GESCHENK
VAN
JAMES DE FREMERY.
1890.



VONDEL.
V.






ALLE de WERKEN
VAN
JOOST van VONDEL.
TREURSREELEN.
I'. s t u k.
Te UTRECHT, bij J. van der schroeff, Gz. 1 7 9 8.






J. V. VONDELS LUCIFER,
TREURSPEL:
PIUSCIPITEMQUE 1MMANI TURBINE ADEQIT.



Ex Libris J



DEN 0NVERW1NNELIJCKSTEN
VORST en H E E R E,
den heere
FERDINANDUS den III,
g e k o r e n
ROOMSCHEN KEIZER,
ALTIJT VERMEERDER DES RIJCKS.
Gelijck de Goddelijcke Majesteit in een ongenaeckbaer licht gezeten is; zoo zit oock de weereltfche Mogentheit, die haer licht uit God fchept, en de Godtheidt afbeelt, in. haeren glans ver heerlij ckt: maer gelijck de Godtheit, of liever opperfte Godtheit, den allerminften en ootmoedigen, met den toegangk tot haeren troon, begenadight; zoo gewaerdight de tijdelijcke Mogentheit öock den allerkleenften dat hij A a zich



4 OPDRACHT.
zich eerbiedigh voor haere voeten vernee» dere. Op deze hoop verftout zich mijne Zanggodin, van verre, aen uwe Keizerlijcke Majesteit op te offeren dit treurfpel van Lucifer, wiens ftijl wel rijckelijck de deftigheit en ftaetigheit verëischt, waer Van de Poëet fpreekt:
Qmne genus fcripti gravitate Tragcedia vindt}
Hoe hoogh men drave in ftijl, en foont Het Treurfpel Jpant alleen de kroon;
Doch wat aen de veré'ischte hooghdraventheit des ftijls ontbreeckt, dat zal de tooneelftof, titel en naem der doorluchtigheit des perfoons vergoeden, die hier, ten fpiegel van alle ondanckbaere ftaetzuchtigen, zijn treurtooneel, den hemel, be» kleet; waer uit hij, die zich vermat aen Godts zijde te zitten, en Gode gelijck te worden, verftooten, en rechtvaerdighlijck ter eeuwige duisternisfe verdoemt wert. Op dit rampzalige voorbeelt van Lucifer, den Aertsengel, en eerst heerlijckften bo. vsn alle Engelen, volghden federt, bijkans
alle



OPDRACHT. 5
alle eeuwen door, de wederfpannige geweldenaers, waer van oude en jonge historiën getuigen, en toonen hoe gewelt, doortraptheit, en listige aen (lagen der ongerechtigen, met glimp en fchijn van wet. tigheit vermomt, ijdel en krachteloos zijn, zoo lang Godts Voorzienigheit de geheilighde Maghten en Stammen hanthaeft, tot rust en veiligheit van allerhande Staeten, die, zonder een wettigh Opperhooft, in geene burgerlijcke gemeenfchap kunnen beftaen: waerom Godts Orakel zelf, den menfchelijcken gedachte ten beste, deze Mogentheit, als zijn eige, in eenen adem, bevestight, Gebiedende Gode en den Kei. zer elck hun recht te geven. Christenrijck doorgaends, gelijck een fchip in de wilde zee, aen alle kanten, en tegenwoordigh van Turck en Tarter, beftormt, en in noot van fchipbreuck, verëischt ten hooghfte deze eendraghtige eerbiedigheit tot het Keizerdom, om den algemeenen erfvijant des Christen naems te fluiten, en den Rijcksbodem en zijne grenzen, tegens den inbreuck der woeste volcken, te veiligen A 3 er)



6 OPDRACHT.
en te ftercken; waerom Godt te dancken is, dat hem beliefde 't Gezagh en de Kroon des H. Roomfchen Rijcks, voor 's Vaders overlijden, op den jongften Rijcksdagh, in, den Zone ferdinandus den IV., te verzekeren; een zegel, waerop zoo veele volken moedt draegen, en de tooneeltrom. pet van onze Nederduitfche Zanggodinne te moediger, voor den troon van Hoogh. duitschlant, den overwonnen Lucifer, in Michaëls triomfftaetfie, ommevoert.
UWE KEIZERLIJCKE MAJESTEITS
allerootmoedigjle dienaer
J. V. VONDEL.
BE.



r
BERE C H T
AEN ALLÉ
KUNSTGENOOTEN,
E N
BEGUNSTIGERS der TOONEELSPELEN.
H ier wort u, om uwen kunstijver weder t* ontfteecken, en uwen geest tenens te (lichten, en te verquicken, bet heiligli treur'óoneel, dat den Hemel afbcelt, opgefchoven. De groote Aertsengelcn, Lucifer en Michaël, elck met hunne aenhangclingen van wederzijde gefterckt, komen de ftellaerije ftoffeeren, en hun rollen fpelen. Het tooneel en de perfonaedien zijn zeker zoodanigh, en zoo heerlijck datze eenen heerlijcker ftijl vevëifchen, en hooger laerzen dan ick liaer weet aen tetrecken. Niemant, die de fpraeck van d' onfeilbaere orakelen des goddelijlsen Geests verftaet, zal oordeelen dat wij een gedichtfel van Salmoneüs bijbrengen, die midden in Ehs, op zijnen wagen en metaelc brugh. Jupijn braveerende, cn met een brandende fackel den blixem en donder nabootfende, van den donder geflagen werf. noclite wij vernieuwen hier geen grijze fabel van 'den Rcuzenftrijdt, onder wiens fchorsfe da Poëzij haere toehoorders reuckelooze verwaentheit, en godt. looze kerekfehenderijen zocht tc verkeren, en natuurkennis in te boezemen; namelijk, dat lucht en winden, inden hollen buick en het zwavelachtige ingewant der aerde, beflooten, bij wijlen ademtoght zoeckende, met ghewek van geborlte fteenrotfen, roock en fmoock, en vlammen, en aerdtbevingen, ea fchrickelijck geluit, uitberften, en hemelhoogh opgefteegen, m het neêrftorten, den gront van lant en zee met asfche en fteenen beftulpen, en ophoopen. Onder cie Profeeten verzekeren ons van den afval des Aerrsengels, en zijnen aenhang, Izaias, en Ezechiël; bij den Euangelist, Christus, het allcrwaerachtighfte orakel, ons met eene ftem uit den hemel bevolen te hooren: Sint Peter, de Prins der Apostelon, en endeljck Judas Thaddeüs, zijn getrouwe Apostel; wekker fiweueke» A 4 wanr.



8 berecht.
* worden. Iza.as 10Cpt: 0 Lucifer, die yroegh opiZ3,'„ f V-^f ter, aerde SePMt? die de volcken qutitle, in m> harte fpraeckt: lek vil in den hemel Slijpen, mijnen 'Cel hoven Godts eejlarnte verheffen, op den bergh des vlbom afn IZltft ïl"™' rP2 "* b°Vend< ^e\VoMenftZrCn[ tn df l,?fJle'r gel'JCk W°rden: maer S*V *** *«Mh fe,
if,■ 11 GrJ, Z,Jt een "i'Sedruckte gelijchenis, vol wiis-
«Z'Jl V i ï?e" fCh°°'a- °h,j waert< "'^ meelde van Godts
Tiarl' ?)3aSp?' e" c™™l!t'«, *n ovd, en beril, fafier,
7ui/StrF wTrr/ fcMmehn vae™Bh- Mij breidde Gods'berJl Schaduwende Cherubijn, en iel zette u op
GhiilZTlr,i?l\ Wa-deUe midden oader Ae bekende fleerj. *i*V„ v°f''"Pe,> u™» van den dage uJr fchep.
pnge aen tot dat men u op boosheit betrapte. Beide deze
^e bii tLt °"\d a"dere °P den fai»s™ Tijrus, eken Lft r, ' , Unn£ tarfW** e" hoogmoet, geleeSede'on Zl, gCdrT W01'den- JESÜS chwstm 2iet
laten- nJf^ d™Sa'a"' 8^<* ^enen blixem, uil den hemel londi^l PCt^' zeSgende: Godt heeft d'Engelen, die
"f "'f'106'"' »>""■, met de koorden der helle ll'Zu l '" " afgr0nt o^&aevert, om gepijmght, enten
der Engelen, en hun m.sdaet, en de ftraf daer op gevoHit, feeÊ J7g%b™™peinge, beknopt op deze A. Doel 4 l luitf/8'!?: d" !""me '!0°Z/>eit berden, maer hun At oorlel Jt • met"ufgC ta"de" van **t*rnhfe, tegen* Zet oordeel des groeten Godts bewaert. Wij (tuiten dan mee
da?,pl'eufc':e"> e» «"onderheit met Sint Peter, en ™ »T5 j"8* afsez,ante" d« K°"ings aller Koningen gelijck op eenen d.amanten fchilt, alle de pijlen der on-elöovisen die
tc^ZSl" djn GeCSten dufven if wijfct'
trecken. Behalve d,t onderrtut ons ten overvloet doorgaens d eendraghtige en eerwaeruighfte aeloutheit der godtvrnchtfe Outvaderen dte m den gront dezer gefcbiedenlfe »S! ftemmen: doch om de Kunstgenooten niet op te houden zulenwe ons met dr.e plaetfen genoegen; d' eeVlle getrocke'n it den heiligen Cjpmen, Bislchop en Martelaer te Kartha-Ó daer hij fchrtjft: Bj, die te vore door een Euqdfsbt Ma esfeZ mderfieunt, Gade aengenaem. en vaert was, borst, toen hl den
Val brengende., voor dat JJj zelf door dien naerijver ter néér.
ges



B E R E C TT T. 9
geflort lagh, gevangen eer hij ving, bedorven was eer hij hem bedorf; terwijl hij; vnn Nijdigheit aengepricftelt. den menfche van de genade der onjierfelijckhsit, hem gefchoncken, beroofde, en zelf oock verloor het gene hij te vore hadde. lïe groote Oregorius bedelt ons de tweede fprcuk : Dees afvallige Engel, gefchapen om boven d' andere regementen der Engelen uit te Uitteken, is door zijn hovaerdii zulx'ter neder geftort. dat hij na de heirfchappije der jlantyastlge Engelen onderworpen blijft, Het derde en leste bewijs fcheppen wij uit de predikatiën van den honighvloeienden Bcrnardus: Schuwt de hoovaerdij: ick bidde a fclimvtze toch. d' Qirfprong van alle overtredinge is hoovaerdij, die Lucifer zelf, klaerder dan alle de fi'arren uitblinckende, met een eeuwige duisteririsfe heeft y er dondert. Zij heeft niet alleen eenen Engel, macr den opperjl en van alle Engelen in eenen Duivel verandert. De Hoovaerdij en Nijdigheit, twee oirzaecken of aenrtokers van dezen afgrijzclijcken brandt van tweedraglit en oorloge hebben wij uirgedruckt, onder het gefpan van twee bcifarnde dieren, den Leeuw, en den Draeck, die voor Lucifers oorlogswagen gefpannen, hem tegens Godt en Michaël acnvoeren; aengezien deze dieren twee zinnebeelden van deze hooftgebreken verftfecken: want de Leeuw, der dieren Koning, gemoedight door zijne krachten, acht uit verwaentheic niemanr boven zich zclven; en de Nijdigheit quetst met haere tong den benijden van verre, gelijck de Dtaeck, met het fchieten van zijn vergift, zijnen vijant van verre quetst. Sint Augustijn, deze twee hooftgebreken Lucifer toeëigenende, maelt ons den aert der zelve levendigh af, en zeit dat de Hoovaerdij is een liefde tot zijn cige grootslieit; maer de Nijdigheit een haetiter vnn eens anders gcluck: waer uit klaer genoegh blijekt wat hier uit geboren wort: want een iegelijck, zeit hij, die zijn eige grootslieit bemint, benijt zijns gelijcken, merdienze met hein gelijk ftacn; of benijt zijnen minder, op dac die hem riet gelijck worde; of die grooter zijn dan hij, om datze boven hem flaen. Nu dewijl de dieren zelf van verdoemde Geesten misbruickt eh bezeten worlen, gelijck in den aenvang de Paradijsllang, en in de heilëemve de zwijnskudden, die met een groot gedruis in zee ftortten; en dewijl de geftamten aen den hemel zilfs bij dieren afgeiekent, oock bij de Profeeten gedacht worden; gelijck de Pleiades ol' Zevenftar, en Arétnriis , Orion, en Lucifer, zoo gelieve het ti de weeligheit en leerzacmheit der tooneelpoëzije te vergeven, dat de rampzalige Geesten zich op ons toonecl hier mede wapenen, en verweeien: want den helfchen gedroghten niets eigener is dan fh'nmc ftreken, cn het nvshruick der fclïep'felen en elementen, tot afbreuk van d' eere en naem des Alierhoogften, zoo verre hij dit geliengt. Sint Jan, in zijne Openbaeringe, beelt dc hemcll'che géhéiinënislëh-j en den ftrijt in den hemel, door den pra;ck uit, wiens ftaert naileepte het derde deel dei Harren, A 5 bij



*• BERECHT.
i>i) de Godtgelcerden op d' afvallige Engelen geduit; wsèrora men in Poëzije de gebloemde wijze van fpreecken niet al te neuswijs behoort te ziften, nochte naer de fcherpzinnigheit der fcboollesfen te regelen. Oock moeten wij onderfclieiden de tweederhande perfohacdjen, «ie dit tooneel betreden, namelijck quaet willige en goede Engelen, die een ieder hun eige rol fpeelen; gelijck Cicero en de voeghelijckhcit zelf ons elcke perfonaedje, naer beuren fraet en aert, leeren uitbeelden, Onderuisfchcn ontkennen wij geenfins dat heilige ftof den too. ïieetdichter nauwer verbint, en intoomt dan weereltfche historiën, of Heidenfche verziends; onaengezien d'oude en befacmde hantvest der Poëzije, of Horatius Flakkus, in zijne Dichtkunfle, met deze vaerzen uitgedruckt:
De. Schilder cn Poëet ontfingen heide een maght Van alles te bejlaen wat clck zich dienftigh acht.
Doch hier dient mzonderheit aengetekent hoe wij, om den nacrijver der hooghmoedige en nijdige Geesten te heftiger t' ontlteecken, den Engelen de geheininis van het toekomende nicnschworden des Woorts, door den Aertsengel Gabriël, Gezant en Geheimnistolck der Godtheit, eenighzins omdecken; hier in [onder verbeteringc] volgende, niet het gevoelen der ©eesten, maer zommiger Godtgelcerden, naerdien dit ons treurtafereel rijeker ftof en luister bijzet; zonder dat wij evenwel, in dit punt, noch in andere omftandigheden van oirzaJten, tijt, plnetfe, en wijze [waer van wij ons dienden, om dit Treurfpel krachtiger, hcerlijcker, gevoeghlijcker en leerza. iner uit te voeren] de rechtzinnige waerheit opzettelijck willen in het licht ftaeu, of iet, naer ons eige vonden, en goetdundten, vast (tellen. Sint Pauwels, Godts geheymenisfehrijver aen de Hebreen, verheft zelf, benydenswaerdigu genoegh tot atbrcuck van bet Rijck der Iogenen en verleidende Geesten, de heerhjekhcit, maght en Godtheit van het mcnsch°e■worden Woort, door zijn uitfteeckentheit boven alle Engelen in naem, in zoonfcliap, en erfgenaemfchap, in het aenbidden der Engelen, in zijne zalvinge, in zijne verheffinge aen Godts rechte bant, in de eeuwigheit zijner heerfchappije, als een Koning over de toekomende weerelt, en de oirzaeck en het einde aller dingen, en een gekroont hooft der menfclien en Engelen, zijne aenbidders, Godts boden, en Geesten gezonden ten dienst der menfehen, erfgenaemen der zatigheit, weiciter natuur Godts Zoon, de Engelen voorbijgaende, in het bloet van Abraham aenncemt. I5ij gclegenlieit van deze on(chult achte ïck niet ongerijmt hier ter loop iet aen te roeren tot QOlcbult van tooneel en toonecldichuren, die Bijbelftof voorftellen, naerdienze bij wijlen oplpraeck onderworpen zijn • gelijck trouwen* 's menfdien zinnelijckheit verfcheiden is, eij
d' oa»



1 E R E C H T. U
<T ongelijcke getempenheit der liersfcnen vcroirzaeckt dat d' een treek tot een zelve zaeck heeft, die den anderen tegens het hart fleeckt. Alle eerlijcke kunften en oefeningen hebben haere beijveraers, en tegen wrijters, oock haer recht gebruick, en misbruick. De heilige treilrfpcldicluers hebben, onder de oude Hebreen, tot hun voorbeelt den Poëet Ezechiël, die den uittogbt der twalcf Stammen uit Egipten in Griex nagelaeten heeft: onder d' eerwaerdige Outvaders hebben zij het groote licht uit den Oosten, Gregorius Nazianzener, die zelf den Gekruisten Verlosfer in Grieckfche tooneelvacrzen uitbeeldde; gelijck wij noch van wijlen den Koninglijcken Gezant, Hugo de Groot, dat groote licht der gelecrtheit en vromigheit onzer, eeuwe, Sint Gregorius fpoor naerftrevende, voor zijn treurfpel van den Gekruisten, in Latijn befchreven, en dien onvergangkUjcken en (Hchtigen aibeit eer en danckbaerbeit fchuldigh blijven. Onder d' Engelfche Onroomfchcn heeft de geleerde pen van Rlchard Baker, Lucifer en al den handel der oproerige Geesten, oock vrij breet in 't rijmeloos nitgeftreecken. Wel is waer dat de Vaders der oude Kcrcke de gekristende. tooneelfpeelders buiten de gemeenfehap der Kercke keerden, en het tooneelfpcl van dien tijt heftigh beftreden: maer let, men 'er wel op, de tijt en reden van dien was heel anders gelegen. De weerelt lagh toen noch diep, op veele plaetfen, in. Heidenfche afgoderije verzoncken. De gront des Christendoms was noch onUeftorvcn, en de tooneeTpelen werden Cijbele, der gedtoomde Goilen moeder, een groote afgodlnne, ter eere gefpeelt, en gehouden voor een verdienftigh middel om hier door lantplagen van den hals des volcks af te keeren. Sint Augustijn getuight, hoe de Heidenfche Aertspricster, een bedienacr van Kemiaes inftellingen en afgodendienst, te Rome, ter oirzaecke van een zwaere peste, de tooneclfpelen eerst infleltle, en door zijn gezagh bckrachtighde. Scaliger zelf bekent datze, om de gezontheit des volx te verwerven, door ingeven van de Sibille ingeltelt war?n, invoegen dat dit fpelen eigentlijck ftreclae tot een kraclitigh vpedtiél van de blinde afgoderije des Heidendoms, en verheflinge der afgoden; een ingekajikerjg gruwel., wiens uitroicn den eerften kruishelden, en de geduurigh worftelcnde Kercke op zoo veel zweet en bloec, ftont, maer nu lang uitgeftorven, geene voetftappen in Europa laet. Dat dan de H. Outvaders die toonceltn hierom, en te gelijck om het bederf der zeden, en andere openbaere en fcliacmtelooze misbruicken van naeclste jongelingen, vrouwen en maegden, en andere vu'ligheden, bcltraftcn, was noodigh en loflijck, gelijck het in dien gevalle noch zoude zijn. Dit nu overgeflagen, laet ons het nut en den oirbaer van ftichtelijcke en vermaeckelijcke lpelcn niet te licht wechwerpen. Heilige en eerlijcke voorbeelden dienen ten fpiegel, om deught en Godtvruclitigheit t' omhelzen; gebreken, cn d' clcjiden,
daer



ia berecht;
dner aen gehecht, te fchtiwen. Het wit en oogbmerck dei wettige Treurfpeten is de menfchen te verraorwen door fchrick en medoogen. Scholieren, en opluickende jongkhelt worden door fpelen, in talen, welfprekentheit, wijsheit, tucht, en goede zeden, en manieren, geoefent; en dit zet, in de trêre gemoeden en zinnen, een ploy van voeghelijckheit en gefcbicktheit, die bun, tot in den ouderdom toe, bijblijven^, en aenhangen: ja het gebeurt bij wijlen dat overvliegende vernuften, hij gccnc genieine middelen te buigen, noch te verzetten, door fpitsvondigheden en hooghdravenden tooneelftijl geracckt! en, buiten hun eigen vermoeden, getrocken worden: gelijck een edele luitfnaer geluit geeft, en antwoort, zoo dra heur ■weergade, van dezelve natuure en aert, en op eenen gclijcken toon, en andere luit gefpannen, gctokkelt wort van een geestige bant, die, al fpeelende den tuimelgeest uit eenen bezeten en verdoekten Satil drijver, kan. r-.e historiën der eerde Kercke bezegelen dit met de gedenckwacidige voorbeelden van GcneSius en Ardaleo, beide tooneelfpeelders, in den Srhoubmgb, door den Heiligen Geest verlicht en bekeert; terwijlze, onder het fpelen, den Christenfchen Godtsdienst willende belchimyen, overtuight wierden van de waerheit, dieze geleert hadden, uit hun deftige fpeelrollen, doorgaends beier gtdoffjert met pit van wijsheit dan laffe redenen, uuren lang in den ■wint gedroit, en eer verdrictigh dan leerachtigh. Men worpt ons, ten opzichte van Bijbelftoffe, voor, dat men geen fpel met heilige zaecken behoorde te fpelen; en zeker dit zou wat Ichijns hebben in onze taele, die juist het woort Spel mede brengt: maer wie flechts een woort of anderhalf Griecks kan iiitdamelen, weet wel dat dit woort bij Griecken en Latijnen geen gebruick heeft in dien zin: want tragoedia is een koppelwoort, en betekent eigentlijck Bockezang, naer der heidexen wedgezangen, ingedelt om met zingen eenen bock te winïien, uit welcke gewoonte de treurzangen, en federt de tooïieelfpelen, hunnen oirlprong namen. En wil men ons immers «lus ongenadigh knuffelen om het woort Spel, waer blijvenwe dan met orgelfpel, Davids harp- en zangfpel, en het fpel van tien fnaeren, en ander fluit- en fnaerelpel, bij veifcheidenheit van Onroomfchen, in hunne vergaderingen ingevoert? Wie dan dit onderfcheit var, zal wel het misbruick der tooneell,unde beltraffende het reebtmaetigh gebruick i.iet ongenadigh vallen , en dezen heerlijcken ja goddelijcken vont, een eerlijcke uitfpanninge, en honighzoete verquickinge van *s levens moeie« Kjcfcheden, de jeugbt, en kunstbeminnende burgertje niet misgunnen; op dat wij, hier door gemoedight, Lucifer met meer ijvers ten Treurtooneele voeren, daer bij endelijck, van Godts blixem getroffen, ter helle dort, ten klaeren fpiegel van alleondanckbaere daetzuchtigen, die zich doutelijck tegens de geheiligbde JHaghten, en Majesteiten, en wettige Overheden durven verheften.
IN*



*3
INHOUDT.
ljucifcT, d" Aertsengel, opherjle, en doorluchtighjle bóven alle Engelen, hooyaerdig en Jlaetzuchtig, uit blinde liefde tot zijn eige, benijdde Godts onbepaildt grootheit, oock den mensch, naer Godts bcelt gefcbapen, en in het weeligh Paradij t met de hcerfchappije des aertbodems begiftight. Hij benijdde Godt en den mensch te meer, toen Gabriël, Godts IJerout, alle Engelen voor iienslbaere Geesten yerklaerde, en de geheimenisfen van Godts toekomende menschworden hun ontdeckte; waer door het Engelsdom voorbijgegaen, de waerachlige msnfchelijcke natuur, met de Godtheit yerëenighl, een gelijcke maght en Majesteit te verwachten jlont: waerom de hooyaerdige en nijdige Geest, poogende zich zeiven Gode gelijck te {lellen, en den mensch buiten den hemel te houden, door zijne medelanders, onlelbaere Engelen cprockende, wapende, en tegens Michaël, 's hemels Vellheer, en zijne heirkrachtcn, onaengezien Rafaëls waerfchuwinge, aenvoerde; en afgetreden, na de neérlacgh, uit wraecke den eerflcn mensch, en in hem alle zijne nakomelingen, ten val broght, en bij zelf met zijne weSrfpannelingen ter helle gefiort, tu eeuwigh verdoemt wert.
Het toonïbi- w in dbn kemei..
PER»



*4
PERSONAEDjEN.
.Belzebub,^
B e l i a l , \lVedcrfpannige Ovcrjle».
Apol l10 n,j
G a B r i ë t, Godts Gchehncnistolck.
Rey van Engelen,
Lucifer, Stedehouder.
JLui ciferisten, Oproerige Geesten.
M i c h a ë l, Velt heer.
Rafacl, Befihermengel.
Uricl, Slichacls Scki'.tknc.ep.
»
LU-



LU C I F E R.
TREURSPEL.
HET EERSTE BEDRIJF.
BELZEBUB. BELUI. APOLLION. BELZEBUB.
jVïijn Belial ging heene op lucht en vleugels drijven, Om uit te zien waer ons Apollion magh blijven. Vorst Lucifer zondt hem, tot dezen toglit bequaem, Naer 't aertrijck, op dat hij eens nader kennis naem* Van Adams heil en ftaet, waerin d' Almogentheden Hem ftelden. Het wort tijt om weder van beneden Te keeren hier te ftede: ick gis hij is niet veer. Een wacker dienaer vlieght op 't wencken van zijn' Heer, En ftut zijn meesters troon getrou met hals en fchouder.
B I L t A L.
Heer Belzebub, gij Raedt van 's hemels ftcdehouder, Hij fteigert fteil, van kreits in kreits, op ons gezicht. Hij ftreeft den windt voorbij, en laet een fpoor van licht Ën glansfen achter zich, waer zijn gezwinde wiecken De woleken breedten. Hij begint ons lucht te riecken, In eenen andren dagh en fchooner zonnefchijn, Daer 't licht zich fpiegelt in het blaeuwe kristalijn. De hemelklooten zien met hun gezicht, van onder, Twwijl hij rijst, hem na., een ieder in 't bijzondec,



*<* i v c t r t r4
Verwondert om dien vnert en goddelijcken zwier, Die hun geen Engel fcliij ;t, maer eer een vliegend vier. Ceen ftar verfchiet zoo fnel. Hier komt hij aengefteegen, Met eenen gouden tack, en heeft de fteile wegen Voorfpoedigh afgelett.
belzebub.
Wat brengt Apollion?
apollion.
Heer Belzebub, ick heb, zoo vlijtigh als ick kon( Het begh gewest befpiet, en ofTure u de vruchten Zoo diep beneden ons, in andrc zon en luchten, Gefproten: oordeel, uit de vruchten, van tiet lant, Eu van den hof, door Godt gezegent, en geplant, Tot wellust van den mensch.
belzebub.
lek zie de gottde blacdcn, Met pcrlen van de lucht, den zilvren dau, gelac-den. Hoe Ifcfiijck reckt dit loof, dat zijne verf behoudt! Hoe gloeit dit vrolijck ooft van karmozijn, en gout 1 *t Waer jammer zoo men dit ontwjdde met de banden. *t Gezicht bekoort den mant. Wie zou niet watertanden Kaer aertfche lecktrnij? hij walght van onzen dagh, En liemelsch mami', die 't ooft der aerde pitteken magh. Men zou ons Paradijs om Adams hof verwenfehen. •t Geiuck der Engelen moet wijeken voor de menfehen.
apollion.
Niet waer, heer Belzebubf al fchijnt de hemel hoogh, Wij leggen veel te laegh. Het geen ick met mijn oogh Gezien heb, mistme niet. 'tVermaeck van 's weerelrs hoven, Een ecnigh Eden gact ons Paradijs te boven.
belzebub.
Laet hoortn watghc zacght: wij luistren t* zamen toe.
apollion.
'k Verzwijgh mijn hecticvaert, óm nies te reppen hoe



TREURSPEL» tf
Öezwlnt ick ncderfteegh, tn zonck door negen boogen. Die, (heller dan een pijl, rontom hun midpiuit vloogen. Het radt der zinnen kan zoo fnel niet oinmeflaen, In ons gedachten, als ick, laeger dan de maen En woleken, afgegleên, bleef hangen op mijn pennen, Om 't Oosterfche gewest en lantfehap t' onderkennen ; Op 't aenzicht van den kloot, daer d' Oceaen om fpoelt, Waer in zoo menigh flagh van zeegedroglnen woelt. Van verre zagh men hier een' boogen bergh verfchieten, ^Vaer uit een waterval, de wortel van vier vlieten, Ten dale nederbruischt. Wij ftreecken Heil, en fchuin Voorover met ons hooft, en rustten op de kruin Des berghs, van waer men vlack de zalige landouwen Der onderweerelt en hacr weelde kon aenfehouwen.
BELZEB BB.
Nu fchilder ons den hof, en zijn gedaltenis.
APOLLION.
De hof valt ront, gelijck de kloot der weerelt is.
In 't midden rijst de bergh, waer uit de hooftbron klatert,
Die zich in vieren deelt, en al het land bewatert,
Geboomte en beemden laeft, en levert beecken uit,
Zoo klaet gelijck kristal, daer geen gezicht op duit.
De droonien geven (bb, en koesteren de gronden.
Hier worden Onixfleen en Bdellion gevonden.
H»e klaer de benei oock van darren blinckt, en barnt;
Hier zaeide vrou Natuur in deenen een gedarnt,
Dat onze ftirren dooft. Hier blinckt het gout in d' aderen.
Hier wou Natuur baer' fchat in eenen fchoot vergaderen.
BELZEBUB.
Wat zweeft 'er voor een lucht, waer bij dat fchepfel leeftt
APOLLION.
Geen Engel, onder ons, zoo zoet een' adem beeft,
Gelijck de frisfche geest, die hier den mensch bejegent,
Het aengezicht verquickt, en alles ftreelt, en zegent. B



i8 i e c f f i k.
Dan zwelt de boezem der landouw' van kruit, en kleur, En knop, en telgh, en bloem, en allerhanden geur. De dau ververscbtze 's nachts. Het rijzen en het daden Der zonne weet zijn maet, en matight zoo baer ftraelen Naer eisch van elcke plant, dat allerhande groen En vrucht gevonden wort^ in eenerley Taifoen.
BELZEBUB.
Nu maelaie de gedaente en 't weezen van de menfchen.
APOLLION.
Wie zou ons Engelsdom voor 't menschdora willen wcnfchen.
Wanneet men fchepfels ziet, die 't al te boven gaen,
En onder wiens gezagh alle andre dieren ftacn.
Ick zagh deM ommegang van hondertduizent dieren,
Die op het aertrijck treên, of in de woleken zwieren,
Of zwemmen in den ftroom, zoo ieder is gewent,
En leven fchept in zijn bijzender element.
Wie zou een ieders aert en eigenfehappen raemen
Als Adaml want hij gafze op eene rij haer nacnien.
De berghleeu qüispelde hem aen met zijnen Itaert,
En loegh den meester toe. De tiger ley zijn' aert
Voor 's konings voeten af. De lantftier boogh zijn' horen.
En d' olifant zijn' fnuit. De beer vergat zijn' toren.
Griffoen en adelaer quam luistreh naer dien man,
Oock dracck, en Behemoth, en zelf Leviatahi
Noch zwijgh ick welck een lof den mensch wort toegezongen
En toegequinckeleert van 't lustprieel, vol tongen;
Terwijl de windt in 't louf, de beeck langs d' oevers fpeelt,
En ruischt op een muzijck, dat nimnier 't hart verveelt.
Had zich Apollion in zijnen last gequeeten,
Hij had ons hemelrijck in Adams Rijclt vergeeten.
BELZEBUB.
Wat dunckt u van het paer, dat gij beneden zacght?
APOLLION.
Geen fclicpfel heeft em hoogb mijne oogen zoo behaeght



TK.EURSFEL. 19
Als deze twee om laegh. Wie kon zoo geestigh ftrengelen
H$t licbacm, en de ziel, en fchcppcn dubbele Engelen,
Uit klaiacrde, en uit been. Het lichaem, fchoon van leest;
Getuight des Scheppers kunst, die blinckt in'taenfchijnmeest.
Den fpiegel van 't gemocdt. Wat lidt mij kon verbazen;
Ick zagh liet beelt der ziele in 't aengezicht geblazen.
Bezit het lijf iet fcboons, dat vint men hier bij een.
Een Godtheit geeft haer glans door 's menfchen oogen heen.
De redelijckc ziel komt uit zijn troni zwieren.
Hij heft, terwijl de ftomme en redenlooze dieren
Naer hunne voeten zien, alleen en trots het hooft
Ten hemel op naer Godt, zijn' Schepper, hoogh gelooft. 1
BELZEBUB.
Hij looft hem niet vergeefs voor zoo veel rijcke gaven.
APOLLION.
Hij heerscht, gelijck een Godt, om wien het al moet ilaven.
D' onzichtbre ziel beftaet uit geest, en niet uit ftof.
Z' is heel in ieder lidt. Het brein veiftreckt haer hof.
Zij leeft in eeuwigheit, en vreest noch roest, noch fchennis.
Z' is onbegrijpelijck. Voorzichtigheit, en kennis.
En deught, en vrijen wil bezitze in eigendom.
Voor haere majesteit ftaen alle Geesten ftom.
De wijde weerelt zal eer lang van menfchen krielen.
Zij wacht, uit luttel zaets, een' rijcken oegst van ziekjn;
En hierom huwde Godt den man aen zijn mannin.
BELZEBUB.
Wat dunckt u van zijn ribbe, en lieve gemalin?
APOLLION.
Ick deckte mjjn gezicht cn oogen met mijn vleugelen, Om mijn gedachten en genegentheên ie teugelen, Zoo dra zij mij gemoctte, als Adam met der hant Haer leide door het groen. Bij wijlen hielt hij ftant, Befthoudeze over zij, en onder dat beloncken Bagon een heiligh vier zijn zuivre borst t' OBtYSnclteo» S s



iO L » C I F E *.
Dan kuste hij zijn bruit, en zij den bruidegoms
Dan ging de bruiloft in, mee eenen wellekom
En brant van liefde, niet te melden, maer te gisfcn i
Een hoogcr zaligheit, die d' Engelen noch misfen.
H<e arm is éénigheit l wij kennen geen gefpan
Van tweederhande kunne, een jongkvrou, en écn' man.
Helaesl wij zijn misdee't: wij weeten van geen trouwen.
Van gacle of gading, in een' hemel, zonder vrouwen.
BELZEBUB.
Zoo wort 'er mdt der tijt een weeielt aengetcelt?
APOLLION.
Door een genot van *t fchoon, in *s menfchen brein gebeeltrf En ingedruckt met kracht van d' opgefpanne zinnen. Dat houdt dit paer verknocht. Hun leven is'beminnen, En wederminnen met een' ouderlingen lust, Ondndelijk geTescht, en nimmer uitgebluscht.
BELZEBUB.
Nu pasrne deze bruit naer 't leven af te maclen.
APOLLION". Dit eischt Natuurs penfeel, geen verf, maer zonncftraleu. De man en vrou zijn bcy volfcbapen, cvei.fchoon, Van top tot teen. Met recht fpant Adam wel de kroon, Door kloeckheit van gedaente, en majesteit van wezen, Als een ter heerfchappij des aertrijx uitgelezen: Maer al wat Eva heeft vernocght haer bruigoms cisch; Der leden tcderheit, een zachter vel en vleisch, Een vriendelijcker verf, aenminnigheit der oogen , Een minnelijcke mom, een uitiprack, wiens vermoogen Etftiec in eedier klanck; twee bronnen van ijvoor, En wat men best verzwijge, eer dit een Geest bekoor*. Bejegent Engelen, hoe fchoonze uw oogh beliaeghden ; Het zijn wanfchapenheên bij 't morgenlicht der uiaegliden.
BELZEBUB.
Hki Ichrjn't gij blaeckt van minne om 't vronwelijcke dier.



TREURS**!» "
APOLLION.
lek heb mijn flaghveer in dac aengenaeme vier Cezengt. Het vielme zwaer van onder op te (tijgen, Te roeien, om den top van Engleburgh te krijgen. Ick fchcidde, doch met pijn, en zagh wel driewerf om. Nu blinckt geen Serafijn, in 't hemclsdi heilighdom, Als deze, in 't hangend hair, een goudc nis van ftraelen, Die fchoon gewatert Van den hoofde nederdaelen, En vloejcn om den rugh. Zoo komtze, als uit een licht, Te voorfchijn, en yerheught den dagh met haer gezicht. Laet perle en perlemoer u zuiverheit beloven; Haer blanckheit gaet de perle en perlemoer te boven.
BELZEBUB.
Wat baet al *s menfchen roem, indien zijn fchoonheit finelt, En endelijck yerwelckt, gelijck een bloem op 't velt?
APOLLION.
Zoo lang die hof beneên niet ophoude ooft te geven,
Zal dit gezalight paer bij zuilck een' appel leven,
Die daer in 't midden groeit, bevochtight van den droom,
Waer bij de wortel leeft. Dees wouderbaere boom
Wort 's levens boom genoemt. Zijn aert is onbederflijek,
Hier door geniet de mensch het ceuwigh en onftertlijck,
En wort den Engelen, zijn' broederen, gelijck,
Ja overtreftze in 't eindt; en zal zijn maght en Rijdt
Verbreiden oyeral. Wie kan zijn vleugels korten?
Ceen Engel heeft, de maght zijn wezen uit te ftorteil
In duizent duizenden, in een oneindigh tal.
Nu overreken eens wat hier uit worden zal.
BELZEBUB.
De mensch is maghtigh dus ons over 't hoofd te wasfen.
APOLLION.
Zijn wasdom zal ons haest verfchricken, en verrasfen. Al duickt zijn heerfchappij nu laeger dan de maen $ Aj is die maght bepaelt: hij zal al hooger gaep^
ft'l



»* t Ü C I » E K.
Om zijnen (loei in top der hemelen te zetten.
Zoo Godt dit niet belet, hoe konnen wij 't beletten?
Want Godt bezint den mensch, en fcliiep het al om hem.
BELZEBUB.
Wat hoor ick? een bazuin? gewis hier wil een ftem Op volgen: zie eens uit, terwijlwe hier verbeien.
APOLLION.
D' Aertsengel Gabriël, gevolght van *s hemels Reien, Genaeckt in 's Hooghften naem, om uit den hoogen troon T' ontvouwen, als Herout, het geen hein wert geboön.
BELZEBUB.
Ons lust te hooren wat d' Aertsengel zal gebieden.
GAERlëL. REY VAN ENGELEN. GAB R I c L.
Hooit toe, gij Engelen: hoort toe, gij hemellieden. De hooghfle Goetheit, uit wiens boezem alles vloeit Wat goet, wat heiligh is, die nimmer wort vermoeit Door weldoen, noch verarmt van haer genadefchatten Tot noch met geen begrijp der fehepfelen te vatten ; Dees Goetheit fchiep den mensch haer eigen beelt gelijck, Oock d' Englen, op dat zij te zamen 't eeuwigh Rijck, Het noit begrepen goedt, na 'et vierigh onderhouden Der opgeleide wet, met Godt bezitten zouden. Zij boude 't wonderlijck en zienelijck Heelal Der weerelt Gode en oock den menlche te geval; Op dat hij in dit hof zou heerfchen, en vermeeren; Met al zijne afkomst hem bekennen, dienen, «eren, En (lijgen, langs den trap det weerelt, in den trans Van 't ongefchapen licht, den zaligenden glans. Al fchijnt het Geestendom alle andren t* overtreffen; 6odt floot van eeuwigheit het Menschdom te verheffen,



Ooek boven 't Engelsdom, en op te voeren tot
Een klaerheit en .een Uclu, dat niet veitchilt van Godt.
Gij zult het eeuwigh Woort, bekleet met been en aren,
Gezalft tot Heer, en hooft, en rechter, al de fcliaere*
Der Geesten, Engelen en menfchen te gelijck,
Zien rechten, uit zijn' troon, en onbcfchaduwt Rjjck;
Daer (laet de (loei alreê geheilight in het midden.
Dat alle d' Engelen hem pasfen aen te bidden,
Zoo ras hij innerij, wien 't menichclijck gcftalf,
Oock boven ons natuur verheerelijckt, gevalt.
Dan fcliijnt de heldre vlam der Serafijnen duister,
Bij 's menfchen licht, en glans, en goddelijcken luister.
Genade dooft Natuur en al haer glanfen uit.
Dit 's nootloit: dit 's een onhcrroepelijck beflutt.'
' Jtïï VAN ENGELEN.
Al wat de hemel ftemt, zal 't hemelsch heir behagen.
G A B R I ë L.
Zoo past u trou in Godts en *s menfchen dienst te dragen:
Naerdien de Godtheit zelf de menfchen zoo bemint.
Wie Adam eert, het hart van Adams vader wint.
De mensch en Engel, beide uit eenen (lam gefproten,
Zijn medebroeders, uitgekore lotgenootejj,
Des AHerhoogbften zoons en erven, zonder fmet.
Een ongedeelde wil en liefde zij uw wet.
Cjj weet hoe 't Engelsdom moet onderfcheiden worden
In drijderhande rij, een negenvoudige orden;
De hoogde in Serafijn, en Cherubijn, en Troon,
Die zitten in Godts Raedt, en fterken zijn gehoon.
De middenrij beitaet uit Heerfchappijen, Krachten, En Maghten, die op 't woort van Godts Gehcimraedtw«cjitsu, Tot 's menfchen nut, en heil, en hulp in 't algemeenr De derde en laeghfte tij, gewijt uit Vorftenheén, En groote Aertsengelen, en Engelen, moet duicken Voor 't woort der middelrije, en laten zich gebruicken, B 4



** 1 v c t r e r.
Beneden het gewelf van zuiver kristalijn,
2n hunn' bijzondren last, zoo wijt 't geftarrent fcbijn'.
Wanneer de weerelt koom' zich verder uit te fpreiden,
Wort elck van deze rij in zijn gewest befcheiden,
Of weet zijn eige ftadr, en huis, en wat perfoon
Zijn zorgh bevolen blijft, ter eere van Godts kroon.
«Getrouwen, gaet dan heene, onfterfTelijcke Goden,
Cehoorzaemt Lucifer, verknocht aen Godts geboden.
Bevordert *s hemels eer, in 't menfchelijck genacht,
Een ieder in zijn wijck, een ieder op zijn wacht.
Laet zommigen voor Godt de fchael vol wieroock branden»
-En brengen voor Godts troon der menrchen offerhanden,
En wenfchen, en gebeên, en zingen 's Godtheits lof,
Dat zich de galm verfpreie in 't eeuwighjin'chend hof.
Een ander draeij' geflarnte en ronde hemelklooten,
Gf zett' den hemel op, of hou de lucht geflooten
Met woleken, om den bergh te zegenen om laegh,
Met eenen zonnefchijn, of verfche regenvlaegh
Van manne en honighdau, daer Godt wort aengebeden
Door d' eerfte onnozelheit, de burgerij van Eden.
Wie door de lucht, en *t vier, en aerde, en water rent,
Die maetige op zijn pas een ieder element,
Naer Adams wensch, of legg' den blixemftrael aen banden,
Of breidele den ftorm, of breeck' de zee op (tanden.
Een ander (la de trcên des menfchen gade op 't velt.
De Godtheit heeft zijn hair tot op een hair getelr.
Men draegh' hem op de bant. dat hij zijn voet niet ftoote.
Wort iemant, als gezant, gezonden van een' Groote
Aen Adam, 's aertrijeks Vorst, dat hij zijn' last verricht.
Zoo luidt mijn last, waer aen de Godtheit u verplicht.



t ' R R V R s r £ Jj. S5
RIY VAN IKGIIIH. ZANG.
is bet, die zoo hoogb gezeten,
Zoo diep in 't grondclooze licht, Van tijdt noch ecuwighcit gemeten,
Noch ronden, zonder tegenwight, Bij zich beftaet, geen fteun van buiten
Ontleent, maer op zich zeiven rust, En in zijn wezen kan befluiten
Wat om en in hein, onbewust Van wan eken, draeit, en wort gedreven,
Om *t een en eenigh middelpunt; Der zonnen zon, de geest, het leven;
De ziel van alles wat gij kunt Bevroên, of nimmermeer bevroeden;
Het hart, de bronaêr, d' oceaen En oirlprong van zoo veele goeden
Als uit hem vloeien, en belraen Bij zijn genade, en alvermoogen,
En wijsheit, die hun *t wezen fchonct Uit niet, eer dit in top voltoogen
Palais, der heemlen hemel, blonck Daer wij met vlcuglen d' oogen decken,
Voor aller glanfen Majesteit; Terwijlwe 's hemels lofgalm wecken,
En vallen , uit eerbiedigheit yit vreeze, in zwijm op 't aenzicht neder?
Wie is het? noemt, befebrijft ons hem, Met eene Serafijne veder.
Of fchort het aen begrijp en Item?



'6 *• » c i r g ^
TEGENZANG.
Dat 's godt. Oneindig eeuwigh Wezen
Van alle ding, dat wezen heeft. Vergeef het ons, 6 noit volprezen
Van al wat leeft, of niet en leeft, Noit uitgefprokcn, noch te fpreecken ;
Vergeef het ons, en fchelt ons quijt Dat geen verbeelding, tong, noch teken U melden kan. Ghij waert, ghij zijt, Ghij blijft de zelve. Alle Englckennis
En uitlprgeck, zwack, en onbcquaem, Is maer ontheiliging, en fchennis:
Want ieder draeght zijn* eigen naem, Behalve ghij. Wie kan u noemen
Bij uwen Naem ? wie wort gewijt Tot uw Orakel? wie durf roemen ?
Ghij zijt alleen dan die ghij zijt. Uw zelf bekent en niemant nader.
U zulx te kennen, als ghij waert Der eeuwighetlen glans en ader;
Wien is dat licht geopenbaert 1 Wien is der glanfen glans verfchenenï
Dat zien is noch een hooger heil Dan wij van uw genaele ontlecnen;
Dat overfchrijdt het perck en peil Van ons vermogen. Wij verouden In ouzen duur; ghij nimmermeer. Uw wezen moet ons onderhouden Verheft de Godtheit: zingt haer eer.



TOEZANG.
Heiligh, heiligh, noch eens heiligh,
Driemael heiligh: eer zij Godt. Buiten Godt is 't nergens veiligli.
Heiligh is liet hoogh .gebodt. Zijn geheimenis zij bondigh.
Men aenbidde zijn bevel. Dat men overal verkondigh'
Wat de trouwe Gabriël Ons met zijn bazuin quam leereil. Laet ons Godt in Adam eeren.
Al wat Godt behaeght, is wel.
HET TWEEDE BEDRIJF.
LUCIFER.. BELZEBUB. LUCIFER.
Gfij fnelle Geesten, houdt nu frant niet onzen wagen:
Al hoogh genoegh in top Godts Morgendar gedragen;
Al hoogh genoegh gevoert: 't is tijdt dat Lucifer
Nu duicke voor de komst van deze dubble ftar,
Die van beneden rijst, en zoeckt den wegh naer boven.
Om met een' aertfehen glans den hemel te verdooven.
Borduurt geen kroonen meer in Lucifers gewaet;
Verguit zijn voorhooft niet met eenen dageraet
Van morgenftarre en ftrael, waer voor d' Aertsenglen nijgen ;
Een andre klaerheit komt in *t licht der Godtheit (tijgen,
En fchijnt ons glanfen doot; gelijck de zon bij daegh
De narren dooft, voor 't oogh der fchepfelen, om 4aegh.
*t Is nacht met Engelen, en alle hemelzonnen:
De menfchen hebben 't hart des Opperden gewonnen,



e* t- u c ï r % v
In 't nieuwe Paradijs, de mensch is 's hemels vrienf Ons flavernij gaet in. Gaet heene, viert, en dient En eert dit nieu gedacht, als onderdaene knapen- ' De menfchen zijn 0m Godt, en wij om hen gefchape». I "'f dat 's En«e,s hun voeten onderfchraegh',
leder °P hun Pa^e, en op de handen draegh' Of op de vleugels voere, in d' allerhooghde tcoonèn • Onze erfuis komt hun toe, als uitverkore zoonen. Onze eerstgeboorte leit nu achter, in dit Rijdt. De zoon des zesten daghs, den Vader zoo gelijck Gefchape,., drijekt de kroon. Met recht is hem gegeve» De groote daf, waer voor alle cerstgeboornen beven En adderen. Hier geit geen tegenfpraeck: ghij hoort Wat Gabriël bazuint voor 's hemels goude poort.
belzebub.
O Stedehouder van Godts opperheerfchappijen,
Wij hooren 't al te wel, en, midden in 't verblijen
Der Reien, eenen klanck, die 't eeuwigh feest bedroeft.
De last van Gabriël leit klaer: dat woort behoeft
Geen Cherubijnetong om ons den zin t' ontvouwen.
Men hoefde Apollion naer d' .onderfte landouwe,,
Niet af te vaerdigen, oin nader ga te flaen
Wat Adam al bezit, zoo laegh beneén de maen
Het blijekt hoe heerlijek hem de Godtheit begenadight
Oock door een lijfwacht van veel duizenden verdadight
En hanthaeft in zijn' daet en aenzien, min nqch meer '
Of hij gebuldight waer tot aller Geesten Heer.
De poort des hemels daet voor Adams afkomst open.
Een aerdworm, uit een' klomp van aerde en klay gekroopw
Braveert uw mogentheir. Ghij zult het Menschdom zien '
Zoo verre boven u, en, vallende op uw knién,
Met ncdernaghtigbeit en neêrgeflagene oogen, '
Aenbidden zijne maght, en hoogheit, en vermogen.
Het zal, yerheeielijckt van d' allerhooghfte magbt,



IltlüllSIILi 3P
Zich ïetten aen de zij der Godtheit, in zijn kracht, En heertenen, langer en noch wijder dan de ronden Der entlooze eeuwigheit, aen tijdt noch plaets gebondenj Om Godt, zijn middelpunt en omloop, te gelijck Zich draeien, zonder rust. Wat hoeftmen klaerder blijck Dat Godt de menlchen wil verheffen, ons verneêren ; Wij zijn ter di nstbaerheit, de menfchen tot regeeren Geboren. Legh voortaen den fcepter uit der hant: Een laeger is 'er, die de kroon daer boven fpant, Of fpannen zal eer lang. Legh af uw morgenftraelen, En hulfel voor dees zon, of pas haer in te haelen Met zangen, en triomf, en goddelijk cieraet. Wij zien den hemel haest veranderen van ftaer. De narren zien vast uit, en wijeken met verlangen, Om wet eerbiedigheit dit nieuwe licht f ontfangen.
LUCIFER.
Dat zal ick keeren, is het anders in mijn maght.
BELZEBUB.
Daer hoor ick Lucifer, en zie hem, die den nacht
Van 's hemels aengezicht verdrijven kan, en jaegen.
Waer hij verfchijnt, begint het hcerlijck op te daegen.'
Zijn wasfend licht, het eerfte en allernaeste aen Godt,
Vermindert nimmermeer. Zijn woort is 't hoogh gebodt;
Zijn wil erf wenck een wet, van niemant t' overtreden.
De Godtheit wort in hem gedient, en aengebeden, Bewieroockt, en geviert: en zou een laeger item Nu dondren uit Godts troon? gebieden boven hem? Zou Godt een' jonger zoon, geteelt uit Adams lenden, Verheffen boven hem? dat waer het erfrecht fchenden Van 't alleroutfte kint, en zijn ftadthouderij Ontluisteren. Naest Godt is niemant groot als ghij. De Godtheit zette u eens in glorie aen haer voeten: Geen mensch verltoute zich onze orden om te wroeten, En dit bezworen recht t' ontwijden, zonder reên;



3° LUC J F l R,
Of al de hemel raeckt in *t harnas tegens een.
LUCIFER.
Gij vat het recht: het past rechtfchape heerfchappijen Geenfins haer wcttigheit zoo los te laten glijen; Want d' oppermaght is d' eerde aen haere wet verplicht; Verandren voeght haer minst. Ben ick een zoon van *t licht, Een hccrfcher over "t licht, iel; zal mijn recht bewaeren: lelt zwicht voor geen geweit, noch aertsgeweldenaeren. Laet zwichten al wat wil: ick wijck niet eensn voet. Hier is mijn Vaderlanu Noch ramp, noch tcgenfpoef, Noch vloecken zullen ons vervaeren, noch betoomen:
Wij zullen fneven, of dien hoeck te boven komen.
Is 't nootlot dat ick vall', van eere en ftact berooft;
Laet vallen, als ick vall' met deze kroone op 't hooft,
Dien feepter in de vuist, dien eerdeip van vertrouden,
En zoo veel duizenden als onze zijde houden.
Dat vallen ftreckt tot eer, en onverwelckbren lof:
En liever d' eerde Vorst in eenigh laeger hof,
Dan in 't gezalight licht de tweede, of noch een minder.
Zoo troost ick mij de kans, en vrees nu lect noch binder.
Maer hier komt 's hemels tolck en wackere Hcrout,
Met Godts gchcimnisbocck, zijn zorge toebetrout. Het waer niet ongeraên hem nader t' ondervragen. Ick wil hem tegentreón, en aftreên vau den wagen.
GABRlëL. LUCIFER.
HG A B R I E L. eer Stedehouder, hoe ? waer hecne leit de reis t
LUCIFER.
N.ier u, Herout en tolck van 't hemelfche palais.
GABRlëL.
Mij dtinckt ick zoude uw wit aen 't voorhooft kunnen °iifen.
LUCIFER.
Ghij die den duidren gront van Godts geheimenisfen



Door 't licht van uw vernuft ontdeekt, en opcnbacrt, Verlichtme met uw komst.
GABRlëL.
i Wat is 't dat u bezwaert?
LUCIFER.
Het raedtilot en beftuit der Godtheit, die de waerde
Des hemels laeger fchat dan 't element der aerde,
Den hemel onderdruckt; het aertrijck uit een* poel
Door alle darren voert; het menschdom op den doel
Der Englen zet; berooft hun 't recht der eerde gaven;
Gebietze om 's menrdien nut te zweeten, en te flaven.
Het Geestendom, gewijt tot amptenaers van 't hof
Des hemels, zal voortaen een' aertworm, uit het ftof
Gekroopen, en gegroeit, ten dienst ftaen, op hem pasfen,.
En, in getal, en daet, ons over 't hooft zien wasfen?
Waer toe vernedert ons d' oneindige Gena
Zoo vroegh? wat Engel paste op zijnen dienst te fpa?
En hoe waer 't mooghlijck dat de Godtheit zich zoa mengelen
Met menfchen ? de natuur der uitgekorenc Engelen
Voorbijflaen, en zijn' aert en wezen ftorten in
Een lichaem? d' eeuwigheit verknoopen aen 't begin?
Het hooghfte aen 't allerlaeghst? den Schepper a'en't gefchapen?
Wie kan uit dit befluit den zin te zamen rapen?
Zal 't eeuvviglifchijnend licht nu fchuil gaen in den nacht
Der weerelt? zullen wij, Stadthouders van Godts maght.
Voor dit geleent gezagh, een wulpsch vermogen, knielen ?
Ontelbre lichaemlooze en godtgeliicke zielen
Zien buigen voor een grof en zakkende element,
Daer Godt zijn majesteit en wezen inneprent?
Wij Geesten zijn te grof om dit geheim te vatten.
Ghij, die het dot bewaert van Godts geheimiiisfclwtten,
Ontvou ons, magh het zijn, dit donckere gefchil,
Uit uw gezegelt boeck: ontvou ons 's hamels wil.



3* t tr C I F E K,
O A B R I ë t.
Zoo veel 't geoorloft zij te melden uit Godts bladen.
Veel weeten kan altijt niet vordren, zomtijts fchaden.
De Hooghfte ontdeckt ons flechts wat bij geraden vint.
Het al te ftercke Hebt fchijnt Serafijnen blint.
De zuivre Wijsheit wou ten deel' haer' wil bezegelen,
Ten deele ontlluiten. Zich te fchicken en te regelen
Naer beur gedelde wet, dat voegbt den onderzaet,
Die aen zijn meesters last en wil gebonden (laet.
De reden en het wit waerom wij namaels wachten,
Na 'et overleven van een tafel erfgcflachten,
Den Heer, die, Godt en mensch geworden in der tijt,
Den fcepter voeren zal, en breet en overwijt
De darren, aerde, en zee, en al wat leeft regeeren,
Verberght de hemel u: de tijdt wil d' oirzaeck leeren.
Cehoorzaemt Godts bazuin: ghij hebt zijn' wil gehoorr.
LUCIFER.
Zoo zal een vreemdeling, een worm, het hooghde woon Hier boven voeren, en een ingeboren zwichten Voor vreemde beerfebappij; de mensch een' zetel dichten, Zoo verre boven Godt?
GABRlëL.
Genoegh u met uw lot, En daet cn waerdigheit, u toegclcit van Godt. Hij ltief u in den top van alle Hierarchijen: Doch niet om iemams glans cn opgang te benijen. De wedcrfpanniglieit verplet haer hooft en kroon, Indicnze wederdreef des Opperden geboön. Uw aenzien fchept zijn licht alleen uit Godts vermogen.
LUCIFER.
Ick heb tot noch mijn kroon voor Godt alleen gebogen.
GABRlëL.
Zoo buighzc oock voor 't beflnit der Godtheit, die het al Wat wezen heeft uit niet, of namaels wezen zal,



ÏREÜRSFBL. 33
Beftiert tot zeker eindt, hoewel wij *t niet befeffenJ
LUCIFER.
Den mensch in 't heiligh licht der Godtheit te vetheffen,
Den mensch, zoo hoogh met ©odt vergodlijckt in zijn* troon ^
Te zien het wieroockvat toezwaeien, op den toon
Van duizent duizenden cendemmige kooraelen ;
Verdooft de majesteit en diamante draelen
Van onze morgendar, die flraelt nu langer niet;
En 's hemels blijfchap ilaet aen *t quijnen van verdriet.
GABRlëL.
De zaligheit bedaet in een gerust genoegen,
In 't ftemmen met Godts wil, en zich naer hem te voegen;
LUCIFER.
De majesteit van Godt en Godtheit wort verkleent, Indienze haer natuur met 's menfchen bloet vereent, Vereenigbt, en verbint. Wij Geesten grenzen nader Aen Godt, en zijn natuur, als zoons van eenen Vader Geteelt, en hem gelijck, indien 't geoorlooft is Te (tellen tegens een deze ongelijckenis Van een oneindigheit en 't eindigh; de bepaelde Bij d' onbepaelde maght. Indien de zon verdwaelde Uit haere dreecke, en zich bekleedde met een' fmoock, Om al den aerdtkloot toe te lichten, uit een roock, En zwarte damp; hoe zou de vreught der weerelt derven l Wat zou het aertsch gedacht al glans en leven derven 1 De zon al majesteits ontbeeren , in haet' loop 1 lek zaegh den hemel blint, de darren overhoop, Wanorden orden en gefchicktheit overrompelen, Indien de bron van 't licht haer klaerheit quam te dompelen In 't graf van een mocrasch. Verfchoonme, 6 Gabriël, Indien ick uw bazuin , de wet van 't hoogh bevel, Een luttel wederdreve, of fchijn te wederftrevcn. Wij ijvren voor Godts cere: om Godt zijn Recht te geven, Verdout ick mij, en dwael dus verre buiten 't fpoor G



.'4 £ v e j f E a.
Van mijn gchoorzaemheir.
G A B R 1 é' L.
Gij ijvert krachtigh voor •Öe glori van Godts naem; doch zonder t' overwegen Dat Godt het punt, waer in zijn hoogheit is gelegen, Veel beter kent dan wij; dies ftaeck uw onderzoeck. De menschgeworden Godt zal dit geheimnisboeck, Met zeven zegelen geflooten, zelf ontfluiten. Nu fn.aecktghe niet het pit, maer ziet de fchors van buiten. Dan zal men d' oirzaeck zien, de reden, den waerom Van zijn verholentlicen, en diep in 't heilighdom Der heilfghdommen gaen. Nu voeght het ons te duicken, En dezen dageraet t' acnbidden, te gebruicken Met danckbaerlïeit, tot dat de kennis in haer kracht De twijfeling verdrijf gelijck de zon den nacht; Nu Iteren wij allengs Godts wijsheit tegenltappen, Eerbiedig*; en berchroómt. Zij openbaert bij trappen Het licht der wetenfchappe en kennisfe, en begeert Dat ieder, op zijn wacht, zich onder haer verneêrr. Heer Stedehouder, rust, en hanthaef d' eerfte ons wetten: Ick ga, daer Godt mij zent.
LU c I F E R.
Men zal 'er fcherp op letten.
BELZEBUB. LUCIFER.
DBELZEBUB. e Stedehouder hoort waer dit plakkaet op draeit • Dat Cabriëls bazuin zoo trots heeft uitgekraeit. Ilij gaf Godts ooglimerck u, oock fcherp genoegh, te ruicker» Men zal uw mogentheit aldus de vleugels ftuiicken.
LUCIFER.
Zoo licht niet; neen gewis, n en kan 'er in voorzien. Geen minder droome hier zijd' meerder te gebién.



TR.BUa.SPEL* 35
BELZEBUB.
Hij dreight weêrfpannigheit haer hooft en kroon te pletwn.
LUCIFER.
Nu zweer ick bij mijn kroon het al op een te zetten,
Te heffen mijnen ftoel in aller heemlen trans,
Door alle krenten heene, en ftarrelichten glans.
Der heemlen hemel zal mij een palais verfrrecken,
De regenboogh een troon; 't gedarrente bedecken
Mijn zaelen; d' aertkloot blijft mijn (leun, en voetfchabel.'
lek wil op een karos van woleken, hoogh en fnel
Gevoert door lucht en licht, met blixemftrael en donder,
Verbrijzelen tot (lof, wat boven, of van onder
Zich tegens ons verzet, alwaer 't den Veltheer zelf;
Ja eerwe zwichten, zal dit hemelschblaeu gewelf,
Zoo trots, zoo vast gebout, met zijn doorluchte boogen
Te barden fpringen, en verduiven voor onze oogen;
't Gerabraeckt aeririjck zien als een wanfehapen romp;
Dit wonderlijk Heelal in zijnen mengelklomp,
En wilde woestheit weêr verwarren, en verkeeren»
Laet zien wie Lucifer durf trotfen, en braveeren.
Men daege Apollion.
BELZEBUB.
Hier treet hij voor den dagh.
APOLLION. LUCIFER. BELZEBUB.
OAPOLLION. Stedehouder van Godts onbepaelt gezagh, Orakel, in den Raedt der onderdaene Goden, lek offer u mijn' dienst, en wacht op uw geboden. Wat eischt de majesteit van baren onderdaen?
LUCIFER.
Het lust ons uwen zin en inzien te verdaen,
Op een gcvvichtigli ftuck, dat zalme niet misludsan.
C a



36 L- U (? ï F E &
Het wit is Micbaël de flaghvcêr uit te rocken. Op dat ons toelegh niet op zijn vermoogen (tuit'. Hij voert met zijnen arm zoo veele Orakels uit, Als oit de Godtheit heeft met haere bant gedrevenIn ceuwigh diamant: daer wort de mensch geheven In top der hemelen, door alle kreitfen heen, En ziet het Engelsdom zoo diep, zoo laegh, beneên Zijn vocttapijt, in ftof vast grimmelen, als wormen. Het lustme met gewelt dien zetel te beftormen, En op te zetten bij dat opzet, in een' (lagh, Al teffens wat mijn (laet, en ftar, en kroon vermagb»
APOLLION.
Een loffelijck beftaen : dat uwe kroon vermeere, En aenwasfe op dien voer. Ick reken mij tot ecre Te raden, onder u, tot ztilck een brave daet. Het zij die recht en wel, of averechts beflaet, De wil is prijsfelijck, al wou het niet gedijen. Maer om niet reuckeloos noch radeloos te ftrijen, Hoe trcet men allerbest tot zulck een ftout beftaen? Hoe veilighst tegens 't punt van 't raedtflot aengegaen ?
LUCIFER.
Men kante hier met list ons eigen raedtflot tegen.
APOLLION.
Dat zeggen heeft wat in. Geleende mnght te weegen In eene zelve fchael met d' Almaght; haer gewight Weeght over. Wacht uw kroon: wij vallen veel te licht.
BELZEBUB.
Zoo licht niet, of de kans zal eerst in twijfel hangen.
APOLLION.
Van wien, of hoe, of waer dien aenflagh aengevangen? Het overpeinzen quetst alrec Godts majesteit.
LUCIFER.
Men nou haer ongequetst, en ftappe met beleit Die fteile fteilten op, en noit gebaende rotfen.



