TAEEE.EEE
DER
NEDERLANDSCHE GESCHIEDENISSENEERSTE DEEL.






TAFEREEL
der
ALGEMEENE GESCHIEDENISSEN
van de
VERÉÉNIGDE
NEDERLANDEN,
gevolgd naar 't fransch van den heere
XD\J. M. C E R I S I E R.
Li TG l
* ■} EERSTE DEEL,
Beginnende met de aankomst der Batavieren,
en eindigende met het jfaar 1354.
Te UTRECHT, bij B. WILD.
MDCCLXXXVIl.






TO O M S Ell JG T.
len, de meeften , zullen vreemd opzien, wanneer zij , den Tijtel deezes Werks leezcnde, op denzclven vinden , naar V Frdnsch gevolgdï daar wij van de Vaderlandfche Gefchiedenisfen zo veele Boeken hebben, uit welverfneede Neder*
Auitfche pennen gevloeid. Wij erkennen de"
rechtmaatigheid dier Verwonderinge , en rekenen ons verpligt, voortekomen , dac dezelve in geene Verfmaading verandere.
Niets beters kunnen wij, ten dien einde, doen', dan, uit de breede Voorreden des Franfchen Schrijvers, niet noodig geheel te vercaalen, den aanleg en aart van dit Werk te doen kennen , eit vervolgens reden te geeven van onze verkiezing, om het zelve in 't Nederduitsch natevolgen , en verflag van onzen arbeid, daar aan befteed.
De Heer A. M. Cërisier , de Franfche Schrijver , hadt eerst ten oogmerke, een uïttrekzel der Vaderlandfche Hijiorie van den Grooten Wagenaar te maaken, of dat geheele Werk te vertaaien: doch, onder het bearbeiden, kreeg hij een ander inzien, en kon de zugt, om een Werk , op een nieuw, op zijn eigen Plan ingerigt, te vervaardigen , niet wederfkan , een Plan veel uitgerïrekcer



IV
VOORD ERIGT.
dan dat van den beroemden Wagenaar , als die zich bepaalde, om, ten opzi^te der Geichiedenis„ fen vóór de verééniging der Zeven Landfchap„ pen, bijzonderlijk de Gefchiedenisfen van Hol„ land te ontvouwen, en die der andere Land„ fchappen alleen maar, in zo verre zij gemeen fc hap „ met, of invloed op de HollandfcheGefchledems„ fen hebben (*)."
Verre, zeer verre is onze Schrijver van Wagenaar den verdienden lof niet te geeven, zo decze hem anders, naar verdienden, kan worden toegemecten. „ Zijn Werk," 't zijn de eigen woorden van den Heer „ Cerisier , overtreft, buiten twijfiel, dat van allen, „ die het zelfde onderwerp, vóór hem, behandelden. „ Nauwkeurigheid, diepe Nafpeuring, Onpartij„ digheid, Klaarheid, Smaak, Cicrlijkhcid van „ Taal en juistheid van Oordeel maaken het „ Charattcr uit van dien bewonderingswaardi„ gen Gefchicdbocker. Hij fchilderc alles met „ natuurlijke verwen. Zelden geefc hij zich toe „ in het maaken van aanmerkingen : doch hij ., weet de zaaken in zulk een licht voorteftellen, „ als best in ftaat is, om ze in den geest der Leezeren te doen geboren worden. Wanneer hij, , enkele kceren, ons zijne bedenkingen mededeelt, „ fpijt het ons, dat het Plan, 'c geen hij zich hadc
„ voor-
(*) WA6ENAAR. Voorr. voor 't I. Deel der Faderl. Hifi. bl. 3-



VOOR E ERIGT.
„ voor^cfleld, hem belette , ons meermaalen op „ dezelven te cnthaalen. Deeze Schrijver is de „ Leidsman, wiens voetftappen ik met het meefte „ vertrouwen gevolgd heb. Hij zou mij als Gids „ nog meer te fladc gekomen weezen, indien hij, „ ten opzigte van de Oude Gefchiedenis , zich ,, niet aan Holland bepaald , en zich breeder, tot
„ de andere Landfchappen, uitgelaaten hadt.
„ De uiterfte zorgvuldigheid , met welke hij de „ Schrijvers en Oorfpronglijke (lukken aanhaalt, „ heeft mij gelegenheid gegeeven , om dezelven „ vaardig te kunnen naflaan en raadpleegeu. Doch „ het Plan , van 't zijne verfchillende , door mij „ ontworpen, maakte het mij onmogelijk hem al„ toos te volgen. Wanneer ik van hem afwijk, „ of mij inlaat tot nafpeuringen , door hem on„ aangeroerd gelasten , vermeerder ik de Aanhaa„ lingen : en als ik de Oorfpronglijke Stukken nier „ kon magtig worden, heb ik zijne Aanhaalingen ,, overgenomen."
Verder van zijn uitgeftrèkter Plan fpreekende, verklaart de Heer Cerisier , „ Holland, waai' „ toe , gelijk gezegd is, de Heer Wagenaar zich „ bijzonder bepaalt , is, in de daad , het voor„ naamfte Landfchap onder de Veréênigde Gewes„ ten, doch maakt, met dit alles, een Lid uit „ van een Groot Lichaam : dc andere Gewesten * 3 ver.



VI
VOORBERIGT.
s, verdienen mede gekend re worden ; dewijl zij „ niet alleen elk hunne onafhangliike Oppermo„ genheid behouden , maar ook in hun Staatsbe„ ft.uur en Wetten weezenlijke verfchillendheden „ hebben. De voordragt van zo vei le Onder. werpen en ondcrfcheidene Gebeurtcnisfen kon \ niet anders dan moeilijk weezen. Bezwaarlijk „ viel het, zo veele draaden , dat ik mij dus uit" drukke, te verzamelen, zonder ze te verwarren : ■ zo veele voorwerpen , met orde , juistheid en , gaarheid, voorteftellen, en, door gepaste over\ gangen , den geest van tafereel tot tafereel te •: gdeiden, en die verfcheidenheid zelve vermaakjij i: en leerzaam te doen worden. Ik heb niets, wat in mijn vermogen was, verzuimd , om mijn \, Werk van aangelegenheid te doen worden. De Afdeelingen in 't zelve zijn gefchikt, om de Or9, de te bewaren en de Tijdperken te merktekenen. '„ De tijtel van Tafereel zou mij veele vrijheden , ve.porlooid hebben, waar van ik geen gebruik ?, maakte.
„ 'c Is bove: al aan 't einde van elke Regeering, dat ik , om den draad des Gefchiedverhaals niet l] telkens aftebreeken,als onder ééngezigtpuntverzameld heb dies, 't welk betrekking heeft tot de Zeden, de Gewocntens, de Wetten en Gevoe" lens, u& Beginsels des Regts, de nieuwe OntB r' ' ' M dek-



VOORBERIGT. vu
„ dekkingen en Groote Mannen. Ik zou kunnen „ mis hebben; doch ik geloof , dac het van veel „ meer aangelegenheid is, teleezenvan een'EnAs'„ mus, de Groot , een' Brandt enz., dan van $ de Zoonen enKleinzoonen van deezen of geenen "„ Vorst, wiens eerzugt de Volken benadeelde, „ die verlicht wterden door de kundigheden van „ groote Mannen. Met vermaak hebben wij al„ les bijgebragc, 't geen (trekken kon , om eenig „ licht te verfpreiden op het vermogen deezer Ge„ westen buiten 's lands, op het StaatsbelW van „ binnen, op de Wetgevende Magt , de Inkom„ (ten en de verkiezing der Overheden. Het fcheen '„ ons toe, dat de bijzonderheden, tot deHandves„ ten en Voorregxen der Steden behoorende , dik1- wijl over 't hoofd gezien , noodig waren in agt „ genomen te worden, ten rechten vertornde van „ de groote Gebeurtenisfen, tot welken zij gelegenheid gaven. Daarënboven is het werktuig " des Staacsbeftuurszozamengefteld, dat men geen rad 'er uit kan neemen, of't zelve verplaatzen, zonder het geheel van ftel te helpen. Meer dan " de meefte Schrijvers, die de Nederlandfche Ge"„ fchiedenüfen te boek (telden , hebben wij ons * opgehouden met die, Friesland raaken : dewijl ,' dezelven ons, fchoon min algemeen bekend, l dubbel wectenswaardig voorkwamen. " ' * 4 „Om



vin
VOÖRBERIGT.
„ Om mijn Werk'van te uicgeftrekter nutheid „ te maaken , heb ik mij wel willen verledigen,
(til te Haan op eenige (hikken der Gefchiedenis„ fe, waar in deeze Landen met hunne Nabuur,, volken deelden, bovenal , wanneer ik in derzcl„ ver Gefchiedboekeren , ten dien ópzigte,.mis„ (lagen ontdekte, Veele bijzonderheden heb ik „ bijéén verzameld ; welken mij. voorkwamen ge„ fchikt te zijn tot voorkoming van dwaalingén, ,y waar in de zodanigen , die van de■ Veréènigde. „ Nederlanden gewaagen, niet zelden vervallen. .
„ Wijdloopige Gefchiedenisfen bauren niet min „ affchriks, door den hoogen prijs, op welken zij „ te (laan komen, dan door de uitvoerigheid : ze ,, zijn, om deeze tweevoudige reden , boven hcc „ bereik eeniger groote menigte Burgeren , voor
welken, nogthans, dekennis der Burgerlijke en ,, Staatkundige Omwentelirgen hunsVaderlandszeer
,, noodzaaklijkis. Veelen zijn, om dit dubbel
„ ongemak te ontgaan, in tegenövergeftelde uiter»
(lens geloopen. Deezen hebben Korte Begrippen, ,, goed of kwaad bijééngebragt , gegeeven , gee,, nen Verzamelingen gemaakt van de treffendfte ,, voorvallen en de zonderlingfte gebruiken, welken ,, zij uit de Jaarboeken der Volken opzamelden. „ Beiden misten zij even zeer het doel der Ge„ fchiedeuisfe,'het aantoonen, naamlijk, van den
„ fa-



VOORBERIGT. i»
• „ famenhang der uitkomften met de oorzaaken, en „ van de beginzelen der grootheid of het verval „ der Staaten, de eerstgemelden dooreenetegroo„ te beknoptheid , cn de laststgenoemden door „ mangel aan orde en fchikking. Vermids, daar,, enboven , de Gefchiedenis. eens Volks altoos ,, veele onderfcheide Gewesren betreft , verwagc „ elk, in dezelven, gevallen te zullen ontmoeten, ,, in welken zijn Vaderlijke grond cenig deel „ heeft. De overlevering heeft 'er hem 't een en „ ander van ter hand gefield , hij weet eenige „ trekken, en verwagt dezelven, door het penceel „ der Gefchiedkunde , opgehaald en gekleurd te „ zien. Zal hij niet in verzoeking komen , om, „ wanneer hij zijne verwagting deerlijk te leur ge„ Held ziet , het Boek , met verontwaardiging, „ wegtefmijten ? 't Is waar, de Gefchiedenis kan „ over alle voorvallen niet uitweiden : doch zij „ moet, als ze van eenig gewigt zijn , de geheu„ genis daar van verleevendigen. Hij, die in een „ rijken oogst niets meer doet dan eenige koornairen opzamelen, is de Verzamelaar niet vaneen „ Kort Begrip. Indien hij , door het getrouw „ voordraagen van 'tgeen ten eenigen tijde gebeurd „ is, geene voorwerpen van opmerking en verge•„ lijking kan opleveren, doet hij vergeeffchen ar„ beid. Hij is geen Kortbegripfchrijver, maar * 5 „ een



; VOORBERIGT.
» een Verminker. Een goed Kórt Begrip moet |; veele zaaken in weinig woorden bevatten. Kundigheden, ten halve verkreegen , ftrekken alleen om Neuswijzen in de Maatfchappij te verwekken , om de Menfchen zo trots als oppervlak" kig, en tot onbevoegde Regters, te maaken. Cs Gefchiedenis moet de Voorvallen niet aan de Gebruiken, noch de Gebruiken aan de Voorvallen " opofferen, maar de eenen door de anderen op» Z helderen. Wanneer de Gevallen wel gekoo^ % zen zijn, kunnen ze dikwijls de Zeden en de Wer[; ten eens Volks toelichten. 1 Is in deeze ont1; vouwingen, vol verfcheidenheid, wel dooréén Ü gemengd, en tegen elkander overgefteld , dat ', ieder een' rijken voorraad vindt van overweegii> " pen vanlcsfen, betrekkelijk -tot zijn pWgfl en l belang: hij kan in deezen fphgel het beeld zien van zijne dwaasheden, van zijne gebreken, van
„ zijn eigen hart.
M Met één woord, de Werken, die doorgaans den naam van Gefchiedenisfen draagen , zijn zo " omflagtig , en de Korte Begrippen meestal zo " dor en maager, dat ik de vactllappen vandeezea " noch van geenen heb durven drukken. Ik heb l een' middelweg gekoozen: aan mijn Werk een " anderen Tijtel gegceven , den Tijtel van Tave" reel. Het noemen van een .wijdltrebkenden gc-



V O Ö R B E R I G T. xï
S3 zigtëinder biedt de grootfte verfcheideüheid aan: „ men kan lachende velden, hoog uitfteekende ber„ gen, ftroomer» en becken, daar in brengen. En, „ daar kleindere voorwerpen , wel verre van nut„ looste weesen,dikwijls dienen om de grooteren bet te doen .affleeken, en zonder dezelven de „ Schilderij noch nauwkeurig noch naar waarheid ,, zou zijn , heb ik niet zelden eene menigte van 3, zeer verfchiilende gevallen bijéén verzameld, maar die , hoe verfcheiden ook , gefchikt wa„ ren om de kleurmengingen, noodig totheivoeglijk afbeelden der tijden , menfehen en zaaken,
opteleveren. Dit wijdltrekkend Plan heeft
f, mij gebragt tot ontvouwingen en het bijbrengen „ van gevallen, weken mij geenzins dunken zulke „ kleinigheden te zijn , als zij misfehien aan andeij ren zullen toefchijneh.
„ Verrigtingen , van weinig beduidenis voor Vreemdelingen , heb ik moeten te boek ftellen; „ doch ik fchrijf meest ten dienfte van den Neder„ lander. Elk Burger, die dit kleine Hoekje We„ relds bewoont , welks lotgevallen ik ophaale, herinnert zich altoos met geestvervoering de ge., fchillen, de krijgsbedrijven, de rampen en voor\, deelen , waar van het ten tooneel verftrekte. 5) Groote Koningrijken hebben groote belangen, '% alleen volvoerd door eenige weinige aanzienlijke
„ Staats.



xii VOORRERLGT.
„ Staatsperfoonen. Het Volk, altoos weinig ge„ rekend , deelt enkel in de lasten en de gevaaren „ der krijgsverrigtingen, en wel verre van ze ter „ hai te te neemen, moet het dezelven met onver„ ichilligheid befchouwvn, ik had bijkans gefchree„ ven, met afgrijzen het oog ilaan op die treuri„ ge gebeurtenisfen, die bloedige veldflagen , die „ verwoefte Landen, die topneelen van verdelging, ,„ roof en moord, de uitwerkzels eencr ongebrei„ delde eerzugt, welken hun dikwijls op 't verlies „ van eer, en altoos op fchade aan goed en bked „ te liaan komen. Het Volk, integendeel , van „ welks Gefchiedenisfen ik een Tafereel maak, is •„ klein, woont digt in één, en maakt, om zo te „ fpreeken, flegts één Gezin uit, verdeeld in zc„ ven Takken , die elkander onderling kennen, „ die allen deelen in rijkdom en armoede, het kan „ niet , zonder een hartftreelcnd genoegen , de trekken nagaan, die hun in de geheugenis her„ roepen Voorouders en Medeburgers , als mede „ de Lotgevallen en Omwentelingen, waar van zij heden de aangenaame vrugten fmaaken. ?) Dikwijls heeft men gezegd, dateene Gefchie.„ denismet een edelen zwier, deftigheid en grootsheid moet gefchreeven worden: doch,mijns oordeels, is Waarheid, wat het gebeurde betreft en Klaarheiden den llijl, het voornaamlle, waar op
„ een



VOORBERIGT. xm
„ een Gefchiedfchrijver zich hebbe toeteleggen. „ Menigmaal gebeurt het, dat eene valfche kiesheid, „ die de ooren van zommigen fchroomt te kwet„ zen,zekere gevallen zo bedekt voorftelt, dat ze „ niet meer kenbaar zijn. Het dekkleed, daar over „ verfpreid, is zo weinig doorzigtig, dat men 'er ,, niet door heen kan zien. Bij voorbeeld, van het „ Zedenbederf fpreekende, brengt men veelal ge,, meene plaatzen bij, die bijkans op alle Eeu„ wen, op alle Landen pasfen. Eén enkel ge„ val leert meer: het doet ons niet zelden de ge„ fteltenis der tijden en der Menfchen kennen. „ In de verlichte Eeuw, welke wij beleeven , moet „ alles, wat Waar is, aan den dag gelegd worden. „ Wanneer de Stijl noch laag noch kruipend is, „ en men zorg draagc, om gevallen bijtebrengen, „ die het tooneel genoegzaam verwisfelen , be„ hoeft men de verbeeldingskragt niet te ontftel„ len. Hoe menigmaal gebeurt het,dat men,ee„ ne zaak, op eene onbepaalde wijze, voordraagen„ de, door die laakbaare agcerhoudenheid , iets
„ verkeerds of het erglte doet denken? In
'Ü 't algemeen hebben wij 'er ons meer op tdege„ legd,om waar, dan om cierlijk, te fchrijven, en „ ons bevlijtigd, oude zaaken in het treiTendfte dag„ licht tc doen voorkomen. "
„ De Gefchiedenis is geene gaanderij, met Por„ traiten behangen-, maar eene beweegende Schil-
„ de-



*iv VOORBERIGT,
„ dcrij, waar in de Perfcnnen zich in hunne werk* zaamheden vertoonen. Het groote kunstgeheirrl „ bellaat hier in, dat men ze voordek in een ver* „ fchiet,allerbekwaamst om denLeezer te onder„ wijzen, te doen denken. Hij wil niet, dat meri „ hem alle moeite van denken ontneeme: doch „ 'er zijn gevallen, waar in hij het geenzins wraa„ ke de aanmerkingen te vinden, die den Gefchied„ fchrijver ter penne uitvloeiden; dewijl zij een nieu„ wen glans bijzetten aanGebeurtenisfen, die de Geu fchiedboeker dieper doordagt heeft dan zijn Lee„ zer. Hij durtt, egter, niet dan zeldzaam, de heim„ lijke roerzeis des harte doorgronden , en doet „ het alleen, om de oorzaaken der gebeurtenisfen „ te ontwikkelen, en hij fchroomc niet, ze met een „ zwarte koole te tekenen, wanneer hij het met „ genoegzaamen grond kan doen. Men moest „ wel zeer krankhoofdig weezen, als men zich „ verbeeldde, dat Staatslieden noit iets anders dan „ 't Welzijn van den Staat op 't oog hadden„ Eenige hedendaagfche Schrijvers hebben, zeer „ ten onrechte, het Tacitus euvel geduidt, dat „ hij ons de Charafters van zommige Perfoonen „ met zo leelijke verwen fchiidert. Integendeel „ ftrekt de affchrik, welken hij ons van de on-> „ deugd inboezemt, door die affchuwlijke trekken, „ en het genoegen, veroorzaakt door zijne tegen5J overgeftelde afbeelding van de eenvoudige Zeden



VOORBERIGT.
f; óerGermaaven, om de welgeplaatstheid van zijn „ hart en de braafheid van zijne ziele te doenken„ nen. Zo ras men nu een ongunstigen uitleg geeft „ aan de oogmerken der Menfchen, volgt daaruit „ niet altoos • dat men ze naar eigen hartsgefteltenis„ fe beoordeelt. Veeleer zal dit moeten toegefchree„ ven worden aan rechtfchaapenheid van hart, en „ een verftand, door Menschkunde verlicht. Hoo„ ren wij, in den daaglijkfchen ommegang niet, „ hoe zelfs onkundigen zekere bedrijven aan (leg.
te beweegredenen, met veel gronds, toeken„ nen ? De Wijsgeer leert zijne ziel vrij te houden „ van de haatlijke ondeugden, welken hij bij ande\ ren, in al derzelverwanftaltigheid en rampzalige " gevolgen, ondekt. Hij weet, dat men zich, „ door van de grondbeginzelen eener (lipte Zede\ kunde aftewijken, ongetwijfeld , eene menigte onheilen op den halze laadt; hij weet, dat deugd
„ het noodzaaklijkbeginzel van geluk is Bat-
" ten twijrTel ftrekt ook de Godsdienst tot een ftcrke drijfveer ter Deugdsbetragting. De Ge„ fclüedfchrijver, altoos verpHgt dien te eerbie"„ den, kan, nogthans, zal hij de Waarheid ge, trouw blijven, niet nalaaten den heilzaamen, of '■') verdervendeninvloed daarvan, op de begrippen „ en handelingen, te vermelden', naar gelangedezelve wel of kwaalijk gebruikt worde. " De



XVI VOOPvBERIG T.
„ De oordeelkundige Baijle heeft verfcheide » lieren aangemerkt, dat men, van de oorfprongf, lijkc(lukken 'c minst afwijkende, gevaar loopt, „ om ze andere dan de bedoelde dingen te doen „ zeggen, 't Is bekend, dat alle gebeurtenisfen en derzelver omftandigheden niet even waar zijn. n zien' gdfe in oriZe dagen, dezelfde daaden „ met wezenlijke verfchillendheden verhaald. En p, de Gefchiedenis aan zo veele misllaagen , aan „ eene twijfFeling, zo dikwijls gegrond, blootget» Held zijnde, heeft men te meer reden, om zich „ met eene nauwgezette (liptheid aan de oorfprong„ lijke(lukken te houden; ten einde men, het weit zenlij k waare niet verhaalende, ten minsten het „ waarfchijnlijkste boeke. Waarom zich vrijheden „ veroorloofd, die geen ander beginzel hebben dan „ luiheid, agdoosheid , of de dwaaze zugt, om „ dezelfde zaaken niet te zeggen, welken een ander „ verhaald heeft? Het kan gebeuren , dat defchik„ king der zaaken op eene andere wijze dezelven ce „ aangelegener maake. Is die gebeurtenis niet be„ ter, zo als ik die gefchikt heb? betuigde eenGe„ fchiedfehrijver der voorgaande Eeuwe. Maar „ de Romans van Vertot en S. Rcal zijn geene „ Gefchiedenisfen. Overtuigd, dat de Getrouwheid w de eerde pligt is eens Gefchiedfchrijvers, heb ik „ niets verzuimd, om de Schrijvers, door mij gebruikt,



VOORBERIGT. xvn
bruikt, wel'te verdaan, en in alle eenvoudig„ heid, derzelver meening uittedrukken.
„ Ik moet niet vergeeten te melden, dat ik, „ tot het vervaardigen van mijn werk, veel hulps „ gehad heb van Schriften, ten tijde dat de Heer „ Wagenaar zijne Vaderlandfche Hi/lorie op»
(telde, nog onüitgegeeven. "
Van deezen geeft de Heer Cerisier eenigzins ce» ne lijst in zijne Voorreden, en erkent ook zijne verpligting voor de onderrigtingen, van den Heer Pieter Paulus ontvangen, als mede den vriendlijken bijdand der Utrecktfche Hoogleeraar'en, zijne Vraagbaaken. Doch daar deeze Schrijvers aangehaald en hunne Werken genoemd worden, is het onnoodig, hier van een breed berigt tegeeven, te meer onnoodig; dewijl 'er, na de Franfche Uitgaave , nog andere Werken, tot Opheldering van 's Lands„Gefchiedenisfen, zijn uitgegeeven, van welken wij in onze Naavolging gebruik maakten
Genoeg hebben wij overgenomen uit de Voorreden onzes Schrijvers, om den aanleg en aart van dit Werk te doen kennen.
Volgens mijne belofte moet ik nog een woord zeggen , om reden te geeven van onze verkiezing, om dit Werk in 't Neder'duitsoh naate volgen,, en verflag van onzen arbeid, daar aan bedeed.
Met veel genoegen laazen wij de twee eerde * * Dee-



XVIII
VOORBERIGT.
Deelcn; een zelfde voldoening, bemerkten wij, fchonken zij aan kundigen, onder onze Bekenden. Doch wij dagten nimmer de hand aan dit Werk te Haan. Op 't onverwagtst, deedt de Boekhandelaar Wii.d ons den Voorflag van hetzelve te vertaaien. Ik overwoog dien, en bragt 'er mijne zwarigheden op in, bijzonder aandringende, hoe ik hier endaar misdagen had opgemerkt, door den Schrijver uit verhaasting begaan, of die op rekening moesten gefteld worden, dat hij een Vreemdeling was, en daarom in hem verfchoonelijk, fchoon het, egter, vlekken in het Werk bleeven. Deeze hoofdzwaarigheid ruimde de Boekhandelaar uit den weg, met aan mij te fcbrijven, „dat ik mij niet juist aan de „ Vertaaling of den Text behoefde te houden, „ maar dat ik het hier en daar, zonder zelfs een „ noot te maaken, kon verbeteren, en daar toe „ ruime permisfie hadt ". Dit verlof des Boekhandelaars, omtrent het Werk eens nog leevenden Schrijvers, was groot, en 'er zichgvan te bedienen, zonder den Schrijver zeiven te raadpleegen, dagt mij te veel vrijheids genomen. Middelerwijl ontving ik eenen allervriendlijkften Brief van den Heer Cerisier , waar in hij de gegeevene ruimte des Boekhandelaars zo wijd uitftrekt', als met mogelijkheid omtrent eenig werk kan gedaan worden, ten dot fchrijvende: „ Ik weet dat het Tafereel,
op



VOORBERIGT. xt*
h öp die wijze bearbeid, bijkans niet meer hec mijne zal weezen; doch ik laat 'er U alle eer ,, van, en behou alleen voor mij de eer van u deó weg gebaand te hebben. " De grootfte zwaarighcid was mij dusonmomen} en fchoon bewust, dat dit mijnen arbeid merkelijk verzwaarde, en het Naavolgen op dien voet, als ik 't mij hadt voorgefteld, meer naar eigen werk dan Vertaaien geleek, getroostte ik mij zulks, om mijnen Vaderlanderen een Werk té befchikken, 't geen,op zulk een uitgcftrektPlan ingcrigt,in wei*
nig Boekdeelen, zo veel zaaks zou behelzen
Denkt niet, Leezers, dat ik hier eene lofreden zal aanvangen , of den Schrijver een eerekroott vlegten. Men hieldt gewis dien lof verdagt, en hadt reden, om te vermoeden, dat wij ons zeiven met dien krans wilden opcieren. Dat vreemden
ons en onzen arbeid prijzen! In de daad dit
hebben zij het Werk van den Heer Ceiusisr gedaan. Wij mogen ons hier beroepen op de twee beste Boekbeoordelingen, welken thans in ons Vaderland, van tijd tot tijd, uitkomen. De Heeren Schrijvers der Vaderlandfche Letteroefeningen, bij de aankondiging der Twee eerfte Deelen des Oorfpronglijken Works, het Plan van den Heer Cerisier opgegeeven hebbende, vellen dit gunstig oordcel. Lit het thans in licht ge-
* * a krag-



XX.
VOORBERIGT.
bragte kan men duidelijk bemerken, dat de Jutheur niet ongefchikt is voor de taak , welke hij op zich genomen heeft. Eene oplettende en oordeelkundige leezing van vroege en laatere Schriften, vaar onder ook verfcheiden, die, na het opfeilen der Vaderlandfche Hiftorie, eerst gemeen gemaakt zijn, heeft hem in flaat geft'el'd, om zijn ontwerp met alle naauwkeurigheid uittevoeren. In V voordraagen der Gefchiedenisfen, in V mede deelen van aanmerkingen over dezelven, daar ze te pasfe komen , en in V gewag maaken van deeze en geene bijzonderheden, raakende het Staatsbewind, de Stedelijke Voorregten, de Zeden der Natie, derzelver beroemde Mannen, en wat meer van die natuur zij, houdt hij alleszins eene regelmaatige fchikking, geeft blijken van een welwikkend oordeel, en toont ten klaarste, dat hij V V op
toelegt, om fteeds onpartijdig te fchrijven.
Wij hebben dit alles, onder• hef doorblader-en deezer twee Deelen ,zo duidelijk bemerkt, dat het ons noope, om de leezing deezer ontvouwingevan's Landsgefchiedenisfe aanteprijzen: zo om het verband van de Gefchiedenisfen onzer onderfcheidene Gewesten beter nategaan,als om nopens etlijke bijzonderheden van dezelven nog nader onderrigting of meerder verzekering te erlangen. Men zal, V zij min of meer geöeffend in V Lands Hifiot "ie, dat Ge-
fchrift



VOORBERIGT.
XXI
fchrift met te meer genoegen kunnen kezen, om dat de Schrijver vrij juist een middelweg gehouden heeft, tusfchen een Kort Begrip en eene uitvoerige 'Hiflorie. Ervaar en Leezers zien dus terftond de algemeene kundigheden, die ze met een vlugtig oog kunnen over kopen, en vinden hier en daar bijzonderheden en aanmerkingen, die hun oplettend gezigt bepaalen. Minkundigen zullen zich niet flooren aan een droog verhaal, nochverr veeld worden door eene uitvoerigheid, ■welke niet voor hun gefchikt is, maar, met vermaak, een beknopt leerzaam voorfiel van V Lands gefchiedenisfen, met gepaste aanmerkingen doorvlogten, hun medegedeeld vinden. Zij, die een Kort Begrip geleezen hebben, zullen, hei beloop van dit Ce fchrift nagaande, hunne denkbeelden niet alleen verleevendigen, maar ook nu en dan ophelderen of ver[lerken. Het is dus, gelijk de Autheur het, niet oneigen, noemt, un Tableau of Tafereel, dat ons V Lands gefchiedenisfen, in een maatig befïek, met leevendige kleuren maalt , en de gewigtigfls bijzonderheden in zodanig een geztgtspunt plaatst, dat ze de cogen van meer en min ervaaren, op eene bevallige wijze, kunnen treffen (*>
De
(*) Hedendaagfche Vaderl. Letteroefeningen VII. D. J. St. bl. 170. &c.
* * 3



XXII
VOORBERIGT.
De Heeren Schrijvers der Algemune Bibliothe laaten zich , in hun Berigt van de twee Eerde Deelen, dus hooren. Ze zijn met veel kundigheid en oerdeel gefchreeven. De Vaderlandfche Hiflorie van den Heer Waoenaar is de grond/lag van 7 werk; en hoe zou het anders kunnen zijn ? Maar, federt Wagenaar begon te fchrijven, zijn zeer veele flukken nader overwogen, eenige oude Gedenk/lukken uhgegeeven. en niet weinige aanmerkingen tot verbetcringe voorgedragen ; van welke allen deze Franfche Schrijver, de HeerCe.risier, zig,met oordeel, heeft weeten te bedienen. V Is ook bekend, dat de Heer Wagenaar zig vooral heeft toegelegd, om de Hiforie van Hollands te befchrijven, terwijl hij minder agt gejlaagen heeft op bijzondere omftandigheden , de overige Gewesten der Nederlanden betreffende. Dit gebrek heeft deeze Schrijver ook tragten te vervullen: hoewel van dezen zijnen arbeid wat groot wordt opgegeeven, in vergelijking van V geen door hem is uitgevoerd- Over V geheel genomen, is dit Werk de beste Hiforie der Veréénigde Nederlanden, die men heeft; en de Uittrekzels of Verkortingen, die men van de Vaderlandfche Hiforie van Wagenaar , niet lang geleden, gemaakt heeft, komen 'er niet mede in vergelijking/. V Was nogthans te wenfehen geweest, dat de Heer Cerisier >
in



VOORBERIGT. xwil
zijnen Stijl en taal, de fierlijkheid en zuiverheid^ meerhadde in agtgenomen; doch deswege heeft hij zig, wegens zijne jonkheid en lange afwezenheid mi zijn Vaderland, voldoende verfchoond. De ma^ vier, waarop hij verhaalt, en de zaaken die hij voordraagt, zijn zeerwelgekoozen, en de laatjlen zo geleerd als beknopt verhandeld, om een gepast 'denkbeeld van de Zeden, van de Staatkunde, van dc Wetten, van de Charaïiers enz. dier tijden te geeven; zo dat dit werk niet alleen voor andere Volken, maar zelfs voor'de Nederlanderen, aanmerkelijk is, en zeer waardig geleezen ie worden^.
Deeze aanprijzende Aankondigingen wekten mijnen lust nog meer op, en gaven een fpoorflag aan mijnen ijver. Bedongen hebbende, niet overhaast te worden, en zo veel tijds, als 't mij goeddagt, tot het Werk te neemen, heb ik mijn best gedaan, om het zo goed uittevoeren, ais mij
mo-
Cf) Algeméén Bihliotheilt. I. Deel. bl. 689. £90- Eens foor'tgelijke gunstige aanprijzin? vindt men van dit Werk, in icHamkourg nsuw Zeiluvg Diens/ag 14April 1778 • »Dee„ ze getuiginisfen," fchrijft de Heer Ölmmer , met vollen regt> in't (lot zijns Voorberigts van Tom III. „ zij" teoyer „ in (laat, om mij te troosten wegens de beöordeeling in 't ., AUntkly Review, tiaar men mij beoordeelt, zonder mij ge„ leezen te hebben, en behandelt, als of de Oorlogtusfche» „ Frwkrijk en Engeland reeds verklaard was."
** 4.



XXIV
VOORBERIGT.
mogelijk was , en het aangeweeze gebrek in de laarstbijgebragce beoordeeling tragten te vergoeden. Wat de Taal en Stijl deezer Naavolginge betreft, deeze, vertrouwen wij, zullen beiden voor de rechtrriaatige berisping , ten opzigte van het Franjche Werk gedaan, beveiligd weezen ; zo niet , wij hebben de voldoenende verfchooningen geenzins van onzen Voorganger, nog jongheid, nog uitlandigheid, kunnen, in ons geval, om vergiffenis pleiten. Dan wij mogten zo menigmaal reeds de goedkeuring onzer Landgenoor.cn , ten dien opzigte, wegdraagen, dat wij des geen' merkelijkenichroora gevoelen.
Van de verleende ruime vrijheid, met betrekking tot het Oorfpronglijk Werk, hebben wij ons bediend. Wie de moeite wil neemen, om onze Naavolging daar mede te vergelijken, zal zulks, ten duidelijkfte, ontdekken. Noodloos en verveer lend zou het weezen, de mindere en meerdere afwijkingen aantewijzen. Naa de Uitgave der eerfte Deelen van het Franfche Werk, in den jaare 1777,kreegen wij, uit de vlijtige en nauwkeurige handen van verfcheide Bcoeffenaaren der Vaderlandfche Gefchiedenisfen, Hukken, die onze Voorganger niet hadt kunnen raadpleegen: wij hebben, ^o veel ip ons was, zulks gedaan, en daar door eene föeefdere volkomenheid aan onzen arbeid gegee-
yerj



VOORBERIGT.
xxv
ven. De uitlaatingen zijn minder dan de aanvullingen , en betreffen voornaamlijk aanmerkingen van den Heer Cerisier omtrent Franfche Schrijvers, of de zulken, die alleen voor den Franfchen Leezer gefchikt en voor den Nederduitfchen van geen dienst in 't minste waren. Zo weinig aan het oorfpronglijke bepaald, hebben wij onze pen te onbelemmerder kunnen voeren; nogthans Helden wij dezelve in zo verre perk, dat het Tafereel het Tafereel van den Heer Cerisier bleeve: de Hoofdbeelden , de Hoofdvoorwerpen zijn altoos dezelfden; kleindere beelden, mindere Voorwerpen, zijn 'er uitgelaaten, of ingebragt, meer op den voorgrond of verder in 't verfchiet geplaatst ; dan de kleuren gelijken doorgaans genoeg op elkander. ,
Oordeelen zommigen de verfchillendheden te groot, om het ééne voor een Origineel en het ander voor eene Copij te houden: wij hebben onsniet verbonden eene Copij te leveren; en men merke onze Naavolging dan liever aan als eene Wedergade. Geene Leezers , geene Boekbeoordeelaars, zullen ons, zo wij hoopen, eene Vrijheid betwisten, door den Schrijver van het Oorfpronglijke ons gegee-
ven, ons gegeeven, op eene wijze zo verplig-
tsnd en in zulk een fmaak, dat ze de edele denkwijze onzes Voorgangers aan den dag leggen, en toonen, dat het hem om Waarheid en Onpartijdigheid te doen is. * * 5 Zeer



XXVI
VOORBERIGT.
Zeer verre is lier 'er ondertusfchen af , dat wij die Tafereel als volmaakt aanprijzen: het zal zijn deel hebben aan de gebreken, die alle vrugten der Penne aankleeven. Wegens dezelven verzoeken wij verfchooning, ze zijn 'er, onzes ondanks, ingefloopen, en, bij het nazien, in overgebleeven.
Ontvangt, mijne Landsgenooten , dit Werk, Oorfpronglijk wel van eene Franfche pen , doch yerduitfcht op eenen trant, die 't zelve , onzes agtens, geheel Landeigen maakt. Het bijgebragte, vertrouwen wij, is genoegzaam , om de rechtmaat-g gaande geworden Verwondering , bij 't leezen des Tijtels, te doen bedaaren, en te wegete brengen , dat dezelve in geene Verfmaading verandere. Dit uittewerken was het eenig doel , 't geen wij, met het fchrijven van dit Voorberigt, beoogden; en hebben wij niets meer te zeggen , dan dat de Vertaaling des Tweeden Deels reeds verre gevorderd is. Dat uwe goedkeuring ons in den arbeid bemoedige ; dat het Vertier aan 't oogmerk des Boekhandelaars beantwoorde , dat het leezen bovenal ftrekke, om de denkbeelden van Vrijheid, den rechtaarten Nederlander altoos dierbaar, leevendig en wakker te houden , en eene zuivere Liefde tot het gezegend Land onzer inwooninge te verwekken en te veruerken.
/ IN-



XXV1%
INHOUD
VAN HET
EERSTE DEEL.
EERSTE BOEK.
DE VEllééNIGDE LANDSCHAPPEN, VOOR DEM ÏNVAL DER ROMEINEN, EN ONDER DE ROMEINEN.
EERSTE AFDEELING. De Nederlanden , voor den Inval der Romeinen,
JEiZrifgstegt der Kimbren en Teutonen. De Batten fif Batavieren hemagtigen het Eiland, ■waaraan zij hunnen naam gesven. Befchrijving van het Eiland der Batavieren. Oude Zeden. Kleeding. Huizen. De Vrouwen trekken mede . ten krijg. Huwlijken. Begraafnisplegtigheden. Godsdienst. Priesters [en Barden of Dichters. Schouwfpelen. Volkse vergaderingen , Kmingen of Opperhoofden. D& IVetgeevende Magt.
TWEEDE AFDEELINGDe Nederlanden onder de Romeinen.
Verbond der Batavieren met de Romeinen. Batavifche Hulpbenden in dienst van Cesar. Onder de Lijfwagten aangenomen. Het Eiland Jét Batavieren v/ordt een verzamelplaats der Leger magt van Dru-
sus.



xxviu INHOUD.
shs. De Friezen te ohdtrgebragtt Vcrmeefleringen wwTiberius. Overwinning van Arminius o/Quintilius Varus behaald. Germaanfche Lijftvagtcn afgedankt en weder aangenomen. Z)<? Germaan en door Germa-niccs verwonnen. Agrippina bemoedigt de lenden, op het Eiland der Batavieren gelegerd. De Keurbenden in gevaar van tusfchen de Flevo en de Zee om te komen. De Romeinen verlaten het Eiland der Batavieren, tegen Arminius optrekkende. Rampfpoedige roekloosheid der Bataaffche hulpbenden. De ■ploot van Germanicus lijdt geweldig door een ftorm op de Noordzee. Germanicus fterft. Schoole door dien Prins onder de Batavieren epgerigt. Op/land der Friei'en. Zij verbreeken het juk. Belachlijke Tocht van Caligula na het Eiland der Batavieren. De Batavifche lijfwagt wreekt den dood van Cat igula , en verheft Claudius tot Keizer. De Batavieren in Engeland. Zeerooverijen der Kauchen. De Friefen onderworpen. Graft tusfchen RJiijn en Maas, De Dijk van Drusus voltooid. De Friei'en maatigen zich eenige Landen aan. Een Gezantfchap te Rome. Zij moeten het ingenomen land ruimen. Bemngiiging van Mona. De Batavieren dienstvaardig voor Nero. Zij helpen de Galliürs te onderbrengen. Acht Benden verklaaren zich tegen Nero. De Batavieren misnoegd op Galba. De Bataaffche Lijfwagten afgedankt. Hoogmoed en invloed der Bataaffche Legerbenden. Hunne gefchillen met de Keurben_ den. Lof ijk getuigenis hun gegeeven. Zeldzaame Jlrijd in de Po.
DER.



inhoud- xxix
DERDE AFDEELING.
Claudius Civilis.
Oorfprong van den Oorlog der Batavieren en Ro_ meinen. AanflootVtjke wervingen op het Eiland der Batavieren. Civilis hitst zijne Landgenoot en tegen de Romeinen aan. De Kaninefaaten en Friezen mede tegen de Romeinen op de been gebragt. Civilis komt als vijand ten voorfchijn. Hij verflaat de Romeinen. De Keurbenden, door de Batavieren verraaden en verwonnen. Doortocht te Bonn, door de Batavieren met geweld verworven. Veinzerij van Civilis. Vrugtlooze aanval op Caftra Vetera. De Keurbenden worden oproerig tegen hunne Legerhoofden. Invallen en verwoestingen der Germaanen en Batavieren. Caftra Vetera aangevallen. Civilis haalt jVIontanus over. Voordeden, door de Romeinen behaald. Caftra Vetera overgegeeven. Velleda de Waarzegger esfe. Cerialis door Civilis verrast. Civilis teruggedrêeven. Trouwloosheid der Ubiërs. Overwinningen der Kaninefaaten. Civilis te Caftra Vetera gelegerd. De Romeinen afgefaagen. Zij herfteilen hun verlies. Civilis begeeft zich op het Eiland der Batavieren. De dijk van Drusus afgebroken. Cerialis verrast. Geheime■ onderhandelt», gen van Cerialis. Vrede tusfchen de Romeinen en Batavieren. Characler van Civilis. Vergelijking van het oude en nieuwe Land. Vermeefteringen van Agricola. De Batavieren zwemmen den Dóriaii ever. Behendigheid van den Bataaffchen Boogfchut-
ter



x:x I N H O Ü D.
ter Soranus. Markt van Adrianus. Wegen doof de Romeiaen aangelegd. Onderfcheiding der Bataaffche Krijgsbenden. Wapenplaats van Septimiuu Severus. Caracalla.
TWEEDE BOEK.
de franken, de saxen en de friesén. EERSTE AI' DEELING. De Franken en de Saxen.
Oorfprong der uittochten van vreemde Vukeh, oni de Romeinfche magt te fnuiken. Eerfie verbintenisfen der Franken. Zij zetten zich in Batavie ter neder. Posthumus door de Barbaaren geholpen. Onderneemingen en Nederlagen der Franken. Door Produs te ondergebragt. Verhaazende Scheepstocht eeniger Frankifche Zeerooveren. De Saxen vereenigen zich met hun. Overwinningen van Maximianus op de Franken. Carausius met de Franken en Saxen in bondgenootfchap. Constantius verdrijft de Frankifche Legermagten uit Batavie , en onderwerpt de Chamaven en Friezen. Inval en nederlaag der Franken , hun door Constantinus toegebragt. De grenzen van den Rhijn/»#sw/ van tegenweer gefield. Inval der Franken. Krijgstochten van Julianus. Onderzoek na de herkomst der Salicrs. Julianus trekt tegen de Saliers en de Chamaven op. De Attuarien te ondergebragt. De Bataaffche Benden geheel op de zijde van Julianus. Beweegingen der Overrhijnfche Barbaaren. Vlugt der Bataaffche hulpbenden en
der



INHOUD. xxsï
der Romeinen. De Batavieren geflraft en vergifenis beweezen. De Saxen. Theodosius verwinnaar der Frankifche en Saxifche zeeroovexen. Nieuwe flrooperifen der Franken en Saxen. Laatfte krijgstochten, der Bataaffche Hulpbenden. Invallen der Barbaaren. 't Lot der Vereenigde Gewesten in dat tijdperk. Het Gemeenebest der Armorichen. Clodio, Koning der Franken.
TWEEDE AFDEEL1NG.
DE FRANKRN EN DE FRIESEN.
De Friezen komen weder op *t toonecl. De Eilanden der Saxen door de Friezen bemagtigd. Toe/land van het Westersch Rijk. Clovis overwint Siagrius. Slag bij Zulpik. Clovis gedoopt. Magt van Clovis. Wreedheden van Clovis. Theodoiuk , Kor ning van Auflraüa. Landing van Kochiliak , Koning der Normannen. De Warners. Clotarius Overwinnaar der Saxen, Nieuwe krijgen der Saxen. Onlusten. in Frankrijk. De Warners verdelgd. De Saxen overwonnen en verflaagen. Godsdienstige Geftichten te bouwen het werk der Vorflen. Staat van den Godsdienst. Zendelingen in Friesland. De Friezen door Pepijn overwonnen en onderworpen. Wiolebrordus predikt in Friesland. Invallen der Friezen. De Zendelingen maaken meer opgang. Giumoald vermoord. Radboud overwint Carel. De Friezen verrast en overwonnen. De Bekeering van Radboud mislukt. Giften aan de Kerk van Utrecitf.
Op-



xxxii INHOUD.
Op/land der Friezen onder Poppo. De Friezen verflaagen. Dood van Cap^el Martel. Winfrid en Bojmfacius. Staat des Christendoms in Fiiesland. De Saxen en de Friezen overwonnen. De Friezen firijden voor de Franfchen. Pepijn voor Koning verklaard en gezalfd daor Bonifacius. Gefchil wegens het Regtsgebied over het Bisdom van Utrecht. Laat* fte zending van Bonifacius in Friesland, en zijn dood.
DERDE BOEK. Carel de Groote en de Normannen. EERSTE AFDEELING. Carel de Groote.
De Saxen door Carel den Grooten overwonnen. Opflanden der Saxen. Friesland verwoest. Ds Friezen oproerig en met de Saxen verbonden. Overwonnen en geftraft. Tot het Chriftendoni overgehaald. Gundeeold, Koning van Friesland,/wra^/?. De Friezen helpen de Franfchen, in het te onderbrengen der Wilzen. En der Hunnen. Graaf Dirk verrast in het Land der Rhinltri. Einde des Oorlogs tegen de Saxen en Friezen. Carel de Groote Keizer. V?/deeling des Rijks. Invallen der Deenen, o/Normannen. De Deenen vallen in Friesland. De Normannen ontruimen Friesland. Vrede, met Hemming geflooten. Zeemagt. Carel de Groote fterft. Staat der Nederlanden. Staatsbefluur. Belastingen en
Schat-



INHOUD. xxxm
Schattingen. Magt der Hertogen en Graaven. Straffen. Wetten. Oordeelproeven. Aanmerkingen over de Wetten der Friezen. Godsdienst.
TWEEDE AFDEELINQr. De Nor mannen.
De Friezen herfteld in het regt der Vaderlijke erfenisfe. Heriold een Deensch Prins. Invallen der Normannen. Walcheren, D'iurftede &c. ingeiomen en verwoest. Wreedheden der Normannen. Verdeeling des Rijks. Schriklijke Watervloed. Verwoestingen der Normannen. Friesland bijkans door de Normannen te ondergebragt. Heriold omgebragt. Roruk vermeeflert Duurltede. Invallen der Normannen. De Zoon van Lotharius , Hertog van Friesland. Zeden der Normannen. Utrecht en Duurlte le geplunderd. De Friezen verdeedigen zich. Roli-o. Nieuwmegen vermeesterd. De Nurmannen te Üas■lou belegerd. Godëfrid verkrijgt een gedeelte van Friesland. De Friezen onderdrukt. De Normannen verdreeven.
VIERDE BOEK.
de Graven uit het Huis van Holland.
Di«*k de I.
Giften aan de Graavê'n. Carel de Eenvoudigf; verheft Dirk den I. tot Graaf. Oorfprong van het Leenfielzel,
* * * Dirk



sxxiv INHOUD.
Dirk de II.
Utrecht. Gelderland. Friesland. Be Hunnen. De Vereenigde Landfchappen aan het Duitfche Rijk gehegt. Giften der Keizere» aan hunne Leenmannen in de Nederlanden.
A r n o u d.
Oorlog met de Westfriezen. Arnouds dood.
Dirk de III.
Friezen te ondergebragt. Laatfte invallen der Normannen. Utrecht. Het Graaffchap Teifterbant. Corprong der Oorlogen tusfchen den Graaf en den Bisfchop. Dordrecht gebouwd. Klagten tegen Dirk den 111. Groote overwinningen door Dirk den III behaald. Eifchen les Bisfchops van Utrecht. Sikko, Broeder van Dirk. Oorfprong der Bedevaarten. Dirk de III. trekt na het Heilige Land.
Dirk de IV.
Graaf. Utrecht. Giften aan den Bisfchop van Utreciit. Oorfprong der Oorlogen tusfchen de Vlaamingen en de Hollanders. Gefchil over de Zeeuwfche Eilanden. De Keizer beoor logt Graaf Dirk den IV. Dirk verbindt zich met den Hertog van Lotharingen. 7 Paleis te Nieuwmegen verbrand. Scheepfirijd, waar in de Keizer de nederlage krijgt. Steekfpel te Luik. Dordrecht genomen en hernomen. Graaf Dirk gedood.
Flo-



INHOUD.
XXXV
F L 0 R I S de I.
Gelderland. Willem Bisfchop van Utrecht. Floris Overwinnaar. Floris df. I. gedood in de armen der Overwinning.
Dirk de V.
Willem, Bisfchop van Utrecht, verkrijgt Giftbrieven van den Keizer. De regten van Vlaanderen op Zeeland bekragtigd. Bedevaart van Willem , Bisfchop van Utrecht Omwentelingen in Vlaanderen. Vermeestering vwzGodefrid df.n Bultenaar. Dood van Godefiued, Bcftaan van Bisfchop Willf.m , en diens dood. Hertelling van Dirk den V. Veranderingen in Friesland.
Floris de II, bijgenaamd de Vette.
De Kruisvaarten. Gevolgen der Kruisvaarten. Ohm van Nassau, eerfte Graaf van Gelderland. Floris de U trouwt Petronella van Saxen. Zeeland. De ATe/ter Tanchélijn, of Tandemus. Voorval tusfchen Floris den II. «« den Friefchen Edelman Galama.
Dirk de VI.
Wet aan de Stad Staveren gegeeven. Opftnnd te Utrecht. Oostergo en Westergo aan den Graaf van Holland gegeeven. Eerzugt van Petronella. Ej 0ris de zwarte, Broeder des Graave, ftaat tegen hem op. Tocht na Westfriesland. Zonderlinge gewoonte der Westfriezen. Einde des Oorlogs. Dood van Floris den zwarten. Van de Magt der Kei* ♦ * a zt*



XXXV ï INHOUD.
zeren hier ten Lande. Oostergo en Westergo aa» Utrecht wedergegeeven. Het Graaffchap Drenthe. Utrecht belegerd en verlost door de bedreigingen van den Ban. Uittocht. Dirk de VI. doet een Kruistocht. G 'weldige indringing, van Herman^ van Hoorn op den Bisfchoplijken Stoel van Utrecht. Inval'der Dregter Friezen, .
Floris de III.
Dood van Dirk den VI. Floris de III. . Tol te Geervliet. De Vlaamingen /laan tegen hem op, en zegepralen. Onlusten'te Groningen. Hendrik Graaf van Gelderland vermeeftert Groningen. Graaf Flqt ris de III. en de Bisfchop van Utrecht komen, ten Opzichte van Friesland , overeen. Twisten over de Dijken , door den Keizer beflist. Aanmerking wegens den, Oorlog tusfchen de Vlaamingen en Hollanders. Oorlogen met de Westfriezen. Overfiroomingen. Character en verrigtingen van Godefried van Riienen. Zijn twist met den Heer van Amftel. Boudewijn van Holland , Bisfchop ïw* Utrecht. Krijgstochten in Friesland. Gelderland, Da Graaf van Holland fneuvelt op een tocht na't Heilige Land,
Dirk de VII. Dirk de VII. poogt te vergeefsch de Leenhorigheid van Vlaanderen aftefchudden. Oorlogen met zijn Broer der en de Vlaamingen, De Westfriezen door Aleid «verwonnen. De Vlaamingen door Dirk den VII. geflaagen, Willem wordt Graaf van Friesland. On-
lus-



INHOUD. xxxvii
lusten in Drenthe. Gefchillen over de Verkiezing eens Bisfchops van Utrecht. Graaf Willem, gevangen, ontkomt het. Onderneemingen tegen den Bisfchop van Utrecht. De Graaven van Holland en Gelderland gevangen genomen.
A da. -
Oorfprong des Adels. Oorfprong der Rtdderfchappen. Aanmerkingen over het Regt van den Eerften Nagt. Verhaaste flappen van Aleidb. Beweegingen ten voordeele van Willem. Vlugt en rampfpoeden van Ada. Vermeesteringen van van Loon. De zaaken van Willem neernen een keer ten goede. Willem d e f.
Verdrag met de Utrechtfchen. Verbintenis fen met Engeland. Oorlog tegen de Franfchen. GraafWiLlem in Verbond met de Franfchen. Nieuwe Kruisvaart. Otho I.en Oïho II. Bisfchoppen van Utrecht. Graaf Willem de I. trekt na Paleltina. Beleg en bemagtiging van Damiate. Verrigtingen der Hollanderen en Friezen in Aüë. Willem de Lflerft. Wetten , te Middelburg gegeeven.
Floris de IV.
Gelderland. Gerard de III. Oorlog tusfchen de Utrechtfchen en de Gelderfchen. Onlusten in Groningen. De Bisfchop van Utrecht geflaagen en afgemaakt. De Verkiezing van Wilbrand tot Bisfchop van Utrecht. De Drentenaars te ondergebragt.
* * * g Iieir-



&emu INHOUD.
Heirvaart tegen de Friezen van Stade gepredikt. Floris de IV. op een fleekfpel vermoord.
Willem de II. Die den naam van Roomsch Koning droeg.
Staat van Friesland. Willem de If. tot Roomsch Koning verkoozen. Voor deelen, door Willem den ll.behaald, ennadeelen, doorhemgekden. Gekroond. In Oorlog met Vlaanderen. Nederlaag der Vlaamingen. Krijgstocht van Karel van Anjou in Vlaanderen. Laatfte poogingen van Willem den II. om zich te handhaven: Onlusten in Utrec'.t. Willem te Utrecht in Lijfsgevaar. Krijgstocht tegw de Westfriezen. Dood van Willem den IL Werken aan vVillem den II. 'toegefchreven. Voorregten door hem gefchonken.
Floris de V.
ïerdrag met de Vlaamingen. Dood van Floris, Regent van Holland. Aanmerking over de regeering. Twist over het Regentfchap. Opftand der Kenneniers. Volksregering te Utrecht. Utrecht verrast. Krijgstocht van Floris den V. in Westfriesland. Floris de V. tot den Ridderftand verheeven. Krijgstocht na Westfriesland. Koophandel met Engeland. Verbond met Engeland. Staat des Keizerrijks. Holland, door den Keizer, aan verfc'ieide per/bonen gefchonkm. Verdrag, ter gelegenheid der geboorte van Jan. RHMM» de I. Graaf van Gelderland. Dordrecht vrij verklaard van leenhoorigheid. Slaakt ng V* * der



INHOUD. xxxix
der gevangen Heeren, en bevrediging. Vermeefering van Westfriesland. Bijzonderheden van Friesk'ii!. Zamenzweering der Zeeuwfche Edelen tegen F «mus den V. Inval der Vlaamingen in Zeeland. Floris de V. verraadlijk gevangen. Verdere Oorlog met de Vlaamingen. Staat deezer Landen, ten opzigte van Engeland. Koophandel met dit Rijk. Floris de V. jlaat na den Scbotfchen Throo». Oorzaaken der onmin met Engeland. Verbond door Flohts den V. met Frankrijk aangegaan. Oorzaak van het ongeluk van Floris den V. Waarom de Edelen op hem gebeeren waren. Jan van Kuik , het hoofd eener zamenzweering. Van Kuik verklaart Floris den V. den oorlog. Gelegenheid tot het wegvoeren van den Graaf. Floris de V.gevangen. Men trage hem te verlosfen. Moord van Floris den V. Cf/arafter van Floris den V. Voorregten aan de Steden verleend. In Utrecht, Overijsfel en Gelderland. Hoe het zich in Friesland toedroeg. V Geestlijk befiuur over Friesland. Gewoontens.
Jan de I.
Kuiperijen over het Regentfchap. Kroonenbnrg bc. legerd. Wreedheden , tegen de Zamengezwoorencn gipleegd. De Graaf van Kleef en Guij van Henegouwen ver deelen. het Regentfcfwp.- Poogingen van Eduard, ten voordeele van Jan. Van Avennes verkrijgt het R gentfehap. De Bisfchop van Utrecht, fiooktdeWesttirieztnop. Onlusten in Zeeland. Graaf Jan landt in Zeeland. Van Avennüs trekt na Ue-
ne-



xl I Nf H O U D.
negouwen. De Westfriezeu voor de lacttfte keer te ondergebragt. Ongelukkige Krijgstocht des Bisfchops van Utrecht. Magt van van Borsei.en. Graaf'Jan gaat een verbintenis aan met de Vlaamingen. Handelingen met Utrecht. Beleg van het Slot Ysfelftein. Oorzaaken van van Borselens val. Aloud tast de Voorrechten van Dordrecht aan. Dordrecht belegerd. Deerlijk uiteinde van van Borselen. Van Avennes terug geroepen. Dood van Graaf'Jan den I. Oordeelgevegten. De Regtsgeleerdheid. Invloed van het kerklijk regt.
VIJFDE BOEK.
De Graaven uit het Huis van Henegouwen. Jan de II. Jan de II. van Henegouwen voor Graaf uitgeroepen. Onlusten in Zeeland. Opfchuddingen van Renesse. De Keizer afgeweezen. Zeeland geplunderd en te ondergebragt. Onlusten in Utrecht. De Bisfchop gedood. Guij van Henegouwen op den Zetel te Utrecht verheeven. Oorlog met de Vlaamingen. Middelburg overgegeeven. Beleg van Zierikzee. Voordee/ig Verdrag voor de Vlaamingen. Jan de II. wordt ziek. De Vlaamingen verklaaren den Oorlog. Willem door de Vlaamingen overwonnen. Noordholland bemagtigd. Tocht des Hertogs van Braband in Holland. De Vlaamingen vermeelleren Utrecht. Witte van Haamstede drijft de Vlaamingen uit. De Franfchen komen de Hollanders met eene Scheepsvloot te hulpe. Z><? Vlaamingen belegerenZknkzee te vergeefsch.
Scheeps'



INHOUD. xu
Scheepsftrijd, waar in de Vlaamingen de nedetlaage krijgen. Güij van Vlaanderen gevangen. Zeeland te ondergebragt. Renesse gedood. Dood van Graaf Jan den II. Gebruiken.
Willem de III.
Willem de III. tot Graaf uitgeroepen. Huwelijk des Graave. Befchikkingen op de onderftand*gelden. Wapenftilftand. Verfihillen met Engeland over den Koophandel. Robert valt in Henegouwen. De Hollanders en Zeeuwen weigeren bijfland aan den' Graaf, die een nadeeüg Verdrag fluit. De verdelging der Tempelieren. Bevel om ze te Zierikzee uitterooijen. Utrechtfche zaaken. Oorlog des Bisfchops met de Friezen, Zij worden te ondergebragt, en fluiten den vrede. Dood des Bisfchops. Krijgstocht van Willem in Vlaanderen. Piongersnood en Pest. Gelderland. Graaf Reinoud afgezet. Vrede met de Vlaamingen. Verkwistingen van Graaf Willem den lil, en zijne dwinglandijen. Willem huwt zijne Dogtér uit aan den Kroonprins van Engeland. Willem de III. fteekt zich in de zaaken des Dnitfchen Rijks. Blaakt zich meester in het Bisdom van Utrecht. De Friezen aan den Graaf onderworpen. Virdrag met Engeland. Dood van Graaf'Willem den III. Zijn CharaEïer. Schets van het Staatsbeftuur. Voorval tusfchen een Boer en een Baljuw.
Willem de IV*.
Willem de IV. verbindt zich met Engeland. Rej-
* * * * koud



XLii I N H O U D/
noud de II, Graaf van Gelderland. Gelderland tot een Hertogdom verheven. De Graaf 'van Holland gaat na de Franfche zijde over. Hij keert tot de Engellchen weder. Joanna van Valois bewerkt een be* ftand. Zonderling geval van Reinoud den II. Wiliem de IV. trekt op tegen de Lithauwers. Onlusten te Utrecht. Utrecht door Willem den IV. belegerd. Hij trekt tegen de Friezen op. Krijgt de nederlaage, en fneuvelt. Schriklijke wraakneeming der Gra* vinne. Character van Willem den IV. Opkomst van Amfterdam. Staat des Koophandels.
Margareet.
De regten van Margareet, door den Keizer bekragtigd. Margareet ingehuldigd. Zij is mild in het verkenen van voorregten. Zij ftelt haar Zoon Willem tot Onderregent aan. Oorlog met de Utrechtfchen. Margareet ftaat haare regten af aan haaren Zoon. Zij herneemt het Landsbeftuur. Willem doet zich op nieuw voor Graaf erkennen. Oorfprong der Hoekfehen en Kabeljaauwfchen. Utrechtfche Onlusten. De Burgerkrijg van Bronkhorst en Hekeren in Gel-: derland. Woede der Hoekfchen en Kabeljaauwfchen in Holland. Buskruid in den Oorlog gebruikt. Margareet wint een Zeeflag Verbond der Kabeljauwfchen tegen Margareet. Margareet verliest een tweeden fcheepflrijd. .Verdrag tusfchen Moeder en Zoon. Dood van Margareet. Aanmerkingen op de Regeering van, Margareet. Staatsveranderingen. Pestziekte. Geestdrijverij der Geesfelaaren.



TAFEREEL
der
ALGEMEENE GESCHIEDENISSE
van de
VEREENIGDE
EERSTE BOEK.
Ï)e vereenigde landschappen, voor de* inval der romeinen, en onder de romeinen.
EERSTE AFDEEL1NG. De Nederlanden voor den Inval dsr Romeinen.
"Verlichte volken alleen befchrijven hunne eigene Gefchiedenisfen en die van andere volken. De oudlle Boeken, gewijde of ongewijde, leeren ons bijkans niets van de Volken, onder den naam van Noor dfche Volken bekend. De Romeinen, die hunne heerfchzugt en hunne vermeesteringen zo wijd vutltrekten, zijn de eerften, die de oude Inwoonders A der



s GESCHIEDENIS
der Landen, welken thans het Gemttnebest der Nederlanden uitmaaken,doen kennen. Maar de Gefchiedenis dier oude Bewoonderen is enkel die hunner verdeïginge; ziet hier, bóe de zaaken met hun gefchapen (tonden omtrent eene Eeuw voor de gemeene Jaartelling.
De Klmbren en Teutonen verlieten eensflags het Kimbrifche Half eiland, heden bekend onder den naam van Jutland, en de Eilanden van Kodan, het tegenwoordige Deenemarken. Eene overltrooming, gelijk men wil, en ook misfchien eene al te flerke volkrijkheid, of de zugt om zich in eene gunstiger lugtftreek nedcrteüaan, deedt hun befluiten, het geboorte land te verlaaten. Mannen, Vrouwen, Crijaaarts, Kinderen, toogen allen uit, en namen, even als een inbraekende (broom , verfcheidc volken , die zich op hunnen weg vonden, mede. De Inwoonders der Landen, welker Gefchiedenis wij voorhebben te befchrijvcn, lieten zich te gereeder overhaalen om hetzelfde geluk te zoeken; dewijl hunne Huizen, hun Vee, hun Lijftogt, ten prooije werd aan den overftroomenden Oceaan. Men leest in de Romeinfehe Gefchiedfchrijvers, welke verwoestingen die ontelbaare en zwervende menigte in Gallie en Spanje aanrigtte; hoe zij zegepraalde over alle Veldheeren,door de Romeinen tegen hun gezonden, tot het gedenkwaardig tijdperk, waar in Marius de talrijke zwermen, die geheele Landfcnappen bedekten , verdelgde. De Landen, waar zij uitgewogen waren, bleeven onbevolkt. Eerst vier eeuwen
laa-
vocir de
Romeinen.
Krijgstogt der Kimbren en Teutonen.



der NEDERLANDEN. S
laater leverden zij nieuwe dmzwervers uit, die gelukkiger invallen deeden, dezelfde Landen bemag. tigden en verwoestten, met den tijd inbreuk maakten op en eindelijk dat Rijk verdelgden., 't welk niet meer bellondt uit die gemeenebestgezinden , welken een zo groot aantal hunner Voorvaderen had doen fneuvclen. Tot dit Tijdperk toe fcheenen de Kimbren als uitgerooid. In de dagen van Tacitus was 'er niets Van hun overgëbleeven, dan de roem der oude krijgsverrigtingen (*)• Het leedt, in tegendeel, niet lang, of het Eiland Van denRhijn werd weder bevolkt.
De Batten, of Batavieren bewoonden de Oevers van de Adrana, tegenwoordig den Eder, eene rivier 'tusfchen Hesfenland en het Graaffchap Waldek ftroomende. Zich, zints lange, zonder ophouden geplaagd vindende door de Katten, heerfchzugtige en roofzieke nabuuren, beftooten zij een vreedzaamer oord op te zoeken. Het groote Pvhijn-eiland, van fnwoonderen ontruimd, was de plaats, werwaards zi j hunne wijk namen. Bemoedigd en begeleid door de Bedienaaren van den Godsdienst,bragten zij hunne vaartuigen en hunne vlotten in den -ËJer, en daar op hun Gezin, Vee, en Huisraad, en geraakten , door een gelukkige vaart begunftigd, op het ontvolkte deel des Eilands. Men verneemt niet dat hun inval wederftand ontmoette. Zij vestigden zich, daar
en
(*) De Msr. Germ. c. XXXVII.
A 2
VooR ui Romeinen.
De Batten of Batavierenbemagdgen bet Eiland, waar aan zij hunnen naam geeven.



Voor de Romeinen.
Befctorijving van ket Eiland der Batavieren.
(*) Pijn. L. IV. c. 15.
4 GESCHIEDENIS
en tegen, zowel, dat, fchoon er eenige overblijfzelï mogten weezen van de oudeBewoonders,enmener» in 't vervolg, eenige onderfcheide volken aantreft, als de Kaninefaten, de Kauchen enz. (*) het altoos deeze nieuwe Volkplanters zijn, die dit Land beroemd maakten, en 't is naar hun dat het den naam draagt van het Eiland der Batavieren.
Dit Eiland was van het vaste land gefehciden door den Rhijn, welk zich, bijkans op dezelfde wijze als heden ten dage, verdeelde op de hoogte van Schenkenfchans. De regter arm der Riviere behieldt denzelfden naam; volgens 't algemeen aangenomen denkbeeld, ftortte dezelve haare fnelvlietende wateren in den ruimen boezem des Oceiiaus uit, ter plaatze waar tegenwoordig Kat wijk ligt. De flinker arm kreeg den naam van Waal, dien dezelve nog draagt: zich welhaast met de Maas verecnigende, «n zagtlijk daar mede voortftroomende, ontlast zich deeze door een wijden mond in dezelfde zee. Volgens deeze befchrijving was het Eiland der Batavieren zeven en twintig mijlen lang en zeven breed. Beroemde fchrijvers geeven 'er eene veel grooter.uitgeffrektheid aan. De regter arm, zeggen zij, die te Katwijk uitltroomde, verdeelde zich in nog andere takken, welken verfcheide Meiren vormden, het grootfte deezer Meiren voerde den naam van Flechta of Flevo, en ^verfcheide kleine Eilandjes, tusfchen



pjer NEDERLANDEN. 5
fchen welken het water nieuwe uittochten hadt, welker oostlijkfte zich tot het Eiland Ter Schelling uit? ftrekte £*). Dit denkbeeld fchijnt de tegenftrijdigheden, die zich tusfchen verfcheide fchrijvers op doen, te vereffenen (f): volgens hetzelve zijn voor een gedeelte ook op dit Eiland de volken begreepen ,
door de Ouden Overrhijnfche geheeten. Welk
gevoelen ook het waarfchijnlijkst moge weezen , dit gaat vast , dat de Landen, welker Gefchiedenis wij te boek Hellen, verbaazende veranderingen ondergaan hebben, en dat het Eiland der Batavieren teti minden een groot gedeelte begreep der Landfchappen Gelderland, Holland en Utrecht. Men moet egter niet denken, dat de Batavieren zich bepaald hielden tusfchen de armen van den Rhijn. 't Is zeker dat zij in Belgisch Gallie kwamen, waarfchijnlijk tusfchen de Maas en de Waal; zij befloegen ook een nieuw gedeelte van Holland, en Gelderland en Kleefsland. Men denkt zelfs dat zij zich uitbreidden tot de Zeeuwfche Eilanden, voor zo venc zij toen ten tijde bewoonbaar waren. In deezer voege wordt de Gefchiedenis der Volken, die de Romeinen onder den algemeencn naam van Batavieren verward hebben, die van het grootfte gedeelte der oude Inwoonderen van de Vereenigde
Ne-
(*) Zie rriistoire de la guerre des Bataves j>ar M. Ie Marq. ds S. SuvioN, in de Voorrede, (t) Tacit. Uh. IV. c. 13.
A 3
Voor «1 Romeinen.



6 GESCHIEDENIS
Voor de Romeinen,
Oude Zeden.
Nederlanden. De Friezen verdeeld in groote en kleine, zahëti zich ook op hetzelfde tooneelvertooucn. Zij befloegën de Landschappen Friesland, Ovtrijsfél, Groningen en Ommelanden. Welk een Volk! wanneer men overweegt, dat het bijkans het eenige is, 't geen in Europa zijne vrijheid, zijn naam, en een gedeelte zijns Lands behouden beeft.
Schoon de geheele Landftreek, ter flinke hand van den eigenlijk gezegden Rhijn gelegen, aan de Galliërs fchijnt toebehoord te hebben, en het Overrkijnfche Land aan Nederduitschland, valt er geen twijfel aan, of de Inwoonders waren allen Duitfchers of Germaanen van herkomlte. Zij hadden dezelfde zoden, gebruiken , taal, en dikwijls naam en belangen gemeen. Zij waren groot van lijTsgelraltc, fterk gefpierd, dik en kloek; blaauwe oogen fchittcrden in 't woest gelaad. Bekwaamer om koude dan hettete verdragen, om hengerdan fmerteuitteftaan, orn de vermocijenisfe van den oorlog en de jagt te verduuren, dan om zich tot den landbouw enhandwerklijke kunft.cn te fchikken, zogten zij, 't geen de Natuur hun niet gereedlijk verfebafte , door 't geweld der wapenen te bemagtigen. Het Dobbelfpcl, 't welk de hoop flreelt met een goed , op 't oogenblik te verkrijgen, viel zeer in hun' (maak en beantwoordde aan hunne ledige lecvenswijzc in vredes tijd : Zij verliepen 'er zich zo verre in,dat ze hunne vrijheid aan den dobbelkans waagden. Zij (keten den tijd, als zij buiten oorlog waren, in llaapen , icestbouden, en fterk drinken, waaruit zomwijien bloedige twisten ontftoiuleu. Kin»



der. NEDERLANDEN.
7
Kinderen der Natuure zijnde, verfchafte deeze 1 Moeder hun Kleeding. Een beestehuid, van voo- | ren vast gehegt met een doorn of een knoop, dek- . te een gedeelte des lichaams. De vermogendften droegen zo naauwlluitende kleederen, dat hunne lichaamen als in een doos waren opgeflooten, en alle leden daar door heen puilden. De Vrouwen waren van de Mannen in Kleeding niet onderfcheiden, dan door een linnen hoofddoek met purperverwige {treepen. In haare onfchuld lieten zij hals,borst en armen, uit fchaamte bij bedorven er volken bedekt, geheel bloot. Schoon de Germaanen zeer rosagtig of goudgeel hair hadden, maakten zij die kleur nog fterker, door ze met een afnekzel te verwen: zij vlogtten hunne hairlokken en bonden ze op het hoofd zamen. Dit zonderling optooiztl voegde hun zo wel, dat het de wulpfche oogen der Romeinen bekoorde. Zommige Jongelingen lieten hair en baard zo lang groeijen , tot zij eenen vijand geveld hadden.
Waar zij eene bron, een bosch, een veld , en boven al eene hoogte, die hun , ten tijde van overllrooming , ten Vliedberge kon dienen, aantroffen , floegcn zij een houten hut op, met een klein omheind erf voorzien.
Halfwoeste volken verftonden weinig van de Kunften, die Menfchen verwijfder maaken, terwijl zij hun befchaaven. ( * ) De noodzaakelijke kunsten
(*) De Germaanen. waaren van de fchrijf kunst niet te A 4 eeue-
Voor. Dl Romeinen.
Kleeding.
Huizen.



s
GESCHIEDENIS
.VoÓR be
Romeinen.
eenemaale onkundig. Wanneer Tacitus De Mor. Germ. c. XIX,de kuiichheidderGermaanfchebrouwen verheffende, getuigt, dat zij het geheim der Letteren {\fecreta Littera,^ rum) niet verftondeu , is het blijkbaar , dat hij daar mede het oog hebbe op den heiralijken en ongeoorloofden minnehandel, tusfchen de beide fexen door minnebrieven voortgezet. Het blijkt, dat de Kelten, onder welken volksnaam men eertijds bijkans alle IVcstcrfeite volken begreep, de fchrijfkunst verftonden. De vrugten des vernuft? der oude Noordfche volken, de Edda der Tslanderen, en andere Runifche Dicht ft ukken, de verzen vanOssi an , fehijnen deeze waainecmin'g te verfterken. De gefchiedenis der Batavieren gewaagt van Brieven, niet alleen aan Civilis, maar ook aan de Fri/óns of Friezen, gefchreeven, Tacit Hift. Lib. IV. C. 32. 75. 99. Men denkt ook, dac de Germaan en , voor de aankomst der Romeinen, zich van Runifche Letteren bedienden. Dat de oude Germaanen fchrijven konden, wordt breed beweerd door den Heer van Wijn in de Nieuwe Bijdrag. II. D. bl. 18S — 22S., doch ontkend door Pelloutier Hift. des Celles L. II. ch. 10., en den Heer Ippius in de Verhand, van hetGr»nitigfche Gcnootfch. I. D. bl. 335-
ten des lcévens lieten zij -gemeenlijk over aan flaaven, vrijgemaakten, vrouwen en Grijsaarts. De Opvoeding bepaalde zich tot het aankweeken van moed en het harden des lichaams. Van de vroegfre kindsheid werd hun oorlogszugt, onverfchrokkenheid in den Itrijd, en veragting des doods, ingeboezemd j de lichaams oelFeningeii gaven Merkte
en



der NEDERLANDEN.
S
en rapheid aan de leden. Met een' fterken arm en wisfe hand wisten zij , van verre en van nabij» zich van hunne FrameFs of fpeeren te bedienen, een werpfpiets met kragt te werpen, en deeze wapentuigen in den ftrijd met allen voordeel te gebruiken: zij zwommen in volle wapenrusting defnelftroomendc Rivieren over, zonder uit hunne gelederen te wijken. Maar vermids hunne Paarden noch fchoon noch ihel waren , en altoos vooruit liepen, zonder afgerigtte zijn op zwenken en wenden, maakte het voetvolk de voornaamlte fterkte hunner Legerbenden uit.
Wanneer zij zïg in üagorde fchaarden, plaatften zij de Vrouwen en Kinderen agter aan, om door gefchreeuw en gehuil, ondereen gemengd, de dapperheid der vegtenden op te wekken en te onderlkunen ; men zag Vrouwen, Moeders, Dogters, zich op het ftrijdveld waagen, de gewonden weghaalen, verbinden en oppasfen. Dikwijls fpoorden zij de vlugtenden aan, om tot het gevegt weder te keeren, en bragten dus het haait tot de overwinning toe. Wie bevroedt niet, dat zodanige belangen, zodanige getuigen, de Mannen in Helden moesten herfckëppen , en hoe men te vergeefs een dergelijke geestdrift verwagt in die doenieten, bezoldigd door een onbekend Heer, werktuiglijk voorttrekkende, en zonder eenige andere drijfveer, dan het bevel van een Opperhoofd, die hun als werktuigen ter flagtbank brengt, of ten roof aanvoert.
Voor de twintig jaar. te trouwen werd eenefehanA 5 de
Voor db Romeinen.
De Vrouwen trekken mede te» krijg.



io GESCHIEDENIS
Voor de Romeinen.
Huwlijken.
de gerekend: doch men verzuimde geenzins om jonge lieden van gelijken ouderdom en grootte te doen paaren. Het Huwlijk werd in tegenwoordigheid iét wederzijdfche Ouderen geflooten. De Man ichonk zijne aanftaande vrouwe eene Huwlijks gaave, betraande in een koppel osfen, een opgetoomd paard, een zwaard, een werpfpiets en fchild. Zij vereerde, van haar' kant, ook eenig wapentuig. Deeze fpreekende tekens leerden dë vrouw, zichf boven haare fexe te verheffen, in het lot haars Egtgenoots te deelen, in oorlog, in vrede, in leeven en fterven. Eu dewijl zij zig gemaklijk den noodigen voorraad konden verfchaffen, van de melken 't vleesch hunner beesten, van de vrugten en het wild der bosfchen, van pap, met wilde haver en garst gekookt, van een drank,met garst of ander graan gebrouwen, fchroomden zij niet voor het vermenigvuldigen hunner kinderen,die nooit door vreemde Minnen , maar door de eige Moeders gezoogd werden.
De Begraafnisplegtigheden droegen blijk van dezelfde eenvoudigheid. De Lijken der voomaamfte • Mannen werden op een hoogen houtmijt verbrand, met de Wapenrusting, die zij gedraagen hadden; zomtijds werd ook hun paard aan de v.ammen opgeofferd. Een aardhoop, eene graszoode dekte de asch. De Vrouwen eerden den Overledenen met haar gehuil, de Mannen door eene ftilzwijgende maar diepgaande rouwe.
Dwars door den nevel der verdichzelen, die de waarheid misvormt , ontdekken wij bij de Germaanen,
even
Be graafnispleg-
tlgtltfüerj1
godsdienst.



der NEDERLANDEN. n
even als bij de Kelten en Galliërs, het denkbeeld ^ eens Opperden Gods, den Oorfprong en Onderhou- r der aller dingen. Met weet zelfs, dat.zij in de vroegfte tijden , noch Tempels noch Afgodsbeelden hadden, het ongerijmd achtende de Godheid af te beelden, of binnen Tempel muuren te beuuiten. Zij begaven zich inde fomberfte en digtffe bosfehen, Tempels van ongekorven hout, gelijk Hoofdt ze aartig noemt, bij zekere Boomen, die zij voor heilig hielden; daar bragten zij hunne offeranden toe, en vermengden . zomtijds Menfchen bloed met dat der andere Offerdieren. Het is niet waarfchijnlijk, dat de Germaanen, behalven de Zon, de Maan en het Vuur, daadlijk beftaande weezens, dezelfde Goden als de Romeinen gehad hebben. Hun Woden verfchilde, "zelfs van den vermaarden Odin der Schandinavieren ', die, eerst wegens zijne heldendeugd vergood, vervolgens voor den Opperften God erkend werd, bijkans op dezelfde wijze, als de Befchermheiligen van Napels en Compostelle zeer ligt den rang van Oppergoden zouden beklimmen, liet men de zaak aan de Monniken en het gemeen over. (*) Woden,Odin, God , waren misfehien algemeene naamen van gelijke betekenis,om de Godheid aan te duiden. Wat er ook zijn moge van de duistere en verwarde Godgeleerdheid AevNoordfche volken, het gaat vast, dat, bij de aankomst der Romeinen, eenige overeenkomsten, tusfchen de voorwerpen van den'eerdienst dier
' . .2 k • 'beide
(*) Encicl. Art. Polith.
/oor db Romeinen.



ia GESCHIEDENIS
Voor nE
romeinen.
Priesters en Barden of Dichters.
Schouwfpelen.
beide volken, het denkbeeld ter baanegebragtheelt, dat zij dezelfde Goden eerden: allengskens gewende men zich, om ze met elkander te verwarren, en om er de dagen der weeke naar te benoemen, wanneer het gebruik ftand greep, om den tijd in zeven dagen te verdeden. Het is, over zulks, geenzins vreemd, dat men op het Eiland Wakheren de overbüjfzels van Romeinfche Afgoden gevonden hebbe, als van een Jupiter, met den Blixem gewapend, van een Neptunus, van eenen Hercules, en van eenige audere onbekenden, als de Nehalennia en Bururina.
Zij betoonden diepen eerbied voor zekere Priesters: deezen werden in de duisterde en moeilijktte zaaken geraadpleegd , en men hieldt hunne antwoorden voor Godfpraaken. —— De Barden waren hunne Dichters, zij deunden den lof der Heldea op en hunne gedenkzangen der Nakomelingfchappe overgeleverd hielden den helden moed wakker. Uit de verfchilknde toonen, op welke deeze oorlogs zangen werden aangeheeven, op 't oogenblik des ftrijds, maakte men gunstige of ongundigc voorfpcllingen. Zij ontleenden ook voorbeduidzels uit het geluid en de vlagt der Vogelen, uit het hinniken van Paarden, in de geheiligde bosfehen gehouden, als mede uit het gevolg des tweegevegts, tusfchen een hunner foldaaten en een gevangenen des vijaiids.
Ue Jongelingen vertoonden zomwijleu een vreemd Schouwfpcl,doch gclijkaartig aan hunne woeste zééën. Zij fnrongen naakt te midden in eene plaats
vol



der NEDERLANDEN. 13
vol fpeeren en zwaarden. De behendigheid bef/tandt daar in, dat zij zich niet kwetfren-, zich genoeg beloond rekenende, wanneer zij de aanfehoiiwers vermaakt hadden.
DeOppermogenheid berustte in de Volksvergaderingen. Daar huldigden de Edele en Vrije lieden hunne Krijgsoverfien en Koningen ia, door dezelven op een fchild te zetten en op de fchouwderen te beuren. Daar koozen zij hunne Regters en Honderdmannen, om , in de onderfehcide gewesten , het regt te handhaven. Op deeze Landdagen, ten befcemden tijde ■Van nieuwe of volle maan gehouden, verhandelde men de zaaken des Vredes en desOorlogs. Zij werden met algemeene ftemmen beflist: men gaf dezelve door het fchudden en klinken der wapenen, of weigerde door een morrend gedruisch. Elk verfcheen 'er gewapend. Wanneer de Jongelingen zekeren ouderdom bereikt hadden, werden zij op dezelven toegelaaten. Zij ontvingen daar terftondeen fpeer en fchild: 'deeze ftrekten hen ten teken van manbaarheid, en verhieven hun tot Leden van den Staat.
Zij gebruikten veelal den naam van Koning en Opperhoofd door elkander. Doch welke ook de tijtel ware, hij was, de zaak wel ingezien zijnde, niets meer dan de voornaamlle Burger; zijn gezag was oudergefchikt aan den wil der algemeene Vergaderinge en hij maakte zich gehaat, zo ras hij de paaien zijner magt wilde overfchrijden.
De geichillen aan de Opperregters der Landfchap»
pen,
Voor de Romeinen.
Volksvergaderingen.
Koningen of Opperhoofden,



GESCHIEDENIS
Voor de Romeinen.
De WetjteevendeMagt.
pen, of de Onderregters der Vlekken en Dorpen, ter beflisfing overgelaaten, hongen niet lang aan den fpijker; ze werden, zonder kosten, in 'topen veld, den zelfden dag, afgedaan. Geen vervcelende pleitgedingen, geen befehreeve Wetten, hadden hier plaats; maar duidelijke, bekende, ftandvastige gebruiken , naar de zeden des volks gefchikt. Tacitus fchrijft den Batavieren eene meerderheid van moed toe boven alle de andere Germaanen. ; Deeze roem beveiligde hun niet voor de blaakende heerfehzugt der Romeinen. De Vermeesteraar der Galliërs hadt de eer van hun Bondgenootfchap, of liever hunne onderwerping te ontvangen.
TJVEE'



teER NEDERLANDEN. 15
TWEEDE AFDEELING. De Vereenigcïe Nederlanden onder de Romeinen.
^Bijkans alle nabuurvolken der Batavieren, Me. napiers, Morinen, Eburonen, Ubiers, Sicambren, Up.peten, Tencteren, hadden de ichielijke voortgangen van Cesar niet kunnen (tuiten. De fchrik volgde hem allerwegen, en men denkt, dat op een tijd, wanneer de Steden en de Volken den Overwinnaar, uit alle oorden, gezanten zonden, om den vrede te fmeeken, en gijzelaars, volgens gewoonte, aantebieden, de Batavieren een bondgenootfchap met de Romeinen (boten. Zij maakten toen als 't ware een gedeelte des Keizerrijks uit, wel onderworpen, doch zich volgens eigen wetten belruurende, ontheven van alle fchatting, ten krijgsdienst geroepen, en met een (chijn van onafhanglijkheid vereerd, itrecden zij onder de Romeinfche Standaarden, om krijgsroem te behaalen, terwijl de Galliërs nog worftelden met het verdeedigen hunner vrijheid.
De Batavieren, oorlogzugtig en reeds, gelijk alle Germaanen, gewoon in vreemden krijgsdienst te treeden, begaven zich gewillig onder de vaandels der Romeinen. Hunne Hulpbenden, naderhand zo beroemd, hielpen Cesar Groot-Brittanje bemagtigen, den opftand der L^buronen, Eduen en Ar vemen dempen , en den zegen in Spanje behaalen op de krijgsaiagt van zijnen Mededinger Pompejus , aangevoerd
door
Verbond der Batavierenmet de Romeinen.
Bctavifche
Hulpbenden in dienst van Cesak.



f5 GESCHIEDENIS
Onder de Romeinen.
door Petrejus en Afranius. Hunne Ruiterij bragt een zeer groot voordeel toe omtrent Durazzo in Albanië. 7A\ gaven blijk van hunne dapperheid in het bemagtigen, en van hunne roofzugt in het plunderen van Gomfi. In de Pharfalifche vlakte vielen hunne Voetbenden met zo veel geweld op de Ruiterij van Pompejus aan, dat deeze, op de Keurbenden nederftortende, eene algemeene vlugt veroorzaakte. Cezar , den moord van zijnen doorlugtigen Mededinger willende wreeken, zag zijne Batavifche en Germanifche Hulpbenden zwemmende over eene Puvier, welker overtocht men hen betwistte, doortrekken , en den weg baanen tot eene overwinning, die de bcmagtiging van geheel Egypte ten gevolge hadt.
De Batavieren, beroemd geworden door dapperheid en trouwe, zagen zich aangenomen in de lijfwagt van Augustus. Men .gelooft zelfs, dat zij tegen Antonius ftreeden en deel hadden, in de overwinningen, die,-ten voordcele des tweeden Keizers, het lot des Rijks beflistcn.
Deeze Vorst, het ontwerp beraamd hebbende, om de Germaanen te onder te brengen , en hun Land tot een Wingewest des Romeinfchen Rijks te maaken, vertrouwde deezen gewigtigen Krijgstocht aan Drusus , den Zoon zijner Vrouwe. Het Eiland der Batavieren de verzamelplaats der Krijgsbenden geworden zijnde, deedt de Veldheer, 't zij om de gevaarlijke werkloosheid des foldaats te voorkoomen, :t zij om zich eenen weg naar Friesland en de Noordzee
Onder de Lijfwagten aangenomen.
Het Eiland der Bataviemnvordteen verzamelplaats der Legermagt van Drusus.



der NEDERLANDEN. 17
zee te baanen, tot nog aan de Romeinen onbekend, eene Gragt delven, die den Rhijn en den Tsfel vereenigt niet verre van Doesburg, eene Stad, wier grondvesting aan .hem wordt toegefchreeven. Men meent, dat hij nog twee andere Gragten gegraaven bebbé, op den Rhijn uitkomende, naamlijk de Does boven en de Vliet beneden Leijden, beiden tot Viaardingen loopende. Zekerder gaat het, dat hij, in de Landen der Sueven, Ufipetcn en Sicambren g-evallen, dezelven geheel verwoestte.
Vervolgens naar de Noord-zee gewend, en waarfehijnlijk de Flevo overgetrokken zijnde , bragt hij de Friefen, ten oosten van de Zuider-zee gelegen, te onder, en maakte hun fchattingfchuldig aan het Roomfche Rijk. Van daar drong hij door demoerasfen heen na de Kauchen , die Oostfriesland bewoonden en andere daar omltreeks gelegene Landfchappen ; doch de aannaderende winter deedt hem na Rome wederkeeren.
In 't volgende jaar kwam hij te rug, eri onderwierp de Uftpeten, ook dreef hij de Cherufcen eer in hunne moerasfen, dan hij ze verwon. Zijn naam deedt de Barbaaren beeven , die, op zijne aannadering,zich verlirooiden, of onder zijn juk bukten, wanneer de dood hem wegrukte op een tijd, dat hij zich gereed maakte om de eer eener zegepraal te genieten. Tieerius zijn Broeder , verdagt van zijn dood door vergif verhaast te hebben, volgde hem op, en de Germaanen, door krijgslisten aangevallen en verdeeld door 't wantrouwen en de jalouzij, B die
Ondier de Romeinen,
De Frié>
Jen te onder gebragc.
Vermee(leringenVan 1'IBBJUUS.



