GESCHENK
VAN
DR. EELCO VERWIJS.
1880.



BRIEVEN
VAN
ABRAHAM BLANKAART.






BRIEVEN
;
VAN
ABRAHAM BLANKAART,
uitgegeeven door
E. B E K K E Ry
Wed. Ds. WOLF F,
e n
A G AT II A DEKEN.
DERDE DEEL.
ixfGRAVENHAGE, ByISAACvanCLEEF, mdcclxxxix,






BRIEVEN
VAN
ABRAHAM BLANKAART.
VEERTIGSTEN BRIEF.
Dc Heer Abraham Blakkaart, aan den Heere N. N.
Mynheer en Vriend!
Hoe meer ik myne gedagten op u bepaal, hoe wonderlyker gy my tocfchynt : zonderlinge denkbeelden ; vreemde bevattingen ; raare gevoelens ; alles vind ik by u in ééncn bundel als zamengebonden. Ik weet wel dat men één en dezelfde zaak uit een onnoemelyk getal van gezigtftanden kan befchouwen ; de ondervinding heeft my dit honderdmaal geleerd, en dan is het al heel kluchtig hoe onderfchciden ons het zelfde voorwerp in liet oog valt: fta ik by voorbeeld hier, dan fehynt het my zó, fta ik daar, al wcêr zó toe: nu is het IH. deel. / A groot



4
2 BRIEVEN VAN
groot en veel beduidend ; dan is het een teuter wisjewasje dat niets om 't lyf heelt: nu fchynt iet my zo wonderlyk klaar, dat liet wel halftarrigheid lykt met my daarover te verfchillen ; dan komt het my zo donker , zo bewolkt, zo ftukswyze voor, dat ik zelf in de broei raak : veeltyds komt my by zo eene gelegenheid te binnen , liet uithangbord waarop de Ridder George Coverly gcfchilderd ftorid, met groote knevels en een husfaaren hoed op, en waaromtrent zyn vriend zeide, daarover door hem , op hun torntje te paard, onderhouden zynde ; „ er is veel voor en tegen „ te zeggen"; want de Ridder wilde wecten of zyn vriend meende , dat het hem genoeg geleek , om den Waard der Bierkroeg te belasten het ding af te neemen : veel voor en tegen te zeggen ! evenwel om de dingen zo te zien als gy die ziet, myn goede lieer , daartoe zal ik het nooit brengen, om dat myn ooggeftel te veel van het uwe verfchilt; en gy fpreekt zo hamers beflisfend, dat dit alleen my argwaanig zou maaken omtrent de billykheid uwer befluiten : 't is jandori als of gy een verkondiger van wat heel fplikfpelder nieuws in de Leer waart, zo magtig mooi zyt gy met uwe hersfenpoppen : als het enkel en geheel Iiefhebbery blyft, dan heb ik er een ryder voor over, om op myn gemak te mogen zien, hoe men voor een denkbeeld, waaraan geen verftandig en wel onderricht mensch kan twyfelen, zulke in fchyn
vol-



ABRAHAM BLANKAART. -g
voldoende reden kan geeven, om het omver te gooien, dat het gezond oordeel eenige oogenblikken capot ftaat, en werk heeft om op zyn comptoir te blyven : het zou my geen zier meer verwonderen indien ik een zo even geboren kind, als een fransch Petitmaitre, met twee horloges in den zak, en zwierig opgeiierd, aan de Dames Thee of Punch zag prefenteeren , als het my duizendmaal verwondert,wanneer ik een denkbeeld, dat zo kars varfch uit het brein van een Vrygeest, of een ander grilligen gek gefprongen, zie aanllryken, met alle de onder-en boven-klederen der gezonde reden , en dat wel zo knap aangekleed, dat de Wysgeer zelf te peinzen ftaat, over de mogelykheid, dat er over een kwaade zaak zo veel kan gezegd worden. Wat zal ik, eenvoudig oud man, zeggen? federt men de Logica zo wel als de fchermkunst leerde, kan de fehoolvos het regt en liegt menfchenverftand zulke hagelfche zetten en draaien geeven , dat men het niet half gelooveu kan; en daarom redeneer ik nooit met zulke handgaauwen , die, als men het zo wil, uit de grap voor of tegen willen bewyzen , al naar men het verkiest: zie my evenwel zulke verduivelde kneepen eens aan! moet een eenvoudig mensch niet by het fcheiden van de markt zeggen: en wat is nu cigenlyk waarheid ? ik veracht de kunst als kunst niet, maar daar zyn my te veel valfche fpcelers onder, en ik kan zo geduiuïg myn party niet op de handen A 2 zien;



# BRIEVEN VAN
zien; men ftemt al ligt eens een voorftel toe, waarvan men alle de gevolgen niet voorzag; dan zie ik dat men my in den fchuurzak heeft; dan word. ik knorrig; dan ontken ik al den boel, om dat ik zie dat men my zo oud beet gehad heeft.
Onlangs had ik daar zo een aartigheidje over: ik ontmoette bymyn' vriend,HendrikEdeling, iemand die ik niet kende ; maar myn kind, Santje, zei my in 't oor, dat het een groot Philofoof was; zo had haar Zwager haar verteld : hum! hum! zei ik : hoe het kwam, weet ik zelf niet , maar die man vond goed om te zeggen : „Wat dunkt u ,, Mynhecr Blankaart, kan men zig, in zyne keuze ,-, wel door iet anders laaten belhiuren en bepaalen, „ dan door het geen ons als het best voorkomt" ? Ik, regt en flegt oud vrycr, zei zo maar vlotuit: „ Wel neen, dat is onmogelyk Mynhcer." ,, Wel „ nu, ging de Philofoof voord, dan moet ieder „ immers juist zo doen als hy doet; om dat hy dit ,, best vindt."? „Wel", zei ik , „ dan moet hy „ eerst onderzoeken wat best voor hem is." ,, Goed", hernam hy, „ maar het gevoel dat dit „ onderzoek best voor hem is , kan hem alleen ,, tot dit onderzoek beweegen, anders kan hy niet „ onderzoeken": daar ftond ik toen als een paard voor een lluitboom, en was wel ftom maar niet om-gepraat : 't is allemaal larie van de Gallion, dagt ik zo by my zeiven; hoe wat, zou men my dus myne vryheid ontfutzelen ? zou men my als
een



ABRAHA M B L A 2i K A A R T. 5
een jan Klnasfcns pop verlangen, en dat in myn ouwen dag? zou' ik geen wil hebben dan in de kooperdraaden en ïouwetjes , waardoor men my babbelegnigjes deed maaken? daar heb ik wel vlak * de ü. en de B. van : vaar gy met uwe fmiftcre — ftellingen, en hamerfche gevolgen, in uwe beste wereld wèl ; ik moet er niet van hebben, noch van uwe kunstwoorden , noch van uwe Ergo's; geen één; ik bedankje zo goed of ik ze genooten had; want lieve God wat zou ik met het tuig, daar ik niet mcê kan omgaan, toch beginnen?
Zie, Abraham Blankaart, gy weet myn vriend dat gy zonder vryheid, zo min als zonder geheugen een perfoon zyt,een eigen Ikheid bezit; houd u maar buiten dat gehaairkloof, want het is je zaak niet man, zeg ik tegen my zeiven. Ik denk dikwyls; zou men op de hooge fchoolen de kunst van harrewarren ook gaan leeren, om ftelzels te vérdonkeren , en in andere ftelzels in tewikkelen, die men wel ziet dat het (legt regt menfehenverftand in eeuwigheid niet verdedigen kan ?
Men leeft met de waarheden juist zo als de Makelaars met veele Boedels, daar zo vecle nesten in zyn, en zo weinig meubeltjes die goed en gaaf zyn, dat men, om dezelven aan den man te helpen, en er nog een ftuiver gelds van te maaken, een menigte goed uit andere deftige Boedels daarin fteekt. Wie hamer hoort er van ! om eene (telling die men gaarne aan den man wil hebben, om dat men A 3 cr



6
BRIEVEN VAN
er de uitvinder van is, optepronken, bedient men zig van zulke ftreeken ! en dat nog verder gaat; om eene waarheid die ik gaarne in eigendom bezat, • moet ik een hcele kaagfehuit vol rommeling er by koopen, die men des, om ze my aan te fmee-
ren, in céne hoop opgeeft lach niet; 't is in
de daad zo gelegen ! kom aan, hoe ware het anders mogelyk geweest, dat lieden, die evenwel ook niet ten ccncnmaale gek waren , zo veel vodden en prullen zouden bezitten, die nergens goed toe zyn dan om op vlieringen en pakzolders gezet te worden, en daar zon noch maan te zien, tot dat men goed vindt er anderen meö te bedotten, en er de hand eens meê te ligten? moet ik het u klaarder aantoonen ? hier is je man!
Hoe zou de Helling, de orde en natuur omkeerendc ftelling, dat de Bedienaars des Euangeliums niet mogen trouwen, een ftelling die tegen het gebod van den Schepper vierkant aandruischt
al ben ik zelf maar een niets beduidend oud vrycr,
dat my leed genoeg- is ooit of ooit in een
gedeelte der Kerk'zyn aan den man -geraakt, en zyn aangenomen van menfehen; daar, zo als onze Saartjes Pictcrnel met recht zeide : „ een mensch „ geen paneeldeur is; hy wil nog wel eens trou„ wen" van menfehen die niet allen voorzagen, hunne fchade op eens anders grond weêr inte-
haalen? hoe zou , zeg ik , die dwaaze., die
harde , die gevaarlykc ftelling, ooit in de mode
V-
p



ABRAHAM BLANKAART. 7
geraakt zyn , zo men de lieden die niet in één koop had aangeboden , met de Leerftellingen van onthouding, zelfverzaaking, reinheid tot volmaaktheid toe, geheele toewyding aan God; en hun wysgemaakthad,dat al die kostelykezilverfchoonemeubelen, uit den zindclyken en delingen Inboedel van Apostel Paulus gekomen waren ? daar die vroome man echter zo weinig deel aan had, als onze beroemde Profesfor Boerhaven ooit .gehad heeft, aan de fraaie allongepruik die ten hoogen pryze, als van hem zynde, verkocht is; want de man, Boerhaven meen ik, heeft tot aan zyn dood zyn grys hair behouden; zo dat ik maar zeggen wil, Broertje , dat er niets zo dwaas, zo ongerymds, zo zots is uittcdenken, of gaauwe lieden, voor al, indien zy eene ruime confeientie hebben, weeten er een handvol drogredenen voor uittevinden , en er dat zotte meê te omkleeden, zo dat het nog al een heel fchyntje heeft.
Evenwel, zo de Geestlyken ook hun part moeten ftaan, aan den overgrooten hoop der menfehlykc zotternyen, dan is er nog al gcene gekheid te bedenken , die zig meer naar hunne bediening weet te voegen , als die van het ongehuwde leven ; en ik zie er voor ons Leken, ten minftc, dit goede gevolg in, dat men hierdoor buiten gevaar blyft, van ervelyke opvolgingen , die meest, altoos elendig uitvallen, en, zo men niet met duizende oogen iiitkykt, op overheerfching neerkomen. Pausneef A 4 heeft



8 BRIEVEN VAN
* heeft zyne Gelovigen genoeg onder de firn wcetcn te krygen, voor zo lang hy op den ftoel van Petrus
zit: hoewel Petrus even weinig aanfpraak had
op dien ftoel, als Boerhaven op de allongepruik ; doch als Hans; Mors, de knegt der knegten Gods in zyn ryk haalt, is evenwel de Necffchap uit, en de beurt komt aan een anderen, die de fchaal overhaalt , en, ten minften, geen uitzicht heeft op de Souverainitcit.
Doch nu gy, myn vriend, u opwerpt tot hoofd cener nieuwe kettcry, en de Krygs-en Zee-lieden het trouwen verbiedt, hun een juk opleggende, dat gy zelf, noch uwe vaderen niet hebt kunnen draage.n, zo vind ik , Abraham Blankaart, my genoodzaakt, om die ziel-en lichaam-bedervende kettcry zo tegen te gaan, dat er de fchaduw zelve niet van overblyven zal : deeze uwe dooling is verdervelyk voor Land en Kerk — gevolglyk voor de heele wereld, en, indien zy al niet regelregt uitloopt op de ontvolking, zo zal zy echter gcene goede Burgers voor den Staat vormen, om dat zulke kinderen doorgaands, als de woudezels opgroeien, en nooit onder de voordeden des vadcriyken gezachs leeven.
^n zou er, denkt gy, niet een Drogredenaar op de proppen komen, die-voor Rechtsgeleerden, Amptenaarcn, Kooplieden, Ambagtsliedcn enz. het huwelyk even ondienlïig, ja even fchadelyk ftelde als voor de Zee-en Krygs-lieden ? en wat dan?
zul-



ABRAHAM BLANKAART. p
zullen dan de fteden en dorpen niet ontvolkt worden, en zal er niet weldra gras op onze Beurs groeien ? want daar afgaat en niet by komt dat moet verminderen. Lieve tyd, dat is zo duidelyk, dat ik het myn Snap kan doen begrypen, en Snapjes zedclykc charakter was altoos veel beter dan Snapjcs doorzicht; nu, daar is het beest niet te minder om , of ook niet te ongelukkiger door: kort gezcid, het zou weldra, hier op onze wereld, zo miferabel uitzien, dat men waarlyk in de verzoeking zoude raaken, van te gelooven dat de ccne of andere wysneus van een Atheïst deeze wereld gefchapen had, waarin men geen Christen-1' ziel zou kunnen vinden, al zogt men die ook met lantaarncn.
Daar komt my een hiftorictje te binnen, en dat moet ik u vertellen; het komt hier wel te pas: Je moet dan weeten dat er op een avond een arme vrouw by my kwam om iet van my te vraagen: wel vrouwtje,mogt ik zo zeggen,hoe komt dat zo? ja, zy was zwaar in de kinderen vervallen: (och God ! dagt ik, kon Abraham Blankaart dit ook zeggen, wat zou hy in zyn tuin zyn!) de dagloontjes waren niet groot, zo als Mynheer denken kon, en tot negen kinderen was wel wat noodig, en zy waren allen dag met hun elven aan tafel, of aan de papkom : nu, ik liet de vrouw niet ongetroost gaan,daar ik God den Heer nog hartlyk voor dank: maar, mogt ik zo vraagen, maar moedertje, A 5 hebt



IO BRIEVEN VAN
hebt gy niet eens by den Diaken in je wyk geweest? waar woon je ergens ? Och Mynheer zei de floof, ik durf haaft niet zeggen hoe hy my afgraauwde, toen ik hem om eenig onderhoud verzogt voor myn zwaar huishouden ; hy zei, als ik het dan zeggen moet : „ Vrouwsperfoon wat doe je gc„ trouwd ? je zou het gelaaten hebben, en nu de „ armenkas niet voor je kinderen lastig vallen ? " Het zo,et vrouwtje, dat er wel armoedig maar heldertjes uitzag, en niet lelyk in haar tyd moet geweest zyn, begon te fchreien, en voegde er by, dat zyniet gedagt had, daarover dus afgegraauwd
te moeten worden! wel, Broerlief, wat werd
ik-hagcls nydig, ik, die meen, dat een moeder van negen gezonde fchoone kinderen, die zy met God en met eere opbrengt, een premie van den Staat moest hebben, en vry blyven van alle burgerlyke belastingen ; ik die my zo moeiclyk kan maaken, als men een kruipend Verzcnmaaker, goudcnc Eerpenningen geeft, om dat hy, o fchandc! o verfoejing ! het beste lofvers gemaakt heeft op een wcêrgaêfen ryken zot, of een aanzienlyken fchoft. Hoor kind , zei ik, wees gy niet bedroefd, ik zal je een briefje by een anderen Diaken geeven, want de vrouw was juist lidmaat van myn Kerk, en had heel ordeutlyk met haar man, toen zynog dienden, haar bclydenis gedaan , daar ik heel wél over was; die Diaken zal u heel anders behandelen. Eenige dagen daarna kwam de (loof by my om te bedanken,
en



ABRAHAM BLANKAART. Iï
cn vertelde my dat zy nu recht opgebeurd was; want die Diaken had haar geen een vraag gedaan over eene zaak die hy zelf druk aan de hand had, zynde ook Vader van een allerliefst jong,huisgezin. Heere Heere! wat menfehen zyn er evenwel tegen arme vrouwen en moeders! zy hebben geen koets, zy hebben geen buitenplaats , zy hebben geen eene verkwikking, cn men zou deeze dochters van Adam en Eva, nog beletten, zig, het eenige genoegen, dat zy als menfehen met ons kunnen genieten, te bezorgen, dat is, te trouwen cn kinderen voordtebrengen ! maar daar had ik niet genoeg aan ; ik moest myn geheele hart eens uitkyven : ik je daar
des anderen daags naai- dien Nero ja, net
zo als ik gedagt had; een fyne kwezel van een vent, wiens bakkes uit dat van Duc d'Alba's en van Broer Cornelis, (uit den Paapfchen tyd,) was zamengeknoeid — ik kwam maar met de deur in huis, en hy keek ook al heel mal op : „Zeg eens ,, Mynheer", zei ik, „hebje ooit inThimoteusgc-
„ leezen? „ Och ja vriend", zei hy, ,, en
„ altoos zyn my deeze woorden zo dierbaar geweest, „ daar Paulus zegt: het is een getrouw woord en aller „ aanneeminge wêérdig" (want dat tuig zou om lief of leedgeene a voor eene e in het heilig Boek willen leezen, daar ik my zo fatans nydig om kan maaken,— wéérdig, dan,) „datjefus Christus in de wéé„ reld gekomen is om zondaaren zalig te maaken."— „ Wel man wat je zegt! en weet je wat my altoos
„ zo



12 BRIEVEN VAN
„ zo een deugd doet, als ik in dien brief lees ? „ deeze woorden, daar de Apostel zo zeit , dat „ een vrouw die blyft in geloof, liefde en hoop, „ en heiligmaaking, met maatigheid, zalig zal wor„ den, door, of met het kinderbaaren ; en zo „ deeze woorden voor u ook dierbaar geweest wan rcn — cn 't fchaamt zich zelf dat dit zo niet
55 is ■ dan zou je eene arme Chriffinrie, die in
„ alle eerbaarheid wandelt en die den zegen van „ God verkreeg van veelc kinderen te hebben,dus „ niet onbefchciden, als een regte builcl hebben „ afgcfnaauwd ; maar zo beftaat gy Fynbaarden, „ (niemand te na gefproken;) je lui geeft in dec„ zen het brood der kinderen aan de honden;
„ hondekens, dat kon ik niet eens zeggen,)
„ aan joului luie leêgloopers , cn flamppam„ pen : je zult er wel komen alsjc eens rekenfehap „ moet geeven van/je bediening": de man zuchtte, werd toornig , maar bleef zo als hy was : dat fchaadt my niet, ik was maar blyde dat ik hem zo zyn zaligheid gezegd had : zo dat, Broerlief, indien bekrompene omftandigheden zelfs geen vryhcid geeven om het heilig huwelyk te beletten, of natclaaten, dan kunnen hunne bedenkingen, van oneindig minder gewigt, daar geen fpaak tegen in 't wiel fteeken. ' Maar, waarom dus om den kant gepraat ? is Capitein Hendrik Redelyk geen braaf jongeling, van goede familie? heeft hy geen genoegzaam inkomen
om



ABRAHAM BLANKAART. I3
om een ordentelyk huishouden te maiutineeren ? heeft hy uwe dochter niet zo lief dat het eind er van weg is? is het meisje niet danig op hem gefteld? zyn zy beiden niet van het echt oud Luthers geloof van den zaligen Marthen Lutherus ? neemt gy, Broerlief, als gy eens byDominé gelogeerd zyt, uit achting voor den man , niet veel liever uw middagflaapje by hem in de Kerk, dan op een' ftoel in zyn eigen huis? hebben de jonge lieden geen goede geaartheden ? zyn zy beiden niet zo gezond als Gods lieve visfehen in 't water ? hebben zy beiden niet bedankt voor ryker en mooier? wat? moet gy op alle deeze vraagen niet ja, en dubbcld ja, antwoorden ? cn nu zou ik zo wel eens uit aartigheid aan alle Rechtsgeleerden en Godgeleerden willen vraagen, wat of ertegen zo een huwelyk, dat wat zeggen wil, is intebrengen? laat Vader Ernclti maar voor allen het woord doen, en hy zal u zeggen, dat het huwelyk in den hemel bellooten is, en dan , Broörtjelief, kunt gy 't met alle uwe nieuwe fnofjes van redeneeringen, en met verbieden , dreigen en vitten niet beletten; dat is ligt te begrypen.
Maar de jonge Heer Redelyk is een Zeeman —! o dat komt kostelyk , dewyl Juffrouw Betje juist zin heeft aan een Zeeman: men zou zeggen, hoe fehikken zig 'alle dingen zo wèl ! maar een Zeecapitein is zelden t'huis; hy moet overal heen; nu hier kruisfen, dan daarheen zeilen; en hykan zyn
vrouw



14 BRIEVEN VAN
vrouw niet medeneemen; die zit dan maanden aan één t'huis te koekeloeren; of gaat zy uit, o dan loopt zy gevaar van bepraat of belasterd te worden; zy verflyt haare jonge jeugd in angften: als de lucht betrekt; als het ftormt cn onweert, is zy in duizend vreezen; in elke Courant zoekt zy de zeetydingen, en ducht zy den dood van haaren man, of dathyfchipbreukleed,te zullen leezen : zy droomt zelfs niet dan van gevaaren, en naarigheden geluk Broertje, met het huwelyk uwer befchroomde, teder bekommerde dochter, en den moedigen jongen Zeeheld Redelyk : wel het meisje heeft een dapper man zo brood noodig,als een modepoppetje een Pctitmaitre met twee horloges; zy moet, dat ziet gy zelf wel, een bcfchermer hebben : nu, alle gekkenryen daar gelaaten, want gy moet niet denken dat Abraham Blankaart deeze laatfte wedcrfpreekingen voor wcderleggingen houdt ; neen, neen; ik heb al heel andere pylcn op myn koker, zou ik mccncn.
Ik zal nooit ontkennen dat het voor een jong liefhebbend vrouwtje, al heel ongevallig zyn moet, van den man te moeten feheiden, als de fpeelman nog onder het dak, en al dekransfen nog groen zyn, en dat zonder te kunnen vooruitzien, of zy haaren man ooit weder gezond in het Vaderland te wachten hebbe; maar hoe veel beroepen zyn er niet, waardoor de man genoodzaakt is zyn huisgezin te verhaten? hier ik, wat heb ik in myn jonge jaaren gereisd



ABRAHAM B L,A NKAART. IJ
reisd cn getrokken! en gelyk alle flinkertjes hunne regtertjes hebben, is het veelal kamp op.
Ik behoef een man die in het heilig huwelyk meer dan twintig jaaren beleefd heeft, niet te zeggen hoe het in de huisgezinnen gaat , ook van menfehen die het hartlyk wèl met elkander meenen: o hede! men raakt, hoe veel men ook in 't vrye elkander te zeggen had, eenmaal zo fchoon uitgepraat, dat men ook niet uit beleefdheid het discours levendig kan houden ; de haastigften zyn dan gejaagd; men fpreekt elkander allen dag, cn dcwyl men dan één huisgezin, één beurs, één belang heeft, zo vallen er weinig of geen van die kleine doch interesfante nieuwtjes te vertellen, die een vrycr en vryfter elkander mcdedeelen : men zit in zyn huishouden; al de kleêren zyn gekocht en betaald ; Man heeft zync zaaken en Vrouw haare bezigheden; die kalmte, al de voldaane behoeften, worden opgevolgd door een doodftroom die vry wat droevig maakt; ja er moet of een kleine ramp, of eene kleine kibbeling voorvallen, om al het vuur der oude liefde weêr in brand te blaazen ; want ik fpreek van zulke welgepaarden , die elkander in waarheid liefhebbeu : .zelden heb ik ook vrouwen ontmoet die gaarne hadden dat Manlief altoos over de vloer was; vooral zo het werkzaame, vry levendige meisjes zyn ; o Heer dat goedje bedisfelt zo gaarne alles als vrouw van 't huis, en kan misfehien nog liever een haastig man dan een Jan Saly verdraagen : vrouwen



IÓ BRIEVEN VAN
wen blyveïl altoos kinderen; zy verrasfehen een bemind man net zo gaarne met iet dat hem aangenaam is, als zy voortyds een geliefd Vader verraschten : leer my onze lieve huislykc vrouwtjes niet kennen ! ik heb lang een buunvyfjé gehad, daar ik dan geweldig veel van hield; en hoewel ik alles behalven een fpion van myne buuren was, heb ik dikwyls alles afgeluiiterd cn afgekceken ; daar ik lchoonc occafie toe had, om dat hun huisje tegen myn binnenplaats aankwam : de man hield veel, fchynt het, van Baars ; dikwyls gebeurde het dat hy, die op een gezet uur uitging,vraagde? „Wat eetcn wy van den middag"? „ Och", zei het Aniline dingetje dan, „ dat weet ik niet, 't is maan„ dag, of 't is dingsdag, de meid heeft het druk „ en de kleine jongen geeft my de handen vol „ werks"; — „ Nu, 't is wel kind"; dan werd Vrouw goeden dag gezeid , en Man ging zyns weegs : wip, vrouwtje de ftoep af, om te zien of Man wel ver genoeg op de gracht was, om bedot te kunnen worden : tuuren, tuuren; ja, daar flaat hy den hoek om — „ Grietje! Grietje! toe als ,, een meid , loop jy nu eens of je een been om ,, een duit had, naar deBoerenvischmarkt en haal „ er reis een goede zoö Baars ; wy zullen Mynheer „ eens verrasfehen." Grietje er op uit, de faly maar met erhaaft om,cndeVischcmmer inde zyde; ondcrwyl reddert vrouwtje de boêl wat op voor Grietje, en die komt ook naar wensch t'huis : nu
ftond



Abraham blankaart. i?
ftond ik op de wacht , tegen dat Man dan aanfchclde ; die kwam ook na 't afloopen van de Beurs; en hy, die gemeend had een foberen maaltyd te doen , by gebrek van tyd , wordt getracteerd op zyn geliefde fchotel eeten: het Vrouwtje vernibbeltzig, en Man houdt zig volftrekt of hy nergens minder op dagt dan op Baars: er wordt gegeten, een glas wyn gedronken, en Griet zelve krygt, dit hoor ik zo al, ook wat: „ Griet kom er eis „ meteen bierglaasje, en drink juflïouws gezondheid ,, eens, meid!" Heere! Heere! dan kwamen my zo de traanen in myne oogen , en ik zou, was ik zo oud geweest als ik nu ben, het lieve fchelmtje, dat zo geheel een vrouw was, hoewel het wel eens een: beetje Hout was ook , een kusch hebben kunnen gaan brengen; en daar zat ik dan als fchoppen-
boer maar, daar moet ik niet inkomen, het
fchynt dat het heilig huwelyk my niet was opgelegd. Nu heeft de vrouw weêr wat anders aan de hand: zy maakt het een of ander voor Man, daar hy grooten zin aan heeft, en dat wel zonder dat hy er iet van weet; legt het by zyne kleêren , en gluurt door een reedje van de deur,hoe Man te kyken ftaat, die dikwyls zig niet eens de tyd geeft om het ter deeg over zyn hoofd te doen, maar zo half en half gekleed , Vrouw opzoekt, om haar te bedanken; dan is 't botertje tot den boóm — zie Broerlief zo gaat het, en zo zou het niet gaan indien Manlief, als een zoutpylaar altoos bleef daar hy is; want dan wordt het werk te heel.
Hl. DEEL. B En



j8 brieven van
En ook een koopmans of ambagtsmans vrouw heeft ook wel degclyk haare ongerustheden ; nu beeft zy dat hy een fchurk, die hem heeft opgeligt, ergens zal aantreffen, en in groote moeite geraaken; dan, dat hy zig op zyn werk bezeert of kwetst, of geen duit van zyn geld en uitfehotten zal krygen: zo dat, het. is al oud loot om oud yzer — maar denkt gy dat ik met myn oud-vryers verftand de vreugd kan befchryven, die een lieve beminde vrouw ontwaar wordt, als zy gunltige zeetydingen krygt van haar besten vriend, haar lieven man; cn leest, dat hy fris en gezond daar of daar kruist, of heen (tevent ; en dat hy — is het in oorlogstyd — niets liever wenscht, dan met zyn happig volk 's Lands vyanden den vollen laag te geeven, en te toonen dat hy het Staaten-montunr niet uit pronkery aantrekt, maar uit het edel beginzcl, dat een braaf Zeeheld hebben moet, zo hy een eerlyk man is? en als zo een man dan, zo als onlangs van dat Voorvalletje op Doggcrsbank, zegepraaiende in de haven loopt, o dan moest gy die vrouwen eens zien! ieder zoekt de haare weêr op; 'tis, of met traanen, of, onder janmaat, met luider ftemme, welkom! welkom! dat een mensch zyn hart er van verdaagt: wat is dat lieve goedje dan grootsch op Man! en hoe wandelt het aan zyn arm overal heen! en ook een vrouw krygt van haar man die op Zee is , veel meer lieve woorden in één brief, dan van een huislyk man in een rond jaar: 't is, zo dra hy aan wal komt, alle daag bruiloft; en kan zyn vrouw hem
een



ABRAHAM BLANKAART. 10.
een fchooncn jongen, in zyn afzyn geboren, op den arm geeven, dan is er geen karei, al was hy een Leeuw of een Beer, op zyn fehip, die drooge oogen houdt, en moeder en kind niet in gevaar brengt van levendig dood gekusclit te worden: de andere kinderen zyn gegroeid je leven zoniet: fommige kennen Vader nog, anderen niet; maar met allen is hy in een half uur de grootfte beste maat: het geen de vrouw dan ondervindt , moet niemand dan een vrouw befchryven; wy mannen hebben dat maar van hooren zeggen, doch de ondervinding is voor het vrouwlyk hart de beste leermeester.
Wat nu betreft den goeden naam van uwe dochter, dat fchynt nog al zo iet; doch 't is maar fchyn: zo lang er één fchurk is, die den laagen lusfheeft om te lasteren, is de naam van eene vrouw niet veilig, ook niet al leefde zy onder het gebied van eene oude vroomc Abdisfe in een afgelegen klooster: haare deugd? gy betoont, door daar voor te zorgen, dat gyeen goed Vader zyt; maar de deugd cener vrouwe is veel meer bewaard door een braaf afwezig man , dien zy met haar geheel onbedorven hart bemint, dan door het byzyn van een in huis leevend man , die gy haar hebt opgedrongen, en die haar niet zo bemint als Capitein Rcdelyk haar bemint. Reine zuivere huwelyksliefde, is de allerbeste behoedfter van de eer der vrouwen ; ja zelfs van de deugd der mannen; dat zegt nog wat meer. Breng een jongen knaap, die door Cupido den vollen laag van pylen in B 2 zyn



20 BRIEVEN VAN
zyn hart ontving , vry in het gezelfehap van de 1'ehoonfte, de lieffte , de gcestigfte, de bevalliglh: meisjes die er in het heele land te vinden zyn": och! oomkool ziet ze niet eens ; hy ziet niemand dan zyne afwezige beminde ; overal waar zy niet is, is alles donker, alles wildernis; overal waar zy is, is zyn paradys, al ware het ook op de mokerheide, wil ik fpreeken. Ja ja, Broertje lief, ik heb in myne jonge jaaren eens zo ver door zuivere, oprechte, eerlyke, waare Sexen-liefde, verzeild geweest, dat ik nu nog in ftaat ben om u de hiftorie der Gelieven , in de eenvoudige taal der natuur te kunnen geeven , hoewel ik het niet van oogmerk ben, dat wat zeggen wil.
En dit alles, juist om dat het goed en eérfyk is, heeft nog meer plaats by een meisje dat waarlyk lief heeft. Voor de vrouwen is beminnen een ernftige
zaak, Broerlief, even zo als de Godsdienst en
maar ik wil uit fchool niet klappen; ik hou veel tc veel van de braavc vrouwen om haar misnoegd op my te maaken.
Ik ontken de mogelykheidvook niet, dat Capitein Redelyk altoos en altoos het beeld zyner afweezende vrouw niet zo fterk voor zyn' geest zal houden, dat hy nooit, in fterke verzoekingen, een voorbygaand behaagen zou kunnen opvatten voor eene vrouw; doch dit ontken ik, dat hy ooit, met zo veele liefde voor zyne deugdzaame vrouw, haar ontrouw worden kan: doch, hier is geen grooter gevaar dan in andere leven s-



ABRAHAM BLANKAART. 2Ï
vensftanden; cn als gy u alleen by het mogelyke bepaalt, dan heb ik het zelfde regt aan my , dit as klaar: en ik kan, ten befluite, met opzicht tot Redelyk, zeggen: den reinen is alles rein; den verkeerden is alles verkeerd. Maar je fchynt te vergeeien, dat myn vriend de Capitein, Godsdienst heeft, en zig altoos de opvoeding, hem gegeeven, waardig gedraagt ; hy is den gevaarlykften hoek van zyn leven voor by; zyn charakter is gevestigd: hy die zig , een vry perfoon zynde , eerbaar gedroeg , in groote , in veele , in buitenlandfche verzoekingen , zal zig zeer gemaklyk , omtrent eene beminde vrouw eerlyk gedraagen. • Was Capitein Redelyk een Jantje van de Cajuit; was hy een liederlyke hond ; was hy een flegte vent, wel zie, al was hy Schout by Nacht; al was hy Vice- admiraal, hy kreeg, met myn toeftemming, niet flcgts nooit uwe dochter, maar ook niet de minfte myner Buurvryftertjes , al zou er ook Amfteldam van waagen.
Wel nu BroCrlief, dagt gywel dat Abraham Blankaart zo een niets beduidend oud vryer, nog zo veel voor zyne jonge Luidjes zou weeten voortcdraagen, dat wat zeggen wil ? ja man, ik ben altoos in myn foort een denkers baas geweest, en dat wel over de menschlyke bedryven: „ Ik wil dit niet; dat zal in eeuwigheid niet goed uitkomen; dit fta ik nooit „ toe; dat zal niet gebeuren," behoorde nooit de taal van een rechtfehapen man, veel min van een goed B 3 Va-



2 2
BRIEVEN VAN
Vader te zyn, om dat liet altemaal windnegotie is: dj vraag blyft nog, en waarom niet? en het.heele werk word een relletje van waarom en daarom; men graat in een cirkel zonder één' ftap te vorderen.
Een Vader die geen idé kan geeven dat wat zeggen wil, van zyne vérkiezing, cn die echter wil doorcryven, meent dat hy zyn vaderlyk gezag handhaaft, cn hy gooit het wel netjes voor den Duivel : de wettigheid van het Vaderlyk gezag rust op vcrftand, doorzicht, en liefde voor zyn kind. Het recht van een Tiran rust op, ik ml het zo, dat beliefje wel in 't oog te houden : en ik lach wat met al die menschlyke uitzonderingen op den grooten regel door God gefteld; was en vermenigvuldig; en ook die verbiedende wet wordt door de Natuur zo fterk tegengefproken , als alle zulke misdryven die het menschdom in gevaar brengen , om het hoofdoogmerk hunner beftemming, in dit leven als on-
derfcheidenc Sexcn te verwoesten: ik wil over
zo kiesch eene zaak liefst niet meer fchryven.
Zo dat Broertje, uwe tegenkanting is geheel laakbaar , en uwe zwaarigheden zyn algemecne zWaarigheden die tegen alle huwelyken kunnen ingebragt worden; zy doen des niet uit dat wat zeggen wil: wees daarom niet koppig; blyf niet ftaah chargy niet ftaan moet; en zo gy voor uwen ouden vriend ecnige achting behouden hebt ; ik fta met Gods zegen borg voor myn' knaap, en gy kunt niet zeggen dat hui karncmelks borg is, om het zo te noemen: is
dit



ABRAHAM BLANK AART. 23
dit nog niet genoeg, heb dan een jaartje geduld, cn dan zult gy door een fehrion kind zo gerust gefteld worden, dat er geen de minste bangheid meerj overig blyft voor wcderzydfche getrouwheid — dagt ik het niet? daar heeft de oudeooren naar! ja, zo gaat het met de Vaders — o hé ! al ben ik maar een oud vryer, ik heb veel bygevvoond, en altoos het haartje zo eens rond gekeeken: zulk llag van Vaders is altoos veel redeiyker Grootvaders dan Vaders; en daar kan ik my zo nydig over maaken: jy lai ouwe klanten zoudt wel willen dat de goede God, als je tog geen hoogcr ouderdom dan van zeventig of ta-nig jaaren mogt bereiken; wanneer je kinderen zo& diep in de twintig worden, je een geest des diepen flaaps gaf, en je zo een eeuw, of wat meer, het ronken,om dan te ontwaaken cn een nageflagt vanu te zien, waarin gy leven en zweeven, en vooral heerfchen cn regeeren mogt: maar die goede God is wel wyzer , myn gocje man: de dood maakt zo wel een eind aan uw baasfpeelcn als aan uw leven: en ik zou joului Vaders raaden , dat je toch zó regeerder, dat je het eens voor God den Meer kondet verantwoorden: zo dat ik maar zeggen wil, dat gy wel zult doen zo gy uw Betje aan myn' vriend de Capitein geeft; zogy, ten minste, voor gy hiervan daan trekt, nog eens wilt weeten, wat er in het oude koude hart van een ftompclig Grootvader omgaat: 't is waar, gy kunt uw dochter,dieminderjaarig is, beletten een braaf man en zig zelve gelukkig te maaB4 ken:



24 BRIEVEN VAN
ken; die magt heb je , maar zy heeft ook zekere magt die haar in ftaat fielt om u te beletten ooit Grootvader te zyn ; want haar tot een huwelyk te dwingen dat gaat zo makkelyk niet: kom, als een braaf man, geef het meisje, gy zult niet dan vrede en vreugd bekeven, en Hendrik zal wel zorgdraagen om u een groot getal wettige erfgenaamen te bezorgen , over wie gy nog wel een jaar of tien ook den Schepter kunt ophouden; want heerfchen is toch je zaak; cn wat beduidt liet ellendig weinig één eenig weérloos meisje te doen zuchten onder uw: „ Zo wil ik het?"
Ik heb u een weinig hartig gefchrcevcn, om dat ik wel weet dat de man die ik overtuigen wilde zeer zoude belasterd worden, indien men hem den man van gevoel noemde; of van fentimentecle kctterybefchuldigde: nu zo als 't gezegd is, maak dat Redelyk zo dra hy aan den wal komt, my als Bruigom zyne opwagting kome maaken, dan zult gy wèl doen, en verpligten uw vriend,
A. B L A N K A A R T,
EEN-



ABRAHAM BLANKAART. 2$
EEN-EN-VEERTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaat , aan den Heer Timom Stuursch.
Ik fchryf gaarn; vroeg geleerd, oud gedaan; en ik zie niet op een handje vol letters als het onderwerp ' wat ünaaklyk is , of als ik met dégclyke menfehen , ter goeder trouw te doen heb; al zyn wy niet altoos in één fchuitje, dat wil niet zeggen; dat niet zo is, kan zo worden, en ik verwyt nooit de menfehen, dat zy zus , dat zy zo, dat zy hier, dat zy ginter zyn, want het zyn de beste en de wysfte , die , uit eigene overdenking , en met hulp van hupfche vrienden, het eene zot ftukje vóór, het andere na afleggen , en zo al zoetjes uit den verwarden boêl der vooroordeelen geraaken. Van een kind wil ik leeren; cn geen kind is my ook te gering om te leeren ; evenwel ik heb er verbaasd veel tegen om myn kostlyken tyd, en dat, daar ik die zo nuttig, zoplaifierigkanbefteeden, tevermorfen,met aan u te antwoorden — maar gy zyt zulk een wonderlyke Commisfaal, gy hebt, (met verlof,) zo vecle kuuren cn grillen , en gy zyt zo overtuigd van die te mogen involgen, dat ik tegen my zei ven daar zo zei : „ Kom Brammetje, beantwoord zynen brief, B 5 55 al



zó
BRIEVEN VAN
„ al was het maar om tc beproeven, of gy een onver'„ zettelyken kop, en een onzacht hart, zó verre kunt „ brengen, dat een braave weldenkende zoon, niet ,, genoodzaakt worde om zynen onrcchtvaai digen Va„ der nog in zyn graf te verwenfehen." O dat komt my zo afgryzelyk vóór, en doet zo veel fchande aan ouders en kinderen, dat ik er eindelyk toe befluit, om u eens een briefje tc fchryven, dat meer zal hebben van Johannis den Dooper, dan van den zagt-
moedigen wyzen vriend van God en de
menfehen.
Zo dat ik maar zeggen wil, dat ik, omgemocdlyke reden, op uw vraag zal antwoorden; hoewel die vraag zelve my 't hoofd al warm gemaakt heeft; en ik u naauwlyks kan vergeeven aan my die te durven toebetrouwen: wel verduiveld, ik fchaam er my over, zo diep in uw vertrouwen te ftaan: hoe zit het? vraag je my naar den bekenden weg,zo als deGaauwdieven ? of is het uit de grap ? want gy hebt zo grappen van uw eigen maakzel : hoor Baas, indien het gezond oordeel niet een waare knip heeft, dan is het, dunkt my, onmogelyk, dat gy iets van dien aart in twyfcl kunt trekken; en dat, dunkt my, is zo klaar,dat gyhet moet toeftemmen: gy vraagt dan: „ Mag ik myn' zoon niet alles ont„ maaken, wat ik volgends de wet doen kan, en alles „ vastmaaken op zyne kinderen, die voor myneuni„ verfeele erfgenaamen aanftellende ? " dit is even zo veel, als te vraagen: ,, Heb ik, Timon Stuursch,
„ de



ABRAHAM BLANKAART.
27
„ dc vryheid aan my,behoudens een natuurlyk Va„ der, om myn laatst ontzachlyk oogenbliklevens, „ hier op aarde te befluitcn met een daad van de „ fchrikkelykfte onrechtvaerdigheid ? " wel nu, hebt gy my het hoofd te breeken om daar een voldoend antwoord op te krygen ?
Wyl gy, God betere het, de eenigfte Vader niet zyt, die zulke fnoode bedenkingen voeden, waar over zy tien twintig of meer jaaren met hun eigen geweten gebakkeleid hebben, voor zy het aan iemand durfden voorftellen; daar het vernuft, hoe hagels trotsch het ook zy, evenwel,als alletrotfche ichepzels, ook zó laag en lafhartig is, dat het zig tot alle hondsvotteryen laat gebruiken, indien het zyn hoog oogmerk maar bereike , cn even als het graauw onder de Schryvcrs cn Rymelaars, zig vóór cn tegen laat omkoopen; en zo een vriend van kwaade zaaken is, als myn vriend, de onftervelyke Noordkerk, van goede zaaken was, en ik hamers bang ben, of gy, tot nadeel van uw zoons tydelyk en uw eeuwig geluk, die oude fchalk, het vernuft, niet zoud inroepen, zo moet ik eens'zien of ik met myn oud-vryers verftand, niet iet, dat zeggen wil, ten voordeele van uwen zoon kan opfcharrclen; cn tegen dien Advocaat van kwaade zaaken inbrengen. Waarheid is toch waarheid, en in 't eind de fterkftc; en dat fteekt my een hart onder den riem! kom aan dan: maar eerst moet ik 11 als eene voorbereiding het volgende verhaalen.
Ze-
■



ü8 BRIEVEN VAN
Zeker voornaam Rechtsgeleerde, had op zig genomen, om voor de Betoverde Waereld van Balthafar Bekker, toen nog het Boek van de mode, tegen eene geheelc Clasfis te pleiten; want de Geestlyken zagen het credit van den Duivel niet dan met leedwezen te gronde gaan ; ja met zo veel verdriet als een Fabrikcur in Zydcn ftolïen het verbod daar op verneemt; cn als Joost al moest gebannen worden , dan begrepen zy, dat zy Geestlyken, daartoe de naasten waren, als zynde de eenige gepreveligeerde Duivelbanners in alle gezindheden; en van daar dat geroep: groot is Bcelfebub ! zo als eertyds de Ephefers tierden en aangingen: groot is de Diana van Ephcfen, die uit den Hemel gevallen is ; om dat zy hun groot gewin aanbragt: zo dat, daar was toen ter tyd ook een ysfelyk gefchreeuw tegen Bekker, hoewel het volk even min als de Ephefers wisten , waarover het te doen was ; toen dan de Advocaat die voor Bekker pleitte, voor de Baly trad, begon hy dus: „ Toen onze eerfte ouders van den „ verboden boom gegeeten hadden, vroeg hun Schep„ per aan hun: wat hebt gy gedaan ? de Alweten„ de God wist zeer zeker wat er gebeurd was; „ maar Hy wilde zyne redelykc fchepfelen de gele„ genheid geeven, om zig te verantwoorden; op „ dat zy niet ongehoord veroordeeld werden." Dit pastte hy vervolgends toe op het geval waarin hy zig bevond ; maar de Advocaat voor de Clasfis repliceerde hierop, zeggende: „ De Advodaatvoor
„ Bek>



ABRAHAM BLANKAAS. T. 2t?
j. Bekker , begint met de Heilige Schrift, daar „ heb ik niet in geftudeerd, ik moet het des ver,, liezen en bedank liever voor de my opgedraagen „ post."
Op die wys zal ik met u ook beginnen, en zien of gy my dan nog ftaan durft. Koning David, die ook zyn weetje wel wist, telt ergens by de dwaasheden zyner zotte tydgenooten ook deeze op: Dat zy byéén fchraapten zonder eens te weeten wie het na hen zou opneemen: (lommer kan er ook niets bedagt worden : en zie daar Timon! dit is eene dwaasheid: gy hebt door den onverdienden zegen van God den Heere een zoon, dien Abraham Blankaart zig niet zoude behoeven te fchaamen ; een zoon daar een zedelyk liefhebbend Vader grootsch op behoorde te zyn-; een knappe jongen ook; daar gy zelf, (en dat zegt nog al zo iet,) over voldaan zyt, voor zo veel gy dan ooit tc voldoen zyt: hy kent en behartigt zyne affaire door en door; een zoon die zeker een veel beter gebruik van uwen rykdom maaken zal, dan gy of uw Vader daarvan het hart hadden om te maaken; en dien zoon zoudt gy wel alles willen ontmaaken wat de wet u toeftaat, zonder uw geheel Testament zo veel te rekenen als een Almanak van 't voorleden jaar : ten voordeele van wie ? wel met opzicht tot u zeiven en uwe uitzichten voor niemand; want uw zoon is nog ongehuwd; gy weet zo weinig als ik met wie hy trouwen zal: misfchien zoude hy, was hy zulk een deugdzaam jonge-



3<3 BRIEVEN VAN
geling niet, om zig op u te wrceken, een vrouw kiezen die uwe familie fchande aandoen zoude, en door een buitenfpoorig gedrag zo veel verkwisten als er maar opzat; Hooft gy u dan niet heerlyk uit? maar vooronderftel dat hy u nog Grootvader maakte voor gy van hier gaat; en dat hy eene braave vrouw nam , die zig verhief boven de fchande haaren man door zyn eigen Vader aangedaan; weet gy wyshoofd dan nog hoe hunne kinderen zig gedraagen zullen ? weet gy welke huwelyken uwe kindskinderen zeiven doen zullen? weet gy of dat lieve zo duinbezorgde geld niet in de handen van losfe ligtmisfen zal overgaan, die het tot hun eigen bederf misbruiken , of om er fchulden aan fmoufen en andere woekeraars mede te betaalen ? is het zelfs niet zeer waarfchynelyk, dat zy, hoorende hoe hun Grootvader hen, ten koste hunner eigen Vader, uwen eigen zoon, verrykt heeft, al heel vroeg ongunstig over hunnen Vader zullen denken , weinig agtfiaan op zyne kalen, of zyn voorbeeld; al heel vroeg Mynhcer cn Madame fpeelen; en dan begrypen dat zy alken geboren zyn om Grootvaders geld te gebruiken ? wat invloed kan de vaderlyke magt op kinderen hebben, die de grootfte fchande van zynen Vader tot aan het einde van zyn leven ondergaan moet, cn zyn eigen wettig erfdeel moet afftaau aan kinderen die het niet beter behoeven tc maaken dan zy in hunnen verdwaalden zin goedvinden ? dit is liet niet al! wat denk je, heeft een' Grootvader die aan een twecjaarig
kond



ABRAHAM BLANK AART. 31
kind een douzyn fcheermesfen tot een gefchenkje geeft, ook regt op een plaats in het dolhuis? zode uitlpraak aan my ftond,ik gaf een drie dubbcld,fiat Abraham Blankaart, q. q. voor uwe principaalen, de Reden, en het gezond Menfchenverlland : cn jy Monfieur, zoudt zo waaragtig in het dolhuis als ik een eerlyk oud vrycr ben.
Ik ben ook niet te vergeefsch zo oud geworden; ik weet dat het met dit geld gaat als met het gefloten Oostindifche geld, het bcdydt niet, dat wat zeggen wil; het is veel meer voor den bezittere» tot een vloek dan tot een zegen: O Heer, ik heb al verfchciden famillen, met het derde lid zo arm zien worden , als Grootvader was toen hy voor Corporaal naar Oostindien vertrok: ik fpreek maar van geftolen geld, want eerlyk gewonnen geld, is van klink, waar men het ook gewonnen heeft; dat fprcekt van zelf: en gy durft in uw gedagten neemen om uw eigen zoon voorby te gaan, ten voordeeleuwer misfehien nooit in de waereld komende kleinkinderen? zeg my toch, in aller heiligen naam waarom? moet niet uw zoon maar het volgende geflagt uwe fchatten erven? is hy een gekke jongen die niets weet dat wat zeggen wil? ei lieve, en hy houdt alle zyne zaaken zo in orde dat gy het niet zoudt kunnen verbeteren: of is zyn zedelyk gedrag "berispelyk föï heeft hy u in uw perfoon ooit reden gegeeven tot zulk een bewys van fchreeuwend ongenoegen? by u kunnen maar twee bronnen zyn waaruit



BRIEVEN VAN
uit dit vuilaartig befluit is voordgevlocid; en die bronnen zyn zo vol modder en onrcinigheden, dat gy u zeiven fchaamt die te noemen: -gy verkiest nog liever dat men van u vertelle dat gy dit zonder reden gedaan hebt, dan de waarc reden daarvan te bekennen.
Mogclyk heeft uw zoon , die altoos zyne lieve waardige moeder afgodisch beminde — cn waarover God den Heer den jongen infpyt van uw bakkes
zegenen zal zig wat cenzydig, nog een kind
zynde gedraagen: maar , hoor eens Baas , wiens fchuld was dat? ach! niemandsop de wyde wereld, dan dien van Timon Stuursch: wel hoe hamer hebben wy het? kan een kind, daar men altoos onvergenoegd tegen is, tegen gromt en mort , daar men altoos een zuur gezicht tegen zet, dat men nooit als een liefderyk Vader behandelde in hethuislyk leven, wel gevergd worden , om zo een Vader met die zelfde liefde en eerbied te behandelen, als het eene lieve verftandige moeder behandelt?
Uw zoon was al vroeg in ftaat om recht en onrecht tc onderfcheiden; en zyn zachtaartig, maar
tevens verheven charakter duizend tegen één
zo gy dit verftaat hebben hem ten uwen koste
moeten overtuigen, dat zyne moeder al heel ongelukkig was, hoewel haar man gecne dier gebreken had, die by de Maatfchappyin 't oog vallen: dat zyn Vader de Nero was veranderde de zaak niet; maar verergerde die; want nu zwoer het naar binnen ,



Abraham blank aart. 33
lien , om dat hy nu zelf de eerfte gcdagten om haar te verdedigen moest onder den voet treeden; hy kon des zyrte moeder alleenlyk door duizend en duizend onderfcheidingcn en liefdebetooningen overtuigen , hoe vreemd hy Was van het onverdiend gedrag zyns Vader tegen haar: dit moest by u een-, zydigheid heeten; en dcwyl gy een lelyke inborst hebt, moest u dit verbitteren; en nu hebt gy eene heerelyke gelegenheid om hem dit betaald te zetten; Zo dat, indien ik dit wèl heb, dan handelt gy uit wraak, en wel uit de allerflcgtftc wraak; uit eene wraak die gy niet eens den moed hebt om te toonen; waarover gy het oordeel van anderen niet eens durft afwagten; en waarom gy u dan ook maar eerst ftil weg pakt om niet ter verantwoordinge geroepen te worden; of te zien, hoe eerlyke lieden, die u als «cn braaf en oud Koopman achting toedroegen, als Vader verachten : zo laag zo bloóhartig zyt gy met al uwe bullebakkery.
Eene andere bron, waaruit uw onverantwoorde* lyk voorneemen, om uw' zoon fchade en fchande toctcbrengen, ontfpringt, is uwe diepgewortelde heerschzucht: uw geheel leven door, hebt gy overal getragt den baas te fpeelen; ongelyk aan u zeiven , en vol grillen, wist men nooit wat men doen of laaten moest om u te gehoorzaamen: om u ergens toe te krygen, moesten vrouw en kind en
goede bekenden vrienden had gy nooit
zig altoos voor het tegendeel van het geen zywensch-
III. deel. C tetl



34
BRIEVEN VAN
ten verldaaren: wilde uw zoon eens uitgaan, dan moest hy zig houden of hy t'huis wilde blyven; wilde hy eens visch ecten, zig voor 't vlecsch verklaaren . . . maar ik mag my met zulke verweerde kuuren niet langer ophouden.
Hoor Baas, nooit heb ik heerschzuchtiger man gekend, cn nooit een man die er tevens zo weinig bekwaamheid, toe had: grommen , knorren, zuur zien, graauwen, fnaauwen, zyn immers uwe behoeften ? gy waart altoos de tiran van uw klein Koningryk; maar , gy werd ook bediend als een tiran ; ieder was bang voor u; ieder zei ja en amen, en ieder deed zo als hy het zelf goed vond: als het uwe bedienden verveelt gaan zy heen; en gy begrypt wel, dat cr om uw droevig affterven gcene traanen zuilen geftort werden, dat wat zeggen wil; gevolglyk is uwe heerfchappy over hen, met uwen dood afgeloopen: maar, het denkbeeld dat gy, zo lang uw zoon leeft, heer over hem blyven kunt; dat hy, willens of gedwongen , zig na uwen dood aan uwe bevelen moet onderwerpen, ftreeit en vermaakt u: dit is de benige vergenoeging waarvoor een laag gemoed vatbaar is; daaraan geeft gy uwen goeden naam, de liefde van een braaf kind, de rust van uwe ziel, en uw eeuwige zaligheid.
Bemind waart gy nooit; wel wie hamer zou het £0 verre hebben kunnen brengen ? de ftiptfte gehoorzaamheid van uwen zoon, rustte alleenlyk op zyne denkbeelden van pligt omtrent zynen Vader, geenzins



ABRAHAM BLANKAAR Té 31
KÏns op liefde, op tedere gevoelens, op achting: aan zyne moeder, die gy nooit verdiende, is hy zyne vreugd verfchuldigd, cn die vrouw moet gy er voor bedanken, dat uw zoon, die alle haare goede hoedanigheden bezit, ook zo ec^e moeder waardig blyft, door een aanhoudend geregeld en godsdienstig gedrag. Indien uw oogmerk geweest ware uw' zoon den kop baloorig te maaken, en hem naar den duivel te helpen, dan zoudt gy geene betere middelen hebben kunnen uitvinden, dan die waarvan gy u in zyne opvoeding bediend hebt: het is haast ongeloovelyk, maar ik weet het by de ondervinding, hoe veeIe jonge lieden, door onze zo genaamde deftige, ftrikte, kerkfche Vaders, bedorven worden; Vaders die wel ter naam en faam ftaan, by elk die hen allecnlyk op dc Beurs, of op hunne Colleges, of Comparities ziet , maar iezegrimmen in huis zyn, cn altoos hun voet aan den drempel ftooten: ja, naar gelang zy laagér, kruipender buiten 's huis zyn, als het hun belang vordert, des te onhandelbaarder ente onverdrasgclykcr in hunne huisgezinnen den beest fpeden: evenwel, de kinderen krygen de fclnild , en zo was het altoos met u. Zie Baas, my kunt gy niet wat op den mouw fpellen ; wy kennen malkander vr.n voor vyf-en-twintig, wat mag ik praatent vr.ti voor dertig jaaren, en niet flegts een blaamven maandag, zo als het zeggen is: o ik heb altoos zo een lust gehad om myn' moed eens aan je te koelen, over het verdriet dat gy, C a zeei



$6 BRIEVEN VAN
zeer gefchikt en zeer onergclyk man! uwe lieve7 waardige, reeds voor dag en jaar zalige vrouw , hebt aangedaan; en nu zal ik je in deezen eens oud beet neemen, vermits gy my den kop warm gemaakt hebt,met uw vertrouwen in my . . . .maar dat heb ik, geloof »ik al eens gezegd, nu nu, gy moogt het wel tweemaal leezen. Timon Stuursch ! wat zal er eene capitaale rekening voor God den Heere .te verelfenen zyn , nopens alle de droevige dagen die gy, rechte babok! zo eene allcrlieffte vrouw hebt aangedaan! ja man, die vrouw hebt gy zo lang gekweld en getergd, en flegt behandeld, hoewel gy haar nooit, zo als men dit noemt, in haar peribonbeledigd hebt, dat zy in den vollen bloei baars levens, als fneeuw voor de zon, verdween, en eindelyk bezweek, door ongcklaagd hartzeer: dat denkbeeld kunt gy immers niet weggrommen ? uw vrouw hebt gy geplaagd zo lang zy leefde, en uw' zoon wilt gy nog plaagcn na uwen dood.
Het zal al een heel troostlyk ziekbed voor uzyn, als gy zo alle uwe onrechtvaardigheden van haver tot gort ligt te overdenken , en misfehien de genade van God zult moeten misfen , waardoor gy nog magts genoeg over uw tong of verftand zult hebben, om ten minsten deeze laatfte fnoode verongelykingen te herroepen: ik weet wel dat gy altoos al een heel hachje waart, als gy voorzaagt dat gyhet winnen zoudt; maar, heb je het hart om met zo eene daad van onrechtvaardigheid op uw
ziel,



ABRAHAM BLANK AART.
37
ziel, de groote reis naar de andere wereld aan te neemen? durft gy ontkennen dat uw zoon een natuurlyk recht heeft op uw geld cn goed; en dat hy niets gedaan heeft waar naar hy, ook volgends de gebrekkelyke wetten der menfehen , dat recht verbeurde? dat gy alles wat gy hem ontmaakt hem dat ontfteclt ? en zulk een misdaad tc begaan, op een' tyd dat men meer dan gemeen ernftig denkt, over den vast aannaderenden dood ; op een' tyd dat onze ziel geheel vervuld moet zyn met de verre uitziende, eeuwige gevolgen van ons gedrag! ja wel hoor, 't is afgryzclyk!
Maar wat voordeel wagt gy nu voor u zeiven daar uit? zullen uwe kleinkinderen u immer bedanken , voor uwe onrechtvaardige eenzydigheid, waardoor gy hun huns Vaders eigendom gegeeven hebt? zullen zy u in hunne gedagten zegenen? en gy zult die, hoogst waarfchyneiyk, niet eens ook maar als kinderen zien! indien het flegte knaapen zyn, dan zullen de duiten heel gaauw wandelen, en zy zullen misfehien, in hunne brooddronkenheid, nu en dan een vollcrtje drinken op de wederkomst van den ouwen, om nog eens voor hen een ton twee drie te komen byëcn fchraapen: zyn het braave, deugdzaame kinderen , die het voorbeeld van hunnen Vader volgen, en hem zo zeer eerbiedigen als beminnen ; hebben zy eerlyke gevoelens , en godsdienftige beginzcls; o ! dan zullen zy het zig ten hoogden pligt dellen, uwe onrechtvaardige befchikC 3 - kin-



38
BRIEVEN VAN
kingen, te vcrydelen; zy zullen , ten voordeele van hunnen Vader, afftand doen van goederen, die hem, en hem alleen toebehooren; want wat braaf kind zou een lieven Vader kunnen benadeelen, ook maar door eens Grootvaders testament goed te keuren ? welk braaf kind zou wenfehen , ten koste ■ zyns Vaders, onafhangclyk te zyn van hem , die het als zynen allerbcstcn vriend befchouwt; in wiens befeherming, in wiens raad en lesfen, het zyn geluk gevonden heeft?
Hoor, wat men ook praate , hoe men plooje, draaje, tceme, of verhoetele, hy die eene onrechtvaardige erfportic aanneemt, doet even zo fchandelyk, als hy die zyn goed denregten erfgenaam ontmaakt:die een ervcnis na zig neemt, ten nadeele van kinderen , zusters of broeders van den Teftamentmaaker , neemt gcfrolen goed , en is zo wel fchuldig aan heerschzucht, haat, en wraak, als hy die zo eenen uiterften wil gemaakt heeft: hier geld het oude fpreekwoord, de heelder is zo jlegt als de fteelder: zie., ik ben geen fymelaar, dat wat zeggen wil; maar ik zou om al het wercldfche goed geen ftuiver willen of durven aanneemen, die ik ten nadeele van den regten erfgenaam zoude moeten erlangen: en had myn Vader, om het zo eens te noemen, my , ten koste myncr zuster, of broeders, bevoordeeld, dan zou ik om lief of leed niet te bewegen geweest zyn, die ervenis aanteneemen, zo niet om die rechtvaardig uittedeelen; en dat zou ik die verongelykte men^
fchen



ABRAHAM BLANK AART. 39
fchcn niet voor liefde of gunst, och neen, alleenlyk voor rechtvaardigheid aanrekenen. Hoe wat? mag een braaf man zyn voordeel niet doen; met de onkunde van een wild vreemd mensch; hoe flegt moet dan niet zyn hart zyn; of hoe beestig onkundig is hy van de Christclyke Zedenleer , die zyn voordcel kim doen met de laagfte en ftraf baarftc aller menschlyke gebreken , met den haat, toorn, wrok, of onvergeevelyklieid van ingebeelde beledigingen , ten nadeele van bloedvrienden! maar hoe vergroot dit onrechtvaardige, indien hy , die zig vcrrykt met dat zo onrechtvaardig verkregen goed, onnoemelyk meer bezit dan die , die het ontnomen wordt! zou zo een vrek nog van broederlyke liefde , van famiileliefde fpreeken ! nog pochen op zyne goede genegenheid voor de beklaagelyk verongelyktcn! nog een heel regiment fchriftuurplaatzen aannaaien, om de vergeevelykheid, de broederlyke liefde, den reinen Godsdienst, aan te pryzen! betuigt hy zyn afkeer van zyns vaders of broeders daad; betuigt hy zó niet naar de eeuwigheid te willen gaan , terwyl hy ondertusfehen zyn voordeel met die daad doet, die hy zelf verfoeit, en de erfportie gemoedlyk naar zig ftrykt, die hy zelf bekent onrechtvaardig verkreegen te hebben, o dart is hy, of een gekskap, of een huichelaar: was het hem ernst? laat hy, het geen hem niet toekomt, aan den rechten erfgenaam geeven, en dan zullen wy naar den altaar gaan, en onze gaaven opofferen.
C 4 Ja



40
BRIEVEN VAN
Ja maar, als nu evenwel de bevoordeelde veel te naauw van geweten is , om tegen den verklaarden pterftèn wil des Testateurs aan te gaan, wat dan? en ook, de waarde overledene was immers meester van het zyne? hy had immers magt en recht om daarover zo te befchikken , als hem goed dagt? wat is dit evenwel een groot breed vygenblad! maar dit vygenblad overtuigt my, dat er wat onder verfcholen wordt, 't welk men liefst wil verbergen. ,
Ik weet wel dat de wetten , om goede redenen , een' vader of moeder de magt gelaaten hebben , in cenige gevallen , hunne kinderen met de legitime aftezendeii ; doch, dan moeten er zulke zaaken gebeurd of voorgenomen zyn , die ouders voor den Rechter dat recht geeven ; want , als een kind niet met het uiterfte genoegen trouwt, of om dat het cndcrfchcid in begrippen en dcnkwyzen, hemelsbreed verfchiït, geeft geen ouders recht om dus te handelen, ten nadeele van één of meer kinderen: en God cn de Natuur gebieden alle ouders, hunne kinderen op een gelyken voet te doen erven, eenige weinige gevallen uitgezonderd , die zeker byna nooit exteeren; cn ik blyf er by, hy die dat goed na zig fleept, begaat eene zeer groote onrechtvaardigheid; en eene flegte daad verandert niet van natuur, -om dat dezelve, of door een kwalykgezind , of door een ftervend mensch begaan wordt: maar, wat behoef ik hier meer by te voegen?