I'RETJRSI'EL. 37
Beleit en raoedt verwint, en durf gevaeren trotfen.
APOLLION.
.Geene Almaght, noch haer kroon: men koomze niet te na,
•Ten zij men leeren wil met naberou te fpa.
De minder moet gedwee voor zijnen meerder wijeken,
LUCIFER.
Laet d' Almaght rusten: zet gelijckheit en gelijcken
Te zamen. Laet eens zien wiens wapen zwaerdcr weegh',
Ick zie ons vijanden gevhight, den hemel leegh
Met eenen flingerdagh; ons hciren overladen
Van heerelijcken roof: dan wijder zich beraden.
APOLLION.
Gij weet wat Michaêl, Godts Veltheer, al vermagh!
Godts regementen ftaen verplicht aen zijn gezagh.
Hij draeght den flcutel van het wapenhuis, hier boven
De wacht is hem betrout. Hij houdt op alle hoven
Cetiou een waeckende oogh, zoo dat 'er niet een ftar
Van al het hemelsch heir, in 't minst, zich reppen dar,
Noch op dien hemeltoght uit zijn gelit verroeren.
Men vanght haest aen, maer zulck een oorlogh uit te voeren,
Dat draeft ons maght voorbij, en (leipt een' langen ftaert
V?n zwarigheden na. Wat tuigh, wat ftormgevaert
Kan tegens hem beftaen, cn d* opperbenden floopen?
Al zette 's hemels flot zijn diamantpoort open,
tiet vreesde list, noch laegh, noch overrompeling,
BELZEBUB.
Indien men ons befluit bekrachtigh' met de kling, Jck zie de morgenftar op onzen hoogen ftandert JJraveeren, 's hemels ftaet en heerfchappij verandert,
APOLLION,
De Veltheer Mtchael voert, ruim zoo trots en fier, Godts wonderlijcken Naem in 't velt van zijn banier, D^fzon in top,
c a



3* b V C T T t n.
t 0 C I f f Ik
Wat baet een naem met licht gefchreven? Eet) heldenftuk, als dit, wort geenfins doorgedreven Met tittelen, en pracht, maer dapperbeir, en moedt, En treken, van vernuft en loosheit uitgebroet. Ghij zijt een meester, tuck om Geesten in te luien, Te rijgen aen uw fnoer, te leiden, op te ruien. Ghij kunt bederven zelfs de vroomfren van de wacht; En Jeeren weifelen wat noit op weiflen dachr. Begm, wij zien Godts heir gereetcn aen twee deelen; De hoofden en de leen aen 't muiten, en krackeelen; De meeste maght alree geblintdoeckt, en verdooft. En overuren en elck vast roepen om een hooft. Indienghe een vierde deel op onze zij kunt troonen, Wen zal uw kloeck beleit met eere en ampten krooncn. Ga bene, en overlegh dit ftiick met Belial: Het moet 'er duister zijn, daer hij verdoolen zal. Zijn troni, gladt vernist van veinzen en bedriegen, In 't mommen niemant kent, die haer voorbij kan vliegen. Ick ftijgh te wagen: legh het over met u twee. De Hofraedt is vergaert, en wacht ons komst alree. Men zal, zoo dra ghij komt, uw beide binnen roepen. Heer Overfte, bewaeck de hofpoort met uw troepen.
BELIAL. APOLLION.
GB E L I A L. odts Stedehouder dient zich van ons beide om hoogh.-
APOLLION.
Wij vliegen te gelijck, als pijlen van zijn' boogh.
BELIAL.
En doelen op een wit, doch hachelijck te raecken.
APOLLION.
Sta vast, de hemel wil van dezen aenfiagh kra#cken.



TREURSPEL, lKJ
BELIAL.
Laet kraeckcn al wat wil: het moet 'er nu op ftaen.
APOLLION.
Hoe grijpen wij dit ltuck met kans en voordeel aen?
BELIAL.
De wapens dienen ons: m*n moet van 't heir beginnen.
APOLLION.
De hoofden eerst, met een de ftoutden zien te winnen.
BELIAL.
Door iet wat glimpelijx, cn met een' fchijn verbloemt.
APOLLION.
Zoo geef het dan een' naem: laet booten hoe ghij 't noemt,
BELIAL.
Wen hamhaef 't Engelsdom, zijn hantvest, eer, en ftaeten, En kieze een hooft, waer op zich ieder magh veriaeten.
APOLLION.
Dat hebtgbe recht gevat: ick wcnsch geen fchooner dof, Noch zaet tot muiterij, om burgerij en hof Te fchennen tegens een, en fchaeren tegens fchaeren: Want ieder is gezint zijn' (laet en eer te waeren, En wettigheit, waer toe d* Almogentbeit hem riep , Eer zij de menfchen vormde, en zoo veel fpader fchiep. Het hemelfche palais is ons tot erf gegeven. Den geesten, die dus hoogh op hunne vleugels zweven, En, vrij van ligchaemen, niet zacken naer om laegh, Past beter dit gewest dan 't aertsch gedacht, te traegh Om tegens zijn natuur te kiezen deze boogen. Hier valt de dagb te fterck, te krachtig!), en hunne oogen Verdraegen geenfms 't licht, ons vroeger aengeweut. De mensch bewaere dan zijn eigen element, Als andrc dieren: hij genoegh' zich met de prielen Van zijnen rijcken hof. Het rijzen en het dalen Van zon en maen verdeel' de maenden, en het jacr. Hij neem' den ronden loop der hcldre darren waer, C 4



4» LUCIFER»
Hij nuttige zijn ooft, en al den geur der Itruidcn,
En keer' zich oost, en west, ten noorden, en ten zuiden.
Dat zij zijn tijtverdrijf: en wat behoeft hij meer?
Wij kennen nimmer bier een* aertfchen opperheer.
Zoo fluit ick. Kuntghe, help dien zin beknopter uiten.
Den mensch in eeuwigheit ten hemel uit te fluiten.
APOLLION.
Dat klinckt alle Engelen te wonder wel in 't oor.
Dat vliegbt, gelijck een vier, van 't een in 't ander koor,
Door negen Ordens heenc, en alle Hierarchijen.
BELIAL.
Zoo zal men allerbest verfufte traegheit mijen.
Ons heil en uitkomst hangt aen fnelheit, en aen fpoedt.
APOLLION.
■Niet min aen kloeck beleit, en dapperheit, en moedt.
BELIAL.
Die zal, door toeval van ontelbre vaenen, groejen.
APOLLION.
Zij morren vast: men moet hier heimlijck onder roejen, Zich mengen in dien hoop, en voeden hun beklagh.
BELIAL.
Dan diende Belzebub, een Vorst van groot gezagh, Zijn wapen aen hun klaght en wettigheit te hangen.
APOLLION.
Niet plotsling, maer allengs, en als door zijdegangen.
BELIAL.
De Stedehouder met zijn tegenwoordigheit
Bie zelf de ftercke hant aen zulck een trots beleit.
APOLLION.
Wij zullen in den Racdt zijn' zin en voprftel hooren: Hij veinze voor een poos, en geve in »t endt de fpooren Aen 't opgetuide heir, verlegen om een hooft.



T R E V %. S V E Lf
4ï
F. E L I A L.
Aen 't hooft hangt al de zaeck. Hoe veel ghij hun belooft. Zij zullen zonder hooft dien optoght niet beginnen.
APOLLION-
Wat vee gewonnen is, behoeft men niet te winnen. Wie meest gequetst wort in zijn heeiUjckheit, en itaet, Dien geit liet eerst; die ftapp' vooracn, en ila de maat In zoo veel duizenden.
BELIAL.
De billijckheidt en reden Vereeren hem dees kroon: doch eerwe dieper treden, Zoo laet ons al 't gevaer eerst weegen, niets beftaen, Of al de Hofraedt iteeck' hier zelf zijn zegel aen.
R E Y VAN ENGELEN.
ZANG.
H oe zien de hoflelijcke gevels
Zoo root? hoe ftraelt het heiligh licht
Zoo root op ons gezicht, Door wolcken en bedroefde nevels?-
Wat damp, wat mist betreckt
Dat zuiver, noit bevleckt,
En loutere farfier?
Die vlam, dien glans, dat vier Van 't heldere Alvermogen ?
Hoe fchijnt ons nu de diepe gloct
Der Godtheit toe, zoo zwart als bloet? Die üus zoo klaer alle oogen
Verheughde? wie begrijpt, wie kent Deze oirzaeck, onder d' Engelsdommen,
Die, boven Adams element, Uoch flus op galm van keelcn zwommen; C 5



42 6 o c ï r E Rt
Op lucht van Geesten, in den glans,
Die galerij, en tin, en trans, Gewelf van koor en hof vergulde, En met een ziel van vreught vervulde
Al wat hier boven leeft, en zweeft?
Wie is 'er, die ons reden geeft?
TEGENZANG,
Toen wij, op Gabriëls bazuinen,
Ontvonckten, en een nieuwe wijs
Aenhieven, Godt ten prijs; De roozegaerden, en de tuinen
Van 't hemelscli paradijs,
Door zulck een' dau en fpijs Van lof en zang verblijt,
Ontloochen; fcheen de Nijt Van onder in te fluipen.
Een groot getal der Geesten (torn,
En blecck, en dootfeh, ging, drom bij drom, Misnoegend bcenedmipen.
De winckbraeu hing verflenst op 't oogh. Het gladde voorhooft zette een rimpel.
De hemclduiven, hier om hoogh, Onnoozel eerst, oprecht, cn Cmpel,
Aen 't zuchten floegen, zoo het fcheen ; Als of de hemel viel te kleen Voor haer, toen Adam wert verkoren, En zulck een kroon den mensch befchoren.
Dees fmet ontdek het oogh van 't Licht.
Z'. ontfteeckt die vlam in Godts gezicht. Wij willen ons uit liefde in 't midden van hun mengen, En deze oploopentheit weêr tot bedaeren brengen.



X R E V R S f t T..
43
HET DERDE BEDRIJF, t v i c i T F it i s T1 N. nr.j.
LUI C I F E RIST F. N.
fïoe kan men in zijn waen zoo vroegh bcdr^en woïden!
Hoe is 'c alree verkeert 1 wij fchatten nicmants Orden
Geluckiger dan d' onze, in dit opgaend? Rijck,
Ja aclittcn onzen Staet den Opperden gelijck,
En onveranderlijck, en boven 't acrtscli gezegent;
Wanneer ons Gabriël met Godts bazuin bejegent,
En uit de goude poort verbaest met dit rebodt,
Het welck al 't Engelsdom verdceckt van "t hooghde lot,
Hun uit den vollen fchoot der Godtheit eerst gefchoncken,
Daer leggen wij te laag, cn zien de feboone voncken
En ftraelcn van onze eere en becrlijckbeit geblust,
De gamfc'ne Hicrarcbij tles hemels ongerust,
Den mensch, in top van Staet en maght, zoo trots verheeven,
Dat wij, als (laven, voor zijn hcerlehappije beven.
O onverwachte flagh , en dactverwisfelingl
Och trcurgenooten, zet u hier in eenen ring
In 't ronde: zet u hier te zamen : helpt ons treuren,
En zuchten: het is tijt ons feestgevvaet te febeuren,
Te klacgen: niemant kan ten minde ons dit verbifn.
De blijrehap (milt, en zal nu d* eerde droefheit zien.
Helacs, helacs. helaes, gebroetlcrs, hemelreien,
Leght af uw hooficieraet: verandert uw lievreicn,
En vrolijckheit in rou: daet neer uw acngezichr.
Zoeckt fchaduwen, als wij. De droefheit (chuwt het licht.
Een ieder volge ons dem, cn bange j^mmerklaghten.
Verririnckt in jammer: zïnckt in droevige gedachten.
Het khegen liefpt, en zet de droefheit oock van 't hart.



44 l t» c i p?e r.
Nu fchept in kermen lust: liet kermen heelt de (mart. Nu roept uit eenen mondt, en yolleght ons misbaere», Helaes, helaes, lielaes, waer is ons beil gevaeren!
R E V.
Wat weeklight hoort men hier? onaengermmen toon. De hemel ijst hier af. Dees lucht is niet gewoon Te hooien een touzfjck van druck op nooren galmen Door 't juichende gewelf. Triomfen, kranién, palmen, En harpen pasfen ons, en fnaercn. Wat wil dit? Wie of hier hangends hoort in een gekrompen zit, Veriaeten, en bedruckt, en zonder noodt beladen'? Wie geeft hun treurens ftof? wie kan deze oirzaeck raden? Mijn Reigenooten, volght: 't is noodigh dat men vraegh* Naer d' oirzaeck van hun leet, en deze donckre vlaegh° Van droefheit, die den glans van onze pracht ontluistert, Het licht van 'c eeuwigh feest benevelt, en verduistert. De hemel is een hor van weelde en vreugbt en vree. Hier nestelt aen dit dack noch rou, noch hartewee. Mijn Reigenooten volght, en troostze in hun bezwaeren.
LLJICIFERISTEN.
Helacs, helaes, helaes, waer is ons heil gevaeren 1
R E V.
Genooten van ons heil en blijfchap, broeders, hoe? O zoons van 't vrolijck licht, hoe dus bedroeft te moe? Wie geelt u (lof aldus te jammeren, te treuren? Ghij had begonnen 't hooft ten hemel op te beuren. Te bloeien in den dagb, die ncérftraelt van Godts glans. De hemel broght u voort, om vlugh, van trans in trans, Van 't een in 't ander hof, te fteigeren, te zweven In 't oubefchadtiwi licht, vernoeght, verzaet te leven, Op een geduurigh feest, te fmaecken 't hemelsch mann' Van Gudts onfterflijskheit, in een gerust gefpan Van feestgenooten, Hoe? dit voegbt geen burgerijen .Van Ei^leftadt, 6 neen: dit vpeght geen Heerfchappijen,



TREURSPEL. 4?
Geen Maghten, Troonen, nocli geen hecrfchend Hcmelsdom.' • Ghij kropt uw droefheit in, en zit verfuft, en ftora. Laet hooren wat u deert: ontdeckt het uw gefpeelen. Ontdeckt uw hartquetzuur, dat wij die mogen heelen.
L UICIFERISTEN.
Och broeders, vraeghtgbe noch met errenst wat ons let? Ghij hoort, zoo wel als wij, wat Gabriël trompet: Hoe wij, door 't nieuw bevel, van onzen ftaet vervielen In eene flavcrnij der aerde en zoo veel zielen Als uit een luttel bloets en zaets te fpruiten ftaen. Wat is bij ons alree mishandelt, of misdaen, Dat Godt een waterbel, vol windt en lucht geblazen, Verheft om d' Engelen, zijn zoonen, te verbazen, Een basterdij verheft, gevormt uit klay, en ftof? Wij waren pas gewijt tot pijlers van zijn hof, Bekleedden onzen plicht, als trouwe rijxgenooten, En worden op een' fprong gebannen, en geftoocen Uit deze wacrdigheit, verdruckt te ftreng, en ftraf. De hantvest en bet Recht, dat ons de Godtheit gar, Wort iugetrocken, en, in ftede van regeeren
Met Godt, cn.onder Godt, zal Adam triomfeeren;
En heerfohen, in zijn bloet en afkomst, onbepaelt.
De Zon der Geesten is te plotfeling gedaelt.
Och lotgenooten, volght ons droefheit, en misbaeren.
Helaes, helaes, helaes, waer is ons heil gevaeren t
R E Y.
Ontfteltghc n om den last van Godt en Gabriël? Dit fchijnt een razernij. Wie durf het hoogh bevel Berispen? wie verwaent de Godtheit wederftreven? Wij zijn gehouden Godt zijn Recht en eer te geven, Te rusten in zijn wet. Wie ireet hier in gefchil Met Godts almogcntheit? zijn wenck, en woort, en wil Verftrecke ons eene wet, en maet,en vaste regel. Wie tegenfptecckt, die brceckt des Alderhooghüen zegel;



■V L V C I F E R.
Gehoorzaemheit behacght den Heeifcher in dit Rijclc
Veel meer dan wieroocltgeur, en goddelijck muzijck.
Ghij zijt [och, wèest zoo trots en hoogh niet in uw wapen,]
Tot onderdaenighcir, tot hecrfdieii min, gefchapen.
Och medebroeders, (laeckt dit kermen, en geklagh,
En buight u onder *t juck van 't eenigh hooftgezngh.
LUICIFERISTEN.
Zeght liever: onder 't juck van griumieleude mieren.
R E Y.
Wanneer het hem behaegh' moet ghij u heten (tieren.
LUICIFERISTEN.
Wat hebben wij verbeurt? geeft reden, en befebeit.
R E Y.
Verbeurt? ghij quetst Godts kroon door ongeduldigheir.
LUICIFIRISTEN.
Wij klaegen van verdriet, en enckcl ongenoegen.
R E Y.
In fté van uwen wil gerust naer Godt te voegen.
LUICIFIRISTEN.
Wij (leunen op het Recht, ons wettigh toegeftaen.
R E Y.
Uw Recht en hantvcst blijf' de Godtbeidc onderdacn.
LUICIFIRISTEN.
Hoe kan de meerder voor een minder zich verneêren?
R E Y.
Die zich gelaetcn (lelt. Goot dienen is regeeien.
LUICIFERISTEN»
Gewilligh, zoo de mensch regeere daer beneen.
R E Y.
De mensch leeft met zijn lot vernoeght, al is het klccu.
LUICIFERISTEN.
Den mensch is boven dat een liooger lot bcfchoicn.
R E Y.
Na meenigc eeuwen wort zijn opgang eerst geboren.



*R.EUR.S*EL.
4r
luicifee.isten.
Een eeuw beneden is om hoogh een oogenblick.
r e y.
Het ga zoo 't wil, zoo 't moet, zoo d'OppermaghtditfchickV
luiciferisten.
Mén had ons ntittet dees geheimenis gezwegen.
r é y.
De Godtheit ópenbaert haer hart, tot u genegen.
luiciferisten.
Noch milder tot den mensch: zij zet hem boven aen."
r e y.
Verknoght met Godts natuur, een wonderlijck beitaen.
luiciferisten.
Och Engelsdom, wou Godt zich paeren met uw wezen!
r e y.
Wat Godt behaeght, en fchickt, dat wort met recht geprezen.
l uiciferisten.
Hoe heeft hij 's menfchen peil alree zoo hoogh gemercktl
r e y.
Het is al wel, al goet, wat Godt bepaelt, en werckt.
luiciferisten.
Hoe wil de mènsch de kroon der Engelen verdooven I
r e y.
Alle Englen zullen Godt in 't ligchaem zien, en loven.
luiciferisten.
Zij zullen flijck en ftof qenbidden in het ftof?
r e y.
Bewicroocken Godts naem, met geur, en prijs, en lof.
luic 1feristen.
Den mensch bewieroockcn, van hooger hanl gedwongen?



48 ï. U C I F E X.
apollion. belial. r e y.
Zapollion. ij mompelen alree. Ghij lioort een' ftrijt van tongen.
belial.
Wat fchaeren treuren hier, gedompelt in den ron, De (luiers om de borst, cn lenden? niemant zou Begrijpen dat men dus, in 't midden van de Geesten, Op 't eeuwige bancl;et, en d' endelooze feesten, Kon treuren, zaegli men niet dit jammcrlijck getal Verflenzen van verdriet. Wat ramp, wat ongeval Onifleltze? Broeders, boe? wat 's d'oirzaeck van dit kermen? Belcdight icmant u? men zal uw Recht befchermen. Wat deert de Broeders ? fpreeckt: laet hooren wat ti deert. r e v.
Zij klaegen dat de (laet der menfchen triomfeert, Door Gabricls bazuin, en opftijght boven d' Engelen; Dat Godt zijn wezen wil met Adams wezen (tongelen; De Geesten onderworpt bet mcnfchelijck gebiet. Daer boort ghij kort en kleef den gront van hun verdriet.
apollion.
Zoo groot een ongelijck valt lastigh te gedoogen.
belial.
Het overtreft bijkans ons krachten, en vermogen.
r e y.
Wij bidden dat ghij toch dien twist met ons bedecht.
apollion.
Wat raet? hoe paeit men hen? zij deunen op htm Recht.
r e t.
Wat Recht? die wetten geeft vermagh de wet te breecken.
apollion.
Hoe kan Rechtvaerdigheit een onrecht oordeel fpreccken?
r e y.
Keftraf Godts oordeel eens, en fchrijf hem wetten voor.



TREURSPEL 49
IllIAIa
vader leer* het kint hem volgen op zijn fpoor.
R E Y.
Zijn fpoor te volgen is het zelve als hij te willen.'
APOLLION.
Verandring van Godts wil veroirzaeckt dees gefchilleiW
R E Y.
Hij zet den eenen van, den andren op den troon. De minder waertfle wijck* voor eenen waerder zoon.'
BELIAL.
Gelijckheit van gena de Godtheit best zon pasfen. Nu durf de duisternis bet hemelsein licht ontwasfen; De kinders van den nacht braveeren zelfs den dagb.
R E Y.
Wat adem haelt, met recht den Schepper dancken magh. Die elck zijn wezen gaf, en mindre en meerder waerde. Wanneer het hem belieft zal 't element der aerde Veranderen in lucht, of water, of in vier; De hemel zelf in aerde; een Engel in een dier; Een mensch in Englefchijn, of onbegrepen wonder. Een maght regeert het al, en keert het bovenfte onder". Wat d' allerminAe ontfangt is loutere gena. Hier geit geen willekeur. Hier komt vernuft te fpa. In d* ongelijckheit is Godts heerlijckheit gelegen. Zoo zienwe tegens 't lichtst het zwaerfte zwaerder weegen.' Dus fleeckt het fchooner af op 't fchoon ; de kleur op kleur; De diamantfteen op turkoisblaeu; geur op geur; Het lterckc op flauwer licht; geftarrent tegens ftarren. Ons fchioken is den Staet van dit Heelal verwarren, Misfchicken al wat Godt gel'cbickt heeft, en beleit; En wat het fchepfel fchickt, dat is wanfch.ipenheit, In *t allerminlte lidt. Men ftaeck' dit murmureeren. De Godtheit kan den Staet van *t Engelsdom ontbeeren. Zij is met niemantst dienst beholpen. Eeuwigh tijck, D



50 fe U C I F E R.
En hecrelijck j behoeft zij wicroock, nocli muzijck, Noch geur, haer toegezwaeic, nocli lot', haer toegezongen. Ondanckbre Geesten, zwijglit: betoomt uw fnoode tonge». Chij weet Godts reden niet: genoeght tl met uw lot, En onderwerpt u Godts en Gabriëls gebodt.
APOLLION.
Is dan de Staet cn 't lot der Geesten onbcttemligh ? Zoo fhenze glibberig!), zoo zijnze alrcedc elendigh.
R. E Y.
Om dat een minder zal regceren in dit Rijdt? Wij blijven diewe zijn: gefchict ons ongelijck?
BELIAL.
Zij zijn de nncsie aen Godt, hunn' tocverlaet, en vader, En lagen hem aen 't hart: nu leit een minder nader.
R E Y.
Zich over 's anders heil bedroeven , is gebreck
Van liefde, cn rieckt naer nijt, cnhooghunedtw Laetdccsvleck
Op Engleztiiverheit en louterheit niet kleven.
Elckandre, in eendraght, liefde, en trou, voorbij te ftreven,
Behaeght den Vader, die het al in orden fciiicp.
BELIAL.
Zij houden d* orden, daer de hemel hen toe riep;
Waer kunnen traegh verftaen des menfchen flaef te worden.
R E Y.
Dat 's ongehoorzaemheit: zoo fpattenze uit hun Orden.
Ghij ziet hoe 't hemelsch heir, gebarrenast in *t gom,
En in 't gelidt geftelt, zijn beurt en fchiltwacht houdt
Hoe deze ftar gedaelt, en gene, in top daer boven,
De klaerfl* en minder klaere in luister kan verdooven;
Hoe d' eene, een kleiner roflde, en d'andreeen grooter fchrijft;
De laeghfte hemel (helst, de lionghfrc langzaem drijft;
En evenwel verneemtghe, in deze oneircnhedcn
Van aYrïptcn licht en kreits en fikt* en trant en trede**
6een tweedraght, nijt, noch ftrijt: des AlbefticrJers'itera



TREURSPEL, SI
Geleit dit maetgezang, dat luistert fcherp naer hem.
BELIAL.
*t Geftarnte blijft in ftaet, daer Godt het in wou fcheppen.' Behaeghde 't hein den Staet der Englen niet te reppen, Zij weecken geen geftarnte, in eendraght, noch in pais, Noch (leurden met gekk.gh de rust van dit palais.
R E Y.
Zie toe, en wacht u wel deze ongenoeght te (lijven.
APOLLION.
AVij wenfchen dat dees lucht en wolck magh overdrijven, Ecrze uitberlle, en 't gewest des nemels zetie in vier. Zij groeien in getal. Wie (liltze? wie komt hier?
LU C IFE RIS TE N. BELZEBUB. REY. — ■— LUICIFERISTEN.
xlelaes, helaes, helaes!"waer in ons heil gevaeren?
BELZEBUB.
't Gaet wel: wij groeien aen: onze Engelen vergaeren. En (leecken, vol misbaer, de hoofden vast bij een. Wat po.-t u Engleburgb met kermen en geftecn. T* ontrusten? kan de bloem der zaligbeit verflenzen? Gerust bezitten al wat eenigh Geest kan wenfchen Van Godt, den zegenaêr, vernncgbt u dat noch niet? Zoo ftaeighe u zelfs in 't licht, en koestert een verdriet,' Waer van ick d' oirzaeck noch bef>ffen kan, noch raeden. Houdt op van kermen: fcheuri velttekens, en gcwaeden Niet langer, zonder reen, maer heldert uw gezicht. En voorhooft met een' ftrael, ö kouters van het licht! De fchelle keelen. die met zang de Godtheit dancken, Zien om en belgen 't zich, om dat ghij val.che klanckon En bastertioonen mengt, in 't goddeliick muzijck. Uw bittre weeklaght IJïurt de maet van 't hemelrijck. D 2



i V C I F £ R.
't Gcwellef huilt tl na. De rougalm, in den hoogen Gefteegen, rolt al voort* van d' eene, in d' andre boogen. En zonder misdaet wort, door zulck een ongeluit, De wasdom van Godts naem en glori niet gefluit*
LUICIFERISTEN.
Heer Ovcrlte, op wiens wenck ontelbre keurebendem
Zich wapenen, ghij komt van pas otn onze elenden
Tc zalven* en den fmaet en onverdienden hoon
Te fchutten door uw maght. Zal Gabriël de kroot»
Der heilige Engelen op 't hooft van Adam zetten,
Door Adams erfgenaein Godts ecrftelingcn pletten 1
Wij waren nutter niet gefchapen, eer de zon
Te wagen ileegh, cn licht den hemel geven kor.
De Godtheit koos vergeefs de Geesten tot trouwanten
Van 't onbewceghbre hof, indienzc zich wou kanten ,
En fpi.lën tegens 't Recht der Geesten, zonder fchulD
Tot wederftant geterght, uit noodt, en ongedulr.
Wij juichten, in den lof der Godtheit opgetoogen,
Acv.baden, wieroockten met fcbaelcn, neigbden, boogen
Onze aengeziebten neêr. De hemel gaf gehoor,
Verllingert op den dans des gahns, van koor in koor,
Ja fmolt van volle vreught op tongmuzijck, en harpen;
Toen Gabriëls bazuin zich plotfeling quam werpen
Wet dezen donderllagh in 't midden van Godts eer:
Daer lagen wij verbaest,, verilroit, verdrtickt ter neêr.
De blijfchap gaf den geest. De zwangre kcelen zweegen.
De jonstgeboren ftrceck de kroon, den (taf, den zegen;
En d' oiufte zoon, onterft bij d" Oppermajesteit,
Gemerckt bleef voor een' flacf, dat vak geboorzaemheit,
Godtvruchtigheit, en liefde, en trouwe, uit Godts trezoorenj
Ten deele, dompelt haer in rouwe, ontvonckt den toren,
En wraeckzucht, om den mensch, uit een' gerechten hact,
Te fmooren in zijn bloet, eer hij der Englen Staet
Verplctt9j en zij geboeit, als lhoode en arme flaven,.



Gedwongen worden naer zijn zweep en wil te draven;
Gelijck liij daer beneên de dieren houdt in dwang.
Heer Overfte, ghij kunt der Geesten ondergang
Verhinderen, en bij hun bant vest hen bewaren:
Befchutze door uw maght: wij ftaen gereet uw fcbaren,
Uw' ftandert, en uw heir te volgen: treek maer aen.
't Is eerlijck voor zijne eere, en kroone, en Recht te ftaen»
•b e l z e b u b. Mij deert uw ongelijck. 6 Koning aller Heeren, Verhoe dit liever. Geef geen ftof tot muitinecren, Noch tweedraght. Geef geen ftof tot wederfpannigheit, Wat raedt? hoe ftil ick u, en d* Oppermajesteit?
l uiciferisten.
Zij quetst het heiligh Recht, asn d' Engelen gefchoncken,
belzebub.
Het Recht te quetfen kan den onderzaet ontvoncken, Een vier ontfteken, daer de lucht af branden zou, O averechtfen loon van onbevleckte troul Hoe zullen wij ons best in dees vertwijfling draegen?
luiciferisten.
Men trooste zich een kans, een' ftouten fprong, te waegen,
belzebub.
Waer toe zich zelfs gewaeght? men ga een' zachter gangk.
luicifiristen.
Hier geit alleen gcwclt, cn kracht, en wraeck, en dwangk,
belzebub.
Men kon, waer 't mogelijck, een veiligh middel kiezen,
luicifiristen.
Mot uitftel zal men hier niet winnen, maer verliezen»
»b e l z e b u b.
M,en geef zijn ongelijck met reden te verftaen.
luiciferisten.
De reden heeft hier uk: men zet ons onder aen.
O 3



54 LUCIFER.
BELZEBUB.
Met fmeecken rnogbt ghij best en eerst uw' wcnsch verwerven.
LUICIFERISTEN.
Het ftuck ontdecken, is den handel gladt bederven.
BELZEBUB.
Men kan dien aenflagh naeu ontveinzen voor het licht.
LUICIFIRISTEN.
Wij groeien maghtigh aen, en ftaen in evenwight.
BELZEBUB.
De kans begunftight hen, die met Godts Veltheer vechten.
LUI CIFERISTEN.
Hier is met fuflérije en fchrick niet uit te rechten.
BELZEBUB.'
Wat zeit Apollion bier toe, en Belial?
L U I K I F »»R I S T E N.
2ij trouwen onze zijde, en ftercken het getal.
BELZEBUB.
Hoe heeft men dit vcrhaest? het is nu ver gekomen.
L UICIFERISTEN.
De hemel vloeit ons toe van zelf met volle ftroomen.
BELZEBUB.
Betrout u op geen heir, vol liclite weifelaers.
LUICIFERISTEN.
Wij zien alree meer kans, en voordcel, min gevaers.'
BELZEBUB.
Wie reuckeloos begint, beroem' zich van geen voordeel.
LUICIFERISTEN.
Aen d'uitkomst hangt het al, voor d'uitkomst dwaelt het oordeel Dit ganfche leger eischt u tot een opperhooft, En leitsinan op dien toght,
BELZEBUB.
Maer wie is zoo berooft Van zinnen, dat hij uw gerechtigheit verüadigh', En 's hemels heirkracht terge? qy, weest u zelfs genadigh.



yft.EÜR.SfEL»
5?
Verfctioontnie van dien last: icli kieze geene zij. Men lcgge met verdragh deze ongelijckbeit bij.
R E Y.
Gebroeders, geeft gebo.or. Houdt boven aen met fmeecken
Bij GoJt, door middelaers: men wint met uisfcheiifI;ie.ck'-ii
Gemackelijckcr velt, dan door dien (teilen wegb
Van oproer. Handelt koel met raedt, cn overleg'!.
Wij willen te gelijck uw Recht om hoogh vevvveeren.
Bedaert: ghij quetst de kroon van Godt, den Heer der Hecreu,
L UICIFERISTEN.
En ghij ons wettighcit: verftout u hoogcr niet. Heer Belzebub, aenvaert dit wettige gebiet, En'zet de heiten fchrap: wij volgen u te gader.
BELZEBUB.
O ijveraers, bedenckt, bedenckt u liever nader.
Ick wil u voortrein naer den troon van 't groot palais,
En ons gerechtigbeit bemiddelen door pais,
En onderlingh verdragh; gewilligh, onbedwongen,
R E Y,
Houdt ftil: houdt ftil: ghij wort van Michafil befprongen.
MICHAëL. BELZEBUB. LUICIFERISTEN, _,„_ MICHAëL.
Waer zijnwe? wat gedruis verneemt men bier alree? Dit fchijnt een hof van twist en oproer, niet van vreê, Gehoorzaemheit, en trou. Prins Belzebub, wat reden Bewceght u, als een hooft van wederfpannigheden, Dien oploop, zwanger van een goddeloos verr-Kt, Te (lijven tegens Godt, ons aller-toeverlaet ?
BELZEBUB.
Genade, 6 Michaël, gewaerdigh ons te hooren, Eer ghij een vonnis velt, uit ijverigc-n toareu, D 4



5* t, u c i r e ' *.
Ter eere van Godts Naem. Belast ons met geen (oh uit.
MICHAëL.
Ick zal uw onfchult dan aenhooren met gedult.
B E L Z E C U B—
De t'zamenrotting van zoo tnenigh duizent troepen,
Gcftcnrt om *t hoogli gebodt, ten rijxtroon uitgeroepen
Op Galmeis bazuin, vereiscbre een tusfehenfpraeck,
Tot llisfing van dien brant; waerom ick van hun zaeck
En klaahten kennis koom te nemen, om het muiten,
Eij alle middelen cn moogblijckheên, te (tuiten.
Zij vaeren echter voort, al razende en ontzint
Aen 't bollen , buiien fpoor, en dringen 't klaghtbewint
Met kracht ons op den hals. Ick poogh de maght te fchcie»,
[Laet tuigen van mijn trou dees Godtgetrouwe Reien,]
Te raeden hunne klaght te (torten voor Godts (Hiel •
Maer ijvre vruchteloos, in 't midden van 't gewoel,
En oproer, als een zee ten hemel toe verbolgen.
De veltheer tre nu voor: wij ftaen gereet te volgen,
Indien hij middel ziet tot Hechting van *t gcfcliil.
MICHAëL.
Wie durf zich tegens Godt en zijnen heilgen wil Verzetten ? wie dus ftout den oorloghsftandert planten, In *t koningkrijck van paisr indienghe door gezanten Wilt handelen om hoogh, tot voorftant van uw lot; Wij willen uwen zoen bemiddelen bij Godt, Of anders wacht uw hooft: dit zal u niet gelucken.
LUICIFERISTEN.
Zoudt ghij met wapenen ons heiligh Recht verdruckeh? Zij zijn den Veltheer niet tot zulck een eindt betrout. Wij fteunen op ons Recht: Rechtvaerdigheit is ftouu
MICHAëL.
D' infpanner tegens Godt is allerminst rechtvaerdigh,
LUICIFERISTEN.
Wjj dicEen Godt: hij kenne ons tot zijn dieniten waerdigh.



T- R E V k s f E L. 57
De hemel blijve maer in zijnen eerden ffant. Men (teil' gccne ampteiiaers van 't hemelsch Vaderlant Beneden 't aertsch gedacht: dac (tact de Hierarchijen, De Troonen, Magntcn, booge en lage Hecrfciiappijeu Der Geesten, Engten, cn Aertsenglen nimmermeer Te lijden: neen gcenfins, al zoude uw blixemlpeer Doorftooten borst aen borst, en d' allertroufte harten: Wij laten ons gcenfins van Adams afkomst uiten.
mi e ii a ë.L. Ick wil dat elck vertrecke, op 't wencken met mijn har*. Hij kant zich tegens Godt, en Godtheit, wie zich kant Meinoedigh tegens ons. Verweckt naer uwe vaciieii. Dat past foldaten, en gehourzaeme onderdaenen Des hemels. Wat gewelt, wat moetwil drijft men hier! Wie anders oorclooght dan onder mijn banier, Beoorloogt» Godt, cn is een vijandt van zijn Rijcken.
LUICIFERISTEN.
Wie op zijn Recht ltact, hoefc voor geen gevveit ie wij eken. INatuurclijck is elck befchermer van zijn Recht.
m i c ii a ë l.
'k Gcbiedc u datghe (lux de wapens nederleghr. Door i'zameorotteii wort uw eer en eedt gtfclioudcn.
LUICIFERISTEIs.
Katuur heeft cl* Engelen door eenen bant verbanden Eleandre bij te ltaen: oock wort niet een alken Geraeckt in dit gefchil, maer 't raeckt ons in 't gemeen.
m i c h A ë L.
Zoudt ghij met wapenen den hemel dan berocreu? Die zijn u niet betrout om tegens Godt te voeren. Misbiuicktglie uw maght, zoo vreest des Allcrhooghltcii maght,
luiciferisten.
De Stedehouder wort alle oogenblick verwacht. Hij is in aller ijl gedaghvaert, en or.tboden. Wij willpn al op een, en Goden tegens Godou D ft



5& LucrrE*.
Opzetten, liever clan van ons gerechtigheic Aftreden door gewelt.
MICHAëL.
Zoo groot een onbefclieit Verwacht ick nimmermeer van 's hemels Stedehouder.
LUICIFERISTEN.
Het zweemt naer onbefclieit een' eerfteling, een ouder Te dellen onder 't juck des jongden, als een' knecht. Dat d' Engel de natuur der Engelen bevecht', En tegens zijns gelijck, in daet, en aert, en wezen, De wapens voere, wort met onbefclieit geprezen.
m i c II a ë l', Hardneckige aert, ghij zijt geen zooncn meer van 't licht, Maer eer een bastertdagb, dat voor geen Godtheit zwicht. Ghij tergbt den blixemdrael, en onverzoenbren toren: Volhartgbc, wat een ramp en val is u befchoren 1 Ghij luistert naer geen' raedt, noch onderwijs: laet zien Wat d' Allerliooghde ftem ons boven zal gebien. Welaan, ick wil dat zich d* oprechte cn vroome reien En fchaeren dactlijck van rebelle rotten fcheien.
LUICIFERISTEN.
Laet fcheiden al wat wil: wij houden ons bij een.
m I c H a ë L.
Getrouwe reien, volght Godts Veltheer.
LUICIFERISTEN.
Treckt vrij heen,
EELZEBUB, LUCIFER, LUCIFERIS TEN,
DBELZEBUB, e Veltheer vaert naer Godt, om over u te klaegen. Schept moedt! Vorst Lucifer, gedeegen op zijn' wagen, Wort herwaert aengevoerr. Ghij moet u kort bernên. Een heirkracht, zonder hooft, kan nimmermeer beftaen.



TRElTRS'PEt. 59
Wat mij belangt, die last valt mij to zwaer te tillen.
L u c i v E R. De ganfche bemel waeght en dreunt van uw gcfcliillci. De keurebenden ftaen gereten en gedeelt. Het oproer (laet al voort. De booge noodt beveelt Hierinne te voorzien, en onbeil voor te komen.
LUICIFERISTEN.
Heer Stedehouder, wijck en toevlucht aller vroomen,
Wij hoopen nimmermeer dat ghij, als Michaël,
Den bals van 't Engelsdom tot eene voetfcbabcl
Van Adams afkomst zult verwerpen, en verdoemen,
En zulck een' fmaet cn hoon vergulden, cn verbloemen
Met fchijn van billijckheit, én Kijven door uw maght
Den opgang van den mensch, een grof een aertsch gefiachr.
Wat wieroock fchenckt bij toch den fchaers van hem gezienen?
Waerom belast men ons een' fnooden worm te dienen,
Te draegen op de ham, te luistren naer zijn ftem?
Schiep Godt de hemelen en Englen llechts om hem;
Wij waven nutter noit gefebapen, noch geworden.
Ontferm u, Lucifer. Gcdoogh niet dat onze Orden
Zoo lacgh vernedert worde, cn zonder fchult verzinek',
De mensch, gelijck een hooft der Englen, ftraele, en blindt",
In 't ongenaeckbrc licht, waer voor de Serafijnen,
Al bevende van angst, als fdiaduwcn, verdwijnen.
Indien ghij u verneêrt zoo groot ccn ongelijck,
Tot voorftant van ons Recht, te fiechten in dit Rijck;
Wij zweeren uwen arm eendraghtigh t' onderftutten.
Aenvaert dees heirbijl: help, och help ons Recht befchutten.
Wij zweeren ti met kr.icht, in volle majesteit,
Te zetten op den troon, aen Adam toegeleiu,
Wij zweeren uwen arm eendraghtigh t' onderftutten,
Aenvaert dees heirbijl. help, och help ons Recht befchutten,
LUCIFER,
Mijn z<jonens op wiertrou geen vleck van ontrou hecht:



6° *> V C l F E
Al wat de Godtheit wil, en van ons eischt is recht.
Ick ken geen ander Recht; en (tutte, als Stedehouder
Der Godtheit, zijn betruit en raedtflot met mijn (chouder.
Den fcepter, dien ick voer, ontfing mijn rechte hanc
Van zijn Almogentheit, als een genadepant
En teken van Godts gunst en liefde tot ons allen.
Is nu zijn hart cn zin op Adam juist gevallen,
En lust het hem den mensch, in volle heerfchappij," •
Te zetten boven aen, en, boven u en mij,
Te kroonen, lchoonwe noit in onzen plicht bezvveecken;
Wat raedt hier toe? wie wil dat raedtflot tegenfpreecken?
Indien hij Adam noch een zelve heerlijckheit,
En d' Engelfche natuur gelijck, hadt tocgeleit,
Dat waer vérdraghelijck voor alle hemeltelgen,
Cefprootcn uit Godts ftam: nu moghten zij 't zich belgen,
Zoo belghzucht geene vleck om hoogh gerekent waer.
Maer hoe men 't vat, dit loopt van wederzij gevaer,
Het zij men zwichtc uitfehroomto, of moedigh wederltreve.
Ick wenfebe dat hij u dees bellegbzucbt vergeve.
LUICIFERISTEN.
Heer Stedehouder, ay, aenvaer dien hcirftaf toch. En hinthaef't heiligh Recht: wij volgen in uw zogh. Wij volgen, ftreef vooruit op uw gezwinde veeren. Wij willen fneuvien, of zeeghaftigh triomfeeren.
LUCIFER.
Dit ftrijt met onzen eedt, en Gabriëls gebodt.
LUICIFERISTEN.
Dat ftrijt met Godt, en zet het Mcnschdoin boven Godt,
LUCIFER.
Eaet Godt zijn eer, en ftoel, en majesteit bewaeren.
LUICIFERISTEN.
Bewaer uw' eigen ftoel: wij willen, als pijlaeren,
U dutten, en den ftaet der Engelen met een.
Geen mensch zal onze kroon, Godts kroon, met voeten trein.



TREURSPEL» Dl
lucifer. De Veltheer Michaêl, gewapent onder *t zegenen Van boven, wil ons flux met al zijn hcir bejegenen. Zijn heirkraght bij uw maght, wat is 't een groot verfcheell»
luiciferisten.
Is 't gcene helft, ghij fleipt een' ftaert van 't derde deel Der Geesten mede, indienghe u geeft op onze zijde.
lucifer.
Dan is de" kans gewaeght, ons gunst verloren bij de Verdruckers van uw Recht.
luiciferisten.
De moedt, de dapperhait, De hoon, de fmaet, de fpijt, de wanhoop, het beleit, De wraeclt, het ongelijck, niet anders te befleclitcn, En wat biet aenhangt, zal ons ftijven, onder 't vechten.
b e l z e .B u n.
Wij hebben 't heiligh Rijck alleen in onze maght. Wat raedtflot men befluit', de wapens geven 't kracht, En nadruck. Zoo wij Hechts ons in llaghordcn ftellen j Wat nu noch weifelt ftracx op onze zij zal hellen.
lucifer.
Ick troostme dan gewelt te keeren met gewelt.
belzebub.
Zoo ftijgh de trappen op, ö alletbraeffte fielt.
Heer Stedehouder, ftijgh dien troon op, datwe u zweeren.
lucifer.
Vorst Belzebub, getuigh, en ghij, doorluchtfle Heeren. Apollion, getuigh, getuigh, Vorst Belial, Dat ick, uit noodt en dwang, dien last aenvaerden zal, Tot voorftant van Godts Rijck, om ons bederf te keiren.
b e l z e b n b. Nu brengt den (tanden voort, dat wij den ftandert zweeren, Cetrouwigheit aen Godt,, en onze Margenfttr.



r> tf C I F E R.
luiciferisten.
Wij zweeren te gelijck bij Godt, en Luciler.
belzebub. Nu brengt bet wicroockvat, gliij Godtgctrouwe febacren, Bewicroockt Lucifer met wicroockkandelacren, En fcbaelen, rijck van geur. Vcrbeerlijckt liem met Hebt, En glans van fackelen. Verheft hem rnet gedicht, Gezangen, cn muzijck, bazuinen, en Schalmeien. Het voegbt ons, hem aldus met (Tactfi te geleien. Heft op een" heldren toon, Ter ec-re van zijn kroon.
luiciferisten.
O;:, treckt op, 6 ghij Luiciferisten,
Volgt dees vaen. Rockt te hoop al uw krachten, en listen.
Treckt vrij aen. Volght deïon Godt, op zijn trommel, en trant.
Éefchermt uw Recht, cn Vaderlanr. Helpt hem Michaëis heirkrachtcn fluiten.
Houdt nu moedt. Helpt den hemel voor Adam nu fluiten,
En zijn bloer. Volght deze» Helt, op zijn bazuin, en trom.
Befchut do kroon van 't Engelsdom. Ziet, ay ziet nu de Morgenftar bliiickcn.
Voor die pracht Zil des vijams banier haest verzincken,
In den nacht; Wij met triomf krooncn Godt Lucifer.
Ikwieroockt hem: aenbidt zijn Star.



TREURSPEL. '3
RElf VAN ENGELEN. ZANG.
^^acr zijn we toe griekomen, Dat 's hemels burgertwist De regemcntcn fpüst,
En 't zwaert is opgenomen , Te zinneloos en blirit?
Wie is 'er van ons bentien,
Hij fneuvclt, of verwint,
Geluckigh? die cT elcnden
Van hunne brocdren zien,
En Rijx- en Reigenooten?
Of die verwonnen vliên,
In ballingfchap geftooten ?
O zoons van eenen Godt, Waer toe verdwaelt uw Lot?
TEGENZANG.
Helaes 1 waer toe verdwaelen
De Geesten? wat verleit
Hen uit de zekerheit Van hunnen ftaet en paelen
Te fpatten, zonder noodt? Zich op het ipits te waegen?
Ons weelde was te groot, Te dartel Om te draegen;
De hemel niet genoegb Om Engelen te paejen :
De Nijdigheit most vroegh Dit zaet van oorlogh zaejen,
In 't vrcedzaem Vaderlant.
Wie leit dien twist aen bant?



6+ LUCIFER.
TOEZANG.
Is uit krijgbsvier niet re fmooren,
Door een maght van honger haiit. Wat wil blijven in zijn* ftant?
irnctzucht zal alle Orden frooren: Hcrrtel, aerde, zee, ,en ftrant Zullen flaen in lichten bram.
Stactzucht, eens door triomfeeren Als gewcttight, zsl verwoedt
Codt en alle maght braveeren.
Stactzucht kent noch Godt, noch bloefï
HET VIERDE BEDRIJF.
GABRlël.. MICHAëL*
DO A B R I 5 lé e gaflfcbe hemel gloeit, in eenen lichten brant Van oproer en verraet. 'k Verdaegh u, als Gezant Van Godt en zijnen ftoel, nu daetlijcl; op te trecken. Met eenen gloet van vier en ijver deze vlecken Te branden uit Godts naem, en 't zuiver Hcmelsdom. Vorst Lucifer braveert: hij roert trompet, en trom.
m i c h a ë t. Is Lucifer, helaes, in zijne trou verandert?
g a E R I ë l.
Des hemels derde deel heeft rcede zijnen ftandertj Die valfche Morgendal-, gezworen, zijnen troon Bewieroockt, als een' Godt; en met een' iastertoon V.in goddeloos muzijck hem eere toegezongen. Zij komen herwaert aen in volle kracht gedrongen,



TK.EUR.IPEt, (?S
Ëh dreigen fchrickelijck de poort van 't wapenhuis
Te rainnien met gewelt. Een woest een wilt gedruis
Van onweêr buldert vast, van boven, en van onder.
Het weêrlicht, dormt, en raest. De blixem. en de dondc»
In arbeit, fchudden vast de pijlers van ons hof.
Men hoort geen Serafijns, noch wedergdm van lof.
Een ieder zit in druck gedorapclt over tl" ooren.
Dan zwijgen plotfeling, dan huilen al de kooren
Der Engelen, van druck en medelijden, om
Den blinden afval van *t gezalight Engelsdom,
En d' Engclfche natuur, 't Is meer dan tijt om heden
Tc qtiijten uwen plicht, en op uw heilige eeden,
[Die ghij, als Veltheer, op het punt des bh'xeins zwoert,
Bij Godt en zijnen naem,] te pasfen.
M I C H A ë'In
Wat vervoert
Godts Stedehouder dus zich tegens Godt te kanten, Als een verwaeteu hooft van dolle vloeckverwanten ?
GABRlëL.
De hemel weet hoe noode ick Godts gerechte zacck Verdadige, op dees wijs. Hoe bitter wil de wraeck Hem treffen 1 want men weet geen middelen te vinden, Om dit verdoolt gedacht rampzaligen en blinden Te leiden op de bacn, de heiibaen van hun trou. lek zagh Godts blijfchap zelf zich met een wolek van ros Befchaduwen; in 't endt de wraeck een vlam ontdeccken ln d' oogen van het licht; eer, om dien flagh te breecken, Het last gaf tot den toght. Ick hoorde een wijl het pleit, Hoe d' opperde Genade, en Godts gerechtigheit Elckandre in wederwight, met pit \an reden, hielen. Ick zagh de Cherubijns, hoeze op hun aenzicht vielen, En riepen vast: Gena, gena, 6 Heer, geen Recht. Men bad dit zwaer gefchii gezoent, en fchier geflecht; Zoo fcheen de Godtheit tot genade en zoen genegen.
E



Gf> EÜClFEft.
Maer als de wieroockftanck in top komt opgeftecgeii ■ De fmoock, die Lucifer om laegh wort toegezwaeit, Met wieroockvat, bazuin, en lofgezangen, draeit De hemel zijn gezicht van zulcke afgoderijen, Gevloeckt van Godt, en Geest, en alle Hierarchijëni Gena had ttitgedienr; Waeck Op, in 't barrena;. De Godtheit daghvaert u, eer »t oproer ons verrasf', Betem met uwen arm de woeste Behemotten En Leviathans, die dus godtloos t'zamen rotten,
M I C H A ë L,
Uriël, fehiltknaep flux, men breng* den blixem hier,
Mijn harnas, helm, en fchilr. Breng herwaert Godts banier;
Men blaze de bazuin. Te wapen, flux te wapen.
Gbij Maghten, Troonen, wat getrou is, en rechtrchapen,
Dat wapen* zich met ons. Ghij regementen voort,
Een ieder in 't gclidr: de hemel geeft het woorr.
Men blaze de bazuin : men fla de holle trommels,
Verdaghvaerde in der ijl ontelbre dicke drommels',
Gewapenden. Blaest op: ick febiet de wapens aen.
Het geit Godts eer alleen» Het rooV 'er nu op fhen.
GABRlëL.
Dit harnas past zoo bnef, al waer 't u aengtfebapen.
Hier komt de veltbanier, waer in Godts naem en wapen
IJ toeftraelt, en de zon in top u heil belooft.
Hier korhen de Kornets u groeten, als het hooft
Van 't heir der hemelen, die Godts baniere zwoeren.
Schep moedt, Vorst Michaöl: ghij zult Godts oorlogh voeren.
MICHAëL.
Zoo zal ick. Hou mijn woort om hoogh: wij wecken heen.
GABRlëL.
Wij volgen uwen toght met wenfchen, en gebeen.



yRBÏ|RSPt|t. Cf
LUCIFER. BELZEBUB. LUClFERlSTÜ». ___ LUCIFER.
Ji\,os ftset het met ons lieir? hoe is 't 'er me gelegen?
BELZEBUB,.
Het heir verlangt, gercet, om, onder uwen zegen, Te vliegen regclreght op 't fpits van Michaêl.
L V 1 C I F E a I S T E N.
Zoo doet het: ieder wacht op Lucifers bevel, Om t'elfens (f armen en hun vleugels eens te reppen, Dien gjooten vijant lucht en winden t' ouderfcheppen, lin, als hij leglit in zwijm, te ketenen met kracht.
LUCIFER.
Hoe talrijck is het heir? waer in beftaet ons magbt?
BELZEBUB.
Die groeit alle oogenblick, en bruist uit alle rranfen
Ons toe, gelijck een zee van vier en heldre glanlèn.
*k Vertrou het derde deel des hemels houdt ons zij,
Is 't niet de halve ftreeck: want Michaëls getij
Verloopt alle oogenblick, en ebt aen alle kanten.
De belieft van de wacht en eerfte bofirouwanten,
Uit ieder Orden, van een ieder Hierarchij,
Verzweeren hunnen Heer, Vorst Michael, als wij.
Men ziet *er Cherubijns, Aertsenglcn, Serafijnen
De vaeuen voeren. Zelf het paradijs, aen 't quijneu
Geflagen van verdriet, verfchiet zijn groente, en verf;
En waer men d' oogen keeit, daer fchijnr een wis bederf,
En boven *t hooft een buy en donckre wolek te hangen.
Dat voorfpoock fpelt ons heil: men heeft Hechts aen te vangen.
Ghij draeght alree de kroon des hemels op uw kruin.
LUCIFER.
Die klanck behaeghtme meer dan Gabriels bazuin. Hoort toe, en geeft gehoor beneden deze trappen. Hoort tae, ghij Overften: hoort toe, ghij Ridderfchapp«n, E «



68 l ü c i r e g.
En luistert wat wij u vermelden, Itlaer, en kort.
Gliij weet hoe verre wij alree zijn uitgettort
In wracckzucht tegens 't Hooft der oppeifte palnizen,
Dat het een dollieit waere, op hóóp van zoen, te dcizen.;
En niemant dencken durf deze onuitwischbre fmet
Te zuivren door gena: dies moet de noodt een wet,
Een wisfe toevlucht van te wancken noch te wijeken
Vcrftrecken; ghij, met kracht en zonder om te kijeken,
Dien ftandert en mijn ftar verdadigen, met een
Den vrijgefchapen Staet der Englen in 't gemeen.
Het ga zoo 't wil: volhardt groothartigh , onverdrietigh i
Geen almaght heeft de maght dat zij geheel vernietigh'
Het wezen, dat ghij eens voor eeuvvighlijck ontfingt.
Indienghe fel en fors met uwe heirfpits dringt
In 't hart van *s vijants heir, en komt te triomfeeren,
Zoo zal de tirannij der hemelen verkeeren
In eenen vrijen Siaet, en Adams zoon, en bloer,
Gekroont in top van ecre, en met een' aertfehen ftaet
Omcingelt, uwen hals niet boeien aen de keten
Van ilaeffche dienstbaerheit, om hem ten dienst te zwecteB,
En onder 't koopren juck tc hijgen, zonder endt.
Indienghe mij voor 't hooft van uwen vrijdom kent
Gelijckghe uit eenen mont dien ftandert hebt gezworen;
Zoo ftaeft den eedt noch eens cenltemmigh, dat wij 't hooren,
En zweert getrouwicheit aen onze morgenftar.
LUICIFERISTEN.
Wij zweeren te gelijck bij Godt, en Lucifer.
BELZEBUB.
Maer zie hoe Rafael, verbaest, en vol medQogen, Met zijnen vredetack van boven komt gevloogen, Gin uwen hals, op hoop van ftilftant, cn verdragh.



TREURSPEL. *9
RAFAêL. LUCIFER. R A F A Ê L.
Och, Stedehouder, mont van 't goddelijck gezagli. Wat heeft u buiten 't fpoor van uwen plicht gedreven? Zoudt gbij den Schepper van uw glori wederftreven ? Lichtvaerdigh weifelen, en wancklen in uw trou? Dat hoop ick nimmermeer. Helacs, ick zwijm van rou, En hlijvc om uwen hals beklemt, bedorven hangen.
LUCIFER.
Onrechte Rafael.
R A F A ë L.
Mijn blijfchap, mijn verlangen, Ick bidde u boorme.
LUCIFER.
Spreeck, zoo lang het u behaegh',
RA F A C L.
Cenade, 6 Lucifer. Verfchoon u zeiven: draegli Geen harnas tegens mij, die treurïgh fmilte, en quijno Van druck, om uwent wiL Ick koom, met medecijns En balfem van gena, gefteegen uit den fchoot Der Godtheidt, die, gelijckze in haeren Raedt bedoor, U, boven duizenden gekroonde Heerfchappije», Cczalft beeft op den ftoel van haer ftadthouderijen. Wat dolbeït is het, die uw zinnen dus verruckt? Zij hjd haer zegel en gelijckcnis gedruckt Op uw geheilight hooft, en voorhooft, overgooien Met fchoonheit, wijsheit, gunst, en wat 'er komt gevlooten In ftiQomen, zonder maet, uit aller fchatten bron. Gbij blonckt in 't Paradijs, voor 't aenfehijn van da zon Der Godtheit, uit een wolek van dau en verfthe roozen. Uw ièesflgewaet ftont ftijf van perlen, en turkooien, E %



7° *■ * e t * e r,
Smaragden, diamant, robijn en louter gout. .De zwaerfte fcepter wert uw rechte hant betrout, Zoo dra ghij freeght in 't Jicht, en, op bazuin cn bommen, Door 't blakende geftarnte en fteenen quaemt te brommen. En zoudt ghij reuckeloos u ftorten uit dien troon? Verreuckeloozen al dat becrelijck, en fchoon? 2oudt ghij uw glanfen, die de hemelen verderen, Ons licht verduisteren, in eenen knoop van dieren, En mengfel van gedierte en ondier onder een, Grilïbensklaeu, draeckenhooft, en andre gruwzaemheên Misfcheppen onbedacht? en zouden 's hemels oogen, De ftarren, u zoo laegh berooft zien van vermogen, En eere, en majesteit, door 't (dienden van uw trou? Dat keer' de goede Godt, wiens aenfehijn ick aenfehou, In 't zaligh licht, daer wij, geheilight alle zeven, Hem dienen voor zijn' troon, en fidderen, en beven Voor zulck een Majesteit, die op ons voorhooft ftraelt, Verquickt en 'leven geeft wat ieeft, en adem haelt. Heer Stedehouder, roagh mijn bede uw hart beweegen; Ghij kent mijn zuiver wit, cn hart, met u verlegen. Ruck af dien trotfen kam; febud uit dit Harftf&i Smijt neder uit dees hant de heirbijl, de rondas Uit d' andre. Hooger niet: legh neder, och, legh neder, Legh neder, ftrijck van zelfden ftandèrt, en de veder Van uwe vleugelen, voor Godt, en zijnen glans; Eer hij u uit 'den troon, den allerbooghften trans' Van eere, nedcrklincke aen gruis, en ftof te mortel, Ja zulx dat van den (tam der Geesten tack, noch wortel, Noch geen gedachtenis, noch leven orerfchiet; Ten waere een leven van elende, van verdriet, De Doot, de Wanhoop, en een wonn, een eeuwigb knacgen, En knerfetanden moght dennaem van'leven draeoen Verneêr u; ftaeck die,n toght: ick offcre u gena ° ' Met dien olijftack: grijp , 0f echter 't is te (pa.



LUCIFER.
Heet Rafel, ick verdien noch dreigement, noch toren.
Mijn helden hebben Gode, en Lucifer gezworen,
En, onder 's hemels eedt, dien ftandert opgerecht.
Men ittoie wat men wilden hemel door: ick vecht,
En oorloge onder Godt, tot voorftant van zijn kooren:
De hantvest, en het Recht, hun wettigh aengeboren,
Eer Adam zijne zon zagh opgaen, eer de dagh
Zijn paradijs befcheen. Geen raenfchelijck gezagb,
Geen juck van menfchen zal den neck der Geesten plaegen,
Geen Engelsdom den troon van Adam oudcrfchraegen,
Met zijnen vrijen hals, gelijck een dienstbaer flaef,
Ten zij de hemel ons in eenen poel bggracf',
Met zoo veel fcepteren, en kroonen, glans en voncken,
Als ons de Godtheit uit haer' boezem heeft gefchoncken ,
Voor ecuwigh, en altijt. Laet berften al wat berst:
lek bantbaef't heiligh Recht, door hoogen noodt geperst, ■
En, na veel wederftants, mij entlijck overdrongen,
Op 't klaegen en gekerm van duizenden van tongen.
Ga hene, bootfchap dit den Vader, onder wien
Ick dus, voor 't Vaderlant, den ftandert vocre, en dien'.
R A F A ë L.
Och Stedehouder, wat verbloemt gbij uw gepeinzen
Voor 't alziende oogh? gbij kunt uw oogmerck niet ontveinzen,
De ftrael van zijn gezicht ontdeckt de duisrernis,
De ftactzucht, daer uw geest zoo grof van .zwanger is,
En reede in arbeit gaet, om dit gedroght te baeren.
Waer bergh ick mij van fchrick 1 hoe rijzen al mijn haeren 1
Verdwaelde Morgenftar, verfchoon u zelve toch.
«Jlüj kunt d* Alwetentheit niet paeicn met bedroglu
LUCIFER.
Wat ftactzucht? heeft mijn plicht in cenigh deel ontbroken?
R A F A ë L.
Wat hebt ghij in uw harte al heimclijck gefproket»?
E Ar



79 ï. V C I 1 K £
ïck wil in 's hemels top4 door aüe woleken heen, En boven Godts geftarnte opftijgen, van beneên,' Godt zelf gelijck, geen maght beftraelen met genade, Ten zijze aen mijnen ftoel het leen verheergewaede:' Geen majesteit braveer' met fcepter, nochre kroon, Ten zij ick haer beleene uit mijnen hoogen troon.' Bedoekt uw aengezicht: valt neder: ftrijckt uw pennen, En wacht u, boven ons, een hooger maght te kennen.
t- v c 1 F e rt. Hoe nu toe? ben ick dan Godts Stedehouder niet?
r A F A ë l.
Bat zijt ghij, en ontfingt van 't onbepaelt gebiet Bepaelde mogemheit, e» heerscht uit zijnen naeme. '
"-ücifer.
Helaes, boe lang? tot dat Vorst Adam ons befchaeme,
En, boven de natuur der Engelen, zijn lot
Uit 's hemels fchoot omfange, en aenzitt' netTens Godt?
r A F A ë l.
Wil d' opperfte Monarch zijn maght met mindren deelenj Ja d' eerfte kroon dan mensch opzetten, en bevoelen, Hem wijden tot een hooft der Geesten, boven al Wat kroon en fcepter voert, of namaels voeren zal; Zoo leer ootmoedig!, u Godts racdiflot onderwerpen'
lucifer.
Dat is de wetfteen om dees heirbijl op te fcherpen.
r A F A ë l,
Gbij fcherptze reuckeloos voor uwen eigen neck.
Bedenck eens waer wij ftaen. De hemel kan geen vlecfc
Van afgunst haet en nijt noch hovaerdij verdraegen.
De Wraeck des hemels dreight dees fchantvleck uit te vaegen.
Hier helpt geen veinzen. Och, of voor d' alziende Zon
Het aldoordringende oogh, ick deze lastren kon
Bedecken. Lucifer, waeV is uw glans gebleven ?



