige voorbarige beöordelaars, het bewys zyner voormelde Wiskunst aangaande de Loteryen volmaaktelyk
zoude Haven. De omftandigheden van dit grappig Horos»
soopfpel hebben volgens een meenigte zamenftemmende geloof, waardige Berichten zich aldus, toegedragen : Een zeker Jong Boerinnetje door de wandeling genaamd Purmer-Jannetje, kwam op een Morgen met haar Moeder te Amfterdam , en heel verbaast jia Ludeman toelopen, onder anderen aan hem te kennen gevendes dat zy met onderlinge goedkeuring en volkomen toeftemming van wederzydfche Ouderen , wettig verlooft zynde met haar Buurvryer Jan Louwen, met oogmerk om in het aanftaande voorjaar te zamen te trouwen, deeze Jongman hem van zulk eene plechtige verb'ntenis fcheen te willen onttrekken, zedert dat hy ruim ©en Maand geleden twee-en-twintig duizend Guldens vry geld op een Quartlot uit 'sLands Loterey getrokken had; Verzoekende jfreide Moeder en Dochter hem op. het vriendelykftè door zya
kunst:,.



1 ( 9I )
kunst,haar in zoo verre behulpzaam te wezen, om te onderzoeken hoedanig gevolg deeze voor haar verdrietige zaak hebben zou. Ludeman zonder iets verder .dienaangaande! te vragen , trok de Horoscoop van Purmer- Jannetje, en bevond dat zy drie Maanden zwanger was, het geen zy volmondig beleet: ~— Hoor kind, zeide hy bekreunt u wyders over de gevolgen met, Jan Louwen zal volgens de vastgaande Starreloop u Man worden; want gy zult binnen korten tyd een Ervenis krygen, die vry meer dan zyn onlangs verkregen kapitaal, en als gy een Lot in de Loterey koopt, een Prys trekken, die weinig minder dan de zynen bedragen zal. Daar word vervolgens van goederhand verzekert, dat deeze dubbelde Vooizegging van Ludeman ten opzichte van Purmer- Jannetje op zyn tyd , vervuld is geworden. , Aangaande de oplosfching der Wiskunst over het Geluk der Interven zelfs, die men beweerd dat Ludeman op volzekere bewysgronden uit de befchouwing der Planeten ontdekt en gevonden had, fcheint buiten het bereik van de geringe Geestvermogens ener onbedriegelyke Hiftoriefchryver te fpringen ; Al het geen men daar van zoo grootfprakig voor onfeilbare kunstgeheimen wil uitventen , zyn Hechts niet anders dan onverftaanbare omfchrvvingen, die veeltyds niets tot de zaak doen: En waerom zou dat iemand verwonderen? fpreken de ailerverlichfte verftanden betrekkelyk tot nieuw uitgevonden kunstproeven zomwylen niet een taal welke het gros van 't Menfchdom niet begrypt, nog begrepen'moet! Ondertusfchen zal de veiligfte weg zyn , om dezen aangaande de eigenaartige ontknoping van het raadzel der Wiskunst in zyne Spiegel der Waereld te zoeken, terwyl wy onz opzidv telyk deeze bemerkwaardige ftofve, alleen bepaalt hebben, om er in dit Hoofdftuk de voorgewende uitwerkzelen door aangenaame en vrolyke verhalen, van te kleuren.
Wat behoren diepdenkende, en weetgierige verftanden die nog alles voor waarheden aannemen, nog alles voor leugentaal uitkryten of verwerpen, niet billik in verwondering opgetogen te worden, wanneer men haar zonder opgepronkte verdichtzelen, één opmerkelyke Voorzegging opfchoteld, welke door de beruchte Ajlrologist Ludeman in den Jaare 1730. aan een doodichuldige Misdadiger te Amfterdam onder begunftiging der Horoscooptrekking gedaan is, en waar van de echte byzonderheden fteunende op enwraakbaare getuigenisfen van Perzonen ener be-
M 1 proefde



C 0* )
proefde oprechtheid, buiten alle verdenking van1 onechtheid bTvven kan (dd) J In de Herfsryd van het voorzeide Jaar, wierd 'er op een donkere avond, de klokke tien Uren dapper aan het Huis van Lu* deman gefcheld terwyl hy nog over tavel aan de Avondportie zat; Jan de Knecht de huisdeur ontfioten hebbende, kwam zyn Meefter berichten, dat een vreemt Heer die 'er deftig in de kleding uitzag, hem zonder uitftel in het geheim wenfchte te fpreken: Dan hoewel het meermalen gebeurde, dat Ludeman op zulke ongelegen tyden by zieke gehaald wierd, gebeurde het echter zelden, dat Perzonen van rang hem zoo laat over onderwerpen welke tot zyn Planeetkennis behoorde, kwamen raadplegen. In het vooruitzicht van een goede beloning voor die halve Nacht Audiëntie te zullen wegdragen, gebood hy zyn Knegt dien onbekende Heer in zyn Studeerkamer te brengen', alwaar hy hent ogenblikkelyk ook ter gehoorgeving begaf; Ludeman bemerkte aanflonds aan her uirerlyk uithangbort dat hy met een Man van Fatzoen te doen had, want behalven dat hy in het zwart Fluweel gekleed, en vaneen rood Lakenfche Mantel voorzien was, zoo voerde hy Stok cn Degen: Onder een beleefde vérfchoning over zyn ontydig bezoek, die hy gronde op de oorzaak dat hy zich niet lang te Amfterdam kon ophouden, en met de vroeg Schuit des Morgens van daar vertrekken moest, verzocht hy hem zoo fchieiyk doenlyk zyn Horoscoop te trekken, en wierp,tot dat einde één goude Dücaton op de Tavel. -„ Ais gy op den
„ klaren dag komt Myn Heer zeide Ludeman dan zal ik u Horoscoop „ voor één Daalder trekken, gelyk ik gewoon ben voor alle Men„ fchen zonder onderfcheid te doen, maar op buitegewoone ty„ den daar men my genoegzaam in de Nacht komt laftig vallen, „ moet gy my daar voor twee goude Ducatonnen, of zes Du* „ caten betalen;" Zeer wel, antwoorde de raadplegende bezoeker heel zedig: Ik zal u nog drie Ducaten geven, zoo dra gy de zeiken verricht zult hekben. Hier op ging Ludeman aan het werk,
on-
(dd) Daar word van de Heer B* F* nog" werkelyk' een zeer bedreven Geneer heer te Rotterdam, en zo men zegt één Leerling van Ludeman geweest zynde, verhaalt; dat hy in de Oeffening zyner Aflrologïfche Wetenfchap , in die Stad, één gelyk» Voorzegging aan één zoortgelyke doodfcluiidige Misdadiger met het zelfde gelukkig gevolg gedaan zo'tide hebben ; Dog voor de waarheid van welke wy niet kunnen Maan , als beruftende flechts og eene oppervlakkige vertelling^



C 93 )
©nderwylen dat dezen vreemdeling in al zyn 'gelaat en manieren veel ongerustheid deed doorftralen : Onder-het trekken van zyn Horoscoop verbleekte de Aftrologist zelfs van fchrik: Hoe zyt gy nog zoo onbefckaamt van u Lot aan de Planeten te vragen ! zeide Ludeman ganfch misnoegt, weet dat om zulke affchnwelyke zondaren als gy zyt, voortyds een Lm l en Volk door het Hemelvuur is verdelgd geworden , en dat z»o gy u binnen 18 Uren tyds door de vluclit niet wegpakt,- gy gevaar loopt van gevangen genomen, en ter dood gevonnist te zullen worden! De onbekende raadpleger wierd op die verklaring zeer ontroert, hield een diepe ftilzwygentheid, en vertrok met overhaafting, na Ludman ingevolge zyne belofte nog drié Ducaten betaald te hebben: Men onderfchepte korte dagen daar na, dat die doodfchuldige Misdadiger welke door de Bedienaren van de Juilitie overal nagefpoord wierd, en die een aanzïenlyk Amptenaar was* met het krieken van den dag in één beflöten Rytuig over Utrecht, na Arnhem, en van daar verder doorDuitfchland-m 'Italien hem met de vlucht gered had , latende bier te Lande een brave Vrouw en drie minderjarige Kinderen, wel-ke de fchandvlek van zyn doemwaardige Misdryf met heete tranen beweende.
Vry verfchrikkelyker was voor Ludeman de angstverwekkende ontmoeting die hy eenige Maanden daar na met één Per ftaan in zyn Studeerkamer had; Een vertoning inderdaad waar van de latere herdenking hem fchier altyd deede beven: Hy bevond
zich na- gewoonte op een zomerdag alleen in dat vertrek, om aldaar in' zyn eenzaamheid enige Aftrologifche Proeven te doen 'ter ontbolftéring van een ontdekking van aangelegentheid, van welke hem de Gregoriaanfche knoop ontglipt was. In het midde dezer worftelende onderzoekingen, Waar door hy zyn vuurvlammende Geest drie Uren lang deerlyk op de Pynbank gefield had, zonderde Orakelfpraken zyner zeven Boezemvrienden de Planeten zoo duidelyk te begrypen, als tot bereik van zyn oogmerk no* dig was; Wierd hem in die gemelykjluim de komst aangedient Van een Heerfchap in een Perfiaanfch gewaad gekleed: --—— Laat de Kaerel na de klippen lopen! zeide Ludeman \ half driftig; Ik denk Myn Heer dat de fnaak Goude fchyven bezit, gaf Jan de
Knegt ten antwoord': Wel m Jan hervatte Ludeman,
breng de Perfiaan dan maar hier, ik zal hem fchieiyk zien aftcfchepen, want ik kan myn Studeerkamer wegens gewichtige oorzaken niet voor van mond ten acht Uren verlaten.
M 3 . De



De Perfiaan op zyn bevel met een trots en bedrygende houding binnen getreden zynde , floot zelve zorgvuldig de' Kamerdeur, en ging zonder veel komplimenten te maken, vlak over Ludeman op een Leuningfloel nedcrzitten, vragende in goed Latyn , wat
Taal hy best verftaan kon ? De Aftrologist beantwoorde zyn
vraag in dezelfde Taal op een fpottende toon indezervoegen, Ah gy één goed Latinist zyt, zullen wy malkaar genoeg verftaan; ———Daar valt geen /potten, hernam de Perfiaan met de eene hand over zyn onzagchelyke Knevels ilrykende, terwyl hy met zyn andere hand een geladen Piftool uit zyn zak trok, waar mede hy Ludeman bedreigende, ras in teugel hielt: Zeggende vervolgens tot hem met een onverfchrokke gelaat , denk niet dat ik hier gekomen ben om vliegen te vangen ; De oorzaak van myn komst, zal u Leven of het myne koften , als gy my in de kunst niet voldoet ! Het doodzweed brak Ludeman op het aanhoren van deeze dreigtaal van alle kanten uit, en hy heeft naderhand meermalen aan zyne vertrouwelingen met eene hartelyke welmenentheid betuigd , dat deeze ontmoeting hem te dier tyd zoo vervaard had gemaakt, dat hy ondanks alle de behaalde voordelen zyner Starrekundige Wetenfchap , graag de vriendfchap aan het zevental Planeten zoude hebben opgezegt, indien hy met fatzoen van dien onbefchoften, en onverzaaehde Xunstmeefter, of liever geknevelde Perfiaan terftond had kunnen ontflagen worden
Hy begon allengskens evenwel wat tot bedaren te komen, toen den Perfiaan fchoon met het Piftool in de hand met groote fchreden over de Kamer wandelende, hem verklaarde één kunstgenoot van hem te zyn ; Onder by voeging dat hy zedert 25. Jaren by na de gantfche Waereld doorreist had, dat hy de Sterrevoorzegkunde van een vermaart Arabier had geleert, en dat ingeval hy een geleerder Perzoon als hy in die kunst aantrof , hy befloten had hem zeiven met een Piflool voor de kop te fchièten: Hier op de Doopnaamen en de Geboortedag van Ludeman begerende te weten, trok hy zyn Homcoop, en gaf opftaande voet een blyk van zyne bedreventheid in die verborgen kunst, met te zeggen; —— Onthouw Ludeman dat Artobazünes den Perfiaan u voorzegt heeft, dat u 7<ifte verjaardag, den dag van u Dood zal zyn!
Ludeman ftond verflagen van verwondering toen hy d',n Perfiaan dit zoo kunftig zag verrigten, en fchoon hy op die tyd misfehien voor de eerftemaal van zyn leven inwendig , en openbaar heeft moeten erkennen de gegrondheid van het overbekende fpreekwoord
Dat



( 95 )
Dat V altyd nog één Meefter boven één Meefler in de Kunften en Wetenfchappen gevonden word! zoo verzocht hy de Gele-erde Artoèizanes een zoortgelyke Proefneming uit de Starrevoorzegkunde aan zyn Perzoon, op zyn beurt te mogen doen; Dit gefchiede vervolgens , en Ludeman trok zyn Horoscoop in minder dan dertien Minuten , midlerwyl dat de gewapende Perfiaan fteeds over de Kamer wandelde,- en de Boeken bezag. Ondertusfchen dat Ludeman een poos onberaden bleef, of hy de onderfchepte dingen Kikende zyn Perzoon verzwygen, dan rondborftig ontdekken zou, beiloot by na eenige overdenkingen tot het laaffe, als het veihgfte middel; Ingevolge van dien wenkte hy hem by de tavel te naderen: Hoor Heer Artob \Zanes of wie gy anders ook we-
zen ma" , zeide Ludeman in de Latynfche Taal tot hem; Weit dat gy de Neef van de Perfiaanfche Sc h ach Nadir, of van Je alomberuchte Thamas Kouli kan- zyt: Dat gy binnen korte Jaren een der Meededingeren van het Ryk der Perfen zult worden, maar door u eige fchuld. en onvoorzichtigheid in een Veldflag zult fneuvelen: Naauwelyks waren deeze woorden door hem uitgefproken , of Artobazanes wierp een Beurs met 50. Ducaten op de tavel, lofchte Zyn Piftool in het midden van de Kamer, opende de gefloten kamerdeur, en Jan dé Knegt die ter ontzet van zyn Meefter wilde toefchieten, op de trappen in zyn weg vindende, fchopte hy met eene vervaarlyke kracht na beneden, zoo dat hy al buitelende in de Gang nederkwam, en zich op die wyze de weg gebaant hebbende vloog hy vaardig het Huis uit, latende Ludeman in de uitterfte ontfteltenis al zidderende op zyn Studeerkamer zitten, dog, egter ongemeen verblyd van dien laftige Perfiaanfche knevelbaart nog zoo gelukkig ontflagen, en 'wegens de ondergane fchrik met 50. Ducaten bepleifterd te zyn, waar van Jan voor zyn buiteling,'er één half douzyn voor zyn aandeel van bekwam.
Het word thans hoog tyd tot de inzameling van den Oogst van 'sMans overheerlyke en en verbazende Kunstbedryven o vertegaan; Een fchakel voorwaar van gewichtige Gebeurtenisfen, die hem in hoedanigheid beide van Aftrologist en Geneesheer in Holland gedurende een merkelyk aantal van Jaren aldaar bejegend zyn, en die onz al verder zullen opleiden, niet alleen om deeze verkwikkende Bloemen geplukt uit den Lusthof der Gelee'theid, met een geurig, Nektar te bedruipen, maar om gelyktydig alle onzydige Lederen te doen zien, dat Ludeman een oprecht Menfchevriend is geweest- en dat algemeenlyk in de handelingen zyner beroep door * de



de 2^cfo> van de ftem der waarheid zonneklaar is gebleken, dat hy nimmer de wetten der Menfchelykheid door onbehoorJyke ondernemingen vergruist heeft gehad. '
Onder de Geneeskundige Aantekeningen van Ludeman , waar van nog een aflchrift voor handen is, heeft men bevonden, dat één welgefteld Burgerman van Utrecht die verfcheide Jaren aan een zinking op de Borst gekwyndhad, en welkers kwaal by alle hooggeroemde Geneesheeren voor ongeneeslyk verklaard wierd, hy hem kwam raadplegen; Ludeman na voorgaande onderzoek van zaken, verklaarde dat hy hem -helpen kon, dog dat het veel tyd., en koften zou veroorzaken. Maar toen dien Patiënt verder aandrong om zyn Horoscoop te trekken, en zulks op zyn verzoek .gefchied was, voegde den JJlrologUt daar by, dat het onnodig zoude zyn.dat hy hem genas, aangezien hy voor die tyd in gevaar was van in een kleine Sloot te zullen verdrinken■; Waerora hy op. zyn hoede voor het Water moest zyn, dog de Lyder betoonde daar niet bevreest voor te wezen, 'zeggende dat hy goed zwemmen kon: Ondertusfchen heeft de uitkomst zeventien dagen -daar na,, deze Voorzegging bewaarheid (eej)
Groter
(ee) Deeze zoort van 'Voorzeggingen die by veele doldriftige Geeïïen voor beuzeltaal aangemerkt, en in de wind geflagen worden, doet my gedenken aan een geval van dien aart, welke my by eige ondervinding gebleken zynde, nog verfch In iict geheugen legt. dog waar van .ik de aandryvende oorzaak nog niet begrypen {£an: Het gebeurde eens, gelyk meermalen voorgevallen was, dat ik te /imjhrdam zynde, by Declor Ludeman lot Middernacht in gefprekken over allerley onderwerpen doorgebracht hebbende, op dat Uur myn affcherd van hem nam,' en vertrekken wilde, vermits ik den aan volgende Morgenender de wydverraaarde Heer Advocaat N* K-* -één.Proces in cas Matrimonieel bepleiten mo.est. Ludeman ontraade my dat voornemen , zeggende dat ik wel zou doen , nog een groot half Uur by hem te verblyven , want dat ik anders gevaar liep van te zuilen verdolen; Men gelieve alvorens te weten, .dat wy te zaaien flegts één Bottel Wyn gedronken hadden, dat my de wegen te /lmfterd«m toenmaal al zeer bekend waren, dat het op die tyd helder Maanlicht was, en dat gerekent van de Buitekant of het Water alwaar Ludeman woonde, tot in de Kalveiflraat daa- ik in het Haf van Holland gelogeert was , een zeer kleyne affland van weg , zonder lang te zotken afteleggen had': Alle deeze zamenlopende overwegingen deden my in een hartelyk gelach ttÖbarften , en geen de minfte geloof aan zyn .zeggen Haan. Ludeman ziende dat ik yolflrekt vertrekken wilde, beval my onder het uitlaten van zyn Huis, Hat al» ik in myn dolingfchap ten Heer omkleed met een rood fcbarla-ken Mantel ontmoete , die een Vrouwsperzoon onder den arm had, dezelve op zyne (lappen opvolgen moest, onder verzekering dat ik dan wel te recht zoude geraken : Ik weet tot nog toe geen reden te-geven , hoe, of op wat-wyze, ik aan bet.dwalen kvwm; Maar dit kan ik zeker verklaren, dat ik tot half drie Uren .des motgeus



(97)
Groter wonderen dan deeze heeft Ludeman bedreven, die in geval wy alle dezelve wilde ophalen zyne kruipende vyanden door vooroordelen verblind, zoude verftommen; Een tiental merkwaardige Gebeurtenisfen onderfchraagd door de onpartydige klankgalmen van meest nog in leven zynde Perzonen , waar van zommige der Nazaten nog werkelyk de ftoel der Regering hier te Lande bekleden, zullen denkelyk volftaan, om zulk één uitfchitterend Licht onder de Eeuwelingen , van den blaam der Kwakzalvery te zuiveren.
Laat ons de fchakel dezer overwaardige Gcfchiedverhalen begin-. nen , met Vorftelyke voorbeelden , welke tog by het gros van 't Menfchdom het allermeefte gefmaakt zyn : In den Jaare 1745. gebeui*de het, dat den Hartog van Kumberland die de Engelfche Legermacht in Vlaanderen gebood, in de wintertyd te Amfterdam zynde , en met zoo veel ophef van Ludeman horende bazuinen, belust wierd dezen groten Aftrologist onbekent te gaan bezoeken, gelyk hy verzeld van twee zyner vertrouwelingen vervolgens ondernam te doen ; Dan aangezien dit zonderling voorval elders heel kreupel en verdicht befchreven is , zullen wy het hier ter toets der waarheid brengen.
Men behoord tot een grondflag van dit vermakelyk kluchtfpei aanvankelyk de beweegende oorzaak aantehalen, welke eigentlyk aanleiding tot het Vorftelyk bezoek gegeven heeft; De Hartog
in
gens als een Zot over al heen liep, zonder myn Logement of de Ralverftraat te kunnen vinden, dat ik intusfchen van tyd tot tyd een meenigte Klapperlieden of Ratelwachten ontmoete, aan wien ik uit koppigheid de weg niet wilde vragen, fchoon deeze Menfchen amptshalve anders zeer gedienflig zyn, om iemand voor een kleine beloning te regt te helpen : Dat wanneer ik vervolgens de klok half drie Uren hoorde flaan, en my waarfchynlyk op de Heeregragt of op het Cingel moet bevonden hebben, één dusdanig fleer met één jonge Jufvrouw onderden arm, zoo a's Ludeman my beduid had, met groote overhaaftïng uit de voordeur van een Huis zag komen, die hoe vaardig ik in myn Jonkheid ook ter been wa«, ondanks alle pogingen niet agterhalen kon, dog welke op den Dam komende, fchigtig uit myn gezicht verdwenen; Ik befpeurde daar op klaarde nabuurfchap van de Straat daar ik hoorde, en geraakte gelukkig , dog egter zeer vermoeid in myn Logement : Bjmi aanvolgende Avond wilde ik op myn manier Ludeman verfchalken , door voortewende dat ik zonder gedo»lt te hebben, op een bekwaame tyd te huis gekomen was. Hy zeide my rond Uit dat ik ioog, want dat ik des ochtends vyf Minuten over half drie Uren eerst in myn Logement gekomen was, en tot bewys van dien ontbood hy de Kne'gt die my ingelaten had, en die door de mande viel, waar door ik de waarheid van de zaak moest bekennen.
N



(98)
in 'sGravenhagt zyn intrek genomen hebbende in het beruchte Logement de Marfchalk de 'turenne zag op een namiddag een Burger Dochter van een weergaloze fchoonheid voorby zyne fchuiframen pasferen, terwyl hy nog over het Middagmaal zat: Hy verklaarde met zeer veel ontroering aan de aanwezende Tavelgenoten, nimmer de weergade van zulk een bekoorlyk beeld nog in Engeland, nog elders genen te hebben. Zommige Hollandfche Generaals Perzonen en Staf - Officieren, die met dien Prins aan eene Tavel fpysde, verhaalde hem dat dit Meisje Regina genaamt, wegens hare onuitfprekelyke Bevalligheden voor de eerfte Beauté of iehoonheid van den Haag doorging, dat zy met haar Moeder, drie Zufters, en een Broeder die nog jonger waren dan zy, zig zeer fober behelpen moeften, aangezien zy met Borduren voor de Dames, de kost voor het ganfche Huisgezin moest winnen, dat bet beroep waar meede zy haar geneerde, gelegentheid gegeven had, dat zy in de wandeling De Schoone Borduurfter genoemt wierd ; Dog dat onaangezien de bekrompentheid van haar ftaat, alle kunstgrepen en vleyende aanbiedingen om haar kuisheid te belagen, tot nog toe vrugteloos waren uitgevallen, aangemerkt zy de flormen door een heirleger Minnaren die het flegts om de Galantery te doen was, op haar Eer ondernomen, met eene voorbeeldeloze ftandvaftigheid had afgeflagen : Om kort te gaan, dat de aanvallige Regina hoe behoeftig ook , ten opzichten van haar zedelyk gedrag voor het Puik van het Vrouwelyk geflacht in haar Geboorteplaats wierd verlieten.
Dén Hartog van Kumberland bekend voor één uitfporig Beminnaar der Minvermaken, wierd op zulk een verrukkelyke affchildering, zedert fmoorlyk op de fchone Regina verheft, en bekoorddoor haar onbaatzuchtige trotsheid, waar door zy alle de flikkerende voorflagen van grootheid van dien Bridfche Oorlogsheld ter ondermeining van haar Eer, edelmoedig van de hand floeg, kwam in de wintertyd te Amfterdam om onbekend by Ludeman zyn Horoscoop te doen trekken, met oogmerk om daar uit te ontdekken wat gunftige keer, die bedoelde Minncnhandel nemen kon.
Het was niet nodig voor Lvdcman te veinzen, als die zodanig bedekzel door middel zyner Aftrologifche onderzoekingen by zyne vrienden de Planeten ongemeen behendig wist uittevorfchen ; *De Hartog voorbedachtelyk met geene Eertekenen omhangen, was even als zyne twee byhebbendc Officieren in een gemeene Montering} gekleed, zoo dat 'er tusjEchen hen geen onderfcheid van
rang-.



