MILITAIR RECHTSGEBIED
IN D tt
/
NEDERLANDEN.






't G E Z A G »e MAGT en de GRENZEN
der
MILITAIRE RECHTBANK
in de
VEREENIGDE NEDERLANDEN,
aangeweezen
uit STAATSRESOLUTIEN, PLAKKAATEN, ORDONNANTIËN , INSTRUCTIEN , REGLEMENTEN , GEWYSDEN en andere AUTHENTYKE STUKKEN :
byëenverzameld door
F. A. VAN DER KEMP.
hierby is gevoegd de
MEMORIE over de MILITIE van den STAAT,
toegeschreeven aan
Mr. SIM ON VAN SLINGELANDT, Raadpenjïonaris van Holland, enz., enz. en een ONDERZOEK van den
BE STALTBRIEF,
ter verklaaring VA n dat gedeelte van het
NEDERLANDSCHE STAATSRECHT
welk betrekking heeft tot den
GERECHTSDWANG ovtR de KRYGSLIEDEN;
nevens eenige ophelderende bylaagen, door
Mr. J. G. VAN OLDENBARNEVELT, genaamd tulunch, Advocaat-Fiscaal der Generaliteit, enz., enz,
EERSTE DEEL,
AMSTERDAM, By W. HOJLTJtAP, 1792.






EDELE MOGENDE HEEREN
en
EDELE GROOTMOGENDE HEEREN!
are het myn deel geweest eene piaets te moeten vervullen onder de Regerings-Le-
den van een vry Gemeene-Best waren
de klagtenmynerMede-Burgeren, welke ik niet veroorzaekt hadt, tot rayneoren doorgedrongen was my derzelver gegrondheid
even duidelyk gebleken, als van die, welke nu van wyd en zyd ingebragt worden tegens
die gedrogtelyke MlLITAlRE jurisdictie
inciviLE zaeken en commune delicten, dan zoude ik myne ftemme m de Raedzaek verheft en deze door der Burgeren, der Steden, der Gerechts-hoven klagten, hebben doen weergalmen: dan zoude ik die StaetsResolutien , welke nimmer mien ingetrokken of veranderd, uitdeduifternis te voorfchyn getrokken, en nietftil hebben kunnen zitten, eer ik het Monster hadt ondergebragt, welks opgefperde muil gereed fcheefl, om alles te verüinden.



Thans, een ambteloos Burger, moet ik myne wenfchen, myn pogen naeuwer bepaelen, hoewel ik egter, myns bedunkens, misdaedig tegens myn Vaderland zoude worden, indien ik door deze bedenking werdt te rug gehouden, om het myne, ter bereiking van dit grootfch doel, te beproeven.
Onverfchoonelyker zoude myne misdaed worden tegens myne Mede-Burger en, tegens myn Vaderland , daer niemand misfchien, in deze Republiek zulken fchat van Hukken immer gezien heeft of daedelyk bezit, dan ik door koften en ongeloovelyke moeite uit de Regifters van U Edel Mogende en U Edele Groot Mogende, uit de Refolutie-boeken der Collegien en Steden, uit de verzamelingen der Aenzienelykfte Regenten uit alle Geweften, ben magtig geworden.
De levendige overtuiging van door de uitgave van dit Magazyn, den Verdedigers der Ongelimiteerde Militaire Jurisdictie allen uitvlugt en verontfchuldiginge te zullen benemen en den Voorftanders van des Volks rechten en Vryheden met onweerftaenbaere wapenen te voorzien waren myne dryfveeren: Myn
doeLdatUEü. Mogende enU Ed. Groot Mogende de Staetsbesluiten van voori-
ge



ge Eeuwen zulken klem gelieven by te zetten, dat de Burger, in het vervolg, tegens. de meer of min gegronde vreeze voor het Gewapend Geweld moge zyn beveiligd.
Nimmer is door U Edele Mogende nimmer door UEd. Groot Mogende zulkeem Jurisdictie den Militairen Rechter, om 't even hoe hy zich noeme, opgedragen; neen, maer het tegendeel door agtervolgende Refolutien onbetwistbaer vaftgefteld.
De zaek is van belangs genoeg, om mynen eerbiedigen wenfch te wettigen , dat dit gewigtig ftuk eerlang, het voorwerp uwer Hooge Stacts-deliberatien moge worden; wanneer ik my verzekerd houde. van myne verwagtinge door den uitflag te zullen zien beantwoord.
Thans zyne myne vuurigfte verlangens, Edele Mogende Heeren! en Edele Gr oot Mogende HeerenIoiii een gedeelte der verfchuldigde dankerkentenis, tot welke de Nakomelingfchap zich verplicht zal achten , aen U Edel Mogenden en U Edel Groot Mogenden te kunnen betaelen.
Dan zoude ik — al liep dan ook myn 'levensloop ten einde — dan zoude ik het ftreelend genoegen fmaeken, van als Burger mynen plicht betracht, en den Vaderen des Vaderlands , misfchien, meer ofmin, in de gelegenheid gefteld te hebben om de * 3 ze-



zegeningen van het Volk van Nederland te vergrooten.
De Algoedheid neeme ü , Edele Mogende Heeren en Edele GrootMogende Heeren! in haere befcherminge maeke uwe Regeering gelukkig, voorfpoedig, beftendig, en doe uwePerzoonen door de JNabuuren hoogachten, bewonderen, eerbiedigen, beminnen door elk Inwooner van dezs vcreenigde Gemcenebeften, en zo terrae dit uw deel, zo lang de Vryheiden Onafiiangelykhkid het deel zullen wezen van myn Vaderland hoope ik te kunnen blyven.
EDELE MOGENDE HEEREN en
EDELE GROOTMOGENDE HEEREN.
Leiden den U £dele Moocende
8.?Sert U Edele Groot Mog.
7 ó' Gehoorz. Dienaer
FR. AD. van der KEMP.



VOORBERICHT.
LEZER!
ffl'a 'iafdrukken van V ijle %de en^de deel ontvange ik de MEMORIE VAN CONSIDERATIEN op de Memorie en Misfive van Zyne Doorl. Hoogh. de Heer Prince Erf-ftadhouder, raakende het flut van de Militaire Jurisdictie, door de Heeren Gedeputeerden der Stad Amsterdam. Dit meejlerjluk van Staets-kennis zyn wy aen FR. E. van BERCKEL verfchuldigd : dit meejlerjluk in de betoging wat Regtens is heeft my van de moete ontJlagen, om nog eenige aenmerkingen over dit onderwerp voor dit Magazyn teplaetfen; daer de prsetenfe gronden, in die ge' melde Memorie voor eene ONGELIMITEERDE MILITAIRE JUR ISDICTIE, aengevoerd, zuorden omgekeerd, en alles hygebragt is, wat tot ftaeving van V nimmer ge-abdiceerd gezag des Souverains, hadde kunnen en behooren te worden.
Dit Meejlerjluk voltooit 'sMans onjlervelyke glorie: ten ware Z. D. H. WILLEM V» goed konde vinden, aen deze de laetjle hand * 4. te



vin VOORBERICHT.
te leggen, met door zynenveel vermogenden invloed die betoogde Waerheid te doen Zegevieren, welke thans door geen verftandig Regent kan in twyjfel getrokken, door niemand, die zyn aenfpraek op den naem van een eerlyk man wenfcht te behouden, ver de dingloos mag worden gelaten.
Men voege by deze Memorie het Friesch Ad vis met het doorwrogt Naschrift in het welk even meefterlyk betoogd wordt, Avat het uitwerkfel van dit monfter is en zyn kan. Gelukkig Vaderland , V welk nog zulke Regenten heeft! gelukkig Vaderland, in V welk zy, die voor het Staets-beftuur gefchikt zyn, zulke Mannen kunnen raedplegen.
Hier mede zoude ik 'er afgeflapt hebben, indien niet twe gewigtige, niet bekende ftakken , welke ik op dit ogenblik ontvange, my verplichteden, om dezelve hier in te lasfchen en onder het oge van het Publiek te brengen.
Hier zyn ze. —
Eeni-



VOORBERICHT.
is
Eenige Middelen, omme fyne Exctie, ofte die in lynen Raet annetgeuen. (a)
iTn den eerfte annetgeuen dat Capeteyn Clagten Mornaeult hem vervordert eenige Borgers te^er ^en vangen, en t'aprehendeeren, fonder eenigeMorneinformatie prefedente , ofte Ordine Judicii, ault, die dienshaluen te plegen, ofte obferueren, ofte Iudicatu-
die te leueren in handen van" Officier van Crygsf der plecke , penes quos cognitiones van^iden, fodanige Borgers is. en van"*
geanno-
Te vraegen die Heer van Sint Algonde,of die voorz. Morneault eenige commisfie heeftrenomme foodanigh als vooren te plegen, ende wat commisfie die felve Morneault heeft,en" hoe verre die felve ftreckt.
Mede annetegeuen, dat die voorf. Morneault verbied eenige goede vuyt den Haege alhier tot Delft, ofte andere befloten Steden fyner Exctie toegedaen te brengen.
Dat
(a) Rc^r. van Misfiven &c. van den Hove van Holland 11. D. fol. 18. A. 1573.
* 5



x VOORBERICHT»
[Dat die Capteyn, off andere Soldaten [(foo wanneer fy yet gepleecht hebben, en [voor den Houe geroepen werden) fuftineren [dat fy onder den HouC niet en flaen, hoewel [nochtans die vaïTPvaide van Hollandt fouffe[raine rehters fyn ouer alle mefufen, die in [Hollandt foude gebeuren , fonder eenige [exceptie van perfoonen , ende fulcx, van [ouden hercomen , altoos gepleecht es gedweest, fulcx wel claerlyckblyclcen fal,by ou£de exempelen , daar van eenige nogh goede [memorie hebben, ende mede wel van oude [Regiftcrs, ende Munimenten blyelcen fal. , Dat mede groots abufen gepleecht worden slopende de goeden van abfenten, als dat die Mac goeden vercoft, en gedifterbeert worden, fonder dat die perfoonen, die goeden tüsrcomeiïde \ verkïaeft fyn Viandert van gcrpeene faeckea, ofte eenige ordre in 't vercöppen van defeïffde goeden te plegen, ofte Ordiiiem ]udicii.dienthalven te obferveeren, éttcïe dat oocE niet en weet waer die felve goeden blyvcn, ende off die tot behout van de gemeene faecken gcëmployeert worden, «fen niet, al jegens 't Palaccaet van swiai >*ttfai#y leftleeden alom in Hollandt geputóiceert
Mid-



VOORBERICHT. xi
Middelen by den Raide geconcipieert die henl. dunckt tot prefervatie van 't Landt oorbaerlyck.
J3at die van den Raide' Edelen ende Rid-Nopen"* deri'chap, mitsgaders die gedeputeerde van^JJ0de groote, en cleyne Steeden van Hollandt var) fyn cófideratie nemende op te jegenwoordige ge- ^«es ftelteniffe van~Landen , zyne Exctie fullen Ampt defereren , ende fyne Excrie oock aenvaerden van"Rait diclaturam, vel fummum imperium over die en ReeLanden onder fyne Exc£ie Gouvernement for-kemnge teren"", ende dat voor den tyt, die selue
LANDEN van die VlANDEN VFRLOST SULLEN SYN.
Ende alfoo 't Gouvernement principalyk confifteert in drie deelen, als den Crychshandel, Finantie omme Geld tot den Crychshandel te becommen, ende die Juftitie.
Dat
Cc) Resr. van Misfiven van den Hove van Holland H. D. foL 19 A. 1573.



xii VOO R B E R I C T l T.
Dat daarom fyne Exctic , beroeren die Crychshandel, met nyemant raetflagen, nochte aduifercn fal, dan met die Capiteynen,ende Crychsraedcn , die fynder Exc1^ daar toe nemen fal , fonder die van den raiden, Staten, ofte finantie daar mede te moeyen.
Aengaende die faecke van de finantie, ende middelen omme geit te vinden, 't welk fyne Exctic impereeren fal tot behouff van den oorloge,"t felue fal gevonden,opgebrocht, en gecollecteert worden by den voorf. Edelen, Ridderfehappe, ende Gedeputeerden van de groote , ende cleyne Steeden , met alle bebooii. middelen, ende ueerfticheyt, ende met den aller fpoedigften.
[Dat die van den Raide Provinciacl van [Hollandt hen alleenl. met der faecke van [Jufiitie onderwinden fiülen , fulcx van [ouds hercomen altoos gepleechtis,fonder dat [die Ctychsraet, Reeckenkacmer, Staten ,Fi[nantic,ofte yemant hem dies onderwinden [fullen, om alle confaiien te verhoeden, en alle [inconvenienten voor te comen. (a)
Dat die van de Reeckencamer hem nyet> voorder en fallen onderwinden, dan't gunt heur Officie is, als dieDomeynen, ende die goedee van de Mata te adminiftreeren ende voor te ftaen, ende te procedeeren tot hoorin-
ge, ende fluytinge van Rentmrs. ende der Offi-
cie-
(a) Conf. Araüerd. Mcmor, a. 1783. W« I3'



VOORBERICHT.
xiii
eieren Reeckeningen fonder tot eenige Officie oft Rentmeefterfchap gecommitteert te werden, alfoofulcke Officie, metheurliederftaet nyet compatibel en fyn , ouermits die' geene, die foodanige Officien bedienen, voor de Reeckencamer haer Reeckeningen doen,ende van haer adminiftratie,verantwoorden moeten
Dat tot alle Officien, foo beroerende
Crychshandel, die Juftitie, Reeckencamer Finantie, ende general. alle Officien, nyema'ndt dan gequahficeerde perfoonen gecommitteert fullen worden, ende dat geen Officiers geftelt lullen worden, dan naevolgende voorgaende Aduys , in Crychshandel by Aduys van Cr ychsraet,m faecke van Juftitie byAduys van die van den Raide,en in faecke van Recept, ofte finantie by Aduys van die van Reeckencamer
■ Dat voorts in de Raidt , noch te"
Reeckencamernyetgeftelt, nochte geadmitteert lullen worden Vaeder en Soon, Gebroeders, rechtswaers, ofte andere in gelvcke graden in confanguniteyt ofte affiniteit, ende daer fulcx gebeurt es, dattet felue metter daet oft ende te nyete gedaan fal worden.
Vergelyk nu deze flukkeu met de voleen de en oordeel. — Vaerwel —. b
Leyden den 8 Maert 1783-
FR. ADR. van der KEMP.
MA-






M A G A Z Y N
VAN
STUKKE N,
TOT DE
MILITAIRE JURISDICTIE BETREK KELYK.
#*##*######*##*#«'«:!»«'#*#
ORDONNANTIE op de Admiraliteit der Nederlanden, gearrefteerd. by Maximiliaan , Roomsen. Koning , en fynen Soon Philips, Eertz-Hertogh van Ooftenryk, den Achtften January veertien hondert feven en tagtig.
I.
Art. I.
premiers, que qui- "TF^erftelyk,1 dat al conques [era noflre \Va die geene, welAdmiral de la Mer, o« ke zal zyn onzen Adres, ou pour le temps miraal ter Zee, nu en advenir, 'tl, a caufe de voor het toekoomenfon office, est, & fera de, die is uit oornoftre Lieuttnant Ge- zaake van fyn Ambt neral par la Mer, <S? en zal zyn onfen Greves, d'Icelle, & en Lieutenant Generaal noflre nom aura feul, over de Zee en haare & pour le tout, la co- Stranden, ende in gnoisfance, Jurisdic- onzen naam fal hy I. Deel. A t'ton,



W VERZAMELING vam STUKKEN
tion, & diffinition de tous cas, deli&s, crimes, exces &? malefices, quifecommettent en la Mer, ou es grevts d'icelle, fouhs la grande Flote de Mars, foit quüls fe commetient a l'occafion de la Guerre, ou aultrement, femblablement ausfi de tous ContraSls, quifeferont pour &? a caufe des fretaiges de Navires, & des gaiges de Maronniers, & par luy, ou par fes Lieutenans feront les diferens, qui furviendront, decides, appoin&és & determinés, & ks punitions ou correSlions fai&es, fans aucun deport, ou delay, a texempk de tous.
alleen hebben, en in 't geheel, de kennisfe, Jurisdictie en diffinitie over alle gevallen , delicfen, misdaden, excesfen en maleficien, die begaan werden op de Zee of haare Stranden , onder de groote Vloot van Mars, 't zydie begaan werden ter occafie van den Oorlog of anderfins, insgelyks ook van alle Contra&en, die gemaakt werden om of ter zaake van bevragtingen der fcheepen, en gages der Zeevarende Lieden. En door hem of zyn Lieutenant zullen de opkomende differenten gedecideert, geappoinéfeerten gedetermineerd worden, als meede de itraffen en gedaane Correctien, fonder eenig uitftel ofte delay, ten exempel van allen*
IS-



tot de MILlf. JURISD. &4 3
13- 13-
Item, le dit Adml- Item, fal de gëral, toutes les fois melde Admirael, fa que bon luy femblera, dikwils als 't hem fj? que le cas C offera, goeddunken zal, en pourra mettre fes Pri' het gevallig zig opfonniers. pour les gar- doet, vermoögen fyder en nos Villes, For- ne Gevangens ter beteresfes £5? Fors pro- waaringe te {lellen chains de la Mer, en in onfe Steeden, Forpeyant ks despens des tresfen en Sterkten dits Prifonniers, pour- aan de Zee geleeveu toutes fois, qffïl gen, mits betaalenfera tenu ff en deman- de de onkoften der der congé aux Capi- voorfz. Gevangens, taines des Places , a- met beding nogtans , vant qu'il \y mette au» dat hy gehouden zy cuns Prifonniers , & daar toe permisfie te auprès les dit congé vraagen aan de Cademandé , ne refufe- piteins der Plaatfen, ront point de ce faire, eer hy aldaar eenige & en ce ne luy donne- Gevangens inbrengt. ront aukun empefcbe- Ert na dat de voorfz. ment. permisfie verfogt fal
hebben, fuilen fy het niet refufceren te doen, en hier in hem geen beletzcl toe-brengen.
/
G. P; Boek fol. 4. pag. 1209 en 1212,
A è Oll'



4 VERZAMELING van STUKKEN.
ORDONNANTIE, hoe men 't Land van Holland ende Vriesland fal mogen befchermen tegens den Vyandenmit haar felfs Ingefeten, fonder in dit geval van de Ordonnantie eenige knechten van buiten 's Lands aan te nemen , ende mit eenen cleynen coft. 27 Jan. 1521»
1. Heerst fal men crygen en willigen in allen Meden en Dorpen in Hollant en Vrieslant, die alreftoutfte, cloeckfte en geratfte mannen,die men fal connen vinden dienende ter oirloge elcxindenfynen foo veelal? fyn quote bedragen fal: te weten op tie XXX fchilden eenen man, 't welck bedragen fal over Hollant en Vvieslant 2000 mannen: welke 2000 mannen men fchicken foude onder vyf vaentgens, daar van den Capitein van Zuythollant wonen fal binnen Dordrecht, van Kennemerlant binnen Haarlem, van Delflanten Schielant binnenDelff, van Rynlant en van der Goude binnen Leyden en van Vrieslant, Waterkant ofte Goylant binnen Amftelredam.
2. Item onder elck vaentgen fal weefen een Capiteyn, die gerekent fal worden voor vyf payen, een Luitenant, voor drie paeyen, twee Trawanten, elck voor anderhalff paeyen , een Vaender voor drie paeyen , een Schryver, vierWyifels, twee Pypers, twee Trommelflagers , een Chirurgyn,
een



tot de MILIT. JURISD. &c. 5
een Fourier elck twee paeyen, facit onder elck vaentgen twintich verloren paeyen 't welck belopen zoude onder de voorfz. vyf vaentgens hondert verloren paeyen.
3. Item alfoo men die 2000 mannen hebben 'wil in perfoonen en niet in paeyen , foo foude men dezelve verlooren paeyen neemen uytten Landen van Voorn, Putten en Stryen,die in de diffencie wel mede behoren te contribueren, die hare quote foude bedragen, te weten 't Lant van Voorn 64 mannen, 't Lant van Putten 25 mannen en 't Lant van Stryen 11 mannen.
4. Item als defe foldeniers aldus overal gecoren fullen wefen by den genen, die men daar toe ordonneeren fal, foo fullen die fteden en dorpen elcx heur foldeniers coopenbinnen 14 daegen daer naer Harnafch en geweekte weten, elck perfoon een ruggen tuich, een paar armfcheenen, een rynckcraech, een backkenneel, een duytfcheu degen, ofte koerde, en een bofche,voor den genen, die daar mede omme konnen gaen,en voorden genen,die metgeenbofche omme en connen gaen fal men leveren een fpietfe van 18 voeten, ofte een hellebaertfe. Welck geweer fulcx gedeelt fal worden, dat onder elck vaentgen wefen fal die minfte helft hantbusfehen, en van de andere helft die twee deelen fpietfen, en derefte hellebaertfen of flachswaerdendaer of elk borge fal ftellen in den fynen omme 't felve Harnafch en geweer weder te leveren, foo wanneer hy gedeftitueert wordt ofte fterft.
A 3



6 VERZAMELING van STUKKEN,
£ Item na de veertien dagen fal men monfter nemen van elk vaentgen byzonder elcx in zyn quartier en maecken een Regiller, daar men inne fchry ven fal de namen en toenamen van defelve foldeniers by ordre elcx in 't fyn: welck Regr. gebrocht fal worden onder den Raet van Hollant, omme altytis temonfteren als men wilt daer uyt eiker Stede en Dorpe nemen fal Copie van heur volck: Ende fo wanneer yemant van defelue fouldeniers fterft ofte onbequaem wert ter Oorloge, foo fal die Officier vandenplecke met die van de Weth, daer dat gebeuren fal, binnen acht dagen daer na kielen andere bequame Perfoonen in heur plaetfen en die den Hove overzenden in gefchrifte, enteverciaren wie datter geftorven ofte onbequaem geworden is, en uit wat faeke, op dat men die in 't regiften mag deurfiaen en andere gecoren in heuren plaetfe ftellen. 6. Jtem om dat defe fouldeniers over al tot allen tyden gereed fouden moeten wefen omme te treckch daer men hen bevelen fal, daar voor fouden fy elcx jaerlycx hebben vier pont van XL gren (a) vooreen duytfch cleet met een paer hofen, fulx men hen jaerlycx ordonneren fal en drie pont voor haer onderhout,die men hen allejaers.betalen zalhalf April, omme alle jaerehaer cleedin<*e te doen maecken goettyts voorMeye. £ Ltem als die fouldeniers in 't generael ofte particulier uyt fouden reyfen, 'tfybuyten of binnen 's Lands tegens den Vyanden tot
def-
£a) Grooten.



' tot de MILIT. JURISD. &c. 7
deffentie van den Lande van Hollant en Vriesland of dat men die leggen wilde op ten Frontieren in Garnifoen, dan fouden fy
hebben elcke paeye feven grn. vis. (jz) 's daechs,gerekent van dat fy uytreyfen en we der thuis comen fouden, fonder meer,daer van fy betaalt fullen worden van achtc dagen tot achte dagen, by den genen van daler fy wa- en, die men daer van weder rembourferen foude uit die penningen van den Beede ofte uytten eerften ommefiacli die men tot de deffentievandenLande doen fal. 3. Item waar defe fouldeniers mitheuren Capityn ofte Luytenant gefonden worden en daar fy comen fullen fal men hen logeren, gelyck den fairier die fairieren fal, fonder eenich wederfeggen, alwaer men hen den cost geven fal den tyd dat fy daer leggen, voor elck man een blanck fmacls, wyn en bier buyten, des fullen fy mitten gemeenen cost te vreedenweefen, willen fy yet anders hebben , 't fy van eeten ofte" drincken, dat fullen fy buyten betalen.
9. Item die fouldeniers fullen gehouden wefen waer fy comen ofte teeren , wel te betalen en niemant te befchadigen, op peyne 't felfde te vcrhaelen aan haar lyf
10. Item de Capn. fullen gehouden fyn alle quartier Jaers haer volck te moniteren, elck in fyn quartier onder fyn vaentgen en dan eenen dach by eenteblyven, omme malcanderen te leeren kennen dewapenen
A 4 hak*
(a) Grooten vlaams.



8 VERZAMELING van STUKKEN,'
hanteeren, en haar oirdene ep. flachorde-. nen te leeren maaken.
ii. Item de vyf Capn. fullen elcx mit heur vaentgens en alle haer volck gewapentinheure nieuwe cleedinge alle jaers / eens comen in den Hage, ofte aldaer myn Heere den Stadthouder ofte den Raet in fyn abfentie believen fal, den 5 dach van Meye, omme die dan by een te famen te monfteren, en haer ordonnantie en oerdens te zien maken, op dat fy mogen weten mit wat volck 't Lant gedeiïendeert is en waar toe fy hen mogen verlaten.
52. Item foo wanneer dat men een clocke geflach doet, in wat quartier dat fy ofte dat die Capiteyn fyn volck befchryft, foo fullen die Souldeniers van ftonden aan fonder vertreck met heur harnasch en geweer comen onder heur Vaentgen by heuren Cap" . ofte fyn Luy tenant, daer die wefen fal,daer mede fy trecken fullen aldaer 't denfeluen Cap". geordonneert fal worden, en foo wiedaervan in gebreeke waer fal geftraft worden aan fyn Lyf.
$3. Item wat gefchiilen gebeuren onder den Souldeniers , terwyl fy onder heur Vaentgen uyt fyn, die fullen berecht worden by den Capiteyn en fyn Amptluyden naer crygsrecht.
$4. Item fop wie tot Souldenier gecoren wort en fal niet buyten 's Lands reyfen, fonder oorlof van fyn Capn. ofte en •" fal
> O



tot de MILIT. JURISD. &c. 9
fal hem in geen anderen dienften verhinden , hy en fal mogen onder fyn Vaentgen komen en daer onder bly ven foo langen dat van doen fal welen op arbitrale correctie.
15. Item elcke tien knechten fullen hebben een Rotmr. en elcke tien Rotmrs. fullen hebben een Weyfel, daer fy onder ftaen fullen, en die vier Weyffels fullen ftaen onder den Capn. ende fo wanneer den Cap" .off fyn Luytent, eenigh bevel gecrycht, ofte een aenllach voor handen heeft, die welcke hy wil dat den gemeenen man weet, dat fal hy te kennen geven fyn vier Wyfels, die elcke dan by hen ontbieden fullen haer tien Rotmrs. die fy 't felve oock te kennen geeven fullen, die Rotmrs. fullen daar na elcx ontbieden haer knechten van haar Rot,die fy voort diemeyninge van den Cap". te kennen geven fullen eenigh ander gemeyn te houden overmits dat felden uyt gemeen goet komt.
16. Als men defe Ordonnantie in dermaniere voorf. foude willen onderhouden 't felve foude Jaerlycx coften alleen voor de ordinare cleedinge en onderhout die fomme van veertien duyfent ponden van xl gr. vis. 't pont, om die welke te gecrygen men foude mogen opfetten over 't felue Lant van Hollant en Vries-
'" lant een extraordinaris Excys te weten op elck vat bier een grn. vis. en op een aém wyns tien grn. vis. daer van nieA 5 mant



io VERZAMELING van STUKKEN.
mant vry wefen en foude, hy waer edel ofte onedel, Geeftelyke ofte waerlycken dat wel 's Jaers bedragen foude de voorfz. 14000 ponden of meer en'tfelue en foude niemant laftich vallen, off men zal 't felue mogen vinden fo dat redelykfte dunken zal.
Item omme te ordonneeren dieCapiteynen ende 't Hooft van dien.(V)
II. Memoriaalb. Sandelyn fol. 256. J. Wag. Vad. Hift. IV. D. p. 430.
ORDONNANTIE op de Zeevaart deiNederlanden by Keyzer Karei gegeeven tot Namen den 27 Decemb. 1540.
Art. 1
Jfn den Eerften, dat onzen Admiraal van der Zee, jeegenwoordig en toekomende, is en zal ter caufe van fyn officie weezen onzen Stadhouder Generaal en opperften officier in de Zee, en in de kante van Diere, onder de groote Vloote van Meerte, en in onfen naaïnefai alleene ende voor al hebben de Jurisdictie en determinatie van alle faecken, delicten, crimen,Excesfen,cnde die op de Scheepen van Oorloge, of ter cautie van den Oor-
•lo-
(a) Deze ordonnantie fchynt meer tot een richtfnoer te hebben moeten dienen van cenc Landmilitie, dan we! van eene ftaande armé.



tot de MILIT. JURISD. &c. n
loge, in der Zee, of in de kante derzei ver, gecommitteerd zullen werden, van dewelke hy zal doen doen, by hem of zyne Stadhoudere behoorlyke pugnitien en corre&ien, ten excmple van eenen ygelyken»
13-
Item de voorfz. Admiraal zo dikwils als 't hem goed dunken, ende de faake fulksheysfchen fal, fal zyne gevangenen moogen ftellen om die te bewaaren in onze Stede, fterkten, en floten by de Zee, mits betaalende de koften van defelve Gevangenen, behoudelyken nogtans, dat hy gehouden zal weefen, daar, of aan de Capiteinen van de Plaatfen Oirlof te begeeren al eer hy daar eenige gevangenen ftelle, en na den voorfchreeve verlof begeert, ende zulks zy dat niet mogen weygeren , noch daar inne letzel geeven, maar alle asfistentie en addresfe.
G. P. Boek4Pag. 1216 cc 1217.
PLA-



12 VERZAMELING van STUKKEN.
PLACAAT beroerende omme uittemften ende onderhouden zeekere Benden ende ordonnantiën vanRuyteren te Paarde getranilateert uit Franfche Taaien in Du} tfche , 12 Oétob. 1547.
aerle &c. Allen den geenen die deeze 3cb^nwooidige brieven zullen zien faluyt.
Alzoo wy omme te voorzien tot die befehermenisfe ende defenfie van onfe Landen ende Frontieren van haarwaarts over geordonneert hébben te ligten, uitteruften ende 't onderhouden zeekere benden ende ordonnantie van Ruyteren te Paarde ten getalle van drie duizend
O) By Badolet gepubliceert over 't Quartier van Westvriesland den 2) Novemb. tot Haarlem 27, Beverwyk 28', Alkmaar 29, Hoorn den laatften Nov. Enkluiyzen, Grqote Broek ende den 1 Dec. tot Medembiik.
By Ciaas van Nes gepubliceert over 't Quartier van Afierland &c den 21 Novb.binnen Amfterdam , 24binnen Weesp ende Muyden, 25 binnen Naarden, 27 binnen Munnikendam ende Edam, ende den 28 Novb. binnen Purmereynde.
By Buven.gepubliceert over 't Quartier van Rhynland,te weeten binnen Leiden den 15 Novb. binnen Woerden den 14., binnen Oudewater den 16, binnen Der Gouda den 17, binnen Schoonhoven den2oendeteYsfelrtynden2r.
By Mattheus Henrieusfe ' gepubl. over't Quartier van Zuyd-Holland op den 15 Novb. binnen Dordregt den 1 , binnen St. Geertruydenberg den 6 Dec. binnen Gornich^m den 8, binnen Heusden den 11 , binnen Woudrichem den 4 derzelver maand binnen Asperen, Leerdam en Heukeiom.



tot öb MILIT. JURISD. &c. 13
zend PaardenmetHoopluyden ende Capiteynen,hebbende last omme dezelve te Vueren, geleiden ende 'tallen tyden gereed-te houden, wel opgezeeten,gewapend ende in goeder ordre ende haaftelyken te mogen employeeren in tyden van noode op de Frontieren vanonfen Landen daar 't van noode vveezen zal, ende begeerende dat zy geduurende haaren dienst ende onderhoud zullen mogen leeven ende gracelyken getracfeert weezen zonder exadien dat zy ook van hueren zyden zouden wagten onzen onderzaten van den platte Lande laftig te vallen, eeten ofte travailleeren, hebben wy by goeden ende rypen advyfe ende deliberatie van onze zeer Lieve ende zeer beminde zuftere de Koninginne Douairière van Hongaryen &c. voor ons Regente in onze Landen van herwaarts over, van de Ridderen van onfen Orde ende andere goede Perlbnagien hen verftaande op 't Huk van den Oorloge geftatueert ende geordonneert ordonneeren ende ftatueeren by deezcn de Poincten ende Articulen hier navolgende: In den Eerften dat de voorfz. Hoopluiden, Capitynen ende Luiden van der Bende gehouden zullen weezen te dienen t'allen tyden opgezeeten ende gewapent als 't behoord daar ende zulks als by ons ofte onze voorfz. Suftere de Koninginne geordonneert zal weezen ende tot dien einde vergadert te hebben huer Benden binnen den bequamen tyd die hen gepraefigeert zal werden, ende die zelfde 'tallen tyden te hebben ende te houden gereed omme hen te doen trekken in zulken Quartier
als



i4 VERZAMELING van STUKKEN.
als hen zal werden beteykent, doende in 'I . zelfde zulk devoir ende naarftigheid, dat onze ■voorfz. Landen by haare faulte ende negligentie niet befchadigt en werden : Dat voorts de voorfz. Luiden van Oorloge pasfeerende de monfter gehoudeu zullen weezen te fweeren, 't gunt hier naar volgt. Dat fweert gy God onze Scheppere ende op de verdoemenisfe van uwer ziele, dat gy de Keyferl. Majeft. getrouwelyk ende regt op dienen zult, op ende jeegens eenen yegelyken, obedieeren de beveelen van uwen Capiteynen ende 't Vaandel voegen, dat gy ook nieten zult vertrekken uit uwe bende ofte plaatfe van uw Garnifoen, zonder weeten, wille ende Paspoort van uwen Capiteynen, ofte zyii Luitenant, ofte den geenen die in zyn abfentie zal hebbende last van de bende, op poene die zonder 't zelfde bevonden werd ,geftraft te werden als meyneedige ende wederhoorige, dat gy ook zult fweeren dat Paard ende Harnas u toebehoort, dat gy niet geleent en hebt direftelyken nog indirectelyken. Volgens welken Eed wy willen ende ordonneeren dat die voorfz. Luiden van Oorloge gehouden zullen weezen te obedieeren haare Hoopluiden ende Capiteynen ende in haar abfentie haar Lieutenant Vaandrig ende Geleidsluiden , zoo wel om te houden waak en wagt, als ookinal'tguntmen hen belaften zal ende hen aangaan mag, dewelke Luiden van Oorloge, als men zal doen optrekken van den eenen plaatfe in d'andere' in onfen dienst, gehouden zullen weezen te
trek-



ïot de MILIT. JURISD. &c. 15
trekken te zaamen onder haar Vaandel ende over de breede ende gemeenen weegen, zonder hen te vertrekken maar te logeeren na dat hen geordonneert zal werden ende dat op de verbeurte van den lyve, dat zy desgelyks gehouden zullen zyn te logeeren in de vlekken ende plaatzen als de gelegentheid eysfchen zal, reguardneemende op de reyzen die zy gehouden zyn te doen na den tyd van den Jaare zonder te doen kleyne ofte groote reyzen omme d'een plaatfe meer dan d'andere te verdragen van 't Logies van de voorfz. Luyden van Oorloge, zonder ookin 't zelfde doende reguard te neemen op eenig Perzoon, op poene indien daarinne gebrek bevonden werd 't zelfde te verhaalen op den Capiteynen ende Leidsluyden , verbiedende insgelycx allen Fourieren ende andere op de Galge geen geld te nemen nog eenige gefchenken ofte giften om d'een plaatze te verdragen ende luiden van oorloge te doen logeeren in andere plaatze, dat de voorfz. Luiden van oorloge trekkende over't veld ofte weezende in Guarnifoen onzen onderzaaten niet laftig en zullen weezen nog pillieeren ofte befchadigen in eeniger manieren,hoe dat het zy op de verbeurte van'tlyff, ende dat zy haare mondkost ende ook vanhaaren paarden betaalen naredelykheid ende navolgende tauxe, te weeten dat zy voor 't Tractement van den paarden gehouden zullen weezen te betalen in beflooten fteeden voor vier fpinten havers drie ft. ende voor drie fpinten twe ft. en een halve ende ten platten Lande voor de
vier



i6 VERZAMELING van STUKKEN.
vier fpinten havers twee ft., ende een halve ende voor de drie fpinten havers twee ft., zoo verre zy die vinden ten huyze daar zy gelogeert zullen zyn ende indien zy die buitenmoeten halen dat zy die zullen mogen koopenten minften pryfe als zy zullen kunnen gedoen, ofte na den taux die by den Gouverneur van der plaatze gefteld zal weezen, ende ten platten Lande voor een pond osfenvleefch een blank, voor een fchaap XXV ft., om een pond fpeks een ft., ende dat zy nopende d'andere victualiën niet en zullen mogen nemen ten zy by wille van de geenen die dezelfde toebehooren ende tot zulken pryfe als zy met hen zullen overkomen, uytgezonderd bier en brood waarop ende ook op 't Logies van den paarden de gouverneurs van der plecke by advy fe van den Capiteynen ofte haaren Luitenanten, ende ook van die van der wette ende plekke daar die voorfz. Luiden van oorloge zullen pasfeeren ofte logeeren,ftellen zullen een redelyken taux ofte pryfe ende zulks als den gemeenen man betaald, zonder 't zelfde te verhoogeninwat manieren dat het zy, welken taux de voorfz. Luiden van oorloge gehouden zullen weezen te be~ taalen zonder anders de voorfz. victualiën te mogen neemcn, Ende wanneer de voorfz. luiden van oorloge zullen pasferen van den eenen lande in 't ander zullen de Koopluiden ende Capitynen gehouden wee zen te adverteereu de Gouverneurs ofte andere hebbende last van den Lande daar zy inne komen ten einde hen luiden geadminiftreert mogen werden



tot dë MrLlT.'jURISD. &c. tf
ftallagien, viétualien ende ook omme 't zelfde te tauxeeren is't nood,dat de voorfz. Luiden van Oorloge hen heusfelyken zullen mogen ver warmen by den vuure van haare waarden, ende indien zy grooter ofte apart vuur begeeren, zullen gehouden weezen 't zelfde te betalen na redelykheid ende ordonnantie van haaren Capitynen , by advyfe van die van der Wet van der plekke daar 't van noode weezen zal, denzelfden wel expresfelykën verbiedende ende op arbitrare correctie te verbarnen eenig afgehouden hout 't welk geordonneert is tot eenige timmeragie nog ook wasfende boomen ende groene haegen ofte andere, dat de voorfz. Luiden van Oorloge weezende in een bende niet en zullen mogen verlof nemen om hen in een ander bende te begeeven,nög en zullen hen geenen Capitynen mogen ontfangen ten zy dat 't zelfde gefchie by expres fe confent van den Overften Capiteyn,hebbende daarvan befcheytby gefchrifte, dat ook desgelycxs de geenen die afgedankt zullen weezen van den eene bende niet en zullen mogen ontfangen worden in een ander bende zonder expres confent van haaren Overften Capiteyn ende fchriftelyk oorlof, inhoudende de zaake waaromme zy afgedankt zyn. Dat insgelyks de dienaars van den Ruyteren pasfeerende de monfteringe haaren meefter niet en zullen mogen verlaten ende treden in den diénst van een ander Ruyter te paarde ^ ofte hen uyt er bende vertrekken zonder expres confent van zynen eerften meefter, dat • de 1. Deel. B voorfz



18 VERZAMELING van STUKKEN.
voorfz. Capitynen ofte haar Luitenanten toezigt zullen dragen, ordonnantie en regule Hellen , dat geene dienaaren of vagebonden haaien benden volgen ten zy alleende noodlyke dienaars ende Paegen ende die ook meefters hebben, Ende indien daar en boven iemand vervorderde Contrarie te doen denzelfden te doen apprehendeeren ende leeveren in handen van den Provoost, om over hen correctie gedaan te werden navolgende den Placate ende ten exemple van andere ende by gebreeke oif abfentie van den Provoost voorfz. in handen van den Officier van der naafte vlekke ende dat ten eynde als vooren. Wy verbieden allen Hoofden ende Capteynen van onze ordonnantie plaatze te gunnen,onderhouden nog in doen fchryven eenige van den dienaaren van haaren huyze als Camerlingen, Secretarisfen , ofte Klercquen , Keukenfchry vers, Bouteliers nog andere haare klyne Officiers, ordonneerende wel expresfelyken den Commisfarisfen van der*monfteringemonfterende de voorfz. benden hen te examineeren by haaren Eede, ende indien zy bevinden ofte dat anders tot haare kennisfe komt, datter iemand is van de qualiteit als vooren dat zy denzelfden casfeeren ende uitdoen, Ende ten einde deeze onze ordonnantie als vooren te beeter ter effectie gebragt mag werden,zullen wy ordonneeren luiden van Eeren met last omme te volgen de voorfz. luiden van oorloge alwaar zy zullen pasfeeren ende trekken omme te weeten ende te verftaan haar beleyt,
clach-



tot m MILIT. JURTSD.. &c t?
dachten ende doleantie van onzen onderzaten, ende fommierlyken informeeren omme daar van Rapport te doen haarenHoopluiden ende Capiteynen denwelken wy wel expresfelykeu ordonneeren te apprehendeeren den geenen die deezen zullen contravenieeren ende keveren den Provooften van den Quartieren ofte den naaften van der plekke daar zy zullen weezen omme by advyfe van den Hoopluiden ende Capiteynen daar over te doen exemplaire Juftitie ende by gebreeke van den Provoost ofte Gouverneur van der plekke ende zoo verre daar geen Gouverneur en is,ofteiu zyn abfentie den Regter Provinciaal van dier plekke, omme by hen daar over Juftitie te doen na haren verdienften, confenteerende desgelyks allen Officiers ende Jufticiers van der plekke te apprehendeeren allen luiden van oorloge bevonden op de verfcher daat in haare mesfufen ofte misdaaden ofte eetende ende overlast doende den armen onzen onderzaten en daar over te doen Juftitie zoo verre zy zyn zonder Hoofd ofte Vaandel, ende zoo verre 't Hoofd, Capiteyn ofte Vaandel daar is dezelfde over te leeveren haare Capiteynen omme te procedeeren als vooren,beveelende den Capiteynen daar inne te doen zulke deiigentie dat de klagten niet en vermeerderen, op poene van op hen te vernaaien, willende ende ordonneerende daarenboven dat de Voorfz. Capitynen kennisfe zullen hebben van allen quereelen ende andere zaaken geen crimen capitaal weezende geperpetreert by den voorfz. Luiden van oorloge ter plekke daar B a hen



ao VERZAMELING van STUKKEN.
hen bevolen zal weezen Guarnifoen te houden endeduyerende 't zelfde Guarnifoen ende roerende de capitaale delicten, zullen zy last geeven dezelfde delinquanten te doen apprehendeeren, omme daar over juftitie gedaan te werden naar exigentie van haar misdaad als voorfz. is, Ende ingevalle delinquant hem abfenteerde uyt'erplekke van zyn Guarnifoen zonder geapprehendeert te werden, zal de Officier van der plekke daar 't feyt gefchied is doen ende neemeh goede infonnatien ende zullen alle Officiers denzelfden fugitive delinquanten mogen apprehendeeran ofte doen apprehendeeren ende daarover justitie doen zonder gehouden te weezen dezelfde te reftitueeren haaren Capiteynen ofte andere* denwelken Officiers wy daer toe geauthorifeert hebben ende'authorifeeren bydeezen aangaande voorts die delicten ende misdaden gecommitteert ende geperpetreert alleer zy in dienst genomen ofte geëedt zullen zyn,(indien dezelfde delicten zyn capitaal) zullen gecorrigeert werden by den Regterordinaris van der plekke zonder in 't zelfde doende te mogen allegueeren ofte proponeeren eenige exceptie vanRenvoy onderdekzei van haar onderhoud ofte dienst, ende roerende de delicten niet capitaal weezende, zoo lange zy zullen weezen in haar Guarnizoen en zullen hen de ordinaire Regters daaromme niet mogen hinderlyk weezen, maar buiten de Guarnifoen zullen zy kennisfe hebben in allen fchyn of zy niet en waren in eenige dienfte. Endè "wanneer de voorfz.
Lui-



tot de MiLIT. JURISD. &e. 21
Luiden van oorloge by oorloff van haare .Capiteynen hen vinden zullen buiten der plekke van haar Guarnifoen ende niet weezende by 't Vaandel zullen gevangen mogen werden by de ordinaris Regters om deliéten geperpetreert voor dato van haren dienfte als voorfz. is ten Avare zy by haaren Capiteynen uitgefchikt waren in eenige vlekken om te doen eenig Exploict van oorloge of andere dienst, verbiedende allen onzen ordinaris Regters ende Jufticiers mitsgaders onze Vafallen inbeflootefteeden ende daar buiten kennisfe te neemen van delicten geperpetreert by den voorfz. Luiden van oorloge in den plekke van haar Guarnifoen, ten waaren in faaken als vooren,verbiedende insgelyks alletiHoofden endeCapiteyncn van wat qualtiteit zy zyn de voorfz. Luiden van oorloge te doen gratie, vryheid ofte uitftcl van de delicten by hen geperpetreert, maar daar overlaten gefchien Juftitie als voorfz. is, Aangaande de fchulden, contracten ende obligatien gepasfeert ende gemaakt by den voorfz.Luiden van oorloge,alleer zy in dienst aangenomen zyn, zullen gehouden daarvan te recht te ftaan voor haren competenten Regter na de couftume van den Lande zonder hen te mogen behelpen met 't Privilegie van den Luiden van Oorloge,wel verftaande dat haare Perzonen gaande ende komende na ofte van de Guarnifoen niet gearrefteert en zullen mogen werdén in de plekke daar zy pasfeeren, nog ook haare Paarden ende Harnas verkogt ofte gehouden werden om B 3 daar



22 VERZAMELING van STUKKEN.
daar aan te executeeren 't gunt daar inno zy gecondemneert zoude mogen zyn, maar zal dezelfde Executie moeten gefchien op andere meuble ende inmeuble goederen van den voorfz. Gecondemneerden , ten ware dat die fchulden fproot uit zaake van koop van den Paarden Qfte Harnas, aangaande de renten gehypothequee# bydenzelfde Luiden van Oorloge , 't zy geduurende haaren dienst ofte daar te vooren, mitsgaders alle andren reële actiën ende fuccesfien zal een ygelyk zyn regt mogen vervolgen, volgende de couftume van der plekke, zonder dat hen dezelfde Luiden van Oorloge zullen mogen excufeeren onder dekfel van haren dienst,ten waare dat hen om zeekere merkelyke redenen geaccordeert waren Letteren van Surcheance voor zeekere redelyke tyd, ende om de fchulden gemaakt offte Obligatien gepasfeert in de plaatze van haar Guarnifoen, zoo lange zy in 't zelfde Guarnifoen weezen zullen, niet mogen geroepen werden elders dan voor haaren Capityn die daar van kennisfe nemen zal,omme te doen goede en korte Expeditie van Juftitie ende te ordonneeren als hy na redenen bevinden zal te behooren by advyfe van den geenen die hy zal willen nemen tot zynder adfiftentie, zonder dat de ordinairis Regter hen daarinne hinderlyk zullen weezen, ende zal de voorfz. Capiteyn d'Executie van dien mogen dirigeeren zoo wel op de Perfoon als op 'tPaard en Harnas van den voorfz. Luiden van Oorloge, de voorfz, Hoopluiden ende Capiteynen zullen insge-
iyk§



tot de MILIT. JURISD. &c 23
lyks in de Procesfen voor hen geinftrueert, mogen verzoeken 't advys van den Provincialen Raad, daar zy in^ Guarnifoen weezen zullen, denwelken wy ordonneeren als zy des vcrzogt zullen weezen te geeven haar luider advys , zonder daar inne eenige fwarigheid te maak en, ontbieden ende beveelen daaromme onzenlieven ende beminden den Hoofden, Prsefidenten ende luiden van onzen privee ende groon. Raden , den Cantzelier ende luiden van onze Raaden in Brabant, Prsefidenten ende luiden van onzen Raden in Vlaanderen, Artois, Holland, Uitrecht ende Vriesland,den Hoog Bailluw van Henegouwen ende luiden van onzen Raade aldaar, ende alle anderen onzen Jufticieren ende Officieren dien dit aangaan mag haaren Luitenanten ende een ygelyk van hen dat zy deeze onze Ordonnantie doen publiceereu elks in zyn reguard en de Limiten van haare Jurisdictie daar 't van nooden weezen zal ende men gewoonlyk is Publicatie te doen, ten eynde niemand daar van eenige ignorantie mag prcetendeeren , ende ook geheugen deezen gedrukt te werden, ende daar en boven dat zy voor zoo veei in hen is toezien ende doen onderhouden van poinct. tot poinél na haare forme ende inhouden, zonder eenige contradictie , procedeerende jeegens den overtreeders van dien als na redenen, want et ons alzoo gelieft.
Ten oorkonde van deezen, hebben wy hier onder aan doen hangen onzen Zegele gegeven in onzer Steede van Brusfele den xiien dae in October in 't jaar ons Heeren B 4 duy-