ABRAHAM BLANKAART. 41
gen? leg uw hand eens op uw eigen hart, en vraag dan wat of er in dat hart zoude omgaan, indien gy dus onrechtvaardig en fchandelyk behandeld waart; en hoe gy zoudt denken over een' Testateur,en bevoordeelden ten uwen koste: zoudt gy u ten minste niet gerechtigd achten , om allen die gy dus verrykt zaagt, zo al niet met verachting, ten minsten met yskoude onverfchilligheid te befchouwen? en zoudt gy niet zeer zeker het voorneemen vasthouden, van by uw^ovcrlyden, alle uwe eerlyk gewonnene, en door Gods zegen zeer vermeerderde bezittingen, in zulke handen te doen overgaan , die daar een edelmoediger gebruik van zouden maaken, dan zy die gy en alle cerlyke lieden voor onrechtvaardig moet houden, wyl het maar van hun afhing de verongelykten het hunne wedertegceveu ? dan immers zoudt gy u van hun argument kunnen bedienen — „ Dat gy meester zyt van het uwe; zo wel van „ uw oorfpronglyk , als eerlyk verkregen goed, zb „ door ervenisfen als door vlyt gezegend van den weldaadigen God."
Hoor, Timon Stuursch , ik ben niet, dat wat zesigenwil, bang voor fpooken, daarom, daar kunnen geen fpooken zyn, cn dit alles is maar gekke . oüdwyffche praat; doch , zo er fpooken konden zyn, dan moesten het zeker die geesten wcezen , die met daaden van de grootfte onrechtvaardigheid, uit dit leven gingen; en dan zou het my nietmetal verwonderen, zo zy des nagts, in ilcepende zwarte C 5 kleê-



42
BRIEVEN VAN
kleêren, en zo bleek als de baarlyke dood, voor de ledikanten hunner bevoordeelden kwamen, de gordynen open 1'chuivende , en met een akelig gemompel uitbromden: „ Waren er geen heelders „ daar waren geen fteelders;" en dat zoumisfchien veel meer afdoen dan alles wat lieden, Natuur en Godsdienst kunnen voordraagen.
Terwyl ik met uwe ondeugende - vraag nog al zo zit te tobben, valt my het volgende ook nog in, en ik verzoek dat gy dit eens in bedenking neemt: uit wat kragt neemt men dit zo oncerlyk verkregen goed naar zig ? uit kragt van den laatfttn wil des overledenen? ei lieve, ftaat daar eens een oogenblik by ftil : zulke testamenten worden doorgaands gemaakt, in een dolle vlaag van onredelyk misnoegen; of in een tydsgewricht van wrok en hardheid: een jaar twee drie daarna, wordt de Tcstamentmaker ziek; het mannetje van binnen begint zo nu en dan eens een ftil woordje in 't kapittel te brengen; daar ontfraan zo eenige ligtc zomerwolkjes van berouw aan dien hemel, die zo lang van koper was; hy gelooft byna dat hy niet wèl deed; hy befluit, als hy beter wordt, dit haatlyk testament te veranderen; hy geeft er zelfs eenige fehcemeragtige tekens van: vcrongelykten, indien zy goedaartige en menschlievende charakters hebben, worden altoos bemind, dat kan niet misfen; ja zelfs beklaagd: kort gezeid, de wanden hebben ooren, en de verongclyktc blyft niet altoos onkundig, dat de laatfte wil des overle-
de-



ABRAHAM BLANKAART. 43
denen zeer zeker was, een kind, niet met fchande te overlaaden , en te benadcelen, dat, wel verre van in twist of tweedragt met hem te leeven, invreden en vriendfchap met hem was, en op zulk een verraaderfche trek geen denkbeeld ter wereld hebben kon: vervolgends verheft de krankheid zig , de zieke geeft eenige tekens dat hy of zyn kind, of zyn' broeder of zuster, of neeven of nichten, nog wel eens zoude willen zien; maar niemand verftaat hem duidelyk; de man, befluiten zy, is confus , hy ylt; daar echter hen nu niets meerder ontrust, dan deeze daad van onrechtvaardigheid, gepleegd aan eene afwezige, die op niets dergelyks wagt : eindelyk, daar blaast by, in angst, den adem uit, om dat zyn laatflen vil niet verftaan is, en dus zyn onrechtvaardig testament in kragt moet blyven , naar de wet, by lieden die zo naauw van geweten zyn, en redeneeren, dat de eigenaar met het zyne kan do'en wat hy wil.
Zie daar Baas, zo zal het met u ook zyn, indiea gy, om uwe kleinkinderen te bevoordeelen, uw' eigen zoon, zonder de minste reden , noch in zyn gedrag , noch in de behandeling zyner zaaken , noch om eene verkwistende levenswys , (hoewel dit alles ook zeer wel in uwe kleinkinderen zal kunnen vallen,) noch om dat hy de waarde van geld niet kent, dus met fchande en fchade overlaadt; en onbekwaam verklaart, om zyn eigen goed oojt te
be-



44 brieven van
hefticren of er over te kunnen befchikken, in zyn leven of by zyn dood.
En dat alles zoudt gy doen om te heerfchen na uwen-dood, en kleinkinderen groot te maaken? 't fchaamt zig zelf; heerfchen is wat anders; maar uwe kleinkinderen groot te maaken , dat gaat zo zeker niet, en het vooruitzicht daarop vernaauwt gy, door hunne bloedvrienden tot hunne vyanden te maaken, zo de beledigde ten minften niet edelmoedig, euangelisch vergeevelyk denkt; zonder evenwel ook niet met het haare te doen zo als zy zal goedvinden : is dit nu braaf? is het verantwoorde-
lyk gedaan, denkt gy?
Nu ik zeg ook dikwyls, wel Abraham Blankaart! gy zult in den grooten dag oogen te kort hebben , man! daar zal wat uit de hoeken komen! deugd cn ondeugd, en dat het raarfte is, dikwyls daar men geene van beiden verwagtte: wat zullen er moojc en lel yke maskers afvallen! cn wie weet hoe veel zuurkykende knaapen dan bang van hun eigen monsteragtige gedaante zyn zullen, als zy, in het fterk treffend Kcht der waarheid , zig eens tusfehen twee oogen bekyken! hoe hamers zullen zy dan rond zoeken, naar het een of ander vygenblad! maar geloof gy, Abraham Blankaart, daar zal er geen een zyn, dat wat zeggen wil; en het vernuft zal ftaan, of het een fchepenkennis had t'huis gekregen; al zyne uitvlugten zyn dan lary.
En



ABRAHAM BL ANK AART. 45
En wat kan iemand die nog met dervende handen , het zaad van twist en tweedragt, van afkeer en verbittering zaait, toch veel byzonders van de Godlyke genade verwagten , wil ik fpreeken, die daar zo dikkend vol haat, wraak, koppigheid, en meer andere duivelfchc gebreken aan komt sjouwen ?
Heeft uwe onrechtvaardigheid dit uitwerkzel niet, by menfehen die hun rykdom niet tot hunnen God hebben; by menfehen die hun eigen vergiffenis gronden op het vergeeven van misdaaden, zo als God die vergeeft; wel hoe verachtelyk wordt gy dan by ieder die daarvan ten getuige ftrekt, dat gy zulke edele, zulke groote menfehen, dus aan uwe heerschzucht, of aan nog flegter beginzels, hebt ten prooie gclaatcn! is zelfs hun ftilzwygen niet het allerbitterfle verwyt voor uwe onrechtvaardigheid ?
Hier zal ik het by laatcn, want zo u alles wat ik dus verre fchreef, niet aandoet, loop dan voor den duivel , en neem uw goed met u, zo gy kunt; ik voor my wensch je geen kwaad, maar onze lieve Heer zal alles op zyn' tyd vinden ; dit hoop ik van harten.
Bedenk eens wat er in het fpreukje ftaat:
Die gerust wil Jlerven ,
Laat' zyn goed den regten erven:
Die gerust wil keven s
Moet



46
BRIEVÊJJ VAK
Moet het onrechtvaardig geld, Dat hem ter handen is gefield, Den rechten erfgenaam weèrgeeven.
Zie daar een antwoord op uwe zeer flegte Vi'aag, maar gy moet my nooit weêr met zulk tuig over huis komen; de zaak zelve is zo duidelyk, dat gy noch myne gedagtcn, noch die van iemand ter wereld behoeft inteneemen :< 't is immers niet meer als een pligt, voor oogen te houden:
't Geen gy niet wil dat u gefchied', Doe dat ook aan een ander niet.
Dit is alles wat gy hier over te wagten hebt, van
Uw welmeenenden dienaar,
A. B L A N K A A R T.
TWEE-



ABRAHAM BLANKAART. 4/
TWEE-EN-VEERTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan Mevrouwe * * *
Lieve braave Vrouw!
N eem het my niet kwalyk, maar ik heb in lattg niet fmaaklyker gelachen, als over uwen brief waarin gy my uw rampfpoedig lot meededeelt; en gy weet echter dat ik, uit mynen aart, zeer medelydend ben, vooral omtrent vrouwen en kinderen , vermits die zwak, en, om het zo- eens te noemen, geheel van anderen afhangen. Wel myne zoete vriendin! indien gy geene andere rampen, geene zwaarder tegenheden te wagten hebt, dan die gy my, zeer vooruitziende, meldt; dan is uw wegje wel het effen wegje van onze vriendin Styntje; en gy gaat waarlyk, op zagte vilten muiltjes , langs roozen, naar den lieven kostelyken hemel: het zelfkwellen moet heel aangenaam voor de vrouwen zyn ; want als zy niet bedroefd worden, door den dood van een' man, of een kind, dan fchreien zy over het droevig affterven van een fchoothondje: nu nu, 't is alles haar fchuld niet: het vrouwlyke hart is een muzykinftrument, dat zo delicaat is , dat het
door



4$
BRIEVEN VAN
door de kleinfte veranderingen in den dampkring haarer fldlle omftandigheden, wordt aangedaan; en daar ben ik inagtig wél over: hoe zouden zy anders de pligten die de Natuur, voor haar byzonderlyk, gefchikt heeft, kunnen volbrengen ? van een vrouw met een ongevoelig hart, heb ik zo veel afkeer, als van een vrouw met een fterk gefpierde manlyke tronie : Ik ben wel niet zeer byzonder ingenomen, met onze van Saxisch porcelcinaardc gevormde kabinetftukjes van meisjes, maar evenwel, vrouwen van zes voet; beautés van een paar honderd pond Amfteldamsch gewigt, kunnen (nog minder de goedkeuring van Abraham Blankaart, die altoos gaarne wat moois zag, wcgdraagcn.
Ik fchimp des niet op de zwakheid van het vrouwlyke charakter; om dat dit niet van haar afhangt; maar het jammert my, als ik zie dat lieve braave vrouwen zig kwellen, om duizcnderleie wisjewasjes , die niets beduiden, dat wat zeggen wil.
Ik weet wel, dat hypochondriquc lieden zig altoos inbeelden ziek tc zyn , fchoon zy, buiten die lastige kwaal, zelden iets mankeeren; en altoos knorrig worden, wanneer men hen zegt, gy zyt niet ziek; 't is alles zuivere inbeelding: zo dat ik maar zeggen wil, dat ik u met mync gewoone eenvoudige rondborstigheid zal antwoorden.
Ik verklaar u dan, dat gy geen reden hebt om u dus tc kwellen; en dat uwe geheele zedelyke, of liever geestlyke onpasfelykheid, geene andere zickly-
ke



ABRAHAM BLANKAART. 49 ■
ke oorzaak heeft, dan uwe vooroordeelen: kom aan * ma Tante, laateu wy eens tusfchen vier oogen gaan onderzoeken, waarover gy zo benaauwd kykt, zb bitter klaagt; en, geloof my, het zal op een beuzeling uitkomen; zeg dat ik het je gezegd heb.
Gy hebt dan een' Neef in de wereld, (en zyt in dit opzicht veei ryker dan ik, die geen een zusterszoon bezit:) die neef hebt gy heel lief; 't is ook een zoete krullebol, een braaf knap llag; en zyn verFtand is nog al van de flcgtfte foort niet; hy is kundig , en als de kippen by zyne zaaken; nu zelf, nu die verdit-en dat-ze Engelfchen, alles wegfteelen, wat zymadr in hunne magt kunnen krygen , met recht of onrecht, dat neemen onze natuurlyke vrienden , en dierbaare geloofsgenooten zo naauw niet: zo doen de vrienden, plagt een oud man van myri.
kennis te zeggen nu zelfs,' zit hy op een
gouwen berg en wint geld, dat weet ik. Gy zyt wel eene gelukkige vrouw! 't is ieder niet gegeeven zulke zusterszoons te hebben, dat wat zeggen wil: braaf, verftandig, ryk genoeg, wel daar zou men drie hedendaagfe Neeven mede kunnen aan deri man helpen, of liever aan de vrouw ; want daar komen tog de ftukken op neêr. Maar ,a.iO lieve
Mamaatje! ik ben altyd zo bang voor maar en ■
hoor ik eens wat goeds; dan deuk ik: ftil, Abraham Blankaart, ftil man; het hinkende paard zal wel agter aan komen; en de heele winkel om ver haaien: doch, uw maar, is een heel goed foort van een
in* deel- D maar -»



50 BRIEVEN VAN
maar Maar , hy wil trouwen: o daar beeft as
jonge deugdzaam gelyk aan; zonder dit te willen, zoude hy niet half zo veel by my waardig zyn: en ook, wat zou hy met zyn geld uitvoeren? verzwieren , of op hoopjes ftapelen ? dat zou een verbruide lelyke maar zyn! cn ik zou al myn best doen om hem zulke knecpen uit het hoofd te praaten.
Kom kom,' ma Tante, hy moet zorgdraagen dat er nog meer zulke hupfche jongens als hy zelf is , in deeze bedorven wereld komen , die het huisje ■ nog zo wat by de fchuur houden; cn een behoorelyk tegenwigt kunnen geeven, aan een geheele rommelzó van Neefjes daar men ysfelyk meè verlegen zit:-,, Ja, trouwen, Mynheer Blankaart, daar heb ,, ik niets tegen; maar hy brengt fchande in zyn „ familie; hy moest een braaf meisje, uit eene ge„ heel onbefprokene familie kiezen; en die ook nog „, een moojc ftuivcr gelds agter de hand had, om in „ deezen flegtcn tyd wat meö te beginnen; maar nu „ zyn zyne zinnen gevallen op de dochter van „ een' man, die in een zeer flegten roep by de hee„ Ie wereld is; hoewel hy eene lieve braave vrouw „ heeft: tegen zo een flegt man, zal hy Vader moc„ ten zeggen; zo een echtbreeker, zo een bederver „ van vrouw en kinderen, zal hy in onze oude, „ deftige familie brengen; dien man zullen wy on„ der ons moeten zien, of onzen Neef affnyden , „ en by zynen fchoonvader laaten," Ik fta gewillig toe, dat het nooit eene familie anders



ABRAHAM BLANKAART. 51
ders als hoogst onaangenaam zyn kan , een flegt mensch daarin te zien brengen ; maar, ik zie in uw geval geene reden altoos , om daar zo veel waters over vuil te maaken: gy loopt, ma Tante, geen het minst gevaar, van overloopen te zullen worden, door uws Necfs aanftaanden fchoonvader; hy zal het gezelfchap van eene ouwerwctfe ftaatige Dame te minder zoeken, wyl hy zeer zeker weet, dat die wel wat berispziek, wat bedilagtig valt; en voor 't overige, is er geen levensftand in deeze wereld , waarin men nooit in de noodzaakelykheid gebragt wordt, om nu of dan eens iemand te moeten zien, die weinig eere doet aan het menschdom.
Gy, ma Tante, die, wil ik fpreeken , de hèele heilige fchriftuur van a tot z van buiten kent, en ook, gelyk de meeste uitleggers, altyd een byzonderen nadruk, een groot gewigt hecht aan zulke Texten, die in uw kraam te pas komen, weet zeker wel dat Paulus zegt, en die wist wel hoe het met die ftukkenzat: -dat kwaade zamenfpraaken de goede zeden bederven , en daarom alle zwakke, ligt te verleidene chrislenmenfchen, hoog en duur afraadt, geen flegt gezelfchap te zoeken: evenwel, ma Tante , de onmogelykheid aanwyst om altoos en altoos dien raad te kunnen volgen; want zeit de braave man , dan moest men uit de wereld gaan ; en daar aan, moeder lief, heb je nog weinig trek, en daar heb je ook deugdzaam gelyk in , hoe veel droefheid gy dan u zelve ook moogt wysmaaken, in dit D 2, traa-



3 K. I E VEN VAN
fraanendal te hebben: wilt gy nu, by hoog noctt laag, met dien aanftaanden fchoonvader, naar de les van Paulus niet ectcn, vermits hy een hoereer* der is? goed, best; geen mensch zal er u toe dwingen ; maar, ma Tante, zo gy dit niet doen wilt, uit een voorgeeven van naauwgezethetd, en om dat die er by lyden zonde, dan moet gy niet zo wat geeven en neemen; neen, dan moet gy ook met andere zondaars niet aanzitten; myd dan ooit de tafel der gicrigaarts, der dronkaarts ,• der roovcrs; en, met eene groote capitaale NB., zet ik er, ook, om uwen wil, by, de lasteraars, de kwaadfpreekers, de dieven van 's naasten goeden naam.
Onderwyl geloof ik voor my, ma Tante, dat gy niet heel veel zult uitgasten en ingasten, indien gy bedankt om met al dit zedelyk fchorricmorric tc verkeeren; want, maal my niet te lang aan "t hoofd, of ik zal u door myne eigene ondervinding, en de kennis die ik ook aan uwe wereld heb , overtuigen , dat er heele fcheepslaadingen van. gierigaarts en kwaadfpreekers gevonden worden, onder die luidjes, die zig met eene byzondere glimlach, broeders en zusters noemen: doch nu zal ik u provifionecl maar voorhouden, dat, voor zo eene ftaatige ouderwetfe Matrone, de verkceiïng met zulk valsch volk veel befmettelykcr, veel ziel en lichaam bedervender zyn kan, dan het eens by hooi en gras ecten, met een' knaap die indedaad fchuldig is aan eene zeer zondige onmaatigheid omtrent de vrouwen : •rjn: ' tc



ABRAHAM BLANKAART. 53
te meer nog, geen ligtmis, zo hy niet te gelyk een zot en een gek is, zal zig ooit, in het gezelfchap van deftige vrouwen, iet laaten ontglippen, 'twelk haar met recht verontwaardigen zoude, zo al niet ontdichten; dit is eene bekende zaak, en ik, die nu maar een niets beduidend oud-vryer ben, kan u verzekeren, dat ik nooit in myn byzyn heb hooren vuilbekken , door knaapen , die alles behalven naauw gezet waren; maar dat ik meermaals met den hamer des yvers in 't honderd klopte, als ik het ongeluk had om my by geheel andere lieden te bevinden doch, dewyl ik aan eene vrouw fchryf,
fcheide ik daar van af; te meer, daar ik u nog een groote menigte zaaken zal fchryven, nu het zo in 't rym te pas komt: zo dat ik maar zeggen wil, dat dit by uwe gewoone tafelvrienden geheel anders is; deeze eerwaardige-en godzalige lieden, vieren den vollen teugel aan hunne kwaadaartige driften van lasteren en kwaadfpreeken ; zy neemen ieder kwaad gerucht mede, als 't ware, tot een aanpryzing voor zig zeiven; ja als een pas voor uwe gezelfchappen: leer my joului winkel niet kennen; en zo gy my wat tegenpraat, dan, ma Tante, kom ik u met onze vroome vriendin Styntje voor den dag; dat getuigenis zal wat meer afdoen, dan van Abraham lllankaart; zy is ten minste nooit der wereld gelykvormig geworden ; hangt geene fecten aan, en wenscht en bidt dat alle menfehen in het licht wandelden.
P 3 Maar,



54 BRIEVEN VAN
Maar, ik ben zo dom niet , of begryp wel dat eene vrouw van uwe beroemde deftigheid, voorzichtigheid cn doorzichtigheid; eene vrouw, wier hoog wys préadvis in zo veele gewigtige voorvallen, wordtingenomen en opgevolgd; eene vrouw, die, dagclyks mag ik zeggen , in den Areopagus des huislyken levens vonniste , als Madame La Prefidente , en daar zo dikwyls ouders of voogden veroordeelde , over huwelyks verbintcnisfen , die zy, omtrent hunne kinderen of pupillen toeftemden ; dat zo eene vrouw, zeg ik , inwendig fpyt gevoelt, om dat haare gekoesterde eigenliefde, zulk een ouderwetfe lap om de ooren krygt; cn dat haar geestlyken hoogmoed zo verbruid gekortwiekt is: gy weet wel, moederlief, dat gy aan de dagelykfe ordentelyk goede wereld , nog wat te goed hebt; en gy wagt, met veel gronds, dat die wereld nu haar fchade dubbcld zal weérhaalen; dat zy u havenen zal, dat het de peinc waardig is; en, u uw onbarmhartig oordcelen met honderd percent winst zal uittellen.
Het zou my niet zie zo veel verwonderen, als gy my vertcldet, dat uw linkeroor geweldig toette; dat het is als of gy aan het hoekje van Westcappel, aan de volle Noordzee, by eene fterke branding zat;
en dat kan cr ook al heftig doorflaan en nu zit
gy al byu zelve, half mompelend, te zeggen: „Nu „ zal de alledaagfe ordentelyke wereld in haar vuist „ lachen, en zeggen: vrienden kyk uit! daar heb je
„ nu



ABRAHAM BLANKAART. SS
„ nu eigenlyk dat orakel van haar' tyd, de Neder„ landfchc vrouw van Thecoa, die zo ieder een „, met een fchepenkcnnis op den neus wegzond:
daar heb je nu die vrouw, die dit niet zus, en „ dat niet zo zoude gedaan hebben: nu is 't wel „ bewaarheid dat de beste ftuurlui aan land zyn: zy „ had wel kabel; maar 't was op zolder: de Go„ den zyn den menfehen gelyk geworden: daar heb „ je nu die vrouw, die overal dit zou maaken en „ dat zou maaken, en wel zou bezorgen dat zo „ een meisje zo eencn man niet kreeg; cn dat zo „ een jongman niet met zo een meisje trouwde; die „ wel zou bezorgen dat het zuurgewonnen geldje „ onder deftige famillen bleef: zy zou wel bezor„ gen dat de kinderen van God, (van den Geldgod „ meen ik,) niet aan de kinderen der menfehen, (der „ menfehen die misfehien een paar honderd duizend
guldens minder bezaten,) niet vennaagfchapteii: „ ha ha! die vrouw haar eigen, geliefd, ftreng opge„ voed neefje , brengt nu, in haare familie een „ meisje zonder geld; zonder volkomen met hem „ in den burgerftaat gelyk te zyn; en dat doet hy „ zonder zig aan het getalm en getandtrek der wy,, ze Abigel te flooren.; 't is haar verdiende toon: „ o ho! zulke wysneuzen, zulke albedillen, mo„ gen zo wel eens ondervinden dat hoogmoed voor „ den val gaat; of zy er uit leeren mogteu wyzer, „ zagtmocdiger, en minder bemoeialagtig te wor„ den" Zie, ma Tante, dit'zult gy, zo als
D 4 gy



56 BRIEVEN VAN
gy het by u zelve vóórftelt, ook zaaklyk ondervinden , zo dra het huwelyk rugtbaar is.
Ik voor my, lach in myn oud hart over dit {"maakfyk complimentje, dat juist niet laf laf mal zoet is , voor de kiefche tong ecner zo gevleide , en op haare gedagte gediend wordende eigenliefde, als die van myne oude vriendin: maar, de wyste mensch kan nog wat leeren; zie, ik ben Abraham Blank? aart, dat weet gy, en dat weet de heele ftad van Amfteldam, en ik fpreek voor den vuist; want ploojen of faly vouwen, dat doe ik niet, al ware het ook voor een'Koning , of voor eene braave vrouw, (dat is de klap op de vuurpyl ; want een Koning kan, door Gods onverdiende genade, Koning zyn; maar een braave vrouw is een braave vrouw, of zy i? geen braave vrouw, dat wat zeggen wil:) maar, ik zeg je, dat ik nooit iets tegen u had, om het zo te noemen, ais dat gy meer hadt van die kennis die opgeblaazen maakt, dan van die liefde die (licht; vatje het, moederlief ?. en ik heb, als, dat ook zo te pas kwam, het wel gezegd; maar wat was 't? ja! dan was ik een. oinverwets wonderlyk man, en men liet my maar praaten; om dat ik het toch wel goed meende; en , ma Tante, fnoof nog eens, met nieuwen trek, den wierook, haare eigenliefde toegezwaaid , recht flichtelyk op: zie, wy kennen elkander , wy weeten van oude zaaken — onderwyl wil ik gaarne toeftaan dat gy, voor eene ouderwetfe hnishouwende vrpuw , veel meer weet dan de
mees-.



ABRAHAM BLANKAART. $?
meeste lieve treufeltjes van vrouwtjes, die zo altoos over haar huislyke zaakjes; over een kantje, of een 'lintje, over een ondermutsje, of een jurkje praaten, en daar ik ook met zo veel plaifir naar kan luisteren , dat ik zo zagtjes, onder myn pypje, er by in myn middagknipje val; vooral als het lieve vrouweftemmctjcs zyn. Gy hebt, een vlotfchuit fchriftuurkennis; gy weet capittel en text, fpyt den besten Dominé, cn ik heb wel eens gehoord, dat gy een' Leeraar al knap een voetje zettede, als gy over het geloof met hem aan de praat waart; gy weet zelfs van zedekunde, en dat wel puik puik, beste Euangelifchc zedekunde; maar, wat is het jammer dat gy al dit mooje huisraadje veel minder voor u zelve, dan voor anderen gebruikt hebt! trouwens, dat is het famillegebrek van die wereld, die uit broeders en zuszmbeftaat; en zig door uiterlykheden onderfcheidt.
Gy hebt een gezond oordeel; men zou waarlyk nog al zo iet met u kunnen beginnen ; maar , wat is het fpytig! gy zyt te veel gevleid, en dit is het ongeluk van verre de meeste vrouwen, die wat meer weeten dan het hcele zootje : en ik verwonder er my niet over, dat een vrouw, die altoos, in haar' kring de eerfte was, of er voor gehouden werd ; die men altoos raad vraagt; die men altoos dewoor'den uit den mond ziet , eindelyk in de gedagten komt, dat zy alles alles alléén , cn op de best* wyze, weet.
Ik moet echter eens zien, of ik u niet kan overT D 5 tuih



58 BRIEVEN VAN
tuigen dat gy ook vooroordeelen hebt: daar heb ik , nu 20 ™yp pret, myn aartigheid in; baat het niet, het fehaadt niet, en wy zullen ieder even goed over ons zclven voldaan zyn.
Dat gy, ma Tante, met geen genoegen ziet, dat uw Neef in eene flegte familie komt, is allerbillykst: dat gy een' Neef, daar gy zo veel mede ophebt, en daar gy zulke mirakels van verwagtte, en waaromtrent gy den post van toeziende voogdesfe bekleedde!, gaarn in eene deftiger familie zien zoudt, is billyk, ook als eene Lcdemaate dier Gemeente , die zo gaarn het ouwe famillegeld onder de haaren houdt, en, als eene zuster befchouwd zynde van die deftige menfehen, die nooit buiten haare kerk zouden laatcn trouwen, zo de vrienden zig met fchatten , zonder Baasje te kunnen fpeelen, wisten te behelpen; maar, dat gy boos zyt op uw' Neef, om dat hy eene vrouw naar zyn' fmaak zoekt; dat gy, (cn dat is erger,) hem voor flegt houdt; dat gy overal ■ uitfehrceuwt: hy mistrouwt zig! hy doet zyne oude deftige familie fchande aan', is , naar myn oudvryers begrip, zo mal als onbillyk gehandeld: kom aan, moederlief, laatcn wy de zaak, zo ais zy reik cn zeilt, eens van Baby bezichtigen.
Is er op het lief fchoon kind iets te zeggen, zo men haar' Vader, (en dat is billyk,) daar buiten' laat? is het geene huishoudfter? is het een modepoppetje? is het eene kwanfelaarfter? is 't een ftout coquetje? heeft het ecu flegt humeur? heeft hetgeen
be-



ABRAHAM BLANKAART. 59
bcginzelsvan godsdienst en deugd? heeft de braave moeder het niet kostelyk opgevoed? heeft het eene andere religie als Neef? neen zegt gy, of ik, en dit doet, by onpartydigen , veel meer uit, 0111 dat ik maar een oud-vryer ben, en geen de minste verkeering heb met naars Vaders klanten : neen, nog eens, en ten derden maale, neen: ik ken het meisje voor ééne der zoetaartigfte, naarftigfte, handigfte, lieffte, verftandigfte dingetjes, die ik alle Zondag voor by myn deur naar uw kerk zie wandelen ; en ik had altoos myn fpikkelatie op het kind, vóór ik nog myn werk maakte, om het te leeren kennen, dat is, vóór Neef er zo clendig op verzot raakte, dat hy, boven Tante boven al, haar trouwen wil: maar, nu ik weet welk een deugdzaam kind het is; hoe zy haare braave moeder bemint; hoe zy haars vaders fouten bedekt, en er zig ovc* bedroeft; hoe lief verftandig zy met moeder praat, en er op uit is om die braave vrouw vergoeding te doen,voorverongelykingen,die alleen een getrouwd man omtrent zyne vrouw en zes kinderen begaan
kan wel hoor, ma Tante, ik zou zo hebben
kunnen befluiten, om dat lief mooi meisje voor my zeiven te neemen , indien ik niet by tyds bedagt had, een jaar dertig of veertig te oud te zyn.
Ja maar, gy zaagt alweer op dien zelfden fteen: „ Zy heeft geen geld, en zy heeft zo een flcgten „ Vader:" en nu vraag ik je, als een oud oprecht vriend, of deeze twee dingen, zo gehe-cl buiten den
fchuld



6o BRIEVEN VAN
fchuld van het meisje, in eenige overweeging kunnen komen, by een braaven gevoeligen jongen, die zoveel goeds, loflyks, in haar kent en bemint? te meer nog, daar zy hem niet heeft aangezogt; en ééne der allerfraaifte meisjes is, die ik in vyf- en- twintig jaar gezien heb; dat kan Neef ook juist zo onverfchïllig niet zyn, als zyner deftige oude Tante, cn het is hem ook zo niet.
Heeft de jongeling geen gelds genoeg, om, in zyn' ftaat, zyne vrouw en huishouding te onderhouden ? gy zyt niet gierig, dat weet ik; en niet voor de zwier ook; wel, waarom dan zulke malle uittrompettingen, ten nadeele van uw' Neef, en van dat meisje, dat hy tienduizendmaal meer bemint, dan alle de oude Tantes in geheel Amfteldam, in duizend jaar kunnen bevatten ? is dit geen pek in *tvuur? is dit geen kwaad zaad ftroojen? nu dan weet ik het niet.
Wat nu het liegt gedrag van de jonge jufirouws Vader betreft, dat kan niemand, dan deczen ongelukkigen zondaar zclven, fchande aandoen; en daar heeft dit mooje Bruinetje al zo weinig deel aan, als
aan Adams zonde; een leerftuk van myn kerk,daar
je zo weêrgaês veel op tc cardiefen hebt; 't geen gy zo puntig weet te weerleggen, dat ik zelf, dikwyls, als een gek ftond , en waarover gy de rechtzinnig gereformeerden , zulke hartige harderwyker bok» kens kunt toedienen, dat deeze goede menfehen haast niet weeten wat zy 'er meê beginnen zullen:
hoor |



Abraham blank aart. Si
hoor, ma Tante, het gaat met uwe Thcologifchtt Exellentie , zo als rnet andere vrienden; nooit redeneert men uit één ftuk; 't is, haal my joost, hekkei hakkel uit en in, al naar dat de gelegenheid het vordert: dan beweert men dat wy zeiven ons geloof uit onze werken moeten toönen; dan wéér, dat wy door anderen lchade kunnen lyden . . . tuttcnria,tut! ik mag my met dat gekieskaauw niet ophouden : verduiveld! de fehriftuur is niet alleen by ons lieden van de groote Kerk te dikwyls ecu wasfchen Ueus, maar ook by de denkende, de, als 't je blieft, redeneerende christenen; en zo gy my boos maakt; want ik ben als vuur voor myn kerk, dan zal ik je dat zo eens op een graauw papiertje uittekenen; nu
heb ik wat nutters te doen een paar allerlieffte
jonge menfehen , met uw genoegen in het heilig hoog- eerwaardig huwelyk te helpen, dat klinkt een braaf man wat beter in de ooreu, dan dat uit en in praaren over Gods lieve reine woord.
En ik, Abraham Blankaart, zeg u, ma Tante, dat een kind, 't welk zo ongelukkig zynde van Hegte ouders te hebben, en zig voorbeeldig gedraagt, oneindig meer liefde en hoogachting verdient, en van braave menfehen ook erlangt, dan ik en myns gelyke, die zo van 's ochtens tot 's avonds het goede met duim en vinger werden ingeftampt, en nooit eenige ongeregeldheid, die wat zeggen wou, bywoonden, in ons eigen huis , noch daar buiten : wel, zo een kind is eene zedelyke zeldzaamheid ;
het



62 BRIEVEN VAN
het voedde zig zelf op; en is het allerfterkfte argument dat gy met uwe gezindheid kunt aanvoeren, om te bewyzen, dat de natuur der menfehen genegen is tot alles goeds; maar dat degewoonc opvoeding den winkel in 't wild helpt: dit is wel het geval niet met uw Neefs zoete liefje; gy zelve, naauwkykende vrouw! laat de moeder in de achting die haar toekomt: en tusfehen u en my, ik ben altoos veel meer bekommerd voor kinderen, als de moeder de beste broêr niet is, dan als de Vader zig met de klantery ophoudt; en dat weet die goede God ook wel, daarom vindt men voor tien, voor twintig losfe, flegtc mannen, geen ééne zedelooze vrouw; en dat is ook, geloof jy Abraham Blankaart, de finale reden, waarom het in de wereld nog al zo wat en zo wat gaat: hoe gaat het in de meeste huishoudens ? Man past fehoon op de zaaken; is gaauw op zyn ftuk; maar bemoeit zig zo weinig met zyne kinderen, dat zy hem als vreemd zyn; hy is, of in zyn bedryf bezig , of de deur uit; hy moet een uitfpanning hebben; hy kan niet altyd rekenen cn fchryven; dat is ook zo: maar zyne uitfpanningen zyn zo onhuisvadcrlyk, dat men Mynheer nergens minder moet zoeken, dan by zyne vrouw en kinderen ; in herbergen en koffyhuizen kunt gy hem zien : onderwyl is moeder vergenoegd als een bruid, by
haare kinderen, daar vindt zy want de meesta
vadcrlandfche vrouwen gelyken naar myn Saartje, als zy in 't fuikje zyn, cn in het kleine gedoente raa-
ken,



ABRAHAM BI. ANKAART. 63
leen, is het Bontonfpel uit daar vindt zy, zo
wel haar grootfte vermaak, als haare geduurige bezigheid; allen worden geleerd, beftuurd, bezorgd, vermaand, beftraft , beloond ; en dat alles door ééne Moeder: zo dat nien wel denken kan, dat God de Heer de pligtsoefening zulkcr lieve jonge Moedertjes, wis en waaragtig zegenen zal; niet alleenlyk door zulke vrouwtjes honderderleie plaifieren te geeven , terwyl zy het nuttig werk der opvoeding verrichten ; maar ook in het vervolg, en in haare eigene overdenkingen.
Hoe veele zulke vrouwen heb ik niet gekend, die, behalven dat zy mannen hadden welken op dc zaaken pasten, als Kooplieden of Fabriqueurs en Traficauten, niet , dat wat zeggen wou, aan hunne mannen als Vaders en Huisheeren hadden; die, of halve nagten met gedekte tafels zaten wagtcn , of nog erger terwyl die zoete zielen niet wisten , hoe de onmaatige of knorrig t'huis komende man, maar in zyn humeur te.houden; op dat hy voor kinderen of bedienden geen fpectakel maakte.
Zo een vrouw is wel tc beklaagen, ik beken her, maar, zo de zaaken maar goed gaan, dan lydt er de zedelyke opvoeding der kinderen niet het minste by;. doch zo is het niet als de moeder niet bonkes is; en van zo eene huishouding is niets goeds te wagten ; de redenen daarvan zyn ieder die denkt wel bekend.
Ik ben, door myn fchryven over dit onderwerp ,
/.O



#4 BRIEVEN V A Ü
zo aan den gang gebragt, zo opgewonden, dat ik nog al eens tot een meisje moet wederkeeren, dat het ongeluk heeft van flegte ouders te hebben, en dan zelve deugdzaam is: Wel, ma Tante, denk het
eens na: hoe veel vastheid van geest daar
hoor ik je ! dit is tog de rotsfteen van alles
g0e(ls hoeveel vastheid van geest moet zo
een kind niet hebben ! hoe veel godsdienstigen yver! hoe Wèl moet zy het met Goden de Deugd niet mcenen! hoe lief en waardig moet zo een meisje der Maatfchappy nier zyn ! zy ftuit het bederf, dat de oudersin hun gellagt hebben voordgefprcid; zy vóórkomt de droevige en gcduurig al dieper inwortelende zedeloosheid, die van tyd tot tyd, ja tot in de eeuwigheid zelfs, zig in de rampzalige gevolgen zouT den leeren kennen: wat moet zo een kind niet met droefheid de ondeugden zien, van menfehen aan wie zyhaar leven te danken heeft! hoe omzichtig moet zy niet zyn zowel in als buiten's huis! want hoe het ga, het zyn en blyven haar Vader, haar Moeder; en wat dit voor een braaf kind zegt, laat zig door geen oud-vryer befchryven; en evenwel hoe dikwyls gebeurt het niet, dat zo een edel meisje niet genomen wordt, omdatzv zulke ouders heeft; hoezeer men ook van het kind haare braafheid overtuigd zy? hoor, ik zeg je, dat zo een meisje veel grooter in haar' kring is, dan Luther en Calvynimmer waren: zy reformeert haar huis, niet van paapfche doolingen en kerklyke wisjewasjes, maar van ondeugd,
de



ABRAHAM BLANKAART. 6$
de grootftc kettery die Heintje Penfel ooit in de wereld gebragt heeft.
Zie , ma Tante, gy moet my dat niet kwalyk neemcn , al fchryf ik wat hartig: Waart gy geen vrouw, ik zou het zwaard des Heeren wat ftouter zwaajen; en dan zou men misfehien niet gedagthebben dat de oude Heer, voor het goede zo van zesfen klaar was; want ik kan my zo fatans nydig
maaken, over dat waardeeren van zig zeiven
die eigen geregtigheid om dingen daar men
niets, dat wat zeggen wil, toe dcedt, of toe doen kon; daar rrieh zo lydelyk in is, als van wat ouders men geboren is, of in wat land men ter wereld komt: en dan wil men nog alles vcroordcclen, en al de buuren tc wys zyn! 't is immers te zot om te praatcn.
Indien er eens een Govcrt Grim, of Kribbetje Wysneus -— die tog aan elkander geparenteerd
zyn kwam, en bekeef en begraauwde een kind,
cm dat het in de jordaan, of in dc duivelshoek, of op het franfche pad geboren was, cn niet op heerciiof kcizers-gragt, zoudt gy dan niet zeggen: wel dat zyn twee onredelyke fchepzcls ! is het arme kind niet genoeg tc beklaagen dat het, buiten zyn fchuld, die groote voordeelen mist? en gy , ma Tante ■, veracht een meisje, dat het ongeluk heeft van een ondeugend Vader te hebben! fchaamt gy u niet in uw ouwe hart, of over uw mal redeneeren , of over uwe groote oubillykhcid?
III. DEEL. E Je



66 BR.ÏEVËN VAN
Je zou niet gelooven, ma Tante, hoe beuzeiagtig de deugd van uw dogtertje in de oogen van Gods lieve Engelen is; en daar zyt gy evenwel zo magtig wys meê! wel, wat voor kwaad , bid en fnieekikje, zou zo een ftyf, kerksch, huislyk opgevoed, goed kindje bedryven kunnen? het fchaapje is nog nooit, een uur, nagt of dag, uit moeders waakzaame oogen geweest ; het breidt, het naait eenfteekje; het wascht eens een theekopje af; het fikkelt eens naar agter, eens-naar vooren; het maakt eens een kopje gelei; het knusfeit eens een famaartje; het leest eens in den Bybel, of in een ander goed boekje; het heeft een fpeelmeisje dat als zy opgevoed is; hoe wou zo een meisje, zelfs maar ééne kwaade gedagte hebben kunnen, die wat zeggen wil? alles is in rust en geen vyand van buiten: met dit alles, ik heb het hartje regt lief, want het is een zoet meisje, en geen zier trotsch op het goede dat zy zo gemaklyk doen kan.
Indien de Heere God, na dat Hy Vader Adam en Moeder Eva gezegd had, gy zult van den boom der kennisfe, beide des goeds en des kwaads, niet eeten, onze oude lui van hun gezicht beroofd had , cn zy des niet hadden kunnen gewaar worden, dat de vruchten fchoon voor het oog waren, zouden zy, denkt gy, dan ooit hunne fchoone witte tanden indien appel gezet hebben, die nu zo veel fpels in de wereld maakt? gy bcgrypt my wel, Moederlief? en dewyl gy zo eene ouwe zucht hebt voor
'toe-



ABRAHAM BLANKAART. 6?.
toepasten, ei lieve, pas dit eens gemoedlyk op u zelve toe, en vraag dan eens, heb ik wel gelyk in de zaak, als ik myn' Neef das behandel, en zyn meisje vollirekt niet in myne familie zal ontvangen , om dat zy een llegten Vader heeft, doch zelve deugdzaam ïs, en buiten dat eene goede vrouw zal zyn voor Neef? en dit zegt ook nog al zo iet!
Maar ik zie wel aan uw gelaat, dat ik het proces nog niet gewonnen heb: o lio! daar zyn geen erger dooven dan die niet hooren willen; en geen onovertuigbaarer menfehen , dan huichelaars , cn geleerde vrouwen ; maar wat geef ik om huichelaars ! ik hou my maar by de vrouwen, cn
weet gy, ma Tante , hoe het komt dat geleerde vrouwen zo halftarrig zyn? haar Logica ftaat haar in den weg; en wat is een vrouw die altoos ergo dit, ergo dat, ergo zus, ergo zo, zegt, toch een. wezen van de beste wereld! daar ikfedert eenige jaaren zo wat over geleezen heb — maar, Abraham Blankaart, ziet op geen handje vol moeite, als hy nut doen* kan; en gy, Moederlief zult nu terdeeg van myne co.tclettes hebben; het heeft my al jaar en dag in den weg gelegen, doch ik wist niet boe wy nog eens (laags raakten: wat was dat ecu licerelyke inval om aan my over Neef tc fchryven! wagt, wagt, ik zal je wel bedienen naar je (raat.,
Ik vraag je dan, op den man af, of ik zo een meisje, als uw Neef voor zig ter vrouwe verkiest, om dat zy een flegte W.der heeft, -ttöbit mag trouE 2 wen?



68 ERIEVEN VAK
wen? wel nu, daar zit gy nu ma Tante! zonder u> zelve voor innocent tc verldaaren, (en dit is van zoeene gaauwe vrouw niet te vergen,) kunt gy nie& zeggen neen: zy mag dan trouwen — met wie? met een ploert? ei ei! wat je daar zegt; en dat ook al om dat zy zo ongelukkig is van een flegten Vader te hebben, moet zy nog een lap van een jongen tot man krygen, cn de deugdzaame moeder moet haar dierbaar kind in de magt van een jong ligtmis zien, om dat zy zelve, helaas! in "geen beter handen gevallen is? ware het meisje zelf niet veel , dan zouden de vrienden zeggen kunnen, daar is maar een paar bedorven; en dat zeggen, Nota Bene ! naauw gezette christenen, zo maar los weg, even of het maar een peulfchilletje ware, een wisfevvasje, dat twee onftervclyke wezens, hier hunne aanvanglyke rampzaligheid uitbreidden , cn over geheele reien van wezens, uit hun voordgefprooten, uitftorttcn ! foei! foei! ik mag er my niet langer by ophouden; 't is al te verkeerd.
Trouwt nu zo een meisje met een geiheene knaap, (zie eenshoe onredelykgy,naauwgezette menfehen, veroordeelt!) dan is 't: „ oHecr! ik hebaltydwel „ gedagt dat die jonge juffrouw niet regt deugd„ zaam was; was zy een braaf meisje, zy zou zo ,, een' knaap niet genomen hebben; zy zag aan ,, haar eigen Vader, wat een flegt maft voor zyne „ vrouw en kinderen is; weezen moet: maar, zo gaas w liet; het appeltje fmaakt altoos naar den boom."
Het



ABRAHAM BLANKAART. 69
IIet meisje mag dan trouwen; maar 't moet met «en braaven jongeling zyn, of zy zelve raakt in verdenking : maar geene verftandige naauwgezette menfehen willen hunn' zoon , hunn' neef toeftaan om zo een meisje in hunne familie te brengen; want dan kwam er fchande in de deftige familie; en de zwaarigheid die gy, ma Tante, met recht daar over maakt, mogen alle zulke vrouwen ten behoeven van haare deftige famillen maaken: onderwyl zit het arme kind alleen: wat moeten wy er meê 'aanvangen? haar in een klooster gaan oplluiten? ja, maar die zyn er niet in ons Land voor Proteftanten: zie , dat komt weêr van]dat redenecren, hikkel, hakkel; hoe moet dat nu?
En ook, zo een uitmuntend meisje zou geen vrouw , zou geen moeder worden! wel zie, dat zouden de Engelen zelvcn niet verdouwen kunnen: i ja, ma Tante, al zyt gy nog zo fchriftuurwys, cn zo textvast, je moet Abraham Blankaart niet vertellen wat de Engelen gaarne zien, al hebben zy voor haar eigen perfoon er geen belang by, om te bidden uw koningryke lome: en ook van zulke zeldzaame vrouwen moeten wy meer hebben — meer
laatfte woorden van Bisfchop Tillotfjn ■ ftaat 1
gy daar zo van optekyken ? wel , bewaart 'gy , liefhebbertje van ongemeen fraaje en kostlyke bloemen en planten, niet met de grootfte oplettendheid, geholpen door uw' tuinman, het zaad en de afzetzels van zulke Hoffieraadjen, om er niet alleen in "E3 *



70
BRIEVEN VAN
te blyven, maarzelfs om er andere goede vrienden, lief hcbhers van zcldzaamc planten cn bloemen van te kunnen voorzien ? en zo een meisje zou. men laaien derven en vergaan, zonder erafftammclingen van te Avinnen ! hoe veel meer nu gaat zo een deugdzaam, fchoon, een lief meisje, eene plant tc boven ! zo dat ik maar zeggen wil, dat uwe denkbeelden van fchande, in dit opzicht, te zot zyn om , door de zedclyke wereld, alleen tc loopen; en dat het eene onveranderlykc waarheid is en blyft, dat een in zig zelf deugdzaam meisje, al ware zy uit een paar re . eloözen ouders .geboren , geene fchande aan eene familie, al ware het ook aan de allerhciiigfte uit uwen kring, doen kan; dat zy ook een deugdzaam man, die. haar uit liefde en achting trouwt , waardig is; ■ cu om hoog of laag niet in de magt van een liederlykenjongen moet gegooid worden; dit alles dunkt my heb ik met myn oud-vryers verftand, door en door, en al heel knap ook, beweczen.
Gy moet nog al meer hooren, ma Tante, ten ware gy myn' brief neêrlei, cn niet verder leezen wilde.
Als ik uw Neef ware , ik zou uwe onredelyke praatjes dus beantwoorden: „ Ma Tante! verre „ van u en myne familie fchande aan tc doen, doe „ ik u en haar groote cerc aan; maar niemand meer ,, dan my zeiven: ik beloon door myne liefde cn „ hoogachting, de zcidzaamc verdiensten van een „ ongelukkig meisje; ik ftel haar in veiligheid tegen " <. 8'3 - jj &



ABRAHAM BLANK AART.
n
„ de fnoode aanflagen van .ligtmisfcn, die in haars „ Vaders huis den vryen toegang hebben; ik ben „ blyde gelds genoeg voor haar en voor my teheb„ ben; en de ongelukkige moeder zal in my een „ vriend, een befchermer, zo wel als een fchoon„ zoon ontvangen': zou ik my geen ecre maaken in de deugd recht te doen en eene ongelukkige „ vrouw hi' myne befcherming te ncemcn?"
Zie, zo denkt uw oude vriend, over dit geval, en het kan u niet vreemd voorkomen, als gy u herinnert dat ik nooit naar de zotte begrippen der wereld, maar naar de regels van braafheid en van het gezond verftand redeneerde: hebt gy echter nu nog wat intebrengen, dat wat zeggen wil ? ik wil luisteren als een vink! maar gy moest my met geene waauweling, geene vygebladen, geene ja maars, en wie weets, aankomen, die het loos vrouwlyk vernuft, om het zo te noemen, als uit de mou fchudt: o ho 5 een man die met vrouwen redeneert, mag wel oogen in zyn' nek hebhen:' weet ik het niet? wel daar Heintje Penfel geen gat door ziet, daar zien zulke gaauwe vrouwen door' als niks": gy zult dan zeggen.:. „ Ja, Mynheer Blankaart, wat zal ik zeg„ gen, voor zulke meisjes zyn altoos in den laa„ geren burgerftaat, nog jongelingen genoeg, die „ om voordeeligc uitzichten, zo een meisje ook nog „ gaarne zouden willen trouwen." Kom kom, zwvg maar, of ik wordt eens waar-
e 4 *yk
(



?-
BRIEVEN VAN
lyfc boos, cn dat zou ik niet graag op myn ouwea dag worden: hoe ! is dan de ojrdentelyke burgeiv man, minder ryk dan gy en ik, maar even zo volkomen een vryburgcr als de grootfte fnoeshaau in uwheclc geflagt, niet, met het zelfde recht, kiesch op zyne eer? wel dat lykt nergens naar! neen,motderlicf, indien ex fchande ia zo een huwelyk ligt , dan moet zy door geld, dat alles zo zeer bedekt als in de tyden der Apostelen de liefde plagt tc doen, bedekt worden! geld maakt tog alles goed : hoe wat! zouden burgerlieden, die niets hebben, dat wat zeggen wil, dan haar eertje en haar kleertjes , dan altoos naar het pypen van malle ryken moeten danfen, die zig,zot genoeg, inbeelden: „ Wy die ,, geld hebben, mogen alles doen omtrent zulkcudie „ van ons afhangen en geen gekl hebben?" neen, ma Tante , zo had Abraham Blankaart dat werk niet begrecpen; zou zo ccn meisje tot een laagcr ftaat moeten daalen , dan die waar in zy zig bevond, en daar zy zig zo by. alle uitnemeudhekl wèl in gedraagen heeft?
Hoor, zo gy zulke verduivelde kneepen, cn zul- ke lelyke fentimenten hebt, dan doet gy uwe familie veel meer fchande aan, dan alle uwe pispraatjes over geloof en zedekunde, haar ooit eere aandecden: wat! ik heb geen geduld met zulke misfelyke christenen; alle hunne goede bedryven zyn met eigene gerechtigheid befmet; hoogmoed is de afgod :
om



ABRAHAM BLANKAAS. T. 73
om dut men quanfuis vry is van grove gebreken, denkt men dat men by onzen lieven Heer vier witte voeten heeft ; en als de boêl eens aan de kamer raakt, zal het my niet verwonderen: ik althans zal er geen een bod naar doen; 't is vuilnis, 't fchynt wat, maar 't is niets.
Ik raad u als, eene vriend , werp Dagon van zyn' troon: het is de eigenheiligheid, cn zy zal u foppen ; zeg dat ik het je gezegd heb : grut nog toe! om dat gy nu, by voorbeeld, geen grove zondaresfe zyt, waar toe 'uwe gcaartheid, uwen ftaat, uwe jaaren niet eens gunstig zyn, gaat§3 u zitten verbeelden , dat gy al eene groote Sauctinne zyt; en denkt gy privilege te hebben om uw eigen verkeerde begrippen te volgen , zo dikwyls gy mv kwalyk begreepen belang daar by' vindt,
En nu heb ik myn gcheele hart eens ter deeg tiitgeknord ; zo dat , moederlief, wees gy wyzer en braaver ; maak vrede met uw' Neef, cn geef hem geen dwars antwoord: fpreek niet met klein-
achting van zyn meisje; dat kan, dat zal, ja
dat mag hy niet verdraagen : blyf aan de eer; geef uwe toeftemming , of Neef zal misfehien , zonder zyne Tante om haare toeftemming te vraagen, den eerften dag de beste, met zyn meisje, opgefchikt als een Bruigom , voor de roödcur gaan ; en om dat hy overtuigd is wel te doen, E 5 zig



74 BRIEVEN VAN.
zig tc minder aan uwe onredelykheid (loorcn: be~
halven dit verfchil met u, ben ik uw boogagtendc vriend:
A. B L A N K A A R T.
DRIE-



ABRAHAM BLANKAART. 75
DRIE-EN-VEERTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan den Heere Willem ***.
Mynheer en Vriend!
Het is niet van daag of gisteren, wil ik fprepken, dat gy my, met zo vcele beleefdheid, onderfcheidde,dat het voor een oud-vryerde peinc waard' is: reeds met uw' Grootvader ben ik een'goed vriend geweest; Vader en Zoon moeten, fchynt het, my al heel veel goeds toebetrouwcn, dat zy, ieder op zyn beurt, my met zo veel heuschheid behandelden : met Vader cn Grootvader zou ik dat nog zj wat begrypen; gelyklieid in aart fchept genegenheid, om het zo eens te noemen; maar, hoe duiker kan ik zo in de kas zynbyeenenjongman,wiens Grootvader met my te gelyk jong geweest is! ik ben een ouderwets oud man, cn, op zyn best genomen, allcenlyk in ftaat om de allcdaagfe verftandigc menfehen eens het goede voor oogen te houden; of een welgcmccnden raad te geeven : denkt gy, jonge Heer, dat ik onkundig ben van uw' aart en levcnswyze? o maatje! ook u ging ik, met looien fchoe-
nen ?



y6 Brieven van
pen, nu; ul wist gy duur niets vun; vooral fedeit gy uwe ouders verlooren hebt.
Onze Hendrik kent u als mensch, en als jong koopman, cn die heeft my verzekerd, dat gy een bruut hart cn een geoefend verftand bebt, meer dan \yel zo doorgaands in uwe jaaren plaats heeft:, Cornclis Edeling voegde er by, dat uw alias by de vrienden, „ onze Philofoof," is: ik ben geen vriend vanaliasfen, *y zyn my te byzonder; cn het byzondere is zelden het betere ; wat! dat een Diaken het lieve reine woord niet in een Grieksch Testamentje mag nalcczcn , zonder den alias tc krygen, van „de GriekfcheDiaken;"or'datdeLecraar, die in myn jonge jaaren danig tegen de moesjes
vverdc dat ook een zotte mode was ■ ■ zyn
gemoed niet koude voldoen, zonder den naam te krygen cn tc behouden van „ Dominé Moesje.'" ik heb u dan ook al eens in den kyker gehad, want ik vreesde dat gy in onvcrfchillige zaaken, in uwe kleeding of manieren, of fprceken, afweekt van onze befebaafdc fatfoenlykc Ileercn; cn dat, zo als ik zeg, zou my fnyten; maar ik zag niets aan u, dat ik aan onzen Hendrik niet zoude willen zien: gy moet dos de Philofoof hecten, om iets dat zo niet in 't oog valt, cn dan kan ik het infehikken, hoewel ik het liefst niet had.
Gy weet veel, gy hebt gelukkige vermogens, cn üwe verkiezing in uitfpanningen, is zo goed dat gy éigcnlyk geen uur nutloos hebt laaten wegvallen:
mi



ABRAHAM BLANK AART. 77
nu ftaat gy op liet punt om in uwe eigene zaaken te komen; uw comptoir is zwaar, en zeer omflagtig; gy breidt dat uit door het getal uwer correfpondentien te vergrooteli; gy hebt credit, en geld, twee onoutbeerclyke zaaken voor een Amfteldanisch Koopman , die het er op aan legt, om den koophandel met nadruk te bcyveren; het ftaat er na dat gy uw vaderland in onderfcheidene betrekkingen zult dienst doen; immers dat men u daar toe de verccrcnde gelegenheid geeven zal; en het kan zeer gemaklyk gebeuren , dat Saartje waar zegt , als zy ons voortelt, dat wy u nog eens als een Vader des vaderlands zullen fclicitecren ; iets daar ik niets tegen heb; om dat een geoefend Koopman zekerlyk meer nut doet dan een luie rentenier, dien men, om hem in het land te houden, amten en regentfehappen thuis ftuurt.
Zo dat,- Mynheer, gy voelt uwe eigenwaarde, doch, alleen om daaruit uwe verpligting des te fter,ker dóórtezien: gy weet wel, dat hy die tien talenten heeft, ook zyn best doen moet om er tien by te winnen? gy verwagt niet tusfehen de fchennen zo wat te zullen heen en weer loopen, maar in uw' kring eene groote rol te krygen; gy voorziet een voordeclig, beflommerd, arbeidzaam leven; en gy verzoekt in uwen, zo beleefden brief, diengy my zelf ter hand fteldet, dat ik u eenige regelen, om uw hart en wandel tc beftuureu, gelief medetedeelen: dat gelief ik wel; maar hoe kan het zyn , dat een knaapje >



BRIEVEN VAN
je, zo doorleezcn en zo kundig, kan befluiten, om aan my, zo een onopgemerkt eenvoudig man, die Gods ter wereld geen voorraad bezit, dat wat zeggen wil, buiten zyn gezond menfchenvcrftand , en eene vyftig jaarige opmerking, over de dingen van
dit leven om aan my zo een verzoek te doen ?
ik fta er voor! want dat een welopgevoed jongeling voor den ouden Heer, veele beleefdheden heeft, dat heb ik zyner opvoeding te danken; doch dit is wat meer dan beleefdheid, en zou my welhaast grootsch maaken op myn flegt en regt menfehenverftand.
Wat zal ik veel zeggen; de wereld is flikkende vol grondregels: het gaat met de Zedenfehryvers'alsmet de Doctoren, ieder heeft raad te over, en is er ook regt gulhartig mede; maar, in de toepasfmg dwaalcn de meesten, en dit is geene onfehadelyke befpiegclende dwaaling; neen, de duiker! het is of men Kina Kina in een onzuiver lichaam goot; of'deLyders aan de kinderpokjes, veroordeelde, om in eene bedorvene heetc lucht te geneezen; of, zo er nog iets ergers cn fchadclykers kan bedagt worden, zo is het dat.
Zie eens aan , de christelyke zedekunde leert grondregels ter zelf beftuuring voor alle mertfehen , en echter zyn er voorvallen in het leven, waarin men verlegen jlhynt wat men kiezen of 'verwerpen zal: wel myn goede vriend! daar zyn al heel veel deugden die naauw aan ondeugden grenzen; of er, en dat is 't ergst, in ontaarten kunnen: ik zelf keu
on-



ABRAHAM BLANKAART.
ondeugden, die, wil ik fpreeken , niets dan overdreevene deugden zyn; en daar ik meer dan ééns door in de war geraakt ben: hoe dikwyls maakt eene' te groote voorzichtigheid, dat wy onvoorzichtigheden begaan] hoe dikwyls doet eene overgroote vrees dat wy zullen dwaalen, ons waarlyk honderd mylen van den rcgten weg afwykcn! zo dat ik' maar zeggen wil, dat te veel en te weinig zelfvertrouwen ons beiden kunnen" fchaaden: hoe dikwyls groeien by ons, andere gebreken als boven ons hoofd uit, om dat wy alle onze kragten, al onze aandagt vestigen,.; op ééné der zclven, die wy, het koste wat het kost , willen uitroeien! geloof my , dat heeft ook plaats by de beste foort van menfehen; en daar let men niet genoeg op; om het zo eens te noemen; 'led.'. ;iib najifjd Ljfb^'Jari ivjiAUtel'n-',. ■ Maar terwyl men zig dus uitfloo ft, ontaarten zondige neigingen en vastgezette-gebreken: dit is het nog niet'al ; hoe dikwyls -ruilen wy oud lood om Oud yzer, dat is, de eene dwaasheid maar tegen de andere dwaasheid in! • en deeze is ondertusfehen geen ding beter dan die daar men zo wat de hand meS ligt: hoe dikwyls zyn wy partydige ftiefvaders ? voor veele uitmuntende deugden , eenig en alleen om dat zy geene eigen kinderen van onze Natuur zyn! zy worden fchraal gevoed, fober geldeed, en niet gadegefiagen ; ja meermaals geheel en al verwaarloosd , terwyl wy alle onze, veelal méér apendan öuder-liefde belleeden, aan de gebrekkige fukke-
laar-



8o B-RIEVEN VAN
Jaartjes van deugden , die uit ons temperament geboren zyn ; dat zyn de wittebroodskindertjes; die worden op hunne gedagten gediend; en, by (lot van rekening, ziet men, dat men er niets dcegs, dat wat zeggen wil, mee kan aanvangen ; zy zyn ook in haar beftemming te kleen voor tafellakens, en te groot voor fervetten; cii blyven ook daarom nut* loos.
Jonge lieden die, boe zedig, hoe geregeld ook, ■opgevoed, cn met vccle goede neigingen voorzien, zig in de wereld neerzetten, en aan hunne eigene bcftuuiïng worden ovcrgclaatcn, vinden nog te veel verwarring; zy hebben nog wel wat zedelyk huisraad , maar zy wectcn het niet wèl te plaatzcn, of te gebruiken; zy neemen het zo maar voor de hand weg, cn fchikken het'geheel buiten den haak; zy zyn zo murw als bry, wanneer zy met den fchcrpen byl moeten inhakken, dat de fpaanderen in 't honderd fpattcn ; zy zien zo barsch als fchoppeu-boer , daar zy minzaam en voorkomende zyn moesten; zy zaaien zo maar met ruime handvollen in 't wilde heen, op een onvruchtbaaren grond, en in een welbereide aarde tellen zy de zaadkorrels wel tienmaal over.
Zy zouden wel willen dat een vrolyke, losfe, of gekke jongen, die zonder erg of list, eens een gerugtmaakende zotterny hadbedreeven en uitgevoerd, met een brandmerk voor het hoofd getekend wierd ; en met bedekte, meer bejaarde zondaars leeven zy
als



Abraham elan kaar t. 8ï
'als broers, hoe gróót het gevaar ook zy om door hunnen ommegang aangeftoken te worden; de yver vervoert hen , daar bedaardheid alleen nut kan doen; zy zitten befluitloos, daar de handen aan 't werk moeten; zo dat ik maar zeggen wil, Mynheer Willem !dat er een franje jongeliêns boedel is, en alles even hecht en zuiver, maar er moet ook vcrftand zyn , om alles wèl te gebruiken: men heeft, ook het ééne drie dubbeld en het andere nietenkcld; en het noodigffe voor het dagelyks gebruik, plakt men op de vliering en in de haanenbalken; zo dat; als men die dingen noodigheeft, zyn zy niet te vinden ; en het heele huisgezin wordt opgejaagd, ouï te zoeken, als men het terftond moet gebruiken.
Ik heb veele jonge lieden hooren zeggen, dat zy dikwyls , onder alle de gcfehenken die zy in hun huishouden kreegeu, naauwlyks twee, drie ftukken, voor hen van gebruik vonden : het is des heel. voorzichtig dat men het haardje eerst eens rond kyke, en die gcfehenken daarna koope.
Ik heb het niet van hooren zeggen,maar ik weet, dat gy, om 't zinnebeeldige vol te houden, er heel goed inzit , voor een dus lang eenzaam huislyk jongman; maar, nu gy grooter huis gaat bewoonen,en veele menfehen zult zien, beken ik,met u, dat er vry wat moet aangekogt worden.
En dat komt, om dat het veld van uwe pligten wyder werd, cn die pligten zeiven van een grootex, edeler, en moejelyker aart: alle uwe verzui. J1I. debl. F men$



8 2
BRIEVEN VAN
men, alle uwe onoplettendheden hebben nu veel geduchter gevolgen voor u zeiven, en voor anderen t zie eens, dén onbedagt oogenblik; ééne verkeerde, daad , heeft betrekkingen tot veele onuitoogbaare volgende gebeurtenisfen; om dat gy, als ik het eens zo zeggen zal, uw' winkel magtig uitzet: maar er is wel wat op, jonge Heer: gy moest een zakboekje maaken, waarin alle de wetten van het Euangelie genoteerd ftonden ; cn dat boekje met wit papier doorfehieten, om er uwe zedelyke NBs., ontdekkinkingen, en kleine voorvallen, die u in dit opzicht ontmoeten, in aantetekenen.
Ik fpaar geen broodvoorvrienden,enzal,om ute dienen, myn kranke best doen, en u zo eens op een briefje per notitie geeven, wat ik er voor my zeiven van gebruikte; gy kunt daar wel wat zcemanfchap mede oefenen, al zo als uw gezond menfchenverftand o dat aanraadt.
Ik heb my altoos tot een' regel gefteld,cn my daar een veertig of vyfrig jaaren zeer wèl by bevonden: men moet altoos het mindere onderwerpen aan het meerdere: deeze regel komt alle oogenblik te pas; zy fluit in, dat gy uw' finaak, uwe verkiezingen , uwe begrippen, de middelen, die ter bevorderinge van uw eigen geluk, naar uw inzien, zouden dienen, geheel opoffert aan den door u naarftig onderzogten, en duidelyk gekenden wil van God; om dat hierin uw hoogst duurzaam welzyn gelegen is: zo dat ik maar zeggen wil, laat u altoos door de
wet-



Abraham blAnkaart, G3
wetten van het Euangclie beftuuren, dan hebt gy niet, dat wat zeggen wil, te doen ,, met de inzettingen der menfehen , of met de fyne iphniewebsonderfeheidiiigen der zogenaamde gewetenbeftierders; daar ik maar geen puf op heb; 't is kwakzalvery; 't is van 't potje in 't pannetje; ja't is, regt nitgezeid, warreling, Mynhecr Willem;
Laat ik u maar zeggen, zo als het my voorkomtt de meeste nvyfelingcu, en fchynbaare vcrlcgenheden, hce wy ons in dit, en in dat voorkomend geVal, zullen gedraagen, ontftaan uit onze onwilligheid, orti te doen-dat best is, en dat wy ook wel voelen best te zyn; of uit luiheid, om dat wy tegen de moeite aanzien, en liever alles blaauw blaauw laaten, uit gebrek aan moed om te durven dóórzetten wat er dóórgezet moet worden: den regten Kotiiuglyken weg zien wy, fpyt den besten, maar wy bedanken er voor, en zien of er nog niet hier of daar een bypaadje ligt, dat ons veelfpoediger, en aangenaamcr ook, brengen aal, daarwy weezen moetent *t gaat evenwel met geen volkomen gerustheid, dat voelen wy' zeiven wel; maar wy gieten het in alle vaten; wy vouwen en plooien, en draaien, zo lang tot wy zelvën in de war komen, en ons geweten het boekje kwyt raakt; en wy zyn niet in ftaat om, met al ons vernuft, het wéér op deii text te helpen , of gerust tc ftellen: dat wy zeiven twyfelen , blykt ook , onder anderen , uit het geduurig raadvraagen i, of wy vraagen naar den bekenden weg $ F 4 om



«4 B R * E V E N VAM
om dat wy zo gaarne een anderen zouden bewandelen.
Zie, ik hou maar (taande, dat een mensch, dat getrouw en'eerlyk met zig zelf handelt, en zyn verlicht geweten in den raad neemt, zelden verlegen zyn kan, wat hem ook yoorkome; en al die gewetenbeftuurders zyn een deel blinde leidslieden, waarop ik geen het minste vertrouwen (tel, of (tellen kan; en daar ik ook, zo als ik zeg, nooit geen doen mee wilde hebben.
Ik denk daar aan het artykel der belastingen: als de ordonnantie zo duister is, dat ik, ter goeder trouwe niet weet, of (legts kan voorwenden niet te weeten, of ik zes, dan of ik twaalf guldens moet betaalen, dan ga ik heen cn geef twaalf guldens ; dan ben ik gerust dat ik niet duik, en ik herinner my het zeggen van onzen Leermeester: geef den Keizer dat des Keizers is; tol dien gy tol , fchatting dien gy fchatting, enz. fchuldig zyt: en terwyl ik dit doe, koop ik, voor eene onnozele zes guldens, rust in myn gemoed, en gerustheid in myn leven; geen verklikker of zyn maat, kan my kwellen ; cn de flimllc advocaat kan geen enkelde rooje duit aan my verdienen: wat is dat fchande koop 1 voor zes guldens, die by my, dank God den Heer 1 zo weinig beduiden als een graantje by den bakker: zo een voorbeeld kunt gy, op alle foortgelyke voorvallen , en omftandigheden die gy kunt krygen r toepasten; vooral als koopman; dan zult gy unooit
, aan



ABRAHAM BLANKAART, 8<f
aan dicvery of ontrouw omtrent de wettige Overheid fehuldig maaken; gy zult rondsom eerlyk zyn, en geen fchelling inkrygen, dan die u toekomt; zonder u door de gewoonte van .anderen, door duizenden die zo doen, cn echter by de wereld voor braave lieden te bock ftaan, te laatcn bedotten ; zelfs zult gy u geen zand in de oogen laaten goojen, door het denkbeeld, dat gy, dus doende , toont , een gaauw Koopman te zyn, die er oud agter is: geloof gy my , Mynheer Willem , gy zoudt er aan bekogt raaken, en in 't eind met een wrakke boel blyven zitten: kort gezeid, gy zult onverzettelyk eerlyk zyn, cuangelisch eerlyk; cn dat is het waare; al de ander foort van eerlykheid, gaat doorgaands zo ver als het voeten heeft.
Het tweede regeltje waarby Abraham Blankaart zig altoos byzondcr wèl gevonden heeft , is dit: „ Heb moeds genoeg om van anderen, te durvenver-
fchillen:" zie, waarheiden deugd hangen niet af van de byzondere bcpaaliugen of begrippen der menfehen; dat is,dunkt my, zo klaar als het lieve kostelyke zonnelicht op een helderen zomerdag: dat honderd duizend menfehen iet toeftemmen, is geen bewys, dat wat zeggen wil, voor de zekerheid van het geen zy toeftemmen: dat honderd milioenen menfehen iets doen, is geen bewys dat het geen zy doen eene goede daad zy: het is wel waar , dat twee menfehen méér kunnen zien dan één; en honderd meer dan twee; doch, alles wat men kan zien, F 3 t#



BRIEVEN VAN
begeert men niet altoos te zien : kom aan, Mynheef Willem, indien honderd menfehen met gefloofene oogen, eene publicatie, die de Souvcrain laat affi-, geeren voorby kuieren, om dat zy er den hooi van hebben daaraan te voldoen, dan zien zy, met huu honderd, zeker zo veel niet, als één degclyk man, die, als een braaf burger, en gehoorzaam ingezeten , die publicatie oplettend leest, en derzclver waaren zin poogt te verdaan : hier dunkt my is niets, dat wat zeggen wil, tegen in te brengen.
Zo gy by u zclven overtuigd zyt, dat gy, na een bedaard, naauwkcurig en fcherp onderzoek , uwe gevoelens voor waarheid moet houden ; dat gy deugdzaam en godsdienstig handelt, dan moet gy u door gcenerleie listen of geweldige poogingen, één' voetftap laatcn wegrukken : toon dat gy geen groo ter eernaam kent, dan die van eerlyk man; dan zal uw onbepaald credit u niet in verzoeking kunnen brengen, om eens anders geld in de waagfchaal te ftellen, ter onderneeminge van dwaaze, of hoogst onzekere winsten; dan zult gy niet eens bang zyn , voor den blaam vanLibcrtin, als gy, in uwe kerk» lyke bediening zynde, weigert een braaf gemoedlyk medechristen uittcbannen, vermkls hy, misfchicn over befpiegeiende leerfcukkcn, wat anders denkt dan de magtige meerderheid; dan zult gy, wat u zeiven betreft, in een GocQyk, een vry beroep, nooit willen kuipen , al ware het ook om een bekwaam deugdzaam vriend of naastbeliaamie , vaq
een



ABRAHAM BLANK AART. 87
een armoedig afgelegen dorp naar ééne onzer groote fteden overtebrengen; dan zult gy, indien gy in de Regeering komt, altoos de uitfpraak van uw verlicht oordeel en gegronde hiftoriefche kennis volgen, en 11 noch by deeze, noch by geene party voegen, om dat uw byzonder belang dat eiseht; maar gy zult de voorrechten en de vryheid van dit Vaderland'vóórftaan , wat daar ook van komen mogte.
Er is nog een regel, die veel bevat, en daar geen verftandig mensch buiten zyn kan; zy luidt vreemd; doch, op de keper befchouwd, is zy zeer gegrond: „ Durf gelukkig zyn:" die dit durft, maakt zig nooit dienstbaar aan de dvvaaze buitenfpoorigheden van zyns gelyken; noch aan eene alle orde wegneemende ufance ; noch aan mooi voorgedaane zedeloosheid ; hy durft zelfs, in veele ftichtclyke oefeningen , zo als van eene goede predicatie , gaan hooren ; het heilig avondmaal houden; gezonde Godgeleerdheid leezen, die tien ja twintig modes ten agteren is ; en vindtby 't fluiten van de rekening , zyn belang boven alle vcrwagting bevestigd.
Het ftaat er na, dat gy geen vergeten burger blyven zult; alle uwe omftandigheden, en uwe eigene perfoonlyke hoedanigheden , fchynen daarheen te leiden; durf des op u zeiven ftaan, en gy zult de oude volksvastheid van geest weêr te voorfchyn , en mogelyk -— wat weet ik het ? in de mode brengen.
F 4 BÉ



$8
BRIEVEN VAN
Ik heb u nog den lesjcMe geeven , cn ciit zult gy van een wdmeenend oud man met genoegen, ontvangen; Weesinfckikkelyk:" fpreeknooit tegen, daar de waare eer of het gezond menfchenyerfiand dit niet van u eiseht: een degelyk man,die moeds genoeg heeft om byzonder te durven zyn, daar hy zulks behoort te weczen , heelt de kinderachtige', trotschheid niet, om, induizendc kleinigheden,anders te willen doen dan alle hupfche menfehen met reden doen mogen, cn ook doen : wees,vooral niet grootsch op den eernaam van Harrewar; want djt is een miferablc eernaam , en gooit flegthoofden alleen zand in de oogen, die door dien eernaam verleid worden, en zigwysmaaken, dat die de gaauwe man betekent.
Ik zou dit alles veel langwyligcr uitbreiden, fchreei1 ik niet aan een' jongeling die gewoon is te denken; en een goede verftaander behoeft maar een half woord: zo dat ik maar zeggen wil, dat ik met by-, zondcre hoogachting my moet noemen,
Uw onderdaamge. dienaar,
A. BLANK A A R T.
VIER ■



ABRAHAM B L A N K A A R T.
89
VIER- EN- VEERTIGSTE BRIEF.
De Fleer Abraham Blank aart, aan den Heere Jan Tatler.
Ik weet byna zelf niet, of ik my de kleine moeite wel geeven wil die er voor my ligt in wat te fchryven; want, hoe dikwyls heb ik 11 niet gezegd, en' vermaand: Jan, leer toch zwygén ! babbel my zo altyd niet! foei jonge! het ftaat lelyk; 't is öf gy een oud wyf zyt, en gy zult eens eindelyk zien dat gy u zeiven gefopt hebt: nooit ftaat die kaakelaar ftil, gy kwackte zo den heelen dag als een jongcu die zyn les opzegt. In hoe veele gekke moeielykhcden heeft deeze laffe zucht u niet alreeds geftort! toen gy nog op't Franfche fchool gingt, heette gy reeds, de klikfpaan; niemand vertrouwde u; niemand wilde met u fpeclen, of u deel geeven in honderderleie jongensgrappen cn kneepen; en dat alleen, om dat gy altoos fnapte en alles uitbragt, of men het hebben wilde of niet: hoe veele haaken en oogen zyn erdoor uin de huisgezinnen niet geweest? hoe veele bedienden zyn er om u niet verhuisd ? hoe veel losfe konkels hebt gy niet wel, onder het fcheldwoord, jou lelyhe babbelaar! btloopcn , zonder dat iemand ooit uw party trok? en was het niet als of gy minder F 5 °P'



9© BRIEVEN VAN
opvoeding gehad bad, dan mvs Vaders kruiers jongen, die zo beleefd en ftil zyn' weg gaat? en daar kon ik nry dan zo hamers mocielyk over maaken; want zeker, uwe ouders hebben dat onkruid niet in u geplant ; in tegendeel, zo heeft uwe moeder my dikwyls daarover haar misnoegen getoond, als men st zo eens zeggen zal: zo al kakelende en den fnatcr roerende, zyt gy een jongeling geworden ; gy ziet nu menfehen op uw eigen houtje; nu zyt gy de|zot van 't gezelfchap, en by geene hupfchcmenfehen in tel dat wat zeggen wil: gy krygt door
uw eigen toedoen allerleie gekke aliasfen; de eene noemt u, de Nieuwsverteldcr; dc tweede, de ftads Omroeper ; dc derde , de Verklikker, dc vierde , Diewertjc en Grietje — zie my zulke naamen eens, aan! is dat niet voor een knap jong kacrel om raaiend te worden? en daar komt nog by , dat gy maar iets behoeft te vertellen , om het voor een' logen te doen doorgaan: hoe dikwyls hoor ik niet:
wie heeft u dit verteld ? " ,, Wel, Jan Tat-
„ Ier" „ O dan is het zekcriyk een groote lo-
„ gen!" of: „ Het verdient nader confor-
„ matie" of: ,, Vertel het niet voord,'voor
„ gy een beter getuigen kunt noemen" of:
„ Nu dat is zyn eeifte logen niet" kort ge-
zeid, gy zyt een babbelaar, en die veel praat liegt veel, dat is niet anders.
Ik leg nu de laatfte hand aan u, en zal daarom het volgende, u ten nutte, is dat moge! yk,fchry ven.
Ge-



ABRAHAM BLANKAART. 01
Geloof my, ik zeg je de waarheid; een babbelaar wordt een logenaar, een kwaadfpreeker, een lasteraar; dit is in u, tot droefheid uwer moeder , en tot myn hamerfche fpyt, om dat ik een oud vriend van haar ben, alreeds op nieuw bevestigd : gy zyt reeds een Candidaat in deeze ondeugden, terwyl gy naauwlyks twee-en-twintig jaar zyt; gy liegt uit gekfeheeren; gy liegt als een Poëet; gy liegt als een lasteraar; gy liegt ook dan als gy zelf u verbeeldt de waarheid te zeggen : alle dcgelyk alledaagfe menfehen zyn bang voor u; gy zyt niet prefentabel in de gewoonlykfte gezelfehappen, om dat gy alles overbrieft, en de gehcelc converfatie op u neemt: dit is het niet aü'; maar hoe veele onrechtvaardigheden hebt gy niet doen begaan, cn zelf begaan! hoe veele menfehen hebt gy niet bcbabbcld, en hoe veele lieve meisjes, die gy, als eene oorfpronglyke Hollandfche jongen moest vóórftaan, hebt gy niet gelasterd, eenig en alleen om toch wat te babbelen, daar deeze of geene ouwe pylaarbycfter wat moois in zou vinden? ca hebt gy door zulke focven iets gewonnen, dat wat zeggen wil? je mogt een ouwe vyg! gy hebt er alles, wat gy kondet verliezen, alreeds by verloorcn, ik meen het dagelyks goed vertrouwen , en zult het in de eerfte jaaren niet wcêrkrygen, al beterdet gy u van dit uur af; want die édns liegt, en tweemaal liegt, en driemaal liegt, die moet hamers fterk verbeteren, om geloofd te kunnen
ver-



Q2 1} R I E V E N V A N
verdienen: nu, daar heb ik je genoeg voor gewaarfchouwd.
Daar hebt gy u Weêr in 't net gelogen; cn nu zoudt gy wel willen dat Abraham Blankaart, wiens goeden raad gy altoos veracht hebt, u daar uitreddede: voor u , kwaö jongen, gaf ik my de moeite gcenzins, want het zal tog altoos zo wat oplappen zyn; maar om uwe braave moeder, ontferm ik my nog eens over u: ware het echter, wil ik fprecken, practicabel in onzen zo befchaafden tyd, ik zou U by die en die dwingen, uwe infame logens, die gy van eene eerlyke vrouw gelogen hebt, in het openbaar tc herroepen: myn medelyden zyt gy onwaardig; maar ik heb, zo als ik zeg, by de Dame geweest, en die zal zig myner fchikking laatcn welgevallen; 't welk haar te minder moeite kost, om dat zy u voor een gekke, meer gekke dan nog wel eigenlyk kwaadaartige jongen, houdt; en in dit denkbeeld heb ik d.e goede vrouw, zo veel in my was, ook gefterkt; meer dienst kon ik u niet doen; dat begrypt gy zelf? evenwel , gy zult haar in myn cn uws moeders byzyn om excus verzoeken, en bekennen, dat gy het alles gelogen hebt, wat gy ten haaren nadeele babbelde : ik begryp dat gy daar geen fpaansch woord tegen kunt hebben; maar , weet gy wat? ik zal geen Abraham Blankaart zyn, indien ik my ooit meer met uwe guitenitukjes bemoete, ook niet al waren zy van zo een aart, datde gehoonde by den Rechter koude cifchen, dat gy
met



ABRAHAM BLANKAART. f)%
met on.tblpo.tea hoo&le, op uwe kniëu, in 't openbaar, God, de juftitie en baar zelve om vergeving moest bidden ; maar ik zelf zal in zo een geval haar verdediger zyn, en u vervolgen, als een verflindend dier , dat zig toelegt om in de maatfehappy verwoestingen aanterichten.
Zo dat, knaapje, ik kan, om het zo eens te noemen , veel infchikken, en weet het zo wel als de -wyzc Koning Salomon, dat de dwaasheid gebonden is aan het harte der jeugd, en dat vooral een deel malle jongens, veele grillen in den kop hebben: ik ben geen vriend van groote flrengheid, dat wat zeggen wil; maar verduiveld! 't kwaadfprceken, 't liegen , 't lasteren van braave menfehen, dat zal, dat wil ik niet gedoogen, en vooral niet in een jong ffisch kacrel , om dat dit voor hem onnatuurlyke ondeugden zyn, die noch op zyn temperament, noch op zyne jaaren voordfehieten ,zo hy de Natuur haar' gang laat gaan; en gy weet wél, doe je niet ? dat y als vader Blankaart eens recht uit zyn humeur gebragt is; als hy eens ter deeg öp den witvoet rydt, dat hy dan ook een hoofd heeft, daar hy naar leeft; en niet is omtepraaten, al ware het dat Delila, en Brugman beiden uit hun graf opreezen , om hem wat knollen voor citroenen te verkoopen: o lio! Abraham Blankaart weet in zo een geval ook van wanten ; hy Hond lang in een koufenwinkel: zie j de driften van goedaartige menfehen zyn niet afgebruikt, en tut alle kattefprongen verkwanzeld; zy
kun-



94 BRIEVEN VAN <
kunnen wat afdoen, als het er op aankomt; en in dit opzicht fta ik een' man van dertig jaar, om dat ik myne pasficn, om zo te fpreeken, niet in 't fpan gehad heb, dan te hooi en te gras, en als 't noodzaakelyk werd.
't Is een raarc verkiezing, den Satan tot voorbeeld tc néeniëh; dan, die is het uwe, in zo verre, als hy altoos en eeuwig omloopt om te verfiinden, en kwaad zaad te zaaien; maar hy houdt ten minsten zyn'fnatertoe van zig zeiven, en vertelt zyne eigene gekheden en fchelmftukjcs niet, zo als uwe gewoonte ook al is: naauwlyks hoort gy, by ongeluk voor het fchoone kind, dat eene jonge juffrouw trouwen zal, of gy ftcekt er uw' neus in, cn vertelt of veel kwaads van het meisje, of vertelt haare ouders eert deel ftaaltjes die den vryer zo weinig eere aan kunnen doen, als u, die , zo gy niet alles liegt, van de party moet geweest zyn, om het zo in alle zyne omftandigheden te weeten; cn derhal ven doet gy u by braave menfehen juist zo veel fchande aan, als gy den losfen ziel, van 'wie gy dit vertelt, tragt aantedoen: wordt hem het vendel over het hoofd gezwaaid , en neemt men hem aan, uit overweeging dat hy voor lang niet meer met u en foortgelyk volkje liep, dan poogt gy door uw lastertong te verbreiden , dat het huishouden aan lagerwal zit, en dat de jonge lieden overeenkomen als een haspel in een zak: jou hagelfche jongen! heb ik zelf niet gezien , dat gy het, als zo een ouwe gniepige Torntoffel van
eea