( 99)
rans befpeurt kon worden: De Kolonel Ligonier welke tofteling geleden, zoo heldhaftig in de Veldflag van Oam^n ^ geblonken had , was de geen onder hun drien die 'freest het Soord nam. — „ Geleerde Man! zeide hy al/cherzende tot Ludeman , na hem van het hoofd tot de voeten bekeken te £355VS *omen uit de Engelfche Waereld, om onze Ho. roscopen by u te doen trekken, ten einde te horen, of e hier of daar geen fnoepavantuurtje by de een of andere fchoone iNhnph voor onz opzit." — Wel **« ™J&JS*' Heer aaar zo veel loeftel toe te maken beantwoorde Ludeman koeltjes , Gaat maar na Koos de Slaaf, in dat vermaarde Speelhuis de.er bta<h> zit gv voor u seld gerievelyke Nimphen genoeg vinden! -—- »
* zac'hjes zoogfterk\iet gedraafd"Myn Heer de
S den //«mg hem in de reede : Wy beogen geen hchtvaaidige
* Vrouwluiden, maar by voorbeeld zulk eene ^™»fe V™ Galante verkering met een bekoorlyk Meisje , wiens gediaj
" onopfprakelyk in de zameleving is, dat is te zeggen» J° v°°* ! herbaar doorgaat, en bygevolg om te w««n °f ,d* V5 !, onze Minverklaringen daar met hoop eener bedoelen gevolg zal
* opgaan, of niet." Als dat zoo is Heeren, dan zullen wy aan £t £fr* gaai , en de Proef op de fom nemen!
JnidJelyk daar na de Horoscopen van dit dr etai Broche Mars Zonen
trekkende; „ Daar moet onder Uheden een Voist [chuiien
zeide hy vervolgens, zoo dra hy alles onderzocht en bewerkt " had : Die Vorst dat een Legergebieder is , zal d.t Jaar nog eén ; bloedige Veldflag waar in hy dapper ftrydet,, en met Lauwren ' bekroond worden zal, verliezen; En wat betre ft het kuifche en aanvallig voorwerp dat hy bemind, laat hem haar■ m haar_ zwak aantallen en eenige duizende Guldens voor een, ftelze^Kanten en Z andere Pronkgewaden wagen: Ik ftae Borg dat zy de Vlag ftiv-
"lodanTg'eene tweeledige ontdekking van zaken die de Engelfche Veldheer, en zyne heide Gunftelingen zoo jnbewimpe d als ongevleid voorkwamen, gaven haar een grootfch ,^jkbeejl^ae Aftrologifche kundigheid van één Man wiens fcheft^^ende ^ maarcheid zedert eenige Jaren tot in de Geleeide^ab;"e"^ ™ de drie Britfche Eylanden, doorgedrongen was; En dit wasivermoedelyk de oorzaak waerom den Hartog va* Kumberlond ter uitterfte voldaan over deeze raadgevende Voorzegging, ^^ITzi eerst met 20. Gurne* befchonk, terwyl het .gevolg van deeze
N 2



C 100 )
zonderljnge Hiltorie is gewmt, dat de fchone Rt,im na door ditn ftins m8t «.„ Garnicyui van Brabaiidfche Kim n ™T
5S3Sf HuwenfÜ!? ™ «K? W^m- r«M ,auiB tluwej^ k met een ryk Amptenaar heeft pp
M rv " "t eVr''SrniCt minde; °P^'W> dat in de MaafS krei r,n u Bu,id^no-Len eene roemruchtige Nederlaag keifco'kïn £?% .Va," ^ Ml* doürflaand b y!
vo 1« a JC dee' der merkwaardige Prognofticatie van den lnB\flf.LudTn W,lküÓe Banken, zond hem kort na deèïe ongelukkige gebeurtenis één hngelfche Banknoot van noa ™
met hem over yerlcbcide onderwerpen van gewicht, waar vm men pnderfteit dat de laaftemaal betrofven heeft gehad de zoo vee geruchtgemaakt hebbende Wapenftilftand te CloofterzLn m
gevaar éTn laar S i Pfl'te va" RngeUmd gefloten, en on. levallen J ' meer V°°r de dood van Ludem™ voor-
KPSiE)0rpDChirUrgyn' we,ke de Boeren en Boerinnen van zvn Kerfpel met Purgatien, Aderlatingen, Karnemelk met Siroon S
fuXfrÏÏ' "an&Unflig alIeen over de voongang n en'loftmgingen die de Haarburgfcne Geneesheer zoo luiddruftig behaal de; Maar dat zyne vaile kalanten met volle kruiker Pf naxLu derhXnVV311 ^ *™W<*" dwalen Efteltevol
tS T? Tn dfe" hoWroemde Waterbekyker op eene Us vfiidinf ^ tG wreken'Cff) Om zodaanig eene opgeblaze kunst" vinding ter overtuiging van alle de Dorpelingen zynerPatftmfn
open-
flotciyke onwaarfchynvkheden A« Zr » °P?ePro"kt ">« zulke grove en aaneene waare Gebeune2 gf'kt^ &dan r fR"Trieke H*°">. dan na.
de D>»rp Chirurgyn die béïde dir ™a, Onderfchout van Jmflerda»,, en
*aren toen dit werk e u kwam Sife^ hf"ldeR' en no£ in één Eehtverbaal ge£n ?e hebL 5.7»^. f.bbe,n bennen, nimmer
«u doorfpekt wmT ' " mct 2ulke iunfl,«e ^engemaal bekl*».»



( 101 )
openbaar te bewerkftellige , ging hy verzeld van twee Boeren na de Stad A njUniam , en vertoonde Luikman een Urinaal gevuld met PaardepaSj verzoenende voor de Patiënt die hy voorwende d i leiyk krank te zyn, de nodige Geneesmiddelen ter zyner herfteiiing, na bevinding van zaken te wilien vooriebryven; De looze Vos die iont rook, en zyn Huis juist op die tyd vol volk had, verzoe n Je waan wyze {aartfehrapper, den aan volgende namiddag wedertekomen, zeggende na het Water bekeken te hebben, dat dit een ziefete van één zeldzame aart was, waar over hy zyne gedaehten rypelyk moest laten gaan: De Dorpkinkels in het denkbeeld dat zy hem bereids in het net gevangen hadden , namen daa, moede genougen, en kwamen op de beffcemde tyd om hem wagens zyne onkunde opentlyk te belpotten, andermaal aan zyn Huts. Litdetnr» wel voorziende wat 'er gebeuren kon, had zyne Voo:zorgen genomen, en één Onderfchout met drie Gerechtsdienaren in eèn apart vertrek verborgen hebbende , vertoonde hy hem een zaJc Haver . zeggende dat dit het belle Geneesmiddel voor de Patiënt dat één Paard was, zoude wezen, en dat voor dit viedicamenf 't welk hy met een kostbare Chimieaalbereiding Vervaardigt had, hondert Ryksdaalders moest betaald worden; De Dorp Chirurgyn hier over verbaast cn verplet, wilde van geweldadigheden gebruik maken :■ Maar de Onderfchout met zyne drie Dienaren tot hulp vaardig toefchietende, dwongen dezen bedrogen Beunhaas om- op flaande voet dat Geld aan Ludeman, nevens de kosten voor de Juititie te voldoen, en dien fnaak wierd daar over in zyn Dorp uitgejouwd, en befpot.-
Daar word verhaald van één zwervende Geldersman Rombout genaamt, die zedert een half Jaar van zyn Vrouv en Kinderen was afgelopen, om te Amfterdam een derde gedeelte van zyn Kapitaal met lichte Vrouwluiden te verzwieren, en ganfche Nachten in Speelhuizen of Bordeelen doortebrengen ; welke op een vroegen Morgen by Ludeman kwam, om zyn Water, en dat van een gekamerde Nimph die hy meende zwanger te zyn, te laten bezien , en waar van hy de beide Urinalen onder een zogenoemde Ruiters Mantel droeg ; Het laafte Urinaal vertoonde hy aan Ludeman onder voorwendzel dat zulks het Water van zyn Vrouw was: De Geneesheer de beide Urinalen bekeken hebbende, haalde zyne fchouderen» eens op, zeggende met een ftemmig gelaat tot hem-; tiet is ongelukkig Myn Heer, ils Mm en Vrouw bi ie' met de. Penuskwaal befmet zyn! Rombout hier over befchaamt ei*
N s, ves-



( )
verlegen , verzocht hem vervolgens de goedheid te hebben hun beider Horoscopen tc willen trekken, het geen na opgaaf van de Doopnamen en Geboortelanden gefchied zynde, nam Ludeman het woord: [foor Myn Heer zeide hy, Ik ontdek wondenyke
dingen! tour eerst is het Vrouwspeizoon welkers water gy my vertoond heui , nooit uwe Echte Vrouw geweest , en boven dien kunt oy haar •wa tjekouwen, dat zy eerdaags over haar jlegt gedrag in hegteuis «taken zal. ■ De Geldersman begon hierover eens tc grimlachen,- Lacht niet Myn Heer, vervolgde de Aftrologist, dit is noz het ergjh van de zaak niet: Pas maar op dat gy u eige Beul niet word ! Hier meede vertrok Rombout zeer onvoldaan, na van boosheid een Ducaat op de vloer geworpen te hebben, en ging een paar Uren met enige zyner Slerapbroeders zich in een Huis vermaken daar men Morgendrank fchonk : Van daar begaf hy hem na de kamer van zyn Matres, om haar dit onaangenaam nieuws te vertellen dog hy bevond met grote verbazing dat zV pas een half Uur geleden door de Schout opgelicht was, gelyk'zy vier dagen daar na, ook voor drie Jaren in een der Stads Tuchthuizen ae confineert wierd, Men zegt dat Rombout, niet flegts alleen over het verlies van haar Perzoon, maar zyn geld gevlogen, en hem van zyn Echte Vrouw wettig gefcheide ziende, hem zelfs naderhand uit wanhoop aan een fpyker in zyn Kamer verhing
Men kan met geen volkomen zekerheid bepalen, of het in het laast van den Jaare 1747. dan in het begin van den Jaare 1748 voorviel altoos het gebeurde in één dier Wintermaanden/dat tet Voorhuis van Ludeman opgepropt was van Perzonen welke het Water van deeze en geene Patiënten aan hem kwamen vertonen, en Geneesmiddelen daar voor vorderde, terwyl hy in zyn Studeerkamer bezig was de Horoscoop van één voornaam Zee-Officier te trekken; Het geviel ter zei ver tyd, dat zig één vreemt Avanturier wiens klederen prachtig gegalonneert waren, by hem deed aandienen, welke aangezien zyn praalvertonend uithangbort veel winst beloofde, desgelyks in zyn Studeervertrek op zyn bevel door Jan de Lyfknegt geleid wierd : Ondertusfchen dat de Gelukzoeker binnen trad, nam de Zee-Officier zyn affcheid, en ging de Kamer uit, zoo dat zy malkanderen aan den ingang van de Kamerdeur ontmoete, aldaar onder diepe buigingen en beleefde begroetingen, uit een niet min hofvelyke welgemanierdheid, dan Ialtig gebruik, de een den ander de voorkeur willende geven, v/ic van hen de eerfte het vertrek zoude in, of uitgaan. Na dat
deez*



( io3 )
deeze doorluchtige plichtpleging afgelopen was, beval de Hoog Qtbareh Hem Ghaave van Strauwenvanger, Ridder van de Order van he. Zvaard, en Eerfte Edelman van den Koning van Zweden, waar voor dien Bedrieger zig overal te Amfterdam en elders uitgegeven had, op een vry hooge toon aan Ludeman zyn Horoscoop te trekken; Onder deeze Aftrologifche verrichting, bevond hy met een Landloper en een Zakkerolder te doen te hebben, die nog even te voorc een proef van zyn vrye kunst gegeven had: In de onzekerheid of hy misfchien aan deeze trotfehe fnaak geen tweede Artobazanes aantrefven zoude, ingeval hy zyne bevindingen deswegen rondborftig beleet, befloot Ludeman hier van te zwygen, en hem met een of ander blaauw bloemetje aftefchepen. Dan nademaal de Ridderlyke Strauwenvanger daar meede geen genoegen nam , en hem uitdrukkelyk gebood, de waarheid zyner bevindingen zuiver en ongevleid te openbaren, zeide Ludeman zonder de minfte verbloeming tot hem; Als ik de waarheid moet zeggen, zoo zyt gy één Beurzesnyder van u beroep, die binnen korte Jaren het Treurtoneel der Booswichten beklimmen
zultl Hondsvot gy hebt gelogen! riep de Avanturier luidkeels ,
onder het ontbloten van zyn Degen; lk zal u aanftonds doen zien wat het zeggen wil, een braaf Edelman als ik ben, voor een fchurk te fchelden : Die bedreiging maakte Ludeman zoo vervaard, dat hy van zyn ftoel vloog , en om hulp begon te roepen. Jan die op nieuw de Zee-Officier ingelaten had, om dat hy meende dat hem zyn Goud Horologie in de Studeerkamer van den Aftrologist ontvallen was, of dat hy het by vergisfing op de tavel_had laten leggen , kwamen gezamenderhand binnen gelopen , intusfchen dat Strauwenvanger op dit gerucht , zyn Degen weder in de fcheede geftoken had; Men zogt een poos na het vermifte Uurwerk in het vertrek en op de tavel, maar Ludeman verklaarde toen onbefchroomt-, dat hy vast geloofde dat dien Schobbejak wyzende ©p den Bedrieger, het gerolt had, want dat het door zyn Horoscooptrekking klaar gebleken was, dat hy één Zakkerolder moest wezen , en dat die kaerel op de daar van gedane onverbloemde ontdekking hem bedreigd had in zyn eige Kamer tc willen vermoorden : De Zee-Officier dat een kloekmoedig Man was, met behulp van Jan de Knegt ,, en Ludeman welke in dit geval een Held betoonde te zyn, en zyn half verroefte Degen al meede uittrok , dwongen de fnaak met geweld ondanks de wederftand die by bood, zyne zakken te laten doorzoeken. Men vond acht Goude.
Hor-



C 104 )
Horlögien, en »drie Snuifdozen van. het zelfde Metaal by hem, en daar onder het Uurwerk van den Zee-Officier die hy bekende aan den ingang van de kamerdeur onder het maken van veelvuldige komphmenten , behendig gerolt te hebben, zonder dat Lu. deman zulks bemerkt had; De Zee-Officier rofte hem wakker met zyn Degen, en wilde hem boven dien in hegtenis doen brengen, maar Ludeman verzette zich daar tegen , als een geval zynde dat in zyn Huis gebeurd was , en waar by niemand verkort wierd, waerom hy in dit opzicht Pardon voor hem verwierf: Voor die bewezen gunst befchonk de Hoog Geboren Heer Graaf , dog" meer geleerde Bsurzefnyder van Strauwenvanger onzen Aftrologist met een der belle Goude repetitie Horlögien die hy zedert 24.' Uren gerold had; Boven en behalven vier Ducaten die hy Ludeman voor deeze onvermakelyke Horoscooptrekking betaalde, en' één Ducaat tot een fooy aan Jan de Knegt , ona dat hy zyn Meefter zoo dapper geholpen had.
Men verteld op rekening van Ludeman zoo veele fchimpende wonderdaden, die veelmalen kant nog wal raken, en dus oogfchynelyk doen zien, dat hoogvliegende waereldlingen welke buiten hun Element fpringen, om kunstbedryven van Geleerde Mannen na hunne willekeur te beöordeelen, of na haare eigen goeddunkelyke fmaak door ongezoute aanmerkingen Ie bedillen, zelve zeer zelden groote Lichten in de'renbaan der lofvelyke Wetenfchappen zyn, of veel minder worden zulien; Wy zullen onz dienvolgens niet ophouden met de fpottaal wefke de flaven der onwetentheid door naïver en laage wangunst , van Ludeman al verfprcid hebben gehad : By voorbeeld, dat hy te Buikfloot één Drenkeling die drie of vier dagen Dood was geweest door de kracht van de Spiritus Mortus, zoo men verhaald door de overbekende en befaamde Doctor Faucius uitgevonden, weder zou hebben doen herleven, gelyk ook dat hy het Lyk van een opgehangen Misdadiger voor 25. Ducaten hebbende doen opkopen, daar in volmaaktelyk zyn oogmerk bereikt beeft gehad van hem in 18; dagen tyds te herfkilen, met dat gevolg, dat hy naderhand nog ;<eftien Jaren als Timmermans Knegt ergens in Zeeland gewerkt heeft gehad ; En [eindelyk om al de dingen dezer Vulniskraam niet van ftuk tot ftuk optehalen, dat Ludeman zeven Jaren voor zyn Dood écn Noordhollandfche Eoer ydie aan een ongeneezelyke verrotting in de Lever kwynce , in plaats van dien , een Lever van een levendig Varken in' zyn Lighaam zoo kunftig
had



( k>5 )
had wetn te plaatzen, dat de Boer 22. Jaren lang zoo gezonde gebleven is als een Hoen. (gg)
De Dienstmaagd van een ryke hoogbejaarde Mevrouw even bui.» ten Amfterdam die zedert meer dan 36. Jaren Weduwe was, kwam Ludeman op een Morgen haar Water brengen, zeggende dat die Dame op fterven lag; Kom, kom Zusje, zeide hy na de Urinaal bekeken, en het Water met een onzinkbaar zout vermengt te hebben, w Mevrouw kan op die wyze wel driemaal daags fterven: De Meid ging heen, en kwam hem een .paar Uren daar na boodfchappcn, dat haar Mevrouw zoo goed als mors dood was. Ludeman deed op dit verhaal zyn Rytuig infpannen, en na hem van de benodigde zaken, die in zyn kraam te pas kwamen, voorzien te hebben , begaf hy zig daar meede in gefelfehap van de Dienstmaagd na de woonplaats van haar Mevrouw; By zyn aankomst vond hy de Slaapkamer van de oude Dame vol met Naburen en Bloedverwanten, welke het Ledikant van de gewaande Doode omringde, en waar van de laa'fte in hoedanigheid van Erfgenamen haar uiteinde met eene kunftige geveinstheid betreurde : Hy voelde aanftonds na de aderilag die ophield, en waar uit één Baartfchrapper uit de Buurt het volftrekt bewys wilde halen, dat die Dame volgens de regelen van zyn onbegrensde wetenfchap, levenloos was. Ludeman zonder hem.aan de grootfprakige denkbeelden van dezen waan wyze Barrebier te vergapen, opende een klein Vlesje gevuld met een zeker Chymicaale vocht, waar van men wil dat hy de vinding uit de Geleerde fchriften van den Stookkundige Paracelfus gehaalt zoude hebben; Daar van goot hy zeven druppelen in de 'keel van de voor dood verklaarde Dame, vroeg vervolgens om één Vuurtest met gloeyende houtskolen, 't welk hem gebracht zynde', ftrooyde hy na zyn zeggen, op het zélve een kostbaar Mineraal Poeder, die het ganfche vertrek bedampte, en door welkers krachtige reuk alle de gezonde Perzonen die 'er tegenwoordig waren, daar uit moefte vluchten: Na verloop van .0. Minuten , gaf de geftorven Mevrouw blykbare tekenen van Leven, en
haar
- Cgg) Alle deeze fraaye Vertellingen verwonderen wy o.nz in de' 8vo. Druk van de• Levenshefcbryving van Ludeman niet te vinden, daar den Autheur ter belchimpin" van zyn Held wonderlyke kluchjes die nimmer voorgevallen 'varen, heett te berde gebracht ; Dit doet my denken dat dezen Man niet- achter het reente geheim is geweest, maar flegts daar na geflagen heeft, als één Blindeman na ée Kouleuren.
O



C io5 )
hlÜf' toen eèti hMèii&mttit die hy voorbedachtelyk mcedegebracht had, hebbende doen gebruiken, geraakte zy ter verwondering van alle de aanwezende, volkomen tot haar kennis. Om kort te gaan, na, dat Ludeman bevolen had, dat zy 21. agtcréénvolgende dagen SpSanfche Vygen gekookt in Zoetemelk moest gebruiken, bekwam zy haare herfteiling, op eene wyze dat zy nog vier Jaren na dit toeval geleeft heeft gehad ; Men verhaalt op loste gronden dat deeze Dame voor die wondcrkuur hem één aanzienlyk Legaat in haar Teftament gemaakt zoude gehad hebben , dog het geen by Ludeman fteeds ontkend wierd: Maar het is egter zeker, dat hy met een fak Guldens befchonken is geworden, en na haar dood een Lyfrente van hondert Daalders 'sjaars die zy op zyn Perzoon buiten zyn weten gekogt had, gedurende zyn Leven getrokken heeft.
Wanneer Ludeman eenmaal in den Haag ontboden wierd, om een aanzienlyk Patiënt van het l'odegra of het Voeteuvel te genezen door middel van welbereide Kruidebaden van een beproefde goede uitflag, waar meede men meent dat hy ontallyk veel zoortgelyke Martelaren, van dat ongemak radicaal heeft geholpen gehad; Verzocht men hem de drie dagen die hy daar ten huize verblyven moest, uit tydverdryf de Horos-copen te willen trekken van de beide jonge Jufvrouwen, de Dochters van den gezaghebbende Amptenaar zyn Patiënt, welke bereids huwwbaar waren: Ludeman voldeed zonder lang te aarzelen aan dit verzoek , maar wilde van zyne Planeetkupdige bevindingen niets zeggen, hóe fterk men daar op aandrong. De oude Mevrouw van den Huize, Gemalinne van den Patiënt, hier over verwondert, en haare nieuwsgierigheid willende voldoen, trok hem eens apart in een Zykamer, om de oorzaak van dat geheim uit zyn Mond te onderfcheppen ; ,, Hoor ,, Meyrww zeide hy, om niemand te beledigen of te ontruften, ), kan ik u voor als nog niets ontdekken : Maar zie hier, twee „ verzegelde Briefjes! Opend dieniet eerder dan over één Jaar „ en zes Weken , d;;n znlt gy het Lot van Mejufvrouwen uwe „ beide Dochtcren beflifcht zien." —— De oude Dame beloofde hem dit plechtig, en kwam haar beloften daar in getrouwelyk na; Dog alvorens tien Malden verlopen waren, hadden dit tweetal Gezufters het hazepad gekozen, de oudfte van hen met één fchraale Pikeur, ?n de jongfte met een zwierbol van een Soldaat onder de Hollandfche Guardes , ingevolge van het geen in de verzegelde Briefjes , onderfchraagt door de handtekening van
Lu-



c )
Ludeman, en met uitdrukking van de tyd op welke deeze Gebeurtenisfen voorvallen zouden, duidelyk en volzakelyk vermeld ftond.
Als iemand tot zonderlinge Avanturen geboren is, fcheint het dat hy de gelegentheden daar toe niet behoeft te zoeken; Op één aangenaame Zomerdag dat Ludeman varende met de namiddag Trekfehuit van Ütmht na Amfterdam, terwyl de Roef toenmaals door één Gefelfehap was afgehuurd, zig met do eerfte plaats de beite behelpen moest, als zynde de Schuit opgepropt van Pasfagieren; Naauwlyks was men onder Lyn , of de redenwisfchng viel by geval aan de eene kant van de Schuit, onder zommigf zoo Heeren, Burgers, als Vrouwsperzonen, waar onder zich ook een vrolylte Boer mengde, over de Perzoon van Ludeman, efi zyne waereldberoemde kundigheid in de Waterbekyking^ en Starrekunst: Dit gefprek was voor hem zoo merkwaardig, dat hy er al zyn 'aandagc op veiligde, behalven dat het zelve naderhane zulke raare gevolgen had, dewelke ©verwaardig zyn, volledigerwyze befchreven te worden. <• -
Die Ludeman is één kluchtige Vent Heeren! zeide een der Pasiagieren aanvankeiyk; Men zegt dat hy veel verftand bezit, " maat al zvn wonderbedryven die van hem gebeuzeld worden ,
" geloof ik "op los zand gebouwd te wezen: » Wat praatje
van verftand Myn Heer, viel één Vrouwsperzoon die vlak over S kern zat in de reede ; weet je wel dat hy een heftige 1 ovenaar is, die één Menfch zyn lang of kort Leven, zyn TrouwÜ da?, allerley waereldfche gelukken, of ongelukken uit ik weet " nSt welk een ding voorfpellen kan, en die daar by zoo een Z verftandige Piskyker is, dat hy uit het Water kan zien, wat , 'er in iemands Darmen omgaat, en of één zwangere Vrouw
één Tongen of één Meisje zal baren En ik zeg nep een
!, onbefchofte knevel met een holle ftem uit, dat Ludeman- een Z Lorrebos is, die de Menfchen met zyn Gochelkraara bedriegt, „ en door list haar het Geld uit de fak troont! Hou op Vairtje „ voerde een Boer heel grappig te gemoet ; jy eb dat met jouw ,, weinemen elo^m, want die knaip van ien Luyzeman is jan ftrannre ' ma'r ien lied braife PUkaiker: jou Iny begraipt de mik met, hy kan „ m*enaUize raire dingen uit zain Plaineetmamen verhollen ; vat je, , krmet ol) ien ha>er nai te zeggen, jowjaip, Klais, 1 iet •ƒ lvlau „ zal dit of dat (beuren: En als die Tovenair van ien Luyzeman kwaii wierd Vaatje, 'zou hy jouw door zain zeuven Piameetjnautn ., in een Aep, of Mosduvel veranderen." ..
O 2 le