S4 VERZAMELING van STUKKEN
duyzend vyffhondert zeeven ende veertig,van onzen Keyzerryke 't xxviij, ende van onzen Ryke van Caftilien ende andere 't xxxij, op de ploye ftond by den Keyzer ondergeteykent, Despleghenmeteen rood uithangende Zeegel in dubbelde ftaarten,onderftont nog gecollationeert jegens zyn originaal by my onderger teykent, Despleghen.
Geëxtraheert uyt het eerfte Memoriaalboek van Van Dam Fol. 278.
Qmfer. de Vaderl. Hift. 5de deel pagt 298, 299.
CV )
ORDONNANTIE des Keyfers Karei de Vyfde , hoe dat die Alcalde van den Hove ende Amptman van Bmsfel hen voegen ende reguleeren ztülen aangaande d'apprehenfie ende punitie van den Deliquanten ende Misdadegen, gemaakt in Jaar 1548.
D
e Keyzer onie aldergenadigfte Heer, be? geerende te verhoeden ende remedieeren tot allen twifren, gefchillen, excesfen, delicten, mefufen ende andere inconvenientien, die geduurende dentyd, dat zyne Majefteit, die Koninginne zyne Zufter ende onfe Heere de Prince zyn Zoone, weefen zullen in deefer Stad van Brusfel, zouden aldaar inogen opryzen ende toekomen , zoo wel
uit



tot de MILIT. JURISD. &c. 25
uit zaken van 't groot getal van den vreemden volke van diverfe Natiën ende andere die onder 't dekzel van den Hove al daar komen zullen, als ook van 't groot getal van Oorlogs-volk , Soldeniers , Dienaaren ettde Knegten van den Prince, Heeren , Edelluyden ende Officieren van den Hove : Ende voort om te verfien ende orden te ftellen, dat de Juftitie geobedieert worde, ende de misdaden geftraft ende gepunieert na gelegentheid van der zaaken, ende zo 't behooren zal: Nadien op alles diverze communicatien gehouden'zyn geweest tusfchen den Alcalde van zynen Huize, ende den Amptman ende Wethouderen van der voorfeyder Stad. Zyner Keyzerlyke Majefteit wil, ordineert ende beveelt eenen iegelyken, zoo wel den geenen van zynen Hove, ende van de Koninginne zyne Zufter ende van den voornoemde Prince zynen Zoone, als ook van de Princen , Ambasfadeurs, Edelluyden, Officieren ende Dienaaren hen volgende , Mannen van Wapenen , Soldeniers ende anderen , ende insgelyks allen Edelluiden, notabelen Burgeren, Poorteren ende inwoonderen van der voorzeider Stad van Brusfel, dat zy luiden onderlinge houden ende obferveeren goede vriendichap, liefde, eendragtigheid, verftand ende converiatie, zonder eenigen twist, gefchillen; of quaadwilligheid: Ende hen verdragen van eikanderen met fortfe, geweld, woorden, of anderfmts te flaan , te overlaften injurieeren, nog eenige ongelyk, hinder, fchade B 5 of



fifj VERZAMELING van STUKKEN.
of oppresfie te doen in geender manieren, hoe dattetzy, op die peine van exemplaarlyken geftraft ende gepunieert te werden, na gelegentheid van de zaaken; Endedaaromrae heeft zyne Majefteit geördineert ende bevolen den Alcalden van zynen Huize ^ende van de voornoemde Princen respeclivelyk , ende ook den Amptman van Brusfel voorzeit, hen gevende ende eiken van hen byzondere , volkomen magt , authoriteit ende zonderling bevel, te vervolgen , aan taften ende gevangelyk te ftellen alle misda digen ende delinquanten indifferentelyk ende onderfcheiden,zoo wel Overlanders,Spangiaarts, Italianen, als andere vreemde Luiden, als ook die van den Hove, die Burgeren , Poorteren en Inwoonderen van der voorleider Stad van Brusfel ende anderen, diezy luiden bevinden zullen misdaan of eenige zaake geperpetreert te hebben, weerdigvanpunitie om tegens hen te procedeeren na regt ende Juftitie: Ende indien de voorfeide Alcalde eenige Burgeren, Poorters of Inwoonderen van de voorfeide Stad Brusfel gevangen hadden, zullen gehouden worden die wedcromme te ftellen ende leveren in handen van den voorfeiden Amptman om totter punitie van die te procederen, zoo 't behooren zal En dat van gelyke de voornoemde Alcalden respecliveiyk zoo voorzeit is, degeene, die hy gevangen zal hebben, wezende van den Hove ende het Oorlogsvolk ende Soldeniers 't zelve Hof volgende ende aldaar weezende, zoo wel Overlanders, Spangiaarts, Italiaa-
nèn»



tot de MILIT- JURISD. &c. fij¬
nen, als van andere natiën, die hy gevangen zal hebben, om ook teegens hun luiden te procedeeren , zoo 't behooren zal. Ende aangaande de vreemde luiden, Ledig-gangers ende Vagebonden, die van den Hove niet en zyn , de voorfz. Alcalden ende Amptman respedivelyk zullen ufeeren van praeventie, en zullen daar over Juftitie doen zondereenig renvoy.
Voorts zyne Majefteit wil,ordineert ende beveelt, zeer fcherpelyken eenen iegelyken van wat ftaat ofte natie hy zy, dat alzoo geringe als de voorzyde Alcalden , Amptman of hunne Dienaaren ende Sergeanten de hand op hen luiden geleid zullen hebbenen hen gemaand der Juftitie hen over te gee ven, zullen gehouden weezen der voorfeider Juftitien te obediëren, zonder daar tegen eenige refiftentie of letzel te doen: op de peine, indien zy 't zelve deden met fortfe of geweld, te verbeuren de regterhand voor de eerfte reyze : Ende indien zy continueerden in haar luiden voorfeider ongehoorfaamheid en daar inne perfevereerden op de verbeurte van den lyve. Ende of 't al zulke misdadige, ongehoorzaame, ende wederfpannige der Juftie vergaderden en hen wilden de fterkfte maken, wederftaande en refiftcerende tegens den voorfeiden Officier, hun Dienaars of Sergeanten; zyne Keyzerlyken Majefteit wil in zulke gevalle, dat zyne voorzeide Officiers hen zullen fterk maken, endehulpe ende adfiftentie nemen van alle onderfaten; op dat zy luiden d'overhand mogen behouden,



*3 VERZAMELING van STUKKEN.
den, ende dat de misdadigen ende hun aanhangereh geftraft mogen worden na hun verdienften: Ende indien 't zelve doende, de voorzeide, Officieren, hun Dienaars, Sergeanten ende anderen hare asüftenten ende meedehelpers eenigen van den voorzeiden wederfpannige wonden of quetften, zyne Majefteit wil ende verklaart, dat zy luiden daar van zullen weezen ende blyven ontlast, zoo wel teegens zyne Majefteit ende Juftitie als tegens hen luiden hun Vrienden ende Magen van den geenen, die alzoogewond ofte gequetst zouden wezen alwaar 't ook, dat die dood daar na vol gde. Ende ten einde dat van 't geene des voorleid is, niemand ignorantie en pretendeere, zyne Majefteit beveelt, dat deeze jegenswoordige Ordinantie uitgeroepen , ende gepubliceerd zy, alomme binnen die voorfeider Stad, ende 3't dubbel van deeze geplakt, zoo wel op de Poorten van den Hove ende op't Stadhuis aldaar, als in andere openbaare plaatzen, in Oveiiandze, Spaanfe, Duitze en Walze Sprake, ordiueerende ende expresfelyk beveelende , den voornoemden Alcalden ende den Amptman van de voorfz. Stad van Brusfel goede en fcherpe toezigt te houden tot onderhoudenisfe van de voorfeide Ordonnantie en te procedeeren tegens den overtreders ende ongehoorfame van deeze, by executie van]de voor feidc peinen, zonder faveur, disfimulatie of verdrag, waar toe zyne Majefteit hem geauthorizeert heeft, en authorifeert by de. zen; Beveelende alle zyne onderzaten, dat zy
hen,



'tot de MILIT. JURISD. &c. 29
hen, 't zelve doende obedieren, ende alle hulpc, byftand ende adftftentie doen,indien zy des van node hebben, ende het zelve verzoeken, ende dit voor deeze ryze alleenlyk zonder praejudïtie van privilegiën van den Hertogdomme van Braband, der voorzeider Stad van Brusfel ende anderen. Ende ter tyd en wylen toe zyne Majefteit anders goedvinden zal.r Gegeeven te Brusfel den 17 dag van Meerte 15° agt en veertig voor Paafchen; Door bevel en ordonnantie van zyn Majefteit : ; ■ ■ '-■ - -
VEREZZEN.
ORDONNANTIE op 't ftuk van de criminecle juftitie van den 5 en 9 July van den Jare 157a
(. Art. LXVI1I. )
-nfid ra taihfk rjsisoni ayfalüfe taShh no.'.va» Aangaande '< Oorlogsvolk.
jf^elangende 't Oorlogsvolk, gelyktotverfcheyden ftonden geftatueert is, willen wy dat van alle faaken van, Krygshandel, die -Overften Collonels of Provooften die kennisfe . daar van fullen hebben, ook van'tgeene die Krygsluyden misdoen ter plaatfen van hun Guarnifoen, ofagter lande trekkende, onder hun Vendel, ofte als 't te doene fal weezen van den eenen Soldaat tegen den anderen, ende dit in alle zaaken ende affeyren, foo capitaal



3o VERZAMELING van STUKKEN
taal als niet capitaal: Maar aangaande de gemeyne deliften wefende capitaal by Krygsluyden, onfe onderzaten van herwaards ovêt je, geperpetreert buiten 't Leger of elders, of anderfmts dan't gefeydis, ook van'tgeene dat fy gecommitteert fullen hebben, aleer zy ingefchreven of tot befoldonge ontfangen zyn, fullen daar af gepunieert worden by ordinarife Jugen of Regters, gelyk andere in dezen dienst niet ingefchreven zynde, ende fullen om defelve deliéten ende misdaden (niet jegenftaande de voorfeyde infchryvinge) aangetast ende gevangen, ende by de voorfeyde Regters van der plaatfen gepunieert mogen wordun , fonder defelve den Overften Collonels, Provooften off Kapiteypen te reftitueeren of over te geven, wel verftaande altyds, dat onfen wille is, dat fo wanneer de voorfeyde Soldaten hun voorfeyde Kapiteynen overgelevert worden, in feyten daar van de kennisfe den Regters ordinaris niet toebehoord , de voorfz. Kapiteynen fullen defelve moeten ftellen in handen van exemplarife Juftitie gedaan te worden , zoo wel volgens de Krygfe wetten als de gemeene Regten.
(Art LXIX.)
Aangaande de vreemde Soldaten in V Hof we' fende.
Ende beroerende de vreemde Soldaten,fal men die Ordonantie gemaakt by fyndervoor-
fey-



tot de MILIT. JURISD. &c. 31
feyder Keyzerlyke Majefteyt den naasttesten van Martio xvc agt-en veertig voor Paasfchen: tusfchen den Alcalde van fynen Hove ende die Wethouders van Brusfele, onderhouden ende obfetveeren , dewelke by deefe Ordonantie gedrukt fal worden, verklarende, dat alfoo tegenwoordelyke geenen Alcalde ten Hove en is, men in fyn plaatfe verdaan fal den Provoost van den Hove of Auditeur van den Leger, of anderen perfoon die by den Gouverneur Generaal gecommitteert fal worden, met dezelve magt als de voorfeyde Alcalde van den Hove als doen hadde, daar by voegende,dat foo wanneer faake fal wefen mixii fori, te weten tusfchen de.göene die't Hof volgen, of Soldaten ter eenre zyden (daar van Regter fal wezen de voorfz. Provoost of Auditeur of Commis) ende den Burger ofte lnwoonders van der Stad daar 't delict gecommitteert fal fyn ter andere zyden , hebbende voor Jugen den Regters, de ordinarife van der plaatfen, in fuiken gevalle, de geene die Regter fal wefen van den perfoon , fal denfelven gevangen houden; Ende fullen die informatien t'zamentlyken gehouden, ende 't Proces geinftrueert worden by de voorfeyden Alcalde , Provoost, Auditeur of anderen Perfoon daar toe gecommitteert, foo voorfchreven is, ende den Officier en Regters van der plaatfen: Ende fal elk van hen Copye houden van den voorfeyde Procesfe, ende fal die Sententie gegeeven worden by den geenen, die de Jurisdictie op den gevangenen Perfoon, toebehoo-
ren



32 VERZAMELING van STUKKEN.
ren fal. Maar indien den Delinquant Uitlander ofte Vreemdeling is, ende van andere vlekke of plaatfe, dan van der plaatfe daar het delict gecommitteert fal wefen, wefende ten Hove gekomen, om affeyren die hy aldaar heeft, fal defelve voor Hoveling gehouden wefen: ende indien niet, fal't Proces gcinftrueert, ende by de voorfeyde twee Regters tzamentlyken Sententie gegeeven worden.
( Art LXX. )
Voor vreemde Soldaten buyten Hove wefende,
Ende buyten den voorfz. Hove fal dé Aviditeur van den Guarnifoene van dé Voorfeyde vreemde Soldaten , ook den Veldmeefter, Hopman of Kapiteyn of ander wie hy zy, die kennisfe van heure faaken toebehooren fal, de voorfeyde Soldaten mogen opnemen ende vangen, maar niet die Burgers, nog andere Vreemdelingen, uitgenomen als 't delict gecommitteert word tusfchen vreemde Burgers ende Soldaten, of ter contrarien: in welken gevalle die Regter en Tuge van de voorfz. Soldaten alle voorfz. Deliquanten fal mogen vangen,gelyk ook doen fal de Officier van der plaatfen, met last daarin te doen foo voorfeyd is, ende fullen die informatien genomen , ende 't Proces t'famentlyk geinftrueert, ende die Sententien ende Vonnisfe daar van gegeeven worden, foo hier vooren van de geene ten Hove wefende, gefeyd is: Ende foo wanneer die
De-



tot de MILIT. JURISD. &c 33
Delinquant niet en fal wefen van de vlekken of plaatfen,daar 't delict of misdaad geperpetreert is , defelve twee Regters fullen daar van t'famentlyken die kennisfe nemen, wyfen ende jugeeren.
( Art. LXXI. ) Aangaande bun Dienaars. 't Selfde des voorfz. is, fal verftaan worden voor de geene,die actuelyken in dienst zyn, van de voorfz. vreemde Soldaten, foo wel in den voorfz. Hove,als buyten denfelven: Wel verftaande nogtans indien yemand eenig delict gecommitteert hadde, al eer hy ingefchreven of aétuelyken in dienst van Oorloge getreeden ware, dat die zelve in deze Ordonnantie niet en fal begreepen worden, maar zal die Regter Ordinaris daar van de kennisfe neemen.
( VII. )
ORDONNANTIE van de Staaten van. Holland, dienende tot vorderinge ende expeditie van de Juftitie CrimineeL 18. Sept. 1575,
"j["n den eerften zullen by dè Staten voornt. geordonneerd worden drie of vier foo uit de Edelen als uit de Gedeputeerden van Steeden^ die hun voegen zullen by de Provintiale Raden van ïlolland, om gefamentlyk te verftaan tot het beiluit en Judicature van extraordinaire Criminele Zaken. /. Deel. C Die



34 VERZAMELING van STUKKEN.
Die Criminele Proceduren en Sénten tien fullen gehouden en gepronuntieertworden, propter majorem auclcrhatem, op den naam van zyn Excellentie, Staten van Holland en de voorfz. Raaden Provintiaal.
Alle mformatienenexaminatien, zoo binnen den Steede van Delft als buiten vallende in de voorfz. zaaken, zullen gedaan worden by een van de voorfz. Raaden, die daar toe gecommitteert zullen worden, elks uit den haaren, die'gefamenderhand tot Adjoinct nemende een van de Secretarisfen Ordinair van voorfz. Raaden , procederen fullen tot die informatien en examinatien der Gevangenen.
Die voorfz. Gedeputeerden en die van de Raaden Provintiaal fullen eerstdaechs procedeeren tegens alle Deliquanten op deeze tydt in gevangenisfe tot condemnatie ofte abfolutie, ende gelyk uit de meryte van haar luiden Procesfen bevonden fal worden te behoren.
Item die felve fullen geauthorifeert zyn van weegen zyn Excellentie en gemeene Staten in alle Criminele Zaaken, tot haarluider kennisfe ftaande, te procedeeren, extraordinaire, fummaiïe en de plano,' ten ware dat die qualiteit der Perfoon en die gelegentheid van faake anders vereyschte.
Item die Procureur Generaal zal by preventie mogen aantaften ende te regt ftellen voor de 3 Gedeputeerden uit den Staten en de Provintiale Raaden, alle Delinquanten, foo Soldaten als anderen, van Delicten, gefchiet op eenige Ingefeetenen of Burgeren
de-



tot de MILIT. JURISD. &c. 35
dezer Landen, ook vreemde Koopluyden alhier frequenteerende en andere Pasfagiers.
Zal niet te min de Officier en Wethouders van de plaatfe daar zulke Delicten gecommitteert worden, mogen verzoeken, dat al fuiken Delinquanten in haar handen overgelevert zullen werden, omme regt en Juftitie daar over te doen, 't welk hen luyden geconfenteert fal werden, op belofte die Zy doen zullen om denfelven Delinquanten binnen feekere korte tyd hen luyden naar gelegentheid van der faaken te prengeeren,te zullen procederen tot condemnatie of'abfo-> lutie; op peyne den tyd verftreken, dat die Procr. Generaal denfelven Gevangen of Gevangens wederom haaien en te regt ftellen fal, agtervolgens deze jegenswoordige Inftrucfie.
Item indien eenige Capiteynen, eenige Delinquanten Soldaten wezende, verzogten In haare handen geftelt te worden, onder pretext van Judicature Militaire hen luyden competcerende , fullen door die voorfz. Gedeputeerden en van den Raden voorfz. indien het Delicl fua naiura geheel Militair is , of by den eene Soldaat op den anderen gefchiet is, al fuiken Soldaten denfelven Capiteynen overgelevert worden op beloften en conditie als voornt.
Sullen niet te min de voorfz. Capiteynen geadmitteert worden omme de faaken van haare Soldaten te helpen belyden , ende defeudeeFeu, indien hun luyden goetdunken zal.
C 3 Item



2,6 VERZAMELING van STUKKEN.
Item Muytery, Meïées van bet eene Vendel jegens het andere, Verraderyen en djergelyke Deli&en,als concernerende de
generaale rust en verzekertheid Van den
Landen, en zullen niet verftaan werden fimpele Militaire Deliiïen te zyn, dan zuilen geheel komen en ftaan tot kennisfe ende Judicature van de Hoogheydt van zyn Excell. den voorfz. Raaden van Holland en de Gedeputeerden van de Staaten.
Item , alle Officieren binnen Zuyt-Holland in officie wezende , zullen op den eerften dag van eiken maand by haar luyden beflootene Misfive adverteeren, of zy luyden eenige Gevangene in hegtenisfe hebben ofte niet; ende indien zy eenige hebben, dezelve overfenden fullen in handen van de voorfz. Gedeputeerden en Provinciale Raden, alle die Namen ende Toenamen, van al fulke Gevangenen als fy luyden refpeetive in apprehenfie hebben, met verklaring van den dag wanneer zy geapprehendeert zyn; mitsgaders tot wiens verzoeke en uit wat Delict, zonder daar inne ingebreeketeblyven,opeen boete van fes Caroly Guldens, te betaalen by alfulke negligente Officieren uyt hun eygene beurfe, die by den Procureur Generaal geëxecuteert zal worden: en de Officieren van de Noorder Quartieren zullen het zeiven gehouden zyn binnen den teyt van fes weeken in fulker . voegen en op gelyke boute als boven.
Item , fullen die Officieren gehouden weezen tegen haare Gevangens binnen de
teyt



tot de MILIT. JURISD. &c. 37
teyt van een Maant na de apprehenfie te procederen, en de faeke te brengen tot der definitive op peyne als boven, insgelyks zal de Cipier van de Conchergerye van den Hove van Holland alle Maandagen ten ingank van den Raden fchuldig weezen in gefchrift over te leveren die namen en toenamen van alle zyne gevangenen, op peyne van telkens te verbeuren een Caroly Gulden uyt zyn eyge beurfe te betalen.
Item alle Criminele Sententien gerefolveert en geconcipieert wcezende zullen van wegen de voorfz. Gedeputeerdens en andere Provintiale Raden die Gevangens geinfinueert worden by den Procureur Generaal,en aldaar gepronuncieert zonder andere folemniteiten.
Item, zullen die Officieren en Schutteryen in de Steden daar eenige Criminele Executien gefchieden zullen, des verzogï zynde,. gehouden weezen hun te vinden met haar luyden Wapenen, en in een behoorlyke order, ter plaatfe daar de executie gefchieden zal,omme alle oproer ende inconvenientien te verhoeden ende voor te komen.
Dat die twee Commisfarisfen gedeputeert tot die informatie ende examinatie der Delinquanten fullen doen ende informatie neemen zonder eenige Vacatiën of Daggelden te eysfchen als die gefchied zyn in loco. Dan als defelve Commisfarisfen viïyten Raaden ter oorzaaken van dien buyten zullen moeten ryzen, fullen zy gedefroieert worden, ofte zal elx boven.de koften van de Vrachten C 3 met



33 VERZAMELING van STUKKEN.
met zyn Dienaaren, voor zyn Vacatie en teerkoften toegelegt worden twee Ponden tien Schellingen daechs totxx ftuyvers het Pond.
Des zullen die Staaten voorn. Ordonn. t'allen tyde moge veranderen, amplieeren, en verminderen fulx zy luyden naar gelegent.heid des teyds bevinden zullen te behooren.
Ende hebben voorts die felve Staaten vuyten Edelen ende Steden tot het gunt voorfz. is, die van den Raden Provintiaal bygevougt en gecommitteert JonckhccrGhysbrecht van Duyvenvoerden , Hcere van Opdam, Mr. Jacob Pauli Secretaris tot Dordrecht, ende Dirk Jans Uylenbroek Burgemecfter der Stad Delft.
Gedaan tot Delft den agtienden Septembiis anno duyzend Vyf honden fes en feventig. (onderftond gefchreeven) ter Ordonnantie van de Staaten (en was ondergeteykent) By
C. de RECHTERE, (VIII.)
INSTRUCTIE voor den Landraed 13 Jan, 1581.
Art. XVI.
IR^n fullen de voorf. Raden metten Overigheid macht ende autoriteit hebben te kiefen en te ordonneren, na gelegentheid van de laken en de circumftantie van der oorloge en plactfe daer dezelve vallen fal, foo wel van d\)f
ficitrs



tot de MILIT. JURISD. ccc. 39
ficiers van der Oorloge ah andere gel yk bevonden fal worden notelyk en goed te zyn, en ook ter volmaakinge van eenen Krygsraad, om met advife van dien te adminiftreren en te volvoeren de faken van de voorfz. Oorloge (/).
GX.)
DEDUCTIE overgegeven aen de Staeten Generael 21 Sept. 1584.
Kort verhaal hoe de Landraad zyn begin genomen heeft, wat beleidingen de Gecommitteerden in haren dienst gehad hebben, en hoe zy begeer en van dezelve dienst ontflagen te wezen.
^Vlfyne Heeren! nadien Uwe EE. belieft eenen anderen of nieuwen voet van Regeering te ftellen, tot bewaring van de geünieerde Provinciën , zal de tegenwoordige of oudemaniere vanregeeren, moeten ophouden; Ende aangezien alle veranderinge en inzonderheid van Regeeringe zeer gevaarlyk zyn,behoord men hier in voorttevaaren met zulke
voorop Bor XVI B. bl. 241. Het blykl niet duidelyk of zich dit Bericntfchrift tot 't beleid des Oorlogs alleen bepaale, dan ook tot de Judicature der Militairen uitftrekke. Tot de laatfte zoude men moeten befluiten uit de navolgende Deductie door den Land-Raedin 1584^ de.Vergaed. der Staet.Gen.terzyncrverdedigingpvcrgegeevcn.
C 4



4o' VERZAMELING van STUKKEN.
voorzichtigheid, dat't geen men tot welvaart van de Landen voorneemt, niet tot verderf van dezelve en gedye.
't Welk beftaat (ons bedunkens) in een bekwaame en gevoeglyke afdankinge van den tegenwoordigen Raad , en in een wyslyk,manlyk en erdentelyk begin van de nieuwen.
Van welke twee Poin&en , gemerkt het eerde den teegenwoordigen Raad aangaat, (van wiens wegen wy hier voor UEE. verfchynen, om eene behoorlyke afdanking te vorderen, en te vertonen hoe die op hetber kwaarnfte, tot vorderinge van de gemeene zake,gefchieden zal moge, ende tot verbetering van UEE.) zullen wy daarom van dit pöinct. hier alleen fpreeken.
Overmits dat dit vertoog fchynttc bcftaan in drie ftukken, te weetcn; hoe de Landraad zyn begin genoomen heeft, ivat beleidingen de Gedeputeerdens tot denzelven gehad hebben, en hoe deezen afgedankt behooren te- worden', bidden wy Gecommitteerden van de voorfz. Landraade zeer distinételyk, dat UEE gelieve met aandagt en leidzaamheid te hooren/t geen van ons in het korte van de drie voorn, ftukken gezegt zal mogen worden; ende dat gehoord hebbende dezulken affcheid te -verleenen, als de welvaart des gemeenen beftens (waar op men naast God het oog behoort te hebben) is vereifchende.
De Landraad is gefprooten uit de faulten, ofte feilen van den Raad der nader Unie; want hoewel de Provintien toen zig willig lieten vinden in het dragen der Confenten,
heb-



tot de MILIT. JURISD. &c. 41
hebben nochtans eenige van hen geenfints willen confenteeren in de executie van dezelve confenten; terwyl de willige Provinciën in de executie confenteerden, niet anders dan met voorbefcheid , zoo verre alle de anderen van gelyken deeden , heeft den Raad van de nadere Unie, het confent van de executie niet mogen bekomen niet tegenftaande alle moeite en arbeid daarom gedaan.
Waar uit die geenen dan, die de nader Unie tegen de borst fcheen te weezen, oorzaak genomen hebben om te praclifeeren een andere voet van Regeeringe , zeggende , dat die executie moeite gefchieden door eenen Raad van grooter Authoriteit, 'twelk, hoewel 't veele zagen ende ook zeiden, niet dan een pretext of verfierde voorftel te weezen, om het voorfz. verbond van Utrecht den rugge te brecken (want hoe kan een Raad groter Authoriteit hebben dan by den geenen is,van dewciken die zelve Raad geitelt word?) is nogtans deeze zaak met verfcheide middelen ende kunften, zo om en wederom geleid omtrent 18 maanden lang, dat ten laatften in Auguftus 1581. in's GvzvenhcLgede Raadvan de nader Unie verandert is in den Landraad: ende dit met wat verbeeteringe; zal men uit het navolgende verhaal van de'beleidingen mogen -verftaan Ende om dat alle veranderingen vol gevaar zyn, heeft men hier in alle voorzichtigheid aangewend, om dezelve voor de gemeene Crediteuren die meefters van oproer plagten te weefente verduitteren, ende daarom gelaten alle de oude Officiers, die zig wel C 5 had-



42 VERZAMELING van STUKKEN.
hadden gedragen, en ook begeerden te blyven. Item alle de fchulden van den Raad der nadere Unie op den Land-raad overgezet, waar door de gemeene Crediteurs denzelven toegang om te manen en de vertroofting van betaling vindende, die verandering geen fwarigheid heeft voortgebragt: hoe het die Landraad zoo men den Crediteuren alle adres van maninge ende vertroofiinge van betaalinge afgefneeden hadde, onmooglyk zoude zyn geweest hem te vrede te ftellen, maar daadlyk zouden hebben moeten betalen, of een oproer verwagten (hoewel aireede die gemeene Crediteuren, hoerende dat men Apoftillen geeft, aan geene fchulden voorden ien September gemaakt, gehouden te wezen, de ooren beginnen op te fteeken) konnen die van den Landraad betuigen, als hier na breder gezegt zal worden.
Omme dan nu te komen tot het tweede ftuk te wee ten , wat bekidingen die Landraad ia haren dienst van- drie jaar en gebad heep , is te vooren verklaard dat dkRaad van de nader Unie, door gebrek van -de voorfz. executk is afgegaan , ende in de plaats gefteld, dk Landraad' op hoope dat deze de executie met grooter Authoriteit uitvoeren zouden , als daar toe byzonder geauthorifeert; maar zal blyken uit navolgende reeden, dat die Landraad niet alleen niet beter, maar veel erger, de executie van de Confenten te werk heeft kunnen leggen.
Terftond na dat zy ingefteld was, heeft die Landraad zig vervoegt in Friesland, ver-
mits



tot de MILIT. JURISD. &c. 43
mits daar den kryg toen was vallende, ende van daar aan de Pruvincien gefchreeven, ten einde zy een ieder baare Confenten wilaen voldoen , ofte aat anderztnts de Raad volgends bun fp.ciaal bevel de executie zoude moeten in bet werk ftellen; welk fchryven voor het meeftendeel vergeefs zynde, heeft men beginnen te denken op den voet van de execu ie ende bevindende dat men die moeite doen met aanhoudinge van Scheepen en Goederen, in Steeden daar toe bekwaam, heeft men deshalven aan Antwerpen, Dordrecht en Amlterdam en anderen gefchreeven; die het plat geweigert hebben, zeggende, zulks te zullen veragteren haare negotie; behalven nochtans de Stad van Dordrecht, die den Deurwaarder van den Landraad arrest op die van Zeeland toegelaaten heeft: maar hebbende die van Zeeland voor een dankbaarheid Reprefaille op die van Dordiecht gegeeven, zoo is hier door het zelve arrest by die van Dordrecht afgedaan : waar door ook het geld dat die van den Landraad doe opnam, ophoope van voorfpoed van de voorfz. executie, nog op deezen dag onbetaald iraat; hoewel zonder hetzelve opgenoomen geld, den Landraad oumogelyk zoude zyn geweest ons Leger, by den Noordhoorn nedergelegt, in zo korten tyd weder op teregten, zulks dat daar duur den Vyand zyne Victorie geheel onvruchtbaar gemaakt wierd.
Daar na in 10^1581 de voorfz. Vyandzig verwerkende op Gelderland,;ende de Engelfe terrtoad ter verfoeke van de Gclderfche derwaards



44 VERZAMELING van STUKKEN.
waards volgende, is de Landraad uit Vriesland vertogen na den Haag, om met de Staaten van Holland óp de voorfz. pwarigheid van executie wat nader te raadflaan;ende is voorts op goede hoope uit den Haage getogen na Utrecht, om wagt te neemen op 't geen den Vyand zoude willen onderdaan; dog heeft diè winter niet zonderlings aangelegt : als men daar na in Maart 1582. de Engelfche zeer ernftig was verzoekende tot het ontzet van Oudenaarden, is de Landraad om deeze zaake te vorderen van Utrecht vertogen op Arnhem, ende daar booven de zes weeken met dezelve handelende,ten laatften met groote moeite en arbeid hen tot trekken gebragt, mits tellende gereed omtrent Agtentwintig duizend Guldens en nog daarenboven toezeggende vyftien duizend Guldens welke penningen niet met Authoriteit van executie, maar gelyk alle anderen met bidden, fmeckjn, vermaanen en protefteerën met ftukken en brokken by een gebragt zyn, en dat niet zonder particuliere Obligatie ende belaftingen van die van den Landraade zeiven: dit gedaan zynde , is de Landraad wederom na Utrecht getogen, om met de Provintien te Liquideeren, ende het poiuct'van executie te vorderen; dan al te vergeeffch, als voren: middelerwylj de Vyand het beleg van Lochum, onderftaande, heeft zich de Landraad in Juny vervoegd tot Campen, van hier tot Zwol, van daar tot Hasfelt en van hier wederom tot Campen , om daar uit Vriesland en andere Oorden het Krygsvolk te vergaderen, tot het ontzet van Lochum voorfz. Op



tot de MILIT. JURISD. &c. 45
Op welke tyd Neywoorts Regiment op fes vaandelen gcmonfterd wierd , van twee ordinaris Commisfarisfen ende twee Burgemeefteren van Zwoll; in welke monfteringen, de Vryheer van Donauw, Overfte Lieutenant van het zelve Regiment, zulke oproer op de foldaten maakte , dat de Commisfarisfen en Burgemeefters by avontuure om 'tleeven gekomen zouden hebben, ten ware dezelve Vryheer diet oproer weder geftüt hadde ; en hoewel dit Regiment gemonitert en betaald wierd, op 700 hoofden min een, is 't nogtans gebeurd, dat als Graaf Willem van Nasfou, toen Veldoverfte , dit ende het andere Krygsvolk van Zwoll na Deventer trekkende, eens 0verfag, dit Regiment geen 300 {terk bevonden heeft, gelyk zyn E. dit in den Landraad heeft gerapporteert; hier op de Landraad informatie neemcnde, zoo heeft zy bevonden, dat de Vryheer voorfz. en de twee Hopluiden deszelveu Regiments, haar Knegten hadden paspoorten gegeeven, en dat de meefte van hen geen 40 Knegten onder het Vaandel hadden behouden.
Dit is de manier van de Hopluiden, teegen dat zy monfteren zullen,raapen zy alles by een wat zy vinden konnen, en na de monftering laaten zy ze loopen, endefteeken des Heeren geld in hunnen buidel , met verlies van Landen en Luiden, 't welk duuren zal, zoo lang den Hopluiden toegelaten word af te danken, en aan te neemen na haren welgevallen.
De



46 VERZAMELING van STUKKEN.
De Vryheer en Hopluiden door den Landraad, verzeekert zynde geworden, om voor 't malefeyts een exempel te ftellen, is de Landraad gedwongen geworden denzelven Vryheer los te laaten; ende dit wel door die geenen die den Landraad met Authoriteit behooren te ftyven en te fterken.
Het Heir, als voorzeit na Deventer trekkende, is de Landraad terftondgevolgd,om de zaaken daar na hun vermogen ende middelen,te ftuuren ende derigeeren. Wat moeite en arbeid den Landraad hier gehad heeft is te lang om te vertellen, het Leger duurde lan^e, door dat het ontzet tweemaal mislukte,0 en ons Krygsvolk eens gedevalifeert wierd, zulks dat men een groot deel van nieuws moeite wapenen, en dat al zonder ordinaire middelen, door faute van executie , als dikmaal gezegt is, maar hier toe alleenlyk gebruikende, alle het geene dat men van de Liberaalfte Provintien met bidden, vermaanen ende protefteeren konde trekken ; en met belaftingen van de Convoyen, opneemen van gelde,borgen &c.heeftmogen bekoomen; dikwils met Obligatien van die van den Landraad zelve.
Na dit ontzet (meer door Gods wonderbaarlyke hand dan menfchelyke middelen o-eëindigd) zoo is de Landraad weder naUtrecht verreist, ende overleggende dat zy door faulte van Executie van dage tot dage meerin fchulden verliepen, endezonderhoope van vorderen, meer en meer veragterden,ende daarom niet wel mogelyk was, die zake
lan-



tot de MILIT. JURISD. &c. 47
langer {taande te houden , hebben zy in Sept. 1582. voorn, vier uitde haaren,gezonden na Antwerpen, om dit zyne Hoogheid en de Generale Staaten te vertoonen; maar hoewel zy een geheel half Jaar daar inftantelyk gefolliciteert hebben , zyn zy nogtans door ■verfcheidc fwarigheden in die tyd vallende, vergeefs wederom gekoomen. Zulks dat hier omme de Provincie van de Oostzyde van de Maze, in Majo 1583 tot Utrecht vergaderinge gehouden hebben , ende geraamt eenige Articulen.
Het rapport 't welk binnen weinig dagen daar na in Junio weder tot Utrecht binnen gebragt wierd, luide zeer fchoon, want alle de Provinciën accordeerden in de Confenten van negen maanden, en in andere diergelyke poincten, 't welk nooit te vooren gei'chied was; maar eer dit kluwe afgefponnen was, wierd het in de war geworpen, ende deeze Vergadering, van Utrecht tot Dordrecht,van Dordrecht tot Middelburg, van Middelburg weder tot Dordrecht, van Dordregt inden Haage, en van den Haage tot Delft over en weer gejaagd, tot wat einde, mogen de geleerde weten; behalven dat men middelerwyl een nieuwe Regeering heeft beginnen te fmeeden , eerst op de naam van alle de Geünieerde Provinciën, maar daar na op den naam van drie Provinciën, ende voorts onderftaanden Landraad, die kleine refteerende middelen met 'er tyd te onttrekken. Middelerwyl is Zutphen in de kaars gevloogen, 't welk met Gods hulp by avontuure niet ge-
fchied



48 VERZAMELING van STUKKEN.
fchied zouden zyn, zoo de Landraad middelen had gehad om hier tegens te voorzienjwantden Landraad die handelingen van Zutphen niet alleen fufpecr, maar ook te vooren daar van geadverteert was, en daarom wel arbeiden om dat ongeluk te voorkomen; dan door gebrek van middelen te vergeefsch.
De Staten van Utrecht door de veroveringe van" Zutphen beweegd zynde, hebben den Landraad verzogt te befchryven, de drie naast geleegen Provinciën, als Gelderland, Utrecht en Overvsfel, om ordre te ftellen op de bewaaringe van hunne Frontieren,ende dit by provifie , ter tyd by de Heeren Generaale Staten anders gedisponeerd zouden weezen, welke befchryvinge is gefchied te Wageningen, alwaar de Vergadering is begonnen, ende tot Arnhem, na de verzekering van den Graaf van den Berg, zynde rapporten ingebragt-endeis dezelve geëindigt.
Maar al eer dit reces ter executie gelegt was, heeft men die van Overysfel en eenige van Gelderland, den voet gegeeven om de executie van het zelve reces te wederftaan; ende alzoo ook door dit middel den Landraad onvrugtbaar gemaakt ; in fomma, men heeft den Landraad dit laatfte Jaar zo getracteert, regt ofte aan dezelve den ondergang van den Lande was hangende ; ende zouden by avontuure met fchande, als bankeroetiers hebben moeten fcheiden, ten waare myne Heeren de Staten van Utrecht met raad en geld ('t welk men nóg fchuldig is) den Landraad geftyfd en gefterkt hadden.
Men



tot de MILIT. JURISD. &c. 49
Men zoude nog wel andere dingen tot dit propoost mogen voorbrengen, maar willen om beters wille tot vermeidinge van ergernisfe alle het zelve verzwygen; met vafte hoope dat UEE. uit dit kort verhaal genoegfaam verftaan zullen hebben, hoe die Landraad zyn begin heeft genomen, uit de jaulte van de executie in den Raad der nader Unie; ende nogtans deeze executie van den Landraad veel minder heeft mogen te werk gelegt worden; item wat arbeid, moeite en gevaar die van den Landraad, .door gebrek van dezelve executie, in haaren dienst gehad hebben, ende wat fchulden zy daaromme hebben moeten maken; daar vooren zelf haaren Perfoonen verbindende.
Ende door dien de Provinciën, om te voorkoomen die verfcheiden gebreeken van Authoriteit, fchynen te believen eene nieuwe Regeeringe in te ftellen; zo behoord eerst de teegenwoordige afgefteld te weezen; dus bidden en begeeren wy zeer dienftelyk uit den naam en van wegen die van denLandraade onfe Meefters, dat het UEE. gelieve, een eerlyk affcheid hen te verleenen; 't welk beftaat in de ontlaftingen der fchulden, en wettelyke afdankinge.
Aangaande de fchulden zouden nu geen fwarigheid konnen weezen, by zoo verre deeze nieuwe Raad met overneeminge van fchulden had mogen fuccedeeren, gelyk de Landraad in de plaatfe van den Raad der nader Unie is getreeden, als te vooren verhaald
is; maar naar dien UEE.belieftheeftdeeze l Deel. D nieu-



50 VERZAMELING van" STUKKEN.
nieuwe Regeeringmet geene fchulden, voor den i. Septemb. tegenwoordig gemaakt , te belaften , zal hoog nodig weezen hier toe andere middelen te gebruiken.
Ende zyn die fchulden van twee natuureir.de eerfte van zulke,dat men de Crediteuren dadelyk contentement zal moeten geeven: als van opgenoomen Penningen, Aétenvan Obligatie voor Ammunitie van Oorloge, Proviant , Laaken tot Kleedinge van de Krygsluiden ; inzonderheid van gegeevene Ordonnantiën op Comptoiren, die nu ophouden moeten; Traftamenten vanOfficieren, Commisfarisfen, Secretarisfen, Clercquen, Deurwaarderen,Booden,Poften en diergelyke.
Want ten waare dat men deeze Crediteuren dadelyk vergenoege , zal men een oproer moeten verwagten ; behalven dat die van den Landrade overalaangefproken ende als Bankeroetiers geacht zullen worden, tot haare eeuwige fchande en bederf.
Wat eere de Provinciën hier van zouden hebben, kan een ieder bedenken, als die met zulke recompenfe ofte vergeldinge hare Dienaars loonen.
Wat Crediet de nieuweRegeeringe hier door zoude winnen, kan menligtelykgisfen, gemerkt by eenige aireede geroepen word:»/?«we Regeringe, nieuwe Bankeroeten.
Nu is 'er nog een andere aard van fchulden, als : afreekeninge van Ruiteren en Knegten en diergelyke: ende aangezien die van de Landraade hierom ook, hoewel met onverftand , gemolefteert zouden mogen
wor-



tot de MILIT. JURISD. &e. 51
worden, en byzonder door zulken van welke die ilooten van afreekening geteekend zyn,zal UEE. hier van gelieven te verleenen Acte van Indemniteit naar behooren.
Deeze ohtlaftinge gedaan zynde,verzoeken die van den Landraad, ordentelyk afgedankt te weezen, dat is, gelykzy door fpeciale last van de refpeétive Provinciën haare Meefters zyn geroepen, van gelyke ook door fpeciale last gedeporteert te worden.
Laaftelyk bidden en begeeren die van den Landraade, zeer dienilelyk,datUEE. gelieven de vryheid die zy by avontuur mogen fchynen in dit vertoog te gebruiken, niet te neemen als uit eenige oevel-moed te fpruiten maar vast te gelooven, dat die zelve vryhgid voortkomt, uit een vrye confeientie haresdienftesende ieverig gemoed dat zy tot welvaart van hare arme en bedroefde Vaderland zyn dragende
Dat het hierom ook UEË. zal gelieven (aanziende hoe kwalyk die van den Landraade in haare Commisfie gehouden zyn) haare gedaane dienst, die zy wilden dat grooter geweest ware, in 't best tc verftaan, ende den goede wil voor de werken aan te neemen; Ende zy wenfehen van God Almachtig dat de Nieuwe Regeeringe meerder geftyft en gefterkt, ende alzo tot zyifs naams eere, ende bewaringe van den Lande, beter bediend mag worden, ten einde de laatfte dwaling niet zy de ergfte (Onderwas geteekent)
O AR EL ROERDA, D. VERDOES.
Da X.



5a VERZAMELING van STUKKEN. X.
EXTRACT uit het IVde Memoriaal van den Hove van Utrecht.
]0)en geweldigen Provoost Willem Hu$t word njits dezen by den Rade van Staten bevolen, zig te laten vinden terftondby de Heeren, eerfte Prefideerende ende Raden van den Provincialen Hove van Utrecht, en denzelven van weegen als voor te verzoeken, dat alzo zeker Soldaat by den Maarfchalk van Abcoude aan den voorfz. Provincialen Rade gevangen, geleverd, uit oorzake hy gifteren gaperpetreert heeft eenen Doodflag aan den Perfoon van zekeren Burger of Ingezetenen dezer Stad , dezelve is in eed ende dienst van de Generaliteit, ende overzulks de Judicature ende executie over misdadigen den voorfz. Provincialen Rade niet en is competerende: Dat hare Ed. daaromme believe den voorfz. Gevangen hem Hus te laten volgen, om denzelven te doen executeren, volgende zyne last ende commisfie. Gedaan te Utrechtden 19. July 1584. Ende was geparaphreert
ARNHEM, vt.
Onderflond, Ter Ordonnantie van de voorfz. Raden van State. Ende was ondertekend
C. HUYGENS,
In



tot de MILIT. JURISD. &c. 53
In dorfó van de voorfz. Atle fiond
Volgende het verzoek aan de andere zyde van dezen gedaan , is dezen Gevangen op den 10. July 1585 geleverd in handen van den Lieutenant van den Provoost Willem Hus, onvermindert de Jurisdictie van den Hove,ende wel verftaande.dat die voornoemde Gevangen zal worden geëxecuteerd, volgens het bevel van den Raad van State, andere ten exempel.
Ende was ondertekend
A. van der BURG.
X I.
INSTRUCTIE voor den Racd van Stoeten van 18 Aug. 1584, -
Art. 3.
/^jyne Genade ende den voorfchrevenRaaden lullen niet mogen yetdoen ofte attenteren 't geene prrcjudiciabel foude mogen wezen de Privilegiën, Gerechtigheden, Coftuymen, Ufantien, Politien ofte Juftitien, methetgeene daer aen kleeft, der voorfz. Landen in 't generael, of eenige fteden of leden van dien in 't particulier: uytgefondert dat zy kennis en judicature hebben fullen over alle haer luiden Officiers , Ontvangers Collecteurs en andere Dienaers, mitsgaders over ColonelD 3 len



54 VERZAMELING van STUKKEN.
len, Kapiteynen en Krygsvolk te Water en te lande.
Art. 10.
Syn Genade ende den' voorfchreven Raed fullen mogen aennemen, casferen en reduceren, het Krygsvolk zo te Water als te Voeten te Paerde, na gelegentheid van de fake, fo ly bevinden fouden voor den Lande oerbaerlykst te zyn: en daer over, misgaders over alle generale en particuliere Overften , Bevelhebberen, Commisfarisfen en Officieren van der Oerloge gehouden zyn te ftellen, en 't onderhouden alle goede orde en discipline:oo1c mede daer over ftraffe,recht en juftitie te doen, en doen doen, fulks zy bevinden fullen te behoren (a)•
XII,
EXTRACT uit de Ref. der Ed. Mog, Heeren Staaten van Zeeland.
Den 28 February 1585.
~jf s gërefpïveert,dat men Capn . Jacob Ouwe fal doen verfekercn door den Baillui defer Stad en te ondervragen en examineeren op
vee-
O) Gr. PI. B. V. D. 29. Vergelyk de Inftr. van - 2 Apr 158S Art. 11 en 32 Gr. PI. B. IV. D. 129 en vooral fal ordre ep de monfteringe en discipline Militaire over t Volk van Oorloge gefield worden, als ook de inftr. v 18 July 1651 Art. 5 en 50 Gr. PI. B. IV, D. 127.



tot de MILIT. JURISD. &c. 55
veele zaaken, hem en den Lt. Admiraal Treslong rakende, en alfoonood is, te Confronteeren, ende is het zelve den voorfz. Bailluiaangefeyt:daarnaar gehoord het rapport van den voorfz. Baillui dat die voorfz. Ouwe was in de Vloote om te varen naar Antwerpen. Is gerefolveert die Regeringe aan te feggen, dat men denfelven gehoord te duen. halen metten Provoost uit de voorfz. Vlote ten voorfz. fine, 't welk gedaanfynde,hebben die van de Regeeringe die Staten geauthorifeert in 't felve te effectueer en, ende is gelast te ontbieden te morgen Capn. Joos de Moor.
XIII.
EXTRACT uit de Ref. der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland.
Den 1 Maart 1585.
"ITs gefchreeven aan den Vice Admiraal Cornelis Claesfen om den Provoost van d'oorlogfcheepen te adfifteeren, om den Perfoon van Cap . Jacob Ouwe te verfeekeren en herwaards te zenden.
D 4
XIV.



