DE ZES-EN-TAGENTIG WONDERBAEIIE G E Z I G T E N OFTE RAMP-SPOEDIGE VOORZEGGINGEN VAN DEN VERLIGTEN JONAS DER AGTHIEN DE EEUW OVER HET TROTSERENDE NEDERLANDS NINIVE VERRYKT DOOR ZES-EN-TAGENTIG ^SCHOONE PRINTVERBEELDINGEN. EERSTEN DEEL. GEDRUKT BUYTEN ENCHUYZEN, En te Koop , By de voornac-mde Bock-■ eikoopeu der 17 Nederlanalche_ ProYinüen.  BIBLIOTHEEK VAN DE MAATSCH. P.i?r? Nf:DE1?L. I CT-fr- ... ■ LC1 rxifKWJ!>T; I" I.TTJDEN  INLEYDINGE IK Jonas, gerekent onder de verligte der agthiende eeuw , gaen hier ontvouwen myne voorkomende geheymen , ofte ■wonderbaere Gezigten ; niet alleen van het gene reeds is voorby gevloden, oft van het gene tegenwoordig is; maer ook van het gene wel haeft fiaet te gefchieden , voor zoo veel ik uyt myne wonderbaere Gezigten kan befluyten: ik ben dan geen Godes Tolk ofte door Goddelyke geheymen. voorzeggende ; neen, voor dufdanigen geve ik my niet uyt; enkelyk fpreke ik by giffinge, volgens den natuerelyken loop der zaeken, volgens de reden , volgens de behoorelykheyd en volgens de aenduydinge van myne wonderbaere Gezigten: nu houde ik my op ingefchiedenis-verhaelingen , in ftaetkundige en ernftige zaeken; nu in verdigtzels , boertige aen-een-fchaekelingen ende andere fnakeryen : ik vermeyne dat alle bezacdigJz herfmen my met fmaek zullen lezen, niet om myne fchranderheyd; maer om dat ik den nagel dikwils op het hoofd ial flaegen, daer ik in tegendeel van de opregte Patriotten, partye-nemende ende laei-dunkende met verfoeyinge zal befchouwt worden ; out dat vele duyftere zin-greepen hun zullen voorkomen als ongerezeFktfen oft vermuften Holl'andfchen Axel, omdat fy het fyn daer niet van zullen vatten, even als de hngelfchen, die in den oorlog der jaeren zeventhien-honderd en in de veertig niet begrepen , dat de hooge flag-offers aen Mars ten hunnen halze befleed wierden.  4 Den verligten Jonas /. WONDERBJIER GEZIGT. fntercjfe dividitfratres, forores & quotquot vivunt homines* Balthazar Gracianus. De happig eygen baet veroorzaekt alle kwaed, En onder Jt naeften bloed fy droeve tweedragt voed» EEn F~iJJcher ftelde uyt fyn net , Om hier oft daer al wat te vangen ; Maer nouwlykx was het uytgezet, Oft hy had meer en meer verlangen Om vifch te vangen hier oft daer , 't Zy wat dat hy heeft ondernomen, Hy wlerd in't geheel geen vifch gewatr; Hy was te 'gaer Jiét net ontkomen : Wel hoe , zegt hy, als zinneloos; Ik weet dat hier de vijfchen krielen: Hy fchoot in thoorn, vat heel boos Een plons-fiok, om hun te vernielen , Oft wel te dry ven in fyn vang ; 'Terwyl hy 't water kwam te moeren, Zoo deed' hy hun door dezen dwagg  der agthiende Eeuw , £ T)e dood oft kuyl van hnït beheren; De vijfchen deden hunne Wagt, Om dat hy hun dus kwam te plaegen: Gy hebt maer booten raed betragt, Zeyden fy , om ons nae te jaegen ; Gy ftoord ons algemeyne rajl Door uwen lift en g'weid'nar ey en; Gy hebt een bloed vergietend luft En brengt ons al te faem in't leyen; De eygen woon, die ons behoord t Word door u valfche fchelme treken Zoo zeer beroert ende geftoort, Tot dat wy zyn in 't net geweken ; Dit water dat ah zilver blonk, Doet gy in een moerafch verkeeren , Hier uyt van voords een, ieder dronk ; Dus doet g'«M>' dwinglandey v er meer en ; g'Ontrooft een anders eygendom En neemd bezit van onze panden , Een ieder ftaet verbaeft enftom Over zoo groote dwingelanden; In troebel water is't goey vangft, En als men bezig is met twiften , Zoo vullen zeker zonder angft^ De dieven happig hunne kiften. OM de beduydenifle van dit wonder Gezigtte ontvouwen en behoefd geen groot ontwerp; men zal hier oogblykelyk in opmerken den eerften vereenigden, en dan den verdeylden ftand , der zeventhien ProvinTien : deze waereri als de riviere, krielende van de vit fchen , overvloedende in rykdommen ende voorfpoed ; den koop-handel wierdaldaer in zoo bloeyenden ftand ■voort gezet , dat men nouwelykx het eynde wieft der rykdommen, die door den zei ven fyn in de Nederlanden jngevoert; ver' van te moeten hooren, dat door dezen bet geld wierd uyt het land getrokken, ende dat hier 'van af hong de ver delging? ende den ondergang vaa  €• Den verligten Jonas zoo menigcrley perfoonen , zoo- van hoogen als .leegen ftaet: den koop handel , die zig aldus langduerigen tyd hadde voorfpoediglyk tot Brugge gegrondveft, wierd eyndelyk door het muytflagen der Vlamingen , zynde eenen der kragtigfte middels om een landfchap met iynen ondergang te bedrygen , naer de Stad Antwerpen over gevoert; hoe luyfterlyk ende hoe bloeyende den zeiven aldaer geweeftis, kan men by zig zei ven genoegzaem opmerken , als men de aloude fchriften doorblaedert: Antwerpen bevatte alfdan in zig over de honderd duyzend inwoonders, endede oorfprongelyke fchriften van het jaer 1568 betuygen ons , dat in dat jaer de fchattinge der borgeren was in de eerfte wyke 6239. in de tweede 5929. In de derde 6124. In de vierde 6512. In de vyfde 5218. In de zefde 5810. In de zevenfte 9627. In de agtfte 6943. In de negende 7429. In de thiende 7529. In de elffte 7234 In de twaelffte 7164.111 dederthiende 8248. Bedraegende deze menigte der borgeren 90106 perfoonen , buyten de gene de welke de kamers bewoonden ende gerekcnt wierden op 14988 perfoonen, te faemen uytmaekende 105094 perfoonen , zonder hier by te rekenen de fchippers , de welke in een ontalbaer getal hnnne fchepen bewoonden ; buyten alle deze waeren'er in de voorfteden 50000 , de welken hunnen vrydom zoo binnen als buyten de Stad hadden; immers men bevind , dat het getal der borgers ende der andere inwoonders van deze Stad , in de jaeren 1549, 1556, 1559 en 1591 te faemen uytbragt over de tweemael honderd duyzend perfoonen : het was verwonderens weerdig om te befchouwen alle de vremdelingen die tot deze roemrugte Stad kwamen gevloden; zoo uyt Duytfland, Engeland, Genua, Flojrentien , Milanen , als uyt andere volkeren ende wel voornaementlyk uyt Italien , Vrankryk ende Spagnien ; ■want uyt Spagnien alleen heeft men befchouwt over de 300 Hammen, alle magtige inwoonders dezer Stad.voor zoogroote menigte volkeren wierd tweemael dags, 's noenens en 's avonds, de klokke getrokken , en mea  der agthiende Eeuw. 7 zag op de beftemde plaetze , gezeyd de Borze , t'elkens meer dan .5000 koop-luyden verzaemelen ; men beeft verfcheyde reyzen , niet eens maer zelfs menigmael, op de Rivier de Schelde over de twee duyzend en vyf-horfdert fchepen befchouwt, ende dat fy alfdan 6 a 7 weken lang möcften liggen, eer fy zig land waerts konden wenden om ontlaeden te worden ; ook was'er noyt dag verfchenen oft men telde over de vyf-honderd aengekomene fchepen, ofte daer vaerden'er zoo vele aP met allerleye flag van komerfchappen; men heeft zelfs befchouwt , dat'er op een getey vier-honderd fchepen waeren aengekomen: noyt dag ging'er voorby , ofte daer kwamen over de twee-honderd zwaer gelaeden wagens aen, zonder die de welke uyt Duytfland , Ooftenryk , Loreynen en Vrankryk kwamen , ende de welke wekekelykx ten getalle van thien duyzend waeren; zonder gewag te maeken van de fpeel-wagens, de welke wekelykx op vyf-honderd gerekent wierden : Guicciardinusrekende in fynen tyd in Antwerpen geweeft te zyn twee-honderd en twaelf, zoo groote als klyne ftracten : daer wierd eene plaetze opgebouwd om de koop-luyden op te vergaederen, genaemt de Nieuwe-Borze, met twee thorens ende een uerwerk, zoo fchoon ende bekwaem, dat tot den koop-handel des zelfs weerga zelden te vinden is , vry van wagens, peerden ende alle andere beletzelen , met zeer fchoone panden omringeld , in dewelke niet eenen pilaer te vinden is, die den eenen even gelykvormig is aen den anderen, maer alle verfchillende ; rondom alfdan befloten met vier luyfterlyke poorten: deze Borze is geitigt in het jaer 1531; dog alzoo verfcheyde perfoonen eygentlyk niet en weten den oorfprong van den naem Borze, zoo moet men weten , dat alswanneerden koop-handel tot Brugge in volle bloeyinge was een huys ofte vergaeder plaetze gebouwt is door de Adelyke Familie der Borzen, met de wapens van hunnen Stam daer boven , bcftaende in dry Borzen , ende alzoo den koop-handel van Brugge door de muytflaegingen , als ik boven gezeyd heb»  £ Den verllgten Jonas naer Antwerpen is overgevoert, zoo wierd deze plaetze ook Borze genaemt. Men heeft'er ook nog eenen trotzen bouw, genaemt het Oojlerfch-huys , in het jaer 1364 opgeregt door de Anfeatifche Maetfchappeye, onder de befchikkinge van den vermaerden Bouw-m-efter Cornellus de Grindt, gezeyd Floris , dezen is lang 250 voet ende 200 voet breed, zynde gelegen by de Schelde tunchen twee "Vlieten om gemakkelykde fchepen te ontlaeden , dezen Bouw heeft dry ftagien, beneden gedient hebbende voor Pak-buyzen ende boven, alwaer zyn 300 kamers, tot logeringe der Koop luyden : dit feboon gedenk-teeken , overig van de luyfterlykheyd dezer Stad , en diend niet meer tot gebruyk, federt dat den koophandel alhier is verdwenen , op heden beleyd zynde met Keyzerlyke kryg-benden, veerdig om het zeiven in iynen vorigen ftand wederom helpen op te beuren door hunne wapenen; dog de tegenwoordige tyds-gevallen in Antwerpen..verminderen hiervan zeer fterk de hoop : aldaer worden nog be.vaerd eenise Muzicaele Jnftrumemen van wonderbaere grootte , aoor welke de koop-lnyden dezer natie, gaende nae de Borze en van daer wederkecrende, vergezeld wierden; fommige lief.hebbers ondernomen hebbende de zelve te befpelen, hebben z»lkx niet konnen ten uytvoer bringen , nogte die Inftrumenten konnen beftieren; welkers kaflen zoo groot zyn, dat de zelve door agt mannen moeiten gedragen worden. J)it fyn de overige blyk-teekens van den luyfter dezer Stad ende den welftand der Nederlanden; dezen bloeyenden ftaet heeft op fyn luyfterlykfte geweeft onder Philippus den II, maer Carel den Stouten zig daer naer meer metden-kryg bemoeyende , als met iyne onderdaenen in den koop-handel ie beveyligen en te behoeden, begon den zei ven allengskeas te verdooven en wel byzonderlyk door de agien olgende oproerten ende •jcheuringen : de ze\en vereenigde Provintien fchudden #f het Spaenfche Jok, beweerden hunne vryhe^ddoor de  der agthiende Eeuw. de wapenen , vergoten het bloed hun 'er vrienden en mede-borgers, ende ontblootten het land van fyne fcbatten , even als den Viflcher de riviere van den vifch: fymaekten hunnen buyten rooveryen opeen andermans grond ende zonder eygendom, de opper-heerfehappeyhebbers waeren in oorlog met andere Mogentheden, alfwanneer fy door hunne myneedige onderdaenen niet alleen veriaeten wierden , maer zelfs door de wapenen aengerand ; tot op den dag van heden niet konnende aentoonen eene Merge Lands die hun in eygendom , anders als door geweld en myneedigheyd, toebehoorde; maer het is zoo; in troubel-water is het goed viflchen , ende als de borgers roaeken twiften , vullen de dieven hunne killen: de viffchen nu, die zig ten onregt beklagen over het in roeren ftellen van hunnen grond eygendom, fyn de Ooftenrykfche Nederlanden die zig betrouwende en iteunende op de goedheyd ende regtmaetigheyd van hunnen verftandigen en verligten Vorft, Jofephus den II., zig beroepen op degeleden ongeregtigheden endefmaedelykheyd , die hun en hunnen Gods-dienft ten allen tvde door die der vereenigde Provintien zyn aengedaen geweeft: fchept moet, myne mede-borgers, de wraeko js nae by ; ten fy dat het Nederlands N'uüvé afstand doet van fyne onregtveerdigheyd , ende zig fchikt na, de cyffchen van fyne Keyzerlyke Majefteyt , het zal vergaeh; het zal door de wapenen van den zegen praelenden Adelaej ten onder gebragt worden, ende in beteugelingc worden geleyd : hunne Hoog-mogende , de Ileeren Staeten, hebben lang genoeg deze bedryginga befchouwt ; want wie heeft oyt een ligting zoo haeit ■voltallig geweten, als die, gedaen over ettelyke maenden door Vrankryk? als die, de welke in't kort gefcbied zyn door andere Mogentheden oft Staeten ? en '/egt my, wie heeft alle dit geld gefchoten, alsdeHeexen Staeten: hun inzigt is goed, ende hunne dooniuftheyd is bynae ongrondeerlyk ; fy zetten onnoembaere Capitaelen uyt, om eenmaei afgedankt zynde, hunne fondfen ende beftandigheyd onder vremde Mogenthe-  ïo Den verllgten Jonas den te vinden om aldaer in hunnen zeiven tryn te kon» nen leven van hunne inkomften, ende om zoo te zeggen, zig vet te maeken tegen dien tyd, alfwanneer de magere geen beurt meer zullen hebben om vet te worden : groot is de Staekunde! II. wONDERBAER GEZÏGT. Nemo pepius opprimitur quant qui nihil timet, Velleius Patere. Die onbevreeft zig zelfs betrouwt, Zig dikwils ook te fpa berouwt. Ziet. deez' Hin ging voedzel zoeken Tot haer eygen onderhoud , Sy dooifnujfeld alle hoeken , Op dat fy wat vinden ^oud', Naer dat fy had rond geloopen En zig hier en daer gevoed. Met dat fy vond op de houpen , Vond fy t ey van een gebroed \ Sy verblyd in dit 'i ontmoeten , Nam het mei nas hazr&n nejl;  der agthlende Eeuw. rt. Dog fy moeft dit wel haejl boeten , Want het heeft haer dood gevejl: d'Arme Hin had medelyden Met dit ganfch verfukkeld ey , En fy kwam zig te verblyden Jnh vergrooten van haer Rey ; Wel dagt fy dit zal my wezen Weer een jongsken meer tot trooft , Ah ik ^ien zal opgereden Zoo een bygeraepte kroojl ; 'k Zal het met mijn klnders voeden En bezorgen ballen tyd; 'kZal het voor onheyl behoeden Tot dat het iig zelfs geleyd; Dit zal my zyn tot behaegen, Dat ik heb zoo grooten ftam > Want het waeren harde flaegen , Dat ''er niets van voord en kwam : Sy begaf zig dan tot 't broeden , Bleef geftaedig op haer nejl , Meynende haejt op te voeden Deze jongen op haer beft ; Maer eylaes ! fy was bedrogen ; Als de jongskens vielen uyt « Nam H Serpent zonder medoogen , Syne voefter tot een buyt; d'Arme Hin moeft het bezueren , Onbevreeft naekt haer ie dood y Even als ons nae-gebueren , Bragten menig menfch in nood. DEes tweede wonderbacr Gezigt zal ons de toepaffinge geven tot het vervolg der ellenden , in de welke de Ooftenrvkfche Nederlanden vervallen zyn, federt dat fy met'dwarze oogen fyn aenzien geweeft door de gezwinde fortuyn ; men heeft hier voor gezien in eene enkele Stad den luyfter van de ganfcheOoftenrykfche Nederlanden, die dan wel haeftals een  jjfi Den vtrligten Jonas ïooktotde vereenigde Provintien is overgacn; die daer geen weynigeren luyfter heeft toegebragt, als voormaels in onze Staeten : fv zyn tegenwoordiglyk immers de fchat-kifte van ganfeh ,den wereld ? In de vier wereldgedeelten dryven fy hunnen koop-handel , ende alle Ivlogentheden , benoot zynde , weten hun te vinden ende gebruyk te maeken door zwaere ligtingen van die penningen; die al ,mede ten hunnen kofte fyn ingezamelt; ten hunnen kofte, voor zoo veel als'er_ geene Mogentheyd gevonden word voor de welke fy zig konnen onfchuldig kennen , van niets van het hunne te hebben overweldigt; dog van de rykdommen en pragt dezer Provintien zullen wy in het vervolg handelen, wy zullen nu voortgaen met den uytleg van ons tweede wonder Gezigt.- de Hinnedie verblyd hetSerpentcn-ey opvat om dit uyt te broeyen , fyn de Ooftenrykfche Nederlanden , die zig eertyds verheugden in het ontfangen der vremdelingen, tot vergrootinge van hunnen koophandel ; fy hebben dan , onder onnoemelyke andere Vremdelingen, befchouwt in hunne Steden en Vlekken een merkweerdig getal Hollanders , Zeeuwen, Vrieffchen en andereder 17 vereenigde Provintien, om hnnne ■voordeelen daer te raepen ende hunnen koop-handel te dryven ; deze befchermden fy even als hunne eygen liinders ofte inboorlingen , hun vergunnende zeer trotfe voorregten; maer de wangunft in deze volkeren meer en meer aengroeyende , zoo hebben fy zig eyndelvk van de deze met geweld gefcheyden , ende de beloofde getrouwigheyd aen hunnenVorft gedaen,myneediglyk onderbroken; zoo als wy in het eerftewonderbaer Gezigt hebben aengehaelt: dit op een eynde was nog verdraegtlyk , alhoewel het een onbetaeroelyke zaeke was, dat men op voorwendzel van fyne vryheyd te beweren , zonder reden de wapenen tegen fynen opperheevfchappey-hebber opvatte, ende zig als wederfpannige kinderen van den zeiven afschcyde; maer de grouwelftukken die fy korts daer naer begingen, niet alleen aendenopper-heerfchappey-hebber; maer zelfsaen Godt  der a^thlende Eeuw. T3 wederfpannig geworden zynde, door het omhelzen der blinde kettereye van Calvien • deze fyn zoo groot en zoo menigvuldig, dat fy met ge ene pen « « befchijven zyn : hier meetten de Ooftenrykfehe Nederlanden nvt als de Hinne , fy hadden hun voorregten bez rg vr^gSa rt in den koop-handel , gekoeftert .en ge oed u/hunne Steden en Vlekken; het was ham met genoeg van de zelve myneédiglyk afgevallen te zyn neen , fy moeiten als het Serpent hunne deugd-doender" ombringen , hunne Landen en <^£™™ woeften ende meer diergelyke gr«wclda^"n^fneni; ende alzoo dit een van de grootfte van het uvtwerkzel hun'er goddeloosheyd, zoo.zullen wv deze "11001. hier vrvwat breeder moeten aenraeken, Tnde eene korte befchryvinge van a le deze^onhey en geven , zoo als wy deze getrouwelyk hebben by een gevaept uyt de geloofweerdigfte fchryvers Het is het akemeyn gevoelen van alle de Hiltonefehry^Vrs, datdt Geuzen hunne aenflagen eerftbegonft hebben n Weltvlaenderen , aen de kanten van Cafld ende St Omer: ontrent de dry honderd m getal hebben fy , zegt Burgundus, tot deze goddeloosheyd den weg s£D?tntcXm bylen' !13: ^S^oièn^n ander werk - getuyg, het welke bekwamer was om te breken, als om « venten, wevnige voorzien van roers, en rapiere,doo liepen , daegs voor de Hemelvaert van onze l^e Vroabeërft eenige flegte ende mindere ^^C^ fdrve vanCaflèl, daer fy de kapellen , kerkenienklooi ters die fy gefloten vonden , met geweld opengebro k hebben,"ende alle de beelden en febilderyen ve SWn de Autaeren ter aerden wierpen , ende al ZdenGodsdienft was toegeëygend, wierd gebonden, verltroyd ende betrappeld ; waer toe fy van de Geufche Predikanten ende Minilters wierde«aengepm^ ^ „.,il-p hun volgende naer-riepen dat iy kioekeiyk.  14 Den verlieten jonas ken tegen de afgoden der Papiften. Van hier zyn fy geloopen naer Belle alwaer was een oude Priorye van de welke Carel den VI eene Abdye hadde gemaekt, alwaer wierden geëert de H. gebeenten van den H. Antonius,tot welkers eere de Autaeren en de kerke vercierd waeren met vele fchoone zilver-werken : hier vallen deze beeld-ftormers in, jaegende de moniken uyt het kloofter, misbruykende de kerkelyke ornamenten, fteken de biblioteque in brand, eyndelyk alles vernielende ten gronde wat fy ontmoetende waeren. Het geld en zilver mede-draegende: voorders vertrokken fy naer Steegers, voorgaende hunne Predikanten , alwaer alles vernietigd hebbende zvn fy 's anderdaegs voordgetrokken naer de Abdye van Meeffen by Ypre, en zoo voorders de Lye af naer Comene, Werwicke en Meenen , van hier hunnen cours nemende naer RyiTel, lïortede fy aldaer hunne helfche furie uyt niet alleen op het kloofter van Marquette, maer ook op de kerken van de dorpen daer fy paffeerden ; dan hunnen weg nemende naer Seclyn toe , alwaer de borgers in de wapenen waeren om hunne kerke te befebermen, waer van vele Geuzen gedood ende gevangen wierden. Daer waeren nu op den tyd van dry dagen over de 400 kerken van deze beeld - ftormers ofte geplunderd ofte verbrand , zoo dat de principaelfle fteden nog vry waeren van deze plunderinge en beeld-ftormerye, waer naer fy opgetrokken zyn naer Ypre, ende aldaer vele rooetwilligheyd bedreven hebbende, zoo in het fchenden der H. vaeten als andere ornamenten , zoo zyn fy naer alle moetwilligheden bedreven te hebben afgezakt naer de Stad van Antwerpen alwaer de beeld -ftormerye dufdanig geweeft is dat vele fchryvers van gevoelen zyn dat de zelve noyt in geene Landen zoo vreed en is gezien geweeft. Het was nu den 18 van Auguftus gelyk deHiftoriefchryvers fchryven , den Zondag naer onze lieve Vrouwe Hemelvaert kermis, ende ommegang van Antwerpen, als men het beeld van de H. Moeder Gods Ma-  der agthlende Eeuw, t£ ria naer gewoonte met groote eerweerdigheyd ende eerbiedinge door de Stad hadde gedraegen , ende wierd naer den ommegang in den beuk van de Kerke ge. fteld, om aldaer van de godvrugtigeCatholyken geëcrt te worden. In deze gelegentheyd waeren de Geuze Mimfters,naementlyk Herman Staykius,die de H. befnydeniffe tot hem genomen heeften den welken ook de eerfte Geuze Predicatie binnen Antwerpen in onze lieve Vrouwe Kerke gedaen heeft, waer op gevolgt is de beeld - ftormerye, op de been, en ftokten het vuer het welke daer naer de heele Stad door zig verfpreyde; want zoo fy gehoort hadden dat fommige ten tyde van de proceffie zoo ftout waeren dat fy de Alderheyligfte Maegd ende Moeder Gods Maria, Mayken Timmermans noemden , hebben de voorzeyde Minifters zig ook vervoorderd te zeggen : dat men de afgoden niet alleen met 'er herten , maer ook met de lighaemen moeft fchouwen, en dat men dufdaenige afgoden , gelyk de beelden waeren moefte uytroeyen, om dat fy ftrekten tot verklyninge en mifagtinge Gods. Sommige rabauwen hier door geftyft zynde, komen naer den noen naer het Lof in de Kerke, en beginnen daer te lacchen en fchirapen , in het voor-by-gaen wederom de Alderheyligfte Maegd Maria te noemen Mayken Timmermans, ende het weerdig beeld met grove lafteringen te begroeten. De Priefters en de Catholyke wel ziende wat 'er geflaegen was, (ende niet zonder reden) vreezende het gene dat 'er gevolgt is, hebben het beeld ontrent den avond geweird uyt den beuk ende geftelt op fyne gewoonelyke plaetze. Sommige meerdere jonkers die van de Geuzen hier toe gehuerd waeren , fpefende in de Kerke, ende ziende als dat het beeld verdraegen was, heeft een van hun gevraegt of dat Maeyken Timmermans vreefde, om dat fy zoo haeft haer hadde vertrokken ? By Godt zeyde hy, indien fy wilt roepen lang leven aen de Geuzen zoo dat het een-  ió" Den verligten Jonas ieder kan hooren, ik belove dat fy zal blyven ftaen op haere plaetze. Terwylen de andere jongers ook hunne fchimpingen uytbraekten, is 'er eenen geloopen by een oud wyf, de welke voor de Kerk-deure verkogt wafie keerskens om voor het beeld van de weerdige Moeder ontfteken ie worden, en zeyde : dat fy vrv haer kraem wel mogte opbreken, want dat voortaen haer neiring uyt was; hier door is deze vrouwe zoo gram geworden dat fy eenen ketel met vuer, die fy by haer hadde om licht te ontfteken, over het hoofd ende aenzigt van de jongers geflaegen heeft. Daer-en-uuTchen waeren 'er vele andere zoo buyten als binnen de Kerke bygekomen; den Mark-grave die niet verre van daer en wandelde gehoort hebbende, naementlyk het gekyf taflchen de vrouwe en den jongen , gaet regt de Kerke in met fyne hellebaerdiers, en doet hun met drygementen als anderfints altegaer xuymen die hy daer vind. Dit gefpuys hier door verbittert zynde, roepen een deel fchippers by-een, en komen meeft gewapend wederom naer de Kerke, beginnen daer Geuze Pfalmen te zingen, ende roepen gezamentlyk, lang leven aen de Geuzen. Daer waeren ook jongers die met den bal ipeelden, ende met voeten langs den"vloer klynefteentjen voord-fchuptcn, andere wierpen fy door de Kerke , andere tegen de Autaeren. Onder andere was 'er eenen ftoel-dracyer die op den Predik-ftoel klom, met fchimpagtige woorden ende grimmatfen, den Predikant loeiende, ende eenen bybel gevraegt hebbende, beriep hy alle de Catholyke Priefters tot een difpuet, waer uyt eene groote beroerte ende gewoel opftond in de Kerke ; want fommigc prezen hem, andere fmeten hem fttikken hout naer den kop, ende hy wierp-ze weder naer het hoofd van de omftaenders , zoo dat de moetwillgheyd ende gefchreeuw in de Kerke zoo verre kwam als of het een merkt ofte ftraete hadde geweeft ; maer eenen Catholyken fchipper die onder den hoop was, dit niet lan-  der aplüende Eeuw. T7 langer konnende verdraegen , loopt mét alle vleyd op den Prcdik-ftoel, vattende dezen draeyer tuflehen de armen (gelyk hy vroom en fterk was) fmeyt hem langs alle de trappen van den Predik-ftoel op de aerde , waer op den fchippcr gelyk Strada zegt, met eenea kogel door fynen erm gefchoten wierd : ofte gelyk Brandt zegt met eenen poignaert geiteken , ende loopende gekwctft uyt de Kerke viel hy in de handen van den Mark-grave ende fyne dienaeren , maer ondervraegd zynde , wierd hy los gelaetcn. De gene die in de Kerke nog Waeren , verftaen hebbende dat den Mark-grave met fyne dienaeren wederom aenkwam, fielden het al-te-mael op een loopen, ende alzoo wierd de Kerke gefloten, en voor dien avond was het fpel uyt. Maer des anderdags ging het voor goet, want eenen grooten hoop met bedekte wapenen faemen gel omen zynde , naer het Lof in de Kerke, ende eenen grooten hoop blyvende buyten ftaen , beginnen wederom als vooren te roepen vive les Geux. De Borger-mcefters gaen naer het Stad-huys om de gilden in de wapenen te doen, komen , daer en-tuffchen dede den Mark-grave Jan van Immerfeel, met fyn dienaers fyu befte om hetgrouw, het welk buyten de Kerk-deure ftond ,te fcheyden, ende men dede alle de deuren fluyten behalven eene j maer door deze brak wederom eenen grooten hoop gefpuys de Kerke in , zoo dat den Mark-grave de Kerke verliet; zoo haeft en was hy niet weg, of het giug'er op zingen van Pfalmenmet luyderkeele, de Magiftraet komt met den Mark-grave wederom derwaerts geloopen maer iehrikkende den ontallyken hoop ende gedruys, dagten genoeg te doen te hebben, met het verzekeren van het Stad- huys, het welke pok gedreygt wierd; bier op floten de Geuzen toe ajle de deuren van de Kerke ende vielen met den avond aen het breken , fchenden en plunderen. Het beeld van de H. Maegd ende Moeder Gods Maria , dat meu twee da^en van te voren in den omme-  ï8 Den verllgten Jonas • gang hadde gedraegen, moeft eerft voor al aentloudert * de Kapelle alwaer het in ftond , wierd overweldigd , •het beeld wierd omverre gefmeten en veel moetwilhg- heyd aen bedreven , fchreeuwende al wat 'er was viv& faGeuxdaer naer vieL men aen andere beelden ende ■tafercelen van Chriftus,'fy"n*er Apoftelen, ende andere Heyligen, fommige door-kerfden fy met hunne rapieren , ander kapten-ze het hoofd af, andere trappeldenze met de voeten, andere hingen fy een rapier tot fpot aen zyde, ofte leyden-ze een pyke op den hais, en liepen daer tegen met fpeiren tot dat fy nedervie. len, daerfy-ze dan uytlagten ende den fpot mede hielen , fy trekken het krucifix het welk boven hetoxael ftond ' met koorden van boven neder, en- kapten het met bylen in ftukken, maer de ktuyffen van de twee moordenaers lieten fy ftaen ongehinderd. Van hier vliegen fy op de Autaeren , en fchenden daer krnyffen, kandelaers , kleederen en alle vercierfels die fy daer • Vinden, dan klimmenfv metleerders op de orgel,een i oud fchoon treffelyk ftuk, en vernielen die geheel en - gantich met ftokken en fpeiren; jae floegen hunne god- • delooze handen op het Tabernakel daer het Alderhey- - liafte Sacrament bewaert wierd, ende de heyhge Hoi- ■ tien geftroyd hebbende op de aerde uyt de Ciborie, trap- ■ relden fy de zelve onder hunne voeten, de Ciborie ende de geweyde Kelken fchonken fy voiwyn die fy daer vonden tot gebruyk van de MhTen , en dronken malkande--en toe. Sy fineerden hunne fchoenen met het H. OhiTel Sv braken ook het wapen des Konings ende die van de Ridders des Gulden-vlies, die in de choor • jykelvk crefchildert ltonden. Dit alles gelchiede met zulk een haelte, ende heftigheyd door niet meer als honderd menfehen , dat fy een van de meefte en vermaerde Kerken van geheel Europa ontrent met zeventig Autaeren voorzien, ende vereiert op alle kamen met menigte groote ende konftige beelden , op vier ueren tyds, zoo lefchonden,gcplundert, gebroken ende beroott hebben van alles, dat het nu niet meer en was als gelyk  der agthiende Ê-euu> Ssen vervallen fchuere, zoo dat de fchaede die de beteldftormers-daer-deden op zoo weynigen tyk gewcerdeerd wierd op vier honderd duyzend kroonen. Ende dit gefchiede altemael in den nagt by het licht vandekeevffen, die de hoeren en de vuyle flooven van de Autaeren hadden getrokken om de mans voor-te-ligten. Op dien zei ven nagt, ende met het zelve licht, ziedende nog van gramfchap ende razernye , loopen fy als dulle menfehen naer alle de Kerken en kloofters van de geheele Stad roepende langs de ftraeten met groot gefehreeuw vtve ks Geux: eenen grooten hoop die voor de deuren van de Kerke van Onze Lieve Vrouwe geftaen hadde voegd zig by de overige , fy breken deuren en poorten over al open, fchenden in de andere Ker-. ken al wat fy ontmoeten , beklimmen alle de Kloofters zoo van mans als vrouwen, doorlaopen de refters, kelders, kamers, facriftyen , rooven ende ftelen, o£ Vernielen , verderven ende verftroyen al wat fy vinden. Vele Minderbroeders gekwetft zynde worden verjaegt, de Nonnekens onvoorzinds overrompelt, vlugten naer dc huvzen van hunne ouders, in-diër-voegen dat nog eer den dagenraet onftont alle de Kerken ende Kloofters vaii geheel Antwerpen gefchonden waeren. Daer was zulk een verflagentheyd onder de borgers, de oeeftelykeen de Magiftraet zelve, dat niemand tegen dit geligs zig derfde ftellen oft fpreken, uyt vréeze van meerder kwaed aen lyf oft goed. Zoo zyn dan deze beeld-ftormers zonder eenigen wederftand, met het krikken van den dag buyten de Stad geloopen daer fy in de Abdye van S. Bcrnaerts en andere geeftelyke geftigten, rond-om de Stad infgelyks al wat hun in den weg ofte oogen was zoo van beelden, kruyloft kappellekens vernielden. _ _ Dan keeren fy by klaeren dage wederom in de Stacr ende vallen op een nieuw niet alleen inO. L. Vrouwe, maer ook in alle de andere Kerken ende Kloofters om te fchenden, maekende het Wit-zuftersKloofter hunne vleefch-al, ook niet laetende de minfte Qverblvls^  2* Den verïïgten Jonas len van beelden, Kerkelyke kleederen, ende andere sneubelen ende vercierfelen. In de Kloofters fmeirden fy de boeken van de bibliotheque met boter en fmeten de zelve alzoo in het vuer, maer Burgundus zegt dat den Mark-grave met vele ieverige Catholyken , zoo deze nelen nu bezig waeren in de Kerke van Onze Lieve V. het is ten naergang gekomen , ende heeft'er een deel by den kop gevat ende doen ophangen: ende deze beeldftormerye heeft dry dagen geduert, niet zonder eene xiytterfte droefheyd der Catholyke borgers van Antwerpen. Zoo dat men bevonden heeft naer alle deze moetwilligheden der beeld-ftormers dit konftig jaerfehrift het welk op die tyden in de latynfche taele ge* maekt wierd : sanCta tUa lal ConCULCata sUnt , et ContaMInata, Het welke beteekend; Uwe Heylige Plaetzen zyn vertreden ende ontheyligt. Daer naer is 'er nog een ander gevolgt in het nederduyts : De qeüzen hebben Den DUYVeL In.  itr egthiende Eeuw, JIL WONDERBAER GEZIGT. Fellx necejfitas qucs falutem operatur. S. BernarduS» Gelukkige noodwendigheyd, Die baend den weg ter zaligheyd. 9T7~ Zag eermaeh in mijn gedagten^ JV. Een verwoefting ah ontgeeji , In mijn flaepelooze aagten ; Ieder weerd"1 hem om het meeft, 'k Kwam een fchoone woon befchouwen9 Daer ik Grouw van volk in zag, Daer men dl kwam weg te douwen. Dat fy bragten voor den dag; d'Een' met tafels en met Jtoelen , d1 Ander' fneed gordynen door, Goud en zilver , in het woelen , Bragt men aen elkand'ren voor; Bujfen , bekers , glazen , vaten En al dat den kok aengaet, Zag men van gering' foldaeten Sleepen, draegen langs de jlraet:  eer Den verligt en Jonaf Ziet den goeden Heer ter zcyden Zag dit ganfche fpel wel aen; Mazr om grooter kwaed te meyden, Moeft /zy': tegen dank toeftaen ; g'Heel bedrukt eu vol ellenden Zag hy al dezz' zaeken naer, En hy moeft van kant zig wenden» Oft hy liep nog in gevaer Van fyn leven te verliezen , En dat ponder vrugt oft baet; Van twee jewaeden moeft hy kieken,' Welk van twee hem beft aenftaet £ Dog hy kwam geduldig lyden Zulken zwaer noodwendigheyd, Die hem naermaej)'-tot verblyden Baend' den weg ter zaligheyd. Dit derde wonderbaer Gezigt zal ons dienen tot een vervolg der befchryvinge van de grouweldaeden der Geuzen geplogen binnen de Nederlanden .* het ontblooten en berooven van dien trotfehen bouw, het weg draegen van goud , van zilver , buflèn , vaten , kokx-gereedfehappen en diergelyken meerderen huys-* iaed, duyden ons in het algemeyn hunne verdere verwocdheyd, die fy hebben in't werk gefield tegen den waeren Gods-dienft, plunderende en beroovendede Kerken van hunne Zalf-buflen daer het H. Olyffel in rufte, van hunne geweyde vaeten ; devoorgordyn ofte de Tabernakels , daer het Alderheyligfte Sacrament des Autacrs ■was in beruftende , ten midden doorkappende; de Kloofters en Geeftelyke Huyzen ontblootende van hunne meubelen ende dagelykx gerief , het welk zoo de Magiftraeten der Steden ;»ls de Overften der Kloofters endQ. vergaeder-plaetze , rnet bedrukte oogen moeften zonder tegen fpreken aenfehouwen ; niet alleen om nog veel erger kwaed te voorkomen ; maer zelfs ook om hun leven te behouden ende dat van hunne mede-broeders, ende niet tegenftaetide fy dit al door de vingeren zager;  der agthiende Eeuw. s$> «nde hun gewilliglyk lieten geworden , zoo ftrekte zig dog fomwylen hunne goddeloosheyd zoo verre uyt dat fy zig niet, ontzagen de geeftelyke als de honden te vermoorden en op de ftraeten te worpen; dog dit wasvoor deze agtbaere lieden eene gelukkige noodwendigheyd,die baend den weg ter zalighcyd, zoo als wy in"het volgende wonderbaer Gezigt zullen aentooneu lact ons dan nu wederom voord»aen met onze voorgaende befchryvinge, zeer wel deze volgende toegepaft •wordende op dit ons derde wonderbaer Gezigt. Om nu met regt te tooncn wie de Beld-ftormerye hier in onze Stad Antwerpen aengeftokt heeft, blykt niet alleen uyt de Catholyke Schryyers, maer zelfs zoo uyt de Calyiniftfche als andere gereformeerde Auteurs: want eenoaerelyk komen fy over een , dat den eerften zoude geweeft hebben, den Geufen Predikant Herman Modet, (ofte gelyk hem andere noemen Stuycktus) want den zeiven is dags naer de Beld-ftormerye van Antwerpen teo-en het gebod van de Magiftract op den Predik-ftoel van O. L. V. Kerk geklommen ontrent s'morgens ten agt uren, en terwylen hy bezig is met Prediken , is den Penfionaris Weefenbeeêk met den Predikant Jan Taffin in de Kerk gekomen , fy dringen bcyde door het volk, den Penfionaris bleef beneden den ftoel ftaen, Taffin klom op den Predik-ftoel ncffens Modet, en zeyde aen den Predikant het gebod van wegens deMagiftraet om de Predikatie te ftaeken ; maer Modet en wilde dat niet doen, zeggende , dat hy maer een kort vermaenzoude doen , het welk zonder eynde duerde. Naer noen ten twee uren dede hy het zelve , ende niet tegenltaende dat de Magiftraet wagt hadde gefteld aen alle de Kerk-deüren hy dringde nogtans door met her volk, 'cn vaerde voords met Prediken. TufTchen al dit fchenden en breken, zoo van Kerken Beelden als anderfints, heeft de regtveerdigheyd Gods willen toonen op verfcheyde plaetzen, met verfrhevde ftraffen ende miraekelen , hoe zeer drt godde- loos werk hem mishaegde ; want men bevind hoe dat  4 4 Den verligten Jonas in het Jaer 1566. den 22. Auguftialhier in het Kloofter der Clariflen eenen zekeren Geufen Minifier, eenen \an de meefte belhamers van de Beld-ftormerye , was gekomen om te Prediken. De Religieuzenheni ziende, vielen plat op haere aenzigten , door lalt van haere Overfte, om hun Gebed te ftorten tot Godt en bleven zoo liggen: waer door den Minifter zoo verbaeft heef: geftaen , dat hy is ftom geworden , en zoo de geufe omftaenders hem praemden twee a drymael dat hy zoude beginnen te Prediken en heeft hy niet gekort ende alzoo is hy het Kloofter uytgegaen. Hier naer hebben fy het vuer geileken in het Kloofter der Minder-broeders , het gene gefchiede op deze maniere: als P. Henricus Pipinus op den eerlten 'Zondag in den Vallen, ten dry uren naer noen , verkondigde op den Predik-ftoel dat hy dagelykx in fyne Kerke ten tyde van den Vaften s'morgens zoude Prediken , hadden de Geulen onder het dak van de Choor daer den thoren op fteunde , behendelyk vuer geftokt, op dat het op een zekere ure tot den trap van den thoren zoude komen , om alzoo te beletten het bluffen des brands , fy hebben ook vuur in fommige Cellen geworpen , daer is dan verbrand de Choor met de Biblioteque, en tweezyden van den Dormter. Onder dit hebben de Ketters nog eene guychelrye aengeregt ; want fy hebben uyt het Oofters-huys daer de maeltyd voor veele koop-luyden gereed gemaekt wierd , genomen de gebraedene fchouders van het fpit, ende daer mede naer het Kloofter geloopen , toonende dit aen het omitaende volk, als oft de Minder-broeders vleefch aten in den Vaften. Naer alle deze beroerten ende Kerk-fchcnderycn binnen onze Stad van Antwerpen zoo zyn in het jaer 1578 wederom nieuwe opgeltaen, want naer dat den Prince van Oragnien de Magiftraet van Antwerpen haddeverandert, ende in de plaetze van de Catholyken eenen hoop Geuzen geftelt hadde, zeggende dat de Catholyken niet te betrouwen en waeren, yooruaer eenen grooten  der egthlende Eeuw ten lof voor de Catholyken dat fy hunnen Koning getrouw bleven , en dat de wederfpannige hun niet en betrouwden : voords deden fy deze geboden aen de geeft elyken aenzeggen : Ten idatfy 'snagts niet en zouden de klokken luydcn. Ten 2 verbiedende de gewoonelykeaelmoeffen aen de biddende Ordens te doen. Ten 3 dat fy de deuren ende poorten zouden toemetzen uytgenomen eene. Ten 4 dat de religieuzen moeiten draegen hunne gewoonelyke kleederen, en hun hair oft baerd niet moeiten laeten groeyen. Teu 5 dat geene religieuzen uyt de Stad zouden gaen om op de dorpen te prediken , dat fy niemant in hun Kloofters zouden verbergen, nog niemant en zouden aenveerden ofte kleeden. Hier naer vond hy eenen eed die hy aen de priefters en religeuzen voorhiel, fommige deden hem , andere niet, men bragt hem by den Guardiaen van de Minderbroeders, doen ter tyd P. Petrus Montius, maer den zelven zeyde en fchreef dat hy, nog fyne religieuzen dezen noyt en zouden onderteekenen, maer dat fy Godt zouden bidden dat het hem geliefd het Land vrede te verleenen , Antwerpen ftandvaftigheyd in het Catholyk Geloove, met de uytroyinge der Ketteryen , ■welk fchrift de religeuzen van hunnen Guardiaen gedaen eenpaeriglyk hebben goed-gekeurt. Van hier gaen fy naer de P. Jefuiten die fy met fchoone ende imeekende woorden aenvielen , zeggende : dat fy den eed zouden doen , gelyk al - reeds alle de andere religieuzen gedaen hadde, maer de Jefuiten zeyden dat fy zulks niet en mogten doen , vermits het was tegen hunnen regel en inftellinge, zig te bemoeyen met zaeken van eene geheele gemeynte. Men fpotte daer mede, ende men drygde hun dat fy zouden gehouden worden voor vyanden van de algemeyne rufte van het Vaderland. Maer het was te vergeefs, want die van de Societeyt bleven even kloek, en ftandvaftig in den voorgenoemde eed te verwerpen. Eenige dagen daer naer (te weten) twee dagen voor Sinxen komt den Abt van Maroille, de Heer.n de WiD  aS Den verÏÏgten Jonas Ier val ende Fraymont wederom naer het Collegie efl zeyden, by zoo verre die van de Societeyt den eed weygerden te doen, dat fy de Stad moeften ruymen maer fy bleven even ftandvaftig in het weygcren, waer op de gedeputeerde wederom vertrokken. Eyndelyk heeft den Baron de Hcze op hem genomen de zaeke uyt-te-voeren door den Provinciael zelve, P. Balduinus ab Angelis, die toen t'Antwerpen was, maer 'twas al om niet, want hy kreeg de zelve antwoord als de voorgaende. De Ketters berftende van fpyt tegens de Jefuiten, kwaemen op Sinxen avond met vele foldaeten naer het Collegie, bezetten het zelve, en hielen in de voorzaele de wagt, men floot de Kerk-deure toe, men liet daer niemant in, ook zelfs niet eenen ftudent, want Meerbeek zegt ( die doen ook eenen van de ftudenten was ) dat de wagt zeydc: Jongers gaet henen naer huys, gy zy t geleert genoeg, laet de Jefuiten ruften. 