( 10S
Te midden van dit koddig gefprek, kwam de Schuit te Nieuwer.Jluis, alwaar één nieuwe Pasfagier intrad, by wien onzen Genees* heer zedert langen tyd bekend was geweest; „Wel Papa Lude„ man zeide hy , wat ben ik verblcid u hier als reisgenoot te 5, ontmoeten: Ik meende Morgen Ochtend by u aan huis te ko„ men, om van uwe Vrienden de Planeten de ontwikkeling van
een zaak van aangelegentheid te vorderen." Men kan lichtelyk begrypen, hoe verbaast en verlegen het praatzuchtig reisgefelfchap welke zulk een trefvelyk vonnis over Ludeman geltreken hadden, itonden optekyken , byzonder de onbefchofte Beöordeelaar, die rfm J^°r CGn Lorrebos en Bedrieger openbaar uitgefcholden had ; De. Aftrologist bekeek hem met vlammende ogen die zyne gevoeligheid deswegen te kennen gaven , verhalende aan zyn vriend de Heer D*** die te Nieuwerfluis in de Schuit gekomen was, met luider ftemme, al het geen hem ten dien opzichten was wedervaren, daar by voegende, dat het gevolg misfehien wel haast zoude doen zien, hoe onvoorzichtig het gehandeld is, van iemand m Prekfchuiten en Postwagens opentlyk te belafteren, zonderdeweten of zyne vrienden , of hy zelfs daar niet tegenwoordig waare: Ondertusfchen lachte de vrolyke Landman in zyn vuist, en groete Ludeman heel beleeft, in het uitflappen van de Schuit te Amfterdam.
Des anderen • daags omftreeks drie Uren des namiddags , liet zich een: onbekent Heer zynde een Makelaar te Amfterdam, verzet van twee ongetrouwde Burger Jufvrouwen by hem aandienen; Alvorens iets te verzoeken, nam de Makelaar zoo drae- hy binnen de Kamer intrad het woord: „ Myn Heer zeide hy, ik'ben de Broeder „ van die Losbol, welke u gifteren in de Utrechtfehe Trekfchuk „ zoo onhofvelyk beledigt heeft gehad, en ik kom u van zynent ij wegen verfchoning deswegens verzoeken." Ludeman beantwoorde met een koel gelaat, dat hy 'er niet meer om dagt, want dat indien hy zich altyd aan defchendtaal van een heirleger Zotskappen moest ftoren, hy nooit geen gedaan werk zoude hebben; vragende
vervolgens of dit blotelyk de oorzaak van zyn komst was?-
„ Neen ganfeh niet hervatte de Makelaar, na dat ik myn Broe3, der wegens zyne gepleegde onbefchoftheid ten uwen opzichten a wakker doorgeftreken had-, heb ik hem zonneklaar van uwe 5, bekwaamheden m de Aftrologifche Vóorzegkunde door een on-
vvederfprekelyk voorbeeld* willen overtuigen: En daerom ben >*ik. met deeze twee jonge Jufvrouwen herwaards gekomen.,
5> met



( ï c$ )
met verzoek" van' haar beider Horoscopen ecas te willen trekken." Op deeze beleefde verklaring ging Ludman na dienaangaande de voorgaande gebruikelyke afvragingen gedaan te hebben , regdregt
tot zyne Starrekundige onderzoekingen over;. „ Deeze
beide Jufvrouwen zyn Zufters , trouwens men kan dit aan haare veelgelykende wezenstrekken klaar onderfebeiden, zeide hy toen " de Horoscöoptrekking afgelopen was : De Jongfte van haar is aan u Myn Heer, en de Oudfte aan uwe heetgebakerde Broeder wettig verloofd ; In de trouwftaat van die dubbelde ver. " maagfehap, zal de laaftè van haar de oflgelukkigfte en het meefte „ te beklagen wezen', aangezien u Broeder binnen twee Jaren tyds op de lyst der ecrlooze en moedwillige Bankroctieren zal , ftaan : Dog als dit gebeurt zal zyn, zal ik haar weten te zeg„ gen f wat geluk haar Perzoon nog boven het hoofd hangt. '
Dé Makelaar vertrok niet al te breed voldaan' over de
laafte voorzegging , dog denkende dat het uit weerwraak tegen zynen Broeder voorkwam, betaalde hy hem een halve Ryder, en beval de beide Gezufters welke nog die zelfde weck in de Bruidftaat ftonden te treden, ter vermeiding van alle ongenoegen en vermaal-Dring, hier van voor zynen driftige Broeder te zwygen. Hét gebeurde nochtans in alles beftïptelyk zoo als Ludeman vöorfpeld had, dat is te zeggen, dat den fchreeuwende Lafteraar 22. Maanden na zyn Huwelyk één aanmerkelyk Bankroet (peelde, en zyn jonge Vrouw in een beklemde toeftand deerlyk zitten liet; Niet lang daar na kwam zy in gefelfehap van haar Zwager de Makelaar, Ludeman andermaal raadplegen, wanneer hy haar volmondig verzekerde, dat zy haast van haar gevluchte Man welke zig ter dier tyd buiten 'sLands bevond-, omilagen zouden worden , vermits hét geen zes Maanden kon aanlopen, of- zy zoude Weduwe zyn, en datzy kort daar na, een vry beter Huwelyk doen zoude : Inderdead ook, de bedrukte Vrouw kreeg veertien Weken daar na de tyding, dat dé Bankroetier haar Echtgenoot, döor een Officier te Aken doorftoken was ; Zy hertroude ongeveer één Jaar na zyn dood met een Weduwenaar, zynde een bemiddeld Rentenier zonder Kinderen , met welke zy zedert gelukkige dagen Heet..
Amsterdam gewaagdé langen tyd van het'navolgende ruchtbaar geworden Geval, waar in al verder de bedreventheid van Ludeman döorftraalde , en het geen een ryke ftof van overdenkingen zoo wel aan. twyvelmoedige, dan aan verlichte Befpiegelaren
O 3- gaf;



C no )
gaf; Zedert één geruime tyd had men onder de hand ge-mompelt dat L JJ *? voornaam Koopman in Lakcnen, Zjdèftofveh, ge' Jyk ook in allerley Engclfche en Franfche Manufacturen binnen deeze handeldryvende Stad , drie ftukken fyn Scharlaken waren onutolen geworden: Zyne Winkelknegten, nevens zyne overige Huisbedienden, fchoon ten eenemaal onfchuldig aan die Diefflal bleven daerom van verdenking ten dien opzichten niet bevryd' Undertusfchen dat 'er nog niets aangaande deeze vcelwicht.ee zaak met een volflage zekerheid onderfchept, nog uitgelekt was, wierd « van alle kanten aangeraden, om ter ontdekking van de voorgewende Diefflal, zyn toevlucht tot de onbeperkte Planeetonderzoekingen te nemen van een Man, welkers ten tt.p geklommeni beroemtheid, behaald door talryke betoonde kunstproeven, m de Hoilandiche Waereld de naam wegdroeg van doorliepen in de peiling der Menfchelyke handelingen te wezen ; In den beginnen wilde hy geen gehoor aan die raad geven, maar ten laaften evenwel het hy zig daar toe overhalen , cn begaf hem ter bereik van zyn oogmerk, op een fchemeravond na Ludeman, die bezig zynde met Ihitta Beyer op het Dambord te fpelen, daar in voort ging zonder L * B* de oorzaak van zyn komst te vragen, het geen dien Handelaar als een flegt voorteken van den goeden uitilag zyner bezoek opvatte,
Zoo drae Zufter Britta het fpel gewonnen had, ging zy het vertrek uit, wanneer Ludeman heel onverfchillig aan den Koopman vroeg, wat 'er tog zoo laat van zyn dienst was ? Och
anders met, dan of gy myn Horoscoop eens gelieft te trekken? bekwam by even droog ten antwoord; Ludeman dit al fchorvoetende verricht hebbende fprak flegts deeze weinige klemtaal: Gy denkt
beftolen te zyn Myn Heer, gy \KH abuis, want uwe vermifte Goederen Jtaan tn de Stads Bank van Lening verpand; Daar hivt gy ze .wederkrygen : Het zyn uwe eige honden Vriend die u gebeden hebben! L * B* wierd befchaamt op die ontdekking van zaken, cn ging verftoort heen, na hem twee Goude Rvders betaalt te hebben. Men hoorde naderhand dat zyne beide Dchauchanten van Zonen hem dat kooltje gedraayd hadden, en zedert betoonde den Heer L * B* veel aanmerking voor de zoo ongehoorde als onnavolgbare kundigheid van den geldverzamclende Aftrologist.
Agnitfe één Meisje van Jaren door "de trouwlooze verlating en verleydmg van haren Minnaar met wien zy verlooft was , kraiïkzmmig geworden zynde, even na dat zy van een dood Kihd
fee-



C in )
bevallen was, wierd ten verzoeke van haare Ouderen in het Lazarus of Dolhuis opgefloten ; Zy had daar bereids 28. Maanden verlieten , zonder dat men eenige beterfchap aan haar befpeurde: Afé nitje riep fteeds onophoudelyk; dat zy door Iteulsnanden de dood moest ondergaan. Haar Vader een verftandig Man, raadpleegde daarover met Ludeman , die hem oprecht te kennen gaf, dat een zinneloosheid van dien aart, en uit zoortgelyke oorzaak voortfpruitende ais die van-zyn Dochter, doorgaans ongeneeslyk was; Maar dat hy echter een middel die met haare ingezogen denkbeelden ftrookte, tot haar herffelling zoude beproeven, ingeval hy dat Meisje uit het Dolhuis wilde halen: De goede Man wiens vaderlyk hart het ongeluk van zyne Dochter betreurde, draalde niet lang daar meede , en haalde vervolgens haar weder in zyn huis. Lukman deed haar eerst aderlaten, na het welk hy in de buiten Tuin van haaren Vader een zoort van Schavot liet opflaan ; Agnitje derwaards gebracht zynde , zeide Lüdtmm met een vervaarlyke item tot haar, dat hy de Scherprechter was, die bevel had, om alle de leden van haar Ligchaam ééri voor één aftekappen: Zy fcheen daar over niet bevreett, maar toen Ludeman haar de Linkerhand op één Blok had doen leggen, cn met een fcherpe Byl haar het voorfte lid van haar Pink afgekapt had, begon zy door de hevige pyn,en op het gezift van het uitlopend Bloed, om Pardon te roepen, en kwam ogenblikkelyk by haar vorige kennis en verftand ; De uitwerking dezer overheerlyke geneesproef, is door het verhaal geftaaft van Agnitje zelfs , die in 't Jaar 1749. te trouwen kwam.
Wy befluiten de fchakel van dit tiental Gefchi cd verhalen met de keurling derzelve, om vervolgens tot de befchryving van dingen van een verfchillcnde natuur, of ten minften van een ander zoort van zaaksgefchapentheid overtegaan ; Op een Middernacht ontftond 'er een heevige Brand, die echter fchieiyk geblufcht wierd, in de Nabuurfchap van de woonplaats van onzen Aftrologist, welke door Jan daar van verwittieht zynde, met goedvinden van Zufter Bri'ta zyn Huisdeur ontfloot, om de ongeiukkigen welke deeze droevige ramp getrofven hadden, nevens hunne goederen by hem in veiligheid te bergen: In het midden van alle deeze bewegingen, waar in het doorgaans verward toegaat, deed Ludeman aan één ordentelyke Burger Dochter uit zyn buurt, wiens Vader het ongeluk van de Krand te beurt gevallen, en deswegen .dodelyk verfchrikt was, opftaande voet een dubbelde
ader-



( m 1
aderlating op de'tong, en op de linker voet in zyne tegenwoordigaeid, en die van haare Ouders verrichten, intusfchen dat Britta aan alle de aanvvezende Mans cn Vrouwen welke zich als vluch. telingen in de kamer bevonden, Thee, Koffy, en Liqueren voordiende. Toen alles tot bedaren geraakt, en de Brand ganfchelyk geblulcht was, namen die Perzonen onder hartgrondige dankbetuiging hun aficheid van Ludeman, en keerde huiswaards, uit. gczonderd de onthielde Burger Dochter, welke nevens haare Ouders tot in den Morgenftond aan zyn Huis verbleven; Dit kort verblyf gaf gelegentheid dat Zufter Britta met deeze jonge Jufvrouw, aüengskens van haar fchrik herkomen zynde, in een gemeenzaam mondgefprck geraakte, waar in Philetta aldus was zy genaamd, aan Britta in vertrouwen ontdekte dat zy 'bemind wierd door Fivrimont, de Zoon van een ryk Koopman van de Stad Amfterdam., die haar ondanks de tcgcnflreving van zynen Vader , fchriftelyk belooft had te zullen trouwen, dog dat haare Ouders nog niets van deeze heimejyke Minncnhandel wifte: De doorfleepe Britta zulks horende, floeg onder bedekte -uitdrukkingen aan Ludeman voor, om *le Horoscoop van de jonge Philetta eens te willen trekken, het geen aan de zyde van haare Ouders uit kortswyl ingewillige wierd. Wanneer de gebruikkelyke Aflrologifche bewerkingen dienaangaande, volkomen afgelopen waren, verzocht Z-hdeman de jonge Jufvrouw, een ogenblik in een ander vertrek te mogen fpreken, 't welk .als ."boenende toegeftaan - zynde, zeide hy tegen Philetta met-zyne gewoonc openhartigheid; „ Ik heb ,, één woord tusfchen vier ogen aan u te zeggen Jufvertje: Gy $ -onderhoud zedert enige Maanden een verborgen Minnenhandel „ waar van u Vader, nog Moeder niets weten ; Uwe Oogmer5, ken zullen niet gemakkelyk gelukken, ten zy gy u Pretendent ,, eerst by my zend, om zyn Horoscoop insgelyks te trekken , „ ten einde uit de bevindingen derzelve te kunnen befluiten, of „ die met de uwe fimphatizeert: Ondertusfchen zal ik voor eerst „ het geheim voor uwe Ouders verzwygen, en laat verder alles „ op my heruiten." — Philetta ongemeen in haar fchik met deeze toezegging , beloofde hem nog dien zelfde dag Florimunt haren Minnaar hier van te zullen verwittigen, en begaf zich weder met Ludeman in het naastgelegen vertrek, alwaar Britta en haare Ouders midlerwyl gebleven waren; De Aftrologist verklaarde daar op aan de laafte in kortbondige bewoordingen, dat een Gelukflar welke het Lot van hunne Dochter fcheen te begunftigen,
zich



C 113 )
zich niet dan over 36. Uren in haren loop zoude ontwikkelen, verzoekende dat zy den volgende namiddag een kopje Thee aan zyn Huis geliefde te komen drinken, en dat hy dan den uitflag van zodanige zaken geven zou, dewelke hy reede had te geloven dat hen niet zoude mishagen.
Met die vleyende troostreden begaven de oude Luiden zich met haar Dochter Philetta, toen het klaar dag was, na hun Huis, alwaar zy tot haar blydfchap bevonden, de verwoefting door de vlammen veroorzaakt op verre na zoo groot niet te wezen, als;men in de eerften verwarring opgegeven had; Inmiddels was Ludeman op zyn Ledikant van de geleden Nachtbeflommering wat gaan uitruilen: Wanneer Florimont zich tegen elf Uren des Morgen* zonder hem bekend te maken, by dezen Planeetkundige Orakelfpreker deed aanmelden, onder b3^gevoegd verzoek, dat de Allrologifche Kunstbewerking, ten opzichten zyner toekomende Lotgevallen plaats mogte hebben.
Als ik het wel heb Myn Heer, zoo zyt gy de Pretendent van myn Buurvryflev Philetta, fprak Ludeman zonder de minfle bedenking, onmiddelyk na zyne Vrienden de Planeten geraadpleegt te hebben; —-— Ja d.t ben ik, antwoorde de verliefde Florimont en ik kom eigenllyk by u om te huren, welke hulpmiddelen gy my aan de hand kunt geven om dit beminnelyk Meisje ten Huwelyk te krygen, want ik bemin haar oprecht : Ludeman verzocht hem den volgende namiddag tegen drie Uren aan zyn Huis te komen, tegen welke tyd Philetta met haare Ouders by hem op een kopje Thee genodigt waren, en dat hy zich als dan over alles nader verklaren wilde. Florimont hier meede genoegen nemende, verfcheen op de beflemde tyd aldaar, gelyk de verdere genodigde, aan welke Ludeman vervolgens te kennen gaf, dat de Nativiteiten van Florimont en Philetta beide onder de Planeet Satumus vallende door de harmonie van hnn Geflernte hun Lot volflrekt beflist hadden tot een onderlinge vereniging door middel van een wettig Huwelyk; Maar dat om daar toe met hoope van een goed gevolg te geraken, de Planeten, ter zeiver tyd over hen befchooren hadden dat zy te zamen eerst het hazepad moeite kiezen, en dat om zulks onopfprakelyk voor de Eer van Philetta te bewerkltelligen, zy beide zoo lang met hem en Britta op zyn Buiteplaats-te Sloterdyk zouden kunnen verblyven, tot dat hy de toeflemming tot de voltrekking van hun Echt van de Vader van Fkrimmt verkregen
P had,



( "4 )
had, gelyk Ludeman zeide uit de Horoscopen ontdekt te hebben, dat kort daar op noodzakelyk volgen moest.
Na enige over en vvederfprakcn, waar in niet zonder gegronde reden aan de zyde van de Ouders van de jonge Philetta enige bedenkelykheden tegen dit voorftel wierd gemaakt, kwam men ten haften op de overredende aanradingen van Ludeman zoo ver, dat 'er algemeenlyk befloten wierd, dat men even voor het fluiten van de Haarlemmerpoort dit welbedacht ontwerp volvoeren zoude ; Agtervolgens welk befluit de beide gelieven Florimont en Philetta zich in gefelfehap van Britta Beyer met het befloten Rytuig van Ludeman naar zyn Buyteplaats te Sloterdyk met een ongemeen e fpoet heen begaven, terwyl de laafte een paar Uren vroeger daar ftapvoets na toe gewandelt zynde, de jonge luiden aldaar vcrwellekomdc, en ieder een byzonder Slaapvertrek aanwecz.
Florimont vermist wordende", wierd na verloop van drie of vier dagen onder een bedekte zin en benaming in meest alle de Hollandfche Couranten ter ontdekking van zyn Perzoon, het zy levendig of dood nagefchreven , en in het eerfte geval verzocht men hem ten fpoedigfte weder by zyn bedroefde oude Vader te vervoegen, om als de eenigfte Zoon cn Erfgenaam, de Vaderlyke tranen te komen afdrogen , zonder vrees van eenige kwaade gevolgen.
^ Nu is het tyd zeide Ludeman om de Vuurpyl van Gelukbeftraling op last myner Vrienden de Planeten aftefchieten ! Dit gezegt hebbende, begaf hy zich na de Stad, om de Vader van Florimont te gaan bezoeken ; De oude Man verfchrikte op de aankomst van één Man die hy kon, en wiens kunstbedryven hem altyd zeer verdacht voorgekomen waren : Ludeman die zulks ras bemerkte, gaf hem genoegzaam geen tyd van bedenken. „ Daar vallen hier „ niet veel wisjewasjes te maken Myn Heer zeide hy tot hem, „ u Zoon Florimont en het voorwerp van zyn Min hebben hun „ Horoscopen by my doen trekken; Zonder volftrekt de volvoering van hun bepaald befluit te voorzien , heb ik haar egter „ volgens de regelen van myn kunst voorzegt het geen nu ge„ beurd is ; Ik denk, en ik houde het genoegzaam voor zeker, „ dat zy te zamen het hazepad gekozen hebben : Maar wat zwa„ righeid! nlfchoon Philetta niet ryk is, zy is daerom een orden„ telyke Burger Dochter. Kortom, het is een Hennetje voor ,5 een Haan, en wie weet tot welke uitwerkzelen van wanhoop



( H5 )
„ u Zoon komen zal, als gy hem de voortgang van dit Huwelyk belet. " , ,
Och Geleerde Man gy doed my herleven, beantwoorde de Vader van Florimont zoo drae Ludeman uitgefproken bad ; In dien gy door uwe wydberoemde Wetenfchap kans ziet om de !' verbiyfplaats van myn eenigfte Zoon te ontdekken, geel ik niet alleen myn woord om hem met het beminnend voorwu-p al was het fchoon één Bedelaarfter voor zoo ver het e,n eer„ lyk Meisje is , te laten trouwen : Maar u voor zulk eene „ onwaardeerbaare dienst met 50. goude Ryders te zullen b» * fchenken." Ludeman de Vogel in het net hebbende, hernam met veel bezadigtheid dat hy 'er zyne gedachten over zoude laten gaan, en hem binnen een paar dagen tyds befcheid komen
brengen. 1 \r a .
Ter beftemder tyd hervatte Ludeman zyn bezoek by de Vadei van Florimont, na dat hy deeze, nevens zyne aanftaande Bruid, alvorens heimelyk ten huize van Philetta gebracht had, zeggende tegen dien ongerufte, dog geldgierige vrek, dat hy na eene zesen-dertige ürige Planeetonderzoeking de verbiyfplaats van. zyn Zoon, en zyn Minnares had uitgevonden, dat zy niet uit de Stad waren gegaan , en dat ze haar beide in alle ordentelykheid nog werkelyk in zyn Buurt, ten huize van de laafte haar Ouders bevonden : Daar by voegende dat hy vertrouwde, dat hy nu zyn Woordgeving (_hh) in beide opzichten geftand zoude doen. —-— ' Wat de toeftemming tot het Huwelyk van myn Zoon'betreft, „ daar zal ik myn woord getrouwelyk in houden , was het ant„ woord van den ryke Gierigaart; Maar aangaande de 50. goude „ Ryders die ik u belooft heb, daar ftap ik van af: Ik kan zom. ,, tyds
Chh) Over de kracht van Woordgeving heeft men zedert kort een overwaardige Anecdot»' waereldkundig gemaakt, met opzicht tot den beroemde\ Markgraaf van Turenne, die door drie Struikrovers even buiten Parys, met het riitool op de Borst aangerand, en zyn Goudbeurs, Horlogie, Goude Degen, en Snuudoos gedwongen wierd overtegeven, gelyk hy ondanks zyn gebleken Heldenmoet gewillig deed: Onder deeze zaken bevond zig ook een Diamante Pinknngetje van weinig waarde, en die misfehien geen 30. I ouiztr, gekost had. De Ma>-karaat be\ooide hen hondert Louizen te zullen betalen, als men hem de Ring wederbelcnikte, pm dat het een Familieftuk , herkomftig van zyn Overgrootvader n as; Men vroeg hem wie hy was? De Markgraaf noemde daar op zyn Naam : hemd! riep ten der Struikrovers verbaast uit, zyt gy de groote Turenne *nder nut en ik twee fetaitshten ah Soldaat in den laaft en Oorlog gedient heb. Zie daar u Ring weder *mt
P % f*