56 VERZAMELING van STUKKEN.
XIV.
EXTRACT uit de ReC der E<L Mog. Heeren Staaten van Zeeland.
Den 6 Maart 1585.
Op d'appoftiïle van den Raad van Staten van den 5 deefer, op de Requeste van de Huisvrouw van den eertyds Luytenant Admiraal . verioekende te mogen acces hebben aan haren gevangen man, is geadvifeert; den Staten dunkt (onder Correclii) dat deefe Requefie beboert gerenvoysert te werd.-n aan de Magifiraat van Middelb als gecomm. Jugen van ÜIF G. ende E. in de faken van den eertyds Luytenant Admiraal Treslong.
XV
EXTRACT uit de Ref. der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland.
Den 7 Maart 1585.
de Requefte van de Huysvr. van Capiteyn Ouwe om te hebbenacces aanharen Man, is geappoftilleert; die Supp*. fal baar addresfeeren aan de ISIagiftr. van Middelb. om op baar verfoek gedaan te werden r.a iebooren.
XVI.



tot de MIL1T. JLTUSD. &c. 57
XVI.
KRYGHS - ORDONNANTIËN ende Rechten, gemaekt ende geordonneert by den Hoog geboren Prince, Robbert,Grave van Leycester &c. Baenderheere van Denbigh, Opperjager van alle Foreeften, Boslchagien, jachten ende Pereken van de Conincklicke Maiefteit aen defe fyde van Trente, Opperfle Stalmeefter van hare Deurluchtighfte Majefteyt van Engelandt,Raedt van den Secreten Raet, Ridder van beyde der Ede. Ier Ordenen van de Jartier ende S. Mi<:hiel: Madhouder ende Capitein Generael van hare Majefteit over d'Armee ende Kryghs-volcke in de Nederlanden, ende Gouverneur Generael van alle de Geünieerde Landen en Steden in defelve Nederlanden ende haer liederBontgenoten ofte G eallijeerden, om te worden onderhouden by alfulcken als dienen fullen in hare Majefteyts Armee, onder zyn Excellentie in de voorfeyde Nederlanden den 14 February 158^.
A
engefien datter geen Landt geregeert wurdt, dat in tyde van Pays Ofte Oorloghe magh ghehouden worden voorverfekert,ofD 5 te



53 VERZAMELING van STUKKEN.
te bewaert voor oneere ofte verderffenisfe, ten zy dat het onderhouden fy by Juftitie behoorlyck gheadminiftreert, ende by discipline ordentlyckonderhouden. Ende omdat niemandt en kan zoo flecht zyn, dat hy niet en foude weten, dat eere, fame ende voorfpoet, moet behoorlyck volghen denLanden ende Natiën daer in goede wetten beveftight zyn, die Magiftraet Juftitie bedienende behoorlyck ge-eerdtis, ende'tgemeyne volck, vreefende te misdoen, getrocken wordt onder die regelen van der Juftitie ende gehoorfaemheidt, Ende gemerkt dat die dicipline van den Kryghshandel (eygen den Rryghsvolcke) moet nu ter tyd boven allen dinghen by ons onderhouden worden, foo wel tot vorderinghe van Gods eere, als oock om eerlyck defe Armee in goeder Ordonnantie te regeren: Ende op dat diequalyk gefinde(onfchuldt nemende op haar flegtigheyt) niet en fouden eenighboos feyt bedecken by onweetenfchap. Soo ist dat deeze navolgende Cryghsordonnantien en wetten zyn geordonneert endeghepubliceert, waer door alle welgefinde hen felven voegen om eere te verkrygen, mogen gereed zyn in de Wapenen, ende moet hebben om volftandigh te bly ven in weldoen, ende dat de genen die genegen zyn tot lichtveerdigheydt, hen fouden moghen wachten van te doene yet dat ftrafweerdigh is, dcwelcke met een forghvuldigh aenfien aengenomeu, ende met gehoorfaemheid gevolght zynde, belooft ons een goedeOrdon-
nan-



tot de MILIT. JURISD. &c. 59
nantie, ende eendrachtigheyd onder ons lieden met Viclorie ende voorfpoet tegen ons Vyanden.
1. TenEerften, Aengefien dat den heyligen naem van den aldemachtighften ende onverwinnelicken Godt behoort met alle eerbiedinge geëert te wefen, ende dat 'tvonnisfe van verderffenisfe uytgefproken is teghen den genen die den felven naem lafteren ofte misbruycken. Soo is 't dat men ordonneert ende beveelt, dat niemant van watqualiteyt hy zy ,noch in ghemeene't famenfprekinghe, nogh om eenige ander oorfaeken (aldus gewaerfehouwetzynde)dennaem Gods fal lafteren of ydelick in den mondt nemen, op pene van vyf fehellinghen voor d'eerfte reyfe tot behoef van den armen, voor die tweede reyfe van vyf dagen ghevangenisfe, ende voor die derde reyfe te verliezen fyn plaetfe ende foldye.
2. Ende om dat die altyds duerende ende onuytfprekelicke jonfte van onfen almagtigen Godt, ons zoude mogen benomen worden door onfe ondanckbaerheidt, ende dat geen goed eynde van eenigh werk en magh verwacht worden daer in dat Godt vooral niet en foude worden ghedient ende ge-eert: Soo is 't dat men fpecialyck ordonneert ende ghebiedt, dat alle Perfoonen, wie fy zyn fullen, op generale waerfchouwinghe deur 't geluyt van de Trompetten ofte trommelilagh hen vinden ter plaetfen, geordonneert tot 't gebruyck van den dienst Gods, om te horen leezeu ofte prediken : Tenwaercdat zy door
ficck-



60 VERZAMELING van STUKKEN.
fieckte of andere dienst belet waren, op pene voor d'eerfte reyfe te verliefende Soldye van eenen dagh, voor de tweede reyfe van twee dagen, ende alfoo vermeerdert te worden tot discretie van den Rechter, ende voor elcke diergelycke faute in den Soldaet, zoowel den Capiteyn als fyn Officieren, fullen met gclycke pene gheftraft worden.
3. Ende aengemerckt dat wel betaemt alle Chriften Menfchen fonderlinghe den geenen die in den Kryghdienen, dat zy den tyd oveibrenghen in faeken die haer lieder profesüe is eysfchende, ende om dat gheenen tyd en magh ydelicker overgebracht worden , dan die metonbehoorlycke fpeelen overghebrocbt wordt. Daerenboven dat het oorfaecke van veel twist ende ghekyf is ende dat het veel andere loffelicke ende prysfelicke oeffenmghen zyn, om van allerhande foorten van Perfoonen gebruyckt te worden. Soo ghebiet men fcherpelycken dat gheen ghemcen Soldaet ofte Onderofficier fal fpeelen met Teerlingen ofte Cacrtfpel, ofte eenighe ander onbehoorlick fpel, op pene van twee dagen in gevanckenisfe geftelt te worden voor d'eerfte reyfe, ende wederommedergelycken doende, van voorder geftraft te worden tot discretie van den Rechter,
4., Ende door dien het dikwils gefchiet, dat door 't ghedooghenvan veeleleeghlopende endeluye vrouwen, in een Legeryerfcheyden ongetegeltheden ende grouwelicke misbruycken bedreven worden : Soois'tdatmen ordonneert.dat niemantinden Leger methem



tot de MILIT. JURISD. &c. 61
lal neemen ofte by hem houden in de plaetfe van fyn Garnifoen, eenige Vrouwe, wie dat ze zyn magh, dan alfulcke diemen voorfeecker weten zal zyn wettighe Huysvrouwe teweefen, ofte aïlulcke anderen Vrouwen diedefieken fullen bewaeren, ende voor Wasfcherfen dienen, alles na't goedduncken van den Veltmaarfchalck, op pene van gegeefelt ende gebannen te zyn.
5. Ende aenghezien dat de goedertierenhey'dt onder het Kryghsvolck in fommighe respecten een fonderlinghe deught is, foo is 't dat men ordonneert, dat niemandt en fal in eenigen dienst die hy fal doen, ftraffelick ofte met gewelt aantaften eenighe bevruchte Vr ouwen, Weduwen, Jonge Maeghden, ofte Kleyne Kinderen, fonder fpeciale ordonnantie van de Overigheydt, op Lyfftraffinge.
6. Niemandt en zal, van wat State ofte Conditie hy zy, eenige Vrouwe, Weduwe, jonghe Dochter ofte Maeght verkrachten nogh eenigge van dien met geweldt fchoffieren, op lyfftraffe.
7. Soo wie hen fullen gemeenlick tot dronckenfchap ofte overdaet begeven die fullen uyt de Armee gebannen worden.
8. Soo wie fal verfwygen, ofte in eeniger manieren verholen houden eenige verrader ye, periculeufe confpiratien, ofte eenige andere practyken die fouden moghen fchadelick wefen, ende ftrecken tot nadeel ende peryckel van hare Majefteyt, ofte van haren Generael ofte van den {lant van defer Armee ende



62 VERZAMELING van STUKKEN.
de 't felve niet en fal met aller neerftigheydt den Generael of eenigh ander Officier die men feerwel betrouwt, te kennen geven, die fal vervallen in de pene van der dood met tormenten.
9, Is 't fake dat yemandt, wie dat hy zy, pradizeert ende confpireert eenighe fake, waer door die Perfoone, van hare Majefteyt, haer Coninckrycke, ofte haer Generael, ofte den Stant van defer Armee foude moghen in fchade ofte peryckel vallen , ende dat fulks hem behoorlyck overtuycht wort, die fal met pynen ende tormenten den dood fterven.
ïo. Niemandt en fal fprake of gemeenfchap hebben met den Vyandt , nogh aen hem bootfchappen,noch brieven fenden,ofte van hem ontfangen, noch aan yemandt van zyn Bondgenooten, 't fy heymelick ofte openbaerlick, fonder al voren ende van Honden aen 't felve den Generael ofte den Maer fchalck te kennen te geven, ten zy hy geauthorifeert is fulxte mogen doen, op Lyfftraffe.
11. 'Niemandt in fynen dienst zynde, en fal uyt den Leger ofte plaetfe van zyn Gamifoenfcheyden, om wat faecken dat het zy, fonder fpeciael Paspoort van den Generael ofte ander Hooftofficier daer toe gheauthorifeert, op Lyfftraffinghe.
12. Niemandt en fal veriaeten ofte breken uyt de orden van zvn gelidt daer in dat hy zal in den velde gheftelt zyn by den Maerfchalck ofte Sergeant Major, fonder eenighe grooteoor-
° faec-



tot de MILIT. JURISD. &c 63
faecke, ende 't lelve vooral den Officier te kennen te gheven, op pene van te verliefen lyf ofte lidt, ter discretie van den Generael ofte Maerfchalck.
13. Soo wie op de Schildtwacht fal geftelt zyn, en fil niet afgaen ofte van derplaetfe fcheyden, noch ook flapen,noch verfuymen fynen behoorlicken dienst, fonderlinge na dat de Wacht geftelt ende die lofe oft woort gegeven is, ten zy dat hy ordentlyk afgehaelt wordt, ofte door eenige groote oorfake daer toe gedwongen is, ende datmet oorlof van fynen Capiteyn ofte Officier , op Lyfftraffinge. • ,
14. Niemandt fal den Vyandt de lofe openbaren ofte te kennen geven, nochte ook yemanden anders, ofte eenigh ander woordt geven, dan hem by den Officier is gegeven, op pene van de dood met tormenten.
15. Niemandt en fal muytery verwecken ofte maeken onbehoorlicke vergaderinghe, op heymelicke ofte bedeckte v&ornemen, waer door die rufte ende vrede van der Armee foude moghen in roere gheftelt worden, op Lyfftraffinghe.
16. Niemandt zal fyn Geweer ofte Roer opheffen teghen d'Overigheydt zynen Capiteyn ofte Officier, op Lyfftraffinge.
17. Dat niemandt crackeel , twist ofte eenige beroerte make in den Leger ofte Stadt van Garnifoen, ter caufe van eenigen oude haet, ofte door eenigherhande nieuwe oorfaecke, hoedanigh die fyn mach, macr
fal



64 VERZAMELING van STUKKEN.
fal fyn klachte doen aen den Officier, die gheftelt is om de ghefchillen te flisfen, ende die parthyen te ftraffen die fchult heeft, op pene van te verliefenlyf ofte lidt tot discretie van den Generael ofte Maarfchalck.
i3. Ende gemerckt dat'er zyn verfcheyden Natiën in dele Oorloghe met ons dienende , ende dat door die menigerlye fpraecke foude mogen oorfake zyn, datmenigerhande twiften mochte gheraken te ryfen ofte groeyen, foo is 't dat men ordonneert indien eenighe Perfonen van der Engelfche Natie hem felve zal befwaert vinden, door eenigh ongelyck, dat hem van een ander Natie ghedaen werdt, dat hy 't felve fonder voorder wrake te nemen, fynen Capiteyn ofte Officier fal te kennen gheven: ten eynde dat daer op mach ordre gheftelt worden, datter geen voorder twist en groeye, maer in alle manieren rufte ende vreede onderhouden werde, op alfulke pene als den Hooftofficier fal duncken ooirbaerlick te wefen, 't zy van lyf ofte lidt te verliezen.'
19. Niemandt gefteldt zynde tot befcher' minghe van eenige Bresfe , Schans ofte Loopfchans 't zy Capiteyn ofte Zoldaet, fal dezelve ghewilligh niet verlaten noch door eenige valfche ofte verfierde oorfaeke ofte ontfchuldinge hem felven abfenteeren van der plaetfe, fonder genoeghfaem bevel of befcheydt, op lyfftraffinge.
20. Niemandt en zal hem doen infchryven onder Twee Capiteynen noch onder verfcheyden Vaendelen op eenen tyd monfter
pas-



tot de MILIT. JURISD. &c. 6$
pasferen ofte anderfints op een anders naem monfteren , ofte op de Monfterdagh een ander zyn Harnasch, ofte ander Gheweere leenen , om hare Majefteyt daer door te bedriegen , ende haren tegenwoordigen dienst te fwacken, op pene van een maendt in de Gevangenisfe te fitten, ende van den Ban.
21. Niemandt en fal eenige van fyneAVapencn, Geweeren ende ander Krygsgetuygh die hem by zynen Capiteyn geordonneert zYn, crenken ofte verminderen, ten zy dat hv bewyzen kan , dat hy defelve m den dienst heeft verloren. Ende niemandt zal voor pant nemen die Wapenen of Gheweeren van eenigh Soldaet, op pene den Soldaet van te verliefen fyn plaetfe , ende den ghenen die den pant fal neemen , te verliezen die dobbel weerde van dien pande.
o 2. Niemandt fal fyne Wapenen ofte Gewedren verfpeelen ofte verfetten, maer fal altvd fyn Harnasch ende Geweer rein ende dienstbaer houden, op pene van afgedankt te worden.
o o Niemandt fal met bedrogh wech nemen de Proviande, Vicfuaille, ofte Geweere vati fyn medegefellen, op pene van Gevancke-
nisfe. . . -
24 Niemandt fal m het reyfen, logeren ofte ftille liggen in eenige Stadt ofte Landt vart hare Majefteyt, Vrienden ofte Geallegeerden in eeniger manieren den ghemeenen man'verfchatten ofte met ghewelt afneemen, '*t zy fpyfe ofte ander haerlieder Goederen hoedanigh die zyn mogen,fonder terftondt te
/ Deel E ^



66 VERZAMELING van STUKKEN.
betaelen, ofte ander genoeghfaem ordre te geven van die juyfte voldoeninghe van parthye, op Lyfftraffinge.
25. Niemandt zal voorkoop doen van eenighe P'roviande die voor den Leger ofte plaetfe vanGarnifoen gebrocht wordt: maer gedoogen dat defelve op het Marcktveldt kome , om aldaer by den Maarfchalck ofte fynen Officier gefchattet ende op prys geftelt te werden eer hy defelve koopt, oppene van Lyfftraffinghe.
26. Niemandt fal fteelen ofte rooven eenige Winckel ofte Tente, noch ook eenigh Soetelaer ofte Koopman, komende tot hulpe van den Leger ofte Garnifoen, maer fal defelve by alle goede middelen bevvaeren ende befchermen, op Lyfftraffinge.
27. Geenen Soldaet belast zynde voor fekere daghen Victalie te nemen, en fal defelve daghen niet te boven gaen, ofte oefelve anderfints verdoen, dan volgende de proportie van den tydt die hem geftelt is, oppene van Gevanckenisfe ofte alfulcke andere ftraffe , als die behoorlicke Officiers fullen ordonneeren.
28. Niemandt fal verdruckenofteberooven eenige Perfoonen die de.fyde houden van hare Majefteyt, ofte onder die befcherminge ftaen van den Generael, op Lyfftraffinge.
29. Niemandt en fal ongehoorfaem fyn ofte overtreden eenigh gebodt, datmet trommelen ofte trompetten is uytgeroepen, by Ordonnantie van den Generael, op alfulcke pene als daer toe gefield zyn.
30. Nie-



tot de MILIT. JURISD. &c. 67
30. Niemandt fal den Provoost ofte andere fyn Officiers, wederftaen in 't vangen van eenigh quaetdoender, maar indien dat noodt is fal hem daer in hulpe ende byftandt doen. Ende of door fulcken oorfake den misdadiger gheraekte te ontkomen, foo is gheordineert dat een yeghelick Perfoon,door wiens fchult dat hy waer ontkomen , defelve ftraffe zal lyden, die de ontkomen partye foude geleeden hebben.
31. -Niemandt fal moeyelick vallen ofte ftooren eenighe Perfoone, 't zy onder fyn eyghen Regiment, ofte onder't bevel van. yemandt anders zynde die eens by de Fourier, Maerfchalck ofte Quartiermeefter van den Legher ofte Stadt gelogeert is: Maer eerr yeder gedoogen ende toelaaten, vreedelickte genieten fyn eyghen plaetfe ende Logement, ten waere met confent ende verwillinghe vai| beyde feyden. Oock en fal niemant fonder oorlof buyten 't Quartier van fynen Capiteyn logeren, op pene van Gevanckenisfe.
32. Niemandt fal ter nederwerpen ofte Verderven eenighe Watermeulens ofte Waterwercken fonder fpeciael bevel van derf Generael ofte Hoofdofficier op Lyfftraffinghe.
33. Niemandt fal teghen de Ordonnantie brandftichten, ofte verbranden eenige Huyfen, Meulens ofte Koorn, noch ook in 't optrecken ofte vertrecken den Legher in branddeken fonder fpeciaal bevel van den Generael ofte'ander Hooftofficier daer tegenwoordigh zynde, op Lyfftraffinghe.
34. Niemandt zal eenigh geroep ofte ge-
E a tier



63 VERZAMELING van STUKKEN
tier by nachte maecken op eenighe wacht by dage ofte by nachte ofte in eenighe geleyde lage, ofte op eenige andere plaetfe, daer het fwygen van noden ende van doene is, op pene van te verliefen Lyf ofte Lidt, ter discretie van den Generael.
35. Niemandt zal fonder groote oor fake eenige allarme maken, maer indien daer eenige oorfake gheviele, dan fal hem een yegelick in alderhaefte terftondt laten vinden, op die plaetfe die hem geordonneert is-, ten waere dat eenige waerachtige excufeerlicke oorfake hem fulcks belette, op Lyfftraffinge.
36. Niemandt fal herbergen ofte in fyn Logement ontvangen eenighen perfoon, vreemdelinck weefende, ofte yemandt van ons eyghen Natie, die niet en is ingefchreven in
Jiare Majefteyts Soldie : Maer fal van ftonöen aen fynen naem aen den Generael of Maerfchalck overbrengen, ende oock van wat Landt hy is, den tydt dat hy daer ghecomen is, ende de oorfake waeromme, op pene van gevanckenisfe ende van fyn plaetfe ende Soldie te verliefen.
37. Niemandt fal fpreecken ofte gemeynfchap hebben met eenigh Trompetter ofte Trommelflagervan den Vyanden,ofte andere die in boodfchap is ghefonden, dan de ghene die by den Generael daertoe gheordineert zyn, op Lyfftraffinge.
38. Niemandt fal wachten op de Wagenen, dan den.geene dien daer af den Last is gegeeven : noch oock hinderen ofte traynecren • > om



tot de MILIT. JURISD. &c. 69
om te mogen op hen gemaeck daer opryden, ten zy dat door ziekte, quetfure ofte ander gebreken, den Officiers wel bekent zynde, hen lieden 't felve toeghelaten worde, op pene van ghevankenisfe ende fyn Soldye te verliefen.
39. Niemandt zal hem vervorderen uyt te gaen om voederinghe,ten zy datd'Officier daer toegefteldt, hen liedenlevereghenoechi'aem gheleyde tot haerlieder befcherminghe, op Lyfftraffinge.
40. Een yegelyck fal fonder uytftel aen fynen Capiteyn prefenteeren alfulcke gevangenen als hy heeftghevangen ghenomen, foo haast als hy in den Legher is wedergekeert, ende niemandt en fal die moghen doden of Oorlof gheven om te vertrecken fonder bevel of confent van den Generael ofte ander Hooftofficier daer toe geordonneert,op pene van fyn wapenen te verliefen, en uyt den Leger gebannen te werden.
41. Een yegelyck Soldaet fal tot allen tyden in den dienst ghehoorfaem ende ghetrou wefen , foo wel haerlieder. Capiteynen als andere Onderofficiers ende niet weygeren d'onderrechtinge van eenighe daer onder dat zy geordonneerd zyn te dienen, op pene van ghevangenisfe ende van te verliefen eenmaent Ibis. Ende foo wanneer eenigh Capiteyn van eenigh Vaendel door treffelycke oorfaecke in fyn afweefen yemanden anders naerfyn goetduncken fal ordonneeren, om fyn plaetfe ende Capiteynfchap te bedienen, foo fal een
E 3 yo.



7o VERZAMELING van STUKKEN
yegelyck den fel ven Ghedeputeerden volgben endegehoorfaem zyn, met geen minder forghvuldigheydt ende neerftigheydt dan hy doen foude den Capiteyn felve, oppene voorfeyt.
42. Een yegelyck fal byftant doen ende befchermen fyn eyghen Vaendel by dage ende by nachte , ende fal met de eerfte waerfchouwinghe hem daer onder voegen, fonder van daer te fcheyden voor dat het ghebrocht is in behouder handt , op lyfftraffinge.
43. Een yegelyck Soldaet fal neerftigh gade fiaen ende leren kennen den flach ende geluyt van Trommelen, Fifers ende Trompetten, ten eynde defelve mogen weten hoe fy hen tot den dienst moeten gebruycken.
44. Niemandt fal in den Leger ofte Garnifocn eenige Beefte van wat nature die zyn , flagen ofte doden dan op alfulcke -plaetfenals daer toe geordonneert zyn,noch en zal niet onbegraven laten de moke ende ander overgebleven ingewandt, ende niemant fal oock roeren ofte ontreynighen die by liggende Waterloopen dan heel beneeden den ftropm, een groot ftuks weeghs van den Legher, op pene van Gevanckenisfe.
45. Niemandt fal fyn ghevoegh doen, of den Legher of Stadt van Garnifoen vuyl maken, behalven op alfulken plaetfen als daer toe geordonneert zyn, op pene van gevanckenisfe, ende alfulcke vordere ftraffe, als by den Hoofdofficier geordineerd zal worden.
46. Is 't dat yemandt een gevangen of buyt
ver-



tot de MIL1T. JURISD. &c 71
verkreegen heeft, die fal foo haest als hy weder in den Leger of Stadt van Garnifoen gekomen is, fonder langer uytftel fynen Capiteyn of Gouverneur dat te kennen geven , ende die Capiteyn fal 't zelve dcnMacrfchalk aendienen, die alle acht daegen daer af fal de wete doen aen den Generael, op pene van ghevanckenisfe , ende alfulcke voorder ftraffe als die Generael fal ordonneeren.
47. In het trecken langhs de velden, foo en fal niemandt in het opdoen van een hafe , ofte ander beefte, eenigh gefchal of geroep maecken, waer-door alle de andere Vaendelen ende benden fouden moghen beroert werden, ende ftille ftaen, maer fullen in haere tochten alle zedigheyd gebruyken, op pene van ghevangenisfe.
48. Niemandt fal opgheven ofte den Vyandt overleveren, eenighe plaetfe die hem is bevolen ofte belast te bewaren, op Lyfftraffinge.
49. Is 't dat yemandt tot den Vyandt overloopt ofte ghevanghen wordt in het overgaen by den Vyandt, die zal den doodfterven.
50. Niemant, wiehyzy, en falpasfeeren ofte gaen door eenige andere wegen, 't zy in Stadt ofteiegher, dan langhs de ordinarife poorten ende pasfagien, op lyfftraffinge.
51. Alle Herauten fullen haer bootfehap ende publicatien doen tot fulcken tyden ende plaetfen ende in fulcken ordene fonder yet af of toe te doene, ofte te veranderen, agtervolghende d'Inftructie ende Commisfie van den Generael, op pene van geftraft te
E 4 wor-



?a VERZAMELING van STUKKEN
worden ter discretie van den Generael, na den eysch ende qualiteyt van haerlieder misdaet.
CAPITEYNEN.
52. Geen Capiteyn, Officier, ofte ander Perfoone en fal ontfangen ofte onderhouden elckanders Soldaet ofte Dienaer, fonder confent van zynen Capiteyn ofte Meefter, noch en fal oock eens anders Soldaet niet aflocken: op pene van te verliefen een Maendt Solts, ende denfelven Soldaet zynen Capiteyn of Meefter wederom te leveren.
53. Geen Capiteyn en fal iemand uytfenden om eenigen aenflach te doene fonder wetenfchap van den Generael ofte Hooftofficier daer toe geordonneert , op pene van te verliefen zyn Capiteynfchap.
54. Alle particuliere Capiteynen die geen Ilooftofficiers en zyn, en fullen met haerlieder Vaendelen waeeken ende wachthouden, ten waere by fpecialen oorlof, op pene van te verliefen voor d'eerfte reyfe een Maendt Solts, ende voor de tweede reyfe haarlieder Kapiteynfchap.
55. Geen Capiteyn en fal verkopen of op rantfoen ftellen zyn Ghevangen , fonder oorlof van den Generael , noch oock laten vertrecken, fonder den Opper-Maerfchalck dat te kennen te geeven, op pene van te verliefen zyn Gevangen, ende felve gevangen te worden.
56. Een Capiteyn vindende eenigh Soldaet van wat yendel dat 't zy die eenighe
Van



tot de MILIT. JURISD. &c. 73
van defe Wetten ofte Ordonnantiën heeft o, yergetreeden, fal hem mogen vangen ende brengen by den Maerfchalck om geftraft te
w°*7 C Geen Capiteyn en fal ontfangen,ofte onder hem infchryven eenighe Perfoonen in fyn Soldye ten fy dat hy denfelven Soldaet den Eed afneemt:op pene denfelven Capiteyn om fulcks niet onderhouden te hebben, te verliefen een Maendt Solts.
r8 Geen Ondercapiteyn en fal vermoghen eenige van fyn Soldaten door giften ofte gaven, ofte door eenige andere oorfaecken oorlof geven om te vertrecken uyten Leger ofte Garnifoen fonder fpeciale oorlof van den Generael ofte ander Hooftofficier, op pene van te verliefen een Maendt Solts, ende van ZYn Capiteynfchap gefteldt te worden
59. Indien eenigh Capiteyn, naer dathy heeft ontfangen de betalinghe van fyn Soldaten denfelven binnen acht daghen daer naer niet en betaelt gemaent zynde, ende daer voor rechtelykaenghefproken wordt: Defelve Capitevn van fulcks verwonnen zynde, lal verliefen een Maendt Gagie, ende van fyn Capiteynfchap geftelt worden , uyt den Legher ghebannen zyn ende verklaert worden van dien tydt voor niet weerdigh te wefen in defer Armee te dienen. _ ,
60 Capiteynen ende Officieren fullen hanteren ende befoecken de Logementen van de Soldaten, om te befichtigen hoe dat hare Wapenen ende Kryghsgetuygh geftelt zyn, ende hen ftrengelick beveelende, dat hen E 5



74 VERZAMELING van STUKKEN.
lieder Wapenen ende Gereedfchap altyds gereedt zy , haarlieder Corcelletten met alle haer toebehoren , ooek die Calibers ende Musquetten klaer ende gefmout, haerlieder Lonten endeBuscruyt drooge,. Pefenhebben voor hen lieder Boghen, ende hen lieder Bylen ende Hellebaerden met diergelycke Wapenen fullen klaer ende fcherp zyn, op pene v?n arbitrale ftraffe, nae den heysch van der qualiteyt van hen lieder onachtfaemheyd. .61. Alle andere misdaden ende wercken die tot ongeregeltheyt mogen ftrecken,ende in defe Articlen niet zyn begreepen, die fullen fubject wefen alfulcken ftraffen als die Stadhouder Generael daer op fal ftellen, al of die fpecialicken hadden verklaert ende geordonneert geweest.
62. Ende ten eynde dat niemandt foude mogen pretendeeren ende allegeeren,eenighe rechte oorfaecke van onweetenfchap van de voorverhaelde Wetten ende Ordonnantiën, of van eenighe van dien: Soo ordineert de Heere Generael voorfz. dat alle Hoofdofficiers ende Capiteynen defer Armeen, fullen defelve doen aflefen ende openbaerlick uytroepen alle twintigh daghen, voor alle den ghenen die onder hen lieder bevel, refpectiveück fullen liggen ofte weefen, volgende hen lieder Quartieren, byfonder in alle die plaetfen daer fy fullen in Gamifoen ligo-en foo wel Ruyters als Voetknechten , Inde' maecken voor foo veele als hen moghelick is, dat defelve onverbrekelick onderhouden \yerden, in alle Puntten ende Artyckeleu
van



tot de MILIT. JURISD. &c. 75
van dien volgende het inhouden, forme ende pffecl van denfelven.
Die forme van den Eedt, dewekke alle Officieren, Capiteynen, Soldaeten, ende alle anderen perfonen dienende in deeze Armee, fullen doen ende onderhouden.
J[ck A. B. fweere ende belove te doen alle oprechten, goeden ende ghetrouwen dienften aen de feer Doorluchtigfte Majeft. van de Coninginnevan Engelant,ende de Geünieerde Provintien ende Steden van defe Landen ende haer lieder Bontgenooten , onder het bevel ende gehoorfaemheyt van den feer Excellenten ende Hoochgebooren Prince, myn Heere den Grave van Leycefter, Gouverneur Generael van'de voorfeyde Landen ende Steden, ende hare Bontgenooten, ende van hare Majeft. Armee ende Crychsvolck in defelve Landen: Ende alle wettelycke ende behoorlycke ghehoorfaemheyt tot den voorfeyden Gouverneur ende eenigen anderen Officier die onder hem fal bevel hebben, in 't Gouvernement van defer Armee, voorts foo beloove ik my felven te voegen om te volbrengen ende onderhouden alfulcken wettelycke Ordonnantiën, als fyn Excellentie heeft ghemaeckt ofte zal maecken ende ordonneeren, tot beter regeringhe van defer Armee , voor foo veel my aengaet, foo lange als ick in defelve onder hem fal dienen. Soo helpt my God, door Tefum Chriftum.
XVII,



?6 VERZAMELING van STUKKEN.
XVII.
PLACCAET waer meede by fyne Excellentie wordt verfien op alle ongeregeltheden van het Kryghsvolck, foo te Velde als in Gamifoen weefende-den 4 Aprilis 1586.
J^OBBERT, Gr.ave.van Leycefter, Bacnder-ifeer van Dcnbigh, &c. Luy tenant van hare Majefteyt van Engelandt, Gouverneur ende Capiteyn Generael der Vereenighde Nederlandtfche Provintien , allen den ghenen die defe tegenwoordige fullen fien ofte hoorenleezen, faluyt. Alfooaenonsdagelycks groote klachten komen, ende wy wel bericht ende geinformeert zyn,datdeKryghsluyden foo te Voet als te peerde in hare Majefteyts, onfen, ende 's Lands dienst ende befoldinge weefende, vergetende zilt discipline Militaire, ende verlatende hare GamifoenenJoopen herwaarts ende derwaarts achter Lande, levende ende teerende fonder eenige discretie, jae bedwingen, affetten, roven,ftelen, plunderen, compoferen, brandfehatten ende doen alderhanden verdruckinge,moetwillighe5-dt, ende bederffenisfe in ende overal de iu.ezeetenen die zy nochtans, eedts weghen, behoorden voor te ftaen, te defenderen ende befchermen: Door alle 't welcke Godt Almachtigh vertoornt, ende de goede Ingezetenen zoo belast, ghetravailleert ende ver-
druckt



tot de MILLT. JURISD. &c 77
druckt worden, dat hen alle middelen benomen worden van te leeven, ende oock van vet te Contribueeren tot betalmghe ya« dezelve Soldaten ende andere Oorloghsluyden, tot onfen onuytfpreekelycken leetwefen defolatie van den voorfz. Lande ende uytnemende fchade van de gemeyne welvaert. {a) Waeromme. Soo is 't dat wydeezenaengeflen, ende begeerende daerinne te voorfien, lebben by advyfe ende deliberatie van die van den Rade van State neffens ons gecommitteert, bevolen, geordonneert endegeftatueert; beveelen, ordonneeren ende Jatueeren by defen wel expresfelyck, dat alle Kryghsluyden gehouden fullen weefert hen te voeghen ende reguleeren volgende haren
fa5 Deze Inleiding moet elk onder 't.ogc brengen: Dat Leycefter zelfs geen denkbeeld hadt, van zulk eene ^limiteerde Jurisdiftie, als nuzomm.gedenMihta.reu ReSer toekennen. 'T bepaelt zig tot de hcrMljjg, de verwaerloosde discipline Militaire. — En t is zonoer S 't welk my in 't lezen van die oude Stukken heeft SetroffenTen op 't welk ik verzoeke, dat men zyneaenfZ in 't lezen vestige, dat de aanleidendeoonaekentot pfal'aten, Ordonnantiën, ^ulM^, ^^mRehlutiev, altyd geweest zyn de Dehtten van t Krygsvolk, Se D««a«, wa« zich een Soldaat m Oorlogstyden, bv eene verflapte discipline meest fchuldig maekt, als lieven en tieren eenige discretie, afzetten roven, flt-
n Plunderen, brandfehatten en t bedoven van Merky Z dSgheid en bedervenis tegens d« Ingezetenen welke r n^oeften befchermen. Deze aenmerk.nge welks ju.sfgid elk onpartydige by de lezing en overdenkmg der Srrkken door elk onbevooroordeelde!! zal toet,ekcna weiden, al veel lichts veripreiden over 't Stuk der Militaire Jurisdictie.



$$ VERZAMELING van STUKKEN
Artyckelbrief, aireede gemaekt ofte noch të maken, ende denfelven fcherpelyckte onderhouden. Ende over fulcks verbieden ende interdiceeren wy wel uytdruckelyck by deefen alle Soldaten te Voet ende te Peerde, van wat qualiteyt ende Conditie die mogen wefen, teroven, {telen, plunderen, nemen of transporteerein éenige Peerden , Wagenen , Koeyen, Beeften ofte eenige andere Meubilen of Goederen van de voorfz. Lantluyden of anderen, fittende onder onfe Sauvegarde of Paspoort; de voorfz. Lantluyden, haredienaers of Daerten eenige overlast in hare perfonen of goederen aen te doen, te molefteeren of brandfchatten, of oock veel min eenigh belet te doen in 't indoen van hare granen ende vruchten, ofte anderfints, op de penë van de doodt, fonder eenigh verdrach ofte disfimulatie. Ende alfo men dagelyks verneemt dat Gouverneurs, Superintendenten van Steden, Collonellen ende Capiteynen, verghetende alle behoorlyckheydt ende Kryghs-discipline , fich geluften laten uyt hare èygen authoriteit, door haer onderhebbende Garnifoenen of Soldaten, de Dorpen ende Huysluyden te dreyghen, te befchryven, ende uyterlyck te bedwingen met afteeringe, brantftigtinge, befchadingeinharé goederen. ende met tormenten aen hare Lyven, tot Contributien ende brandtfchat tot haer eyghen baet ende profyt: Oock veele Huysluyden of andere dagelyks onder eenigen fchyn of pretext, of oock zonder te doen gevangen halen, defelven invuylen, diepe
ende



tot de MILIT. JURISD. &C 79
ende fware gevangenisfen werpende, ende onverdragelyck tracterende, ende afdringhende fulcke rantfoenen als haer goetdunckt ende gelieft. Soo is 't dat wy begeerende daer inne voortaen te voorfien, ende fulcks niet langer te dulden; beveelenwyuytdruckelyk alle particuliere Gouverneurs ende Superintendenten van Steden ofte andere plaetfen, oock alle Colonellen, Capiteynen ende andere Bevelhebberen hen voortaen te onthouden ende te verdragen van hare Garnifoenen ofte Soldaten uyt hare eygen auétoriteyt op de Dorpen ende Huysluyden te fchikken, ofte laten trecken, om defelve met dreygementen ofte oock met befchryvinge, afteerino-he', brandtftigtinge ofte befchadinge aen haere goederen, ofte tormenten aen hare lyven te bedwingen ofte persfen tot eenighe contributie ofte brandtfchat, ofte oock den Huysluyden te doen gevangen brengen ende in gevangenisfetotuytperfmghevanrantfoen te houden: Maer willen ende ordonneeren dat voortaan, foo wanneer yemandt by de Soldaten om eenige apparente oorfaecke zal gevangen zyn, defelve fal worden te rechte gefteldt voor denMagiftraetder naafter plaetfen , ofte voor den genen die wy daer toe fullen willen committeeren , om te kennen of die ghevange ofte gevangens van goeden prys ende randfoenabel zyn ofte niet,fonder dat wy verftaen dat defelve gevangen of gevangens ondertusfchen wreedelyck ofte onbehoorlyck in gevangenisfeby hen fullen mo • ge-n getrafteert worden, Al op pene van pn-



8o VERZAMELING van STUKKEN
vatie van hare bevolen Gouvernementen en-* deAmpten, ende voorts als verachters van onfe bevelen metter daedt ende fonder verdrach aen het Lyf geftraft worden. Voorts willen ende verftaen wy dat geene Kryghsluyden , 't zy te Peerde ofte te Voet, ten platten Landen fullen mogen trecken, ofte eenige tocht van Dorp tot Dorp, noch aldaer Logeeren, dan by onfe commisfie, patente, ofte fchriftelycke ordonnantie alleenlyk, ende van niemandt anders: Ende verftaen oock datgheene Capiteynen, Luytenanten, Vendrighs, Officieren ofte Soldaten, hen fullen mogen behelpen ofte doen dienen met eenige Peerden ofte Wagens, fonder eerst ende alvorens van den Commisfaris daer op verworven te hebben fchriftelycke ordonnantie, inhoudende't ghetal van de Peerden ofte Wagens j die bevonden fullen worden van node te zyn voor elcke Compagnie. Item, ende foo wanneer eenighe Compagnie ofte Compagnien ghearriveert fullen wefen ter plaetfen, daer' zy volghende hare patente, foovoorfchreven is, moeten logeeren, voor foo weynigh tyds dat 't felve mach weefen, willen wy dat den Commisfaris ofte den Officier der plaetfen, fal ghehouden wefen openbaarlyk de ronde te leefen , ofte doen lefen, om te weeten of al de Soldaten aldaer in perfoone fyn, mitsgaders om te kennen de ghene die (niet gerolleert ofte opgefchreeven zynde) die Compagnie volgen, hem doen logeeren onder 't deckfel ofte fchyn van defelve Compagnie te wefen: tot wekken eynde
wy



tót de MILIT. JURISD. &e. 81
wy hebben Vérboden ende verbieden by deezen, op pene van de Galge, allen den genen niet geinrolleert ofte in dienst zynde, de voorichreven Compagnién te volgen, ende onder het deckfel ofte fchyn van voorfchreven Kryghsluyden hem te doen logeeren, ofte óp dén Armen Arbeyder ofte Huysman te leven. Item,alfoo men daghelyks verneemt dat de pro viflen van pro viande ende Amunitien van Oorloge, die in eenige Steden,Sterckten ofte Plaetfen tot voorraedt gefchikt worden, by de Gouverneurs ende Superintendenten derfelver Steden ofte Sterckten ende de Capiteynen ende Soldaten, aldaer Garnifoen houdende , tot haer lust en welgevallen worden aengetast ende gebruykt, waer door gefchiedt dat die Steden ende Sterckten in tydt van noodt onverfien zyn,ende daer door in peryckel gefteldt worden, ende dat wy hoogh nodigh achten daer op te vóorfien; Soo hebben wy geboden ertde verbieden wel expresfelyk by deefen, op pene van Lyfftraffe, alle Gouverneurs, Superintendenten van Steden ofte Stereken, oock-Capiteynen ende Soldaten, (in eenighe Steden, Caftelen, ofte Plaetfen Garnifoen houdende) geenfints aen te taften ofte te gebruycken, de Proviande ofte Amunitie die by ons, ofte van onfent weghen aldaer in dezelve Steden, Cafteelen, ofte Plaetfen fullen voor provifie gefchikt zyn ,, ofte fullen worden, maer willen dat defelve fullen bly ven in goeder bewaerder handt,vau de gene des last hebbende : Denwelcketï /. Deel. F ^1



82 VERZAMELING van STUKKEN.
wy verbieden defelve niet aen te taften ofte uyt te deylen,om wat oorfaken dat het zoude mogen wefen, fonder onfe confente,op pene van Lyfftraffe: Ten eynde men van defe provifie ende vooraad in den uytterften noodt van belegeringe derfelver Stede ofte Sterckten, mach leven ende genieten. Item hebben oock verboden ende geinterdiceert,verbieden ende interdiceeren by defen; alle ende eenen yegelycken Capiteynen uvt hare Garnifoenen met te vertrecken, 't zy om te komen folliciteeren ofte anderen hare particuliere affairen, dan by ons eigen confent, ^t en ware om goede, fonderlinge en dringende oorfaecken. Ende van gelycken oock alle Soldaten, van wat qualiteyt ofte natie zy zyn, wefende in befoldinghe, uyt de plaetfen van haer Garnifoen"ofte befettinghe niet te vertrecken fonder onfen oorlof ofte paspoort, ofte van den Gouverneur ende Capiteyn van de voorfchreve Stede ofte plaetfe, ende niet van anderen, 't zy Luytenant, Vendrigh, Sergeant ofte Schry ver van. eenige Compagnie: Willende ende ordonneerênde dat in de voorfchreve Paspoorten ghenarreert zullen worden wettige oorfaecken ende occafie van haren oorlof, ende den gelimiteerden tydt, op pene van nulliteit ende onweerde van dien, ende geftraft te worden, als ledigh - ganghers ende verfaters van haer Vendels. Laftende ende bevelende alle Baillieus, Drösfaten, Amptmans, Gerichtsluyden, Schoutetten ende andere ordinarife Officieren, Provooften ende andere extraor-
dinarife,



TOT DE MIL1T. JURISD. &c 83
dinarife, mitsgaders hare Stadthouders,ende elck van dien refpectivelyk, dat fy aentafteu ende apprëhenderen, ftraffen ende punieren ten exempel van andere, alle de ghenen dié fy bevinden fullen eenigh gewelt, overlast, bederffenisfe ofte uytteringe te doen,'tfyin Steden ofte ten platte Lande,naer uytwyfen van defe Ordonnantie ende Gebodt, fonder verdrach, gunfte, ofte disfimulatie, oppené van 't felve op hen te verhalen ende aen ons daer van te verantwoorden, inghevalle van negligentie , onachtfaemheydt, ooghluyckinge, ofte disfimulatie ,. ende oock den geinteresfeerden te voldoen alle fchaden ende intereften, ordonnerende Fiscalen haer met de Voorfchreve geinteresfeerden te voegen,endè anderfints alle goede forge ende toefight te dragen ende te nemen, dat dezelve onfé Ordonnantie feer fcherpelyck onderhouden ende geobferveert werde. Ende om te voégelycker te mogen procedeeren tot apprehenfie ende aentaftinghe van de misdadige, ende onfe voorfz. Ordonnantie te executeerert teghens den ghenen die bevonden fullen worden' op 't feyt ende anderfints, teghens dewelcke aentaftinge van het Lyf ofte prince de Corps plaets fal hebben, willen wy dat de voorfz. Officiers foo wel ordinarife als extra otdinarife, hen foo fterk maken, dat de delinquanten ende misdadige geapprehendeert ende ghepunieert worden, foo defelve inwconders ofte ledigh-gangers fyn, dewelcke wy tot dien eynde willen geftraft te worden by den Officier die defelve apprehendeeren F a zal#



84 VERZAMELING van STUKKEN.
zal, fonder ranvooyofte wederfeggen, foo geringhe als hem blycken fal van de contraventie ofte overtredinghe van defe onfe Ordonnantie: Authoriferende oock ten dien eynde de voorfz. Officiers ende alle andere privée perfoonen van de plaetfen daer fulcke fortien, gheweldt ende o verlatten gefchieden zullen, ende de voorfz. Delinquanten ende Mitsdadige gevonden fullen worden, tot haerder asfiftentie, den Ingefetenen dier plaetfen te mogen nemen, dewelcke wy oock ordonneeren ende beveelen de voorfz. Officiers te asfifteeren ende alle behulp te doen , op dat fy de overhandt moghen hebben, ende de Delinquanten ende Misdadighen niet ongeftraft blyven. Ende en verftaen niet,dat, indien in 't vervolgen, aentaften, ofte apprehendeeren , eenighe van de voorfz. ledighgangers ofte mitsdadighen ghewondt, gequest ofte dood geflagen waeren, 't felve de voorfz. Officiers geimpateert zal werden , noch anderen die defelve gheasfifteert fullen hebben, verbiedende oock allen ende eenen yegelycken Capiteynen, Bevelhebberen ofte haere Luytenanten, gene Soldaten ofte Kryghsluyden onder andere gedient hebbende, in te fchryven5ofte onder haer Vaendelste ontfangen,ten fy hem eerst ghebleeken zy van de Paspoort ende oorlof van de Capitevnen daer fy onder geweest hebben, op de pene van met der daedt afgeftelt ende verlaten te zyn, ende haer Capiteynfchap voor fulcks impetrabel te wefen; voorts hebben wy verboden ende
verbieden



tot de MÏLIT. JURISD. &c. 85
verbieden wel expresfelyk by defen eene yegelycken, foo wel Vivandiers als andere, van wat conditie ofte qualiteit die zyn, te kopen nech te verkrygen by wisfel ofte anderfints,in wat manieren het zelve zy,van de Soldaten ofte andere eenighe Vruchten ofte geftolen goederen als boven, op pene van de Galghe. Accordeerende ende Confenteerende den Proprietarisfen ofte Eygenaers, ende den ghenen, dien die voorfz. goederen geftolen ende gerooft fullen zyn, defelve goederen te mogen aentaften, aenveerden ende apprehendeeren, aiomme daer men defelve fal konnen achterhalen, fonder gehouden te wefen tot eenighe reftitutie van de pryfe die daer voor foude mogen betaelt gheweest hebben, al waer 't oockfoo,dat de voorfz. goederen verandert waeren, ofte door veele handen gepas feer t. Ende ten eynde het inhouden defer mach naegekomen ende onverbrekelyk onderhouden worden, ende niemandt daer van onwetenheydt pretenderen,, foo ontbieden ende bevelen wy den Cancelier, Prefidenten ende Luyden van den Provincialen Raden van de Refpective Geünieerde Provintien , defe tegenwoordige aiomme te doen ende laten publiceeren, daer men in elcke der voorfz. Provintien ghewoonlyk is Publicatie te doen, denfelven ende voorts alle Magiftraten ende alle andere Officieren ende Jufticieren der voorfz. Provintien bevelende op privatie van hare Offitien, mitsgaders alle andere dien 'taengaen mach, op de pene boven verhaelt, den F 3 inhoudt



«6 VERZAMELING van STUKKEN,
inhoudt van defen nae te komen , ende onverbrekelyck te onderhouden, doen naekomen ende onderhouden : Alfoo wy tot dienfte van den Lande, rufte ende verfeeckertheydt der Gemeynte, fulcks noodigh bevonden hebben. Ghegheven binnen de Stadt Uytrecht, onder onfe Handt ende Zegel, defen 4 Aprilis Ao. 1586.
Ondertekent
R. LEYCESTER,
Noch neder
By Ordonnantie van fyne Excellentie
Onderteeckent
CHR. HUYGENS.
XV1IL |
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 19 Auguilua 1586.
C3p 'r verfoek vandeGedp0. van den Luytenant van de Heer Sidney van Vlisfingen, pmme te relaxeeren of immers in handen van den Sergeant Major te ftellen, feekere Provoost van de Ingelfe Guarnifoenen, hemge-
excedeert



tot de MILIT. JURISD. &c. 87
cxcedeerthebbende tegens denRade van d'Admiraliteyt, alhier Gevangen, is hun aangezegt dat die voorfz. Gevangen fal behooren te hebben patiëntie tot de Compfte van den Heere Sidney, om naar Communicatie met zyn E, gedaen te werden na behooren.
XIX.
EXTRACT uit'de Notulen der Ed. Mog. HeerenStaaten van Zeeland. 23 Auguftus 1586.
"|f s den Baillni van Middelburg gelast te relaxeeren den Ingelfen Capn. op Sn. Steen gevangen gefet, by den Provoost Marchal van den Heere van Sidney.
XX.
PLACCAET ende ORDONNANTIE op de Monfteringhe, d'ordre Militaire, ende teghens de overladen by het Kryghsvolck daghelycks ghefchiedende, den 10 Januarii, Anno 1587.
jf^OBBERT, Grave van Leycefter, Baender Heer van Denbigh, Stadhouder van hare Majefteyt van Engelandt, Gouverneur ende Capiteyn Generael der Vereenighde NederF 4 landtfche



88 VERZAMELING van STUKKEN,
landtfche Provintien. Hebbende welrypelycfc geëxamineert ende gewegen den Staet waer inne d'affairen der voorfz. Landen (van dewelcke wy de regeeringe geaenveerdt hebben) hen tegenwoordelyck vinden, ende fiendede faken van dien in groote verachteringe ende Confufie, foo door d'abuyfen endebedroch, dewelcke gefchieden zoo in de Monfteringen als anderfints,confumerende de middelen ende penninghen van 't gemeene Landt, ende veroorzaekende , dat de goede getrouwen Kryghsluyden in dienfte defer Landen zynde tot noch toe feer qualyck betaelt zyn geweest; Hebben wy met voorgaende rype deliberatie vanonfelieveendeghet.ro uwe, de Raden van Staten neffens ons wefende, geacht onfesdebvoirs te zyn, daerinne te ftellen de befte ordre ende remedie ons mogelyck zynde, ende dezelve te doenpubliceeren, fonder prejuditie nochtans van eenighe voorgaende Placcatenendelnftruétien uytgegeven, oftenoch uyt tegeven,foo op 't ftuk van de Monfteringhe, als d'orde Militaire, tegens de overlasten by het Kryghsvolck dagelycks gefchiedende, dewelcke wy verftaen te werden geobferveert, ende te blyven in haer vigeur, foo verre defelve niet jen komen te Contravenieren defe tegenwoordige.
i.
Eerftelyck hebben wy geordonneert ende gheftatueert, urdonneeren ende ftatueeren pits defen, dat geen Overften, Capiteynen,
- ' Be-



tot de MILIT. JURISD. &c. 89
Bevelhebberen, ofte Soldaten, van wat Natie zy zyn, foo wel in dienfte van hare Majefteyt van Engelandt, als van de voorfz. Provintien wezende, van onfent wegen, ofte van die van den voorfz. Rade van State, verfocht zynde monfteringhe ofte reveuë te pasferen, en fullen mogen defelve wey geren, vertrecken, ofte delayeren, in eeniger manieren, ofte onder wat deckfel ofte pretext 't felve zy, op pene van fonder Paspoort gecasfeert, ende daerenboven als ongehoorfame ende anders geftraft werden.
3.
En fullen hen oock niet moghen behelpen met het ontkenen van Soldaten uyt andere Vendelen, Pasfevolants,Burghers,Soetelaers, Vrybuyters ofte andere, niet wefende in vasten dienfte van hare Vendelen, noch en doende dagelyckfche wachtdn den graedtofte qualiteyt daer voor fy hen houden, endetrecken de Gagien begrepen in de lyfte by ons geaccordcert, op pene dat foo wel de Capiteynen , dewelcke in defe fchuldigh bevonden fullen worden, als de Pasfevolanten geftraft fullen worden met Capitak punitie.
3-
Ende om beter te moghen voorkomen alle frauden ende malverfatien in defen ghepleeght, hebben wy gheordonneert, ende ordonneerenby defen, dat voortaengeene OverF 5 ften,



po VERZAMELING van STUKKEN.
ïten, ofte Capiteynen, foo te Pccrde als te Voet, en fullen mogen gheven eenige Paspoorten abfolut, ofte oock Oorlof voor eenige daghen, dan om legitime ende gefóndeerde redenen, noch oock eenighe nieuwe Soldaten aennemen, dari met wetcufchap ende confent van 't principael Hooft, aldaer bevel hebbende, indien daer eenigh is, ende daerenboven van de Wachtmeefter van het quartier ende plaetfe respective, last hebbende van 't bedienen van den Staet ende Commisfie van de Monftevinghe, ende dat dienvolgende jde voorfz. Paspoorten geteyekent zyn, foo by de Hoofden, Wachtmeefters, als Capiteynen respectivelyck; Ende by foo verre eenige Hoofden, Capiteynen, ofte andere daerinne fouden komen te Contrariëren, willen wy dat de Soldaten, geen Paspoort hebbende onderteykent (als voorfchrevenis) fullen aengetast ende gecorrigeert werden , als of zy geen en hadden. Verbiedende foo wel aen de voorfz. Wachtmeefters als die van de Kamer van de Treforye, de felve Soldaten in Rollen te pasferen, noch oock de nieuwe aengekomenin hare plaetfen, maer ordonneeren daer over de correctie ghedaen te werden, nae gelegentheyd van de faken,
4-
Verbiedende ende interdicerende wel expresfelyk aen alle Overften, Ritmeefters,ende Capiteynen, geene afgedanckte Soldaten in hare Compagnien te nemen, ten zy dat het
blycke



tot de MILIT. JURISD. &c 91
blycke van Paspoorte in forme als boven on* derteyckent, ten ware de gene die gelicentieert ofte afgedanckt fullen zyn geweest voor de Publicatie van defe, dewelcke fullen geftaen met Paspoort alleenlyck geteyckent by hare Capiteynen onder dewelcke zy laetst gedient hebben.
5.
Ten eynde geene Soldaten foo vermetelyk en zyn te verlopen van hare Capiteynen fonder behoorlycke Paspoort, waer uyt grote inconvenientienzyngefproten, willen ende ordonneeren wy dat alle de ghene die bevonden zullen worden te hebben verlaten hare Compagnie fonder behoorlycke Paspoort (zoo voorfz. is) fullen geftraft werden met de dood, fonder genade, ende dat de Capiteynen die defelve in dienst fullen mogen nemen, gehouden fullen werden voor deelachr tigh van de misbruycken, ende dien volgende gecorrigeert te worden na behooren.
6.
Voorts aengezien wy volkonielyck gheadverteert zyn dat 'er veel frauden ende abuyfen gefchieden in de Burgeryen, die hen voegen, onder het Kryghsvolck, leggende injordinarife Garnifoenen, waer door 't gemeene Landt groot interest is lydende, oock dat de Capiteynen hare Vendelen met vreemde Natien vermengelen, hebben wy om merckelyke redenen, ons daer toe moverende, geordonneert,