ABRAHAM BLANKAAR T* 95
ten kwaadfappige vryfter , door de witte neteldoekfche gordyntjes tuurde , om toch aftencuzen wat er gebeurde by uwe overbuuren ? maar ik mag my met uwe honcisvottcryen niet langer ophóuden; en zo ik geen Jobs geduld had, met de gebreken der menfehen, ik zou zo een fchepzel naauwlyks met een tang aantasten, om het in den burgwal tc fmyten: jongen! jongen! wilde je braave moeder myn' zin doen , zy kogt je de kost in het Besjeshuis, daar kondet gy kakelen, en liegen, en lasteren, zonder dat er iemand by leed, en zonder dat gy weêr eens zo een hamers oud pak beliep, als onlangs, toen gy Van uw gewaanden vriend meer logens verteld had, dan ik van zo een domoor ooit kon verwagtert.
- Daar is ondertusfehen geen uitwerkzel zonder oor* zaak, dat wat zeggen wil, en daarom zal ik je zo eens eventjes zeggen, waar het fchuilt, dat gy zo een lelykcrt zyt: zie, gy zyt dom, gy zyt lui, gy
zvt een gek, en het dolfte van allen is dit gy
hebt in uw hoofd gaan haaien, dat gy iets moest beduiden: daar zitten de wormen! en ik weet dat er eenige lieden zyn, die zo ccnen fterken trek tot het fteelen hebben, dat zy onmogelyk hunne handen t'huis kunnen houden, al geraaken zy daardoor in fchande: indien gy nu ook zo eene overheerfchende drift tot liegen hebben mogt, dan zou ik er fterk voor zyn, om u eens een paar jaartjes te Delft in liet Verbeterhuis te gaan opfluiten: hoe! is een eerdief



p(5 U K I E V E N V A »
dief dan minder gcvaarlyk in de Maatfchappy, dan een dief van lepels cn vorken, van kanten en waajers ?
Maar, zo als ik zeg, wat wint gy door het uitoefenen van uwe ondeugende neigingen? fchande en verachting; meer niet: hoe dom gy zyt, dit heeft de ondervinding u wel duizendmaal op eene gevoe^ lige wys geleerd: het heugt my nog zeer wel dat gy , toen gy een kleine jongen waart, een onnatuurlyken lust had in kryt, doovc kooien, verbrand llovenhout, en foortgelyk ontuig; de Doctor meende dat dit by u ontftond uit een fcherp zuur in de maag; er moet zeker een dergelyk zuur in uwe zedclyke gefteldheid opbruisfehen, dat u aanzet om alles wat andere wèlgeaarte menfehen tegenftaat, optefnappen: als ik dit aldus befchouw,dan kryg ik evenwel meêlyden met u; want dan zyt gy een zedelykc zieke; of ik zeg zo tegen my zeiven: kom , Abraham Bknkaart, zie of gy niet het een of ander huismiddeltje in uw Euangelifch apotheekje hebt, en deel dat rykiyk uit, aan den armen fchelm; hy kan immers nog frisch en gezond worden, als men 't zo eens zeggen zal? ik ben echter nog maar gantsch niet overtuigd dat ik het u klaaren zal; want etzal moeten gewerkt worden; en dewyl in uwe luiheid zelve de bron uwer ondeugden zit, zo begrypt gy zelf wel, dat dit de Beelfebub uwer bedorvene driften is, die gy, hoe eer hoe liever, de deur van uw hartagter zyn' Haart moet toegooien: als gy dien
las*



A b r A h a m b I a Ü K a A R t. 97 ,
'astigen klant kwyt zyt, keer dan, zo a!s er in het
heilig EuahgëSe ftaat, uw huis met bezemen
nestel zo niet wat hier met een kin, tiaar met eeii doffer; neen, jandorie, * hou eerie zo zedelyk groote en geheele fehoonmaking, als Uwe ouderwetfehe moeder alle jaaren in haar huis, dat met handen gebouwd is, houdt; ik wil 11 gaarne wat de hand bieden, als ik het zo eens zeggen zal: ga dan, in dat fchoon gemaakte huis , eens bedaard op een' ftoel zitten, en tyg dan aan het denken; want anders kuift gy nooit overtuigd worden , dat wat zeggen wil: denk dan eens over dé nieuwe betrekking waarin gy,
met en tot uwe medemenfehen, ftaat bedenk
hoe brood noodig gy hunne hulp, hunne genegenheid, ja zelfs hüiine achting noodig hebt, indien gy ooit menfehengeluk gelieft te fmaaken; bedenk datieder evenveel recht heeft, om u te beledigen, als gy ooit kunt voorwenden te hebben; om ü te beliegen , te bekladden, om 11 in moeite te brengen; bedenk dat gr maar door éénc deur de wedervergelding kunt ontflippen, en dat dit de laage afgelegene flykpoort der algenieerie veragtitig is; daar uw vuig charaktcr u door heen geleidde: zo dat ik maar zeggen wil, dat gy u zclven tot het uitvaagzei der zamenlceving maakt, cn dat het allerbeste, 't welk er Voor u, zo alles meeloopt, opzit , hierin beftaat, dat men u te zeer verfmaadt, om zig ooit met u, ook om u te ftrafièn, te bemoeien. En hoe kryg je ooit nog een vrouw? wio zal zo HL deel. G een



98 BRIEVEN VAN
een logenaar, zo een babbelend oud wyf van een jongen, in zyne familie willen hebben V zie maar, gy weet wel dat Abraham Blankaart vier witte voeten heeft by alle de lieve meisjes van Amfteldam? en dat alle deftige moeders met my, als met ecu oudften broer raad en daad neemen ? maar Abraham Blankaart mag wel in een postpaard veranderen, zo hy niet alles aanwenden zal, om u, by alle meisjes , en by alle moeders van meisjes, zó aftefchildereu , dat zy u zo weinig als den beul zouden willen trouwen, of tot fchoonzoon aanneemen; en daarom bedenk dit eens wel; zó zal \ zyn, en niet anders : „ Neemt hem niet," zal ik tot die lieve kinderen zeggen; „ neemt hem niet; 't is een infaame „ logenaar; een lasteraar; hy zaait, even als dc
„ duivel in Jan Luikeu , kwaad zaad hoe !
„ hy is het liegen zo gewoon, dat hy zeer zeker „ van zyn eigen vlecschlyke vrouw kwaad zal fpree„ ken; zo dat, kinderen, laat u door zyn geld en „ goed, «och door zyne knapheid van perfoon niet
,, misleiden" en dan moogt gy wel gelooven
dat de minste uit het kuddetje zig, en met reden, te goed zal aciiten, om u, ook niet uit eigenbelang, of uit noodzaakclykheid, tc neemen.
Hebt gy niet meermaals gehoord, en bewcezen gezien, dat alle grove gebreken der vrouwen nog véél, extra foei lclyker ftaan, dan die der mannen ? dat kan niet anders; want begryp maar eens, dat onze lieve Heer de vrouwen expresfelyk gefchapen,



A ÏS R A II A M 13 L A K" K A A S. Ti 99
fen zo allerliefst begiftigd heeft, eenig en alleen oni de mannen te verbeteren, te leiden, en tot hunne beftemde waarde te Verheffen; om hun tot gefchikte creatuuren te maaken , en des tot helden, en wysgeeren te vervormen : maar babbelzucht, liegen , eene laage neiging tot kwaadfprceken , ftaat den man geen zier beter dan de vrouw ; dit ontneemt hem alle aanfpraak op zyne ingebeelde natuurlyke meerderheid; ja Verlaagt hem tot de aSèrkagfte peil, waartoe hy, als man, kan afdaalen: de Vrouwen, zo als zy, meen ik , zo dagclyks daar gaan en Haan, praaten Veel meer dan de mannen , en daar ben ik recht wèl over, om veele rédenen die ik u thans niet aan uw' neus zal hangen ; bel kan des ligt gebeuren, dat er onder dat veelvuldig praaten , wel eens een klein klein griezeltje kwaadfprcckery loopt; ik ontken het niet; en ik kom er echter voor uit, dat het nog al een beetje Veelen kan, ais het maar in der meisjes fnik fnak blyft, cn alleen gaat over een kapzel, een juste, d& mooie kleur, de welgemaaktheid, het dansfen, en foortgeiyke beuzelingetjes; maar, dat een jongeling zyn Werk maakt van liegen en kwaadfprceken; dat hy zelfs zulke Vrouwen' beliegt die hy nooit gezien heeft; dat hy de huisgezinnen in twist, in moei* te brengt , dat is zo haatelyk en tegen myne denkwyze, dat ik er myn afkeer nooit fteik genoeg over kan uitdrukken : zo dat ik maar alleenlyk zeggen wit, word wyzer; mogelyk is het nogeffentjés tyd, G % Om



ICO
BRIEVEN VAN
Om nu te wecten of gy alleen uit angst, door de moeielykheden waarin gy u thans bevindt, tot my komt, dan of het u waarlyk ernst is myneu raad te volgen', zo geef ik u hier een' toetslteen in clc hand, die zo capitaal goed is, dat, zo gy, uwe oogmerken en uwe daaden daaraan ftrykendc, die bevindt goed te zyn, ook gerust zyn moogt, dat zy goed zyn zie hier dan dien toetsfteen.
Hebt gy moeds genoeg om by die menfehen, die gy beloogen hebt, te gaan, en voor hen te belyden, dat gy hun misdeed? dat gy die, en die, cn deeze logens ten hunnen nadeele verfpreid hebt ? durft gy deeze allen om vergeeving bidden? hebt gy moeds genoeg om overal, zo veel maar doenlyk zy, uwe logens te gaan herroepen? ja? wel dan zie ik kans om u nog te regt tc brengen ; want dit is, 't is waar, de eerfte, maar zeer zeker ook de allermocielykitc ftap die gy op den weg der waarheid te doeu hebt: maar denk, beste maat , dat het uw eigen bcdryf is, cn dat gy volftrekt, al die dwaaze. treden die gy deed, te rug moet komen: zo gek komt het uit, als men met Dwaasheid en Ondeugd zulke groote maats is; 't wordt eeuwig cn altoos katjesfpel: hoe dikwyls heb ik u niet,metSalomon,gezegd: „ Die in eenvoudigheid „ wandelt, wandelt zeker?" maar op zulke wegen groeien zulke brandenetels; dat is niet anders: fta dan niet te draaien en te dwarrelen , dc tyd is kostclyk , en gy hebt heel veel wegs afteleggen ,
vóór



ABRAHAM BLANK AART. 101
vóór en al eer gy op het pad, dat den rechtveerdigcn naar boven leidt , komen kunt : vervolgends moet gy leeren leeven , dat is , by my gezegd , nuttig , en niet alleen eene nictbeduidende wandelende pop weezen; want daartoe heeft uwe braave moeder u niet in dc wieg gelegd: gy moet u thans een yverig voorftandcr en verdediger der verongelykten betuonen; alles, wat uw fchuld is , voor uwe rekening neemen; overal recht doen en waarheid fpreeken , al ware 't ook dat by veelen «wed goeden naam daardoor in de kelder geraakte, dat zeit niet Santje ; hier moet gy, die veele zonden deed , magtig, ja over de huizen héén , liefhebben ;. zo deed myn groote vriend Paulus , (Apostel Paulus;) eer heeft zyn hart! dit beginzcl van braafheid en moed maakte hem tot zulk een waardig Prediker des Euangcliums , dat onze bcdendaagfe Leeraars , met al hunne geleerdheid , met al hunne taalkennis, fehoolfchc Hinken, cn logifche drogredenen; met al hunne behendigheid om hunnen byzonderen winkel in credit te brengen, niet, dat wat zeggen wil, te vergelyken zy», by dien Apostel Paulus.
Gy moet u ook niet inbeelden , dat gy zo ten eerften by braave gemoedlyke menfehen in uwe eer zult hcrfteld zyn; hola wat! dat gaat zo fchielyk niet! Paulus, die zelfde man daar wy zo aanftonds nog over praatten;Paulus,die zulke fterke proeven gaf van zynen , door Gods genade veranderden G 3 geest;



ÏC2 ERI3VEN VAN
geest ; die zyne dwanlingcn , die zyne vervolgzucht zo cordaat, in 't aanzien der bittcriïe vyanden van Jezus, herriep , en zulk een diep berouw toondeover de wreedheden die hy , met zyn haastig hoofd , toen hy nog een Joodsch yveraar zonder ycrftand was, gepleegd had ; die naderhand zelfs zyn eigen leven voor dc Broeders Hellen durfde, die zelfde Paulus, moest al heel lang sjouwen en tobben, en al menige zuure beet fmaaken, voor hy het vertrouwen der Gemeenten verkregen had, en zy zig veilig by hem hielden: hy ging naar Jerulalem, en meende zig daar terftond by de Difcipelcn te voegen; wel mis! dat ging zo glad niet; de eerile Christenen namen zulke zotte uilskuikens niet; zulke heethoofdige dweepers, als het ongeloof u cn andere jonge gekskappen wysmaakt; neen neen! zy liepen 't gevaar niet in den mond, zo als naderhand dwaaze gloriezucht , en verhitte hygèjoovigheid , de martelvuuren tegenliepen , in plaats van den lieven Jcfus gehoor te geeven, die zo duidelyk gezegd had, als men u in de eene ftad vervolgt, vliedt dan naar eene andere: zy waren geen Lefhebbers van dat repje fpoedje bekeeren; zy wantrouwden zulke groote flerkc fchokken; cn hadden het maar niet op dat Nicuwkerks werkje, ook niet in een' tyd van wonderen, waarin zulke dingen tog een hoppe waarfchynelykcr waren dan nu, wil ik iprceken: Barnabas, die zo by uitzondering een zoone der vertroosting genaamd werd; die altoos voorden
zagt-



ABRAHAM BLANKAART. I03
zagtfl.cn weg was; Barnabas zelfs,die, tentydcder eerfte Christenen, aan de zyde der toloranten flond, nam ook de verdediging van deezen nieuwen Christen op zig, en verhaalde heel omftandig en ftrikt naar waarheid, hoe het was bygekomen, dat deeze Saulus in eenen Paulus veranderd werd; hoe zyne omkeering een vrucht der overtuiging was; dat hy reeds voor die Leer, door hem eertyds tegengegaan, was uitgekomen, zonder de minste menfchenvrees ; en toen eerst gaven zy Paulus de hand van broederfchap: zo zult gy ook moeten doen, vóór gy de gunstige gedagten van my en anderen zult winnen: houd evenwel courage! het zal alles met er tyd wel komen, indien gy maar, om het zo eens te noemen, volhoudt , op den weg der hervorming: beproef u zeiven aan deezen toetsfteen, en gy zult, zo gy ter goeder trouwe handelt, wel zien, of gy nog eenig recht herwinnen kunt, op de toegenegenheid van
A. BLANKAART.
G 4 VYF-



?°4 BRIEVEN VAN
VYF- EN- VEERTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan dc» Eenvaardigen Heere, B. Smit.
Waarde Domino.
T
-Ik weet wel, dat gy beister weinig doet m befpier gdingen, in'gisfmgen , of in misfehienen, die zq veel van onzen kostelyken tyd Lzoek maaken, zon-' der dat zy ons verbeteren, of wyzer doen worden, of ons in ftaat fleilen om nuttiger voor anderen te zyn ; ja die geencn anderen winst opbrengen , dan verwarde hoofden, ongerustehaiteuenvertwyfelde geweetens; ik weet ook wel, en dat, wil ik fprecke;i, by eigene ondervinding, dat men onder alle uwe gemoedlyke en leerzaame Predjcatien geen één zal vinden over dc zeven Phioolen; en gy u niet ftomp gerekend hebt, om dien grooten dag uit, tecyfferen, die, als men 't zo eens zeggen zal, nie, mand weet, noch dc Engelen die in den Hemel zyn, noch dc Zoon, maar alleen de Vader, die denzelven in zyne magt gefield heeft, en daarom u nooit verfhout om uit eenige voorvalletjes die wel meer gebeurd zyn, en des geen byzonder tydpcrk clia-
rak-



ABRAHAM BLANKAART. I05
rakterifeeren, den laatften dag te voorfpellen v. ja , wiskundig zeker, te gaan bepaalen; zo evcnwd is er één kenmerk, waaruit men den ouderdom van menfehen en zaaken kan afleiden, j
Dit kenmerk is dekindschheid, der naar het einde afzakkende oudagtige lieden: daar nu ieder die dq wereld niet flegts als een jonge Spring in 't veld doorloopt, maar niet opmerking betracht, zal moe-i ten bekennen , dat zy kindsch wordt, zou men kunnen zeggen ; dat zy haare beste dagen gehad heeft, cn naby de verdwyning is: wat zegt gy er van, myn goede Domme ?
Ik ben zo een Govert Grim, zo een zot, of zo beestig cnweetend niet in liet geen voor veele eeuwen gebeurde, om te gaan zitten bewceren, dat de wereld nu veel flegter, veel bedorvcner is dan voor een eeuw tien twintig: weg weg! ik heb, federt ik uit myne affaire ben, mynen kóstelykèn tyd te wèl beftccd, met leezen van ftichtelyke boeken , om onkundig te zyn dat alle zedefchryvers , 't zy die dan knorrig of vrolyk zyn, zakken met klagten hebben intcbrengen, en befchukligingen by menigte opgecven, allen ten laste van Adams nakomelingen: iedere eeuw, heeft een zóótje flegte knaapen opgeleverd , daar de goede God zelf geen land meê wist te bezeilen; daar niet mcé te ploegen of te eggen was: iedere eeuw heeft eene menigte van huilebal-, ken de kost gegeeven, die het zo druk hadden met de boosheden hunner tydgenootcn tc betreuren, dat



106 BRIEVEN VAN
zy niet aan hunne eigene verbetering konden komen : zo dat ik maar zeggen wil, dat het zo al van 't potje in 't pannetje is , en de foupe de zelfde blyft, eenige zotternyen min of meer.
Het komt my echter voor, dat er, in geene eeuw, meer kattekwaad , meer jongensltreeken gepleegd &yn , dan in de eeuw die wy bekeven : men is, of te zwak, of te lui, om met glans kwaad te doen; 't is alles klein, gering, zo, (zeggen de Noordhollanders,) zo, niette mytig. Wat hebben wy thans ellendige krukken van ligtmisfen ! zy verwaauwelcn hun geld, hun gezondheid, hunne kragten in het beuzclagtige; men ziet zo, dat zy wel zouden willen, maar niet kunnen; 't is geforceerd werkje; onze groote groove fterk gefpierde, breed gei'chouderde, roodkaakige voorouders, dronken zig met luister van de bank; cn vielen niet dan na dat zy duizende bekers aan hunne regtc, en tienduizendc bekers aan hunne flinke zyde verflaagen hadden: zie maar eens in onze, en in de Haarlemfche Doelen , de mecsterftukken van Frans Hals, en zyns geiyken; dat zyn kérels met ruggen! lieden die er wat aan doen konden; lieden die inwendige kragt hadden, en daar nog iets van komen kon, dat wat zeggen wil: maar nu, wel men heeft onder onze fatfoenlyke jonge lieden niet eens den moed om een held in den wyn te zyn; men zet het fpitfe mondje aan een fyn liqueurtje, een gefuikerd brandewyntje, een advocaatje, cn dat des morgens zonder dat
mep



ABRAHAM BLANKAART. I07
jnen het in zyn gedagten heeft, om eens met een hartig vrienden-mannengczclfchap een verheuging te neemen: men druilt in een onafgebroken lbes , als ouwe droomers, niet nugtcren genoeg om iets deegs uittevoercn, en niet genoeg opgewonden om de zorgen eens tc vergeeten : zulke kwanten,myn lieve Dominé , komen des avonds byéén , onbekwaam zelfs tot een vodzig pretje, dat uit een roes by aartige bollen ontftaan kan; men rookt tot de pyp uit den mond giydt, en de flaap de overhand neemt, of men wordt droevig ligt geraakt; om alle beuzelingen misnoegd; doch de moed om dit ter* ftond aftcdocn ontbreekt; men wagt met een lui geduld de gelegenheid daartoe af: zo dat ik maar zeggen wil, alles wordt zo kruimelig, zo bekrompen; een braaf burger man maakt nu geen dienaar meer voor zyden en fluweel, voor gewaaden die ftyf van goud en zilver ftaan; voor heerelykc Brusfclfchc kanten; voor juweelen van hoogen prys; maar voopnestjes van Hofjes; voor dunne lakentjes; voor zyden papieren kamilboltjes, met blaadjes klatergoud, en lovertjes befpikkeld; voor voddige blondes, en gaazen gencstel, voor kraaltjes, voor pluimen, voor gemaakte bloemen, enz.
In myne jonge jaaren waren de poppen van rykeliêns kinderen veel beter in den dos, dan heden de jonge lieden: de menfehen vernederen zi'^ nu tot beuzelen ; zy laaten zig onder het geflagt der poppen ran|fehikken, en een reis drie vier op een' dag verkies-



lo8 BRIEVEN VAN
kleeden, door kamerdienaars en kaïnenieren; dceza kaïnerbedienden zyn ook niet weinig grootsch op dit werk, en gelyk men van de wasfchen beelden zegt, daar ontbreekt niets aan dan de fpraak, om te zweeran dat het menfehen zyn , zo kan men ook van deeze opgefehikte poppen zeggen, dat men zou zweeren dat het poppen waren, als zy maar zo wys waren van niet te fprecken.
Zo dat ik zeg, dat de wereld kindsch wordt;dat zy het niet vast heeft: nu beweert men ook, dat gekken fehrikkelyk oud kunnen worden , om dat zy geene flytage, van welke foort ook, ondergaan; doch dit kan men hier niet op toepasfen ; en hierom , als ik de wereld aandagtlyk befchouw, zeg ik: Grootje je ftaat op je laatfte beenen! ik zou voor geen Huiver lyfrente op je koopen willen!
Nu vraagt gy misfehien , myn goede Dominé, hoe ik zo aan het yveren kom, cn waarom ik de wereld zo haare zaligheid zeg? o dat kan ik je heel gaauw vertellen.
By Saartje op een praatje zynde, verhaalde do
Advocaat , dat hy by den Heer , ik wil
zyn' naam niet noemen , geweest zynde, in deszelfs bockkamer was opgewagt; dat hy my raadde, (die hamerfche jongen!) raadde, daar ook eens een kykje van te neemen; dat die Heer zeer gul was met zyne boeken, wier getal hy 's jaarlyks .zo zeer vermeerdert, dat hy, Edeling, er uit befloot, dat men Amftcldamsch ryk zyn moest, om zulke aankop-



A B R A H A M BLANKAAR T. lOO
köópingen tc kunnen doen: Saartje, die zekcrlyk van den moord wist, lei er een lootje op: kort gezeid, ik ging daar ook heen; heel netjes in 't zwart gekleed, als een Heer; en liet myn goeie Snap ook t'huis; hoe gewoon het goed lehepfel is, om altoos als myn lehaduw my na tellen teren.
De Heer des huizes ontving my hoe zal ik u dat
best beduiden? ja kom —meteen domme deftigheid, cn hovaardige vrieudeïykheid : ik zei, dat ik, gegehoord hebbende dat hy zo eene fchoone Bibliotheek bezat, de vryheid verzogt om die eens te mogen zien: terftond leidde hy my in een zeer groote zaal, die uit verfcheidene kamers bettend, en vVelken met porte-brizées tot een geheel gevorraefwaren: in de nisfen ftonden vaazen en borstbeelden , die een prachtig uitwendig aan dit vertrek gaven; er ftonden verfcheidene groote, met groen laken bedekte tafels ; ik zag er Hemel- cn Aard-globes, ook een Planetarium ; alle de wanden waren met boeken bekleed; en deeze allen waren overheerelyk in Engelfchc banden gebonden; op de ruggen las ik de naamen van groote Geleerden, die niet dan in hunne eigene taaien gcfchreeven hadden; ik wist evenwel, dagt my, dat de eigenaar deezer boeken, gecne dan de Hollandfcho taal verftond! dat kon ik niet knoopen; ik liet dit zo: maar, Domme"! oordeel nu over myne verwondering, toen ik, het ééne boek voor, het andere Ha, opneemende,zag,dat zyonopgefnecden waren: zie man, ik ftond als een groote gek te kyken r en
wis*



ÏIO BRIEVEN VAN
wist om de hamer niet wat ik er van denken moest: zo een fchat van onopgcfneedene boeken! wel wat moest ik er van denken? kort gezegd, ik ftond kapot De verzamelaar was ondertusfehen weg
gegaan, cn had een figuur by my gelaaten, dat zo wat tusfehen een' knegt en een' heer in forteerde; die keek my eerst dom genoeg aan; doch dit zelfs was uit fchalkheid; want toen hy zag, hoe ik over deeze dolligheid dagt, zeidde hy: „ Mynheer fchynt „ niet te weeten dat het thans de mode is, Bibliothee„ ken aantcleggen, van onopgefneedene boeken ? " — „ Neen," zei ik, „ dat wist Abraham Blankaart niet; „ doch is het zo, dan befluit ik er uit, dat de ei* „ genaar deezer fchoone verzameling een Weergaaft: j, gek is." — „ Ja, Mynheer, dit is alleen voor dc „ pronk; verder heeft myn Heer dit goed niet noo^ „ dig: hy is ryk, en 't boekenverzamelen is zyne
eenige depenfe" „ En in wat bediening
„ zyt gy hier myn vriend?" „Ik ben," zeide
hy, „ om Mynheer te dienen, Bibliothecaris, een „ oMicic dat myn Heer my gaf, om dat ik het geluk „ gehad heb, hier een zeer raar werk inteleveren,
waarna veele verzamelaars zoeken , cn het wel „ met goud willen betaalen " — „ Zeg je zo! " — „ En zie hier, Mynheer, hier is het" — hy haalde een klein boekje uit een kastje dat als een boek gebonden fchcen; 't was Grieksch ■ „ 't Is,"
zeide hy, „ de allerkleinfte uitgaaf van Homerus!" ~
5, Vcrftaat gy Grieksch? " „ Ik Mynheer?
„ ik



ABRAHAM BLANKAART. III
„, ik kan noch leezen noch fchry ven; doch dar is ,, ook in een Bibliotheek van onopgefneedene boe-* ,, ken geheel onnoodig, zo als Mynheer begrypea ,, kan; en dewyl ik die altyd by kleine vakjes te ,, gelyk, uit de kasfen neem , om ze afteftoffen, „ cn met drooge linnen doeken te wryven, kan ik „ nooit misfen dezelven te plaatzen zo als ik ze vond."
Dit zeggen deed my uitfehateren van lachen; een Bibliothecaris die niet leezen of fchryven kan ! een Bibliotheek van onopgcfnedene boeken! een Bibliotheek die Mynheer voor de pronk houdt ! 't is vreemd! — gaarn zou ik met deezen Boekbewaarder ^ die my heel zeer fmaakte, nog wat gepraat hebben; doch zyn Heer ftond myzo tegen, dat ik niet in gevaar wilde komen, om hem nog eens te zien; vermits ik hem in zyn eigen huis met geen goed fehik zeggen kon, hoe ik over zo een hagelfchcn gek dagt onder het heengaan zeide ik: wel Abraham Blankaart! moeten de mannen zig met pronkery van kamers ophouden! mannen! och Heere ik kan er niet aan denken! en moeten zy om dievrouWlykc trek intevolgen met de boeken profanifeeren! 't kan er niet door! want zie, Dominé, dat een aartig jong vrouwtje in pronkery zin hebbe ; goed, best, ik kan my vernibbelen, als ik zie hoe onze Saartje al de kraak porccleinen die zy overgeërfd, er. al de Saxifche, die ik haar kogt, bewondert, en met haare lieve têere poetelige handjes behandelt;
rat



j 12 is R I Ë V Ë ft VAK
nu zó,dan zus, vcrfcliikt; en my ook wel eens beduidt, hoe fraai deeze tekening, die kleur, dat verglaafel is; zie, viouwen blyven altoos een klein klein ziertje kinderen ;cn daar ben ik heel wèlover; vermits dat haar in Haat Helt, om, met gratie, duizëhde beuzelingen, die voor hare rekening komen ,. te verrichten.
Maar, dat mannen een pronkkamer houden; dat. zy hiertoe den arbeid, ja de genie van de beroemdHe wysgecren, godgeleerden en kunstlievende voorouders , of tydgenootcn , misbruiken; ja wel nu,
ik kan het denkbeeld niet dulden deSouveraiu
van den Lande moest zulke gekken in de Beverwyk een vast vcrblyf bezorgen , en' deeze fchat verbeurd \ erklaaren, ten voofdeele van zulke jonge lieden , die geen geld overig hebben om hunnen welgekiden leeslust tc voldoen: zó zei ik ook tegen onzen Advocaat, maar die maakte my nog narriger, door te zeggen, dat wy wel die ellendige tyden zouden bclecven, indien fchatryke gekken in een vry Land, met hun eigen geld niet mogten omfpringen zo als het. hun goeddagt; vooral, daar er geen levendige ziel door benadeeld werd, cn men zelfs van een' man die nóch leezen noch fchryven kan, een Bibliothecaris wist tc maaken —— hoor, zei ik, hoor Kees broer, gy verlakt den ouden Heer weêr; docii ik hou Haande, dat ik in een vry Land, ook zo mag denken cn fnreeken als ik meen billyk te zyn: toen ging ik naar myn eigen huis , daar kou
ik



Abraham blankaart. 113
ik zitten murmelen zo veel ik wilde, zonder dat een kwelgeest my tegenfprak: ik dagt alles nog eens na, maar myn aandagt bleef meest gezet op deeze woorden : dat het thans de mode is, onopgefneuene boeken te verzamelen.
De mode is! zo dat, deeze vleiers der mode, volgen, in deezen, nog niet eens hunne eigene verkiezing ; daar was tog nog iet manlyks in, hoe zot die eigene verkiezing ook ware.
En naar zo veel zielenvoedzel fnakken er duizenden , die naauwlyks in ftaat zyn om een dagelyks boekje te koopen , en dikwyls aan toonbanken en Halletjes, met tien zeven haasten, het geen zy vinden opfnappen: ja, ja, de ziel, en de geest ook , hebben fomwyl ook honger, en vinden, helaas ! niet, dat wat zeggen wil: daar is honger naar kennis van menfchenzaaken ; maar wat is 't; het kan in de lieden hun pot niet; en zulke hamerfche gekken hebben je daar heele voorraadkamers , opgevuld met alles wat de zedelyke, de godsdienstige, de geoefende fmaak kan verlangen: en, Nota bene! dit verzamelen gefehicd alleenlyk , uit hoofde dat de mode het zo wil: de mode! ja die is zo capricieus als een kwalyk opgevoed meisje: voor anderhalve eeuw wist zy de lieden te beduiden , dat een tulpbol, daar ik en een ander geen fchelling voor uitgeeven zoude , handen vol gelds waardig was, en dat kevertje kan in onze vaderlandfehe hiftorien leezen, welke hondsvotteryen zy toen by onze voorouders aaurichtte:
III. deel. H ik



114
BRIEVEN VAN
ik beken, 't was eene malle negotie, doch onopgefneedene boeken te verzamelen , om dat het de mode is, komt my nog wel honderd percento zotter voor: het oog had ten minsten nog iet; en dc bloemen zynzckcrlyk voor het gezicht gefchapcn, daar ik God den Heer hartlyk voor dank — maar, de boeken zyn evenwel gefchapen om gcleezcn en overdagt te worden, en niet om er kamers meè te behangen, en derzelver inhoud zon noch maan tc laatcn zien: maar, zo gaat het! hoe dikwyls zeg ik tegen onzen Cobus, die ook nog zo ecu ouwe genegenheid voor die kwistal, Mevrouw Mode , overheeft : jonge! pas toch op! betrouw haar niet verder dan gy haar ziet; want zy zal, zo gy er den duim niet ophoudt , u van de eene zotheid tot dc andere gekheid brengen, cn als het daar by blyft, is het dikwyls nog al heel breed: 't is een wyf, nog veel listiger dan Delila, uit dcnBybcl, daar Samfon ook voor een oortje by t' huis lag, cn die zy, in fpyt van zyn fterkte, om haar vinger kon winden, dat het zo dc peine waardig is om te hooren: cn zie jongen, zy is zo coquet, datzy nog achter iemands rug gaat vertellen, tot welke aapenkuuren zy haare vryers weet tc bekollen: cn dan zegt Cobus: ,, Ja „ ja! ik lust haar nu raauw, en dubbeld op:" zo dat ik maar zeggen wil, Dominé, dat ik geheel en al uit myn humeur was, en dagt; kom aan, laat ik eens aan Dominé Smit fchryven ; 't gebeurt my meest altoos, dat, als ik zo wat netelig de pen opneem ,



Abraham blankaart. 115
ïleeni, ik my zo vrolyk cn uit al myne muizennesten fchryf, als of er geen zotte wereld in dc wereld was. • i Zo ik nuinaar het allergeringfle graantje van menfchenverftand in dien verzamelaar van onopgefneederie boeken kon vermoeden; en wist ik dat hy al•lcenlyk door de mode zo gek gemaakt was, als men moet zyn, om eene zo heerelyke Bibliotheek van onopgefncedene boeken tc kunnen nahouden, ik zou, ja
dat zou ik zie , zo is Abraham Blankaart,
eens een gemoedlyk briefje aan dien man fchryven, en zeggen:
Mynheer! i
Zo ben ik, myn hart ligt op myn tong, ik ben Abraham Blankaart , en blyf Abraham Blankaart, en daarom zult gy u niet heel veel verwonderen dat ik 11 zo eens eventjes zeg, tusfehen u en my, hoe ik over uw' Bibliotheek denk: wel man-lief! de Mode heeft u daar al ekn heel fmaaklyk kooltje gefttiofdl je loopt voor mal; op myn woord, het is zo, voor mal; en dat moet zo niet zyn; want ik hoor dat gy buiten deeze trek van ftapel zotheid, in 't geheel maar niet gerechtigd zyt tot een plaats in een gekkenhuis:'er is wel wat op: wilt gy haar, op uw Leurt betrekken , cn haar betaald zetten , dat zy u voor een' kwast, een' zot, een mal uilskuiken deed (horgaan? verkoop alle de boeken die gy niet verII z fiaan



IIÖ" BRIEVEN VAN
ftaan kunt, om dat zy niet in 't NederduitscJi g9* Jchreeven zyn; gebruik uw' Bibliothecaris niet om de heerelyke banden met zagte drooge doeken afieveegen , en te glanzen, maar om alle zulke boeken, als gy verftaan kunt, netjes met een yvooren vouwbeen opentefnyden: gy weet tog geen raad, fchynt het, met uw kostelyken tyd; lees dan boeken van fmaak; lees zedekundige , lees hijlorifche boeken; en wilt gy haar oud beet neemen , lees bceken die u gezonde denkbeelden van uwen redelyken Godsdienst geeven: gy kunt haar nooit zo dol maaken dan wanneer gy in onze taal, iets, daar een denkend mensch wat aan heeft, over uwen Godsdienst leest: oho', dan begrypt die ouwe caronje dat haar winkel uitverkoopt; dat haar Ryk naar de kelder gaal: zy wil nog veel liever dulden, dat gy zotte dweeperyen , en ongerymde narrenpotzen leest, die over den Godsdienst zeggen te handelen; zy voorziet dan, dat gy erlieel gaauw de hand mede zult ligten, dewyl het gezond menfchenverftand er geen' mond aan zetten wil: redelyke Godsdierist, die zo regelrecht uit het heilige reine lieve Euangelie komt, is haar groolfte en geduchtjle vyand; die ontmaskert haar dat er de lappen afvliegen, 'en dan druipt zy befchaamd weg, to als eene opge pronkte logen, wanneer de Tyd, met Mevrouw Waarheid aan de hand, haar agter de vodden zit.
Ik lees daar myn' brief eens over: verkoop, zei ik, die andere boeken; dat was maar een haastig
woord:



ABRAHAM BLANKAART. 117
woord: verkoopen! wel gantsch niet; deel die uit axn zulke jonge lieden die er naar frakken, ener nooit kunnen aankomen.
Dewyl ik hoor dat Mynheer een man is die den ton geeft, inzynen uit ge-reiden kring van verkeering, zo hebt gy eene capitaale gelegenheid om u op deeze Mode te wreeken ; geef het wezen aan eene geheel andere Mode; doe welgefchreevene boeken algemeen leezen: gy weel Mynheer, hoe de mannen zyn; het nieuwe behaagt; wie weet of gy het oordeelkundig leezen niet tot eene zo algemeene mode maakt, als nu de mode wordt om Bibliotheeken aantefchaffen van onopgefneedene boeken: de meeste onzer goede tydgenooten, en tydgenootesfm , zyn zulke volgbaare fchepzeltjes! by gebrek van oorfpronglykheid zynzy er magtigop gefield om overal gefneeden brood te vinden: eerst zullen zy, om niet ouderwets te zyn, goede boeken leezen; maar dewyl men, als men goede boeken leest, volfirekt iets daar van onthoudt, durf ik wel vooreen half percent asfurcsren, dat het getal onzer automaten fierk zal opkorten, en dat juist, om dat het de mode is iets te leezen, dat niet beneden alle waarde geacht moet worden: het fpyt my nooit dat ik geen man van vernuft ben, nooit anders, dan wanneer ik my bepaal by de Mode: had ik vernuft, voor lang zou ik haar de Legendeeens geleezen hebben; want met haare hiftorie ben ik genoeg bekend : al het goed, al het kwaad, dat de dagelykfe menfehen zo doorgaands doen, doen U 3



118 BRIEVEN VAN
zy eénig en alleen om dat zy naar het pypen der Mode danfen; want origineele verstanden leeven met haar zo, dat zy er weinig roem op draagen kan ; cn zo behoort het ook: zulke lieden zeggen tegen de Mode, goeden dag hoffteé, ik heb je wel meer gezien; je zult my niet in de konkels helpen; ik geef myne vryheid niet gevangen aan uwe gekke invallen dus Mynheer, zult gy een weldoener onzer beste jonge lieden worden , en als gy naar eene andere planeet vertrekt, wat teerkost op uwen weg kunnen medeneemen , dat wat zeggen wil: enz,
Hoe fmaakt u zo een ontwcrpje, Dominé ? wist ik maar dat ik geen percis voor de zwynen wierp , ik zou gerust dit briefje afzenden: nu, het eet geen brood, cn kan t' avond of morgen tc pas komen: en nu fchryf ik cigenlyk dit geheele verhaal aan u, om u eens ftof tot een meest door u geliefde Predicatie tc geeven; die naamlyk op menfehenkennisneerkomt hoor,Smitje! geloof jy Abraham Blankaart , daar wordt zo wel geestlykc als lichaamlyke armoede geieeden; de cerfte valt zo niet in 't oog; doet de hartstogtcn, door de zinnen op dc proppen geholpen, niet zo fterk aan ; en verwekt daarom dat medelyden ook niet , dat te dikwyls, of het vleugels aan de hielen had, en veeren in dc fchoc-
nen, de Reden vooruit loopt gy goede Do-.
miné! die heel familiair met de zielen der menfehen



ABRAHAM BLANKAART. 119
fclien omgaat , weet best hoe veel honger en dorst naar wetenfehap en godsdienstige kennis gevonden wordt , ook daar men die niet vermoedt.
Wat zal ik al veel zeggen ! het gaat met de geestlyke als met de iichaamlyke goederen ; de ééne weet niet hoe hy zynen overvloed baldaadig genoeg zal doorbrengen, en yerwaarloozen, en de andere kan naauwlyks zyn lbbcr beftaan uitfpinnen, buiten gebrek en behoeftigheid.
Hadden veele jonge lieden maar zo veel tyds , als anderen verkwisten met opfehik en met het fpel; maar zo veele boeken ter leen , als er door de meeste bezitters nooit worden ingezien, wat zouden er kundige mannen voor den dag komen! en, ik voor my, geloof wel vastlyk, dat er in de gantfche fchepping niets verjooren gaat, als het verftand van dc kinderen der gemcene lieden: maar waarom betaalcn dc Rykcn hun zo wel niet die voor hun denken, als die voor hun arbeiden, of grappen maaken? voor geestige werklieden koopen zy nog wel eens fraaie Engelfche gercedfehappen, maar waarom geeven zy geen boeken aan zulke bekwaame jonge werklieden, die in menfchenverfland arbeiden ? dit zou zeer billyk zyn, vermits' het maar aan hun ftaat, om de producten in eigendom te krygen.
Ei lieve, Dominé , maakt daar eens een predi» H 4 ca-



120 BRIEVEN VAN
catie over, als gy in de ftad komt preêken , wie weet of gy niet nog iets nuts zoudet uitwerken ! want dat is het oogmerk van uw' vriend,
A. BLANKAART.



abraham blank.aart. 121
ZES- EN- VEERTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan Mejuffrouw Styntje Doorzicht.
Eerwaardige Vriendin Styntje!
jA.1s ik zo eens een gemocdlyk gevalletje heb; iet dat zo meer voor het hart dan voor het verftand berekend is; iet dat alleen, of ten minsten meer door het hart dan wel door het verftand moet beflist worden ; daar het gewecten meer agter is dan wel het vernuft , dan vervoeg ik my altoos meer by de vrouwen: zie Styntje, als nu één van onze wel-en door- en hoog - geleerde vitters, deeze regels las, hoe geleerd zoude hy zig, ten koste van een oud vryer, vërmaaken, om dat ik nog al eenig ondercheld Hel, tusfehen het hart en het verftand! ik weet echter zo goed als zulke geleerden, dat het hart vcrpligt is de voorfchriften van het gezond menfchenverftand te volgen; maar, is het verftand altoos wel zo gezind als men zegt? (daar hoor ik je!) als het zig inbeeldt te zyn ? wel, myn goede Styntje! hoe veele fchryvers flooven zig uit, om te bewyzen, dat zekere daad goed, cn geoorloofd zy, ja zelfs , zo al niet noodig, echter loflyk; terwyl II 5 wel



122 BRIEVEN VAN
wel ligt by elk bewys dat hunne hand fchreef, hun eigen hart floeg, en hun vry onzacht inluisterde, dat zy zig zeiven of anderen misleidden, door woorden die wat fchyns hadden ; door valfche overleggingen die geheel onlcverbaai zyn.
Het verftand , om het zo eens te noemen, myn lieve vrouw , is dikwyls gelyk een losfe ruwe knaap, die zo alles op zyn elf- cn- deftigst niet opneemt; en als het met het vernuft, (ook een hamers platje,) in één beursje fpcelt, dan is zyn uitfpraak niets minder dan het vonnis der waarheid: maar het hart is gelyk aan eene zachte, minzaame, zeer gemoedlyke vrouw; een recht Styntje Doorzicht, wil ik fpréeken ■ het aarfeit nog lang om zyne toestemming te geeven aan cene twyfclagtige daad, wanneer die daad braaf fnorkt, cn pocht, dat zy het fiat van het verftand al voor jaar en dag wegheeft: zo dat ik maar zeggen wil, lieve Styntje! dat ik thans regt een kolfje naar uw hand heb.
Gy weet, Vriendin, dat ik een zeer groot gewigt hang aan den pligt vanchristelyke liefde; ik hou die voor de mooifte, dc alleiiicfltc deugd, die ooit behoeftige, zwakke, gebrekkige menfehen gefchonken is , om er dit leven meê doortefukkelen; zy verdient wel in cene Godlykc Openbaaring, op de cerfte plaats te zitten.
Wel Styntje, 't is immers maar de zuivere waarheid, dat zonder deeze deugd , geen Ryk, geen Maatfchappy , geen Huisgezin in orde blyft? alle
men»



ABRAHAM BLANKAART, 123
menfehen zyn naar lichaam en ziel behoeftig, zwak, katyvig; er moeten, wil ik fpreeken , aalmoefen uitgerykt; er moeten zieken en ellendigen, bedroefden en verdrukten bezocht worden ; er moet geleerd , vermaand, onderweezen, tc regt gebragt worden ; er moeten beledigingen vergeeven , ongemaklyke humeuren verdraagen, twistenden in één fehuitje gebragt worden: zo dat ik maar zeggen wil, dat een dcgclyk christenmensen, allen dag handen vol goed werks heeft; cn altoos wat tc doen cn tc beredderen vindt , zal hy ten minsten met Gods lieve reine woord niet zo de hand wat ligtcn, en denken dat alles ook niet even puntig zyn kan.
Het hccle huishouden van deugden heeft maar êénc moeder, om het zo eens te noemen ; dc Christelyke Liefde ! haare dochters zyn, Zachtmoedigheid , Infehikkclykheid, Goedaartigheid, Bcfcheidenheid , Vcrgcevelykheid , Oprechtheid ; met één woord, alle die zoete vfiendlyke, nuttige, werkzaame deugden, die wy in dit leven niet misfen kunnen , zyn haar aan wcezen aan deeze vruchtbaarc moeder verfchuldigd: liefde tot God, en liefde tot den naasten en ons zeiven, zie daar, dat is het waare , en hiertoe brengen deeze vriendinnen ons, dat het zo een lust is om er aan te denken: voeg hier nu nog by, het vast oordeel, dat men geen klatergoud voor ducaatengoud kan in de hand Hoppen, en dat zo op een aasje bepaalcn kan, wat de dingen die hinten ons zyn voor inncriyke waarde hebben: zo
men



124
BRIEVEN VAN
men bet vast, of wilt gy, het onbedriegelyk oor. Heel maar volgt, dan zal de wereld met al haare mooie praatjes, ons niet verlakken, Styntje; dan zullen wy bedenken dat men ooit wel goud te duur kan koopen: als ik daarover zo in gepeinzen zit, dan zie ik zo klaar dat het groote oogmerk van onzen gezegenden Zaligmaker beftond, in de orde te herjiellen, die zo glad en al uit de zedelyke wereld was, dat er geen redderen aan feheen, immers voor °t algemeen ;• want hier en daar was nog wel te hooi eri te gras een groot man, in en buiten hetjoodendom, die zyn eigen' boedel in orde bragt, en zyn eigen tuintje wiedde ; maar, Wat was 't? jan alle man had er geen trek toe; en die goede menfehen hadden geen magt om te zeggen: ,, Dit beveel ik u ,, uit naam van uwen en mynen Hemelfchcn Va„ der; " daar zaten de pieren ! en de Apostel heeft gelyk, als hy getuigt, dat een ieder zynen weg bedorven had, en wandelde naar het goeddunkenzyns harten: wat zegt gy er van myn goede Styntje? door de komst van onzen gezegenden Leermeester, kreeg alles een beter aanzien; de menfehen begonnen te denken, dat indien het hier niet was, man dood paard dood , dat er dan wat anders by de hand diende genomen tc worden: enfin, onze Heiland fprak, cn zy hoorden dat liefde tot God , den Naasten , en zig zeiven , alles was wat er noodig bleef, om hier en hierna gelukkig te keven: dit kwam hun ook heel wèl voor: zo dat ik allecnlyk
maar



A U E A H A IK BLANKAART. I ?>£
maar zeggen wil, dat ik voor my, de groote genegenheid des Zaligmaakcrs , voor uwen hartvriend Jnhaimis den Apostel, aflei van de volmaakte geschiktheid zyns harten voor dc groote wet desChristendoms: men geeft wel eens voor, dat men in de brieven van Johannis-, zeer duidelyke bewyzen vindt, van 's mans hooge jaaren , die tot min of meer kindsheid verzwakten; dit heeft wel wat fchyn; maar als men er eens wat by denkt, dan is het ook niet dan een fchyntje: ik weet by my zeiven, Styntje, dat oude vryers zeer dikwyls in het langwylige, in vcrveelcnde herhaalingen vallen , en groote liefhebbers van praaten zyn; cn om die reden vind ik het bywoord, de praatgraage ouderdom heel wè-1 gevonden; zie eens aan, zeg ik dikwyls, zie eens aan, Abraham Blankaart., daar hebt gy weer wel honderd woorden gebruikt om iets te zeggen dat gy met een ftuk of zes had kunnen klaaren! pas o? myn vriend, dat gy u niet tot een vcrvcelend babbelaar maakt; en denk dat de tyd veel te kort h om hem zo nutloos doortcbrengen ; en denk ook dat elk zyn deel in de zamenfpreeking toekomt; en daarom man, hou jy het liever met de pen, dan. kunnen de vrienden , zo dra gy in het langwyfêgt begint te vallen, uwe brieven neerleggen, zonder u de minste trek van verdrietelykhcid of de minste onbeleefdheid te toonen ; want men moet Saartjes vooringenomenheid , en Hendriks geduld hebben, om u altoos zo van a tot z te hooren afyerullen: zo
deed



126 BRIEVEN VAN
deed Johannis niet; hy geeft ons den gehcclen christclykcn wet in deeze weinige woorden: „X^elief„ den, laat ons elkander liefhebben:" over deeze woorden zou een oud ftuntelig christenmensen , vooral zo hy een geleerde ware, een groot dik foliant kunnen fchryven, en nog maar aan de woorden : „ Geliefden laat ons " zyn, zonder dat
wy wisten wat de Geliefden doen moesten, als wy reeds op de laatftc bladzydc waren , wil ik fprceken: zo doet uw groote vriend niet, Styntje, en daarom neem ik het altoos voor hem op: zo dat, door deeze vermaaning geduurig te herhaalen en te variecren, doet hy ons de gehcele kragt daar van op éénmaal gevoelen; hy bepaalt er onze gcheele ziel by; hyfchryft geheel cn al in den geest van hetEuangclie; hy praat niet zo wat om den kant, vaneen ditje cn ecu datje , en zo wat geestlyk gcncstcl; neen, hy brengt ons by dc hoofdbron van alle deugden , by de Liefde. Wat liefhebben is kan elk die ccn goed menschlyk hart heeft, zo wèl bevatten, dat er niet veel verklaaringen daarover te pas komen; het kwam er alleenlyk maar op aan , om die wel te leeren toepasfen; en in dit opzicht komt men ia het Euangelie zo fehoon te regt , dat er geen ziertje is bytedoen: Johannis fprak dus ook niet alleen in zyne brieven aan byzondcre vrienden, maar ook by iedere Godsdienstige vergadering; de goede man wist wel dat deeze vermaaning aldaar zo fehoon als ergens te pas kwam: „ Broeders laaten wy el-
„ kan-



ABRAHAM BLANKAART. 12/
kandér liefhebben: " de broeders vertelden dit zeggen , en toonden het, door hunne tydlykc en gecstlyke gaven ruimfehoots uittedeelen ; ja zelfs door, als het nipte en wedernipte , het leven een kleinigheid te achten , om dat voor het waar geluk der vrienden, broeders, cn bondgenooten te pand te geeven: ik weet wel, dat dc kerken niet zeer vol zouden loopen, indien men daar Gods ter wereld niets hoorde, dan zulk eene korte vermaaning tot christelyke liefde; men zou dit al heel gaauw loof worden , en ik denk evenwel , voor my, dat zo een korte en veelbevattende vermaaning, heel veel meer nuts doen kan , dan die langdraadige uenter- cn blocdlaauwe predikatiën , die dc christclykc kudde maarte dikwyls worden voorgedreund: daar by, kind, komt nog, dat verklaaringen over duidelyke woorden niet dan verwarring voordbrengen: ik heb cr niets tegen dat er geleerde Leerredenen gedaan, cn dicpdoordagte zedekundige boeken gefchreeven worden, dit kan zeer nuttig zyn voor het algemeen, en oefent onze vermogens ; daarby , wat zouden ryke en geleerde lieden anders al veel by de hand neemen ? maar ik wensch echter dat dc publique Leeraars, apoftolifcher, eenvoudig, minder dood, meer werkzaam, meer met vuur en geest, meer gemoedlyk fpraken.
Johannis, uw groote vriend, kon zo goed disputeeren als de beste hedendaagfe Profesfor, cn dat bleek wel als hy de dwaalingen van zynen rydweêr-
leide; -



128 BRIEVEN VAN
leide; maar als hy tot fticlitirig van de vrienden en geloovigen fpreekt, dan laat hy al zyne geleerdheid, al zyne kunde in de ketterhiftorie wel mooitjes t' huis.
Wat, mag ik je bidden, doet dat gedisputeer op den predikftoel? is het dan daar de plaats voorde » ' Geleerden , om elkander den mantel afteveegen , dat het de peine waardig is ? zie Styntje, ik wilde dat de Dominés , zo als de Voorleczer, zeiden , kwaade naamen 11a ik maar over, myne toehoorders, want zy ftichten niet: wel wat heeft een knap christenmensen toch aan de kennis , wat of die ouwe Ketter, en die misfelyke Dwecper, over Gods lieve Woord, uit de hersfens füet? maakt het hem een grein wyzer, of een ziertje beter? 't mogt de hamer ! ik denk altyd, in zo een geval: dat niet weet dat niet deert; cn zulke hagelfehe zotternyen brengen een mensch maar tot malle overdenkingen, Styntje : heiligmaaking is de groote zaak; zeli'beituuring de bezigheid ! wat hebben wy dien poespas van menschlyke zotternyen te gaan doorroeren? hoor, Gamaliël was er beter agter: is het niet uit God dan zal het van zelf in duigen vallen; dat is ook zo; en de ondervinding leert dat veele Ketters hunne gekke-4of ergerlyke begrippen, zelfs jaar en dag overleefden.
Doödlyk kan ik my ergeren, als ik het lieve Vader ons zo oneerbiedig hoor rabbelen, als een jongen die zyn Catecbismusvraagen voor zyn moeder opzegt



ABRAHAM BLAtfltAART. Ï29
Scgt; terwyl zy hunne eigene woorden met eene pedante enthafis lpreeken, als of het zonde ware, een fylabe overteflaan.
En dan klaagt men nog dat de menfehen ongodsdienftig zyn, en weinig ter kerk gaan : heb ik u niet wel meer over dit ltuk gefchreeven ? ik geloof ia; nu, dat kan geen kwaad; zo dat myn Nigt de Vry maar te veel reden heeft voor haar onkerkgaanheid: ,, Ik wilde," zeide zy eens tegen my: „Ik „ wilde, Neef Abraham, dat men alle morgen, in „ een ruim fehoon eenvoudig gebouw, byééenkwa,, me, al ware het maar dén uur; dat daar dan een „ fatfoenlyk , welfprcekend , weldenkend , geoe„ fend man, eene aanfpraak deed; en dat hy , na „ dat wy allen, onder het geleide van een fehoon , „ zwaar kerkorgel, eenige christelyke Liederen — „ althans geen vloekpfalmen gezongen hadden, den „ God van Hemel en Aarde een geheel ootmoedig ., dankbaar gebed opzond ; dat hy daarin toonde „ doordrongen te zyn van de Godlyke grootheid, ,, magt, goedheid , wysheïd , en diep getroffen „ door de onvolmaaktheid der zwakke menschlyke „ natuur; dan zouden alle menfehen eerbiedig, op„ lettend medebidden; en op den dag des Heeren „ konde men een uur daar by voegen,ter verklaa„ ringe van deeze of geene woorden, door Jezus „ en zyne Apostelen gefproken ; en dan , Neef „ Abraham, zal ik tot in myn hoogden ouderdom „ een fteun van de kerk zyn, en gaarne in 't openlik deel. I „ baar



130 BRIEVEN VAN
„ baar myncn , nu huisgodsdicnst,verrichten: docï*„ dewyl wy christenen zyn, moest ook daar alles dat „ kenmerk draagen, en moester, zo wel op bcly„ denis gedoopt, als avondmaal gehouden wor„ den."
Die zonderlinge matroone, heeft geen groot ongclyk dunkt my; al ben ik, om het zo eens tc noemen , een heel ftyf kerkgaander, ik zie óók wel dat dc winkel daar dikwyls fober genoeg wordt waargenomen ; - cn die niet van de middelen gelieft te gebruiken, wordt maar terftond voor ongodsdienstig gehouden; even of de ziel van den Godsdienst belfond , in tweemaal des Zondags, zig doodlyk te moeten zitten verveelen; als dc welopgevoedheid niet toelaat dat men een fiaapje nceme, wil ik fprecken, zo als eens in ons land by den Schotfchen Dominé E . . . . gebeurde : de goede oude ziel zag zyn kuddetje eens over, alles was in diepe rust, en de vroome Grysaart nam ook een tukje in den ftoel.
Ik veragt geene befpiegelende waarheden, ik wil die alleenlyk niet op den prcdikftoel hooren, om dat ik daar als een eenvoudig welgezind christenmensch kom , en gevolglyk aan al dat onëuangelifche niets heb, dat wat zeggen wil: wat heeft de gemeente er ook aan? en dat die de gelegenheid hebbe om beter en wyzer te worden, is dunkt my geen der minste oorzaaken, waarom er door Christenleeraars , in de openbaare kerken, gefproken wordt.
Zie



ABRAHAM BLANKAART. I3I
Zie Styntje, zobegrcepen het Doddridgc, Wats, Whcrcnfels; vooral, zo bcgrypthetmyn boven alles geliefden Zollicofer; cn zulke braave mannen heb ik in meest alle de kerken van ons Land gehoord 5 zo (preekt onzen vriend Smit, en ik zou u nog anderen kunnen noemen; maar gy kent die misfehien nog beter dan ik; want het is nog zo veele jaaren niet eens geleden, dat ik my die christclyke vryheid vergunde, om overal daar Gods lieve reine woord gefproken werd, myn gulden in 't zakje te gaan geeven.
Denk evenwel niet, vriendin, dat ik nu den engen weg ten leven zoek tc verbreeden; wel het lykt er niet na Styntje! het innige christendom is immers geheel cn al betrachting ? en hoe meer men de menfehen den aart van den christelyken Godsdienst beduidt, des te" meer moeten zy overtuigd worden, dat hy die wèl doet, wèl vindt; dat kan niet anders: cn wie weet beter dan gy, myne vriendin, hoe er gewaakt , geftreeden en gebeden moet worden, om onze eigene zaligheid tc helpen uitoefenen; en aleer dc christclyke liefde de bron wordt van alle onze gedagten , woorden, werken; van onze vermaningen, vertroostingen , mededeeling van aalmoe'fen ; kort gezegd, van alles wat eerlyk is en wèl luidt, zo als myn groote vriend Paulus, (de Apostel Paulus,) dat noemt! ja ja, Paulus wist wel dat ondeugd wangeluid is; en dat,als de Christelyke liefde de Capélmeesteres is, dat dan alle de partyen van het zielenI 2 con-



l$1 BRIEVEN VAN
concert, in volmaaktheid tot een geheel inftemm tf; daarom zegt hy ook, alles wat wèl luidt.
En wat vindt deeze groote pligt niet al tegenllaudei 9 ki de ondankbaaren, de vergelders van kwaad voor
kwaad of voor goed! dat nog fchrikkelyker is:
wat moet deeze deugd fchcering en indag by ons zyn, om te zegenen als men ons vloekt; om te bidden voor onze vyanden; om hen die ons lasteren te blyven regt doen; om haksltarrigheid niet los tc laaten, maar wèl te doen! wie, mag ik je bidden, zou daar toe in ftaat zyn , dan hy,in wiens hart de liefde tot God is uitgeftort, en .die zig houdt aan de belluiten van het onbedriegelyk oordeel ? maar dan gaat het ook gemaklyk genoeg Styntje; want liefde verwint- alles, zo als dat eene bekende zaak is.
Hoor vriendin, voor u verberg ik niets; gy moet Abraham Blankaart's gcheele hart zien; hem, ten minste zo als hy zelf zig kent, kennen ; wam: myn weg ten Hemel loopt al dikwyls over den uwen. eens heen: wel ik meende, in vroeger jaaren, dat ik al heel verre in de liefde tot God en den Naasten gevorderd was; want ik deed wèl aan allen die ik wèl konde doen , met woorden cn daaden ; ik heb geld, goed, raad en daad uitgedeeld , overal waar ik maar wat kon opfchommelen; ik reddede menig huisgezin uit gebrek en ellende ; ik gaf myn Doétor titulair een vast jaargeld, om allen die ik wist dat ziek en behoeftig waren byteftaan; en de
bes-



ABRAHAM BLANKAART. I33
beste geneesmiddelen ryklyk medetedeelen, zo als dat niet meer dan billyk was, voor zo een ryk oud vryer,die kind noch kraai in de wereld heeft: vooral was ik magtig in myn tuin, als ik een jongmensen te regt bragt; en dit is my, dank God den Heer, dikwyls gebeurd: zie, de jonge lieden wisten wel dat Abraham Blankaart geen Govert Grim, of Meffert Luim, of een lastige Aptekcr was , en dat ik Gods ter wereld niets beoogde, dan dat die hamerfche jongens niet verdronken, alëerzy water kenden; want met de meisjes loopt dat zo geen gevaar, Styntje ; of zy moeten vroeg ouderloos cn mooie dingetjes zyn, en in flegte , of ten minsten zorglooze handen vallen, en dan deed ik ook myn kranke best voor die arme fchaapen: ja wel zie, Styntje, dan was Abraham Blankaart zo vrolyk als een vogel des Hemels, en alles was dan zo ruim, zo gezond, zo helder, zo helder, als chriftal; want ik begreep wel dat de Heere aan ieder zo veel genade niet gaf, w*il ik fpreeken, om zo veel goeds te kunnen doen: en als ik dan t'huis kwam, dan was al myn volkje zo naar myn' zin, en Snap zelfs my meer dan gewoonlyk welkom; ik ging zo blyde naar be:l, cn ftond zo dankbaar vrolyk op! en dan dagt ik by my zclven; zie zo man lief, zo doende zal de Heere des huizes,als hy komt, Abraham Blankaart ook bezig vinden; cn dewyl het toch. alles op de barmhartigheid van den -llemelfchen Vader moet afloo• pen, zal ik maar moed houden, cn als een christenI 3 mensch



334
BRIEVEN VAN
mensch zo veel doen, als maar voor my te grypen en te vangen is; en dit is geen fteuncn op eigen werk; wel 't is geheel iets anders! de voorwaarde des Euangeliums is immers: „ die veel lief gehad heeft zal „ veel vcrgecvcn worden;" en, „ de bermhartig„ beid roemt tegen het oordeel ? "
Hoe kan het in gezonde hersfens opkomen, Styntje , dat de gebrekkige, dc dwaalcnde, en de kortziende mensch, iet, dat wat zeggen wil, by God zoude verdienen kunnen? ja geloof zelfs dat Papisten en Armiaanen, als zy met oordeel fprceken, al zo weinig voorwenden iet by God te kunnen verdieucn, als Jan Luiken zelf, en dat is veel gezegd : en het fchynt of onze lieve Hemelfche Vader nog al met genoegen op myne werkzaamheid zag; want , zonder roem gefproken, alles gaat gezegend; myne pupillen gaan den goeden weg op; myne jonge vrienden luisteren naar my; lieden die ik, in goeden doen ftelde, of uit kommer reddedc, zyn dankbaar aan my, en betooncn dit door het beste gebruik van myne giften en raadgcevingen te maaken: daar is nu immers ons Cootje , 't was een Petit-maitrc, van 't hoofd tot de voeten; hy ging als een banjer heer , met twee horloges, en rook zo lekker als een Parfumkraam; en is hy nu niet een Lcele gefchikte degelyke zoon? zie Styntje, ik weet dat hy God vreest, en zyne zaaken wel waarneemt; en ik hoop hem ook nog, voor ik naar myn eeuwig huis ga, een lieve •vrouw te bezorgen: toen ik liet jongetje eerst leerde



ABRAHAM BLANKAART. I35
de kennen, zo als hy met zyn Saartje en Letje overal heen kaaide; inzonderheid toen onze Hendrik my verhaalde welk een goed menschlyk hart hy getoond had , omtrent de toen verdrukte Mevrouw Buigzaam ; dagt ik zo by my zeiven, hoor knaapje, in fpyt van al je aaperyen; in fpyt van je twee horloges; in fpyt van je lekkere geur, gy zult met myi» en ik zal eens zien, of ik niet iet, dat wat zeggen wil, van je maaken kan; want als het hart goed is , dan is alles goed; en het is ook allerbest neergekomen : wel Styntje, is Cobus geen middel, om het zo eens te noemen, in Gods hand geweest, om myne vriendin Buigzaam, op den weg tot haar geluk te leiden; ja, om myn Saartje, dat een los onbezorgd dingetje was, in goede haven tc brengen ? o vriendin! wy weeten niet wat in het Ryk van God groot of gering is! een opgefchikt beuzelaartje van een meisjesgek , werd hier de oorzaak van zo veelen en nog al geduurig voord-rollende omftandigheden ; van zo veele voor een goed hart gewigtige huislyke gebeurtcnisfen: zo dat ik maar zeggen wil, dat dit met Cobus dan maar eens uitneemend geflaagd is, en ik bcOuit er zo half en half uit, dat de Heere God, in deezen , welgevallen had aan zynert knegt, die zo gaarn in het goede wat te bcdisfelen heeft.
En zo kan ik my al een groot getal jonge lieden herinneren, die, door minzaamheid , zorgvuldigheid , en door eene goede, ffille, hartlyk gemeende I 4 va-



I36 BRIEVEN VAN
vermaaning; een goed en braaf cbarakter gekreegen, of dat grootlyks vermeerderd hebben ; en ik hoop dat ik aan hun , in het andere leven , nog veel vreugds zien zal; want, Styntje, dat is het waare: wy keven hier, wil ik fpreeken, een korten dag ; de tyd is om eer men er aan denkt; maar, als wy in ons Vaderland zullen gekomen zyn, dan zullen wy eerst tyd hebben om wat decgs te beginnen; dan zullen wy het gebouw van onze gelukzaligheid , waarvan wy hier naauwlyks meer dan het fondament gelegd hebben, oprichten, tot de grcot11e volkomenheid.
Dit goede vadcrlyke oogmerk is my maar eens in myn geheele leven mislukt; cn dat, helaas! omtrent een meisje! ik kan' niet zeggen, Styntje, hoe ïny dit in myne hooge jaaren treft, en verootmoedigt : Heere God! denk ik dan , zou Abraham Blankaart, ook eigene gaaven gerookt, en zig verheft hebben op dc genade die hem gegecven was, en waardoor hy zo veck jonge menfehen gelukkighielp maaken! myn oogmerk was evenwel goed ; dit weet ik zo vast als dat ik leef: gymoet dan weeten , Styntje, dat ik dit meisje, om dat het ouderloos was , by braave Burgerlieden befteedde; ik kleedde en reedde haar, en dagt het, t'avond of morgen, een goed man optefcharrekn: maar, wat is 't? die lieden klaagen, met de grootlte reden, en betuigen dat zy om geen geld, hoe groot, met zo gen kind zouden willeq geplaagd blyven; zy is een
weér>



ABRAHAM BLANKAART. I37
weerbarstige ftoute meid; onbuigzaam, koppig, en zo haastig, dat men er voor beeft als men op dc gevolgen ziet: denk eens aan , Styntje ! hardheid ,
ongevoeligheid voor weldaaden is met . zo een
meisje iet te beginnen? zy heeft verftand en eenige goede hoedanigheden, maar alles gaat buiten het vrouwlyke hart geheel en al om: ook zelfs aan my, heeft zy geen dc minste gehechtheid; cn ik deed haar evenwel altoos zo veel goeds als ik maar kon ï zeg ik iet, zy Haat haar ftout hoofd in den nek, en laat my praaten; zwygt als ik met haar fprceken wil; kykt norsch en ftuursch; doch is pas alleen, of zingt en dartelt met elk die haar voorkomt: zy ontziet zig niet om van haare beste carnuiten te babbelen, ja zelfs, praat zy uit myn huis: voeg hier by, ecue ondoorgrondelykc valschheid, onder het vernis van losfe onbedagtheid, en gy kunt wel opmaaken dat Abraham Blankaart al heel diep yoö* den Heere vernederd is.
Nu ben ik eens op Hebal, dan op Gercfnn, geklommen; ik heb vermaand, beitraft; ik heb met de -grootfte langmoedigheid gehandeld; ik heb beloond; ik heb gedreigd; ja zoudt gy 't wel
gclooven, Styntje, indien ik het u niet zeidde ? — ja, ik heb geweend ; ■ doch dat rotzenhart is onvermurwbaar gebleeven; en nu hzb ik vast beflooten myne handen er van aftetrekken; iet dat deeze jonge dogter fehoon aanftaat: zy is haar kost dubbe.., waardig, en dewyl zy geene gevaarlyke zwakheden I 5 haa'



I3<? BRIEVEN V .\ N
haarer Sexe heeft, zal zy wel te regt raaken: myne Saartje heeft my dikwyls verbcden, maar nu is 't uit Styntje: zou ik mynen ouderdom bitter maaken, door, en om zo een onwaardige ondankbaare meid! neen , daar is Abraham Blankaart niet toe verpligt: ik heb aan deezen wyngaard alles gedaan; doch, hy heeft zuure druiven voordgebragt.
En nu voorzie ik wel dat eene wereld, die Abraham niet kent, hein zal veroordeelen; zal zeggen dat hy het meisje niet moest hebben losgclaaten ; maar in weerwil van haar zelve, behouden: ei lieve! cn kan men een vry mensch, tegen zyn' wil aan, dwingen om gelukkig tc zyn ? of zal ik, om dat ik geld geeven kan, braave Burgerlieden het leven tot een ■ rosmolen maaken, door zo een lastig zeefchip daar nog langer tc laatcn havenen?
Myn gemoed was zo vol Styntje, dat ik het ueens fchryven moest: myn Saartje kan niet zien dat haar Voogd bedroefd is, en evenwel hoe kan ik het nalaaten, als ik overdenk wat er van zo een charakter komen zal, indien God haar niet bekeert, of nog eens in dc magt ftclt van een' man, die haar te regt brengt; maar , wie zou zo een flegt humeur durven aanpryzen ? ik niet; daar bcwaare my God voor! en Salomon kende dc vrouwen genoeg, om te weeten dat er geene boosheid te gclyken is by de boosheid van een wyf.
Zie zo , nu heb ik myn gcheele hart eens uitgehaald ; en het is als of ik nu wat opgeruimder ben;
wist



ABRAHAM BLANKAAR TV I39
wist ik maar dat ik door my zelvcn wat intebeelden op myne eigene nuttigheid, deeze diepe vernedering niet noodig gehad had, by dien God, die alles ten besten Huurt« ei lieve, Styntje, bid gy eens voor dit verharde gemoed! het gebed van een rechtvaardige vermag tog veel; wie weet of het nog niet wat
hielp! vcrfchoon deezen langen brief van uw'
vriend,
A. BLANKAART.
ZE-



T40 BRIEVEN VAN
ZEVEN- EN- VEERTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan den Deere, Hendrik Edeling.'
Myn waarde Hendrik!
Ik moest u maar waarde zoon noemen , want dit zytgy op de allervolkomcnfte wys: gy zyt immers, om zo eens te fpreeken, de man van myn Voogdkind , dat my door haaren zaligen Vader, myn ondflc en beste Vriend , Jan Burgerhart, is nagelaaten, cn zo-hoog en duur aanbevolen, dat ik er nooit dan met huivering aan denk : hy was een goed, maar ook een verreziend vader, en bclchouwde het zoete losfc zorglooze kind , zo als het was: dat begreep ik toen zo niet, als wel nu, nu tyd cn opmerking myn gezond eenvoudig menfehenverftand vermeerderd hebben, waar voor ik God den Heer hartlyk dankbaar ben; want een ziel zonder kennis is niet goed: ja ja Edeling, het is wat tc zeggen voor een ftervend Ouder, zo eenwcêrgaés meisje, zonder raad of toevlugt te moeten laatcn , als de IIccre God ons roept
om in de eeuwige rust intcgaan het is op
sen drommelsch doodje maar af, als zo een Saartje,
zon-



ABRAHAM E L A S K A ART. I4I
zonder kleérfcheiiren in het heilig kostlyk huwelyk geraakt, en in de handen van een goed man, die het verltand heeft om een jong vrouwtje zo gelukkig te maaken, als zy op deeze wyde wereld ooit worden kan; en daarom had ik aanftonds ooren naar uw verzoek: zo dat ik maar zeggen Wik, Hendrik, dat ik u maar altoos myn zoon moest noemen: en gy weet ook wel, Hendrik, dat ik een geheel ander humeur over my heb, als wyle uw Vader, Jan Edeling, met wien ik al menig aartigbeidje gehad heb, en die ik, in fpyt van zyn misfclyk humeur, toch liefhad en ook achtte; want het zat al den brui in zyn humeur, en niet in zyn hart; dat was capitaal goed: en dit bleek vooral in zyn christclyk testament , waar in hy Cornelis en u, ieder de reine helft maakte , zonder na zyn' dood nog te willen regeeren, zo als in zyn leven tog zyn zaligheid was; en zonder zyn kleinkinderen, ten nadeele en tot kleine reputatie der ouders , te bevoordeelen; met wien ik veel gebakkeleid en geharreward, en gerameid heb , om dat hy zig zo vast als een muur in 't hoofd gelleld had, dat het beneden zyne vaderlyke waardigheid was, met zyne kinderen te redeneeren; hoewel hy echter ook begreep, en daar moest ik my dan
Hap over lachen begreep, dat zyne zoons veel
meer verftands hadden dan hyzelf: zie my echter zulkehamerfcheflinken eens! nu,zo is 't niet,ieder zot heeft zyn Marot — maar waarom noem ik dit gek ? als ik my wel bedenk, is dit niet geheel buiten den
haak ;



142 BRIEVEN VAN
haak; want daar de man erfchriklyk fterk op Hond, pm gelyk te hebben, en zyn' zin te doen, iet dat vader Edeling met de overige kinderen van Adam en Eva gemecnfchaplyk heeft, wilde hy liefst niet redeneeren , met gastjes die in ftaat waren om hem te toonen , dat hy de plank geheel bezyden was, en dat zyn zin geheel in het verkeerde en in het malle heenftuurde: hy zelf wist, dat zyne verkiezingen in zyne grilligheden gegrond waren ; en wat behoefden zyne kinderen hem dat ook tc beduiden ? hy wist het zelf, maar meende, als vader,recht te
hebben, om alles wat hy begreep uittevocren
maar, laatcn wy de dooden laten vaaren; hy leefde en ftierf als een braaf bclyder van Matten Luthers geloof, aan wien hy ook nog, (endaar was hyzeer mede in zyn tuin,) bevriend was; en ook, hy heeft nu geen hair meer te zeggen dan Matten Luther; ik wil maar zeggen dat ik de dingen zo wat anders begryp, en fehoon de meeste fpreekwoorden, bymy, geen Euangelie zyn, dit is echter de waarheid: die het weet moet het zeggen: of, gelyk vader Kamphuizen zegt: ,, den wyzen komt den wysten toe: " ik redeneer gaarn met alle menfehen, om dat ik gaarn van alles wat weet: ik redeneer, praat, fchryf, raadpleeg met ieder over zo een onderwerp waar natuurlyk zyne fterkte zyn moet; met den landman over zyn akkerwerk, over zyn vee, en zo al voord , daar hy verftand van moet hebben, indien hy voor zyn zaak goed is; met den Leeraar over Gods.lieve
woord,