'sAnderdags wezende het Hoogteyd van Sinxen bleef de Kerke gefloten tot den 9 ueren alfwanneer eenen Borger-meefter die men voor Catholyk hield de zelve dede openen, en alzoo wierd daer den Goddelyken Dienft vcrrigt. De Calviniften dit niet konnende verdraegen, vallen met eene groote razcrnye in de Kerke breken dry deuren open van het Collegie tot dat fy kwaemen in een kamer daer eenige Jefuiten faemen waeren biddende en bevelende hun aen Godt om een goede dood te onderftaen, De Calviniften lolten dry a vier roers op hun, maer niemant en wierd geraekt, hier op nog meerder gefpuys bykomende, riepen ; dat de Jefuiten uyt de Stad zouden vertrkken , oft dat fy altemael zouden gedood worden.' I Terwylen de Paters met voeten en vuyften geftooteu , en de vuer - roers op de borft geftelt wierden, wierd P. Andreas Boccatius indagtig dat het Alderheyligfte Sacrament in een zilvere Ciborie nog ftond op den hoogen Autaer, onverzaefdelyk met eenen kloeken en heyligen ïver daer naer toe gaende, ende fyn knie%  der agthiende Eeuw. *7 buvecnde voor het Alderheyligfte Sacrament draegd hy de Ciborie door het midden van dry-honderd ^wapende Calviniften die met hunnen Kapiteyn in de Kerk itonden, meeft met bloote rapieren -,naer het Collegie, zon. Ter dat eenen Calvinift het zelve belette , olte hem ^ Herwas nu twaelf ueren geflagen als de Ketters aen de Paters, die veerthien in 't getal waeren belaften dat fy zouden in't fpreek-huys wagten tot dat de ftraeten bezet waeren daer fy moeften pafleren ; het wek gedaen zynde wierden fy twee en twee nog muteren zynde xryt het Collegie geleyd naer het Bierhoofd, alwaer iy moeften blyve. tot dat hunne P^oort7,^eetjvaeren , tnffchen welken tyd fy vele verlmaetheyd moeften lvden van de Hollandfche en Zeeuwfche Schippers, den eenen hun drygende over boord te worpen , den anderen zeggende hun naer Vliffragen te voeren Alles nu veerd g zynde zyn fy vertrokken naer Mecheten me Iwaelf foldaeten, altemael booze Ketters die hun op. den weg alle fpyt en leet aendeden, doorzoekende ook hunne kleederen, oft fy eenig geld by hun hadden maerfyen koften nog geit, jaezelfs.de zilvere Ciborie die p TWratius bv hem hadde niet vinden. » S^gehed^ kwaemen ff Wt MeChfa aen alwaer fy geftelt wierden in een herberge, daer Talie a der gezet wierden in een k yn en benouwd c'amerken, tofdat 'savonds tot hun is gekomen den Hearc van Merodc met eenen van de Borger-meeiters, fene^n Kapiufyn, en den Penfionaris, die hun het zien enen brief van den Heere van Bours Gouverneur van Mechelen die toen tot Antwerpen was , om hun te Sen in vryheyd, maer zonder pafpoort oft convoy, dog dit was hunftellen in openbaer perykel des^doo tam het was zeker, dat'er meer als zeventig C vmten lagen op den weg van Loven, om op hun e pai^ fen en hun allegaeder tevermooren, dog Godtheeit net SeT voorzien, want daer is door eenige: goede^ tholyke. van Antwerpen zoo veel te wege gebragt aat  Den verïlgten Jonas den Arts hertog Mattbias hun een convoy heeft toegeven tot half wegen Loven , en men fchreef aen den Heere van Ruysbroeck Gouverneur van Loven dat hy hun een detachement volk zoude tegen-zenden , om hun tot Loven te tranfporteren, hier op de Jefuiten ty dinge verwagtende, kwaemen de Minderbroeders op woonfdag naer Sinxen ook tot Mechelen , in de zelve herberge, zynde op de zelve maniere gelyk de Jefuiten twee dagen te voren uyt Antwerpen gëleyd, ende te faemen op den zeiven dag met een convoy van veertig ruyters en zoo veel voet-knegten vertrokken op vyf wagens uyt Mechelen, half wegen kwam hun eenen trompetter met vier-honderd ruyters en voet-knegten van Loven te gemoet, die deze kloeke Religieuzen, voorftaenders van het Catholyk Geloof, met groote blydfchap tot aen de poorten van Loven geleyde, daer fy van den Gouverneur met groote vreugden wierden ontmoet ende ontfangen. Ende zoo hebben fv ook alle andere Geeftelykheyd tegen dezen eed itryde.de de Stad doen uytgaen. De Ketters die nu by naer over al, maer naementJyk tot Antwerpen door hetftyven van den Prince van' Oragnien, alle de Heeren van het Magiftraet waeren boven het hoofd gewafTchen, nemen eenige Kerken in op hunne authoriteyt om daer hun venyn te ftroyen: de Calviniften predikten in de Kerke van de Societeyt van de Minderbroeders, tot S. Andries en tot S.Jacobs. De Lutheraencn in een deel van S Joris Kerke, in de Eacons Kerke, ende in de Schuere van S. Michiels Kloofter, allegaeder van wat Sedte dat fy waeren predikten fy tegen de misbruyken ( zoo fy die noemden ) van de Roomfche Catholyke Kerke. Tuffcheu alle deze heylig-fchenderyen, en beeld-fiormeryen, zoo van Kerken, Kloofters als anderfints, hebben deze woedende beeld-ltormers nog verbrand den panten bibliotheque der Abdye van S. Salvator ( anders genaemt Pecter Pot) alwaer fy naer allen moetwil bedreven te hebben, alles hebben vernietigt ende ge-  der agihiende Eeuw. 2ke ende de georderde Priefters der Roomfche Kerke ; de welke fy niet alleen op het aldervreedfte pynigden , maer zelfs de alderfmaedelykfte dood deden onderftaen, hunne lichaemeu onbegraven laetende liggen , en voor de beeften op de ftraeten fmytende , zoo als terftond in ons agtervolgende verhael zal op eene fchrikkelyke wyze worden aengetoont; jae, hunne verwoedheyd was zoo buytenfporig, dat zelfs de redelooze dieren , alkeerig van hunne grouweldaeden , zig van de jdoode lichaemen ende van hunnen boozen handel verweyderden, ende als van angft fchenen te verbergen : als de redcloosheyd dufdauigen walg had van den handel der redelyke fchepfels, hoe ver' was dan hunne onbetoomde goddeloosheyd niet gekomen? Hoe ver' hadden de vermomde liften des duyvels hun dan niet gebragt ? Men mag met regt en reden dan uytroepen ; wanneer den duyvel ons verleyd , hy door vermomde fchoonheyd vleyd; laet ons dan gaen zien, wat deze onbetoomde goddeloosheyd nog verder heeft ten uytvoer gebragt. Naer dat wy nu alvorens befchreven hebben de onmenfchelyke vrecdheyd der woe lende beeld-ftormers, in onze Stad van Antwerpen, ende daer ontrent: zoo hebben fy niet minder hunne razeruye uytgewerkt op andere plaetzen; want ten zeiven tyde hebben fy binnen  3 der agthiende Eeuw. 3$ nen 's Hertogen-bofch het zelve gedaen. Sy begonften op den 22 Augufti van het jaer 1566 in S. Jans Kerke tegen den avond, maer ten thien tieren dreven de Gilde-broeders de geweldenaers de Kerk uyt, des anderdags hiel men die gefloten, ende de deuren met goede wagt bezet, tot dat de geeftelykheyd hunne brieven , boeken , en kerkelyke ornamenten daer uyt gèhaejt hadden : dit gedaen zynde verliet men de Kerke, het gefpuys viel daer in en ervatte de'beeld-ftormerye De kappelle van onze Lieve Vrouwe die wierd van boven door eenen onze Lieve Vrouwen - broeder met naeme Dominicus Beyens ende van zes foldaeten bewaerd , het overig behalven twee metaele ftatuwen van Moyfes en David wierd altemael vernield ende gefchonden. Dags daer naer dede inde zelve Kerke de eerfte Geuze Predicatie Cornelius van Dift. Van hier liepen fy naer alle de andere Kerken en Kloofters binnen en buyten de Stad de geheele Kempen door, ende bedreven gelykelyke moetwilligheyd. De Nonne Kloofters fielden fy rondom open en verjoegen de Religieuzen. Breda, Bergen-op-Zoom ; en andere Brabandfche Steden, moeften diergelyke Kerk - fchenderye lydeu ende gedoogen. Voor de poorte van Lier vertoonden zig agt mannen van Antwerpen, en zeyden dat-ze gekomen waeren om te zien of de beelden weg genomen waeren de Magiftraet door deze ftoutigheyd niet weinig verflaegen , lieten twee van deze gatten in de Stad komen , en zonder te vraegen uyt wiens lalt dat-ze kwaemen, leyden hun door alle de Kerken, en deden al,wat fy aeawezen dat men breken moeft , weg nemen. Maer ten leften vraegde eenen van de Schepenen , die hun yergezelfchapte , uyt wiens naem fy dit deden? Myne Heeren , antwoorden fy, wy zyn in u gewelt, en meynd gy dat wy dit doen zonder laft ofte commiüie :gy zult haeft zien met wie gy te doen hebt. Deze kgne autE  §4 Den verltgten Jonas "woord was hun genoeg, alzoo ging men met het-werk voord. Tot Mechelen begonft ook het fpel aen te gaen in de Kerke van de P. Minderbroeders, maer hier was zoo eenen tegenweir, dat het gefpuys den moet verloren gevende, het begonfte werk moefte ftaken. In Vlaenderen ftond het ook op de zelve tyden al over eynde. T' Audenaerden en kwaemen niet meer als negen beeld-ftormers, aengeleyd door zekeren koop-man, met naeme Bacquerel die het ganfeh gepuffel op hunnen kant ■hebben getrokken, en gelyker hand in de Kerken en •Kloofters gevallen zynde , hebben zoo lang hunne goddeloosheyd op de zelve uytgewerkt tot dat 'er niet meer over en bleef om te rooven ende te vernielen. Ik en kan hier niet vergeten de vreedheyddie deze booswjgten uytgewerkt hebben in de zelve Stad in het 'eynde van September des jaers 1572 want den HoogBailliu van de Stad zynde den Edelen Heere Judocua de Corteville hebben fy agterhaelt op het Kafteel, en ïia dat fy hem vele wonden hadden gegeven, hebben fy hem meer als twee-honderd voeten hoog, nog levendig zynde, in de Schelde geworpen. Met de zelve dood 'hebben fy vreedelyk omgebrai-t de Paftors van de Stad Joannes Opftal , Paulus Coye, ende Magifter Petrus, den vierden met naeme Jacobus Opeyn zynde den oudften ende krankften van alle, en gcenfints ervaeren in het fwemmen, al-hoc-wel hy met de handen op den rugge gebonden was, is nogtans bly ven vlotten boven op het water ende de dood niet zonder mirakel ontkomen. Den zeer Eerw: P. Joannes Mahuys uyt het Ordre van den H. Francifcus, ende benoemd tot Bit 'fchop van Deventer, vonden fy in fyn Convent tot'er dood ziek liggen, fy hebben hem on bermher tiglyk uyt 'fyn bedde geligt, gefleurt langs de kamer, getrappelt onder de voeten, vreedelyk genwetft, en als eenen dooden hond op de ftraeten laeten liggen, daer hy geftorven is op den 4 Oótober 1571.  der agthiende Eeuw, 5£ Te Gend begonft deze moetwilligheyd met het zingen van Geuze Pfalmen langs de ftraetcn. 'sAnderdagskwam eenen hoop van ft gefpuys by een op de vis-merkt, en leyde de Kerk-fchenderye in beraed om alles op ordre te doen. De Magiftraet niet zonder reden, vreezende dat het tempeeft van deze goddeloosheyd over hunne Stad zoude zakken, roept de Dekens en Oudermans by een, om te bcraed-flagen hoe men beft de, furie van de beeld-ftormers zoude afkeeren ; daer word befloten dat men krygs Guarnizoen zoude in keten , oft wel, indien de borgerye liever hadde zig te befchermen, dat fy den eed zouden doen tegen de beeld-ftormers; de Dekens en Oudermans hebben den eed gedaen, maer de gemeynte geraekte hier over in> twift : want fommige waeren hier toe wel genegen , maer de Calviniften die zeer vele in 't getal waeren , zeyden dat fy met goede confcientie zoodaenigen eed niet en vermogten te doen, zeggende dat de ftormers regt hadden om de beelden te breken , en dat de Magiftraet hun niet en koft dwingen om geweld te doen aen de godvrugtigheyd ( zoo fy die noemde ) Hier over is zoo eene beroerte ontftaen dat d'een voor d'ander niet wyken en wilde, de Catholyke uyt affeótie tot hunne waere . Religie, de Geuzen uyt eenen haet tegen de zelve. Hier en tuffchen de Paftoors ende Priefters ziende het ongeluk aenkomcn, pakten de ornamenten der Kerken , en droegen de zelve op het Kafteel; 't zelve deden ook de treftelyke borgers met hunne koftelyke meubelen ; men dede geen Mifje meer in de Kerken; men hiel nog vergaederinge van de Magiftraet, nog van den raed , gy zoud gezeyd hebben dat de Stad van den vyand vervoerd was. De Geuzen ziende dat fy gevreeft wierden komen met eenen hoop rappalie famen op den 21 Auguftus, 156 & ende leyden dry mannen met naeme Jan en Lieven Ongenae, met Claudius Goetgebuer tot den hoog Bailliu» om te zeggen dat hun van den Prince belaft was de beelden te breken , na het voorbeeld van andere Steden;  gtf Den verl'tgten Jonas indien men hu» liet geworden , dat-ze niemant en zouden befchaedigen: maer zoo men hun tegenftand dede, dat ly zouden met geweld te werk gaen; overzulkx in dien den hoog Bailliu wilde vrede in de Stad hebben, dat hy eenige dienaers hun by zetten moeite tot hunne befcherminge, het gene hy uyt vreeze van meerderen oproer hun heeft toegeftaen , onder welkers beleyd , als door openbaer gezag, fy hun goddeloos werk zouden uytvoeren. Daer op wierd de Beeldftormerye aenftonds in het •werk geleyd , want daer waeren ontrent vier-honderd fielen die van de Geuzen uyt gekogt waren, dertig van die y liepen de Kerken in , de reft bleef ftaen buyten de deuren met wapenen afweirende van alle geweld. Sy begonften eerft van de Tempel Kerke, daer na liepen fy na de Auguftynen , van hier naer de Predikheeren. Het gefpuys van de geheele Stad kwam ondertuiTchen van alle kanten zoo dapper by een geloopen, dat fy zig in ■verfcheyde partyen verdeylden. Andere plunderden de Kerke van de Zwerte-zufters, d'ander die van S. Agr.es,' fommige die van S. Michiel, en die van S. Verlo hadden fy vernield in't voor by gaen. Dan komen-ze wederom altemael famen, ende vallen gelyk op de Carthuyfers , die alfdan bu> ten de Stad woonden. Van hier liepen fy famen nae het Reggynhof, naeEckergem, Byloke, het Kloofter van Galileën, en den Groenenbriel , ten laeften tot de Cathedraele Kerke van S Ravo. 'tWas nu diep in den nagt als'er nog veel overig was dat deze vreede Beeldfto-rrmrs koften vernielen : fy ontfteken tortzen en flambeeuwen , gaen na de Kerken van S. Nicolaes, en van S. Jacobs, van hier nae de Abdye van S. Peeters, ten laeften tot de Minderbroeders daer fv alles tot het laefte ftukxken gefchonden entgebroken hebben. Naer alle dit , dreygden de Calviniften nog erger, maer de Magiftraet den moet herfcheppende, heeft'er in voorzien: want laft gegeven hebbende aen den hoog  der agihiendc Eeuw- 37 Bailliu, dat hy alle de Merkten, Kloofters ênWyken, met gewapende mannen zoude bezetten, waer toe vier kloeke opper Capiteyns verkoren zyn, te weten Francifctis Wyckhuyle , Antonius Stoppelaer , Francifcus Pafcaris, ende Arnoldus Roelens. Daer en bo v en heeft men alle de vremdelingen door een placcaert de Stad doen ruvmen, ende men heeft een gsdge op de merkt tot fchrik opgeregt ; maer de Beeldftörmers waeren al de Stad uytgetrokken , en liepen zonder eenige vreeze op het plat land, bedryvende al wat de furie hun in gaf zondereenigen wederltant. Die van Cortryk, Aelft en Dendermon.e, fiOten de poorten voor hunnen neus, defgelykx deden dit ook die van Brugge. Daer was in die Stad een «root gefpuys van Calviniften , maer de borgers hadden de overhand, ende het krygs-volkdat fy met haefte opgefehreven hadden, was getrouw. TotDoornyk begonft de Beeld-ftormerye op den 12 Augufti des zelfs >ers, van eenen hoop flegte en arme boeren , die de Minifters tot dezen eynde met geit hadden uvtgekogt. Als de boeren in de Stad waeren gekomen , voegde zig by hun fchier het geheel grauw van de Stad, fommifie uyt hope van roof, andere uyt haet tegens de Religie, allegader gelyk als razende menfehen. Daer wae.en eenige foldaeten in het Guarnizoen die den Eed aen den Koning hadden gedaen, maer zoo den Provoft de zelve wilde ftellen te weire tegens deze aenkomende Beeld-ftormers, niemant van hunen wilde zig roeren , zeggende , dat fy tot geen ander eynde op gefchreven waeren als om de Stad te bevryden van plunderinge ; deze waeren van de Geuzen ook omgekogt met geit : war door de Beeldftörmers zoo verftout lyn geweeft, dat-ze in't gezigt van het Guarnizoen fyn in de Kerken gevallen, voor eerft inde Cathedrale Kerke van O. L. Vrouwe : hier hebben fy de aerde opgegraven ; want deCanoniken het aenftaende tempé ft van Verre gezien hebbende, hadden alle het goud, zilver, zeldzaeme beelden , ende koftelyke vercierfèls in de aerde begraven, 't welk men niet en weet door wie  3^ Den verügten Jonas dit aen de Kerkfcbenders was ter oiren gekomen. Onder het graven hebben fy gevonden het lichaem van Adolf Hertog van Geldre, 'twelk daer lange jaeren tot dien dag toe, door den balfem ongefchonden was gebleven : zy hebben het uvt de Grafftede gerukt, beipot, en boven de aerde laeten liggen op den vloer van de Kerke: voorders, naer dat fy denfehat ende fchriften van de Kerke hadden gevonden, hebben fv de geheele Kerke van onder tot boven gefchonden , ende hebben ook eemge dagen bezig geweeft om 't zelve te doen in andere Kerken ende Kloofters. Op den zeiven dagen tyd, hebben die van Valencyn mede alles vernield, ende zig hier naer by die s an Doornyck vervoegd hebbende , zyn fy famen opgetrokken naer het Stedeken Orchis, maer den Heer van Raffeghem hadde dat met Boeren verfterkt ; zoo zvn zy dan gegaen naer de naefte gelegen Abdyen, van S. Amand, Marchinne, ende Vicoigné, daer alles te niet doende: m de lefte Abdye hebben zy verbrand eene van de ichoonite Bibliotheken van het land; gekomen zynde by de Abdye vanAnchyn zyn fymet groote nederlage ge-flagen geweeft van Robertus Longeval Heer van Tour, ende Fredericus Guyon , Hoog Bailliu van 't Land, die zig met een groote menigte Boeren tegen het geweld van deze dulle menfehen hadden, gewapend. ' 't Amiterdam op den 23 Auguftus s'morgens ten Q. uren kwaemeneenige Koop-heden ; zoo Borgers, als Vremdelingen't zamen op hunne vergader-plaets in de Wermoes-ftraet, en onder andere verhaelden zy de Beldftormerye die zy tot Antwerpen namentlvk op den 19. en 20. Auguftus hadden gepleegt; zy toonden ook, om hun zeggen waer te maken , verfcheyde fttikken van Autaeren, van Toet-fteen; Alabaftre, of Marmer, zeggende dat is van zulk eenen Autaer , dit van zulk een Beeld &c. Men begonft van doen af, door het ophitzen van den Ketterfchen Predikant JaquesReael onder de gemeynte te momfelen. Terftond lieten de Borger-meefters weten aen de Pa»  der agthlende Eeuw. 39 ftoors ende Overften van de Kloofters, dat elk hetkostelvkfte gewaet van de Kerken zoude bergen: ditwird zoo in 't werk geleyd dat men veele lankx de ftraeten zag loopen met pakken , zakken , en koffers , daer de Kelken , en ander Zilver-werk in befloten waren, om't zelve te behouden. Dit gefchiede ju ft ten 11. uren op den middag als de Ambagt-lieden van 't Werk kwaemen ; eenige van deze ftelden zig tegen dit vervoeren , ontnamen eenige pakken en droegénze wederom naer de Kerke: andere begaven zig naer de oudeende nieuwe Kerke , zoo dat daer een groote menigte van menfehen by een kwam : voor die reyze en wierd daer niet bezonderlykx uyt gewerkt; als dat eenige Geuzen fpotteden met den Paftoor die in de oude Kerke eenige kiuderendoopte; maer tufichen dry en vier uren kwamp Jer eenen zak draeger met na-emejafpar in de voorzeyde kerke, digt by het Tabernakel daer het Alderheyligfte Sacrament in bewaerd wierd, met een gedigt daer voor ter eeren van 't voorfz Alderheyligfte , ende hier-gevonden hebbende op haer kniën de Huys-vrouwe van den Borger-meefterSimon Kops, heeft hy gezeyd, ziet daer hangd dat grouwehk gedigt, ende zaemen nam hy 't berdeken , daer het gedigt op ftond, inde hand, en leesde het haer voor, luydende de eerfte vier regels aldus: Hier leyd befloten in dit Jlot, Jefus Chriftus ,waeraglig Menfch en Godt, Alzoo hy van MARIA is geboren; Die dit niet gelooft die is verloren. Doen hy dit geheel gedigt uyt gelezen hadde ('tmogtf Ontrent 20. oft 30. regels lang wezen ) fmeet hy het voor zyne voeten in ftukken t'welk door 't breken van 'tglasdat'er voor was, een gekiank gaf geheel deKerk door. Hier op begonften eenige Jongers met ftecnen naer de Autaeren te werpen in 't by wezen van vier Geufé Predikanten, die zig uyt de Kerk vertrokken , quanfuys oft 'zy dit fpel niet opgereg-t en hadden. Dan floeg mèn  4° Den verïïgten Jonas de handen aen de Belden ende Autaeren , onder andere was'er een Beldeken van onze Lieve Vrou w e ontrent onder halven voet hoog hebbende den dooden Chriftus op haeren Ichoot; Wyne Okkers Huys-vrouw van Jeliaen ter Meulen wierp dit houten Beeld met eenen pantocfièl naer het hoofd, 't welk haer , en haere Dienft meyt die haer by ftond daer naer de dood kofte. Den Schouteth Peeter Peeterifen, trok met veertig Stads wakers vau't Stad-huys,( daer de Magiftraet geduerig vergaedert was om alle onheyl af te weiren ) naer de Kerke toe, ende floeg met den eerften op de carnaill.e met ftokken en hellebaerden , drygende te fchieten onder den hoop , ende daer wierd met'er daed een roer geloft. Dit dreef veel gefpuys op de vlugtmetzoo ècn gedrang om buyten te komen , dat'er een kieyn kind in de deur wierd dood gedrongen. d'Anderedie in de Kerke waeren gebleven , fielden zig te weire, ende verjoegen den Schouteth; dus ging het Beeld ftormen op een nieuw aen; maer de Magiftraet heeft met goede woorden zoo veel te wege gebrogt , dat de Beeld-ftormers zig uyt de Kerke hebben vertrokken, ende de Poorten der zelve wierden gefloten. bjfiet te min gingen de Geufen nog voords, vielen in de Kerke der Minderbroeders , verjoegen met fteenen en ftokken deReligieuzen , kwetftenden Borgermeefter ende de Voor-fchepenen die zig hier tegen Helden, tot dat fy meefter geworden zynde van het Conventen de Kerke, alles ter aerden wierpen en plunderden. De vrouwen van Amfterdam hebben in deze Beeldftormerye getoont dat fy kloeker waeren als de mans zeiver ; want zoo de Beeldftörmers nae ander Keiken hoops-gewys liepen , om hunne goddeloosheyd , die eens vel gelukt was, voorder uyt te voeren, fyn vele\an de treftelykfte matroonen gegaen nae de heylige Sté, daer eene Miraculeuze H. Hoitie nu over de twee-honderd jaeren ^bewaerd wierd , ende zoo de ficlen ende rabauwen zig veerdig maekten om daer de hand op te flaeq  der agthiende Eeuw 41 fla^n , hebben zig de voorzcyde vrouwen in poftuer gefield voor den Autaer, allegaeder bereyd zynde liever op de plaetze te fterven als te lyden dat men het Alderheyli.'ite Sacrament zoude mishandelen , ende hebben eensdeels met drygementen , eensdeels met gefehreeuw, eensdeels met geweld de goddelooze Kerkfchenders zoo verfchrikt, dat-ze zig uyt de Kerke , zonder eenig hiuder te doen, fyn vertrokken. In s'Gravenhage waeren twee Ketters met naeme Adriaen Menninck ende Dierck Jooften , die zoo ftoit waeren dat-ze van den Prefident Suys ende andere van het Hof kwamen timmerlieden vraegen om dies te bekwamer de beelden te breken, dog zoo men hun afvraegde oft fy daer laft toe hadden , zeyden dat jae , maer zoo men hun vraegde waer dezen laft was, floegen fy op hunne borft, ende zeyden dat fy den zei ven in hunnen boezem droegen. De Heeren , oft uytverbaeftheyd , oft uyt vrecze van meerder kwaed , zonder onderzoek, geven hun twaelf arbyders tot hulpeen alzoo gingen fy henen alle de beelden om verre werpende. Tot, Delft en was het niet genoeg dat de Kerken en Kloofters door ordre van de Magiftraet van de beelden beroofd waeren, 'tgefpuys tegen het gebod, tegen wil en dank van de Wagt en Gilden, viel'er even wel in, om alle overblyfsels te fchenden ; ae de Magiftraet moeft gedoogen dat men in alle de Kloofters en Godshuyzen huyszoekinge dede , om te zien oft'er ook eenig buyten • volk verborgen was. Daer naer viel'er eenen grooten hoop vrouwen met zulk een furie in't Kloofter der Minderbroeders dat fy niets, nog in de Kerke, nog in het Convent ongefchonden en lieten. Binnen Haerlem hebben fy op H. Sacraments dag door vier a vyf trommel flaegers, zoo op de merkt, als op de hoeken van de ftraeten doen uyt roepen , dat niemant van de foldaeten (die onlangs in de Stad waeren ingelaeten ) op lyf ftraflè iet kwaeds tegen de Catholyken ofte hunae Gods-dienften zoude doen, maer nouwelvkx een ure daer naer, als oft het voorzeyde Y$r:  42 Den verlïgten Jonas bod, een gebod hadde geweeft, fyn de Beeldftörmersmet de foldaeten gemengelt, als raezende menfehen gevallen in de Hoofd-kerke van S. Bavo, kwetften aldaer eenige Priefters, wierpen de Autaeren en Beelden omverre , roofden alle de Kerk-cieraeden, floegen de kiften 'open , ende naemen het gene daer in was ; ftaken Marten Michils, hebbende een uytgedaenetortzc in de hand , dweers door het lyf, wondeden en kwetften vele borgers, ende hun ontblootende van hunne kleederen, trokken en fneden fy de ringen van de handen, ende eenen van hun doorftak van agter met eenen poignaerd den godvrugtigen Pricfter Petrus Railinum, wiens bloed zig verfpre\ de niet alleen op den vloer, maer ook tegen de mueren van de Kerke, alwaer de fprinkelen, druppelen en vlekken van dit onnoozel bloed nog langen tyd daer naer gezien fyn geweeft, want het door-drong geftadig door den kalk, ende door de wittigheyd van den muer , zoo dat fy het eyndelyk hebben moeten uytkappen, ende andere fteenen in den vloer leggen. Den Biffchop der zelve Stad, den Hoogweerdigften Heere Godefridus van Mierlo, gewezen Provinciael van het Predikheeren Order in 't Nederland , ende Doctor in de Gods-geleertheyd van de Univerfiteyt van Loven was in de Kerke , ende hadde dien morgend met grooten toeloop van volk zeer treftèlyk gepredikt tot Lof van het Alder-aenbiddelykfte H. Sacrament, op deze woorden : Joan. 12 y 24 Ten fy dat het terwen graen in de aerde vallende &c. hy kwam met groot perykel uyt de Kerke, ende voords uyt de Stad. Ende hier naer bleef de voorfc. Kerke lang gefloten. Het en is niet om uy t-te-drukken , nog niet bek waem om met de pen befchreven te worden , de onmenfehelyke vreedheyd , die deze goddclooze Kerkfchenders uytgeregt hebben, niet alleen in Ooftenrykx Nederland , maer ook in Holland, Zeeland,Gelderland en andere 'plaetfen; want ten deelen voldaen wezende van het rooven der Kerken , uyt reden dat daer niet veel meer over en was, zoo hebben fy hunne eerlooze handen geflagen  der agtlüende Eeuw. 4$ -aen de dienaeren Gods, fy hebben de zelve niet alleen verjaegd uyt hun plaetzen , maer vervolgt, gevangen, gepynigt ende met onmenfchelyke tormenten ter dood :,ebrogt, gelyk ik den curieuzen Lezer zal gaen voorftellen. Voor eerft naer dat die van Gorcum op den 2 6Juny 1572 zig aen de Geuzen hadden overgegeven , mits dat fy de geeftelykheyd die op het Cafteel gevlugt was, twee dagen daer naer zouden laeten gaen , met conditie van niemant te mifdoen ; zoo hebben fy nogtans de hand (te weten de hertnckkige Geuzen ) geflagen aen de voornoemde geeftelykheyd. Voor eerft hebben fy hun ( brekende hunne beloften ) vier dagen gevangen gehouden , ende daer naer vreedelyk ter dood gebrogt. - Deze kloeke Campioenen waeren negenthien in het getal, daer onder elf Minder-broeders die tot Gorcum hun Convent hadden, hunne naemen waeren deze PP. Nicolaus Picus Guardiaen van Gorcum, Hieronimus Werdanus Vicarius, Theodoricus Emdenus van Amersfort Pater van het Kloofter van S. Agnes, Nicafius Hefius Bigt- vader , Wilibaldus Danus, Godcfridus Mervelanus Sacriftaen , Antonius Werdanus Predicant , Antonius Hornatenfis Cathecifant, Francifcus Rodius van Bruffel Predicant, Petrus Afcanus, ende CorneliusWicanus Leeke-broeders, Lconardus Vechelius van s'Hertogenbofch, ende Nicolaus Poppelius byde Paftoorsvart Gorcum, Godefridus Dunaus Doctor in de H. Godheyd, Joannes Oofterwyck Canonik Regulier van den H. Vader Auguftinus, eenen zekeren met naeme Joannes uyt het Ordere van den H. Dominicus, Ardrianus Becanus ende Jacobus Lacopiusvan Audenaerde Canonikenuyt de WitteOrdre van Premonftreyt ,ende Andreas Walteri Paftoor van Heinor. Laet one nu eens gaen zien wat deze vroome Beleyders voor Chriftus Jefus en het geloof al geleden hebben. Voor eerft de koorde met de welke den Guardiaen van de Minder-broeders om-gort was , hebben zy los gemaekt, ende om zynen hals gevrongen ,ende hem alzoo op en neder dikwils getrokken aen de deuren der  44 ^en verllgten Jonas kerkers, tot dat de koorde door het geduerig en lank* vryven gebroken is, en waer van den Guardiaen over dood gevallen is op de aerden met het hoofd om-leeg: hier vallen de Geufen hem op het lyf, en om te zien of hy dood was, verbranden fy zy n voor-hoofd , mond , kaken, oiren en neuze met brandende keirzen , jae ftaeken hem een keirze in den mond tot in de keel toe , ■waer door zyn gehemelte zoo verbrand wird dat hy noyt voortaen fmaek hadde in eenige fpeyze : de wonden en likteckenen van deze verbrandinge , als ook van de koorde om den hals, heeft hy gehouden tot'er dood toe. De Geulen ziende dat hy tot zyn zeiven niet en kwam, en meynendedathy dood was,ftieten hem met voeten en lieten hem liggen, maer s'anderdacs geheel vroeg kwaemen zy met een byl om hetliehaem in (lukken te kappen , en de (tukken aen de Poorten der Stad aen verfcheyde (laeken te hangen , dog vindende hem in het leven , ende wederom tot zyn zeiven gekomen,alhoe-wel zy verbaeft (tonden, hebben fy hem nogtansdaer hy plat op de aerde zat geheel flauw, met voeten geftooten , op zynen buyck, borft ende zyden. Den volgenden nagt is in den kerker-gekomen eenen GeufenCapiteyn uytVricfland geheel dronken , en naer dat hy veel lafteringen uyt gebraekt hadde tegen de Geeftelykheyd, heeft hy geroepen tot de gevangenen : Ik begeere dat gy allegader uwe kake zult op blaezen zoo ftyf als gy kont, dan heeft hy hun altemael met vuyften zoo (terk geflagen dat het bloed hun ten monde , tanden, neus, en oogen uytliep, waer over dezen barbaer s'anderdags in 't gezelfchap van zyns gelyk, zynen roem heeft gedraegen niet zonder bitter fchimpinge ende gelag. Andere Geufen namen den oudften Minder-broeder dapper te quellen, daerom vielen zy dikwils voor hem op hunne knicn. en blaefden hem wat in de oire by maniere van bigte; eenen onder andere dit gedaen hebbende , vraegde van den ouden man wat antwoord hy gaf op het gene hy hadde gebigt, den goeden man en  der agthiende Eeuw. 45 antwoorden anders niet, als mynen vrind ik zal God voor u bidden , waer op den Geus fchietende IJ furie, leyde gy voor my bidden? en famen gaf hy hem zoo veel ilafen van het" hoofd tot de voeten met vuyften, dat hebniet veel en fchol oft den ouden man zoude'er onder gebleven hebben. . Deze Bartieren, om dat zy de goede ha JenTmaer den Guardiaen zeyde: het en is met van "code te werpen, ik zal geirne den eeriienzyn Eyndelyk naer dat zy veel andere ™°^foe^ wreedheden , fchimpinge , ende moeyelykheden o„der om te ftikken, ten waer dat zy » ^"^7^ trokken hadden geweeft, en op een ander "vmer>Mp gefteld, met 't welke zy ontreat negen uren jmor fensop'eenen Sondag, aen gekomen zyn te^ord ht ErSipen^ ffi gv ^ïeyd^oorlwe P^he dwalingen, hoe ZielenSyhebt gy door uwe goddelooze leennge m de helle geworpen, hoe wel zal u de galge paflen g De Soldaten die hun beweerden ziend f"**"™*™ ZOo hoops gewys kwamen geloopen on hun e z en hebben een zeyl gefpannen over't ^ ^^^ aen niemand de gevangenen zien ,ten W*™* öort caven. Onder andere is int fchip gekomen eenen booten en vinnigen Ketter die met hun begonft tedrs-  4'"> Den verligten Jonas puteren vann Alderheyligfte Sacrament des Auiaers, tegen der, welken zig zoo kragtig gefteld hebben de twee Paftoors en den Vicarius der Minder-broeders dat den Ketter befchaemt ftaende , niet meer en wift wat zeggen , waer door hy zoo furieus wierd dat hy or> zyn tanden beet en beefde van gramfchap , nu geene argumenten meer voords brengende maer duyzend vermaledydingen, zoo dat hy drygde alle de gevangenen over 't boort te fmeyten. b 'sAnderdags kwamen fy, naer dat fy den geheelen nart met honger ende andere ongemakken gekweld hadden geweeft , ontrent den Briel, eene plaetze daer menigen ÏÏSwi feid,dT/e vreedheyd ^r Geuzen, voor t Catholyk Geloof fyn edel bloed hadde geftort. Den Grave van der Marck Vry-heer van Lumay ende Luytenant vandenPrince van Oragnien , die het hoofd was van deze vreede ende bloed-dorftige honden , lag nog. op fyn bedde, hunne aenkomfte verftaen hebbende! fpronghy daedelyk daer uyt vol blydfchap ,ende zittende halt gekleed op fyn peerd , omringeld met eenige voetknegten en ruyters, gaet hy-ze vinden buyten de Stad • nouwelyks en hadde hy de gevangenen in de oog, oft hy begonft zoo te lacchen dat hy agterwaerds over viel op fyn peerd dan heeft hy hun fpots gewys gevraegd: Wat hebt gy-lieden hier te doen , wat komt gy hier maeken ? komt gy miffcnien om ons oorlog aen te doen, ende ons hier uyt te Hagen. Dit gezeyd hebbende, doet hy de gevangenen op het Land zetten en allegaeder voor hem op hunne knien vallen, en dan wederom fpottende, zeyde hy : Myne Heeren ftaet op. Ontrent de plaetze daer dit gefcuiede, ftond een galge, de foldaeten hebben de gevangenen twee en twee aen niaUanderen gebonden ende een vaene die fy uyt de Kerke genomen hadden, geileken in de handen van den Leeken-broeder Henricus, en hebben hun alzoo Proceiije gewys de vaene voor uyt gaende , tot twee óft drymael doen pafleeren onder de galge, roepende en breeuwende: Ziet dit is uKerk-hof, dit is uw Kerke, '  der agthiende Eeuw. 47 2ingt en doet daer Miffè zoo veel en zoo lang als 't u luft, bedryfc hier uwe gewoonelyke afgoden e. Dan deden fy hun zingen eenen Lof-zang van de H. Maegd op hunne knien rond-om de galge. Daer-en-tuiTchen hadde den beul de leerder geregt,. en maekte alles veerdig als oft fy daedelyk moeiten gehangen worden, al-hoe-wel dit altemacl tot geen ander eynde en was, als om hun eenen fchrik des doods aen-te-jaegen , ende alzoo meer te pynigen. Ten laeften wierden fy twee en twee zoo fy waeren gebonden , binnen de Stad geleyd en om dat deze tot meeder fpot zouden zyn, ftak men de twee Leeken-broederselkeen pyke in de hand boven gekroond met diftelen en ander diergelyk kruyt, tuffchen deze twee ging den beul draegende de vaene tot dat fy in de Stad kwaemen , dan wierd de vaene wederom gefteken in de handen van de Leeken-broeder Henricus die fy ook eenen fluweeleu hoed op het hoofd zetten. Eyndelyk komende binnen de Stad, bedwong men hun langs de ftraeten te zingen Te Deum Laudamus; daer-en-tuflehen twee foldaeten die op wederzyden reeden te peerd, floegende Minderbroeders, die-ze d'opper kappen hadden afgenomen, zoo ongenaediglyk op hunnen blooten hals, fchouders, en aenzigt met groene roykens die fy buyten van de boomen hadden getrokken , dat-ze lekten van het bloed , het zelve dede ook den Grave van der Marck die agter aen kwam gereden. De moetwilligheyd die de verbitterde gemeynte bedreef en is niet om te befchryven : want dit ging zoo grof dat Pater Hironymus Vicarius der Minder-broeders die te Jerufalem hadde geweeft, ende eenigen tyd onder de Turken hadde geieeft, overluydzeyde : Wat is dit voor barbaerfche maniere van doen? wat natie is'er zoo wreed die met haere gevangenen zoo onbeleefdelyk ende onmenfchelyk handeld ? Ik ben geweeft in de handen van Turken , Grieken , en Sarazynen , maer al-hoe-wel gevangen, en hebbeiknoyt de rainfte injurie van hun geleden.  48 Den veriïgten Jonas Als zy nu op de merkt waeren gekomen heeft men hun wederom ront-om de galge doen gaen die daer geregt ftond , ende de Litanie doen zingen Als nu dit droevig fpel tufTchen ontallyke fchimpingen van Mans en Vrouwen tot zweivens toe , langen tyd geduerd hadde , zoo heeft men hun gefteken in eenen donkeren put,, daer zy nog twee andere Paftors hebben gevonden , den eenen van H-i ort en den anderen van Maefiam; een half ure daer naer wierden in de zelve plaetze gevangen geiteld twee a. dere Paftors beyde uyt de ürdrc van den H. Norbems. s'Anderdags op den 8. der maend july zyn op't Stadhuys geleyd de twee Paftors van Gorcum, de twee Nor* bertienen, den Guardiaen en den Vicariusder Minderbroeders met eenen van hun Mede-gezellen P. Godefridus Mervellanus, zy wierden voor den Grave, den Bailliu van de Stad, twee Minifters, ende eenige andere voornaemfte Ketters gefteld, ende onderzogt van de Minifters. Den eenen van deze Minifters was eenen Schipper geweeft een weynig te voren, en eenen grootendronkaert,dienog ftudie, nog wetenfehap en hadde, dan alleen een zweerige en vinnige touge , de welke genoeg was om hem bekwaem te maeken ende te vervoorderen tot het Predikantfchap. Dezen merkende dat hy met alle zyn onderzoek de ftantvaftigheyd van onze beleyders niet breken en koft, en dede anders niet als roepen : Hangtze aen een galge. Den tweeden Minifter fcheen wat geleerder te zyn , hy was te voren Paftor geweeft van de Parochie kerke in den Briel , maer door zynen ligtveerdigen aert ende uyt vreeze des doods afgeweken van het geloof; dezen en dede anders niet als de gevangenen praemen dat zy den Paus van Roomen zouden af zweiren, hun belo ende het leven in dien zv naer hem wilden luyftercn ; waer op de i Guardiaen van de Minder-hroeders , voor de geheele Magiftraet met groote kloekmoedigheyd heeft gezeyd : Hoer zoude ik myn gelooye 't welk alleen waeragtig ende Catholyk  der agthïende Eeuw 49 is verloochenen ? ende uwe valfche en ketterfche Sedle omhelzen uyt liefde van 't leven, wat dwaesheyd waer dit? want het kan gefchieden dat ik binnenkorten tyd kome te fterven, en oft het feboon zooniet en waer , ik moet al even eens fterven: overzulkx het gene eens moet gefchieden nyt nood van de natuere, zal ik zeer geirne onderftaen voor de Religie , en ik zal met myne dood de Sermoonen die ik dikwils gedaen hebbe , beveiligen. Den Paftor van Gorcum Leonardus fprak e\en kloek , zeggende: Te vergeefs zoekt gy my af te trekken van den Paus van Roomen , ten zal noyt zyn , maer ik ben verwonderd dat gy lieden niet anders en roept als vryheyd van Religie, en dat men ter oorzaeke der zelve niemant en moet moeyelyk vallen, en dat gy.dies niet tegenftaende, tegen uwe eygen grond-regels , my wilt dwingen om myn geloof af te gaen tegen myne confeientie. Wel aen, ik ben te vreden met u te disputeren: in dien gy my kont overtmgen , ik zal het n houden , zoo niet , zoo zult gy lieden ons geloof aennemen. Zoo haeft als de Geuzen hoorden vermaenen van disputeren ( gelyk zy noyt geruft en zyn in hungemoet, maer altyd door geduerige difpueten , ook onder malkanderen, naer waerheyd taften ; zyn fy te vreden geweeft dat men een difpuet zoude in itellen ; men ftelde dan op den eenen kant den Paftor Leonardus , ende de.i Guardiaen van de Minder-broeders : op den anderen kant den Schipper die nu Predikant was, ende den afgevallen Paitor van den Briel , dog zoo den eerften eenen grooten bottrik was , moeft den tweeden die geftudeerd hadde, den meeften laft dragen. De Catholyke verzogten dat men daer zoude brengen den Bybel in 't Latyn oft Duytfch: men heeft den Latynfchen gebrogt ; dan hebben de Caiholyken gevraegd van wat ftuk dat men zonde beginnen, ofiwat datze wilde gedifputeerd hebben ? den afgevallen Paftor heeft geantwoord dat men hun wilde voorftellen het on\ervalfcht .ende zuyver woord Gods 't welk van dL eeque'ft, Vincentius Heroq Leeken broeder wierd gev8 nö"n ende geflyptnaer de Kerke , daer hy op z^e knieÖn gevallen is, zeggende : Heere, mynen Godt, maeU my dog weerdig dat ik myne Broeders m de dood n deVaftelie mag vergezelfchappen ;waer op eenen foldaet dit hoorende , hem zoo eenen afgryfe yken flag met zyn zweird heeft gegeven op het hoofd dat den muer wyden breed C^^J^^^gTheeft konnen zien) met zyn bloed w^rd befproey^d dan hebben zy hem op de nraeten getrokken ende ge vrae-d oft hy zyne Religie wilde veriaeten , met be fpreek vanzvnlevente Èhouden hy ^f^J^ hy bever wilde fterven als dit te doen , enderopende Heerë 1 vergeeft het hun, want zy en weten mijt wat  #O Den verVigttn Jonas zy doen, is hy met fommige kogels doorfchoten geweeft Op den zeiven tyd wierd ook jammcrlyk vermoord Paulus van Waclwyn Capelaen van den Biflchop van Ruremonde; Guillielmus Lindamis, die in het Kloofter cevlugt was om met de refte te fterven ; desgelykx ■wierd ook om hals gebrogt eenen Minder broeder met naemeReynerusLiiiter,knielende voor het H. Sacrament. Den Prior van de Catbuyfers naer dat hy zyn rantfoen van twee duyzend guldens hadde opgeleyd , hebben zy gezonden naer Geulen, daer hy zes weken daer naer van de wonden isgeftorven. Voorders zyn'er binRuremonde zoo weirelyke Priefters als Religieufen tot 26 toe gepaffêerd door het zweird van de Ketters. Om wederom te keeren tot de bloed-dorftige vreedheyd der Geufen binnen Holland , zoo hebben zy op den 24 Jttly , naer dat zy Alckmaer hadden veroverd vyf Minderbroeders binnen Enchuyzen om de belydeniffe van het Hoogweerdig H. Sacrament des Autaers aen een galge op gehangen voor het Stad-buys , de naemen van deze waeren , P. Daniël van Arendonck Guardiaen, P. Cornelius van Dieft Bigt-vader van de Arme Clariflèn , Joannes van Naerden zynen Medegezel , H. Ludovicus Vots een treffelyke Predikant , ende Adrianus Gaudanus Leeken-broeder, hunne doode Lichaemen hebben zy buyten de poorten geworpen op den Oever van een Meyr, en daer laeten rotten. Meer broeder Engelbertus Terburgius ook van het Convent van Alckmaer, hebben zy met meerder vreedheyd ter dood gebragt; zy hebben hem voor eerft zyne voeten verbrand, zyn geheel lichaem daer naer van 't hoofd tot de voeten met meflèn doorfneden ende gepikeerd ; in de wonden ziedende olie gegoten, zyn oxzelen verbrand, ende hem ten laetften teRanfdorp een vlekke over Amfterdam aen eenen hoogen Vlier-boom op gehangen. Te Geertruydenberg hadden zy eenen Canonik met naeme Guillielmus Galen, op de ftraet vermoord , ende zyn lichaem daer twee dagen lank laeten liggen bo-  der agthiendc Eeuw. 6* ven de aer.'e. In de zelve Stad hebben zy op gehangen P., Guillielmus Gaudanus, ende P.Joannes Vogelfanck beyde Minderbroeders. Tot Hoorn hebben fy fommige borgers naekt ontkleed ; en uyt geftrekt geleyd op een bank , ende een koperen bekken gefteld op den buyk , daer onder levende ratten gezet , ende boven gloeyende kolen die het bekken heet ende gloeyende maekten, hier door wierden de ratten genoodzackt deri buyk open te knagen , om zig in het lichaem te verbergen , waer door die zaelige zielen, tuflehen ongehoorde tormenten fcheyden uyt'het lichaem; met deze, ende diergelyke tormenten (volgens het fchryven zelfs van de Gereformeerde Auteurs, te weten Peeter Bor , den welken bekend , dat men nog maet, nog mankere en hield ; jae .hy zegt opentlyk dat dit de haetelykfte fchand-viek geweeft is, daer de'staetfche partye ten dien tyde mede beklad was ) hebben fy omgebragt Jacob CorneliiTens , Naiïning Jacobfen , en fynen zone Peeter, met Jan Jeroenzens. Zoodaenig een bekken word nog hedendags be•waerd in een treffelyke familie binnen Hoorn tot een eeuwige gedagteniife van de kinderen, dat hunne Voorvaders daer mede fyn gepeynigt ende gedood geweeft. Te Haerlem was een Beggyntjen met naeme Urfula Tales , welkers ouden vader Schepenen der zelve Stad , met fommige andere treffelyke Catholyken, van de Geuzen opgehangen zynde, wierd de voorfchreve Urfula geleyd onder de galge , ende gevraegt wezende ofte fy haer Geloof wilde verloochenen, ende trouwen meteenen foldaet heeft fy dit beyde geweygert; waer op fy haer in 't water hebben gefmeten ende verfmoord. Haere getrouwde zufter de dood van haeren ouden vader ende zufter beweenende; ende weygerende het Geloof af-te gaen, is het hoofd met eenen grooten fteen ingeflagen geweeft, dat de herffenen vloeyden over het aenzigt. Hier hebben fy ook Adrianus van Groeneven raed van Haerlem en den eerw: heere Francifcus Jacobfz Rembrandt Priefter, beneffens een jongsken van vyfthien jae-  6t ï)en verl'cgten Jonas ren uyt hunne bedden gehaelt ende op den zeiven tyd, aen de zelve galge gehangen. Ontrent den zeiven tyd zyn fy binnen Zutphen liggende op den Yflèl ( welke plaetze ingenomen was geweeft in Junius van Graef Willem vanden Berge, zwager van den ouden Prince van Oragnien met eenige boeren by malkanderen gekomen ) vyandelyk gevallen in het Kloofter der Minderbroeders, en hebben den Guardiaen, beneftens nog zes Religieuzen , de buyken open geiheden ende daer naer aen de galge gehangen. Ook hebben fy binnen Delft openbaerelyk met bet zweerd omgebragt op den 24 December 1572 meefter Adrianus van Affendelft Penfionaris van Haerlem ende fyn hoofd op eenen ftaek geftelt, ende ook Jonker Chryftophorus vanSchagen , diefy door zwaer pynigen en groote tormenten in den kerker vermoord hebben ; beyde zeer treffelyke en Catholyke mannen. Sy hebben ook op Langendyck eenen wereldlyken Priefter fchandelyk neus en oiren afgefneden, ende aen den ftcert van fyn peerd gebonden, langen tyd geflypt 9 ende daer naer moordaediglyk doorfteken. Hier mag niet agter gelaeten worden de kloekmoedigheyd van P. Petrus Lupus alias de Wolf Provinciael van de Lieve Vrouwe Broeders binnen de Stad Mechelen den 9 April 1580 ; want naer dat de Stad van de Geuzen overrompeld was geweeft, onder het Commando van den Engelfchen Colonel Norits en dat den Gouverneur den Heere van Roftignol nu op de vlugtwas, ende P. Lupus indagtig wezende dat hy dikwils in fyne Sermoonen gezeyd hadde dat hy met de borgers wilde fterven , keerde wederom , en wapend zig met een borftharnas, fteld een heimet boven op fyn kappe op 't hoofd , neemd een hellebaerde in de hand, en loopt alzoo naer de groote merkt toe, hier vind hy den Engelfchen Colonel Norits met weynige vegten voor het Stad-huys , vaerd hem in, ende hoe fterk hy gewapent was, veld hem met eenen fiag ter aerde op fyn knien, ende zoo hyhem wederom opregte, zoude hy hem op de plaetze  der agthïende Eeuw 6$ gedood hebben, ten waer zaeken dat 'er by naer een gehcele compagnie foldaeten hadde komen toe-geloopen, die dezen kloeken campioen, vegtende voor de Roomfche Kerke tegen de vyanden Gods, op den zelven ftond hadde gedood. Op den zclven dag wierd ook in fyne Celle vermoord den eerweerdigen P. Joannes ( alias) Gerardus deHondt Sub-prior van het Convent binnen Mechelen, •••an den welken men Godtvrugtiglyk mag gelooven dathy fynen loon in den hemel ontfangen heeft, onder de gene die voor Chriftus en fynen H. Naem hun bloed op de aerde geftort hebben, want buyten twyftel deze moord gefchicde uyt eenen haet tegen de Catholyke Religie om dat ds Carmeüeten en naementlyk P, Lupus zig zoo kloekmoedelyk ftelden tegen de Kctterfche dwaelingen. Het en is niet om uyt - te - fpreken den iever die de Carmelieten in deze droevige vervolginge getoont hebben, wantfy in't Nederland al het meeftcn geleden hebben ; niet alleen het Convent van Mechelen naer dat het van alles ontbloot was, hebben fy tot den grond' afgeworpen, laetende