•TREURSPEL. f3
LUCIFER..
Mijn glans is Adam en zijne afkomst lang gegeven. Men noem* mij hnger niet den eerstgewijden zoon, Den outften erfgenaem.
R A F A ë L.
Vorst Lucifer, verfchoon U zelven: onderwerp u 't opperftc behaegen. Gcwaerdigh ons dat wij die blijde tijding draegen Naer boven; ieder ziet mijn weerkomst te gemocf. lek valle ootmoedigb dus uw beerlijckheit te voer. Om Godts wil, wacbt u tocb weêrfpannigen te ftijven, Die op uw* wil en wènek, als op bun aspunt, drijven. Zoudt gbij, in wedetwil van 't bemelfche palais, Dees lucht, vol heiligheit, vol vrede, d' eerftc reis, Met duizent duizenden in 't harrenas, beroeren? Op trommel en trompet den oorlogbsttandcrt voeren, En kanten tegens Godt, den fterckften wovftelaer?
LUCIFER-
Men kant zich tegens ons. Was Adams afkomst maer
Een' zelven flaet en ftoel, als d' Engelen, gcfchonckcn,
Dat fcheen verdraeghelijck: nu vliegen vast de voncken
Van dezen hrmeltwist door alle daken been.
Zwijgh Engelsdom : verhef eorbiedighlijck het leen
Van al wat ghij bezit aen Adam, en zijn neven.
Den mensch weêrftrcven, is de Godtheit wcdcrlrreven.
Hoe magh het Godt van 't ban, dat hij zoo lacgh, zoo dieji
Vernedert dien hij tot den grootftcn fcepter fchiep?
Een edelmoedigheit, geheilight tot regeeren,
Voor eenen minder zich zoo zwaerlijck kan vcrncéïen,
Van heerlijkheit ontklcên, en opftaen uit haer' ftact.
En ftoel, dat zij vervloeckt den glans en dngeraet
Van haeren opgangk, en veel liever had gebleven
Een fchaduw, zonder verf, een niet, cn zonder levent
Want niet zijn, overtreft verkleaning dniaentwerf;
t9



74 l v c i y e r,
* a f a ë l.
Geleende hecrfcbappij {biet los, en is geen erf.
lucifer.
'k Misdanckme dan dit leen, als 't immers leen moet heetc«.
r a f a ë l.
Bewaer uw ampt: of is zijn ooghroerck u vergeten? De Stedchoudcrfchap uw wijsheit wert betrout, Op dat gbij 't.al in ruste en orde houden zoudt: En hebtgbe tegens Godt bet panfer aengefchooten, Als een meinecdigh hooft van blinde bontgenooten ?
lucifer.
Wij fchootcn flecbts, uit noodt en noodtweer, 't panfer aen; Zoo luttel wouden wij de Godtheit wederftaen. De reden fpreeckt, al waer 't dat fchilt en wapen zweege. Wij vrijen Onzen Staet: benijt men ons die zege ? °
r a f a ë Lr
Geen zege is heerelijck, daer, in een zelve Rijck,
Slaghordcns van een' Staet bedtijden baers gelijck:
En deerlijck is het, zoo gebioeders van eene Orden
Door hun gebroeders zelfs in *t endt verwonnen worden.
Om onzent wil, om Godt, en zijn gedreighde draf.
Och Stedehouder, voer uw icgementen af:
Voer af, en laet u toch vevmorwen door gebeden.
Ick hoor, 't is fcbrickelijck, alree de ketens ('meden,
Om, na de neêrlaegb, u, geketent door de lucht,
Te voeren in triomf, lek hoor alree gerucht,
En zie allengs het heir van Michael genaccken.
Het is hoogh tijt, hoogh tijt dien dollen toght te ftaecken.
lucifer.
Wat baet het, fchoon men zich op 'c uiterfte bera? Hier is geen huop van pais.
r a f a ë l,
"k Verzeker u gena, En ftelme, als middelaer, om hoofjli voor u te paade.



t » e v k s r % i» 75
lucifer.
Mijn Star te dompelen ïn duifternisfc, en fchande! Mijn vijanden te zien braveeren op den ftoel l
r A f A ë l. Och Lucifer, waeck op. lek zie den zwavelpoel, Met opgefpalckte keel, afgiïjslijck naer u gapen. Zult gbij, het fchoonst van al wat Godt oit heeft gefctiapen Een aes verftrecken , voor het vractige ingewant Des afgronts, nimmer zadt, en nimmer uitgebrant; Dat hoede Godt. Och, och, bewüligh ouze bede; Ontfang dien tack van pais: wij otVren u Godts viede.
l V c i "f e r.
Of ergens.fchepfel zoo Tampzaligh zwerft als ick?
Aen d' een zij flacuvvc hoop, aen d' andre grooter fchrick.
De zege is hachelijck, de nefirlaegh zwaer te mijden.
Op 't onwis tegens Godt en Godts banier te ftrijden?
Den eerften ftandert op te rechten tegens Godt,
Zijn bemelfche bazuin, en opeubaet gebodt?
Zich op te worpen, als een hooft van Godts rebellen.
En tegen 's hemels wet een wederwet te ftcllen?
Te vallen in den vloeck der friootfte ondanckbaerheit?
Te quetlén de genade en liefde en majesteit
Des rijeken Vaders, bron van alle zegeningen,
Die noch t' ontfangen ftaen, cn wat wij reede omringen?
Hoe zijnwc nu zoo wijt verzeilt uit onzen plicht!
Ick zwoer mijn' Schepper af. Hoe kan ick voor dat licht
Mijn las-.etftucken, mijn verwatenhcit vermommen?
Hier baet geen deizen, neen, wij zijn te hoogh geklommen.
Wat raedt? wat best geraemt in dees vcrtwijfeltheên
De tijt geen uiiftcl lijdt. Een oogenblick is geen
Genoeghzaemheit van tijt; indien men tijt inagh noemen
Dees kortheit, tusfehen heil en endeloos verdoemen;
Maer 't is te fpa, en bier geen boeie voor ons finet.
De hoop is uit. Wat raedt? daer hoor ick Gedts trampet.



76 *< v C I r E tL.
APOLLION. LUCIFER. R A F A ë L.
HAPOLLION. eer Stedehouder, op! liet is geen tijt te marren: De Vehheer Michaël, in aentoght met zijn Harren,, En regementen, daeght u uit in 't vlacke velt. De tijt gebict dat ghij u in flaghorden ftulr. Treek op, treek op met ons: wij zien den ftrfje gewonnen.
LUCIFER,
Gewonnen? dat 's te vroegh: de ftrijt is niet begonnen. Men weegt.' dien zwaeren flagh en oorlogh niet te licht,
APOLLION.
Ick zagh alree den fchrick in Micbaëls gezicht, fn al zijn benden doots fchicr omzien naer de hielen, Wij willen, twijfel niet, haer iloopen, cn vernielen. Hier komen d' Ovcrltcn met onzen (landaert aen.
LUCIFER.
Een ieder in 't gelidt: een ieder kenn' zijn vaen. Nu rustigh de bazuin cn krijghstrompet geftcecken.
APOLLION,
Wij wachten op uw woort.
LUCIFER.
Zoo volgt ons op dit teken,
R A F A ë L.
Helaes, hij front alrecdc in twijfel, eii bcraet:
Nu voert hem Wanhoop acn. Helaes, in welck een' ftaet
Van jammernisfen ftort d' Aertsengel al de zijnen 1
Nu magb bij nimmermeer in vreught om hoogh verfchijncn,
Ten zij de Godtheir dit medoogende belett'.
Ghij Hemetreien, komt, cn geefc u in 't gebedt:
Misfchien of noch <lic fiagh te fchutten waer met fmeecken.
Het bidden kan een hart van diaa.aniftccn breecken.



TR.EVRS*EI" 77
REY VAN ENGELEN» RAFA§L. R E Y.
C) Vader, die geen wieroockvat, Noch gout, noch lofzang wacrder 1'chat Dan godtgelatenheit en ltilte
Van 't fcbcpfel, dat uit nedrigheic Behaegen fchept aen uw beleit, En in uw' wil zich zelf verfmilte; Gbij ziet, ó aller telgen (lam, Hoe *t hooft der Geesten zijnen kam Duif kanten tegens uw behagen; Hoe hij trompet en trommel roert, En blint, van llaetzucht aengevoert, V terght op zijnen oorloghswageu. Ontferm u over 't lasterftuck, En keer, och, keer het ongeluck Van duizentduizent lotgenooten, Die al te jammerlijck misleit, Met zulck een wederfpannigheit Het harnas hebben acngefclioten.
R A F A 'é L»
Verfchoon genadigh, och verfchoon Den Stedehouder, die de kroon
Der kroonen op zijn hooft wil zetten, Om neffens u, en boven al Te triomfeeren. Och, wie zal
Hsm zuiveren van zulcke fmetten?
11 Ti
Gedoogh niet dat de fchoonfte ziel, Waer op uw eogU genadigh viel,



?8 L V C i V E R.
Gedoogh niet dat d' Aertsengel fneve. Hij boete deze ondanckhrc daet, En blijf* gebambneft bij zijn' ftaet.
Bat uw gena zijn fchuit vergeve.
HET VIJFDE BEDRIJF.
U A F A ë U U R I C L.
DR A F A ë I.. e ganfebe hemel, van den gront op tot de krom Der aertspalaizen, juicht op Michaels bazuin, En zwaciendc banier. De vcltflagh is gewonnen. Ons i'childen febittcren, en fcheppen nieuwe zonnen. Uit clcke fchiltzon ftraelt een triomfante dagh. Daer komt UriCl zelf, de Schiltknaep, uit den flagli En zwaeit bet vlammend zwaert, dat, fcherp van wederzijden Gewet van 's hemels wraecke en gramfchap, onder 't tanden Door febilt, cn barrenas, en helm van diamant, Gevaeght beert, flinx en rcrbts, al wat de horens kant En opftceckt tegens Godts doordringende alvermogen. Gcftrenge Schiltknaep, die het fcherpreebt uit den boogen Beklcet, en 't ongelijck, dat tegens 't eeuwigh Recht Zich opworpt, met een' fhgh recbtvaerdigblijck bedecht: Gezcgent is 't geweer, gezegent zijn uwe armen, Die d' eer van Engleftadt banthaven, en befchermen. Wat legrghe al prijzen in bij d' Oppermajesteit! Verhael ons toch den ftiTjt: ontvou ons al 't beleit, En 's hemels eerften toght: wij luistren met verlangen.
U R I ë L.
Uw lust ontvonckt mijn' geest om rustigh aen te vangen, Dien vrcesfcüjcken ftorm t* ontvouwen op een rij. Geluckigk vecht hat heirj'dat Godt heeft op zijn zij.



TREURSPE I— 79
De Veltheer Michael, [verwittight uit tien hoogen, Door 's hemels afgezant, die neder quam gevlogen, Noch fneller, dan een ftar, die door de lucht verfcliiet, Hoe Lucifer zoo trots zich tegens 't hoogh gebiedt Had opentlijck gekant, gerect hen aen te voeren, Die hem bewicroockten, zijn Starre en ftandert zwoeren;] Schoot voott, op 't aenftaen van den trouwen Gabriël, Het fchubbigh panfer aen, en gaf terftont bevel Aen al zijne Overften, en hoofden, en Korncllen, De heiren, in Godts naem, in hun gelcên te (tellen, 4m met gemeene maght en kracht, op 't luchtigh ruim Van 't zuivre hemelsblaeu, al dit meinecdigh fchuim Te vaegen: al dit fpoock in duisternis te dompelen, Eer zij op 't ongeziende ons moghtcn overrompelen. Op dezen last vergaêrt Godts beirkracht in der ijl Slaghordenswijs, zoo foei gelijck een vlugge pijl, Gedreven van de pees. Men zagh omelbre drommen, In een driekantigb heir, aen alle kanten brommen, Gelijck een driehoeck (teeckt en (traelt op ons gezight. Men zagh een enckelheit in een driepuntigh licht, Zoo fpiegelgladt, gelijck een diamant, gedepen; Een heirfpits, eer van Godt dan eenigh Geest begrepen. De Veltheer, met den gloet des blixems in de bant, Hiel recht voor Godts baniere, hl 't hart van 't leger, ftant. Wie moedt wil houden, en triomf en zege baeven, Die moet voor al het hart verzeckren, en bewaeren.
R A F A ë L-
Waer bleef 't verwaten heir, dac ons beltonnen wou? o r i ë t.
Het quam vol moedts ter baene, cn had zijn eerde trou, Gehoorzaemheit en eer en eedt en al vergeten, Te heiloos en verwaent op Godt en ons gebeten. Het groeide fnel, en wies, gelijck een halve macn. Het wat zijn punten, zet twse horens op ons aen;



80 LUCIFER.
Gelijck "t geftarrent van den Stier cle betneldieren En andre moriftcrs, die rontoin hem heenezvvieren JMet gonde hoornen dreight. De rechte horen wort Vorst Belzebub, op dat hij ons de vleugels kort" En zijne wacht betrout; Vorst Belial de flincken. Men ziet hen beide om ftrijt in hunne rusting blincken. De Stedehouder, nu Vcltniacrfcbalck tegens Godt, Verzekerde den buick des legers, om bet (lot, Der regementcn knoop, in 't midden te bewaeren. De trotfe ftandert, daer de dagh fcheen op te klacren, fyt zijne morgeuftar, wert van Apollion Gebanlhaeft, achter hem, zoo moedigh als hij kon, lu zijnen vohen krits, om hoogh ten toon gezeten.
b. A f A g t.
Helacs, wat durf wat duif d' Aertsengel zich vermeten l Och, of ick hem bij tijts tot afltant had gebrught! Belcbrijfme niettemin het aenzicht van dien toghr, Eu iu wat fchijn de Vorst de benden quam geleien, u * i ë. l.
Omringt van zijn fiaffiers, en groene lievcreien,
Hij, wrevligh aengevoert van onvefzoeubren wrock,
In 't gouden panfer, dat, op zijnen wapenrock
Van gloeiend purper blonckjj en uitfeheen, ftcegh te wagen,
Met goude wielen, van robijnen dicht heilagen.
De Eecu, en felle Draeck, ter vlucht gereet, en vhigh,
Met fbrren overal bezaeit op hunnen rugh,
In 't parele gareel, gefpannea voor de wielen,
Verlangden naer den ftrijt, en vlamden op vernielen.
])e heirbijl in de vuist, de fcheemrende rondas,
Waer in de morgenftir met kunst gedreven was
Hing aen den flincken arm, gereet de kans te wagen.
R a F a ë l. O Lucifer, ghij zult dien houghmoedt u beklagen. Ghij fenix, omlet al wat Godt daer bovcu looft,



T . R. E U R. S P & t.
Hoe fteeckt gliij, onder 't hein, 200 fier met hall en hooft, En helm, en fchoudren uit! hoe beerlijck past u 't wapen, Als waer 't natuurelijck uw Wezen aengefchapen 1 O hooft der Engelen, niet hooger: keer weêrom.
u r 1 ë b;
Zoo ftonden zij gekant, en fiaghree, drom bij drom,
Een ieder op zijn lucht, en hoefflagh; en bij rijen
Cefnoevt aen hun gezagh, om 't fchoonst van wederzijenj,
Wanneer de dolle trom en klinckende trompet
Zich mengen, het geluit geweer en handen wet,
En fteigcrt in den trans van 't heiligh lieht der lichten;
Een klanckj waer op terftont een zwangre wolck van fchicbteü
Geborften, flagh op flagb, een' gloênden hagel baert,
Een' ftorm en onweêr, dat de hemelen vervaert,
De hofpijlaeten fchudt, de kreitfen, en de darren,
Veibijdert in hun ronde en ommeloop, verwarren,
Of zwijmen op de wacht, en weten niet waer heeri
Te drijven, oost of west* of boven of beneên.
Al weêrlicht wat men ziet, al wat men hoort is donder.
Wat blijft 'er in zijn' ftant? het bovenfte raeckt onder.
De heiren, na 't gedreun van 't eerde fchutgevaert,
Geraecken bantgemeen met knods, en hellebaert,
En fabel, fpeer, en dolck. Het gaet 'cr op een kerven,
En fteecken/ Al wat kan^at toeleit op bederven,
Op fchenden, rept zich nu, bederft, en treft, en fchent,
De broedcrfchap heeft uit, en niemant ziet noch kent
Zijn' medeburger meer. Men ziet 'er perle huiven,
Gekrolde vlechten hairs, en pluim, en pennen ftuivin,
En fclütteren, in 't vier der blixemen gezengt.
Men ziet turkoisblau, gout, en diamant gemengt,
En perlefnoer, en wat de haitlocfc kon verderen.
De vleugels, half geknot, gebro^e nijlen zwieren
En zweven door de lucht. Een gruwzaem veltgefchrey
Verheft zich uit den ftoet der groene lieverij,



** t V < I F ï 11.
Daer Hjt het krijghsheir last* geperst uit noodt te deizen. De dolle Lucifer hervat den ftrijt drie reizen, En flut de flaeute van zijn regement zoo trots, Gelijck bet zeegedruis al fchuimende op een rots Gefluit wort, reis op reis, en meer niet uit kan rechten*
R A F A ë I"
Gewis het heeft wat in de Wanhoop af te vechten.
tr R I ë L.
De dappere Michaêl laet blazen:,,Eer zij Godt."
De regementen, op die leus en zijn gebodt,
Gemoedight, te gelijk aen 't fteigeren, en (lijgen
Naer boven, om de loef van 's vijandts heir te krijgen;
Dat ftijglit met een om hoogh, maer met een' traeger vaert;
En raeckt in 't ende in lij: als of men beroelwaert
Een' valck zagh, van om laegh, op zijne watkre pennen
Zich geven in de luchr, eer hem de reigers kennen;
Die Adderen van fcbrick, in 't bosch,bij eenen beemt,
Zoo dia bet honge nest dien vijant daer verneemt;
De reiger fcbreeut en ftijght, en, bang voor 's vijants pootenj
Verwacht hem op den beek, om door de borst te flooten,
Van onder, als hij ploft van boven op den buit.
R A F A ë L. O Lucifer, wat raedt 1 het ziet 'er fcbricklijck uit. Ghij zweeft hier op een vlackte, en zonder poort, en waileni Een gruwelijcke Orkaen wil plotsling u bevallen, En zincken in een' poel, en afgront, zonder gr'ont.
V R I ë L.
Wat gaf't een fchoon verfchiet, om laegh een hallef ront,
Of halve maen, om hoogh een driekant fpits t' aenfchouweni
De regementen, die zich fluiten, en ontvouwen,
Op 't wencken van hun hooft, een ieder in zijn vaon,
Te zien zoo pal, gelijck metaele muuren ftaen,
Als op een wederwight van lucht en eige zwaerte,
Met al hun ilingertuigh, gefdmt, en (lormgevaerte.



pkEUlllPBL. 83
Zij hangen even als men zich een wolck verheelt, JEen wolck, waer i» de zon met heure ftraelen ipeelt; En fchildert en fchakeert doör luchte regenboogen. De hemelfche adelaer, zoo fteil in top gevlogen, Befpiet Godts vijandin, de havicksvlucht, beneên» Hij klapt van moedigheit zijn pennen tegens een, Misguntze 't weiden niet, en vruchteloos braveeren, Terwijl hij vlamt om haer te zitten in de veeren; Te pionderen eerlang van haere gladde pluim", Zoo ras de kromme beek en klaeü, op 't lüchtigh ruim, Het aes bevalle, of drijf voor wint af, uit zijn oogen. Dus komenze afgeftort, en ftroomen uit den hoogen, Gelijck een binnenzee, of noortfche waterval, Die van de rotfen bfuischt, en ruischt, met een gefchal Dat dier. en ondier fchrickt, in diepgezoncke daelen; Daer fteenen, van de fteilte, en dicke waterftraelen, En masten zonder tal, verpletten, en vertrein Wat tegens woest gewelt van ftroom en hout en fteea Niet opgewasfen is. De heirfpits treft den navel Der halve maene fel met roode en blaeuwe zwavel, En vlammen , flagh op flagh, en donderkloot op kloot. Dat baert een luchtgefchrey. Het hart van 't heir in noodt, Begint van langer bant den wrevelen t'ontzackcn. De boogh der halve maene, aen 't kraecken,en aen 'tknacken, Zoo ftijf gelpannen ftaet [want d' einden krommen vasfj Dat hij in 't midden m >est bezwijeken voor dien last, En fpringen, wort hem flux geen' ademtogbt gegeven. De trotfe Lucifer, dan hier dan daer gedreven, Schiet toe op dit gefchrey, en geeft zich rustigh bloot, Om zijn grootbartigbeit, in 't nijpen van den noodt, Te toonen voor de vuist, op zijnen oorlogswagen. Dat geeft den flaeuwen moedt. Hij fchut de wreetfte Hagen En fcheuten op *t gebit van zijn verwoet gefpan. De Leeuw en blaeuwe üracck aen 't woeden, vliegen van E a



84 L v r i F e r»
Zijn bant, op elcken wenck, met vreezelijcke driften. D' een bfult, en bijt, en fcheurt, en d' ander fchiet vergiften Met zijn gefplitfte tong, ontfteeckt een pest, en raest, En vult de lucht met fmoock, dien hij ten neuze uitblaest.
r a f a ë l.
Hier wil de barrening van boven hem beknellen, u r i ë l.
Hij zwaeit de heirbijl vast, om Godts banier të vellen,"
Die neêrftijgbt, en waer uit Godts naem een fcbooner licht
En fchooner ftraelen fchiet in 't gloèn van zijn gezicht.
Men detlcke eens na of hij dit voorfpoock ons benijdde.
De heirbijl in zijn vuist, aen d' eene en d' andre zijde,
Den toefcheut fluit, en doopt, of fchutze op zijn rondas,'
Tot d'at hem Mlchaël, in 't fchittrend harrenas,
Verfchiint, gelijck een Godt, uit eenen kring van zonnen.
Zit af, ö Lucifer, en geef het Godt gewonnen.
Geef over uw geweer, en ftandert: ftvijck voor Godt.
Voer af dit heiloos heir, dees goddelooze rot,
Of anders wacht uw hooft. Zoo roept hij uit den boogen.
D' Aertsvijant van Godts naem, hardneckigh, onbewogen,
En trotfèr op dat woort, hervat in aller ijl
Den flagh, tot driewerf toe, om met zijn oorloghsbijl
Den diamanten fchilt, met een Godts naem, te kloven:
Maer wie den hemel terght gevoelt de wraeck van boven.
Dc heirbijl klinckt cn fpringt op 't heiligh diamant
Aen ftucken. Michaël verheft zijn rechte hant,
En klinckt den blixemftrael, gefterekt door 't alvermogen.
Dien wrevehnoedigen, door helm en hooft, in d' oogen
Al t' ongenadigh, dat hij achterover ftort,
En uit den wagen fchiet, die omgeflingert, kort
Met Leeuw en Draeck cn al, den meester volght in 't ziheken.
De ftandert van de ftar vergeet hier op te blincken,
Zoo ras Apollion mijn vlammend zwaert gevoelt, / f'
Den ftandert geeft ten roof, daer 't barrent en krioelt



Van duizenrduizenden, om 't hooft der helfche fchaeren
In 't vallen, voor den val en neêrfmack, te bewaeren,
Hier ijvert Belzebub: daer trotst ons Beüal.
Dus wort de magbt ontfnoert, en met den zwaeren val
Des Stedehouders breeckt de hoogh der halve maene
Jn ftucken. Echter komt Apollion ter baene
Met zoo veel monftren als de kloot des hemels draeght.
De Reus Orion febreeut, dat al de lucht verfacght,
En pooght met zijne knods ons beirfpits 't hooft tekneuïan,
Die qp Orions past, noch knodzen, noch op Reuzen,
De Noortfche Beeren op hun achterklaeuwen ftaen,
Om met een dommekracht in 't hondert toe te fiaen.
De Hijdra braeckt vergift, en gaept met vijftigh keelen,
Ick zie een galerij, vol oorloghstafcreelcn ,
Geboren uit dien flagh, zoo wijt men af kan zien.
» A r il li
Gelooft zij Godt: valt ne£r: acnbidt hem op uw knien, Och Lucifer, helaes, waer blijft uw valsch betrouwen? Helaes, in welck een' fchijn zal ick u lest aenfehouwen ? ■\Vaer is uw klaerbeit nu, die allen glans braveert?
U-K. I $ t"
Gelijck de klaere dagh in naeren nacht verkeert,
Wanneer de zon verzinckt, vergeet met gom te brallen;
Zoo wort zijn fchoonheic oock, in 't zincken, onder 't vallen,
Jn een wanfehapenheit verandert, al te vuil;
Dat helder aengezicht in eenen wreeden muil;
De tanden in gebit, gewet om ftael te knaeuwen ;
De voeten en de hant in vierderhande klaeuwen;
Dat glinftrend parlemoer in eene zwarte huit.
De rugh, vol borftlen, fpreit twee draeckevleugels uit, in 't kort, tf Aertsengel, wien noch flus alle Englen vtarau Verwisfelt zijn gedaente, en mengelt zeven dieren Afgrijslijck onder een, naer uiterlijcken fchijn; Een' leeu, vol hoovaerdij, een vtaerigh gulzigh zwijn, ? 3



?<) fc U C I * E S.
Een' traegen ezel, een rinoceros, van toren
Ontfteecken, eene firn, van achter en van voren
Al even fcpaemteloos, en geil en heet van aerr,
Een' draeck, vol nijts, een' wolf en vrecken gierigaert.
Nu is die fcboonheit maer een ondier, te verwenfchen
Te vloecken, zelf van Godt, van Geesten, en van menfchen.
Dat ondier ijst, indien 't de blieken op zich fiaet,
En deckt met damp en mist zijn gruwelijck gelaet,
R A F A ë L.
Dat leert de Staetznclit Godt naer zijne kroon te fteecken. Waer bleef Apolljon ?
u R i ë L. Hij zagh zijn tij verftreecken, Op 't ondergaen der Harre, en vloodt: een ieder vloodt. De hemelfche kortou van boyen, fchoot op fchoot Met weêrliclit blixemen en donderen aen 't rollen De monfters, in het licht geklautert, holp aen 't hollen, En groeide in zulck een jaght. Wat was 't een dwarreling Van buien ondereen I hoe ruischte 't hier 1 wat gin» Wat ging 'er een getij! ons maght, van Godt gezegent, Ruckt voort, en treft, en fioopt voor*$hantswas, zij bejegent. Wat green bier overal, waer 't op een vlughten ging, Een wilde woestheit, een geflaltverwisfeling, In leden, en in leest! men hoortze brullen, basten. D' een janckt, en d' ander huilt. Wat zietmen al grimmasfe» In Engletronien nu zweemen naer de hel, En helfcbe gruwzaemheen. Daer hoor ick Michaè'1, Om triomfant in 't licht met Engleroof te praelen. De Reien groeten hem met lofzang, en cimbaelén, Schalmeien, en tamboer. Zij treden hier vooruit En ftfoien lauwerloof, op 't hemelfche geluit^



REV VAN ENpELEN. MICBACW R E Y.
Cjezegent zij de Helt,
Die 't goddeloos gewelt, En zijn maght, en zijn kracht, en zijn ftandert Ter neder heeft gevclt, Die Godt ftack naer zijn kroon, Is, uit den hoogen troon, Met zijn maght in den nacht neêrgezoaicken. Hoe blinckt Godts Naem zoo fchoon ! At brant het oproer fel, De dappre Micha21 Weet den brant met zijn hant uit te blusfen, Tc ftraffen dien rebel. Hij hanthaeft Godts banier, Bekranst hem met laurier. Dit palais groeit in pais, en in vrede. Geen tweedraght hoort men hier, Nu zingt de Godtheit lof, In 't onverwinbacr hof. Trijs en eer zij den Heer aller Heerefi, Hij geeft ons zingens ftof.
MICHAëL.
Gelooft zij Godt; de Staet hier boven is verandert. D' Aertsvijant leit 'er toe. Hij laet ons zijneu ftandctt, En morgenftar, en helm, en vaenen, en rondas, Dien afgejaeghden roof, aen 's hemels heldere as. Met juichen, en triomf, en eere, en lofgezangen. Bazuinen, en trompet, ten klaeren fpiegel hangen Van Wederfpannigheit, en Staetzucbt, die den kat» Verheffen tegens Godt ^ den onverzetbreti ftaa», ?4



88 i v c j r s n.
En oirfprong en de bron en Vader aller dingen,
Die wezen en natuur en eigenfchap ontfingen.
Men zal niet meer den glans der Oppermajesteit
Bezwalckt zien door den damp van fnoode ondanckbaerheit.
2R) zwerven in de lucht, en tuimelen, en woelen,
Heel diep beneden ons gezicht, en deze doelen,
Benevelt, en verblint, en ijsfelijck misvormt.
Zoo moet het gaen, die Godt, en zijnen ftoel beftormt.
R E Y.
Zoo moet het gaen, die Godt, en zijnen ftoel beftrijden, Pen mensch, naer't hemelsch beeldt gefchapen ,'t licht benijde»,'
GABRlëL. MICHAëL. RE?,
HG A B R I ë L. elaes, helaes, helaes, hoe is de kans gekecrt! Wat viert men hier? *t is nu vergeefs getriomfeert: Vergeefs met wapenroof cn ftanderden te brallen.
MICHAëL, Wat hoor ick, Gabiiêl?
GABRlëL.
Och Adam is gevallen; De vader en de ftam van *t menfchelijck geflachr, Te jammerlijck, te droef alree ten val gebraght. Hij leit 'er toe.
MICHAëL.
Dat is een donderflagh in d' ooren. Al ijze ick, mij verlangt die nederlaegh te hooren. Heeft dan 't verwaten Hooft het aerdtrijck oock beftrcen ?
GABRlëL.
Hij ruckte, na den flagh, 't verftroide heir bij een,
Doch eerst zijne Overften, die voor elckandre gruwen;
En zette zich, orn *t licht van *t alziende oogh te fchuwen,



In eene holle wolck, een duistre moortfpelonck Van nevlen, daer geen vier dan uit hun blieken blonckj En, middsn in den ring des belfchen Raedts gezeten, Hief uit zijn* zetel aen, te belsch op Godt gebeten : Ghij magbten, die zoo trots voor ons gerechte zaeck, Dien afbreuck hebt geleên; nu is het tijt om wraeck Te nemen van ons leet, en listigb, cn verbolgen, Met onverzoenbren wrock den hemel te vervolgen, In zijn verkoren beeldt, en 't mcnfchelijk gedacht Te finooren in zijn wiegh, en opgangb, eer het maght In zijne zenuw krijge, en aenwinne in zijne erven» Mijn wit is Adam en zijn Afkomst te bederven. Ick weet, door 't overtreên der eerstgedelde wet, Hem aen te wrijven zulck een onuitwischbre finet, Dat hij, naer lijf cn ziel, met zijn nakomelingen Vergiftight, nimmer zal ten zetel innedringen, Waer uit men ons verdict: edoch gebeurt het al Dat iemant boven dijge, een kleen, een dun getal, En noch door duizent doön, en arrebeit, en lijden, Zal deigren tot den daet en kroon, dieze ons benijden, Elenden zullen zich terdont, op Adams fpoor, Verfp.reiden zonder endt, de wijde weerelt door. Natuur zal van dien flagh getaistert, fchiet verteeren, En wenfchen in een Niet of Mengelklomp te keeren. Ick zie den mensch, die naer het beelt der Godtheit zweemt, Van Godts gelijckenis verbastert, en vervreemt, In wils geheugqnis, en zijn verdant ontluistert, Het ingefchapen licht benevelt, en verduistert, En Wat den dagh befchreit, in 's moeders bangen fchoot, Gevallen in den muil der onvermijbre Doot. Ick wil de tirannij verheffen, altijdt (louter, En u, mijn zoons, gewijt tot Godthoên, op het outei s In kereken, zonder tal, tot aen de lucht gebour,, Vereeien offervee, en wieroockgcur, en gom, ï 5



(jO L V C I F E *.
Oock zoo veel mentenen, als geen tong vermagh te noemen, En al wat Adam teelt, in eeuwigheit verdoemen, Door gruwelftuck op ftuck, Godts naem ten trots 'begaen. Zoo djer wil liem mijn kroon, en zijn triomffeest ftaen.
m i c h a ë l. Verwaten vloeck, zoo trots de Godtheit noch braveerenl Wij willen u eerlang dat lasterftuck verlecren.
GABRlëL.
Aldus fprecckt Lucifer, en zent Vorst Bclial,
Op dat hij datelijcl: de menfchen breng* ten val.
Dees fchiet de boosheit zelf, en list'ghfle aller dieren,
De flang aen, om met glimp van woorden te vercieren
Het lockaes, 't welck aldus d* onnoosle fchepzels ving,
Daer zij geflingert om den tack der Kennis hing.
Heeft Godt, op halsftraf, u zoo dier, «oo ftreng, benomen
Den vrijdom van dit ooft, den fmaeck van't puick der hoornen?
Neen Eva, fitnple duif, geenfins: ghij zijt verdwaelt.
Aenfchou eens, bid ick u, dien appel. Ay, hoe ftraelt,
Hoe gloeit dit ooft van gout en karmozijn te gader!
Hoe noodt u dit bancket t ay dochter, tre wat nader:
Hier nestelt geen venijn in dit onfterflijck loof.
Hoe loclit dees vrucht! ay pluck, ay pluck vrij: ick beloof
U wetenfehap, en licht, wat deistghe, bang voor fchennis?
Tast toe, en wort Godt zelf, in wijsheit, en in kennis.
En wetenfehap gelijck, en eere, en majesteit,
Hoe zeer hij 't u benij. Zoo vat men 't onderfcheit
Het wezen en den aert en d* eigenfehap der zaecken,
Terftont begint bet hart der fchoonc bruit te blaecken,
T' ontvoncken, en zij vlamt op d' aengepreze vrucht.
De vrucht bekoort het oogh, bet oogh den mont, die zucht.
De lust beweegbt de Imnt al bevende te plucken.
Zoo plucktze, en proeft en eet (dat wil haer afkomst dtucken [}
Met Adam, eu zoo dra hunne ooghen opengaen,
Ph zij hun naecktheit zien, bededcenze, met blaên,



TREURSPEL 9ï
Met vijgenloof, hun fchaemte, en fchande, cn erfgebreken, En gaen zich in geboomte en fchaduwen verfteecken, Verfteecken, maer vergeefs, voor 't alioordringende oogh. De lucht betreckt alleügs. Zij zien den regenboogh Gefpannen, als een bode en vootfpoock van Qodts plaegen. De hemel treurt in rou. Geen handenwringen 5 klacgen, Noch febreien helpt den mensch en zijne weergade. Ach, Het weêrlicbt, reis op reis: het dondert, flagh op flagh. Al wat men hoort en ziet is fchrick, en angst, en zuchten. Zij vlughten voor bun fchim, maer kunnen niet ontvlughten Den worm, die 't hart doorknaeght, het overtuight gemoedt, Zij knickebeenen beide, en ftruicklen, voet vpor, voet. Het aengeziclu ziet doots, en d' oogen, diep verdroncken Jjti traenen, zien geen licht. Hoe is de mpedt gczonckcnl Hoe ftack hij flus het hooft zoo moedigi] in de lucht! Het ritster- van een bladt, of beeck, een klein gerucht Verbijftert hen; terwijl een zwangre wolck komt daelcn, Die fcheurt, en bacrt allengs een licht, en glans, en ftraefcn, Daer d' Opperde uit verfchijnt, in dien bedluchten daet, En dondert met zijn ftem, die hen ter aerde ilaej,
r e y.
Och och och och, de mensch waer nutter noit gefchapen. Dat leert zich aen een vrucht, een" mant vol faps, vergaepen.
c a b r i ë t. O Adam, dondert Godt, waer zijt ghij toe geracckt? Vergeefme, 6 Heer: ick vlught nvv acnzicht, bloot, ennaecltr. Wie leerde u , vraegt hem Godt, uw febacmte cn naektbeit kennen? Durft ghij uw lippen aen verbode vruchten fchennen ? Mijn gade, mijne bruit bekoorde mij , helaes. Zij zeght: de flimme flang bedrooghme met dit aes. Dus fchuift elck van den hals den oirfprong der gebreken. r e y.
Gena. Wat vonnis wort op dit vergri|p geftreeckenï



S>2 "LUCIFER;
GABRlëL.
Dc Godtheit dreight de vrou, die Adam heeft verleit,
Wet ween, en baerensnoodt, en onderworpenhcit;
Den man met arbeit, zweet, en zorge, en lastigh flaven;
Den acker, die den mensch ten leste zal begraven,
Met onkrnit, en veel ramps; de Slang, om 't loos misbruick
Van haer doortrapte tong, zal kruipen op den buick,
Dangs d" aerde heene, en Hechts bij ftof en aerde leven.
Maer om den armen mensch een' vasten troost te geven,
In zulck een jammernis, belooft de Godtheit trou
Te wecken, uit bet zaet en bloet van d' eerde vrou,
Den Stereken, die de Slang, den Draeck , het hooft zal piettan ,
Door erfhaet, van geen tijt noch eeuwen te verzetten.
En fchoon dat felle Dier hem naer de hielen bijt,
Nóch triomfeert de Helt met eere, na dien ftrijt.
Ick koom uit 's Hooghften naem dat onheil u ontvouwen.
Stel daetlijck orden, eerze ons moeite op moeite brouwen.
m i c ii a ë l. Uriêl, Schiltknaep, die het heiligh Recht bewaert, En rcuckeloosheit ftraft; giijp aen uw vlammend zwaert; Vliegli heene naer om laegh, en drijfze beide uit Eden; Die d' eeifte wet zoo blint zoo reuckloos overtreden. Eewaeck dep ingang van 't ontheilight paradijs, En keer de ballingen met kracht af van de fpijs, Den boom, die 't leven reckt. Gedoogh niet datze pluicken D* onfterfelijcke vrucht, en 't hemelsch ooft misbruicken. Ghij wort op fchiltwacht voor den hof en boom gcftelt. Dat Adam huiten zwerve, en, vroegh en fpaiie, velt En klaigront o.nmeploegh', waer uit hem Godt bootléerde, » Qzias, aen wiens vuist de Godtheit zelf vereerde Den zwaeren hamer van gekloncken diamant, En ketens van robijn, en krammen, fpits van tant, Ga heene, vang cn fpan het heir der helfche dieren, Pen Lceu, en feilen Draeck, die tegens ons banieren



TREURSPEL. 93
Dus woeden: vaegh de lucht van dees vervloeckte jaght,
En boeize aeh neck en klaeu, en ketenze niet kracht.
Dees neutel van den put des afgronts en zijn holen
Wort, Azarias, u en uwe zorgh bevolen»
Ga heene, fluit in 't hol al wat ons maght beftrijt.
jMaceda, neem dees torts, die vlam is n gewijt,
Ontfteeck den zwavelpoel, in 't middelpunt der aerde,
En pijnigh Lucifer, die zoo veel gruwlen baerde,
ln 't eeuwighbrandend vier, gemengt met killen vorst;
Daer Droefheit, Gruwzaemheit, Vcrfteentheit, Honger, Dorst,
De Wanhoop, zonder troost, de prickel van 't gcweeten,
En Onverzocnbaerheit, een ftraf van 't boos vermeetcn,
Verftcecken van den glans der Godiheit, in dien roock,
Getuigen 's hemels ban, gevelt op 't heiloos Spoock;
Terwijl 't beloofde Zaet, verzoenende Godts toren,
Herftelle uit liefde al wat in Adam w«rt verloren.
r e v.
Verlosfer, die de Slang het hooft verpletten zult, 't Vervallen Menschdom eens van Adams erreffcliult Verlosfen t'zijner tijt, en weêr, voor Evaes fpruiten, Een fchooner paradijs nier boven open fluiten ; Wij tellen d' eeuwen, en het jaer, en dagb, en uur, Dat uw gena verfchijn'; de quijnende Natuur Herftell', vcrheerelijcke, in lichaemen, en zielen ; Stoffeerende den troon, daer d' Engelen uitvielen.
U I T.



94
Ü O Ö D ï 6 H
BERECHT
OVER DE NIEUWE NEDERDUITSCHE MlSSPELLINGE»
Q
Oedert eenige jaren herwaart had Nederduitschlant het geluclc, dat vernuftige Schrijvers en Lettcrltunftenaers loflijck hunnen ijver befteedrkn in onze Spraeak te fclnumen, te zuiveren, te Verrijcken, en te regelen, door fchriften, of lctterkunftigh ondenvijs; waerover wij tegenvvoordigh niet voorncemen ons inzicht, onder verbeteringe van letterwijzen, te melden, dan alleen wat de misfpellinge belangt, in bet verdubbelen der klinckletleren, bij weinigen begonnen in te voeren: selijck [óm een voorheelt te Hellen] voor Vader, Vaader • voor Vrede, Freede; voor Koning, Kooning , en dicrgelijckc walgende verdubbelingen van klinckletieren meer; quanfuis om de langkheit van den klanck der fijllabe of lettergrecpe uit te dfucken, en niet te lezen VaJt'r, Vredi, Koning: welckc verdubbelinge ick, gelijck oock eertijts van wijlen'den hooghgeleerden Heere vossius zelf, oordecle een gansch ongerijmde en overtollige niislpcllinge te wezen, tegens den voorgang van Hebreen, Griecken, Laiijnen, Italianen, Spanjaerüen, Franfchen, Kooghduirlchen, en andere tongen: en feboon men dezen voet van verdubbelen al volgbde, noch blijft evenwel de twijfelachtigheit der langkheit of kortheit des klancks der fijllabe of lettergreepe, in een ongelijck grooter getal van anilere woorden, daer de klanck lang valt, op d' eerlie of tweede of derde lettergreep, gelijck üij deze voorbeelden bbjck, namelijck op d'eerftc, in afgaen; op de tweede, in bcerin; op eie derde, in Hoopvaerdy': liet welck ick noodigb vondt aen te wijzen, om den inbreuck van deze wilde woestheit te ftuiten, iic Nederlantlche psmien' voor d' aenftootclijke klippe dezer misfelijcke misfpellinge te waerlchuwen, en zulck een incktvlaek uit onze boccken te wisfchen.
II O R A T I U S.
Leef lang: yasr vel. Of /laet gij beter geit als dit. Zoo deel het rustigh me: zoo niet, bejlem m'ijn vit.



J. V. VONDELS ADAM
ï M
Ballingschap,
ALLER TREURSPELEN TREURSPEL.
PRIMA MALORUM CAUSA.






•• 97 Aen o e KUNSTBEMINNENDE HEEREN VADERS
van het
OUDE MANNENHUIS
e n
WEESHUIS,
VOORSTAENDERS VAN HET RECHT geB R U I C K DER TOONEELSPBELEN.
N u zal het tooneel met recht een toeftel van boschloof en fpelönck- fchaduwe, naer zijnen oirfprongkelijcken naem «•**»»', eifchen, gelijck het van overouts in Griecken, eerst onder harders, die op het lant, in de fchaduwe der boomen, hunne veltlieden, om eenen bock, bij beurte opzongen, genoemt wert; welck zanggebruick allengs van het platte lant in de fteden G over-



*8 OPDRACHT.
overgevoert wert, daer men d' oude Sater [een fchimpfpel, entlijck afgefchaft] in den lommer van eene fpelönck en laen en prieel, bij de fpringader van eene levendige bron, vertoonde, van welck vertoonen de Nederduitfchen den naem van hun tooneel ontleenen, en niet van een tonneel, gelijck of men de fpeelftellaedje eerst op tonnen boude. Niemandt kreucke om dit toeltel van het paradijstooneel zijn voorhooft, nochte worde oudt en grijs voor den tijdt van fchrick en verbaestheit: want d' aenfchouvver zal geene dartele faters en geile boxvoeten met moedernaeckte nymfen zien. huppelen, neen zeker: en om de naeuge. zetten kort uit den droom te helpen, men zal het paradijstooneel zien gebootfeert naer het paradijs van den opperften en eerften hovenier, in het oosten, aen den Eufraet geplant, tot een lustprieel, en gezegent verblijf voor Adam en Eva, die hier, in hét zuivere gewaet van onnozelheit en erfrechtvaerdigheit, met engelen, a'ertsengelen en hemelfche geesten verkeerende, op hunne bruiloft den allerhoogh.
Iten,



ÖPÖRACHT. a>
•ften, die hen te zamen voeghde, eenen hemeldans toedansfeh. Toen Lucifer voorheene de Godtheit naer de kroon ftack, was het tooneel louter hemel: nu is hefc enckel paradijs, daer d'erfx'ijant van Godt en het menfchëlijck gedacht heimelijck uit den afgront opdondert, om d' eerfte brui. loftsftaetfi te fleuren, door de hofflang, Waerom wij met recht mogen roepen:
O ptieri, /ligt te hine: lat et anguis in herbdi
O jeughdigh paer, verziet u ras: De paradijsflang fchuilt in 't gras,
Doeh het is vergeefs gewaarfchuwt: de bezetë flang zal het helfche vergift der hoovaérdije ih hunne harten fchieten, onder deze woorden: Gij zult Goden gelijcken, goet en paet weeten f en de vrolijcke bruiloftszang wil veranderen in een droeve rouklaghte, hun geluckzaeligh leven, naulijx begonnen, in een bittere armoede, en eeuwige ballingfchap, buiten het paradijs, en verfleecken van de vrucht des levens. Het dochtme niet onftichtigh maer leerach. tigh Adams ballingfchap, het treurfpel G 2 al-



ioo OPDRACHT.
aller* treuffpeelen, tooneel wijs t'. ontvoui wen, naer het voorbeelt van wijlen, on* fterflijcker gedachtenisfe, zijne Excellentie Huigh de Groot, gezant der kroone en koninginne van Zweden, die, naulijx over de grens van zijne kintsheit getreden, deze ftof in Latijn heerlijck aen den dagh broght, en door dit proefftuck zoo vroegh voorfpelde wat men namaels te verwachten hadde van hem, wiens naem De Groot zoo ïoflijck met de daet over een komt. Indien d' aenfchouwers, na het fpeelen, met een vrolijck hantgeklap eenftemmigh toonen dat hun dit behaeght, zullenwe deze moeite niet qualijck befteet achten, en on* dertusfcherï den kunstbeminnenden heeren vaderen der godtshuizen het hanthaven van 't recht gebruick der tooneelfpeelen, ter eere van ftadt en btirgerije, bevolen laeten*
Uwe E. E. dienstwillige
J. v. VONDEL.
BE-



in
BERECHT
BETREFFENDE DEN
STAET
VAN DEN
EERSTEN MENSC HE,
VOOR en NA DEN VAL,
|SN EENIGE OMSTANDIGHEDEN PMTRÊNT DEgE STOF,
Ee ri overoude historifchilderij, van eenen doorlucmigen ApeR les getekent en gefchildert, en in alle deelen volkomen, zulx dat 'er niet aen onibreeckt, noclite in *t welfcliicken, teke, jyen, en fchildcren der beelden, elck op huryie plaets, naer de, gelijckmaetigheit der leden, nochte in het leggen der verwen, ïiocbte aen naekten en gekleeden, nochte acn het uitbeelden «Ier hartstoghten, nochte cieraden, en alle andere omftandigheden, van de kunst vcrëischt; zoodanig een historifchilderij is maghtigb d' ogen en aandacht des rechtfehapen "kenners en ltunstbeminners te bekooren en ontvoncken, in het onverzaet befpiegelen van dit goddelijcke wonderwereld want hoe dC, aenfcho'uwer hier langer op blijft ftaroogen, en dit naeukeuriger beziet en doorziet, hoe hij altijt hier meer in vint das fbefpiegelens waerdigh is, en verwonderinge baertj naerdien ?lle dingen hier vast ftaen, naer den eisch der natuure vol-, wrocht en uitgevoert, en het eene het andere niet hezwijekt. Eveneens ontvout zich de heilige leer der overoude katholijcke waerheit, gegront op de getuighenisfen der proreeten en apos-, telen, en heilige vaderen: want dewijl de Kerck van den Heiligen Geest onfaelbaer geregeert wort, en met recht alleen dien tijtel voert, datze is PE KOLOM EN GRONTVEST UfiR WAERHEIT, zoo kan \i lraere leeie niets gevende* ^ " G 3



!%* BERECHT.
worden, het welck onzuiver is, gelijck d' onroorafchen zelfs haer dit recht en deze eer toeftaen, geduurende d' eerde vier of vijf achter een volgende eeuwen, federt het jaer der verlosfinge. Onder andere legrftucken, bij haer gelooft en ftantvastigh veidaedight, is dat van den daet van den eerden menfche, voor en na den val, gcwightigh en van overgroot belang, dewijl dit recht opgevat en verflaen, dient tot eene grontvest van andete leerducken, hier op gebout, en ter eeuwige zaligheit noodtwendigh; dies zal het niet ondiendig zijn den paradijshandel, voor het opfchtiiven van het paradijstoo» neel, beknopt en godtvruchtigh t' overweegen.
De Schepper aller dingen fchiep, Adam naer zijn beelt, hei* hgh, wijs, rechtvaerdigh, oprecht, en volkomen. Deze vol. komenheit, waermede hij gefchapen was, en zonder welcke gave wij menfchen, na Adams val, geboren wqrden, beftont in eene overnatuurlijke fchënckaedje: want de mensch, natuurleek uit vleesch en geest bedaende, en hierom, naer zijn» natuur, ten deele met dieren, ten deele met engelen in ge. meenfehap getreden, helt, teu opzicht yan het vleesch, en de gemeer.fcbap met de dierén, eenigh'zins over tot het goet des lichaems en der zinnen, waer toe genegenheit en zinnen hem drijven: ten opzicht van den geest, en zijne gemeenfehap met engelen, helt hij over naer het geestelijcke en verftaenbaerc goet, waer toe verdant en wil hem drijven. Uit deze ver, fcheidenheit of drijdigheit van overhellen rijst in eenen zelven menfche een' zeker' ftrijt en uit dien ftrijt en onderlinge wór* ftelmge een geweldige bezwaernis en hachelijckheit yan zich wel te diaegen, naerdieti d* eene overhellinge d' andete hindert en tegendaet.
De goddelijcke voorzienigheit, om, in den beginne der fcheppuige, een geneesmiddel te vinden voor de ziekte van S menfchen quijnende natutité, den aert der ftoffe gefproten, hel'chonck den mensch met eenerhande uitmuntende gave Van Eifrechtvaerdighcit, waer mede, als met eenen gouden toom, bet meerder het minder deel moght intoomen, en het meerder deel in gehoorzaemheit onder Godt lichtelijk ingetoomt worden. Aldus luisterde het vleesch naer den geest om tegens zijnen wil njet uit te fpatten, ten waere de geest tegens Godt quam in te 'pannen:' evenwel 'ftont'het in d« maght van den geest tegens Godt in te fpanpe" of niet.
Dat deze volkomenheit van den eerften menfche ovetnatuur|!Jkj Of hem deze ovcrnatuurlijcke gave, gebjek een gulden bantvest, gefchonken was, blijekt uit de getuigbenislén der heilige boecken en oude leeraeren. De konhjgklijcke profeet belchrijft het fcheppen des menfchen aldus; IVat is de menself, aatghe hem geder.ckt, of 's menfchen zoon datglte Item bezaecktfr gfnj verminderde hem luttel min dan d' engelen, gekroont Wt Deerlijekhett en eerey en gejfe? over de weken yw WH
Adam*



b e r. b c k t; jqj
Adams heerliickheit en val wort befchreven in eenen anderen harpzang: Toen de mensch in eere was ver font hij het niet, wert bij het redenlooze vee geleken., en is het gelijck geworden. Hier uit blijcUt dat d' eerfte mensch met overnatuurlijcke gaoven geciert was, dewijl de profeet met verwonder iugho bc. fpiegelt dat de'mensch bijkans met de natuure der engelen gelijck ftaet: ten tweden, dat bij d' andere gaven, den cerfr.cn. menfche, in den beginne gefchoncken, noemt liccilijch licit en eer, die ougetwijfclr iet uitwendighs, en hem bijgevoeght, be, tekenen. Zoo zeght oock Ecclefiasticus: Godt fchiep den mensch van aerde, en bekleedde hem naer zijnen aert met deught, Hier ziet het rcheppen op de natuur; het kleet der deught op de bijgevoeghde gaven. Hier op ziet oock Christus gebloemt verhael van den menfche, onder moordenaers gevalfcn , eerst van zijn kleet gcpkmdert, toen vol wonden, geflagcn; daet men met den naem van het kleet verftaet hoe d' eerlte mensch, van zijne overnatuurlijcke gaven berooft, de natuur des men* fchen.na het pionderen, vol wonden geflagen wert. De Heilige Outvaders beftemmen deze zetrede. Sint Jan Guldemont zeght dat Adam en Eva, hoewel ze naeckt waren, nochtans door d' Erfrechtvaerdigbeit niet naeckt ftonden : Want (zeght hijj zij waren met eene heerliickheit van boven komende bektest» Hier blijckt hunne Erfrechtvaerdigbeit bij een kleet geleken, dat van boven daelde, op datwe verftaen mogen hoe deze niet fproot uit de beginfelen der natuure, maer boven den ftaet der natuure, onzen eerften ouderen gefchoncken wert. Sint Am» broos zeght: Adam was niet naeckt, toen onnozelheit hein bet kleedde. De zelve bevcstight dit elders aldus: Adam was, Voor zijn overtreden, met een gewaet van deughden bekleet, maer door het overtreden, gelijck uitgeplondere, zach zijne naecktheit, dewijl hij het aengetogen gewaet verloren hadde. Dit zouden wij hreeder- met reden ftereken, maer vermijden de langkheit.. Ondertusfchen ontl'chuldight dit gewaet der Erf, techtvaerdighcit, als in 't voorbijgaen, ons treurtooneel, daer Adam en Eva niet naeckt, maer met een zuiver kleet vaa deught en onnozelheit te voorfebijn komen. Oock vloeien de heilige bladen, zelf in 't nieu verbont, alom over van deze gebloemde wijze van fpreecken, die op zulck een gcestelijck, kleet flaet: gelijck ook de geüjckenis van den bruiloftsgast zonder bruiloftskleet, bij Christus ingevoert, en het fcestger. waet, den verloren zone aengetogen. Paulus zeght: Treckt ten heer Jefus Christus aen; elders: is 't dat wij nUt naeckt maer bekleet gevonden worden: elders: wij willen niet ontldcet maer overkleet worden. Sint Jan gedenkt de vr^u raat do zonne bekleet: elders de witte zijde, betekenende de recht* vaerdigbeit der Heiligen. Hj raedt de naecktheit met witte Itleederen te decken, en vertoont ons zeven engelen, bekleet met; juiyer lijnwaei, omgort met goude gotdeien. De braia.
Q 4 "*>



Ï04 BERECHT.
bekleet hij met fijn lijnwaet, de rcchtvaerdigheit der Heiligen."1 Laet ons voortgaen.
Adam en Eva, dus heerlijck met deze overnatuurlijcke gave der Erfrechtvaérdigheit begenadight; leidden een geluckzaligh leven naer lichaem en ziel, geene fteumis onderworpen, en opgetogen in geestelijcke wellusten van hemelfche berpiegelin. gen, gelijck Godts huisgenoot'en. De groote Gregorius zeght dat de mensch in den paradiize gewoon was met Gode in gefpreck te treden, en door eene inwendige zuiverheit en heeri lijck gezicbt met hemelfche geesten te verkeeren.
Maer, gelijck 'er buiten den eeuwigen Godt niet beftandighs is, en zelf een groot deel der engelen in den hemel niet ge, noeghden met het lot bun toegeleit, en bovfcn het peil, hun van d' Almogentheit geftelt, bellonden te (teigeren, wa'crom Zn van Godt buiten bet hemelfche paradijs gefloten werden: zoo ging' het op d' aerde daer d' erfvijant des roeiifchelijcken geflachts listig toeleidde, om door de hoffisnge, van liem bezeten,, eerst de vrou, en door de vrou de man te bekoren tot het overtreden van Godts gebodt, het welck endelijck den Satan «eluckte. De gemelde Gregorius zeght: Toen Adam ds Godtheit ontviel, waer van zijn liart gepropt was, bezweech het licht des verjlants, en alle blijfchap, in den paradijze genoten. Mofcs zeght: a" Oogen van hun beide werden.geopent, em kennende datze naeckt waren, vlochten vij'gebladers. Hier open-, baert zich de heritentenis van dit jamractlijcka tteurfoel aller treurfpeclen, waer op datelijek volght de fchrickelijcke over-, gang van hun geluck in eene Ilias van ontelbare rampzalighe-, den naer lichaem en ziel, voortgevloeit over hen en alle hun, ne nakomelingen, fpruitende uit het verlies der Erfrechtvaer-, digheit, door het overtreden van bet gebodt des Alderboog-, ften. De katholijcke Kerk, zegbt van wijlen heer Vosflus, ia zijne Pelagiaenfche historie, heeft tltijt geoordeclt, dat Adams eerde zonde, door Godts reebtvaerdigh oordeel, allen zijnen nakomelingen toegerekeut weit, en wij, uit kracht van dit oordeel, verfteken van Erfrechtvaerdigbeit, de gewisfe doot en afgefcheidenheit van Godt onderworpen zijn. Apostel Paulu3 zeght: Gelijck door eenen mensch de zonde ter weerelt quam, en 4oor de, zonde de doot, zoo is oock de doot over alle menfchen gekomen, in wien zij alle zondigen. Elders: Gelijck door de tnisdaet van eenen de verdoemenis over alle menfchen quam, enz. De zelve zeght elders, dat we uit. der natuure kinder's van toren, dat is Godts toren onderworpen zijn.
Tegens deze ontwijtelbaere waer heit der erfzonde en flraffchult van Adam en bet gaulche menfchelijck gedacht, op de heilige boeken en getuighenisfeu der oude vaderen gegrom en in d' eeifte drijhondert jaeren, en federt doorgacus in Europa, Afie,' en Afnjke van oosterfche en westerfche kereken bezegelt en vastgdtelt, kantte zich Pelagius, een Schot, en Klooster.
biecN,



B E R Et CS H T. 105
broêder, gcregelt en ingetogen van wandel, het welck ziina dwaling te erooter nadrnck gaf bij menfclien tneer voorzien met de fimpèlbeit der duive, dan met de voorziïtigheit der flange. Hij, die in drij boeken de Heilheilige Driieenigheit verdadi"hde, opeubaerde zich omtrent vier hondert jacrcn na bet jaer der verlosfingc, in Afrijkc, toen Rome en Italië van de Gotten overrompelt werden, het welck hem kans en gele, genbeit gaf om ftonter het onkruit alom onder de terwe tê zaeien en de zielen met zijnen bedriegelijkcn angel en lockaes te'vangen; want gelijck het fpreekwoort luit, in troubel Water is het goet visten, Pelagius was loos cn doortrapt van aert, veranderde menigmael van verblijf, en leerde, zoo Mie, ronymus zegt, heimelijk het gene hij in 't openbaer lochende, Zes en meer kerkelijcke vergaderingen zweetten, om den in. bretick en kancker van sijne valfche leeringe te keeren, namelijck drij te Karthago, een Diospolitaens , een Milevitiaensch, een Araufikaenscb, zonder meer andere te noemen. Zijn aen'. hang befchimpte reuckeloos en lichtvaerdigh de jammerklaght der vrouwen, in arbeit en harens noodt, kermende: Och bad, de Adam noit in den appel gebeten! enz. -gelijck de voestCJ in Euripides Medea Rlaeght:
Och had noit 't eerpe fchip door Cijanecjche rotfen, Naer "t lant van Kolchis heen, het zeegevaer gaen trotfen, En noit de fcherpe bijl, in 't bosch van Pelion, Den pijn gevzlt op dat men Argo bouwen kon !.
Maer gelijck d' eerde fcbakcl van dwatinge veele andere fclia. kels, en een lange lieten van dwaclingen nafleept. zoo ging liet'hier mede oock: want uit kracht van het lorbenen der erfzonde ftelde Pe-lagius der nakomelingen misdaet alleen' in *t navolgen van Adams voarbeelt, achtte dat Adams misdaet Adam alleen en niemant anders quetfte, de natuur geen erfgebreck gevoelde, maer elck voortgeteelt wert in dien ltaet van volkomenheit, waer in Adam voor den val ftont. Mij oordeelde de doot uit noodtwendigheit. der natuure te fpruitcn, en niet bij fchult der ouderen over bet ganiche menfchelijck gedacht te vloeien; en Adam zelf, fchoon hij noit het gebodt overtradt, most derven: veel min dont hij toe dat wij dóór Adams misdac* den eeuwigen dopt verdienden, waer uit bii bedoot dat de kinders niet behoeven gedoopt te worden, niet tegendaende de geheele Ivcrck de noodtwendigheit des rioops vast ftelde uit Christus woorden: Ten zij iemant wedergeboren •porde uit viater en den H. Geest, zoo kan hij in Godts rijck} niet komen, Pelagius, om geen» erlmisdaet toe te dacn, cn \a bekennen dat wij in rcatu, gelijck de Latijnen zeggen, dat is, ftralïchuldigh geboren worden, ontkende doutelijck dat doojf den doop de tfeck van erfmisdaet der kinderen afgewasfrben, ' • €.5 en.



let* BERECHT,
«n zij door dit waschhadt der wedergeboorte, uit den najrhr der duisternisfe, in liet licht van Gudts rijck overgevoert wor, den. Hier bij berustte het niet, maer men trat tot het gefchil van de noodtwendigheit des invloets der genade van den Hi Geest, en het vermogen van den vrijen wille des menfchen, cn van de nature. Pelagius ontkende de noodtwendigheit der genade, tegens het gevoelen der Griexe en Latijnfcbe vaderen cn geheele Kercke, en, om zijne dwaelinge te bewimpelen verftont alleen hier bij de nattiurlijckc gaven, zonder welke wij mets vermogen te wet eken, doch wanckelde ondertusfehen wel viermae! in zijne drift, en biel geenen cenparigen voet. Ce rechtzinnige leeraers dreven tegens hem dat hij door deze drift de natuur, die gekrenckt was, te hoogh zette, en de genade ontluisterde: dat de vrije wil en de leer der wet, gelijck hij leerde, niet genoeg waren, maer boven deze d' in. vloet der genade verëiseht wert. Pelagius lette luttel dat Christus den H. Geest belooft den geenen die hem aenroepen en door d' inltellinge der heilige Gcheimnisiekenen der zwacklieit der natuure noodig achtte t' onderftutten, en de Gebeimenistekens hierom met recht van d' oude vaderen genoemt worden vaten der genade, en werektuigen van 's meufchcu rechtvaerdiginge: immers hij droeg zich hierin zoodanigb" dat Vincent Lmnenzer met recht van hem getuight: Niemant heeft voor dien heüoozen Pelagius ziek. zulck eene kracht van vrijenwille durven aenmeeten, dat hij hier toe in het goet, tot elck Kfzonder igerck, Godts genade niet noodiwenaigh achtte. Het orakel der waerheit wederfpreeckt hem met deze uitgcdiuckte woorden: Zonder mij kunt ghij niet bedrijven: cn Paulus zeght dat Godt in ons werekt het willen en volbrengen. Doch om pns niet dieper ts dompelen in de barningen der gefchillen fcij hem verweckt, en om dat deze wijtloopentheit hier niet voeght, willen wij dit afkorten, en ondcrrüsfchen ons. naer den raedt des gemelden Lirinctizcrs, houden aen het gcenc Vat overal, dat alt ij t, en yen allen gelooft wort.



nr
INHOUD T,
Godt ftelde Adam en Eva in den parediize, hutideze te wA men, en geboodtze bij jlrafe des doots niet te ceten v-'." de» hoorn der kentiisfe van goet en quaet: maer de kof/lang, listiger dan alle dieren, en van de» fatan bezeten, bekoorde eerst Evtt 4e verbode vrucht te fmaecken, en door Eva haeren man. Toett zagenze eerst uit hunne oogen, en kennende hunne naecktheit {want zij ftonden beide van het kleet der onnozelheit en Erf. rechtvaerdigheit berooft ,} vlochten vijgebladers om zich te ie-, decken. Ondertusfehen verfcheen het ftreng Gerecht des Aider* hooghften, en beftraftezs, die zth te vergeefs, d' een na a" an. der, ontfchuldigende, ter firaffe verwezen, en uit den paradiizA in ballingfchap gedreven werden.
Het treur tooneel is in den paradij ze. liet treurfpel begint ro.or den tnargcnftont, en tndight met den ayontfiont.
PER,



PERSONAE DJE N.
Lucifer, Vorst des Afgronts.
Adam.
Eva.
Rey van Wacij tingelen,
GABRlëL, 1
RAFAët, fAertsengelen. ■ '
M i c H a ë L , J asmode, ~)
>Uelfche Geesten*
belial, J
Prict,, Gerechts engely



109
ADAM
1 N
BALLINGSCHAP.
EERSTE BEDRIJF.
LUCIFER.
Ick eerst gehe'dight om dc kroon van 't licht te fpannen;
En nu van 't eeuwigh licht in duisternis gebannen,
Koome uit den zwavelpoel opdpndren van beneên,
En, zonder mijnen ban en banpael t* overtreên,
Hier boven fpoocken: want hoe gruwzaem en verwaten
d' Erfvijant mij misfchiep, noch wortme toegelaeten
Met u, mijn* Helleraedt, gedaghvaert lner#ter vlugt,
Te heerfchen over zee, het aerdtrijck, en de lucht.
Dat past den grootvorst van de weerelt, en zijn' luister,
Afkeerlgh van den dagh, en krachtiger bij duister:
Waerom hij oock den nacht tot dezen optoght kiest:
En fchoon de na-nacht nu allengs het velt verliest,
Noch kan de baeter van het licht in fcbaduw duicken,
Van nachtfpelonck, of haegh, of lustbosch, boom en ftruicken»
Waer ben ick hier? men hoort den febellen nachtegael,
Den voorbo va* de zonne en heldren morgendras.



li» J. VAN TJ9DHI
'k Hoor levenwecker met een morgenkoelte opkomen, En liefliick klateren door felatergout en boomen. Men hoort vier fprongen uit een bron en waterval Van eenen heuvel zich uilfprcien overal. Dit tmght ons klaer genoegh wat bodem wij beneden. Hier vloeit d' Eufraet. Her bloeit de bof in't Oostersch Ede», Het rijck van Adam en zijn gade aen hem getrout. Hier most ick fchuilen met mijn fcbiltwacht in een wondt, Of doncker lustprieel, of myrtegalerije, Dan achter uitzien, dan van vore, dan tef zije, En letten hoe men best berockene eenigh quaet. Want ick, vcraert van 't goet, dien vloeck der vloeckchhaet, En wenfche hem, wien niets kan in zijn wezen deeren, ln zijn gefchapenheên te febenden en fcholfeerën* Zoo wort het helfche rijck van Lucifer gebout. Dat eeuwigh dtmren zal. Geen aenïlagh is te ftout Voor mij, die niet ontzagh den hemel aen te randen. Zoo neemt mijn wraeckzucht al de weerelt op haer tanden, En ruckt dit groot heelal uit zijnen winckelbaeck, Dat "s hemels as nocli eens van mijne heirkraclrt kraeck'. Het lustme hem voortaen gedtiurigb werek te geven, En, fchoon de blixem mij ten troon hebbe uitgedreven Te laeten blijeken wat ick, na dien val, vermagh. Al fchoot ons maght te kort daer boven: 'i hoogh gezagh Moet acnzien dat ons noch die maght is bijgebleven Zijn willekeure in al zijn werek te wederitreven. De naem van almaght is een titel zonder daet, Een krachtelooze klanck van roemzucht. Wist hij raedt Om eenigh wezen gansch van iet tot niet te brengen, t Was uit met mij: men zoume in wezen niet gehengen, Min laeten in 't bezit van 's afgronts heerfchappij: Daer leght zijn maght te laegh, al fchijnt mijn maght in lij Te leggen. Loeft men aen, gewis het kan niet feilen W« zullen in den wint dien hoeck te boven zeilen.