ABRAHAM BLANKAART. 143
woord, code theorie van den Godsdienst; en met de vrouwen over de practyk der Godzaligheid ; en met Styntje over heele gemoedlyke onderwerpen die ik zo aan niemand zeggen kan : met uw' Broeder praat ik over Hiftorie en Letterkunde, om dat ik altoos wat van hem leer, dat is even zo veel: metu, Hendrik, die, als Koopman, met veelcrleie menfehen omgaat, en veel om handen hebt, en in veele zaaken gewikkeld wordt, by u tracht ik licht te ontvangen, en nut te doen met de alledaagfe, veelmaal heel beuzelagtige, convertiefjes van dit leven, doch die al heel byzondcre verfchynzels kunnen uitwerken.
Dikwyls hoor ik, 't is niet te befchryven, ja byaa niet te gelooven , hoe veele menfehen en wel voornaamlyk in Amfteldam, de kost winnen: zwar vclftokkcn, pypedopjes, molentjes, palmpaafchen, kaarspapiertjes, poppen huisraad, is hier eene kostwinning; het fchreeuwen met nieuwsvertelders, het lollen van liedjes, het laatcn kyken van een Tarekiek, van muizen , marmotten, het gillen op een fluitje, zyn goede broodwinningen , als er wys op gefteld word: het trekken van de plokpenning, het verhuuren van kruiwagens, maakt in onze ftad wèlgezetene burgers; cn zo ik tot morfery wilde afkomen , kan ik van het kraauwelen en opvisfehen van lorren en todden, uit de ftinkende burgwallen, fpreeken; verfcheidene deezer vuilikken hebben eigene
hui-



144 BRIE VEN VAN
huizen, en zitten er beter in dan veele fchraal op' gcfchikte half heer half knegts.
Dit alles fchynt voor inwooncrs van buitenlieden , voor lieden die met boeren- of ambagts-werk de kost winnen, wel geheel een fabel, of toveren, en trekt heele menigten van luie ftraatllypers naar ons lieve Amfteldam; even of het een luilekkerland ware, wil ik fpreeken: zo dat, Hendrik, terwyl ik over dit alles zo zat te denken, zei ik zo in my zelvcn: wel Abraham Blankaart, zoudt gy daar niet wat nuttigs voor je kostclyke ziel uit kunnen haaien ; want anders is al dat denken maar waauwelihg, myn vriend; en toen viel my zo in: is het wel beter te begrypen , hoe veelen aan een goeden naam, aan achting in de wereld komen, dan hoe deeze lieden aan de kost geraaken; zy die niets doen dan door grapjes cn grillen de dagclykfe gezclfchappen te vermaaken ? de zedclyke , neen de onzedelyke nieuwsverteiders, de ergenis- en vuilnis- opvisfchers, worden ryk in achting; zyn overal welkom; overal aangenaam; terwyl een degelyke vrouw, een braaf -man , die goed rond goed Hollandsch verkeert , en daar men meê voor den dag kan komen; die hunne talenten tot nut der maatfehappy aanleggen , wel van geluk mogen fpreeken , indien zy maar onbelogen en onbefpot door de levensreis geraaken : achting, dankbaarheid, genegenheid?
o, dat is voor hen niet te bekomen; al de eer die
men



ABRAHAM BLANKAART* lil?
men hun bewyst, komt hier op uit, dat men hun Vergt alle grillen, alle onredclykheden intefehikkón » van elk die lust heeft hun geduld op de proef te zetten*
Is het wel te gelooven, Edeling, maar de ondcf^ Vinding leert het, dat men door de lasfigfte en lmtelykfte gebreken, achting, credit en liefde verkrygt ? ik ken menfehen die zo Hikkende vol gekheden en grillen zyn , dat geen christenmensen weet wat men er aan heeft; die tienmaal op één' dag mal goed en tail ftuursch zyn; die ten tién uuren een prefent geeven , en quartier over elven geheel norsch en ingetrokken zyn; die twintig maal daags lachen, zuchten „ huilen en (loeien; die van daag met óns grappen cn morgen ons niet groeten; zulke lieden zyii evenwel zo dim, dat zy zeer wel reden van dié verandering kunnen geeven; en als zy niets met oogmerk febynen te doen, handelen zy juist met Veel overlegs: onder myne oude goede bekenden, heb ik ook zo eene vrouw, en dewyl zy nog min of meer aan de Blankaarts vermaagfehapt is, en ik veele haa'rer zaaken waarneem, dat tog geen Vrouwenwerk is, en veel naloopens en eyferens vercischt, zo ga er nog al eens te hooi en te gras, of ik zend er myn goede Willes voor my heen, die in zulke affaires myn doen en myn laaten is: ik kan er onze Cobus maar' niet na toe krygen, hoe gaarn hy anders alle menfehen dienst doe, en Voor my, zo ik het hebben wilde , in het vuur zou löopen : och, Mynheéf
III* deel* K Blank"



Ï46" BRIEVEN VAN
Blankaart! zeit hy dan, zend my naar dat malle wezen niet; myn Zwager is veel bekwaamer om die gekheden of niet te merken , of er zig niet over te ftooren: ik weet immers niet, hoe zy my, en ik kom evenwel uit uw' naam, my zal ontvangen: zo dat , Hendrik , ik ga er dan doorgaands nog al zelf: wel nu, vind ik haar alléén, dan is zy zagt, tot bloempappigheid toe; en dat haat ik zelfs in een vrouw; want het is my te week, tc laf, te charakterloos: dan is zy zo toefchictend, dat er maar geen fchrift van is: het is Mynheer Blankaart voor, en Mynheer Blankaart na ; en 't is , geef Mynheer Blankaart een ftoel; en, waar zal ik Mynheer Blankaart meè dienen ? ik moet een pyp rooken; ik moet iet gebruiken, en ik kan van de vrouw byna niet afkomen : maar, (zie my zulke vervoerde Hinken eens aan!) maar, er komt iemand in, die het niet te breed op my heeft, en dien ik ook nooit in den mond zal loopen; ik ben voor den vuist, en alle draaieryen , alle gniep haat ik als dc drommel het wywater : één van die venten die ook oudachtige vrouwen vleien , en , foei dat ik het zeg, zoete
woordjes geeven daar ik my zo fatans nydig
over kan maaken: Hendrik dan zou ik my
zo een bochel kunnen lachen , over de verlegenheid deezer oude Sybille; zy zou, durfde zy, by hem wel een excus maaken, om dat zy my een pyp geprefenteerd heeft; zy weet niet hoe zy het beredderen zal; haar van zelf lang aangezicht wordt een
hand-



A si R I ■ A M BLANKAART. 147
handbreed langer, en zo bleek als een portrait van Crayon, daar de kleur uitwalémd; zy kykt zo benaauvvd als of zyzuur in de maag had; zy doet, zo behendig als mogelyk, haar' vriend begrypen, dat ik daar zo toevallig eens inkwam; dat ik geheel 011verwagt intrad; en laat zo iet blyken, dat ik weldra zal heengaan: zy brandt van ongeduld om hem te verhaalen hoe het bykwam , dat hy Abraham Blankaart daar zo familiair vond zitten; hoe zy niemand akhans minder vervvagt had, dan my; hoe zy opkeek toeu de meid my aandiende! — cn onderwyl zit ik in myn oud-vryers hart fchelmsch te lachen; blyf zitten; rook nog eens, en verhaal het een en ander, waaruit de vriend befluitcn kan, dat wy elkander van oude dagen kennen, en zamen van. ftukken weeten; hy maakt er uit op, dat wy al heelc goede maats zyn: enfin, Hendrik, gy kunt eens denken wat er omgaat, als Abraham Blankaart het hoekje van de gragt om is; dan is het: „ Ja, men moet „ veel doen om niet in onmin te geraaken met een' „ man, dien men nog al min of meer noodig heeft; „ anders, ik ben ook niet Blankaartagtig:" en ik weet, Hendrik, dat zy Gods ter wereld niet tegen my heeft, dat wat zeggen wil: nooit laat zy myten eeten verzoeken; kom ik in, dan vraagt zy my familiair, en dat eenig om te kunnen zeggen,ik vraag niemand: kort gezeid, deeze myne oude kennis is eene flaavin van haare eigene la!femenfchenvrees;zy is 't ook nooit met haar zelve regt ééns; zy geeft K 2 al-



148
B HIEVEN VAN
allen dag den eenen om den anderen op: als baar geweeten er zyn mond eens irifteekt, dan is het: „Ja, „ myne zucht tot vrede doet my dus plooien en „ draaien ; ik ben zo bang voor ongenoegen; ik „ benzo bedroefd zwak;" onderwyl klappen haar ongemaklyk humeur, haar droefgeestige buien, uit het fchool, en toonen dat dc vrouw met zig zelve overhoop ligt: deeze vrouw wordt ondertusfeheu gevleid en geacht; het is cene doodzonde, haar een onvergenoegde oogwenk te geeven; 't is de braave vrouw, de goede vrouw; die alle haare zotte grillen niet met taai geduld infehikt, krygt den naam van onvriendlyk; die haar niet aanbidt, noemt men wel een raar mensch: en waaraan is nu evenwel deeze malle doede, alle deeze gunstige onderfcheidingen verfchuldigd ? aan die zelfde ligtgeraaktheid en kribbigheid,, die een gekke moeder de party doet trekken voor een grienig ftout kind, dat al tyd den baas fpeclt, altyd over dc andere kleinen heen zit, en terftond aan 't balken gaat, als cl ie het ftout ding Iiiet al het fpeelgoed overgeeven willen.
O Hendrik Edeling! gy zoudt niet gelo'oven hoe dit groote liêns huilebalken, de houding van weereIoosheid en onnozelheid, het zeggen: och Heer! dit heb ik zo niet gemeend; en, dat heb ik met dit oogmerk niet gezegd; of, wie zou denken dat men dit kwalyk zou afneemeu! al vrybrieven zyn voor alle kuuren en grillen van zo cene vrouw : hierdoor blyft zy altoos de cerlyke, de weldaadige, de goede



ABRAHAM BLANKAART. T49
de vrouw, al lydett anderen onverdraagelyk veel , door haar humeur: de kunstftreek om in beklag te komen, is de heele zaak; en een zakdoek vol traancn doet veel af; zo is het by myne oude kennis ; haare zedelyke kleinzerigheid; de gaaf om zuur te kunnen zien , om te kunnen zuchten als het haar in 't hoofd komt, doen hier wonderen: en onderwyl pocht men op vredelievenheid: zy hebben, (want er zyn veele zulke charakterlooze menfehen,) zy hebben, jaaren lang, met clien en met deezen omgegaan, en 't is altyd wèl geweest; er is nooit een oneffen woordje gevallen: maar hoe zouden zulke menfehen ooit verfchil kunnen hebben, die niet omgaan dan met zulke loozc of malle vleiers, die het er op toeleggen om hun den kap te vullen? hier ftreelt de èéne ezel den anderen; haakt het eens, dan ftuift men op als buskruid; want alle zwakke charakters zyn kruidjes roer my niet : hoe fchande koop verkrygen zulke menfehen achting.
Daar zoude geen eind aan myn' brief komen, indien ik dus wilde optellen, door welke todden en prullen in het zedelyke, men al achting verwerft: by voorbeeld, een uitgerekt, half dwepig half zoetzappig bakkes, een zwarte rok, een teemendc uitfpraak, het toeknypen van oogen, ktnanen iemand den naam van een vroom man t' huis ftuuren: bemoeiziekte, overal de eerfte te willen zyn, alles naar zyn' zin te draaien, geeft men ons voor trekken van menfehenkefde: veel lanterfanten ,vccle kleine beK 3 zoek-



IgïO BRIEVEN VAN
zoekjcs doen, zonder eenig bepaald nuttig oogmerk, zonder dat een hond of kat, ik laat liaan een mensch, er wat aan heeft , dit noemt men gezellig , beleefd, werkzaam; ieders zaaken te doorfnuffelen , ieder uittehooren , overal rechter te willen zyn, dienstaanbieding , raadgeeving , en als men ailes heeft uitgehoord de fchouders optctrekken, en de zaaken te laatcn zo als men die vond, zie daar den man die zig uitilooft ten nutte der maatfehappy ; den man die overal bygehaald wordt; wiens huis men afloopt; den man van wien men niet kan begrypen dat hy zo veel uitvoeren zo veele zaaken beredderen kan! fehoon hy niets, dat wat zeggen wil, uitvoert, dan zyne eigenebeuzelagtigc nieuwsgierigheid te voldoen.
Zonder verftand aclmoefen doen ; zonder oordeel gemeen volkje in huis neemen; zie daar onze gemcenzaame goede medelydende vrouwtjes , onze Christinnen, wier barmhartigheid roemen zal tegen het oordeel: geen' kerkdag te verzuimen, al kwam' men er ook fiegts om te flaapcu of om een nieuw famaartje te laaten zien; al leeft men voor 't overige noch maatig noch godzalig, maar wel contrarie; zie daar onze Godsdienstige, onze Godvrcezende lieden; om hen fpaart God een zondig land , eene godsdicnstlooze Had , even of God dc Heer dc innerlyke waarde der dingen niet beter kende dan wy , kortkykendc ftervefmgcn ! cn zyne goedkeuring, ik zou haast zeggen achting, voor zulke leuren



ABRAHAM BLANKAART. 151
ren en nesten zoude wegfchenken: zo dat ik maar zeggen wil, Hendrik, dat ik het niet hooren mag, als men zegt dat God om tien zulke rechtvaardigen, ons Land nog in wezen houdt: onze lieve Heer zeide immers niet tot zynen vriend, zo er tien ftiptc kerkgangers in Sodom zyn, dan zal ik de ftad fpaaren? neen neen, tien rechtvaardigen ; dat klinkt wat fterker! men zal my misfehien tegenwerpen , dat er toen geene kerken waren , en dat bewyst dan maar efïèntjes dat God ook buiten de kerk kan gediend worden: en ook, God heeft altoos een kerk gehad, waarin Hy gediend wilde zyn; die kerk is het menschlyke hart: Weet gy niet, zegt Apostel Paulus, dat uwe lichaamen tempelen des Heiligen Gcestes zyn? wel neen Paulus, dat wisten zy niet! en onze beroerde Christenen ook niet; dat weeten
de meeste uitleggers uwer fchriftcn niet zo
wat zouden zy wcetcn! ik geloof dat indien God een Land of ftad wilde fpaaren, om den dienst dien wy gebrekkige menfehen hem doen kunnen , cn die waaragtig geen noemens waardig is, dat Hy het dan nog tienmaal eerder doen zoude, om myne Nicht de Vry, die in geen vyftig jaar in de kerk geweest is; iet dat ik evenwel zeer afkeur, dan om honderd duizend kerkgangers, die elkander, allen Zondag, verdringen en benaauwen, en voorby draaven, om op de beste plaats te zitten, terwyl men ook tegen zulken zeggen kan: „ Wat doet gy- in deezen meer „ dan anderen?"
K 4 't Zou



?5* B K I 3 V K N VAN
't Zoti nog zo wat heen bruien, hechtte men aan het kergaan met een godvruchtig oogmerk nog ver-, dienste; maar daar zit het niet, Edeling; 't zyn im-. mers de leeraars zeiven die zo eene verdienste hechten aan het uiterlyk opkomen in het bedehuis? en, als men het wel nadenkt, dan ontftaat de verdienste eigenlyk in hun te hooren, in hun toetejuichen, en hun volle vragt te bezorgen, en dan zouden zy nog wel eifchen dat wy aan dit alles niet dagten; ot£t wel willen wysmaaken, dat de God van Neder-; land, om den meer of minderen loop die zy hebben, ons Vaderland zal behouden of verderven ! weet gy wat? het is eigenlykfuper fyne wraak, die zy wilden dat God voor hen by de hand name , om dat zy zo weinig toegejuichd worden : ó het is. zo mooi voer fommigen , zig te kunnen vleien , dat God om hunnent wij Landen en Ryken fpaart , cenig en alleen door allen Zondag een paar uuren in de kerk te gaan zitten, op een gemaklyken ftoel —. jnaar met welk oogmerk ? dat is het zelfde.
Gy kent my Edeling , gy weet dat ik een ftyf Icerkgaandci- ben; en dat ik al myn volkje daar ook heen ftuur: och Heere! dén dag in uwe voorhoven is my beter dan duizend elders; maar dan moet ik pok, wil ik fpreeken , in de voorhoven des Hêe-, j-en zyn; ik moet eene predikatie hooren daar het christelyk hart wat aan heeft; en nooit zal ik dulden dat men het naar de kerk franken voor een uitbuitend kenmerk koude, van hoogachting voor den
Gods



ABRAHAM BLANKAART. 1$3
Godsdienst; dat men een offer, 't welk men of der ydelheid, of der tydverveelinge, of der perfoonlyke vriendfchap,ofwel den hoogmoed des Leeraars toezwaait, zo hoog by God den Heer aanrekent, dat Hy daarom een zondig Land zoude fpaaren: zulke Leeraars tooncn door wat geest zy gedreeven worden, of houden zig van de mallen ; want hoe zou het evenwel in gezonde hersfenen kunnen opkomen, dat zulk kerkgaan, in de weegfchaal des heiligdoms gewogen zynde, van eenig gewigt zyn zou? burgerlyk, betaamlyk goed, in eenige opzichten, kan en wil ik het noemen, maar byGod zal het niets uitwerken, dat wat zeggen wil : en dewyl Jacobus de Apostel my verzekert, dat de zuivere cn onbevlekte' Godsdienst voor God, deeze is: „ Weezen en weduwen te bezoeken," (in een euangelifchen zin, dat verftaat zig,) „ in haare ver„ drukkingen, cn zig zeiven onbefmet tc bewaaren ,", van de wereld," zo moet my niemand kwalyk neemen, dat ik my aan deeze woorden boude, om een hoog-achtifer, of-achter, van den Godsdienst ie kenmerken, al gingen zy maar te hooi en te gras eens onder het gehoor; waartoe zelfs zulke redenen zyn kunnen , die men jan alleman nog al zo raauwtjes niet voor kan leggen: zo dat ik maar zeggen wil, Edeling, dat men by de degelyke menfehen , yoor een klein prysje al- een hecle boel achting kan Qpdoen, vooral in den burgerhaat; 't is wel waar, d,at op deeze achting, lof en goedkeuring, denftemK 5 pel



154 BRIEVEN VAN
pel der Godlyke gunst niet gedrukt is , en dat het hier veel meer is, Jan fopt Piet, en Piet fopt Jan; jammer is het maar dat er nog zoo veele dcegelyke menfehen gevonden worden , die tot het betaalcn voor zulke hondsfotteryen hun aandeel contribueeren ; om dat men hen weet te verlakken. Zie, weet gy wat ik ondervonden heb? het gaat met de achting als met de verachting; men krygt die zelden uit de cerftc hand : men vindt Monopolisten ook in deeze foort, cn opkoopers van alle zulke prullige inboedels, als waarvan ik fprak: men vindt die ook meestal onder onze uitcrlyk onberispelyke lieden ; deezen fleepen die opgekogte zedelyke boeltjes , zo wat door mooi praaten en knap voordoen , naar de huizen van onze braave deugdzaame menfehen; dcwaareGodvrugtigen denken zo gaarn het beste ; zy gcloovcn dc uitveilers ter goeder trouwe, én pryzen de waaren die zy gekogt hebben: ftel eens dat men uw verhaalt, die mensch is kundig, eerlyk, godsdienstig; deeze vrouw een zegen in haaren kring, en gy hebt geen reden om den vcrhaaldcr te mistrouwen; dan neemt gy immers dit getuigenis aan, ja verbreidt het overal daar het tc pas komt ; ontmoet zelfs deeze lieden met eerbiedige genegenheid? komen naderhand dc Hukken geheel anders uit , dan hebt gy alreeds hunnen lof gevestigd , door 't gewigt het welk men aan uw getuigenis hechtte.
Dat



ABRAHAM BLANKAART. 155
Dat dit ftag van vroomen wel lang mogen flaapcn , om dat zy den naam hebben van vroeg op te liaan, leert de ondervinding; dat zy al een heel huishouden van kwaade en lelyke driften kunnen opvoeden, zonder iet van hunne achting te verliezen, wie twyfelt daar aan ? omgekeerd is het al het zelfde ; menig braaf mensch verliest even onrechtvaardig zyne wèl verdiende achting, doordien ondeugende lasteraars by deugdzaame lieden geloof vinden , en daardoor de gelegenheid hebben ■> om het vergif voord te verfpreiden zonder dat men het voor zodanig houdt , of op zulke kanaalen eens gedagten heeft.
Hendrik Edeling, wat zal er in dien groeten dag niet al afgedaan worden? dat zal de peine waard' zyn! veele eerften zullen hier ook degelyk de laatften, en veele laatften de eerften weezen; want dan zal de groote rechter ieder vergelden naar hy gedaan heeft , het zy goed het zy kwaad; en, ik Voor my, zou het veel geruster laaten afkomen, indien ik de les van Jacobus betracht had , dan wanneer ik voor een Godsdienstig mensch verklaard was, op den zandgrond van druk kerkgaan , cn foortgelyke, by God niets afdoende, gebruiken: in die hoope zal ik my op myn doodbed gerust neder'eggcn, om te ontwaaken in eene zalige eeuwigheid Amen, Amen.
■ A. E L A N KAAR T.
, AGT-



IJÓ* ü R I E/V E N VAN
AGT- EN- VEERTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan Mevrouw Sara Edeling.
Lieve Kind!
Wel daar heb ik immers in myn ouden dag een zaakje aan dc hand , dat aan een oud-vryer maar geen kriezeltje voegt, die, wil ik fpreeken , zig zeiven de eer geeft om de honneurs van de wereld te helpen ophouden; en de praatpartyen zullen weergalmen van 't hiftorietje ; men zal zeggen , dat ik, zo als de meeste oude lien, nog zo graag iet, min of meer, wil beduiden; dat moet dan maar rond ftaan; er is iet aan, Saartje lief: nooit had ik het op een oesteragtig leven; zo dat kind, het is niet anders , vroeg geleerd, oud gedaan: hoe gaarn ik nu myn tyd met leezen opkort, blyft het evenwel da waarheid , dat ik het den heelen godgantfehen dag niet uithouden kan ; dan begint myn voorhoofd ftrak te worden; myn aandagt raakt in de war, en ik kom des, tusfehen ons gezegd, veel te diep in die dingen, die de vader in zyne eigene magt gcfteld heeft; en daar wy, als wy er ons gek, of kwaadzap-



ABRAHAM BLANKAART. I57
pig over gcdagt hebben, nog net.zo veel met zekerheid van weeten, als de goede Lavater van hetgeen wy eens zyn zullen, alswy den Engelen gelyk zyn, hoe veel de man ook in zyn boek, genaamd, uitzichten in de eeuwigheid, daarover zegge : maar nu moest gy niet denken, Saartje, dat ik niet van Lavater hou! wel kind het is zo niet, ik bemin zyn, zo zegt onze Styntje, zyn engelenhart en zyne ooripronglyke denkwyze; maar laat my evenwel door geen Roman wys maaken, wat de waare hiftorie van den Hemel is: hoe nu! dat is de intentie niet van den overledenen , gelyk het fpreekwoord zegt: zie kind, de laatfte jaaren van ons ten einde afdaalend leven, gelyken heel veel naar die halfuurtjes, die ons zo lang vallen en zo hamers verveelen, als wy, in orde gekleed en gereed zittende , om zo uit te gaan, naar een' vriend of een koets moeten wagten; of naar die halfuurtjes in welken men in den Herfst tusfchen licht en donker zit te tuuren; als het te licht is om kaarfen aantefteken, en te donker om wat uittevoeren, dat wat zeggen wil; aan alle die niet de peinen waardjes, die zo welkom zyn aan luie druilooren, die zig doorgaands befpiegelaars noemen ; groote maats hou je maar niet op! f
van denken , maar die werkzaame en altoos iet doende menfehen zo magtig verveelen, dat zy voor zulke niet de peine waardjes alle zulke kleine bezigheden , die tog moeten gedaan worden, bewaa» ren; en waarom gy onlangs zeker een grove gaaren
kin-



15»
BRIEVEN VAN
kinderkousje neêrlaagt , om nog wat by den tast te doen te hebben, als uw ander werkje te fyn was om voordtezetten; voor zulke bcfchikkingen , die het licht zo als men dit Oeconomisch noemt, niet waardig zyn. Hoor meisje, nu is het voor my herfst in 't leven; ik zit in volle orde, als een heer, maar tc wagten, dat ik naar myn eeuwig huis worde afgehaald ; of, wilt gy, om myne oude vrienden in de andere wereld te gaan bezoeken: dat wagten moest zo een bedryf-al verveelen; maar daar zorg ik wel voor; al heb ik geen kragt en het doorzicht niet meer om zo alles als voor vyf-en-twintig jaaren te doen; ö dat ondervind ik zo zeer, dat ik dikwyls eens tegen my zei ven zeg: wel Abraham Blankaart, onze lieve Heer plagt u nog wel zo eens ergens toe te gebruiken , doch dit is voorby ; gy fchynt afgedaan tc hebben, myn vriend; zou al het ftaal er uit zyn ? — dan zeg ik weèr eens, (want ik wisfel al heel veel woorden met my zeiven, en dat is ook al eens noodig om de kennis te onderhouden; want als men nooit zyn eigen eens het goede voorhoudt , dan raakt het huishouden zo in de war, Saartje;) dan zeg ik eens wcêr; wees toch te vreden, myn goeie man! zo als God het fchikt, is 't immers altoos best; een oud man moet zo geen kareis werk meer willen doen ; .gy hebt door de genade van God niet geilapen in den oogst; gy kunt niet op u zeiven toepasfen:
Ah



ABRAHAM BLANKAART, T59
Ais de zon is in het west, ■ Zyn de luiaarts op hun best.
En vergt gy zelf van uwen ouden knegt Jan, wel de tiende part van het geene gy eischte toen hy jong en van zesfen klaar was? je laat de oude ziel nu niet door onzen heven Heers wind en weer loepen; maar doet er jonge bollen op uit draaven: als hy nu op zyn gemak, cn in het mooie weertje, eens een boodfchap voor je doet, zyt gy heel wèl te vreden; je laat ouwe Jan zo wat door je huis trantelen, en dat meer om hem te tooneri dat gy weet hoe gaarn hy iet voor u doet, als wel om hem te gebruiken : zo eens een deur open doen ; eens een kind van Edeling haaien, of eens dc tafel afneemen ; want je denkt: „ ouwe Jan heeft in zyn'tyd kareis werk „ gedaan, en is overal met myn' vriend Snap met ,, Baasje heen gereisd en getrokken, door vreemde ,, landen; en zie eens, Abraham Blankaart, gromt „ ouwe Jan nu over uwe befchikking ? is het Myn,, heers fatfocn te na dat hy niets dan beuzelingeu „ bedryft ?' integendeel, 't is hem wèl, als hy maar „ weet dat ik te vreden ben!" en zo breng ik dit dan alles gemoedlyk op my zelvcn t' huis.
Dit maakt my dan kragtig opgeruimd , en ik denk, onze lieve Heer verwerpt myne kleine vermogens niet; wel, laat ik dan ook niet bedroefd worden, al kan ik in het zedelyke juist niet meer Pietje de voorfte zyn : ik moet my niet in 't hoofd
aaa-



l6ö BRIEVEN VAN
haaien dat het geen degelyk Christenmensch past, genadebrood te eeten ; en als ik het zéggen zal , Saartje, zo als het is, heb ik ooit of ooit iets anders in Gods groote huis gegeeten , dan genadebrood , dat wat zeggen wil ? daar is nu David, Koning David, die was dnbbeld wèl te vreden, als hy , en toen was hy nog, zo als men zegt, een man als David —- als hy maar dorpelbewaarder mogt zyn in 't huis van God den Heere.
Zo dat ik maar zeggen wil, kind, dat, na ik dus eens my zeiven ter deeg het jak afgefehuierd, en een dubbelde vermaaning gegecven had, ging ik zo al zachtjes en op myn gemak Gods groote zedelyke huishouding eens door, om te zien, wat of ik nog zo hier en daar kon vinden; 't kon niet fchcclcnwat ook; en wat wil het geval? daar kom ik in de gelegenheid om een Befteeder van meisjes te worden: ik was klaar; ik onderzogt niet wat voegde of niet voegde; ik zeide: Abraham Blankaart , alles wat gy doen kunt en nuttig is, voegt u myn vriend; pak maar aan, dit is hier de zaak.
Nu ben ik daar eens by uw' Broeder geweest, om te hooren wanneer gy met de kinderen eens in dr ftad kwaamt, maai die zei my, dat dit vooreerst nog geenszins uw oogmerk was; anders zou ik u veel liever dit gevalletje verhaald, en myn verzoek mondling gedaan hebben; maar dit is nu onmogelyk voor my, om dat ik het zo lang niet voor u zwygen kan, en daarom fchryf ik u eenen heelcrt



ABRAHAM BLANKAART. IQI
langen brief denk ik althans; .ten ware myn
geest ftomp en dof was, of werd, onder het fchryven; want dan, weet gy, maak ik heel gaauw myn dienaar, en ga heen.
Gy weet wel Saartje, dat ik my nog aan myne oude gewoonte houde en veel hier en daar kuier ; en al wat myn hand vindt om te doen, doe ik, met al die kragt die ik nog bezit: recht grappig, en , zo als wy menfehen zeggen , heel cafuëel ook, hoewel ik als een eenvoudig christen oud vryer, het wel degelyk aanmerk als een wenk van de Voorzienigheid , dat ik aan dit beredderingje gekomen ben: zo dat ik voorleden week in allerliefst mooi weèr, met myn' Snap, die ook oudagtig wordt Saartje , cn
daar je heel veel aan zult verlooren hebben
Snap, die zig zo nog al best naar Baasjes gang weet te voegen, en niet zo als Lobben van onze Kobus met tien zeven haasten cn fprongen vooruit draaft; nu het dier is jong — daar van niet — met Snap dan,
daar de beweeging ook goed voor is zo over
de Nieuwe markt wandelde , en by de Snykamer kom, en fta te kyken naar de klugtig aangekleeden, die daar zo met kuifmutsjes op, en korte jakjes aah , heel knap in orde door de vensters ftaan te gluuren: eerst lachte ik in my zeiven over het misfelyke van die vertooning, maar ik bedagtmy en vond er toen een hoope ligtzinnigheid in, ja meende eens boven te gaan, om aan de jonge gastjes, (want hun werk zal het zeker zyn,) te beduiden dat dit zo niet III. deel. L moest



BRIEVEN VAN
moest weezen ; om dat er eens een redelyke ziel meê verecnigd geweest was; maar wat zou 't zyn ? nut te doen was myn oogmerk; doch 't was, vreesde ik, daar niet door myne predicatie te beryken, cn ik weet ook dat anderen daar heel anders als ik over denken. 1 Zo al over zulkeernftigc zaakenmymerende,werd ik door een herhaald gebaf van myn' Snap, die nog eens een groove bas deed hooren, t'huis geroepen: ik keek uit, en om , en zag een' ftroorn van menfehen als een zee voorby ruisfehen : in 't eerst Hoorde ik my daar niet aan ; 't is hier dagelyks werk: een dronk zwyn , een liedjeszanger , een vegtpartytje van kwaê jongens, ja zelfs het verdrinken van een kat, of nog mindere wisjewasjes, brengen hier menfehen by elkander , of zy zo uit de wolken regenden: maar, eindelyk hoor ik uit de afgebrokene rede van de voorbylóópenden; (wie , wil ik fpreken, van de kleine gemcinte, g;iat eigenlyk te Amfteldam?) ,, 't Is God geklaagd! daar „ moest de Regeering beter voor zorgen; die kot„ ten moesten uitgeroeid cn verbrand worden; ar-
„ me ouders! onnozel kirrd!" ,, Ik zou dat
„ vee zo met myn tanden vanéén kunnen Jcheuren,
„ zei een vischwyf," ik heb ook een dochter
toen begon ik te begrypen, dat er iets ernftigs moest te doen zyn; ik vroeg des aan een welgekleed burgerman , wat er voorviel: „ Och," zei hy, „ 't heeft „ niets te beduiden Mynheer: een meisje van een jaar
» of



ABRAHAM BLANKAART. 163
,, of zestien, dat er niet kwaad uitziet, is daar uit ,, de veerman gekomen , om hier een' dienst te „ zoeken; het arme ding heeft naar den weg ge,, vraagd, en zy hebben haar op Boomfloot in een ,, fpeclhuis gebragt: dit gebeurt wel meer, maar ,, Mynheer weet, een beuzeling is in ftaat om dui„ zenden van 't gemeene volkjebyéén te brengen;" hy groette my haastig, en ging voord.
De bedaarde koelheid waarmede hy dit verhaalde, had my al raazende dol gemaakt, en zo hy niet gegaan was, ik vrees dat ik geen klein fpeóbikel zou gemaakt hebben, door hem een paar konkels, die wat zeggen wilden, uittedeelen: ik merkte dit voorval aan als een boodfehap van mynen God, en dat er nu eens regt wat voor my te doen was: ik begreep evenwel, dat ik met voorzichtigheid moest handelen, want dat haastigheid hier alles kon bederven : ik befchouwde het kot naauwkeurig, en ging naar myn huis , om alles eens met my zeiven te overleggen; ik moest, dagt my, weeten, of het meisje vrywillig dan met dwang daar gebragt was; want; er loopen ook wel eens lempers onder; evenwel zy was zo heel jong! dit nam my kragtig voor haar in.
Ik heb in myne jonge jaaren dikwyls met vreemdelingen , die aan myn comptoir geaddresfeerd waren , naar die huizen moeten flenteren, waarvan men buitens lands dan maar eens overfchoone lichtmisfige denkbeelden vormt; cn daar ieder, hoe hy ook L a ge-



164 BRIEVEN VAN
geaart en opgevoed is, en of hy uit Frankryk dan uit Noorwegen komt, weezen wil: wat zal ik zeggen? brengt men de jonge lieden wel eens in de Ziek- en Gast-buizen, opgevuld met Lyders van zekere foort, om hen te doen zien dat men op zulke waters zulke visfchen vangt? ik voor my heb mee:: dan één jong gastje eens by zo eene gelegenheid meegenomen , wèl verzekerd dat een frisfche lieve bloozcnde onbedorven jongen, geen grooter afkeer van ontucht kan ingeboezemd worden , dan op plaatzen daar het uitfchot van de zeevaarcnde Jantjes,en foortgelyk volkje heenvlicgt , om zig te verlustigen : wel ik kan u zeggen Saartje, dat ik nooit zo in myn ziel aangedaan, en bedroefd was, dan wanneer ik deeze huizen eens had moeten bezoeken: o myn kind! wat heb ik daar uwe Sexe tot bet laagfte perk der oneerbaarheid vernederd gezien! en je zou niet gelooven hoe het een eerlyk man ftuit, eene fchaamtelooze vrouw, zelfs in een fpeelhuis, te zien! ik heb wel eens een ernstig gefprek met een meisje gehad, 't welk nog alle tekens droeg van eene onhandige nieuweling te zyn maar ik bedenk daar,
dat ik aan myne pupil, aan een jonge vrouw fchryf, en, zo als de Apostel zegt, alles voegt niet overal: bedenk maar eens kind, hoe veel, (om niet te zeggen hoe alles,) afhangt, van de omftandigheden waarin wy komen, en de opvoeding die wy krygen: zie, ik ben nu maar een oud vryer, maar als ik daar aan denk dan ben ik bedroefd, en nydig
ook,



ABRAHAM B LANKA ART. 165
ook, op het gros der Christenmenfchen , die zo liefdeloos, zo koel ondeelneemend omtrent jonge menfehen handelen, als of zy geen kostelyke ziel te verliezen hadden, en geene plantage van Burgers voor den Staat moesten aanleggen: onze Godlyke mcnfchenvriend, Jezus, zegt ergens: ,, Wanneer de onge„ recrjtigheid zal vermenigvuldigd zyn, zal de lief,, de van veelen verkouden;" maar het is, omgekeerd , even waar: wanneer de liefde by veelen verkoudt, dan moet notoir dc ongerechtigheid vermeer-, deren: bedagten wy bejaarde lieden eens wèl hoe veele verwaarloosde charakters , en wat heel netjes, voor onze rekening liggen, wy zouden zo niet Happen als zedelyke haanen van ccn flooter.
Uwe Sexe, myn lieve kind, js in veele opzichten voor my een raadzel , daar geen oplosfen aan is, misfehien om dat ik zo met men flegt en regt menfchen-verftand niet ver genoeg dóórzien kan : zie eens aan! haar komt , in de natuur , niet meer den naam toe van de fchoone,de tedere,dan van de aandoenlyke, de ligt beweegelyke, de barmhartige Sexe; dit is zo klaar als de dag, en, ik heb in myn geheele leven evenwel maar weinig ftrikt deugdzaamc en waarlyk verftandige vrouwen gekend, die, omtrent dwaasheden en onvoorzichtigheden van deeze foort, niet zo ftreng oordeelden , als of zy eene byzondere belediging, te vonnisfen hadden; ja die indedaad oorzaak gaven, dat een overtreedfter van de geftrengfte zedigheid, niet weêr op den rechten L 3 weg



l66 B R I 3 V E N VAN
weg komen kon , hoe gaarn zy wilde, en hoe veel ter verfchooninge een gemoedelyk mensch ook voor haar, in haare opvoeding, haare omftandigheden, haar onnadenkendheid, haare goedaardigheid en ook in haar temperament, zoude kunnen aanvoeren; om nu nog niet eens te fpreeken kind , van de loosheid, de fchoonfchyncndheid, waarmede lichtmisfcn van eenig vernuft, een meisje dat fmaak en geene ondervinding heeft, dat niemand in 't byzonder bemint; een meisje dat er lief uitziet, en vrolyk, huppelend, lachend in de wereld omgaat , zonder des avonds iets , dat wat zeggen wil, te denken, dan dat het morgen weder een dag zyn zal (*), behandelen zo dat ik maar zeggen wil, dat ik in myn ouden dag aan de zwier geweest ben.
Het was vergeefsch ter bercikinge van myn oogmerk geweest, zo ik daar, als een catcchifeenneester der goede zeden , zo in myn ecnigheid, naar toe gegaan ware; maar wat heb ik te doen ? ik nam myn' ftudent meê, die nu geen floddervos of geleer-
' de
O W"y ftoturtii den Lezer mededcelen , dat toen Mevrouw Edeling deeze paflïgé las, zy dermaate ontilelde, dat zy genoodzaakt was , een glas water te eifchen , zeer diep ingetrokken dagt, en eenige niet te verbergene traanen ftortte ; hoewel zy overtuigd was dat de oude Heer dit eenvoudig fefereef, en niets wis$ van haare ontmoeting met den Heere R,



ABRAHAM BLANK AART. 167
de bangkyker, naar een knap gekleed en wèl voorkomende knaap is, en zo wil ik het ook hebben: gy weet hy is eenraare jongen, en om my te plaiüeren zou hy niet alleenlyk metmy in een fpcelhuis, maar zelfs in 't vagevuur gaan, om het zo eens te noemen : Klaasje zei ik, gy moet van den avond eens met my aan de zwier, cn aan den fchyn des kwaads ons geen van beiden ftooren: hy keek als of hy dagt, wie verlak je nu eigenlyk wat, goede oude man ! 't is ernst zei ik, maatje, wy gaan naar een fpeelhuis: zie, daar verzoek ik je nu toe, en dat had je zeker van den nagt niet gedroomd: men mag geen kwaad doen, op dat het goede daar uit voordkome; maar men mag wel den fchyn des kwaads geeven, om eenig goed, dat wat zeggen wil, uittewerken: „ Wel," zei Klaas, „ nu, myn goede oude Heer! „ fchynt Paulus uw man niet, en gy hebt anders „ altoos zo veel met Apostel Paulus op! hoe zyn
„ de bordjes zo verhangen met Paulus?"
Paulus! zei ik, wel die blyft by my rondsom eerlyk ; en ook myne vriendfehap is zo weêrhaanagtig niet ; maar daarom behoeven alle de Dortfche Vaderen evenwel gcenzins myne groote vrienden te zyn , hoewel zy ons de brieven des Apostels in onze eigene mocdcrtaale gegeeven hebben , daar ik echter recht wèl over ben: zo dat ik maar zeggen wil, Klaasje, dat die Dortfchc Vaderen , hunne hoofden veel te vol kettery en ketters hadden, om alle de Hebreeuwfche en Griekfche L 4 woor_



I<58 BRIEVEN VAN
woorden zo op een hairtje te verftaan; en als er eens een Gamaliël onder hen, een goed woordje voor de veroordeelde ballingen fpreeken wilde, o! dan werd de heilige yver gaande ; dan wilde men den fehyn van onverfchillighcid voor eigene leerftelzels niet geeven — dan kwam deeze les van myn'vriend, den Apostel Paulus, zo als zy die vertaalden, fehoon in hun kraam te pas: ik las deeze vermaaning eens met aandacht o ver'en weer over: neen Paulus, dagt ik eindelyk, dat kon onmogelyk uwe mecniug zyn: wel myn goede man! gy gaaft zelf wel eens, wil ik fpreeken, een klein lutje fchyn des kwaads, als gy zo allen alles werd , om er eenige weinigen te winnen; cn dat dit alles zo zonder een fcheel oog tc geeven toeging , dat laat ik my zo maar niet wysmaaken; en daarom, myn braave Apostel, moet gy my niet kwalyk neemen, dat ik het eens op den keper bekyk': hoe wat! wel de Bereërs werden immers ge* preezen, als beter dan die van Thesfalonica, om dat zy altoos hunne eigene oogen —rr die zy ook daar toe van God den Heere ontvingen — gebruikten, cn byzonderlyk hielden van te kyken, vóór zy kochten: en zou ik nu, een oud vryer, cn die zo veele honderd jaaren , met die van Axel achteraan kom, geen vryheid hebben, om, daar ik tog by de Apostelen zeiven niet te recht kan komen, om te vraagen hoe hebt gy dit gemeend ? en hoe hebt gy dat verftaan ? en waar op zag dit ? op wat gebruik was dat betrckkelyk ? en ik kan daarom wel zuiver
ge.



ABRAHAM BLANKAART. I 69
gereformeerd zyn, Klaasje, al kyk ik zo eens uit naar licht; want de Dortfche Vaderen waren immers al gereformeerd, vóór zy nog.een lettertje, dat wat zeggen wil, van het reine heilige Euangclic vertaald hadden? zo dat, hunne vertaaling doet er niets toe, om grootekerks te zyn, en te blyven.
Zo dat, Saartje, ik ging des nog eerst eens aan, by uw' Oom Dominé Redelyk, en zei: ei lieve Dominé! zeg my eens kort en goed, of er in Luthdrs Bybelvertaaling, ook ftaat, fchyn des kwaads: uw Oom antwoordde my , dat er in den grondtext Hond , alle foort van kwaad , en toen had ik weêr vrede met Paulus , en ik dagt; wel, daar heeft de man kostelyk gelyk aan: alle zonde ii ongerechtigheid; ja ja, de lieve Johannis mogt dat wel zeggen, want het is zo ; alle zonde is net ongerechtigheid, en men moet immers de fchriftuurdoov de fchriftuur uitleggen ? dat was dan, zag ik, aceoord : maar, zei ik zo tegen my zelvcn, dat is nu altcmaal goed en wel, evenwel jy Dominé bent een Luthersch Christen; en Marthen Luther heeft evenwel het hcele kostelyke woord vertaald, van Gencfis tot dc Openbaaring; of dit nu alles getrouw gel'chied is, daar kan ik niet overoordeeleii,omdatikgeen a voor een b in het Hebreeuwsch of Grieksch ken; cn liet was al een heele sjouw voor één mensch; want één mensch gaat maar één mensch zyn' gang om dit zo alleen te beredderen; en nog wel toen er niet veel ezelsbruggen , of gezonde oordeelkunde , in de L 5 Chris,



I70 BRIEVEN VAN
Christenwereld waren; en vooral daar dc man, buiten dien, nog zo veel gefchreeven en gewreeven, ja zulke kluchtige Dischredencn gemaakt heeft; cn ook over den knegtlyken wil zo veel byéén haalde ; en twee kunnen meer weeten en zien dan één, als zy beiden willen: gelukkig voor my, dat Dominé Smid juist gevallig in de ftad, en by uw' man was: ik daar heen; want ik had dikwyls gehoord dat Smidje heel veel Grieksch verftond: ik vroeg hem of Dominé Redelyk gelyk had? cn het antwoord was,ja: en Dominé Smid voegde er by,dat de yverige Apostel nooit in zyne gedagten kon genomen hebben j om te zeggen: ,, wagt u voor den „ fchyn des kwaads," vermits hy dan zekcrlyk niet allen alles had kunnen worden.
Toen ik dit zo alles aan' myn fhident verhaald had, gaf ik hem het heele geval van het meisje tc verftaan; cn ik zei, hoor jongen, het kind is jong, cn zo als ik hoorde knap flag; zy zal des nog niet onder al het lloeriegoed op dc banken, maar zekcrlyk by de Mama in het kantoortje zitten, als het nieuwetje: nu, ik zal my nergens meê fchynen te bemoeien; maar gy die tog vooraan blyft, moeteen praatje maaken; haar als een meisje van plaifir, evenwel nog al fchikkelyk, onderhouden; dan zal ik letten hoe zy zig gedraagt, of zy verlegen, of zy befchaamd, of zy bedroefd wordt; en na wy het bevinden, zal ik voordwerken; want zie, ik moest «iet verlakt worden ; het moest niet zyn: gooi
my



ABRAHAM BLANKAART. I7I
my daar ik weezen wil, of ik val er van zelve. •
Zo gezegd zo gedaan; te elf uuren trokken wy , als Heeren, er op af: ja net zo, een lief jongmeisje zat er in het kantoortje, en ik zag wel dra dat er al een heel zootje liefhebbers om hengelden ; maar zy fcheen er zig niet mede intelaaten: de Mama had het arme fehaap airede in den dos geftoken, dat het wel een groote Madame geleek; doch, alles hing er zo aan: men zag, Saartje, dat het kind niet inftemde met deeze plunje, en er ook niet oplettedc; zy hield haare oogen voor zig, zo de Mama wel zei: „ Nou! kyk je dien Heer niet eens aan ? " dit ging dan verzeld met een zo helfche blik, dat zo een gantsch bedorven fchepzel, als een fpcelliuiswaardin zyn moet, alleen, die werpen kan: het meisje was ysfelyk bang voor dat vrouwmensen, hoe zeer zy het ook poogde te bedekken: ik ftamptc in my zelf van toorn, hoe zo een weerloos onnozel kind ftond opgeofferd te worden aan beestachtigen wellust', cn het uiterfte bederf: myn jongen was, door haare gedaante, de houding, de verlegenheid, de droefheid, die zy vergcefsch nog al poogde te verbergen , uit vrees voor het ferpent dat haar geduurig aanftiet, zo getroffen, zo verlegen, zo neêrgeflagen, dat ik zyne gedachten lezen kon uit zyne trekken: hy dacht: ,, Wel lief onnozel kind! moet „ gy nog door my getoets worden!" met veel beleefdheid vattede hy haare hand ; zy werd bloed yood , en poogde die los te trekken, doch durfde / niet



172 BRIEVEN VAN
niet om het ferpent dat haar met blikken dreigde: hy fprak zachtjes met haar ; zy antwoordde hem weinig, doch zedig : ik kon my niet langer be. dwingen : gelukkig werd de tegenwoordigheid der Hospita achter in het vertrek gevorderd, en het meisje met een oogwenk aan een' febobbejak van een' oppasfer aanbevolen: hondsvot! dacht ik , u trap ik uit den weg als niets, indien gy my durft zo naby komen, dat ik het meisje niet fpreeken kan: dc karei dagt zekerlyk flegt genoeg over een oud man, die met een jongen knaap in zo een huis komt, zonder ander gezelfchap, om my veilig by haar telaaten praaten: „Wel meisje!" zei ik, „ gy zyt hier nog „ niet lang geweest; ik moet u eens vraagen: hoe „ fmaakt u dit leventje tot nog toe?" zy begon te fchreiea, en zei; „ Mynheer, ik ben hier federt „ gisteren eerst gekomen; ik kwam uit de Lemmer, „ om een' dienst te zoeken, en . . ." — „ En," zei ik, ,, toen hebben ondeugende fielten u hier ge„ bragt; ik weet het hcele geval kind: en heb jy
„ nu geen' zin in deezen dienst?" ,, Ach
„ Mynheer!" zei ze , „ ik ben van arme, doch „ braave ouders, en myn moeder leeft ook nog "... ik vond niet goed daar langer te praaten.
Onderwyl was de Hospes er by gekomen, cn die begon zo wat gasconnades te maaken: „ Zwyg ka„ rel!"zei ik, ,, of — dit meisje moetik hebben; en „ zo gy haar nu goed fchiks laat gaan, is 't wel; f, anders, wees voorzichtig! het zal op de uitroe-



ABRAHAM BLANKAART. 173
„ jing Van uw geheele huis neerkomen: zie, ik „ ben een man van myn woord; ik moet het meis„ je hebben, of gy zyt een geritmeerd man: gy ,, kent my niet, zie ik, maar,zo gy my kendet,gy
,, zoudt wel zien dat ik wat uitvoeren kan"
Ja, toen kceken dc twee deugenieten elkander al vry benaauwd aan; en voor wie zy my hielden, weet ik niet; misfehien wel voor een' Burgermeester van de ftad; nu, dat raakt niet.
Hy, de vent, begreep, dat ik hem een goeden raad gaf: ,, Ja," zei hy, ,, Mynheer moet my dat „ zo kwalyk niet neemen; en Mynheer weet wel, „ dat er zulke huizen zyn moeten; en ieder heeft „ zyne broodwinning ; en ik zit op hooge lasten; „ en groot is wel het Hof, maar hoe veel moet er "
„ of?" „ Zwyg" zei ik, ,, ik zou my
„ anders te dol maaken weet ik wel dat er
„ zulke huizen zyn moeten ? ik mogt de fatan! „ maar ik kom op de zaak; de myne is het meisje, „ zy is eerst gisteren hier gekomen; fehulden zyn „ er des niet gemaakt; zie daar, deeze gouden ryders „ geef ik, midsdat uw wyf haar die konkels uitdoe, „ en haar eigen zindelyke kleertjes aantrekke; ik zal
„ hier zo lang wachten." Terwyl ik daar zo
ftond te kaveeren, kwamen er toehoorders, en hoe bedorven de meeste lichtmisfen ook zyn, zy Hemden tog toe, dat men geen meisje tegen haar' wil, hier mogt opvangen ; te meer , zei een half vernuft , om dat er nooit gebrek aan is; en zo kaaide
ik



174 BRIEVEN VAN
ik met het kind, dat niet deed dan fchreien, en my bedanken, naar de kamer van een oude geweezene fchoonmaakfter van my, en liet daar dat meisje dien nagt, en belaste de oude ziel, haar 's ochtens by my aan buis te brengen; dat zy nu maar naar bed zouden gaan, en nergens over praaten: dat beloofde Grietje , en ik ging met myn ftudent naar mytient.
Al vroegtydig was Grietje met het meisje aan myn huis; ik nam haar alleen by my, en liet haar alles vertellen; hoe zy hier kwam, waar van daan, en zo al meer : zei zeide my, dat zy uit Ovcryfel kwam, digt by Meppel; dat haar Vader dood, en zy de oudde van agt kinderen was; dat zy met haare Moeder overlegd had, om naar Holland te gaan, en dc goede liên te dienen; dat zy hier in Amfteldam een buurvryffcr had, die zoveel van Holland verteld had, en 'er zo gelukkig een' dienst had gevonden , dat haar Moeder haar ook had toegeftaau om te dienen, en te zien ofzy iet tot onderfteuning van het huishouden zou kunnen overfpaaren; enfin Saartje, ik hoorde alles wat er gebeurd was, tot dat ik haar gered had: kind! zei ik, je moogt God den Heer wei op je bloorc kniën danken, dat ik de genade ontving om u te mogen redden, uit zo een huis van ontucht, en daar zy u gevangen zouden gehouden hebben: maar, waar is je goedje ? dat was, zei ze, in het huis: ik je niet lui myn ouden Jan daar heen: by kwam met den kruier vveêrom en
liet



ABRAHAM BLANK AART. 175
liet pakje was voor een Overyfels meisje waarlyk al heel breed, zo zeiden myne dienstmaagden , die, toen zy het geval hoorden, alle even dingfig waren , cn het meisje met liefde en medclyden in de keuken ontvingen.
Nu is myn vraag, Saartje, of gy van een allerbest Hef meisje, voor kindermeid , of zo iets wilt gediend zyn, waartoe ik hoor dat zy best genegen is? 'tis een aartigrad dingetje; handig als een wind, en kostelyk gereformeerd opgevoed; kan leezen in den Bybel als een aap , en weet nog al heel veel van het goede : en kind , ik liet. daar aan myne buurvrouw Mevrouw S, een das zien, die het meisje geflopt had, en die naauwziendc Dame zei, dat liet keurelyk en keurelyk was! ja, zei ik zo, dat is van dat meisje, dat by myne booien t'huis is, tot dat het een' dienst heeft: cn nu ben ik met myn dochter Edeling daarover aan 't fchryven, die nog wel zo een meisje by haare vyf drukke kinderen, noodig heeft: anders, zei Mevrouw S, zou ik haar
wel hebben willen ik liet blaauw blaauw,
want Mevrouw S. is goed en wèl , maar zo het arme ding eens uit den mond liet vallen, dat ik haar uit een fpeelhuis gelost had, dan zou Mevrouw S. misfehien in haar hoofd krygen, om zonder verder onderzoek alles pik zwart te zien, en haar weg te zenden , met een:,, Kind! had ik geweeten dat je uit een „ fpeelhuis kwaamt, ik zou u niet gehuurd hebben;" en dan zou ik misfehien ook de makkelykfle buurman



j76
BRIEVEN V,A N
man niet zyn; en ook het meisje kon, hoe onnozel, daar evenwel om gemyd worden; zo doen de vrienden, Saartje.
En nu heeft zy een' brief naar Moeder gefchreeven, heel knap1 en duidclyk, en die ik met vermaak las; en ik heb den kruier om de buurdochter gezonden , die zei ook precis hoe alles daar zat, en dat zy al heel ongerust over het meisje geweest was, vermits het al over den tyd was dat zy haar gewacht had.
Ik twyfel niet, Saartje lief, of gy zult ten eerften om het meisje ftuuren, en my nog eens bedanken,
om dat ik het aan u te kennen gaf wat zal die
braave Moeder verheugd zyn, dat haar kind in goede handen is! en zo wonderlyk bewaard voor alle de gevolgen van een fpeelhuisleven!
Nu groet ik u, en al de kleinen, en blyf uw vaderlyke vriend,
A. BLANKAART.
NE-



Abraham blankaart. 177
NEGEN- EN- VEERTIGSTE BRIEF,
De Fleer Abraham Blankaart, aan déti eervvaardigen Heere B. Smit.
Myn eyzondere goede Vriend !
ï,
JU kan voor u niet verbergen dat ik my al een geruimen tyd had zitten inbeelden, dat de onwellevende en onchristelyke hoogmoed van een gedeelte uwer Medebroederen, (onze lieve Heer bewaar'my, dat ik ook hier geene uitzondering zoude maaken, Smitj'e! fus", lus! daar kent Abraham Blankaart veel te veel wyze en godsdienstige Leeraars toe, onder alle christengezintheden :) uwer Medebroederen, zeg ik, als ook hunne belachelyke verwaandheid zo al tamelyk was gekortwiekt ; ik zag niet dat de fatfoenlykfte Leken , over het algemeen genomen, fchrikkelyk veel afgodery met hunne Leeraars bedreeven.
Dikwyls was ik getuige, dat hupfche christenmenfehen, die eens in eenvoudigheid een eerlyk ombertje , of, zo als ik met de vrouwtjes, een vyfhondertje fpeelden , niet repje fpoedje de kaarten wegmoffelden, als er een Dominé onverwagts binnen kwam, zo als in myn jongen tyd het gebruik
III. deel. M wasj



i78
BRIEVEN VAN
was ; och neen ! deeze menfehen hadden het zo verre gebragt, dat zy , onder het oog van den knecht durfden doen, het geene zy onder het oog van bunnen Heer, met een gerust gemoed, voor een uitfpaimingje , wil ik fpreeken , wel deeden: en eenige my bekende Predikanten, konden onder een pypje, en een glaasje, zonder zig doodlyk te ergeren, zo een grapje niet alleen ftHletjes aanzien, maar wel eens, indien zy flegts wisten dat zy geen zwakken zouden ergeren, (want die zwak is eet moeskruiden , men geeve des den zwakken moeskruiden,) een half uurtje meedoen : ik had ook opgemerkt, dat men de Leeraars zo niet in alle huislyke wisjewasjes en buurengeharrewar , haalde, om te beflisfen wat er moest gedaan werden, of dat men geen ernftig ftuk dorst onderneemen zonder eerst met Dominé daarover gehandeld te hebben: een verzoeking te minder, dagt ik, by foortgelyke voorvallen , om het zelfverlochenende Euangelie te bekeven , zo wel als te leeren: wy zyn tog altemaal menfehen , cn de van der Vormen, en van Garels zyn, en blyven, om het zo te noemen, witte raaven, overal daar wat te vertcstamenten valt.
Ik zag ook niet dat men zo fterk gezet was, om met de Leeraars tafelvriendfchap te onderhouden ; en die Ryken in den Lande, die zig zeiven de Grooten noemen, welken nog al zo eens op de Dominés vallen, noodzaaken hen meesttentyds om zo wat halfwind te zeilen, en vooral de wet te onderte-



ABRAHAM BLANKAART. I79
tekenen van niet, ook op den ftoel niet, uit bet fchool te klappen: zy liepen des veel minder gevaar dan voor veele jaaren, om door den wierook der Leeken ylhoofdig te worden; iet dat ik maar dikwyls en dat zelfs in heel goedfoortige jonge lieden, de Dominé niet meegerekend, beleeid heb, dat mydan magtig fpcet, want ik ben fchrikkelyk kiesch, Smitje, omtrent de Geestlykheid , en omtrent de Sexe; dit moet my niemand kwalyk neemen: ik denk dan altyd, aan de ftad die op een' berg ligt, en aan het zout als het fmaakloos geworden is, als ik het zo eens zeggen zal.
De goede gevolgen van deeze veranderde behandeling , viel ook fterk in 't oog, en bragt onbedenklyk veel nuttigheid voord, ook in opzicht tot het zedelyk en burgerlyk charakter der Leeraarcn : wel man ! ik zelf vond ei' een regt aangenaam cn leerzaam gezelfchap aan, als ik deeze mannen by myne goede vrienden en bekenden aantrof; en het fcheen my toe dat zy niet half zo gretig meer waren om te heerfchen over het erfdeel des Hceren, dan toen een eenvoudig burger geen grooter eer noch genoegen kende , dan met het bezoek van Dominé verwaardigd te worden: 't is wel waar , Smitje , dat ook hier, in alle opzichten genomen, alle verandering juist geene verbetering is; maar de gebreken vielen federt evenwel meer in den aart der zwakke menschlyke natuur , en verraadden zo dat Pharifeeuwsch fnorkend hart niet: „ Ik vaste tweemaal ter M 2 „ week;



i8o
BRIEVEN VAN
„ week; ik dank u Heer dat ik niet ben ais ander» menfehen, ook niet als myn buurman:" hoog-" moed , zotte waan , op de (toep aangenomen ; ftrakhcid, malle deftigheid, en 't heerschzuebtige! dat krupel altoos voordansten wil, raakte geheel agter den bank; en ik was allen dag al meer in myn tuin met onze Leeraars, cn ik leerde er al meer clan één' kennen, die ecre waardig waren, om hun's woords, en om hunner degelykheids wille; mannen die de waarheid betrachten in de liefde , verdraagzaam zyn, en evenwel zo zuiver gereformeerd rechtzinnig als ik zou durven denkeu zelf te zyn; die deftig zyn met oordcel, en ter regtepkiatfe; die vrolyk zyn zonder een zweem van losheid; met eenwooid, die zo onbefmet van alles wat boos is, cloor deeze we-j reld gaan , als het den dienaaren zo wel als den keken betaamt: dit getuige ik met blymoedigheid van veelen, en het doet my recht deugd, want ik meen het zo wèl met de kerk , als iemand in heel Amfteldam.
Hoewel ik ook bekennen moet, dat niet allen vry zyn van den ouden zuurdeefem; dat veelen nog al wat gelyken naar Simon den Tovenaar, zig inbeeldende wat grootsch te zyn; en zig al heel veel laatcn voorltaan op wetenfehappen die' hen eigenlyk geen dienaars van Christus maaken ; hoewel eene ziel zonder wetenfehap ook al niet bestig is : ik doel hier geenszins op Leeraars die men den naam van fyn geeft, maar-die ik naauwgezet noem ; om
dat



ABRAHAM BLANKAART. 18l
dat de woorden fyn, en huichelaar meest altoos by rompflomp het zelfde betekenen, daar ik my dan zo kamers moeielyk over maaken kan; want fyn en fchyn is immers eeuwig van elkander onderfeheiden ? zo dat ik bedoel alzo min de zogenaamde als waare deugdzaame fynen; de laatften zyn noch hoogmoedig noch kettermaakcnd ; maar maaken het allerbeste deel der Christenen uit: om dan maar te zeggen zo als ik het meen, moet gy dan weeteu, dat ik het heb op een' Leeraar die meer lbrteert onder de geleerden , dan onder de kwezels, en die ik onlangs in een gezelfchap aantrof: ik zag wel dat hy heel mooi was met zyne Taal- Natuur- Wis- Scheien Logifche kunde, en op de fchoone ftad waarin hy het Heilig dienstwerk verrichtte, zich al vry wat liet voorftaan, als zynde die ftand eene hulde aan zyne ongemeenebegaafdheden: ik liet dat zo, want ik voor my wensch hartlyk dat veele Predikanten daar wat meer van geleerd hadden; om dat, zo die kundigheden wèl worden aangelegd, zy veel goeds doen kunnen, (de Leeraars meen ik,) aan de groote zaak die zy voorftaan; en om dat het ook verbruid fotzig ftaat, als daar een Dominé niets, dat wat zeggen wil, heeft intebreugen, buiten zyn oud lesje , wanneer hy tog met geweld tegen de Ongeloovigen ten velde wil trekken, dat, doorgaands, de malle jongens niet mêe gerekend, al heelc knevels fchynen , by liên die door fckyureden en gezwets bang zyn te-maaken: zodat, tegen de (Indien heb M 3 ik



182 BRIEVEN VAN
ik niets ter wereld; in tegendeel, hoe beter men heilagen ten ys komt, hoe meer ik in myn tuin ben: doch dat manneke daar ik zo even over fprak, is zo verbaasd trotsch op zyne Oosterfche taaien, en op zyne bekwaamheid om een fchakcl van, Ergo dit, Ergo dat te vormen, zo lang als een lynbaan ? en dit kan er by my niet door; want waarom zal ik dit alles hooger achten dan bloote geleerdheid ? en alleen by de uitkomst kan ikwecten hoe die heelekramery ten nutte zal worden aangelegd: het Predikaiw tje wil, om deeze zyne kundigheden, niet alleen als een geleerd bolletje, maar ook als een nuttig en yverig Euangeliedicnaargefchat worden, en hy beklaagt zig droevig, om dat hy weinige kerkgangers heeft; cn bef] uit er uit dat de Godsdienst in zyne Gemeen? te bitter in verval is.
Maar, waarom bcgrypt het ventje niet dat zyne meeste toehoorders niets het geringde hebben aan zyne zo geleerde als droogbroodige predikatiën ? ja niet meer als de ftoelen cn banken die zy bezitten : ik zeg wel eens by my zeiven: Abraham Blankaart; waarom kunt gy uw goeie best niet doen, om zo een geleerd man tot Profcsfor te helpen maaken? want ik geloof vast dat dit zyn zaak zyn zou; althans veel meer dan leeraar in eene christclyke kerk, die daar ter plaatfe niet veele Edelen, niet veele Ryken, niet veele Wyzen uitmaakt; maar uit lieden die men de broodnoodigfte waarheden met duim en vinger nog moet inproppen : deeze weleerwaarde



ABRAHAM BLANKAART. 183
beklaagde zig , dat hy en zyne medearbeiders inden wyngaard der kerke, wanneer zy met kinderen ryklyk gezegend zyn , zo bedroefd weinig tractement hebben; en dit is voor elk die weet hoe het
met de zaaken gelegen is, niet te ontkennen
alëer my het ontfebiet, moet ik u eens een grapje, dat my daar invalt, vertellen.
Ik heb eens in goeden ernst hooren beweeren: „ Het is een bewys dat onze lieve Heer de leer der j, Remonftranten voor eene dwaalende leer houdt; „ want dc Predikanten hebben weinige of geene kin„ deren ; een enkelde uitgezonderd" — wel, wel wat redeneeren is dit? ik hoop niet dat de bewyzen voor de waarheid onzer leer zo zwak zyn, en zo fchraal ook, dat men er alles met de hairen moet byfleepen, om het heele leerftelzel toch overeind te houden: ik ben nu geen Leeraar, dat wat zeggen wil, maar dan zoude ik ook wel ftaande durven houden , dat ik onze rechtzinnige Gereformeerde Leer, beter zoude kunnen bewyzen, dan door de hoeveelheid der kinderen van onze Leeraars ; wel het gaat met dit bewys als met het volgende — voor veele jaaren was ik, op een' bedendag, by Dominé Perifonius in de kerk geweest; de eerlyke vroome man had recht ftichtelyk gepredikt ; nu, hy was ook een braaf man, en het was kostelyk wéér op dien bedendag , en daar dankte ik den lieven God ook hartlyk voor; en ik houde deezen dag ook wel zeer grootlyks voor een' dankdag; want ik kan M 4 maar



l34 B R I E V 2 N VAN
maar niet begrypen dat het den lieven hemeHèhen Vader zo byzonder veel genoegen zoude geeven, dat men juist op zo een' dag niets doet dan klaagen en grienen, over den flegten tyd praaten, en zyn evennaasten braaf door den hekel te (laan; even al eens of er op dien dag een groot privilege voor de geestlykcn voorhanden ware , om alles tc mogen zeggen dat men dan zeggen wil: zo dat ik dan maar recht in myn knopjes was, met deeze Bededagspredikatie ; met het fchoonc wcèr cn het lieve zonnef licht , dat dien gchcclcn dag uit tc treuren fcheen: 's daags daar aankomt er iemand by my, cn wy raaken in gefprek over dien fchooncn dag , dat ik er zo door verheugd was en geftjeht; cn dat was de waarheid: maar, wat denkt gy nu, Smitje, dat dit uilskuiken antwoordde? „ Het was een byzonder ,, bewys dat God , dien bedendag had goedge„ kcurd, om dat het zulk een 1'choonen dag van
,, warmte en zonnefchyn geweest was'" wel
wat ftoud ik te kyken! ik wist naauwlyks of ik het voor fpotterny, of voor ernst moest opnecmen: was deeze knaap, een fpottcr met Gods heilig woord geweest, ik zou hem, geloof ik, by een" arm de deur uitgezet hebben ; ik verdraag om de hagel geen gekfehecren op dit ft uk ; en zulke klanten , zouden heel gcmaklyk by my zo eens een losfemaaling beloopen kunnen: maar neen, Smitje, het was een goed christcmnensch, die in ernst meende wat hy zeide: terwyl ik dan zo capot over dit antwoöïd
Rond,



ABRAHAM BLANK AART. 185
Hond, zei een ander vriend , die gevallig by my was , heel droogjes, en by zyn' neus heen: war. moet onze lieve Heer dan weinig behaagen gehad hebben in onze Heidelbergfche Catechismus, daar het op de laatfte Belydenispredikatie, vóór het Avondmaal, in onze kerken gedaan, zo ysfclyk woei, hagelde en regende, dat het geen weêr was om een hond uittejaagen ; en wy in onze kerken zaten te beeven en te fchrikken, door de rukwinden die alles dreigden omtefmakken.
Maar ik moest u van myn geleerden Dominé fpreeken: zo dat, die man had gaarne wat meer inkomen ; en dat is in 't geheel niet kwalyk te neemen; ik zou hem wel aangeraaden hebben om iet te ichryven, of te vertaaien, zo als veele braave Dominés doen , om met cere hun heftaan te verbeteren ; want wie verdient daar geen lof mede, dat hy door het wèl aanleggen van zyne talenten, zyne Landgenooten leert cn vervrolykt, terwyl hy zyn eigen huisgezin daardoor een ruimer beftaan bezorgt? doch de kundigheden van dien man , zyn niet van dien aart dat er in de burgerlyke wereld wat mede is uittevocren ; want Oosterfche Taaien, en foortgelyke geleerdheid komt, buiten den kring van Geleerden , al heel weinig te pas.
„ Wel Mynheer!" zei ik, en dat meende ik Zq recht hartlyk, „ ik raade 11 wel niet het een of „ ander handwerk optcvatten , hoewel ik u kan V verzekeren , dat Paulus , myn groote vriend, m 5 „ Apas-



t?56 brieven van
,, Apostel Paulus , het niet beneden zyn fatfocn „ achtte, een tentenmaker te zyn, offchoon hy, „ fpyt den besten ftudentge(ludeerdhad,onder den ,, geleerden Profesfor Gamaliël ; maar de tyden ,, zyn nu wat veranderd, hoewel alle verandering „ ook al geene verbetering is: maar er zyn wel an„ dere dingen die een fchrander man niet verveelen „ kunnen, zo als tekenen , graveeren , Phififche ,, inftrumenten te maaken , yvoordraaien, en zo „ al meer, daar nog al wat mede tc verdienen is"— Smitje ! wat verbruide ik het met dit zeggen! het ventje werd puur kwaadaartig ; cn zei, met heel veel kerklyke drift, dat de hedendaagfe Predikanten vry wat meer werks deeden, dan de Apostelen ; en toen werd my het bloed ook warm , en ik denk dat elk eerlyk christenmensch vcrpligt is, om het voor de Apostelen, die zig niet meer verdedigen kunnen , maar voor lang in den Heere ontflaapen zyn , optencemen: ik niet mak , haalde daar zo poetfig , den grooten Staaten Bybcl van Picter Keur*, uit de naaste kamer ; ik zal je wel krygen dagt ik, en floeg met dén llag juist het elfde kapittel van Paulus tweeden Brief aan de Corintiers op.
„ Ei lieve Dominé," zei ik, „ lees zo eens cf„ fentjes wat daar ftaat, en vraag dan u zeiven, of „ gy nu waarlyk meent het duizendfte gedeelte ge>, daan te hebben , voor de goede zaak van het 95 Christendom, , als hy die zeggen kou, (cn dat
j>5 zeg-



ABRAHAM BLANKAART. 187
„ zeggen kon navraagen veelen,) ik hebbe jaar uit „ jaar in gereisd en getrokken, in allerleie wind en „ weêr; op zee, en met postwagens; ik heb tot „ heil der menfehen met de beesten gevogten, dat „ is met allerleie feborrimorri van volk, met dom„ me ezels en met onreine zwynen : wat heb ik „ getobt met lastige zeéTchepen ! met wysneuzen „ van Sophisten ! wat heb ik een moeite gehad J5 met valfche verleiders, met ondankbaaren, met „ nydigen! hoe moest ik dikwyls tegen den ftroom oproeien! 't was van buiten ftryd, van binnen ,, vreeze: wat had ik een zorg voor zo veele Ge„ meenten, terwyl ikfmaad, hoon,laster,ja, gees„ felflagen droeg; fomtyds hönger: zo dat, ik vraag „ je, Dominé, of uw amt, uw werk daar geen „ fpcelengaau by is , en geen hand water by „ heeft?"
Een jong Heer, die er by zat., zei, het is ook waar dat dc Apostelen veel meer en verder vanéén gelegene combinatiën hadden, en dit is ook niet van het gemaklykst dunkt my: deeze aanmerking fmaakte my, en bragt my weêr in myn eigen humeur; doch, dewyl het geen wederlegging was van de zaak in questi, gaf ik die ook niet op: de geleerde Heer lag op zyn luimen: nu zou hy my oud beet neemen : hy vroeg my dan of ik niet geloofde, dat dc Apostelen onmiddelyk door den Heiligen Geest werden ingegeeven, wat zy zouden prediken ? of zy jet anders te doen hadden, dan allecnlykte verhaalen
waf



l88 BRIEVEN VAN
wat zy gehoord en gezien hadden ? terwyl de Wön» deren die de Heilige Geest, ten hunnen behoeve, wrogt , bewyzen waren voor de waarheid hunner gezegden? ik zag reeds Waar Dominé my brengen wilde, maar dagt, wy zullen elkander wel nader fpreeken: om hem aan de praat te krygen, antwoordde ik, eenvoudig: „ Ja, dat geloof ik vast:" nu begonnen , en dit wagtte ik ook , dc geleerde tegen? Hellingen en gevolgtrekkingen: ,, Welk een groot on„ derfcheid met ons, Mynheer Blankaart! wy moe„ ten met fchrikkelyk veel moeite de taaien leeren, „ waarin de Profeeten en Apostelen gefchreeven heb,, ben; wy moeten de bewyzen opfpooren , om ,, de echtheid hunner fchriften, om dc daarin ver„ hardde zaaken buiten twyfel te Hellen; wy moe,, ten dc IcerHelzels , daarin vervat, byéén brcnT gen, en verdedigen; wy moeten ons oefenen in ,, wereldlyke en kerklyke Ilifloriën ; wy moeten „ Oudheidkunde, Aardbefchryving , Wysbegeeite „ en Oordeelkunde, ja wat niet a!! opdoen, en als „ wy het mooist van ons leven, op de Academie „ vcilleetcn en afgeblokt hebben , moeten wy alle „ jaar meer dan honderd predikatiën beftudeeren, „ en memorifeeren, voor menfehen die ons door„ gaands zo weinig verftaan als ongunstig beoor„ deelcn."
Toen dc man zweeg, kraaide hy in zyn eigen' geest al triumf; dat zag ik duidelyk: „ Dominé,'" zei ik, „ gelooft gy waarlyk , dat de Apostelen
„ nooit