18 GESCHIEDENIS
Omder de Romeinen.
Overwinning van Arminius cp Quin-
t1lius
Va rus behaald.
'tjaar 8.
Germaartfche Lijfwagtenafgedankt en weder aangeno• men,
die de nieuwe Veldheer behendig onder hunne Hoofden wist te verwekken, waren gedwongen zich te onderwerpen, en hunne Landen werden bijkans een fchattinggeevend Wingewest des Rijks. De Kaninefaten, een Volk, in taal, in oorfprong en heldenaart den Batavieren gelijkende, en dezelfde landftreekeh bewoonende, zich den haat der Romeinen op den hals gelaaden hebbende, werden door den zelfden Veldheer aangetast en overwonnen.
Quntilitjs Varus zijn Opvolger wedervoer een geheel ander lot. Men merkt op, dat de haatlijke Geregtshoven, die hij onder de Germaanen oprigtte, en de langduurige pleitgedingen der Romeinfche Regtsgeleerdheid, waaraan hij ze, als een ^verwonnen volk, wilde onderwerpen, hun dermaata tegen de heerfchappij der Romeinen verbitterden, dat zij, tot opftand verwekt en aangevoerd door het Hoofd óeïCherufcen, naderhand vermaard geworden onder den naam van Arminius , de Romeinfche Keurbenden, in het bosch van Teutoberg, tegenwoordig Wensfeld geheeten, aanvielen, omzetten, en drie derzelven zodanig verfloegen , dat er.naauwlijks een enkel man de flagting ontkwam.
Vrees beving toen de harten, en de grootfte verflaagenheid greep dezelven aan. Augustus kon zijne fmert niet maatigen; verfcheide maanden lang liep hij, als zinneloos, met het hoofd tegen de muuren van zijn paleis, eii eischte met woest wanhoopig ge. fchreeuw de verflaagene Keurbenden weder. Men kon geen Germaan zien zonder te beeven: en ont-
wa-