C rwJ )
de fprcekwoord zeide'L^A' r v^en/^" fgt ^ flaande blyk van myn onbaatzuchtigheidte'cc ven T ^
af aan Qinianüe van die fcbuld- (iL l r ? /' geef ]k Van nïl lyk van^het jonge Paar wel ha^s?in v^ A*** het Huwe" vereerde Ludeman voor S bl^
twee douzyn zilvere Lepelen en Vorken Ryde"' 60
Schilderachtig was het bprWf ««r, o r> ting die genoefzaam in z'yn^zooT SSSdSSS^ °fm°T meeteioze vlugheid van haren geest bulten Z „ Y Zynde' ds Menfchelyk vernuft heen voe nf 7^ g,renzcn van h<*
zal het nLrmaals LwezenTlzS SjXS» 8*1 dat in zommige bewonderde Vrouwen van deeze er. v?n r °' wen, Z00 wel de doordringentheid ?!EeUi groothartigheid der zielstochten zich v 4 tovet^Xt™ de verhcfven , waaar meede het Mannclvk aJuni , y e,e waan allerley uitmuntende Uf^r^^^9^^^. in
Het was een fchemeravond dat Brilta met een wit Kr IK * onder den arm, op de floep met een SI!! wit Krulhondje velen, gelyk de'praatziekeL ncu»&v?^££d meermalen met verwaarlozing van haar hufhouTlS ï "ZC Óagm zyn te doen,- Zy wacbte mfsfohien al Sneeï^o^ifrT man daar af, die inmiddels een avondv^ Patiënt was gaan doen - Hoe her 7ï e,n voornaaam
een Spitsboef zig vande Xentheid v n d Zeker' daE
deur bediende cTm fi^JfaWfl^ cn SffSïÈ ^ kamer onder een groot Ledikant te VetbevSh - Hpi « e"i agCer"' V.aar in. dit zonderling geval nog Wroofed7i £?* ge' de Geneesmiddelen éigens ^^Vï'lÖefen^^' rond brengen en dat de Dienstrma^ wfl en was Saan
gezonden wierd, weshal£ ^ffSS^Sl "en te ^
Het
Paleys te komen halen. De l&ÏÏSc&*l^«^r,^Jtoid<h« «» z^ Veldheer met zyn Vrienden over Tavel^ tr H^ ^ï'^ Rover te arrefrecren : zeide Turenne ectZn^t n d'e onbefchaamde
ft* eerhk Man, beboerd ZOo wel plZ^e fjLTZ^tL n ™°rdS™>»g ™» eanz,en van brave Menfchen ! En dit A'L hebbend/ Z f'W"". «O aaa de Struikrorer /en liet hem Ófgelnd rl gaan ' hy "de h°ndert LouU"



( UT)
Het laiv* vertoeven van Ludanan haar ongeduldig makende, nam zv affcheid van haar Buurvrouw , en ging vervolgens weder in huis ■ Tuist begaf zy haar na de agterkamer daar zy iets zoeken moést en alwaar de Booswicht onder het Ledikant gekropen zynde\ fchieiyk uit zyn fchuilhoek te voorfchyn kwam, de brandend0 kaars die op een Gemvlon ftond uitbloes , en Britta bv de keel greep, haar onder het uitbraken van ysfelyke vloeken, bedryende te vermoorden, ingeval zy hem opftaande voet het sere'd Geld en zilverwerk dat 'er in huis voor handen was, niet "aan weez : De uitblazing van de kaars, fcheint hier eigentlyk de eerfte aanleiding geweest te zyn , waar door de vondryke Britta hoe verfchrikt ook, door de vaardigheid van haren geest middel vond zich uit zulk eene klemmende ongelegentheid te redden, volgens het g-ïen men haar naderhand zelfs heeft horen verhalen.
Als gy hebben wilt dat ik u die dingen aanwyzen zal zeide " zy moet ik eerst de kaars ontfteken, want ik kan in den don" ker niet Zien, in een befloten kamer daar ik u brengen moet, " en alwaar ik denk dat onzen oude Heer zyn fchat verborgen
" heeft: h 'i anders niet, beantwoorde de ingeflopen Dief,
die zwarigheid is Hein, kom aan Zusje, wy zuilen zamen de kaars in
de Keukin-gaan ontfteken ! ■ Gy fob waarachtig gelyk Meid,-
voedde hy al fpottende daar by ; IVant ik kan in den donker zoo min"zien, als zonder licht..
Zodanig een kleine tusfehenpozing gaf Britta tyd van bedenking; Onderwyl ontftak zy de kaars met een bevende hand, en zoo langzaam als zy kon ; De Gaauwdief deeze uitterlyke vertoning voor een ongemeene ontfteltenis nemende ; verzekerde tot haare gerustftelling, dat zy niets kwaads van hem te vrezen had, als zy hem Hechts op de kamer bracht daar de bedoelde buid te vinden was: Britta deed hem de trappen opklimmen, en de deur ontfloten hebbende van Ludemdn's Studeerkamer, daar zy wist dat in-een verborgen hoek, zedert het voorval met Artobazanes altyd een geladen Piftoolj agter het Tapyt hing , geleide zy hem onbemerkt daar binnen , zeggende tot den ongewapende Dief, zhdaar vrinlfcUp de Lesfenaar, waar in Myn Heer doorgaans zyn meefle Geld opflait. Ondertusfchen dat dan Vagebond bezig was dezelve met geweld opentebreken, haalde Britta zonder dat hy 'er oplette, hetPiftool van agter het Tapyt, en de haan daar van' gezwind overhalende, bedreigde zy hem voor de kop te fchieten indien hy een voet voor of agtenvaards ging. De anderzints
p 3 ©n-i



——
C 11,8 )
onveifchrckke Booswicht door zulk een heldhaftig bedryf verplet, bleef als ecu ftoin Beeld beweegloos op zyn plaats flaan , zonder verder de Lesfenaar te durven aanraken; Britta Bey^r maakt© zich de verbloodheid van dezen bedrogen Schobbejak te nut, bloes op haar beurt de kaars uit, fprong in drie flappen het vertitk uit, en de kamerdeur van buiten zorgvuldig gefloten hebbende, liep zy ongeacht het getier en gekerm van den Diefin a'leryl na beneden: Zy had ter naauwer nood de huisdeur ontfloten, en twee Buren tot ontzet binnen geroepen, of Jan de Knegt kwam van zyne verrichte boodfehappen weder te huis, wordende daar in ogenblikKelyk door de komst van Ludeman zelfs gevolgd. Deeze van alles onderricht, begaf zig mer de beide Buren dat onvervaarde gallen waren, en met zyn Knegt Jan, alle wel gewapend na zyn Studeerkamer, ten einde alvorens de geknipte fnaak in handen van den Onderfchout te leveren, hem eens zelfs te horen fpreken: Hy deed aanftonds een voetval, en bad voor ditmaal om genade, zeggende dat hy uit loutere armoede dit fchelmfluk had ondernomen , en dat hy een zieke Vrouw, en zeven naakte Kinderen had ,• Ludeman benieuwd om zyn Horoscoop te trekken, om de verdere ontwikkeling van de zaak te verkrygen vroeg zyn Naam en Geboortedag, en na verrichting van zaken, hem vervolgens tot zyne beide Buren wendende, zeide'hy met een grimlach : Laat de Schurk maar lopen, hy is tog tot de Galg gehoren, hy zal ze vroeg of laat niet ontlopen; ïk wil geen oorzaak van zyn ongeluk zyn! Hy beval hem daar op fchieiyk te vertrekken, na hem uit meedclyden met enig zilver geld, befchonken te hebben Weinig tyds hier na , veroorzaakte de ruchtbaarheid van dit aanmerkelyk geval dat Ludeman daar over gedagvaard zynde, van wegen den Hoofdofficier dier Stad een fcherpe gisping onderging, om dat hy den Dief zonder voorgaande kennis aan de Juflitic te geven , had laten ontfnappen ; En ter oorzake van welke, na men zegt, Ludeman in de betaling van een Geldboete van hondert zilvere Ducatons verwezen is geworden.
De Frontierflad Breda zal onz hier by overfpringing der mindere oplettenswaardige Lotgevallen aan Ludeman gebeurt , een keurige affchetzing gaan opleveren van eene verrukkelyke Planeetkuur , door hem in den Jaare 1746. aldaar gedaan, met betrekking tot een paar vluchtende Gelieven , waar van de ongehoorde en over» heerlyke hyzonderheden nusfebien by zommige nog in leven zynde Perzonen in geheugenis gebleven , als een kunstryk Meeflerfluk
van



C 'i9 )
van 's Mans gadeloze bedreventheid in de Sterrevoorzegkünde, voorzeker ter opl uittering van zyne Gedenkwaardige Levensbedryven, verdienen hier volzakelyk geplaast te worden.
Om tot de wortel van deeze roemwaardige gebeurtenis ópteklimmen, zal het nodig zyn tot beter begrip van zaken by aanvang beknoptelyk aantemerken , dat in den Oorlog welke tusfchen de Huizen.van Bourbon en Ooftenryk destyds plaatshadden, en waar in de Republiek van Holland door het geven van Hulptroepen aan de laafte, ongevoelig ingewikkeld wierd; het Leger der Bondgenoten 'na het ondergaan van verfcheide gewichtige Nederlagen in geleeverde Veldflagen, gelyk ook door het verliezen van de meefte Veilingen in Vlaanderen en lirahand, byzonder na het Beleg en daar opgevolgde Overgaaf van Brusfd in 't begin van den Jaare 1746. voorgevallen, zich verplicht zag om agter Breda te moeten ' wyken, zodanig dat zy te midden van den zomer van dat zelfde Jaar hun Legerplaats aldaar betrokken : Gebiedende op die tyd den Grave van Bathïani de Ooflenrykfche, den Hartog van Kumher'.and de Engelfche, en den Vorst van Waldek de Hollandfche Heirmacht.
Ludeman had waarlyk geene groodfprakige lof, nog invloedvirdende aanbeveel ing benodigt, zedert dat den Hartog van Kumbv» land het vorige Jaar een weluitgevallen Proef van zyne bekwaamheid als Aftrologist genomen had ; Waerom dien Prins denkelyk dezelfde voordeelige gedachten van zyne kundigheid als Geneesheer van hem opgevat hebbende, zyn Perzoon hooglyk aanbeval aan den oude Grave van Bathiani ter herftelling van een kwaal waar aan hy zedert 28. Jaren laboreerde, en die by meest alle bedreven Artzen voor ongeneeslyk verklaad zynde, zyn leven op die tyd niet buiten gevaar deed oordeelen : Men ontbood Ludeman onder belofte van aanzienlyke beloningen van Amfterdam derwaards, en deeze genas den Ooflenrykfche Veldheer binnen een Maand tyds, door middel van een nieuw uitgevonden Kruidebad, waar toe men beweerd dat hy zig wezentlyk van hondert acht-en-dertig onderfcheide zoorten van Ingrediënten heeft bedient gehad. Intusfehen dat die geneeskundige Operatie voorviel, en Ludeman fteeds zyn verblyf te Breda tot de volkomen gelukking derzelve houden moest , geraakte de ganfche Stad in opfchudding door de geweldadige ontvoering van een jonge Dame van Geboorte, die men zeide door een Ooflenrykfch Majoor gefchaakt te zyn; De Hollandfche Legerhoofden waar onder zich de Generaals
Pre-



.( izo.0
Pretorius en Slippenback bevonden, gevoelig geraakt over den hoon hier door aan een voornaam Nederlandfch Gedacht toegebracht , vergaderde over die zaak in het Logement de Prins Kardinaal, om ten dien opzichten voor de Eer van dat Geflacht, en die der gevluchte Gelieven fpoedige hulpmiddelen van herfrel te beramen, maar onaangezien alle aangewende vlyd het fpoor van .de voorgewende gefchaakte Dame niet kunnende ontdekken, wierd Ludeman door den Luitenant Generaal Grave van Slippenback nadrukkelyk verzocht, hem met zyn kunst in dit geval te willen by ftaan.
Ingevolge het verzoek van een Oorlogsman, (ii) die Ludeman wegens zyne weergalooze verdienften, onvolprezen krygsbelcid, en algemeen erkende dapperheid hoogachte, voldeed hy vol vaardig aan het geen van hem met dat oogmerk gevordert wierd; Tot dat einde bedong Ludeman dat men hem de Doopnaam en de Geboortedag van de ontvoerde Dame befchikken moest, en dit gefchied zynde; verklaarde hy na haar Horoscoop getrokken te hebben, in tegenwoordigheid van alle de Generaalsperzonen, en de naafle Bloedverwanten van de jonge Jufvrouw , welke over die zaak.andermaal in de P>ins Kardinaal byééngekomen waren, dat Juliana aldus wierd de jonge Damcgenoemt, ongedwongen, en met haar vrye wil, zonder de minfte geweldadigheid, in Mansgewaad met haar Minnaar was ontvlucht, zelfs niet het rytuig van haar eige Oom , en dat niet met één Ooflenryks Majoor gelyk men meende, als welke hun Hechts in die tocht tot Hoogftraten vergezeld had, maar met een Hollandfch Kapitein die van eene Adelyke geboorte was: In één woord, dat het ontvluchte Paar hen werkelyk In een Kloofter in de nabuurfchap van Breda (kk) bevinden moest. Om deeze zaak wel te begrypen, dient men voor af te weten, dat één zeker oud, ryk, en woekerzuchtig Hollandfch Geeeraalsperzoon aldaar meede in de vergadering tegenwoordig, de Oom zynde van Juliana die aan zyn Huis opgevoed , zyn enigfto Erfgenaam moest wezen, door winzucht aangefpoort
aan
(ii) De menigvuldige Wyfcen van heldhaftigheid van den Crave van Slippenbach in zoo veele bloedige Veldflagen betoond, en waar van een gedenkwaardig bewys in het verlies zyner rechier Arm in de Bataille van Sarngosfa by den aanvang dezer Eeuw in Spvnje voorgevallen, voor handen is; kan men alles volledig vinden in zyne verbazende en echte Levensgevallen, door onz na zyn Dood in den Jaare 1756. béfchfeven, en gedrukt by Piet er van Os, in "sCrava.bage.
(lik) Namelyk het zogenoemde Nieuwkloofler der Kapucytieti, ruim twee uren van Biitda, op Keizirlyk Grondgebied gelegen.



aan een jong Kapitein van zyn Regiment die hy wist dat: eerdaags met de Majoriteit van een nieuw opgericht Corps Hond begiftigd te worden, eenige hondert Ducaten tegen den Intrest van 24. percent voor zes Maanden gefchoten hebbende, die Kapitein welke over Juliana heimelyk verkeering gemaakt , en alles tot hun vlucht beraamd had, op een avond by haar Oom komende hem als in vertrouwen had te kennen gegeven , dat indien; zyne Exellentie hem ditmaal nog voor het laast geliefde te onderfleunen hy gelegentheid gevonden had om met een jonge Dame die Erfgenaam van een ryke vrek van een Oom moest zyn, in ftilte doortegaan, en dus voor altyd zyn Fortuin te maken, dat hy zyn woord van Eer gepasfeert had, die Dame niet te noemen, maar dat hy hem dubbelde winst aanbood als hy hem in dit geval helpen kon: „ Stoor u niet aan de Gierigaard van één
,, Oom, maar aan de Ni ht, zeide dien Generaal; Nu gy tot zulk
een prachtige Fortuinftaat geraken kan, zal ik u duizend Du,, caten voor drie Maanden voorfchieten, mits dat gy my 1200.
Ducaten in de plaats zult geven: En boven dien zal ik u myn
Koets lenen, die u met het poortfluiten wegbrengen zal."
Dit werk aldus zyn beflag gekregen hebbende, bemerkte de Woekeraar den aanvolgende Morgen by de terugkomst van zyn Koets, niet alleen dat zyn Nicht Juliana door zyne beflelling met de doortrapte Kapitein was doorgaan, en hy zich dus zelfs bedrogen had; Maar begreep met nog groter fpyt, dat hy door zyne onbczonne raadgeving, zyn eige vonnis had geveld: Waerom hy om de verdiende befpotting te ontgaan, gepoogd had dit geval voor de andere Hollandfche Legerhoofden te verdrayen, doorvoortewende dat zy door de Ooflenrykfche Majoor welke de Gelieven in hun vlucht vergezelfchapt had, met geweld was gefchaakt geworden. Toen de Planeetkuur van Ludeman door nader onderzoek van zaken bewaarheid wierd , onderging den verfchalkte Oom van Juliana een hevige berisping van wegen de vergaderde Generaalsperzonen, die hem door hunne bemiddeling, dog half gedwongen verplichte , behalven het geven eener redelyke Eervergoeding aan den onfchuldig betigte Ooflenrykfche overlte Wachtmeefler, het Huwelyk tusfchen den Kapitein en Juliana volgens zyne aandryvende bewerking .toetellemmen; En boven de kwydfchelding van de geleende Penningen aan de eerlle , zyn Nicht met een Huwelyksgift van 25000. Guldens te befchenken: Om de verdere opfpraak aangaande dit kluchtig uitgevallen bedryf
Q. te



( 122 )
te vermeiden, bewilligde den woekerminnende Krygsman zonder tegenfporling in dit alles , en ging zelfs in perzoon met zyn Koets met vier Paarden Juliana en haar Gelant uit het Nieuwkloofter afhalen; Na Ludeman die door zyn kunst, ten voordeele dezer beide Gelieven , het geheim ontbolfterd had, met één verering van &o. Ducaten de mond geflopt te hebben: Om kort te gaan, de jonge luide wierden tot algemeen genoegen, byzonder van den Grave van Slippenback welke deeze zaak met nadruk doorgedrongen had, nog die zelfde week te Breda in Ondertrouw opgenomen, terwyl Ludeman van den Ooflenrykfche Veldheer Grave van Bathiani na zyn volkomen herflelhng, \$o. Spaanfche Piftoletten ter beloning bekwam, en vervolgens niet minder vergenoegt zoo over de goede uitüag dezer wonderbaare genezing, als over die van de raare Planeet kuur, weder na Amfttrdarn keerde.
In het volgende Jaar 1747., of zoo als zommige vertrouwelingen van Ludeman met waarfchynclyker bevvysredenen flaande houden in het midden van den Jaare 1750. kwam Lud:man opeen voormiddag met eene ongewoone onbezuisthcid van zyn Studeerkamer de trappen aflopen, en klom na een korte poos beneden geweest te zyn, met een vervaarlyk gebrul weder een ander trap op ; Zufter Britta en Jan de Knegt menende dat hy dol wierd, volgde hem op de hielen, maar hy was onderwyle met een buitegemeene gezwintheid de eerfle trap al wederom afgeklouterd: Twee Menfchen welke in het Voorhuis op hem wachten, om het Water van Patiënten te laten bezien, liep hy met Urineglazen en al om ver. Het klamme zweed hem van alle kanten tappelings afflromende, vielen deeze beide Perzonen in het denkbeeld, dat Ludemm door booze Geelien geplaagt of vervolgt wierd, gelyk zy dat als zodanig overal te Amfterdam vertelde, en door dit wanbegrip van fchrik bevangen, liepen zy desgelyks de Voorhuistrap op, om zich beter voor zyn woede te verbergen ; Maar zy waren even dan Britta en Jan , welke Ludeman fteeds vervolgde, en beurtelings ter bereik van haar oogmerk de beide trappen moeflen op en afklimmen, tegen haar wil en dank genoodzaakt die laftige Procesfie te volgen: Deeze niet onvermakelyke vertoning had naar men wil , meer dan één half quartier Uurs geduurd , toen Ludeman van vermoeitheid flruikelde , en hals over Kop over Britta en Jan heen viel, met wien hy te zamen de agtertrap kwam aftuimelen, ondertusfchen dat de twee ontftelde Waterbrengers door dit nieuw toeval nog meer verbaast, de
Voor-



( i»3 )
Voorhuistrap weder opgeklommen waren. Eindelyk alles tot «. daren geraakt zynde, wist niemand dan Ludeman, de oorzaak van dit zot fchouwfpel; De beide Pisbrengers, dronken voor de ichrik een heldere teug franfche Brandewyn, en gingen onverrichter zaake weg: En zoo drae Jan die wegens de trappetuimelmg nog half kreupel ging, en daar over in een flegt humeur geraakt was, met boosheid.de Kamerdeur gefloten had, vloog Ludeman Zyne geliefde Britta van vreugde om den hals, zeggende tot haar** Och myn waarde Britje, ik heb van de Morgen de ontwikkeling van de drie Wonder-Jaren dezer Eeuw ontdekt gehad.
V/at zegt gy Broeder Ludeman, riep zy in verrukking uit; Heb gy na een twaalfjarige Aftrologifche onderzoeking, ten tan {lm in uwen ouden dag nog dat groot geheim ontdekt! —— Ja myn lieie Zufter ik heb de ontwikkeling van dat geheim gevonden, beantwoorde Ludeman; Maar ik beef en ziddtr nog over de yzelyke gifting die
als dan by myne Vrienden de Planeten plaats zullen hebben:
En wanneer zullen die drie IV mier - Jaren invallen? vroeg Britta heel driftig; Wy zullen ze geen van beide tot onz geluk be¬
teven, hernam Ludeman: Dit drietal Wonder-Jaren waar van de latere Nakomelinufchap nog lang geheugen zal dragen, zullen zich door verwonderens waardige en verfchrikkelyke Gebeurtenisfen onder zommige Volkeren, zonneklaar ontwikkelen, gedurende de Jaren 1784» 1788.
en 1792 ('O r,
Over die ontwikkeling zyn zedert allerhande wanfchapen en verminkte gisfingen ontftaan , welke voor gezonde verftanden belachenswaardig zyn; Om evenwel gebeurlyke dingen die mogelyk zyn , en waar van onze tydgenoten bereids een voorlopige ondervinding hebben, niet geheel en al in de wind te flaan, zal het der moeite waardig zyn, de zakelyke en meest geloofwaardige nafpeuringen van Ludeman dienaangaande, zonder verbloeming uit de fpelonken der vergeteltheid te ontdelven: Ondertusfchen kwamen de geheimen van alle deeze Wonder - Jaren hoofdzakelyk
hieiCii) Hoe zeer de verk'aring we'k? Ludeman in zyn Leven van deeze drie beruchte IVonhr-Jaren aan zyne vertrouwde Vrienden gegeven heeft, voor onz in verfcheide opzichten een onverftaanbaare taal is; Zouden wy daerom over dit onderwerp wel enige wetenswaardige byzonderheeden die onz in geheugenis gebleven is, knnneu opdisfehen : Dan nadernaal de wouderlyke en grillige omftaudigheden van tyden die wy in dit eerfte Wonder. Jaar beieven, daar toe ongefchikt fcheinen, bepalen wy onz flegts tot het onzy^ig eu partydeloos verhaal, welke aan niemand misnoegen geven kan.
Q. 2



C 124 )
hier op uit; Dat in den Jaare 1784. zich hier en daar geweldige binne andfche oniuften openbaren zoude, welke door Itaatkun dige kuiperyen één Vreedebrcuk ten gevolge hebbende, de ichadelyke uitwerkingen door welberaamde voorzieningen nog t\die zoude worden afgekeert : Dat vervolgens in het tweede WonderJaar 1788. na één voorafgaande Bloedbad één nieuw Koningrvk m Europa zoude worden opgerecht; En dat in den Jaare j*g3 een algemeene Religie Oorlog ontftaan zoude, waar in de vrye Volkeren itaande zoude blyven, en weder tot haare vorige lui iter geraken : De tyd, en de ondervinding zullen de waarheid of ongegrondheid van dit alles onwraakbaar moeten beflisichen
VIERDE



( )
VIERDE HOOFDSTUK.
Avannmr van Ludeman met een Prophctifche Marskramer, zyne yermakelyke Vaorzeggingen op een Boere Bruiloft ; Oood van Britta Beyer, en vreemde gebeurtenis daar op gevolgd: Geleerde Bedenkingen 'ever de drie onöntknopelyke Raadzelen , rakende 'ï Menf'chelyke Gelukken , of Ongelukken op de IVaéreld, met Voorbeelden : Geneeskundige Proeven van Ludeman betoond aan één Burgermeëiter , één Rentenier, en een Zeehandelaar. Vervolgens zyne twee laaijfe JVonderlndryven , Aftrologifch Teftamcnt , Doo<i, Begrafenis , Caraüer, en befluitende Aanmerking van den Schryver.
Door de beknopte ontwikkeling van het Aftrologifch geheim rakende de drie Wonder - Jaren dezer Eeuw ,. ten befluit van het voorgaande Hoofdstuk als ter loops gefchest; zuilen denkelyk veele heethoofdige Bollen van die gelegentheid gebruik maken, om Ludeman voor één valfche Propheet uittefchelden: Ondertusfchen zoude dat dag van voorbaarige beoordeelaars vry voorzichtiger handelen , van voor eerst hun gedult op de pynbank te dellen;. Eensdeels om dat de denkwyze van één verftandjg Menfch altyd daar henen gaat, om de kwalyk geplaafte vooroordelen zoo lang op te fchorten, tot de uitkomst van zaken: door de ondervinding gebleken is : En ten anderen , om dat 'erwel degter zoort van Proprieten dan onzen doorzichtige Ludeman in onze dagen gevonden worden , gelyk het navolgende koddig Avantiuartje dat hy met een Prophetifche Marskramer in den Jaare 1752. aan zyn Huis had, op eene overtuigende wyze zal betogen..
Ludeman zat eenmaal met opengefchoven fchuifraraen in het midden van den Zomer wat adem te feheppen, toen een Avantuner'van één Marskramer hem al zingende vroeg, of hy iets kopen wilde? Britta die gelyk het meerdergetal der Vrouwelyke Sexe doorgaans wat benodigt hebben, al fchoon 'er één heirleger van Marskrameren en Verkopers van Galanterywaren dagelyks aan hun deur kwamen ; bewoog Ludeman om deeze fnaak eens met zyn kraam binnens huis te laten komen, om te zien, of hy iets van hun beider gading had.
Jan op voorgaande bevel de Marskramer binnen gelaten, en in 'de Zykamer gebracht hebbende, vertoonde hy alles wat hy bezat, en het geen volgens de ingekogte waarde mogelyk geen
q 3 zes-