AB AM if» SALtlNGjCH A*. ttt
In drijven dan ruim fchoors de rijcke haven in
Waer naer men flevenc. Al 'c geluck hangt aen 't begin :
Aen d' uitkomst hoeft men niet te twijnen door mistrouwen.
Laet vrij al 't bemelsch hof van zijne tinne aenfchouwen
Dat wij niet (hepen, als 'er roof te haelen is.
Hij zette uit achterdocht, om 't rijck der duisternis
In toom ie honden, hier een fchütwacbt uit van engelen,
Die zouden Adams hof befchutten, en zich mengelen
In onraet en gevaer, dies diénen wij bedeckt
Te wercken, eer men hen tot tegenftant verweckt.
De koningh van den hof, onnozel, zonder wapen,
Magh op deze englewaclit gerust en veiligh flapen:
Want, zonder zulck een wacht, 't waer tijt om, zonder fchroohï,
Of Adam, of zijn gade, in hunnen eeiften droom,
Te Wecken met den flagh, of door een* helfchen waesiern
En fmoock van peckftock hun het leven en den aesfem
Te noemen, hem ten fchimp, die menfchen 't leven gaf.
Zoo zou de lusthof hem gedijen tot een graf,
lek, om de lijeken heen, met peck- en zwavelkransfèn ,
Hier onder *s levens boom, in *t ront triomfe dansièn,
En brullen dat het aerde en hemel overklonck:
Doch dit 's een poos te vroegh. Men moet den tweeden fprongk
[Want d' eerfte is ons misluckt,] zoo reuckeloos niet waegïn,
Maer zachter toetreên, en gelegenheit belaegen
Van waer, en hoe men best cfen Schepper bij den dagh
In eenigh fehcpfel, groot of kleen j beftorrren magh.
Alle afbreuck ftreckt tot winst. Men moet allengs bij trappen
Beginnen, en van laegh opfteigeren en flappen.
Wie ftadigh fteigert raeckt ten leste daer het ftuit.
Een rijp heraedt draef voor: dat wint een* flagh vooruit,
Laet zien wat kans, wat ftof d' opgaende da-h wil geven,
De zon, aen 't rijzen, zal den lusthof verf erf"leven ,
Bijzetten, Adam met zijn gade, nant aen haut,
Doorwandelen den hof, die, heeieüjck geplant,



112
J. VAN VONDELS
Hen luttel mi» ziet rlan aerrsënglen begenadight, En uit Godts vollen fchoot, naer lijf en ziel, verzsdiglit. Men fla liet onderling gefpreck van verre ga, Eefpie wat middelen den fchepfclen tot fclia En afbreuck dienen. Let, in eenen hoeck gefcholeu, Wift hun verboden wert, en wat hun wert bevolen, Op lijf- en zielftiaf: want de hooghfte is niemants vrient Dan die zijn hoovaerdij ten roem en aenwas dient; Eene oirzaeck, wacrom ghij, mijn hemelfche eedtgenoote» Als wederfpannigen, ten afgiont zijt geftooten, En zoo vciftooten, en verandert van gcftalt, Dat in der eeuwigheit geen wederkeeren valt Naer boven, daer de poort en draeiboom blijft gefloten. Maer Laet ons fchuilcn, eer het licht koome opgefchoten In 't heldere oosre, en uit het weeligh roozendal Heer Adam, met zijn bruir, geweckt, op 't aenzicht valf", En zijnen leenheer loof, die hem 't bezit van Eden Te leen gefchoncken heeft, en, onder zijne treden, Den boomgaert zegent. Houdt u ftil, als of gbij ilieptj En (laet dees laen in, daer de fcliaduw meest verdiept In 't oogh van 't lieve paer, van d' englewacht zoo blijde Te groeten, daerze treên, gekleet in witte zijde Van erfrechtvaerdigbeit, gcflingert om hun leên, En oock zoo fijn van draedt, dat door de zijde been De fchoonheit van het lijf uitfehijnen kan , en gloeien : Gelijkwe door den dau bet rijzend licht zien groeijn. Uit deze fchaduw kan men best den bof befpien. Zij komen: duickt, 't is tijt, zoo kunnenze ons niet zien, Wij hen, en hun gefpreck, en wezen, en gebaeren. Al ftil beluisteren, en gaflaen door de blaéren. Hij zwaeit een myrt; zij vieckt een roos, versch afgepluckt, En noch gclokei* Al *t geboomte neigbt en buckt Ecrbiedigh npder, waerze aendachtigh heengtreden. De hemel luistert nar hunne aerdacht en gebeden.



Adam in ballingschap» n»
ADAM. EVA. ADAM.
IJiet rijst het alverquickend licht, Dat, laegh gedaelt beneên de kimmen, De fchaduwen en bleecke fchimmen
Verdrijft van 's aerdtrijx aengezicht. De voglezang, aen 't licht omfteecken,
Begint met eene morgenwijs,
Den grooten zegenaer ten prijs, Aen alle kanten uit te breecken.
Ay laet ons beurtewijs den toofi Der voglen, vroegh aen 't quinckeleeren. Navolgen, en 't geluit fchakeeren,
En (hengelen tot eene kroon. Ick wil u voorgaen met gezangen:
Ghij mooghtine volgen, rijck van lof.
Maer nu, mijn lieffte, van wat ftof, Van waer den zangk best aengevangen?
EVA.
Van wien toch beter dan van Godt, De bron, en fpringaêr aller dingen? Kunt ghij van iet wat lievers zingen?
Hij i5 uitdeeler van ons lot. Hef aen, mijn lieffte, op 't hoogh behaegen;
Ick volgh uw' voorzang keer om keer,
Op dat de galm den beurtzang leer* Aen dal, fpeloncken, bosch, en haegen.
ADAM.
Van u beginnen wij, met reên, Zoo dra de zon ter kimme uitrijze, Algoede, almaghtige, en alwijze,
Der dinge* oirfprong, eenigh een. 3 H



114 J. VAN VONDEL»
Wij zagen, toen onze oogen zagen, U endtloos fchooner dan de zon, Een* fchijn gelijck, die in een bron
Den mensch gelijckt, 6 bron der dagen 1 Wjj zagen die ons 't wezen fchonck,
En uit bet roode klay bootfcerde,
Een ziel inaêmde, en haer vereerde Met eenen glans, die uit u blonck.
Gbij dommelde uwen heldren luister In onze ziele, een majesteit Van vrijen wille, onfterflijckheit,
En reden, noit bewolckt noch duister. eva.
Gelooft zij Godt, die u verfcbeen, En was, en is, en eeuwigh duure. Gbij zueemt naer d' edelfte natuure,
En hebt met aerdtscbbeit iets gemeen. fT Alwijze wist twee ongelijcken,
De ziel en 't lichaem, door een' bant
Te binden met zijn ftercke hant, Een' bant, die nimmer zal bezwijcken.
adam.
De godtheit plantte dezen hof, Tot een gerust verblijf des menfchen. Hier groeit al wat een hart kan wenfchen.
Hier vindt mijn boulust bouwens ftof. Hier fpringt de bron, die tweepaer ftropmen
Uitlevert, en den bof befproeit,
Waer zij langs bloeiend» oevers vloeit, En laeft de wortels van de boomen.
Hier bloeit de boom, die 't leven voedt, En geesten koestert in onze aêren, Door 't ooft, gedeckt met zilvre blaêren, Dat 's Bienfchen graeghcit eeuwigh boet.



ADAM IN BALLINGSCHAP. I fj
De dau, die 's morgens valt van boven, Is zuiver man en leckernij Op onze tong. Hoe zouden wij
Dien oirfprong alles goets niet loven l
EVA.
Geprezen zij de zegenaer, Die 's menfchen hart zoo milt verzadight, En met zijn' rijckdom begenadight.
Wat uit hem vloeit is wonderbaer. Hij ftortte hier een" vollen horen
Van overvloeden voor ons uit.
't Is Godt al wat de hof befluit. Hij fluit voor ons geen fchattrezooren.
ADAM.
Nu kenne ick eerst het heil van 't goet Der megenootfchap, nu ghij blijde U weet te voegen aen mijn zijde.
Wat valt mij uw genootfchap zoet! Wat 's eenzaemheit bij 't lief genieten
Van uwe tegenwoordigheit!
Wijn hulp, indienghe van mij fcbeit, Zou *t leven mij dan niet verdrieten?
Mijn zuster, dochter, of mijn bruit, Hoe zal ick u, mijn liefde, noemen? Het paradijs ftroit palm en bloemen:
Voor uwe voeten groeit het kruit.
EVA.
Wat u, mijn lief, alleen vermaeckt, En anders niet, zal mij behaegen, Van dat het eerst begint te daegen,
Tot dat de zon haer daghvaert ffcaeckt. Cevolghzaemheit, befclieit, en ftilte,
Een vrolijck hart, een blijde geest
Veeght d' eerde bruit, op 't eerde feest. H »



Dat Godt mijn hart in 't uwe fmilte.
ADAM.
Wachtenglen, volght ons fpoOr. Heft vrolijck aen: ontvout, Bij heurte op eenen rij, den oirfprong aller dingen. De galm van 't paradijs fchept lusc u na te zingen Hoe dit heelal uit niet zoo heerlijck wert gebout.
RÏY VAN WACHTBNGELEN.
t ZANG.
"Godt fchiep den baeiert, woest en buister.
Natuur had maer een aengezicht, Lagh vormeloos, en zonder luister.
Toen fprack de Hooghfte: 't worde licht S En daetlijck wert het licht geboren ,'
Een lichaemloze fchemering, Die noch geene oogen kon bekooren,
En evenwel haer' ronden kring Voltrock, in twecmael twaelef tonden,
Rondom den blinden baiert heen, Daer 's weerelts zaet in lagh gewonden,
En elckc hoofttof ondereen. O lichtt wij komen u begroeten, Als d' outfte dochter aen Godts voeten 1
I. TEGENZANG.
De zelve hant, die *t licht aenleide,
D« watten boven 't hoogh gefpan Des hemels van de laoghte fcheidde,
En flootze binnen hunnen ban, Op dat het menschdom zich, van onder
Zijne oogen flaende in '« hemels boogb.



ABAM IN BALLINGSOHAf. HJ
Om 't wateren gewelf verwonder',
Dat op Godts almaght drijft om hopgh;
Een hooftftof, wuft en ongebonden, Gehoprzaemt hem, die haer beriep
Pm hoogh uit grondelooze gronden, En uit kristal een* heiuel fchiep,
Om in dien kreits rondom te vloten.
Zpo weidt de tweede dagh gefloten,
II, Z A N G,
Maer d' aerde lagh noch diep gezoncker»
In 't water, dat haer aenfchijn deckt. Toen fcheidde d' Opperfte 't vcrdroncken,
En droogh en vocht. De vloct vertreckt, Zoo ftont het water pp de ftranden
Gefttiit. Men zagh alom in 't rpnf De driftige en de vaste landen,
Ep bergh en duin op zee gcgront. Hij kleedde d* aerde in kruit en lover,
Bezaeide haer met vruchtbaer zaet, Hier zweefde Levenwecker over,
En zetteze in 't gebloemt gewaet. Te pronck, gelijckwe haer aenfcllouwen, O groote fchoonhcit der landouwen \
IJ. TEGENZANG,
De hemel eischt oock zijn cieraden,
Als d' almaght daer dg torts ontrtads, De zon, die met robijne raden
Haer heirbaen volghde, en niet ontbtad; Vit oosten helder op te daegen; Waema de maen haer ronde flo&t, H 5



Ü8 J. V A W V O N D E t I
Geftarnt de fcbadtiw voort quam jaegen. En dansfen om den hemelkloot.
Zoo leert men jaeren onderfcheiden, En maenden; en het aerdtrijck kreegh
Zijn warmte in beemden, bosch, en weiden^ Terwijl de zon neêrdaelde of fteegh,
Om "t leven van natuur te queecken.
Men ziet iet godtlijx in dit teecken.
lU. ZANG.
De tweepaer hooft- en weereltfloffen
Ontfingen rcede haer beflagh: Het licht des hemels is getroffen:
Maer wat verwacht de vijfde dagh Van d' oppermagbt? de visch en vogel,
Die 't vocht bezwemt, en d' ope lucht Met fcherpe vinne en vluggen vlogel,
Bewaert zijn (treedt, en lichte vlughr. Daer weemlen walvisch, en dolfijnen:
Hier ftijgen adjers hemelhoogh, Die zelf de zon, te fterck in 't fcbijnen,
Braveren met (jun fcherpziende oogh. De zee en lucht begint te leven. Natuur heeft elck zijn Ivijck gegeven.
III. TEGENZANG.
De zeste dagh verweckt de dieren, Die, 't hooft om laegh, het gras betreen,
Of d' oogen flaen naer 's hemels vieren, En gaflaen wat bun viel te leen
Van Godt, den eigenacr der dingen, Die om den mensch den hemel fchiep,



ADAM IN BALLINGSCHAP. , 11 £
Oock lichaemloze hemelingen,
Die hij tot 's menschdoms dienst beriep
In 't paradijs, daet twee te gader Gewettight zijn van d' eerde inaght,
Die hun vertelleen, 'gelijk een vader, Hun troude, cn minzaem t' zareenbraglit.
Gezaüglit pacr in 's aertrijx hoven,
Verwacht een fchooncr bof daer boven.
HET TWEEDE J7EDRIJF,
GABRlëL. RAFAè'L. MICHAëL. \trf GABRlëL,
W ij zweefden zacht en ftil den blancken Melckwegh neer, De morgenzon voorbij, die, fchijnende uit het moer Van 't oosten zuidwaert aen, met haeren gouden wagen, Den middagh kraonen gingk. Toen wij dees fpringbron zagen Vier aders leveren aen 't aerdtfebe paradijs, Naer 't hemelfche genocmt, en daer de bruiloftswijs, Tot vreught van d' eerfto trou met vrolijcke engletongen, Voor bruidegom en bruit, zal worden opgezongen; Zoo ftreecken wij terftont de vleugels hier ter ftê: Gelijck een arentsvlught, die wijt, van over zee, Of uit de ftarren ftrijekt in top van hooge cederen, En dan zich zelve deckt en fchaduwt met haer vederen. Wat heeft de Godtheit hier een hemelschdom geplant l Hoe roken wij den geur van 't melck- en honighlant, En blancke leliën, en versch ontloke rozen! Hoe donckren d' oevers bier van bdellion, turkozen, Karbonklen, onixdeen, en flickrend diamant 1 De gront is een tapijt van bloemen. Geene bant



J20
J. VAN VONDELS,
Van geesten kan zoo rijck borduuren en fchakeeren.
Wat vogels (leecken biet in kostelijcke veéren 1
Daer ftaet d' eenhoren, die zich fpiegelt in de bron,
Hier volght de zonnebloem het aenfchijn van de zon.
En fchijnt in *t harte ontvonckt van levendige ftraelen.
Wat vogels zingen daer alle engelfche kooraelen
Met hunne keelen na 1 hoe weeligh hangt dit ooft \
Hoe zwik dees muskadel 1 d' oranjeboom belooft
Pen mont verquickend fap. Men ziet het vee gedijen
Bij keur van geurigh kruit, en duizent leckernijen.
De rugh van 't dartel lam, gedost met eene vacht
Van gloênde purperverf, getuight door zijne dracht
In welck een' beernt het weit, en draeght livrey en wapen
Van koning Adams hof, ter heerfebappij gefchapen.
De boom zweet bonighdau. De beeck geeft room en wijn.
De boomfchors is kanneej. Hier valt de zonnefchijn
Gematigt, niet te beet, noch koel: het zij de ftraelen
In top ftaen: 't zii het licht verrijze, of koom te daelen.
d' Alzegenaer ftort hier zich zeiven tenens wit,
En waert in dier, en erts, en fteen, en plant, en kruit,
Doch meest In Adam, heer van 't edelfte gewejte.
De hemel gaf zijn hart aen 't aerdtrijck hier ten beste,
R a p a ë l, Aertsengel, Gabriël, doorluchtighfte gezant, Dees lusthof, die de kroon van 's aerdtrijx hoven fpant, Behoeft geen' englelof, en gaet het al te boven. Het lofbazuinen kan zijn fchoonheit fleebts verdooven. De Godtheit wandelde in den lommer van dees blaén, En liet, na 'et planten , jn d.en hof haer (lappen ftaen. Godt heiijghde den grout, zoo zegenrijck betreden, En fchonck dees ftreeck den naem yan wellust, dat Ls Eden, Daer geen volkomenheit ontbreeckt, in 'a menfchen oogh,
GABRlëL.
Mijn leiftar, Rafaël, die in den hopghften böogh



AjjjlM IN BALLINGSCHAP. 121
De» hemels wert gewijt in 't zevental, wilvnerdigh
De Godtheit naer den rnont tc zien, en Godts rechtvaerdigh
Beduit te ftercken; het wort tijt dat wij gelijck
Den koning groeten, met den intrê van zijn rijck.
En zijne koningin, en, onder 't heuscli bejegenen,
Hun heil toewenfehende, de twee gelieven zegenen
In 's allerhoogbften naem, en kroonen blij van geest. ".
Dan zultghe, aen mijne zij, het heerlijck bruiloftsfeest
Bekleeden. Pas het paer, als ick 't gebiê, te kransten
Met eeuwigen lauwrier, gebroght van 's hemels transfen,
Doorvlochten mef robijn, ep hemels.ch diamant.
Laet 's hemelsch rey den disch met zijn gewijde bant
Voorzien van dierbaer ooft, gewasfen aen die tacken,
Dat 's menfchen leven voedt, en tegens het verzwacken.
De zenuw ftijft en fterekt; het bloet in eenen ftaet
Bewaert op zijn gewight, ep ingefchape maet;
Als oly van d' olijf de vlam, die, zonder zwichten,
Niet ophoudt even klaer te branden en te lichten.
De zon ga, haeren gangk, en mereke tijt eii uur:
Dees boomvrucht kweekt en fterekt het wezen van natuur,
Alle eeuwen uit en in, erfvijant van 'r, bederflijek.
Zoo leeft de mensch, als Godt en d' engelen, onfterflijcl;,
Godts veltheer Michacl blijf midlerwijl d.e wacht
Bevolen van den hof, om 't goddelijck geflacht,
Het menschdom, ga te üaen, zoo ver het Godt gehenge,
Op dat geen helsch gsfpan zich in de bruiloft menge^
En bruidegom en bruit, verfteecken van zijn hulp,
Den doot niet drincken uit, een parlomoere fchulp,
Waer in men druiven perst, en rijpe muskadellen,
Die acn den wijnranck, milt van fap, uit weelde zwellen.
Kort om, een ieder lette op zijn' ontfangen last.
MICHAËL.
Gezant des hemels, ick verfebijn geharrenast Met hellem e» rondas, uit diamant gck!o;!ckiT.s H 5



r~* J» VAN V O N D E l, f'
En dit tweefnedigh zwaert, daer vier en gioet en vonckeo
Uitfpróngen, toen ick 't heir van Lucifer befprong,
En uit Godts troonen i„ den diepen afgront drong.
Al quam hij brullende van onder opgedondert,
Daer 's aerdtrijx navel wat Godt vloeckt houdt afgezonden
Van 't koesterende licht, dat al wat leeft verquickt;
Wij ftaen voor geen gewelt verbijstert noch verfcbrickt.
Gebie flechts: 't lustme hem noch eens oP't fpits t'ontfangen,
En 's afgronts wapenroof in 's hemels kerck te hangen.
G A B R I ë L.
Wel aen, belieft het u, béwaeck den hof rondom.
Ecr»t volgh een poos, tot dat ons Adam wellekom,
Wij 't rijck gezegent paer bekransfen met lamieren,
En onvcrwelckbaer loof. Men zal de bruiloft vieren,
Daer 's levens boom bedeckt den klacren waterfprongk,
Waer uit terftont een leeu met zijn lecuwinne dronck,'
En zoo veel dieren, als op Adams wenck verzaemen.'
Eij hem getekent, elck met hun bijzondre naemen.
Mij duuckt daer ziet men bruit en bruidegom gepaert
Gcraecken, hant aen bant. Zij komen herrewaert.
Hoe lief en acngenaem is zulck een trougenootlchap!
Ick wensch Godts zegen hun t' ontvouwen met mijn bootfch».
Een rey wachtenglen volght van achter op hun fpoor
En ftreelt met blijden zang 't acndachtige gehoor. *
ADAM. EVA. GABRlëL
AA D A M. y zie, mijn liefire, wat geluck zal ons gemoeten? Daer komt het hemelschdom met zijne znivre voeten Den grom van dezen hof bezwicren uit de lucht. Zij laeten eene ftreeck van gout in hunne vlught Van boven na. Ay zie, wat zijn dat fchoone pennen Hun vlughten blancken ntgge uitvasfende, om te rennen



AZ>AM IN BALLINGSCHAP. 123
In wint en ftarren, op des opperden geboön I
Zij brengen gaven mede, en meer dan eene kroon
Van lauwerblaên. Wat wil d* almagluige openbaeren,
Die, fchoon ons een getal wachtengelen bewaeren,
Noch hooger geesten uit de ftarren nedcrzendt?
Godtheiligh hetneltal, de Godtheit best bekent,
Weest wellekom; het zij 't n lust om laegh te zweven,
En uit te fpannen, om 't gewest, daer menfchen leven
Eens door en door te zien; het bovenfte en 't beneên
Te zien affteecken op elckandre en tegens een,
Om klaerder 't onderfcheit van 's hemels rijeke fchatten
En 's aerdtrijx minder goet in uw verftant te vatten?
Het zij u d' opperde met een' bijzondre last
Hebbe uit zijn* troon geftiert: gelijck 't hem eeuwigh past
Den fchepfelen een wet naer zijnen wil te zetten;
Ghij zijt ons welkom, meer dan welkom. Onbefmetten,
Die d* onderweerelt uw gemeenfebap waerdigh kent,
Ghij moet ons bey, naerdien 't geluck u berwaert zendt,
Gezelfchap houden, 't licht in onze duisternisfen
En 't hemelsch paradijs om 't aerdtfche een weinigh misfen,
Indien des menfchen bede op englen iet vermagh.
GABRIËL.
O ftedehouder van her, opperde gezagh
Op aerde, zijt gegroet, eerde oirfprong der geflachtcn,
En dam der fprtiiten, daer de weerelden op wachten:
O vorst, die Godt alleen voor uwen leenheer houdt,
De Godtheit, op wiens maght en goetheit ghij betrout,
Godt, die u paerde door zijn hemelfche genade'
Met deze uw eige ribbe, uw vleesch, en wedergade, *
Zent ons van boven, om u heil in dezen ftaet
Te wenfchen in zijn' naem, op dat de dagcraet
Der weerelt fchooner rijze en opluicke in u beide.
De bruiloft innega, op 't goddelijck geleide,
En d' eendraght u getrou verhinde door den bant,



124
J. VAN VONDELS
Van 't onderling verbort, bezegelt bant aen bant.
En ghij, 6 zuster, bruit, en dochter van uw' hoede»,
Gonarijcke Eva, licht der macghden, groote moeder
Van zoo veel levenden, als df aerde uit uwen fchoot
Van verre aireede ontmoet, volfchoope bedtgenoot
Des fcboonften bruidegoms, ghij morgenftar der vrouwen
Wat wil uw naem en faem zicb wijt en zul ontvouwen,
Indien d' alzegenaer, die u zoo hoogh verheft,
Eu dus te ptijck zet, in deze echt zijn ooghmerck treft!
Gedooght nu datwe u beide, in 'shooghften naem,bekransfen,
Terwijl de hemelen al juichende om u dansfen.
Ontfangt dees kiponen, ghij die dus geluckigh paert.
Een grooter kroon wort u in eeuwigheit bewaert.
ADAM.
Ghij komt ter goeder uure ons eeren hier beneden.
O A B K I ë L.
Wij komen door Godts last uw' bruiloftsdisch bekleeden, Paer > levens boom den disch met zijne fchaduw deckt.
ADAM.
Geloof: zij d' opperfte, die zijn genade ftreckt
En uitbreit wijder dan de heldre zonneglansfen
Zich fpreien overal, uit zijn turkoize transfen.
Wij neemen uwen wensch en zegen danckbaer aen.
De rijckfte vader Hort in zijnen onderdaen
♦t Genarijck hart uit, doof ontelbacr tal van goeden.
pe vrucht van 's leven? boom is maghtigh ons te voede»,
Met alle lcckernij, die lijf en ziel vernoeght.
Hij heeftnie deze gade uit liefde, tocgevoeght,
Op .dat ick haeren troost en noodthulp zou genieten.
Zoo kan geene eenzaemheit mij quetfen noch verdrieten.
Het hart der godtheit leght hier voor ons beide bloot,
G A B R I ë L.
Geluckigh leeftghe met uw lieve trougenoot, Celjjck een koning, z.ij al;' koningin van Ed.'n,



AD AH IN BALLINGSCHAP* lü$
ADAM.
Ghij Reien, volght, terwijl wij door den lusthof treden, Ons fpoor met feestgezang, 't Gevogelt zingt u voor. De disreji luisteren, en geven u gehoor.
ttlV VAN WACIlTENGELUX.
I. ZANG.
ie kan zijn graetigh oogh verzaden
Aen 't paer, ter bruiloftsfeest bereidt. Bekleedt met zuivere gewaeden
Van hemelfche Erfrechtvaerdigbeit? Gewaeden, niet van vrou Natuure
Gewrocht, neen zeker, neen 6 neen: De ftof van 't kleedt is veel te ptmre,
En niet te vinden daerwe treên. Dat kleet viel hun ten deel van boven.
De godtheit fchonck dien bruiloftsfchat Hun beide uit liefde in d' aerdtfche hoven.
Och dat geen aerdtschheit dit beklad, Noch vuile vleck het fchende in 't praelen. Geen blanckheit magh het hier bij haelen.
t. TEGENZANG.
Dees zuiverheit fproot uit geen zonne,
Die daeghlijx opgaet voor 't gezicht, Maer uit der hemellichten bronne,
Eerfte oirzaeck van al 't zichtbre Bcht. De godtheit, uit gena bewogen
Tot miltheit, wou zijn heelt bekleên Op 't hecrelijxt; het alvermogen*
Het puick van 's hemel» fchat belleên



1*5 J. VAN VONOELj
Aen 't rnenschtlom, bij liem uitgekozen.
Nu wijckcn zuiverheit en gent Van witte leliën en roozen
Voor deze bloem, nu wijckt de keur Van bloemen, cn alle andre ftoll'en. De godiliok heeft haer wit getroffen.
II. Z A N C.
De mensch, uit lijf en ziel bedaende.
Twee deelen, ongelijck van aert, Gevoelt geen' ftrijt, geen overflaende
Gewigbt: want elck van bey bewaert Den evenacr, D' een wil als d' ander.
De reden onderworpt zich Godt, Het lijfde ziele, wijs en fchiander.
Verloor de mensch dees gaef, dit lot. En most hij bij zijn kracht volharden,
Naruur kon hem niet houden ftaen. Men zagh het bruiloftskleedt aen darden,
En al die fchoonhcit gansch vergaen, Daer Cherubijnen zelfs om blaeekten. Nu deckt een wolck van glans de naeckten.
II. TEGENZANG.
Gelijck de keel en harpefhaeren,
Gefpannen op een' zelven toon, Een fchoon gcluit in d' ooren haeren,
Dat englen treckt uit hunnen troon, Zoo baert d' eendemmigheit, in 't paeren
Van lijf cn ziele, aen een getrout, Een Iicilijckheit, die door alle aeien
De geesten ftreelt en onderhoudt.



ADAM IN BALLINGSCHAP. 13/
Dus leeft de mensch gerust op d' aerde, Gelijck een Godt, in volle vreught
Och of de Godtheit hem bewaertte In eene zelve lerte en jeught,
Zoo kon de bruiloft eeuwigh duuren.
Een bandt verbindt de twee natuureu,
TOEZANG.
Eugelscheit cn dierscheit mengen
In den mensch zich ondereen. Om deze overeen te brengen
Wou de vader hier beneên Met een hantvest hem verrijeken,
Die den ongelijcken treek Van de worstlende ongelijcken
Vrecdzaem houdt in hun belleek. Eert uw hantvest, 6 gelieven,
En bewaert uw' vaders last, Zoo kan u geen vijant grieven. Houdt u buiten leedt en last.
HET DERDE BEDRIJF.
ASMODE. LUCIFER.
DA S M O D B. oorluchtfte keizer van den jammei poel, vol rampen, En *t rijck der weerelt, wij verfchijnen op uw ftampen, In Chaduw van den boom, geladen en vermast Van heerlijck ooit, waer door de kennis groeit en wast. Gebie al watghe wilt uw' dienaer toebetrouwen.
LUCIFER.
O Asrpode, nu help ons t rijck des afgrondt* bouwen.



tki ƒ. VAN VONDELS
Wij zoccken hulp en deun aen uw' doortrapten raedt, Uit lust ter wraecke van dien onverdienden fmaedt, En *t fcliendigh ongelijck in 't opperbof geleden, Daer Micbaël bedormt, en vvettigh acngeftreden, Het heir der hemelen met zijnen donderdagh En blixemdraelen dreef ten troon uit van 't gezagh, Ons eeuwigh toegeftaen. Nu willen we, als bandyten, Geduurigli tegens 't rijck van dien crfvijant wrijten, Niet voor de vuist, en door een openbaer gewelt, Nacrdicn zijn heirkracht ons te maghtigh valt in 't velt, Maer door bedrogb, en list, cn heitnelijcke laegen. Zoo kan het kleenlte dier het allergrootlte plaegen. Nu giet dien aenflagh eens in een' reclitfchapen vorm.
A s m O D e. Het allcrreetde is dat men listigh hem bcdorm, In zijn volfchapen beelt, wiens glans zoo hemelsch flonckert. Indienghe 't kroost, dat naer den vader zweemt, verdonckcrr, Zoo keert hij 't aenzicht van deze ongclijckenis. Ghij weet hoe hun dit ooit, zoo fcherp verboden is, Getacckt de zoon 't verbodt des vaders te overtreden, Zoo ftceekt hij zich in fchult, door traenen, noch gebeden, Noch geene middelen te zoenen, boe men fchreit,
lucifer.
Dat waer de misdaet van de hooghfte majesteit
Te qnetfen trots hervat, in d' aerdtfche heerfebappije.
a s m o d e. Met reden. Vangen we aen van beeldefchcnderije, Nacrdien het afgebeelde in zijnen oppertroon Te zeker zit, dus wort de parel van zijn kroon Gerucht, en in het flijck getrappelt en gefebonden.
lucifer.
Wij nemen 't in beraedt. Maer wcetghe oock andre vonden Te vinden, om allengs en niet zoo plotfeling Ons t'. openbaeren 1 want de htmcl Ovoi een' ring



ADAM IN BALLINGSCHAP. 12$
En wacht van englen om dees beide, die nu paeren,
En vrolijck bruiloften. Gbij hoort door loof en blaêren
Den blijden bruiloftsgalm, en fchellen vogleltlangk ,
Uit telge, en tack, en haege, ontvonckt aen englezangk,
Het feest inluiden. Men is bezigh met bereiden
En decken Tan den discb. Wachtengelen geleiden
De gasten, en de bruit en blijden bruidegom.
Oock waert bier Michaël, het hooft der hofwacht, om
Te waecken, dat geen wrock van helsch gefpoock hen ftoore.
In 't kort men houdt 'er wacht, van achter, en van voore,
Bandyten worden licht verraeden, en ontdeckt.
a s m o d e.
Bandyten dienen op te waecken, ongeweckt Van hunnen vijant, en geen vast verblijf te zoecken, JN'ucb licht en ope lucht. De fchaduwen, en hoecken, Spelonck, en omwegh, bosch, en galerij, en haegh Eedecken allerbest het nachtfpoock, dat bij daegh Ongaerne wort gezien. Het moet zich zelf bewaeren.
lucifer.
Hoe kuntghe wercken, en uw' aert niet openbaerenï
a s m o d e. Men trecke een grijns aen van het een of *t ander dier.
lucifer.
Een vogel die de lucht met zijne pen bezwier, Gelijckt den geesten, die op hunne vleugels zweven. Verkies den adelaer, der voglen vorst, in 't (heven Alle anderen te kloeck, en die met zijn gezicht En ooghftrael niet ontziet het (leeckend middaghlicht Te tarten, d' Adelaer zou zijnen roof ontdecken Van verre, indien hij most verhit ten oorlogh trecken. Hij is gewapent met den beek en feberpen klaeu. Of kies een' elefant. Zijn lichaem valt niet naeu Om in te fchuilen, en bedeckt te loopen mommen. Hij is ia teengsbrtiick de kloeckfte van de (lommen, 1



ï3o
|. VAN VONDEL»
En machtigh met zijn* fnult een* boom te (laen in 't zant ï
Of Ailam, in de lucht geilingert, op den tant
Te vatten, zoo 't hem niet van geesten wort verboden*
A S M O D E.
Dat *s waer; de godtheit waeckt om laegh voor d'ondergoden^ En zijn' ftadthouder, vorst en hooft van *t aerdtfche rijck. Geen dier is menfchen in zijn kloeckheit zoo gelijck,
En ons zoo nut, om ftil een' aenflagh uit te wercken
Als een gefcbubde draeck, voorzien van fchoone vlercken.
Hij is in vliegen en omzweven uitgelee».
Zijn tong, om 's menfchen fpraeck te volgen, gebootfeert,
Zou gcestigh weifelen, cn liegen, en bedriegen.
Dat waer de recht* valk om van mijn hant te vliegen,
Eu deze onnozelen te grijpen in hun vlughr.
''LUCIFER.
Spreeck zachter. Zie eens om en weêrom, dat geen lucht Uw ftem ontdecke, en zij dien grooten aenflagh mereken: Want hoe ghij werekt of niet, men dient bedeckt te wercken, En hen te vangen, eer men onraedt kan vermoen.
A S M O n E.
Wat dunckt u van den draeck ?
LUCIFER. <J
De Hang is fchalck en koen, Twee eigenfehappen, niet onaerdigh uitgekoren.
A S M O D E.
De fcbalckheit is dit dier natuurlijck aengeboren, Gelijck de froutheit. Zoo dees beide gaen gepae'rt Wort d' aenflagh uitgevoert, die zulck een' langen ftaert Van jammernisfen, door alle eeuwen, na zal fleepen.
LUCIFER.
Zij dienen beide niet al tefTens aengegreepen.
A S M O D E.
Men moet omzichtigh gaen, en ipreecken een voor een.



ADAM IN BALLINGSCHAP. IJl
lucifer.
De vloeck en zegen Is hun alle bey gemeen.
Zij wecken eene lijn: wat d' een begeert wil d' ander.
IIVO tl Zoo een van beide in wille en opzet dan verander, Zal d* ander volgen op het fpoor van zijne ga.
lucifer.
Indien de vrou zich met den man hierop bera, Is 't vruchtloos aen de vrou dit ftout beftaen t' ontginnen. Het reetlte is eerst het hart van haeren man te winnen. De vrou volght lichtelijck het voorbeelt van den man.
a s m o d e. Indien men op het hooft geen voordeel winnen kan, Zoo moet men door de vrou den man zien om te zetten.
lucifer.
Zij zal haer lippen ttaegh aen deze vrucht befmetten.
a s m o d e. Een dartle fnoeplust kan haet brengen tot vergrijp.
lucifer. Het overtreên fmaeckt raeu.
A VU O O X.
De vrucht is versch en rijp, En lecker op de tong, bekootlijck in haere oogen. Zoo wort gevoelen, fmaeck, met een 't gezicht bedrogen, Dry zinnen tenens door een' appelbeet alleen.
lucifer.
Zo wort raevrou eerst, maer de heer niet overftreên.
a s m o d e.
De vrou moet voortreên, als de zwackfte van hun beid», En bieden hem de vrucht.
lucifer.
En zoo hij haer omzeide ZVjn' mont te zetten aen het aengeboden ooft?
asm ö d e.
Ontvoutze wat al goets dees appel hem bdooft, Ta



13* h VAN VONDELS
Hoe kan hij laeten eens op haer verzoeck te proeven?
lucifer. Om eenen appelbeet den opperften bedroeven, Door 't reuckloos overtreên van zulck een ftreng verbodt^ En een gewisfe doot te fterven, om 't genot Van eenen mont vol faps, leert, dat den raont niet fpaenei» Van dootelijck venijn?
a s m o d e. Zoo zij 't verzoeckt met traenen," Hij flaet zoo kleen een bt de jonge bruit niet af. Oock terght verbodt den lust. Het dreigen van de flraf Ontvonckt den lust. Ghij weet hoe lust u kon verrucken.'
lucifer.
Maer *t menschdom fpiegelt zich aen 's engels ongeluckerw
a s m o d e.
Hij is te bijfter op meer wetenfehap belust.
lucifer.
Wat zaccken zijn hem niet natuurelijck bewust, I Oock boven zijn natuur?
a s m o d e.
Noch zal hij 't zeil niet ftrijcfeeBj Maer willen Gode zelf in wetenfehap gelijckeii.
lucifer.
Den allerhooghften niet te wijeken, was de bron En cenige oirfprong, daer ons onheil uit begon.
a s m o d e.
Zoo dient men langs dien kant hem listigh aen te randen.
lucifer,
Begin, en voer het uit. Zie toe belegh uw banden Aen alle kanten vast, op dat hij 't niet ontfpring'. Is u een fpoock of tien te weinigh en gering, Men zal een regemant oppresfen hief ter ftede.
a s m o d e.
De fchalcke Beliid, mijn fchihknaep, houdt zich «ede.



AT) AM IN BALLINGSCHAP. Hf-
'k Zal Viem berechten hoe hij best ter menfchejaght De netten (panne, om al het menfchelijck gedacht, Met eenen zelven flagh, in 't eerde paer te vangen,
lucifer.
Het rijek des afgronts zal met fmoock en lofgezangen
V eeuwigh eeren, zoo ghij 't heldenduck volvoert.
Al wat de vleermuisvlerck in lucht en zwavel roert
Verlanght te deelen in den rijckdom van dien zegen,
En vaer op helsch getoet den overwinner tegen,
Zoo moedigh, dat de doel des hemels, op 't gefchal
Aen 't wan.ckelen, verfcbrickt van 's menscbdoms zwaeren val.
Maer dit's een poos te vroeg: dees hofdorm moet eerst voorgaen.
Vang rustigh aen van 't hooft , en zie niet om. Laet dootdaen.
Verfchalck den bruigom eerst, en dan de nieuwe bruit.
Spreeck Belial; daer komt hij aen, en vlamt op buit,
belial. asmole, belial.
JVJ.ijn heer, ick zocht u, in den lommer van dees hoven, Daer ghij op 't dampen quaeint van onder opgedoven, Hoe luidt de roep toch van den grootvorst Lucifer? Wat blijfchap hoort men hier?
A s m o d B.
Dees bruiloft wort niet vet Van hier gehouden: maer wij zijn 'er niet geroepen,
BELIAL.
Wat bloeit dees lusthof fchoon t hier valt genoegh te (hoepen, Het paradijsooft drupt den gaepende in^den mont. De lucht van kruit en bloem ricckt heilzaem en gezont, De boomen bloeien door al *t jacr, als uit gewente. "fJatuur fmilt lieflijck vier getijden in een lente, ÏÜet auders 4an of zij hier eeuwigh bruiloft houdt., l 3



134
f va» Vondels
A S M 0 D E* De grootfte hovenier, die dezen lusihof bout. En plant, is zelf belust geduurigh hier te waere». / Mij floot het huwlij*ck der gelieven, die nu paeresv' Wij zijn beraên dees vreught te ftooren, hem ten fpijt. De vorst, die *s menfchen heil en 'k hemels eer benijt, Begeert dat ghij dit paer gelieven helpt verrucken, Om ftout door fnoeplnst dit verboden ooft te plucken. Zoo krijght al *s hemels eer en 's menschdoins heil een'kraek. De ganfche weerelt hangt alleen aen dezen tack, Ën 't misbruick van dit ooft, indienze zich vergaepen, Vergrijpen aen dees vrucht.
BELIAL.
Hoe nu? is al 't gefchaper» Niet even goet, en fchiep de Schepper eenigh quaet?
A S M O D E.
Geenfins: natuur is goet: in 't overtreên beftaet De quaetheit. Tegens 't hoogh verbodt zich iets verraeetes, Dat 's quaet. Het leven wort gehanthaeft door het eeteu; Maer tegens d' eerfte wet iet eeten baert de doot.
BELIAL.
lek vatte uw voordel: maer hoe krijgen wij hen bloot, Terwijlze 't bruiloftsfeest met hun genooden vieren
A S M O D E.
Ghij moet u in een flang, de looste van de dieren Vermommen, en hun ftil genaecken van ter zij.
BELIAL.
Wort d' eerfte bruiloft met zoo fchoon een mommerij
Vereert, het wil de bruit en bruigom eeuwigh heugen}
En wat is mommerij? oen geblanckette leugen,
Wat anders in der daet, wat anders in den fchijn,
Ick wil de bruiloftsfchael vermengen met venijn.
De verf van 't blozende ooft zal lecker lockaes urecken,
En met haer' glans den worm, die binnen fteeckt, bedecketj.



AP AM IN BALlINüSCHA P. 135
Zoo een van beide zich aen deze vrucht vertast, Ceraeckenze alle beide aen mijnen angel vast.
a s m o d e. Ghij kuntze plotfèling niet vatten en bekooren ; Zij moeten eerst uw rede en fchijnfchoon voordel hooren.
belial*
*t Gehoor moet voorgaen, en de rede hun den fchroom
Beneemen, om allengs wat nader aen den boom
Te treden, voet voor voet; dan met de hant genaccken
Den appel, die het oogh bekoort, den mont tot fmaecken
Verlockt. Zoo wort de doot onwetende gekust,
En niet ontmomt, eer 't vier der fnocpkoortfe is geblust.
asm ode,
Ghij weet uw ooghmerck net en op een punt te treffen.
" n' e l i a l. Dan zal *t vernederen kort volgen op *t verheffen.
a s U o d e. Zoo heeft het Lucifer in zijnen val geleert.
belial.
En wij met hem, tot in den zwavelpoel verneêrt.
a s m o d e. De grootvorst vint gcraên den man eerst om te zetten.
belial.
Die ziet te fcherp, en zal door grijns en fchoon blancketten
Der logen heenezien. De vrouwektmne is zwack
En fimpel, als een duif. Wij moeten met gemack
Te werck gaen, en den man door 't vrouwebeelt genaecken.
a s m o d e.
Het waer de kortfte wegh den man in 't hart te raecken,
belial.
Geweer te Ipillen op een fterck en fcheutvrij helt Is ongeraden. Hier geit loosbeit, geen gewelt. Dien moet het ftecnen hart vermurven door gebeden, En vrouwelippen. Dus laet wasch en klay zich kneden, 14



13* J. VAN VOffJUl
Door gloet en vochtigheit: en Adam, dus geeert, Is van de hooghfte hant uit aerde gebootfecrt,
A S M O D E.
Zoo woudtglie door de rib des mans den man beweegenf
BELIAL*
Met reden: want zij beeft hem naest aen 't hart gelegen, Gelijck zijn eige ribbe, en tredenze in gefpreck, En noodtze haeren heer, het hart zal dezen treek Terftont gevoelen, en, zijns ondanx, onverflagen Den fnoeplust van de lieve en jonge bruit behaegen, En innewilligen haere auereeifte be.
A S M O D E.
'k Beken gevolghzaemheit is voester van den vts.
BELIAL.
Zoo zietghe in 't paradijs verzaemen d' eensgezinde. De doffer volght de duif, het hart de trouwe hinde, De leeu de boschleeuwin. d' Een, ga fieeptd' andr'e voort: En waer valt weêrftaut, als de liefde een lief bekoort ? Doch eerwe ons in de leest van draeck of (lang verfteccken, Wat dunckt u? zoo wij haer in englefchijn verfpreecken, Gehjck een bruiloftsgast; naerdien de bruiloftsdisch Van englen wort bekleedt?
A S M O p E.
In englefchijn ? dat 's rnis. Wat wonder waer het Eve in englefchijn te leiden. En zetten naer uw hant? zij kan niet onderfcheidea Dat uw begeerte met de wet des hemels ftrijt, En wort omfchuldight: want geen heilige engel wtijt En worftelt tegens 't hof, van waer hij wort gezonden. Zoo bleef uw zege wel de helft en meer gebonden.
BELIAL.
WÜ mommen best dan met de grijns, van (lang of draeck.
A S M O D E.
Indienghe door dees grijns de menfchclijcke fpWck



ADAM IN BALLINCSCTSAP, 137
Met aengenaemen toon kunt zonder valscheit treffen.
belial.
Kan zij de valscheit van mijn voorftel niet befeffen, Het zal niet haperen aen een' oprechten klanck, Die min een menicheltem, en meer een maetgezangk Van engelen gelijckt. De flangetong te recken, Gelijck een taeie fiiaer, en op een* toon te trecken, Natuurlijck als een' galm, die uit den hemel daelt, Dat is de ziel met kunst door d' ooren heen gehaelt.
a s m o d e. Geluckt u dit, ghij zult de zinnen haest betoveren, En door den ingang van 't gehoor het hart veroveren.
belial.
De voglezang zou zelf een* woesten zeeorkaen Betoveren, en houdt de wilde baeren ftaen. Ick wil het menschdom haest dien hemelfprong verleeren. En hindren zijn natuur om hoogh te triomfeeren, Te hoopen op den ftoel, waer uit de haet ons fchupt; Een wraeck, die eeuwig al zijn zaet in d' oogen drupt. a s m o d e.
De bruiloftsgasten, die vol vreught den hof doorwaeren, Gedenckcn luttel met dees maere om hoogh te vaeren.
belial.
En niemant minder dan d' aertsengel Gabriël.
a s m o d e.
De feestfchael gaet rondom. De bruiloft wordt met fpel Bazuin en zang vereert. De blijfcbap laet zich hooren. Dus lange zienwe noch geen kans voor ons geboren.
belial.
Indien "t gelucken wou dat bruit en bruidegom Zich, onder 't hofbancket, door hunnen hof rondom Een poos vertraden, en de bruit, langs deze zije Getreêrj, den bruigom, in een groene galcrijc, Alleen verwachte, dan waer 't tijt hair' mont te noê^ 1 5



138 J. VAN VONDEL»
Op deze boomvrucht, hun bij zielftraf (heng verboftn.
A I || O D || Hier Aa geliick toe: want 's befpieders kloecke vonden Staen aen gelegenheit van plaetfe en tijt gebonden, En aen *t gemoeten van natuuren: zonder dit Schiet d' outite fchutter mis, en buiten 't rechte wit.
BELIAL.
Misluckt liet nu, men magh een* andren tijt beraemen.
A S M O D E.
Indien bet moogblijck z'j hen, midden in 't verzacmen,
En onder 't bruiloftsfeest, te locken in ons net,
Dat wint den hooghfien prijs. Het lustme d* eerfte wet
Door 't allerecrfte paer t' ontwijden, en te breecken.
Zoo wort de paeuweftaert des meuschdoras neêrgeftreccken,
ï-aet Gabriël dees maer verkuntfehappen om hoogh.
BELIAL,
Wat zou het paradijs een keel naer 's hemels boogh Opfteecken! welck een damp al 's hemels glans bezwalcken l
A S M O D E.
Wij tijomfecren, eer wij *t lieve paer verfchalcken.
BELIAL.
Wij winnen met de hoope alree de zege in *t velt. pe|moedt geeft tien vooruit.
A * M O O E.
Maer d* overwinter Helt
Den overwonren wet,
BELIAL,
; Wat galm komt hier gedrongen?
A $ M, O D E.
Daer wort het bruilofisli t gelieven toegezongen, Waeronder Godts bazuin haer beurt houdt. Sta wat ftil, En laet ons luisteren wat hier rp volgen wil,
BELIAL.
De hemel overftraelt den hof met ïijcker glansfen,



ADAM IN B ALLIN»C8CHAP. 13?
A S M O D E.
De gasten vangen aen den hemel toe te dansfen
Een* dans van eere en prijs, op bom, fcbalmey, en fluit.
Hier komenze aen. Schuil wech. Befpie dien vetten buit.
REY VAN WACHTENGEÏEN. ADAM. EVA.
L ZANG.
l^ansfenwe, Godts naem ter eere,
Die gelieven t'zamenvoeght,
Zoo gezaligbt, en vernoeght. Laetze beide, keer in keere,
In het midden van den rey,
Op kornet cn hoffchalmey, Harpen, luiten, fluiten, veêlen, En de bevende orgelkeelen,
Trippelende zvvey in zwey, D' eene ronde in d' andre mengelen,
Tegens Aroom, en dan voor Aroom, pinnen menfchen, buiten engelen.
Luister fcherp naer wet en toom. Laet ons op de pennen zweven,
Dan, van bloemwerck onderfteunt, Met de voeten kringen weven,
Dat de paradijsgront dreunt. Nu, voor "t reppen van de voeten,
Laet ons dit volfchapen paer Eerst eerbiedigt, gaen begroeten;
Want . het voeght de bruiloftsfchaer Datze eerbiedigh oorlof vraegen. Vangemve aen op hun behaegen.



'4° J. VANVOMDELI
U TEGENZANG.
O geJuckige gepaerde, Bruigom met laurier bekranst, En ghij bruit, daer *t al om danst, Wat in hemel en op aerde Zich in uw geluck verblijt, Gunt uw gasten datze om ftrijt, Gode en u ter eere, trippelen, En rondom u heene hippelen,
Laet ons dus den bruiloftstij't Vieren : want den feestgenooden
Voeght geen ftil re, op 't hooge feest, Maer een dans, van Godt geboden.
In dgn hemel zweeft geen geest, Of hij flijt met lof te zingen
En een* godtsdans d' eeuwigheit, Voor den Schepper aller dingen,
Endeloos in majesteit. Laerghe u dit verzoeck gevallen,
Treedt zelfs voor, wij vangen aen, Hant aen handt, dus met ons allen
Eenen ring om u te (laen, Op den galm der feestfchalmeien. Zet de wijs in voor de reien.
II- Z A N G.
ADAM.
Laet ons dan den feestdans leeren
En den trant Van den grooien heer der heeren; En den hemel nabootfeeren
Met verfluit.



«DAM IN BALLINGSCHAP. 14!
Volght de vaste en wufte lichten
Op bun fpoor. Dat 's op d" aerde een' hemel fticbtan.Elcke ilar bewaert baer plichten
In Godts koor. Zeven Iosfe dansfen binnen
't Vaste vier, Dat rondom, om prijs te winnen, Zeven telt aen *s hemels tinnen,
In hunn* zwier. Dat ick dan de zon uitbcelde,
Ghij, mijn bruit, *t Maenlicht,'t welckme noit verveelde. Scherpe prickel van mijn weelde,
Dans vooruit.
II. TEGENZANG.
EVA.
'k Laet den voordans aen mij leenen.
Volghme na. Worde ick heel of half befcheenen. Of is al de glans verdweenen
Van mijn ga: 'k Zalme troosten in het dwaelen
Voor een wijl, Tot dat uit uw rljcke ftraelen Ick weer licht bij u magh baelen,
Naer dian ftijl. Komt uw aenfchijn mij beloncken
Half of gansch, 'k Zal van zuivre liefde omvonckeo, Om den luister, mij gefchoncken,
Schoon van glans.



143
J. VAN VONDELS
Hou den voorcrant naer *t betamen
Hoogh en laegh. Laet ons fcheiden, en verzaemen, Daerwe aen d* eerfte kennis quaemen
Blijde en graegh.
TOEZANG.
R E Y.
Onder drijpaer hetnelingen, Die rondom Dien volfchoonen bruidegom, Alle in ongelijcke kringen, Licht van zijne torts omringen, Op hun fteeck, Een de morgenftnr gelecck, Dan weêr d* avontftar in *t wijzen: Want zij danst hem voor in 't rijzen, Of volght trou zijn hemelbaen Achteraen.
De dans heeft zijn beflagh: nu weêr ten disch gelegen, Daer Gabriël u noodt op "s hemels verfchen zegen.
HET VIERDE BEDRIJF.
W aer ftaenwe, in 't paradijs, of daer de ftarren blaecken? Wat treek verrukt mijn' geest om hoogh? mijn voeten raken Geene aerde. d' Aerde ontzinckt den voeten in 't verfchiet. De goddciijcke galm van 't heiligh bruiloftsliet
EVA, ADAM.



ADAM IN BALLINGSCHAP. 143
Ontknoopt den bant, die ziel en lichaem hiel gebonden, De ziel, op hemelscheit verdingen, en verdonden , Gevoelt geen aerdscheit, en, verkeert In zuivre vlam, Zoeckt d' eerde bron, waeruit zij haeren oirfprong nam.
ADAM.
Mijn lief, waer heene? toef: ghij mostme hiet ontzweeven.
EVA.
Ick worde krachtigh naer de bron des heils gedreven, Die mijnen brant alleen kan koelen. Laetme gaan.
ADAM.
Uw element fe bier. Uw liefde fprceckt u aen.
EVA.
Nu kome ick weder tot mij zelve, en bij mijn zinnen.
ADAM.
Het voeght de Cherubijns en gloênde Sarafinnen Zoo hoogh te zweven, daer zij, met gebogen kniên Op *t aenfchijn vallende, de Majesteit ontzien Te naderen, en haer met wietoockfchaclen eeren.
EVA.
Geluckigh zijnze, die tnet engelen verkeeren.
De milde bruiloftsdisch vereerde ons hemelfpijs,
En manne en druif, gegroeit in 't aerdtfcbe paradijs,
Die al het ander ooft door leckernij verdoven;
Maer 's engels rede ging al *t bruitsbancket te boven.
Hij fchoof de nevels van het menfchelijck gezicht,
En toonde ons welck een dadt de Godtheit ixi het licht
Hier boven houde, daer, de balling uitgefloten,
De redelijcke ziel, den licbamc ingegoten,
Haer burgerrecht verwacht, indienze zonder fmet
Den allerhooghden eert, naer d' ingedelde wet.
ADAM.
Die fladt is van den gront tot in den top voltogen.
EVA.
Zoo alle leden eens veranderden in oogen



V
144 J. VAN VONDELS
Van hemelfche adelaers, uit liefde tot dees ftadt, Noch zagen d' oogen zich aen dit gezicht niet zadt.
ADAM.
Van welcke zijde zou het oogh *t gezicht ontginnen T
EVA.
d' Aertsengel most zich op die rede eerst zelf bezinnen.
ADAM.
Men kan niet bouwen eer de grontflagh is geleit.
EVA.
't Gefteente geeft den gront een grooter heerlijckheir.
De jaspis , de faficr, fmaragden, en berillen ,
Sardonix, fardius, en ametisten willen
Chalcedon, chrizolyt, noch genen chrizofraes,
Noch hiacinten, noch den moedigen topaes
In *t praelen wijeken. Elck is moediger iu 't proncken.
ADAM.
De mnuren fteigren hoogh, en dicht aen een gekloncken Uit louter jaspis, net op een vierkante maet.
EVA.
De poorten, elck een perle, en elcke fchoone ftraet Met klinckklaer gout gevloert, gewilligh doorgang geven Aen alle geesten, die hier heene en weder zweven.
ADAM.
Hier rijst geen tempel, noch gcwelleft tempelwerck: Want d' onbepaeltheit van Godts wezen is de kerek, Waerin hij wott gedient van nimmertelbre geesten, Die hem aleluia op endclooze feesten Toezwaeien, en den lof voortwen telen, zoo lang De juichende englegalm beantwoort het gezang.
EVA.
Hier rolt geen zonnckloot ten ende van haer baene, Moch 't ongeftadigh licht der wisfelbaere maene Verlicht dees groote ftadt, daer 't eeuwigh fchijnend licht Van 't al vernoegende en verzadende aengezicht



ADAM IN BALLINGSCHAP. Itf
Den fchopnften dagh verkent, een'dag,waer naer wij menfchen, (Och of die dagh verfcheen) uit al ons harte wenfchen,
adam.
Hoe lieflijck ruisentme in 't oor de verfche waterval, Die uit den hooghften troon, noch klaerder dan kristal In 't midden door de ftraet, zoo helder henevloeide, En 't hout des levens, dat in *t midden wast, befproeidel Wat gaf dees boom al 't jaer, in een gezonder lucht, Van d' eene in d' andre maent, een kostelijcke vrucht I
eva.
d' Aertsengel onderhiel ons met die bruiloftswijzen,
En hoopte 't menschdom eens in °s hemels paradijzen , ;j
Te wellekomen, op een blijder bruiloftsfeest.
adam. • i
Tcrwijlwc hier bentin v*n ctnen zelven geest Gereven, onderling cickendrte beminnen, Laet ons, van dagh tot «Ijgli, een trap ten hemel winnen, En Itegcnn van 'l laegjWrc In 't opperfte geluck.
kva.
Cttfanc wh u lost. lek reken het geen juck Mijn lusten onder uw gebota van zelf te buigen.
a o a u.
Laet onz* iftnlkli jicr op jeer ons trou getuigen. Dc liefde woct door liefde otrtvonckt en opgeweckt.
i., i ■:>.: !• • mi .,. duit en doffer treckebeckt.
De zwaen bekoort de zwaen, die bmizendc aen komt zwemmen De ftereke leeu laet zich van zijn leeuwinne temmen. Het veil omhelst den olm. Men ent de plant op plant. Een treek van liefde zet het al naer zijne bant. Wat leven voelt wil zich met eene weêrga mengen. Natuur fch.ept lust in haers gelijcken voort te brengen, d' Aenftaende weerelt wort uit uwen fchoot verwacht. Ghij zult, als moeder van het menfchelijck geflacht, Aartsvaders, koningen, wetgevers, helden haeren, K



!4t5 J. VANVONDftLg
Heldinnen, dochters en fchoondochters cerlijclt paeren
Met uwe neven, 'k Zie uw' naem alree ge-eert,
Waer ghij de ledigheit der aerde alom ftoffeert
Met zoo veel zielen, als de velden bloemen draegen.
Ay laet, op zulck een hoop, mijn' wensch uw ziel behaegen.;
EVA.
Zoo lang het acrdtrijck in den arm des hemels hanght, En d' aerde, zijne bruit, haer vruchtbaerbeit ontfangt Van zulck een' bruidegom, die haer met duizent oogen Van ftarren aanlonckt, en beftraelt uit 's hemels boogen, Zoo lang zal mijne min met d' uwe gaen gepaert, En elcke dienst en kus blijft mij een' weêrkus waert.
I ADAM.
Het zij met uw verlof, dat ick in deze ftreecke, Aen d' eene zij, een poos met Godt den fchepper fpreeckt^ En in mijne eenzaemheit bedanck' voor uw genot. Verfchoonine een' oogenblick.
EVA.
Mijn lieffte, ga met Godt,
SELIAL. EVA.
GB E L I A L. eluck, 6 bruit, aenftaende moedef Der eeuwen: heil in d' echte ftaet. De hemel zij en blijve uw hoeder,
De bruidegom uw toeverlaet. De roos en leli luicken onder
Uw voeten fchooner op. O bloem Der fchoonfte bloemen, weereltswonder
Van alle fchoonheên, die haer roem En vlagh voor uwe fchoonheit ftriicken, JNech fchooner moetghe namaels prucken.



ADAM IN BAIiLINGSCHA?. EVA»
Wat ftem genaecktme uit dichte bladeren
En fcliaduwen? wie komtrne hier Met zulck een' glöet van liefde naderen?
Zoo ghij een geest zijt, of een dier, Ontmom, vertoon u. Laetme kennen
Wie mij dus minnelijck begroet. Het zij ghij zweeft op lucht en pennen,
Of d' aerde treet met uwen voet; Ontwolck li, dat de zon hier doorfchijn. Of zijtghe mensch, koom vrij te voorfchijn.
BELIAL.
Ick ben een fchepfel, fchoone jonge Genootfchapt van uw' bruidegom, Begaeft met eene menfchetonge
En fpraecke. Alle anderen ftaen ftom," Misdeelt van uwe beldre reden.
'k Beken mijn kleenheit onder u. Al zitghe hooger, ick beneden
Aen uwe voeten, blijf niet fchuw: Misgun geen* flange u heil te wenfchen. 'k Bemin den ommegang der menfchen. Zoo nestien minzaeme oyevaeren
Rondom u, in geboomte en lucht, pe dolfijn fteeckt uit zoute baeren
Het hooft, door een verborge zucht En heimelijcken treek gedreven
Naer menfchen, en het vrouwebeelt. Ghij ziet dees vogels om u zweven,
En hoe de dolfijn d' oevers ftreelt En ftrijekt met zijnen ftaert, en vinnen, Uit liefde om 's menfchen hart te winnen, Het zou den wilde eenhoren lusten
In uwen zujvren maeghdefchoot, K a



14?
J. VAN VONDELS
Noch van geen hant gerept, te rusten ,' Gaeft ghij uw aenfchijn voor hein bloot*'
Die fnelvoet geeft zich niet gevangen
Dan aen een maeght, en fmilt en fchreit,
Als bij u ziet, van groot verlangen, Om zulck een fchoone, hem ontzeit,
Zoo prickelt min zijn macghdedriften.
Zijn booten kan venijnen fcbiften.
EVA.
Waer toe de dieren dus geprezen?
BELIAL.
Op datghe niet, dus bijster fchuw,' Van menfcheminners hoeft te vreezen.
Ick zoecke geen genot bij u, JMaer loutrc gunst. Ghij zijt het waerdigh,
Gezegende overfchoone bruit. Mijn maght is kleen, mijn hart dienstvaerdigh
Voor u ten b;ste. Ick noode u uit Op dezen boom, waer in de prijs leit Van alle wetenfehap en wijsheit.
EVA.
Zwijgh ftil, en wacht u mij te nopden
Op oofty dat wetenfehap belooft. Dees appel wert mijn' mont verboden,
Dies noodtme op geen' verboden ooft. De Godtheit fprack: ghij mooght wel eeten
Van alle hoornen in den hof: Maer fchuw de kennisvrucht vermeetcn.
Te plucken, fchuw dees misdaet, of Ghij zult de doot onfaelbacr fterven, En u en al uw zaet bederven.
BELIAL.
Is 't waer? zou Godt, zoo hoogh gezeten, Almagbtigh, goet, oneindigh wijs,



adam in b a l ingjchap. 149
Wel fpreecken: ghij zult geenfins eeten Al wat 'er groeit in 't paradijs?
KVA.
Wij plucken allerhande vruchten, En eetenze oock: maer Godt geboodt
Dien boom in 't middenperck te vlnghten, Gelijck de pest, en haere doot.
Wat zoume lusten uit te fpatten,
De doot met hant en tant te vatten t
BELIAL.
O fimple duif, dees wet is ftrijdïgh
Met recht en reden. Geef gehoor, Hoe toont de Godtheit zich zoo nijdigh?
Ick bidde, 6 fimple, keer uw oor Zoo fchuw niet af van nutte raeden,
En dezen eedlen fenixboom. De wijsheit fchuilt in deze bladen.
Men moet een jonge vrou den toom JNiet korten. Laetze weeligh weiden. Haer lust cn Godt zijn niet gefcbeiden. Deze appels kennen geen venijngn.
Zij fmilten lieflijck op de tong, .Verheugen 't hart, als hemelwijnen.
Zij houden 't menschdom eeuwigh jong? En 't is nu bruiloft daer Godts reien,
Uit lust pm u te prijck te zien, In uwe fchoonheit zich vermeien,
Wat wellust zou men u verbiênl Wat zou men u zoo naeu beftippenl Dit ooft verheft op uwe lippen, p v a-
Hen magh zich aen geen quaet vergaepen,' °£ yerl^oön te fmaecken is e^n (wett
Ka



150 J. VAN VONDELS
BELIAL.
De fchepper heeft niet quaets gefcliapen;
Hoe zijighe alree zoo naeu gezet? Dit 's bijgeloof. Waer wil dit heenen!
Geen fpijs noch dranck befmetten 't lijf, En minst de ziel. Hou op van fteenen.
Pluck ftout, en nuttigh uw gerijf.
eva.
Ay zeghme eerst, die mij dus durft nooden, Waerom is mij die boom verboden? Waeroin is aen dees vrucht te froaecken
De doot gehecht? waerom verbiet De hovenier haer aen te raecken,
Op lijf- en zielftraf, febuilt 'er niet Venijnighs, onder fchoone verven ï BELIAL.
Ay fimple duif, betrou mijn woort.' Ick Zweer het u, ghij zult niet flervcn.'
Gebruick wat oogh en mont bekoort V En wiltghe u op mijn" eedt beirouwcn, k Zal d' oirzaeck van 't verbodt ontvouwen, eva.
Het zoume lusten dit te hooren. Ontvoume Godts geheimenis.
» E ï- I a L.
Verkeerden al dees blaên In ooren Zij moghten 't melden: want het is
Verboden Godts geheim te melden, 'k Zal 't evenwel, op mijn gevacr,
Al zou 't me zelf het leven gelden, U openbaeren, magh het maer
Bij u berusten. Schut mijn fchade,
En houme buiten ongeiiade.