de mueren niet meer ftaen als thien roeten hoog, maer fy hebben ookalledeReligieufen v r aegt. Wy hebben zegt P. Daniël a Vigine Maria hier in 't Nederland zes Conventen geheel verloren., tot "Vlifiingen in Zeeland, tot Meurs tuflchen Keulen en Gelderland, tot Uytrecht, Schoonhoven, en Haerlem in Holland. Dit laefte was gefticht in het jaer 1249 ende vereerd met een van de vier beelden die deH.Elizabeth do-ter van den Koning van Hongaryen, ende Land-gra\inne van Heften en Thuringen ,aen haer dogter Sophia Hertoginne van Braband , erf-gename van haer moeders Godtvrugtigheyd , hadde agter-gelaeten, waer van fy een gefchonken heeft tot Vilvoorden in de Kerke der Carmeliterfien , een ander tot Halle Lande van Henegouwe, het derde tot Gravenfande in Holland , ende het vierde aen de Carmeliten tot Haerlem. Sommige andere Conventen wierden, oft verbrand»  6"4 Dek verllgten Jonas oft: tot den gronde toe afgebroken, want in 't jaer 1575 den i2February is het Kloofter der CarmeliteifTen binnen Vilvoorde genaemt O. L. V. ten Troolt, door de rebellen en geuzen die men Ketters noemt, met vuer en vlam verflonden. In het zelve jaer den 20 April wierd ook verbrand het Kloofter van den H. Joannes Baptifta by Enghien zes mylen van Bruflèl , alwaeer de Religieuzen tot zoo een armoede waeren gekomen, dat fy de zilvere Vaten en Kelken moeften verkoopen. Alsdan zyn ook ter aerde gefmeten de Kerke en Kloofters te Geeraertsberghe, ende meer andere. Het Convent van Valencyn heeft haere wreede razernye ook onderftaen, daer wierden de Beelden gebroken , en alle de Carmelieten uytgejaegd, in't jaer 1566, onder andere was'er eenen Religieus met naeme P Joannes Cordeau, die met eenen iever der zielen ontfteken zynde, dehuyzen en fcholen doorliep om te Catechizeren en Biegte te hooien, en die van Valencyn te verïterken in 't waere Geloof, daerom wierd hy van de Ketters op de Merkt zeer jammerlyk geflagen en gaf fynen geelt tot groote droef heyd van alle de iuwoonders- 't Volgende jaer eenen anderen Pater van 't zelve Kloofter godtvrugtig ende devoot ; met naeme Amandus Clemens, zynde geduerig bezig met Catechiferen en Biegt te hooren , wierd ook van de Ketters vermoord binnen Valencyn op de Brugge die den naem voerd van Nero In 't jaer 1572 als de Calviniften wederom raefden tegen de Kloofters en Religieuzen, weird den Eerw: P. Petrus Boneüus Lieve Vrouwe Broeder en Sacriftaen binnen 'Valencyn, om dat hy het Alderheyligfte Sacrament , en de beelden befchermde , met €en rapier doorftcken en ltierf zeer blymoedig. Om een eynde te, maeken van de kloekmoedige helden van het Carmelieten Order, en kan ik niet vergeten van dry Religieuzen van het Convent van Ypre , in't jaer 1578, te weten P. Henricus Turch , Frater Bafilias Diaken, ende P. jEgidius Caufaert. P. Henricus wierd van  dér agthiénde Een-u)-. van de Ketters aen eenen boom gebonden , ende naer dat fy hem den erm hadden gebroken, hebben fy hem met een vier-roer doorfchoten J en half levendig iaeten liggen , dog hy bekwam daer naer fyne gezondbeyd : eenige jaeren daer naer als Ypre wederom aen den Koning was 'overgegeven , zoo P. Henricus nae Nieuwpoort ging Prediken , viel hy wederom in de handen der Geuzen en zwaerlyk gekwetft zynde * is hy geflorven Frater Bafilius wierd van de Geuzen onthoofd , ende fyn lichaem buyten de Stad op een rad geleyd ) 't welk noyt eenige raven oft ander gevogelt aengeraekt hebben, gelyk getuygen die op die tyden gcleeft hebben j P. /tgidiuS heeft door fyne geduerige Sermoonen zoo veel te weeg gebragt, dat de Stad van Burburgh tot den eynde toein't Catholyk Geloove ende getrouw igheyd des Catho-* lyken Koning ftandvaltig is gebleven* Anno 1.582 den 22 April hebben de Geuzen de Stad van Aellt met leederen by nagt beklommen , een Brugge over de gragt geworpen, ende alzoo de plaetze overweldigd ende geplundert. Daer waeren van de omliggende dorpen en plaetzen wel veertig Priefters binnen gevlugt , die meeltendeel aliegadergepeynigt en deire^ lyk vermoord zyn. Eer ik Üuyte en kan ik voor hetlaefte niet agterlaeten te verhaelen de nou gehooide vreedheyd die alle vreedheden te bo\engaet, die de bloed-dorltige Ketters be* dreven hebben in die tyden totThienen in Braband wanneer fy de Stad van Loven belegerde, daer fy met groote fchande opbreken moeiten. Den eerften aenllag van deze Ketterfche Tyrannyg viel op Hoegaerde, een klyn Stedeken van Lu y herland , gelegen op de paelen van Braband : hier vallen fv met een dulle razernje in het Kloofter derBeggaer^ den , ende hebben de Religieuzen verflagen ende ver-jaegd. Van hier zyn fy opgetrokken naer Thienen , en hebben hunne furie uytgewerkt over aile de Kerken en de geheyligde dingen. De Autaeren ende Beeidsn wie-den gebroken, ende gelaftert, het vwer iud*3£«fc: i  &5 Den verligten jonai ken geileken,- vangelyken deden fy in hetGaft-huys,aae^ fy een deel van de ziekenen verbrand hebben ;de gene die over gebleven waeren, heeft men daer naer in de naefte gelegen Steden gezien half gebiaeden. t De vreedheyd was meer als Barbaerifch, maer die volgd is meer als-duyvels. Sy trekken de zuygelingen van de borften huns moeders, en floegen hun met het hoofd tegen den muer, oft doorftaeken - ze met hunne rapieren , oft fmeten-zè in 't vuer waer van de borgers der Stad, een deel, wanneer deze furie nu was, heeft niet zonder fchroom en jammer zien liggen in de Kapelle van . Onze Lieve Vrouwe ter Paele; als onnoozele lammekens gewendelt in hun bloed, en deirelyk vermoord: Verfcheyde Religieuzen zyn op het vreedfte gebandelt geweeft. Sommige Minderbroeders moeder naekt uytgefchut, ende geilek tot eenen fpot: fommige Lieve Vrouwe Broeders geflagen ende jammerlyk gekwetft ; eenen Minderbroeder kreeg tot elf wonden toe: eenen Augtiftyn wierd op een peerd gefteltende meteen verfcheurde kappe als eenen zot, de geheele merkt om geleyd. Vele wierden vermoord. Daer en waeren geen tormenten zoo vreed, nog zoo onmenfchelyk die fy niet en gebruykten om geit uyt-te-perfien. Vele ftok oude mannen wierden tot 'er dood geflagen. Op de borften der vrouwen wierd bus-poeder geleyd ende in brand geileken, om dat ly * van alles nu beroofd zynde,zouden geven't gene fy niet meer en haddem Deze buytenfporige vreedheyd was zoodaenig; dat men zoude gezeyt hebben hoe kan den hemel zuiks verdraegen : want noyt Barbaer hoe vreed hy geweeft is, en kan by zulken razernye vergeleken worden , door dien op eenen korten tyd de geheele Stad, en de om* •liggende plaetzen, in de uytterrte ellenden en mizerie ge^rogt waeren; jong en oud , edel ende onedel, alles moeft buygen aen deze helfche furie. Wat fpottinge ende goddeloosheden en hebben fy niet bedreven ten opzigte van de geheyligde zaeken ea  der agtUende Eeuw ?! van het Alderheyligfte Sacrament des Autaers 't welk ook de engelen doetfchudden ende beven : eenige fleurden de kerkelvke ornamenten langs de ftraeten , andere metCarfuyffels aen, danften en zongen op het gcluyd van fchalmeven : andere fmeten de H. Holten m * vuer» andere trappelden de zelve in de Kerken van de Annuntiaten ende Lieve Vrouwe Broeders onder de voeten: andere hongen de Kelken en Ciboriën aen de fteerten van de peerden, en levden-ze te water. Deze, oumenfchelyke goddeloosheyd die geen eynde en hadde , was 'enoeg om hemel en aerde te doen vergaen, want oe l oot dat de Goddelyke goedheyd is, ^^«^ ten eynde moeten geweeft hebben , in het aenfehouwen van zulke ongehoorde razernye : dit hebben fy ook uyt* gewerkt in meeft alle de dorpen daer ontrent by naer tot Loven toe. Hier hebben fy aen de beelden neus en oiren afgefneden, en ezels oiren opgezet, de ermen, banden en hoofden afgekapt hunne leirzen gefmetrd met het H. OlyiTel, de HH. Hoftien met de haver ge. -mengelt en voorgeftelt aen hunne peerden. De Penne fchroomd te befchryven de dertelheden die fy bedreven ten opzigte van getrouwde , ongetrouwde en Religieuze Vrouw-perfoonen, de welke zoooaenl'geweeft zyn dat men defgelyke in geenejuftone, oigzdffniet in die van de Turken, ofte Barbaeren ""Men Vaerdfniemant-, jonk oft oud, van wat ftaet bet mogte wezen,en dezeïchroomclyke dertelheycgefchiede^op de ftraeten , in het geztgt van alle■ ™nfeten » in de Kerken van S. Germain, van O L Viouweivlindllerdbroedke", ende in de fchoolen van de de vrouwen in het aenzigt van de Mam; de dogteri "nder de oogen van de ouders. O vervloekte daeUboe kan den hemel zulkx verdraegen ! he \" ™^eTj£ Godt zynen Blixem niet gezonden heeft Schelmikken te ftratTen. Ik en twyöele me, oft de Zo.ne en Maene hebben befchaemt geweeft dat zy zoo ^ige monfters met hun ligt hebben MW*U«*  Ben verVigten Jonas dat wy wel met regt mogen uyt roepen >t gene ftaet ÈSSta K -f °yt ü Zyn'er diergeI>ke souweien ge! Jeurd in Ifrael van dien dag af dat onze Vaders nvt Lapten getrokken zyn , tot dezen tegenwoordigen «Jü? !fbtg-V.' een t0Meel «yt gefchilderd 5 T'gVUld,ge vreede en droe^c Treur, Si n KaTln '£ Nederla"d, een van de Catho, ij kte en bloyenfteLanden die oyt ( zonder te kort te fpre, beïr^fn ^T^" } de Zonne in de §ebeele wereld fóole fb8n be?f'en- Nederland was eertyds de toiole van alle wetenfobappen en konten, den fpiegel van al e Godvrugt heyd> ondemezen ifl het waer/RofeOJIirch Catholyke geloove door de HH. Willebrordus , Eli, gws, Amandus, en arjdere zoodaenige HH. Biffchop, Pen, gezanten des Paus; verligt door den H. Norbertus ende Zyne Medegezellen. O Nederland Hat ik met re t mag zegge.n geweeft te zyn de Peirle van geheel Europa , P ine/ eenHdle, R°°VerS ™ Ln Armee der duytermfien , uwe koftelvkheyd , luyfter , 2™, 7"5?2*** fch00"ig^yd gefchonden ende veroor ven ! s Hebben uwe Autaeren , de zit-plaetzen van tZt enÓ& ffioed Jefa Chrifti 8elvk den H. Op- tatus over 1400 jaeren gefproken heeft, gebroken ,en, *^vermeld- s'hebben uwe kerken, de'huy^n Gods «iet alle hun C]eraet, de oude gedenk teekenen van «we voQP Vaders ter aerden geworpen: s'hebbenuwe dfili Vermoord' «weSteden verwoeft, Zoo datider £! ft 2a?' nCp m6t de traenen in de 0°ge« •• Hoe is öat lchoon couleur zoo veranderd ? Jerem. Tren 1 -SaerPntpenid&flLandön ^ t? VOren Vo1 voIk vaeren ? de ftraeten van alle Steden ftaen in rouw, om da; er niemant meer en komt tot haere Feeft-dagen , ende den, ouden waeren Gods-dienft : haere Priéfters verzugten , haere Godt toe geheyligde Maegden zitten Jn bitterheyd, en vergaen van overmatige droefheyd, haere Kinderen worden gefleurd in Kerkers en gevan- gemiTen voor hst aenfchyn van haere vyauden : de Ket,  der agihlende EeuW, 5g ters zyn gekomen in haere H. Plaetzen en hebben weg genomen alle haere koftelykheden ; haere Inwoonders. vragen naer het Brood van het woord Gods,en eylaes; daer en was niemant die het hun geven , oft breken koft. Ik mag dan met regt wederom uyt roepen ; O Nederland waer toe waert gy in die tyden gekomen, waer toe hadden u uwe kinders,nu moordersgeworden zynde van hunne eygen Moeder , gebragt ? V. WONDERBAER GEZIGT, Quai non poteft ejfe vïdearis nolle. Caraeb. Theoph. Als iets niet is in uwe magt, Houd u als oft gy 'tniet betragt. 'TT/~ Zag den vos, vermoeyt van rooven , J_V. Voor een fchoone wyngaerd fiaen * Om fyn dorjl wat te verdooven ; Maer hy kon'er geenjïnts aen ; Hy had menig-werf gefprongen Naer de druyven van den Jlam i Dog het was om niet gedongen , Alzoo hy'er nie( toekwam £  70 Den verllgten Jonas Hy erpoogd verfcheyde keeren ; Te voldoen aen fynen luft; Dog het was maer laft vermeeren, Die door moete wierd gebluft: Ah den vos nu kwam befchouwen , Dat fyn arbeyd was om niet, Kwam het hem haeft te berouwen, Om dat ieder een het ziet; Maer hy dagt, ik zal wel maeken, Dat ik niet tot fpot en dien, En ik zal zien te geraeken Uyt *t gedrang, van die 't aenzien ; Hy keerd zig dan tot de luyden ; Zegt, deez* druyf deugd niet na gifch J. Want den boom komt aen te duyden, Dat fy nog niet ryp en is; Jk en wiVer niet van proeven , Want hun zueri1 is nog te groot, 1tZoud' my fomwyl, tot bedroeven , Brengen in eenn' grooten nood ; Neen, 'k laet al de druyven vaeren V)or die deze liever heeft, Mynen drift komt zig bedaeren. Want deez% druyf geen zoetheyd geeft. d'Ooftenrykfche Nederlanden, Meynde dus ook 'f geuzen rafch, uien fyn Staeten te verpanden; Maer hun oogwit viel in d'afch^ Ah fy zagen dat hun poogen , Wis in eenen niet vergaen, Kwamen fy dit te beoogen, Al oft 'thun niet aen kwam ftaen. Dit vyfdewonderbaer Gezigt fteld ons in eenen onbelemmerden zin voor , hoe dat de Geuzen zig in hunne mcyninge hadden misgrepen : naer dat fy alle de voorgemelde gruweldaèden hadden begaen , begon, ï-en fy te beoogen het dadelyk bezit der zeventhien ver-.  der agthiende Eeuw. ft eenigde Provintien ; fy voerden hier over tuffchen alle! hunne geweldenareyen ende moetwilligheden eenen tagentig jaerigen oorlog, dog hunne verlangen en gelukten hun niet; want evenals het goud beproefd word door het vuer , zoo wierden deze ïtandvaftige en noyt volprezen Ooftenrykfche Provintien ook genoegzaem beproefd door de alderbitterfte vervolgingen der Geuzen j •want fy zyn als eene rötze, die ten allen kanten door de woedende baeren der zee befprongen word , onbeweeglyk gebleven ; fy en hebben niet naegevolgt het voorbeeld van hunne afgevallen broeders der zeven vereenigde Provintien ; dit hebben fy verfmaed ende verworpen ; fy zyn getrouw gebleven aen Godt ende aen hunnen Vorft, volgens dewoordenvan Chriftus zelve, gevende aen Godt, dat Godt toebehoort, ende aen den Keyzer dat den Keyzer eygen is; daer de andere in tegendeel in hunne verblindheyd fyn voortgegaen , raeyneedig geworden zynde niet alleen aen Godt, maer ook aen hunnen opper-heer-fchappey-hébber; dog alzoo dit boos gebroed te magteloos was om fyne ondernemingen ten uytvoer te brengen, zoo trof het met Vrankryi; een verbond van wederzeydfche verdediginge aen ; niet dat de Franfchen dit deden uyt haet tegen den waeren Godsdienft, maer alleenelyk ten opzigte van hunne eygen belangen ende om allengskens magtiget te worden : hier waeren fy als den vos, fy begonnen te poogen om tot hun oogmerk te geraeken ; fy belloten gezacmentlyk met Vrankryk den 8 Eebruary 163$ , van de Ooftenrykfche Nederlanden metfeftig duyzend man aen te randen , ende men ftemde langs wederzyds toe , dat de Provintien en Steden der zelve zouden a_nzogt worden om de wapenen tegen hunnen Vorft op te nemen, en om zig eenen vryen Souvereynei Staet op te regten: in geval fy dezen voorftel aenveerden , zoo verbond Vrankryk en Holland zig om hun te befchermea, mits dat fy naer zig hielden eeni;e uytgeftrektruyd op des zelfs grenspaelen , tot voordeel van hunne eygen belanden, ende om de zelve, hier in toe fternmende, altyd  *>a £>en verïigten Jonas te konnen in bedwang houden; dat in geval fyditwy» gerden , alle deRoomfch Catholyke Provintien moeften verdeyld worden tuffchen Holland ehde Vrankryk , ert diens-volgens ten grootften gedeelte door de verfoeyelyke ketterye van Calvien, ih de welke de vereenigde Provintien waeren vervallen , worden overgelevert in het geweld van den helfchen fatan , hunnen befchermvoogd; want wie zal twyffelen, dat alle de géne die in deze oft andere dolingen fterven niet voor eeuwiglyk verloren gaen. Unum Baptlfnia, und Fides , üna Salus. Daer en is maer een Doopfel , maer een Geloof ende maer eene Zaligheyd , zegt dert Apoftel Paulus , fprekende van de waere Roomfche Religie; maer den Alderhoogften, die het al beftierd , voorkwam aen deze voornemens; dé Ooftenrykfche Nederlanden bleven getrouw aen hunnen Vorft , ende den oorlog wierd evig* lyk voortgezet, den welken wiffelvallig de eene ende de andere partye bevoordeelde: naer Vele zwaereveldflagen, belegeringen ende VerWoeftingen, wierden de vereenigde Provintien indagtig, dat in geval fy Vrankryk nog vele voordeden hielpen behaelen, hy met hun daer naer zoude hebbeh konnen handelen, even als hy met Spagnien dede; dit bewoog hun dan óm van twee kwacden een befte te kiezen , ende fy troffen eene bezondere wapen-fchorfinge aen met de Kroone van Spagnien , de Welke nu ook genoegzaem erkende de onmogelykheyd , om deze afgevallen ftaeten nog onder haere heerfchappeye te konnen bringen; zoo door deverbinteniilèn die de zelve hadden aengegaen met andere Mogendheden , als door de uytgeputheyd ende de flouwmoedigheyd dezer Kröone ; fy moeiten eyndeling door dit ltaetkundig voorwerp afzien van de Ooftehryklche Nederlanden, ende naérvele aengewende moeyte zeggen met den vos; dat de druyven te zuer waeren , ende hun niet en geleken; dog langs den anderen kant wierd'er eyndelyk eenen bedwingenden vrede gefloten voof Spagnien , naer het eyr.de van dezen tagentig jaerigert ©orlog, tot Munfter in Weftphalen in het jaer 164B j doof  der agthiende Eeuw. ?3 door den welken den Almogenden de Ooftenrykfche, Nederlanden behoede , om gezaementlyk te moeten vervallen in de blinde ketteryen van. Calvien , Luther eii de andere Secbariffen : van welke wy ; eer wy over gaen tot de vrede-fluytinge van Munftcr , in het volgende wonderbaer Gezigt zullen handelen. TI. WONDERBAER GEZIGT. Amor inordinatus eft caufa omnis peccatl. S. Thomas Aq. 1 Uyt dwaeze liefde zonder maet, Ontftact de bron van alle kwaed, ÏJ7~ Zag een oude gryzaerd vragen,, JV_ Aen een opgetoeyde hoer , Waer in dat fy fchiep behaegen , Waer op dat fy lag ten loer ; Sy kwam hem inh kort beduyden, Dat het tooyzel dat fy droeg, Tot haer trok verfchyde luyden, s'Avonds laet en 'J morgens vroeg f Mn dat s'al de fchoon juweelen, K  ^4 Den verligten Jonas Daer fy nieê was opgecierd, Wieft te krygen door haer Jireelen, Van die in haer wooning zwierd; Slommen , peêrlen ende kranfen , Kryg ik van myn fchoon gefpan » En als ik het wilde kanjfen , Zoo bederf ik menig man; Goud en zilver met g'heel hoopen, Werpt men my mildaedig toe, En fy moeten 'r wel bekoopen , Als fy zyn hun dwaesheyd moê; Geld komt ons noyt te ontbreken, En als ik het wel na gaen, Syn'er menig afgeweken, Tot de averegtfche baen : Door't geftreel en door het vlyen, Wieft ik menig deftig man , Tot Jt verderf ^oo te verleyen, Dat hy wierd een helfch gefpan ; Dat hy fteden ende ryken, Door myn/2' en des fatans lift, Van den waeren Godt deed wyken ; 'tGeen' m'hier al heeft na gtgift. 'd Oude man die ftond verflagen, Als hy dit had na gehoon, Hy fchiep in haer geen behaegen, Maer vertrok zig ganfch geftoort; Hy liet haer, met haer dienaeren, Leven in den wulpfchen tryn, Om niet nae de hel te vaeren, Door dees valfchen zoeten fchyn. DE onderhandelinge van den gryzaerd .met de babilonyfche hoer; de uytlegginge die fy hem geeft van haeren ftaet; het tafereel dat fy hem voorfteld van haere dienaeren , ende welkers dwaesheyd fy hoogblykelyk aentoond, zullen ons genoegzaeme ftoffe toe bridgen , om te ontdekken den oorfprong van alle de voor-  der agthlende Eeuw. 75 gemelde ketteryen , meyneedigheden , goddeloosheyd ende barbarifchen handel: het en is niet te verwonderen , dat die, de welke van een gebroed des duyvels fyn voord gefproten , door zoo groote gcdienftigheyd fyn ingenomen geweeft tot hunnen vader der duyfterheyd : maer zegt my , wat heeft de mecfte aenleydingj tot alle fcheuringen en afdwalingen van den waeren Gödsdienft gegeven , als eene ongeregelde liefde , eenen eygen drift, eene onbetoomdheyd van de gevoelens ende eene toeneyginge van alle welluften: als alle de voormelde grouweldaeden hunnen oorfprong dan hebben genomen uyt eenen onbetoomden ende ongeregelden drift, hoe konden fy dog anders als buyteu-fporig wezen ; dog alzoo wy deze genoegzaem hebben voor het oog gefield in hunne uytwerkingen , zoo zullen wy nu aftafereelen hunne ftigters door de welke alle deze dolingen fyn in den aerd-bodem ingevoert, ende alzoo wy ten opzigte van onze nabueren , geene andere dolingen moeten aenraeken als die van Calvien en Luther, zoo zal het ons genoeg zyn de dry voornaemite belhamels van deze , Calvien, Luther en Karolftad af te fchetfenop dat een ieder uyt hunnen levens-tugt bevroeye, de beftandigheyd van hunne dolingen. Jan Calvien , zynde eenen Ktiypers-zone , wierd geboren tot Noyon in het jaer 1.509 : naer in de regten geftudeert te hebben tot Orleans ende tot Bourges , wierd hy bekend tot Parysin het jaer 1532 , door fyne nytlegginge der twee boeken van Seneca over de gojdertierentheyd , ende alsoo hy aen het hoofd van dit werk geplaetft hadde den naem van Calvlnus., is hy iedert onder den naem van Jan Calvien bekend gebleven y alhoewel fynen opregten naem was Cauvin : door de dolhgen die hy uytftrooyde , wierd hy genoodzaekt Parys te veriaeten ; hy vertrok van daer nae Angonlemen, alwaer hy de griekfche tael leerde en fyne dolingen voord predikte ;hy doorliep agrervolgens Patiers , Nerac , en van daer trok hy wederom nae Parys; maer vreezende ia egteniffe te geraeken vertrok hy zig na&  Den verligt en Jonas Bazel, alwaer hy heeft uyt gegeven den Boek getytelt Jnjlitutio Chriftiana, welk vermaerd werk hy opmaekte ter verdediginge van fyne aenhangers, ter dood verwezen door Francifcus den I.' naer dat hy verfcheyde reyzen Zwitzerland ende Italien hadde doorzwerft , ging hy zig huys-veften tot Geneve , ende naer dat hy aldaer twee jaeren hadde Leeraer geweeft der Gods-geleerdheyd , wierd hy tenopzigte van een zwaer gefchit ende over fynen flegten handel in egtenifle genomen , gegeeflèlt, gebrandmerkt ende verbannen ; dog naer dat hy dry jaeren in ballingfchap hadde geweeft tot Straetsburg, wierd hy van fynen aenhang wederom in Geneve gebragt, ende alfdan is Geneve het Schouwburg der Calvienfche Leeringe geworden : Calvien was eenen verwaenden , boofaerdigen , trotfehen ende tyrannigen imenfch ; want den Medicyn-meefter Michaël Servet, hem eenige brieven gefchreven hebbende raekende het Myfterie van de heylige Dryvuldigheyd , poogde hy hem te doen vangen , ende dit gelukt zynde dede hy hem levendig verbranden, h't dat den ftigter der Geuzen reeds fyn vergenoegen fchiep in het vergieten van menfchen-bloed, hoe is het dan te verwonderen dat de woedende Beeldftörmers, fyne waere difcipelsende opvolgers, hier in hun behagen hadden? Syne vreedheyd itrekte zig zoo verre , dat hy ftaende hield , meefter zynde tot Geneve , dat alle de gene, die fyne dolingen niet en volgden, levendig moeften verbrand worden : eene wonderbaere godvrugtigheyd ! eenen uytjnnntenden Gods-iever! onder alle de buyten-fporigheden daer hy zig van pligtig vond , was wel de voornaemfte, de hoereeringen daer hy zig mede ophield , even als alle andere Seïtariffëri hebben gedaen ; dog hy wieft deze behendiglyker te bedekken als Luther en Karolftad , nogte hy en gaf zoo vele openbacre verargerniffen niet , om dieswil dat hy doornufter was en behendiglyk fyn fauten wieft te bedekken. Buyten dat hy fterk toegeneygt was tot hoerery, zoo was hy werkzaern ende onbaetzugtig ten opzigte van rykdommen  der agthiende Eeuw. 7T te betragten ; hv betuygde van zig zeiven dat hy oploopig was van "aerd : ik hebbe, zeyde hy , onophoudentlyk dit gebrek tragten in te binden; maer tot nvt toe hebbe ik daer altyd vrtigteloos aen gearbeyd. Calvien overleydde tot Geneve in het jaer 1564 , in een groote wanhope en van eene fchukkelyke Stekte; want hy wierd zoo daniglyk van de luyzen opgèeten, dat men gantfche vuyften konde inde gaten van zyn Lighaem fteken , ende dat men met eenen pluymen-borftel een gantfche vnyl-blek luyzen konde van zyne kleederen vaegen ;eenen van zyne Dtfcipden, die daereygen-oogig tegenwoordig was, fchryft daer van aldus : Calvinus in defperationefiniens vitam, obiit, turpiffimo morbor quem deus Rebellibus & Malediclis eft commmatus ,prius excruciatus & comfumptus apediculis; quod ego verijfimè atteftari audeo , qui funeflum & tragicum illius exitum & exitiunt his meis oculis prcefens afpexi. Joan. Haren. Apud pet, Cutfemium. Dat is : Calvien in wanhope zyn leven eyndigende , is geftorven van een alderfchrikly1'ftc endeiïinkenfte ziekte , door de welke God de wederfpannige ende de Vermaledyden bedrygt heeft, eerft gepynigt en verteert zynde door de luyzen; het welk ik op het alderwaeragtigfte durve betuygen, die des felfs droevigen en yflchelyken uytgang ende verdervinge met deze myne eygen oogen tegenwoordig, hebbe befchoudt. Zoo dat men van dezen met Verinus mag zeggen : Pozna voluptatis comes eft dolar ipfn valuptas Jmpurus numquam gaudia pura tulit Dat is Na welluft komt de ftraf, na zonden komen plagen; Onkuyshavd leyd terftond en voeld verdiende fiagen, Want op den zei ven tyd, als hy de zonde doet; Ontmoet hy eenen beul die pynigt zyn gemoed. Laet ons nu overgaen tot Andries Carolftad , ende wy zullen in hem , zoo als wy agtervólgens ook in Luther zullen opmerken, befchouwen; dat den oorfprong >an hunne Goddeloosheyd , nog veel opentlyker als in die -van Calvien is. geweeft eenen ongeregeld  7 8 t>en verllgten Jonas den drift ende eene ongebondentheyd hun'er bertstogten , niet voortskoraende als uyt eygen liefde ende vermomde vlyerye van den helfchen Satan. AndriesCarolftad was gebortigvan Frankenland , en naer dat hy Priefter geweyd was wierd hy verkoren tot Arts-diaken van Wirtemburgh, ende gelyk de oogen nytwendige tolken zyn van eenen inwendigen brand des lichaems, zoo konde men gemeynelyk uyt de fyne iets. heetzig ende haeftig zien, 't welk getuygde de inwendige pafilen die zonder ophouden fyne ziele kwelden ; ondertuflchen hy was begaeft met groote, dog trotfchc memorie ende verfiand , ende gelyk hy den eerften was van die tyden , die de wezen tlyke tegenwoordigheyd des lichaems Jefu Chrifti in het II. Sacrament des Autaers loochende , zoo is dezen onkuyflchen den eerften Priefter geweeft die eene vrouw trouwde , tot blydfchap van alle de andere onkuyffche ende uytgeloopen Monikcn en Paepen , die zig verheugden den weg gebaent te zien, daer fy ZOo nae verlangden : dezen eïlendigen , zoo hy zelfs verhaeld , was zoo geprikkelt door de liefde* dat hy meynde uytzinnig te worden op den dag van fyne trouw-feeft ; men ftelde op dien dag eene nieuwe Miflè in, die door fyne aenhangers voltrokken wierd in hunne Kerk ; den Introitus van deze Commedie, want zoo diend deze Mis genoemd , wierd gezongen als volgd : dixit Dominus Deus non eft bonum hominem eJfe folum , faciamus adjutorium fimile fui , dat is : den Heer onzen Godt heeft gezeyd ; het is niet goed. den menfeh alleen te laeten, laet hem ons een medehulpe maeken. Het hier op volgende gebed was : Deus qui poft tam longam & impiam Sacerdotum tuorum cecitatem heatum Andream Caroloftadium ea gratia donare dignutus es, ut primus , nulla hahita Papijlici juris ratione , uxorem ducere aufus fuerit, da quecfimus ut omnes Sacerdotes, fana mente, ejus veftigia fequentes, ejeciis concubinis aut eifdem duSis, ad legitimi confortium thori convertantur; per Dominum noftrum Jefum Chriftum &c. dat is Godt, die naer zoo lange en goddelooze blindheyd  der agthlende Eeuw, 79 nwer Prieftcren, den heyligen Carolftad met die gratie hebt willen begunftigen, dat hy den eerften , zonder te letten op eenig Papiten regt, heeft derven een vrouwe trouwen ; geeft, bidden wy u, dat alle Priefters hunne verdooldheyd ziende, fyne voet-ftappen volgende, hunne byzitten ten huys uyt gedreven hebbende , oft de zelve getrouwd hebbende, tot eene wettige houwelykx verzaeminge mogen komen ; door onzen Heere Jefus Chriftus. Daer naer volgden deze verzen: Deus intua virtute Andreas Carolojïadius gaudet <$f letatur, thalamo ■copulatus. dat is: Heere in uwe kragten verblyd ende verheugd zig Andries Carolftad , door het houwelyk gebonden. Ik zal nu de relt van de gebeden agterlaeten, die alle op eene manier gefchiedden, eyndigende met het befluyt van hunne Miflè ,dat was het volgende.Sint nobis Domine auxilio fumpti Sacramenti myfteria , & ficuti Andree Caroloftadii connubiali celebritate letamur, ita fac qu&fimus 'Sacerdotum conjugia toto orbe feliciter aufpicentur, fehcius fuccedant , & quam fielicijjimè finiantur; per Dominum noftrum &c. dat is : laet Heere ons behulpig zyn de myfterien van het genut Sacrament, ende gelyk wy ons verheugen door de houwelykx-feeft van Andries Carolftad , verleend dat alzoo de houweïyken der Priciteren door de geheele wereld gelukkiglyk beginnen , gelukkiger voordsgacn , ende op het aldcr-gclukkigften eyndigen door Jefus &c Ziet hier, hoe deze guychelaets met Godt Almagtig en de ganfche wereld fpotten! niet opgeftygt , als door eene enkele razerney van eenen on betoomden drift : maer hoe is het met hem eyndelyk vergaen ? Een fpook voorzeyde fyne dood in fyn huys, vele zynde van gevoelen, dat hy is van den duyvel verworgt; aengezien daer menigte getuygen van zyn, tot zelf de Paftors in dien tyd tot Bazel. Zoo is Carolftad dan geftorven , om loon nae zyne werken te ontfangen: ziet hier de uytwerkzels der onbetoomde herts-togten die met gnen mindere paffie befeten hebben het hert van den Goddeloozen Luther!  8o Den verltgtcn Jonas deezen, opgefteygt door een rauzende hovaerdigheyd , vermengt met een brandende onkuysheyd, is \ an Doctor in de Godtsgeleerdheyd tot W irtemburgh , geworden eenen belhaemel zyn 'er Seéte; h y dan voltrokken ziende het Houwelyk van Carolftad , kwam het zyne ook wel haeft in het werk te leggen; hy , vlammende door de liefde van zyne Catharina de Borre , eene Non , lokte haer uyt het Kloofter- en trouwde de zelve ; haer boven dién ten beften geevende aen de Studenten van Wirtemburgh, om hun alzoo tot zyne leering te tr.k-> ken, daer zig wel haeft ganfeh Duytsland mede befmet vond , en die, eylacs , zoo menige ziele heeft een proye des duyvels gemaekt ; nnur hoe is het eyndelyk met dezen onkuyflehen Luther afgeloopen ? hoort hier van de eygen woorden van P. Ty reus, in zyn boek der bezeten: daer waeren in een dorp in Braband, Gheel genaemt, veel bezetene, die daer gebragt waeien, om door de voorfpraek van eene Heylige die daer geviert word , verloft te worden; deze worden altemael op eenen ftond van hunne booze geeften verloft, te weten op den zeiven dag als Luther overleyde; maer 's anderdags.keerden fy allegaeder wederom,om die op hunne gewoonelyke maniere te kwellen; gevraegt zynde, waer fy den dag van te voren geweeft waeren , gae. en voor antwoord: dat hun van hunnen Prins geboden was, de ziele v an den grooten Propheet en hunnen mede-gezel Luther te vergezclfchappen; eenen van fyne knegten heeft dit zelve beveftigt, verhaelende, dat zoo hy 's nagts de venfter open dede, om de kamer daer fyn meefter in lag te verlogten , hy gezien heeft, niet zonder grooten fchrik en angft, verfcheyde fpooken en gedaentén, fpringende en danflènde : de raeven die daer kratten omrent het lighaem, wanneer het van Ifleben te Wittenberg overgevoert wierd , gaeven nog' meer agterdenken dat 'er dut daenige kwaede geeften omrent waeren geweeft : deze gefchiedeniffe word immers genoeg beveiligd door de eygen woorden van Lui her , als hy zegt ; dat hy licymelyke gemeynfehap hadde met den duyvel : dit ' was'  der agthlende Eeuw. H\ %as het eynde van den onzuyveren Luther, laetendd fyne Non'met dry kinderen in de goede gunft van fyn© aenhangers. Ik hebbe nu genoegzaem aengebaelt* niet alleen dé geweldenaryen , ende moetwilligheden der Ketters j maer ook hunnen oorfprongende afkomfte; opdat den eenvoudigen zig niet zoude laeten verleyden door deze wan-gedrogten; ende op dat hy hun zoude verfoeyen als het haetelykfte dat in de wereld is; want zegt my ; dat van de ondeugd is voordgefproten, dat niet als de duyfternilfen bewandeld: hoe kan men het zelve eenen vriend van het licht befchouwen? Vrankryk wierd wel eerft befmet met de dolingen van Calvien; Duytfc land wel eerft met die van Luther ëh Carolftad; dog; deze zyn voor het grootfte gedeelte overgegaen tos de Vereenigde Provintien : den Heere verliet deze om hun zonden ende onboetveerdigheden, ende den duyvel gebruykte hun als de bekwaemfte werk-tuygen om den waeren Gods-dienft te onderdrukken; zoo verre zyn hunne boosheden ende goddeloosheden opgeklommen voor het aenfchyn Gods, dat fy wel haeft den looit Van hunne werken ftaen te ontfangen, zoo als wy hief naer zullen aentoonen: hunnen zoo - genaemden Godsdienft, die fy den verbeterden noemen, is dan eene blinde dolinge, voordgefproten uyt eene ongeregelde liefde ende onbetoomde driften, zoo als wy genoegzaem hebben aengetoond, ende alzoo den Heere zelve zegt dat de werken van de handen der menfehen verganglyk ende )del zyn, hoe veelte meer moet dit toegepaft worden op huune gezindheyd , die verre van menfehen werken, eene duyvelfche uytvindinge is ,uyC haet ende verfoeyiuge van het alleen zaligmaekende Roomfch Cathoh k Geloof: meh mag dan met regt op des zelfs Stigters toepaflen , de woordeh van den over* teffelyken Poëet üwenüs: Vis fieri felix eft debeltanda voluptas; H V in voor'gen ftaet erzetten . Qf k verderf hun tot deu gronii  pen vertigten Jonas Dit zevenfte wonderbaer Gezigt zal ons door eens aengenaeme toepaffinge genoegzaem aentoonen het oogblykelyk regt dat fyne Majefteyt den Keyzer heeft, om zig niet te gedragen aen het Tradtaet vanMunfter: alfwanneer men nu tot Munfter was te faem vergaedert tot het aen treffen van eenen vrede , zoo moeft den zeiven oogblykelyk gefloten worden naer het genoegen der fterkfte partye ende tegen den dank van de magte3ooze:nu diend onderzogt of diergelyke verdrag-maekinge kan beftaen; ende men diend dies aengaende te zeggen, even als Jupiter zeyde tot den Land - man , dat het eene bekende- zaeke is , dat onder andere middelen, de welke wy hier zullen voorbygaen, die een Contract, verbond , oft over-een-komft verbreken „ het geweld en de vreeze behooren. De eerfte wanneer men door een openbaer geweld , oft door overwinnende wapenen in zqo een engte gebragt word , dat, wilt men of fyn leven of eenige overblyfsels van fyne bezittingen bewaeren , men gedwongen word tpe-te-ftaen, het geen de reden verbied vrywillig af-te-geven. De geweldenaer dringd den o vergeweldigden fyne fcbrif ^elyke en plegtige toeftemming te geven. Zoodanig een toeftemming, door magt en geweld afgeperft, is naer xegten niet beftaenbaet. Het laefte genoemde, namentJyk de vreeze van anderfints nog meerder door de over-, magt te zullen verliezen, eii mogelyk niets van fyn bezittingen te behouden, noodzaekt de verzwakte partye tot een onrcgtmatfge rekening van een onbeftaenbaerCantract, zoodanig een rekening, is nul en van geender waerde. Wanneer de beledigde partye aen den Regterpf beyde of een dezer middelen kan aentoonen , die hem'genoodzackt hebben een foort-gelyk Contract aen te gaen, zoo is den Regter verpligt de beledigde partye Yan het verbond te ontdoen, na het voorbeeld vanJupyn. Qntrent de vreeze leert ons Hugo de Groot, Lib. II. Cap. 3?I. f ■ 2 N. ° 2 , dat een Conventie door vreeze aen-± fyegaen wel niet nalaet 'm zig zelve kragt te hebben, maer  der agthiende Eeuw. dat hy, die de oorzaek van de^e vreeze is , den anderen Contractant daer van ontheffen moet, om reden der fihade » die hy hem daer door onregtveerdig doet ondergaen. Pnffendqrf verklaerd zig hier in dezer voege ( in fyn groot werk Lib. HL Cap. VI. f. 6. Een zoodanig Con-traSt aordeele ik van den kant, die zig verbind , bejiaenbaer, maer aen den kant van hem, die de vreeze veroor-, zaekt, ml en van geen de minfte beftaenbaerheyd, omdat deie laefte het regt niet heeft , omPer de voltrekking van te vergen. De Heer Gundling is van dit voorgaende gevoelen geweeft; zoo als uyt defzelfs werk ( de Efficieutia metu,s) ten klaerfte blykt, alwaer deze beroemde Regtsgeleerde zig over deze ftof breedvoerig verklaerd. Barbeyrac in fyne aen merking over de aengehaelde paffagie van Puffendorf, meynd dat zoodanig en Conventie in zig zelve onbeftaenbaer is, in deze veronderftelling, dat-ze voor een grondflag niet en heeft de vrywillige en waeragtige toeftemming der mede Contractant , het geen voor al vereyfcht word , zoo een Con-! tracb de beftaenbaerheyd uytmaekt. Den Hoog-Leeraer der Keyzerlyke Academie van Petersbourg, de HeerStrube, deze voorfchreven gevoelens op het alderfcherpfte onderzoekende , zegt in fyn werk, genaemt , Ebauche des Loix naturelles , Part. III. Chap. III. , in de aenteekeningen : " Het komt „ my voor, dat de reden , welke deze vermaerde fchry„ver aenhaeld , nergens anders dan op een veronder-. ,, fteljing gegrondveftis, welke (veronderftelling) zelfs „een klaer bewys voorderd, wordende door hen , die „ van het tegenftrydige gevoelen zyn, met ernft ontkent, „ Ik voor my kan. inderdaed niet vinden , dat de vreeze volftrektelyk de vryheyd te niet dqet, en vervolgens „ ook n|et de beftaenbaerheyd vaneen Contract, dewyl fy „ opzigtelyk niet belet van een der twee onheylen te „verkiezen, en dus dat dezen keus zeer regtmaetig en „ billyk kan zyn, D.aer-en-boven ftrekte zig deze redgn van gelyke uyt op de over-een-komften door regt~_  Den verllgten Jonas „tige vreeze aengegaen, en bewyftdaer ontrent te veel, „ zoo dat het meelt gevolgde gevoelen het fchier fchynd „ te verhaelen." " Den Heer Puffendorf betreffende, hy doet zyn gevoelen voornamentlyk ruften op het altoos duerende „ accoord tuffchen het regt aen de eene zyde , en de m verpligting aen den anderen kant; een veronderftelling „alzoo weynig gegrond, dan wel'onderworpen aenon,i gerymde gevolgen. In waerheyd , zoo dra een Wet ,, my een verpligting opleyd, om een zaek te doen uyt ,1 aenzien van een andere , dan ben ik daer door zelfs 0 te meer verbonden , vermits dat de verpligting onaf-' „fcheydelyk van de Wet is , en onmiddelyk daer op » betrekking heeft. De verpligting dan geeft het verlof, ,i of het regt, om over-een-komftig te handelen. Maer >i hier is de zaek , wat eerlykheyd van den beloofder * v°orderd. Van den anderen kant is het zeldzaem van j, te konnen doorgronden de waere beweeg - redenen , » die een ander aenzetten om tegens ons te werk te ?5gaen , en vervolgens om daer door te fchikken, wat jj wy aen hem verpligt zyn. " "De zwaerigheyd is dan alleen maer een regtveerdig » en geoorloft middel te vinden , om zig , uyt eygen »«'^ofde, zonder tot imand , wie het ook mogt zyn , jjfyö toevlugt te nemen, te ontmaeken van een belofte > ?, die ons onregtveerdiglyk is afgeperft. V " Dewyl het dan klaerblykelyk is, dat wy door die „beloften gefchonden zyn , zoo is in dit geval de ftel»>regul , (dat men aen hem die'er in toettemd , geen „ nadeel toebrengt) niet toepaffelyk: vermits men ons m het regt , om een over-een-komftige voldoening te 5» trekken , niet en kan weygeren , en vervolgens van ??de zelve te doen beftaen in het te doen van de zaek .'•.zelf, ik wil zeggen , van de over-een-komft, die de oorzaek van het verlies is Want in dit geval zoo 5, ftryd zulkx geenfints nog tegens de aldergemoedigfte >, aenkleving aen onze pligten , zoo wy ons alfdan hor % ven ons gelyke ftellen. Dus kan men geheel 'gemak-  der agtlüende Eeuw 87 „ kelyk vatten , dat Grotius zig niet bedriegt, met zulkx „ op een ander over te brengen, het geen eeniglyk van „ ons afhangt. 