( 125 )
■eeltig Gulden bedroeg; Britta voor drie Guldens aan verfchillende zoorten van Galanterywaren van hem kopende, betaalde hem in Schellingen, die hy vlak voor Ludeman op de tavel wierp : Zeggende met een vrolyk en fpotachtig gelaat tot hem, „ Indien gy „ zulk een groot Aftrologist zyt , als waar voor men u in de
Hollanfche Waereld verhemelen wil , zie daar trek voor dit „ geld myn Horoscoop, en wy zullen zien wie van onz beide de „ befte tropheten zyn!" Ludeman hier over verbaast, bekeek
hem een poos met oplettentheid; Wel Mannetje zeide hy.
gy kunt dat Geld misfehien beter hefteden ! Dat is iets dat u niet raakt', her nam de welbefpraakte Marskramer , Ik denk dat myn Geld zoo goed is als dat van een ander Op die laafte woorden met zoo veel onverfchrokkentheid uitgefproken , vroeg Ludeman al grimlachende na zyn Doopnaam en Geboorteftond; De Marshr^ mer voldeed aan deeze vraag, waar naden Aftrologist onmiddelyk
aan het werk ging. „ Wel Vrind zeide Ludeman toen hy
„ gedaan had , gy zyt tot het beroep van een Marskramer niet
geboren, Maar zoo het my toefcheind een Man van fatzoen,
die ergens een Mandag heeft begaan; Uwe overfpelige Vrouw „ is van u weggevlucht, en gy verkeert tegenwoordig met ééa „Vrouwspersoon , die hier te Lande gegeeszeld, en gebrand-
merkt is. " Dit alles is waar, beantwoorde de Mars¬
kramer.; Ik moet zeggen dat gy één bekwaam Man zyt: Maar gedoog dat ik op myn beurt zonder al die toeftel van Horoscooptrekking ook eens propheteeren mag. Deeze laafte woorden deden Ludeman, zoo wel als Britta in een hartelyk gelach uitfehateren, en men vroeg Myn Heer de Marskramer heel benieuwd, wat hy tog te
propheteeren had ? „ Niets anders was zyn antwoord, dan
„ dat deeze Jufvrouw die vlak over u zit, binnen dertien Maan„ den een Lyk zal zyn, dat genoegzaam alle uwe geheime Pa„ pieren voor u Dood verbranden zullen,(mm) en dat gy zelve „ over zes Jaren geen Ludeman meer zult zyn "
Kort daar op viel in den omtrek van Zaardam één Boere Bruiloft voor, waar op Ludeman die zedert byna veertien }aren het Huisgezin van de Bruids Vader als Geneesheer bedient'had, nevens de by de Zaardammers algemeen beminde Britta Beyer genodigt
wier-
(mm) De verbranding der bewaarde en meest geheime Papieren van ludeman is ongeveer één !aar voor zyn Dood, by ongeluk door het omvallen \an eea brandcide kaars gebeurd; fchoon zommige derzelve nog by toeval gered zyn.



(m)
wierden ; Hy verfcheen 'er in het zwart Fluweel gekleed, terwyl; Zufter Britta niet minder prachtig opgefchikt, zoo wel als Jan de Knegt, welke in een Gala Levreygevvaad was uitgedofcht, voor het oog van zes douzyn Boeren en Boerinnen eene luifteryke vertoning maakte: Zodanig, dat Ludeman aan de tavel naast de Vader van de Bruid geplaast, met ongemeene blyken van eerbied door alle de Bruiloftsgaften , die hem voor de Prins der Waarzeggeren verlieten, bejegend wierd. Ter Middernacht toen de Boeren en Boerinnen vermoeid van het Danzen, en ruim drie quart dronken waren, viel by ongeluk Kniertje in een zoort van appelflaauwte, om dat Jasper haar een kus gegeven, en het Mes tegen Kees haar Minnaar getrokken had; Hier door geraakte gelyk te denken is, alles in opfchudding, en de vreucht der Bruiloftsfeest wierd daar door merkelyk geftremt : Ludeman tot hulp van Kniertje toefpringende, vroeg of 'er in het nabygelegen Dorp niet fchieiyk een Vroedvrouw te vinden zoude zyn? want dat hy anders het werk zelfs verrichten moest. Deeze wonderfcheinende vraag veroorzaakte nog groter verflagentheid, in zoo verre dat alle de getrouwde Boerinnen welke ter Bruiloft waren, een zoort van verfchanzing rondsom Kniertje maakte, en de andere ongetrouwde Bruiloftsgaven na een bovenkamer moeiten wyken; Zoo drae het bevruchte Boerinnetje na huis» gedragen, en na verloop van anderhalf Dut tyds van een welgefchapen Zoon bevallen was, herleefde de Bruiloftsvreucht weder op nieuw, uitgezondert dat 'er niet meer gedanst nog gevochten wierd: Ondertusfchen dat men in de vroege Morgenftond Koffy met Zuiker dronk, en de Boerinnetjes braaf Amfterdamfche Koek aten, drongen de Jonggetrouwde, onderfteunt door de meefte Bruiloftsgenoten zoo fterk by Ludeman aan , dat hy hun altemaal goeder geluk zouden zeggen, dat hy zulks na dat Zufter Britta hem een wenk van goedkeuring gegeven had, niet langer weigeren kon.
Ludeman zich vervolgens aan het oppereinde van een vervaarlyke lange tavel geplaast hebbende, waar aan meest alle de ongehuuwde ter Bruiloft genodigde Boeren en Boerinnen op eene vry ftatige wyze, rondsom gingen zitten, om volgens het gebruik desDorpelingen met wydgapende monden te luifteren, na de Planeetwonderen welke hy zoude goedvinden ten hunnen opzichten optefchafven; begon met de Voornamen , en Geboortedagen van deeze talryke <;oere vergadering zorgvuldig optefchryven : Zommige van hen > die haar juifte Gehoor tetyd of vergecten, of
mis-



( i*8 )
misfchien nimmer geweten hadden, wierden uit de lyst der Aftra.
logiiche onderzoekingen gefchrapt. Na dat Ludeman met de
Horoscooptrekkingen dezer vrolyke Dorpelingen ten minften vyf quartier Uurs verlieten had , eer de zaken tot zyne volkomen rypheid gebracht waren; wende hy zich tot de nieuwsgierige en ongeduldige hoop ongetrouwde Bruiloftsgaften : En zyne vennakelykc Voorzeggingen kwamen hoofdzakeiyk hier op uit. ,; In s, de eerfte plaats , dat vier van de daar tegenwoordig zynde „ Boerinnetjes, haar in eene evengelyke vruchtbaarc ftaat bevon3, den, als aan Kniertje zoo aanftonds gebleken was, dat zy alle 5, vier van doode Kinderen zoude verlosfchen, en ook alle vier ,, met haare Vryers voor derzelver bevallingen zoude trouwen; „ Dat hy de namen van dit viertal beftruifde Dochters uit bc3, fcheidentheid zoude verzwygen, om ze niet befchaamt te ma„ maken, wel verzekerd zynde, dat zy hem dit naderhand dank „zoude weten, en na haar trouwdag hem voor die beleefde 3, ftilzwygentheid ieder met één Kinnetje Boter of belle Kazen „ zoude befchenken : Dat voorts een van de Boere gezellen, „ die hy niet wilde noemen, binnen twee Jaren tyds met één „ Mes een t Manflag zoude begaan, gelyk op zyn tyd ook gebeurt „ is; Dat één andere welgemaakte Bocregast nog een Heer van aanzien in één naburige Koopftad zoude worden, cn aldaar eene ryke en bejaarde Weduwvrouw die kinderloos was, „ ten Huwelyk zoude verkrygen: En dat eindelyk aangaande alle „ de andere ongehuuwde Bruiloftsgenoten , niets van belang te ,, zeggen viel, dan dat zy even als de Ezels tot werken geboren ,, waren , waar door zy mogelyk gerufter en gelukkiger dagen „ zoude beleven , dan hunne meede Dorpelingen. " Het jong Volk mal kanderen van verwondering een poos bekeken hebbende, flopen de één voor de andere ftil na hunne Huizen , en Ludeman voldaan over het vermaak van dit Bruiloftsfeest , keerde met Britta 's morgens vroeg weder na de zyne.
Hier op volgde wel haast de Dood van Zufter Britta Beyer die in het volgende Jaar fchieiyk aan de gevolgen eener Beroerte overleed; Een betreurenswaardige gebeurtenis voorwaar voor ƒ.#demui, welke haar niet onbevallige Perzoon, om haar doordringent veiftand, en andere inneemende goede hoedanigheden als zyn oogappel beminde: Zodanig, dat hy haar ongetwyfveld na het overlyden van zyn Vrouw Dorothea Straesburg getrouwd zoude hebben, indien zy maar de minfte gencgentheid voorden
Hu-



( 129 )
Huwelykenftaat had doen blyken. Die anderzints in allerley waereldfche wederwaardigheden, zoo ftandvaftige IVysgeer, en te gelyk daar in een zoo onverschillige en kloekhartige Aftrologist--als bedreven Geneesheer, gelyk hy met alle deeze benamingen met1 een onbetwiitelyk recht pryken kan ; gevoelde op deeze zwaare flag zyn moed ten enemaal bezwyken, en hy betreurde langen tyd één verlies, die zedert alle de fleur, en hot vermaak van zyne overige Levensdagen benam: Om kort te gaan, hy deed de géheugenis van zyne tederbeminde Britta herleven , door haar heimelyk na haar Dood door het penceel van een Haagfch Pourfraitfchilder konftig te doe'n uitfchildercn , het geen zy in haar leven altyd verworpen had te laten verrichten ; Ondertusfchen bezorgde Ludeman haar eene prachtige uitvaard, en ging zedert de meefte tyd in zyn eenzaamheid op zyn Buiteplaats te Sloterdyk doorbrengen, behalven op die tyden , dat zyne tegenwoordigheid te Amfterdam, of elders , by zyne Patiënten nooodzakelyk vereifcht wierd.
Men behoeft zich niet te verwonderen dat het gemoed van aandoennelyke en weldenkende Menfchen , vatbaar voor zulke, hartgevoelende flagen zyn ; Als iemand het zy in den Trouwftaat of daar buiten, één beminnend voorwerp de lustappel zyner ogen geweest zynde, en van wien hy oprechtelyk bemind wierd, door een ontydig Sterfgeval komt te verliezen, verwisfelen ras de vrolykheden in treurzangen : De Hartstocht die men Liefde noemt, veinst niet. Men verlevendigt aan zyne denkbeelden de tedere alléénfprakëu met het verloren voorwerp, de troosttaal in droefheid, de wederzydfche verrukkelyke 'blydfchap in waereldfche gelukken met eikanderen genoten: In één woord, die zoete en bekoorlyke omhelzingen welke de zielen en de zintuigen van een paar in één gefmplten Harten door de koorde eener zuivere Min aan één bind: Men loopt Eylaas naar de Plaatzen daar men ze het: eerfte ontmoet heeft, en men zoekt overal te vergeeffch na een ander zich zelve, welke men voor altyd verloren hebbende^ önz weder met fchrik uit zulke naare zoekplaatzen in een tranenvloed doet wegvluchten.
Vreemt was voorzeker de gebeurtenis'welke de Dood van Britta Beyer ten gevolge had; Drie of vierdagen na haare Begravenis, toen Ludeman van zyn eerfte wanhopige, droefgeeftigheid een weinig tot bedaren was geraakt, beving hem de lust, om haare Na«latenfchap en Papieren diezy fteeds zorgvuldig voor hem verborgen
R ge-



C 13© )
gehouden had, eens. natezien, als onkundig zynda aan welke Erfgenamen zy haare Klederen, en gereede Penningen door haar zuinigheid, van zyne rnildadige giften, zedert 38. Jaren befpaart, uitkeeren moest : En fchoon haare kostbare Juweelen, prachtige Lyfstoebehoren , of liever Vrouvvelyke Pronkgewaden inderdaad vry meer te beduiden hadden, dan de weinige contante Gelden, die in haar Bureau befloten waren, flond Ludeman in het doorzoeken van haare Papieren verbaast, van onder dezelve te vinden haare uitterfte wille, beboorlyk door een Notaris gepasfeert, waar by hy tot univerfeele Erfgenaam van haare ganiche Nalatenfehap benoemt wierd, en waar by gevoegt was een paar Obligatien ten lallen van twee welgeflelde Burgers van haar kennis te Amfterdam, de eene van dien groot 1200. Guldens, en de andere 800. Guldens Kapitaal; Van deeze twee Duizend Guldens had zy al acht Jaren lang, den Intrest tegen vier ten Hondert
getrokken. Ach! riep Ludeman ontroerd Uit, zoo drae,
hy dat Teftament gelezen had; Dat welgeplaast Hart heeft nog na haar Dood my goed willen doen, trouwens Britje had ook myne Erf genaame geweest, in het geval dat zy my overleeft had: Eenige dagen daar na, kwamen de beide Burgers ten wiens lallen de Obligatien1 waren , ieder voor zyn hoofd vragen, aan wien zy als Erfgena* men van Britta Beyer betaling van de Kapitalen en vdrfchenen ïnteresfen móesten doen? Ludeman haar het Teftament vertoond hebbende, wierd vervolgens als de wettige Houder daar van door beide erkend, behield haare Juweelen tot een gedachtenis, en zond alle haare Klederen aan een achter Nicht die zy te Stokholm in Zweden had wonen, ten gefchenk.
Zommige onder de befte vertrouwelingen van Ludeman welke gelyk hy, beminnaren en voorftanderen van de Geleertbeid betoonde te zyn , kwamen hem beurtelings op zyn Buiteplaats te Sloterdyk en te Amfterdam aan zyn Huis bezoeken , om de neerflagcigheid van dien groten Wysgeer, waarin het Sterfgeval van Britta Beyer hem gedompelt had , doör aangenaame en geeftige gefprekken te verdreyven; Op een tyd dat een vyftal zyner vertrouwdfte vrienden ter eerftgemelde plaatze met dat pryswaardig eogmerk zich heen begeven hadde, viel hunne algemeene redenwisfeling toevallig Over drie onöntknopelyke Raadzelen, rakende de oorzaken van V Menfchelyke Gelukken , of Ongelukken in de Waereld ! Waarvan zoo by Ludeman, als by zyne vyf diepdenkende vrienden zulke proefondervindelyke voorbeelden, voor en tegee dit
op-



( i3i )
oppervlakkig ftelzel wierden bygebracht, niet onwaardig zynde voor oordeelkundige Lezeren hier kort en zakelyk geboekitaatt
te worden. ., *n
Agtervolgens van het geen Ludeman in hoedanigheid van Ajirv ItPiu des wegen beweerde, kwam hoofdzakelyk hier op uit:
Wat is tog de oorzaak waerom zoo veele Menfchen in teunne ' handteering te gronde gaan? vroeg hy aanvankelyk ; lmmeu
geene andere,als dat men niet gebruikt het Gnoti Seauton, „ dat is, dat men die genen niet uit zyne Nativiteü der bterren ' kend, waar dat hy eigentlyk toe geboren is. Meenig een by
voorbeeld , is door het Gefternte opgeleid tot een Metze, Laar, en hv word één Schoenmaker; Daarin word het licht dei „ Natuur verzaakt , en daarom blyft hy ook een brekebeen
Een ander is geboren tot één Linnewever , en hy woid een
Goudfmit, daar word het licht der Natuur gebroken , en daar-
om word zulk één, een onnut en verdorven Mentch ; Lom-
mige geboren tot één Jurist, word één Medicus, aldaar is het ,, licht der Natuur zodanig verkracht, en uit één gerukt, dat
zulk een Menfch zeer weinig geluk op de Waereld heeft, en „ met groote moeite zyn handel dryft met andere Luidens ichade. „ Aldus worden alle Kunften, Handwerken, en Faculteiten yerbas„ terd in de Waereld uit onkunde van de Aftronomia, welke onz
leerd het Gnoti Seauton, dat is kend u zelven."
Dat is alles wel, voerde een Geleert Man die fchoon hoog bpjaard, al vry wat kundigheden, en ondervinding bezat, hem te gemoed ; Ik beken dat gy dit u vooritel waar uit geen wiskunftige gevolgen te halen zyn, zeer gemakkelyk als een onontkncpeiyk Raadzel op het tapyt brengen kan, om dat gy u bedient van Aftrologifche Bewysgronden, die wy, nog verre het meerdergetai van 't Menfchdom niet bcgrypen: Maar ik boude meer de zaken te beredenceren, op eene wyze welke alle Menfchen verltaan, en waar door het verftand in geen Doolhof geraakt. De groote zaak daar het eigentlyk op aan komt, beftaat hier m, vervolgde hy, om op natuurlyke en bewysbare gronden, voor zoo verre het Mtnjamofrelyk is , aanteionm , de 'bewerkende oorzaken van der Stervelingen Gelukken of Ongelukken op de Waereld! En deeze bepaal ik tot driederiey zoorten, gelyk ik in beide opzichten met eenige opluifterende voorbeelden pogen zal te bewyzen: Als ( i ) het goed of kwaad gebruik dat wy van de grootheid van onz vernuft maken; (2) De opvolging of niet opvolging van heilzame Raadgevingen
R 2 ia



c 132 )
jn onze Jeucht , welke noodzakeTyk fot de bewerking van het Geluk, of tot het bedryven van. onvoorzichtige flappen geleiden: En Uj De onverzadelyke en paallöoze Eerzucht van de meelte VYaereidlingen dewelke met hunne tegenwoordige fbat niet vergenoegt zynde, altyd na hooger dingen tragten, daaraan de andere kant een vergenoegt Menfch fteeds gelukkig blyft
Aangaande de eerfte van dit drietal worteloorzaken toelopende om iemands Geluk of Ongeluk, uitte werken, flaafde dezen kundige Zedenmeefter zyn ftelzel met te zeggen, dat alhoewel het vernuft dooi gaans als een eigenaartig gewrocht van het verftand aangemerkt wierd , cn daarom onaffcheidelyk met dezelve verknogt bleef, het nochtans op zich zelve befchouwd, de kern of de uitwazeming van het verftand zynde, even gelyk de fyne delen van geitookte of overgehaalde Wateren ; Dienvolgens aan eene wclbeftierde , of kwalykaangelegde gebruikmaking van het vernuft •grotendeels waare toetefchryven der Menfchelyke voordelige cn aadehge .Lotgevallen op de Waereld, voornamelyk wanneer in het laafte geval, de wetten der zcdc!vkfef,deuchden daar doof gekwest wierden-. Het is wel waar, dat men algemeenlyk onderfteld dat meesttyds de fchranderfte vernuften deYchadelykfte werktuigen in de Maatlchappy zyn, maar dit is een ftelregel welke ten opzichten van zorumige gegrond, en ten aanzien van andere valfch kan \vezcn. Om de proef zeker te nemen, zal men by voorbeeld .in ëen jongeling die pas de kinderfchoenen verlaten, en iets of wat tot Jaren van onderfeheid geraakt is, het vernuft uit de bewolking van het verftand zien uitftralcn, op gelyke wyze als -zomtyds de Sonftralen uit het midden van één benevelde Lucht doorbreekt; Als men verder alle zyne gangen zorgvuldig nafpeurt rzal men ras ontdekken, hoedanig hy met zyn vernuft werkzaam is, datbis te zeggen, of hy'er een goed, dan kwaad gebruik van < maakt rEn men zal vervolgens bevinden, dat die zelfde Jongeling door een welbeftierde aanlegging van zyn annwasfehend vernuft naderhand zyn Geluk (. voor zoo veel van één Menfch afhangd ) ■ onfeilbaar^ bewerken zal; Daar iemand van de grootheid van zyn vernuft één misbruik makende , altyd met rampen te worftelen heeft, en fteeds ongelukkig blyft, gelyk in ontelbare menigte v?n Dichters, Schryvers, Schilders, én meer andere uitmuntende Geleerden > en vernuftige kunftenaren , welke de werkmeefteren van hun eige ongeluk geweest zyn , oogfcheinelyk gebleken is.
Niet.