ABRAHAM BLANKAART. ïSp
S, nooit iets geleerd, of gepredikt of gefchrceven „ hebben, waarover zy vooraf Imnuegedagten lieten „ gaan? of,zo als gylieden dat noemt, ftudeerden? „ doet God dan ooit mirakelen ais de natuurlyke
„ middelen toerykende zyn? toen jefus hen
„ beloofde dat de Heilige Geest hun alles zoude „ indagtig maaken , wat zy of vergceten of niet „ wèl begreepeu hadden, gaf hy hun toen vryheid ,, om alle de fehoone zielsvermogens, die zy van „ God den Heere, als menfehen, ontvangen had„ den, te verwaarloozcn, en verlof om maar ftil, ,, gedagtenloos , en zorgloos de wereld doorte„ kaaien, zonder hun hoofd te brecken met iet „ dat zy van hunnen goeden Meester gehoord, gc,, leerd, of gezien hadden? hoe wat! zeggen zy „ zclven niet, dat zy dat geene verkondigen, 't „ welk zy met hunne oogen gezien , met hunne .„ ooren gehoord , met hunne handen getast heb„ ben? heeft de Heilige Geest hun wel iets indag,., tig gemaakt , dan het geen zy uit natuurlyke ,, zwakheid van geheugen of oordeel , niet al te „ bcstig wisten 5 en dat zy evenwel zeer noodzaake„ lyk moesten wecten, om tc kunnen zeggen, Jezus „ is de Christus? of zag die belofte alleenfyk op bui„ tengewoone gevallen, waarin zy , in tyden van „ vervolging, komen zouden ? cn ook, als zy voor de „ Romeinfche Stadhouders gefield werden , dat ,, voor zulke eenvoudige visfehers en ambachtslie5, den, al wat te zeggen was; want deeze ftillebur-



I90 BRIEVEN VAN
„ gers waren niet veel gewoon met zulke groote ,, Sinjeurs omtegaan , of aan de Hoven te verkee,, ren, en konden des heel ligt confus gemaakt „ worden; en daarom zeide hun goede Meester:
Vreest maarniet, als gy voor de Heeren geroepen „ wordt; gy zult niet met Advocaaten of Procu-
reurs te fpreeken hebben; de Geest Gods zal u ,, welzeggen wat gy voordraagen moet: maar zou „ men daar nu uit befluiten dat de Apostelen het „ alles hier op lieten aankomen ? en ook, hoe vee„ le dingen hebben de Apostelen zelvcn niet moe„ ten beftudeeren, en over en weêr bepeinzen! by „ voorbeeld: of het al of niet vryltond van het of„ fer, den Goden geoiferd, te eeten; of men Hei-
denen, die het Christengeloof aannamen , al of ,, niet zouden befnyden; daar fchrecvcu zy dan brie,, ven over, en beleidden vergaderingen; en dit zou „ immers geheel onnoodig geweest zyn, indien de
Heilige Geest dit zo terftond beflist had ? en
,, zy hadden ,'t is waar, zo veel tyds niet op dc Aca„ demic vcrfleeten; er was ook toen zo veel ftudie „ niet noodig; een denig Geloofsartykel had toen „ veel meer invloed op de Christenen, dan thans ,, alle de Canons van het fynode van Dord; zy „ hadden niets te doen als den Christelyken Gods„ dienst tegen het ongeloof te bewyzen ; en de ,, menfehen te vermaanen, om de wetten van Jezus „ toch aanteneemen; zy hadden zo niet te ftryden „ met Arriaanen, Arminiaanen, of Sociniaanen, als
„ nu;



ABRAHAM BLANKAART. I9I
,, nu; cn viel er een difputje voor, met de dwaa„ lende leermeesters, die hunne eigene denkbeelden „ in den Godsdienst van Jezus wilden inplakken, ,, dan fielden zy de Leer van Jezus eenvoudig voor, „ met gezond menfehenverftand , cn daaruit bleek „ dan ook, dat alles wat daar buiten omging, niets „ om 't lyf had; en wat er mede ftrecd , notoir ,,'valsch was: en toen de Corinthers , (mal gc„ noeg,) zig airs begonnen te geeven, op de gaaf „ der taaien, reed Paulus hun ter deeg na, cn bes 3, wees, dat de gaaf der taaien, op Hukken na het „ voornaamfte talent niet was, voor een Christe„ lyk Leeraar; en dat één woord tot ftichting ,
meer zoden aan den dyk bragt, dan eene gehee- 1 „ le Latynfche redevoering" enfin , Smit¬
je, ik Hak dan zo hamers van land, dat onze Eerwaarde op zyn horloge zag, en ons zeide dat hy affcheid moest neemen: of dit nu zo was, laat ik daar; dit is zeker, dat ik nog heel veel meende te kunnen zeggen.
En het fpyt my altoos, als ik veele Predikanten zo hoor fnoeven van hunnen zwaaren arbeid, moeite , zorgen, waaken en flooven in den dienst van hunnen Heer; en over de bekomeringen hunne Gemeenten betreffende ; vooral , als ik weet clat zy hun tyd verdeden in wandelen, hunne vrienden te bezoeken, hun pyp te rooken, de nieuwspapieren te leezen; een groot gedeelte van den dag verflaapen; des Saturdags hun kist met Predikatiën om-
fchom-



192
DRIEVEN VAN
fchomnlelen , cn die , zo wat verhanzeld , vari nieuws aan gebruiken , of uit gedrukte, en niet veel meer geleezene predikatieboeken, fteèlen, dat liet cr over en onder gaat.
Zodat, myn vriend, ik met groote goedkeuring liet gebed van den Iloogleeraar S. Werenfels hier voor u uitfehryft „ lïeere wy bidden u niet om „ de gaaf der taaien, der voorzeggingen, of der „ wonderwerken; geef ons flechts een gedeelte van „ den yver, den onvermoeiden , den vuurigen yver
voor uwe eer en uwen Godsdienst, die uwe A„ postelcn eertyds bezielde: gun ons een aandeel „ aan die liefde , dien ootmoed , die heiligheid, „ welke in hun doordraaide : dan, helaas! hoe „ verre zyn wy beneden deeze mannen! wy dur„ ven niet meer zeggen, weest gy onze navolgers > „ zo als wy die van Christus zyn:" zo ootmoedig, zo godvruchtig denken de beste Leeraars in dc Christclyke kerk , en ik kan niet anders dan my vleien, dat onze lieve Ilemclfche Vader zulke braave Predikanten zal zegenen, in alle hunne woorden en daaden , Amen , Amen.
Vcrfehoon deezen langen brief, hy is gefchreeven, om het zo te noemen, geheel uit het hart van uwen ouden vriend,
A. ÜLANKAAR.T.
VYF-



ABRAHAM BLANKAART. IQ3
VYFTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan den Heere N. N.
Mynheer. en waarde Vriend !
D c vraag die gy my vóorflelt, is al vry byzonder 5 ik wist niet dat gy die ooit zoudt te doen hebben ï heb ik u wel begreepen ? vraagt gy my niet: ,, of
gy, als Schout van een welvaarend volkryk Dorp, „ verpligt zyt het danfen en fioolfpeelen op de ker„ mis te verbieden ? " gy voegt er by, dat gy hierover door den Dominé, meermaals, onder vier oogen , zyt onderhouden , cn dat zyn Eerwaarde, ziende dat zyne woorden geen' invloed op tl hadden, heeft kunnen goedvinden, u, op den laatften Zondag, daarover publicq, en dat wel op den predikfloel, zeer fcherp en onbefcheiden door den hekel te (laan: ik wil ü , myn vriend , Wel met myn eenvoudig menfehenverfland-ten dienste Haan; waarom zou ik
brood voor vrienden fpaaren ? wel het komt my
voor, dat gy, indien gy, zonder u zeiven daarover bezwaard te vindén, kunt toeflaan, dat uwe boeren op het gekras van een armhartige fiedel, eens op en neêr fpringen en draaien, gy zulks irt geeneii dcele behoeft te laaten om uw' Dominé, indien hy u door
fil. DEEi.i N re*



194
BRIEVEN VAN
redenen, (want gezach is hier geheel van geen ger-> bruik,) niet kan doen bcfluitcn, tot het verbieden van deeze kermispret: hy moet n dan overtuigen, dat daarin zedelyk kwaad gelegen is; maar maakt hy het omtrent u te grof, dan is het uwe zaak hem op de vingers te tikken: uw Predikant, zegt gy, is nog jong, en het is maar al tc gemeen dat veelen, die hunnen academietyd verluierd hebben, en juist buiten dat geen grootcn voorraad van gezond oordeel bezitten, de ftoffen hunner predikatiën haaien, uit de daagclykfe voorvalletjes van hun Dorp ; cn de christelyke vergadering onthaalen, op allerleie ncstery en beuzelingen, die niet waardig zyn dat men die aan een theetafel vertelle, ik laat ftaan op den prcdikftoel voorpraate: hoor, Schout, ik zeg je dat ik duizendmaal meer geërgerd wordt over zulke leerredenen , dan over al de pretjes die ik ooit op eene boerenkermis zag , of daar ik ooit van gehoord heb. Gy kent het algemeene zeggen: „ De groot,, fte ligtmisfen worden de beste Dommes;" dat wil, geloof ik, aanduiden, de grootfte wilclloopers der academie, worden de flrengfie berispers: luister eens Schout, wat my daar invalt.
Daar is nu immers Jezus, die moest de menfehen in alles gelyk worden , uitgenomen de zonde; op dat hy met onze zwakheden1 zoude kunnen mcdelyden hebben; zy die nu, wil ik fpreeken, ongeleid worden om zyne dienaars en predikers zyns woords te zyn, maaken zig maar te veel fchuldig, aan aller-



ABRAHAM BLANKAART. 195
lerleie losbandigheden ; zy moeten, zo praat men elkander voor , de wereld leeren kennen; weeten wat er te doen is; alles beproeven; zy ftellen zig in hunnen ftudenten tyd ichadeloos voor de ingetogenc levenswys die zy naderhand zullen moeten houden: deeze lieden fchynen tc denken dat de wereld van haare vnilfte, fnoo'dfte en ouredelykfte zyde te kennen , ook al tot de voorbereidende fhidiën behoort : vreemde begrippen! ik zou er nog zo niet tegen y veren, Schout; want de dwaasheid is tog gebonden aan het harte der jeugd, zegt Salomon, en die, zo iemand, kon by ondervinding zeggen, dat alles larie, ydclhcidwas; maar, dat zulke jongens, zo dra zy het befje voordoen, deeze hunne voorbereidende ftudiën gebruiken , om hunne broederen te verklaagen, dat is onvergeevelyk : dagten zy liever met Paulus: wy zeiven waren certyds onwys, ongehoorzaam , dwaalcnde, mcnigerlcie begeerten en wellusten dienende; het past ons heel weinig de berisper te lpeelen,op cene plaats daar tog niemand het hart heeft tegen ons te kikken; laaten wy blaauw blaauw laatcn , en liever poogen de menfehen te onderwyzen, in de leere der waarheid die naar de Godzaligheid is; dan zouden zy veel beter, veel deugdzaamer doen —waarom bedenken zulke jonge Leeraars niet, dat het hun weinig past, .die nog naauwlyks hun gedrag zo wat uiterlyk befchaafd hebben, en nog, mag ik zeggen, nieuwbakken bekeerden zyn, zo uit der hoogte te beftraffen, en dat niet alleen onze N 2 fpeel-



10(5 BRIEVEN VAN
fpeêlkatneraads , maar lieden van jaaren en onder* vinding: is het wel zo kwalyk ie neemen dat men, in zo een geval, hunne jongheid veragt, daar zy met Thimoteus niets , dat wat zeggen wil, gelyk hebben , dan hunne jaaren ? indien deeze jongï kwantjes de fynbaard niet uithingen, maar zedig , befchciden, toegecvend, en ootmoedig waren , dan zou ik alle die academiekuuren poogen te vergeeten, en er geen een eenige vcrwyting over doen.
Ik ken uw' Lceraar niet; ik weet niet of by uit beginzels van pligt, een zedig naauwgezet leven geleid heeft , in den tyd der losbandigheid ; dan , of hy een ftuursch, zwartgallig , gdmclyk pedantje was; te vadzig om de kattefprongen van anderen medetcdoen; ook niet, of hy een goede provifievan gezond oordeel, en vry wat geleerdheid agtcr de hand heeft, dan wel, of hy een regt fpitsbocfje geweest is; maar laat dat zyn zo als het wille; nu moet hyu bewyzen dat het zaagen op een fiool, en het gejoel van een boercngezelfchap, zondig is; dat deeze pret hoogst nadeelig is voor hunne vatbaarheden, en omftandigheden; en dit niet alleen; hy moet aantooncn , dat het boerenvolkjc, indien gy hun dit gezang engehuppel verbiedt, minder kwaad zal doen , dan door zo een liefhebberytje: kan , of wil hy dit niet, dan hebt gy, zo het my voorkomt., niets met hem te maaken, laat hy 't al te hoog flygen, dan is het uwe zaak om te beletten dat hy voordfnapt , en gy moet hem, als een' Hoorder der openbaare rust, ftraf-
fen;



ABRAHAM HA K K A A R T. 197
fen; dit eischt uw amt, en daarmede is dat uit.
Hoe minder ik uw' Dominé ken, des te naauwer ken ik u, en dat voorjaar cn dag, mag ik zeggen; ik weet dat gy een braaf cbristenmensch, en in duizende opzichten een zegen voor uw Dorp zyt; daarom zal ik met u nog wat praaten; eerst evenwel raade ik u, dat gy niets onbezocht laat, wat in ftaat zyn kan om u met uw' Dominé te bevredigen; want dit is voor u beiden, en voor het geheele Dorp, zo wel in een gcestlyken als wereldfchen zin, verre best.
Ik ben, myn goede Schout, niet zo een vreemdeling in het heilige lieve Woord, dat ik my zoude kunnen inbeelden , dat iemand die dat Woord wèl bevat, en eene goede christclyke opvoeding genootenheeft; dien men fmaak voor fraaie kunsten heeft ingedrukt ; die voor zyne uitfpanning rydt , wandelt, of eens op het een of ander fpeeltuig muzifeert, genqegen zoude kunnen vinden, in het deelneemen aan zulke plaifiertjes, die voor onbefchaafdcr menfehen zo veel aantrekkelykheden hebben ; indien hy echter zo verkeerd handelde, zou het my niet te bestig over hem doen oordeelen; dit zou even dwaas zyn, als wanneer ik my bezig hield met kaarten huisjes te maaken, of paardje te fpeelen; 't welk men aan woelige jonge kinderen zeer gaarne toeftaat; want , zo zy niets doen , doen zy kattenkwaad : maar, om wat reden mogen nu onze boeren èn ambagtslieden, die van den vroegen morgen tot den laaten avond flooven moeten, en waaronder N 3 ÜtöH



I9S BRIEVEN VAN
men veelen vindt, die geen a vóór een b kennen, als men 't zo eens zeggen zal ; die volttrekt geen" tyd, geene vermogens, geene gelegenheid hebben om iet, dat wat zeggen wil, te keren, binten hun beroep , en eenige weinige zonncklaare waarheden wit het heilige lieve Euangclie; waarom mogen nu zulke goede nuttige menfehen ook niet eens cene iiitfpanuing hebben ? ook niet eens een vrolyken dag cn nacht? mogen zy niet ééns op het jaar drie deuntjes, (voor een dubbeltje,) op de fiool laatcn krasfen ? — wel dit vermaak is hun Buiten, hun Ry* tuig, hunne Comedie.
En wat is het voor zittende ambagtslieden gezond , dat zy nu cn dan eens dc beencn uit elkander hotzen! ja maar, zal Dominé zeggen; er worden iedcle minnedeuntjes gefpeeld! — hoe weet hydat zo net? onze degelyke gemeene luidjes zyn nog zo na aan den ftaat der Natuur, dat zy in die liedjes geen kwaad zien, en cr des niet door geërgerd worden, maar cr in hunne eenvoudigheid naar huppelen; zy zyn niet gevat op die fyne en vuile dubbelzinnigheden , die, God betere het, zo algemeen in zwang gaan, onder onze zogenaamde fatfoenlykc, en wel eens, voor het uitwendige, naauwgezette lieden, Waarover ik my recht dol kan maaken. Het gezaag 1 op cene elendige fiool, of' het gebkér van liedjes die weinig beduiden, kan zulke menfehen niet bederven , dat wat zeggen wil: de kermispret is voor hun het eenig uitfpanningje dat zy hebben; en zy
kun-



ABRAHAM BLANKAART. 199
kunnen voor vermaak nooit iets uitdenken, dat wat hooger gcftemd zyn zoude.
Maar deeze foort van lieden hebben evenwel , en dat ziet elk die zien wil, veel meer eene uitfpanning noodig dan Rykcn en vermogenden; deezen rogleeven,wil ik fpreeken, ineenenaltoosduurendenmaaltyd, cn gaan maar over van de eene vrolyke party tot de andere: is men dan zo geneigd om het danfen der boeren op de kermisfen aftefchalfen , wel dan behoort men ook te yveren tegen de Bals en Danspartyen, die ten Hove en elders gegeeven worden, daar men rykdom en aanzien in verbond ziet, om den winter op deeze wys te verkorten; doch dan komt onze lieve Heer hunne bedienden te hulp ; want lastiger, onredclykcr, ftrenger, knorrigcr wezens kan men zig niet voordellen, dan zulken, die veel ledigen tyd, veel gelds, veel woelagtighcid en zeer weinig gezond menfehenverftand hebben ; ik fpreek nu eigenlyk van zulken, die het beneden hun fatfoen rekenen , met hunne handen, en beneden hunne geboorte, met hunnen geest te arbeiden; kan men zulke menfehen het eenige waar toe zy lust hebben, verbieden? is er dan iets zo lastig alszelfvcrveeling ; of verdrietiger dan zig altoos by zig zelvcn te moeten bepaalen ? vooral als het niet de peine waardig is, ener'niets is optedoen, dat Wat zeggen wil.
Hoe! weet ik dan niet hoe onze wittebroodskinderen der Fortuin, den kinderen gelyk zyn , die , N 4 als



ÜOO B R I 2 V 3 N VAN
ais zy geen fpeelgoed of bezigheden hebben , dc meiden plaagèn, en de kuegts lydzaamheid leeren ? om de menfehen beter cn wyzer te maaken, moet men, dunkt my, niet beginnen met hun fpel en dans. te verbieden; ten zy men hun kan aantooncn, dat erin zulke uitbanningen even zo veel zedelykkwaad ligt, als in liegen , bedriegen , lasteren, vloeken, * of vuilbekken; men moet het heel anders aanleggen: wil ik u myn oudvryers gedagten daar eens over mededeelen?wel myn goede Schout! my dunkt dat men beginnen moest met hunnen finaak te verbeteren , door lfun lust intcboezemen voor andere divertitieh, welken in zig zeiven waardiger en nuttiger zyn ; anders zyn deeze zedepredikers maar kwakzalvers ; zy lappen zo wat om den kant, en maaken meermaals, dat cene kleine zedelyke onpasfelykheid, door naar binnen tc flaan, in eene gevaar? lyke krankte verandert , waartegen geen kruid gewasfen is.
Wat zoudt gy, myn goede Schout, niet denken, van een' Vader, die dus tegen zyne vier- en zesjaarige kinderen fprak, als hy die bezig vond in alle die kinderlpelletjes , daar ik zo gaarne een aam» fchouwer van ben , by onzen Hendrik zyn klein
Gebeente ,, Fooi, foei! zyn dat bezigheden
„ voor zulke: kinderen! fchaamt gy u niet, paardje „ tc fpeelen, fcheepjes te knippen, te knikkeren ,
tc kooien! weet gy wel dat gy redelyke onltcrve,,.lyke zielen hebt? ik verbied u alle deeze zotter-
» "ft



ABRAHAM BLANKAART. 2QJ
„ nycn; daar, leest dit bock; bet handelt over de „ Natuurkunde; fchryft eene verhandeling over den „ Godsdienst ; leert deeze les in de Algebra, dat „ zal wat beter en u meer hetaamelyk zyn;" en zo doen evenwel zulke Dominés , als die waarover gy klaagt: zy zeggen tegen dc boeren en gemeene lieden : „ Laat dat danfen en fpringen voor de fiool „ Haan; ik wil niet hebben dat gy daar als lange
lummels en lummelinncn, door de kraamen zult * „ loopen drentelen , om naar allerleie ydelheid te „ Haan kyken en gaapen; ik verfla niet dat jelui ,, in de herberg een fiesch koopt, of als zotte Sy,, mens koek hakt ; dit alles is den zedelyken „ mensch onwaardig: gaat, leest in uwe vragen„ boeken, in de catechismus, of in denbybek" eerst moest hy deeze menfehen in ftaat Hellen om zo te kunnen kiezen , op dat zy er fmaak in konden krygen; laat hy hun'van kinderen in verftand tot menfehen zien te maaken ; dan, en eer niet, zyn zy in Haat om bezigheden, den mensch waardig, voor zig te kiezen.
Ik had meermaals gelegenheid om te wectcn hoe deeze lieden , als zy iets denken, hunne gedagten kielen: wil ik u dat eens mededeekn? zy denken omtrent aldus: „ ja, 'c is niet anders; onze lieve „ Heere God heeft ons in een beroep gefield, , waarin wy als braave menfehen van 's ochtends
vroeg tot 's avonds laat moeten werken, om met
God cn met cere ons brood te winnen, voor onN 5 „ ze



202
BRIEVEN VAN
„ zc vrouwen en kinderen; Zondags moeten wy „ naar de kerk gaan, cn God danken cn bidden ,
dat is zo als het behoort , en dat willen wy ook
heel wel, zo is 't óók niet; (want een ondank„ baar mensch is geen mensch,) om dat God dc ,, Heere ons zo in ftaat fielt om het lieve brood te „ winnen, en met vreugde en gezondheid tc gebrui,, ken ; maar als wy nu naarftig werken , kan „ cr ook een pretje op overfchieten : liet is een „ elcndig Dorp, daar het niet éénmaal 'sjaars kermis „ is; dan kunnen wy ook eens een dansje voor de „ fiool doen; wy benadeelen daar geen een chris,, tenmenseh door; en waarom zou nu juist onze „ lieve Heer het zo hoog neemen , dat wy zo wel „ als zyne andere ryke, aanzienlyke menfehen, ook
ccn vrolykhcidje hadden ? voor hun is het alle ,, daag kermis ; zo onchristclyk, dunkt ons, kan
God de Heere niet met ons arme werkezels hau„ delen; cn daarom, Dominé mag wat aanpraaten, „ wy zullen onze drie deuntjes om een dubbeltje „ danfen, onzen fiesch drinken, onze koek hak„ ken, onze neuten en mangelen kraaken, als hee„ reu."
Wil men nu deeze foort van lieden van zulke ver» maaken afhouden, dan moet men hun eerst zien te beduiden, dat kerkgaan, dat leezen, dat bidden, dat catechifeeren wel dcgelyk prettig is , en in 't geheel niet mociclyk valt ; die daar nu kans toe ziet, mag het onderneemen; de tyd zal leeren of het
goc-



ABRAHAM BLANK AART. 203
goede gevolgen kan hebben: zulke menfehen, die wel degelyk ook hunne naauwgezetheden hebben, zullen denken dat Dominé groote zonde doet, als hy hun deeze pligten als prettig en vcrmaaklyk aanpraat; zy zullen gevoelen dat zy voor hunne groovere lichaamen , en ftoflykcr gewaarwordingen , iet meer zinlyks noodig hebben, dan zulke genietingen die voor denkende, geoefende verftand en, aangenaam zyn : zo dat ik maar alleenlyk zeggen wil, Schout, dat, al verbood men allekermisfen door de gcheele wereld, de menfehen daardoor geen fikkepitje wyzer, of geen Kaartje beter zouden worden; en dat des de Godsdienst of de Deugd er geen zyde by zou fpinnen: de fmaak, de trek zou niet alleen dezelfde blyven, maar aanwakkeren; ja,dat is niet anders; zo is de mensch; eeuwig en ervelyk wïlhy het verbodene; en in deezen heel t hy een aartje naar
zyn vaèrtje Adam, meen ik; hoewel moeder
Eva ook niet mis kanloopen; nu, dat is zo eens in 't voorbygaan.
Ik weet ook van goederhand dat er nooit zo veel vcgteryen cn baldaadighcden gebeuren , dan wanneer dc Mospesfen niet mogen laaten danfen; en dan ben ik er zeer voor , om van twee kwaaden het beste te kiezen; vooronderfteld dat het danfen kwaad is; (daar ik evenwel fchrikkclyk tegen inleg :) daarom permittceren onze Overheden fommige huizen, die verdienden uitgeroeid te worden; maar maar! — dwang kan ook alleenlyk zulke cuveldaa-
den



204 35 K I ï V E N VAN
den tegengaan, die de rust der maatfchappye ver* floeren; maar kan nooit iet, dat wat zeggen wil, voor Deugd en Godsdienst uitvoeren; alles gaat buiten bet hart om, cn dan is het maar fut Arriaantje; en doet ookby den lieven God niets, Gods ter wereld niets, af; want die is maar in 't geheel niet gezet op ".complimenten cn falyvouwen: zo dat Schout, men mag zo lang raazen , tieren, fchcmpen en baljaarden, tot dat alle kermisfen verboden en alle Schouwburgen geflooten zyn ; alle fpeclhuizen uitgeroeid worden , ja alle divertitien opgefchort zyn ; men zal evenwel nooit kunnen bewerken, dat alle collcgies, alle herbergen, alle coffyhuizen afgefchaft worden; en zo dit ook al ging, dan zullen zy nog geen een eenig mensch verbeterd hebben; de oude Adam zal dan ander kattenkwaad uitvoeren, en misfehien de Deugd oud loot om oud yzer in de handen floppen : hoe kunnen alle de Dominés van de heele wereld beletten , dat ieder klant, in zyn eigen huis, niet zo veel vaderlandfche jenever binnenlapt, als hy wil; zyn vrouw klopt, tegen zyne kinderen vloekt, cn den kreupelen waard flaat, dat het de peine waardig is ? dit alles kan niet beletten, dat Dominé des Zondags niet bazuint voor ftoelen en banken , ca voor flaapende boeren; het kan ook wel verbitteren maar niet verbcteten ; cn dat is daarmede uit.
Nu weet ik wel , dat de gelegenheid den dief maakt, en dat als de fiool niet gaat, er niet tc dau-
fet»



ABRAHAM BLANKAART. 2$$
ftil valt; maar ik weet ook dat men overal wyn en borrels koopen kan , en dat , als de drank in 't hoofd ftygt, de beer los raakt: het kermisgeld moet uit den zak; kan cr niet gedanst of inliet Janklaazcnfpel, of by den Gochelaar gegaan worden, des te meer gaat het glas rond, en de goede zeden lydert oneindig meer door dfonkenfehap , dan door drie deuntjes om een dubbeltje, of door alie de poppen uit Janklaazcn, en alle de gochelaars van de geheele botermarkt: wel, laaten in vreedesnaam de menfehen dan danfen als 't kermis is, al ware het maar voor de gezondheid , en om eens doorftraaling te hebben; om de kunstigheid der danfers en danferesfen, moet men daar niet gaan kyken, dat is waar; maar, ik oude man, (of eigenlyk oude vryer,) kan daar zo myn fpikkclatie aan hebben, als alles, behalven de beenen ,s van den grond gaat, cn het wèl te vreden. volkje, opgeleevend door een dansje en een glaasje, zo eens geheel vergeet dat zy de lastdraagende leden der groote huishouding zyn; o Schout! datkail my zo een deugd doen , dat my wel eens de traahen in de oogen komen; ja zie, zo ben ik.
Als ik zo eens alle zulke hondsvotteryen in myn hoofd haal , denk ik meermaals ; wel Abraham Blankaart! wel vriend ! zoudt gy my niet kunnen zeggen, wanneer men eens Hoogleeraars in de menschkennis hebben zal, eene hart-thcologie , eene zedelyke ontlee ïkunde ? wat zou my dat fehoon aanftaan! want het komt my voor, dat dï
Ly-



206
BRIEVEN VAN
Lycicrs , des volks bedroefd fchraal daarvan voorzien zyn.
Ik kan, myn goede Schout, de trek die ik thans gevoel, om u eenige oudvryeragtige aanmerkingen over het danfen medetedeelen, niet tegengaan; zulke menfehen , wil ik fpreeken , die in iiet danfen als danfen zonde vinden, dat wat zeggen wil, moeten zeer ontdicht zyn, als de Kunst aan de Natuur eens een handje lcv.nt : alles wat het menfchenbceld fehoon, treffend, aangenaam maakt, is op zig zelf zeer onfchuldig , cn kan, als wy die voordcelen wel aanleggen, zeer veel nuts aan anderen toebrengen , op wie het noodig is dat wy invloed hebben; cn zulke menfehen moesten Abraham Blankaart maar in 't geheel niet kwalyk neemen, dat hy,in een poeti'ge vlaag , hen voor gekken , of dwecpers houdt; hoewel, ik hoop dat de lieve God my zal bewaaren, om myne medemenfehen een ecnig onvertogen woord te geeven; en als ik eens regt boos word , dan fcheelt het my ook zo veel niet, of ik ga bewyzen dat het danfen een gedeelte ccner goede opvoeding uitmaakt , en dan zou 't boozcr loopcn.
AVat hamer! bevordert het danfen dan de gezondheid, de vlugheid., de derkhcid, niet kragtig? cn verkrygt men hierdoor niet zeer veel gelegenheid om meer cn beter werkzaam te zyn, dan die zieklyke, kwaadfappigc, ftyve houten klaazen en klaazinnen, die met hunne armen en beenen zo verlegen zyn ,
als



AURA II A M 15 L A N K A A U T. 20?
als met hunne optooifels ? wel het ftaat heel fraai „ ftaat het niet? als men daar in een gezelfchap komt hompelen , en fchuiven, en ftooten, dat ik er my dood over fchaamen kan? waarom houden onze jonge lieden de eer der natie niet beter op, by zulken die tog niet in ftaat zyn om over iets meer dan het aangenaam uitwendige te oordcelen , en die men gunstig moet voormneemen, om dat men het waarlyk wel met de menfehen meent ? hoe aangenaam is een wèl opgevoed jongman , die ook in een welgeplaatst hoofd en fraaie houding , de blykera draagt, dat hy de wysheid niet onwelkom wil maaken?
Hier, Gellert, die vroome braave man, die zo godsdienstig was als iemand van ons zou durven denken, en die, zo hy niet te fterk in het doen gehandeld had, wis en waar de Heilige der fyntjeszyn zoude, cn zo hy niet tc dikwyls het kettersch woordje Deugd gebezigd had nu dat laat ik daar •
Gellert heeft beweczen dat het danfen eene zeer nuttige bekwaamheid is in een christen Leeraar: de braave man had wel degelyk gelyk: konden eenige, my bekende Leeraars, danfen, en gaven zy zig die gezonde lichaamsoefening , zy zouden zo kwaadzappig , zwartgallig , zo gémelyk , zo knorrig niet zyn, noch zo uitvaaren op ketters'en genadeloozen, cn des met veel meer ftichting het lieve Woord uitleggen; zy zouden dan begrypen, dat men, om een eerlyk vroom christenmensch te zyn , juist
geen



£o3 B il I 2 V 2 N VAN
geen lompert moet weczen; al zo min als een fkleii rekeltje : zo dat , Schout, de naauwgezette Gellert meende dat een Leeraar in de christclyke kerk behoorde te knnnen danfen. Ik ken een' zot van een mallen catcchifecrmcester, die op onze franfche fehoc len de jonge nufjes, welken daar ontvadeiiand worden, de lieve waarheden voorpraat, en die ergerde zig zeer, als de Dansmeester verfehcen, om hem met zyne lesfen optevolgen, hy wilde dien man ook nooit als een' amtbroeder groeten; hy vroeg meermaals aan die dartele dingetjes, waarom zy leerden danfen? een fncdig fchurkje van een meisje , antwoordde hem: „ om cene .goede houding tc kry-
„ gen." Eene goede houding! eene goede
„ houding! (riep hy verwonderd uit;) wel bekyk „ my eens recht, heb ik dan geene goede houding? „ wat hapert aan myne houding? en ik heb even„ wel nooit danfen geleerd!" en nu was, als of de drommel er meê fpeelde , het manneke zo krom en flegt gemaakt, dat men zig over zyne onkunde in deezen niet zonder lachen konde verwonderen : gy kunt ook denken hoe deeze looze gastjes opkeeken, cn of zy het met hem éeiis waren.
Wat zyn de menfehen, zo voetftoots genomen, tog een raar goed! men kan er bykans niet wys uit •worden! zy loovcn en pryzen den lieven God, dat Hy hun zo wèl gemaakt heeft, en zy zyn zo dwaas dat die God, welke fchoonheid en orde bemint, zeer geplaifierd wordt, door een verdraaid lichaam, fchee-
ve



ABRAHAM BLANKAART. 209
vc beenen , lelyke gebaarden en zotte grimasfen; immers zy tooncn zulks te gelooven: het heugt my nog klaar dat ik eens., op den predikftoel, dc zonde van danfen heb hooren beweeren , met het voorbeeld van Herodes dochtertje , wier danfen oorzaak was , dat de yroome johannis gedood werd, dat bewys kwam my zo lam en kreupel voor, dat ik dagt, kom aan Brammctje, tyd of geen tyd, dat moet gy er van neemen; laat my eens zien, hoe dat die ftukken in elkander zitten; en myn lieve Schout, nu kan ik je verzekeren, dat die Leeraar de plank geheel ter zyde was : ei lieve, laat ik het u eens kort en zaaklyk vertellen: je moet dan weeten, myn goede Schout, dat Johannis, Herodes eens fehoon de waarheid gezegd had, en den koninglyken mantel had afgefchuierd , om dat hy met zyns Broeders huisvrouw getrouwd was; cn dat kon aan een zo bedorven Hof in geene vaten gegooten werden': ó hé! waarheid baarde toen zo wel haat als nu; cn Herodias kreeg daardoor ook zo een pik op Johannis, dat het zo niet te zeggen is;* zy dagt, dat is zo wél voor eens, maar ik zal je dat betaald zetten; en je weet hoe veel eene ondeugende fchoone vrouw vermag, op een' knaap als Herodes geweest is; en al had haar meisje zo lam geweest als Miphibozct, dat fnoode wyf zou Johannes even goed om een luchtje geholpen hebben; want het was een regt inpertinent trotsch fchcpzel; cn nu ftal zy het hart van haaren man, door een IH. deel. O me-



2IO
BRIEVEN VAN
menuet of anderen nieuwmodifchendans,ehgyweet *, het fpreekwoord : die een hond wil flaan behoeft geen' ftok tc zoeken: had Johannes , als een loos hoveling, zig naar Madame willen fchikken ; had hy Herodes honig om den mond gefineerd, of ten minsten blaauw blaauw gelaaten; had hy maar beweerd dat de groote fnoeshaancn eene geheel andere zedenleer hebben dan wy degelyke burgers; geloof jy my Schout, dan zou Johannes zyn hoofd wel behouden hebben; en het Dribbeltje zou tot op deezen dag wel aan het danfen gcbleeven zyn , zonder dat Johannis er een hair van zyn hoofd, dat wat zeggen wil, by verliezen zoude: en mogelyk zou de Koningin zelve wel voor haaren Hofprediker dc helft van haars mans Koningryk verzocht hebben: maar , zo een ftreng deugdzaam , ftuursch eerlyk man, gekleed in een rok van kcmelshair, was aan zo een Hof gezien als een aap in een garcnwinkcl, om het zo eens te noemen; en zy, (die heks meen ik,) zou 's mans hoofd geëischt hebben, al had het meisje haars vaders hart ingenomen, doorliet van buiten leeren van den geheelen Heidelbergfchen Catechismus.
Ik ben nu maar een eenvoudig oud vryer, die Gods lieve woord leest, zo als een leek ; zonder behulp van taal- en oudheid-kunde, dat wat zeggen wil; zonder den minsten trek om' een fyfthema te maaken , maar alleen om er den weg ten hemel in optefpooren; en ik zou, dunkt my, in dat kostelykc woord Veel meer reden vóór dan tegen de vryheid van danfen



A 13 II A H A M BLANKAART. 211
feu vinden: ftaat gy daar zo van optekyken ? ei kom, hoor eens wat ik cr voor intebrengen heb.
Gy zult niet ontkennen dat onze goede Leermeester geen eene gelegenheid liet voorbygaan, waardoor hy zyne toehoorders wyzer en beter konde maaken: heb ik dat wel ? nu, zo Hy dan cenig kwaad, dat wat zeggen wil, gezien had in het danfen op zig zelf, dan zou Hy de menfehen zekerlyk daar tegen gewaarfchouwd hebben: 't was toch geen fpokery,-of een fodzig Joodsch denkbeeld over den duivel , waaromtrent de wyze Heiland goed vond niets te zeggen, om dat zy deeze gekkeryen wel van zeiven zoude inzien: ware nu het danfen zonde geweest, Hy zou er zo wel tegen geyverd hebben, als tegen den zuurdcfem der Pharifeen ; het bidden op de ftraaten ; het vooraauzitten op dc maaltyden, cn dergelyke fyne meniste ftrecken meer; en zie daar, in het hcele Euangelie ftaat er geen kriezel van.
Ieder vindt ook zo al een byzonder kenteken voor de Godlykheid van den Christclyken Godsdienst; ik voor my vond dat kenmerk altoos in de waare eenvoudige verhevenheid der lesfen : hoe gaat het, en hoe ging het altoos? wil ik het je eens zeggen Schout ? dus: elk opzichter van cene nieuwe Secte, of zo men wil, nieuwen Godsdienst -— heeft altoos zo wat, min of meer ,. kunst- en vlieg-werken ; zo wat gecstlyke pouspas, om by het volk aanhang te maaken : nu vleide men eens den zinlyken mensch; dan zag men driften en voorO a oor-



212 BRIEVEN VAN
oordcelcn heel murwtjes door de vingeren; of, meïl gaf zig een voorkomen van ftrengheid cn ftrakheid; men was zo bovenmenschlyk heilig ; men vergde zulke onmogelyke dingen; zulk een befpiegelcnd hemelsch leven, dat het eind er van weg was: men trok het volk door voorftellingen van wellust, of hoogmoed en heerschzucht, tot de nieuwe Leer die men predikte.
Onze groote Leermeester was bo\7cn alle zulke kunstjes verheven; Hy fprak woorden van gezond menfehenverftand ; en zyne zedcleer bleef binnen den kring der menschlyke krachten: elk dien Hy eene les gaf, moest ter goeder trouw bekennen, dat hy daar kans toe zag, indien het maarernffigwerd aangevat ; en dat is ook de ryne waarheid Schout: hy zeide niet, toen Hy hoorde dat een mallePrinfeshet hoofd van zynen vriend en gezant geëischt hadt, ten prys van het aartig danfen haarer dochter: „ Myne „ vrienden! wacht u voor het danfen:" en hoe fehoon was evenwel de gelegenheid daartoe geweest, om dus te zeggen! neen, Hy waarfchouwt, zo als ik alreeds gezegd heb , tegen alle booze driften, geveinsdheid, onvergeevelykheid; tegen alle gierigheid cn liefdeloosheid: eens vergeleek hy het Joodfche volk by de kinderen, die elkander op de groote markt toeroepen: „ Wy hebben op de fluiten ge„ fpceld en gy hebt niet gedanst; wy hebben klaag„ liederen gezongen en gy hebt niet geweend;" zonder dit volk te waarfchouwen tegen de zonde van het
dan-



ABRAHAM BLANK AART. 2I3
danfen, of op de fluit fpeelen; zo min als tegen het zingen van klaagliederen cn het weenen; want daar is een tyd tot alles, en ik ben geen vyand van het klaaghuis als ik er maar nuttig zyn kan: zo dat ik maar zeggen wil, Schout, dat een eenvoudige boerendans , van drie deuntjes om een dubbeltje, veel zuipen, veel gevegt en gefny voorkomt, en daarom, fiat, danfen voor de fiool, als de kermis een uitfpanning voor allerleie foort van menfehen deezer clasfe, zyn zal en moet.
A. BLANKAART.
EEN-
O 3



SI4 li R I JTV EN VAN
EEN- EN- VYFTIGSTE BRIEF.
Dc Heer Abraham Blankaart, aan Mevrouw Aleïta Willes, geboren Britnier.
Wel vrouwtje! dat vind ik al vry grappig, dat gy aan een oud niets beduidend vryer, eenige onderrichtingen vraagt, cm die in het opvoeden uwer kinderen te gebruiken ! gy kent immers een hcele boel hollandfche fpreekwoorden ! 't is zo , ieder fpreekwoord is juist geen Euangelie, cn veelen zyn waar of onwaar, al naar men de zaaken befchouwt: by voorbeeld: „ Die het weet moet het zeggen —
„ De beste ftuurlièn ftaan aan land Kreupel
„ wil altyd vóórdanfen Langzaam gaat ze-
„ ker De ondervinding is dc beste leermees-
,, ter, enz."
Ik die u betuigen kan , geen kind noch kraai in de wereld tc hebben, kan zeker ia dit ftuk niet veel lesfen van de ondervinding gehad hebben; en ik zou, om het zo eens te noemen, het roer van 't zedelyk levensbootje , beladen met kleine maar kostbaare vracht , wat heel onhandig eene verkeerde koers heen ftuuren , of aan laager wal zetten : ik weet wel dat er federt twintig jaar magtig veel over de opvoeding gefchrccvcn is; dat men zulke ouuitvocr-
baa-



ABRAHAM BL ANKAART. 215
baate, als ook veelvuldige ontwerpen heeft aan de hand gegecvcn, dat men de eerlyke lieden, op welken dit werk in de maatfch'appy tog meestal aankomt, boven het hoofd gepraat, en gefchreeven heeft, en weêr anderen hebben lezers bedoeld , die hunne boeken nooit in de handen neemen ; nog anderen beoogden alleenlyk hunnen eigen' roem te vestigen, als zeer fchrandere doorgeleerde lieden: nu, datzyzo; en dit neemt niet weg dat ik maar een eenvoudig oud man, (of vryer, zo je wilt,) ben en blyf: maar, ik heb, (en daar dank ik den lieven goeden God wel hartlyk voor,) nog wel zo veel oordeel, dat ïktegenftrydigheden kan zien; en ik vind die nergens meer als in zulke byster geleerde boeken.
Sedert ik zo uit alle beflommeringcn ben , heb ik my toegelegd om alle nieuwe fnufjes die cr zo al uitkomen , eens doortezicn ; en breng dus menigen winteravond met myn' Snap, die my altoos trouw byblyft , heel aangenaam door: niet lang geleeden las ik, (ik meen dat het uit het Hoogduitsch vertaald was,) eene verhandeling over de opvoeding, waarin ik heel veel goede en fchoone dingen vond, maar waarin de fchryver zig, met allen hem mogelyken ernst,aankant,tegen het leezen der vrouwen; zonder dat de eerlyke man fchynt te begrypen, dat eene vrouw die zyne verhandeling leest , vry wat leezen, en er by denken moet, zal zy iet van zyne verhandeling vcrllaan, of met nut toepasfen, op haare wys van opvoeden, dat wat zeggen wil; ja, zal zy hem O 4 als



2l6
BRIEVEN VAN
als zetlemeestcr der vrouwen en moeders , niet houden voor een klinkend metaal, en een luidende fehelle : toen dagt ik aan den vroomen Jan Luiken, een man dien ik, met veel meer recht, een heilige fukkelaar zou noemen , dan die man die de oorlo^ gen des Heeren voerde, en voor geen klein geruchtje " vervaard was, met zynen God meen ik; die leeuwen, beeren, en kinderen Enacks verfloeg, dat het een plaifier was: gy weet immers nog wel Letje , van dien gekken quibus van een Broer Benjamin, of was het Saartjcs malle Tante , ik ben het'al zo wat
vergceten meisje? zo dat ik maar zeggen wil,
Letje, dat ik om Jan Luiken dacht, die ook wel in heel, zo al niet geleerde , ten minsten heel vroomc tegenftrydigheden kon vervallen : kent gy dat rympje niet, uit zynLeerzaam Huisraad? het Haat by 't prentje van de mooie boekenkast, en begint:
Een boek gedrukt in 't hart als wasch, Is meer dan duizend in de kas.
waarin Jan Luiken zaliger, beweert, dat men niets leezen moet dan onzen Lieven Heers boek; en dat al het overige maar wereldfche geleerdheid en fut is, niet is dat wat zeggen wil. ■
Maar, de goede ziel begreep niet dat hy zelf het getal der boeken zeer grootlyks vermeerderd had; ja, als men het eens zeggen zal, ons zulke beroerde' befchryvingen gegcevcn had, van Gods kostclykea
He-



ABRAHAM BLANKAART. 217
Hemel, dat die er zo Veel op rooit als Luilekkerland op het Nieuw Jerufalem dat boven is: amen. Jan Luiken wandelde al zeer nederig cn ootmoedig voor God den Heer, dat mag gezegd zyn, en ik denk evenwel Letje, dat zyn
Vorst van 't eeuwig duister Ryk>
nog te hooi cn te gras wel eens een mostaartzaadje van geestlyken hoogmoed , in zyn hart ftrooide, waardoor hy,in den zelfden zin als zeker Predikant, die beweerde dat er maar drie uitverkorenen op het geheele Dorp waren, hy zelf, zyne dochter, en de
fchoolmeester ook geloofde, dat zyne boeken
alleen nuttig en alle anderen geheel cnuoodig waren, als zynde niet gefchreeven door de Propheeten, de Apostelen, of door hem, Johannes Luiken: naderhand heeft hy er zekerlyk de onverftaanbaarc, en daarom ook onfehadelyke boeken van Jacob Bhoëm, bygevoegd:. zo dat ik maar zeggen wil, Letje, dat ik u niet kan aanraaden alle de gefchriften over de opvoeding te leezen; wel kind! voor gy die allen doorgeleezen had, konden zy u geen'dienst mcer docu; cn het zou, om het zo eens te noemen, maar mostaart na den maaltyd zyn, en uwe kinderen waren dan reeds dag en jaar uwe beftumïng ontgroeid, ontwasten, als kleine platjes meen ik , en niet als braave jonge lieden.
■ Ik ben, al ben ik maar een nictsbeduidend oud O 5 vry.



2l8 BRIEVEN VAN
- vryer, niet zo vreeslyk tegen liet verftellen van oude paaien, dat ik het betere zou verwerpen, om dat het nieuwer is dan het minder goed oude: hoor, ik zeg U dat een mensch leeren kan zo lang hy fchool ligt in deze benedenwereld ; evenwel fmaakt my den algemeenen weg der opvoeding, wanneer ik op de dingen let, zo door elkander genomen, nog al best: ik hou er om den dood niet van, om met de kinderen kunstjes te doen; 't is gevaarlyk werkje: Czaar Peter, die ik nog in myne kinderjaaren hier in Amfteldam gezien heb, en nog zeer wel vóór my kan haaien, had zig zo eens in 't hoofd gefield, om alle dc jonge, in de luiers liggende, Rusfen, te gewennen, aan het drinken van zeewater , om dat hy er matroozen van wilde maaken , cn deezen drank hun fehoon te pas zoude komen alszy gebrek vanversch water hadden: daar had hy gelyk in; maar wat was het geval? van de duizend kinders waren er geen honderd wier maag daar genoeg tegen praaten kop, om er het leven aftebréngen; zo dat, ik hou niet van zulke grapjes,noch in het zedelyke noch in het lichaamlykc: dat men de kinderen altoos in de vrye lucht brengt, en niet verdikt in vogtige muffe warme vertrekken, en niet zo verbroeit dat ieder tochtje hun de kinkhoest op den hals jaagt , is best , en zó verfcandig, dat men er geen lof genoeg aan geeven kan; maar, dat men hen by hunne komst in de wereld, hals over kop in een' emmer koud water ftcekt, of hen , in onze koude vogtige
lucht



ABRAHAM BLANKAART. 2I9
lucht en ongeftadig weder, zo dan kleed, als of zy byna in den Hof van Eden tegen het Oosten adem haalden, ik hou er niet van Letje, cn zo dit alles by geluk wèl uitvalt, het is ook maar geluk en meer niet: van zulke grappen zou ik veel meer een gewetenszaak maaken, dan van het inenten der kinderpokjes, offchoon cr in het gehccle Synode vanDord geen enkele letter of jota over te vinden is.
Ik weet wel , dat er nog vry wat aan onze openbaare fchoolen, van minder of meerder rang, te berispen valt, ik zie dat ook zelf zo goed als iemand ; ik weet wel dat veele welmeenende Ouders hunne kinderen in hunne eigene huizen doen onderwyzen; maar, alles wèl gewikt en gewogen zynde, hel ik tog meest over naar de gebrekkige buitcnfchoolen, vermits de ondervinding my leert , dat, over het algemeen, die nog de beste menfehen cn burgers opleveren: het kan zyn dat ik mis heb ,maar voor my houdc ik er my van overtuigd.
Zie, Letje, als de vaders zeiven dc Leermeesters hunner kinderen worden, dan handelen zy in deezen, als in alle andere ftudièn uit liefhebbcry aangevangen, als zy lust cn tyd hebben: dit is alreeds aanleidelyk tot veele ongeregeldheden, berooft de kinderen van orde en gelladig werkzaam zyn: hoe dikwyls heeft Vader geen' tyd, geen' lust! hoe dikwyls wordt by belet in zyne lesfen te geeven! dit kan niet dan fchadclyk zyn; alle die uuren zyn weg; en gen kind dat niets doet, doet kwaad:het kwaad bin-
nens



2 20 BRIEVEN VAN
rcns huis bedroeven , betekent doorgaands veel meer dan op de fcboolen ; daar is het meestal ftoutigheid , wildheid , kattenkwaad ; met één woord , kwaad dat geen indruk maakt, en gcmaklyk is afteleeren: neemt men leermeesters in huis, dan worden de arme kleinen doorgaands lasten opgelegd, die voor hunne kragten veel te zwaar zyn; men geeft hun onderwys in kundigheden daar zy niets van bevatten , of moeten kunnen bevatten ; want het zyn kinderen ; zy leezen boeken die zy nog niet moeten leezen; het worden wysneusjes, kleine fty' ve harkjes, vol inbeelding, om dat zy zig niet vergelyken kunnen met anderen : of men bluscht in hun den moed uit, door hen altoos met hunne Meesters te vèrgelyken.
Wel Letje, is het te dulden! daar kom ik voorleden week ergens inloopen, en zag een meisje van tien jaar bezig met het vertaaien van een zot fentimenteel vodje van een boeksken; en moeder was zeer in haar tuin met den fmaak van dit gevoelige kind, 't welk ik veel liever met een half douzyn poppen, tot vermoeiens toe, bezig gezien had, dan met het vertaaien van een werkje, dat zelfs, (als ik het zeggen zal zo als het is,) zeer nadeelig voor dit weeke hartje, en ftrovuur vernuftje worden kan: wel wat hamer! wordt door zulke fentimenteele zotternyen niet al de inwendige kragt vernield? en dat komt, Letje, om dat in al dat gefentimenteeld goedje , de godsdienst met de liefde door elkander ge,
koes-



ABRAHAM BLANKAART, 221
koeskoest is ; waardoor onze lieve jonge mei* jes worden weggeOeept, wie weet waar naartoe! als men nu bedenkt, dat dc meeste galante vrouwen zeer zagte aaudoenlyke zielen hebben , cn meer vallen uit zwakheid , dan wel uit temperament zélf .... maar genoeg, ik mag aan zo een degelyk vrouwtje niet' alles zeggen wat ik er al in zie.
Hoe zorglyk het deszy, dat men den kinderen op de zeer gcbreklyke fchoolen zendt, zo wel om het flordig onderwys, als de kwaade voorbeelden die zy daar zien, zo kan men evenwel door een verftandig huislyk beftuur , alles allen dag herftellen; en die jongensloopjes fchcrpen rtiet één het vernuft : het loopen, het draavcn , het ftoeien , en nu en dan eens een eerlyk vegtpartytje,maakt hun fterk,vlug, cn onvervaard ; zy komen vrolyk en met goeden eetlust t'huis, en hebben meer vreugd in één week, dan kinderen die men in huis opvoedt in een geheel jaar : men kan het de kinderen ook zo aanzien dunkt my, of zy in huis dan op de fchoolen onderweezen worden; en dat onderfcheidt in myne oogen de laatften altoos gunstig boven de eerften: de eerften zyn misfehien ftiller, en gefchikter; maar de laatften blyven meer kinderen , en zo wilde ik het ook hebben; want een kind moet meer woclagtig, meer ravotzick zyn, dan ftil en trcuzelagtig gefchikt; met zulke gezonde vrolyke knaapen kan men wat beginnen , teiwyl de anderen, op zyn best, maar kabinet-



222
BRIEVEN VAN
netftukjes zyn , tot geen gebruik dan om er mcé tc pronken.
Ik begryp wel , Letje , dat er op deeze myne flegt rechte aanmerkingen , al vry wat te zeggen zyn zal; maar ik weet evenwel ook, kind, dat alle ongehoorzaamheid tegen de Natuur, vroeg of laat afbetaald wordt; en dat zy menig een in dit geval met een langen neus wegzendt, daar ik dan een daanigen fchik aan zou hebben, indien cr de arme zielen van kinderen niet door leeden.
Het Hollandsch fpreekwoord , vroeg [ryp vroeg rot, vroeg wys vroeg zot, behelst veel waarheid: als ik kleine heuveltjes, die naauwlyks pront fpreeken kunnen, daar zo een regel of zestig hoor reek teeren; als ik hen op cencn geklyken exclamatietoon hoor zeggen:
't Was avond, en de zon gehuld met goud enftr aaien,
dan verwagt ik van zo een' fnappertje niets meer dan vaneen Hyacintebol, die op myn' fchoorfteen ftaat," cn zyn loof tot aan den zolder toe uitfehiet: zulke kinderen blyven doorgaands lekkere nietmetalletjes; en 't is byna onmogelyk dat er ooit iets deegs van komt!
Zo dat Letje, ik wilde alleenlyk maar zeggen, dat ik nog al het meest ben voor het openbaare onderwys.
Wat nu de leere der kastydinge betreft, daar dc wyze Koning Salomon zo op gezet fchynt, cn die nu ook al meer en meer voor- en tegen- geiproken
wordt;



ABRAHAM SLANKAART. 223
Wordt; ik deuk dat men hierin ook wel zaaklyk tol betaald heeft aan de menschlyke zwakheden, door, gelyk meest in alle zaaken, tot uiterften te komen.
En om te beiluiten, Paulus, myn vriend de Apostel Paulus , of wie de fchryver van den Brief aan de Hebreen is, had wel kostclyk gelyk, toen hy fehreef: dat veelen van onze vaders, ons naar hun goeddunken gekastyd hebben : het moet een welgefteld vaderlyk of moederlyk hart zeer pynlyk vallen, een kind tc kastyden; dit is ook de reden dat men niet dan in driften toorn de roede opneemt, en dat de minste ftoutigheden meest altoos het zwaarst geftraft worden; al naar maate hy die ftraft daardoor geraakt wordt, of in zyne grilligheid gehinderd is: men rost in toorn een' jongen af, om dat hy een porceleine bord gebroken heeft, als men zo een bord hoog waardeert,' al is het een ongeluk, geheel buiten de beftuuring des kinds ; en men ziet een logen door de vingeren; ja, men lacht wel eens over een' ftreck, die een wys man met bekommering vervult.
Wel Letje, ik kan my zo dol maaken, als Ik zie dat een kind konkels aan dc ooren krygt, wanneer hy niet dan vrolyk is, om dat Vader dan juist zit te leezen of in geen goeden luim is; als ik zie dat een aartig lief meisje, het een of andere ftuk poppengoed , of wat Glippers van papier op het tapyt hebbende laaten vallen , wat op dc bandjes gegeeven wordt, ook dan, al had moeder, om het kind ftil te houden, zelve het eene fchaar gegeeven. Ik beweer
niet



224 B B I E V 2 N v A »
niet dat alle kinderen zonder eenige ftraf kunnen opgevoed worden, ik heb dit te dikwyls door ver* ftandige ouders hooren tegenfprecken ; maar dit zeg ik, dat men nooit uit toorn of drift, en nog minder int grilligheid ftrafTen moet, indien men een kind daardoor verbeteren wil : gy zoudt niet gelooven Letje, zo gy het niet wist, hoe gaauw de kinderen dat opmerken; hoe veele listen zy bedenken om ongeftraft te kunnen ftout zyn; hoe wèl zy onderfcheiden, of zy met recht of onrecht gekastyd worden en hoe dit' alles dc liefde en het vertrouwen in en voor hunne ouders verzwakt of bevestigt: oho! een kind is veel oplettender dan men denkt, vooral wanneer het numero één in 't oog houdt: met dit alles, ik hou maar bedroefd weinig van er de lap over te leggen; ik zou altyd zulke ftraffen verkiezen die op berooving uitkomen; die maaken ook op kinderen van leevendige ' begeerten veel fterker indrukken, dan een losfe loczing.
Zie daar myne gedagten ; neem ze voor het geen ze zyn; vindt gy ze gebruikbaar, bedien er u van ; vindt gy ze nergens goed voor; geduld; ik heb niet kunnen weigeren aan uw verzoek te voldoen; want ik ben
uw Vriend,
A. BLANKAART.
TWEE



ABRAHAM BLANKAART. 225
TWEE- EN- VYFTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan Me» vrouwe * * *
G y hebt gelyk; het is zo, allerleie ftauden en jaaren, hebben hun eigenen fmaak, verkiezingen, neigingen, vrienden, gezelfchappeu, boeken, ja zells luimen en invallen; dit ondervind ik wel degelyk in mynen oud-vryerftaar: wel heden! ik kon met zo veel vermaaks myn werk als koopman op de beurs , cn op het comptoir verrichten; ik kon zo met genoegen op onzen Hendrik zyn buitengoed wandelen ; ik kon zo in 't hoekje van den haart, en in een tuinhuis, over alle myne zaaken keuvelen, met goede dagelykfche vrienden; ik kon zo met vermaak de jonge lieden zien ftoeien en dartelen; ik hoorde hunne aartige gezegden met zo veel plaifir ; ik mogt zo gaarne over andere Landen hooren fpreeken, of wat vertellen van het geen ik buiten 's Lands gezien had; las nog al eene reisbefchryving, of iet over de historie van ons Land; ik kon ook nog wel eens naar een gedichtje luisteren, als cr niet te veel wind of waau- , welery in was, zo als gy myne goede vriendin, u nog wel min of meer zult herinneren; want gy kent my, om het zo te noemen, van haver tot gort. % III. deel. P Van



Ü2Ö BRIEVEN VAN
Van dit alles ben ik juist wel niet afkeerig; ik wandel de beurs nog zo wel eens over; hoor nog gaarne dat onze jonge kooplieden over negotie cn fcheepvaart fpreeken ; my iets vernaaien van den wisfelhandel, het koopen op fpeculatie ; ik zie dc jonge luidjes nog zo gaatne wèl in hun fchik; doch dit is echter meer als iemand die met blydfchap ziet dat ieder in zynen kring gelukkig is, dan wel om dat ik dat genoegen voor my zeiven begeer; zo omtrent als wy eencn jongen welvaarenden knaap met vermaak lustig zien fchranfen, wanneer wy zeiven reeds verzadigd zyn, van Gods lieve fpys en drank; of zo als een reiziger, die veele fchoone Landen en oorden gepasfeerd zynde, nog eens ftil ftaat en omziet naar al dat heerlyke; maar echter geen trek ter wereld meer heeft, dat wat zeggen wil, om nogmaals te rug te keeren, terwyl hy den weg die hem aan den eindpaal zyner reis zal brengen, en waarop hy zig dan begeeft, misfehien met minder aangenaamheid afwandelt.
Ik onttrek my ook nooit aan de Maatfchappy, als ik iets nuttigs daarin verrichten kan; maar dat nut haalt my ook alleen over om daarin te gaan; ik bemin het middel alleenlyk om het einde; het woelige , drukke, bemoeialligc , dat Blankaartachtige gaat er zo wat temet uit; ik word, dunkt my, wat loom; 't is of ik zo het regte gezelfchap voor de Burgers deezer wereld niet meer ben.
Wanneer ik my zo by lieden, in de kragt van hun leven, bevinde, of hy het aankomende gellagt, met
welks



A 1! & A H A M BLANKAART. Z2f
welks Grootvadersik, om het zo eens te noemen — bok fta vast fpeclde , ofin'tootje knikkerde, gaat bet zo niet meer als voorheen, ik moet my geduurïg te veel moeite geeven, om my tc voegen en te fchikken, en ik merk ook met een zagt leedweezen, dat ieder hunner zig veel naar my Voegt, en inbindt, ook in beuzelingen, om den ouden Heer niet lastig te vallen; zo is 't óók niet Mevrouw, ik diverteer my er mede, en het is my regt aangenaam, dat de jonge lieden nog zo op my gezet zyn; hoewel ik nooit vergeet dat dit meer eene belooning voor my is, voor voorledene diensten, en toegevendheden, dan Wel om my, zo als ik nu, mag ik zeggen, ga en fta: my dunkt ik hoor die goede kinderen zo zeggen: „ Wy mogten ook den ouden Heer wel eens gaan ,, bezoeken; 't was toch altoos zo een goed flag van ,, een man" — men bezoekt my; men is heel beleefd tegen my; cn Ik ftal, om hen, al myne blymoedigheid, alle myne goede luimen uit: hoe dikwyls vertel ik de zelfde zaak! ja dat is om te lachen, zo als myn geheugen my in den pekel laat; ondertusfehen is myn jong goedje zo beleefd, dat zy dezelfde anecdote, voor de negende keer, met evert zo veele attentie en toejuiching hooren, als toen ik die voor de eerfte maal vertelde i onze veel jonger luidjes willen nog gaarn den ouden Heer Blankaart eens ziert, waarvan hunne Grootvaders en Grootmoeders zo veel verhaald hebben: hoe lelyk zyn zy evenwel gepierd, als zy nog die eigen luimige inval» P a ten



228
BRIEVEN VAN
len verwachten, die my voor veertig en-vyftig jaar zo natuurlyk waren, dat om zo te zeggen myn gen heel charaktcr daardoor was uittefehilderen ! ö zy. zyn zo verheerclykt als ik hen eens toefpre.ck; eenige beleefdheid doe! dan is het, als zy by hunne maatjes komen:- nu, ik ben by den ouden Heer geweest, weet gy, by dien Voogd van Saartje, die toen by die fyue tante woonde; hy is zo zus., of zo zó , i maar het fraai is er tog uit.
Dit alles, myne oude vriendin, is geïyk het behoort: ik zou niet gaarne zo veel liuaaks meer hebben in alle die woeiingen cn dat fnaakfche, 't welk my tot voor weinige jaaren zo beviel: al zo min als ik voor twintig-jaaren , die overhelling had willen bezitten, tot op myn zelf-heid ,en voormyn zelf-heid; want toen was myne beftemming werkzaamheid ,. en gezellige weldoendheid ; myne oude gewoonte van eens te gaan, eens te komen, eens hier te kyken, eens daar wat ftil tc ftaan; eens met die tc praaien , naar geenen te luisteren , dat blyft zo al het .zelfde; doch minder luidrugtig, minder omhaalig: vooral praat ik nog gaarne met jonge moedertjes cn lieve zagtzinnige vrouwen, of met geestige blyde platjes van meisjes: 't is maar niet anders, die jonge dingetjes worden maar heel gaarne van my geplaagd, en zo al fchertzende kryg ik er nog mecnig goed denkbeeld in , 't welk nuttig worden, kan, als het ten volle ryp is cn vrugten draagt. Het doet my altoos'aan als ik zo dat opkomende
ge-



A3RAHAM J? LANKA A UT. 22$
■gcilagt zie, en dan denk ik zo al in myn eigen gemoed! lieve kinderen! Gods kostelyke Aarde en nog veel fehooncr hemel heeft er. immers belang by, dat gy hupfehe christenmenl'chen wordt , cn op uw beurt de vaders en móeders ziet te worden , van -even zulke degelyke geloovigen, die hun geloof bewyzen uit hunne werken • want anders heeft hien •aan het geloof zo. veel als aan een hand vol vliegen; hoewel, het is nog beter een half ei dan een ledigen dop; want hoe veele ecuwen onze wereld nog ftaan zal, kan de gaauwftc fyferaar niet uitrekenen; van dien dag cn uttre weet niemand, ook zelfs de lieve Engelen zo weinig als wy; dit heeft God de Heer voor zig zeiven gehouden: zo dat ik maar zeggen wil, dat ieder mensch die zo wat meerder jaaren , doorzicht cn ondervinding heeft , zyn best maar moet doen om een grooten oogst te vergade/en , voor den toekomenden maaityd: wel lieve God! de hemel is waarlyk ruim genoeg, voor alle vroomen uit alle gedeelten, en alle tyden der wereld; en al bedroef ik my grootlyks, .wanneer ik in het goede Woord lees, veelen zyn geroepen, weinigen uitvcrkooren, dan denk ik al weêr: o! het zal tog alles nog te recht komen; onze hemelfche Vader maakt zo geene uitzonderingen omtrent zyne kinderen ;
die wèl doet zal wèl vinden cn als ik daarover
heel veel muizencsten in myn hoofd heb, en het alles vry duister er uitziet, dan ontloop ik deeze wereld eens voor eenige oogenblikken, cn ga naar het P 3 ci-



23» BRIEVEN VAN
eiland Patmos , met den' lieven Johannes een uitvklgtje neemen, en zie daar in den geest het nieuwe Jeruzalem: wel myne vriendin, dan ben ik ao in myn knopjes, als ik dan zo onder alle die zaligen roucikaai , en eene fchaarc zie die niemand tellen ka:;: wel God dank ! zeg ik dan, in my zclven; alle deezen zyn in behouden haven; en ontfhapt aan alle wisjewasjes en verzoekingen, die ons hier , zo al van tyd tot tyd, voorkomen: en als ik dan weêr by my zclven t' huis kom, zeg ik: wel nu Abraham Blankaart, myn vriend, nu weet gy uw'pligt zo lang gy op deeze wereld wat te bedisfelen hebt; werf maar inwooners voor het hcmclsch vaderland; cn dan is myn gemoed zo vol, dat ik myne jonge lui ga bezoeken, en voor al jonge vrouwen en meisjes ; want van haar hangt tog by 't lluitcn van de negotie alles af: het zyn immers cle geenen aan wie de opvoeding voornaamlyk is aanbevolen; want wy mannen mogen er zo wat over fchryven en wryvcn , 't zyn tog de vrouwen die het werkje verrichten.
De tyd die ik zo voor my zclven met ruimte mag gebruiken , verdeel ik tusfehen leezen, deuken , en over het gelezcne en gedagte met myne vrienden te praaten; die God vreezen en met dat all' ook gezond oordeel cn ecnigen fmaak hebben; dit gezelfchap is thans best voor my gefchikt: zo dat alle invallen die ik zo kryg, onder het leezen van Gods heilig en ons alleen ter zaligheid leidend
Woord,



ABRAHAM BLANKAART. 23!
Woord, of onder het inzien van, een ander goed boek , fchryf ik op , en daardoor kryg ik ftofs genoeg tot gcfprckken die niet allen heel beuzelagtig zyn: o ik wensch zo , dat als de Heere ' komt , hy zynen ouden dienaar , al is het dan ook in de derde nagtwaakc , bezig moge vinden, in het goede werk, dat er voor my tc doen is in genade.
Wat wil het geval! daar zat ik onlangs zo al in my zeiven te denkeu , over al het gctits , gehairkloof, en getandtrek , dat er zo al over het heilig dierbaar geloof voorvalt , en voor veele eeuwen is voorgevallen, want de menschlyke natuur is dezelfde hoofdfchotcl, zy wordt maar op onderfcheidenewyzeu opgedischt, cn met verfchillende faufen gegeeten , als ik liet zo eens zeggen zal — hoe dat naamlyk de ééne dc fchrift zus, en de andere het Woord weerzo uitlegt; hoe men, (is het doller tc bedenken?) om verfchil in gevoelens en meeningen veracht, haat, lastert, ja gepynigd, ja gedood heeft; en hoe men zelfs nu nog in onze dagen, waaromtrent men elkander op den mou fjftlt dat zy zeer verlicht zyn, elkander met een fchcel oog aanziet; menigen ouwen zet geeft, cn niet wil dulden dat wy aan één tafel, onder het gebruiken van een ftuk broods en het drinken van eene teug wyns, dien goeden God danken, die uit liefde voor zondige menfehen, zynen Zoon in de wereld gezonden heeft, om allen te behouden • [P 4 Cil



232 » R I E V Ê N V A N
en daar werd ik regt treurig over , dat de menleken zo verre van Gods goed' oogmerk afwyken: wel, dagt ik, zou God, die al dit getwist cn gekyf zeker voorzien heeft, dat.cr gaans zoude raaken over den waaïen zin zyn woords, dit gemaal niet hebben kunnen beletten? zou Hy, als ik het vraagen mag, ons niet een veel kleiner, klaarder, eenvoudiger Euangelie hebben kunnen laatcu overbrengen , waaromtrent zo veel niet tc verlchillen ofte praaten viel? had Hy die Blyde Boodfchap niet wat korter kunnen maaken, op dat de knegten die deeze boodfchap deeden , cn nog doen, dezelve wat netter hadden kunnen overbrengen; en zy niet, door hunne overbrenging, eene geheel andere zaak behelsde, als die welke de goede God ons liet aanzeggen?
Wel vriendin komt u dit zo raar voor? luister dan bid ik u, hoe ik het goedmaak: eene blyde b lödföhap, die, zo als dc Engelen aan de Herders verhaalden, vooralle volkenwcezen zoude, behoorde immers door alle volken verftaan te worden ? dat fpreckt van zelf: maar dan vraag ik, hoe wildet gy het dan eigenlyk hebben Abraham Blankaart? wel, als de goede God, die tog weet welke misfelyke weerbarstige creatuuren wy menfehen zyn, die eeuwig en ervelyk kuoopen in de biezen zoeken, en overal wfttOp te vitten hebben, ons cens had laatenboodfchappen:
„ Al die op de wonderen, en het volmaakt goed
'■>•> ze-



A B RA H A M B L A N*K AART. 233
„ zcdclyk cn burgerlyk gedrag gelooft, cn overtuigend „ aanneemt, dat ik Hem gezonden heb; dat het geen „ Hy leert oorfpronglyk myn bevel is; en dat ieder „ die"voortaan naar zyne geboden wandelt, en My „ liefheeft, met zyn gchccle hart, geheele ziel en „ alle kragtcn ; die zyne naasten bemint als zig „ zclven; die deugdzaam, uit eerbied voor my, de ., God van alles, leeft, berouw hebbende van alle „ voorledcnc zonden cn verkeerdheden, die zal ge„ nadc ontvangen ; hy behoeft zig niet met ydele „ boctdoeningen optehouden ; zig niet dwaaslyk „ tc kwellen; het onfchuldig vee , noch de onno„ zcle duifjes meer te Aagten, als of Ik eenig be„ haagen vond in het geloei der offerdieren ; als „ of hun bloed voor my aangenaam ware : verre „ van daar: op een hartlyk berouw, kcnnelykdoor „ een verbeterd leven, is vcTgecving byMy van alk „ zonden: die dit waarlyk ernst is, kan in het graf „ het hoofd heel gerust nedcrliggen, volmaakt vcr„ zekerd, dat Ik die hem gefchapen heb, en myneu „ weg liet bekend maaken, ook tenvoegzaamen ty„ de, hem zal opwekken, om eeuwig op alle vour „ hem mogelyke wyzen gelukkig te lecven, door alle „ eeuwigheid. '
„ Maar ook in tegendeel, elk die Hem welken ik „ voor mynen Zoon verklaard heb, niet aanneemt; „ zyne wonderen of ontkent, of aan bioote natuur„ kragtcn toefchryft, zal de eigene gevolgen zyncr ?, verkeerdheid moeten draagen, zo wel in' dit tydP 5 » ¥



234
BRIEVEN VAN
„ lyke nis in het eeuwige leven ; want elk zal 5, oogften al naar hy gezaaid heeft."
Zouden dit niet alle menfehenkinderen verftaan hebben ? zou cr dan zo veel kostclyk menfehenbloed geftort zyii; zo veele wreedheden gepleegd zyn, als er nu eenige ecuwen aan elkander gepleegd zyn, tot eene eeuwige fchande der menschlykc natuur ? wanneer wy het martelaarsboek inzien, krimpt ons hart in ons, van angst en afgryzen, al gelooft.men ook dat het wel zo erg niet zal gegaan zyn in veelen gevallen: zou er dan wel zo veel zot en kwaadaartig kladfehrift gemaakt zyn, over onderwerpen die voor ons niets, dat wat zeggen wil, beduiden; terwyl men warme hoofden en verbitterde harten maakt? zoude er dan zo veele luie, domme catcchifcerbroêrs zyn , die , haal my Joost, niet eens weeten wat zy anderen met authriteit inprenten ■ en de zwakke vrouwtjes, door cene uiterlyke gedaante van godzaligheid , by den neus leiden ? zo als die hagelfche Broeder Benjamin onze Sanne plagt te doen, daar gy myne goede vriendin, nog wel iet van zult onthouden hebben; cn hoe ik daar die oude malloot nog moest byftaan, toen zy bedot was; hoewel zy nooit naar my had willen luisteren, als ik zeide : ,, Sanneke, geloof my hartje, dat fyne „ goed loopt op je zak ; 't zal je zo arm maaken „ als een mier:" maar ja ! toen was Abraham Blankaart een onbekeerd man, die maar'geen inzien in het goeele werk had, cn veele vieren en
Vy.