'J Hubner in zyne Hedendaegfche Rechtsgeleertheyd ,Capittel. XXXVII , zegt " De billykheyd is openbaer , „ om den geenen die door vreeze gedwongen is om je s » te doen, van de verbintenifie daer over te beCrv„ den : zulkke vreeze, namen ilyk, voor ge welt, &c. " Profeffèr Voet, ad Pandect. Lib. IV , Tom. 2 No 1, ftemt in alle deelen met de voorfchreve rechts-geleerdheyd over een , zeggende: Prima reftittitionis canik metus eft, qui inftantis vel periculi caufa mentis trepidatio dicitur, vel etiam majoris malitatis timor , 'J Di vreeze is de eerfte oorzaek der herftelling , die door„ gaens, ter oorzaek van het naderend gevaer, een ont„ roering der herifenen of ook wel een vreeze voor groo,, ter onheylen genoemt worden. " In het voorgemelde Hood-ftuk N. °io, verklaert zig de voorfchre e Profeffor in diervoegen : Quin & metum juftum recte dixeris , quem hoftis hofti infert : cui confentaneum , ut bd\o Captus ea folvat, ad'qua; promittenda lerrore hoftiii & armis compulfus tuit, cum iüas conventiones jus belli tueatur; »* Dit zal men een „ regtmatige vreeze noemen , wanneer iemand, in den „oorlog gedwongen word, dat geene toe te ftemmen, „ tot welker beloften hy door een vyandige vreeze en „wapenen gedrongen word, nademael het regt van den „ oorlog of geweld zulke over-een-kotuften alieeniglyk verdedigt." Uyt alle deze aengehaelde ftandvaftige leeringen wegens de vreeze , die ons dwingt een onregtveerdig Contract aen te gaen, blykthet dan zonne-klaer, dat het niet beftendig kan z n , het geen een regtveerdige vreeze ons bedwongen heeft tot een ganfche bederf te teekenen. Was dan KoningPhilippnsdenlV,in den jaere 1648, door de vreeze van nog meerder te zullen verliezer., niet in de noodzaekelykheyd gebragt, wilde hy de bron  88 Den vtrllgten fonai floppen, waer uyt al de onheylen , zoo voor zyne Kroon $ dan voor zyne Onderdanen vloeyden, om de artikulen; hem door Holland voorgefchreven , aen te nemen en op die voet, de vrede te fluyten ? Alleen die de gefchiedeniflen van die tyd weten , zullen volmondig moeten zeggen : jae zeker Wat al verliezen had Spanje, die Portngaël in dezen oorlog ook overhcerfchte , niet al geleden ? De bezittinge in de. Ooft-Indiën waren reeds door de overwinnende wapenen in de handen der Hollanders vervallen, Brafilien in de Weft was verovert, en de "Vloot onder den Admirael Piet Heyn had zig van de fchatten van Peru meefter gemaekt. Daer-ön-boven was hy in een zwaere oorlog met Vrankryk ingewikkelt, en de Portugiezen rebellig geworden. Allen deze vernielende voorvallen noodzaekten dan die Vorft, Wilde hy een Vreede hebben, Om, uyt vreeze van niet meerder te verliezen , de voorfchriften der Hollanders aen te nement Betreffende nu het eerft-genoemde , zoö leerdönshet Roomfchë recht, (in de Lex Julia) dat, onder het geweld, waer door iemand gepraetnt word, tegens wil en dank , fyne goederen of bezittingen af-te-ftaen, wel bezonderlyk gerekent worden, die, om opjland te verwekken zig zelve en onderhoorige wapenen , en in de wapenen gevonden worden. Die, door een allerfchandelykjle voornemen, opjland verwekt hebbende , Steden, dorpen , het platte land overmeejleren, en te vuer en zweerd ten roove gaen. Die met gewapende krygs-benden de eygenaers uyt hunne huyzen, land en fchepen verjoegen, nemende deze geroofde goederen in volle bezitting. Het is dan overal een ftandvaftig regt, dat, zoo dra men dufdaenig een vreeze en geweld den regter kan bewyzen 4 de beledigde partye alfdan in voorige itaet volkomen moet erftek worden. Het zoude ten eenemael onnoodig zyn, de önderfcheydene middelen van geweld, roof, brand, overmeestering van Steden , Vlekken, Schepen en andere diergelyke wederom aen-te-haelen, die de Hollanders* in  der agthiende Eeuw. 9$ in dezen tagentig jaerigen oorlog, gebruykt hebben , om den Koning van Spagnien te dwingen met hun eeni zoodaenigen vrede te maeken, ais fy het fpel meefter zynde, hem zouden voor-fchryven. Dit is dan ook by dit berugte Tractaet van Munfter gefchied. Den Vorft wierd door overheerfcning , geweld en aenmerkelyke verliezen gepraemt dezen vrede aen te nemen en te gedoogen , dat fyne Onderdanen aen Hollandfche Kluyfters geboeyt wierden. Het was het XIV Artikel van dat Traétaet niet alleen , waer uyt de Hollandfche boeyen zig deden zien , maer zelfs ook het XV, waer hy bedongen wierd: dat alle fchepen in de Havens van Vlaenderen komende, en uyt de zelve vertrekkende, belaft zouden blyven, met da betaeling der zelve regten en belaftingen , die geheven zouden worden van de goederen ,gaende en komende langs de Rivier de Sclielde , en andere Zee-gat en , waer van, in het Artikel gewaegt wierd. Het oogmerk van het XIV Artikel was dan voor hun niet alleen genoeg , waer by Antwerpen en Braband vernield wierden , maer de Stad Brugge ende ganfea Vlaenderen moeften , door dit geweld, ook onder het Hollandfche jok zugten. Uyt alle dit verhandelde is dan op het duydelykfte vatbaer, dat, zoo iemand het regt van erftelling te vragen heeft, zulkx, by uytnementheyd , aen onzen Souvereyn op het alderbillykfte toekomt , daer r en de gezonde reden, en het regt volkomen de erftelling voorderen , en de dringende noodzaekelykheden fyn'er getrouwe Onderdaenen zulkx met het hoogfte regt van den Vorft vragen. Deze erftelling heeft den Monarch, in alle vriendfehap, gevraegt. Hy heeft, op hun verzoek ingewilligt om daer over met CommilfarifTen te handelen. Syne bereydwilligheyd, om met fyne Nabueren in een gewenfehte vrede te leven , heeft gebleken in het toegeven van fyne overige wettige pretentien , mits men de vrye Vaert na Zee aen die van Antwe*. pen, gunde; maer neen , alles wasvrugteloos. Hoe zeer M  t>r> Den vérllgten Jonas fy , in vroegef dagen , tegens. de Engelfchen door dö kundige pen van den grooten Hugo de Groot, onwe-derlprekelyk, aen de ganfche wereld bewezen hebben* dat de Vaert op den grooten Oceaen a«fi verpligt word, wanneer men zig voorftelt de gelegent- heyd, de zaek en de vermogens te hebben, om met »> kragt te konnen werken , welke men doorgaens zege »»te ontbreken, wanneer iets niet kan gefchieden, ten zy met mynen eygen ondergang, vermits het ondc „ de onmogelyke daeden , en die de gewoone menfche-  9 Den verïïgten Jonas „lyke ftandvaftigheyd overwinnen, gerekent word, fyn,, eygen liefde en de zorg voor fyn eygen wel-zyn af „te zeggen." Zal dan dit Tractaet ten nadeele van dezen Vor ft werken , daer zulkx maer willekeurige befchik kingen inhoud , die een geleende verpligting heeft ? Zal dit de Goddelyke, Natuerlyke ën Redelyke Wet te niet doen, die op onwrikbaere en ftand vafti:;e beginfelen geveftigt is? Het regt, het gene, in dit verfchil, met de noodzaeltelykheyd gepaert gaet, beftaet dan in alle fyn kragt, cn wel in alle Staeten , die een mcnfch bekleed , en alle menfchelyke magt is niet bekwaem, om dat te niet te doen. Om met meerder billykheyd te fpreken, zoo moet men dan zeggen, dat de noodzaekelykheyd, vei re van een uytzondering te gedogen , in tegendeel de fundamenteele rigt-fnoer van het regt erfteld , en ontneemt aen de latere Wetten alle kragt en magt , zoo dra-ze van het algemeene oogmerk wyken. Een regtfchaepen menfch kan zig aen de Wet der reden die wezentlyk is, niet onttrekken, nog de oiren fluyten aen de ftemme der natuer , want fchoon wy verpligt zyn eikanderen te beminnen , zoo is het ook zeker, dat de natuer ons leert zoo een van beyde moet vergaen , dat men , in zoo een geval zig zelve boven fyns gelyke fteld. De pligt om een ander te bewaeren, houd alfdan op, en verlieft alle fyne kragten, om dat de oorzaek ophoud, en de verpli ,ting die wy ons eygen zelve fchuldig zyn , om na onze voldoening te le-' ven, blyft in fyn volle kragt , en het is ter oorzaeke van deze verpligting, dat wy gehouden zyn ons in een uytterfte gcvaer te behouden boven hen , die ons ge. lyke zyn. Strube de Piermont de la néceffité, &c. Chap. H. i. IV. Nademael ik dan het geval , waer over het gedngte gefchil thans loopt , naekt en ongeveynft heb voorgedragen , zoo durve ik verhopen , dat een ieder volkomen'overtuygt zal zyn van het fclireeuwende ongelyk , het geen de Hollanders, onze nabueren, het Ooften- rykx  der agthlende Eeuw. 97 fyk'Nederland ende voornaementlyk de Stad Antwerpen aen doen, en in deze den Keyzer zelf! Is dan heden dezen gedugten Monarch niet in het geval gebragt, om het welvaeren van fyn onderdaenen , de erftelling van fyn Land en fyn eygen eer te ftellen boven alle dwingende middelen? Zonder eenige de minfte twyffel, zullen alle ftervelingen , die zonder voor-oordeel fpreken, volmondig zeggen :Aen wie kan men anders de gedreygde bloedftorting wyten dan aen de ongehoorde hoofdigheyd van hun, die aen onzen Vorft fyne rechtmaetige vorderingen voor het oog van gantfch Europa komen te weygeren. Dewyl dan het vrye vaeren door de rivier de Schelde in zig bevat een natuerelyken weg na een vrye Zee en dat het, na de gronden der reden , en het bekende recht, aen die van Antwerpen zoo wel vry ftaet dezen weg te gebruyken, even als alle andere Natiën de rivieren gebruyken, om een vrye Zee te beploegen, zoo is het zonne klaer, dat fyn Keyzerlyke Majefteyt, tot erftelling van die vrye vaerd, de wapenen moetende gebruyken , niet anders doet, dan de Hollanders zelfs gedaen hebben, om die rivier te fluyten, en vervolgens daer in niet anders beoogt, dan het geene de billykheyd mede brengt naementlyk te voldoen at*n de pligt, die hy aen fyn onderdaenen verfchuldigt is : want, zegt .Zenophon , een Vorft is verpligt, om hun alten , die onder fyn gebied behooren , met weldaeden op te hoopcn. Nu hebben wy voorgeftelt de geregtigheyd van fyne Majefteyt tot het wedereyfichen van fyne ontnomen panden, even als het zelve beflift word doorjupyn in dit ons zevenfte wonderbaer Gezigt. Nu zullen wy overgaen tot het agtfte alwaer wy den verligcen Jonas deragthiende Eeuw zullen befchouwen , door den Munfterfchen vrede tot bnytaen den Walvifch gegeven, ende nu wederom door den zeiven uytgebraekt aen de Ooftenrykfche Neder-Schelde , om aen het trotfeerende Nederlands Ninive voor - te - ftellen de rampen en onheylen die het bedrygen. N  -#t' Den verligten Jonai VIII. WONDERBAER GEZIGT. Crajlina qui defert meliorem in tempora vitam , Quis recie hunc dicat confuluijfe fibi. Die al te lang uytftelt 't doen van boetveerdigheyd. "Word menigmael beroofd van Gods bermhertigheyd. 9 ~W/r~ Zag de faem vereende landen JlV_ Leven in een wulpfchen aen : 'k Zag 'tonregt geleende panden, By een fchoon gelegen vaert, In veel rykdom overvloeden, In veel pragt en koftlykheyd, 9t Welk een Vorjl gaf hoog vermoeden , Van hun groot onregtigheyd; Namentlijk in het hef houwen, Hoe tot naedeel van fyn land; Sy 't vergift hadden gebrouwen , Zynde 'f Spaenfche jok ontmand, Doen wierd ik om boon gejtoten, Foor den walvis tot een buyt; Doen wierd mijn rivier gefloten,  der agthknde Eeuw, Maer m glhbeld hy my uyt; 'kWierd alfdan door angft gedreven, En te faemen magtthos , Moeft ik mijnen vrydom geven Der riviere voor altoos; Maer nu komt den tyd te naeken , Dat ik regt zal zyn gedaen ; Dat het Oorlogs-vuer zal blaken ,. En verduyftren %on en maen; Ik die zoo lang lag befloten In den buyk van dezen vifch, Ben'er weder uyt gefloten , Tot 't voorzeggen van mijn gifch* Ik zal met van Leliendaele, En den Roomfchen Daniël, Ganfch den ondergang afmalen, Van dit broedfel van de hel; 't Bloed dat roept der martelaereny Hun ontrouw en godloosheyd , En kan nimmermeer bedaren,. 'd Alvaorziende Majejleyu Laet ons dan nu gaen ontvouwen ,, Of den tyd niet naekend'' is , Dat 'f vereende land zal rouwen, De befiaetting van 't gewis, TOt nu- toe hebben wy niet gezien- ats gsouweldaden , meyneedigheyd: ende eenen onmenfcbelyken handel, geplogen door de vereenigde Provintien ; het is nu zoo verre gekomen da- de maet hun'er boosheden overloopt ende dat de wraeke- van de» alderhoogften r welkers goedheyd fy nu zoo langduerigen tyd hebben getergt, hun komt te naeken : de Heydenfehe Philofophen betuygen ons zelfs, dat Godt is den loonder van het goed en den ftraffer van bet kwaed; want zegt Seneca: nullum fcelus impunituin, , qiüa fcdeds, i& ere Jlwplicium eft- dat is,:  too Den verligten Jonas De boozen nimmermeer hun ftraf ontvlugten mogen , Gods vraek treed overal hun altoos onder 'doogen. Sy volgt hun waer fy gaen, gelijk, de fchaduw ~>tlyf En altyd komt hun voor hun goddeloos bedryf Noyt is het berouw tefpade; noyt veragt den Heere die met een vermorzelt hert zig wederom tot fyne genade begeven ; die afstand doen van hunne boosheyd ende ongeregtigheden, wedergevende het gene fy door een onregtveerdigheyd van een ander bezitten ; dog volgens den H. Auguftinus ende de andere Leeraers der Kerke is het een vafte regelftellinge , dat geene zonden van ongeregtigheyd vergeven worden, ten zy men wedergeeft het gene men van een ander heeft ontnomen : non dimittitur peccatum niji reftituatur ablatum. S. Auguft. Ende alzoo de vereenigde Provintien hertnek kiglyk wygeren deze wedergave te doen zoo worden de zelve bedrygt met een algemeyne flagting, een fchroomelyke verwoefting, die niet als vuer en vlammen aenkondigt : de oorlogs-trompet is geblazen , de overftroomingen , ter noodelooze beveylinge met geweld gedaen, doet den armen landman met ziltige traenen fynen ftulp veriaeten , en na de Steden vlugten, de veld-lekkernyen, tot s'menfchen onderhoud noodig worden bedorven , de duerte der levens-middelen pynigt reeds den noelt.cn werkman : het doodelyk moordgeweer , wyd en zeyds by een gebragt, ter flagtinge van het redclyk wezen , doen de oogen van alle verligte zielen in een bad van traenen fmilten , de krygs-benden rukken aen , en geheel Europa raekt in eene doodclyke beweginge : de tyden zyn voorby, als wanneer ik door magteloosheyd van mynen befcherm- oogd , wierd over gegeven tot buyt ; als ik opgedoten wierd in den buyk des walvifch , in den welken ik tot nu toe als aen eene geglyde keting hebbe liggen dwaelen , weikers ontfaglykheyd ende wreedheyd te iaemen vervoegt met het vermeynde regt , alle Ooftenrykfche Staeten hebben beteugeld , om nog langs de Schelde Zeewaerts in tc vaeren ; maer nu ben ik  der agthiende Eeuw. i.oi dezen kerker ontkomen; mijne onregtveerdige boeyen fyn los gebroken, ende naer zoo vele jaeren gekluyftert geweeft te hebben door het geweld der vereenigde Provintien , begin ik nu het hoofd op te beuren , ende worde aengeftouwt om hun hunne verdelginge te voorzeggen: wee over die landen! over de welbede meyneenigheyd , de trouwloosheyd , de eerfchendingen , de onregtveerdige bezittingen, de diefstallen, de ontheyligingen der Kerken en, geweyde Vaeten, de grouweldaden ende het martel bloed zoo langen tyd hebben om wraek geropen : ik roepe uyt met den weerden Adolph Capucien tot Loven , welkers deugdzaemheyd van leven ten allen tyde is onbetwiftelyk geweeft, en van wie wy niet twyffelen, ofte hy heeft fynen loon in Godes Hemel-zaelen ontfangen; wee de jaeren zeventhien honderd en in de tachtig. Myne hayren reyzen te bergen , als ik voor myne oogen laet wenden het droevig fchouw-fpel, dat in de vereenigde Provintien ftaet vertoond te worden: daer zal over de zelve ontftaen eenen fchrik ende fchroom, een gehuyl ende gejammer: den zegenpraelenden adelaer zal door fyne wapenen te vuer ende te zweerd overweldigen Maeftricht en fyne omlanden; van daer zal hy voortrukken tot het Stedeken de Grave, ende alzoo als eenen anderen Ludovicus den XIV, hetftiftvan Uytrecht overweldigt hebbende, door den glans van fyne wapenen den luyfter van Amfterdam verdooven : s'Hertogen-bofch eude alle de Steden en Sterkten van Hollands-Vlaenderen en Braband zullen het zelve lot ondergaen, ten zy fy afstand doen van hunne ongeregtigheden , zig met rauwe kleederen omringen, hun hoofden met afiche beftroeyeu en met een rouwig hert tot den Heere vlieden, als eertyds die van Ninive hebben gedaen : dog neen ; fy zyn hier toe te dikwils aengemaent geweeft ; hunne herten fyn als k'yen \ erfteend geblev en; den goedertieren Godt heeft fyne genade gunnende oogen van hun afgetrokken ; want hunne Staeten vloeden over van het onnoozel vergoten bloed en gcftolen goed : het peerde en het voet-  io2 Den verligten Jonas volk is dan reeds te velde getrokken , om hun hunne gruweldaeden ten duerften te doen boeten ende om gezaemcntlyk te doen gelden de regtmaetitre eyfichen van hunnen opper-vorft : Godt geve dat dit al eenen goeden ttytval heeft ; dat de geflagen vyanden van het Roomfch Geloof befchaemt ende onderdrukt worden , op dat fy dusdaniglyk beteugelt zyn , dat men noyt eenige vreeze meer moet hebben voor hunne gruweldadige aenvallen. Dat het gefchieden IX. WONDERBAER GEZIGT. Qui reddit mala pro bonis, non recedet malutn de doma ejus. Pro v. 17. Die goed met kwaed beloont, zal van Godt t'allen tyden , Zoo hy, als't naegeflagt, de ftraffe moeten lyden. T*)Wyl ik dus was opgetogen , En voorzag in mijnen geeft, Het bedrukten hert en oogen , Van de minfte tot de meeft ; T'wyl ik ramp en droeve plasgen  der agthiende Eeuw. I°3 Toe^eyiP aen 't vereende Land , Die fy zouden moeten draegen, Tot een altijd - duerend'' fcliand'; Zoo zag ik wat vremds genaeken; 'Twas den grooten Leliendael, Die voorzeyd1 wel harder zaeken , Liggend'' in fyn groote zael. By zegt my ; fcheyd uyt met fpreken j 'Tword nu ook eens mynen keer , Wilt u reden maer afbreken , Hoort wat tot my zegt den Heer : 'X wil deez' volkhen niet meer fpaeren ; S1hebben my te lang getergt ; 9Kkan my hier in niet bedaeren ; ó'' hebben my als uytgevergf, Om mijn Jlrajfen te bereijden ; Hun gemoederen zyn verhert ; Hoe ? wil ik hun nog bevreyden , Die my aendoen zoo veel fmert, In ten onregt t' onderdrukken , 'Troomfch gezinde Nederland? Ziet, hun eer-jiand fyringt op krukken, Haeft verderf ik ,tganjiiie Land , Want hy zal ten allen tyden , Die het goed met kwaed beloont, Myne wraeke moeten lyden , En ten regte zyn gehoont : Daerom gaet terjiund aen't fchryven ; Spelt hun voor hun droevig lot, Voor hun kwaed dat fy bedryven , Walgend'1 van den waeren Godt, Door dien dat fy al verfaeken , Een G'loof, zonder welkx beleyd, Niemand oyt zal konnen geraeken Tot de eeuwige zalightyd. Ik, verlicht, begon t'ontvouwen t Al dateer nu vooren ftaet, 9Twelk ik u zal voor gaen houwen ; jLuyfiert, hoe hmet hun vergast.  104 Den verligten Jonas IK begin uyt en met den naem Jefus Chriftus, uyt myn oud en flap verftand, het welk my komt te ontbreken door mynen fuffenden ouderdom : het is kennelyk voor alle menfehen in de wereld , alfwanneer fy gekomen zyn op het laefte van hun leven, dat fy dan maeken een Teftament, zoo doen ik ook , want mynen tyd kort zeer : Ik Joannes van Leliendael Priefter zot Uytrecht, in de Ordre van S. uiuguftinus, wezende Prior van het zelve, door mynen zwaeren ouderdom de plaets verlaetende den welken is 100 en 4 jaeren en 5 maeuden en iö dagen 4 ueren 8 minuten. Zoo maeke ik myn Teftament: myn ziele geve ik üh die-ze gefchaepen heeft ende myn lighaem geve ik aen myne moeder de zwarte aerde daer ik van gemaekt ben zynde een fpyze der wormen, daer het zelve moet blyven tot den dag des oordeels toe, dan zullen alle menfehen opftaendoor de magt van Godt. Zoo ftel ik myn verftand te werk, om het zoo uyt-te-werken, als het de menfehen willen aen-nemen, 't zy voor een Prophetie oft anders zoo het hun geliefd. Ik heb geleeft ten tyde van Joannes den XXil. van dien naem en den 198 Paus in de jaeren. 1316 en als ik dit befchryvende was in de maend van Mey op den dag vau Sinxen den 29 van die maend, was mynen broeder dien zeiven tyd Biffchop van Uytrecht, wy waeren gebroeders uyt de Stad van Gend. Ten eeerften beginne ik te befchryven allenaervolgende dingen, oft woorden, hoe dat het hier in deze Landen nog zal vergaen , ofte afloopen. Want deze Landen van Holland hangt eene zwaere en donkere wolk boven het hoofd, van een zwaere Ketteiye en veel andere plagen, ziet daer komen in myn gemoed en in mynen geeft daelen alle deze naervolgende dingen, de welke namentlyk zullen z> n in de jaeren 1500; dan zal'er opftaen een zwaere Ketterrye, de welke zal voords-komen van eenen kwaden Priefter genaemt Luther, dezen zal trouwen met een geeftelyke dogter, en zoo zullen fy-lieden hun geeftelyk  éer agihiende Èeüiv. iofj geeftelyk leven fchandiglyk veriaeten , tót inin verderf Van ziel en van \eel menfehen, en tot vuer. van denl duyvel: waer door hun den duyvel zal eeren, want het goéde werk-lieden zyn voor het huys der verdoemde4 maer dezen vuyleu en valfchen Leeraer en zal in djt Land uiet lang heerfchen, dog de overige zullen met dit finyn beftreden ende befmet worden, als onder de Comande van het huys van Ooftcnrvk ende van anders Landen, want den duyvel zal daer onder de menfehen zyn kwaed zaed zaeyen tot verdoemenis van vele van hun : beminde Roomfche Catholyke huud u ftandvaftig aen de woorden van Jefus Chriftus zoo komt fyn vergoten blöed óns tot loon in der eeuwigheyd. ' Ten tweeden , zoo komt my wederom te voren j en zien da;elyks de groote flapplgh.yd der Chriftenen om te komen tot den dienft Gods in deze Landen daer hef hogtans zdo goed te komen is, maer daer ftaet eenen anderen tyd te verwagten , want Godt Almagtig zal deze Landen komen itraffen met veel andere plaégen * alzoo ik zien dat den regtve^rdigen Godt. verftoord is » zoo gy lcëfd in de 15 16 en 17 Eeuwen. Letoptnyn woorden want als men zal fchryven 1500 32 33' 34 of 35 zal in deze Landen voor den dag komen een zwaere; Kctterrye-i fy zullen genoemt Worden Calviniften om dies-Wil dat haeren Auteur zal genoemt worden jan Calviuus, dat zal ook eenen kwaedën Priefter wezen $ dan zal het op het mcefte ftormen aengaen j dan zullen de Autaers te neder-gefmeten worden ; en de beelden bedorven worden en de Kruyfen zal men in 't donker ftellen , de Kerken, Gaft-huyièn en Kloofters zullen in dien tyd veranderen in Hoy-fchueren en Torf-fchueren enirt Peerde-ftallen , en daer zullen van gemaekt wordeü Srelonken voor dieven ën moordenaers, Jae ik zegge dathet plaetfen zullen wëfen van alle kwaede werkenden veel Priefters zullen dan de dood fterven ., voor he£eerft in Gorcum $ hier in Holland zullen dan komen óé Ketters : als men zal fchryven 1570 oft daer ontrent ï-ulr' lm d?er valt geraeken ontrent de 20 Priefters wyni^ O  ïö<5 ï)en verïïgièn Jnnd9 min of meer, deze ze-Hen al-te zaemen tot een fcliahde*lyke dood geb;agt worden; buyten rieStad zal een oudé fchuere ftaen daer zullen de Priefters gehangen worden aen eenen balk, den eeneo met de beenea, den anderen met de ermen, den anderen met eenen bal in den mond , andere aen ougeheyme lnmaeten de welke ik niet derve noemen , fommige zuilen fy den buyck iufnyden en daer haver in doen en de peerden daer uyt laeten eten, zoo zullende Geeftelyke mannen de dood fterven ellcndiglyk ,'en naer hunne dood zal den meefter van de fchuere komen en de koorden door-f jyden en de Mannen laeten daelen in eenen kuyl die hy daer zal gemaekt hébben en hy zal daer de Martelaers in fluyten als beeften * dan zal het grafs-kuyl toegemaekt worden en daer naer zullen'er op het graf klyne witte rooskens waflchen, de ■welke zullen goed wezen voor blinde ziende te maeken , en doove te doen hooren, en meer andere gebreken te genezen Binnen Geertruydenberg zal Ook eenen Priefter gedood y/orden met naeme Broeder Jan, den zeiven zal te'-gs de ftraeten geflypt worden als ee:e onredelyke beefteen op andere plaetfen des gelyks,op diën tyd zullen de Ketters onredelyk leven met de Geeftelyke VrouwPerlbonen, en dat zal relchieden tot ftraffe van de zonde , waer door den regtveerdigen Godt d.ze Landen zai komen ftraflèn met \eel foorten van plaegen,omde menfehen tot hem te trekken, maer deze Landen zullen moeten voldoen voor hunne zonden , en 1) den gelyk de zielen in't Vagevuer, deze voornoemde Ketterye zullen ook Geuzen genoemt worden. In de S;ad Lyden zal ook geefte])k Bio.d vergoten worden : zoo wei vaii Vrouwen als van Ma^s, de zelve Stad zal ook tweemael vergroot worden , en deze Stad zal gelyk wezen aen eenen neft vol pynehke beeften , die altyd roemden om den menfeh te bederven met het finyn dat fy geduerig uytfpouwen ; want die in deze Stad woonen , zullen onder het gebied van de Ketters wezen, fy zul-» len altyd kwaede woorden uxüpouwen tegen heï  êtr agthcende Eeuw 10? Hoomfch Geloof, en in den tyd van het gebied van da Ketters, zullen alleGelooven vry wezen in't Land der Calveniften , maer het Roomfch Geloof niet , want de Catholyke zullen op tribuyt moeten woonen , en hunne dienften doen in huyzen en fchueren J de Priefters zulT len gekleed gaen als lands-mannen borgers oft inwoonders der Steden , met gedekte hoofden , maer in het begi'.ifel van de Ketters zal het hier in deze landen, zoo toe ,aen dat daer kwalyk Priefters te vinden zullen wezen, want men zal'er eer eenen haes vangen als eenen Priefter vinden ,tot een teeken datik waer gezeyd hebbe: zoo let op 142311e Eeuw. daer zal in deze landen eefchrikkelyken Water-vloed komen , zoo dat het ganfeb, land zal fchynen onder te loopen , maer Godt zal het nog voorzien , ontrent daer den Batfchen Torei genaemt oft genoemt zal worden, zullen door het water vergaen ontrent roo Dorpen ; daer het al zal blyven menfehen en,beeften , zilver en goud , wa.-r de men-, fchen zeer op geroemt zullen hebben, maer dat hun nogr tans niet zal helpen, en de ingravers van dit land zullen nog van dit geld vinden in de aerde , ook fondamenten van Kerken en andere gebouwen , zoo da 'et nog land van ingedeykt zal worden; maer alles tot ftraffe van de zonde zal het water tot zulke plaetze komen dat'er kwalyk fchepen doorvaeren konnen. Den Bat-, fchen Thoren zal blyven tot een gedenkftuk van den Water-vloed, zoo dat'er veel dingen ftaen te gefchieden in deze. landen : maer het meefte zal wezen tot een verdrukkinge van de Catholyke Leeringe, daer nu ge-, predikt word in't wit voor Godt, zal dan in't zwart, gepredikt worden voor den duyvel Voor dat ik begin in .de 15de Eeuw en zal voord-, gaen tot op het eynde-van de 17 de Eeuw , dan zal den, tyd vervult wezen , en de ftoelen verlieten daer fy z.oo, lang op gezeten hebben in onregt; een Stad die genoemt word s'Hertogenbofch in de zelve zal een Kerk gebouwt worden ter eeren van S. Jan , in't beginfel van haere Keuerye t, daer zal van de zelve Kerk geraaekt wqï-.  }o? Den verïigten Jonai den eenen Peerde ftal, en meer andere dingen zulle» daer gefchieden , maer 't is te veel om te befchryven én zoude de menfehen verdrieten te lezen. Dog in deze landen zal het wonder arloopen , want als meu fchryft J670. 71. 72. 73 en 74. zal den Koning der Bloemen fyn Wapenen in de Stad Uytrecht brengen door fyn Helden , maer fy zuilen daer uyt gedreven worden én daer naer'er wederom in komen, met eenen edelen ftam van edel-lieden, die zullen wezen van Davids geil agt! Dit zullen wezen de Ridders van Maltha, voor deze zal 'er wynig wagt gehouden worden : deze zullen mede brengen witte vaenen met roode kruyfjen , fy zullen komen door wegen die ongêmakkelyk zyn , én dan zal het vóór goed gaen van de erftellinge van het land , en dan zal men het menfchen-bloed zien Ioot pen over de ftraeten , als voormaels het water. Maer Haerlem, Gorkom, L\den en Amfterdam,, over deze vier roepe ik wee! wee ! want het geeftelyk bloed heeft lang vraek geropen dat zeer veel is vergoten : dog deze Stad heeft geen nood in de erftellinge, want fy zal geen kwaed doen in't afvallen van den tyd van S. Willebrordus in het jaer 990 tot dat kwam Jan Calvinus , in deze landen, en in andere landen, lüe de RoomT fche Catholyken geruft wezende bezaten : want dan, zal het eerft opeen fchreeuwen gaen, daer zullen dan veel wolven ónder de fchaepen komen , die wolven zulT len de fchaepen vernielen , veel zal het getal der wolven wezen om de fchaepen te vernielen , en de opperhoofden van de Ketters zullen ook het Land regeeren, en dan zullen 'er in 't jaer 1671 72 73 en 74 van dei opper-hoofden tot een fchandelyke dood gebragt worden , en dan zal het gefchieden ontrent de plaetze daer den Qpper-raed gehouden word, dat'er zal den acteur gehouden worden tót een eeuwige gedenkeniffe van de iighaemelyke dood van die twee gebroeders de welke genoemt Wórden Jan en Cornelis de Wit, fy zullen ook gedood worden, met hun vleefch zal fchandelyk; gekeft worden ; het zal wezen 209 jaeren oft daey  der agthlende Eeuw. ÏQ9 Over , dat wy gekomen zullen zyn onder het geweld der Ketters, en dan zal komen de erftellinge, maer eerft een groote bloedftortinge het zal daer zoo gaen, da: de menfehen vai vervaertheyd by nae zullen fterven. Ek kome wederom tot de Sta l s'Herio^enbofch, in S. Jans Kerke zal het Doop-vat blyven ftaen, en ook eene i Autaer en eenen Biffchop in de hooge Choor , tot ee 1 gedaïteniffè der waerheyd van de voorzeyde Stad zullen ook verfcheyde ft-act-weeen gemaekt worden , in deze Stad zal ook eenen ft:en-weg gemaekt worden van de Ke ters. Ik keere my nu tot de zefthiende en ze.e.ithiende eeuw; dat zullen eeuwen weze.i van vetflindmge der menfehen, want i aer zal op« ftaen eenen grooten dieren tyd, en peftdente ziekte, daer zullen ook opftaen verfcheyde oorlogen naement-. lyk in'tja r i65o ói 62 63 64 en 65 tejens die van Engeland in deze Landen , maer ik trede voordsj tot dat, men zal fchryven 72 73 74 en 75 en zoo voords die eeuw ten eynde, maer warneer me 1 zal fehryven 160,0 maer niet te voren, zal'er zig een fchroomely'v.e fterre vertoonen uyt den hemel, en dat in't wetten , en alzoo naer den noorden, en fy zal veel menfehen in vervaerdheyd brengen, dat zal een teeken wezen van veel ftraffen Over deze Landen , en dat om de zonden, want die zullen overvloedig wezen : alzoo de menfehen zig zullen in 't kwaed verheugen en dit teeken zal ook wezen een werk vol van oorlogen tegen het huys van Ooftenryk, ofte den Roomfchën Keyzer, van de Maen-draegersofte den Turk , zoo dat den Keyzer grooten voordgaen zal doen en verfcheyde Ryken winnen in Hongarien en andere plaetzen , maer eer dat het gefchieden zal, zoo zal het Keyzers Hof bevogtcn worden van de Maen-draegers, zoo dat't fchynen zal ten Onderen te geraeken , en dan zal het Chriftendom worden vermeerdert en den Keyzer zal veel plaetzen en Steden winnen, zoo dat'er wel een Ryk af zoude gemaekt konnen worden ; den Keyzer zal heeten Leopoldus: dezen oorlog zal doorgaan tot de 17 de eeuw en als men zal fchryven  II© Den verllgten Jonas i«91 9 2 en 9 3 en zoo voorts die eeuw ten eynde, zoo zal'eff grooten oorlog woelen ook in 'tChriftendom. Ik gaen nog wat te rug tot het midden van de i6de eeuw ; dan zal in Engeland eenen Koning fchandelyk worden ont, hoofd van fyne onderdaenen, om het Geloof zal den Koning niet mogen leven naer de gezindheyd van den Stoel van Roomen. Daerom zal hy gedood worden : den zeiven zal achterlaeten dry zoonen, den eenen zal jongman fterven, fynen zoon Cornelis zal io a ii jaeren moeten dwaelen in vremde Landen, en zal daer naer wederom ingehaelt en Koning gekroont worden , en als den zeiven dood is, dan zal fynen broeder do kroon gegeven worden Jacobus den II van dien naem , en den zeiven zal fyn dochter belleden aen eenen uytr landfehen Prins, den welken men daer naer uyt fyn Ryk zal dry ven door valfchen raed , want dezen Koning zal wezen een goed en welf/prekende Catholyk Mau voor het Ryk, maer hy zal zeer benyd worden , daerom zal hy moeten vlugten en fyn kroon zal gegeven worden aen den uytlandfchen Prins, die fyn dochter zal hebben, Maer dit zal wezen eenen korten tyd, (want wat heeft Abfalon gehad voor het opftaen tegen fynen Vader } dan zal de kroon van Engeland verduyfterd worden dog fy en zal niet altyd in het donker blyven, dezen voorgenoemden Koning zal de Kerken laeten vercieren , Autaeren laeten timmeren , Kruylfen en Beelden laeten opregten,en Bisdommen laeten ftellen o,m een beginfel te maeken van de waere Kerke van Chriftus, maer dit zal zeer benyd worden , 'ten zal hem niet baeten ; hy zal moeten vlugten in andere Landen, en fyn vrouw; zal eenen zoon baeren jn haeren ouderdom , dat kind zal ook niet te vergeefs wezen oft ter wereld komen ; cn djt kind zal met den Koning der bloemen eens wezen, en fy zullen met hun beyde veel vroome dineen uytwerken, dat kind zal ook de dood wreken van fynen Vader, dan fchynt de geheele wereld in roeren te wezen ,daer zal by nae niet eenen Po entaet in 't Chrif-, tendom wezen pf hy zal fchynen de wapenen in d'hand  der agthiehde Eeutp. n* te nemen om zig tot het ftryden te begeven, en het zal al-te-mael op den Koning der Bloemen aengaen , maer Godt zal fyn hand zegenen met den Prins van Mahha, die de erftellinge aenbrengen zullen met den Koning Jacobus zoon van Engeland , dog ik en wete niet oft dit zal gefchiedn voor het eynde van de 17de Eeuw bft op het eynde ; maer het zal wynig fchillen , want Ja* cobus zal verdreven worden ontrent 1688, als men fchryft 1700 dan zal den weg gemaekt worden van Dorpen naer de Steden niet boomeu beplant ende niet voleynd worden * ontrent de iqd. Eeuw zullen de linien gemaekt worden tot geen profyt,in de Nederlanden zal een land met water bedekt worden. In de lóda Eeuw zullen de vrouwen met korte en lange mantels gaen als rokken , en kappen op het hoofd hebben als Keyzers in de hooverdye , en de kinders zullen als beelden ia de Kerken komen Daer zal eenen muer vallen zonder wind, daer zal een huysgebouwt wo-den tot Haerlem, alwa r een kind genaemt Benedict.;s Bofchman, zoon van Gerardus Bofchman zal d'eerfte Miffe lezen. Dat volk zal aenkomen als vrienden , dan zal den aentak gedaen worden, dan zal alles in brand geileken worden en de molens zullen gefchorft worden, als dit gefchied dan is de erftellinge nae by van dit Land, en van Engeland mede. Nog ontrenc het jaer 1692 , zal in deze laneen e.n bedroefde zaek voorgaen die kennaer zal zyn en gezien zal worden van vele nunfehen, zoo dat voor de bekeeringe vele tekenen zullen voorgaen als Ambaffadeurs voor eenen Koning op deze wereld, Godt zal deze landen nog plaegen om de zonden, dan zal 'r. ook een eynde wezen van het wraek-roe^ende bloed des Priefters, die in het oegin des Ket.ers hebben moeten fterven in deze landen. Want als de Wateren op het hoogfte zullen zyn, dan zullen fy weder daelen dit zal gefchieden ten tyde var, Jofephus den grooten Koni g, ten tyde van den Óoglt,als de blyktrs het lynwaerdte Velde brengen: ontren: Schi dam zal groote bloed-ftortinge gefchieden , het volk a*l by nag.en de poone in-  112 Den verligten Jonas komen $ met witte vendels en roode Imiyfïën ènde.,mët toode mutzen op het hoofd : als dan zullen die gelukkig wezen die lang nae haer fchoenen zoeken als dè' klok florm getrokken word , want daer zal veel bloed vergoten worden : het zal beter wezen voor 2 of 3 dagen provifie in huys te hébben , want dié van kant blyft zal geen rtopd heoben in dien tyd. Maeftuicht! Maeftncht / laet het u vooifiaen gy zult 't kwaed hebben, maer niet het kwaedfte Maer Amfterdam en Leyden, zullen het befchryden. En ligtelyk zuilen'er in dien tyd veel Geuzen te bedde ,gaen, en Caibolyk opftaen. tn't laefte van de 16de Eeuw zal eenen Prielter gedood worden voor het Scad-huys, of ten mir.ften in de aerde gei itampt worden , op de zeive plaetze zal eenen Houwen-fteen geleyd worden, ontrent dien fhen zullen veel mannen vergaederen ede zullen verfchillen maeken, den eenen tegen den anderen, dat zal zoo gaen dat het bóveniten onder zal fchynen te geraeken , den 1,'ag zal beginnen ontrent dezen fteen voor het Stad-huys eu zoo door gaen tot Leydens-dorp , zelfs dat de meniehen tot over de fchoenen zullen in't bloed gaen , ende de peerden tot aen de voet-lokken; Want in dien tyd zal het menfchen-bloed goeden koop wezen. Let op myne woorden: want als men fchryven zal 1780 81 82 83 84 85 en zoo voords; dan ,zal tot die van -Holland gezeyd worden : geeft reden van allen uwen handel. Den tyd zal komen , zegge ik : oft wel heeft hy wat gewagt, verwagt hem want hy zal zonder uytftel komen , ende niet agterblyven , dan zal fyne Keyzerlyke Majefteyt tot hun fpteken : gy bezit Venlo , Doornyck , Meenen, Ypre , Vuerne , de Knoque $ ende het Kafteel, het welk tot Namen .is, alle deze Steden fyn van myne Heerfchappye; zoo dat gy heerfcht over alle landen van myn Ryk. Geeft dan die Steden weder en dei Comptoiren, de welke gy bezeten hebt buyten de paelen van Holland : oft zoo gy dit loochent ( gelyk gy doen zult) wy zullen tot u komen, ende met geweld der wapenen ,u tot reden brengen. Als dit gefchied dan is  der agihitfide Êéb&. ix% is de erftellinge nae by, dan zal het en eyhae wezen van het vtaek - rexpen van hot onnoozel bloed der Priefters die veel de dood geftorven zyn in het beginfel van de Ketteryen , daerom Beminde Vrienden en Catholyke herten , neemt uwen tyd wel waer * want bnze Moeder de H. Kerke nood ons al te mael tot boe tveerdigheyd: om te geraeken tot een goed eynde, houd uw al-te-mael ftandvaftig voorftae- de het waer Geloof, en let niet op de nieuwe gezinde en valfche Propheten , want fy en zullen niets goeas aen den dag brengen. Ik Joannes van Leliendael, ende mynen broeder Pee* ter; ik Joannes Priefter, ende dat in het Ordre van S. Auguftinus in het Kloofter tot Uytrecht , en my* nen broeder Biffchop tot Brugge, daer naer Arts-biffchop tot Uytrecht, hebben té faemen gelegen in ons moeders lichaem, en fyn geboren in de StadGend in Vlaenderen : ik befluyte nu myne woorden in den naem des Heere Jefu Chrifti; bid voor myne ziele, Want ik eenen grooten zondaer ben, ende myne moeder heeft my in zonden ontfangen : zoo bevele ik myne ziel aen Godt den Vader, den Zoon , ende den H* Geeft : welke is de H. Dry vuldigheyd ; aen de Alderheyligfte Maegd Maria en alle Heyligen , die U-L. en my gegeven zyn tot bewaerders om ons te brengen tot het eeuwig leven. Amen. Ik Joannes van Leeliendael Priefter, en mynen broeder 'Biffchop , bid voor on3 arme zondaers. Als wy te faemen trokken van Uytrecht naer Amfterdarh met Proceffie, voor de groote droogte in 't jaer 1326 zoo is my vereerd eenen boek van eenen Capucien, den welken vele din en befchreven heeft, en ik haele daer uyt en ik voege daer agter aen : zoo dat den zeiven zegt in de 17de eeuw zoo zullen 'er veel dingen gefchieden in Holland, en in Braband, en ook in Vlaenderen , maer ik hebbe de meefte te voren verhaeld, ik gaen nog voords tot het lefte: voor eerft zal •den Koning van Engeland verdreven worden, tot raP  Den verllgten Jonas wien van de Catholyke Leeringe, die zal in dat Lali«3 fchroomelyk verdrukt worden, en dat tot een ftrafvan de zonden, die de kwaede Koningen zullen bedreven hebben in de voorgaende tyden , tegen dat bedryven van Engeland zal den Koning der Bloemen zeer tegen wezen en we nige andere PotentSeten , maer uyt vremde Landen zal den Koning der Bloemen trooft verwerven dat mogt wel eenen nieuwer, Chriften zyn , want in dien tyd zullen\r Landen afvallen, en onder de Ketterye komen ;,door kwade opzigteder hoof lenen der gemeyntens, of Potemaeten van andere Landen, want in de plaetfe daer die komen zullen grooi zyn , alzoo de zonden zullen het meelt dc overhand hebben, voorman-ei,tlvk dehooverdye, want de Vrouwen zullen gaen als Beelden zoo fy meynen maer fy zullen gelyk zyn aen 3VJonfters oft andere Beeften , die in het wild loo, en, want ais dan zullen der vrouwen hoofden wezen ais mans hoofden ,de zonde van Hooverdye endieverye en achterklap enmoorderyen geenzondenuytgefonderd zullen'ef gefchieden, want ider zal fchynen de meefte te wezen., aoo dat men dan niet heeft te vraegen van waer dees flrafién 1 omen ; dat Godt dees Landen zal ftraffen dit zal | enoeg getoont worden aen 't Firmament, den Koning der Bloemen mogte ook fomtyds wel dc nederlaeg krvgen, maer hét zal zyn vyanden niet baeten, want Godt zal door den Koning der Bloemen veel uytwerken en hem helpen ; om dat fy door den zoon des menfehen fullen verdreven worden,fbo zal denKotiin der Bloemen iyn Ryk zu\ veren van alle onkruydder ketteryen,ieder zal hem opregten tot den oorlog , zoo dat op veel plaetfen de H. Kerke zal daveren , en dat door hetfehudden van de ketterc maer dog al te vergeefs. Ik fluyte en neme een eynde, en laete alle goede Catholvke in de bewaerënifft var Godt Almagtig, en alsdan zullen veel menfehen alsd . groote wegen gemaekt worden fig verbl. d-n, en fy zullen leven als Engelen en alles zal leh beften kteren, 'ot voord, el van de Roomfche gezinde. Amen. Mqgelyk zal my iemand zeggen, dat eene goeue pro-  der agthlende Eeuw. ir.f phetie , volftrektiglyk in alle haere deelen moét uytvallen, oft dat des zelfs fchry ver word voor verdagt gehouden : dit is waer;dog men vind geenen regel zonder uytneminge , ende zeer dikwijs worden de befluyten door eenige tufichen-komiugen om verre geworpen; het zelve heeft den grooten en waeren Propheet Jonas ondervonden : dén Heere zend hem tot die van Ninivé,, om hun met hunnen ondergang te bediy en, uytroepende : nog veertig dagen en veertig nagteu, en Ninivé zal vergaen. Het welk nogtans, dezen tyd verfche-. r.en zynde, nietig ten uytvoer gebragt geweeft; hunne boetveerdigheyd bewoog den Heer, om fyne voorgenot men ftraffen in eene genaede verzoeninge te veranderen ^ ende evtn als dit in dezen voorval gefchjed is, e en kan'er ook eenige diergelyke,of; andere tuflchpri komft. geweeft hebben in fommige pointen van deze. Prophetie; het zy dat den Heer door de boetveerdighe} d \ an eenige, uyt de wynige goede zielen die aldaer gevonden zyn , bewogen is fyne ft.affen te vedchuyven; het zy dat de maet hun 'er boosheden nog niet vol en was, oft het zy dat deze zyn uytgeftelt, om hun daer naer, in dezen tyd, tot meerdere onheyleu te dienen : hoe het zy oft niet, het is altyd.zeker, dat men het grooifte gedeelte van deze heeft zi n, eenen goeden uytval hebbenende dit pief, tegenftaende, hebben fy in hunne, verfteendheyd ende goddeloosheyd blyven volherden , daer die van Ninivé, verre van eenige uytwerkzeis .e, zien, op het eenig aenzeggen va,i den Propheet zig tot boetveerdigheyd hebben begeven; maer deze in tegen,, deel (Clamant fempzr.cras, cras, <5f fic caufumitur atas.a Hefiodus. ) Sy roepen altyd morgen, morgen, Dog nu verdwynt de hóóp van borgen.  «ï C? Pen verllgten jonas X. WONDERS'AER GEZFGT. JEthiopem lavare. Eraf! Rotterod* 'Tis al verloren aerebeyd , Dat tot deéz' Landen word gezeyd. $~¥7~ Zag een Moor uyt fyne landen s |\. Vlugten tot een vremd gewefl , Daer men hem kwam aen te randen „ Om te wajfchen op fyn beft ; Want de luyden die daer woonden , Hadden nooyt zulk menfbh gezien » En a's hy zig daer vertoonde , Kwam het al van hem te vliên i Dag zoo fy hem al aen^agen , Voor eenn* redelyken man j Qingen fy de- kanjfe waegen Ende maekxen een ge/pan , Qm gelyk tot hem te treden, En hem J' helpen uyt den druk } Qm te wajfchen fyne leden , Maer 'iwas eenu' verkeerden nuks  der agthlende Eeuw. JI7 Men bragt kruyken ende teylen , Om het zwart te doen vergaen , En men ging fyn huyt wel dweyleny Dog het was om niet gedaen : Hoe meer dat men dezen wafchte, Scheen hy zwarter nog in d"1 oog; Hoe meer dat men goot en plafchte ,° Hoe wierd viezer dit vertoog : Naer dat syhadden met hun beyde Velen aerbeyd aengewcnd , Kwamen fy'er uyt te fcheyden, Lieten hopen dezen vent ; Want het was om niet gefloten s Ieder /potte met den guyt ; ■T water was te kwijl gegoten , En men lachte hun nog uyt. Hier, uyt is dan voords gerezen 'Toude fpreek-wooi d, zoo het flaet, Dat het te vergeefs zal wezen , Zoo ni'een Moor aen Jtwaffchen gaet, Moet men dit dan niet toepaffchen Aen V vereende Nederland ? Dat voor d'oog ziet vlam en ajfchen , En wel haejl zig overmant ? Dat naer niemand en wilt luyJPren , Wie 't voorzeg fchynt guycheVrey ; Dat den Keyzer haejl gaet kluyjfren ; Dat door onrouw raekt in ley. ALfwanneer men aen een verken een kot bereyde v an een fchoon gemarmerden vloer ; aen een fleder-muys eene fchoone woon-ftede , die door het aengenaem zonne ligt beftraeld word; aen eenen tyger eene wel-bemucrde warande, vol van alle lieffèlyke kruyden, bloemen ende boom-gewafch; zouden deze hier mede vergenoegt wezen ? neen , verre van daer; het zoude voor hun eenen beklaegelyken dwang zyn , ende een fehynende gcvangeniffe.: welk is hier van de reden, ais  Ti? Den verïïgten Jonas dat het verken zig gewend is op te houden in modder, drek en vuyligheyd, zynde den vroetagtigën aerd daer dufdaniglyk ingeboren , dat het by gebrek van deze zelfs zouden fterven : de flecler-muys is geue.it haere fchuyl-plaetzen te nemen in de vervallen gebouwen en ftinkende gaeten , ho' wilt men dan deze , eene haetiter van het zonne-ïigt en ,alle reynigheyd, het zelve met een goed gemoed doen beoogen ? den tyger , uyt fynen aerd geneygt tot het rooven en bloed vergieten, zoude voor eene alderhartfte gevangenis befchouwen de welluftigheyd der warande: even fyn ook onze nabuereu, de vereenigde Nederlanden ! den aerd, die fy van hunne voor-ouders hebben ingezogen , bl /ft hun by; de dolingen daer deze zig hebben laeten inwikkelen , worden door de nakomelingen gehand-haeft: wie Weet , wat ons zoude o-ver het hoofd hangen , waer 't dat het al nog in hun vermo .en was, zoo als het eermaels heeftin dat hun'ervoor-vaderen geweeft, om den Roomfchen Gods-dienft te onderdrukken ? wie weet, oft hunnen handel nog niet de voorgaende wreedheyd zoude overtreffen? want zegt het H. Schrift: Prov. 22. Adolefcens juxta vlam , etiam cum fenuerit, non recedet ab ea. Dat is:. De leere, die aen't kind is in de jeugd gegeven, Dees zal doorgaens het kind behouden al fyn leven» Hoe het fy oft niet, hunne verhardheyd is zoo groot, hunne verdooldheyd zoo vaft gegrieft , dat het onmogelyk is hun van de zelve af te trekken , ende het is wel zeker, dat den genen die aldus de gratie van den alder-hoogften verftoot , zoo als fy ten allen tyde gedaen hebben, nogluyfterende na het voorfpellen hun'er aenftaende onheylen; nog naer de aenmaeningen , die hun door zoo vele agtbaere perfoonen gedaen zyn \ nogte willende voldoen aen de regtveerdigheyd , die hun is voorgeleyd: eyndelyk tot zig trekt des zelfs ongenade en wraeke, zo,o dat wy met regt mogen zeggen 1 dat wy den moor te vergeefs willen wit wajfchen. üadQ  der agthiende Eeuw, 119 3at wy verloren arbeyd aen wenden. Okum & operam perdimus. Als wy h^.n doen beoogen de onheylen die bun over het hoofd hangen, ende welke ik ,benevens Leliendael, hun genoegzaem hebbe voorgefteld grypt het fpreek-woord wel plaets : furdo narramus fabuluam. Wy kloppen aen een doofmans deur. Laet ons dan nu •zien, oft hun tot geen boet veerdigheyd zal brengenden eyflchelyken Droom van den Hollandfchen Nabuchodonofor, uytgelegt door den Roomfchen Daniël : die ons de ftoffe zal geven van het volgende wonderbaer Gezigt, ende die vry wat wydloopiger zal voorfpellen hec gene binnen korte tyden ftaet te gefchieden , en den welken de hayren doet te bergen reyzen, en doet sidderen en beven alle welgepeyzende menfehen. XI. WONDERBAER GEZIGT. Judicium patris audite filü, &fic facite ut fitisfaM Eccl.