9* VERZAMELING van STUKKEN.
neert, gelyk wy ordonneeren by defen, dat nu voortaen ghene Overften in Steden ofte Plaetfen van hare Garnifoenen en fullen moghen aennemen eenige Burgers ofte Inwoonclers van dien, noch oock in hare Compagnie eenighe andere Natie dan de geheele Compagnie is: Ende by foo verre fy eenighe aireede hebben aengenomen, ordonneeren wydatzy • dezelve casfeeren, ende andere in haere plaetfe nemen, ten ware hen 't zelve anderfints by expresfen Oorlof van ons, oftódie vanonfen Rade van State, toegelaten Vierde, ende dat die namen ende toenamen van de Soldaten (van andere Natiën wefende) gheëxpresfeert waren in defelve Ack, om 't allen tyden die ghekent te worden: In wekken ghevalle wy.meede niet en verftaen datter over de vyf ofte feffe ten höoghften in elcke Compagnie fullen wefen, Alles oppene van m de monftcr-rolk noch in.'t fiuyten derfeiver met ge-ëxpresfeert te worden.
7-
Ten eyndemede voorfien werdein't ghene wy ('t onfen leetweefen) hebben verftaen dat eenighe Capiteynen, deur heur lieder groote giengheyt onderftaen hebben de penningen, foo op reekeninge als mede in betalinge voor hunne Compagnien gegheven fommige in 't geheel, ende fommige in grooten deele, die 't haer eigen profyt te behouden , fonder defelve proportionelyck aen hunne Soldaten uytgedeylette hebben,
oock



tot de MILIT. JURISÖ, &c. 93
oock dat fommige Capiteynen haer Soldaten niet en tracteren naer advenant de betalinge die fy van den Heere ontfangen, waer af de vrome ende arme Soldaten hebben wel grote reedenen om haer te beklagen, vanhetquade tractement dat fy ontvangen, ende dat daaruyt veele andere inconvenienten zyn fpruytende: Hebben geordonneert, ende ordonneeren mits defen, dat een iegelick Capiteyn, terftondt ende zonder eenig uy tftel, geit ontfangen hebbende, 't zy van wegen haerder Majefteyt ofte van den Lande, fal 't zelve aen fyne Soldaten hebben uytterey eken, proportionelicken, volgens een yeders Soldye , fonder voor haer meer te behouden, dan het gene prorata hun is competerende, op pene van (gevonden te zyn in faute) gecasfeert te worden fonder paspoort, ende voorts geftraft naer gelegentheid der faecken.
8.
Ende om voor te komen alle ongeregeltheeden die wy verftaen te gefchieden in 't oplichten vair de Contiïbutien ende Sauvegarden van de platte Landen den Vyaut fubject zynde, ook hetgrootendeonuiti'prekelyck interest by het Landt gheledendoor't belet ghedaen aen de gheladen Schepen met verlicente Koopmanfchap by ons geaceordeert uyt tevaeren, oockdemoetwilligheyd ghebruyekt by het Kryghsvolck op deplatte Landen, onderonfefubjecfie;: Hebbenwyby rype deliberatie verboden ende gcinterdi-
ceert;



94 VERZAMELING van STUKKEN.
ceert;verbieden ende interdiceeren mits defen^ aen alle Overften , Gouverneurs, Capiteynen ende anderen, wefende in dienfte foo van hare Majefteyt, als van den Lande, op defelve Contributien, ofte Sauvegarden yet tepretendeeren, in wat manieren 't felve foude moghen wefen,ende veel min eenige te lichten, ofte op te beuren, op de pene van gehouden te werden voorongehoorfame,ende overfulcks geftraft te werden , Maer ordonneeren wei expresfelyck, dat de ontfanck der voorfz. Contributie ende Sauvegarden blyve onder de d'adminiftratie vandeOntfangers, hiertoe ghecommitteert ofte als noch te Committeeren; Ende dat de Overften, Gouverneurs, ColoneÜen, Capiteynen, ofte andere tot het lichten ende executeeren van dien, den Ontfangers by ons daar toegeftelt, foo dickmaels fy des verfocht. werden, fullen hebben te doen alle mogelyke hulpe ende asfiftentie.
9>
Ende oock dat gheene Burgemeefteren, Magiftraten van de Steden ofte Plaetfen, Capiteynen ofte ander Volck van Oorloghe, in dienst op de Scheepen wefende , ofte houdende Garnifoenen in de voorfz. Steden ofte Plaetfen, hen" en fullen vervorderen eenigh letfel te doen, onder wat pretexthet zy, aen de Schepen ende Coopmanfchappen die ghelaeden ende uytghevoert fullen worden , hebbende Paspoort van ons, ofte door onfe toelatinge van de Convoy-meefters ofte
Li-



tot de MILIT. JURISD. &c. 95
Liccn tmeeftsrs rcspectivclyck, ende dienvolghende, 't recht daer toe ftaendc betaelt fullen hebben, Ten ware datbleecke frauldc daer inne ghedaen te zyn, In wekken ghevalk fy defelve fulkn mogen aenhouden, ende terftont prefenteeren aen de Colkgien ter Admiralitcyt respective, om recht daer over gedaen te werden, oppene vanop'thooghftc geftraft te worden als ongehoorfame ,ende daer en boven ghehouden ende executabel fulkn wefen voor de koften, fchaden, ende intereften die foo wel't Landt als de Coopluyden, Sehippcrs ende andere deur haerlieder beier, fulkn mogen lydcu ende dragen.
V ,!•'.'.'.:'..''." l-lF^^ftf fJhn-mk- 'ff-01^
Órdonneerende dacrenboven , dat gcencCapiteynen, Officieren, Soldaten ofte andere, van. wat Natie ofte qualiteyt fy fullen moghen wefen, haer niet en vervorderen, 'tzy in het deurpasfeeren op onfe patente ofte anderfints, in wat manieren het waere, den ingëfetenen ten platten Lande (onder onfe ghehoorfaemheydt fittende ) tebefchadighen ofte te exactioneren, op de penen ende amenden hier voortyden in onfe gepubliceerde Brieven van Placcaeten wel opentlyckgeëxpresfeert, dewelcke wy willen onverbreeckclyck ftadt te grypen ende gheobferveertte worden in alle haere Poincten ende Articulen, al oft fy tegenwoordelycken anderwerf waeren ghcpubliccert. Ende ten eynde niemandt eenighe ignorantie hier van en
pre-



96 VERZAMELING van STUKKEN
pretendere , ontbieden wy daefomme ende bevelen wel fcherpelyck onfen lieven ende feer beminden Stadhouders ende Staeten, ofte haere ghecommitteerde Raeden van de Provintien respective, van Gelderlandt ende het Graeffchap Zutphen, Hollandt, Zeelandt, Uytrecht, Vrieslandt ende Over-Ysfel, ende alle anderen Jufticieren, Officieren ende Dienaeren des verfocht zynde, dat fy defe onfe voorfchreven ende Voorgaende ordonnantie aiomme doen kondighen, uytroepen, ende publiceeten daer men gewöonelycken is uytroepinghen ende publidatien te döen: Procederende ende doende procederen teghens den overtreders van dien, tot de penen ftraffen ende amenden hier boven verhaeldt, foo verre die hen aengaen, fonder eenighe gunfte, faveur , ofte disfimulatie ter contrarien i Want wy 't felve tot vorderinghe van den Lande alfoo bevonden hebben te behooren. Gegheven in 's Graven Hage den 10 Januarius Anrto 1587.
BARDESIUS Vt.
By fpeciale ende expresfe auétorifatie van fyne Excellent.
MAURICË de NASSOUW,
THO. WILKES,
Ter Ordonnantie derfelver
T. van LANGEN.
XXL.



tot dë MILIT. JURISD. &c. 9? XXI.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 27 Auguftus 1588.
Ju de Staten van Zeeland fyn erfcheenen deBurgemrs. van Middelburg met eenige van de Magiftraet, hen beklagende van feekcre Gevangens by Cap" . Beerendregtgevoerdop 'tFor t van denHaeck,waar over is deGraaff van Solms ais Krygsoverfte van Zeeland in de Staten verfogt te commen, denwelken vertoont fynde waar van de voorn, gevangen was, heeft belast om allemisverftandte voorkommen alhier,op 't Steen van Middelburg te doen bringen den voorn,gevangen om gehoort^ 't geen denCap". Berendrecht 't zynen laften pretendeert, gedaan te worden na behoren,
XXII.
(a) ARTYCKULBRIEF ofte ORDONNANTIE op de Discipline Militaire 13 Aug. i5'9°-
J^"aerdien by dagelycxfclie experientic bevonden werden, veele ende menighviildi-
iStósi - - > ufd (a) Deze Artikulbrief is 13 Aug; 1590 fimpelyk gerenoveert, en vervolgens geamplieert 9 May 17C5. / Deel. G



98 VERZAMELING van STUKKEN
ge disordren onder den volcke van Oorlogh te ontftaen, ftreckende tot gfoote fchade van den Lande, ende prejudicie van deRegeeringe van dien, die nochtans aiomme bevonden werden niet fulcks geftraft te worden, als wel behooren foude, ter oorfaeckeop fulcke ofte dierghelycke poincten egeen vafte Ordonnantie ofte Artyckulbrief gearrefteert ende gepubliceert en is. Soo hebben de Staten Generael der Vereenighde Nederlanden, by advyfe van den Raden van Staten derfelver, geordonneert, geftatueert, en gearrefteert; ordonneeren, ftatueeren, ende arrefteeren mits defen, de Ordonnantie ofte Artyckul-Brief hier naer volgende: Willende dat dezelve by alle het Volck van Oorlogh in haren dienfte zynde, van poinct tot poinét ftrictelycken onderhouden ende geachtervolght fal werden: Ende fal ten dien eynde aiomme gepubliceert, ende by den Kryghsvolcke befwooren werden , als naer behooren.
ii Eerftelycken, de geene die den naeme des Heeren ydelycken voert ofte dieblasphemeert, fal voor de eerfte reyfe eenhonorable amende doen, ende drie dagen in de ghevangenisfe te water ende te broodt ghefteld worden, ende voor de tweede reyfe fyn tonge met een gloeyend yfer doorfteeken (£), ende voorts gedevalifeert worden tot op fyn hembde, ende gebannen uyt de Vereenigde Provinciën. 2. In
(6) Ende die geene die blasphemeren, ofte die fpot dryven met God ofte zyn heilig Woordt, fullen aen den lyve ofte leven geftraft worden.



tot de MILIT. JURISD. &c. 99
2. In gelycke penen (V) fullen mede vervallen voor de eerfte ende tweede reyfe, de gheene die iet fullen doen ofte feggen tot fpyt ofte fpot van het woordt Gods ofte de Kerken dienaers.
3. Alle moedwillige doodflagén, vrouwen krachten, overfpel, brandftigtinge, dieveryen , ftraetfchenderyen , force, ge welt, Valscheyt ende andere gelycke boofe daden, ende openbare delicten ofte onnatuurlyke misbruyken, Qd) fullen metter doodt geftraft worden.
4. Niemandt en fal eenige Weduwe, gebouwde of ongehouwde Vrouwe, Kraemvrouwen, bevruchte Vrouwen of jonge kinderen, eenige overlast doen, flaën,ftooten ofte dreygen, ofte oock oneerlycke aentasten, op pene van (e) gecasfeert te worden, fonder Geld ofte Paspoort, ofte oock aen den Lyve geftraft, naer gelegentheid van der faecke: Ende fullen mede alle ghemené Hoeren voor de eerfte reyfe met fchanden uyt het Leger gedreven, ende voor de; tweede reyfe daer bevonde fynde, ftrengelyck gegeefelt ende gebannen werden.
Die yet ghedaen ofte geconfpireert heeft tegens de Heeren Staten van 't Landt,
Ste-
(f) So als de geene, die den Naam des Heeren ydelyfc gebruikt.
(d Aen lyf of leven geftraft werden naer exigentic van faeken.
(O Acht dagen in de gevanckenisfe gezet te worden te water ende brood.
G 2>



ioo VERZAMELING van STUKKEN
Steden ofte plaetfen desfelfs , ofte eenige Gouverneurs ofte Capiteynen van dien , waer door de gemeene Landen in eenige fchade ofte peryekel foude mogen komen; mitsgaders die daer toe fullen confenteeren, fullen fonder eenige genaden gehangen worden.
6. In gelycke ftraffe fullen vervallen, alle de geene die yet fulx geweten, ende hare Capiteynen ofte Overften dat niet te kennen en fullen gegeven hebben.
7. Niemandt en fal eenighe Muyterye verwecken, ofte maecken onbehoorlycice vergaderinghen, op heymelycke, bedeckte, ofte eenige andere voorneëmen, omme wat faecken dattet ook zy , fonder bevel van fynen Overften ofte Bevelhebberen, op pene van gehangen te worden.
8. Van gelycken fullen mede geftraft worden alle de geene, die haer onder fulcke vergaderingen vinden, ofte yemanden aenroepen , opkloppen of verwecken ' fullen , omme onder fulcke vergaderingen te komen: wel verftaende dat d'Officiers die haer in fulcken vergaderingen fullen vervoeghen, vooralle d'andere Soldaten (die geen Autheurs daer van en zyn) fullen geftraft worden.
9. De geene die quaet fpreeken fullen van de Staten Generael ofte particulier, de Raden van Staten,ofte andere Overigheid,ofte die yet fal feggen in fpyt ofte fpot van defelve,fal aen LyfenLeevenfonderghenade geftraft worden.
10. Die eenigewoorden tot oproer, muy¬
terye



tot DE MIL1T. JURISD. &c. joi
terye ofte ongchoorfaemheid tenderende, fal gefproocken hebben, ofte die defelve gehoort fal hebben, ende die niet terftond te kennen gegeeven zynen Capiteyn, fal metter dood geftraft worden.
11. Ghelyck mede geftraft fal werden,de geene die eenighe fodanighe woorden in 'tby wefen van particulieren Soldaten, uyt hen felven, ofte van anderen fal verhalen, of yetwes aenrechten, daer door eenighe muyterye ofte beroerte eenigfmts foude kénnen ontftaen.
12. Niemandt en fal, het zy uyt befette ofte belegerde plaetfen, ofte anderfints, eenige fpraecke ofte gemeenfchap hebben met den v vandt, noch te aen hem boodfchappen, nochte brieven lenden, ofte van hem ontfangen, nochte aen yemandt van fyne Bondgenoten, 't zy heymelyck of openbaer, fonder voorrende confent van fynen Gouverneur ofte Capiteyn, ofte hen luyden 't felve terftont daer naer te kennen ghegeven te hebben, ten zy hy daer toe geauthorifeert zy , ofte oock de Vyandt toevallen ofte eenige hulpe doen, alles op (ƒ) Lyfftraffe.
13. Niemandt en zal mede fpreeken ofte gemeynfchap houden met eenige Trompetters of Tromüagers van den Vyant ofte anderen die in boodfchap is gefonden,. dan de geene die daar toe verordineert zyn, op (g) Lyfftraffe. 14- Nie"
(ƒ) Lyfftraffe, conform de rechten en Placaten van den Lande. . . ,
(g) Of levenftraffe naar exigentie van faeken.
G3



102 VERZAMELING van STUKKEN.
14. Niemandt en zal mede in 't aentrecken aftrecken, ftille liggen, monfteren, ofte in befette plaetfen, den Inwoonderen der Geünieerde Provinciën , hare Toeftanders of Bontgenoten verdrucken of beroven, ofte eenighe eetware, geldt of anderfints afdringen, fonder de Eetbare Waren ofte andere behoorlycken te betaelen, noch oock ter nederwerpen of bederven eenighe Water-molens , ofte Water-wercken, (£) ofte defelve of andere I luy fen, ofte oockin't optrecken het Leger aen brandfteecken, fonder fpeciael bevel van den Generael ofte andere Hooftofficier, alles od Lyf (O ftraffe. P
15. Niemandt en fal mede yetwes mogen doen, noch aenrechten teegens eenige Perfonen, Steden, Vlecken, Dorpen, Sloten, Havenen, ofte andere Goederen, die met Paspoorten , Sauvegarden , ofte andere verfeekertheyd van weegen de Generaliteyt voorfien zyn, op Lyfftraffc.j
17. (*) Alle Capiteynen die eenighe Soldaten aen-nemen fullen, fonder wettelyck verlof van haren voorgaenden Capiteyn, fullen aen ?t Leven geftraft werden.
i8.De
j (7;) Ook vifchvyvers. CO Of levens.
(*) Alle Capiteynen of commanderende Officieren die eenige Soldatenaennemen fullen, fonder wettelykverlof v_an hare voorgaende Capitein, fullen met infamie gecasfeerd worden, en die geene, die eenige Soldaatendefeaucheren, of doen debaucheren, en in haere Compa<fiien engageren, follen met 'er dood geftraft worden.



tot de MILIT. JURISD. &c 103
18 De Soldaet ofte Ruyter die fynen Waert, Waerdinne, Knecht, ofte Maerte fal geftooten ofte geflagen hebben, fal CO voor d'eerfte reyfe drie dagen te Water ende te Broodt geftelt worden ; ende voor de tweede reyfe een honorableamende doen,ende in de volle Vergaderinghe van de Wacht eedevalifeert worden, ende gebannen uyt de Compagnie, ende by foo verre datter eenigh Lidvermincktis,ofteBloedtgeftort,falhemde
handt afgehouden werden.
10. Soo wie eenige Vivres ofte andere Waren komende na het Leger, Garmfoenen of eenige Steden ofte Plaetfen, onder t gebiedt van de Generale Staten ftaende, fal afgeworpen ofte berooft hebben, die zal gehangen worden.
aS. Niemandt en fal mede mogen aenvallen buyten het Leger ofte Guarnifoen , ofte voor opkoopen eenighe Vivres of Waren aldaer komende, aleer defelve ter behoorlyke verkoopplaetfe gebracht ende gefchat fullen zyn ofceoockberoveneenigeWinkel,Tentc,SoeteLr ofte Koopman, die tot hulpe van
het Leger ofte Guarnifoen aldaer zyn, alles
0x3 Ivf (m) ftraffe, V Die uyt het Quartier van fyn Vaendel
ofte Guarnifoen fal gaen , vorder alleen
m rirtor de Spitsroede gejaegt worden, of wel aen de 1 C° van faeken, en by fo verre dat
^cSSw^SES.of bloed geIlort*fal hem de
ta&'fS iSSKÏfêxi^de van faekea. v J G 4



104 VERZAMELING van STUKKEN.
fcheut van een Canon draeght, fonder verlof van fynen Capiteyn , fal aen 't leven geftraft worden.
22. Die uyt het Leger, belegerde Stadt of Huys, fonder fpeciael confent van fynen Hopman ofte Overigheyd loopt, om eenigerhande oorfaecken, het fy om voederinge ofte anders, zal gehangen worden, _ 23. Die eenigh Vee ofte Beest fal neemen 111 de Landen onder de gehoorfaemheydt van de Generahteydt ftaende, fal C») als een Dief geftraft worden.
24. De geene die marcherende te Lande na den Oorlog, ofte in 't wederkeeren, zyn Vaendel ofteCornet fal verlaten,fal zonder alle ghenade ter dood geftraft worden.
25. Ende de geene die hem buyten merckelyke Siekte zynen Hopman ofte*Bevelhebberen wel bekent, fal begeven onder den Tros ofBagagie, ofte op de Wagens; fal(0)in de volle Vergaderinghe van de Compagnie gedevalifeert, ende fonder Geit en Paspoort mt de Compagnie gebannen worden.
26. Die zyn Wacht ofte eenighe dienst hem bevolen, fal verfuymen, fal (p) metter. doodt gheftraft worden.
27. Den Soldaet die op zyn Sentinel ofte Schildwacht llapende gevonden wordt,falaen t Leeven fonder eenige genaden geftraft worden.
28. Den
(n) Gehangen worden.
(0) Aen den lyve geftraft worden.
(p) Aen lyf of leven geftraft worden.



tot de MILIT. JURISD. «Sec. 105
28. Den Soldaet die van zyn Schildwacht by dage of by nacht fal gaen, daer hyby zynen Corporael ofte Rotmeefter geftelt fal zyn, fonder by defelvigen daar af geroepen of verlost te zyn, zal metter dood geftraft worden fonder genade.
29. Niemant' en zal den Vyandt ofte yemant anders de Lofe openbaren of te kennen 'geven, (q) ofte eenigh ander woort geeven , dan by den Officier gegeeven is, op Lyfftraffe.
3c. Die hem abfenteeren fal uit de Corps de Guarde of Wacht-huyfen, boven de twee uyren 's daegs, ofte zonder verlof van zynen Corporael ofte Rotmeefter , ofte des nachts eenigfints , fal aen 't Leeven geftraft worden.
31. Niemant en fal fonder wettelycke oorfake eenigen oploop of alarm maecken ofte een Roer by nacht (r) affchieten, ofte groot getier maecken, ofte yet anders doen, daer door fulcke fonder oorfaeke foude mogen ontftaen, op lyfftraffe.
32. De geene die hem vervorderen fal binnen befloten Leger, Stad ofte Quartier of plaetfe daer hy in Garnifoen leydt, ofte oock naer belette Wacht zyn Geweer uyt te trecken, fal (*) het Lyf verbeuren, desgelykx buyten
het
(?) Op poene van met 'er dood geftraft te worden, en die geenen die het gegeven woord fullen ruchtbaer maeken of eenig ander woord geven, dan hem by den Officier gegeven is, fal aen 't lyf geftraft worden.
(c) Of na befette Wagt.
CO Aen den lyve geftraft worden.
G 5



io6 VERZAMELING van STUKKEN.
het Leger, Steden ofteplaetfen, by foo verre hy het felve doet fonder verlof van zyn Overigheid.
33. De geene die yemand zal flaen met het Swaerdt in de Scheyde, met een Stok,Steen of anderfints, dat het bloedt daer na volght, fal Q) zyn handt verliefen.
34. («3 Die ymand een Vuyst of Soufflet gheven fal, fal weder in prefentie van de Compagnie diergelyke Vuyst of Souflct ontvangen van den Geinteresfeerden ; ende boven dien gedevalifeert en uyt de Compagnie gebannen werden.
35. Dat mede de Soldaeten of Ruyteren fonder expres bevel van hare Overften, Capiteynen of Bevelhebberen egeengemeyn en fullen mogen houden, ofte vergadering maecken, 't zy om geit of yet anders te eysfchen, of hem daer onderlaeten vinden op pene van alles metter dood geftraft te worden : wel verftaende dat de Capiteynen ofte Bevelhebberen die zulckx buyten tyde'of onbehoorlyckerwyfe fullen laten gefchieden, anderen ten exempel geftraft fullen worden.
36. So wie om Geit fal roepen als men voor den Vyandt of op eenigen aenllagh treckt, fal metter dood fonder genade geftraft worden. 37. Item
CO Aen den lyve geftraft worden.
C«) Den Soldaet, die iemand een Vuyst of Souflet geeft, fal door de Spitsroede gcjaagt worden; blyvende voorts de Placcaten ten aenzien van alle Militaire Perfoonen op de Krakeelen en Duellen geëmaneert in haar geheel.



tot de MILIT. JURISD. &c. 107
37. Item oft gebeurde dat de Maendt Gagie op den Verfchyndagh niet en quame ofte betaeld werde, ofte den Soldaten oft Ruy teren om eenigerhande oorfaecken, het zy door belet des Vyants,ofte anderfints,niet en konde toegeichikt worden, foo en zal niemandt daeromme eenighen oproer maecken, ofte oproerige woorden fpreken , ofte zynen Capiteyn tot betalinge van dien pogen te dwingen, ofte des te weyniger zyne tochten ofte wachten doen en waernemen, maer hem contenclerende en met een redelyke leeninghe, tot dat 't Geit kome ofte mach komen , ende alles doen dat goede Soldaten en Ruy teren fchuldigh zyn te doen; ende wie ter contrarie doet of hem daer onder laet vinden , fal aen 't Leven geftraft worden.
38. Dat geene Capiteynen, Luytenanten of Vaendrighs en fullen vertrecken f» van de plaetfen daer hare Compagnie in Guarnifoen liggen, 't zy om de betalinghe van hare Compagnie te folliciteren, ofte om haere eygen affairen, fonder verlof van hare Overften of Gouverneurs, oppene van aen't Lyf en Leeven geftraft te worden.
30. De gene die in eenighen twist of gerecht of anderfints, fyn Natie fal te hulp roepen, ofte vergaderinge maecken, zal gehangen en geworgt worden.
40. Den ghenen die men vinden zal by daghe ofte by nacht uyt 't Leger of belegerde
plaeta
O) Uyt het Leger.



?o8 VERZAMELING van STUKKEN
plaetfe fonder verlof van zyn Capiteyn, fal aen 't Leven geftraft worden.
41. Die op vrybuyt fal gaen, en foullen , extorfien of dieveryen doen, fal gehangenen geworgt werden.
42. Den Soldaet die een ander zal beroepen om te flaen, fonder verlof van den ghenen die in dat quartiercommandeert, fal aen'tLeeven geftraft worden.
43. Den Corporael of andere Commanderende over de Wacht, die twee Soldaten fal laten uytgaen omme te vechten, fal fonder genade aen 't Leven geftraft werden.
44. Den Soldaet die met woorden of wercken te kort fal gefchieden, fal hem voegen by den ghenen die in 't quartier zal Commandeeren, die nae aenhooren van de redenen van parthyen fal doen repareren het ongeïyck den genteresfeerden gefchiedt, met blootenhoofde, ende in de tegenwoordigheid van de volle Wacht: Ende indien deredenen daer toe dienen, den onghelyck doende uyt krachte van (V) defen doen devaliferen van fyne wapenen * ende gebannen uyt de Compagnie.
45. Ende foo verre daer geen getuygen en zyn van de querelle, fal de?geene die daer Commandeert, Parthyen doen vereenigen ende accorderen in fyn prefentie, ende foo fy niet en willen verecnight zyn, fullen beyden ofte den gene die weygerigh is (w) de wa-
pe-
Cv) Dien doen srbitralyk corrigeren.
(wj Gtóraft worden als in 't voorig -Articul.



tot de MILIT JURISD. &c4 109
penen afgenomen ende uyt de Compagnie gebannen worden.
46. Den Soldaet ofte Bevelhebber die uyt het Leger, Stad, of Fort fal gaen, ofte langhs eenen anderen wegh inne komen, dan door de poorten ende ordinarifche wegen, fal gehangen ende geworchtworden.
47. Den Soldaet die weygeren zal hetbevel van fynen Capiteyn, ofte andere over hem ten dienfte van de Staten Generael Commanderende, ende 't felve niet naer komen, fal aen 't Leven geftraft werden; gelyck mede geftraft fullen werden, die eenig bevel fmet Trommels of Trompetten) by den Generael gedaen omme ftaen, overtreden fullen.
43. Alsfer allarm gemaekt werdt, zal een yegelyck tot fyn Vaendel of Cornet lopen, ende zoo wie daer niet en komt buytenmerckelycke Lyfsnood, of elders loopt, buyten confent ende fpeciael bevel fyns Overftens, ofte oock foo haest daer niet en is als fyn Vaendrig fal aen 't Leven geftraft werden.
49. Een yeghelyck fal byftanddoen, ende befchermen fyn eyghen Vaendel by daghe ende by nacht, ende zal met d'eerfte waerfchouwingh hem daer onder voeghen, fonderdaer van te fcheyden voor dat het gebrocht, is in behouden handt, op Lyf (x) ftraffe.
50. Soo wie fondernoodelycke oorfaecken, ende die den Officier te kennen gegheven te hebben, ofte zal breken uyt de ordre of ge-
lith
(r) Of Lcvensffraffe n*ar exigentie van zaaken.



iio VERZAMELING van STUKKEN
lith daer inne hy geftelt is, die fal aen 'tlyf geftraft werden.
51. Die eerst eenighe vlucht maecktineen flagh of ftorm, die zal vryelyck op de daet van een ieder mogen dood gheflagen werden, ende ontkomen zynde fal voor een fchelm verklaert, ende aen Lyf en Leven fonder eenige ghenade geftraft werden.
52. Yemandt gcfteldt zynde tot befcherminge Van eenighe Bresfe , Schans of Loopfchans, 't zy Capiteyn of Soldaet, en fal defelve ghewillig niet verlaten , nog door' eenighe valfche of verfierde oorfaken ofte onfchuldingen hem daer van abfenteeren, fonder genoegfaem bevel ofte befcheydt in den Kryghsraed voor goed opgenomen op Lyf ft») ftraffe.
53. Niemandt en fal opgeven, ofte aen den Vyand overleeveren eenighe plaetfe die* hem is be volen of belast te bewaeren, op Lyfftraffe.
54. Niemandt en fal mede in een belegerde plaetfe van fyn quartier lopen, om appoinctement roepen ofte daér van fpreeken, onwiliigh zyn te vechten, ofte arbeyden, of haer quartier te bewaeren ofte yemandt in eenige wyfe van fulkxonluftighmaecken, ofte in fulcke plaetfen yetwes doen, daer door de' befcherminghe desfelfs mochte eenighfints verachtert werden, op pene van metter dood zonder ghenade geftraft te worden.
55. Is 't dat yemandt tot den Vyandt over¬
loopt ,
Cy) Of Leven?.



tot de MILÏT. JURISD. &c. in
loopt, ofte van den Vyandt in 't overgaen gevange werde, die zal metter dood geftraft worden.
56. De Capiteynen en fullen elckanders knechten niet debaucheeren ofte ontvreemden , op pene (jy) van aen 't Leeven geftraft te worden.
57. Die met woorden ofte metter daedt hem bemoeyen fal met den Sergeant Major doende zyn ampt, 't zy Capiteyn ofte Soldaet fal aen 't Leven geftraft werden: gelyckmede geftraft fal werden die hem niet en fal laten genoegen met 't quartier of Logys dat hem by den Quartiermeefter of Fourier fal toegevoegt zyn, ofte ook eenen anderen in 't zyne verftooren.
58. Den Soldaet wefende van de wacht, die hem niet en fal in fyn volle' geweer laeten vinden by het Vaendel omme naer de plaetfe te marcheeren met d'anderen,fal(z) voor de eerfte reyfe drie daegen gefteld werden te water en te brode, voorde tweede reyfe gedevalifeert van fyne wapenen, ende den tyd van drie maenden gebannen uyt de Compagnie, ende voor de derde reyze met de wapenen geftraft werden.
59. Een yegelyck van wat conditie hy zy, lal van ftonden aen, ende voor den Avond, by den geene die in 't quartier Commanderen
lal,
(y) Sufpenfie Ivan haer dienst voor den tyd van drie maanden'
(2, Met de Spitsroede of wapens geftraft worden, na exigentie van faken.



iis VERZAMELING van STUKKEN.
fal, te voorfchyn brengen alfulckenghevangen, als 'er van den Vyant ghevangen ghenomen fal zyn, op verbeurte van denfelven, ende aen 't leven geftraft te werden.
60. Ende indien yemand een Veltheer ofte Overfte van den Vyandt ofte andere gequalificeerdc Heeren gevangen kregen, die fal gehouden zyn denfelven terftond aen de Heeren Staten Generael, ofte de Raden van Staten (a) teprefen'teeren ofte te doen prefenteeren, ende oock overleveren, mits daer van als oock van andere gevangenen, die defelve fullen willen naer haer nemen, genietende een redelycke vereeringe, naer advenant de qualiteyt ofte macht derfelve, nochtans niet excederende de fomme van vyf duyfent Guldens^ waer mede defelve ghévangeneii fullen bly ven ter dispofitie van de voorfz. Heeren Staten, fonder dat de vanger daar op eenigh verder recht fal mogen pretendeeren.
61. Niemant en fal mede eenige ghevangenen moghen (&) doen dooden ofte op 't rantfoen ftellen, ofte oock naer 't randzoen betaeld, mogen laeten vertrecken, fonder oorlof van den Generael, ofte van den genen die in 't quartier fal commandeeren, oppene
van
(a) Óf Generael het Leger commanderende of in Garnifoen aen den Officier Commandant.
(i>) Op rantfoen ftellen, of ook na het rantzoen betaelt mogen laten trekken, fonder verlof van den Generaal, of den geenen, die in 't Quartier of Garnifoen fa! commanderen , op poene van aen den lyve geftraft te werden, ende die eenige Gevangen fal dooden, fal aen 't leven' geftraft werden.



tot de MILIT. JURISD. «Sec 113
Van fyne Wapenen gedevalifeert, ende uyt de Provinciën gebannen te werdén.
62. Ende ingevalle bevonden werdt eenen gevangen langs het Leger ofte plaetfe van 'r Guarnifoen te wandelen, fonder verlof van den Generael of die daer Commandeert, de geene, dien; defelve Gevangen toekomt, fal hem verbeuren ten profyte van den genen, die fulcken Gevangen eerst zal aengrypen.
63. Nopende de goede Buyten, die defelve brengen, fullen die den Generael, ofte den genen die in 't Quartier commandeert (c), te kennen gheven binnen drie uyren naer haer aenkomen, op dat fe behoorlyck mogen geregiftrcert worden, op pene van Confiscatie derfelver, ende oock aen 't Lyf geftraft te werden.
64. Wie dat het zy, die den Vyant een afbreuk gedaen heeft, ende 't zelve niet en zal-te kennen ghegeven hebben, foo voorfz. is , om opgeteykent te werden, ende daer naer verkocht in 't Leger ofte in de Plaetfe van 't Guarnifoen , maer zal die verkopen ofte doen verkopen in de byliggende Plaetfen ofte Steden, fal aen 't (/) Leven fonder ghenade geftraft werden, om in alles beter Ordonnantie te houden, ende'dat niemandt in 'zyn gerech'tigheidt verkort werde.
65. Als eenigh Soldaet eenigh mübruyck offaute zal gedaen hebben, fal zyn Capiteyn
gc
CO Mitsgaders aen de Juftitie Militair. /. Deel. H



114 VERZAMELING van STUKKEN.
gehouden wefen, (op pene van gefuspendeert tefwerden van zyn Ampt, de tyd van drie Maenden) denfelven te ftellen in handen van den (Y) Generael, ofte den genen die in 't Quartier commandeert, die met de prefente Capiteynen, Luy tenanten en Vaendrichs daer over op de informatie, die hy daer toe zal doen nemen, fal oordeelen, volgende defe Ordonnantie ende Artyckul brief.
66 Die op den Dagh van zyn Wacht droncken fal wefen, fai (ƒ) gecasfeert, ende uyt de Compagnie gebannen worden. 67.Item indien yemandt fig dronckendron ck,
enCO'. Juftitie Militair binnen de tyd van twemaal vier en twintig uuren , mitsgaders binnen dezelve tyd overgeven een fchriftelyke a-jcufatie, vervattende hetmisbruyck of faute, het welk den Soldaet foude mogen hebben begaen, op gelyke poene als vooren, en by aldien eenigh Officier delinqueertof pecceert regens'r geene by dezen Artikulbrief en Plakaten, mitsgaders de Ordonnantiën op de Discipline Militair geè'maneert, is geftatueert, fal den Commanderende Officier"gehouden fyn den Delinquant te nemen in arrest, en denfelven te ftellen binnen tweemaal vier en twintig uuren in handen van de Juftitie Militair, insgelyksmet eene fchriftelyke accufatie als boven, en fullen de Provooften, onder wiens bewaringe de Gevangens zyn, dezelve niet mogen ontflaen, fonder fpeciale voorgaende ordre van den Krygsraed te Velde of van derefpeótive Garnifoenen, onverminderd nogthans't recht van den Generael en Chef wegens haer Hoog Mog. te Velde commanderende. (*) ("ƒ) Aen lyf of leven geftraft worden. (*) Dit gerenoveert\en geamplieert Art.Jlerkt de door my reeds bygebragtebewyzen. Aemnerk. over de Un.lVB.p. 145-157.en verkent een nieuw bewys, dat de Artikulbrief alken van kragt is, wanneerhet Leger te Velde,ofgeen Politieki Rechter by de hand is,ofwa7meer,intrreede,PureMilitaireDelicïendoor''tKrygsvtlk ■worden bidrsven. Zie beneden de Ampl. van Art. 82.



tot De MILIT. JURISD. &c. 115
ënde in zyn dronckenfchap yet quaets oft& verbodens aenrechte, fo en zal hy daer door niet geëxcufeert, maer des te harder geftraft werden.
68. Qj-)Dcn Capiteyn ofteSoldaetdie demon' fteringe ofte revue zal weygeren te doen,
fal gecasfeert worden.
69. Niemandt en zal hem op de monfteringe met een verkeerde ofte andere naem, als fyn rechte, laeten infchryven, ofte met geleende Paerden ofteWaepenen door de monfteringhe pasfeeren, ofte yemandt op denmonfterdagh yet zulcx lenen, oppene van b) de Wapenen gedevalifeert, ende voorts uyt de Compagnie gebannen te werden.
70. Niemandt en zal hem onder twee Compagnien laten infchrvven of monfteren op Lyfftraffe.
71. Niemandt en fal zyn Wapenen ofte Ge-* weer, fulx hem die by fynen Capiteyn geordonneert zyn, mogen krencken ofte vermin deren, ofte te panden ftellen, oppene van (/') gedevalifeert ende voor fes maenden uyt de Compagnie gebannen te werden.
72. Niemandt en fal mede eenighe Soldaten Wapenen ofte Geweer mogen te pande nemen, op pene van te verliefen de dobbelë weerde van die pande.
73. Niemandt en zal zyne Wapenen ofte
• Ge-
(#) Den Capiteyn die de Monfteringe of Revue fal weigeren te doen, fal gecasfeert, en de Soldaet, die luiks doet aefi den lyve geftraft worden.
(70 Aen den lyve geftraft te worden.
CO Aen den lyve geftraft te wórden, H 2



ik? VERZAMELING van STUKKEN.
Geweer verfpeelen, afhandig maecken, maer 't zelve altoos reyn ende dienstbaer houden: op pene van (k) fonder paspoort van de Compagnie gecasiëert te werden.
74. Niemand en zal met bedrog weghnemen deProviande, Viftualie of Geweer van lyne medegefellen oppene van gederalifeerd, en uit Compagnie der tyd van drie maenden gebannen ofte oockna ghelegentheydder faecken aen den Lyve geftraft te werden.
75. Die hem vervorderen zal een Commisfaris van de monfteringhe ofte anders aen te taften, ofte hem met woorden ofte met 'er daedt te kort te doen, die zal aen't leven geftraft werden.
76. Den Capiteyn die zyne Soldaten min geeft, dan de betaelinge die de Heeren Staeten hem ordineren, zal van zyne Wapenen gedegradeert woaden.
77. Den Soldaet die zyn wapenen aentaften zal tegens zyn Overften ofte Commandeur fal metter dood geftraft worden.
78. Indien den Provoost ofte zyne Dienaers een of meer Ghevangen name ofte appreheïideerde, foen fal niemandt, hoedanig hy zy, hem daer tegens mogen ftellen ofte defen Ghevangenen ontweldighen, ofte oockpogen te ontweldigen, alles op lyfftraffe,
79. Voorts zal geen Officier ofte Adelborst zoo wel onder de Ruyteren als Knechten ofte oock eenige fiegte Soldaten, in eenighe befiooten Leger, moetenfoetelen, fonder fpeciael
6 Con(£) Arbitraire Correctie.



TOT DE M1LIT. JURISD. &C. II7
Confent van den Generael, op pene van (/) hare Wapenen gedevalifeert te werden.
So. Oock fullen alle Soetelaers in het Leger foetelende, onderworpen zyn de voorfz. Artyckulen, ende de Kryghsraedt aldaer zynde, op pene in defen begreepen, fonder des avonds een uyre na de fonnen onderganck, ofte des morgens voor den fonnen opganck, y emand te moghen eenighe Wyn of Bier tappen, op de verbeurte van drie Caroius Guldens, telcken reyfe dat zy bevonden fullen werden fulcx ghedaen te hebben, teappliceeren d'eene helft ten prof yte van den Provoost Generael, ende d'andere helft ten prof yte van den armen.
81. Alle anderen mefufen ende delicten nietgefpeciliceertin deefeOrdonnantie fullen geftraft worden, volgendede dispofitie van de Placiten,'Rechten ende Couftuymen van den Oorlog.
82. Ende of daer eenighe Soldaten waeren, die by 't voorleezen defes Artyckul-Briefs niet en waeren , die fullen even ghelyck d'andere die daer prefent geweest zyn, verbonden zyn. Dan op dat niemandt hier van en pretendeere ignorantie, ende elck te beter kennisfe hier af krygen mach, hebben de Generale Staten voornoemt, geordonneert deze (tn)
op
(/) Arbitraire correctie.
1 m) Deze aen de hoofden van de Regimenten in 'tLeger , mitsgaders in debcfette-plaetfen van maend tot macnd gepubliceert te wordên, ordonneren wyders aen alle Officieren commandeereudeCompagnienteVoetoftePaert, dieeenigenieuweSoldaetenofRuyteren komen aen te nemen, binnen vier en twintig uuren na derzelver aennemingdezen ArH 3
/



ï«8 VERZAMELING van STUKKEN.
op de monft-cringhe aiomme gepubliceert te worden, endede Commisiarisfen belast defelve by alle Kryghs-volkerentedoenbefwexen, als naer behoren.
Aldus gedaen (V)en gearre Meert tot Arnhem na verfcheyden Communicatien hier opgehouden met den Gequalificeerden Heeren ende Krygsoverften der Vereenighde Nederlanden; met ordonnantie dat deeze zal in het Leger, ende overal elders daer zulcx hehoorenj ende behoeven zal gepubliceert worden, ende dat oock de Commisfarisfen op alle monfteringhe defen Articulbrief den Compagnien wederom lullen oplezen ende voorhouden, (o) Den derden Augufti vyftien hondert tnegentig.
Ter Ordonnantie van de Rade van Staten CHR. HUYGENS. (p) XXIII.
EXTRACT uit de Notulen der Ed.Mog. Heeren Staeten van Zeeland VI Maert 1590.
C3p de Inflructie van den Nieuwen Raed, by die van Holland fyn Excellentie bygevoegd, is gerefolveert, dat de Gedeputeerden
van
tikulbrief aen dezelven voor te lezen en bekend te maekcn, op poene van voor den tyd van drie maenden gefufpendeert te worden van haer Charge, wordende den Generael en Chef commanderende, alsmede den Krygsraed te Velde gelast hier aen de behoorlyke hand te houden
(n) Geamplieert en gerenoveert in 's Gravenhage.
O) 9 May 1705.
00 S. van SL INGELAND.



tot de MIL1T. JURISD. &c. 119
van Zeeland, reyfende naer de Staaten van Holland dezen aengaende fullen in communicatie komen met de voorfch. Staten van Holland, ende hen lieden de zwaerigheden en fcheuringen, die daer uit apparentelyk fouden mogen ryfen , voordragen , voorder vernemende, foo emmers eenigen Raad by fyne Excellentie foude dienen gevoegt te worden , dat 't zelve zulks met gemeenen advife van die van Holland en Zeeland gefchiede, en op zulke inftrucfieals dezelve conjunótelyck, by de Staeten van Holland en Zeeland gedresfeert , ende gemaekt fal worden, met andere discoursfen daer toe dienende, om daer op 't Rapport gehoord, daer op nader gelet, en befchryvinge van de Staeten van Zeeland gedaen te worden. XXIV.
(a) MISSIVE van de Ge^om. Raed der Ad-
miraliteit van Zeeland 25 Aug. 1590. EerfameJVyfe, Discrete, zeer Voorfiemge Heeren,
^/^"y verftaen, dat UWE. over eenige dagen in gevangenis zouden hebben doen ftellen denSchry ver van denCapiteinBanckere, om eenighe civile zaecken 't fynen lafte voorgevallen, d'welk wy feer vreemt vinden, te meer fo hy is in dienstvan den Lande, ende
dat
(a) Deze Misfive der Gecom. Raed. van Zeeland aen de Magiftraet van Vlisfingen en eene andere van den 29 Maert 1591 hebben waerfchynelyk aenleiding gegeven tot de volgende Refolutie van 18 April 1591. Wat op deze eerfte Misfive gevolgt zy is my niet gebieken. Zy kan echter tot een blyk der denkwyze van de Admiraliteit ter dier tyd dienen H 4



i2o VERZAMELING van STUKKEN.
dat van zoodaenige civile zaecken by weghe van apprehenfie zonder voorgaende Ordonnancie ende partie volconnnelick gehoort(zo wy verftaen) geprocedeert wort, fouden daerom gheraden vinden, des wy UWE. ook by defe verfoeken, de voorn. Schryveruytter gbevangenisfe te willen ontdane , ende te renvoyecren voor zynen Competenten Regter , om de kennisfe op zyn ftuck genomen en ghedisponeert te worden nae behooren , Uier mede
Eerfame, IFyfe, Discretie,zeer Voorpenighe Heeren,
. UWE. den Almoghenden bevelende, tot
Middelburch den 2 5 Auguftus 1590.
(gct.) P. RYCKEN.
UWE. Goetgunftighe Vrienden,
De Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit refideerende tot Middelburgh.
Ter Ordonnantie van defelve
(get.) ADR. NICOLAI.
De Superfcriptie was:
Eer [amen, IFyfen, Discrete, zeer Voorfienigen Heeren,
Bailliu, Burghemeefters, en Schepenen der Stadt Vlisfinghen,
Tot
VLISSINGHEN.
XXV;



tot de MILIT. JURISD. &c. ia£
XXV.
NAPOINCT van Befchryvinge der StaetSrleden op de kennisfe over de Deliélenvan het Krygsvolk: 25 Aug. 1590.
Eerfame;WyfaDiscrete en zeer Foor pent geHeer en!
/V lfoo dagelicxzwaerigheyden voorcomen op üc kennisfe ter causfen meest van deDeliéten van het Oorlogsvolck, zoo te Water als te Lande, allegeerende het Oorlogsvolck privilegie ende declinatoire van hunne ordinaris Magiftraten ook in civile zaken, zoo aen die van de Admiraliteyt als anderfins, uyt respe&e van hunnen dienst ende eedt, om daer inne ten beften te mogen verfien ende ordre ftellen, zoo heeft ons goed gedacht dyen aengaende Befchryvinge te doen aen UWE om daer op met advife van zyne Excellentie als Gouverneur ende van de Hoofden van den Oorloghe, dyen zulks toeftaet respectiyj, eenen beftendigen voet te mogen nemen, zoo iii regard van de ghene, die originelyck in den dienst van den Lande Zyn, als oock nopende de IngelfcheGuarnifoenen, Cautionarisfen ende van fecoursfen die met gemeynen advife goedgevonden ende gearrefteert zoude moghen wordden, zal daarom UWE. gelieven hunne Gedeputeerden te volmagtieen om teeen die naefte aanftaende beftemde ë H 5 Ver-



12* VERZAMELING van STUKKEN.
Vergaderinge daar op te moghen refolveercn, Hier mede
Eerfame, Wyfe, Discrete en zeer Voorfienige Heeren zyt Gode bevolen : Uyt Middelb. den 25 Augufti 1590.
(get.) P. RYCKEN.
Ter Ordonnantie van Gecommitteerde Rade van Staten van Zeeland.
By my
^get.) CHR1ST. ROËLS. XXVI.
EXTRACT uit de Not. der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 12Sept. 1590.
^J)p 't poincl van de erectie van eenenKrygsRaed neffens fyn Excellentie is gerefolveert onnodig hier op te refolveren, alfo de voorfchreve Krychs-Raed is opgerecht geweest ad certum aSlum.
XXVII.



tot de MILIT. JURISD. <5cc. ia3 XXVII.
EXTRACT mt de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 14Sept. 1590.
Ij's gerefolveert dat dieGedeputeerdens van Zeeland vaceerende in de Generaliteyc hun zullen informeren, hoe deze aengaende in Holland geufeerd wordt, om't zelve geweten als dan nader daer op gelet te worden.
XXVIII.
PLACCAE T van de Heeren Staten Generael der Vereenigde Nederlanden,waer by fcherpelyck verboden worden de fcha» den, ongeregeltheden, ende excesfen, die by het Volck van Oorloge, in dienfte van de voorfz. Staten wefende, ghedaen worden, te Water en te Lande, foo binnen de Vereenighde Nederlanden, als in de aenpalende Naghebueren , Vrienden ende Neutrale Landen: mitsgaders de infraclien der Sauvegarden, ende het011behoorlyck uytryden ende uy tl open der Ruyteren ende Knechten. Den 26 September, Anno 1590.
D
c Staten Generael der Vereenighde Netiexarnden. Allen den gheenen die defen fullen