der NEDERLANDEN.
19
wapende alle hunne Benden, welken zich te Rome bevonden, en die der Batavieren vervielen, buiten twijfel, in dezelfde ongenade. Wat hier van ook zijn moge, zo de eenen als de anderen werden welhaast weder aangenomen, en, weinig jaaren naa dat Tiberius den Keizerlijken Throon beklom, zondt hij eene Keurbende van Germanifche Lijfwagten, en waarfchijnlijk van Batavieren, in Pannonie, waar zijn zoon een opftand zou dempen.
Ondertusfchen wreekte Germanicus zoon van Drusus , in Germanie getrokken, de nederlaag deiKeurbenden , en wischte de fchande uit, die deswegen den Romeinfchen naam aankleefde. Hij zette zijne overwinningen voort aan den anderen kant des Rhijns. Hij drong door tot het flagveld, 't geen, zes jaaren geleden, zo veel Romeinsch bloed dronk. (*) Daar aanfchouwden zij de uitgebleekte beenderen en de verftrooide brokken der verflaagenen, de ge• brooke wapenrustingen, de fchonken der gedoodde paarden en de hoofden, aan de omftaande boomen genageld. In 't omgelegen bosch zag men altaaren, voor welken de Hoofd en Honderdmannen gellacht waren. Men verzamelde alle de beenderen, en Germanicus delfde eerst aan den kuil, waarin men dezelven, onder een droevig lijkmisbaar,begroef. Een flag, in welken de Legermagt van Arminius die der Romeinen opwoog, het gevaar eener overfiroominge, 't geen de Krijgsbenden van Cecinna dreigde
(*) Lingüet. Hist. Rev.Emp. Rom. I. 107.
B 2.
Onder de Romeinen.
~~~ï£~
De Germaanendoor Germa^
nicus >
verjonnen.



so GESCHIEDENIS
Onder n& Romeinen.
Agrippina bemoedigtde benden op het Eiland der Batavieten gele gerd.
de langs de Dijken, onlangs door L. Domitius gemaakt in de moerasfen der Landfchappen, thans onder den naam van Drente en Twente bekend, van den oever des Rhijns tot den Eems en de Wezer* konden den voortgang der Romeinfche wapenen niet fluiten: de Germaanen, vervoerd door eene dolle vermetelheid, waagden het de Romeinen in hunne verfchansfingen aan te tasten; zij werden te rug gedreeven, en de flachting hieldt aan, zo lang de kragt of de dag het gehengde. Arminius hadt zijne behoudenis aan eene verhaaste vlugt dank te weeten.
Wanneer de uitflag van. dit gevegt nog niet bekend was, liep 'er een gerugt, doordringende tot op het Eiland der Batavieren, waar zich eene Romeinfche bezetting bevondt, dat de Germaanen zich gereed maakten om, gewapender hand, de Galliërs aan te vallen. Men fprak reeds van de brug, door Drusus bij Gelduba , omtrend het tegenwoordig Dorp Gelb of Geldub, over den Rhijn gebouwd, af te • breeken: toen Aorippina , de waardige Echt- en moedige Tochtgenoot van Germanicus, zich aan 't hoofd der krijgsbenden plaatfte, dezelven doorhaare welfpreekenheid te rug hieldt, en hun moed opwakkerde door haare heufchheid, zorg en gunstbetooningen (*). Ï£
(*) Deeze Prinfes, of eene andera Agrippina , hadc een Paleis doen bouwen, 't welk de .kaart van Peutinger. twee mijlen van Legden plaatst. Men verwart dit wel met het wapenhuis Britten bij Katwijk , welks grond-
flages



der NEDERLANDEN. ai
Middelerwijl kwam de overwinnende Germani- < .cus van zijnen krijgstogt te rugge, den Eems tot den mond afvaarende. Maar ten einde zijne vloot te gemaklijker op de wattige zee mogte vlotten, gaf hij . twee keurbenden aan Vitellius , om ze den landweg langs te voeren. Hij trok in den beginne gelukkig voort; maar een hardenoordewind, gepaard met den hoogloopenden vloed, daar het evennagts tijd i was, wanneer de zee het hoogst zwelt, overviel de voorttrekkende keurbenden. „ De landen", om mij hier van Tacitus woorden, naar Hoofts overzetting, te bedienen, „ liepen vol: zee, ftrand, „ veld hadden één aanfchijn: noch konden de wee„ ke van de harde, de ondiepe van de diepe plaatzen „ onderfcheiden worden: zij werden geveld van de „ golven, ingeflokt van de maalftroomen: beesten,
pakken, doode lichaamen dreeven tusfchen beiden „ en hun voor de borst" (f). In zo deerlijk een toe" ftand, waar geen onderfcheid was tusfchen den dapperen en den blooden, geraakte Vitellius eindelijk op eene hoogte, en verzamelde daar het overfchot zijner keurlingen, die 'er zonder vuur, met naakte en verzeerde lichaamen, eenen rampzaligen
fiagen nog gezien worden, wanneer de zee, die 't zelve in gezwolgen heeft, zeer laag ebt. Men zie hier van eene afbeelding in J. L. F. V. Berkiieij's Natuurlijke Hift. van Holland L Deel. 463.
(t) TaciTüS Jaarb. B. I. H. 70.
B 3
Onder, de Romeinen.
De Keurbenden ia gevaar van tusfchen de Fleva eo de Zee om te komen.



aa GESCHIEDENIS
Onder de Romeinen.
De Romeinenvertasten liet Kiland der Batavier<?«,tegenArminius optrekkende.
ïlarapfpoedigeroekloosheid der Bataaffche hulpbenden.
gen nagtfleeten. 'sVolgenden daags, de zeevloed geweeken zijnde, trokken zij na de vloot, begaven zich fcheep, en waarfchijnlijk na het Eiland der Batavieren , waar zij hunne legerplaats hadden.
Dit Eiland werd door deszelfs ligging en gefcbikte havens, in 't volgend jaar , de verzamelplaats eener vloote, om tegen de Germaanen gebruikt te worden. Het leger in gefcheept zijnde, voer Germanicus de graft van Drusus in, en Hak , na 't aanroepen van 's vaders fchim, de Zuiderzee over, als mede den Oceaan, en kwam dus aan den mond van den Eems, waar hij delegermagt aan de flinke zijde der Riviere ontfcheepte. Tacitus volgende, heeft men veelvuldige maaien herhaald, dat hij, door de andere zijde niet ter landinge gekoorente hebben, veele dagen moest verflijten met het maaken van bruggen : doch waar waaren de fchepen, die hun overvoerden , gebleeven V waarom zich van dezelve niet bediend om, in weinig tijds, het leger over eene rivier als den Eems te zetten ? wat hier van ook zij, deeze landing was allerdroevigst voor de Batavieren. Eenigen , het water door en hun kunst van zwemmen tooneti willende, werden ontordend, zommigen verdronken.
's Anderen daags gaven deeze zelfde Hulpbenden andermaal blijk van hunne roekloosheid. Aangevoerd door hun Hoofdman Cariovalda , braaken zij door, daar de ftroom het fnelst liep, en , in denkbeeld dat zij de Cherufcen vervolgden, werden zij gelokt in eene hinderlaage , en van alle kanten omringd.



der NEDERLANDEN. 23
ringd. Zij flreeden tegen elkander, en, een digter drom gevormd hebbende, wederftonden zij eenigen tijd eenen bloedigen aanval. Zij vogten als wanhoopenden , tot dat Cariovai.da, door het digst van 's vijands heirdrom willende heenbreeken , deerlijk gewond nederftoute, en veelen derEdellingen aan zijne zijde fneuvelden. Eenigen ontkwamen , 't zij door het bieden van manmoediger vvederftand 't zij door
hulp der Romeinen , wier Ruiterij toefchoot»
Weinig dagen laater leverde hij een der bloedigfte veldflagen, waar in de Germaanen de nederlage en de Romeinen den zoon eens Legerhoofds der Cherufcen, nevens zijne vrouwe, de Dogter van Ukromir , een Overlten der Batavieren , gevangen kreegen.
De overwinnende Romeinen begaven zich,. op 't einde des zomers , na hunne winterlegeringen, deezen te land , geenen ter zee. Die den laatsgemelden weg infloegen, werden, naa in 't eerst genoeglijk gezeild te hebben, eenslags beloopen door eenzwaarenhagelbui, met ruk en Itormwinden ver' gezeld, deeze voerde de fchepen na de Eilanden, of verpletterde dezelven tegen de kusten, door iteile klippen of blinde banken hoogst gevaarlijk. Germanicus zelve , in den lande der JCauchen aangekomen , hadt veel moeite, om het overfchot zijner vloote te verzamelen. Dan men zag de Romeinen , allen ramp trotfeerende , wel haast optrekken tegen de Barbaaren, die , uit het leed der fcheepbreuke moed gefchept hebbende, den ftrijd hervatten, doek verftrooid en te ondergebragt wierden. —-
B 4 Dee-
Onder de Romeinen.
De vloct van Germanicuslijdt geweldigdoor een ftorm op de Noord zee.



£4
GESCHIEDENIS
Onder
de romeinen.
Germanicus fterfc.
Schoole door dien Prins onder de
Batavieren opgerigc.
Opftand d>--r Friefen,
Deeze was de laatfte krijgstogt van Germanicus, in deeze Gewesten. Men weet hoe hij, door den agterdogügen Tiüerius na Rome opontboden werdt; hoe de vreugdebetuigingen en toejuichingen, waarmede Rome zijne zegepraal vereerde, de wreede ijverzugt diens Dwinglands nog bet deeden opblaaken ; als mede , hoe die Held in den bloei zijns leevens omkwam , in het hartgrievend denkbeeld dat hij vergeeven was.
Men wil, dat deeze Prins, digt bij Leyden, eene School opgerigt hebbe , om de Bataaffche jfonglingfchap in de Taal en de Zeden der Romeinen telaaten onderwijzen. Dit is een trek van de diepe ftaatkunde dier werelddwingeren. Zij wisten, dat woeste volken of Barbaaren , om ze in toom te houden, moesten befchaafd worden; dat bet onmogelijk was hun de vrijheid te ontweldigen, zonder hun kundigheden in te boezemen.
De heerfchappij der Romeinen vcraartte dikwijls in eene ondraagelijke overheerfching: dit beproefden de Friefen , door Drusus overwonnen, en verpligt om ter fchattinge een zeker aantal Osfenhuiden te leveren , daar zij niets anders geeven konden. OlenMius hun Landvoogd, zonder agt te flaan op de kleinte van hun Vee, vorderde van hun Huiden, in groote gelijk aan die der wilde Beesten in hunne bosfehen zwervende. Men begon, om hun de betaling af te knevelen , de beesten en vervolgens de landen te entneemen , en dwong hun eindelijk vrouwen en kinderen afteltaan. De Friefen beklaagden zich over
dee-



der NEDERLANDEN.
2 5
deeze mishandeling, doch te vergeefsch: wanhoop deedt hun muiten en de wapens opvatten: de fchattingvorderaars werden gegreepen en opgehangen; en zij vervolgden den Landvoogd tot in het Kasteel van Flevus, 't geen men denkt dat op het Eiland Grind gedaan heeft.
Apronius , Landvoogd van Neder - Germanie, kwam den Romeinen te hulp met een Leger, beftaande uit Germaanen, Kaninefaten en misfchien Batavieren. Zijn geheele krijgsmagt werd verdagen: negen honderd Romeinen fneuvelden in het bosch Baduhenna, 't geen, zo men wil, in de Zevenwolden, omtrent drie mijlen van de Zuiderzee, (*) gelegen was, Terwijl de Raad voor zich zeiven vreesde, en op niets anders bedagt was, dan om ftandbeelden op te rigten voor den verdelgenden Dwingeland, terwijl Tiberius geen Veldheer durfde benoemen, om deezen hoon te wreeken , wedergalmde geheel Germanie' van den naam en lof der Friefen.
Caligula, zoon van Germanicus, hadt zijn vader op de Germaanfche Krijgstochten vergezeld, en zijne jeugd in de Nederlanden te midden der veldlegeringen gefleeten. Drie jaaren naa dat hij den Romeinfchen Rijkszetel beklom , kreeg hij het in den zin At Batavieren te bezoeken, om onder hun volk te \ wer-
(*) De Zuiderzee is hetzelfde Meir, 't geen wij, in navolging der Romeinen, den naam van Flevo gegeven hebben.
B 5
/
Onder, de Romeinen.
Zij ver-
breeken het juk.
Belachlijke Tocht van Caligula na het Eiland der Batavieren.



Onder de Romeinen,
26 GESCHIEDENIS
werven , en zijne lijfvvagt voltallig te maaken. Bij hun vertoonde hij een droevig fchouwfpel van de ongehoordfte buitenfpoorigheden. De zoon van een der Britfche Koningen, door zijnen Vader uit dat Rijkverdreeven, bijCaligula gekomen zijnde, om diens befcherming aftefmeeken, gaf men voor, dat alle Britten den Keizer hulde beweezen hadden: en, zo men wil , werd de Burgt van Agrippina den voortvlugtigen Prins ter verbiijfplaatze gefchonken, waar van dezelve nog den naam van het Huis te Britten draagt. Caligula deedt verfcheide benden van zijne Lijfwagten den Rhijn overtrekken, en hij toog tegen dezelven op, als of het zijne vijanden waren; en zo ras zij, gehoorzaam aan de ontvangene bevelen , terug weeken , op de aannadering huns zeldzaamen vijands, liet hij een Zegeteken oprigten, ter gedagtenisfe eener zo belachlijke Overwinninge.
In deeze trekken van dwaasheid, aan den eenen, van flaaffche onderwerping, aan den anderen kant, is niets, waarover wij ons behoeven te bevreemden. De keizer was, gelijk bekend is, beroerd van zinnen, en de loontrekkende krijgslieden , wier beroep het mede brengt, dat zij hun bloed verkoopen, kennen geene andere eer, dan te gehoorzaamen aan den Heer, die hun betaalt, 't Is derhalven niet ongelooflijk, dat, op zijn bevel, de Keurbenden en de Hulptroepen zich in flagorde fchaarden, om den Oceaan tebevegten, en, op het gegeeven teken, de fchnlpen verzamelden als den buit des overwonnen vijands. Vervolgens werd er een Tooren. opgerigt, om een zo roemrjke krijgsver-
rig-



der NEDERLANDEN. *7
rïgting in de geheugenis te beween, en men heeft fterke reden om te vermoeden, dat het dezelfde is, waar van men, bijlaag water, nog eenige overblijfzels ontdekt, op eene plaats veel hooger dan Britten -gelegen. Deeze diende tot een baak der fchepen, die den mond des Rhfjns invoeren.
Caligula den doodlijken flag ondergaan hebbende, dien elk Dwingland, toen ten tijde, moest verwagten , was Rome gefchikt en gereed om de oude vrijheid te herkrijgen, wanneer diePretoriaatifcheknjg&knegten, deeze Germaanfche en Bataaffche Lijfwagt, aan de Keizers verknogt, dewijl van dezelven hunbeftaan afhing, Claudius tot Keizer uitriepen, en de Vorstenmoorders van kant hielpen. De Romeinen , gewoon onder het juk gekromd te gaan, zich niet eensllagtotdie grootheid van ziel kunnende verheffen, welke de vrijheid medebrengt en handhaaft, bewilligden ligtlijk, en ontvingen een Oppervorst vande Barbaa: en. Deeze was Claudius , Oom des vermoorden Keizers. _l_ De Batavieren volgden hun op een' krijgstocht tegen de Britten, en, aangevoerd door Claudius Civilis , verbaasden zij dermaate den vijand, met zwemmende de Rivieren overtetrekken, dat de Romeinen zeer gemaklijk de overwinning wegdroegen.
DeKauchen rigtten in dien tijd veele rooverijen aan in Neder-Germanie. Onder het geleide van Gannascus, een Kaninefaat, die langen tijd in de Romeinfche Legers gediend had, bemanden zij ligte vaartuigen en verftoorden de kusten, boven al die van Gallie, waar
zij
Onder, de Romeinen.
De Ba-
tavifche Lijfwagt wreekt den dood van Caligula , en verheft Claudius tot Keizer
~ 4i
De Batavierenin Engeland.
Zeerooverijender Kanchen.



Onder de Romeinen.
De Friefen on derworpen.
Graft tusfchen Rhijn en Maas.
$S GESCHIEDENIS
zij veel buits en weinig wederftands vonden. Corbulo , een der uitmuntendlte Legerhoofden, die Rome toen hadt , wapende fchielijk verfcheide drieriemde galeijen en andere fchepen, leverde den Zeerooveren flag, en dwong hun Opperhoofd in de vlugt zijn heil te zoeken. '
De Friefen zeiven, hoe fier en trots, naa hunne overwinning op Apronius bevogten , werden met vreeze vervuld', als zij het lot hunner nabuuren, de Kauchen, zagen. Zij daadigden met Corbvlo, en leverden hem gijzelaars over. De Romein gaf hun akkers om te bebouwen , Helde een Raad , Wetten en Overheden aan : zelfs ftigtte hij een Kafteel om hun in toom te houden. En vermits dit Legerhoofd zich toen digt bij de plaats vondt , waar thans Groningen ligt, en deeze ftand recht gefchikt was tot eene fterkte, en dewijl men, in deeze ftad, doorflaande overeenkomden ontdekt met het oude Staatsbeftuur en de Wetten van Rome , wordt Corbulo voor den Grondvester en Wetgeever dier Stad gehouden. Men kan ondertusfchen niet wel begrijpen , hoe deeze Romein tijds genoeg gehad hebbe, om eene nieuwe Regeeringsforra bij de Barbaaren in te voeren : naardemaal hij , kort daar naa , geheel Germanie tot opftand verwekt hebbende, door Gannascus op eene verraadlijke wijze het keven te be. neemen, van den Keizer bevel kreeg, om de bezettingen weder aan deeze zijde van den Rhijn te brengen.
Om door vadzige ledigheid den krijgsman niet te laaten bederven , en den fcheepvaarendeu de moeilijk-



der NEDERLANDEN. tf
tijkheden eenes gevaarlijken tochts over een oügeffuime zee te doen vermijden (*), deedt Corbulo-, de voetftappen van Drusus drukkende, eene Graft graaven tusfchen Maas en Rhijn , welker loop niet
meer bekend is. Paulinus Pompejus kwam
vervolgens op het Eiland der Batavieren, en door dien zelfden prikkel van eerzugt gedreeven , voltrok hij den Dijk, zestig jaaren te vooren door Drusus begonnen , (trekkende dien waarfchijnlijk langs den flinker oever des Rhijns uit tot aan Katwijk, om de overftroomingen dier Riviere te voorkomen.
De langduurige bedrijfloosheid, die men zints eenigen tijd befpeurde in de Legerbenden , doorgaans volijverig bezig om vijandlijkheden af te weeren of aan te vangen, deedt een gerugt ontftaan , dat den Stadhouderen bevel gegeeven was, om tegen den vijand niet op te trekken. De Friezen, oordeelende zich van deeze gelegenheid te moeten bedien eu,deeden de jeugd door bosfchen en moerasfen, en den onftrijdbaren ouderdom doorde meiren' trekken, om zich neer te flaan in de landen , die men ledig en ten behoeve der foldaaten liggen liet. Zij hadden reeds huizen gebouwd , zaad in den akker, als in
va-
(*) Bij Tacitus ftaat, qua incerta maris vetarentur. Blijkbaar moet men vitarentur leezen. Dit is veel duidelijker Latijn , dit levert een veel natuurlijker zin op, en is veel gefcliikter, om het oogmerk uit te drukken van het graaven eener Graft , niet verre van eene zee, door Taci-
s befchreven als violentius cetera mart. '
Dnder de ROmeinen*
De Dijk van Drusus voltooid.
5°
De Friefen maatigen zich eecige Landen aan.



Onder de Romeinen.
Een Gezandfchap te Rome,
Zij moeten het ingenomen land ruimen.
Bemagtiging van Mcna.
So GESCHIEDENIS
vaderlijken grond, geworpen, wanneer Dubius Avitus , Opvolger van Pauunus , dervvaards gezonden werd met lasr, om deezen nieuwen Bewoonderen aan te zeggen, dat zij na hunne oude woonlteden moesten te rug keeren , of van den Keizer nieuwe verwerven. Verritus en Malorix , die dat
volk toen regeerden, zo verre de Germaanen zich laaien heheerfchen , keurden het raadzaamst en veiligst na Rome te trekken. Zij vervoegden zich derwaards, en wagtende tot zij toegang bij Nero verworven, gingen zij in den Schouwburg van Pompejus. Eeni. ge vreemdelingen , aan hunne uitheemfehe kleeding kenbaar, in de zetels der Raadsheerenzittende, trokken al hunne aandagt; zij vroegen na de rede eener zo roemrijke onderfcheidinge: „Deeze zijn," gaf een Romein ten antwoord, „ onze braaflte en getrouwde „ Vrienden." Waar op de Friezen terftond betuigden , Gij hebt geen Frienden, die in trouwe en dapperheid de Germaanen overtreffen ! en zij namen, dit gezegd hebbende , plaats bij de Raadsheeren. Deeze Duitfche rondheid fmaakte en werd aangezien
voor het uitwerkzel eens loflijken naijvers.
Nero fchonk aan de twee Afgevaardigden het Burgerregt, doch weigerde hunnen Landgenootenhet bezit der verzogte Landen: en dewijl- zij dezelven noode ontruimden, werden 'ereenige Hulpruitersopgezonden , die de halttarrigtten verfloegen of gevangen namen.
Onze Batavieren waren , naar allen fchijn , die Hulpruiters. Men vindt ze desgelijks in 't gevolg
van



der NEDERLANDEN. 31
van Suetontijs Paulinus , bij het bemagtigen van het Eiland Mona, het tegenwoordig Anglefey, toen de wijkplaats van zeer veele Britten, het voornaamite verblijf der Druïden, en een onthoud der Overlooperen.
Het Wangediogt , wiens naam een wisfelwoord van gelijke betekenis als Wreedheid geworden is, Nero , hadt de Germaanfche en Bataaffche Lijp■wagten met al zijn vertrouwen vereerd. Deezen waren de volvoerders zijner wreedheden. Zints dertien jaaren zugtte Rome onder de Dwinglandij , en de Wingewesten waren de tooneelen van de fehreeuwendfte rooverijën en afpersfingen. De onderdrukking hadt in 't eerst de Galliërs tot opftand verwekt. YiNDEX , een Edelman diens Volks, bevondt zich wei naast aan 't hoofd eener talrijke partije. Virgimus Rufus trok tegen hun op met de Keurbenden, de Bataaffche Ruiterij en andere Germaanfche Huipil De twee Legerhoofden verftonden
zich met elkander in een mondgefprek, en maakten zich gereed tegen den vijand des Menschdoms: wanneer de beide Legers, onkundig van die fchikkinge, zonder bevel af te wagten, flag leverden. De nederlaag der Galliërs herftelde de wankelende zaaken van Nero niet. De haat, door zijne misdrijven ingeboezemd , was te diep geworteld. Acht Bataaffche Benden, uit Groot- Brittan je gekomen , de partij van Galba , reeds in Spanje voor Keizer uitgeroepen , gekoozen hebbende, was deeze afval beflislend. Nero , voor vijand zijns Vaderlands verklaard , door Irak zich zeiven. Gal-
Onder de Ro-
meinbn.
De Batavierendienstvaardigvoor Nero.
Zij helpen de Galliërs te onderbrengen.
Acht
Benden
verldaa-
ren zich
tegen
Nero.



3*
GESCHIEDENIS
Onder de Romeinen.
De Batavierenmisnoegd op Gal-
ba.
De Ba.
taafjchc Lijfwagten afgedankt.
Hoogmoed en invloed der BataaffcheLegerbenden.
Galba , eenige heillooze gevolgen ontdekkende* ontdaan uit de geichillen , tusfchen de gemelde acht Bataaffche Benden en het veertiende Legioen gereezen , vèrzondt deeze hoogmoedige Hulptroepen na Groot-Brittanje. In het doortrekken van Germanie en van hun Vaderland, befpeurden zij overal een misnoegen tegen den Keizer , die hun verftooken hadt van den roof, welken de overwinning , op de Galliërs bevogten , hun hadt doen venvagteu. Het kwellend denkbeeld van zulk een verlies niet kunnende verkroppen, waren zij de eerden , die , bij den aanvang des jaars, haldarrig weigerden den Eed voor iemand anders dan den Raad en het Romeinfche Folk af te leggen. Zij bevolen zelfs aan de Pretoriaanfche Lijfwagt, uit hun Volk bedaande, van hunnen wege te verklaaren, dat een Keizer , in Spanje tot die waardigheid verheven , hun mishaagde , en dat zij tot de verkiezing van eenen anderen zouden treeden. De Lijfwagt werd terdond afgedankt,
en zonder bezolding heen gezonden; dit belette niet, dat de Keizer, gevloekt wegens zijne gierigheid, korten tijd daarna werd omgebragt.
Men ziet, in de Burgeroorlogen, ontdookendoor het dingen na den Rijkstroon tusfchen Otho en Vitellius, welk een overmeederenden invloed de Bataaffche Krijgsbenden in de Legers en in het Rijk gehad hebben, 't Is bekend, dat, wanneer een Soldaat zijne kragt kent, het niet meer mogelijk is hem te bedwingen : dus fchroornden ook de Batavieren niet te zeggen, dat het lot des oorlogsin hunne hand
dondt,.



der NEDERLANDEN. 33
ftond. Vast gaat het, dat, zo lang zij nietsbeflooten hadden, alle de overigen in twijffel bleeven hangen, dus zij, zich voor Vitellius verklaarende, hem eenen grooten aanhang, en eindelijk de Rijkskroon, verzorgden.
De Romeinfche Keurbenden zagen de trotfche magt dier Barbaaren met leede oogen aan: meer dan ééns fiondenzij op't punt, om de onderlinge oneenigheden, door het bloed, te wederzijden geltort, uittewisfchen. Maar eene netelige eri hachlijke omftandigheid drong de Romeinen, aan de Batavieren een loflijk getuigenis te geeven. De veldheer Valens , deeze altoos 011rustigen en oproerigen willende beteugelen , oordeelde bier toe het beste middel, hun te verfpreiden en een gedeelte weg te zenden. Op deeze tijding waren de Bondgenooten verflaagen; de Keurbenden riepen beevenduit, dat men hun, 'in 't aannaderen van een-> veldfag, in V gezigt des vijands, de braafjle Oorlogshelden niet moest ontneemen, die Oudelingen, zo dikmaals Overwinnaars, en de flerkfte fteunzels des Legers. " De Batavieren fchootcn niet te kort bij bet denkbeeld, 't geen men van hunne dapperheid hadt opgevat. Hun drift verfmaadde het gebruik van vaartuigen en bruggen, als het op 't overtrekken van Rivieren aankwam. Zij wierpen er zich in, als in hun element, zij ftreeden in 't zelve, en de Po was het tooneelvaneen gevegt, waarop dtOthoniaanen, verwonderd, dat zij hunne fchuiten, door deeze fterke zwemmers, weggevoerd en 't onderstboven geworpen zagen, hun fchandelijk den ftrijd gewonnen gaC ven,
Onder de Romeinen.
Hunne gelen illen met de Keurbenden.
Loflijk getuigenis hun gegeeven.
Zeldzaame ftrijd in de Pö.



34
GESCHIEDENIS
Onder de Ro-
mïinen.
ven, en dit niet nieuwe fiagveld lieten. De Bataaffche Ruiterij', aangevoerd door Alphenus Varus, baande, korten tijd daarna, den weg-tot een' ftrijd, in welken 't vijandliik Leger eene volkomene nederlaag kreeg: en floeg daarop Otho wanhoopig de handen aan zijn eigen leeven.
DER*



der NEDERLANDEN, 35
DERDE- AFDEELING.
DClaudius Civilis. e Batavieren waren, door het ontzaglijk Bondgenootfchap der Romeinen, nog rjiet verdrukt. Zints meer dan eene eeuw, dat zij zich vereenigd vonden ■ met deeze gevaarlijke Mogenheid, hadden zij niets anders gedaan, dan wapentuigen foldaaten te verfcbafferi, die altoos de voornaamften huns eigen Volks tot opperhoofden hadden. Een deezer deedt zich reeds vroegtijds bij uitllek kennen, door zijne dapperheid en krijgsbekwaamheden. Hij bezat een fchranderder vernuft en een doordringender oordeel, dan men gewoonlijk bij de Barbaaren aantreft. Claudius Civilis, die, fchoon uit Koninglijken Bloede gefprooten, en fchoon hij vijf en twintig jaaren onder' de Romeinfche Adelaaren gediend hadt, niet te min der Romeinfche wreedheid ten doele ftondt. Zijri Broeder hadt hij daar door zien fneuvelen. In eigen perfoon geketend aan Nero gezonden, herkreeg hij zijne vrijheid niet , voor dat Gal ba het Rijksbeftuur aanvaardde, en was dezelve alleen verfcbuldigd aan de vrees, dat de flraffe hem aangedaan zijne Landgenooten, thans gedugt geworden, zou verbitteren* Vervolgens hadt hij veel moeite, om zich te onttrek-. ken aan de woede der Keurbenden, die, van zijnen wraakzugtigen aart en Vindingrijken geest overtuigd1, trotslijk zijn hoofd gevorderd hadden. Van dien tijd af was Civilis op allerlei ontwerpen Van wraak bë* C « <fegl
OorfprongVan detJ Oorlog der Batavierenen Romeinen*



36 GESCHIEDENIS
Claudius Citilis.
Aan-
üoorlijke wervingen op het Eiland der Batavieren.
70.
Civilis hitst zijne Landgenootentegen de Romein«n aan.
dagt, en wanneer hij het oog floeg op de inlandfche onlusten, die thans het Rijk in repen roere {lelden, vatte hij hoope op, om er zijn voordeel mede te doen. Er behaagen in fcheppende , om zich met eenen Hannibal of Sertorius te vergelijken, Perfoonen, op welken het verlies van één oog hem bet deedt zweemen, wilde hij zich niet als een vijand der Romeinen vertoonen. De naam van Vespasianus, door een hand vol foldaaten in Paleftina voor Keizer uitgeroepen, dagt hem de gefchikttte, om zijne oogmerken te bedekken. Hij verklaarde zich ten zijnen voordeele, en ontving zelfs van twee Romeinfche veldheeren, die dezelfde partij gekooren hadden, bevel, om 't hoofd te bieden aan de krijgsbenden, die zich bij Vitellius zouden voegen.
Deezen hadden last gegeeven, om bij de Batavieren volk te werven. De wervers namen niet alleen den bloem der jeugd weg; doch fchreeven ook ouden en zwakken op, die zij voor geld ontflaan mogten, om dus hunner gierigheid te voldoen: de fchoonfte onbejaarden werden, daar de Batavieren doorgaans vroeg een reizige geftalte hadden, tot het boeten van onnatuurlijken lust weggefieept. Hier uit ontftond verontwaardiging en eene muiterij, reeds te voren beraamd, die deeze fchandvolle wei ving Haakte.
Claudius Civilis, 'er op afgerigt, om zich van gunftig voorkomende gelegenheden te bedienen, deedt,. onder fchijn van gasterij, de treffelijkften des Lands en de(toutmoedigftendes volks, ineen heiligbosch, bij een vergaderen, en begon, als hij hun door het
feest-



Ber NEDERLANDEN. 57
feesthouden des nagts en de vrolijkheid verhit zag, de roem en voortreffelijkheid des landaarts te herinneren , en voorts daar op de onregtvaerdigheden, de rooverijen en andere onheilen der dwinglandije af te fchilderen. Wij zijn, deeze woorden legt Tacitus hem in den mond, Wij zijn niet langer Bond' genooten maar flaaven, verdrukt door Overften en Honderdmannen, die elkander niet opvolgen , dan om, elk op hunne beurt, ons bloed te zuipen, en zich met onzen buit te verrijken , Vreemdelingen, met welken wij niets gemeens hebben, neemen onze Einders en Broeders weg. De Romeinen vonden zich nooit in meer engte dan tegenwoordig; in hunne winterlegeringen hebben zij nietf dan oude lieden en buit. Waarom zouden wij 'tzaagen voor de ijdele naamen van Iveurbenden ? De Germaanen zijn aan ons doof bloed, en de Galliërs door dezelfde geestneiging, verbonden. De Romeinen zelve zullen ons, wanneer wij te kort fchieten, enkel aanzien als ongelukkige medeftanders van Vespasianus : Overwinnaars zijnde , geeven wij aan niemand rekenfchap.
Deeze redenvocring werd toegejuichd , en zij verbonden zich, naar de Barbaarfche zeden, met voorouderlijken vloek. De Batavifche Legerbenden zich toen te Moguntiacum (thans Mentz) onthoudende, en tot hulptroepen na Groot - Brittanje gefchikt, werden door heimlijke booden hier van verwittigd. Men zondt tot de Kaninefaaten, die'er genoegen in namen en het oog floegen op Brino, een Man van bruske ftotitmoedigheid, wiens Vader zich reeds hadt C 3 doe»
Claudius Civilis.
De Kaninefaatenen Friezen mede te;;en de Romeinen op de been gebragt.



Claupius CiyiLis.
Civilis komt als vijand ten v'óorfphijn.
3* GE SC H IEDENIS
doen kennen door vijandlijke aanflagen, enhetongeftraft verlamden van Caligulas befpotlijke krijgstochten. Hij wordt voor Veldheer uitgeroepen , op een fchild gezet, het Volk verzaamt rondsom hem en trekt onder zijnen (landaard op. De Legerplaats der Romeinen te overmeefteren en te berooven , hun te" noodzaaken de fterktens, die tot wapenhuizen, inden oorlog, en tot voorraads verzamelplaatzen, in tijd van vrede, dienden, in brand te lteeken , de Romeinfche Kooplieden en Zoetelaars, die gerustlijk rondsom zwierven, van alles te ontzetten , was voor de Kanifaaten en Friezen , die zich bij hun vervoegd hadden , flegts het werk van een enkel oogenblik. De roof, van daar gevoerd , moet zeer aanzienlijk geweest zijn, als men de ligging van het Eiland der Batavieren in aanmerking neemt, zogefchikt, om de verzamelplaats en het middelpunt des handels tusfchen Gallie en Germanie te zijn, en bedenkt, hoe de Romeinfche Legermagten en Flooten, op de Krijgstochten, hier geftadig aan en afkwamen.
In kleinen getale verzamelden zich de Romeinen op 't bovenste gedeelte des Eilands. Civilis was van oogmerk, al het aandeel, 't geen hij in de toegebragte nederlaag hadt, te vermommen, en daar hij met de daad voor hadt, hun te verftrooijen, om ze te gemaklijker te onder te brengen, verzogt hij hun, na de legerplaats weder te keeren, en bood hun de hulp zijner Bende aan, om het oproer , door een hand vol Kaninefaaten veroorzaakt, te dempen. Maar de Germaanen, door hunne oorlogsdrift, wat 'er van
de



Der NEDERLANDEN. 3»
<?e' zaak was,: aan den dag gebragt hebbende, ligte Civilis bet masker af. en nam toevlugt tot openbaar geweld. Hij verdeelde de Batavieren, de Friezen en de
Claudius Ct-
vil1s.
Kaninefaaten in drie hoopen, rukte voort, en zocht de Romeinen op , die zich aan den Rhijn bevonden , gefterkt door eene hulpvloot. Nauwlijks was de ftrijd aangevangen, of de geheele bende AexTongren ïep tot Civilis over. De Romeinen , verbaasd wegens zulk eenen onvoorzienen afval , werden van Bondgenooten en Vijanden teffens geflaagen. De xoeiers, voor een gedeelte uit Batavieren beftaande, waren niet getrouwer ; zij verhinderden zells, al$ uit onervaarenheid , het bootsvolk en de foldaaten, en vervolgens vermoordden zij de Stuurlieden en
Honderdmannen , die zich tegen hun aankantten
In deezer voege vondt Civilis , wien het aan fchepen en wapenen ontbrak , deeze beide behoeften in de vloot der vijanden, uit vierentwintig fehepen beftaande. Eene overwinning, met zo weinig ftrijds behaald en zo voordeelig, fchonk aan de Batavieren, in Gallië en Germanie, den naam van Herstellers der Vrijheiös.
De Germaanen zonden terftond afgevaardigden en beloofden bijftand. Civilis gaf aan de Overften der Galliërs, door hun krijgsgevangen gemaakt, de keuze, om onder zijn' ftandaart als Bevelhebbers te dienen , of met den buit, op de Romeinen behaald, na hunne fteden te kceren, hun tot het affchudden van het juk der overheerfchinge aanmaanende , door te toonen, hoe men „ ellendige Slaavernij met den C 4 „ naam
Hij verflaat de RomeU nen.



<4o GESCHIEDENIS
Claudius Civilis.
De Keurbendendoor de Batavieren verraaden en verwonnen.
„ naam van Vrede beftempelde; dat de vrijheid van „ de natuur zelve den ftommen Dieren gegeven, en ,, dapperheid het eigen goed der Menfchen was." De gemaakte werkloosheid van Hordeonius Flaccus begunftigde de eerfte onderneemingen. Maar wanneer de verbaasde booden deezen Landvoogd der Galliërs de tijding bragten , dat de legerplaatzen geplunderd, de krijgsbenden verdagen waren , en dat de Romeinfche naam bij de Batavieren uitgedelgd was, deedt hij terdond Mumius Lupercus met twee Keurbenden tegen den vijand uittrekken : bij deezen vervoegden zich eenige Ubiën (of Keulenaars^), de Ruiters van Treveren (of Trier), en een vleugel Batavieren , die , reeds tot de tegenpartij overgehaald, zich bedekt hielden , om in den flrijd te toonen , wie zij waren , en de zege hunner Medevaderlanderen té wisfer te maaken.
De Legers naderden elkander. Civilis vertoonde zich omringd van ^veroverde Krijgstekens, ten toon gefield, om fchrik in 't hart der Romeinen té yizgm, en moed in den boezem der Batavieren te ontltceken. Om deezen te Merker ten ftrijde te porren , totoverwinnen aan te zetten, en de bloodaarts door fchaamte te rug te houden, deedt hij zijne Egtgcnoot, zijne Zusters, en andere Vrouwen , in de agterhoede blijven. Nauwlijks hadden deezen eenkrijgsgefchrei aangeheeven, 't geen met den oorlogszang der Mannen ten teken des aanvals diende , of de Romeinen, ontordend, vervolgens aangevallen door hunne Ba, taaffche Hulpbenden, en lafhartig verlaaten door de



der NEDERLANDEN. 4»
Ubi'èn en Treveren , begaven zich , naa dapper, fchoon vrugtloos, tegen de overmagt hunner vijanden geftreeden te hebben , na Caftra Vetera of de Oude Legerplaatze , zo men denkt bij Santé , in Kleefsland, gelegen.
Een boode , door Civilis afgevaardigd , agterbaalde acht benden der Batavieren en Kaninefaaten, op 't bevel van Vitellius uit Germanie na Rome trekkende. Het geluk hunner Landgenooten maakte hun ftout. Opgezwollen door hovaardij en trotsheid , deeden zij buitenlpoorige eifchen, niet om ze te verwerven , maar om oorzaak tot muiten te vinden. Drie duizend Keurlingen, eenige ter loops
geworvene troepen van Belgen, benevens eenige Boeren en Zoetelaars, wilden hun den doortocht te Bonn betwisten. De Batavieren, minderingetal, doch afgerigte en moedige krijgslieden, voegden zich in wigswijze gelederen, en vielen aan op de Romeinen , te zeer gedund van gelederen , dewijl zij den vijand meenden te omringen. In deezen onweerbaren ftaat troffen de Batavieren met gevelde fpeeren eene groote menigte, verftrooiden ze allen , en vervolgden de vlugtenden tot de poorten der Stad, welker graften opgehoopt werden met lijken, en zij zetten hunnen weg voort.
Civilis, door de toevoeging deezer benden Oudelingen, 't Hoofd van een groot Leger geworden zijnde , ging met dezelfde dubbelhartigheid als voorheen tewerke, en bragt al zijn bijhebbende Manfchap onder den eed van Vespasianus, door booden de twee C 5 Keur-
Clau* dius Civilis.
Doortocht te Bonn door de Batavieren met geweld verworven.
Veinzerij van Civilis.



4a
GESCHIEDENIS
ClVJUS,
Vrag;cl'iozeaanval op CtJTHt ' Vetera.
Keurbenden, in CaftraFetera gelegerd, aanzoekende, om mede deezen eed af te leggen. Z:j gav<~ntot antwoord, „ dat Vitellius hun Keizer was, en „ dat zij den raad niet behoefden van eenen Verraa9, der , van eenen Vijand , van eenen Ovcrboper, „ die den zegsman over de twisten des Rijks niet te „ fpeclen , doch veel eer het loon zijner fchelmerijen ,, te wagten hadt." Civilis , in toorn ontftooken , riep het gantfche
V 3 taihnu te wapen: bij hun voegden zich
de Brtt&eren en Teacteren : en de Germaanen werden, nier min door hoop op buit dan door zugt totroem, geprikkeld. Welhaast zag men alle deeze Vol-, ken na Cafira Vetera rukken. Hunne Veldftandaarden, de gedaantens van verfcheide wilde Dieren verbeeldende, vermengd met de Krijgstekenen der Oudelingen , vertoonden aan 't oog der belegeraaren tellens een buiten en binnenlandfchen Oorlog. Zij maakten eenen aanvang met het werpen van fchich. ten , die verboren in de toorens en kanteelea der vesten bleeven hangen: voorts vielen zij met woede op den wal aan: bij aangezette ladders klommen eenigen over de zamengevoegde fchilden hunner makkeren op (*). Dan iteeas afgeweerd en met groot
ver-
(*) 't Is onze zaak niet, alle de bijzonderheden van dit beleg te befehrijven: wie dezelve (en zij zijn der naleezinge overwaardig) begeere te weeten, (ha Tacitus op, die \a z\\i\e Historiën, IV. C. H. 23. des breedfpraakig vcr-
flag



eer NEDERLANDE N. 43
verlies te rugge gcdreeven , werden de Belegeraars in 't einde die bloedige aanvallen moede , cn veranderden het beleg in eene inlluiüng, wel verzekerd, dat 'ei maar weinig levensbehoefte in de Vesting was, waar zich veele onnutte monden bevonden.
De Romeinfche Keurbenden, aan muiterij en regeringloosheid overgegeeven, fpilden in Gallïè den tijd met nunne eigene Veldheeren te befchuldigen, te mishandelen en af te zetten. Dan bekommerd wegens hunne belegerde medegenooten, fioêgen zij zich neder bij Gelduba , onder het geleide van Herennius Gal. lus en Vocula. Deeze wel bewust, hoe zeer de hoop op buit het hart des Krijgsmans kan ontvonken , deedt een gedeelte der zijnen daar op uitgaan in het Land der Gugermn , Bondgenooten en Nabuurvolken der Batavieren. Ondertusfchen fmeeten zij, die in de Legerplaats gebleeven waren , de nederlaag bekomen, en een fchip, met koorn geladen , in de handen der Germaanen gelaaten hebbende, hunnen Veldheer in deboeijen, en befchuldigde hem van verftandhouding met de vijanden.
Civilis Helde, daarentegen, alles te werk, om zijne partij te ftijven. Alle de Volken van Germanie, door zijne onderhandelingen tot opitand verwekt, zonden hem Gijzelaars tot ftaaving des verbonds.
Ci-
flag doet. De Heer Linguet geeft in zijne Praf. des Rev. Ram. eene uitlegging, van 't geen men te verftaan bebbe door de fpreekwijze per tiftudinsm fcandtrt.
Clalv ; diüs Civilis.
De Keurbendenworden oproerig te-gen hunne Legerhoofden.
Invallen en verwoestingen der Germaanen en Batavieren,



Claudius Civilis.
Caftra Vetera aangevallen.
Civilis haak
MofJTA-
wus over.
44 GESCHIEDENIS
Civilis gaf elk hunner last, om alles,'naar dat het ieder naast lag, te verwoesten, de Landen der Treveren, en boven al der Ubiën, die, fchoon Germaanen , hun Vaderland afgezwooren en den naam van Agrippinenfers aangenomen hadden. Hij liet een anderen hoop over de Maas trekken, om de Menapiers, de Morinen en de grenzen der Galliërs aan te vallen.
Deeze twee krijgstochten naar wensch gelukt zijnde , zette Civilis*het beleg van Caftra Vetera met meer drift voort; doch de Romeinen deeden zo veel volks fneuvelen, dat hij de hoop, om ftormenderhand die fterkte te winnen, liet vaaren. Eene tijding, aan Civilis gebragt, zou alle zijne ontwerpen in rook hebben kunnen doeri verdwijnen , indien hij opregter, of, om beter te zeggen, min in Ihat geweest was, tot het doorzetten zijner eerlte poogingen. Montanus, een Trever, Overiten eener Bende, kwam hem, uit naam der Romeinen, aanzeggen, dat, Vespasianus tot Keizer verklaard zijnde , hij geen voorwendzel meer hadt, om den oorlog te doen volduuren. Civilis antwoordde in 't eerst agterhoudend; doch vervolgens ontdekkeude , dat deeze Boode fier van aart en op nieuwigheden greetig was, vertoonde hij hem, hoe zijn hart brandde van wraak tegen de beulen zijns Broeders en der zijnen , tegen de verdrukkers der vrijheid: en droeg daarop voor de roem en gemaklijkheid der overwinninge. Montanus , aan 't wankelen gebragt en overgehaald, bragt een ongetrouw berigt aan de Romeinen o-
ver.



der NEDERLANDEN. 4*
ver, en verklaarde zich kort daar op voor de Bata' vieren.
Wel verre waren deezen van de wapens neder te leggen : aangevoerd door Julius Maximus en Claudius Victor, Zusters Zoon van Civilis , viel een hunner afgezondene krijgshodpen, op 'tonverwagtst, aan op de Romeinen , die eene bloedige nederlaag leden, verfcheide veldtekens verlooren, en op't punt Honden, om, in hunne Legerplaats , afgemaakt te worden, wanneer eene nieuw aankomende Hulpbende van Vasconnen, eensflags, op de achterhoede der Batavieren aanrukte, en den krijgskans ten voordeele der Romeinen deedt keeren. Ook verklaarde zich deeze tegen de Batavieren, in een heftig gevegt in 't gezigt van Caftra Vetera; maar de Keurbenden , altoos oproerig tegen hunne Veldoverftens , van welken zij 'er twee afmaakten, wisten zich van de behaalde voordeelen niet te bedienen.
Eene zamenzweering, om in Gallië eenen nieuwen Rijkszetel te Ih'gten , verfchafte aan Civilis eene gunftige afwending ; de bezetting in Caftra Vetera, zich tot de uiterfte behoefte gebragt vindende , was genoodzaakt het op te geeven. Toen zag men, hoe zeer de Romeinen gehaat en verfoeid werden. Te vergeefsch fcheen Civilis, die hun lijfsgena beloofd hadt, de woedende drift der Germaanen te veroordeelen ; zij velden, wat hun voorkwam, neder, en ftaaken den brand in de Legerplaats, waar in eenige Soldaaten, derwaards gevlugt, deerlijk omkwamen. Civilis liet toen zijn hair en baard, die hij gezwoo-
ren
Claudius Civilis.
Voordeelen , door de Romeinenbehaald.
Caftra Vetera overgegeeven.



46 GESCHIEDENIS
Claudius Civilis.
Velleda de Waarzeggeresfe.
ren hadt te zullen laaten groeijen, totdat hij de Keurbenden verdelgd hadt, fcheeren. De fpraak ging, dat hij zijn Zoon, nog maar een kind, eenigen der gevangenen voorftdde , ten einde hij bun met kinderpijlen en fchigten zou doorgrieven , en dat haatlijk bloed doen ftroomefl.
Velleda , eene Maagd van de Bructren afkom, ftig, een dier Bedriegeresfen , welken de Barbaaren als Waarzeggers raadpleegden , door bijgeloof waanende, dat zij verklaarfters des nootlots zijn , hadt liet geluk van zich niet te bedriegen, met den voor* fpoed van de wapenen der Germaanen te voorfpellen* Civilis zondt haar, onder meer andere gefchenkcn, ten einde hij haare Godlpraaken ten zijnen voordeele mogt doen getuigen, een gevangenen van groot aanzien, doch die onder den weg werd omgebragt.
De Keurbenden hadden lafhartig genoeg geweest, om het nieuwe Kijk der Galliërs te erkennen. Daarenboven begunstigden Classicus en Tutor , Hoofden dier groote omwentelinge, welke niets minder bedoelde, dan de Romeinen over 't Gebergte te verzenden , de ontwerpen van Civilis. Deeze was te zeer op fiaatkundige ftreeken gevat, om zich niet tegelaaten, als of hij met hun ééne lijn trok, doch teffens te moedig, om zich zeiven en zijne Medeburgers aan eene nieuwe heerfchappij te onderwerpen. Men wil zelfs, dat hij na het vereenigd Rijk der Galliërs en Germaanen dong. De onvoorzigtigheid der Galliërs ftclda deeze ontwerpen te leur. Zij gaven toen reeds blijk van 't geen ..zij, vervolgens zo menigmaal, betoonden t,
naam-



der NEDERLANDEN. 4?
naamlijk, dat de dronkenfchnp des voorfpoeds , hunne losheid en natuurlijke onftandvastigheid hun de vrugt doen verliezen» van de omwentelingen, die hun ligt opgeruide en driftige aart in een oogenblik te wcge brengt. In (lede van den Romeinen het wederkeren in hunne landfchappen te beletten, lieten zij deezen door de engtens der Rhetifche Alpen heen dringen. Hier op nam alles een keer: de Keurbenden Voegden zich onder hunne voorgaande veldte'-enen, en de volken bukten neder voor hunne oude Meesters. Tutor werd verdreeven , en de Treveren werden door Cerialis geüaagen Civilis alleen , het durvende onderneemen de overwonnenen ie Verzamelen, trok rechtftreeks aan op de Romeinen, voor de poorten der ftad van Treveren gelegerd. Zijn aanval was ftout en onverwagt. Alles bukte voor hem in den beginne; de aantrekkende hoopen des Romeinfehen Zoekraakten met de anderen vermengd, de Legerplaats werd vermeesterd en de Brug over den Moezelflroom ingenoomen. Cerialis (liep buiten de Legerplaats; dit wasmeermaalen de gewoonte vap dien veldheer, niet min op minvermaak verflingerd dan op krijgsroem gefield. Wellustig, doch bekwaam, om door zijne onverfchrokkenheid en tegenwoordigheid van geest de misdagen, doorzorgloosheiden'tkleinagten der vijanden begaan, te vergoeden, flapt hij halfnaakt ten bedde uit, vliegt na de vlugtenden, bemoedigt hun; zij hervatten den (nijd, en herwinnen de brug: onderfteund door Ruiters en Keurbenden, houdt hij
de
Cl.AU-
diih Civilis.
Cerialis door Cu vilis verrast.
Civilis teruggedreven.



48
GESCHIEDENIS
Claudius Ci-
VILISi
Trouwloosheidder
Ubiers
Overwinningender Kaninefaaten.
de aanvallers op, verflaat ze, vervolgt hun totirrdeLegerplaatfe, die hij inneemt en verwoest.
De Ubiers hadden zich, eenigen tijd" geleden, bij de Bondgenooten vervoegd. De wederkomst en de overwinningen der Romeinen deedenhun, welhaeft, van gedagten veranderen. Zij maakten alle de Germaanen , die zich in hunne ftad bevonden, dronken, en verbrandden hun in de huizen, waarin zij ze opgeflooten hadden. Zij booden zelfden Overwinnaar de Vrouw en Zuster van Civilis aan, heilige onderpanden eener verbintenisfe , die zij zo onwaardig niet hadden behooren te fchenden. Civilis rustte zich toe, om zulk een boos en fchriklijk verraad te wreeken, wanneer hij ontdekte, dat de kusten van het Eiland der Batavieren gedreigd wierden. Hij (treeft fchielijk heen ter verdeediginge, en om de plaatzen , die het grootfte gevaar liepen, te dekken.
Ondertusfchen was de Keurbende, die de Vloot, uit Groot-Britanje gekomen, moest bijffaan , in 't gewest der Nervien getrokken, en de Kaninefaaten vielen, uit eigen beweeging, de vijandlijke fcheepen aan, namen dezelven, boorden een groot gedeelte in den grond, en fchielijk op de Nerviers, die de wapenen voor de Romeinen hadden opgevat, aanrukkende , bragten zij denzelven eene neederlaag toe. Classicus, ten zelfden tijde een voordeel behaald hebbende op eene Romeinfche Ruiterbende, na Novefium (thans Nuys) trekkende, hervatte de partij van Civilis den moed weder.
On-



der NEDERLAND EN. 4*
Onderfteund door nieuwe hulpbenden uit Germanie, legerden zich de Batavieren te Caftra Vetera, eene fterke plaats, en die, eens het tooneel der «ege geweest zijnde, door het-herdenken daar aan den moed der foldaaten kon ontvonken. Om dezelve te ongenaakbaarder te maaken , liet Civilis al het omliggende land onderloopen, door een dwarsdam in den Rhijn te leggen, die deTivier buiten de oevers deedt
trëeden. De eerlle aanval liep heilloos af voor
de Romeinen, zwaar gewapend en ongewoon in het water te vegten. Zij konden geen (land houden tegen de Germaanen, geholpen door de kloeke rijzigheid hunner gellalte, door de ligtheid hunner wapenrustinge en de algerigtheid in't zwemmen. Doch 's anderen daags door een overlooper op Vaster grond gebragt, vielen de Romeinfche Ruiterbenden, op 't onvoorziens^, de agterhoede van Civilis aan; en de Keurbenden van vooren met verdubbelden moed ltrijdende, moesten de Germaanen het gewonnen geeven, en alle de Bondgenooten de vlugt ueemen.
Civilis , hier op terug geweeken na de Stad der Batavieren (Niew.vmegen of Batenburg), oordeelde deeze niet ■ verdeedigbaa'r, nam alle tilbaare haven mede, en het overige in brand gelloken hebbende , begaf hij zich op het Eiland, werwaards de Romeinen , bij mangel van bruggen en vaartuigen, hem niet fchielijk konden volgen. Hij deedt meer; hij verwoeste den dijk, door Drusus aan den linker oever des Rhijns gelegd, en opende aan die Rivier een nieuwen weg na Gallie, waar dezelve reeds D been
Claudius Civilis.
Civilis ta
Caftra Vetera gelegerd.
De R«-
n>ei,ien afgefla*" gen.
Zij her-
ftellen hun verlies.
Civilis besreeft zich op het Eiland der Batavieren.
De dijk van Drusus afgebroken.



ga GESCHIEDENIS
Claudius Civilis.
heen helde. Hier door is de kil des Rhijnftrooms zo zeer verminderd, tusfchen het Eiland en Germanie , dat ze een en hetzelfde vaste land fcheenen. Vier aanvallen tegen vier bijzondere Legerplaatzen der Romeinen, te weeten Arenacum, Batavodurum , Grinnes, en Fada, over welker ligging de Oudheidkundigen het verre van eens zijn, ftrekten veel eer, om de dapperheid van Civilis te toonen, dan tot blijken
van zijn krijgsgeluk. De Germaanen, ontdekt
hebbende, dat Cerialis , naa het bezigtigen der Legerplaatzen, met weinig behoedzaamheid den Rhijn afzakte, overvielen, door eenen zeer donkeren nagt begunstigd , zijn gevolg : zij vermeesterden zelfs de hoofdgalei, doch krecgen den veldheer niet, die aan 't boord van eene andere, in minvermaak, den nagt doorgebragt hebbende, half llaapende en half naakt, 's vijands handen ontkwam.
Tusfchen beide de Partijen viel niets meer voor, 't welk onze bijzondere optekening verdient. Cerialis , wanhoopende een vijand te onder te brengen , die door nederlaagen niet te verflaan was, deedt zijn best, om de gemoederen der Bondgenooten van hem te vervreemden. Op het Eiland gekomen zijnde , voerde hij allerwegen de verwoesting met zich om, doch fpaarde, volgens een oude krijgslist, de hoerai en akkers van Civilis. De Bondgenooten , reeds eenen bloedigcn enverdervenden oorlog moede, zogten voorwendzels, om de wapens neder te leggen. Zij lieten zich gercedlijk in den gefpanncn fttik vangen, en zagen Civilis aan als een dolleman , verderr-
lijk
Cerialis verrast.
Geheime
onderhandelingen van Cerialis.



der. NEDERLANDEN. 51
lijk voor het vaderland, 't gen hij aan zijne bijzonde veetc opofferde. Civilis, onderligt van deeze . gevaarlijke trouwloosheden, en zelf des eigen wederfpoeds zat, leemte, ligt het oor aan onderhandelingen. Hij verzogt een mondgefprek met Cerialis. Dit werd gehouden op een brug over de Nabalia (thans de Tsfel,) waar van een boog was afgebroken. Schoon het verhaal van Tacitus hier te
kort fchiet, in de opgaave van de (tukken des verdrags, lijdt het geen twijffel, of de Batavieren herkrcegen hunne oude voorregten. Deeze zelfde Gefchiedfchrijver vermeldt elders, dat de Batavieren bij de Romeinen de eer des alouden Bondgenootfchaps behielden, dat zij zich niet lieten drukken door belastingen, of door fchatting-gaarderen knevelen, maar, vrij van lasten en opbrengingen , alleen ten krijgsdienst manfchap leverden.
In deezer voege kreegende Romeinen de overhand, die welgeregelde en vereenigde krijgsbenden nietontflaan kan op vijanden, eer dapper dan ten krijg afgerigt, en verdeeld, gelijk altoos de Legermagten zijn uit onderfcheide volken zameiigefleld. Men befpeurt in Civilis alle de hoedanigheden van een Held, en een Staatsman: vernuft, (toutmoedigheid, geduld, bekwaamheid in den krijg en in onderhandelingen. Maar ontdekken wij teffens in hem met eenigen van hunne gebreken ? Eene fierheid, die hem vijanden in zijn eigen geflagt berokkende, eene ijverzugt, welke hem aanzette, om Legerhoofden , die zich door al te fchitterende hoedanigheden deedea uitmunten, van D 2 hem
Claudius Civilis.
Vrede tuslchea de Romeinenen Batavieren.
Charafter van Civilis.



5=
GESCHIEDENIS
CtAU-
dius Civilis.
Vergelijking van het oude en nieuwe Land.
hem te verwijderen , en eene we gering om met de Galliers eene zaak van beider belang te maaken. Hadt hij dan eene andere eerzugt,dan om zijn vaderland te bevrijden? Opmerkenswaardig is het, dat wij die zelfde verdenking vernieuwd vinden, in laatere tijden, tegen nieuwe Civilissen , naa het doen der gelukkiglie poogingen, in bijkans gelijke omfrandigheden.
Wanneer wij in opmerking neemen, dat de Volken , welker gefchiedenis wij te boek ftellen, zints meer dan eene eeuw, zo veele foldaaten voor en tegen de Romeinen opleverden, kan men niet twijffelen, of hunne Landen moeten van Inwoonderen overgevloeid hebben. Eene overvloedige vischvangfr, talrijke kudden, verfcliaften hun ruime middelen van levensonderhoud, en bevorderden de bevolking. Men hadt er weinig lieden. Men weet, dat de Germaanen dezelve aanzagen als gevangenisfen. Daarenboven was de eenige, waar van wij in deezen oorlog gewag vinden , buiten het Eiland. De belegeringen werden tegen Bouwlieden of Legerplaatzen gevoerd. Elk volk, (men telde er meer dan tien, zo binnen als buiten het Eiland,) door moerasfen en bosfehen omringd, leverde talrijke zwermen uit. Indien Tacitus weder op de wereld verfcheen, zou hij, het oog op een Land flaande, waar de lieden gezaaijd fchijnen, waar de kunst het allerfchadelijkst element, tot nut en cieraaad van verfcheide Landfchappen, heeft weeten te bekeeren, datfehrikbaarenden woeste land, welks voorkomen het oog afmatte, welks
ge-



der. NEDERLANDEN. 53
grond hij, als ongehavend en tot het bebouwen cmgefchikt befchrijft, hier kunnen vinden? Maar de Inwoonders befchouwende, zo vervuld meteenen edelen affchrik van allen flaaffchen dwang, zou hij niet kunnen nalaaten, de Aframmelingen der Batavieren te herkennen.
Deeze volken komen ons vervolgens niet anders voor,dan als de ijverigfte hulpbenden der Romeinen, die zij eertijds beftreeden. Zij volgden Agricola op zijne krijgstochten na Groot-Brittanje; zij bragten het hunne toe , om de vermeestering van 't geheele Eiland, als mede van Mona, te voltrekken, Keizer Adrianus , de Opvolger van Trajanus, bediende zich van hunne Ruiterij op zijn'krijgstocht na het Oosten. De (toutmoedigheid der Batavieren, in gewapend, te paard zittende, den Donau zwemmende over te trekken, verfprcidde zulk een fchrik onder de wederfpannige Pannoniers, dat zij zich wel haast onderwierpen. Suidas gewaagt van zekeren Soranus, een Batavier, die, een pijl om hoog gefchooten hebbende, terffond een tweeden deedt affnorren, met zulk eene wisheid, dat hij den eerften in tweën fpleet. De Keizer was hier over dermaate voldaan, dat hij voor dien bekwaamen Boogfchutter een grafteken liet ftigten, met een opfchrift, 't welk aan de volgende gedachten de behendigheid diens Batavier! vermelde, welke eerverwonderenswaardigdan
nut was. (*) Een ander gedenkteken, veel
roemee*) Anthal. Latina Lib. II. Epigr. ii8. p. 249. D 3
Onder de Romeinen.
Vermees-
teringen van Agricola.
79
De Batavierenzwemmen den Dunau over.
120
Behendigheidvan den Bataaf, fchen BoogfchutterSoranus
Matkt '*"" van
Adridnus.



54
GESCHIEDENIS
Onder de Romeinen.
Wegen door de Romeinen aangelegd-
Onclerfcheidingder BataaffcheKriigsbend.cn.
127
Wapenplaats van
$epti
Blius Se-
verus-
Cara-
CATXA.
ia
roemrijker voor het volk, welksfoldaatenhij zozeer agtte, was eene Markt, die deeze zelfde Adrianus ' deedt bouwen op het Eiland der Batavieren, waar de koophandel fterk bloeide. De Reiskaart van Peutinger noemt dezelve Forum Adriani, of'de Markt van Adrianus, en men'gelooft, dat dezelve, niet verre van het tegenwoordig Dorp Voorburg, gelegen Was. — Ook wordt aan Adrianus, alsmede aan Marcus Aurelius , en Lucius Verus , diens Opvolgeren, het aanleggen of verbeteren van veele open-, baare wegen toegefchreeven. Zelfs heeft men de naamen der twee laatsgemelde Keizeren op eene Mijl- of Grens-paal, in een moeras niet verre van Naaldwijk, gevonden.
De Batavieren hielpen de moordenaars van Pertinax ontwapenen. Zij trokken vervolgens de agting van Septimius Severus , en maakten een onderfcheide Keurbende uit, welker Legerhoofden het voorregt hadden, om , evenals de Honderdmannen der Romeinen, Wijngaardftokkcn tot bevelbebberfehaps ftaven te voeren. Verfcheide oudheden heeft men ontdekt, die geen twijffel overlaaten , of Severus heeft zich eenigen tijd op der Batavieren Eiland onthouden. Hij deedt'er een wapenhuis voor de vijftiende Keurbende der Vrijwilligereu ftigten.
Caracalla beminde en onderlteunde de foldaaten, werktuigen' en medellanders zijner misdrijven , en vierde met geruftheid bot aan zijne woede, door 't gehccle Keizerriik. De woeste zeden en het oorlogskleed der Germaanen fmaaktcn hem: hij deedt hun de
eere



oer. NEDERLANDEN. #
cere aan, van hun te agten en zelfs te vreezen. Dikwijls zag men hem even als zij gekleed, en vercierd met een blonde pruik, om hun des te beter te gelijken. Wanneer zij zijn zwak ontdekt hadden, wisten zij er zich van te bedienen, en veel geld van hem te trekken, 't Is bekend , dat de Batavieren onder de Germaanen gerekend wierden. Misfchien hadden zij, onder dien naam, ook deel aan denopfland, die Keizer Alexander Severus deedt omkomen.
D 4 TWEE
Onder de Ro-
meimen.



56
GESCHIEDENIS
TWEEDE BOEK.
DE FRANKEN , DE SAXEN EN DE FRIESEN.
EERSTE AFDEEL ING.
Oorfprongder Uittochtenvan
vreemde Volken, om de Romeinfchemagt te fnuiken,
De Franken en de Saxen.
M
en heeft zeer onderfcheide verondcrfte'lingen uitgedagt, wegens de uittochten der Barbaaren. Het zal mogelijk niet geheel onnut wezen , dat wij ons een oogenblik ophouden bij eene omwenteling, die/'t geheele gelaad van Europa deedt veranderen, en waar in de Landen, welker gefchiedenis wij be-' fchrijven , zo veel deels gehad hebben. De Romeinen, na eene algemeene Opperheerlchappij over de geheele wereld dingende, hitften de geheele wereld tegen zich op. De Germaanen waren van alle Volken , die zij onder het juk zogten te brengen , bezwaariijkst te overwinnen, en de eerften om oorlogsverbondfehappen te vormen ? tot het afweeren der overheerfchinge. Zij hadden , onder Civilis , gezien , welke fchokken ?ij konden toebrengen aan een Rijk, verzwakt doordeszelfsuitgebreidheid, endoor partiifchappen van een gereeten. De vreeslijke nederlaagen, dogr hun geleeden, fchrikten hun niet af.
De



der. NEDERLANDEN. 57
De bevveegingen hunner bondgenootfchappen deeden hunne Noordfche nabuuren ontwaaken. Zij bragten alle de Volken aan den Rhijn , aan de Ehe, aan den Donau, voorts die aan den Weixel, de Natz, en omftreeks de Baltifche Zee, in rep en roere. De Wandaalen vonden den weg gebaand door de Qtiaden, en fchoon de eerfte invallen liegt afliepen, waren zij, die den flag ontkwamen, dermaate verrukt door de rijkdommen, de gemakken, en de fchoonelugtftreek der Romeinfche Wingewesten, dat zij hun jammerzalig en bevrooren Vaderland leerden veragten ; en tuk op roof geworden, zogten zij zich neder te flaan op plaatzen, van waar zij hunne frrooperijen te gemaklijker konden aanvangen en voortzetten. Zij vonden deezen in de Landfchappen der Germaanen, wier bloem des volks door de Romeinen verdelgd, of'in andere verbintenisfen getreeden was. Zij, die wooningen ontbraken , gingen verbintenisfen aan, bezielden en onderfchraagden dezelven. Ondertusfchentrokdezugt, om buiten 's lands te trekken, van tijd tot tijd meer de overhand krijgende, eene menigte van kleine Volken , zo arm als krijgshaftig. De Gothen kwamen naa de Wandaalen , de Hunnen en Allaanen (*) volgden hun op als de baaren der zee.
Het
(*) Deezen waren de Tartaaren van onzen tijd, dezelfde Volken, wier overwinningen die van Aeexander of de Romeinen verre overtreffen. Een hedendaagfche Wijsgeer beeft voorfpeld, dat diezwervende Jloopen ons en Rusland 'zullen oveimeefteren. 't Gaat vaft, dat Volken, die, door D 5 de
De Fr amken en Saxen..



53
GESCHIEDENIS
De Franken en Saxen.
Het Colosfusbeeld der Romeinfche Magt, naa ee» nigen tijd de geweldige en herhaalde aanvallen wederllaan te hebben, waggelde en Hortte neder. De fchoonfte en zuidlijkfle Landfchappen werden vermeefterd door de woestfte en noordlijkfte Volken. Europa onderging eene verandering!in Zeden, Wetten en Taal. Deeze omwenteling was , ondertusfchen, min merkbaar in onze Landfchappen, fchoon ze aan veelvuldige invallen blootftonden; dewijl de vermeelleraars , Franken, Saxers en Friezen , allen Volken waren, afkomftig uit dezelfde Landffreeken van Germanie (*).
De
de (trengheid der lugtftreeke, fterk van lichaam en onderneemziek van aart zijn, wier werkzaame en zwervende leevenswijze hun , tot onverfchrokken aanvallen, bekwaam maakt, veel vooruit hebben op Volken , door rust verzwakt en door de kunften befchaafd. In ftede van Menfchen hebben wij, naar het 3enkbeeld van Rousseau , nietj anders dan verfterkte Steden en Gefchut , om wederftand te bieden aan Oorlogshelden , die de groote muur vmChitia en de befchanfte doorlaaten van het Gebergte Caucafus niet hebben kunnen wederftaan. En de Moscoviters, het eenig Volk , in ftaat, om die omwenteling voor teko-» men, zullen zich daar toe onbekwaam maaken , en verhaasten dezelve, door zich meer en meer te befchaaven.
(*) De Heer Mr. Laurens Pjèter van de Spiegel heeft deeze waarneeming in 't breede uitgewerkt, in een Snikje, getijteld: Verhandeling over den Oorfprong en
Hh-



der NEDERLANDEN. 5?
De Franken, door welken naam eene zamenvoe- I ging van Overrhijnfche Germaanen fchijnt aangeduid j te worden, met elkander vereenigd, eerst door trek tot vrijheid, vervolgens door begeerte op buit , en ; naderhand door zugt om vermeefteringen te maaken, , ondernamen het, waarfchijnlijk vermengd met eenige • kleine Volken ui» het Noorden, op de Wingewesten des Rijks aan te vallen. Deezen , toen van dén gereeten door de regeeringloosheid eens volflrekten krijgsbeftuurs , waren niets anders dan tooneelen van bloedftorting. In een tijdsbeltek van flegts zeven jaaren, zag men er dertig, onder den naam van de Dertig Dwingelanden in de Gefchiedenis bekend, na de Keizerlijke Kroon dingen, en, de een vroeger, de ander laater, verdwijnen. De Romeinfche naam klonk niet langer ontzaglijk in de ooren der Barbaaren. Zij befprongen en bemagtigden welhaast de grensplaatzen. Men fielt den eerften inval ótv Franken in Gallië bijkans gelijktijdig met den rampfpoedigen krijgstocht van Valerianus tegen de Perfen. Batavie was toen een gedeelte hunner vastigheden, of als een li'd des Bondgenootfchaps, of als eene vermeesterde plaats. Men denkt, dat dezelfde Franken Posthumus,
den
Hiflorie der Vaderlandfche Rechten , inzonderheid in Holland en Zeeland : een zeer keurig en wel opgeteld Werk* waar in ik den fleutel gevonden heb van eenige zeer duifterc gevallen in de Gefchiedenisfen.
DeFran-
ken en
Saxen.
Eerfte verbintenisfen def Franken.
Zij zetten zich in Batavie ter neder»
260



6o GESCHIEDENIS
De Farn-
ken en
Saxen.
Posthumus door de Barbaarengeholpen.
OnderHeewingen en NederJaagender Franken.
•75
)>oor Probus te onder- \ gebragt.
1
{
( \
. den beroemdften en bekwaamden van de Dertig Dwingelanden , die zo fchielijk te voorfchijn traden en weder verdweenen , ondersteunden. Hij deedt legerplaatzen en frerktens op den Overrhijnfchen grond bouwen. Nog zijn van zijne Gedenkpenningen voorhanden , waar op men ziet, dat de Barbaaren de zodanigen, welken zij toegedaan waren,wisten te beminnen en te dienen.
De Franken verdubbelden hunne poogingen, om in het Rijk door te dringen. Zij moeten reeds zeer gedugt geweest zijn ; dewijl een klein voordeel , op hun bevogten door Aurëlianus , vervolgens met de Keizerlijke waardigheid bekleed , doch toen flegts Bevelhebber over eene Keurbende, gelegenheid gaf tot een liedje , waar in de foldaaten zich beroemden, duizend Franken en duizend Sarmaaten te gelijk verflangen te hebben. Het blijkt niet, dat hunne zwervende hoopen zich in groote lichaamen verzamelden. . Hoe veele overwinningen heeft dan Probus op hun niet moeten behaalen, indien hij , 2o men wil, viermaal honderd duizend Germaanen verllaagen 'nebbe ? Zij moeten zeer fchielijk overrompelende Vermecfteraars geweest zijn ; dewijl zij zich van meer dan zestig Steden in Gallië meefter gemaakt hadden: doch zij werden 'er fchielijk uit verjaagd. Teruggedreeven tot in hunne moerasfen en ontoeganglijke wijkplaatzen, dwong Probus hun, overde» Rhijn te blijven , de landen te bebouwen, (in de daad de moeilijkje arbeid, dien men Volken * gewoon van den roof te leeven, kan opleggen ,) ichat-
ting



der NEDERLANDEN. 61
ring te betaalen , hulpbenden aan de Romeinen te ] leveren , en de Rijksgrenzen tegen de invallen van J de andere Barbaaren te bewaaken.
De Franken, verpligt, zich weder na het Eiland < der Batavieren te begeeven , bragten daar hunnen : rustloozen en onderneemvollen aart mede. De gele- , genheid hunner woonplaatze geeft reden, om te ver- : moeden , dat zij 'c waren , die , zonder agt te flaan op de trouw der verbonden , onder de regeering van Probus , verfcheide fchepen op den Rhijn in brand (laken. Zij lieten het hierbij niet berusten. Zich meelier gemaakt hebbende van een goed aantal Vaartuigen, (levenden zij den Oceaan in , en zeilden tot in Spanje , waar zij Terragone plonderdeu. Voorts met volle zeilen naar Sicilië vaarende , bemagtigden en verdelgden zij Syracufe. Eindelijk keerden deeze ftoutmoedige waaghalzen , na de geheele kust van Jfrica en Lyhië ontrust te hebben> zonder het lijden van eenig aanmerkelijk nadeel, van deezen verbaazenden fcheepstocht te rug,.landende, door een mond des Rhijnjlrooms , op het Eiland der Batavieren. De buit, op deeze zeerooverijenbehaald , wekte de begeerte hunner Landgenooten en Nabuuren op.
De Saxen, die oorfpronglijk over de Elve woonden , en zich langs de Noordzee uitgebreid hadden, in de Landen der Kauchen en Friezen , vervoegden zich bij deeze nieuwe Zeefchuimcrs. Zich aan boord begeevende van kleine fcheepen , van hout gemaakt en met osfenhuideu overtrokken, doorkruisten zij,
zon-
DeFraw*
jen en
Saxen.
VerbaazendeScheepstocht eenigerFrankifche Zeero«vtren.
De"
Saxen vereenigen zich met hun.



él
GESCHIEDENIS
DsFraN'
KEN EN
Saxen.
Overwinningen vau Maximi-
ANUS Op
de Franken.
284
Caeausius met de Franken en Saxen in bondgenootfchap.
287
zonder weer of wind te ontzien, de Brittannifche Zee. Wij zullen hun welhaast meefter zien van Friesland en bemagtigers van Engeland.
Alle de grenzen van het Rijk werden even zeer gedreigd. Diogleïianus , bevroedende, hoe het onmogelijk was voor een enkel Opperhoofd, alles te dekken , hadt in Maximianus den man gevonden , bekwaam om hem te helpen, zonder hem in den weg te zijn. Deeze vipl op de Germaanen aan, en bragt eene deerlijlje flachting te wege. De Franken werden weer overwonnen , en genoodzaakt den vrede te verzoeken. Hij bevestigde in 't Koninglijk gezag hunnen Koning Gennobon, die, gelijk men denkt, in Batavie woonde. Veelen hunner voerde hij 'over na de Landen der Nervien en Treveren; hij gaf hun Romein fche Wetten en akkers om te bearbeiden , hun tellens bij eede verpligtende, de Wingewesten des Rijks niet weder te ontrusten.
Hij liet aan Carausius , een' Menapier , eene Vloot, om de Kust te bewaakeu, en jagt te maaken op de Frankifche en Saxifche Zeefchuimers. Carausius verrijkte zich, de Vrijbuiters niet aantastende, dan wanneer hij verzekerd was, dat zij rijk vau buit voorzien waren. Dan , voor 's Keizers wraak dugtende, vertrok hij na Groot-Brittanje , waarde Franken , zijne medeltanciers , voor 't nieerendeel Batavie verlaaten hebbende , hem voor'Keizer uitriepen. Constantius Chlorus , door Diocleïianus tot Cezar aangefteld, trok terftond meteen Leger en Scheepsvloot na Batavie , toen in 't bezit
van



ja NEDERLANDEN. 63
van verfcheide Frankifche Volken. Veele duizenden werden er gevangen genomen , verjaagd of gedood.
Even als wolken door een ftormwind van den eenen oord des dampkrings tot den anderen gejaagd , en door eenen tegenwind e-ven vaardig weder te ruggedreeven worden, zo werden de Barbaaren, die, van het Noorden na het Zuiden, van het Oosten na het Westen, kwamen, toen door den honger en het zwaard aangevallen, verftrooid, of zij begaven zich in de ontoeganglijkfte wijkplaatzen. Batavie werd toen hunne wijkplaats, of liever hun prooij. Constantius zette hun na, en zuiverde het Land van de Zwervers , die het overlrroomden. I lij bragt een groot gedeelte om hals. Veelen voerde hij weg , en, dewijl de nabijgelegenheid der Zee hun tot zeerooverij aanzette, bragt hij ze in de Landen , thans bekend onder de naameu van Beauvais, Champagne en Picardie. Men zag toen , om mij van de uitdrukking eens Lofredenaars te bedienen , alle deeze Barbaaren de Landen-bouwen en Kudden weiden , om de Romeinen te voeden. De Chamaven, die een Stam van Franken fchijnen uitgemaakt te hebben , en een ftreek Lands tusfchen den Rhijn en Tsfel, zich tot de Zee toe uittrekkende , bewoonden , werden ook te ondergebragt, en bebouwden het aardrijk voor de zelfde Heeren, gelijk ook de Friezen en andere Volken.
Constantinus , naa de dood zijns Vaders Constantius , den Rijkszetel beklommen hebbende,
zag
DeFranken en Saxen.
Constantiusverdrijft de FrankifcheLegermagtenuit Batavie, en onderwerpt de Chamavcs en Friezen.



64
GESCHIEDENIS
DeFR anken en
Saxen.
Inval en nederlaag èex Fr arken , hun door Con-
STANTJ-
iwjs toegebragc.
306.
zag men deBrucïeren, de Chamaven, deCherufcen^ de rangionen , de Tubanten, allen Volken , die in of omftreeks Batavie woonden , met de Aleman* nen zamenfpannen, en, onder den algemeenen naam van Franken, zich toerusten , om de Wingewesten des Keizerlijks te pionderen , • naa dat zij , volgens het oude volksgebruik der Germaanen , twee Koningen of Opperhoofden gekooren hadden. Zij maakten zich gereed , om den Rhijn over te trekken, wanneer Constantinus zich op den tegen-oever vertoonde. Deeze onverwagte verfchijnmg van het Romeinfche Leger verwekte fchrik onder de Barbaaren; zij durfden den overtocht nietonderneemen, en fcheidden van één. Constantinus niet te vrede met eene, zo gemaklijk behaalde, overwinning , en zich, naar de hcerfchende denkbeelden van dien tijd, verbeeldende , dat zijne zegepraal veel roemrijker zou wezen, wanneer dezelve bloedig was , veinsde een hertocht , en liet een gedeelte zijner Krijgsmagt over- den Rhijn in eene hinderlaage. Deeze trouwloosheid gelukte. -De Franken-, overrompeld door een' fchielijken aanval, werden in grooten getale gevangen genomen, of gedood , de kudden vee onthalst, of medegevoerd, en de woonfteden verbrand (*). De Jongelingen, te woest , om flaaven, en te verdagt, om onder het Krijgsvolk opgefchreeven te worden, deedt de Overwinnaar, benevens de twee Koningen , Ascaricus en Regasius, in den
Schouw-
(*) ƒƒ/»'. des Bas tmp. I. 70.



der NEDERLANDEN. 65
Schouwburg te Trier den wilden beesten voorwerpen. : De moed, ondertusfchen , deezer ongehikkige Slachtofferen verbaasde de toekijkers, die zich met hetaanfchouwen der ftraffe, hun aangedaan, vermaakten. Men zag hun den dood in den mond loopen , en eene onverfchrokkenheid toonen, tusfchen de tanden en in de klauwen der woeste dieren, die hun verfcheurden, zonder hun een fchreeuw aftepersfen. Dusdanig ■was de heldhaftigheid dier Barbaaren, zo bekwaam om wreedheden te lijden, als om [ze anderen aantedoen. Men ziet, in dit geval, de beroemde Romeinen van alle menschlijkheid ontbloot: en Eusebius heeft zich niet gefchaamd, Constantinus den zagtmoediglten en goedhartigften van alle menfchen te noemen!
Om de grenzen tegen wreede ftrooperijen te wapenen, herftelde Constantin-us de fter'ktens, reeds langs den Rhijn tot aan den Oceaan gebouwd, en lag 'er bezetting in; ook hieldt hij eene welgewapende Vloot in zee. Als toen deedt noch het ijs in den winter, noch de droogte in den zomer, meer vreezen , dat men de Barbaaren den Rhijn zou zien overtrekken. De Franken gingen zelfs een nauw verbond met de Romeinen aan.
Dit duurde niet lang; De eerfte Christen Keizer, de onvoorzigtigheid gehad hebbende, van den Rijkszetel na 't Oosten overtebrengen, en het Rijk daarenboven te verzwakken, door 't zelve onder zijne drie1 Zoonen te verdeelen, befprongen de Barbaaren, met des te meer ftoutmoedighcids en geluks, alle de grenzen van het Westen. De Franken, digt bij zse, en E bij
DeFran-
ken en
Saxen,
De g^erizen van óenR'n'jn in ftaat van tegenweergeiieid.
Invallen der Franken.



66
GESCHIEDENIS
Df.Fran-
ken en
Saxen.
Krijgstochtenvan Julianus.
Onderzoek na de herkomst der Saïiers.
bij gevolge in Batavia, woonende, waren onder deezen de allerverfchriklijkften. Zij doorzeilden den Oceaan, met zo veel onverfchrokkenheids, als zij te land voorttrokken; zij lieten niet af, als zij overwonnen, de vlugtenden te vervolgen, en, wanneer men dagt, hun op de vlugt geflaagen te hebben, den ftrijd te hervatten. Constans toog tegen hun ten velde; doch er is alle reden, om te gelooven, dat hij hun, veeleer door geld dan door magt, onderwierp.
De Barbaaren hadden omtrent vijftig Steden langs den Rhijn ingenomen , geplonderd en verwoest; wanneer Constantinus Julianus na GoJlie zondt; deeze Prins deedt, allerwegen, de Romeinfche Adelaaren zegevieren. In eene bloedige overwinning, bij Argemoratum ([Straatsburg) op de Alemannen bevogten, vinden wij gewag vaneen vleugel Batavieren , als ontzaglijke hulpbenden gebezigd, en wonder gcfchikt, om, indien uiterften nood, dienst te doen. Vervolgens zien wij den Overwinnaar na de kust van Bat avia trekken, en, in twee fterktens aan de Maas, zes honderd Franken belegeren, die hij niet te onderbragt, dan door ze uittehongeren, en naa een beleg van vier en vijftig dagen. (*)
In het grondgebied onzer verëenigde Landfchappen ontmoeten wij hier, voorden eersten keer, de gators. Zou men, zonder hun te doen komen van de Sa/a in Frankenland, of van den Tsfel of Sah in Overysfil, den naamsüorfprong van dit volk niet kunnen
viu-
(?) Mr. Le Beau Hift. du Bas Emp. als boven.



dek. NEDERLAND E N. 67
Vinden , in het woord zaah (Sale), 't welk bij de Grieken, wier taal nu gemeenzaamer geworden was, door het verplaatzen van den Rijkszetel in 't Oosten, de Zee betckeiil. De gewoonte, zegt Ammianus , heeft bun dien naam doen krijgen; misfehien om ze te onderfcheiden van de Ripuariers, die de oevers der Rivieren bewoonden. Deeze gisfing is te waarfchijnlijker, dewijl deeze Saliers geene anderen zijn dan de Franken, die, volgens Libanius, de zee met dezelfde onverfchrokkenheid bezeilden, als zij ten lande voorttrokken (f): zij zijn dezelfden, die Eumenius plaatst in een land, 't welknauwlijksden naam van Land verdient. „In de daad", fchrijfthij, buitentwijffel fpreekende van Zeeland, ,, de Schelde „ omringt het, en kromt zich rondsom 't zelve in „ verfcheide bogten ,, en van Holland gewaagende , „ de Rhijn houdt het in beide zijne armen gevat; „ dit land is dermaate vau water doortrokken, dat „ de vaste plekken onder de voeten fchudden. " (§) Men moet, derhalven , in Batavia en Toxandria , de wieg zoeken der grondvesteren van de Franfche Monarchij, en het is daar misfehien, dat zij de wet, onder
(f) Mr. L. P. van de Spiegel Verhandeling over den Oorfprong en de Historie der vaderlandfche Regten.
(§) Hier uit blijkt, dat zonder de toevlugt te neemen tot de Normannen , de natuurlijke ligging aan Holland en Zeeland den naam geeft, de eerste van de laagheid des lauds, vol holligheden , ontleend, en de tweede afgenomen van de ligging rondsom in Zee.
E *
DeFra
ken en
Saxen.



« GESCHIEDENIS
DeFran-
ken en
Saxen.
Julianus trekt tegen de Saliert en de Chamaven- op.
359
. der den naam van de Salifihe bekend, gemaakt hebben.
Zij hadden tot nabimren de Chamaven, die over den Rhijn, niet verre van den mond dier Riviere, woonden. Het blijkt, dat zo de eenen als de anderen, tot op het grondgebied der Romeinen, waren voortgetrokken. Daarenboven konden die twee volken, meesters van de oevers en de vaart der Riviere, de fchepen met graan gelaaden, die Julianus uit GrootBrittanje liet komen, om aan den Rhijn onder de honger lijdende Volken uit te deelen , ophouden. Men floeg voor, om den vrijen doortocht van de Barbaaren te koopen; Julianus verwierp deezën voorQag met verontwaardiging; hij rukte voort , en trok in aller ijl tegen hun op, om ze te verdrijven , ofte onderwerpen. De Saliers, verfchrikt, vaardigden gezanten tot hem af, om hem den vrede te verzoeken en aantebieden. Julianus hoorde hun , gaf hoop en gefchenken; maar zette tevens zijn' tocht voort, en vertoonde zich te midden van hun land, wanneer zij het minst vcrwagtten. Dt Saliers, toen niet gereed ter verdeediginge, en verbaasd op het gezigt van een ontzaglijk Leger, vielen den Vorst te voet, onderwierpen zich, hunne Vrouwen en Kinderen tot gijzelaars geevende.
De Chamaven werden zo ligt niet tot reden gebragt. Zij verdeelden zich in kleine hoopen, die 's nagts op 't verzamelen van voorraad uitgingen, en zich over dag in 't digt'st der hostenen vertehoolen. Deeze üroopers waren buiten het bereik van
ge-



der NEDERLANDEN. 69
geregelde krijgsbenden; doch een Frank, Ciiarif.tto genaamd, een Man van meer dangewoonekloeke geftalte en buiten gemeenen moed, boodt zijn dienst aan. Veele Barbaaren waren reeds door hem verflaagen. Hij nam met zich eene menigte zijner Landgenooten , gelijk hij, kundig van de wijze, waarop de vijanden legerden, en van de middelen, om hun te verrasfen. Hij drong tot hun op 't onverwagtst in den nagt door, terwijl zijne krijgsbenden over dag, bij alle toegangen in hinderlaagen gelegd, allen,.die hun in handen vielen , afmaakten, of gevangen namen. De ongelukkige Chamaven vreesden, dat zij geheel zouden verdelgd worden; zij namen de toevlugt tot de goedertierenheid des Romeinfchen Feldheers. Julianus eifchte den Zoon huns Konings tot gijzelaar. Op dit woord weergalmde de lugt van 't gefchreeuw en gejammer der Chamaven; de Vader riep met een' flern door fnikken afgebrooken, dat zijn Zoon door het zwaard der Romeinen geveld was. Deeze vertooning deedt Julianus traanen ftorten. Hij liet terftond den jongen Prins, dien men voor dood hieldt, doch die gevangen was, ten voorfchijn brengen. De Barbaaren ftonden vanverbaafdheid, vreugd en verwondering geheel opgetoogen. Julianus \vas in hun oog niet langer een vermeesteraar, met het zwaard gewapend, om hun volk te verdelgen, of te dwingen, maar een weldqender; zij vielen voor hem neder. Julianus, hunne onderwerping aangenomen e'n beloften gekreegen hebbende, dat zij de verbintenisfen, met de Romeinen aangegaan, E 3 niet
DeFran-
ken en
Saxen.



GESCHIEDENIS
BeFran
hen EN
Saxen.
De At-
tuarien te ondergebragt.
360
De BataaffcheBenden geheel op de zijne van Julianus.
niet weder zouden verbreeken, hieldt den jongen
Prins bij zich, betuigende, hem te zullen behandelen naar den rang, waarin hij gebooren was. Hij vorderde alleen de Moeder van den jongen Prins tot een onderpand der gedaane belaften. (*)
De Attuarien, een Frankifch Volk, 't welk Gelderland en het Graafïchap Zutphen bewoonde, en gewoon was, de kusten der Galliërs te verwoesten , werd het volgend jaar te ondergebragt. De overwinning volgde Julianus op de hielen. Hij zegt zelf, dat hij de Chamaven verjaagd , eene verbaazende menigte Vrouwen, Kinderen en Beesten ontweldigt heeft; dat hij, op vier krijgstochten over den Rhijn, de Barbaaren behandelde, gelijk een Jaager het wild gedierte.
Het Eiland der Batavieren begon zijnen naam te verliezen. Het leverde flegts hulpbenden aan de Romeinen , 't zij van de oude 't zij van de nieuwe Bewoonders. Men ziet hun in den fleep van Julianus, met de Herulen en Galliërs, de grootfte kragt zijns legers uitmaaken. Hij hadt hun eene ongelooflijke verknogtheid aan zijn perfoon weeten inteboezemen. Constantius hun opontbooden hebbende, wilden
zij
(*) Wij hebben, in dit (luk, liet verhaal gevolgd van den Heer Le Beau IIia. du Bas Emp. II. 473. Hetfcheen ons toe , dat hij zeer verfchiliende verhaalen volmaakt met elkander deedt overeeu Hemmen. De Heer Huidecoper heeft gelijk : de Qju/dcn , dieZoziMus liicrin 't fpel brengt, moeten aan den oever des Donaus gelaatcn worden. Mel. SroK. I. 10.



ber NEDERLANDE.
7i
z\\ Julianus niet verhaten, bijbrengende, dat zij, op voorwaarden van nimmer de Alpen overtetrek-
ken , den krijgsdienst aanvaard hadden. Zij
fpeelden, buiten'twijffel, de grootfte rol in deopdrift der Soldaaten, die Julianus voor Keizer uitriepen, en hieven hem opeen fchild, naar de wijze der oude Germaanen. Zij lieten hunne genegenheid voor hem tot het toppunt van woede klimmen. Te Sirmie in Tannonie velden zij Lucillianus , die hun de verkiezing van Jovianus, zijn Schoonzoon, en den dood van Julianus bekend maakte.
De fchrik voor den naam van deezen Prins hadr de Barbaaren, zo lang hij leefde, in bedwang gehouden: zij kwamen, toen hij ge;iorven was, van alle kanten voor den dag. Jovianus bekleedde korten tijd den Keizerlijken zetel. Valentinianus , diens Opvolger, vondt overal de Barbaaren ten opftand gereed: zij durfden zelfs klaagen, dat men hun geringer gefchenken, dan naar gewoonte, gaf. Charietto, die toen ten tijde, onderden naam van Graaf, beide de Germanien beheersebte, kreeg lust, om tegen de Germaanen optetrekken, en hunne invallen voortekomen. Maar hij werd verrast. De Barbaaren vielen met geweld op het leger der Romeinenzm, verHoegen 't zelve, en drceveu 't geheel op de vlugt De Batavieren bezweeken te deezer gelegenheid, zij waren de eerften in 't wijken. Zij verboren zelfs hun krijgsteken, 't welk, onder een luidaigtig vreugdegefchreeuw, in de. legerplaats der Barbaarsn gebragt en als een alierroemrijkst zegeteken bewaard E 4 .werd.
DeFran-
ken en
Saxen. 3ó3
Bewee-
gingen óerOverr hijnfche Barbaaren.
36ó
Vlugt der Bataaf frhe hulpbenden en der Rome 1 run.



7*
GESCHIEDENIS
DeFrakt
HEN EN
Saxen.
Be BataHcrengfftraft en vergif fen s bewégzen.-
De
Saxen,
Over deeze trouwlooze lafhartigheid der hulpbenden was de Keizer grootlijks geftoord. In de Legerplaats gekomen zijnde, deedt hij hun de fmertendfte verwijten, en beval, om hun de grootffefchande aantedoen, dat de wapens hun ontnomen, en zij als geringe flaaven zouden verkogt worden. Deeze fmaadlijke vernedering maakte den diepffen indruk op het hart der Batavieren. Zij fmeekten om genade, beloovende, de fchandvlek , die hun aaunkleefde, in 't bloed der vijanden te zullen uitvvisfen. Valentinianüs betoonde zich niet onverbiddelijk ,en de Batavieren hielden hun woord. Zij waren de eerften, die op een Frankifche Bende, niet verre van Mets, aanvielen, en ze bijkans geheel verfioegen : en, eenigen tijd daar naa, ontweldigden zij den Barbaaren hun Veldteken, 't geen zij zich haddenlaatenontneemen.
De Saxen bewoonden oorfpronglijk Jutland. Ptolomèus, die in de tweede Eeuw leefde, vandeVolr ken , die langs de Noordzee woonden, lpreekende, plaatst de Friefen aan deeze zijde van de Eems, de kleine Kauchen tusfchen de Eems en de fVezer, de groote Kauchen tusfchen de Wezer en de Elve; en over de Elve, in de Landen, tegenwoordig Holftein en Sleeswijk geheeten, de Saxen. Deezen hadden , van onheuglijke tijden her, zich doen kennen als itoute zeeroovers. Zij lieten vervolgens hunne nabuurentoe tot dat zelfde bedrijf, 'tgeen zij voor zeer edel aanzagen : en zij hebben, als de (ïerkften, of als vermeesteraars, hun naam aan veele volken, aan deeze zijde van de Elve, gegeeven. Dus vindt men hun
in



dhr NEDERLAND E. 7S
pa de, als toen ontoeganglijke, moerasfcn der Kauchen en Friezen, en ontmoet ze in het binnenfte gedeelte van en omltreeks Batavie. Hunne veelvuldige Invallen derden zelfs de tegenovereen gelegene kusten van Gal/ie- en Groot-Brittan je, waar zij veelvuldig landden, den naam krijgen van de Saxijche Kusten. Hunne verbintenis en die devFranken fchijnt, voor eenigen tijd, de naamen van alle de andere volken, die onze vereenigde Gewesten bewoonden, verzwolgen te hebben. Men wil zelfs, dat al het Land, beneden Nieuwmegen tot de Schelde, Neder-Saxen genoemd is. De zeer Oordeelkundige Heer Huïjdecoper he'eft deeze Helling wcclerlegd. Ondertusfchen valt 'er geen twijllël aan, of de mededinging deezer twee vermogende Bondgenootfehappen moet dezelven, tot wederzijdfche vijandlijkheden , aangezet hebben. Het fchijnt zelfs, dat de een dikwijls gedeeltens van het grondgebied van den anderen vermeesterde. Maar men vindt ze altoos vereenigd, wanneer het te doen was, om de* Zee door vrijbuiten onveilig te maaken.
TiiEODOsics, Vader van Theodosius denGrooten, die Keizer werd, naa dat hij, met behulp der Batavifche Ruiterbenden, de firooperijen der Barbaaren, die het binnenfte gedeelte van Groot-Brittanje ontrustten, belet hadt, wilde de Zee van Zeefchuimers zuiveren. Hij maakte er jagt op, en verdelgde een groot gedeelte. Voorts viel hij op hunne landen aan , als mede op die der Franken, tusfchen de Neder-Rhijn en Wezel woonagtig, en richtte overal verwoesting aan.
E 5 De
DeFran-
ken en
Saxen-
Theodosius verwinnaarder Frankifdie en Saxifche zeeroovereu.



74
GESCHIEDENIS
DeFran-
ken en
Saxen.
Nieuwe ftrooperijenóerFranken en Saxen •
370
De Franken en begonnen welhaast op nieuw hunne frrooperijen en wreedheden. De laatstgemelden voeren rnet ligte vaartuigen den Rhijn öp, beIfopkten de grenzen der Romeinen, en ileepten, mia dezelven geplonderd te hebben, den buit in hunne bijkans ongenaakbaare moerasfen. De GraafNannenus kon hunnen heftigen aanval niet wederftaan. De Veldheer Severus trok niet een talrijk leger tegen hun op. Met gezigt hiervan vervulde de Saxen rnet fchrik, zij fnieekten om vrede, en leverden een gedeelte hunner jonge manfehap , om onder de krijgsbenden der Romeinen ingefrooken te worden: terwijl anderen , op de trouw der gemaakte verbintenisfen afgaande , zonder vrees zonder agterdogt, na hunne huizen keerden. Doch wat deeden de Romeinen'? Zijn vaardigden eene ficrke bende af, om hun eene hinderlaage te leggen in eene valei. De vcrraadlijke toeleg gelukte maar al te zeer: alle de Saxen fneuvelden,dan niet zonder hun leevcn ten duurften verkogt te hebben. „ Het is zeer partijdig ", roept Ammianu3 uit , „ dusdanig een-krijgsbedrijf trouwloos te „ noemen. Stond het niet vrij, zich van eene guns,K tige omftandigheid te bedienen, en een hoop Roo„ vers te verdelgen ? " Zulk eene verdediging is den Romeinen van dien tijd waardig, als wier daaden, voorheen ftout en heldhaftig, thans, om zo te fpreeken, gebrandmerkt waren met het teken van zwakheid en lafhartigheid.
Van deezen aart waren de krijgsbedrijven der Legermagten van Valentinianus. Ondertusfchen
vondt



der NEDERLAND E.
75
vondt deeze Vorst de Batavieren altoos gereed, om nieuwe loflaurieren te behaalen , en de gedagtenis hunner voorgaande vlugt uittewisfen. 'Eenigen tijd tevoorenhadthij zich tot hun vervoegd, om wraak te neemen op de Alemannen, die te Sultz, aan den Nekker, op een fcherpe rots gelegerd, zijn beltaan gebraveerd , en hem zeiven met het zwaard vervolgd hadden. In den nagt beklauterden de Batavieren dm top diens bergs, met touwen enhaaken, kreegenalle de Barbaaren tegen zich, en veroorzaakten eene afwending, door welker behulp de Romeinen, van de
anderen zijde opklimmende, den vijand verrasten, die bijkans te eenemaal over den kling gejaagd werd. Men vindt de Batavifche Hulpbenden ook in den 'Thracifchen Oorlog tegen de Gothen. Doch hun naam verdwijnt in de onlusten, die op den dood van Theodosjus den Grooten volgden. Onder Honorius , vestigden zich veelen hunner oude en nieuwe benden in Gallie , in. Italië en in het Oosten, waar zij gelegerd werden. Men wil, dat zij hun naam nagelaaten hebben aan Batavie, een Stad \anRhetie, als mede aan de Stad Pasfau, doorzommigen Patavi of Batavia geheeten, gelegen, daalde Donauw en de /««zamenloopen. Hun Vaderland heeft nauwlijks een gedeelte van zijn naam kunnen behouden, te weeten in de tegenwoordige Betuwe. De weinige oude inwoonders, daar overgebleven , vermengden zich onder de nieuwe volken.
Theodosius hadt, ondanks zijne uitfteckende bekwaamheden, de Barbaaren nauwlijks van de grenzen
DeFkan-
ken en
Saxen.
Laatfte krijgstochtender BataaffcheHulpbenden.
395 _
Invallen der Barbaaren.



?6 GESCHIEDENIS
DeFran-
KEl\ en
Saxen,
Naa dit deel der Gefchiedenisfe, met alle mogelijke aaudagt en geduld, overvvoogen te hebben, dunkt het
mij
zen kunnen verwijderen. Het is, overzulks, niet tebevreemdep, dat zij , naa zijnen dood, in het binnenfte des Rijks drongen , zelfs fchoon Stilico ze 'er niet ingevoerd hadt. Alle volken geraakten onderéén vermengd, enmenftaat verbaasd, te zien ,
dat alle de Landen van Europa, of geheel ontvolkt, of overftroomd wierden door menfehen , uit andere gewesten herkomftig. Hoe zullen wij, te midden van deeze deerlijke verwarring , het lot onzer Vereenigde Gewesten ontwarren? Men wil, dat zij ook ten prooije (bekten aan de Barbaaren, dat de Wandaalen , de Alaanen , de Sueven , en de Sclaaven zich daar nederfloegen; doch men heeft geene bewijzen voor dien inval, maar, in tegendeel, reden om te gelooven, dat het weinig aantrekkend voorkomen deezer Landen dezelven behoedde, tegen de overftroommg der vreemde volken, die zich liever onder zagter lugt,en in bekooreüjker landen, nederfloegen. De Franken en Saxen waren de lieden niet, om zoo ligt hunne bezittingen te ruimen. Opgekweekt in den fchoot der oude en woede vrijheid, hadden zij die ruftigheid van lichaam en kloekheid van ziel behouden ,'tmangel waaraan andere volken, verzwakt en ontzenuwd door eene lahgduurige verdrukking, buiten (laat (lelt, om zich te verdeedigentegen ftoutmoedige en krijgshaftige volken , die , derzelver zwakheid kennende , daar op aanvallen,en zeteonderbrengen.



der. NEDERLANDEN. 7?
mij klaarblijklijk, dat men geene reden heeft, om te ontkennen, maar, in tegendeel, veele reden, om vast te ftellen, dat de Fereenigde Gewesten, door dit geheele tijdperk heen, verdeeld geweest zijn, tusfchen de twee groote Bondgenootfchappen der Franken en Saxen, door den loop des Rhijns ten naaften bij van één gefcheiden , zonder dat wij in ftaat zijn , met zekerheid, de nette grenzen te bepaalen ; dewijl de eenen dikwijls Volkplantingen op het grondgebied der anderen hadden • zulks dient, om te verklaaren, 't geen de oude Kronijkfchrijvers vermelden , dat de Saxen zich, beneden Nieuwmegen tot de Schelde, zouden nedergeflaagen hebben. Deeze waarneeming Word bekragtigd, wanneer wij zien , dat de Friezen welhaast die zelfde Landen vermeefterden , doch de vastigheid, die zij daar kreegen , te danken hadden aan de uittochten der Franken na GaU'të , en der Saxen na Engeland. Deeze aanmerking verfpreidt veel lichts over de oude Gefchiedenis. Lieden , die oordeelen, dat alle fchreeden, die ons inde Gcfchienis een flap nader aan de waarheid doen komen, hoog te fchatten zijn , zullen mij dit dankweeten. De toedemming van andere Leezers zal mij zeer ftreelen ; doch men kan aan aller fmaak niet voldoen !
Rome kon zichzelve niet verdeedigen , en was dus bij lange niet in ftaat, om hulp aan de Wingewesten toe te fchikken. Onder de Volken, die , door hunne Opperheeren verlaaten , zich zeiven beftuurden, muntte het Gemeenebest der Armorichen uit. Dit
be-
DeFran-
ken en
Saxen.
't Lot der
Verée nigdcGt' westen in dat tijdperk.
Het Gemeenebest der Armorichen.
4ii.



7S
GESCHIEDENIS
DeFran-
ken en
Saxen.
Clodio , Koning óerFranka ii.
433
befloeg het tegenwoordig Breiagne, en ftrekte zich veel wijder langs den zeekant uit. Wanneer wii leezen , dat deeze vereeniging aangegaan wierd ter gemeene verdeediging , om de fchiïklijke invallen der Barbaaren te wederftaan ; dat zij de Landvoogdenen Overheden, door de Romeinen aangefteld, verdreef, en na geene voorflagen , om tot de afhanglijkheid weder te keeren , wilde luifteren, zou men bijkans denken , de verandering der Regeéringe over de Nederlanden , in de zestiende Eeuw , te leezen !
De Gefchiedenis van de eerfte Koningen der Franken is zeer onzeker. Het blijkt, dat zij, ia den be. ginue , niets meer waren dan Legerhoofden , onder' welken het Volk zich vervoegde, als 'er krijgsverrigtingen moeiten volvoerd worden. Elk Volk verkoor 'er één: doch, dewijl deeze menigte van Bevelhebbcren niets anders, dan eene deerlijke verdeeldheid, onder hun kon te wege brengen, verzamelden zij zich onder een enkel Legerhoofd: en aan deeze vereeniging zijn ze hunnen' beftendigeu voorfpoed en
ftandhoudende bezitting in Gallië verfchuldigd.
Clodio is de eerfte, van wien wij iets met egtheid weetcn. Hij hieldt zijn verblijf te Dispargum, op de grenzen van Tongren , welke Stad men voor dezelfde houdt met Biest , aan den Demer, in Brabant. Het is waarfchijnlijk, duToxandria of Brabandde plaats geweest hebbe, waar de Franken de Salifche Wët opiteideri, die, in den beginne , niets anders was, dan eene verzameling van Volksgebrui.
ken-



der NEDERLANDEN. 79
Jten (*). Dit was het middelpunt huns Rijks. De geleerde Heer Freret heeft tragten te bewijzen, dat het Rijk der Franken, toen ten tijde, alle de Landen
Da Franken en Saxen.
begreep , die thans Holland, Zeeland ; Brakand, Vlaanderen , Henegouwen , de Landen en Steeden van Kamerijk en Arras, uitmaaken (f). 't Was in de vlakte der laatstgemelde Stad, dat Clodio , op een tijd, dat zijn geheele Leeger een Bruiloftsfeest vierde, overvallen, en met een groot gedeelte zijns Adels , gedood wierd. Het blijkt niet, dat de Franken , naa dien ilag, beroofd zijn, van 't geen zij in Gallie bezaten.
De Britten, onafhankelijk geworden, naa dat zij door de flaavemij der Romeinen gefnuikt , en den moed benoomen waaren, konden hunne vrijheid niet {taande houden, noch de woeste invallen der Schotten en Pieten afweeren. Zij hadden de onvoorzigtige lafhartigheid, om deZeeroovers, die ,zints meer dan anderhalve eeuw, hunne Kusten beftookten, te hulp te roepen. De vijanden der Britten konden het veld niet houden tegen den moed en de krijgsbedreevenbeid der Saxen; doch dc Britten ontdekten al te laat, dat zij, in ftede van Verlosfers, lieden tot zich gelokt hadden, die geene andere Wetten kenden , dan
die
(*) L. P. v, d. Spiegel Verhandeling over den Oorfprong en Hiflorie der Vaderlandfche Regten, bl. 50.
(f) Freret Obfervations contre ï'Auteur du nouveau fyfleme, le P. Daniël.



»o GESCHIEDENIS
DeFran-
ken en
Saxen. 466
die de heerszugt en 't belang bun voorfchreeven. De Saxen, aangelokt door de zagtheid der lugtilreeke, en de vrugtbaarheid des gronds , noodigdcn hunne landgenooten uit, hun te komen helpen, en de vermeeltering, welke zij op 't oog hadden, met hun te deelen. Deeze werd hun eenigen tijd betwist. Horsa zelve, een hunner Opperhoofden , fnctivclde in eenfiag; maar Hengist, diens Broeder, desgelijks nieuwe verfterkingen ontvangende van de Volken, die van den mond des Rhijns tot Jutland woonden, werd het grootfle gedeelte der oude Britten eerlang verdelgd, uitgedreeven, of in flaavernij gebragt.
Van dien tijd af, fchrijft Robertson (*), zijn'er geene voetftappen der Inllellingen, vóór de vermeeftering gemaakt, overgeblecven; alles, zeden, wetten, lfaatsbeftuur en taal, veranderde, liet is bekend, dat de Engelfcfien, vervolgens, langen tijd den Saxifchen tongval behouden hebben. Wij zullen welhaast hunne Zendelingen in Friesland zien landen , en zich daar in hunne eigene taal doen verdaan. De taal der Franken was dezelfde. In den jaare DXCVII. vergezelden verfcheide Franfche Bisfchoppen, niet alleen als Mede-arbeiders , maar als Tolken, Augustinus na Engeland. Deeze gelijkheid van fpraake bewijst omvederfpreeklijk , dat de Bemagtigers der Galliërs en der Britten voor een groot
ge-
C) Robertson Hift. van Karei, den V. , II. Deel bl. 5.



der NEDERLANDEN. Si
gedeelte uit de Fereenigde Gewesten waren voortgeIprooten, en dat de Fereenigde Gewesten als toen bezeten wierden door de twee groote Bondgenootfchappen, de Saxen en de Franken , beiden dezelfde taal fpreekende (*).
O De oude bezittingen in, en de koophandel der Engelfchejn op Frankrijk, hebben , 't is waar, in de tegenwoordige Engelfche taal veel meer woorden vau het hedendaagsch Fransch, dan van eenige andere taal, ingevoerd. Maar men kan, uit overgenomen en toegeëigende woorden , de verwantfehap der Taaien niet opmaaken : men moet tot de oorfpronglijke woorden , de woordbuigingen en woordvoegingen komen. In dit licht bifchouwd , is de Engelfeite Taal oorfpronglijk de Oud-duitfihe. Het valt ook den DuitfcherenveeUigtev, den Engelfeken Tongval leleeren, dan den Franfchen.
Y
TWEE-
De Franken en Saxen.



8s GESCHIEDENIS
TIVEEDE AFDEEL INC.
De Friezen komen weder op 't cooneel.
de franken en de friesen.
- JLn deezer voege hebben de Saxen , die Friesland
- bewoonden, de een naa den anderen , Groot-Britc tanje geplunderd. Een groot gedeelte der Friezen,
die den naam van het groote Verbond hadden aangenomen , ftaaken derwaards over. Van hier hebben veele Gefchiedfchrijvers geene zwarigheid gemaakt, om te zeggen, dat de Engelfchenvan de Friezen afdamden. Deeze uittocht ging vergezeld met de opmerkenswaardigfte gevolgen. De weinige Friezen , die hunnen ouden naam behouden hadden bleeven geenzins in gebreke , om dien met meer lmfters te doen herleeven. Men geeft zelfs voor, dat zij de Saxen uit het gantfche Land verdreeven , en hun hetKafteel/Fi//,^, vervolgens bij den naam van Utrecht bekend, ontweldigd hebben- Friesland ftrekte zich allengskens uit langs de Noordzee , van de Elve tot den Rhijn, en van de Maas tot de Schelde. De Saxen trokken na het Noorden en het Zuiden: men vondt ze aandeoerers van delVezer , van de£/ve\ en zelfs digt bij den Rhijn, rondsom Friesland. Dikwijls treffen wij hun aan, met de Friezen in een verbond , om zich te verzetten tegen hunnen alg^meenen vijand, de Franfchen.
Dks



der NEDERLANDEN. §3
Dus waren de Fereenigde Gewesten op nieuw verdeeld tusfchen twee Volken, door den Rhijn van een gefcheiden , de Friezen én de Franken. De Saxifche Zeefchuimers onderftonden eene landing in GalJië. De Franken waren toen Bondgenooten der Romeinen. Hun Koning Childerik viel op de Roovers aan , die in Hukken gehouwen en verltrooid werden. De Franken tastten, vervolgens , de Eilanden der Saxen aan: waarfchijnlijk dezelfden, die Ptolomeus aan den mond der Elve plaatst. Zij werden vermeefterd , en de Inwoonders verpligt, zich aan Childerik te onderwerpen.
Terwijl de Keizers in het Oosten de rol van Godgeleerden fpeelden, en zich met niet anders, dan met gefchillen over den Godsdienst, bezig hielden, ftrekte Rome en het Westen ten prooi der Barbaaren. Even gelijk de lugiverhevelingen , naa derzelver verdwijning , nog eenige indrukzels van verbaasdheid, onder het bijgeloovig volk, overlaaten, zo verblindde de enkele naam van Rome nog veelen. En als of de Overwinnaars van Italië de regten des Rijks geërfd hadden, zag men de Franken en de Saxen zich bij de Gothen vervoegen , veeleer, om eene foort van regt op de veroverde Landen te verkrijgen, dan om een verdrag aan te gaan. Men vondt ook, in eenige Landfchappen , Landvoogden, die zich Bevelhebbers der
Romeinen noemden. Zodanig iemand was de
ongelukkige Slagrius. De Zoon en Opvolger van Childerik, Clovis, Koning der SalifcheFranken, ©verwon hem, deedt hem het hoofd afhouwen, en F 2 nam
De Franken en Friezen.
De Eilandender Saxen door de Friezen bemagtigd.
Toeftand van het WesterbchRijk.
Clovis overw "nt
SiAGRIUS.
4«6



GESCHIEDENIS
DeFran ken enFriezen.
491
Slag 'bij Zulpik,
49<r
Clovis gedoopt.
Magt van Clovis.
nam onder zijne vaandels alle de Romeinfche Legerbenden, die hun vervolgens hielpen, om het Rijk dér Turingers te bemagtigen. •
De verbaazcnde voortgangen van deezen weeften Overwinnaar , die het giootlte gedeelte van GaM aan zich onderworpen hadt, ontzetteden de Germanifcke Volken. Men denkt, dat de Friezen, die niet anders, dan met vrees en een jaloers oog,den vreeslijken aanwas van de magt der Franken konden belhouwen , als mede de Saxen , zich met de Ale mannen vcréénigden. 'Er werd een llag geleverd in de vlakte van Tolbruk of Zulpik , tusfchen Bon en Guhk. De Franfchen, overwinnaars zijnde , ftrekten hunjie heerfchappij uit tot den Rhijn, aan den kant van Keulen. Clovis fchreef deeze Overwinning toe aan den • God der Christenen ; hij deedt afftand van den afgodendienst. Remigius, Bisfchop van Rheims, vermaande hem, „ dat hij niet verzuimen moest den „ Pnefteren behoorlijke eere te betoonen , bun , in » aIIc gevalIe», raad te vraagen , en dat daar van „ het wejvaaréa zijns Rijks afhing." Deeze bekeering ftrekte, om het Rijk van Clovis , in Gallië uittebreiden en te bevestigen. De twee Rijken , door de Vifigothen daar opgerigt, werden in zijne Staaten als verzwolgen. Men wil zelfs , dat Asastasius Keizer van het Gostersch Rijk, hem den tijtel en de' cieraaden fchonk van Patricius , van Conful en Augustus; als mede, dat hij hem uitnoodigde om het Rijk in 't Westen weder orteregten : buiten twijffel,
om,



ber NEDERLANDEN. 85
om, dus doende, alle de verftrooide deelen des Romeiufchen Rijks weder zamentevoegen.
Gregorius van Tours zegt, dat Clovis aan zijne heerschzugt meer dan negen Prinfen , die van zijne Maagfchap, en nog een veel grooter aantal, die zijne Nabuuren waren , opofferde. Hij voegt 'er bij, „ dat God , ten allen dage , deszelfs vijanden voor „ hem deedt bukken : om dat hij voor hem wandel„ de in opregtheid des harten, en deedt, wat aange. ,, nanm was in Gods oogen." Zeker hedendaagsch Schrijver wil , dat het wreed , trouwloos en barbaarsch charaéfer van Clovis , van het meevcndeel zijner Zoonen en Kleinzoonen, ons niet moet voorinneemen tegen het charafter der Franfchen van dien tijd; en een ander Schrijver, dat de Franfchen, tuk op buit, brandende om overwinningen te behaalen, en woest in 't ftrijden , niet te min eene groote maate van menschlijkheid bezaten. Zij hadden de
menschlijkheid der Leeuwen en Tijgers-, die niet meer verflinden , wanneer zij zich met hun prooi verzadigd hebben.
Clovis liet zijne Staaten naa aan zijne vier Zoonen. Wie ook de Moeder mogt wezen , het was genoeg de Zoon des Konings te zijn, om den Throon te beklimmen. Theodorik , Zoon eener Bijzitte , regeerde over Auftrafia of Oost-frankrijk. Dit bevatte alle de Landen, tusfchen den Rhijn, de Maas en de Moefel gelegen. Procopius getuigt, dat de Rhijn de grensfcheiding van het Rijk der Franken uitmaakte, waar uit, gelijk de Heer Wagenaar aanmerkt, F 3 volgt,
DeFran-
ken en
Friezen.
Wreedhedenvan Clovis.
The^o-
rik , Koning van Auftrafia.
511



DeFarn-
ken en
Fi(i ;zen.
Landing V.U] K». CHIÜAK ,
Koning der Mormannen.
5«3
(!) Wagenaar Faderl. Hift. I. Deel. bl. 310.
96 GESCHIEDENIS
1- volgt? dat de Zeeuwfche Eilanden , benevens een gedeelte van Gelderland en Holland, onder het gebied van Theodorik Honden (*).
Onder zijne Regeering vingen de Deenen of Mormannen , aangevoerd door hunnen Koning Kochiliaiv, hunne zeerooverijen aan. *t Zij zij óenRhijn, " -bij Katwijk, opvoeren, of zuidelijker landden, men vindt, dat zij doordrongen tot in het gewest der Attuarien, de Bewoonders van een gedeelte van Gelderland. Reeds hadden zij hunne Schepen met buit en gevangenen gevuld , wanneer Theodebert, Zoon van Thjlodorik , tegen hun optoog , hun 0vervvon, den Koning verfloeg, de Vloot vermeefterde, en de Kust van die Zeefchuimers zuiverde.
Men geeft aan dien zelfden Theodebert, naa den dood zijns Vaders , Koning van Oost-frankrijk geworden , eene Zuster, Theodechilde geheeten. Deeze trouwde, zo de berigten luiden , Hermegiskei- , Koning der Warners, een Volk , 't geen zich aan de boorden der Riviere de War, in Rhijnland, was komen nederzetten. Naa Kaars Mans overlijden, bewoogen de Edelen haar, om Radigis, over welken zij Stiefmoeder ftondt , te trouwen. Deeze Egtverbintcnis.deedt eene ftoutmoedige en roagtige Mededingfter ten voorfchiju treeden. Deeze was de Dogter van den Koning der Angelenoï Engelfchen , aan welke die Prins, in zijne kiudfche jaaren , verloofd was. Zij
rustte
De JFart.trs.



der NEDERLANDEN. 8?
rustte vierhonderd Scheepen uit, bemand met honderd duizend krijgsknegten , tiak de zee over , bereikte het vaste land, behaalde de overwinning , en trouwde Radigis, naa dien Prins overgehaald te hebben , om Theodec milde te verftooten. De Leezer bemerkt duidelijk , dat wij tijdperken behandelen, waarin de geoefendfte oordeelkunde noodigis, omhet waare van het wonderbaare te fchiften : doch dit wonderbaare, voorf geen hooger munt uitgegeeven, dan het waarlijk is, dient, om ons de geestneiging dier eeuwe te doen kennen.
Oost-frankrijk iirekte zich in Germanie tut, en hadt de Saxen tot nabuuren. Het valt gereedlijk te bevroeden, dat zodanig eene nabuurfchap niet zeer vreedzaam kon zijn onder Barbaaren, even zeer op buit en vermeesteringcn gefield. De Saxen vingen de vijandlijkheüen aan, door een inval op de landen der Franfchen». Clotarius, toen Koning van Oostfrankrijk , zogt ze op, en verfloeg ze aan den oever van AeWezcr. De Saxen werden fchattingfchuldig, en moesten 's jaarlijks vijfhonderd Koeijen opbrengen. De Romeinen waren veel infchiklijker geweest, en hadden , gelijk wij hierboven gezien hebben, (*) van de Friezen alleen de Huiden gevorderd.