ADAM IN BALLINGSCHA». IS,\
De nijdigheit wil niet gedoogen
Dees leckre vrucht uw' mont te Wên, Op datghe riet, uit andere oogen,
Met oogen des verftants zoudt zien, Haer zelve in wetenfcliap geüjcken,
Veranderen in een Godin, En Gode in geene wijsheit wijdten.
Die rijclie fcliatten fchuilen in Deze appels, die ter kennis leiden, Om goet en quaet van een te fcheiden.' Dits d' oirzaeck van liet ftreng verbieden.
Deze appelfchel befchaduwt Godt: Tast toe, eer 't iemant koom* befpieden.
Ick fchud den boom, om zulck een lot, Een Godtheit, in uw' mont te Horten.
Ay zucht niet. Staeck dit droef gezucht. Wat wiltghe uw lust alree verkorten?
Befpiegel deze hemelvrucht, Dien gouden appel, milt van fappen, Hij fchenkt u hemelfche eigenfchappen.
EVA.
Och eedle boom, hoe durf ick wagen
Uw ooft te pluckcn! eedle boom, Gezalight door bet appeldraegen,
Hoe klopt mijn hart, uit fchrick, en fchroom! O blozende appel, 'k zie u fchieten
Een' ftracl van gout, en levend root. Die zonder fmet u moght genieten I
'k Genaecke u bevend. Zou de doot, Een worm zich in dien boezem bergen? Hou op, hou op mijn lust te tergen. Waerom mijn lust van ooft onthouden?
Wat.fchaedt een beet? onnoosle fchult, Een fnoeplnst wort licht quijt gefchouden, K4



152 ƒ. VAN VONDEL*
Ick pluck. r.edoogh het met gedult, O Schepper, zoo 'k mijn hant bederve.
De halve misdaet is begaen. O blozentheitl 6 fchoone vervel
BELIAL.
Nu fchoone, zet den mont hier aan, Ay proef eens. Staetghe noch verlegen t Nu eet, dat u de hemel zegen. Uw bruigom komt hier acngetreden,
En fchijnt in zijnen geest verrnckt. Wordt hij op dit bancket gebeden,
Dien rooden appel, versch gepluckt; Hoe kan zijn mont de bruit ontzeggen
Dees vrucht te proeven op haer woort T Ick belpe uw rede zoo beleggen ,
Dat, fchoon het ooft hein niet bekoort, Hij zal, om niet uw gunst te grieven, U innevolgen, en believen,
ADAM. EVA.
HA D A M. oe wel bekomt het mij, gerust in eenzaemheit En opgetogen, met de hooghfte maejestcit Te fpreecken mont aen mont, en een genadeteken Van haeren uitltrael op het voorhooft, onder 't fpreccketlg' t' Ontfangen, dat mijn ziel, in eenen andren ftaet Herfchapen, uitroept: heer, hou op: ick ben verzaet Van uwe goetheit, al te maghtigh, cn miltdaedigh, En uitgeftortl hou op, en zijt uw' knecht genaedigh. Nu keere ick weder naer mijn bruit, mijn halve ziel. Waer maghze fteecken? wat bcfpieglinge onderhiel Haer midlerwijl? ick zieze in fchaduwe gezeten Bij. dien vttboden b om. Wat *s dit? wie broght haer eeten?



ADAM IN BALLINGSCHAP. *53
Bit voorfpook fpelt niet goets. Jck zie mij doof, en ftom.
eva.
Genaeck, mijn lieffte. Hoe? is nu de bruirltegom Afkeerigh van zijn bruit ? ick wacht u met verlangen.
adam.
Hoe ftaet het hier ? boe dus 'I wat lust heeft u bevangen ï Mijn lief, wie noodighde u ter feest op deze wijs?
eva.
Godts appelboom verleent mij fchaduwen en fpijs.
adam.
Wat fpijs ? een fpijs zoo hoogh van Godt geboón te fchuwen.
eva.
En hierom lustte 't mij te min daer van te gruwen, 't Verbodt ontftack den lust. Mijn bruidegom, mijn troost, Bezie dien appel eens. Ay zie hoe fcboon hij bloost. Indien de fchel het oogh uitwendigh kan vermaecken, Gedenck hoe liefelijck het binnenfte moet fmaecken.
adam.
Och fmaeckl een koude koorts rijdt over al mijn leé-n. Mijn hair rijst overendt. Och lief, waer wil dit heen! Wat wort mijn hart beklemt I dat Godt dien appel fcbcnde , Den boom uit d* aerde rucke. O jammer, ö elende t Is dit alreê de vrucht, de vreught van 't bruiloftsbcdt? Ontheilightghe zoo fnoot des allcrhoogbften wet?
eva.
Nu bruigom, zijt gerust, 'k Vcrfta wel wat de wet zeit, En beter dan ghij meent. Wat fteprt uw naeugezetheit Zich om een appelbeet? dit 's louter bijgeloof.
adam.
Helaes, wat hoor ick nu! och waer ick ftom, en doof,1 En blint: ontbraeck het mij aen oogen, en aen ooren Zoo zoude ick in dien ftaet, 't is droef, u zien noch hooren, e v A.
Niet hooger,, bruidegom. Hier is geen quaet begatin, K s



J. VAN VONDEL*
'OVtfang mijn eerde gave, en tast dien appel aeni Geloof en volgh uw bruid, en proef, en na het fmaeckea Zoo oordeel met verftant cn kennisfe van zacclïen.
ADAM.
Zoude ick, u vo'gende, den opperden verfmaên? De liemel hoede mij voor zulck een dout bedaen. Men kan niet ftraüeloos dees hofwet ovenreden.
EVA.
War hofwet? deze wet is frtrijdigh tegens reden.
ADAM.
Godts reden overtreft al 't menfchelijck vernuft.
E- V A.
Een die rechtfehapen is wort niet zoo licht verbluft
Van ijdie vreeze. lek frnaeck wat kennis in dees fpijs kit
ADAM.
Godt vreezen is *t begin van kennisfe en van wijsheit. Wie hem geboorzaemt, en zich onder zijne wet Géwilligh buight, is vrij van zulck een lasterfmer. Ick mereke aireede boe zich d' engelen dit belgen.
EVA.
'k Geloof een engel fchudde een appel van dees telgen,
Ick ving dit boombancket in 't vallen met mijn hant,
Niet als een' gruwel, maer een heilgenadepant.
Wat laerghe traenen langs uw kaecken nedervloeien?
Wilt ghij den lust van uw beluste bruit befnoeien,
Haer nors bejegenen met eenen wederzin?
Dat 's zeker noch te vroegh, dat brengt geen vrientfebap in,
Dat hebtghe oock niet belooft, toen gbij mij eerst aenlchoude,
De lmwlijxgodt mijn hant in d* uwe vlocht en troude,
En 't huwlijck zegende. Ben ick uw vleesch en been,
Zoo draegh u, als een man, en laet ons lotgemeen
Te gadet leven, 'k Noode u op Godts eige gaven.
Zoo zal uw kennis trots tot aen de darren draven.
Zoo wortgbc in wetenfehap en wijsheit Godt gelijck.



ADAM IN BALLINGSCHAP. 155
Gebruick uw' vrijen wil, en toon mij tl' eerde blijck Van liefde, in 't volgen van mijn allereerfte bede. Zij lijdt geen weigeren. Gevolghzaemhcit baeit vrede.
ADAM.
O welck een ftrijt! wat 's dit een wightigli hoortgefchil? In wetenfehap Godt zelf gelijcken, eigen wil Te volgen, zonder op het oofrverbodt te letten: Of onder Godt ftaen, en het juck van zijne weiten Te draegen, als een flaef, uit vreeze voor de ftraf?
EVA.
Wat fammelr'ghe? gebruick wat ons de hemel gaf, Uw' vrijen wil, en 't goet, u heden acngeboden. De Godtheit hceischt om hoogb : bier heerlchen aertfche Goden.
ADAM.
O welck een ftrijt! bier ftaet het vrouwebeclt; daor Godt.
Hier vleitme haere bê: daer dreightme een ftreng verboelt.
Zal ick de liefde en gunst van mijne vrouwe ontbecren,
Of d' opperde genade in ongena verkceren?
Een onweêr bamt 'er in mijn' geest. Wat bacrt de keur
In zulck een onderfcheit al angst! wat dolle ick veur,
De vrientfehap van mijn vrouwe, of 's hemels gunst te derven?
Durf ick in mij het beelr, dat Godt gelijckt, misverven,
Mijn ziel ontluisteren, om zulck een fnoot genot?
Keen, neen, van mijne vrou gefcheiden, rustigh Godt,
Den oirfprongh van mijn heil, omhelst cn aengebangen.
•*k Heb van zijn milde hant alree te veel ontfangen,
En wachte oneindig!) meer uit zijnen vollen fclioot.
Ick kies het leven voor de baerelijcke door.
Mevrou, wat verghtghe mijl ick laetme niet misleiden.
'k Getroostme niet van Godt, maer eer van u te fcheiden:
Indien ick een van bey moet kiezen. Dit da vast.
EVA.
Zoo breecktghe alree den bant des huwlijx, zonder last, Ja tegens 's hemels wil, en durft het huwlijcl; fchéiifiéj,



156* J. TAN VONptU
Om eenen appelbeet, en geeft uw* aert te kennen,"
Dien trouwcloozen aert, gelijck een jonge wulp.
Nu Adam, dat gaet wel. Ga heen, ghij hoeft geen hulp
Noch vrouwétroost: gbij kunt genoegh met dieren leven,
Eu keinze, hooft voor hooft, en kuntze naemen geven.
Ghij keert u aen geen vrou, cn «chtze uw vleesch en been
Niet langer: want uw hart verkeert in ijs en ftcen.
Welaen , ick bcn't getroost, maer komtghe uw vrouw te zoecken,
En vintze niet: dan mpoght gij huilen, fcbreien, vloecken,
JUaer 'k zweerc 't zal u niet gebeuren haer te zien,
Noch Eva acht u waert voortaen den mont te bién,
Ick neem den hof, en al de dieren tot gttuigen
Van uwen wrevlen aert. De wreetfte leeuwen buigen
Zich onder hun leeuwin. De tiger brant van min,
En ziet niet licvers dan zijn lieve u'gerin
Naer d' öogen en den mont. Zij drincken uit eene ader,
En eete eene fpijs, cn wandelen te gader:
Waer Adam acht zijn bruit, zijn jonge weerga, niet.
Ecef lang. Gcdenck dat ghij uw vrou nu 't leste ziet.
adam.
,-Och och, waer gactze heene ? och, woutghe een luttel beidenl Mijn licffte, hou noch ft int.
e v a.
Wij zijn i alree gefcheiden. Wat houdtghe mij ? laet los. Zoo lecftghe vranck en vrij. Bemin eene andre, die ghij meer bemint dan mij. Gij quaemt al flaepende aen een bedtgenoote, cn vrouwe, En nacmtze zonder liefde, en febeit nu zonder rouwe, Wie zonder min yergaert, kan fchciden zonder fmru-t. Een andre ribbe leght u nader aen het hart. Dat d' opperde u een vrou, naer uwen zin, bootfeere. Gebeurt dit, als ick 't wensen, fye „in^c, en houze in eere s Beliefze meer dan mij; of zoo u dat bezwaert, Blijf liever eenzaera, als yuor heene, en ongepaert:



ADAM Itf BALLINGSCHAP. I57
Zoo ziiltghe een vrouwenhart niet quctfen, en bedroeven.
ADAM.
Ocli zwijg, mijn liefrte, zwijg, gliij nijpt mij hart met fchroeven.
Hoe kan ick Gode en u behaegen in dees zaeck!
De hooghfte wijsheit vint in troubrcuck gcencn fmaeck.
Zij voeghde ons t'zaemen. Laet ons dan te zaemen leven.
O vader, kuntghe uw' zoon een ftruickeling vergeven,
Dat ick een' oogenblick mijn wederga behaegb',
Zoo zie dit oyer. Dit 's een overgaende vliegh.
Men moet een zwacke zacht en minnelijck bejegenen,
Met alle eerbiedigheit. Gbij kunt den app J zegenen,
En fcheiden bet vergift, gefproten van 't verbudt.
Nu geef den appel hier, zoo deelen wij een lot,
EVA.
Zoo leert men goet en qnact met kennisfe onderfchcicn. Wel waerom fchudtghe 't hooft?
ADAM.
lek hoor de biu'doftsreien Een klaght aenheSen, die den bruiloftsgalm verdooft.
EVA.
Mijn lief, hoe zietghe dus bedorven om uw hooft?
Schep moet, mijn lief: ghij hoeft te fchricken noch te 1'chroomen.
Ick hebbe alleen dien last op mijne ziel genomen.
aSÏ VAN WAC HTEN GE I EN.
I. ZANG.
Helaes, wat baet een englewacht,
Zoo 't alziende oogh van boven Den mensch niet gaflaet naer zijn maght I Hoe leght de flambeer van 't gefacht
Met al zijn zaet vufclioven,



*5& J- VAN VONDELS
En in der ceuwigbelt berooft
Van zulck een heilkrnon, hem belooft 1 O feest van weinire uuren!
De Hemel zelf gevoelt dien krack. De ftaet van dees natuuren Hadde ccuuigh kunnen du uren.
Maer och zij droegen zich te zwack In Gode te behaegen, O tijt van bitter klaegent
I. TEGENZANG.
Had Adam zich aen 't Engelsdom Gefpiegelt, dat hoovaerdigh,
Terwijl 't in volle weelde zwom,
Noch hooger dan zijn ftaetpeil klom, En, wrijtende en quaetaerdigh ,
Den mildcn leenheer trotfen wou,
Hij leefde vrij van naberou. Ten zij nu Godts genade
De hant reicke aen 't gevallen paer. Dat, bij de (lang te raedc, Aen 't omzien quam te fpade ;
Wie ruckt bet uit zijn jammer, daer Het leght in fthande en febennis 1 Hoe dier ftaet lust naer kennis!
II. Z A N G.
Men magh nochtans naer kennis ftaen.
Wij hemelgeesten dringen Uit kenniszucht al hooger aen, En volgen ^Codts verborge baen,
In ons befpiegelingen:



ADAM IN BALLINGSCHAP. IJfJ
Want in ilen ronden fpiegelkloot
Der Godtheit leght de weerelt blootj Wil d' opperde openbaeren
Aenftaende zaecken, in dien fchijn. Als ofze aireede waren In wezen, voor het baeren ;
Kon Adam dan een helsch venijn Uit zucht ter kennis trecken? Dit ftaet u naeckt t' ondecken.
II. TEGENZANG.
De Godtheit kent zich zelve, en eerst De kennis is dan heerlijck,
En van de fchultvleck allerveersr.
De Godtheit, die het al beheerst, Zal niemant hierom deerlijck.
Van zijn gena verftooten; want
Hij heeft den kennisboom geplant: Maer dieze uit trotsbeit zoecken
Door middelen, van hem verboón, Dat zijn verkeerde kloecken. Hoort Adam nu vast vloecken.
Nu fpant vorst Lucifer de kroon. Och Adam, hooge ceder, Hoe ploftgbe dus ter neder!
HET



l£» J. VAN VÖNDELS
HET VIJFDE BEDRIJF.
lucifer. as mode. /-j lucifer.
JLiov vang de rouklaght aen. Geen zang heeft zulck een aert» a s m o d È.
Hoe wacker heeft dees wacht zijn bof wacht nu bewaert?
lucifer.
Het gact naer onzen wensch. Wij zijn dien hoeck te boven,
O Asmode, het rijck des afgronts wil u loven ,
En innehaelen, op de fchorte nachtklaeroen.
Ons hof wort met tapijt van fpinragh, en feestoen
Van dorre blacn bekleet, om 't zegefeest te houwen.
Wij kroonen u ten vorst der oosterfche landouwen.
Ghij fleurde "t eerfte feest der levenden, en zult,
Ten Godt der bruiloften van 't oosten ingehult,
Ccmaghtight worden, 's nachts het bruiloftsbed t" ontfteecken
JMet geile vlammen, en des bruigoms bals te breecken,
Daer hij gewonden lcgiit in d' armen van zijn bruit.
asm ode. Dat 'S meer dan ick verdiende. Op uwen zegen fluit JMij d' ijfre kroon om 't booft. Zij rocste, uw'naem ter eere.
lucifer.
Waer ftccckt dees jonge bruit, met haeren nieuwen hecre?
asmode.
Zij dropen achter af, van fchaemte, en fclirik gepraemt,
En floopen in een hol, mistroostigh cn befchacmt,
Om hunne naecktheit, want nu zienze eerst uit hunne oogen,
'Of andere oogen, loos bcguigbelt en bedrogen.
Zij weven fchaemroot, om de fchamellieit t' ontgaen
Van hunne naecktheit: een groen web van vijgeblain



ADAM IN BALLINGSCHAP. 1.6)
Om 't middenlijf: want wij hen bij de locken fleurden
Door braera, en doornehaegh, en distelpunt, en fcheurden
De witte zijde van hunne eerfte onnozelbeit.
Dit zijn de flippen, vuil van ftof en root befpreit
Van flijck en fprengklen bloets. Zij jammeren en krijten.
Men hoortze elckandcre de fchult der misdaet wijten,
En vloecken. Eden galmt van -j»fflmerlijck misbaer.
Mistroostige Adam krabt zijn aenzicht, ruckt het hair
Met locken uit zijn hooft, en weckt de hofgefchallen,
Uitfchreeuwende: waer toe, waer1>en ick toe vervallen!
Ick gaf mijn bruit niet, maer mijn vijandin gehoor.
Mijn vleesch heeft mij vêrraên. Ick volgbde een heiloos fpoor-
Een vuile fnoeplust was de pijl die Eva griefde,
En mij al tenens. Och, dit komt van vrouweliefde.
Ick ben van mijne ribbe en eigen vleesch verraên.
De vrouweliefde komt mij al te dier te ftaen.
Ick vrou de vlag, in top gezet, uit trots niet ftrijcken,
En Gode in wijsheit en in wetenfehap gelijcken.
De hovaerdij heeft mij bedorven, en bekoort.
Het fpoock des afgronts klampt mij met gewelt aen boort.
Ick voele en voere alree een oorlogh in mijn leden.
Het vleetch wil anders dan de geest. Verftant, en reden,
En wil, getaistert van dien onverwachten fmack,
Gevoelen al te fpade een' vreesfelijcken krack.
'k Gevoel de jammeren van buiten en van binnen.
Hoe kan men zulck een fcha herhaelen en verwinnen l
LUCIFER.
Zoo wort mijn wraeck verzaet. Nu triomfeert de hel. Dat mijn erfvijant zich nu wee re, en wetten ftell', Om zulck een inbreuck van erflasteren te keeren: Wij pasfen langer op geen hinderdam noch beeren Van wetten, en belofte, en vrééslijck dreigement. Natuur leght onder, plat getreden, en gefchent. Al 'i menfchelijck geflacht js mijn, en errefeigen.
L



l6a J. V A*N VONDELS
Het past niet langer op beloften, nocli op dreigen.'
De wil belt over van *t geboden goet tot quaet.
'k Wil kereken zaeien, en altaeren, hem ten fmaer.'
Men zal mijn beelden daer met menfebenofiren ceren,
En gout en wieroock, en bij 's afgronts godtheit zweeren j
Uit febrick voor ftraffe. Ick fchuif nu glimpelijck en valsch
Den oirfprong van het quaet van mij op 's vijants hals.
Daet al de weerelt vrij van Adams erven krielen :
Uit zestigh eeuwen berght bij pas een hantvol zielen.
Zoo ftijge ick, na mijn* val, op eenen hooger trap.
Zoo veel vermagh de lust, een montvol appelfap.
Maer duickenwe eene poos. Wij zullen met onze ooren
Den grooten ommezwaei van 't eeuwigh treurfpel hooren,
Uit Adams eigen mont. Nu loopt de treurrol af.
Hij komt tot kennis van zijn misdaet door de ftraf,
Die d* overtreders op den hiel treet. Hij loopt herwaert,"
Beftorven om het hooft, en dootsch, dan weder derwaett»
De beeldevormer zagh *t wanfchepfel aen, en riep:
Helaes, nu rout het mij dat ick oit menfchen fchiep.
ADAM. EVA.
OA D A M. duistere fpelönck, ick docht in uwe naerheit Mijn fmet, en naeckte febaemte en fchande, voor de klaerheh| Des hemels, en den glans van 't aldoordringend licht Te decken, maer vergeefs. Geen hol, geen bosch is dicht. Ick wort verraden van het wroegende geweten, Dat overtuightme. Een worm, te diep in 't hart gezeten, Het overtuigen van »t befchuldighde gemoedt, Doorknaeght mijn ingewant. Waer zet ick mijnen voet, Om rust te vinden voor het barnen van mijn zinnen? Os'n welck ten onrust kraeckt en knerst geduutigb binnerj,



ADAM IN BALLINGSCHAP. \C$
In mijnen boezem! hoor hoe giert het heene en weêr, Cetrocken van 't gewight der misdact, keer om keer. Hoe is mijn ftaet verkeert! ick dwael, gelijck de blinden. En zoecke d' oude rust, en kanze nergens vinden. Zij vlught geftadigh voor en voor, en wil niet ftaen. Wat grijp ick naer de lucht? hier is geen vatten aen. Waer blijven d' engelen, de blijde feestgenooden, De wachters van den hof? helaes, zij zijn gevloden. Nu zwijght de bruiloftsgalm. De voglezang zit ftom. Geen reien juichen meer voor bruit en bruidegom. De hemelfche bazuin houdt op het feest te groeten. De helfche horen houdt nu aen met vreeslijck toeten.
EVA.
Wat komt u over? zijt ghij zinneloos, of dwaes?
ADAM.
Ick zie de fpoockerij, en hoor het nachtgeraeg
Rondom mij lieene. Zie de Razerijen klimmen
Van onder op, en hoeze ons dreigen, en begrimm»n.
De nevel, die 't gezicht benevelde, verdwijnt.
Nu zienwe een' ommegang van fpoock, dat ons verfchijntv
Ick kan de rampen en het leet, bij u gebrouwen
Niet overzien, veel min op eene rij ontvouwen.
EVA.
Zoo fchuiftghe uw eige ichult alleen op mijnen hals.
ADAM.
O oirzaeck van mijn* val, en zoo veel ongevals, Hier uit te inruilen! och dit komt van echtgenooten f Op zulck ten voorwaerde is ons huwlijck niet gefloten-.
EVA.
Met wat beding heeft dan uw bant mijn hant getroutf
ADAM.
Dat ghij, mijn noodthulp, trou uw* man hantbaven zoudt.
EVA.
Het voegt den man zijn vrou godtviuchtigh voor te treden*. L £



104 J, VAN VONDELS
ADAM.
Laet dees gevloeckten boom getuigen wie eerst Eden Durf fcbenden, en zich aen 't verboden ooft vertast.'
EVA.
De zwacke vrouwekunae is van een lust verrast.
ADAM.
En uw vervloeckte lust mij bitter opgebroken.
EVA.
Het voeght een manshooft zich te houden onbefproken,' En ftant te houden, zoo het vrouwebeelt bezwijckt.
ADAM.
Ghij (meet mij overdach.
EVA.
Uechtfcbape vroomheit wijckt Om fmeecken, noch. gevley, noch dreigen van een vrouwe. Schep moedt: ick blijve uw troost, in't nijpen van den rouwe, Gelijck voorheene in weekle en 's opperde geluck, En zal u nimmermeer bezwijeken in den druck.
ADAM.
Het is vergeefs getroost, dees fchade al t" ofiherhaelbaef.
EVA.
Wat raedt? de fchepper fchiep ons beide niet Onfaelbaer, Maer faelbaer, en van een boavallige natuur.
ADAM.
Dus fleept de wellust van een' oogenblick, eene uur Een lange keten na van rampen en verdrieten. Het lustme langer niet het leven te genieten, 'k Vcrbeeldme, waer ick ga en da, een bange dooU Zij grimtme lelijck aen. Och open uwen fchoott Ontfangme, o aerde: want de lust is mij benomen. Ontfangme wederom. Ick ben van u gekomen. Dit lichaem komt u toe. De ziel verhuize, en zoeck' Een heimelijck verblijf, daer een verdicnele vloeck Haer heene voere; want zij heeft des hooghften zegen



ABAM IN BALLINGSCHAP. l^S
Misbruickt. Wat toeft de doot! liet leven isme tegen,
De naere duisternis veel liever dan de dagli.
Mijn fchande leglit te naeckt. Zoo 't mij gebeuren magh
Te fterven; keer bet niet. Laet u mijn doot behaegen.
Ceen rede port u op het tijdigh lijck te klaegen;
Want tijdigh derft hü, die niet meer te hoopen heeft.
Al is mijn leven kqtt, 'k heb noch te lang geleeft, ?Na zulck een hcilverlies, en kan niet meer verliezen.
Wat flagh van fterven ftaet mij 't reetfte nu te kiezen?
Van eenen hoogen bergh affpringen zonder fchroom,
Of plompen in d' Eufraet, en drijven fnet den ftroom
En rnaelftroorn reebt in zee, ten aze voor de visfen?
Ay vrou, wat houdtghe uw* man? ghij moghtme nutter mislet.
Dan houden: want de zon, die *t hooft haest onderhaclt
En naer de westkira ftioer, is langh voor mij gedaelr.
Mijne oogen fchuwen 't licht. Ontflame. Ick overleefde.
Het zegenrijeke lot, mij toegeleght, en ftreefde,
Van hoovaerdij vervoert, te weeligh en te fteil,
En boven 't menfchelijcke eens vastgeftelde peil;
Zoo most ick biliijck in 's doots afgroiit nederftorten.
EVA.
Waer toe vervaltghe? wiltghe u zelven *t leven korten En mij, een droeve weeu, verlacten? ben ick niet Uw eigen vleesch en been?
ADAM.
Ja 't vleesch,, dat mij verriet, Verleidde. O valfche tongh, met flangegift beftreocken!
EVA.
De flang verleidde mij, door haere looze treken.
ADAM.
Ghij zijt de looze flang,. die mij den, dootftccck gaeft»
EVA.
Waer blijft uw hoogh. vernuft, dat naer de ftarren draeftï Waer is het helder licht van uw verlichte reden?
L J



«6*5
ƒ. VAN VONDELS
Indien mijn traenen, en ootmoedige gebeden
U niet bewegen, zoo vergunme, op mijn geklagh,
Dat ick aen uwe zijde, en teffens fterven magh:
Want *t lusttne zonder uw genootfchap niet te leven.
*k Ontken geenfins dat ick dit misdrijf heb geflevcn,
Mijn fnoeplust u vervoerde in dezen droeven ftaet.
Zoo laet ons t'zamen dan de fchult van zulck een quaet
Oock boeten. Woudtghe door de dootfchult mij behaegen?
*k Zal haer verdiende ftraf gewilügh leeren draegen.
Daer is mijn hant. Ick ben de doot getroost. Vaer voort.
Nu fuf niet langer. Tre mij voor. Nu fta uw woort,
Als een rechtfchapen man. Geen doot zal mij vervaeren,
Te ploffen van een rotfe, of in de zoute baren
Te plompen, hant aen hant. Ick troude deze hant.
ADAM.
Och lieffte, *t is mijn fchult. Mijn troost, mijnwaeriftepanr,
Ick wil mijn leven, u ter liefde, noch verlengen.
Wisch af dees traenen, die de bleecke blaên befprengen
Van uwe kaecken. Zet uw edel hart gerust.
Schoon hier geen levens lust meer overfchiet, noch lust
Mij 't leven om uw gunst, en aenfchijn. Mijn getrouwe,
Ghij zult riet, in den fchijn van eene weduvrouwe,
Den eerften bruiloftsdagh befchreien, en alleen,
En dootsch, en hangends hooft, op eenen kouden fleen
Gezeten, klaegen dat uw man, van rou verwonnen,
De handen aen zich zelf mistroostigh heeft gefebonnen.
'k Wil mijn mistroostigheit intoomen, en al ftil'
Verwachten 't uiterfte, en wat hier op volgen wil.
EVA.
Wat hoore ick daer? een ftorm begint hier op te fteecken, De donckrc en zwangre lucht onftuimigh uit te breecken. De bladers ruisfehen uit vier hoecken heene en weêr. De bulderende wint fmijt bosch en boomen neêr. Het aerdtrijck davert, dreunt, en loeit, en huilt van onder.



ADAM IN BALLINGSCHAP. l6-
Het blixemt bliek op bliek. Op "t weerlicht rolt de donderi ' De donderklooten door de woleken flagh op flagh, En d' avontfehaduw jaeght den ondergaenden dagh.
ADAM.
Hoe beeft het hart van fchrickl hoe Adderen mijn leden,
Van eene kille koortfe en dootfehrick hardt bereden J
Mijn hairen rijzen. Al het bloet treckt fnel bij een.
d' Alziende rechter, om bet gruwzaem overtreên
Van zijn gewijde wet, te trots getergbt tot toren,
Genaeckt. Waer vlughten wij? hij komt, en laet zich hooren.
Mijn lieffte, vlught met mij ten bosch in daer noit zon
Haer aldoordringend licht en ftraelen fchieten kon.
Geen web van vijgeblaên kan onze naecktheit kleeden.
De hartekenner ziet van boven tot beneden,
Van top tot teen, niet heels aen lichaem en aen ziel.
Hoe kort treet 's hemels ftraf het misdrijf op den hiel!
Duick onder, lieffte: ick zal u met mijn fchaduw decken.
O lustl ó appelboom! 6 fchande! ó lastervlecken!
O bosch, bedoek ons, zoo uw fchaduwe iet vetmagh!
Het hoogh gerecht verfchijnt. O droeve bruiloftsdagh I
URlëL. ADAM. EVA.
—. V R I ë L.
KJ Adam, Adam, hoor. Waer looptghe u nu verfteecken^ In naere fchaduw? meentghc in fchaduwe uw gebreken En fmet te fchaduwen voor Godts alziende licht ? Geen diepe nachtfpelonck, geen hol, hoe naer en dicht, Kan u verbergen, voor d' oneindigheit, gevonden In hemel, aerde, en zee, en grondelooze gronden. *k. Verdaegh u in Godts naem. Verfchijn verfchijn terftont.' De Vader, die u fchiep, en aen zijn wet verbondt, Verdaeght u. Waerom vlughtghe uw* fchepper, uwen vadet? L 4



tl
tfj? J. VAN VONDELS
ADAM.
O ftem, 'k gehoorzaeme u. Vergeefme, ick kome u nadat. De voorbo van uw komfle, in 't godtgebeilight woudt, Het fchricklijck onweer, dat uw majesteit ontvout, Verbaesde hem, die, naecktgefchapen, zich moet fchaeinen, Uit ootmoet en ontzagh, die 's menfchen plicht betaemen;
Ir, u R i ë l. Wie openbaerde u toch dees naecktheit, al te naeckt? Heeft oock uw mont de vrucht der kennisfe gefmaeckt? Beken de misdaet vrij. Ontzieze niet te' noemen. Verfchoon uw fchult niet: want hier baet nu geen verbloemenf O trouwelooze, durftghe alleen om 't ooftgenot, Op dootftraf u verboón, ontwijden 't hoogh gebodt?
ADAM.
Het is mijn fchult niet, maer de liefelijcke woorden Der vrouwe, mij van u ter hulp gegunt, bekoorden Mijne ooren en het hart; de boomvrucht en haer vert Mijne oogen, en den mont, helaes, tot mijn bederf, Te fmaecken: uit de vrouwe is mijn bederf geboren.
v K i 'è l,
O vrou, ter noodthulp van uw wederga gekoren, Wat voerde uw zinnen tot dees wederfpannigheit?
EVA.
Een flang, Godts fchepfel, heeft mijn fimpel hart verleit, Den appel in den mont gefteecken na 'et bekoren.
u r i ë L.
O hofflang, listigh dier, gevoel nu 's hooghften toren. Ghij zult voortaen, gehaet van allerhande vee En dieren, op uw' buick vooitkruipende, geen vre Noch rust gevoelen, en, in uw fpelouck gedreven, Het ganfche leven lang, bij aerde, uw voedfel, leven. Het hoog gerechte zal een' onuitbluschbren haet Ontfteecken tusfehen u, en tusfehen 't vrotiwezaet, Dat u het hooft verplet; hoewel ghij, bits in 't wrijtèn



AO AM IN BALLINOSCHA».
En wederftreven, dit durft in de hielen bijeen.
O vrou, die uwen man bedrieghelijck vernet,
Gij zult geen ende zien van 't naecltende verdriet
In draght en baerens noodt; en een flavin verftrecken
Van Adam, uwen heere, en zijnen wil voltrecken.
En ghij, die haere ftem gehoor gaeft boven Godt,
In 't fmaecken van de vrucht, en lebenden van 't verbodt,
Zult zweeten onder 't juck des arbeits, vol misnoegen.
Het aerdtrijck, nu gevloeckt, vergeit den last van 't ploeger,
En zaeien menighwerf met onkruit, ftroo, cn kaf.
De doorne en distel ftickt het zaet, dat d' acker gaf,
Tot datghe, nat bezweet, verkeert in ftof en aerde,
Begraven in den fchoot der moeder, die u baeide.
Op datghe midlerwijl gevoelt in 't aerdtsch gequel
Hoe d' opperfte het reebt beneên genade ftel,
Zal uwe wederga nakomelingen haeren,»
Godt uw gezontheit en befchaemtheit noch bewaeren,
En 't lichaem decken met de warme fchaepevacht.
JNu flux ten hove uit: flux gbij Cberubijnewacht,
Godts hofrrowanten, komt, en past u trou te quijten.
Verjaeght de ballingen, verjaeght dit paer bandyten
Ten paradijze uit. Gaet, bewaeckt den gouden boom
Van *t leven. Houdt geftreng den dartlen lust in toom,
Met fcherpe zwaerden, die van gloet en vlamme blaecken,
Op dat geen ballingen de vrucht des levens fmaecken,
EVA.
O welck een brant ontfteeckt het ganfche paradijs, En weit de boomen af! nu zwijght de bruiloftswijs. Nu fchricken tenens al de vogels en de dieren. Zoo past het u en mij de bruiloftsfeest te vieren Met deze fackelen. Och lief, waer heen? waer heen?
ADAM.
Het is geen draelens tijt. De geest, die ons verfcheen, Schijnt gcon Utiêï, maer Godt zelf, vy.ens wet wij braecken, L 5



170 J. VAN VONDELS ADAM IN BALLINGSCHAP.
Om boven 's menfchen peil te fteigren in de daecken Des hemels, boven Godt, in wijsheit, en in maght. Een reuckeloos bcflaen heeft ons ten val gebraght. Helaes, wie onderflut mijn twijfelende flappen? Mijn weêrgade, onderflutme in droeve ballingfchappcn. De beenen fiddcren, het is hoogh tijt te vliCn. Wij fcheiden, zonder hoop van immer u te zien,. O lusthof, paradijs! O fchoot van ons geboortet Wat baet het ommezien 1 ons wort gcboön dees poorte Te ruimen, om een dorre en donfige landou Te zoecken, in elende, o knagend naberouw, O zweetende arrebeit, o endelooze elenden! Celeitme, volgbtme na, met heele kommerbenden, » Hier heeft de zomer uit. De winter klamptme aen boort.
Godts llagbzwaert volght ons op de hielen. Spocnwe voort.
U I T.



J. V. VONDELS N O A H»
OP ONDERGANG DER,
EERSTE WEEREL T.
TREURSPEL.
TANTJENE ANIMIS CfZLESTIllUS t






i7t
den weledelen heere
JOAN de WAEL,
HEERE VANj ANKEVEEN
Indien een treurfpel, naer de maet van zijnen nadruk, groot geacht wort, zoo zoude Lucifer d' eerfte plaets, Adam in Ballingfchap de tweede, en Noah, of d' Ondergang der eerfte Weerelt, de der. de plaets bekleeden. Lucifer en zijne aenhangelingen vervielen, uit hunne zaligen ftaet, in eeuwige ongenade, zonder hoope van verzoeninge; Adam en zijne nakomelingen in de verdoemenisfe, met hope van herftellinge, door de belofte des toekomenden verlosfers, De recht-
vaer-



If OPDARCHT.
vaerdige Noë bleef behouden, toen de gar.fche weerelt, hardtnekkigh in haere misdaet, quam te fmooren, uitgezondert boetvaerdigen,die, van naberou getroffen, liunne fchult bekenden, en, door de zui« vering van fmette in den kerker, op den troost en het verfchijnen des verlosfers met groot verlangen hoopten. Sint Peter, de Frins der Apostelen, en Christus Stedehouder, Helt Godts rechtvaerdigheit ten toon, in den afval der wederfpannige 'engelen; Sint Paulus in den val van Adam en Adams nakomelingen. Sint Peter gedeukt in beide zijne brieven den weereltvloet, in Noahs tijt; gelijk voor hem deszelfs leermeester, Jefus Christus, zijne onverwachte toekomfte, ten jongften dage, gelijkt bij de bedorve eeu van JNoë, toen de menfchen bruiloften en banketteerden, tot dat, Noë in d' arke getreden, de weereltvloet hen altezaemen verdelghde. Syrach hadde Noë voorheene onder de naem» haftighe voorvaders geftelt, om 's mans volkomenheit en rechtvaerdigheit, waerom hij, van boven begenadight, voor den wa-.
ter-



OPDRACHT. i7i
tervloet befchermt bleef, en de belofte ontfing, dat de menfchen namaels niet door het water zouden uitgeroeit worden. De fchrijver aan de Hebreen voert Noë, den bouheer der arke, onder de geloovigen, in de triomfe des geloofs om. Mofes onfaelbaere historie, al den aerdtbodem door gefpreidt, beitelde den dichteren, en onder meer anderen Ovidius, ftof om den watervloet van Deucalion hier op te bouwen. Jofefus gewaeght hoe d' Armeners den bergh, waerop d' ark quam te rusten, Apa, baterion of uitgang noemen; daer de lantzaeten, te zijnen tijde, noch het overfchot der arke toonden. Hij getuight hoe Berofus, een Chaldeeus historifchrijver, omtrent dryhondert jaeren voor het jaer der verlosfinge levende, aentekent, gelijck meer andere ongriexe pennen, den weereltvloet, voor koning Ninus tijt bekent. Filo melt in Mofes leven mede den weereltvloet, gelijck oock Nikolaus Damascenus. Plutarchus verhaelt uit bekende fabelen hoe Deucalion, verfta hier Noë bij, geduurende den watervloet een duif opfchoot, die ia
d'arke



t76 OPDRACHT.
d'arke wederkeerde, en weder uitgelaete» achter bleef. De fchrijver van de orakelen der Sibyllen verhaelt den watervloet, en het rusten der arke op den bergh Ararat, doch t' onrecht in Frijgie geftelt. Een overout verleider, Apelles genoemt, leerling van zijnen gadtloozen meester Marcion, en verwaent genoegh, pogende Mofes zuivere bladen hierin hunnen luister te beneemen, gaf den outvaderen, inzonderheit Origenes, ftof, onder andere punten, te handelen van het begrijp en de maet der arke, qualijck en averechts bij zulke dwaelgeesten opgevat: maer het windigh opgeven van zijne gezochte fchijnredenen wert met pit van gezonde reden ruscigh gefluit, en te rugge gekaetst. De heilige outvader Cijrillus flopt den afvalligen Juliaen, het Heidendom pogende in te voeren, Mofes en Christus, als verleiders af te maelen, den lastermont, met getuighenisfen van Abijdeen en Alexander Polyhistor: bevestigende hoe Xifuthrus, verfla Noë, zich met dieren en vogelen in d' arke begaf, en Uit opgefchote vogelen vernam dat de water-



OPDRACHT. W
tervloed ophiel. Epifanius zegt datze de vrouw van Noë Phyrrha noemden: ook melden Diodoor, en Pliiüus niet duister van dezen watervloet; inzonderheid Luciaen, het hooft der Godslasteraeren, die, op den naem van Deucalion, heel breet gaet weiden, en alle omftandigheden, bij Mofes gemelt, waerneemt, gelijk hijze zelf uit den mont der Grieken hoorde.
Onaengazien zulk eene overeenftemnringe van onfaelbaere en geloofwaerdige getuigen, vrienden en vijanden, rustten d' ongodisten noit (om het wroegen van hun overtuight geweten te paeien, en gelijk het redenlooze vee, zonder hoope op d'onfterflijkheit, heen te fterven) de heldere waerheit van Profeet Mofes hiftorie, als een verziert fabelwerk te wederfpreeken en bsfchimpen.
d' Opperfte wijsheit, kennende de bedorvenheit en krankheit der menfchen, en de listen en laegen des fatans, die, als een brullende leeuw, hen omringt, en pooght te verflinden, zoekt doorgaens in de gewijde bladen elk van het quaet af te trekM ken,



173 OPDRACHT.
ken, en tot het goet te brengen, door voorbeelden van ftiaffe en vergeldinge, hechtende aen zijne geboden en verboden, beloften en dreigementen. Zoo kan het dan niet anders dan ftichtzaem gefchat worden, voorbeelden van Godts rechtvaerdige oordeelen, ten nutten fpiegel der aenfchouweren, openbaer ten toon te nellen , om 't een en 't ander uit te werken. Op dit betrouwen voere ik dit werk, hoedanig het zij, ten treurtooneele, onder de fchaduwe van uwen naem en titel, hoopende dat het bij uwe heuscheit ten goede zal geduit worden, en ik blijve
Uw Weled. ootmoedighen dienaer J. v. VONDEL.
IN"-



INHOUDT.
/
Adam, eerste aertsvader, en flam der ge/lachten, fpreiddè ziek uit in twee takken, Kain en Seth. Deze, in hunne telgen aenimnnende, houden de weerelt. De zoon van Seth, bekoort door de fcboonbeit en bevalligbeit van Kaïns doebteren, traden met haer in beddegenootfcbap , teelden eenen aert van. reuzen en geweldenaeren, en vervielen door deze ongelijke vermenginge tot allerhande godeloosheit * verlieten den heiligen wandel van Seth, Enoeh , Henoch , en offerhanden enaltaeren, bedreven overfpeljn bloetfchande, misbruikten zusters en moeders, cn noch erger, zonder onderfcbeit, verdrukten onfcbuldigen daer gewelt en wapens , en mestten zich met bloet en roof der nagebuuren. Aertsvader Noë, Lamechs zoon, bet eenigh voorbeelt van godtvrucbtigb.it, en boetgezant, kantte zicb mit leeraeren en dreigementen vergeefs bier tegens. Toen der menfchen boosbeit de langmoedlgbeit des allerboogfien bardtnekki<rb misbruikte, en bet ten leste Gode verdroot, boude Noë door last van hooger bant eene ark, vergaderde bier in viervoetige dieren, en vogels, van elk flagh bij paeren, en begaf zich endtlijk, met zijne ecbtgenoote, drij zoenen, en hunne vrouwen, in dit gebou, van Godt achter hem toegejlooten, waer op de ■weereltvloet, door het opbersten des groeten afgronts, en d'opgezettefluizen des hemels, en geduurigen flaghregen, veertigb etmael aengroeieude, zicb vijftien ellen boven alle bergen verhief, en menfchen en dieren teffens verdelgbdt.
Ma DE



DE TOONEELIS TEN.
apollion, de Koning des af;ronts. TNoë, ie Boetgezant, en Boubeer dtr Arke. Reit van Engelewacht. de b ou meester. der ark».
AcmMAN, de Grootvorst van het Oosten.
Hofmeester, -j Amptet,aers vlln Acbiman.
Aertsherder,
Urania, de Grootvorstin van hst Oosten.
joft er.s. C h a m , T
Sem, > Noabs drij zoonen.
j a f e d J
L'RlëL, gerechtsengel.
JUt tooneel is voor Reuzenburgb, aen den voet van Katikazus, en den boek van bet cederboscb, in V gezicht van Noabs timmerwerf. Het treurfpel begint voor den ofgang en eiudigbt met den ondergang der zonnt.
N O-



gm
N O A H ,
OF ONDERGANG DER
EERSTE WEERELT.
HET EERSTE BEDRIJF.
APOLLION.
H ier fteigre ick, Koning van den nacht, Apollion, Uit 's aerdtrijx navel, eer d'in arbeit gaende zon, Het daglicht baerende, uit de kim koome opgeftegen. Mijn Hinkende adem is alree den hemel tegen, Bie fchuw van helfdien ftank, de ftarren trekt om hoogh; Dewijl mijn zwavclkcel den ftarrcnlichten boogh, Met fmook bezwalkende, berooft van zijnen luister. Mijn biikken branden, als twee kooien, in het duisrer En dikke duisternis, met eenen rooden gloet. De pekftok blaekt, en flut mijn' twijfelenden voet, Waer ick den gront botre. Het gras cn bloemen quijnen En 't ongedierte vlughc naer wouden en woeltijnen. Daer rijst het vlotgevaerte, op Noahs timmerwerf, Na hondert jaeren tijts volbout, om in 't bederf Des menschdoms eenen man en zijn gezin te bergen; Rechtfchapé ftof, om onze almogéntheh te tergen. Waer toe getoeft? Vaer voort: wat houdtghe langer ftant? Steek met dien pekftok flux dat zeegeweit in brant. Vaervoort, mijn hclfcheftoet. Steek aen: ghij kunt niet dooien. Laet branden voor den wint, en warm u bij de kooien Van 't cedren balkwerk. Is de worm voor 't hout vervaert; Verrot het in geen lucht; de gloênde pekftok fpaart M S



t8s* J. VAN VONDELS
Geen cedre planken, dicht en hecht met werk gedreven, ' Het pek en' werk zal vier en vlamme voedtzel geven. Al 't heir des afgréjjts met dntvouwe krijghsbanier Wil dansfen, klaeu aen klaeu, op zulk een zegevier; En Noë, Lamechs zoon, die 't water wonde ontvlughten Op dezen vlotbalk, zal bedrukt en troostloos zuchten, Als d'arbeit van eene ceu gezwint tot asch verteert. Maer deze hoop is wint. Een wacht van geesten keert Den ftookebrant van 't vlot, dat anders, lang verbarrent, d'Opgacnde vlam voor wint zou drijven naer 't geftarrent. Verdoemde fpooken, helpt ons racden: zet u kant. Hier rijst het ccderbosch, tot onzen dienst geplant. Ghij kunt hier in 't verfchiet van'tboseh't gevaert zicnlteigeren, £n zoo veel vclts bellaen. De ccdeiboomen weigeren Ons geene fchaduwer., in 't opgaen van den dagh, Om ftil te fchuilen. Wat de fchaduwe vermagh, Dat leerde u Adams hof, daer draek, en duizent fpooken, En grijnzen van de hel zich legerden, cn dooken, Tot dat hun aenflagh wiert zeeghaftig uitgevoert; Een oorloghszcgc, die den aerdtboóm noch beroert. De zestien eeuwen en noch zes en vijftigh jacren Zijnfedert, roemt vrij, niet onvruclr.baer heengevaeren: En nu verwacht de dagh den inbreuk van veel wee, Die 't aerdtrijk zetten zal in eene bare zee. d'Aertsvadcr ftaet geieedt, met zijnen baert vol ftaetfle, Den boezem dekkende, de jongfte predikaefle Te fluiten. Houdt u ftil in 't ronde hier omtrent, En past uit eenen mont zijn fchriklijck dreigement Zoo na te baeuwen met een' boschgalm, dat de wateren En bosch, en bergh, en dal eens lachen datze fchateren, Befchimpen 's mans gejank, cn rouklaght, cn geween, En traencn, bigglende langs kin en boezem heen. Door vrouwclist wert eerst de man m 't net getogen. Men bezige dees kunne, cn Icgre zich ia d'oogen ,



NOAH, EERSTE WEERELT. i«j
Van Kaïns dochtrcn,- cn befchicte uit haer gezicht Het hart der Reuzen. Schoon het voor geen wapen zwicht, Noch moet de grootvorst zelf voor 't joffrentimmer buigen, En hem- naer d'oogen zien. Wij hoeven geen getuigen Te zoeken: d'uitkomst heeft doorgaens genoegh geleert Hoe wellust over al de weerelt triomfeert. Zij plantte haren ftoel op Reuzenburgh, gehouwen Uit klaeren marmerfteen, in Kaukazus landouwen: Want federt 's hemels wraek den eersten vader dreef Uit Eden, met een zwaert van blixemftraelen, bleef Dees weerelt ongefchent van uitgebraekte vloeken. Hier vint de fnoeplust al wat 's menfchen lust loopt zoeken, Lusthoven, beemden, beek en bronnen- in het ront. De vruchten druppen van de takken in den mont, En fmilten op de tong. De vogels quinkeleeren. Het dansfen,' fpeelen, het gedurigh banketteeren, En bruiloften gaet hier het gantfche jaer in zwang. JMen bint de zielen aen geen wetten, en bedwang Van Enochs voorbeelt, of geboden en verboden. De blijfchap kort van tijt. Godinnen fcheppen Goden. Een Reuzen afkomst trootst het hemelfche gezagh. Al watze met den boogh en 't zwaert bereiken magh Dat 's recht. Het wapenrecht fchept braven en lantsheeren. De grootvorst van het oost, met geen gewelt te keeren, Achiman, Enaks zoon, de weerelt door gevreest, Eefloot op dezen dagh hier 't jaergetijdigh feest Eer grootvorstinne met een ftaetfie in te kleeden, Van d' allermaghtighften, in dienst van 't hof getreden. Hier zal niet mangelen aen pracht en overdaet. De Ganges, Indusftroom, de Tigér, en Eufraet Gedwongen, moeten hem voor hunnen leenheer kennen. De vogel fenix eert met fchitterende pennen De kroon van Oo-tenrijk, geheilight aen dit hooft, Om welx baldaedigheit te voên al 't aertrijk flooft, M 4



!S4 J. VAN VONDELS
En met geboge knien fchenkacdjen komt vcreeren. Maer ginder wil de zon de fchcmering braveercn, En opgaen: laet ons, eer haer fakkel uit de kim Den aertboóm toelichte, ons verbergen in de fchim Van 't hooge bosch. Hier komt d'aertsvader aengetreden Met zijnen krommen ftaf, om traenen en gebeden Te ftorten. Duikenwe in dien fchuilhock voor den dagh, En luistert, achter mij, naer 's grijzacrts weegeklagh.
Noë
Daer komt het morgenlicht gevaeren, Als een heraut, uit Godts palais, Om 't menschdom voor de leste reis Te wekken of hen God wou fpaeren. Zij leggen, in den eersten droom En flaep, tot over 't hooft verzoopen. Hoe kunnenze op genade hoopen, Zoo 't hart blijf hollen zonder toom! Zij luisteren naer geen vermaenen, In wrevelmoedighcit te trots, En, harder dan eene ijsre rots, Noch noit vermurwt door mijne traant». Genade, ó Vader, kan 't gefchiên, Geef uitftel: of ze zich berieden, Om dien gedreighden vloek t'ontvlieden, En naer hun hielen om te zien. Het water rijst allengs van onder Ten gront uit, in zoo menigh dal, Een voorbo van den waterval, Gereet te volgen op den donder. Het dreigen Hapt vooruit: dan kraekt De flagh het bekkeneel van boven, Dat geen waerfchouwing wil geloven, Eer d'allerhoogfte 't onweêr Hackt.



NO AH, EERSTE WEERELT, xgt
De booshcif is in top gewnsfen Me: 's mcnschdoms aenwas dagh en nacht. Hier wil de grootvorst d' oppermaght En haeren hoogen troon verbasfen. lek vinde langer ftof noch re5n Om Godts langkmoedigheit te rekken, En 's menfchen gruwzaemheên te dekken, Die fchreien door de wolken heen. Dat lichaem fchijnt een dor geraemte, Gekrenkt van vasten en verdriet. De hemel hoort mijn voorbê niet. Ick Ha mijne oogen neêr van fchaemte. Genade, ö oirfprong van gena! Vergeef ons toch dit langkzaem bouwen, Of u het opzet moght berouwen, Al komt boetvaerdigheit zoo fpa. Gedenk hoe 's volx natuur den zegen In hunnen grootvair eerft verloor, En, door zijn misdact van uw fpoor Gedwae.lt, den zielkrak heeft gekregen, Verhoor de voorbt- van uw' knecht. Genade, ó Vader, en geen recht.
E.EIJ VAN ENGELEWACTIT,
I. ZANG.
Wij fchaduwen met goude pennen
De treden van
Dien vroomen man, Gewaerdight Godt alleen te kennen; Terwijl alle andren, van dit licht
Verftecken, dwaelen
In duiftre dalen, En flaen,. als dieren, hun gezicht M 5.



|86 J. VAN VONDEL»
Van Godt op tijdelijke dingen,
Die fnel vergaen,
Beneên de maen, Den fpiegel der veranderingen. Verbasterden van 's levens fixuik, Waer vint men 's levens recht gebruik!
I. TEGENZANG.
In eenen is dit goet gebleven,
Al 't overfchot
Gedwaelt van Godt, En 't heiligh voorbeelt, hun gegeven. Wat leeft helt over tot het quaet.
Schoon Eife in 't ooste
Zich zelve troostte In ?eth, noch groeide Kains zaet: En Henoch zagh den lleep der kinderen,
Al 't aertrijk door,
Het heiligh fpoor, Verlaten, en de deught verminderen. Dat viel hem bitter, als de doot. Hij klacghde Godt om hoogh zijn' noodt.
II. Z A N G.
Wat baet, fprak hij, uw beek de reden,
Zoo lang uw beek
Van reên verfcheelt, En dat gefchenk niet wil belleden? Ick leeraere elk. Wie hoort naer mijl
Elk leeft ontuchtigh,
En OHgodtvruchtigh. Mijn leering fchijnt een razernij.



NOAH,-EERSTE WEERELT. **7
Zij fchimpen met uwe ofFereere
En Offervier.
Wat blijve ick hier! 'k Hooi- fmact waer ickme wende en keere. Indien mijn wandel u behaegh, Verlosme, ó Vader, van dees plaegh.
II. TEGENZANG.
' De vader ziet op Henochs klaegen
Uit 's hemels troon.
Wij 's hemels boón, Verfchijnen hem terftdnt, en draegen Dien trouwen dienaer, Godt ten prijs,
Als op een' wagen,
Door wint en vlaegen , In 't eeuwigh bloeiend paradijs; Da'.r (luimert d' aengevochten veiligh,
Tot dat hij weer
Opwaeke, en keer', Vcrzelfchapt met een' grooten heiligh. Nu flaenwe aertsvader Noë ga. Hy volght in 't leerampt Henoch na.
TOEZANG.
Aertsvader Henoch, van beneden
Om hoogh gevoert, ghij zet uw treden
Op roozen in dien roozengaert
Van rust, daer u geen lust bezwaert. De weerelt haet Godts uitgekoornen. Hier treet godtvruchtigheit op doornen
En distels, dat de voeten bloen.
Het ruifchen van de watervloên



•«» J. VAN VONDELS
Getuight alree hoe dnizent ftroomen Van onder opgeborrelt komen. De voeten worden nat en vlot. En luistert niemant noch naer Godt!
HET TWEEDE BED R IJ F.
eoumeester. achtman. ' m eoumeester.
./\_diiman, grootvorst, op het rijklte begenadight Van vrou natuure, en die litv hcerrchappij vcrdacdight Met wapenen, daer ftaet mijn werk in top volbout. De leste nagel is geklonken aen het hout. Indien de hooghfte maght uw reuzekracht wil temmen Door ee-en watervloet, berei u om te zwemmen, Of een geheele zee te drinken: want ghij hoort Hoe 's hemels almaght op het aertrijk is getioort.
a c u i m a N. Boumeestcr van 't gebou, waer aen veel jaeren zweeren, Hoe groot is 't van begrijp, met uwe maet gemecten?
eoumeester.
Drij hondert ellen lang, en dertigh ellen wijt,
En vijftigh hoogh. De deur, waer door men binnen fchrijt,
Staet midden in de zij, de venster boven. Binnen
Valt ruimte, om daer verblijf en ook gerijf te vinnen:
Drij zolderingen, een om hoogh, en een om laegh,
En een in 't midden, om t'ontfchuilen zulk een plaegh.
a c h i m a n.
Ghij hebt, naar uw vernuft, dit dus bequaem geoordeelt?
eoumeester.
In 't bouwen volgde ick ftip des ouden vaders voorbeelt, Een tekening, waer in men niets beitraffen kan,.



NO AH, EERSTE WEERELT. «9
A C H l M A N.
En hoe behaeghde uw werk in 't endt den ouden mant
EOUMEESTER.
Volkomen: want hit heeft dien arbeit rijk vergouden,
En zoo veel fchimps, geleên terwijl mijn knechten bonden.
a c H 1 M A N. Verdroeghtghc met gedult dien dagelijxen hóón?
HOU MEESTER.
Wij kreunden 't ons niet eens, en wrochten ilechts om loon;
A C tl I M A N.
Wie wil hij bergen voor der watren ongenade?
EOUMEESTER.
Gedierte en vogel, van elk flagh de wedergade
En gade, op datze weSr aenteelen op haer' tijt.
Wij zienze alree gefcheept, en voor gevaer bcvrijt.
Ick zagh mij zelven blint, toenze alle in orde t'zaamen
Dij paeren herwaert aen, gelijk gcdaghvaert, quamen,
Uit vier gewesten- Dit heeft zeven dagen lang
Ccduurt. Nu rusten ze in 't volboude fiotbedwang.
Hij fchaftze noodtdruft naer den eisch, en fpijs, en voeder,
Eu drank, en onderhoudt, gelijk een trou behoeder:
Want eerze acnquamen uit geberghtc, bosch en velt
Ilad zijn voorzicnigheit dien voorraet al beitelt.
A C II I M A N.
Verneemt men geenen ftrijt van duiven, raven, gieren, Van leeuwen, luiperden, ea tamme en wilde dieren, En ongelijken aert, befchaduwt van een dak? Cedooght de wolf het lam? en zit de tijger mak?
EOUMEESTER.
Der dieren koning, die de wouden plagh te vullen Riet ijsüjkheên, weet hier van briefchen noch van brullen. De draeken neemen geen venijn op hunne tong. De Hangen Animeren, gekrun'.elt in een' wrong.



ico J. VAN VONDELS
Indien de beer befta te grimmen en te gillen , d'Outvader weet hem fiux met een gezicht te ftillen. 'k Begrijp niet door wat kracht in dit benaeude kot. De wreetheit ftaet verbaest, cn hoe een mans gebodt Deze onvernuftige en verflindendc natuuren, Alleen met eenen wenk gebrcidelt, kan beftuuren.
A C ii i M a N.
Hoe draeght zich Lamechs zoon, inwandel, fpijze en draghil
eoumeester.
Ceftreng, en elk ten fchimp. De ganfche weerelt lacht,
Wanneer hij met een kleet van kemelfhair, geïlagen
Om *t lichaem, hceneftapt door koude, en regenvlagen.
De zoanen vlochten hem van biezen een matras,
Om 's nachts te rusten, of te waeken op zijn pas,
In een fpclonke, daer de gade om zeven dagen
Haer weêrgade eens genaekt, en noch op 's mans behaegen.
Zoo .dra de wakkre haen den midnacht innekraeit,
De zon van 't noorden naer de zuidas 't aenzickt draeit,
Verrijst de vader, fchuw van 's levens tijt te korten
Met flaepen, om voor Godt zijn nachtgebeên te ftorten,
Voor ons te bidden, en te lozen zucht op zucht.
Men zagh hem menighmael ophangen in de lucht
Van d' aerde, uit ijver diep verrukt in zijn gedachten,
En eenen glans om 't hooft, gemat van jammcrklaghten,
Om d'onbekeerzacmheit der menfchen, jaeren lang
Cewaerfchqwt voor den haest aenftaenden ondergang
Van al wat .adem fchept, het welck zij traegh gelooven.
a c h i m a N.
Onnoofie droefheit! quam het hartenwee dan boven?
eoumeester.
Al wat den ouden man, gelijk een molenfteen, Op 't hart leght, jammert hij, in 't bamen der gebeên, Met zilte traenen uit, die langs de kaeken rollen. Dan ziet men d'oogen root bekreeten en gezwollen,



IVO AH, EERSTE WEERELT. 191
Een groef van traenen doorgelekt op elke wang,
Het aenzicht, in een kreuk van rouwe, bleek en bang
Beftorven, en te vroegh gerimpelt en gebroken.
De winkbraeu hangt op 't oogh, verflapt en traegh gelokea
Ten flaep, en 't vasten put al 's lichaems krachten uit.
a c h 1 m a n. De bouheer openbaerde u 't opperfte befluit?
eoumeester.
Geduurigh, en bleef ons noit les en leering fchuldigb, Bij wijlen wrong hij beij de handen ongeduldigh, En ffroide troolteloos zijn klaghten in den wint, De rotfen baeuden 't na, en galmden: zijtghe blint, Verflokt, vcrfteent! waekt op: de vloet wil u verrasfen. Verlaet u op geen kracht, noch zwaert, noch harrenasfen. Bij wijlen greep hij zelf een' hamer in de hant, En dreef den arbeit aen, niet anders of al 't lant Tot aen den hals verzonk. Wij lieten hem betijen, En gaven noit geloof aen zulke razeruijen.
a c h 1 m a n. Men moght gelooven dat het aen de zinnen fchort. Hij fuft van ouderdom, en zwakheit, en verkort Het leven met vergeefs te huilen en misbaeren.
eoumeester.
Dees ftrenge telt een rij van zeswerf hondert jaercn, En wou noit luisteren naer vleien van gemak, Terwijl hij 't lichaem temt, en fchuw van huis en dak, Elootshoofts, en barrevoets, met moedernackte beenen, In ope lucht, langs 't velt, door (lijk en fcherpe fteenen De rsteuwe voeten quetst, in 't waschbadt noit geftooft. Bij wijlen flaet hij eens een fchaepevacht om 't hooft En fchouders, daer de fchaer, gezeten om te hooren, Geiult neemt: maer zoo dra het dreigement van toren En ftrafFe, en watervloet, gelijk een donderftem Uitbuldert, fchietenze op, en vlughten wech van hem,



1C4 J. VAN VONDELS
A'.s een' die raeskalt, of, van razernij bezeten, Veel nutter laegh geboeit aen een metaele keten,
A C H I M A N.
Moe draegen zich de zoons en zijne geraaclin?
,BOU MEESTER,
De vaderlijke zorgh bewaert het huisgezin ln tucht en zedigheit. Zij, volghzaem en gebogen, Zien hunnen vader met eérbiedigheit naer d'oogen, En feheppcn lecrzaem hem de fpreuken uit den montj Gelijck de honighbij, omvliegende in het ront, Den honighdaeu, op tijm gedropen, weet te zuigen.
A C II I M A N.
Men roept nochtans hoe-Cham te noode zich wil buigen Om 't juk van onderwijs te draegen, zoo 't betaemt.
BOU MEESTER.
Hij volght zijn vaders les gehoorzaem, doch gepraemt, En houdt zich bij een vrou alleen en onbefproken. Waer Kaïn Abels moort zoo zuur niet opgebroken, Dees wrevlige aert moght ook door eenen broederwrak Uitfpatten, en de broers voort helpen met een' ftok, Offtecn, of moortpriem: maer dees flrenge leert dien kriegelen Fn bijster barsfen zich aen Kaïns onrust fpiegelen. Aen Sem en Jafet ziet de vader zijnen wensch.
ACH X M A N.
Zij nceraen 't hier te naeu, of wij te ruim. Een mensch, Een eenigh man verwijt alle andre hun gebreken.
EOUMEESTER.
De boetgezant brengt net zijn' wandel en zijn preeken Ceftadigh overeen, en wort geen ijvren moe.
A C H I M A N.
Zoo komt de titel van rechtvaerdigh eenen toe,
En niemant meer. Watracdt? boe ftaet ons dit lijden?
EOUMEESTER.
Verftoor u niet: een man verandert geene tijden,



NOAH, EERSTE WEERELT.
Noch fielt de wetten aen geweldigen als ghij Gefteigcrt door uw kracht in top van heerfchappij.
ACHTMAN.
Een eenigh hooft ontrust veel duizcnt onderdaenen.
BOU MEESTER.
Hij fchreit zijne oogen uit, en fmilt vergeefs in traenen.
a r H I M a n. Hij dreight het ganfche lant te zetten in een zee.
EOUMEESTER.
Hij dreight, en 't roestigh zwaert wil langkzaem uit de fcheê.
a C II i M a N,
Een, onder fchijn van dwaes, kon op zijn luimen leggen, £n naer regeering ftaen. Wat valt 'er op te zeggen?
EOUMEESTER.
Dit fiaet te duchten, zoo de leeraer aenhang wint. Nu ftroit dees leeringen, van niemant oit bemint. Hij looft verftorvenheit, en eigen wil te haeten. Alle oogen kijken uit naer wellusten, en ftaeten, En rijkdommen, behaelt door loosheit of gewelt Het lekker lokaes, daer clx oor naer overhelt. Zoo kan dees ftrenge leer geen menighten bekooren.
A'C II I M A Ni
Ick hielme doorgaens fchuw dat prevelen te hooren: Doch nu hij 't iecrampt dreight te fchorten uit verdriet, l Laet ons eens luistren, het behaege 't oor of niet.
EOUMEESTER.
Daer trcên de zoons vooruit, met kopere bazuinen. d'Inwoonders fchieten toe, uit vestingen, en tuinen, En hofftecvi, vlek, en flot, op luid bazuingefchal, Belust te hooren- hoe hij affcheit nemen zal. De vader volght de zoons, en zoekt zich t'onderfteunen Met eene fparre, daer zijne armen zacht aen leunen, Ten cederbosfche uit, op twee boomen. Hij ftaet ftil, En wenkt elk met de hant, als een die fpreeken wil. N



J. VAN VONDELS
De zedige ega zet zich neder, voor zijn voeten,
Met drij fchoondochtren. Hij begint het volk te groeten,
HN O e. oort toe, ghij volken, zoo voorfpelhng bij u geit. 'k Heb, honden jaeren lang, den jongflen dagh gefpelt, Doch ijdel en vergeefs. Nu is de dagh geboren, Die, met den ondergang der zonne, u dreight te fmooren In eenen eeuwigen verdoemden duistren nacht, Een' nacht, die fchemerlicht noch morgenftont verwacht. Ghij zult, na dezen dagh, mijn aenzicht niet aenfchouwen. Dit ftom gevaerte heeft geduurigh, onder 't bouwen, U toegeroepen: fchrikt voor 't bruifchende element, Dat u beftormen komt, en (trant noch paelen kent. Maer Godts langkmoedigheit, misbruikt al t'onboetvaerdigh-, Na zoo veel uitftels, acht n geen genade waerdigh, Die, van yerwaetenheit en wrevel overtuight, TJ, onder 't hoogh gebodt, door geen waerfchuwing buigt, Javoortvaert, tot daer 't quaet uit onmaght voortgang weigert. Uw lasterftukken ftaen nu kuin in top gefteigcrt, Gereet te Horten van het overwightigh (teil. Ghij (lort alree, hier is geen hoop van eenigh heil.
Ick wil den oirfprong der elende kort ontvouwen. Te reukeloos verhanghtghe uw ziel aen fchoone vrouwen, Aen Kaïns dochters. AI 't Godtvruchtigh zaet van Seth Ontaert van Godt, verlaet der vadren ftijl en wet, Vermengt zich in den (tam van Kaïn, noit boetvaerdigh. Uit dit vermengen fpruit een afkomst, die boosaerdigh Een pest en vlegel (trekt van 't menfchelijck gedacht, Een afkomst, die noch wet, noch recht, noch regel acht, Geene andre Godtheit kent dan 't zwaert, op zij gehangen; Een Godtheit, nimmermeer afkcerigh van ontfangen,
NOë. ACHIMAN. HOFMEESTER.