ABRAHAM BLANKAART.. 235
vyvcn: nu, liet is al vergeetcn cn vergccvcn met Sanne.
Ja maar, denk ik dan al weêr, God is evenwel veel wyzer dan alle fnenfehen met elkander; cn ook,als wy wysneuzen onderneemen om de Godlykc werken , of daaden tc beoordeelen, dan zouden wy wel meenen, dat wy al heel veel onvolmaakts ontdekten; tot wy de plank geheel misraaken, cn nog voor ons zclven van geluk mogen fpreeken als wy zo wys worden, van te bekennen: wy zyn,wil ik fpreeken van gisteren, en wecten niets, dat wat zeggen wil. Vind men, myn lieve Mevrouw, niet allen dag lieden die onze Lieven Heer zelf het in zyne kostclyke wereld niet naar denzin kan maaken? zy willen geene koude, geene warmte, geen'wind, geen'regen, geen fnecuw, en begeerden echter verandering van faifoenen, vrugten en frisfehc zuivere gezonde lucht! wat heb ik wel beroerde werelden zien fcheppen door onze wyze lieden van die foort! werelden, daar geen Jood noch Turk , ik laat ftaan een Christen mensch in zou hebben kunnen duuren ; werelden waar inde mensch zo zeer buiten zyn element zoude lecven als de vogels in de zee, en de visfehen in 't geboomte — ik heb onlangs nog zo een plan om ccn wereld te fcheppen gezien, by een zwart mager zuurkykend wysgeertje, daar geen hond of kat wys uit kon worden, zo dat ik nueens dagt dat het een wereld voor dieven, dan weêr voor Engelen, dan weêr voor Duivelen was: dit is vast, menfehen zo als wy zyn.
ZQUt



236 B R I E V S N VAN
zouden cr geen vyf minuten vrolyk of gezond in hebben kunnen lecven; en die arme hals, die zo mooi was met zyne wireldfchepping, ffond als een regte domoor te kyken, toen ik hem raad vroeg "hoe cene oude deur, die niet ter deeg {loot, tc verbeteren : zo ( dat ik maar zeggen wil, het zou met zulke eene Openbaaring van den Godlyken Wil cr even mal uitzien. Hoe kort ook de bekendmaaking van Gods genadig oogmerk zyn mogte, de menfehen zouden er tog altoos wat van het hunne bydocn, en oorzaak gecven dat wy jaar en dag werk hadden om Gods lieve woorden uit die der menfehen te fchiftcn - wel myn goede Mevrouw, éenzydje papier, waarop met gemak alle Gods tien geboden konden gedrukt wor■ den, zou onder hunne handen uitdeigen tot een Foliant of zes, ja wel tot eene Opera Omm'a van Coccejis: aan het kyven , kibbelen, cn bedillen zou tog geen eind komen ; en de lastige verveelende vraagers, zouden tot den jongden dag vraagen en wed-vraagou, dat een mensch zyn geduld zou verliezen: deeze zou met eene groote ncuswysheid cn verwondering zeggen: „ Wel lieve Hemel! moest „ cr om zuikc onnozele waarheden, die een kind „ begrypen , ja wel uitdenken kan , te verkos„ digen, onzen lieven Heers voortreifelykitefchcp„ zei , ja zyn eigen cenigen Zoon, uit den hc„ mei komen? moest daarom zo veel dryd en ,„ wreedheid ontdaan ? moest daarom zo veel ss heet bloed gemaakt, cn zo veel gewoeld, cn
11 S^h



ABRAH A M BLANK A A R T. 23?
5, gewerkt en geftudcerd worden ? moesten daar„ om zo veele kinderen vermoord , 'zo veele man„ nen en vrouwen om hals gebragt worden ? dat „ had Salomon, ja zelfs ecu man van minder vcr„ ftand ons wel kunnen zeggen: en als het erop „ aankwam , dan zouden wy zelvcn dit alles wel „ hebben kunnen uitdenken: 't is juist geen tover„ werk, en men behoeft geen groote geleerdheid te „ bezitten om doortezien, dat God, die in zig zel„ ven gelukzalig is, cn zig door al ons gewurm ,, en gewroet geen oogvol gelukkiger maaken kan, „ geen prys fielt op , of behaagen kan vinden „ in ons geplamoot met het bloed der onnozele dic„ ren ; of dat de reuk van een Huk gebraden offer„ vleesch hem even aangenaam zyn zoude, als cene „ deugdzaame daad der mcnschlievendheid, cn het „ vette der runderen als onderdaanigheid : de on„ dervinding zelve leert ons wel dat ons gewecten „ even ongerust is na als voor het Aagten van ecu Offerdier; cn dat oprecht berouw en lcvensver„ betering alleen, ons den verloorcn vrede der zie„ le kunnen wedergeeven; wy zyn tog zo dom niet „ of befeffen wel dat onze Schepper, die ons veel „ al meer bemint dan een vader zyne kinderen , „ cn die daarenboven van ons niet kan beledigd ,, worden , ons, als wy tot Hem wederkeeren, wel
„ in genade zal aanncemen cn wat de belofte
„ van een toekomend leven aangaat, 6 hier van „ was Socrates al veel meer overtuigd dan vec-
„ le



238 BRIEVEN VAN
„ le gcloovige Christenen ; de hoop der onfter„ velykheid alleen deed hem den beker met ver„ gif zo bedaard uitdrinken."
Anderen zouden weêr raazend nieuwsgierig geweest zyn om te weeten wie of die groote Gezant tog geweest ware, die van Gods wege ons deezetyding van genade cn zaligheid had aangebragt; waar mede hy zyne Godlyke zending beweezen had; welken zyne lotgevallen en dood geweest waren; zo dat men juist dat hiftorisch gedeelte zoude geeischt hebben, 't welk men nu zo geheel overtollig vindt: men zou even goed als nu over den korten inhoud deezer boodfchap getwist en gehakketcerd hebben ; even goed vervolgd en verdoemd hebben als nu, nu die boodfchap min of meer met andere Hellingen verbonden is , of in fommige verhaaleu fchynt te ftryden — het zit niet in dc boodfchap zelf, maar in de verkeerdheid van harrewarrige menfehen ; in hunne verwaandheid; in hunne fchoolgelecrde zotternyen, die geen zooden aan den dyk brengen: het fchynt dat de menfehen altoos moeten kakelen cn disputeeren, is het niet over „ doet dit „ tot myner gedagtenis * dan over de onbevlekte zuiverheid der moedermaagd; of over het draaien der zon om deeze wereld, (eene uitdrukking die kant noch wal raakt,) ja over veel bcuzclagtiger verfchillen, dan de Ch.ristelykegodsdienst ooit opwierp: en hoe kwam het dat zulke verfchillen, (trouwens alle verfchillen,) uitloopen op haat en vervolging , ten
mins»



AU RA HAM BLANKAART. 23^
minste op liefdeloosheid en partyfehap ? dat zal ik u zo eens effentjès zeggen: het kwam, om dat de verdedigers en beftryders zig niet lieten beftuureu door de wysheid die van boven is; want het is notoir dat die is zuiver, vreedzaam, befcheiden, vol van barmhartigheid en waarheid : zo dat ik maar zeggen wil Mevrouw,dat alles,zo doende, op katjesipel moet uitdraaien ; want de mensch zit tog eeuwig en ervelyk dwars in de wagen.
En, denk ik daar, (want ik heb er myn hoofd vol van,) indien het lieve Woord van God uit zo weinige woorden beftond,' en zo diep eenvoudig ware , wel dan zouden de menfehen zig nog veel minder met het heilig Boek van God bemoeien: men dient tog van alle dingen , waarin wy moeten vorderen , te gelyk een ftukje van liefhebbery te maaken, of de meeste menfehen willen er maar niet regt aan ; veelen leeven met het geestlyke brood dat uit den hemel is nedergedaald, als met het lichsmlyke brood > 't welk God uit de aarde doét voordfpruiten , tot voeding der menfehen; het dient hun niet alleen tot eene goede fpyze, maar zy zeiven moeten cr zo wat meê mogen plamooten, en er allerleie figuurtjes van kneeden, al zo als zy dat in 't hoofd krygen; cn als zy het dan nog maar eeten, en er, wil ik fpreeken , ten eeuwigen leven mede gevoed worden ; amenj dan mag dit nog zo wat heen.
Wel lieve Vriendin, als ik zo eens tegenwoordig ben, in myne gedagten, alwaar men bezig is het lieve
geest-



2AÖ 18 R I £ V £ N VAN
gecstlyke brooclzote knecden, en in allerleie vormeiï te drukken, dan kan ik my zeiven wegdenken by alles wat ik daar zie.
Wat al vreemde, raare, misfelyke figuuren heeft men niet van dit deeg gevormd! de eene is dikwyls t nog fpoorloozcr dan de andere; maar allen evenzeer verwyderdvan het oorfpronglyk eenvoudige Euangclie-brood; hoe is 't mogelyk, denk ik dan! dat zulke fratzen in gezonde hersfens kunnen opkomen! nu nu", wie zegt ook dat het gezonde hersfens waren? .... maar ik moet daar niet inkomen; ik bedroef my dan maar; en dit is heel zeer onnoodig; vooral niet als ik aan Gods lieve heilige Woord gedenk, waarvoor ik Hem met al myn'hart vrolyk danken moet: als wy met eenvoudigheid het Koningryk der hemelen willen ingaan, dan ondervinden wy allerbest dat dc Leer van Jezus een kragt Gods is die de zaligheid uitwerkt; dan zien wy waarlyk dat het Euangelic eene Blyde Boodfchap is, die allen volke weezen zoude, naamlyk dat Jezus is de Christus, en dat ieder die in dien Zoon gelooft, het eeuwige leven zal beërven ; maar die , die Hem ongehoorzaam zyn, Gods ongenoegen zullen ondervinden—ik weet wel, lieve Vriendin, dat er toorn ftaat; maar God kan niet toornig zyn; en van dit woord wordt zo veel misbruik gemaakt; daarom bedien ik my liever van een woord , 't welk zo niet misbruikt kan worden. Als ik van den goeden wyzen magtigen Vader
der



ABRAHAM BLANK A A R T. 24!
dei- menfehen fprcek, gebruik ik zo gaarne zagte va» dérlyke woorden; het geheele Nieuwe Testament is Vol van zulke wbdrdèn, voorftellingcn, uitdrukkingen en vergelykingen; zulk eene Boodfchap verflaat ieder een; al het overige , loopt over kibbelaryen van die tydèn, of zyn wcderlcggingcn van Joodfche en Ileidenfchc denkbeelden, of lecrftelzcls van dwaa* ze wysgeerige doolingen; dit is goed voor Geleerden , en zulken die niet veel anders te doen hebben, als zig tegen het Ongeloof, ook wel tegen zig zeiven en hunne eigene geloofsgenooten te wapenen; ik heb daar geen oogvol tegen; cn Koning David had het heel wèl begreepen, toen hy zeide, dat de Wet des Heeren, ik laat ftaan het lieve zagtmoedige Euangelie, volmaakt is; den eenvoudigen wyshcid geevende; 't zou immers eene verweerde malle vraag zyn: „ Waarom heeft de lieve God ons zyne blyde „ Boodfchap niet zó laaten voordellen, dat wy er onze gedagten niet eens behoefden over te laa* ten gaan: zou dit meer lui of meer ondankbaar zyn ? indien er niet wat by te denken en te peinzen viel, wy zouden zo dom worden als de menfehen die in de middeneeuwen leefden, en daar voor bewaare ons de lieve God! het is de grootfte trap van domheid, niet ,eens in ftaat te zyn om te kunnen twyfclen ; en uit dit alles blykt klaarlyk, dat Abraham Blankaart niets beter doen kan, dan geene fratzen in zyn hoofd te haaien, over de wys waarop God de Heer zyne Boodfchap aan menIII. deel. Q fchen,



24a
BRIEVEN VAN
fclien, zo als wy zyn, had kunnen laatcn doen, dewyl hier zyne wyshcid dwaasheid is, en Gods gedagten maar in 't geheel niet gelyk zyn aan die van my, als ik over het plan der Euangclifchc genade myn hoofd breek.
A. BLANKAART.
DRIE.



ABRAHAM BLANKAART. 243
DRIE- EN- VYFTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan den Heere P. R,
Mynheer !
G y vraagt my in uwen brief, die maar niets minder dan befcheiden is: „ Is het waar, Mynheer „ Blankaart , dat gy zeker Heer uit II. voor myn „ gezelfchap gewaarfchouwd hebt, cn verzogt op „ zyne hoede te zyn, om alle verkeering,buiten de „ grootfte noodzaaklykhcid, metmy tevermyden? „ zo ja? waar op rust die waarfchouwing? is er op „ myn perfoon of charakter iet te berispen? fta ik „ anders te boek dan als een onberispclyk man , „ van een goed burgerlyk gedrag? "
Cp uwe eerfte vraag antwoord ik, als een oud vryer, die niet, dat wat zeggen' wil, gevat is op vleiëry, en zig nooit ophield met falyvouwen, en beniste kneepen , en in zaaken van belang, als ik de waarheid en de menschlievendheid aan mynen kant heb , geen' Vorst op zyn' troon, geen Duivel in zyn hel, ja geen' Geestlyke op zyn' kanfel ontzie; dat is niet anders.
Als zo een regt en flegt man antwoord ik aldus op Q 2 uwe



244
BRIEVEN VAN
uwe eerfte vraag, ja; en ik voeg cr by, dat ik my zclven zeer zeilde afvallen, en van nalaatigheid in mynen pligt belchukligen, indien ik het niet gedaan had,eil, zo ik zulks verzuimd had, er nu nog myn eerfte werk van zoude maaken : ronder antwoord kunt gy althans van my niet krygen: ja man, zo is Abraham Blankaart; op den man aan eerlyk mag ik zeggen! nog meer, toen ik deezen mynen jongen vriendwaarfchouwde,heb ik hem niet verboden,.dit aan iemand te zeggen: ik ben cr recht wèl over dat gy weet hoe ik over u denk, en breek myn hoofd niet met deeze hinken: „ Gy moet my niet noe„ men; ik moet cr buiten; men moet er my niet ,, niet door agterhaalen kunnen: " dit alles zyn by my tekens van een laf, een dooren door fotzig charakter; en die inde babbelbezockjes van het uiterlyk gefchikt zedelyk volkskcn t'huis hooren; altemaal tekens van onccrlykheid zeg ik je: hoe! wat hamer ! wel wat raakt my een verhaal, eene waar* fchouwing daar ik geen nuttig gebruik van mag maaken ? zo een nieuwsverteller is myn vriend niet; hy is èén dier gaauwe altoos bezige duivels, die den mensch komen pynigen vóór zynen tyd, en onnoodige kwellingen en onrust in onzen geest veroorzaaken — dit-waarfchouwen ontdaat niet uit liefde voor ons, noch uit zorg voor ons geluk, maar alleen, cn dan is het nog best, uit de behoefte van te moeten babbelen; liet komt voord uit luiheid en zelfverveeiing ; dat is niet anders ; cn zulke zede-
ly-



A K R A H A M B BANKAAR T. 245
lyke Asbeeren en vuilnismannen loopenen kruisfen de ftad rond, om al zulk ontuig optefchraapen en te brengen by ieder die fmaak heeft in zulke walgelyke modder en onreinheid: zy maaken tusfchenvrienden en naastbeftaanden dc grootfte vcrwyderingen; zetten alles in vuur cn vlam; zy hebben niet eens den moed om hunne eigene boosheid vol te houden'; maar willen uit die zelfde beginzels waaruit zy dus misdeedcn ook weder dc goede lui zyn. „ Zy hadden „ daar geen erg in; zy wisten niet dat dit zo hoog ,, zou worden opgenomen; zy hadden nooit gedagt „ dat uit zo een woordje zo veel moeite zoude ont„ ftaan; zy zullen wel zorg draagen dat zy nooit weder uit goeder harte iemand waarfchouwen; uit ,, hunnen mond zal althans niets weder van dien „ aart komen." Zo al draaiende, liegende, haspelende , plooiende, redden zy zig uit dc ééne zwaarigheid om in de andere te vallen : is het niet elcndig dat men zulke wezens in eene geregelde Maatfchappy dulden moet ? behoorden zy niet uit alle menschlyke gezclfchappcn gebannen te worden?wezens , die , ik fta het eens toe , uit lafheid cn zwakheid, echter aanbrengers, drempel-loopers cn handlangers der boosheid zyn; die altoos in den dienst van den Nyd, Kwaadaartighcid, Laster, cn foortgelyke vcrachtclykc fmjeurs dc handenvol hebben; maardieik, alszybymyhunncn dienst komen prefentcercu , heel fpoedig bet gat van de deur wys; nu , dat wectcu zy by ondervinding; alsook dat hun
Q 3



2.jt5 li Tl I 2 V E N VAN
haring hier niet braadt, cn dat ik konkels voor boelenbrood uitdeel. Die my wat kwaads van zyn cvenmensch wil aanbrengen, moet met een langen neus weêrom; ten zyhy toclaatc dat ik gebruik van zyne waarfchouwing mag maaken; dat ik zyn' naam mag noemen; zie, dan kan men de waarheid onderzoeken en ieder recht laatcn wedervaaren ; ja wel eens verdoolden door een goed reprement of een minzaam woord terug roepen, en zelfs hunne verloorene achting weder bezorgen: zo dat ik maar zeggen wil, dat ik geen maffen:, geen ouwe zaggelaar ben, en zeer wel voor het front durf komen.
Ja, cn nog eens ja, ik Abraham Blankaart heb den Heer dien gy noemt voor u gewaatfehouwd; ik zei woordlyk: ,, Hoor jy eens hier borsje; zo gy „ uw goeden naam , uw geluk lief hebt, dan moet „ gy zo veel doenlyk den Heer R. vermyden." Gy vraagt my hier de reden van? die vraag is billyk, en ik wil die heel gaarne beantwoorden : dat gy my dit vraagen durft fmaakt my, en ik dagt niet dat gy zo veel courage had.
Misfehien hebt gy gedagt: o ho! met den ouden Heer is het haastigfte al gedaan; het vuur gaat er uit; hy is zo een bol niet meer als toen hy, als het cr op aan kwam, zo wel als Dominé Boscoop, met zyn Bybeltjeden Duivel ftondt; hy is tog inderdaad niets dan een weinig beduidend oud-vryer; en in zo verre hebje gelyk: maar vroeg geleerd, oud gedaan , en gy kent my maar in 't geheel niet als gy u verbeeldt



ABRAHAM BLANK AART. 247
beeldt dat hy nu met een blaas met boonen zou zyn i weg te jaagen : hy heeft zo veele zuure gezichten en barfche trontën gezien en ook uitgelachen; hy heeft zo veel windmaakery om zyne ooren hooren gonfen, en het veracht, dat hy zeker in zyn ouden dag, nu hy zo als alle oude lui een noemertje voor i uit hééft, en een woordje meer zeggen mag, niet ligt bang is te maaken. Abraham Blankaart durft nog heel wel uit den hoek komen, als hy dat verpligt is om te doen.
Op uwe vraag of gy niet geheel en al vooreen onberispelyk man te boek ftaat, zou ik kunnen antwoorden: dat ik het juist nooit zeer breed heb op lieden die zo by ieder in agting ftaan, en zo onberispelyk zyn, dat er geen vinger op te leggen is ; om deeze eenvoudige reden, dat deeze foort van heden meest al vry opfpraakelyk keven, en de achting die zy van anderen ontvangen,zo diefagtig naasten, als veele Leeraars der Publique Kerk hun tractement voor het leeren van Arminiaanfche begrippen op den ftoel der Gereformeerde Rechtzinnigheid; daar hun, als het zuiver en rein fpel is, geen rooie duit voer toekomt; vermits dit eigenlyk contrabanden in de kerk is, cn alleenlyk fluikswyze wordt ingebragt: maar, myn vriend, ik weet niet of gy uw oordeel wel genoeg geoefend hebt, om het onderfcheid te bevatten dat er ligt tusfehen onopfpraaklyk, cn onbefproken; onbcrispelyk en onberispt, door de wereld te wandelen : zie , ik fpaar geen brood voor Q 4 vrien-



243 U R I S V E N VAN
Vrienden , ik wil u gaarne den dienst doen van u op myn oud-vryers credit tc verzekeren, (en deeze verzekering kan navraag veelen ook,) dat de onbefproketjfte menfehen aan de meeste opfpraak onderworpen zyn; en dat zy die het onberispclykst lecven , het meest berispt worden : dit is wel heel mal en gek, maar het is niet anders; zo is de wereld, maak haar eens wyaer l
Luister dan eens met aandagt naar my,mag ik u bidden: een man die onbcrispelyk leeft, is^ naar het oordeel van denkende cn waarheidbemjnnen.de Cnr.ster.cn, meest altoos een man van een zeer benspelyk charaktcr, of wel van geen het minste charaktcr; zo een man is niet fchpldig aan in het oog vallende zonden, of ondeugden; geen onmnatitrc , geen verkwister, geen vloeker, enz. maar zo ecu onbenspelyk man kan mat ruimte een lelyke vrek, een vtm'c gierigaart, een zwartkykende nydigaart, een logenaar , een kwaadfpreeker , ja , met één woord, een deugeniet zyn, in zyn eigen bedorven hart: zie, zulke bcuzclingen geeven of neemen niet, dat wat zeggen wil, aan of van zyn goeden naam; allen dag zie ik zulke pesten op 's llccren flraatcn, met eerbied, met onderfcheiding groeten, met beleefdheid ontvangen en, tot llichting der vroomen , voorzi"cn in de Synagoge : of zulke heden, cn dit is nog tien pro cent erger! hebben geen charaktcr altoos; 'tzyn draaiorgels, de jabroers van de gezelfchappen; 'tzyn Hukken potaard, daar ieder dien
in-



ABRAHAM BLANKAART. 249
indruk inprent dien hem goeddunkt; zulke charakterlooze wezens, hebben zo veele vrienden als er Arabifche nagtvertellingen zyn; en die allen maaken zy van tyd tot tyd tot vyanden; zy fehynen onnozel, goedhartig , gezellig ; ieder haalt hen aan, want ieder hoort tog gaarne wat nieuws ; maar vooral, (God betere het!) wat kwaads van anderen ; zy zyn de eigenlyke ipions, en des ook de waare verraders der gezelfchappen; ieder betaalt hun met eencn vrolyken maaltyd , een goed glas wyn, en geeft hun met cenftolfe aan de hand om hunne gaaven weder by anderen te gaan oefenen: de eenige en dooroefende kunst,door hun betragt, is deeze; zy zyn loos onder fchyn van eenvoudigheid ; hunne babbelzucht maakt hen ontzien; van dezelfde menfehen fpreeken zy,al naar het hun voordeeligst voorkomt, goed of kwaad; hierdoor hebben zy altoos fchuilhoeken indien het er op aankomt, en brengen de verfborden by zulken daar zy goed van hun gefproken hebben.
Het getal van zulke elendige fchepzels is vry groot; geloof my, ik fpreek by ondervinding; zelden zal het misfen, zo men tahyke gezelfchappen bezoekt, of men treft er zulke gevaarlyke menfehen aan: hoe veele vrouwen , ja hoe veele mannen ftaan hier aan fchuldig, in alle gezelfchappen daar men alleenlyk komt om te praaten! en uit tydverveeling krielt het er van.
Nu moet ik u zeggen dat ik u voor zo een cha^ Q 5 rak-



2JO
BRIEVEN VAN
fakterioos man houde ; dat men u daar ook voor vcrflyt, hoewel niemand den moed heeft om u dat eens te zeggen ; maar Abraham Blankaart is niet bang voor laffe menfehen zo lang zy dreigen; als zy vleien, dan is 't wat anders! want losheid cn verradcry gaan vceltyds hand aan hand, wil ik fpreeken.
Hoor Mynheer R, neem hetmy ten besten,maar gy zyt op myne eer, een oud wyf: gy leeft op uw renten; (nu, zo is 't niet, dat doe ik ook;) gy hebt nergens lief hebbcry in, dan in kcukcnklouwcry, in coniituuren maaken , in kisfebisfen , in besfenwyn maaken, prentjes uitknippen, illumineerkasten optefchikken, en zo wat vrouwen gctcutcl; nooit naamt gy een goed boek in de hand; ci wat zou je, allerleie nesten en anexdoten of couranten. In huis. verveelt het Mynheer zelfs met verftandige lieden; geen wonder! gezond menfehenverftand, is ongeftiptllebrceuwsch voor u ; gy loopt dan pierewaaien by oude babbelaars, en oude vryfters en weduwen; by klosfen van wyven daar veel gegeetcn wordt; daar zit jan Hen dan onder allen, en maakt zyn hof by die grommige oude meerkatten; en die oude torntoifels zyn zeer in haar fchik over Mynhecrs aartigheden; en nog al vereerd ook by geval; daar zit gy dan als een oude commere uw pyp tc rooken, uw fiesch tc leegen, prefenteerteen fhuifje, fnoept eens een wisjewasje van het blaadje, legt een houtje aan 't vuur, wryft uw hoofd, zyt ysfelyk verlegen om een gefprekte maaken dat den tyd kan dooden: ,, Dominé
heeft



AÜRAHAM BLANKAART. 25I
„ beeft goed, of flegt gepreekt ; daar was veel „ of daar was weinig volk;" alweer uit! want bier over is men bet doorgaands eens : hebben de vrienden , vraagt misfehien de eene of andere, die juffrouw al in de kerk gezien ? dan wordt eerst het kapzel en de bonte pelice, vervolgends het charakter, daar men echter Gods ter wereld niets van weet of kan weeten, beoordeeld en veroordeeld; en gy laffe babbelaar doet zo veel gy kunt het uwe om eene onbekende ongunstig te doen beoordeelen; geen eene,u van aanzigt alleen bekende,of zy moet de monstering pasfeeren en dikwyls voegt gy ondankbaarheid by lafheid; zo dat Mynheer, uwe lafheid en praatzucht; uwe neiging tot het beuzelagtige, en uw tyd verveeling maaken u by my al zeer gevaarlyk; veelen die u hebben leeren kennen zyn dit met my ook ten vollen ééns, al zyt gy dwaas genoeg van u zeiven op den mou te fpelden, dat gy voor een dóórgocd man te boek ftaat; geloof gy my; ik zeg u de waarheid, geen een christen mensch acht u om u zclven; men ontziet u om den invloed dien gy nog zo hier en daar hebt; om dc lekkere maaltydcn
die gy geeft; cn zy zelfs, die van uwe goedheid
dat is van uwe malle zwakke onberedeneerde wcldaadigheid, zig bevoordeeld zien, lachen en fpottcn onder elkander met uwe onbekwaamheid om neen te kunnen zeggen ,zo menu maar regt weet aan boord te leggen; en ik zou een jong, nog zo onbedorven als onervaaren man, die u alleen door uw beleefd voor-
kt-



252 BRIEVEN VAN
komen kent, niet tegen u waarfchouwen? ik die weet dat zyn hart op zyn tong ligt V zo dwaas is Abraham Blankaart niet: gyhem de tong fchraapen, uithooren, om ftof tot babbelen te hebben? gy hem raaden met wie hy al en met wie hy niet zoude verkecren?hoe? houden wy nu elkander voor den gek, of hoe is het? weet ik dan niet dat gy meermaals van daag iemand in verdenking brengt, met wien gy morgen tafelvriendfehap houdt, en, dien gy, ondereen glas wyn, welligt zoudt waarfchouwen voor mynen jongen vriend; van daag zoudt gy dien cerlyken man in UW vertrouwen neemen, u by hem beklaagen over de manier waarop gy door deezen en dien behandeld werd, en eer er een maand ten einde was, u met die allen bevredigen en uw' vertrouweling er aan opofferen : vrienden hebt gy niet, niet één zeg ik u; en gy kunt die niet hebben: in wienneèmt gy belang? op wien fielt gy prys? gy leeft geheel voor uw zelfs weinig beduidenheid; alles is om, alles eindigt in u zei ven; hoe dikwyls hebt gy alleenlyk uit lafheid cn babbclary misbruik gemaakt van zulke woorden, die ouder de roos gefproken waren! ja die aangevoerd tegen lieden welken u de eere hadden aangedaan om u, (onvoorzigtig genoeg,) van uwe fchoonftc zyde te befchouwen! hoe veel twist, tweedragt; hoe veel bitterheid en haat hebt gy veroorzaakt! weet gy nu waarom ik u voor een gevaarlyk man boude? losfe onbedagte drokke jonge lieden, zyn niet half zo gevaarlyk dan zulke fchepzcls als gy zyt: een gezond
ver»



ABRAHAM BLANKAART. 253
verftand, een goed oog, ontdekt wel rasch het 011betnanelyke der uitfpoorigheden , en bedankt hartlyk om medetedoen : dc poogingen om zulke wild. zangers te verbeteren, flaagen ook dikwyls al heel gelukkig ; want die verkeerdheden zitten, wil ik fpreeken, maar in het bloed, en in den verkeerden fmnak; maar een man als gy zyt, fpreidt eigenlyk ftrikken voor dc jeugd: gy zyt een zcdelyk ftruikrover; zo behendig cn verhard in het rooven van den goeden naam van uw evenmensen, van zyn rust, en geluk, dat gy u daardoor toejuiching in plaats van ftrall'e weet te bezorgen; ten minsten by uwe onwaardige vrienden.
Indien ik wist dat myn jonge vriend ooit met u verkeerde, ik, Abraham Blankaart, zou hem met even zo veel yvers uit uw gezelfchap rukken, als weleer een deugdzaam oudvadcr een ccnigen zoon uit een huis van ontucht fcheurdc; raazende dol word ik, (op myn manier,) als ik bedenk, hoe veele familien gy al in de war hebt gebragt! hoe veele goede vrienden al verwyderd en verbitterd ! maak er ftaat op, zo lang ik leef zal ik, zo veel mogelyk , ieder voor u waarfchouwen; cn met dat all' zyt gy, zo als men dat dan noemt, een onbefproken man, op wien geen vinger te leggen is: ik ben zó af keerig van u, dat als ik bid: ,, leid ons niet in verzoc„ Icing, maar verlos ons van den boozen," ik eeuwig en ervelyk veel meer op u doel dan wel op dat ongelukkig fchepzel, 't welk men Duivel noemt:
denk



254 BRIEVEN VAN
denk evenwel niet dat ik u haat: neen: dank God den Heere, ik haat niemand, gevolglyk ook u niet; en het zou my een zeer groote blydichap geeven, indien gy nog eens befloot om een anderen weg te betreeden; want deeze zal u tog vroeg of laat elendig in den pekel helpen: kan iku daarin van eenigcn dienst zyn, hier is je man, je vriend zo je wilt; maar dan moet het u ook ernst zyn, cn gy moet u tot wat deegs begeeven: zie, een ledig mensch is een duivelsch oorkusfen, en die niets doet doet kwaad; en hoe zal het gaan, denkt gy, als gy eens zo een beetje rekenfehap moet geeven van uw' handel en wandel ? flegt! geheel flegt! geloof gymy — Zie daar uw vraag beantwoord; zo denk ik over u; en dat ongunstig oordeel hebt gy niemand te wyten als u zelvcn: Abraham blankaart is een menfehenvriend, en daar voor bekend by allen die hem kennen; ook deeze brief van hem is een bewys daarvan.
Gy weet waar ik woon, dit zy genoeg voor ditmaal , of gy u nog bedagt.
A. BLANKAART.
VIER-



ABRAHAM BLANKAART. *J|
VIER- EN- VYFTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart aan Mevrouw Aleïta Willis.
H oor kindlief! ik heb tog zo een oude zucht voor u, niet alleen om dat gy myne Saartjes beste vriendin, en de vrouw van myn braaven Willem zyt; of, om dat ik u, mag ik fpreeken, by elkander in den echt vergaderd heb, als of gy myne eigene kinderen waart; maar vooral, om dat gy in u zelve zo zedelyk goed zyt: dit is tog het waare; al het overige is bywerkje , waarvoor ik God den Heer evenwel op myne knieën dank, voor zo ver ik, nietsbeduidend oud-vryer, daar deel in mogt gehad hebben; want, als men verwaardigd wordt om anderen gelukkig te helpen maaken, wel hoor Letje, dat is geen klein bewys dat menby den Hemelfchen Vader nog al in geen kwaad blaadje Haat ; want in deezen moeten wy trachten Gode gelyk te worden , door wèl te doen aan allen.
En zo fteldet gy mynen Willem fchadeloos omtrent zyne liefde , voor een ftout, heel levendig , doch door en door braaf meisje, maar die wilde met niemand min der in het heilig huwelyk gaan, dan juist met Mynheer Flendrik Edeling! o 't was zo een
Saai-



Z$6 BRIEVEN VAM
Santje! dat beloof ik u; zy wist wel dat myn goe* de Willis op ftukken naar geen zo goed cn naauwtoekykend zedenmeester was als zyne zuster , 1 de tegenwoordige Pastoorfchc; dat by wat te veel meisjes gallen en ydelhederi door de vingeren zoude | zien; en dat het duizend tegen één zoude geweest zyn, of de wille van Sara de vrouw, aan den wille van Willem den man zoude onderworpen zyn en blyven; ja , of Willis wel ooit eenen anderen wil dan dien van zyn mooi fpeclziek fchrandcr wyfje zoude gehad hebben: Saartje moest een'man hebben die zy met glans, en zonder dat haare eigenliefde er iet by leed, Heere konde noemen: met één woord, een' Hendrik Edeling, die haar onder den zegen van boven, tot zo cene voorbeeldige moeder zoude maaken , als dit hamers meisje zelve wel begreep, dat zy, indien er de regte meester maar agtcr zat, zoude worden; want Saartje was in den grond van haar vrolyk,onbekommerd hart, braaf,eerlyk, en altoos deugdzaam; het dingetje had ook een kostelyk verftand , Letje; cn zy kon fomwylen in Gods lieven rcinen Bybcl , zo fehoon leezen , dat het der pcinc waardig was; en ik wel kon opmaaken dat zy er zeer veel van verftond: wat mag ik fpreeken! zy heeft my dikwyls eens een plaats uit 't Woord zo duidclyk gemaakt, dat ik dagt: Heere' Heere.! en dit is nu evenwel zo een wild gastje! zo een hartje zonder zorg! wat zyn uwe gaaven ongelykgedeeld: amen! amen! ja Letje, ik zei dikwyls tegen my zeiven:
Abra-



AURA HAM R LANKA ART. 257
Abraham Blankaart, wierd bit Woord ook zo kra'g* tig cn eerbiedig in de kerken voorgeleezen, dan zou een degelyk mensch nog wat troost en {richting uit Gods huis wegdraagen, al werd er al eens een fcrmoen gedaan, dat geen zoden aan den dyk bragt, of de zestehalf in het zakje niet waardig was; want dc * mensch is niet altoos in het goede van zesfen klaar; en onze Leeraars draagen hunnen fchat in aardene vaten, daar wel eens wat aan fcheelen kan : de geest is niet altyd helder en veerkragtig, en ieder is ook niet even magtig in de fchriften: zo dat ik maar zeggen wil , dat onze Saartje heel kostelyk voor my in het lieve heilige Euangelie kon leezen ; nu, zy had ook eene goéde leermeestcresfe aan haare zalige moeder; ja, dat was cene vrouw! wel Letje , het is duizendmaal gebeurd, dat ik haar verzogt om eens een capittcl in het Woord te leezen, en dan kon ik my zo vast verbeelden dat ik Maria de Moeder des Heeren alle zyne gefchiedenisfen hoorde vernaaien , en er viel als dan geen woord op dé aarde : ik voor my geloof vast, Letje, dat er op dien toon in den Hemel zal geleezen worden; en het doet my nog al vreemd dat de goede eerlyke Lavater die in een regte linie afftamt van Apostel Johannis, en die, zo hy geleefd had, ten tyde dat onze gezegende Zaligmaker op dc aarde verkeerde , de Johannis Van Jefus zoude geweest zyn; de Discipel, wil ik fpreeken, die Jefus lief hadt; de uitverkoorene onder de uitverkoorencn — het doet my
III. DEEL. R JWS



258 BRIEVEN VAN
nog al vreemd, zeg ik, dat de goede eerlyke Lavater , die zo in zynen hemel ieder wat om handen geeft, ook geen vooiieczers van het heilig Bybelboek heeft aangcfteld: de mensch , myn lieve kind, is immers als gras, ende zyne hecrelykhcid is als de bloeme des vèlds; het gras verdort, ende de bloeme vak af; maar het Woord des Ileeren blyft in der eeuwigheid ; en zou het dan ook niet door alle eeuwigheden heengeleczenworden?dat zoumymagtig buiten myne gisfmg gaan.
Uwe vriendin, (zie Letje, dat kunt gymaar niet ontkennen,) was tog een regt aardsch platje, en, zo als dc meeste dochters van moeder Eva, eene eerfte liefhebfter van pretjes; zie, het meisje was zo gezond als een visch; had geene zorgen; en de liefde moest al heel mooi praaten, en een' zak vol geduld meêneemen , om een klein plaatsje in haar hart te kunnen bekomen; in dat hart, waarin de vriendfehap zig zo vast had wceten te zetten; en indien onze Mevrouw Buigzaam niet aan de zyde van onzen Hendrik geweest ware, wie weet of het ftouteding met al haar verftand wys genoeg zou geweest zyn, om zo eene goede keuze tc doen! dat hamers meisje! wat! zy zou uwen 'Willem in de eerfte zes weeken uit zyn recht gelachen , gevleid, gefatirifeerd hebben; cn dat kon nooit goed werk geworden zyn; daarom kind, gaf ik dien goedaartigen besten Willis aan u; want ik moet myne vriendin Willis gelyk geeven ; dat zy voor hem ,
(voor



ABRAHAM BLANKAART. 259
(voor haar' zoon,) de vrouw niet was die hy hebben moest , om met achting en geluk tc keven : eene vrouw als gy, Letje, dat is zo net zyne gaading;diehem lief had, en verftands genoeg bezat ora hem nooit van zyne zwakke zyde aantetastcn ; die meer uit haaren aart dan uit pligt gehoorzaam was, aan het bevel des man , wil ik fpreeken: zo dat myn kind, gy zyt met myn' Willem dan maar eens kostelyk gepaard: in u vindt hy veel meer goedtekeuren en veel meer natevolgen dan wel te berispen of aftewyzen: niet dat ik Willis voor een laf charakterloos blomzoet jabroer boude; de duiker, die eigenfte Willem durft zyn' man wel ftaan; hy zal nooit tegen zyn geweeten aan fpreeken; niet plooien, niet falievouwen ; nooit lasteren, noch fmaadredenen opneemen tegen zyneh naasten , zo als er in het woord ftaat; hy heeft op al zyn reizen en trekken zo weinig flytagie aan zyne confeientie gekreegen, dat die nog, mag ik zeggen, fplikfplinter nieuw is:indien Willis, die, van zyn zestiende jaar mag ik zeggen, op zig zeiven ftond , geen neen durfde zeggen, als de deugd en de betaamelykheid dat vorderden, hy zou niet zo gezond als een Ba* tavicr, en zo onbedorven als een kind in- en uit-ge* reisd hebben! zie, hy was maar een meisjesgek; dat was het altemaal; hyhad, door zyne moeeier, zo veel eerbied voor de vrouwen gekreegen , dat zyne vrouw meesteres van dc huizelyke kast moest zyn, zo wel als van zyn hart en wil, tot voordeel R a van



2<?6 BRIEVEN VAM
j » van beiden: en wie was daar toe beter geféhikt Ata myne Letje? daar was ook al vry wat gelykbeid tusfclieri uw beider goederen zo wel gcestlyke als liehaamlyke: gy hadt verftand en oordeel genoeg, om het zyne te kennen en te waardeeren, en op zynen rechten prys te fchatten; gy kunt het uwe op uwe lieve vrouwlykc ongemaakte wys doen wérken, zonder het zyne te óverfchkteren; gy weet, zelfs door uwe eenvoudige vraagen, die echter altoosblyken van gezond vernuft aan den dag leggen, de in zynen geest ingefloöten liggende denkbeelden ten voorfchyn te brengen ;gy doet uw'man tot zyn voordeel kennen, en bezorgt u tevens de goedkeuring van zulke menfehen die overtuigd zyn hoe het verftand van een meisje doorblinkt, in de keuze die zy omtrent haaren man wist te doen: zo was het nu weêr met myn Saartje in 't geheel niet; zy zou door haar levendig en dartelend vernuft, cn zorgeloos goed nooit erg bedoelend hart, tegen haar oogmerk aair, haaren Willis honderdmaal en duizendmaal verlegen hebben gemaakt, ook in zulke gezelfchappen die daar misbruik van zouden hebben kunnen maaken : zo dat, Letje, hoe weinig men my dit ook in 't eerfte voorkomen wel toeftaan , het is maar zo ; braafheid van weerskanten , en een goed hart daar nog by, zyn niet toereikend om een, ook maar tamelyk gelukkig huwelyk, tc maaken: weet gy wat ik opgemerkt heb? dit: te veel overéénkomst in humeur en manier van zien, kan een bron worden van
zo



ABRAHAM BLANKAART. 2Ói
zo veele wisfewasjes en krakeel, dat cr nooit eene % degelyk veritandige liefde kan plaats houden ; ot van eene nog veel ichadclyker eensgezindheid; en daarom heeft de vroome, wyze DirklUfaels Camphuizen, met veel menfchenverftand aangemerkt, m zyn Christelyk huwelyk:
Ooit is er yreê by menig paar, Daar nutter geene viecle waar'.
Nu, Saartje is ook zo gelukkig getrouwd, dat ik daar voor den lieven God niet genoeg danken kan; zy was ook geen zier eigenwys, of trotsch, of verwaand, cn dan is alles met verftand te regt te brengen; zy koos des een' man wiens wille onderworpen te zyn zy voor een groot voorrecht mogt rekenen; terwyl uw zagt teder hart , onder het gewigt zyner meerderheid zoude verplet zyn geworden; ook dan, als Edeling die tot uw geluk en befcherming had gebruikt,
Hoe verheugt het mydat de zaaken van uwen man zo voordeelig gaan! zyn vlyt , zyne eerlykheid, zyne kundigheid konden hem zekerlyk op den zegen des Heeren doen hoopen; maar de ondervinding leert echter dat er op alle fpreuken, ook op die van den wyzen Koning Salomon, wel zeer zeker uitzonderingen te maaken zyn; en dat kan ik u heel wel doen begrypen, Letje, door u tc herinneren, dat de natuurlyke gevolgen van eene daad,door Pv 3 van



ZÓ2 BRIEVEN VAN
van buiten invallende omftandighcden en oorzaaken kunnen opgeheven worden: het werk des vlytigen taittkt niet altyd ryk , cn evenwel is vlyt het natumiyi; baitMcl ora , uil ik fpreeken, ryk tc worden: het is Ook niet altyd der fortuin te wyten, dat men in 't zweet van 't annfehyn brood eet; onze lieve moeder de Natuur heeft er al zo veel fchuld aan; hoe arbeidzaam fominige handen ook zyn mogen, dat voldoet niet altyd, in eene wereld als de onze: de Natuur geeft het geen hier toe noodig is, aan den ecr.sn mildlyk cn aan den anderen fchraaltjes: ik beken dat de opvoeding en de mensch zelf,
ook nog al iet min of meer daaraan kan doen ■
men vindt zulke ftroeve, onvriendelyke, zo geheel ftokftyf op zig zelf ftaande menfehen; die niet weetcn tc geeven of te neemen; die zelfs in wisjewasjes geen hairbreed van hunne grilligheid willen afftaan; zy doen alles zo uit pligt, en zo ftyf als houten Jordens; hierdoor maaken zy ook hen die zy giften doen misnoegd of bedroefd, of wel beiden: een norsch of gemompeld ja, neen, 'tiszo, is het antwoord op de vraagen en voortellingen, waarby zy zo wel als dc vraager het hoogftebelang hebben; en zulke onaartige humeuren zyn heel flegt gefchikt voor neeringen en negotiën: een goed woord vind eene goede plaats i goede waar brengt niet zo dik* wyls vyands geld aan, dan een goed antwoord , een beleefd gezicht, een heufche gedienstigheid. En weet gy myn kind hoe dat komt? dat komt
om



ABRAHAM BLANKAART. 263
om dat wy eene behoefte hebben van bemind te worden: de mensch als mensch krygt zo gaarne een goed woord; dat neemt het hart zo in', en als het hart ingenomen is gaan alle pligten zo gemaldyk dat het een lust is! de beleefde aangenaamc man, heelt altyd iet voor uit: dit is de oorzaak dat men nog al zo lief eens, op eene vriendelyke wys, bedot wil weezen, dan ftyf eerlyk behandeld worden, op eeneu ftuurfchen toon : daar en boven eischt iedere blyk van gunst, ieder aanbrcngzel van voordeel, 't welke wy door anderen verkrygen, onze dankbaarheid; weigeren wy die, o dan zyn wy niet flegts ondankbaar maar ook onrechtvaardig, en by myis ondankbaarheid dc grootftc onrechtvaardigheid; het ftaat immers mynen medeburger zo vry om by een ander als by my zyne benoodigdheden te koopen? indien by my uit genegenheid begunstigd, en ik met het air van een fteenen Roeland de voorkeur, die hy my geeft", hem beantwoordt; indien ik door gelaat, woorden en gebaarden tc kennen geef dat het my geheel onverfchilligis, of ik zyne leverantien al of met heb; geef ik zynen knegt een zuur gezicht, of zyne meid een graauw, als zy komen terwyl ik aan tafel zit , of myn meid den gang fchrobt, 0 dan -moet ik ook voor lief neemen dat myn vlyt en eerlykhcid de menfehen van my afjaagt , cn dat zy -aan daar zy voor een ftuiver zo beleefd bediend worden , als voorhonderd guldens: zie, myn meisje, ik durfde wel twintigduizend guldens tegen een duit R4 , as"



2Ö4 BRIEVEN VAN
asfurercn op het gelukkig fortuin van Willis, cn dat hy ook m het tydlyke, zoude kunnen zeggen : drie ralearen hebt gy my gegeeven, en tien heb ik er mede gewonnen : hy was altyd , mag ik zeggen , eerlyk cn kundig, maar by was ook altyd een lieve vnendlyke jonge , die door zyne woorden cn gebaarden genoeg voorinnam: hy was , om het zq te noemen, gedienstig zonder llikflooiery; infehiktclyk zonder laag tc zyn, cn wist op eene eerlyke Wys wat toetegecven, aan de menschlyke zwakheden, zonder dat hy daarin deelde; wamt anders is dat zo eene kunst niet.
Uw man heeft niets van dat laage kruipende , waardoor zo menig mof hier zyn fortuin maakt, en die, zo dra hy den hoek te boven is, den brceden • haan fpeelt: hoe krielt het in ons Land van zulke aapenkmders, die geen een eenig denkbeeld in hunne ouke koppen hebben, dan van geld cn fortuin! die met een dom bakhuis en opene monden liaan te gaaPen naar Dominé, of hy ook een tittel of jota af, wykt van dc leere van Vader Lutfier; op het heilig rem Euangelie komt het zo naauw niet aan: knevels, die uit het eens of tweemaal bidden van het Vader Ons gaan opmaaketi, of de Leeraar ook met ketterfche gevoelens befmet is: dc lieve God bewaare my dat ik ooit een vreemdeling, omdat hy een vreemdeling is, zou vcragtcn; neen. neen, het geheele menschdom is, wil ik fpreeken, maar ééne familie, cn ik zelf heb te veel als een vreemdeling Iterom ge'
zwor-



ABRAHAM BLANKAART. 265
zworven ; en ik vond overal braave. menfehen en goede christenen ook: maar zie, Letje, ik heb eeu yzelyken hekel aan die ondraagelyke moffen, als zy op niets anders aanfpraak kunnen maaken als op domheid , en alle. dc natuurlyke gevolgen daar van: wel hoe ging het met dien fnoeshaan van een Haman , daar wy in den Bybel van leezen? zou hy niet een heel Christen land het onderfte boven gekeerd hebben , als er een eerlyk Hollander, die zyne eigene waarde kent , voor hem weigerde den hoed af te neemen? wel hoor, ware ik nu, om het zo eens te noemen, de oude Jood Mordechai geweest, ik Abraham Blankaart,die een kind weerom groet, en voor pen' kruier myn hoed ligt, of ik dat moffenkind van Haman, al ware hy ook van Chams geflagt, cn al waren alle zyne voorouders van Duitfche afkomst, eens getoond zoude hebben, dat een vry Nederlander in 't geheel niet bekwaam is om ieder naaiden mond te praaten ! hy had al heel vriendlyk moeten kyken, als hy voorby myn deur ging, indien ik hem met, een Mynheer uw dienaar, zoude gegroet hebben: ket moet ook toch een regte domkop geweest zyn, om het op deeze wyzc aan tc leggen by de Jooden, die al ruim zo veel nationaalo als godsdienstige trotschheid bezaten: was dan de lieve God hun Koning niet, offchoon zy zeer gemecne, ondeugende, en altoos weêrfpannige onderdaanen waren? dachten zyniet, zo als nu nog onze zotte fyncn , of doortrapt loozc fynen, alles is voov / jl 5 ons?



2.66 BRIEVEN VAN
ons? maar 't zal met dat Iniisliouden geheel anders uitkomen ! de lieve God is in verre na zo éénzydig niet , en ieder die wèl doet en geregtigheid werkt, is Hem in zynen blyden hemel even welkom; dat ftaat er in zyn Woord, en dit doet wat meer af, dan al die kwezelbockjes en malle gefchriftjes, daar geen eerlyk Christenmensch kop noch ftaart aan kan vinden, Letje: zo dat ik alleen maar zeggen wil, dat Willem niets het minste van het kruipen en vleien der moffen heeft, en evenwel overal by zyne medeburgers ingang en gunst vindt: Willem is een regt oud Hollandsch charakter, goed, méégaande , maar niet laf, noch in woorden, noch in daaden, noch in opfchik, om dat hy dc les van myn grooten vriend, Apostel Paulus, gehoor geeft, om
. zo veel maar christelyk of mogelyk is met alle menfehen in vreden te leeven A propos, nu wy
toch aan 't praaten zyn Letje, a propos, van Paulus : gy weet kind, dat ik magtig hoog loop met Paulus, misfehien om dat ik ook zo wel wat roerig, omhaalig, en bemoeiallig ben; ookzowelwat woelig en yvcrig; ook niet heel lang op eene zelfde
■ plaats kan duuren, en gaarne zo wat tc befchikken en tc doen heb : wel wat had hy een getob, gesjouw met alle die gemeenten, die hy, wil ik fpreeken, maar zo onlangs met moeite en oppasfens gedicht had, om er zo wat echt christens intedampen, en he/ wettisch fpeelgoed uit de handen te krygen! wat moet hy daar mooi om praaten! want zy waren tog
zeer



ABRAHAM BLANKAART. 26?
zeer gefield op al dat huisraad van potten en pannen ; op al dat gewasch en geplas, en al dat klungelen om de minste beuzeling naar den Priester, cn of zy dit mogten aanraakcn, cn dat mogten eeten, en veel vieren en vyven meer: wel Letje, gy kunt het niet half zo gelooven , hoe zy, die Joodfche Christenen meen ik , den goeden Paulus het hoofd warm maakten, meten door hunne kinderagtigekibbelpartytjes; overal moest de man zig immers mede moeien! wel kind,tot met het lange hair en dekapzels der christenen dames toe! en als hy dan eens een oogenblikje leög tyd had, dan zat hy aan de tentemakery te vinken, te vinken, dat men cr geen oog op kon houden: want Paulus zyn hoofd ftond er niet na, (en daar in gelykt hy ook net op my,) niet na , om van liefdegiften te keven; neen, neen, dat liet zyn eerlyk hart aan Benjamins en flamppampen: het was Paulus niet om den gekruisten penning , maar om jefus die gekruizigd is, te doen; cn hy zou zig dood gefchaamd hebben, indien hy als een luie broodrot het lieve Euangclie om giften of gaaven gepredikt had: en ik durf er wel duizend tegen ëén gouden ryder onder verwedden, dat broeder Gayus, en zuster Phebe, hoe zeer zy ook op hem gcftcld waren , hem nooit op cotteletten en dunne pannekoekjes onthaald hebben: maar is er ook wel meer overeenkomst tusfehen Christus en Belial , als tusfehen Paulus en broer Benjamin; of tusfehen Gayus cn Phebe , en tusfehen de heelc
ben-



263
BRIEVEN VAN
bende van flamppampen en Zannekes, die nu door onze waarde vriendin Styntje wat beter agter het geheim der waare vroomheid geraakt is, vroomheid die by God wat uitdoet, dan toen zy gaarekeuken hield voor luiheid, gierigheid, domheid en geveinsdheid ? nu, myn vriend Paulus, die ook zyne eigene waarde kende, en welhamerfehe zetten geeven kon, als zy tc na aan zyn kantje kwamen; die zyn recht als Romeinsch burger wist te handhaven, dat het een plaifir is hem te hooren, en maar niets, in 't geestlyke of in 't wereldlyke had van een' jabroer, wist ook wel van toegceven daar hy kon toegeeven; hy wist al op eene heele aartigc manier, allen alles te worden, wanneer deugd noch betaamelykheid er buiten biceven : zo dat het maar een deel zotte kuuren zyn, als men fnoeft cn pocht; „ Ik „ wil geen mooipraat, geen lafaart zyn, geen mof, „ geen hoveling;" wanneer men dus fnapt om eigene trotschheid tc bedekken : als men onder dat paspoort vrygeleide geeft, aan ondraagelyke grillen , en fchoppenboers eigenfehappen, en om Ibyfkoppigheid te vernisfeu.
Altoos cn eeuwig in het overdreevene ! wel de middenmaat is de beste maat: is dat min of meer tegen iemands natuur ? o ho ! zo veel te fchooner gelegenheid heeft hy, om te toonen dat hy voor de deugd op geen handje vol werks ziet, en daar is op Gods lieve wereld geen een mensch, of hy vindt yoor zig byzondere pligten, die al heel veel met zy-
UQ



ABRAHAM BLANKAART. Z6$
ne byzondere verkiezingen ftryden: lieve kind! wat zouden wy ook op deeze wereld al veel om handen hebben, indien er niet wat te ftryden, te leeren, te verbeteren viel! hoor, om alleenlyk dierlyke vermaakcn en behoeften te voldoen, behoefde onze lieve Heer waarlyk de moeite niet genomen te hebben , om ons juist naar zyn Beeld te vormen; dan hadden wy het met veel minder vermogens van ziel en lichaam wel kunnen goedmaaken. , Zodat Letje, Willis heeft een regt oud Hollandsen, charaktcr, en gy beiden hebt een zo lief en geluk* kig leven, dat een mensch die het ziet averregts iu zyn lyf meent tc worden , als hy daarover denkt, dat hy zelf geen eigen weêrfpraak heeft; zo als by voorbeeld Abraham Blankaart: uw wegje loopt zo effen en glad, dat het zo niet tc zeggen is: de een» ge zwakheid waartoe gy beiden wat zoudt overhellen, beftaat in uw beider te groote toegecvelykheid , ja zelfs eenzydigheid voor de kleine Kees: ja ja, het is een flim lief ftout platje; hy is zo zeer uw verftand wel niet , als uw hart te olyk; hy kent uw beider zwak voor hem en daar bedient hy zig ook meesterlyk van; die kleine gaauwdief moet zo altyd zyn' zin niet hebben ; of denkt gy, moeder, dat wyn minder nadeel zou doen aan Keesje, dan fuikergoed aan Gerrit, om dat de eerfte daarom vleit en <le tweede daarom drenst? zeg ook, als het zyn moet, tegen uwe kinderen, neen; en houd u daarby, zo gy 't uit overtuiging gezegd hebt: uwbroêr
de



27° BRIEVEN VA N
de Dominé , heeft dit ook opgemerkt: ei lieve t denkt en fpreekt er eens huislyk over met elkander. Waarom zoudt gy den lieveling van uw hart zyne beklemming juist al te moeielyk maaken?voedt sy nu zyne natuurlyke vyanden niet met hem op? ik ben geen vriend van hardigheid, ik hou niet van er . den lap over te leggen; maar ik ben er zeer voor dat men den kinderen eenige zelfverzaakingen oplegt , en dat men daar wat heel vroeg by is, omtrent dingen die zy, als zy ouder zyn, tog zullen moeten verzaaken : bedenk ook eens , Letje, dat gy uw' Gerrit, die in zyri' aart grommiger en driftiger is, dus doende noodwendig erger zult moeten maaken , als hy ziet dat gy hem weigert, liet geen gy zyn kleinen btoêr geeft: bedenk, dat indien gy hun dus laat opgroeien, er nooit genegenheid plaats kan hebben ; de éëne zal hard en ftout en onhandelbaar, en de andere zal te week, te vleiagtig, maar beiden even ongefehikt tot geluk en eendragt voor uw huis cn den burgerftaat worden.
Zo als ik zeg, praat daar met Willis eens over, wanneer gy huislyk by elkander zit, en met elkander fpreekt over iets dat voor u beiden als echte lieden , als ouders, als menfehen, van belang zy: o lieve vriendin! myn hart is zo inzynfehik, wanneer ik nog zulke oud Ilollandfche huishoudens zie, en ik befluit er altyd ook uit, dat daar nog huwelyksgeluk te vinden is: zo is het by Hendrik cn zyn wouw ook; voorleden week had ik er nog een heere-
ly-



ABRAHAM BLANKAART. 2?I
lyken avond, onder ons drieën; ik was zo gefticht, en zo in myne knopjes, dat ik ook nu en dan een woordje in 't kapittel bragt, en onder het naar buis gaan zeide ik: wel lieve God! ik dank u, dat niet evenwel alle Ryken van hunne mcnschheid afftaan, en dat de tyden voorby zyn, waarin een kemel ligter gaan kan door het oog van een fyn Engclsch. naaldje, dan dat een fchatryk man in uw Koningryk zou kunnen komen.
Vaarwel myn lieve kind - dit is nu wel ter
deeg een lange brief, van
uw vriend,
ft. BLANKAART.
VYF-



272 BRIEVEN VAN
VYF- EN- VYFTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan den Heere N. N,
Myn waarde Heer. en Vriend!
2/o noem ik u, offehoon ik u niet dan by loflyke reputatie ken: ik hoor dat gy my onlangs een origU neel man gcuoemd hebt: wel dat is meer dan ik zelf weet! is het echter zo ? dan heb ik er niets, datwat zeggen wil, toe gedaan; cn het was nooit ofrc nooit myn oogmerk : hoor myn vriend; Abraham Blankaart gevoelde altoos zo duidelykdathy een burger der wereld, cn een vriend is van alle menfehen, zo als die dan, God betere het, gaan en ftaan; dathy ftceds eene fterke begeerte had om, zo veel als dat voor een braaf man mogelyk zy, met alle menfehcu overeen te komen : 't is waar , nooit was ik zo dwaas van niet te kunnen begrypen , hoe onderfcheidene gcaartheden, onderfeheidene opvoedingen, leermeesters, en geheel buiten ons omgaande toevallen , en wat men al meer zoude kunnen opnoemen , veel invloeds hebben en hebben moeten, op de leidingen van onzen geest, van ons verftand , onze denkwyze; cn hierom verwonder ik my altoos nog
veel



ABRAHAM BLANK AART. 273
Veel meer , daarover dat de menfehen niet veel meer verfchillen dan zy werkelyk doen: hoe weinigen zien , of kunnen dezelfde voorwerpen uit het zelfde oogpunt zien! en uit dat alles zou ik voor my het nuttige, zo al niet het noodzaakelyke cencr Godlyke openbaaring afleiden; terwyl de ééne zegt dit is waarheid, komt er een ander en die beweert dat is waarheid; de dcne houdt dit voor een pligt, de andere dat voor onverfchillig : het was des eene heerelyke zaak, dat de goede God uitfpraak deed , en zo" Wel waarheid als pligt uitdrukkelyk bekend maakte: God, aan wiens gezag zig allen moeten onderwerpen , 't zy men de Leeraars in of buiten de fchoolen zoekt.
Ik weet wel myn vriend, dat men ook over denzin dier uitfpraaken twist en tandtrekt, en niet zelden het middel gevonden heeftom het geen klaar en eenvoudig was, zo verward en zo duistervoorteftellen, als de^piklyke donkere nagt; doch, ei lieve! wiens fchuld is • dit ? de fchuld der menfehen; zy zyn trotsch, waanwys, en willen altyd, over't geheel genomen, den baas fpeelen over hunne medemenfchen, ja over derzelver begrippen en denkwyzen : dit gaat zoverre , dat de knegtcn der knegtenGods, zig ftellcn boven hunnen Meester: zo wykt men af van het geen klaar en duidelyk is; eerst door het fnuffelen en opzoeken van verborgenheden, en onderwerpen , waarin alles licht, duidelykheid is; vervolgends door het infehuiven van eigene begrippen;
III. DEEL. S 0



274 BRIEVEN VAN
o hoe gemaklyk kan men in 't vervolg daarover twisten en harrewarren , en zig en anderen het hoofd warm maaken ! ik zeg dikwyls by my zclven : Abraham Blankaart , myn Vriend, weet gy waar het hapert? de menfehen hebben er geen trek in, dat Jezus Koning over hen zyn zal 5 zy willen zclven heerfchen ; zclven bellisfcn; zy gelyken in deezen de Gergafeners, en verftaan zo ellendig liegt hun belang, dat zy immers in hun hart den goeden Jezus bidden uit hun Land te vertrekken.
Ei myn Vriend! laat ik u eens wat over my zelVe j fchryven; gy zyt toch, hoor ik, gunstig met my vooringenomen , en een oud man of eigenlyk oud vryer, zo als ik ben , heeft doorgaands een vry groot previlegie van te mogen praaten.
Toen ik zo een aankomende jongen was, deed ik myne belydenis by den vroomen goeden Dominé van der Vorm: het geen ik beleed kwam my vry wel zamenhangend voor ; want ik had juist geen grooten voorraad van gezonde theologifche denkbeelden , zo als gy wel denken kunt: vcrvolgends kreeg ik wat anders te doen als myn hoofd te breeken met belydenisfen te onderzoeken: dc negotie was myn hoofdzaak, cn daar viel ik ook met de borst op; want werken was de boodfchap: zo dat ik maar zeggen wil, dat ik toen zo niet kon zien hoe weinig myne natuurlyke begrippen van deugd, van braafheid, ja van God zclven, overéénkwamen met veele punten die in onze leerboeken te vinden,
en
5



Abraham ëlakaart. 275
6n, zo als men dan ook voorwendt, beweezen zytti maar, zo als ik zeg, ik had het heel drok, reisde voor het comptoir, en ik toonde veel meer myn natuurlyk geloof uit myne werken, dan wel myn geleerd geloof: voeg toch , zeide ik dan tegen my zclven, voeg toch Bramnietje, by uw geloof deugd; doe wèl aan allen, en in alleomftandigheden; want dat is uw zaak jongetje: ik ging ondertusfehen overal zo eens hooren waar het Woord gefprokcil werd, en ik de taal veifcond; en was zo gerust als een heer, dat ik wel in dc daad gereformeerd was ; 't was ook myn mceuing om in dat geloof te leeven en te fterven: ik had ondertusfehen wel zo veel in Gods lieve Euangelie geleczen , dat ik begrypen kon, hoe andere menfehen , die den Hemelfchen Vader naar hun licht dienden , al dagten zy juist niet van a tot z met Abraham Blankaart, wel zo wis en waaragtig in den heiligen hemel zouden komen, als hy zelf er zalig in hoopte te zyn: zo flenterde en fleurde ik al zo met den grooten hoop mede ; maar wat wil het geval! ik fchei uit myne zaaken, en hoe dit bykwam heb ik,behalven aan Hendrik Edeling,en aanééne mynerzalige vriendinnen ,nooit
verteld: zo dat, ik kreeg nu eindelyk tyd om
by my zclven te komen: ik had nu voor 't eerst van myn leven eens leêg tyd: maar, niets om handen te hebben , is voor een werkzaam man een ondraagelyke last; zo zelfs, dat ik voor my veeleer geloof, dat de hel een plaats van ftilzitten zy, dan de heS a mei,



27ö Brieven van
mei, die, naar de begrippen der Miftiken, evenwel het verblyf der rust zyn zal.
Wel hoor myn Vriend; ik voor my begryp niet dat men een naarder hemel in 't hoofd kan krygen , dan — voor een werkzaam man wil ik fpreeken — dan een hemel waarin men, eeuw uit eeuw in, met de handen over elkander zoude zitten; of met op de borst van iemand, te liggen, al ware hy dan ook onze beste vriend ; en dus al mymcrend en al kweezclend den tyd doortebrengen : ik voor my zou daar al heel fehielyk by in flaap vallen, denk ik; of ik wierd er zo ziek als een kat; en evenwel, ik lees in het heilige Woord dat daar geene ziekte zal plaats hebben; cn daarom hou ik althans voor my den hemel der Miftiken voor larie: zo het my niet ontgaat, zal ik misfehien aanflonds daar wel nog Wfft met u over fpreeken.
Ik ging dan, toen ik by my zeiven kon blyven cn, zo als het HoUandseh fpreekwoord zegt , op , myn muiltjes kon gaan, braaf aan het leezen; en ik vond wel rasch dat de leer der pdbliqüe kerk al vry wat ver af was van myne godsdienstige denkbeelden, die ik zo al dag aan dag in het lieve Woord van God meende bevestigd te zien: ik werd zo overtuigd, zo ten vollen overtuigd, dat de goede God gelukzalig, rechtvaardig, wys, almagtig, cn weldaadig is; dat by Hem niet de perfoon maar de daaden in aanmerking komen ; dat het God geen oogje vol genoegen konde vermeerderen, indien er van duizend
zy-



ABRAHAM BLANKAART. 277
zyncr redelyke fchepzelcn, negenhonderd en negentig kinderen des duivels waren, cn daar ook by dien zwarten finjeur in alle eeuwigheid plaats zouden hebben: ik was ook overtuigd, dat het myn fchuld niet zyn kon, indien myn vader of grootvader een fiegte kwant , een dief, of een moordenaar geweest ware; dat hy , offchpqn myn vader zynde, voor my, zie dat niet, belooven kon; dat dit myne zaak was en niet die van een'ander'; dat de goede God, die • de oorzaak is van alles , ten minsten wel zo veele vryheid had als wy arme katyvige menfehen; dat het derhalven aan Hem vry ftond, om alle overtreedingen te vergeeven, zonder dat Hy daarvoor eenige betaaling of fchaêvcrgoeding moest ontvangen: zo dat, ik zeide, amen amen, op de woorden van onzen heiligen leermeester : Niemand kan de zonden vergeeven dan alleen God: niemand is goed, oorfpronglyk, volmaakt goed, dan alleen God; entoen zag ik dat ik vanvooren af aan,aan't leeren moest, om wat beter in myn geloof klaar te raaken: ik zag ook, hoe men in myne jeugd myn geheugen bezwaard had, zonder dat myn verftand daar veel zydejby gefponnen had;ldat ik tot hiertoe gepronkt had met waarheden, die in 't geheel de mynen niet waren: daar ftond ik toen te kykcn,en wist bykans niet hoe ik het met my zei ven had; dat kon zó niet; alles maar blaauw blaauw te hiaten , dat kon ook 'niethelpen; want zie, ik moest er myne eigene gelukzaligheid naar. afrekenen. Kom aan, tel af van S 3 de



278 BRIEVEN V A.N
de gerede penningen; alle die waarheden zyn de uwen niet; 't lykt er niet na; en zoudt gy u iets blyven toeëigenen dat het uwe niet is? wig weg : zo dat, het was hoog tyd om eens een inventaris tc maaken Van myne eigene , uit overtuiging aangewonnene waarheden : 't is altoos beter, weinig en goed, dan veel rompüómp te bezitten: wat heb ik toch aan het bewaaren van zulke dingen, diemy niet toekomen? laat ieder zyne eigene waarheden voor eigen rekening behouden; ik kan cr immers zeil'geen onnozel bergloontje voor bedingen? of zou dc rechtvaardige God my bctaalen , op eene zedelyke obligatie, die Hy weet datmy niet in eigendom toebehoort, en die ik, hoéwei onbedagt, van een' ander' gemolTeld heb?
Dit was my genoeg, ik gaf het geheele winkeltje van waarheden-, die dc mynen niet waren, aan zyne eigenaaren weder: wel myn goede Vriend, wat was myn boeltje opgekort! ik had jaar en dag gemeend een gegoed man te zyn , in het Ryk van Jezus, cn en zie daar,'t was er zo breed niet mede: dit benam my ondertusfehen den moed niet; ik wist dat alles wat ik had overgehouden myn eigen onbezwaard goed was, en ik ging cr my regt yverig toe zetten, om er, by alle gelegenheden, wat meer bytevviiinen.
Nu moet gy weetcn myn Vriend, dat ik my nooit, in myn koopmans leven, heb opgehouden met rui! len en kwanfelen , iet waarin tog vroeg of laat de kat komt, en zoveelgeldsverbruidt wordt, dat liet
ZOU-



ABRAHAM BLANKAART. 279
zonde en fchande is ; en waardoor menig jong eerlyk man naar de maan raakt; vooral indien by in de handen van fmoufcn, cn zwindelaars vervalt; en daarom zag ik ook in dit geval met alle myne oogen rondsom ter deeg uit, om niet de eene vod voor de andere intewisfelen , of myn éénoogig paard tegen een blind paard te verruilen; ik vond by andere christen gezindheden wel beteréchter waar maar ook tevens overal zo veele prullen, vuilnis, cnonbruikbaare dingen; en het was zo myn ftellin* niet de boêl voetftoots overteneemen , or , gelyk men zegt, een kat in een' zak te koopen: wat Ld ik dan tc doen? ik volgde myn'vriend Paulus zvn' raad: Beproef alles en behoud het goede: bes1 zei ik, kom aan Abraham Blankaart, dat is nu }ê zaak myn vriend; en ik werd onbedenkelyk geholpen, doorhet naarstig leezen van Gods hcvereine Woord: daar ik nu een ongeftudcerd man ben, doch met veele menfehen heb omgegaan, en, als koopman, duizende van brieven heb moeten Ichryven; daar ik, zo een groot vriend ben van myne eigene woorden , cn zegswyzen te gebruiken , wanneer die zo het my voorkomt, de zaaken meer lichts byzetten dan anderen ; en er in myne manier van fpreeken iet meer natuurlyks en ongcpoly sts is dan wel in de manier van geftudeerde lieden , die hun werk maaken van fchryven, zo heb ik den naam gekreegen van een origineel man te zyn. ° Lieden die denken, en het waare van debekleedS 4 zclS



280 BRIEVEN VAN
zeis weeten te ondeÉ&heiden, hooren my, zie ik met meer vermaaks, dan ik zelf bevatten kan aan • eenigen die het niet veel fcheelen kan,wat waarheid* zy, hooren eehter vader Blankaart gaarne eens over bet een of ander ftuk zyne gedagten, op zyne wys peggen; hiermede doe ik, vooral omtrent de fonge heden ,niyn voordeel, zo dat het der peine waardig is • en «at wel alleen om Hunnent wille, die by zo eene ' gelegenheid altemet nog eens een woord van God en zyn gebod voor den neus krygen , als zy er het Vmttt op bedagt zyn ; wel dan lach ik in myn vuist endenk, k febaadje niet, zo als ook waaragtig de waarheid is ; als ik die vrienden dan eens »gt aan myn zyde heb, o dan valt het niet moeielylc hen nuttige kundigheden bytezetten ; dan zien zy zo dumelyk dat het er verweerd op aankomt, om zeoelyk en christelyk goed te worden; dat is niet anders! ceeze myne handelwys, die overal bekend is, cn die ieder op zyne wys verhaalt, ftelt myvecl maals in een wat byzonder licht voor, en Abra, ham blankaart krygt den naam van een origineel man
Wat u betreft myn Vriend, ik weet dat gy een man zyt, die dóórdenkt, en door uw yvcrig onderzoek veele waarheden hebt verkreegen , die den toets kunnen doorllaan; maar, gy zyt er nu meer
voor, om ci lieve! laat ik het zo eens mogen
noemen ■ 0,n cencn (tillen gefloten winkel te
»oen; gy hebt geen kalanten buiten uwe byzondere
vrien.



ABRAHAM BLANKAART.
S>8t
vrienden; daar ik, die altoos onder de menfehen leef en zweef , myne waarheden aan Jan Alleman uitverkoop: gy hebt ook zo geen waaren voor alle koopers; zy zyn meest allen te kostbaar, tc fyn, tc keurelyk; de lieden kunnen er niet aankomen, en veelen zouden cr ook, (neem my dit niet kwalyk,) ook niet aanhebben; hoe fehoon, hoe dierbaar, van hoe veel dienst die ook voor hunne koopers zyn, dc meeste lieden kunnen er buiten; en de oorzaak dat ik u een wys, voorzigtig man heet, is ook deeze, om dat gy uwe waarheden niet zo maar voor alle menfehen te koop fielt.
Al ben ik dan eigenlyk geen koopman in heele fyne, extra fraaie waar, zo houd ik echter, vooreen goed vriend, wel eens iet agterdehand, dat wat beters is, om hem by gelegenheid een prefentje daar van tc maaken.
Dewyl ik nu ook zo al eens myne gisfmgen heb , over dingen waaromtrent de wysfte mensch hier wel zal blyven gisfen, cn gy my hebt doen weeten dat gy gaarne eenige myner gisiïngcn zoudt hooren, zo wil ik die van harten aan u mededeejen, uit groote achting die ik voor u heb, als voor een' man, die zo wel denken durft als eens gisfen, over onderwerpen waar omtrent wy het hier niet verder brengen kunnen; doch 't welk, als een ft uk van lief hebbcry befchouwd, ook al cenig nut hebben kan.
Ieder die in het Euangelium gelooft, hoe verweerd mal hy dan ook mee Gods lieve heilige Woord moge S 5 01«



2 32 BRIEVEN VAN
omfpringen; hoe hy het uit zyn verband haafe ; wat hy er in denke te vinden , ja veel van zulk tuig waaraan geen heilig fchryver ooit gedagt , of waarvan hy ooit gedroomd heeft , ten minsten niet om dat in het Woord van God te zetten; wat hyook zegt, er niet in te kunnen zien, al is het voor hïy' zo klaar als dc zuiderzon op een helderen zomerdag ; hoe dat zy, ieder die echter in het EuangeliuiB gelooft, moet togtoeftaan, dat de ffrafïèneri belooningen van het toekomende leven, ons daarin worden voorgemeld, onder dc benaamingen van he. mei en Lel; voor hen tlie daar geloof aan flaan om daarover eens wat nader onderzoek te doen, en te denken, wat is toch hemel, wat is toch hel?
En hoe beroerd het cr ook moge uitzien met der menfehen zorgen, bemocjingcu, cn eindelyke beftemming,zo kan men echter niet ontkennen dat er over deeze vraagen, zo al niet veel gedagt, evenwel veel gefchrceven en gepredikt is: men heeft gevraagd:
I. Is de hel, is de hemel plaatslyk? II. Zal onze hel onze hemel alleen beftaan in de natuurlyk goede en kwaade gevolgen onzer daaden en gcfteldheden ? of,
III. Zullen er, door onzen Rechter, feiffen cn be¬
looningen worden bygevoegd ?
IV. Zullen die flrafftn en belooningen door alle eeu¬
wigheid voordduuren, zonder de geringde mindering? of,
V.