De Saxen waren een arm volk, en men zogt hun bet weinige, 't geen zij bezaten , te ontneemen: deeze belasting was bun drukkend en ondraaglijk. Zij herinnerden zich , hoe de voorgaande nederlaage, hun toegebragt, den vijand duur te liaan kwam, en
daar*
(*) Zie bl. ii.
F 4
DeFr anken en Friezen.
ClotariusOverwinnaarder
Saxen.
Nieuwe
krijgen der
Saxen. 555



38 GESCHIEDENIS
DeFramken en Friezen.
- daarenboven, onder de hand opgehitst door ChilDebert, Koning van Neiiftria, trokken zijnaCtofrankrijk, de deerlijkfte verwoestingen tot in 't hare diens lands aanrigtende. Zij keerden te rugge. met rijken buit belaaden, wanneer zij onder den weg een fterk Fransch Leger aantroffen. Schrik vermeesterde hunne harten, zij verzogten en beloofden vrede, jabooden zelfs aan, de opgelegdefchatting te betaalen en te vermeerderen. Koning Clotarius was genegen en gereed, om hun verzoek in te willigen; doch zijne Soldaaten drongen hem flag te leveren. Zij fleepten den Koning buiten de Legertent, die zij Hukken fcheurden, hielden hem bet zwaard boven 't hoofd, met bijgevoegde bedreiging van hem van kant te helpen, indien bij weigerde bun tegen den vijand aantevoeren. De Saxen Mrecden als wanhoopende, hielden zich Maande, en de flagting, welke zij dceden, was zo verfchriklijk, dat de Fraëfchen zich gelukkig rekenden, op zagter voorwaarden van hun ontflaagen te worden. „ Indien de eerste Koningen „ van Frankrijk " , 't is eene aanmerking van den oordeelkundigen Robertson, „zelfs aan het hoofd „ huns legers, een zo beperkt gezag bezaten, is het „ ligt te begrijpen, dat hunne voorregten , in vredes „ tijd, nog bepaalder moeten geweest zijn. Zij Hee„ gen ten Throon, niet volgens het regt van opvol„ ging, maar door de vrije verkiezing hunner Ou„ derdaanen: (*) " Deeze aanmerking Helt ons,
zon-
(*) Robertson Bist, van Garel dm F. II. Deel, bl. 252.



der NEDERLANDEN.
89
zonder dat ze eene breeder verklaaring behoeve , het Staatsbeftuur dier tijden voor oogen. Overwinnaars, zo fier, zo vrij., hadden geene Oppervorsten, maar alleen Hoofden, „ dien zij," om mij weder van de woorden des evenaangehaalden Schrijvers te bedienen , „ volgden, niet door dwang, maar uit ver„ kiezing, niet als Soldaaten, die men kan gebie„ den, om optetrekken , maar als Vrijwilligers, die „ zich uit eigen beweeging hadden aangebooden, om „ hen te vergezellen. " Het denkbeeld, om een Opperhoofd of Koning te verkiezen, wiens bevel meer eenpaarigheids en kragts geeft aan de krijgsbedrijven, is de eenvoudiglte en natuurlijkfte Maatkunde: maar het denkbeeld , om aan één enkel Mcnsch een willekeurig en volltrekt gezag optedraagen, kwam nooit op in 't hoofd eens nog half woesten volks. Het heeft het geluk nog , zijn vermogen te bezeffen, en de regten van een Mensch te kennen.
De verdeeling der Landen van Clotarius onder . zijne vier Zoonen was eene bron van Burgeroorlogen , die geheel het Franfche Rijk vanéén fcheurden: in deezen vonden zich onze Gewesten buiten twijffel mede ingewikkeld. Chilperik maakte zich zo gedugt, door zijne magt en wreedheid, dat de 'Friezen en andere Overrhijnfche Volken, naar den moord van den ougelukkigen Sigebert, wiens zijde zij gekoozen'hadden, geene vijaudlijkheden tegen den Dwingeland durfden onderneemen. Het droevig verhaal van de jammerlijke treurtooneelen, toen in Frankrijk gefpeeld , behoort niet tot de GeF 5 fchie-
De Frakken en Friezen.
Onlusten in Frankrijk.



9» GESCHIEDENIS
JOeFran-
ke.m EX
Friezen.
Pc Wartien verdelgd.
595
■ fchiedenis van onze Gewesten, en wij zullen daarom onze Leezers daarmede geenzins ophouden.
Het kleine Volk de Warners, dat door een en ander krijgsbedrijf zich der vergetelheid even ontoogen heeft, komt hier, voor de tweede en laatfte keer, in de jaarboeken deezer Eeuwe ten voorfchijn. Zij hadden, men weet nier om welke reden, de Franfchen tegen zich verbitterd. Deezen vielert met zo veel gewelds op dit Volk aan , en maakten een zo groot gedeclrc daar van af, dat hun naam geheel uitgedergd werd. Zij, die 't zwaard des vijands ontkwamen, fchijnen zich onder de Friezen vermengd te hebben.
De jaarboeken der Staatkunde fpreeken alleen van Staatcn, die, hoe klein ze ook mogen geweest hebben, zich zeiven beituurden. Men is niéts meer, zo rasmenveréénigdis, gelijk tegenwoordig Ierland en Schotland met Engeland, en zo als, vcrfcheideEeuwen lang, het geval was van veele onzer Landfchappen , aan andere Staaten gchegt. De Volken behouden hunnen bijzonderen naam alleen , en hun Land blijft bekend, wanneer het den Vorst behaagt, van daar zijne krijgsverrigtingen voorttezetten, of \r de Raadsvergaderingen te houden Men heeft van Cmr.-
bebbrt eenige'Ordonnantiën, gedagtekend in Trafeclmn, een naam, door welken menwaarfchijnlijker Maaftricht dan Utrecht te verdaan heeft: „ alzo » AeFrüzeff', zegt Wagenaar , „zo veel men ■ „ weet, thans nog meester van Utrecht waren. (*) De Saxen droegen, niet dan morrend, het Franfche
juk
(*) Wagenaar Faderl. His't. I. D. bl. 32S.



der NEDERLANDEN. 9-
juk. De Gezanten, door hun tot Clotarius afgevaardigd , om hem te laatcn weeten, dat zij voortaan aan niemand onderworpen wilden weezen, drukten zich op eene zo onbefcheide en trotze wijze uit, dat zij het niet ongeftraftzouden ontkomen weezen, indien zij zich niet hadden laaten doopen. Dacobert, Zoon van Clotarius, Koning van Oost-
frankrijk , toog tegen de wederfpannelingen op, en tastte ze aan op den oever van de IVezer. De eerst geleverde (lag liet de overwinning in twijrTel hangen. Maar de Koning, zijn' zoon te hulp gewogen zijnde, viel met volle woede op de Saxen aan, doorftak hun Hertog Biïrtiiold , en behaalde eene volkomene overwinning. De Overwinnaar liep vervolgens geheel Saxen af, hevel gegeeven hebbende, om a'le Mansperfoonen, hooger dan zijn flagzwaard , zonder verfchooning, van kant te helpen. De Vrouwen en Kinderen werden na Frankrijk gevoerd, cu, ten behoeve des Konings, als flaaven verkogt.
De omftandigheden van deezen flag kwamen verdicht voor aan den grooten Wagenaar (*). Oudertusfehen heeft hij, op 't gezag van Klaas Kolijn, (t) dien hij vervolgens gewraakt, en wiens
kro-
(*) Wagenaak vadert. Hist. I» D. bl. 335.
(t_) Klaas Kolijn, zegt de Heer Huidecoper niet onaarcig, is een jonge bedrieger, die, om zich als een Grijsaart te doen hooren, aan zijn baardelooze kin een valfchen grijzen baart heeft laaten hegten; snaar hij heefc zich, even als de Ezel met een Leeuwenhuid bedekt, door den natuurlijke»
klank
DeFran-
ken en
Friesen.
DeSaxea overwonnenen verfiaagen.



9*
GESCHIEDENIS
DeFr anken en
Friezen.
krónijk hij edelmoedig voor verdicht erkend heeft, de Friezen met de Saxen vermengd, en , te gelijk met hun, Hachtoffers gemaakt van de losgelaate wraakc der overwinnaaren. Het fchijnt, zegt hij, dat men tot het tijdperk deezes ooorlogs te brengen hebbe de overmeestering van het Slot Wiltenburg te Utrecht, door Koning Dagobert (§). Hij (preekt gisfendër wijze. Doch er doen zich, integendeel, aanneemelijke redenen op, om te gelooven, dat de Franfchen nooit eenig gezag iriFriesland gehad hèfcL ben vóór de overwinning, door Pepijn, in denjaare DCXCII, bevogten. Wij vinden (leeds de Friezen meesters van Utrecht. En, indien het waar is, dat Dagobert daar eene kerk of kapel deedt oprigten, gaven de Friezen hier aan hunne toedemmiug legfs voor een tijd, om zich den haat eens magtijjen nabuurs, bekwaam tot alle buitenfpoorighedcn,
die
klank zijner fterame doen kennen. Dat laaghartige eigenbaat gedenkpenningen geflaagen, Handvesten enz. verzon, nen hebbe, toont de Gefchiedkunde overvloedig: maar dat men, in deeze hatere eeuwen, zich zou vermaakt hebben , met het bijeenvoegen eener menigte oudduitfche, duistere en barbaarfche woorden , om een vrij lange Rijmkronijk op te ftellen , en der wereld aan te bieden als een liufe van de XII Eeuw, is dit gekheid? is het fchelmsheid ? Zeker is het een zeer dor, verveelend en lastig werk geweest. Men zie Wagenaars Toets der Rijmkronijke van Klaas Kolijn in de Werken van de Maatfchappij der Nederlandfche Letterkunde te Leyden. III. Deel. (§) Wagenaar vadert. Hitjt. I. Deel bl. 337.



dér. NEDERLANDEN. 93
die een blinde geestdrijvende drift inboezemt, niet op den balze tefchemien. Men verzekert zelfs, dat zij die Kerk eerlang om verre baalden en vernielden. Wie kan bepaalen, of de plaats van Ficus Portus, bij welke die Vorst Tolhuizen op de beide oevers van den Rhijn deedt bouwen, niet veel hooger de Rivier op gelegen was, waar de Franfchen de Saxen tot nabuuren hadden ? En wanneer zij zelfs één of twee plaatzen aan den Neder-Rhijn bezeten hadden, zou men hier uit niet kunnen belluiten , dat de Friezen onderworpen geweest waren aan de Franken. Etnbden behoort tegenwoordig aan den Koning van Pruis fen , is hij daarom Oppervorst van geheel Friesland'? Wanneer wij dus, fchoon zeldzaam, zomtijds afwijken van het verhaal eens zo verlichten Schrijvers, als de Heer Wagenaar, kunnen wij niet nalaaten, onze redenen daarvoor bijtebrengen. Onze ftoutheid zou anderzins onverfchoonelijk weezen. De tijden zijn, daarenboven, zo duister, en de gedenkltukken zo zeldzaam, dat het wel geoorloofd zij, hier eenige gisfmgen te waagen.
Dagobert liet twee Zoonen naa. Sigebert Koning van Oost-frankrijk, en Clovis, die over het Wester gedeelte des Franfchen Rijks het bewind voerde. Deeze twee vorsten waren te_werkloos en te onbekwaam, om zeiven den teugel der Rcgeeringe te beftuuren; zij lieten die, in handen hunner Groothofmeesteren. Deezen waren, oorfpronglijk, alleen Beftuurders dervorstlijkePaleizen,zij hadden zich allengskens tot het Staatsdienaarfchap, en het bevelvoeren
over
DeFraneen en Friezen.
GodsdienstigeGeftichten te bouwen het werk rietvorsten.



54
GESCHIEDENIS
DeFran-
kev en
Friezen.
■ over de Legers, verheeven. Zich in dier voegen bekleed ziende met al de magt der vorstlijke waardigheid , lieten zij hunnen Vorsten geen andere eer over, dan om een ander Rijk in de hemelen te bouwen : dit viel toen zeer gemaklijk; want de Monniken en Priesters openden de poorten aan elk, die Kerken en Kloosters bouwden. Twee Zusters van Grimoald Groothofmeester van Oost-Frankrijk, door dergegelijk eene eerzugt gedreeven, verwierven eene groote vermaardheid. Begga heeft, naar zommiger gevoelen , de Orde der Begijnen (*j, zo beroemd in de Nederlanden, ingefteld, en eene Kapel ter plaat ze, waar thans Geertrui'den berg li gt, werd doorhaare Zuster Geertruid geftigt. Men heeft dit Zusterpaar naderhand als heiligen geëerd, en zelfs, geduurende verfcheide eeuwen agtexeen, tot gedagtenisfe van de laatfte, het gebruik gehad, om, op gastmaalen en bij andere ftaatlijke gelegenheden , een frisfen roemer te drinken, bekend bij den naam van Sinte Geerden Minne.
De gemelde Godsdienstige Gehuchten (trekken ten blijkc, dat het Christendom in de Nederlanden begon doortedringen. Onder Keizer Constantinus, was de Christlijke Godsdienst de heerfchende in het Keizerrijk, en , onder Clovis , in het Rijk der Franken, geworden. Het licht des Geloöfs begon zich met kragt té verfpreiden. Doch
gee-
(*) Men zie hier over Mösheiub kerklijke Gefchiedenis V. Deel bl. 151. enz.
Staat van den Gods* dienst.



der NEDERLANDEN. 95
geene dan zeer zwakke ftraalen fchoot het uit langs den flinker arm des B eneden Rhijn:, en niet verder. Wanneer, onder deRegeering van Dagobert, Eligius, bij den naam van St. Eloij bekend, door zijne bekwaamheid in 't goudl'meeden bij 't Hof in gunste , en door zijne Godsvmgt tot Bisfchop van Noijonwtxheeven, te Gent, Kortrijk, Antwerpen, en bij de Barbaaren, (buiten twijffel de Zeelanders ) die, door hunne afgezonderde ligging, en van 't zeewater omringd , weinig gelegenheid gehad hadden, om van het Christendom te hooren, predikte, vondt hij alle deeze landen nog bedolven in den donkerften nagt der Afgoderije. Zijn Leevensbefchrijver verhaalt, dat men, op zijne prediking, de Afgodsbeelden en Tempels verbrak, en zich bij hem vervoegde, om den Doop te ontvangen: dit wijst uit, dat hij niet doorgedrongen is tot de Friezen, aan den anderen kant des Rhijns: dewijl wij vervolgens zullen zien, hoe fterk zij aan hunnen voorvaderlijken Godsdienst ge. hegt waren.
• Men weet, daarentegen, dat de eerste Zendelingen, di» het geloof in Friesland verkondigden, uit Engeland kwamen. Wilfrid , Bisfchop van Tork, in ongenade vervallen zijnde bij Edfrid , Koning van Northumberland, zijn Souverain, bellondt het, zijne klagten te brengen voor denStoel vani?pw«,welks magt met hetEuangeliete gelijk bij dcEngelfchenwzs ingevoerd. De winden dreeven het fchip, 't welk hem voerde, op de Friefchekmt. Vrugtloos zogt de wreede Ebroin Opperhoofmeester van Frankrijk , opgehitst door
Eu-
DSbRAW-
KE\' EN
Friezen.
Zendelis-
gen in Friesland.



DeFran-
ken e.v
Friezen.
96 GESCHIEDENIS
Edfrid, en door eene bijzondere veete gedreeven, , den kerkvoogd uit zijn wijkplaats te krijgen, om hem' van kant te helpen. Adgillus, Koning der Friezen, bet zich niet vervaard maaken, door de magt eens vreeslijken nabuurs. Wel verre van de Gastvrijheid te lebenden, verbrandde hij, vol verontwaardiging, den brief hem uit Frankrijk gezonden (*), deedt Wjlfrid eo diens Tochtgenooten alle mogelijke eere aan, en gunde hun de vrijheid, om hunnen Godsdienst m zijne Staaten te prediken. Naardemaal het verblijf deezer volvuurige Bekeerderen in Friesland zserkort was, en zij niets meer predikten dan een zeer gebrekkig Christendom, 't welk beftondt, in zich te laaten doopen, en te gelooven, dat een Priester, aan den Tiberftroom wonende, de Koning der Bisfchops pen en de voortreflijkfteallerMenfchen was, maakte deeze eerste Prediking geen grooten opgang.
Omtrent tien jaaren laater, ondernam de Monnik Egbert , gefprooten uit een adelijk Engelsen geflacht, het Christendom in Friesland voortteplanten. Reeds was hij in Zee gefiooken ; doch een fchriklijke ftormwind fmeet het fchip op ftrand. Schrik beving den heiligen Zendeling, en deedt hem het voorgenomen werk ftaaken. Wicbert, een zijner Tochtgenooten, liet zich zo ligt niet affchrikken, zette de reis voort, en kwam in Friesland , waar hij een grond, zeer hard om te ontginnen, aantrof. De Koning
(*) De Franfchen hadden toen althans «;een gezag in Friesland.



der NEDERLANDEN.
97
ning Radboud, opvolger van Adgillius, wasderïnaate verkleefd aan den Afgodendienst, als de vuurige Zendeling gehegt aan de Leer, die hij verkondigde. Het was voor andere Arbeiders bewaard, en andere middelen werden er gebruikt, om vrugt te trekken van deezen weerbarstigen grond: wij zullen welhaast zien, hoe die vrugten voor den tijd met geweld afgeperst, en zomtijds met bloed befmet wierden.
In Frankrijk hadt het Groothofmeesterfchap de Koninglijke waardigheid doen taanen. Pepijn van Herstal, of de Dikke, aan 't hoofd der drie Rijken, Oast frankrijk, Neuflrie en Bomgondie geplaatst, meester van den Perfoon der koningen, ziende, dat al de magt zich in hem veréénigde, ondernam het, de grenzen des Franfchen Rijks uittebreiden. De Friezen, totnog niet ondergebragt, en de Saxen, die, (taande de regeeringloosbeid der gevoerde Burgeroorlogen, zich de onafhanglijkheid bezorgd hadden, durfden eene zo gedugte magt, als 'er dreigende tegen hun opilondt, het hoofd bieden. Het kwam tot een beflisfenden (lag, waarin de overwinnende Franfchen de overwonnenen noodzaakten, hun gebied te erkennen. De Gefchiedfchrijver Beda, die omtrent deezen tijd leefde, tekent aan, dat Pepijn het naastgelegen Friesland, of Friesland aan deeze zijde aan zich onderwierp (*). Dit geeft aanleiding
(*) Blda Lib. V. Cap, 10.
G
Di.Franken en Friezen.
De Frie
zen door
Pepijn
ovei-
wonnen
eu oiuter-
worp^n.



IVFran-
kén en
Friezen.
(*) Melis Stoke, bl, 4.
98 GESCHIEDENIS
ding, om te denken, dat de Friezen, (taande de laatfte onlusten , zich, aan deeze zijde van den Rhijn, hebben kunnen uitbreiden. (Jet blijkt in de daad, uit het getuigenis der oude Gefchiedrchrijveren , dat al het Land, langs de kust tot aan Sch.iltheim , digt bij Antwerpen , aan den mond der Schelde , onder den algemeenen naam van/'n«/W begreepen wierd. Het vervolg der Gef'chiedenisfe zal ons toonen , dat
Wille -
BROK DUS
predikt in Fries land.
6P5
Ltrecht nog eenigen tijd den zelfden naam droeg. Pepijn betoonde zich niet minder ijverig, in het ' Christendom uittebreiden. Hij gelastte Willebrordus , den Friezen het Euangelie te verkondigen. Deeze, uit Engeland af komflig, kon , door de gelijkheid der fpraake, zich op eene verltaanbaare wijze laaten hooren , volgens de aanmerking van den ouden Kronijkfchrijver Melis Stoke (*). Hij hadt, ia zijn Vaderland, de hoogstvliegendlte denkbeelden wegens de oppermagt van den Roomfchen Paus ingezoogen. Om een Bisdom, of een Aartsbisdom , 011middelijk afhangende van den Roomfchen Stoel, daar ten lande opterigten, vervoegde hij zich bij Paus'serciusdcnl , die hem, onder den naam van Clemens, tot Aartsbisfchop der Friezen wijdde. Men verhaalt , dat hij, 't zij voor of naa deeze reis , op het Eiland Walcheren gekomen zijnde, de Ongetoovigeri aantrof, nedergeknield voor een beeld van Mercüï kilts, hier onder den naam van Wodan of Góöan



der NEDERLAND E N. 99
geëerd; dit deedt zijnen ijver derwijze opblaaken, I dat hij het beeld verbrak, en de Afgodendienaars o- * ver bun wanbedrijf fcherplijk beftrafte. Men voegt 'er bij, dat één der Prielberen,of Dienaaren , van den Afgod de zaak zijner gehoonde Godheid opnam , en Willebrordus, met een zwaard, aan 't hoofd eene zwaare wond toebragt , doch wegens deeze mishandeling geftraft wierd, daar de Duivel hem aangreep , pijnigde, en , naa verloop van drie dagen, in 't helfche vuur fmakte. De Heilig daarentegen werd fchielijk, en in den grond, geneezen.
De Friezen , niet te vrede, met allen mogelijken wederttand te bieden aan de verkondiging van het Euangelie, onaangezien dezelve onderfteund wierd door Pepijn , waagden het, de grenzen der Franfchen te beftooken. 't Schijnt zelfs , dat zij een Verbond aangegaan hebben met zekeren Everard , Heer van een Vlek of Plaats , Eist geheeten, in de Betuwe gelegen. Vast gaat het, dat deezè Everard » in egte gedenkfehriften van dien tijd, befchuldigd wordt, vau zich met de Ongeloovigen verbonden te hebben (*), eene benaming , die alleen op de Friezen
past. ; Pepijn tastte hun aan bij de Sterkte Do-
reftad, dat is, Duur/lede aan den Rhijn. Het govegt was lang en bloedig: dan , in 't eind, kreegen de Friezen de nederlaage, en Radgoud, hun Koning, verborg zich vlugten de in 'c diepst van Friesland.
Men
(*) Diploma Caroli Martelu apnd Hebam, p. 3<j.
G 2
DrFran-
ken en
Friezen,
Invallen der Frie-
6 IJ;



100
GESCHIEDENIS
DeFran
ken en
Friezen,
• Men denkt, dat de Stad, of Sterkte Utrecht, toen in ( handen der Franfchen geraakte. Een verdrag maakte binnen kort een einde aan deezen Oorlog ; want het leedt niet lang , of Grimoald , een Zoon van Pepijn , trouwde met Tiieudesinde , dogter van Koning Radboud.
De Godsdienst der Overwinnaaren werd met meer veiligheids voortgeplant. De Kerken, overal gedicht, als te V'aardingen, Petten, Velzen, Heilo , (op welke laatstgemelde plaats men nog een Put vindt, die den naam draagt vanSt. Willbrord ,) als mede te Duurftede, Wmdrichem, Rijswijk, Hageftein, Zandwijk, Malfcm, Oud-Heusden, Schoonderwoerd, Arkel, alle Friefche plaatzen, toonen, indien deKronijkenwaarheid melden, dat de wapens van Pepijn veel kragts aan de Prediking hebben bijgezet, Veele Wonderwerken worden aan den Heiligen Willebrordus toegefchreeven; doch wij zouden, met dezelven optehaalen, onze beter verlichte tijdgenooten vervee. len, en deeze Eeuw verongelijken.
Grimoald , in de Kerk van St, Lambertus , te Luik , zijne gebeden uitftortende , werd vermoord door Rangarius den fries , Lijfwagt van Koning Radboud. Men wil, dat de Prinfes Theudesinde , door haaren Vader, of door eenige andere oorzaak van driftvervocring , tegen haaren Man in haat ontdoken , den fchelm , die hem den doodlijken flag toebragt, hadt opgemaakt, 't Is onbekend , welk lot haar vervolgens wedervoer ; doch het gaat yast, dat Pepijn allen, die deel in den moord zijns Zoons
had-
De Zen. delingen maaken nieer opganff.■
tfoS
GrimoALi> ver» moord.
f1*



der NEDERLANDEN. xoi
hadden, op eene verfchriklijke wijze, deedt omko- '. men. Theobald , zijn Kleinzoon , werd , fchoon 1 nog een kind, tot Groothofmeelter benoemd. Maar zo ras Pepijn , eenige maanden daar naa , door den dood was weggerukt, nam zijne Weduwe, Plech" truda , als Voogdesfe van Theobald , het bewind der drie Rijken in handen. -—■ Maar , wel haast moede, om langer onder de heerfchappij eener Vrouwe te liaan, verwekten zij eenen opfland , en koozen tot Groothofmeelter Rainfroi of Raganfrid » die, in Carel Martel een Mededinger vindende, zo ontzaglijk door zijne goboorte, (hij was" een Natuurlijke Zoon van Pepijn, en kon hem, naar 't gebruik dier tijden, opvolgen ,) als door zijnen heldenmoed , eene verbintenis aanging met Radboud , anderzins tegen bet geheele gedacht van Pepijn,een ingewortelden haat voedende.
Carel , niet verre van Keulen de Friezen ontmoetende , kreeg de nederlaage , en een groot gedeelte zijner Soldaaten fneuvelde. Rainfroi ging aan 't hoofd der Krijgsmagt van Chilperik den II na het Ardenner Woud. Dit befloeg toen een gedeelte van Vlaanderen, van Luxemburg , van Gelderland en Braband: men wil , dat het Sonien Bosch, bij Brusfel, 'er nog een overblijfzel van is. Rainfroi doortrok hetzelve, en vervoegde zich bij de overwinnende Friezen. Terwijl de vereen'gde Krijgsbenden het land doorzwierven , en, onvoorzigtig , zich te veel van elkandcren verwijderden, viel Carel eensflags op hun aan , bij Amblef, niet G 3 verre
DeFran-
ïen en
Friezen~~7»5
Radboud overwint Carel.
716
De Friezen verrast eu overwoanens-



GESCHIEDENIS
DeFr \n-
ke« en
Friezen.
De Bc-
keermg van Rao-
BOOO
mislukt. 719
verre van de Abdij van Stablo , in Luikerland: zij werden geheel verllaagen. Deeze overwinning was beflisfcnd. Naa deezen tijd maakte zich Carel Martel , door heldenmoed en voorzigtig beleid, binnen kort, meefter van den Staat, even als zijn Vader geweest was.
Radboud moest zich onderwerpen , en men denkt, dat hij beloofde den Christelijken Godsdienst te zullen omhelzen. Wolfran , Bisfchop van Sens, reisde na Friesland. De Apoltolifche arbeid deezes Kerkvoogds ging voorlpoedig: eene verbaazende menigte-kwam tot hem , om gedoopt te worden. De Koning zelf, wiens eigen Zoon men onder de Bekeerelingen telde , boodt zich aan , om den doop te ontvangen. Reeds hadt hij den eenen voet in de Doopvonte. gezet, als hij, zich fchielijk omkecrende, Wolfran vroeg, „ welk het lot was zijner door„ lugtige Voorvaderen, vóór hem geftorven ? "
Zijn ze ongedoopt geftorven , " antwoordde de Kerkvoogd, ,, dan moet gij ze ongetwijfieldverloo„ ren rekenen." Hier op haalde Radboud den voet uit de Doopvome, betuigende: „ ik wil liever, tmet „ mijne Voorouderen, in het volkrijk Paradijs van „ Wodan weczen , dan, met een hand vol Christe. „ nen, in den Hemel!" Wtolfran ging heen , en Radboud , reeds eenige jaaren aan eene lleepende kwaaie gczukkeld hebbende , ftierf drie dagen naa dit voorval. De Kronijkfchrijvers van dien tijd doen deezen dood voorkomen, als het werk van den Duivel , en dien boozen geest, gelijk doorgaans,
ftrij-



der NEDERLANDEN. 103
firijdig met zijne eigene belangen handelen (*). I Het Euangeüe zegepraalde, vervolgens , aan alle * kanten, op de Afgoderij: de omvergeworpe Kerken werden, herbouwd, en Willebrordus. lag de grond- \ Hagen van den Bisfchoplijken Stoel van Utrecht, \ thans het middelpunt dier Zendinge geworden. De ' milddaadigheid van Carel bragt niet weinig toe,om deezen optcluiftercn. Hij fchonk , in den jaare DCCXX1I, aan een Kloolter , binnen Utrecht gebouwd, alle de inkomffen der Koninglijke Schatkiste, en, in en omftreeks de Stad, ia 't bijzonder de Weide van Graveringen , het Dorp of het Kafteel Fethnai, met alle.de Wooningen, Landerijen, Hutten, Huizen, Dienftknegten cn Lijfeigenen, als me,de de Bosfchen, Boomen, Wateren, Vaarten, benevens het Vee met-de Veehoeders van beiderlei fexe.
^rts! . .. n .• • m* mü •:. ta &
(*) De Hoogleeraar Kluit , beweezen hebbende , dat Wolfran niet in Friesland geweest is , dan in don pare DCLXXXIV, en te Fontanelle , indeujaare DCCXC1II, ftierf, houdt den Doop van Koning Radboud , of't geen ' verhaald wordt daar bij voorgevallen te weezen, voor een verdichtzet, doch gist, dat, daar de verdichtzels tog altoos ecnigen grond hebben, men aan Radboud , in dén jaare DCCX1X geftorven, toegefehreevéri hèbbe , 't geen met eenen ande ren Radboud of Richold , in 'c jaar DCCXXVÜl, gebeurde , die desgelijks gezegd wordt, den voet uit de Doopvonte terug getrokken te hebben. Zie zijne Hi/hria Cri tica CtmitatusHalfondi* & Zeelandi*, Tom. h P. II.
G 4
DeFran-
ken en
Friezen.
Giften aan de Kerk van Utrecht.
722



104
GESCHIEDENIS
DlFhan-
KFiN' EN
Do Giftbrief houdt in, dat dit gefchiedde, otn de zonden te boeten en den hemel te verdienen. In eenen anderen Giftbrief , waar in aan de Kerk te Utrecht, toegewijd aan den Zaligmaaker en de Heilige Maagd, alle de verbeurd verklaarde Goederen van Everard, in de Betuwe , gefchonken werden , hoort men 's Hemels vloek uitdonderen over elk, die zich daar tegen zou willen verzetten: in de veroordeeling wordt de ftraffe, Datiian en Abyram overgekomen, den zodanigen toegewenfcht: de aarde mogt zich opfpleiten cnhenleevendenverflinden (*). Hieruit blijkt, dat de Bisfchoppen, behalven het Burgerlijk en Kerkh'jk Rechtsgebied , door deeze -Giften , onbepaalde Regten kreegen over de Perfoouen, die men hun als kudden Vee's overdroeg; dit Relde hun in ftaat,om zich ongevoelig tot die hoogte van magt optehelfen, waar mede wij bun vervolgens zullen bekleed zien. In deeze dagen begreep eene Landhoeve , behalven de onroerende Goederen, de Beeften en Slaaven,die 'er de grootfte waarte aan bijzetten.
Terwijl de dapperheid van Carel MaHtel Frankrijk ewEuropa befchutte tegen de wapenen der Turken, die reeds alle de zuidelijkeLandfchappcn, van het Py reneefche tot het Alpifche Gebergte, vermeeflerd hadden, bedienden zich de Friezen van deeze afwending, om zich te vereenigen onder Poppo , den Opvolger fan Raduoud. De beweegredenen tot hunneu opftand zijn onbekend. Misfehien verbeeldden zich deezen, ;ot geestdrijvens toe, voorltanders der vrijheid , dat
men
(*; Heda. 28. 30.
Opftortd der Friezen onder Pop po.
732



öer NEDERLANDEN. 105
men hun, door het Christendom , een juk op den halze zogt te leggen; misfehien hebben zij, ongerust over den vreeslijken aanwas der Franfche Magt,volgens de oude gewoonte der Germaanen , zich op de grenzen begeeven , en overal verfchriklijke vijandhjlcheden gepleegd. Wat hier van ook zijn moge; Carel Martel toog terftond tegen bun op , en gaf een nieuw blijk van zijne bekwaamheid in krijgszaaken, oordeelende, zo onhandelbaare Volken niet te kunnen temmen , dan door den oorlog in 'thartbuns Lands tc voeren. Een welgewapende Vloot zeilde langs de Kusten ten ooften van de Zuiderzee , door het Meir, Borndiep gcheetcn, tusfchen Oostergo en Westergo, waarde zee, voor het maaken der Dijken, dieper landwaardsin loopende , waarfchijnlijk twee Schier-eilanden vormde, aan welken de Schrijvers van dien tijd den naam van Eilanden geeven.
De Friezen, niet in ftaat, om den hevigen aanval van een zo wel beftuurd Leger te wederftaan, werden , van alle kanten , bloedig beftreeden. Porpo fneuvelde met de wapens in de vuist. Voorts doortrokken de Overwinnaars het geheele Land, met het moordend zwaard in de eene. en met brandltigtcnde flambouwen in de andere hand, keerden de Tempels en de Afgodsbeelden om, rooiden de geheiligde Uosfchen uit, 'en begaven zich, alle de Volken tot onderwerping genoodzaakt hebbende , met rijken buit btlaaden, na hunne Schepen.
Deeze omwenteling ltrekte zeer ten voordcelc van de prediking der Euangelicleere ; doch WilleekorG 5 dus
DeFranken en Friezen.
De Friezen verfiaagen.
73*



10Ö
GESCHIEDENIS
DeFrarken en Friezen.
Ofterfte Wil van
Wh.le-
broriws.
737
Dood v-tn
Martel. ?4«
dus leefde niet lang genoeg,om 'er devrugten vante aaufchouwen. Hij ftierf, het volgende jaar , in de Abdije van Eptemach, bij Trier , door Irmina , Dogter van Dagobert, gedicht. . De L'iterlte Wij deezes Zendelings toont , dat zijn arbeid op deeze wereld niet onbeloond gebleeven is. De uitgcftrekte Heerlijkheden , groote Landerijen , geheele Dorpen, cn de Tolregten in Gelderland,. Braband., en boven al in Holland, welken bij aan zijn geliefd KIootter te Epternach maakte, ftrekken ten betoone van de Godsvrugt dier Eeuwe, en van de belangloosheid der Bekeerdercn.
Carel Mak tel flierf, zonder den naam van Koning te hebben durven aanneemeu , naa, vijfentwintig jaaren lang, oppermagtig geheerscht te hebben, den naam van een dapper en ftaatkundig Vorst naalaatende. De Geestlijken, van wier overgrqotegoer deren hij zomtijds aan zijne Soldaaten, Legerhoofden en Rijksgrooten gefchonken hadt, hebben over hem geen zo gunltig oordeel geltreeken. Mogen wij hun gelooven, dan was hij een Dwingeland; hij werd naar lichaam en ziel veroordeeld: want, zijn graf geopend zijnde , vondt men 'er eenen fchrikbjken Draak in , die'er meteenen vreeslijken Itank uitkwam. Men hadt hem ook , buiten twijiTel in een gezigt, door de Duivelen in de hel zien pijnigen: Ondertusfchen was, bij zijn afllerveu, zijn gezag zo wel gevestigd, dat zijne twee Zoons, Caroloman en Pepijn, zonder de minfte tegenfpraak te ontmoeten, het Franfche Rijk met elkander deeklen.
Win-



der NEDERLANDE N. 107
Winfrid was een Engelfche of Schotfche M011- I nik, die zijne prediking in Friesland begonnen, en * zich, eenigen tijd, te Wijk te Duurjlede onthouden ■ hadt. Van daar na Utrecht getrokken , beftondt hij, ( vrugtloos , Koning PvAodoud te bekeeren. Geheel , Duitschland werd, vervolgens , bet tooneel, waar op Winfrid zijnen ijver vertoonde. Hij deedt verfcheide tochten na Rome, voor welken Zetel'bij den grootften eerbied betoonde (*) , die ook niet onvergolden bleef. Paus Gregorius de II. benoemde hem tot algemeencn Herder van geheel Duitschland en Bisfchop , onder den tijtel van Bonifacius. Paus Zacoarias droeg hem den Aartsbisfchoplijken Zetel van Mentz. op; terwijl hij hem ook tot Primaat van Qermanie en Belgium aanffelde. Pepijn hem gelast hebbende, de Kerk van Utrecht, naa den dood van Wiu.ebror.dus , van eenen.Bisfchop te voorzien, hadt hij Grecorius van Trier , uit Koninglijken bloede gefprooten, tot die waardigheid ingewijd.
De Brieven, van en aan Bonifacius gefchreeven. toonen, dat het getal'der Christenen ,\n deeze LandH-rceken, klein was, in vergelijking van het getal der Ongeloovigen. En welk eene Christenheid! Men zag de Priefters nu eens, op de wijze der Christenen, doopen , dan weder bezig, met Bokken en Stieren voor de lleidenfche Godheden te flachten. Menathetvleesch
der
(*) Zie breeder van deezer. Bonifacius Mosiiemis Kerkelijke Gefchiedenis, III-Deel, bl. 81 enz.
DeFr anken en Friezen.
Winfrid en Bonifacius.
74i
Staat des Christendoms in Friesland.
i



DeFran-
ken en FlUËZEN.
108 GESCHIEDENIS
. der Ollerdieren, waanende,het zelve door het teken van het Kruis te heiligen : zelfs vondt men Christe' nen, die hunne Slaaven verkogten , om tot gruwzaame MenfchenöITers te (trekken. Als een verfoeilijk misdrijf wordt hun ook ten laste gelegd , dat zij Paardenvleesch en rauw Spek aten." Het getal der Pnelteren was klein: en deezen waren aan de verregaandfte buitenfpooriglieden , en het openbaar houden van Bijzitten, verflaafd. 'Er was een Priefter , onkundig genoeg, om te doopen in nomine Patria, Fiha ty Spiritus fancli, in plaats van , in nomine Patns, Filii & Spiritus fancli ; doch Bonifacius hadt de infchiklijkheid, om alle dus gedoopten teherdoopen, onder het behoorlijk uitfpreeken van de woorden , bij die Plegtigheid in gebruik. Te vergeefsch zogt men dePrieltcrs en de Bisfchoppen aftetrekkenvandejagt, als eene bezigheid,zeer (trijdig met de zedigheid eens Kerklijken: veelelï hunner wogen zelfs ten oorloge tegen de Christenen , zo wel als tegen de Ongdoovigen. Paus Zacharias maakte geene zwaarighcid , om aan dit fchandvolle gedrag de overwinningen, welke de Heidenen, van tijd tot tijd, op de Christenen behaalden, toetefchri;. ven. Eenige heromzwerveude Priefiers verrigtten het werk hunner Bedieninge , zonder wettig geordend , of door de Bisfchoppen aangefteld, te zijn. Drie Ketterfche Leeraars, Adaleert, Clemens en Sajison, verfpreidden nieuwe Leerdellingen en geestdrijvende gevoelens. Bonifacius deedt, om deeze misbruiken te hervormen , en deeze dwaalingen te
we-



der. NEDERLANDEN. 109
wederfpreeken, dezelven, op verfcheide Nationale Kerkvergaderingen , waar hij altoos de plaats van Voorzitter bekleedde , aantasten en veroordeelen.
(*) EpUt. Danieus intcr Bonif, LXVII. 79, 8o.
De Frun-
ken en
Friezen.
De dwaalingen vervielen door haare eigene ongerijmdheid ; dqch de misbruiken hadden te diepe wortels gefchooten, om, binnen korten tijd, uitgerooid te kunnen worden.
Van den anderen kant, benaarftigde zichBoNiFACius» om door overtuiging Aankomelingen te maaken. Daniël, Bisfchop van Winchester, draagt hem, in een zijner Brieven , verfcheide raadgeevingen, op dit (tuk, voor , onder meer andere betuigende : „ Slaat aan „ de Afgodendienaaren de Gefiachtrekening hun„ ner Goden toe. Vraagt hun vervolgens, of die „ Goden de Scheppers der wereld zijn kunnen? of ,, zij de een den ander hebben voortgebjagt ? Waar „ deeze Goden hebben kunnen huisvesten voor de „ Schepping? Waarom, dewijl wij hun offerden, „ om tijdlijke goederen te verwerven, zij zich in zulk „ eenen armoedgen (iaat bevonden; daarde Christenen „ landerijen, rijk in koorn,oiie, wijn en alle andere foor„ ten van voortbrengzelen des akkers bezaten! Doet „ hun opmerken de groote uitgeftrektheid der Chris„ ten wereld, in vergelijking met welke, zij zo weinig „ betekenden, dat hun Godsdienst , voorheen de „ heerfchende, te ondergebragt was na de Prediking „ van het Euangelie ? " (*) Dergelijk (lag van redenen klemden buiten twijffel bij de Barbaaren, en
hiel-



110
GESCHIEDENIS
De Franken em Friezen.
DsSaxen en de Friezen overwonnen.
743 744
hielden hun opgetoogen, tot dat de gewoonte, de eenige beheerfcheresfe van zulke volken , hun het Christendom deedt aankleeven. Doch welk eene redenkonst kon men verwagten, irieene Eeuw, waarin de Drukkunst nog niet uitgevonden, en de fchaarsheid van Pergament groot was, en het klein getal van Uitfchrijveren de Boeken zo duur en zeldzaam maakte , dat een Priester nauwlijks een Bijbel kon krijgen. Bonifacius mogt eene plaats onder de eerste vernuften dier Eeuwe bekleeden ; hij was, egter, de Man, die Virgilius , een zendeling in Germanie , aanklaagde, en deedt veroordeelen; om dat hij (telde, dat er Menfchen gevonden wierden, op het gedeelte des aardkloots, tegen over 't geen wij bewoonen, of het beltaan der tegenvoeteren beweerde.
Terwijl een gedeelte van het Noorden , nauwlijks voor de helft, het Christlijk Geloof omhelsd hadt, bleef het overige gedeelte nog gantschënal gedompeld in de duisternisfen des Heidendoms. Tot déeze laatsten behoorden de Saxen, altoos onverduldig, om het juk der Franfchen te draagen. Overwonnen door Caroloman , verbondt Diderik of Dirk, hun Opperhoofd, rich vervolgens met Radboud , Heer van NederFriesland, Broeder van Gondebald , den Opvolger ran Adgillius, Broeder van Poppo, van wien wij ïierboven gewaagden. De twee Koningen, Pepijn ;n Caroloman, alle hunne krijgsmagt bijéén verzaneld hebbende, toogen tegen de twee wederfpanni*e Volken op. De overwinning, door de Franfchen
bevogteu, was een der volkomenltc Het kan
niet;



der NEDERLANDEN. ut
niet anders weezen, of de Friezen hebben een verdrag met de Franfchen geflooten: dewijl zij, na dat C/Ar'olömAN van 't Rijksbevvind afltaud gedaan, en zich in het Klooster van den Berg Casfin als Monnik begeeven hadt, onder de Franfche vaandelen ftreeden, en het hunne toebragten aan eene overwinning, waarin de Saxen, die meer dan dertig Kerken in het Bisdom van Bonifacius verbrand hadden , nedergeveld of krijgsgevangen gemaakt werden. Vuur en zwaard verdelgden hun Land: een groot aantaal liet zich doopen, om den dood of de flaavernij te ontgaan.
Pepijn ,bijgenaamd de Korte , ziende, dat al het gezag in zijn perfoön alleen berustte, onderilondt het, den ouden eerbied, dien de Franfchen bewaard hadden voor het bloed hunner eerste Koningen, te vernietigen. Hij verzekerde zich eerst van de toeftemming der Rijksgrooten, en wist alle de Geestlijken op zijne zijde overtehaalen, met hun een gedeelte der goederen, hun door zijnen vader ontnomen, wedertegeeven. De Paus , wiens beflisfende uitfpraak veel gewigts heeft op den geest der menigte, verklaard hebbende, dat hij, die het Gezag hadt, ook den Tijtel behoorde te voeren, werd Childerik den III, den laatsten Koning uit het bloed van Clovis, de kruin gefchooren, en hij, benevens zijn Zoon, ineen Klooster geftooken.' Pepijn liet zich ftaatlijk voorKomr.g uitroepen , en de beroemde Bonifacius, die de groote drijfveer geweest was van deeze Rijksomwcntcling, zalfde hem in de Kerk van Soisfons. Ziet daar het eerste voorbeeld eens Konings van Frankrijk, die
ziel
DeFkan-
ken en
Friezen.
De Friezen ftrijderi voor d; Franfchen.
pepijn voor Koning verklaard en gezalfd dooi' Bonifacius.
75*



Ut GESCHIEDENIS
DeFran
ken en
Friezen.
Gefchil wegens het
Regtsge bied over het Bisdom vau Utrecht.
zich, even als de Koningen van Israël, liet zalven. Zeer gefchikt was deezezalving, om bijgeloov'ge Volken eenen Godsdienstigen Eerbied in te boezemen. In deezer roege ging de oude en heldhaftige gewoonte, om deKom'ngen intehuldigen , door hun op een fchild het Leger rond te draagen, verlooren (*). Ziet daar ook „ het ,, zaadbeginzel van die krankzinnigheid des hoog„ moeds, welke de Geestlijken zo veele aanllagen „ op de tijdlijke magt heeft doen beftaan. Dewijl „ de Bisfchoppen, door de Kroon op des Vorsten ,, hoofd te zetten, dezelve van Gous wegefcheenen „ tegeeven, gaven zij voor, die ook te kunnen we-„ neemen, over hunne Vorsten te mogen oordeelen , ,» en befclukkingtemaaken. Zij waren niet langer ne„ derige Herders, zedig, op houten banken, met „ een waschkaarsin de hand, in hunnevergaderin„ gen nederzittende; zij vertoonden zich als nieti„ we Mogenheden, met den banblixem gewapend, „ trots op de onlusten en beroertens, welken zij in „ den ftaat verwekten, en, zich de eersten in den Hc„ mei oordeelende, traaden zij de fchepters met een ,, trotfchen voet, en deelden ze naar hun welgeval,, Ien uit. (*).
De Geestlijken maakten, alstoen, geene zwaarigheid, om zich in de neteligfte Staa'.szaaken te mengen. Eenigen tijd geleden, hadt Bonifacius, door zijne welfprekendheid, eene geheele vergadtring van Bisfchop?
(*) Es/ais Hist. fur Paris. II. 103. (*_) Fleüri Hist. Eccl. Disc. 4. 10. 11.



der NEDERLANDEN. 113
fchoppen overgehaald, om aan Pepijn een gedeelte der Kerklijke goederen tot onderhoud der krijgsbenden afteftaan. Hij wist, hoe veel's Vorsten gunst en invloed kon toebrengen aan den opgang zijner predikinge: dan hij toonde , niet min gelteld te weezen op zijn geestlijk regt, in een gefchil tusfchen hem en Hildegarius, Bisfchop van Keulen, wegens het Bisdom van Utrecht, waar over zij beiden het regtsgebied wilden voeren. Men is onkundig van den uitflag deezes gefchils; doch, na den dood der beide Partijen, werd de Stoel van Utrecht aan denAartsbisfchop van Keulen onderworpen.
Ondertusfchen was de voortplanting van het Euangeliede heerfchende zugt van Bonifacius. Vervoerd door eenen ijver, welks vuur een zeer hooge ouderdom niet kon verdooven, ondernam hij eene nieuwe zending in Friesland. De opgang, dien hij maakte, verwekte groote onrust bij de voorftanders van den voorvaderlijken Godsdienst. Bonifacius, op zekeren dag bij Dokkum gelegerd, vervvagtte de nieuwgedoopten, om hun de handen opteleggen, wanneer een hoop ongeloovige Friezen hem, en zijne reisgenooten, ten onverwagtlte overviel. De heilige Bonifacius hadt, 't zij om een ruw volk door den toeftel inteneemen , 't zij om zich te befchutten in een onbekend en barbaarsch land, 't zij gedreeven door de praalzugt, toen algemeen eigen aan de rijke Kerkvoogden, in zijn gevolg een fleep van tenten en krijgslieden. Eenigen wilden geweld met geweld keeren; maar, overmand door het aantal, leedenzij H den
DeFran»
ken en
Friezen.
Laatste zending van Bonifaciusin Friesland, ea zijn dood.



ii4
GESCHIEDENIS
DeFran-
kïn en
Friezen, 754
den marteldood, daar de woedende menigte aanviel op de Geestlijken, door Bonifacius tot lijden vermaand. Drieënvijftig van de zijnen fneuvelden nevens hem: onder deezen telt men zekerenEoBAN, die geoordeeld wordt een Bisfchop van Utrecht geweest te hebben. Alles, wat in de legerplaats en aan 't boord der fchepen was, werd eenprooij der Barbaaren tuk op roof, en in eenige koffers niets dan boeken gevonden hebbende, welk er gebruik zij niet kenden of verfmaadden, fmeeten zij dezelven in een poel, of verftrooiden ze langs het veld. Men wil nogthans, dat 'er drie wedergcvonden, geborgen, en met het lichaam van Bonifacius gebragt zijn na de Abdij van Fulda, welke hij in Hesfenland gelhcht hadt Deeze Abdij, in den aanvange niets meer dan eene Kerk met riet gedekt, is tegenwoordig een Vorstendom; men moet een Edelman weezen, om 'er Monnik te worden; de Abt is, ziftte langen tijd, oppermagtig, en naa het jaar MDCCLllI met de Bisfchoplijke waardigheid bekleed. (*).
De Christenen dier Landftreeke wreekten den dood van Bonifacius op het lfrengste. Een derBelbuurderen van Oost-frankrijk aan 't hoofd hebbende, trokken zij de Lauwers over, verwoestten de landen der Ongeloovigen, en bragten allen, die hunne handen met dien moord bezoedeld hadden, om 'tleeven, Vrouwen, Kinderen en Slaaven ten buit maakende'
Men
(*) Annal de f Empire i. 12.



der NEDERLANDEN. 115
Men wil ook, dat Radboud de II., die, in deeze dagen , de Friezen bewesten de Lauwert regeerde, verdagt, van deel gehad te hebben in deeze vervolging, het wreekend zwaard niet ontkwam, dan door na Jutland te vlugten.
H a
DER-
DeFran-
ken en
Friezen.



li6 GESCHIEDENIS
DERDE BOEK. Carel de Groote en de Normannen*
EERSTE AFDEELING.
DcSaxen door Carel den Grooten overwonnen.
Carel de Groote.
IPepijn liet alle zijne Staaten naa aan zijne twee Zoonen. Carel, vervolgens in de Gefchiedenisfen bekend onder den naam van Carel den Grooten, door den fchielijken dood zijns Broeders Caroloman , alleen meester van het geheele Rijk geworden zijnde, trok op tegen de Saxen, die zijn Vader, voor de derde keer, overwonnen, en eene fchatting van drie honderd Paarden opgelegd hadt, doch altoos gereed waren, om, zo ras de Overwinnaar ten lande was uitgcweeken, het opgelegd jukaftefchudden. Hunne Legerplaats te Heresbnrg werd verrr.eesterd, hun Afgod Ivmenfeul, of de Zuil van Irmen, verde'gd, en al het land tot aan de Wezer afgeloopen; en zij vonden zich genooddwangd, tebukkeu, en twaalf gijzelaars te leveren.
Welhaast greepen zij, wederom, de wapens aan. Elk jaar aanfehouwde nieuwe opftanden en invallen Nu eens overwinnenden, dikwijls geflaagen, namen zij de toevlugt tot den Doop, om het hart hunner verwinnaaren te lenigen; doch zij verbraken even gereed
Opftanden der Saxen.



der NEDERLANDEN.' 117
reed de gelegde banden, herftelden hunne Afgoden, < en ftroopten de grenzen, zo ras de krijgsbenden uit hunne nabuurfchap zich verwijderd hadden. Friesland was ook het tooneel hunner wreedheden.
Men wil, dat zij, door Koning Radboud, in het Rijksgebied van diens Broeder Gundebold gevoerd, de grootfte barbaarfchheden pleegden , op alle plaatzen, waar zij den voet zetteden. Zij trokken voort tot den Rhijn , verwoesttenen verbrandden de Stad Deventer, en (Taken de Kerk in denbrand. Eenezwaare nederlaage, welke zij aan den boord des Eiderfirooms leeden, (trekte alleen, om hun verdelgende oorlogswoede , voor eenigen tijd , optefchorten. '
Widekind, de voornaamlte hunner Opperhoofden, vuurig van aart , onverfchrokken en vrugtbaar in krijgsvonden , deedt eerlang het vuur des opftands weder opblaaken. De Kerken, die men in hunne landen hadt beginnen te bouwen, werden nedergeworpen, de Zendelingen uitgedreeven of gedood. Willihad , die eenigen tijd te vooren het Euangelie gepredikt hadt in Oost-friesland', en vervolgens door Carel in Saxenland gezonden was, waar hij de kerk van Bremen beftuurde, ontkwam hunne vervolgzieke woede niet, dan door na Friesland de wijk te neemen (*). Carel zondt een Leger op hun af,
QÖ-
(*) Willihad bij de Fn'ezer. over de Lauwers gekomen zijnde, wilden eenigen hemdooden als een Godloozen , die legende Goden fprak : anderen, veel redelijker, verklaarden: wij zien, dat deeze Mensch aan geene misdaad fchuldig is, H 3 eu
Carel r>f. Groote.
Friesland verwoest.
779



Carel de Groote.
wien de maakers van Gefchiedkundige gisfingen, aangemerkt hebben, als een Voorvader der oude Hollandfche Graaven , die, gelijk bekend is, den naam van Dirk voerden. Widekind gaf hun bij de hoogte Sontal eene volkomene nederlaage. Zo lang Cav. el alleen te Itrijden hadt met flegt gewapende, en nog Ikgterafgerigte, Barbaaren, wier onvermijdelijkenedcrlaagen dienden, om den roem zijner wapenen te verhellen, hadt hij nimmer nagelaaten, hun genade te bewijzen. Doch een (lag, zo treffende, ontftak in zijn
boeen wij wetenniet, of de Godsdienst, dien bij predikt, nJet van God kome. Laat ons door 't lot beproeven , of wij hem moeten ombrengen , dan heenen zenden. Het lot viel gunstig voor hem uit; en de Barbaaren , geraadpleegd
hebbende, lieten hem vertrekken ■ Van daar kwam
hij in Drente, waar de Ongeloovigen hem met ftokflagen mishandelden: een hunner vyilde hem hei hoofd afhouwen ; doch het zwaard doorfneedt alleen, zonder hun verdei eenig leed te doen , de koord, waaraan hij een heilig Overbüjfzel om zijn hals droeg. De Barbaaren, verfteld over dat wonder, lieten hem benevens zijne Reisgenooten trekken. Fi.EURiLiv. 44. 15. Van deezen t*rt zijn de wonderen dier eeuwe ! heeft men zich wel te verwonderen, dat zij zq weinig eerbieds den Barbaaren inboezemden, datC.u rel, geene andere wonderwerkers kunnende zenden, zich van het zwaard en doodftrafdreigende wetten moest bedienen, om Bekeerelingen te maaken.?
118 GESCHIEDENIS
onder drie zijner voornaamste Legerhoofden. Dit werd gc[lcrktdoorzekerenGraaf,THEODORiK of Dirk ,



der NEDERLANDEN. 119
boezem bet vuur van haat en wraak. Hij trok in eigen Perfoon tegen den vijand ten velde, fchrik en wanhoop onder dien verfpreidende. Widekjnd nam devlugt; doch de overwinnende Vorst deedt, op éénen dag, vierduizend Saxen, rtFerden aan den oe¬
ver van de Wezer, onthalzen.
Deeze bloedgierige veroordeeling diende alleen, om den haat der Ongeloovigen tegen Carel en diens Godsdienst te fterker aanrezetten, en ten hoogsten top te voeren. De Friezen, waaifchijnlijk die van Oostergo, kreegen des te meer affchriks van eenen Godsdienst, dien zij aanmerkten als een werktuig, waarvan men zich alleen bediende, om hun onder het juk te brengen. Zij liepen ten wapen, ltrektenhunne woede tot het Flie uit, wierpen de Kerken om verre, en verdreeven de Zendelingen; onder deezen bevond zich zekere Ludger, die, te Utrecht ten kerkdienst opgekweekt zijnde, zich na Dokkum begeeven hadt, waar hij nu, zedert zeven jaaren, het Euangelie verkondigde.
Carel de Groote, van deezen opltand verwittigd , zondt zijn Zoon Carel tegen de Saxen, in Weftphalen , terwijl bij, noordwaards aanrukte, en in de Landen tusfchen de Elve en de Sala, door de Saxen en Friezen bewoond, hunne dorpen en gehuchten verbrandende. De overwinning vergezelde de wapenen van Vader en Zoon. Carel de Groote ontnam, de overwonnenen [Tranende, hun het regt op 't vaderlijk erfdeel, dat is, de kinderen konden de goederen hunner ouderen niet krijgen % H 4 z0""
Carei. de Groote.
De Friezen oproerig en met de Saxen vei bonden.
~7^o
Overwonnenen geftraft.



Carel de Gkooie.
Tot het
Christendom overgehaald.
7*5
iao GESCHIEDENIS
zonder de toeftemming, die den Vorst hun kon weigeren , en de bezittingen aan anderen fchenken.
Widekind, in 't einde, ziende, dat alle zijne poogingen onmagtigwaren, omdezieltoogende vrijheid der oude Germaanen voor geheel bezwijken te behoeden, leende het oor aan de voorllagen van Carel den Grooten , dien hij teJttigni fprak, waar hij zich ook liet doopen. Dit gaf een zwaarenfchok
aan 't Heidendom; een groot aantal Saxen, door dit voorbeeld overgehaald, omhelsde den Christlijken Godsdienst. Om deezen te beter te vestigen in die Afgodifche Iandfireeken, werden overal fchoolen opgericht , en Bisfchoppen aangefteld. De oude Friezen en de Saxen deeden, volgens het getuigenis van eenen gelijktijdigen fchrijver, den beroemden Alcuinus, belijdenis van het Christendom, deezen door beloften , geenen door vreeze daartoe overgehaald (*_). Een Saxisch Dichter roept uit: „ O onuitfpreeklijke 5, genade des Heeren , die hun den doorlugtigen „ Carel tot Leermeester gaf, die de Volken dwong, „ om, huns ondanks, behouden te worden!" In den jaare DCCLXXX, hadt men, in eene Verdragshandeling, de doodftraf vastgefteld tegen allen, die weigerden, zich te laaten doopen, of in de Vasten vleesch aten.
De
C) Wat men te oordeelen hebbe over de bekeeringen, door Carel den Grooten te wege gebragt, leert ons Mosheim, i„ 2ijne Kerklijke Gefchiedenisfen. III. Deel bl. $6. enz.



dhr. NEDERLANDEN. 121
De oorlogen tegen de Saxen waren de eenigen niet, waarin Carel de Groote krijgslauwrieren behaalde. Hij maakte, in dien tijd, een einde aan het Koningrijk der Lombarden in Italië, en trok na Spanje, om een' Saraceensch Vorst op den Troon te herftellen. Een krijgstocht, vermaard door de nederlaagezijner achterhoede, te Roncevaitx, waar de beroemde Roland het leeven liet, en, volgens het berigt vanTüRPiNus, desgelijksGundebold ,Koning der Friezen, die zevenduizend uitgeleeze mannen aanvoerde , fneuvelde. Hij werd als een Martelaar geëerd, en te Belin begraaven.
Vervolgens hebben de Friezen het hunne toegebragt aan de overwinningen, door de Franfchen behaald. Zij booden Garel den Grooten bijftand, om de Wilzen, eene foort van Schaven, tusfchen de Elve
en den Eider woonagtig, te ondertebrengen.
In den oorlog, door dien Vorft tegen de Hunnen of de HungaareH gevoerd, ontmoeten wij de Friezen, de Saxen en Thuringers, onder dezelfde vaandelen, aangevoerd door Graaf Dirk. Het Franfche Leger zogt de vijanden op, enverfloegze tot over de Inn, toog in hun land, en verfpreidde de verwoesting tot aan^de Rivier de Raab, alle de fterktens flegtende , en keerde weder, met zeer rijken buitbelaaden.
Deeze zelfde Dirk, trok in 't volgende jaar, mei nieuwgeworve manfehap, na het Land der Rhinftri. 't welk , men denkt, dat gelegen was, in het tegenwoordig Graaffchap Emden en Oldenburg. De Saxen. die het Christendom verzaakt, en zich heimlijkmetdt ft 5 Hun
Carel de Groote.
Gundebold Koning van Frieslandüieuvelt.
De Friezen helpen de Franfchen, in het te onderbrengen der IVilzen.
En der Hunnen.
791
: Graaf
, Dirk verrast in het Land der
1 Rhinftri.
' ~~793



ï22
GESCHIEDENIS
CrVK*i.de
Groote.
Einde des Ooi logs tesen de Saxen en Friezen.
794
Carel de
Groó'te Keizer.
Hunnen verbonden hadden, vielen eensflags aan op het Leger, 't geen, zonder kwaad te vreezen , voorttrok , en vernoegen 't zelve , omtrent de Wezer. Carel de Groote ontving de tijding deezer gebcurtemsfe i« een hachlijk oogenblik; dezelve vermeerderde, buiten tvvijffel, zijne finert wegens de mislukking van het begonnen ontwerp, om den Oceaan met de Zwarte Zee te vereenigen, door een Kanaal
van gemeenlchap tusfchen den Rhijn en texxDonauw.
Aan den Oorlog tegen de Hunnen een einde gemaakt, en hun de fchattenontweldigd hebbende, die hunne voorvaders den Romeinen ontroofden, kwam hij weder in Saxenland, en bragt, zonder llag of iloot, de inwoonders tot onderwerping. - Vervolgens iraaken zij het hoofd weder op, en verbonden zich met de Friezen; doch leeden zo veele nederlaagcn, dat zij, ten laatflen, na eenen , zo men wil drieëndertigjaarigen oorlog , de wapens afleiden! Dan het verlies van zo veel bloeds hadt hun niet geheel tot bedaaren gebragt. Om het weder opftaaa geheel te voorkomen, werd de bloem des Volks uitgebannen, tienduizend hunner in Zmtzerland en baanderen veiilïooid; en hun landkreegen èt Jbroditen, eene foort van Sclaaven, een zagtaarüg en getrouw Volk.
Carel de Groote, den Paus te Rome te hulpe gekomen zijnde, werd, door dien Opperpriester, tot Keizer gekroond, en uitgeroepen met toejuiching des garttfehen Volks. De Keizerlijke magt in 't Westen, zints den dood van Acgustulus vernietigd, kwam'
dus



der. NEDERLANDEN. 123
dus weder ten voorfchijn. Wij zullen welhaast zien, hoe de verdeeling der Staaten onder de Zoonen der Oppervoren , hoe de affcheiding der Leenen onder de groote Leenheeren, het gebouw van deeze fehiclijke en verbaazende magt deedt inllorten, zo dat ?er nauwlijks eene fchaduw van de eerste grootheid is overgeblecven, in'het Lichaam desDuitfchen Rijks, nog in weezen. Carel de Groote werd dowN.b cephorus, Keizerin het Oosten, erkend, en men perkte de grensfcheidingcn tusfchen de twee Rijken af. Bij zijne intrcedc in Rome gingen hem de Franfche, Saxifche en Friefche Studenten, voor welken hij Schotden, in die Stad, hadt opgerigt, te gemoed met ontrolde vaandels en baanderrollen, hem, onder het zingen van ©eeftlijke gezangen, inhaalende.
Het Rijk van Carel den Grooten overtrof, m magt en uitgeürektheid, alle de Vorftendomuieu, tot dien tijd in de wereld bekend. Hij zwaaide, den fc-herter over alle de Volken, van de Elve tot in het hPrt' van Calabrie, en van Oost - duitschhmd tot den Ebro in Spanje. ■ Het gevaar der Rijksvcrdeelinge, die, onder de Koningen van den eerllen Stam, zo, veel beeken bloeds hadt doen (troomen, kon eenen Man van zulk een doorzigt, als Carel den Grooten , niet onbekend zijn. Ondcrtusfchen verdeelde die Vorst, 't zij door gewoonte, uit hoofde van de oudheid eerwaardig, 't zij door vaderlijke tederheid, kzij doornoodzaaklijkheid, omeenen Staat , al te uitgeftrekt voor Cdnc Monarchie , te fplitzen , ge-
drec-
Carei.de Groote.
Verdeeh»g des Rijks.



«4 GESCHIEDENIS
Carel de Groote.
Invallen der Dee. nen, of Norwannen.
807
■ dreeven, alle zijne bezittingen onder zijne drie Zoo' nen.
Deeze voorzorg kon de ftrooperijen der Deenen of • Normannen niet wederbouden. Die oude Bondge. nootcn Atv Saxen, en hunne helpers in d e voorgaande oorlogen , hadden , in hunne bevroorene wijkplaatzen, de zodanigen ontvangen, die, fchuw van een vreemd juk, nimmer den hals kromden onder de hecrfchappij , 0f den Godsdienst der Franfchen. Haat en wraakzugt deedt aller harten gloeien. De Normannen en Saxen, aangevoerd door Koning Godefrid , vielen eerst op de Landen der Abroditen, buiten twijffel, om dat zij het oude grondgebied der Saxen in bezit hadden. De Graaven, die deeze doldriftiger! wilden beteugelen , werden op de vlugt gedreeven, het Land werd te ondergebragt, cnRerik,
eene Koopflad , ter plunderinge overgeleverd. »
Doch, zo ras zij verftonden , dat de jonge Carel
aan wien Saxe en Friesland was ten deele gevallen, tot verdeediging zijner Staaten optrok, maakten zij fchielijk veel buits bijéén te zamelen, en lieten hunne vermeelreringen aan hem over. Vervolgens bouwden zij eenen muur op den Noordlijken oever van den Eider; zij traden zelfs tot eene Vredehandeling,
welker zamenkomften zij weldra afbraken. -
Om deeze gedugte ftroopers te bedwingen , Itigtte men, aan den Eider de Sterkte Esfesfeld, zo men meent, het tegenwoordig Itzekoe, in Holftein.
De Deenen, dus ten Lande afgeflaagen , baanden zich eenen anderen weg , die hun veel onderneem-
zie-
880



der N EDÈRLANDEN. 1*5
zieker en vreeslijker maakte. De Oceaan was Iran element. Gewoon aan (tormen en zeegevaaren, za¬
gen zij dezelven met blijdfcbap het hoofd cpfteeken, zij wenschten zich geluk, als zij tegen de woest opgeruide baaren te worltelen hadden, en in ftaat waren , om, op tijden, wanneer elk zich beveiligd waande tegen de vrees eener landinge, de Landen , welke zij wilden plunderen, te overvallen. De Zeerooverj was bij hun , eveii als bij hunne Voorvaderen , een eerlijk en winstgcevend beroep. Zij konden , daarenboven , geen gunfüger gelegenheid uitkiezen , om
buit te behaalen. Carel de Groote hadt,
naa zijne Onderdaanen verrijkt te hebben met den roof der Hunnen, den Landbouw en deKunfienonder hun aangemoedigd. De Koophandel , die daar van de vrugt is, deedt, in een uitgeftrekt Rijk , de rijkdommen, en de onderfcheide voortbrengzels der verfchillende Landfchappen , vertieren. Witlam , bij den mond der Maaze , Wijk te Duurftede en Tiel bloeiden door den Koophandel. De Friezen, onder welken naam men de Volken begreep, die zich in. het grondgebied der Fereenigde Nederlanden hadden neergeflaagen , dreeven toen een Herken handel. Hunne Paarden , wollen en linnen Stoffen, waren, als tegenwoordig, fterk getrokken. Men weet,hoe Carel de Groote , op Pafcha, gewoon was, aan elk zijner Onder - bevelhebberen Friefche kleederen te fchenken. Hij zondt zelfs aan verfcheide vreemde Vorten Friejche veelverwige Mantels. Zirts de tijden der Romeinen hadt men , in deeze Landen,
reeds
Carel he Groote.



Carel de Groote.
De Deere n vallen in Friesland.
Iio
(*) Misfehien is dit dezelfde naam als Theodorik , of Dirk.
GESCHIEDENIS
reeds openbaar* Markten gehouden , en Carel de Groote Helde 'er nog meer aan, op verfcheide plaatzen , in zijn Rijk. Friesland was , door deszelfs HggiSg, en de (trekking der Kusten , zeer blootgefteld aan de invallen der Deenen.
Dervvaards (tuurden zij, van den beginne , hun koers. Godefrid beftookte, met eene Vloot van twee honderd zeilen , de Eilanden op de Friefeke Kust. Deeze werden deerlijk'geplunderd. De Normannen , vervolgens , Up 't vaste land ontfcheept, verdeelden zich in drie hoopen; elk deezer
viel op een Leger der Friezen aan, die aan alle kanten verilaagen werden , niettegenftaande de dapperheid van Rereic of Herik (*), die, toen ten tijde s over Friesland, onder den tijtel van Hertog , bet bevel voerde. De Overwinnaar , zich eene fchatting van honderd ponden zilvers hebbende doen betaalen, vierde zijner eerzugt zo verre den teugel, dat hij zich als Oppervorst van Friesland aanmerkte. Zelfs gaf hij voor, dat al het Land hem van regtswege toekwam , dewijl hij , naar men voor. geeft, van 's Moeders zijde, de kleinzoon was van Koning Radboud. Hij drong door tot aan den Moezel , dreigende , die rivier te zullen opvaaren , en Carel den Grooten, in zijne hoofdftad Aken, te doen bceven. Men wil, dat deeze Vorst, verbaasd
over



eer NEDERLANDEN. 127
over de ftoutheid dier Zeerooveren , zich niet kon wederhouden,vanklaagcndeuitteboezemen : ,, Wat
zullen die Barbaaren , ftotit genoeg , om, bij mijn „ leeven, de Kusten van mijn Rijk te beltooken, „ naa mijnen dood niet beftaan ! " -— Men maakte van alle kanten toebereidzels : een ontzaglijk Leger verzamelde zich bij den mond der Lippe ; ee. 11e talrijke Vloot moest van Gent na Boulogne ftevenen , wanneer men ontdekte, dat de Roovers, ontzet van bunnen Aanvoerder , die , zo eenigen willen , door zijn Zoon, en, gelijk anderen beweeren, door een zijner Lijfwagten, gedood was , in groote wanorde de vlugt genomen hadden.
Vervolgens trof men een Vredeverdrag met Hemming , Neef en Opvolger van Gobefrid. De Afgezanten der beide Mogenheden hielden een mondgefprek aan den oever van den Eiderftroom , die bepaald werd , de grensfcheiding der twee Staaten te zullen weezen. De Jutten , hieiöp in veelvuldige burgeroorlogen ingewikkeld, vonden geene gelegenkek! , dan veele jaaren daar naa , om de gemaakte verbintenis te verbreeken.
Maar, om de ftrooperijen der Normannen te voorkomen , hieldt men in den mond der rivieren , en langs de kusten, kleine Vlooten , altoos gewapend, en gereed, om de landingen afteweeren. Boulogne was de voornaame verzamelplaats voor die van het Noorden: de oude vuurbaak, door den tijd verwoest, werd daar herfteld.
Carel de Groote ftierf, indenjaareDCCCXIV,
naa
Carel de Groote.
De Nor-
mam-en ontruimenFriesland.
Vrede, met Hem* mins geflooteu.
Zeemagt.



Carel de
Groote
nerfr.
814
Staat der
Nederlanden.
x*8 GESCHIEDENIS
naa dat hij Lodewijk , den eenigen Zoon , hem overgebleven, tot Rijksgenoot aangenomen, bij zijn leeven gekroond , en tot zijn Opvolger verklaard hadt. De Regeering deezes Keizers is een der grootffe voorwerpen, die zich opdoen in de Gefchiedenis der Westerfche Volken. De Staatkundige en Burgerlijke toeltand onzer Landfchappen , in dat gewigtig tijdperk, verdient, zorgvuldig van ons nagegaan te worden: dewijl men daar in den oorfprong vindt van verfcheide Wetten en Gebruiken , nog iu zwang.
Landsgesteltenis , Gebruiken, en Gewoontens.
Het blijkt, dat Friesland, zelfs onder de Regeering der Franfchen, zich van de Wezer tot de Schelde uitürekte. Het was verdeeld in Oost- en Westfriesland , door het Viie vanéén gefcheiden. Het overtrof dus iu grootte de Landen, thans onderden naam van de Vereenigde Nederlanden bekend ; het begreep daarenboven veel lands, door het water, en, inzonderheid , door de Zuiderzee , zints ingezwolgen. Een Land, bewoond door veele op zichzelven ftaande Volken , door moerasfcn , meiren en bosfchen, vanéén gefcheiden, was ongetwijfeld verdeeld in Landftrecken , die elk haaren bijzonderen naam voerden : de Franken waren 'er meelter van door het regt der overvvinninge: doch alle de Inwoonders gmgen onder den naam van Friezen , bijkans op dezelfde



du NEDERLANDEN. 1119
zelfde wijze, als men tegenwoordig de Ingezetenen der Zeven Provinciën, in 't algemeen , met den naam van Hollanden benoemt. Utrecht, Wijk te Duurftede , Vlaardingen , Rhijnsburg, of Keenenhurg , waren, zo wel als Dokknm , Steden van Friesland. Nieuwmegen fchijnt, ondertusfchen, tot Oostenrijk behoord te hebben. Deeze Stad bevondt zich toert in eenen zeer bloeienden ftaat. Carel de Groote , verrukt door de fchoone ligging en den vrugtbaaren grond, daaromftrceks, hadt 'er een heerlijk Paleis doen bouwen , waar hij een groot gedeelte van den Winter, of het Voorjaar, fleet.
Friesland, voorheen beheerfcht door eenen Koüling, werd, onder de Franfchen , een Hertogdom,
van hun Rijk afhanglijk. Men gaf deezen naam niet dan aan een wijduitgeltrekt Land, doorgaans in veeIe Graaffchappen verdeeld. Zodanigen waren, inde middel-eeuwen, de Veluwe en de Betuwe. De Hertog en de Graaven voerden bevel over de Legers, deeden regtfpraaken , en hieven fchattingen. Doch men hebbe gcenzins te denken, dat deeze drie hoedanigheden , in dezelfde Perfoonen veréénigd , het Staatsbeftuur eigendunklijker maakten, 't Is bekend, hoe, onder Carel den Grooten , de zaaken in Algemeene Vergaderingen werden afgedaan (*),
waar
(*) Deeze Vergaderingen droegen den naam van Champs de Mars en Champs de May: om dat men ze in de Maanden Maart en May , naar de oude gewoonte der CerJ, iriaa.
Carel de Groote.
Staatsbeftuur.



Carel öe Groote.
130 GESCHIEDENIS
, waar op de Vorst niet anders deedt, dan de zaak voorltellen, en de ftemmen opneemen ; waar de Baronnen, de Bisfchoppen, en het Volk zelf, dat is, het lichaam der Vrije Lieden , het regt hadden , te verfchijnen, 't zij in perfoon, of door hunne plaatsbekleders, en waar de Wetten niet uitgegeeven werden , dan met aller toelremming (*).
Op de bijzondere Vergaderingen van elk -Landfchap zaten de Hertog en de Graaven voor , doch deeden nimmer alleen , 't zij in Staats- of Burgerzaaken , uitfpraak. Behalven dat zij elkander hielpen, hadden zij tot Medeltanders mindere Amptenaaren , die, onder verfcheide benaamingen, als Ra-tchimburgii, Scabini en Centenarii , bekend , voor de veiligheid en rust der Burgeren waakten.
Wat tde inkomiten , belastingen en de regten
van
mannen, in 't open Veld hieldt , waar eene vlakte groot genoeg was, om de menigte, die regt hadt tot het hij woonen derzelven, te bevatten. Men volgde dit zelfde gebruik in de bijzondere Bijeenkomften en Landfchappen, waar men Regtfpraak deedt, Wetten maakte, of affchafce, of verklaarde; alles gefchiedde in 't open Veld. Van dea. ze oude gewoonte zijn in die Zanden nog eenige voetftappen overgebleeven. De Friezen vergaderden , in de veergilde Eeuwe, bij Aurik , in Oost ■ frieslandonder een rermaarden Boom , den Upftalboom geheeten , die den ïaarn gegeeven heeft aan Wetten, in het Friefche Wetboek ïeplaatst.
C) Hifi. van Carel dsn V. II. Deel, bl. 252. atfi.



der NEDERLANDEN. i?,t
van den Vorst op Vrije Lieden betreft, deezen waren zo eenvoudig, dat men 'er niet ligt misbruik van kon maaken. Zij beftonden in vrugt van eigene goederen , in geldboeten , in tollen , in vrije giften , in het leveren van paarden en wagens , wanneer zijne Amptenaaren , ten diende van het algemeen uitgezonden , het land doortrokken. De Wetten voorkwamen, in de Geregtshoven , de misbruiken: en, om de Hofbedienden nog omzigtiger in hun gedrag te maaken, zondt de Oppervorst, viermaal 's jaars, in de Landfchappen zijne Koninglijke Afgevaardigden (Misfi Dominici) als reizende Regtcrs, die de appellen en klagten ontvingen , en, wanneer de zaak de uitgeftrektheid van hunnen last , om dezelve attedoen, overtrof , bragten zij dezelve ter befiisfmge voor de groote Koninglijke Zittingen, dat is, in het Parlement, Mallum Imperaloris geheeten.
Wanneer de Hertog , of de Graaven , met Vrije Lieden , die zij alleen mogten werven , ten oorlog toogen, hadden zij Luitenants, die het Regterampt waarnamen , tot dat de veldtocht geëindigd was: want dan werden alle de Krijgslieden afgedankt , en elk keerde na huis.
De Hertogen en Graaven werden door den Koning benoemd en aangefteld. Zij beloofden , bij hunne inhuldiging, het Rijk getrouw te zijn , de Volken, aan hun beftuur toevertrouwd , volgens derzelver Wetten en Gebruiken te regeeren , de Geestlijken, de Weduwen en de Weezen te befchermen, deGeldmiddeleu te heffen en de Overtreders te ftraffen.
I a Deeze
Carel dB Groote.
Belastingen en Schattingen.
Magt der Hertogen en Giaavcn.



13*
GESCHIEDENIS
Carel de Groote.
Straffen.
Wetten.
Deeze Straffen betonden bijkans allen in boeten.
UzFriesfche wetten toonen ons,met welk eene naukeurigheid elke misdaad op prijs getold was, naar gelange van de zwaarte, den rang desovertreedërsen des beledigden. Men boette moord, roof, brandftichting, fchennis,en allerlei foorten van lijf en goed belediging, met geld. Een vadermoorder werd tot het misfen zijner Erfènisfe veroordeeld. Een Tempelfchender werd tertond na den oever der zee gebragt, de ooren afgéfneeden, de heimlijke deelen ontnomen, en gedood ten zoen der Goden, wier Tempel hij gefchonden hadt. (*) Het blijkt niet, dat de Germaanfche volken , behalven de verraaders, die zij ophingen, en de Bloohartigen, die zij in het water verdronken, eenige doodtoaf tegen andere overtreedërs vastgefteld hadden. Die geen geld tot het betaalen der Boeten bezaten, kogten zich vrij met vee, graanen, honig, wapens, honden en paarden, vogels op de jagt afgerigt, of landen te geeven.
Men moet waarfchijnlijk tot den tijd van Carel: den Grooten brengen het in ordefchikken der Ftïesfche wetten, 't zij dezodanigeu, die men nog bewaart, in de oude Landtaal.gefchreeven, 't zij, die in 'tLatijn gebragt zijn, bij welken de geleerden des Lands,
Wil-
(*) Het blijkt, dat, onder de Rfeuwlings bekeerde Volken, eenigen nogbverWijfzeli van de Heidenfche Bijgelooyighedea benieiden , deeze wet wordt misleiden enkel aangehaald alf :en oud , doch toen afgefchafï, gebruik.



der NEDERLANDEN.
l$3
Willemarus & Saxmundus bijvoegfels gemaakt hebben. Het lijdt geen twijffel, of de Ripuarifche Salifche wetten hebben ook eenig gezag gehad in de Nederlanden, als mede de Capitularien, of Instellingen van Carel den Grooten , dat is, de Bevelen , opgefteld in de groote vergaderingen, over alle ftukken, het Staats, het Burgerlijk & Kerklijk beltuur raakende. Deeze onderfcheide verzamelingen maakten, toen ten tijde, het wetboek uit, en be« grèepen de vaste fchikking, op het beltuur der NePierlanden.
Het is buiten tegenfpraak, dat de Oordeel-proeven bij de Friezen, in gebruik waren, wanneer de
bewijzen voor de misdaad onbraken , ol te kort ïchooteh-. Men heeft hunne wetten flegts te doorloopen, om 'er veele voorbeelden van aantetreffen. Wanneer een Eed het ftuk niet kon befüsfen, beval men hetTweegevegt, niet twijtfelende, of God fchonk de overwinning aan den geenen, wiens zaak regtvaardlg was. De koud-water-proeve beltondt daar in , dat de befchuldigde gedompeld wierd in een kuip vol waters; indien hij zonk , was hij onfchuldig, indien hij dreef, keurde men hem fchuldig. In de heet-water-proeve, moest de aangeklaagde den arm fteeken in kokend water, om een gewijde ring van den bodem eens vats te krijgen. Zomtijds werd de befchuldigde veroordeeld, om een gloeiend ijzer in de hand te neemen, of blootsvoets over brandende kooien te gaan. Carel de Groote zelfs hadt, om allen twist tusfchen zijne Zoonen, onder welken hij zijn Rijk verdeelde, I 3 19
Carelde Groote.
Oordeelproeven.



134
[GESCHIEDENIS
Oret. de
CROOTE.
Aanmerkingenover de Wetten der Friezen.
baaren. Wij hebben reeds gezien, hoe een en dezelfde Vorst het een en ander Volk het regt op de Vaderlijke erfenis ontnam. Het blijkt, derhalven, dat bij,in het Vredeverdrag,met'hunaangegaan,hun van allen cijns ontflaande, dat is, van de fchatting, die de flaaven betaalden, (de overwinning hadt hun Slaavcn gemaakt,) en hun vergunnende te leeven, en zich Vrijen te noemen, het blijkt, zeg ik, dat zij met de Franfchen een en hetzelfde Folk uitmaakten. De Keizer hadt alleen ten oogmerke, om Volken, die niet konden vergeeten , dat zijMemchen waren, niet tot het uiterflen te drijven, daar zij zich veeleer zouden hebben laaten uitrooijen, dan van hunne vrijheid bcrooven. Het verdient, in de daad, onze opmerking, dat, gelijk de beroemde Montbsquieubetuigt van alle Volken, die toen hunne oude gebruiken tot een Wetboek maakten, men in die der Friezen eene oorfpronglijke ruwheid vindt, en eene geestneiging ziet heerfchen, door geen anderen geest te ondergebragt. De Bijeenvoegers hebben 'er weinig verandering in gemaakt;om dat de Volken altoos in Germanie bleeveu. Tjun
te voorkomen, in geval van gefchil, de Kruis-proeve bevolen , hier in beftaande, dat hij,die de armen, den langden tijd, kruis wijze uitgeltrekt hieldt, geoordeeld werd, gebjk te hebben.
Men heeft, zegt de lieerde Montesquieu, de V etten der Saxen en Friezen flegts te leezen, om te ontdekken, dat ze door Overwinnaars gegeeven zijn. In de Wetten der Saxen befpeurt men hardigheden, welken men niet aantreft in andere Wetboeken der Bar-



der NEDERLANDEN- 133
Hun Godsdienst , daarentegen , was veranderd. Tempels, Afgoden, gewijde Bosfchen, waren allen afgebrooken en omvergeworpen. Onder de Christenen van die dagen waren de Friezen zeer aan de
Kerk van Rome gehegt. Zij behielden ouder zien nog eenige overblijfzels van het Heidendom ; het leedt langen tijd, eerdeezen geheel konden uitgerooid worden. In het onderwijs der Schooien en m de Kerkplegtigheden volgde men den trant der Roomfcke Kerke. De Kerk van Utrecht was de Hoofdkerk des geheelen Lands. De Bisfchop beifuurde dezelve : de Stad was een Koninglijke Stad (f,lla Regiaj. Men telde 'er reeds een volgreeks van zeven Kerkvoogden. Haare magt en rijkdom groeiden, van dag tot dag, aan. Cab-ed de Groote hadt, in den jaare DCCLXXVÏÏ, aan Aleericus , den vierden Bisfchop , het Dorp Dfidunn, met verre van de Eem , gefchonken , met de weidlanden, bosfchen, wooningen, flaaven , roerende en onroerende goederen, door den Graave Wiggert bezeten; als mede de Kerk van Ubkirika, boven Duurftede met honderd roeden lands daar rondsom, een Eiland, door den Rhijn en de Lek gevormd , vier bosfchen , aan wederzijden van de Eem gelegen en de tollen op de Lek. Dezelfde Keizer poogde ook de Tienden vastteftellen; doch, wel verre aat men konne bewijzen , dat deze als eene noodwendige fchatting is opgelegd, blijkt bet, dat Lodewijk de Godvrugtige , de voorgaande giften bekragtigcnde, 'er als een gunst bijvoegt, de jenden I 4
Cabeldï Groote.
Godsdienst»



Carel de Groote.
TWEE-
*36 GESCHIEDENIS
tekenen, der landen, der tollen, der koopbaren, en van alles, wat tot de Landskasfe behoorde.
t Was de Staatkunde der Franfche Koningen, om de B.sfchoppen, bij verafgelegene Volken, .die zich genegen toonden, het juk aftewerpen , rijk en vermogend te maaken. Zij begreepcn , dat zij in het buigzaam en onderwerplijk Charaéter der Geestlij. ken , door weldaaden aan hun verknogt , weinig gedugte Leenmannen vonden , die teffens gefchikt waren om, door den invloed van den Godsdienst, de Volken in onderdaanigheid en dienstbaar te houden. Welhaast zullen wij zien, hoe de omnandigheden aan deeze nederige Kerkvoogden gelegenheid gaven, om zich zomtijds de oppermagt aantemaatigen.



PER NEDERLANDEN. 137
TWEEDE AFDEELING
De Nor mannen.
et is eene gewigtige aanmerking, dat de Franken, naa dat zij hunne heerfchappij in Gallie gevestigd hadden , bijkans altoos overwinnaars waren, in hunne buitenlandfche oorlogen. Men zou bijkans zeggen , dat zij de Friezen en Saxen alleen eenige kleine overwinningen op hun lieten behaalen, om een fchoonfchijnender voorwendzcl te hebben, tot hunne volkomene te onderbrenging. Carel de Groote gaf aan dat Rijk, 't welk, gelijk wij zullen zien, de zaadenvan tweedragt en verval in den fchoot koefterde, den luisterrijkffen glans, en tellens eene vast en uitgeftrektheid, die de laatlte naakomelingfchap zal doen verfteld liaan. Maar de werking van twee beginzels, die het Roomfche Rijk verwoest hadden, te weeten, de aanval eens buitenlandfchen vijands, en de inwendige verdeeldheden, deeden welhaast dit Rijk waggelen, en een Gebouw, 't welkfiaande gebleevenwas door de buitengemeene kragt van de hand, die het opgerigt en zamengevoegd hadt, inftorten. En , door een zeer opmerkenswaardig beloop der zaaken, werd het grondgebied der Ferèènigde Nederlanden het eerft van 't Rijk van Carel den Grooten afgefcheui d, gelijk het eerft dat der Romeinen afhandig gemaakt I 5 was



13*
GESCHIEDENIS
ue iv orhannen.
De Friezen herlïeïd in het regt der Vaderlijkeerfenisfe.
814
Heriold een
Deemfch Prins.
~*Ï5~
817
E21
826
was (*). De overeenkomst tusfchen beiden wordt nog treffender, als men bedenkt, dat de Opvolgers van Cesar en die van Carel den Grooten , zom_ wijlen, naa de affcheiding, in die landen kwamen, en 'er langen tijd regt behielden.
De goedertierenheid van Lodewijk den GodvrugTrcEN was, in den aanvange, den Friezen hoogft heilzaam: zij traden weder in het regt op de vaderlijke Erfenis, door Carel den Grooten hun ontnomen. Maar dezelfde goedertierenheid, in flappe toegeevenheid veraartende, werkte ten hunnen nadeelc. Heriold, een dier kleine Prinsfen, die toen aan geene zijde van de Elve regeerden, door de Zoonen van Godefrid uit Jutland verdreeven zijnde, nam zijne toevlugt tot den Keizer: deeze verheugd, dar hij eene geleegenheid aantrof, om Volken, die geen grooter vermaak kenden, dan de Zee onveilig te maaken, en de Kuiten te befiooken, wanneer zij niets anders te doen hadden, verdeeld te houden, ontving Heriold met open armen. Zelfs deedt hij verfcheide poogingen,-om hem op den Throon te herHellen ; doch zonder vrugt. Deeze voortvlugtige Prins zich, vervolgens , met Thora, zijne Egtgenoote, zijne twee Zoonen Godefrid en Rudolph , zijne twee Broederen Roruk en Hemming , en een groot getal Deenen, hebbende laaten doopen , gaf de Keizer aan Heriold het Leen van Wijk te Duur/rede, en aan Roruk een Graaffchap en eenige Leenen in Ken-
n'm
(*) Zie boven bl. 59.



der NEDERLANDEN. 139
tiin, waarf<&ijnUjk'Kennemërland. Het fchijnt, dat Hemming ook eenig gezag op het Eiiand Walcheren hekomen hebbe. Aan Heriold werd tot verblijfplaats gegeeven het Graaffchap Rhiuftri', of Rufiingerland, in Friesland , aan de Wezer , ten einde hij, ter eerfte gelegenheid, te gemald ijker in zijne Staaten zou kunnen vallen, en, des noods, eene gefchjkte en zekere wijkplaats hebben. Heriold, vervolgens, met hulpbenden des Keizers in Jutland gekomen zijnde, hieldt zich daar eenigen tijd ftaande, doch werd weldra, benevens de Zendelingen, die hij medegenomen hadt, om het Geloof te prediken , uitgedreeven. Zonder vrugt liet de Keizer eenige voorflagen van vrede doen; Heriold hadt, ftaande de onderhandelingen , eenige gehuchten , aan zijne Landgenooten toebehoorende, tragten inbrand te zetten; men viel op de Keizerlijken aan en verdreef ze ; vervolgens zonden zij afgevaardigden, om den Keizer te bevredigen, die, vreezende zulke vijanden zich op den hals te fchennen , zeer gereed, 't geen zij ter hunner verfchooning inbragten, aannam. Het is zeer waarfchijnlijk, dat Heriold , hier op, te Duurftede zijn verblijf nam, 't welk, binnenkort, de ongelukkige Inwoonders van Friesland in de rampen, welke wij nu moeten vermelden, dompelde.
Terwijl Lodewijk de Godvrugtige , of liever de Slappe, door zijne wijfelende verdeelingen, de Nederlanden, nu aan deezen, dan aan geenen zijner Kinderen , overdroeg, en deezen, fchoon dikwijls veréénigd, om hunnen Vader aantevallen en te ontthroo-
nen,
De Normannen.
3-8 .
Invallen der Norwannen.
834



<4& GESCHIEDENIS
Dri JVor-
mannen.
Walcheren , Duur ft C' de &c. ingenomen en verwoest.
~«37
nen, altoos verdeeld waren, om het Rijk van dén te lcheurcn, en het onderst boven te wenen.
den zich de Normannen van deeze regeeringloosheid, om hunne wreede (trooperijen, op nieuw, te beginnen. Met eene Vloot van dertien Kaapers den Rhijn ingeloopen zijnde, die toen zich nog bij Katwijk ontfaftte, verwoestten zij het omgelegen land, voeren den Stroom op, en Utrecht, eene Stad, aan de beide oevers des Rhijns gebouwd, voorbij gevaaren zijnde, kwamen zij te Duurftede. Deeze Stad, toen ten tijde, volgens het berigt der Kronijken, een groote Handelftad zijnde, werd geplunderd, in brand geftooken, en veele Inwoonders lieten het leeven , en veelen verboren hunne vrijheid, voor flaaven weggevoerd wordende. De Normannen, ff out geworden , door dit eerde geluk, herhaalden, twee agteréén volgende jaaren, dezelfde ftrooperijen; een gedeelte van Frieslaad werd, zo wel als Duurftede, telkens het bloedig tooneel hunner woeste invallen.
De Keizer, ziende, dat de plegtigfte verbonden zwakke banden waren, om Barbaaren, gewoon met de trouwe der heiligde eeden te fpeelen , te beteugelen, nam de toevlugt tot eeir gelcbikter middel, om hun in bedwang te houden. Hij bezette de kuiten met krijgsbenden. Het leedt niet lang, of de Normannen daagden op. Zij bezagen alle de fterktens met een nauwkeurig en greetigoog, en vindende, dat die van Walcheren zwakft en minftbewaakt waren , deeden zij daar eene landing. Men hadt eenen zo fchielijken inval niet voorzien, en het viel den Rooveren
dus



der NEDERLANDEN. 141
dus ligt, het geheele land met bloed en brand te vervul- : len. De Graaf Eghard en Hemming, Broeder van 1 Heriold , fneuvelden. Vervolgens de Schelde opvaa<rende, tot Antwerpen, plunderden zij die Stad, en Haken 'er de vlam in. Witlam, eene Stad, waarfchijnlijk niet verre van Goéree, aan den mond der Maaze gelegen, thans onder de golven bedolven, doch toen door handel bloeiende, onderging hetzelfde lot. De Barbaaren zetten hunne verwoesting voort tot Duurftede, en deedendelnwoonderszwaare geldboeten betaalen. Doch, in 't einde, bemerkende, dat de Keizer zich gereed maakte, om tegen hunoptetrekken, verlieten zij, met hun behaalden buit, het land.
Misfehien hebbe men tot deezen inval te brengen veele wreedheden, door dezelfde Roovers gepleegd in Kennemerland en Rhijnland. De Kerk van St. Adelhert te Egmond werd verwoest, en te Noordwijk een Prielter Jeronimus , van wege zijne heiligheid beroemd, gemarteld. Twee Friefche Legers ftreeden , vervolgens, een Moedigen flag tegen de Barbaaren, en gingen bijkans geheel verboren. De twee Graaven, die dezelven aanvoerden, GerolfenThfbold, werden fiagtolfers van hunne hardnekkige onverfchrokkenheid. De andere Graaven, wel verre van dcnzelfden heldenmoed te betoonen, worden befchuldigd, dat zij deezen als laf liartigen, geenen als verraaders, de landen , welken zij moesten verdcedigen, aar. de Normannen overgelaaten hebben. Zij werden afgezet, en anderen met hunne waardigheden befchon-
ken.
De Normannem.
Wreedhedender Normannen.
838



De NorMannen.
14a GESCHIEDENIS
t? In verfcheide havens kreeg men laft, om, zoras mogelijk was, eene Vloot in zee te brengen. De Normannen hielden zich toen te vrede met kaapen, en alle koopvaardijfchepen, welke zij konden magtig worden , te ncemen. Men vreesde zelfs voor eene landing, tegen welke men zich van alle kanten wapende , toen er tijding inliep, dat een ftorm de geheele vloot der Zeeroovcren vernield had.
Ondertusfchen liet zich de Keizer, die de Geestlijken en zijne Kinderen beminde, doch ten fpeelbal van beiden ftrekte , door de Bisfchoppen regeeren,^ boetedoening opleggen, en, op defchandelijkfte wijze, van zijne waardigheid berooven. Vervolgens, daarin herfteld en ontflaagen, verdeelde hij zijne Staan ten. In deeze laatfte verdceling ontvingLoTiiARius alle de Landen ten Oosten van de Maas, en de egtfte bewijsftukken draagen getuigenis, dat hij in zijn aandeel kreeg het Hertogdom Friesland , het Graaffchap Hammeland , 't welk een gedeelte van de Peluws , en van het Bisdom Utrecht befloeg, het Graaffchap Betuwe , het Graaffchap Teisterbant met Duurstede ; 't welk, alles zamengenomen , het grootfte gedeelte der Feréénigde Nederlanden uitmaakt. Alle de Landen, langs den flinker of
weftlijken oever der Maaze, behoorden tot het deel van Carel.
Veel gemaklijkerviel het, te PForms, in Duitschland, Friesland flaatkundig te verdeden , dan het zelve te verdeedigen tegen nieuwe invallen der Normannen , en de nog verfchriklijker overftroomingeu
des
Verdeeling des Rijks.
839 ~
Invallen.



der. NEDERLANDEN. HS
des Oceaans, die 'er een gedeelte van inzwolg , en wiens vernielend geweld de ijdele en onvermoogende eerzugt der zwakke Opvolgeren van Carel den Grooten icheen te befpotten. Een geweldi¬
ge ftorm joeg, op den zesëntwintigften van Wintermaand , de opgeruide zeebaaren tot de toppen der duinen, en bijkans geheel Friesland werd onder water gezet. Veel Menfchen en Beeften verdronken, en men wil, dat 'er tweeduizend vierhonderd zevenendertig Huizen , door 't geweld des waters , verwoest wierden. Langen tijd is het een heerfcheni gevoelen geweest, dat het zand, toen opééngehoopt, den loop des Rhijns, die zich , bij Katwijk, in zee ontlastte , geftopt hebbe. Dan het is veel waarfchijnlijker, dat, zints Civilis één derRhijntakkert verzwakt hadt, door den dijk van Drusus te verwoesten (*) , deeze verandering het langzaam uitwerkzel geweest is van verfcheide zamenloopende oorzaaken (f).
De Rijksomwentelingen volgden elkander. Lodewijk. ftierf in den jaare DCCCXL, aan Carel den II., bijgenaamd de Kaale; den tijtel van Keizer overlaatende. Het Keizerrijk werd geduurig gefchokt en ontheifterd , door de twisten zijner Kinderen. De
Nor-
(*) Zie boven bl. 49.
(f) Men raadpleege, tot nader opheldering van ditftuk, J. L, F. v. Berkhey Nat. Hist. van Holland, I. Deel, bl. 149 enz.
De Normannen.
Schriklijke Watervloed.
839
Verwoestingen der Normannen,



GESCHIEDENIS
De Nor.
manken.
Normannen verzuimden deeze gelegenheid geenzins , om het van alle kanten te belfooken. Zij drongen door tot Roman , de deerlijklte verwoestingen en fchriklijkde moorden aanrigtende. Men wil zelfs, dat zij daar toe opgewekt zijn door Lotharius , en dat hij, om Heriold , hun Opperhoofd ,tebeloonen, hem het Eiland IValcheren en eenige omltreeks gelegene Landen ten Leen fchonk. Eene opmerkenswaardige gebeurtenis, 't Is bekend , dat de Saxen tot het aanneemen van den waaren Godsdienst niet bewogen waren, door die zagte middelen van rede en overtuiging, welke het Euangelie voorfchrijft; en Lotharius, hun vrijheid van geweeten verleend hebbende, om ze in zijue partij te trekken, verviel een groot getal weder tot den Afgodendienst.
De drie Broeders, in 't eiude, verc-énigd , maakten , te Verdun, de vermaarde Rijksverdecling, welke een gedeelte der Nederlanden , vervolgens Lotharingen geheeten, aan Lotharius toewees. Dit ftrekte zich uit tot alle de Landen tusfchen de Saone , de Rhone , de Schelde , de Maas en den Rhijn, tot den mond dier Riviere bij Katwiik : en behelsde gevolglijk gantsch ZeelandHollandsen Braland, een groot gedeelte van Gelderland, Utrecht
en Holland. Lodewijk, bijgenaamd Germa-
ïs-ic-js , of de Dujtscher , kreeg , als Opperheer van Oost-frankrijk, vervolgens Duitsckland geheeten , alle de Landfchappen aan den rechter arm des Rhijns, en dus een groot gedeelte van Friesland. De Zeeuwfche Eilanden, ten ooften van de Schelde,
febij-



der NEDERLANDEN. H3
fchijnen behoord te hebben aan Carel den Kaa- di len, als Beheerfcher Van het eigenlijk Frankrijk. M' De Normannen, die in deeze Verdeeling niet be- p, greepen waren , trokken 'er, ondertusfchen , het gröot- ^ fte voordeel van. Wel onderligt van de zwakheid d( des Rijks, door de binnenlandfche onlusten, befpron- m gen zij het ftraffeloos van alle zijden. De zuidelijkfte Landfchappeii en Steden, Touhufe en Bourdeaiix, ontdooken hun fcherpziend en op buit vlammend oog in geenen deele. Zij (taakten het beleg van Patijs niet dan voor eene grocte fortitae gelds. Zij vertoonden zich aan den mond der Elve ; doch , doof de Saxen afgevveezen , vielen zij op Friesland aan. Een gewigtige veldflag, door hun verboren , deedt hun den moed niet ontzinken. Zij hervatten denzelven , en,twee velddagen winnende, offerden zij eene verbaazende menigte Friezen aan hunne woede op. Bijkans het gantfche Land bragten zij te onder, en drukten
't zelve door de ongenadigfte alpersfmgen. Om
de maat van fchande vol te meeten, zonden de onwaardige Opvolgers van Carel den Grooten , in ftede van beleid en moed te werk te (lellen, in het verdrijven dier aanvalleren , Afgezant n aan hunnen Prins, om hem te beweegen, dat hij de vijandlijkhe. den zou ftaaken , en hem den oorlog aantezeggen , in gevalle hij weigerde daarop orde te dellen. Men kon op geen klaarder wijze zijne zwakheid te kennen geeven. De Landen van Carel en Lodewijk wer. den daarop des-te eer befprongen. Lotharius zelf, die verdagt gehouden wordt, dat hij met de K Zee-
De Nor.
mannen.
Friesland bijkans door de Normannente ondergebragt.
~ S45~



I4<5 GESCHIEDENIS
omgebrajrt.
De Normannen.
Heriold
Heriold , die te Duurftede zijn verblijf hieldt, en daar eenig gezag hadt , viel , dewijl de Deenen zo dikwijls op de gemaklijkfte wijze deeze Stad in hun geweld kreegen, in verdenking, dat hij met zijne Landgenooten verfranihouding hieldt , en deel aan den behaalden buit kreeg. De Graaven, met de verdeedi;«ng der grenzen van de Staaten van Lotharius belast, wisten hem te verrasten en van kant te helpen. Roruk, de Broeder van Hp.r[old , werd ten Uove befchuldigd, als medepligtig aan dus eene verbintenis, voorts gevat , en in de gevangenis geworpen, fchoon het algemeen gerugt voor zijne onfchuld pleitte.
Roruk, middel gevonden hebbende, om den kerker te ontkomen , nam eerst zijne toevlugt tot Koning LoDEWijK, en vervolgens bij zijne Landgenooten, waar hij eene Vloot uitrustte, met welke hij de Kusten beftookte. Vervolgens voer hij den Rhijn op, en keerde weder in Duurftede, zich daar zo fterk legerende , dat de Keizer in de noodzaaklijkheid kwam, om eene Vredehandeling met hem aan te vangen , en hem niet alleen de Stad , maar ook andere nabijgelegene Landllrceken afteftaan, op voorwaarde , dat hij de Koninglijke regten aan de Rijkfchatkist zou betaalen, en het Land tegen andere invallen verdeedigen.
De Normannen, dus beloond , deeden langs hoe
meer-
rortjk
verraeeftert
Duurftede.
S50
Zeeroovers zamenfpande , kon hun niel beletten dat zij zich van Duurftede meefter maakten , en in de Betuwe te neder floegen.



der NEDERLANDEN. 14?
meerderen fterkerinvallen. Elk jaar zag nieuwelan- '
dingen, gepaard met de fchriklijkfte rooverijen. ■ :
SiDROic, een oud Zeeroover , en Godefrid , de Zoon van Heriold , van wraaklust ziedende , en niet min na buit hongerende, Haken met eene Vloot van twee honderd tweeënvijftig zeilen in zee. Naa, op hun gemak, geheel Friesland in rep en roere gefield en verwoest te hebben , voeren zij de Schelde op. Carel en Lotharius trokken , aan wederzijden dier Riviere, met een magtig Leger hun tegen. Doch Carel , den Barbaaren geen flag durvende leveren, trok te rugge , en floot zelfs met hen een verdrag, 't welk hun het land open liet. Ook kwamen zij , ihet volgende jaar, de beide Rijken verwoesten.
Godefrid en Roruk, door de ftaatzugt,om daar te heerfchen , in hun Vaderland wedergekeerd zijnde , bediende zich Keizer Lotharius van hunne af» weezigheid , om Lotharius , zijn' tweeden Zoon , tot Graaf van Friesland te huldigen. De Keizer 0verleedt in 't zelfde jaar. De Deenfche Prinsfen keerden , naa het mislukken van hunnen bedoelden aan* flag, met hunne Vloot weder , en vestigden zich, zonder den minften wedeiitand te ontmoeten , op nieuw in Friesland. Meer dan ééns zien wij , dat zij dus een fpcl maakten van de verdrukking der Volken en de bloohartigheid der Vorften.
Alles boezemde den Normannen de drift in tot vermeefieren, rooven en moorden. „ Onze Oorlogs„ helden," zingt een hunner Dichteren , ,, zoeken Ka „ den
3é NoR.«
rtANiNEN,
invallen Ier Nor' mannen.
85a
853
De Zoo» van Lotharius , Hertog vznFrict. land.
854
Zeden der Nor. mannen.



De Nor. Mannen.
Een hunner Opperhoofden , verrukt door het denkbeeld, dat hij in dien flag zonde fneuvelen , wordt gezegd volvrolijk uitgeroepen re hebben: „ Ik hoor „ de ftem van Odin , die mij roept; jonge Dogters „ van eene Godlijke fchoonheid zullen mij in een „ overheerlijk paleis inleiden, mij noodigen, om zagt„ lijk te rusten op het bed des wellusts , om mij „ dronken te drinken aan lekker bier uit het bebloe„ de bekkeneel mijner vijanden!" Wreedheid was dus bij hun een Godsdienftig beginzel. Zij fchaamden zich der trouwloosheid niet. Zij voelden geene knaaging over het fchenden van de dierstgezvvoorene eeden. Hunne Schepen , of liever hunne Barken, waren van die grootte , dat zij gemaklijk de inhammen en rivieren konden opvaaren. Zij haalden dezelven op de oevers, verfpreidden zich van daardoor 'tgantfche land, en, naa zich met bloed en roof verzadigd te hebben, keerden zij weder , de kinderen bewaarende , om ze tot Zeeroovers optekweeken, en de vrouwen, om ze tot eene flaavernij re
doemen , wreeder dan de dood zelve. - . Het
welgelukken noodigde hun zomwijlen uit, om Vastigheden bij de overwonnen Volken opterichten; doch welhaast vervoerd door hunne hebbelijkheid , om tocht op tocht te doen, beltookten zij, naa een land deerlijk verwoest te hebben, met vuur en zwaard de zodanigen , die hunne eerfte woede ontkomen waren. In deezer voege zien wij hun , beurtlings,
Fries*
14» GESCHIEDENIS
„ den dood met drift: door een doodlijken flag gerrof„ fen, ziet men ze nedervallen, lachen en derven ! "



der NEDERLANDEN. 149
Friesland inneemen , verlaaten , en weder aanvallen (*).
De Franfche Vorften wisten tegen hun geen ander middel te werk re ftelkn, dan het zo onvoorzigtige als fchandelijke , het koopen van den Vrede. En daar, behalven den haat tegen het Christendom, door de Saxen den Normannen ingeboezemd, de Kerken en Geestlijke Gedichten hun den rijklten buit beloofden, zo in heilige vaten , huiscieraaden, als leeftogt, een buit teffens zeer gemaklijk te verkrijgen; dewijl Priefters en Monniken de eenige befchermers waren; wendden zij hun koers , in de ftrooperijen. menigwerf derwaards , en pleegden de gruwzaamtle fchennisfen.
Hungerus, Bisfchop van Utrecht, nam de wijk bij Koning Lotharius , naa dat hij zijne Stad en Kerk hadt zien plunderen en verwoesten , en de Burgers, boven al de Geestlijken, gedood en verftrooid waren. In den jaare DCCCLXI1I voeren de Normannen den Rhijn op tot Keulen, niet zonder Duurftede aangetast te hebben , werwaards zich de Kooplieden vervoegd hadden, om hunne goederen in veiligheid te brengen: zij werden , voor 't meerendeel, gedood , en veelen der Inwoonderen gevangen gemaakt.
(*) Mallet geeft, in zijne Introdu&ion a THifloire de Danemarc , een breed verflag van de Nor mannen, en het voornaamfte daar van kan de Nederduitfche Leezer vinden in Molots Algemeene Gefchiedenis, V. Deel, bl, 18&.
De Noï-
mamnbm.
Utrecht en Duurftede geplunderd-
_8_57 86S



De Nor-
MAjNAEN.
R.ollo,
«74
De' Friezen verdeedigeuZich.
«73
150 GESCHIEDENIS
mankt. Dus was Friesland voor de Barbaaren eene heillooze wijkplaats, van waar zij zich verfpreiddcn, als hun de zugï bekroop tot het plunderen der omgelegene landen , aan het Franfche Rijk onderhoorig.
De herhaalde geweldenaarijen deeden , ondertusfchen, van tijd tot tijd , omwentelingen ontdaan, waarin eenige Zwermen , die uit het fchrikbaarend Noorden, weleer de Baarmoeder der Folkcn geheeten, voortkwamen, verlooren gingen. Inden jaare DCCCLXXIII vertoonde zich een Friefche Graaf, Abdagus gehecten, in de Kronijken met den naam
van Koning beltempeld, die zijne zwervende en vlugtende Onderdaanen bijéénzamelde , en den Barbaaren een Moedigen flag leverde , waar in Pvüdolf , hun Hoofd, fneuvelde ; hij noodzaakte hun fcheep te gaan , en Gijzelaars te geeven. Omtrent dien tijd verzamelden zich ook de Friezen , waarfchijnlijk in West -friesland, onder Radboud , hun' Heer, en gingen, op het Eiland Walcheren, den vermaarden Rollo, naderhand Hertog van Normandije gewor¬
den, bevegten. . Rollo, O verwinnaar zijnde,
toog, vervolgens, na Friesland, door het Meir Almera, waarfchijnlijk de Zuiderzee, De Friezen trok¬
ken tegen hem op, en vielen met drift op hem aan. Maar de Normannen, bedekt met hunne fchilden, en met de wapens in de hand in digte gelederen inééngedrongen, wederftonden den aanval. De flachting , onder de Friezen gemaakt, was allerfchriküjkst. Rolxo liep het gantfche land af, onder.
wierp



der NEDERLANDEN. 151
wierp het, en vorderde de zwaarfte fchattingen.
Naa dat de Normannen in het jaar DCCCLXXXI veele fteden en kloosters geplunderd en verdelgd hadden , lagen zij eene plaats Bajorzuna geheeten, grootendeels door Friezen bewoond, in de al'che. Zij voeren, in 't einde van 't zelfde jaar, de Waal op
tot aan Nieuwmegen. En die Stad, waar Carel de Groote, zestig jaaren geleeden, zijne wetten aan het onderworpen Europa voorfchreef, werd ten prooi aan een hand vol Barbaaren. Het Keizerlijk Paleis werd hun wapenplaats , en zij onthielden zich daar, tot dat de winter, veel eer dan de krijgsmagt des Koningsvan Lotharingen, huu van daar deedt verhuizen: naa dat zij de gemaakte veiiterkingen geflegt, en hetPaleisin brand geftooken hadden.
Ikt gejammer der Volken fchortte, voor eenigen tijd, de vijandlijkheden op der kleinzoonen van Carel den Grooten Caroloman en Carel de Vette vereenigden zich. Sigierid en Godefrid waren toen gelegerd te Haslou, eene fterke plaats aan de Maas, van waar zij hunne ftrooperijen voortzetten in Neder-Germanie, en waar zij den buit, te Maasftricht, te Luik, te Keulen en te Bon, en in andere Steden, geroofd, verzameld hadden. Het veel talrijker leger der beide Koningen kon hun, ter dier plaatze, zonder eenen aanval te doen, in de engte brengen, door den toevoer van leevensmiddelen aftelhijden. Zij werden ingeflooten. De krijgslieden vorderden, eenen algemeenen ftorm te loopen: wanneer Carel , door •zijne afgezanten, of liever, door zijne onbekwaamK 4 heid
De Normannen.
Nieuwmegenvermeeiterd.
881~
De Normannente Haslou beleeerd.
882



IS* GESCHIEDENIS
De Nor
MANJNliiV.
Godefrid verkrijgt een gedeelte yauFriesland.
om
De Friezen onderdrukt.
De Normannenverdreeven.
heid, verraaden, na vredesvoorllagen luisterde. .
De Chrhtlijke Godsdienst, dien Godefrid beloofde tc zullen omhelzen, ftrekte ten dekmantel, om de fchande te dekken van een verdrag, zo voordeelig voorde Normannen , als heilzaam voor de Friezen. Aan Godefrid werd alles, wat Roruk , zijn Oom , in Friesland bezeten hadt, afgedaan, en de Keizer Lotharius gaf hem zelfs zijne DogterGisèla , die Friesland haa-
ren itchtgenoote ten Hüwlijksgifte medebragt.
Alles, wat de eigendunklijke Oppermagt hards kan verzinnen-, om in Volken, die zich vrijgebooren agten, de kragt van geest, welke zich altoos tegen verdrukking verzet, te dempen, ffelde Godefrid te werk.
De Keizer, onmagtigom de ftaatzugt van Godefrid te beteugelen- of te voldoen, die , niet vergenoegd met Friefche weidlanden, landftreeken eischte , waar hijwijn kon oogsten, nam de toevlugt tot de Staatkunde der zwakke Vorften. Hij oordeelde regt te hebben,
De Kronijken vermelden , dat hij de Friezen zo verre wist te vernederen, dat zij met droppen om de halzen gingen, om, op de minde wederfpannigheid, zonder eenig verder regtsgeding, terflond opgeknoopt te kunnen worden. Men bedenke hier, hoe zulke voorzorgen onnoodig zouden geweest hebben, bij verwijfde of flaafsch kruipende volken. De Friezen zich verpijnigende, om het ongelijk, hun aangedaan ' te verkroppen, en zieft gelaatende, voor 't geweld te* wijken, koesterden in hun hart de denkbeelden van vrijheid en wraake. Deezen vertoonden zich welhaast met de daad.



per NEDERLANDEN. 133
«m verraad te gebruiken, omtrent een Overweldiger,
die nooit de heiligfte eeden gehouden hadt.
Eveluiard, een Friefche Graaf, door 't Hof gelast,
en tegen den Dwingeland verbitterd, die hem van zijne waardigheid en landen beroofd hadt, tradt met Godefrid in een voorberaamd mondgefprek, enfloeg hem met een zwaard derwijze, dat hij dood op aarde ftortte; dit viel voor te Herispich, eene plaats, waar de Rhijn, zich in twee armen verdeelende, een Eiland vormt. . Deeze trouwloosheid, een vreemd
verfchijnzel, in de daad, hadt de allergelukkigfte gevolgen. De Friezen verzamelden zich van alle kanten bijëen, en vielen op hunne gehaatte Onderdrukkers aan. Alle Normannen, die men vondt, werden nedergehouwen. Daar men te vooren op niets anders bedagt was, dan om op hunne nadering te vlugten, of zich verborgen te houden in onderaardfche holen, omftreeks moerasfenen in digte bosfchen , deedt thans de vrijheidsmin hun ten voorfchijn treeden en vormde Helden. De Normannifche krijgsbenden, terug komende van het verwoesten van Weftphaalen en het overwinnen der Saxen , werden aangetast door de Friezen, onder den Graaf van Teisterbant, die hun verlloeg. En Sigifrid , die, naa het belegeren van Parijs, in Friesland wedergekeerd was, verloor, waarfchijnlijk , in die zelfde omwenteling, het leeven. De Friezen vonden in den rijkdom hunner vijanden, wier huizen en fchuuren, met roof vervuld, zij namen en plunderden, eene ruime fchadeloosftelling, voor het geen zij eertijds verlooren, en de regtmaaK. 5 *-
De Normannen.



De Nor Mannek.
VIER.
154 GESCHIEDENIS
tige belooning eens opftands, welke niets onwettigs hadt, dan dat dezelve met een altoos lakenswaardig verraad begonnen was, 't Is te bejammeren, dat 'er, om eene blijkbaar dwingelandlche overweldiging te ontkomen, en het edel voorregt der Vrijheid te herkrijgen, den onderdrukten Volken, bijkansgeene andere, dan trouwlooze middelen, Cellijnen overgelaaten te zijn. 't Is alleen in vrije Landen, dat men Dwingelanden, die het durven belbaan de regten des Volks te fchenien, regterlijk kan afzetten en veroordeelen.



ber NEDERLANDEN. i$S
VIERDE BOEK.
DE Graven uit het Huis van Holland.
Dirk de I.
Op de puinhoopen van de Heerfchappij der Nor- ( nMnifihe PrUnfen werd de Magt der Graaven ge- , Testigd. Everard , die aan de eerügemelden den . eerden flag hadt toegebragt, vondt, buiten twuffel, zijnebelooning, in het herkrijgen van zijn Graaffehap. Wat Graaf Gerolf betreft, die, door een zei de roerzei gedreeven, deel in denzelfden opftand hadt, n itrok'er zeker het meelle voordeelvan. Nietalleen tr dthij weder in't bezit zijner goederen; maar, een fgerigt Staatsman en geüeepen Hovelmgzijnde w t tL bewerken, dat hem de wijdmtgeftrekte bezitti gen , welken zijneklelne Staaten omringden , werden afgeltaan, waar door deezen zeer in magt aan-
^'tÏbekend, dat het Leenftelzel bij de Opvolgers van Carel den Grooten de gewoonte hadt Gevoerd, om Bevelhebbers, wier gedaane diensten men wilde beloonen, Leenen te fchenken. In den jaare DCCCLXVIII hadt een Friefche Graal, lwe-
Giften aan de Graave».



Dirk
de I,
156 GESCHIEDENIS
Derik of Dirk geheeten , van Koning Lodewijk, _ zeer veele landen gelcreegen, die de Graaven van Holtand, vervolgens, als bij erffenisfe, bezaten. Arnoed, die Karei in 't Keizerrijk opvolgde, Opperheer van Lotharingen, fchonk aan Gerolf een Bosch, «1 veel Lands, tusfchen den Rhijn en Suithardeshage , eene plaats niet verre van Bodegrave, met de huizen, deleenen, de wouden, de wateren, de molens, de wegen, en het regt op de vifcherij, met één woord, een vrij en volftrekt eigendom, met de magt, om het op wjue Nazaaten, bij erfenis, te laaten overgaan. (*)
Ziet daar den oorfprong van de Magt da Hollandfik Gr aaven. In 't algemeen word geloofd, dat Gerolf zijne bezittingen naaüetaaq zijne twee Zoonen. De jongde, Walger geheeten, verkreeg het Graaffchap Teisterbant: maar den oudifen, Dirk genaamd , merkt men aan als den Eersten Graaf van Holland , fchoon hij, naar allen fchijn , flegts een gedeelte van het tegenwoordig Holland bezat, 't welk zelfs niet bekend fchijnt geweest te zijn onder den naam, wel-
ken
Carel de
Eenvoudige verheft Dirk
DEN I. COt
Granf. 922
(*) Men moet weeten, dat Lotharingen, waar van Fries* land ecu gedeelte uitmaakte, en waaraan het onderworpen was, ten voordeele van Lotharius den II., zoon van Keizer Lotharius, tot een Koningrijk verheeven was: herbezit daarvan verwekte vervolgens veele oorlogen door de Staatzugt der Vorsten , tot dat Keizer Otho dit Koningrijk in een Hertogdom hervormde.



der NEDERLANDEN. i$7
ken het heden draagt: Dirk wist, even als zijn Vader, zijn voordeel te doen met de gunste, of liever, met de zwakheid der Opvolgeren van Carel den Grooten.
Carel de Eenvoudige, in den jaareDCCCCXXfl, in zijne Lotharingfche Staatengekomen zijnde, tragtte alle de Heeren op zijne hand te krijgen, om zijne regten te handhaaven tegen den Aanhang van Roeert den Sterken, Overgrootvader van Hugo Capet , Graaf van Parijs, die hem zogt te ontthroonen. Men wil, dat hij, 's avonds voor Pafcha, den twintigden van April, te Aken, aan Graaf Diuk een Giftbrief fchonk , die veel gerugts gemaakt heeft, *t zij om dat men deezen aanmerkte, als een bewijsftuk, 't welk Holland tot een bijkans onafhanglijken Staat verheft, 't zij van wege de gefchillen, onder de geleerden gereezen, zo ten aanziene van den tijd als van de egtheid. Dan gemerkt, dat men de Opvolgers van Dirk in bezit vindt van de Landen, in dien Giftbrieve vermeld, oordeelen wij her dienstig den hoofdinhoud daarvan optegeeven. Men ziet'er de grenzen van het Graaffchap in bepaald. Deeze waren Suithardeshage en Bodegrave ten Oosten, Fortrape ten Zuiden,Katwijk ten Westen, en de droom Kinhem ten Noorden. Indien men den droom Kinhem'm Kennemerland, niet verre van Alkmaar plaatze, en Fortrape op het Eiland Zuidbeveland, zal het blijken, dat dit Graaffchap flegts een gedeelte van het tegenwoordig Holland bevatte. In een anderen Giftbrief