^. Als zoons, acnhoort uw' vaders wys vermaen , Dan zal het nog fomtyds met u hier wel vergaen, EEnen Heer had ryke panden , Woonend' op een fchoon kajleel; Hy had geld en vele landen 9  I2ó Den vérligten Joittti- En een wonder lufl - prieel: Tiwyl hy fchiep al fyn vermaeken In deé^C groote ydelheyd , Kwam hy in een flaep geraeken, Daer fyn lot hem wierd voorzeyd i Even als den haen door ,tfchreyenPetrus trof keer voor keer , Als hy zag fyn Godt in *£ leyen t En verloochend'' fynen Heer j Dog hy deêd boetveerdigheden i Smeekte cP opper Majefteyt, Te aenveerden fyn gebeden , T'wyl hy bitter zugt en fchreyd i Daer deiz' Heer wel opgetogen , Gantfch verbaefl in angfte ftond ; Dog hy kwam dit te beoogen , Als een flimmen duyvels vond : Hy deêd dan voorzeggers komen ; Op dat dit zy voorgeftelt , Maer daer kwam haejl ponder fchrömen Eenen jongen kloeken held ; Ik zeg u, dat al deé\' mannen, ( Zeyde hy ) te faem vergaert, Hunne kragten niet infpannen ; Want niet eenen weet den aerd Van u droomen te beduyden ; Daerom luyftert dog maer wel, JKzal voor u, en al de luyden, Toonen 't broedzel van de hel , Dat vol brooze gruwehdaeden % Heeft fyn Godt en Heer verfmaed } Dat zig niet en kon verzaeden Door eenn' bloed-vergietend' haet : Ziet de ntaet komt overloopen Van all' uwe grouwel-daên , En u boosheyd komt zig hoopen ; Daerom kont gy niet beftaen ; Wilt my dan u droom uytleggen }  der itgthiehde ÊeüWi Ui Ik en wil maer wynig tyd , t)m a alP te gaen voorzeggen , Wat u op de hielen reyd. Als hy had gevoerd deéz"1 taeh i Zoo begon den Heer terftond, Synen droom gantfch te verhaelen , En dus i1uyten in den grond : DROOM VAN DEN IIOLLANDSCÜËn' NABUCHODONOSOR* Den i8 Decembris 1717. (OT K Nabuchodonofor , hadde tufte in hiyri Huys j JL ende floreerde in myn Palys , ik hebbe eeneri Droom gezien die my vervaert heeft: endè myn gedagten in myn bedde, ende de vifioenen myns höofds hebben my óntfteld. My dogt dat de logt zeer aengenaeht wai (2) gelyk den Hemel als hy klaeris. (3)ende zier doen begonft men te hooren dönder-flageh , ende blixemeu zien blikken, en een zeer dikke wolke begonft den Hemel te overdekken. (4; En ik hebbe gezien eenen Engel nederdaelende van den Hemel (5) ende den Engel heeft fyne fchaele uytgeftort in de Zee (6) ende ziet eene groote beroerte is in de Zee opgeftaen. Jac. (7) Den Heere heeft eenen grooten ( Zuyd-weften ) wind gezonden in de Zee: ende daer is een groot tempeeft opge- (0 E^o Nabuchodonofor, quietus eram in ddrrio mea , & florens in Palado meo : Somtiium vidi , quod perterruit Me ; & cogitationes raetc in ftrato meo, & Viliohés capitls mei ï conturbaverunt me. Dan. 4 f 1 & 2. (2) Quaïi Ccelüm 4 cum Serenum eft. Exod. 4 f 10. '(§) Et ecce ca-perunt audiri tonitrua, ac micare fulgura , & nubes derffifiima operire montem. ( Ccelum ) Exod. 19 y 16. (4) Et vidi Angelum defcèndentem de Ccclo. Apoc. 20 if 1. (5) Et Angelus effudit phialam i'uam in mare. Apoc. 16 i; 1. (6) Et ecce inotus magnus i'aöus eft in mari. Matt. 8 $ 24. (7) D&mi- Q  Den. verligten Jonas ftaen in de Zee; wiens wateren zig (8) i" eenen grooten hoop hebben vergaderd tegen de groote Dyken , waer de aerde doorwykt is (o) en den overvloed is geweeft op de aerde; en de wateren fyn vermeerderd ..» want fy vloeiden zeer kragtig, ende fy overdekten al dat opperfte der aerde. Zoo dat de Zee (10) heeft vernielt alle dat wezen hadde op de aerde , van den menfch tot de beefteii... en fy zyn vergaen van de aerde. Boven dien (n) hebbe ik gezien , ende ziet een wit Peerd , en die daer op zat hadde eenen Hoge... ende hy is uytgegaen verwinnende. Een wynlg daer naer (12) is een ander rood Peerd uytgegaen : ende die daer. op zat is gegeven dat hy den vrede nemen zoude van myne aerde... en hem is gegeven een groot zweerd. Dan hebbe ik eene flemme gehoon, zeggende : (13) komt ende ziet. Ende ziet een zwart Peerd, hcbende die daer op zat een weeg-fchaele in fyne hand. Daer naer hebbe ik wederom eene fiemme gehoon zeggende (14) komt ende ziet Ende ziet een bleek Peerd : ende die daer op zat, diens naem was de dood. Wat tyd daer naer hebbe ik gezLn (15) onder den Autaer de zielen der gedoode om het "Woord Gods, ende om de getuygeniflè die fy' hadden gegeven, en fy riepen me; luyder ftemme zeggende : hoe lang ö Heere ( Heylig ende Waeragtig) en nus mifit ventum magnum in mare : & fa£ta eft TempeFtas magna in mari. Jon. 1 jr 4. (13) Congregaveruntque ... in immcnfos aggeres, & computruit terra. Excd 8 jr 4. (9) Fa&umque eU JJiluvium iuper terram : & multiplicatte funt aqum vehementer ciiim immdaverunt; &'Omnia repleverunt in fuperficie terra. Oen. 7 ji 1; O 18. (10) Et deievit om«em iubftantr.un , tiure erat iuper terram , ab homine ufoue ad pécus ,',. . & dcleta funt de terra Gen. 7 f 23. (11) Et vidi : & ecce eqüus albus, & qui fedcbat iuper illum habebat arcum . ... & exivit vincens,ut vinceret. Apoc 6 jr 2. (12) Et exivit alius equus rufus : & qui fedebat Iuper illum, datum elt ei ut fumeret pacem de terra. . & datus eft ei gladius magnus. Apoc. ó jr 4. (13) Veni & vide. Et ecce equus niger : & qui fedebat fuper illum, habebat ftateram in manu fua. Apoc 6 jr 5. (14) Veni & vide. Et ecce equus palkdus, &. qui fedebat fuper eum, nomen jJH mors. Apoc. S tY'Hr-dï 05) Vidi iübtus Alt'are ani-  der agthlende Eeuw. 123 oordeelt gy, nog en vreekt gy ons bloed niet... ? Nog meer ; ik hebbe gezien eene groote fchaere , die niemant tellen en konde uyt alle volkeren (17) ende het getal van Peerde-volk was twintig-duyzend-mael thien duyzend (18) en alzoo heb jk de Peerden gezien in een vifioenendie daer op zaten hadden vuerige, hyacinth-couleur ende folferagtige panficren aen , en de hoofden der Peerden waren gelyk aen de Leeuwenhoofden : ende uyt hunnen muyl ging vuer , rook en folter. (19) dan is myn herte beroert geweeft in myn lichaem : ende de vreeze des doods is gekomen over my. Ik heb beginnen te vreezen en te beven. Alfwanneer tot my is komen gevlogen (20) eenen ;;roo en Arend met groote vleugelen, met een lang getrek van leden , vol pluymen van verfcheyde verwen : den welken toefchietende myne (21)oogen... uytgerukt heeft, alfdan, (22) als opftaende uyt eenen diepen flaep, mijnen (23} geeft is beroert geweeft, ende den flaep is van my gevloden (24) en ik hebbe by my geroepen de waerzeggers en de wyzc ... op dat fy my zouden den Droom uytleggen. By my zyn dan gekomen, alle de Waerzeggers, luzienders des ingewands , &c. , en ik heb hun den Droom verteld, en fy hebben my de bediedenis niet konnen te kennen geven. Ik hebbe by my geroepen den mas interfeftorum propter verbum Dei & propter Teftimonium quod habebant, & damabar.t voce mae,iia dicentes : ufquequö Domine. (San&us & verus ) non judlcas , & non vindicas Sanguinem noftrum ? Apoc. 6. Ir 9 & 10. (17) Et numerus equeftris exercitüs vicies miilies dena millia. Apoc. g f 6. (18) Et ita vidi equos in vinone : & qui fedebant füper eos , habebant loricas igneas , & nyacinthinas , & i'ulphureas, & capita equorum erant tamquam capita i;orum: & de ore eorum procedit ignis , & mmus & lulphar. Apoc. 9 ir 17. (19) Cor meun conturbJtum ek in me : & formidö mortis cecidit iuper me. Timoi & tremor_ veneruno fuper me. P/alm. 54. f 5' & 6. (20) Aquila gtandis magiu 1 * jr 11 (46) Littertq fignaue ipfius annulo Efih. 3 V 12 (47; Sicut fcriptum erat in litteris quas miferat ad eos. Reg. J Cap. 4 (48) Ne forte poitea negare vehtis , & men.tm lojue 24 jr 27 (40) Erant enim viri confuii turpiter valde 2 Reg. 10 y 5 C50) Quafi ad alienos durius loquebatur, interrogans eos:Unde veniftis?.... exploratores eftis : ut videatis fnfirmiora terrce veniftis Gen. 41 $ 7 & 9 (5U Altera autem die, cum veniffet... cum multa ambitione , & uuroirlent in auditorium cum tribunis... adduftus eft Paulus Ad. 25 jr aa Reddant imperio noftro pacem quam turbaveranr Eju*. ,, * 7 («) Ei non audlerunt, nee inclinaverunt in volun» talibus, & W pravitate cordtó fui mali itadique fuut rtUW  W? _ Den verllgten Jonas hebben die voornoemde Heeren daer naer niet wille* hooren: maer fyn voord-gegaen in hun opzet, ende in hunnen boozen wil: zynde meer tegen den peys als voren.... Want fy hun hebben hartnekkig getoont , veel erger voorwaerden voor-ftellende als hun voorgangers het jaer van te voren hadden voor-geftelt aen myn Heer ds Torcy. De Franfehe AmbaiTadeurs tragten tiwe gezanten tot reden te brengen , maer (54) deze menfehen en wiften niet wat daer van de reden was (55) ter contrarie als onredelyke dieren , heygende na den roof ende bloed-ftortingen... hebben fy ter zeyden gefteld den bekwaemen weg om tot eenen vrede te komen (56) want hunne vragen zeer onregtveerdig waeren, verzoekende dat den Franfchen Koning, om tot eenen enkelen ftilftand van wapenen te komen , niet alleen fyne bezonderfte Fortreifen zoude overleveren , maer ook beloven , dat hy met fyne eygen wapenen fyns Kinds-kind iiyt het Ryk van Spagnien zoude veriaegen. Wat zal ik zeggen (57) Het ingewant der fielen is vreed. En (58) al dat den boozen doet is zonder grond-regel : maer die de regtveerdigheyd bemind , en oeffent, zal geloont worden. Den Koning van Vrankryk en heeft «iet willen deelagtig fyn in het bloed-ftorten van fyn Kinds-kind, zeggende (.59) ik wil onnoozel fyn ende blyven in het bloed van dezen regtveerdigen ; ziet gy-lieden wat dat gy doet Daer'-en-tuflchen zyt gy hartnekkig gebleven , roepende : ([60) dat fyn bloed ly over ons ende over onze kinderen. Zoo dat (61) den oorlog wederom begonft is. Maer gy hebt be- fum & non in ante... induraverunt cervicem mam.- & pejus operati iunt quam Patres eorum Jerem. 7 f 24 & 26 CM) Won fiebat ratio iftis hominibns 4 Ree. 12 y n f«ï Hl vero veluti irrationabilia pecora , natu?aliter in captionem & pernïciem.., derelinquentes viam redam erraverune t,h ji 2 o 12 ^^.(SÓjQuia injufta cogitatio eorum PJalm. 110 t :i8 (57) Vilcera autem impiorum crudelia. fw.n V .10(58) Impuis facit opus inftabile : ieminanti autem juftiuam merces fidehs Prov. 11^,8 (59) Innocens ego fum a ianguine jufti hujus ; videritis Man. 27 y 24 (60) San«uis ejus iuper Filios noliros. Man. 27 y 25 (ói)Motum  deragthiende Eeuw. 13 £ proeft [62] dat den uytgaag van den Oorlog zeer veranderlyk is, ende dat den eenen nu, den anderen dan de Victorie behaelt. Gy hebt beproeft zegge ik [6 37 dat den Heere wederftaet aen de hooveerdige, en fterktc geeft, aen de oodmoedige. Alswanneer [64] eene vrouwe U-L. tot confufie gebragt heeft, de welke door Gods toedoen, [6gJ de vyanden van Vrankryk heeft van een gefcheyden... gelyk de wateren van een gefcheyden worden. Wanneer gefchied is, dat [66J den Marefchalk de Villars, tot Denain het Corps van Milord Albermarle geflaegen heeft, vele tot'er dood toe kwetzende ,ende ftoutfte en kloekfte verflaende. Wat voords aengaet het wit Peerd, die daer op zat hadde eenen booge, ende hy is uytgegaen verwinnende. Dit beteekent de fnelle victorïen, die de Franfehe gewoon zyn, op u, Hollandfche koek-freurs, te behaelen. In het jaer* 1664 weetgy wel, dat daer over Holland gezien is geweeft eene Jleert-jlerre lang nae de oogen 30 paffen. Deze was een teeken dat de hand Gods over u uytgeftrekt was, gelyk gy gezien hebt in het jaer 72 alswanneer den Franfchen Lodewyk geheel uw Land op korten tyd heeft ingenomen ; zoo dat hy met Ctefar mogt zeggen: * Ik hebbe gekomen, ik hebbe gezien ende ik hebbe gewonnen. De beroerte der Zee, ende de refte van uwen Droom, is niet min fchrikkelyk udreygende, als de fteert-fterre van het jaer 1664. Jae veel erger, aengezien hy u voorzegt, behalven den overgrooten vloed der wateren, alle de Wapenen der Princen van Europa. Door het Wit Peerd, ende den opreydenden , hebt gy gezien dat den Franfch-man beteekent word, van den welken gy dan zeggen zult [6-j J eR rurfum bellum 1 Reg. 19 f 8 (62) Varius... eventus belli eft nunc hunc , & nunc illum confumit gladius 2 Reg. 21 y 25 (63) Deus fuperbis reiiftit, humilibus autem dac gratiam Jac. 4 y 6 (64) Una Muiier... fecit conrufionem. Juduh 14 y 16 (65) Diviiit... Jnimicos... licut dividuntur aquae Reg. 2 Cap. 5 y 20 (66) Muitos vulneratos dejecic, & fortiiiimi quique interfedti fuut Prov. 7 y 29 * V\d. An~ nat. ifiius anni. • Veni , Vidi , Vici. Ctef. pofl fubbaaum Phar- ««'■• (Ó7) Hi funt quos habuimus aliquando in derifum, &  Ï34 Den verllgten Jonas dezen is het, den welken wy zoo dikmaels hebben uytgefpot, en veragt, als of hy van geender weerde was. De Franfehe zullen [6%J met hunne handen kloppen over 11 > fi9j zeggende: waer zyn nu hunne kragten, in de welke fy trotferende waeren ? Dit is, wat het Wit Peerd azngaet, laet ons voordgaen in uwen Droom. Daer naer zegt gy , is uytgegaen een Rood Peerd, ende die daer op zat, is gegeven dat hy den vrede zoude nemen van uwe aerde, ende hem is gegeven een groot zweerde Dit Rood Peerd heteekent het Engels ros, van het welk gezeyd mag worden /70J als den tyd aen Holland gunftig is, dan lacht het met het Engels Peerd. Maer Heere ! zult gy toelaeten dat dit Peerd tal vervaert worden, ende ter contrarie het zelve niet zult doen briefchen, als het ziet de grote onrechtveerdigheyd van de Hollanders ? Dit Peerd heeft voorwaer ö Holland l reden om te brieffchen tegen u , want gy oorzaeke zyt (71) dat het zoo dikwils brieft tegen die op hem zitten, tegen fyne Koningen. Jae gy hebt uw handen zelfs door uwen raed , bezoedeld in het Koninglykbloed van Engeland? (72) En wie is'erdiefyn hand uytfteekt tegen den gezalfden des Heere, die zal onnoozel geoordeelt worden ? Staet daer niet gefchreven (73) en wilt om geene oorzaeken uw handen uytfteeken aen den gezalfden des Heere ? iVu om de reft te zwygen, weten wy niet , hoe gy van onzen tyde geleeft hebt met Jacobus den II, en fynen zone Jacobus. den III wettigen Koning van Engeland ? Wat aengaet Jacobus den II (74) Gy hebt hem gejaegt uyt fyn vain fimilitudinem impropeni Sap. 5^3 (68) Plauferunt fuper te manibus Thrta. 2 y 15 (69) Et dicent : ubi funt dii eorum . in quibus habebant fiduciam Dcut. 3.2 y 37 (70) Cum tempus fuerit, in altum alas erigit : deridet equum & afcenforem ejus. Nunquid prcebebis equo fortitudinem", aut circumdabis collo ejus hinnitum ? Job 29 y 18 c> 19 (71) Sub omni fuprafedente hinnit Eed. 33 y 6 (723 Quis enim extendet manum fuam in Chriftum Domini, & innocens erit ? 1 Reg. 26 f 9 (73) Nolite tangere Chriftos meos Pfalm. 104 y 15 (74) Ejeèiftis de domo Patris. Judic. \ $  der agthiende Eeuw. 135 «Jerlyk erfdeel, ende gedwongen (75) als eeneri vremdeling te leven in een vremd land, zeggende al weenende: Hollland (76) heeft my berooft van myne Heerfchappye, ende heeft myne kroone genomen van myn hoofd, voor my ftellende den Prins Willem van Oragnien eenen Vremdeling ende geenen Engelsman , zoo dat (77) ons erfdeel gegeven is aen Vremdelingen, ende die de welke niet weerdig en waeren onze knegten te zyn, fyn voor ons gefield Ik weet wel dat gy zegzen zult (78) Synen Vader hadde over fyn volk een zwaer jok gefield , ende hy heeft het zelve nog bezwaerd : fynen Vader hadde hun geflaegen met geeifels, maer hy heeft hun met Scorpioenen geflaegen. Holland! Holland! (79) Met wien fpot gy ? wie komt gy zoo fchandelyk te beliegen ? zyt gy niet een fchelmachtig ende leugenachtig Volk ? Nu; laet my u wat toegeven. Neemt het zoo dat Jacobus den tweeden Wreed is geweeft over fyn Volk, weet gy wel dat daer gefchreven ftaet (So) dat de Onderzaeten gehoorzaem zyn aen hunne Heeren, niet alleen aen de ftille ende goede, maer ook aen de booze ende wreede ? Voorder al hadde Jacobus den tweeden wreed geweeft, ende de Wetten van Engeland overtreden , wat heeft fynen zone mifdaen? Staet daer niet gefchreven? (81) Den aoue zal niet te laft geleyd worden de boosheyd van fynen Vader? Heeft den Koning Jacobus geenen zoon? (82) ofte ontbreekt hem eenen erf-genaem ? Waeroni 7 (75) Advena... in terra aliena Exod. 2 y 22 (76) Spoliavit me gloria mea, & abltulit coronam de capite meo Job 19 y°9 (77) Htereditas noltra verfa eft adahenos.. fervi dominati funt nobis Orat. Jertm. y 2 & 8 (78; Pater meus aggravavit jugum veftrum, ego autem addam jugo veftro : Pater meus cecidit vos flagellis, ego autem ctedam vos lcorpionibus 3 Reg. 22 f 14 (79, SuPer 1uera lufilhs ? fuPer quem dilataftis os, & ejeciftis linguam? nunquid non vos Filii fcelefti, temen mendax ? IfaU 57 y 41 (80) Servi fubditi eftote in omni timore Dominis, non tantum bonis & modellis, fed etiam dyfeolis 1 Petri 2 f 18 (81 Fihus non portabit iniquitatem Patris E\tch 18 y 20 (82) Nunquid Bon Filii funt ? aut bseres non eft ei ? cum aguur de hseredi-  Den verligten Jonas dan bezit fyn erfdeel het Huys van Hannovcr, ende dat door uwe Wapenen? Gy zegt (83) eenen baftaert cn moet geenen erf-genaem zyn van fynen vader. Logenachtige Hollanders, op ditpretex t (84) hebt gy het hert van den rechtveerdigen door uwe leugenen doen weenen in ballingfchap (85) en erhaelt dat woord niet meer Want gy de waerheyd'niet zegt. Boven dien , ó bloedgierige Hollanders! alwaer het zaeke dat de Engelfche (dat valfch gelogen isj eenige oorzaeke hadden om den wettigen erf-genaem van fyn erf-deel te berooven (86) wat gaet u.dat aen? (87) mit niet mede deelagtigzyn m zaeken die hun alleen aengaen, nogte (88) dat uwe voeten zoo haeftig niet en zyn om bloed uyt te Horten. En om deze bloed-dorftigheyd , waer mede gy zoo dikwilsbet onnoozel Engels-bloed geftort hebt, teftrafïen , is het dat die op het rood Peerd zat een zweerd hadde in fyn hand (89) Want alle die zoo bloed-dornV zyn, en genegen tot het zweerd, zullen door't zweerd geftraft worden, Laet ons voordgaen tot het derde Peerd Gy zyt geroepen geweeft door eene ftemme, ende ziet een zwan Pcerd ^ en die daej. op ^ eene w ichaele in de hand. Wilt gy weten wie door dit zwart Peerd beteekent word ? (90) Hoort rebellige ende onaeloovige Hollandrrs ! Dit zwart Pcerd is de Spaenfche Genette, het is de Spaenfche Monarchie, de welke van u klaegende, zegt: (91) Over veele jaeren hebt gy myn jok afgeworpen, en myne banden gebroken, zegende ik zal niet meer dienen. Weet , Holland, dat g^eene iate pofledit Melchum ? ><««. 40 y : r8<^ Non ent hsres Filius Ancilte Gen. 21 y ló (S4)°Mx2l teeilns cor juiii méndaciter Erec/,. 23 y 23 (8s) Noli tacere verbum hoe , iulium enim tu loqueris de Ifmaëi tfm 4o f 16 (86) (luid ad te ? Joan. 21 y 22 (87) .Aolite... effici participes eorum Ephef. 8 y 7 (88) Veloces pedes eorum ad eftundendum ianguinem Pfalm. 1* $ 1 f8oi Omnes enim qui acceperiot gladjulp , gladió peribunt Mauh. ao y 32 (90) Auciite rebelles & increduli Num 20 y io fort a loculo confregifti jugum nieum , rupuifti vincula mea , &  der agthiende Eeuw. I?7 £92) liberteyt bekomen hebt, die vol van boosheyd is. Gy zegt: wy hebben onze vryheyd verkregen (93; regtveerdiglyk: door de hulpe Gods , en door rfegtyeerdige wapenen van alle kanten. (94) Wat zegt gy al van re gtveerdigheyd ? Weet gy niet dat daer gefchreven Jlaet (95) En wilt niet rebelleren tegen uwen Heere? maer gy ter contrarie (96) hebt altyd tegen uwen Koning rebel gebleven. Hy heeft getragt menigmael u-1. tot dc gehoorzaemheyd te brengen , zoo door Ambaffadeurs , als door de bemiddelinge der Princen , maer gy (97) hebt het verzoek ofte gebod van uwen Heere veragt , hem niet willende geloovcn, ofte fyne ftemme hooren. (98) Wy weten de hooveerdigheyd van den Prins van Oragnien , hy was zeer laetdunkende: Syne hooveerdigheyd en fyne opgeblaezendheyd, ende fyne onregtveerdige gramfchap , was veel grooter als fyne kloekheyd. Dezen heeft (99) die van uw volk geleyd, de welke eenig deel hadden aen deze oproerige beefte, en die de welke ingefloten waeren in fynen intreft. Ende. wy (100) hebben bevonden dat dezen man contagieus was: ende het volk tot oproer opwekkende was, ende zelfs oorzaeke dat in Holland ingekropen is de Sedte der Calviniften. Dan is het (101) dat het Geloofverloren is onder uw volk, ende dat het Woord Gods genomen is uyt hunnen mond. (102) Ende dit is de dixifti non ferviam Jer 2 y 20 (92) Habentes malitite libertatem 1 Petri 2 y ió (93) In Verbo veritatis, in virtute Dei, per arjna juftitite a dextris, & a iiniitris 2 Ad Cor cap 6 jr 7 (94) Quare tu enarras juliitias P/alm 49 'y' 16 (9.-) Nolita rebelles ell'e contra Dominum Num 14 i 9 (96) Sed femper fuiitis rebelles Deut 9 jr 14 (97) Contempiittis imperium Domini... veltri, & non credidiltis ei , neque vocem ejus audire voluiliis Deui. 9 y 23 (98) Audivimus fuperbiam Moab fuperbus e!t valde: luperbia ejus & arrogantia ejus , & indignatio ejus, plus quam furtitudo ejus ifaiïó jr 6 (99) Seduxit eos, qui acceperunt carafterein beitise , & adoraverunt imaginem ejus Apoc. 19 jr Io (ico, Invenimus huuc hominem peltiferum , & concitantem lëdidones omnibus Judicis... & au&orem feditionis iëftte Nazarenorum Acl 24 jr 7 (Icl)Perüt fides & ablata eft de ore eorum Jerem 7 y 20 (I02) Ec S  138 Den vêrllgten Jonas ' oorzaeke van uwe rebellie tegen uwen Koning. Ztker* lyk de Hlftorienvan Vrankryk, Duytfchland, ende Nederland , betuygen u genoeg dat de Calvinifche en Lutherfche Leeringen niet anders zyn flZs(i03)Slange-broetièls, wiens grond-regels is op te ftaen tegen hunnen Prince, Ik onderzoeke hier niet, aen wie de kroone van Spagnien ■toekomt, of aen Phüippus ofte aen Carolus (104) Wy fyn ■de dienaeren van den levenden Godt. Daerom (105) Lebbe ik alleen den weg der waerheyd verkozen. Niet willende voorftellen ten fy dat zeker is , (106) oordeeld zelfs aen wie de Spaenfche Kroone toekoomt ende (107) onderzoekt de waerheyd neerftiglyk, de welke gevonden hebbende , ofte wetende wie fy zekerlyk toekomt (108) onderwerpt u aen het jok , ende dat uwe ziele de wettige gehoorzaemheyd aenneemt: dit is immers ligt om ctoen. Maer wat wil ik veel tyds verflyten ? my dunkt dat ik van de Hollanders zeggen mag (109) Sy hebben wel oiren maer zullen na my niet lnyfteren, Sy ■weten wel huune onregtveerdigheyd, maer willen die niet bekennen. Hierom is het, Ellendig Holland! dat alle die kwaelen over uw hoofd hangen , de welke mede bctüygt worden door dit zwart Peerd dat beteekent de Spaenfche furie, die op u ftorten zal. Nu zegt gy, dat die op het zwart Peerd zat, eene Weeg-fchaele in de hand hadde. Deze fchaele beteekent ten eerften dat gy (110) gefield zyt in de weeg-fchaele en bevonden zyt veel te ligt te wegen. Ten tweeden, door deze fchaele , die den Spaguiaert in fyne hand heeft, word beteekent, dat (tn) hy in uw Aenfchyn htcc eft caufa rebellionis adverfus eum 5 Reg 11 y 27 (103) :Genimina viperarum Luc. 3^7 (104) Nos fumus fervi Dei Cceti & Terrtc' EJ'dra. 1 cap. 5 9 u (L05) Viam veritatis elegi ■Pfalm. 118 y 30 (loój Vos ipfi jiidicate z Cor II y 13 (107) . Qucere follicité & diligenter , rei veritate perfpedta , li inve-neris certum effe Deut 13 y 14 (I08) Collum veltrum 1'ubjicite ijugo & fufcipiat anima veltra difciplinam : in proximo eft enim invenire eam Eed. 51 y 34 (109) Aures habent, & non audient Pjalm. 113 y 6 (110) Appenfus eft in lïatera, & in.vemus es minus habens Dun 5 y 27 (m) la conlpectu tuo-  der agihlende Eeuw. zal komen regtveerdige vraeke nemen ende dat uw land wederom (i 12) zal gebragt worden onder tribuet. Naer dit zwart Peerd , zegt gy , hebt gy wederom eene ftemmegehoort, zeggende: komt ende ziet, daer is uytgekomen een bleek Peerd, ende die daer opzat, diens naem was de dood. Dit bleek Peerd beteekent de . koude noordfche landen , wiensPrincen en Koningen tegen u zullen opftaen. (113) Van't Noorden zal het meefte kwaed komen over alle uw volkeren. En voor eerft; den Zweedfchen Koning heeft u noyt iets mifdaen (114) maer gy doet hem geduerig groote injurien aen, fyn volk bedriegende : en dat die, de welke in den Gods-dienft niet papiften zyn (1 i5)waeromdatden Koningregtveerdig vergramt is. Zyt gy niet gerand geweeft van den peys van Alt-ra-ftad , alwaer befproken is (116) dat, is het zaeke dat iemand den oorlog aenzegt tegen het traótaet, aen> den Koning van Zweden, of iemand die onder fyn befchuddinge is : het volk van Holland ter hulpe zal komen , nae de gelegenthcyd des tyds, ende dat met opregt gemoed. Voorders Is het TraBaet van Travendal niet gefloten onder uwe garantie, aldus: (117) aen de oorlogende zullen de Staeten van Holland niet geven of laeten volgen eenig graen , wapenen , geld, fchepen, &c. Welk TraStaet, daer naer beveftigt is, niet alleen door uw toejuygen, maer ook doorliet recht der volkeren. Daer-entuffchen (118) gy hebt de Regtveerdigheyd veriaeten, .vele verergerende, de welke wiften van de "Wet: mits "gy te niet gedaen hebt het verbond. Want, d Hollans Teniet vindex Sap 12 y 12 (112) Serviet... lub tributo Dcm. 20 y II (113) Ab aquilone pandetur malura Iuper oiniiesnabitatores terra Jtnm I y 14 («4) Sed vos mjunam iacitis & ftaudatis & hoe Fratribus * Cor. 6 y 3 (11.5) Unde Reas iufia eft indignado. Eflh. I f 18 (Il6) Quod lunftiteric: helium Romanis pru\s, aut omnibus Ibciis eorum in omm doaiinatione eorum auxilium feret gens judaeorum , pront tempus diöaverit, corde pleno I Mach. 8 y 24 ^ -5, Wi Prseliantibus non dabunt, neque fubminiftrabuiU truicum » arma , pecuniara , naves I Mach. 8 y 26 (118) Vos autem réceihfiis de via, & fcaadahzaftis plurimos in legearritum  *4° Den verligten Jonas der (119) vol van lift en dobbelheyd, zone van den duyvel, vyand van de Regtveerdigheyd ! door u zyn onder de hand (120) verfterkt fyne vyanden : Zoo dat door uwe bedekte hulpe (iai) fyne vyanden hem te fterk geworden zyn ende te menigvuldig geworden. Zelfs heeft den Mofcoviter in uw land oorlogs-fchepen doen bouwen, ende als Straelfond belegert was (122) zyn uwe fchepen langs de Zee gekomen : ende kwelden de ftad zoo te land als ter zee, ende lieten niemand uyt oft in de ftad komen. Gy hebt comrebande waeren met de kragt van «we fchepen gebragt in Denemerken , en door uwe vloote in de ftad belet den Koning Tan Zweden fyns vyands land aen te vallen. Hollandfche Kiek-voifen(i2'f) zyt indachtig de banden en boeyen die gy. om zoo te fpreken, geflaegen hebt tot Arnhem aen het lyf van den Baron Gons, hem feilende gevangen ln eene Herberge. Boven dien , 6 Holland! (124) hebt gy ftoutelyk alle fyne bagagie onderzogt. Ende (125) het geheymfte van fyne fecreten, hebt gy niet verzwegen. Maer het zelve jnet fyne brieven overgezonden nae Engeland : daer nocnt:,ns gefchreven jlaet (126; en wilt geene verbor .e zaeke aen uytlanders ontdekken ,■ gelyk den Koning van Engeland en fynen zone is. Om alle deze fchelm-ftukken mag ik met reden zeggen (127; Godt gave dat het Zweéds gemoed mag vol worden, op dat het fyne gramfchap op den Hollander uyt-' fchiet, ende fynen oorlogs hagel regent, over den zei ven! Wat zegge ik Godt gave?het zal zeker gefchieden binnen Feciftis paSum. Ma/ach. 2 f 8 (119) O plene omni dolo , & omni fallacia , fili diaboli, inimice omnis juftitite Acl. 13 ir Io (120) Ereftus eft inimicus Thren. 9 (121) Fudti funt holtes ejus in cupite , mimici ejus iocupletati funt Thren. I y 5 _ l2?) Et naves a mari accefferunt : & vexabant civitatem a terra & mari, & neminem finebant ingredi , vel egredi I Mach 15 y 14 (I23) ivlemores eitote vinculorum Coloj}'. 4 jr 18 (\24) Et fcrutatus es omnem fuppellecïilem Gen. II ir 37 (I25) Omne Secretum non eft abfcondkum a te Ezech. 28 f j (126) Secretum extraneo non reveles Prov. 35 y 9 (I27J Utinam impleatur venter ejus, emittat in eum iram furoris lui, & piuat fuper illum bellutn fuum Job io  der agthiende Eeuw. iqt korten tyd , Dan zal het Zweeds zweerd{\28) uytgetrokken zyn uyt fyne fcheede, zeer fchrikkelyk glinfterende ende drygende : Dan zullen, de Zweedoyfen (129) (met geflote gelederen ) komen, ende met groot geweld vallen op den Hollander. Dit is wat den Koning van Zweden aengaet. Niet min en is op u geftoort den Koning van Denemerken van den welken ik leze : tegen den Hollander (130) zullen op den geftelden tyd komen vegten de Koningen van den Ooften , en als een groor tempeeft zullen tegen hem opkomen allen de Koningen van het Noorden , deze zullen komen met vele wagenen, met vele Ruyterye, ende met eene groote Vloot, fy zullen komen in fyne landen , ende zullen die verpletteren, ende overloopen. Wilt gy reden weten van de regtveedige wraeke van den Koning van Denemerken ? Gedenkt u niet, dat gy in den Holfteynfchen oorlog zonder reden een Corps Troupen gezonden hebt aen den Koning van Zweden, het welke veel kwaed dede aen de Deenfche Landea Jae (131) zelfs mede belegert hebt de Koninglyke Hoofd-ftad Coppenhage? dezen heeft alsdan gezworen (132) dat den Heere myne ftraffe verdobbelt (133) tot dat ik wraeke genomen hebbe over myne vyanden ende (134) hebbe doen boeten het bloed van myne onderzaten. Mtynt gy voorders dat den Brandenburger uwen vriend is? Hy heeft uwen vriend geweeft, maer nu niet meer, om dat hy uwe onrechtveerdigheyd bemerkt en dat gy overtreden hebt het gene daer gefchreven ftaet (135) en wilt niet zondigen tegen uwen vriend... y 23 (I28; Edu&us & egrediens de vagina fua & fulgurans in amaritudine mi : vadent & venient iuper eum horribiles Job 30 y 25 (I29) Conglobati in unum cuneum 2 Reg. 2 y 25 (130) Et in tempore pra;finito prceliabitur adverfus eum Rex Auftri , & quafi tempeftas veniet contra illum Rex Aquiionis, in curribus & in equitibus, & in claffa magna , & ingredieiur terras, & conteret, & pertranlïet Dan. 11 y ^0 (iji) Et expugnabit urbem Regiam 1 Reg. 12 y 2Ö O32) Hdic mihi r'aciat Dominus , & hxc addac Itu h 1 ir ij ^33) Donec ulciicar de inimicis 1 Reg. ^ y 3-f (*34) &l ulciicar Sanguinem Servorum meorum 4 Reg. 9 y 7 (ijs) Noli prevaricari in amicum... neque fratrem  J43 J>en veriïgten Jonas nogte en veragt uwen lieven broeder niet, om het goud. Dit hebt gy gedaen, alsgy den Brandenburger ontftolcn hebt fyn erfdeel, dat hem toekwam van wegens den Prins van Oragnien. Daer zal hy tot u zeggen met gewapender-hand : (136) Gy zyt den man, die my myn erfdeel zult wedergeven , want mevnt gy dat hy dit daer zal laeten? neen, neen. (137) Hy en zal fyn volk met veriaeten : nogte fyn erf-deel verwaerloozen. Dat heek hy u dikwils, zoo door fy zeiven als door fyne dienaers bekent gemaekt. Wat hebt gy naer vele uytvlugten geantwoord. (138) Ik bidde u van my te willen verfchoonen. Wat zal ik nu zeggen van den Biffchop van Munller , en van den Wefiphaelfchen Creyts? Een ieder van hun heeft een vat vol van uwen ondergang in fyn hand. , en over het hoofd van fyne kinderen Voorders, ten tyde van ds Nederlandfche Beroertens , heeft den Staet van Holland £162] gezeyd aen fyhe dienaeren die hy hadde: gaet i ende dood de Priefters des Heere: Want fy met hunnen Koning zyn. Gy weet wat gy tot Gorcum » ó Holland > ende op andere plaetzen gedaen hebt. Dan is het geweeft [162J dat het volk Gods tot den Pleere geroepen heeft» dat van alle de Geuzen verpletterd wierd* dat dog den Heere medelyden zoude hebben met fyne Kerke, die bezoedeld wierd door de ongeloovige. Hy en heeft hun dan niet Verhoort , om dat het nog géenesi tyd en was , teggende : Mynen tyd en is nog niet gekomen, ƒ1657 J-3^ m&er de vraeke op my , ik aal in arcufn pravitm Pfalm. 77 Hr 57 ( 158) Nunc ergd 1 , * vivk Dominus, & vivit Anima tua, qui pröhibuit te ne venires in Sanguinen. 1 Reg. 25 y 26 ( 159; ... Ent tibi hoe in lingultum , & in fcrupulum cordis .. . quod ettudetis fa'nguïrietri inuoxium 1 Reg 25 y ji ( 160 ; Quouiam vir Sariguinum es 2 Reg. 16 y ö ( 16 J Reveitetur Sarigiiis illorum in Caput Joab, & in eaput feminis ejus 3 Reg. 2y .33 ( 162 ) Ait... emili'ariis ,qui circumftabant eum : converdimni &: intetficite Sacerdotes Domini: nam manus eorum cum David eft. 1 Regi 22 y 17 ( 163 ) Invocabunt Dominum * ut rel'piceret in populum , qui ab omnibus caieabatur : & mileie-» tetur templo , quod contaminabatur ab impiis. 2 Mach. 8y 3 (164) Nondumvenit hora mezJoann. 2y 4 (163) Minima* T  4 4 ben vertigten foiiaS die wel nemen, [166J als het bekwaemen tydzatzy&, Dm Heere. [167J dieoordeeld nu, dat het bckwaemefj tyd is, om u te ftraften : Want gy boven de boosheyd vaii uwe Foor-ouders [16SJ groeyt in de boosheyd tegen uwe eygen Catholyke Bórgers ; Daerom [169] wee / tiw afgevallen Apoftaeten ! zegt den Heere : die u zeiven begeeft tot zaeken die tegen my zyn , en myn Heylig Geloof, en die begonft hebt, en voordgaette fpinnen , het geene niet en is na mynen geeft, de eene boosheyd na de andere begaende tegen de Geloovige. Wat is de oorzaeke van uwe rebellie geweeft. ? de liberteyt van confcientie, zegt gy. Waerom dan en laet gy deze liberteyt niet toe aen de Catholyken, de welke niet alleenelyk uytgefloten en worden uyt alle Ojficien , maer fomtyds 200 tyrannelyk gehandelt worden , dat fy konnen zeggen [170] my waer veel zoeter te fterven. Gy laet toe , dat alle andere Secfen , zelfs de Quaekers , hunnen Gods-dienft doen op hunne mode, waerom en laet gy de Catholyken ook niet over al leveh na den inhoud van hun geloof, zonder ltooringe, en met de zelve liberteyt , die de andere Secten , zelf de Joden hebben ? maer neen, vryheyd voor alle Religiën oft Secfen, maer niet voor die van de welke uwe Voor-vaders zelfs litniaeten hebben geweeft. Daerom voorzien ik , dat de Catholyken tot regtveerdige vraefc zullen opgëhitft worden , en dat'er [171] eenen oproer zal opftaeii onder uw volk : en dat uwe Fortreilèn zullen komen in de handen van uwe vyanden , en verwoeft worden : Zoo dat u niet anders bejegenen en zal , [17 a] als ftryden van uwe vyanden van buy ten , en vreeze van verraed difta , & ego retribuam Heb. lo y 3 (166) Cum fuerit op.portunum 1 Mach. 11 y 42 (167) Ratus.. . accepiffe fe tempus opportunum 2 Mach. 4 y 32 (168 Crefcens in malitia ad inlidias civium 2 Mach. 4 y 30 (109) Vse filii defertores , dicit Dominus, ut facei etis eum filium & non ex me : & ordiremini ccclum , & non per fpiritum meum , ut adderetis pecc;:tum fuper peccatum IJa. 30 y 1 (170) Meiius eft mihi mon, quam vivere Jon. 4 y 8 (171) Confurget tumultus in populo tuo : & •mnes munitiones tute vaftabuntur Ofe. 10 y 14,(172) Foris  der agthiende Eeuw. T47 van binnen, en dat'er vervolgens gefchieden zal , gelyk daer gefchreven ftaet: [m] landfchap , in het welke tweedragtigheyd is onder de -woon^za Jigtelyk verwonnen worden: ende alle Stad, oh Huys ? bet welke twiftregaeert en zalniet blyven ftaen. Nu wéét £v dan , Holland, wiens ftemme dat kom, van ■ Si Autaer des Heere: gy weet nu ^ensblo d zonder opbonden roepende is: fi747 f God , den wel ken Heere en Meefter is van a le vraeke, [XjSj'neemt vraeke over mynen vyand , d.e my geduerig overialt doet. Ik zal nu voortgaen in uwen Droom. Nog meer hebt gy gezien ^fi0™™™'^ niemand tellen en kofte , uyt alle volkeren , wien. peerde-volk ontelbaer was. Deze fchaere ^teekent he Leftendeel van alle de Princen , de welks jlw«nael hunne troupen zullen zenden tegen U , om dat gy mm alle beledigt hebt. pr;nce Voor eerft den Keurvorft van Keulen en Jen.1W van Luvk A767 is vol van gramfchap , ende haet te Z u en beVedom uw land te helpen verben, ^nde uwe fchelmagtige volkeren te verpletteren Davm heeft hy 7:i777 * fyne gramfchap gezworen zeggen de- tenfy dat ik dit verraederagug volk, en fyn legers onder % bedwank brenge ?c En -t reden Zn7; K - f van hel\ gedemolieert de Cte ?an het KeurvorftendomvanKeulen, cn het lnnidom fum contra fe, labuur: **W uvt as J^j}^ vita contra fe,non Habit « l'7^ r d me0 Domme ^'-93 * '075^^ Luc. 18 * 3<^^nWofl*^^'gJJg eins conteren-.  Ï4* Den verllgten haas van Luyk, Wilt nu imand de reden wetPn , den Holander deze onregtveer«Sd ^aenT?1. *7 ïyn zeer vreedzaem ende wyen hebben w,nP 3i nMlt^T^ immeis 8?"oes b<*™ ' * fmüeeren van Bonn , aen ?#*^ ,aZ aen de Duytfche volkeren. Weet dan frR^totó-a* m*^m ^$ ^nnen,uen zullen Den KeuryoJl yaa Saxen , en fynen Kone den Keur-Priax pavit munitiones ejus fhré„, jf,,-. 70-s *L , fuum ufque ad flumen Euphraten£P p , h!a,taf)et JmPer™n nqïcant ^entes norenr ,m »• ? ■ iS * 3 C'8o) Ut co<*- Veroea, qua di°rife fumi v P ■ Pef Jucil«V i-for riin „I • • dmPflus renlera X- ,wg ■ , 'Sl21^'! negotiatione tua ... repleta es& glonficata mmis in corde Maf». Ezech. 3? y a« (213) 3Neg0tlat.om. . ad infulas multas £{e<*. , y I (2 6/vlfta? bunt opes tuas, deripiem negodauones tuas 4J 6!# ,a con bever nt TÏ! ff" ' qUla VailaCa effi ^Wvfei. toniueverant... ululate naves mar s, oma devaftata eft fnr- iuper iviare , couturbavit regna //a. 2 ; y n f2io; Et erir fyna  ■ der agthlende Eeuw. I^S Jyne vyanden zullen overlaeden worden met den roof. Het Ryk van Napels Sicilien , ende Genua , klaegen , dat gy hunnen koop-handel bederft, door uwen geduerigen handel op Smïrna ende Alexanlrien : Majorca , Minorca , Valencln, Mureien , Grenaden , ende andere landen op de Middelandfche Zee klaegen , dat de roovers van Rarbaryen door u geftyft worden , ende (320) dat de Haevens der Zee-roovers overvloed hebben van Oorlogs-munitie, de welke gy aen hun verkogc hebt. Om niet te verr1 te loopen : Gedenkt gy niet, hoe dat Gran, een Stad op de kullen van Afriken in de maend January van het het jaer 1708 aen de Moorenis overgegaen ? fy hadden deze Stad vele jaeren geblokkeert gehouden, ende en zondeu deze Stad , zelfs naer een beleg van zes maenden, niet gekregen hebben, tenfy gy, als ook de Hollands-gezinde Engelfche, hun verKerkt hadde met Ingenieurs , Mineurs , en Bufpoeder (221) waer is nu u geloof? datgy geholpen hebt (2 22) die de welke ik dikwils u gezeyd hebbe ( en ik zegge het u nu weenende ) te fyn vyanden van het Kruys Chrifti. Het lot van Oran zoude door uwe hulpe gekomen hebben over Ceuta, een Stad liggende aen de ftraet van Gribrahar, ten ware de noyt-volprezen klockmoedigheyd der Spagnlaerts dit hadde belet. Dit blykt klaerlyk uyt het Tra£taet van't jaer 1702. het welke gy aengegaeu hebt met den Koning van Maroco', ende door het welke gy u verbonden hebt om den barbarifchen Koning in het bezit te ftellen van Ceuta, van Pegnun , van Velez , en van Melilla: welk Tractaet wederom beveftigt is in Engeland, in het jaer 1706. (22g) al het welk bekent gemaekt zynde : u-1. zal ftrekken tot eeuwige fchande ende veragtinge. Gelyk het aen de Hollands-gezinde (224) tot fchande gerekent is geweeft. (230) Abundant Tabernacula procconum Job. 12 6 (221) Ubi eft fides veftra ? Luc f 25 (222) Quos ftcpe dicebam vobis ( nunc autem & flens dico ) inimicos crucis Chrifti Ad PhiLippen. 3 f 18 (223) Quid tibi illis in fcandalum Exod. 23 f 36 (224) Faftum eft illis in fcandalum Pjaim. 105 # y  *£4 ' Den verligten jonas Ende om van de kuiten van Fez en Maroco over té vlie* gen naer hallen , wil ik daer by voegen , dat dezen voornoemden Moorfchen Koning Maley Iftnael ziende1 hoe fchelmagtig den handel van den Hollander was , (225) den Eed des verbonds gebroken heeft, ende de ligüè vernietigt, die hy met u-1. aengegaen hadde , en (226) heeft Ambaffadeurs gezonden aen den Koning Van Vrankryk, zeggende: komt, laet ons tegaedereen. verbond maeken , het gene den Koning genereuzelyk geloochent heeft. Ik gaen over nae hallen. De Veneüanen zeggen aen Holland: (227) betaelt de fchuld , die gy gemaekt hebt van veele milioenen guldens Den Stadhouder Chrifti den Paus van Roomen, zal fyne wapenen en fchatten Voegen by de andere Pi ineen , want zegt hy * dit volk (228) is tegen Godt wederfpanBig geweeft. Den Hertog van Parma zal ook ih het fpel zyn, want Koning Philippus (229) heeft aen hem ... fyn Schoonvader gezeyd i laet my gaen, ende helpt my dat ik....* weder-kryge myn afgevallen land. Want is het zaeken dat wy Holland verwinnen , (230),nog wy en hebben geen land genomen dat een ander toekomt, nogte wy en bezitten een anders goed : maer het erf-deel van onze Voor-ouders, het welke eenigen tyd van onze rebelilgs onderdaenen ofte vyanden bemeten is. Daerom wy nu bekwaementyd hebbende, ernemen het erfdeel, van onzd Voor-ouders (het zelve zal ook den Keyzer zeggen) den Hertog van Parma ( de klóekheyd van de Parmefaenen kent gy wel Hollandfchen kaes) en heeft geene hulpe kon- 36 (225) Fecit irritum jnramertum 4 & folvit paftum , quod habebat cum eo Ezedi. 17 f 16 (226) Mifit legatos ad Demetrium dicens : veni, compona.mus inter nos pactum \MaJi, II jr 9 (227) Redde debitum tuum Eed. 4 jr 8(228; Adverfus Dominum rebellis tuit Num. 15 y 30 (229) Dixit... focro luo : dimitre me ut revertar... ad terrain meam Gen. 30 jr 25 (230) Neque alienam Terram fumpfimus , ïïeque aliena detinemus : fed hereditatem Patrum nolirorum , qute injuftè ab Lnimicis noftris aliquo tempore pollèfl'a eft Nos verö tempus habentes, vindicabimus hereditatem Parrum noftrorum XMudn  der agthlende Eeuw. ï5S nen loochenen aen den Koning Ph'dippus ("23:) om dat hy fynen Schoon-vader was, Maer heeft hem geantwoort, ik en kan u dit niet loochenen, want (232) my dunkt datgy na de regtveerdigheyd fpreekt, (233) overzulkx zal myne hand u helpen , ende mynen erm zal U verkloeken. Den Hertog van Tofcatnen is te goed Catholyk , om tegzn de Hollanders niet op te komen. Daerom zegt hy: (234) Heere, dat ik de .wapenen opneme , is uyt den iever die ik hebbe tot den Heere der heyr-kragten, om dat de Hollanders zig afgekeert hebben van u : om dat fy uwe Autaeren hebben afgeworpen , doodende de Leeraers uwer wet. Wat wil ik voordgaen ? ik hebbe het voorzeyd : Door de handen van alle de Catholyke Princen van Europa zult gy gejtraft worden, (235)0111 dat gy Godt veriaeten ende een valfch Geloof aengenomen hebt ; met den eerften zal de gramfchap Gods komen over u , ende u-1. zal genomen worden het goed ende vrugtbaer land , het welke hy u-1. heeft laeten bezitten. Ik kome tot het eynde van uwen Droom ? oft vifwen , ellendig Holland. Gy zegt dat tot u , bevreeft zynde, is gevlogen eenen grooten Arend met groote vleugelen, &c. den welken uwe oogen heeft uytgerukt. Ik en moet niet langer dwaelen, dezen Arend is den Roomfchen Keyzer, die als bezitter van de Nederlanden u ontnemen zal uwe oogen , dat is uwe principaelfte fortreffen , ende Steden, de welke gy omvettelyk bezit. Gy kont hem waerelijk vreezen, want hy (236) zeer fchroomelyk en fchrikke- *5 ir 33 & 34(230 E° 9uod f°cer--' eflret 1 Mach- 11 * 2 (232) Viclentur mihi Sermones tui boni & jufti 2 Reg. 15 f 3 (2"-) Manus enim mea auxilabitur ei: &brachium meum confonabiteura Bfatm. 