124 VERZAMELING van STUKKEN,
len fien ofte horen lefen , faluyt. Alfo verfcheydene klachten dagelyks gedaen werdenj, dat niet tegenftaende het Volck van Oorloghe in dienfte deler Landen wefende, foo eenpaerlyck ende rcdelyck betaelt wordt, als ons eenighfints mogelyck is , defelve henonderftaen, contrarie onfe verfcheidene voorgaende Ordonnantiën ende Placcaten , vele fchaden, ongeregeltheden ende excesfen, te Water ende te Lande, foo binnen de Vereenighde Landen, als in de aenpalendeNagebueren, Vrienden ende Neutrale Landen, te doen, te infringeren onfe Sauvegarden , gegeven de Dorpen,, Plaetfen ende ingefetenen, onder des Vyands geweldt fittende, niette genftaende fy lieden de tax, daer op zy gelleldt zyn, betalen, tebeletten het inkomen ende uytvaeren der goederen, in defe Lande komende, ofte op dezelve gedeftineert wefende, ende uyt defelve, op Vyandcn ofte andere Landen, met onfen confente , varende, ende voorts verfcheyden ongeregeltheden te plegen in 't uytryden en uytlopen: waeruyt veroorfaekt wordt, dat de platte Landen hare Contributien niet en konnen opbrengen , dat de Traffycquen verminderen, ende dezelve van de ordinarife Stromen ende Rivieren graotelycks gediverteert , ende Confequentelyck den Staet defer Landen gekrenckt, ende de middelen tot betalinge van 't Volck van Oorloge te Water en te Lande dienende, de Landen onttrocken worden,de publycque Authoriteyt gevioleert wordt, de Nagebueren, Princen, Heeren, ende Re
pu-



tot de M1LIT JURISD. Sec. 125
publycquen, tegens defe Landen tot onwille verwekt worden ende veele andere onbehoorlykheeden, tot nadeel van den welftandt defer Landen ende de Vriendfchap, die wymet alle Vrienden ende goede Nagebueren verftaen te houden, gepleeght, alles tegens onfe goede meeninge ende intentie. Om waer inne tot dienfte defer Landen ende de Ingezeetenen derfelver, tot behoorlycke coutentement van deNaghebueren, Princen, Heeren, ende Republycquen, ende tot verfeekeringe van den reyiende Koopman , ende vordcringe van de Commercien, tevoorlien: Soo is 't , dat wy by deliberatie van de Raden van Staten der voorfz. Landen , i boven de voorgaende Ordonnantiën by ons hier op uyt • gegeeven, van nieuws geordonneert ende geïtatueert hebben, ordonneeren ende ftatueren by defen.
In den eerfteninterdiceeren ende verbieden wy wel fcherpelyck alle het Volck van Oorloghe, te Peerde ende te Voete, te Water ofte te Lande op onfe beftellinge ende Commisfie dienende, ende alle andere, van wat Natie, Qualiteyt ofte Conditie die fyn, eenige perfonen ofte hare goederen, roerende ofte onroerende in Steden ofte ten platten Lande onder onfe gebiedt, Protectie ofte Sauvegarde fittende , noch de onderfaten van eenige Princen , Heeren ofte Republycquen, met defe Landen in Vriendtfchap ofte Neutraliteyt wefende, te befchadighen,verbngelycken ofte overlast te doen in eeniger manieren.
Ins-



lacT VERZAMELING van STUKKEN.
Insgelycks verbieden wy denfelven wel expresfelyck , hen te vervorderen eenigh letfel ofte empechement te doen aen de Schepen ofteKoopraanfchappen't zy Ëetwaeren ofte andere, uy t,ofte in de Vereenighde Landen varende,overde Stromen,Rivieren,Zeegaten ende andere pasfagien,te Lande of te Water :Maer bevelen defelve vry endeonverhindert(voldaenhebbende deOrdonnantien endeLyften,by ons op 't ftuck van de Convoyen ende Licenten gemaeckt) te latenpasfeeren, fonder hen yet af te eyfchen ofte af te nemen in eeniger manieren.
Interdiceeren Voorts denfelven, eenighe Perfoonen, Schepen ofte Goederen, komende ofte ghemunt hebbende op deefe Vereenighde Landen, ofte uyt defelve op Vyanden ofte Nagebueren Landen varende, onderwegen in Vyanden ofte in de Naghebueren Landen, varende na de plaetfen daer dieghedestineert zyn, op de Rivieren ofte anderfints, aen te rantfen, te overvallen, befchadighen, ofte beletten in hare reyfe.
Ende alfoo tegens de voorfz. Poincfen, contrarie onfe goede meninge ende intentie, hier voortyds verfcheyden excesfen endeon geregeltheden gheperpetreert zyn door het onordentlyck uytloopen der Ruyteren ende Soldaten , ende anderen onder denfelven fchuylende , die hen voor Soldaten defer Landen uytgeven, ende nochtans nieten zyn: Soo bevelen wy wel expresfelyck by defen, dat ghene Kryghslieden, te Pcerde ofte te Voete, te Water ofte te Lande dienende ofte



tot de MILIT. JURISD. &c. 127
te andere, met, ofte fonder confent van haren Overften ofte Capiteyn op de platte Lande ofte op de Rivieren, Stromen ofte Wateren, tot eenigh exploift, onder het deckfel van de Vyanden afbreuk te doen ofte anderfints, en fullen trecken in minder getal als Vyfentwintigh , geleydt door eenen Capiteyn, Luy tenant, Vendrigh, Sergeant ofte Corporael , ende met een Pascedel van den Overften ofte Capiteyn , Commanderende ter plaetfe daer defelve fullen uyt-trecken, ten waere een ofte twee te famen uytgefonden wierden alleenlyck op kondtfchappen: Ende fullen de Officiers, die met de Kryghsliedenuytgefonden worden, gehouden wefen by denfelven te blyven, tot dat zy weederom fullen wefen gekeert in haer Garnifoen, ende te verantwoorden de daden ende misdaden van hare Soldaten, ende alle excesfen te doenftraffen, op pene dat men 't felve aen haer eygen perfoon , befoldinghe, ende goederen fal verhalen.
Ende indien yemandt defe onfe Ordonnantie ofte eenigh Poind van dien bevonden wordt gecontravenieert te hebben, foo ordonneren wy,dat dezelve exemplaerlyck fal worden geftraft, indien 't felve op de Wateren, ofte aen de Perfcnen ende Goederen,gefcheept zynde, is gefchiedt, binnen ofte buyten de Vereenighde Landen , by kennisfe van den Heere Admirael Generael ofte het Collegie van de Admiraliteyt in het Quartieridacr 't zelve gebeuren fal, ofte by preventie by het Collegie van de Gecommitteerde Raden van de Staten van de Provintie daer inne fulcks
ge-



i28 VERZAMELING van STUKKEN.
o-ebeurt, ofte de plaetfe vanhetfaift haest belegen: wekken wy respectivelyck gheordonneert ende bevolen hebben, ordonneeren ende beveelen by dezen, indien 't exces, empecberaent, ofte de exactien ghedaen zynby eenighe particuliere Provintien, Steden, Collegien ofte Neeringen, dat fy defelve Condemneren in alle de koften, fchaden ende intereften, die de Koopluyden ofte Schippers by het empcfcheren ende verhinderen in hare pasfagien, ofte andere goede luyden, gheleden hebben, ende daer en boven vierfchat te reftitueren van 't ghene zy uyt eygen Authoriteyt van denfelven genomen hebben, daer van de Koopluyden , Schippers ende anderen, hare afgenomen penningen ende goederen, boven de koften ende intereften fullen worden ghereftitueert, ende de andere drie vierendeelen fullen blyven tot profyt van de ghemeene faecke , voor het interest het welk het Landt door dusdanighe excesfen, verhinderingen ende abuyfen , is lydende : Ende zal de executie ghedaen worden by aenhoudinghe van fperfoonen ende goederen Van defelve Provintien, Steden, ofte CoU lcgien, ende verkoopinge van defelve goederen. Ende indien de fauten begaen zyn by eenige Kryghs-Overften , Capiteynen ofte ander Volck van Oorloge, te Water ofte te Lande dienende, ofte andere, willen wy, dat fy defelve fullen condemneren endeftraffen, capitalyckaenLyf endeGoederen, als Vyanden van het Ghemenebefte ende Perturbateurs van de ghemeene rufte, ende dat uyt hare
goc-



tot de MILIT. JURISD. &c l29
goederen de gcinteresfeerde fullen worden gecontenteert, foo verre die ftreckenmogen.
Ordonneerendë wel expresfelyck dat,in alle de ghefchillen, die teroorfaecke van de Contraventie van deze onfe Ordonnantie ghemoveert fullen worden, fommierlyck fal worden geprocedeert, ofte dat anders by ons ofte den Rade van State defelve ghefchillen fullen worden ghe-evoceert ende ghetermineerttotkosten van den ghene die daer van de kennisfe heeft begonst te nemen, die oock boven dien in alfulckeu mulcte fullen worden ghecondemneer t, als wy ofte den Rade van State fullen arbitreeren.
Ende ten eynde het inhouden deferalomme mach worden onderhouden ende de contraventeurs van dien geftraft nae behooren, foo ontbieden ende verfoecken wy de Staten ende Gouverneurs van de respective Provintien,bc;j veelen alle Collegien Van Raden, Officieren ende Magiftratcn van de Steden ende platte Landen, alle Kryghs-Overften, Capiteynen ende ander Volck van Oorloghe, in onfen dienfte wefende, te Water ende te Lande, tePeerde ende te Voet, ende alle andere die het zelve eenighfints aengaen mach , dat zy 't allen tyden, foo veel in haer vermoghen fal zyn, ende des verfocht ende gheboden zynde, felfs , ende by haer onderhebbende Kryghsvolck,fullen asfiftee'ren in 't executeerenendc' volbrenghen van defe onfe Ordonnantie, by alfulcke weghen, als by ons ofte den Rade van State ofte by den voorfz. Admirael ende Collegien van de Admiraliteyt respective ,
/. Dtel. I ghe'j



130 VERZAMELING van STUKKEN
gheordonneert fal worden, op gelycke pene. Ende op dat niemandt van het inhouden defer ignorantie en pretendere, ofte onwetenfchap daer afhebbe, ontbieden ende bevelen wy wel fcherpelyck onfe Lieven ende feer be minde, de Staten, Stadhouders ofte de Ghe deputeerde Rade van de Provintien respeétiven vanGelderlandt ende het Graeffchap Zutphen, Hollandt, Zeelandt, Utrecht, Vrieslandt ende Overysfel, ende alle andere Jufti eieren, Officieren ende Dienaeren, des verfocht zynde, dat fy defe onfe Ordonnantie aiomme doen kondighen uytroepen endepu"bliceeren, daer men ghewoonlyck is Publicatie te doen: Procedeerende tegbensde overtreders van dien tot de penen ende amenden hier boven verhaelt, fonder eenighe gunlle faveur ofte disfimulatie ter contrarie. Ende tot beter onderhoudinghe van defen, defelve publicatie alle vier maenden te renoveren, fonder eenigh ander last daer op van ons te verwachten: Want wy 't felve tot dienfte van de Landen alfoo bevonden hebben te behooren.
Gegeven in 's Gravenhage den 26 September Anno 159c.
Geparaphreert C. AEMSMA.
Onderftondt &c.
Onderteykent
G. van ZUYLEN.
XXIX.



tot de MILIT. JURlSD. &c. 131
XXIX
MISSIVE van de Gecora. Raed der Admiral. van Rotterdam 2oFebraary 1591.
Edele, Eerfame, Wyze, zeer Foorfienige, Discrete, Waer de Medebroeders,
w
y hebben op huyden ontfanghen Uwer Ed. fchryvens van 18 defer; daar by .dezelve verfoeken onderricht te worden van ordre, die wy alhier houden in der kennisfe en judicature van deiiften en misdaden by het Scheepsvolck te watere in dienfte wefende, te lande geperpetreert, of wy dienaangaen jeghens den Magiftraten van den Steden ofte ten platten lande gebruicken van preventie dan niet, voughen daar op voor antwoorde, dat wy tot nog toe de voorn, kennisfe en judicatürë gehadt hebben en overzulex verfcheyden perfoonen geftraft, zonder dat eenighe Magiftraten of Officieren hun daar teghen hebben geoppofeert; al haddet oock zulex geweest fouden het 3 Art. van onfe Inftructie naa ons vermoghen gemaintineert hebben, jae al waert dat de Capiteinen of Bootsgefellen in dienfte wefende geappre'hendeert waren geweest by den Officieren van eenighe Steden of plaatfen zouden ver?:ogt hebben dezelve ons overgelevert te I s wer-



132 VERZAMELING van STUKKEN
werden om recht gedaan te werden volghen onze InftrucUe, indiftin&ePfprekeiTdat de kennisfe, judicature en jurisdictie van allen mefufen en misdaden by den Scheepsvolcke in dienfte wefende gecommitteert, de Raden ter Admiraliteit refpeclive toebehoort. Ende dezen eyndighende bidden God Almachtig
_ Edele Eerfame wyze zeer voorfienighe discrete waerde Medebroeders te ghefpaaren in langhe en voorfpoedighe Regiergm In Rotterdam dezen 20 February 1591. Ende was geparaphreerd BRIENEN vt- Onderflont aldus. Ter Ordonnam van'Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit refideerende binnen Rotterdam Uw E, Medebroeders, en was onderteekent Walen 1591. D'opfchrift was, Edelen, eerfamen, wyfen, feer voorfienighen, discreten, weerde Heeren, de Raden Gecommitteert ter Admiralit. refideerende in Zeelant tot Middelburch.
XXX,



tot de MILIT. JURISD. &c. 133
XXX.
BRIEF (a) van Gecommitteerde Raden van
Zeeland 29 Maert 1591. Eerfame, Wyfe, ende z?er Voorfienige Heeren!
/V Ifoo ter Vergaderinge van de Heeren Staten van Zeeland ende in 't Collegie van Rade te meermalen is geproponeert geveest 't different van de crimineele juftitie overliet Volck van Oorloge, zynde in dienfte van den Lande, ende in fonderheid van de Capiteinen, Officieren ende't Bootsvolk, eenige delicten gecommitteert hebbende binnen eenige Stadt van Zeeland , te weten wyen de kennisfe van alzulck delict behoort toe te commen, de Magiftraat van de Stad, daar 't felve geperpetreert, of den Admiraal of Juge der Admiraliteit in Zeeland, en daar op tot nu toegèen finale refolutie en es genomen, maar alleen (b) dat aan de Gedeputeerde van de Staten van Zeelant fynde ter Vergadering van de Staten Generael foude gefcreven voorden dat zy bn fouden informeeren wat voet daar in by de Steden van Hollant wert gebruitl , 't welk wel gefchied es fonder daer op antwoorde ontfangen te hebben, ende dat nochtans dagelycx nyewe oorfaecken voorvallen, daar door geheel nodich bevonden wert eeneintelyk befluit ende voet daar op te nemen om meerder inconvenienten te verhoeden, ende I 3 die
O) Men zie over dezen brief, 't geen ik op die van 25 Aug. 1590, bl, 119 (a) hebbe aengemerkt.
(V) Zie boven b. 123. n. 27 vergeleden met'tNapoint van befchryvinge, n. 25- b. 121.



134 VERZAMELING van STUKKEN.
die delicten niet ongeftraft te laten, Soo es ons ernftig verfoek, om de confideratien boven verhaelt, dat UWE. tegens den eerften Aprilis naest comende haere Gedeputeerde gelieven te inftrueeren van den voet, die fy defen aengaende tot nu toe onderhouden, ende achtervolcht hebben, ende die hun dunct dat behoorde voortaen gehouden en geachtervolcht te worden, ende defelve te( volmachtigen om eyntelick terefolveerenopden bcquaamfte middel, diemen foude mogen gebruicken om het effect daer van te genieten, tot maintenement van de Authoriteyt ende welftant van de Staten, Steden ende Leden Van den Lande van Zeelant, ende verfekerheit van de rufte ende vrede van delnwoonderen derfelver, ende die te behoeden voor alle gewelt, overlast en onderdruckinge, Hier mede
Eerfame, Wyfe, ènde zeer Voorfienige 'Heeren zyt Gode bevolen, uyt Middelburgh den 29 Meer te 1591.
(get.) P. RYCKEN,
Ter Ordonnantie van de Gecommitteerde Raden van de Staten van Zeelant.
By my
(get.) CHRIST. ROELS.
XXXI.



TOT DE MILIT. JURÏSD. &c. 135
XXXI.
NAPOINCT van Befchryvingen der Staatleeden van Zeeland op de kennisfe over de DELICTENvani KRYGSVOLK 18 April 1591. (Onder andere prefent fyn Excellentie.')
4ïpde kennisfe van de deliftenby'tCry gsvoik dienende te water of te lande geper-' petreert in eenige beflooten Steeden en Jurisdictie der zelver^is,gereiolveert, V)dat de kennisfe daar van genoomen zal worden by de voorz.(fteeden blyvende die van der Tholen dien aangaande in hunne lieberteyt ende Vreyheid, om gelyke kennisfe te muogen neemenof laaten vaaren) ten ware defelve met Guarnifoen bezet waren, ende het delict o-eperpetreert by een of eenigen van denzeiven Guarnifoene, ende niet van andere Soldaten van den voorfz. Guarnifoene niet fyride maar van elders in den voorfz, ft eden ge* koomen;welke Refolutie zyn ExfeU. ten zeiven dage aangezeitfynde, heeftdaar opvooiantwoord gegeeven, te vreeden te zyn, dat de fteeden by hun luyden oud gebruyek ende posfesfie (daar in fy maintineeren te wee-
fen)
fa) Men kan niet beweren, dat door deze Refolutie iets aen den Militairen Rechter is afgeftaen. 't Blykt wel gelyk een myner kundige Vrienden aenmerkte, dat de Steden zulks wel gedaen hadden; maer deze overdragt kreeg haer vol beflag niet door de non acceptatie der overgave van Mauritz; die, gelyk eerlang bleek, zich met dezelve niet vergenoegde. — I 4.



136 VERZAMELING van STUKKEN
fen) blyven ende continueeren ende belan-. gende het fchryven'by fyne Excell. aan den B'aeljuw vanVlisfingen des aangaande gedaan in contrariura, fegt fulks gefehiet te zyn, op het verfoek ende fchryven van de Admiraliteit in Zeeland, (a)
Concordat colïatiumfa&a. XXXII.
NAPOINCT van Befchryvingen der Staatleeden van Zeeland op de kennisfe over de DELICTEN, van V KRYGSVOLK, 10 December 1591.
D
ié van Vlisfingen hebben hun beklaegt teegens die kennisfe, die den Luitenant Admiraal Juftinus(£)fuftincert hem toe te koorcen, van de mefufen en deli&èn van het Scheepsvolk binnen de Steeden: den voorz. Admiraal daar op 'gehoort is gerefolveert te fchryven hier op zyn Excell. met toezending van de R.efolutie van de Staten dien aangaande genoomen met voorweeten van zyn Excellentie, den 18 April 1591. XXXIII.
MISSIVE aan zyn Excellentie.
e van Vlisfingen hebben teegens ons geKlaagt, dat niet teegenftaanden^die Refol utie by uwe Excell. met ons genoomen op de kennisCo) Dit ziet waerfchynelyk op 't geval van den Schryl ver van Capitein Mankere, 25 Aug. 1590 n. 24 b. 110 Cb) Van Nasfau. - ■



tot de MILIT. JURISD. &c. 137
nisfe van 't crimen van 't Schipsvolk binnen die Steeden gefchiedende, te weeten dat dezelve ftaan aan de respective Steeden, die Luytenant Admiraal Nasfau nogtans pretendeert als nu zeekeren gevangen Bootsgezel hun te onttrecken,'t welk hy ons ook heeft verklaart door uw Excell. last tedoen,daarom want't zelve contrarieert die bewilliging deezen aangaande by gemeyne Advy fe lest alhier met ons in uw Excell. prefentie genoomen ,• ende dat om redenen ons niet oorbaer en dunkt daar af te wyken,zo in ons dienftigbe«•eeren, om alle misyerftaud te weeren,dat uw Excell. gelieve den voorfz. Luytenant Admiraal te doen verftendigen dat zulks gefchied is, en dat hy daarom de voorfz. Refol. fal hebben te agtervolgen fonder fwarigheit,hier meede enz. Doorlugtige enz. 17 December 1591.
Post Scripta.
Wy zenden uw Excell.Copieby Extracte van de voorfz. Staaten van Zeeland Ref: van 18 April lestleeden , feedert hebben wy ontfangen uw Excell. brieven van
den deezer maandDecember,
daarby denzelvenfchyntby den Luytenant Admiraal geadverteert te zyn van deeze qmeftie, uytftellendedie Ref. deezen aangaande tot primo January, maar alzo die voorfz. Refol. genoomen is met volkoomen kennisfe rakende alle die Steeden, fal mo Excell. gelieve daar by te blyven, en den voorfz. Admiraal dienvolgendetoI 5 ten,



iS8 VERZAMELING van STUKKEN,
ten, Biddende ernftelykdatwymetdeezen bode nog antwoord krygen om 'tft.ukvan Juftitie niet te laten flapen.
XXXIV. 18 December 1591, Zyn gelefen die brieven van fyne Excell. van den 15 deezeropde qtueftie van de kennisfe van 't crim dat het Oorlogsvolk committeert binnen die Steeden, tusfen die Steeden en den Luytenant Admiraal: waarop gefeit is te verwagten die nader antwoorde van fyn Excell. op 't fchryven van de Staaten alhier.
XXXV. 27 January 1592.
. Zyn ontfangen ende geleezen brieven van fyn Excell. van24December lestleedcn op de kennisfe van de delicten van 't Schipsvolk, in eenige belloten Steden geperpetreert.
XXXVI. 30 January 1592. Op het vertoog van wegens die van Vlisfingen, van hetinconvenient, dataldaardeezen naernoene is gefchiet van feekeren böotsgezelle, is gerefolveert dieRef. vande Staaten van Zeeland van den 18 April 1591. noopende die kennisfe van de delicten van den Bootsvolke gefchiedende binnen die Steeden, en gezien 't fchryven van zyn Excell. van den 24 February lestleeden, ende daar te vooren, en des niet te min gelet op de redenen



tot de MILIT. JTJUISD. &c. 139
Hen by de Staaten in 't lange gepondereert den voorf. 18 April, is geperfifteert by de voorfz. Refol. te weeten dat de voorf. kennisfe zal zynen blyven aan de Magiftraateri van de Steeden. daar die gefchieden.ende is gefchreeven door den Burgem. Gelé aan de Gouverneur Sidney,ten einde hy die goede hand daar aan wille houden indien nood is, om de Magiftraat te asfifteeren tot verfeeke ■ ringe van de perfoone hun uyt voorf. inconvenient ontgaan hebbende; is meede gefchreeven aan denfelven Gouverneur , om die Gedeputeerdens van den Staaten Plamen en Taymon derwaards komende te asfifteeren om op 't voorf. inconvenient informatie te neemen.
XXXVII.
Au Gouverneur SIDNEY.
Monsieur.
7\\T
*L* ons voits avons Requis par nos lettres avecq le Bourgem. Gele, afin que contre tont dcfordrs fut en toute hafie .pourveu que les Coupablest fur Vemotion qii'on nous dit ejlre advenue, ei apres diner fusfent faifis, les porteurs de ceftes Plamen et Taymon viennent pour s'informer fur ce fait, et nous faire fidsl rapport pour apres en etre fait
com-



14© VERZAMELING van STUKKEN.
comms de raifon , a quai vous plaira de lei as> (ijler en teut.
Monsieur.
30. Janvier 1592. ESTATS.
XXXVIII. 1 February 1592.
H3e Heeren Plamen en Taymon hebben rapport gedaan van informatienby hun genoomen op de gefchiedenisfe den 30 der voorleeden maand tot Vlisfingen van zeekeren Bootsgezelle, als eene Willem Glame, Lapper onder Cap-;. Kloek, hem hebbende tweemaal dien dagh ontgaan met vegten ende beroerte gefteld te hebben in de Stad, wefende daar omtrent by den Bailliu geapprehendeert, was in 't bovengaan der Juftitie ontworftelt en dat misdien alle zaaken zyn geftild.
XXXIX. 22 April 1592. Zyn geleefen die brieven van de Gedep. van Zeelant op de Gnaele Staaten van 30 Martii lestleeden. item van 2, 7, 8, 1*^15 en 18 deezer, item van de Staaten Gnaal van den to deezer , item van den Raade van Staaten van den 11 deezer, item van zyne Excell. van 4 February en van Justinus van Nasfau van 20 February op de.kennisfe van de delicten van den Bootsvolke binnen



TOT DE M1LIT. JURISD, &c. 141
nen die Steeden, item van Edelen van Holland van 18 Martii lestleden in faveur van Tresion.
X L.
30 April 1592. Nopende die kennisfe van de delicten_ vart den Crygsvolke ende Bootsvolke in dienst weefende, vallende binnen die Steden, zal daarop befchryving gedaan worden. E11 ten dien fyne zyn Excell. ver logt daar op zyn meninge by gefehrifte te willen doen vervatten met de reedenen waarom de kennisfe daar af niet behoord by de Steeden alleen te blyven, immers hoe zyn Excell. verftaat, dat daarinne behoordgeprocedeert te worden.
XLI.
EXTRACT uit een Misfive aen de Gedeput. ter Generaliteit 6 Mey 1592.
J^J"opendedie kennisfe van de delicten van 't Bootsvolkbinnen die Steden, alfo daer op hier met fyne Excell. is gecommuniceerd, en fyn Excell. verfogt is daer by fyne meeninge by gefehrifte te willen doen vervatten met de redenen en diftinef ie, waerom de kennisfe daer af, mitsgaders van 't Oorlogsvolk te Lande, daer niet en behoerd alleen by de Steden te blyven, immers hoe fyn Excell. verftaet dat daer inne behoort geprocedeert te worden, fullen LTE. benaerftigen dat 't zelve
met



i42 VERZAMELING van STUKKEN.
met ten eerften mag gefchieden, om daer op alhier befchryving te doen en daer op als dan te re folveren.
XLII.
ïo PO INT van Befchryving van de Heeren Staaten van Zeeland refulteerende uit het Reces van Staaten Gnael der Vereenigde Neederl. Provinciën van 18 Decb. 1592 by de Gedep. van de voorz. Staaten van Zeeland overgelegt zynde de voorz. Poinélen van Befchryvinge, gedateerd 29 January 1593.
"jj^nde alfoo d'excesfen by 't Crygsvolck iri dienfte van den Lande zynde, dagelyks aangerechtin 't gaan op Hafard of a la guerre,mitsgaders van Vrybuyters foo hooch gereczen zyn, dat fe alle vroomen eenen grouwelende afgryzen veroorzaken, ende de Heeren Raden van Staaten, omme daar inne te verfien feekere Inftruétien ende Placcaten hadden gemaakt, ende de Staaten' Generaal voorgedraagen, omme daar op eyntelyk gerefolveerd te worden, fo is de fake aan de Provinciën gerenvoyeert, om elck haare Gedeputeerden, die haar Ed. ter aanftaande Vergaderinge van de Staten GÏÏael zullen zenden, te laften ende auclorifeeren totrefumtie van de Ürdonnancie
ge-



tot de MILIT. JURISD. &e. 143
gemaakt op de Discipline Militaire ende van de Placcaten op de Handelinge ende Trafique met den viand gemaakt, ende overmits op de Judicature van de Buyten, prinfen van Perfoonen, Beefèialen en andre Goederen, de appellatie van dien en 't geen daar aan dependeert, zulks te refolveeren ende ordre ftellen ,gelyck met gemeenen Advy fe voor den dienst van den Lande zal bevonden worden te behooren, als nader by 't 15 Art. van het Reces verhaald word, en waar by de Staaten van Zeeland haare Refolutie te formeeren UEd. verzogt worden haare Gedeputeerden meede te volmagtigen.
Dit Poinct is woordelyk herhaald by het 7 Poinét van het Receuil vervattenden fuo volumine meest alle de zaaken, die in ettelyke voorgaande dachvaarden ongecludeerd gebleeven zyn, mitsgaaders daarop rapport is genoomen, ende daar en boven die geene daar aff foby den Heeren Staaten ak haare Ed. Gecomm. Raden goedgevonden is befchryvinge te doen teegens
den 35 April 1594.
XXXVIII.



144 VERZAMELING van STUKKEN XLIIL
EXTRACT uit het RegifterderRefolutien van de Hoog Mogende Heeren Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden.
Den 15 February 1594.
(f^ompareren die Raeden PauliendeFoock, vertooaen d'oorzaeken, waeromme den Raedt van Staten hebben doen apprehenderen twee Engelfche Soldaten van de Compagnie van zyne Excell., daer van den eenen achterhaelt is; namentlyck om dat zy Saturdage voorIeeden tusfchen Delft ende den Hage hebben beftaen te forceeren de Hcrberge , genaamt de Arcke van Noë, ende hebbende zulx niet kunnen effectueeren naer hare voornemen, daer uit gefmeeten hebben de glafen venfters, ende daer nae op den wech naer den Hage aengegrepen, ftraetfchenderfche wyze, den weert, met noch eenen anderen, inmeeninge dezelve t'overvallen: ende dat daer nae den Procureur Generael, uitlast van den Hove Provincialis van Hollant, den voorfchr. gevangen van den Prevoost eerst, ende daer nae van den Raedt van Staten heeft geëyfcht, omme daer over ftraffe te laten wedervaren, als befchuldicht van ftraatfchenderye, wefende een DeliB den Krycb niet aengaende-, daer van hy fuftineert, dat de kennisfe ende ftraffe den voorfchr. Raedt Provincialis zoude toekoomen, die aireede opdegelegentheytende
ge-



tot de MTLÏT. JURISD. &c 145
gefchiedenisfen van voorfchr. excesfen ende euveldaden informatie hadde genomen; verzoeckende die voorfchr. Comparanten, van wegen den Raedt, te verftaen de goede meeninge van de Heeren Staaten, wat haer E. hier inne zullen hebben te doen, zoo zy genoech geneegen zouden zyn de gevangen te laten volgen. , 'L .
— Is de Refolutie uitgeftelt ter Requifitie
van die van Hollant.
XLIV;
EXTRACT uit het Regifter der Refolutien van de Hoog Mog. Heere Staet. oer Vereenigd. Nederl. i/Febr. 1594*
(IjTcadvifeert op de leveringen verzocht by den Raedt Provincialis van Hollant van den Raedt van Staten, van de gevange Soldaet van de Compagnie van zyne Excell.; daer op den voorf. Raedt van Staten den 13dezer verzogt heeft te verftaen de meemnge van de Heeren Statends gerefolveert, alzoo 't Hof van Hollant heeft judicature over die ghecne, die tegen haer luyder Officieren delinqueeren, ende dat het feyt, by den gevangen gedelinqueert, isCe.imen Ordinum (lees Ordinarium) & Magnum,fmaekende na oploop ende ftraetfchenderye, dat men denzelven gevangen, op 't verfoek van. 't voorfchr. Hof Provincialis, den Procureur Generael zal overleveren, zonder prejuditie van yemants gerechticheyt.
Accordeert met het voorfz. Regifter.^ . / Des!. E X;LV,



146* VERZAMELING van STUKKEN. XLV.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten 'van Zeeland, 20 Mey 1594-
CD^P 'r 7 Articule "van voorz. Receuïl fai men zien te recouvreren 't Concept van
Gnaele Staaten des aangaen moogen gemaakt hebben, ofte den ordre die fy daar op willen maaken, om 't zelve gezien daar op te refolveeren.
XLVI.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland, 18 December 1596'.
j[J)ie van Veere hebben v'ertoogd, dat contrarie die Refol. van Staaten zyn Excell. poogde 'te neemen kennisfe van het mefns van zeekeren Quartiermeefter gecometteerd hebbende zeekeren manilag te Veere, verzoukende dat aan zyn Excell gefchreeven zoude worden van weegens de Staaten hem te willen conformeeren met de Refolutie van de Staaten is hun 't zelve geaccordeerd.
XL VII.



tot de MtLlT. JURISD. &c. 147 XL VIL
MISSIVE der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland, 18Dec. 159Ö.
DOORLUGTIGE enz.
]f3e Magiftraat van de Veere heeft ons gekiaagd, dat de Bailluw aldaar op UEW. Excell. bevel contrarie die order alhier by ons genoomen, en aiomme in viridi Obfervantia binnen deeze Provintie weefende op de kennisfe van de Mefufen van den Crygsvolke te Lande en te Wateren binnen die Steeden, hun fouwden pogen te ontrekken, die kennisfe van feekeren Quartiermeefter by hun gevangen ter caufe van eenen manflag aldaar geperpeteert, ons verfoukende gemaintineert te worden in hun geregtighéid als !andere Steeden, dien aangelien alfoo fonder twyfel in die kennisfe van de voorz. delicten fulks nu een wyle is geprocedeert, dat die refpective Magirtraaten alwaar dié Mefufen worden agterhaald, daar af die Judicature hebben, conform die Refol. alhier genoomen met Uw E. bewilligingè den 18 April 1591, 30 Jan. en 30 April 1592, fo is ons zeer ernstlyk en vrindelyk begeeren UW. Excell. gelieven die van der Veere meede dien volgende te laten in 't gebruyk van d» voorf. Judicature als andre Steeden, immer tot anders met gemeynebewilligingedaarinne voorzien zy. Hier mede
Doorlugtige &c. den 18 Xber 1596.
K 2 XLVIII.-



VERZAMELING van STUKKEN XLVIIL
EXTRACT uyt zeekere Schriftel. ónderrichtinge overgegeeven van wegen zyne Ex=* by den Raetsheer Nicolaas Bruynincx aen deGecommitteerde Raden van de Staten van Zeelandt in dato den viij Marty
T
en anderen alzoo de queftie over eenige Jaeren gerefen tusfchen den Heere Luytenant Admirael van zyne Exe. den Officiers van den Admiraliteyt alhier ende eenige Steeden van Zeeland op de kennisfe van de Deliéten by 't Schips endeChrychevolck dienendejte Water of te Lande geperpetreert in eenige befloten Steden,ende Jurisdictie derfelver, tot noch toe niet en heeft gedecideert nog nedergelegt connen worden,niettegenftaandemeenichfuldichlickenby fyneExc. daer toegearbeyt is geweest.
Ende dat de Magiftraten van de Steden van Zeelandt yuyt crachte foo 'tfchynt,van feekere Acte in date den xviij Aprilis des Jaars XV . XCI. pretenderen genen alfulcke kennisfe toe te comen, directelick tegens de
ge-
Qa) Uit deze fchriftelyke onderrichtingen van den Raets. heer N. Bruynincx blykt duidelyk, i )dat door de non acceptatie van Mauritz der overgave door deftedenby deRefol. van 18 Apr. 159.1. gedaen, die overdragtnu wierd, gelykik reeds heb aengemerkt 2) Dat delleden door dezelve in 't vol genot hunner rechten wederkeerden 3)dat Mauriïs gehouden ware zynprcete.is recht dooreene Si aets-Resojlutie te doen blyken, of anders moest geoordeeli worden een inbreuk te doen op de Hoogheid en rechten van den Lande.



tot de MïLIT. JURTSD. &c. 149
gerechtigheyt fyne Exe. als Admiraal Generaal, mitsgaders den Capiteynen, ende Officieren van de Admiraliteit competeerende, ftrydende ook teegens allen oudt gebruyck in gelyke faken niet alleene in defe Landen maer oock in alle Coninckrycken,Republycquen, ende andere Landen. Welken aengemerkt, ende alfoo fyne Ëfr, volgens 'tgene hy by verfcheyden brieven, hier te vorens foo aen Uwer Ed. ende weerden als aan de Heeren Raden van der Admiraliteit alhier heeft hetuycht, nietlievcrs en faghendan datdeefe fake (tot verhoedinge van alle inconvenientien) over eenighen tyd vereffent waer geweest.
Soo hebbe ick by expresfen last van fyne Ex\ Uvver Ed. ende weerden defe fake insgelycx wel willen voordragen dienfielick verfouckende dat Uwer Ed. ende weerden, iemand believe te deputeeren, om met my dies aengaende, in naerdereCommunicatie, ende handelinghe te treden, op dat UwerEd. ende weerden, daer van naderhand rapport gedaen zynde, die voorn, zake, ende queftie tot handhoudinge van een yders gerechticheyt afgedaen, ende vergeleken mach worden.
Aldus gedane tot Middelburchop den snij dach van Martio des Jaers XVe feven ende tnegentigh, ende was onderteeckent. N. Bruyninck,
XLIX»



150 VERZAMELING van STUKKEN,
/
XLIX,
POINCT van Befchryvinge'van de Staten van Zeeland tegens den 17 Maart 1597. 9de POINCT.
JFIFier comt meede Extract (a~) uit zeekeren ondcrrigtinge van weegens fyn Excell.byjden Raadsh. Bruyninx overgedient, om fyn Excell. gemaintineert te worden in de kennisfe van de Deliéten van den Crygsvolke te Water en te Lande binne de Steede ende haare Jurisdictiën geperpetreert,'t fal UWE. gelieven daar op hunne gedeputeerden te vollaften. L.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog, Heeren Staeten van Zeeland, 21 Maart I597-
(J)p 't neegende poincf van Befchryvinge nopens de kennisfe van delicten van 't Crygsvolk by zyn Excell. verfogt, wordt goedgevonden dien aangaanden te blyven by de Refol. van de Staeten genoomen den 18 April ï.591, ende die verklaringe van fyn Excell. daar op gedaan, ende men fal den dien fine comen in communicatie metten Raadsh. Bruyninx, ten welken eynde worden daar toe gecommitteerd de Penfionaris van Santen, ende den Secretaris Joachimy.
Concordat collatione fatla.
LT,
(4) Dit' Extract is h zelvde't geen geplaetslsn.xLvni.



tot de MILIT. JURISD. &c 151 LL
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. HeerenSraetcn vanZeeland,: 4Maart 1597.
]£3: I Ieeren van Santen en .Joachimy doen rapport van de communicatien by hun ;.;ehuuden uyt kragte van. hunne Commisfie met den Raadsh. Bruyninx, van weegens zyn Excell. op de kennisfe van de delicten van den Oorlogsvolke: fuftin'cerende die voorf. Bruynincx, in reguarde van diverfe qualiteyten (a) van fyn Excell. fo als Gouverneur Generaal als Marquis van Veere, fyne Excell. fulks te CQinpeteeren ende fy luyden voor het intrest van de Steeden pretendeerende te blyven in de posfesfie van de kennisfe voorf. Gehoort die reedenen van d'een en d"andre fyde word gerefolveert,dat blyvende diezaaken in Staate, gelyk the kennisfe nu genoomen word, men ter geleegender tyd, naader hier op fal moogen letten» LIL ,
POINCT van Befchryvinge teegens den 5 Mey 1597.
9» POINCT.
jj^nde alfoo die van Vlisfingen en Veere by K 4 fyn
(ai) Hier mag men billyk ftellen, dat de Heere Bruinincx de woorden van eene InJlruBk of Commisfie wel zoude bygebragt hebben, indien aen zyne Excellentie door de Staeten zulkééne Jurrsditci; was opgedragen. Men moet Positive bewy.- en bybrengen, als 't de rechten geldt der Souvcrainiteit, tegens welk nog Prafciptis vallen, nog Profssfie gelden kan.



152 VERZAMELING van STUKKEN.
fyn Excell. gelast fyn provifionelyk geen kennisfe te neemen van de delicten van den Krygsvolke, tot dat by den Staaten met fyn Excell. daar op fal weefen verdraagen, fal UWE. gelieven hun voorf. Gedep. tegelasten om dien aangaande fihaelyk met fyn Excell. te veraccordeeren, 't fy om by preventie ofte anderfins daarinne te procedeeren. LUI,
EXTRACT uit de Notulen der Ed Mog. Heeren Staet. van Zeeland 20 Mey 1597,
e Gedeputeerden van Vlisf. hebben den Maaten kangedient de fwarigheeden die hun bejegent waaren foo met den Hre Gouverneur ter ïcaufe van de leeninge, diefy denfelven hadden gedaan, als meede van de moedwilj ligheeden, die dagelyks gefchieden by het Bootsvolke uyt oorfaake van inhibitie by zyn Excell. aan den Bailliuw gedaan noopens de kennisfe van de delicten over 't felve bootsvolk verfoukende dat daar inneby Ref. van den Staaten met tenkeerfte mogt worden voorfien. LIV.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland? 3Mey 1597.
, _/(^Jzooophet Poinct van de kennisfe van de delicten over hetCrygsvolken Bootsvolk in Zeelant met fyn Excell. door de voorf. Gedeput. (V) meede fal dienen afgehandelt te
wor«
O) Onmiddelyk pracedeert hier eenc Reftlutie waer by de
Hec-



tot de MILIT JURISD. &c. 153
worden, is daar op meede geadvyfeert, en feggen die van Middelburg, dat onverminderd hun Privelegie in judicio contradiétorio geconfirmeerd, van dat fy vermeynen fonder eenige exceptie kennisfe te neemen van alle deli&en binnen haare Steeden gecommitteerd zynde, den Lande van Zeelant in deeze gelegendheiddienftigtezyn, dat de kennisfe van alle delicten foude blyven by de Steeden ten waare dezelve waren gefchiettusfen tweeSoldaten ofte Bootsgezellen, in welke gevallen en anders niet zy zouden agten dat de Preventie behoorde plaats te hebben , Die van Z.ZeefV)ook onvermindert hun Privilegie,fo fy eenige-mogten hebben, feggen nogthans hier van te weezen in goede en deugdelyke posfesfie (^die in plaats van Privilegie is,) advysfeerende dat de voorfchreeven kennisfe zonder eenige limitatie ofte exceptie by de Steeden behoorde te blyven, in aanzien van die groote zwaarigheid die anderfins dagelyks daar uyt fouwde mogen ryfen. Goes,Th.(£) Vlisf. en Vere fouden om de zaken temogen accommodeeren meede goetvinden 't advys van Middelburg aangaande de Preventie behoudelyk niet te min hun Geregtigheiddie zy in deeze fouden moogen hebben.
Concordat collatione fa&a. K 5 LV.
Heeren yan Santen, Nicolaas Jmsfen, Nubert Reigersberg & Vosbergen gecommitteerd worden naer Hol land, tot vereffening der gefchillen met die Provintie 'over de directie der Admiraliteit van Zeeland, 'tftukderConvoyen cn Licenten &c
(a) Zierikzee.
(6) Ttolen.



154 VERZAMELING van STUKKEN.
EX TR A C T uit de Notulen der Ed. Mog.' Heeren Staten van Zeeland ^ Mey 1597.-
J0)e voorf. QT) Gcdep.gaandë naHolland fyn inec-de.gelast te verhandelen niet fyn Excell.óp het neem en van de kennisfe van de delicten over het Babstvolk ende Krygsvolk in con^ vofmitcyt van dc Ref.' by de Staaten van Zeeiaut daar opgenoomen op den 23Mey 1597.
LVI.
BRIEF van fyn Excel. 26 Juny 1597.
^ync Exc. gelien hebbende de Art. hem Van weegen myn Heeren de Staten Generael ovcrgelevert 'nopeils dé ördres op dc belei-'dïnge.der faecke van de Collegie der Admiraliteit, foude defelve wel goedvinden, maer aengemerkt die Gedeputeerden van Zeelant verklaert hebben daer over niet gelast te wefen, en fyne voorf. Exc. nochtans raetfaam' foude vinden dat tot voorderinge van de Landendienst eene provifioncele^rdre op de' voorf. faekemogte geftelt worden, foude by maniere van eenen voorüag goetvinden, dat . . voor
ff) Zie bl. 152 , n. a. den 30 Mey wierd delnftruöie voor de voorfchr. Gedeputeerden gearrefteert, welke Gedeputeerden , ter requifitie der Staeten mondeling rapport zuütentte doen van hunne handelingen, voldeden hier aan den 4 July 1597 ^e agter bl. 158 metoverlegginge van Copie derconclufie, omtrent de bediening der Admüaliteit genomen — en volgt vervolgens in de Not. HMcn mede gedaen & zie bl. 158.



tot de M1LIT. JURISD. &c. 155
voor den tyd van een jaar eerstkomende de zeven Gecommitteerde Rade van de Staten van Zeeland mede van de voorf. Heeren Generaele Staten zullen Commisfie en InftruéHe ontfangen als Raden van de Admiraliteit,en de aan de voorf. Heeren Generaele Staten eed doen conform de voorf. Inftrucfie met renunciatie van alle particuliere verbintenisfe aan de voorf. Heeren Staten van Zeelant de faeken van de Admiraliteit,Convoyen en Licenten metten aencleve van dyen aengaende, ende dat dezelve zeven Raden den eerften werckendag van de maent uytten hunnen fullen verkiefen ende nomineeren vier perfoonen, die defelve maent gedurende alleene met de drye Raden van de andere Provinciën, fulkn kennisfe hebben en ftaen over de judicature van alle voorvallende quaflien. Oock dat het befeynden van de voorf. Raden van d'eene in 't ander College ende van Schepen van Oorloge uit het eene in het ander quartier in furcheantie fullen gehouden worden, voor den tyd van zes maenden, om middeler tyd mede te letten, of 't felve ook ncodigh fal wefen.
Gedaan in 's Gravenhaghe den 26 Juni 1597-
(was geteekend) MAURICE de NASSAU, Ter Ordonn. van zyn Exc.
MILANDER.
LVIL



156 VERZAMELING van STUKKEN. LVH.
EXTRACT uit de befoignes van Krygsraeden gaende van 1597 - 1668. p. 128.
Scherpe examinatie voor Politique, ende Militairen.
23en 1 July zyn ten overftaan van den Heere Ambtman en Scheepenen tot Salt-Bommel, ende anderen uytten Krygsraede gecommitteert nogmaals ieherpelyk geëxamineert Harmen Philips ende Pr. Faes, dewelke noch voor de pyne, noch iri de pyne hangende aan de paleye nochte ook daer na niet en hebben willen lyden tot de voorfz. verkrachtinge fchult te hebben ofte daar van te weten, en-' de naar dat elk een goede wyle aan de paleye gehangen, ende ook Harman met roede ge • flagen was, hebben de Gedeputeerde ter examinatie goed gevonden van 't pynen op te houden, ende een vergadering van de Magiftraat ende Chryghsraad te doen leggen, om rapport te doen, ende vorders in de zaak te doen adviferen den 1 July 1507.
LVIII.
Vcrfoek van de Militairen aan de Politique. ,
II
ier naar de Magiftraat vergadert wezendc; xs by den Krygsraade verfocht, dat zy
nef-



tot de MILIT. JURISD. &c. 157
ïieffens die vaniden Krygsraade mede willen helpen advifeeren, hoe men in deeze zaake verder zoude kunnen procedeeren, daer pp dezelve haar excufeerde, zeggende zulks te weefen alleen bet werk 'van den Krygsrade, en dat hun luyden niet toe en fondt den Artikelbrief eenige interpretatie te geeven , ende naer interatief verzoek aan hun Luyden gedaan, om in deeze zaake voorts ten beften te helpen advifeeren, hebben benluyden damvan geè'xcufeert als vooren , doch onverminderr. aan de Krygsraade gedient voor advys, dat ie geen nader ofte nieuwe indiciën tot latten vau de gevangenen en wifte, maarniet ongerade vinde zoude, dat men ze uyt het Ambt van Bommel bannen zoude , hier op de Krygsrade naarder geadvifeert hebbende en in confideratie geleyt de ftraffe die, de gevangenen aireede hadde verdragen hebben geadvifeert als hier na volgt.
Op de zake van Harman Philips ende Pieter Faesz. voorfz. is gerefolveert , dat hun luyden aangefeyt fal worden, dat zy zullen hebben te vertrekken uyt Bommel en Bommelewaart,wel vevftaande dat dcnHbpman dezelve zal mogen verfien met zulken affcheid als hy na zyn discretie fal bevinden te behooren, den 1 July 1597 voorfz.
LIX.



15S VERZAMELING van STUKKEN LIX.
EXTRACT uit deNot. der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 4 July 1597»
jf~jTebben meede gedaan rapport van deCommisiie met fyn Excell. op de kennisfe ende ftraffe van delict, en by het Crygsvolk of Bootsvolk binnen de beilooten Steeden ende Juridicfien van dien ende havenen buyten Scheepboort begaan , en hebben geëxhibeert de verklaaringe(#)by fynExcell.daar van gedaan om by provifie agtervolgt te worden, dog dat fy ondervonden hadden en genoegfaam verfeekerd waaren, dat dezelve faaken gebragt fynde aan de Heeren Staaten Generaal, geene van de Provinciën en fal fmaaken, off by hun goedgevonden wordem
LX,
Ca) 't ts twyffelachtig, of de verklaeringe in deze Refolutie vermeld, dezelve is als de hier geplaetfte, dan of men dit ftufc moet houden voor de Copie derconclufie op de bediening der Admiraliteit: Ditiszeker, datditftuk «Weemgagterde Notulenvan4July 1597. geinfenerdisaot' ten minften, thans alleen is te vinden.