NOAH, EERSTE WEERELT! Ipf
En vrek in 't zegenen, 't gewelt, een afgodin,
Geeft wellust, eer, cn ftaet. en fleept den rijekdom in.
Zij kan de harten der geweldigen ver»veren
En in haer zachten fchoot hunne oogen zulx betoveren,
Dat zij verblint niet zien 't genaakende ongeluk,
Begravende alle vreught in.eenen poel van druk.
O ovcrdwaelfchen, van dien tuimelgeest bezeten
'k Heb mijne keel lang heesch, mijne oogen blint gekreetcn,
Veel tijt verloren, niet gewonnen. Och, och, och
Laetghe u bekooren van blanketzel en bedrogh,
Een fchoonheit, haest verwelkt! geen roos verwelkte oit radder.
Wat koestertghe in uw bedde en boezem? och een adder,
Een giftige adder, die u 't hart affieeken zal.
Dat vleien ftaet u op een eeuwigh ongeval.
Woudt ghij u fpiegelen, geen voorbeelt toont u nader Dan 't heiloos voorbeelt van den allereersten vader Wat eene vrou vermagh. De fnoeplust van een vrou Ging boven Godt en al. Een entloos naberou Tradt, na een' montvol faps, de misdaet op de hielen; Toen zij, ten lusthove uit, in 's hemels ban vervielen, Met alle hunne afkomfte, aes van d'onverzoenbre doot. De lampen fpreidden zich rondom den weereltkloot. Alle elementen, met de vloeken aengeipannen, Beftormden Adams zaet geduurigh. Dat leert mannen Zich onderwerpen der jongkvrouwen zinlijckheit! Waeckt op: verlaetze, eer ghij die fraet vergeefs befchreit. Haer vrientfehap ftaet u dier. Verlaet uw bedtgenoteu, Eer 's hemels griramigheit, van boven uitgegoten, U t'zaemen dompele in een grondeloos bederf: Het water fchokt alree den bodem van dees werf.
A C H I M A Ki
Hoe vader, heetghe ons voor een fchoonheit d'oogen luiken? Natuur fchiep niet vergeefs: zij leerde een vrou gebruiken. N 2



I0ï> J. VAN VONDELS.
N o ë.
Godt fchiep een eenige, en verloofdeze aan den man.
Van Adam af tot Seth beftont het echtgefpan
Alleen bij twee, zoo langh godtvruchtigheit in waerde
Van 't heiligh voorbeelt der vooroudren niet veraerde,
Hun onderwijs, gelijck een wet in 't hart gefneen,
Gevolght wiert, en het licht, dat uit den hemel fcheen,
Alle aerdtfehe duülernis verdreef uit zuivre zielen:
Maer toen de jongen door bekooiingen vervielen
Van d'oude zeden, wies 't getal der vrouwen aen.
Wat gruwlen durf men nu niet denken en beftaen!
Kan Godt dees boosheit, koel aenfehouwende, gehengen
Dat moeders, dochters, en de zusters zich vermengen,
De vaders, zoons en broêrs, te toornen noch verbiên,
Als dieren, los van bant, geen fchennisfen ontzien,
Geen bloetfchande, overfpel, noch bijftre lasterllukken?
Dit kon den ouTprong der genade zoo verrukken
Van zijn natuure, dat hij zwoer, vol naberou
Om 't fcheppen van den mensch, veraert van Godtentrou,
Door eenen watervloet al 't meuschdom wech te fpoclen.
Gaet heene, zoekt nu troost en hulp bij fchoone boelen,
Een' kranken tocveilaet, in zulck een' watersnoodt.
Een fchrede is tusfehen u en d'onontvlughtbre doot.
A C H I M A N.
Men zeght hoe geesten, die om hoogh op wolken treden, Bekoort door fchoonheên, zich vermengden hier beneden Metkeur van macghden, 't welk een kroost te voorfehi jn broght, Waer in men levend twee natuuren zagh verknocht. Gemengt van geest en mensch, uit zulk een paer gefproten. Vcrflingren geesten zelfs op aerdtfehe bédtgenooten, Vergeef den grootvorst dan dees dartle vrouwezucht. N o ë.
Verwijfden pooghden door dit lasterlijck gerucht



WOAH, EERSTE WEERELT. 197
Hunne ongebondenheên, te fchendigh om te noemen, Met eenen fchoonen glimp te dekken en verbloemen: Doch geen gezonde reê-n, geen wijs vernuft gehengt Dat. zich d'onfterflfkheit met fterflijkheên vermenght. Laet dees gedichtzeis, die de gcilheit voên, dan vaeren.
a c h 1 m a n. Gelukkigh levenze, die 't eêlfte van hun jaeren Belteen in wellust, eer 't hun d'ouderdom benijt.
noë.
Gelukkigh levenze, die zuiver 's levens tijt Belleden, Godt ter eere, in 't bloeienst van hun leven.
a c h 1 m a n. 't Gebruik van 't leven is den mensch gemeen gegeven Met domme dieren. Het verdwijnt, gelijk een rook. Men zagh noit iemant, die voor 't licht zijne oogen look, Verrijzen uit het graf. Geen mensch verltact te voren Met kennisfe, eer hij van een vrouwe wort geboren, Zijn levens oirfprong, en vacrt heene met een' zucht. De geest verdwijnt, gelijk een damp, in dunne lucht; Gelijk een fchaduwe, als de zon begint te daelen, En kan den adem, na dien dootfnik, niet herhaelen. Het ftaet eens vastgeftelt dat niemant wederkeert.
n o ë.
Och Seth, ochEnoch, hoort, hoor, Henoch, wat men leert. Die pijlen komen uit den koker van verbastert Verwildert reuzenzaet, *t welk 's hooglten naem vcrlastert. Houdt u gewaerfchuwt, eens voor eeuwigh, datghe fcheit Van 't heiioos vrouwendom, 't welk mannen Iaegen leit, Verblint door wellusten, en (lijf in alle boosheit. Of wacht vergeldingen naer uwe godeloosheit. Die roe, die langfaem komt, wil met te feller (lagh Uw ftaetli treffen. Waekt. beraet u, eer de dagh, De leste dagh van boete, ontfchoten, 's hemels plaegen Deze eeu, verzweerende rechtvaerdigen te draegen, N 3



t9S J. VAN VONDELS
AI teffens dompele in de grootfte jnmmernis, Die met geen traenen noch berou te boeten is.
a c h i m a N.
. Het luste ons 's levens tijt, nu tijdigh en voorhanden, Te bezigen, ontboeit van tucht en ftrenge banden. .Het luste ons_deze leên, nu jeughdigh en gezont, Te bezigen, en niet, geprangt door naeu verbom, Zwaermoedigh , hangends hoofts, te jammeren, te treuren. Schenkt wijn. Brengt balsfem. Juicht. Het magh ons nu gebeuren, Vlecht roozekransfen. Zet op elke knie een bruit, Eer 's levens tijt verloop', de doot den draciboom fluit'. Belieft het vader, hij magh fpeelen, daer wij dansfen. Een jeugdigh hart verzuim' noch feest noch bruilofts kansfen, H o S.
Een fchoone vrou is geil cn trots en trouweloos. Haer afkomst voljlit den aert der moeder, valsch en boos, De hemel, lang geterght, door bloetfchand, zal 't zichbelgen, En 's overfpeelders bedde en zijne vrucht verdelgen.
hof meest er.
Doorluchtfte weereltvorst, het joffrentimmer wacht Uw komfte op 't juichend hof, vol hcerlijkheit en pracht. De bruit verlangt of zij uwe aenfprae-k magh genieten.
a c h i m a n.
Wij zien de menighten dit prevelen verdrieten. Dees feestdagh is de vreught der grooten toegewijt. Wie 't leven niet gebruikt beklaeght d'ontfchote tijt. De tijt vereischt dat wij de vorsten welkom heeten. Noë.
Toehoorders hier rondom voor Reuzenburgh gezeten, Ziet toe, de tijt verloopt. Verzuimtghe Godts gena, Het zal u rouwen, eer de zon te water ga.



NOAH, EERSTE WEERELT. IJ?
REIJ VAN ENGELEWACUT.
I. ZANG.
#.
Waer is de klaere luister
Gebleven, die voorheen Uit 's eerften vaders aenfchijn fcheen! Hoe ziet Godts beelt dus duister,
Dat eerst zoo helder blonk! Toen d'ongekrenkte reden, Beftierende al des menfchen leden-, Als met een' toom bedwongk. Het lichaem, zijne plichten Bewacrende, beftaet Niets buiten zijn geftelde maet Te reppen, maer leert zwichten.
Het luistert, en ziet om, Ook zonder wederftreven, Naer dees vooghdes, den mensch gegeven
Van 't hoogh almogendom, Daer ziel en lichaem paeren, Als zangk en klank van fnaeren.
I. TEGENZANG.
't Vernuft van Jubal boude,
Op 't gadellaen van klank
En maet, het lieflijk maetgezangk, Dat zich, vol geest, ontvoudc.
Der zangen vader wist Door onderling vermengen Een hemelfche eendraght voort te brengen,
Uit klankkrakkeel en twist. N4



*»a J. VAN VONDELS
Hij bint de fchaepedarmen,
Metaelen, elpenbeen,
Schrdmcijhout, wint, en keel aen een. Zij ketelen, en kermen.
Defgallem geeft den geest, Of wort gezwint herboren. Zoo leit hij mensch en dier bij d'oorcn;
Een vont, die rou geneest. Dus Hemden ziel en leden, Eer Adam vlughtte uit Eden.
Et. ZANG.
Nu flrijden d'ongelljken.
Het lichaem luistert niet
Naer 't geen de geest met Godt gebiet, 't Gebrek ontzeght te ftrijken
Voor reden, en de mensch Wil onder Godt niet buigen, Schoon hem de misdaen overtuigen.
De hoogfte mist zijn' wensen. De heilige herouten
Vermacncn vruchteloos
Hardnekkigen, verftokt en boos. Wat racdt met zulke Houten!
Zij zingen eenen zang. Zij zwichten niet, noch fchroomen. De weerelt draeght geen vroomen,
En fpoet ten ondergang. Het uurglas is verloopcn. Wat heil ftaet hier te hoopen!



NOAH, EERSTE WEERELT,
II, TEGENZANG.
Kon Noë, door vermacnen
Tot afftant en berou,
Uit vaderlijke trou, In eene zee van tracnen
Verdrinken al het quaet, Eer Godt hen overrompelt, Hij had het lang gemompelt:
Maer niemant hoort naer raedt. Wie fpiegelt zich aen 't ende
Van Kaïn, die verbaest
Onrustigh voortvloot met der haest, Vol wanhoop en elende!
Hij boude een ftadt, doch vont Zich in geen vesting zeker. In 't harte zat de worm, een wreker,
Die hem naar 't leven ftont. Zijn afkomste is veroordeelt. Hier baet noch les noch voorbeelt.
HET DERDE BEDRIJF.
ACHIMAN. AERTSHEUDER. HOFMEESTER.
AACHIMAN. ertsherder, hoe ? hoe dus? wat jaegt u hcrwaert aen? Ghij fleurt ons bruiloftsfeest. Wien zoektghe zoo belaèn?
Ick zoght den grootvorst zelf, en ftak in 't bosch den hooren. Schaf tijdigh raedt. Helaes, het ftaet 'er Hecht gefciioren.
AERTSHERDER.
N S



40s J. VAN VONDELS
A c h I m a n.
Ons flotvvacht antwoorde u. Wat onraedt trengtghe me?
aertsherder.
't Is omgekomen met uw herderen en 't vee.
hofmeester.
Men hoorde in langen tijt noch wolf noch weérwolf huilen.
aertsherder.
Geen herders vreezen wolf, noch leeu, noch tigersmuilen.
A C H I M A I*.
Wat onheil vreest ghe' dan? fchep adem. Rust een poos.
aertsherder.
Ick rende, uit al mijn maght, mij zelven ademloos.
a c h i m a n. .Kon deze tijding dan niet langer uitliet lijden?
aertsherder.
Men zagh de herders, in twee hoopen, heftigh fti-ijden, De herders van 't geberghte om hoogh, en van beneeu.
a c h i m a n.
Wat oirzaek hittte twee gebuuren fel aen een? Zij plaghten, onderling gerust, In vrê te leven.
aertsherder.
De lantftroom uit der zee komt bruizende, opwaert ftreven
Naer zijnen oirfpröng toe, en d'oevers leggen vlot,
Eeneên den zoom des berghs. Wij dreven eerst den fpot
Met dees waerzeggerije, eer 't water 't lant quam praemen.
Maer door den watersnoodt vergaêrdenwe te zamen,
En leefden raedt om 't vee te bergen met gemak
Ten berg op, eer de ftroom de horens hooger ftak.
Men badt de berghwacht of men kudden moght verweiden.
De kudden loeiden, of zij naer den hemel fchreiden
Om drooghte en weide: maer de berghwacht Iioegh het af,
En dreef het blatend fchaep te water met den Haf.
Wij reddenze uit den noodt, en houden aen met fmeeken.
d'Onheufche berghman blaest den horen. Alle ftreeken.



NOAH, EERSTE WEERELT. üoj
Verzaemen op 't getoet tot gramfchap aengeterght, En zweeren ons met kracht te. jaegen van 't geberght. Zij vallen op het vee, en drijvenze van boven. Hec bact niet dat wc hun vergoedinge beloven Voor fchade en ongerief, bij 's oppervorsten woort. De herders groeijen aen, en vaeren echter voort, Van weerzij toegerust met fieenen, flaven, Hokken. De herderinnen, op gevecht cn blocdigh wrokken, Toefchietende onverfaeght in 't midden van dien drang, Met een gefloten harte , cn tracnen op de wang, Verzachten'! wreet gebriesch, naer heure maght, met kermen En jammeren. De bruit befterft in 's bruigoms armen. De vrou omhelst den man, en roept vast: hooger niet'. Hier wort een maght vereischt, die tusfehen beide fchiet, Of al het water kan dit oorloghsvier niet lesfen. Jlet moordengaet zijn'gang, met vorken, zwaerden, mesfen, En zeisfenen , zoo 't valt. 't Geweste leght bezseit Met dooden, voor den tijt van 's levens ftrnik gemacit.
HOFMEESTER.
Ghij zijt nertsherder, wien het voeght de landerijen, De Hallen, volk en vee te waeren en te vrijen. Voor fchade en ongemak, uit alle uw maght cn kracht; En komtghc hier om hulp gedropen van uw wacht? Hoe kan de grootvorst nu dees fchult in u verfchoonen?
a c M I M A N.
Hij plagh voorheene zich doorgaens getrou te toonen. De grootvorst van het lant beval dees zorgen hem. Het raedtflot hing alleen en alijk aen zijn ftem. Wie zou dees flofheit in een' amptenaer verwachten? Terftond te rngh ten bergh gevloden. Laet ons maghten U volgen op het fpoor. Spreek rüstlgh uit den mout. Stel orden, ftraf, en dreigh. Wij volgen u terflont.



204
J. VAN VONDELS
A C H I M A N. HOFMEESTER.
IACHIMAN. ck kan den fpringvloet van den lantftroom niet befeffen. Dees plagb in bloeimant noit de horens te verheffen, En boven d'oevers heen te fteigcren zoo fteil. De zee, om dezen tijt, bewaert gerust haer peil En bedde, niet gewoon te rijzen aen de ftranden, Eer uit den cvenaer de zon beginn' te branden. De halve maen verwekt geen' fpringvloet uit het meer. Het water vloeit en ebt geduurigh heene en wéér, Elk ctmael tweewerf, en 't faizoen der lentedagen Kan zoute baren niet zoo hoogh den ftroom opjaegen, Om ftroom en pekelfchuim te mengen ondereen. Dit 's, boven ftijl van reên, te hoogh cn ongemeen.
HOFMEESTER.
Wie kan de wondren van natuure recht bevroeden!
ACH l M A N.
Aertsvader Noë fpelde een' Ïpringvloet van veel vloeden In eenen boezem, en vertrok dus lang het werk, Op zijne timmerwerf: nu leght de cedren ark Bevracht met dieren, in dat houte (lot begreepen. Hij ftaet gercet om zich cn zijn' gezin te 1'cheepen.
HOFMEESTER.
'k Geloof de grootvorst wil met hem te water gaen.
ACHTMAN.
Dat 's veiliger dan al den weereltoceaen
Gedronken: want ghij hoort den nadruk van zijn fpelling.
HOFMEESTER.
Een droom des ouden mans is eene losfe ftelling Van 't geen gebeuren moet of kan. Wat razernij Bevangt uw harsfens! wech met zulke fiüTerij.



NO AH, EER.STE WEERELT. 3&S
a c h I m a' n. Wie redenkavelt kan men geenen fuffer achten.
hofmeester.
Dees ijdle dootfchrik broeit een dwarling van gedachten, Die zwindelen in 't hooft. Ghij wandelde eerst gerust.
a c ii i m a N.
Noch blijft ons d'oirzaek van dit jammer onbewust, Eu gcene reden fluit het in zijn rechte vormen. Wanneer de herfst gcnaekt begint het fel te ftormen, Te waeien dat het ruischt, het bosch zijn bladers krolt, De golf, gelijk een kloot, al hooger op waert rolt, De rotzen daveren, de ftroomcn, onder open, Het zoete water, 't welkze uit duizent adren zoopen, Niet loozcn konnen, uit hun kristalijne kruik. Dan zwelt de waterzucht in 's aerdtrijx holle buik. Het water rijst aen 't hart, in groot gevaer van fmooren.' Zoo ftaet het heden met ons leven ook gefchoren. Het is vergeefs gefchimpt: men ziet het tegendeel. Ghij hoort dees neêrlaegh, uit der herdren Iandkrakkeel Alrcede ontftaen. 't Is kunst te Hechten dees gefchillen Die, groeienze aen, zich door geen aenzicn laeten ftillenv
hofmeester.
Begint dc wijsheit nu een' dwazen droom te broên.
a c ii i m a n.
Hij waer niet onwijs, die noch tijdigh zijnen zoen Bij Lamcchs afkomst zocht, eer, 't water op de lippen De hoop des levens al de weerelt quaem t'ontglippen.
hofmeester.
Getroost u eerst dat ghij van 't bedtgenootfchap fcheit.
a c h i M a n.
't Is waer: hij heeftme dit ernsthafttgh voorgclcit.
Een harde voorwacrde, ick beken 't: een' bant te breeker.
Als tusfehen lijf en ziel: van wellusten verfteeken
Te leven: dit valt hardt, ook harder dan de doot:



«00 J. VAN VONDELS
Maer evenwel, waer brengt het nijpen van den noodt Den ftoutften reus niet toe, en allerbraeffle helden!
HOFMEESTER.
Genadighfte, elk wil u een' vrouwenhaeter fchelden,
En lasteren. Bedenk dit nader. Och bera
U wijzer, eerghe valt in d'uiieriïe ongena
Der balsvriendinnen, en getrouwe bedtverwanten.
Zich tegens 't jofferdom en vrouwen timmerkanten,
Daer hangt uw gantfche ftaet, uw ziel en leven aen»
A C H I M A N.
Ick wil me in 't cederbosch alleen en ftil beraên.
HOF-MEESTER.
Wat komt ons over! in het midden van 't vergaeren, Op 't feestgetijde daer 's grootvorsten amptenacren, Leenmannen, maghtigen, geweldigen, en voort Het vrouwentimmer, dat de goden zelf bekoort, De grootvorstin ten roem, om ftrijt te zaemen komen, Begint de grootvorst om te zien naer Noahs droomen; En'fielt de grooten en hun heerliickheit te leur. Indien dees razernij ons nieuwe bruiloft fleur', Wie kanze ontfchuldigen! het hof begint te woelen. Gewelven mompelen, en galmen, en krioelen. Daer komen grootvorstin en bedgenooten aen, . Beftuwt van grooten. Och, hoe wil dit fpel vergaen!
URANIA. HOFMEESTER.
WU R A N I A. aer fleekt de grootvorst? wat belet hem hier beneden?
HOFMEESTER,
rIIij hiel een wijl gefprek met mij, niet zonder reden.
URANIA.
Wie geeft elk dit gerucht van onraedt in den mont ? '



NOAH, EERSTE WEERELT. 90j
HOFMEESTER.
d'Aertsherder meldde hoe het aen den lantftroom ftont Gefchapen door den fpring, gerezen in die wijken. Deftroom, tenbeddeuit, zaghnoch dammen aen, nochdijken. De herders wouden 't vee verweiden op 't geberght. Het berghvolk, ftraf van aert, door hunne fcha geterght, Riep wapen, en men raekte aen 't razen en krakkeelen. De (linger zwaeide om 't hooft. Wie zal die wonden heelen? Daer leght een menighte gefneuvelt in het zant.
URANIA.
Een kleen verlies: men vint meer herders bij der hant. Wel, laet de grootvorst dus het lantkrakkeel geworden?
HOFMEESTER.
d'Aertsherder en de bende omfingen last om orden Te Hellen in der ijl. Zij vliegen derwaert heen.
URANIA.
De grootvorst was gewoon, daer bloedigh wert gedrein^ In 't voorde van den ftrijt het leven op te zetten, De klinkende klaeroen zijn' oorlogsmoedt te wetten. Tt Geloof hij weeght dit licht, en rust op 's anders wach?,
HOFMEESTER.
Hij weeght het zwaer genoegh. Ick pooghde uit al mijn maght Zijn hart van zorgen, waer het mogeiijck, t'ontlasten, Met pit van redenen, die bondigh hier op pasten: Doch arbeidde al vergeefs; mijn woorden golden niet.
URANIA.
Wie om een Iantgevecht uit vrees zijn verf verfchiet Is niet rechtfehapen. Dit kan naulijx in mij koomen.
II-O F M E E S T E R.
Mevrou, hij dek geloof in Noahs ijdle droomen.
URANIA.
Wat keert zijn zinnen om? dit 's anders dan het plagh. Een grootvorst, wiens gewelt al 't oosten overmagh Verfuft om geenen droom, en zulke beuzelingen.



tóï J. VAN VONDELS.
HO F MEESTER.
Nu 't water uit de zee van ouder op komt dringen Naer zijnen oirfprong, dat 's een vooibode cn een merk •Van 's wecrclts ondergangk. Geen reden is zoo fterk, Die hem van ichrik ontlast. Hier baet geen tegcnfpreekeh.
URANIA.
Het zalme, luistert hij, aen geene artsnij ontbrecken, Die zulk een krankheit kan genezen op een' fprong.
HOFMEESTER.
Noch leghtme wat op 't hart, dat weigert op de tong Te komen: evenwel mevrou moet zich niet ftooren.
URANIA.
Verberghme niets: het lustme om met gedult te hooren.
HOFMEESTER.
Uw lieffte is van befae't te breeken zijne trou.
U R A N I A.
Hij breekze, zoo hij zich kan fpecnen van een vrou, Wat misdcet is de pijl, die hem in 't harte griefde?
HOFMEESTER.
Ontvader Noah drijft met kracht dat vrouweliefde En fchoone vrouwen, met haer' meereminnez.mg, ' Een ecnige oirzaek Lijn van 's weerelts ondergang'. Hij zoekt gelieven van hun Weflerga ie fcheiden.
URANIA.
Keet dit bekeeren van gebreken, of verleiden Tot latterfiakken, al t'afgiijsfelijk cn boos? Begint het menschdom door dees leering vrpuweloos Tc leven, zeker 't is clan ver genoegh gekomen. Ken hoeft de weerelt in geen zee en waterftroomen Te fniooren: want zij kan niet vrouweloos beftaen.
II O F M E E S T E R.
Mevrou, hü fpreek hem zelf alléén: hier komt hij aen. 't Gelief den hêeren mij te volgen, 'k zalze leiden. Wij willen op het hof hun wederkomst verbeiden,



NO AH, EERSTE WEERELT. ao>
U onderhouden met al wat den lust behaegh. Ik zie den zonncfchijn, na deze korte vlaegh.
URANIA. ACHIMAH.
GU R A N I A. enadighfte, heet dit uw gasten onderhouden?
A C H I M A N.
Nu ftort mijn ftaet, waer aen alle Aftanen houden.
URANIA.
Wat onraet jaeght u naer ons cedren lustbosch heen?
A C H I M A N.
't Geberghte en 't laege lant, in 't harnas tegens een.
URANIA.
Wat 'i oirzaek van 't krakkeel ? zij leefden eerst in vrede.
A c n t M A If. Dees droeve lantplaegh fleept een' ftaert van plaegen mede.
URANIA.
De kudden weidden eerst gerust in 't groene velt.
A c II I M A N. Acrtsvader Noah heeft dien fpringvloet lang gefpelt.
URANIA.
Bcgintgbe Noahs droom, een klucht, geloof te geven?
A C H I M A N.
Het water rijst. Wie kan de waerheit tegenftreven ?
De zee vloeit herwaert aen. Al 't lantvolk fchrcit om hul?.
Men dient te vlughten, eer de zee ons overltulp'.
URANIA.
Zoo dientghe in Noahs kist uw leven flux te bergen.
AC UIMAN.
Dat komt van vrouweminne, en 's hemels roe te tergen.
URANIA.
De vrouwen draegen dan de fchult van deze ftraf?
O



£10 J. VAN VONDELS
A C H I M A N.
De vrouwen dompelen al 't menschdom in een graf.
URANIA.
Het water kon weleer een lantgewest verdrinken.
A C H I M A N.
Nu fchijnt al d'aertkloot in den afgront wech te zinken.
URANIA.
Natuur regeert liet al. Dees ftuurvrou zit aen 't ftuur. Het vloeiende element volght eeuwigh zijn natuur, En komt van boven naer zijn middelpunt toerollen.
A C H I M A N.
Nu neigen het ten bergjh. De mecren ftaen gezwollen.
URANIA.
Zoo ftaet een wintballon gefpannen van den wint.
Een wintvcér drijft veel raén Van alle werken vint
Hij d'oirzaek, wie den aert der dingen wil doorgronden.
Zoo veel beweegingen ftaen onderling verbonden.
Gelijk ons lichaem is met aderen doorgroeit,
Zoo wort het aertrijk ook bevochtight en befproeit.
De hitte van de zon trekt dampen uit de wateren,
Die, in de lucht verdikt, ueérftorten, datze klateren.
De maen regeert de zee, en wat bij water leeft:
Dat tuigen cb en vloet, en oester, en de kreeft.
Bij trek en tegenheit, den dingen ingefchapen,
Beftaet het al. Laet zich dnweetenden vergaepen
Aen beelden van een wolk, of fchriltken voor een' fchicht
En ftaertftar, root van vier, en fchittrend wederlicht
Van blixemftraelcn, cn het baldren van den donder:
Met zulk een ftaetgrijns houdt men klccne kinders onder
De roe: maer wie natuur in 't werken onderkent,
Befcft waer zij begint, cn voorflapt, en volcndt.
Ghij plaght de lieffte al uwe opmerkinge in te fcherpen,
En rietze zich natuur gehoorzaem onderwerpen,



NOAH, KERSTÈ WEÉRÊLT*. Ut
De dartle toghten .wijs involgen met een lust.
Zoo voelde 't lijf geen fmart: zoo bleef de geest gerust-
Tenvi.,1 men, tusfehen wiegh en graf, bevrijt voor treuren.
Cebru.kte al wat den menfche in 't leven magh gebeuren:
En wortghe nu misleit van eenen guighelaer,
Belachen van elk een, omtrent de honden jaer?
A C II I M A N.
Wij volghden u dus lang, helaes, gelijk een flave. Uw fchoonheit ftaet ons dier.
URANIA.
De fchoonheit is een gave,
Aen weinigen gegunt.
A C II I M A N.
w'j zijn door haer misleit, Vervallen In Godts toorne. ö fmart! ö onbefcheit! O fchendigh misbruik van veel fchoone vrouwen t'zamen!
URANIA.
Ghij hoeft u, om >t gebruik van veelen, niet te fchaemen. Zoo luttel als de haen, die veel vriendinnen mint Natuurlijk, zonder fmet, en weeligh jongen wint. Wat reden ftijft u dat ghij >t vro„wendom befchuldiG.ht? Zoo groeit uw heerfchappij, en wort vennenighvuldjght. Zoo njst de ftamboom, rijck van telgen, in de lucht.
A C H I M A N.
Het is geraên dat ick uw bedgenootfehap vlught' Gelijck een adder, die bevrozen, na 'et verwarmen Een die haer koestert in den boezem, onder d'armen Naer 't flaepend hart fteekt, en in zijnen flaep vermoórt. Verleister, toveres, wat tovergrijns bekoort Mijne oogen, datze Mint op fchoonheit zich verflingeren» De Godtheit zagh dit lang geduldigh door de vingeren Doch ijdel en vergeefs: nu komt berou te fpa Ten waere een middelaers voorbede Godts gena Verworf door offerhande, en wieroock van gebeden. O a



J. VAN VONDELS
urania
Indien u 't lastren lust, befchuldigh ons met reden.
a c h i m a n.
De vrouwemin alleen is oirfprong van al "t quaet.
Ick gordde in haeren dienst, niet wettigh, als foldaet
En grootvorst, 't zwaert op zij, ma.r eer gelijck een roover
De landen ftroopende, gaf u den rooffchat over,
En goot in uwen fchoot, tot 's nabuurs harteleet,
Den noodtdruft, die hem flont op arbeit bloet en zweet.
urania.
Zoo droegh de lantsheer fchult, en d'or.derzaet most bloeden?
a c h i m a n.
Om uwe hovaerdij te Herken, en te voeden,
Uw hooffche prachc en prael en dartele overdaet
Te houden in haere eere, en achtbaerheit, en ftaet.
Mejoifer laet zich met den noodtdruft niet genoegen.
De heer maeit 's anders oogst, al zou 'er 't hart af wroegen.
Zij fiikt een weerelt in, aen rinjen en cieraedt,
Juweelen, perlen, gout, gefteente, en pronkgewaet.
Haer dartelaeit bedijt bij 's armens bloet en traenen
En jammeren. Zij leert den wegh ter boosheit baenen,
Met woeker en gewelt in (leepen wat men kan.
Zoo Godt de weerelt ftraft, wie is hier oüzaek van?
t^w fchoonheit, flechts een fchijn van fchoonheit in hetlcven.
Ghij weet afzichiigheit een' glimp een verf te geven,
Gebrek t'ontveinzen, en bcguighclt ons gezicht.
Wie, door 't onveinzen ziende, u dit momaenzicht licht,
Beklacght dat hij zijn ziel veihing aen goude fnoeren
Van joffrevlechten, die krankzinnigen vervoeren.
urania.
Is dit uw dankbaerheit voor lang genote deught? Heel anders zonghtghe, toen wij 't eêlst van onze jeught De roos des maeghdoms, voor den daeu noch toegeloken, En 's levens dageraedt, noch nuchtre en onbefproken,



NOAH, EERSTE WEERELT. 213
U offerden, daer ghij, van top tot teen verzaet,
Verrukt wiert buiten u door wellust, zonder maet.
Wij hingen, mont aen mont, en arm in arm geftrengelt,
Twee zielen beide in een gef'molten, en gemengelt.
War zwoertghe niet! de zon van ftraelen eer berooft
'Te zien dan 't minnevier in uwe borst gedooft.
Is dit het jaergetij der bruiloftsftaetfie eeren,
Met reuzen, maghtigen, geweldigen, en heeren,
Steekfpeelen, renftrijt, en tooneelpracht, noit voorheen
Zoo heerlijck toegerust! de morgenzon befcheen,
Noch zagh, oprijzende uit het heldere oosten, nimmer
Zoo groot een heerliickheit, noch fchooner vrouwentimmer:
Daer wij, de fchoonftc van 't opwasfende Oostenrijck,
Ons zouden zetten op het bruitsaltacr te prijk,
En, blaekende onderling van minnegloet, verzaemen.
Durf nu de grootvorst dus zijn grootvorstin befchaemen
Voor al de weerelt! och een fchantvlak, eene fmet,
Met geenen oceaen te wisfchen uit ons bedt.
Ghij trouwelooze, ga nu heen: vervloek de vrouwen:
Verlaerze: maer ik zweer het zal u eeuwigh rouwen.
Daer leggen oircieraên, de trouring, van mijn hant
Geftreeken, in het flijk, juwcclen, halskarkant,
Uw vrijbuit, ons ter gunst, behaelt al t'onrechtvnerdigh.
Tast aen, en cigenze u: wij zijn deze eer onwaerdigh.
Ghij waert te lang verleit, vervoert door vrouwelist.
Ga heene, bergh uw lijfin Noahs bcestekist.
a c H i M a n.
Watraedt, helaes, wat raedt? het fchijnt haer ernst te fcheiden. Och lieffte, fta een poos.
urania.
De tijt verbiet te beiden. Het water rijst ten bergh. Bidt Noah om gena, En bergh uw leven, eer de zon te water ga.
O 3



»I+ ƒ. VAN VONDELS
A C H I M A N'
'k Beken het is mijn fchult, en wilze dubbel boeten. ' 'k Verneêrme ootmuedigh aen het outer van uw voeten, Van uwe fchoonheit, waert gedient cn aengebeên.
URANIA,
Zoo fpraektghe flus niet.
A C H I M A N.
Och ick wert vervoert, beftreén Van wederzij, gelijk een bergheik, out van daegen, Met eenen lantorkaen ter neder wort gcflagcn. Uw liefde ruktme hier, daer Noahs dreigement. Hij is genade waert, die zijne fchult bekent.
URANIA.
Rechtfchape helden flacn geen vrouwen ter genade, En vrouwenliefde wort gekocht met fchande cn fchade. Van wederzijde dreight u een gewisfe doot. Wat fcheelt het of ghe flerft in eenen vrouwefchoot, Of in het-water? zoek geene adder aen te quecken, Die u al llaepcnde het hart dreight af te ftecken.
A c H I M A N.
Te reukeloos is mij een ouheusch woort ontflipt.
Een onderlinge min wort nimmer nacu beftipt.
Zij kan ten minste een woort verteeren cn verduwen,
URANIA.
Een joQïenhaeter leere in tijts een adder fchuwen,
En duizent placgen, daor een overtolligheit
Van vrouwtmonftren, al de weerelt door gefpreit.
i C III M A N.
Waer vintmen balsfem, om dees hartquetzuur te heelen?
URANIA.
Ghij hoeft me langer niet te vleien, niet te ftreelen, Verlochenaer van liefde, en toegezwore trou. Meineedighe, verlaetme, en kies een liever vrou.



NO AH, EERSTE WEERELT.
21$
a C H I M A N.
Gebeurtrne langer geen genade te verwerven; Ick troostme van uw hant, op ftaende voet, te fterven, En legh dien blooten dolk voor uwe voeten neêr, En ruk den boezem op. Ghij mooght met dit geweer Dit koude lemmer vrij mijn brandend hart afftooten: Of weigert ghij 't, verkies uit al dees bedtgenooten, De ftrengfte, die het recht uitvoere ftreng en ftraf, Naerdien ick u te binsk in 't hart dien fmartfteek gaf.
URANIA.
Ick neme u in genade, uit enkel mededogen , Omhelze u als voorheen. Ghij hebt mijn hart bewogen. Steek op, fteek op den dolk, en overleef mijn tijt: Hervat uwe eerste trou, in 't aenzien van den nijt.
a c n t M a N. Een nieuwe bruiloft. Daer komt Noah aengetreden , Beftraf dien fufier, en befchaem met pit van reden Zijn fchendlghe onreên, die al 't vrouwendom betight. Van verre geeft hij u een overdwers gezicht. Hij fchijnt met zijn gezicht de Joffcrfchap te moorden, En mompelt binnen 's monts uit fteurnis halve woorden.
Gn o ë. een grooter manneplagh als Kaïns vrouwendom. Al wat een leeraer wint, dat ftoo: mejoffer om. Een guure hagelbuij plagh 's lantmans hoop te raeken, Den bloefem afteflaen, dat bosch en boomgaert kraeken, In 't quikftc van de leut, met bulderend gewelt, 't Welk hemel aerde en zee en al de lucht ontftelt: Een fchoone vrou vermagh, met zachte toverftreeken, En liefelijck gevleij, geftreel en minzaem fmeeken, Te leenigen een hart, verhart als diamant. Och hemel, haclme 't huis. Verlos uw' afgezant. De weerelt wort te zwak rechtvaerdigen te draegen.
NOë. URANIA. JOFFERS.
O 4



2j<5 J. VAN VONDELS
Elx eige zinlijckheen, het ijdcle behacgcn
Van JolTrenoogen, daer 's grootvorsten zin op viel,
Beguighlen hem, dat bij zijn redelijcke ziel,
Zelf Godt vervvaerloost, om de gunst van fnoode boelen.
Zoo geit geen dreigement, eer zij den dagh gevoelen
Der waterroedc, een ecu bijkans te week gclcgt.
urania,
En blijf dees fufFcrij noch duuren? oude knecht. Ghij fuft u zelven doot. Wat hebt ghc toch gewonnen Uw leven lang, als twist gerokkent, niet gefponnen! Hoe ftaen de vrouwen u zoo bijfter in het licht? Een, vrou heeft u gebaert, haer liefde uw trou verplicht Door kinderbaeren: en v.w zoons, verknocht aen vrouwen, Haer aenfehijn liever dan het al'erfehoonftc aeufchouwen. Dat is het aenfehijn van de alkoesterendc zon, Der levendiger) vreught, en aller lichten bron: Of is door ouderdom uw vromvezuclu gcüetcn, Dat worde uw' ouderdom en geene vrou geweten. n o ë.
Wij leeraeren vergeefs: ghij zingt een' zelven zang, En gaet, tot ons verdriet, doorgaens den kreeftegang, , Wij haeren geene vrou, noch fchoonheit, maer misbruiker» Van 's hemels gaven. Laet de roos op doOrneftruiken Viij plukken, en den geur verquikken 't flaeuwe hart; Maer niemant quets' de bant aen dorens, tot zijn fmart. Hij quetst zich zelven, die zijn hart verhangt aen veclcn.
u r a n i a.
De weerelt wort bevolkt door liefde cn kindcrteelen. n o ë.
Cbij kent den oirbaer niet, die blint u zelve ftrcelt. Door tal van vrouwen wort 's mans liefde en trou gedeelt. Die anders kort in een, cn dicht cn naeu gedrongen , Hem fterker prikkelt: want de min, die onbedwongen Magh weiden, fpilt haer kracht: maer werktze op een vriendin, Zoo brengtze een ongelijk veel grooter vrientfehap in.



NO AH, EERSTE WEERELT.
417
Verftonghe dit, ghij zoudt, niet bclghzick noch verbolgen,' Uw heerfchnp prikkelen Godts wijzen raedt te volden.
URANIA.
Wij zijn 'er t'cdel toe, oni naer uw ftrenghe wijs
Ons lief te noodigen op eenerhandc fpijs.
Waer van de fnoeplust walght. De brar.t wort meerontltckcn,
Indien men liefde door verandering wil queken,
En acnvocn met meer gloets. Dat 's vrientfehap en gerief.
De minhaer., in den fchoot ontfangen van zijn lief,
Is aengenaemer dan de daeu op dorre kruiden
Door uitftel; doch dit is geen kost voor flechte luiden,
Maer edclmoedigcn, die hooffche fyraek verfiaen.
N o ë.
O pest van 't zuivre bedt! meer vrouwen aen te flaen Dan eene alleen dat wil u beiden deerlijk finarten. Wat is natuurlijker dan twee verliefde harten, Verknocht door eenen bant van ongefchende trou! Mijn voorbeelt laet den man niet toe dan eene vrou. De flommen leeren ons met eene weêrga paeren.
URANIA.
Uw eigen vader, out en hoogh op zijne jacren, Slocgh eerst twee vrouwen acn, waeraen hij zoonen won. Hoe fcheltghe 't huwen aen meer vrouwen dan de bron Van alle elendcn, uit vcelyoudi ghait van vrouwen Gefprooten, waerom Godt de fcheppiag fchijnt te rouwen?
NOC.
Het voeght den zoone dat hij 's vaders fchande dekt.
URANIA.
Een booswicht, die zijn hant met 'sgrootvaêrs bloet bevlekt, En zelf zijn eigen bedt, door 't geil verdubbeleeren Van vrouwen, onbefchaemt durf fchenden en fchoffeeren, Gaf 't leven aen ecu' zoon die voor geen grooten zwicht, Maer klist hun onbefchaemt en Hout in 't aengeziebt De zelve vuilichcên, die op den vader kleven.
O s



El8 J. VAN VONDELS
N o ë.
*k Vergeef het gaerne, wil 't de hemel u vergeven.
Wiens afgezant ick ben, hardtnekkigen, nu flaekt
Dit wederfprceken. Hoort wat onheil u genaekt.
Heft uwe oogen naer die drift van zwarte wolken,
Gezogen uit de zeen en diepe waterkolken.
De gamfche lucht verkeert in eene baere zee ,
Een voorbo van den vloet, en 't endelooze wee.
De lucht hangt zwanger van ftortregen, zonder vlaegen.
Verwacht een'langen nacht, een'nacht van veertigh dagen,
Of veertigh etmael, zoo veel zeen op een geperst.
Waer berght zich 't menschcfom! och, zoo dra de hemel berst
Met weêrlicht, blixemen, en balderendcn donder;
Terwijl een occaen opwellen komt van onder,
Zoo dra de hooghfte bant uit 's aerdtrijx fponfl duwt
Al 't water, dat het zoogh en inzvvolgh. Menfchen gruwt,
Bekeert u. Lust het u Godts goetheit meer te vergen?
Ghij troost u, och vergeefs, en waent op hooghe bergen
Dien vloek t' ontvluchten , cn bosffchaedj* cn eiken boom:
Maer och die worden door den flonn, cn fterken ftroom
Vcrdelght, en afgerukt van hunnen gront en wortel.
De torens ftortcn in, geplet aen gruis en wortel.
Daer drijven duizenden van dooden, dieren, vee
En drenkelingen heene, in 't ronde, in 't lang en breé,
De hooftgebouwen en de daeken, hoven, huizen.
Hier geit geen wederftant van dammen, dijken, fluizen.
De moeder pooght haer vrucht, de vader zijnen zoon
Te redden, och te ipa. Men hoort al eenen toon
Van jammeren, gefprelt op 't zwalpen van de wateren.
Nu zwijght de bruiloftsgalm. Dat juichen, lachen, fchatcren
Wort fncl misfehapen in een ijsfelijk gekerm.
De bruit verdronken, fterft in 's bruigoms mocden arm.
Bet uiterfte overfchot, een drom van dootfche fchimmen,
Aen 't klautrenop 't geberght, pooght hijgende ,ondcr't klimmen,



NOAH,' EERSTE WEERELT. 119
Haer ziel te bergen: maer de grimmigbe oceaen, Gedreven van de wraek, verRhrikt de bleeke maen, Die ziet de golven, als een blaes vol wint, opzwellen. De hooghfte bergbkruin zinkt in 't water vijftien ellen. Aldus verzinkt het al wat op den aerdtboöm leeft, 't Gefchreij wort ftom, zoo dra het al dien dootfnik geeft.
URANIA.
Een dochte vogel zwicht voor 's'molox dreigementen: De wijzen laeten zich geene ïjdle vrees inprenten. Ghij Joffers zingt en danst eens achter deze haegh. Wij trotfen midlerwijl op 't hof dees bruiloftsplaegh.
JOFFERS.
W:\er bleef de zwaen?
Wr.er bleef de zwaen, De zwaen, dat vrolijke waterdier,
Noit zat van kusfen?
Geen watren blasfen
Haer minnevier, 't Lust haer te nestien op den vloet.
Zij queekt den gloet,
Zü queekt den gloet Met haere vrolijke wederga,
En kipt haere eiers,
En. acht geen fchreiers,
Noch vreest geen fcha. Vliegende jongen zwemmen me,
Door ftroom en zee,
Door ftroom en zee. Zij groeit in 't levendigh element,
En wast de veêren ,
En vaert fpansfeeren
Tot 's levens endt.



sïo j. VAN VONDELS
Stervende zingtze een vrolijk liet,
In 't fuikerriet,
In 't fuikerriet. Zij tart de nijdighe doot uit lust,
Met quinkeleeren
En triomfeeren,
En fterft gerust. Stervende zoekt haer flaeu gezicht
Noch eens het licht,
Noch eens het licht, Den bruitfchat, van de natuur te leeH
Aen elk gegeven,
Om blij te leven.
Zoo vaertze heen.
N o ë.
Hoe bitter wil in 't endt dees bruiloft hun opbreken! Geen woorden gelden hier: de klaere daedt moet fpreken.
REIJ VAN ENGELE WACHT.
L ZANG.
Eer Godt door 't eeuwigh woort De ftrijdighe krakkeelen Des Bajerts quam te deelen,
Lagh d'aerde in zee gefmoort. De geest der godtheit weidde
Op 't, water, zonder licht.
't Had al een aengezicht. Toen fchoof Godts hant en fcheidde
Het nat en droogh, zoo ftont Het zakkende aertrijk boven, En 't water neêr gefchoven
Toogh naer den diepen gront.



NOAH, EERSTE WEERELT.
ai
Het water, wuft van zinnen, Durf tegens 's hemels reên Zijn perk niet overtreên ,
Uit zucht om lant te winnen. Dus bliivenze elk in ftaet. Godts almaght fteltze een maet.
I. TEGENZANG.
Nu dienen aerde en zee Het menschdom, als zijn flaven. Op dat het 's hemels gaven
Gebruike in vollen vre: Maer 't misbruik ingefloopen,
Verbittert Godts gedult,
En , diep geraekt in fchult, Behoeft geen' zoen te hoopen.
Men ziet den fchouburgh van De'weerelt ter ftellaedje, Voor Noahs-boubosfehaedje,
Verwonen den tijran, Bekoort van fnoode boelen
Verworpen Noahs raet, Volharden in het quaet, Om geilen brant te koelen.
Dit treurfpel keert te dra.
Verwacht het (lot hierna.
II. Z A N G.
Godts fcherprecht wil, als roên Eer vaek het oogh koom' luiken, Het water ftreng gebruiken.
Nu zal de misdaet bloên.



^ J. VAN VONDELf
De zee, dus lang te temmen,
Te fluiten op het ftrnnt,
Wil fpj-ingende uit den bant, De wanhoop leeren zwemmen.
De hooghfte, om Noah niet Te fmooren in dien rouwe, Zoo hij 's volx druk aenfchouwe,
En hoore met verdriet. Belast Uriël buiten
Met eene donderftem
De drijfark achter hem, Na'et intreên,. toe te fluiten,
En teffens oor en oogh.
Dit jammer fchreit te hoogh.
II. TEGENZANG.
Moght grootvaOr Adam fpa Eens opzien, als herboren, En dit gejammer hooren
En zien met d'echte ga, Zijne Eva, die op d'aerde
Lijfeigen aen de doot,
In wee en harens noodt, Haer vruchten won en baerde;
Zij riepen: och waer toe Geploeght, gezweet, geronnen, En afkomftc acngewonnen?
Gcflrcnge waeterroe, Straf d'ouders, die veroordeelt,
Om 't ingevoerde quaet,
Bedorven al hun zaet, Bekoort door 't eerste voorbeelt.
De fchiltwacht floot Godts hof, .
Nu d'ark, 6 jammerflof!



KOAH, EERSTE WEERELT. ssi
HET VIERDE BEDRIJF.
C H A M. NOë.
BC H A M. clieft heer vader mij te fpreken ick zal hooren. Noë.
Wel Cham, wat broutghe?
c H A M. Nier. N o e.
Die klinkt in niemants oorent Nu baeut de weêrgalm van het bosch uw bosckfpraek na, c II A M.
Ick hiel gefprek met vorst Achimans wederga.
Noë.
Wie raet u, buiten last van vader, haer te fprekenï
C II A M.
Ick houme bij der hant.
NOë.
De dagh is fchier vcrflreken, Om met uw gemaclin te treeden binnen d'ark.
c H A M.
Dees tijding valtme op 't hart, gelijk een zwaere zark,
NOë.
Uw vader, moeder, broers cn zusters, hun gctrouden, Staen reede, en willen u in d'ark gezclfchap houden,
C H A M.
Heer vader, gunme toch te volgen mijnen zin.
NOë.
Ceef vader redan, zoon,- en ftel u willigh in.



cfi4 J. VAN VONDELS
C II 4 M.
Wien lust het willigh in een beesteftal te kruipen? Noë.
Dat 's min bezwaerlijk clan een heele zee te zuipen.
C II A M.
De zee deist achtcrwaert: noch lijdenwc geen' last. N o ë.
Ghij" hoort hoe fchnkkelijk dees fpringvloet bruist en wast.
C II A M.
Hoe lang zoude eene zee dat houte mooithol fchokken? - N o ë.
Tot dat de zonnekar haer ronde hebb' voltrokken.
c H A M.
Een j'aer, het gantfche jaer nïtHarden met verdriet?
N o ë.
Die voerman (laet niet ftil, een iaer verveele u niet.
C H A M.
Ghij plaght de ledigheit, een hooftgebrek, te ftraiTen. N o ë.
Zijt onbezorght: men zal u werks genoeg verfchaffen.
C H A M.
Hier valt geen hartevangst, noch wilde zwijnejaght. Hier fchijncn zon noch maen. Hier is het eeuwigh nacht. In ecu fpelonk van hout kan niemand adem fcheppen, Maer boozeri flank, een goot te roeren noch te reppen. Wat zal hier uit ontftaen? Wat anders dan een pest? O tuchthuis, verkenskot, o katte- d hondenest!
Noë.
Indien u 't werken lust, zoo toon u als een hoeder, Met Sem en Jafed. Woel, bedel den dieren voeder, F.n drank en water, hoij en haver, aes en vleisch. Verfchoonzé. Vacgh hun hok. Geef elk zijn' vollen eisch
C H A M.
O tuchthuis 1 tnoet zich Cham hier in te berste (laven?



NO AH, EERSTE WEERELT. aaj
Dat heet geen leven, maer te leven als begraven:
Te fterven, in geen graf van marmer, maer van hout,
Uw eigen huisgezin tot harte wee gebout.
NOë.
Door last van hooger hant tot ons behout geklonken, c H a in.
Veel liever eenwerf dan tienduizentwerf verdronken, lek fprong van ongedult en wanhoop in den vloet. Noë.
Uw vader zal getrou U fterken: hou flechts moedt.
C H A M.
Gedoogh eerst dat ick mij verdaedlghe met reden.
NOë.
De tijt gehengt naeu in een lang gefprek te treeden. Doch 'k wil u dit verzoek niet weigren. Spreek, mijn Zoon. c II A M.
Ghij Zet geen' vader maer fcherprechter op den troon,
Die elke ftrtükling telt, de misdaet naeu wil weegen,
En dreigen 's menfchen hals met eenen blooten degen»
Ghij beelt de godtheit uit, gelijk een' wilden beer.
Een beer, een everzwijn rukt een bosfehaedje neêr,
De dwingelant een rijk; de Godtheit alle rijken,
Ja al de weerelt. Wie zagh grooter ongelijken!
Zoo veele wateren en wolken aengezakt,
En aen de lucht allengs met kracht op een gepakt,
Aen 't fcheuren, zullen volk en bergen teffens fmooren,
Wij 's weerelts jongften fuik, in eenen dootfnik hooren.
Wort Godt verbolgen en oploopende, als een vrou?
Wort Godts voorzienigheic geraekt van naberou?
Dat 's geen voorzienigheit, maer krankhelt, ongeftadigh,
En wispeltuur. Aij zijt u zelven eerst genadigh.
NOë.
O Cham, wien lastertghe ? och wat hoore ick ? waertghe ftom Geboren! zwijgh, verdriet van vaders ouderdom, P



a2ö J. VAN VONDELS
En erffchand van mijn huis. Och wacrr h: vroegh geftorven! Uwe eigenzinnigheit cn waen heeft u bedorven. Ick vreeze , ó hemel, keer het voorfpook van 't geval, Dat vaders vloek uw hooft rechtvaerdigh treffen zal.
Ick weete, Godt zij lof, dut krachten ons ontbreken Om zonder Hameren van Godts natuur te fprcken, Een onbegnipzaemheit, geen fleurnis onderdaen. Men moet door 's Wenfchen fpraek Godts eigenfchap vcrflaen. Nacrijver, naberou, de toorne en wrackzucht hechten Oneigen op dien heer en rechter, ftreng in 't rechten; Hier geeft des menfchen tong alleen een krank gel uit, En drukt de beelden vnn de ziel door dootverf uit. Een rechter ftraft de quaên, die van hun boosheit roemen. Zou Godt dan geen gewelt en dwinglandij verdoemen, En 's aerdtrijx aenzicht rein al'wasfchen van zijn fmet? Twee vruchtbre takken, een van. Kaïn, een van Seth, En beide uit eenen Ham, vervulden 's- weerelts luchten Met ongelijcke, d'een met wilde en wrange vruchten, En d'ander met een ooft, gezont en zoet van fmaek. Dees geeft genoegen: maer de wrange terght Godts wraek. Der vroomen aert wort door verbastert zact bedorven. Nu cischt de boosheit ftraf. De deught is uitgeftorven.
, c ii a M.
Heer vader, Hoort u niet: ick Helle mij bcreit Te volgen 't hoogh gebodt, cn uit gehoorzaemheit, Uw voorbeelt eerende, te fchroomen noch te fchrikken, Al zoude ick in dees kist, een rechte dootkist, flikken. n o ë.
Achimans lustgenoote, een rechte vijandin Van eer en deught, leij toe om al ons huisgezin Door u te fplisfen, zelf den vader tegens moeder, Schoondochters tegens een, den broeder tegens broeder Tc rokkenen. Het hoogh beleit heeft dit gefchut. Een achtgetal in d'ark zal 't zaet en eene flut



1V0AH, ÉÉRSTE WEERELT. 2Ï?
Bes menschdoms ftrekken, Ui het uit den vloet 'herboren Herftelle al 't leven, m ,n >t water qlmm ft fmooren ' Ga heene zoon, verdaegh al d'andren: het wort tijdt Den jongfteii flagh t'ontgaen, die naulijx uitftel lijdt.
C II A M.
Daer koomenze al gereet. Nll moeder, tre vrij nader Schoonzusters, Jafed, Serri, gebroeders haest u: vader' ' Verwacht u hier ter ftcde, om 'a menschdoms ftaet bedroeft. Naerd.en de noodt ons jaeght, waer toe te lang getoeft?
SEM. J A F E T. noë. RE IJ. T\ S E Mi
lJe gront, heer vader, wort fchier vlot beneên ons voeten Vrou moeder, en uw zoons, en uw fchoondochters moeten' Zich troosten heen te fpoên naer 't groote zeegevaertDies komenwe al gereet té gader herrewaert.
J A F E T.
Wij ftaen reisvaerdigh: het gelieve u ons te leiden. N o è".
Wat anders is 't van ver, wat anders in het fcheiden
En onder d'oogen. Ick, gemat en afgetreurt,
Wort met gewelt en Kracht van 't menschdom afgefch-urt
De liefde tot hun heil werkt Üraéhtigöst in het ende:
En komtghe nu getroost, als ballingen, d'elende
De zwaericheen op zee te draegen nefTens mij?
Zoo fta h d'almaght van den allerhoogbftcn bij.
Ick zalze ontvouwen, om uw harten tegens Ir den
Te wapenen. Staet vast, en helpt uw' vader ftrijden
Dien Godt befchermt, ontziet „och vier noch watersnoodt
Hij kan ons redden in het midden van de doot.
Ghij ziet de hemel hangt van gruwzaem onweêr zwanger En wacht tot dat we d'ark intreden, omniet langer, S x



ll8 J, VAN VONDELS
De hant des 'engels zal haer met een' donderfiagh Toebonzen, datze dreune en davre: want ick magh Noch kan dien ondergang der weerelt zien noch hooren. Och moghtenwe in een zee van droeve traenen fmooren, En 'tmenschdom helpen, 'k fchrcide een zee van traencnuit! De donder, blixem, vier, en weerlicht zal 't gelttit Van 't jammerlijk gekerm der ftervenden verdooven. Dan ftort gellrenghe wraak uaghregens neêr van boven Wel veertigh etmael lang, getroost u krak op krak Te hooren", zonder fchrik; bet kraeken op het dak Van hagelneenen en flortregen, zonder buien; Een' ftorm van oost en west, van noorden en het zuien, Vier winden tegens een, hardnekkigh en verftokt. Dan rijzenwe aen het zwerk, geflingert en gefchokt. Zoo flijtenwe den tijt, in fchaduwe en dampen, En leven bij geen zon , maer traen en rook van lampen.
s e m.
Heer vader, fchroom niet; vaer met uw verhael vrij voort
j a f e t.
D'Almaghtighe betemt de baren met een woort.
n o ë.
Wij zullen, hcmelhoogh gedraegen van de golven, Als in een levend graf, al levendigff gedolven, Heendrijven, hobbelen, en fchokken nacht cn dagh, Drijhondert etmael lang en zeventigh. De flagh En 't klotfen van den vloet en holle waterbaren Zou 't allerftouiite hart ter neêr flaen onder 't vaeren, Daer 't oor niet anders dan gedruisch en buldren hoort Van wateren en wint; de dootfehrik voor de poort Geduurigh aenklopt, en het aengevochten leven, In noodt van kistbreuk [fchoon de kist is toegedreven Met werk, en vet geteert, bezorght van hars en pek,] Blijft hangen ia een fchael gewogen: daer een lek



NO AH, EERSTE WEERELT.
!2$>
Of berst, de balkbreuk of vergaering, na het floopen,
Het water inliet. Dus ten halve fchier verzopen,
Met zulk een zwaere vracht van levenden; wat raet?
Maerfchroomt noch fïddertniet: de hooghfte, ons toeverlaet,
Is maghtigh 't overfchot der weerelt, in de vloeden
En 's afgronts waterkolk, te waeren en te hoeden.
Hij toomt de golven, fchoon geen roer 't gevaerte ftiert,
En ook den wilden aert van 't ingefcheept gediert. •
Hier huilt geen hongrig wolf. Menhoort geen leeuwen brullen,
Noch wreede tigers , die het woudt met dootfehrik vullen.
Men teil' de nagels, met den hamer itijf en fterk
Geklonken in dees kist; dit eenigh wonderwerk
Begrijpt meer wonderen dan nagels, wonderdommen
Waer voor Godtlochenaers verbaest ftaen en verdommen.
s e m.
Zoo kan een fcheutvrij hart de pijlen tegenftaen.
n o ë.
De zee zal, zonder ftrant te kennen, weiden gaen,
Gelijk voorheene, eer Godt, om d'aerde te bereiden
Tot 's menfchen woonplaets, haer van 't water quam te fcheiden,
Het fchuimende clemeqt te (luiten op het ftrant.
Die zelve almogcnheit bevat met eene hant
Dit wonderlijk heelal , gewogen op zijn zwaerte.
Zij kan ons bergen, en behoeft geen zeegevaerte
Van balken, dicht in een gedreven, als we zien,
Opdat het u en mij tot eenen vrijburgh dien'.
j a f e t.
Waer toe den arbeit van eene eeu hier aen gehangen, En onrechtvaerdigen, in hun verkeerde gangen, Gelieven? nutter waer hun 't leven kort ontzeit.
Noë.
De hooghfte goetheit zocht hen door langkmoedigheit Te brengen tot berou en afftant van misbruiken: Zïix wilze, op dat we, zulk een' waterval ontduiken, P 3



Sja J. VAN VONDELS.
Door middel van deze ark behoên het overfchot Der levendigen, op een driftigh watervlot. Beliefde 't haer, zij kon een ander middel vinden, En hoeft de noodthulp aen geen houten vlot te binden! Maer dit 's het ractbefluit van Godts voorzienigheit. Hier tegens opilaen waer een reukloos onbefcheit.
s E M.
Die 't leven allereerst den menfchen heeft gefchonken Kon hen veranderen van zinnen , en ontvonken In liefde, om onderdaen te volgen Godts geboón.
n o ë.
Hij fchonkze een' vrijen wil, van weerzijde even fchoon. Een goude hantvest, keur het goet of quaet te kiezen. Bij noodtdwaug zou 't gerecht des opperden verliezen Bctaeling t'eifchen van een opgedronghe fchult. JN'u eischt de fchulcheer draf, na zijn misbruikt gedult. Nu blijft de mensch, verdokt in fchcndighe gebreken, En niet de godtheit, in dees fchult rechtvaerdigh fteeken.
j A F E T.
Zoo dervenze eeuwigh , die door 's waters noodt vcigaen? n o c.
Ten zijze dervende in bet endc zich bcraên, Gcrackt van nabcrou: maer die hartnekkigh fmooren Gaen door Godtslasteringhe en eige fchult verloren.
S E M. li
De Godtheit kon dees draf quijtfchcldcn voor den fpring, n o ë.
Toen 's hemels rechter Breng ter jongde vierfchacr ging, Daer Godts rechtvaerdigheit en Godts genade pleiten, Kon geen verzoening bij gequetfte majedeiten Verworven worden. D'een dont d'andere in het licht. De tong der weegfchacl zweegh, zoo lang ze in tegenwight Bleef twijnen, entlijk quam de boosheit t'overvvecgen. De vloek dont boven, na het zwichten van den zegen,



NOAH, EERSTE WEERELT. aji
En 't mensclidora, dat vergeefs zijn gruwelen verbloemt, Wert door liet vonnis ftreng der ftrane toegedoemt.
s E M.
Hoe zultghe weten of de warren weêr vertrekken?
NOë.
Een rave of duif kan ons een trouwe postbo (trekken. J A F E T.
De watren grimmelert van monltren, woest van aert. Walvisfchen kunnen met een' klink van hunnen ftaert Dat houten zeegewelt te gronde flaen en (loopen.
Noë.
Zij fchroomen geen gewelt, die op Godts toezicht hoopca,. Al quaem een heele vloot, elk van een regement Schuimbekkend hcllefpook bezeten; niemant kent Zich maghtigh 't heiligh vlot tc (loopen en ontfnoeren. Geen Leviatan durf zijn' (taert en vinnen roeren.
R E IJ.
Aertsvader, fpoe u voort. De goddclooze rot Van Enaks trots gebroet, befluit, ten fchimp van Godt, Door boelen acngehitst, dees cederc bosfehaedje Aen brant tc fteeken, en voorwint uw timmeraedje Met eenen ftookebrant tc delven in haere as. Wat iammeltgh'e? de zon helt over naer het gras. Tre voor: wij volgen u, en komen uwe treden In d'ark geleiden met voorfpellinghe en gebeden.
REIJ VAN ENGELEWACIIT.
I. ZANG.
Befcherm, 6 heer, ó toeverlaet Van uw getrouwen, 't eenigh zaet
En al de hoop van Adams kinderen,
Dat hun geen holle baren hinderen. P 4



K33 J. VAN VONDELS
Zij rusten op uw hemelwacht Gerust en vciligh, met de vracht
Van wilden aert en tamme dieren.
Ghij kunt den toom des afgronts vieren En korten, zoo het u behaegh, Na 's menschdoms droeve nederlaegh,
Waer Noë drijft op uw genade.
Behoe zijn huisgezin voor fehade, Op dat hij, na een lang verdragh Van jammeren , belanden magh,
Wanneer, de wateren verfchoven,
Hij ftof vint uwen naem te loven, j
L TEGENZANG.
Als uwe hant het zwaere (lot Ontfluit, zal hij, op uw gebodt Te lande treênde, uwe eer ontvouwen, U dankbaer eenen outer bouwen Op eene Godtgewijde ftê, En oll'ren u het zuiver vee, En reine vogels, d' Oflerhande Wil u, terwijlze fmooke en brande, Behaegen, en den hemel deur Verfpreiden eenen zoeten geur. Ghij zult beloven zijne telgen Door vloên te fchenden noch verdelgen, Schoon zij verwildren jacr op jaer, Zoo lang het aerdtrijk vruchten baer', De morgen aenbreekë uit den oosten, Belofte om Noahs rou te ttoostwi.