88;* 22(234)Zelo zelatus fum Pro Do: jnino Deo exercuuum , quia dereliquerunt paftum tuum t Un Jfraêï : altaria tua deiruxcrunt Prophetas tuos occiderunt gladio, iReir 10 f 10(235) Eö quod pneterieriiis paftum Domini pei vêftri, quod p'èpigit vobifcum , & fervieris diis ahenis K &adoraveritis eos : citö atque velociter conlurget 111 vos tritor Domini & auferemini ab hac terra optima , quara tradtcbi \Qb\s Jofue 2$f 16 (236) llornbms, & tembius eft... mm®  Den verligten Jonas lyk is... fyne Peerden ( Hufaren) zyn lichter als do Panther-dieren, en fnelder als de wolven in den avondftond; en fyne Ruyterye zal door uw land verfpreyd worden : Want fyne Ruyters zullen komen uyt verre afgelegen geweften (uyt Hmgariea,) fy zullen komen gevlogen gelyk eenen Arend tot de Proeye. My dunkt dat ik nu iemand hoor peggen (237) wat kwaed heeft... dit volk gedaen, dat gy hun dreygt met het aldergrootile kwaed ? oft, om beter te zeggen , ray dunkt dat gy zelfs fpreekt (238) Wat hebbe ik cedaen, wat is myne boosheyd tegen den Roomfchen Keyzer, om de welke hy mynen ondergang gezworen heeft? Ik en wil niet f preken van uwe oude boosheyd tegen het Huijs van Ooftenrijk; hoe gy het ^elve geplaegt hebt met eenen oorlog van 80 jaeren; ofte van uwe fchelm jlukken tegen den ArtsHertog Matthias, &c. (239) deze oude boosheden zyn gepafièert. Maer (240) gy en tragt anders niet tegenwoordig als uwe boosheyd op te hoopcn, ende de oude injurien met nieuwe te vermeerderen. Ik en [al maer een weynig fpreken van het gene in den voorgaenden oorlog gefhied is. Naer den flag van Denain, daer uwen blooden Generael Albermarle opgeneftelt wierd van den Marfchalk de Villars; hebt gy, ziende, dat uwe affairen m den oorlog den Kreften-gang gingen , tot Uytrecht gezonden uwe Ambaffade (241) om te handelen met de Franfehe . Door welk bcdryf, Hollander, (242) ongetrouw ende boos volk!hebt (243) gy uwe fchelm-fiukken ende uwen fchandelyken handel zelfs veropenbaert, pardis equi ejus, & velóclores lupis vefpertinis &' diffundentur eqmtes: equites namque ejus de longè venient , volabunt quah aquila feftinans ad comedendum Habac. 1*76-8 (237) Quid... fecit hic populus ut induceres fuper eutn peccatum maximuoi Exod32 * 21 (238) Quid feci ? qU» eft irriqui tas mea & quod peccatum meum in patrem tuum , quia qutent ammam meam ? 1 Reg. 20 f I (239) Vetera tranüerunt 2 Cor. 5 $ 7 )24o) Vultus adjicere fuper peccata... & vetera cuniulare delifia 2 Paral. 28 * 13(241) Ut traöaret cum iplb I Machab 15 f 28 (242)0 generatie- infidelis, & perveria Luc. 9 V 41 (343) Scehis tuum , & jgnominiam tuam tu portafti... delpexifb juramentum, ut irritum faceres paaum ój  der agthiende Eeuw. 1.57 want gy niet geacht en hebt uwen Eed, brekende het verbond van Alliantie , dat gy met den Roomfchen Keyzer hadde aengegaen ; in het welke wel uijtdrukkelijk Jlaet: dat den oorlog niet en zal ophouden tot dat den Hertog van Anjou zoude verjaegt zyn uyt Spagnien; ende dat het aen niemand van de Geallieerde en zoude geoorloft zyn een particulieren Peys aen te-gaen met de vyanden. Dit laefte hebt gy zelfs bekragtigt, in de antwoorde op den brief van den Heer Keurvorjl van Beyeren, uijt den Haege den 19 November 1706. Daer de Staeten hun excuzeren van in eene particuliere handelinge te komen, zeggende ; (244) haere Hoogmogende zyn bereyd , maer gezaementlyk met haere Geallieerde, te eonfenteren in alle regtveerdige en noodzaelyke middelen , om te komen tot eenen generaclen Peys, maer niet in particuliere Conferentien, &e. wat fchand \ (245) ik vervloake de dobbel-fprekende. Gy hebt getoont door uwe Conferentien tot Uijtrecht, dat gy dobbel-fprekende zyt, wantgy zonder fyne-Keyzerlyke Majefteyt eenen particulieren Peys hebt aengegaen. Ik wete wat gy zeggen zult: de Engelfehe hebben eerft de groote alliantie gebroken. Ik antwoorde daer op, dat, behalven daer gefchreven is : (246) en verblyd u niet in de wegen der booze, nogte en volgt den weg niet van de onregtveerdige, alle die recht-gezinde Engelfchen (247) die uwe ftemme gehooort hebben, zig over langen tijd verontfchuldiirt hebben by fyne Keyzerlijke Majejleijt. Deze ontfchuldinge kont gy lichtelijk begrijpen uijt het Boekxken gedrukt 1712 genaemt (248) de conduite van de Geallieerde van Engeland. Daer zult gy lezen , hoe dat de Hollanders alle da-artikelen van het Tractaet, aengegaea met Engeland gebroken hebben. Daer by komt y 58 CV 59 (244) L. H. P. Sontprats ifenirer , conjointement avec leurs Allies dans toutes les voyes j ujies O neceffaires , qui peuvent conduire a une Paix Generale; mais celles des conferences propofées , (se. (245) Viam pravam & Os bilingue deteftor Prov. 8 y ^3(246) Ne dilefteris in femitis impiorum , nee tibi placeat rnalorum via Prov. 4 y 14(247) ... Vocem verborum.. tmi audierunt, excufaverunc kAdihbr. 12 y 19 (248)  Den verïïgten Jonas het fchoon Traciaet van Barrière, geteekend van den Vicomte de Townshend, welk Tractaet door het Parlement vernietigt is. Eer dat ik voordgaen, nog een woordeken van uwe Conduite ten regarde van Engeland. Ik hebbe boven gelproken van het Tractaet van Geertruydenberg. Weet dan, dat de Praliminaria, door u , Hollander, en de Franfehe Plenipotentiarilfen zyn geteekent geweeft, zonder raed van uwe Geallieerde. Zoo dat gy niet en lettede op het gene, dat daer gefchreven ftaet : (249) want allen fchelm word gekent uyt fynen dobbelen handel. Gy hebt, zegge ik, goed gemaekt, dat (25-0) den dobbelen,onftantvaftig is in allefyne werken, ende dat gy gekleed waert met (2.51) dobbele ende veranderlyke kleederen. Gy meynde door uwe gepretendeerde boosheyd te bekomen alles, dat gy begeerde, uytfluytende alle uwe Geallieerde , maer gy en hadde niet wel overlcyd , het gene ik leze : (252) die een ander bedriegen wilt, die zal zelfs worden bedrogen : ende die een ander ftrikken Jegt, die zal in de zelve gevangen worden. Ende die een ander laegén leyd, zal in de zelve vervallen , ( 253) want die de Hagge (verbond van Alliantie ) weg-neemt, zal van het ferpent gebeten worden. Met een woord , dit Tractaet is gekomen in de handen van de Kouinginne Anna : waer uyt deze regtveerdige Vrouwe zig van u geheel afgezondert heeft, gevende de oore aen den Marfchalk de Tallard, den welken fy zonder Randzoen verloft heeft, zeggende: ik wil dat den Malfchalk (254) zal verloft worden zonder randzoen. Zoo dat Vrankryk met regt mag zeggen van de Koninginne Anna (255) daer en is gecne vrouwe gelyk aen haer op de aerde, The Conduot of the allies. {249) Sic enim omnis peccator probatur in duplici lingun Eed. 5 f 11 (25c) Vir duplex animo inoonftans effrïn omnibus viis fins Jae 1 f 8 (251) Vefies mutatonas duplices^ Reg. 5 jr 22 (252) Qui foveam fodk-,incidet in eam : & qui ftatuit Lapidem proximo , ótfendei in eo : & qui laqueum aliis ponk ,peribicin illo Eed. 27 f 29(353) Ei quia diifipat fepem, mordebit eum coluber Eed. 10 (25^) Egredietur liber gratis Exod. ai f 4 (255) Non. eft t%  der agthiende EcniV. 159 in Majefieyt , fchoonheyd ende verftand. Hier uyt ende uyt \ele andere onregtveerdigheden kont gy afmaeien, Holland , dat Engeland reden .gehad heeft, om zig van u te fcheyden : (256) mits daer getoont word dat uwen Staet, eerft beoorlogt heeft Engeland. (257) ende het verbond gebroken heeft. Met een woord, uwe veropen baerde dobbeiheyd (258) is oorzaeke van allen het kwaed , jae het beginfel ende het eynde, het geene door het breken van het verbond overgekomen is aei; het Huys van Ooftenryk. Wat heeft den Staet van Holland daer naer gedaen ? Ziende dat hy Vrankryk niet pluymen en kon na fyn begeerte , heeft hy het Leeuwenhayr nytgetrokken ende het voffen-vel aengedaen , (259} ende heeft gebrouwen eenen fchandelyken lift tegen den Roomfchen Keyzer $ hem voor allen 'tgoed , vele fchaede weder-gevende. Hy heeft 'een particulier Tractaet aengegaen met Vrankryk * het gene het alderonregtveerdigfte ende fchandelykfte is , voor fyne Keyzerlyke Majefteyt, want door dit ( * Enacim Hfebraici gigantes i\vè farces. ) Tractaet heeft den Plollander (.260) tot zig getrokken de fterkfte Kafteelen, en alledeFortrefieil der Spaenfche Nederlanden , zeggende tot den Franfch-man : geeft my de landftreke (261) in de welke de fterkfte woonen , ende alwaer de grootfte , ende befte Gefortificeerde Steden zyn , te weten : Namen , Doornyck, Meenen, Ypre , Vuerne , Knoque , Dendermonde, Nieuwpoort Ende op dat'er niet en zoude zyn, dat de Hollanders zoude konnen beletten Vlaenderen te over-rompelen , als het hun zal wel gevallen zyn, loerden fy op het Fort van Roodenhuyze Daerom Muiier fuper terram in afpedtu , in pulchritudine , & in fcnfu verborum Jud. 11 y 19 (256) Quia... odium priiis habiuile moniirarunt Deut. 19 y 6 (257) Et praj'yaricatüS eft pactum Jojke 7 y 11 (258) Omnis mali caufa eft , & initium ik finis Sap 14 ür 27 (259) lit fecit deceptionem magnam in Ifrael & reddidit mala pro bonis 1 Mach. 16 y 17 * Sublignatkv f'afta eft il Aprilis ratificatio autem 1 Maji anno I7I3 (260) Afcènditque omnia Caftella & obtinuit omnem munitionem Jaduli 2 y 12 (261) Da ergo mihi montem ilium., iu* eua-  Jó"o Den vêrllgten Jonas heeft den Staet (262) overleyd de fterkte van dit Fort-, ende heeft gewilt dat het geheel gedemolieert wierde. Wie gy zyt oft niet , (263) ziet hier hoe dat alle de Hollanders onregtveerdiglyk en b00zeiyk handelen. Met regt ma» ik u, Holland in den Naem van den Keyzer aenfpreken (264) Wat heb ik met ü te doen oft gy met my, dat gy tegen myn regt zyt , ende myn land verwoeft , afwerpende de fterkten die u-1. mishae»en. Gy hebt altyd geprotefteert, dat gy voor uwe vryhe) d,en de balance van Europa en van den Keyzer, oorlog voerd, (265) en wilt gy nu zelfs fyn land bezitten Wy willen het maer bewaeren voor onze ende des Kevzers zekerheyd , zeggen de Hollanders. Vodde-praetjens! Hollander (226) bewaert u zeiven , ende uw goed voorzigtiglyk. Dat uwe Guarnizoenen (267) de plaetzen bewaeren, tot welkers bewaeringefy geropen zyn. Den Keyzer (268) zal fyn onderzaeten wel befchudden, ende onder fyne fchaduwe zullen fy vry genoeg zyn... onder fyne befcherminge zullen vry zyn van allen overlaft, in fyne magt zullen fy huu geruft ftellen. Jae, maer de Barrière! wat Barrière? Geeft gy, Hollanders, aen den Keyzer eene Barrière van uwe eygen Steden. Wat den Keyzer aengaet : (260) fyn woord is als den Cingel van fyne Nieren i Maer wat %egge ik, geeft gy eene Barrière aen den Keyzer ? gy en hebt ielfs het Tractaet van Uytrecht niet gehouden , want ik daer bynaer op eiken artikel leze (270) dat den Alder-Cbriftelykften Koning zal geven cim funt, & urbes magnte atque munitte Jojtïi 14 f 1 2 (262)Vidit munitionem loei... & mandavit deltruere murutn in gyro 1 Mach. 6 y 6 (263) Ecce omnes injufti, & vana opera eorum Jfa. 42 y 29 (264) Quid mihi & tibi eft , quia venilli contra me, ut vaftares terram ? Judic. u y 12 (265) Et tu nunc vir poffidere terram ejus m'eam ? Jud. 11 y 23 (266) Cultodi igitur temetipfum , & auimam tuam follicite Dcut. 4*9 (267) Cuftodiant qua; fibi fuerint commendata Num. 8 y 2Ó (268) Statuet fdios fuos fub tegmine... & lub ramis ejus morabitur. Protegetur fub tegmine iilius a fervore & in gloria ejus requiefcet Eed. 14* 26 C- 27 (269) Juliitia eingulum lumborum ejus, & iides cindtorium renum ejus Ifa. 11 * S- Q"e U Roj Tris-Chrèütn. rtmeura aux ètati in  der dfthiende Eeuw l6*I ün de handen van de Staeten üenerael de%e oft die Stad, ende dat tot profyt alken van het Hays van Ooflenryk. Voorwaer het Huys van Oojlenryk heeft groot profyt van, de over-gelever de Steden. Hoort eens, bidde ik u , anpartydigen , wie gy zyt. Deze Steden fyn gegeven aen de Hollanders, om,.over te leveren, ten minften zoo veel het Civiel aengaét aen het Huys van Ooftenryk ende (271) wie kan dit fprekende Ophouden van vveenen ? Wilt gy met een woord , 100 veel als met duyzend hooren, hoe gy, ongelukkige Hollanders ! uw woord gehouden hebt? Naer den Dag van Semblin , het in-nemen van Temzfwar , het veroveren van Belgrado, en het llaen der Turken , die tot ons kwamen (om welke reden door geheel Nederland, (27 2) eene aldergrootfte vreugdwas ; hebt gy tot Doornyck , '2pre, Namen , Meenev &c. „ een gebod uytgegeven : (273; dat niemand zoo fiout en zy, van voor, of ia fyne huyzen vreug'e viseren aen te ftekea. Waer door het gtfehied is, dat in die fteden (274) alle biydfchao veriaeten is : ende weg genomen alle vreugd. Alleenehk in alle Stad wierd gezien eene groote eenigheyd en droefheyd. Daer naer is het gefchied dat tot Gend te gaeder rekomen zyn (275) alle de wyfte der fteden om te belo.en voor hunne borgers, alsook de püncipaelfte der landen,., de weike kwamen om te beloven , en te bez*eiren , datfyin onderdaenigheyd zouden blyven van fyne Keyierlijke Majejteyt. Maer gy hebt de Gedeputeerde der Steden die gy met geweld bezit , belet te komen tot deze Homagie' ofte Huldinge. Uyt alle welke fchelmftukken klaerelyk blykt, dat gy deze Steden voor u be- Generaux En Faveur de la Maifon d'Autriche , le Ducht? l'ille & FonereJJe de Luxembourg. . le Comté , Ville O- Chateau de Numar, C-c. (27I) Quis talia fando... tempeiet a laervmis? Firg. AineU.Lib. 2 f 6(272; Fuit Lietitia magna nimiS2 Efd. 8 y 17(2/3) Non luccendeci* igi.em m omnibus habitaculis veitris Exod. 35 y 1 (274) iJelerta eti omnis Uentia tranfiatum elt gaudium terras, relifta e(t m urbe ïoWMm 24 f li & ^ C27::) Umnes qui" poterant ftpere lpondentes profratribus fuis , optimates eorum... qui veniebantadpolbceudura1& jurandum ut ambuiareiu in le^e-  ï^a Dzn verligten Jonas houd . den Keyzer alleenelyk de fchaduwe laetenda van Overheyd , tot dat gy met uwe ordinanfche hooveerdigheyd zeggen zult : (276) deze of die Stad en zal niet weder - gegeven worden. Ik en wil niet fpreken van het fchoon Barrier-Tra&aet van Antwerpen, van alle die duyzende Pattacons te lichten op de Nederlanden ; van in proprieteyt te hebben Venloo , het Fort van S. Michiel, Stevenfweert, &c. : van de alderfchoonite Lymiet-fcheydinge , &c., Want dit hebben voor my gedaen de Gedeputeerde van Vlaenderen, ende Sraband by fyne Keyzerlyke Majefteyt. Alleen keere ïk my tot u, onregtveerdig Holland! den tyd is gekomen , dat u gezeyd zal worden : (277) geeft reden -.an allen uwen handel. Den tyd is gekomen zeg ik: oft wel, (278) heeft hy wat gewagt, verwagt hem ; want hy zal zonder uytftel komen , ende niet agter blyven. Dan ^al fyne Keyzerlyke Majejleyt tot u fpreken : gy bezit Venloo, Doornyck, Meenen, 9pre , Vuerne, de Knocque^en het Cafteel dat tot Namen is, alle de welke Steden zyn van myne Heerfehappye ; zoo dat'gy heerfcht over vele landen van myn R}k. Geeft dan die Steden weder , en de comptoiren, de welke gy bezeten hebt buyten de paelen van Holland; of zoo gy dit loochent, (gelyk gy doen zult) wy zullen tegen u komen, en met geweld der wapenen u tot reden brengen. Ik Jïuyte uwen Droom : ende om alle de gemelde fchelmftukken , fpreke ik uyt den Naeme Gods : (279) zal ik dan over alle deze grove fauten geene wraeke nemen ? of zal myne ziele dit volk ongeftraft laeten ? Neen, neen , (280) Ik hebbe dit volk tyd genoeg gegeven om afftand te doen van fyne boosheden : ende het begeert niet. Daerom hoort Holland voor het laejie. (281) Gy hebt gezeyd ; Ik ben van de uytterfte magt, liggende 2 Efd. 10 Hr 29 (276) Non tradetur Civitas htec 4 Reg. 18 * 50 (277) Redde Rationem villicationis tute Luc. 19 ir 2 {278) Si moram 1'ecerit, e.xpeöa illum : quia veniens veniet, & non tardabit Halma. 2 ¥3(270) Numquid fuper his non viiitabo , dicit Dominus ? aut iuper geutem hujufcemodi non uicifcetur anima ? Jerem. 5 f 29 ( 280) Dedi illi tempus ut pcemtentiam ageret : ót nou vult pecnitere Apoc. 2  der agthiende Eeuw- ló*-g ïn het uytterfte der Zee, daerom zegt den Heere tot u : om dat uw herte verhooveerdigt is al of gy Godt waert; ziet ik zal op u doen komen de uytlandfche volkeren , en de aldervroomfte des werelds: ende die zullen van leder trekken tegen u, ende weg nemen uwe magt. Sy zullen u allegader dooden, en gy zult vergacn in het midden der Zee. Gy zult dan zonder vrugt roepen : tot den Heere ï want den Heere zegt : (282) als gy-heden , Hollanders , uwe handen zult uytfteken enals gy uwe gebeden zult verdobbelen en zal ik eventwel u nietaenhooren, want uwe handen fyn vol van't bloed., en van't gejlolen goed. Daerom bereyd u tot de Jlrajfen, want ƒ2837 & Z£U Saen beginnen en ik zal het voleyndem ir 21 (281) Tu dixifti: perfeöi decoris ego fum & in cordeMans ïita Erech. 27 f 36-4 (282) Cum extenderitis manus veitras , avertam ocuios meos a vobis : cum multiphcaveriiis orationem, non exaudiara: manus enim veftras Sanguine plenas funt I/a. t ür 15 (283) Incipiam & corcplebo. 1 Reg. 3 * XII. WONDERBAER GEZIGT. Mifericordia indignus, qui nemini miferetur. Demofth. Die niemand geen genade,doet, Geuaê van niemand wagten moet. EEmn Arend kwam eens tegen Eene Schild-pad gunfch vermoeytt  16*4 Den veHïgten. Jonas Die doorkroop het veld en. wegen , Om te zien offer niet groeyd, Dat fy kon tot fpijze plukken , Op den hovenier fyn koft ; Dat fy kon uijt d'aerde rukken, Om te laeven haeren dorft ; Wel dit komt niet te betaemen, Zeyd' den Arend , tot dit dier 'f Komt gaet gy met my te faemen , Laet ons maeken goeden cier, Ziet ik zal u heden voeden, Mzt een deel mijns ond:rhoud ; Maer gij moet mij dit vergoeden, Ah den nood'mij ook eens douwd. Goed, zeyd"1 fy, ik zal't u honen , Als gy ook zijt in den nood^', 'k Zoud mijn zeiven niet verfchoonen , Moeft 'A' u helpen met myn dood , AWt nu was een tyd geleden , Kwam tot haer den Adelaer, Ende vroeg met goede reden , Ondcrftand in het gevaer: 'kBen verft ouwt. en ,kkoom bezwyken, Zoo gy my niet by komt ftaen , [Zegt hy] doet nu van gelijken , Zoo als ik u heb gedaen. 9t Dier begon met hem te fpotten ; 'f Zeyde: Vc ben hier in mijn huys, Vond men nog wel grooter zotten ? '/t Lag met allen u gedruys; Ziet dee^ fchelp komt mij bewaren ; Dit is mijn behoudenis, Jk jlel my in geen gevaeren, Lag met u, dit is gewifclu d'Adelaer die wierd ontjloken ; Voet-ze in de logt met-een , En heeft %oo haer fchelp gebroken , Smijtend'* haer op eenen Jleen :  der agthiende Eeuw, tö"5 Ziet, zegt kij , nu moet gij fterven ; Voor u en is geen genaed; Dit is u regtmaetig erven, Tot het boeten van u kwaed. DE beduydeniffe van deScbild-padden den Adelaer, word ons zeer wel voorgefielt tuffehen de Staeten der vereenigde Provintien en den hoogloffelyken Keyzer Jofephus den II : alswanneer fy in gevaer waeren van hunne gantfche Staeten te zien verdelgen, beeft het Huys van Ooftenryk hun behouden;het heeft hun befchermt tegen de aenvallende magt van hunne vyanden ; fy hebben alsdan velefchoone beloften gedaen ;fy hebben zelf fteden en landen tot erkenteniffe aengeboden; goed en bloed zouden fy hebben voor het Huys van Ooftenryk te pande gefield : maer fy waeren als de Scbildpadde; fy hadden haeft vergeten de genoten weldaeden en als den Keyzer, verre van hunnen byftant af-teeyffchen, afvroeg fyne Landen, die fy ten onregt bezitten ; fpotteden fy daer mede : fy fteunen op hunne fchelpen, even als de Schild-pad; op hunne fterke bebolwerkte Steden; maer even als den Adelaer de Schildpad opva te; haer de locht in voerde , ende dan op eenen harden fteen nederftortte, even zal den Keyzer hunne Steden overweldigen; hun Land innemen , ende hun van alles berooven ; alzoo niet alleen fy dezen Monarch hebben tot wraeke uytgedongen door hunne myneedigheyd, valfcheyd ende verraderye ,• maer zelfs door het bedryven van openbaere vyandelykheden, in het onteeren der Keyzerlyke Vlag ende de onder-water-zettinge fynVr grond-gebieden; dog den Vorft zit aen het roer die de zaek befliffchen zal: dan zullen fy om genaede fmeeken; maer te laet : want zegt het gemeyu ft reek woord : Poenitentia fera raro vera. De boetveerdigheyd in den uytterften nood is zelden ongeveynft. Laet ons nu de Hollanders eens fprekende invoeren, als fy hun zullen omcingeld vinden door de KeyzerLke leger-benden; my dunkt dat men op hun de volgende rouw-klagt zouden mogen toepaffen:  ï**6" Den vêrïïgten Jonas Dag van gramfchap en ellenden , Die des Staeten magt zal enden , Door het duytfche oorlogs vier, En hun brengen in dangier; Hoe zal Jantie kaes dan fchrómen ! Als den Duytfchen Vorft zal komen , Om te vraegen rekening, Van al 't Kerk geftolen ding ; *T duytfch kanon als eenen donder , Zal de Staeten tot verwonder , Dwingen om te doen af ftand , Van het Spaenfch rebellig land : Ganfch Holland zal zig verflagen , Als men kaes en brood zal daegen,. Met de Geuze hoofdigheyd , Voor het zweerd fyns Majefteyt; Onzen Vorft zal onderzoeken, En voor brengen al de Boeken , Waer in dat gefchreven ftaet, Al hun fpot en fchandig kwaed ; En als hy zal fyn gezeten Zal hy allen hun fccreten ,. En dat lang verborgen lag, Klaer doen brengen aen den dag ; Wat zult gy dan , Staeten, zeggen ? V/ie zal u misdaed weerleggen ? Aengezien al fchud en beeft, Die zoo kwaelyk heeft geleeft ; Want gy zyt 'tdie eertyds roofden, Van die regt in God geloofden ; En hun Kerken en Altaer, Deftrueerden als Barbaer; Ook , hoe gy u Reformeerde , En Gods Priefters Mafacreerde , En ftortte 't Onnoozel bloed, Onmedoogend* en verwoed: Zal nu Luther en Calvinus , Carolftad oft Tangilinus $  der agthiende Eeuw. Met hun valfche Ketterey , U vercrooften in 't gefchrey? Zal van Tilt u nu behoeden , Wiens leêr gy kwaemt te voeden ? .Zal nu Beza en Janfién, Voor u ftorten hun gebeên ? Oft Pdagiüs en Revette , Zig nog voor u borge zetten ? Zal Quefhel en Zwingliaen , Aen de Duytfche magt weêr ftaen Ah neen ! gy verdwaelde Staeten 1 Hun bedrog kan u niet baeten, Al die Ketters boos en fel! Zyn begraeven in de Hel: Zal den ftouten Jan van Lyde'n , V van ouheyl nu bevryden ? Of zal ook Hei man Strapet , U nu trekken uyt het net,- God ! wat willen wy nu maeken ? 'K hoor 't Kanon als donder kraeken , Wie ltaet ons nu heden by , 'T wyl wy zyn in druk en ley ! Daer en kan ons niet meer baeten , Als wel alles te veriaeten; Want wy worden ganfeh verbaeft, Door 't Kanon dat fchrik'lyk blaeft : Wy, die door ons neuter blyven , Altyd meynden te beklyven , Raeken nu in grooten rouw, Door het vaegen van de mouw : ö Ontfag'lyk Heer en Koning , Jont ons alle dog verlchooning, En fpaert de Hollandfche Schaer, Eer wy zyn in meer gevaer! Grooien Vorft, wilt niet gedenken , Dat wy 't Chriften volk zoo krenken , En door vele woekerey , Menig Staet brengen in ley !  168 Den verllgten Jonas Al dat wosk'ren dieiiyk ftelen , Doet ons hert nu treurig kwelen , En wy doen aen u afftand, Want wy zien ons overmand : Grooten Vorft , die komt tot wraeke , Eer g'ons fteden komt te t aeken , En ter dood ons al geleyd , Toont ons u medoge.idheyd ! Wy zyn niet van zoo veel weerde, Dat gy , Vorft , ons beê aenveerde , Maer, ó Keyzer ! fcheld ons kwyd, En ons van de dood bevreyd : Laet ons met de Koeyen weyden, Eb u goeden Kaes bereyden , Ziec wy zullen abondant , Speyzen Vlaend'ren en Braband : Als nu Holland ganfeh zal wezen , Tot den Staet des dood verwezen , Ah! waer vinden wy dan baet , Als den Keyzer ons verfmaed? G'hebt vergiffenis gegeven , Aen veel die baldadig leefden, En die waeren ih gevaer; Straft ons niet in 't openbaer: Met oodmoed wy neder knielen, Zynde God veriaeten fielen , En bidden u Majefteyt , Dat gy ons genadig zyt: Ah ! hoe bitter! ah ! hoe zujjre ! Zal aen ons dan zyn die uere ,~ Als wy a!l' zullen opftaen , Om ter llagt bank toé te gaen ! Hebt , ö Vorft dan medelyden , Stelt uw' toorn dog ter zeyden , Met den kus van vreêd ons kult, En laet Holland dog geruft. XIII.  XIII WONDERBAER GEZTGT. JÊqüo animo poenam, qui meruêre, ferant. OvidiuS. De wei-verdiende ftraf, door onze eygen fchuldj Men ftil ontfangen moet en lyden met geduld. Tl Wyl deéz' Man beluft tot 't jaegen ( DaegHijkx ombrogt fynen tijd, Om met 't krikken van de dagen, Als hy fijne netten fpreyd, 'Vogeltjens in ,t veld te vangen, Sprak een vinke hem dus aen : Hoe hebt gy zoo groot verlangen , Om ons al te doen vergaen ? 'Gy kont ons wel wat ontrujlen ; Dog maer voor eenn* korten tijd ? En dan moet gy nog bewuften. Dat gy van ons word mijleijd ; Gy kont in u net wel krijgen Hier oft daer een lojje zak, Maer ik zal nu ook wel .\wijgen% Wat u naekt voor ongemak; Y  ■'tjë Den verligten Janai Die vóór ander putten graeven, Vilten 'er gemeijn'lijk in , En van vry, worden fy flaeven , /'oor eerc J7ec/?.ï en A/i/'n gewin. Zoo als 't beeftje hem voorzeyde, ' Was,t dat gantfch de zaek uytvielj T'wyl hy fijne netten fpreijde, Beet een ftang hem in den hiel ; i5y Awam hem zoo byfter nijpen, Dat hy wierd als machteloos; Dat ■ hy h net by een moeft grijpen i En dit ftaeken voor altoos ; Alzoo hy hier doör het leven Haejl verloor, op wynig tijd * Zoo de vink had voorgegeven, Ah fy hem 't onheijl voorzeijd't Ons nabueren van gelijken , Mogen dit indachtig ^ijn ; Zoo ah klaér genoeg zal blijken i In het volgend' wonder-fchijn} Want die de verdiende jlraffen Leijd om fijne eygen fchuld , Kan de zélve niet afschaften ; Hy moet lijden met geduldi tr Et is een oud fpreek - woord , dat die toot éeis i. ander eenen put graeft, hy daer gemeynelyk eerft in valt; en my dunkt* dat dit niet kwaelyk op ons Nabueren toe-paft : terwylen fy , als den vogel-vanger , ftrikken leggen om een ander te vangen, worden de zelve met hem in angft gebragt; de ftrikken die fy ten allen tyd gelegt hebben aen den Roomfchen Gods - dicnft, hebben wy genoegzaem aengehaeld; de ftrikken nü, die fy gelegt hebben aen al de Monarchen van de wereld, zyn ook wel bekend by de Hiftorie - fchry vers; dog wy zullen, om dit ons voorwerp waer-te-maeken, er eenige van deze aenhaelen : de eerfte ftrikken die fy geleyd hebben, is geweeft aen de Spaenfche Monarchie „  dip tgthiende Eeuw. i?r slfwanncer fyrayneediglyk van dezelve afgevallen zynde , haer met de wapenen wederflant boden ; de Hollanders ziende, dat fy alfdan op het uytterfte geftelt waeren, oft om tot een top van magt op-te-beuren, oft om tot een eeuwige fchand-vlek in den grond verdelgdte worden ; namen voor, te ftryden zoo, lang 'er leven zoude geweeft hebben in hunne kryg-benden, waer van fy alfdan klaere blyken hebben gegeven in den aenval voor Oftende: zoo haeft fy met hunne vloot waeren aen Land gekomen, loften fy de kryg - benden uyt, ende, als deze nu geland waeren , ftaeken fy onvoorzints van kant; dus moeiten deze, in deze uytterfte geftelteniffe , hun lyf en bloed waegen; want, oft fy moeften dienen tot flag-offer der tegen-partye, oft moeften met dufdaenigenkloekmoedvegten, dat fyeenigfints zegenpraelden tot hunne behoudeniffe : aldus hebben fy begonft hunne onregtveerdige Staeten op-te-beuren, en wel haeft te worden eene aenzienelyke Republiek : alles lukte hun wel mede, want het geluk, zegt het gemeyn fpreekwoord; is altyd voor de fielen. De Spaenfche vloot, die ter verdediginge was in zee geloopen , gezeyd Lar-r mada invincibile, wierd door een grouwzaem tempeeft aen ftukken geflagen, zoo, dat'er weynige fchepen van de zelve in eenen flegten toeftant wederkeerden na Spag-r nien :in. de Indien behaelden fy zoo vele voordeden door hunnen.roof ende geweldcnaeryen, dat'er fy niet alleen de befte Spaenfche kuiten , maer ook die der Portugiezen onder hun bewind kregen , zynde dit den grond fteen van de veffinge huns Koop-handels : Spagnien dus te landen te $e uytgeput* moeft zig na hun fchikkcn, ende hunnen dwang onder-gaen. De Kroon van Vrankryk hadde hun gehandhaefd in, het beweren van hunnen vrydom, maer zoo menigwerf als zy zagen dat de zelve aengroeyde in magt en hun te na-by-gelegen. eebuer wierd, vergolden fy haeren byftant door myneedig-. heyd en kleefden aen , aen de tegen partey. In Engcla -.d drongen zy den Prins van Ovagmen op den throon; o^der-, 4rukaen e,n verbanden doyr hun toedoen den weu.igen er&  17 3' Den verïïgten Jonas genaem : eenen waeren loon, voorde befchermencle hand* die hun Engeland gedueriglyk hadde verleend ! het huys van Ooftenryk, aen welk fy hunne behoudenifie moeften toefchryven, alfwanneer fy door Vrankryk meteen gantfche verdelgin.e bedrygd wierden, is'er al zoo loffelyk afgekomen; want in den zeiven tyd, dat het nog bezig was hun te verdedigen, hadden fy onderduyms ai een verdrag aengetroffen met de tegen-partye , ende keerden gezaernendlyk hunne wapens tegen het zelve : dit was den loon -, die fy aen het zeiven hadden .belooft ; dit was de Stad Maeftricht, die fy het tot een erkenteniffe hadden aengeboden; waer van tot nog toe geenen afstand is gefchiëd , ende diergelyke liften en laegen hebben fy aen alle Mogendheden , geene uytgezondert, geleyd ; de welke den lezer zouden vervelen , in geval men deze alle wilde aenhaelen : maer C ndelyk meten fy uyt als den vogel-vanger, terwylen fy een ieder laegen en ftrikken leggen ende een ieder het fyne afstroopen, zoo komt de flange , de wraeke, over hun ten opzigte van hunne ongeregtigheden; den grooten Jofephus den II gaet inzien , hoe fyne voorzae en fyn beloont geweeft; hoe fy ten onregt bezitten zoo vele fchoone plaetzen van fyne heerfchappye ; hoe iy altyd getragt hebben roof en buyt te maeken ten kofte van het Huys van Ooftenryk; hoe fy fyne voorzaeten tot onregtmaetigeafstanden gedwongen hebben, by gebrek van magt , en eyndelyk , hoe fy alnóg deZen dooriugtigen Monarch hebben laegen geleyd, geduerende fyne regeringe; en naer dit alles rypelyk overwogen te hebben, zoo heeft hy befloten fyn geregtigheyd door het zweerd te ftaeven , ende met geweld eene dtifdanige maetfehappey te doen blyven binnen haere paelen ; jae zelfs deze , als fchaedende vergif , van fyne Staeten af tefnyden ende tot in den grond toe uyt te roeyen ; want overwegende de woorden van het H' Schrift; cum bono bonus erts, cum pervofo perver-, teris. Met de goeden zult gy goed zyn , ende met de booten zult gy boos worden. Zoo is het hoogen tyd j  der egthiende Eeuw. 173 dat des zelfs voornemens worden ten uytvoer gcbrogt; zullende dit een meefter-ftuk zyn , het welk niet min zal ftrekken tot eenen onfterfFelyken naem van den verligten Jofephus , als zoo menige andere die hy reeds verrigt heeft, ende nog met'er tyd verrigten zal. XIV. WONDERBAER GEZIGT. Ingratis fervire nefas. Cat. Utic. Die ander uyt gevaeren leyd, Krygt ftank voor dank ten allen tyd. EEnen Vos lag eens te loeren , Ergens op een honder koy; T'wyl gezaementlyk de boeren , Buvten werkten in het hoy : Naer dat hy nu lange tyden Had geluymert op den buyt, Kwam hy hun %oo fraey te vlyden » Tot dat hy ^ had in de muyt ; Hy, zeer gulzig in het eten, Pakte d\en naer d^ander aen ; Want het waeren lekker beten, £n hy dierpt niet lang bejiaen }  174 Ben verïïgten Jonas- Dog zyn ongeval kwam naken , Want daer kwam een fl.uk van 'f been Ergens in fijn keel geraken , Dat hem fcheurde als van een; Dat hem toebrogt %ulke pijnen, Dat hij maer gefiaedig dagt; Als de zelv& niet verdwijnen, Stik ik nog van dezen nagt: Maer den Vos, ftim, vol van treken , Vroeg den Oijvaer haeft om raed | Hij zegt hem : wilt mijn gebreken, Mij vergeven inderdaed; % Zal u Vallen tijden prijzen , Wilt gij mij nu hulpe bièn ? D'Oijvaer jprak: 'k zal z'u bewijzen; Laet u keel maer open zien : Hy kwam met fyn bek gekropen , Tot dat hy het been had vaft, En heeft het Vr uijt gewroken, Helpend' Reynaert van dien laft : Als den Vos zig vond geneden , Sprak den Qy vaer: fii, wel aen x Wdt my nu ook gunflig wezen, Vjlgens Plof aen my gedaen. Hoe? zeyd' Reynaert als verflagen, Heb ik u geen gunft getoont ? VcHeb den kop die gy dier ft wagen » Wel met goede trouw beloont; 'k Kon *er u wel van ontrooven ; Jae doen fmaeken zelfs de dood', Maer 'A had h weldaed voor de oogen % Tegen '* myn al even groot; Gy kwaemt my het leven geven , Ik had Huw ook in myn magt; Dus moet ik nog zonder ftreven, Van u grootHyks zyn geacht. Deze fabel zal ons leeren , Afle de ondankbaerheydj  der agtUende Eeuw, %i£ tVelke Holland komt vermeeren , Tegen onze Majefteyt. IN ons voorgacnde wonderbaer gezigt hebbén w^ gezien de ongetrouwigheyd ende eensdeels de oridankbaerheyd der Hollanders ; dog in het deze zullen wy dezé lefte , vervoegt met verraderey, wat breeder aenraekèn , 'ende op hun oogblykelyk toepaffen de Fabel van den Öyvaer en den Vos: Laet ons dan alle andere Mogentheden daer laeten, ende ons vergenoegen met deze te befcliouwen in het huys van Ooftenryk cndé van Vrankryk, alzoo men ganfche Boek-deelen hier van alleen zoude vol fchryven : Den Keyzer. moeten zy dan toefchryven hunne behoudeniffe , zoo als wy hier voren hebben gezien; maer hoe hébben zy hem beïopnt in den oorlog van in de Jaeren 1700 en in de veertig ? hebben zy niet verfcheyde reyzen oorzaek geweeft van zwaere verliezen voor haere Keyzerlyke Maiefteyt $ daer fy nogtans met de zelve in bond-gcnoodfchap getreden waeren ? Welk was hun oogwit ? het was om in bezit te blyven der zoo genaemde Barrier-fteden , die fy door het Tractaet van Barrière zoo doortraptelyk hebben weten te bekomen; dog de rooveryen die ly gedaen hadden waeren té groot; de graeten ftaeken in hunne keel, die in de eene noodwertdigheyd Vrankryk, in de andere het Huys van Ooftenryk 'er altyd behendiglyk wieften uyt te trekken; maer zoo fy ontzet waeren beloonden fy hun met de zelve ondankbaerheyd, als den vos den oyvaer dede; onzen Monarch dit al befchouwende , ende wel voornamentlyk hoe fy in de Limyt-fcheydinge van het jaer 1717 ten fynen kofte wederom vele plaetzen, die hun in het geheel niet toebehoorden, aen hunne Staeten hadden vervoegt , heeft zonder veel te zeggen hun voor eerft fyne Forten St. Donaes, St. Job Sec. doen afstaen ende ontruymen ; daer naer heeft hy hun met een itille trommel uyt de Barrier-fteden doen opbreken , om aldus, fyne landen zuyver zynde van alle verraderey^ ten óp"-  176 Den verligt en Jonas zigte van fyne voordere regtmati 'e cyffchen de zelve te bandhaeven , zoo als hy zal goed vinden; als fy nu hunne .Limyt-fchey dingen zoo onregtmaetig ende liftelyk met den Keyzer ten fynen koften hadden gemaekt , zoo perften fy terftond van alle dc aen hun genomen plaetzen den eed van getrouwi heyd af, den welken ook inderdaedin hunne handen wierd afgeleyd; dog was'er onder andere een Dorp, dry mylen afgelegen van Antwerpen , op den linkeren boord der Schelde, genaemt den Doel, welkers inwoonders ten allen tyde bereyd zyn geweeft en lyf en bloed :e waegen voor hunnen Monarch, deze met dwarze oogen aenziende, dat fyne Majefteyt zoo liftiglyk wierd ontbloot door dit fchelmagtig volk van verfcheyde fyn 'er grond-gebieden, ende by hun zeiven genoegzaem opmerkende,dat ■volgens alle grondftellingen van het regt,. eenèn eed door dwang en te meer ten onregt gedaen niet beftaen konde , ende alzoo fy'er zeer ieverig voor den Roomfchen Gods-dienft zyn, ende nu den' zei en haeft zagen te vervallen, door dién fy gebrogt wierden onder de heerfchappye van hunne afgevallene broeders, hebben fy altyd aengeleyd ende betragt om hunne beveyliginge onder de vleugels van hunnen wettigen Souveryn te vinden ; naer dat dit aldus in betwiftnge vele jaeren is gebleven , zyn fy eyndelyk door een wonder geval tot hun oogwit geraekt , ende hebben wederom den eed van getrouwigheyd met veel vergenoegen ende blydfchap aen hunnen wettigen Souveryn afgeleyd : de Staeten der vereenigde Provintien wilden Jcr niet tegenftaende quafi vero hun rechtsgebied , zonder pleginge, behouden ; fy wilden van eene kappelle, die aldaer in het midden der plaetze is opgebouwt ter eeren van de alderheyligfte Maegd Maria, een fchyt-huys maekeh voor de Geuzen Schippers ; fy wilden'er beletten de Parochie Kerk op te bouwen; fy ondernamen om de vaertuygen der Roomfche Schippers by nagten te komen ftelen , zoo noeme ik dit , want' iet te komen weg haelen daer men geen regt toe heeft, is ftelen, jae dit was erger als ftelen , alzoo fy boven  der agthiende Eeuw. 177 dien geweld wilden gebruyken; maer de gortzakken met hunnen Commandeur , zynde gezaementlyk de bezet • tinge van den uytlegger zaliger voor Lillo , wierden telkens met fchande verdreven : deze en diergelyke moetwilligheden hebben fy aldaer begaen in het fchenderi van het grond-gebicd fyn'ér Keyzerlyke Majefteyt; fy hebben buyten dit zoo vermeten geweeft , dat fy des zelfs placcaerten geviolecrt hebben , komende uyt het na.ft gelegen Fort, genaemt Lievekens-hoek, met eene ganfche bende gewapende foldaeten eenen dooden foldaet op des Keyzers grond begraven, met bevel van vuer te geven , ingeval van tegenftand : ö Godt-verlaeten volk ! is dit de dankbaerheyd daer gy het Huys van Ooftenryk mede beloont ! dat gy , buyten alle andere moetwilligheden , nog des zelfs onderdanen zoud ombrengen ! maer wat bragten fy in ? Den Commandant van Lillo en Lievekens-hoek moeften den bot fchudden , men zeyde dat ly dit zonder bevel hadden gedaen , ende dat fy daer over zouden worden gèftraft; bet welk den Commandant van Lievekens-hoek , den Heer Baers , met zoo een angft heeft bevangen, dat hy het met de dood heeft moeten bezueren : dog alle deze blouwe blommeties, die gy den Keyzer op fyne mouw fpeette, en konden nu niet gelden; hy wilt hebben , dat gy afstand doet van uwe ongeregtighevd, en om klaerlyk aen te toonen , dat hy den waeren heerfchappey-hebber aldaer is , heeft hy uwen Bier la la doen ontgraeven ende op een meft-karre doen na; Lievekens-hoek voeren , onder het geleyde van een bataillon voet-volk van het Keyzerhk Regiment van Clairfayt , alwaer fy hem in d^s zelfs veften hebben af ,eftort; maer zoo gy nu aenmerkte , dat de zaeken etnftig wierden , hebt gy nog grootere moetwilligheden gaen bedryven ; gy hebt het grond-gebied van dezen Monarch vyandelvk aengetaft door de onder-water-zettingen die gy aluaer gedaen hebt: Hollander! Hollander! het word nu uwen keer; de tyden f>n voor-by , dat den Kevzer als den Oyvaer heeft moeten ftilzwy-  t-7-8 Den verligten Jonas gen, als den Vos in uwen perfoon antwoorde: is het geen weldaed genoeg, dat ik u het leven heb laeten houden ? Is dit de dankbaerheyd , die gy ieh dit doorlugtig Huys fchuldig zyt ? Vriend , uwe zaeken ftaen liegt; want in al de fchriften en boeken van ganfcb den aerdbodem is niets te vinden, dat u verfcboonen kan: laet ons nu zien , hoe gy over vier a vyf jaeren den Koning van Vrankryk beloont hebt , die u uwe onregtveerdige vryheyd heeft helpen beweeren , want om van vroeger tyden te lprekcn , zoude ik zoo veel te fchryven hebben , dat het den lezer zoude vervelen : als dan de Engelfche in oorlog waeren tegen Vrankryk zoo wierden zy genoodzaekt de een oft de andere partye te kiezen ; dog zy deden dit zeer behendiglyk, Vrankryk leverden zy timmerhoud ende Engeland ftyfden zy onder duyms: naer eenig verloop van tyd verzogt Vrankryk aen hun , van een vloot in zee te laeten loopen tegen de Engelfchen en tot zy nen byftand; zoo het fcheeu, deden zy dit vlytiglyk, om Vrankryk de oogen te verblinden ; deze vlote was onder het bevel van den kloekken Admirael Zoutman , die zyne bevel brieven verzegelt mede kreeg, met laft van de zelve niet te mogen openbreken, voor aleer zy op zekere hoogte zouden gekomen zyn, en dat zig naer dry dagen zeylens zyne ■vloot moeft in tweeën verfpreyden : den Admirael hier over onvergenoegt, hield krygraed voor het verdeylen der vloot met al de O riciers , en zy befloten gezamentlyk van de bevel brie/en te openen: Nouwelykx waeren zy geopent , of zy zagen wat'er gebrouwen was; want de Engelfchen hier van verwittigt , zouden deze vloot ganfchelyk gevangen hebben genomen, naer dat hunne fchepen ende magt zouden verdeylt zyn geweeft, alzoo den Engels-mam fchepen en volk noodig hadde, en dat fy hem die zonder vyand met Vrankryk te worden niet bebwaemer konden op-leveren: aenmerktmen hier in niet klaer de liftigheyd en verraderey der Hollanders? Maer het had eenen verkeerden uytval; Zoutman hield de vloot faem-vervoegt , en verwagte den  der agthiende Eeuw, ' *79 Engelsman, die vol kloekmoed afkwam , meynende dat de vloot verdeyld was , en dat hy diens-volgens met veel moeyte zoude gehad hebben om haer onder fyn bedwang te krygen : maer hy vond zig grootelykx bedrogen ; want hy kreeg zoo dapperen wederftand, dat hy met groot verlies geflagen en op de vlugt gedreven wierd ; zoo dat hunnen ganfchen verraedelyken handel hier door op't ftraet viel. Dit was de beloomnge van Vrankryk, voor al de.weldaeden die hy hun hadde bewezen ! zoo dat op hun zeer wel toepaft , het gene .fatSuidas zegt: cum vulpe habens commercium, dolos cava dat is : Die vojfen heeft tot onderfant, Om uyt hun f reeken te geraeken , Moet ook een vos zyn in verftant, En even flim in fyne zaeken. XV. WONDERBAER. GEZIGT. Non capit regnum duos. L. Ann. Seneca. Geen heerfchinge grypt ftant, waer twee te faem beftierea Want die is overmant , moet meerd'rheyd zelfs vieren. Iet, de kat had met de muyzea Een verbQndfchap aengegaen ± z  I°° Den verTigten Jonai Om te faem in hunne huijzen In gemeijnfchap te beftaen : Ider inud 'er volgens pligten Heer fchen in gelijken Jiaet, ■ •En men zal geen zaek verrigten Daer men beyd'' niet over jiaet; Maer de muyzen fpanden famen ; Overweldigden de kat, En als men iets moeft. beroemen, Sy alleen als quinten zat: Wild'ei fv zig meé bemoeyen, m''Antwoord haer ; h is nog geen tyd; Wat wilt gy u dog vermoeyen Gy zit hier maer tot onsfpyt, d'Arme kat die liet dit fteken; Sy dagt het is wel gewifch , Dat ik my zal beijfter wreken, Als de kans aen''t -keeren- is : *k Zal hun dit wel doen beloonen, Laet het maer Wat voorder zyn, 'k Zal hun dat genoegzaem toonen , Dat ik doof ben ; maer in fchyn : Ziet het kwam haeft voor-te-vallen , Dat de Muyzen na gewooont, Spanden faemen met hun allen , Wanneer dat de Kat zig hoont: Schudden ergens buijt te maeken, Zoo, als meejl hun handel was; 't Wleren keerjfen , goede zaeken , Ieder fpoeyd1 zig eren rafch; Zelfs de keerjfen die nog brandden, Uijt de liefde tot den fmeir, Knapten fy met hunne tanden, Lekten af den kandeleir : >t Was dan al ^oo dik gefreten, Dat h niet voord kon van den roof; Maer de Kat had h niet vergeten, Ende was al hoorend* doof;  der dfethiendc Eeuw 181 SVieeft dan Muys voor Muys genomen, Frete z' op met poot en ftelrt; Jae, niet een is het ontkomen, Waer door fy haer vrijheijd weird. Ziet de Kat ging dan befluijten, Dat geen heerfching kan bejïaen, Waer twee hoofden faemen uijten, Wat 'er diend tot nut gedaen. IK twyfele niet , oft op het enkel aenfchouwen van dit wonder gezigt zal men ligtelyk opmaeken, wat het zelve beduyden wilt; jae zelfs het hoofd-pund van Seneca, als hy zegt; dat geene goede heerfchinge uyt twee gclyk-gemagtigde hoofden kan beftaen , duyd ons dit genoegfaem voor ; egter zal den lezer ook wel bevroeven, dat door de Kat, het eenig hoofd , den Prins van Oragnien langs de eene zeyde , ende door de Muyzen , de verfcheyde hoofden, ofte de Hoogmogende Staeten generael langs de ande zeyde verftaen worden ; langen tyd hebben deze Staeten , hun zeiven toefchryvende den trotfen naem van Hoogmogende , die buyten hun geenen Monarch , hoe magtig hy ook was ofte niet, tot nog toe heeft durven aennemen , eene onbepaelde meefterfchap gevoert over hunnen Prins: hy wierd van hun gerekent als de Kat van de Muyzen ; jae zynen Voefter-vader zelfs , den Prince van Wolfenbuttel , die de waekfaeme zorge gehad hadde over zyne Jonge jaeren en die van den Prince al nog wierd aengehouden als zynen geheymen Raed, hebben zyfchandelyk hunne Staeten doen ontruymen;en dat egter meer is , als eenen meyneedigen betigt, daer hy zig nogtans voor hun in voorgaende oorlogen zeer deftig heeft gekweten , en lyf en bloed waegende om hun te verdedigen ende te beveyligen; immers heeft hy als dan ongelukkiglyk verloren daer zy hem noyt van konnen erftellen ende daer zy alle zyn van voorts gekomen ? Een verlies des te fmertelyker voor een Vorft, die des zelfs genot en voords plaminge luyfterlyk konde toeruften; maer wat wil ik  3?2 Denvirllgten Jonas zeggen? haéft ismen de gedaene weldaeden vergeten , zoo als het oud fpreek-woord zegt, ende het welk by hun het alder meefte plaets grypt; dog hun rol is afgefpeelt , en terwyleh zy overvloedenf-van rykdommen , even als de Muyzen van den roof, welke rykdommen, zoo als wy voren gezien hebben, hun ook niet zyn toegekomen als door rooven en buyt maken ten kofte der andere Mogentheden , zoo loert den Prince om zyne kans waer te nemen als de Kat, terwylen het oorlogs vuer hun langs buyten en de borgerlyke oneenigheden langs binnen bedrygen : Omne regnum divifum non ejt ftabi7e zegt den Eccl: Dat is: Alle ryk dat door tw eedragt verdeyltis kan nietbeftacn. Detweedragt heerfcht zoodanig in de vereenigde provintien , dat dén zeiven niet wel iiytbluifchelykmeer is; Rotterdam en Lyden met hunne ommelanden hebben bier aen het meelt onderworpen geweeft, want in Rotterdam was de zei ven zoo hevig, dat fy , niet tegenltaende den wederftand der wagten ende van het vrye Corps, ( zynde in mankere van een krygbende opgemaekt uyt wat Maffe Jonkertiens, meer gewoon in de Come lien en Caffé huyzen te zitten als het geweer te handelen , ende veel liever met pepernoten fchietende als met Vuer-roers) niet konde bedwongen worden; een wonder nogtang, daer alle deeze kloeke helden zig in hunne huyzen verbergden, dat de oproerige nog niet bevreeft Wier Jen ; maer neen, hunne manhaftige Hcldinne, C'aat Moffel, ging hun onbefchroomt voor als eene andere Judith ; zy dede niet als aenhoudende roepen : Lang leve den Prince van Oragnien : ey wat wonder, de Staeten naer den donder ! en hebt geen verdiiet, H is nog het eynd van den oproer niet. Dog eyndelyk is er een bende peerde volk om hun te bedwingen afgevoordert, de welke de gemelde Caat Moffel met eenige van haer gefpan heeft vaft gegrepen en in hegteniffe geftelt, de muytinge is dan wel opgehouden, maer nog niet geftilt: daer naer heeft men den derden man willen dewapen-oeffeningdoen leeren ; maer al omniet: daer fyn wederom alderbïtterfte oneenigheden uytgefpro-  der agthiende Eeuw. 183 ten , en verfcheyde boeren aen het my ten gevallenzynde, hebben de Oragnie wimpels en vlaggen laeten van de thorens hun'er Kerken waeyen, om hunne genegentheyd te toonen voor den Prince van Oragnien en de klyn-agtinge voor de Staeten , die ook uyt liefde van den fmeir den kandelaer lekken als de muyzen , dat is, die zig ten kofte van het land vet maeken en door hunne ftroopereyen aenzienelyke ftam-boomen op maeken ; fy hebben nu lang hunnen ondergang voorzien , zoo als wy boven hebben aengetoont, dog blyven fy op het alderbitterfte den Prins van Oragnien vervolgen , zoo verre zelfs ; dat fy plak-brieven hebben afgevoordert om te verbieden , dat niemand,hoe genaemt, op den geborten dag van den Prins eenige vreugdevieringe zoude plegen op eene zwaere geld boete ; maer hunne placcaerten fyn met drek en vuyligheyd beftreken geweeft , ende met'verfmaedheyd van de muren gefcheurt: fy gaen dan als de muyzen nae hunnen ondergang , ende den leyder zal nu voortaen verwinnaer worden , naer dat fyne magt door de Monarchen van Europa zal bepaelt wezen, en de Staeten zullen ten ondergaen even als fy zyn op gekomen; die fchoenlapper is geweeft kan wederom zig tot het lappen begeven, den kleermaeker kan wederom op fyne tafel fpringen, den Moffel-kruyer kan aen het leuren gaen ,en ider, met een woord , kart de ampten van fyne Voor-vaders aenvatten.  