- tgt de MILIT. JURISD. &c 159 LX.
EXTRACT uit het Regifter der Refolutien van de Hoog Mogende Heeren Staa ten Generaal der Vereenigde Neder, landen.
Sabbathiden 30 Mey 1598.
]J3- HeerDuyck, prafidecrende van weewea de Staaten van Holland, rapporteert, dat zyn Exc. hem ontbooden hebbende, ernftige inftantie gedaan heeft, ten einde de Heeren Staaten Generaal, foo veele fouden gelieven te middelen, by de Magiftraat deiStad Delf, dat de Soldaaten van het Guarnifoen daar binnen leggende, by den Officier der voorfz. Stad onlangs geleeden, van agterhaalde diverce gevangen weefende, zouden mogen worden gefield in handen van den Provoost, om by den Krygsraad daarna daar over ftraffe gedaan te worden naar de geleegenheid der zaake en feiten daar meede zy befchuldigt werden, navolgende het oude Krygsgebruik aiomme tot nog toe gepleegt; Ende daar op geadvifeert weefende, is verftaan en gerefolveert, dat men hier inne de privilegiën en gerechtigheeden der Stad Delf niet en zouden kunnen veranderen zynde den Grieffier belast, zyn Exc, deefe Refolutie aan tel feggen.
Accordeert met voorf. B_egifter.
LXI.



i6o VERZAMELING van STUKKEN. LXI.
EXTRACT uyt het Verbaal van den Landdagh tot Nymeghen geholden in November ende December 1600.
Veneris den 28 Novembris.
({3llfl:aancle voor dèfe reife die gemeine Laadtsregierunge by mangel van gemeyne contributie, wordt 't HoffProvinciael verfocht und Authorifeert, van wegen der Landtfchap in 't warck tho brengen, d'ordenungh op teremonftrantievanderLandtfchaps gecommitteerden , lest gecommen uyth 's Gravenhaghegemaket und geavusteert in forme van Placat by d'Heeren Staten aGenerael, mit thoedöen van S. Extie und den Raade van State, avert conduiferen van 't Krychsvolk defes oorts, und dat daar tho follen moegen werden geëmployeertdie Com misfarisfen ordinaris van de monfteringhe, tot coften van de respeftive Quartieren, daer die tochten vallen , und dat men tot dien zynde door der Landtf chapsGecommitteerden eer Generaliteyt fal doen verfoecken, datdie voorn. Commisfarien elcks in fyn Quartier muegen holden haere vafte refidentie, duttbsriferende mede V Hoff om recht und Jufüth tbs doen aver die Contraventeurs van V voorn. Placat* und V felve doorgaans tbeft meeften dienst van de Landtfchap f executeren, und' fal by den Have verfocbt worden Authorifaüe van S. Exc™
op



tot de MILIT. JURISD. &c 16%
bp cCOffickren und Magiftraten van de plaetfe daer ennich Krycbsvelk fal muegen doortrecken, _ om V Landts.Commïsfarien tot meefle verfcboemngt van de inwoanderen ter platten Lande tho muegen pebruycken.
b LXIL
PLACC AET téegens't moedwillig uitloopen en voorts allerhande foullen en infolentien desKrygsvolks ^December 1600.
I Je Staten Generael der Vereenighde Neerlanden,'Alle den genen die defen fullen fien ofte hooten lefen,faluyt. Alfoo wymet: groot leetwefen verftaen, hoe weynigh by onfenKryghsvolcke geacht ende naegekomen, ende oock by den Officieren fulks behorende behertio-bt zyn geworden, die expresfe Or donnnantien ende Placcaten, die wy nu meer als eens hebben uytghegeven tegens het moetwilligh uytlopen ende voorts allerhanden. foullen ende infolentien van onfen Kryghsvolcke: Soo is 't, dat wy in defen gheenimts vorder kounende noch mogende disfimulceren , met advis ende goedvinden van lyne Excellentie ende den Rade van State der Ver è'enïghdé Nederlanden, nu wederom van niéuws voor onfe uyterlicke ende onverbrekelicke Ordonnantiën wel expresfelick Ordonneeren ende Statueeren.'t geene hier m volght, bly vende niet temin alle voorgaende Placcaten , in 't geene fy deefe niet- en contrariëren , in hare volle macht ende vigeur, 1. Deel. L i- En



ifo VERZAMELING van STUKKEN
Ende eerst verbieden wy uytdruckelyck alle Ritmeefteren eqda Capiteynen fich van hare Compagnien te abfenteren fonder confent van fyne Excellentie ofte Rade van State, dan alleenlyck in raerkelicke noodtfaecke, by kennisfe van den. Commandeur terplaetfe^ ofte van den Magiftraet, foo der geen Commandeur en is, dien wy bevelen oock in allen ghevalle geen langer verlof tegeevenals voor den tydt van tien dagen: Ende belangende andere mindere Officieren ende Soldaten, ordonneren wy defelve niet langer uyt te blyven als veertien dagen by confent, te geven foo by den Gouverneur ter plaetfe als harer Capiteyn.
2.
Des willen wy dat fulcke Ritmeefteren ende Capiteynen, by verlof uyt-treckende, fullen den hooghften Bevelhebber in hare plaetfe ftellen,met last om alle uyttochten endemoetwille van het Kryghsvolck te beletten ende te ftraffen, ofte felfs daer vooren te verantwoorden.
3-
Wy beveelen oock alle Colonellen, Commandeurs, Ritmeefters ende Bevelhebberen, gheene Kryghsluyden te mogen uytfchicken binnen Landts, dan by expres confent van
zy-



tot de MILIT. JURISD. &c. 163
zyn/Excellentie ofte den Rade van State, ende met derfelver respedtive patente, 't en ware in kennelicken noodt, ende als dan by patente van den Gouverneur ofte Commandeur ter plaetfe,welcken kennelicken noodt wy Ordonneeren dat altydtby den befchikker ende beleyder van het exploiét fal moeten goed gedaen worden.
4-
Verftaende ende Ordonneerende dat geene uyttochten, en fullen mogen ghedaen worden van min als van vyf tigh in getale, bele ydt by eenen Cornette ofte Vendrigh, ende immers ter noodt van vyfentwintigh, beleydt by eenen Sergeant ofte Corporael tenminlten.
5.
Item, dat die uyt treckende Kryghsluyden fullen moeten nemen Pascedullen van hare Gouverneurs ende Overigheyd,inhoudende hare namen ende toenamen ten vollen bekent, die mede moeten geteyckent wefen by den Wachtmeefter ofte by den Officier ofte Magiftraet ter plaetfe,op pene van geftraft te u/orden als eerloofe boeven.
6.
Oock dat de beleydende Officier fal ter' wederkomfte ghehouden zyn vanhetexplöiét Teu den Commandeur ende respective C2piL a tey-



164 VERZAMELING van STUKKEN
teynen getrouw rapport -doen, foo wy verftaen ende Ordonneeren dat hy daer van fal hebben te verantwoorden.
üVft < ia* i«^fS7y;!fUdSrf|J«»j UrA*
Ordonneeren ende Statueeren wy noch wel uy tdruckelick dat den Collonel, Commandeur ofte Capiteyn in gebreeke geweest zynde fulcke ordre als voor ende naer befchreven op de uyttreckende Soldaten te ftellen, fal hebben te verbeeteren die fehade ofte moetwille by den uytgetrocken Soldaten bedreven, foo oock fal den Officier die defelve beleydt heeft.
8.
't Welck willen dat daedtlick fal verhaelt worden op hare perfonen by casfatie ofte arbitrale ftraffe, ofte op hare goederen, oock op haer Traftement jae oock een vooral, 't en waere fy die daders felve ter ftraffe overleverden.
9-
Doch die op Convoy gefchikt worden, fullen met minder getal als van vyf en twintigh moghen trecken, die wy nochtans ordonneeren beleydt te worden ten minften met eenen Corporael, defelve verbiedende yemanden om kost ofte drank noch anderfints Iaftig te zyn, al op de voorfz. pene zonder eenige disfimulatie.



tot de MTLIT. JURISD. &c. 165
iq.
't Selve oock van gelycken verbiedende, op defelve pene, die Soldaten die een of twee op noodigekondfchappenuytgefchickt fullen
mogen worden.
11.
Voorts ordonneeren wy , dat foo verre eenige, in ghene Kryghseedt wefende, fteh vervorderen'onder \ getal der uyttreckende Soldaten te begeeven , defelve niet alleen als eerlofe fchelmen getracteert fullen worden ' maer oock van gelycken die Soldaten die fulcke eerloofen in hun gefelfchap hebben aenffcnomen ende geleeden.
12.
Ende nopende die gene die met Patente van de refpective Gouverneurs der Provintien ofte van de Rade van State, binnen door de'Vereenighde Nederlanden trecken fullen, niet anders en fullen moghen trecken dan behoorlicken gheconduifeert met Commisfarisfen , nemende haren pas ten naeften ende bequaernften wegh, ionder dat fv lano-er als een nacht op een plaetle fullen mo«en blyven, ende. oock gehouden zyn behoorlicken dachreyfe te doen, met kennisfe van de Commisfarisfen.
L 3 13- En-



i66 VERZAMELING van STUKKEN
13-
Ende voor foo veel het Voetvolck aengaet, verftaen en ordonneeren wy,dat defelve haer overal foo wel ten platten Lande als in den Steden, fullen moeten contenteeren met accommodatie in de Kerken ofte andere publycque Huyfen, ende mét het gheene haer aldaer aen Brood, Keefe, ende Bier gelevert fal worden,daer van fy oock gehouden fullen wefen recipisfe te geven : Ende by weygeringe van recipisfen van de Capiteynen ofte Officieren, fal het felve ftaen tot affirmatie van eenighe publycque Perfoonen, 't zy yemanden uyt de Ridderfchapperi Magiftraten ofte andere Officieren.
14.
Ende nopende de Ruyteryen die fullen moeten gebillietteert worden , en fullen defelve in fulcken gevalle niet meer biljetten mogen eyfchen als fy dadelick in getaele fterck zyn, ende fullen haer dan te vreden moeten houden met fulcken traélementjals den Huysman by fich heeft, in wekken ghevallé fy oock recipisfe fullen moeten geven, van foo veel biljetten als fytelcker plaetfen fullen ontfangen, betaelende aen den Huysman daer zy logeeren telcken reyfe voor een Ruytet, Jonge, Peert en Bidet, twaelf ftuyvers, ende voor een Ruy ter ende Peert acht ftuyvers. Ende fullen van de voorfz. teeringhe van Ruyteryen ende (Knechten u - * • • •• • - • l' 'v■ van



tot de MILIT. JURISD. &c. 167
van drie maenden tot drie raaenden de ghene die de teeringhe ende koften geleden ende gedragen hebben, betaeld worden by den Rade van State,die al 't zelve den Ritmeefteren ende Capiteynen aen hare betalinge fullen doen aftrecken.
15-
Ende den genen die fonder Patente komen , ofte defelve aen de Officiers van de Dorpen niet en fullen willen vertoonen, en fullen de Huysluyden oock niet behoeven 't accommodeeren, ende foo fy des niet te min op den Huysman teeren fullen fy gehouden zyn daer vooren als andere Pasfanten in de Herbergen verteeren, te betaalen.
Gelyck ook alle die ghene die fonder parenten van fyne Excellentie op behoorlicke exploicfen en manieren voorfz. vertrecken, gelyck die convoy doen, ofte om kondtIchappen u t^efc-hikt worden, fullen op jjaer »urfe teeren ende de inwoon-
jcrs , „w 11. maer als andere pasfanten in de i^jM-1^11 doen' als vooren moeten bette ɧ||l ^
Wel Yiv^ïitpJM dat foo goedt gevonden foude w1 rden eenige Ruyteryen ofte
doicfen van hazard tegensden Vyandt^up te fchikken, dat het zelve L 4 fal



ï68 VERZAMELING van STUKKEN.
fal moeten gefchieden uyt de plaetfen ende Quartieren daer elcks is Garnifoen houdende, fulcks dat by exempel die van Brabant niet door Gelderlandt , nochte die van Gelderlandt door Brabant fullen mogen pasferen ende van anderen insghelycken, ten waere by fpeciale patente van ons, fyn Excell. ofte den Rade van State, alles volgens het fchryvens onlanghs aen de Garnifoenen gedaen, ofte noch wyders te doen.
18.
Ordonneeren voorts, dat"niemandt en fal fonder expresfe patente van de Heeren Staten, fyne Excellentie ofte van de Rade moghen over de Rivieren trecken, ende dat die Garnifoenen, Magiftraten ende Officieren, foo van de Politie, als ter Oorloghe, 't felve nieten fullen ghedoogen, ofte fullen anderfints daer van hebben te verantwoorden.
19.
Doch by foo verre de kennelicke noodt mochte vereyfchen , dat men de Rivieren foude moeten pasfeeren, omme den Vyandt in der haest nae te ylen, voor ende aleer men die patenten van ons, fyne Excellentie, ofte Raden van State foude konnen bekomen, fal \t felve niet anders moghen gefchieden dan by patente van den Gouverneur ofte andere Commanderende ter plaetfe daer uyt fulcken exploift foude mogen gedaen worden. Ende
lui-



tot de MILIT. JURISD. &c. 169
fullen den befchikker ende beleyder van *t exploift van den kennelicken noodt terftondt fyne Excellentie ofte Rade van State doen verwittighen, ende verantwoorden van 't geene in 't felve exploift gedaen fal worden , alles in voeghen als hier voor ende na breeder verhaelt wordt.
20.
Ende by foo verre eenige Ruyteren ofte Knechten, boven 't geene voorfz. is Mn eeniger manieren deden yemanden eenige fchaden, toevoeghden vry Biljetten togen, daer van geldt ofte yet anders nemende ofte eyfchende, ofte langer bleven ligghen als voorfz. is, fullen die Contraventeurs gheapprehendeert, die fchaden by affirmatie van de befchadighde gebetert ende aen de Soldye Van de Contraventeurs verhaelt worden,ende fullen boven dien defelve Contraventeurs naer exigentie van faecken ten exempele van andere arbitralick ofte oock aen de lyve worden geftraft, volgende defe Ordonnantie, andere Placcaten ende den Artyckelbrief.
21.
Verflaende ende ordonneeren de dat de overtreeders ende moetwillige Soldaten, ende andere defe onfe Ordonnantie te buyten gaende fullen mogen aengetast worden by eenen yegelycken met authoritéyt ende toedoen van hare refpective Officieren, die L 5 noch-



ï70 VERZAMELING van STUKKEN.
nochtans gehouden fullen zyn defelve binnen vier ende twintigh uyren te brengen ter nae» fier plaetfe van Juftitie. het Sweerdt recht hebbende, dien wy daer over de kennisfe ende ftraffegheven mits defen,ofteoock lullen anderfints defelve mogen overleveren aen den Gouverneur van de Provintien, aen den Raedt van State,ofte Raedt van de refpective Provintie.
22.
Verftaende dat al waer 't oock dat fulcke aentafters die Delinquanten feytelicke refiftentie doende, in 't aentaften eenighfints hadden moghen grieven , quetfen, ofte oock dooden, in allen gevallen daer van niet en fullen gehouden zyn te verantwoorden als aen den voorfz. Raedt van State ofte Raden van de refpective Provintien,
23-
Ende op dat eenen yegelicken hem hier na wete te reguleren, willen ende ordonneeren wy dat defe uytterlicke ende expresfe Ordonnantiën terftondt by klockluydinge , trompet ende tromllagh, fullen gepubliceert ende voorts aiomme geaffigeert worden in ende deur alle fteden ende plaetffen der Vereenighde Nederlanden: Ordonneerende ende bevelende uytdruckelick allen Fiscalen, Gerichtfcholtisfen, Provooften , ende andere onfe Officieren, foo een yegelick 't felve magh aengaen, goede forge te draghen, dat
dee-



tot de MÏLIT. JURISD. &c. 171
deefe onfe Ordonnantie aiomme worde achtervolght ende ten vollen nagekomen, ende daar zy yet ter contrarie fullen ontdecken, terftondt ten behoorlicken ordre aen te geven , om dan tegen !de Gouverneurs, Commandeurs, Ritmeefteren, Capiteynen, Officieren ende Soldaten, die tegen defe Ordonnantie fullen gedaen hebben , ofte verfuymigh geweest defelve punctuelyk nae te komen, te mogen procederen na behoren. Gegeven in 's Graven-Hage, den 14 Decembris Anno 1600. Was geparaphreert Jo. Rengers tho Hellem vt- Onderftondt uyt bevel van myn Heeren de Staten Generael der Vereenighde Nederlanden. Lagerftondt Ter Relatie van den Rade van State derfelver. Ende was geteeckent <ï. van Zuylen,
L X I I J.
MISSIVE aan Burgemrs' en Regeerders der Steede Zierikzee, 28 Nov. 1602.
MAURITS Prince van Orange etc.
Eerfame, Wyfeen Discrete, lieve byfonderet
"^^y verftaan dat gy lieden eenige Engelfche Soldaten van de Compagnien altans binnen u ftede Guarnifoen houdende om fekere deliét-en hebt doen executeeren, en alfo de Juftitie over het Krygsvolk, in der Landen
dienst



ï72 VERZAMELING van STUKKEN
dienst weefende, niemand anders dan ons en den Krygsraed als heure Competente regters is toeftaende, ende dat ook. het Provinciaal Hef de ftraffe daar over tot nog toe aan ons geremitteert heeft, foo hebben wy u hier meede wd willen ad verteeren dat gy niet naer en laat ons behoorlyke informatie van mefufen en delicten by de voorn. Soldaten geperpetreert over te fenden, ende Officieren van de Juftitie aldaar te belaften dat fe haar onthouden jeegens eenige Krygsluyden voortaan fonder öils voorweten crimineelyk te procedeeren, maar by foo verre voortaan eenige in fulke faute bevonden werden. dat fy exemplare ftraffe' gemeriteerd hadden , verfoeken wy u luyden behoorlyke informatie daar op te doen nemen ende ons defelve over te fenden op dat wy daar op gelet hebbende, voorts daar op mogen doen disponeeren naar behoren ende hier mede
Eerfame, Wyfe, éic.
In s'Hage den 28 Nov. 1602.
LXIV,



ioï de MILIT. JURISD. irs
XXIV.
.MISSIVE van Burgem. en Raedeader Steede Zierikzee 12 Dec. 1603.
DOORLÜGTIGE etc.
A lzode géleegentheid van 'tgemeefte land vtTïfcht heeft dat binnen de Provincie van Zeeland, ende namentlyk binnen onie Stad mi twee fo drie iaaren herwaarts eenige van d-oheerepartiëèrde Compagmen omteververfen en hyberneeren geleyt fyn geweest, foo is 't datgeduurendede inlcgeringe derfelver Compagnien niet alleen veele en fchadelvke excusfien en de foulenby derfe ve fyn o-edaan ende gepleegt foo op de fchamele L 1 d tf'ten in'tnemen van hareScnapen,llocndèten èi Vraten, ook berooyen van hare huvfenmet seweltende opbreeken vandeielvè maar hebben ook binnen onie Stad ue jro'cde Burgers dicmaal ende meemgmaal beftooleh ende veel ge.quuliiïceerde dieveryen methuysbrakc gemengt gecommitteert dog eensdeels dat de perpetranten van iudamge rMi&'eri niet cn zyn ontdekt konnen werden, eensdeels ook dat wy niet en waren genecgen om met den uitterften rigeur tegen de Soldaten t* procederen, foo hebben wy tot nog toe
'Mm te f'ë' hier inne gehandelt' ,enïe ciitevnen ofte andere Bevelhebberen by de Compagnien weefende, tot diverfereyfenen tyden ontboden, omme met advis en behurp



i?4 VERZAMELING van STUKKEN.
derfelve een bequaame ordre te ramen daar mede de Excusfieft van de Soldaten belettende foo de Landfaten als onfeBurgers befchermt ende buyten fchaden mogten gehouden werden, ende defelve tot onderhoudt van goede discipline vermaent, dog metweynig vrugt, wy hebben ook om exempel te ftatueeren eenige tyd diverfe Soldaten van den Capiteyn Sutton Compagnie overtuygt zynde, ende ook over haar fel ven bekenthebbende notable delicten en mefufen geftraft, bly vendeal tyd infra\poenam mortis die fy wel gemeriteert hadden, dan hebben 't onfer leedweefèn met 'er daad bevonden dat deefe onfe ilappe proceduren andere in haar quaed voornemen maar heeft geftyft, daar uit oor fake genomen hebben om te ftouter voor te gaan, invoegen dat eenige tyden by faute vanjbehoorlyke Juftitie grotelyks te vreefen geweestis, dat de Burgers om haer goeden te defenderen ofte recouvreren, hen teegens de Soldaten fouden hebben gefteld ende dezelve feytelyken gerefifteert, 't welk ontwyfelyke enonfienelyke' inconvenienten foude hebben mogen cauferen , fulkx dat wy bemerkende dat de Soldaten van de Compagnien altans binnen onfe Stad leggende hen vervorderden, op een nieuw onfe Burgers te befteelen, dat fy verfcheyde deuren ende venfters ja muuren doorbrooken hadden ende dat 'er binnen egene fluytfels fuffiiant fcheenen te wefen, om haar gewelt en diverye te wederftaan, fois1tdaar en boven nog gebeurt eenen Jan Charles geen Soldaet maar Soetelaar weefende in de Cpm-
pag-



I
tót de MILIT. JURÏSD. &e. 175
pagnie van Cap". Sutton op den 8aen ;der voorleede maand aen de Burgenvs. heeft komen verfoeken, dat hy Herberge houden en bier foude moogen opdoen tot Burgers |accys , 't welk hem by de Burgemrs. met goede reeden geweygert fynde, heeft in wederwrake van die feeven of agt Soldaten opgeruyt, om met hem in alle Herbergen te gaan drinken fonder betalen, met voornemen, omme daar in te continueeren, tot dat hem 't Voorfz. verzoek foude weezen geaccordeert welken volgende hy ook ten felven dage in fekere Herberg, ge^ naamt de Buyfe ontrent agt fchell. met fyn complicen verteert heeft, endeisfortfelyken doorgegaan fonder betaalen van waar hy terftondin een tweede, en van daar in een derde Herberge met defelve fyn Complicen gegaan is, en vermits de waardinne hem weygerde te tappen, hebben tegen haar wil en dank felve getapt, invoegen dat alfo d'eene klagt op d'andere aan ons gedaen worden van deefe fo openbare force ende gewelt, ftrekkende tot feer merkelyke vilipendie van de au&horiteit der Burgerm". ende dat wy ook anderfints te vooren waren berigt dat de voorfz. Jan Charles foo jeegenwoordiglyk als over twee jaaren, tyde hy meede alhier de Compagnie volgde,in Guarnifoen lag, een Onthouder der dieven Avas, ende dat wy daaromme met reeden vreesden, dat denfelvebenelfens d"audere der voorfz. Compagnie ook als doen hier geleegeh hebbende, onfe als doen gebruykte fagtmoedigheid indagtig,
en-



i?6 VERZAMELING van STUKKEN
ende daar door grovelyk waren misbruykende, lbo fyn wy tot voorftant ende befcherminge van de goeden, ende ontfag voor den quaden gedwongen geweest eenmaal exempel te ftatuéeren, te meer dat den voorfz. Jan Charles over hem fel ven bekende,dat hy bo ven de gemelde opruyinge by hem aangeregt pok verfcheyde goeden, diehy wifte geftoolen en met Huysbrake gekreegen te zyn, t fynen huy'fe geconfum.eert ende ook gckogt hadde, gelyk ook eenige van defelve 't fynen huyze bevonden zyn, fulkx dat wy denfelven Tan Charles mitsgaders eenen Tomas Wdkes, Soldaat der voorfz. Compagnie, die over hem felve bekende voorfz Diveryen gecommitteerd, ende ook eenige huyfen met behulp van andere opengebroken ende de goederen daar bevonden, ten huyfe van de voorfz. Jan Charles gebragt te hebben,by onfe Vonnisfe gecondemneert hebben met de koorde geftraft te worden, alvorens nogtans daar toe te procedeeren, foo hebben wy den Luyten. ende Vendrig der voorfz. Comp. by ons ontboden, ende den Vendrig (mits den Luvt niet en erfcheen) voorgeleefen de feiten ende de delicten by de Gevangene bekend, ende daer op ook verfugt fyn advis,die voor antwoorde gaff dat hy de fake ons endé de hufiitie was betrouwende ende beveelenue. [a] J ' Uyt
Ca) Zoude men dit antwoord' van den Luitenant niet gelyk moijen ftellen met dat van den Magiftraec van Saltbommel den i July :597- P- is6- ik houde ditmael te vreeden met de gelykheid te kebben aengewezen.



tot de MILIT. JURISD. &c. 177
Uyt al het welke Uwer Excell, ligtelyk Kan verftaan dat ons niet dan al te pregnante reedenen gemoveert ja»gedwongen hebben invoegen en voorfz. teegens de voorfz. Geexecuteerden te procedeeren, ende hebben ons tot berigtinge der voorfch. delicten geauthorifeert°gevonden, niet alleen byimmemoriale posfesfie van alle deli&en by hoeda nige perfonen binnen onfe Jurisdi&ie gecommitteerd te moogen ftraffen , maar Ook by expresse en verscheyde Resolutien der Heeren Staten van Zeeland met kennis en toeftaen'Uwer Excell. felfs genoomen, foo dat wy Uwer Excell. gedienftelyk gebeeden willen hebben gelyke klagten der Kapiteynen, als in defen gedaan fyn, niet te willen aanneemen, wy willen Uwe Excell. welver fekeren, en 't voorgepasfeerde binnen onfe Stad heeft genoeg betoond, dat wy zeer ongaarne, ende niet dan na 't misbruyken van onfe laiigduurige patiëntie ende conniventie ende tot een nodige defenfie ende voorftant van onfe Burgeren ons met de Mefufen der Solda tenen foeken te bemoeyen, wenfchende dat hare Capiteynen en Bevelhebberen foo bevoorders als van nu voortaen defelve in fo goeden discipline hielden als 't wel behoorde ende dat onnodig ware dat harefautenindeefen bv ons moeten gefuppleert worden.
Scripta hcec est epiftola die duodecimo Decembris Anno 1600 et drie (<?).
LXV.
(a) In dit Jaargetal is een abuis moetende fyn 1602. /. Deel, " M



178 VERZAMELING van STUKKEN LXV.
MISSIVE aanBurgem»-en Scheepenen der Steede van Zierikzee, 23 Decemb. ,
If502.
MAURITS , Prince van Orange, etc.
Eerfame, &c.
w V hebben U luvder Brieven ontfangen, ende daar uyt verftaan de moetwiiiigheid ende infolentien by den Guarnifoene aldaar fo wel ten platten Lande als binnen Ulüyder Stedegeperpetreert,metmeerandere gewigtige reedenen waer by gy luyden veroorfaekt geweest zyt over de twee misdadige exemplaire Juftitie te laten gefchieden.
Het is ons voorwaar leed geweest te verneemen dat U luyden van alfulke ende diergelyke clagten foo groten oorfake gegeeven word, maar wy hebben niet konnen naarlaten U luyden te verwittigen dat wy buyten alle Krygsordre en gewoonte vinden dat het Krygsvolk (by foo verre eenige misdadige 'daar onder gevonden werden) den Magiftraat van de Steeden ofte eenige Polityque Regters onderworpen behoort te weefen, het welk nooyt met onfen confent ofte wetenfchap gefchiet en is , want wy wel weeten, dat daer door anders niet dan grote feditien, beroerten ende alteratie veroorfaakt en worden, by fonder in Steeden daar de Guarnifoenen de fterkfte zyn, het welk zo
gy



tot de MILIT. JURISD. &c. 179
gy luyden felfs wel denken kunt by alle middelen behoort voorgekomen te worden, ende op dat hier namaals in diergelyke zaeken met behoorlyke ordre gehandeltjcnde geprocedeert, en diergelyke misdaders na hare verdienden geftraft worden, verfoeken wy U luyden ernftelyken,alfodikwilsgyluyden diergelyke llrafwaardige onder handen bekomet, dat gy luyden denfelve den Provooften van Oorloge onder handen doet ftellen, ende ons van de gelegentheid van hare mishandelingedoet informeeren , ende wy fullen Ordre ftellen dat fe by haar competente Regters fullen geftraft werden , dat U luyden en een igelykdaar mede fatisfa&ie fal gegeven worden, ende hier meede
Eerfame &c. Tot Arnhem den 23 Decemb. 16*02. (V)
LXVI.
O) Hier na volgen 3 Extraften uit de Staeten Notulen 18 April 1591 zie boven I D bl. 135. 21 Maert 1597 zie boven I D. bl. 150. 23 Mey T597 zie boven 1 D bl. 152. Tot deefe materie kan ook dienen 't geen men vindt in de Notulen van den Raad der Stad Zierikzee. Verzoek van dm Prins van Orange om 3 Engelfe Soldaten van dit Guarnifoen, om eenige deliéten geapprehendeert, na den Haar, té zenden; fiat, met verfoek dat ons iverdegefondm een Jcb> var. ntn prejudicie 30 October 1600..
M 4



t8o VERZAMELING van STUKKEN
LXVI.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 18 july 1605.
lfoo men verftaat dat den Capn. BoulIon ende den Luytenant van den Cap". Legier beyden op het Hof hebben hun geweer getrokken, is goed gevonden dat beyde de voorfz. perfoonen fullen werden gefield in gevangenisfe, om daarna daar op nauer gelethte worden, endeisRoubergen ge'iasihen respe. aan te zeggen dat fy gaan in de gevangenisfe, ende den Cipier dat hy defelve ontfange ende logeere appart by fonder van den anderen.
LXVII.
EXTRACT uit de Befchryving der Stad Amersfoort 2 D. bl. 525-28 n. 4. (a)
"]j"n den Jaare 1607 den 30 December (lik veteri, wierdtin de Vryheid dezer Stad door drie Soldaten een fchrikkelyke moord begaan ten huize van een.Bleiker, die ook Tapper, en wiens vrouw Metgen genaamt was, en daarom hedendaags noch gezegt word, de moord op Metgens bleik. Een dezer Moordenaars wierdt te Dordrecht gevangen, en by den Krygsraad in V Hage gecondamnetrt,
om
(a~) Een ander geval in Mey 1647. Zie N. N. j. 1778. 6 ft. 668. Een ander te Rhcenen, Zie N. N. js



tot de MILIT. JURISD. &c. i3i
om tot Amersfoort ( alwaar het feit begaan was ) gebracht en aldaar levendig geraybraakt fworden^ zie hier dé Sententie zelfs: „Alfo A„ lonfo Hernandes, geboren van Samora in „ out Caftilien, out agtentwintig jaarcn , „ Soldaat onder de Compagnie van fyne u en. „ den Gratie Johan Ernst van Nasfau, in „, Guarnifoen tot Dordrecht, en jegenwooralhier in den Hage gevangen, goed„ wüliglyk en buiten pyne van banden en „ yfere bekent heeft dat hy op den 7<= dezer maand, met eenen Pcdro Gontieres, mee„ de Spanjaard, ende eenen Emanuel deSy„ luk, Portugies , dienende tot Bergen op „ ten Zoom, d'een onder een Engelfche cu„ de d'andet onder een Sehotfe Compagnie „ die beyde binden Dordrecht eenige dagen „ te vooren waaren gecommen, heeft befloo„ tenen gecomplotteertgehad, tefamenten „ platten Lande te gaan, eneenigquaatfeyt „ daar aan te rechten, om yetwes in een „ Landhuis buyten die Steden eenige aduan„ taige te beconimen, ende dat hy Alonfo „ fulx van den Commandeur van fyne Com„ pagnie genomen hebbende verlof, als of „ hy om zyn kennisfe te bezoeken, naar „ Leyden wilde gaan, metten voorfz.Pedro ,, en Emanuel naar Schoonhouen, en van daar „ naarUtrecht is gecommen^al waar hy Alonfo ,, en den voorfz. Pedro,die'tanderentyden „ totfeekeren Bleiker buiten Amersfoort ge„ weest waaren, en daar gedronken hadden, „ en daarom die gelegentheid van dienhuife „ weetende, en vertrouwende dat zy aldaar M3 „een



r82 VERZAMELING van STUKKEN
„ een goeden buit fouden kunnen maaken, „ indyen fy die perfoonen van 't felve huis „ conden meefter worden, ombrengen en „ fulks 't huis fpolieren, voorgeilagen heb,, ben van op 't felve huis den voorfz. aanüag „ te maaken, ende 't felve onder hun drieën „ vaftelyk gerefolveert en voorgenomen heb,, bende , zyn derwaarts gegaan met fulke ?, intentie, dat zy alle de perfonen van den„ fel ven huife fouden ombrengen, 't huis „ fpolieren en wederkeeren naar hunne Com,, pagnien, omme daer deur een aduantagi9, eufe buit te crygen om te leuen. Ende ,, gecommen zynde aan 't zelve huis den 9 dezer maand Januarius 't favonds omtrent „ negen of theyn uren, zyn daar ten huife gegaan om wat te eten,ende diennagtdaar „ te blyven, foe fy voorgaven, daar toe den „ Bleiker voornoemt heur inne liet, om dat „ een van des Bleikers foonen hem Alonfo „ kende en 't anderen tyde onder de Com j, pagnie van zyne Gen. voorn, meede gedient ?, hadde, ende fulx aldaar 't favonds gegeten „ hebbende , heeft Emanuel femblant gemaakt om te willen gaan fiapen, ende daar 5, toe by de Huisvrouwe van de Bleiker ge., lichtet zynde ter plaatfe daar hy fiapen „ foude, is corts daar na weder afgekomen als of hy te groote coude hadde, ende foe „ middelre tyd die van 't huisgezin aan tafel ?, gefeten waren om meede watteeecen, fyn hy Alonfo voorn, en Pedro Gontieres 't ?, famen ten huifes uitgegaan en buitenzynde hebben hun Geweeren getogen, ende
„zyn



tot de MILIT. JURISD. &c. 183
„ zyn foe metten bloten geweeren weder ten „ huife inkomen vallen, waar op Emanuel „ terftonts ook fyn geweer tooch, feggende „ Pedro tot hem Alonfo, dat hy die deure „ bewaaren foude, dat nyemant daar uit en „ quaame, ende zyn foe den voorfz. Pedro „ en Emanuel den Bleiker met fyn volk over„ vallen, aan taafel fittende, omme die felve „ alle omme te brengen , ende foe des Blei„ kers eene Soene d'anderen ontkomen we„ fende uitten huife wilde lopen, heeft hy „ Alonfo denfelven ook een fteek in 't Lyf „ gegeeven, ende foe evenwel die felve foen „ ter deuren uitgeraakte , heeft die felve „ geroupen orn hufpe en alarme, 't welkhy „ horende, en vrefende van de Buyren bezet „ en overvallen te worden, zynterftondsten „ huize uitgelopen, zonder tyd gehad te heb„ ben om 't felve te moegen fpolieren. En„ de voorts den Crychtsraad gebleeken is, „ dat van 't felve geweideiyk invallen in des'„ felfs Bleikers huis, datelyk dood geblee,, ven en vermoort zyn geweest Maes den „ Bleiker, AelbrechtMaesz. desfelfsSoone, „ en Feusgen,Jan VeenenDogterken,ende „ dat Reyer Maesz. die by Alonfo voorn. „ gefteeken was, daar naar ook geftorven is, „ ende dat de Huisvrouwe van de voorfz. I, Maes met Marritgen Reyers feer Iwaarlyk „ gequest zyn geweest, en hy voorfz. ge,, vangen daar over naargetracht ende tot ,, Dortrecht gevangen is geworden. Ende „ al't gunt voorfz. is, een zaake is vaneen „ opgefette geweldige moort, ende fulks ook M 4 „ 0-



184 VERZAMELING van STUKKEN.
„ openbaar ftraatfchenderie die in een Land
van Juftitie niet en behoren geleden, maar „ anderen ten afgryfelyke exempel geftraft „ te wöïden. Soois 'tdatdie van de Crychts„ raade der Vereenigde Nederlanden metry„ pe deliberatie van Rade, in den Name van
de Hooge Overigheid derfelver Landen, ,, doende recht, denfelven gevangen daar ,, over gecondemneert hebben en condem„ neeren mits deezen, gebracht te worden „ tot Amersvoort, en aldaar, ter plaetfe ge„ deftineert omme Juftitie te doen, lceven„ dig ende van onderen opwaarts geraybraakt „ te worden tot datter die dood naarvolcht, „ daar naer geleyt op een radt, en verclaart ,-, alle zyne goederen ten prouffyte van de „ Hooge Overigheid geconfisqueert. Aldus „ gedaan in den Hage by den Heere van Be,, thune, Coronel, Zallert en Hindersfon, „ Overfte Lieutenanten, den RitmeefterLa „ Zalle, Piethaen, Zaluwyn, Roquelaure, „ Nario, Wm. Martin, Beaufte, enHilton, „ Capiteynen, ten overftaan van den Advo-
caatj Fiscaal der Generaliteyf, by forme „ van Crygsrade behoorlyken vergadert op „ ten 22 January 1608 StyloNovo, onderj,, ftont: Ter Ordonn. van de Crygsrade, en „ was Onderteekend J. van Dalen. SyneEx-
ellentie last hier mede den Geweldigen Pro„ voost Generaal, hem met eenen Alonfo „ Hernandes, alhyer gevangen zynde, naar „ Amersfoort te begeeven, endede Sententie „ by den Crygsraad der Vereenigde Nedern landen teegens denfelven Alonfo Hernau-
des



TOT DE MTLIT. JURISD. &c. 185
9, des geweefen, ter executie te ftellen; Or\, donneerd daaromme alle den geenen dient „ fal mogen aangaan, hem daarinne geene verhinderinge, maar alle asfiftentie te ver„ toonen. Aétum in 's Gravenhage den az „ January 1608, en was onderteekend Mau„ rice de Nasfau, befegelt met eenen „ op gedrukt Segel van rode Wasfche, on„ derftond neg: Ter Ordonnantie van fyne „ Excellentie, en was onderteekent Melan„ der.
LXVIII.
INSTRUCTIE by de Heeren Gedeputeerde Staaten van Vriesland door Henne Gecommitteerde gemaakt op de ordre van den Krygsgerechte des Vriefchen Regiments, waar na Hen den GerechtsScholtes, Asfesfoiren en den Secretaris der zeiven Krygsgerechte zullen hebben te reguleeren,
1.
]|3e Gerecht Scholtes ende Asfesfeuren zuiien voor eerst voor hunne Overheeden erkennen zyne Genade met de Heeren Gedeputeerde Staaten van Vrieslandt, ende dezelve alle gehoorfaamheid wyzen.
M5 ».Zul-



185 VERZAMELING van STUKKEN
2.
Zullen meede die van den Gerechte voorfchreeven met alle neerftigheid letten, op alle militaire deliften, en naar behoorlyk informatie tot ftraffe van dien doen procedeeren zoo 't behoort,
3-
De Gerechts Scholtes zal vermoogen ende ook gehouden zyn, Vergaderinge tc doen aanzeggen , zoo in Civile als Crimineele zaaken.
tOOi . : ' 4- ;y nV. . | , v? •
Dies dat in Crimineele zaaken d'Overfte Lieutenant, Hoplieden, Lieutenanten, Vaendragers, ende andere Bevelhebberen in de naafte plaatze zynde, met de twee Asfesfeuren zullen ftemmen, zonder dat de Scholtes ftemme zal hebben dan alleene die ftemme van de andere Colle&eeren.
1 5-
De Krygfe Overften en de Asfesfeuren en zullen geene delinquanten uitdeeze of andere Provinciën mogen bannen, dan alleene van het Regiment waar onder zy zyn.
6. Zul,



tot de MILIT. JURISD. &c i%?
6.
Zullen ook moeten gedogen, dat de Souldaaten buiten hunne Garnifoen of Veldtleger over gemeene ende niet militaire deliéten geftraffet worden, by den Rechter van der plaatfen, indien hy niet goetwilliglyk den Krygsgerechte de Delinquanten toeftaat.
7-
In Civile 'zaaken zal de Gerecht Scholtes geene Krygsbevelhebberen mogen roepen om te advifeeren.
3.
Des mede verftaan wordt zoo wanneer /»juriarum dBio tot eerlyke ende profytelyke reparatie word ingeftelt.
9-
Doch evenverre de eene den anderen zoo eenige misdaat overgeflaagen heeft, het welke Militair is, zal het Gerechte by het verleenen van de Citatie, of ook hangende de Proceduiren, den Gewaldiger Provoost zulx doen intimeeren, om te zien wat hen te doen ftaat.
io. En



188 VERZAMELING van STUKKEN,
10.
Ende of al de Gewaldiger daar inne fuimig mogte zyn, zal het Gerechte zoo wanneer, zy zulx bevinden , den Gewaldige by de Sententie ordonneeren om de Proceduiren naar hem te neemen, ende zyn Ampt te doen teegens den geenen, dien hy bevinden zal,
ii.
In Civile Zaaken zullen dc Sententien geeven worden naar den pluraliteit van Hemmen, onder den Scholtes ende Asfesfoiren alleen.
.12.
Doch indien in hoogwigtige zaaken, of ook op het verfouk van Partyen het Gerechte nodig vonde het Advis van eenige Regtsgeleerden te neemen om hun te dienen voor Motiven van rechte, zal hun geoorloft zyn, dies dat de Hemmen van de Scholtes ende Asfesfeuren alleen getelt zullen worden.
IS-
Dat de Scholtes alleen niet zal vermogen by Apoftille eenige beveelen, furceancen van executien,reliven, ende andere dispofitien te verkenen, dan zullen dezelve gaan ende geaccordeert of afgeflagen worden, by den Scholtes ende Asfesfeuren te zamen, ende
vor-



tot de MILIT. JURISD. &c. 189
vorder worden gedepefcheert op den naame van de Gerechte,ende met onderfchryvinge van de Secretaris ter Ordonnantie van dien, uitgefondert Citatien, ende limpele beveelen, die in Citationem gereiolveert worden.
Dat het GerechTe vóorfchreeven niet en zal vermogen hoogere beveeïen op poene ftadhoudende te doen als op een Pond groot voor d'eeerftemaal zonder wyder.
15-
Dat al zulke breuken, mitsgaders alle andere voorvallen in Civile zaaken als executie penn. ende diergelyken by den Gerechts Scholtes ende Asfesfeuren gelykelicken ex aquo genoten zullen worden.
De Scholtes zal gehouden zyn alle Citatien te leo-gen op ordinaire ende peremptoire Rechtdagen die gehouden zullen worden alle Maandagen voor ende naarnoen, ten waare het Gerechte omme redenen iemand extraordinair zulx vergunde.
17-
Alle Commisfien zullen worden verleent op den naame van de Gerechte by den
Se-



tpo VERZAMELING van STUKKEN.
Secretaris ter Ordonnantie geteekend zynde, ende zullen de Commisfien voorfz. by beurten tusfchen den Scholtes ende Asfesfeuren omgaan tot welken eynde de Secretaris gehouden is Memorie te maaken, op wien telkens laast Commisfie gepasfeert is.
18.
Dat de geene die eenige Commisfie bedient alleen de profyten van dien zal genieten.
19.
Indien iemand by den Gerechte gecondem ; neerd zynde, uitwyfinge doet op eenige vafte goederen,zal het Gerechte niet vermogen tot verkoopinge van dien te procedeeren,dan alleen den Rechter van de plaatfe, alwaar de Goederen geleegen zyn by requifitorien verfoeken den executie daar op te willen verkenen.
20.
Het Gerechte zal van nu voortaan geene comparitien mogen genieten , zoo wanneer partyen voor ftaande Gerechte plaidoy eer en, fchriftuuren overleeveren, ende eenige Incidenten moveeren, des nochtans niet te verftaan is van de Befoignes, die by Commisfaris van de Gerechte in de beantwoordinge op d'Articuien, Examinatie van Getuigen ende diergelyke vallen.
24. Van



tot de MILIT JURISD. &c. 191
21.
Van alle Sententien bedraagende over de Vyftig Car. Gis zal aan den Heeren Gedeputeerden geappelleert mogen worden, volgens den Refolutie van de 9 Aprilis 1601.
22.
DTnterpofitie ende Introductie van Appel zal gefchieden na forma van befchreeven recht, ende de Stile van den Hove van Vriesland.
23.
Het Gerechte zal gehouden zyn binnen agt dagen na het verleenen van deapoftillen, de Proceduiren waar af geappelleert werd aan het Collegie der Heeren Gedeputeerden over te zenden.
24.
In Cas d'Appel zullen Parthyen elk maar eens mogen fchryven , ende zullen de Heeren Commisfarien zulx gedaan zynde, de Proceduiren houden voor geconcludeert,ende tot afdoeninge van dien procedeeren.
De Gerechts Scholtes zal niet vermogen malefaicief Kamer-Gerecht te doen houden voor dat hy daar toe met de Asfesfeuren
ee-



,92 VERZAMELING van STUKKEN.
eenen dag heeft beftemd,dien hy niet zal mogen veranderen, zonder advis als vooren.
De Scholtes, Asfesfeuren en de Secretaris zullen van niemand die voor den Gerechte te doen heeft, of apparentelyk krygen zal, eenig gefchenk genieten, noch zy zelve, noch hunne Vrouwen of Kinderen , directelyk noch indirectelyk, hoe het ook zy, by pcene van eerloos verklaard, ende van hun Ampt gedeporteert te worden.
ÉrVoor den Gerechte zal om Penningfchulderi ende bezonder om geringe lommen als onder de 50 Gis., by monde geplaydoieert worden, op eenen Comparitie tot duplicqueinkluis,ten ware het Gerechte Partyen ordonneerde by Gefehrifte zulx te doen.
. ;? •,. £8.
D'Executie teegens Hoplieden, Lieutenanteli, Vaandraagers ende Sergeanten zal zynen gang hebben op de 3 part van hun Gage, ende op den 4 part van een gemeen Souldaats Gage.
29.
De Gerechts Scholtes en de Asfesfeuren zullen tot hun eigen koften binnen 's Lands
va-
e



TOT DE MILIT. JURISD. &c 103
vaceerende genieten twee Car. Gis., ende de Gerechts Scholtes buiten den Provincie drie Car. Gis., mits dat ze niet zullen mogen reyzen zonder voorgaande Advis van de Heeren Gedeputeerde Staaten van Vriesland.
30.
Voor definitive Sententie zal betaalt worden ëen Car. Gin. ende voor Interlocutoire 10 Huivers.
SiAlle vordere gerechtigheyden zoo voor den Scholtes*, iAsl'esfeuren , Secretaris ende Weivel , als voor d'Advocaaten , ende Poftulantenvervallende,zullenbetaelt wórden naar den taux die van de Grietenyen end© Steeden gepramgeert.
Aldus geconcipieertby de Heeren Upco van Burmania ende Chriftiaan Oofterzee tot deezen fpecialick gecommitteert met advis van de Heeren Doctooren Benno Meynsma , Raad Ordinaris in den Hove van Vriesland, ïhoma Harbaio, Procureur Genrl., ende Tacobo Bouritio, Advocaat in denzelven Hove, ende op 't Rapport derzei ver gearrefteert, ter Vergaderinge van de Heeren Gedeputeerde Staaten van Vriesland binnen Leeuwarden deezen 23 December 1608. W. JOLLEMA Vt. .
Ter Ordonnantie der Gedeputeerd* Staaten voorichreeven, onder ftonde
A. AYSMA. .. I Deel. N LXlX



104 VERZAMELING van STUKKE(N
LXIX.
MISSIVE aan de Stad van Middelburg 29 Febr. 1604.
MAURITS, Prince van Orange, Grave van Nasfau Marquis van der Veere.
iKidele Eerfame, Wyfe en Discrete, Lieve By fondere, wy verftaan dat uyt fekere twist en misverftand, tusfen eenen Officier van den CapitainPanton ende eenen anderenFrancoifchen Soldaatgereefeweefende, denFrancóiszulkx gequest is geworden, dat hy daar af is geftorven ende dat deEr gelsman byUlieden aldaar in gevangenisfe gefteld is, en alzoo de voorf. queftie f als tusfchentwee Zoldaaten gefchiet weefende) een faake van Oorlogeis, waaraf de Judicature denCrygsraadisCompeteerende, zoo verzoeken wy U lieden hier meede de faekin Surcianfetehouden, fonder teegen den gevangen te procedeeren , tot dat wy van de faakebehoorlykgeinformeertweefende, daar op moogen disponeeren na behooren. En hier meede
Edele, Eerfame, Wyfe en Discreete, Lieve Befundre, zyt Gode bevolen. In 's Hage den leften Febr. 1604.
ïrr't fecreetComptoir U Lieder goede Vriendt der Stad Middel. Was geteykend
Ra. 86". MAURICE de NASSAU.
LXX.



tot de MTLIT. JURISD. &c 195 LXX,
EXTRACT uyt het Refolutieboek der Stad Utrecht.
Den 23=" Juny("i6io<)
Troubles op de JFacbt tusfcben Borgers ende Soldaten.
(^Compareerde Heere Colonnel Or;le, Commandeur alhier over het Garnifoen, ende verhaelde dat eenyge Borgers een Corporael in de Wachte met een roer op fyn huofthadden geflagen dat hy ter aerden ftorten, ende foe fulcx was een faecke van grooter confequentie, foe verfocht fyne E. dat men defe fake foude willen behartigen endemette Justitie daer inne doen verfien, endeindyen de Heeren van den Raede belieffden eenige van den haeren te fenden in den Crychsraedt als men aldaer befoigneerden op queftien öff.Hiefufen tusfehen Burgers ende Soldaten gevallen, feyde dat die hartelick aengenaem ende wel ontfangen fouden worden, ende indien het de Magiftraet wel geviel fyne E. méde in heur Vergaderinge te roupen dat hy meynde dat fulcx nyet qualick en foude pasfen.
N s
LXXI.



i$6 VERZAMELING van STUKKEN LXXI. *
EXTRACT uit het Refolutieboek deiStad Utrecht.
Den 24 Junius (icai) Fan de Casfatie van geweldigen Baeck.
't angeven van Harmen Baeck Hooft Provoost des geftichts van Utrecht dolerende dat den Commandeur des Garnifoens alhier hem hadde van fyn voorfchreven dienst gecasfeert vermits hy op Saterdage lestlededen Subftitut Schout door expresfelast van myn E. Heeren van denGerechtehadde geasfifteert in 't apprehenderen van Abraham Nytert Soldaet fyn gecommitteert om fulcx denE. Heeren Staten van Utrecht te remonftreren neffens de Heeren Burgermrn, NyhofendeBoth Schepenen metten Subftitut Schout.
LXXII.