ABRAHAM BLANKAART. 283
V. Zullen zy verminderen of toeneemen ?
VI. Zullen zy immer eindigen?
Traagheid maakt angftig, de angst, een weinig toegegeeven , verandert weldra in moedeloosheid; de inensch is af keerig van dien ftaat en poogt zeer natuurlyk dien te ontwyken ; hy tracht ook dikwyls van eene zwakheid of gebrek, eene deugd te maaken, om vto vrees en angst bevryd te blyven; luie, traage zielen wenden zekere heilige fchroomvalligheid voor, die ben verbiedt hunne oogen te wenden naar het onzeker toekomende, naar de onbekende eeuwigheid ; zy leeven dus maar zorgeloos voord; bedryyen weinig in't oog vallend kwaad, ook weinig goed, cn berusten gemaklyk in het denkbeeld dat flegte menfehen eeuwig ongelukkig, en vroome menfehen ecuwig gelukkig zyn zullen; zonder eenige verftandige bepaaling aan de woorden gelukkig of ongelukUi°- te hechten: anderen, gewoon aan het beflisfen, zonder daarover iets natedenken , fchreeuwen cn tieren, de godloozen zullen eeuwig branden m de helfehc vlammen; maar de vroomen zullen leeven in liet nieuwe Jeruzalem, die ftad van God, wier m uuren zyn van goud, paerels, diamanten; wier ftraaten van robynenzyn; bevryd van honger, dorst,pyn,finartcn, of droefheid ;cn daar zullen zy ecuwig zingen, heilig, heilig, heilig is de Heer der Heirlchaaren; zonder by alle deeze groote begrippen iets, dat wat zt-geuwil, te denken, of gewaar tc worden; zy ° praa-



2°4 BRIEVEN VAN
praaten over liet eeuwige vuur, zo bedaard als over een fonds oven; zy werpen, Jan dorie,fchaaren die «iemand tellen kan, i„ dat vuur,even gerust alszy nmnegarnaalen, en kreeft^ i„ kookcnd M,[ ten, en troosten zig met die zelfde ydelheid, praal-
zucIn,l,gtznuuShüdenaardsehgezindheid,metCods fchQönen hcnel, als zy zig in Apri] of ^ ^
beugen, guneer zy dan een grootfterkwcldoortimmud kostelyk gemeubileerd huis zullen gaanbewoo
o ILunen-amftel; het is des niet te bewonderen dat z kevoeste, ruwe denkbeelden, weinig ter verbetennj vannagingen en zeden toebrengen , dat by den heven God wat zoude .kunnen betekenen; zy bedden «, dit is niet onnatuurlyk, geen/ andere ondeugden,dan zulken die,naar hunne ongevormde gedagten, zulke gruwzaameftraffen zouden verdienenzy ftaan naar geene andere voegzaamheden dan die m zo eden hemel noodwendig vereischt worden
Wyze heden hebben dikwyls opgemerkt - m'aar ais men zestig jaar met menfehen heeft omgegaan en een flegt en regt menfehen verftand meebrengt,' dan behoeft men om dit optcmerken met zeer wys
te zyn ^ opgemerkt, dat ons temperament en on~
zenejgmgen , eene groote kragt oefenen over onze Wys van denken; gevolgiyk ook op onze begrippen van hemel en hel: luister eens.
Trotfche, ongevoelige, harde, wreede, wraaksuchttge menfehen, zien dus al fagej rasch zo dra
zy



ABRAHAM BLANKAART. 285
zy maar een angftig, vlugtig oog op de hel liaan, een ysfelyke zwavelpoel, die altoos en eeuwig brand , en bevolkt met zulke miferaoele lelyke duivels als Jan Luiken of anderen, ooit, tot fchrik van kinderen, geëtst, of gefehilderd hebben; terwyl die lelyke zwarte monsters gewapend zyn met alle de foltertuigen der Spaanfche inquifitie ; die op de godsjammerlykfte w}'s oefenen op die ongelukkige niédemenfehen die, naar hunne geaagteh, met billyk- • hcid bewaard en gepynigd worden; cnals zy zulke verbeeldingen zeer koeltjes hebben afgezien, fmakken zy hen die aan hunnen hoogmoed niet geófferd hebben, of naar hun pypen niet hebben willen danfen, of tegen hunne gevoelens gefproken of gefchreeven hebben , daar in; dit gaat niet aan hunne koude kleêren; even weinig als het hen ging die, voor een paar honderd jaar, zo veele ketters verbrandden dat er de duurte van inde takkebosfen kwam ; terwyl zy hoogmoedig gerust zyn, van door God, zonder eenig opzicht op hun volgend goed of kwaad gedrag, tot de zaligheid uitverkooren te zyn \ en fnakken naar eencn hemel van wiens gelukzaligheid dit wel het mooifte is, datzy zullen lachen cn fpotten met het oneindig verderf hunner vyanden.
Anderen maaken eene geheel andere hel; hunne hel is maar gantsch zo erg niet; 't is cr heel wèl in te harden, ten minsten al het Euangelièch gedreig is er glad uit ; zy heeft veel van cene Academie of Kunstgenootichap, alwaar men de jonge lieden heen
zendt



286 BRIEVEN VAN
zendt om kunsten en weetenfchappen optedocn, m. tuurkundige proeven te zien maaken, cn taaien te' leéren ; vooral daar men tot gekheid toe disputeert, maar echter alles met een ouderlingen maaltyd bJfluit; doch alwaar dc eerlyke land- en handwerksman even weinig van zal hebben,als in deezen zynen ftaat van voorbereiding.
Gy, myn vriend, glimlacht misfehien, in uwe wysgecrige japon gewikkeld, over deeze myne woorden; maar gy zult my tog moeten toeftaan dat Abraham Blankaart cr maar eens oud agtcr is, hoe of de men* fchen, God betere het, bier over fpreeken ? ja dat zulke onwaardige denkbeelden by zogenaamde belyders van het christelyk geloof,fterk in zwang gaan,omtrent de ontzachlykftc onderwerpen, betrekkelyk op hunnen toekomenden ftaat.
Waar nu zult gy misfehien vraagen: wel Abraham Blankaart, wat heb ik met zulke grove dwaaze begrippen te doen? zeg my liever wat uwe gedagten daaromtrent zyn: wel myn lieve Vriend,ikwenschte dat ik u daaromtrent geheel kon voldoen, maar ik vrees dat ik dit niet zo goed zal uitdrukken als ik er by my zeiven nog wel over denk; ik kan ook, wel dat lykt er niet na, veel beter zeggen wat ik er niet, dan wat ik cr al van geloof; ik ben ook geen Philofoof, dat wat zeggen wil, cn lees maar met myn oud-vryers verftand de fchriftuur eenvoudig weg cn gebruik, als ik Gods lieve Woord lees, maar zo bedaard myne reden enaandagt, als ik in myne negotie
Plag.



ABRAHAM BLANKAART. 287
plag te doen: hier door is het vóór my genoegzaam zeker, dat wy in het toekomende leven, lichaamen zullen hebben ; niet zulke floflykc, bouwvallige, geduurig aan dierlyke behoeften onderworpene lichaamen, als wy hier op deeze wereld verkreegen en noodig hadden, hoewel ik, God zy gedankt, met het myne maar eens fehoon te fpreeken ben, en het al heel niet gaarne voor dat van myne buuren zoude willen verruilen; en ik heb cr ook fehoon dienst van gehad, in allerleie lan den cn climaaten, door allerleie weêr en wind, hitte en koude; ik was altoos zo bang voor ongeregeldheid als de drommel voor 't wywater; en hield my altoos by vaderlandfche fchotels; al die franfche poespas kan my niet vermaaken; werkzaam en maatig lecvendc, ben ik oud geworden zonder het eens te weeten ; voor dit alles dank ik den lieven Heere God: zodat ik maar zeggen wil, dat wy in het toekomende leven lichaamen hebben zullen, zo fyn, zo vlug, zo gezond, dat zy der ziele altoos zullen dienen cn nooit belemmeren of drukken; maar als ik nu geloof dat wy lichaamen zullen hebben, moet ik ook eene plaats voor die lichaamen, (laaten zy zo fyn en geestig zyn als Lavater die befchryft,) onderzeilen, voor zulke keurelyke lichaamen berekend; zo dat ik geloof zeer zeker, een plaatslyke hemel en eene plaatslyke hel;cn my dunkt dat dit met het lieve Woord van God geheel overeenftemt; ten minsten dit komt my, als ik bedaard cn onbevooroordeeld denk, in waarheid zo voor.
Als



288 BRIEVEN VAN
Als wy nu alle zinnebeeldige of bedekte fprfeèfewyzen in haaren natuurlyken zin hebben overge* bragt; als wy alle beklecdzels die over de daar geleerde waarheden gefpreid zyn, hebben afgerukt, dan blyft er nog een plaatslyke hel en hemel over;' cn zo niet? wel dan is het alles windnegotie: zo' dat, daar zal eene affchciding van vroomen en onvroomen plaats hebben, ieder zal zyn byzonder verblyf worden aangewcezen, en daar zullen zy de vergelding hunner daaden en gedagten erlangen; dan zullen zy oogften het geen zy gezaaid hebben en allen het hunne krygen.
Even zo min als ik het nu in.mvn hoofd heb datde godvrugtige kinderen der opftanding, in hun vaders huis als in het Haarlemfche Proveniershuis, of op't Korvers hofje zullen woönen, waarin, wil ik fpreeken, veele wooningen zyn; clat dit groote huis,met alle die byzondere wooningen in eene groote ftad zal ftaan , wier ftraaten van best ducaten goud zullen zyn, en de muuren en'torens van paerels en juweelen ; dit alles is my voor een gezond mcnfchei:verftand veel te beuzelagtig; ook nog terwyl men een burger en inwooner van deeze wereld is; en waarna zelfs myn Saartje niet eens trek heeft, om dat zy veel liever, om hetzo eens te zeggen,een roos ziet als een diamant, wel verre van om dit moois te willen 11-ryden, en verzaaken; even weinig reden vind ik, om my de hel voortefrellen als een onderaardsch inquilitie-hol waarin een afgryzelyk groot
vuur



A li U AHAM F, L A N K A A R T. Sö9
vuur brandt, geftoffeerd met alles wat tot eene complete hel behoort, naar de meening der geenen wier denkbeelden wy reeds optelden.
Wel myn goede Heer ! waarom zou ik minder' vryheid hebben om minder te mogen afwyken vari de zinnebeeldige befchryving die er in 't Woord vaU dc hel, als wel van den hemel gegeeven wordt, en van de gelukzaligheid der vroomen?
't Is raar, of laat ik liever zeggen , 't is dol , Want Waaragtig , veel raars zie ik er voor my juist
tiiet iri 't is dol, dat die zelfde menfehen die
met zo veel afkeer en verontwaardiging fpreeken over de inrichting der gevangenhuizen , of over zulke plaatzen die ongevoelige barbaaren, tot fchande en droefheid der menschlyke natuur hebben gcftichr4 en ik zo iii- als buiten 'sLands met traancn en woede bezogt heb — dat zulke menfehen, zeg ik, den wyzen, rechtvaardigen goeden God, en, nota bene, den algemeenen vader van al wat leeft en gevoelt, tot een uitvinder maaken van, alle onze denkbeelden te bovengaande ftraf- en bewaar-plaatzen; dat zy den vader 'der menfehen, die tog weet wat maakzels wy zyn, ctt overdenkt dat Wy ftof en asfche zyn; dat wy leemé hutten bcwoonen, wier grondflagen in het ftof zyn $ pynigingen kunnen toekennen, die bygeloof, domheid en wreedheid nooit in het halt der Inquifiteurert hebben kunnen dóen opkomen, ter kwelling hunnet' Verdoemde ketters; en dat nog het veeemdst Van* alles is, beftaat hier in, dat men beweert, hoe God
' Dl. DEEL. T l&g



290
BRIEVEN VAN
zig verheerlykt door die rampzaligen eeuwig, eeuwig te ftraffen, op eene wyze die tegruwclyk is omcrmy een oogenblik langer by optehonden : verheerlykt
worden door 't eindeloos lyden! het lyden van
duizende miKoenen zynerfchcpzelen, voor geluk vatbaar; wel lieve goede God ! vergeef het hun! zy weeten , op myn eer, niet wat zy zeggen.
Is het niet in de gedagten der menfehen opgekomen , wat God bereid heeft voor allen die Hem liefhebben , het is ook hemclsch vast nooit in* Gods gedagten opgekomen, welke itrali'en de menfehen voorbereiden voor allen tiie dwaas genoeg zyn om der waarheid ongehoorzaam te blyven, geduurende de dagen huns ydclen vlugtigen levens!
li: kan my echter tot nu tce ook niet voegen by hen , die meenen dat de ftraf der godloozcn alleen zal bcllaan in het draagen der natuurlyke gevolgen hunner dwaasheden en zonden; ik weet wel dat veele denkende christenen dit zo inzien; maar my komt het dus niet voor; en zie hier om wat reden: vooreerst dunkt my dat cr veele ongcregeldhed.cn zyn, voor wier flcgtc gevolgen het lichaam, zo al niet geheel, ten minste grootendeels vatbaar is; by voorbeeld , onmaatigheid in eeten en drinken, veroorzaakt krankheid; maar hoe zal nu myn nieuw verfynd lichaam dat ik in plaats van dit grovere zal verkrygen, de gevolgen daarvan kunnen draagen? hoe zal het ziek, krank, pynlyk, ellendig kunnen zyn, en metéén woord de gevolgen draagen, die liet ontfloopte lichaam
011-



A B R A II A M B L A N K A A R tl 2 01
ondervond? of zal dc ongelukkige dan, 30 als men j gelyk ik meen, ook al eens ondcrftelt, een alles overmeesterenden trek tot alle begeerelykc fpyzen eu dranken behouden, zonder in de geringfte mpgelyk* beid te zyn dien trek ooit te bevredigen? dit zou my , zo wy dit grove lichaam behielden, al vry natuurlyk toefehyucn; maar nu dunkt my valt dit geheel weg; 't is waar, een zieke die allen .finaak vcrlooren heeft, kan zig,door middel zyncr Verbeek* ding, alle aangenaame voedzels herinneren, en hoe verrukkelyk het gebruik daar van voortyds was; maar,indien hy nu eens geen lichaam meer had,zou hy die dan wel bcgecren ?
Dit is het niet ah'; men fielt nu ook een' zondaar zo geheel bedorven dat hy voortaan het kwaad ver* kiest om dat het kwaad is; en dat cr zulke menschlyke wezens buiten het ryk der hersfenfehimmen beftaan, komt my ongeloóvelyk voor: wie gaat zig aan onmaatigheden te buiten, eenig en alleen om dat het onmaatigheden zyn ? wel niemand denk ik; wy geeven ons toe aan ongeregeldheden, om dat die ons dat geene bezorgen 't welk wy begeeren te hebben i hy die een dronkaart is, drinkt niet om dronken te zyn, maar om dat hy finaak heeft in den wyn, eit hy door het drinken daar van zyn' fmaak voldoet: dit gaat zo omtrent alle buitenfpoorigheden; wel hoe kan dan immer de vervulling van iet, 't welk zyn geheugen hem moet herinneren, dat eens zyn wenfehen trok, hem ten ftraffe verfteekken? maar,
t ft



2Q2 BRIEVEN VAN
in zyne hel, heeft hy daar geen' fmaakmeer in; hoe kan nu hy die geen' wyn begeert een dronkaait worden? die verzoeking houdt gtvolglyk geheel op; cu hy zon evenwel nu nog wenfehen om nog eens in de verzoeking te komen op dat hy een dronkaart zyn kondc? dan zon zyne flraf cene verzoeking voor hem worden, om nog veel ondeugender te zyn als hy op onze wereld ooit was; maar zo cene bedoeling kan geen verftandig wezen zig, wanneer het ftraft, voorflellen.
Ik weet wel dat'deeze denkbeelden , Van dat de ftraffen zullen beftaan in het voordduuren der gevolgen van verkeerdheden , hunnen oorfprong hebben in het goedaartig hart der gcenen die dit gelooven; maar is deeze goedheid ook de vrucht der reden? terwyl ik des dc menschlicvende zachtheid deezer welmeenende menfehen liefheb, en vereer, vraag ik of de ondervinding dan niet leert, hoe zelden de natuurlyke kwaade gevolgen van wellust cn allerleie ondeugden, genoeg kragts hebben om de beklaagelykc flaavcn dier ondeugden te verbeteren, cn metafgryzen voor deeze zedeloosheden te vervullen?
En geloof my, dit is de reden dat de goedertieren God dikwyls zulk ccn toevocgzcl van rampen voegt aan de natuurlyke gevolgen der zonden: was niet het openen der aarde om Corag Dathan en Abirarri levendig te verflinden, zo ccn toevocgzcl? is het eigenaartig gevolg van ccn voorbedagten logen, een plotzcling dood ter aarde vallen? zo al, dan zuBen
on-



ABRAHAM BLANKAART. 293
onze graavenmaakers meer dooden wegdoen dan alle predikante» kinderen doppen; ja dan zou de logen alleen onze groote lieden veel llerkcr ontvolken dan dc pest, hongersnood en het zwaard met hun drieën: zo was het echter met Ananias en zyne vrouw Saphira : zou het gulzig zyn aan 's Heeren tafel , fchadelyker zyn in zyne natuurlyke gevolgen, dan overdaad,gepleegd in eigen huizen aan eigen tafels? cn echter, myn groote vriend, Apostel Paulus, verzekert ons, dat er zeer veelen fchuldig aan de eerfte plaatslyke onmaatigheid , ziek cn krank geworden zyn; ja, dat nog meer zegt, geftorven zyn; terwyl dc Bonvivants, in dagelykfche voorvallen, even als nu1 onze vrienden van den fmul,aan alles gewoon werden, en voorgingen met hun lichaam te bezorgen tot begeereiykheid: 'zyn cr nu zelfs onder onze bekenden geene zulke dwaaze losfe zielen, die door de allerbitterfte vrugten hunner buitenfpoorigheden, niet verbeterd worden, maar, zo als zy zeggen, het hair van den ouden hond er eens boven opzetten ? terwyl het wel eens gebeurt dat, by voorbeeld, het onver? wagt overlyden van een braaf man, die hen dikwyls het goede voor oogen hield, en zei, dat zy, dus voorgaande, ellendig tcpal zouden komen, hen wel eens zo treft dat zy tot liaan , tot inkeer, ja tot verbetering komen; cr is nu evenwel geen verband dat wat zeggen wil tusfehen hunne ongeregeldheden cn de dood van een braaf godvreezend man : zulke bykomende ilralfen zyn even zulke wcldaaden in de hanT 3 den



BRIEVEN VAN
den van onzen wyzen,bermha:tigen Vader, als liet fnyden cn kerven, of als het yoorfchryven van zeer bittere onaangename medicamenten der kunst, wan? neer de Natuur tc kort fchiet om den armen zieken buiten dit te redden.
Daar nu, wil ik fpreeken, onze lieve Heere God, in eenen tyd dat hy de menfehen, en, nota bene s zyn volk meer onmiddelykbeftuurde, zelf hun Hechter , hun Koning was; en zo veele blyken gaf van zyne werkzaamheid omtrent hun, ja mag ik fpreeken als ftoutejongens onder het gouverneurfchap derwet hield, toen wel de meeste ftraffen by de natuurlyke gevolgen der ondeugden voegde; daarom denk ik voor my, dat God, als hy die regeering weder geheel op zig neemt, of wanneer, (maar dat
maakt zo een Vcrfchil niet ) wanneer zyn God-
lykcn Zoon, Koningen Rechter zyn zal, dat Hy dan ook weder zulke zichtbaare verbeteringen, en heilbcdoclendc ftraffen zal uitdcclen, dat de lydérs zclven zullen moeten bekennen, dat dit tuchtigingen des Almagtigen zyn: uit dit zelfde groudbeginzel denk ik ook dat de gelukzaligen veel toevocgzcls zullen genieten, by en boven de natuurlyke gevolgen hunner; weldoorgebragten levens; zo ver myne kundigheden (bekken, twyfelt daar niemand aan; en ook, tusfehen ons gezegd, myn Vriend , indien dc vroomen eens geen penning ontvingen boven het geene zy hier verdiend hadden, wel lieve God dan zoude boêl benaauwd uitkomen; dat laat ik my maar niet
put-



ABRAHAM BLANKAART. *)$
ontpraaten: 't is hier alles maar krank werkje, nu eens wat, dan niet met al; ik althans voor my beken* dat ik alles van de Godlyke gunst op en over myne oprechte poogingen verwagt, meer dan wel over myne groote Romeinftukken die ik hier bedreef; etï in dat gevoelen zyn alle vroome menfehen, wat zy dan ook voor Scctc volgen: nu, cr ftaat ook met ronde duidelyke woorden in het Euangelie , dat ons, die hoonen op de zalige onftervelykhcid, meer zal gce-eeven worden dan wy kunnen bidden of uitdenken ; mvn vriend Apostel Paulus noemt dat: „ een gantsch zeer uitneemend gewigt van eeuwige ", hcerclykheid;" als ik zulke zaaken lees, dan kan ik my zo als geheel wegdenken over bet genadig oogmerk van den goeden God, in het fcheppen van menfehen , die hy geroepen heeft tot kennis en deugd, over het algemeen; maar meer byzonder zulken die hy hier op deeze wereld het leven en dc onfleSvelyk* heid door zynen Zoon heeft laatcn aankondigen; en dan zes ik: „ Abraham Blankaart, myn Vriend, „ bedenk toch dat gy hier maar ééns leeft, cn dat van „ dit korte leven meer afhangt dan ik u vertellen kan;" zo dat ik maar zeggen wil, myn Vriend, dat ik in dit onderwerp den zelfden weg ten onderzoek heb in geflagen, dien ik in allerleie foort van onderzoek bewandel*; dit is in zulke zaaken myne handelwys : eerst leg ik céne of meer grondwaarheden, die my toefehynendat niet betwist kunnen worden vast; al wat daar dan meê flrydt fmyt ik weg; nu dan, ik T 4 " ftcl!



BRIEVEN VAN
Oei, God is liefde, liet Euangelium is eene blyde boodfchap (en dat mag ik ftellen om dat de Apostel
Johannis, en de lieve Engelen zclven het zeggen
nader kan ik het altoos niet hebben en die
ons zeker nooit wat op den mou zullen fpcllen; hier by leert de ondervinding my alle uur van den dag, God is liefde;) maar zo een God kan onchristelyk of onmogelyk niet ftraffen dan om tc verbeteren; en cene hemelfche boodfchap van genade kan, ook zelfs voor zondaars, (wy allen zyn immers min of meer zondaars?) — geene zulke dreigementen bevatten , dat een mensch de hairen tc berge ryzen als hy zig die verbeeldt; cn alleen door de genadige bedoelingplaats kunnen hebben
Hier word ik voor eenige dagen belet voordtefchryven, het geen ik des nog te zeggen heb, zal ik in cenen tweeden brief bevatten, want ik heb nog af het ccn en ander aan u medetcdcclen; ik ben intusfchen uw vriend cn dienaar,
A. BLANKAART.
ZES-



ABRAHAM BLANKAART. 297
ZES- EN- VYFTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan den Heere N. N.
Geleerde FIeer en Vriend!
D e eerfte tyd die ik voor my zclven heb, vat ik aan om u het vervolg op mynen laatften te fchry ven; zonder u bezig te houden , omtrent de hindering die er plaats had, om dit oogmerk geheel cn al zo terftond uittevocren; evenwel, ik maak er geen geheim van; ik ben eenige dagen geheel bezig geweest omtrent de laatfte uuren van ééne myner allereerwaardigftc vriendinnen , de zo waaragtig vroome als waarlyk verftandige Styntje Doorzicht, die gister avond haare reine, cn voor den hemel gefchikte ziel, met ftille blymoedigbeid in de handen van haaren God, en getrouwen Zaligmaker overgaf; ik heb tot myn eigen nut, en om niet ledig te zyn , veele haarer laatfte gefprekken aangetekend, want het gebeurt zo zelden dat een degelyk mensch gelegenheid heeft om met zo veel (lichting eene vrouw als deeze was, van de wereld tc zien gaan; wier hart zo gerust, wier ziel zo blymoedig, en wier verftand zo helder cn ftil was, dat ik daar van nooit nog een denkT 5 beeld



BRIEVEN VAN
beeld had; wel zy ligt daar immers in haar kist als in een zagtcn llaap, en men kan wel zien dat haare laatfte oogenblikken reeds vervuld waren met den voortmaak van het ecuwig zalig leven.
Nu tot ons onderwerp. Gy hebt dan gezien dat ik in myne begrippen omtrent hel en hemel, maar voornaamlyk omtrent de eerfte, al vry wat afwyk van de over het algemeen in zwang gaande denkbeelden ; dat ik over den ftaat der rampzaligen veel gemoedlyker, veel zagter denk, dan het gros zig verbeeldt, ter eere van den God der liefde, te moeten denken ; zie, dat recht wil ik hen nog wel eens doen.
Ik kan dikwyls in my zeiven zo weemoedig worden over de naauwhartige, kruimelige, hairige, ja onchristelyke, den mensch ontecrende gevoelens, welken veelen omtrent God en den Naasten, in deezen koesteren.
Hoor, het lykt nergens cn nergens na : daar gaat men vooronderftcllen dat dc goede God een yzelyk groot vuur heeft aangelegd; dat vuur moet, in een lettcrlyken zin , ecuwig branden; en , of de pynen, die daardoor veroorzaakt worden , nog te weinig om 't lyf hadden, plaatst men in dat vuur eeuwig byteride wormen, farrendc, tergende duivelen, dolle honger,twist,twecdragt, met alles wat cenigzins in ftaat is den mensch woedend, dol, raazend en Wanhöopig tc maaken; dit alles zullen niet alleen ondeugenden van den eerften rang fmaaken, maar ook,
en



ABRAHAM BLANKAART. 299
en o God ik word duizelig op dit denkbeeld! maar ook dwaalenden, ook zy die buiten de kennis van den Joodfcben en Cbristelyken godsdienst geleefd en genorven zyn, en die nooit geboord hebben, of hebben kunnen hooren van de leere des Euangeliums: dit is voor zulke harde verftaalde harten nog niet genoeg, dat alles zal eeuwig, eeuwig duuren; terwyl zy deeze ongelukkigen nog eerst, zo langmogelyk , op deeze wereld zo veel onrecht en fmart aandoen , als domheid , hardheid van hart en bygeloofooit den ketteren deed gevoelen.
Wel hoor myn Vriend ; federt ik dit zo alles eens wat nader overwoog, wat dieper en met een vaster oog inzag , ben ik zo bang als een Wezel voor de kragt der vooroordeelcn, cn voor die van een blind geloof; voor een geloof gegrond op het ?ezag van ouders, meesters, en met één woord van ?ulk een geloof dat niet het gevolg is van myn eigen onderzoek, terwyl ik alles van ftükje tot beetje op nieuwtoets aan het heilig,ons ter zaligheid leidende Woord van den lieven God; laat men my, (och dat gaat Abraham Blankaart niet aan zyne koude klcêren,) men my noemen zo als men wil; wel nog fraaier! wat heb ik,met het oordeel van menfehen te doen, die, God betere het, niet te best in ftaat zyn om z;.t zelvcnwèl tebcoordeelen?doch't is niet anders; kreupel wil altyd voordanfen; de fchurftfte fchapen blaeten altoos het hardst, en zy die het minst dtiartOC in ftaat zvn, willen altoos 'het meest over an: x de-



300 BRIEVEN VAN
deren den meesterfpeclen; en dat nog tc meer, orrt dat ik tog by Hot van rekening aan niemand anders dan aan myn'God cn aan Abraham Blankaart zeiven verantwoording zal moeten doen: zo dat ik maar zeggen wil, dat ik voor alle Trentfche en Dordfche uitfpraaken, voor alle buiten het Euangelie omgaande geloofsbelydenisfen en leerftelzels, geen het minste credit heb, of zo ik wèl by myn gezond ben , hebben kan; en die heelc winkel was voor lang by my verdagt; doch ik zei, proef eer je koop, en veroordeel niet yoor gy de dingen op den keper gezien hebt, maar dan ook, weg weg met die prullen; hoe grooter hoop, hoe kwaader koop; en kan het goede puik puik cuangelifche waar zyn, als zymy voor geen ftuiver wyzcr,ofvoor geen oortje beter maakt, hoe naarstig ik die ook gebruike? ja waar door, om het zo eens te noemen, geen greintje meer liefde tot God cn den Naasten voord gebragt wordt, maar waar door ik hard, liefdeloos, onverfchillig voor hun word, en waar door ik my God als een tyran voorftel; en zulke kramery zou uit God zyn! ja wel! maak dat hun wys die al hun gezond menfehenverftand hebben weggetwist, en weggefchrccvcn ook: als ik dan zeggen zal daar het op ftaat; ik befchouw die voor uitvindzels van ruwe, onverftandige, door driften vervoerde menfehen, die, toen zy deeze magt aan zig namen, nog meer blyken van uitzinnigheid dan wel van boosheid gaven; kom aan ikzal u eens reden van dit myn denken geeven.
Hy



ABRAHAM BLANKAART. $Öf
Hy die aan mynen God, vader, en weldoener, Wiens goedertierenheden eeuwig zyn, cn wiens barmhartigheden gaan over alle zyne fchcpfelen; die, wil ik fpreeken, zorgt voor mensch en vee; die de jonge ravens hoort als zy tot hem roepen; die niet verftaat dat men een onnozel dier verongelykt, en die tevens de geesten der Vorsten affnydt als druiventrosfen;hy die aan mynen God, vader en weldoener zulke wreedheden toefchryft, zulke onrechtvaardigheden als men naauwlyks in een' Nero en Philippus den tweeden durft onderftellen, ftraffen zonder nutte bedoelingen; fmarten om Hem te verheerlyken; hy die dit onderneemt, wil ik, Abraham Blankaart, met al den yver van een liefhebbend kind eens goeden vaders ,toeroepen: die is niet uit hem die ü roept: zo dat ik dan alleen maar zeggen wil, dat ik myne denkbeelden alleen maar haal uit het zuiver rein hiilig Euangelie; en maar in 't geheel my niet laat in 't hoofd brengen, dat onze lieve Heer op Tabor meer donders en blikfems, meer vervloekingen zoude uitfch'ieten dan hy eertyds op Sinai uitfehoot; en de fchryver van den brief'aan den Hebreeuwen, hy zy dan myn vriend Apostel Paulus of niet, is het
met my laat ik liever zeggen, ik ben het met
hem, volmaakt eens; wel wat hamer! wie zou dus doende niet veel liever onder de wet dan onder de genade willen leeven ? ik althans voor my zou er my geen oogenblik over bedenken : de wet wilde alleenlyk dat men den grootftenzondaar zoufteenigen,en dan
was



302
BRIEVEN VAN
was dat afgedaan; die tydlyke dood was het ükef5 fte vonnis, en de goede Genade zou op zig verkrygcn kunnen om een eeuwigduurende, allergruwzaamfte fmart en ftraf den ongelukkigen opteleggen! . . . maar fus eens! daar valt my eene plaats in uit den zelfden brief aan de Hebreeuwen, die myne gedagten wel zo wat fchynt tcgcntefpreeken; ik moet die nog eens inzien en er met myne vrienden Dominé Redelyk cn Smid eens over fpreeken.
Zo dat al noemt gy my een origineel man, gy vindt het in deeze verre van my; want zie vriendje,:, ik hou nog ai veel van goede Dominéés; cn waarom niet, indien zy waarheid cn deugd verkondigen? en gy weet zo wel als ik dat dit niet geheel zeldzaam is onder een legio van ettelyke honderd mannen ; en ais zy zig by hun werk houden , hebben zy veel meer gelegenheden dan ik en een ander, om agtcr veele zaaken van belang te komen; zy hebben de gercedfehappen noodig om het gebouw der waarheid optcrechten, en terdecg op de fundamenten te zetten, zo dat cr geen verwrikken aan is; cn als zulke lieden dan het werk bevlytigen, kunnen zy onszeer groote diensten doen: ik ga, (en dat is zo uwe verkiezing ook al niet,) ik ga nog al veel te kerk, maar vraag nooit of de Dominé veel loops heeft; ten minsten dit is niet in ftaat om myne keuze voor hem te benaalen; nu, dat is wel te bcgrypen, en ik zou een geheel omvys werk doen,zo ik u daar myne redenen van gaf; wie weet niet dat zy, die hunne
pre-



ABRAHAM BLANKAART. 303
predikatiën met moeien, comediën, kermisfeu, Jan Kiaasfen fpeelen, en meer zulk tuig doorfokken, vooral als zy daar wat jyen en jouwen cloorfmyten, de waare [volkspredikers zyn? hunne kerken zyn opgeftampt door zulke fatfocnen die , ter goeder trouw gek zynde, af als huichelaars het hoofd haten hangen als cene bieze: de eerften gelooven in ernst dat tle goede God kragtig gefield' is, op naargeestige malle troniën, terwyl dc laatften het gros der men- fchen te wèl kennen, om onkundig te zyn dat dit door zulke aapcryen gediend is; en hoe dikwyls ook daardoor gepypkant , echter tot aan de voleinding der wereld door deeze fchobbejakken zal bedrogen werden.
Neen, ik ga daar ter kerke, daar ik als een redelyk mensch en als een naauwgezet Christen kan geleerd en gefterkt worden; daar ik wel zedelesfen maar evenwel ook nog iet, dat my als Christen raakt , hooren kan; daar de Leeraar het gezond mcnfchcnvcrftand niet voorcontrabanelen houdt, en het des zorgvuldig by zyne piiilofophifche onderzoekingen op zyn kamer fluit; daar men, het zy hy boete of bekeering , het zy hy den geheelen fehat der Godlyke barmhartigheid verkondigt, ons in den Heere verheugt; o dan is Abraham Blankaart zo geweldig in zyn knopjes, dat het zo aan geen koelhartig wys- 1 geer te beduiden is: zo doet.gy niet,hoor ik;gy gaat nooit in kerk noch in kluis; gy fchat het hcele boeltje zo voetftoots als het daar ftaat; ik voor my
weet



304 BRIEVEN VAN
weet wel dat gy uw' huisgodsdienst altoos en altoos met eerbied en bctaamelykheid oefent; doch geloof gy Abraham Blankaart, gy verzuimt hier door menige en menige fchoone Leerrede, die welde peine waardig is dat men er zig eens om in de zondagfche rok ftecke; menige uitlegging van van voor ons Leken duistere plaatfen; want gebrek aan taaien cn wat iet meer zy, maakt dikwyls dat wy niet weeten boe die Hukken in elkander zitten, ten minsten zo is het met my; en zo berooft gy u ook van veele regt goede herinneringen aan pligten, cn ook van veele goe» de gedagten, behalven dat het, naar myn begrip, zeer treilend is, dat er zo gchede vergaderingen van aandagtige menfehen van tyd tot tyd hun open^ baaren godsdienst verrichten: zo dat ik maar zeggen wil, dat zulke braave mannen als myne byzondere, daar zo genoemde vrienelen, Redelyk cn Smid , de eerfte een Luthers, de tweede een Gereformeerd Predikant, zo broedcrlyk te zamen leeven als twee Apostelen van de eerfte Christcntyden , my heel veel dienst gedaan hebben, en nog dagelyks doen, door het toelichten van veele voor my duistere plaatzen ... nu zal ik die text in den brief aan de Hebreeuwen eens opzoeken, cn er dan myne gedagten voor den vuist over zeggen.
Zo ik het verband in 't oog houde, wel dan dunkt my dat de fchryver cn ik het volkomen ééns zyn; hy verheft ook even zeer de genade van het Euangelie boven de fhenge wettige bccleeling: de Chris-
te-



ABRAHAM BLANKAART. 305
tenen zyn,'zegt hy, niet gekomen tot den tastely» ken berg, bet brandende vuur, duisterheid, énwe» der, het gekiank der bazuiue , en de ftemme deiwoorden , welken, die ze hoorden, baden dat het woord tot hun niet meer zoude gedaan worden, om dat zy het geen daar geboden werd niet doen konden; terwyl zelfs ccn onnozel dicr't welk deezen berg aanroerde, gefteenigd of met een pyl moest doorfchoten worden: Mozes zelf, die zulk ccn braaf eerlyk man was, Mozes die getrouw was in al zyn werk, moest zelf uitroepen, ik ben geheel bevreesd enbeevende; maar zy die in den Mieidelaar geloofden waren gekomen tot den berg Sion, de vreedzaame ftad van den levendigen God, hethemelschJeruzalem, en de veele duizenden van Engelen, die zeker geert fmaak hebben, om hunne ondermaanfehc broeders cn zusters bang te maaken \ cn tot dc algemeenc vergaderingen der eerstgeborenen, die in de hemelen zyn op-" gefchreven; tot God, dc rechter over allen, in wiens handen, cn dat zelfs, dit verdient opmerking, onder de oude joodfche bedeeÜBg Koning David veel liever wilde vallen dan in de handen der menfehen, wier bermhartigheden wel eens wreed zyn , hoe
veel meer hunne zogenaamde rechtvaardigheden!
en tot dc geesten der volmaakte rechtvaardigen, die. zéker geene zo haatclyke driften kennen als nyd, en wraakzucht, maar die geheel zachtmoedig en liefde zyn; en, (daar komt het meest op aan,) tot den Middelaar van het Nieuwe Verbond, Jezus, en het bloed HL DBEL. V der



3ö6 BRIEVEN VAN
der bcfprcnging, dat betere dingen fpreekt dan dat van Abel; nu althans, na dat de fchryver zo klaar als de dag heeft aangetoond, dat wy onder de regeering van Jezus oneindig gelukkiger zyn dan onder die van den man Mozes , grond hy daar cindclyk deeze heerelyke vermaaning op, en daar had hy degelyk gelyk in: ziet wel toe dat gy dien die fpreekt niet verwerpt ; want indien deezen, (de Jooden,) niet ontvlooden zyn, die den gecnen verwierpen, welke op aarde godlyke antwoorden gaf, veel meer zullen wy niet ontvlieden indien wy ons van Hem af kceren die van de hemelen is: dit was zeer wel gefproken; Want naar maate wy grooter gezant van den goedertieren Cod verwerpen, en tegen meer lichts aan zondigen , zullen wy zeker het zwaarder te vcrantwoorelen hebben ; maar dit betekent niet dat Christenen, wier zonden in oogmerk cn gewigt gelyk ftaan aan die der Jooden, in een veel zachtere bedecliug zwaarder zullen geftraft worden; de Jooden of Christenen die ten tydc van Jezus leefden, konden Hem die fprak niet verwerpen, zonder de grootfte hardnekkigheid; maar, door Christus cn zyne Apostelen te verwerpen, verwierpen zyGod zeiven, en dat moedwillig; zulk cene verachting der Godlyke goedheid kan in onze dagen al zo weinig plaats (hebben, als dc zonde tegen den Heiligen Geest: toen, in dien tyd, zag men, met lichaams oogen Gods vinger, maar nu moet er een bedaard onderzoek<voorafgaan;hoe,bid ik u, zal men anders genoegzaams waarfchynelykhcid
voor



ABRAHAM BLANKAART. 307
Voor de waarheid van den Christclyken Godsdienst verkrygen? hoe klein is het getal der geenen die in waarheid overtuigd zyn van de gebeurtenisfen, ja zo zeker als zy die dit alles hoorden, zagen, en in zig zei ven cn hunne naaste vrienden en bekenden ondervonden ?
De fchryver befluit zyne gehcele rederieering met deeze woorden: Onze God is een verteerend vuur i Onze God, des ook de God der Christenen? ',Vel zeker myn Vriend, hoe anders ? is een God die te rein van oogen is om het kwaade te kunnen zien, niet een vertecrend vuur voor verharde zondaars? een vroom christenmensen is zelf een verteerend vuur voor den geheel aan laage en ergelyke driften overgegeeven mensch; dc geheel dierlyke mensch lydt nooit meer verdriet, kwelling, en fmarten dan wanneer hy een dag in het gezelfchap van braave Christenen moet doorbrengen; hoe, denkt gy, zouden zy het uitharden kunnen, in de meer onmiddelbaare tegenwoordigheid van een zo heilig God, voor wien deEngelen zeiven niet rein zyn , hoewel Hy klaarheid in hun gelegd heeft: dit kan niet anders.
Maar, bewyst dit nu evenwel, dat zy God, dié huiten dit alreeds voor vroomc menfehen alles in alles is, in eene eeuwige afgryzelyke vlam zullen ontwyken; dat Hy hen daar eeuwig pynigen zal, zonder eenige beeloeling op hunne verbetering, die wat zeggen wil, en alleen ter cere van zyne rechtvaardigheid ? hoe misfelyk doet men de mannen Gods tog V 2. re?



3o3
BRIEVEN VAN
redeneeren! „ Gy, myne waarde broeders en zusters, „ zyt veel gelukkiger dan de Jooden, myne vaderen „ naar den vlecichc, waren; gy zyt niet onder dd
Wet maar onder de Genade; uw Middelaar heeft „ met uwe veelvuldige zwakheden medclyden; zyn „ dood brengt u het alleruitueemends heil aan ; „ Hy heeft u den God van hemel en aarde aange„ kondïgd als een goedertieren vader, een gaarn ver„ geevend GchI, hoewel Hy uw Koningen Wctge„ ver is zo wel als uw Rechter; gy hebt den geest „ der aanuccminge; gy kunt uwen God aanroepen ,, als uwen vader; want,'wanneer uwe vaders zon-
d'gden werden zy met den tydlyken dood gc„ ftraft; maar , indien de dood u en uwe zonde ,, overvalt, dan wordt gy voor eeuwig cn eeuwig „ in een grooten bramlenden zwavelpoel gewor„ pen, om alles te lyden dat de helfche inquifitie „ ooit voor cmige tairen aan rampzaligen beproefd ,', heeft; het eenig doel daarvan zal zyn, u zo tc„ gen uwen rechter tc verbitteren, dat het u on„ mogelyk worden zal immer tot inkeer, berouw ,, en betering te komen ; cm dat dc onmogelyk„ beid van u ooit tc bekceren,volftrekt noodig is, ,, zal men uw eeuwig alkrafgryzelykst lyden recht„ vaardigen."
En nu vraag ik aan ieder die een tamclyke maat van gezond menfehenverftand heeft , of het hem mogelyk is, ooit of ooit voor waar aantcBeemcn , dat dit nu cigeuhk de blyde Boodfchap,
de



ABRAHAM BLANKAART. 300
de zaligmaakende genade van God zyn kan? neen neen, dit is eene leer van menfehen die boos zyn van oog, om dat God goed is.
Ik voor my geloof, op voor my toereikende gronden , dat de godloozen, na den dag der algcmeene opftanding , afgezonderd van het verblyf der gelukzaligen'zullen leeven; waar die plaats is, weet ik in 't geheel maar niet ; dat hunne ziel zig zal bevinden in dezelfde gcfteldheid waarin zy was toen zy deeze Aarde verliet, of geheel onbekend met alles wat daar- te ftaelekomt, of eenig genoegen zoude kunnen geeven : by voorbeeld, menfehen die hier niets gedaan hebben dan naaide mode te leeven, zo wel in het fuik van klecding als tydkortingen, die in hun geheel aardsch leven, niets dan tyd- en oordeel- verftroojende gedagten voedden, zullen door eene allerondraagelykftc zelfverveeling onophoudelyk geplaagd worden, om dat zy in eene plaats zyn daar niets van alles 't welk zy najaagden en genooten, te vinden is , en niets zullen ontmoeten waardoor zy zig dier vreezelyke zelfvcrveeling zouden kunnen onttrekken; gy myn Vriend hebt , dit weet ik, zo diep niet in dc wereld geleefd als Abraham Blankaart, cn dus kunt gy u niet al tc best verbeelden wat lieden van de wereld uitftaan , als zy door onvermydelyke omftandighedeu belet worden hun geliefd leven du ton té vervolgen ; maar daarvan was ik dikwyls getuige, en ik zou cr u ccn boekje van kunnen V 3 open



3IO BRIEVEN VAN
open doen, daar gy nog al zo iet 't welk myu zeggen ftaaft, in vinden zoudt; nu verzoek Ik u eens dat gy zulke wezens plaatst in cene wereld daar geene publique vermaaken zyn; geene modieufe tydverdryyen; geene Paryfche cocffeurs, offnyders; daar men eet noch drinkt; daar men het petit maitrc moet algeeven ; daar niet te galantifeeren valt, geen kaarten , geen dammen , geen biliiart, geen kolfbaan, geen coffyhuizen, geen operas; cn hoe dunkt u zal het de vrienden daar bevallen ? een onbcdagt meisje dat zo op éénmaal uit den fehitterenden kring, die rykdom en vermaaken om haar flaan, gerukt werd, om ten eerften met vervcelcnde bloedvrienden naar een afgelegen vervallen buitengoed te vertrekken , en dat wel met oogmerk om daar altoos te blyven, zou er iet van kunnen bevatten; zal het meisje niet uit fpyt , uit droefheid , uit zelfvérveeling zo ongelukkig zyn als het zig voorheen in Amileldam, Londen of Parys hoogst gelukzalig achtte? maar, in die andere wereld zullen deeze lieden omkleed zyn met ccn veel fyner lichaam , en des, dunkt my, het gemis van alle die ichoone zaaken veel fcherpcr gevoelen cn nog meer behoeven ; zy zullen zich zeiven alles tc wyteu hebben; dit zal hun rampzalig lot geen kleintje verzwaaren: hoe!'*is het zo 'niet? zullen zy, wil ik fpreeken, niet moeten bekennen dat zy hun hemelsch fortuin met de voet gefchopt hebben ; noch naar Mozes noch naar dc Profeeten hebben willen luisteren ?



ABRAHAM BLANKAART. 311
ren? dat zy hun kostelyken fehooltyd hier, even als luie lichtmisfen van ftudenten op de Academie, verbruid hebben? dat zy immers zo goed als ik en een ander, zig hadden kunnen gefchikt maaken voor een geluk dat, om zo te fpreeken, in onze eigen natuur gegrond is, en zo fehoon met onze onbedorvene wenfehen overeenkomt, dat een wys en goedertieren God alleen, dit zo kan gemaakt, ja wel voor ons als redelyke christenmenfehengemaakt hebben: dat dit deeze vrienden kragtig moet fpyten is wel te bcgrypen , en dat heeft zyn reden ; al het mooie fpeelgoedje is weg ; al de pret is voorby; ieders eigen ongenoegen over eigene dwaasheid, en iedere beet van de verwytende confeientie is overheerlyk ingerigt om de vrienden juist niet zeer verliefd te maaken op elkanders byzyn; hier op deeze wereld is er dunkt my al geen naarder gezeifchap, dan dat van lieden die, wil ik fpreeken, weinig reden hebben om gerust te zyn van wegen hunne flegteftukjes: zo dat ik maar zeggen wil, dat deeze menfehen voor hun waarlyk eene hel zullen vinden, waarin zy onuitfpreekelyk ongelukkig zyn zullen.
Evenwel, want ik kan het denkbeeld van eindeloos lyden niet dulden noch draagen, en daarom zeg ik dikwyls tot my zeiven: wel Abraham Blankaart! wel man! hoe dikwyls wordt de verplaatzing uit de groote wereld en alle haare dwaaze , kinderagtige ja fchuldigc lief hebbcrytjes voor onze heëren en dames du ton eene waaragtige weldaad voor hun ? by V 4 voor-



tf£ BRIEVEN VAN
voorbeeld, op ccn afgelegen buitengoed daar niets te belecvenis dan de eenvoudige Natuur ,die zy niet gekend cn des ook niet bemind hebben, want onbekend maakt onbemind; zo sis dit ook klaar blykt omtrent onzen kostelyken christelykcn Godsdienst, s dien men onchristelyk en onmogeiyk zou kunnen verwaarloozen, of er den neus voor optrekken, zo men hem maar eens ter deeg en van ommegang kende; eerst zyn onze modicufe lieden ontroostbaar over het gemis der lieve ftad, cn alle haare aangenaamheden; men wordt knorrig, gémelyk, verdrietig, lastig, maar men ziet weldra dat dit het leven nog tien pro cent erger maakt , en cene onuitlhianlykc zelfverveeling riryft hen, om, daar zy tog niet doen kunnen wat zy verkiezen, ten minsten te doen wat cr kan gedaan worden; het kezen is geen onnatuurlyke toevltigt voor menfehen die wocJagtig zyn , en geen een hunner gewoone tydverdryven vcnvagtcu kunnen; uit puur klinkklaar verdriet gaan zy aan "t leezen; dat gaat eerst vry beroerd, en honderdmaal fmyt men het boek weg, maar onrremcikt gewent de geest zig aan deeze bezigheid; hy beproeft, zonder het te weeten, zyne aandagi; men krygt eens den inval om het een of ander by de hand te vatten, daar een degelyk mensch tog meer aan heeft dan aan de nu vvcggevlogcne wisfewasjes; dat gaat eerst krank, cn zeer onhandig , maar , al doende leert men, en zo doende krygen de gedagten een andere wending; deeze lieden beginnen zo eens fehemcrag-



ABRAHAM BLANKAART. 3t£
tighunne eigene waarde, zo iet min of meer van hunne beftemming te gevoelen ; o dan is alles niet meer reddeloos, cr kan nog verbeterd worden, er is nog leven , en daar leven is is hoop ; cn zo troost ik my zeiven dan, terwyl ik maar in 't geheel niet zie dat deeze troost ongegrond is.
Dit alles breng ik dan ook over op die ongeluk* Jagen die het leven en de Godzaligheid gering geacht hebben; de menschlyke natuur blyft immers dezelfde, waar zy dan ook blyfvevoordduuren; en dit is zo de gewoone loop der dingen; voeg nu by het gevoel van den rampzaligen ftaat waarin men door eigene fchuld is, eentg aanwasfend denkbeeld van dc innerlyke fchoonheid der zaaken, die men of veracht of niet gekend heeft; voeg daar, zeg ik,nu nog de bewustheid by, dat men reeds in het aanvangelyk bezit zoude hebben kunnen zyn van alles wat ons gelukkig maaken kan; welke fmertlyke aandoeningen moet dit niet voordbrengen ! maar daarin zelf kan de prikkel ter verbeteringe liggen; die fpyt wordt ccn zeer grievend berouw, dit berouw wekt zuchten , een weemoediger leedwezen , cn dit wordt dc bron van een waarlyk zalig berouw,'t welk geduurig,by iedere vordering in kennis en deugd, by iedere vatbaarheid voor aan den mensch pasfendc gelukzaligheid, vevfynd wordt, tot dat het eindelyk wegvloeit in de bewustheid dat men, jzo veel nu, helaas! doenlyk is, verkwisten tyd inhaalt, en misbruikt vermogen beter aanw. ndf.
V $ Za



314 Brieven van
Zo omtrent verbeeld ik my de hel der beuzelaar» en beuzelaarsters ; der lieden die juist zo fchrikkelyk veel zedelyk kwaad niet uitvoeren; eerst zal hun den tyd yzelyk lang vallen, cn dan zal dat zo wat gaan als met de lieden daar ik zo even van fprak, die men zo op ééns uit het woest woelig ftadslèven naar een afgelegen buitengoed verplaatst heeft, tot dat zy eindelyk, (den tyd onbepaald genomen,) eens op een eerfte, tweede en derde fchool komen; tot dat zy eens eindelyk volleerd zullen zyn voor Gods lieven hemel; en zo wel goed gezelfchap zyn voor, als goed gezelfchap hebben aan zulken, die hunnen tyd hier naarffig hebben waargenomen; en zo zal nog eens eindelyk God verheerlykt worden door en in het eindeloos geluk van alle voor geluk vatbaare menschlyke wezens: o Heere! dit is myn vuurig oprecht gebed voor allen die gy zo wel als my, Abraham Blankaart, gevormd hebt om u te kennen: amen ! amen!
Nu behoeft men niet zo wys te zyn als de wyze
Koning Salomon daar myne Saartje zo hoog
meê loopt, dat zy daar immers een boekje gemaakt heeft voor de kinderen, waarin alle de voor jonge lieden wyze, verftaanbaare en nuttige lesfen zyn opgefchreeven, dat een mensch zyn hart er van opluikt, en daar leert zy dc grootflen ook uit, ja, laat den meester daar voorfchriftcn uit geeven; op dat de kinderen zo wat naaldewys in de fchrift zouden worden, zonder dat zy,om zo tc zeggen, weeten dat er
ecu



ABRAHAM BLANKAART. 315
gen Bybel in Gods lieve wereld is; ja ja, het geheugen der kinderen is maar nooit naauwkeurig genoeg aantevullen ; en indien men het bemorst met geestlyke zotternytjes,dat blyft er zo wel ingeprent als of men er wat goeds, wat deegs, wat christelyks indrukt — Koning Salomon , zeg ik , indien men geen laar ge bloedlaauwe begrippen vanmenfchengeluk heeft, om doortezien dat het geene geringe ftraffe zyn zal, voor kregele , eergierige menfehenkinderen , die gewoon waren hier in ons benedenhuishouden den baas te fpeclen, en altoos Pietje de voorfte te zyn ; die hier, om hun mooie kleêren of welgevulde goudbeurzen , overal gevleid cn gediend werden ; die voor lieden welken alleen verdiensten en bekwaamheden bezitten met dc trotschheid van een Duitsch Baron of ftooters haan, het hoofd in den nek, en den neus in den drek ftaken; die hier, om zo te fpreeken, overal koning kraaiden, en zig inbeeldden dat zy al heel wat puik puik waren; ja wel dagten' dat zy uit geheel andere Hof gevormd waren dan ik en andere oude deftige burgers, dat die nu evenwel voor onbekwaam zullen worden weggclluurd , en verhoord zullen worden als kinderen; terwyl zy zullen moeten zien, dat allen die hun tyd als menfehen en christenen naarstig hebben hefteed, en groot zyn geworden in kennis en deugd, gepromoveerd zullen zyn voor den dagelykfehen ommegang met Gods lieve En gelen, om in alle waarc menschlyke grootheid gelukkig en nuttjg te keven; wel myn Vriend , hy die hiervoor
zul?



3IÖ BRIEVEN VAN
zulke menfehen geen hel kunnen vinden, moeten de oogen al vreemd georganifccrd zyn; o dan zyn dat de rcgtc charakters die het Engelsch canaille ons opleveren die nooit geroerd worden, (zelfs niet in
hunne trcurfpelen,) dan door rad en galg, branden en moorden.
Maar! maar hoe bekreten zal het er uitzien met fnoodc booswigtcn , waar die dan ook hier plaatsvonden, of w<4t voor gruweltlaaden zy bedreeven, het zy onder het masker van den Godsdienst of voor den vuist, want dat is al het zelfde, en ei-sebt flraf van een rechtvaardig God ; hoe grootcr afwyking van de menschlykheid hoe meer veranderingen er moeten voorvallen, en hoe vzelyker dc gevolgen voor hun zyn zullen; zy die alle hunne leden gefield hebben tot wapens der ongerechtigheid, zullen, dat beloof ik je, wat eeuwen lang werks vinden in die tc verfmecdcu tot werktuigen der deugd! wat zullen er vergecffche flagéri gegeeven worden, voor er iet, dat wat zeggen wil, aan verbeterd wordt! hoe fcherp zal het vuur der zuivering voor den weliustigen, den lasteraar, den verharden ouden zondaar niet zvn ! zy die grys geworden zyn in alle boosheid! dc knaagende worm van een ontwaakt geweten zal daar door geen luid gelach, door geene woeste tydvcrkwistingen tot ftiltc te brengen zyn; dit heilzaam vuur der zuivering zal zeker zo lang branden als het onreinigheden aantreft; en dat daar eeuwen mede gemoeid zullen zyn is wel optemaaken: hoe veel ftryd,
moei-



ABRAHAM BLANKAART. $1?
moeite, hoeveel tyd kost het hier den mensch, om zig, wil ik fpreeken, maar van een eenige ondeugd, die wat zeggen wil, te ontdoen! hy , die nu het bcnnzcl van zyn zedelyk leven verdorven heeft; kort gezegd, die hier op deeze wereld niet meer te herftellsn was, zal waarlyk eene hel vinden in zig zclven cn de doodlyke vrugten fmaaken in zyne gruwelen ; maar, daar hier op deeze wereld een gemoedlyk mensch God looft, om dat hy hier door de Godlyke tuchtigingen wordt tot inkeer gebragt , omtrent gepleegde zonden cn verkeerdheden; wel hoe genadig moet dan de bykomendeJa zeer ftrenge ftraf» fe voor den bedorven mensch in het andere leven zyn! hoe zal hy zonder dit gevoel immer by zig zeiven bepaald worden; zoude, indien deeze bykomende ftraffen hem niet als noodzaakte om den gebeden last zyncr elende ten fterkften te gevoelen, en hem aandreeven om die te ontvlieden, de natuurlyke gevolgen zyner zonde wel ooit ophouden ? zoude hy, by gebrek van zedelyke kragten tot wcderltand, niet geduurig al dieper al dieper weg vallen, in eenen poel van rampzaligheden? zyn des deeze onuitfpreckelyk zwaarc ftraffen, in dc hand des hemelfchen Vaders geene kragtige hef boomen, om hem uit zyn diep verval uittetrekken, waarin hy wiscn waaragtig door zyn eigen fchuld vervallen is? wie die, wil ik fpreeken, geene zedelyke zenuwen en vezels heeft zo dik als kabeltouwen, moet niet bevatten, dat zo eene kei zo afgryzeïyk is dat onze
ver-



S1S BRIEVEN VAN
verbeelding daarvan met doodsangst te rug fchrikt i buitenfte duisternis, onuitbluschbaarvuur, weeningen der oogen , knerfing der tanden , waren des voor gevoelige Oosterlingen volkomen toereikendeafbeeldzels , van eenen zo rampzaligen ftaat.
Dit alles werd aan de Jooden voorgcftcld als eeuwig , maar het gaat met het woord eeuwig als" met den naam van God, of Goden; de lyfeigen haaf moest zynen heer eeuwig dienen, dat is zyn gchccle
leven lang dienen maar hier meer over te fchry-
ven is onnoodig voor u, die naarftig gebruikt maakt van Gods lieve Woord, en des wel weet dat men omtrent veele Oosterfche fpreekwyzen wat zeemanfchap gebruiken moet, of men leest dat het groen en geel voor de oogen wordt: by voorbeeld; als ik lees dat het God berouwde dat hy dit of dat gedaan had; wie is nu zo flom dat hy dit zo letterlyk cn in ccn menschlyken zin moet verftaan ?
Ja, zal misfehien gy , of e'cn ander zeggen, ja het woord, eeuwige pyncn, ftaat tegen eeuwige zaligheid over; o ik bégryp je al! maar aan eeuwige vreugd is dien zelfden zin gehecht als daaraan, wanneer ik lees dat God niet alleenlyk van eeuwigheid God is^manr tot eeuwigheid zyn zal: ik voor my doe dat woord eeuwig in deeze gevallen alles betekenen wat het betekenen kan; kom aan, laat ik eens zien of ik met myn oudvryers verftand u dat niet wat klaarder kan doen begrypen, ja zo klaar als ik cr my in gemoede van verzekerd houde: wel hoor dan s
Stel



ABRAHAM BLANKAART. 319
Stel dan, om zo zeggen, het geval eens, dat er eens een propheet of een ander vroom wys man onder de
oude Jooden daar, men mag praaten wat men
wille, ook tog heele braave lieden onder waren
by een Israëlitisch dienstknegt gekomen was, cn dat die gezegd had: „ Hoor eens, knaapje, getroost u „ uwe langduurige dienstbaarheid, gy moet uwen „ tydlyken Heer eeuwig dienen; maar indien gy in „ deezen uwen dienst fchappelyk en getrouw zyt, „ en u daarin naar het gebod van God gedraagt, „ dan zult gy verwaardigd worden om eens een veel „ goedertierener Heer ecuwig te dienen , wiens-, „ dienst, belooning en zaligheid is; en daarom man„ tje ,oppasfen is de boodfchap; dc dienst van dien „ Heer, zo als ik zeg, zal eeuwig duuren;" zou dan zo een jongeling niet als een malle Symen geredeneerd hebben, zo hy eens had gaan denken, dat hy zynen Joodfchen Heer in dien zelfden zin eeuwig zoude moeten dienen, zo als hy eens eeuwig een veel goedertierener Heer ter zyner belooning eeuwig dienen zoude? wel wie hamer zou zo ftom zyn kunnen ? en de woorden ecuwig ftaan hier echter ook in het zelfde verband; maar het gezond menfehen-
verftand verklaart die en daar heeft het heel
deugdzaam gelyk in zo als met den aart des on-
derwerps overéénkomt; dit doen in alle gevallen kundige uitleggers.
Geene Joodfche overheerfebing, geene Joodfche flavcrny duurde in dien zin oeit eeuwig, zo als de
dienst



320 BRIEVfeN VA N
dienst van zaligheid en bclooning van God duurde; geen gefchapcn,gevoiglyk bepaald wezen ,uitgerust niet eindige kragten cn vermogens, kan eeuwig ly den, om dat zulke kragten en vermogens door zulk lyden moeten gedoopt worden; maar van een in z.s, i zelf eindig wezen kan zeer wel gezegd worden, ja in tien allen terkllen zin des woords gezegd worden , dat zyne toeneemeude gelukzaligheid eeuwig duinen zal , om dat zyn wezen daardoor niet verwoest maar kragedaadig verfterkt wordt: ftiiie, huislyke , op godsdienst gevestte gelukzaligheid, verlengt hier reeds op aarde het wèl aangelegd leven; verdikt, kwelling , pyncn , fmarten en angsten korten het merkclyk op; zie, dus deuk ik, en de reden waarom, geef ik u,zo als biliykis, in deezen ter uwer beoordeelinge: gy weet wel dat er in den grondtext ftaat, eeuwige frraiièn en niet eeuwige pynen ?
Zo dat, om zo te zeggen, het ongeloof er geene zyde by fpinnen kan, als het de leer der ftrafièn aldus euangeliseh hoort voordraagen; en daarom zeg ik altoos tegen onze jonge gastjes, die daar wel wat heen zouden willen, naar het ongeloof meen ik: hoort knaapjes ! gelooft gy Abraham Blankaart, onze goede Meester heeft de blyde Boodfchap geheel anders gedaan dan Bygeloof en Ongeloof, die, als zy alle beiden in een'zak Haken, niette onderlcheiden zyn , u willen wysmaaken; en daarom, ziet uw Euangelic zclven in ; hebt ten minsten zo veel üefhebbery voor uw geloof als voor uwe muziek ; en



ABRAHAM ELAN KA ART, 32Ï
zo kryg ik er menig een tot onderzoek.
De denkbeelden der Christenen over den hemel, loopen zo yzelyk verre niet uit elkander ; dat be* gryp ik heel wèl; ieder beeldt zig in dat hy daar wel gefcbikt voor is; hy maakt die des zo fraai en duurzaam als hy zelf wcnscht — dit kan men niet ontkennen, dat ieder zo gelukkig zyn zal alshy vatbaarheden daarvoor ontving, en zig eigen gemaakt heeft: by voorbeeld, men zal gelukkig zyn door welflaagende oefeningen in vermeerdering van ken? rus, en zedelyke goedheid; eerlyk, kundig, aangenaam gezelfchap van oude vrienden, heilige en engelen ; van dit alles kunnen zy eenigen voorfmaak hebben.
Ik leg myne pen neder; Abraham Blankaart is zo geheel ovcrftclpt door het denkbeeld 't welk hy zig van die gezegende ftaatsvenvisfeling, en zyne aankomst in de grooie ftad van God vormt, dat hy er het zWygen toe doet; geen Apostel kon met waardigheid daar van fpreeken, hoe veel minder des uw feude vriend en dienaar,
A. BLANKAART,
lil. DEEL.
ZE*



322 B R ï E v e N van
ZEVEN- E N- V Y F T I G S T E B 111 E F,
De Heer Abraham Blankaart, aan eeneö zeer bekwaamen Jongeling..
Myn Heer!
ILTw aartig, volvernuftig ftukje, fiïéhtetyk woon denhoek derfynen, my door u ter lecTauuregegeeven, las ik, met eene groote bewondering van uwen geest :• ik zal aan uw verzoek , om myn oordeel daarover te ontvangen , met al die rondheid van een' oud vryer, en al die erkentenis voor uw vertrouwen in my, u dit, in deezen , toezenden; maak er dat gebruik van, 't welk u, na ryp over* leg, zal goeddunken.
Ik vind in dit origineel ftukje veele aanmerkingen, die my onder het leezen deeden zeggen: eer heeft zyn hart, eer heeft zyn verftand: 't is maar waar Piet, gy zyt zulk een raare, geestige, fchrandere jongen; uw hart is zó onfehuldig , dat uwe dartelheid zelve my, hoewel reeds een oud vryer, geheel en al vermaakt, als ik in uw gezelfchap kom: gy kunt zo veel beduidend potzig kyken , dat ik wel eens geen glimlach verbergen kan, als ik eens het ongeluk heb van in dc kerk tegen over u te
zit-



ABRAHAM BLANKAART. 3?-3
zitten : waarlyk , gy zyt vol tulenten, 't zy gy U tot fchryven - zet, of uw aandeel in zeer ondcrfebeidene gefprekken neemt : gy hebt het kunstje fom u bemind te maaken zeer fix, cn dat zonder dat het geweeten er eenige flytagie door krygt, dat wat zeggen wil; uw kans , om hier gelukkig cn plaifierig te leeven, is niet gering: ik bemin u als myn jongen vriend , en weet ook dat Abraham Blankaart zó by u in de kas is , dat hy u alleS zeggen mag, wat hem op het hart ligt; nu nu, alle myne jonge fpringers mogen my gaarne zetten, om dat ik nooit zo gek was van te denken, dat grys hair en een grommig rimpelig gelaat j kentekens zyn van ecnen ouderdom , die eerbied verdient; en als ik het ook zeggen zal, waarom zouden jonge menfehen voor zulke vodzige verdiensten- • veel eerbieds hebben? wat beduidt het dat ik een jaar of dertig , of, zo gy wilt veertig, vroeger in dc wereld kwam dan jonge lieden? wel dat zyn tog al hecle zotte pretenfiën!
Neen zie, al ware ik nu myn ergfte vyand , dan zoude ik tog moeten zeggen, dat Abraham Blankaart, de kwaadfte niet is, eil vrolyk van geest daar by l o ik mag in myn zestigfte jaar nog heel wel wit zien: maar, een man van jaaren, moet echter altoos zyn wèl gevestigd charakter in 't oog houden ; zyne blymoedigheid moet zelfs altoos het nut der jeugd bedoelen ; daar moet altoos, Onder 't gebloemte, iets heilzaams uit de zedeleer liggen; hy X $ moet



324 BRIEVEN VAN
moet niet, zo als fommigc moclicufe christenphilofófen, als zy van Deïsten Christenen willen maaken , zeiven Deïsten worden; en om te bewyzen dat de christelyke godsdienst niet, dat wat zeggen wil, ftrydt met den natuurlyken. godsdienst, den christclyken tot eenen geiieel en al natuurlyken veranderen: hoor, men mag nooit valsch fpeelen , wat men ook by de hand hebbe; doelt, naar maate het fpel gewigtiger is, moet men ook naauwgezetter zyn, ol" alles wordt ccn Iwcuspoais; en de cenvoudigen betaalcn altoos het gelach: een man van myne jaaren, moet met een minzaamc goedkeuring, dc vreugd het gejoel der jonge lieden zien, daarin deeleu ,doch, zo als ik het befehouw, uit den drang blyven : als ik by onzen Edeling, of Willis kom, en . de kleinen achter op de plaats in het touwetje fpringen, dan flingcr ik, ten genoegen myner gunstelingen, wel eens; doch niemand moest het waagen om my mcê in den bogt tc trekken: ik zet het jonge volkje wel eens aan, om elkander beetteneemen, eneens lustig te ftoeicn, te ravotten, te loopen , te tikken; doch deel neem ik zelf daarin nooit , endat niet alleen om my zeiven, maar ook wel degelyk om de kinderen; by deezen zou te groote gemeenzaamheid, verachting baaren, en wat nut kan dan. dc beftrafling, dc vermaaning, ja zelfs dc goedkeuring van Abraham Blankaart uitwerken? het moet altoos blyken, dat ik uit toegecvendheid, en niet uit verkiezing by hen blyf ftaan kyken.
Ik'



ABRAHAM BLANKAART. 325
j Ik kan dat klein gebeente by zulke gelegenheden al heel aartig het goede beduiden: als zy dan in rust komen, zeg ik : wel zie zo , dat is wel eens zo mooi en veel gezonder dan twisten cn oneenighcden; dan eens te plukhaken; dan hydig op elkander te zyn; dan kribbig en ftuürsoh te weezen; nu weèr aan 't werk als Heeren; want dat is het waare, cn zo heb jelui kans om zo wel nuttige als lieve en vrolykc menfehen te worden: dat ftaat dan die hamerfche platjes fehoon aan, en zy zetten zig met opgevrolykte harten , cn eens helder doorgedanste lichaamen aan de bezigheid: zo dat ik maar zeggen wil, Pieter, dat wanneer ik u in deezen een weinig op de vingeren tik, gy wel verzekerd moogt zyn, dat ik het fehoon met u meen , om dat , zo ik u niet beminde, ik maar alles blaauw blaauw zou laatcn.
Indien er, om zo te fpreeken, geene andere fynen in ons Land waren, als die effen gluipende hui. chelaars en huichelaarfters, waarby de Benjamins cn flampampen behooren ; dan had ik op uw allergeestigst woordenboek niets te zeggen; zulk varkens.volk kan nooit te ftreng met fchorpioenen gegcesfeld worden; hy die hen in al hunne fnoodheid aan de onkundige eerlyke leden der maatfehappy vertoont, verdient geen mindere dankbaarheid, als hy die eene allergevaarlykfte cn overfmettendo pestziekte, in alle haare verfchynzels en gevolgen, ftuit; hy die kun het masker afneemt, en tegen hen het harX 3 »as



326 BRIEVEN VAN
nas aangordt, is niet alleen een veelbeduidend man, maar ook een weldoener der maatfchappy.
Het is aanmerkelyk dat de goedaartigfte menfdienvriend,Jezus, die nooit, zelfs niettegcn Sadufeën, bet wee uitfprak, en alleen van groote zondaars en zondaresfen boete en bekccring vorderde, om hen alle bnnne zonden tc vergeeven; die al heel veel menschbykè zwakheden door dc vingeren zag, en veel meer hield van te regt te brengen dan van te yeroordcclen ; dat die zig zo hamers ftreng uitte omtrent huichelaars , zó zelfs , dat het fcherpfte vonnis , 't geen Hy ooit over fnoode en verharde zondaars geftreeken heeft, hierin beftond; „ hun ,, deel zal zyn met de geveinsden:" een boos hart, verborgen onder den breeden mantel van naauwgezetten , uiterlyken godsdienst, was in zyne oogen liet allerafgryzelykfte voorwerp.
De duivel, Bellebub , kan men misfehien te zwart fchilderen; want wie , wil ik fpreeken, kent dat portrait ook van haver tot gort? van a tot 2? maar ccn huichelaar kan nooit te lelyk voorgetekend worden: wel de duivel komt er ten minsten nog voor uit, dat hy, als een regt catechismus kind, geneigd is God cn zyne naasten te haaren; en al verfchynt hy al eens als een engel des lichts, hy mag de gekken zo wat doeken, maar de aap komt vroeg of laat uit de mouw; hy kan zyn eigen kwaad niet zwygen; al is hy aan zyn eerfte logen niet gebarsten ; en ook, alle die kunstjes raaken tcg éénmaal
uit;



AU II AH AM BLANK AART. 3*?
tót • want zyn vernuft is, als dat van alle gefchapene wezens, bepaald ;hy heeft alle zyne herfcheppmgen, al zo dikwyls rond geweest; men kan hem nu al aan zyn rokje, cn er komt ook altoos iet van den ouden" gaauwdief voor den dag: zo dat ik maar alleen wil zeggen, dat zyn credit magtig afneemt ; doch, welk eerlyk, eenvoudig, gemoedlykmensch, kan zig voor huichelaars wachten? 't geen de ééne „iet weet weet de andere; en daar by komt nog, zo lang een christenmensen geen kwaad ziet, mag L geen kwaad gclooven: één huichelaar heeft veel meer fnoodheid uitgerigtop Gods lieve Aarde dan alle de duivels van den ouden en nieuwen tyd; dat moest my niemand kwalyk neemen; het is chbvyls met de mensch cn den duivel, gooi mywaank liggen , wil, of ik val cr van zelf.
Zo dat, Pieter baas, gy hebt in zo verre heerlyk s gehandeld; ik beloofje dat zy fehoon wat op hun livrei krygen! maar, beste maat, gy zult nu zeker toeftaan dat hoe fnooder eene misdaad zy, men des te fchroomvalliger moet zyn om er zyn evennaasten van te verdenken, of mede te befchulctigen: ionge lief! men moet zo geheel volkomen overtuigd zyn, dat iemand waarlyk een huichelaar is, aleer men hem dus ongenadig ten toon ftelt, en by anderen verdagt maakt; en men behoort geene kenmerken op te geeven van een' huichelaar, dan de charakterifeerende; alle dubbelzinnige tekens die men ook ontdekken kan, by waarlyk oprechte, vroome, X 4 gods*



323
BRIEVEN VAN
godsdienstige menfehen , moeten hier altoos van uitgezonderd worden, of men is in het grootfte gevaar van zig zeiven fchuldig te maaken, aan eene zonde, dien Paulus door zyn gcheele leven tot ecu engel des zatans ftrekte; die hem, wil ik fpreeken met vuisten floeg; naamlyk, Jezus onzen Meester in zyne zwakke broederen te vervolgen: ik voor my houde my verzekerd, dat, toen gy dit geestig ftukje fchreeft, gy niet eens gedagt hebt aan deeze getuigenis van Jezus, die bymy altoos zwaar weegt: ,, zo iemand eeuc van deeze kieenen ergert,het wa„ re hem nutter dat hy nooit geboren was:" en dit is zeer wel tc begrypen; cn het geen men ook in dit opzicht aan éénen van Jezus minste broederen gedaan heeft, zal hy aanzien als aan hem zeiveng.fchied te zyn.
Men behoorde daarom altyd, wanneer men zyn vernuft vryheid geeft om te hekelen, cn dc. fynen ten toon tc Hellen, het oordcel te laatcn bepaalen, wat eigenlyk die fynheid zy, en wie dc fynen zyn die verdienen dus gehandeld te worden: daar zyn zo veele fpreekwyzen, zo veele gebaarden, zo veele uitdrukkingen, die gerafineerde huichelaars, kwaadaartige kwezels , gierige zuurkykers gemeen hebben , met zulke oprecht naauwgezette vroomen, die juist etc bovenfte verdieping niet geheel in orde hebben^ of zwartgallig cn dikbloedig van temperament zyn; die aan allerleie verftoppingen fukkelen , en dan, och arme.! in handen van een zotten Dominé,
of



ABRAHAM BLANK AART. 329
'Df mallen krankbezoeker vallen, in plaats van in die van eenen Boerhaven, of zyne waardige opvolgers: daar is zo veel overéénkomst tusfehen de kleeding .en inwendige godsdienstige verrichtingen; tusfehen ondeugden, bedriegers, looze deugepieten, cn tusfehen, of kwalyk ondprwezene, of zwaarmoedige christenmenfehen, dat noch uitdrukking, noch gebaarden , noch kleeding , noch kerk , ja zelfs oefeninggaan , ons vryheid geeven om daaruit veilig optcmaaken; allen die teemen, bangkyken, het hoofd laatcn hangen; allen die in droevige, naarc klederen gekleed zyn ; die het aangezicht in eene malle muts verfchuilen, palmhoutene paruiken draagen , naar vroeg- en avond-preêken, naar oefeningen franken , als of er gcestlyk goud te befchaaren ware , zyn fnoode bedriegers, zyn huichelaars.
Veelen van hun fcheelt het vry meer in den bol, dan in het hart; wel, ik ken er onder, die tc zot en te mal zyn, om de kikkers te wiegen; anderen zyn ter goeder trouwe bedrogen; ja het getal der hallzaligen , zo als men dat noemt, van malle huile-r balken, is grooter dan het getal der waarc fchurken en fchurkinnen; en daarom moet men hen veel meer als zieken, en zwakken van hoofd befchouwen, dan, als ondeugenden en godloozen ten toon ftellcn.
Dit is het niet all'; zie Haantje, ik moet u nog pens in overweeging geeven , of aan ons niet al veele uitdrukkingen hagels mal. en bcfpottclyk voor* X, 5 ko-



33° BRIEVEN VAM
komen, alleen om dat zy ons zo byster vreemd zyn ; en ook, of men daaraan geen goeden zin, die wat zeggen wil, geeven kan, zo men die uitdrukkingen naar de bedoeling van hun die zig daar van bedienen, opneemt? of wy ook, als wy den zin dien zy aan deeze woorden hechten wecten , wel zeer eerlyk doen, wanneer wy daar aan een crgerlyken, befpottclyken, of gekken draai geeven ?
In dc burgerlyke maatfehappy is het, ten naasten by, ook zo; men bedient zig, hoewel de taal in zig zelve dezelfde is, van verfcheidene uitfpraaken, en figuuren; daar vindt men een kindertaal, een ftraattaal , een fatfocnlykmans taal ; een taal waarvan Geleerden, cn eene waar van de Dichters zig bedienen : zy die als fynen by ons bekend ftaan, gebruiken de taal der kinderen, als best ovcréeiiftcmmende met hunne veelal kruimelige kinderbegrippen; dat getaatcwaal verftaan zy onder elkander het best; daar in kwezelen cn frotteren zy zo zeer, dat een eerlyk man er zyn geduld by verliest; dit noemen zy nu , (en dat zot genoeg, ik fta het u toe,) de taaie Kanaans; uit deeze beftaan de fpreckwyzen der Mistiquen: fommige fynen , die juist niet naar de «regels van fatfoen en bèfchaafdheid zyn opgevoed, en dikwyls onder de laagfte foort van volkje t' huis hooren; die door lompe, niet in zich zeiven flegte knevels hun belydenis-gcloof leerden, fpreeken zc• deiyke, of liever kerklyke ftraattaal; dit is en blyft voor ordentlyke lieden dc taal van 't ongefchocid janha,



ABRAHAM BLANKAART. 33I
hagel; maar, zy befluiten er niet uit dat zy verfoeide huichelaars zyn! hier van daan dat voor ons ondraagelyke, jy, en jou; jy Heere hebt hctgedaane; jou volk heit gezondigd; jou Zoon heeft voor allen betaald; jou genade is onwöerftaanbaar; zulke hondsvotteryen toonen my alleenlyk aan dat de fpreekers zedelyke hennekemaajers zyn; kerklyke hans* doedendoppen, geestlyke moffen, maar geenzins dat zy eer- en god-vergetene deugnieten zyn: en, hoewel ik my daar zo fatans nydigover kan maaken als een fpin, zo is het echterbymy wel, gelyk ik zeg, dc taal van 't janhagel, maar 't bewyst niets tegen de welmeenendheidd hunner zotte harten.
Luister Pieter baas , gy moet nu niet lachen , maar eens met my onderzoeken welke termen deMistiquen, als zy nog kinderen in hunne eigene oogen zyn, gebruiken; of, zo als zy dat noemen, nog kruipertjes zyn, op het ftnalle wegje, ach ja! — cn of die allen zo voetftoots verdienen befpot en bcgekt te worden: wel dan 3
Die menschjes fpreeken van by hun hart te blyven: betekent nu dit by hen niet het zelfde als by ons ? naam? lyk het hart te bewaaren boven alles wat er te bewaaren is; dewyl daarin de uitgangen des levens liggen; dat is, zo als 't my toefchynt, alle beginzcls van werkzaam zyn ? betekent dit niet, dat men den aandagt, den ernst niet door allerlei conferticfjes en wisjewasjes moet laatcn by den mouw trekken, om dat er dan, wil ik fpreeken, niets, uit hunne handen



532 SRIEVEN VAN
den komt, dat wat zeggen wil? Niette verftr ooien, zegt dat niet, laat de bedagtzaamheid over u de wacht houden, cn het verftand u behoeden , om u te bewaaren van den kwaaien weg? cn als wy nu wee'-; ten dat zy er dit door verftaan, waarom houden wy ons als of wy hun niet verftonden? Vrye genade, is ' zo duidclyk, dat het byna onchristclyk cn onmogelyk fchynt, ecnen verkeerden zin daar aan tc geeven ; wat betekent het anders, dan eene onverdiende gunst van onzen hemeifchen Vader ? Levenswegje; al het geklykeligt zekerlykin het dimimitief, je: leremweg is eene zeer fatfoenlykc uitdrukking; maar dewyl deeze vroome tcutelkousjes, als kleine kleu-* feitjes in verftand, meer geroerd worden door h et kleine, het popagtige, het lieve, is het even nar tuurlyk dat zy wegje zeggen, als dat onze kinderen voor pop, popje verkiezen: tobben op dal leveinwegje, is ftryden op onzen weg: geloofswerkzaam. hsid, leeven uit, of door het geloof: iklieid; aan de inkeidt verlochend zyn, beduidt eigen wil cn verkiezingen optegeeven, om den wil van God te volgen: Jift >!';>' viy zó; ik ondervond dat zó: God genieten; deeze uitdrukking laat zig beter dóórdenken dan uitleggen; cene uitdrukking die veel meer Verheven, dan kinderagtig is, cn door de grootfte cn wysfte Christen leeraars mccrmaalcn gebruikt is; zy wil zeggen : zo veel van God kennen; zo vatbaar zyn voor die genoegens , waardoor God zelf gelilkgalig is; zo gelyk in heiligheid aan Gods heiligheid.