Dirk de, U



Dirk i)£ I,
Oorfprongvan het Leenftelzel.
153 GESCHIEDENIS
brief fchonk de Koning Carel, waarfchijnlijk Carel de Eenvoudige, te Bladelle, een Dorp in fiollandsckBraband zijnde, aan zekeren Getrouwen, Di rk. genaamd, de Kerk van Egmond met alles, wat tot dezelve behoorde.
Wanneer het waarheid is, dat deeze Giftbrieven, In laatcren tijde, gefmeed wierden door de Kloosterlingen te Egmond, om de gunst der IJoïïandfche Graaven te verwerven, zullen wij, alleen in aanmerking ueemendede regeeringloosheid, waar in Frankrijk en Duitfchland ten dien dage vervallen was, en de vorderingen van andere aanzienlijke Leenmannen, die zich, van alle kanten, tot Heeren opwierpen, en hunne waardigheden erflijk maakten, ligt begrijp'en, dat de Opvolgers van Carel den Grooten, die anderzins dikwerf betoond hadden, hoe weinig werks zij van Friesland maakten, 't zelve zeer gereed afftaande aan den eerstenNormandifchen Gelukzoeker, die zich opdeedt, zich luttel bemoeiden , om der Staatzugt der Graaven van dat Landfchap perk te Hellen, en hun te beletten, hunne onafhanslijkbeid zo verre uittebreiden , als het misbruik van het Leenftelzel wilde gehengen.
Dewijl men, zonder eenig denkbeeld van dat Stelzel te hebben , 't geen , in dit zelfde tijdperk, bij de Volken, welker Gefchiedenis wij befchrijven, ingang vondt , de gevallen der Middel-Ëeuwe niet kan verdaan, noch ook de thans ftandhoudende Regtsgeleerdheid, ten opzigte van den Eigendom der goederen, zullen wij, op deezegewigtigeenzonder-
lin-



der NEDERLANDEN. 159
linge Inftelling , voor eenige oogenblikken onze aandagt vestigen (*).
Reeds hebben wij aangemerkt, dat de eerfte Franken , overeenkomftig met de oude zeden hunner Voorvaderen, de Germaanen, op hunne krijgstochten , hunne Opperhoofden alleen ah Vrij willigen
Dirk de I.
volgden , zonder eenig denkbeeld van Phgt. \ 01ken, zo fier, behielden, buiten twijffel, wanneer zij zich, in de overwonne Landen , nederlloegen, vrije, volttrekte en onafhanglijke bezittingen. Daar zij, ondertusfehen, zich blootgefteld zagen, om in deezen ontrust te worden door de overgebleevene oude Ingezetenen, en nog meer gevaar liepen van den aanval der Barbaaren, zo greetig op buit gefield en zo woest als zij zeiven, bemerkten zij de noodzaaklijkbeid, om zich vrijwillig te verpligten, tot het dienen der Maatfchappije op eene ltnkrere wijze, dan zij gewoon geweest waren in hun geboorteland. Men mag, derlialven, vermoeden, dat elk zich toen verpligtte, om de wapens optevatten tot verdeediging zijns Volks, en zich aan ItrafFe blootltelde, in gevalle hij dien pligt weigerde te volbrengen, of denzeiven verzuimde. Zodanig een Bezitter werd een Vrijman geheeten, en zijne Landen droegen den naam
van
(*) Zeer keurlijk, en in 't breede, wordt dit ftuk behandeld door den geleerden W. Robertson , in zijne hl. tot 4e Hift. van Carel den V. I. Deel, 30. enz. II. D. 28. enz.



iöo GESCHIEDENIS
Dirk
»k I.
van Allodiale, of Onleenlanden (*). Deeze werden zelfs aan verfcheide der oude fnwoondcren gelaaten. Vrije mannen waren niet verpHgt, ten velde te trekken , dan om den Staat te dienen. Van den anderen kant, hadt het Opperhoofd en de andere Legerhoofden het noodig, ter voldoening van hunne ftaatzugt, zich Aanhangers te maaken , die, door flerker eri nauwer banden aan hunne Perfoonen verbonden waren: deezen, meer, door het lot verkreegen, en veel nitgeftrekter landen in bezit hebbende , ichonken een gedeelte daar van, op voorwaarde, dat elk Vrugtgebruiker (want het bleef altoos de eigendom des Schenkers) bij alle gelegenheden, op het eerfte teken, gereed zou weezen , om de wapenen , ten hunnen voordeele , optevatten. Aan die landen gaf men eerst den naam van Beneficiën of Gefihenken , vervolgens dien van Leenen: de Bezitting zelve was een Leen, en de Bezitters waren Leenmannen of Pas falen . De Voorregten, aan deeze foort van Bezittingen verbonden , zetten 'er eer en voordeelaan bij. Niet alleen dong men na dezelven met drift ; maar de Leenmannen, magtig geworden zijnde, verwierven ook , dat de Leenen hun , voor al hun leeven, ge
fchon-
(*) Alode of A/odium is zamengefleld uit de woorden An en Lot, welken betekenen Landdoor't lot verkreegen Wachteri Glosfarium GermaHcum, voc. Alkdium, pag! J5. Allode en Proprietas , Aldum en Proprium b'eteke' ■en volmaakt het zelfde. Du Cance voce Aiodis.



der NEDERLANDEN. iCt
fcliónkeri wierden. Vervolgens zögten de Vrije mannen hunne Onleenlanden in Leenen te verkeererl. Zij
(*) Wij zullen welhaast toopen, hoe de gefteltcnis vari Friesland, vervolgens, in 't Noorden bepaald , en als afgefcheiden , zo wel wederftand boodt aan de heillooze Voortgangen van het Leenftelzcl , dat de Landen daar altoos Onleen bleeven; terwijl Utrecht, Gelderland , Holland en Zeeland bijkans dezelfde veranderingen in Zeden en Gebruiken ondergingen, als de Staat, aan welken zij doof den band des Leenftelzels verbonden waren.
L
Dm*
DE I.
toonden hier toe nog fterker begeerte, In den tijd det rcgeeringloosheid, die op den dood van Carel den Grooten volgde : ten einde zij onder de fchaduw" der vleugelen eens magtigen Leenbeers eene befchcrming mogten vinden tegen verdrukking en roof. —— De Hertogen en Graaven , eindelijk , zich mcefters gemaakt hebbende van de Landfchappen en de Steden , welker beftuur hun ilegts voor een tijd toevertrouwd was, maatigden zich het regt aan, om Leenen uittedeelen, eischten Leenhulde, en dit gaf ge* legenheid tot Achter-kenen. Alles nam ongevoelig de gedaante van Leenen aan. Landen , Huizen» Inkomften, Jaargelden , Tollen enz. (*) , de aanzienlijklte Ampten werden Leenen, en alle de deelen des Rijks van Carel den Grooten in Leenen gefp.litst ; deezen decden Leenhulde aan Frankrijk. geenenaan Duitschland. En 't is aan deeze laatstgemelde Kroon, dat onze Ferèènlgde Landfchappen, in
vier



i6i GESCHIEDENIS
vier voornaame Leenen verdeeld, Gelderland, Holland, 't Bisdom van Utrecht tri Friesland ; naa lang genoeg aan Lotharingen gehegt geweest te zijn , altoos Leenhulde beweezen hebben. In gevolge hier van,zien wij de Keizers, van tijd tot tijd , in deeze Landen komen, om'er de Vorstlijke Voorregten uittedeelcn en Rijksdagen, te Nieuwmegen, te Utrecht en op andere plaatzen , te houden. Wat de lbort van Leenhoorigheid betreft, aan welke de Leenmannen der Nederlanden onderworpen waren, het fchijnt, dat zij, zich zwak bevindende, erkenden Verbondene Leenmannen te wezen, dat is te zeggen, zodanigen, die gehouden waren hunnen Opperleenheer altoos tegen allen ten diende te ifaan; maar dat zij, meer magts bezittende, verklaarden Vrije Leenmannen te zijn: dat wil betekenen zodanigen, die alleen, in zekere gevallen, zich verpligt vonden den Opperleenheer te hulpe te komen.
Dirk de I,
Dirk



der NEDERLANDEN. 163
Dirk de II. (*)
""^"an deezen aart waren de Graaven van Holland: dan, fchoon hunne Xaamcn ons dienen tot uil merking der Tijdvakken in de Gefchiedenis der ondericheide Landfchappen , men hebbe daarom geenzins te befluiten, dat zij de eenige Oppermagten geweest zijn. In tegendeel zien wij, dat de Bisfchoppen van Utrecht niet alleen met hun in eenen zelfden rang komen, maar zich zelfs boven hun verheffen, en de Graaven van Holland hunne Leenmannen noemen. De Graaven , de Hertogen van Gelderland, waren niet min vermogend, en verdienen evenzeer van ons gekend te worden.
Wij hebben reeds tragten aantetoonen , op welk een grond de magt der Bisfchoppen vau Utrecht rustte , en langs welke trappen dezeive was opgeklommen. Deeze nam zeer toe onder de Regeering van Hei\drik, Koning van Lotharingen, en den Keizer Otho. De Bisfchoppen haalden de Vorften ligt over, om hun groote gunstbewijzen te betoonen, daar deezen
(*) Behalven de Giftbrieven, waarvan wij gifprooken hebben , vinden wij niets van Dirk den I. , dar dar hij te Egmond, door hem gedicht, begraaven is; en dat zijn Zoon hem opvolgde*
L &
U
trecht.



Dirk
de II.
«ó4 GESCHIEDENIS
zen den bijdand hunner Leenmannen hoogst noodfc hadden , om daande te blijven. Eer de Negende Eeuw ten einde liep, flrekten hunne groote bezittingen zig reeds in alle gewesten uit. Nauwlijks hadt Graaf Gerolf , Vader van Dirk den I. , den geest gegeeven, of de Bisfchop wist te bewerken, dat zijne Kerk begiftigd wierd niet het zesde gedeelte van den vischvangst aan den mond des Rhijns. In Kennemèrland. West-friesland, en zelfs tot op Texel, hadden zij het regt der visfcherijën, tienden, tollen en andere vorstlijke fchattingen. Te vergeefsch bepaalden de Giftverleeners, dat deeze gunstbetooningen alleen flrekten om de Kerklijken en de nieuwbekeerden te onderhouden , en de noodige onkosten goed te maaken. De Bisfchoppen bedienden 'er zich altoos van, om het plan van hun eigen Grootheid en Aanzien , reeds voor lang gevormd , te voltrekken. Zij, wierleeven voorbeeldlijk was, verdienen inzonderheid onze opmerking. Van Radbod , die van 's Moeders zijde van de Friefche Koningen afdamde vinden wij opgetekend , dat hij, ten Hove van Cauel den Kaalen geroepen zijnde, weigerde, zich met tijdlijke zaaken te bemoeien , i„ 't midden brengende, dat het de bezigheid eens Bisfchops was, voor den Koning en het Volk te bidden , en zielen te winnen. Hij onthieldt zich dikwijls te Deventer van waar hij geheel Friesland doortrok, om deover' bhjfzels der Afgoderije te verdelgen. Zijne Opvolgers waren zo Godsdienflig en belangloos niet. Ko. mngOTHoflondt, inden jaarc DCCCCXXXI1I, aan
den



der NEDERLANDEN. 16$
den Bisfchop Baldrik het regt toe , om te Utrecht geld te munten. Bij deeze gunst voegde hij veele Landerijen. Zints dien tijd, zagen de Bisfchoppen zich in ftaat, om hunne magt door wapenen te onderfchraagen. In den jaare DCCCCXXXIV, hadden de Normannen een nieuwen inval in Friesland gedaan , en de Hoofdkerk van Utrecht verwoest, Baldrik , de XV Bisfchop , en Opvolger van Radeod , wierf eenig krijgsvolk , en viel met zo veel moeds de Barbaaren op 't lijf, dat zij niet alleen genoodzaakt waren het land te ruimen , maar ook deu buit, uit het rooven der Kerke bekomen , weder te geeven.
De Landvoogden van Gelderland maatigden zich vroegtijds Koninglijke Regten aan, en veranderden hunne Bediening in eene erflijke waardigheid. Bekend is het vermaarde verdrag van den jaare DCCCLXX , bij 't welk Lodewijk de Duitscher en Carel de Kaale, Koning van Frankrijk, geheel Lotharingen in gelijke deelen verdeelden, en waar in de Betuwe, Teisterbant, de Landen der Attuarien met Utrecht en twee deelen van Friesland, aan Duitschland gehegt werden. Het blijkt, dat de Landvoogden van Gel-, der land, die den tijtel van Verdeedigers droegen, toen, door het gezag, waarmede zij in burger- en krijgszaaken bekleed waren,, magts genoeg bezaten, om met die onrustige tijden hun voordeel te doen, en eene foort van onaf hanglijkheid te verkrijgen. liet fchijnt zelfs, dat het Volk, moede, om langer de werktuigen en de flachtoffers te zijn der bloohartige OpL 3, vol-
DlRK de II.
Gei.dir'
land.



i65 GESCHIEDENIS
Dirk
de II.
Friesland-
volgeren van Carel den Grooten, gereed bewilMgde in eene aaumaatiging, die zij anderzins in ftaat zouden geweest hebben te dvvarsboomen. Men denkt, dat op Llltolo de Pont, door bet regt van opvolging, VoJl'.deu VVlCHARD de I. , Cll GeRLAK de I, ,
die ten zelfden rijde leefden als Dirk de I. Doch hunne magt , in den oorfpronge gelijk aan die der Graaven van Holland, werd weldra binnen zeer enge perken omi'chreeven. Allengskens breidden zij die uit, door het verkrijgen van de Betuwe, Teisterbant en Zutphen , welken voorheen onderfchcide Graaffchappen waren, onder bijzondereHeeren. Als wij zien, dat zij den Keizer fteeds tot Scheidsman namen, en deeze volftrckt beflisfende uitfpraak deedtin degefchillen, welken tusfchen alle deeze kleine Leenmannen reezen,en het oog daan op de Leenhulde, welke zij hem beweezen, op de gunsten, die hij bun, van tijd tot tijd, betoonde, bemerken wij duidelijk, dat de Keizerlijke regten , in die eerfte tijden, zeer uitgeftrekt moeten geweest zijn , en dat de band der Leenregecringe zeer nauw was.
Het lijdt geentwijffeL of, zints den dood van Carel den Grooten , was het Land, thans bekend onder de naamen van Friesland , IVeft - Friesland, Groningen en Drente , onderworpen aan dezelfde Regceringswijze, als de andere Landen, waar aan de Friezen hun naam gegeeven hebben. Bè Giftbrief, bij welken Carel de Groote hun het Voorregt der Vrijheid verleent , als of dezelve geen Regt waare, en hun toeftaat Raadsheeren te kiezen, die een Opper



NEDERLANDEN. 167
per Magiftraat zouden aanftellen, bekleed met een volftrekt Regtsgebied over geheel Friesland, draagt de zigtbaarfte kentekenen van valscheid. Daarenboven zou dit VooTregt niet min behooren aan alle de de andere Landfchappen, dié denzelfden naam droegen. Ondeftusfchen bemerkt men niet, dat zij 'er zich ooit van bediend hebben, 't Is zelfs te bevreemden, dat wij, fchoon allé deFriefche Gefchudfchrijvers van hunne Poteftaten of Oppermagten, met veel ophefs en een zonderling genoegen, fpreeken, en WinSemius zelfs gewag maakt van eene gedenkpenning, waar op men den naam van zekeren Sixtus Siaerdema gegraveerd vindt, nogthans het geluk niet gehad hebben, om , voor de vijftiende Eeuwe, den naam aantetreffen van eenen enkelen perfoon, met die waardigheid bekleed, in de verzameling der Charters van Friesland, uitgegeven door den weledelen Baron van Schwartzengerg. Men treft 'er, nogthans, verdragen , Giften, en veele ftukken in aan , die tot de Regeering zo wel als tot de Gefchiedenis behooren. In de oorlogen der Graaven van Holland en der Bisfchoppen vmUtrecht met de Friezen, maakt de Faderlandfche Gefchiedenis geen gewag van een enkel Opperhoofd. Integendeel zien wij de Friezin, m de onderfcheide aanvallen, die zij moesten uitftaan, als aan de oorfpronglijke vrijheid der Natuure overgelaaten. 't Was de Keizer alleen, dien zij noit zagen, en wiens verre afweezigheid hun niet deedt vreezen voor het misbruik eener tegenwoordige en zigtbaare magt, welken zij betuigden hulde te doen. En, L 4 wan-
Dirk
de M.



PE II.
(*) Z\t Roi3EiiTsoN,aIs boven I. Deel bl. 35.
ï6* GESCHIEDENIS
wanneer de Keizer hunne Landen nu eens aan den Bisfchop van Utrecht, dan eens aan den Graaf van Volland, of zelfs aan anderen fchonk, blijkt het altoos, dat de Friezen deeze Leenregeering met moriend misnoegen en ongeduld 'gedraagen hebben. In deezer voege hielden zij zich, onder -voorwendsel, m van niemand, dan den Keizer, te willen afhangen, altoos vrij, en verhinderden de Leenbezittingen in hun Land doortedringen. Hunne Gefchiedenis levert dus tm éémg en keurlijk voorwerp op, zo veel te treflender, om dat het volmaakt een tegenbeeld is, van't geen alle de andere Volken in Europa, in dezelfde Eeuwen, verwonen. Terwijl eene menigte van klei■e Dwingelanden, Leenmannen geheeten, tennadeetf, der kroonc, hunne voorregten uitbreidden, elk Landleuap van Europa in rampen en elenden dompelden overal eene verwarring dceden heerfchen, welke ai! e de voordeden vernielde, waarop de Menfchen V eene geregelde Maatfchappije, hoopen, en het Ge-' Ween dat talrijkfle zo wel * niltfte g'edcdte ^ den Staat, tot daadlijke dienftbaarheid bragten of als flaaf behandelde, (*) behielden de FrLen 'ie* van de de ^ ^
deelz.jn der woeste Volken, bragten , bij hun, onafhanglij.heid en gelijkheid voort. Onder hun zag men heldenmoed, bezefvan perfoonlijkewaardigheid vcr agting van gevaar en dood. Friesland vertoont zich



dek. NEDERLANDEN. i6p
in het oog eens wijsgecrs, als een fterke eikenboom, die door de lappen der vrijheid zijne groente, Hevigheid en fchoonheid behouden heeft; daar de rest van Europa zich aan hetzelve opdoet als een groot woud, welks boomen, door den vergiftigenden damp van dwinglandij der Adelheerfching getroffen, van bladeren en fchoonheid beroofd, of ontworteld zijn.
Alle deeze onderfcheide waarneemingen dagten mij van wezenlijk belang, om zich een rechtmaatig denkbeeld te vormen van het Staatkundig Beduur, en om den draad der Gefchiedenisfe van onze Landfchappen in de Middeleeuwen te volgen: en dewijl zij, naa de bemagtiging van Lotharingen doorOTHO den I, Keizer van Duhschland, voor altoos in het Duitsche lichaam traden, waar van ze toen deelen en leden fcheenen uittemaaken, kunnen de gebeurtenisfen, op geene gefchikte wijze, noch met genoegzaame klaarheid, ontvouwd worden, zonderde onderfcheide Opperieeuheeren en groote Leenmannen te kennen, die de Oppermagt in handen namen: hier om zullen wij zorgdraagen, om de naaamen der Graaven van Holland en die derKeizeren te melden, zonder de Bisfchoppen van Utrecht en de Graaven van Gelderland te vergeeten.
De. Hunnen, oïllungadren, verfpreidden zich door geheel Duitschland, overal de buitenfpoorigde wreedheden aanrigtende. Zij drongen door tot in Friesland, alles verwoestende, wat hun voorkwam, Sexe noch Jaaren , Gewijd noch Ongewijd, ontziende. Het maaken van twee derktens, welker ruïnen nog geL 5 zien
Dirk de II.
De Hunnen.
9*5



170
GESCHIEDENIS
Dirk
de ir.
926
935
De Fer-
eettigdt Landje 'tappen aan net Duitfche Jii'.k gehegt.
939
Giften dei Keize; en san 'hunne Leen mannen it> de A\'dcr* lauden.
zien worden, de eene bijdeUdelermeer, en de ander - tusfchen Arnhem en PFageningen, wordt toegefchreeven aan deeze Barbaaren, van waar zij nog den naam van Hunne Schansfen draagen. Hendrik de Vogelaar was toen Keizer van Duhschland. Graaf Dirk de I(, wil men, dat, in zijnen dienst, onder den Zwaiifchen Standaart geftreeden hebbe. Voorts werd 'er een negenjaarig befhrod met de Barbaaren geflooten. Men weet, dat die Keizer groot vermaak fchiep, m den Adel met Ren- en Steekfpelen te oefenen. Indien het waarheid zij, dat hij 'er een gaf, waarop omtrent duizend Edelen ten voorfchijn traden, is het waarfchijnlijk, dat de Graaven, die over onze onderfcheide Landfchappen het gebied voerden, zich ook daarlieten vinden. De oude Gefchiedenisfen vermelden , dat Dirk de II, op een derzelven, onder de Rijksgraaveu uitfiak. Men gelooft ook, dat hij ingewikkeld geweest is in de ncdeiiaage van Gizelbert , Hertog van de beide Lotharingen, die de partij van Prins Hendrik tegen den Keizer Otho, zijn Broeder, gekoozen hadt. Op dit tijdperk, bepaalt men de'volkomene verééniging van het Grondgebied der Feréénigde Landfchappen met de Opperlcenheerfchappij des Keizerlijks.
De Giften van uitgeiTrekte Landfchappen en Koninglijke regten , toen door de Keizers gefchonken, llrekken tot duidelijke blijken van hun\)pperleenhcerfchappij. Behalven de Giften aan den Bisfchop van Utrecht, hier bovenvermeld, vinden wij, dat Keizer Otho, in den jaare DCCCCL , zijne goede-



der. NEDERLANDEN. 171
deren ,in de Velmve geleegen , aan de Kerk "Sn Angar fclionk (*). In de jaare DCCCCLXVIII, gaf hij het Land van Urk aan het Klooster te Elten. In 't jaar DCCCCLXX, bevestigde hij de gifte, die WiCHMAN, Graaf van Ameland, gedaan hadt aan de Kurk van denzelfden naam, In den jaare DCCCCLXXXV, droeg Otho de lil. bij eene Giftbrieve, gedagtekend te Nieuwmegen, aan zijnen getrouwen Graaf Dirk , den eigendom over. van alles, wat hij voorheen als een Leen- en Vrugtgêbruiker bezat (f). Schoon ons, in deeze vergunning, veele barbaarfcbenaamenvoorkomen, blijkt het nogthans, dat ze zeer ftrekte,.om de Statten der Graaven te vergróo.'tèn. Dergelijke voorbeelden van de Magt der Keizeren , in alle oi.ze
■ Landfchappen, doen zich bij menigte op, in de Ge-
fchiednis der Middel Eeuwe.
't ls vreemd, dat beroemde geleerden, als een GkoTius,cen SciuvERiusen anderen, misfehien door een kwalijk begreepe Vaderlandsliefde vervoerd, deeze Leenhoorighcjd geoordeeld hebben , té-moeten ontkennen , als of'er grond was, om te vreezen, dat eene Inftelling, welker ongerijmdheid algemeen erkend en, bijkans overal., afgdchaft is, eenig nadeel zou kun-
■ ften toebrengen aan de tegenwoordige Gesteltenis der VerèèmgdeNedcrlanden, (leum mie op de onwiaakbaare regten der Naiuure, zo gelukkig zo bondig ontdekt
(*) Falke Codex Corb. (t) Fries/. Charter Boek.
Dirk
de tl.
968 97°
9*5



Dirk
de II.
Het is, door de oude tijden met de nieuwe te vergelijken, door de ongerijmde enregeringloozcgebruiken overtcficllcn tegen de Wetten, door rede en billijkheid voorgefchreeven , dat de Hollanders leeren zich met eenen nieuwen ijver vasttehouden aan bet heilig bolwerk eener Vrijheid, voor zo veelvliits en zweets en bloeds gekogt, en diede eenigegrondilag geworden is van hun geluk.
Wij hebben niets gezegd en zullen niets ophaalen van de meer dan twijffelagtige Krijgstochten van Dirk de II. tegen de Wefl-Friezen, door de Kronijkfchrijvcrs befchuldigd van een opftand, zonder dat men ziet, hoe het regtsgebied des Graave zich over hun uitftrekte. Men wil, dat Dirk den II, bij gelegenheid der mishandelingen, door deeze vermeende Oproerigcn den
Gecst-
O Zie L. B. de Meerman Dhf. Jur. Puil. inaug de Solutione vinculi, quod olim fuit inter S,K. Imperium &FaderatiBelgiiProvincias,en de, Hoogleeraars Kl uit's Inm,dings.Rede over'/ Recht, V wtkdè Nederlanders ge. had hebben , om hunnen wettigen Forft en HeerPhilips AV van Spanje afiezweeren. A!s mede zijn Brief aan de Schrijvers der Algem. Faderl. Letteroef. I. Deel. II. St. bl. 625.
172 GESCHIEDENIS
dekt Dit Gefchiedkundig gefchil fchijnt thans aan den bevestigenden kant beflist. Men vindt dit Huk in den grond onderzogt en betoogd door den Heer Meerman , en nader opgehelderd door den Heer Kluit (*).



oer NEDERLANDEN. i?3
Geestlijken te Egtnond aangedaan, wier Klooster door DlRK zijnen Voorzaat gefticht was, Benedictijner Monni- de II. ken in hunne plaats ftelde. Hij zag den laatsten dag op den 6 van Bloeimaand des Jaars DCCCCLXXXIX , en werd in de Kloosterkerk te Egmond begraaven.
Ar.-;



m GESCHIEDENIS
9*9
Oorlog niet de Westfriezen.
991
A r n 0 u d.
V
^JTiïaaf Arnocd wordt gezegd, zijnen Vader opgevolgd te weezen, zonder noodig gehad te hebben, door den Keizer zich in het Graaffchap te doen bevestigen. Zints dit tijdperk,febijnenonzeonderfcheide Landfchappen elk bijzondere Gezinnen uitgemaakt te hebben, die zomtijds. deerlijk met elkander overhoop lagen , omar van geene buitenlandfche omwentelingen iets te lijden hadden. Graaf Arnouo noemde zich een Vrij Leenman en Lid des D.uitfchen Rijks, en toonde die waardigheid te bezitten, met zich, in den aanvang des jaars DCCCCXC, te Maagdenburg , op een Renfpel, onder de Rijksvorften te vertoonen.
De Ktonijkfchrijvers vermelden, dat de West-friezen, opgeftookt door den Utrechtfchen Kerkvoogd Vol kma rus , weigerden hulde te doen aan Arnoud. In den naazomèr, trok de Graaf, met een talrijk Leger, na hun Land: dit lag , ten dien tijde , als afgefcheiden ; de meiren en moerasfen maasten het bijkans orftoeganglijk voor den vijand. Het Leger, zich onthoudende op eene plaats, waar tegenwoordig he Dorp fVjnkel ligt , verfmagtte fchier van dorst, dewijl het water was uitgedroogd. Iu deezen uiterifeu nood , zeggen de Kronijkfchrijvers ^ die onzen Arnou» doorgaans afbeelden als een Godsdienftig Man, ja een Heilig, dat hij zich in den gebede begaf,



der NEDERLANDEN. 175
gsf, en door openbaaring een waterwel van zoetwa- . ter ontdekte, waar mede het geheele Leger den dorst leschte. ■ Zijn ftrijd tegen de West - friezen Haagde zo gelukkig niet. Zij drongen in zijne verfchansfingen, verfrrooiden zijne krijgsnvagt , en hij zelve werd afgemaakt. Dit was het einde van den Graaf, dien eenige Kronijken den Gentenaar noemen ; om dat hij , van 's Moeders zijde , het Burggraaffchap van Gent bezat, 't welk hij naaliet aan zijn' oudfien Zoon Adelbert , wiens naakomelingen 't zelve in bezit hielden tot het midden der Twaalfde Eeuwe.
Men hebbe zich geenzins te verwonderen, dat de Kloofterlingen van Egmond, in hunne Kronijken, aan deezen Graaf wonderwerken toefchrijyen , hem een Heilig en een Martelaar noemen: want hij begiftigde hunne Kerk met wijduitgeftrekte bezittingen te Leiden, te Vlaardingen, te Bergen, te Kastricum, te Velzen, te Voorhout en te Noordwijk.
Arnoud hadt nog twee Zoonen , Siwaard , of Sicco , en Dirk. De laatstgenoemde volgde hem op in de Graaflijke waardigheid over het grondgebied , 't welk vervolgens den naam van Holland droeg.
Diri
Arnoud1 dood.
993



*?<5 GESCHIEDENIS
Dirk de III.
. -Dirk de III. hadt, bi] 's Vaders dood, nauwlijks twaalf jaaren bereikt, Ludgarde, zijne Moeder , die men wil dat de Zuster geweest zij der Egtgenoote van Keizer Hendrik den H., kreeg het Regentes- en de Voogdijfchap. De Friezen dagten hun voordeel te doen met deeze minderjaarigheid desGraave, om zich in hunne onafhanglijkheid te handhaaven; maar de Keizer, eene Vloot uitgerust hebbende ter hulpe van Lutgarde, dwong deeze dieoproerigen tot onderwerping. Naa den dood derRegentesfe ftaken zij op nieuw het muitend hoofd boven. De jonge Graaf wierf een magtig Leger, om hun te bedwingen. Bc Friezen, bemerkende, dat de verbintenis met den Keizer den Graaf te over in ftaat ftelde, om zijns Vaders dood ten feliten te wreeken , kwamen tot een verdrag, bij 't welk zij zich verbonden , om de Tienden hunner jaarlijkfche inkomften tebetaalen, en hem, op hunne eigene kosten, in den krijg te dienen , zo dikwijls hij zulks vorderde. De Graaf beloofde, van zijn'kant, den dood zijns Vaders ongeilraft te zullen laaten.
't Zij de'waare geest des Christendom, die- zagtmoedigheid en verdraagzaamheid ademt, indenieuwlings bekeerde Deenen , dien dorst na menfchenbloed, die zugt tot ontvolking en roof, verminderd hadt, ïvelke de fchiïkiijke leèrrtellingen van Odin voorheen
der-
Friezen te onder gebragt.
Laatfte invallen der Normannen.



dik. NEDERLANDEN. 177
dermaate vermeerderden j 't zij dat Zij zich uitgeput vonden door de uittochten, niet min verderflijk voor hun eigen Land, dan voor de gewesten, waar zij verfcheenen ; zij pleegden niet meer die onverwante en fchielijk opeenvolgende drooperijën , welken een gedeelte van Europa verdelgd hadden. Nogthans voeren zij, in den jaare MIX, de Maas op , plunderden en verwoestten de Koopftad Thiel, en fpaarden , fchoon zij Christenen waren, het Kloofter van St. Walburg niet, gedicht en begiftigd door Walcer , Graaf van Teifterbant. Maar, op het eerde gerugt , dat Godefrid , Voogd vün Gelderland * Balderik, Graaf van Kleef, en Unroch , Graaf van Teifterband , tegen hun met de krijgsmagt des Lands in optocht waren, begaven zij zich fcheep in groote haast, den behaalden buit medeneemende. — Wanneer zij, in het volgende jaar , weder opdaagden, ontmoetten zij zoveel wederdands, en de voor*' ' deelen , welken zij behaalden, kwamen hun zo duur te daan, dat zij, tot aan Utrecht genaderd, het beleg niet durfden waagert. En de Bisfchop Ansfrid, de onbeleefdheid gehad hebbende , om hun den ingang in de Stad te weigeren, dien zij, volgens hun voorgeeven, alleen verzogten, om 'er hunnen Godsdienst te verrigten , trokken zij heen , en daakten, vervolgens, hunne, maar al te zeer gevoelde, Landingen.
BaldriR , die door zijnen betoonden moed tegen de Normannen, door de zorge, welke hij droeg, om Utrecht te verderken en optecieren , daar verdietiM de
Dirk
de nr.
1005
Ut recht.



175
GESCHIEDENIS
Dirk
t)£ UI,
Het GraaffchapTeijlerbiiKi.
de het Opperbevel te voeren , liet , in den jaare DCCCCLXXVII , zijne waardigheid aan VolkmaRus, den XVI. Bisfchop. Op Volkmarus volgde, in den jaare DCCCCXCI1I, Boudewijn , en op deezen, in het jaar DCCCCXCIV, Ansfrid. Eer hij zich van zijne Vrouwe deedt fcheiden, omdenKerkhjken ftaat te aanvaarden , was hij Graaf van Leuven en Hui geweest: hij bezat zelfs eenige landerijen in het Graaflchap Teifterbant. Aan zijne Kerke het hij het grootite gedeelte naa van zijne uitgeftrekte goederen, en, bovenal, die gelegen waren in het Graaffchap Teifterbant. Het blijkt , dat, naa den dood van Walger, Broeder van Dirk den I, dit Graaffchap , door Keizerlijke giften , verdeeld is. Raduoüd, Zoon van VValcer., hadt'er een gedeelte van bezeten, 't welk vervolgens aan de Kerk van Utrecht werd gefchonken. Een andere Zoon van Walcer , Poppo geheeten , hadt daar ook eenige bezittingen. Zints den tijd van Ansfrid , fchijnt Unroch, ofHt'NERiK, zijn Neef, dat Graaffchap beItuurd te hebben, tot dat Adkluold , de Opvolger van Ansfrid , den Keizer Conraaü wist te beweegen , om het aan zijne Kerk overtedraagen. Men wil, dat het toen in zich bevatte de Thielerwaard, de Bommelerwaard, en de Landen van Kuilenburg, Viancn, Ar keiHemden en Altcna, tot aan de oude Maas.
Graaf'Dirk de UI. hadt op dit Graaflchap het regt van Opvolging. Een gedeelte daar van grensde aan zijne eigene Landen. Van hier de heftige twisten en
bloe-



»2r NEDERLANDEN. iff ■
bloedige oorlogen, die tusfchen de Hollanders en de ] Utrechtfchen ontftonden. De Bisfchop wilde zich 1 het uitfluitend Jagtregt toeëigenen, inliet Bosch van Merwede, en de Visfcherij overal in de Maas en de 1 Waal: de Bisfchop van Luik en van Trier, en ver- ] fcheide andere Kerklijke Heeren, maakten eisch op t dit zelfde voorregt. Dirk de III. fprak geen woord; \ maar deedt , om zijn erfregt te doen geiden , eene ; Sterkte bouwen , ter plaatze van het oude Durfos* De ligging hier van deedt een groot aantal Friezen (want deeze was nog de naam der Onderdaanen van Dirk den III.) zich daar te nederflaan: dit was het beginzel van Dordrecht, een der oudfte Steden van Holland, die in de Vergadering der Staaten tot he- ' den den eerften rang behouden heeft. Dirk de III , in deezer voege voorzien hebbende in de verzekering zijner eifchen, deedt een nieuwen flap ter onafhanglijkheid. Zonder door den Keizer daar toe magt ontvangen te hebben , vorderde hij tollen van alle de koopmanfchappen, die beide de Rivieren op- en afgingen.
Dit nieuw beflaan verwekte onrust bij alle de Kooplieden. Die van Tinei vervoegden zich bij den Keizer, hem verklaarende, dat zij, indien hij hunnen ,, Handel niet onthief vau een dergelijk beletzel, „ geene goederen na Engeland konden fcheepen, „ noch de Engelfchen beweegen , om met hun te ,, handelen, en dat zij welhaast buiten ftaat zouden „ weezen, hem. de gewoone lasten optebrengen." Deeze klagten, cn bovenal het gefchreeuw der GeestM 2 lij-
Dm* de 111.
Oorsprongder Oorlogentusfchen oen Graaf en den Bisfchop.
Dordrechtgebouwd»
1015
Klagten tegen Dirk den III.



iSo GESCHIEDENIS
Dmit de III.
Groote
overwin
ningen
door
Dirk
den III
behaald.
lijken, bewoogen den Keizer; hij gaf last aan den Utrechtfchen Bisfchop Adelf.old , en Godefrid, Hertog van Lotharingen, als tweeden Leenheer des Graave aangemerkt , om Dordrecht te flegten. De Bisfchoppen van Keulen en Luik hadden bevel, om, met hunne krijgsmagt , deezen heirtocht te onder* ichraagen.
Onder alle Kerkvoogden, die, vooreen tijd, den heiligen Mijter nederlagen, om den Krijgsmans-helm optezetten, was die van Utrecht, niet zonder reden, de verwoedde : Dirk Bavo , Markgraaf van Bodegrare, zijn Leenman , door hem gelast in Heiland te vallen , was met de zijnen verdreeven, en de Kerkvoogd, deezen flag willende herflellen, hadt moeten zien, dat zijne'eigene Krijgsmagt door Dirk d-en III verflaagen"wierd; zijne Hovelingen en Ridders fneuvelden voor 't gr'ootfte gedeelte , en de Hollandfche Graaf 'voegde alle de landen ten oosten van den Rhijn, aan den kant van Bodegrave, bij zijne Staaten.
Godefrid, Hertog van Lotharingen , was aan 't hoofd der Bondgenooten. Schoon zijn Leger veel gefchikter was, om te land, dan te water', te vegten, deedt hij, nogthans , eene groote Vloot toerusten, en de Waal afzakken. De brug van Giesfen overweldigd hebbende, voer hij dzMerwe op, en zette, in 't gezigt van Dordrecht, voet aan land. De Ingezetenen der omliggende plaatzen hadden nauwlijks , tijd, om hunne wooningen te verhaten en in het Kafteel te vlugten. Al het land was, 't zij om het Kaftcel te ontoeganglijker voor 'den vijand te maken, 't
zij



öer. NEDERLANDEN. 181
zij om den afloop der wateren te bevorderen , met kanaalen doorfneeden. Te midden der moerasfen
zag men hier en daar eenige hoogfens: op één deezer verhief zich de Sterkte , de droeve oorzaak des oorlogs. Van daar konden de Friezen alle de beweegingen des Vijands gadeflaan, en volgens dezelven hunne maatregels neemen. Dit was eene veilige wijkplaats , waar in men hun niet kon dwingen. Godeïrid , geen ander middel ziende , vaardigde eenige ligte benden af, met last, om op de verfchansflngen aantevallen , wijkend te vegten , zo ras zij wederftand vonden, en dus de Friezen in 't open veld te lokken. Dirk de HL ontdekte de beraamde krijgslist, en bediende 'er zich van ten zijnen voordeele. Een gedeelte zijner Krijgslieden gefchikt hebbende, em den Vijand het hoofd te bieden , kwam bij dien van een anderen kant bezetten. De flag was heftig en fchriklijk. De Lotharingen werden ingeflooten en verflaagen. Die't ontkwamen,bragten in de Legerplaats niets dan wanötde en fchrik. Het trouwloos geroep van eenen onbekenden , die fchreeuwde Vliedt! vliedt ! vermeerderde de ontfteltenisfe , en joeg de geheele Legerplaats eene ijdelc vrees aan. De verllaagenheid werd algemeen, en alles nam hals over hoofd de vlugt. Die [zich digtst bij de Rivier bevonden, poogden, waadende en zwemmende, de vaartuigen te bereiken , van welken eenigen, te zwaar belaaden, zonken. Veelen der vlugtenden, door hunne wapenrusting en harnasfen belemmerd , bleeven in den modder fteeken ," en alle die onverfchrokke HelMj . „dens
Dirk
de III.



Di;k »t LU,
De
fttejche Zoovers , den hals afrteeken." Die de ichepen bereikt hadden, poogden met ITerk roeijen den Irootn te breekt. —. Dirk de III, bemerkende dat de Bisfchop van Utrecht hen door dit nnddel ontkwam , vaardigde de Bezetting van DorMeent at, om de vlugtenden natezetten. De flag^8 begon op nieuw: de rivieren en vaarten werden «e bloed geverwd, en de wegen met lijken bezaaid. GoormuD zelf, gewond, viel in handen des Overwmnaars , die hem welhaast ontflocgj, onder belofte , dat hij zijn best zou doen, om de verzoening met den Keizer te bewerken. Deeze nederlaag koste het leeven aan de Luikfche en Kamerijkfche benden : Graaven, Ridders en Geestlijken moei, het daar laaten. De Bisfchop Ditmards fpreekt van deezen flag niet dan met traanen in de oogen. Hi herhaalt de verwenfehingen , en (tapelt ze on dén en tegen den Graaf, dien hij een vervloekt jongelJ noemt, en tegen het Land, door hem een verfgtljjk Edand geheeten; hij bedient zich van de vloeten door David over den Berg Gilboa uitgefprooken' Men oordeelde, den vinger van Öod m&vreS
lijken ramp te ontdekken. Alle de Geichiedboekers van dlen d verkJaaren eenpaai..g5 ^
ipeld was door een vuurkleurigen Staartftar en het
?** GESCHIEDENIS
» den," roept de Monnik Alpert , een Gefchiediehnjver van dien tijd, uit, „ lieten zich , Oonge" ^°°rd ve*hijnzel! als ftandbcelden , door de



der NEDERLANDEN. 1I3
De Utrechtfche Bisschop was genoodzaakt, vreede te maaken. Graaf Dirk de HL bleef in zijne bezittingen, waarfcbijnlijk onder het Leenheerfchap de* 'Kerkvoogd*. Men vindt zijn naam op eene lijst der Leenmannen des Bisfchops van Utrecht.
Het lijdt geen twijffel, of dieBisfcbop was toenoe maetigfte Leenheer in de Nederlanden. Maar dat de
Hertog van Braband, de Graaven van Vlaanderen, van Holland , van Gelderland, van Zutphen , en, met één woord, alle de andere kleine Heeren deezer Landfchappen, ten dien tijde, Leenmannen van den Bisfchop zouden geweest zijn , dunkt m,j geenzins waarfchijnlijk. Ook fchijnt de lijst van alle die voorgewende Leenen van Adelbold f of opgefteld door Ligheid ofeerzugt, of veranderd , of van laater tijd DiRR de III. wordt daar in Graaf van Holland geheeten , fchoon alle befcheiden dier tijden getuiL dat zijn Land niet bekend was, dan onder den naam van een gedeelte van Friesland Op den
Rijksdag, in den jaare MXXIV, waar „„ onder de Riksvórften verfeheen, die Conraad , Hertog van Frankenland, tot Keizer verkooren, wordt hemden nwun van D«i van Frieseand gegeeve,., deezen voert hij ook oP eene andere Bijeenkomst, m net jaar MXXX, te Hirtsfeld gehouden. Dit vobrregt was veelg-ooter, dan de waardigheid , hem op de gedagteüjst gegeeven, naamlijk die van Groot-Maar/-«des Bisfchops van Utrecht, in welke hoedanigheid hij alleen de eer hadt , om het zwaard bij de Inhuldiging te draagen , en den teugel van M 4 't paard
Dirk de Hl.
Eifchen des Bisfchopsvan
Utrecht.
1024. 1039



Dirk
de lij.
SlKKO ,
Broeder »*n üjrk,
ï84 GESCHIEDENIS
't P^rd te honden , al, de Kerkvoogd m Sikko, Broeder van Dirk DEN Hf, hadr de D ^trouwd van «keren Go2EWiJN, die FrieJnd <- verlaaten hadt, om zich tt Eaftrichem , in
neder te zetten. Dit Huwelijk, zeker «er ongclyk, vermeerderde de onéénigheid , reeds tusfchen de twee Broeders gereezen. Zij verzoen«Ja emdehjk met elkander. Sikko behieldt, zo lang h.J leefde, het beftuur over Kennemerland en Wesl fr^and Hij Ket tW£e ^
eerden Heer van Bredere* en ft**»*,,, enGodefrid, Heer vau Luxemburg.
Zints^de vroegtte eeuwen des Ohriste^m^ waren de fór/>^« gewoon, met eene foort van Godsdienlhge eerbiedenisfe, de Landen te bezoeken , in welkende verbaazende Wonderen, die tengrondflage van hunnen Godsdienst flrekten , waren voorgevallen. Eene Bedevaart na, zo verre gelegene, gewesten kon met gedaan worden, dan met veel moeiteen onder veel gevaars. Mct den tijd werd het volbrengen daar van aangezien als een middel, om bijkans alle jonden uittewisfchen. Deeze Godsdienflige geestdrift wakkerde geweldig op, omtrent het afloopen der Piende Eeuwe, door de vrees voor \ jongfle Oor. ^l,d,e elk beving (*> En , fchoon, naa de omwenteling van duizend jaaren , het werpldflelzel in
de
O Robertson Hij}. Van Cawe den V. I. Deel bi *** M06WM^^C^Wm.,lII.Deel,W
Oorfprongder Bedevaarten.



der. NEDERLANDEN. 185
de oude fchikking bleef, was de ijver der Bedevaartgangeren niet verkoeld: men hadt nog voor veele overtreedingen te boeten , en was dom genoeg , om
M 5 Dirk.
de verzoening langs dien weg te zoeken. DeKalifs, toen zij Paleftina in bezit hadden, kantten zich niet aan tegen deeze Bedevaarten. Zij merkten ze aan als de bron van een voordeeligen handel, welke veel gouds en ztlvers in hunne Staaten bragt, in verwisfeling van eenige oude overblijfzels en gewijde beuzehngen. Daarënboven was Rome, 't welk zou hebben kunnen deelen in de Godvrugtige bezoeken der B.edevaartgangeren , door ze na de Begraafplaatzen der Apostelen te lokken , toen een Tooneel geworden van de verregaandfte ongebondenheden , waar het leeven der Mannen, en de eer der Vrouwen, die met Godsdienltige oogmerken derwaards toogen, beiden gevaar liepen.
Deeze Godsdienltige geestdrift vervoerde Graaf Dirk den III. gereedlijk , als hij, door den vreede ,en den dood zijns Broeders , de handen geheel ruim hadt. Hij ving , derhalven, eene Bedevaart na het Heilige Land ?cm. Wat hem voorts wedervoer, is ons onbekend , behalven dat hij wederkeerde, en, den zevenëntwintigften van Bloeimaand des jaars MXXXIX , ovcrleedt. Hij liet twee Zoonen naa. Van zijnen Opvolger , Dirk den IV , zullen wij voorts fpreeken.
Dirk Dt IJL
Dirk dk III. trekt na het Heilige Land.



186 GESCHIEDENIS
Dirk ra IV. Graaf.
Utreeht
Dirk de IV.
D e oudeKronijkfchrijverstasten, buitentwijffel, mis, als zij deezen Prins in 't bezit van Oost-FriesW Hellen; het blijkt, dat hij alleen over Kennemerlanden Weft-Fricsland het bewind gevoerd hebbe.
Egte befcheiden toonen, dat de krijgshaftige Adelbold, met niet min ijvers, dan zijne Voorzaaten, zijn voordeel hadt weeten te doen met de godvrugtige édelmoedigheid der Keizeren. Het Graaffchap Drente werd hem opgedraagen en toegeweezen. In de gifte des Graaffchaps Teisterh*nt laat Conraad de II. zich in deezer voege hooren, „ Wij twijffe„ len niet, of het is voor onze zondige zielen eene „ allervoordeeJigfte zaak, de tijdlijke goederen der „ Kerklijken te vermeerderen, en hunne Perfooncn „ tot de aanzienlijkfle waardigheden te verheffen, „ hierin het heilzaam en beftendig voorbeeld onzer „ Voorgangeren volgende, die, door dergelijke God„ vrugtige werken, gezien hebben, dat hunne Magt „ bloeide (*), en, 't geen meer zegt, die door dit
mid-
(*) De Keizers verhieven altoos de Bisfchoppen, om hun tegen over de Ileeren te Hellen; zij bevonden er zich wel bij, wanneer die twee Lichaamen verdeeld waren, doch kwaal ijk, als zij zich veréénigden. Ann. de f Empire Art.
(iONRAB If.



der NEDERLANDEN. 187
„ middel het genot des Eeuwigen Levens verwor-
„ ven hebben (*). " Hoe magtiger dc Bisfchop-'
pen werden, hoe meer gefchillen hunne waardigheid veroorzaakte. Hunne opvolging, die nieterflijkkon weezen, gaf gelegenheid tot kuiperijen, daar de eifchen vermenigvuldigden. Naa den dood van Adelbold, in den jaare MXXVII, konden de Kapittels, aan welken de Benoeming eens nieuwen Bisfchops ftondt, elkander niet verdaan ; hierop begaf zich Keizer Conraad na Utrecht, om dit gefchil te be. flisfen. De Keizerin, ten dien tijde zwanger, vergezelde haaren Egtgenoot; de baarensnood overviel haar te Oosterbeek. Het huis eens Priesters, Bernulf geheeten , werd het gefchikde voor haar gevonden; zij nam 'er haar intrek, en verloste van eenen Zoon. Conraad , door dit voorval verblijd en verrukt, floegterdond het oog op Bernulf, en fchonk hem de Inhuldiging met den Staf en den Ring, volgens de gewoonte, zo Heda fchrijft, die alle Keizers, naa Carel den Grooten, gevolgd hadden (f). U* trecht was dus eene Keizerlijke Stad, en de Keizers waren 'er de Opperhoofden. Zij kwamen'er dikwijls, om de groote Feesten te vieren. Conraad was daar, in 't jaar MXXXIX, verfcheencn , om het Pinxter-
feest
(*) Heda. p. 114.
(f) Heda. p. n 8. Over deeze Inhuldiging en de Oorlogen , hieruit ontftaan, verdient bovenal geleezen te worden Mosheim lierklijk Gtfchieoetiïs IV. D. bl. 110 enz.
Dirk
DEiV.



Drai de IV.
Giften •an den Bisfchop van Utrecht.
1040
Oorfprongder Oorlogen tusfchen de Flaaminge en de Hollanders.
Gefchil over de Zeeuwfche Eilanden,
i*45
den
(*) W*nuxLiif.deNeXUFeudJTland.iut.&Zeel«nd<
i38 GESCHIEDENIS
feestte houden, hij eindigde in die Stad zijne dagen, en werd in de St. Marlens Kerk begraaven. _ Van hier de groote giften, door Hendrik den III, zijn Zoon en Opvolger, aan de Bisfchoppen van U/r^gefchonken,voornaamlijk beftaande in Landerijen, zo omftreeks Groningen, 't geen toen flegts een Gehucht was, als in het Graaffchap Drente.
Vlaanderen werd, zints omtrent twee eeuwen, beheerscht door Graaven, Leenmannen der Koningen van Frankrijk. Mén wil, dat het, in oude tijden, één en het zelfde vaste land met Zeeland uitmaakte, t geen, gelijk wij boven gezien hebben, beurtlings door de Batavieren, de Franken, de Friezen en de Normannen werd ingenomen. Het blijkt, dat eenigen d.er Eilanden, in den jaare MVII, door Keizer Hendrik gefchonken wierden aan Boudewijn den IV, Graaf van Vlaanderen, en tot dit tijkperk hebbe men waarfchijnlijk te brengen de Bondgenootfchaphjke Verééniging van een gedeelte van Zeeland met
Vlaanderen . (*). De G,aaven yan
maakten eisch op de Eilanden bewesten de Schelde De twist met de Vlaamingen liepzo hoog, dat Bod dewijn de V, i„ den jaare MXLV, een inval in Friesland deedt, en , volgens 't verhaal der Kronijken, naa allerwegen gezegepraald te hebben, na zijn Gewest wederkeerde. Niet alleen werden de Landen van Graaf Dirk



tin NEDERLANDEN. i*o
den IV, maar ook Utrecht, door de Gcfchiedfchrij- I vers van dien tijd aangemerkt, als deelen van Friesland (*). De Keizer,zich na de laatstgemelde Stad I begeeven hebbende, nam, buiten twijffel, aangezet , door den Bisfchop, die gelegenheid waar, om Dord- I recht te belegeren. Verfcheide Kerkvoogden waren tot dien Heirtocht opöntbooden. Men vindt aangetekend, dat die van Luik, Waso genaamd, weinig aan krijgsbedrijven gewoon, lang draalde, niet dan beevendnaderde, en, om zijn geheiligdePerfoonmm bloot te (tellen aan de fchennis der ongewijden, zich Iteeds in defagterhoede fchuil hieldt: ter ftrafie hier van, werd hij tot de boete van drie honderd ponden Zilvers verweezen. De Geestlijken konden met beter in hun zwak aangetast worden : de andere Krijgsbenden, voor't meerendeel door Bisfchoppen aangevoerd, kweeten zich met zo veel dapperheids, dat niet alleen Dordrecht, maar ook Keenenburg en Vlaardingen, waarvan Dirk Mark- of Grensgraaf genaamd word, moesten bukken, én aan den Bisfchop van Utrecht overgingen.
Graaf Dirk den IV. was op niets anders bedagt, dan om met geweld te herkrijgen, 't geen hem door geweld ontnomen was. Hij vondt in Godefrid, Hertog van Nadar-Lotharingen, door den zelfden Vorft van zijne waardigheid beroofd, een Medegenoot, even als hij, door wraakzugt en belang gepnk-
keld
f*) Herman, Ctntraü- An. 1046.
Dirk
de IV.
De Keizerbeoorlogt Graaf Dirk den IV.
IO46
Dirk verbindt ziek met den Hertog van Lttharingen.



15» GESCHIEDENIS
Dirk
de IV.
't Paleis xeNieuwmtgenverbrand.
Scheepftrijd,waar in de Keizer de ne derlage krijgt.
1047
keld. Een zelfde gevoelige geraaktheid veréénlgde hun; zij verbonden zich, alles te waagen, om hunne overweldigde Staaten weder te krijgen. Hun krijgs-
togt was zo geweldig als fchielijk i De Hertog
trok rechtfïreeks na Nieuwmegen, een Keizerlijke Stad, vermeesterde dezelve, en Hak het Paleis, door
Carel den Grooten gebouwd, in brand. De Graaf, liep met ligte benden de Janden der nabijgelegene Bisfchoppen af; en die der Bisfchoppen van Utrecht en Luik bleeven, ongetwijfeld, niet vrij van zijne ftrooperijen.
De Keizer , grootlijks verbitterd , maakte zulke ontzaglijke krijgstoerustingen, dat de Hertog zich onderwierp , waarop al de krijgsmacht zich tegen ■ Graaf Dirk den IV". wendde. De Keizer, zegt een oud Gefchiedbocker (*), was reeds te Rhijnsburg en Vlaardingen, door hem twee Ilerke Steden van Friesland geheeten, gekomen, wanneer een hooge watervloed den dijk der Maaze doorbrak. In één oogenblik werd de geheele Legerplaats, met de gantfche krijgstoerusting, in de overweldigende golven begraaven. Ten nauwen rioóde wist Hendrik met zijne krijgslieden zich te bergen. Een gedeelte zijner fchepen bleef door derzelver zwaarte zitten de anderen, flegt toegerust, vielen gereed ten prooije aan de Soldaaten van Dirk den IV, die in ligte vaartuigen , even gefchikt om aantevallen, te vegtcn en
te
(*) Lamb. ScuAi-NABURGEwis An. 1047.



BKR NEDERLANDEN. 191
te wijken, gcfcheept, zich meesterlijk wisten te bedienen van een element, zo heilloos voor hunnen vijand.
Op deeze wijze herkreeg Graaf Dirk de IV. alle de plaatzen, hem ontnomen. In 't volgende jaar, •bevondt hij zich op een Steekfpel te Luik, waar hij, bij. ongeluk, den Broeder des Aardsbisfcheps \m Keulen, dcrmaatekwetfte, dat hij dood nederviel. De Vrienden des ongelukkigen Ridders namen dit zo euvel, dat zij op 't gevolg van den Graaf aanvielen , en twee zijner Bastaard - broeders afmaakten. Een verhaaste vlugt redde Graaf Dirks leeven. Hij kwam te Dordrecht met een hart, brandende van wraak, en deedt terftond de vlam fteekenin verfcheide Luikfche en Keulfche koopvaarders, die zich ter dier Stede bevonden. Hij vorderde zwaare belastingen van de Kooplieden deezer twee Bisfchoppen, en verboodt zijnen Onderdaanen, eenigen handel met hun te drijven.
Het Bisfchoplijk Bondgenootfchap greep weder Hand. Dordrecht werd belegerd; de belegeraars, door het ijs begunff igd, en door de verraderij veeier Edelen geholpen, maakten zich meester van die Stad, Graaf Dirk de IV. hadt 'er eenige aanhangers behouden , en, door list van Geraud van Putten, daar binnen gekomen, viel hij met zijne Soldaaten op de vijanden en verraaders aan. De Straaten dreevenvan blQ,ed. Die zich met de vlugt konden redden, rekenden het een geluk, de Stad aan den ouden Eigenaar te mogen overleveren. Deeze vermeestering was voor den Verooveraar zo ongelukkig als fchielijk.
Dirk de IV.
SteeVfpei te Luik.
1048
Dordrecht genomen ea hernomen.



i?2 GESCHIEDENIS
Dirk m IV.
Graaf Dirk jreHood.
1049
h}]<' De dag zijner overwinninge werd ras
van dien zijns doods gevolgd: op de wallen wandelende, fchoot eenA^w/Éw^ruiteen huis, waar hij zich verltooken hadt, op den Graaf, en trof hem met een vergiftigden pijl: .aan welke wonde hij, drie dagen daarnaa, op den veertienden van Louwmaand des jaars MXLIX, overleedt. De (baat, ia welke den Graaf dit ongeluk trof, draagt nog den naamvaa de Graaven-Straaf.



der. NEDERLANDEN. 193
Floris deI.
oit was Graaf Dirk de fV. getrouwd geweest. Het fchijnt, dat het gerugt van zijn dood de vijanden bemoedigde, om weder te keeren, en dac zij zich omftreeks Dordrecht, toen Flaardingerland geheeten , nederzetten: doch welhaast werden zij verdreeven door Godefrid , Hertog van Lotharingen. De nieuwe Vermeesteraar hadt deezen krijgstocht zeker ondernomen, tenvoordeele van den Broeder en Opvolger zijns ouden Bondgenoots. Wij ontmoeten ook Floris den I, als Heer van 't gantfche Land , die tollen van de voorbijgevoerde koopmaufchappen invorderde.
Het is niet dan al te waar, dat de Gefchiedenis dikwijls niets anders oplevert dan een Tafereel van misdaaden en eijslijkheden. De vreedzaame en geruste Landltreeken fchijnen geene ftofi'e tot het opvullen der jaarboeken opteleveren. Dit doet ons deuken , dat Gelderland, zints den jaare DCCCCXXXV1I, geregeerd door Godefrid , Wiciiard den II, Mengosus en Wiking, vrij gelukkig geweest hebbe: naardemaal de Gefchiedenisfen ons deeze Vorfien befchrijven als 'er alleen opgefteld, om den Hemel te verdienen, door Godsdienstige en weinig bekende dichtingen. De kring huns bewinds was, daarenboven , zo beperkt, dat zij misfehien geen eerzugtigen toeleg durfden waagen. Wijking hadt twee ZooN nea
Geldê>-
lam).



104
GESCHIEDENIS
Floris d: I.
Willem Bisfchop van Utree kt.
I°54
Floris Overwinnaar.
nen. De oudde volgde zijn' Vader op , onder den naam van Wjchard den III.
Willem, Bisfchop van Utrecht, wordt ons afgefchilderd , als pprlogzugtig en onverfchrokken,
buiten tegenfpraak , van vvegc zijne bekwaamheid en genegenheid, om anderen te doen oorlogen: want bij heeft altoos zorge gedraagea, om zich zeiven aan de hitte des gevegts niet bloot te dellen. Het Keizerrijk was toen in handen eener Vrouwe Agnes, Moeder van den jongen Hendrik den IV. 't Viel den Kerkvoogd niet zwaar, eene heirvaart te bewerken, die elk uitnoodigde , om Graaf Floris op 't lijf te vallen.
- De benden der Bisfchoppen van Keulen, Luik, met die der Graaven vau Leuven, Kuik en Brandenburg, verddnigden zich; Wie hard de III, Voogd vau Gelderland, kwam voor zijnen Broeder in de wapenen. Dit vreeslijk Bondgenootfchap kwam Friesland als een vloed overdroomen. Floris de I, buiten daat, om dit geweld met geweld te keeren , nam zijne toevlugt tot een krijgslist: hij deedt in de toegangen na Dordrecht, tegen welke Stad alle de krijgstoerustingen gerigt waren , kuilen graaven en deezen met teenen horden , aarde, en dunne graszoodeu beleggen. De Ruiterij tics vijands , die den voortocht hadt, dortte terdond in deeze verraadelijke dieptens : de agter aankomenden verpletterden de voorden door hunnen val. Graaf Floris de I. viel met de zijnen, kundig van de landsgeiteitenisfe, aan op den vijand, reeds door wanorde en verbaasdheid overwonnen. ■
De



der NEDERLANDEN. 195
De flachting was fchriklijk aan den eenen, en de overwinning volkomen aan den anderen kant. Wichard en de Graaf van -Leuven werden krijgsgevangen, en betaalden een zwaar losgeld.
Vier jaaren laater, waren de Aardsbisfchop van Keulen , de Markgraaf van Brandenburg, de Graaf van Kuik en eenige anderen, bcdagt, om de fchandvlek deezer nederlaage uittewisfen, en zich op Graaf Floris den li te wreeken. Deeze, thans beter in ftaat, <?m die vijanden het hoofd te bieden, voorkwam hunnen inval, en leverde llag tusfchen de Maas en de Waal, digt bij Nederhemert. Het gevegt ging van wederzijden heftig en bloedig toe. De Overwinning verklaarde zich in 't einde voor de Friezen; de vijanden werden verflaagen en op de vlugt gedreeven. Graaf Floris vervolgde hun, tot dat hij, afgemat door vermoeienisfe, niet verre van het flagveld, onder het geboomte met de zijuen uitrustende, in flaap viel: deeze flaap was zijn laatfle. De Heer van Kuik , zijne verftrooide krijgsbenden bijeengezameld hebbende , hervatte den flag, en doodde allen , die in de armen der ruste en der overwinninge diepen.
Behalven twee Dogters, Bertha en MathilDa, liet Graaf Floris de I, één Zoon naa, Dirk genaamd, die hem opvolgde onder het opzigt yanGEER.truid van Saxen, zijne Moeder.
Dirk
Floris
de I.
Floris de I. gedood in de armen der Overwinning'.
10ÓI
N 3



ro6
GESCHIEDENIS
Willem , Bisfchop van Utrecht , verkrijgt Giftbrieven van den Keizer.
1064
Dirk de V,
D
e minderjaarigheid van Dirk den V. opende een ruim veld aan de gierigheid en eerzugt van Willem , Bisfchop van Utrecht. Anno, Aardsbisfchop van Keulen, die zich van het befiuur des Keizerrijks en de Voogdijfchap over Hendrik den IV. meester gemaakt hadt, ten vriend hebbende, verkreeg hij van den jongen Keizer twee Giftbrieven, bij welken hem alles gefchonken werd, 't geen de Graaven bezaten , opklimmende tot de eerfte Giften der Koningen van Frankrijk, als het Graafschap van Holland, welke naam hier voor de eerfte maal voorkomt, en alle de vermeende ontweldigingen, die de Kerk van Utrecht geleden hadt (*).' Het fchijnt, dat deeze Giften tot geen ander einde flrekten, dan om de Graaven te vernietigen, en de Bisfchoplijke magt de eenige te maaken, in het grootfte en fchoonfte gedeelte der Nederlanden.
Deeze tijtels fchitterden, zij veronderfteiden een zeer milden Gunstverleener; doch, om de waarheid te zeggen, bij fchijnt niet veel van 't zijne gefchonken te hebben. Het bezit zou zeer veel meerwaardig geweest zijn: doch dit viel zo gemaklijk niet tevert leenen, gelijk wij terltond zullen zien.
liaan*
(*) lllDA. 129.



de* NEDER.LA NDEN. 107
Vlaanderen werd toen geregeerd door Boudewijn 1 den V, wiens invloed en bekwaamheden hem, ten 3 tijde der minderjaarigheid van Philip den I, tot Re- J gent van Frankrijk hadden doen benoemen. In den , jaare MLVII, hadt hij, op eene Vergadering, te ; Keulen gehouden , door tusfehenfpraak van Paus Victor den II en Hendrik den I, Koning van Frankrijk, den Keizer, die Hechts den ouderdom van acht jaaren bereikte, weeten te beweegeii, om zijne regten te bevestigen op de Lauden, gelegen tusfchen de Schelde en de Dender, het Graaffchap^///? en de vier Ambagten, de vijf Eilanden van Zeeland bewesten de Schelde: te weeten: Walcheren, Zuidbeveland, Noordbeveland, Wol/aartsdijk en Borfelen. Het Keizerrijk behieldt altoos het Oppergezag.
Boudewijn de V. hadt twee Zoonen. De jongfte, Roeert geheeten, komt ons voor als een ftoutmoedig, oploopend Prins, heet op roem en vermeestering. Om aan denwoeligen geest van deezen nieuwen Ai.exandrr werk te verfchalfen , hadt men voor hem eene Vloot uitgerust, en, volgens den heerfchenden geestdrift dier tijden, hem gezonden , omzijn gelukte beproeven tegen deOngeloovïgen,wierStaatcn, zonder des eenigzins te twijffelen, geoordeeld werden toetebehooren aan elk Christen Vorft, die magts genoeg bezat, om ze te vermeesteren. Roeert flaagde niet gelukkig.. Hem bejegende zo veel ramps in zijne landingen bij de Saraceenen in Spanje en elders, dat hij genoodzaakt was, zijne zeetochten teftaaken. Men wil, dat hij toen een Itaatzugtig oog floeg op N 3 Hol-
DraK de V.
De regten van Vlaanderen op Zeeland bekragtigd.



Dirk
ce V.
108 GESCHIEDENIS
Holland , cn, bij den dood van'Graaf Floris den I, het plan beraamde, om liet Regentfchap in handen te krijgen. Tot twee keeren kwam hij op de grenzen van Friesland, die aan Vlaanderen paaien , doch werd telkens afgellaagen. Beflooten hebbende te overwinnen of te fneuvelen, verfcheen hij op nicuwin eene veel dreigender en vreeswekkender gedaante. Men dugtte toen alles van dien ontembaar (laatzugSgen; De twee Partijen hielden een mondgefprck te Oudenaarde. Roeert verkreeg de hand dcrRegcntesfc Geertruid, de Voogdijfchap over den jongen Graaf, en over Holland. Ter gelegenheid deezer Wttwlijksverbmtènrslê Houdt de oude Boudewijn aan Zijnen Zbón dè vijf Zetuwfche Eilanden ten westen der Schelde af, benevens Aalst en Falenchin. Men gaf aan Robert den bijnaam van de Vries (*); dewijl de Landen ouder zijn bewind, bovenal bij de Vreemdelingen, nog niet wel van Friesland onderfcheiden wierden (f_).
De
(*) Matth. Ann. 2. 440. Scriv. Hol. Cray. I. 206.
(f) De geleerde Heer Muidecoper heeft, buiten tegenfpraake, zeer gelukkig verfcheide Hukken der Vaderlandfche Gefchiedenisfe toegelicht; maar, al te dikwijls door den geest, om een Zamenftel te fineeden, vervoerd, zogt hij nieuwe denkbeelden op de'puinhoopen der ouden te vestigen. Te vergeefsch heeft hij voorgewend, te bewijzen , dat de Gefchiedlch rij vers der Invallen van de Normannen te Dorefiaa', en op het Eiland IFalachrie, niet van Duurftede of van Wakheren hebben willen fpreeken; Zijne breede uitweiding,
met



der NEDERLANDEN. 199
• De Utrechtfche Bisfchop Willem kon ligt bevroeden , dat, zo lang Holland dus. een Befchermer en Verdeediger had, 'er geen kans altoos was, om de
Giftmet hoe verbaazend eene geleerdheid opgefteld , in hoe inneemenden ftijl gefchreeven, heeft, zo verre mij bekend is, in dit ftuk, nog geene aankomelingen gemaakt. Hij fchijnt 'er zich bovenal op toe te leggen , om inteboezemen, dat Holland, langen tijd, onder dien eigen naam, bekend geweest, een ftaat, bijkans beheel onafhanglijk, uitgemaakt hebbe ; een ftaat, die naauwlijks aan 't Keizerrijk door den band van Leenhoorigheid verbonden ware. In 't beioop der Gefchiedenisfe, hebben wij reeds eene menigte van gevallen aangetroffen , die dit denkbeeld duidelijk wederfpreeken. Men raadpleege hier Meerman. Disf. de folutione vinculi, quod olim fuit int er S. R. Imperium £? Fmderati Belgii Provincias. En A..Kluit Ep. ad. V. A. van de Wall. ZintS Carel den Grooten, tot diep in de Elfde Eeuwe, hebben alle Gefchiedfchrij vers maar één woord gehad, om Friesland en het tegenwoordig Holland te benoemen. Zij verklaaren éénpaarig, dat de naam van Fries aanRobertgegeeven is, niet om dat hij het regt verkreeg op, maar met daad het Regentfchap hadt over bet Graaffchap , Friesland geheeten. Hetfchijnt, dannen, eérft bij de.herftclling van Dirk den V, de gewoonte heeft ingevoerd ,om eenig onderfcheid tusfchen Hollanden Friesland te maaken: men zou zeifs moogen gisfen, dat zulks veroorzaakt wierd door deGifte, welke de Keizer, ten zelfden tijde, deedt van de Landen Oostergo en IVestergo, ten voordeele van Egbert , Markgraaf van Brandenburg. Hij werd Marquis of Graaf van Friesland genaamd, terwijl hij, die het bewind over de Zuidelijker gewesten N 4 voer^
Dirk
de V.
Bedevaart vat» Willem Bisfchop van Utrecht.
1064



D'rk de V.
OmwentelingenVlaanderen.
1664.
ioo GESCHIEDENIS
Giftbrieven, door hem verworven, te doen gelden. Zijne Staatzugt werd door Godsvrugt vervangen. Hij begaf zich, met eene menigte Bisfchoppen en Heeren, uit de nabuurfchap, en een grooten hoop gemeen volk, na het Heilige Land (*). Deeze aanzienlijke Bedevaartgangers hadden de rampfpoedigfte ontmoetingen. Roofzieke Arabieren overvielen de karavaane, en verdelgden ze. Bisfchop Willem werd gantsch naakt uitgekleed, en zo wreedlijk mishandeld, dat hij voor dood bleef liggen. Hij bekwam egter , en bragt, in 't volgende jaar, twee duizend zijner rocklooze 'tochtgenooten weder, het deerlijk overfchot van zeven duizend, met welken hij Was uitgetoogen (j).
Boudewijn de V, geftorven zijnde, werd in liet Graaffchap Vlaanderen opgevolgd door zijn Zoon Boudewijn den VI: deeze overleefde .zijnen Vader ilegts drie jaaren, cn, twee minderjaarige Kinderen nBagelaalen hebbende, maakte Robeht eisch op het Graaffchap Vlaanderen, ten agtcrdecle van Richilde , Moeder der jonge Vorften. t Hij bragt een gefmeed
of
voerde, om zich een hijzonderen en uitmerkenden tijtel te gceven, zich Graaf van Holland deedt noemen, een naam, die reeds bekend begon te worden in 't Land, een naam, reeds gebruikt in de Giftbrieven van den jaare 1064 door ons boven vermeld. Zie Kluit Hin. Co;;/. Holl. i& Zeel. Tom. I. II.
(*) HjEDA 132.
Cf) Ordeiuc. Vital. IV. 5. 25. 527. L,ib. VII. 638.



der NEDERLANDEN. aoi
of afgevergd bewijsftuk ten voorfchijn , waarin de voorrang hem werd toegekeurd. Dit veroorzaakte eenen Moedigen oorlog. Richilde betoonde zich eene Heldinne. Zij maakt eenen aanvang, met de bezittingen, Robert, bij zijne Huwlijksverbintenis, toegeweezen, hem te ontzetten. Zij hadt Philip den I, Koning van Frankrijk, in haar belangen weetcn te krijgen. Maar Robert, in het volgend jaar, Philip en Richilde te Kasfel, de nederlaage gegeeven hebbende , in welken flag zijn oudfteNeef fneuvelde, dwong den jongden, zich te vrede te houden met Henegouwen, en tradt, zonder verderen tegenftand, in het bezit van/77<»«/;ö'^«.DeVreede,tusfchen de krijgsvoerende Partijen geflooten, was zo oprecht, dat de Koning van Frankrijk. Bertha, eene HoIIandfche Piïnfes, trouwde, eene Vorlhn , niet min vermaard doorhaare ongelukken, dan door Kinderen, welker naakomelingfchap, nog heden ten dage , den Franfchen Throon bekleedt. Een oud Gefchiedfchrijver , van deeze Egtverbintenis gewaagende, noemt Roeert nu eens Hertog, dan eens Markgraaf der Friezen.
Zo veel geluks ontrustte den ftaatzugtigen Utrechtfchen Bisfchop. f lij nam den tijd waar , toen zijn Mededinger in Vlaanderen bezig was, om zijne nieuw yerkreegene heerfchappij te vestigen. Meer op het voldoen zijner veete dan op zijn belang gefield, verbondt hij zich met Godefrid den Bultenaar, Hertog van Lotharingen, en droeg hem de gegronde of ongegronde regten op de bezittingen der Graaven over. Godefrid droeg in een mismaakt lichaam N 5 een
Dirk de V.
1071
Vermees* tering van Godefridden Bultenaar,



202
GESCHIEDENIS
de V.
(*) Over dezen Robert verdient bovenal nageuWea * worden Kluit Hift. Com. Holl.tfZeel.'ïom.l. P. IK
een geest om, vervuld met al den moed en ervaarenheid eens volmaakten krijgsmans. Op zijn ouverwagten inval, onderdeunddooruitgeleczenebenden, gaven veele plaatzen zich over, en de fchrik zijner wapenen hadt reeds alles, tot Leyden toe, teondergebragt, wanneer Robert uit haanderen kwam, om hem flag te leveren. Hij verloor dien, en verliet Holland lafhartig, zijne Vrouw en Stiefzoon medeneemende (*). £en zo zwakke tegenftand van een Krijgsheld, zo beroemd, verfchaft eene gedenkwaardige Lesfe aan Volken, beftuurd door een vreemd Vorft, die elders bezittingen en belangen heeft, welken hij hooger agt.
Godefrid deedt alles voor zijne overwinnende wapenen bukken. Hij drong door tot in West-friesland , en plunderde het gantfche Land. Hij begaf zich na Alkmaar , waar de Friezen , van hunnen eerden fchrik en verflaagenheid bekomen , hem nazetten , en negen weeken belegerd hielden. Men hadt kern in de uiterde verlegenheid gebragt-, wanneer Bisfchop Willem hem ter hulpe aanfnelde. Het verhaal luidt , dat de Krijgsbenden des Bisfchops met zo veel gewelds op de belegeraaren aanvielen, dat er
acht duizend op het flagveld blecvcn. : Zints
dien tijd voerde Godefrid, zonder tegenftand , het
be.



dkr NEDERLANDEN. 203
■ bewind over Holland en West-friesland. In den jaare MLXXIV, voerde hij verfcheide Friefche benden in Saxen, tot verdeediging des Keizers.
Naa het Keizerlijk gezag herdeld te hebben , verbeeldde zich Godefrid, zijne eigene gemaakte vermeetteringen gerust te zullen bezitten. De Stad Delft word gezegd door hem gedicht te zijn. Daar was het, dat een Kok, of Knegt, van Robert, of van den jongen Graaf Dirk, hem, meteen dolk, terwijl hij zijn gevoeg deedt, van onderen in 't lichaam dermaate wondde , dat hij bet bedierf. De Kronijken bepaalen den dag zijns doods op den vijfentwintigden van Sprokkelmaand des jaars MLXXVI.
Utrechts Bisfchop , Willem , vestigde terdond het oog op Holland , thans van Heer en Befchermer beroofd. Hij deedt, 't zij om zijne Landen te befchermen, 't zij om de vaart op den Tsfcl te dekken, een Slot te Tsfelmonde bouwen : dan de dood belette hem het volvoeren van dit plan. Conraad , zijn Opvolger , doeg 'er de laatde hand aan , en lag'er eene derkc bezetting.
De Monniken bcrigten , dat Willem wanhoopig zijn keven eindigde, ontzet van de Kerkgcrcgtigheden, en gevolglijk verdoemd. En , dewijl het, naar den ftljl van dien tijd, niet voegciijk was, een Man van rang en waardigheid alleen ter Helle tclaaten vaaren, gaf men hem op reis zeven medepligtigcn aan zijne misdrijven mede (*). Welken waren deeze misdrij-
(*) Lamb. p. 235- Brwno 130,131.
Dirk de V.
nood
van Godefrid.
1076
Beftaan van BisfchopWillem, en diens dood.



Dirk
BE V.
Herstelling van Dirk den V.
*Q4 GESCHIEDENIS
mtTfu1°fn '^i-.dat hij zo menig, "1 2 " tWeedragt °"d-^enabuuren ontilooKen, ontvolkers en overweldigers in hunne
^««NwArttl Neen. Het was, om dat J het gezag des Keizers gehandhaafd hadt tegen den thaden yver en ongelluhne (faatzugt van Paus Gm-
xegt dei nhuldiguige, 't welk de Keizers het Volk an welk het oorfpron^k toebehoorde, omnpmen
Wrf -re, JferdeKerklijke AmPte" -
van het >, ^-"^ hoe hij alle de banbhxems van het t0£1) 2Q verfd
-be,aeh,ljk,ophenilosIieti Ll dee2 ;J c ^
toebiagten, zag men d<? ^ Bisfch ö
ï&r«* en de Geestlijkheid deezer T t a /
,1 - Tr - J "C1U oeezei Landen df ? 1(.
dei Keizeren aankleeven , tcrvviü ^ r
Worsvertard, b^aj.oos^ip^* De reikhalsde, „a hK wederberen van
«k me, So vennen: do woede ^ ,,„„ ,
Rtf;:'" 258:1-?01'''" ■••teïï
Koo-rt, do genergdtal dor Landzaa.en woorondo,
maakte
(t)M0m'-&^**) IV.D.io5e«.



bïr NEDERLANDEN. 205
ttaakte overal toebereiclzels ten voordeele van den jongen Dirk. Willem , onder den naam van Overwinnaar van Engeland bekend , zijn Schoonbroeder, zondt hem Hulpbenden en Schepen. Dirk, met een talrijke Vloot de Maas ingezeild zijnde, verflrooide de Utrecliifche Schepen, die hem den doortocht wilden betwisten. Gerlak, Graaf van Zutphcn, fneuvelde in den flag. - Aan land geflapt, was de eerfle aanval op een buitenwerk van t Slot te Tsfelmonde, 't welk terftond bukte. Zwaare fleenen, tegen de muuren geworpen, deeden dezelven waggefen en vallen. De Vlaamingen , ten dien tijde bekwaame boogfchutters , troffen met wisfe pijlen alle de belegerden, die zich op de borstweeringen durfden vertoonen. Het beleg duurde zestien dagen. BislchopCoNRAAD kon den brand ,'door met vuur omwonden fchigten in het Slot ontftooken, niet fluiten, en was genoodzaakt te daadigen. Zints deezen tijd, werd Dirk de V. de vrije bezitter der Staaten van zijnen Vader , naa eene minderjaarigheid, vol van de grootfte 'onlusten.
Oost-friesland was niet vrij van Staats • omwentelingen gebleevcn. Egbert de II , zich met de Saxen tegen den Keizer verbonden hebbende , werd overwonnen en beroofd van de Graaf'fchappen Oostergo , Westergo, Isiego en Staveren, die hij allen bezat. Conraad , volmaakt gelijk aan bijkans alle de Bisfchoppen van Utrecht, liet een greetig oog op die Landen vallen , en derzelver eigendom bijkans op zich. overdraagen. Egbert de II, vervolgens, mei
der
Dirk de V.
Veranderingen in Friesland.
ic*o



30(5
GESCHIEDENIS
Dirk de V.
Flo-
den Keizer verzoend, werd in zijne bezittingen-herHeld, doch ftondt andermaal op , en werd verraadlijk gedood. Conraad verwierf eene twecdeverleening, op welke alle de regten op Friesland,die men naderhand heeft willen doen gelden , fteunen.
Men brengt een Giftbrief aan het Kloofter te Egmond ten voorfchijn , waar in Dirk de V. zich tijtelr, door GODS genade, Graaf der Hollanderen. Wij zullen ons niet inlaaten tot het onderzoek der egtheid van dien Giftbrief: 'tis waarfchijnlijk genoeg , dat dezelve gcfmeed is door de gierigheid der Kloosterlingen: doch hier ftaat optemerken> dat reeds verfcheide Leenmannen des Keizerrijk» deeze zelfde bewoordingen gebruikten, om daar mede aanteduiden, dat zij van niemand , dan het Opperweezen, alhingen.



dek NEDERLANDEN. 207
Floris de II, bijgenaamd de Vette.
H t doen van Kruisvaarten wekte, ten dien dage, den geest op van alle de Christenen in 't Westen. Deeze godvrugtige drift, gefprooten uit de Bedevaarten , en allengskens meer en meer ontftooken, door de aanhoudende klagten der Bedevaartgangeren over de mishandelingen der Ongeloovigen , borst in volle vlam uit onder Paus Urbanus den II, en werd fterk aangeblaazen door de geestdriftwekkende en vuurige welfpreekenheid van Petrus den Heremiet, een dweepiigtigen Monnik uit Picardije. Naa zijne wederkomst uit Paleftina, doorzwierf hij Stad bij Stad , Land bij Land, de Vorften en het Volk opwekkende tot tiet aangorden der wapenen , om den Makome, daanen de heilige plaatzen te ontweldigen (*). Het lijdt gecntwijlfel, of deeze geestbefmetting üoeg tot de Nederlanden over. Robert de Fries, Graaf van Vlaanderen, hadt eene Bedevaart w&Jerufalem gedaan, en Alexius .Comnenus , Keizer van Conftantinopole, aan Robert, zijn Zoon en Opvolger, gcfchreven, dat hij al zijne Krijgsmagt moest verzamelen ,
(*) Zie over deeze Kruistochten bovenal Robertson Hifi. van Carel den V. L Deel , bl. 45 enz. ais meda JMoshèimsKerklijke Gefchiedenis, IV.Deel,bl. 11 enz.
DeKruis' vaarten.



aoS GESCHIEDENIS
Floris
Gcvol • gen der Kruisvaarten.
melen, om den Christenen, in 't Oosten, te hulp te komen, en den Ongcloovigen het Heilige Graf afhandig te maaken. Oude Kronijken noemen onder de Kruisvaarders veele Zeeuwfche en Friefche Heeren (*). Een Schrijver van de Vijftiende Eeuvve (f) vermeldt ook, volgens de algemeen loopende maare, de naamen van veele Hollandfche Edelen. Kinde. ren, Grijsaarts, Handwerkslieden, en Kunflenaars begaven zich in menigte ten Kruistocht; de berooiden en armen , om hunne fchuldëifchers te ontwijken ; want zij konden , zich daar toe aangcgcevcn hebbende, wegens geene fchulden gemaand worden; veele Edelen lieten zich verrukken door de fcbittcrende hoop , om rijke vastigheden in het Oosten te verkrijgen ; niet weinigen ftreefden derwaards-, cm blijk van dapperheid te gceven; en allen , in 't algemeen , om hunne misdaaden uittewisfen door ecu Krijgstocht, zo zeer ftrookende met de krijgshaftige gcaarthcid dier Ecuwe, en, wanneer zijfneuvelden, regelregt hemelwaards te gaan : een volkomen Aflaat ftelde de poort daar van open voor allen, die op deezen heiligen Krijgstocht omkwamen.
Terwijl wij reden hebben, om de ontvolking, door deeze dolzinnige Oorlogen, met den naam van heililigen vereerd, in Europa veroorzaakt, te betreuren,
kun»
(*) Uü. EmiwsRer. Frif. An. 1009. Reigerss. Oren. Zeel. II. Deel, 32. dj J0AN A Lsm. Lib. XV. Cap. 9,



der NEDERLANDEN. 2.09
kunnen wij niet nalaaten te erkennen , dat zij eenen zeer heilzamen invloed hadden op het Burgerlijk Benuur en den ftaat des Eigendpms. Bijzondere veete en erflijke wraakvorderingen, natuurlijk onder nog onbefchaafde Voïken , waren diepgeworteld bij de Friezen. In hunne Wetten vindt men van geen vergoeding of bijleggen gewag, gelijk in die van anders Barbaaren , om daar door de dolle wraak, welke alle Gezinnen, als zij zich beledigd rekenden , konden eifchen , te bedwingen of te verijdelen (*). Hij, op wien men zich wilde wreeken, hadt alleen het regt, om niet vermoord te worden in zijn Huis , of wanneer hij na de Kerkende Regtbank ging, of van daar kwam. Graaf' Egivert , gelijk wij vervolgenszullen zien, maakte eenige bepaalingen op de tweegevegten en de wettige moorden. Bij de prediking der Kruisvaarten werd verbooden, gcwclddaadige handen te flaan aan iemand , die zich ter Kruisvaarte hadt
aangegeeven. Lijfeigenen, die moeds genoeg
bezaten, om deeze roeklooze uittochten te volgen, verkreegen hunne vrijheid. Te deezer oorzaake werden veele Landen ter bebouwinge gefchonken aan Vrije heden, die daarvoor een billijk loon vorderden, en, in gevalle van weigering, de üitfpraak der Wetten te hulp riepen. Terwijl de Edelen, om de kosten tot zulk een verren Krijgstocht goed te maaken, hunne erflanden voor een laagen prijs verkogten,
kwa-
(*) LeS. Frif. 2. Ad. 1.
O
Feorm
de II.



ai© GESCHIEDENIS
Floris df. II.
kwamen wijduitgeftrekte landerijen in handen der vlij* tigfte Inwoonderen , die geen deel in de Kruistochten namen : veelen verwierven zelfs den Adeldom, door het koopen van Leenen, Burgten en Heerlijkheden van Edelen, die hun' naam in de Wocftijnen
van Jlfie gingen begraaven. Het meerendeel
der voortijds bloeiende Kooplieden was verwoest door Normannen, of verdelgd door Watervloeden; doch zo ras men ten raade werd , om.zich te fcheepe na het Heilige Land te begeeven , ftak de Zeevaart, het lang nedergeboogen hoofd op, en de plaatzen, ter uitrusting van Vlooten welgelegen , werden met Inwoonderen vervuld. Het aanzien der Steden wiesch met derzelver volkrijkheid en fchatten. Wij zullen welhaast ontdekken , hoe zij Voorregten, Vrijdommen en Handvesten verwierven. Dit is het tijdperk van de hcrleeving des Koophandels , welks trapswijze vorderingen allengskens de barbaarschheid verdreevcn, de Regtsgeleerdheid gezuiverd , en de Vrijheid herfteld hebben ; de Vrijheid , welker lieven naam wijjniet te dikwijls kunnen ophaalen; dewijl dezelve nog eene harsfenfchim is voor veelen, aan de Slaavernij zo gewoQn, als de Tochtgenooten van Ulisses aan hunne gedaantverwisfeling.
Tot den tijd der Kruistochten wordt het gebruik der Wapenfchilden gebragt. Men wil , dat deeze fiere Helden , zich onderling niet kunnende onderkennen , daar zij allen eveneens geharnasd waren, den vond bedagten, om deeze onderfcheidende kenmerken op de zijden hunner wapenen te zetten. Uit
deea



der NEDERLANDEN, tn
deeze Oorlogen fprooten desgelijks de Hospitaalers,
de Tempeliers en de TeutoonCche Ridders. jpe-
rufalem werd in den jaare MXC1X bemagtigd : Godefried van Bouillon werd de eertijtel van Koning opgedraagen, dien hij nederig afïïoeg ; fchoon hij het bewind te Jerufalem aannaai , waar iu hij werd opgevolgd door zijnen Broeder Balduin, die , zonder marren , den tijtel van Koning aanvaardde. Maar deeze kleine vermeeffering hield flegts tachtig jaaren ftaud ; fchoon zij Europa op millioenen van Inwoonderen te daan kwam.
Men vindt niet, dat de eerfte vloed der Kruisvaarte één der groote Leenheeren onzer Landfchappen medegefleept hebbe. Elk hunner bleef in 't vreedzaam bezit zijner Staaten. Otho van Nassau , die de eerde den naam van Graaf van Gelderland voert, kogt de Veluwe van Godekried van^Bouillon , aan wier. een Utrechts Bisfchop dezelve haat afgedaan.
Floris de II, Graaf van Holland , was niet min op den vrede gedeld. Hij venferkte zijne magt door eene Huwelijksverbintenis met Petronella , Dogter des Heraigs van Saxen. Dit was het vierde Huwelijk tusfchen deeze twee Huizen , die , beiden foortgelijke belangen hebbende , daar toe werden opgewekt. Door deeze vermaagfehappingen kreegen zij een algemeen vermogen, 't welk hun in daatdelde, om de maatregelen des Keizers, dikwijls op hunne verkleining of ondergang bedagt, te verijdelen. Floris de II. verloor nimmer zijne belangen uit het ooge. De tijdsömdandigheden veranderd zijude, O 2 zag
Fr.oRis
de II.
Otüo
VAN
Nassau , eertla Graai'van Gelder, land.
logj,
Floris
de II.
trouwt Petró-
nella
van
Saxen.



212
G E'S C II I E D E N I S
Tf.oris
se II. Zeeland.
De Ketter Tan-
chehjm ,
of Tan-
SEMüï,
zag men hem met Keizer Hendrik den V. veréénigd, om den Opvolger van Robert den Vries te ontthroonen. De Krijgstocht mislukte ; de Keizer floot een verdrag met den Graave van Vlaanderen. Daar is 'er , die denken , dat de Zeeuwfche Eilanden, ten westen der Schelde , toen aan Graaf Floris den II. zijn opgedraagen: wij vinden met de daad, dat de Graaven van Holland, omtrent zestig jaaren daar naa, ze als bij opvolging bezaten, als een afhanglijk Leen van Vlaanderen.
Omtrent dien zelfden tijd , verwekte een afgezet Priefler, of, zo de meeflen willen , een Leekebroeder, Tanciielijn geheeten, hij komt ook voor onder den naam van Tandemus , in de Nederlanden liet weinig opfchüddings, zijne Leer in Antwerpen,
Brugge, in 't Bischdom van Utrecht en in Zeeland verfpreidcnde. Rijk en zwierig gekleed , vergezeld van drie duizend gewapenden , gereed om elk , die hem durfde tegenfpreeken, van kantte helpen, doortrok hij deeze gewesten, en maakte eene menigte van Aankomeliiigen , die hem allerwegen volgden , en het water, waar mede die zeldzaame Heilig zich gewasfen hadt, dronken. . De Leer, door hem gepredikt, ftreelde den haat, dien kundigen en onkundigen , door alle tijden heen , gevoed hebben tegen de Kerklijken, als zij rijk, magtig, en daar door bedorven geworden waren. Hij wederfprak de nuttigheid des Avondmaals , het betaalen van Tienden, de waardigheid der Bisfchoppen en Priefleren. De Geestlijken werden met fchrik bevangen. Hadden



der NEDERLANDEN. 213
den zij zich openlijk tegen hem verzet, 'er zou geen middel geweest zijn tegen een Ketter , zo fterk befchut en befcKermd. Een Priefter pntfloeg hun van alle vrees ; hij bragt deezen Invoerder van nieuwigheden eenen doodlijken flag toe, wanneer hij, onvergezeld, fcheep ging. Ligt valt bet te raamen , dat die fchiiderij , ons door de Monniken van deezen Geestdrijver gegeeven , geenzins iu 't voordceligst licht komt. Kan men geloven, dat Mannen en Moeders hem gefmeekt zouden hebben , om , in hunne tegenwoordigheid , hunne Vrouwen en Dogters op het fchendigst te gebruiken ? 't Is waar , de Geestdrijverij of het Bijgeloof kunnen , op een verbaazende wijze, den geest verblinden : doch is het, in een ftuk, zo teder en zo kiesch , mogelijk voor 's me:ifchen geest, eensflags, tot die maate, dweepend en bijgeloovig te worden ?
Floris de II, beteugelde , vóór zijn fterven, de fchraapzugt der Kloofterlingen van Egmond. Hij omnam hun een regt op de Begraafiiisfen, 't welk zij de Burgers vau Alkmaar deeden betaalen ; doch bij bekragtigde het gebruik, om de. Tienden te heffen van de Vrugten en het Vee. Het oorfpronglijk ftuk van dit Voorregt is nog in weezen, en wordt voor het oudfte gehouden , 't welk betrekking heeft tot de Steden vau Holland of West-friesland.
Alzins ontdekken wij inFLOtus den LI. een'Vorst, op het uitbreiden zijner Voorregten gefteld, en 't is, in geenen deele, te bevreemden, dat dusdanig een handel te^eti de Edelen des Lmds onrust baarde.
O 3 Mea
Floris be II.



£i4 GESCHIEDENIS
Floris dl II;
Voorval tusfchen
Fl.ORIS
den ll.en ile-i) FriefchcnEdelman Galama.
1108
D*K
Men verhaalt, (want wij willen voor de egtheid des gevals geenzins iniraan,) dat, als Floris op de jagt drie jagihonden , dtn Friefchen Edelman Galama toebehoorende , denzelven hadt doen ontneemen, deeze, in toorn öhtftooken, uitriep : „ Men noeme „ mij niet meer een Vrije Fries, indien ik dit ongewroo„ ken laate !" Korten tijd daar na zocht hijdendoorlügtigen Belediger op, en ontmoette hem. Met uitgewogen zijdgeweer viel hij aan, en kwetfte 'sGraaven arm. Doch deeze wraak kwam hem op 't leevcn te ftaan: de Knegten van Floris, terltond toefchietende, maakten hem af.
Floris de II. was verre van belangloosheid. Ruloph , Abt van St. 'fFruijen , die hem tot Scheidsman genomen hadt in een gefchil met den Bisfchop van Utrecht, die zich de Kerk van Albury hadt toegeëigend, drukt de kosten, welken hij in deeze zaak hadt moeten doen , dus geestig uit: „ Üfoadt s, zilveren koorden noodig, om onzen zwaarlijvigen „ en rijken Graaf uit Holland te trekken, en een ha„ mervan't zelfde metaal, om deonbuigzaamehard„ heid des Kerkvoogds te leenigen."



der. NEDERLANDEN. «5
Dirk de VI.
]0)irk de, VT. was deoudfte der drie Zoonen van Floris den II, in den jaare MCXXII. overleden. Hij werd, fchoon nog jong, tot 's Vaders Opvolger benoemd; en zijne minderjaarigheid zou zo onrustig geweest hebben, als dia»zijns Grootvaders, hadt de kloekmoedigheid van Pf.tronella, zijne Moeder, die Regentesfe geworden was, den teugel der regeeringe niet in handen gehouden. Zij fchroomde niet, zich tegen Keizer Hendrik den V. aantekanten, die werk genoeg vondt, om haar, tot het erkennen der AfhaHglijkheid van hetRijk, te beweegen.
Conraad de II. hadt, ten voordeele der Inwoonderen van Staveren, de affchaffing van het Tweegevegt des Oordeels , door Graaf Egbert gedaan, bekragtigd. Volgens een Giftbrief des jaars MCXVIII, zou men zich te vrede houden met de geldboete , die een doodflager moest betaalen (*)'• Wat de gewoonte betrof, om de Huizen aftebreeken en te verbranden; deeze kon, geen ftand grijpen, dan tegen hem, die een eigenlijken Moord begaan, zijn Meester of een Gijzelaar van kant geholpen, of het lichaam des vermoorden verborgen hadt (f). Ook zou men zorge draagen", om de Bloedverwanten des .fchuldigen te fpaareu. De aardsbisfchop van Keulen
(♦) Friesl. Charterboek. (■\) Leg. Fris. 20.
O 4
Dirk
DE VI. Ui Ui!
1134
Wet aan de Stad Staveren gegeevea.



216* GESCHIEDENIS
Dirk de VI.
Opland te Utrecht*
nuf "25
Jen fprak den Geestlijken vloek uit tegen de overtreeders, en beroofde hun van het voorregt van in de Kerken eene vrijplaats te vinden. De oude Kronijken verbeelden ons Staveren, als eene zeer'volkrijke Stad, en fterk bïoeijende door den Koophandel. Deeze wet fchijnt niet wel te ftrooken met die ingebeelde grootheid: zou men in eene groote Stad zq ligt toegedaan hebben, den brand in de Huizen te fteeken? •
Die zelfde Keizer, in den'jaare MCXXÏII, te Utrécht gekomen zijnde, ontftondt 'er een twist tusfchen de Inwoonden en de Bedienden van 't Hof. 't Is hoogst waarfchijnlijk, dat de Hovelingen , die, door alle tijden heen , zo trots geweest zijn bij het Volk , als kruipende bij hunnen Heer , de eerfte opftookers waren. Van hoonende bejegeningen kwam men tot verdere baldadigheden, en tot een gevegt, waar in veel bloeds geftprt werd, en verfcheide Burgers omkwamen. Bisfchop Gondebald , verdagt van deel gehad te hebben aan den opftand, werd gegr.eepen en betaalde eene zwaare boete.
De Keizer nam , even als zijne voorzaaten en Opvolgers, den tijtel van Kanunnik des Capittelsvan St.Marten aan (*). Hij ónderhiddt tweePriefters, Dm in zijne plaats dienst te doen (f). In den jaare V1CXXV. overleedt hij te Utrecht, en zijn overfebot werd in het Choor der St. Martens Kerke begraa-
yen«
(*) Heda 150. (t) 148.



der NEDERLANDEN. 217
ven. Bisfchop Gondebald overleefde hem fiechts drie jaaren, en was de eerfte, die van den Paus vrijheid verkreeg, om den mijter te draagen.
Voordeelig voor de Hollanderen was de verheffing van Lotharius den II. tot de Keizerlijke waardigheid ; deeze Hertog van Saxen was Oom van Graaf Dirk den VI. Als toen hielden de vijandfehappen, die reeds meer dan eene eeuw lang, tusfchen onze Graaven en de Keizers gewoeld hadden, op. De Bisfchop van Utrecht verloor het meest bij die verandering. De Graaffchappen Oostergo en Westergo werden hem ontnomen en aan de Graaven van Holland overgedraagen; eene ijdele en wankele Gifte, indien het waarheid is, gelijk men des geen twijffel kaïi koeftcren, dat zo de een als de ander zelden in ftaat was, om dergelijke, gemakbj'k verleende , giften te doen gelden.
Carel dk Groote, Graafvarf Vlaanderen, zonder Naazaaten deeze waereld verlaaten hebbende, verwekte de ftaatzugt veele mededingers naa zijne opengevallene waardigheid. De Graaf van Holland bragt
voor zijn regt ten bewij.ee in de Egtverbintenis van Robert den Fries met Geertruiü. Om eenig 'gewigt en kleur te geeven aan zo zwakke redenen fpilde Petronella veel gelds. Maar, toen de Vlaamingen het geld voor hunne ftemme hadden, wees Lodewijk de VI, Koning van Frankrijk, als Opperleenheer, dit Graaffchap roe aan Willem Cliton, zusters zoon des laarsten Graafs.. Dirk. de VI, meerderjaarig ge worden zijnde, onh O 5 brafe
1127
Dirk de VI.
Oostergi en Westergo aan den Graaf van Holland g£-
geeven.
Eerzngt
van Ps-
tronella.



Dirk
ee VI.
Floris deZwa rte. Rroeder det Graaven, ftaat: tegen hem op.
Tocht na ll'ejï-
fries-
ii 32
*i8 GESCHIEDENIS
brak het aan geen vijanden. Floris, zijn Broeder, bijgenaamd de Zwarte , bezat de 1'chittercnde begaafdheden , en volkbehaagendë Zeden, die de Grooten inneemen eii de Menigte beleezen. De jalóufij tusfchen de twee Broeders hadt zich reeds vroegtijdig vertoond, en in tegenwoordigheid haarer Moeder vielen 'er niet zelden gefchillen voor. 't Was omtrent deezen tijd, dat delVeftfriezen opftonden, daar toe aangehitft, of door de Utrechtfchen, of dooide Ooft'-friezen, of eindelijk door Floris , zeer geneegen , om, ten koste zijns Broeders, een afzonderlijke magt opterigten.
Weft-friesland was, gelijk wij reeds hebben aangemerkt , niet genaakbaar, dan in de droogte des Zomers, of's Winters over ijs. De winter van den jaare MCXXXÏI was zeer ftreng. De wegen waren hard en het ijs fterk genoeg, dm een leger te draag'érï. Met deeze voordeden trok Dirk de VI. na Wèftfrieüand. De Inwoonders , te zwak om hem wederftand te bicden , namen hunne huizen , hutten en vlekken verlaateride, de vlugt na de nog ontoeganglijkde plaatzen. De Hollanders, ten platten lande alles verwoest hebbende, keerden na Alkmaar , een' grooten buit van kleederen, koeijen, paarden en gevangenen, met zich voerende.
De Weftfrieztn, door wanhoep vervoerd , noodigden Floris, om zich aan hun hoofd te ftellen. Onder zijn bevelhebberfchap beftookten zij het Hol.andfche grondgebied. Deeze vijandlijkheden , die op wreedheden en fchriklijke wraakneemingen, zo
van



ber. NEDERLANDEN, aio
van den eenen als van den anderen kant, nitliepen, 1 duurden eenen geruimen tijd. Alkmaar werd ingenomen, geplunderd, de Kerk en de Huizen op de Markt in de afche gelegd. In 't einde vervoegden zich de Kennemers, verbitterd door de knevelaarijen der Graaven, bij de IVeflfriezen. Zij erkenden Floris voor hunnen Heer, daaken den brand in de kafteelen en de Lultplaatzen, die de graaven in Kennemerland en bovenal te Haarlem hadden.
't Was een zonderlinge gewoonte bij èeWeflfriezen, om hunne krijgstochten met zonne ondergang te eindigen. Met het vallen van den avond begaaven zij zich fchielijk na huis. Naa den nagt gerust aande zijde hunner Huisvrouwen doorgebragt te hebben, begonnen zij, zo ras de zon ter kimme rees, opnieuw hunne krijgsverrigtingen (*). Dit was volkomen op de wijze eeniger wilden. De Kennemers, die dezelfde voorzorg niet droegen, werden, naa dat hunne Bondgenooten hun gewoone nagtwijk genomen hadden, door Graaf Dirk den VI, zo heftig aangevallen , dat zij genoodzaakt waren, voor hem te bukken.
Deeze llandhoudende, en beurtwisfelende invallen en ftrooperijen, twee jaaren geduurd hebbende, kwam de Keizer, moede, dat zijne Neeven elkander plaagden en verdierven, met zijn gezag tusfchen beiden.
De twee Broeders beloofden, het voorledene te zullen
(*) Anal. Mat. II. 45o.
Dirk
de VI.
Zonder-
linge ge woon te AttfFeft, friezen.
Einde des Oorlogs.



420
GESCHIEDENIS
DlKR de VI.
Dood van Floris den Zwarten.
len vergcctcn, cn elk hunner behicldt de Landen, welken hij bezat.
Floris voerde niet lang het bewind over IVef-friesland. Liefde en Staatzugt berokkenden zijn ondergang. Hij wilde Haoewig, ddnige Dogter en dénige Erfgenaame des lieeren van Rechem, in het Land van der Mark , trouwen. Haar Voogd , Herman, Heer van Arendsberg, de Heer Kuik en de Bisfchop van Utrecht, kantten zich tegen deeze Egtverbintenis aan. De Utrechtfchen, zelden met hun-
"37
Van de Ms»t der Keizeren h>er ten Lande.
nen Bisfchop te vrede, dreeven hem uit, naa Floris in hunne Stad ingehaald te hebben. Deeze maakte 'er zijne Wapenplaats van, en deedt van daar wreede invallen op de landen zijner vijanden. De Heeren van Arendsberg en Kuik, niet in Ihiat om geweld met geweld te keeren, namen detoevlugttot list, en, Floris eene hinderlaage gelegd hebbende, doorftaaken zij hem, op de jagt, te Abtftede.
De moordenaars werden in den Rijksban gedaan en hunne Landen verbeurd verklaard, die zijniet, voor het jaar 1137, onder eene nieuwe Rcgeeriug, wederkreegen» Wanneer wij in opmerking neemen de geringe magt, welke de Keizers hadden in hunne Duiifche cn Italiaanfche Staaten, onder hunne 011 _ middelijke Opperheerfchappij ftaande, zal men mogelijk vraagen, hoe zij, in onzeLandfehappen, genoegzaame magt konden behouden, om, ten allen tijde , Baar hun welgevallen, zeer groote Leenen van den eenen eigenaar op den anderen overtedraagen ? Het was, om dat die kleine Leenmannen der Nederlanden
ja-



der. NEDERLANDEN.. &tt
jalours omtrent elkander waren, en van deeze veranderingen voordeel hoopten te trekken: hadden zij elkander verftaan, 't was uit geweest met het Keizerlijk gezag. Dus zien wij, dat Conraad de 1H. de gifte zijns Voorzaats aan de Graaven van Holland fiuri ontnam, en den Bisfchoppen van Utrecht hunne oude regten op Oostergo en Westergo weder fchonk. Deeze gifte was zonder wijffel oorzaak van de vijandlijkheden, die de Hollanders tegen de Utrechtfchen aanvingen. Dirk haalde Otho , Graaf van Benthem , zijn Schoonbroeder, over, om den eerften inval in Drenthe te doen.
Dit Graaffchap was, zints den jaare DCCCCXLV, agteréénvolgend,geregcerddoorEvERiiARD,BALDERiK en Temmo; De Keizers, Otho de I, Hendrik de IL en Conraad de II, veroorloofden den Bisfchoppen, in 't zelve te jaagen. Hendrik de III. fchonk hun reële landerijen in die ftreeken. Zij verkreegen eindelijk, in den jaare MXLYT, eene ftaatlijke gifte van geheel het Graaffchap, naa den dood van Hertog Gozelin. In gevolge daar van , oefenden zij hun gezag, en kwamen te Groningen, 't weik 'cr toen 'een gedeelte van uitmaakte, om regtsfpraake te doen en Voorftanders* aantedellen , die in hunne plaats regeerden. De Groningers droegen, niet dan met ongeduld , dit priesterlijk juk ,• in den jaare MCXXX VIII, bedienden zij zich van de afweezigheid des bisfchops Herbert, toen na Rome getoögen, en verfterkten de Kerk van St. Walburg. Herbert, wedergekeerd zijnde, viel hun aan, overwon ze, en deedt
hun
Dirk deYL
Oostergi
en IFestergo aart Utrecht wedergegeven.
113*
Het
Graaf fchap Drenthe»



Dirk be VI.
Utrecht belegerd en veriosi door de bedreigingenvan den Ban.
u 39
lat GESCHIEDENIS
bun, nevens bet opbrengen eener goede geldboete» zweeren, dat zij vervolgens nimmer Kerken tot fierktens zouden maaken , dat zij, zonder daartoe bekomen verlof, tot verdeedigtng hunner Stad, toorens, muurcn , noch poorten , zouden bouwen. Herbert gaf, naderhand, het Burggraaffchap van Groningen en de Kaftelnije van Koeverden aan Lefforb en Luoolf , zijne twee Broeders.
De Groningers waren bedwongen, doch niet onderdrukt. In dit tijdtgewrichte, trok Otho in Drenthe met zijne krijgsmagt, om de Ingezetenen ten opftand te verwekken. Maar geflaagen en gevangen genoomen zijnde, belegerde Graaf Dirk de VI. Utrecht , om hem te verlosfen. Hij flondt gereed, om een algemeenen ftorm te loopen; wanneer de Bisfchop, geen kans ziende, om, met de wapenendeezestijds, het dreigend onheil aftewceren, als Prieltcr ten voorfchijn tradt. In Bisfciioplijken gewaade uitgedoscht, van den gantfehen Boet zijner Geestlijkheid vergezeld kwam hij ter poaite uit, met een boek in de hand, gereed om den kerklijken banblixem over zijne vijanden uittefchieten. Op ditonverwagt gezigt, op dit istig bedriegend voorkomen, werd de Soldaat, reeds vaardig, om den ftormladderopteklimmen, door killen fchrik wederhouden. Graaf Dirk, geloovende, dat 's hemels wraak hem boven 't hoofd hing, viel neder voor de voeten des Mans, dien hij geloofde, daar over de befchikking te hebben. Zo bevreesd, wierp hij zijn fchild neder , toog zijn wapenrusting uit, met blooten hoofde en ongefchoeid, vergiffenis fmee >
kci>>



der NEDERLANDEN. 4.23
kende. Alle de kronijken draagen getuigenis van dit voorval, 'er bijvoegende , dat de Kerkvoogd den Graaf opbeurde, hem den kus des vredes, en zijn Schoonbroeder weder gaf, alsmede, dat, zints dien tijd, de verzoening tusfchen beide de partijen ftand hieldt. Deeze gebeurtenis, wat oek de Heer Huidecoper daarvan zegge , behelst niets onwaarfchijnlijks, maar ftrookt volkomen met de heerfchende denkbeelden dier eeuwe , en toont ons, met welk een dikken blinddoek, eens ftandgegreepen hebbende gevoelens de oogen van Volk en Vorlt kunnen blinden. De gevolgen van den ban waren toen alierverfchriklijklt, zelfs ten opzigte vau het burgerlijke. Een Gebannen was een verfoeilijk wangedrocht in de oogen van het bijgeloovig volk. Zijn gczelfchap werd als de pest gelchuwdj de Koning, de Heer, de Egtgenoot, de Vader, ja de Mensch, die onder ditaffchuwlijk vonnis zugtte, verbeurden alle hunne voordeden, de wettige eifchen der Natuur, en de voorregten der Maatfchappije (*): die met hem gemeenfchap hieldt, verviel daar door onder den Ban: die met deezen wederom gemeenfchap hadt, trof hetzelfde lot, en zo met de overigen, in eene oneindige opvolging: wat van des verbannenen tafel kwam, werd verbrand.
Vreemd en verbaazend is het, in deeze Eeuwe , van
een
CD Zie MosHEi.M. Kerklijke Gefchiedenis. III. Deel, bl. »5'
Dirk
de V.
Uittocht*



424 GESCHIEDENIS
Drilt
ue VI.
een Volk te hooren, Obroditen geheeten , door den
Dirk
i>è VI. doet een Kruistocht.
114Ö
Geweldige indringing vr.11
IIl'.rman
tan
HOORN
op den BisfchoplijkenSto ;1 vati Ui, echt.
Hertog van Saxen en den. Markgraaf van Brandenburg, van omfireeks de Elve verdreeven. Men wil, dat onder de nieuwe Bevolkers deezer ontvolkte landen zich Friezen, Utrechtfchen en Hollanders bevonden.
Graaf Dirk de VI. liet zich, door de dwaasheid
der Kfühvaariefèn, vervoeren. Op zijne reizederwaards door Rome trekkende, verwierf hij van Paus ÏNNCCENTlus den LI, een lastbrief, waar bij de Abdijen van Egmond en Rhijnshurg van het geestlijk Rcgtsgebied des Bisfchops van Utrecht ontheeven, en onmiddelijk aan den Heiligen Stoel onderworpen wierden, onder verband eener jaarlijkfche erkentenis van vier fcheHiiigen, Friefche munt. In deezer voege vermeerderde de Paus zijn gezag ten koste der Bisfchoppen. Te Rhijnshurgwas een Vrouwen Klooster gedicht door de Gravinne Petronella. De Zwarte Nonnen, deezen naam droegen de Klooster-zusters , waren zeer beroemd; want zij konden leezen en zingen, ten dien dage, meer dan gemeene bekwaamheden van eene zonderlinge verdienste.
Keizer Conraad hadt, in 't jaar MCXLV, aan de Kanunniken der twee Kapittelen van Utrecht het uhfluitenden voïdrekt regt, om zich een Kerkvoogd te kiezen, overgegecven: hunne verkiezing goldt voor dien tijd niet , dan door de bekragtiging des Keizers. De kuiperijen werden daar door te talrijker, de omkoopingen fterker, en deeze beiden te verderflijker. Herbert, in den jaare MCL, gedorven zijnde ,



der NEDERLANDEN. 125
de, wilden de nabüinige Vorflen, Hendrik Graaf van Gelderland, de Graaven van Holland en Kleef, de verkiezing doen vallen op Herman van Hoorn, Prevoost van 'St. jfei'onimus te Keulen: zij haalden zelfs den Keizer over, om hem intehuldigen (*). Maar de Ingezetenen van Utrechten Deventer hadden hun harr en ftem gegeeven aan Frederik, Zoon van "Graaf Aoolf. Het volk werd weldra met ccneheftige geestvervoering bevangen. De Utrechtfchen dreeven Herman ter Stad uit, en wijdden Fredeuik met de grootfte ftaatlij in. De zaak werd voor 's Keizers Regtbank gebragt, die zich toen te Nieuwmegen bevondt. De veroordeelde Utrechtfchen beriepen zich op den Paus. Maar de Graaf van Holland , gewapender hand binnen Utrecht gekomen, zijnde, deedt door middel des Adels, welk dezelfde Partij was toegedaan, Herman op den Bisfchop-
lijken Zetel plaatzen Frederik. de I, naa den
dood van Conraad, Keizer geworden, hadt, buiten lwijffel, geld noodig, als hij in 't hoofd kreeg, de Utrechtfchen van oproerigheid tegen zijnen Voorzaat te beschuldigen, en tot eene geldboete te verwijzen. Het blijkt, ondertusfchen, dat deeze opftand gegrond was: naardemaal Herman van Hoorn, een laffe en laagc ziel in zijn beduur laatende blijken , zich welhaast blootgefteld zag aan de verfm'aading zijner gedwongene ünderdaanen (f). Zijne
on-
(*) Otto Fris. Gejl. Fred. I. 62. & feqq. £t) Heda. 169.
P
Di»^ deVL



Mé GESCHIEDE N I S
Dirk
de VI.
Inval derDregter Friezen.
Dirk
onbekwaamheid dompelde het geheele Bisdom in de onlusten van regeringloosheid. Zo gevaarlijk is het een Volk een Meester te gewen, dien het wraakt! zo waar is het, dat, wanneer het op het kiezen eens Vorften aankomt, het Vojk meest altoos blijkt de beste keurmeester te ziin!
De Dregter Friezen bedienden zich van de verwarring, waar in deeze onednigheden de Nederlanden gebragt hadden. Zij verdelgden, volgens de oude gewoonte der Barbaaren , hunne Voorvaders, de Landen hunner Nabuuren. Kennemerland ftrekte ten tooneele hunner verwoestingen, tot dat de Ingezetenen van Haarlem, en die omftreeks Osdorp woonden, op hun aanvielen, negen honderd hun* ner vijanden op 't llagveld decden blijven, er. de overigen iiet bind ruimen.



der NEDERLANDEN, za?
Floris de III.
J^irk de VI, die den vijfden van Oogtsmaand des jaars MCLVII overleedt , had zich dikwijls op de Rijksdagen , als een Prins des Rijks, vertoond (*). Floris de III, een zijner drie Zoonen, zijn Opvolger, verfcheen ook, met den Bisfchop van Utrecht, beiden als Prinfen des Rijks , op eenen Rijksdag, in den jaare MCLVill, te Rocaille , iu Italië', gehouden (f). Men fziet desgelijks de naamtekening Van Floris den III', met den tijtel Graaf van Holland, onder de vredehandeling, met den Koning van Sicilië, in den jaare MCLXXVII, gellooten (§). Floris de III. hadt het vertrouweu van Keizer Frederik gewonnen ; doch van alle tekens der Keizerlijke toegenegenheid haalde geen hem meer vijanden op den halze, dan het verlof, om te Geervliet, aan de Maas, cen'tolopterichten. Menhebbe hier in aanmerking te neemen, dat de Keizerlijke vergunning tot het oprichten van tollen noodzaaklijk gekeurd was, op de derde Lateraanfc.he Kerkvergadering.
Geer-
(*) Johann. Vind. Litt. Tom. II. 115.
(t) Gold. Cett/l. Imp. Torn. III. 334.
(§) Tom. III. 358, 35P.
P 2
Dood van Diiut den VI.
"57 Florij
de III.
Tol te Geervliet.



«8
GESCHIEDENIS
Fr.ows n III.
Do Vlaamingenftaan tegen hem op, en zegepraalen.
Geervliet lag in het Land van Putten , door een wijd vaarwater vanbet Land van /^/«afgezonderd. Deeze zelfde doortogt fchcidde Bolland van Zeeland af. Het Land van Foorne werd aangemerkt als een bijzonder Regtsgebied , of het maakte een gedeelte van Z eland uit. PelorIm , Broeder van Floris den III, was 'er toen Heer van, onderden tijtel van Burggraaf van Zeeland. Men vindt egter niet, dat de Tol van Geervliet onder hem ftondt. Deeze nieuwe Tol belemmerde de Fiaamingen des te meer, daar hun Koophandel , van dag tot dag , toenam, en zij, door deezen weg na Holland te neemen, den Dordrechtfchen Tol misvoeren. Het fchijnt, dat de Hollanders ook eenige Zeemagt begonnen te krijgen; jalours tegen hunne mededingende Nabiuiren, merkt men op, dat hunne fchepen, den Oceaan bevaarende, aan den Koophandel der Fiaamingen groote .nadeelen hadden toegebragt (*).
Philip, Regent van Flaanderen , geduurende het afweezen van zijn Vader Dirk, deedt eene Scheepsvloot uitrusten, om op de Hollanders pgt te maaken. Hij trok, ten zelfden tijde, in eigen perfoon , met een Leger, na het Land van Waas , toen in 't bezit der Hollanderen, verdreef den Bevelhebber, en verkreeg , het ganfche Land afgeloopen hebbende , een grooten buit, benevens een veibaazcnd aantal gevangenen (f). Ook maakte hij het Graaflchap Aaht
den
(*) OiiDF.Gii Chr. de Fland. Ch. LXXVI. 131. (t) Meijerus ad Ann. 1157.



ftEfc NEDERLANDEN. 229
den Hollander en afhandig. Men voegt 'er bij, dat een Vonnis der Baronnen het Hoilandsch Zeeland verbeurd verklaarde ten voordeele van den Opperleenheer, den Graaf van Vlaanderen (*).
Floris de III. maakte, buiten twijffel, fchikking, om deezen onverwagten inval te wrecken. Reeds hadt hij een verdrag getroffen met de Dregter en West-friezen, en een magtige Vloot uitgerust, onder voorwendsel, om Ada , Dogter van Hendrik, Koning van Schotland, die hij trouwde, uit dat Rijk te haaien, wanneer andere omftaane onlusten hem, ten zelfden tijde, elders heen riepen.
Wij hebben gezien , dat de Bisfchop Herbert aan Lefford , zijnen Broeder , het Burggraaffchap van Groningen gaf. Lefford liet geen ander kroost naa , dan eene Dogter, aan een Westfaalsch Edelman getrouwd, wier Kinderen de waardigheid huns Grootvaders zich toeeigenden. De Neeven des Overledenen maakten 'er eisch op , als een Manlijk Leen, cn Godefried van Rhenen, toen Bisfchop van Utrecht, wilde, dat dit Burggraaffchap tot zijn Bisdom, waar van het vervreemd was , moest wedergeren. De Kerkvoogd liet het bij geene bloote te-
rugëifchen berusten. De Kleinzoons van Lef- 1
?ord, den bijftand van Hendrik, Graave van Gelier land, verzogt hebbende, onder belofte van hem , Foor Opperheer te zullen erkennen , belegerde de '
Bis- ;
(*) Chron. de Fland. Cap. LUI, P 3
Floris
de III.
1161
Onlusten te Groningen.
Hendrik,
Graaf van Gelderland,vermee[tert Groningen.



ajo GESCHIEDENIS
Floris pe HL
Graaf Floris de III. en de Bisfchop van Utrechtkomen, ten opzichte\m Friesland , overeen.
Bisfchop Groningen , en nam de Stad in. Graaf Hendrik, kwam tot ontzet , en maakte het Gom* fried zo bang, dat hij het gelukkig rekende , 'tgevaar door een fluipswijze aftogt te ontkomen , en zich in de armen des Graaven van Hollands mogen werpen.
Floris de III. belegerde , pp zijne beurt, de hervvonne Stad Groningen: doch zij werd zo [doekmoedig verdeedigd , dat de Bisfchop zich genoodzaakt vondt , van zijn ontwerp aftezien , bij wijze van fchadevergoeding drie honderd Marken Zilvcrs bctaalende.
't Is zeer waarfchijnlijk , dat Graaf Floris de III, niet zonder baatzoekeude oogmerken , zich in deezen krijg inwikkelde ; en men denkt , dat deeze verbintenis aanleiding gaf tot een Verdrag , met betrekking tot de Graaffchappen Oostergo en Westergo. Keizer Frederik , in den jaare MCLXXV, te Utrecht gekomen zijnde , ging men , onder zijne bcfcherming , de volgende voorwaarden aan : „ De ,, Graaf en de Bisfchop (temmen overéén , om in 't ,, vriendlijke de inkomften van.Friesland te deelen,, ,, Zij zullen te gader een Bevelhebber benoemen, ,, wiens verkiezing de Keizer zal-bekragtigcn ; zij „ zuilen beiden een A^oué of Foorjlander hebben „ (*). De Bisfchop en de Graaf zullen op de Ver„ gaderingen vanMaij, bij elkander komende , in „ hun gevolg niet meer dan dertig Mannen mede-
„ {ken?
(*; Heda irt.



der K E D E R L A N D g N. £31
„ brengen. De acht eerfte wecken zullen den Graave toekomen, om op de rijdlijke zaaken dc noo„ dige fchikkiugcn tc maaken ; de acht laat Hen aan „ den Bisfchop, om het noodige in het Kerküjkc tc „ bezorgen. De Graaf moet, ten dieufte van den 3, Kerkvoogd, krijgsvolk, oorlogstuig, en een leger3, plaats houden, waar in dc Bisfchop zijn Kapel, „ zijn voorraad en keuken Lebbe , om ih te kunnen a, komen, wanneer het hem behaage." Op deeze wijze werd het tijdlijke <n geestlijke wel zorgvuldig van elkander afgezonderd. „ Indien , ondertusfehen, .,, een der Partijen hier op inbreuk maakc, en hij, „ naa twaalf weekeii naa de aanklagte, die niet her,, fteldhebbe, zal de Onderbevelhebber, of Graaf j,, van Friesland, onderfteund door zes onwraakbaar M re Getuigen, den wederfpannigen bij den Keizer
„ vcrklaagen." Dit is een ftuk van aanbelang,
in zo verre het ons de wijze vau Staatsbeftuur , ten dien dage, ontvouwt ; maar de Gefchiedenis verroo.nt ons de Friezen , dermaate met hunne Vrijheid ingenomen , dat 'er zich geen blijk opdoet van cenig gevolg deezes Vcrdrags, ;
Dc Keizer gedroeg zich ook als Middelaar tusfchen ' den Bisfchop van Utrecht cn dc Graaven van Hol- ' /and en Kltef, bij gelegenheid van de fchaden, door , de overftroomingeu veroorzaakt. De ona'Iianglijk- 1 beid, waar mede elk Heer zijn grondgebied oordeel- 1 de te bezitten , bragt tc wege , dat , wanneer een hunner een dijk of. waterkeering opwicip, om zijW- Laijden voor Qverdroommg te behoeden , zijn P 4 Na«