I
TOT DE MILIT. JURISD. &c. 19?
lxxil
EXTRACT uyt het Refolutieboek der Stad Utrecht.
Dynsdage den 23en Marty (1619)
Queftie tusfcben die Gerechte ende Crychsraadt.
^3 iirae uuyten naem-ende van wegen
Schout, Borgemrn. ende die van denGerechte der Stad Utrecht, mitsgaders die Heeren van de Vroetfchap derfelver Stadt, hun in defen voor het interesfe van de voorfch. Stadt met rype deliberatie van Rade gevoecht hebbende fyne Gen. Grave Ernst Cafimir van Nasfauwen Velt maerfchalck, ende die van den geftrengen Crychsrade des Garnifoensbinnen 'Utrecht cortelick te berichten op de propofitie by eenigeGecom'en van den voorn. Crychsrade in de vergaderinge van den Gerechte voornt. gedaen, ende daer nae fchriftelick overgelevert in der faecke tusfehen Daniël Koos Borger tot Utrecht ten eenre ende Joris Berington Vendrich van de Compagnie van Capnc Tubbe ter andere zy den, ftaet te letten dat de voorn. Vendrich by fyneReq" t'onrecht te kennen is gevende dat d'faecke van de reekeninge tusfehen partyen in queftie foude fyn Militair, aengefien geen andere faecken gehouden en gereputeert konnen werden voor Militair als de gene die begrepen fyn in de Artyckelbrief ende die van de disci• N 3 pli-



i9a VERZAMELING van STUKKEN.
pline Militair dependeren , maer aengaende die reeckeninge van der Comp™" penningen, d'felve werdt ordinaire bericht voor de Heeren Betaelsheeren , te weten die Gedepden van de Staten der respective Provinciën, gelycx oock in defen gefchiet is, te weten dat die faecke aengeleyt is voor de gedept van de Stadt Groeningen ende Ommelanden als Betaelsheeren van des voorTch. Capns Comp ende alfoo by die Sententie van de welgemelte HeerenGedepden tot die refnmptie van de queftieufe reeckeninge die van de Magiftraet .der Stad Utrecht gedelegeert fyn, welcke Sententie gegaen is in craebte van gewysde fonder dat den voorn. Berington daer over van eene befwaernisfe ofte abuys gedoleert ofte geeïaecht heeft, foo hebben d'Heeren van den, Gerechte des verfocht fynde in faveur van dejuftitieniet minder cunnen doen als dc voorfeh. delegatie van de fake aen te nemen, ende tot het hooreu endefluyten van dc yoorfch. reeckeninge te committeren , fqnderlingh geleth dat in crachte van dc voorfeli. delegatie die van den Gerechte voornt. verftaen moet worden te reprefenteren de voorn. Heeren Gedeputeerden van Groeningen ende Ommelanden als deleganten en confequentelick in de voorfch. zaeckenopende dc queftieufe reeckeninge geen andere competente rechters verftaen connen worden^ als die voorfch. gedelegeerde Rechters, bc'
hal-



tot de MILIT. JURISD. &c. i99
halven dat die van den Gerechte voorfeh. 1PSÜ JURE wel gefundeert fyn, ende oock foo lange menfehen Memorie gedenkt in posfesfie fyn geweest in faecken niet Militair wefende, gelyk als defe is, over Soldaten binnen deler Stadt Guarnifoenhoudeude recht te doen, ende hare Jurisdictie te exerceren, daer inne fynePe.Ex,il: diePrince vanOraengieri als Stadthouder, oock by fyneinftructie verplicht is, die van denGerechte te mainteneren, fonderlinge meede infiende dat. die van den Gerechte voornt. de voorfeh. haie posfesfie van exercitie van Jurisdictie over deiSoldaten oock gebruyekt hebben ten tydeals den Graèf vanNieuwnaer Meurs&c.als Stadthouder felffs alhier binnen Utrecht Crychsraedt was houdende, breder vermogens de Deductie, (a) ende dtrh aken onder fyne Furste DoorK den Prince van Oraengien gelevert, yerfoeckende derhalven, dat de welgemelte zyne Gemende die van denCrychsrade voornt. gelieve die van den Gerechte defer Stadt ten beften af te nemen, dat fy hun die voorfeh. faecke niet en ontflaen, alfoo fy luyden 't felve met goeder consciëntie ende eedtshalven niet en connen doen, fonderlinge mede in crachte van de delegae by de competente Rechters der ftiecke op hemluyden gedaen ende in crachte van gewysde gegaen zynde, ende dat van het gepretendeerde abuys ofte N 4 erfa) En'dérhaWen vindeikintwe cópien, hoewel'tmy toefchyut overtollig te zyn,,



soo VERZAMELING van STUKKEN.
erreur in 't minfte niet en blyckt, bereydt fynde anderfints met fyne welgemelte Gen*, ende die van den Cryclïsrade voornt alle goe de correspondentie (behoudens nochtans des StadtsGerechticheyt endej urisdiclie)te houden, ende d'felve in 't hare alle behoorlick
respect, toe te dragen, dies mogen fyne Gen. ende die van den Crychsrade wel vaftelick vertrouwen dat de voorn, partyen voor die van denGerechte alhier goet cort recht ende Juftitie fal ervaren. Aétum 23en Marty icao.
LXX1II.
EXTRACT uyt het Refolutieboek der Stad Utrecht.
Den 6en July Dynxdaechs naer de middach (1619)
Van de Jurisdiclie van den Crychsraedt ende V Gerecht.
]0)e Vroetfchappe vergadert wefende, hccrtd'MeerePenfiouaris verhaelt hoedat voor den middach in den Gerechte erfchenen was d'Advocaet Fiscael der Ho. ende Mo. Heeren Staten Generael van de Vereenighde Nederlanden overleverende brieven van credentie, naer leclure van welcke, dat fynE. verhaelt hadde by fyne Pe Exri= herwaerts gefonden te wefen, omme eenige middelen te'beramen waer deur alle misverftanden ende onluften fouden mogen worden voorcomenende wechgenomen , die'ftonden te verwachten in 't exerceren van Jurisdictie foo by den voorfeh.
Ge-



tot de MILIT. JURISD. &e; aoi
Gerechte als Crychsraedt binnen defer Stadt, en alhoewel al 't geene by fyn E. was gepro poneert ende geobjicieert tot genoechdoen met alle redenen was gefolveert, endehy evenwel infifteerde, om refolutie daer op te heb ben, ende myn Heeren van den Gerechte oock verftonden dat die de Heeren van de Vroetfchap, ende de gerechticheyt van hare Jurisdictie aen ginckVerclaerde de Heere Penfionaris dat daar omme de Heeren als nu waren verdocht by den anderente comen, ende naer dat oockdVoorf. brief es gelefen geweest, houdende aen de Heeren Burgemrn. ende Raedt der Stadt Utrecht, foo heeft de Heere Penfionaris punétuelick verhaelt de propofitie ende folutien voren vermaent, ende voorts gelefen d'inftructie voor defen ingeftelt, inhoudende het recht ende Jurisdictie die het voorf. rechte altyd hadde geëxerceert, met verfcheyden acten ende bewys ftukken fyne VorfK Uoorlt. mette E. M. Heeren Raiden van State over eenige tyt overgelevert die fyne Pe. Excie den Heere Fiscael hadde ter handen gellelt, ende nu hem eens affge vordert alhier mede te famen is gelefen , waer naer de Vroetfchap eendrachtelick verftaen heeft dTelve inffructie wel gefundeert te zyn, ende daeromme daer by te perfiiteren tot maintcnue van de Stadts onderdanen gerechticheyt , ende den Heere Penfionaris verfocht een Refolutie by maniere van antwoordt den Heere Fiscael te leveren, inne te ftellen relatyff tot de voorf inftruétie, ende 'tgeeN 5 ne



£02 VERZAMELING van STUKKEN.
ne daer by vorders fal connen werden bygevoecht ende daer toe vry mede te gebruycken advys van andere Advocaten, ende fyne E. aengenomen heeft te doeniegensirjorgen ten acht uren, tegens welcke ure de Vroetfchap gecontinueert is, ende d'abfente Heeren voorts fyn doen luden met oock d'Heeren buyten Scheoenen,
LXXIV.
EXTRACT uyt het Refólutieboek der Stad Utrecht.
Den ?m July (ióïo)
J^)o Vroetfchap defen morgen vergadert wefende, ende daer by oock geroepen d Heej ren buyten Schepenen, ibö is het concept den Heere AdvocaetFiscael inqualiteals vooren voor Refolutie oft antwoordt mede te geven op fyne gedaene propofitie tot twee verfcheyden reyfen rypelick gelefen ende overwogen ende eenpaarlyck alfoo goetgevonden ende gearrefteert, luydendeals volcht.
LXXV.
Propofitie hy den Jdvocaet Fiscael van de Crycbs • raedt gedaen.
J[^)e E. Heeren van de Vroetfchap der Stadt Utrecht, met die van den Gerechte derfelver Stadt fpecialicken vergadert wefende
om-



tot de MILIT. JURISD. &c. aoj
omme te refolveren op de propofitie by den Heer Advocaet Fiscael van de Crychsraedt der Vereenichde Nederlanden met verthooninge van de Brieven van Credentie van fyne Furlteiycke Doorlt. de Prince van Oraingien
op gifteren ter vergaderinge van den voorf. Gerechte gedaen tot beraminge van eenige middelen daer mede geaccommodeert foude mogen worden de queftie ontftaen tusfehen
de voorf. Vroetfchap met die van den Gerechte ten eenre, ende den Crychsraedt over de Soldaten Guarnifoen houdende binnen der
voorf. Stadt ter andere fyde, nopende het poinél van Jurisdictie in civile zaken ende penning fchult in regard van de voorf. Soldaten. Ende vermits by den voorf Adr. Fiscael geen ander middel van accommodatie en worde voorgeilagen dan dat 't voorf. Gerechte foo wanneer eenige Soldaten voor hem luyden worden geciteert partyen alvorens fouden renvoyeren aenden Crychsraedt, ende foo verre hem luyden aldaer geen cortonvertogen recht en worde gedaen, dat alsdan den aenlegger de proceduren aldaer foude mogen verlaten, ende hem de novo addresferen aen den voorf. Gerechte, omme voor denfelven Gerechte te procederen als oft geen proces van den Crychsraedt aengevangen en ware geweest, foo is by de voorf. Vroetfchap 't fampt die van den Gerechte der Stadt Utrecht nae refumptie van voorgaende gebefoigneerde mette venftcatiendaer
toe



ao4 VERZAMELING van STUKKEN
toe dienende te voorens fyn hoochgemeltc Doork doen overleveren, ende naer genomen rype deliberatie eendrachtelijk met gelycke stemmen gerefolveert dat in'tpoinct van Jurisdictie nopende civile fchulden, by den voorf. Gerechte foo wel Jurisdictie geexerceert mach worden over de Soldaten binnen Utrecht Guarnifoen houdende, ende foo fy aldaer haer refidentie hebben , als over ander Borgers ende Ingefetenen derfelver Stadt, gelycx tot noch toe, ende langer als menfehen Memorie gedencken can continuelick gefchiet is, fonder te connen ample&eren 't voorf. geproponeerde middel van accommodatie, als 't welcke foude ftreckentot abdicatie van de Jurisdidie der voorf Stadt, contrarie voorgaende gebruyek, welck gebruyek niet alleen conform is de bef. Rechten, maer oock d'Ordonnam ende collumen "s Landts van Utrecht die de Crychsraedt meest onbekent fyn, ende naer dewelcke nochtans in de vooTf. Jsaken recht moet gedaen worden , foo wel ter eerfter inftantie voor den voorf. Gerechte, als in cas van befwaernisfe ende appellatie by den Hove Provinciael van Utrecht, welcke middel van appel de aenleggers in civile faken fouden worden benomen indien derhalvenprivative voor den Crychsraedt geprocedeert foude moeten worden. Dan omme de Soldaten alle middelen van clachte te benemen in reguard van cpften die fy geroepen wefende voor den voorf,
Ge-



tot de MILIT. JURISD. &c. 205
Gerechte (nochtans deur haereygenfaulte) moeten fuftineren, foo fyn die van de Vroetfchap ende Gerechte voorf. tevreden van nu voorts aen last te laten aen den Secretaris ,dat alle de faken iegens de Soldaten ter rolle gebrocht fullen worden opgehouden endegerenvoyeert voor eenige daer toeby den voorf. Gerechte te committeren, die partyen voor hem luyden fullen ontbieden fommierlycken hooren ende accorderen, is't doenlyck, ende indien niet, die voor ts rapport fullen doen, omme daer op de plano recht gedaen te worden, mits foo weynich koften als doenlick wefen fall, ende want de Vroetfchap ende die van den voorf. Gerechte eedtshalven geen abdicatie ofte infractie van haer immemoriaelwelhergebrochte en geposfideerde Jurisdiaie encunnen toeftaen, foo wordt oock vaftelyck vertrouwt dat fynhoochgemelteFurfte DoorP.met oockdyn Gen. Graeff Ernst Cafimir Graeff van Nasfauwen, Veltmaerfchalck der Vryvereenichde Nederlanden ende die van denCry chsraedt hem met defe Refolutie fullen genoegen laten, ende dat fyne Furft. Doorlt.'t felve fal helpen handt houwen volgens de inftructie fyne Furft". Doorl. als Stadthouder der Provincie van Utrecht verleent Arto xj. Aldus gedaen endeeendrachtelick gerefolveert op den Stadthuyfe t'Utrecht den 7e" july 1619.
Onderftont,Ter Ordonnantie van myn Heeren van de Vroetfchap , ende was onder. T de Leerdam. Noch ter Ordonnantie van mvn Heeren van den Gerechte oud1. P. Bor.
LXXVI.



2orS VERZAMELING van STUKKEN.
LXXVI.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mogc Heeren Staeten van Zeeland, 13 Sept.' 1628.F0L273.
^^"an weegens den Raad ter Adrniraliteyt is vertoond dat Cornelis Canifius niet woorden heeft geingurieerd ende daar neevens geilagen Willem Wynants Controleur van weegens de Pachters van het ; part tot Vlisfingen, ende dat terwyle de voorfz. Wynants was excerfeerende fyn Officie, doende na de Balance voeren eene Bale Peeper &c. verzoekende dat delFn. Staten believen het Collegie van d'Admir. de hand te bieden, op die propofitie weefende gelet, is verftaan, dat belangende de fraude, den Advocaat Fiscaal van den Admir. fal zyne Actie teegens de voorfz. Caniüus inftitueeren, ende belangende de lnjurie dat die in rechten zal vervolgen de Officier der Stede Vlisfinge, ende dat een dien fyne aan den voorfz. Officier zal werden gefchreeven.
LXXVIL
Aan den Baïlliuw van Vlisfingen Bonifacius Carin Contfefli. Fol.^o8.
_t\jzoo eenige Gedeputeerde van 't Collegie ter Admir. refideerendc binnen deeze
Pro-



tot de MILIT. JURISD. &e. iof
Provintic ons te kennen gegeeven hebben dat Willem Wynants Controleur van weegens de Pachters van 't $ part van de Convoyen en Licenten over Zeeland op Maandag laastleeden weefende den it. dezer in 't Exerceeren van zyn Ampt en Officie tot Vlisfinge van eene Cornelis Canifius feer leelyk is geflagen en geinjurieert, zoo dient deeze ten eynde Uw niet na en laten ftrax den voorfz Canifius in rech i ten te betrekken, ende Eis te doen ten zynen laften zulks als na regten, ende de zake te vervolgen ter difinitive toe, fonder eenige Coniventie, alzoo de Confequentie van de zaake den Lande ten hoogftenfchadelykis, ons adverteerende wat by Uw hier in gedaan zal weezen.
13 Sept. 1628.
LXXVIII.



ao8 VERZAMELING van STUKKEN LXXVIIL
ARTICKELBRIEF ende INSTRUCTIE-
(a) roerende den Oorlof ter Zee. waer naer allen ende eenen yegelyck, 't zy Admirael, ViceAdmirael, Capiteynen,' Luytenanten,Edelluyden. Schippers, Officiers, Soldaten, ende gemeene Matrofen ter Zee dienende, hen tereguleeren hebben, op de ftraffen, peenen, boeten .ende Correétien daer inne begreepen (Z>) 27 April 1629.
^(^Jzoo tot onderhoudinge van goede Rëgeeringe ordre ende Krygsdicipline in 't beleydt van den Oorloghe te water tot wederftandt des alghemeene Vyandts , Zeerovers ende Piraten, ende tot befcherminge der Geünieerde Nederlantfche Provinciën, mitsgaders derfelver goede lngefetenen,Negotianten ende Trafficanten ter Zee, by de Ho:Mo« Heeren de Staten Generael, met advyfe van jyne (Y) Princ. Excell. als Admirael Generael , goed ende raedfaem gevonden is, defe navolgende Artieulen te Ordonneeren ende Statueeren, Hebben hare Ho. Mo. wel expresfelyken willen laften ende beveelen, allen Admiraelen, Vice Admiralen, Capiteynen,
(a) Raekende.
(i) Gerenoveerd den 1 Dec. 1690. 8 Apr. 17C2. O) Majeftcir van Groot-Brittanien — in die van 8 Apr. 1702. heeft men alleen M. H.Mog.



tót de MILIT. JURISD. &c 209
tien, Luytenanten, Officieren, Soldaten ende ghemeene Bootsgezellen, diehen in diénst van hare Ho. Mo. ende fyne (i) Eóccell. voornoemt onder de respeftive Luytenants Admiralen van Hollandt ende Zeelandt (e) te water fullen begheven, dat fy alle d'felve Ordonnantiën ende Articulen fullen befweeren, ftricktelyck te fullen onderhouden ende doen onderhouden, op de penen, breukert ende correctien daer inne begreepen.
1»
Eerftelyk fal de Capiteyrt, Luytenant ofte de ghene die'tCommandement hebben zal, alle Morghen ende Avond Godt de Heere op fyn Schip ofte Schepen doen aenroepen, ende zal daer toe een yder ter beftemder tyd zighghe'j reedt houden op de boete van vier ftuyvers voorde eerfte reyfe, de "tweede dobbel, éndé derde reyfe, acht daghen in de Boeyen té Water ende te Broodt fitten.
2.
Alle die ghene die hem in 't leien van Go dwoordt,het doen van 'tGebedt,metlacchcn, klappen, ofte andere ongelatigheyd, onbehoorlyck, ofte ontuchtigh aenfteldt, die fal
tet
(£) Hoogstgedagte Majefteyt in die van 1690. in die van 1702 als boven (c) CO Ende Vriesland — in die van 1690 & 170a /. Dtel. O



aio VERZAMELING van STUKKEN
terftondt voor de Mast gefield ende van fyn quartier ghelaerst werden, ende daer en bovenden fchelling verbeuren voor deProvoost.
3-
Niemandt en fal den naem des Heeren ydelyclc in de mond neemen ofte daer by fweeren, op peene van aen den Mast van fyn quartier volcks gelaerst te worden, en daer en boven te verbeuren twee ftuyvers voor den Armen ende fes ftuyvers voor den Provoost.
4-
Sullen alle ende eenen yeghelycken befonder ghehouden wefen de Ho. Mö. Heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlanden , (a) zyne Excell. als Admirael Generael van de voorf. Provinciën, de Respective Luytenanten Admiraels-van Hollandt ende Zeelandt, mitsgaders alle anderen die tot de Regieringhe van de Admiraliteyt zyn ghecommitteert,ghetrouwelyck te dienen , ende te obedieren ende alles natekomen, 't ghene hen van weghen defelve fal werden belast, ende bevolen, ende altydbereydt, endewilligh te zyn, op alle tochten ende wachten, ende entreprinfen, endeanders,hoedanigh die fouden mogen wefen, fonder daer inne nala-
tigh
00 Ende zyne Majefteit van Croot-Brittannien in die van 16$o.in die van 1702. alleen deH.M.HeereuStaeten&e,



tot de MILÏT JIJRISD. &c. au
t.igh te zyn ofte uyt den dienst te moghen fcheyden, om wat oorfake dat het zy, fonder behoorlycke Paspoorten, ende dat alles op pene van geftraft te worden aen lyf ende goedt naer den eyfch van de misdaet zonder genade, ghelyck dat in defe navolgende Articulen verklaert ftaet.
5-
Item niemandt en fal hem oock vervorderen den geweldigen Provoost, fyne dienaers ofte andere Provooften op yder Schip ghefteldt eenighfmts te refifteeren ofte in 't exploiteren heurs Ampts tewederftane, ftaen ofte dteyghen, maer denfelven in 't exploicteefen van zyn Ampt, des noodts ende verfocht zynde, byte ftaen, en de misdaders té helpen vanghen ende ftralfen, oppene van den Lyve.
6.
Alle Lieutcnanten, Schippers, Stuyrïuyden, Officiers ende Bootsgeiëllen, fullen onderdanigh wefen haren Capiteyn op een yder Schip daer op fy aenghenomen, ende geordonneert fullen zyn, fonder denfelven te moghen verlaten ofte daer afte fcheyden , fonder verlof van haren Capiteyn op verbeurte Van den Lyve.
?• '
Niemandt en fal hem' vervorderen fynen Capiteyn ofta fyne Gecommitteerde eenigh O 9 gh»<



ais VERZAMELING van STUKKEN.
gheweldt, ofte overlast te doene, met dreygement ofte anderfints, op verbeurte van den Lyve.
8.
Ende fullen alle Capiteynen, Officiers ende alle andere Matrofen haar in dienst begevende, gehouden» wefen den Lande te dienen, foo langhe het den Heeren Raden gelieven zal, fonder dezelve haren dienst te zullen moghen verlaten, voor ende aleer haer by de Raden voornoemt behoorlyck Paspoort vergunt fal werden, op verbeurte van den lyve
9-
Sullen mede de Heeren Raien, mitsgaders den Lieutenant Admiraal ^de Schepen in Zee ofte aen Landt zynde) vermoghen eenighe van het volck af te dancken, van 't een op 't ander Schip, in 't geheel ofte deel te ftellen , fulks fy luyden goedt , ende voor den Landen dienlligh fullen vinden, fonder dat yemandt hem daer jegens fal mogen oppoferen, ofte in weygheringe blyven, op verbeurte van hare Gagien, en daer en boven arbitralyck aen den Lyve geftraft te worden.
10.
(a) Ende zullen van nu voortaen de Maendt gelden
ende
(a) Dit Artikul is uitgelaten in den gerenoveerden Artikul-brief van 1 Dec, ióoo en 3 April. 1792.
/



tot de M1LIT. JURISD. &c. 213
ende Kostpenningen, foo van den Capiteyn als van de Matrofen , die eerst in dienst genomen werden, eerst ingaen vier dagen te vooren dat fy ie feyl gaen, al is V fchoon dat fy meer daghen nae de Monfteringe aen Landt quamen te leggen, ende zo fy binnen twee daghen nae de Monfteringhe quamen te feyl te gaen, fullen evenwel vier dagen aen de Heeren goedt hebben.
11.
Soo yemandt Eedt ghedaen, ofte Geldt op handt ontfangen hebbende, verliepe fonder Paspoort, die fal aen den Lyve geftraft worden , (a) ende naergefchreven als een Schelm, (b)
12.
Item foo wiehemlaet aenteyckenen by twee of meer Schepen ofte Capiteynen, fal (c) gekielhaelt en met de Boot voor Schelm aen Landt ghefettet worden.
13-
Item alle die ghenen die in Soldie aengenomen fullen worden, fullen hebben boven
hare
[a) In die van 1690 en 1702 met de koorde geftraft worden, dat'er de dood na volgt.
(bj Dit is agtergelaten in die van 1690 en 1702.
(e) In die van 1690 en 1702 mei ds koorde geftraft •worden, dat 'er de dood na volgt;.
O 3



2i4 VERZAMELING van STUKKEN.
hare gagien, behoorlycke Montkost ende Dranck, die hen luyden gefchaft fal worden by den Capiteyns van een yegelyck Schip op alfulcke manieren als men op de Schepen van Oorloghe ghewoonelyck is te doene, fonder dat eenige Officieren, Bootsgefellen ofte Soldaten, uyt oorzaeke van de Victualie ende Mondtkolten yemandt fullen eenigen overlast doen, op verbeurte van acht daghen te water ende broot inde boeyen gefettet.te worden, maer indien yemandt met dezelve Montkoften , hem felven niet en foude willen laeten genoughen, fal 't zelve te kennen geven den Admirael, Vice Admirael ofte Lieutenanten, omme daer inne verfien te worden naer behooren.
14.
^ Soo yemandt aen 't Landt gaet fonder confent, of wiens Quartier het niet en is geweest, fal aen Boort komende als daer gefchaft is, niet vermoghen eenighe fpyfe ofte dranck te eysfehen, ende fal daer en boven eenen Gulden verbeuren, de eene helfte voor bate van den Armen, ende de andere helft tot profyt van den Provoost, ofte oock anders geftraft worden tot discretie van de Capiteyn, maer foo wie nae befetter wacht 5t Scheep komt, fonder foo langhe verlof van den Capiteyn expresfelyck& te hebben ,fal boven arbitrale correctie veertien daghen in de Yfers fitten ende wie fonder fayonds aen boord te keereh, den geheel e
nacht



tot de MILIT. JURISD. &c. 215
nacht aen Landt blyft, fal metter daed gekielt werden.
15-
Item een yegelyck fal verantwoorden fyn Officie, ende Onderwint, te weeten, de Schippers ende Stuurluyden voor 't gheene haer luyder Schip aengaet, de Busfchieters voor 't gefchut, kruyt, ende loot ende foo voorts yder in't fyne, ende foo't gebeurde dat door haer verfuym ende quaetwilligheydt, eenighe fchade gheviele, ofte eenighe goederen vermist, ofte onnuttelyck wierden verdaen, fullen gehouden zyn 't zelve te verbeteren ende betalen, tot tauxatie van den Raedt, ende over fulcks fal een yder, den wekken den oplicht, ofte bewaeringhe van eenige Scheepsbehoeften bevolen zyn, gehouden wefen, 't huys komende, aen fynen Capiteyn behoorlycken ftaet over te leveren, van alle 't gene hy ontfangen heeft, waer 't felve gebleven, ende wat daer nogh van overig is, op pene dat aen niemandt van defelve, eenighe betalinghe van Soldie, in 't geheel, ofte deel zal werden ghedaen, voor dat defelve ftaet, by hem aen den Capiteyn behandight, ende by den Capiteyn aen den Raedt overgelevert ende van alles behoorlyck verantwoort fal zyn, ende ten eynde de Scheepsbehoeften met meerder ordre mochten werden verbruyekt, foo fullen geenige Officieren ofte andere eenighe behoeften mogen aentaften om te verbruyeken, dan met voorweten ende expres confent van O 4 den



ai6 VERZAMELING van STUKKEN.
den Capiteyn, op pene als in defen Articul vermeit.
16*.
Geen Officiers ,Busfchieters,Bootsgefellen ofte andere, en fullen haer vervorderen eenigh Buspoeder, Kogels, ende andere Ammunitie van Oorloghe te verfteecken, verkoopen ofte aen Landt te brenghen, het zy in Tonnen, Hoornen, Kleederen,nochte anderfints, op pene van geftraft te worden metter Koorde.
Niemandt en fal hem vervorderen wie hy zy eenighe Inftrumenten den Buslchieters of Timmerluyden, ofte anderen aengaende, te verleggen , verwerpen , ofte vervremden, op pene van geftraft te worden zonder ghenade, nae den eysch van faecken,
18.
De Timmerluyden, die zich op de Schepen yan Oorloge in dienst begeven , fullen gehouden zyn defelve te timmeren,calfat^n ende dicht te houden, ende alles aen defelve te repareren, 't ghene dat in haer vermogen fal zyn, oppeneioodoorhaernalaticheytden fel ven eenighe fchade ofte verderf overquame ofte hier aen Landt yet aen defelve ghetimmert moeite werden 't ghene fy in Zee hadden,konnen doen dat alle het zelve aen hare Soldie fal werden gekort, ende daer en
boven



tot de MILIT. JURISD. &c. s.17
boven arbitralycken ghecorrigeert, ende fullen mede foo wanneer de Scheepen aen Landt ghetimmert werden, ghehouden zyn daer aen neffens 's Landts Timmerluyden te arbeyden, op pene als voren.
Alle de Busfchieters ende Marsklimmers, fullen gehouden wefen haer Quartier te waecken ende te Roer te gaen, in de Boot te vallen, het Cordeel, de Schoote ende de Halfen, waer te neemen, ende te regieren, op pene van driemael van de Ree te vallen.
20.
Item foo wanneer de Quartiermeefter roept val,val,om in de Boot te vallen,foo wie dan in gebreecke is, fal men veertien dagen in de boeyen te water ende te brode fetten,ende daer en boven fes ftuyvers voor den Provoost verbeuren.
21.
Niemandt fal hem vervorderen naer dat dc Wacht opgheflagen ende befet is, eenighe vreemde fpraecke te fpreecken noch houden, noch vierteecken te doen, noch eenigh gherucht ofte allarm te maecken, ten waere datter van de Vyanden eenigh onraedt vernomen werde, op pene van den Lyve.
O 5 ; 22. Item



2i 3 VERZAMELING van STUKKEN
22.
Item niemandt fal hem vervorderen op te blyven naer dat de Wachte opgeilaghen is, maer terftont te gaene daer hy ghelogeert is, op verbeurte van te fitten in de Boeyen vier daghen te water ende te brode.
Item dat hem niemandt [en vervordere eenighe Muyterie te ftichten, ofte t'zamenrottinghe te maecken, aen Landt ofte binnen Schipsboort , 't zy om wat oorfaecken 't felve foude moghen weefen, op pene van aen Lyf ende Leven geftraft te worden nae exigentie van de zaecke ende inghevalle ycmand van zodanige vergaderinge ofte t'famenrottinghe quame te verneemon , ofte by yemandt daer van aengefproocken wierde,ommemede te ftemmen,cTfelve falgeholden fyn fulcx dadelyck den Capiteyn ofte den Raedt te verwittighen, op pene van aen de Lyve gheftraft te werden, ende inghevalle yemandt van defelve t'famenrottinghe zynde, 't felve quame te ontdecken, ende de beleyders van dien te noemen , fal niet alleen vry van de ftraffe zyn, maer daer en boven tot eene vergeldingc genieten 15 Gulden,ende wie buyten dezelve t'famenrottinghe fynde fulcx lal komen te ontdecken fal daer voor tot een vereeringe genieten vyftich Gulden, ende daer en boven geavanceert werden tot het eerfte Ampt daer toe hy bequaem fal ?yn. 24. Item



tot de MILIT. JURISD, &c. 219
24.
Item niemandt fal hem vervorderen eenighe Brieven te ontfangen ofte uyt te gheven,ofte af te fenden, dan in prefentie van de Capiteyn die fe eerst vifiteeren zal, dewelcke 't felvè den Admirael, ofte Vice Admirael fal moeten aengheven , op pene van de Galgej
25.
De Quartiermeefters met haer Quartier Volcx fullen ghehouden wefen, foo wel by daghe als by nachte boven te zyn, ende dc Wacht te houden op verbeurte van ghekielt te worden.
26.
Item de Quartiermeefters fullen ghehouden wefen, boven te komen als men 't volck -fchaft, om yder fyn fpyfe te draghen, ende acht te nemen, datter niet verlooren en gaet, ende de Victualie, die daer overfchiet, lullen fy wederomme nemen ende heitellen die in de Bottelerie, ende fullen niet eer beneden gaen, voor het volck ghegheten heeft, op verbeurte van drie reyfen van dc Ree te vallen.
27.
Item niemandt en fitl vervorderen van fyn Wacht te gaen voor datter een ander in fyn plaetfe fal ghekomen zyn, op pene van drie reyfen 'onder den Kiel doorgetrocken te
wor-



zio VERZAMELING van STUKKEN.
worden, ende geleerst te worden van alle het Schipsvolck.
28.
Jtera foo wie op fyn wacht flapendebevondan wordt, fal drie reyfen gekielt worden, ende geleerst van alle het Schips volck.
29.
Soo yemandt het Cyfnet, ofte zyn Quartier verdiep die zal voor de eerfte reyfe ter discretie van den Capiteyn ende Officieren geftraft voor de tweede reyfe van alle het Scheepsvolk gelaerst, ende voor de derde reyfe onder de kiel doorgetrocken worden.
3°-
Item foo wanneer de Trommel gheflagen wort om te feyl te gaen, foo fal hem een yder 't Schepe begheven,(tf)«» de Schepen uyt dèHaven op bet Stroom te helpen, op verbeurte, foo wie als dan in ghebreecke van dien bevonden wort, fonder daer toe om merckelycke reden, van fynen Capiteyn verlof te hebben, van driemael van de Rede te vallen, (£) ende daer en
boven
00 In die van 1609 en 1702 na gedaene monftering en 't ontvangen van het geld binnen den vierden dag na de voorfchr, monfieting en 't ontvangen van 't geld.
(b) In die van 1609 en 1702 en flter.gelyk gelairft te •worden ter disnetie van fynen Officier.



tot de MILIT. JURISD. &c. 221
boven elcke' reyfe te verbeuren drie fcbellingben gr ooien, de twee derdeparte tot profyte van den Armen, bet andere derdepart voor den Provoost denwelcken belast wordt, daer van goede Notitie te houden om dezelve boeten op elcke betbalingbe afgetrocken te worden.
31-
Item foo wanneer datter in de Havens of op de Stromen eenigh Schipswerck fal te doen welen , als omme Victualie te laden, ende andere nootelycke faecken, foo fullen de ghene die daer toe gheordonneert fullen wefen 't felve hebben naer te komen, op pene dat die gene, die daer inne in gebreecke fullen bevonden worden, driemael van de Ree vallen, ende daer en boven elcke reyfe verbeuren twee fchellingen grooten daer van de twee derde parten tot proffyte van den Armen, ende het andere derde part voor den Provoost, den welcken werdt belast daer van goede Notitie te houden, omme defelve boeten op elcke betaelinge afgekort te mogen worden.
32.
Item een yeghelyck fal ghehouden wefen in tyds Schéepe te gaen foo wanneer de Scheepen affeylen, op verbeurte foo wie defelve Schepen laet affeylen, fonder't Scheep te komen, van driemael onder de Kiel doorgehaeldt te worden, ende foo wie aen Landt lelyven ftaen, fulcks dat de Schepen fonder
haer



222 VERZAMELING van STUKKEN.
haer komen in Zee te lopen, fullen met de koorde fonder eenighe ghenade worden geftraft , ten waere door noot fulcks ware ghefchiet, ende fullen tot dien eynde de Capiteynen ghehouden weefen, den gheweldigen Provoost, mette eerfte Scheepen die inkomen daer van te ad verteeren, ten eynde dezelve moghen gheapprehendeert ende gheftraft worden. Qa)
33*
Item foo wanneer de Boot vaert met eenigh volck om eenighe Proviande te halen, oft anderfints daer fe foude mogen ghefonden worden, en fal hem niemandt als dan daer van vervorderen aen't Landt, ofte anderfints te blyven, maer fal ghehouden zyn, in't weder' kommen metten Boot weder 't Schepe te komen, op verbeurte van acht dagen te fitten in de Boeyen te water ende brode, ende foo hy daer over nacht aen blyft fal drie reyfen van de Ree vallen, ende geleerst worden van alle het Scheepsvolck.
34-
Item foo wanneer yemandt van fynen Overften aen 't Landt ofte aen eenige Scheepen gefonden wordt, en fal niet langer uyt blyven, dan hem bevolen en wordt, ten waere by beleth van weer en wint, op verbeurte
van
(a) In die van iêoo en 1702 volgt als voorens verhoek



tot de MILIT. JURISD. &c. 223
van drie reyfe van de Ree te vallen, ende ghcleerst te worden van een quartier volcks.
35-
Niemandt en fal hem vervorderen den Huy s • man, Borgher ofte eenighe andere, gewelt te doen, ofteflaen, ofte van hare goederen beroven, op verbeurte van den Lyve.
36.
Item de Capiteynen hare Officieren, Bootsvolck, ende Soldaten en fullen ghene queftie teghens malkanderen nemen, op pene van gheftraft te worden naer ghelegentheydt van de zaecke, ende ter discretie van den Admirael, endealfoo uyt dronckenfchapdemeefte onheylen ontftaen, foo wert een yder 't zy Officieren ofte ander, by deefen wel expresfelycken verboden fich droncken binnen den Schepe te late vinde,op peynedatdeOfficieren die haer met droncken drincken fullen komen te verlopen, voor de eerfte reyfe xiv daghen, ende de andere Matrofen acht daghen in de Boeyen fullen worden ghefteldt, ende voor de tweede reyfe daer over geftraft fullen werden tot discretie van den Admirael ofte Capiteyn, daer onder fodanighen dronkenfchap fal werden gepleecht.
37. Oock



224 VERZAMELING van STUKKEN
37-
Oock om alle occafie van queftie door dobbelen ende fpeelen te verhinderen, fal niemandt fich vervorderen eenighe dobbelfteenen, Kaertfpeelen, ende diergelycke inftrumenten van tuysfcherye binnen Scheepsboort te brengen op arbitrale correctie.
38.
Item foo yemandt eenen ander vervordert te fiaen in evelen moede, metter vuyst,ftocken ofte koorden , fal drie reyfen van de Ree vallen, ende geleerst worden van een quartier volcks.
39-
Soo yemandt binnen Scheepsboort eenigh mes trocke met eenen evelen moede fonder nochtans fmerte te doen, fal met een mes deur de handt aen de mast ghefteeken worden, ende daer aen blyven tot dat hy 'tfelve deurtreckt.
40.
Item zoo yemandt den anderen van fyne medeghefellen quefte, 'tfyfchepe, ofte aen Landt, fal driemael gekieltworden,(V)ende betalen de onkoften met het meefter geldt.
41. Item
00 ïndiévan 1690 en 1702 of Zwaerder geftraft worden naer exigentie ven faeken.



tot de MILIT. JURISD. &c. ±23 41.
Item foo yemandt binnen Scheepsboort, haer ende over vreede vecht, fal verbeuren, iyn handt, daer meede hy den vreeden ghebroocken heeft.
42.
Item foo yemandt eenen anderen doodtftaecke ofte floege , fal den Levende metten dooden rugghe tegen rugge ghebonden ende foo te famen over boord geworpen worden, ende foo het aen Landt gefchiede, fal met het fweert geftraft werden datter de doodt naer volgen zal.
43-
Niemandt en fal hem vervorderen noch Onderwinden binnen Boort met eenige kaarsfen, ofte dierghelycke licht te gaen, of loopen, dan den ghenen die by den Capiteyn daer toe gheordonneert fal weefen op verbeurte van arbitralyk gecorrigeert te worden.
44.
Omme te beter te vooriiene totten periculen van vier, ende brandt, die op den Schepc gefchieden mochte,foo en vermachniemandt binnen Scheepsboort eenig vier te maecken , ende verbiet men allen Bootsluyden ende alle anderen, dat hem niemandt en vervorderen te
/ Deel. P heb-



22f5 VERZAMELING van STUKKEN
hebben, nochte brenghen op de Schepen, eenighe Bulten ofte faclcen gevalt met Hoy, ofte Caf, noch insghelycks kiften, Harnas, Tonnen,ten ware by expresfe confent van den Capiteyn, op verbeurte van een maendt Solts. 45- ,
Oock en fal niemandt hem vervorderen er ghens Toeback te drincken, f» ofteby avond met licht ofte lonte in 't (b) Gabel ruym te <raen, op peyne vanby den Cryghsraedt daer over geftraft te worden nae behooren, maer fal 'het Taback drincken moeten gefchieden tusfehen de groote ende focke mast, ofte daer fal worden geordonneert, op pene als voren.
46.
Soo wie in 't Scheepswerck ofte by Oorloghe binnen den Schepe ghequetst ofte ghefchooten werde, die fal gemeeftert worden tot 't gemeene Landskofte, ende hy fal boven dien evenwel fyn volle Soldie ontfangen, ende of ghebeurde dat yemandt daer door eenighe leden quame te verliefen ofte aen eemgWê van dien verminckt te blyven, fü daer over na ghelegentheydt ende groote van dien werden beloont.
47. Alle
(a) Dus vindt men indeKeurenvan'Leydenvan26Aug. 1658 p. 69 de 72 § of Keur getytelt: &M Toebak te drinken daar men Turf, Hey of Stroo opdoet. GeenTurfJragers ot Turftonders en Tonfters of andere perfoonen, arbeidende den Turf of eenig Hoy, Hey, Stroo of anderlicht onrfonkende waeren, zullen vermogen in't opdoen otie arbcmen, omtrent;dezelve waeren Toebak ts drinken, op eene boete van drie Gulden.
(b) Cabcl-gat.



tot de MILIT. JURISD. &c. tóf
47-
Alle de ghene die 's Heeren befoldingc ontfangen, fal in tyde van noot met de Wapenen daer op hy is ghefteldt, voortmoeten komen, en üch met alle diligentie onder fyn quartier in defenfie moeten ftellen, op peyne van Lyfftraffe, ende foo yemandt niet vechten en wilde als 't noode weefen fal, die fullen gheftraft worden metter doot fonder ghenade.
4s.
Niemand en zal hem onderwinden eenigh ghefchut te fchieten, te hanteren, noch in de Kruytkamer te komen , dan alleenelycken den Conftapel, ende alfulcken Busfchieters als hen tot heurluyder hulpe ghegheven fullen fyn, op peyne van driemael onder de kiel ghetrocken te worden, ende verbeurte van een maendt Solts.
49 (*)•
De Kocx fullen ghehouden wefen het Vet ende Smout van den Vleefche komende, foo verre heteetelyck is, te bewaren, ompotagie te koocken, endé het vuyl t'employeren tot onderhoudinge van den Scheepe, fonder daer af yet t'heurluyder proffyte te mogen achterhouden, op peyne van ar Uit ai) ck gecorrigeert te werden.
50. Nie»
(a) Dit Artikiü is in den Artikulbrief van i6j)o m 1702 uitgelaten.
P 2



228 VERZAMELING van STUKKEN.
50.
Niemandt zal het Bier onnuttelyck ftorten ofte eenighe Vi&ualie over boort werpen, aen 't landt brenghen ofte verkoopen, oppene van gheftraft te worden aen den lyve.
Niemandt én vervordere hem eenighe kost of dranck den Gevanghenen in de yfers fittende te geven,op verbeurte van een maendt Solts, ende daer en boven te fitten te water ende te broode acht dagen langh. •
52.
Oock zal hem niemandt vervorderen op te ftaen van de back daer hy aengherechtis, om aen een ander back te gaen eten, noch eenighe kost noemen, ofte wech fteeken, oppene van gheftraft te worden, fonder ghenade ter discretie van den Capiteyn ende fyne Raden.
53-
Item Niemandt en fal vervorderen eenighe kost ofte dranck uyt de Bottellerye met geweldt te halen, ofte raedt ofte daedt daer toe te gheven, op verbeurte van drie reyfen gekielt, ende van alle het Scheepsvolck gheleerst te worden^
54- 00 D'



tot de MILIT. JURISD. &e. 229
54.00
De Botteliers van de Schepen en fullen gheen Ieghe fuftagie hebben, kleyn noch groot, tot beur luy der profyte maer fullen defelve ghehouden fyn te bewaeren tot behoef van den ghenen die de Viblualie beforgben, op verbeurte van arbitralyck geftraft te worden
55.'
Item Niemandt en fal hem vervorderen, 't zy Edel ofte Onedel, groot ofte kleyn, eenighe vrouwe-perfoonen t'Scheep te brengen, op verbeurte van daer over naer gelegentheyt van faecken geftraft te worden.
56--
Item foo wie den een d'anderen eenigh geit ofte goedt ontfteelt fal 't felve vier dobbel wederomme gheven. ende voorde eerfte reyfe arbitralyck daer en boven worden gheftraft: indien hy andermael weer bevonden wordt, zal boven de voorfz. Reftitutieghekieltworden ende met hondert flaghen ghelaerst, ende voor de derde reyfe fal aen den hals geftraft worden, zonder ghenade.
57- -fos-
fo) Dit Art. is in den Artikulbrief van 1690 en 1703 uitgelaten.
P 3



230 VERZAMELING van STUKKEN
gr.
Insghelycken en fal hem niemandt vervorderen, eenighe vreemde Scheepen komende ofgaende van ofte nae de plaetfen welcke met deefe Landen gheallieert ofte immers gheene Vyantfchap en pleghen te invaderen ,befchadighen ofte krencken in wat manieren dattet foude mogen wefen ten ware met expresfe confent van den Admiraal, ofte Commandeur, pp peyne van gheftraft te worden aen den lyve.
53.
Niemandt zal hem vervorderen aen Lant te gaen, 't zy Capiteyn of anderen, op Vyanden gronden om buyt, of prifonniers te halen, fonder confent ende permisfie van den Admirael, ofte zyn Commandeur.
59-
Item dat hem niemandt en vervordere de Scheepen inkomende daer aftegaen, fonder verlof van den Capiteyn, of in fyne abfentie van fyne Gecommitteerde, op verbeurte van te fitten in de boeyen acht daghen te water ende brode.
6o.
Of 't ghebeurde datter eenighe Scheepen yy.n den Vyant ofte andere buyten overquamen, ende genomen wierden, foo en zal hem Biemandt vervorderen eenighe kiften, koffers,
ende



tot de MIL1T. JURISD. &c. 231
ende packen open te breecken , noch oock eenighe fecreete brieven te vififeeren, dan fullen defelve brenghen in handen van den Admirael van de Vloote, ofte in zyn abfentie van den Vice Admirael ofte Commandeur, omme voorts by denfelven terftondtvctfeeckert ende ghetrouwelyck fonder eenighfints die te verminderen,overghcfonden te werden aen den Admirael ende de Ghecommittcerdc ter Admiraliteyt, in den quartieren ende ter plaetfe, daer defelve uytghevaren zyn, omme by dezelve verklaert te worden op de deughdelyckhcydt ofte ondeuchdelyckheyd van dien , ende foo eenigh Capiteyn ofte Capitêynèn by den Admirael ghelast zynde crghens te trecken tot bewaringhe van eenighe kiften ofte anderfints, eenighe buyten vcrkreghen,fullen defelve van ghelyke moeten overfenden, fonder eenighe ander Admiraelen ofte Vice Admiraelen in eenighe Vloote aen te fpreekcn, ende dit alles op peyne van de Galge.
6*1.
Van ghelycken en fal niemandt hem vervorderen in eenighe Scheepen, het zy E^oopvaerders ofte anderen, over te gaen, fonder expresfe Ordonnantie van fyn Capiteyn, ende daer toe van denfelven gheordonneert te zyn, noch aen fulcke Scheepen eenich ghewelt te doch van fmyten, ilaen, quetfea,ofte qualyck traéteeren, ofte yet daer uyt te neemen, op verbeurte van geftraft te worden jiaer gelegentheydt fyner misdaet.
P 4 6*2. Of



233 VERZAMELING van STUKKEN,
6a
Oft oock ghebeurde, datter eenighe prifonniers ofte ghevanghenen ghekreghen wierden , niemandt en fal hem vervorderen dezelve te verfteecken noch hemelen, maer zonder eenig verdragh voor den Admirael ofte Commandeur brenghen, omopallesgeëxamineert te werden, nae de ghelegentheydt van de faeken, ende fullen egeene ghevanghen Perfoonen geranfonneert mogen worden, danby kennisfe van den Admirael ofte de Gecommitteerde van de Admiraliteyt, oppene van de Galge.
63,
Niemandt fal fig vervorderen eenigh geweer te verfetten, verkoopen, • oft vervreemden, op Qa) Pene van te verbeuren boven de waer de van dien tot profyte van 't Landt, een maendt Solts, voor de eerfte reyfe, ende voor de tweede reyfe aen V Landt ghefet worden fonder Paspoort.
64.
Dat oock niemandt hem fal vervorderen met glieweer aen 't Landt te gaen fonder confent van den Capiteyn, ofte in zynafweefen van den Luytenant, op pene van de eerfte reyfe van de Ree te vallen, ende voor de tweede reyfe boven het vallen van de Ree , noch
te
(a) In die v'an 1690 en 1702 op verbeurte van den lyve:



tot de MILIT. JURISD. &c. a^s
te verbeuren een maendt Solts ten profyte van 't Landt.
65.
Alle Bootsghefellen, Soldaten, oft anderen die hen in dienfte van den Lande te water fullen willen begheven, die in 't Leezen ende befweeren van defe Articulen nietprefent en zyn gheweest, ende naemaels noch hen ïnfchryven laten ende den Heeren geldt ontfangen die en fullen niet minder aen . deefe voorfeyde Articulen metEede verplight ende verbonden blyven, dan oft fy in 't fweeren van defen jegenwoordigh waren geweest.
66.
Niemandt fal vermoghen te Scheepe eenigen Toeback of Brandewyn te brenghen om die te verkopen, op verbeurte van defelve, ende daer en boven na gheleghentheydt geftraft te werden, ende fal op fodanighefchulden gheen regardghenomenwerden, t'appliceren een vierdepart ten profyte van den Provoost, ende de reste voor 't Landt.
Ende alle andere behoorlyke ende ghewoonlycke Articulen hier voren niet gheroert, noch ghefteld ende nochtans in Oorloghe te water gebruyckelyck, ende in ouden°tyden gheobferveert zynde, fullen gheordonneert, vermeert, ende hier by ghevoecht moghen werden, naer de ghelegentheydt fichzalmoghen voordraghen. Welke Ordonnantiën, ende Articulen alibo volkomen te obferveeren,ende P 5 naer



234 VERZAMELING van STUKKEN
naer te volghen foo veele als die eenen yeghelycken respective aengaen, fullen alle Capiteynen , Luytenanten, Edelluyden, Schippers, Officieren, Soldaten'ende Boots ghefellen, ende allen anderen, kleyn ende groot, die zich in dienfte te waeter begheven, hen verbinden die wel ende trouwely ck te onderhouden ende daer op de behoorlyckcn Eedt doen, in handen van de Gecommitteerde Raden van den Admiraliteyt ofte andere daer toe gheconrmi ttcert fullen worden. Aldus ghedaen ende verordonneert in den Hashe den 27 Aprüis 1629. Getekend a. van ZUYLLEN van NYEVELT Vt. (Undcrftondt) Tér Ordonnantie van de Hooge en Mogende Heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlande (Was get.)
CORNELIS MUSCH,
LXXIX.
EEDT.
1^7"y bclooven ende fweeren de Hooghe ende Mogende Heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlanden, die by de Unie ende Handhoudinghe van de waere Chriftelyke Religie fuïïen blyven, gehouw ende ghetrouw te weeten, denfelven vromelyckende chetrouwètyek (a) onder V Gebiedt van den 01 ' Hoogb-
O) Hier voor is in die van 1690 in de plaats gevoegd, onder hst Gebied van den Koni ig van Grootbrittannicn, 'zh Ai nirael Generael dsr voorfchrsven Landen, in" die van 1702 is dit byvocgzel weggelaten.



tot de MILIT. JURISD. &c. 235
Hooghghebooren Prince van Orangien. Gr ave van Nasfouw, Marquis van der Veere en Vlisfingen &c. ende als Admirael Generael der voorfz. Landen, te dienen de voorfz. Heeren Staten, fyne (b) Excell de Collegien ter Admiraliteyd ende den particuliere Admiraels, Vice Admiraels, Capiteynen ende andere Hoofden by defelve fyne (c) Excell. over ons gheftelt ofte noch te ftellen in hare bevelen te refpcéfeeren, ende ghehoorfamen naer behooren , ende voorts ons te reguleren naer de Articulen ende Ordonnantiën op onfen dienst ghemaeckt ende noch te maken, Soo ivaerlyck helpe ons God Almachtigh, Aldus ghearrefteert in 's Gravenhaghe op (dy ten feven en twintigften April 1629. (Was getek.) (e) A. van Zuyllen van Nyevelt Vt. (onderftont) Ter Ordonnantie van de Hooge ende Mogende Heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlanden (was get.) (ƒ) Cornelis Musch. (g) LXXX.
00 In die van 1690 is 't zyne Majefteit, in die van J702 weggelaaten.
(c) In die van 1690 zyne Majefteit, in die van 1702 weggelaten.
00 1 Dec 1690. 8 Apr. 1703.
(e) E de Weede, W. v. Haren.
(ƒ) F. Fagel, zynde op 't Spatium gedrukt het Cachet van H H. M. op een Roode Ouwel, overdekt met een Papiere Ruke.
Qr) De meest der volgende ftukken zyn my eerst ter hand gekomen, toen't 2de Deel reeds ten volle was afgedrukt: ook za! 't zyne nuttigheid hebben. De voorloopigeRefolutien van die der Groote Vergadcringe van 25 Maart 1651, bezonder dc Gelderfche by eikandcren gcplaetst te zien.