NOAH, EERSTE WEERELT. aj,
II. Z A N G.
Hij zegent hem en zijn gezin, Op dat de hooftdam telgen wlnn*.
Hij neemtze, als herder, in zijn hoede
Verbict al wat in zijnen bloede
Verdikte't'eten, om geen wraelc Met bloet te voeden, en den fmaek,
Tot dolle menfchemoorderijen
Te koesteren, en dwinglandijen. Hij veilightze door eene wet, En wil den clootflagh, als een fmet
Met bloet afwasfchen door den degen
En dootflagh tegens dootflagh wegen,
Op dat elk 's menfchen waerde kcnn' En niemant woest de handen fchenn'
Aen menfchen, weerloos zonder wapen.
Gelijk een -beek, naer Godt gefchapen.
IX TEGENZANG.
De Godtheit fterkt dit heilvcrbont Met eenen eedt, uit haeren mout,
En zet een teken aen de wolken,
Den regenboogh voor alle volken, Gebogen midden in de lijst Der weerelt, daer hij daelt en rijst
Op 't oogh: een' boogh uit veele verven,
Die meest in blaeu en root verderven. Het blaeu bediet den weereltvloet; Het root een' brant en weerelt gloet,
Twee oordeelen, een nu gedreken,
Het ander namaels uit te fpreken, P S



«4 J. VAN VONDELS
Wanneer het menschdom zal vergaen, En voor de jongde vierfchaer ftaen,
Zoo Enoch fpelde lang te voren.
Godtvrucïitigen ontzien Godts toren.
Het ganfche huisgezin van Noê trcet in 't dot Van 't hol gevaerte, cn eert het vaderlijk gebodt. d'Aertsvader volgende, betuight eerst menighvuldigh Al fchreiende : och wij zijn aen dit bederf onfchuldigh! d'Aersengel des gerechts Uriël komt, houdt dam. Zijn gloêndc fakkel brant. Hij bonst met d'andre hant De deur des ingangs toe, dat zeven floten kraeken. Het nimmer flaeper.de oogh wil over Noë waeken.
HET V IJ F D E B E D R IJ F.
URANIA. ACHIMAN. AERTSHERDER. HOFMEESTER.
URANIA.
I ïc trotfe reuzetrocp trok op onze aendrift uit, Maer d'aenflagh fthijnt mislukt. Wij hooren geen geluit, Gebriesch van Paerden , noch geen trommels en trompetten. Hun last hiel dit gewest in lichten brant te zetten. Het dwarsfe noodtlot heeft ons dees triomf benijt. Hier komt de grootvorst aen, fchuimbekkendc van fpijt.
A C II I M A N.
Dat wiltbraet is in 't hol der arke ons jaght omdopen. Wij komen, hangends hoofts cn fuifende, afgedropen. *k Vervloek mij zelven, cn dien aenflagh. 6 verdriet! Wie zou het denken! och wij waren al befpiet,



NO AH, EERSTE WEERELT. 235
En d'oude fuffer, een acndrijver van 's lams placgen, Gcwaerfchuwt dat ons ftont'een fchoone kans tc waegen, Koos tijdigh in der ijl de fchaduw van zijn kist.
urania.
Ontbrak het u aen vier en fakkel; fchiet de list
Van 't vosfevel te kort, wanneer de fchelmen ruiken,
Dan geit de leetiwenhuit: men most gewelt gebruiken.
a c 11 1 M a n.
Het fpookte afgrijslijk door het ccderbosch in 't ront.
Waer Enaks fchiittcrij opdonderde, daer ftont
Het fpook haer tegen, en befchermde d'ark cn boomen
Met gloênde fakkelen. Dc ftoutfte reuzen fchroomen,
Ceblint duur dit gezicht, dat fterk in d'oogcü fchijnt.
Wij hijgen ademloos, van woelen afgepijnt.
De reuzebenden vliên verftrok uit dees bosfehacdje.
De toveuacr befchut zijn bosch cn timmeracdje.
urania.
Gedult, mijn heer, tot dat een beter avontuur Geleden fmaet vergoede, en trcfi'e een andere uur, Om zulk een' joffrevloek den lastermont te Hoppen, 't Is wijsheit zijnen hoon bij wijlen in te kroppen.
a c h 1 11 a \t.
Van verre fchijnt het dat een bteeke fclüm genaekt En herwaert fpoênde, naeu den gront van d'aerde raekt. Het fchijnt een postbo, die een' fnellen dromedaris Aenprikkelt. Ick geloof dat ergens lant gevaer is. Hij blaest den horen, melt ons onraet: ftaet nu vast, Het is d'Aertsherder.



aj6
J. VAN VONDELS
AERTSHERDER.
Al 't geberghte, in noodt en last, Zit overdrongen van gevlughten, uit waeranden, Uit burgen, boomgaerden, en omgeleghe landen.
URANIA.
Zoo zittenze geberght?
AERTSHERDER.
Behalven wat verdronk, En, als een bakfteen, los in 't water heenezonk.
URANIA.
Wie biet zich aen 't geberghte in ftroom en water dompelen?
AERTSHERDER.
Het quam aCftortende hen plotsling overrompelen,
Eer 't volk op 't laeghe lant 't geberghte winnen kon.
De hemel fpringt, gelijk een volle waterton,
Aen duigen uit den bant. Geen banden langer klemmen.
De lantzaet pooght vergeefs dien waterval t'ontzwemmen.
Geen vlot op tonnen, met een koorde vast gehecht,
Befchut de driftigen in 't ftrcnghe waterrecht.
De drijvende eilanden van opgeborfte vcenen,
Gepakt met duizenden, die dootsch om noodthulp fteenen,
En kermen, zullen hen niet fpijzen. Hongersnoodt,
Een fcherrep zwaert, genaekt, en dreightze met de doot,
Al levenze eene poos, verdooft door 't ijslijk bruizen
En fchuim der watervloên, uit 's hemels ope (luizen
En watervallen, fterk met losgelaten toom
Affchietende uit de lucht. De zeen en ftroom op ftroom
Zien oevers acn noch ftrant. Drijhondertjaerige eiken,
Die, met hunne armen door het zwerk, de maen bereiken,
Hun wortels fchieten naer den afgront, zonder gront,



NOAH, EERSTE WEERELT. 537
Zoo diep gelijk hun kruin om hoogh gedeigert (lont, Gaen drijven, met al wat, ter naeuwer noodt, ontzwommen, In eike takken zit geklautert en geklommen.
A C H I M A N.
Wat tekens zaeght ghe eer noch de lucht aen 't baren quam?
AERTSHERDER.
De ganfche hemel (lont in eene lichte vlam. Staertftarrcn, fakkels, zwaert, vierpijlen, roode draeken, Met opgefpalkten keele, afgrijfclijk aen 't braeken, Verbijderden het volck, van angst verdomt en dijf. De Jieenen Gdderden van dootfchrik onder 't lijf. De doutde reuzen van verbaestheit fuizcbollen. Ziet uit: een bare zee komt ginder herwaert rollen, Bereit u dux ter doot. Beraet heeft tellens uit.
A C H I M A N.
Meerminnetronien, ghij hebt ons ingeluit, En Noë noit gelooft. Gedroghr.. van boosheit ztvangeV. Wat toef, wat maek ik met dien regemcntflok langer! Ons heerfcha'ppij heeft uit. Daer leght hij. Haest u, dra, Gevloekte boelen, voort.
URANIA.
Gena, mijn heer, gena. Gena, 't is onze fchult. Genade, geen van allen Gedacht oit dat dees draf den mensch zoude overvallen. Wat raet? waer heen gevloón? de weerelt krijght een'kraK
A C H I M A N.
Daer kraekt een donderkloot de kruin van 't reuzendak.
De roode zwavelvlam, ter deenrotfe uitgeborsten,
§chudt Kaukafus. De kreet van vrouwen, heeren, vorsten,



aj» J. VAN VONDELS
Gemengelt onder een, benntwoort het gcfchal.
Een voorfpook van den post, die hier op volgen zal.
HOFMEESTER.
O grootvorst, voeltgbe noch den Iteenrotsgront niét daveren? De ganfche flaetfie is aen 't klauteren en klaveren Ten boogen berge op, om den jongden watersnoodt t'Ontvlièn. Al wat men hoort en ziet is bare doot.
A C H I M A et. Vergeefs gevloden. Dat 's den fchicht des blixems tergen.
HOFMEEST ER.
De dcile Kaukazus dcekt boven alle bergen,
De kruin zo hoogh dat hij door alle wolken fchiet,
Ja zelf den darredraek beneên zijn voeten ziet.
A c H I M A N.
Wie deigert trooste zich van hongersnoodt te derven.
HOFMEESTER.
De menfeheneeters rot zal fpijs noch voedtzel derven, Al weigerde 't geberght den buik zijn levens eisch, Zoo lang zij menfchen vint, cn vrouweborsten vleisch, Het lekkerde aes van al, dat vcelen zich gewenden.
URANIA.
Watraet? waer heen gevloön? 6 bruiloft van elenden! Watract? waer heen gevloön ? de weerelt neemt een' keer.
A c n i M A N.
Wat geest verfchiint ons! valt terdont op 't aenzicht neêr.



NO AH, EERSTE WEERELT. tj»
tlRlëL. ACHIMAN. URANIA. RE IJ,
HU R I c L. ■ ier ftaet Uriël zelf, gevvapent met Godts flaghzwaert, d'Aertsengel des gerechts, die Adam, eerst gedaghvaert, , Ten lusthovc uitdreef, om zijn wederfpannigheit, Eu 't fchendigh quetfen van de hooghfte majefteit.
URANIA.
Genade, och gun ons dat we in d'arke op 't water vloten;
U R I ë L.
De deur van Godts genade en d'ark is tocgcfloten,
URANIA. -
Gena, gena, gena.
u r i ë L.
Dees naklaght komt te fpa. Vertrekt uit oSs gezicht. Ghij zijt in d'ongena Te diep verzeilt: doch komt ghij met beroit te fterven, Zoo kuntghe, hier geftraft, genade om hoogh verwerven.
R E IJ.
Wie Godts almogenheit en zijn gena bcfeft, Bekent dat Godts gena zijn werken overtreft. Verlosfer, lang belooft, verfchijn, als een verltcrker, Den geesten, ftreng gedoemt, in fchaduw van den kerker Den geesten, vuil befmet door ongehoorzaemheit, Godts goetheit tergende, toen d'ark wert tocbereit;



*4» J. VAN VONDELS NO AH, EERSTE WEERELT.
Een voorbeelt van de kerk , waer In gbij uw vertrouden,
Als-is een'vrijburgh, door het water zult behouden,
Het afgebeelde padt en eenigh middel van
Genade, die de fmet der ziele afwasfehen kan.
Zoo zullenze, eens verlost, in 't ende u eeuwigh loven.
.Zoo ga uw heilgenade uw wonderdaên te boven.
SOLI DEO GLORIA.



ƒ. V. VONDELS
J O S E P H
I N
D O T H A N.
TREURSPEL. INFIDQS AGITANS DISCQRDIA FKATR.ES,






*48
INHOUDT.
%ph, desaertsvaders Jacol5 en RacMs
™'r*'r *n'""*■ ** »**>■ z
tfoutfte broeder, zettend, &>• i Ruben, J >r, zettende, b,j ben aenhielt de banden met l]fm
^'f**' hj ™kke Judas ried, J0fephs hven „
de"P"* en, den broeder mistende M /
^MWi * Prijkende, bunnen mden[ader
J» .reetmanen, dat een w!!dt gedierte Jofeph verft , dl
'O T
$ 5 SPRE-



SPREKENDE PER.SON AGIEN.
Reij van Engelen.
Jos eph. Si meon. Le vi. Judas. Ruben.
Vrachtmeester.
Zwijgend., d'Andere zes Broeders,
Het treurfpel begint met den dagh, en eindigt na den middagh. De reij van Engelen fprecckt de voorrede. Het tooneel is in Dothan, een zeker landfchap in Kanaan.
JO-



*4*
J O S E P H
I N
D O T H A N.
HET EERSTE BEDRIJF.
RE IJ VAN ENGELEN. JOSEPH. RE IJ VAN ENGELEN.
.fchiet Jofeph, Rachels zoon, en Jakobs ftaf en ftut, Hier flaepen in de heij, bij dien bemoschten put; Waer langs de heirbaen loopt naer Dothan, en die weien, Daer hij zijn broeders zoekt: terwijl wij hemelreien, Door last des hemelvooghts, hem naerftigh gadedaen,' Die zich, te nacht heel fpa, toen d' ondergaende ma'en In 't gras viel, hier, vermoeit van reizen, neêr ging leggen In woest en eenzaem veldt, begroeit met ruighte en heggen;' Als of hij d'Engelen en Godt, die overal Met zoo veel ftarren waeckt, alleen de wacht beval, En onbekommert was voor onraet, en voor dieren, Die in dees wildernis van dorst of honger tieren, ' 6 Hemelkint, ó zorg'h der Englen, flaep vrij heen, En wandel dan gerust: wij tellen alle uw treên, Q 3



1$ j. VAN VONDELS
Wij b.tcncn u den wegh, door (teenrots, rnighte en doren,
Jv'ter 's werelds heerfch prtij, en hooghcit, te bcfclioren
•Tot wasdom ran 't geflaelrt, het welck zijn' oirfprong nam
Uit uw ftantvastigen out grootvaêr Abraham;
Wiens hoop een keten fmeedt van endelooze fchakelen
Der neven, hem belooft door bnverzierde orakelen;
Waer van ghij, eedle fprnit, het werektuigh ftreeken moet,
En leggen d'eerften (leen en grontllcen, aen den voet
Van 'tftamhuis, 't welck, eerst laegh van top en naeuwbeflor.cn,
Ten leste met zijn hooft de darren komt te dooten,
En ruckende voorbij den op- en ondcrg.mgk,
Het aerdrijek cn den doodt en afgront houdt in dwangk:
Dies of u in den flaep iet naers zij voorgekomen
Van 't naeckende ongeval, da: doe uw' gtfest niet iehroomen.
Maer ziet eens, hij ontwaekt, om vrolijck met liet licht
Tc beffen in de lucht dat jeughdigh aengezicht.
Hij rijst, de zon met hem. Daer daer bij op zijn voeten,
Laet hooren, hoe hij Godt cn 't morgenlicht zal groeten.
j o s e i' r*
D e zon verlact de kim, veel fchooner dan ze plagli. Zij weckt mij uit den droom met ecu' gewenschten dagh, En fchittert in den dauw en bloemen, nat van droppen. Daer doet zich 't landfehap op, en Dothans fteile toppen, Met bcij zijn heuvelen, van klaver dicht begroeit, Beplant met; vijgh, olijf cn wüngaert, en befproeit
Van bronnen om end' om, waer uit dc beecken fpruiten. De harders, op voor zon, gaen koij en dal ontfluiten,
En trecken bcemdevvaert. Blij dtinckt, ick hoor alrèc
Het locijen en 't geblaet van 't broederüjcke vee.
Hoe drijekt mij dat geloeij van 't hart dees zwarigheden,
Waer van mijn geest te nacht benart fcheen, en bedreden!
Wat droomt men zomtijds niet, dat luttel nadruck heeft;
En 't moet een bloohart zijn, die veel om dioomen geeft-



JOSEPH in DOTHAN.. «47
Mij docht ick wert omringt van negen wreede ilangen, Zich Hellende in 't gelit en fchrap, om mij te vangen. Zij geesfelden in 't eerst malkandren met den ftart, En farden haeren wrock door ftramen, en door fmart. De gramfchap ileegh allengs in 't hooft, en quam gevlogen! En floegh, gelijck een brant en lichte vlam, ten oogen, Als door twee vensters, uit in ': ende , en dreef en drong De groene gal en 't blaeu vergif tot dp de tohg; Geflepen als een pijl, toeleggende om te micken, En drillende in de keel, verhit om bloet te ilicken. Dat gaf een naer gezicht. De duifternis verdween, •En wert geklooft, waer 't vier door d'ope blieken fcheen. 'k Zagh blaeu en fcheemrend goutdenrug vol fchubbenfpickelen, En 't lange lijf zich uit en in met krullen wickelen. lek hoorde 't Csfen van haer becken, geel van zucht; Als moeders geest (zoo 't fcheen) het hooft in onze lucht Opfteeekcnde uit den put, met nagelen en handen Heur flordigh hair, de borst en 't aenzicht aen quam randen, En ftooren mijnen flaep met heesch en droef misbaer : Op Zoon, op op , vlie wegh, uw leven loopt gevaer. i: Vloogh op verbaest, ick zagh verbaest rontom mij heenen, Maer zach noch hoorde niets, als driemael deerlijck Heenen Uit dezen put, toen ick mij weer te ruste leij. Daer na fcheen 't of'cr een al fluisterende zeij: Schep moedt, <5 jongelingk, Godt zal uw reize zegenen, 'k Wil dan, getroost in Godt, mijn broedren gaen bejegenen. En groeten hen van verre, ootmoedigh en beleeft, Uit vaders naam, die mij tot hen gezonden heeft. Een heufche grocteais kan onlust en krackeeleu En huistwist tusfehen bloet en broeders zomtijdts heelen, En harten ftrcngelcn door ontledingen vreê En vriendfehap.; en misfehien waer in ick hun misdeê Door onbedacluzaemheit, waer uit iet quaets moght wasfen, Zulck een bejegening wil mij den jongften pasfen.
Q4



t4g J.. VAN VONDELS
Mijn vader maekte mij weleer dat vredefpoor, Won zoo zijn .broeders hart, en ging zijn zonen voor. Doch 'k wil mijn trouwe broêrs niet bij mijn' oom gelijcken, Die wilt van aert, zi,n' broer veel jaren dwong te wijeken Naer Laban onzen oom; wiens vee hij dreef te wedt En wei', tot dat de tijdt dien wrock hadt neergezet. Indien 't mijn lippen aen bevalligheit moght falen, Zoo wil die milde Godt, wien zoo veel nachtegaelcn Nu, met hun nuchtre keel vol orgelen, om Ih'ijdt Vast groete mijnen mont, zijne eere toegtwijt, Met paradijsdauw toch befprengen, om te fpreecken 't Geen d'ooren lecker finaeke, en eendracht opkanquccckcn, . Godts Engel, die weleer mijn' vader heeft gcleit, Geleij mij eerst naer fiat, om 't zekerde befchcit.
HE IJ VAN ENGELEN. ZANG,
ó Bronaer der alziende zorgen, Wat leit uw oirfprong diep verborgen En duister, niet alleen voor 't oogh Der menfchen, maer oock zelf voor Engelen, . Eer zij zich onder menfchen mengelen, .
En nederdaelen, van om hoogh; Daer d'AUerhoogde zit gedegen, Om, naer zijn wijsheit, t'overwegen,
Wat nu ter werelt zal gefchién; Het welck hij zomtijds fpelt door droomen, Op dat zijn wit, in 't licht gekomen, Hem tot een grooter glori dien. Laet haeters flincke hant vrij zaeien, Godts rechte weet de vrucht te maeien.



JOSEPH in DOTHAN.
't Gaer. boven menfchelijck vermoen, Dat wij met Jofeph herwaert reizen Naer Dothan, cn van Mcmphis deizen,
Om derwaert grooter fprong te doen.
TEGENZANG.
Ja Vader, laet de menfchen ruicken, Hoe ghij de quaden kunt gebruicken,
Ten goede van het aerdsch gedacht, Als ghij violen onder doornen Gaet pliickcn, en uw' uitverkoomen
Door uw beleit zet in hun kracht. De deughden cn de huisgebreken, Dus bij malkandcre geleken,
Vertoonen klaerder elk heur aert. Niet ruwe, maer geflepe fteenen Een' kostelijcker glans verlecncn:
Een puicklleen is wel (lijpens waert. De puickfteén heldert op door 't fchuuren, En kan de proei" in 't oogh verduuren.
Zoo zal oock Jofcphs braeve jcught Dan d'allerdomlten op doen mereken, Als zij vcrürecke, om op tc wercken,
De puick- en proefftof van de deught.
TOEZANG.
Zoo verre en uitheemsch van zijn ouders, Verwacht het dienstbre juck dees fchouders,'
Die, onvolwasfen en noch zwack, Gcfchapcn zijn een rijck te fchraegen; Een Koning zelf te helpen draegen
Dat onverdraeghelijcke pack, Q 5



jJÓ J. VAN VONDELS
En wceüge oeghltcn op te laden, Om magi-c jacren te verzaden.
HET TWEEDE BEDRIJF-
S I M T. O N. L E V I. JUDAS.
TS I M E O N. er goeder unrc wij, om 't vee vol op te geven Van gras cn klaver, dat van Sichem herwaert dreven. Hier lacht de groene bcemt de groene kudden aen, Die om den heuvel, tot den buick in klaver gaen. Maet broeders, * bid u, ziet. Wie ijlt daer ttewaert heenenï Tc Zie 't hooft, nu 't halve lijf, nu knicn, nu bcij de beenen. Daer ftijght een op den top des heuvels, langs dien kant.
L E V I.
Zoo doet hij, Simcon, en heeft in d'ecne hand Den Haf, wie magh dat zijn!
JUDAS.
Hij fpoet met luchte fprongen. Aij Lcvi, zie eens toe, wien lijekt dat, man of jongen?
L E V I.
Het hupplen, Judas, past een' wuften jongen eer
A!s een' volWasfen man. Hij draeit zich heen en weêr,
Recht of hij iemant zocht van herders en van hoeders.
JUDAS.
Bedriegt* het oogh mij niet, 't is een van onze broeders.
L E V I.
Zou 't wel de droomer zijn, die naer ons ommeziet?
S 1 M E O N.
't Gelijckt den droomer wel.



JOSEPH in DOTHAN. af,
l e v i.
ö Pest, ó huisverdriet! Gewis de droomer komt. Wat j*ejht hem nacrdees hcecken? s i m e o n.
Ick gis hij wort geftuurt, om ons en 't vee te zoecken Om te doorfnuflelcn, hoe 't hier omtrent al fta.
l e v i.
Op dat hij ons verkliek? dat hun de hagel (Ia.
De donder (la het hooft, 't welck altijt raaelt vandroomea.
s i m e o n.
Verfteiff u niet te vroegh: hij is van pas gekomen, Om loon naer zijn verdienst t'ontfangcn. Zet u wat Of (laet een ronden ringk. Hij neemt den wegh naer ftar. Wij hebben tijdts genoegh, om van zijn draf te fpreeckca. Hier valt gelcgcnhcit om al ons Ieet te wrccckcu.
judas.
En als 't gewroken zij, vcrantwoort dan de wraeck. s i m e o n.
Wie kennis draeght van 't ftuck, geef reden van zijn zaeck. Ontkennen is ons 't reetfte, cn wisfer dan 't vcrwceivn.
j u d A s.
't Is beter zonder fcha dan met zijn fcha te Ieercn.
Wie gelden moet in 't ftuck, moet oock ter zaccke ratfa.
Men (lelt de misdnet voor. Wat heeft dat kint misdaón.
s i m e o n.
Wat heeft dat kint misdaen? aij, fcnaèffl u zoo te vraegea. Hoe dickwils heeft hij ons gehckclt, cn bedraegen, En listig aengebracht, om plaidanck te begaen, En als een troetel kint in vaders hart te ftaen. Dan zagh men d'oude man zich over ons verftcuren En Jofeph krecgh een' rock van veelcrhande kleuren, Als een verdienden loon, voor zulck een' kinderplicht. Wij hadden al 't geknor, het graeuwen, 't zuur gezicht,



*3i J. VAN VONDELS
6 Onrust van 't gedacht, zoo lang ghij, als een doren, Ons in de teenen deeckt, zie ik geen rust geboren.
judas.
De jongen is noch dom eu wulpsch, en vader fuft.
l e v i.
Neen domheit is het niet. Dat blijckt aen zijn vernuft, j u d a s.
De jaren zullen hem noch leercn en betoomen.
s [ m e o n.
Als hij zich meester makc, en waer maeke al dees droomen, Waer meê zijn tong al 't huis, ja zelf zijne ouders fart?
judas.
Hij raeskalt,
l e v i.
Of ondeckt al 't geen hij broet in 't hart, Arghlistigh poogende zijn broeders te verpletten.
judas.
Waer 't zoo, men zou 'er zich cendrachtigh tegen zetten.
l e v i.
Zoo is het meer dan tijdt
judas.
Dat opzet blijckt niet klaer.
s i m e o n.
Zoo klaer gelijck de dagh. Hoe, is 't niet openbaer? Let op de droomen eens,die hij noch lest vertelde. Hem docht, wij bonden vast de 1'chooven in den velde: Zijn fchoof rees overendt. Was Judas oor toen doof? Ons fchoovcn neighden 't hooft eerbicdigh voor zijn fchoof. Wij fchudden vast het hooft en d'oorcn, die 't zich belghden , En zulk een' bittren drank des booswichts noo verzwclghden. Wij riepen: ghij alleen zoudt onzer aller hooft En Koning zijn?
judas.
Ghij zijt tc dwacs, die dat gelooft.



JOSEPH m DOTHAN. *sj l e v r.
En hij Ioegh in zijn vuist, en terregde ons noch echter, Zijn ouders, en al 't huis, en maeckte 't zoo veel Hechter, Ick droomde, fprack hij, 'k zagh te nacht de zon en maen, En ellef ftarren, met geboge hoofden, ftaen Om mij, en voor mijn' glans haer heldre ftraelen ftrijcken. Wat duncktu, broeder? zegh, zijn dat noch donckre blijcken
Van heerschzucht, die hem drijft? wij hóórden euvel toe, En klaeghden 't vader zelf: die keef cjüanfuis: wel hoe, Wat droom is dat, zult ghij, gelijck een vorst in 't midden,
Uw moeder, broers, en mij uw hoogheit aen zien bidden?
Zwijgh ftil in zulck een kout. Berocken mij geen ftrijt.
't Is kinderwerek: gae heen. Meer volghde 'erniet. 6 Spijt!
O fpijt! hij heult met hem, die noch zijn fchult verdadight.
judas.
Ick wensch alleen, dat ghij uw zinnen wat bezadight, En. reden plaetfe gunt. Dit is het jongfte kint, Naest Benjamin. Wanneer fteeckt jonckhei; naer bewint? Wat broêr verkloeckt zijn broêr.
s t m e o n.
Aij broeder, loop niet verre. Dees aerdt naer vader, die hem voorlicht, als een fterre. De looste en gauwfte maeckt den domften tot zijn knecht, Gaet met den zegen deur, en het geboorterecht; Eu Efau boet te fpa dat groot verlies met traenen.
l e v r.
Ick had dat op mijn tong, en docht u op te maenen
Met vader, uitgeleert in dees doortrapte kunst;
Die wist zijn moeders, dees weet nu zijn \aiers gunst
Tot fmaet der broederen, behendigh te misbruicken:
En fchut men 'tniet, 't gaet vast, wij zullen moeten duicken
En buigen onder hem. Wie dat niet ziet is blint.
Wie anders flaef wil zijn; ick ben zoo niet gezint.



954- j. VAN VONDELS.
Ick liet mij langer met geen droomen ringelooren. Wij zijn z°° gocdt als hij, en van een ftam geboren, s i m e o n.
Met reden, trapt hem, eer hij ons op 't harte trap. Lacht al die dromen uit: befchimpt zijn wetenfehap.
JUDAS.
Dit ftuck wil over 't landt uit alle torens kracien.
L e V I.
Hier is geen hacn omtrent.
j -u D A s.
Hoe zal men vader paeicn?
L e V i.
Met Iogcns en bedrogh: zijt hier voor onbevrecst. Wie niet ftofferen kan, ontbrecckt of brein of geest. Men ftroij dat eenigh wildt hem levend heb verflonden.
JUDAS.
En komt dit acn den dagh; en wort dit valsch bevonden?
s i m e o N. Dan wijder raet gcpleegt, nu nergens ingedut. Men breeck hem ftrax den Beek, en offer 't lijf een' put, Veel jaeren noit gebruickt, daer niemant koome, of zelden. Wie meldt dat' ftuck, indien wij zelfs het flechts niet melden? Al lang genoegh beraén, een ieder geef zijn ftem.
JUDAS.
Zoo 't Ruben niet beftemt, heeft al dit werek geen klem. Het moest eenparigh gaen, of deze koort zou breccken. Men vraegh den oudften raet: hij komt: ick ga hem fprecckeu. SIM E DU
Ga heen, maer zie wel toe, noch maeck het niet te lang. . Want wie ons tegenlïemt, gaet licht denzelven gang.



JOSEPH in DOTHAN.
judas. ruben.
Gj u d a s. hij komt nu recht van pas, om meê uw ftem te gevcru
ruben.
Waer toe toch?
judas.
Jofeph komt: men raetflaeght om hem 't lever» Te nemen, en een' poel te dempen met zijn lijf.
RUBEN.
Mijn hairen ftaen te berge, cn al mijn leden ftijf. O gruwelijcke daet! fta van mij: tre niet nader. Wij broeders, voortgeteelt van eenen zelven vader, Wij tacken van een' ftam, de klacuwen zoo verwoet Aen onzen broeder ftaen; te plasfcn in dat bloet; Het vaderlijcke hart in broeders borst doorftooten; Dien ouden kouden man van 't waerfte pant ontblooten? Mij gruwelt dat ick 't hoor: om Godts wil, zwijgh toch ftil.
judas.
En of ick zwijgh of fpreeck, 't is aller broedren wil. Het vonnis wortgevelt: men zal 'er recht rncê doorgaen.
ruben.
Meê doorgaen? laet eens zien: ick zal dien jongen voorftaen, En eerst verdadigen, zoo lang ick adem fchep; Zoo lang ick hart in 't lijf, en bloet in d'adrcn heb. Vervloekter ftuck wert noit van menfchen voorgenomen.
judas.
Zij roepen vast: ftaet acht op zijn verwaande droomen; '
Hij arbeit elck den voet te zetten op den ftrot.
De blinde vader eert, gelijck een aerdfehen Godt,
Dat troetel kint, 't welck ons zoo eerlijck afkan maden,
En lust fchept, om 't gezin en ieder te behaelen.
Wat Jofeph doet,, dat 's wel: wij hebben 't ftrax verkerft.



■wti J. VAN VONDELS
RUBEN.
Wat fchclmftuck recht men acn, dat niet én wort geverft, En met een' glimp verciert; maer of men 't eter met woorden, Hoe fchoon men dit vcrgult, men leit met broedermoorden Oécn eere in, alzoo lang men ergens menfchen vint, Die noch in reden ftaen.' De droomen van een kint Beftellcn die nu ftof, om dus, als woeste - dieren, Als wolven op een lam, te huilen en te tieren? Misgunt men 't grijze hooft, dat het met Rachels kroost Wat fpelende, voor 't endt zijn ouderdom vertroost Met zulk een wintervrucht? wat hindert dat ons allen? 't Is vaders zinlijckhcit, die is op 't kint gevallen. Natuur heeft dezen knaep wat meer dan ons gegunt. 't Gewas valt niet aleens: en acht men dit een punt Wel wacrdigh, om zoo zwaer te wegen en te wieken ? Om 't hart tot woên, de vuist tot moorden aen tc pricken ? Heeft hij den vader iet gulhartigh acngebraght; Zijn meening was noit quaet, of niet, gelijck men 't acht, En opneemt, om terftont zoo grimmigh op te fttüven. Dat kint is zonder gal, gelijck de fimple duiven. Een bloem van zestien jaèr, of naulix zeventien, Te trappen op het veldt, daer 't Godt en d'Englen zien? Aij broeder, hoor naer mij: laet die gedachten vaeren. - Al had hij fchult, verfchoon den jongen om zijn jaren, Om zijne onnozclheit, om vadershalven, of Om Godt, die 't leven gaf: en adem blies in 't ftof. En (heb ick iet verdient) verfchoon hem mijnent halvcn, En help mij, naer uw maght, dien wrock, die wonden zalven.
JUDAS.
Zal ick, om Jofephs wil, mij fteecken in gevaer Van'tieten? neen, dat pack valt mijnen hals te zwaer. Lust u een proef te doen, tot redding van zijn leven; Begin vrij: ick zal u daer in niet tegenftreven,



JOSEPH in DOTHAN.
Noch 't vonnis hinderen; maer aenzien met gedult Het algemeen befluit, zoo draegh ick fcha noch fchult.
ruben.
Biët ghij mij niet de hant, die vlack zal op u kleven.
judas.
Laet klevdn, eer men mij met Jofeph helpe om 't leven.
ruben.
Zult ghij dien broedermoort met drooge wangen zien?
judas.
Tt Moet zien, al 't geen ick niet kan hindren noch verbien.
ruben.
Ghij hebt u zelven niet, gelijck 't betaemt, gequeten.
judas. '
Ghij weet wel, hoe ze zijn van outs op hem gebeten.
ruben.
Maer niet tot moordens- toe. Wat grover onbefcheit!
judas.»
'k Heb al zijn feilen in de beste ploij geleit.
ruben.
Kant ghij die harten niet tot mededogen neigen?
judas.
Zij borsten echter uit met u en mij te dreigen.
ruben.
Het koste oock wat het koste, ick zal 'er tegens woén.
judas.
Ghij zult u zelven leet, den knaep geen voordeel doen. Daer koirtenze: zie toe; bedenck uw onvermogen. Zij dreigen u den doot, en moorden met hun oogen.
ruben. simeon. levi.
WR V B E N. at hoor ick, broeders, hoe ? 'k gelooft is fchimp en fbot, R



I, .VAN VONDELS
S I M E O N.
Geen fchimp, maer louter ernst.
RUBEN.
Dat keer die goede Godt. L E v i.
Het vonnis leit gevelt: hier helpt geen tegenftreven.
RUBEN,
Ick heb tot dat befluit mijn ftem noch niet gegeven.
S I M E- O N.
Jlet hangt niet aen uw ftem.
RUBEN.
Zoudt ghij u zulck een daet Vermeten, buiten mijn',, uw oudften broeders, raet?
L E V I.
Is 't u om d'eer tc doen, zoo fluit het geen wij fluiten.
RUBEN.
De ftem is dwangeloos..
S I M E O N.
Ecu ftem kan dit niet fluiten. De meestcn dragen,'t wech. Wij ftemmen't, hooft voor hooft.
RUBEN.
Indien ick, in dit recht, zoo veel magh zijn gelooft,
Laet redensfchacl zijn fchult met zinnen overwegen.
Noit rechter ronde 't raet en overlegll te plegen
In halsrecht. Vint ghij dit dan evenwel geraên,
Zoo neemt zijn bloet op u: ick wil 'er niet voor ftaen,
L E V I.
Vertrou het vonnis ons: 't is buiten u geftreecken.
RUBEN.
Laet ick in vaders naem dan eerst mijn hart uitfpreecken.
. S I M E O N.
Wel fpreeck uw hart vrij uit, en zwijgh dan lang genoegh,
RUBEN.
Wat liefde vader ftaegh dien loozen jorigen droeghj



JOSEPH in DOTHAN. t$9
Tot fmaet van ons, die eer en onder zijn geboren,
Verdroot mij meer, dan u, ooek fpelde ick lang te'voren,
Eer 't noch dus verre quam , dat liefde zonder maet,
En ongelijcke gunst tot zulck een bittren haet
In 't endt gedijen most; en enkel jammer baeren.
Ick badt hem menighmael, bij zijne grijze hairen, .
Hij zou zich maetigen. 'k Vermaende menighwerf
Hem tot onzijdigheic en vreê; het zekerde erf
En d' allerbeste fchat in zoo een huis vol kinderen.
Ick riedt, hij zou 't een kint om 't ander niet verminderen:
Dat dit genegenheit en liefde bluschte en brack,
En allen broederen vast tegens 't harte flack:
Maer 'k ging ten achteren, met vader aen te porren.
Hij floegh mij t'elckcns af met graeuwen en met knorren;
En, toonende openbaer, waer hart en zin na trock,
Eedont, Ó blintheit, noch met dien fchakeerden rock
Te tergen ons gedtilt, in plaets van zich te toornen.
Toen quam de kleinde noch braveeren met zijn droomen,
Wel tweemael achter een, zijn dick verklickte broêrs,
Ja zelfs zijn ouderen: al 't huis was vol rumoers.
s i m e 0 n.
Zoo Ruben, vaer zoo voort", gelijck ghij hebt begonnen.
l e v i.
»at is hem recht op 't hooft: nu zie ick 't fpel gewonnen.
si m e o n.
Wel twijfelt Ruben noch te demmen in zijn doot!
e e v i,
Hij brengt zijn vonnis meê: de nucken leggen bloot.
ruben.
'kZagh vaders misgreep wel: het moght mijn harte moeien Wat zou ick doen? ick kon zijn vrijheit niet bemoeien Waer door, vast d'een wat meer en d'ander min bezint' Hij meer verdiensten zagh in 't een dan 't ander kint. R s



tCo J. VAN VONDELS
Ick kon den kleinften, die de grootden fcheen te grieven,
Niet afraên, dat hij docht zijn' vader te believen;
Die ongelijck meer hoops uit hem te fcheppen fcheen,
Aen wien natuur beftecde al haer bevalligheên
En gaven,.nut voor een, die 't al gebruickt met oordeel,
En vordert 's anders nut, gelijck zijn eigen voordeel;
Dus wert ick ziende blint, en hiel mij ftil en ftom;
En weet dit Jofephs jeught, en vaders ouderdom.
d'Een fchort wat tijdts, om van zijn wulpsheit te bedaeren,
En d'ander neemt vast af door aenwas zijner jae'ren.
Laet loopen, docht ick: maeck het huis geen ongemack.
De kreuple hoeft een ftock: zijn beenerr worden zwack.
Wat fchaet ons, dat hij zich wat houde aen Jofephs fchouders,
Men vont noit huis , of 't fchortte aen kinders, of aen ouders,
S I M E O N.
Mij duncktghij flacht den kreeft, en kruipt al achtervvaert.
L E V I.
Hij flacht het feorpioen: 't vergift leit in den ftaert.
RUBEN.
Aij broeders, geeft gehoor, en elck twee lijdzaemc ooren: Mijnfpraeck luit niet zoo vreemt, of z'is noch waertte hooren. Tt Sloegh dik wils d'oirzaeck ga, waerom der, oudren zin Meer op den jongden valt, en op den outfte min. Zou 't wezen, dat de fpade en leste vrucht van allen Gemeenelijck wat tcèr en zwacker wil bevallen; Als fpruitende uit een raeuw en ongekoockter bloet, En dat dees tcèrhcit treckt der ouderen gemoedt Tot d'onvermogende en onnozelfte der erven; In wien zijlieden, nu op d'oevers van hun fterven, Verrijzen uit den grave? of zou 't wel zijn uit vrees, Dat moeder Lea niet die moederlooze wees,
Na vaders doot, wat ruw moght op zijn ftiefmoers handelen?
Of Bilha al te haets, of Zilpa hem deê wandelen,



JOSEPH in DOTHAN.
En Agar Saraes zoon eens wees zijn broeders baen? Hoe 't zij, eenzijdigheit brocht altijt ODlust aen In huisgezinnen; en het ging 'er noit zoo even, Of Efaus liefde (lont in Ifax hart gefchreven, En Iakob had de gunst der moeder op zijn hant. De weeghfchael helt aen dien of aen den andren kant. s i m e o n.
Indien u 't preecken lust, zoo preeck voor deze boomen.
l e v i.
Komt mannen, ziet eens uit: de droomer zal ftrax komen.
ruben.
Hoort broeders, ick beken 't, zijn droomen zien wat veer: Maer droomen in der daet zijn droomen, en niet meer. De droomen grenzen dicht aen ijdelheit en logen. Wie 'snachts van fchatten droomt, vint's morgens zich bedrogen. Al wat op zulck een gront gebout wort, zackt terftont. Bedenckt oock, hoe wij ftaen op een' uitheemfchen gront, Die naeu om Sichems moort verdraeght, de vreemdelingen. Splist tweedragt 'thuis, 't gaet vast, dit volk zal 't huis befpringen. 't Vergoten bloet roept wraeck, en roockt noch over't landt.
s i m e O n.
Verwijt ghij ons dat ftuck? ó aller fchanden fchandt!
l e v i,
O bloetfchant van 't gedacht, wat bed durft ghij beklimmen 1 s i m e o n.
Die moederfchender! ziet zijn aenzicht nu eens glimmen.
l e v i.
Wijt ghij ons, dat wij zijn van Hemors bloet bekladt.
s i m e O n.
Hij zelf heeft van dien buit het beste deel gehadt. l e v i.
Wij hebben Dinaes fmaet en fchennis recht gewroken.
ruben.
Och broeders, 'k heb u niet een woort te na gefproken, R S



±63 J. VAN VONDELS
s I m e 0 n.
Hij draeght vergif in 't hart, den honigh op zijn tong.
L E v I.
Het heught ons noch, hoe kleen hij lest bij vader zong. si m e o n.
Wat wroet ghij op de wraeck van ons verkrachte zuster?'
L e v I.
Wij leefden na die ftraf veel vrijer en geruster.
ruben.
Hit loopt recht averechts. Toen ftrafte gbij gewelt, Tot voorftant van uw bloet: nu raest ghij al t'onftelt Op dezen armen hals, die uitziet zoo verlegen, Naer u en 't vee, en brengt zijn vaders groet en zegen,
s I m e o n.
Hij hou dien zegen zelf, en fchut hier meê den vloeck. l e v i.
Wij zullen hem terftont gaen helpen om een hocck.
ruben.
Zal dan dit heiligh huis vermoorden zijnen broeder?
s i m e o n. Zal dan dit heiligh huis onteeren zijne moeder?
ruben.
Aij broeders, waerom toch zoo bitter gekrackeelt,
En wonden opgekrabt, die naulix zijn geheelt?
Ick waerfchuw u: ziet toe, 't plagh hier omtrent te fchuiles.
Hebt ghij dat wreet gedroght, dat dier, niet hooren huilen?
L e v I.
Loop heen met uw gedroght.
s i m e o n.
Wij weten van geen dier.
ruben.
Een fchrickelijck gedroght: hetbroet, niet veer van hier,
In 't grondelooze hol een heiloos (lagh van jongen:
Het knaeght zijn eigen hart, van fpijt fchier toegewrongen.



JOSEPH IN DOTHAN.
863
Het aengezicht ziet dootsch: het Keert de blieken dwars Van ieder af, van 't licht van lach en blijfchap wars: Het blaeuwe fchuim begroeit de fcherpe en holle kiezen: De tong hangt zwart van gift: de beek doet niet dan biezen: De kaecken vallen in, begruist met cenc korst Van fchimmel: groene gal verdopt de raeuwe borst: Het florrept menfchen bloet, en plast 'er in tot d'enkclcn: Het lijf fchijnt een geraemt, gedut van magre fchenckelen, Gansch dor en mergcloos: het fchept alleen vermacck In 's anders ongenocght: het oogh krijgt nimmer vaeck: Een fcherreprechter, in zijn ingewant gewickelt, Met ftaele prickelcn zijn borst en nieren prickelt: Dan balckt het overluidt, tot razens toe verfloort. Een gruwelijck gedrocht: heeft niemant dat gehoort?
s i m e o n.
'k Geloof ghij fchimpt, en waent de broeders in te luien, l e v i.
Hoe heet dit dier, zegh op, wat wil dit dier beduien?
ruben.
Dat dier heet Haet en Nijt, het welck niet zonder fmart Vervloeckte jongen worpt in 't hol van 's menfchen hart. Aij mannen, geeft gehoor: aij laet dat dier niet binnen Ons huis; want waer het komt, daer floopt het huisgezinnen En huizen in den gront, en fcheit met fehande en danck. Dat keer die goede Godt. Gij weet mij luttel danck, Nu ick de waerheit fpreeck, die dikwils wort verfchoven: Maer 'k weet men zal mijn' raet ten hooglifle namaels loven. Het ga zoo 't wil. Mijnbroérs, ziet toe: waer loopt dit heen? Verantwoort eens 't gewelt van negen broers op een', s i m e o N.
Verantwoort ghij 't, die dus den droomer komt befchutten.
l e v i.
Wij zien den val van 't huis, cn zoecken 't huis te dutten. R 4



8U4 J. VAN VONDELS
Ruben. r Zoo wrickt niet aen de flut van vaders ouderdom. Verwrick ghij die, zoo valt de vader met haer om, En ftort op Jofephs borst. Zoo ftorten wij met vader, In 't algemeen bederf. Ziet toe, het dient niet nader.
s i m e o N. Daer komt hij van de ftadt, naer dezen heuvel toe.
l e v i.
Nu Ruben, hou uw rust: wij zijn dit tergen moe.
ruien.
Verheelt u dat dit kint, het welck zijn broers komt groeten, Met traenen op de wang, voor uwer aller voeten Versitfenis verzocht! zoudt ghij, gelijck ontzint, De handen durven ftaen aen dat onmondigh kint? Wie h'.tfte oit tigers aen, om weerelooze zielen, Een onderbrachte febaer, met klaeu wen te vernielen? Zoudt ghij beftaen een ftuck , dat leeuwen zich ontzien? Geen leeuw verfluit een' man, die neerleit op de knien, Noch min de kinderen, die ouder zijn, of jonger Dan dit, 't en waer uit noodt, en fchrickelijken honger. Och, jofeph is geen ftraf maer eer erbarmens waert, Ick wil hem tegen gaen, eer iemant verder vaert.
S i m e o n.
Hou ftant, en ga niet voort.
l e v t. Sta vast, of 't geit u 't leven.
RUBEN.
Laet los, of 'k zal een kreet op dezen heuvel geven,
Daer Sijrie van waegh, en dat het Mambre hoor.
Laet los. .Help Judas, help: wat hebt ghij met mij voort
s i m e o n. Zwijg kort, of 't geldt dien hals.
l e v i.
Wil ik hem 't hart affteken?



JOSEPH in DOTHAN. jöj
ruben.
Hoort broeders: houdt gemack: vergunt mij tijt te fpreken. l e v r.
Nu Judas, laet mij los. Ick zal hem niet misdoen.
ruben.
Nadien 't onmooghlljck fchijnt, dat ick den knacp verzoen Met u, zijn broedren, al t'onmenfchelijck gebeten, Zoo gunt mij dan een beê.
s i m e o n.
Dat is maer tijdt verlieten.
l e v i.
Daet hooren, wat ghij bidt, nu fprecck, en rep u, dra.
ruben.
Ick bid u, dat de zon noch eerst eens onder ga
Eer ijemant zich vergrijpe acn dien verwezen jongen.
s i m e o n.
Ja ftraf hem morgen, pas wanneer hij is ontfprongen.
ruben.
'k Beloof u niet een woort te reppen van dien raet.
De harsfens zijn te heet, om nu, op hectcr daet
Te ftraffen, zoo 'r betaemt: ghij moet met billijcke oogen
Dit inzien. Blinde wraeck heeft menigh man bedrogen
Die met haer ging te ra. Wat fchaet een luttel tijdt?
Uw recht blijft even fchoon. Met fehold hem 't fterven quijt
Niet meer dan eenen dagh, en gaet dan vrij uw gangen.
Daer ftaet een droogt put: men zet den knecht gevangen;
Of hij verga daer in, van honger en van dorst,
Eer ghij u met zijn bloet zoo lasterlijck bemorst.
't Luidt fchandelijck een wees aen 't leven te verkorten-
Noch allerfchandclijckst zijn broeders bloet te ftorten.
Verfchoont uw' naem en faem, en zet hem in dien poel,
Op dat hij ftervende zijn ftraf te langer voel.
s i m e o n.
Had ghij dit eerst geraen, wij waren lang verdraegen. R 5



afifj j*. VAN VONDELS
l e v i.
Hij heeft den besten raet van allen voorgcllaegen.
s 1 m e o n. Wie 't ftemt, die knick mij toe.
l e v i,
De broeders zijn te vreên,
S i Hf e o M.
Daer komt de droomer aen.
ruben.
Wel broeders, iek ga heen. 't Zal noodigh zijn mijn vee al weder te verweien : 'k Betrou uw woort,
l e v i.
Ga voor.
ruben.
Wij zullen zoo niet fcheien.
re ij van engelen. ZANG.
Hij komt, hij komt, die jonge borst,
Als 't hijgend hart, 't welck zijnen dorst Wil lesfchen aen de verfche fprongen
Der zilverzuivre koele bron;
Terwijl de jaegers, fchuw van zon, (Op hoop, of zij het wildt eens vongen,
In donkre en naere fchaduw vast,
Daer looze brack noch winthont bast) Met zwijnfpriet en gefpanne bogen
Beloeren het onnozel bloet;
't Welck niemant leet noch letfel doet; Eb, al te jammerlijck bedrogen,



JOSEPH in DOTHAN. »«?
Zich vint op 't onverzienst bezet Van jaeger jaghtfpriet hont en net,
TEGENZANG.
Hij kom, getrootst op 's hemels hulp.
Gelijck de perlen in haer fchulp, Der perlen moeder, zullen hangen
De laeuwc traenen, zilt van fmaeck.
Van wederzijden op de kaeck, Op *t perlemoer der lieve wangen.
Och, ftremdenze op dit perlemoer,
Dat wij die reegen aen een fnoer Van gout, om onzen hals te eieren;
Wanneer wij , tot de keel vervult
Van blijfchap, 's jongelmgs gedult En onverbloemde deugden vieren!
Zijn eer wil bloeien op zijn' graf.
Het lof der deught valt nimmer af.
TOEZANG.
t Moet fchoon zijn', 't geen een fchets moet ftreckea Van iet volmaeckts en zonder vlecken.
Wie of de zon uitdaegen dar, Dat hooftlicht, bron van alle klaerheit, Een zichtbre Godtheit, 't oogh der waerheitï
Wie anders, als de morgenftar?



468
J. VAN VONDELS
HET DERDE BEDRIJF.
JOSEPH. SIMEON. LEVI.
MJ O S E P II. ijn Broeders, zijt gegroet, van mijn heer vaders wegen? Die, hartelijck begaen, mij, onder zijnen zegen, Naer Sicliem heneftuurde, op dat hij weten moght, Hoe 't u en 't vee al ging. Wat hoeck bleef onbezocht? Wat herder ongeyraegat, om Sicliem en zijn weide En lantftreeck? 'k Hou gewis mijn vaders engel leidde Mij hcrwiicrt aen: want toen ick, moede en afgezucht, Ging dwaclcn, hopeloos en jammcrlijck beducht, Wat raedzaemst was van beide: of langer daer te toeven, Op eenig klaer befcheit; of vader te bedroeven, Met even wijs naer huis, naer Hebron, en ons dal, Van waer ick quam, te fpoén; ontmoette bij geval (Of liever zoo 't Godt gaf) mij iemant, die juist vraeghde: Wien zoekt ghij dus met fmart? toen ick mijn hart uit klaegde, En badt om naeckt bericht, wees hij mij herwaert aen, En hadt uit u gehoon: laet ons naer Dothan gaen. Spil, fprack hij, hier geen tijdt, zij zijn al voortgetogen. Zoo fpreeckende, geleeck de vriendfehap in zijn oogen, Aen 't Qonckeren, een' geest, zoodanigh als voorheen (Na dat men hun befchrijft) onze ouderen wel verfcheen. Zijn oogen ftemden met d'aenminnigheid der lippen, Geverft', als met een' geur van roozen, op de tippen. In'tfcheiden danckte ick hem, en roock een frisfer lucht, Een lange ftreeck langs 't padt, cn fchepte mij genught Veel reizen ftil te ftaen, en t'clkcns om te kijeken; Verbaest om zijpen gangk, en hoe hij heen gingk ftrijeken,



JOSEPH in DOTHAN. 260
Niet als een fterflijck mensch, maer een van 't hemelsch koor^ Ons tot een licht geftiert, op 't onbekende fpoor. Het zij wie 't wil, Godt lof, hij heeft mij recht gewezen. Ick vinde u hier gezont: nu is mijn hart genezen Van die quetfutlr. ö Hoe verquickt uw aengezicht, Zoo wel gedaen, mij meer, dan 't alverquickend licht! Mijn broeders. Och, ick weet, de vader zal verlangen, Om tijding, uit mijn'mont, van u, zijn zoons te ontfangen • De grootvaer desgelijx, en onze moeders meê. Hoe gaet het toch, mijn broêrs? hoe ftaet het met ons veeï Helaes, wat magh dit zijn? wat magh de helden deercn, Dnt zij dus overdwers het aenzicht elders keeren? Mij aenzien met den néck, en ftom als beelden ftaen? Och broeders, heb ick u met mijne komst misdaen, Of niet gegroet als 't hoort; ontfchuldight mijn gebreecken. Verfchoontmijndommigheit: hoe krijg ikhen aen'tfpreken? Ick ben geen antwoort waert: helaes, het is mijn fchult.
s 1 m e o n. Aij, ziet dien huichelaer: hoe terght hij uw gedult, Enfpreekt gij niet een woort?
l e v r.
Wel heerfchap over moeders.
En vader, en al 't huis.
s 1 m e o n.
Bezoeckt ghij weêr de broeders? Komt ghij ons weêr befpiên verklicker, wellekoom.
l e v i.
Wat of den droomer nu weêr voorquam in den droom? Vertel ons uw gezicht, uw' droom. Zing op, laet hooren. s 1 m e o n.
Wat of hem fchort? hij zwijght, hij heeft zijn tong verloren.
j o s e p ii.
Mijn broeders, och ick val voor uwe voeten neêr. Vergeeftme mijn vergrijp, noch eens, en dan niet meer.



*70 J. VAN VONDELS
L E V t.
Rijs op, het is geen wijs, dat koningklijcke zielen, Zich buigende in het ftof, voor onderdanen knielen, s i m e o n.
Was vader niet de zon? was moeder niet de maen? Wij ftarren, fchoovcn? he!
j o s e p h.
Och broeders, laet mij gaen. Och broeders, laet mij gaen. 'k Wil gaerne voor u bucken, .Celijck den jongften past.
s i m e o n. Rijs op: hoe zal 't hier luckenf l e v r.
Nu koningk Jofeph, zegh, wie zal uw ftalknecht zijn? Wie fchrijvcr! wie portier? wie fchenker, om met wijn Te kroonen 's konings disch? wie kamerlingk verftrecken? Wie muilpaert? wie kameel? wie uw karrosfen trecken? Koom herwaert Naphtali: koom herwaert Zabulon: Komt Asfer, Ifafchar, Gad , Judas, Simeon, En Dan: dit is de fchoof: vernedert uwe fchoven. Duickt ftarren, zon en maen, dit licht zal 't al verdoven. simeon.
Ontweldight hem dien ftaf, en drijft hem naer den put,
1 o s e p ii.
Och broeders. ,
l e v i.
Voort, ga voort: dit jancken is onnut. e. u n e n.
Dit 's d'oude en drooge put: 'k wil hier omtrent vertoeven, Maer 't zou wel noodigh zijn met eenen fteen te proeven, Of oock de duistre gront met water fta bedeckt, 't Welck van dees heuvelen bijwijlen herwaert leekt. Uier legt een kaij, zoo zwaer als eenigh man kan heffen. Nu njannekraciit, hef op: die fteen wil lijdigh treffen.



JOSEPH in DOTHAN. ' t7t
Laet vallen, dat het kraeck: laet rollen zonder fchrick. Hij plompt niet eens, maer ploft: droog is'ter: klaer ben ik. Wees wellekom, ö put, wees wellekom, behoeder Van Jakobs waertilen zoon, van mijn' verlegen broeder. Verdien een' naem, wanneer ghij, voor een wisfe doot. Dien heldren jongen berght: in uwen naeren fchoot; Zoo veel barmhartiger dan negen broêrs tc gader, Al broederflachtigen, ó put, 'k zal u bij vader, Dien afgcleefden Rock, haest loven voor dees deught: Terwijl hij Jofeph kust al bevende , cn van vreught De tranen biggelen langs 't aengezicht vol rimpelen. Hoe komt ge mij te pas! hoe helpt ge mij bewimpelen Mijn heimelijcken raet, tot redding van die fpruit, Waer in de dorre boom een fchorre fchors befluit Zoo luttel faps, als die noch hoeft om wat te leven. Hoe zal de verfche mont aen fchraele lippen kleven! Met welck een hartlijekhei: de vader welgezint Zijn Cddrende armen flacn, om zijn herboren kint, Om dien befchutten hals! met welcke danckbrc klancken, Met hoe veel zegens wil hij Ruben dan bedancken, Voor broêr- en vaderplicht, voor zijn godtvmchtigheit! Dan zweef ick op zijn tong zoo hoogh, als 't onbefcheit Derbroedren, root van fchaemt, het hooft moet onderhalen, Noch dieper dan de put, daer Jofeph In moet dalen. Maer zwijgh, och zwijgh, mij dunckt zij komen ginder aen, 't Verwezen kint voor uit. Och broeders, laet hem gaen. O d'arme jongen wischt zijn uitgekretcne oogen. O tijgers, hebt ghij nu de menscheit uitgetogen, En voert ghij van den mensch Hechts uiterlijcken fchijn Zoo veel gevaerlijcker als woeste dieren zijn? Die kent men aen gebit, aen gruwelijcke klaeuwen. Helaes, wat gaet mij aen? de jongen zal verflaeuwen. Waer best mijn lijf geberght hier ergens in een hegh; Zij naecken: och. 'tls tijdt, dat ick mij nederlegh:



ijtfa j. VAN VONDELS.
Want hoorenze mijn ftem of 't ritslcn van de doren, ■'Zoo is 't met ons gedaen, zoo gaen we beij verloren.
simeon. l e v i. j o s e p ii. _ -p simeon.
u grijn hier na: treek uit dien kakelbonten rock. Treek uit, eer ick 't u leer.
l e v i.
Ja leer hem met dien ftock.
j o s e p h.
Och broeders, kan ick u vermurwen met mijn kermen? Och heb ick 't zoo gemaeckt? och is 'er geen ontfermen?
simeon.
Schud uit de pij, fchud uit.
j o s e P h.
Hoe heb ick 't zoo gemaeckt?
l e v i.
Hij fammclt noch
j o s e P II.
Helaes, waer ben ick nu geraeckt?
l e v i.
1 Daer ghij zult d'uitkomst zien van uwe neske droomen,
In eenen donckren put. » j o s e p it.
Waer ben ick nu gekomen,
Daer Godt woont noch goc mens, die mij voor 't lest befchttt
Helaes, wat hebt ghij voor?
simeon.
Ghij moet in dezen put. j o s e p h. Verdrincken in dien put?
l e v i.
Oin van geen drank te fterven,



JOSEPH in DOTHAN. ,7,
Zult ghij van dorst vergaen, en wijn en water derven.
JOSEPH.
Van honger en van dorst in dezen put vergaen?
O put. Ick zie geen' grom: hier fchijnt noch zon noch maen.
simeon.
Die zidt ghij in uw' droom zien fchijnen, oock die darren,
joseph.
't Was mijn gulhartigheit: noit dachte ick u te farren.
l e v i.
't Was uw gulhartigheit, nu 't zoo te pasfe koomt.
joseph.
Wie kan gebeteren dat hij van darren droomt?
l e v i.
Hoe ghij het betren kunt, dat zal die put u Ieeren,
Een rechte fchool van tucht. Men moet zijn oudere eeren,
De broeders allermeest, en d'ouders boven al.
Wie zich te plomp verheft, raeckt plotfeling ten val.
joseph.
'k Roep zelfs de hemelen en Englen tot getuigen, Hoe mijn gehoorzaem hart genegen was te buigen Voor vader, moedren, u en al het huisgezin. Misduit mijn droomen niet: daer deeckt niet arreghs in. Oeh, zaeght ghij in mijn hart: och, lagh mijn boezem open: Daer is noit list, bedrogh noch arghwaen ingeflopen.
simeon.
Hoe zingt hij nu zoo kleen? wat was dat voor een nuck, Toen ghij bij vader ons betightte met dat duck! Wat was dat, fimpelheit? of waren 't groene padden? Most ghij de broeders noch zoo fcherfdigh gaen bekladden, Tot fchande van 't gedacht: en roekenen dien twist?
joseph.
Wat mensch leeft zoo volmaeckt; die zich niet eens vergist?
l e V i.
Het komt op eens niet aen.
S



474 J. VAN VONDELS
josepii.
Och, ziet dit door de vingeren.
simeon.
Ja zoo: hoe zou hij ons hier nicê om d'ooren flingercn.
l e v i.
Het flimst quam achteraen: het grontfop drinckt men lest.
simeon.
Neen, beter 't huis geveeght van deze lucht, cn pest.
l e v i.
Trek uit dien rok, trek uit.
joseph.
Mag ick mijn rok niet houden?
simeon.
De rock is u niet nut.
l e v i.
Hij moght te nacht verkouden.
joseph.
Och, moght ick Benjamin eens kusfen voor mijn endt.
simeon.
Een jarigh kint.' het heeft zijn' broeder noit gekent.
joseph.
Ick most, voor mijn vertreck, hem noch een' kus afprachen.
l e v i.
Wel kende u 't kint?
joseph.
Mijn broêr, ghij hebt mij aengclachen. Maer och, voor 't allerlest. Hoe luttel docht ick toen? Daer is mijn rpek: helacs!
simeon.
Wij dienen werek te fpoen, Eer iemant onvoorziens ons koom op 't ftuck betrappen, j o s e p ii.
Aij broeders, laet mij gaen, ick zal u niet beklappen.