tS4 Den verligten Jonas Xn. WONDERBAER GEZIGT. ' Inimicus occultus confuetus fallaciis. S. Auguft. Een vyand in 't genipt, poogd fteeds u te bedriegen, Dat hy niet kan door magt, dat doet hy met te liegen, "TT" Zag den Leeuw zig vergenoegen In den fchoonen zomer-tyd, En zig t'allen kant vervoegen, Met een kloek en wys beleyd; Hy door-reyfde al fyn Staeten , Om 'tal zelfs naer te zien; Hy zag opgehoopt de ftraeten, Van al die hem liefde biên; Alle de viervoet'ge, dieren Groeten luvfterlyk hun Vorft, En kwaemen rond hem te zwieren , Die hun roer van Staet-kund torft; Hy ontfong-ze allegaeder Met een minnelyk gelaet; Hy was hun een regten vader, Ieder dienende naer ftaet; maer  der agthlende Eeuw. £8£ Maer naer ettelyke tyden Was hy op een vremde baen; Daer kwam hem dan van bezeyden Eenen Vos dus fpreken aen : Grooten Vorft en fchrik van allen, Ziet ik ben een arme guyt; 'k Ben zoodaeniglyk vervallen, 'k Heb geen hair meer op myn huyd ; g'Hebt my om myn fcbelme treken Altyd bitterlyk gehaet; g'Hebt my van u gunft verfteken, Al myn boet heeft niet gebaet; Ik ben hier in flegte landen, Komt laet ons nu dog te faem , Borg zyn voor elkanders panden, Ieder fchrikt u grooten naem; Dan kon ik hier veylig leven , Die my haet zoud' 'tniet beflaen; Alzoo zidderen en beven , Die maer hooren uwen naem. Als den Koning van de dieren Reynacrts woorden had aenhoort , Kwam hy het bedrog te mieren, Daerom fprak hy ganfch verftoort ? Wel hoe derft gy my dog vraegen , Uw beveyling onder my ? Neen, 'k wil zulken zaek niet waegen, Dat m'u elders helpt uyt ley; Want ik moet in korte (tonden, Zelfs nog zoo verholen zaek, Tot myn voordeel gaen doorgronden, En van t' onregt nemen vraek. Zonder nog iets voord te zeggen Keerd hy zig van Reynaert voort, Peyzend' 'k zal 't U wel uyt leggen, Zoo gy myne vraegen hoort. Aa  286" Den verligten Jonai ALzoo door den leeuw de manhaftigheyd ende de kloek mledigheyd verbeid word , ende dat den zeiven onder de fabel fchryvers gehouden word voor den Koning der dieren; zoo dunkt my niet onbillyk, dat ik inden zeiven onzen hoog-lofiely ken Vorft Jofephus den II. afschetle, ende dat ik door den vos, zynde een dier vol loosheyd ende bedrog , altyd uyt om te rooven en buyt te maeken , de Staeten der vereenigde Provintien verbelde: den leeuw nu, onzen Keyzer, wilde in het jaer 1781 , in den zomer tyd , fyne Staeten eygen-oogig bezigten ; hy wilde alle des zelfs beftieringen , voor-namentlyk in de Ooftenrykfche Nederlanden, befchouwen ; alwaer hy met zoo grooten toeloop van fyne onderzaeten geëerbied wierd , dat zelfs de breedite ftraeten te nouw waeren om het volk te bevatten, dat van alle kanten kwam toegeloop n : als hy ergens vertoefde ontfoug hy met de aldergrootlte gefpraekzaemheyd en liefde fyne onderdaenen, zoo ryke als arme, ieder na hunnen ftaet bedienende; met een woord, geene daed van menfch-lievendheyd is op den aerdbodem te bedenken , oft den weergaloozen Monarch heeft-ze op fyne reyze geplogen ; buyten deze heeft men fyne Gods-, dienftigheyd tot Gend befchouwd in het eerbieden van het Alderheyligfte Sacrament des Autaers , de welke door goddelooze lafteringen zoo dikwils is betwift geweeft; immershy heeftin de Nederlanden alleen ,, door fyn wys beleyd , fynen hoog-loffelyken naem vereeuwigt; ende naer dat hy>. dit ai hadde verrigt, trok hy zonder veel gevolg tot de vereenigde Provintien : daer moeit hy tot fyn hertzeer befchouwen zoo vele treffelyke fteden en landen, die hem alle onregtveerdiglyk waeren ontnomen ; dit verwekte in den grooten Voift eenen wrevelmoed, die hy voor dien tyd bedwong, naet aendagtalles aenfehouwende en opmerkende: den vos,., de Staeten Generael , kwamen nedrig tot den Keyzer getreden ; fy verwillekomden hem ende betoonde, hem vele heusheyd; want de wolven hadden het voffen-vel  der agthïende Eeuw, 187 aengetrokken; fy verzogten en baden hem, niet meer indatrtig te wezen hunne oude fchelmereyen , agterdenken krygende op de fcherpzinnigheyd van den held ; fy verhaelden hem de flegte geftelteniffe van hunnen ftaet; fy wilden hem voor het oog brengen hunne geringe beftaenbaerheyd ende wynigen overfchot , door dekoftbaere onderhoudinge van hunne landen ; een landfchap, zevden fy , het welk zoo veel van onderhoud by nae koft, als het zelve door fyn gewin kan opbrmgen , eyndelyk trokken fy dit zoo verre , dat fy hem aenzogten tot eenen befcherm-voogd , voor zoo veel hy hun, als fy zouden aengerand worden , zoude beveyligen: wederom eene vriendfchap die fy zogten aen te treffen in den nood ; maer den verligten Monarch liet den vos fluyten, hy gaf hun voor antwoord ; dat hy zoo veel met fyn eygen zaeken te doen had , dat hy zig de hunne niet konde aentrekken. Wat kan een Vorft meer verbitteren, als gevraegt te worden tot eenen befcherm voogd van die, de welke ten allen tyde fyn uyt geweeft om des zelfs ondergang te beweren? Dog fyne voorzigtigheyd bedwong hem, om met hun geene voordere redenvoeringe te houden, zig van daer vertrekkende , om wederom gekeert zynde tot het Keyzerlyk Hof, allengskens te gaen in't werk ftellen de wraeke over de ongeregtigheden , die hét Huys van Ooftenryk ten allen tyde van dit myneedig volk heeft geleden : fy nu ziende dat alle hunne veynzereyen niet baeten, betragtten verfcheyde hooge Amptenaers der Nederlanden aen" den doorlugtigen Vorft haetelyk te maeken , en door hunne logenen, daer fy vol van zyn , wederom eenen voord-duereuden vrede in hunne ongeregtige bezittingen te bekomen, dog alles was vrugteloos ; ende nu van alle hoop ontbloot zynde , wat hebben fy ondernomen ? Sy hebben alle de nieuws-bladeren hun'er Staeten door alderbitterftelafteringen tegen onzen noyt volprezen Vorft op gehoopt ; fy hebben hem zwaere fchimpinge nae het hoofd gefmeten: ö goddelooss helen l die u niet onthoud den agtbaerftenper-  Den verlieten Jonas foon van den wereldlyken ltaet aen te randen door ver, imaedheyd ende lafteringen uwe boosheden i'yn zoo groot., dat men'er het eynde niet kan van bepaelen ; daerou konnen ook de ftraffen niet groot genoeg we» zen die voor u toebereyd worden. XVII. WONDERBAER GEZIGT Afperius nihil efthumili dum furgit in altum Claudian. Geen troHheyd is er die zig %oo veel voorjlaen laet , Als wel een keg gejlagt , dat klimt tot hoogzn Jiaet* IK ging; eens fmofgens langs de itraet, Wanneer den gulden dagen raed , Had door zyn lieffelyken fchyn, Den nagt gefchoveh de gordyn; Ik zag den goud geveerden haen , In 't groen tot zynen nooddruft ftaen , Waer nevens dat de leeuwerk runt, Die 't ryk bedauwde gras afpunt, En ront - om een geveeden choor , Dat doör zyn ftem verheugt't gehoor, Terwyl bet gliuft'rend zonne fchoon ,  der agtkiende Eeuw. 389 Verguld den ryk geblaeden boom , En likte af den parel drop , Van't pas ontloken blom getop ; Ik ging met veel bekommering , Aen merkend' tot het miniten ding ; Maer ziet zoo valt my voor de oog , Een haeft en onverwagt vertoog, Ik zien den fteirt-beoogdea pauw , Die na dat was gelikt den dauw , Zyn vlerken fpert en ftaet en pronkt, En fnuyft en praelt en trotzig ronkt, Om dat zyn gouden agter-krans , Niet wykte aen den zonnen glans , En na dat hy zoo trots geciert, Had lange wyl al rond gezwiert, Zoo bragt hem iemand in 't gedagt , Dat men zyn pooten zeer vcragt, Alzoo zy waeren niet te regt, En kromme pooten noemt men flegt ; Ziet, nouw had hy de deez' bezigt, Oft zynen ftcert die ftond gerigt , Die werpt hy terftond te neer, En fchuyft hem weder veer op veer , Al oft dat hy door fchaerat geraekt , Zig vlugtig voor de oogen maekt. Ik dagt dit heeft voor waer een fchyn Aen 'c Staete volk, dat trots wilt zyn} Want al hun geld en ryk cieraed , Dat valt ftrakx neder op de ftraet , Wanneer men hun de waerheyd zegt; Als dat hun handen zyn niet regt , Want op een krom en dief geleyd , Steunt allen hun hooveerdigheyd ; Dog als een niet komt tot een iet ; Dan kent dien niet zig zeiven niét. DÈn pauw om den gout-blinkende agterkrans wilde den Koning wezen van alle de vogelen , ofte ten jninften wilde hy over de zelve eene bedwingende magt  190 Den verligten Jonas hebben ; dog door het waerfchouwen van zyne kromme pooten wierd hy door eene innerlyke fchaemte geroerd ende liet zynen moet zinken ; even zyn de vereenigde Provintien : door hunne rykdommen waeren zy de Schat-kift en als de beftieringe van ganfch Europa , waer over zy zig ten allen tyde zeer trotzigh k hebben beroemt ; Jae zelfs, maekten zy hunne grond Hellingen zoo verre, datzy zig lieten voorftaen eene ahyd bloeyende Republiek te zullen blyven , alzoo men hun om hunnen rykdom , dieiederen Monarch benood zynde, onder loffelyken intreft , van hun kwam af-te-vergen , zoude by na onmogelyk konnen miffcben , maer deze verligte eeuw bevat dit alles beter ; ieder Vorft merkt op, dat fy ten hunnen kofte deze rykdommen door hunne kromme pooten, dat is door hunne ongeregtigheden, hebben behaelt , en .diens-volgens dat kier wedereyffchende het gene fy hem dieffelyk hebben ontdragen , hy geenen tweeden zal moeten laftig vallen ; maer dat hy zonder intreft te betaelen uyt fyne eygen fchatten de noodige onkoiten zal beweren : wat ftaet'er dan nader op,als eene verdeylinge van deze republiek te maeken , even als men met het Koningryk van Polen heeft gedaen ? aks ieder het fyne heeft , zoo zal den kwaeden niet met allen hebben, ende diens-volgens zal hun buyt maeken uyt zyn; fy weten altyd te roemen en te ftoffeu, fy kennen het fvn van het mouw vagen ende een ider weten fy met heffel - ke woorden te bejegenen; dog dit liedje is uyt, onzen Vorft is te verligt om hier na te luyfteren ,• niets is-er voor hun over, als met geduld loon na werken te verwagten ; want hunne trotsheyd ende vermetendheyd is tot de wolken opgeklommen , waerom wel haeft in hun zal plaets grypen het latyns fpreekwoord : irus erat fubito qui vwdo. cresfus erat. Die den «ryklten van den aerdbodem was, wierd op eenen oogwenk den arm (ten aller menfehen. Gy zoekt als M. Agrippa, door het geld den grooten Keyzer de oogen uyt te fteken oft door overgroote gefchenken i neen , dit fyn vrugteloaze wegen die gy  der agthiende Eeuw. 191 ïn gaet: dezen dede tot Roomen met eene onnoembaere kpfielykheyd voltrekken het Pantheon , eenen tempel der Heydenen toegeweyd aen alle de Goden ; hy was een fcbat ryk man, ende wierd.hier door groot gunfteling van Auguftus ; dezen dan den Keyzer willende vlyen;was voornemens dezen tempel aen Auguftus toe te heyligen: dit gebouw was geheel marmer, het had maer eenen ingang, wiens poorten, portaelen en zeven daer toegaende breede trappen koper waeren, zoo ook alle de dwarsbalken van ongcloofièlyke dikte en zwaerte alle verguld; het dak was beleyd met zilver plaeten, aen weder-zyde van het portael buyten den Tempel had men aen de regter-hand, meer dan levens grootte, het Beeld van Auguftus , aen de linker dat van Agrippa, ook byde verguld ; het was van binnen vervuld met Goden en Godinnen , ende alle deze luyfterlyke gefchenken behaegden dufdaniglyk aen Auguftus, dathy hem fyne dogter Julia ten houwelyk gaf, ende hem wierd toegeftaen allen het gene hy van den Keyzer verzogt. Mifichien zal iemand zeggen , dat dien Tempel maer een koperen dak had; welkers uytleg ik hier ter zelve gelegendheyd zal by voegen: dit Pantheon nu honderd jaeren volbouwt zynde , floeg den blixem het zilveren dak in Hukken ; dan dekte men het zelve met kopere plaeten ende door tyds-geval kwam het zoo tezakken, dat menJer met derthien trappen nederging , daer men'er in't begin met zeven opklom ; ook wierd het koperen dak door den Keyzer Conflans den derden in lood veranderd , ende zoo allengskens is dit trots gebouw vervallen en tot niet vergaen : waert dat de Hollanders zoo gelukkig konden worden als Agrippa, in des Keyzers gunH te winnen, fy zouden voorwaer nog al loffelyker gefchenken voorbrengen ; maer fy zullen in plaets van aen Agrippa , gelyk gefield worden aen des zelfs Tempel; hunne zilvcrefchy ven zullen allengskens in kopere munt veranderen ende zoo zullen fy eyndeling tot den gronde toe vernietigt worden. Men mag dan met regt en reden met den H. Bernardws zeg-  19 2 Den verllgten Jonas gen : Melius eft param cum juftitia , quant multi frudut cum iniquitate. Dat is : Inh klyn dat men met regt bezit is meerdere ruft Ah dat gy tegen regt hebt alles ivat u luft. XVIII. WONDERBAER GEZIGT. Qui altam facit Domum fuam queerit ruinam. Prov. 17. Die bouwd een huys hoog in de lugt,fy vóór deszelfs val bedugt, En zoo wie zig te hoog verheft hem ligt den kron> men blixem treft. em Eand vol wulpsheden , £V- Vil paleyzen opgebouwd , 'Trots en ryk. vercierde Steden , Vol Van zilver en van goud: "k Dagt wel dit zyn zoete Landen , Ieder maekt,er vrolykheyd, Ach! had ik hier ook myn panden , 'k Wierd ook mei van die geleyd. Naer dat ik op rfess' vetoogen Hai  der agthiende Eeuw. ï°3 Had ftaen gaepen hier en daer, Kreeg ik haejtig voor de oogen, Iets, het was als zonne-klaer ; Ik ging een paleys bewujten , Vol van alle koJPlykheyd; Maer Jupyn kwam het ontruften , Door Jyn blixem die 'er gleyd'; Venus kinders zaten faemen , Aen het edel drityven nat, En de vogels na betaemen , Waeren al van liefde zat; Dog den donder ging aen 't blaezen, Ende kraekte keer op keer , En verbry\eld' thuyn en gVa&zen , 'r Luft-hof dreunend'' al zoo \eer: Wel, zegt my een van die dtvergen, I Waerom Jiaet gy %oo verbaeft ? Als men zelfs de ftraf komt vergen, Jupiter niet t' onregt blaeft ? Dit zyn Hollands luft-prièeten , Daer men trot^iglyk op roemd; Maer den duyvel komt hun Jtreelen, En Godt heeft hun al gedoemd: Wie zal Jupiter hier wezen , Denkt gy dog myn goeden man ? Hls Jofephus uytgelezen, Die niet meer verdroegen kan Al dees prael en trotzig pronken, En dat met een anders goed, Daerom zal 't kanon haeft ronken , Dat doet beven hun gemoed; Alle deze fchoon waranden, Met dit trotfche luft-gebouw ; Zal hy in den grond verbranden, Zal hun zyn tot druk en rouw: Even als 'er meen'ge Blyken , Zynde voor altyd gejlelt, Door den tyd zyn moeten wyken £ Holland word dus ook gevelt, B h  *94 Dtn verïïgten Jonas Dit wónderbaer gezigt van het Hollarids Luil-prlëel, zal ons de vergankelykheyd van hunne trotferende Staeten doen beoogen;' want niet is dusdaniglyk gegrond veft, ofte het is aen de vergankelykhevd onderworpen; het zy door tyd , door geval oft door geweld: hiervan hebben wy onder andere klaere blyken gehad in het groot Rhodiaenfch beid der zonne , opgeregt aen den mond der have van Rhodus , gegoten door zekeren Cares, hoog 70 elle-bogen, het gene nae onze maet uyt komt op ontrent 150 voeten : dit ftond fchryelings over de rivier de Moulje, waer de fchepen met ftaende maften konden onder door zylen; immers word betttygt, dat men den duym nouwelykx met beyde armen konde omvatten, dit is egter in alle deeier nae maet geweeft: de Rys-befchry vers willen, dat toen Rhodus in't jaer 1522 door Soliman den tweeden wierd veroverd, 52 kemelen fyn belaeden geweeft aen een gedeelte, en dat in't jaer 667 reeds 000 diergelyke latten van deftukken, door een aerdbeving afgebroken, waren vervoerd door de Arabiers, en nog daer nae door Muavias Soudan van iEgypten 72 diergelyke laften; zoo dat het zoo is verdwenen , dat'er allcenclyk geen overblyfsels meer van t' aenfehouwen zyn : dus dat het zelve eensdeels door het geweld der wapenen , ende eensdeels door het geval ( de fchikkingen van den Alderhoogften ) is ten ondergegaen : even als met dit Beeld, dat onbreekbaer fcheen , even zal het met Holland afloopen ; eensdeels zal het geweld der wapenen van den Roomfch zegenpraelenden Adelaer , eensdeels de onderfteuningc van den fterken arm des Heere aen den zeiven, hunnen ondergang voltrekken, daer fy nu zoo lang mede fyn bedrygt geweeft; want den Vorft die aen het roer zit, is nog door gefchenken, nog door vlyeryen te verleyden , ende op dat hy op tyd met geene Veld-overften zoude uytmeten als Oétavins met iynen Marcus Antonius, zoo zal hy zelfs aen het hoofd fynJer legers ftaen , op dat'er geene verraderye omgaet ende  der agthiende Eeuw ïo3 ©p dat'er geene liften en laegen geleyd worden aen fyne kryg-benden ; want zegt het fprcekwoord , het geit heeft veel kragt, en de hoeren hebben veel magt. Dit fyn ten allen gevalle twee zaeken daer't vereende land wel van voorzien is, diens-volgens het geit niet konnende bewegen, zouden fy den lift van Cleopatra konnen in't werk leggen ; deze , Marcus Antonius Veldoverften van Ocbavius gezonden wordende met een magtig heyr om iEgypten-land te beoorlogen , Jt welk om fyne ongebondentheydgeene klyne gelykeniffe hadde aen de vereende Staeten , cierde haer deftig op en trok hem met een aldcrminnelykfte gelaet in het gemoed; fy verzogt hem by haer het avond-raael te willen komen nemen; hy zig gewond ziende door zoo aengenaem gelaet» konde haer dit niet weygeren : hy begaf zig dan tot haer paleys, alwaer fy hem zoo wieft te bekoren , dat hy zig geheel aen haere begeerelykheden overgaf, het gene als fy gewaer wierd, om hem nog verder blyken te geven van haere rykdommen ende liefde, ging fy met hem eene weddinge aen, dat fy hem zoude hebben bereyd eenen liqueur , weerd vier millioenen guldens: Marcus was wel nieuwsgierig om deze koftelyke bercyding te aenfchouwen ; dog hy ftond wel verwonderd als hy zag, dat fy bereyd hebbende eenen beker fcherpen azyn, daer eene peirle in liet fmilten van zoo hooge weerde; ondertuffchen verfpreyde zig hier van het gerugt tot Roomen, ende den Keyzer door eene regtmaetige gramfchap ontfteken, befloot gantfch jEgypten te verdelgen ende Marcus met Cleopatra ter flagt-bank te brengen, de welke dit hoorende, zig alle beyde in tyds van kant maekten. Zouden, de Hollanders de zelve liften niet konnen in het werk ftellen ? ende infgelyks eenige millioenen waegen , om hier oft daer den eenen oft'anderen veld-overften tragtente verblinden ? ongetwyffelt jae, endealzoo zouden deze Godtverlaetene ftelen eene fchroomelyke flagtinge maeken onder het menfchdom, maer den Keyzer is te menfchHevend, om niet aen deze perykels te voorkomen» hy  190* Den verllgttn Jonas wilt ze] ver alles naezien , ende zig aldus in geen gevaef ftellen. om door verraderye, hoererye oft geldgierige heyd fyn 'er bedienden mifleyd te worden; wel indagtig zynde de woorden van den Franfchen Poëet de Meyere : L'argent plus puiffant que la poudre A canon, voire que le fóudre Fait brefche a la plus forte tour, Et touche un mur d'airain par terre J; La porte, fermée a 1'Amour , Par une clef d'or fe deferre , 1'Or corrompt toute loyauté , 1'Or radoucit toute fierté. Dat is T geld, fterker dan des blixems kragt > Veld eenen ftaelen muer ter aerden ; Dringt in de thorens, doet de wagt Ontvallen pyk en zwaerden ; Een gulden fleutel doet los gaen De deur, door liefde toegedaen ; T geld hinken doet de deugd en trouwe , En maekt gedwaeg een fiere vrouwe. Dog in een welpeyzende gemoed en konnen deze zaeken geen plaets grypen; zoo dat men dit eygemlyk mag toepaffen op de vereenigde Provintien, want onzen doorlugtigen Monarch zegt met Cicero: Honeftias cjifamd , quam pecunia ditefcere. Het is een eerlyker zaek, Door faem en grooten naem , slis door geld-gierigheyd oft wraek% In hoogen roem te ftaen.  der agthiende Eeuw. ^9? XIX. WONDERBAER GEZIGT. Blandus adulator regum certijfima pejlis; Hcec gaudet fanctos perdere fiepe viros. Owenus. De vlyers doen met hunnen raed, De Vorften doorgaens 't meefte kwaed. Ziet de Raef was eens gezeten ' Op een eyk of ander tak , Om ''er vredig op te eten Eenen kaes op haer gemak; Als fy ,er wilt aen beginnen Met een gretig appetyt, Scherp den Vos al fyne finnen Om den buyt haer t'helpen kwyd; Hy kon fyne tong wel roeren , En hy wief geen naeder raed, Als door vleyerey te loeren ; Daerom fprak hy op deez' maet; Raef ik moet u wel befchouwen, Gy ^yt dog een hipzig dier, *k Zou my %elfs op u betrouwen 9  Den verligt en Jonas Ah ik was in groot dangier; Want gy komt my fierk te fchynen , Ook zyt gy zoo fchoon gevlerkt, Dat de ion fchier moet verdwynen , Ah f'haer ftraelen op u werpt; Dog iet komt u nog f ontbreken , Wint gy maekt een flegt geluyt , Dat u h meeften doet verjleken , Is, als gy u ftemme uyt; Konde gy ook lieplyk zingen, Schoonder beeft en was 'er niet, Wat moet u dit byfter vringen, Dat g>u daer beroofd van %ieu Ah de Raef deez' reden hoorde, Dagt fy dit en kan niet zyn; 't Waer met regt dat ik my ftoorde , Over h g>uijt van dit fenyn ; Ik zal hem nu haeft gaen toonen , Of dat ik geen zang ver ftaen, Want my zal altijd nog hoonen , Zulken vremd en bot vermaen.. Sy begint haer bek te zetten, En heft op haer ftem heel dwaesi Reynaert gaet fijn tanden wetten , Ende late op den kaes; Al fy nu wilt gaen probeeren , Viel den kaes vlak op den grond, Reynaert kwam niet te mankeer en, Maer ontlede hem terftond: Daer zat d'arme Raef bedroogen , Wlde fy beneden gaen , Reynaert had haer in de oogen , Dit en dierf fy niet beftaen, Sy zeyd? dan met droevig zugten : En betrouwt geen vlyerey, Oft fy brengt u tot veel dugten , In vee! druk, veel rouw en ley,  der agthiende Eeuw. *99 DE vlyerey is wel het nadeeligften aen eenenStaet, dat men kan bedenken ; want terwylen dat men peyft vele agtinge betoont te worden door eenen goeden ende deugdzameu vriend, zoo ishy vinning bezig met aen den zeiven ftrikken te leggen tot zynen onder gang, daerom zegt zeer wel den H. Hieronymus: Plus nocet lingua adulatoris, quam gladius percujjbris. Dat is Dat vlyers tong meer kwaeden voed, Als vyands hand oft boos gemoed. Hier van heeft genoegzaeme blyken gehad de Spaenfche Monarchie ; zy hield ook den Kaes in haere magt als de Raef ( dezeven vereenigde Provintien) dewelke ziende,, dat men nog door magt nog geweld zig van de zelve konde afscheuren , hebben insgelykx hetVosièn vel aengetrokken; zy begonnen de Spaenfche beftierders te vleyen en zoo het fcheen hun veelgoeden raed te geven; zy porden hun aen om veel heviglyker als na gewoonte de inquifitie voort te zetten ende op het alderftraffte te heerfchen ,want dit volk , zeyden zy , is niet als door geweld te bedwingen , ende ongetwyfelt kan de magtige Kroon van Spagnien aen alle hunne aenflaegen ende geweldenaryen wederftaen ; als dit volk eens zal bedwongen zyn, zullen zy als Lammeren bereyd zyn u in te volgen : ö Vervloekelyke dobbel zinnigheyd ende vleyerey ! maer zy wiften wel, dat het in troebel water goed viffchen is; zy wiften ook wel, dat op de gemoederen der Nederlanders met zoetaerdigheyd alles te winnen was, ende datzy haeters waeren van alle flaverney ende geweldige beftieringe; daerom vervoegden zy zig onder duyms tot de zelve , en ftelden hun voor de onheylen die hun over het hoofd hingen; zy ftouwden hun aen, om ingeval van overlaft, die hun zoude door de Spagnjaerts worden aengedaen, wederfpaunig te worden ende eenen vryen ftaet uyt te maeken; naer dat dit alles dus befchikt was , begonnen de Spagniaerts zeer vermeten en ftout hunne  aoo Den vérligten Jonas Heer-fchappye over de Nederlanden te voeren; de pluyro ftrykers zagen dat het volk begon te morren, en dat "het tyd wierd om hunne oogmerken te ondernemen ; want zegt het gemeyn fpreek woord : Dam calet valet. Als het yzer heet is moet men het fmeden. Zy porden hun dan aen , om vele moetwilligheden en grouweldaden te bedry en , zoo als wy hier voren hebben aengehaelt, handelende van de Beldftormerey , en eyndelyk hebben zy hunnen vrydom door den vrede van Munfter beweert , alwaer Spagnien tegen wil en dank de vereenigde Provintien moeft laeten vallen, als de Raef haeren Kaes; maer oft nu deze zaeke kan beftaen oft niet, moet men opmerken uyt de voorgaende wonderbaere Gezigten , de welke genoegzaem zullen aentoonen , dat het volgens alle billkheyd is, dat fyne Keyzerlyke Majefteyt door het geweld der wapenen , hun van hunne ongeregtigheyd doet afstand doen ; dit is immers meer als hoogen tyd; want zegt Juvenalis: Crefcit amornummi quaiïtuni ipfa pecunia Crefcit: Dat is: Met "t groeyen van het gek, groeyd zorg om gekte fpaerea En noyt verzaedden dorjt om geit by geit tegaeren ; Ende dit heeft men ten allen tyd aldus befchouwd; dat hoe meer den vrek heeft, hoe meerhy hebben wilt, en wel voornamentlyk den onregt» eerdigen; want hun geit is hun hert, hun ziel en hunnen Godt: dit is de reden , dat fy zoo ftrubbelen om te voldoen aen de eyflehen van den Keyzer; fy zouden nog liever het leven ten beften geven , als van hunne onregtveerdige fchatten af te fcheyden : men zoude hun dan opregt mogen vergefykeu by Opimius , den welken den Italiaenfehen Poëet Petrus Benedetti in dezer voegen afschetft. Opimio ch'ode e vcde, a guifa d'argo In man d'heredi, fparto il fuo theforo Si fueglia dal fonnifero lethargo E fon pur vivo efclama, e fgrida loro Ne Tor vive infelice e muor vel'oro 3'Avaritia ch'apri le luci fue Maggior lethargo del lethargo fue. Dat  der agthlende Eeuw. ZQt Dat is : Oplmlus door 't gelds geklank, Men uijt een flaep ziekt de-Je fchieten ; , Dog hy Jlerft eer , dan te genieten, Te dder een zuypen van een blank i Een vrekkaert zoude liever geven , Den laeften fnak en zugt van't leven. Dan eenen penning voor een dtank, Om te genezen 't lichaem krank. XX. WONDERBAER GEZIGT. Nihil eft iniquius, quam amare pecuniam. Eccl. ï9« Alwaer men vind geldgierigheyd, Aldaer heerfcht ongeregtigheyd > EEnen vrekkaert hoog van jaeren Ging eens nae Brafiljen vaeren, Om te maeken goeden buyt, Als hy daer komt met fyn fchuytj Als hy daer was aengekomen, Ging hy haeftig zonder fchrömen, G c  So2 Den verligten Jonas DuyHen op de parel vangft, 'tWelk hem haeft brogt in veel angft Als hy nu all' fyne kiften Had gevult door deze liften , Met veel peirlen , diamant, Stak hy fyne fchuyt van kant, Om zig huyiwaerts te begeven En aldaer geruit te leven ; Maer zoo haeft hy was in zee, Trok hy weder na de ree; Want hy kreeg weer nieuwe luiten, Om de fchat-vangft te bewuften, Hy vaert dan maer fcffens voort, Ende wierp zig weer van boort; Dog hy moeft het wel bezueren, Parels wierden fyn gebueren; 't Landvolk dat was al beftaen, Als z'hem zagen zoo vergaen; Maer daer kwam eenklynenjongen, Tot het volk by gefprongen ; Wel, zegt hy , wat geeft u dat ? Dezen me'nfch gaet nae fyn fchat, Hy , die nagten ende dagen Niet deed als op parels jaegen , Begeeft zig nu voor altyd, By 'tgeen dat hem heeft gevleyd; Als hy nu al fyne matten Had gevuld met deze fchatten, Reyfd' hy nae fyn erf-ftaet; Dog hy was nog niet verzaed : Hy kwam weder hierwaerts keeren, Om fyn fchatten te vermeeren , Lcyd hy dan niet regt de ftraf, Die Godt dezen vrekkaert gaf? Hy, die zig niet kon aftrekken Van het fchrokken en het wrekken, Word nu in de zee gelaeft, t'Wylm'hem byfyn fchat .begraeft.  der aphlende Eeuw* ïoj Als de luyden dit aenhoorden , Was'er niemand die zig ftoorde, In 't vergaen van deze beeft; Ieder lachte om het meeft, En men floot met deze reden : Wat heeft hy wel dorft geleden Na 't golkondifch diamant; Dat hy uyt zoo verre land Deze fcheen te voelen blinken ; Laet hem nu maer byfter drinkeu, Want nu kan hy fyn verzaed, Mits de zee noyt uyt en gaet; Al die 't onregt komt vergaeren, Kan den Heer niet blyven fpaeren ; Want gewifch eens vroeg oft laet "Volgt de ftraftot boet van't kwaed Dit wonderbaer Gezigt, fteld ons voor het oor» hoe haetelyk ende hoe onverzaedelyk eenen vrekaerd is voor gantfch den aerd-bodem : men kan den zeiven niet beter vergelyken als aen eenen waterzugtigen mcnfch, aengezien deze ziekte voordskomende uyt eene overvloedige vogtigheyd in 'smenfehen lichaem, nogtans altyd haekende is nae meerdere; want hoe meer hy zig overlaft vind door het water, hoe meerhy ook word gekwollen door den dorft, ende hoe meer hy komt te drinken, hoe hooger den zeiven aengroeyd. Is niet infgelyks den geldgierigen Hollander ? Hoe meer hem de fortuyn mede-floeg, hoe graeger hy wierd tot fyne onregmaetige aenwinuingen; zoo dat de woorden van Claudianus op hem zeer wel toegefchikt worden ; Semper avarus. eget. Dat is: Hoe ryk ook is den vuylen vrek, Hy heeft nogtans altyd gebrek. Sy zyn gelyk aen den gryzaert, die gingnaBrafilien vaeren om fyne kiften te vullen, alwaer hy fyne \ gelddorft door de dood blufchte en zonder de dood en kaa  *°4r - t>en verUgttn Jonas deze happigheyd niet verzaed worden ; dienfvolgens hoe xyker den vrekkaerd word, hoe meer hy tragt te vergaederen ende door ongeregtig heden a m-te-woekeren , daerom zegt zeer wel Didacus de Bareda in fyne ipaenfche digt-kunde: Ni el hydropico fediento Puede con toda lamar Su fed, è rabia apagar; v Ni el hambre del avarienta Con oro fepuede hartar; Porque es coma hydropefia, Que va crefciendo a porfia, A medida del teforo Y es ethica que con oro Crcfce el hambre cada dia, Dat is: Een menfch met water-zugt belaeden, Hoe hy meer drinkt, hoe hy meer doei fyn ziekte dagelijks verkwaeden; 't Verkrijgen van veel geld en goed, Vergroot des vrekkaerts geld sbegecrcn ; Het geld wel koffers vullen kan, Maer niet liet herte van een man, Wiens luft vergroot doorat geld vermeeren. Als nu eenen ftaet oft ryk beheerfcht word doordeze woedende eygen baet, is het dan niet het geraedzaemfte dat den zeiven worde uytgeroeyt ? op dat hy de naegelegen landen niet alleen hier door befchaedi»© en nadeel bybrenge; maer ook, op dat dezelve door lyneverfoeyelyke befmetheyd niet worden aengerand; en buyten dat hoe langer dufdanige Staeten invoegen blyven, hoe langer fy ten kofte van een ander blvven hunne onregtveerdige rykdommen by een fchraeffelen : hadden de vereenigde Provintien zig te vreden gehouden met het gene fy federt langen tyd bezitten ; fy zouden mogelyk nog in voegen hebben gebleven ; maer fy zyn gelyk aen den gryzaert, als fy den buyt weg hadden was telkens hun voornemen om het jooven te ft>  der agthiende Eeuw. log ken; dog nouwelykx hadden fy dit befluyt gemaekt, ofc fy kwamen het wederom te breken ; daerom zullen fy uytmeten als den gryzaert, met den welken, nu in het water liggende op fnakken, den fpot wierd gehouden : men riep ; in plaets van hem een helpe ide hand toe te reyken, laet de beeft verzuypen; laet hem vergaen; nu heeft hy loon naer werken , even gaet het met^de vereenigde Provintien , iederen Monarch aenfchouwt wel da:; de zelve met hunnen onder ang bedrygr worden, maèrfy zeggen al: wat willen wy ons deze zaeken aentrekken , dat fy met geduld hem wel verdiende ftraffen draegen , laet hun hunnen geld-luft boeten ende hunne ongeregtigheden; want dat fy nog lang beftoüden , haeft zouden fy ons gelykelyk overweldigen , alzoo het geit de kragt van den oorlog is-: jegt.eer.lig is den Keyzer in fynen handel! den hoogmoed moet onderdrukt worden , laet 'hun dan fchandiglyk ter flagtbank overbleven worden , ende ontbloot wqrden van hunne onregtveerdige fchatten; want alle ongeregtigheyd is onverdraegelyk voor den Heer; ende alle boosheyd moet uytgeroeyt worden; laetden grooten Jofephus voortgaen , zoo haeft het fpel in gang is, zullen wy deelgenoten zyn van den roof ; ieder zal uyt den buyt weder trekken het gene hem van te voren is ontrooft, en aldus zal deze republiek om haere fchelmagtige liften en laegen , die fy geleyd heeft tot haeren ondergang hellen tot welftand van ons alle , en wel voornamentlyk voor de Ooftenrykfche Nederlanden, ó hoog-loffelyke voldoeninge en onfterffelyken naem voor den grooten Jofephus! dan mag hy met regt zeggen met le Maitre de Qlaville : datume in (erris majus gaudium; quant procurare alterius bonum ? Dat is; Geen groot'er vreugd fchept myn gemoed Ais dat 'tmyn land met weldaed voed-  2o5 Den verligten Jonas. XXI. WONDERBAER GEZIGT. Define grandè loqui, frangit Deus omne fuperbum : Magna cadunt, inflata crepant, tumefacba premuntur. Die lig om hoog verheft, word nederwaerds gedreven; Die zig om leeg verfchuyld word hemelwaerds verheven : Toomd u verwandheyd'm, toomd uw' laetdunkend fpreken; Wint op een trots gemoed zal Godt zig altyd wreken'. Hy valt die Choog wilt gaen en Copgehlaezen kraekt 't Al wat hooveerdig is in fchand en onheyl raekt. 9 npTrotfe Peerd dat kwam eens tegen X Eenen Ezel met fyn pak, Moey gedraegen door de wegen , Van zoo menig zwaeren zak: Wel, zegt 't Peerd , wat droeve leven Leyd gy by u meefter al? Ik en kon daer gantfch niet tegen, Daerom liep ik van den ftal; Daerom ging 'k myn vryheyd zoeken Die ik kreeg met groot geweld, Bergd u ergens ook in hoeken»  der agihiitide Eeuw. S07 Op dat gy zyt vry geftelt. Neen, ik wil zoo blyven leven , Zeyd den Ezel tot het Peerd, Want den laft komt my te geven , Dat my veel genoegen weerd; Koom ik t'huys, ik vind myn voeder En ik heb een goeden ftal, Ik vind 'er ook myn behoeder, Die my weerd voor ongeval, Die dan dienen zulken heeren, Moeten die met alle vleyd Niet hun meefters winft vermeeren , En hun dienen voor altyd ? T'wyl gy trotzig rond komt loopen En u vryheyd zoo betragt, Zult gy het nog wel bekoopen 'tZy by daege oft by nagt; Komt gy dan nog onder d'oogen Van u voor'gen goeden heer, Zoo zyt gy gewis bedrogen, En dan word het uwen keer; Hy zal u zoo byfter plaegen, Voor u ongetrouwigheyd, Gy zult altyd moeten jaegen , En hem dienen tot verwyt ; Komt gy niet kloek aen-te-werken , Zoo klopt hy u zeker af, En hy zal u als een verken , Nouwlyks ge\en goeden draf, Neen, ik heb vry beter leven, Ik behoud myn ouden ftaet; Dit zal my genoegen geven, T'wyl gy naer 't verderf gact; Want den tyd zal haeft genaeken, Dat gy zult tot niet vergaen , En aen een kwaed eynd geraeken.. Om dat gy dit hebt beftaen; Vaert dan wel met u genugten,  2o8 Den verllgten Jonai Ik hond het aen mynen kant, En ik fcal u altyd vlugten, Want gy diend my maer tot fchandê G'lyk den Ezel het voorfpelde , Is het met het Peerd vergaen; Dat nae fyn verderf helde, En de dood moeft onderftaen. DOor dit peerd word ons niet kwaelyk verbeeld den hoogmoed , ende door den laft draegendea ezel den oodmoed: wy zullen dan in het peerd befchouwen de vereenigde Provintien en inden laftdragenden ezel de Ooftenrykfche Nederlanden; als deze vol hoogmoed , nu zoo veel als hunnen vrydom beweert hadden door het bedrog ende geweld, waeren fy hier nog niet mede vergenoegt; fy moeften nog aenflagen doen „ om dc Ooftenrykfche Nederlanden ook van hunne getrouwigheyd af te trekken ; maer deze onbeweegbaer voor alle hunne liften en vlyeryen , gaven eenvoudiglyk voor antwoord, dat het beter was onder den wettigen Souvereyn met geduld de laften te dragen die hun wierden opgeleyd ; onder den welken fy verzekert waren van hunne beveyliginge , als aen den zeiven wederfpannig te worden , ende het daer naer byfter dier te moeten bezueren ; alzoo het ten allen tyde was gezien geweeft , dat die zig het meefte verhef: vernedert word, en dat die zig vernederd word verheven, hun liften en laegen die fy dan hier lyden waeren vrugteloos ; de Ooftenrykfche Nederlanden waeren wel te zeer toegeneygt tot hunnen wettigen heerfchappey-hebber, ende geene voorwendzels waeren bekwam om hunne getrouwigheyd te onderbreken : het is waer , dat de afgevallen Staeten langen tyd grooten voorfpoed hebben gehad ; maer Godt, wiens alvoorzienigheyd ondoorgrondbaer is , heeft hun tot het hoogfte top van eer laeten opbeuren; om dat hunnen val dus te fmertelyker zoude zyn , want hoe hooger dat imand is verheven , hoe nader hy is aen den val en hoe harder des zelfs flag is : hunnen  der agthiende Eeuw. £09 hunnen val is dan naby, zoo als wy genöegsaem heb» ben aengetoont, en alle heerfchers ien beftierders kon« nen in den zeiven beoogen , dat geene ongeregtigheyd. beklyfc , dat het vergoten bloed der onnoozele Wratife roept voor bet aenfchyn van den alderhoogfien , ende dat de wederfpannige dog wederom eens worden onder het jok gebrogt, dat fy van te voren hadden afgefehud ; daerom zegt zeer welOvidius: Elatos numinis ira premit. Dat is ; Al die zig trots verheft en jaegt naer roof en eer, Word vroeg oft laet met fchand vernederd van den Heei*„ Maer in tegendeel konnen de zelve befchouwen hoe een nederig hert, dat de regte wegen bewan* dek , naer dc onderdrukkinge word opgebeurt tot hoogeren luyfter: onze Nederlanden hebben hier van ten allen tyde blyixn gegeven , en nu is eyndelyk den tyd gekomen , dat fy tot den voorg'en top van eer zul* len worden opgebeurt ; fy hebben verfoeyd den hoogmoed van hunne afgevallen broeders , ende fy hebben tot voorbeeld gehad de hoogloffelyke en groote Therefia ; noytgedenkweerdigeten fpiegel van oodmoedi-he>d is'er geweeft voor alle Vorften, eerfchers, beftierders ende onderdaenen , als onze aldergenaedigfte Souvereyne 0 Maria Therefia IValburgis Amelia , Roomfch Keyzerinne &c. &c.; noyt is'er een "Vorftinne geftorven , die meer is beweent geweeft; noyt die het meer heeft verdiend ; door'olaederd de beichryvingen van alle tyden, endeik verzekere u , gy en zult geen Therefia vinden ; verre fy van my eenige vlyereye : haer leven, haer ryk van meer dan veertig jaeren , geven getuygenifle aen het gene ik zegge; de chriftelvke deugden, byzondervan oodmoedigheyd vervoegt met de manaftigheyd van ons heldinne , zullen altyd maeken de verwonderinge van Europa, ende een onfteitieikeeer voor haer doorhigtig geftagte; in haer is vervult hetgene den heyligen Evangelilt Lucas zegt aen fyn XVIII Cap. qui fe humiliatexaltabitur. Wie zig vernederd zal verheven worden , want nouwelykx hadde fy bezit genomen van de StaeDA  ti o Den verligten Jonas ten, die haeren Vader Carel den VI van loffelyker ge« heugeniffe,haer had agtergelaeten , ofte men-zagaenftouds tegen haer gewapent Vrankryk , Spagnien , Savoyen , Pruyffèn ; Beyeren en Saxen ; de vyanden vertoonden zig tot aen de poorten van haere gewoonelyke verblyfStad; het fcheen gedaen te zyn met het roemweerdig Huys van Ooftenryk; maer wonderbaer is den Heer in fyne werken, noyt verlaetende dieheminoodmoedigheyd dienen; want die zelve Monarchine, wiens volkomen ondergang als dan fcheen ongetwyffelt , is geworden de ontzaggelykftePrinceffe van Europa ; nouwelykx is'er een ryk van den Roomfchen Gods-di.enft in ons werelds deel, ofte het agt zig , cn is waerelyk gelukkig , op. fynen Throon te zien eene fpruyt van Maria Therefia, gelorieuzer gedagteniffe : fpiegele uw aen deze deugdryke ende noyt volprezen Matroon , gy trotfe en v.erwaende Staeten van Holland 1 deze zal uw aenwyzen de regte baen , leydende tot de oodmoedigheyd , ende aftrekken van't heylloos fpoor der verwaendheyden onregtveerdigheyd; zullende ondervinden het geen den Heyligen Leo zegt: nil afperum humilibus. 'tls al vol zoetigheyd aen die oodmoedig zyn, Maer wat wil ik zeggen ? daer de deugd verbannen is heeft de ondeugd zig gegrondveft, ende diens-volgens mag men met regt en reden zeggen; dat den ondergang der ontrouwe en goddelooze na by is , tot belooninge der trouwe en deugdaaemheyd van de Ooftenrykfche Nederlanden.  