C 133
Niet minder gewichtig is de tweede oorzaak die invloed ter bewerking van de Óéiuklun of Üngetükketo der waeix-ldlingen heeft, ondanKs de wulplche jeuchc niet alleen , maar veeltyds ook bedaarde Menfchen daar zoo onbezuist over heen flappen als één Haan over de heete kolen; Nameiyk de opvolging of niet opvolging van goede en heilzame Raadgevingen die wy in onze Jonkheid het zy van onze Ouders, en bloedverwanten, het zy in de Mannelyke Ouderdom van eerlyke, en oprechte, welgezinde Vrienden ontfangen, en welkers uitwerkzelen, beide ter bereiking van de Gelukftaat , of van deerniswaardige onheilen , noodzakelyk als krachtwerkende behoren te worden befchouwd : En geen wonder! Want waar komt het tog anders van daan, dat men alle verkeerde flappen in weerwil van goede raadgevingen bedreven ,. te laat betreurt? Daar integendeel zulke Perzonen vatbaar voor wyze of voorzichtige aanradingen geweest zynde, en dezelve ter bekwamer tyd opgcvolgt hebbende , het toppunt van geluk beklommen, en met volmaakte uitilagen alle derzelver Waereldfche ondernemingen bekroont hebben gezien. Hoe vcele ongelukkige flachtofferen hebben in de renbaan van hunne levenslopen niet jam* merlyk geftruikeld,door goede Raad van belangelooze Raadgeveren onbedaciit in den wind te ftaan! Men heeft ergens een braaf Meisje die tegen de raad van alle haare Bloedvrienden, met één Deugeniet getrouwd was, weinige Jaaren geleden, haar zelve uit wanhoop zien verdrinken ; Een andere uit die zelfde bronwel in yroegertyd het Treurtoneel der Booswichten zien betreden-, fchoon hy in de allergelukkigfte omftandigheden geweest zynde, hem het bedryven der misdaden niet wilde laten ontraden : En men beleeft eylaas nog de tyd , dat één Beminnaar der Wetenfchappen, dieaireede in de Geleerde Waereld een Naam verkregen had, door het niet opvolgen van de raadgeving zyner deuchtzame Huisvrouw, zich zeiven volftrekt ongelukkig gemaakt, en die onbezonne ftap, Jaren lang in den kerker betreurt heeft gehad. . Onverzadelyke Eerzucht, gepaart met eene paalloze drift om tot hooger ftaat in de Waereld te geraken, en nimmer met zyne tegenwoordige omftandigheden te vreede te zyn, is de laafte Postbiode die onz de voorlopende tyding der aannaderende Waereldfche Ongelukken aankondigt, terwyl ondertusfchen één vergenoegt Menfch fteeds gelukkig blyft , volherde de fprekende Phuojoopn tot de Sloterdykfche tavelvrienden van Ludeman te redenkavelen; Daar worden onder. alle. zinfpelende fpreuken geene gevonden die
R 3 bc»



C 134 )
beter fteek houdè, dan de oude fpreuk, Hoogmoet komt nor den Pal! En zeker ook, de waarheid hier van, die zedert önheuge Jyke ryden op eene onwederfprekelykg ondervinding gegrontvest is, heeft geen vervvonderaren benodigt; als men Hechts wil gade Haan , dat zulk flag van eerzuchtige Waereldlingen over het algemeen genomen , het flegtfte deel , en de onnuttigfte werktuigen van de Menlchelyke Maatfchappy uitmaken: De meefte derzelve welke hun geluk op de puinhopen van een anders ongeluk zoeken te bouwen , en een kuil graven waar in zy het eerfte ncderftorten, ondergaan veeltyds fchipbreuk, en verbryzelen hunne Gelukftaat tegen de klippen van eene bedoelende grootheid t welk noodzakelyk de oorzaak van hunne val bewerken moet' Aldus heeft men m deeze Eeuw half vergoode Hovelingen en Vorftelyke Gunrtelingen zonder verdienften, en ontbloot van alle roemwaardige hoedanigheden, tot uitblinkende waardigheden zien fteigeren, welke door de flikkerende luifter van de grootheid van haren ftaat verblind, en in 't vervolg na nog meerder hoogheid gehaakt hebbende, gebuiteld zyn; Overgelukkig dan zodanige Men lchen, welke m den Burgcrftaac ieder met het zyne vergenoegt zyn, en die zich onthouden van alle die beflommerinj-en, devruchten der bedeehngen aan hun gefchonken, welbedachtelyk aanleggen ten voordeele van hun zelve, en van één Maatfchappy waar van zy voorde befte Leden moeten gehouden worden
T?^%yrue ïad d£; ,R,edenaar gefproken, wanneer Iemand van het Gelelfchap de vryheld verzocht, deeze bekleede oorzakenrakende de onöntknopelyke Raadzelen van der Menfchelyke Gelukken of Ongelukken op de Waereld , met overtuigende Voorbeelden te mogen verzegelen; Men bewilligde algemeen in het voorftcl van den Heer S * * voorbehoudens dat aan de Gastheer Ludeman vry» gelaten wierd, zyne Aftrologifche wederleggingen na welgevallen daar tegen te maken.
Het verhaal van den Heer 5 * * dat een bereist Man was", begon met de zonderlinge Hiftorie van één vermaard Toneelfpeefc oer, welke hy verklaarde gezien te hebben, en die behalven uitmuntende bekwaamheden in zyn beroep, een weergalooz Schrander vernuft bezat ; Hy was een geboren Fransman en noemde zich La Pierre: Aan de eene kant zeide S * * maakte hy een misbruik van zyne Geeft vermogens, terwyl hy een volflagen Lof b< 1 was, en aan de andere kant beftond zyn Caraóter in eene onhebbelykc trots, waar-door hy buiten den kring van zyn Toneelberoep
fcheen



C '35 )
jfeheefi te willen fpringen. Hy kwam aan het Hof van één zeker voornaam Duitich Vorst, daar men hem wegens zyne ongemeene talenten met een Jaarwedde van vier Duizend Ryksguldens befchonk : In het midden dezer gelukkige omftandigheeden wierd La Pierre door welmenende Vrienden aangeraden gebruik te maken van een gelegentheid die zich aanbood, om een voordeehg Huwelyk te doen met een bemiddelde Weduwe die behagen in zyn Perzoon gefchept had, dog terwyl hy met grootfcher denkbeelden bezwangert ging, en Hechts beoogde om op een luiftervke wyze fortuin aan het Hof temaken, floeg hy dien voorflag hoogmoedig van de hand : Het gelukte La Pierre inderdaad kort daar op de vrye toegang te verkrygen tot de eerfte Staatsbedienaar wiens vermogen by den Vorst onbepaald groot was, en die hem zyn voorfpraak ter bezorging van één aanzienelyke opengevallen post beloofde; Dan aangezien La Pierre intusfchcn zich in eene gemeenzame Minnenhandel met de Gemalinne van den eerfte Minifter gewikkeld had, en op een zeer onbefehaamde vrypoftigheid met die Dame was betrapt geworden , wierd dè vernuftige , dog trotfche Toneelfpeelder veroordeelt om gedurende zyn leven als Slaaf aan de Veftingwerken in een verafgelegen Ryksfrontierftad te arbeiden. . . _
Diergclyke voorbeelden voldoen my weinig zeide Ludeman,
de Heer S* * in de reede vallende; Men moet de uitkomften " der zaken niet altyd van agteren befchouwen, maar door de " regelen van de Sterrevoorzegkunst van voore weete te bepa" len- Want'buiten dat valt het waarlyk gemakkelyk, gevolgtrek" kende befluiten na onze willekeur te maken ; Ik zal u een ! beter voorbeeld ter opheldering van de ftof die wy berede, neeren, gaan verhalen, welke myn gewezen Leermeefter Zun, terbach met één Student te Jena in Saxe gebeurt is,_en die „ alle duifterheid aangaande de voorwetelyke oorzaken van iemands „ Geluk of Ougeluk op de Waereld opklaren zal." '
Ludeman vertelde vervolgens dat een arm Student te Jena, zynde herkomftig uit Polen en Rablowski genaamt, wiens Vader ais Luytenant in een Veldflag tegen de Turken onder aanvoering van den dappere Veldheer Soebieski te fneuvelen kwam, toen dezen Jongeling den ouderdom van elf Jaren bereikte; Hy wierd 15. Jaren oud zynde na Saxe gezonden, en op koften van den overleden Koning SianUlaus op zyn agtiende Jaar te Jena ter Studie in de Medicynen befteld: Alle de Hoogleeraren verwonderde



( 13°* )
zich niet minder over de vlugheid van Geest van de jonge Ra. blow ski, dan o<'cr zyne n..derigneid, cn de zuinigheid zyner Levenswyze. Men zag hem gedurende vyf Jaren dar hy te Jena Studeerde, geen Gefellehappen van Studenden, nóg Schouwburgen, of enige opënbaare vermakelykheden van de Jeucht bj wonen, levende fteeds als een Kluizenaar op zyn Kamer , verflaaft aan bet onderzoek der Weienlchappen waar van hy waarlyk een Beminnaar was ; Ondertusfchen blonk in al zyn gelaat een zoort van treurigheid uit, waar van niemand de oorzaak wist.
Het geviel dat 'er ter gelegentheid van de Jaarlyklche aanftelling van een nieuwe Retlor Magnificus, volgens gebruik door deze! ven ditmaal een Philofophifche Reden voering gedaan wierd Over de zekere kenmerken van de CaraÜers der Metfchen, .die zich oppervlakkig in hunne Phifonjotnien of Aangezichten vertonen, dat den hoogberoemde Zünterbach aldaar tegenwoordig, by geval zyn Ogen Boeg op de jonge Rablowski, die hem niet geheugde immer onder de Studenten gezien te hebben, en meenende in zyn Phifonomie iets ongemeen te ontdekken, op grond van zulk eene losfc verbeelding, hem naderde, en beleefdelyk verzocht dien Namiddag eens aan zyn Huis te willen komen, aangezien hy hem een zaak van belang te zeggen bad; Rablowski verfchoonde zich hier van heel koeltjes, zeggende dat zyn tyd te bepaald was: Zünterbach liet het voor die keer daar by bcruften, dog onder de hand vernemende het Huis alwaar dezen Poolfche Jongeling zyn Kamer had, ging hy hem den aanvolgende Morgen voor Sonne opgang een bezoek geven Rablowski verwondert over zulk een ontydig bezoek, van een Man die hy wist dat de Naam wegdroeg van een der eerfte Geleerde van de Academie van Jena te zyn, ontfing hem niet zonder verlegentheid, dog echter met al'e tekenen van eerbied; Toen de plichtpleging van zyn kant gedaan was, plaaste Zünterbach zich op een ftoel vlak over hem, en verzocht hem vriendelyk te vergunnen dat hy zyn Horoscoop eens trekken mogt, tot welk verzoek hy zeide byzondere reden te hebben : Rablowsli met een treurig gelaat en een diepe buiging hier in bewilligt hebbende, begaf den groten Aftrologist hem terftond tot het onderzoek van zaken, ten opzichten van dat gcene hy meende nit de Phifonomie van deezen Student ontdekt te hebben.
„ Ik heb my niet vergist Myn Heer in uwe gelukkige Phifonomie „ zeide de Geleerde Zünterbach oiimiddclyk na hy zyn Horoscoop ., getrokken had; Daar ftraalt iets Vorftelyks in u weezen door,
"„ waar



( 137 )
„ waar meede myne Aftrologifche bevindingen volkomen overéénftemmen: Tronwens gy weet dat uwe Moeder één Poolfche ,, Gravinne vaa Vorltelyk bloed is, dat gy een ipeelkind zyt,
,, en dat de gefneuvelde Luitenant u Vader niet is geweest.
„ Hoor verder wat ik u te zeggen heb Rablowski! vervolgde hy, ,, Gy zult zelfs uwe Moeder uit de Gevangenis verlosfchen, , en naderhand onder uwe eige Naam ten verwondering van „ ganfeh Europa een groot Man in u Vaderland worden: Onder,„ tusfchen radde ik u deeze drie zaken. Voor eerst, dat gy by ,, aanhoudeniheid u maar nederig gedraagt ; ten tweede, dat gy „ één goed gebruik van de fcherpzinnigheid van u vernuft maakt: „ En ten laafte, dat zoolang gy Rablowski blyft, gy nimmer den „ ftaat van uwa zaken aan niemant openbaard, ten einde u Per,,'zoon buiten levensgevaar te houden." De gevolgen hebben inderdaad deeze merkwaardige Voorzegging in alle opzichten bewaarheid gehad,- Want. in den Oorlog tusfchen Pruyzen, het Huis van Ooftenryk, en Saxe zich in den Krygsdienst begeven hebbende, kreeg hy gelegentheid de ongelukkige Gravinne zyne Moeder met zyne onderhebbende Manfchappen met de wapenen in de hand uit de kerker te halen : Vervolgens kwam Rablowski onder de Regering van Frederik Augustus Keurvorst van Saxe bereids in groote aanmerking, en toen de Graaf Stanislaus Augustus Poniatowzki den Poolfche Throon beklom, bekleede hy te IParfchouw onder zyn rechte familie naam eene luifteryke Staatsbediening: Na zyn overlyden, zyn beide zyne Zonen Frederik, en Gustaaf in dienst van Rusland overgegaan, en een derzclve is onlangs aldaar als Kolonel van de Infantery overleden.
Het ganfche Gefelfehap moest éénparig bekennen, dat de Proef ter bepaling van het Geluk van den zogenoemde Student Rablowski, voor derzelver gebleken uitflag gedaan, by uitftek fraay, en veel beter was, dan die den Heer S * * van de Toneelfpeelder La Pierre tot Staving van het beredeneert onderwerp had bygebracht: Men befloot daar op ter voorkoming van alle langwyligheid, van het verhaal der verdere voorbeelden welke men nog in de koket had, plotzelyk afteftappen, en maar alleen blotelyk te onderzoeken wat men eigenaartig door de benaming van Waereldfche Gelukken, en Ongelukken verftaan, of niet verdaan moest.
Wa't noemt het gros van 't Menfchdom huidendaags niet al Gelukken of Ongelukken ! hervatte de kundige Redenaar die eerst gefproken had; Welke wanfehapen en kreupele begrippen vormen
S zom-



C 138 )
zommige denkeloze waereldlingen veelmalen niet van deeze tweeledige benaming ! Men neemt' het woord Geluk en Ongeluk zoo met betrekking tot de Perzonen, alsjopzichtelyk tot de zaken, niet zelden in een oncigentlyke zin waar toe het niet behoord; Kom aan! iaat onz dit bedenkelyk verfchilftuk eens in zyn ge. wricht vatten. Zal men by voorbeeld het één Geluk noe¬
men, als Iemand hondert duizend Guldens erft of uit de JLoterey
trekt: Ja zekerlyk, zal men zeggen; Ik zeg zekerlyk
Neen, als die Iemand een Dobbelaar, Dronkaart, of een Ligremis van zyn beroep is, die dat verkregen Geluk naderhand door zyn ongebonden gedragingen verkwist , zodanig dat hy weder tot armoede geraakt : Aldus zal men het misfehien één beklagenswaardig Ongeluk noemen, wanneer een Jongman van een zedelyk goed gedrag, van deftige afkomst, en daar by van zulke bekwaamheden welke vol ftaan om na zyn Haat ordentelyk zyn brood te winnen, fchier alleen uit belanghebbende inzichten met een oud, lelyk , en kwaataartig Morfebel van een Wyf van 72. Jaren trouwd, om deelgenoot te worden van een paar tonnen Gouds die zy bezit, dog welke huisplagende Xantippe, of liever onbekoorlyke Majombe fteeds dagelyks zoo geweldig den beest in huis fpeeld, dat den geldgierige Echtgenoot zyne levensdagen daar door ondragelyk worden gemaakt; Ik zeg rond uit, dat dit geen Ongeluk, maar Loon na werk kan genoemt worden, ter oorzaake dat de jonge Man die zich vrywillig en opzettelyk in het Net verltrikt heeft gehad, met een Vrouw van zyne jaren en humeur, fchoon onbemiddclt, getrouwd zynde, waarfchynlyk gelukkiger
en vergenoegder dagen had kunnen flyten. Die onderstellingen
gaan altyd niet door Myn Heer, viel de Rechtgeleerde van W * * * (mogelyk om dat hy een kwaad Wyf had} hem in de reede; Men behoort hier één aanmerkelyk onderfcheid te maken, tusfchen Gelukken en Ongelukken die by toeval, dan wel door eige
Ichuld, of Menfchelyke bewerking gefchiede : Dat is zoo,
hernam de oude Wysgeer, en op die wyze zullen wy ras in eene fchuid geraken. Want het maakt voorzeker een ongemeen verfchil in de Menfchelyke Lotgevallen, of iemand de eige oorzaak van zyne overkomende rampen word, dan of hyze buiten zyn toedoen ondergaat, en het zoude waarlyk met het gezond verftand niet byfter ftroken, als men deeze algemeen erkende grondwaarheid, en hemelbreed verfchillende onderfcheiding vermetelyk door eene onbewysbare ftelregel wilde gaan betwilten; Daarom zullen
ge-



( 139 )
genoegzaam alle weldenkende en onbevooroordeelde Menfchen het
wezentlyk voor een beklagelyk Ongeluk aanmerken, als een eerlyk en riaaritig Koophandelaar buiten zyn fchuld, door Zeeflagen of andere onvoorziene onheilen, genoodzaakt word een Bankbreuk te moeten begaan, of dat zyne Pakhuizen en Goederen by toeval al was het flegts door onvoorzichtigheid afgebrand zynde, hy 'hier door tot eene behoeftige omflandigheid vervald : Maar aan de andere kant, kan men het genendeele de naam van Ongeluk geven, in het geval dat iemand moedwillig van zyne vryheid berooft, wegens zyne losbandigheden in de Gevangenis geworpen word, om dat hy de waarde van de vryheid niet op zyn prys gefield, of ten minllen misbruikt heeft gehad, en het misfchien voor zulk één, veel eer als een zoort van onwaardeerbaar Geluk behoort te worden aangezien , van ter verbetering zyner
zeden, enige tyd opgeQoten, of Maatfchappyloos te blyven.
Des^elyks is het ook met de Gelukken gelegen, welke als zodanig flegts alleen die benaming in volle nadruk verdienen, ten opzichten van Perzonen, die dezelve niet alleen door haare lofvelyke hoedanigheden waardig zyn, maar die 'er tevens een wettig gebruik van weten te maken; Integenftelling van zulke waereldlingen die ze voorbedacht misbruiken , als voor welke het geen Geluk na de letter eigentlyk kan genoemt worden : Zoo zyn by voorbeeld bedeelingen van ryke verftandsgaven, of zeldzame kun. dikheden voor een Booswicht van beroep, als geen zonderling Geluk te waarderen, maar als een gefchenk dat zyn verderf verhaalten zal, en van even gelukkige uitwerkzelen zyn de rykdommen by een verk witter, die te post na de armoede of het Gasthuis fnelt. Hier meede wierd dit volgeeftig tavelgefprek voor dit* maal befloten , onder algemeene toeltemming, dat' de leydraden tot de Menfchelyke Gelukken of Ongelukken op de Waereld, buiten tegenfpraak on'óntknopelyke Raadzelen bleven.
Men zoude merkelyk te kort doen aan de verheeven denkwyze van Ludeman, door te onderftellen, dat hy zedert het grievend Sterfgeval van Bmta Beyer gyne meest Artzenykundige bezigheden verwaarloost heeft gehad'; Het is daar zoo verre van daan, dat wy ter onderfchraging van zyne geruchtmakende beroemtheid, het ryk toneel van zyn Levensloop zullen gaan {lofveren met het verhaal van de volgende Geneeskundige Proeven , aan één Burgermee/Ier, één Rentenier, en één Zeehandelaar verricht, en die de goedkeuring van Inboorlingen cn Buitelaaderen heeft weggedragen.
S 2 De



( H° )
De eerfte dezer drie bewonderde Proefftukken waar door het School van Galenus met Eerkranzen bevlochten wierd, gebeurde volgens de juifte tydrekening die daar van nog voor handen is ™ het begin van den Jaare 1754. In de Maand April van dat. zelfde Jaar , wierd Ludeman door een Lyf knegt van één voornaam Lid van de Regeering der Stad Amfterdam één Brief behandigt, welkers kortbondige Inhoud flegts het volgende behelsde,
Myn Heer Ludeman!
Myn Neef de Heer Burgermeester R . . . te J * M * in Noord." holland in een gevaarlyke krankheid geftort, en genoegzaam tot op de Beenderen uitgeteerd zynde,. word gy van wegen Mevrouwe deszelfs bedroefde Huisvrouwe ten aller vrienddykfte verzocht, u zoo fpoedig mogelyk ter zyner herftelling derwaar ds- te begeven; onder verzekering van eene vergelding evenreelig de gelukkige uitftag welke uwe kunsj en vlyt ten zynen opzichten hebben zal: Immers van volkomen fchadeloosftelling en vergoeding zoo wegens uwe reiskoften, als verzuimde tyd. Ik voege myn verzoek by die van myne Nicht,. en verblyve <Sf c. %
Op zulk eene beleefde aanfehryving van één aanzienlyk Regent zyner woonftad, maakte Ludeman. ongeacht de talrykheid zyner Patiënten te. Amfterdam, en van derzelver Nabuurfchap, geen de. minfte zwarigheid den aanvolgende Morgen heel vroegtydig meteen afgehuurd Rytuig na Noordholland te vertrekken; By zyn aankomst in de Stad A* M*' wierd hy door de Burgermeefters Vrouw een zeer minzame en verftandige Dame , gelyk ook door haare beide Zonen, en Dochter heuzelyk verwellekomt, en vervolgens in de Ziekekamer van den Paticnt geleid..
Na behoorlyk onderzoek aangaande de oorzaak waar uit de ongeneeslyk verklaarde ziekte van den bedlegerige Patiënt voort. Sproot, gedaan te hebben, Schudde Ludeman onder het bezichtigen van het Water, verfcheidemaale het hooft; De kranke Bur* germeefter zulks als een ongunflig voorteken ter zyner herftelling aanmerkende, vroeg met eene benaaude ftem, of 'er dan geen raad voor hem was, en of hy fterven moest ? Ludeman beantwoorde koeltjes, dat hy kon fterven, en blyven leven, zoo als hy wilde: De Patiënt over deeze dubbelzinnige uitdrukking gevoelig geraakt, vraagde hem andermaal met enige verftoortheid of hy den Spot met hem dreef—- Ik heb. veel eer reede van te
ge-



( 141 )
geloven Myn Heer hernam Ludeman , dat ik hier ontboden ben met het oogmerk om my een fpéelbal van befpotting te doen
Zyn; Ganfch niet, viel Mevrouw zyne Gemalinne in de
reede , gy ziet wel dat myn Man hem in één flechte toeftand bevind, en dat hy geneesmiddelen voor zyn dodelyke kwaal nodig heeft. Ludeman weigerde ondertusfchen volftrekt de Zieke enige Medicamenten voortefchryven ten zy hy alvorens zyn Horoscoop getrokken had ; De Burgermee fier daar in ten laaften nolens volens bevvillicht hebbende, begon Ludeman zyn werk als Aftrologist, alvorens hy voor de zaak als Geneesheer uitkwam: De Horocoop getrokken zynde , floeg Ludeman van blydfchap zyne handen al klappende in malkaar, en bloes het kaarslicht uit, zoo dat de Burgermeefters Vrouw meenendc dat hy gek wierd, van fchrik uit de Kamer vlood:
Wat drommel Vent zyn dat voor parten V vroeg de Patiënt in eene blakende gramfchap, ter zeiver tyd grypende na een Rotting die altyd naast zyn Ledikant ftond, dog die hy door den donker niet vinden kon,- Terwyl hy daar meede bezig was, fchopte Ludeman een klein taveltje met Porceleingoed voorbedachtelyk met zyn voet omver, 't welk de toorn van den Burgermeefler nog meer ontltak, zoo dat hy al vloekende en razende om licht fchreeüwde: Op dit geroep kwam Mevrouw zyne Gemalinne, gevolgt van een Lyf knegt dragende twee brandende kaarzen, al fchoorvoetende weder in de Kamer, en een groot" gedeelte van de Porceleinfabriek op de grond aan Hukken en brokken ziende leggen, keek zy zoo nugteren als een Vrouw die zes weeken uit kraambewa-ren is geweest; Intusfchen fchold haar vergramde Gemaal Ludeman wakker de huid vol, en bedreygde hem met geweld door zyr.e Bedienden uit zyn huis te doen zetten , indien hy zig niet fchieiyk
wegpakte. Zyt gy dan Boos Myn Heer? vroeg Ludeman
al fcherzende; Wat fe'ldrement kaerel durft gy dat nog vragen!
b'eet den Patiënt hem vry vinnig toe : „ Wel dat is goed
„ dat gy degelyk Boos zyt, hervatte Ludeman meteen grimlach; „ Ik heb ook getrouwelyk myn best gedaan om u kwaad te maken, ,, want ik ontdekte uit u Horoscoop dat dit het eerfte kenteeken ,, van uwe geneezing moest zyn : Gy hebt vervolgde hy zeven „ zogenaamde Doodwurmen, ieder van een half el lang in u Lig„ haam, welke u Ingewanden af knauwen , en vergruizelen. Dit' „ is de oorzaak van uwe uitterende kwaal, en het zou haast „ met u Leven gedaan geweest zyn , maar nu kan ik u voor
S 3. ,f eerst £