FtO*J! DE UI.
Twisten over de Dijken * 'oor den' ierzer >efiist.



S3a GESCHIEDENIS
Ff.ORIS DE III.
Aanmerking wegens den Oorlog tHsfijhen de VlaatHjngtnen Hollanders,
Nabuur niet naliet, daar aan een vrijën loop te geeven (*). In gevolge' hier van werd bevolen —vooreerst , dat men, om de wateren , die Utrecht onderzetteden , eenen,vrijën loop te doen nccinen, een graft zou graaven in de Landen van Noda , tegenwoordig Neude, op de grenzen van Gelderland, tusfchen den Rhjjn en de Zuiderzee. ■ Ten tweeden, dat de oude Dam tc Duurftede in ftand zou gehouden worden. —~ Ten derden, dat de Dam, door Floris, in dc Steekter-polder , bij Swammerdam, aangelegd, zou worden weggenomen. Uit dit Verdrag kan men opmanken , dat de mond des Rhijns , bij Katwijk , toen reeds bijkans of geheel geilooten was.
AVij zullen niets aantekenen van een Oorlog tusfchen de Fiaamingen en Hollanders. De Flaamfche Gefchiedboeken , die des gewaagen , blijven geenzins in gebreke, om, in hun breed verhaal, dc Hollanders door hunne Langenooten te laaten verdaan. Zij hebben 'er nog meer bij verzonnen; wil men hun gclooven, dan werd Graaf Floris de JII. gevangen genomen, en na Brugge gevoerd, tot dat hij , eene langduurige gevangenisfe moede , in 't einde de nadeeligfte en vernederendde vcorflagen aannam. De Heer Huidecoper fchijnt ons betoogd te hebben, dat dit verhaal voldrekt verdicht is (f); wie lust heeft, deeze gebeurtenisfen omwikkeld te zien , lee-
ze
(*) Heda 181.
(t) Melis Stoke, I. 519 enz.



der NEDERLANDEN.
*33
ze de oordeelkundige aanmerkingen over dit ftuk der Gefchiedenisl'e, in de reeds meermaal door ons aangehaalde Verhandeling over het Leenverband'tusfchen Vlaanderen en Zeeland (*).
Geloofwaardiger zijn, bij ongeluk , de verhaalen der wreede vijancilijkheden , door de West-friezen en de Haarlemen , tegen elkander gepleegd. De laatstgemelden, in toorn ontftooken door het herdenken aan een oud gefchil , llooten een Verbond met andere Kennemers , cn vielen , onverwagt, aan op het Dorp Sehagen , waar zij alles te vuur en te zwaarde verdelgden. De West-friezen wreekten zich met geen minder barbaarschheid , Alkmaar plunderende en verbrandende. Hier ter.ltede verdeedigden zich tachtig Burgers, tot dat zij allen fneuvelden. Graaf FlorIs de 111 , eenigen tijd daar naa, tegen deeze dolwocdenden ten velde getrokken , zag den bloem zijns jeugdigen Adels omkomen; deezen,door voorbaarige drift vervoerd , in 't hart des Lands ingedrongen , werden daar omzet en afgemaakt. Die
ronds*
(*) De Schrijver, de Heer Pieter Paulus, heeft zich met !of bekend gemaakt door zijn Werkje , Het Nut der Stadhouderlijke Regcering, en zijne Verklaaring der Unie van Utrecht. Men ftaat, dezelven leezende , met rede verftcld , dat men in een'Heer, die, dezelven fchrijvende, den ouderdom van vierentwintig jaaren nog niet bereikt hadt, de geleerdheid eens Grijsaarts, en de bondigheid en vrijheideens Staatkundigen en Gemeenebestgezindcn Wijsgeer* aantreft.
P 5
Floris
de III.
Oorlogen met de Westfriezen.
1169



«34
GESCHIEDENIS
Ff.oRts
DE lil.
Over-
ftroomin-
gen.
rondsom Alkmaar woonden , flaagdeu gelukkiger. Door eenige Edellieden aangevoerd, beteugelden zij de geduurige invallen dier wreedc Üverwinneren, yerfloegen ze, bun noodzaakende, de behoudenis in hunne mocrasfige landen te zoeken.
Een algemeen treffend onheil deedt dc bijzondere vijandlijkhedeii ophouden , en wendde de aandagt van alle de Partijen op écu allerdroevigst voorwerp, Friesland, Holland, Utrecht, was alleen bedagt op de verwoellïngeii, door geweldige en opeenvolgende overfrroomingeii veroorzaakt. De f'chriklijklte viel voor in dc Herfstmaand des zeer heetcn jaars MCLXX, De Zee dreigde alle lauden met een gewis verderf. In de gragten van Utrecht ving men Zcevisch. Geheel Friesland, omftrecks Staxeren, lag onder. Dc Kennemers veriooren hun Vee , en hadden nauwlijks tijds genoeg, om lijf berging voor zicbzelycn te vinden op de daaken hunner wooningen , waar zij van kommer cn gebrek zouden hebben moeten vergaan, indien de edelmoedige Inwoonde!s van DUmen hun niet te hulp gekomen waren , met vaartuigen die ellendiger! van de huizen af haaiende, Doe aangenaam en troostrijk is het, te midden van dc barbaarschheden en rampen, die bij a'anhoudéiihqd onzer penna fcbrijflblle verfchalTen , eene billijke daad vau meuschlievenheid te mogen optekenen | Indien nu en dan een treffende trek van Rleniehelijkhiyd zich niet opdeed:, zou men veeiügt denken, dat wij het verhaal te bock Helden van een Volk , 't welk dc Menschlijkheid hadt uitgewogen,
Go-



der NEDERLANDS N. 535
Godefrïed van Riienen ftiérf, den roem nalaatende , dat hij een ftoutmoedig en onverfcbrokken Kerkvoogd geweest was (*), Hij droeg 'er roem op, dat hij geen gevaar vreesde , en zich nietfchaamde, voor de belangen zijner Kerke teitrijden : hij oordeelde daar toe verpligt te weezen. Vier Kalleden op de Grenzen werden door hem gebouwd; Horst, in dc Vehtwe, tegen de Gelderfchen ; Volknhoven, in Overijsfel, tegen de Friezen ; Montfeort tegen de Hollanders, cn {Voerden tegen Egf.ert , Heer van /Imftel. Deeze hadt met den Bisfchop boogloopende gefchillcn over de Tienden : hij werd genoodzaakt , aan St. Mart en, dat is aan den Opperbjsfchop, de helft zijnereifchen afteftaan, en hem hulde te bewijzen. Amflerdam bcfiondt nog niet: het fchijnt, dat men den naam van Amftel aan de Heerlijkheid van Egbert gegeeven heeft, zonder dat men wcete, of hij een Kafteel of Dorp van dien naam gehad hebbe.
Boudewijn van Holland , Broeder van Graaf Floris den III, werd, in den jaare MCLXXVIII, op den Bisfchoplijken Zetel van Utrecht verhecven. De nauwe bloedvcrvvantfchap des Graafs en des Bisfchops bevestigde den vrede tusfchen de Hollanders en de Stichtfchcn. Verc'e'iiigd door de banden der Natuure , vodden zij zich ook , door eene gelijke vlaag van Staarszugc, gedreeven , en zogten gebruik te maaken van hunne zamengevoegde magt. Zijdee-
den,
fT) Heda 17*.
Fr.onij de IU.
Charafter en verrig. fmgen van GodefrïedvanRheken.
Zijn twist met den Heer vaij Amftel.
Boudewijn van Hor.
land,
Bisfchop van U' trecht.
II7S



236 GESCHIEDENIS
Floris
de III.
Krijgstochtenin Friesland.
1 179
118 2 1184
Gelderland,
den een inval in Friesland, doch werden geflagen en
teruggedreeven. • , Eenigen tijd daar naa rukte
Floris de III, met een fterk Leger , in Westfriéir land, en verbrandde de twee Dorpen , Winkelen
. Nieuwdorp, De Friezen kwamen , wraaknee-
Hieftde, in Kennemerland; doch moeden zulks met ' het lecven boeten. Twee jaaren laater, waag¬
de Floris de III. het, anderwerf, Friesland te bedooken; en, naa de Eilanden, Texel en Weringen, vermeederd te hebben, vorderde hij van de overwonnenen eene fchatting van vier duizend Marken Zilvers, eene fom, die niet geweldig groot is, wanneer dezelve, gelijk de Heer Huidecoper berekent (*), drie duizend Guldens Hollands geld beloopt, doch veel was, dien tijd in aanmerking genomen zijnde, en zwaar drukkende voor lieden, die zo kortlings de fchade van opeenvolgende Watervloeden geleden hadden.
Hendrik van Nassau, hadt in den jaare MCLXX zijn Zoon Gerard tot Opvolger gehad; deeze regeerde Oechts tien jaaren, zijne Staaten aan Otho den II, zijn' Broeder, overlaatendc. Men mag zeggen, dat dit het tijdperk is, waar in Gelderland, reeds magtig geworden , door de toevoeging der Graaffchappcn van de Fehnve en Zutphen, zich onder het beduur vindende van een moedig , bekwaam cn eerzugtig Vord, op 't onverwagst, en als éénsilags, uit de duisternis opdaagde, en. onder de andere
(*) Melis Stoke, I. 529.



der. NEDERLANDEN. 257
re Gewesten der Nederlanden uitftak. Otho
maakte eenen aanvang met zich van geheel Emmerik, 't geen hij voorheen flegts half, en met den Bisfchop van Utrecht in gemeenfchap, bezat, meester te maaken. De Keizer vervolgens te Ments gekomen zijnde, fchoot Otho de II. hem eene groote fomme gelds op, en kogt, om zo te fpreeken, het bevelhebberfchap des Kafteels en een gedeelte des Tols te Nieuwmtgen , hem opgedraagen, naa dat hij hulde beweezen hadt aan het Keizerrijk. De bezitting van de Veluwe fcheen nog onvast en wankel. Wij hebben hierboven gezien , hoe dit Graaffchap als een Leen verkogt wierd door den Hertog van Brahand of liever van Neder-Lotharingen, aan Hendrik, Graaf van Gelderland. Hoe wonder vreemd is het beloop der Leenregeeringe! De Hertogen van Brahand waren verpligt, aan de Kerk te Utrecht hulde te doen van een Leen, 't geen zij aan een ander afgeltaan hadden , onder dezelfde voorwaarde; en, om dat de Hertog Hendrik, in den jaare MCLXXVIII, ten tijde dat Gerard de II. Gelderland beftuurde, die pligtpleegingen vergeeten had, verklaarde Bisfchop Boudewijn de Veluwe verbeurd, en nam dezelve met openbaar geweld in. Gerard belegerde, om zich te wreeken, terltond Deventer, eene Stad, (*) deels aan den Bisfchop gefchohken door den Koning Ziventibold, in denjaareDCCCXC, en geheel door Keizer Hendrik den III, in het jaar MXLVI. De
vijand-
(*) Heda. 63. 123.
F'.ORIS DE III.



23S GESCHIEDENIS
Floris
de III.
ii 86 1187
vijandlijkheden werden niet geHaakt, dan door tusfchenkomst van Keizer Frederik. Naa den dood van Gerard, borsten zij onder Otho d*en II, met vernieuwde woede, Iferker uit. De Bisfchop deedt weder een inval in de Veluwe ; en 'er viel tusfchen de Gelderfchen en Stkhtfchen eei bloedig gevegt voor. —_ In den jaare MCLXXXVI, hervatte de Bisfchop, onderüeimd door de Graaven van Holland en van Kleeft zijne aanfiagen op de Graaffchappen de Veluwe en Zutphen, verbrandde 'er veele Dorpen, en bragt een grooten buit binnen Deventer. Othi, de II. .verzamelde tcrltond zijne Bondgenooten, nam drie duizend krijgsknegten in foldije, en belegerde de Stad, waar in de roof, zijnen Onderdaanen ontweldigd, opdcngeftapeld lag. De zaak werd voör 's Keizers Regtbank gebragt. Otho de II. bleef, tot nader goedvinden, bezitter van de Velw we. Het geding werd niet beflist, voor 't jaar MCXCI, onder de Regeering van Hendrik, den VI, die het bezit van de Veluwe aan den Graaf van Gelderland toewees, en de Leeniii'ianglijkhcid aan de Kerk vau Utrecht, alles onverminderd de regten der Hertogen van Brahand; naardemaal Otho, in twee laatere brieven, zich Leenman des Hertogs noemt (*).
De Graaven van Gelderland en Holland vertrokken , in 't gevolg van Keizer Frederik den I, na Palefti-
na,
(*) MiRtcus Don. Bel. Lib II. Cap. LXXXIV. en Lib. I. Cap. LXXXt. iu Tom. I Oper. Difs. p. 565. 401.



der NEDERLANDEN. 239
fia. Deeze kruistocht werd op nieuw gepredikt; dewijl de vermaarde Saladw, Sultan van Egijpte, de Stad jlerufalem hadt ingenomen. Het voorbeeld onzer twee Graaven trok in de daad een groot aantal Ingezetenen der Nederlanden in deezen dwaazcn lieirvaart. Het Leger, befiaandeuit vijftien duizend Kruisvaarders , trok den Ilellespont over, floeg tot twee keeren de Griel-en, die hun den doortocht betwistten , en twee maaien den Sultan van Jconïè. Frederik wendde zich na dc heilige Stad, enüond op 't punt, om die den ongeloovigen te ontweldigen; wanneer hij, gantsch bezweet, zich in eene rivier, die men agt de Cijdnus geweest te hebben, baadde, \ welk hem het leeven kostte. Graaf Floris overleefde hem korten tijd: eene geweldige ziekte rukte hem, binnen weinig dagen, weg, en zijn lichaam werdte^fwr/ocVê, niet verre van het Graf des Keizers , begraaven. Het Leger, door vermoeienis, gebrek en ziekte afgemat, was tot op achtduizend krijgslieden verminderd. Wij zullen eerlang zien , dat de Graaf van Gelderland het geluk hadt van wedertekeeren..
Dirk
Florii
de HL
De Graaf van Hollandfneuvelt op een tocht na 't Heilige Land.



*4° GESCHIEDENIS
DtKK DE VII.
poogt, te vergeefsch,de Leenhon ig beid van VIaan deren af tefchuddcn.
Oorlogen met zijn Broeder en de Fiaamingen.
Dirk de VII.
jff^j)iï eveugemelde Kruistocht was heilloos voor veele Vorften. Philip , Graaf van Vlaanderen, kwam mede in denzelven om , en , daar hij geene Kinderen naaliet , veroorzaakte zijn dood oproerige zamenfpanningefi in Vlaanderen. Dirk de VII, Zoon en Opvolger van Floris, Graaf van Holland, zag dit aan als eene gunltige gelegenheid , om het Opperleenheeifchap van Vlaanderen, wat de Landen ten westen der Schelde betrof, anefchuuden. Hij ging Keizer Hendrik den VI. zien, en boodt aan, die vau nem alleen als een Leen te willen houden. De Keizer, reeds voorgekomen, weigerde zulks, cn Dirk werd verpligt, dc gewoone hulda te doen aan Boudewijn, Schoonbroeder en Opvolger van Philip.
Willem , Broeder des Graaven van Holland, hadt ongelukkig dien Kruistocht vergezeld, waar van zijn Vader ten flachtöffer ftrekte. Bij zijne wederkomfte geraakte hij in onmin met zijnen Broeder , en (rookte, doorzijn misnoegden geest, dc Dregt'er-Friezen op, die altoos gedaagene vijanden der Graaven waren. Welras namen de vijandlijfeheden eenen aanvang, en Dirk de VII. hadt reeds een Leger op de been gebragt tegen deeze aanvallers, als hij vernam, dat het Eiland Walcheren ingenomen was door de Vlaamingen, buiten twijffel, verbitterd wegens de
har



3BER NEDERLANDEN, 141
harde knevelarijen , waar mede men hunnen Koophandel bij den Geervlietfchen Tol bezwaarde , hun Zomtijds noodzaakende tien, in fte.Ie van vijf, ten honderd te betaalen. Dirk de VII. hing niet in twijffel, hij wendde zich terftond tegen zijne gedugtfle vijanden , aan zijne Vrouwe Aleid een deel krijgsbenden gelaaten hebbende , Om de PFest- friezen te beteugelen. Deeze Graavin paarde met de kunst van overreden den heldenmoed. En, 't geen nog bet te verwonderen is , in haare fexe, beftaat hier in, dat zij, onder een geestdrijvend en bijgeloovig volk , eene iferkte van geest betoonde , die zich boven haare eeuwe verhief, en de verfmaading der vooroordeelen, tot roekloosheid toe, doorzette. Zich bij Egmond nedergeflaagen hebbende , liet zij de Krijgsbenden , naar welgevallen , leeven van de goederen der Kloosterlingen, De Monnik Meerhout , een ooggetuige , ge. ft een bejammerend verhaal van deeze gebeurtemsfe (*). De levensvoorraad des Kloofters werd , naar zijn berigt, van den tienden van Oogstmaand tot den twaalfden van Wijnmaand, verteerd en verflonden met eens krijgsmans greetigheid en brooddronkenheid. De Graavin zelve nam, onder voorwendzel van bij den Heiligen Albreciit een bezoek afteleggen, haar' intrek in het Klooster, waar zij , elf dagen lang , niet alleen een onvergoedbaar nadeel veroorzaakte , door
op
(*) Mat. Anal. II. 481.
Q
Dirk m VIL



241
GESCHIEDENIS
Dirk be VII.
_' 195
ÜefVest friezen door A-
LKID O-
verwonuen.
De Vlaa-
liiingen
door
Dirk
den VII.
gellaagen.
de kosten, welke zij maakte, en haare afpersfingen; maar, daarenboven, eene fchrikiijke fchande aandeedt aan de Klooster - orde. De Monniken , tot de ' fireogfte onthouding., ten aanzien van de Vrouwen, yerpligt , werden in hunne Godsdienstverrigtingen geftoord, en genoodzaakt, Ireeds onder de oogen te hebben de Hof-juffrouwen en anderen, in het gevolg der Graavinne, die , zonder iets in 't minde te ontzien , in alle de vertrekken der gewijde plaatze uiten ingingen. De Gefchiedfchrijver twijfelt in geenen deele, of dit gedrag heeft den toorn ontllooken van den Heilig, wiens Dienaaren derwijze mishandeld waren. Deeze vertoonde zich , egter niet in den Krijgstocht, tot welken men uitgetoogen was. De Graavin, zo ijverig als ltaatkundig, wist, onder de hand, het meerendeel der West-friezen te winnen, en aan zich te verbinden. Zij trok, vervolgens, tegen haaren Schoonbroeder op , die , door zijne Krijgslieden verhaten , zich gelukkig rekende , dat bijzijn leeven , door de vlugt en het wijken in de ontoeganglijklte plaatzen, redde.
Dirk de VII. behaalde, in Zeeland, niet minder krijgseere. Hij verfloeg de Vlaamingen, en dreef ze uit Walcheren. De beide Egtgenooten ontmoetten elkander , met oorlogslaurieren bekranst. Al het
Gezin kwam te Egmond, om deel te ncemen in eene zo roemrijke zegepraal. De drie Oomen van den Graaf, Boudewijn , Bisfchop van Utrecht , Dirk , Provoost van den Dom, en ütiio, Graaf van Benthem} zogten die vreugd volkomen en zuiver te maaken,



der NEDERLANDE N £43
ken, door hunne Neeven te bevredigen. Willem werdt te Haarlem ontboden, waar zijne Bloedverwanten zich bijéén bevonden. Hij verwierf een jaargeld van drie honderd ponden op den Tol van Geervliet en den afftand der Regten op Ooftergo en Westergo , die de Graaven met zo veel moeite deeden gelden (*).
Willem vertrok terftond na Oost-friesland. Dirk de VII, die den oproerigen aart en geestdrijvende drift der Friezen voor hunne vrijheid kende, hadt gerecdlijk afftand gedaan van Regten, welke hij dagt, dat men nooit zou kunnen handhaaven. Hij vondt zich bedroogcn. De Friezen , fteeds te onvrede over alle vreemde beheerfching, toonden zich min ingenomen tegen een Vorst, die geen andere Staaten bezat, dan de hunnen. Daarenboven, Willem aanziende als een vijand der Hollandfche Graaven, en een Veldheer noodig hebbende, om'wederItand te bieden aan een lastigen Nabuur , ontvingen zij hunnen nieuwen Opnetheer met opene armen. Hendrik de Kraan , Graaf van Kuinder, hadt, op de grenzen, een Slot gebouwd, waar in hij zich onthieldt, om Friesldnd te ontrusten, endathemter wijkplaats diende, wanneer hij zich te zwakbevondt. Willem deedt een ander, bij Oosterzee , oprigten, waar uit hij zijn Vijand hut hoofd kon bieden. Van
tijd
(*) Zie Kluit Hifi. Crit. Comité Hoïl. & Zeel. Tom. I. P. It.
Q *
Dirk
db VIL
Wir.LEM.
wordt Graaf" vaa Friesland.



«44
GESCHIEDENIS
Dirk
de vit
Onlusten in Drenthe.
tijd tot tijd vielen 'er verfcheiden heftige gevegreö tusfchen de beide Partijen voor. De Kraan, ineen flag, ten laatlïen , vijfhonderd mannen verlooren hebbende , was genoodzaakt de vlugt te kiezen, en zijn Slot werd terftond verdelgd.
Drenthe was ook, door bloedige onlusten , vanééngereeten. Floris van Vorenborch, Kastelein van Koeverden, zich, door zijne geldgierigheid, het misnoegen des P.isfchops op den halze gelanden hebbende, was afgezet , en zijne waardigheid overgedraagen op Gizelbert Postekijn , een Hollandfchen Edelman , en naderhand aan den Graave van Benthem. De Ingezetenen van Drenthe , opgeffookt door den Stiefzoon van Vorenborch , vatteden de wapens op: die van Groifingen, mede aangezet door den geest des opftands , bragten den Stedevoogd, die hun , in 's Bisfchops naam, beltuurde, omhals. De Bisfchoplijke inkomften werden aangetast, en na Twente overgevoerd , Koeverden en de Voorburgt van het Kafteel verbrand. De Bisfchop en zijn Broeder, Otho van Benthem, wreekten zich niet minder door de verwoesting, welke zij in Drenthe aanrigtten. Otho , Graaf van 'Gelderland , zijne be. middeling aangeboden hebbende, zag de Gijzelaars, aan den Bisfchop gezonden , vastgehouden. Tusfchen de Utrechtfchen en Drenthenaars viel een (lag voor, of een gevegt, waar in de overwonnen Bisfchop dertig manneu liet: hier uit mogen wij opmaaken, dat deeze oorlogen niet veel meer waren dan tirdoperijën van eenige zwervende Krijgslieden , in
haast



ï>er nederlanden. 245
haast gewnrveii. Vervolgens viel de Bisfchop in de Veluwe , waar hij alles te vuur en te zwaard verdelgde. De Graaf van Gelderland nam des wraake , door veele Sterktens in Overijsfel te verwoesten, en Deventer te belegeren. De vijandlijkheden hadden nog geen einde, wanneer het tooneel eenflags veranderde, en geen min verfchriklijke vertooningen opleverde.]
Boudewijn , Bisfchop van Utrecht, in den jaare MCXCVI. overleden zijnde, dompelde de kuiperijen van Dirk , Broeder des overledenen , onderfchraagd door den Graaf van Bolland, en die van Arnoud van Deventer, onderlteund door Otho , Graaf van Gelderland, het geheele land in nieuwe onlusten. De twee mededingers, werden ten raade, na Rome te gaan, om hunne klagten, voor 's Pausfen regtbank inteleveren. Terwijl de Heilige Vader eerst Aunoud, die tei?07#<?overleedt, benoemde, en vervolgensDiRK, die op de terug reize ffierf, verwoestten de Graaven van Holland en Gelderland het geheele Gewest, om her tijdlijk bewind des Bisfchops in handen te krijgen. In Overijsfel viel een hoofdtrelfen voor, waar in Otho geflaagen werd. In 't einde veréénigden de Kapittels hunne ilemmcn op Dirk der Aaze, Proost van Maaftricht. Ondertusfchen hadden de Volken, om een GeestlijkOpperhoofd te krijgen, hunne Steden zien verdelgen, en hunne Landen verwoesten. De Graaf van Bolland was de eenige, die voordeel verwierf van de algemeene rampen: want hij onttrok den Bisfchop alle zijne waereldlijke inkomsten, decQ 3 zesi
Dirk
de VIL
Gefch ijlen over de Verkiezingeens Bisfchopsvan Utrecht.
U97 ~'



Ï46 GESCHIEDENIS
Dirk de VII.
Graaf Willem, gevangen . ontkomt het.
Onderneeoiin-.gen tegen den Bishop van Ut) echt-
zen zicb toeëigenendc, en legerde zich in het Slot ter Ilorfi, docr hem vermeesterd.
Hier ontving hij een bezoek van Willem , zijnen Broeder; enfehaamde zich niet, de regten van bloedvervvantfehap en herbergzaamheid te lebenden. Willem in handen des FuinderfchenGraafs de Kraan, zijn'vijand, laatende vallen. De Graaf van Friesland, vervolgens ontkomen zijnde.; nam zijne toevlugt tot Otho, Graaf van Gelderland, wiens Dogter Aleid hij trouwde. Deeze egtverbintenis en de befcherming van een ontzaglijk Vorft dempte den overmoed des Graaven van Holland. Hij leende het oor aan eene bevrediging, en dagt niet meer om het ontrusten zijns Broeders, wel voorziende, dat hij het niet ongedraft kon beftaan.
De groote drijfveer des Menschdoms , en bovenal der Vorlten, bet belang, veranderde de maatregels der drie Graaven; zij fpanden zamen, om de tijdlijke magt des Bisfchops van Utrecht, reeds aan 't wankelen, geheel het onderst boven te werpen en die onder elkander te verdeelen. Utrecht hadt dikwijls krijgshaftige Kerkvoogden op den zetel gezien; doch zodanig was de aart deezes priesterlijken bewinds, dat ten zelfden tijde, als het in handen was van Perfoonen, die geen ander oogmerk hadden, dan om zich groot te maaken, of aan welken de Godsdienst eene verbaazende magt verleende over den Geest der Keizeren en der Volken, deeze voordeden verlooren gingen, door de ongelegenheden eener altoos onrustige verkiezing, door een meesten tijds kort duurend beduur



der NEDERLANDEN. «47
ftuur, en eindelijk, door een zekeren onduldbaaren wederzin , dien 't Priesteilijk bewind verwekt m het hart der geenen, die 'er aan onderworp en zijn. Zouden , zonder deeze in den grond zittende gebreken, de Bisfchoppen van Utrecht de eenige Oppervorften van alle de Landfchappen niet geworden weezen? daar zij nu zomtijds de zwakften waren. Omdefchul* den , met welken de voorgaande oorlogen en de overweldigingen der Graaven van Holland het Bisdom bezwaard hadden , te vergoeden , dagt van der. Aaze zich, volgens het verdrag desjaardMCLXV, geregtigd, in Friesland eenige penningen te heffen. Willem, hierdoor in de wapenen gebragt, verraste den Bisfchop in een Klooder te Staveren, en bragt hem gevangen na Oosterzee. Hij bhief er met lang. Eenige Leeken en Monniken, zich verbeeldende, dat het Opperweezen nietzounalaaten, zulk een heiligfchennis te ftraffen, maakten zich meester van de gevangenis, en Helden den Kerklijken op vrije voeten (*).
De Graaven van Holland en Gelderland vingen ook weldra vijandlijkheden aan. Otho viel in Overijsfel, en vermeesterde Deventer: Dirk de VII, het benedenfle gedeelte des Stichtsgeplunderd hebbende, belegerde Utrecht. In deezen nood nam de Bisfchop zijne toevlugt tot Hendrik , Hertog van Lotharingen, die Otho verraste en gevangen nam. Dirk de VII.
viel
C) Beka $2.
Q4
Dikr
de VII.
De Graa-
ven van Holland en Gelderlandgevangen jenomen»



248 GESCHIEDENIS
Dr»K
de VII.
viel als een woedende Leeuw in Brahand, bemagtigde 's Hertogenbosch, eene Stad,'in den jaare MCLXXXIV, door'GoDEFRiEDden^I, nieuwgebouwd. De Hollanders, vervolgens verflaagen en bun Graaf'gevangen gezet zijnde, beltookten de Utrechtfchen Holland en Gelderland. Deventer werd hernomen, en het Graaffchap Zutphendoor den Bisfchop overweldigd. De twee Graaven kreegen eerlang hun ontllag; doch niet zonder een groot losgeld te betaalen.
Gezag hebbende fchrijvers brengen tot het tijdperk deezer verzoeninge een Verdrag , bij 't welk de Graaf van Holland aan den Hertog van Brahand hulde bewees. De lieer Hi.idlcoper lochent deeze geheele onderhandeling. Doch de Heer Kt uit toont, dat 'er, met de daad, dus een Verdrag plaats gehad hebbe (*), maar dat het Handgreep, in den jaare 1VICC, dat is, één jaar voor het gevangen neemen van den Graaf. Het betrof alleen een gefchil, tusfchen de beide Partijen gereezen, over een grondgebied, tusfchen de. Maas en de Schelde gelegen (f). 'Er wordt uitdruklijk in gezegd, dat de Graaf te Leuven gekomen is. Hij deedt aflland van zjne regten op Breda, hij gaf, en ontving, op nieuw, onder verband van Leenhulde,Dordrecht, Dordrechterwaard,
Hc-
<*) Epifl. ad V. A. van de Wall.
(t) vak de Wall. Handvesten van Dordrecht p. n.enz. én bovenal A. Kluit Hift. Critica comitatus Hollandia & Zelandia. TttnJ. P. ƒƒ.



*er NEDERLANDEN. 249 ^
Hereswaard , en al het Land tusfchen Strelen en Waalwijk. Hij beloofde zijn'Opperleenheer tegen allen te dienen, en, 't geen wel in opmerking moet genomen worden, hij zondert den Keizer uit. Men kwam wijders overéén , dat de Hollandfche en Brabandfche Kooplieden, in elkanders Landen, geenen dan de gewoone lasten zouden betaalen.
Q5
Ada
Dirk
de VII.



450
GESCHIEDENIS
A d a.
OorfprongdesAdeb*
D e Edelen hadden zoo veel deels in dc Omwenteling, die Ada verhinderde haaren Vader optevolgen, en zo veel magts in het Staatsbeftuur, dat het volftrekt noodig is, een' buitenftap te doen, om den oorfprong van hunne magt en gezag te leeren kennen.
Het is eene toegeftaane waarheid , dat de Menfchen, volgens de' eenvoudigfte denkbeelden van het Natuurlijk Regt, allen volkomen gelijk zijn. Men begint te ontdekken, dat zij, in het Burgerlijk Regt, niet onderfcheiden behooren te weezen, dan door verdiensten. Het zijn ondertusfchen de Volken, het naastkomende aan de oorfpronglijke onaf hanglijkheid, van welken wij de onderfcheiding der Menfchen, in verfchillende rangen, gekreegenhebben , benevens zo veele andere inltellingen, die even onregtmaatig, barbaarsch, en ongerijmd, langen tijd de Menschlijkheid met fchaamte overdekt, en zugten afgeperst hebben, doch weiken eene verltandige Wetgeeving her geluk en de wijsheid gehad heeft, om te verbannen. Bij de oude Germaanen vindt men Slaavcn, Vrijen , en Edelen. De Edelen verwierven die uitlteekenheid van hunne waardigheden , hunne goederen, en van hunne geboorte. Zodauigcn waren bij Batavieren Civilis, bij de Friezen Verritus en Malorix. iu de tijden, dat de Friezen zich van de We-
zer



der NED ERLANDEN. 251
zer tot de Schelde .uitftrekren, ziet men, in hunne Wetten, die Rangen wel zorgvuldig onderfcheiden. Wij hebben reeds opgemerkt, hoe de kruistochten dienden om de Slaavernij te doen afneemen.
In de Elfde Eeuwe begon de Ridderfchap eene nieuwe onderfcheiding bij de Edelen intevoeren. Deeze Krijgs-en Staatkundige Inllelling was de grootRe waardigheid, na welke een Oorlogsheld kon dingen. Men kwam tot dien verheven rang niet , dan na het ondergaan eener zeer lange proeve. Van 't zevende jaar des Ouderdoms af, werd men daar toe opgekweekt. De Vrouwen waren doorgaans de Leermeesteresfen deezer Kweekelingen, en onderwcezen bun in de Liefde tot God en de Jujferfchappe. Dit moge vreemd klinken: doch „ Oorlog, Liefde en „ Godsdienst," gelijk de Heer Millot, te recht aanmerkt (*), „ maakten den grondilag uit deezer „ zonderlinge Inftellinge. Dan hoe Godsdienstig „ de Grooten en het Volk toen waren, en fchoon „ de Godsdienstige begrippen , gegrond of onge,, grond,' zich mengden in alle menschlijke zaaken:
' * de
(*) Zie zijn Hift. Litteraire des Troubadours. Pref. en de Vertaaling daar van-bij wijze van Verhandeling in de Hedend. Faderl. Lettcr-oef.V. Deel II. Stuk bl. 297 enz. De weetenswaardiufle bijzonderheden, deeze Inftelling betreffende, worden gevonden in de Memoires de VJincienne chevaierie , conjiderèe comme sin etabiijfement politique cj? militaire, par 'Mr. de la Curke de Saikte Paeaije.
Ada.
Oorfprongder Rid. derfchappen.



=52 GESCHIEDENIS
Ada,
„ de Oorlog en de Liefde, die getroetelde neigingen, „ zo gefchikt, om de Ziel door de zinnen tevervoe„ ren, hadden doorgaans den voorrang boven de onzigrbaare-voorwerpen, die aan de overweeging n het geluk eens toekomenden leevens aanbonden. „ Alle de Godsdienstigheden wederhielden onze Hel» den niet va" bl°ed te vergieten, en zij dienden veel „ al hunne Schoonen, met zo veel, ja meer ijvert,
n dan hun' God. " De Godsdienst was der-
wijze aan de Ridderfchap verbonden, dat de Geestdrijvende denkbeelden dier Eeuwe daarvan eene foort van Sacrament maakten, met de Priesterlijke, ja zelfs met de Bisfchoplijke waardigheid vergeleeken. Naa eene voorgefchreevene Vaste gehouden, den nagt, biddende, in de kerk doorgebragt, het Avondmaal ontvangen , en verfcheide Godsdienstplegtigheden volvoerd te hebben, bij welken de Priesters, en de Gevaders van den aanftaanden Ridder, elk hun werk verngttcn, kreeg hij pet zwaard, en werd Ridder geflaagen: dit deeden de Pausfen, de Koningen, de Keizers, ook groote Leenmannen en Ridders. De ingewijden waren verpligt, alle dagen de Mis te hooren; zij beloofden met eede, goed en bloed tot verdeediging van den Godsdienst en den Staat opteolferen , de Ongeloovigen te •beoorlogen, de Weduwen , de VVeezen en de Verdrukten te befchermen , gehoorzaam aan den Keizer te zijn, hunne Leenen wel te beltuuren , en onbedraffelijk voorGoo en Menfchente leeven. Dit Itelzel, dat Helden vormde, en de Zeden op eene aanmerklijke wijze be-
fchaaf-



^ der NE DERLANDEN. «53
ichaafde (*), bragt ook alle de zotternijen der dooiende Ridderfchappe ter baane. Die den Ridderlijken rang nog niet beklommen hadden, voerden den tijtel van Schildknaapen.
Terwijl de voort- en opgang der Leenregeeringe, ifa 't algemeen, allengskens, de bezittingen van alle andere Edelen in Leenen verkeerd hadt, wilden de Friefche Edelen , zeer naijverig, ten opzigte hunner onafhanglijkheid , volftrekt geenen anderen boven zich erkennen dan den Keizer, en weigerden beftendig zich aan de Leenhoorigheid te onderwerpen (f). De Edelen van verfcheide Landfchappen onthielden zich doorgaans op hunne Landgoederen, zich alleen bezig houdende met de jagt en den krijg, den Landbouw en andere bezigheden aan hunne Lijfeigenen overlaatende. Vrije Heden vervoegden zich dikwijls bij de Slaaven, om eenig geld te winnen, door visfchen of het bearbeiden van de Heeren landen. Zij vonden ook, te midden van de verfchrikkingen des oorlogs, eenige befcherming bij het Kafteel en delnwoonders, die zich daar omlfreeks hadden nederge. flaagen. Deeze bijéénvoeging ftrekte ten oorfpronge van zeer veele Gehuchten, Dorpen, en zelfs van 'groote Steden, over welken de Heeren zich gereed-
lijk
(*) Dit uitwerkzel, fchoon 'er niet zelden eene, gantsch niet kuilche, Galanterie onder liep, maalt ons Robertson Met zijne gewoone keurigheid. Hifi. van Carel den V. I. Deel. bl. 115. enz.
(t) Idsinga Staatsregt. I. 102.
Ada*



5 54
GESCHIEDENIS
Ada.
Aanmerkingenover bet Resrt van den Eersten Nagt.
lijk het regt annmaatigden, om, in burgerlijke, eiï dikwijls in lijfïïraflijke zaaken, vonnis te wijzen.
De voorregten der Heeren waren, zeker, zeeruitgedrekt; doch men moet niet gelooven, dar zij, gelijk een Fransch Gelchieófchrijver (*) verhaalt, in Friesland, op de Bruiden bunnerLijfeigenen het fchandelijk regt van den eerden nagt hadden. Het was, zegt hij, Koning Evknus, die dit het eerst in Schot* kind invoerde, vau waar het op het vaste land overkwam. Een geleerd Sc'wtsch Schrijver (f), die zijn welwikkend oordeel in zijne fchriften laat doordraaien, heeft zijn Vaderland van die ongerijmde befchuldiginggezuiverd. Van Loon en Idsinga, fchrandere Hollanders, beroemd door het ophelderen van het oude Staatsbedunr huns Vaderlands , toonen , dat dusdanig een liegt, 't welk, in onzcNederlanden . de Heeren van Schagen, van Sluijpwijk, vmR'ioon en anderen bezaten, in den baatlijken zin, welken men daar aan geeft, niet kan afgeleid worden van het Heidendom, naardemaalTACiTUs, in zijne befchrijving van de zeden der Germaanen, en Bonifacius , in zijue belchuldigingen tegen de Heidenen, 'er geen gewag van maaken (§). Op eene Kerkvergadering, in den jaare CCCLXXXIX, te Carthago gehouden, woidt den nieuw getrouwden de onthouding, den eerden nagt,
naa
O Vellij VI. 228.
(f) Ann. of ScotlandhK) Sir D. Dalrijmple p. 31*. (§) Staatsregt 422. Regeerwijze. 158.



der NEDERLANDEN. 255
naar het voorbeeld van Tobias , aanbevolen (*), Ada. eene handelwijze, gewettigd en uitgeftrekt tot drie nagten, in eene Inftelling der eerfte Koningen van Frankrijk Cf). Het fchijnt dat de Geestlijken en eenige Heeren zich het regt aanmaatigden, om ontflag te verkenen van een verbod, alleen (trekkende, om de driften te fterkeraantezetten; en'tis dit voorregt, als mede dat, om aan de lijfeigenen de vrijheid, van buiten hun landgoederen te mogen trouwen , te verkoopen, 't welk de Heeren bezaten, onder den naam van het regt des Eersten Nagts (f). Een regt, zo hoonend, zou regtftreeks ftrijdig geweest hebben met de fchilderij, ons door Tacitus van de Kuischheid der Gérmaancn gegeeven, en van de zagte wijze, waar op zij hunne Slaaven bejegenden. Ik twijffel niet in 't minste, of de ftaat der Lijfeigenen in alle onze Lnndfchappen, en bovenal in Friesland, was veel min bejammerens en beklagenswaardig , dan in andere Landen van Europa. En is 'er, zelfs tegenwoordig, één Land in de geheele waereld, waar de Staat der Dienstboden gevoeglijker en zagter is, dan in dc Feréénigde Landfchppen ? Hier kunnen zij zeggen: wij zijn ; Menfchen i
Wat de ftaatkundige magt betreft; het fchijnt, dat, bij de oprigting der Leenen, elk Edelman op zijn Grondgebied het Burgerlijk Regtsbeftuur in handen
hadt,
(*) Canon XIII.
(t) Cap. L. VII. c. 463.
(§) AcïaSancï. 30. Apr. 82 r.



§50 GESCHIEDENIS
Ada.
Verhaaste
flappen va;. Alei.
de.
1203
hadt, nogthans onder het opzigt der Graaven, die hun gedrag bij den Opperheerfcher verantwoordden. Maar door een zeer natuurlijk gebrek, eigen aan de ïnftellingen der Leenregeeringe, die altoos tot ortafhanglijkhëid ftrekten , fchoon op ondergefcbiktheid gegrondvest, zogteri de groofe Leenheeren zic'i beItenHig aan de gehoorzaamheid der Kroone te onttrekken, en de Achterleenmannen die hunner onniiddelijke Leenheeren aftefchudden. Van hier die geduurige oorlogen tusfchen de Leenmannen; van hier het bouwen van zo veele Sterktens en Kalieelen , waar elk zich legerde; van hier, eindelijk, de invloed der Edelen in de Omwenteling, die wij thans zullen te boek Hellen.
Graaf Dirk de VII, zonder eenig ander Kind, dan'zijne Dogter Ada na te laaten, ftervende, hadt, indien wij mogen afgaan op de trouwe der Kronijkfchrijvers , die, naa deeze Omwenteling, hunne berigten boekten, ten oogmerke, om het bewind toetevertrouwen aan Willem , Graaf van Fries/and. Een Raad, uit de Edelen gekoozen, moest den nieuwen Regent onderfteunen. ALEiDEvondtzich hier, door haare heersphzugt en haare voorbaarigheid, bedroogeh. Zij zag niets dan alles kwaads te gemoere van het Regentfchap eens Prinfe. door haar eens overwonnen, en wiens wraake zij des te meer dugtte, om dat dc fchande der nederlaage hem door eene Vrouwe was aangedaan. Zij nam een , zo ftontmoedig als verhaast, befluir. Rekening maakende op de genegenheid eenigcr Edelen, die zij aan zich hadt
wee-



der NEDERLANDEN. 257
weeten te verbinden, riep zij den Graaf van Loon. of Los, een Leen , van Luik afhangende. Zij dagt voor haare veiligheid en gezag op de beste wijze te zorgen, door iemand te verheffen, die gering genoeg was, om alles aan haar verfchuldigd te rekenen, en ' tevens bekwaam genoeg, om zich, in een' hoogen Band, te handhaaven. Naauwlijks hadt Graaf Dirk de VII. de oogen .gclooken, of zij deedt, zonder agt te geeven op de vooifchriften van welvoeglijkheid , haare Dogter Ada aan hem trouwen, en , op eene aanftootlijke wijze, de Bruiloft houden in 't zelfde Huis, waar alles tot het vieren van de Uitvaart gereed was, waar het lijk eens Mans en Vaders de laatfie pligten verwagtte , waar van men zelfs vergat de kosten te betaalen. En, dewijl de ftervenden, ten dien dage, hunne hoop grondvestten op gekogte gebeden, en de Kerkiijken die op verkogte voorbiddingen deeden rusten (*) , kan men zich gereedlijk verbeelden , dat de dienst voor de Zielen en Lighaamen der Overledenen, op eene zeer fchraapzugtige wijze, werd waargenomen. Want, zegt een Kloostergefehiedfchrijver, de onkosten kwamen voor rekening van ons Klooster te Egmond. Hier werd Dirk Vit. bij zijne voorzaaten begraaveii.
Philip van Wassenaar hadt, in eene Vergaadering der Edelen, onmiddelijk naa den dood van Dirk den VII, bijéén gekomen, verklaard, „ dat men „ alles moest beftaan, om Willem te handhaaven,
(*) Mat. Ann. II. 487.
R
uewee* gingen ten voordeele van Willem.
Ada,



a5* GESCHIEDENIS
Ada
Vlugt en rampfpoedenvan Ada.
„ in het Regentfchap, 't welk hem van regtswege „ toekwam" (*). De roeklooze flap van Aleide diende alleen, om de Voorftanders van dien Prins te verbitteren en te vermeerderen. Hij werd heimlijk iu Holland- ontboden; doch, dewijl hij daar niet veilig zou geweest hebben, vermomd na het Eiland Schouwen gevoerd, waar de Ingezetenen, met veel betoons van vreugde, hem voor hunnen wettigen Heer verklaarden: van daar te Zierkzee gekomen zijnde, erkende men hem met dezelfde toejuichingen in die waardigheid, en van Loon van de regeering vervallen.
Deeze zelfde ftaatsömwenteling ftrekre zich tot Holland uit. Ale/de en het jonge Paar, zich gereed maakende, om na Egmond te gaan, en den dienst van den dertigften dag, dien men, zegtdcGefchied. fchrijver, 'moest waarneemen voor de rust der ziele des overledenen, bijtewoonen, verlfondcn, dat de Kennemers op hun wagtten, om hun wegtevoeren. Dit nieuws klonk hun als een donderdag in deooren. Zij vertrokken fchielijk uit Haarlem: door vrees gejaagd , zogten zij elk een goed heenkomen, en die plaats, waar hij zich veiligst oordeelde. De jonge Gravinne, genoodzaakt van haaren Égtgénoot te fcheiden, vlugttena de Burgt van Leyden , werwaards de zamenverbondenen haar volgden , haar greepen , en eenigen tijd daar naa, in de handen van Willem overleverden, die haar, zo eenigen willen, na het
Ei-
(f) Mat. Ann. 1204.



nen NEDERLANDEN. 250
Eiland Texel in baliingfchapzondt, van waar zij, op haar verzoek , na Engeland overtrok, en eindelijk wederkeerde, en met haaren Egtgenoot, tot het jaar MCCXVfll, in 't land van Luik leerde. De Heer HuiDKcoper heeft dit geheele overvoeren van Ada na Engeland ontkend, en beweerd, dat zij, in het jaar MCCVI, geftorven zijnde, haar Man een tweede Huwelijk aanging met Aleide van Brahand (*); doch de Heer Kluit toont, dat zij haaren Egtgenoot, in 't jaar MCCXV1II overleden, overleefd hebbe, en met hem in h zelfde Graf te Herkenrode begraaven is, en ook , naar 't getuigenis van een gelijktijdigen Gefchiedfchrijver, met de daad na Engeland geweest, en van daar, naa vijf jaaren verbliji's, wedergekeerd is (|).
Van Loon kwam, niet zonder veel gevaars te loopen, te Utrecht, haalde den Bisfchop op zijne zijde over, door eene ïbmme vau twee duizend Marken Zilvcrs. De Bisfchop van Luik, de Hertog van Limburg en de Markgraaf van Namen omhelsden de zelfde partij. De krijgsbenden, die hij van alle kanten deedt aanrukken, bewoogen daartoe veele Edelen in Holland, wier Maatkunde het was, zich altoos bij den ilerkilen te voegen. Willem , buiten ftaat, om zo magtige vijanden het hoofd te bieden, vertrok uit Holland na Zeeland, liet Wouter van Egmönd en Albert Banjard iu Kennemerland', Willem van
T&1-
(*) M. Stoke II. 251 enz.
(+) Kluit. Hift. Crit.Com. Holl. &> Zeel.Tom. I P II R 2
Ada.
Vetmees, teringen van van Loon. 1204



a6o GESCHIEDENIS
Ada.
Teilingen en Philip van Wassenaar in Rhijnland. De twee laatstgemelden bouwden toen de Kafteelen van ten Busfche aan de Vegt,vm Zwadenburg, thans Zwammerdam, aan den Rhijn, en van Boskoop aan de Gouwe. Deezer wijze gelegerd, oordeelden zij de vijandlijkheden te kunnen aanvangen. Wouter voerde de Kennemers aan, op het grondgebied des Heeren vam Amstel , wien zijne verknogtheid aan den Graave van Loon duur te daan kwam. Zijn Kafteel werd afgebrand, zijn land onder water gezet, en van alles, wat men kon mede neemen, beroofd.
De Bisfchop van Utrecht tastte terflond deeze aanvallers aan, vermeesterde ten Busfche, en, 't geen men nog nimmer van de Utrechtfchen, in oorlogstijden, gezien hadt, zij trokken tot Leyden voort. Daar voegde zich het leger van van Loon, naa geheel Zuid-holland te ondergebragt te hebben, bij dat des kerkvoogds; en zij vielen, met veréénde magt, in Kennemerland, de Ingezetenen aan zich onderwerpende; zij moesten vijf honderd marken betaalen, cn het afbranden eenigcr Sloten, uit wraak in vlam geftooken, dulden. De Vlaamingen, aangezet door de belofte, dat zij ontheven zouden zijn van den Geerrlietfchen Tol, koozen de zijde van van Loon. De inval, door hun in Zeeland gedaan, was zo Houten moedig beleid, dat Willem ten nauwen noode tijds genoeg hadt, om zich onder de vodden en netten eens visfchers te verbergen.
Uit de overmeestering fproot verdrukking, uit de
ver-



dicr NEDERLANDEN. sfJi
verdrukking opftand, en in 't einde bet hcrftcl der bijkans wanhoopige zaaken van Willem. \>e Fiaamingen, hunne behaalde overwinning misbruikende, zagen zich éénsflags aangevallen, en door de Eilanders , te fier om een vreemd juk te dulden, genoodzaakt, de wijk tc neemem Dc maare hier van bezielde de Hollanders met nieuwen moed. - Dc nederlaag der Kennemeren, die, op nieuw oproerig, aangerukt waren met die blinde drift, eigen aan alle volken, in burgerkrijgen ingewikkeld, vertraagde de komst.van Willem in Holland ijjet. Men zag toen een fpreekend voorbeeld, hoe zwak de Heerfchappij desgeweldsis, en hoe een Opperhoofd, door het Volk goedgekeurd, vreeslijk is, dan zelfs, wanneer zijn mededinger eene veel talrijker krijgsmagt hebbe. Van alle kanten liep men toe, om zich onderde vaandels van den nieuw gelanden Prins te begeeven. Zijn Leger groeide oogfchijnlijk aan. DeezeVerbaazende en fchroomlijke zamenloop veroorzaakte een dicpgaanden fchrik, in het hart van alle de zangverbondenen , te Voorfchooten gelegerd. Veldheer, Overften en Soldaat, namen, inde uiterfte wanorde, de vlugt. Wapenen, tenten, voorraad en kostbaare huisderaaden, lieten zij alles agter. De Hollanders (freeden niet, zij vervolgden alleen. De Vrouwen zei ven, die zo vedmoeds hebben regende moedloozen , betoon, den haaren ijver voor 't Vaderland, met allen, die zij konden magtig worden, te doodeu.
R- 3 Wil
Adi.
De zaaken van Willem neemen een keer tengoede.



2ö2 GESCHIEDENIS
Verdras. met de Ui vechtP
Iïoö
Willem de I.
-jD^' vijandlijkheden duurden nog eenigen tijd tüsfclien de Hollanders en de Utrechtfchen. De Bisfchop maakte 'zich zelfs meefter van Dordrecht. Willem gaf eindelijk zijne toedemming tot een Verdrag , in 't welk hij zich" voor Leenman des Kerkvocgds verklaarde, en de oude verbindtenisfen verriei.wde.
Wij zullen niets reppen van een' nieuwen Krijgstocht, door de Fiaamingen tegen Zeeland ondernomen , noch van een Verdrag , waar bij Willem, eene vreemde zaak in de daad! alle zijne regten en alle zijne bezittingen aan van Loon afdaat;, noch ook van eene beroeping op eene reize m Rome,dooi Willem gedaan. Deeze gebeurtenisfen, 't zij ze verdicht zijn, gelijk de meermaals aangehaalde oordeelkundige Huidecoper wil (*) , 't zij ze egt zijn , doch duifter , gelijk de verdandige Wagenaar ze voorftelt, maakten geene verandering in de zaaken : dewijl wij niet zien , dat Willem , naa den vrede, met den Utrechtfchen Bisfchop geflooten , iets het minde van zijne Staaten verlooren hebbe.
Het was, ongetwijfeld, om zich te verzekeren van den bijdand eens magtigen Nabuurs , dat van Loon
en
(*) Melis Stoke, II. 151 enz.



der NEDERLANDEN. aSj
en Willem , elk op hunne beurt, met de Vorften van Engeland eene foort van Leenverbindtenis aangin-. gen. Willem beloofde den Koning , vijfentwintig Mannen van wapenen (*) te zullen leveren, en hem meer dan duizend Soldaaten, naar eisch der omftandigheden, te laaten werven in Hollanden Zeeland (f). Ziet bier het eerfte voorbeeld eener verbindtenisfe tusfchen Engelanden de Landen, welker Gefchiedenis wij te boek Hellen : dezelve was voor deze Landen noch loflijk, noch voordeelig. Men weet, dat de Pausfen, ten dien dage, fchoon in Rome van allen gezag verftooken , de Vorften van Europa deederi beeven. Innocentius de III, een heerschzugtig Kerkhoofd, durfde, om de bclachlijkllc gefchiüen, Jan, Koning van Engeland, in den ban doen, en verltooken verklaaren van deszelfs Koninglijke waardigheid , welke bij aan Philip , Koning van Frankrijk, aanboodt. Zeldzaam werdt dit aanbod eens Koningrijks afgeflaagen. 't Was te vergeefsch , dat de mishandelde Koning, lafhartig, vergiffenis kogt, door zijne Kroon aan den Heiligen Stoel te onderwerpen. De Franfchen zetten hunnen tocht voort,
en
(*) Een Man van wapenen betekende, in deeze da^en, een Edelman, geharnast, en te paarde, nevens zijnen Stoet, die ongelijk van grootte was, doch, gemeenlijk, uit tien Ruiters, behalven de Voetknegten , beftondt. Du Clos, Hift, de Louis XI. Tom. I. p. 16,
(t) *d{t. publ. Angh I. 54.
R4
Willem
DE I.
Verbind' tenisfen met Engeland.
1213



&64 GESCHIEDENIS
WiLLEM d£ I.
Oorlog tegen de Franfihen,
m I2I4_
cn oncfcbeepten hunne Krijgsmagt op het Eiland. De Fiaamingen en Hollanden verklaarden zich voor den Engelfchen Font. Men zag deeze twee Volken, een nieuw verfchijnzel 1 onder dezelfde vaandelen optrekken.
De^«/cA*« betoonden, volgens gewoonte, in 't eerst hunne vuurigheid , doch bezweeken naderhand. Zij-vermeenerden veele Steden in Flaanderen, doch verlooren ze even fchielijk: hunne Scheep» vloot , eêr talrijk , dan welgefchikt en beftuurd, werd geflaagen door de veréénigde Vloot der Hollanders en Engelfchen. — De wraak , die de Franfchen, in het volgende jaar, namen, was volkomen. Bij Bovines, een klein Dorp, tusfchen Rijsfel en Doornik , behaalde Philip , Koning van Frankrijk , eene allerroemrijkiie overwinning op Keizer Otho. Het Keizerlijk Leger, beftaande uit Duit/eken, Englfchen, Hollanders en Friezen, werdt op de vlugt gedreeven , en veelen geraakten krijgsgevangen. De Graaf van Holland zelf viel in handen der Franfchen, en werd, met den Graaf van Flaanderen, aan handen en voeten met ketenen be. laden , volgens het woest gebruik dier tijden , na
Parijs gevoerd (*) Het verblijf in Frankrijk
hadt eene kragtdaadige uitwerking op den geest van Graaf Willem. Hij betaalde een groot losgeld, en noest belooven, de wapenen niet meer tegen de O, r-erwinnaars te zullen voeren, cn zijn volgende ge,
drag
(*) Mf,ve&, #d 4nn. 1214.



der NEDERLANDEN. 265
drag geeft reden, om te gelooven , dat hij zich geheel aan hen verbondt. Immers hij hielp hen
tegen de Engelfchen in een' vruchtloozen krijgstocht, dien zijn, eenigen tijd daar naa, derwaards deeden, Wanneer de Engelfche Grooten, Lodewijk, Zoon van Philip , ingeroepen hadden, om Koning Jan te ontthroonen (*).
De Kruisvaarten, tegen de Mahomethaanen ingerigt, waren nadeelig geworden voor de Grieken. Beevende wegens het gevaar van, ten allen oogenblikke , door hunne _Staaten , nieuw geworvene Legers van Kruisvaarders te zien trekken , hadden de Keizers van Conftantinopole hun zo verbitterd door zo fchreëuwende verraaderijen , dat men eensflags de zijde koos , om een Kruisvaart aantevangen tegen de trouwloozen. De Grieken , op den wapenhandel niet afgerigt , noch in de kunst des oorlogs bedreeven, werden welhaast overwonnen en te ondergebragt. Conftantinopole viel in de handen der Westerfchen. Boudewijn, Graaf van Vlaanderen, werdt'er voor Keizer uitgeroepen. Hendrik, zijn Broeder, en Petrus de Courtenay , uit het Koninglijk Huis van Frankrijk voortgefprooten , hadden nauwlijks tijd om hem optevolgen , en bezit te neemen van een' Throon, zo onvast en waggelenden. . Paus Honorius liet toen een' Kruistocht prediken, en zijne Afgezanten tot in onze Gewesten doorga
(*} Meïer. ad Ann. 1215.
R5
Willem de 1.
Graaf Willem in Verbond niet de Franfchen.
Nieuwe Kruisvaart.
1217



2Ó6 GESCHIEDENIS
Willem m L
Otho I. en Orno H, J3ïs-fchoppenvan Utrecht.
Graaf Willem
de I.
trekt na Paleftina.
gedrongen zijnde , werd de Kruistocht aanvaard door Graaf Willem en den Bisfchop van Utrecht. Deeze laatstgenoemde was Otho de li; want Otho de f, zijn Voorzaat, is alleen meldenswaardig, om dat hij tot den Bisfchoplijken Zetel benoemd was, flegts vierentwintig jaaren bereikt hebbende , en op zijne reize na Rome, werwaards hij benen toog, om mondig verklaard te worden , het leven eindigde (*).
Graaf Willem de l. zeilde , op den negenëntwintigften van Bloeimaand, met twaalf Schepen uit •de Maas. Een groot aantal der Inwoonderen van onze Landfchappen vergezelden hem op dien dwaazen tocht (f). Hunne Vloot, met 'die der Engelfchen verédnigd, was nauw in volle zee, of 'er Hak een geweldige ftorm op, die hun noodzaakte , in Frankrijk binnen te loopen, van waar zij, met den eerden goeden wind , vertrokken , en te Lisfabon ten anker kwamen. Tegenwinden hielden hun op: en de Bisfchop dier Stad wendde al zijne welfpreekenheid aan , om de Legerhoofden te beweegen, dat zij, in ftede van na 't Heilige Land te trekken, liever Portugal en Spanje zouden zuiveren van de Saraceenen. Dit voorftel vondt geen ingang bij het ■meerendeel der Christen Krijgsmagt; doch Willem, fchoon van de meefte Friezen verhaten , die hem weigerden te volgen, leende den Portugeezen zijnen
bij-
(*) Heda. Eeka.
(.t) Mat. Annal. II. 16 enz.



üiiK. NEDERLANDEN. «67
Lijfland. In den jaare MCXL1X , hadden de Friezen , veréénigd met verfcheide andere Volken , vau de boorden des Rhijns, der Main , en van de Wezer, reeds, ten voordeele van Koning Alphonsus, Lisfabon den Moor en ontweldigd. Thans maakten zich de Hollanders meeiter yan de fterkte Alcafar, eene vermeeltering , welke de Portugeezen in ftaat ftelde, om zich te ontdaan van eene haatlijke belasting van honderd Christen Slaaven, die zij alle jaaren aan den Koning van Marokko moeiten opbrengen. Graaf Willem de I. zette niefeêr , dan in de Lente des volgenden jaars MCCXVIII, zijne reis voort, en kwam , omtrent Pafcha , voor Si. Jan dAcre of Acron, eene Stad Sxs. Paleftinü. Hier vervoegden zich bij hem de Friezen, die, naa hem verhaten te hebben, door ftorm gedreeven weraen op de Kusten van Spanje, daar zij, een gunftigen wind afwagtende, zich ook onledig hielden met op de Saraceenen los te gaan : zij hadden op hunne reis" groot verlies geleden.
Damiate, aan den oostlijken oever des Nijls en vijf mijlen van zee gelegen, hieldt men , van wege de ligging, voor den fleutel van Egijpte, enteroorzaake van de fchatten enfterkte^ voor eene wel roem-' rijke, doch moeilijke vermeeltering (*). Tegen deeze Stad zogt Joannes , Graaf van Brienne, die den tijtel van Koning van Jeruzalem droeg, de magt der
Ból-
(*) Mart. & Dus. Thef. III. col- 289.
Willem
de I. 1218
Beleg en bemagcijing van Damiate.



a68
G ES C H I E D E N I S
Willem
de I.
Verrigtingender Hollauderenen F«>xen ;in Affè.
C) Ouv. ƒƒ//?. Z>*w. 1414 & feq.
Hollanders en i*/^» te doen aanrukken. Wolken van pijlen , hagelbuien van fteenen , hoozen vau Grieksch vuur, door de Ongeloovigen verwekt, dceden, in een zo Iangduurig als hardnekkig beleg, veele dappere Christenen {heuvelen. Zij begonnen hier door een wederzin te krijgen tegen dit beleg , wanneer Meefter Olivier van Keulen , een volvuurig IJveraar , die de Kruisvaart in de Nederlanden gepredikt hadt, eenige Friezen overhaalde, om een houten Kasteel op twee zamenverbondene Koggefchepen te vervaardigen (*). De kloekmoedigften gingen daarin, en, min blootgefteld aan de vijanden , naderden zij een der tferkfte toorens, befprongen dien, en maakten 'er zich meefier van : waar op zij aan het Leger den toevoer, 't zelve door deezen tooren belet , weder bezorgden , en een vrije vaart kreegen. Eindelijk verlieten de Saraceenen , naa eene verdediging van dertien maanden, de Stad. De Christenen hielden dez.elve niet langer dan tweeëntwintig maanden. Zij werd, vervolgens, nogmaals bemaatigd door Lodewijr den IX, Koning van Frankrijk doch zij viel bijkans zo fchielijk weder in de magt der Saraceenen, die dezelve geheel verdelgden.
De Inwoonders van Haarlem draagen 'erroem op, dat zij tot deeze vermeeltering zeer veel toegebragt hebben, door met een fchip, welks voortleven met een zaag voorzien was, een zwaare keten, die de haven
floot,



der NEDERLANDEN. "6$
floot, aan [tukken te zeilen (*). De Kinderen pleegen ter dier Stede, ten tijde van Hadrianus Junius, op Nieuwjaarsdag, fcheepjes op (tokkenrondtedraagen; en nog hangen 'er,tot gedagtenls van dit voorval, in de Groote Kerk, Scheepjes met twee Kafteelen, door een keten aanéén verbonden: voortijds hebben'er zeker gehangen, die meer na de Koggefchepenvan dien tijd geleeken, dan de tegen woordigen, die na nieuwer fcheepsbouwkunde gemaakt en met gefchut voorzien zijn. Ook luiden'er,'s avonds ten negen uuren, klokjes , Damiaten of Damiaatjes geheeten, welken men wil, dat in die bemagtiging veroverd zijn. Ook beweeren zommigen, dat de Stad hier door het Zwaard en 't Kruis in 't Wapen gekreegen hebbe (f). De Friezen van Dokhum betwisten den Haarlemfchen Poorters deeze roemrijke vinding. In Itede van een Weerhaan op hun Kerktoren , hebben zij een Schip,
met een Zaag gewapend (§). Wat 'er van alle
die vertellingen ook zijn moge, alle de gedenkltukken dier Eeuwe wijzen uit, dat bijkans geen Volk de Friezen evenaarde, in het kloekmoedig voeren dier heilige Oorlogen. Meelter Olivier , Paus Honorius de III. en Keizer Frederik de II , verhellen hunne Godvrugtige koenheid hemelhoog, en noodigen hun
uit,
(*) Joan. a Leid. Lib. XVHI. Cap. XX.
(f) Wat men van dit alles te houden hebbe , zegt ons in 't breede de geleerde van Oosten de Bruin , in zijne Gefchiedenis der Stad Haarlem, I. Deel, bl.37 enz.
(S) Idsjnga Staats-Regt, 12ö.
Willem deL



willem de I.
27» GESCHIEDENIS
uit, om zich door nieuwe krijgsverrigtingen nog beroemder te maaken (*). De Vrouwen zeiven vervoegden zich, zonder ondcrfcheid van rang, en met. eene fmaadlijke fchennis van de fchaamte en eerbaarheid der Sexe , bij deeze zinnelooze Kruisvaarten. In den jaare MCCLX, deedt Broeder Thomas , in eenen Brief aan de Friezen (f), alle mogelijke weer, om de Friezinnen aftemaanen van zich ten Kruis» tochte te begeeven , „ om dat," gelijk hij zegt, „ de Kruisvaarders, door de boosaartigheid des Dui„ veis , altoos gereed, om de Zielen te verleiden, in „ de voorgaande oorlogen hoererij en overfpel be„ gaan hebben met de Vrouwen van uw Land." Deeze wijze raadgeevingen vonden , zo 't fchijnt, geen ingang. Wanneer Acron , in den jaare MCCXCI, door de Ongeloovigen werd bemagtigd , bevonden zich in die Stad veele Ettropifche Vïomvm van het eerde aanzien. Zij zwierven, weenende en wanhoopig, langs de rivier, trokken het bah' uit,en wierpen haare kostbaarfte cicraaden weg (§). Zij zogten de Christen Schippers , die voorbij voeren, door fmeeken te beweegen , haar aan boord ,te nee. men. Vrugtlooze klagteu ! De Schepen, dooreen ftorm overvallen , konden naauwlijks het geweld der haarenwederttaan. „ Behoedt ons," riepen deeze ongelukkige Juffrouwen, ,, behoedt ons! en, indien
„ het
( *) Frieslands Charterboek, 86 - 90.
(t) - - - - - 95- ■ (_$) Idslnga Staats-Regt, 123.



der N E D E R L A N n E N. 27*
„ het bezit onzer bekoorlijkheden 11 kan treffen, „ kiest , die u het meest behaagen, zijn tot uwen „ dienst." Doch, 't geen min aanlfootlijk en onzer opmerking meer waardig- is, beftaat hier in , dat de Friezen , op alle de Kruistochten, zich vertoonen, als fteeds onafhanglijk onder hunne eigen Bevelhebbers , een blijk, dat zij aan geen vreemden Vorst onderworpen waren ; zij ontvingen geene bevelen, dan van den Paus.
Willem de I. vondt , naa zijne wederkomst uit Paleflina , zijne Staatcn in rust, en zij bleevendaar in tot zijnen dood, die, omtrent twee jaareu laater, öp den vierden van Sprokkelmaand des jaars MCCXXII, voorviel. Hij bezat al het Land tusfchen Heidenzee, dat is van den mond der Maaze , waar. fchijnlijk van de plaats, waar tegenwoordig de frroom Van Heide, of heCSluifcke Gat, vloeit, tot de haalvers (*> Wat de Zeeuwfche Eilanden betreft, die hij niet bezat, het fchijnt, dat hij het gezag da'ar oVer met de Vlaamingen gedeeld hebbe (f). Van • hem en de Gravinne Joanna van Vlaanderen heb- 1 •ben de Inwoonders van Middelburg hunne oudite ' Voorregtsbrieven. Deeze zijn waardige itukken der \ Oudheid: dewijl men 'er eene fchets inzietdertoenmaalige Regtsgeleerdheid en Pvegeering, als mede de eerfte flappen der oude Frjefche Barbaarsheid tot de befchaafdheid. Daarenboven zijn die , weinig tijds
laa-
<*) Disf, dc nexu Feud. Zeel. & Fland. p.43&feq. (t) Aki. p. 55'.
Willem de K
Willem de I. fterfc.
122a
SVetten,
:e Midielby.rgregeeren.



Willem
de I.
S7* GESCHIEDENIS
laater aan andere Steden van Holland en Zeeland gegeeven, op den zelfden voet ingerigt. „ Op het vegten , „ verminken, kwetzen, flaau, en fchelden ; op de ,, vredebreuk; op het.wederftaan van Schepenen, die „ vrede gemaakt of vounis geveld hadden ; op het ,, veragten van den ban; op het aanneemen van wape„ nen met een kwaad oogmerk , buiten of binnen de „ Stad, bij nagt of bij dage; op het verkoopen van ,, bedorven Wijn en op andere misdaaden, worden ,, geldboeten gefield, ten behoeve des Graave en der „ Stad, en zomtijds ook ten behoeve der Schepe,, nen. Zommigen worden dubbel, doch gecnen meer
,, dan vierdubbel geboet. , Elk moet voor
„ Schepenen te regt ftaan. Zo iemand , gedaagd „ zijnde, niet verlchijnt, wordt hij tegen den eer,, den Regtdag gedagvaard, en , zo hij agterblijft, ,, of verfchijnende zich aan 't vonnis niet onder„ werpt, wordt hij gebannen en zijn goed verbeurd ,, verklaard. Schout , of Schepenen , eenen klaa„ ger regt weigerende, mogen, voor dat zulks ver„ beterd zij , nergens ;vierlchaar over fpannen. ,, Schepenen, door den Schout, op den eed , ver,, maand zijnde, mogen geen vonnis weigeren. Een ,, Burger , met een Buitenman verfchil hebbende, „ moet hem voor Schepenen der Stad daagen, en, ,, verfchijnti bij , hij moet een Burger tot borg del„ len. Van alle zaaken, die door den Schout niet „ afgedaan kunnen worden , valt beroep op den ,, Graave, die daar over met Schepenen te regt zit. „ Drie mannen geeven getuigenis wegens een gefchil,
„ ter



per. NEDERLANDEN. S73
>, ter waarde van één Pond: wegens gewigtigerzaa„ ken, Schepenen, op den Eed van drie Oogge», tuigen. Niemand mag getuigen, dan die in de „ Stad gehuisd en gehoofd is , en fchot betaalt. „ Alle opdragt van Landen en Huizen moet voor „ Schepenen gefchieden. Het beduur der Goede,, ren van Onmondigen mag door niemand aanvaard s, worden , of hij moet Schepenen tot borg dellen.
Zo een Buitenman tegen een Burger gevogten „ heeft, moeten Schout en Schepenen-hem zoeken „ te bevredigen. En, zo hij weigert zich te onder„ werpen, moeten zij de Stads Klok doen kleppen, „ en alle Burgers doen uittrekken, omhemtedwhr i, gen. Die de Klok trekt, buiten gemeene bewil„ liging, en die, op het trekken van de Klok, niet -„ verfchijnt, zijn breukfchuldig. Buitenluiden, in Middelburg gevogten hebbende , moeten voor „ Schepenen te regte ftaan , en worden gebannen, „ zo zij het weigeren. Een Middelburger , eenen „ anderen Heer, dan den Graaf, verkiezende, ver„ beurt tien Pond aan den Graave , en één aan de „ Stad. En over' dit geval behoudt de Graaf het „ oordeel aan zich. Ook doet hij Regt over ge„ fchillen tusfchen Buitenluiden en Burgers, op het „ berigt van Schepenen. Geen Middelburger mag „ in de Graaffchappen van Vlaanderen en Holland „ vastgehouden worden, dan om eigen misdaad "(*).
Wij
(*) BOXHORN op ReIGERSB. I, \%tf.\
S
)
Wn.LEM
ue I.



Willem
de I.
Flo.
*74 GESCHIEDENIS
Wij hebben, dus verre, niet veel meer gedaan , dan eene Schets gegeeven van de langduurige kindsheid eens nog onbefehaafden Volks. Ik Wijffel zeer, of het, onder dc Romeinen cn onder Carel den Grooten, eenige denkbeelden van geregelde Staat- en Burger-regeerkundc verkrecgen hebbe. Te vergeefsch predikte het Euangelk aan 't zelve, langen tijd, de begingzels der Menschlievendheid. 's Volks woeste aart kon eene zo eenvoudige en tellens verheevene Zedelecre niet aanueemen; het omhelsde de LecrfMlingen, om dat het veel gemaklijker valt, belijdenis van geloof te doen, dan Zeden te hervormen. Van hier die Godsdienstige verwoedheden, waar in zo veele Menfchen beulen waren of tot flachtoffers Itrckten. Met den tijd werden de Steden vcelvuldiger, volkrijker, en van meer aanbckmgs; zij ontdekten de onontbeerlijke behoefte der Regtsgelcerdheid, bekwaam om Wetten te gecven, de goede orde vasttefiellen en de Zeden te befchaavcn, metéén woord, om alles te doen, wat dient tot de veiligheid van veele ver, éénde Burgeren, 't Is noodig hier aantemerken, dat het handhaaven dier keuren en Voorregten beéédigd wierd , cn dat Graaf Willem , ten dien zelfden tijde, de Inwoondcrs van Dordrecht ontüagen verklaarde van allen krijgstocht ea bede (*).
(*) Balen. bl. 400.



Düt NEDERLANDEN. 2-5
Floris de IV.
TF
JLloiusdk IV. volgde, als Graaf van Holland, zijnen Vader op, flegts den ouderdom van omtrent twaalf jaaren beklommen hebbende , waarfchijnlijk onder de voogdij des Graave van Gelderland, zijnen Moederlijken Oom j en 't leedt niet lang, of hij Wikkelde den minderjaarigen Graaf in een oorlog, dien hij tegen de Utrechtfchen voerde.
Gehard db III. was, in den jaare MCCIV, zijnen VaderO rno den II. in hetGraaflijk bewind overG«M?rland opgevolgd. Dij deedt zich kennen, door Godsdienstige Gedichten te bouvven,en bloedige krijgstochten te voeren. In den jaarcMCCXH, toog hij, ten voordeele des Hertogs van Brahand, zijn Schoonvader, tegen de Luikenaars ten velde (*). De gevolgen van deezen krijg waren voor de laatltgemelden allcrverdcrflijklL Kun Stad werd, op Hemelvaartsdag, inganomen; de Overwinnaars pleegden 'er allerlei baldadigheden cn fchennisfen. De huizen en kerken werden geplunderd en verwoest. Vrouwen,Maagden,Nonnen, bleeven niet beveiligd voor de woede des bloedgierigen en ongebonden foldaats. Te vergeefscb. zwaaide dc Bisfchop den banblixem over de vijanden. Het gefchil werd niet beilist, dan door bemiddeling vau den Paus , die dc Luikenaars bevestigde in
(*) Knippe.mj. Lib. II. Cap. IX. p. 75.
S 2
hnn-
Florjs
de IV. 1222,
Gelder*, land.
Gerard de UI.



S76 GESCHIEDENIS
Fr.oms
pe IV.
Oorlog tusfchen de £/-
t'rechtfchen en de Gel-
derfchcn
1224
hunne omifhanglijkheid van het Rijk ; deeze hadt ter oorzaake van die hcillooze vijandlijkheden geItrekt.
Welhaast ontftondcn 'er andere onlusten, binnen onze gewesten. Het fchijnt, dat de Utrechtfchen en Gelderfchcu elkander verbitterd hadden, door wederzijdfche af knevelingen. De Inwoonders van Sal_ land Hortten de bitterfte klagten uit tegen den Bis■ fchop Otho (*), die tweemaal 'sjaars zijne paarden in hunne velden liet weiden. Elk vatte vuur, en, volgens het regt der Volken, 't welk den ftrijd gehengt, wanneer zij door geene andere middelen elkander verftaan kunnen, begon dc Bisfchop van U trecht-den Veldtocht. Onderftcund door zijnen Broeder Herman van Lippe en door den Bisfchop van Munfttr, bemagtigde hij Salland, van alle kanten 't zelve tc vuur en zwaard aanvallende: de Kafreelen Voorfl en Boekhorft vielen hem in handen.
Maar de Gelderfchen wreekten zich in het volgende jaar. Zij verdreeven 's Bisfchops bende, terwijl ecu deel huns Legers, met de Hollanderen vetéénigd t het lufthuis des Kerkvoogds en de Burgt van 't Gein in brand ftaaken. De krijg werd eindelijk geffaakt; vermoeienis en wederzij d-fche verliezen hadden reeds de geesten tot bedaaren gebragt, wanneer 's Pausfcn Afgezant, zich als middelaar aanbiedende, dc twistende partijen verzoende, tot eene nieuwe gelegenheid, om den oorlog te hervatten, zich opdeedt.
Het
(*) Beka in Onio II. p- 69.



D2R NEDERLANDEN. 277
Hetleedt maar weinig tijds, of deeze boodt zicb aan, en bragt een deerlijk onheil over de Volken, toen onder dezelfde vaandelen veréénigd. Egbert , Burggraaf van Groningen, was in onmin geraakt met de Gelekxingen , het rijklte en vermogendfte geflagt in de Stad. De twist liep zo hoog tusfchen de beide partijen, dat zij, op de markt, handgemeen werden , en elkander een bloedigen flag leverden. De Gelekkingen,overwonnen, riepenRudolph, den Kaffelein van Koeverden, te hulp. De Bisfchop van Utrecht khoottoe, om den vrede te herflellen, doch vrngtloos (*). Rudolpii tastte Egeert aan in zijn Kafteel Glumme, 't welk hij bemagtigde en verdelgde. Egüert, zich in Friesland geborgen, en daar eenig krijgsvolk geworven hebbende, kwam als Overwinnaar weder in Groningen. De Bisfchop bleef niet Ril zitten. Dij haalde op zijne zijde over den Graaf van Gelderland, die in eigen perfoon optrok; de Graaven van Holland en Kleef zonden hem manfchap. De Bondgenooten wendden hunne krijgsverrigtingen tegen Rubolpii , en legerden zich in het moeras Antn , niet verre van Koeverden. Vertrouwende op hun aantal, en bovenal op de aflaaten, welken de Bis fchop hun met de milddadigffe hand verleende \ twijffelden zij in geenen deele, overwinnaars te zullen weezen vau een vijand, zo veel minder in getal, en 'tgeen meer was, met alle bedenklijke vervloekingen verweezen. Zij venden zich deerlijk bedroogen.
Ge»
C J Anon, de reb. Traj. 12. i7. & feqq,
s3
■
*
Flobis de IV.
Onlusten in Groningen. ■



Floms
de IV.
De Bis
fchop van U- . trecht geilaagen en afgemaakt.
1226
De Verkiezingvan Wilbrandtot Bisfchopvan Utreeht.
5178 GESCHIEDENIS
Gebukt onder het gewigteenerzwaarc wapenrusting, konden zij met geene vlugheid altoos zich (baande houden op een losfen grond,of fterkeen wiyfeHagen toebrengen. De IJrentfcfo Benden,ligt gewapend, ligt gekleed, richtten eene fchielijke •Ilachting aan, van verre met pijlen lansen van nabij met het zwaard vcgtende. Verbaazend groot was de wanorde in het 'Btsfchoplijk Leger. Veelen der vlugtenden {'moorden in de moerasfen, of kwamen in 't watt* om. Dc Bisfchop zelf viel in 's vijands handen, die hem m .'t het zwaard het priesterlijk fcheerzcl van den kruin, en door het breeken zijns harsfenpans het lecven benamen , zijn lichaam op de wreed Ite wijze verminkende. Zou dan de Soldaat, in de eerfte dronkenfehap des voorfpoeds een bloedgierig gedrogt geworden, vermaak fcheppen, in met een toomlooze woede dat geen te verfmaaden, 't welk hij voorheen met bijgeloovigen eerbied eerde? Of zou hij zich wel verbeeld hebben, de heiligfchennis te ontgaan, door den Kerkvoogd het Teken tcbeneemen, waar aan zij de onfehendbaarheid zijns charakters toefchreevcn ? De Graaf van Gelderland en Gijsbrecht, lieer van Am/iel, kwamen 'ervan af met wonden, en 't verlies hunner vrijheid.
Geen pen is in ftaat, de ontfteltenis uittedrukken, door dit droevig nieuws te Utrecht veroorzaakt. De jonge Graaf, Floris de IV, vervoegde zich derwaards, toen de Geestlijken tot het kiezen van eenen nieuwen Bisfchop zouden treeden. Gerard en Gijsbrecht, op hun woord van eer, voor eenigen tijd uit de gevan-



p8R NEDERLANDEN 279
vsngenis onttogen, lieten zich in armftoelen op dc vergaderplaats brengen. Hier haalden zij, 't zijdoor hartroerende klagten, 't zij door het vertooncn hunner bekomene wonden , de Kicsheeren over, om Wilbrand, Bisfchop van Paderhorn, door zijne krijgsbedreevenheid en geluk vermaard, Bisfchop te verklaaren. Wilbrand, met vergunning van den Paus op den Utrechtfchen Zetel overgebragr, aanvaardde zijn ampt, met de wapenen der Kerke re wenden m gen R.udolp;i, over wien hij den vloek uitdonderde (*). Vervolgens trok hij in Drenthe, en verwierf dé vrijheid der twee Gevangenen, aan wier invloed hij zijne verkiezing te danken had. De vijandlijkheden duurden nog een geruimen tijd. Rudolpii werd gevangen, en, het Volk diens dood met woest gefchreeuw geëischt hebbende, liet bij zijn leeven op
1
Flos» db IV.
liet rau. Voorts werden de Ingezetenen van
7Jre^,teoiidergebragt,veroordeeld,om eene boete van dertig duizend Marken te bet'aalen, enomflreeks Zwolle ten Nonnenklooster te dichten. Deeze inrigting was zeker geen middel, om de geledene fchade ann menlchen te herftellen. Gerar.d , Graaf van Gelderland ging wijzer te werk; hij het overal aaukundigen, dat de vreemdelingen, die zich in de Veluwe, door den oorlog van volk ontbloot, wilden nederzetten, behalven andere voorregten, een gedeelte hunner naalaatenfchap aan hunne badaarden konden
maa-
(*) Nart: Hift. Au!t. ine.
S 4
DeSren-
tenaars teondergebragt.



Floris dUY.
ITeir^anrt tegen de
Friezen van Stade gepre" dikt.
123+
*8o GESCHIEDENIS
maaken (*). Deeze zelfde Gerard flierf, in den jaare MCCXXIX, zijne Staaten overlaatende aan zijn Zoon, Otho den lil. En in het jaar MCCXXXIII. werd een andere Otho de III , Broeder van Graaf Floris den IV, op den Utrechtfchen Bisfchoplijken Zetel verheevcn.
Stade, eene Stad, gelegen tusfchen Friesland en Saxen, durfde , ten dien tijde , wederftand bieden aan den Bisfchop van Breinen , die haar aan zijne Wetten wilde onderwerpen, en tot het betalen der Tienden dwingen (f). De Ingezetenen van dit grondgebied werden onder de Friezen gerekend, en hadden zich , zints lang, door hunne liefde tot de vrijheid , doen kennen, 't Is opmerkelijk , dat een Klooitcr-gefchiedfchrijver de waare oorzaaken deezes krijgs niet durft vermelden (§). Hij zegt , dat
een Pricfter, op Pafcha, van eene aanzienlijke Vrouwe flegts een klein Blikje gelds ontvangen hebbende , haar 't zelve , in Bede van den gewijden Ouwel , in den mond lag. De verbitterde Egtgenoot verwekte eenen opfland , waar in de Pricfter omkwam. Volkomen vast gaat het, dat de Bisfchop de Ingezetenen voor Ketters verklaarde, verbande, en een heirvaart tegen hun liet prediken. Binnen kort werden de Stadingen met de zwaarfte en ongeriimdfte misdaaden betigt. Men vcripreidde , dat zij,
wan-
(*) Pont. 130.
(t) Bitter de Pago Stade, 17.
(§) Wilh. Proc. Mat. Ann. II. 501.



der NEDERLANDEN. 281
wanneer iemand bij hun kwam, hem eerst een groote Padde te kusfen gaven , en voorts een leelijk geraamte, waar op die Perfoon, in één oogenblik, zo koud ais ijs werd, en alle de artijkelen des geloofs loochende (*). Men lag hun ten laste de oude en reeds lang verfleetene verwijten, in verfcheide tijden tegen de Ketters ter baane gebragt (f); het houden, naamlijk, van nagtvergaderingen, waar de Mannenen Vrouwen, de lichtenuitgedompt hebbende, zich onderling vermengden, gruvvlijkheden, ook den Al~ bigenfen in Frankrijk verweeten ; en de Inqaifitie, toen in die zelfde Landen gebooren , deedt 'er duizenden dier ongelukkigen omkomen , geloovende, Gode eenen aangenaamen dienst te doen (§). Conraad , een Dominicaan van Marpurg , hadt reeds, in de Nederlanden , die fchriklijke regtsvorderingen der Inquifitie aangevangen, en veelen der zo*» genaamde Ketters doen verbranden. In die omftandigheden ftelde Paus Gregorius de IX. den hemel open voor allen , die de Stadingers gingen vermoorden. De heirvaartpredikende Monniken bezogten den Rhijnkant, en zogten overal het vuur der geestdrijverije te ontfteeken. Het haperde niet aan den ijver van twee deezer bloedgierige Apostelen , die te sip. pingadam, in Friesland, niet wel ontvangen werden, dat men in dat Gewest ook geene vervolging
aan-
(*) Rain. p 1035.
(+_) God. Mon. Ann. 1233.
S 5
Florts du IV.



Flomi
db IV.
Ft.oris
de 1V.op een (leekfpel verKoord.
cSa GESCHIEDENIS
aanrigtte. De Graaven van Gelderland en Kleef rukten met krijgsbenden aan. De Hollanders rustten, zo men wil, driehonderd Schepen uit , waar mede zij met hun Graaf de IVezer opvoeren. 'Er zijn geen fchrikiijkcr krijgsheiren , dan die zich verbeelden , dat zij, overwinnende, de zaakvan God doen zegepraalen, en, fneuvelende, de martelkroon wegdraagen. De Stadingers ondervonden dit maar al te duidelijk. Zij werden overwonnen , en verfcheide duizenden fneuvelden (*). De Graaf van Holland zette eenige overgeblevenen in Friesland m , waar zij allen omkwamen , benevens een aantal Friezen, die het gewaagd, hadden , hun te hulpe te komen '(f).
Feoris de IV. overleefde niet lang deeze droeve zegepraal. liij verfcheen , door den Graave van -Clermont uitgenoodigd, opeen Steckfpel te CorIrië. in Picardije. Zijne vlugheid, zijne jeugd, zijne bevallige houding, verwekten in de jonge Gravinne van Clermont iterkcr aandoeningen', dan die van verwondering (§). Haar oogllag, haar loffpraaken, verraadden de beweegingen van haar hart. De oude Graaf van Clermont, door minnenijd geprikkeld, maakte eenige Ridders op zijr.c zijde te krijgen , ea viel met hun aan op zijnen nog onfchuldigen Medeminnaar, hem, op eene laage wijze , vermoeit
(*) Corn. Zan. Ann. ir.34. (i) God. Mon- Ann. 1233. CSJ Boxh. op Reig. II. 6j.



der NEDERLANDEN. 283
moordende. Haatlijk was deeze aanval en manflag. De Graaf van Kleef, wreekte den dood zijns Vriends, den trouwloozen daar aan opofferende.
Hier doet zich eene bedroevende aanmerking op, naamlijk, dat van alle Prinsfen , aan weiken deeze gevaarlijke Spelen het leeven kostte, (meerdan twintig worden 'er opgeteld ,) die uit den Huize van Holland dc ongelukkigften waren. In een tijdbeflek van vijfentwintig jaaren trof dit lot aan drie; Floris den IV, in 't jaar MCCXXXV; zijn Broeder Willem , in 't jaar MCCXXXVIII; en Floris den V, in 'tjaar MCCLVIII. Zonder van Dirk den IV, te fpreeken, die niet vermoord zou geworden hebben, ware het niet geweest, van wege zeker voorval, op een Steekfpel.
Floris de IV.



a!?4 GESCHIEDENIS
Willem de II. Die den naam van Roomsch Koning droeg.
i*35
Sraat var Friesland.
AJ/e minderjaarigheid van Graaf Willem den % die, bij zijns Vaders dood , flegts zes jaaren oud was, verliep onder de Voogdijfchap zijns Ooms, den Bisfchop van Utrecht, in diepe rust. De Kerkvoogd hadt, eer hij den geestlijken ftaat omhelsde, Friesland bezeten; doch bij zijne inhuldiging tot den Bisfchoplijken Stoel, denkt men, dat hij 't zelve overleverde aan Graaf Floris , zijnen Broeder. Het fchijnt , dat de Friezen, ter gelegenheid van den dood diens Graave , het juk der Graaven afwierpen. 'Er is aangetekend (*) , dat Willem de II, in den jaare MCCXXXIX , pooging doende , om zich daar te laaten huldigen, door eendervoornaamfte Heeren , Sikko Siardema , omtckoopen , dit antwoord ontving : „ Magtige Koning , gij doet „ vergeeffche moeite. Meent gij, dat ik , om mij „ zclven cn mijn Gcflacht tc verheffen , 'er in zal toeftemmen , om mijn Vaderland te verraaden, ,, en onze Naakomclingen te berpovcn van die Vrij„ heid, welke onze Voorvaders dierbaarder dan alle
„ be-
(*) Friesland' Charterboek, 95.



ber NEDERLANDEN. 285
„ bezittingen gekeurd hebben ? Neen , mijn hart „ is op geen rijkdom en eerloosheid gefield. Vaar „ wel ! Zend mij niet meer van uwe Brieven : dit „ is de laatfte geWeest, dien ik van u ontvangen „ zal." Dit is de Bijl van eenen Gemeenebcstgezinden. Jammer, in de daad, dat deeze Brief zulk eene in 't oog loopende misflag, ten opzigte van den tijd , behelst. Ik geloof, en wij zullen welhaast zien, dat Friesland, toen ten tijde, vrij was; doch Willem de II. is niet voor het jaar MCCXLVH. tot Roomsch Koning verkooren. En hij heeft, eerst in den jaare MCCXLVIII, de Friezen bevestigd in de Voorregten, welken zij verklaarden, van Carel den Grooten ontvangen te hebben (*).
Het plan, om de Keizers te vernederen, en hunne magt te beperken, fcheen bij de RoomfchePmslen zo onveranderlijk bepaald, dat, toen Keizer Frederik de LI, die langen tijd ten doel van hunne woede ge- 1 ftaan hadt, de verhelling van een zijner geliefd- 1 fte Onderdaanen hoorde , tot die hem des geluk wenschte deeze taal voerde : ,, De Cardinaal van ,, Fiesque was mijn Vriend ; maar Innocentius ,, de IV. zal mijn ergfte Vijand wezen!" Eene voorfpelling, door de uitkomst , ten vollen bekragtigd. Frederik de II. werdt met den blixem des Vaticaans getroffen , en van 't Rijk vervallen verklaard. De Paus beval den Duitfchen Bisfchoppen
ee-
(*) Frieslands Charterboek, 94.
WlM EM de II
Willem
de II. tot
Roomsck Koning verkooren.
1247



Willem ee li.
Voordeeleu, dooc Willem
den II.
behaald, en nodeelen, door hem geleden.
(*) Mat. Paius. ad Ann. 1245.
1S6 GESCHIEDENIS
eenen anderen Keizer te kiezen (*). Hendrik, Landgraaf van Thuringen , aanvaardde , niet dan met wederzin, de Keizerlijke waardigheid, regeerde korten tijd , en flierf, van alles niets anders overhoudende , behalven den fpotnaam van Koning der Priejlsrcn. Haco , Koning van Noorwegen , de Hertog van Brahand , en de Graaf van Gelderland, weigerden dc Keizerlijke Kroon aanteneemen. Men wil, dat de Hertog, in Graaf Willem den II, zijn Neef en Nabuur , een woeligen aart bemerkende , ten raade wierdt, om eene ftaatszugt, voor welker gevolgen hij vreesde, elders werk te verfchaffeu. Hij haalde den jongen Graaf over, om zich, den derden van Wijnmaand des jaarsMCCXLVII, voor Roomsch Koning te laaten uitroepen. 'sPaufen Afgezant lloeg hem, korten tijd daar naa , te Keulen , Ridder.
Willem de II. liet het beltuur des Graafichaps in handen zijns Broeders. Hij maakte zich meelter van Werden, van waar bij voorttrok na Aken, waar hij gekroond moest worden. Ondertusfchen hadt de Paus, door magt van geld, want de Ailaateii waren niet genoeg , en door het prediken der Monniken, die tegen Fredeiuk uitvoeren , eenige voorfhnders van den Hollandfchen Keizer verworven. Deeze liet geene middelen onbeproefd, om geld en volk te verzamelen , ten einde zich in zijne waardigheid te haudhaaven. Overal deelde hij giften uit, die, buiten



«er NEDERLANDEN. 2S7
ten twijffd, wel betaald werden. Hij verpandde, voor zestienduizend Marken Zilvers, Nieuwmcgen aan Otho den 111, Graaf vau Gelderland (*), aan welk Landfehap die Stad, voorheen eene vrije Kei-, zerhjke Stad geweest zijnde , altoos gehegt bleef. Een groot getal Inwoonders der Nederlanden, gereed om na Palsftina te trekken, werden van hunne gedaane gelofte ontflaagen, dezelfde Aflaaten verhoopende, als in dc Kruisvaarten tegen de Saraceenen, wanneer zij Graaf Willem den II , in het beleg van Aken, hielpen. De Friezen worden gezegd het meest toegebragr te hebben tot het vermeefteren dier Stad, dezelve onder water zettende doormiddel van een dam, welke al het water, van de omliggende bergen afllroomende , opftopte. Op den achttienden van Wijnmaand des jaars MCCXLVIII, werd hij daar gekroond. Met deeze vermeeltering namen de voordeden, van Willem den II. behaald^ bijkans een einde. Terwijl hij zijne kragten fpilde in het langduurig beleg van Kelzerswaard , herllelde Conraad de IV , de Zoon en Opvolger van Frederik den II, bet geleden verlies, bedonderde te vergeefseh; alle de poogingen van den Paus, om de Partij van Willem den II. te Ibjven, mislukten. Deeze Vorst zag zich genoodzaakt, na zijne Staatcn terug te keeren, misfehien eenigen troost vindende iu de Egtverbintenisfe met Elizabetu , Dugter van Otho, Hertog van Brunr.cijk.
Fiaan*
C) Heda 208,
Willem de 1L
Gekroond,
124S lij»



GESCHIEDENIS
Willem
de II.
In Oorlag met Vlaanderen.
lasa
Vlaanderen werd toen beheerscht door Margaretha, ouder den naam van Zwarte Margriet in de Nederlandfche Kronijken bekend, Dogter van Boudewijn den IX. Eer zij Gravinne werd, hadt zij bij Bochard van Avennes twee Zoonen, Jan en Boudewijn. In een tweede Huwlijk met Willem van Dampierre , kreeg zij drie Zoonen, Wil-lem, Guij en Jan. De eerde Egtverbintenis werd, op de Lateraanfche Kerkvergadering, in den jaare MCCXV, voor onwettig verklaard, uit hoofde van te groote navervvautfehap in den bloede; vanAvennes was daarenboven,eer hij dit Huwelijk aanging, tot een Geedlijken geordend geweest. Hier uit reezen hoogloopende en bloedige gefchillen tusfchen de kinderen , uit die twee Huwelijken gefprootcn. Elk eisebte zijne Moeder optevolgen, zoo ras zij zou geftorven weezen. . Lodewijk de IX, Koning vau Frankrijk, tot Scheidsman benoemd, hadiVlaanderen toegeweezen aan Willem van Dampierre, en dienegouwen aan Jan van Avennes. Deeze laatftgemelde, ziende, dat zijne Moeder genegen was, zijne Broeders van het tweede Bedde te begunstigen en voortetrekken, vervoegde zich bij Willem den II, Graaf van Holland: hij hadt in 't beleg van Aken blijken van dapperheid gegeeven, cn wist de vriendfchap van den Roomsch Koning te winnen, wiens Zuster Aleid hij trouwde. Graaf Willem de IL deedt nog meer voor zijn Vriend, hij deedt alle de Leenhouders des Rijks verfchijneu, firn hulde of Leenverheffing te doen, cu Maegaretha, gelijk
men



der Nederlanden. s»3_p
Uien wel voorzien hadt, niet opgekomen zijnde, werd alles, wat zij van het Rijk bezat, verbeurdverklaard. Jan van Avennes werd terftond tot Graaf van Namen gehuldigd, kreeg de landen van Aalst en Waas, de vierAmbagten,en in 't kort alles, wat aan dc Schelde gelegen was.
Margaretha verfterkte zich van alle kanten. Zij vorderde van Koning Willem de Leenhulde, welke ■ hij als Graaf van Holland aan Vlaanderen moest doen, van wege (*) de Zeeuwfche Eilanden Bewester' fchelde. Willem, trots op zijne nieuwe waardigheid, oordeelde zich te vernederen, met eenige afhanglijkheid te erkennen aan haar, wier Opperleenheer hij dagt te wezen. De middelen van verzoening, door haar aangeboden, waren flegts valftrikken, doch voor het fcherpziend oog der Hollanderen en Zeeuwen niet verborgem Floris, Broeder des Graave, legerde zich met eenige krijgsbenden op Walcheren. Het Vlaamfche Leger hadt voor, eenen onverwag-
ten
(*) Daniël III- 137. Vellij V. 217. durven zeggen, .dat zij de Leenhulde niet alleen eifchte van Holland, welke de Graaven niet weigerden,maar wegens Zeeland, waar toe zij zich niet gehouden rekenden. Zij hadden juist het tegendeel moeten beweeren. Holland is nimmer een leen van Vlaanderen geweest: dit was, gelijk het geheele beloop onzer gefchiedenisfe uitwijst, Zeeland. Dus begaan' groote fchrijvers lompe misdagen, als zij, van buitenlandfclie zaaken fpreekende, zich de moeite niet geven, om oorfpronglijke Hukken in te zien.
T
Willem
de II,
Nederlaag der Vlaamingen.



Willem ȣ II.
Krijgstocht van
Karel van Anjou in Waande ren.
J254-
(*) Will. Proc ad an. 1240.
sjjo GESCHIEDENIS
ten inval te doen, doch werd geheel vei flaagen. Zeer veelen geraakten krijgsgevangen, en onder deezen Gi;ij van Dampierre, de Bevelhebber in dij beftaan. Willem de II. kreeg tijding van de behaalde overwinning , als hij te Arncmuhïen aan land flapte. Na het flagveïd in aller ijl optrekkende , ontmoette bij 't geheele land door de zwervende verwonnehngen, van alles beroofd, alleen lijfsgena fmeekende. Willem Rondt hun allen toe , t' huiswaards te keeren.
Margaretma, door deezen fchrikkelijken fchok tot vertwijfeldheid gedreeven, vaardigde terftond een gezantfehap af aan Carel van Anjou, Broeder des Konings van Fankrijk. Door wraake verblind, beloofde zij aan haaren wreeker, alle de regten van Jan van Avennes tc zullen aftlaan. Cu.el, wiens cerzugt hem verfcheurde, verzamelde in haast eenige krijgsbenden, vloog na Henegouwen, nam verfcheide Kafteclen in, en bemagtigde Falencijn, waarvan Willem zich zeer onlangs, voor zijnen fchoonbroeder, meester gemaakt hadt. (*) Deeze krijsvoorfpoed was kortftondig. Willem de II, met een talrijk leger gerugfteund, daagde Carel tot een gcregelden veldflag uit op de heide van Afche in Braband. De uitdaaging werd aanvaard. De Hertog van Anjou beroemde zich, dat hij binnen kort de overwinning zou behaalen op den Water Koning: met deezen fpot-
naam



der NEDERLANDEN. 291
naam zijnen vijand befcbimpende. Docb nauwlijks hadt hij vernomen, dat deeze hem, ter beftemdcr plaatze , wagtte, of hij verfchool zich in Valencijn. Zich in die Had, kort daar op belegerd, niet veilig rekenende, hadt hij alleen moeds genoeg, om de vlugt te neemenrhij ging in dilte door,en borg zich 'mFranhijk. Te vergeefs zoek ik hier den Held, vervolgens zo beroemd , door Koning Conradin overwonnen te hebben. Ik zie alleen een Prins,zo bloode als eerzugtig, die , een Overweldiger geworden zijnde, het hoofd eens ongelukkigen vorsts deedt afhouwen (t). Graaf Willem de II, geen wederftand tegen zijne overwinnende wapenen meer vindende, verplïgtte de Gravinne van Vlaanderen, afftand van Henegouwen te doen, ten voordeele van Avennes,
Willem den II. trok, na het gelukkig voleindigen van deezen krijg, na Geneve, waarde Paus hem de Keizerlijke kroon wilde opzetten. Ongetwijffeld is het op deeze reize geweest, dat hij aan den Huize van Maurlenm en Savoie de inhuldiging gaf van Turin, van Montcalier , en van verfcheide andere Leenen, vergunningen, die hetzelveinffaatflelden, om zich te verheffen toe de hoogte , welke het thans beklommen heeft (*). Door Duitfchland trekkende, verklaarde Willem , dat hij daar met groote genegenheid ontvangen wierd. Doch, de zaken eenen anderen
(t) Vei.LIJ. V. 451.
(*j Aim. deïEwp. an. 1254.
T a
Willem de II.
Lasufle
poogiagen
van Willem dea II. om zich te handha* ven.



figa GESCHIEDENIS
Willem
de II.
Onlusten in Ut'rechti«55«
ren keer genomen hebbende, begaf hij zich na U. trecht, 't welk een tooneel werd van omwentelingen, die wij nu moeten te bock Hellen.
Otho de III. in den jaare MCCXLIX overleden zijnde, werd Gozewijn van Amftel op den Bisfchoplijken zetel geplaatst, die welhaast, 't zij uk hoofde van onbekwaamheid, 't zij om dat zijn geflacht haatlijk was in de oogen van Koning Willem, afgezet werd. Hendrik van Planden, die hem opvolgde, vondt zich terftond befprongen door Gijshuecht van Amftel, Broeder van Gozewijn en door H ërman van Woerden De Graaf van Gelderland zich bij hun gevoegd hebbende , werd de Bisfchop, van alle kanten, gedreigd. De Bisfchop bleef overwinnaar van alle die, tegen hem opgekomene, partijen. De Heeren van Amftel en Woerden zeiven vielen in zijne handen, en werden niet gcflaakt, dan op de voorbede van Graaf Willem (f) 'Er reezen eenige
vijandlijkheden tusfchen de Gelderfchen en Utrechtfchen. De Bisfchop viel in de Veluwe, en behaalde 'er buits genoeg, om aan de Vegt het Slot Vreeland te bouwen,'t welk den Bisfchop beveiligde tegen dc invallen der Amftelaaren. De Vrede werd in 't einde getroffen. Gijsbrecht vernederde zich, om met vijfhonderd zijner aanhangcren, blootsvoets en (legt gekleed, <3en Bisfchop, in de Domkerk, vergifuis te komen
vraa-
(*) Beka 87. (f) Beka po,



öer. NEDERLANDEN. 293
vraagen, en hem trouwe als zijnen Opperleenheer te zweeren. (*)
Gaaf Willem, ten deezen tijde te Utrecht gekomen, en met de Geestlijken fpreekende over zijne reis na Italië, kreeg een zwaaren Reen na 't hoofd u» de hand eens Onverlaars , die zich terftond wegpakte,en nooit bekend werd. (f) De Prins, die zich bij de Burgers hadt weeten bemind te maaken, en hun verfcheide voorregten gefchonken hadt, voeldezich zeer gebelgd over dit beftaan, en gaf de Bad de icliuld; dezelve haare ondankbaarheid verwijtende verbet hij woedende de vesten , en dreigde, van deeze euveldaad wraak te zullen neemen. fj) ^ De opffand der West-friezen voorkwam de volvoering van dit opzet. Deezen,onverduldig, om langer het juk der Graaven te draagen, en tot geestdrii- i vens toe op hunne vrijheid gefield, bertookten en ' verwoestten de landen hunner nabuuren. Men hadt, om hun te breidelen, in den jaare MCCLII het Kafteel van Heemskerk gebouwd. Zij waren fc't jaar MCCLlV,in een fcheepftrijd overwonnen by welken men wil, dat zij vijf duizend man verboren. De iterkte Toorenburg, ten oosten van Alkmaar, werd desgelijksgefticht, om hen te bedwingen. Niets was magtig hunne woestheid te dempen. Willem de II. toog tegen hun op. Hij kwam in 't midden
(?) Analec Belg. UI. 324. Ta" (t) Beka 50. Heda. 209, aio. <S) Beka 87.
T 2
t
' Willem de 11.
' Willem : te Utrecht in Lijfsgevaar.
Krijgstocht te* gen de (Vestfriezen1255-



ap4
GESCHIEDENIS
WlLlEM
de II.
Dood van Willem den II. 1255.
van dtn winter te Alkmaar, eene ftad, door hen» met veele voorregten begiftigd, cn, voor tien jaaren, van alle belasting ontheeven. Vervolgens begaf bij zich na Vroom, een groot Dorp iu West-friesland, welks Ingezetenen, gelijk ook die van Ouddorp , van hem hunne keuren hadden. Van hier een groot meir, wel fterk tocgevrooren, overtrekkende, fcheidde hij zijn leger in twee deelen, het eene, over 't welk Willem van Brederode bevel voerde, trok op te« gen de Drentenaars, die overwonnen cn verdreeven wierden. Graaf Willem dc II. trof een geheel ander lot. Hij had een lijvig en zwaar gehamasd paard beklommen, en ging zelf', gelijk ook zijn geheel gevolg, zwaar gewapend. Dc Friezen fm kleine hoopen verdeeld, ftreefden zeer gezwind over het ijs, gewapend met werpfpietzen, bijlen en halve pieken. Om de maat des ongeluks vol te meeten, viel Willem den II. in eene hiuderlaage, met riet overdekt, waar onder het ijs zich opende en zijn paard tot den buik in zonk, en den bereider afwierp. Van zijn volk afgefcheiden, fchreeuwde hij vergeefch om hulpe : alleen zijne vijanden hoorden hem, en, zich houdende, als of zij hem niet kenden, maakten zij hem, in dien ongelukigen en onweerbaaren ftaat, af (*). Dus liet hij het leeven, 't welk hij twee maaien gevaar van door het vuur tc verliezen geloopen hadt, deels in 't water, op den acht en twintigften van Louwmaand desjaars MCCLV1. Zijn lijk bragten zij op te licogtwoude. Het Leger, van Op-
per-
(*) Mat. Par. p. 7P3'. Will. Proc. adan 1255.



oer NEDERLANDEN. 295
perhoofd beroofd,trok af, vol fchriksenvervvarrings. Groot, zeer groot moet het verlies geweest hebben , indien het waarheid is, dat flegts acht perfoonen uit de Burgers van Alkmaar, Delft eh Dordrecht, die deezen krijgstogt volgden , omkwamen.
De Verkiezing van YVjllrm oen Il.tot de keizerlijke waardigheid niet algemeen geweest zijnde, tellen de Duitfchers hem niet onder het getal hunner koningen. Aan deezen Graave fchrijlt men het Richten van verfcheide gebouwen toe, bovenal bet koninglijk Paleis in 'sGraaveuhage, en het Stadhuis te Haarlem; doch dit laatlte is waarfchijnlijk alleen door hem herbouwd, en nevens anderen als een Hofplaats bewoom\(*). Alkmaar zou hij desgelijks met eenHuis vercierd en den Konings weg daar aangelegd hebben. Hij wordt van zommigeu ook gehouden voor den fchrijver van een Latijnfeh Gebeden Boek, getijteld, Guillemi Secundi, Hollandiiz Comitis & Romanorum Regis , Agalma religioforum , Jive meditationes circa Mijferia pafhnis Domi;?icce,fchoon anderen agten, dat het alleen ten zijnen gebruike opgedekt is, of dat hij 'er
flegts de bezitter van geweest is . Meer zeggen de
ftadsvoorregten, door hem verleend aan de lieden van Holland & Zeeland, wier vermogen (ieeds aangroeide (f). In 't bijzonder werd Haarlem, naar alle waar- j
fchijn-
(*) V. Oosten de Bruin Qefch. der ftad Haarlem. I. Deel. bl. 57.
Cf) Mieris Groot Charter Boek. I Deel. 228, 236", $63 , 282 , 867, 271, 280.
T4
WlLLEU DE II.
Werken aan Willem den 11. toegefchreven.
Voorregs :en door ïem gechonkea.



296 GESCHIEDENIS
Willem ce II.
fchijnlijkheid zijne geboorte Had, met breede voorregtsbrieven befchonken. De inwoonderen dier flede verleende hij onder anderen vrijdom van tollen, zo te water als te land, op alle plaatzen onder zijn gebied. Elk, die iets op eenen Burger van Haarlem te zeggen, of eenigen aanfpraak badt, moest zich met het vonnis van Schepenen vergenoegen, ook zelf de Graaf en
diens Naakomelingen. Het vonnis van Schepenen
kon door niemand te niete gedaan worden, en werd hun vrijheid verleend, om, met kennisfe van den Schout, nieuwe bevelen te gecven, en keuren te maaken voor een halfjaar ofvoor een Jaar, onverminderd 's Graave regt in deezen. De Poorters van Haarlem waren vrij gefield van alle dienstbaarheid; maar moesten 's jaarlijks aan den Graave opbrengen tot Kerstn'tsfe twintig ponden; en te St. Jan Baptist gelijke twintig ponden, uitgezeid, wanneer de Graaf ter dagvaart vau den Keizer moest trekken, in 't Huwelijk tradt of Ridder geflaagen werd; als dan moeflen zij gelijke twintig ponden opbrengen, en een gelijk aantal, wanneer 'sGraave Zusters of Broeders trouwden, of de laatsten Ridders wierden: ook waren zij verpligt, in oorlogs tijd, tot dc Heirvaarten, vierenzestig Mannen te leveren. (*) Dergelijke voorregten, fchoon niet in die uitgebreidheid, verwierven andere Steden, Inzonderheid Delft éjf Dordrecht. Flo-
(*) V. Oosten de Bruin geeft van deeze een kors verflag ah boven bl. 58.
(t) Zie Boxhorn. Theat. Vrb. Hol/, p. lói, cn Van pe Wall. Dord. Handv. bl. 5?.



der NEDERLANDEN.
297
Floris de V.
IR
Jl_^ loris de V, zijnen vader, zo vroeg als ongelukkig, verlooren hebbende,werd, nog geen twee jaaren oud, door de Edelen en de gemeente voor Graaf erkend.?) Opmerkenswaardig is het deel, 't welk de meefte Nederlandfchë Jïedcn namen in het verdrag, door Floris, ovenwinnaar dér Vlaamingen, Oom en Voogd des Jongen Graafs, met de overwonnenen gemaakt. Guit,en andere gevangenen van rang, betaalden een zwaar losgeld. Gent, Bruggen, Tperen, Lillo en Doornik Ronden in voor het onderhouden van de verdragpunten, en betuigden bij eede, dat zij geen hulp aan hunne Graaven zouden vefleenen, indien zij hun woord noch eed gefland deeden (f). Desgelijks werd bepaald , dat de Eilanden Bewester Schelde aan den Regent van Holland zouden worden afgeftaan; dit was het huwelijks goed, 't welk Margaretha, Dogter van Graaf Guij , hem zou aanbrengen.
Floris den Regent mogt het niet gebeuren dit ] Huwelijk te voltrekken. In den jaar MCCLVIII. op 1 een Toemooifpel te Antwerpen zijnde, ontving hij \ eene wonde, die binnen weinig dagen bleek dood- l lijk te zijn; hij hadt reeds den Zeeuwen keuren gegeeven
(*) Mat. An. II. 518. (O d'Oüdigh. Chron. de Flan. 190.
T 5
■ Verdrag met de Vlaamingen.
Dood van Floris Regent van Holland.



*9« GESCHIEDENIS
Floris filV.
Asmmer-
kitigo/er de regee ring.
ven, volgens welken het alles bij hun beregtwerd. (*) De Graaf van Holland, in laareren tijde, aan Beatrix, eene andere Vlaamfche Princejfe, getrouwd zijnde, verkreeg de zelfde landen, (f) Men wil ook, dat FloRis, naa Leenhulde aan Vlaanderen beweczen te hebben, zich Graaf van Zeeland noemde. Tot een deezer twee tijdperken heeft men de volkomene verëeniging xznZeelandcn Hollandte brengen. Ook vindt men in de voorregts brieven , door den voogd Floris , in den jaare MCCLXXII. verleend, geen gewag meer gemaakt van de Graaven van Vlaanderen, maaralle de regten derOppermogenheid worden, zints dien tijd, door de Hollandfchen geoeffend.
Het Lecnftelzel , 't welk een volkomene Adelheerfchappij hadt ingevoerd , waar door elk leenheer, zonder zich met de flaten zijns opperlcenheers te bemoeien , niet anders deedt, dan de rol eens kleinen dwingelands te fpeelen , onderging , van tijd tot tijd, groote veranderingen. De lieden, natuurlijk vooringenomen tegen de onbefchoftheid der Edelen, zo zeer op hunne vrijheid gefield, als geneegen, om die van anderen weg te neemen, hadden zich bij de Graaven vervoegd, van welken zij dagelijks nieuwe voorregten erlangden. Deeze flaatkundige verëeniging maakte de Edelen omzigtiger; zij bukten onder dezelfde magt, om niet geheel verplet te worden. En van dien tijd maakte het gezag
(*) Mieris Groot CS, Hoek. 301, (f) Als boven. 309»



nsR NEDERLANDEN. 299
zag des Graafs, der Edelen en der fteden een zeker evenwigt van magt, en een gemengde en zamengefielde Regeenngsvorm uit. „ Het maatigde", gelijk de uitmuntende Robertson, die het leenflelzel, en wat daaromtrent voorviel, met zijn fcherpziend oog zo wel doorkeeken heeft, het uitdrukt, „ de geflrengheid des Ariftocratifchen dwangs door ,, een mengzel van volksvrijheid: het verfchafte „ aan het lichaam der Natie, welk te vooren geene „ afgevaardigden hadt, vermogende befchermers, „ die zich voor de regten en vrijdommen indebresfe ,, fielden; het regtte tusfchen den Vorst en de „ Edelen eene middelmagt op, waar van elk zich, „ op zijn beurt, bediende. Zomtijds ging deeze ,, magt de overheerfching der kroone tegen, en, op „ andere tijden, verzette zij zich tegen de heersch-
„ zugt des Adels. Aan deeze nieuwe magt
„ heeft men alic poogingen dank te weeten, die 'er „ gedaan zijn ten voordeele van de vrijheid in de „ verfcheidene ftaaten van Europa. Naar maate „ de gemeentens aanzien en gezag verkreegen, ver„ zwakte de geflrengheid der Ariftocratifche heer» „ fchappij, en dc voorregten van het volk namen, „ bij trappen, toe, naar gelang der verminderinge „ van het oude en onregtmaatige gezag der Ede„ len (*)". De denkbeelden van vrijheid werden zelfs zo algemeen, dat de Boeren zich verzetten
(•) Robertson Hift. v«n Carel den F. \. D. bl. 67.
Floris
de V,



Floris
de V.
Twist
over het Rpgentfchap.
125»
Opfhnd der Ken nemers.
der Ken
nemers.
(§) Metn. vaa Mr. L Rosé.
300 GESCHIEDENIS
ten tegen de dwinglandij, welke de Edelen, geduurendede reizen van Willem den II, en de minderjaarigheid van Floris de V, op nieuw gepleegd hadden.
Aleid, Weduwe van Jan van Avennes , Moei] vau Graaf FfcPRiS den V, nam, toen Floris de Regent geftorven was, den tijtel van Voogdesfe over Holland aan: dan, zich blootgefteld vindende aan den haat veeier Edelen, nam zij Hendrik, Hertog van Brahand, tehulpe , die korten tijd daarna ftierf. De Edelen Helden terftond Otho dén III, Graaf van Gelderland, zoon eener Oud moeije van Floris de V, tot Voogd aan. Van dit Regentfchap weeten wij niets met zekerheid, dan dat het betwist werd door Aleid , onderfteund door de Zeeuwen, die in 't einde het opgaven, naa eene zwaare nederlaage geleden te hebben bij Vernoutzee of Forrenlee in Zuidheveland (*).
Dc geest der onafhanglijkheid, zo lang in Friesland en Westfriejland gekoefterd, vertoonde zich in de nabijliggende Landfchappen onder de Dorpelingen en landlieden. De Kennemers, door den Adel geplaagd en verdrukt, verwekten allerwegen opfland. Zij hadden niets minder voor, dan de Edelen geheel ten lande uit te drijven, hunne kadeelen en lloten te verwoesten, en den teugel des bcwinds het volk iu handen te geeven. Zij haalden de IVestfrie-
ztn



der. NEDERLANDEN. 301
zen en de Waterlanders tot hetzelfde oogmerk over. (*) Hunne krijgsverrigtingen waren fchielijk en verichriklijk, de fterktens werden overal aangevallen, veelen ingenomen, verdelgd, en de Edelen genooddwangd, in aller ijl, na Haarlem te vlugten, waar zij zich verlferkten. De Heer vmjmj?el, onmagtig dieninbreekenden ffroom ie ftuiten, zogt denzelven af te wenden. Hij boodt zich den oproerigen aan, en haalde hun over, hem tot opperhoofd te neemen. Door deeze ftaatkundige trek behoedde Gijsbrecht niet alleen zijn grondgebied voor geweld enfehennis: maar hij hadt daarenboven een ander oogmerk, te weeten, zich te wreeken op de Bisfchoppen, tegen welken hij een oude en diepgewortelde veete in 't hart voedde. Hij trok de Fegt langs, beftreedt de fterkte Vreeland en bragt de krijgsbende tot voor dc poorten van Utrecht. De ontroerde Burgers liepen te wapen, en vertoonde! z.ch op de wallen. „ ó Burgers! " riep'een der belegeraaren met eene natuurlijke welfpreekenheid, en eene fterke en doordringende ftem „ O mijne vrien,, den ! de vrije Kennemcrs zijn hier gekomen, om u te ,, bidden, dat gij alle edelen, uwe dwingelanden en on„ derdrukkers, uitdrijft en hunne goederen aandear„ mengeeftf'Deeze woorden maakten eenen allerdiep-
Flor»
DE V.
ften indruk op een volk,reeds der dwangregeeringe moede. Men fteekt de hoofden zamen , houdt oproerige raadpleegingen, drijft de Edelen uit, zet de overheden af, ftelt oude lieden,uit allerlei handwerkslieden gc-
koo-
(+) Beka 91 ent.
Volksregering te Utrecht.



»E V.
302 GESCHIEDENIS
koozen, in hunne plaats,en maakt een verbond met Gijsbrecht en diens Aanhangcren. Amersfoort'enhet omliggende land tradt in dezelfde oproerige maatregelen. Gijsbrecht vernielde vervolgens de fterktens der Heeren van Abkoude, Rijzenburg en Vinnen, zijne bijzondere vijanden.
De Giaaf van Gelderland, fchoon hiertoe opgewekt door Jan van Nasfau, toen Bisfchop van Utrecht, durfde deeze toomlooze en muitende meenigte geen Öag leveren. Gijsbrecht, eindelijk, zijne wraak voldaan hebbende, en ziende, dat de leevensvoorraad begon te ontbreeken , voerde den Muitelingen dit woord te gemocte. „ Dappere Oorlogshelden! waar,, de Vrienden ! gij hebt genoeg vermeesterd; de „ dwingelanden des lands zijn vernederd; denkt, dat ,, tegenwoordig de oogsttijd nadert, en dat elk uwer „ bedagt moet weezen, om onderhoud aan zijn Ge,, zin te bezorgen." Zij gehoorzaamden en trokken af; doch digt bij Haarlem, thans de wijkplaats vcc« Ier Edelen, heen trekkende, ontvlamde de begeerte, om een zo groote vermceftcring te doen, hunne wraak op nieuw. Zij belegerden de Stad, en zetten dit beleg met ernst voort. De list en onverfehrokkenheid eens Edelmans , Jan Persijn geheeten, behicldt de Stad. Hij zag de gelegenheid en nam dezelve waar, om met eenige Keurbenden heimlijk ter veste uit te komen, nam veele voorraadwagens der Belcgeraaren weg, en fhk, verder optrekkende, verfcheide Kennemer Dorpen in brand: de opgaande vlammendeeden de Belegeraars omzien, die, vrcezende voor eenen
on



der NEDERLANDEN 303
©nverwagten vijand, het beleg opbraken, zo dat de bezette Edelen, en Bnrgers uit de Stad, op de aftrekkende hoop, konden uitvallen: veelen daar van moesten het met den dood, anderen met het verlies hunner vrijheid, bekoopen: en zij bragten, wederkeerende, grooten buit ter Stad in (*).
Utrecht werd berend door den Bisfchop en den Graaf van Gelderland: doch daar alle de Inwoonders zich met de denkbeelden van vrijheid bezield vonden, verdeedigden zij zich met zo veel dapperheids, dat de Kerkvoogd, ziende, dat hij zijne heerfchappijnies kon weder krijgen, dan over een verwoeste Stad, zijne krijgsverrigtingen tegen Amersfoort wendde, 't geen hij vermeesterde. Vervolgens begaf hij zich na Deventer, en Graaf Otho trok na zijn land, de krijsbenden afgedankt zijnde. Nimmer zijn de Utrechtfchen. zo vrij geweest. Opmerkenswaardig is het, dat 'er zich geen blijk opdoet, dat eene Volksregeering, zo fchielijk vastgefteld, de onheilen der Regeeringloos-
heid gebaard hebbe. Twee volle jaaren waren
verftreeken , toen Zweder van Bozinchem de Stad heimlijk beladderde en innam. De oude Overbeidsperfoonen werden in hunne Ampten heritcld , de nieuwen afgezet. Deeze wisten welhaast middel te vinden, om'er, de een naa den ander, wederop't kusfen te geraaken. Hierop werden de Partijfchappen woedender. In 't einde kwam Nicolaas van Kats , door eenige Schrijvers met den naam van Voogd
van
(*) Beka pa, 93.
Fr.oiüs de V.
Utreckt verras*



304 GESCHIEDENIS
1274
Floris de'V.
Krijgstocht van Floris
den V.
in IVcstfrtesland.
wraak, zo listig ingeboezemd pis greetig ontvangen, belloot, in den Jaare MCCLXX1I, de Westfriezen te beoorlogen. Nimmer was dit Volk verrast,dan in itrenge winters of in drooge zomers. Floris de V. trok tegen bun op in Oogstmaand. De krijgsmagt verzamelde te Alkmaar, en drong vervolgens door een ongebaand gewest heen , tot in het hart van West-friesland. Eene bende delvcrs , gedekt door gewapende knegtcn , flegtte de wegen. De WestFriezen betoonden niet bevreesd te zijn. Zij vielen op de werklieden aan, en voorts op 't Leger van den Graaf zelve, 't welk op de vlugt gedreeven en tot Ileilo vervolgd wierd. De Hollanders, toen een vaster land onder de voeten hebbende, herllelden zich, en Hortten eensflags met zulk een geweld op den vijand neder, dat zij 'er acht honderd op de plaats af* maakten,en meester van het flagveldbleeven. Deeze zege kwam den Overwinnaarcn duur te ftaan: zij