ABRAHAM BLANKAART. 333
heul, immers zo verre dit hier in de allergelukkigfte oogenblikkcn voor den christen mogelyk zy; in deezen zin wandelde Noach met God; 1'prak Abraham met God, als met cencn vriend: zo dat mantje , daar is zeer zeker cencn cxellcntcn zin, en door en door bybelsch ook, aan deeze uitdrukking te geeven; en ik weet zeer vast dat dit ook doorvroome Mistiquen zo gemeend wordt: zyn cr veele, cn al heel bejaarde christenmcnfchcn , die dat niet by gewaarwording kennen, dan zit dit misleiden in een zwaarmoedig bloed, koel en traag temperament ; want wy behouden,(ieder tog meer of min,)onze geaartheid; en gy Pietcr baas moest my niet kwalyk neemen , als ik u herinner, dat knaapjes van uwe jaaren , zig niet moesten onderftaan zulke gezegdens vanvroome menfehen, 't zy die door fchrittuur-heiligen, 't zy door dagclykfche heiligen gebruikt worden, bcfpottelyk voorteitellen, of die te vermengen tusfehen de zogenaamde heilige Wartaal; 't zyn zaaken waaromtrent gy u niet behoordet te bemoeien, vermits sy die nog niet kunt waardecren naar behooren.
Ik heb cr om die zelfde reden magtig Veel tegen, dat fplikfplinternieuwe jonge Leeraars, die nog vol zyn van academiefratzen en vertellingen ; die Sög uaauwlyks affcheid genomen hebben, van alle die" vermaaken waartoe het ftudeutenleven deeze dan reeds baltgclcerden , en quartéerwaarden, fchynt recht te geeven ; fplikfplinternieuwe Dominéés.



334
BRIEVEN VAN
nécs, daar met een petit-maitrcs frasjc den deftiger? predikftoel ophuppelen , of als marktfchrceuwers een mensch het lieve Euangelie voorhouden ; dat zy met gemaakte aandoeningen, en overfierlyke uitdrukkingen , zig verftouten, om een in wanhoop dervend zondaar te vertoonen, of het hoogwaardig lyden van Jezus Christus al te fchilderagtig voorteftellen, terwyl zy daar zelfs niets, dat wat zeggen wil, by gevoelen; ja, zo weinig als een bekwaam acteur gevoelt, wanneer hy Cato's dood of die van Hambroek vertoont: altemaal kwalyk geplaatfre kunst, die afwykt van de eenvoudigheid des Euangeliums; ja, dit voegt deeze fpringertjes zo weinig, als het aan den Duivel zoude aanzigten dc pasfie te prediken: wat weeten deeze ydeltuiten toch, mag ik je bidden, van het geestlyk leven , dat, om zo te fpreeken uit God is? wat weeten zy van den ftryd eens christen , met den ouden mensch deizonde? van vreugd in God? van verblyd te zyn in hoop ? van de vryheid der heerlykheid van Gods kinderen ?
Hoe menigmaal ben ik, als ik zo uit nieuwsgier righeid eene Intrcêpredikatie ging hooren, en dan een jongen losbol, die het katje van de baan was , en het oud plagt te roeren, ja anderen zo wat nakruimclde, (by gebrek van originaliteit,) en met de klanten volhield , dat er den dag doorfcheen , daar hoor afleezen: niemand verachte uwe jongheid
om het heel zedig op zig zeiven toctepasfeu ■
her;



ABRAHAM BLANKAART, 335
ben ik, zeg ik, dan wel zo nydig geworden als een fpin; en ik zou ook zo direct dc kerk zyn uitgefto* ven, had ik niet gevreesd eenige zwakken te erge-* ren, voor welke Christus geftorven is: nu borstje, zei ik dan, half mompelende voor my heen, 't kan zyn dat het ongcveinst geloof in je grootmoeder gewoond heeft , en nog woont in uwe moeder maar waar dat by u ergens in een' hoek zit, weet God; ik voor my heb niet het minste daarvan in u befpeurd, dat wat zeggen wil: neen finjeur, ik veracht uwe jongheid niet, maar ik veracht uwe verwaandheid , uwe gemaakte malle deftigheid, uwe losheid, uw ydel gezwets: wel, heb ik niet nog onlangs over, Henoch wandelde met God, hooren prediken, door een jong Domineetjc, dat in cn na zynen ftudententyd met niemand , om zo tc fpreeken, mineier wandelde dan met God, maar wel met
zedeloos fchorricmorrie van allen rang ■ wel
wat, dagt ik, zou zo een fnoeshaanons toch vertellen , van dat wandelen met God! daar hy immers zo bedroefd weinig van weet als myn Snap; of een domme jongen van het vermaak, 't welk een denkend mensch ondervindt, als hy cene waarheid ontdekt , en ten nutte aanwendt: en welk vroom christenmensch, dat eerbied heeft voor God en zynen dienst, zal zulke pacrlen voor onnuttezwynen wer* pen ? wie zou zo een' kwant getuige maaken van Verrichtingen, en aandoeningen, die men zelf ongaarne aan zyne byzonderftevrienden mededeelt,om
dat



33Ö
BRIEVEN VAN
dat hy de taal der menfehen daar zo onvoldoende toe vindt? evenwel, men kon hooren dathy uit het een of ander predikatieboek gellolen had ; cn zo eenige gemoedelyke uitdrukkingen er tusfehen lapte, waarmee hy 's daags te vooren nog den gek geftooken, en de fnrcekers daarvan voor zotte kwezels gehouden had: dit nu, met wat acteurs bekwaamheden opgezegd, ftichtte zulken die hem niet kenden , cn was de oorzaak dat anderen hoopten, hoewel zy hem kenden , dat de man nog al min of meer cene goede gedagte had: zo dat ik maar zeggen wil, dat zulke jonge gastjes, zulke gewigtige texten niet moesten Verhandelen, maar door hunne Ouderlingen, of Profesfooren behoorden van den ftoel gehaald te worden, wanneer zy vermeten genoeg waren, om met hun grooten mond oude braave mannen, die daar met hunne bloote gryze hoofden; naar troost en heil uit Gods lieve Woord zitten tc fnakken; of oude matronen die , mag ik zeggen , pylaaren van de kerk zyn, te beftraffen, te hekelen, ja met dc hel te dreigen, zo dat deeze goede flooven, die zo zuiver en fehoon in haar christelykhuis* raadje zitten , naar huis gaan, zonder dat zy al tc bestig weeten Wat zy te wagten hebben.
Laateu zulke jonge Dominees liever fpreeken over, Het vlieden derwereklfchevermaaken," diezyby onciervinding zo wèl kennen cn weeten, dat zy diepen noch droogen, en dc arme ziel zo ledig maaken, als . de beurs zelf; laateu zy niet dan met eerbied en
oot-'



Al} li A HAM E L A N K A A R T. S5">
botmoet fpreeken , over dc gröote waarheden Van het lieve Euangelie; dan kan er in een jaar of twintig nog wat van komen, daar eens een braaf Predikant van kan gemaakt worden.
Zo dat, Pieter Baas, zulke knaapjes als gy zyt, Inbeten deeze en foortgclykc bewoordingen niet aanroeren; 't is genoeg dat zy door huichelaars misbruikt worden , maar 't maakt die uitdrukkingen in zig zeiven niet verdagt of befpottelyk: hier roep ik: handen t' huis, dat is heilige waar.
Aleer ik deezen langen brief fluit, zal ik u nog eens oud beet neemen, over een vooroordeel cn mis* Verftand, dat allen dag al meer in de mode komt; ik meen dit: men plaatst thans alles, wat eeii weinig anders of iet meer zy dan burgerlyk zedelyk goed, op den langen breeden lyst der overtollige werken, ovcrfpamiene deugden, en eigenwilligen godsdienst; terwyl men de beoefenaars' daarvan houdt voor malle dweepers, gecstdryverë of — fynen, voor gekken, zo al niet voor fchynheiligen: dit deugt niet, en het kan zyn nut hebb'eti, dat ik u daar eens over onderhoude: hoor eens , man lief: zo wel als cr een eeuwig onderfcheid is tusfehen Bygeloof en Ongeloof, zo is er ook een midden tusfehen burgerlyke temperaments deugd, en Euangelifche naauwgezetheid : onze gerechtigheid moet niet alleen overvloediger zyn dan die van Schriftgeleerden en Pharifcërs, (die zeker niet van een tot allen huichelaars waren,) maar de minste M ■ III. deel. Y de



3SS BRIEVEN VAN
de groote ftad van God , moet meer zyn dan Johannes deDpqper, die evenwel een braaf christen mensch was in zyn' tyd; doch een beetje te veel had van Luthers christendom , 't geen voor zyn ambt zo heel fehoon tc pas kwam, als het heftig charaktcr van den door eerlyken Marthen Luther, hem in zyn reformeeren van Dukfche ftyfkoppen tc ftade kwam: en moet men de beoefenaars der deugden niet op den keper kennen , indien men zal bcflisfen of hunne naauwgezetheid op het Euangelie , al of niet gegrond zy? vooral of het alles fchynheiligheid is ?
Ik vertrouw, jonge lief, dat gy het niet beneden uw verftandig fatfoen acht Gods lieve boek, en vooral het Nieuwe Testament, meer dan oppervlakkig of uit fchuldige oogmerken intezien ? dat zou my waaragtig leed doen; ja ik weet wel hoe het by onze ryke lieden, en geestige, nog al braaf flag van jongens , gaat; zy vormen jandori een ftclzcl van pligten waarin zy, God betere het, den goeden God zeiven vergeeten, en dc gchccle godzaligheid onder het artikel van dweepcry plaatzen; en eindelyk wordt alles byééu getrokken tot den modieufen Godsdienst van een hedendaagsch eerlyk man; en wat die te beduiden heeft kan u niet onbekend zyn; docli hy is het my ook niet: zo dat, myn jonge vriend, ik vond in uw woordenboek der fynen veel meer blyken van fchitterend jonge liêns vernuft, dan van uw in allen opzichte zo goed en menschlievcnd hart, en waarlyk wèl-
wik-



A B R A II A M BLANKAART. 330
Wikkend oordeel; gy gebruikt zo veel infchikkclykheid omtrent zeer veelen uwer medemenfchen, die, wil ik fpreeken ,wel wat anders op den kcrfftok hebben; gy houdt UW oog op hunne keunis, opvoeding , temperament, jaaren, landaart, begrippen; en gy doet daar zeer wèl aan; dit kan ik niet dan goedkeuren ; maar waarom laat gy dit alles zo agterweeg, wanneer gy dc lieden van wie wy thans fpreeken beoordeelt? waarom moeten alle knappe burgers dié verkiezen in 't zwart of in 't bruin te gaan, naar de kerk te kaajen en niet naar de comedie, al ftellen zy eens wat veel prys op die dingetjes, ja meer dan met hunne ootmoedigheid fchynt overéén te komen, ook zo van u gehekeld en geplaagd worden? deeze lieden kunnen immers ook wel uit verkeerde opvoeding , onderwys, en door zulke voorbeelden clus verkiezen? hun temperament kan hen ook wel in den godsdienst, ter goeder trouwe, tegen het gezond rnenfchenverftand doen aangaan? gy weet wel dat ik al heel hoog loop met Apostel Paulus, en hoe nader ïk hem leer kennen hoe meer ik van hem houdc, iet dat men van alle oude kennisfen niet eens zeggen kan; wel hoor, indien Paulus nu, wil ik fpreeken, nog leefde j en uw woordenboek der fynen gelcezen had, hy zou, en dat hoe kragtig hy ook tegen de gedaante der godzaligheid ware, als er de kragt van verlochend werd, tot ü zeggen , of misfehien wel aan u fchryven; want woorden vervliegen, maar 't geen men fchryft dat beklyft, vooral by zulke jonY ■ §e



24°
BRIEVEN VAN
ge gastjes; en Paulus was vlug met de pen: zo dat ik maar zeggen wil, dat Paulus waarfchynelyk aan u zoude gefchreeven-hebben: „ Geliefde broeder! gy „ verdraagt gaarne den onwyzen, om dat gy wys zyt; „ gy verdraagt zo iemand u in drift beledigt; gy
verdraagt eene geringe onmaatfgbeid in anderen; „ o! ik Paulus bidde u, verdraag ook dc zwakke „ zieltjes een weinig, die uit welmcenendcn ernst „ onzenlieven Heer poogen tebchaagen, doorbeu„ zelingen die niets om 't lyf hebben , maar even„ wel uit een goccl oogmerk, en zonder iemand een
ftrootje in den weg te leggen, verricht worden ;. „ cn daarom by den lieven goeden God eenige waar„ de verkrygen."
Zie daar myn vriendje, zo heeft Abraham Blankaart aan uw verzoek voldaan; bedenk, dat indien ik u niet met byzondere goedkeuring befchouwde gy de moeite niet zoudt behoeven te neemen, om zo eenen grooten langen brief te leezen, gcfchrceveii door een oud man, of eigenlyk vryer.
A. BLANKAART.
AGT-



ABRAHAM BLANKAART. 341
AGT- EN- VYFTIGSTE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan Mevrouwen de Weduwen Spilgoed en Willis.
Eerbiedniswaardige Vriendinnen !
u laat gy Heere uwen dienstknegt gaan ra „ vrede, naar uw woord; want myne oogen heb„ ben uwe zaligheid gezien , die gy bereid hebt „ voor alle volken; een licht ter verlichtinge der „ Heidenen , en tot heerlykheid van uw volk Is-
j5 raëi" zo fprak eens de oude vroome Sime-
on, toen hy den Heiland der wereld in de armen zyncr moeder, de maagd Maria , ten tempel zag draagen; en dit zegt ook Abraham Blankaart, de nietsbeduidende oud -vryer , deezen heiligen grysaart na, met traanen in de oogen , met eene groote ontroering, en met het hart naar boven. „ De „ geest en de bruid zeggen , komt ; en die het „ hooren zeggen komt;* die dorst hebben komen, „ en neemen het water des levensom niet: diedee„ ze dingen getuigt zegt, ik komc haastiyk, amenl „ amen!
Maar ik moet myne pen een weinig nederleggen: myn geest is voor my , wil ik fpreeken, te hooggey 3 ftemdj



342 BRIEVEN VAN
ftemd ; ik ben voor myn doen te fterk opgewonden; te weinig my zeiven; geheel ont-Blankaart . . . jk ontwaar zo iet min of meer van het uitwoonen uit het lichaam . . . iet van den hemel. . . iet onbcfchryvelyks; iet dat ik om geen werelds goed zoude kunnen mcdceleclcn, dan aan cene dochter van God ; iet dat ik zelfs aan u , eerbiedniswaardige vrouwen , niet al krek kan verhaalen; myne gedagten zyn hiertoe veel tc fterk in oproer: maar , in zo een voor den nog ftervelykén mensch veel te onïiatuurlyken toeffand, kan Abraham Blankaart niet al te lang vertoeven; dat zal nooit goed uitkomen... ik voel dat ik geheel en al bedwelmd ben! ik heb het ftcflyk kleed, hetwelk zo veele jaaren de ziel eener heilige onder de vrouwen bedekte, zien wegvallen; ik heb onze vriendin, Styntje Doorzicht, gezien , tot zy voor zig zelve bynaar geen lichaam meer hadt; naamlyk dat, dat vergaan moet; ik zag haar toen zy reeds meer engel dan mensch was; toen zy reeds veel van het voer ons nog onbekende ontwaar werd, cn, om zo te fpreeken, op de grenzen der eeuwigheid ftond: zy fpraB reeds van een genot, waarvan wy, vooral waarvan ik, nog zo weinig denkbeelden heb! zy deelde fins gevoelens mede , die niet in het hart van den mensch zyn opgekomen, met opzicht tot onze byzondere gelukzaligheid: kort gezegd, ik voor my geloof niet dat Petrus en Johannis, toen zy op den berg Thabor, den grootften der menfehen in al zyne heerlykheid zagen, meer
door-



ABRAHAM B LAN KAART. 343
doordrongen waren van hemelfche aandoeningen, dan Abraham Blankaart, by het zalig heengaan onzer vriendinne; ik heb onzen deugdzaamenvriend, zalig en gerust zien fterven , maar hy ftierf tog ; men kan dat niet ontkennen; maar myn Styntje! o ik geloof niet dat zy den dood gefmaakt heeft, en ik voormy zou op haaren grafzerk zetten:
Stmje wandelde met Cod, en was niet meen want God nam haar weg.
En nu wensch ik niets zo vuurig, dan dat ik haaren uitgang zo konde befchryven, dat het my zeiven eenigzins voldeed: om zulk een fterf bed wèl te befchryven , was het voor een degelyk christenmensen nog de pcine waardig om te leezen; ja ik voor my twyfel fterk, of alle dc wonderwerken van Jezus en zyne Apostelen; of alle de redeneeringen door alle bekwaame voorftanders van den Christelyken Godsdienst , wel meer ten voordeele van dien Godsdienst , by dc met ons thans leevende Deïsten, hebben uitgewerkt, ter hunner overtuiginge, dan het fterf bed onzer zalige vriendinne.
„ De Christelyke Leer is uit God;" dit is voor my zo proefondervindelyk betoogd, door dat fterven , als een onderwerp van deezen aart kan betoogd worden; by zulk een fterf bed zou eenen Rousfeau hebben aangebeden, cn een Voltaire gefidderd hebben.
Y 4 *k



544- BRIEVEN VAN
Ik heb veele menfehen zien fterven , en ik heb, yccl meer menfehen gekend, die maar gantsch niet weinig in het goede beduidden ; doch nooit heb ik cene vrouw gekend, die zo verbaasd verre op den \vcg der christelyke deugd was voordgewandcld; haar hart was, wil ik fpreeken, volkomen met haaren God.; zy ftclde de gehecle zedekunde van Jezus in al haare uitgebreidheid, cn in alle haare wetten voor; in ieder gebod erkende cn aanbad zy de rechtvaardigheid , de goedheid , de wysheid , de menschlievendheid van den grooten Inlteller; iedere daad die zy verrichtte, had zulk ccn eenvoudig en Code behaagclyk oogmerk; vloeide uit zulke reine bcginzels; zy begreep en doorzag zo klaarlyk het onderfcheid tusfehen deugd cn godvrucht; haar gclicele leven was cene commcntarïe over deeze woorden: „ doe, all' wat goed is, God ter cerc."
En om dat het Styntjesccm'googmerk was, Code te bchaagen, cn zy waarlyk geen anderen wil had dan dien van haaren hemelfchcn Vader, zo viel het haar gcmaklyk om alle uitenlcn te vermeiden; zy was zo geheel aan haar zelve verlochcnd; zy was zo geheel en al buiten alle eigenbelang, met opzicht op die zaaken waarover men , bctrcU'cude den weg naar den hemel, verfchillend dagt; 't kon zo cene vroome ziel zeker niet fchcekn, wie in dit ftuk gelyk had, zo men maar daarin overéén kwam , dat zonder zaligmaakingalle jeerftclzds bcuzelingen zyn, en ons niet veel zouden helpen; haare gdicdenieuws-
gie-



ABRAHAM BLANKAART. 345
gierigheid bepaalde zig alleen by bet geen baar, op haaren byzonderen weg, te ftade kwam om zalig te worden:"wie ma baar in deezen onderrigtte, leerde, en te regt hielp, die was voor haar geheel het zelfde; zy was gelyk aan dien man, die een fehoone paerel had, cn alles verkogt om die te kunnen behouden ; hier lag de grond van haare algemcene deugd, en algemeene menfchcnliefde; iedere minste ontdekking , waardoor zy zig in Gods oogen behaagclyk kon maaken, was haar zo recht dierbaar, eevolglyk ook ieder mensch die haar iet van dien aart aan de hand gaf; zy was zo geheel doordrongen van de zaligende waarheid, dat God al dc aanbidding , liefde en dienst van zyn beweldaadigd fchcpzel overwaardig is , cn dat deeze dienst in zig zclven zaligheid behelst; zo dat het haar, om zo te fpreeken, nooit in de gedagten kwam , om met den wyzen lieven God een contract te maaken , cn , om zo te zeggen, tc accordeeren, om in dit geval wat min, en in dat geval wat meer tc doen; deezen pligt te overdryven ,cn over cencn anderen wat florzig heenteloopen; neen neen, hier toe verftond Styntje te wèl haar eigenbelang; zy was zo vast als een muur overtuigd, dat haar geluk hier cn hier namaals beftond in haare zedelyke en verftandige volkomenheid , en in de zclfovertuigende bewustheid daarvan ; zy wist dat het hier voor den christen de tyd was , om een hemelsch fortuin te maar.' ken; in deezen hield zy er niet van, om flegts dc Y 5 mins.-.



346" BRIEVEN VAN
minste te zyn in het koningryk der hemelen; hier* toe gevoelde zy haare waarde als eene Christinne te wèl, als ook onder welke verpligtingen zy lag, om tog van deugd tot deugd te gaan : geen Brutus , geen David, ja zelfs niet eens, als ik dan zeggen zal
daar 't op ftaat ja zelfs niet eens myn groote
vriend Apostel Paulus, hadt zy zig ten voorbedde gefield, maar alleen onzer aller Meester; (endaarin moet jk Styntje gelyk geeven,) die het niet beneden zyne waardigheid achtte, zyne medebroederen tocteroepen: „ Wccst gy lieden volmaakt, zo als ., uw Vader in den hemel volmaakt is:" zie, hierin beftond al haare ambitie; haare beoogde grootheid was de waare; die grootheid, waarvan de wereld niets weet, dat wat zeggen wil; hieruit ontftond Styntjes ootmoed voor God, en haare dankbaare blymoedigheid; want zy wist dat zy geroepen was tot heerlykhcid en deugd.
In alles loofde en dankte zy God; alles wat zy was, en alles waarin zy zig bevondt, deed haare vreugd in God vermeerderen; alles getuigde ook dat zy het in den dienst haars Gods zo wèl had; daardoor bleef zy altoos zoo vreemd van dat ftroeve, ftyve, treurige, naauwe, pikduistere, 't welke veele, anders welmeenende vroomen, zulke lastige burgers voor anderen maakt, en de waare Godvrucht ontfiert; ■ hieruit ontftond ook weêr dat zagtmoedig oordeelcn over anderen: als men 't wèl bedenk*



ABRAHAM BLANKAART. 347
denkt dan vloeit het ééns zeer natuurlyk uit het andere , om zo te fpreeken, voord.
„ Mynheer Blankaart," zei zy dikwyls tegen my, als ik zo eens in alle ftichtinghy haar zat, „zou „ ik, als ik daar geboren en zó opgevoed ware; als , ik in die omftandighcid geleefd, in deeze verzoc'„ bing gebragt ware; als ik zulk een temperament, „ of myn' aart tegen gehad had, wel zo gelukkig „ voor my, zo nuttig voor anderen geweest zyn? „ 't is immers door de Godlyke genade dat ik ben 't geen ik ben ? "
Ja, zeide ik dan , myne goede vriendin , daar kan Abraham Blankaart ook zo iet van zeggen; hy weet wat het inhceft , zo geheel en al aan de wereldfche bezigheden als gebonden te zyn; maar onze goede hemelfehe Vader, die alles bcftuurt,en ieder daar plaatst daar het Hem goeddunkt , heeft ook zeker reden gehad, om Abraham Blankaart daar te plaatzen, daar hy zig bevonden heeft. „ Dat is „ ook zo," antwoordde Styntje my dan — „ Hoor „ Mynheer. Blankaart, ieder mensch, in welk een „ post hy geroepen zy,. kan zig Gode aangenaam 5, gedraagen; 't komt er maar op aan dat ieder in „ zynen ftaat eerlyk en christelyk wandele.
Als ik, zeide ik, dit alles nadenk, dan kan ik wel eens wat fomber in myne overweegingen worden : ei lieve, Styntje! gy die magtig in dc fchrifttn zyt, ik bid u, leg my dit eens wat uit: kunnen
de menfehen niet helpen, en dat is de waarheid, van
wien,



B4§ BRIEVEN VA N
wien, cn waar zy geboren of opgevoed worden; cn heeft dat alles zo een grooten invloed op hun hart, op hunne daaden, en des ook op de gevolgen daarvan, wel hoe kan de mensch daarvoor dan verantwoordclyk zyn? hy heeft cr immers niets toe ge* daan noch toe kunnen doen? en worden er dus geene millioenen menfehen, by flut van rekening, buiten hun fchuld ongelukkig?
„ Onmogelyk wordt iemand," antwoordde zy my dan, „ ongelukkig buiten zyn eigen fchuld; laateu „ wy alles der Godlyke barmhartigheid aanbevo„ len, die zal wel zorg draagen dat niemand ongc„ lukkig zy, dan door eigene bcdryven: zou die „ goede, wyze, rechtvaardige God, willenmaajen „ daar ïly niet geitrooid had? zou dc mensch ly, „ den om bcdryven die voor hem onvermeidelyk „ waren? wel myn Vriend, dan, zeker, moet het „ lieve Euangclie niet cene blyde boodfchap van „ God, maar een fabel zyn: doch, daar van heb„ ben wy alle zekerheid die wy hebben kunnen , en „ wy mogen des alles Gode bevolen laatcn."
Het geene onze vriendin ook heel fterk onderfcheidde van veele onrechte vroome vrouwen, was haare ongemeene werkzaamheid in het huislyke le• ve;i: Styntje liet geen oogenblik ledig op dc aarde vallen; alles was voor haar godsdienst, om dat alles pligt was, wat zy voor zig tc doen vondt; en dewyl zy zeer aandagtig leefde, en al vroeg het gebied over haare inbeelding had verkregen, cn zeer



Abraham b l a n k a a r t. 349
digt by haar hart leefde, was ook alles , 't geen voor de meeste menfehen afleiding is, voor haar in tesréndeel nattige bezigheid; zy wist zo verdamdig met alles haar voordcel te doen; alles onderwierp zy zo geheel aan haare gewigtige beftemming; zo eene bedagtzaame vrouw kon niet door den wind van allerleie kering afdryven, en liep geen gevaar om op de klippen van eigene heiligheid of onagtzaamheid te ftooten; zy was zo weinig menfehenfehuw , dat zy by voegzaamc gelegenheden, ook in haare klimmende jaaren , prdenteiyke gezelfchappen bywoondc; zy at zelfs meermaal by onzen Hendrik , met menfehen die, langs een geheel anderen weg dan Styntjes wegje, ten hemel gingen; zy zag zelve wel, dat onze hedendaagfeheburgermaaltyeien al vry wat verfckildcn van de liefdemaaltyden der eerfte christenen; maar men gaf die tiaar ook niet voor uit, en ik durf beweeren dat Styntje, daar alleen nooit iemand ergerde , maar dat zy er zeer nuttig was; niemand was door haar gegeneerd; zy wist zelfs, door haare minzaame blymoedigbeid, de vreugd der jonge lieden te vermeerderen; hier, onze Advocaat Edeling hield zo kragtig veel van Styntje, dat hy het tot eene byzondere eer rekende, met haar in gefprek tc zyn; en wy weeten evenwel dat by een raare knaap, vol kneepen en misfelyke invallen is; zy wist zo vrolyk vroom met hem te fchaaken; zulke aartige fpiegelgevegtjes met hem te houden; hemz» vriendclyk te brengen daar zy hem, tot zyn eigen
nut,



35° brieven Vak
nut, hebben wilde; zo dat Ceesje dikwyls zelf niet al te best wist hoe hy het had; geen oogenblik was zy, met dat alles, haar zelve ongclyk; nooit week zy van haare vaste beginfels; geen wonder! alles was haar tot eene eigene natuur geworden: het ging met Styntje als met een groot muziekant, die zo fterk in zyn muziek is, dat hy door geen fchrceuwlelyken, of valfche ftemmen, in de war kan gebragt worden , zo als men maar te dikwyls in onze kerken hoort; wanneer ik denk: nu man! die zo eene fchreeuwende menigte in den toon houdt, moet waarlyk weetcn wat muziek is: zo dat, overal waar Styntje was, was orde, was vreugd: is't wonder dat zo cene vrouw, tot eerbicdens toe geacht , cn tot tederheid toe bemind werd, van allen die haar kenden, zo als wy, haare vrienden, haar gekend hebben ? zou het wel mogelyk geweest zyn, haar niet te eerbiedigen cn lief te hebben ?
Nu zal cr misfehien iemand op zyne luimen liggen, en vraagen: „Welwas juffrouw Doorzicht dan vol„ maakt?" Wel,indien men zig ,(en dit isbiilyk,) houdt by menschlyke volmaaktheid, dan geloof ik, dat ik met vry wat gronds ja mag zeggen; maar dit neemt niet weg, dat Styntje eene zondaaresfe was, om het zo eens tc noemen; en myne lykrede zou , indien ik dit laatftc ontkende, op onwaarheid gegrond zyn: het is niet anders; dwaalingen, gebreken , zwakheden, behóóren zelfs tot dc menschlyke natuur, cn werken vernedering by en voor God
uit;



AË RA II AM BLANKAART. 351
tót: ik voor my geloof echter, dat het onvolkomene myner nu zalige vriendinne, meer beftond in het onvolmaakte van iedere Christclyke deugd 5 dan wel in een zeer doorfchynend hoofdgebrek ; en dat is wel nategaan 5 want , Styntje had al vroeg haai' hoofddrift tegengewerkt; en't is niet tcgcloovcn hoeveel een christenmensch doen kan, die deeze knaap moris heeft doen leeren: haar zwak was, aan de zyde der kennisfe, eene al te groote befchroomdheid, om de leer van haare kerk, die zy in haare jeugd beleden had , nader te onderzoeken ; dit had ten gevolge, dat zy zig aan veele Hellingen vasthield, waarvan zy de gevolgen ontkende, ook dan, als zy bemerkte dat het ergens haakte; waar door zy ook haar geloof in Jezus veel meer toonde door haare daaden , dan haar geloof in de byzondere leerftelzels van haare kerk, daar zy niet aan roeren durfde: het geheugtmynogwel,datikmy,ter goeder trouwe diets maakte, den gcheelcn Heidelbergfchen Catechismus , van a tot z toeteftemmen; maar federt ik de leer beproefd heb aan het lieve Euangelie, begin ik de ftukkeu wat anders te befchouwen, en bemerk , dat ik by de voorftanders der Gereformeerde kerk niet meer voor zeer rechtzinnig gehouden wordt;
nu , daarover bekommert Abraham Blankaart zig
niet, dat wat zeggen wil.
Onze vriendin heeft my dikwyls gezegd, als wy
eens gemocdlyk vry waren , dat haar heerfchende
drift beftond in ligtgeraaktheid, maar die heeft zy
tot



35- BRIEVEN VAN
rot eene geoorloofde en pligtmaatige achting en ge* voel van haare eigene waarde verhoogd , waardoor zy niets wilde zeggen of doen, dat ftrecd tegen de voortreffelykheid van ccn' Christen, geroepen tot deugd en heerlykhcid; terwyl zy, voor 't overige, door oefening, geloofswerkzaamheid en een ootmoedig gebed, bekwaam gemaakt was om al vryheiliglyk onverfchillig, door kwaade zo wel als goede geruchten heen tc gaan: maar, over fommigc invallende gedagten, heeft zy my haaren kommer wel medegedeeld ; zy bad ook dikwyls: ,, Heere wie zal de „ verborgene afdwaalingen verftaan! reinig my van „ myne verborgene afdwaalingcn! doorgrond my, „ o God! enkenmy; beproef alle myne gedagten! „ zie of by my een fchadelyke weg is, en leid my „ op den eeuwigen."
Zou nu iemand, die, door den zégen van den lieven God, een gezond lichaam ontvangen had, cn het door maatigheid cn blymocdigheid in dien ftaat onderhield; iemand die van haare vroegftc jeugd zig toeleide om zig naar het voorbeeld des heiligen Jezus te vervormen, geen gerust, geen zalig fterf bed hebben! wel, dan v/eet ik waarlyk niet wie met een gerust hart zyn' geest zoude overgeeven; zou zó iemand niet met glans ingaan in het koningryk des grootten Gods?
Dat met glans, met ruimte ingaan, is" niet ieder Christen ten deele gevallen; en ontftond veelmaal» uit geheel treurige ongefteklhcdcn des lichaams, en



ABRAHAM BLANKAART. 353
van den daarmede zo naauw vcreenigdcn geest : zulke christenen gaan wel eens niet zo gerust en blymoedig naar de eeuwigheid, als wel die ongelovigen, welken het waarlyk onverichillig is, ofzy vernietigd dan waar zy geplaats zullen worden.
Zo was het niet met Styntje, die tot haaren hemelfchen Vader ging, verzoend zynde door het lyden en den dood van haaren Verlosfer; zy had een degelyk gezond lichaam, en daarin eene al zo gezonde ziel: haar geheele leven door was zy vrolyk geweest in den God haars heils; of, om zo te fpreeken , geenen anderen naam onder den hemel gekend , waardoor zy zalig konde worden dan den naam van Jezus.
Hier, mag ik zeggen, wandelde zy reeds in den hemel, en was zy zo handig in de bezigheden der verheerlykte kinderen van God, als een Engel zelve ; zy had des ook in 't geheel geen zwaar hoofd tegen de groote reis; ook toen zy wel bemerkte dat haare kragten afnamen; en toen ik de laatftc keer by haar was, zeide zy, met eene bedaarde vrolykheid: „ 't is nog maar om ccn klein overftapje te doen " — niet veele waarlyk vroome zielen is .het gelukt, om, ja, hoe zal ik my uitdrukken! — zo heilig luchtig als een jong meisje, dien zo gewigtigen ftap te doen.
Vrydag morgen kwam, Mietje het meisje dat
door Styntje naar zig genomen was, en waaraan onze Zanncke haar eerfte proef der bekeering van haar eigenhart getoond heeft; gelyk gy myne vricn-
III. DEEL. Z din-



354
BRIEVEN VAN
dihnen wel weet; liet meisje was rood bêfctireid, en zei my, met hikken en hukken, dat Juffrouw Doorzicht nu wel vast fterven zoude, en het was: och myn lieve Mynheer Blankaart! kom toch, mag ik je bidden, by ons aan huis; wy gclooven dat zy zal fterven, Cn Juffrouw Holland is zo bedroefd dat zy niet in Haat is om iet te doen, of zig ergens mede te bemoeien.
' Ik gaf het goede kind een glas water en melk; lei myn pen neer, want ik zat juist aan eenen brief te fchryven; trok myn rok aan, en liep, met het meisje naast myn zyde, daar heen; ik liet Snap t'huis, die had daar niets tc maaken: in 'tvoorhuis kwamZannekc my al tegen, en kreet" en klaagde, en zei: och Mynheer Blankaart! nu zal ik myne vriendin, myne leidsvrouw verliezen! ons Styntje is zeker op haar doodbed, en wat zal er dan van my worden! Gode zwygen, zeide ik daar op, cn haar voorbeeld volgen; zo ging ik naar binnen: daar lag de zieke en ftak het hoofd uit het bed, maar dit geleek wel naar het hoofd «an dén der Engelen, die uit het graf opzag, waar onzen goeden Meester gelegen had; althans, ik herinnerde my dat geval zeer levendig: zy groette my met haare gewböBe minzaamheid: wel kind, zei ik, zo reisvaardig? dat had ik zo fchielyk niet verivagt! maar evenwel gy hebt groot gelyk, dat gy u door uwen hemelfchcn Vader niet tweemaal laat roepen: waarom zoudt gy üitftel verzoeken ? al tic meubeltjes zyn reeds ingepakt , of vooruit gezonden :



ABRAHAM BLANK AART. 355
den: wel dan, behouden reis myn Engel; ei lieve denk er aan, vraag toch zo ras gy aangeland zyt, naar mynen Vriend Burgerhart; die zal reeds al een fchoone reis door de gewesten des lichts gedaan hebben; myn vriend Ilclmers, zal u zeker ten eerHen verwelkomen; zeg hem dat zyne kinderen zyn voorbeeld volgen, en hier alreeds hun geloof uit hunne werken bewyzen : Abraham Blankaart is welgemoed; hy Haat op de nominatie, en zal zckerlyk welhaast volgen ; en gy zult er naauwlyks wat gewoon zyn, of hy zalu ontmoeten: en toen bad ik: Heere Heei e! laat myn einde zyi als dat van Styntje, die in vrede henengaat, om te genieten verzadiging van vreugd voor uw aangezichte , lieflykheden aan uwe rechtehand eeuwig en eeuwig.
Vriendin ! zei ik vervolgcnds, hebt gy ook nog lust om iemand te zien ? of van iemand affchêid te neemen? wilt gy ook onze Saartje nog eens toefpreeken? ,, Hoor Mynheer Blankaart," was haar antwoord 9 „ ik ben zeer voor het eenvoudige; en vermyd al„ toos alle aandoeningen dieniet hoogst voordeelige „ gevolgen moeten hebben: Mevrouw Edeling be„ hoeft my niet te zien fterven, om zelve wèl te „ leeren fterven; zy zou wel ftefke aandoeningen „ daarvan kunnen hebben ; doch , een geruste „ dood is alleen dc vrugt van een geheel wèl ctoor„ gebragt leven: ik ben ook zo ongemeen opgehel„ derd van verftand, en zo levendig in hoop, dat ik „ in nederigheid dankbaar belyde, reeds minder op Z'2 „ Aar-



356" BRIEVEN VAN
„ Aarde dan in den Hemel te zyn: ik heb in myne gehcele ziel geen een eenigduister denkbeeld; de „ dood heeft niets bitters voor my;ik ga zogemak„ lyk, zo gerust uit myn lichaam, als ik des avonds „ gewoon ben uit myne klederen te flappen; ik heb „ zulk een duidelyk begrip van myn aanftaand heil; „ het is als of ik naar een heerlyk oord ga, alwaar „ ik reeds geweest ben, veeleer dan als of ik naar een „ onbekend land vertrek: ik weet dit, dunkt my, veel „ meer by herinnering dan wel door het verhaal van „ anderen; ik weet niet alleen, dat ik een kind van „ God ben, maar my wordt alreeds geopenbaard , „ wat ik daar zyn zal; ik heb zulke klaare denk-
„ beelden van hemelfche gelukzaligheid ■
„ een verheerlyk lichaam ■ van het gelyk zyn
„ aan de Engelen deeze denkbeelden Hemmen
„ gedeeltelyk in, met het geene my reeds bekend „ was, maar overtreffen ook, in andere opzichten, „ alle begrippen die ik my, tot hier toe, daarvan „ vormde: dit fielt my buiten ftaat om er verftaan„ baar over te fpreeken, zelfs met myn'Vriend; ik „ heb er thans onuitfpreekelyk veel aan; maar ik kan „ er u geen begrip van geeven; zo veel lichts heb „ ik tot nu zeker nooit kunnen draagen, want in „ myne gezegendfte uuren genoot ik cr niets van ; „, hoe kan ik voor u bevattelyk maaken , dat ik ,, thans u Mynheer Blankaart , de vriendin Hof„ land, en dit zoete folie meisje geheel anders zie „ dan voorheen? dat ik in u alle drie veel meer de
„ mensch



ABRAHAM BLANKAART. 357
„ mensch zie; dat geen't welk de waare oorfprong„ lyke mensch uitmaakt; dat myn geest eigenlyk in „ uwen geest inziet, cn dat, inaicn gy thans in de„ zelfde omftandigheden waart, als waarin ik my „ bevinde, uwe zinnen en de fpraak zelfs niet noo„ dig zyn zoude om myte verftaan, ja zo duidelyk „ te verftaan, als ik nu de taal uwer zielen, cn die „ van alle hier tegenwoordige geesten verfta? maar „ waar (lamel ik van! wat denkbeeld kunt gy u „ maaken van dat zien uwer zielen? dat kennen der „ geesten die ons omringen? ik voel dat myn einde „ nadert,en alleoogcnblikken wordt alles klaarder, „ helderer voor my; dit zeifs is merkelyk tocgeno„ men, federt ik deeze oogcnblikken met u gefpro„ ken heb."
Hier zweeg de dervende: eerst had ik onbeweegelyk op haar blyven daaren; ik tuurde even als iemand die zig infpant om iet te zien,'t welk hy met zyn oogniet bereiken kan; zo vast hechtte ik myn oog op haar gelaat: eindelyk keerde ik tot my zei ven weder ; liep met eene groote vaart door 't vertrek, drukte myne handen vast in dén, en, op myn borst flaande, zeide ik: „ Heere, Heere! waartoe hebt „ gy Abraham Blankaart verwaardigd!" toen wenkte zy my tot zig, en zeide, met eene heldere lieflyke demme: „Broeder! beduid onze vriendinne, beduid „ ook dit gemoedlyk kind, dat zy uit myne bevin„ dingen niet moeten beüuiten op haare eigene ge„ waarwordmgen; ofindiennaarderfbednictzo geZ 3 " n hecl.



353 B ;l I S V E N V A N
„ heel licht cn vreugde ware, dat zy dan minder „ gelukkig zullen zyn in de toekomende wereld: „ dit is een byzonder voorrecht waartoe de herael„ fehc Vader my verwaardigd heeft; voor haar ty„ delyk wclzyn heb ik, zo veel my noodig fcheen, „ gezorgd." — Toen lag zy haare handen zamen, en zekk: „ Groet alle uwe en myne vrienden voor „ my:" tot Zanneke zei zy; „Moeder! zie hier „• uwe dochter;" tot het meisje: „ Zie hier uwe ,, moeder." — Heere heere! dagt ik, dat is een beroerde moc.ier! zy is zelve om zotefpreken nogceii kltld in het goede: die inval mogt ik misfehien niet gehad hebben; doch wat kou ik arm zondaar daartegen ?,
Zo lag Styntje nog eenige oogcnblikken geheel bedaard, geheel ftil; maar ik zag dat haar gelaat verbleekte en zeer verjongde, terwyl cr een glans van vergenoegen over gefpreid werd, die ik niet kanbefchryven, maar zo duidelyk zag, als ik ooit iet zien kan : zeer verftaanbaar zei zy : ,, Het is hier geëin„ digd;" cn zo gaf zy, als in flaap vallende, den geestik wil wel bekennen dat ik zeer aangedaan was; maar ik da^t: 't is om ccn kort sjouwtje te doen, en dan ga ik den zelfden weg; cn dit beurde my ook heel wat op: Zanneke, hoe ccn huilebalk zy anders zy, hield zig wèl; haare droefheid was zo eerbiedig, zo fatfocnlyk , dat zy zig haarcr vriendinne waardig gedroeg; ja ik kon zo zien, dat zy onzer vriendin, rics leden genut had.
By



ABRAHAM BLANKAART. 359
Byhet openen van haar testament blykt dat zymy cn onzen Hendrik tot executeurs heeft aaugefteld, en verkoozcn heeft om op het kerkhof in haare wyk begraaven te worden; liet zoet meisje dat by haar woonde is nuinaaatom,byhaaremeerdevj3arigheid,iet te beginnen," of, cn dat is zo'meer in myn trant,eens bet heilig lief huwelyk tc gaan bekeven, met een braaf jongman, daar geen geld,,,maar die eerlyk en kundig in zyne zaken is , en zy zal zo lang by zuster Hofland, in Styntjes huis cn inboêl blyven, tot dat er een goed uitzicht ter verbetering en vastfteliinge haarer zaaken komt: het meisje is zo allerliefst bedroefd, en fchrcit zulke zachte traantjes , dat myn hart er van geroerd is; en ik heb het kind toegedaan, om over Styntje, als over haare moeder, te rouwen; keurlyk netjes', met een mooi zwart famaartje, en een proper kuifmutsje, zo dat men het fteelen zou: met Zanne is alles in de deftigheid \ en zy is zo overtuigd dat zy onze Saartje geheel verkeerd heeft behandeld, dat zy dit omtrent het meisje ook betoont: het mag alle wèl gefchrevene boeken leezen; ook Romans die dien naam verdienen; jazy heeft zelfs een clavier voor het kind gekogt, omdat het lust en bekwaamheden heeft, die 'daar op te pas komen; en nu heb ik met zuster Zanneke vrede, en zou het Abraham Blankaart al heel niet vriendlyk afneemen , indien hy haar haare oude fyne kattefprongen nog verweet; want daar de Engelen Gods zig mecj: verblyden over het bekeeren van Z 4 ééuen



3Ö0 BRIEVEN VAN
éénen zondaar, dan over duizend rechtvaardigen die de bekeering niet noodig hadden, zo mag hy, arm zondaar! ook blyde zyn, dat het met Zanneke nog zo allemaal in den emmer komt: nu, dat begryp ik heel wèl; want zy was een malle babbe, maar geen ichynheilig oud vel, en kon nog bekeerd worden, wil ik fpreeken. Ik ben, waardige vrouwen! uw broederlykc vriend,
A. BLANKAART.



ABRAHAM BLANKAART. 361
NEGEN- EN-VYFTIGS TE BRIEF.
De Heer Abraham Blankaart, aan den Heer J. R.
Myn beste oude Vriend !
w y hebben in ons zcstigjaaiig leven al zo eens een enkel briefje gefchreevcn, over onderwerpen die men niet al te wel als onder vier oogen kan"verhandelen; of, zo als het Hollandsen fpreekwoord zegt, onder de roos; hoewel Kerk of Staat, mag'ik zeggen, niets het minst daardoor in hunne eer getast, of op hun fatfoen getreeden werd.
Ik ben nooit, zo als gy weet, een 1M geweest van de broederfchap der Vry-metleiaars; maar ik was echter, onberoemd gefproken, altoos een zwygers baas, als voorzigtigheid, eer of menfchenliefde eischte, dat er zou gezweegen worden; dewyl in zulke gevallen het fpreeken niets goeds, en zeer veel kwaads kan uitwerken; anders ligt myn hart op myn tong, en ik houder om den dood niet van, dat men my geheimen van beuzelingen maakt: weg weg! dit is te mal voor een' man; en fehoon het met de Vrymetzelaars geheimen is, als met het raadzeltje onzer jeugd, naamlyk: „ Ik heb jou dit al driemaal geZ 5 » zegd



362 BRIEVEN VAN
zegd en nog zult gy dit niet weeten;" en dan kwam het op het votlzige woordje dit uit ; daar ftond men dan met een groeten neus., en hy die .het raadzeltje opgaf, dagt dat hy al een heele bol inliet verftand was; en op 't laatst werd. het katjesfpcl: en dat men juist een Vry-metfelaar zou moeten worden, om eene christclyke broederliefde te kunnen oefenen, of om te leeren zwygen daar het fpreeken fchaadt , dat kan Abraham Blankaart niet in zyn oud-vryers hoofd krygen; en alle dc Grootmeesters van alle Loges, door de geheelc wereld, doen niets uit, dat wat-zeggen wil, by onzen Christelyken Grootmeester der Euangelifche Loge : zo dat ik maar zeggen wil, dat ik geen Vry-metfelaar behoefde te zyn, om ccn knap christen, een braaf koopr man, en een hupsch mensch te worden; en ook, ik weet niet of iemand den naam van man wel verdient, die niet in ftaat is om een hem. ernstig t-'.ebctrouwd geheim te bewaaren .. .. a propos! ik heb eens door Mevrouw Buigzaam hooren beweeren, dat eene getrouwde vrouw niet half zo wel een geheim kan bewaren by haaren mam, als cene minnaares by haaren beminde; maai- dat een man ligtcr alk- kan zwygen by zyne vrouw, dan by zyne minnaai-es.
Hier is veel over tc denken, en my dunkt dat het
de vrouwiyke Sexe magtig veel eere doet hu ,
dat daar gclaaten cn ik kan my altoos zo la-
tans nydig maaken over dat uitbabbelen cn iubabbe-
leu



ABRAHAM BLANKAART. 363
kn, en ook van dat uit de geringde wisjewasjes geheimen maaken; hoor, dagt ik, zo een fnappcr en zo een zwyger , zyn even weinig te betrouwen; hoogmoed is dedryfveer; men wil iet beduiden, en men gevoelt dat men geen peulfchilictje waardig is : zie my evenwel zulke hagelfche Hinken eens aan! zulke aapcnkinders fpreeken, of rabraaken, in Hollandfche gezelfchappen fransch onder elkander, om toch tc doen zien dat zy niet onder het gemeenc volkje behooren; maar, hier mede openbaaren zy veel meer hunne ongemanierdheid, dan wel hunne befchaafde opvoeding: niet dat ik het allerminst heb tegen het leeren der Franfche taal! 't lykt er niet na! integendeel, zo als onze wereld nu is, is het leeren.van verfcheidene taaien noodig, vooral in een Land van negotie; en ook dc kuust is ligt te draagen: maar ik begryp dat men, om anderen verlegen te doen ftaan , geene taal, ook niet onze moedertaal mag gebruiken, en dit is echter meest altyd het geval met onze gczelfchapskeffertjes, die, ten minsten door hun mondvol fransch , nog iet meer willen beduiden dan zy, buiten dit, beduiden kunnen — arme gekjes!
Zo dat , myn vriend, ik weet zeker, dat alles wat wy ooit deegs met elkander, alleen voor elkander gefproken hebben , tusfehen ons blyft : alle uwe brieven van dien aart, die gy ooit aan myfehreeft, heb ik reeds, in een pakje verzegeld, bezorgd, totdat ik die eens door myn' bakker in den oven laat
ver-



364
BRIEVEN VAN
verbranden, zo als ik, nu ik voel dat dc knegtoud wordt, al meer dan eens omtrent myne papieren heb laaten bandelen ;men kan niet weeten, hoe veele zaaken zullen afloopen; cn die niet weet, die niet deert.
Maar de brief dien ik u thans zal fchryven zal daartoe niet behooren; in tegendeel, hy mag wel, wat my betreft, met de groote klok uitgeklonken worden : het onderwerp daarin vervat is algemeen; het geheele menschdom heeft er belang by, en moet, al naar het uitkomt, daarby veel winnen of verliezen : ik moet, of wilt gy , ik verkies over cene ftelling te fchryven, die, zo als duizend anderen, maar gewaagd is, en die men evenwel maar asfurant weg , voor eene wèl op haare beenen vast Haande ftelling opgeeft, en zó ook aan de nakomelinglehap fchenkt; maar ik ben al een heel lastige burger , voor ieder die beflisfend fpreekt, of hy daar weinig of geen gronds toe hebbe.
En nu myn vriend, zal ik u de reden fchryven, waardoor ik op dit onderwerp van Hellingen, en gewaagde, ja onwaaragtige Hellingen gekomen ben: zo is het geval: voor weinige dagen was ik by onzen Edeling , en daar werd, door een, zig zelf niet gering achtend gezelfchap, onder anderen, beweerd , dat de wereld maar bcHond uit twecderleie klasfen van menfehen; uit bedriegers en uit bedrogenen;, uit zotten cn fchalken: zo dra ik deeze Helling hoorde, had ik er al geen puf op; 't was my maar geheel tegen dc borst; my dagt dat daar iet
haak-



ABRAHAM BLANKAART. 36*5
haakte j en dat wel met hoe veel verzekering men fpi»ak'; ik vond daar zo eene yzclyke belediging in voor de menschlyke natuur, dat ik myn misnoegen met veel moeite voor my zeiven hield; dit was al een heel sjouwtje voor my; er keek toch zo iet van uit in myn gelaatstrekken; ten minsten iemand van het gezelfchap zeide: Mynheer Blankaart fchynt aan deeze ftelling niet heel veel credit te geeven ? Niet alleen , was myn antwoord , niet heel veel credit , maar in 't geheel niets , hoe weinig ook: ik heb veel te veel achting voor dit gezelfchap, om het voor een broederfchap van bedriegers en bedrogenen te houden ; my dunkt ook dat de vrienden thans hunne zedigheid verre overdryven; ik bevind my zeker hier niet onder fchurken en gekken; „Schur„ ken en gekken!" riepen eenigenmet dezelfdeftem te gelyk uit: wel ja, fchurken en gekken, antwoordde ik: indien bedriegen het doorgaand charaktcr van iemand uitmaakt, dan is hy een fchurk; indien bedrogen te worden hem kenmerkt, dan is hy een gek ; immers naar myn oud-vryers verftand: of, wil men maar alleen zeggen: daar leeft geen mensch die een ander niet wel eens bedriegt, of fopt, om daar eigen voordeel mede te doen; en er is niemand zo altoos op zyne hoede, dat hy nooit eens bedrogen wordt; 0 dan heeft men niets gefield dat .wat zeggen wil, dat wat uitdoet; om dat men met even veel reden zeggen kan: dc wereld beftaat uit tweederleie foort van menfehen, uit rechtvaardigheid oefenende, en
recht-



3Ö6 BRIEVEN VAN
rechtvaardigheid wedervaarende menfehen ; want daar is niemand , wil ik fpreeken, op Gods lieve Aarde, die niet eens te hooi cn te gras rechtvaardig handelt; of daar is niemand, die niet wel eens rechtvaardig behandeld is; hier komt dan ook het zeggen der Geleerden te pas, dat tc veel bewyst bewyst niets, dat wat zeggen wil: voor 't overige liet men my het myne zeggen, en men deed de moeite niet om er iet tegen intewerpen.
Maar nu ik my daar eens op beflaapen heb, cu gaarne myne bewyzen aan iemand die er by denken kan, wilde mededeelen, zo dagt ik: wel kom aan Abraham Blankaart, ga jy eens aan je lesfenaar zitten , en fchryf alles wat u in 't hoofd hangt, over deeze ftelling, zo maar voor den vuist aan uwen ouden Vriend; dat zal je goed doen, man; want die muizenesten moeten uit uw hoofd, hoe eerder hoe liever.
Zo dat ik dan alleen maar zeggen wil, dat in deeze , voor het menschdom zo hooitende ftelling, eene capitaale contradictie heerscht; want, zynde kinderen van Adam maar in deeze twee klasfen verdeeld , dan vraag ik , waarom wantrouwen wy altoos de fynen, en de fmoufen ? waarom zyn wy omtrent hun zo weergaês op onze hoede? wel! om dat wy, 't zy dan met of zonder reden, deeze twee fooiten van wezens voor looze guiten houden ; waarom dingen onze huizelyke vrouwtjes altoos af, als zy van groen- cn visch-wyven koopen? wèl! om dat de ondervinding geleerd heeft, hoe verweerd men anders in
den



A ff ti A H" A KT UANSAART. 367
den fehiuirzak geraakt, en doorgaands voor twee derde beneden Jan komt: dit zeide ik ook nog, (zo als ik my nu herinner,) aan het gezelfchap; ja, myn geheugen begint zo nu en dan wat tc leuteren; nu, het heeft my genoeg gediend, en voor 't overige , ik kan het niet helpen — zy gaven evenwel hunne Helling niet op: o dat begryp ik wel! dit kostte wat veel aan de eigenliefde ; men behielp zig dan met uitvlugten, zo als het gaat in zulke gevallen; 't was: „ Ja Mynheer Blankaart, daar zyn geene „ regels zonder uitzondering;" en dit zullen zy zeker op ons allen , daar tegenwoordig , toegepast hebben , dewyl niemand hunner , (en allerminst Abraham Blankaart, (grooten trek had om voor guiten of zotten doortegaan.
En nu zit ik als een heer te fchryven, en onderzoek nu eens bedaard en oplettend, eene ftelling , in hoope, dat dc menschlyke natuur, op wier fatfoen ik dan danig en . danig gefteldben, cr by flot van rekening niet alleen zonder kleêrfchcuren, maar met genot zal doorkomen; cn ik kies u voor Rechter, 'dewyl gy eerlykheid, kunde cn ondervinding genoeg, ja meer dan dubbeld genoeg hebt, om hier uitfpraak te kunnen doen.
Ik ben vroeg , zo als gy weet , by de negotie gebragt , en heb als reizend correfpondent gelegenheid gehad om met zeer veele menfehen omtcgaan ; niet alleen in coffyhuizen en in collegics; neen, ook in zaaken daar zeer-veel mede
te



368 BRIEVEN VAN
te doen was, en het eigenbelang wel grootlyks deel in had; maar ik hebniet ontdekt dat er zo veele be* dricgerszyn, als men elkander zo maar droogsmonds verzekert : ware dat zo, dan kon de koophandel niet lange beftaan, en op de Amfteldamfche beurs zou weldra gras genoeg groejen om er een bleekveld van tc maaken: ik weet wel dat er veele ftreeken in zwang gaan, doch die zyn zo bekend, dat er weinigcr door bedrogen Worden dan men denkt: men handelt ook in dit ftuk op zo goed weêrom, cn het bedrog wordt van beiden de zyden gedraagen : als ik weet dat iemand my eene valfchcn ducaat, die ccn gulden tc ligt is, in bctaaling geeft, dan geef ik hem ook niet meer dan vier gulden vyf aan koopmansgoederen ; hy die my den valfchen ducaat geeft wint er niets by, en ik verlies er ook niet by, 'tisquite! in duizend zulke gevallen is het maar ingebeelde winsten ingebeeld verlies: ik weet wel dat er een groot getal negotieguiten zyn, die bankroeten maaken, waarom zy, volgends de wet van Keizer Karei, in hun eigen huisdeur moesten opgeknoopt worden; maar , ik ben ook overtuigd, dat niet ieder koopman die geld op poüto neemt, daarvan in zyn negotie gebruik maakende, en het zelve verliest, eenfehurk is; of datzy die hun geld aan hem gaven zotten zyn; alles is dikwyls ongelukkig ; en noch hy die als koopman alles verliest, noch zy die hun geld kwyt zyn, kan men voor bedrogenen houden! voeg hier by dat negotie geen wiskunst is, en dat men altoos iet waagt,
voor.



ABRAHAM BLANKAART. §6$
Vooral als men , wil ik fpreeken, op fpeculatie koopt : zo dat, ik voor my, altoos tegen fpreeken zal , dat de helft der kooplieden bedriegers, cn de helft der gcenen die hun geld by hen uitzetten gekken zyn zouden; 't is een oudcrwetfche logen; cn hoe zou een Maatfcbappy, die uit zo veele fchurken beftaat, in wezen kunnen blyven? de mensch* lyke Natuur, en daar neem ik het voor op, is niet zeer gefchikt om bedrogen te worden, zo niet by verrasfehing, en dan doet haar nog veelmeer eer dan fchande aan.
Hoe ftaat het nu met het arbeidend gedeelte der Maatfcbappy? beftaat dat ook uit bedriegers cn bedrogenen? neen zeker; verre demecsten zyn in hunne vakken eerlyk, en kennen'de waarde van 't geld.
Ik ontken niet dat wel eens een timmerman, in da lange heete zomerdagen, een weinig by zyn fchaafbank ftilftaat ; dat een metfelaar een dagdieverytje pleegt; dat ecu lootgieters jongen zig eens by de door hem aangeblazene kooien, dc verkleumde handen warmt; kort om, dat de arbeidende menigte wel eens langer uitrust dan de ftriktc rechtvaardigheid toelaatcn kan ; maar lieve God! indien alles naar de ftriktc rechtvaardigheid moet afgerekend worden , hoe zal het dan met ons menfehen gaan , die > wil ik fpreeken , zo dikwyls over de fchreef loopen en de dingen r?gt jammerlyk uitvoeren! wees niet al te rechtvaardig, zegt Saartjes Koning Salomon; wees niet al tc naauwkykend, op zulken die hunnen III. deel. Aa dienst



37° BRIEVEN VAN
dienst aan u moeten verkoopen; en ook, onze meeste werklieden zyn den arbeid zo gewoon, dat zy, als zy niets om handen hebben, dof en zieklyk worden ; een enkelde luiaart uitgezonderd, en die loopt weldra in den kyker; en de Heeren of Dames daar zy voor werken, zyn zo weinig in dit Huk te bedriegen , dat zy zo een luien ezel fpoedig heilig avond geeven: belang, dc groote dryfveer, belet heel kostelyk dat men-hier'niet verlakt wordt: ik weet wel dat het fpreekwoord zegt: elk is een dief in zyne Mering; maar dat is by geluk geen Euangclie; nu, ftcl eens voor een oogenblik, dat dit zo zy; maar, als ieder fteelt is de fchade ook weerkeerig; en waarom klaag ik over anderen, daar ik ieder met dezelfde maat uitmeet, waarmede zy my uitmeeten? zo dat, dit is al weêr veel gefchreeuw en weinig wol; en de menschlyke Natuur is al heel zo boos niet, als men ligtzinnig vastftelt.
Nu moet ik nog eens onderzoeken, of men, met opzigt tot den Godsdienst ook meer gronds hebbe tc Hellen, dat de maatfcbappy ook in twee klasfen verdeeld kan worden,bedriegers en bedrogenen: dit is de geliefde Helling van \-ecle onzer fraaie, onzer fterke geesten ; dit is koorn op hunne molen; op deeze ddne voorwaarde dat men hen en hunne vrienden niet onder deeze klasfen optclle: zeer nederig, ik beken het, is dit verzoek: lach uit die gekken! hoe! daar wy dikwyls lachen om die malle fyne kwezels, die beweeren, dat in hunne buurt, of op
hun



ABRAHAM BLANKAART. 371
hun dorp , niemand uitverkoren is dan de Dominé, de Dominés meid, de Koster, en zy zei ven: hoe dikwyls is deeze vertelling niet gerepeteerd! hoe dikwyls heb ik daarom niet hooren lachen, en ik moet ook bekennen dat zy belachciyk is; maar mag ik nu ook niet lachen ten kosten van deeze kwasten , die zeggen: niet in myn buurt, niet op ons dorp, o dat is kruimelwerk, neen; maar in Gods lieve kostelyke wereld is niemand wys, of deugdzaam , dan wy en onze vrienden: dat heet ik de fynen van de bank fpeelen; overtroeven; deeze zwetzery kan nog niet eens in de malle kwezels hun pot; die houden zig: nog in kleine gebuurten of binnen hunne kleine dorpen.
Ikweetwcimyn Vriend, dat aan deeze ftelling weleer maar te veel waarheid was; in de middeneeuwen zag het er mal genoeg uit; de leidslieden des volks waren beroerde fchepzels; Monnikken zo dom als het vee, of zo fnood en listig, dat de Duivel handen vol werks vond in hen op zyn beurt te bedriegen.
Dc leken, als leken befchouwd, waren een deel fchaapshoofden , die zig by den neus lieten leiden , en wysmaaken dat wit zwart, en waarheid logen was; eri wanneer zy in dien tyd, toen het geld heel fchaars was, ja zo fchaars als het menfchenverftand zelf, voor een mooi bezemftuivertje i een vodzig allaatbriefje kogten, waar by zy vergeeving van al hun kattenkwaad erlangden, o dan waren ' zy de bollen! en gingen zo gerust naar Sinte Aa a Pie-



372 BRIEVEN VAN
Pictcr, als of er geen vinger op hun ziel te leggen was: maar dit is al lang dood én te niet; en hoewel thans de Roomschgcziuden, ook nog al voor geen appel cn een ei hunne zonden kunnen af koopcn, zo denk ik: kom kom! de heiligen moeten hun wasch hebben, en de Priester moet zo wel leeven als de. Dominé, en een buitenkansje is ieders gading.
Ik weet wel dat men thans al dikwyls zegt: o ho! de Priesters zyn nu zo gek niet; zy wecten wel dat zy voor geen oortje aan zonden vergeeven kunnen, en dat al hun poppenkraam maar voor het domme volk voor den dag gehaald , en de altaaren opgcfchikt worden; doch dit is ook al weêr eer gezegd dan beweezen: 't kan zyn dat cr wel een enkelde onder is, die verder ziet dan zyn eigen neus; en zeer wel weet dat al dat Roomsch gencstel voor God den Heer1 niets uitdoet, dat wat zeggen wil ; maar, ikhoudcmy verzekerd, dat zeer veeleRoomfche Priesters zo waarlyk overtuigd zyn van hetgeen gy leeren cn bcdryven, als ik overtuigd ben, dat die wèl doet wèl zal vinden.
O Heer, de kragt der vooroordeckn is zo groot dat die van het wóare geloof alleen in ftaat is die opteligten: de opvoeding geeft een klugtigen zwaai aan onze denkbeelden ; het zinlyke vermag zo veel op den hartstochtlyken mensoh, en zy hebben ons zo fpoedig by de lurven, dat men zig niet jseer moet verwonderen over de uitwerkingen die zy 'by d? meeste menfehen hebben: de Pastoors wee-
ten



ABRAHAM BLANKAART. 373
ten ook hoe veel het uiterlyke op hunne vroome catholyke zieltjes vermag ; daarom mcenen zy dat hun opgepronkte eeredienst, allerbest voor het volk is ingericht; zy handelen in deezen ter goeder trouwe naar hunne meening: ik heb, 't is waar, dikwyls medelyden met de fchamcle Roomschgezinden, die, al moeten zy hard werken, in zeven gehecle wecken immers geen hartig brokje in den mond durven fteeken; en over het ceten van een onnozele varkenspoot, zo in bezwaaring zyn, als een Hebreër uit de Hebreen zou durven denken;maar, deeze lieden hebben my echter dikwyls verzekerd, (om dat zy zagen dat ik met hun begaan was,) dat zy gecu dc minste hinder daarvan hadden, om het zo eens te zeggen; dat hun een paniialtje of pekelharingje, een pannckoek in oly gebakken, even lekker fmaakt, cn evenveel voedt, als gebraden vlcesch, of goede Wcstfaalfche ham.
Men kan ook immers kinderen die nergens vermaak in vinden dan in hun fpeelgoed , geene bedrogenen noemen, wanneer zy fpeelgoed in plaats van wat decgs,daar een mensch wat aan heeft,krygen? wat de Protcftanten betreft, dat er 'wel een enkcld Herder onder hunne Leeraars gevonden wordt, die met het goede werk wat loopt draajen, en het volk lecrftelzels voorfnakt daar hy zelf geen weg mede weet; en al heel grappig omfpringt met het lieve Euangelie, wie zal dat ontkennen? ik prys hetzelve zo weinig, dat het my fpyt en ergert; maar waarom leeAa 3 zen



374 BRIEVEN VAN '
zen dc Protcftantfche Christenen het Woord zelf niet ? wat behoeven zy in de kerken te gaan om te hooren wat zy gelooven moeten ? hebben zy zclven geen' Statenbybel, en geene oogen om daarin te ftudccrcu? nu dat gaat ook wel aan, in ons Vaderland; daar kiest ieder die kiezen kan, dien weg naaiden hemel, dien hem best voorkomt: men zou dan onder dc Godsdienstigen, onder het fyne goed, dc meeste cn eigenlyke bedriegers moeten zoeken; cu onder de zogenoemde fterke geesten: beiden verftaan meesterlyk de kunst om de lieden zand in de oogen tc werpen; zy zien zo weinig op een logen als een veenboer op een turf; cn het getal der bedrogenen is hier al vry groot: doch de fynen zyn niet meer zo miferabel heilig by dc menigte als voor eenige jaaren : nu cn dan had men den moed, om eens een masker aftefcheuren en den bedrieger te bedriegen: cn wat de ongeloovigen betreft, die vangen alleen zulken die niets beduiden, of die reeds zo bedorven zyn, dat zy wel knollen voor citroenen willen ontvangen, als zymaarvryheid krygen om hunnefnoodc lusten intevolgen— Ik heb nog al niet gedaan: zo dat ik maar alleen zeggen wil, dat er misfehien geen meer misleidingen cn te leurftellingen plaats hebben, als in het gezellige leven , en de vriendfehap: maar in deeze gevallen, bedriegt de mensch zig zelf veel meer dan anderen hem bedriegen: ieder gevoelig gezond hart, heeft een' vriend of vriendin noodig; ja zo noodig als jonge welgcfchapenc menfehen de
huw-



ABRAHAM BLANKAART. 375
huwlykslicfde: de mensch is in zyn' aart gezellig ; hoe gevoeliger iemand is, hoe zwakker, en des hoe noodzaakelykerhy zig aan een ander moet vasthou-. den ; hierdoor ftelt hy zyn geluk zeer veel in de magt van anderen; dit voorbereidt zo een mensch tot vriendfehap; hy zoekt vrienden, denkt ter goeder trouwe dat hy die gevonden heeft, en zie daar zyn gcheele hart gaat open; hy wordt de vriend; hy vcrwagt zo veel als hy zelf geeft, en ziet zig te leur gefield: dc goede wil, de eerlykheid is hier niet eens genoeg, en men vindt by flot van rekening dat men minder bedrogen werd , dan zig zelvcn misleidde, by gebrek van mensenkennis.
De meeste zogenaamde vriendfehappen rusten alleen op uitwendig behaagen, cn dit is een elendigc zandgrond, daar men geen flevig gebouw op kan zetten, zonder naar den kelder te geraaken. Ik kan des wel toeftaan, dat er veele tclcurftellingen zyn, maar niet dat er zo veele bedriegers en bedrogenen zyn , als men doorgaands beweert dat er zyn.
Ik zou nog veel meer by dit kunnen voegen, maar het is genoeg; myne mecning is u klaar genoeg voorgefleld : overal , in alle tyden, in alle Landen, vond men braave, wyze menfehendie zo zeer boven bedrog , als boven een zot ligtvaardig betrouwen verheven waren ; cn de menfehen zyn, op myne eer, veel meer onbedagt, cn enovcrc'énkomstig met zig zeiven , dan wel boos ,
valseh



3?6 BRIEVEN VAN ABRAHAM BLANKAART.
valsch cn kwaadaartig — laat my eenswceten m hoe verre gy dit ééns zyt met uwen ouden vriend,
abraham blankaart. Einde van het Derde en laatjle Deel