( I*« )
„ eerst nog redde , als gy my vier zakken Sesthalven, of elf » Hondert nieuwe of oude Caroli Guldens (dat komt 'er juist „ niet op aan) als meede vrye reiskoftcn heen en weder na het „ verrichten dezer kuur belooft te zullen betalen." Aanftoncs floeg de Burgermeefteren zyn ontftelde Gemalin de koop toe; Men vroeg hoe veel tyd hy nodig had, om de zeven Doodwur-
méh te verdry ven? „ Drie dagen zeide Ludeman, en als
„ die verdreven zyn, zult gy langzamerhand weder tot uwe voof„ raalige gezondheid geraken, en zoo vet worden als een Noord„ hollandfche Os : Ik zal u tot dat einde, ging hy vervolgens „ voort, aanvankelyk één fpoegdrank doen gebruiken, waar door „ drie van deeze zeven doodknauwende fnaken uit u keel zullen „ komen vliegen, twee andere moeten door uwe beide neusgaten
gedreven worden, en uit ieder van uwe ooren moet 'er ook „ één komen." Dit gefchied zynde, genas de Burgermee fier inderdaad na verloop van negen Weeken door middel van andere Medicamenten die Ludeman hem naderhand ter zyner volkoomen herftelling voorfchreef; Zodanig, dat na men wil, hy een zwaarlyvig Man geworden zynde, hy Ludeman hoewel niet lang daar na, nog overleeft heeft: Hy kwam zyn Geneesheer zelfs alle Jaren op de Buiteplaats te Sloterdyk enige dagen 'bezoeken, en vereerde hem voor die wonderkuur boven de bedongen vier fakken Sesthalven een Japans Porcelein Servië* van groote waarde.
Een Rentenier die zederj zeftien agteréénvolgende Jaren half beroerd in zyn tong geworden was, waar door hy ftamelende fprak, en boven dien met nog meer andere ongelukkige toevallen sukkelde, kreeg ten laaften ter verzwaring van alle deeze drukkende rampen, de kanker in zyn bovenlip, het geen binnen minder dan anderhalf Jaar tyds na verfcheide fneidingen ondergaan te hebben,' zodanig verflimmerde, dat alle Geneesheeren en Hcelmeefteren welke daar by gehaalt wierden, de laafte kwaal incurabel, of ongeneesbaar verklaarde; men befloot eindelyk toen men geen uitkomst meer zag, Ludeman te ontbieden: Deeze iets van dit geval by gerucht gehoort hebbende, liet door zyn Knegt zeggen, dat hy niet te huis was. De volgende Morgen heel vroeg kwam één tweede Boode hem van wegen de Rentenier vriendelyk verzoeken , dat hy tog fchieiyk daar komen zoude, onder belofte van mildadig beloont te zullen worden ; [Ondanks deeze vleyende toezegging, antwoorde Ludeman dat hy geen tyd had, want dat hy na verloop van een paar Uren na zyn Buiteplaats



v 143 )
ging, en niet voor overmorgen avond in de Stad te rng kwam: Eer het Uur verfchenen was, komt een K>uyer met overhaafting aan zyn Huis lopen, meedebrengende een verzegelt Briefje van de Zufter van de Rentenier, waar by hy verzocht wierd, tog niet uit de Stad te gaan, maar fpoedig na de kwalen van haren ongelukkige Broeder ter zyner gerustftelling te komen zien, of 'er nog hoop van herftel voor hem overfchoot, met by voeging dat het op geen geld aan zoude komen, indien hy kans zag hem te genezen , kort om, dat hy maar te cysfchen had. Ludeman die zedert het overlyden van Britta Beyer, doorgaans des Morgens gemelyke bumeurs vlagen had, berichte op de laafte boodi'chap, dat eer hy een voet verzette, men hem met een Huurkoets diende te doen afhalen , en alvorens vyf Goude Ryders in voorraad zenden moest , niet voor de vifite , nog voor de Geneeskuur, die misfehien bewcrkftelligd zoudj worden, ingeval die plaats hebben kon; Maar als een Geldboete die men hem verfchuldigt waare ,om dat men hem als één verschoppeling het laast gehaald had, in een tyd dat alle de andere hoogvliegende Kwakzalveren hem verlieten, en in de Pekel lieten zitten: De Rentenier voldeed terftond aan deeze dubbelde eyfch , en zond hem vyf Ryders en een Huurkoets, met welke Ludeman zich vervolgens ten zynen huize begaf.
Aldaar gekomen, befteede hy een groot half Uur met alle de Gebreken van den Patiënt van het. hooft tot de voeten te onderzoeken zonder dat hy een woord fprak ; Dit verdroot ten laaften de Zufter van den Rentenier, die niet alleen de 70. Guldens in voorraad gezonden, aireede inwendig begon te beklagen, maar beter tong hebbende dan haren Broeder, volgens het Vrouwelyk zwak onmogelyk langer zwygen kon : Wat dunkt, u
Heer Ludeman van myn Broeders kwalen? vroeg zy ongeduldig; „ Wat zou ik 'er van 'denken myn goede Jufvrouw was zyn ant„ woord : Als wy levendige Vleermuyzen genoeg kunnen kry„ gen, zal ik de Tongberoering wel weg krygen, en wat de Kanker
betreft, die is nog zoo erg niet, of ik zie kans in twee of „ drie Maanden dezelven te geneezen, dog onder beding dat men „ my voor alle deeze hulpmiddelen net vyf hondert Ducaton„ nen met één of twee koppen dat is my om het even, of an„ ders drie Hondert Hollandfche Ducaten betalen moet." Jufvrouw Goverdina die hoog zuinig was, meende van fchrik te bezwyken over zulk eene ongehoorde eyfch, en had ter befparing van
dat



( 144 )
dat geld misfchien liever gezien, dat haar Broeder de Moord geftoken had j Ondertusfchen gav de martelende Rentenier aan Ludeman een wenk, dat hy-zulks inwilligde: Agtervolgens dit beding gefchiede de Operatie driemaal daags met een levendige opgefpouwde Vleermuis, waar meede de tong van den Patiënt telkens omwonden wierd, en door middel van welke in 21. dagen tyds. de beróertheid verdween, óp een wyze dat hy zyn volkomen ipraak zonder byblyvénde ftariielln'g weder bekwam' Vervolgens beltreek Ludeman na eene kleine fncitling, de voorlip van den Rentenier met afgetrokken vocht van Arjenicum of Rottekruid, en beval hem twee Eyerlepeltjes van dat welgeprepareert vergift daags intenemen, waar meede hy na 68. dagen tyds ook de Patiënt van de Kanker genas, (nn)
De laafte der drie Geneeskundige Proeven betoond aan één Zeehandelaar verüomde de grootfprakigePatronen van de Artzenykraam , en vlechte eene nieuwe krans aan de zegenvierende Eerwagen van Ludeman ,■ Zie hier de echte omftandigheden hoedanig °dit geruchtverwekkend kunstbcdryf, ingevolge meest alle de overéénftemmende verhalen zig toegedragen heeft.
In het midden van den Zomer dat na het gebruik der Amft erdammeren het Jaartydpcrk inviel, dat het zogenaamde Admiraalfchap gefchieden- moest, en by welke niet min luifterlyke dan vermakelyke plechtigheid gelyk bekend is, de zilverblinkende Amstelftroom met ontelbare menigte Zeiljachten, en Booten als bedekt is, gebeurde het dat een voornaam Zeehandelaar, als een liefhebber van die fraaye uitfpanning, dezelve willende by wonen , ontier het zeylen by ongeluk uit zyn Jacht in den Amftel viel, en door een dicht byzeylende Boot genoegzaam half verbryzelt wierd ; Men haalde hem voor dood uit het water, hy wierd door vier Mannen na zyn Huis gedragen , en vervolgens zoo zacht mogelyk te Bedde gelegt: Goede raad was hier duur, want behalven dat de Patiënt geen de minfte tekenen van leven gaf, zoo waren zyn Hooft, Armen , en Beenen , gelyk ook zyne korstbeenderen zodanig gekneust, dat twee Heelmeefteren hem opgaven; Hier opvolgde twee yfelyke Blocdfpuwingen welke de doodkreet van
den
j;^/nn^flHet £°h(!»gtmy over weinige Jaren geleden, ten verzoeken van één beroemt llcelmeefter en Operateur van den Steen, een klein Traiïaatje over het gebruik van de Arjentcum ter genezing van de Kanker vertaald te hebben, waar uit bleek, dat zommige Proeven in Frankryk wonder wel gelukt, dog (zoo ik vermeen) de meelte hier te Landen mislukt waren.



( H5 )
den Zeehandelaar fcheen aantekondigen, wanneer Ludeman op het fterk aandringen van iemand van de Familie derwaards ontboden, en ter zyner behoudenis met een Rytuig in alleryl van Sloterdyk af ge haalt wierd.
Ludeman welke voorheen het Dochtertje van den Zeehandelaar in de Kinderziekte hedient had, betoonde hem volvaardig tot zyne hulp, en flapte zonder uitflel in het Rytuig, waar meede hy zich ter beflemder plaatze deed voeren ; Onmiddelyk by zyn komst aldaar de Patiënt naauwkeurig befchouwd hebbende . gebood hy dat men hem moedernaakt ontkleden , en vervolgens aldus in een warm gemaakt Bier-azynbad voorzichtig werpen, en één quartier Uurs lang daar in laten zoude: Zulks op zyn bevel gefchied zynde, ging hy tot de wonderbare Proef, die een verbazende .gelukkige uitflag gehad heeft.
De Zeehandelaar uit het Azynhad gehaalt zynde, wierd 'er een Bed van Kamillebloemen op uitdrukkelyke last van Ludeman voor hem vervaardigt, waar op hy flapen moest; waar na hy zelfs met de uitterfte zorgvuldigheid het verband deed van de kneuzinge, inzonderheid van de meest gevaarlyke derzeive, welke zich aan heü Hooft en op de oppervlakte van de Borst vertoonde, en zulks al meede verricht wezende, bleef hy dien Nacht by den Patiënt waken : Inmiddels zich bedektelyk aan een der Bloedverwanten van den Zeehandelaar zyn Geboortedag en Doopnaam afgevraagt bebbende, trok hy onder voorwendzel dat hy één half Uur alleen in de Kamer blyven moest, omftreeks Middernacht heimelyk de Horoscoop van den Patiënt, zeggende na deeze Aftrologifche bewerking gedaan te hebben, tot de bedroefde Vrouw van den Zeehandelaar, die uit ongeruftheid gedurig in het vertrek kwam, om Ludeman te vragen, hoe het met hem gefield was, dat haar Man van deeze hooggevaarlyke fchokken niet fterven, maar fteeds tot het uiteinde van zyn Leven, doof, en genoegzaam wezenloos blyven zoude.
Tegen den Ochtenftond tusfchen drie en vier Uren, begon de Patiënt zonder nog eenige Geneesmiddelen gebruikt te hebben, llaauwe tekenen van leven te geven, Dit was juist het tydftip waar op de fcherpvooruitziende Ludeman loerde, om vervolgens op gronden van zekerheid, zyne wiskunflige geneesproef meteen onverbeterlyk gevolg te onderneemen, gelyk by dezelve dan opv de navolgende gelukkige wyze uitgevoerd heeft gehad: De kruin van het Hoofd van den Patiënt des Morgens vroeg, door een
T Chi.



C H6 )
Chirurgyns knegt üeel kaal hebbende doen affcberen , good hy zeven druppelen van een zekere kostbare Spiritus gehaald uit de Difteleerkraam ,van Paracelfus vlak op zyne harzepan , en na deeze zeven druppelen gedurende vyf Minuten ter verwondering van de aanfchouweren vlambaar op zyn Hoofd gebleven waren, begon de Zeehandelaar ongevoelig uit zyn doodllaap te ontwaken, vragende aan de omftanders met eene zwakke ftem, wat hem wedervaren was ? Met verzoek dat men hem iets te drinken zoude geven. Ludeman beval hier op, dat men hem een kop Water» ehokolaad met Gember ter zyner verfterking zoude klaar maken, onderwylen dat hy na zyn Huis ging om andere Medicamenten tot herftelling van den Patiënt vaardig in gereedheid te ibrengcn.
Twee-en-veertig dagen agter malkanderen heeft dezen bedreven Geneesheer volgens geloofwaardige 'verhalen over den kranke of liever half vermorzelde Zeehandelaar gegaan, gedurende welke den Pat'ent op zyne ftipte aanbeveling geene ander voedzel dan Slakkemelk, en een paar Duiveëyeren daags wierd toegedient; Alle de Medicamenten die Ludeman hem voorfchreef, en zelfs klaar "maakte, waren kleine Vlcsjcs gevuld met goudkleurige druppelen door de Chimie toebereid, uitgezonden dat hy de Lyder toen hy by na herfteld was, tweemalen by tusfehenpozing van negen dagen de Diascordium Fracaftorium deed gebruiken , het geen toenmaal by veele Geneesheeren afgekeurd, en by andere aangeprezen wierd: dNa dat de genezing van den Zeehandelaar die volkomentheid bereikt had , als waar toe zy menfehmogelyker wyze geraken kon , wierd 'er op de aanrading van Ludeman een groot houte Hobbelpaard ten koften van den Patiënt vervaardigt, waar op hy driemaal daags telkens een half Uur al hobbelende ryden moest, om de door. ftraling in de gekwefte bloedvaten, en byzonder de belemmerde ademhaling door de kneuzing van de Borstbeenderen veroorzaakt, gemakkelyk te maken, (oo)
Hoedanig Ludeman voor die weluitgevallen Admiraalfchaps kuur beloond wierd, is onz'eeker, ten minften nimmer kenbaar geworden; Zeker is het nochtans, gelyk de bewyzen daar van niet ver
te
(oo) Volgens de uitvinding van Ludeman, is het gebruik van het Hobbelpaard «.iderhand in meer andere kwalen gepraftizeert ; Een zeker Rentweefler te L* D* Sedert lang overleden , verklaarde dat hy in zyne Hypocbondriale ziektens daar veel baat meède gevonden had: Dog terwyl de Man by zyne Meedebtirgeren zo©: fterk bemind wierd, dan een Hond in een Vleefchhal, verkreeg hy daar door de aatelyke bynaam van Nero vp bet llcbbejpaard!:



C H7 I ..
te zoeken zyn, dat de oudfte Dochter van den herftelde Zeehandelaar die wat trouwziek viel, acht Maanden daar na, op een avond heimelyk haar Horoscoop by hem hebbende doen trekken, van denAftrologist ten antwoord kroeg, dat zy we', zoude doen, voor eerst om geen trouwen tc denken, vermits haar Vader op haar . Bruiloftsfeest krankzinnig zoude worden, zoo aL hy in.zyn Horoscooptrekking ontdekt, dog verzwegen had: Waarom deezsjonge Dame haar Huwelyk nog twee volle Jaren hóeft uitgelteld, dog na die tyd getrouwd zynde, is de Zeehandelaar na de Voorgeg<w van Ludeman tot zinneloosheid vervallen.
Maakte de allereefte kunstbewerkingen in de Sterrcvoorzegkunde van den alomberoemJc Luteman, een klank van vcrmaartheid, die tot buiten de grenspalen van Nederland fprong; Zyne Weê laafte IPoiderbedryven door middel «Kin de Ajtrologie uitgewerkt, behaalde voorwaar geen minder Loftuigingen onder de oplettende véribiudea dezer Eeuw: De eerfte derzelve, die als één aanmerkeus waardig gedenkftuk voor' do Nakomelingfchap dient befchrevcn te worden, was met de volgende zeldzame omftandigheden bekleet. Z ker voornaam Logementhouder te Amfterdam, op zyn Buiteplaats te Sk-ndyk gekomen zynde, verzocht uit naam vatt twee aanztenolyke Vreemdelingen die by hem gelogeert waren, dog die hy betuigde nog by Naam, nog wegens haar bekledend Carafter niet te kennen, of zy de Eer mogte genieten, hem aldaar een bezoek te komen geven; Het welk door Ludeman toegeftemt, en tegen den aanvolgcnde Namiddag ten vier Uren bepaalt wierd : Ingevolge deeze affpraak verfchenen de beide Vreemdelingen in een deftig dog zedig gewaad gekleed, ter beftemder tyd derwaards. ^
Wie denkt men dat deeze twee verkleede Heeren waren t Altvd geen half dolle Perftanen, geen Gravclyke Zakkerolders, nog geen Prophetifche Marskramers; Neen Lezer, de beide Bezoekers waren twee Bisfchoppen van het Hof van Roome, waar van 'er één Zedert weinige Jaren bereids de Kardinaalshoed verkregen had, ön die op last van den Paus, vermomt in een waereldlyk gewaad, een geheim zendelingfchap in zommige Landen afteleggen hebbende hen van de gelegentheid van hun kortftondig verblyf te Amfterdam bedient hadden , om Ludeman van wien zy met zoo veel vergrotende ophef hadden horen fpreken , in perzoon te gaan óndertaften, en te beproeven of de naam met de daad ten zyn n Opzichten overeenkwamen ; De vermomde Kardinaal trad het



( 14$, )
allereerst niet hem in gefprek, vragende onder anderen welke Religie hy toegedaan met „Loop voor iintfekcn, de Religie
„ doet niets tot myn kunst, zeide Ludeman half verftoort; Als „' gy een van beide ziek ziyt, of uwe Horoscopen wilt doen trek„ ken, ben ik onder contante betaling tot u dienst: Maar zonder „ dat, zyn my dergelyke laftige vraagers geen Mosfdfchelp„ waardig." r
Nademaai dit tweetal bedekte Bisfchoppen dikke en gezonde Broederen waren, die heel andere Medicamenten dan die de Artzenywinkel uitleveren kan, benodigt hadde, befloten zy al ichoorvoetende tot de proefneming van het laafte voorftel; De Horoscopen onder eene diepe rtilzwygentheid getrokken zynde , namLudeman een bly gelaat aan, terzelver tyd verfchoning verzoekende over zyn onbeleefde misflag die hy onwetende, en zonder haar te kennen, begaan had : Hoe zoo? vroeg één van hun beide, met eene oogfchynelyke verlegentheid. -—- „ Wel Heej, ren zeide Ludeman vervolgens, ik wist niet,, gelyk ik uit uwe 3, Horoscooptrekkingen kom te ontdekken, dat ik het geluk genoot „ van één Kardinaal en één Bisfchop, waar van de eerfte na ver-
loop van drie Jaren tot het Opper her derfchap van den Stoel van 3> Roome geraken zal, in myn Kamer te hebben; Maar nu begryp >, ik eerft de oorzaaak , waerom Uwe Eminentie my vroeg welke >, Religie ik toegedaan was? befloot hy." De beide reizende Bis. Jchcppen hier over den hoogften verflagen , betuigde gedurende hunne tweejarige zendelingfchap, nergens zuik een Wonderververftand aangetrofven te hebben, bevalen hem nochtans om gewichtige redenen die men licht gisfen kan, de geheimhouding daar van voor hem zelve te bewaren, om dat zy anders gevaar zoude lopen van hier te Lande met betrekking tot hunne bekledende waardigheden bekent te zullen worden, en befchonken hem ieder met 25. Ducaten voor het trekken van haar Horoscoop: Ondertusfchen gebeurde het inderdaad,dat de Kardinaal Ca rol us Reszonjco een Venetiaan van Geboorte, die een dezer twee Bisfchoppen was, op den JuJy 1758. ongeveer zeftien Maanden «a het overJydcn van onzen Afhologist , tot Paus verkoren wierd, onder de naam van Clemens de XIII.
Ludeman ongemeen voldaan niet minder over de behaalde Lof, als over twee zulke aanmerkelyke Giften welke na geen kaerigheid nog zemelknopcry mikte , beloofde fchier alles wat men v/ilde; Men geraakte daar op onder het drinken van een glaa-
Ryn-



C '149 )
Rynfche Wyn met Zuiker, en Citroenen welkè Ludeman terftond deed voordienen, in een zeer gemecnzaan gefprek die ruim twee Uren duurde, cn waar van de voornaame byzonderheden, tot het verhaal van welke wy onz onmiddelyk gaan verledigen, verdienen hier volzakelyk aangehaald te worden.
„ Ik moet bekennen Myn Heet zeide de Kardinaal dat gy een „ kundig Man in u beroep zyt, en dat het geen vergrootfpraak „ is geweest, de by na ongelovelyke dingen die men onz van u „ Perzoon verhaald heeft gehad ; Ondertusfchen komt my de ge„ beurlykheid of ongebeurlykheid van uwe Aftrologifche Voor-
zeggingen zeer bedenkelyk voor, en ik zoude u om de waar. ,, heid te zeggen, niet durven aanraden, uwe kunst op die wyze „ als gy hier doet, binnen Roome te oeffenen, zonder gevaar te„ lopen van verkettert te worden, of misfehien nog erger ont„ haal te ondergaan, ingeval het gemeene volk in het denkbeeld
„ van het Tovenaarfcbap ten uwen opzichten viel: Daar
„ aan ziet men antwoorde Ludeman, dat onder vrye volkeren, „ de belle Voellerheeren een Befchermeren van kunflen en we„ tenfehappen te vinden zyn; Maar gedoog dat ik Uwe Eminentie„ tog eens vragen mag, wat kwaad men meent dat 'er onder de ,, beoeffening van het Aflrologistfchap, of liever de daar uit ,< proefhoudende Voorzegkunde verfcholen is? —— Indien ik „ als één Kerkelyk perzoon deeze vraag beantwoorde moest her„ nam de Kardinaal, zoude ik geen zwarigheid maken, de Horos„ cooptrekkingen ten onderzoek van der Stervelingen toekomende „ lotgevallen, niet alleen voor eene roekeloze, maar zelfs voor „ eene ongeoorloofde Hap te verklaren , nademaal geen eindig
verftant bevocgt, nog bekwaam is, zodanige Hemelfche Ver„ borgentheden tc onderfcheppen: En om myne gedachten in eene „ waereldlyke zin deswegen openhartig te zeggen, begryp ik, dat „ gy door die verregaande kunstproeven veele Menfchen buiten „ noodzakelykheid ongerust maakt, andere om den tuin leid, en te „ ontydig verblyd ,en voor de raeefte van de fehaar uwer geblint-
doekt wordende Bewonderaren een ©nverftaanbaare taal fpreekt."
„ Als men op zulke losfe fchroeven een zaak bereaeneeren zal,, j, ftaan wy blood op nieuw de Eeuwen der onwetentheid te be„ leven, voerde Ludeman cnbefchroomt te gemoet; Ja alle on5J vatbare kunften en wetenfchappen znllen op die manier ras" „ uitgeftorven zyn : Op die wyze zullen alle nieuwe uitgevoi>,y den Proeven in de Methaphyfica welke wy in den eerften opflag,
T 3 » met:



■C.tjo )
tfjWet onz begrenst • verftand niet begrypen , voor Tover werk „ of Verborgentheden kunnen werden uitgekreten. Waerom zou „ men dat zelfde niet kunnen zeggen van de Magneet of Zeil„ fteen, welkers aantrekkingskragt de allercerfte gelegentheid tot „ de uitvinding van het Kompas ten gebruik van de Zeevaard „ gegeven heeft gehad, en het welk by de Mahometanen in den
beginne voor een wonderwerk wierd verlieten, toen hunne, „ overleden Propheet Mahomet door middel van dien , met zyne „ yfere kist, boven aan in de hooge kruin van de Moskez of KeJc ,, wierd opgetrokken, en daar aan onbewegelyk hangen bleev? , Waerom word iemand die 25. Jaren te voore de zogenaamde „ Ecnpfen ot de Son, en Maan verduifteringen ontdekt, fchoon „ hy door de Afironomia of Sterrewetenfchap ncodzakelyk die ont„! dekking verkrygen moet , huidendaags niet meer voor een „ zwarte kunftenaar uitgefcholden ? En waarom dan iemand welke „ één Menfch agtervolgens de bevindende Nativiteit zyner in„ vlocdhcbbende Planectloop iets voorzegt, met zulk een hatelyke" „ benaming gebrandmerkt? Wie weet befloot Ludman, voor welke „ afgryzelyke wangedrochten, dat flag der latere Nakomelingfchap
welke de Borften der duiftere vooroordelen en onwetentheid n gezogen hebben, niet zullen uitklinken, die eerfte uitvinderen „ onder hunne Tydgenoten , welke de kracht van het Vitriool „ door Luchtproeven bewerken willen." (pp) Dc Kardinaal Reszonico hier door de Mond geftopt zynde, nam beleeft zyn afichciu , en vertrok heel voldaan over de bewj's^ronden van Ludeman, met de Bisfchop zyn Reisgenoot weder Stadvvaards.
Het allerlaafte Wonderbcdryf van Ludeman waar van wy ter bekroning zyner Levensgevallen nog dienen te gewagen, alvorens wy dezelve door andere byzonderheden befluiten , hebben wy reede te geloven dat een dubbelde opmerking verdienen zal om dat zy eenig in zyn zoort is.
Daar bevond zic'e ergens een jong en beminnelyk Meisje die wegens haare Schoonheid onzachelyk veel Pretendenten kreeg, en
van
(PP) Wy denken dat Ludeman hier het oog heeft gehad op ,die /leralocratifcbe Werktuigen, of zogenoemde Luchtbolle'-., waar van men kortelings geleden in j-tankryk, hngeland, Nedertanèt, cn elders tamelyk gelukte Proeven heeft genomen, Dog welke tot nog toe, tot die volkomemheid niet zyn gebracht, waar toe zy waarfehynelyi; zoude kunnen geraken , door behulp van een tweede Ho< fifirofve waar door de hoeveelheid der Lucht beter (bepaalt, en de uitwerkende kracht vaa net fathom meer bedwongen zoude kunnen worden.