ver-
van Holland betijteld , vergezeld van vijfhonderd Schildknaapen, deedt de poorten open hakken, hieldt een geregtshof op de openbaarde plaats, en deedt veertig duizend Burgers in ballingfchap vertrekken, eii herftelde , op de eigendunklijklte wijze, alle zaaken op den ouden voet. Zo veel gemaklijker gaat het de Vrijheid tc verkrijgen dan te behouden !
Floris de V. hadt naauwlijks den ouderdom van achttien jaaren bereikt, of hij ondernam het, den dood zijns Vaders te wrecken. De Kennemers waren vcrflaagen, de Utrechtfchen getemd. De jonge Graaf, opgewekt door zijn Raad en door denkbeelden van



«er N E O E R L Ai NDEN. 325
verloeren vijfhonderd Man; het meerendeel behoorde tot den Adel.
De IVest-friezen werden , van tijd tot tijd, beftreeden,nu eens met voor- dan met nadeel. In den Jaare MCCLXXli. onthief Graaf Floris de Inwoonders van Aker/loot tuUitgeestsm alle belasting, voor den tijd van drie jaaren; „ten einde zij," gelijk hij het uitdrukt, „ zich met kragt tegen de Friezen , onze vijanden , zullen verzetten (*> Vier jaaren laater verkreegen die vmïFbrmer desgelijks eenige voorregten : om dat zij aan den Graave veele Friezen hadden overgeleverd (f). Aleid keurde deeze krijgsverrig-, tiugen niet goed. Dit haalde haar, buiten twijtfcl, den haat der Edelen en der Graaven op den halze. Zij kreeg lust, om met haare Kinderen Holland te ruimen, en begaf zich na den Graaf van Henegouwen, haaren Oudlten Zoon.
Floris de V, in den Jaare MCCLXXVK, opeen iteekfpel te 's Hertogenbofch verfcheenen zijnde, kweet 1 zich zodapper, datJ^n, Hertog van Brabaud(§), hem <
den 1
(*) Friesl. Charter Boek- 95.
(f) Friesl. Charter Boek. 120.
C§) Deze was de beroemdfte en onverfchrokkendfte (teekfpeelervsn zijn tijd. Op meer dan zeventig Tournooijfpeelen hadt hij zich vertoond; zo gemeen waren in die dagen deeze barbaaifche verlustigingen. Niet verre van St. Onintin hadt hij een veld gekogt, waar hij zijne buuren nodigde, om zich te oeflënen. \n den jaare MCCXCII. «rekte hij ten uachtöffer van ergeren onbetembaaren lust 1 V
• Floris de V.
1277
Floris de V. tot den Ridderflandverfiee-
ven. 137Ï



3*5
GESCHIEDENIS
Fr.rmrs
DA V.
Krijt» tooit na fVest.
friesland
1232.
den Ridderftand waardig oordeelde, tot welken hij ook, met de gebruïklijke plegtigheden, werd ingehuldigd.
Om de eer des Ridderfchaps te handhaaven, en zijn krijgsmoed aan de Reeds vijandlijke ÏVest-friezen te koelen, verzamelde hij, in den jaare MCCLXXX1I, zijne geheele legerrnagt, om hun, waar 't mogelijk, te ondertebrengen. De ondervinding hadt hem geleerd, hoe gevaarlijk het was, hun ten lande te beRooken, en,over Alkmaar,'tegen hun optetrekken; des liet hij eene Vloot toerusten, om met dezelve deZui* der-zee overteReeken, en aan de zuidzijde van Dreg* terland te landen. De landing gefchiedde te IVijdencs, waar hij, of om de Friezen in toom te houden, of des noods zich van een veilige wijkplaats te verzekeren , terRond alles gereed maakte tot het bouwen van een (lot. Doch het werk was nauw aangevangen, of de vijanden verfcheenen in flagörde. Hierop viel 'er een hevig gevegt voor, in 't welk de Friezen verflaageu en verRrooid werden. Graaf Floris voegde zich aan 't hoofd veeier edelen, zweefde van dorp tot dorp, overal fchrik en verwoesting aanbrengende. Hoogtwmtde genaderd zijnde, waaromltreeks zijn Vader vermoord was, deedt het herdenken daar aan het vuur der wraake in zijn gemoed met nieuwe felheid branden, en zogt hij het te dooven door het haatlijk bloed der ingezetenen. Dan een Grijsaart, om zijn leeven te behouden , verbrak deu eed, waarbij de Friezen gezegd worden zich verbonden te hebben, om het graf des Konings niet te ontdekken, en wees de
plaats



her NEDERLANDEN. g§*
plaats aan. GraafFLORis was hieroverdermaate verheugd, dat hijtcrlrond alle verdere Achting verbrodt. De teedere aandoeningen van kinderliefde vermeeüerden zijne ziele en demp-en de ziedende wraak. 1 lij het het koud gebeente opdelven, reinigen, na 71/7 A delburg voeren, en met vee! prachts ter aerde beitelJen. Zozeer was hij fa zp ibhik metdeeze ontdekmgl dat hij, inde eerste vervoering zijner vreugde, aan Eduard koning van Engeland een brieflehreef, vermeldende, dat hij niet alleen zijne doodvijanden, de Friezen, een cn andermaal geOaagen en overwonnen, maar ook, 't geen hij dierbaarder dan alle goederen der wereld agtte, het lijk zijns Vauers wedergevonden hadt (?>;
Deeze nederlaage der Friezen gaf den Graave gelegenheid, om het Slot te Wijdenestc voltrekken , en met de noodige bezetting te voorzien. Meerma'alen waagden het de Friezen, als zij de handencenigzins ruimer gekreegen hadden , deeze Sterkte te bdtormen, doch vrugtloos en met veel verlies. Dat hij ze niet geheel temde, hebbe men toetefchrijven aan andere bezigheden, die hem onledig bielden.1 Floris de V. zogt de vriendfehap van dea EngeFchen Koning Eduard ,- om den Koophandel, msfehen dat Rijk en deeze Landen gedreevcii , uitte':etden.
(*) Deeze brief word nog in den Tour te Londen bewaard , Act. Publ. Angf. Tom. I. p. II. 212.
V a
Ft.ORB D£ V.
KoophandelWet Engeland,



3*8
GESCHIEDENIS
Floris m V.
Verbond met En ■ geland.
den (*). De Hollanders en Zeeuwen voerden veele Koopmanfchappen in Engeland , haalden van daar Wolle, om te bewerken, en Zilver, om te munten: want men bearbeidde toen de Goud- en Zilvermijnen op dat Eiland (t). Van tijd tot tijd reezen 'er nogthans gelchillen tusfchen de Kooplieden deezer Landen en die van Engeland. Eduard de I, ingevolge van eenen oorlog tegen de Vlaamingen, den uitvoer van Wolle na het vaste land verbooden hebbende , voelden de Zeeuwen den drukkenden last diens verbods. Door wraak geprikkeld , doorkruisten zij de Zee met Kapers, en bragten aan de Kooplieden, te Londen, gevoelige fc'iade toe.
In den jaare MCCLXXV, werden de beide Volken bevredigd ; doch het liep aan tot het jaar MCCLXXX, eer de Zeeuwen een vrijen handel op Engeland dreeven. De beide Vorften droegen elkander zo veel vrienufchap toe, dat zij handelden over eene Egtverbinteuisfe tusfchen Alphonsus , Zoon van Eduard , en Margarktiia , 's Graave Dogter, en wel op deeze voorwaarden , door den Graaf ontworpen , en te Westnutnfter getekend: ,, Floris de V. gaf aan zijne Dogter de helft zijner „ Landen ten Huwelijk. Bij ontlrentenisfe van een „ manlijk oir, zou zij de andere helft erven. Inge,, vaf e zij Zusters hadt , moest de Koning , uit 's ,, Vaders naalaatenfchap, aan deeze een Bruidfchat
„ toeCO Acl. Publ. Angl. Tom. I. P. II. p. 152 , 187. Qt) Als boven, Tom. II. P. IV. p. 30.



mr NEDERLANDEN. 329
„ toeleggen, gefebikt naar haaren rang. Ook zou „ de Graavinne Beatrix , naa 's Graaven dood, „ door den Koning van een genoegzaam inkomen „ voorzien worden: terflond op de voltrekking des „ Huwelijks, zou het hooge Paar in het bezit gefield „ worden van zulk een gedeelte des Lands , als de „ Koning zou goedvinden , die de fterküe Steden „ cn de beste Piaatzen mogt kiezen; mits de Graaf „ de inkomfien daar van, tot zijnen dood toe, zou blijven trekken. In gevalle van minderjaarigheid, „ zou de Koning het Regentfchap hebben. Hij „ kon ook, naa de Trouwverbintenis , zijn Zoon „ in alle de Staatcn des Graave laaten inhuldigen, „ door de Edelen en de Gcmeentens der goede Steden. „ De Graaf zou alles aanwenden, om het tegemvoor„ dige Verdrag, door den Koning van Duitschland, „ of ten minlTen door de Rijits - Keurvorllen , te „ doen goedkeuren." Hoe vleiende deeze voorwaarden voor den Koning mogten wcezen , las men ten flot deeze uitdrukking , welke alles onvast en Wijfelend maakte : Maar indien de Wetten en Gewoonten deezer Landen niet gedoogen , dat deeze 0verêenkomst fland grijpe , zal alles voor ongedaan gehouden worden (*). Men ziet in dit Verdrag duidelijk, welk eene magt de Wetten , de Gemeenten en de Edelen hadden , en hoe omzigtig de Graaven zich, omtrent het Rijk, gedroegen.
De
(*) A£t. Publ. Angl. Tom. I. P. II. p. i94.
v3
Florm
DE V.



33°
GESCHIEDENIS
Fi.ORIS DE V.
Staat des
Keizer
rijles.
Heiland, door den Keizer, gun verfcheideper', lonen, gefchonVon,
De dood van Koning Willem was oorzaak geweest van eene lange 'f usfehenregeering , of liever Regeeringloosheid, in Duitschland. Eene Partij hadt Alphonsus, Koning van Cafliït'è, gekoozen, die'er nooit bezit vau nam: eene andere liet de keus vallen op Richard , Broeder des Konings van Engeland(*) : deeze , onder'leund door de Bisfchoppen van Keulen , Luik, Utrecht, enden Graaf van' Holland', was , in den jaare MCCLVII , door Holland na Duitschland getrokken, doch niet in ftaat, om zijne regten te handhaaven. Het Rijk bleef dus zonder Opperhoofd, tot dat Rudolph , Graaf van Habsburg, uit den Huize van Ooftenrijk afdammende, in den jaare MCCLXX1II , cle Keizerlijke waardigheid verkreeg, cn dat Huis den grootfleii luider bijzette. Het blijkt, dat deeze Keizer niet veel agtings aan den Zoon van Koning Willem toegedraagen hebbe. In den jaare MCCLXXVI, gaf hij, ten zelfden tijde, aan Jan van Aveisnes, Graaf van Henegouwen , aan Herman , Graaf van Hennenberg , aan; Margaretha , diens Vrouwe, en aan Boppo, diens Zoon , het Graaffchap van Holland, in gevalle Graaf Floris , zonder wettig Naakroost, overleedt. De befcheiden wijzen onwederfprecklijk uit, dat het Graaffchap van Holland, en de andere Bezittingen van Graaf Floris den V, Leenen des Keizers en van het Keizerrijk waren. Jan van Avënnf.s hadt regt op Holland , door zijne Moeder Aleide; Herman, door zijne Egtgenoote Marga-
re-
(*) N. Triveti. Ann. ad ann. 1245.



ber NEDERLANDEN. 331
retha ; beiden waren zij Dogters van Floris den IV, en Zusters van Koning Willem Deeze dubbele weggaave is zeer beftaan baar met degelteltemsfe, waar in zich de Keizer bevondt , en met zijn Characler. Om eene weezenliike magt in handen te krijgen , verkogt hij zeer gereed de oudlte regten, wanneer dezelve alleen in Eertijtels beftonden. Üus bevestigde hij , in den jaare MCCLXXXI , Jan van Henegouwen in 't bezit der Landen van Waas, van Aalst, van de vier Ambagten en de Landen, aan de Schelde gelegen , en bekragtigde tevens de gifte deezer Landen aan Jan van Avennes. Het was daarom niet zonder reden, dat Graaf Flor is de V, in het Verdrag met Engeland , van de toellemmiug des Rijks fprak , eene toeüemming , op welke bij weinig mogt rekenen; terwijl de verdere, bovengemelde, voorwaarden de geheele Verbintenis van kragt beroofden.
Dan dit Verdrag moest nog meer verandering on- , dergaan. Floris den V. werd een Zoon geboo- 1 ren, Jan geheeten, zijn natuurlijke en wettige Erf- i genaam. Fen nieuw Verdrag greep hier op, in den b jaare MCCLXXXLV, plaats tusfchen den Koningen \ den Graaf. De jonge Ilollandfche Prins moest aan 't Engelfehe Hof opgevoed worden , tot den ouderdom , dat hij in ftaat was, eene van 's Konings Dogteren te trouwen. De dood van Alphonsus , Koning
(*) Mart. & Dur.,1. 1153, H54, V4
Floris : m V.j
1
Verdrag, ter gelegenheidder gewone/an Jan.
1284



S3a
GESCHIEDENIS
Floris de V.
ning Edimros Zoon , en van Margaretha , 's Graave Dogter , gaf aanleiding tot andere onderhall? delingen. In den jaare MCCLXXXVI, vertrokken Steven, Deken der Kerke van Utrecht , Geaard van Wateringen , en MeeBer Simon , een Geestlijke , na Engeland. De Artijkelen , vooraf, te Haarlem, opgeftcld , hielden in: DatEnzABETH „ den Hollandfchen Prins zou trouwen, en de Ko,, ning haar ten Huwelijk gecven vijftigduizend pon,, den zwarten Tournois: tienduizend daar van zou* ,, den 'er betaald worden , als Jan in Engeland
kwam; tienduizend, wanneer hij zeven jaaren oud ,, was; en dertigduizend bij dc voltrekking van het „ Huwelijk (*). De Graaf verbondt zich alsdan
der Bruid eenen Biuidfchat van zesduizend ponden, „ en aan beiden tienduizend ponden , tot hun on„ derhoud, tocteleggen. Hij verbondt, tot het vol? „ brengen hier van , zijne roerende en onroerende „ goederen , en onderwierp zich , in gevalle van „ verbreeking , aan den Pauslijken ban. Tot vol? „ brcuging dier Artijkelen zou Engeland, de Graaf ,, van Vlaanderen , en de Hertog van Brahand, ,, met openbaar geweld, de Hollanders en Zeeuwen ,, kunnen dwingen ; deeze zouden de Borgen we„ zen van het Verdrag , door den Koning en den „ Graaf bezwooren (f).
Pc
CO Act. Publ. Angl. Tom. I. P. II. p. 634, -39. (f) Als boven, Tom. L P. III. p. 3.



der NEDERLANDEN. 333
De Engelfche Afgezanten, die, te Ilaerlem, met Graaf Floris in onderhandeling, over dit (tuk, geweest waren, hadden ook een beftand getroffen tusfchen den Graave van Holland en Reinoud , Graaf van Gelderland. Deeze hadt tot Moeder eene Nigt des Konings van Frankrijk. Hij was, in den jaare MCCLX\IX, zijn' Vader, Otho den lil , opgevolgd. Hij trouwde de Dogter of de Zuster des tlertogs van Limburg , en dit Hertogdom was hem, voor een gedeelte, bij erfenisfe , te beurt gevallen, Dit althans gaf hij voor. Ondertusfchen werd zijn regt daar op, in den jaare MCCLXXXIV , betwist door Jan den I, Hertog van Braband. Het fchijnt, dat de Graaf van Holland den Hertog met zijne wapenen onderdeund, en dat Reinoud eenige vermceIferingen in het betwiste Land gemaakt hebbe. In den jaare MCCLXXXV, aanvaarde Floris de V. het beftand, waarvan wij fpraaken. Eduard de I. 20gt eenen volkomen Vrede te bewerken tusfchen de twee Mededingers. Hij flaagde niet (*). De vijéndhjkheden duurden verfcheide jaaren. In den jaare MCCLXXXVilL verzamelden zij beiden al hunne iriigsmagt, en leverden elkander een' zwaaren flag bij Woeringen , waar Reinoud overwonnen vvcrdt , gewond en gevangen genomen (f). Eerst tien maanden daar naa herkreeg hij zijne vrijheid, door bemiddeling
(*) ASt. Puil. Angi. Tom, I. P. II. 232, 234, <tj) Mat. Annal, III. 54.
V s
Florij
DE V.
RriMouD
de I,
Graaf van Gelderland.



33 f
GESCHIEDENIS
Floris de V.
Dir-
d, echt vrij verli hard van leenhoorighcid.
deling van Philip pen Schoonen , Koning va» Frankrijk. Hij was genoodzaakt , aan den Hertog zijne cifchen op Limburg en de Stad Thiel afrcltaan ; hij ontving, bij verwisfeling, de Bommclcr- en Tieler-waard. Floris de V. wordt, in ditf.uk, uit« druklijk betrokken als Bondgenoot des Hertogs van Brahand. De Hertog verdiende deeze voorkeuze: dewijl bij, in den jaareMCCLXXXIU, Holland vrij verklaard hadt van de Leenhulde , wegens Dordrecht en eenige daarömitreeks gelegen Landen , aan Brahand fchuHig.
Terwijl deeze zo veifchillende ftukken op het tapijt waren, hadt Floris de V. deel genomen in de gefchillen, tusfchen den Bisfchop van Utrecht en de Heeren van Amftel en Woerden gereezen. Met de Edelen en Overheden van het Sticht hadt hij, in 't iaar MCCLXXlV , toen zij verbitterd waren tegen hunnen Kerkvoogd , wegens het vervreemden eeniger Kalleden , eene verbintenis aangegaan. In 't iaar MCCLXXVII1, beloofden zij aan Floris den V, dat zij voor hem en zijne Opvolgeren altoos de poorten zouden openhouden, eu zijnen raad en toeBemming vraagen in de verkiezing van eenen Bisfchop, onder voorwaarden , dat hij de befcherming der Stad en der Wethouderfchap op zich name (*)• Wanneer de Utrechtfchen , ^enigen tijd daar naa, een nieuwen tol wilden vernietigen, door Gijserecht
van
(*) Miesus Gr.Charttrbcek, I- 375 , 396 enz.



»E* NEDERLANDEN. 335
van Amftel op den Fegtftroom gelegd, werden zij afgefkagen. Floris de V. toog ter hunner hulpe: een Leger Zeeuwen zich bij hem vervoegende , vielen zij , met zo veel gewelds, op die van Amftelland , bij Loenen , aan , dat hun Heer gevangen en zijn Leger verflaagen werdt. Het Slot Vreeland viel den Üvervvinnaaren in handen , als mede de Broeders van Gijsbrecht en Herman vznlVoerden, wier Landen der roof- en plunderzugt werden overgeleverd (*). Vervolgens floeg Floris de V. het beleg voor Montfoort; vergramd, dat hij deeze Stad niet eer, dan naa een gantsch jaar belegerens, kon magtig worden, fchandvlekte hij deeze bemagtiging, door alle de moedige Verdeedigers , twee alleen uitgezonderd , het hoofd te doen afhouwen. De Heer Herman was reeds, eer dit voorviel , ten lande uitgeweeken, en werdt met het banvonnis van ('en Bisfchop gefiaagen , die ook zijne goederen , nevens .de bezittingen der Heeren van Amftel en Woerden, verbeurd verklaarde. Floris de V. kreeg Amftelland in handen, aan de Utrechtfche Kerke, volgens verdrag, vierduizend Ponden betaalende, waar op hij de Heerlijkheid van AmfteUand Ichonk aan Jan Persijn, die zich zo beroemd gemaakt hadt door den aanval op dc Kennerners , in 't beleg van Haarlem. Deeze breek werdt tolvrij verklaard, cn deeze Verklaaring, getekend den zevenëntwintigllen van Wijnmaand des jaars MCCLXXV, is de oudile
der
{*) Beka, 57, p8.
Ff.ORiS DE V.



336
GESCHIEDENIS
Floris
de V.
Fltoking der ge vangen Heeren, en bevrediging-
der Vborregren, onder de Stads papieren van JmJ!erdam. Oeeze tolöntheffing diende, om de fehade, door's Graave Krijgsvolk veroorzaakt, w.aarjchijnlijk in den opftand der Kennemers, te vergoeden (*).
Langen tijd hielden de Bloedverwanten der gevangen Heeren aan, om hun weder op vrije voeten gefield te zien ; en zij werden , naa ecnezevenjaarige gevangenis, geflaakt, bijkans aile hunne regten en goederen overleverende. Wanneer, ten tien tijde, een aanzienlijk Heer het ongeluk hadt van krijgsgevangen tc worden , kwam hem zijne vrijheid, doorgaans, op 't verlies zijner goederen te Baan : om die te bekomen, moest hij zijne bezittingen opofferen. Herman van Woerden moest die even duur betaalen. Hij erkende zich voor Leenman van den Graaf, en beloofde, zijne Dogtcrs niet te zullen uithuwelijken zonder diens toeftemming ; ook verpligtte hij zich, het Huis, door den Graave , te Woerden, gedicht, altoos hem open te zullen houden, en hem, als zijn Opperleenheer, te verdeedigen , zelf tegen den Bisfchop van Utrecht , en geen balling uit Holland te ontvangen (f). Deeze getroffene verzoeningen waren zo opregt van de zijde des Graave , dat hij die twee I leeren, korten tijd daar naa , onder de eerlle Leden van zijnen Raad nam, en, boven andere Edelen , deel gaf aan 's Lands Regeeringe. Daarenboven verhief iiij, twaalf vooruaame Heeren met de Rid-
dcr-
(*) Handv. van Amfi. bl. i.
(t.) Mieris Gr. Chartert. I. 4CJ2, 463.



der NEDERLANDEN
337
der-orde van St. Jacob , in >i Graavenhage, begiftigende, Gijsurecht van Amfté tot die waardigheid , van hem ingefteld (*) , eene Ridder-orde, welke niet lang Hand hieldt, maar met den Stichter uiritierf. Het Orde-teken beflondt uit een gouden Ridderlijken Halsketen , bezet met fchulpen, en een afhangenden gedenkpenning , op welken de afbeelding des Befchermheiligs zich vertoonde.
Floris Bi V.
tloris de V. verloor de volkomene te onderbrenging der West-friezen niet uit het oog. Hijbediende zich, om dat doel te befchietefl , van eene gelegenheid , zo droevig in zichzelve , als hem voordeelig. Twee geweldige Stormen , dc één woedende op den zeventienden van Wintermaand desjaarsMCCLXXX VI, en de ander op den vijfden van Sprokkelmaand des' volgenden jaars, hadden het zeewater geweldig hoog op en over de landen heen gejaagd, en m®dFriesland, ten oosten van de Zuiderzee , gantsch bedolven. Zeeland was, behalven Walcheren enWolfaartsdijk, geheel door de golven overdekt. Westfriesland trof dezelfde ramp: eene menigte der Inwoonderen liet in den waternood het leeven (f). Van deeze plaage waren zij nog niet verlost, toen Graaf Floris, met eenige platboomde, welgewapende, vaartuigen , Dirk van Brederode , over de Zuiderzee op hun afzondt. De Friezen, geweekeu op de hoogtens, waar hunne meefte wooningen gebouwd waren,
(S) Miraei Don. Bel. Tom. I. Oper. Dip. 441. (*) Mat. Ann. 531.
Vermee-
fiering ymWestfrieslaud.



33»
GESCHIEDENIS
Floris de V.
1 "SS
(*) Onsen. Klerk, bl. 157.
ren, vonden zich, door het nog hoog gezwollen water vaneen gefcheiden, buiten ftaat, om zich bijeen te voegen , cn een leger te verzamelen: Vaartuigen, om den vijand te Water tegenftand te bieden, hadden zij niet* De Hollandfche Vloot vöer van Dorp tot Dorp , alle de Inwoonders, den een naa den ander, noozaakende, den Graaf voor Heer van Friesland te erkennen. Wanneer het water geweeken was, begaf zich Fjloris , met een talrijk leger , na Westfriesland. Vier iterke Kafteelen werden door hem gebouwd ; een te M.edenbllk, 't welk nog in vveezen is, om den toegang na Dregterland , te water , open te houden; een bij Alkmaar, op de grenzen van Kennemerland, Nieuwendorp of Nieuwenbmg geheeten; een derde, Middelburg genaamd, niet verre van daar; en,eindelijk , Eemgenburg , aan de oostzijde der Zijpe, toen nog onbedijkr. ; dit gaf den Hollanderen een 0pen weg na de nu vermeellerde (treek en.
Met den aanvang des jaars MCCLXXXVfil, vaardigden de meelie Westfnefche Dorpen hunne Gezanten af tot den Graaf, die zich te Toorenburg ontbieldt, om met hem den vrede tc fluiten. „ Zij be„ loofden den Graave onderdaanig te zuilen weezen, „ op zijn bevel ter heirvaart te trekken, Tienden en
Vroourchuld aan hem te betaaleu, en te dulden, „ dat 'er alömme , in hun gewest, gemeene wegen „ aangelegd wierden (*)." De Dregtenaars verzoenden zich insgelijks , twee maanden laater , met
Flo-



der NEDERLANDEN. 339
Floris den V, die zich toen in 's Graavenhage bevondt, bijkans op dezelfde voorwaarden als de West* friezen; hem, daarenboven, nog de vrijheid verleenende „ om overal, waar bij het magt goedvinden,, „ in hun Land Burgten en Vesten te maaken (*)." Medenblik kreeg van hem Stadsgeregtigheden en Tolvrijheid. Floris de V. liet 'er geid munten : men bewaart nog eenige (tukjes, ten dien tijde, daargeflaagen (f). De Graaven hadden reeds , een geruimen tijd geleden, van ditvoorregt zich bediend. In de oude Handvesten van Haarlem , Dordrecht en Alkmaar, vindt men gewag van Hollandfche Ponden en Hollandfche Schellingen.
Deeze te onderbrenging der Westfriezen bemoedigde, zo men wil, Floris den V, om de Zuiderzee evertefteeken , en de Friezen , beoosten het Fik, desgelijks voor zich te doen bukken. Te Staveren , welke Stad hij, kort naa zijne landing , in handen kreeg , het hij zich als Landheer huldigen. Nog wordt 'er een Affchrift bewaard van de Voorregten, ter dier gelegenheid door hem aan deeze Stad gefchonken (§). De redenen , ingebragt, om de egtheid dier beide gebeurtenisfen in twijffel te trekken, fchijnen zeer zwak. Ondertuslchen kunnen wij met volkomene zekerheid aantekenen , dat het Regtsgebied der Graaven, in Friesland, zich niet wijd uitgeltrekt
hebbe.
(*) Handvefl, van Dregterl. bl. 48. C1) - - - van Mcdenbl. bl. 1. CS) Frieslands Charterb. 122. 131.
Floris de V.
Bijzonderhedenvan/>-|«land.



34°
GESCHIEDENIS
Fi.osig de V.
Zamen-
zweering
tier
Zeeuwfche Edelen tegen Floris den V.
hebbe, Keizer PvUdolpii hadt, in den jaare MCCXC, aan Reinoud, Graaf van Gelderland, geheel Oostfriesland, van het VHe tot de Eems, afgedaan, eene gifte, negen jaaren laater bekragtigd door Keizer Albert ; fchoon het geheel niet blijke , dat Reinoud eenige poogingen gedaan hebbe, om eene gifte daadlijk te verkrijgen , die veel gemaklijker van de Keizers verworven, dan in bezit genomen kon worden (*).
Naa het vermeelteren der West-friezen , werdt 's Graave magt , van dag tot dag, gedugter voorde Edelen. Die van Zeeland, in'tbijzonder, betaalden met zeer grooten wederzin , den Vierden Penning van hunne iiikomften, 't welk voornaamlijk de Edelen drukte. De Heeren van Borselen en Renesse , voorheen zeer tegen elkander verbitterd , verZoenden, om, met eenpaarig overleg, de Vrijheid der Edelen te handhaaven. Eenige Hollanders namen greetig deel in deeze verbintenisfe. Te zamen vervoegden zij zich bij Guy, Graaf van Vlaanderen , hem vleiende met de hoope , om Zeeland ten westen der Schelde te herkrijgen (f). Graaf Floius de V, hier van de weet krijgende, voorzag alle de gevolgen van deeze (tappen der Edelen ; doch , zich verlaatende op de gunst der Steden, geheel aan zijne belangen verbonden, uit hooide van de Voorregten en
Vrij-
(*) Frieslands Charterboek, 125. 131. (+) Mat. Ann. 537.



dir. NEDERLANDEN. 341
Vrijdommen , aan dezelven gefchonken , bekreunde hij zich al hun woelen zeer luttel (*).
Vorften, door Raatzugt gedreeven, flaan geen agt op regtvaardigheid , noch neemen de banden van bloedverwantlchap in opmerking. Guy maakte terRond toeruRingen tegen Floris , zijn Schoonzoon: want hij was, daarenboven, op de Hollanders gebeeten, om dat zij , in den jaare MCCL1I, met Jan van Avennes , Graaf van Henegouwen, eene verbintenis tegen den Graaf van Vlaanderen hadden aangegaan (f). Floris de V. zondt, 't zij om den Aanvaller aftefchrikken, door zijne Dogter en Kleinzoon tegen hem te weere te Rellen , 't zij om de gedreigde Zeeuwen moed inteboezemen , zijne Vrouwe Beatrix en zijn Zoon Jan, nog een kind, na Middelburg. Dit voorkwam den inval der Vlaamingen in geenen deele. De Burgers van Middelburg, hunne Stad, langen tijd, met eene verwonderenswaardige dapperheid, verdeedigd hebbende, vreesden in 't eind te zullen moeten bukken, en zich overgelaaten te zien aan roof- en plunderzugt, entraden daarop met de Vlaamingen in onderhandeling. Zij beloofden de overgaave , op zekeren beRemden dag, indien 'er geen ontzet kwam. Doch Floris de V, korten tijd daar naa, met eene aanzienlijkeVlooteop
de
(*> V. n. Wall Handv. van Dord. Van Oosten dé Bruin Befch. van Haarl. I. Deel, bl. l8y. (t) Mart. & D«r. E 1137.
Floriï de V.
Inval der
Vlaamingenin Zeeland.
X



34* GESCHIEDENIS
Fl.oris be V.
Floris de V. verraadlijkgevangen.
de hoogte van Zierikzee verfchijnende , grecpen de Middelburgers nieuwen moed. Jan de I, en niet Jan de II, Hertog van Braband, boodt zich aan als Middelaar tusfchen de twee Graaven. De Vlaamingen braken het beleg op, en Floris de V. dankte zijne Krijgsmagt af. De Hertog wist hem zelfs overtehaalen, om, inperfoon, na Biervliet te gaan, en daar een vriendlijk mondgefprek met zijnen Schoonvader te houden (*).
Jan verbondt zich voor het vrijgeleide des Graa • ve. Floris de V. trok terftond derwaards. Dan nauwlijks hadt bij den voet binnen Biervliet gezet, of hij werdt gevangen genomen. „ Helaas ! " riep hij uit, ,, ik ben verraaden! " De Hertog hadt ondertusfchen gehandeld met al de braafheid eens rechtfchaapcn Ridders. Dit verwijt, en de trouwlooze aanllag, tot welken hij de tonfchuldige gelegenheid gegeeven hadt, griefde hem op het gevoeligst. Hij vervoegde zich bij den Graaf van Vlaanderen , die toonde zo onverbiddelijk te zijn, als hij laag geweest was. De Hertog kon het ontflag zijns vriends niet verwerven, dan met zich, in zijne plaats, gevangen te geeven. Floris de V, geblaakt zijnde , begaf zich terftond na Zeeland , en herltelde den Vrede , met de Edelen eene verzoening treffende. De Hertog herkreeg zijne vrijheid niet dan door het betaalen van een groot losgeld (f)« Dit was al de vrugt,
die
(*) Mat. Ann. 532.
(f) Eindh. ChroH. van Zeel. 251.



der N Ë D E R L A N D E N. 343
die de Flaamfche Graaf trok van zijnen krijgstocht en trouwloozen handel: men voegt 'er nog bij , op het getuigenis eens ouden Kronijkfchrijvers.dat F1.0Ris de V, in de gevangenis, verpfigt wierd voor het Eiland Wakheren leenhulde te doen. Dit was niets zeldzaams noch onwettigs (*).
Verfcheide jaaren laater, maakten de Vlaamingen nieuwe oorlogs-toebereidzels. Floris de V. zonet een talrijk Leger, 'twelk de Kust, van Flifingen tot Zoutelande, bezette. De Fiaamingen durfden niet verder dan tot Kadzand voorttrekken. Hier deeden de Friezen, thans bij het Leger der Hollanderen gevoegd, eenen inval, en behaalden veel buks, terwijl Jan van Renesse een Flaamfche Haven, Sluis, in brand frak (f). Dan de Fiaamingen, eene groote Scheepsvloot bijeen gebragt hebbende, ftaaken over na Zuidbeveland, en, te Baarland ontfeheept, liepen zij, zonder tegenweer te ontmoeten , dit gewest af, alömme roof en moord met zich omvoerende. De Hollanders , ten getale van driehonderd, door Doedijn van Everinoen en de Borselens aangevoerd, vielen, van twee kanten , op de Fiaamingen aan, die, op den eerden flag , terug deinsden. Veelen verdronken, daar zij, zwemmende,de fchepen meenden te bereiken. Die op het Eiland blecven, weiden verflaagen of gevangen. De voor»
naam-
(*) Nex. Zeel. int. &> Fl. p. 72. (tj) Huidec. Mïlis Stoke, II. 53Ö.
X 2
Floris
de V.
Verdere Oorlog niet de P/*avi in gen.
1295



3*+
GESCHIEDENIS
Floris de V.
Staat deezer Landen , ten opzi,Jte van En geland.
Koophandelmet dit 'Rijk.
naamffe Gevangenen kreegen, voor het geld , hunne vrijheid; de overigen werden, van alles beroofd, na huis gezonden. Het verlies der Vlaamingen, ter dezer gelegenheid, wordt op dertienhonderd man begroot, en benam hen den lust, om, voor eerst, eene zo heillooze landing te waagen.
Voor het behaalen deezer laatfte overwinninge, waren 'er verfcheide optekenenswaardige zaaken voorgevallen , die, uit hoofde van het verband , 't welk zij met elkander hebben , verdienen tevens voorgedraagen te worden; ten einde wij den draad derGefchiedenisfe te onafgebrookener mogen volgen. Het Verdrag, in den jaare MCCLXXXV, geflooten , levert een tijdmerk op van eene nauwe verbintenis tuifcheu Holland en Engeland. In dit Rijk werdt 's Graave Zoon , Jan , opgevoed , tot hij de vereischte jaaren, om met de Engelfche Prinfesfe Mar-
©aretha te trouwen, zou bereikt hebben. . De
Koophandel tusfchen die beide Volken begon hoe langs hoe meer te bloeien. Eduard de I. begunftigde Dordrecht met het Stapelregt der Engelfche Wolle; ter,dier Stede dreef men toen, ter zee en langs de rivieren , Herken handel in Wijn, Graanen, Zout, Ijzer, Hout, Lakens, en andere Waaren (*). Die zelfde Vorst verleende ook volkomen vrijheid van de Haringvangst, op de Engelfche Kusten, aan de Hollanders , Zeeuwen en Friezen (t), die,zo't fchijnt,
met
(*) Van de Wall, 18. 49. pp.
(t) A£t. Puil. Angl. Tom. I. P. III. 149.



der NEDERLANDEN. 325
met hunne eigene Schepen handelden : want Eduard de f. drukt zich, in eenen Brief aan Keizer Adolph in deezer voege uit : „ De Havens en Kusten van „ Holland zijn zo groot en zo bekend niet aan onze „ Zeebeden, als die van Vlaanderen (*).
De opengevalle Throon van Schotland trok het Raatzugtig oog van drie , die 'er eisch op maakten. Onder deezen telde men Graaf Floris den V: hij Bak zelfs na Engeland'over, om zijne regten te doen gelden, en was de eerde , die, op de Vergadering te Berwich, zijn eisch voordroeg, hier op gegrond, dat hij de Agterkleinzoon was van Ada , Egtgenoote van Floris den Ilf, en Dogter van David, Koning van Schotland. Hij (leunde niet minder op de vriendfchap van Koning Eduard den I , dien de Schotten tot Scheidsman verkooren hadden , in wiens uitfpraak zij zouden berusten : eene onvoorzigtigheid, die bijkans den doodlleek gaf aan Schotlands onaflianglijkheid (f). Het hing eenigen tijd in tvvijfFel: eindelijk viel de keus op Jan Baliol , die , onder de Mededingers, in de bloedverwantfchap, der Kroone het naaste was , en bovenal Eduard den I. meest behaagde (§). De Hollandfche Kronijkfchrijvers verroep
(*} Act. Publ. Angl, Tom. I. P. III. iSr, Ct) Robertson Gefchied. van Schotland, I. D. bl. 12. (§).--- als bov. 14. Rijm. Tom.I. pag. ioó". Alle de Onderhandelingen , dit gewigtig (tuk betreffende, gefchiedden in 't Fransch. Hbme ff ijl. v. Engel. II. i0f. Dalrymprs Ann. ofScotl.
X3
Floris os V.
Floris
de V.
ftaat na
den
Schot-
fchen
Throon.



346
GESCHIEDENIS
Floris
pe V.
Oorzaaken der onmin met Engeland.
(*) Melis Stoke, b!. 110. 114. (f) Meijer. Ann. 1296.
melden, dat Graaf Floris van zijnen eisch afftand deedt; doch niet zonder daar voor eene aanzienlijke fomme gelds te ontvangen.
Bezwaarlijk valt het vergoeden van 't gemis eener Kroone. Dit voorval kon niet nalaaten den vriendfchapsband tusfchen Koning Eduard oen I. en Graaf Floris den V. te veizwakken. Delaatstgemelde was ook op den eerstgenoemden niet weinig te onvrede, om dat deeze geweigerd hadt den Hollanderen hulp te verkenen, toen de Fiaamingen mZeeland vielen
(*). Eduard de I, een ftaatzugtig en door-
fleepen Vorst , in den Graave van Flaanderen een allergefchiktst Bondgenoot vindende tegen de Franfchen , zjine vijanden, zogt hen door alle middelen aan zijne belangen te verbinden (f). Hij floot het Huwelijk tusfchen Philippine van Flaanderen , 's Graave Dogter, met Eduard, den vermocdehjken Erfgenaam der Engelfche Kroone. Hij deed Guij, voor rekening van Reinoud , Graaf van Gelderland, honderd duizend Ponden zwarten ïournois betaalen, en verpligtte dus beiden. De Wolftapel, onlangs aan Dordrecht verleend , werd verlegd na Brugge en Mechelen, ondanks alle de klagten der eerstgemelde Stad , die hier door groote fchade leedt, en denzelven, in het jaar MCCCXIII, weder zogt te krijgen. Hadt de Gefchiedfchrijver Velly deeze bijzonderheden geweeten, hij zou de roerzeis [ontdekt hebben,
die



ber NEDERLANDEN 347
die den Hollandfcken Graaf van de Engelfchen wendig maakten (*).
Floris de V, eenige Edelen , op welken hij zich meest verliet , uitgekoozen hebbende , vertrok, in Louwmaand des jaars MCCXCVI, met hun na Parijs. Hier ging hij met Philip den Schoonen, Koning van Frankrijk, een Verbond aan , waar in hij beloofde , uitgenomen aanvallender wijze , tegen den Keizer en tegen den Koning van Engeland; want deezen vreesde hij met rede; den Koning van Frankrijk te zullen verdeedigen als zlja' Man: eene uitdrukking , alleen de verpligting aanduidende, welke hij aanging, om hem ten diende te daan, mits de Koning hem 's jaarlijks vierduizend Ponden Tournois betaalde , en ééns vijfentwintig duizend daarenboven (f). De Franfchen zouden ook vrij in de Staaten des Graave mogen komen , om zich van Schepen, Krijgsvoorraad en Levensmiddelen te voorzien; dit wijst uit, dat de Koophandel toen in de Nederlanden zeer bloeide.
Wanneer men de verfchillende en ingewikkelde vernaaien der gelijktijdige Schrijveren nauwkeurig inziet, en aandagtig overweegt, valt het ligt te ontdekken , dat deeze verbintenis met Frankrijk den weg baande tot den ondergang van Graaf Floris. Koning Eduakü de I. kon , op het hooren der tijding
(*) Velly Hift. de France, VII. 87. (t) Corps Dipl. Tom. I. P. I. 295.
X +
Floris de V.
Verbond, door Floris den V. met
Frank') rijk aangegaan.
Oorzaak van het ongeluk van Floris den V.



32l GESCHIEDENIS
Fi.okiï
Waarom de Edelen op hein geheetenwaren.
ding van dit Verbond, zijne gramfcbap niet bedwingen. Deeze liet den Graaf weeten, dat hij , indien dit Verbond met Philip niet verbrooken wierd, zijn Zoon Jan in Engeland in hegtenis zou houden. „ Gij kunt, " antwoordde Graaf Floris , „ met ,, mijn Zoon, daar hij in uwe handen is , naar wel„ gevallen handelen; doch ik heb, wat mij betreft, „ beflooten, in mijne genomene maatregelen geene „ verandering te maken"(*). De Engelfche Vorst, hier door nog bet in toorn blaakende, bleef geenzins in gebreke, om Jongkheer Jan , ten zijnen Hove opgevoed , inteboezemen , hoe verregaande zijns Vaders onverfcbilligheid omtrent hem was ; en het viel hem ligt, een kind van dertien jaaren te doen toeftemmcn in den aanflag , toen beraamd, en zich van Floris, zijnen Vader, meefter te maaken.
De vcrffandhouding van Eduard den I. in de Nederlanden hadt hem ten vollen onderrigt , hoe veele Edelen omtrent den Graaf dagten. De voornaamfte misnoegden waren Gerard van Velzen, Gijsr.recht van Amstel , Jan van Heusden , Herman van Woerden , bij welken zich voegden Arend van Benskoop , Gerard van Kraaienhorst , Willem van Teilingen , Willem van zaanden , hugo van baarland , kostijn van Boternisse , en verfcheide anderen. De Kronijkfchrijver Melis Stoke , die onder de Regeering van Floris den V. zijn Werk begon , verzekert, uit
(*) Spiegel Hift. 201.
veele



»er NEDERLANDEN. 3,9
veele perfoonen van rang vernomen te hebben , dat
WoLFERD VAN BoRSELEN en Jan VAN ReNESSE
kennis van deezen toeleg, en dien goedgekeurd hadden : niettegen(taande de eerstgenoemde met den Graave, i„ den jaare MCCXC VI, nog eeneplegtige Verbintenis floot., en de laatstgemelde het Verbond met Frankrijk getekend en gezegeld hadt. .
Gerard van Velzen was , buiten twijflel, over Graaf Floris gebelgd, omdat deeze zijn Neef Ian, te Leiden, veroordeeld hadt, en doen onthoofden' wegens eenen mandag , begaan aan iemand , met' wen hij verzoend fcheen (*). Als men op gerugtenen vermoedens, meer dan op bewijzen , afgaat, kwam'er een andere reden van het hoogstgaand misnoegen bij , hier in beftaande , dat de Graaf de Vrouw van Velzen gewelddaadig zouverkragt hebben. Wat hier van zijn moge , vast gaat het, dat Graaf Floris praal, weelde en dartelheid ten Hove hadt ingevoerd. De Jufferfchap werd (leeds genoodlgd, om deel te neemen in de groote Feeften en Staatiijke Jagtpartijën, die hij gaf (f). Hij was' zeer op de Sexe verflingerd , en fpaarde niets , om naare genegenheid te winnen. Hij hadt de Dogter van Jan van Heus den gefchonden (§), en bij haar een'Zoon verwekt, naderhand, in 'sLandsgefchie.
de-
(*) Spiegel Hift. 203,
(t) Beka, 98.
(§) Scrjv. Oud Bat. 2;$.
X5
Floris
DE V.



Floris de V.
35» GESCHIEDENIS
denisfen, bekend onder den naam van Witte vat* Haamstede; een tweede Natuurlijke Zoon, Dirk., was hem gebooren uit Catharina , Weduwe des Heeren van Voorne , eene beroemde Schoonheid van haar tijd, welke bij met het Huis te Teilingen, op het pragtigst en kostbaarst vercierd, befchonken hadt (*). Het lijdt geen twijffel, of zulk een gedrag maakte den Adel ongerust en bekommerd over de eer van hunne Vrouwen enDogters: want men was toen zo verre niet verbasterd, om eer te Hellen in eene aanzienlijke fcbandvlekke.
Nog andere oorzaaken bragten het haare toe , om de Edelen tegen den Graaf te ontfreeken. Niet zonder beeven konden zij hun Gezag verminderd zien, door de Voorregten , aan de Gemeente gefchonken : zij aanfehouwden, met die zelfde aandoening, de koenheid , waar mede Graaf Floris het Regt handhaafde, ïtrijdig met hunne denkbeelden van onafhanglijkheid : want, gelijk de Kronijkfchrijvers vermelden , hadt elk Overtreder, wie hij ook wezen mogt, te dugten (f). De Edelman en de geringde Burger werden met dezelfde ftrengheid en onpartijdigheid geoordeeld (§). Fioris de V. deedt zijn gezag en dat der Wetten van allen, zonder onderfcheid , even zeer ontzien (* *). Een Schrijver, die een halve
eeuw
(*) Mat. Ann. 110.
(f) Ann. Mat. II. 535-
(§) Goud. Chron. 70.
C**J Melis Stoke in Floris de V.



der. NEDERLANDEN. 351
eeuw lanter fchrcef, voegt 'er bij, dat Floris , ten dien zelfden tijde, veertig der gegoedlte Burgeren tot den Adeiüand verhief (*), 't welk niet onwaarfchijnlijk is , en zeer moest ftrekken, om de Edelen nog meer tegen hem te verbitteren. Eindelijk wijzen de zekerde befcheiden en een Brief van Koning Eduard den I , aan Keizer Adolph , uit , dat Floris in verdenking viel, van ten oogmerke te hebben , om Witte van Haamstede , zijnen Natuurlijken Zoon, dien hij teder beminde , tot Erfgenaam en Opvolger te verklaaren (f) , met voorbijgang van zijn' wettigen Zoon Jan , aan de Engelfche Kroon zo goed als vermaagfehapt , althans in de magt des Konings, nu zo zeer zijn vijand, als voorheen zijn vriend.
In deeze omftandigheden , op een' tijd , dat alle die zaaden van verbitteringen als rijp geworden waren, kwam Jan van Kunt , die geheel in de belangen van Eduard dun L was, en van dien Koning, die hem zijn Neef noemde , tweeduizend Ponden 's jaarlijks voor zijne dienden trok, herwaardsover, en deelde de geheime oogmerken des Konings van Engeland aan de Edelen mede (§). Tusfchen de Huizen van Holland en van Kuik zat een diep gewortelde veete , ter oorzaake van het voorgevallene onder
(*) N. Trivet An. 1296. p. 287. (t) Acl. Publ. Angl. Tom. I. P. III. iée. (§) Als boven, 145.
Floris de V.
Jan van Kuik, het hoofd eener zamenzweering.



Floris}
de v.
Van
verklaart Floris den V. den oorlog.
33» GESCHIEDENIS
der Floris den I. (*). Te Bergen op den Zoom werd, onder zeker voorwendzel, eene bijeenkomst aangelegd, waar Velzen, Hlusden , Amstkl en Woerden zich lieten vinden. Kuik verzekerde hun van de toeftemming van Koning Eduard en Jongkheer Jan , van den bijftand des Hertogs van Brahand en des Graave van Vlaanderen (f). Op eene andere zamenkomst, tcKamerijk, met den aanvang des jaars MCCXCVI. gehouden , waar zich de Hertog van Brahand, de Bisfchop van Durham, en twee Afgezanten bevonden, om te handelen overeen Beftand tusfchen Frankrijk en Engeland , wist de Heer van Kuik en andere misnoegde Edelen te bcr werken, „ dat men Graaf Floris den V. zou zoe„ ken te ligten, na Engeland overtevoeren, hem „ daar, zijn leeven lang, gevangen te houden , en „ zijn Zoon Jan, in zijne plaats , tot het Graaflijk „ Bewind te verheffen (§)."
Van Kuik deedt, om deezen toeleg eenigzints te bedekken, en het beftooken werk eenen glimp te geeven, als Leenman van Brahand, Graaf Floris den V. den oorlog verklaaren. Een Prielter bragt den Brief. De Graaf van Holland, in dit alles niets befpeurende, dan een kinderagrig gezwets, begon luidkeels, op het leezen van deezen Brief, te lachen, zeggende: „ Welaan! geen mensch zal 'er in Hel
„ land
(*) Zie hiet boven. bl. 195.
vt) A&. Püil. Angl. T. I. P. III. p. 168. 172.
(§) Beka 98,



der NEDERLANDEN. 333
„ land blijven, zo ik 'er door Kuik moet worder „ uitgejaagd." Op dit zeggen begon dePriefter var angst te zidderen, zich verbeeldende, dat hij de gebragte boodfchap met zijn leeven zou moeten boe ten. Floris Helde hem gerust, en gaf hem een vrijgeleide , met last, om hem behouden overtebrengen tot den genen, die hem gezonden hadt.
Gijsbrecht van Amstel hadt beloofd , vergoeding te zullen doen aan de Maagen der zodanigen , die gefneuveld waren in den opftand, door hem verwekt. In den Zomer des jaars MCCXCVT , begaf zich Graaf Floris de V. na Utrecht, waar van Amstel en Woerden veroordeeld werden tot het betaalen van vijfhonderd Ponden aan die van Zullen. De Graaf toonde zich edelmoedig genoeg, om vierhonderd Ponden optefchieten (*), Maar is eene nieuwe weldaad magtig , in 't hart] der Grooten, de gevoeligheid eeneroude veete wegteneemen? Men wil zelfs, dat Willem , Zoon van Wouter den V, Heer van Mechelen , nu zeer onlangs tot Bisfchop van Utrecht gekoozen, deeze zamenzweering begunltigde.
Het meerendeel der Zamengezwoorenen hadt zich ] hinnen Utrecht, of daar omftreeks , begeeven, eene i gunftige gelegenheid tot het volvoeren des beraam- 1 den aanflags afwagtende. Men verhaalt, dat de Graaf, gereed ftaande, om zich aan tafel te zetten, door eene fchamele Vrouw een Briefje ontving, van
■ dceC) Spiegel Hifloriaal, bl. soa.
Floris 1 de V.
Gelegenheid tot het wegvoerenvan den Graaf.
Floris de V.gerangen.



354 GESCHIEDENIS
Floris be V.
deezen inhoud: ,, Konings Zoon! Doorlugtige Prins! „ gedenk aan de voorfpelling des Pruldichters: De ,, Man mijnes vredes, op wien ik vertrouwde , die mijn brood at, heeft de verzenen groothj'ks tegen „ mij verheeven (*)." Hij floeg dit in den wind. On<3ertusfchen hadden de Zamengezwoorenen gewapende lieden, in drie hinderlagen buiten de ftad, gelegd. Amstel tradt daar op in 't vertrek, waar de Graaf, volgens gewoonte, naa het eeten,eenfiaapje nam, en berigtte hem, dat de Heeren hem wagtten, om op de vogeljagt te gaan. Floris was hier toe terftond bereid, en vertrok met Jan van Avennes, Zoon des Graave van Henegouwen, Gerard
vanVoorne, en eenige bedienden. Een half
uur buiten'dc Stad, de Pegt langs gereeden zijnde, kwam Amstel , met verfcheide Edelen, onder welken zich Velzen en Woerden bevonden , uit eene hinderlage ten voorfchijn. De laatstgemelde greep 's Graave paard bij den toom , met deeze woorden: ,, Uwe hooge fprongen hebben uit, uw hoogmoed „ zal ons niet langer ringelöoren , gij zijt, of het u „ lief of leed zij, onze gevangen!" Arend van Benskoop rukte den Valk van 's Graave hand , met bijvoeging, „Gij zult hem niet meer noodig hebben.'* Floris hieldt dit alles voor fpel, tot dat Woerden hem uit den dut hielp, met een ftraf gelaat zweerende, „ dat bij Holland voor altoos moest vaarwel zeg„ gen." De Graaf floeg terftond de hand aan zijn
zwaard.
(*) Beka 08.



der NEDERLANDEN. 355
zwaard. Doch Velzen , het zijne reeds uitgetoogeT hebbende, dreigde hem te doorfteeken , indien hij den minden wederftand boodt. Een van's Graave bedienden hadt de kloekmoedighe.d , om zich voor zijn Meefler te weer te (lellen; doch werd doodlijk gewond. Avennes en Voorne renden fpoorflags na Utrecht: en Floris werdt na het Slot van Muiden, aan de Fegt , niet verre van de Zuiderzee , gevoerd, waar men hem op eene (champereen harde wijze behandelde, allerlei verdrietlijkheden en fmerten aandeedt, der getergde wraake botvierende.
Het gerugt deezer gevangenneeminge trof, als een donderllag, de Edelen , die het met hem hielden; doch, in 't bijzonder, verwekte het eene groote verilaagenheid bij de Gemeente in de Steden en ten platten lande , eene verflaagenheid, die weihaas tin woede verkeerde. De Kennemers, de Waterlanders, en bovenal de West-friezen , kwamen terftond op de been en te wapen, en trokken op het Muider-Slot aan, de Zuiderzee met hunne vaartuigen, daar omftreeks kruisli-nde , bedekkende. Schoon het hun aan werktuigen tot den aanval mangelde, en de meeften eenen Aanvoerder misten, maakten zij een gedugt vertoon in 't oog der bewaakeren van den Graaf. Te vergeefsch lieten de Zamengezwooreuen hun een afgeperst bevel des Graave , om aftetrekken, zien. Deeze trek was te lomp, om de onkundigften te bedriegen. Dus geen open ziende, om hem te water wegtevoeren , beflooten zij het te land te doen, en hem na Vlaanderen of Brahand te brengen, Zij zetten hem,
met
Floris de V.
Men
tragt hem te verlosten.



33<5 GESCHIEDENIS
Flöru
be V.
Moord van Floris »en V.
meteen' ruwen rok bekleed, den mond met een bandfchoen geflopt, de handen en yoeten gebonden hebbende , op een paard.
Om zich aan 't oog der menigte , die allerwegen zich , tot 's Graave verlosfinge opdeedt, te onttrekken , koozen de Zamengezwoorenendeotiaebaandfte en moerasfigfte ftreeken. Tot Muiderberg genaderd, ontmoette Velzen, die vooruitreedt, om te zien, of 'er ook iets kwaads brouwde , dc Inwoonders van Naar den. Op de vraag, ,, wat zij zogten?" kreeg bij vlot ten antwoord „ Onzen Graaf." Velzen rendde met losfcn teugel na de Zamengezwoorenen. Zij konden tegen het naderend aantal, om deii Graaf te ontzetten , zich niet verdeedigen , en fielden zich, wanneer zij hem loslieten, bloot aan zijne, zo zeer getergde, wraake. Dit deedt hun een fchielijk befluit neemen , om tot het uiterfie met hem te komen, 't geen hunne voorgaande handelingen uitwijzen , dat zij liever hadden willen ontgaan. Velzen trok zijn zwaard, het met beide de handen omhoog heffende, met oogmerk, om 's Graave hoofd te klooven: doch het paard, door de beweeging van het uitgetoogeu zwaard verfchrikt, fprong ter zijde tilt in een floot, en de flag, op 't hoofd gemunt, tref de handen , en nam ze beiden weg. Velzen ,hier mede niet voldaan , fieeg van zijn paard, en bragt den Graave, in het water , nog verfcheide wonden töe. Deanderen, hem, als'tware, de eer benijdende van alleen den Graaf afgemaakt te hebben, doorftaaken hem, na het trof, zo dat die van Naar den,
hem



der NEDERLANDEN. 337
hem zieltoogende of dood vindende, meer dan twintig wonden telden. De Moordenaars namen terltond de vlugt, en verlieten het Land, waar den gelooft, dat zij, of ten minllen de meelren hunner , nimmer weder den voet gezet hebben. Velzen bevondi zich in geen gering gevaar: zijn paard , waar van hij affteeg, om den Graaf te wisfer te treilen, was hem ontloopen; doch, op dat van een zijner knegten gefprongen zijnde, kwam hij 'er met ééiie wonde af, èn vloodt na zijn Slot Kroonenburg. Met lijk des afgemaakten Graafs werd door die van Maarden uit het water gehaald, gereinigd, gebalzemd , na Alkmaar. gevoerd, en daar begraaven; vervolgens is het van daar gehaald, en te Rhijnshurg ter aarde befteld: alleen is bet ingewand te Alkmaar gebleeven in een fteenen kist, die nog in het Choor der Groote Kerke gezien wordt. Graaf Willem de III. deedt, ter gedagtenisfe van Floris den V , in den jaare MCCCXXiV, op de plaats, waar de moord gefchiedde, eene Kapel dichten. Deeze werd gepleegd op den zevenëntwintigiten of achtëntwintiglten vau Zomermaand des jaars MCCXCVL De Graaf was in het fterkfte zijns levens; hij hadt den ouderdom van drieënveertig jaaren bereikt, toen hij dus moorddaadig, tot onüitwischbaare fchande van allen, die 'er deel in hadden, werd afgemaakt.
Floris deV.
van Flo-
iis ue.m
V.
Floris de V. overtrof alle zijne Voorzaaten in magt en gezag. Hij was de eerde, die zich , in jaar MCCXCI, Graaf van Holland en Zeeland , en Y f[eer



S3§
GESCHIEDENIS
Floris db V.
(*) Ilandv, van Dord. 55. Mieris Groot Ch. Boek 516. 534.
Heer van Friesland noemdi (*). Gelukkig ; hadt hij de Staatkunde bezeten , om zich te maatigcn , en te nauwe verbintenisfen met Vorflen , hem in vermogen en rijkdom verre overtreffende, te vermijden. Geen Graaf befchonk de goede Gemeente met zo veele en zo ruime Voorrcgten , geen Graaf droeg meer de liefde der Landzaal en weg. Hij bezat een verheven vernuft, een regtvaardig hart ; hij neigde meer tot het groote , het pragtige, dan tot het laagkruipende eener, opftreeken afgerigte, Staatkunde, die toen voet begon te krijgen. Van ontrouw hieldt hij niemand verdagt , en voorzag dus de treckeu der boosheid niet; zelfs op het oogenblik , dat zij zich ontdekten bij het verraadlijk vatten , wilde hij het beste denken. Zijn hoogst prijs waarde onkreukbaarheid, in het hnndliaavcn des Regts, maakte zijn Staatsbeituur gunltig voor het Volk. Trekken van wraakzugt doen zich in zijn gedrag op , die fmaaken naar de woestheid der eeuwe en het regt des oorlogs, toen nog zo vol wreedheden. Wat zijn zwak voor de fchoone Scxe betreft, het zwak van zo veele Groote Mannen , dit zou men kunnen verfchoonen , met bijtebreugen, dat een Prins, even als zo veelen zijner Onderdaanen, gevoelig mag weezen voor de bekoorlijkheden der Jufi-'eifchappe, indien de goede Zeden niet voor de iteunpijlaareu van een' Staat moeiten gehouden worden, en het voorbeeld der Vorften
niet



der NEDERLANDE N. 339
niet van eenen zo zeer befmettenden enhfilloozen aart Sn dc gevolgen was Dc hoogfte roem van Floris den V. is bier in gelegen, en daar na te nreeven behoorde de ccrzugt van alle Vorften te weezen, dat bij door zijne Onderdaanen wierd aangezien alsdenVeroorzaaker van hunne Vrijheid, den Befchermer hunner Voorregten, en den Hen-teller der Wetten.
Dit denkbeeld, om het juk der flaavernijc te verbreeken, om der Gemeente meer magts te verleeMM, en die der Edelen te verminderen, thans de algemeene geestneiging der Opperhoofden indeAW<?rlanden en de omftreeks liggende Gewesten geworden, hadt de gelukkigfte gevolgen ten opzigte van den Burgerlijken en Staatkundigen toefland der volken. Wij willen ondertusfehen niet ontveinzen, dat dit denkbeeld door perfoonlijk belang verwekt en gekoefterd wierd.
In de daad de Graaven vermeerderden hunne magt, den Adel vernederende, door de Voorregten, aan de Steden vergund. De Kerkvoogden van Uïrecht en de Graaven van Gelderland verleenden dergelijke Vrijheden. De Stad Zwolle, in Overijsfel, verkreeg haa-'e Voorregten in den jaare MCCXXXIIi, Ommen in 't jaar MCCXLVI1I , Kamperveen in 't jaarMCCLX, Genemuiden in 't jaar MCCLXXII, en Kampen , in 't jaar iVICCCIX , het regt om de
«ïisdaadigers te ftraiTen (*). Reinout de I,
Graaf
C) Dumb. Ann. II. 231. 232. 233. 247.
Y a
Florw
de V.
Voorregten aan d«
Steden verleend. In Uitrecht,O verijdel en Gelder' land..



340
GESCHIEDENIS
Floris
be V.
Hoe het zich in Friesland coedroeg.
Graaf van Gelderland, fchonk desgelijks veels Voorregten aan de Steden , onder zijn gebied ; hij gaf Wetten, ter bevordering van den Koophandel [trekkende. In den jaare MCCC1II , fchonk hij den Inwoonderen van Harderwijk, in gevolge van een gefchil, 't welk hij met hun hadt , de regten der Visfcherije aan de Stad, onder beding, dat zij hem, als ■bij zich daar onthieldt, alle zes weeken, eenzeker.n voorraad van Viscb zouden brengen; ook zouden zij, als hij in een' krijgstocht was ingewikkeld, drieviagtwagens , elk van twee paarden getrokken , leveren (*). Elk bemerkt , dat een Vorst, die verdingen aangaat , niet volftrekt heerfcht. Dit Verdrag werd vertekend door Schepenen , Burgemeefters en de Gemeente.
Men heeft w: ar genomen , dat, uitgenomen Staveren, Reeds dc zijde van Holland genegen , geheel Friesland , toen ten tijde , in veele kleine Staaten verdeeld was, waar van elk een oppermagtig en onafhanglijk regtsgebied voerde (f). Het betaalde aan de Keizers geringe erkentenis (jj). Wel verre van
aan
(*) Pont. 172- 175.
(fj Friesl. Charterb. 124. 131. Staatsregt. 365.
's§J In eenen Giftbrief van den jaare MCCXC , bij welken de Keizer Friesland aan den Graave van Gelder fchenkt, draagt hij hem het regt op , om te oordeelen, fchattingen te heffen , de Overheden aantcftellen en aftezetten „ gelijk wij, " is zijne taal , „ zeiven zouden
„ doen'



der. NEDERLANDEN. 34I
aan de Graaven onderworpen te weezen, deeden de Friezen verfcheide aanvallen op de Hollanders, welken zij een doodlijken haat toedroegen (*). Verfcheide Friefche Geestlijken, in den jaare MCCXCVII, befchuldigd, dat zij hunne Onderhoorigen tot een opftand hadden aangezet, verdeedigden zich bij den Graaf, met bijtebrengen, dat zij de vijandlijkheden niet hadden kunnen beletten: dewijl het hun aan eene dwingende magt ontbrak. Zij bezaten,nogthans, het vermogen om het volk optewekken , om in den krijg den Bisfchop van Utrecht te dienen , „niet", gelijk een Gefchiedfchrijver (f) aanteekent, „ om'dat „ het daar toe verpligt was, als geheel vrij en vol-
,, ftrèkt
„ doen, als wij ons daar ten lande bevonden." Friesl. Charterboek. Het raadzel valt nier zwaar te ontknoopen. De Keizers, den tijtel draagende, dien Carel de Groote voorheen gevoerd hadt, verbeeldden zich , dat zij hem ook altoos in dezelfde Regten opvolgden. Maar is het te gelooven, dat zij, op een' tijd, wanneer hunne magt vervallen en groothjks verminderd was, (zieRoBFRTsowFJifi. van Carel den V. II. D. bl. 281. Ann. de FEmp. Ann. Mat.) in Friesland een gezag zouden gevoerd hebben, 't geen zij zelfs in hunne Duitfche Staaten niet hadden? De echtde Kronijken lochenen deeze eifchen ; daarenboven vinden wij niet, dat de Keizers, van tijd tot tijd, eene reis na die Landen deeden , om dezelven te vernieuwen en te handhaaven.
(*) Staat'sregt. 291.
(t) Mat. Drent. 32. 36. 37.
Y 3
Floris
DE V.



34*
GESCHIEDENIS
Floris
de V.
't Geestlij k beftuur over friesland.
„ ftrekt onafhanglijk zijnde , doch daar toe aange,, zet door Godsvrugt , om afiaatcn te verdienen 5 „ want het lijdt geen twijffel, of de zodanigen, the „ in zulk een krijgstocht fncuvelden, verwierven de „ hemelfche ruste en de kroon des Marteldoms."
De Bisfchoppen van 'Utrecht , van Bremen , van Munjler en Keulen, verdeelden toen onder elkander , het geestlijk gezag over Ftiesland (*). De iaatFgemelde hadt zijne Dekens of Aartsprielters , die voor hun Regtbank, Schenfiocl geheetén , de Huwclijkszaaken en die der Geestlijken beoordeelden. Het mcerendeel der Pricfteren was niet alleen getrouwd; maar zij droegen] ook hunne waardigheden over op hunne Kinderen , met verfmaading van de Kerklijke Wetten, en ondanks de tegenverklaaringcn der Godvrugtigen dier eeuwe. Zij zogten zelfs geen ontllag bij den Paus, die het regt hadt , om dit, in zulke om, Handigheden , te verkenen (f). De knevelarijen, waar mede zij het volk drukten, om de noodige kosten tot het onderhoud hunner Gezinnen goedtemaaken, berokkenden hun dikwijls ramp op ramp. Iu den jaare MCCLXXI , werden hunne huizen verwoest of in brand geftooken. Vrugtloos zogt de Bisfchop van Munfter zijn gezag te doen gelden: hij kon hun tot geen rede brengen , dan door het algemeen verbod van Godsdienst-oeffening uittegeeven \ en dit zelfs werd in eene Parochie verfmaad. „Doch,
» OU
(*) Mat. Ann. overal.
(f) Mat- Ann. 71. 183. 184. 402,



1)18 NE DE'R LANDE N. 343
„ om de maat der veroordeeling voltemeeten," zegt Kmo, Abt van Wcrum, een Schrijver van dien tijd, „ weigerden de Leeken aan de Geestlijken de Olier„ andcu, dc Regten en de Tienden , te betaalen." F 11 , als ■ of de Godlijke Regtvaardighcid haar beitel den Monniken in handen gegeeven hadt , laat de Abt Huco, Opvolger van Menco, zich in deezer voege hooren : ,, Friesland is alleen aan over,, ftroomingeu blootgeftcld , om dat dit het eenige „ Land is, waar men het betaalen der Tienden weigert;" 'er bij verklarende : „ zij, die dezelven „ betaalen , worden viervoudig vergolden ; hunne „ landen draagenrijklijk vrugten, zij leeven gezond, ,, zij verkrijgen de vergiffenis hunner zonden , en „ het Koningrijk der Hemelen (*)." Wanneer, intusfehen, de Bisfchop van Mmjter van die Abten , zo zeer ijverende voor de behoudenis der Zielen , eenige iiikomften vorderde , gaven zij tot antwoord , dat dc vrijheid der Friezen zo groot was, dat men hun niets tegen hunnen wil kon afdwingen.
Ten befluite Baat ons hier nog optemerken , dat men , onder de Regeering van Floris den V, in de Nederduitfche taal begon te fchrijven, en de Gefchiedenis te berijmen , en in dezelfde taal eenige Staats - papieren aftegeeven. Voorheen 'bediende men zich van zeer flegt Latijn, De heerfchende fmaak
en
(*) Staatsrat, 3S2.
y 4
Fi.op.u
DE V.
Gewoontens.



344
geschiedenis;
Floris de V
Jan
en het gebrek der Eeuwe beftondt hier in, dat men op fabeltjes en gezigten gefteld was, en een afgebrooken (tijl, dikwijls zo zeer van zin als vloeibaarheid ontbloot, bezigde. De ligtgehovigheid beklom het hoogde toppunt; doch de Zeden werden befchaafder.



der NEDERLANDEN. 345
Jan de 1.
rm
II oen de zo onverwngte als vvreede flag Graaf Floris den V. uit het leevcn rukte, hadt zijn Zoon Jan , in Engeland opgevoed , eerst den ouderdom van vijftien jaaren bereikt. De Edelen en de Steden
Remden overëen , om hem voor Graaf te erkennen ; dan, dewijl de hachlijke toeftand, waar in de Staat zich bevondt, bij zulk een jongen Vorst een Man vorderde , om het roer der regeeringe in handen te houden , was men over die keuze verdeeld. Wolfert van Borselen en DiPvK, Graaf van Kleef, beiden verdagt van deel gehad te hebben aan den moord van Floris den V, dongen na de Voogdijen het daaraan verknogte bewind. Verfcheide Edelen en de Stad Dordrecht ontbooden Jan van Avennes, Graaf van Henegouwen , vollen Neef van Floris. Loef, Broeder des Graave van Kleef, de Heeren van Arkel en van Lek. vaardigden den Abt van Eginond na Engeland af, om Eduard den I. te fmeeken, „ dat hij, ten allcrfpoedigften , den jon., Graaf zou overzenden met een genoegzaam getal ,, manfehap , om hem tegen de vijanden zijns Va„ ders te vefdeedigen (*)." Dusdanig een flijl toonde ten minften, dat men zich wilde gelaaten onkundig
(*) Acl. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. ióo.
Y 5
Kuiperijen over het Regentfchap.
1296



Jan de I.
Kroenen ftvrg bibierd.
346 GESCHIEDENIS
dig te weezen van het aandeel , 't welk de Koning gehad haat in het ongeluk, deu Graave overgekomen. /
De Gemeente, zo uit de Steden als van het platte land, hadden het Slot Kroottenburg; wenvaards Velzen geweeken was, belegerd. Zij werden aangevoerd door de Heeren van Zuilen en Gijsbrecht van IJsselstein : vervolgens werd Loef van Kleef, en naderhand Guij, door zijn'Broeder , Jan van Henegouwen, na'ÊoIfdMgez®tt<fcri. Van Kuik zogt, veinzende tegen de belegerden te weezen, eene gelegenheid, om hun te verlosfen: en het bleek welhaast, dat de Graaf van Kleef, genaderd onder den fchijn van het beleg voorttezetten , het zelfde oogmerk koelterde. Dan alle zijne veinzerij kon het doorbreeken zijner daadlijke bedoelingen niet beletten: het Gemeen Werd des onderrigt, en knarsetandde van woede. Dirk, fchoon gewaarfchuwd , ora wel toetezicn, wat hij deedt, veranderde niet van maatregelen. De Belegerden dagten zich aan 's Volks doldriftigheid te zullen onttrekken, met gevangenen van den Graaf te worden. De West-friezen en de Kenncmers ontftaaken hierop in nog feller verbitteringen. Zij greepen de wapens op, den dood dreigende aan eik,die het ontkomen des Graavenmoorders begunltigde.
De Graaf van Kleef was, genoodzaakt, hun veelen der Gevangenen oveneleveren; onder deezen bevonden zich Velzen en Zaanden, Benskoop , Tellingen en nog twee anderen, lieten zij in 's Graave magt. Toen kende de woede der Gemeente
geea
Wreedheden,tegen de Zamengez voorenengepleegd.



»sa NEDERLANDEN. 347
geen paaien. De overgeleverde Edelen werden met zo veel gewelds aangegrcepen en weggefieept , dat men hun leevend fcheen te zullen verfijnden. Het blijkt, ondertusfchen , dat, indien men Velzen toen mishandeld hebbe , hij het niet met den doodbekogt. Hij werd bewaard, om , ten affchrikkenden fchouwfpiegel geilek! te worden (*) , en genood» zaakt zijne misdaad te bekennen. Laatere Schrijvers hebben beweerd, dat men hen), te Leidén , in een vat, van binnen met icherpe fpijkeren beflaa» gen, geftooken, de ftraaten langs gerold, en op die wijze omgebragt heeft. Dan een Schrijver , die op het einde der Veertiende Eeuwe leefde, getuigt, dat hij zijn einde op het rad zag (f), eene ltraffe , die de Dordrechlfchen ook twee anderen medepligtigen aandeeden.
Het beduur over Noordholland kwam toen in handen des Graave van Kleef, niet zonder het morrend misnoegen der Gemeente te verwekken , als welke hem altoos onder het getal van de begunftigeren der Zamenzweeringe geteld hadt. Hun misnoegen groeide nog meer aan , wanneer zij zagen , dat hij , in weelde en vermaakneemingen , de Graaflijke
Goederen, in den Haage, verkwistte. Guij
van Henegouwen voerde het bewind in Zuidholland, en hieldt zijn verblijf te Geerlruideukarg.
E-
(*) Beka 93. Q) Beka 9%
Jan de I.
De Graaf
van Kleef en Guij vanHenegouwenverdeelea, het Regentfchap.



348
GESCHIEDENIS
Jan de I.
Poogingen van Eduard, ten voordeele van Jan.
Van A-
Vr.n[\"es
verkrijgt het Re-
fienc-
fchap.
Eduard de I. vaardigde , ten zelfden tijde, eenen Brief af aan de Heeren , Baanderheeren , Edelen, Schepenen en Burgeren, kortom aan alle de goede' ; Ingezetenen van Holland , Zeeland , Kennemerland en West-friesland (*) , daar in eifchende , dat hem drie Edelen uit elk Landfchap en twee Burgers uit elke Stad zouden gezonden worden, om met hem te handelen over het Huwelijk van Graaf Jan , de Verbintenisfen te bekragtigen , en over den Baa't deezer Gewesten te raadpleegen. Men weet , wat men te houden hebbe van den affchrik, dien hij wegens den moord, aan Floris denV. gepleegd, betuigde. Hij fchreef desgelijks aan veele Edelen en aan dc Inwoonderen vau Zeeland, van Zlerikzee, aan de Schepenen , Raaden (f) en de Gemeente te Dordrecht.
't Geen die Koning gevreesd hadt, en zogt te voorkomen, gebeurde. Jan van Avennes , die de zijde van Frankrijk hieldt, zag zich, te Dordrecht ge, gekomen zijnde, welhaast aan 'r hoofd van drieduizend man. Hij deedt zich, te Delft, voor Regent erkennen. Zijne partij werd zo ontzaglijk, dat de Graaf van Kleef genoodzaakt was het Land te ruimen. Bij het Huw slijk van Pruis Jan , te Gijswijk, werden de Afvaardigden der Steden , als ook die
der
(*) Ja. Pub!. Angl. Tom. I. P. III. ,£5.
Ct) L)e Heer van de Wall toont, op het onlochenbaarst, dat die naam onderfcheiden was van dien der Bur. gevte /ler.n , een tijtel , toen te Dordrecht oubskead, ichoon in -Zeeland bekend. Dordr. PtiyiL 97,



der. NEDERLANDEN. 349
der Edelen , ten Hove ontvangen , en toegelaaten over de Staatszaaken huns Lands te fpreeken (*). De heerschzugtige Eduard de i. deedt zijn Schoonzoon zweeren , dat hij Ferrer en Havering tot zijne Raadsheeren zou neemen, en niets doen,fhïjdig met hunnen raad, dan naa het met zijnen Schoonvader overlegd te hebben (f) : hij maatigde zich het beflisfeu aan eens veifchils , 't welk de Hollanden hadden met de Fiaamingen en Brabanders. Dij zondt een Gezant aan den Keizer met aanfchrijvens, dat deeze aan Graaf Jan de Inhuldiging zou geeven der Landen, die zijn Vader als een Leen des Ker zerrijks bezeten hadt.
Willem van Mechelen, Risfchop van Utrecht, bezat, bij zijne afgeregtheid op alle de flreeken van bet Burgerlijk en Kerklijk Regt, de Iteutmoedigheid eens Knjgsmans en de onrustige eerzugt eens Vermeeiteraars : hij hadt weinig deugden , maar al de dweepende geestdrift der Kerkvoogden zijner Eeuwe (§). Deeze gevaarlijke Mensch wist zich welhaast te bedienen van de onlusten , waar in Holland was ingewikkeld. De West-friezen begonnen alzins blijk van hunne vuurige verknogtheid aan de Graaven te geeven. Niettemin zogt de Bisfchop hunne oude liefde tot de onafhanglijkheid optevvekken, toonende, hoe gunltig de gelegenheid was , om een
haat-
(*) Je. Publ. Angl. Tom. I. P. III. 168. (\) Als hoven, Tom. I, P. III. p. itfg. {$) Beka. Heda. Melis Stoke.
Jan deI.
De Bis •
fchop van
Utrecht
ftook; de
IVest-
friezen
op.



S5o GESCHIEDE N I S
Jan de t.
Onlusten in Zeeland.
liaatlijk dwangjuk aftefchudden. Hij wendde zijne; krijgsmagt tegen Muiden , 't welk hij vermeeilerdeé De Schout, de Schepenen , de Raaden , en alle de Inwoonders onderwierpen zich aan hem en aan zijne Kerk (*). Van den anderen kant bemagtigdeu en verdelgden de West-friezen de Sloten van h'jdenes, van Eenigenburg en Nieuwendoorn. Zij werden eerst bij Medenblik gefluit , welks beleg zij in eene blokkaade veranderden.
Zeeland werd dejor geen min geweldige Staatsorkaanen gefchokt, Wolfert van Borselen was, zints den inval der Vlaamingen , in den jaare MCCLXXXIX, waar aan hij niet dan te veel fchulds hadt, of gebannen geweest, of hadt zich ftil gehouden. Toen Floris de V. gegreepen werdt, haalde bij, onder voorwendzel eens nieuwen invals , die ven Dordrecht over , om hem twee Schepen te geeven : van deezen bediende hij zich , in de eerfte plaats, tot zijne eigene veiligheid , daar ze hem te Veere bragten , van welke Stad hij Heer was , en vervolgens tot het volvoeren zijner Staatzngtigc oogmerken. Hij vervoegde zich bij de Vlaamingen, en werd de bewerker van een' inval , dien hij voorgewend , en welken te voorkomen hij op zich ge. nomen hadt. Ongetwijfield keurdeKoningEDUAiiD, die toen briefwisfcling met Guij en van Borselen hk'dt, dit bedrijf goed, een bedrijf, met dedaad ingerigt, om van Avennes , liaatlijk door zijne ver-
knogt-
(*) IlEDA, 2 10.



der NEDERLANDEN 351
knogtheid aan dc Franfchen , van het Regentfchap te ontzetten. Welhaast werd Middelburg belegerd door de vijanden en den verraader. De ichielijke aankomst van Avennes , die zegepraalende, als ver-
losfcr, ter Stad introk, was haar behoud. Hij
begaf zich, vervolgens, na West-friesland, vcrftrooide de oproerigen , en redde Medenblik , waar de bezetting reeds tot het uiterfle gekomen was, om paardenvleesch te eeten.
Eduard de I, wiens cbaracler , volgens de op. gaave der hedendaagfche Schrijveren , wreedheid was, cn die geen andere wet dan dewetderheerschfc&gt kende (*), putte, als 't ware, zijne Staatkunde uit, om voortekomen, dat zijn Schoonzoon zich niet overgave aan het beduur van Jan van Avennes. Men bemerkt ligt, en zal nog nader zien, hoe het geenzins zonder toeleg was , dat de jonge Graal te 1'ccre, waar van Borselen hem opwagtte, bij zijne overkomst uit Engeland, eerst aankwam. Jan, die, ongelukkig, gcenzins fchrander en nog zeer jong was, werd het werktuig van de eer-
zugt eens Gunfïelings. Van Borselen Rondt
zo wel bekend voor iemand, in Raat om de haatlijkfie misdrijven te pleegen, als het 'er op aan kwam, ' Om zijn gezag te vestigen, dat van Avennes zich ' 5,n Holland niet langer veilig oordeelde. Hij moge hét voor een geluk rekenen , dat hij ongemoeid en behouden in zijn Graaffchap kwam: dewijl 'erverzekerd
Cj Velly VII. 13S. Ejf.fur Por. III. 92.
1 Jan deI. 1
■ Graaf
Jan
■landt in Zeeland,
1297
Van A-
vennes trekt na Henegou wen.



85*
GESCHIEDENIS
Jan de I.
UefFest-
f'iczen voor de laatfte keer te ondergebragt.
kerd wordt , dat van Borselen , om hem wegtc-? voeren , de wegen en rivieren hadt laaten bezetten. Van dien rijdt af hadt van Borselen , fchoon de Raad uit Hollandfche , Zeeuwfche en zelfs eenige Engelfche Heeren beftondt, de klem der Regecringe in handen. Om nog meer affchriks te verwekken, durfden veelen, mcdepligtig aan de zamenzweering tegen Floris den V , in deeze Landen wederkeeren.
Het deel, 't welk de West-friezen gehad hadden aan het inneemen van Kroonenhurg, hnn laatfte opitand, als mede hunne Boutheid, om Graaf Jan alleen te erkennen voor iemand , door Engeland hun toegefchikt, bragt te wege, dat men tegen hun optrok , om hen te onderwerpen. Alkmaar was dg verzamelplaats des krijgsvolks. Het werd in drie benden verdeeld: hun optocht ging zo geregeld toe, dat eenige Engelfchen , die denzelven bijwoonden, betuigden, ,, dat zulk een Leger in Baat was , om „ Engeland, van het een tot het ander einde, zon„ der den minden tegenlland , afteloopen " (*). Een gedeelte ging fcheep , om in de nabuurige meiren te kruislen, cn den vijand de wijk te doen neemen. De West-friezen, gelegerd te Froonergeest, werden , bij den eerden aanval, verllaagen: drieduizend lijken bedekten het (lagveld. Het Dorp Vroone, medephgtig aan den opdand , werd aan de vlammen opgeófferd. De West -friezen, door deeze
ne-
[*) Anaal. Mat. 545.



der NEDERLANDEN. 253
nederlaage geknakt, onderwierpen zich , en betaalden den Graave zwaare belastingen. Dit was de laatfte pooging van een Volk, 'twelk zo lang geworlteld hadt om de onaïhanglijkheid. Hun Land bleef, zints dien tijd, aan Nol/and gehegt, en, gelijk dat, beftuurd door Baljuwen der Graaven.
Deeze nederlaage kon de eerzugt des Bisfchops van Utrecht niet wederbouden. Hij hadt zich niets minder voorgelteld, dan geheel Holland te vermeesteren. Hij vertrok na de landen ten ooiten van de Zuiderzee , en maalde de Hollanders af als Ketters en Ongeloovigen, dubbel verdienende, dat men een heirvaart, ter hunner verdelginge , ondernam. De Friezen waren zeer gefield op het verkrijgen van aflaaten. Niets fcheen hen een verdienfteüjker werk, dan deezen te verwerven , door de Hollanders, hunne geflaagen vijanden , te beoorlogen. De Kerkvoogd vondt het, overztdks, geenzins bezwaarlijk, eene ligtgeloovige en dweepende menigte te bewee,gen, om hem te volgen. Met eene Vloot ftakhijde Zuiderzee in, en Bevende, met volle zeilen, na Monnikendam. De Kennemers vielen hem met verfcheide vaartuigen aan, vernielden deBisfchoplijkeVloot, en dwongen den krijgszugtigen Kerkvoogd, viugtende, in Overijsfel lijfberging te zoeken. De gevangene Friezen vonden bij hunne Overwinnaars niet veel toegeevenheid, en moeften voor hunne vrijheid groot losgeld betaalen.
Jan de I.
OngelukkigeKrijgstocht des Bisfchopsvan
Vtreeht.
Magt van van Bor-
SELBM.
Van Borselen, den Graaf liaatlijk hebbende doen •zweeren , dat hij niets zou doen zonder zijn' raad, Z en



Jan be ïi
GraafjAN gaat eene verbintenis aan met de fiaamingen.
554 GESCHIED E N I S
en hem tegen allen befchermen , ftelde perk noch paal aan zijne eerzugt. Hij fchikte met de zijnen alles naar zijn zin (*). De indringende en onbefchaamde Guntteiihg, Hoofd des Raads geworden , in Mede van alleen lid te zijn , deedt den één voor , den ander naa, daar buiten fluiten : hij voerde den jongen Graaf overiil in zijn gevolg mede, deedt hem bevelen en.zegelen, wat hij goedvondt, gunftenbetoonen en ontneemen , naar zijne grilligheid of belang
het vorderde. Dirk van Brederoue , die,
ten Hove en in den Raad , niets vertoonde dan de braafheid van een eerlijk Man en een rechtfehaapen burgerhart, werd daar door lastig en gehaat, cn afgezet (f). Jan van Renkssb , toen Baljuw van Zuidholland, bezat bekwaamheden , om opgang te maaken : dan, befchuldigd van eenen toeleg op den perfoon des Graave, werd hij gebannen, en zijn Slot Mocrmond verbeurd verklaard.
Van dag tot dag, vermeerderde van Borselen , door onregtvaardigheden en aanhoudende verdrukkingen, zijn gezag, dat der andere Heeren vernietigende, terwijl hij zijne fchatten vergrootte door het verbeurde zich anntemaatigen. In 't einde alle welvoeglijkheid, 't belang van den Staat, en het gevoelen van verre het meerendcel des Raads, verfmaadende, haalde hij,vervoerd door zijnen bijzonderen wrok tegende Franfchen, fchoon Bondgenooten en Vrienden
der
(*) Mat. Ann. V. 540, (f) Als boven, II. 542,



der NEDERLANDEN. 353
tfer Graaven , Jan over, om tegen hun optetrekken onder het vaandel der Fiaamingen, bekend voor vijanden des Vaderlands , en medepligtigen aan den moord van Graal'Floris den V. Men voegt'er bij, dat men , toen Graaf Jan in Flaanderen was, de moordenaars zijns Vaders in zijne tegenwoordigheid deedt vcrfciiijnen ; doclrdat dit gezïgt hem zo fterk trof, dar hij zijne oogen nedergellagen hieldt , wanneer zij voor hem verfcheenen.
Jan ns. I.
Handelingenmet
Utrechft
Graaf Ja n de I , in zijne Staaten wedergekeerd, maakte vrede met den Bisfchop van Utrecht , die zich verbondt, hem tegen allen, uitgezonderd tegen den Keizer, te verdeedigen (*). Wat de Heerlijkheden van Amftel en Woerden betreft, de Graaf hehieldt 'er bezitting van, de Bisfchop de leenheffing en het oppergerigt. De Graaf bleef desgelijks bezitter van Muiden en andere landdreeken aan de Fegt, tot dat de Bisfchop, bijgedaan door zeven Geestlijken , allen met den Stool omhangen , bij ecde verklaarden , dat het Bisdom daar alleen regt hadt. De onrustige Kerkvoogd verbrak den vrede welhaast. Van Borselen haalde , om hem wederdand te bieden , den Heer van Ameide over , die hem zijn Kadeel gaf. Gijsbrecht , Zoon van Arnoud, Veldheer des Bisfchops, Heer van het Slot van Tsfclftein , weigerde dit aftedaan : waaróp het terdond belegerd werdt.
AICO Mat. Jus Cl. 5g7. 495.



S5Ö
GESCHIEDENIS
Jan de I.
Beleg van het Slot Tsfelflein.
Alles, wat de oorlogskunst van die dagen verzonnen hadt en kon bedenken, werdt te werk gefield, om die plaats te vermeelleren. Stecnen , van eene verbaazende zwaarte , uit Blijden geworpen , beukten de muuren. De hevigfte aanvallen werden, met zeer weinig tuslchenpoozings, herhaald. De Belegerden verdeedigden zich met niet minder dapperheids , dan men hun beflrecdt. En , daar Gijsbrecht, door verraad, in 's vijands handen gevallen was, hadt zijne Egtgenoote de verdcediging op zich genomen. Men zag deeze Heldinne, van het hoofd tot de voeten gewapend, op de bres flrijden, van de eene post na de andere loopen , haare foldaaten in orde fchikken, en ten ftrijd aanmoedigen. Een geheel jtar werd die plaats belegerd en verdeedigd. In 't einde zou de bezetting, door gebrek,hebben moeten omkomen ; toen boodt de Amazone aan, zich overtegeeven , mits men haar cn haar krijgsvolk het leeven cn de vrijheid fchonk. De Belegeraars , verbitterd door zo lang en heftig een' wederftand , en het lijden van zo veel verlies , wilden haar deeze voorwaarden flegts voor de helft vergunnen. Da poort werd geopend , men kwam over horden daar in, want de brug was verwoest. Doch hoe zeer ftonden de Overwinnaars verlteld ; niet meer dan zestien man , in Haat om de wapenen te draagen, vonden zij in de gantfche plaats. Zij werden nt Dordrecht gebragt. Aloud , Baljuw van Zuidhal' land, voerde hun vonnis uit. Men maakte verfcheide gelijkvormige bolletjes , in deezen werd een Hol« land*



der NEDERLANDEN.
357
hndfcbe,en geenen ccaLeuveafche Penning gedaan; die de laatfte bolletjes trokken, werden terftond onthoofd , en de anderen , ftrijdig met bet gegeeven woord, bij de daadiging, gevangen gehouden.
Van Borselen eigende zich het Slot toe. Met één woord , de Adel , thans de prooi van deezen Eerzugtigen geworden , fcheen dit juk der verdrukkinge met onderwerpelijlc geduld te draagen. Zo groot was daarentegen de fierheid der Steden, dat de dwingeland, haare belangen en voorregten aangetaft bebDende , een.' ftorm verwekte , waar in hij zelf omkwam.
ten zeer groote verandering, welke hij in de Munt hadt durven maaken, verwekte de klagten der Kooplieden, en het misnoegen begon zich van alle kanten te verwonen. De Baljuw Alouo , een van van Borselens guuftelingen, een inbreuk hebbende willen doen op het regt, 't welk Schepenen van Dorarecht bezaten , om vooraf kennis te neemen wegens een misdrijf, binnen de Stads muuren begaan werd dit volllrekt geweigerd. Van Borselen en de Graaf, daar ter Stede gekomen , zogten , vergeefsch, htm gezag in dit ftuk te doen gelden'. 'Van Borselen, na 's Graavenhaage vertrokken , onder voorwendzel, om over deeze zaak meer op zijn Temak te handelen , ontboodt twee Schepens • hij kipte zelfs Hein cn Pauwels , die beiden hun regt met de meefte heftigheid verdeedigd hadden daar toe uit. De Burgers , voor hm, bedugt , gaven hun verfcheide andere Afgevaardigden mez 3 de.
Jan de L
: Oorzatken van van Borselensval.
Aloud 1 tasrde Voorrechte»
van Dordrechtaan.
1299-



253
GESCHIEDENIS
Jan de I.
de (*). Ondcrtusfchen durfden Hein en Pauwels niet verder dan Delft gaan , en maakten zelfs van daar weg te komen: dewijl zij fjërigt kreegen , dat 'er iets kwaads tegen hun gebrouwen werdt. De Graaf cn van Borselen, ter laatstgemclde Stede gekomen zijnde, konden de gramfchap , waarin zij, over dit ontkomen, blaakten, niet verbergen. Men twistte heftig over dc regten , die de Schèp'éhs van Dordrecht verdeedigden. Aloud bcodt zelfs aan , te willen vegten tegen allen , die de zijde der Dordrechtfchen koozen. De Magiftraat van Delft gaf ten antwoord, dat de Voorregten der Steden al te dierbaar waren, om ze in de onzekere waagfchaal van een tweegevegt te Bellen,
Die van Dordrecht, vernomen hebbende, dat men toebereidzels maakte , om hun , door geweld , te dwingen , koozen vier Kapiteinen , en vaardigden rondgaande Brieven af aan alle de goede Steden van Hollanden Zeeland, deezen uitnoodigende,om zich der gemeene zaake aantetrekken. Van Borselen meende hun te dwingen, door de Stad aan alle kanten intefluiten. Hij p'aatfte Witte van Haamstede, die hem 'niet dan met wederzin ten dienfi? ftondt, in het Huis van Putten, Nicolaas van Kats te Jlhlasferdam, met Vaartuigen op de Mer* we, die de fcheepvaart ftremden. Aloud, te Slif drecht, in hét Huis van Kraaijeflein, boven Dor* drecht, gelegerd, hadt dé vaart op de rivier door
paab
(*) Bal. Bord. 4?'«
■Dor-
dreckt
belegerd.



diür NEDERLANDEN. 354
paalwerk belet. , Een der vaartuigen , onder
zijn bevel Baande, naderde, door de duifierjüs beguultigd , Dordrecht , cn verfprcidde fchrik onder de Burgers. Men liep tc wapen , deedt een uitval, en trok tot Kraaijenftein. Aloud, die buiten was, mengde zich onder den hoop , en drong , zonder ontdekt te worden, in zijn Slot: van daar viel hij op de Burgers aan; doch, eenigen vau zijne maufchap verboren hebbende, trok hij vegtende af.
Van Borselen fchcen , op het hooren van deeze tijding, het deeriijk lot, 't welk deeze ,(leeds dikker en dikker aangroeiende, wolk hem dreigde , te voorzien. De Hollanders , ontdekt hebbende , dat hij ten oogmerke hadt, den Graaf met zich na Zeeland te voeren, lieten het misnoegen, 't geen zij , voorheen , poogden optekroppen, duidelijk blijken. De gisting was algemeen. De Gunfteling oordeelde zich niet veilig in den Haage. Hij haalde den jongen Graaf over, dat hij hem na Zeeland zou volgen, vertr ik h den ftagt, en kwam te Schiedam , naa alle de bruggen agter hem te hebben laaten afbrecken. . Deeze .ontkoming, cn bovenal het medevoeren des Graave, zette het geheele Hof en het Volk van '/ Graavenhaags in rep en roer. De Gravinne, door wanhoop overmand, om dat zij haar Man van zich .weggerukt zag, deedt de fmert en vrees, die baar-aangreep, in de gemoederen aller inwoonderen werken. Men zet den wegvoerder na en grijpt hem. Toen bleek, hoe broos en wankel 'sVorste gunst was. Met een onverfchillig en onaangedaan Z 4 ge
Jan.de I.
Deerlijk uiteinde van van Borselen.
1299



3°o
Jan de I.
GESCHIEDENIS
gelaat aanfchouwde de Graaf het opögteii van zijnen
gunfteling. Hij ging, éortder het minflje hartzeer te toonen, na den Haagt, terwijl men van CorseLen na Delft bragt. Hier viel het gemeen op dc gevangenis aan , waar in de gehaate Staatsdienaar opgeflooten zat,- het was verbitterd door de vervloeking, de woede, en de listen veeier Edelen. Allen fcbreeuwdcn zij. „ Dat men ons den gevangenen overlevcre:. „ of wij zullen de gevangenis in brand fleeken 1" De Ongelukkige werd van zijne wapenrusting ontbloot, op firaat gebragt, en uitgeftooten als een flachtöfler Van den algemeenen haat. De wraak draalde niet in haar dorst te lesfchen. In één oogenblik werd haar voorwerp gedood , vanééngefebeurd en in (takkeft gehouwen. In deezer voege kwam hij, die zo dikmaats de wetten aan zijne lusten hadt opgeofferd, om, zonderzich op dezelven te kunnen beroepen : een droevig voorbeeld van het gevaar, waar aan roeklooze ecrzugr, die verheffing zoekt door het vernederen der Medeburgeren, zich blootftclt; eene doorfteekende proeve van het vermogen der Steden, en derzelver zugt tot het bcwaaren haarer Voorregten ; daar dit deerlijk uiteinde den Schender van die dierbaare panden trof in eene andere Stad, dan die, welker vrijdommen hij hadt aangetast. Die van DoreJrcckt, door dit oproerig voorbeeld, opgewekt, belegerden Xraaijenftein en vermeesterden het Itormen. der hand. Aloud en zes zijner Medelianderen werden na de ftad gevoerd , en door het volk bij de poorten afgemaakt.
De



dér NEDERLANDEN 361
. De jonge Graaf", een fpeelbal zijner eigene zwak- en onbekwaamheid , fteide al!e gezag in banden der vijanden van van Borselen. De fchadelijke flaatkunde der Engelfchen maakte bovemil hunne verontwaardiging gaande. Zij hoorden , met vervoering van vreugde, dat de Franfchen groote voordcelen behaalden op den Graaf van Flaanderen, Bondgenoot van Koning Eduard den I. Graaf Jan werd genoodzaakt, zijne toeflemming te geven tot het weder inroepen zijns NeefsjAN van Avennes, die, uit vreeze voor de Engelfchen aï Fiaamingen, te Brugge, toen in handen derFranfchen, fcheep ging. De Graaf en de Gravinne ontvingen hem, bij zijne aankomst in iïolland,met alle uitwendige betuigingen van genoegen. Het gezag des nieuwen Regents nam zo fchielijk toe, en waszovolflrekt.als of hij 't zelve onmiddelijk naa den dood van Floris den V. aanvaard hadt: hij deedt het zegel des Graave verbreekcn , bekragtigde alles met zijn eigen, terwijl Graaf Jan 'er flegts zijn klein ze, gel bijzette. In de papieren van dien tijd leest men: „ Wij Jan, Graaf van Holland, Zeeland, en Heer „ van Friesland, maaken kond, ... dat wij bij „ authoriteit ende toedoene eenes hooges Mans „ onzen lieven Neeve , Jan van Avennes , bij „ wiens authoriteit wij alle dingen doen, of bij wien „ wij alle faekcn doen , als bij den ghenen , wien „ wij ons Land hebben bevoolc.n , gegeeven hebs, ben, enz." (*). Van Avennes liec, in alle Steden,
O bo*h. op Reig. 104. Handv.vanEnkh. 1,
Jan deI. Van A-
vennes
terug geroepen.



36* GESCHIEDENIS
Jan eeI.
den, zijne lastbrieven, als Regent, onder dc Stadspapieren voegen en bezegelen. Zo groot was het deel, 't welk de Sleden in de Lands-regecring namen , dat Dordrecht, RJiddelhurg, Zicrikzee, L~eï* den, Delft, Haarlem , Alkmaar en Gesrtruidenberg, toen de voormiamfte Steden in de Staaten des Graave , den RegéVft deel deeden necmen in eene verbintenis, waar bij zij zich verpligtten , geen vrede te zullen maaken met dc Moordenaars van Floris oen V, noch derzelver manlijke nakomelingen , tot in het zevende lid(*). Inde bevrediging der West-friezenmet den Graave werd bet Huk getekend in den naam der Raaden , Schepenen en Gemeente van West-friesland, en verzegeld door die van 't Doogtwouder , Niemvd'orpcr, Drecht er en Geestmanner Amhagtff). Inde Stads Voorregten , toen aan Enkhuizen gefchonken , ontmoet men niet alleen, volgens gewoonte, het zegel der Edelen, maar ook dat der Schepenen en Radden der Steden Alkmaar en Haarlem (§). Een nieuw blijk van het fteeds aangroeiend gezag der Steden. •
Welhaast ging van Avennes na Frankrijk oprek, Iaatende den Jongen Graaf te Haarkm, die aangetast door eene koorts, gepaard met hevige pijnen en buikloop, in den bloei zijns leevens, op den tienden van
flacht-
(*) Bal. Dord. 79.6". (t) Ong, Klerk. 184.. (§j) Handv. van Eukh. 3.
Dood van Graaf Jan JlhN I.
J299.



»Eg. NEDER.'LAND- E N. 363
flachtmaand,desJaarsMCCXCIX, werd weggerukt. Deeze fehielijke dood,deeze reis, aangevangen in een zobachüjk tijdgewrichte, nebben gelegenheid gegeeven tot vreemde en nadeeligc vermoedens, en van Avennes in verdenking gebrast, dat hij den Graaf door vergif zou van kant geholpen hebben (*). Doch, behalven dat er geen bewijs is voor eene zo haatlijke betichting, leert ons de gefchiedenis genoeg, wat men te denken hebbe van die, dikwijls zo dwaas verfpreide , gerugten, en maar al tc ligt aangenomen , door het boosaarrighart, zo geneegen, om de Grooten bekwaam te keuren tot het plcegcnvandegruwzaamftc misdrijven, als zij daar van vrugt kunnen trekken.
Het reeds opgehaalde voorbeeld eens aangebooden 1 Tweegevegts geeft ons eene gepaste gelegenheid, om i te fpreeken van de Gcrcchtshandelingen , toen in gebruik. Van alle de Oordeel-proeven door ons ver. meld. Qf), fcheen men nu ailèen nog maar de Proeve des Gevegts overgehouden te hebben, van welke een vernuftig fchrijVer deezen oorfprong opgeeft: De Volken van Germanie hadden geen Steden; zij „ woonden in de bosfchen: de vrees voor wilde die„ ren noodzaakte hun , altoos gewapend te gaan : de „ eerfte beweeging van een gewapend Man , wan. „ neer hij beleedigd wordt, is het grijpen na zijne
„ wa-
. (*) Meijer, an. 1303. C'j Zie boven bl. 133.
Jan de I.
Oordeels;cvegten.



364 GESCHIEDENIS
Jan de I.
3, wapens." (*) Onze nog onbefchaafde Voorvaders, hunne Wetten optellende, behielden eene handelwijze, welke zij aanzagen als het regt van elk vrij Man. De bijgeloovige denkbeelden dier Eeuwe, opgekweekt door de, toen hooggcagte, Legenden der I leiligen, bragten de menfehen in den waan, dat de Opperbcftuurder der Wereld dc overwinning fchonk aan die het regt op zijne zijde hadt; hier uit ontftondt, dat men zich in burgerlijke, lijfitrallijke, tijdüjkeen zelfs geestlijke gefchillen op het Twecgevegt beriep (f). De Geestlijken, de Vrouwen, de minderjaarige Kinderen hadden hunne Kampvcgtcrs, die in hunne plaats ftrecden (§). Men vindt in deeze Landen voorbeelden van gewettigde Tweegevegten in de veertiende, vijftiende, en zelfs in de zestiende Eeuwe (**), Een Amhemer itrcedt toen tegen drie Spanjaarden. Men gaf, in dien zelfden tijd, in het Paleis des Bisfchops van Keulen te Bruhl een gevegt tusfchen een Leeuw, die den Hertog van Alba , en een Stier, die den Prins van Oranje verbeeldde (§£). De uitflag was geheel anders, dan menverwagtte. De Prins van Oranje vatte den Hertog van Ar.r.a bij de ooren en maanen, Qingerde dien op een fchriklijke wijze, en naa hem gejaagd, afgemat, en rondfom het perk gedreeven te
heb-
(*) De St. Foix. Esf. I. m<j.
(f) Robertson Mist. van Carré demV. I.f!5.-en II. 147. (§) Montesquieu. Efp. ilcS Lolx. Hume Hist. a"A»gl. (**) Leeuw R. HoU. Regt. (§§) Reid. Ned. Gefch. I. p. 4.



der NEDERLANDEN. 365
hebben, wierp bij hem neder, met dat gevolg, dat hij dood in 't perk bleef liggen. De fchadelijke gevolgen, ondertusfchen, van een gebruik, waar in behendigheid en kragt dikwijls de overhand kregen, frrijdig met het regt, werden zo duidelijk, dat, zints de Twaalfde Eeuwe, de Gemeentens hier ten Lande zorg droegen,om het verfchijncn in hetftrijdperktot het Tweegevegt uit tc zonderen. (*)
De ontdekking der Pandecten .van Keizer Justinianus, in den jaare MCXXXVH, te Amalphi, hadt, in de Regtsgeleerdheid, eene opmerkenswaardige verandering te wege gebragt. Het lijdt geen twijffel, of dit Wetboek heeft, in deeze Landen ingevoerd, de plaats bekleed van de Novellen en het Kort begrip des Wetboeks van Tükodosius , 't welk men dus lang gevolgd en de denkbeelden over de bediening des Regts niet verbeterd hadt. De Friezen, die reeds, zints den tijd van Carel den Grooten, Schooien te Rome hadden, en alle de Inwoonders der Nederlanden, die in grooten getale na Italië trokken, 't welk zij aanzagen als het middenpunt des Chriflendoms, der Kunften en Weetenfchappen, moesten kennis krijgen aan deeze ouderfcheide Wetboeken, dezelven medebrengen , en 'er zich in hun land van bedienen. Men maakte daar gebruik van in het Keizerrijk; en onze Landen waren Leden en Leenen van 't zelve. ,, Zo „ ras", dus drukt zich de fchrandere Robertson vut, „ de Mcnfc! ïen kennis hadden aan behendige en
ai-
(*) Alkemade over V kamprecht.
Jan de I-
DeRegts-
geleerd-
heid.



Jan de I.
GESCHIEDENIS
„ algemeene Wetten en het nut daarvan begreepen, „ lagen zich 'er zat op toe, om grondregels vastteftel-
len, volgens welken de Regters hunne uitfpraaken >, moesten inrichten. Deezen, in gefchrifte opgeReld „ en bijééngebragt , maakten van de Regtsgeleerd„ heid eene Weetenfchnp, niet te verkrijgen dan door „ eene geregelde letteröefTening en eene langduurige „ ervaarnis in dc handelingen der verfchillende Ge-
richlshoven. De Edelen, die voorheen regtfpraak „ deeden, hadden noch tijd, noch lust, noch be„ kwaamheid , om zich met een werk te belasten, „ daar veel hoofdbreekens en moeite aan vast was, ,, en 't geen zo weinig Rrookte met de bezigUedcn ,' ,, die zij aanzagen als voeglijk voor hunnen rang. ,, Zij verlieten de plaatzen, die zij in de Gerichts„ boven befloegen , waar hunne onkunde hun aan „ veriigtiug blootftelde. En niet alleen de geregt„ lijke uitfpraaken over Rukken, welken het onder„ werp van het geding uitmaakten , maar het gant„ fche beRuur van alles , wat tot een Regtsgcding „ behoorde, werd overgeiaaten aan Lieden, die in „ de kennis der Wetten zich bijzonder geöeiTeiid „ hadden."
„Mcufchcn van een zekeren rang, die dagelnka ,, van hunne Medeburgeren geraadpleegd werden, ,., en aan wier uitfpraaken, over dc gewigtigRe zaa-
ken deslcevcns, zij zich onderwierpen, moesten „ natuurlijk in de Maatlchappij, aanzien en gezag „ verwerven. Ook verkreegen zijEcrtijiels, welken „ tot dien tijd toe, waren aangezien alsgefchiktebe-
loo-



der NEDERLANDEN. 367
looniiigen voor krijgsdeugden. De Ampten van de „ hoogde waardigheid cn het opperde vermogen ,, werden aan hun toevertrouwd. Dus werd'er, onder de lecken, ecue nieuwe aanzienlijke Be„ dicning ingevoerd, en behalven het voeren dep „ wapenen voor allcrloflijkst gehouden " (*). De Adel en Ridderftand.waren voorden Regtsgeleerder» verkrijgbaar. Miles Jufiithe en Miles Lit eralus waren even agtbaare Eertijtels (f).
Eindelijk drekten de aart en de beginzels van het Kerklijk Regt, waarin men bepaalde wetten, getuigen en Beroepingen hadt, om de menfehen een afkeer te doen krijgen vau de geregtshandeJingen, onder de Leenregeeringe in gebruik, toen alles door geweld, of door het lot, beilist wierd. Men kan niet twijffelen, of in die eeuwen, welken men de Regeering dei; Prielteren mag heeten, werd het Kerklijk regt gemaklijk ingevoerd in een Land, waar van de Bisfchop van Utrecht een gedeelte bezat, waar de Monniken en de Geestlijken zo veel magts hadden, als hun in ftaat ff elde, om zich het gezag der wereldlijke Regtbanken te
onttrekken. Ten dien zelfden tijde werd het
Kerklijk Regt door gantfeh Eurnpa gcleeraard. Puii.ippus a Leidis , een Hollander, bekleedde het
ampr
(*) Robertson Hist. van Carel den F. I. Deel. bl.iii. 7.'e ook Montesquieu Ej'pr. des Loix. Lib. XXVIII. Chap. 42.
4t) Robertson Hist. van Carel Jen F. II. D. bl. 19$.
Jan de !.
Invloed van het kerklijk; regt.



3Ó8 GESCHIEDENIS
Jan de I.
ampt van Hbógleeraaf in die weetenfchap, te Parijs, in denjaare MCCCLXIX. (*) Dat meer is, de Graaven konden zelfs, onder bedreiging van den ban, geen Kerklijken laaten vatten. De Kerkhjke Regtbanken droegen den naam van Conftftorien ; de Regters werden Provifores, of Verzorgers, en de Deurwaarders, Kosters geheeten (f).
't Zal niet ondienftig zijn hier op te merken, dat de oudlte Lastbrieven en Hantvesten eene zeer treffende gelijkformigheid hebben met de wetten der Franken en der Friezen, zo in 't geen den regterlijken vorm als in 't geen de orde en ftijl betreft. Zij werden, gelijk de inftellingen (Capitularien) ,onderzogt in de Algemeene vergaderingen, in den Raad in orde gebragt, en moeiten in de vroegfte tijden door de Edelen, en vervolgens door de Steden , zo wel als door den Graave, goedgekeurd worden. De Graaf kon het volk niet dwingen , om zijne lastbrieven te ontvangen, noch ook de Gemeentens, uitgenomen die van Friesland, wetten maaken, zonder toeflemming des Graave (§). In de oude Charter van Zeeland, zegt de Voogd Floris : „ ik heb aan alle de Edelen toegedaan deeze „ wet te verkiezen, welke wij en de Heer van Voorne ,, bekragtigen." De Graven en Baljuwen waren verpligt het onderhouden van Charters, die de kragt van eene Wet hadden, te bezweeren.
VIJF-
(*) Mm. p. 153.
(j) Van der Spiegel. Vadert. Regt. III.
(§} Ckarter-Boek. II. 48. IV. 105. 225. 43^. 549.



eer NEDERLANDEN.
3^9
VIJFDE BOEK.
De Graaven uit het Huis van Henegouwen.
Jan de II.
JFJolland, bijkans een tijdperk van vierhonderd jaaren , door Prinfen , uit zijn eigen Volk gefprooten , beheerscht geweest zijnde , viel nu in handen van vreemden. En wij zullen zien , hoe 't zelve, in de helft van dat tijdsbettek, uit den Huize van Henegouwen , in dat van Beheren en Bourgonje overging , en, eindelijk, tot dat van Oostenrijk , om daar van gefcheiden te worden , door eene omwenteling, die daaraan de Onaf hanglijkheid fchonk, welke het tot op deezen dag geniet.
Behalven dat het Regentfchap eenigzins een trap ter Opvolging ware, hadt Jan van Henegouwen het naaBe regt van bloedverwantfchap, als Zoon van Aleide , Zuster van Floris den IV. (*). Derhalven werdt
hijs
C) Mart. & Dur, I. 1284.
A a
Jan de II, van Henegouwen,voor Graaf uitgeroepen.
T2P5T



37® GESCHIEDENIS
hij, bij zijne wederkomfte uit Frankrijk , waar hij een verdeedigend cn bclchadigend Verbond met Puilip den Schoonen geflooten hadt, door de Edelen en dc Gemeente met open armen ontvangen. Hij ging na de Steden Dordrecht, Haarlem , Delft .Leiden en Alkmaar, die hem clen eed van trouwe deeden , cn , bij bezegelde Brieven, voor hunnen Landsheer erkenden (*). Het is zeer te vermoeden , dat de Graaf, overcenkomftig met de gewoonte , zints altoos in agt genomen , ook het houden der Stads Voorregten bezwooren hebbe.
Zeeland was vol misnoegden. Dit gewest ftrekte ter wijkplaats aan de Medeftanders van van Borselen en der zodanigen, die men dagt deel gehad te
hebben aan den moord van Graaf Floris den V
Jan van Renesse, die tot dclaatstgemelden behoorde, onder de voorgaande Regeering gebannen, zogt den zoen te treffen met Jan den II. Maar , geen Borgen kunnende vinden , vertrok hij na Zeeland, en kreeg welhaast, zich met de van Borselens verdduigd hebbende , eenen grooten aanhang. Behalven Zierikzee, was het geheele Eiland Schouwen aan hem onderworpen. Vergeefsch zondt Jan dl 11. eene talrijke Vloot derwaards : deeze werd , deels door Itorm vernield , deels door den vijand genomen. Guij , 's Graave Broeder , die 't bevel over dezelve voerde , viel zelf in hunne handen , en werd niet ontflaagen, dan bij uitwisfeling tegen de Zoonen
van
(*) Mieris II. i enz.
]m de II.
Onlusten in Zee. hnj.
1300



der NEDERLANDEN 371
Van van Borselen, die Graaf Jan gevangen hieldt, voor den Koning van Frankrijk , door wien zij reeds , een geruimen tijd geleden , krijgsgevangen gemaakt waren.
De Vlaamingen , zich tegen de Franfchen niet kunnende verdeedigen, waren buiten itaat, om de Oproerigen te onderfteunen. De Koning Frankrijk zogt, vrugtioos, eenen vrede te bewerken. Renesse vervoegde zich bij den Keizer, ten Hovc, bewecrende, dat Holland aan het Rijk vervallen, eu Jan de IL niets meer dan een Overweldiger was. Hij maakte den Keizer diets, dat hij zich alleen aan 't hoofd eens Legers te vertoonen hadt, als wanneer de Edelen en de Steden niet in gebreke zouden blijven, om zich voor de voeten huns Opperleenheers nedertewerpen. De Keizer verzamelde terftond eene krijgsmagt te Keulen; en zondt, heimlijk, Brieven aan de Steden in Holland en Zeeland. Hij begaf zich na Niemvmegen, en daagde den Graaf, onder toezegging van vrijgeleide.
Jan de II. kwam zelf, met zijn eigen vrijgeleide Hollandfche Krijgsbenden, naamlijk, die een fterker Leger, dan dat van Albrecht den I, uitmaakten. Hij ging fcheep , voer de Waal op, mNieuwmegen. De Keizerfehen, die begonden aftezakken , trokken terug tot Kraanenburg. De Graaf ontfeheepte zijne manfcLap bij Nieumnegen ; zij fchaarden zich zelfs in llagörde, wanneer AVigbald, Aardsbisfchop van Keulen, zich als Middelaar opdeedt. De Keizer beloofde „ Jan den II. in het vrije bezit zijner Aa 2 Staa-
Jan de II.
Opfchuddingenvan Re» nessb.
De ffetserafgeiveezen.



372
GESCHIEDENIS
Jan de II.
Zeeland geplunderd en te ondergebragt.
1301
Onlusten in Utrecht.
1 \
, „ Staaten te zullen laaten, mits hij dezelven van hem „ ten leen ontving." Deeze vuorilag hieldt de majeIteit des Rijks ongefchouden. Het Verdrag werdt op den vijftienden vau Oogstmaand des jaarsMCCC. geflooten.
Terwijl de Zeelanders, onkundig van dit Verdrag, toefchooten, om zich met de Keizerfchen te veréénigen, liet de Graaf van Holland hunne Eilanden verwoeften, door Witte van Haamstede , en zijn Zoon Jan , Graaf van Ooftervant. Deeze laatstgemelde behandelde de Gevangenen zo wreed, dat hem dc bijnaam van Jan zondek, genade naaging. De Zeeuwfche Vloot geraakte , vervolgens!, verftrooid , en men maakte zich meefter van Schoonhoven, dewijl de Heet daar van het met de wederfpannigen hieldt. . . In 't einde dankte de Graaf, denkende alles bevredigd te hebben , zijn krijgsvolk af, itelde het bewind van Zeeland'in handen van zijn Zoon Jan, en dat over Holland in die van Guy , zijnen Broeder, zelf na Henegouwen vertrekkende. Renesse dagt eene gunltige gelegenheid gebooren.te zien, om eene landing in Zuidbeveland te doen, hij floeg het beleg voor Ter Gocs, waar zijn Leger geheel verllaagen en genoodzaakt wierd , om , mee groot verlies s na Vlaanderen te trekken.
De Bisfchop van Utrecht behieldt beftendig zijnen onrustigen aart. Gehaat door zijne Onderdaanen, vervolgd door dc Edelen, die hem langen tijd gevangen gehouden hadden, hadt hij zich eindelijk mRewe begeeven , om afftand vau zijn Bisdom te doen.
Dc



der. NEDERLAND E N.
De Paus, Bonifacius de VIII, weigerde zulks; hij beval zelfs den Bisfchop van Munfler, dien ongelukkigen Kerkvoogd te hulp te komen, die welhaast in deeze Landen opdaagde. Met een Leger , in allcrbaastin Overijsfel verzameld, vertoonde bij zich voor Utrecht: de poorten werden voor hem geflooten. Voorts viel hij in de Landen van Amftel en Woef *»» die toen> o»der de leenheffiug aan het Bisdom, aan 's Graaven Broeder behoorden. Deeze was Guy van Avennes , zich toen in Zeeland bevindende, waar zijne tegenwoordigheid noodig was rot het bedwingen van een Volk, maar al te zeer ter muiterijc genegen. De Edelen en dc Steden van Ihihnd wierven terftond manfchap, om de oogmerken eens Kerkvoogds , door zugt tot vermeefteringcn geheel vervoerd, tegenftand te bieden. Bij Hoogewoerd leverden zij hem een allerbloedigften llag, in welken
de zege lang in twijffel hing Tot tweekeeren ,
rechtte de Bisfchop eene groote Ilagting aan, iu de f gelederen zijner vijanden (*); niemand durfde , uit ê hoofde van zijn geheiligd Cbaracter, de handen aan hem (laan: doch, voor de derdemaal weder aanvallende , werdt hij van zijn paard geworpen , en gedood door een Boer, die zijn misdrijf, volgens het getuigenis eens gelijktijdigen Gefchiedfchrijvers, niet dan door eene langduurige boetedoening kon vergoeden? Het Leger des Bisfchops raakte verftrooid ; doch,
(*) Beea. 103.
Aa 3
373
Jan de II.
De Bisfchopgedood.



374
GESCHIEDENIS
Jan de II.
Citrv van Henegou wen oii den Zetel te Utricht verheeven.
' j
Oorlog roet de Flaa-
viingen. ' 1302
, ter gedagtenisfe van het dooden des Kcrkvoogds, plaatfte men op het flagveld een Kruis, voor den tijd der Hervorminge daar nog te zien.
Terftond kwam de Graaf van Holland uit Henegouwen, om zijn Broeder Guy op den Utrechtfchen Zetel te heffen. Zijn gezag nam veelen der Kiesheeren in: doch een gedeelte verklaarde zich voor ADOLni van Waldek, dien men 'm Overijsfel erkende ; hij moest echter welhaast voor eenen, hem te magtigen, Mededinger wijken. Guy bevlijtigde zich, vervolgens , om de verloopen zaaken des Bisdoms te herftellen. Geduurcnde de zestien jaaren zijner Bisfehopüjke Regeeringe, leefden de Hollanders en U-
irechtfehen in vrede en de nauwfte verbintenis. !
Jan de U, volgens zijne gewoonte, na zijn Graaffchap Henegouwen wedergekeerd zijnde , hadt het beduur over Holland opgedraagen aan zijn' Zoon, den Graave van Ooflervant , die , korten tijd daar naa, fneuvelde, als hij tegen dc Fiaamingen ftreedt,
in den ongclukkigen flag bij Kortrijk. Holland
hadt toen geen' anderen Bcfchermhecr dan Willem, 's Graave derden Zoon, die Zeeland niet kon verhaten , waar de verdeeldheden eer gefmoord dan uitgedoofd waren.
Hierop vielen de Fiaamingen in Henegouwen, en verm ee derden Lesfines. Graaf Jan bewoog, om den vijand van zijne Landen te verwijderen , zijn Zoon Willem, om Flaanderen aantetasten, welks grenzen verwoest werden. Willem zo onvoorzigtig geweest hebbende , om zijn krijgsvolk aftedanken,
brug-



der NEDERLANDEN. 375
bragten de Vlaamingen, daar toe opgewekt door de Zeeuwfche Ballingen , aangevoerd door Guy , den Zoon huns Graafs , veele fchepen in zee. Doch, binnen kort, (telde Willem zich in Baat , om bun met een aanzienlijke Vloot tegen te trekken , wanneer eene ftilte hem noodzaakte te Jrnemuideè h:teloopen. De wind veranderde vervolgens ; doch Willem, zijne ontfcheepte troepen niet aan boord kunnende krijgen, werd naagezer, en te Veere overwonnen , door de Vlaamingen, die, oplaveerende, en tusfchen de Eilanden heen zeilende , den wind, die uit het Noorden woei, gewonnen en At Hollandfche Vlobt bereikt hadden.
Willem hadt nauwlijks tijd, om zich te Middelburg te bergen; daar belegerd door de Vlaamingen, • Was hij verpligt te daadigen, op voorwaarde, dat hij '. leeven en vrijheid behieldt. Men zegt, dat Guy hem zou hebben doen gevangen houden , indien Renesse, die eene grootmoedige ziel bezat, hen al
Jan de II.
de lehande van zulk een laaghartig bedrijf niet hadt voor oogen gehouden. ' Ondertusfchen deedt Guy , ftrijdig met de voorwaarden der overgaave, de vestingwerken der Stad flegten, cn hieldt een vee! grooter getal Gijzelaars , dan beftemd was. Mecfter zijnde van het Eiland Walcheren , ontfcheepte hij zijne krijgsmagt op Schouwen , om Zierikzee, Werwaards Willem gevlugt was, tebemagtigen. Maar de Burgers, gewaarfchuwd, deeden eenen zo kloekmoedigen uitval, dat het groótlte gedeelte van het Vlaamfche Leger iheuvelde , ofin't water omkwam.
Aa 4 Gut
Felef? van Zierikzee.
'3°3
Middelburgsvergejeeven.



S7ö GESCHIEDENIS
Jan de II.
Voordeelig Verding'voorAt Vlaamingen,
T^'N DE II. wordt ziek. De y.'uamingenyerklaaren den Oorlog.
f304
Guy Haagde veel gelukkiger in Holland , waar de geduurige afweezlgheid des Graave, de laatfte nederlaage , en de afkeer der Hollanderen en Henegouweren van elkander, de ecrstgemelden van de toenmaalige Regeering wendig gemaakt hadt. Met één woord , op de aankomst der Vlaamingen, fcheen alle moed uitgedoofd. Graaf Jan , zich toen in 't Land bevindende, floot met hun een verdrag. Hij Rondt aan Guy geheel Zeeland af tot aan de Maas, de Stad Zierikzee alleen uitgezonderd: hij verleende aan alle de Kooplieden , uitgenomen aan dc Gebannenen, de vrijheid, om in Holland te komen en handel te drijven. In gevalle van vredebreuk , zou men geene vijandlijkbeden aanvangen, dan vier maanden naa het vcrklaaren des oorlogs.