JOSEPH in DOTHANj i7S
l e v i.
Wij hebben in dat ftuck met zinnen al verzien.
simeon.
Koom, lang het laddertouw.
j o s e o h.
Nu kan ick niet ontvlien.
l e v i.
Twee vleugels fchorten u: ghij zijt een lichte veugel.
simeon.
Stavast: ick zal dit touw gaen knoopen aen den beugel t Of 't half gebroken rat.
i. e v i.
Zie voor u eer gij ftort, Of uitglijt. Valt het touw een vaem of drie te kort, Zoo blijft hij in den put licht hangen, als e«n bengel.
simeon.
Zoo fpring hij voort om laegi
l e v r.
Maer neen,'hij heeft den Engèl Van vader op zijn hant, die draegh hem in den dreck.
simeon.
En feilt en mist hem dat?
l e v i.
■Zoo breeck hij voort den neck, Hoe harder fmack, hoe nutst: 't fatfocn is maer verloren. Nu wacker, ftijgh te paert: de lijn is al gefchoren.
simeon.
Zoo doet het: op, klim op, en ftijgh gewilligh neer.
joseph.
6 Godt, vergeef hun dit.
simeon.
Voort voort, geen woorden meer.
joseph.
Verveelt het u, dat wij voor 't lest ons hart uitfpreecken? S %



876, J. VAN VONDELS
l e v i.
Ghij mooght ip dezen put vrij zeven dagen preecken.
joseph.
Och fchenckt mij eens voor't lest: mijn hart verftickt van dorst.
l e v i.
Schep water met uw hant, al.ziet het wat bemorst, Het kan den dorst verflacn: de (lijm is meest gezonken.
joseph.
O Godt, dat laeft mijn hart: noch eens voor't lest gedronken, s i m e o n.
Nu klim, daer is mijn knie: nu zet den voet in 't touw.
l s v. i.
Stijgh af.
j o s e p h. Leeft lang mijn broers: troost vader in zijn rouw.
simeon,
Die rouw is al gemaeckt.
l e vi.
Hij daelt met flaeuwe treden,
simeon.
Zijt ghij om laegh?
joseph. ï
Noch niet.
l e v i.
Hael op, hij is beneden. Maecktlos het laddertouw: 't wil tijdt zijn dat wij gaen.
s l m e o n.
Ons werek is mt befchickt: hier moet een dronck op ftaen, Met een ontbijt: de zon begint alree tc ileecken.
i. e v i.
Komt gaen we , daer ons loof noch fchaduwen ontbreecken, Hij heft een klaeghliedt aen: hoe galmt die naere klanck.
s i m e o n.
Aij, luistert wat hij zingt.



JOSEPH ui DOTHAN;
tft
L E V I.
De tijdt valt mij te langk.
SIMEON.
Hoort iemant dat geluidt, zijn ftem magh ons verraden.
L E V I.
't Getuit reickt niet zoo wijt: oock loopen hier geen paden: De heirbaen leit te veer: het kreupelbosch zwijght ftil: En wie genaeckt dien put, als die 'er wezen wil ?
JOSEPH.
Mijn Godt, mijn Godt, magh mijn geklaghniet baeten,
En gaet uw glans en aenfehijn voor mij fchuil ;
oor mij, helacs, van u en elck veriaeten,
in dees fpelönck, en onverlichten kuil? Ick zie 't gewelf des blaeuwen hemels blincken,
Door eenen bril van damp en dicke lucht; Al fchijnt de zon, zij fchroomt zoo diep te zinckeri.
Ick hoor den wind, maer wie hoort mijn gezucht? De putgalm baeuwt mijn kermen na, mijn fmeecken,
En kaetst te rugh den allerlesten term. De fteenen zelfs uit medelijden fpreecken.
Ick roep, ocharm: de putgalm roept, ocharm. Bedanck ick hem, die noch uit mededoogen
Mijn ziel vertroost, hij danekt mij wederom. En fchreij ick: wee mijn oogen; hij fchreit, oogen.
Zit Jofeph ftom s de putgalm zit oock ftom. Och haetooft, och hoe bitter zijn uw korlen,
In mijne keel, fchier ftickcnde van fmart: Maer nu ontbeij, daer komt wat zoets opboden.
Wat magh dit zijn? wat troost verfrischt mijn hart?
RUBEN. JOSEPH.
ZR U S E N. ijn dat gebroeders? oen, zij hebben 't lam gedolven, S 3



s?a J. VAN V O N D E L S.
Daer gaen ze heen, in fchijn van harders, d die wolven, Zij lieten allerlest hun wrecde Hippen hier. 't Was goed dat ick mij.kon verbijten, 't Hadme fchier (Mijn krop wert vol) ontdeckt met bulderen en krijten. Ja had ghij 't maer gedaen; zij moghten u vrij fmijten In eenen zelveü poel; zoo waert ghij door dien raet Niet fchuldiger als zij, acn zoo vcrvlocckt een daet; Om wie de vader nu misfehien al leit te bedde. Maer neen, 't was beter dus. 'k Wil zien of ick hem redde, jOSEPii.
Och, help mij, wie ghij zijt: och, help mij, uit den noodt,
R U E 2 N.
Hij roept, Codt lof, dat 's noch geen teken van zijn doodt. Hoe is het Jofeph broêr! ick koom uw wonden Helpen.
JOSEPH.
Och, Ruben , help mij uit.
( R J] B E N,
Ick koom , om u tc helpen : Mijnkint, mijn hart, mijn zoon,bed icr brat: fclireij niet meer.,
J O S E P II.
Och help mij uit.
RUBEN.
Mijn broêr, hier is geen ton, noch leer: Noch tvist ick raet om touw; ik zou mijn kleeren fcheureu, En flrengelcn een koort: maer matigh u in 't treuren: *t Is om een korte wijl, een korten ftoot gedaen. »k Beloof u, eer de zon op 't hooftpunt komt te ftaen, Te redden met dees hant: de tijdt kan 't nu niet dragen. Zij zien noch t'elkens om, uit achterdocht voor lacgen , Tc Onfchuil hun vast. Mijn trouw heeft Jofeph niet verzaeckt. Ghij zijt door mijn beftcl in dit verdriet geraeckt. 'k Beftemde 't quaet, op dat 'er goet uit wert geboren, Vergeef mij toch dien treek, die anders waert verloren, t Gevaer jaeght mij van hier: leer harden: ick moet voort..



JOSEPH in DOTHAN. erj
joseph.
Och, Ruben, Ruben, hoor: aij, broeder, noch een woort.
re ij van engelen. ZANG.
Het lust ons om dees duifternisfen
Des puts, al 't hemels licht te misfen:
Want zulcke duifternisfen zijn
Ons fchooner dan de zonnefchijn.
Wij willen hier een hemel Richten,
Verzien met aengcnamer lichten
Dan aen het blacuw gewelffel ftaen.
Zijn mont verflreckt een nieuwe maen:
Zijn oogen op den gront gezoncken,
Twee ftarren, die den nacht ontvoncken:
Het voorhooft daer de lock om zweit,
Een zon, gekrnlt met majefteit
Van zijzacht hair en blonde ftraelen:
Wat fcWemering kan 't hier bij haclen,
Des morgens vroegh, of 's avonts laet?
Wat avontftont, wat dageraet
Befchaemt die winckbraeuw, deze wangen,
Nu met een'dunnen mist behangen,
Als met een' (luier lijn van draet,
En bruin van verf, daer vier door ftaet,
En fpeclt, cn fchijnt op 't zwart te zweven,
Te zoet gedómmelt en verdreven?
Laet d'oogen weiden in die kunst:
Dees fchaduw geeft dit licht een gunst.
« 4



t»0 J. VAN VONDELS
TEGENZANG.
Het zal ftrax rijzen, om te reizen; Om koningklijcke en aertspalleizen, Daer aller wijzen wijsheit zuft, Met zijn van Godt verlicht vernuft Tc proppen: maer in 't eerst zijn banden En noch een droeve dagh voor handen; Eer 't bcgenadight van een kroon, In 't wit befchijn den gouden troon, Tot heil en troost van veele volcken. Het moet, vermomt met donckrc woleken Van ballingfchap, veel jaeren langk, Nae een' bedruckten ondergangk, Jn arbeit gaende, aen 't baeren raecken. Dees Iangkzaemhcit past groote zaecken. Een eick, die met zijn hooft vol blaên, En bladige armen zal beflaen Veel gronts, veel luchts, en winterbuien Van oosten westen noorden zuien, En blixemftrael en donderkloot Verduurcn, wort allengskens groot. Om tegens dat gewelt te fportelen, Verzekert hij zijn' voet met wortelen; Zijn' rugh met pit, en hout, en bast: Gelijck zoo ftout een' boschreus past.
TOEZANG.
Ti Zie Jacobs kinderen en knaepen Te weide gaen, en koeij en fchaepen, In fchaduw van dien hoogen boom, Bij eenen wijdt vermaerden ftroom,



JOSEPH in DOTHAN.
Vast bloem cn gras en klaver fcheeren. 'k Hoor beemden harderliedren leeren De fluit, aen 's harders dartien mont. 'k Zie huppelen den vetten gront, Op het getippel dezer vingeren, Die toonen door malkandren flingeren, Tot roem van Abrams Godt, wiens hant Hem voerde in zulck een gastvrij lant.
HET VIERDE BEDRIJF.
t E V I. JUDAS. SIMEON.
Nl e v i. u op den heuveltop eendrachtig!! neergezeten En al 't geleden leedt met eenen dronck vergeten.' Komt broeders, zet u aen: hier ftaet de disch gereet ■ Langs dit vervallen flot, met klimop groen bekleet En met ccn velttapijt natuurelijck behangen. De breede lindeboom (de zon gae vrij haer gangen, In 't Oosten) noodigjit u in 't grazige geftoelt Met bruine fchaduwen, en aengename koelt, En koelt'den leckren wijn, om 't hart eens te verquickerf.
JUDAS.
Verquick uw hart met wijn, cn laet uw' broeder fticken.
SIMEON.
Wat zegt ghij Judas ?
JUDAS.
Niet: ick fpreeck geen enkel woórr.
L E V I.
Ghij zit niet zacht.
S S



S|? J. VAN VONDELS
judas.
Mij dunckt ick zit niet zoo 't behoort,
simeon.
Koom zet u hier: gemack is nimmer te verTmaden.
l v i. 't Is meer dan 't hajve mael.
judas.
Dat hebt ghij net geraden.
simeon.
Nu, zit ghij wel?
judas.
Ja ja, ick zit nu wel, of fchaers.
l E V i.
Neen, zegh vrij wat u deert. Wat wringt uw voet.
judas.
De laers,
t e v i.
Waer is 't?
judas.
Aen't üincke been : of't zijn misfehien mijn wespen.
l E V i.
Wel ken u zelf.
JUDAS.
Ick moet mijn' boezem wat ontgespen, * t Benaeuwt mij wat om 't hart. Nu fchep ick weder lucht.
simeon.
Tast toe: elck toes zich zelf.
judas.
Wat 's dat ? ick hoof ge rucbt.
l e v i.
Ick niet.
judas.
Is 't Jofeph oock? mij dunckt ick hoor hem klagen.



JOSEPH in DOTHAN. sPj
simeon.
Die windt kan dat gcluit zoo veer niet overdragen.
l e v i.
En of hij klaeght en kermt, het blijft toch na, als veur,
simeon.
Wat kan het fchaên, dat hij zijn misdact wat betreur!
L e v t.
't Was hem geen errenst, dat hij öp het touw most rijen.
judas.
Ick wert wcemoedigh.
simeon.
Zoo; had ghij noch medclijen?
judas.
Hij floegh zijn aenfehijn zoo barmhartig» west en oost.
simeon.
Hij zagh naer Hebrou toe, naer vaders huis om troost. ■ e v r.
Hij riep zijn' Engel aen, den trooster aller vromen.
simeon.
Die hem naer Dothan wees, om zoo te maet te komen? l e v r.
Hij dronck noch hartelijk, cn laefde zijne borst.
judas.
Een hart ter doot bedroeft is altijt droogh van dorst.
simeon.
Wel Judas zat ftrax ftom. Nn kan hij weder fprccckcn. l e v I.
Wel, wat of Judas fchort? zijn oogh begint te lectkcn.
judas.
Aij broeders, houdt uw rust, het lust mij niet te wet
simeon.
Leit Jofeph u om 't hart?
L e v r.
Hoe nu, is 't kinderfpel?



S&4
J. VAN VONDELS
Verblij u: want wij zijn nu 't ende van ons lijden;
judas.
liet past den broeder niet zich zelven te verblijden, In s broeders doot of ftraf'. O fchrickelijk bcftacn!
l e v i.
Wat fprcekt ghij binnens monts.
judas.
Ick zorg wij zijn verraêrii
simeon.
Ick heb den put in 't oogh, geen mensch kan dit verraden;
judas.
En Godt heeft ons in 't oogh, die ziet door lindebladen, Door mergh en nieren heen. Wat fchuilt 'er voor Godts oogh?
simeon.
Laet varen alle zorgh: uw zorgen zien te hoogh.
l e v i. Aij, ziet eens om dien hoek.
judas.
Wie of hier aen komt treckem s i m e o n.
Zij kruipen langkfaem voort: hoe lang of dit magh ftrecken?
judas.
Wat rijst 'er in de lucht een ftofwolck: ziet dat volck.
simeon.
Ick zie geen klaer befcheit: zij trecken in een wolek.
I I V ii Voor wien ziet ghij hen aen?
simeon.
't Waer kunst dit juist te raden.
judas.
Ick zie kameclen.
l e v i.
En ick ezels, zwaer geladen.



JOSEPH in DOTHAN. 4g?.
S I ■ M E O N.
Ick zie gewapenden genaccken meer en meer.
JUDAS.
Hoe fchittert daer de zon in 't blinckende geweer! L E v i.
Mij dunckt 'k zou met der tijd wel gisfmg kunnen maccken.
SIMEON.
Wie zijn 't_dan?
L E V I.
Arabicrs.
judas.
'k Wil noch mijn gisfing Haken.
Tot dat ze ons naderen.
L E V I.
't Zijn Arabiers, 't gaet vast: 't Is nu de tijdt van 't jaer.
SIMEON.
Hoe gaet het vee vermast? .Zij zijn alree voorbij de willige bosfehaedje. De ruggen buigen in, door 't wigt van hun packaedje. Hoe plaeght de mensch het dier?
judas.
Hoe plaeght het bloet zijn bloet!
L S V I)
Wat zeght ghij, Judas ? wat ontltelt u het gemoedt?
judas..
Och Jofeph.
SIMEON.
Leit die noch zoo diep in 't hart begraven!
judas.
Ick zie hoe 't hijgend vee tot 's menfchen dienst moet flaven. En Jofeph fteent nu vast ellendiger dan 't vee, Dat noch zijn voeder krijght; maer Jofeph magh alree Van honger en van dorst verteeren en verfmachten.



286 J. VAN VONDELS.
L E V I.
Hij' heeft zijn vonnis wegh: laet vaeren die gedachten. Chij quelt u te vergeefs.
JUDAS.
Vergun mij eene gaef.
SIMEON.
Wat 's dat?
J U D A S.
Maer dat ick hem nu opveil , om voor (laef Den vrecken Arabier te dienen al zijn leven; Kaerdien een mager lijck toch niemant nut kan geven, Al bleef het fchoon bedeckt: beraet U in 't gemeen. Waer fpanden oit om ftrijt de leden tegens leën? Godts diepe wijsheit fchiep, tot onderlinge hoeders, De nutfte leên aen 't lijf, als tweelingen en broeders. Men zet alleen, uit noodt geperst, een lit van 't lijf. Vcrfchoont men dit, bedenckt, wat last, wat opgerijf Ghij hier door kunt ontgaen: 't zal eerst uw'geest vernoegen* En vrijen het gemoedt van 't eeuwig knaegend wroegen. 't Zij verre dat ick u of mij bij Kaïn zet, Die zich met Abels bloet zoo gruwelijk befmet. Hoe dootsch-zagh hij 'eruit: hoe wert zijn hart gegeten Van binnen: och, zijn hair (zoo pijnight het geweten Den brotderflachtigerO l»nS "*Ü* Dat van '-weet. Hij vloodt, en waer hij vloodt, hij docht dat Abel kreet, En Godts gerechte wraeck den moort zat op de hielen. Dan zagh hij geesten, dan een nest vol (langen krielen: De dampen ftegen dan van angst in 't bcckencel. Zijn zaet draeght noch dien vloeck. Nu oordeel het verfcheel .Van broedermoorden, of van fpaeren en verkoopen. De misdaet en de ftn.f moet altijt t'zacmcn loopen, En blijven in befteck van biliickheit. De haet Op zijnen, hals gelain hou dan in 't ftralfen maet,



JOSEPH in DOTHAN.
En loope eer wat te laegh. Ghij doet die deught uw' broeder. Een wees verdient gena: die jongen heeft geen moeder, En Rachel was ons moeij en moeder. Treckt uw hant Dit fnoer te ftijf; hoe 't zij, ghj breeckt een dubblcn bant; En breeckt dit uit, hoe 't ga, uw onfchult wort gevonden. Een redelijcke ftraf ftopt alle lastermonden.
simeon
Waerachtigh mannen, dat 's niet quaüjck overleit.
l e v r.
Het fchijnt dat Godt ons raet op dees gelegentheit
Te letten. Zoo ghij 't ftemt, ick heb 'er gansch niet tegen.'
simeon.
Ick merck ghij zijt 'er al eendraghtigh toe genegen, Wie neemt den last op zich?
judas.
Vertrouwt ghij mij dien last? l e v i.
Wel Judas, ga voort heen, want zij genaecken vast.
judas.
Zoo zet hem eerst op prijs.
simeon.
Dat volk valt fcherp in 't dingen»
l e v i.
Het eerste bodt is 't best.
simeon.
Ja laet den droomer fpringen.
joseph.
Och, Ruben, gaet uw aenfehijn voor mij fchuil? Magh mijn gekerm tot Godt en u niet baten?
En worde ick dus,, in dezen naeren kuil, Van Godt en u en ieder een veriaeten?
Ickftickin flijm, en hijgh vast naer de lucht, En zie van veer den heldren hemel blincken,



E88 J. VAN VONDELS
Die fpeelt moij wcér, en hoort naer geen gezocht: Hij drijft om hoogh, maer Jofeph magh verzinken.
De putgalm volght op rijm mijn lesten term, En fchijnt bewecght mijn klaghten naer te fmeecken:
Dat 's al mijn troost en tijtverdrijf, ocharm. Mijn keel wortheesch, cn naulix kan ick fpreecken.
Tt Bedanck den galm, de galm, mij wederom, lek klaegh' mijn' noot: hij antvvoort vol medoogen.
Maer Ruben zwijght; als fpraeckeloos cn ftom: Hij blijft vast uit, ick klaegh mijn' rouw mijne oogen.
Och, Ruben, koom, cn zalf mijn diepe fmart. Ick kacuw een vrucht vol doodelijcke korlen
Och, Ruben, koom, verlicht mijn angftigh hart. Ick hoor gerucht: wat of hier op komt borlen?
VRACIITMEESTER.
H5er rust ick uit het ftof, van zon en hitte vrij, In deze hegh, tot dat de voortocht racck voorbij. Gaet knaepen, zeght dat zij een weinigh harder drijven. Men zal een mijl van hier te middagh leggen blijven, Tot dat de dagh vcrkoclc, en dan tot middernacht Weer fpoeden onze reis, met d'aengenome vracht. Dees wilde woeste hcij kent dieren nochte menfchen. Men zou, om fchaduw, zelf't gewenschte licht verwenfehen. Maer wie genacckt dien put? dit fchijnt een ander man: 't Gelijkt een' vreemdeling, en geen' uit Kanaan. Indien hij water put, om zich of't vee te drencken, Mij lust een verfche dronck: ick wil den harder wencken.
JUDAS. VRACIITMEESTER. JUDAS.
VJfeluck, mijn heer, geltick, op uwen verren tocht.
V R A C II T M E E S T E R.
Wij jaegen 't vast, gaf Godt of 't ons gebeuren moght.



JOSEPH in DOTHAN. aby
Maer 't beurde meer dan eens, dat mij die haes ontglipte.
; judas.
Waer leit de reis, mijn heer!
vrachtmeester.
Wij trecken naer Egijpte Van Galaiid recht door, met ezel en kameel, Gelaên met balsfem mijrrhe en kruiden en kanneel. Wat zoekt ghij bij dien put? wij zijn wat moe geronnen* Mij lustte wel een dronek
judas.
Aen geenzij fpringen bronnen , Indien de dorst u quclt: dees groene put is droogh.
vrachtmeester.
Ick rust een poos, en heb van hier mijn volck in 't oogh. Mijn dorst lijdt noch geen last. Men zal den last haest breccken, Eer noch de middaghzon op 't hooft begint te fteecken. Maer luister naer dien put: wat wil dat droef gezucht?
judas.
Daer leit een jonge flaef, die huilt, en maeckt gerucht. Hij heeft het wat verkerft, cn zich wat wulpsch verloopen,
vrachtmeester.
Is hij u veil,
judas.
O ja.
vrachtmeester.
Laet zien, ick wil hem koopen.
judas.
Ick zal hem bij dit touw doen (tijgen uit dien put.
Een ander heerfchap waer dien jongen wel zo nut.
Daer hangt de koort: nu ftijgh, nu jongen, ftijgh naer hoven.
Hij klimt, hij klimt: men magh hem pasfclijck geloven:
De pols is niet als 't hart, zijn gront wort niet getast.
vrachtmeester.
Aen veinzen is zomwijl gewin en voordeel vast.
T



fl3a j. VAN VONDELS
JUDAS.
Daer komt de knaep : fpring af. Hij dient wat onderwezen: Ick zal hem eerst alleen een luttel gaen belezen.
JOSEPH. JUDAS. VRACHTMEESTER. J O S E T H.
\Jch Judas, zijt ghij daer? erbarm u over mij.
"JUDAS.
Koom herwaert, ga met mij een luttel aen d'een zij. Wat billijcke oirzaek ghij uw' broedren hebt gegeven, Valt nu te lang: in 't kort, danck mij, die u het leven Verbiddende, dat fchencke en aenble tot een gaef, Mits dat men u terftont verkoope en veil voor ftaef, Aen dezen Arabier; dus draegh uw ftraf geduldigh.
JOSEPH.
Mijn broeder, ick benunaest Godt mijn leven fchuldigh; Maer dienstbaerheit valt hardt. Wat gaet mij leider aen!
JUDAS.
Noch harder valt de doot, die kunt ghij dus ontgaen. Dit 's 't eenigh middel. Zie de broeders ons befpiedert Van dezen heuveltop: ghij kunt het niet ontvlieden; Dies hou u ftil en vroom, noch melt de broeders niet.
JOSEPH.
Och Ruben, Ruben, och. ó Godt, die alles ziet.
JUDAS.
Ick veil u dezen llaef, maer wil dit eerst befpreecken; lek ftoothem met den voet.
VRACHTMEESTER.
Zoo dient hij naeu doorkeeken.
JUDAS.
Koom herwaert.
VRACHTMEESTER.
Wilt ghij wel veranderen van heer?



JOSEPH in DOTHAN. 9,
joseph.
Mijn heer, ick heb geen wil.
vrachtmeester.
Bedner wat: fchrei niet meer. Steeck uit dien rechten arm: nu buigh dien aen de fchouder. Nu met den flincken arm. Hoe out zijt ghij ?
joseph.
Niet ouder
Dan zestien jaer.
vrachtmeester.
Nu gaep. Ick zie noch jongk gebit. De tanden flaen zeer net, en'melck is niet zoo wit. Ga loop eens heen en weêr.
judas.
Nu wacker zonder weigeren.
vrachtmeester.
Nu fpring eens in de lucht. Hij kan noch luchtigh fteigeren. Al fpels genoegh: koom hier, lang mij uw rechtehant.
judas.
Ghij Arabiers hebt meest van hantbezien verftant, En ziet al 's menfchen heil en ramp van verre komen.
vrachtmeester.
.Wat kunsten kan hij toch?
judas.
Die knaep kan geestig droomen.
vrachtmeester.
Dat kan niet ieder een: dit komt al meê te fta.
judas.
De vrachtheer zie te deegh, dat doet den koop geen fcha.
vrachtmeester.
Nu zet den knaep op prijs, mij lust niet lang te dingen.
judas.
Waer voor gevalt hij u?
T a



sp, J. VAN VONDELS
VRACHTMEESTER.
Voor tien paer zilverlingen.
JUDAS. ; .
. 't Is koop.
■VRACHTMEESTER.
Zoo dra? ghij vreest of ick mij weêr bedocht.
JUDAS.
Hij dient u meer dan ons.
JOSEPH.
■Helacs! ick ben verkocht.
JUDAS.
Loop ginder aen een zij. Wat dunckt u van dien jongen?
VRACHTMEESTER.
Recht uit, hij ftaet mij aen: hadt ghij wat hardt gedongen, En hem vrij dier gelooft, die knaep waer echter mijn. Indien ick fpreecken zou, naer uitcrlijcken fchijn; Dat zweemfel mek niet flaefs, maer eer een welgeboren. Zoo ick de hant geloor, hem fchijnt wat groots befchoren. Die winckbraeu voeghtgeen'flaef, maer eer een'man van ftaet. 'k Verzwijgh al'toverigh: 't is mislijck hoe 't beftaet. De Godtheit ziet het hart, de mensch den fchijn van buiten. Men kan uit gisfmgen niet vast noch zeker (luiten.
JUDAS.
Ick zal 't bekennen, nu het zoo te pasfe koomt. 't Is al van heerfekappij dat deze jongen droomt. Dit baert afkeerighcir: hij magh noch beter Iecren, En beter onder vreemde, als binnenlantfe heeren. AI had ick fchoon berouw, ick wensch u veel geluck.
VRACHTMEESTER.
Koom herwaert.
JUDAS.
Nugcdult, en buigh u onder 't juck. Gehoorzaem dezen heer, en luister vrij wat fneller.



JOSEPH in DOTHAN. 9gs
vrachtmeester.
Ja reken dat ghij dient een' rechten Ismaëller.
JOSEPH.
Och Ismaëller, nu mijn lot Mij onder 't lastigh juck leert zuchten Om troost en hulp tot Abrams Godt; , Cedenck hoe Ismaël most vlughtcn
Met Agar, dwars door 't gloeiend zint, Zoo wijdt uit aller menfchen oogen,
Daer kint en moeder waer door brant Verfmacht, indien het mededoogen
Des Engels, in die zwoele zon Haer beij niet had te recht gewezen, En met een koele en verfche bron Het moeders hart en 't kint genezen
.Van dorst, veel feller dan de doot: Wees zoo een Engel en behoeder Van mij, die, op mijn moeders fchoot, . En aen de borst der lieve moeder, Verftreckte een lieve waerde vrucht, Niet min als Ismaël de zijne;
Toen zij, vermoeit en afgezucht, In dorre dorstige woeftijne,
Hem leide in fchaduw van de blaên , En riep, een boogfeheut afgeweken,
Godt zelf al heesch om bijftant aen, En kreet: wie kan dat hart zien breecken?
Waer op een trooster neêrgedaelt Beloofde haere fpruit te zegenen,
Die nu zoo breet den adem haelt. Zoo moet u heil op wegh bejegenen.
Zoo zegen Godt uw' langen toght, Als ghij voortaen een' vrijgeboren, T 3



194 J. VAN VONDELS
Onfchuldighlijck voor flaef verkocht, Zult handlen zonder wraeck of toren. Och Ismaëller, druck mij zacht, Gelijck een telgh van uw geflacht.
VRACHTMEESTER.
Naer uw geboorte ftaet mij wijders niet te vragen , Ghij zijt dan vrij of flaef: voortaen moet gij u dragen, Gelijck een eigen flaef en een' verkochten past. Koomt knaepen , vleugelt hem, en bint zijn armen vast, Ghij kunt uw lijden veel vermmdren of vermeeren: Waer goede flaevcn zijn, daer vim men goede heeren; Zoo knecht zoo meester , dus ftel u gewillig in.
JUDAS.
Leef lang, en hou u vroom
JOSEPH.
Och vader, Benjamin.
Och Ruben, Ruben och.
JUDAS.
Nu leer u wat bedwingen,
Geluck met dezen knaep.
VRACHTMEESTER.
Ghij met dees zilverlingen,
JUDAS.
Geluck op uwen toght
VRACHTMEESTER.
Dat neem ick altijc att.
JUDAS.
Helaes, hoe kruipt mijn bloet, daer het niet gaen en kan! Hoe decrlijck ziet hij om, zoo nat en root bekreten! Ick doe 't om beters wil; bet wert mij niet geweten.



JOSEPH in DOTHAN. 2*5
ft e ij van engelen.
ZANG.
Arabië, ghij ftof zoo hoogh Op uw geluck, gelijck uw boogh Van onder, dat het fnort en kraeckt, Den arent in de vceren raeckt, Op 't allerveiligst van zijn vlught, In uw met geur doortrocke lucht; Waer door uw fiere Phenix zweeft, Om wien ghij in feftoenen weeft: Mijn vogel zagh noit wederga. Ghij roemt: Godt fchonck u dees gena, Om dat uw volck zijn oirfprong nam Uit dien befaemden Abraham, Die oostwaert duurde naer de zon Zijn zoonen, die hij teelde en won Bij Agar, cn bij Kethura; Wiet bloet noch groeit in Ifax fcha, En lachende in 's Hebreeus verdriet, Heeft gading in al 't geen het ziet. Zwijgh, Ismaël, zwijgh, Madian, Van roem, die luttel baten kan, Zwijgh, Arabier, dit 's 't oude licdt. Den rechten Phenix kent ghij niet. Hij is het niet, die nesten bouwt In uw gezegent mijrtewout, Daer ghij kanneele vieren doockt, En alle lekkernijen koockt.



SOS J. VAN VONDELS
TEGENZANG.
Ick hael mijn vogels roem in top. Hij voert op zijn gekruifden kop (Om wien een glans zijn ftraelen fpreit) Een heldre ftar: de majeftcit Ziet hem ten-klaren oogen uit. De goude halsbant hanght en fluit Om zijnen gefchakeerdcn hals; Een rechten zonnefpiegel, als De zon zich blint ziet in dien gloet. Natuur heeft met haer eigen bloet Zijn wiecken kostelijck bekladt; Trots purper, trots fcharlaken, dat Den koning of aertspriester kleet. De blaeuwe ftaert, zoo lang, zoo breet, Hangt geborduurt met roos bij roos. Eobijnen fchittren op turkois. Aldus, gevoedt van hemelsch vier, En zon en dauw, bereickt mijn dier Zoo menige eeuw van hondert jaer, Tot dat het fmelt op 't zonaltaer; En uit,zijn asch een jonge zwelt, Die 't vaderlijcke iijck beitelt Ten grave, met een ftaetfl van Meer voglen, als ick fchildren kan, Waer vint men vogel in een rijck, Die mijnen vogel zij gelijck?
TOEZANG.
O blinde Arabers, waert ghij wijs, Ghij hebt, voor een' geringen prijs,



JOSEPH IN DOTIIAN.
Den Phenix, 't puick van uw geflacht, Terftont gekregen in uw maght; Den rechten Phenix, die gewis Veel fchooner dan uw vogel is: Een Phenix, dien de hact en nijdt. Met fpooren floot, verpickt cn bijt. Ghij voer: dien onbekenden fchat Naer Memphis, en naer zonneflat, Door eene wolck van zant en ftof. Daer zal men, cn dat prachtigh hof, Wiens naeldepunt Godts hof befchiet, Zien, hoe de Nijl, de groote vliet. (Die leven uit zijn pennen zuight) De kroon met zeven tacken buight Voor zijne godtheit, voor zijn hooft, 't Welck aller wijzen glans verdooft. Daer zal hij fterven, droef beweent; Zijn dubbele afkomst, 't vroom gebcens (Met mijrrhe en ftercken balfemgeur Gebalfemt deur en weder deur, Geleit met een ontclbaer heir) Vervoeren droogh door ftroom en meir; Op dat het ruste in 't eerlijck graf, Op 't lant, dat hem zijn vader gaf.
HET VIJFDE BEDRIJF.
RUBEN.
D e Madianners (laen, in d'omgelege vlecken, Hun leger. Och, hoe lang viel mij dat langkfaem trecken! T s



sa8 J. VAN VONDELS.
De middaghzon, die uit het toppunt nu recht néér Op't hooft fteeckt, gloeit als vier, en lijdt geen fchaduw meer. Nu hoop ick rust, dees heij befchut voor allen kommer. Elck wijekt de hitte, of flaept, gedeckt van koelen lommer, 'k Verneem de broeders niet, noch mensch, noch mcnsgelijk, Waer ick mijn oogen draeij. ö Godt, der vromen wijck, Sterck Ruben, zegen hem, laet dezen toght gelukken; Dat hij zijn' broeder magh den muil des doodts ontrucken, Met deze koorde. 6 Godt, neem Jofeph in uw febut. Vanblijfchap i'pringt mijn hart, in Godts naem, naer den put. Maer Ruben, zie wel toe, en fprceck bedeest, en zachter. DoorfnuCel dit gewest: misfehien fchuilt ijemant achter Dit krcupelbosch: zie toe, hoe vrees ick voor gevaer! *k Verneem 'er niets , Godt lof. 't Gaet wel, de bacn is klaer. Daer hangt het touw wel vast. Laet fchieten naer beneden. Op Jofeph, klim, 't is tijt. Hoe fiddren al mijn leden, lek hoor geen ftem. Wat raet? of ick wat luider riep? Hij viel misfehien in flaep van 't fchreien, en 't is diep. JNu broeder, klim, 't wort tijt: zij moghten ons betrapen. Op broeder, op, 'tworttijt. Godt hoerteons voorzulck flapen. Mijn broeder, broeder, hoor. Hij (laqn zoo zwaer als loot. Mijn lieffte broeder, hoor. Och, Jofeph is al doot: Hij flaept den langen flaep: ick geef den moedt verloren: Want niemant flaept zoo vast of most dat roepen hooren ; En fchreeu ick hemelhoogh, mijn ftem magh mij veriaën. Helaes, waer bergh ick mij ? och wat gaet Ruben aen ? Ick heb dat kint verzuimt: het zat de lang gevangen. Wie weet, of niet vergif van padden en van (langen Den jongen heb verftickt, in (lijm en bozen ftanek. Och, wroeghtu 't hart niet? ja het moet mijn leven langk Mij wroegen. Zal ick gaen dien ouden man bedroeven, Met zulck een leide mr.re ? ick wil van alles proeven, En daelen in dien kuil, en gruwelijeken fchoot;



JOSEPH in DOTHAN.
199
Op dat ick Jofeph visch: 't zij levendigh of doot. MijnGodt,waerlc*tmijnbroCr?mijnGodt, ikfcheurmijnkleeren. MijnGodt,waerdwaeltmijnbro£r?koint wolven leeuwen beeren, Spalcktop, fpalckt op uw keel, en vrcesfelijcken mont. Verfluit den broeder vrij, die eerst zijn broer verllont. Verzaet u met dit lijf, in holen en fpeloncken. Drinckt Rubens bloet: hij heeftzijn broeders bloet gedronckeni Maeroch, ghij dieren, ock , ghij hoort niet eens naer mij. De wildernisfen zijn medoogener als wij: Zij fparen menfchen: zij verfchoonen zelf het leven Oer menfchen , die 't gediert den naem van dieren geven, En die zelfs dieren zijn, en tigers in den aert. Komt broeders, dempt den put: ick ben de zon niet waert. De zon magh zulck een vloeck noch ondier niet befchijnen. Het gras en loof verdort, de blijde bloemen quijnen, Waer ick mijn' adem hael: of legh ick in den kuil? Of heeft een luipert mij gegrepen in zijn' muil? ó Tiger, bijt niet toe: ick ben niet waert te Rerven, Noch tot een graf uw buick uw ingewanden t'erven. Waer ben ick? fchijnt de zon? of fchijnt de bleecke maén? Nuftcrf: neen, fterf noch niet: ghij moet noch dwalen gaen, Gaen zien, waer Jofeph dwael, waer Jofeph zij gebleven: Of zij!ien hem of Cham en Amor broght om 't leven, 't Hcbrecus geflaeht heeft toch hun' haet met recht verdient, En naulix, in al 't lant, een eenigh mensch te vrient. Wat toef ick hier ? 't is tijdt: ick moet naer boven ffeigcrta, ö Zon, ghij dcist met recht, en fchijnt mij 't lichtte weigeren. Ja weiger mij uw' glans: keer van mij 't heiligh licht, Eer.ick uw ziüverheit bevleck met mijn gezicht. Mijn oogen fchemeren: ick tast gelijck de blinden. Nu Ruben, (la dat op, of ghij den wegh kost vinden. Och broeders, hebtghe u oock na mijn vertreck bedocht. Hem uit den put gehaelt, en ftil om hals gebroght.



SOO J. VAN VONDELS
SIMEON. JUDAs'.
AS I M E O N. 1 dier genoegh verkocht. Hier zal geen haennakracien.
JUDAS.
ïndien't gelucken wil, dat wij den huisvooght paeien.
SIMEON.
Vertrouw dat Levi toe: hij is doortrapt en kloeck.
JUDAS.
De logen hoeft veel ffchijns: hij lijdt geen onderzoeck.
SIMEON.
Men fpreecke uit eenen mont, zoo zal het elck gelooven.
JUDAS.
Behalven een, die 't ziet, het alziende oogh, daer boven.
SIMEON.
Die zeit het niemant voort: Godt zwijgt, indien ghij zwijgt.
JUDAS.
Van binnen zit 'er een, die het gemoedt betijgt.
SIMEON*
Hier is geen bloet geftort, hoe zou 't gemoet ons wrocgen?
JUDAS.
'tVerkoopen van zijn bloet baert fmart, en ongenoegen.



■ JOSEPH in DOTHAN. ?aj.
SIMEON.
Hij wert voor flaef verkocht, die ons voor flaven fcheldi.
JUDAS.
Wij ftonden onder hem, noch onder zijn gewelt.
SIMEON.
Te grooter dwaesheit was 't, van heerfchappij te droomen,
JUDAS.
't Is bloode fuffers werck, vooriemants droom te fchrooffle'n;
SIMEON.
Zijn 't fufTers, die den flagh van verre komen zien!
JUDAS.
't Is hachelijck te raên, wat namaels zal gefchien.
SIMEON.
Het allerzekerfle is 't gevreesde quaet te keeïen.
JUDAS.
Ervarentheit en tijdt den mensch veel dingen leeren,
SIMEON.
't Is,wel geleert, wanneer men 't juck hebbe aen den hals.
JUDAS.
Zegh wat van droomen na: nu ziet ghij 't, zij zijn valscü.
SIMEON.
Dank hebbe ons dapperheit, die't fchut daer voor kon fchieten.
JUDAS.
Leedt vader Hechts geen last, het zou mij min verdrieten.



joa J. VAN VONDELS
SIMEON.
Dat 's voor een dagh of tien: het dimde is in 't begin.
JUDAS.
Die jongen dont te diep geprent in vaders zin.
SIMEON.
Dat blceck maer al te klaer, dat heeft den knecht bedurverv
JUDAS.
Hij heeft het tegens ons, wij tegens Godt verkurvcn.
SIMEON.
Wat fclieelt het, hoe men leef, het zij als knecht of heer?
JUDAS.
Treek Jofephs ichocnen aen, en roept den jongen weêr.
SIMEON.
De jongden allerlichtst tot dat gebit gewennen.
JUDAS.
Men leert met ongemack aldus den breidel kennen.
SIMEON,
En oock zijn eige kracht: zoo gaet men aen de hant,
JUDAS.
Zoo wijdt van vaders huis, en in een ander lant?
SIMEON,
Hij kon met rust" en vrede in vaders huis niet duuren,
JUDAS.
Men had hem best bedelt bij ijemant van ons buuren.



JOSEPH in DOTHAN. ..^
simeon.
Het maeghfehap buurt van veer veel beter dan nabij.
judas.
Een ijder had zijn huis en zijn verkeering vrij.
simeon.
Die dartle droomer reet zijn vader op de fchouders. judas.
Is 't vreemt? het hart van't kint heeft treek tot huis en ouders.
simeon.
Hij hou dien treek, en blijf veel mijlen van den haert
judas.
Zoo dit verkoopen niet veel mijlen onrust baert.
simeon.
^d'Onnooüe Benjamin magh nu den ouden ftreelen.
judas,
Dees wonde in d'oude borst wil traegh of nimmer heelen;
simeon.
Of hij met Jofeph fpeele, of Benjamin, dat 's een,
judas.
Zijn' broêr gelijck, als uit zijn aengezicht gefneén,
simeon.
Hij zij hem ongelijck in aert natuur en zeden.
judas.
Onwetend heeft dat wicht een groot verlies geleden.



J. VAN VONDELS
SIMEON.
Het groêie in deughden op, en vrees geen ongelijck.
JUDAS.
Zijn volle broeder was hem d'allerwistc wijek.
SIMEON,
Hij vint noch heuls genoegh aen zoo veel trouwe broeders.
JUDAS.
iHJh eenen vader wel, maer uit verfcheide moeders.
SIMEON.
Wel Judas, wie komt hier? ick hoor een droeve ftem.
JUDAS.
Dat's Ruben. Och, hij komt, cn drie paer broers met hem. Wat raet: nu vrees ick 't al, oock zelfs ons ftomme kudden.
SIMEON.
Het fchijnt hij heeft berou, cn komt zijn' krop uitfehudden.
Or u B E N. cn, broeders, fpreeckt toch: leeft het kint, ofishetheen? Ten minsten toont mij 't lijck, op dat ick't noch beween, En weenende verzacht het fnerpen van den rouwe. Gunt Ruben dezen troost, dat hij het kint aenfehouwe , 't Zij levendigh of doot. De doot verfmoort den haet: Het lijck blijve onberiijt. Of heeft die fpruit den fmaet Des doots noch niet bezuurt, waer is zij dan gevaeren? Ontziet men mij dit ftuck, zoo 't leit, noch t'openbaren?
RUBEN. SIMEON. JUDAS.



JOSEPH in DOTHAN. " 3as
Och, broeders, fpreeckt recht uit, en helpt mij uit den dut. Och, zeght, waer Jofeph bleef.
SIMEON.
Hij droomt vast in den put.
RUBEN.
'k Heb overal gezocht, maer nergens hem gevonden.
SIMEON.
Hebt ghij uw handen zelf dan «en den knecht gefchonden?
R U E E N.
*k Vernam den jongen niet, in dien vervloeckten kuil.
\ SIMEON.
Zijt ghij daer in gedaelt?
RUBEN.
Ghij ziet, ick ben noch tuil,
SIMEON.
Zoo leght ghij toe, om al den handel te bederven*
RUBEN.
'k Verhoopte 't kint noch eens te troosten voor zijn fterven,
SIMEON.
Zegh liever- heimelick te redden in den noodt.
RUBEN.
Och, toont mij Jofeph toch, 't zij levendi'gh of doot.
SIMEON.
Verrader vai hw broêrs, dat zou u 't leven gelden.
V



SOfi J. VAN VONDELS
RUBEN.
Het gelde oock wat het wil, men moet mij Jofeph melden.
SIMEON.
Al wie van Jofeph rept, zal Jofephs gangen gaen.
RUBEN.
Het ga zoo 't wil: dit komt op d'eerstgeboren aen.
SIMEON.
Ghij hebt zijn doot beltemt: waer toe dit ijdel kermen ?
RUBEN.
Ick Remde tot de put, om 't leven te befchermen.
SIMEON.
Befchermer van uw broêr, nu fchijnt ghij bijfter vroom.
RUBEN.
Och broeders, fpreeckt recht uit, en helpt mij uit den droom,
JUDAS.
Nu Ruben, zijt gerust: ick zweer, hij is in 't leven.
RUBEN.
Leeft Jofeph? Godt zij lof: waer is dan 't kint gebleven?
JUDAS.
Getroost u, dat hij leef, met eens genoeg gezeit,
RUBEN.
Zal ick mij troosten, geef mij kort en klaer befcheit.
JUDAS.
'k Verkocht hem Ismaël, om twintig zilverlingen.



JOSEPH fa DOTHAN. J0?
RUBEN.
6 Bioetgelt, zoo vervloeckt als handen oit ontfingen!
Rampzalige, wat vloeck heeft u zoo veer gebrocht?
Uw' vromen broêr voor flaef erfvijanden verkoght,
En wilden, die, om roof, een roovers oorlogh voeren?
Maer 'k zeij best tammen: wan: zij vangen en beloeren
Uitheemfchen; wij ons bloet en huisgenoot en maegh:
Op dat heel Syrien, en ieder een, gewaegh
Van zulck een koopmanfehap', indien 't kome uit te breecken.*
De wijde werelt, die zoo loflijk weet te fpreecken
Van onzer vaderen godtvruchtigheit, wil baest
Dit gruwlijck fehellcmftuck der zoonen al verbaest
Vervloecken, als de druck des jongens hart doorfnijde;
Wanneer hij Hebron laet aen zijne flincke zijde,
In 't reizen, langs die droeve cn harde en flaeffche baên,
En koom zijn aengezicht naer vaders huis te flaen.
Och, Ruben, vlie, en koom niet onder vaders oogen.
Dat ghij zijn traenen ziet: maer niemant zalze droogen,
Als d'afgeleefdc en dorre en aengevochte man
Die tijding hoorende, van druck niet fchreiën kan.
Och, vaders vloeck wil mij eerst fpringen voor de fchenen.
Zal hij ons wreetheit of zijn flavemij befteenen,
Of alle beide, en welck van beij dan allereerst?
Wie naeckt hem allerdichtst? wie houdt zich allerveerst?
Och Judas, kon ik u een' broedermoort betrouwen?
Waer zal ick heen? ó wrock, wat quaat hebt gij gebrouwen,
SIMEON.
Heeft Judas in uw oogh zoo grootelix misdaén t Ghij zelf hebt tot dien put om beterswil geraên, En hij tot dezen koop. Het wulpfche bloet moet Ieeren: Die t'huis niet harden kan, gehoorzaem vreemde heeren. V z



3o8 J. VAN VONDELS
RUBEN.
Och Rachels zoon, & vrucht van dat godtvruchtigh bedt, Eens in den put gedaelt, en eens op prijs gezet, Op eenen zelven dagh, van zoo veel broedren zamrn; Waer berg ick 't hooft van fchaemte?ik moet mij eeuwig fchamen.
SIMEON.
Ja fchaem u, om UW moêr, als 't uitvalt zoo bekaeit;
Als ghij zoo fchaemteloos op vaders acker zaeit,
En ploeght, en eerloos mengt het kroost van zoon en vader.
JUDAS.
Ick bid u, houdt gemack: dit dient vooral niet nader.
SIMEON.
Een eerelijck gezel, hij wort van fchaemte root,
Met zijn godtvruchtigh bedde , en in zijn Bilhaes fchoot.
RUBEN.
Kan Dan en Napthali dat lasteren verdraegen?
JUDAS.
Mijn broeders , houdt gemack; hier wil al 't lant af wacgen. Hoe ftil ick dit gevecht? om Godts wil, zwijght toch ftil.
SIMEON.
Die 't al wil zeggen, hoor dat hij niet hooren wil.
JUDAS.
Dit veltkrackeel zou licht 't verborgen ftuck ontdecken.
RUBEN.
Ick tij naer d'Arabiers, die in de naeste vlecken Zich ueêrflaen: inogelijck verlos ick Jofeph weêr.



JOSEPH in DOTHAN. 309
SIMEON.
Bloetfchendcr, hou uw rust, of anderfins, ick zweer.
RUBEN.
Waer ben ick, ouder broêts, of brocderraoordenaeren!
JUDAS.
Ick bidde u, Ruben, rust, en laet dit fchelden vaeren.
RUBEN.
Ick heb mijn broêr belooft te troosten: laet mij gaen.
JUDAS.
Hij riep u bij uw' naem, cn zagh vast ftewaert aen.
RUBEN.
è Jofeph, zaegt ghij noch naer Ruben, om t'ontvlieden ?
JUDAS.
Ick kon niet dencken, wat dat roepen wou bedieden.
RUBEN.
Hij bouwde te vergeefs op Rubens looze trouw.
JUDAS.
Mijn waerde broeder rust, en matigh uwen rouw,
En fchick u naer den tijdt: ghij ziet, hoe 't ftaet gefchoren.
Ick geef den moedt, zoo lang hij leeft, noch niet verloren.
De jonge fiijte ccn wijl zijn jeught in flavernij.
Een flaef raeckt licht, door 't een of't ander middel' vrij:
Indien hij 't juck ontloope, en eens te lande uit raecke,
Of treiTe een goede luim, dat hem de meester llaccke:
En menigh flaef, gezet in heerelijck bewindt,
Verdoofde zelf '; geluck van 't welgeboren kipt.
V S



5I& J. VAN VONDELS
Wie weet waer Jofephs heil en welvaert zij gelegen? Het hangt veel aen 't geluck: dies zet u hier niet tegen, Noch wiek het niet te zwaer, dat beter kan beflaen, Het radt draeit wonderlijck: maer Levi komt hier aen.
levi. ruben. j u d a 5.
Ir. e v r. ck heb een' bock geflacht, om 't ftuck een verf te geven, Nu met dit laeuwe bloet dien rock met kunst bewreven, En hier en daer befprengt, cn dan door 't ftof gefieurt^ En met de hant en tant gereten en gefcheurt; Gelijck of eenigh wildt den jongen had verbeten.
ruben.
Wat zie ick, Jofephs rock?
l e vi.
Nu, niet te luit gekreten»
ruben.
Och Levi, gun mij, dat ick mijn verlangen blusch, Dien lieven rock omhelze, en noch voor 't leste kus; Nacrdien mij Jofephs mont noch aenfehijn magh gebeuren.
judas.
Nu broeder, geef hem't kleet, en vrij zijn zat van treuren,
ruben.
ó pluim , waer in het duif ken ftack, 't Welck wrede havicken vervoerden,
Terwijl het mij aen hart ontbrack, En Haet en Nijt hun aes beloerden.
ó Rock, 6 vaderlijck gefchenck,



JOSEPH in DOTHAN. 3'Ii
U zal ick nacht en dagh omarmen,
Als 't hart in droeve tranen drcnck. U zal ick in mijn bed verwarmen,
'k Zal afgezucht, door al 't geklagh, Met u al mijmerende fpreecken.
Gelijck of Jofeph bij mij lagh: En t'elckens, als mijn oogen leken,
Zal ick haer wisfchen met uw wol. ó Wol, ó vacht die 't lam bcdeckte,
Het welck ick blaten hoorde in 't hol , Dat zijne onnoosle tranen leekte;
Dat op zijn blaeten antwoordt gaf, Toen Godt en alle harders zwegen.
Och Ruben, ghij verdient een ftraf, Die 't grootfte fchelmftuck op kan wegen.
't Onfchuldigh kint hebt ghij verdaen, En in dien jammerpoel geftooten.
Dien ouden man ginght ghij verraên, En van zijn beste pant ontblooten.
ó Heiligh, ó onfchuldigh kleet! Men recke en pijnigc al mijn leden.
Geen (lagh van fterven zij te wreet, Voor mij, een ondier zonder reden.
Och, vader, Ruben is dat wildt, Van 't welck uw Jofeph wert verflonden.
Hij heeft uw har^ebloet gefpilt. Uw eigen zonen zijn de honden,
Die 't hart, In 't wilde woeste veldt, Vervolghden, met hun bitfe becken.
Geloof niet wat men u vertelt; Hoe wij 't verbloemen, of bedecken.
Onnoozel kleet, onnoosle rock,
Och, wat al jammers broet een wrock.
V 4



312
J. VAN VONDELS
LEVI.
Ceefliier dat kleet: ick zal 't bekladden, ftuck wijs boorden, Eefprenghelen met kunst.
JUDAS.
Nu geef liet zonder woorden.
LEVI.
Dit bloet vcrftreck fclioon root, mijn vinger een penfeel. Zoo tart ick zelf Natuur en 't gecstighfte panaecl, Hier moet ick 't fprengkelen, daer dik, daer dunner fmetten; Hier fcheuren, fleepen; daer mijn fcherpe tanden zetten; Zoo (lingeren door 't flijck, cn trappen 't met den voet; Zoo 't zant vermengden en (lijck door een, en 't bloet. Wien zqu men met dien rock aldus in llacp niet wiegen?
RUBEN.
Eerst broedermoorden, dan den vader noch bedriegen. Welck een afgrijslijckheit ! ontzien wij febant noch draf? Och, eerst onfchuldigh kleet, nu lijckklcet, over graf En lijck des ouden mans, ghij wort nu mcdefchuldigli, Ja lchuldiger dan wij.
JUDAS.
Nu broeder , zijt geduldigh, r, *v i.
Indien ghij zwijght, als wij, men kan niets quaets vermoSrj.
RUBEN.
Wat al blanckctfel heeft een fchcllemftuck van doen ? Men hoeft veel logens , om een logen te bewimpelen. Bedriegers, gaet bedrieght de harsfeloozc flmpeleu. En kleene kinders, maer geen' man, die harsfens heef:.



JOSEPH in DOTHAN. jij
*t Vcrraet ons al wat leeft, en al wat niet en leeft. Be putgalm baeuwt ons na: de heggen krijgen tongen, De nesten ooren: hoort, hoe piepen oude en jongen: Het velt heeft oogen: het geboomte llaet dit ga.
L e v r.
Ghij zorght en vreest te vroegh
ruben.
Te vroegh niet, maer te fpa; Wen paeit zoo licht geen' man, die pit heeft achter d'ooren. Dat mooght gij zien, vvannecrmen 't fchelmftuck naer zal fporca; De broeders, hooft voor hooft, bijzonder ondervraegh; Op uw gebaren let; hoe zich een ieder draegh; ' '
Doorfnuffle plaets en tijt; befpiede, of wij verfchelen. Het moorden is geen kunst, maer kunst een' moort te heclen; Uit eenen mont gelijck tc (temmen over een. Oock kan men bockenbloct van 's menfchen onderfcheEn, Door reuck, ofklcur, of fmaeck, cn wat wij nunlet droomerc Of oock het kint de rock van iemant zij ontnomen; Of eenigh wilt omtrent die wildcrnisfen waert. Ick raes van ongedult
r. e v r.
Het kleet is nu geklacït. Koom Judas, langh mij 't geit.
RUBEN.
O fckrickelijcke dingen!
LEVI.
lok tel'er twintïgh, dat -s voor elek twee zilverlingen. Daer broeders, elck een paer.
V s



%H j. VAN VONDELS.
RUBEN.
Wat zie ick met gcdult?
LEVI.
Nu Ruben, neem uw deel; het zilver heeft geen fchult.
JUDAS.
Nu Ruben, neem het geit.
RUBEN.
Zou ick mijn handen fchenden
• en dat vervloeckte geit?
LEVI.
Hoe zal dit fpel noch enden? Ho., irast, aenvaert uw deel: wij deelen in 't gelijck.
RUBEN.
ÓBloetgeldt, het zij veer, dat ick noch winning ftrijck Uit broedevlijck verlies: geen geit zal mij bcvlecken.
LEVI.
Zie toe, en wacht u wel 't verborgen ftuck t'ontdecken, Met dees beteuterthcit: ghij zijt 'ermede aen vast; Dies draegh, als billijck is, met ons gclijcken last.
RUBEN.
Hij draege alleen dien last, die raet gaf tot verkoopen.
LEVI.
Chij doemde hem ten put: hebt ghij u niet verloopen?
RUBEN,
Helaes, om beters wil.



JOSEPH in DOTIIAN. sis
levi.
't Zij put, 't zij koop, tast aen. Wij zijn al even fchoon: elck heeft zijn best gedaen.
ruben.
/Mijn handen ridderen: waer toe worde ick gedrongen? Och moortgelt, och, ghij maeckt mij fchuldigh aen dien jongen. Mijn' broêr.
levi.
Een halvcn broêr, cn flechts van vaders zij. Gebroeders, zet u hier, op eene lange rij, En rcick mij elck uw hant, dat niemants mont zal roeren Noch reppen van dit werek, maer helpen't voort volvoeren. Op halsflraf, wie zich hier een ftip te buiten ga. Zoo onderworp ick mij der broedren ongena. Nu lang mij cjck de hant.
judas.
Nu Ruben, zonder fuficn.
Tast toe.
levi.
Lang hier de hant
ruben.
Hoe laet ick mij verbluffen!
levi.
Zoo krijght de handel klem. Voor 't uiterfle belluit, Met maght naer Mambre toe, een knaep en 't kleet vooruit, Wij achter aen. De knaep magh tegens vader zeggen: Wij vonden dezen rock, gedingen in de heggen, ,



Siö J. VAN VONDELS
Op 't wilde woeste velt, zoo bloedigh en beflijckt. Is 't Jofephs rock, of niet? bezie, wat dit gelijckt. Dat zien zal hem terftont van hart en zin berooven, En 's droomers liefde doen het ongeluck gelooven. Houdt ghij u in 't begin zoo koel zoo droogh als ick. Dan-fleem cn trapt den vloer, tot dat men hem verquick. Ick weet den ouden knecht, van d'eerste vrees verrezen, Oock grootvaêr en 't gezin zoo gecstigh te belezen, Dat elck haest roepen zal, verwondert in zijn' geest: Hoe ftil is 't huis, als was 'er Jofeph noit geweest! Nu-Ruben, zijt gerust: ick wil vrijpostigs voorgr.en. Was 't anders, Jofeph zou met uw geboortrecht doorgaen, Komt volght mij al gelijck, en fpreeckt uit eenen mont. Dat geit naer Hebron toe.
R u n E N.
Gaet voor: ick volgh terftont.
MR v B E N. ijn Godt, ick fchrick. Och, wat een huis wil ginder leggen, Wanneer die logenbo den vader aen koom zeggen, Hoe 't kleet gevonden zij op 't veldt, cn toon hem dat, Gefchcurt, gefleurt, gefloept, van ftof en bloet bekladt! Met wat voor ooren zal hij 't hooren ? hoe zich houwen ? Met wat voor oogen's kints bebloedcn rock aenfchouwenf Mij dunckt ick zie met wat een jammcrlijck geftalt Hij d' armen fmijt van een, en achterover valt, Met zijnen blooten kop; al 't aengezicht gefehapen Natuurlijck als een lijck: demaeghden, kinders knacpen, Ons vrouwen, moeders, cn 't gcheele huisgezin ïoefchieten op 't misbaer: den kleinen Benjamin, Aen zijne voeten ftaendp, op 't fchrcien van de moeders, Befchreien onbewust 't verlies zijns trouwen broeders.



JOSEPH m DOTHAN.
SI?
Ja fchreij Vrij, am?m kint, want ghij verliest wel't meest. Hij riep op 't lest om u, met een beangffen geest. Zijn blinde grootvaêr komt a! bevende, op dat fchreien, De huisdcure uit, cn laet zich onder d'oxcls leien, Met kommcrlijckcn gang: ó ftijve ftramme ftock, ö Blindeman, bcdanck uw blintheit: want de rock Des allcrzoetltcn ncefs kan u geen droefheit baeren; 'Maer hou dc hant van 't kleet. ó Schors van honden jaren En feventigh min drie, waert ghij zoo doof, als blint, Of Hecht van ouderdom, als 't jonghst geboren kim, Zoo zoudt ghij tandeloos dat leedt niet moeten kaeuwen. Mijnbroêrs, nier meer mijn broers, hoe zie ick zonder flacuwen Den vader zwijmen? hoe kan Rubcn's harten gront Bcdecken, dat 'cr niet een woort berste uit zijn' mont? Wij moorders ftaen beducht, waer vader zij gebleven, En Levi druckt mijn hant: zwijgh ftil of 't geldt u 't leven. Zoo blaest hij mij in 't oor, was ik een zotitpijlacr, Zoo ftom, gelijck mocij Lots, zoo liept ghij geen gevaer, Dat Ruben't melden zou, met wéncken of met woorden. Ghij brbederllagers dwingt mij mcfi tot vadermoorden. Zoo morrc ick binnen s monts half doot van fchrick en fchr.oomt, En wordt terwijl gewaer, hoe vader weêr bekoomt, Als uit een' nacren droom: hoe op die dorre wangen Van wederzijde een traeh blijft aen de rimpels hangen. Hijfcheurtin'tcndt zijn kleet, zijn borst, zijn bacrt, zijn hair, Als een kranckzinnigh mensch, en huilt met groot misbacr; Dit 's Jofephs eigen rock: het wildt heeft hem verbeten; Een ongenadigh dier mijn' troost mijn hart gegeten. Och, vrouwen, laet mij gaen. Och, kinders laet mij los, Gaet roept een' winterbeer en tiger uit het bosch, Dat zij den vader oock, gelijck den zoon, verilinden. Wegh troost van kinderen, van vrouwen magen vrinden. Mijn zoon, wat tiger draeght u in zijn ingewandt?



3i8 J. VAN VONDELS
Op, vader, zocck uw kint: begraefhet met uw harft.
Ghij vint misfehien in 't wout, in woeste wildernisfen
Een lit, zoo zult ghij niet den heelen Jofeph misfen.
Ja vond ick voet of hant, of hooft of been, of iet,
Tot troost in mijnen rouw: nu heb ick anders niet
Dan 't kleet, met bloet befprengt. Ick kus die roode fmette,
Dees reten van den rock, daer 't wildt den tandt in zette.
Och, had een heete koorts dat jeughdigh vier geblust
In d'oogcn: ick die zelf geloken en gekust,
En 't dervende aengezicht met tranen overgoten,
En na den dootfnick noch dien bleecken mont gefloten 5
't Had mij aen troost, noch u aen uitvaert niet gcfaelt.
'k Zou dencken: 't kint heeft zijn natuurfchult vroegh betaelt*
Of zoo ghij fneuvlen most, noch liefst door menfchen handen,
Dan op het cenzacm velt, door leeuws of luiperts tanden:
Want 's menfchen hart altijt tot zijns gelijcken treckt.
Uw vijant had noch 't lijck met aerde wat bedeckt,
Of iemant, langs den wegh, den dooden noch begraven ,
En 't lecker acs misgunt de kraeien en de raven.
ó Ramp, voltoit ghij zoo in 't endt 't rampzaligh jaer,
Het welck mijn Rachel leij van 't kraembedde op de baer3
Mijn bedt fchofferen zagh, van mijnen oudstgeboren;
Mijn dochterken verkracht; mijn zoonen, dol van toren
En wraeck, dien moort begaen, aen Hemor en zijn ftadt;
En al 't Hcbreeusch gedacht verlasten en bekladt,
Met merckelijck gevaer van goet, en bloet, en leven.
Waer laet ick mij van rouw? waer wort mijn geest gedreven?
O Honden zeven jaer, wat ftapelt ghij op een?
'k Heb in mijn jeught verdriet en dienstbaerheit geleên;
Mijn broeders wrock bezuurt, veel jareu moeten zwerven;
Maer 't leste valt mij 't zwaerfte. Ick ga met Jofeph fterven.
Gaet kinders, graeft een graf: mijn beenen worden ftijf.
Zoo dunckt mij dat hij kermt, en gordt een' zack om 't lijf,



JOSEPH in DOTHAN.
3n
En jammert nacht en dagh; het zij de zon in 't oosten Verrijze, of daele in 't west; geen mensch kan vader troosten, Och, d'ouders tcelen 't kint, en maecken 't groot met fmart: Het kleene treet op 't kleet, de groote treên op 't hart.