(■151 )
van alle kanten ten Huwelyk a'angezocht wierd; onder dezelve was 'er een beguniligde Minnaar, gelyk doorgaans gebeurd, waar op zy by uitzondering haare gedachten liet gaan :. Dan bevorens tot de Trouwftaat te belluiten, begaf zy haar na Amfterdam, om met Ludeman die op heü laast zyner dagen hem weinig met dergelyke dingen meer ophield, te raadplegen, en vervolgens haar ■Horoscoop te doen trekken. Na dat zy by hem lang te vergeefs Uaerom aangehouden had, fnaauwde hy haar al grommende deeze woorden toe; Wel aan Jufvrouw, ik zal dan om dat gy my zoo verbruid plaagt u Horoscoop trekken, dog onthouw, dat gy een der drie laat ft e Perzonen zult zyn , aan wien ik het overige myner Levensdagen, zoort gelyke dienst bewyzen zal! Vervolgens na gebruik haar Geboorteftond en Doopnaam opgenomen hebbende , verfchrikte Ludeman op de ontdükkirg die hy kwam te doen : Zy bemerkte dit aanftonds; Wat is 'ii gaande Myn Heer?, vroeg
zy half ontfteld: Ach myn lieve Jufvrouw wat is u Lot
ongelukkig;, beantwoorde Ludeman. Waerom? vroeg zy andermaal heel ongeduldig; „ Om dat uwe Nativiteit volgens
„ de aanduiding uwer Planeet maar al te klaar bewyst , dat „ de Perzoon die gy tot uwe Echtgenoot verkoren hebt, eer Elf
Jaren zullen verlopen zyn , u Moordenaar zal wezen! voerde
„ hy haar te gemoed." Dat is onmogelyk! De Heer D*
dat een Eerlyk Man is, en die-zulke verfoeyelyke fentimenten niet bezit-, "bemind my meer als- zich ze]ven ; riep zy met wringende handen uit;, hem gclyktydig één halve Ryder in een Papiertje overhandigende Na dat zy onder het affcheid nemen Ludeman fpitsvinnig toegebeten had: Zie daar Myn• Heer een ftuk Geld dat genoeg voor uwe Leugenen zal zyn!
Ondertusfchen was die Voorzegging, welke veel indruk op deeze jonge Jufvrouw gemaakt had, van dat gevolg., dat zy vooreerst de voltrekking van haar voorgenomen Huwelyk onder allerley bedenkelyke voorwendzelen vertraagde; D* haren Minnaar aan wien dit uitftel verdroot, vroeg haar een en andermaal, na de reede van verkoeling die zy ten zynen opzichten zoo klaar blykelyk deed doorftralen: Zy wilde in den beginne voor de zaak niet uitkomen;, maar overwonnen door zyne Liefkozingen, en treurgelaat, beleed zy hem haare ontmoeting met Ludeman, waar door hy onderfchepte de oorzaak die aanleiding tot de vertraging; van zyn lang gewenfte Huwelyk gaf. —— Gae zeide zy, eerst na LuDEMANj^êrt ziet of u Horoscoop ,mef de myne overeenkomt!'



C '52 )
Be verliefde Minnaar door eerzucht aangeprikkeld, haakte fteeds na de gelegentheid om den Aftrologist zoo wel door fclnmpredenen dan bedreigingen te verbloden; 'Met dat oogmerk begaf hy zien na Amfterdam, omtrent twaalf weken na zyn Minnares daar geweest was, en ging Ludeman, die zedert wei veertig Perzonen in de Horoscooptrekking afgeflagen had, zonder hem bekend te maken , een bezoek geven : Op het fterk aanhouden van 1) * die hy bemerkte een fatzoendelyk Heer te zyn, trok Ludeman fchoon
met weerzin zyn Horoscoop. „Myn Heer zeide hy, gy
„ had beter gedaan te huis gebleven te zyn, want ik heb u niet
,, dan onaangenaame dingen te zeggen;" Spreek maar voor
de vuist ^ weg Tovermeejier beantwoorde D * half gramftorig, want u ganfche Lorrekraam is niet bekwaam my de lering te veroorzaken:
— „ Wel nu hernam Ludeman, die in zyn hoogbejaarde ou-
„ derdom niet graag op de teen getrapt was ; Door middel van „ myn Lorrekraam tot welke gy u toevlucht neemt, voorzeg ik „ u, dat gy op het punt van u Trouwftaat geraakt zyt met een „ Jufvrouw , welkers Moordenaar gy binnen Elf Jaren tyds zult „ wezen." D * verbleekte van fchrik op deeze beveiliging der dubbelde Horoscooptrekkingen, en vertrok vervolgens zeer misnoegt, na Ludeman flegts een drieguldenftuk betaald , en tegen hem in 't uitgaan van de huisdeur gezegt te hebben, Gy zyt een oude Gek, die geen rotte Appel waardig isl
Niet lang na dat D * by Lndeman geweest was, en invoegen als verhaald is , de boud op de kop had gekregen , liet zich één gemeen Burgerman, verzeld van zyn Dochtertje oud tusfchen de 12- en 13. Jaren by hem aandienen, verzoekende de Horoscoop van die jonge Deern eens te willen trekken , waar toe hy by voorraad één Zeeuwfche Ryksdaalder op de tavel wierp ; Dit Meisje van een bcminnelyk uitzicht, en van betoverachtige aanvalligheden , bewoog Ludeman het Toneel zyner Aftrologifche onderzoekingen buiten het geen zyn eige Perzoon betrof, met de Horoscooptrekking van dezen nog ontbloemde Maagd te befluiten: Maar zyn woede ontvlamde even als een Croaat die met een bebloede kop zich van zyn ftarogende buid verftoken ziet, zoo drae hy de Horoscoop van de jénge Dorethea B* M * getrokken
had. Waerom my dit ongelukkig voorwerp vertoond1? vroeg hy
in een vervoering van drift aan haren van angst trillende Vader: „ Als gy dat Meisje voor een fchandvlek, en één Gevangenis „ waar in zy fterven zal, bewaren wilt, moet gy haar teritond
„ uit-



( J53 )
'v, uitlandig laten g^an, want zy/zai over Elf Jaren met fallecn de ' aanleidende oorzaak worden, maar zelve ook mcdeplumtig zyn, ann een gruvvelvke Moord die een braaf Man aan zyne echte, " Hifsvronw om harent wille begaan zal." Dit gezegt hebbende gaf hy. de ontfengene Ryksdaalder die nog op de tavel lag, aan de Vader van Dorethea B * M * te rug , en gebood hen beide fchieiyk uit zyn huis te vertrekken.
T»rwyl die laafte gebeurtenis voorgevallen was, had de vernefde B * van Ariftcrdam wedergekeert zynde, door de vlugheid van zynen Geest, de ontmoeting met Ludeman zoo wonder fraay voor zyn Minnares in zyn voordeel weten te verbloemen en te verdrayen, dat hun Huwelyk kort daar op zyn voortgang verkreeg; Ongeacht het zelve , hebben de gevolgen van deze zonderling-Horoscopen, de Voorzeggingen van Ludeman, met alle derzei ver bekledende omftandigheden, in den Jaare 1767- en dus byna tien Jar-=n na het överlydett van onzen Aftrologist , met betrekking tot alle deeze drie Perzonen bewaarheid gehad: Dat is te zeggen dat D * na zyn Vrouw verlaten te hebben, haar naderhand op d" arnftoking' van zyn Byzit Doreihea B* M* met wien hy te Amfterdam huis hielt," ïiftig vermoord heeft, waar over hy aldaar openbaar te recht gefteld en levendig -gersbraakt wierd , zynde enige Jaren daar na de fnode Dorethea die niets op de Pynbank wilde bekennen, in het Tuchthuis zoo men zegt geftorven.(qq) Zedert het tydftip van dit allerlaafte wonderbedryf, heeft Luaeman, voor zoo veel men weet, geene Horoscopen meer getrokken; Aïtvd dit is zeker, dat hy zulks op het iaast van zyn Leven aan verfcheide aanzienelyke Perzoonen geweigerd heeft gehad, en dat hy buiten de dagelykfche , IFaterbekyking , waar van hy op het einde zyner zoo veel geruchtgemaakt hebbende Levensrol al mede geen ?root werk maakte, het meerendeel zyner Patiënten buiten 's huis affchafte en de bezoeken by zodanige zieken van de hand weez. Intusfchen verdient daerom in dit befluit zyner Levensgevallen melding, te worden gemaakt van zyn Astrologisch
(qa > Aangaande deeze yielyte Moord welke hier te Lande overbekend is, dienen wy hier aantemerken, dat wj hét verhaal van de twee eerfte horoscooptrekkingen, niet hebben gehoord »it de Mond van Ludeman zelfs-, maa, wel m die van een geloofwaardige B'oedvcrwante, die verklaarde dat het i:aar lan6e Jarea geleden, door de vermoorde Huisvrouw vaa D * alzoo woordelyk venei* wa* ' v



C 154)
Testament, dat hy na men voorgeeft, drie dagen voor zyn Dood verbrand, en lange- Jaare te voore opgefteld had; Dit Aftrologifch Teftament, het welk geen de minfte betrekking tot zyne Nalatenfchap heeft gehad, hebben nochtans de woede der vlammen zommige dingen daar van , aan het geheugen niet ten enemaale kunnen uitwisfchen : Hoe zeer men het aan de andere kant niet hoger wil uitventen, dan als een gebrekkelyk Uittrekzel van by na onbegrypelyke Nieuwigheden, en onpeilbare kunstgeheimen, die weinig Menfchen zoo min als wy verftaan zullen, (rr)
Astologisch Testament van Ludeman, dienende om aantetonen , dat op het Aut, en de Waardigheid van de voorzeggende Sterrekunde, de geheimen van een Aftrologist, ten aanzien van de Menfchelyke Lotgevallen, noodzakelyk gegrond zyn.
Daar is in den Menfch (volgens de ftelling van Ludeman) driederley zoort van bevaitelykheden, of begrypelykheden; Als ( 1) De Zinnen, (2) Het Vernuft, en (3) Het Verftand: Deeze drie zaken tot een grondflag van zyn Aftrologifch Teftament gelegt hebbende, noemt hy het eerfte één werk in Senfualitate, het twede één werk in Ratione, en het derde Intelleétus vel mens. Hoedanige drie zaken by hem onderfcheiden worden in driederley byzondere Scholen], als voor eerst de Natura, of het School der Natuur, die na zyn begrip recht, en valfch kan zyn; In de tweede plaats de Sydera, welke de geheimen vm het Firmament leert : En ten laaften de Elementa welke Iemand zyn Eiementarifche Lyf kan deen kennen, (ss)
Ais
(rr) Dit zoogenoemde rfflrohgifcb Teftament wierd den overleden Heer Advt. J>a%tn,ftecber, en my in'den Jaare 175a. door I.udetnan by Hukken en brokken voorgelezen: Dog beide betuigde wy openhartig, dat de Iwogdraventheid daaj van onze verftanden dermaten benevelde, dat wy 'er niets van begrepen: Evenwei zyn siy egter eenige Byzonderheden daar van in het geheugen gebleven, welke ppte-, Menswaardig zyn , fchoon zy my daerom, tot nog toe in die kunst niet wvzer gemaakt hebbeu.
(ss) De Geleerden welke van deeze onbegrypelyke Hellingen iets meer begeren je weten kunnen daar over nazien, zeker Latynfch werkje van Teophrastus Paracelsus, getyteld Pbilofopb* Sagacis, waar in men per totum over deeze ©ngenaakkelylee Stofvo, e>ne volmaakte onverftaanbaare verklaring van zaaken vindeo zak



c m >
Als één Geneesheer hoe bedreven hy ook wezen mag, tokmiig is van 4e Temperamenten', en Complexien der Patiënten, kan hy met geen mogelykheid de Oorzaken der ziektens nagaan , en deeze Oorzaken misjenae kan hy op geene onfeilbare gronden de baathelpende Geneesmiddelen voor derzelver kwalen voorfchryven ; Dusdanig is het ook gelegen (vervolgt Ludeman tot fiaving van zyn Aftrologifch Teftament) met de tioroscooptrekking: Zal ik by voorbeeld aan iemand die Koenraad niet, en die ik bevinde op den 23. Maart onder de Planeet Saturnus geboren te^ Sy/ï, door de Schoollesfen van de Sydera gaan voorzeggen, dat ny me, alle waereldfche Gelukken beftraalt, één lang en gezond leven zal 0.reiken, daar ik van te voore op vastgamde kunstregelen weet, dat net School van de Elementa , of zyn Elementarifche Temperament zum duidelyk en klaar tegen fpreekt, dan vet'diende ik door myne onwetentnew het Dolhuis, of nog iets erger; om dat ik door myne vergrypingenim wetten der Natuur, waar van myne Vrienden ie Planeten de Bejcnermheeren zyn, vergruizen wil. • Aftro
Ik moet dikwyls lachen (zegt Ludeman in het verhaal van zyn ^liru* logifch Teftament) als ik hoor dat één Menfch van een zedelykgoea gedrag, door zyn vlyd en naarjligheid oppervlakkig vöorfpeld word, gelukkig öp de Waereld tê zullen Zyn, én tot het uitterfie toppunt van het Fortuin te zullen geraken; Maar wie zyn het die zulk een voorbarig oordeel over der Stervelingen noodlot durven vellen1? Immers geen andere, dm die als de Sön fcheint, met volzekerè bewysgronden zeggen kunnen dat het fraay weer is, en die als de Rivieren bevriezen, wiskundig verZékeren, dat een ftrengê koude zich doet gevoelen : Maar laten deeze kreupele Waarzeggeren uit het beloop der Planeten, voor zoo veel van dê Menfchelyke Wetenfchap afhangt, eens onfeilbaar voorzeggen, wie gelukkig, of ongelukkig wezen, bf wie lang, of kort leven zdl ; Laat onz (zegt den Aftrologist vervolgens) tót de Proefneming daar van overgaan.
Plet zyn by voorbeeld algemeenê regelen waar van Perzonen tvelke zich in dê navolgêndé gévallen bevinden , zonder Horoscooptrekking de Syderifche en Elementarifche Proeven kunnen nemen; Want gelyli Paracelsus zeer wel aanmerkt, Het Lichaam of de Geest der Elementen, leerd van de Elementen! Men behoord dan voomamentlyk te letten, en de bevinding zal het uitwyzen , (uitgenomen zegt Ludeman) in zommige uitgezonderde gevallen, (tt) die zelfs volgens de PlanJ'^"
(tt) fiê zevenden uitgezonderde Gevallen, welke Ludaman onz voorlas, zyn my tenenemaal uit het geheugen ontfehoten, fchoon uien wil dat die onder zyne onverbrande Papieren nog gevonden zyn.
V 2



C 156 )
fchouvingen , nut vast tc bepalen , en dus altyd feilbaar] zyn :. Dai Mans of Vrouwsperzonen zonder uitzondering ,. wat voornamen zy ook dragen mogen, op den eerfts dag van een nieuw ingetreden Jaar geboren zynde, juist op de tyd wanneer de Planeet Sol invalt, gedurende hunne levensdagen , buitegemeen fortuinlyk en gelukkig op de Waereld ieder evenredig na zyn ftaat en beroep zullen wezen ; zodanig , dat zelve haare onbezonnen onda nemingen met onvoorziene uitfa'gen gelukken: Hoewel het aan de andere kant zichbaar is, dat onder een tiental Perzonen, van zulke zeldzame Nativiteitcn,, ten minfen drie Drenkelingen gevonden zullen worden*
't Is niet minder opmerkelyk (gaat Ludeman al verder voort) dat Prouwspet zonen die in de maand Mey onder de Planeet Lv.nx geloren zyn , welke de Doopnamen van Johanna, Elifabcth, Gcertruyda,, ïrancina, Rachel en Earbara dragen zeer vroeg fterven,. in alles ongelukkig zyn ,. en fortuinloos blyven; Daar integendesl Mnnsperzonen welke de doopnamen voeren van Lodewyk, Johannes, Wilhelmus % Amadeus , en Petrus, in de maanden Maart, Mey, en Oclober, onder die zelfde Planeet geboren één zeer lang leven beloven, en doorgaans goede Huwelyken doen : Met dit alles heb ik door een Prattyk van 40, Jaren bevonden, (zegt onzen Aftrologist) dat alle Mansper. zonen in de overige negen maanden onder de Planeeten Venus en Saturnus geboren, en dragende de voornamen van Cornciis, Antonius, Jacobus, Arend, Philippus , en Adolphus, in hun levenstyd met veele krankheden, en andere drukkende wederwaardigheden te worflelen hebben, daar verre de meefle Vrouwsperzonen zonder uitzondering van Doopnamen, onder deeze beide Planeten gedurende deeze negen maanden, by uitnementheid voorfpoedig op de Waereld, dog het meerder getal derzelve ook zeer ininziek zyn; Ik zal, (voegt Ludeman ten befluit van zyn Aftrologifch Teftament daar by) in een werk die na myn Dood over deeze flofve , door één myner Vrienden zal uitgegeven worden , my dienaangaande over alles, wat breder yerkla^
i In
fau) Met dit Werk heeft Ludeman waarfchynlyk zyn Waertldfpkid, «lat ïiöert 25, jaren zoo yc«1 opgang maakt, bedoelt gehad.



( t,57 )
• Tn inafte zes weken van zijn Leeftyd verviel Lademm in
dachten, waar van de gulzige naiyer zyj^"W^W^ md-n zich bediende om hem te beichuldigen , dut hy m cie oeffeninf van zyn beroep als ^ïrotogirt een Godverzaker geZTatt : zfnde van zyne voorgaande Levenswyze berouw geSn? ^de bednegel>ke Liregelen zyner kunstgehelen voc^r Zielverdervende zaVa verklaart had en a s gfcgjfe roeden, of afgezworen zoude hebben: Dan dit kugenacntig voonvendzel is volftrekt herzenfchimmig en vahch , terwyl
Wae-eld halen kan , onve-rzettelyk gegeven is , onaangez.en één zeker Augshurgs Kerkleeraar hem van het tegendeel poog£ rfoverfeeden Daar zyn ondertusfchen blyken van zekerhcHaeweis , dat uiïeJl drie dagen voor zynen Bood, zyn ebe Sterf Uur op het voetfpoor van den Peruaan ArtobaIake voorat .' en met eene volmaakte uitkomst oP zyn verf4da* beoa fd heeft gehad, als zynde hy zeer gerust , en zon. S£3f minfe'blyken van benaauwdheden op den ^Maart des laars 1757. den dag van zyne Geboorte, den ouderdom van 72. Jaren bereikt hebbende, overleden Vnnrzee Men zeKt dat hy eerst op den dag wanneer hy die Voorzegging bakende de tyd van zyn Dood kwam te do^nfc, mt 7vn Buurt had doen ontbieden, om zyn uitterfte wil wezens de befchikl ing zyner Nalatenfchap te befchryven; Ingevolge van vtlke h?zyngBi-oeders Zoon, welke zedert het over yden van Britta Beyer hy hem in huis gewoond had, tot zyn £rfgenaam benSde/behalven verfcheide
dia hv zoo aan de beide Executeuren van zyn Teftament , als a n and?° Perzonen van zyne befte kennisfen , en inzonderheid aan zyne Dienstboden rnaakte : Zommige zeggen dat: zyne|ganfche Nalatenfchap oP verre na, geen honderd duizend Daalders bedroeg. Andere die het van na by beter wiften, begrote dezelve op ,mm twee Tonnen Gouds: Hoe het zy, 't is zeker, dat Ludeman onMchelvk veel Geld met zyn Praciyk in Holland gewonnen, maar S S laafte^ Jaren van zyn Leven ook ongemeene zwaare Ge.dverkillingen heeft gedaan gehad. 0q



C 158 ) y
-Onderwyl hy nog boven aarde iag gebeurde iets, dat veel opfchudding in zyn fterfhuis, cn onbedenkelyke groote opfpraak in de Stad verwekte, fchoon de oorzaak die daar toe aanleiding gaf, waariyk weinig te beduiden had; Men verfbreifle opentlyk dat Ludeman alle Nachten uit zyn kist kwam , en dat het m zyn Studeerkamer, gelyk ook in enige andere vertrekken van het luns , gevaarlyk fpookte : Dog toen men het geval fcaauwkeurig onderzocht had, bevond men dat een Kat die op de doodreuk van het Lyk heimelyk in de kamer gefïopen was, geiegentheid tot die kluchtige vertelling gegevfn had; Her gerucht 't welk die Spookkat in de befloïen kamer ter middel nacht had gemaakt, had de Neef van Ludeman, zyn gewezen Knegt Jan, en beide de Dienstmaagden zodanig van fchrik bevangen, dat ze al te zamen hals over kop de voordeur uitgevlucht, en de Ratelwachten tot getuigen van de zaak binnen geroepen hadden : Deeze het gewaande Spook ontdekt hebbende, was m het Huisgezin van den overledenen alles wel weder m rust geraakt, maar dit nam niet weg, dat men toenmaal overal ,n de Koffyhuizen cn Gcfelfchappcn te ZS« openbaar voor eene wonderbare Gebeurtenis uitftrooide dat de Geest van Ludeman alle middernachten in zyn Studeerka met verfcheen en een vcrfchrikkelyk geweld met het werpeü van zyne Boeken, Tcloseopcn, cn andere Aftronomifche werktuigen maakte , waar door dc gevolgen van zvn Dood nor, JSfefl Z°nderIlttger' dan zvne Lcvcnsbedryvcn uitgekreeten
Dit alles kon niet beletten dat den zoo benyden dan bewierookte, dog inzonderheid wydvermaarde en hooggeleerde Philofooph, Geneesheer en Aftrologist Johan Chrisïoahoaüs Ludeman, op den 16. van Lentemaand 1757. onder eene onbefchryvelyke toevloed van Aanfchouweren , ter bywoS van deeze plechtigheid van alle Oorden te zamengevloeid , met eene ongemene pracht en luifter Begraven wierd in de Luthcr fche Nieuwe Kerk te Amfterdam , in een nieuw Graft dat hy zedert drie Jaren aangekogt, en by zyn uitterfte wil na verloop van vyftig Jaren aan de Luterfthe Kerk in eigendom *ema°k? had, mits dat er zyn Lyk gedurende die 50. Jaren onSort cn ongeopend in moest blyven leggen. ""geitoorr.
Of het Lyk van Ludeman zoo als zommige op losfe gronden beweren , gebalzemt is geworden met een compofitie van kostbare
Spe-



C 159 )
Specereyen van zyne eige uitvinding , is een zaak welke wy nog verzekeren , nog tegenfpreken kunnen ; alkoewel zyn Erfgenaam , en Jan zyn getrouwe Knegt, dit fteeds volgens het algemeen gerucht hebben ontkent. .
Wat zyn Caratter betreft, ondanks men m deeze Echte en Gedenkwaardige Levensbefchryving voornamentlyk bedoelt heeft, om 'sMans Naam en Daden door ongevleide verhalen te vereeuwigen • Zoo zyn wy nochtans zeer vervreemt, om zyne gebreken die 'hy rykelyk bezat, zoo min dan zyne deuchden te willen verzwygen : Het is ook het werk van één onbedriegelyk Hiftoriefchryver niet, om in dit opzicht de lage rol van één Pluimftryker te fpeelen. Laten wy dan beginnen met de zeggen , dat de trotsheid dat verfcheurend Monfter der Menfchevrienden , en bet troetelkind van laagdenkende verftanden als het favoriet zwak in hem uitgeblonken heeft ; Dat zyne onbeleefde handel wyze ten aanzien van zyne mindere , en zyne onbefchofte uitdrukkingen verkregen door een ongemanierde opvoeding in '(zyn kindfche Jeucht , by zommige zyner kwynende en radelooze Patiënten betoond , van de hoedanigheid van grove gebreken niet vrytepleiten waren : En dat vervolgens zyn trouwloos, of liever onrechtvaardig gedrag, opzichtelyk tot zyne gefepareerde Huisvrouw Dorothea Staesburg , en zyn Dochtertje Anna, gelyk zyne onbepaalde Liefde voor Britta Beyer altemaal onverfchoonbaare en onverantwoordelyke ondeuchden geweest zyn , welke grotendeels zyne roemdaden, en goede hoedanigheden ontluifterd hebben. Dan daar tegen moet men hem het recht doen , dat hy in zyn kunst genoegzaam onnavolgbaar , en eenig in zyn zoort is geweest; Alle die Ludeman van na by gekonnen hebben , getuigen éénparig dat hy Edelmoedig voor de ongelukkige was: Kort om , dat hy door een rykdom van Wetenfchappen , Burgerlyke fchatten gewonnen hebbende , die Vorftelyk wist te ' verteeren met Vrienden in welke hy flegts een kleine ftraal van Geleertheid
befpeurde. „ „, T
Wy meenen als één befluitendc Aanmerking alle onze Lezeren,. die wy reede hebbe te geloven , niet gering in getal te zullen wezen, verzoekender wyze te waarfchouwen , dat gelyk feilen Menfchelyk is , wy dat geene, het welk in deeze LevensBefcltryving uit onkunde, of buiten opzeB.mogt vergeten, Overge-



( i6o )
Hagen , of vergisfelyk verhaalt zyn , zeer gaarne, en met ■ alle volvaardigheid in do Noten of by een A%nhan%ze\ in een tweede uitgave, te willen verbeteren; als wy 'er tydig van onderricht worden , en de zaken van dat gewicht , en van dien aart zyn , dat ze zodanige Penpoiyftende verbeteringen verdienen ; Terwyl onze ouderom , en omftandigheden, als Scbryver., zoo min éls onze manier van denken niet gedogen, Iemand wettige redenen tct klachten te geven.
EIND Éi