Men kan niet lang gerust weezen op de trouwe eens verdrags, met eenen eerzugtigen en onrustigen Nabuur geflootcn. Dezelfde Vlatiming, Guy , Zoon des ouden Graafs Guy , toen in Frankrijk gevangen , verdaan hebbende , dat de Graaf van Holland door eene gevaarlijke ziekte was aangetast, verklaarde hem den oorlog. Jan de U. gaf, eer hij herflel in zijn geboorteland ging zoeken , het beltuur over Holland aan zijnen Zoon Willem , met toeltemming van de Edelen en dc Steden , die welhaast hun ijver voor het algemeene welweezen deeden blijken; de Edelen, 't geen zelden gezien was , verbonden zich , op eigen kosten te dienen : en de Gemeentens verdubbelden het, aantal der krijgsknegten.
De Utrechtfchen , aangevoerd door hunnen Bisfchop t



der. NEDERLANDEN. 377
fchop, alsmede de Kennemers en West-friezen, vervoegden zich bij de Hollanders, te Zierlkzee gelegerd. Men verhief, ten dien dage, en vóór en naa het leveren van een' flag , lieden tot dc Ridderlijke waardigheid. Willem verleende, om, ineen zo hachlijk tijdgewrichie , den krijgsmoed der zijnen, hem zo noodig, optewekken, achtenveertig Edelen van zijn gevolg die krijgsörde. De Vlaamingen legerden zich , onder het geleide van Guy en van Reinesse , op Du'veland. De Hollanders , waarfchijnlijk vervoerd door een vermetel vertrouwen, ontfchcepten daar desgelijks. Willem zogt hun aftemaanen van een' roekloozen aanval , doch niets kon hun wederhouden van den vijand optczoeken, die, hun , door een voorgewende hertocht, dieper iu 't land ingewikkeld hebbende , op hunne agterInede aanviel, en deeze op de vlugt floeg. De wanorde verfpreidde zich door het gantfche Leger: het flagvcld werdt bezaaid met de lijken vecler Edelen, de Bisfchop van Utrecht bleef gevangen , cn Willem wist ter nauwernood het zwaard der Fiaamingen te ontkomen, door na Zi-erikz.ee te vlugten.
De gevolgen deezer nederlaage waren allcrdeerf jklt. Dc Overwinnaar begaf zich terftond na Noordholland , 't geen toen al het Land tusfchen de Maas en Kennemerland begreep. De voorfpoed zijner wapenen, fteeds onder het beleid van Renesse , joeg den fchrik in de mcefte Steden. Delft , Leiden, Gouda , Schiedam en Schoonhoven openden de poorten voor de Fiaamingen. Dordrecht cn Haarlem alleen Aa 5 ga-
Jande II«
Willem door de Vlaamingenoverwonnen,
Noordhollandbemag:igd.



3?8
GESCHIEDENIS
Jan de II.
Tocht des Her to<rs van Brahand in Hollend.
gaven blijken van trouwe, en werden de wijkfteden van allen, die hunnen Landheer bleeven aankleeven.
De Staatzugt is altoos wakker , en het ontbreekt haar nimmer aan voorwendzclen , om zich meelter te maaken van een Land, 't welk een Verdeediger mist. Jan de II, Hertog van Brahand , voorheen Bondgenoot des Graave van Holland, vernieuwde zijne oude aanfpraaken op de Leenhoorigheid van Dordrecht , waar van zijn Vader afftand gedaan hadt. Hij trok door de Langefiraat , vermeefterde Geertruidenberg, bragt alle de plaatzen , ten zuiden de Merwe gelegen, te onder, en belegerde Dordrecht. Voorts hieldt hij , te JVoudrkhem, met Guy van Vlaanderen , een mondgefprek over de verdeeling der Landen , die zij zouden overwinnen. Zij waren als twee Leeuwen, op roof verhit; doch hunne greetigheid was oorzaak, dat zij het niet ééns konden worden.
Zij verdeelden , daarenboven , al te fchielijk , een buit, dien zij nog niet in handen hadden. De Burgers van Dordrecht koozen tot hunnen Verdeediger, Nicolaas van Putten , een onverfchrokken Krijgsheld en ervaaren Hoofdman (*). Onder zijn geleide, deeden zijftoute uitvallen op At Brabanders. Zij vervolgden hun totWaalwijk, ja zelfs, tot 's Hertogenbosch, en keerden niet weder, dan naa de vlam in beide deeze Steden geftooken en het geheele Land verwoest te hebben.
Twee
(*) Balen Derdr. 731.



NEDERLANDEN. 379
Twee Partijen, die, zints lang, de Stad Utrecht verdeeld hielden, vertoonden zich met meer heftigheids dan ooit, naa de gevangenheeming des Bisfchops. JaCOB VAN LlGTENEERG en LAmbert van Fries waren de Hoofden. Renesse deedt zijn best, om deeze verdeeldheden aantelfooken. Zij liepen eerlang zo hoog, dat de beide Partijen toteengevegt kwamen. Ligtenberg en veele anderen , vervolgens , in een oproer gefneuveld zijnde, maakte Lameert zich meeïïer van de Stad, bragt 'er Guy van Vlaanderen in , die de Magilfraaf veranderde , en zijn Neef, Willem van Gulik , tot Bisfchop zogt tc verheffen, doch te vcgeefsch.
Het ffondt op't punt, omgedaan te weezen met het fehoonffe en beste deel der Nederlanden, welken wij befchrijven: het bukte bijkans voor der Vlaamingen overrhagt, wanneer een onvoorzien geval de Steden, die zich overgegeven hadden, tot haar pligt herriep,en den moed der getrouw gebleevenen verdubbelde. Witte van Haamstede , natuurlijke Zoon van Floris den V , hadt dus lang blijk gegeeven van eene welberaadc dapperheid en onwankelbaare verknogtheid aan de wettige Graaven. Deeze, met eene bende te Zierikzee fcheep gegaan zijnde , landde te Zandvoort. De gefchapenheid van 's Lands zaaken verneemende, betoonde hij zijne verontwaardiging tegen de lafhartigen , die zich, zonderwederftand te bieden , aan de beheerfching van Vreemden hadden onderworpen. Hij kwam Haarlem, waar de liefde des Volks voor het bloed eens Graave, daar
zo
Jan de II.
De Fiaamingenvermeeilert n Utrecht.
Witte
van
Haamstededrijft de Vlaamingenuit.



380 GESCHIEDENIS
Jan de II
De Franfchenkomen de Hellantertmet eene Scheep» vloot te
butpe.
. zo zeer bemind , zich vertoonde in de luidrugtigfte vreugdebetuigingen: aller harten waren Witte van Haamstede genecgen; allen, die de wapenen konden draagen, vervoegden zich onder zijne vaandels.
Binnen twee dagen, Bonden de Steden, die hij geichreeven hadt, dat zij zich aan hunnen wettigen Heer moeiten onderwerpen , tegen de Fiaamingen op. De omwenteling ging allerfchieüjkst toe. De vijaudlijke bezettingen werden éénsklaps uit Delft, Leiden, F hardingen en Schiedam gedreeven, waar de Vrouwen haare Vaderlandsliefde op het heerlijkst aan den dag lagen. De Inwoonders van Schoonhoven maakten zich meelter van Nicolaas van Kats, een Bevelhebber, die het met de Fiaamingen hieldt! Door Witte van Haamstede onderlteund , belegerden zij het Slot, verdeedigd door den Zoon van Kats , die zich welhaast overgaf; dewijl hij zich niet kon verweeren , zonder gevaar te loopen van zijn' Vader te dooden , die door de Belegeraars vastgemaakt was aan een werktuig, tegen de plaats gericht.
Koning Eduard de I, altoos gereed , om zijne maatregelen in de Staatkunde naa ziine belangen te fchikken cn te veranderen, hadt met de Franfchen een verdcedigend cn befchadigend Verbond aange, van 't welk de Graaf van Henegouwen, zijn oneen vijand , was uirgeflooten , fchoon dit zelfde niet gedaan was ten opzigte van den Graave van Flaanderen, zijn vriend (*). De Koning van En-
(*) M nii Anèi. Tom. i. p. iv. p. 24.28, ge'



der NEDERLANDEN. 3Sr
geland deedt nog meer ; hij gaf aan de Franfchen verfcheide Schepen , om langs de Flaamfche Kusten te kruisten : terwiji dc Koning van Frankrijk, 't zij om eene afwending te maaken , wai:t hij was tegen dezelfde vijanden tc velde , 't zij om zijnen getrouwen Bondgenoot, den Graaf van Holland, te helpen, hem eene Vloot toefchikte, onder het bevelhebberfchap van Reinier Grimalm , een beroemd Genueesch Vlootvoogd, die , met zestien Galeien, in Franfchen dienst getreeden was , bij welken de Koning twintig andere Schepen voegde.
Ondertusfchen belegerde Guy van Vlaanderen, wiens Boutmoedigheid, na de overwinning bij Kortrijk, niet gefnuikt was, door de vreeslijke krijgstoerustingen , tegen hem gemaakt, noch door den afval der Hollanderen, de Stad Zier ikzee met eene zeer groote Vloot. Hij begon met de Haven te floppen, door het inwerpen van koornfchóoven. Twee ftormgevaartens, één aan de noord- en dén aan de zuidzijde van de Haven , wierpen fteenen van driehonderd ponden tegen de muuren. De belegerden, van een dergelijk itormgevaarte voorzien , zonden de fteenen te rugge , die eene vreeslijke flagting onder de belegeraars veroorzaakten. Alle werktuigen , dooide kunst des oorlogs toen uitgevonden , om Steden te bemagtigen en te verwoeften, werden tegen Zierikzee gewend. Verfcheide deezer moeten verbaazend groot geweest zijn, dewijl de belegerden, den brand geltooken hebbende in een houten gevaarte, een Kat geheeten, de vlam zo geweldig was , dat
men
j.1n de II,
Da Vlaamingenbelegeren Zierikzeete vergeefsch.



382
GESCHIEDENIS
Jan de II.
Scheepsfkijd,waarin de Vlaavtingende nederlaagekrijgen.
men de glooring daar van ontdekte aan de tegen* overgeftelde Kust van Holland, tusfchen f laar dingen cn Schiedam. De gragten werden gevuld ; de Vlaamingen liepen menigmaal ft arm , doch moeften telkens, met verlies, wijken. De Vrouwen, teZ/erihz.ee, betoonden een manlijk heldenhart, metftee. nen ter verdeediginge aantedraagen , cn haare wakkerheid , itt het uitblusfchen der brandende toortzen , binnen de Stads muuren geworpen , in het fluiten der vlammen van brandende Huizen , in het omverrukken van die reeds der vlamme ten prooi waren. Met dit alles, begonnen de belegerden gebrek aanleevensnoodwendigheden te krijgen ; wanneer de verccnigde Hollandfche en Franfche Vloot, ten rechten tijde, opdaagde, en een teken van ontzet gaf, 'o welk de S;ad met vuuren beantwoordde.
Guy van Vlaanderen, tienduizend man voor Zierikzee gelaaten hebbende , deedt het overige zijnet krijgsmagt fcheep gaan. Hij ontmoette de Hollandfche en Franfche Vloot", tusfchen Schouwen en Dut* veland. En, dewijl het 's avonds vloed was, koos men dien tijd, om ftag te leveren. Vuur, fteenen en pijlen werden, van wederzijden,door werktuigen en met de hand geworpen. Het fchriklijk krijgsgefchreeuw hoorde men op den afftand vau een mijl: Holland , Holland! Parijs , Parijs ! waren de woorden , van welken de Bondgenooten de Kusten deeden weêrgalmen. In den eertlen aanval hadden de Vlaamingen drie Schepen vermeefterd, en al de manfeuap omgebragt. De Hollanders deeden , uit
we»



der NEDERLANDEN. 383
Wederwraak , dit aan het volk van een Vlaamfch fehip. Wanneer, in 't einde, Grimaldi de enterdreggen liet welpen , geraakte de Vlaamfche Vloot allerwegen verdrooid ; een gedeelte werd genomen, veele fchepen redden zich in den mond der Schelde: en, in den middernagt, verklaarde zich de overwinning voor de Bondgenooten.
's Anderen daags, bevondt zich Guy van Vlaanderen , met vijf fchepen , nog in de Gouwe , voor Zierikzee; hij zogt het te ontkomen, wanneer GriMALiii hem met vier Galeien aantastte, naa een bloedig gevegt gevangen nam , en na Frankrijk zondt. 'Er zijn Gefchiedfchrijvers , fchoon weinigen , die Willem de eer geeven van hetgevangenneemendeezes roemrijken vijands. Verfcheide Ballingen, die toen in Wjllems handen vielen, moeden hunnen opdand met een fchandlijken dood boeten. De Vlaamingen, die nog voor Zier ikzee gebleven waren, zogten hunne veiligheid in de Duinen van Schouwen ; doch daar , door de Franfche Galeien ontdekt, moeden zij zich , ten getale van zesduizend , aan Willem overgeeven. Middelburg,
van de Vlaamfche bezetting verlost , ontving den Overwinnaar met de luidrugtigde vreugdebetuigingen. Gantsch Zeeland onderwierp zich aan Willem, die welhaast de vreedzaame, Bezitter werdt van de beide Graaffchappen zijns Vaders.
Deeze omwenteling fpelde niets goeds aan Rknesse, die zich toen te Utrecht bevondt. Hij poogde . zich reeds in Vlaanderen te bergen met veelen zijner
Jan de II.
Guij van
Vlaanderen gevangen.
Zeeland te ondergebragt.
Renesse gedood.



384 GESCHIEDENIS
Jan de II.
Dood van Graaf Jan den II.
ner Aanhangcren, als hij overvallen werdt in het dvervaareu van de Lek , bij B'euzieiJiem, en gedood door den Heer van Kuilenburg, van verfcheide gewapende lieden vergezeld. Andere Gefchiedfchrijvers nogthans willen, dat hij, bij toeval, in de rivier , met alle de zijnen, verdronk.
Graaf Jan de II. overleefde niet lang deeze overwinning, voor Zierikzee bevogten; hij ontving, egter , de tijding vóór zijn dood , die voorviel op den tweeëntwintigflen van Oogstmaand des jaars MCCCIV. De Godsvrugt van deezen Graaf wordt gepreezen. De goedaartigheid 'van zijn Character Uoeg, nogthans, tot zwakheid over: hij miste de kloekmoedigheid van geest, noodig om het regt tc handhaaven. En men wil , dat hij, door zich te flap aanteltellen tegen de Moorders van Floris den V. en dc Zeemvfche Wederfpannelingen , alle die onlusten , welke wij te boek gefield hebben , den Lande op den halze joeg. -Indien hij meer kennis van 't menschlijk hart bezeten hadt, zou hij niet verzuimd hebben den vermaarden Renesse , wiens wraak , Wiens ftaat- cn krijgskundige bekwaamheden den Vadcrlande nu zo nadeelig waren , aan zich te verbinden. Het denkbeeld , 't welk veele Schrijvers zich van Holland gevormd hebben , als een arm Land , voor de omwenteling, toont, dat zij geen nauwkeurige kunde bezaten van de oude gefchiedenis deezer Gewesten. Het Graffchrift op het Graf van Jan den II, te Falcnchijn , maakt gewag van Holland, als van een zeer rijk Land (*).
(*) Ongen.Klerk, 187. On-



Der NEDER LANDE N. 385
Onder de Regeering van deezen Vorst ontdekt men, voorde eerfte keer, den naam des Raads van Holland, om de Edelen en de Afgevaardigden der Steden aanteduiden (*). De naam van Staafen was nog in geen gebruik. Men rekende nog bij wagten , volgens de oude gewoonte der Germaanen en Franken (f). Het was toen één der treflijkfte gunften, de kleederen zijns Opperhcers te mogen draagen. Deeze omirandigheid maakte, bij deGefchiedfchrijvers van dien tijd, den aanllag derMoordenaaren van Floris den V. en den opftand des Zoons van van Borselen tegen Jan den II. veel misdaadiger.
(*) Bal. Bord. 731.
(D HuiDEC. Meus Stoke, III. 330.
B b
Wil-
Jan de II.
Gebrui' ken.



£8(5 GESCHIEDENIS
Willem de III. tot Graaf uitgeroepen.
1304
Huwe-
MVs. des Graave.
1305
Befcliik.
kingeu
op de
onder.
ftand-
galdea.
WlLLM DE III.
"^i^iLLEM, Zoon van Jan den II. en Philip-
prNE, Dogter van Hendrik , Hertog van Luxem¬
burg, die,.vervolgens , de Keizerlijke waardigheid bekleedde , onder den naam van Hendrik den VIII', verltondt den dood zijns Vaders te Zierikzee , waar hij, als mede in de andere Steden van Zeeland, 011niiddelijk voor Graaf werdt uitgeroepen. Hij liet zich voor Landheer erkennen binnen Dordrecht, ter welker Stede het Huis, daar hij zijn intrek genomen hadt, den gantfehen nagt verlicht was (*), te Haarlem en Alkmaar , waar da West - friezen hem hulde deeden. Men merkt op , dat hij gcenzins verzuimde j zich door dc Inwoonderen ten Platten Lande
tc doen huldigen. In het volgende voorjaar,
begroette hem Geertruidenberg als Heer, als mede de Staaten van Htnegouyen: van daar zich na Frankrijk begeevcn hebbende , voltrok hij zijn Huwelijk metJoANNA, Zuster van Philips, die,naderhand, onder den naam van Piulu» den IV. van Valois, den Franfchen Throon bekleedde.
Bij zijne wederkomst zogt Willem de III. eenige gefchillen , wegens de onderlland-gelden gereezen, uit den weg te ruimen. De invloed, uien dc Steden op het btaatsbelluur verkreegen hadden, begon der-
zel-
(*) Bal. Berd. 732.



»er NEDERLANDEN.
387
zeiver oogen te verlichten omtrent de waare gronden der Burgerlijke gelijkheid. Zij durfden het vreemd vinden , dat de Edelen ontheeven zouden zijn van beladingen, die hun drukten, een Jast, hun zoveel te ondraagbaarder voorkomende, dewijl vermogende Burgers de tijtels en vrijdommen van den Adel zich aanmaatigden. Dit ongenoegen barstte uit in openhjk morren. Ten ,'aatltcn werdt , i„ eene Vergadering, op welke zich de Graaf, de Edelen en de Afgevaardigden der Steden bevonden , vastgcfteld, », dat niemand vrij zou weezen van de openbaare be« lastmgen, dan die de egtheid zijns Adeldoms ten s, vollen kon bewijzen (')."
Willem de III.
Wapen, (lilltand.
1306
In den jaare MCCC VIII, werdt de Bisfchop van Utrecht, in gevolge eens Verdrags , gefloote.. tus. fchen den Koning van Frankrijk en te Fiaamingen, tegen Guy van Flaanderen uitgewisfeld, en op vrije voeten gefield. Hij gedroeg zich, vervolgens , met Gauthier de Ciiatillom , Konflabel van Frankrijk, als Middelaar tusfchen de Hollanders en de Fiaamingen (f). De Onderhandeling bragt het niet verder dan tot eenen wapenftihhind van vier jaaren. De Graaf van Holland van den Hertog van Brahand verworven hebbende, dat hij afltond van zijne eifchen. op Zuidholland, als mede eenen volkomen vrijen Handel ($), volgde, op de verfchriklijkheden
des
(*) Boxuorn Theat. 60.
(!) BoXHORN op IlElGERB- H. 6l<?.
CS) Bal. Dord.^2.
Bb a



3SS
GESCHIEDENIS
Willem se III.
Verfchillen met Engeland over den Koophandel.
des oorlogs, aan alle kanten, drie jaaren lang, eene gelukkige kalmte. Willem de III, zeer op Steekfpelen gefield, fchreef, in den aanvang zijner Regeeringe, 'er een te Haarlem uit, waar hij zijnpragtig Hof hieldt, 't welk eenige dagen duurde : op 't zelve verfeheenen , volgens het verhaal der Kronijkfchrijveren van die tijden , tien Graaven, honderd Baronnen, duizend Ridders, en een ontelbaar getal van kleinen Adel (*).
Dan hier mede hieldt hij zich niet alleen onledig; hij zogt ook de gefchillen , wegens den Koophandel ontftaan , te vereffenen. Eenige Engelfche Kooplieden befchuldigden de Hollanders , dat zij hun , op zee, een verlies van twaalfhonderd Ponden Sterlings toegebragt hadden: cn de Hollanders beklaagden zich, op hunne beurt, dat men hun veel Ilarings en andere gevangen Visch hadt afgenomen (f). In den jaare MCCCVUI. vertrok Christiaan van Raaphorst , door den Graave benoemd , met de Afgevaardigden der Steden Dordrecht, Middelburg en den Brielle, na het Hof te Londen. De eifchen van wederzijden liepen zo hoog, dat men elkander niet kon verltaan. De Koning gaf zelfs , in den jaare MCCCXIV, verlof aan zijne Onderdaanen, om zich fchadeloos te Bellen , door de Hollandfche Koopvaardijfchepen te berooven.
De
(*) Mat. p. 555. Beka 107. (f) Act. Publ.Angl. Tom. I. P. IV. 120. 145. 150. 95. 114. 140.



de* NEDERLANDEN.
3«9
De tijd des geflooten Beltands was niet geëindigd of Roeert, toen Graaf van Flaanderen, viel, met' een fterke legerrnagt, in Henegouwen. Om deezen inval afteweeren , vervoegde zich Graaf Willem by de Hollanders en Zeeuwen, die hem huipe weigerden, om dat hunne eigene Kusten desgelijks door
, Willem
t de III.
i Robert vak in Hene-
■ gouwen. . De Hollandersen Zeeu-
■ wen weigerenbij Hand aan den Graaf, die een nadeelig Verdrag fluit.
131»
De ver-
lelglng der Tent' belleren.
de fchepen van Robert met eene landing gedreigd werden. De Flaamfcke Kronijkfchrijvers voegen 'er bij , dat Willem de III , toen genoodzaakt een nadeelig Verdrag te fluiten, aan de Flaamfcke Graaven het Opperleenheerfchap over Zeeland, bewester Schelde afllondt, op de kniën neergebogen , hem Imlde deedt , en zich verbondt , om aan Guy, s Graave Broeder , in geld optebrengen alles , wat By van Zeeland trok, om afiiand te doen van dc vier Ambagten in het Land van IFaas , als mede van de Zeeuwfche Ballingen te herftellen (*)
Een allcifcbriklijkft bedrijf trok, omtrent dien tijd , het oog der geheele Christen wereld. De Tempé ' liers, ee« Geestlijke Ridder-orde, voor omtrent twee \ Eeuwen te Jerufalem opgerigt, om het Heilige Graf tebelchermcn, en de Bedevaartgangers te verdeedi gen, hadden zich, door alle Rijken van Europa verfpreid, groote Goederen en Voorregten verkregen. Va,, hier hoogmoed, willekeurigheid en ongebondenheid in zeden , bovenal Dronkenfchap &zo dat het een fpreekvvoord in ons Land geworden is:
Hij
Oj Meijer, ad Ann. 1310.
Bb 3



39o GESCHIEDENIS
Willem
»E UI.
(*) Mojheim Kcrkl. Gefch. V. bi. 365.
Htf zuipt als een Tempelier. Het is hoogstwaarfebijnhjk, dat dit redeloos gedrag hun den haat der Grooten, der Geestlijken en des Volks opdenhalze fchondt, en, in 't algemeen , tot oorzaak drek te van hunnen deerlijken ondergang, 't Ontbrak niet aan de haatlijkfte befehuldigingen van de verfoeiiijkfte misdaaden : mag men hunne Regters gelooven, dan maakten zij , gelijk Mosheim fehrijft , „ een , overacgeevcn godloos rot van Meni'cben uit , die , de Mnjelteit van God befchimpten , het EuangeII He van Christus befpotten , cn de verpligiing van alle menschüjkc en Godlijke Wetten met yo* , ten traden. Men wil, dat de zodanigen, die in „ de Orde Ronden toegelaaten te worden , bevel , kreegen, om, als een teken hunnerverfmaading, , op het beeld van Christus te fpuwen, en dat zij, „ naa hunne toelaating , verpligt waren , een Kat of een houten vergulden Hoofd te dienen. Men zep,t, wijders, dat het haatlijk en onnatuurijk „ bedrijf, de Sodomie, onder hun als een pligt werd „ gehouden , dat zij de ongelukkige vrugten van bunnen ongeöorlofdcn minnehandel aan de vlam„ men opoffer den (*)." Befehuldigingen , noit beweczen , cn door de befchuldigden , onder het lijden der fchriklijkfte doodltraffen , ontkend. In Frankrijk Riekten zij baarblijklijk ten flagtöffer van de gierigheid en wraakzugt van Philip den Scnoo-
nen.



der NEDERLANDEN. 391
a-en (*). En heeft Paus Oermens de V, om dien
Vorst te believen , op eene Kerkvergadering, inden jaare MCCCXII, te Fïenriè gehouden, deeze Orde,
2' «der gewoone Regrshandeling, volgens zijne Paus-
bjke volmagr, vernietigd.
In de Nederlanden werden zij ook uitgedelgd, cn men vindt 'er deeze bijzonderheid van opgetekend , dat de Baljuw, Burgemeeftercn , Schepenen enRaa-. den der Stad Zferikzée, eenen Brief ontvingen , bij t
welken hun gelast werdt, alle Tempelieren , zonder uitftel, van kant . te helpen. Waarop de Raad de Stads-dienaars en anderen in de wapenen bragt, zich met'dezelven na het Huis der Tempelieren begaf, de deuren openlicp, en allen, die 'er zich in bevonden , doodfloeg. Twee dier Orde , toen in een bordeel, ontkwamen alleen deeze flachting (f). De Goederen, welken zij in deeze Landen bezaten , werden aan de Hospitaliers of de Ridders van St. Jan, thans Ridders van Maltha geheeten, gefchonken. Het berigt van het voorgevallene te Zierikzee Beunt enkel op eene zwakke overlevering. Het geval fchijnt niet tc ftrooken met de gefteldheid der Regeeringe hier ten Lande. Men vindt geen befcheid, of de gemelde Brief van den Plollandfchen Graave, van den Paus, of van den Keizer kwatue, en 'er is geen voorbeeld, dat één deezer zich immer
het
(*) Mosheim ,als boven, bl. (t) Boxhörn, Nederl. Hift. 185.
Bb 4
WY.r.r.m
dü iiif
Bevel om ze te Zierikzee 11 iterooijmi.



392 GESCHIEDENIS
WlLT.EM DE III.
Utrechtfche zaaken.
het regt, om zo willekeurige bevelen in deeze Gewesten te geeven , aangemaatigd hebbe. Daarenboven weet men, dat de Tempeliers in Duitschland, als mede in Engeland , op een' veel zagteren voet behandeld, en in het Aardsbisdom Ments zelfs onfchuldig verklaard werden (*).
Het fchijnt, dat Guy, Bisfchop van Utrecht, naa zijne flaaking uit de gevangenisfe, voor een goed deel geneezen was van de zugt, om krijgstochten te doen, en zich meer op de Kerklijke zaaken zijns Bisdomst wilde toeleggen. In den jaare MCCCX , woonde hij de Kerkvergadering te Keulen bij , waar de vrijdommen der Geestlijkheid bekragtigd werden tegen de aanvallen der Leeken , en men vastftelde, dat, volgens het Romeinsch gebruik, het Kerklijk Jaar niet meer op Pafcha, maar op Kersmis, eenen aanvang zou necmen: dan het Burgerlijk Jaar bleef men van Pafcha tellen : en dit werdt de Stijl van den Hove geheeten. Men verhaalt, en brengt het als een voorbeeld , édnig in zijn foort, bij , dat deeze Kerk. voogd, op de Kerkvergadering te Vtenne , de nederigheid hadt, om een' Kardinaalshoed , hem aangeboden , te weigeren , zich vergenoegende met een jaargeld van vijfhonderd Ponden van Philip den Schoonen, Koning van Frankrijk, in wiens blaakende gunst hij ftondt (f).
Eer
f*) H. MuTii Chron. Germ. Lib. XXII. p. 211.212. (f) Beka 107,



«er NEDERLANDEN. 393
Eer hij na Vieüne vertrok , hadt hij eene Sterkte in Stellingwerf btgumm te bouwen, tot beteugeling der Friezen, die niet alleen deeze plaats aangevallen, maar ook Kerkfchennis gepleegd en zulke fchreeuwende euveldaaden begaan hadden , dat dc Kerkvoogd tegen hun den Kerkdijken banblixem uitfchoot; dan deeze verfpreidde zich, zonder eenig kwaad te doen, in de wijde lugt. De afweezigheid des Bisfchops, en een valsch uitgeftrooid gerugtvan zijnen dood, deedt den euvelmoed der Friezen aangroeijen. Zij vielen op de Sterkte aan , verdelgden dezelve, en belegerden Follenhoven: zij drongen door tot in den Voorburgt; doch een hagelbui van fteenen en pijlen noodzaakte hen te wijken. Hierop Belden zij een Stormgevaarte toe van drie verdiepingen: uit de bovenfte wierpen zij fteenen , uit de middelfte fchooten zij pijlen, en in deondeittefireedt men met heirbijlen. Dit geheele gevaarte was, van buiten, tegen het vuur, met osfenhuiden gedekt, en met teenen vlegtwerk omringd, om het beuken der ftormrammen te kunnen verduuren. De dapperheid , met welke Herman , de Slotvoogd, de plaats vcrdeedigde , deedt de belegeraars niet bezwijken. Zij hadden 't befchreevene Stormgevaarte reeds tot op den geringen afftand van vijfvoeten van het Slot gebragt , wanneer de Bisfchop , met eene talrijke Vloot, zich op de Zuiderzee vertoonde. Hij hadt eenigen tijd aan 't Franfche Hof getoefd; doch, op de maar van dit beleg, 't zelve verlaaten, en, door Holland trekkende, van zijnen Neef, den Graaf, geEb 5 noqg
WlLtEM DE III.
Oorlog des Bisfchopsmet de Friezen.



m GESCHIEDENIS
Willem
be III.
Zij worden te
ondergebragt , en fluiten den vrede.
1313
Dood des iiisfckops.
noeg Krijgsvolk ontvangen , om het ontzet te belbaan. Op het zien naderen deezes bijfhnds , hernieuwde de moed der belegerden. Zij wierpen op' den vijandiijken Storuirooren een- tonnetje , gevuld met Werk, .Spek, Salpeter, Zwavel, Pek, en andere brandbaare floflè: dit vatte en zette het Stormgevaarte fchielijk in vlam. Vijftig Friezen verboren daarbij het leeven , en nog vijfhonderd fueuvelden, toen de Slotvoogd op de vlugtenden eenen uitval deedt. Deeze flag joeg den Friezen den fchrik zo diep in 't hart, dat zij op niets anders dan het verkrijgen van den Vrede bedagt waren. Om den Bisfchop fchadeloos te Bellen , gaven zij hem , behalven andere bezittingen, achtenveertig Leenhoeven , met de Bedienden en Hovelingen (*).
De Bisfchop trok , dit verrigt hebbende, na Frankrijk ; en, 't geen zeer fchijnt te ftrijuen met het geen heden ten dage het geval is, hij begaf zich derwaarts , om kosten te fpaaren. In dit Rijk verbleef hij tot den jaare MCCCXVII , wanneer hij , door eenige onlusten in zijn Bisdom herroepen, daaroverlcedt. De Heerlijkheden van Amftel en Woerden, den Kerkvoogd gefchonken door zijnen Broeder,1 Jan den II, werden, naa zijn' dood, met het Graaffchap van Holland veréénigd, als mede Amfterdam, 't geen toen eene bijzondere Heerlijkheid, van Amftelland onderfcheiden, uitmaakte (j).
Het
(*) Friesl. Charter Bock(+) Mier. Ch. Boek, II. 704.



der. NEDERLANDEN. 395
Het nadeelig Verdrag , door Willem den III. «iet de Fiaamingen aangegaan, en zijne verbintenis met de Franfchen, deeden hem deelen in een'krijgstocht , door Koning Lodewiik den X. in Vlaanderen ondernomen. De Franfchen, de Henegouwers, de Hollanders, de Friezen, met één woord, alle de Bondgenooten, waren reeds doorgedrongen in het Land des Vijands , wanneer het ongeftuimig .weèr en de vervaarlijke plasregens hun noodzaakten, verfcheide vermeelteringen, niet zonder het lijden van eenig verlies, optegeeven.
De zwaare Stortregens, bij aanhoudenheid vallende, veroorzaakten de dcerlijklle rampen voor de Nederlanden en de omftreeks liggende Gewesten. Het Graan , niet tot rijpheid gekomen, verrotte op de velden ; 'er ontflondr eene verbaazende duurte der Leevensmiddelen; en eene woedende Pest deedt een derde des volks, tusfchen de Elve en dc Schelde, fneeven. De armen fcheurden, in dien tijd van hongersnood , even als roofdieren, het vleesch van verrotte krengen met nagelen en tanden. Veelen vielen , door gebrek uitgeteerd en magtloos , dood op de Ifraaten neder. Doch, binnen kort, hadt de Godlijke Voorzienigheid mededoogen met deeze onheilen der Landzaaten. Het leedt flegts weinige maanden, of eene maat Rogge, die vijftien-Stuivers, Hollandfche Munt, gekost hadt, werd verkogt voor even zo veel Penningen (*) : een gelukkige lotwis-
fel,
£*) Will, Vzocadanu. 1314, 1315.
Willem de III.
Kiijgstocht van Willem in Flaanderen.
1315
Hongersnood eu Pest.



396 GESCHIEDENIS
be Illi
Ofldcrlaiul.
Graaf Reinoud afgezet.
fel, die toegefcbrecven moet worden , of aan een volgend vrugtbaarder jaargetijde , dat men badt durven vcrhoopen , of aan den toevoer van Graanen, door de Oosterlingen, die toen reeds bier en elders hunne Veldgewasfen ter markt bragten (*). . In Gelderland kon Graaf Reinoud de I, niettegenftaande zijne ruime milddaadigheid omtrent de armen , de harten der Ingezetenen , door zijne zwakheid van geest van hem vervreemd , niet weder tot zich trekken. Men denkt, dat, naa den ongelukki^en flag bij Woeringen , waar in hij eene wond be/komen hadt, zijne harsfens ongelteld waren. Het bleek toen, dat een veragt Vorst niet langer magt bezat. Nieuwmegen was de eerde Stad, die het juk afwierp. De Schepenen , de Raaden , en de Gemeente fchreeven den Graaf: „ Dat uwe Hoogheid ,, weete , dat wij dezelve volitrekt ontdaan van den „ eed en trouwe , aan Nieuwmegen verfchuldigd. „ Wij merken onszelvcn voorts aan als buiten haare „ heerfchappije en befcherming (t)." Zutphen, Roermonde, Emmerik en Doesburg traden in de zamenzweering. Reinoud, Zoon des Graave , hadt die Steden, daar toe aangezeten daarin onderfteund. Zrnhem alleen bleef den Vorst getrouw, en verdeedigde hem, eenen geruimen tijd , tegen de wederfpaunigen. Eindelijk viel de Graaf hun in handen, en de jonge Reinoud maatigde zich alle gezag aan,
op
(*) Balen, Dord. 493. (f) Pont. 18 8.



der NEDERLANDEN.
397
©p den naam van Zoon des Graafs van Gelderland. Hij deedt zijn'Vader, onder voowendzel , dat hij krankzinnig was, in het Kafteel van Montfoort opfluiten ; de bemiddeling en magt des Graave van Holland bewerkte zijne verlosfing; doch de eerzugt van den jongen Graaf deedt hem welhaast weder in de gevangenis zetten, waar hij bittere dagen Heet, en zijn keven, in den jaare MCCCXXVI, eindigde.
De Hollanders zogten niets dan vrede. Zij bielden met de Fiaamingen verfcheide onderhandelingen op dit ftuk. Naa veel warrens, trof men , door bemiddelingvan Carel den IV, Koning van Frankrijk, een Verdrag , den dertienden van Bloeimaand des jaars MCCCXXHI, te Parijs getekend , bij 't welk „ Lodewijk , Graaf van Flaanderen , vol„ flaagen afftand deedt van alle Leenhulde, met de „ aankleeven van dien , welke de Graaven van Hal„ land, wegens eenige ZeeuwfcheEilanden, voorheen „ geoordeeld werden fchuldig te zijn (*)» Het Verdrag werd getekend door de Steden Gent,Bridge, Tperen , Falenchijn, Bergen, Maubeugl, Dordrecht, Zierikzee, Middelburg, Delft, Leiden en Haarlem (f). Geen der Edelen, vindt men, dat dit Verdrag ondertekend of gezegeld hebbe. Hier door namen de bloedige twisten , wegens de Zeeuwfche Eilanden geduurig ontdaan , en die een reeks van
bij-
(*) Meijer, Ann. 1322.
Ct) Oübegharst Cli. de Fl. Ch. CXLIX- 146.
Willem
DE 111.
Vrede met de Vlaamingen .
13*3



3?'
GESCHIEDENIS
Willem
be III.
Verkwistingen
van Graaf Willem
den [II,
en zijne
dwing-
tendijen.
bijkans vierhonderd jaaren geduurd hadden, een einde. Zints dit tijdperk was de vrede tusfchen de Vlaamingen en Hollanders onwankelbaar: want het kan als geen vredebreuk aangemerkt worden , dat Graaf Willem, vergezeld van zijn Zoon Willem en eenige Hollandfche en Zeeuwfche Edelen, hunne dappefhéid betoonden in den flag bij Casfel, den Koning van Frankrijk bijftand verleenende , als hij de Vlaamingen , tegen hunnen Graaf opgedaan , beftreedt (*).
Maar de vrede dilde het morrende ongenoegen der Landzaaten in geenen deele. De Hollanders fcheenen te begrijpen , dat een Volk elendig en veragt wordt, naar gelang een Vorst zijn praal en perfoonlijk belang vermeerdert. Wel verre van zich te laaten verblinden door de luiderrijke Verbintenisfen, met Vreemden aangegaan , en de fchitterende praal der Feeden en Steekfpelen, zagen zij, met een oog, zeer vcrfchillende van dat der Volken, doordwangregeering tot gevoelloosheid en kleinmoedigheid gebragt , niet zonder hartgrievenden kommer, het geld, ten algemeenen oirbaar gefchikt, in ijdele vermaakneeiiiingcn verkwisten. De Geestfjken kantten ,zich tegen de Steekfpelen. Graaf Wjllem woonde , in den jaare MCCCXX1I, de krooning van den Franfchen Koning, Carel den IV, bij, vergezeld van een fleep F delen, 'er meer opgedeld, oin met hunne inkomlten te praaien, dan dezelve te
raade
C) Mat. Ann. II. £84. 687.



»er NEDERLANDEN.
599
raade te houden. Een Zeeuwfche Vrouw, door hem medegebragt, trok de oogen van het gantfche Hof. Zij was zo groot van geuite» , dat rustige Mannen bij haar kinderen geleeken, en zo fterk , dat zij in elke hand een ton Hamburger Bier droeg , en een Balk , die acht Mannen niet heffen konden, bragt, waar zij denzelven wilde hebben.
Ondertusfchen hadt Graaf Willem de Ifl, ter geJegenheid der kort op elkander volgende Egtverbintenisfen zijner Dogteren , nieuwe belastingen afgevorderd: verfcheide Ingezetenen booden hem meer aan, dan hij verwagtte, ten einde hij hun met nieuwe Voorregten zou begiftigen, Die van Kennemerland wilden, naa eenige weigering, driemaal zo veel opbrengen, als de Graaf vorderde, mits hij htm eeni-e verzogte Vrijheden fchonk. Zij vonden zich deerlijk bedroogen. De Graaf, wel verre van hun nieuwe Vrijheden toeteftaan, benam hun dc ouden (*).
De dwangrcgeering van Graaf Willem den III ftraalde niet minder door in zijne handelingen om- " trent Dordrecht. De Voorregten deezer Stad wekten den naijver van alle de andere Steden. Het Stapt fregt, daaraan verleend, waar door zij groote rijk" domuien won , fiak den Noordhollanderen bovenïl inden krop. Zij. konden niet dulden , verpjigt te weezen, om alle bovenlandfche Waaren in ééneStad te moeten koopeu. De eerfte uitwerking van hunne gaande gemaakte woede bleek aan de Dordrecbtfche
CO Mat. Ann. II. 627, , K°°P~
WlLl.E-Jt de III.
I3S6"
I



GESCHIEDENIS
Willem
de 111.
Kooplieden , die zij aantastten en van 't hunne beroofden. Deeze vonden welhaast gelegenheid , om dit den aanvalleren betaald te zetten. Alle deezebeweegenisfen voorfpelden de verfchrildijkheden van eenen Burgerkrijg. De Graaf, misnoegd over het gedrag der Dordrecht/eken, die, niet te vrede met hunne Voorregten, knevelearijen daar bij voegden, vaardigde zijn' Broeder, Jan van Beaumont , Heer van Gouda en Schoonhoven , tegen Dordrecht af. Veel werks hadt het in, dat deeze Stad den verftoorden Heer bevredigde. Vergiffenis van het gebeurde verwervende, behieldt zij, ter nauwernood , eenigen
der oude Voorregten (*).
Graaf Willem de III. wikkelde zich hoe langer hoe meer in Verbintenisfen met btiitenlandfche Mogenheden , en in hunne gefchillen. Izabella , Koningin van Engeland , met haaren Egtgenoot, Eduard den U, in onmin , begaf zich na Parijs, tot den Koning, haaren Broeder, onder voorwendzel , om een Verdrag tusfchen die beide Vorften te bewerken; doch met dc daad om hulp te verzoeken tot het ontthroonen van haaren Man, dien zij haatte, om dat hij zich geheelenal door Gunftelingen liet beftuuren , en dien zij , vervolgens, aan haare fpoorlooshcid opofferde. De Koning van Frankrijk durfde zijne Zuster geen openlijken bijBand verkenen; waarop zij na Henegouwen vertrok. Jan, Koning van Bahemen, thans nauw met Graaf
WlL-
(f) Mat. Ann. II. 640.
Willem huwt zij ne Dogter uit aan den Kroonprins van Engeland.



der. NEDERLANDEN. 401
Willem den III. verbonden , die zich liet voorltaan al de dapperheid en grootmoedigheid der oude dooiende Ridderen te bezitten, werdt bewoogen op het verhaal haarcr ongelukken. Het medelijden deedt hem traanen Horten ; de edelmoedigheid boezemde hem middelen in, om de ongelukkige te helpen. Te vergeefsch vertoonde hem de Graaf, hoe zeer de groote Baronnen in Engeland verbeeld , en de Engelfchen op alle vreemde Volken gebeten 'waren; hij gaf bellendig ten antwoord, „ dat alle Rid„ ders verpligt waren hunne wettige magt te werk s, te Bellen, om alle troostlooze, veilaatene en verw dreevene Vrouwen en Mannen te helpen (*).'» Verfcheide Ridders der DnUfche Orde haalde hij 0ver, om zich met de overige benden, door Graaf Willem den 111. reeds verzameld, fcheep te begeevcn , en Izabella bijftand tc bieden, lntusfchen bieldt Izabella zich eenigen tijd tc Dordrecht op, waar Eduard, dc vermoedlijke Erfgenaam der Engelfche Kvoone, volgens gemaakte voorafipraak, ondertrouwd werdt met Pihlippxna, Dogter des Graave van Holland, öieröp liet hij haar iu den Briel fcheep gaan, begeleid door zijnen Broeder Jan van JJeaumont. In Engeland.gekomeu, haalde zij bijkans het geheele Volk tot haare belangen over. De bedoelde ontthrooning van Eduard den II. gelukte : en zijn Zoon , Eduard de III. werdt tot Koning
(*) FltOIïSART Vol. I. 6. 7. VüLLY Vol. VII. i/i.
C c
WlLLF.M DS III.
1325



402 GESCHIEDENIS
WlLT.em BE III.
Willem de III.
fteekt zich In de zaaken des BuitfchenRijks.
ning uitgeroepen. De Hollandfche en Henegoufcht hulpbenden hadden het grootlte aandeel in deeze Rij!;somwenteling (*). Hunne krijgstngt en afgengtheid in den wapenhandel ontttak in de Engelfche benden eenen heilloozen naijver : deeze borfte tot vijandlijkheden uit: zij ftreeden tegen elkander, en 'er werdt veel bloeds vergooten. Jan van Beaumont werdt, den Koning op zijn tocht na Schotland vergezeld hebbende, met zijne krijgsmagt afgedankt, teruggezonden , met groote eer cn eene aanzienlijke jaarwedde van duizend Mark begiftigd (f).
Deeze onderftand , den Engelfchen verleend, kwam den Nederlanderen op nieuwe lasten te daan. Dan de fchadelijke zugt van Graaf Willem den III , om zich met buitenlandfche Mogenhedcn te verbinden, bleek allerduidelijkst in de zaaken van Duitschland , dat altoosduurend tooncel van onlusten en omwentelingen. Eene tusfehenregeering van veertien maanden volgde op den dood van Keizer Hendrik den Vil. Eindelijk viel de verdeelde verkiezing op Frederik van Ooftenrijk en Lodewijk , Hertog van Beijcren. Deeze boodt , kort naa zijne verkiezing, Graaf Willen den III. dan , 5, hem ontllaagen tc verklaaren van al het Regt, „ welk de Keizers, zijne Voorzaaten, op Holland, „ Zeeland cn Friesland gehad hadden , mits hij hem
en den Rijke behoorelijke hulde , wegens dceza
„ Lan-
(*) R. Tiioiras. Tom. 11*. 142. (t) Act. Put/. Angl. Tom. II. P. II. 173,18?. P. ILL p. 30.



ÖEff NEDERLANDEN.
403
», Landen , deedt (*)." Hier door trok hij hem op Zijne zijde ; ook gaf de Graaf aan LóiMjf, die de overhand op zijnen Mededinger verkreeg, zijhe Dogter Margareet ten huwelijk. De Keizer liet, van zijnen kant , niet af , om de hulp van den Holland/eken Graaf gelladig te verzoeken, eene hulp, welke hij hem , zo ais zijn Brief luidt, verfchuldigd was , en als Schoonvader en als Lid des Heiligen Duhfchen Rijks. De Keizer hadt dezelve lioodig, ohi wedérlrand te bieden aan de doldriftige woede van Paus Joannes den XXII, die hem , herhaalde keeren , voor Ketter en van het Rijk vervallen verklaarde. De Keizer Relde zich tegen den " Paus te weere, en trok na Italië, door de Italiaanfche Vorften, die zijne zijde hielden , verzogt , om h un te komen befchermeri. Dij maande Graaf Wil1. em den III. aan , om, tot zijnen bijftand , optetrekken in een' krijgstocht, dien hij verklaarde, niet zonder het fterk aanraaden des Graave, ondernoomen tc hebben. Ook maant hij hem aan, niette dulden, dat hij, die zich Paus noemde, eenige fchatting hief in de Landen, onde'r 's Graave gebied.
Graaf Willem de III. fch'eéh voortehebben , in eigen perfoon na Italië te trekken (f): hij hadt zich reeds met de Graaven van Gelderland en Gulik verbonden , en de Afgevaardigden der Steden en van
het
(*) Wagenaar Kadert. Hifi. III. 314. (10 Mat. An. II. ó5p enz.
Cc 2
Wir.t em. de III.
1327



4<=4
GESCHIEDENIS
Willem be III.
133®
Maakt
zich
meefter
in het
Bisdom
van U'
trecht.
het Platte Land, te Katwijk, doen bijeenvergaderen , om, geduurende zijn afwcezen , het beduur zijner Staaten in handen van zijn' Zoon Willem te dellen: maar eenige tusfehenbeiden opkomende voorvallen, en dc wederzin der Edelen tegen deezen uitlandfchen krijgstocht , deeden denzelven daaken. Verfcheide keeren trok hij, vervolgens, na Duitschland, en hadt zelfs het ontwerp beraamd , om den Paus, te Avigtton, te gaan opzoeken , en hem tot den vrede overtehaalen. Maar de Heilige Vader hadt alle de bruggen over de Rhone doen af brecken, en liet den al te gediendigen Middelaar door Gezanten dreigen, die , voor den ban fchroomendc , na zijne Staaten terugge trok.
Deeze reizen des Graafs , die overal zijn' daat hieldt, kostten den Lande veel gelds; en, fchoon hij zich met de Rijks- en andere buitcnlandfche zaaken bezig hieldt , verzuimde hij zijne belangen in deeze Gewesten geenzins. Wanneer Frederik de II, zijn Bloedverwant , door hem op den Bisfchoplijkcn Zetel van Utrecht verbeevcn , in den jaare MCCCXXÏI. geftorven was, tragtte Graaf Willem de verkiezing te doen vallen op Jacob , Bisfchop van Zaden en Commandeur der Orde van St. Jan. Het Volk, te Utrecht, floeg terdond aan 't morren , en kwam van morren tot dreigen. Jabouos van Oudsiicorn , Deken der Domkerke, hadt verre de meede Hemmen, en was de eenigde , die Floris, Proost en Aartsdiaken der Domkerke, fteade(*). Willem
ver-
(*) Mat. Anal. Tom. L p. 125.



MR NEDE 11 LANDE N. 405
verbrandde daarop het Slot van Doome, en ve^Wde de omliggende Jandhreeken. In flede van den thans verkoozen Bisfchop Oudshoorn, die het zelfde jaar ftiérf, verkoor het Kapittel Jan van Bronkhorst. Doch de Hertog van Brahand , de Graaf van Holland, en die van Gelderland , haalden den Paus over, om Jan van Diest te benoemen , die, eerlang, door eene bende Krijgsvolk onderfteund, bezit nam van den Bisfchoplijken Zetel (*). Ten dien dage zette de Graaf van Holland alle de Sticbtfche zaaken naar zijne hand.
Dus deedt hij , in den jaare MCCCXXIV den Bisfchop der Hoofdkerke van Utrecht belooven', den Lekdijk, die ingebrooken was, te herffellen en te verzwaaren. De vier andere Utrechtfche Kerken gewegerd hebbende deezen Brief te bekranigen ' dwong de Bisfchop hun zulks af, door uit he°t Am! bagt Mijdrecht, der St. Jam Kerke toebehoorende het Vee wegtevoeren , en aldaar alles te vernielen. De Bisfchop moest hem het Slot Vreeburg hmi men, en, „iet in ftaat, om de fehulden , waar in b)j zich bij den Graave geftooken hadt, te betaalen, nam Willem de inkorbften des Bisdoms in beflag' tweeduizend Ponden werden hem tot zijn onderhoud toegcllaan. Hij zondt ook eenig krijgsvolk tegen Hendrik, Slotvoogd van Hagejlein , die dikwijls over de Lek trok, om de reizenden te berooven.
Ge-
(*j) Beka, 112,
Cc 3
Willem
DE llf.
1331



4o<5
GESCHIEDENIS
Willem
DE IJl.
De Friezen aan den Giaaf ondcrWoipen.
Geheel het Sticht was met fchrik vervuld over zijne ftrooperijen. , Men verdreef den Roover , en zijn Slot, 't welk hem ter wijkplaats diende, werdt verwoest (*). Voorts zag men Willem zich verbinden met Reinoud den II , Graaf van Gelderland: zij namen den I's fel tot grensscheiding, eu verdeel* den met elkander het geheele Bisdom,
's Graave magt , te groot in Holland cn in Utrecht, werdt ontzaglijk genoeg, om dc Friezen te doen beeven, Ongetwijfeld was bet, om overhecrfebing te voorkomen, dat de Grietmannen, Regters, Geestlijken, en de Afgevaardigden der Gemeente in Friesland, in den jaare'MCCCXXIH, vergaderden, om de oude Uhftalhoomfche Weiten te. vernieuwen, Zij verklaarden , bijplegtigcn ecde, „ éénpaarig hun„ ne vrijheid gewapenderhand te zullen befchermen , ', indien ecnig Wacreldlijk of Geestlijk Vorst , van „ welk eenen rang ook, hun beftreedt , of het juk „ van dienstbaarheid poogde opteleggen (f)-" Doch dit befluit kon hun niet dekken voor dc werkzaame ftaatzugt en de aangroeiende magt van Graaf Willem. Deeze benoemde, in den jaare MCCCXXV, twee Schouten of Regters , te Staveren , om die Stad en het daar omliggende Land te beregten. Het Gemeen, opgeruid door den Abt van St. Odulphs Kloofter, deeze Regters verdreeven , en hunne buizen,
(*) Beka, ii4.
(|) Siocam. Leg. Frifon. p. S3< Beknungha Hift.** Ofiifr- 142.



Ma NEDERLANDS N. 4o7
zen daar ten lande afgebrooken liebbende , werdt 'sGraave gramfcbap gaande. Hij deedt eene Vloot uitrusten , die , de Zuiderzee doorkruisfende , de Friefche Schepen wegnam , of in den grond boorde; deeze landde ook nu en dan aan de Kust, verbrandde het Dorp Marden , en verwoestte het daar omftreeks gelegen Land. Schrik en vrees greepen de gemoederen der Friezen aan. De Abt van St. 0> dulphs Klooftcr verfchecn zelf met verfcheide Afgevaardigden te Haarlem , en deeden hulde aan den Graaf, hem de magt verleenende , om „ voortaan 9, Schouten , Schepenen , en andere Regters in „ Friesland aantefteller:." Men wil , dat zij toen Willem den III. een oud Gefchrift vertoond hebben, waar in vermeld Ronden de plegtiglieden, met welken de Graaven van Holland, oudtijds, in Friesland , beooften de Zuiderzee , ontvangen werden, liet hieldt, onder anderen, in, „ dat de Graaf ope„ ne Brieven moest toonen, gezegeld door den Ko„ ning van Dultschland; bij zijne komst allen Inge„ zetcnen een' goeden en vasten vrede geeven; van „, Staveren na zijn Land , Hofland genaamd , in „ Kempenesfe gelegen , verreizen ; van Kempenesfe „ na Aldanen gaan ; van Aldanen na Vroonakker, „ bij den Groenendaal, waar elk voor hem verfchij„ nen zal. Hier zullen vier van de voornaamRen en „ édelen hem [op een Schild] van de aarde om„ hoog herren; en men zal hem, vervolgens, altoos „ voor Heer erkennen. Voorts zal de Graaf hier „ te regt zitten, over allerlei gefchillen , misdaaden Cc 4 „ ea
DE III.



4o3 GESCHIEDENIS
Willem
de III.
tervloed, in den jaare MCCCXXXIV, die de Friezen inzonderheid trof, lag de Graaf eene belasting
Verdrag met Engeland,
1334
„ en verraaderijen, binnen den Lande voorgevallen, „ en , naar het oordeel zijner mannen , uitfpraak „ doen (*)."
Willem de III. liet niet agtcrwege, 't geen kon Itrekken,om zijne magt in Friesland te vestigen. Hij ftelde overal Grietmannen, Schouten en andere Amptenaaren aan. Hij liet zich niet alleen erkennen in de Steden en de Landfchappen, maar ook door bijzondere perfoonen (f). Te wel afgerigt in flaatkunde, om niet te wceten hoe noodig het is, in den beginne , het juk te verzagten voor Volken, altoos naijverig ten opzigte van hunne vrijheid , zogt hij ze met zagtheid aan de hand te doen gaan , en noemt ze menigmaal zijne Vrienden. Naa een geweldigen Wa-
van twee Penningen op elk Morgen lands in Iünnemerland, welk Gewest min fcheen geleden te hebben: en dit deedt hij, overmids den nood in Fries-, la;id(S).
De herhaalde aanvallen van het Voeteuvel, de fchijnbaare nadering des doods, konden in Willem den lil. dc zugt, om zich in buitenlandfche zaaken te (teeken, niet uitdooven. Zijn Schoonzoon, Eduallo de III, Koning vau Engeland, vervoerd door eene ftaatzugt, welke noch de regtvaardigheid
tot
(*) Friesl. Cbartcrb. 135.
(|) Friesl. Ghanferb. 136 192.
(§) Handw van Kennemerl. bl. 8.



ber NEDERLANDEN 409
tot grondlfeun , noch nut ten voorwerpe hadt , befloot, Philip van Valois, Koning van Frankrijk, Graaf WiLLEMS Schoonbroeder, van den throon te bonzen (*). Eouard de III. was, van 's Moeders zijde, Kleinzoon des laatst overleden Konings; Philip was flegts een Neef; maar een ftandhoudend gebruik, de grondwet des Rijks , volgens welke de Vrouwen , cn die van de Vrouwlijke zijde afltarnmen, van den Throon geweerd zijn, een gerustnegenjaarig bezit , de ingewikkelde toeftemming des Mededingers (t), en eindelijk het beste en meest geldende regt, de algemeene erkentenis des Volks, hadden Philip, die van de Manlijke zijde kwam, op
den Throon gezet en bevestigd. Eduard,
beflooten hebbende zijne eifchen te doen gelden' fpaarde geen moeite, om zich Bondgenooten te verfchalTen, bovenal in de Nederlanden. Blij ontdekte eerst zijn toeleg aan den Graaf van Holland, zijn' Schoonvader , dien hij te gereeder overhaalde , dewijl deeze verftoord was tegen Philip , die één zijner Dogteren aan een' Zoon des Hertogs van Brahand uitgehuwelijkt, en daardoor het beraamde Huwelijk van dien Prins met 's Graave vierde Dogter, Elizaisetii, omver geflpoten hadt. „ Onder voor' „ wendzel van de grenzen des Rijks tegen Frank-
„ rijk
(*) Hüme II. 334- 3=9-
(+) Hij hadi, in den jaare MCCCXXIX, hulde, wegeus Guijenne, gedaan aan Philip, ais aan zijnen q leenheer.
Cc 5
Willem de III.



4io GESCHIEDENIS
WlTXEM DE III.
Dond van Graaf Wh.i.em pen III.
1337
Zijn Cha. rafter.
„ rijk te zullen verdeedigen, verbonden zich Graaf „ Willem en zijn Zoon , aan wien bij het Graaf„ fchap van Zeeland hadt opgedraagen , om elk dui„ zend man en meer aan den Koning van Engeland
„ te zullen leveren (*)." Willem de III.
overleefde deeze gemaakte verbintenis , voor welker naakomen zijn Zoon zich verbonden hadt, nauwlijks twee wceken : de dood rukte hem te Valenchljn weg, in Zomermaand des jaars MCCCXXX VII,
Nimmer was Holland beftuurd door een Graaf, zo afgerigt op de kunst , om zijn gezag uittebreiden. Hij beveiligde Holland altoos tegen de aanvallen der Vlaamingen en Brakanderen, De Keizer, de Koningen van Frankrijk en Engeland waren zijne Bondgenooten. Hij bragt de Friezen te onder, en hieldt de Utrechtfchen in een'ftaat van afhanglijkheid. Ondertusfehen fchijnt hij, fchoon de Goede bijgenaamd, eer gevreesd dan bemind geweest tc zijn. Zijn veelvuldig verblijf in Henegouwen fmaakte niet. Een Schrijver van dien tijd drukt zich, ten deezen aanzicne, in den finaak dier eeuwe, dus uit : " Het
, ware te wenfehen, dat dc Graaf het vrugtdraagend Holland zo dikwijls niet verliet, om Hene" gouwen, 't welk alleen bloemen voortbrengt , te " bezoeken \ dat hij bet voorbeeld van Jacoc volg-
' de, die zich meer ophieldt bij deVrugtbaareLea, " dan bij de fchoone Rachel," Nog vrijer laat die zelfde Schrijver zich hooren ov;r de Itrengheden,
door
(*) AB. PM- Angl. Tom. lil V- III. 168. 16».



der NEDERLANDEN 4n
door den Graaf in liet Bisdom gepleegd: hij vertoont den Kerkvoogd als een Man, 'die zich liever wilde „ arm maaken, dan dulden, dat zijneSchaapen van „ vreemden gcfchooren en den muilen der Wolven ,, voorgeworpen wierden." Hij vaart voort , en zegt: " die zelfde frrengheid maakt den Graaf niet „ alleen draf baar voor den Kerklijkan Regter; maar „ hem, met al zijnen aanhang, zo bij zich niet be„ keert, onderhevig aan de Helfche ftraffen." Van de uitdrijving van 's Graave Schouten uit Staveren gefprookcn hebbende, vermaant hij den Graaf, "zich „ voortaan niet te zeer met de zaaken van anderen „ te bemoeien , en de Kerklijken in rust te laaten, „ indien hij de veröordeeïing iu de andere wereld „ ontgaan wilde (*)." Het blijkt ook van elders niet, dat Willem de lil. de gunst der Geestlijken zogt. In tegendeel gaf hij, in den jaare MCCCXXVIII, een verbod, om eenige Landen , Ambagten of Tienden aan Kerklijken of Monniken te verkoopen , als die, in zulke handen, vrij van belasting, overgaande, zijne inkomlten verminderden (f). Dusdanig een Bevelfchrift was ten hoogden noodig in een' tijd, dat de Geestlijken zo veel lands aan zich trokken : men wil, dat zij in Friesland twee derden der landerijen bezaten. Bedrijven, als de opgenoemde, waren niet gefchikt, om hem van de Geestlijkbeid den bijnaam van den Goeden te doen verwerven : misfehien heeft
hij
(*; Will. Proc.
(10 Mat. 4mu Tom.
Willem
de III, j



4» GESCHIEDENIS
Willem de til.
Schets van het Siaatsbeftuur.
hij deezen verkreegen , door een voorgenoomen, doch gelukkig ohyolvoerd gebleeven , Kruistocht na het Heilige Land. Marinus Sanuto , een Vcnctiaan, hadt hem deezen in 't hoofd gebragt, en hem een Boek opgedraa ten over de middelen , om het Heilige Land te winnen cn te behouden (*).
De Burgerlijke Vrijheid des Voiks, de Voorregten van den Adel en de Geestlijkheid, hadden eenigen tijd te vooren, ten tegenwigt van de. magt der Graaven gediend: doch, dewijl dit tegenwigt niet beltendig was, noch op vaste gronden van wederwerking fteunde, hadt het aangroeiend vermogen van Willem den JU. den evenaar aan de zijde der eigendunkiijkc Ilegceringe doen overfiaan. Vermids men de rechte grensperken, noch de zekere regels der Oppermogenhcid kende, Bonden deeze onderfcheide magten tegen elkander over, en elk derzelvcn hadt op haare beurt de overhand, naar gelange de omftandigheden gunftiger of ongunftiger liepen. De veelvuldige uitlandigheden van den Oppervorst fcheenen zomwijlen de Onderzaaten aan hunne onafhanglijkhcid over te laaten: meermaalen weigerden zijbijftand, en gaven tekenen van vrijheid. Dus hebben wij gezien, dat de Gelderfchen , door de zwakheid van hunnen Graaf, zich alles aanmaatigden, hem trotslijk tegenfpraaken , beftreeden en afzetten. Wij ontmoeten, op eene zeer treffende wijze, alle de kenmerken van zuivere Volksrcgeering, of van Oosler-
fcha
(*) Mar. Sanut. Epifl. p, 298. 2519. 30a.



»eii NEDERLANDEN. 413
/^EigendunklijkeHeerfchappij; en het is, in gevolge van de beginzelen dier beide Regeeringsvormen, dat da- Edelen nauwlijks, ten tooneele komen. En misfehien heeft men, ten einde zij niet geheelenaï in 't vergeet mogten geraaken, toen een Naamlijst der Edelen opgedeld.
Willem de III.
Desgelijks zien wij, overeenkomflig met de grondbeginzelen der volftrekte Afiatifche Oppermagt, het hoofd des gcringfren Onderdaans befchut, en dat der Grooten deeds in gevaar (*). Schoon de onhandigheden van het dralfén eens Baljuws eenigzins verdicht fchijnen, is het geval, in den grond der zaake, overeenkomdig met de gebruiken dier tijden en met die onverbiddelijke onpartijdigheid , welke geen verfchil maakt tusfchen Grooterf en Geringen, welke in Willem den III. gepreezen wordt. De gebeurtenis zelve heeft zich , naar luid der vernaaien, dus toegedraagen. In Kennemerland, of gelijk anderen willen, Zuidholland, hadt een Boer eene Koe, die zeer veel melks gaf, en genoeg, om alleenzijn talrijk huisgezin het noodige zuivel te verfchaflèn; van deeze Koe fprak men in de geheele landdreeke, als eene, wier wedergade niet bekend was. Dc Baljuw, een' dit* ontmenschte Landbcftuurderen , die, om dat zijver re buiten het oog des Meesters zijn , meenen deBur gers, inzonderheid de armen en de geringen, te mogen onderdrukken, wist middel te vinden, om den fchamelen Landman deeze Koe te ontneemen. De Boer,
^.n „ troost( ) Montesq. Efpr. des Leix. VIII. ?.
Voorval
tusfchen een Boer en een Baljuw-



Willem
DE III.
414 GESCHIEDENIS
troostloos wegens dit verlies, bragt zijne klagte daar over in te Frdenchyn, waar de Graaf ziek lag. De Baljuw werd tei Hond, benevens den Schout van Dordrecht*^ zijn Neef, ten Hove opontboden, enoogenbliklijk verweezen, om de fchaade aan den Klager ruim en rijklijk te vergoeden. „ Dan ," voegde de Graaf 'er nevens, de Arme Boer is voldaan, doch het 5, Regt niet: de Onderdrukker, die de bezitting eens „ Burgers zich toegeëigend en den eigendom eens „ arrnëri mans niet ontzien heeft, moet zijn misdrijf „ met den dood boeten. " De Graaf haalde zelf bet zwaard uit de fchede , gaf het den Scherprechter, die den Baljuw, in 's Graave kamer , daar hij te bedde lag, bet hoofd afhieuw. Het hoofd en de romp werden na Dordrecht gebragt,en alledeBaljuwen en Schouten kreegen last, om de begraafnis bijtewoonen (*).
't Is bekend, dat de oude Opperhoofden der Germaanen , in burgerlijke en in krijgszaaken, de uitvoerende magt hadden , en dikwijls in eigen perfoon dezelve verrigtten. Met den aanvang der Twaalfde Eeuwe zag men 'er nog een treffend voorbeeld van in de Nederlanden. Boudewijn de VII, Graaf van Flaanderen, deedt twaalf Edelen, die de Kooplieden beroofd en geweldaadig behandeld hadden, vatten. Zij werden allen in eene groote zaal gebragt, en moesten op een hooge bankklimmen, met een koord om den hals , vastgemaakt aan de zoldering. Wanneer
(*) Gouchch Kronijkje. bl. pS. Bal. Hord. 725' ^59-



her NEDERLANDEN.
415
«eer du alles gereed was, kwam de Graaf zelf, en fchopte de bank om verre, waarop de misdaadigen tuslchen hemel en aarde hangen bleeven (*). Men zou noch verfcheide Haaltjes kunnen bijbrengen, die lijzen, dat de Graaven in de Nederlanden de wetgeevende, de Regtfpreekende en Strafvoerende magt niet alleen bezaten, waar ook dikwijls oelenden.
(t) Idsinca Staatsr. 174.
Wil.
Willem de III.



•4i6 GESCHIEDENIS
Willem de IV.
WlELEM DE IV.
■verbindt zich met Engeland.
Reinoud de II. Graaf van Geldtrland.
]0)i:.eze Vorft droeg reeds den Tijtel van Graaf van Zeeland, wanneer hij, omtrent negentien jaaren bereikt hebbende, in de Graaffchappen van Henegouwen en Holland, zijnen Vader opvolgde, dien hij beloofd hadt de Verbintenisfen, met Engeland'^Angcgaan, geftand tc zullen doen. Hij hieldt zijn woord, op voorwaarde , in een nader verdrag, op den twaalfden van Hooimaand des jaarsMCCCXXXVllI, vastgelleld, dat Eduard de 111. van den Keizer den tijtel van Rijks - Stedehouder verwierf: deezen verkreeg hij gereed, door bemiddeling zijner Vrouwe, Zuster der Keizerinne, en bovenal door eenige agterItallen te betaalen, en groote beloften te doen. De meeste andere Nederlandfche Vorften, door deezen tijtel verblind, en door de onderhandelingen der Graaven van Holland bewoogen, of verlokt doorliet goud en de toezeggingen van Eduard den III, traoen in t zelfde Verbond. Een der beroemdIten onder deezen was de Graaf van Gelderland, Reinoud de II, bijgenaamd de Zwarte, die Eleonora, Zuster van Eduard den III, ter vrouwe hadt (*). Behalven deezen band van Bloedverwantlchap, mag
deeze Vorft aan den Koning van Engeland door an-
dc-
(*) Act. Puil. Angl. Tom. II. P. III, p. i/9- -77*



der Nederlanden.
417
dcre overéénkomften verward gerekend worden. Beiden hadden zij hunnen Vader beftreeden en onttbroond, zonder dat een zo aanftootlijk gedrag de liefde der Landzaaten, ten hunnen opzigte , deedt verflauwen. Beiden bevestigden zij den vrede in hunne Staaten , deeden hun perfoonlijk gezag toeneemen, en maakten zich gevreesd bij hunne nabuuren en vijanden. Zints den jaare MCCCXXVII, was Reinoud , in 't gevolg van den Keizer, na Italië getoogen, die toen de Griekfchen en den Paus beoorloogde , aan 't hoofd der Gibelhnen, en eene menigte Monniken in den ban gedaan, om dat zij beweerd hadden, dat hun Kap fcherppuntig moest weezen, en de fpijs en drank hun niet in wettigen eigendom toekwam (*> , Reinoud de II, weldraa in zijne Staaten terug geroepen, behaalde eene zeer bloedige overwinning op AêZuikenaars, tegen zijn'Neef Adolph, hunnen Bisfchop , opgeftaan, en dwong
hun tot onderwerping In den jaare MCCCXXXII
maakte hij zich , ter gelegenheid van eenen oorlog* met den Hertog van Brahand, meeffer van de Stad Thiel, welke hij voor altoos aan Gelderland verbondt. Het Kafteel van Vollenhoven , 't welk hem ten deele gevallen was, in de verdeeling des Bisdoms met den Graave van Holland, veroorzaakte een bloedigen twist met de Friezen. Zij befchuldigden de, Gelderfche bezetting van ftrooperii'en en verwoe-
ftin-
(*) dnn. dt FEmp, en ï^?.
d d
Wiuex
DE IV.



4iS GESCHIEDENIS
Willem m IV.
Hingen, in hunne Landen aangerigt. Van hier hoogloopende wederzijdfche vijandlijkheden. Het blijkt uit de klagren, door de Friezen bij den Graaf van Holland ingeleverd, dat zij tekortfchooten. „Wan,, neer," zeggen zij, „ alle onze ledemaatenin ton„ gen veranderden, Zouden wij nog niet in ftaat zijn, „ om uittefpreeken de verwoeftingen, de brandftich„ tingen, de moorden, door den Graaf Reinoud „ gepleegd (*)." Ondertusfchen werdt Gel¬
derland, van dag tot dag , inwendig magtiger , en voor de nabuuren vreeslijker. Te vooren niet bekend , dan door eenige Verbintenisfen , en drooperijen op de grenzen, werdt nu het Bondgenootfchap van Gelderland gezogt door groote Vorften , en het hadt invloed op de gewigtigde omwentelingen. Het gelukkig uitwerkzel , buiten twijffel, van het aanmoedigen des Koophandels , de bron des rijkdoms, dien de Graaf met rijklijkheid fpilde , om Eeitijtels te koopen, en in 't bezit vau uitgcftrekter Landen te geraaken.
Het verfehaffen van geld heeft zeker Keizer Lodewijü bewoogen, om het Graaffchap van Gelderland tot een Hertogdom te verheffen. De plegiigheid gefchiedde te Fiankfort, op den negentienden van Lentemaand des jaars MCCCXXXIX. De opene Brieven houden in , dat Reinoud , uit aanmerking van zijne Koninglijke afkomst, van zijue onwankelbaare trouwe , en de dienden , aan het Rijk bcwee-
zcn,
(*} Pont. 223. Friesl. Chgrterb. 102.
Gelderland tot een Hertogdomverheven.
1339



DER NEDERLANDEN.
4J9
Si Cn te bCWij'Z£n ' t0t Hm°£ ~™ Prhn deS Hethgen Rijks verklaard werdt, bcfchonken met Het voorregt, om zich vier Amptcnaarui te verki^en een Hofmeefler, een Marfchalk, een Kamerdienaar en een SW^fcr, op voorwaarde , dat de Hertog en diens ©pvöJgers altoos aan het Rijk onrierwo.pen en getrouw zouden blijven. Ook kreegen zij hetR-t, om geld te munten van het zelfde gewigt eff^aarde als dat der Edele Graaven van Henegouwen en Hol /*»<ƒ,.die, gelijk wij hier boven gezien hebben, ree.s voor lang dit Regt bezaten (•). Eindelijk werdt den nieuwen Hertog het voorregt verleend, om den Keizer, als de plegtigluid het vorderde , den Rijksmantel omtehangen en de Kroon op 't hoofd te metten (f). Men vindt egter niet, dat Rei™ m li. of zijne Opvolgers ooit bier van gebruik gemaakt hebben, noch ook van den afftand, hem ,dric dagen laater , gedaan , op de Keizerlijke regten en mkomften in Oost-friesland; fchoon hij daar voorde verbaazende fomme van veertigduizend Marken betaalde (§).
Hertog Reinoud vervoegde zich welhaast , benevens den Graaf van Holland , bij Koning Eduakd M, die den veldtocht opende met het beleg van Kamerrjk, een beleg, \ geen hij verpligt was opte- i
r*\ -7 ^ree- r
C j Zie hier boven bl 318.
Ct) Geld. Plae. Boek, I. D. bl.,. Froissart, Vol. I P- 38.
(S) Friesl. Chartert, ip*.
Dd %
Willem de IV.
De Graaf van I/olland gaat na de Faanfchë zijde over.



4so GESCHIEDENIS
Willem ] be IV.
Ilij keert tot de Engelfcicnweder.
breeken. De Bondgenooten vielen, vervolgens, in Picardije; doch de Graaf van Holland weigerde derwaards te volgen, bijbrengende, zich alleenverpligt te hebben, om op den bodem des Duitfchen Rijks, en dus niet in Frankrijk, te dienen (*). Eduard ontveinsde eerst zijn misnoegen , doch gaf des eerlang de duidelijkfte blijken , met zijne krijgsbenden door Henegouwen te laaten trekken, waar zij veel balddaadighcid pleegden. De Graaf (loof op in arren moede: hij trok , oogenbliklijk , met vijfhonderd Specren na Vironfosfe , de legerplaats des Konings vau Frankrijk, waar bij met open armen ontvangen werdt (f). Naa verfcheide heen- en wedertochten , bevonden de twee Legers zich bij elkander; doch het kwam tot geen hoofdtrelTcn.
In het volgende jaar , hadden dc Inwoonders van Haspere, eene kleine Stad in Henegouwen, de ftoutheid, om, zonder daar toe eenig bevel te ontvangen, in het Kamerijkfche te ftroopen. De Franfchen namen des wraak, en een afgezondene krijgsbende lag Haspere in asfehe. De verftoorde Graaf beriep , te Bergen in Henegouwen, den Raad van Henegouwen, Holland en Zeeland. Hier befloot men , de Franfchen te beoorlogen; de Abt van St. Crispijn bragt de Oorlogsverklaaring aan den Koning van Frankrijk , die tot antwoord gaf, " dat de Graaf van He„ negouwen, zijn Neef, een Zot was."
Doch
(*) Froissart.VoI.1. 37,43. Nangii Chr. adAn. 1340. (t; - - - - . 45-



der. NEDERLANDEN. AÏI
Doch die Zot wreekte zich , door de Franfche Grenzen te ontrusten en te plunderen : maar , van wraakzugt blind, trok hij na Duitschland en Engeland, om hulpe, ten einde hij de opening des veldtochts mogt verhaaften , en liet Henegouwen blootgelteld aan de woede der Franfcheu, die 'er de deer. lijkfte verwoeffingen aanrichtten. Eduard, inden Zeedag voor Sluis in Vlaanderen op de Franfchen gezegepraald hebbende, veréénigde al de krijgsmagt zijner Bondgenooten te Vilkvorden, waar zkh ook Graaf Willem bevondt (*). Te vergeefsch belegerde het veréénigd Leg'Cr St.Omer en Doornik: de Franfchen wederltonden allerwegen den aanval.
wc-
Cl) Eroissart. Vol. t 62,
Dd 3
Willem de IV.
JoANNA van va-
lois bewerkt een beftand.
1341
Middelerwijle boodt zich Joanna van Valois, Gravinne Weduwe van Holland, Zuster van Philip , Schoonmoeder van Eduard , Moeder van Willem , tot Middelaresfe aan. Zij zag met het uiterfte hartzeer, aan den eenen kant, haar Zoon eu Schoonzoon , en , aan den anderen , haaren Broeder, gewapend tot elkanders bederf. Het gelukte haar , tusfchen deeze krijgvoerende Mogenheden, een beftand van negen maanden te fluiten. Deeze Vorltin, dit werk volvoerd hebbende , begaf zich, 't zij moede van zo veel krijgs, tusfchen zo naabcftaande Bloedvrienden , en allen nan haar zo nauw verwant, gezien te hebben , 't zij van de



Willem
de IV.
Zonderling geval van Reinoudden II,
(*) Froissart. Vol. I. 72- 74. Nangii Chron. ad Ann. 1341.
45a GESCHIEDENIS
wereldfche ijdelheden aflceerig, in de Abdy vanFontanelle, bij Falenchi\n (*).
Dit was het einde van twee Veldtochten , waartoe de Hollanders, de Zeeuwen en de Gelderfchen zich haclcen laaten inwikkelen , meer door den oorlogszugtigen aart hunner Graaven , dan door eigen neiging of ftaatsbelang. De Hertog van Gelderland bevlijtigde zich op niets erndiger , dan op het verfterken zijner Grenzen en het winnen van da agting en genegenheid zijner onderdaanen, door het fchenken van Voorregten en het betoonen van gunstbewijzen. Van deezen Reinoud wordt het volgende eenigzins romanesk geval verhaald. Verfcheide verkoorne Raadsheeren hadden hem , op 't gelaad der Hertoginne, eenige tekens doen opmerken , en , in gevolge daar van, eene Egtfcbeiding bewerkt. Men hieldt haar, naamlijk, verdagt van melaatsheid, eene kwaal , toen vrij algemeen , en eene vrugt der buitenfpoorige Kruistochten na het Heilige Land; dezelve deedt voornaamlijk de huid aan , die bedekkende met witte dikke korden, doormengd metpuisten yan veelerlei kleuren. Op zekeren dag, dat de Hertog in 't midden van den Raad zat, omringd door de voornaamden van zijn Hof, vertoonde zich de Hertogin , op 't onverwagtst, voor hem. Zij hadt niets aan 't lijf, dan een dunne borstrok , en
daar



naa NEDERLANDEN. 443
daar over een' langen mantel. Zij liet haare kleede- • ren vallen tot den middel, en toonde een blank,rein en gezond vel. Alle de aanfchouwers hielden het oog gevestigd op dit aandoenlijk voorwerp. Zij hadden deernis , en de Hertog zelve berouw van zijne voorbaarigheid : hij verzoende met zijne Egtgenoote, en ftierf, korten tijd daar naa , te Arnhem , in den jaare MCCCXLI1I, aan de gevolgen van een' val.
Graaf Willem de IV, buiten twijffel, aangezet door zijnen krijgshaftigen aart, verhit door de geestvervoering dier tijden , en niet min opgewekt door den ijver,om den Koophandel zijner onderdanenop de Oostzee te bclchermen , welker Kusten toen bewoond en onveilig gemaakt werden door Roovers, trok tegen de ongeloovige Lithauwers op. Wel verre van zijne Godvrugtige of nuttige oogmerken te kunnen volvoeren, werdt zijne aagebooden hulp van de hand geweezen door den Grootmeelter der Diiitfche Ridderorde (*). Hij keerde weder , en was gelukkiger in het bedtijden der St-chtfchen.
iNaa den dood van Jan van Diest, in den jaare MCCCXLI, hadt de Paus, de benoeming van een' Bisfchop aan zich behouden hebbende , Nicolaas de Caputio, een'edelen Romein, tot die waardig, heid verheeven 3 doch deeze , met den Kardinaalshoed befchonken, bedankte voor dit Bisdom in dat
zelfde
O Alb. Arg. ad Ann. 1345.
Dd 4
Willem de IV.
Willem
DE IV.
trekt op tegen de Litnau. wers.
Onlusten te Utrecht.



454
GESCHIEDENIS
Willem pzlV.
134-3
Utrecht
door
Willem
pen IV.
belegerd.
zelfde jaar, naa te Perouje in Italië een Leerplaats in de Godgeleerdheid en het Regt opgericht, en een vrije Beurs voor twee Utrechtfchc K vcekeliugen daar bezorgd te hebben (*), Jan van Arkiïl , dien de Graaf van Holland gaarne met her Bisdom befchonken zag, bevondt zich,ten dien dage,aan het Pauslijk Hof, te Avignon, en verwierf gereed van den Paus de Bulle der aanftelliuge tot het bekleeden van den Utrechtfchen Zetel. De ijver van deezen nieuwen Kerkvoogd , om de verwarde en bezwaarde zaaken des Bisdoms te herftellen , verdient ten hoogden gepreezen te worden. In twee jaaren wist bij het zo verre te brengen, dat hij verfcheide verpande Sleten wederkreeg, als mede geheel Overijsfel, aan den Graaf van Gelderland verpand. Dc Bisfchop, voorts zijne inkomflen willende bezuinigen , veranderde zijne hofhouding, en ging teGrenohleleeven, het wereldlijk bewind des Bisdoms in handen laateude van Rouert van Arkel, zijn Broeder.
Graaf Willem de IV, zich van deeze omftandiglieid tragtende te bedienen , ter voldoening zijner heerschzugtige oogmerken , of zijn oud Voorregt van Regent des Stichts , geduurende het openftaan des Bisfchoplijken Zetels, hem opgedraagen en door den Keizer bekragtigd, willende doen gelden, belegerde Utrecht. Reeds hadt hij zwaare aanvallen op de Stad gedaan , en , wel verre van zich te laaten affchrikken door eene hem toegebragte wonde , zette
Beka- ijl-



dhr NEDERLANDEN. 425
te hij het beleg met allen ernst voort , wanneer de Bisfchop, uit Grenokle gekomen , een Beftand verwierf door bemiddeling van Jan van Beaumont, 's Graave Oom. Doch Graaf Willem bewilligde hier in niet dan op voorwaarde , dat vierhonderd Burgers, ongegord, blootshoofds en barrevoets, op de kniëen neêrgeboogen , hem voor zijne tent om vergiffenis fmeekten (*).
De Graaf van Holland, zo zeer gefteld op het doen van krijgstochten, als nalaatig iu het ftaatsbeftuur, bediende zich van het Leger, 't geen hij nu op de been hadt, om de Friezen , die, tegen hem verbitterd over eenige fchattingen, de ophaalers derzelven mishandeld hadden, tot onderwerping te brengen. Hij ftak de Zuiderzee in met eene talrijke Vloote , die door het ongeftuime Herfstweer veel leedt en verftrooid werd. Jan van Beaumont landde eerst omftreeks Staveren ; en , niet genoeg bedenkende, dat hij alleen eene bende afgematte, en door de zecgevaaren lustlooze, krijgsknegten bij zich hadt, viel hij met veel drifts op de Friezen aan, die, fris en in orde gefchaard , de Hollanders eenen zo heftigen
Willem m IV.
Hij trekt
tegen de
Friezen
op.
Krijgt de nederlaage, en fteuvelt.
wederltand booden, dat 'er veelen op 't llagvcld biceven , en de rest de vlugt nam. De Graaf, omtrent dien zelfden tijd aan land geftapt, liet zich door dergelijk eene losheid vervoeren, en, geen tijd neemende, om zijn volk bijédntebrengen, liet hij het, ver.
ftrooid,
(*) ï&vr. Ann. Tom. V. p. 359.
Dd 5



4«-Ö
GESCHIEDENIS
Willem de IV.
Sehriklij. ke wraak, nceming der Gravinne.
Charaftcr vau Willem den IV.
drooid, blootgefteld aan dc Friezen, die, uit hunne fchuilhoeken ten voorfchijn komende, eene deerlijke flachting aanrichtten. De Graal' zelf fneuvelde in 't hevigst van den ftrijd , op den zes of zevenëntvvintigftcn van Herfstmaand des jaars MCCCXLV. Deeze bloedige nedeilaage kwam den Hollanderen op drieduizend en zevenhonderd man te (taan: veele Hollandfche, Zeeuw fche en HenegOttwfcke Edelen lieten hier het leeven. Jan van Beaumont hadt zijne behoudenis te danken aan zijnen Schildknaap, die hem, tegen zijn zin, in een vaartuig hielp (*).
De maare van deezen ongelukkigen uitflag verwekte in gantsch Holland en Zeeland een' diepen rouw. De verüaagenheid was algemeen. De Gravinne deedt , in de eerfte vervoering haarer gramfchap, alle de Goederen, welke de Friezen in Holland hadden, verbeurd vcrklaaren. Zij zondt na het Eiland Marken , 't geen zij eertijds, voor de helft, aan de Friefche Monniken hadt afgedaan , eene bende krijgsvolk, die, het Klooster aan de wraakzugt der Gravinne opofferende, hetzelve in brand daaken, en alle de ongelukkige Kloofterlingeu in de Zuiderzee verdronken (*).
Willem oe IV. betoonde, geduurendezijnekortduurende Regeering, geene bekwaamheid in Staatszaaken. 't ls waar, zijne On ierdaanen verkreegen eenige nieuwe Voorregten, en werden in de ouden hertteld; doch zij hadden dezelve dankteweeten aan
de
(*) Froissart. Vol. I- p. 122. (t) Mat. Anal. V. 258.



der NEDERLANDEN. 427
de onbekwaamheid des Graafs en zijne dolle krijg* zngt, aan welke hij alles opofferde. Niets , dan de trek lot oorlog , en geene bekwaamheid tot het voeren daar van bezittende, meende hij de Volken, die mn Vader hadt weeten te beteugelen, te onderbrengen. Maar hij ïheuvelde in het best zijns leevens, door, onvoorzigtig, de aanflagen van zijn Vader, op de vrijheid der Friezen gemaakt, te willen doordrijven. Men beeft opgemerkt, dat deeze Graaf de eerfte was, die, om een grooter aantal perfoonen aan zieh te verpügten , dc kwaade Leenen welke aan de Graaflijkheid verdierven , verdeeld waar uit veele gefchillen over de Heeren - regten ree'
Amflerdam was éen der Steden, die het meefte voordeel trok van de geldbehoefte, waarin Gra f Willem de IV. ziehftak, door zijne krijgsva ren. Onder de Voorregten , welken de^e S ad
wettigde wijze, Z1j„ die van den jaare MCCCXT II de merkvvaardigden. Men vindtin dezelven de oud» boeten der Barbaaifche Volken op Moord LZe Vredebreuk, Vegterij en Huisbraak, alsni „diea ntreft m de UPflalboomfche ^ yan ™
Voor het uitfteeken van een oog, het vernainken va eehand, van een voet, betaalde men tien Pond En fchoon de doodftraf toen op eenige plaatzen t ' gen Moordenaars vastgefteld was , Li^te"
Willem
DE IV.
Opkomst van Amflerdam,



Willem
be. IV.
428 GESCHIEDENIS
dezelve niet algemeen geweest te zijn , dan naa de burgerlijke Oorlogen , ongetwijfeld om de veelvuldige moorden , toen gepleegd , te voorkomen. Het blijkt, dat Amflerdam toen nog eene kleine Stad en in haar eerfte opkomen was , dewijl 'er in deeze Handvest gelast wordt, " dat men in gefchillen, ,, die de Schepenen niet wisten te beflisfen , na „ Haarlem , of ergens anders binnen den Lande, ,, zou gaan , waar zich kundiger Regters bevon„ den (*)." De woestheid dier tijden kunnen wij afneemen uit de ftraffen , gefield op het rooven, branden , en het maaken van gevangenen buiten de Stad, waar toe de Burgers meenden regt te hebben.
Amflerdam, welks beginzels zeer gering en duifter zijn, fchoon één der nieuwfte Steden , hadt, naa het afbranden der Toorens en houten Bruggen, in de onlusten, die op den dood van Graaf Floius den V. volgden,eenigzins adem gehaald, onder het beltuur van Guy , Bisfchop van Utrecht, die 'er verfcheide Voorregten aan verleende. Het flrekte zeelten voordeele dier Stad, dat zij in handen kwam der Graaven van Holland , toen in 't bezit van Westfriesland. Haare ligging aan den Amftel, die door Sluizen, gelegd in den Dam, welke aan de Stad den naam fchonk, gemeenfehap hadt met een inham der Zuiderzee, het Te geheeten, vestigde daar Handelen Scheepvaart. Wanneer de Zuiderzee toenam, en nieuwe monden kreeg, of de ouden wijder werden, begonnen
(*3 Handv, van Amft. bl, 2.



der. NEDERLANDEN. 429
"cn deeze bronnen van welvaart rijker te flroomen. Dordrecht, behalven dat liet te digt bij Antwerpen lag, mogt niet op tegen de mededinging eener Stad, veel geieeder en beter tot- den Noordfchen Handel gelegen (*).
In't algemeen hadden de Imvöonders deezer Landfchappen zich beroemd gemaakt door de Zeevaart, welke nu, zinrs het gebruik van bet Zeekompas, in het tweede jaar deezer Eeuwe in Italië uitgevonden (*), zeer groote vorderingen maakte. HunScheepvaart maakte hun beroemd bij de Venetiaanen, toen zo vermaard door den Handel op het Oosten, van waar zij alle voortbrengzels der Indien krcegen. Marinus Sanuto, een Fenetlaansch Schrijver van dien tijd, verhief de, Friezen, Hollanders en Zeeuwen, van wege hunne bekwaamheid iu de Scheepvaart, ter Zee en op de Rivieren, en betuigt, dat veelen hunner zich te Venetië hadden te nedergezet (*). In 't einde richtten de Italiaanen, toen onder den naam van Lombarden bekend, in deeze Landen, even als in andere Staaten, Han'delgenootichappen op, met zeer ukgeftrekte voorregten befchonken. Zij zetten zich te Leyden, en bovenal te Dordrecht, neder (f). Zij waren , gelijk bekend is, de Handelaars en Bankiers van geheel Europa.
Het
(*) Zie Wagenaar Gefchiedenis van Amfl. . i\) Robertson Gejch. van America. I. D. bl. 60. 61. (§) M. Sanuto. Sec. Fid, Crucis p. 72. 73. (*"-) Derd. Priv. bl. 18b.
Wit eem
pe IV.
Sraat des Koophandels.



43°
GESCHIEDENIS
WlT.LF.U DE IV.
Mar»
(*) Robertson Hift. van Carel tien f. II. D. bl. ai6, (§) Dord. Priv. 197.
Het Geld werd in hunne handen niet alleen een teken van de waarde der Koopmanfchappen, maar tevens zelfs een voorwerp van den Koophandel ($_).
De eerde Waren, van hier uitgevoerd, beftonden buiten twijffel in Linnens, van onheuglijke tijden, beroemd. De Lakens, gemaakt van Engelfche Wolle, de Scheepsbehoeften, de Haring en andere Visch , maakten andere takken des Handels uit. Staveren en Dordrecht hadden , zo wel als Bruggen en Antwerpen, voorraadverzamelplaatzen tot het opleggen der Noordfche goederen. De fchatten , door den noesten Handel binnen gellcept, bragten weelde voort, waar tegen de Regeering van Dordrecht Keuren maakte, in welken, onder anderen, den Burgeren verhoeden wordt, Pelterijen te draagen, een cieraad, ten dien dage alleen voor Heeren van den eerden rang gefchikt (*). De Koophandel, die de vermogens der ziele ontwikkelt, mededeehng van denkbeelden te wege brengt, betrekkingen en behoeften ontdekt, zou, buiten twijffel, eenen gelukkigen invloed gehad hebben op de nog ruwe Zeden, indien de inlandfche Oorlogen, die welhaast, en op dien ze'fdentijd, in de onderfcheide Landfchappen ontbinden, de Volken niet in de oude barbaarschheid gedompeld hadden.



der NEDERLANDEN. 431
Margareet.
W iLtEM dé IV. zonder Kinderen overleden zynde, kon men , de oude Landsgefchiedenisfen raadje ce;^"^ wei anders vooruitzien, dan de vericlmklnkheden van tweefpalt en burgerkrijg. De Ingezetenen van Dordrecht meenden zich voordien naderenden ftorm te beveiligen, door het manken van «™e ^kkingen. Zij delden twee buitengewoone Amptenaars aan , om bpzigt te hebben over herbeftuur der Stad, en het bezorgen van de zaaken der Weduwen en Weezen (*). De fiaafz .
Edüard , Koning van Engeland, liet geene middelen van onderhandeling onbeproefd, om eene zo rijkeerfenisfe of geheel, of ten minsten ren deele, voor zyne Vtouwe te verwerven. JV]aar de Landzaaten hadden alle reden, om vooringenomen te weezen te gen de Engelfchen en derzelver heerfchappije, zint, den moord van Graaf Floris den V. en de Re-ce rmg van Jam den I. De Keizerin Margareet brV de klemmende bewijzen voor haar regt ter Opvoiging in t midden. Zij was de oudde Zuster de, over,edenen Graafs. En dewijl Holland, Henegouwen Zeeland ^ Friesland werden aangemerkt als deelen ^ Dulden Rijks, §af Keizer Lodew^ de V. de Inhuldiging deezer Gewesten aan zijne
(*) Dord. Priv. ,97. ^
De regten vau Margareetdoor den Keizer: bekragtigd.



43*
GESCHIEDENIS
Mar-
careet.
Margareetingehuldigd.
Zij is mild in het verkenenvan voor regten.
Egtgenoot. Hij deedt meer , en verklaarde , dat deeze vier Landfchappen niet van den anderen gefcheiden konden worden; eene fchikking, blijkbaar ingerigt, om de eifchen der Engelfchen te voorkomen. (*)
Margareet ging terftond eene verbintenis aart met den Koning van Frankrijk, wiens belang het eischte, de Baatzugtigè ontwerpen vau Eduard te dwarsboomen. Bevreesd van In de handen der Engelfchen te zullen vallen, trok zij door Lotharingen en Frankrijk na Henegouwen, waar zij voor Gravinne erkend werdt, onder voorwaarde, „ van niets „ uit's Lands inkomsten te zullen genieten, voor dat „ de fchulden van haaren Broeder, Graaf Willem, „ betaald waren (f). Voorts-trok zij na Holland i de vrees voor Koning Eduard zette haar aan tot het doen van flappen, haar nadeclig; zij wilde de
genegenheid der Landzaaten aan zich verbinden. Deezen bedienden zich van deeze gelegenheid , om eenige wijdftrekkende voorwaarden te bedingen, bij het erkennen van haar Graaflijk bewind. Zij deeden de nieuwe Gravin voor zich en haare Naakomclingen belooven, „ geen Oorlog te zullen beginnen buiten „ de paaien van Holland, Zeelanden Friesland, dm „ bij goeddunken der Ridderen en Knaapen en „ der goede Steden van Holland; of, in gevalle zij „ het deedt, zou niemand gehouden weezen, haatte
(*) Beka 119. Mat. Anal. Tom. UI. 234(_f) Ale. Arg. ai an. 134Ó.



«er NEDERLANDEN. 433
te dienen dan uit gunst en vrijwillig (*). De Stéden Amflerdam , Ötidéwater en Woerden , werden voor altoos met het Graaffchap van Holland veréénigd.
Buiten tWifiTcï kon Eduard, toei! de handen vól werks hel bende met Frankrijk te beoorlogen, en geflreeld door de gunfrigde voorüitzigten , zijne eifchen op Holland flegts zwak doeri gelden. Marga: eet , overal voor Gravin erkend zijnde, trok na Beijeren, haaren Egtgènoot, den Keizer, te hulpe, dien de Paus een nieuwen Mededinger verwekt hadt
Mar-
GAREETj
Zii ftelc
haar
Zoon
W11.1.RM
tot O11
derregent
aan.
in Carel , Zoon des Konings van Baheeme. Zij liet het beduur deezer Landen in handen van haaren tweeden Zoóu, Hertog Willem, door den Keizer reeds tot Opvolger zijner Moeder benoemd. Hij was, om te onbekender , en dus voor de Engelfchen veiliger te zijn , in knegtsgewaad herwaarts gekomen , en nam alleen den tijtel aan van Verekider der Graaffchappen van Holland en Zeeland (f).
Edn der eerde zaaken, door Margareet bezorgd , was het bevredigen des Bisfchops van Utrecht en het fluiten van een tweejaarig bedand met
dee-
(*) V Gioet PlacaatUek , V. Deel , bl. 713. in ver. fcheide Handvesten van 't jaar 1346. Voorregten, die zs zeer de Oppermagt bepaalden, waren, buiten twijffel, het uitwerkzel van verhaafting , en werden ook binnen kort herroepen. Zie v. d. Wall Dord. Priy. 201.
Ct) Albeut Argent. ad Ann. 134$.
£ e
Oorlog] met de Utrechtfchen.



434
GESCHIEDENIS
deezen Kerkvoogd. Zo ras 't zelve geëindigd was, oordeelde bij , zich te moeten bedienen van de afweezigheid derGravinne, en het nog nie'; gevestigd gezag des jongen Wjllems , om wraak Ce neemen van de verougelijkingen , hem door de Hollanders aangedaan. Hij verzamelde krijgsvolk, en deedt de Inwoonders- vau Emmenes, die zich, in denjongfixn Oorlog , aan 't Bisfchoplijk beduur onttrokken en aan dat der Hollanderen onderworpen hadden, terwijl zij zich den naam van Oosthollanders gaven, tot de oude gehoorzaamheid wederkeeren. Hij zett: zijne overwinningen op den Hollandfchen bodem , oM , en gaf het bemagtigd Oudewater aan roof en " teu prooije. Deeze inval was geheel onver«ppgt Willem bragt. om denzelven te ftuiten, een raïrijk; Leger op de been, en doeg het neder bij . .Schooi:i oven , naar 't gebruik dier tijden , den Bis>i een veld.iag uitdaagendc. Dewijl deeze den is , en ten voorbedde van dusdanige ige kan ('rekken , zullen wij dien met de .oprlpronglijke fpelling plaatzem ■
,, Eenen Ecifamigen Vader in Gode Heeren Janvan Arkel, BisfchoptotUtrecht. Willem, „ Hertoghe van Beijeren, Palaysgrave van den RU ■, ve; beidende ter Graeflicheyden' van Henegouu Van Holland, van Zeeland, en ter Heerlic'ï* hcyt van Friesland, wi doenu te weeten , dat wi . nrit deu onfen komen zijn tote Hopenesfe, beghe„ rende'jegens u, uwe Stadt van Utrecht, endean„ dere uwen Hulperen ten ftridene, omme het groo-
„ tc



der NEDERLANDEN. 435
;, te onrecht, dat ohs gefchiet is, van u en van den „ uwen, rnit roeve ende mit brande, binnen onf'en palen, ende want het beter ware op eenen dach „ becort, danne dattet arme ltiden op alle zideri 3, uitgelden foudcn, fo begheren wi dat ghi,opden „ dach van morgen ofte in Dmxdage naatte comen„ de ten langden, tusfchen Ifelfteyne ende Jutfaes s „ ilriden wilt, ende bier of goede ghifele en feker„ heit teghevene, an beiden ziden, ende wat ghi „ hier toe doen wilt, dat wilt ons met uwen opene „ brieve in uwer Stat fegelen befeghelt, zonder niar„ ren overfchriven," enz. (*) Deeze uitdaaging werd aanvaard; en 'er volgde een hevige flag, waar in de Hollanders de nederlaage ontvingen. Hierop trof men eene wapenfchorsfing , die tot Sé. Martensdag des jaars MCCCL. moest duuren. De Bisfchop, fchoon overwinnaar , vondt zijne magt dermaate verzwakt , zijne fchatkist zodanig uitgeput, dat hij het raadzaam oordeelde meteen kleinen hofltoet fia Rome te trdcken , het wereldlijk beftuur des Bisdoms in de handen van zes Edelen Jaatende.
MARGAREET.
De fchielijk e dood vau Lodewijk den V, door eene beroerte op 't onverwagtst uit die Ieeven ge rukt,en de verandering, daar door,in haare zaaken gemaakt, deedt Margareet dugten , dat de nieuwe Keizer, Carel de IV, de heerschziigtige poogingen der Engelfchen mogt onderfchraagen. Daar-
eii.
(*) Mat. ad Anopym. de reb- Ultra], p ip/.
Ee x
IWarga-
BEEt
ftaat haare regten af aan haaren Zoon.
'H9



436 GESCHIEDENIS
RTa»,
careet.
Zij herneemt het Landsbeftuur.
J35<»
Willem doet zich op nieuw Toor Graaf erkennen.
.enboven werd zij gedrongen door het geduurig aanhouden van Willem, en befloot, in 't einde, Hol. land, Zeeland en Friesland geheel aan hem aftefiaan. Dc-Brieven, hier toe behoorende , gaf zij te Munchen in Beijeren; Dordrecht, Middelburg , Zier ikzee , Geertruidenberg, Leiden , Delft, Haarlem , Amflerdam cn Oudewater, en veele Edelen bezegelden d^clven (*). De Keizerin behieldt voor zich alleen Henegouwen , met een jaargeld , haaren rang voegende , en geëvenreedigd aan den gedaanen af. ftanJ. Willem nam terftond den tijrel aan van G aafvan Holland en Zeeland, en lieer van Friesland, en werd in veele Steden ingehuldigd (f).
Niet lang ftondt zijn gezag. Margareet , geene . genoegzaame verzekering van het tocgeltaane jaargeld, en geene betaaling altoos krijgende', begaf zich ..na Holland, waar zij Willem noodzaakte het aanvaarde Laudsbeltuur mede aan haar afteltaan. Zelfs fchijnt zij haaren oudlten Zoon Lodewijr daar aan eenig deel te hebben willen geeven , ten diens voordeele Willem beroovende (§).
Deeze fcheen voor het opkomend Staats-onweer te zwigten; maar, dewijl men niet gemaklijkafbrand doet van een reeds in handen hebbend bewind, hadt hij zorg gedraagen, om zijne partij niet geheel van
fteun
(*) Gr. Plac. Boek, III. D.bl. i. Mat. Anal.Tom. V.
ï>.- 56i. (f) Bal. Dord. 740. (§) Alb. Aroent. ad Ann 13 51.



der NEDERLANDEN. 437
deun beroofd te laaten. Veele Edelen en Steden wilden noode onder de heerfchappffe eener Vrouwe Haan. Het getal der misnoegden nam welhaast dermaate toe, dat de jonge Prins, op hun aanraaden, zich na Gornichen vervoegde, waar die van Delft anderen voorgingen, in hem tot Graaf te huldigen (*). Zijn aanhang, van dag tot dag, aangroeiende, dreef de vrees Margareet toevlugt te neemen tot haaren ouden vijand, den Koning van Engeland, dien zij op haare zijde overhaalde, door het doen der voordeeligde aanbiedingen, zo zeer ftrookendc met zijne beerschzugt.
Ondertusfchen blies de geest van Partijfcbap het hart der Landzaaten aan, en onfiak eene tweefpalt, die, in hevigheid en duurzaamheid, alie voorige verdeeldheden hier ten Lande, verre overtrof. De Aan- ' hangers van Hertog Willem ftaan bekend onder den naam van Kabeljaauwfchen, die van Margareet worden Hoekfchen genoemd. De rede van deeze benaamingen fchijnt daarin gezogt te moeten worden , dat de eerden zich vergeleeken bij dien bekenden Zeevisch op onze kusten, welk de kleinderen verflindt ; terwijl de laatden met toefpeeling daar op den naam van Hoekfchen vcrkooren, ontleend van den Hoek, het vischtuig, waar mofle men gewoon is de Kabeljaamven te vangen. Dc verregaande partijdigheid draalde door in ?t gewaad: roode Mutzen
ftrek-
C) Joh, a Leijdis Lib. XXIX. Cap. 17.
E e 3
Margareet.
Oorfprongder Hoek' fchen en Kabelja au wfchcn.



43ö GESCHIEDENIS?
Mar-
careet.
Utrecht, /che Onlusten.
ftrekten ten kenmerk der Hoekfchen, de Kahcljaauw* fchen droegen roode Bonnetten. Men wil ook, dat de partij, die in de geftaadig voorvallende gevegten, de overhand hadt, den bol uit de muts des overwonnenen fneedt; een bedrijf, met den naam van den lever uitfnijden beftempeld (*).
Door een bijzonder qqgeluk heerschte in Utrecht reeds van voor eenigen tijd twee partijen, de Lichtenbergen en Gonterlings. De laatttgenoemden fcheencn bijzonder ingenomen tegen het gezag des Bisfchops. Zij beltreeden hem zelfs, en kreegen, buiten twij&el, de nederlaage: dewijl zij eene zwaare ftraffe moesten lijden. Meer dan tachtig wcderfpannelingen werden gebannen; veelen kwamen door beuls handen om (f). Deeze voorbeeldlijke Itraföefeningèn dempten den geest der muiterije niet. Maar al tc wel onderrigt, dat de Bisfchop over hun geen dan een ondergefchikt gezag hadt, van den Keizer afhanglijk, fchijnt het Volk en de Edelen onder deezen dekmantel hunnen onrustigen en oproerigen aart bedekt te hebben. Zij floegen alle de bedrijven des Bisfchops met het naauwkeurigst oog gade, uit vrceze,dat hij de perken zijns gezags zou te buiten gaan. Deeze rusdoozezugt tor onaf hanglijkheid aan den eenen, deeze trek tot overheerfching aan den anderen kant moest de wijdsrgaapende verdeeldheden hervoortbrengen. In den jaare MCCCXLIX,
be-
(*) Beverw. Dordr b. 309.
(j) Mat. An. III. 604. Dejureglad. 495. Heda. 252.



der NEDERLANDEN. 43?
beriepen zij zich op den Keizer overeen vonnis,doo" den Bisfchop geftrceken. De Edelen, d< or den I tog van Gelderland opderfteund, namen vervde us openlijk de wapens op tegen hunnen Kerkvoogd. Zij weigerden yolftrekt afftand te doen van de EferfeJijke goederen, aan hun verpand of toevertrouwd. Arnoud,Heer van Tsfelftein ,\vas de eerde , die den Bandaart des oproers plantte. De Bisfchop was Genoodzaakt krijgsvolk te werven. Hij viel op de wederfpannelingen aan , en benauwde hun , den een na den ander, dermaate in de Sloten, waar zij zich gelegerd hadden, dat zij het binnen kon gewonnen moesten geeven. Veelen werden gebannen, met verbeurtverklaaring hunner goederen: de overiaen moesten vergiffenis komen fmeeken. Wij zullen hier na zien, hoe deezen door verraad toonden, welk een vuur van wraakzugt tegen den Bisfchop in hun boezem fmeulde'.
De overtlaande kwaal der Partijfehappe vertoonde zich, op geen min fchriklijke en fchandvolle tooneelen, in Gelderland. Reinoud de III, Zoon en Opvolger van Reinoud den II, was van een vadzigen aart en bekrompen veiiland. Zijn Broeder Eduaud, integendeel, werkzaam, ftoutmoedig, en ftaatzugtig. Niet zonder den gevoeligften weedom zag hij zich ontbloot van een bewind, 't welk de geboorte, als bij misdag, zijnen Broeder gefchonken hadt; hij liet niets onbeproefd, om deezen misdag te verbeteren. De Gelderfche Steden fcheenen den naderenden ftaatsörkaau te voorzien, Zij traden in ecu E e 4 pu.
Mar- '
gare et1349
De Burgerkrijgvan
Bronkhoh'st en Hek eren, in Gel dtrlani.



44° GESCHIEDENIS
MarPAREür.
onderling verbond, bij 't welk zij zich verpligtten, elkander te onderfteunen tegen alles , wat eenigen, fchok kon geeven aan het handhaaven der Voorregten en het bedienen des Regts. Alle de Steden maakten één Bondgenootfchap uit : en Nieuwmegen deedt zelfs, in den jaare MCCCXLIV, deStadsvoorregten bevestigen en bezweeren.
Van de twee aanzienlijklte Genachten in Gelderland, Hekeren en Bronkiiorst , die elk hunnen aanhang hadden , deelden de eerstgemelden , met voorbijgang van de laatstgenoemden, diep in de gunst van Hertog Reinoud. De Bronkuorsten, van het Hof verwijderd, en vervuld met dien geest van naijver, welke altoos bij de Grooten heerscht, vervoegden zich bij Eduais.d, dien zij zeer genegen vonden, om zijnen Broeder het hertoglijk bewind te ontweldigen. Geheel Gelderland was welhaast in twee partijen verdeeld. De band, die alle de Steden ten gemeenen beste yeréénigd hadt , werd verbrooken. De Steden, de Dorpen, de Sloten, koozen, tot hun eigen verderf, de ééne en de andere zijde. Het verhaal der moorden, verwoestingen , geweldenaarijen en wreedheden, Baande deeze onlusten, gepleegd, is allprverfchriklijkst. Het menschhjk oog wendt. zich af van zo droeve tooneelen, als zich toen ppdeeden. De velden, de bosfchen, de rivieren, de iteden, vertoonden niets anders dan de overblijfzels van volvoerde wraak en barbaarschheid: leevenlo:v.e rom-, pen en brokken van Burgers, opgehangen, verdronken, gedood, verbrand, door andere Burgers, zag men . 'i in



der NEDERLANDEN 441
in de bostellen, op de velden, op de ftraaten, op de wegen, en bij de rivieren. Eenige trekken zullen ons de woede dier partijen, ten dien tijde, affchildereu. De Aanhangers des Hertogs, de Stad Thiel ftormenderhand bemagtigd hebbende, verbrandden de Kerk van St.-Walburg, met hónderd veerrig perfoonen, die in dezelve gevlugt waren. OpPaaschdag, vervolgden zij édn hunner tegenpartijen, Emmerik van Drujjtrn geheeten, tot in een Kapelle, waar hij lijf berging gezogt hadt. Bij 't Altaar meende de ongelukkige eene veilige fchuilplaats tevindeh, in de armen des Priesters, die hem met de Gewijde Hoftie, als een veilig fchild, bedekte; doch hij Bloest niettemin, door de hand zijner woedende vervolgeren fneeven, die het Altaar met bloed bezoedelden. Eduard, van zijn kant, vijfentwintig Soldaaten eener bezettinge, die het met zijn Broeder hieldt, opgeligr hebbende, gaf in koelen bloede last, dat zij allen onthoofd zouden worden. Hunne hoofden werden ten toon gelteld op een berg, niet verre van Nieuwmegen , die den naam van den Hoojdberg behouden beeft. Deeze Burgerkrijg, met zo veel fchriklijfc heids gepaard, werd, zeer oneigen, dcFrije Oorlog geheel en (*).
Margareet.
in Holland, blaakte het vuur van Burgerkrijg met de heviglle vlammen, tusfchen de Hoekfiheti en Kabslfaauwfvhen, welker oorfprong wij hier boven vermeld
(*) Pont, Hik. Gil. Lib. VII. p. 261 277.
| Teschemaser Ann, II. 515.
Ee 5
Woede der Hoekfchen en Kabelja au w Jc 'ten, in Holland.
1359



442 GESCHIEDENIS
Mar- r
gareet. ^
Buskruid ' in den | Oorlog ] gebiuikt.
1
]
i
Margareet wint een Zeedag.
Verbond der Kitbeiitiaitvfjciien tegen Margareet.
meld hebben. In het eerfte jaar van die tweefpalt, verdelgden de Kabeljaauwfchen zeventien Sloten der Hoekfchen. In deezen twist van Burger tegen Burger, bediende men zich hier ten Lande, zo veel men kan ontdekken, de eerfte keer van Buskruid (*); in Frankrijk hadt men 'er, zints het jaar MCCCXXXV, gebruik van gemaakt, en wel 't eerst in 't beleg des Kalteels van Puyguillaume, in Auvtrgne (f). Wij zullen vervolgens zien, hoe deeze heülooze nieuwe vond, door tijd cn vlijt tot meerder volkomenheid gebragt, het krijgsweezen van geheel Europa veranderde , en invloed hadt op dat van' den Staat.
Margareet verzamelde, in 't volgende jaar, eene Vloot, uit Engelfchen, Henegouwers en Zeeuwen befiaande , bij Fccre , op het Eiland Walcheren. Hertog Willem met de Hollandfche Vloot derwaarts gelievend zijnde, leedc het niet lang, of zij geraakten handgemeen ; en, na eenen bloedigen zeedag, waar in van wederzijden veel volks fueuvelde, verklaarde zich de overwinning voor de Moeder, en de jonge Hertog was genoodzaakt,na Holland de wijk te neemen (§).
Wel verre dat deeze nederlaage zijn Aanhang verminderde in getal, of deezen tot bedaaren bragt, wist hij veele Edelen en Steden overtehaalen tot het aangaan eens verbonds, bij 't welk zij plegtig beloof,
den
(*) Wagenaar Faderl. H0. III. bl. 3 9. (f} Vellij VIII. 450. (§) Beka. Matth. Tom. III. p- 4oS»



der. NEDERLANDEN. 443
den de Begunstigers van Maroareet uit den Lande te zullen weeren. Ten deezen tijde benoemde Hertog Willem zijnen Broeder Alerechï tot zijnen Opvolger, indien hij zonder wettige Kinderen overleedt (*). Hij telde onder zijnen Aanhang de Steden Dordrecht, Delft, Leyden, Haarlem, Amflerdam, Alkmaar, Medenblik, Oudewater, Geert ruidenherg, Schiedam, Rotterdam, en Vlaardingen, als mede alle de Steden van Weflfriesland en Waterland (*). De Heeren en Knaapen van Arkel, van Eomond, van Waterland, van Heemskerk, van Wateringen , van Molenaar , van Bloemenstein van Kuilenburg, van Noordeloos en
van Tololsen , hielden mede zijne Partij. De
Hoekfchen hadden een groot aantal Edelen aan hun hoofd; doch van de Steden, die den Hoekfchen begunftigden, worden 'er geenen genoemd. Men denkt dat Jan van Beaumont, Oom van Margareet,de Steden Gouda en Schoonhoven, over welken hij Heer was, onzijdig hieldt.
! Mar.
. garset.
I
Hertog Willem vondt welhaast gelegenheid, om de geledene fcliade te vernaaien. Niet verre van den Briele, viel 'er een tweede fcheepftrijd voor, waar in hij zijne Moeder de nederlaage gaf: de Engelfche Vlootvoogd en verfcheide lloflandfche Edelen verlooren in denzelven het leeven. Margareet hadt nauw tijd,om zich,met het overfehot der Vloo-
(*) Groot PI. Boek. III, 2. bl. 4.
Cf) Boxii. op Veld 181. Blac. Boek. III. 3.
Margaueet verliest een ' tweeden fcheep. ;trijd.



444
GESCHIEDENIS
gareet.
Verdrag tusfchen Mueder en Zoon.
1354
Dood
v'tfllRTARBAREEr.
te, in Engeland te bergen, waar zij 's Konings bemiddeling verzogt. Willem ffak, eenigen rijd daar naa, na Engeland over , waar hij met Mactkld, Dogter van Hendrik, van Lancaster , in den egt tradt.
Koning Eduard, geen kans ziende , om de gefchillen tusfchen Moeder en Zoon te befiisfen , gaf dat Buk in handen van Jan van Beaumont en Walraven van Luxemburg , die het tot dit befluit bragten: ,, Dat Hertog Willem zijne Moeder om ,, vergiffenis zou fmeeken , die zij hem , van haaren „ kant , op eene vriendlijke wijze, moest veiiee„ nen ," en op nieuw afftand doen van Holland, „ Zeeland en Friesland; uit welke Gewesten zij een „ jaarlijks inkomen zou trekken, en, voor haarlee„ ven , het Graaffchap dienegouwen behouden (*)." —— Hertog Willem kondigde hier op eene algemeene fchuld-ontheffing aan van allen dooddag, roof, brand, fchatting, gevangenisfe, brecken van huizen en vesten , in den oorlog tusfchen hem en zijne Moeder (f). Dan Margareet, door hartzeer afgemat, overleefde deezen zoen niet lang, cn zag te Valenchijn , werwaards zij zich begeeveu hadt, op den dertigften van Herfstmaand des jaars MCCCLV, haaren laatfteu dag (*).
In deezer voege berokkende de Dogter cn Egtge-
noot
(*) Cr. Plac. Boek , III. D. bl. 4.
(+) Handv. v. Amfi. bl. 4. van Alkm, bl. lij
(§) Valbenaar. bl, S7.



der NEDERLANDEN. 445
noot van twee der daatkundigde Vorften , aan zich zelve overgelaaten, door eene opeenvolging van verkeerde flappen, haar eigen ramp. De zonderlingde vcrfchijnzels in haar.-lecven zijn, dat haare Voorregten, aan da.Steden verleend, haar vijanden verwekten; dat de gunden , haaren Zoon gefehonken, hem ondankbaar maakten , dat zij door behaalde 0verwinningen niet in magt toenam, en , naa de eerde nederlaage , het hoofd niet weder kon opbeuren. Zij drekt ten gedenkteken, dat de gunstbetooningen dikwijls eer de uitwerkzels zijn van zwakbartigheid, dan van een edelaartig hart en welverlicht verdand. Daarenboven maakt in eene eerst ontworpe en nog ongefchokte Staatsgedeltem's, waar in de Volken alleen na vrijheid haaken , zonder te weeten wat zij hunnen Heer fchuldig zijn, de meerderheid des Oppervorsts al zijn gezag uit. Haare zwakheid ontdekte zig te meer voor het fcherpziend oog der Burgeren , daar zij verpligt was zich tot hun te vervoegen , en , om de dringendde behoeften vervuld te krijgen, zich als 't ware met hun te verddnigen. Te. genwoordig zijn de Vorden , zelfs die , welker gezag binnen de engdc perken omfchreeven is, op een grooten afihnd van het volk verwijderd, en zij houden zich zo verre buiten hun kring , dat de mantel der welvoeglijkheid hunne perfuoniijke gebreken zo wel bedekt, dat zij, zonder des aan fmaad of eenige onheufche bejegening blootgedeld te weezen , zwak en dwaas kunnen zijn. De Staatsdienaars , die elk hun aangewezen post bekleeden , voeren alles uit:
men
Mar- •■
GAREET-
Aanmerkingenop de Regeerinir van Margareet.



445 GESCHIEDENIS
Margareet.
men kent 'geen Vorften dan die , wier verftand de beletzelen der pligtplèeging verbreekt , die in eigen perfoon regeercn , of wier vermeefterzieke geest de wereld in rep en roere ftelt. Maar, ten dien dage, was de zwakheid eener Vorstlijke Perfonaadie des te gevaarlijker , om dat alle Burgers zich nog in dat hacbüjk tijdsgewricht bevonden, 't welk de overgang uitmaakt van de Slaavernij tot de Vrijheid , van de Barbaarschheid tót de Befchaafdheid, van de Onkunde tot de Weetenfchap , van de Armoede tot den Rijkdom , cn van de Eenvoudigheid tot de Weelde.
De Koophandel en de verleende Vrijheden hadden, daarenboven, in den dienst verandering te wege gebragt , zo gunftig voor den Onderdaan, als nadeelig voor den Vorst. Terwijl te vooren de Vrijman een Soldaat was, verpligt om' het Vaderland , op eigen kosten , te dienen , hadt men tegenwoordig loontrekkende Krijgslieden , en de Vorften konden geen krijg voeren, zonder zich in fchulden te fteeken. Deeze inftelling was, buiten twrjffel ,het uitwerkzel van vlijt, in den grondder zaake niets anders dan het meefte winst aanbrengend gebruik des tijds. Daar dus de Graaven verpligt waren nieuwe kosten te maaken, zonder het te durven beftaan, om eene nieuwe foört van belasting opteleggen, groeiden de Steden allengskens aan in welvaart en volkrijkheid., Vgeen teffens wasdom gaf aan moed en vrijheids - min. Men merkc, eindelijk, op, dat elke Stad zich aanmerkte als een omifhangiijke Staat , vrede of oorlog maaken-
de,
Staatsveranderingen.



der NEDERLANDEN 447
•de , zonder zich omtrent anderen te bekommeren.
De Jaarboeken van alle Voiken zijn vervuld met het fchriklijk verhaal eener Pestziekte, waar van de Celchiedenisfen weinig weergaden opleveren. Uit het Noorden van Afte verfpreidde zich die bennet, ting aliengskens door alle Staaten van Europa, allerwegen dood en venvoefiing medevoerende. In Friesland konden de leevenden ten nauwernoode de geftorvenen begraaven. De Klooftere, ichadelijke broeinesten, waar in, tegen alle wetten der Natuur en der Rede , de Mentenen zich opëenboopen en nutloos voor de wereld maaken, leeden 'c meest. In het Kloofter Klaar kamp alleen werden meer dan tweehonderd Monniken door de Pest weggerukt (*).
Om deezen toorn des Hemels afte wenden, liet zich de vrees tot bijgeloovigheden vervoeren. Men herbouwde, in Friesland, veele Kloofters , door den tijd vervallen. In de Steden en op het land zwierf" een aanhang van Geesfelaaren, die , tot den middel naakt , zich tijfterden met koorden , voorzien met ijzeren haakjes en knoopen , om des te treffender wonden toetebrengen , onder dit ftreng bedrijf uitroepende , dat dit getehiedde , om de zonden der Wereld uittewi.sfchen. De Vrouwen , wier veibeelding hgt getroffen en verhit wordt, vervoegden zich bij die geestdrijvende bende. Ondertustehen deeden de Kerklijke Banvonnisfen , en de ftraffen van den
We-
(*) Vossius Ang.X. 118. Pont. 200. Ravikga Oostfr, Chron, 12.
Mar-
GAttLKT.
Pestziekte.
Geestdrijverijder Geesfelaaren,



44S UESCHIEDENIS der N2SDERLANDFN.
Margareet.
Wereldlijken' arm , en bovenal de algemeene veraè> ting , deeze onzinnigen welhaast verdwijnen , die men zeker de vrijheid zou verleend hebben , om zich , volgens de dwaasheid dier tijden , aangenaam bij Gode te maaken , door zichzelven leed en pijn aantedoen, als zij het niet beftaan hadden die geesfeiing omtrent anderen te werk te [tellen, en indien hunne Genootfchappen niet veranderd waren in oproerige zamenrottingen.
Deeze beweegenisfen waren als zo veele voorloopers van de burgerlijke Onlusten , welker voorfpel wij flegts belchouwd hebben, maar wier befmetting, van het ééne in het andere Gewest overgeflagen, ze allen tot tooneelen van regeeringloosheid en verfchriklijkheden maakten. Zo belchreienswaardig en kwaadfpellend waren de tijden,. in welken de Regee* ring van het Buijersche Huis begon.
EINDE des EERSTEN DEELS.