236 VERZAMELING van STUKKEN.
LXXX.
Infertie Notulen 1631. p. 110.
EXTRACT uit de Ref. der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 31 Maait I631. (a)
JQ)ie van Z. Ze klagen over de Sergeant Ma] or Carrey, dat hy pra:tendeerddat de Judicature van zeeker gevangen Soldaat, aldaar in Guarnifoene liggende ende befehuldigd zynde van dieverye, toekomt de Krygsraa-d.
Daar nogtans volgens voorgaande Refolutie de kennisfe over zulke deli&en van ouds gecompeteerd beeft de Respective Magiftraaten van de Steeden:is goedgevonden daar op te fchryven aan fyn Excellentie, met verfoek, dat den Heer de Knuyt het zelve fchryven met zyn Particuliere Brieven wil Secundeeren.
LXXXI.
O) In de Notulen der Stad Zierikzee vindt men nog ;'t volgende, tot deze materie dienende, aangetekend. Burgermrs. en Thejaurieren met eenige uit Wethen Raed geauthorifeert ordre te ftellen tegens de Foulen en diefte der Soldaten 23 Juny 1626'.
Alle Soldaten by Publicatie verbieden's HeerenStraeten Somers na 9 en 's Winters na 8 uur op arbitraire correctie 13 July 1626.
De Executie tegens 2 Engelfche Soldaten by den Krygsraedfgefententieerd, op verfoek van fyne Excellentie, te laten voortgaan, dog onder Proteftatie, en van Haar Ed. Mog. te verftaan, of de Steden tot fodaenige Judicature niet zyn bevoegd.



tot de MILIT. JURISD. &c. 237
LXXXI.
MISSIVE aan zyn Excellentie. DOORLUGTIGE etc.
C3p,,:Vertoog aan ons op huiden gedaan van weegen deMagiilraat der Steede Zierikzee, dat denSergeantMajorCarrey,metdeandreOfficierenGuarniiben houdende binnen hunne voorz. Steeden, difficuliteyt zyn maakende in handen van den Bailliu aldaar over te leveren omme voor Burgemeefters en Scheepenen te regte gefield te worden, zeeker gevangen Soldaat, van dieverye Respectivelyk befchuldigd zynde: Hebben wy niet kunnenjleedig ftaanUE. Excellentie by deeze Vr unt ende ernftelyk te verloeken dat Uw Excellentie gelieve den voorz. Carrey ende anderen Officieren, reprefenteerende denKrygsraad ende de andere te gelaften, dat zy zig niet en vervorderen te onderwinden ofte aan fig te neemen de kennisfe Judicature ende ftraffe van zulke en diergelyke DELicrEN,nietMilitaire zynde, die by de Soldaten van hunne Respe<aive"Compagnien,binnende voorz. Steeden ende jurisdictie van dien,zouden moogen,worden geperpetreerd; maar daar meede telaaten geworden Burgemeeftersen|Schepenenvoorz. die daar toe niet alleenlyk , by oudevoorgaands Refolutie zyn geauthoiïR maar daar van ook over veel Jaar en ende in de continuele posfesfie zyn geweest en zal ons daar meede Vriendfchap geIchieden, die wy bereid zyn te verfchuldigen &c. &c.
Doorlugtige &c. Tn'tHof van Zeeland tot Middelburg den 21 Maart 1631; LXXXII.



238 VERZAMELING van STUKKEN LXXXII.
EXTRACT uit de ■Ref. der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 25 Oét. 1631.
(^JTeleezen zynde de infonnatien by den Krygsraad in Zuidbeveland genoomen over' den manilag geperpetreerd by eenen Hendrik Jansfen, Soldaat onder de Compagnie van Captein Cromftren is den Raad Geauthorifeerd om op den verzogte abolitie zulks te disponeeren, als zy oordeelen zullen te behooren, mits alvorens daarop hoorende deri Auditeur Trysfen.
LXXXIII.
KRYGSRAAD.
s'Hage 1 May 1632.
23 s Heeren den Prefident en Major, Generaal Wyrts,zyne Genade Grave Maurits van Nasfau, Rofenkrans en Loo, Collonellen, den RitmeefteriRipperda, Sir Henry Herben, Brederode en Coutis, Overfte Luytenanten den Quartiermeefter Generael Perceval ende den Capitein Bumewith.
Overeen Militair, perpetrant van manilag, die de Magiftraat alhier (als geinter es feer-
de



tot de MI LIT. JURISD. &c. 259
dé cr.de de prrcventie hebbendc)gevangen, diode judicature over clénzelveu pneteiidecfde.
In dc voorfz. Vergadering is gccompareert den {lecre Philips Doubleth, Secretaris vaii déh'Hage, dewelke onder anderen was voordragende, dat dewyl de Heeren van de Magiftraat alhier, op het begeeren van zyn Excell. aan denzelven zyne Excell. en den Krygsraad hadden, gedaan overleveren den gevangen Quartiermeefter Samuel deThiene, als wezende een Militair perfoon , hoewel haren Officier hem gevangen hebbende , zy luyden zelfs, als hebbende de preventie in zyne zaake, vermogten te féntentieeren. Hooggemelde zyne Excell. op haar Ed. begeerte ook hadde toegeftaan, dat in gévalle 'eenig burger , zynde zonder Krygsdienst, eenig Officier ofte Soldaat mogte komen te quetfen, ofte mishandelen, ende dezelve, fchoon in handen van den Provoost Generael mogte geraakt zyn, dat dezelve mede weder onder zynen competenten Rigter, te weten, aan haar Ed.oftehaareOfficier,zöudeovergelevert werden. Is den voorn. Heer Secretaris aangezeid, dat het zelve alfoo zoude geöbferveert worden, en dat de Krygsraad ook nimmer was gewoon anders te doen, ook niet in eenige Guarnifoenen. Recommandeerende den voornoemden Heere Secretaris de Juftitie over de voornoemde Samuel de Thiene; en zyneExefïentie bedankende van de eere die dezelve de Heeren van de Magiftraat hadde gedaan van hun toe te ftaan, dat zy eenige. uit den
haa-



240 VERZAMELING van STUKKEN
haare in den Krygsraad zoude mogen zenden, om te hooren en te zien, wat'er zoude pasfeeren, dog dat zy daar na zelfs goedgevonden hadden, daar van te defifteeren. Waar op dert voornoemden Heer Secretaris vertrokken weefende, is de confesfie van den voorfz. Samuel de Thiene in denfelven Krygsrade eerst gelezen, hy zeiver daar naar by haar Wel Ed. Geil. amplickeri gehoord en daar naar gefententieert als volgt.
Alzoo Samuel de Thiene, geboren in ZwitZerland,onder het gebied van de Republieken van Bern,oud omtrent 35 Jaaren, Quartiermeefter van het Regiment van den Heere Baron van Gent, en Extraordinaris Ingenieur , tegenwoordig gevangen op de voorpoorte van den Hove van Hollandt, goedwilliglyk bekent heeft, en anders gebleeken is, dat hy op Woensdag laastleeden, weezende den 28 April over de Middernagt, geheel dronken zynde zig vervordert heeft aan het Voorhout alhier van den Hage, een van de Klapwakers aan te vallen, die hem omtrent zyn gevangens Logement was gemoetende,denwelken hy zoo fwaarlyk heeft met zyn Rapier gequest en gefteeken , dat dezelve op de plaatze is dood blyven leggen, het welk zynde een moordadig feyt, en ftraatfehen-
' derye., begaan in zoo een pubïicq en dienftig perfoon van deeze plaatze, als
v was den voorfz. Klapwaker, ende daarom'
geeiv



tot de MILIT. JURISD, &d. 24*
geenfints geleden , maar anderen ten exemple met alle rigeur behoort geftraft te worden.
Zoo is 't, dat die van den Krygsrade der Vereenigde Nederlanden (doende regt") met approbatie van zyn Excellentie , den voorn. Gevangen gecondemnëert hebben en condemneerenby deezen gebragt te worden ter plaatze, daar men gewoon is Juftitie te doen, ende aldaar geëxecuteert te worden met den Zwaarde, dat'er de dood na volgt. Aldus gedaan in den Hage in dé Vergaderinge van den Krygsrade voorn, ten dage, Maand en Jare als boven.
LXXXtV.
ÉXTRACT uit de Notulen der Ed* Mog. Heeren Staten, van Zeeland, 23 Maart 1633. Fol. 22.
C3p geproponeerde van de Heeren van Vlisiingen van dat de Heeren van de Admir. haar onderwinden kennisfe en Judicature van zaken te neemen die eygentlyk toekomen de Steeden Om feedénert vervat in foekere fcriftelyke Deductie by haer overgegeven,die goetgevonden is te ftellen in handen van de Admir. om jegens de naafte Vergaderinge I Deel. Q de



242 VERZAMELING van STUKKEN
de Heeren Staten daer op bérigt te geeven,ende werd goedgevonden, dat ondertusfchen de Procedures van de Admiraliteyt zullen werden gefurcheert.
LXXXV.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 21 Maart 1634. Fol. i<5.
De Hr. Krook, Huybert, en Stapelen hebbende rapport gedaan van de zaaken van Jan Verbuque en de Reders van het Schip Vlisfingen, hebben verhaalt, dat fy oordeelen dat de zaak behoorde gerenvoyeert te werden aan de Magiftraat van Vlisfingen, en dat men de Heeren van de Admir. daar toe behoorde te verzoeken door Commisfarisfen, waarop wefende gedelibereert, zyn daar toe gecom mitteert de voorfz. Heeren.
LXXXVI.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 23 Maart 1634, Fol. 62.
B
e Heeren Gedeputeerdens Crook, Huybert en Stapelen doen rapport van de Communicatie by haar gehad met de Heeren van de Admiraliteyt noopende de zaaken
van



tot de MILIT. JURISD. &c. 24^
Van Capiteyn Verbucqueende feggen, dat de Heeren van d'Admiraliteyt fuftineeren, in
possesste te zyn van diergelyke zaaken
kennissê te neemen, ende ge vraagt zynde wat men vorder in de zaake behoorde te doen, hebbende voorfz. Heeren Gedeputeerdens geadvyfeert, dat de Remonflranten waren gefondeert.
Lxxxvn.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 2 Mey 1634. Fol. 89;
A
angaande deProcedures gevallen voor die van de Admir. ten refpeéte van Capiteyn Verbucque, word verftaan, dat de Admir. notoir zyn in deezen en diergelyke faaken Incompetente Regteren, dat men Over fulks den Luyden ordonneert, voor 't zelve Collegie niet voort te proceedeeren,en voorts de Gecom. Raaden van Zeeland verzegt de intentie van de'Heeren Staaten in deezen te willen fecundeeren.
LXXXVIII. VERRAAD van MASTRICHT.fV) 1638,
C3p de Stad van Maftrigt hebben de Spaanfche eenen aanflag gemaakt, alzo dat eenen Jan Lansman, Brouwer in zyn Huyzin ge
- , by , CO AITSMA Hifi. 18 B. p. 131-/33 by Mr ] r van HASSELT Verk. over de |urisd. der Militairen p '23 en byi. T. p. 516. Aanmerk, op de Ferkl der OV «j.V.B. p. 159 .
Q 2



344 VERZAMELING van STUKKEN.
by de Vetten ftaandc, zoude laten maken een heimelyken ingang voor de Spaan fche Soldaten: Een Metzelaar Lenart Caters was daar mede aan vast. Een Claude de la Cour,een Borgoens Edelman met zyn Vrouw Agnesvan Bourien, waren uit Spaanfche Dienst overgekomen , om Belyders van 't Werk te zyn. Zy wierden al goed tyds onthalst, maar daar waren mede gefaifeert eenige Geeftelyken, als Pater Johannes Baptifta Boddens,Re&or van de Jefuiten, Pbilippus Notting van dezelfde Societeyt, Tbosfanus Sihius, Capellaan van 't Capittel van onze Lieve Vrouwen Kerk,en Pater Servaas Vink, Gardiaan van 't Kloofter der Minnebroeders. Zy wierden befchuldigt van dat haar in den Biegt was opening gedaan van het Verraad , en dat zy fchuldig waren het te ontdekken, 't welk by haar ontkend wordende, zyn zy zeer gepynigd.
De quaïftie was, eerftelyk, of hun de zake ooit/» firma was gebiegt; ten tweden, of haar iet in 't gros van was gebiegt; ten derden , of 'er haar niet ter wereld van was gebiegt. De Koning van Vrankryk fchreef'in faveur van degem.Religieufen,ende verzogt dat ze mogten worden gefield voor Politicque Regters; zulks desfelfs Ambas fadeur alhier by monde en by gefchrift heeft gefecundeert verzoekende by provifie furfeance van Executie. De Keurvorst van Keulen als Prins vzïiLuyk, ende tot Maftrigt derhalven Jurisdictie hebbende, liet desgelyks veel devoir doen: men nam het Advys des Raads van State,'t welk was, dat dezelve
niet



tot de MI LIT. JURISD. &c
245
nieten twyffelde,ofdeReligieufen zoude grote devoiren ende inftantien in Vrankryk hebben gedaan, om de voorfz. intercesfie te verkrygen, maar dat Haar Hoog Mog/ witten na haar wysheid te oordeelen, dat het ftuk van de voorfz. Gevangene een zake was,dewelke ten hoogften raakte niet alleen het welvaren van dezen Staat, maar dat ook de reputatie van de Regeering van dien zeer veel daaraan gelegen was, dat daar inne goede Juftitie wierde geadminiftreert, waar van, om de Proceduren die daar inne gehouden wierden, door intercesfien niet te laten interrumperen, ende evenwel weg te nemen de quade impresiien, die men nemen wilde van dat in de zake onordentelyk tegens de Geeftelyken zoude worden geprocedeert, hadden haar Hoog. Mog. aan gem. Heer Ambasfadeur communicatie gegeven van dc ftukken van het Pioces: Haar Hoog Mog. het zelve Advys gezien hebbende , vonden goed te committeeren den Baron van Swartfenburg, als ook iemand uit den meergem. Raad van State , die dezelve zoude goedvinden 'er by te voegen, om den Ambasfadeur te verzoeken zigmetde voorfz. communicatie te willen vergenoegen; Als waar uit klaarlyk blyken kon dat in de zake geprocedeert wierd niet uit pasfie van Religie, of eenige andere coniideratien dien aangaande , maar alleen om behoorlyk en judicierlyk te doen ftraffen een openbare en fchandelyke Verraderye, die minst betaamde aan Perfoonen van zulke Profesfie, maar wat belangde de verzogte furcheantie van ExeQ 3 cu-



S45 VERZAMELING van STUKKEN
*cutie, dezelve oordeelde Haar Hoog Mog. in conformité van het meergemelde Advys, te ftrekken tegen den dienst en de reputatie van den ftaat van 't Land, en tegens den ordinarifen cours van Juftitie: Ende twyffelden niet of den Koning van Vrankryk zoude de Executie van Haar Hoog Mog. aanneemen, om anderzints door de voorfz. Geestlykheid niet meer aangelopen te worden, ende van de furcheantie niet te vervallen in een verzoek van Pardon , 't welk de Conftitutie van dezen Staat ende de inclinatien van de Gemeenten niet en zoude konnen lyden, waaromme de gem. Heeren Haar Hoog Mog. Gedeputeerdens, den gem. Heer Ambasfadeur ook hebben verzogt, de voorfz. zake favorabelyk aan den Koning zynen Meefter te rapporteeren en helpen excufeeren , en nopende de wettelykheid van de Proceduren van den Krygsraad te Maflrigt , daar op wierd gezeid , dat de Atle was Militair : ITAanleggers immers de Soldaat Militair, en dat om dieconnexiteitderzakeookaangaande de Religieufen, alles door den Krygsraad moest worden afgedaan, Interim gaven Haar Hoog Mog. door de opgemelde woorden van ie Conftitutie van dazen Staat, en de inclinatie van de Gemeenten genoeg te kennen, dat de reden van Staat daar mede onder'liep, gelyk dan dat geheele Werk, van dat men aan die van Maflrigt- hadde gegeven, ende liet de vryheid van Religie , den Predicanten zeer in \ oog liep , ende fpecialyk aangaande dit cas , alzo men aan de Roomfe Geeftelyk-
' * heid



tot de M1LIT. JURISD. &c. 247
lieid hadde gelaten de exercitie van alles, wat'er voorde overgeeving was geweest,ende fpecialyk de Biegt wierd toegelaten zonder eenige referve : zoo moest ook volgen dat ook vast bleef dat fentiment ende die Regel van de Roomfche Kerke, dat de Biegt moest fecreet blyven , al zoude eenig kwaad daar uit ontftaan. Zynde ook politiquelyk periculeus, dat een Getuige (want een Biegtvader een Verraad aanbrengende, is maar een Getuige) iets aanbrenge, dat hy, als fmgulier niet kan bewyzen , hoewel deeze Religieufen meest verklaarden, dat haar niet van dit Verraad was gebiegt, of dat ze 'er niet van en witten.
De dood wierd pater Pink aangezeid ende voorgelezen den zesden Juny, 't welk hem weinig attentie veroorzaakte: Hy verzogt te hebben een Biegtvader, die hy noemde Gods Lietttemnt, de Predicant Pbileppus Ludovicus zeide hem, dat men om reeden geen Biegtvader ofRoomfeGeeftelykheidby hem te komen, zoude toelaten: Hyztide,zwzalikdan myn Generaal, dat is GOD, bidden, ende de abfolutie van hem verwagten. Hy begeerde dat den Prtedicant dien Avond by hem zoude blyven eeten, deed het Avond ende Morgen Gebed met den Predicant knielende. Dezelve getuigde, dat niemand van de Gevangens de Santen vlytiger aanriep als deeze ; De discoursfen waren meest dispuiten op het ftuk van 't Geloof, die ik pasfere; Doe men hem de handen floot, ende na het Schavot zoude brengen, zeide hy, Nunc abjuro Q4" &



£43 VERZAMELING van STUKKEN,!
Ö* renuncio omnibus creaturis qua Cbrifto adverr fantur; Op 't Schavot heeft hy in crimina geconfenteert, die hem wierden voorgelezen, dankende de Juftitie , dat zy hem zoo een genadige Sententie hadden gegeven, hy knielde ende bad neffens den Predicant, na 't Gebed zeide by 't Ave Maria ende Sancle Francisce &c. De Predicant vermaande hem regt na Chriftum te gaan, doen zeide hy; Chrifle ontfermd U myner! Ik beveel U mynen Geest, daar mede iloeg hem de Scherpregter het hoofd af, 't welk op een yzere Pen is gefte-r ken, 't Lighaam is op een eerlyke, dog onbekende plaatze begraven , op dat de Roomsgezinden niet mogte komen 't zelve eere aan te doen , gelyk zy dog aan het hoofd hebben gedaan, want Pater Pink ten reguarde van haar is geftorven als een Martelaar, ende was in zyn leven zeer bemind ende geëerd by de Roomsgezinden.
Aan Silvius wierd de dood aangezeid den 23 Juny, de gem. Predicant getuigt, dat men aan hem nooit hadde kunnen bemerken, dat hy de dood vreesde, men zag aan hem geen alteratie , zynde van dat vast gevoelen dathy ftierf als een Martelaar. Nadathemde dood was aangezeid, deed hy eenen goeden maaltyd, drinkende op verfcheiden gezontheeden, fmorgens kort voor zyn dood zeide hy, ik heb groten honger, ende deed een goeden ontbyt, hy wilde niet veel horeq van de Religie, bekennende dat de Predicant geleerder was dan hy, gevraagt, wat hy gelopfd^zeide datGODjBarmbertigwas,ende



tot de MILIT. JURISD. &c. 349
te geloven, wat de Heilige Kerke geloofde, waarin hy van de Predicant wierd beftraft, zeggende , zulken antwoord te hebben verwagt van een Boer, niet van een Priefler. Maar de Roomsgezinde meenen, dat 't de flegte Gemeente en ieder een te veel is geyergt, vanhunjte willen eisfchen reekenfchap vaii haar Gelove, verder als de Oudheid heeft nagelaten in httSymbolumJpo{lolicum,oï twaalf Articulen des Geloofs , ende het was zeer qualyk gedaan , dat men de fubtile vyf poincfen van de Praideftinatie ende aankleven van dienan 't begin van de Treves bragt op den Predikftoel, zynde de meefte part niet als Locbomachia , Woordenftryd, d'eene digt d'ander op, wat hy niet gedagt heeft; Men trekt elkanders woorden by den haire. De Catechismus is maar een Kinderleere, maar zoude niemand een goed Ledemaat zyn, of te Nagtmaal mogen gaan, als die op alle vragen kan antwoorden, daar zouden veel moeten te rug Haan; Als 'er geen fides implicita was, hoe zoude in de Voorreden van den Bybcl na de nieuwe Overzettinge kunnen wordengezeid, datdezelveallernaastovereeu quam met de Grondtext, want Haar Hoog, Mog. hadden de Overzetting niet gedaan, ja zy verftonden ze niet, immers hadden ze niet nagezien, maar zy hadden haar laten informeren van de Theologanten , die de Overzetting hadden gedaan,<?rgo,zy geloofden wat de Theologanten geloofden , ja alle andere Theologanten geloofden, wat deze Q 5 wei-



£5° VERZAMELING van STUKKEN.
weinige Tranflateurs geloofden, ergo, daar moet een fides implicita zyn. . Deze Silvius op 't Schavot komende, protefteerde, dat ]iy in 't Verraad niet hadde gewrogt, maar fimpel kennis daar van hadde gehad, bad dat men 't zyne Vrienden niet wilde verwyten.
Pb. Notting wierd de dood aangezeid den 13 July; van dezelve getuigde de Predicant P. Ludovicus in zyn gedrukte Relatie, dat hy was de obftinaatfte van alle,doe hy hem'savonds zag in de kamer komen, daar hy te Bedde lag, tr k hy de Gordynen toe, hem vallende continucelyk in ,zyn propooftcn, dat de vragen en antwoorden tusfehen hun beiden gevallen waren,'als volgt:
Ludovicus. ik benjhier gekomen uit Chriflelyke Chariteit om u iiï u uiterfte zwarigheid te vertrooften , end^ eenen weg te bereiden tot een Heilige goede Refolutie, ende tot een zalige uure des doods.
Notting. Ik hebbe uwe Chariteit en Chriflelyke affectie niet van doen, houd u herte en laat het myne ongequelt, gy wilt voor my eenen goeden weg bereiden en gy zyt zelfs op eenen quaden weg, want gy een Verleider des Volks zyt, gaat weg, zeg ik u.
Ludovicus.. Ik en ben geen Verleider des volks, ik zoek het volk te leiden op den weg dés Levens, die Chriftus is, is dat een quaden weg ?
Notting. Zwygt van deeze dingen ftil,
gaat,



tot de MILIT. JURISD. &c. 251
gaat, zegt u fchapen, dat ze my zonder oorzake ter dood verwezen hebben; ik zal op het Schavot ontkennen, 't gene ik gezeid ende gefchreven hebbe; zegt ook tot uwe Hoge Overigheden, dat ze tegen de Privilegiën van 't Land hebben gezondigt , door dien zy de adminiftratie van de Juftitie hebben overgegeven aan Militaire Perfonen. Voorts zegge ik u, dat ik geen kennisfe hebbe gehad van 't Verraad , daarom gaat weg , zegge ik u.
Ludovicus. Wat de Regters hierin gedaan hebbenj , dat en begeere ik niet te disputeren, uwe Confesfie, uwen eigen hand leid daar, ende de Confesfie van anderen tegen u, leid ook daar; Aangaande onze Hoge overigheden die en hebben daar mede niet gezondigt, dat ze de adminiftratie van de Juftitie hebben overgegeven aan de Militie, want hoewel ik de reden niet wil onderzoeken, waarom zulks by haar gefchied,zoo zegge ik nogtans, dat men u en uws gelyken zoo moet tracteren ? gy en bekend de overheid des Lands niet voor uwe overheid, gy vilipendeert de Juftitie vandepolitycque magiftraten, onder wien moet men u dan ftellen, ik zie wel dat gy wilt op zyn Jefuits met de Regters handelen, dewelke hare Discipulen deze Lesfe leeren, ft fecifti nega, gy zegt, dat gy van 't Verraad niet hebt geweten , daar door verftaat gy op zyn Jefuits 't Verraad; dat over drie jaaren op Schenkenfchans was gepractifeert, ofte gy verftaat het zoo, ik hebbe van dit Verraad



35* VERZAMELING van STUKKEN.
raad niet geweten, nament!yk, dat ik't zelve aan de Geufen zal openbaren, is 't niet alzo?
Notting. Neen waaragtig, ik fprcek finceer, ik zal daar op fterven.
Ludovicus. Hier begind gy al wederom te equivoceeren, Erater Notting, 't is nu geen tyd om te equivoceeren, maar om hem wel te bereiden tot dc dood.
Notting. Hoord Paftoor,gy zyt Paftoor van de Gereformeerde kerke, maar niet van de Jefuiten, daarom gaat weg van my, ik zal en wil zonder u wel fterven, gaat weg, zeg ik u.
Ludovicus. . GOD zegene ons, Frater Notting, hebbe ik dan gezeid, dat ik met u zal fterven, GOD wil my voor zulken dood bewaren , die gy fterven moet, ik ben geen verrader ,"gelyk gy en uwe Complicen, ik ben hier , op dat gy door myne vermaningen wel mogt leeren fterven.
Notting. Hoord Ludovice,gyzytookeenen verrader , want gy weet , dat ik een verrader ben, en dat daar nogmeer Complicen zyn van 't zelve verraad, zoo moet gy dan ook door Beuls handen fterven.
Ludovicus. MaarFraterAfo/MJgjhoe veel uuren meend gy wel» dat gy nog te leven hebt, wilt gy dezelve uuren met gekken ende fpotten doorbrengen , bekend 'GOD uwe zonden (hier liet my Notting mynepropooften niet uitfpreeken, maar zeide:)
Notting. Hebbe ik u niet gezeid, dat gy my zult ongemolefteerd laten, gaat weg, zeg ik u.
Lu-



tot de MÏLI.T. JURISD. &c. 253
Ludovicus. Ik zal e2n wyl op dezen Stoel zitten, want ik hope, wanneer de eerfte alteratie een weinig zal voorby zyn, dat gy my dan zult horen fpreken van de poincten des Geloofs ende der Zaligheid.
Notting. Ik hoop van neen, I gaat gy na huis ?
Ludovicus. Ik zal GOD bidden, dat hy dat obftinaat herte gelieven zal van u te nemen, ende te regeren met zyn Heiligen Geest, op dat gy my meugt horen.
Notting. Zoo zal ik GOD wederom bidden, dat hy u Gebed niet zal verhoren,ende dat hy my die Genade niet zal doen, dat ik u zal horen, gaat weg.
Ludovicus. Oy en weet regte voort in deze alteratie ende perplexiteit niet, wat gy lpreekt, als dat over is, zoo zullen wy anders te zamen fpreken , ondertusfchen zal ik den zeiven tyd met patiëntie verwagten.
Noiting, Gaat voor den Duivel , deze lchone discourfen (zegt wyders den Predikant in zyn gedrukt Verhaal) hadde de Jefuit Pasman Medecomplice van het verraad, in zyn kamer gehoord, die liet door een Militair perfoon aan Notting op zyn Priefterfchap gebieden ende zeggen, dat hy met meerder beleeftheid met my zoude fpreken ende horen wat ik hem zoude voorftellen, dog Notting ontbood Pasman wederom,dat hy niet meer onder zyn Commando en ftond, gelyk voor deezen, hy mogte voor hem zorgen, hy was oorzaak van zyn dood. Zoo ben ik (zegt wyders Do. Ludovicus in zyn gedrukt Verhaal) gevaren
met



2$4 VERZAMELING van STUKKEN.
met Frater Notting, niet anders zoude hy myneti -Collegam getrafteert hebben, hadde hy met zyne vertrooftinge willen continueeren , maar die was door myn exempel wyzer geworden , overzulks wilde hy liever zwygen , als voor den Duivel gaan.
Op Straat heeft ons die Quant (zoo zegt Verder de welgem. Predikant; zoo veel fpels gemaakt, dat wy met hem geenen raad ert wiften, hy en wilde geenzints met ons Predicanten gaan, dog ging hy eindelyk, doert hy zag , dat het niet anders wezen en konde, wy mogten hem op Straat niet aanfpreeken, om dat hy protefteerde van het ongelyk,dat hem van ons gefchiede,hy heeft aan niemand op ftraat adieu gezeid, op het fcha-" vot heeft hy knielende het gebed met my gedaan, wy en hebben hem niet horen Santert of Santinnen aanroepen. Zyn hoofd wierd hem afgeflagen j op'een yzere Pinne geileken, en 't Lighaam onder de Galge begraven.
Gerardus Pasman wierd de dood aangekondigt den 28 July , van hem getuigt de Predicant Ludovicus, dat hy was veel beleefder als Notting, hy gaf hem ftraks de regterhand en heete hem wellekom,biddendé dat hy hem niet qualyk wilde afnemen, dat hy voor dezen in zyn Gevangenisfe dé Audiëntie aan hem hadde geweigerd, hy was zeer weemoedig ende vreesde de dood meer als de andere, hy heeft alle vermaningen ende vertrooftingen uit GODS Woord geerne aangenomen, hem tegens hem^ ende zyn Collegam bedankende voor de vertrooftingen,-



tot de MILIT. JURISD. &c. 255
gen, ende fprak altyd in haar abfentie eerlyk ende v/el van haar, tut het gebed was hy altoos gewillig , ende knielende op zyn kamer altoos met den Predikant neder als het gedaan wierd , hy zelfs deed veel fchone Gebeden in het Latyn alleen tot GOD, hy heeft nooit Biegtvader verzogt , ende doe hem zekere Priefter abfolveerde , fcheen hy weinig werk van de abfolutie te maaken. Van de Santen , van het Vagevier ende andere heeft hy nooit gementioneert, zyne zonden bekende hy GOD menigmaal ende met groten ernst,gelyk ook meest alle zyne discoursfen waren van Chrillo ende zynen dood ende verdiend-en, die hem niet gekend ende zyne discoursfen gehoord hadde , en zoude hem ( zoo getuigd Ludovicus,) voor geen Papist gehouden hebben , om dat hy hem in zyne discoursfen met de Leere der Gereformeerde kerke zoo fyn conformeerde. Op Straat en maakte hy geen zwarigheid tusfehen de Predicanten te gaan, hy nam zyn affcheid van de Burgers. Op 't Schavot ontkende hy eenige dingen , dog zeide tot diverfe reizen door Frater Notting kennisfe van *t verraad gekregen te hebben , dog <reen volkomen kennisfe ; Hy knielde met Do Brelius op het Schavot neder ende deed het Gebed, hy deed nog een kort Gebed tot GOD, zyn vertrouwen was, dat hy nog den zeiven dag by GOD in de eeuwige Zaligheid zoudekomendoor.de verdienften Chrifti°; Hy bad den Scherpregter dat hy beliefde toe te zien, op dat hy niet meer als met eenen
S^g
.iuUU jji^ivnuti veizuec „ enae aoe



256- VERZAMELING van STUKEEN.
Slag zyn hoofd mogte afilaan, zyn zielè beval hy zyn Verlosfer ende anders niemand, zyn hoofd wierd hem afgeflagen , ende met het Lighaam in de kerke van de Jefuiten begraven.
Deze Pasman was met de Jefuiten van dit advys , dat geen Geejlelyk: Perfoon fcbuldig zy een verraad te ontdekken, ofte by moest eert /Ipoflaat zyn. •.. fc-.
De Pater Redor Boddens was de laatite, ny was van een groot Geflagte vmBruggeby den Groten van wegens zyne welfprekentheid ende ervarentheid geëftimeert.
Doe hem de Sententie des doods was voorgelezen, ging by hem de Predicant Brehus < hem vindende te bedde, maakte met hem een discours van den eenigen Middelaar tusfehen GOD ende ons, namentlyk Chriftum Boddens bedankte den Predicant, ende verzogt hem te willen een weinig retireren, tot dat hv zvn Gebed zoude hebben gedaan, ten ware hy wilde de Litanie met hem lezen, hy wierd van vier Cellebroeders na het fchavot ^dragen, niet konnende gaan van wegens de Torture, de Predikant Ludovicus fchryft van hem dat hy fimuleerde zyn zwakheid, ende als hy de trappen van het Schavot zoude optreden , dat hy ftetk genoeg was , item dathywas van opinie dat hy niet fterven zoude , maar alleen tot verfchnkking aldaar wierd gebragt; Dat hy de Scherpregter ziend! op het Schavot komen , orSte alteratie kreeg , de flag krygende heeft 'met een kragtige ftcm , dieahde



tot de MILIT. JURISD. &c. 257
Wereld met verwondering aanhoorde,géroep en; O Vader ! 0 Jefu tjn dyne hand beveel iktnynett geest 't Lighaam wierdc op een éeriyke Plaats begraven. Aan den Hertog van Bouillon, Gouverneur van Maftrigt, abfent zynde, wierd van wegen de Pater Reétor behandigt dezen Brief.
Zynde nu ter dood verwezen, hebben my verfout deze weinig Letteren aan Uw Excellentie te fchryven, om die te bedanken voor alle gunst ende eere, die ik hier te Maftrigt van haar ontfangen hebbe. Ik verklare dat ik altoos eenen zeer getrouvcen ende zeer onderdanigenDienaarvanUweExcellentie geweest ben, ende dier halven bid denzelven, datzegedient zy voor een gewisfe waarheid deze zake te geloven, dat ik op myn Zaligheid, en op de Genadige Sententie GODS , {die my binnen luttel uuren te verwagten (laat,) vaftelyk vcrzekere, dat ik voor de ontdekkinge van 't Verraad', (V welk Jan Lansman airede met de dood betaald heeftf) in '/ minfte nog diretlelyk nog indireclelyk iets daar afgeweten hebbe, veel min dat ik'er medegemoeid geweest zou hebben, dat ik zoo menigwerven aan U Excellentie mondeling verklaard hebbe, hoe eigentlyk zulks met onze Conftitutien firyd, en van dezelve vervreemd is, hier op ga ik fterven, ende tot, oorkonde der waarheid kusje mei alk 'regtzinnigheid ende eerbiedinge de banden van U Excellentie, den aller getrouw ft en en meest verbonden dienaar,
JOHANNES BAPTISTA BODDENS. I. Deel R tk



s58 VERZAMELING van STUKKEN.
Ik ben genoodzaakt door de band van den Cipier te fchryven, alzo de myne door *t pynigen mbruikelyk geworden is.
Uit Maftricht den co July 1638.
Deze Brief wierd aan den Hertog van Bouillon overhandigt in den Hage , en om dat hy was van Religie verandert, zoo geloofde men , dat hy ter liefde van de Geëxecuteerde, ende van de Roomsgezinden denzelven Brief had gedivulgeert, immers de Gereformeerden hebben't den Hertog qualyk nageduit, menende hy hadde behoord den zeiven te verbranden.
Haar Hoog. Mog. hebben ook niet wel genomen het drukken van de discoursfen,ende de dood van de gem. Perfonen, hebbende by openbare Placaat van den 2 September verklaard, dat zy 't zelve vertoog als tegens order van 't Land, en buiten Haar Hoog. Mog. kennisfe ende jegens dank van de voorfz Pra;dicant,(zoohy zeide) gedrukt,geen geftanden deden, ende overzulksverklaarden 't zelfde te zyn nul ende van onwaarde, verbiedende dienvolgens om de voorfz. redenen , het verkopen en diftribuëren van het voorfz. Kort Vertoog.
LXXXIX.



tot de MILIT. JURISD. &c. LXXXIX.
EXTRACT ët de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 10 Maart 1645.
de Heeren Staten voorgedragen, het verzoek van de Vooghden van de Weezen van den Capteyn Simon van Cromftryen. dolerende , dat de Magiftraet de Stede Neufen , hun wülen conftringeren, de adminiftratie van de goederen van de voorfz. Weezen , hun, by het overlyden van hunnen Vader, aanbeftorven, te brengen onder de Weeskamer van hunne voorfz. Stede; daer noghtans den voorfz. Cromftryen niet moet worden geconfidereert, als binnen de voorfz. Stede fyn Domicilie gehadt, maer alleenlyck in Guarnifoen gelegen té hebben, zynde oorfpronckelyck van Zierikzee, al waer de voorfz. Vooghden voornemens zyn de voorfz. Weezen Goederen, ter Weeskamer te brengen; verzoeckende,dat hun favorable Brieven van voorfchryven zoude werden geaccoordeert, aan de voorfz. Magiftraet, ten eynde hun, in dezen, geene moeyte, ofte moleftatie, zoude mogen werden aangedaen, maer dat, ter contrarien, men de Weezen zoude laaten volgen,de Goederen, hun aanbeftorven ten fine als voren: Waer op omvragen gedaen zynde, is daer inne generaelyck bewilligt.
R 2 XC;



ü6o VERZAMELING van STUKKEN. XC.
MISSIVE aan de Magiftraat der Stede Neufen.
Erntfeste &c
werden berigt , dat UE. , de Vooghden van de Weezen van wylent den Capteyn Simon van Cromftryen , gecommandeert hebbende binnen UE. Stede, daer toe willen houden, en conftringeren, dat de adminiftratie van de Goederen, de voorfz. Weezen door het overlyden van hunnen Vader aanbeftorven, met het gene daer van dependeert, aen de Weeskamer van UE. Stede zoude werden gebraght; welck, alzoo wy buyten alle reden vinden, overmits den voorfz. Capiteyn Cromftryen, niet als een Borger ofte Inwoonder van UE. voorfz. Stede, maer alleenly ck'als een die aldaer als een Militair Guarnifoen gehouden heeft, moet werden geconfidereert: zoo hebben wy UE. by defen wel willen recommanderen, dat ÜE. ordre gelieven te ftellen , dat de voorfz. Voogden in defen blyven ongemolefteert, ende ter contrarien, defelve werde vry gelaten, de voorfz. Wezen, te ver wee zen totZierickzee, van waer den voorfz. Capiteyn oorfpronckelyck is geboortigh: En waer op ons verlatende, zullen, Hier mede,
Erntfefte, &c. In 't Hoff van Zeelant, tot Middelburgh, den 10 Martii 1645.
XCI.



tot de MILIT. JURISD. &c. 261 XCI.
PLEIDOYE op de Rolle in 23 Jan. 1648.
W
anneer in den Jaare 1648 op den 23 January zyn Hoogheyt Prins Willem de 2de door de Staten van Holland en Zeeland in den Hove is geintroduceert geworden, foo is op dien dagh ter prafentie van fyn Hoogheyt op de Rolle gepleyt, de faak van Willem Aren ze woonende in den Haag voor hem felven ende als Man ende Voogt van Lysbeth Claas , fyne Huysvrouwe Requirant, ende hem als derde oppofeeren in de faake tusfen Chriftoffel Plonquit, Capiteyn ten dienfte dezer Landen, Impetrand in R: a: ter eenre, en de Heeren Voogden van 't naergelaten Weeskind van wylen Henry Herberts, in zyn leeven Collonel, meede ten dienfte dezer Landen, Gedaagden ter andere fyden, op en jegens den voorf. Capteyn Plonquit,Geoppofeerde,ende devoorf.Heeren Voogden, Verweerders ter andere fyden.
R 3 IN-



INHOUD
VAN 'T
EERSTE DEEL
VAN HET
M A G A Z Y N
DER
STUKKEN
TOT DE
MILITAIRE JURISDICTIE
BETREKKELYK,
iC^R-DONNANTIE op de Admiraliteit der Nederlanden , gearrefteert by Maximiliaan, Roomsch Koning, en fynen Soon Philips , Eertz-Hertog Va'ti Ooftcnryk, den 8 Jan. 1487. Bl. 1
II. ORDONNANTIE, hoe men 't Land van Holland ende Vriesland fal mogen befchermen tegens den Vyanden mit haar felvs Ingezeten , fonder in dit geval van de Ordonnantie eenige knechten van buiten 's Lands aan te 1 - ne-



INHOUD van 't EERSTE DEEL. 263
nemen, ende mit eenen cleynen koft.
27 jan. 1521. Bl.4
III. ORDONNANTIE op de Zeevaart
der Nederlanden by Keyzer Karei gegeeven tot Namen den 27 Dec. 154c. 1 o
IV. PLACAAT, beroerende omme uit te ruften ende onderhouden zekere Benden en Ordonnantiën van Ruyteren te Paarde, getranflateert uit Franfche Taaien in Duitfche 12 Oét. 1547. 12
V. ORDONNANTIE des Keyfers Ka-
rel de Vyfde , hoe dat die Alcalde van den Hove, ende Amptman van Brusfel hen voegen, en regulecrcn fullen aangaande de apprehenfie ende punitie van den Delinquanten, ende Misdadegen, gemaekt den 17 Meerte 1548. 24 VI ORDONNANTIE op 't ftuk van de crimineele juftitie van den 5 en 9 JulY »570-
Art. LXVIII. 29
LXJX. 30
LXX. 32
LXXI. 33
VIL ORDONNANTIE van de Staaten van Holland, dienende tot vorderinge en expeditie van de Juftitie Crimineel 18 Sept. 1575. 33
VIII. INSTRUCTIE voor den Landraed 13 Jan. 1581.
Art. XVI. 38 R 4 K.DE-



264 INHOUD van 'ï EERS TE DEEL.
IX. DEDUCTIE overgegeven aen de Staeten Generael 21 Sept. 1584. Bl. 39
X. EXTRACT uit 't IV Memoriaal
van den Hove van Utrecht 19 July 1584. 52 XL INSTRUCTIE voor den Raed van Staeten van 18 Aug. 1584. Art. HL 53
XII. EXTRACT uit de Refolutien der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 28 Febr. 1585. 54
XIII. EXTRACT uit de Refolutien der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 1 Maart 1585. 55
XIV. EXTRACT uit de Refolutien der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 6 Maart 1585. 56
XV. EXTRACT uit de Refolutien der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 7 Maart 1585. 56
XVI. KRYGS-ORDONNANTIEN ende Rechten, gemaekt ende geordonneerd by den Hooggeboren Prince, Robbert, Grave van Leycefter &c: Stadhouder en Capiteyn Generaal van haare Majefteit over d'Armee ende Kryghs-volke in de Nederlanden, ende Gouverneur Generael van alle de Geünieerde Landen en Steeden in defelve Nederlanden en haarlieder Bondgenoten of Geallijeerden, om te worden onderhouden by alfulcken als
die-



INHOUD van 't EERSTE DEEL. 265
dienen fullen in haere Majefteits Armee,jonder fyneExcellentie inde voorfeydeNederlandenden i4Febr. 158fj.Bl.57
XVII. PLACAET waer mede by fyne Excellentie wordt verfien op alle ongereldheden van het Kryghsvolk, foo te Velde als in Garnifoen wezende den 4 Apr. 1586. 76"
XVIII. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 19 Aug. 1586. §5
XIX. EXTRACT uit de Notulen der
Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 23 Aug. 1587. 87
XX. PLACAET en ORDONNANTIE
op de Monfteringe, d'ordre Militaire, ende tegens de overlasten by het Krygsvolk dagelyks gefchiedende 10 Jan. 1587. 87
XXI. EXTRACT uit de Notulen der
Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 27 Aug. 1588. Q7
XXII. ART1KUL-BR1EF ofte ORDONNANTIEop deDisciplineMilitaire 13 Aug. 1590 met de volgende
Ampliatien. g_
XXIII. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 17 Maart 1580. ng
XXIV MISSIVE van de Gecom. Raeden der Admiralit. van Zeeland 25 Aug. 159b. IIO
XXV.NAPOiNT van Befchryvinge
R 5 ' der



%66 INHOUD van 't EERSTE DEEL>
der Staetsleden op de kennisfe over de Delicten van 't Krygsvolk 25 Aug. 1590. Bl. 121
XXVI. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 12 Sept. 1590. 122
XXVII. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten
van Zeeland 14 Sept. 1590. 123 XXVÏILPLACCAET van de Heeren Staten Generael der Vereenigde Nederlanden , waer by fcherpelyk verboden worden de fchaden , ongeregeltheden , ende excesfen, die by 't Volck van Oorloge , in dienfte van de voorfz. Staten wezende , gedaen worden , te Water en Lande foo binnen de VereenigNederlanden!, als in de aenpalende Naghebueren, Vrienden en Neutrale Landen : mitsgaders dc infractien der Sauvegarden , ende het onbehoorlyck uytryden ende uytlopen der Ruyteren ende Knechten den 26 Sept. 1590, 132
XXIX. M'SS1VE van Gecommitteerde Raden der Admiraliteit van Rotterdam 20 Febr. 1591. 131
XXX. BRIEF van Gecommitteerde
Raden van Zeeland 29 Maert
1591- I33
XXXI. N A-POINT van Befchryvinge
der



INHOUD van 't EERSTE DEEL. 26*7
der Staatsleden van Zeeland op de kennisfe over de DELICTEN van V KRYGSVOLK 18 Apr. 1591- Bl.135
XXXII. NAPOINT van Befchryvinge der Staatsleden van Zeeland op de kennisfe over de DELICTEN van V KRYGSVOLK, 10Dec.
XXXIII. MISSIVE aan fyne Excellentie 17 Dec. 1591. 136
XXXIV. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten
van Zeeland 18 Dec. 1591. 138
XXXV. 27 Jan. 1592. 138
XXXVI. 30 Jan. 1592. 138
XXXVII. LETTRE au Gouverneur SIDNEY 30 Jan. 1592. 139
XXXVIII. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 1 Febr. 1592. 140
XXXIX. 22 Apr. 1592. 140
XL. 30 Apr. 1592. 141
XLI. EXTRACT uit eene Misfive aen
de Gedeput, ter Generaliteit 6 Mey 1592. 141 XLII.10 POINT van Befchryving van de Heeren Staaten van Zeeland refulterende uit het Reces van Staaten Generael der Vereenigde Nederlandfche Provintien van 18 Dec. 1592 by de Gedep. van de voorfz.
Staa



0f58 INHOUD van 't EERSTE DEEL.
Staaten van Zeeland overgelegt zynde de voorfz. Pointen van Befchryvinge , gedateerd 29 Jan. 1593. Bl. 142
XLIII. EXTRACT uit hét Regifter der Refolutien van de HoogMogende Heeren Stajen Generaal der Vereenigde Nederlanden 15 Febr. 1594. H4
XLIV. 17 Febr- I594« *45
XLV. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 20 Mey 1594. 146
XLVI. 18 Mey 1595. 146
XLVII. MISSIVE der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 18 Dec. 1596. 147 XLVI1I.EXTRACT uit zeekere Schriftel. onderrichtinge overgegeeven van wegen zyne Exc. by den Raetsheer Nicolaas i Bruynincx aen de Gecommitteerde. Raden van de Staten van Zeeland viij Marty 1597. 148 XLIX.9 POINCT van Befchryvinge van de Staten van Zeeland 17 Maart '1597. *5o L. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland ai Maart 1597. 150
LI. 24 Maart 1597. 151
LIL 9 POINT van Befchryvinge tegens den 5 Mey I597- *5i ö LUI. EX-



INHOUD van 't EERSTE DEEL. 269
LII1. EXTRACT uit de Notulen ider Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 20 Mey 1597. fMift&j
LIV. 23 Mey 1597. 152
LV. f', Mey 1597. ■ 154
LVI. BRIEF van zyn Excellentie 26 1
Junyi597. I54 LVII. EXTRACT uit de befoignes van Krygsraeden gaende van 15971668.
Scherpe examinatie voor Politique en Militairen.
LVIII. Verfoek van de Militairen aan
de Politique. i icfi
LIX. EXTRACT uit de Not. der Ed. Mog. Heeren'Staeten van Zeeland 4 July 1597. I58
LX. EXTRACT uit het Regifter der Refolutien van de Hoog. Mog. Heeren : Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden 30 Mey 1598. , I59
LXI. EXTRACT uit het Verbaal van den Landdag tot Nymeghen geholden in November en Dec. 1600. I0-o
LXII.PLACCAET teegens 't moedwillig uitloopen en voorts allerhande foullen en infolentien des Krygsvolics 14 Dec. 1600. 161
LXIII. MISSIVE aan Burgemrs. en Regeerders der Steede Zierikzee 12 Dec. 1602. ui
LXIV. MISSIVE van Burgem. en Rae-
den



(270 INHOUD van 't EERSTE DEEL;
den der Steede Zierikzee 12 Dec. 160a. Bl.173
LXV.MISSIVE aan Burgèmrs. en Scheepenen der Steede van Zierikzee 23 Dec. 1602. 17S
LXVI. EXTRACT uit de Not. der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 18 July 1605. 180
LXVII. EXTRACT uit de Befchryving der Stad Amersfoort 22 Tan. 1608. 180'
LXVIII. INSTRUCTIE hy de Heeren Gedeputeerde Staaten van Vriesland door Henne Gecommitteerden gemaakt op de ordre van den Krygsgerechte des Vriefchen Regiments, waar na Hen den Gerechts-Scholtes, Asfesfoiren en den Secretaris derzelven Krygsgerechte zullen hebben te reguleren. 185
LXIX. MISSIVE aan de Stad van Middelburg 29 Febr. 1604. 194
LXX. EXTRACT uit 't Refolutieboek der Stad Utrecht 23 Juny ifjio. Troubles op de Wagt tusfehen Burgers en Soldaten. 195
LXXI. 24 Juny 1611.
Casfatie van den geweldigen Baeck. ^96
LXXIL- S3 Martii 1619;
Queftie tusfehen die Gerechte en den Crychsraadt. 197'
LXX1IÏ. 6 July 16s9.
Van



INHOUD van 't EERSTE DEEL. 271
Van de Jurisdictie van den Crychsraedt en't Gerecht, Bl.200
LXXIV. EXTRACT uit 't Refolutieboek der Stad Utrecht 7 July icao. 202
LXXV, Propofitie by den Advucaet Fiscael van de Crychsraedt gedaen. 202
LXXVI.EXTRACT uit de Mot. der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 13 Sept. 1628. 206
LXXVIL MISSIVE aan den Bailliu van Vlisfingen Bonifacius Carin Contfelli 13 Sept. 1628. 206
LXXVIII.ARTIKUL-BRIEF ende INSTRUCTIE roerende den Oorlog ter Zee., waer naer allen ende eenen ygelyk, 't zy Admirael, Vice
| Admirael, Capiteynen, Luy tenanten, Edelluyden, Schippers, Officiers , Soldaten , ende gemeene Matrofen ter Zee dienende, hen te reguleren hebben, op de ftraffen, peenen, boeten ende correétien daer inne begrepen 27 Apr. 1629. 208
LXXIX. EED voor 't Krygsvolk ter Zee. 234
LXXX.EXTRACT uit de Refol. der Ed. Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 31 Maart 1631. 236
LXXXI.MISSIVE aan zyne Excellentie.237
LXXXII. EXTRACT uis de Ref. der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 25 Oct, 1631. 238
LXXXUl. KRYGSRAAD.
Conventie tusfehen denzelven en
't



a72 INHOUD van 'tEERSTE DEEL.
't Gerecht van 's Hage, i May 1632. Bl.238 LXXXIV.EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 23 Maart 1633. 241
LXXXV. ■ 21 Maart 1634. 242
LXXXVI. 23 Maart 1634. 242
LXXXVH. —2 May 1634. 243 LXXXVIII. VERRAAD van MA-
STRICHT 1638. 243 LXXXIX. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 10 Maart 1645. , 259 XC. MISSIVE aan de Magiftraat der Stede Neufen 10 Maart 1645. 260 XCI. PLEIDOYE op de Rolle in. 23
Jan. 1*548. 26"i