ier agthlende Eeuw-, 'siï XXII. WONDERBAER GEZIGT. Bellum gloriofius eft turpl pace optab'dius. Max. Fred. Met lof die oorlog voerd te water oft te lande , Doet beter als de geen die vrede maekt met fchande, Ziet den Vos kwam eens ontruften Eenen Muijl van goeden aerd , Hy wou , zegt hy , wel bewuften Oft de beeft niet was vervaerd; Naer dat hy nu lange Jlonden Deze beeft had voor-gevergt , En gebrogt al meen'ge wonden , Wierd den Muijl op 'tleft getergt; Ziet hy komt den Vos te naeken , Geeft hem zoo een harden trap, Dat fijn rug-graet fchijnt te kraeken , Dat hy voort-ging niet eenn' Jlap ; Maer doen 'hy ging adem krijgen , Vroeg hy aen den Muijl om peijs% En dat by zoud ftille zwijgen, Als hy htm maer elke reijs  Den verligten Jonas Jn fijn woónfteê liet vernachtzn, En begaen naer fijnen zin , En by dagen en by nachten , Liet behaelen fijn gewin; Maer den Muijl in dezer voegen Sprak tot dezen looien guijt : i Hier zult gy u niet vernoegen, Gy moet Jlrakx mijn woanfteê uijt ; En zoo gy niet wilt vertrekken, Wacht u dan van mijn geweld. Want dan zult gy zonder gekken , Haeft ter. gronde zyn geveld; Ziel ik wil nog liever waegen, Eyfen bloed en dat met eer % ^4h nog langer te verdroegen, Dat ik lyde keer voor keer. Dog den Vos met fijne treken Was hier over niet content; Jiy meijnde zig %elfs te wreken » Maer hy kwam hier aen fijn en.d $ Wan den Muijl die kwam liem grypea Ende gaf hem flag op jlag , Dat hy roepen kon nog pypen , Dat hy ftierf '\elfs daer hy lag : 'X had hem nog wel willen fpaeten , Zeijd' den Muijl, maer het was tyd;$ Want hy wou zig niet bedaeren, Als ik hem Honheyl voorzeijd^ Had hy reden willen haoren . Ik en had op hem geen hoon, *J£ had my dan niet moeten Jlooren % Jtn hem dooden voor fijn loon. Dit wonderbaer Gezigt van den Vos en den Muyl duyd ons aen den bedriegelyken Hollander ende onzen goedaerdigen Monarch : naer dat deze zoo vele Jaeren ten onregt verfcheyde gronden van fyne Majefteyt hebben bezeten; naer dat fy heminet zoo veterenen  der agihiende Eeuii>. 213 ende bedrog hebben gepaeyt,heeft eyndelykdezen verligten Vorft de wedergaeve van alle deze zaeken begin» nen te vraegen ; alzoo fy nu zoo lang fyne goedheyd getergt hadden, hebben fy den eerften flag als den Vos omfangen door het ontruymen der Barner-ftedeu, maer nouwelykx waeren fy uyt de zelve vertrokken, oft fy begonnen te wederftaen aen de voordere regtmaêtige eylfchen van fyne Majefteyt; hy heeft door fyne goedaerdigheyd zig dan zoo verre laeten brengen , dat hy is gewillig en bereyd geweeft om wederzeydfche Commiffariflèn te benoemen, om in der minne deze gefchillen by te leggen; maer wat hebben fy gedaen ? hóe is hy met hun uytgemcten ? fy hebben als den Vos des zelfs goedheyd wederom op een nieuw beginnen te tergen , ende zyn hertnekkiglyk in hunnen handel van boosheyd voordgegaen, waer door den rechtyeerdigen thoorn van onzen noytvolprezen Vorft zoo is ontfteken geweeft, dat hy terftond het oorlogs vuer heeft doen bereyden om hun te verdelgen ; het deel dat fy hebben genomen, in zig met geweld door dè onderwateringe meefter te maeken van des Keyzers grond-eygendom, zal hun als den Vos den dood-rteek geven ende ter flagt-bank brengen, ende niet tegenftaende alle dit , ftrekt de menfchlievendheyd van onzen genadigen Vorft zig zoo verre uyt, dat hy hun zoude hebben gefpaert, hadden zy willen afftand doen van hunne ongeregtijheden ; maer neen, zy willen het eynde van hunne verdelginge na zien ende uyt meten als den Vos, die zig betrouwdeofterfomtyds van zyne cameraeden zouden hebben ter hulp gekomen ; aldus doen zy ook en tragten niet als tyd te winnen , uyt reden dat zy nog den eenen oft den andere by ftand verhopen ; dog alles zal te vergeefs zyn als met den Vos: zegt my, bid ik u, watjaen.ieneljke Mogendheden zouden u ter hulp komen ? Den Koning van Pruyifen is wel te zeer verbittert over de fmaed,die gy zynen bloedverwand, den Prince van Oragnien , aen doet ; gy weet, verre van u by te ftaen, wat gedenkfchriften van uwen fchel-  214 Den. verïïgten Jonas menhandel hy u heeft doen voorlezen : betrouwd gy ti op de Kroon van Engeland? het bloed van den Koning, welkers dood gy beweert hebt, om den Prince van Oragnien , eenen vremdeling, aldaer op den Throon te dringen , roept daergeduerig om vraek en de verflagendheyd daer gy haer den leften oorlog, hebt in gelaten, ftyvende haere vyanden , is nog te verfche daed om alreeds vergeten te zyn : de liften en laegen die gy Vrankryk hebt geleyd , hebben wy in het voorgaende gezien : Rufland heeft door het nouwe Bondgenoodfehap met den Keyzer uwen ondergang gezworen , ende de Maendragers zyn altyd veerdig de wapenen op te nemen tegen de wanden van Vrankryk : Spagnien en Portugael zyn indagtig den Roof die gy ten hunnen kofte gemaekt hebt, dien volgens is er u niet over als uwes welverdiende ftraffèn met geduld te dragen , de welke mogclyk uwe verblinde oogen zullen open doen,ende u door waere boeten beê doen wederkomen van uwe ongeregtigheden ende te famen doen wederkeeren tot den waeren Schaep-ftal Chrifti, de alleen zaligmaekende Roomfche Kerk, daer gy zedert zoo vele jaeren tot een fmertelyk verlies van zoo veel duylènde zielen zyt afgedwaelt, om uwe ongeregelde driften ende onregtveerdigheden, volgens het voorbeeld van uwe'ftigters, waer-te-netnen.  i ier agthiends Eeuw. XXITI. WONDERBAER GEZIGT. Non eft magnanimus, qui incurvatur injuria. Seneca., Hy heeft geen. kloeken moet, Die h onregt treuren doet. Ziet den Hert met kloeke fchreden, Kwam eens tot de Rheed getreden , En terwyl hy wat bleef ftaen, Sprak hy z' in deéz' voegen aen: Wel, gy moogt met regt en. reden » Ganfch u levenshoop, belleden, Om te klaegen over 'dot, U vergunt van d'opper God; Kon Jupyn in n te fchaepen , U geen hoornen mede maeken ? Dan had g'ook een trots cieraed> Even als op my hier ftaet : Ieder komt my hoog te hagten ; Ieder komt na my te tragten; Want myn hoornen in deez' ftand, Syn den roem van 'tganfche land;  416* Bén verïigten Jonas Als ik u wel koom bezigten, Moet gy voor dc menfehen zwigten, "Want u hoofd komt juft te ftaen, Als een aeps oft baviaen; Dog ik wil niet voorder fprekeri, En myn herlfens meerder breken, Met zoo (legt en fimpel hoofd, Ganich van fchoonigheyd berooft, Trotfen Hert, met al u waenen, Zal ik u nog zelfs vermaenen, Zeyd' de Rheed , verftaet my wel; "Want die hoornen zyn geen fpel: Als men my komt na te jaegen, 't Sy by nagten oft by dagen , Zoo helpt my goed uyt den nood Dat ik hier van ben ontbloot; Maer als gy zyt in het prangen, Alfwanneer m'u zoekt te vangen; Zoo fyn uwe hoornen groot, Dikwils d'oorzaek van u dood; Als den Hond u naer komt harren». Komt gy dikwils te verwarren, In een bofch óft ftruyk oft heg, Zynd' gelegen op den wegy Daer gy peyfde langs te vlugten; Dit doet u dan byfter dugten , En voor al deez' trotfehen fchyri-, Komt gy in veel an^ft en pyn ; Vaert wel met u trotfche zaeken, Ik zal beter weg geraeken, Als my eigens prangt den nood, T'wyl gy ondergaet de dood. DEn trotfehen Hert, die den roem kómt draegen by de Rheede over fyne aenzienelyke hoornen , die hy als een luyfterlyk cieraet bèfchouwd ; verbeeld ons de vereenigde Staëtèn op een óogblykehke wyze, ende de Rheede , de ooftenrykfche Nederlanden : fy hebben  der agthiende Eeuw, 217 hebben als den Hert ten allen tyde uyt geweeft om de zelve door injurien en mifnoegingen te onderdrukken; fy waenden op hunne rykdommen ende vryheden , als den Hert op fyne hoornen , op hunne magt en veyligheyd ter zee; op hunne fcboone plaetzen en fteden , alwaer de welluftigheyd zeer onbetoomt befchouwt word; maer de goede Rheede, de Ooftenrykfche Nederlanden, hebben ftilzwygende dit verfmaed, alzoo de opregte kloekmoedigheyd , zoo Seneca getuygt , door geene verfmaedheden kan onderdrukt worden , ende hebben hun vol genoegen voor oogen geftelü , dat fy liever deze Juyfterlykheyd hadden te miffchen in veyligheyd, als door het geniet van deze in gevaerteloopen van hunnen ondergang: het is, zeyden fy • eenen grooten trooft, alfwanneer men in onderdrukking is, dat men wel haeft fyne verlofönge verwagt ; maer het baert eene groote ongcruftigheyd , alfwanneer men in alle wulpfche en dertele genugten uytgelaeten , geftaedig voor het oog heeft , dat de zehe'als den wïnd in allerleye elleneien konnen worden omgekeert; allen uwen luyfter en prael die gy bezit, is zoo ongegrond, dat fy gewifch vergangelyker zyn als een rys van den boom, dat door den wind dan hier langs dan daer langs word geflingert ; het zal met u afioopen , als het met zekeren trotfehen Veld-overften der Spanen is gefchied die in fyne Standaerts dede voeren het volgende opfchrift: ik wil wezen heerfcher -(iet, oft ik wil van alles niet. Dog hy wierd het te gader , want hy wierd inderdaed heerfcher; maer wynigen tyd hier na wierd hy van fyn eygen volk ter dood gebragt, tcrwylen fyne vyanden bezig waeren, met hun veerdig te maeken'tot fynen ondergang: u eygen volk ziet nu ook , dat het om uwe ongeregtigheden met fyne verdelgingebedrygt word; daerom begint het aen het muyten te flaen , het wilt om uwe dievereyen en myneedigheden niet in d^n druk gebrogt worden , daerom is het bereyd om u te verderven ende het heeft reeds uwen ondergang gezworen , terwylen men langs den kant van uwe regt' E e  ai8 D en vêrligten Jonas veerdige vyanden, het Huys van Ooftenryk, allekrygsbehoeften toeruft om op u aen te vallen en mede te werken om uwe onregtveerdigheden te doen boeten: uwen roof en buyt , uwe luyfterlyke cieraeden , zullen u als aen den Hert tot uwen ondergang dienen, terwylen de Rheede , de Nederlandfche Provintien , zullen in veyligheyd leven , want al de gene die een anders ondergang betragten , worden gerheynelyk eerft tot val gebrogt; dan zal men niet regt op u-1. konnen toepaffen de woorden van den ovenretïelyken fchryver Alciatus: O Rifa res digna! aliis qui fata parabat, Jpfe perit propriis fuccubultque dolis. Dat is : Die and'ren wilt verraên die vind zig zelfs verraeden; Hy brouwt fyn eygen fchaê die and'ren wilt befchaeden: Die anderen 't net voorfpand oft eenen kuyi bereyd, Voor eerft zelfs in den ftrik oft in den afgrond leyd. Het net dat gy de Ooftenrykfche Nederlanden ten allen tyd hebt voor-gefpannen; den vrydom der Zeevaert die gy hun hebt ontnomen ; de baetzugtigheyd daer gy hun mede hebt onderdrukt , alle deze nemen' een eynde; de zaek gaet keeren , het land , het welk nu lang als veriaeten lag, keert weder tot fynen vodgen luyfter , en de Staeten die onrcgtveerdiglyk het zelve van dezen hebben eermaels ontbloot, worden ten fpot gefteld aen hunne vyanden , aen de welke fy tot buyt worden overgegeven : ö gelukkig Ooftenrykx Nederland! men mag waerelyk van u uytroepen met den H. Ambrofius : Divinis mandatis fideks , in tzternum felices. Dat is: De Wet van Godt altyd voor vaft gelukkig maekt. Het land dat z'onderhoud en in Gods liefde blaekt.  Jer agthiende Eeuw* 'iift XXIV. WONDERBAER GEZIGT. Muhis annisjam peraclis non. eft fides in his pacfis, mei in ore, verba laciis, fel in corde,fraus in faclh. Com. Oxen. Men vond van oads in hun veel boosheyd en bedrog; Gelyk het voortyds was, zoo is het heden nog ; Zy hebben zoctigheyd uytwendig in den mond"; Maer niets dan bitterheyd fchuylt in huns herten grond : Daerom die wys wilt zyn, die moet hun niet betrouwen % Maer wel voorzigtig zyn, oft anders 't zal hem rouwen. EEne flang had zig verfteken, Ergens in een modder grond , En kwam dan zeer droevig fpreken ,. Oft haer niemand by en ftond ; Dat zy moeft het leven laeten, Dat zy leyde zoo veel pyn; Zy riep ieder een tot baete ; Wilt my nu behulpig zyn ; Want haeft eyndigt hier myn leven, Haeft geef' ik den leften fnik; WiU d°S u hulPe Seven »  2 2Ö Den verlieten Jonas In deez' laefien oogenblik , Ieder die het dier zyn treken Kende , van voorgaende tyd : Liet haer in de modder fteken, Ende zey, * met wys beleyd : Ik en zal dit niet betrouwen , Want ik weet nu vele jaer, Wat al kwaed zy kwam te brouwen ; Daerom loopt gewifch gevaer Al die haer komt by te fpringen , Want 't is 't zelfd ondeugend' dier ; En betrouwd haer in geen dingen , Oft u dood is haer plaifier; Zy kan ieder luftig.vlyen Met een zeer geveynsde tael, Maer dan komt men eerft in lyen, Zoo bedriegt zy t'altemael ; Want haer hert dat is vol galle , En door eene wreede daed , Komt, die in haer tanden vallen, Niet meer levend' van de ftraet. d'Arrne kraén wilt haer behoeden , Médeleydend' vloog deéz' aen , Zonder eenig kwaed vermoeden , Om haer naeften by te ftaen ; Als zy kwam de flang genaken , Viel zy zelfs in grooten nood , Want zoo haeft zy haer kwam raeken, Vatte zy ze by den poot-; Dog z'heeft zig nog vry gekregen ; Maer den poot was t'halven af, En z'heeft langen tyd gelegen , Eer zy zig ter logt begaf Ah ! zeyd zy: 't zyn harde zaeken , Dat ik ander help met vreugd , En dan koom in onheyl raeken , Tot den loon van deze deugd; Maer ik zal het wel onthouwen ,  der agthiende Eeuw. 221 Dat de flange zig wel wagt; 'K zal haer ondergang wel brouwen, Die zy heeft van my betragt. DE flange word gehouden voor het argliftigfte dier; het is om deze reden , dat den algemeynen vyand van het menfchelyk geflagt , den liftigen Satan deihelle,, deze gedaente heeft aengenomen, alswanneer hy onze eerfte Ouders van hun eeuwiglyk geluk berooft heeft, en in hun het ganfche nageflagt; hy vertoonde zig in de gedaente van eene flange aen Eva , en zeyde tot haer met ftreelende woorden : Eet van deze vrugt , dan zuk gy het goed van het kwaed onderfcheyden, en-, de gy zult gelyk worden aen uwen God , maer eylaes! Hoe zuer was den nafmaek van deze Appel-beet! nouwelykx hadden zy den zeiven gefmaekt, oft zy erkenden hun misdaed,en zy verbergden zig voor het aenfchyn Gods ; maer den heere aen wie niets verborgen is , genoegfaem onderrigt zynde van de overtredinge van Adam en zyne Egt-genoot , is het lullige Prieel gaen door wandelen , Adam voorroepende met deze woorden : Adam , Adam waer zyt gy. Hy, incrlyk. door fehaemte geraekt , is eyndelyk ten voorfchyn gekomen; maer den Heer hem aenfehouwende fprak in dezer voegen : ziet, Adam is gelyk geworden aen zynen Heer, wetende het onderfcheyd van goed en kwaed. Waer naer hy hun gelykelyk den Luft-hof heeft uyt gedreven , opleggende totftraffe aen de flange, welkers gedaente den Satan hadde aengenomen , dat zy zoude op haeren buyk kruypen ende aerde freten. Onze voorouders meetten dan al zoo flegt uyt met de flang als de arme kraen, de welke ging om haer in den nood by te ftaen, en het by na door de dood moeite bezueren , ende er niet zonder kleerfcheuren afgeraekte, alzoo zy er haeren poot verloor. Zoude men nu niet regtmatig by de. flange de Hollanders mogen vergelyken , ende by de kraen het huys van Ooftenryk ? my dunkt van jae ; wauteven als de flang door liften de kraen tot zig heeft getrokken , om  a 2 2 Den verïïgten Jonas haer tot haer eygen ondergang, hulpe te bieden; even hebben de Hollanders gedaen : alswanneer fy door hunne vyanden waeren aengerand, hebben fy met veel liftigheyd telkens den byftant verzogt van het Huys van Ooftenryk, ende als fy den zeiven hadden bekomen , keerden fy gelykelyk hunne wapens met de tegen-partyetegen hetzelve; zoo dat het 'er zonder kleer-fcheuren niet afgeraekte, gelyk de kraen; het heeft zig dan ook langen tyd ftil gehouden als de kraen, maer nu ziende dat den tyd voordeelig is om wraeke te nemen over de aengedaene ongeregtigheden, zoo wilt het de zelve niet meer uytftellen; want dit volk , zegt den Keyzer, hebbe ik federt vele jaeren gekent, ende noyt is 'er geirouwigheyd in hunnen handel te vinden geweeft; fy hebben altyd eene honing-vloeyende femme gehad , endeiemant door mirizaeme'en zoete woorden weten te bejegenen ; maer de gailevan liften en laegen draegen fy in hun hert ende hunnen handel is vol bedrog en fchelmerye, om hunne goddeloosheyd zullen fy eenen uytgang hebben als den goddeloozen Autiochus, die zig niet gefcliaemt hebbende den Tempel van Jerufelem te berooven van zyne goude en zilvere vaten, met een eyflehelyke dood is geflaegen geweeft: om hunne bloeddorftigheyd, waer over het martel-bloed wraek roept, zullen fy beloont worden als den wreeden Koning Adonibefech, die naer dat hy feventig Koningen hadde teenen en vingeren afgekapt; op dat fy met hunne knuyften zouden de brokkelingen fyn'er tafel vergaederen , hun als honden tot. nooddruft wordende toegeworpen, door den kloeken veld-overften Judas is overwonnen, die hem hetzelve lot heeft doen ondergaen; wanneer hy uytriep in deze uytterfte ellenden: feventig Koningen heb ik de teenen én vingeren afgehouden, op dat fy , knuyftende, den toegeworpen afval mvn 'er tafel zouden verzaemelen ; zoo ik hun gedaen hebbe, heeft den Heere my weder geloont. Om hunne hooveerdigheyd zullei fy de zelve onheylen beproeven, als den trotfehen Aman ; dezen wilde geëert'worden boven al dat in het gantfche Ryk,  der agthiende Eeuw. 223 was vaft Affuerus, onderdrukkende ende de dood zweerende aen her volk Gods; maer hoe is het met hem af> geloopen? Synen eer-ftand was van klynen duer, nouwelyks hadde hy de galge tot onregtveerdige ftralïè van het volk Gods bereyd , ofte hy wierd eerft aen de. zelve ©pgekiooet : om hunne overvloedende .rykdommen , vrek: e gierigheyd ende hoereryen, zullen fy gelyk geilek worden aen den ondeugenden Balthazar ; tervvylen dezen in vollen zwier zat aen fyne tafel, uytgelaeten in alle wclluften , belegerden fyne vyanden de Stad van buyten, ende Gods vinger fchreef fyn dood - vonnis en, fynen ondergang op den muer der kanier, daerhy fyne welluften den vollen toom gaf: om hunne vermetenth.-yd e.ide wouderlyke ftoutheyd, daer fy de goedaerdigheyd van den grooten jofephus. mede tergen , zal het met hun vergaen „als met den vermeten Senachrib , die onbevreeft te velde trok tegen het volk Gods, alhoewel hy genoe >zaem fynen ondergang ,konde voorzien ; maer Gods Engel is in fyn letter gevallen en heefc het gelykelyk verflagen : van uwe goddeloosheyd , Hollander, word gy overtuygd door uwe Kerk-fchendingen en andere onbetaemelykheden, hier voren opgehaelt: van uwe moordacdigheden ende bloedftorti-gen, door het aenranden der gezalfden Gods; die gy zoo onbermhertiglyk gedood hebt, als infgelykshier voren is gezeyd:uwe hooveerdigheyd heeft in de voorgaende wonderbaere Gezigten ten allen kanten doorgeftraelt, en w.1 vóornaemendlyk in zwaere onderdrukkingen van het volk Gods, de Roomfch Catholyke Religie; van uwe woekerye, gierigheyd, wulpsheyd ende hocrerye, zyn alle de gefchiedeniffen vol, ende van uwe vemete.nheyd ende wouderlyke ftoutheyd , geeft gy tot op heden toe nog blysen ; maer de hand Gods die zal ook over u komen; ende alfdan zult gy te fpaede om genaede fmeeken, dan zult gy met den goddeloozen Caïu moeten uytroepen : Gen. 4. Major ejl iniquitas mea , quam at veniam merear.  2 24 Den verlieten Jonas der agthiende Eeuw. Dat is Ik heb, ó boozen menfeh! zoo groote kwaed bedreven „ Dat Gods regtveerdigheyd Jt my nimmer kan verge\ en. Dog het wacre veel beter, dat gy uwe wanhope verkeerde in boetveerdigheyd , ende de genaede van den Alderhoogfien , met een rouwig hert afsmeekte, uytberftende in deze oft diergelyke verzugünge : U oordeel, grooten Godt, is vol geregtigheyd ; Gy fteeds u meefte vreugd fchept in bermhenigheyd ; Maer ik, boofaerdig menich, heb zoo veel kwaed bedreven , Dat u regtveerdigheyd't my kwalyk kan vergeven; ' Myn ongeregtigheyd in uwe magt nu laet De kiezing van de ftraf, tot boeting van myn kwaed : De traeneu die ik ftort en langs myn wangen vloeyen, Verdienen geen genaed' ; laet dog geen gramfchap groeyen , Koelt u gemoed deez' keer en ftelt my nog eens vry Met regt mogt gy my flaen en uwe ftraf vergrooten; Maer Heer waer zult gy flaen daer is geen plaets in my, Oft z'is met 't dierbaer bloed van Jefus overgoten. Eynde van het eerfte Deel  DE ZES-EN-T AGENT IÖ WONDERBAERE GEZIGTEN OFTE RAMPSPOEDIGE VOORZEGGINGEN VA N DEN VERLIGTEN JONAS DER AGTHIENDE EEUW OVER EET TROTSERENDE NEDERLANDS N I N I V E VERRYKT DOOR ZES-EN-TAGENTIG SCHOONE PRINTVERBEELDINGEN. TWEEDEN DEEL. GEDRUKT BUYTEN ENCHUYZEN, En te Kood , By de voornaemfte Boek-verkoopers der i? Nederlandfche Provinden.   XXV. WONDERBAER GEZIGT. Clara eft fententia confidcre paucis, clarior confidere nullL Scaliger. *t Is een goede les niet veel zig te betrouwen ; Die zig ganfch niet betrouwt 't zal minfte hem berouwen. Ziet den Hok was aen het werken. < En bereyde fyne fpys, En terwyl hy rond ging merken, Of dat 'tal was na den eyfch; . Of de potten en tailloiren Waeren zuyver afgefchuert; Oft ook alle de coffbiren Reed'lijk waeren aengevuert; Oft het een was goed gebraeden En het ander goed geftooft; Kwam den hond zig te verzaeden, Die hem van een ftuk ontrooft, Van het befte vleefch van 'allen; Daer hy zeker niet op dagt <, Daer den hond was aengevallen3  4 Den verligten Jonas Als hy het op't minft verwagt: Wel, zegt hy, wat vremde zaeken; Wie zpud hebben dog gepcys, Dat den hond my zoud ontmaeken, Zulken goed en fchoone vleyfch, t,Wyl '£ volkoom aen mijne pligten; fWyl ik naczien volgens Jiaet. Dn myn zaeken koom verrigten, Zoo ah 't in de keuken gaet, Komt dien fchelmfen hond geloopen, En hy rooft haejl mynen pot; 'k Zweer hy zal het wel bekoopen , Want hy maekt my dul en zot; Hy komt ganfch myn tafel fchenden; Het is zeker en gewifch, Ganfch het huys Jiaet over eynde , Zoo ik opbreng mynen difch ; Teder een zal my befchouwen, i Ende vraegen hoe is dat: Hebt gy pulken goed betrouwen , Op den jlimmen hond gehad ? 'tBejl van al dat is nog zwygen, Dan heb ik het gouwft gedaen ; Maer ik zal den hond wel krygen, Dan moet hy'er zeker aen; *kZweer, waer dat hy komt te hopen, Oft waer dat hy zig verbergt, Hy zal 'i met de dood bekoopen ; Hy heeft my te veel getergt: Dat men niet veel mag betrouwen, Leert gewifch my deze beeft; Dat men d'oog in 'r zeyl moet houwen En bezien van minft tot meeft; En op niemands trouw tejleunen, Is nog wel den wyften raed; Vajle bergen ziet men dreunen, En toebringen Jomtyds kwaed : Maer den hond was ondertujfchen,  der agthiende Eeuw. £• Met den buyt al voort-gezet; E>us moeft hy fyn wraeke blujfchen, Tot dat hy hem kreeg in'i net. EVen als den goeden Kok bezig was met fynefpyze (te bereyden ende alles wel te bcfchikken; even was ook Koning Philippus bezig om in Spagnien alle fyne zaeken te verrigten , als hy aldaer uyt de Nederlanden was aengekomen ; op welken tyd hy ook , even als den Kok, van het beften ftuk vleefch van fynen difch, de vereenigde Provintien , berooft wierd : den hond die hy zonder agterdogt zoo betrouwde, waeren des zelfs myneedig: muytmaekers , die hem ondertuffchen dit lieten nae zien; hy leyde alles in het werk, om de zelve wederom onder fyne gehoorzaemheyd te krygen ; hy zond gezanten derwaerts om hier over te handelen; hy maekte verfcheyde grooten op, om hun met deze zaek te bemoeyen; maer alles was vrugteloos : fy gaven voor antwoord ; dat fy niemand wilden hooren fpreken, voor al eer fy als eenen vryen en afhang dy ken ftaet erkend waeren: Hy heeft dan als den Kok wel hunnen ondergang gezworen, dog heeft hy moeten wagten , tot dat den tyd der wraeke in fyne nakomelingen zoude voltrokken worden : gelyk de vereenigde Provintien zig als dan hebben ontrokken aen hunnen wettigen Souvereyn, alzoo hebben fy nog verfcheyde andere, zoo als voren aengehaelt is , van hunnen vleefch-pot ontroofd ; het welk hun tot dufdanige magt en rykdom heeft opgebeurt , dat men nergens eenen ftaet van overvloed aen hun gelyk vind : het is het gek en den rykdom, dat hun ten allen tyde heeft in ftand gehouden; want als den Prins van Oragnien verkozen is tot capiteyn Generael,en zouden de zaeken zekerlyk niet te effen hebben afgcloopen , even als op verfcheyde andere tyden, waer het zaeken dat fy door hunne fchatten , waer door fy hunne mikheyd betoonden , het volk niet hadden vergenoegt ; want de koften diefy deden fyn ongelooffelyk , en dit enkclyk om aldus de verbitterde gemoederen te  5 Den verllgten Jonas , winnen: luyftert toe , hoe ik de zelve befcbreven vind by Marcus Doornick in deze fyne woorden , alfwanneer hy verhaelt de trotfche maeltyd , diër gegeven •wierd: de Taefel was voorzien van alderhande zilver; de fervetten waeren curieus gevouwen na de figueren van duyven , konyncn , pauwen , dolphyns en alderhande gevogelte : fy is ieder reys bediend geweeft van honderd-dertig grooteen negen en-feftig klynefcbotels; de Maeltyd beftaende uyt deze volgende fpyzen ; als dry-honderd oude en dry-honderd jonge duyven , honderd kapoenen , en honderd-veertig bredaefche, vyftig groote en feftig klyne kalkoenen, dry-honderd jonge hoenderen , vyf-honderd kiekens en vyf-honderd patryzen , honderd-agt-en feftig fifanten , feftig haezen , honderd konynen , agt-honderd leeuwerken , feftig eudvogels , fefthien fchaepen , twee-en-dertig fpeenverkens , dertig wilde zwyntjens, veertig zuyg-lammeren, fefthien kalveren, agt herten, vier wilde verkens, vier often , thien fchaepe-tongen , vyftig gerookte olie-tongen , veertig weftphaelfcbe hammen , vyf-honderd pond fyne confytueren en een groote quantiteyt banquet , vier kaften appelen van China , vier kaften zoete citroenen , zeshonderd peêren -, bon-chretien ; dry-honderd appelen , de renetten; zes-honderd granaet-appelen ; daer fyn tweehonderd klyne, twintig middelmatige, en vier-en-dertig groote paftyen geweeft; de wynen waeren canarifec* wyn de chably , wyn d'ay , Italiaenfche en Spaenfche wynen , ipokras , frontinjak , cocquil en alderhande rynfche wynen; honderd-en-feventig perfoonen hebben de fpys opgedragen, behalven een ander menigte die de Taefel hebben gedient: deze Maeltyd geeyndigtwezende, wierd hetoverblyfscl aen arme luyden uytgedeylt. Een ieder prees de mildaedigheyd, alle toejuygendeeenen langduerigen welftand aen dezen Capitcyn Generael. zoo dat men hier genoegzacm kan uyt bcfpeuren , wat fy ten allen tyde behendiglyk hebben weten te wege te brengen door hunne rykdommen, om hunnen ftand te behouden ; het vleefcu dat fy, als den hond den  der agthiende Eeuw. 7 Kok hadden ontdraegen , te weten ,' zoo den eenen als den anderen Monarch, heeft hun noyt meergekoft als het buyt maeken: wie verwonderd zig dan, dat fy daer zoo mildaedige vreugde-maeltyden mede doen? wat kan men beter koop hebben als het gene dat men ten kofte van een ander met de vyf koopt ? dog Hollander, zyt zeker , dat op u in dit geval zeer wel plaets grypt de zin-fpreuke van den voortreftllyken Poëet Ówenus , als hy zegt ; quem tibi divitia pepêrere, eft falfus amicus: argentum , non te, diligit ille tuum. Dat is: Den vrind die u om 't geld bemint, Is maer een vrind in fchyn, Wel op u goude munt gezint; Ma/er voor u niet in pyn. XXVI. WONDERBAER GEZIGT. Sequitur fuperbos ultor d tergoDeus. L. ann. Seneca. Oft fchoon een trots gemoed voor tyd de wraek ontgaet, Gods wraek komt agter aen en treft het vroeg oft laet, ,\Z~ was eens m ^et ve^ gezeten, J\_ Daer ik fterren en planeten , Blixems vuer en zón en maeu.,  S Den verligten Jonas 'T faem zag in de logte ftaen; d'Helder zon met haere ftraelen , Kwam de hoogfte plaets behaelen; Zy ftond in de opper-zael, Overtrefte z'altemael, En door haere zoete fchynen, Deed zy 't blixems ligt verdwynen, Want hoe fél hy ook toenam , Hy noyt tot haer glans en kwam; Al de teekens van hier boven, Kwaemen rondom haer gevlogen ; Zelfs de fterren en de maen , Deden haer ook eere aen ; Dan kwam zy haer ftraelen geven , Als van fchoon faphyrxgeweven , Zynde van zoo groote kragt, Dat ten onder wierd gebragt T blixems vuer tot op de aerde , Voor haer als een niet van waerde ; Alwaer het in een rivier, Zig verduykte met getier : Dan zeyd Zon , tot die haer htilddcn : Wie zoud' zulk gebroed nog dulden ? Want hy fchept fyn meeft plaizier, In een andermans dangier; Ziet ik heb ten allen tyden , Noyt dufiaen'gen mogen lyden, Die een anders ramp betracht, En niet dan fyn eygen acht; Het moet zulk verwaende herten, Vroeg oft laet voor altyd fmerten ; Want myn wiaek volgt vroeg oft lagt? Hier toe is het noyt te fpfaed'; Dat maer onhe-, 1, komt te geven, Moet gerukt zyn uyt het leven ; Moet dufdanig zyn gegleyd, Dat 'tnoyt meer onheyl bereyd Voor fyn vriend oft nae gebuerenj Daerom moet hy nu bezueren, AH©  der agtklende Eeuw. p Alle'fyn bedreven kwaed, Dat van ieder word gehaet. Dus behield de Zon haer ftraelen , En fy deêd den blixem daelen, En zig, duyken tegen kift, Op dat hy fy uytgeblufcht. HEt firmament dat men hier befchouwt, met alle fyne planeten , met zon en maen , en de geftertens , alwaer de zon, de hoogfte piaets bekleed ende door de helderheyd haer 'er ftraelen den blixem ten onderen brengt, kan ons eene genoegzaeme toepaffinge op de heerfchende Mogendheden van hetaerdryk geven; deze bieden dan gelykclyk hulde aen de zon ; dat beduyd de nauwe verknogtinge en dealgemeyne liefde, die den Roomfchen Keyzer word toegedraegen van alle Mogendheden om fynen helderen glans, fyn uytmun'ende verftand, fyne overtreffelyke beftieringe van alle fyne Ryken en Staeten, zyn wys beleyd dathy komt te geven door zoo menige fchoone wetten ende verbeteringen der ingeflopen misbruyken, ende eyndelyk om de liefde met de welke hy hun alle infgelyks is toegedaen ; de heldere ftraelen nu, der zonne, waer door fy het blixems vuer verdoofd, zyn de glinfterende wapenen om het Huys van Ooftenryk, die de ongeregtigheyd aen fyne voor-ouders en aen hem aengedaen willen ten onder brengen , ten aenzien van alle andere Mogendheden , die hier in ftilzwygende toeftemmen : met reo-t worden de Hollanders vergeleken by eenen blixem ; want alzoo 'er niet is dat in fnelligheyd te boven gaet aen den zelvcn , waer van men menigwerfde klaere blyken heeft gehad in het verbranden , ten gronde flaegen, ofte verwoeften, van zoo vele trotfche Kerken en andere gebouwen , hebbende hy zelfs het trotsfte paleys op eenen oogwenk ontbloot ,ende beroofd van fyne luyfterlykheyd; maer laet ons nu eens befchouwen hoe lang de Hollanders hebben werk gehad, om zoo menige fchoone Kerken en Kloofters, de Paleyzcn va» //. Deel. B  to Den verligten Jonas den Alderhoogfien, te verderven; fy waeren hier in gelyk aen den blixem, nouwelyks waeren fy de zelve genaederd, of e alles was verwoeft ende tot roof en buyt genomen ; ende even als den blixem zoo fnel-vliegende is. dat hy zigfeffensaenhet oog onttrekt; even waeren de Hollandars zoo fnel ftelende, dat geene menfchel/ke oogc bekwaem is geweeft van na te fpeuren, hoe fy alle hunne rykdommen hebben vergaederd. Men kan voor een tweede toepaffinge aen deze zonne vergelyken de albeoogende regtveerdigheyd Gods, dewelke in haere luyfterlyke Hemel zaelen, tuffchen,de huldi :ge ^er Arts-engelen , Engelen, Heyligen ende Gelukzaligen, misnoegt zynde over de boosheden van deze Natie haere wraek tot hun afzend door de wapenen va.iden luyfterlyken Jofephus, den wel endoor de beftraelinge van zynen goddelyken byltand , die zyn •>cr vyanden dusdaniglyk zullen verdooven, dat zy als den blixem zullen verflaegen worden ; op dusdanige wyzè dat er noyt hope meer voor hun zal over zyfl , om zig we. erom op te beuren: den Vader zal door Gods hand regtveerdige wraek nemen over zyne afgevallen en trouwelooze Kinderen; om dat zy met groote trotsheyd ende vermetentheyd, fig met vele trouwloosheyd hebben afgeweydert van de gehoorzaemheyd van het Roomfche Keyzerryk; dat hun ten allen tyde, als zyne waere Kinderen ,gevoed ,gekoeftert endebefchermthadde;daerom zullen zy uytmeten als eenen anderen Abfalon , die we-' derfpannig geworden zynde aen zynen.Vader David," ende zig zeer trotzelyk aen zyne beftieringe hebbende onttrokken , door des zelfs Veld-oerften Joab met dry lancien wierd door fteken. Deze dry lancien moogt gy, Hollanders , geftadig voor uwe ooge hebben;deze dry lancien bedrcygen uwen ondergang; want de eerfte lancie beduyd ons de regtveerdige hand Gods, die over u gekomen is, om wraek te nemen o\er de Goddeloosheden die gy tegen hem ende zyne Kerke bedreven hebt; de tweede lancie zyn de manhaftige wapenen van het huys van Ooftenryk, komende om weder te haelen  der agthiende Eeuw. H bet gene gy aen het zelve dief'lyk hebt ontnomen ; de derde lancie, en nog wel de fmertelykfte, is uw eygen gewifch, in het welk gy, als in eenen fpiegel , zonne klaer allen uwen fchelmen-handel befchouwt , ende u overtuygt vind, dat gy nog niet het honderfte deel van uwe verdiende ftraffen leyd ; alzoo de zelve, ten opzigte van uwe voorgaende boosheden , niet genoegzaem groot zyn uyt te peyzen, ende als nu uwen ondergang dus zal beweert zyn , zult gy waerlyb met J. CraiTet mogen uytroepen: Infortunatijjimus, qui caret bonis £f virtutibus. Dat is : "Wie leyd een ongeluk zoo groot, Als die van goed en deugden is ontblood ? XXVII. WONDERBAER GEZIGT. Malitia coines ejl individua miferia Max. Fred» Den regten loon van allen kwaed , Is veel ellend oft vroeg oft laet. Ziet deei' Kok bereyd de fpeyzei* Vmr een groote gajhrey s '  ia Den verligten Jonas Op verfcheyde vremde wyzen, Stooft hy, braed hy in paftey , Ah hy nu na fyn genoegen Alles voor zig had bereyd, Kwam hy't in fyn fchik te voegen; Op dat hem fy lof gezeyd: t*Wyl hy dit nu al verrigte, Zat den hond ontrent den miter, Die het ai kivam nouw bezigten , Ende riep fyn mee - gebuer : Gaet met my , zegt hy , nu fmeiren; Neemt de kans met my nu waer; Ziet wy zullen vrolyk teiren, En wy hebben geen gevaer. Jol die kwam dan Wolf bekouten; Ziet fy komen aen de poort, En fy gingen zig verftouten. Traeden alle byde voort, En fy komen binnen treden , Met een gretig appeteyt; Jol die heeft met flille fchreden Wolf tot aen het vuer geleyd; Maer fy konden daer niet bikken , Alles tpas nog veel te heet, Dus fy wagten om te pikken , Tot dat het uijt 't zieden fcheet; Dog fy vifchten niet met allen , Want den Kok kwam hun te naer ■ d'Angft begon opH lyf te vallen, En fy liepen doods gevaer: Wel, wie heeft u hier geropen, Zeyd den Kok tot Wolf, gebuer . Jol was aen d'cen zeyd1 gekropen, Wolf dogt op fyn laefte uer; Hy heeft hem dan vafl gegrepen , In den loop met fynen Jieirt, En den kop fchier ingenepen, En de jtraet dan opgejeirt,  der agthtende "Eeuw. *3 Wel, zegt Wolf wat droeve zaeken. Dit heeft mij gewifch geleert; Dat hy komt in angft geraeken, Die met dief en fchelm verkeert} Want fy komen u te vlyen, Tot uw' eygen ondergang , En fy bringen u in't lyen, Ik onthoudt mijn leven lang; Neen die wel wilt fijn geraedcn, Dat hy %ig van dieven houd, Of fyn fous word hem gebraden, Die hem voor altyd berouwt; Want die kennen zoo de treken , Dat fy zyn in tyds van kant, En fy komen zig verfleken , trWyl dat men word aengerand. HEt is een gewiflche zaek , dat den genen die zig in ondeugd ophoud, noyt vergenoegingekan hebben, dan enkelyk in andere te mifleyden om de felve aen fig gelyk te maeken; even als het opregt deugden-fpoor geen ander oogwit heeft, als de verdwaelden van het zelve op den regten weg hun 'er zaligheyd te brengen : is dit zoo, zoo zal de fabel van den huys-hond met fynen gebuer ons genoegzaem hier van den uytleg geven; dezen huyshond zyn de Staeten Geuerael der vereenigde Provintien , de welke ziende dat 'er eenen goeden difch bereyd was in het Koningryk van Philippus den II.; dat den buyt wel aenzienelyk zoude hebben geweeft en dat de gelegendheyd zeer voordeelig was], kwamen niet alleen hunnen goeden meefter myneediglyk af-tevallen; maer tragten zelfs hunne gebueren hier toe tetrekken , de Ooftenrykfche Nederlanden , waer op ly langen tyd uytgeweeft hebbende, zyn eyndelyk onder Karei den V-, door hun toedoen, eenige Steden aen het muyt - flaegen geraekt; maer fy meetten uyt als Wolf, den buer-man van Jol, fy wierden zoodaenig aengerand ende bedwongen dat fy verfcheyde van bunne voor-  r'4 Den verllgten Jonas regten tot hunne fchande wierden ontnomen, wanneer fy ook gejoegzaem hebben ondervonden dat het niet geraedzaem is met dieven aen-te-houden; want zegt het gemeyn fpreek-woord : daer men mede verkeerd, ^word men mede geëerd, ende de zeden die men van fyne mede-mikkers dagelyks beoogt, komen wy ons zeiven ook aen-te-wenden ; daerom moet men de zelve als eene pefte vlugten ende van de deugdzaeme gemey: fchap affnyden; alfwanneer men immers eenig lidmaet heeft, bet welk door den kanker oft eenige andere gevaei e jke kwael is aengerand , zoo word het zelve door de lxelmeefters terftonds van het lichaem afgehouden ; op dat het des zeis voordere gedeelten niet mede befmet, en zoo het ganfche lichaem zoude doen naer fynen ondergang hellen? even is ook een land , daer 'de ondeugd zig gcgrondveft heeft, en dat zig geheel aen alle buytenfporighcden heeft overgegeven; den na-by-gelegen ftaet oft landfchap moet zig van het zelve houden , endehet vlugten als eene pefte, wilt het op den zeiven weg van verdwaeldheyd niet geraeken, ende van het heylzaem deugden-fpoor zig niet ontvremden ; maer zegt my, hoe zal een landfchap, dat dagelykxgenoodzaekt is te handelen met diergelyke naebuerig , wiens inwoonders het dagelykx in zyne ftaeten befchout, en tot weikers land men uyt de deze , ten opzigte der noodzaekelykheyd zeer dikwils moet toegaen , zig van het zelve onthouden , geenen anderen middel is er , als het zelve af-te-fnyden van die Ledematen, die het doen tot zyne verdervinge hellen ; op dat het ganfche lichaem erftelt worde ; volgens deze grond-ftellinge , is den bekwaemften middel diën, den w eiken zyne Keyzerlyke Majefteyt reeds begint in het werk te leggen ; hunne Opper hoofden zullen om hunne ongeregtigheden ver-, jaegt worden, ende in hunne plaetzen zullen acugeftelt worden mannen van een wys beleyd, bekwaem om het afgedwaelden grond - gebied wederom tot de regte baen te geleyden , ende om het v:eé.lzamiglyk onder hunnen wettigen Vorft in eenen bloeyenden ftand fc.'  der agthiende Eeuw. tJ doen leven met hunne ftandvaftig geblevene broeders ; dan zullen zy als den hond , die verleyd was door den Huys-hond , van hunne dolingen ende verblindheyd weder komen; dan zullen zy met traenen in de oogen beleyden en zien , hoe fchandiglyk zy ten allen tyd zyn verleyd geweeft ; in wat ongelukkigen ftand zy hunne dagen hebben overgebrogt, ende aen wat grouwel daden zy zyn aendadig geweeft: het is immers gewifch, dat een ongeruft gemoed noyt rufte heeft ? zoo zyn de vermeynde gereformeerden ook; fy zyn altyd gedegen om te reden-twiften, om voorwerpen te doen nopens den Gods-dienlt; maer zegt my, welk is hier van dc oorzaek ? Het is de knaeginge van het gewifch; het is de twyfelachtigheyd daer zy in vervallen , als zy alle de onbetwiftelykegebruykenvan den Roomfchen Godsdienft gaen befchouwen; het is den fchrik die hun bevangt , als zy doorblaederen de gefchiedeniffeu'ende in de zelve opmerken de goddeloosheden van hunne Voor-ouders, mifleyd door de Opper-hoofden , als Wolf van Jol; neen , laet hunnen ftaet omgekeert zyn , dan zullen die, de welke hunne oogen van verblindheyd zullen open doen, vry een gerufter leven hebben; zy en zullen het eynde niet weten van hun geluk; dan zullen zy met /. Crajjei beleyden : Dies felicitatis ejt dies ctaverfionis. Dat is : Gezegent is den dag als men uyt 't kwaed opftaet, En met een rouw gemoed weer tot den Heere gaet. En met den H. Auguftinus uytroepen ; Deus meus & omnia \ Dat is : Myn God, gy zyt,myn al ! Dereft is maer verdriet; De reft is ydelheyd en maer een enkel niet.  l& Den verligten Jonas XXVIII. WONDERBAER GEZIGT. , Humanitatis optima eft cerratio. Pub. Syr. Wilt gij van alle man u zeiven doen beminnen , Stryd met beleeft te zyn, gij zult de herten winnen. Ziet den Kok moeft veerdig maeken Eenen uytgelezen fmeir; Daer kwam zig veel volk vermaeken, Hy was dapper in de weir ; Hy, door haeftighcyd gedreven, Peyfde hoe kryg ik 't gedaen ; Heeft zig tot den ftal begeven , Waer hy vatte eene zwaen; Als de zwaen nu kwam befeffen, Dat ging naed'ren haer verdriet, Begon fy haer Item te heffen, En te zingen 't dooden lied! Want fy komt maer eens in't leven, Maeken zulken zoet geluyd; Als fy moet den dood fnik geven , Zingt fy 't liedtjen van de bruyd: Als  der agthlende Eeuw. lr Als den Kok haer hoorde zingen , En aenhoord' haer zoete tael; Pevfd' hy, wel zoo lieve dingen, Brengt niet voor den nagtegael; Ziet, zegt hy , ik laet u loopen, Enkel om u zoet geluyt, Maer de gans die zal 't bekoopen , Daerom is fy my tot buyt; Want 't gekaekel en het reut'len , Duerd nu al te langen tyd; Daerom zal fy om haer preuflen, Worden haeft ter dood geleyd, Had fy nog zoo mager knoken, Als wel over korte weyl, 'kHad haer niet den hals gebroken, Sy viel niet in zulk onheyl; Maer fy komt hier alles ftelen, Waer door fy zoo vet geraekt; 'k Zal haer dan voorzeker kelen , Eer fy my nog arm maekt. Wat fy tegen kwam te preut'len, Wat fy maekte voor gerugt-, Daer en was niet aen te leut'ren, Niemand was voor haer bedugt; En de zwaen moeft vry gaen loopen, Als fy van te voren pleeg; Maer de gans moeft het bekoopen, Zoo dat fy ter aerde zeeg, En den doodfnik kwam te geven: Onregt en haer ftoutigheyd, Bragten deze om het leven, Daer de liefd' de zwaen bevryd; Dus mag men voor vaft bepaelen, Dat gewifch ten allen tyd, Minzaemheyd de kroon komt haelen, • Daer de ituerheyd altyd le'yd. DEze fabel ofte wonderbaer Gezigt , duyd ons zeer wel aen, wat de beleeftheyd ende de Qod//. DEEL. C  38 Denvérligten Jonas mocdigheyd vermag, ende in tegendeel, waer mede de verwaendheyd ende eygen-agtinge geftraft wotden: de beleefthevd en de oodmoedigbeyd hebben ten allen tyde ons aengetoont hunne vrugten , in zoo vele \ an hunne oeffenaers; het H. Schrift is hier van vervult, endede Hiftorie-boeken fyn'er van opgekropt; zoo dat het nutteloos zoude zyn , de zelve hier breeder aen te raeken; maer de verwaendheyd en de eyge.-agtii.ge heeft ten allen tyde verfoeyelyk geweeft voor de oogen van den aluerboogften : Nabuchodonozor wilde zig doen ceren als eenen Godt , ende tot fyne ftraffe heeft hy zeven jaeren als eene beefte , in de bofichen by de kruyden der aerde , moeten leven ,• door hunne verwaendheyd fyn de afgevallen Engelen uyt de Hemelen gedreven, tot den afgrond der helle : met honderde andere blykteekens hebben wy hier van , dog alzoo deze mede genoegzaem bekent zyn, zullen wy ons eeu wynig in den uytleg van dit wonderbaer gezigt ophouden: neemt, Hollander eene lelie uyt deze fabel; laet-ze u dienen tot eene onderrigtinge ende tot u wel-zyn , beoogt in dezen Kok den oppervorftelyken Keyzer Jofephus , die, alhoewel bynae gedwongen om wraeke te nemen, even als den Kok, door de teerhertigheyd zig van die , de welke hem om genade fmeeken , laet gezeggen ; hy tergeeft hunne mifdaeden ende zegt: uwe boetveerdige en beleefde woorden hebben uwe behoudenifiè ge-weeft ; op hope, dat gy voortaen een beter leven moogt lyden ; maer die, de welke verhard blyven in hunne boosheden ., die blyven tegen preutelen als de gans , die niet dan la-fteringen uytbraeken en hertnekkiglyk volherden in hunne boosheyd ; deze gunt hy, als den Kok, geen genaede: laet ons nu, zeg ik , befchouwen, oft gy , Hollander , deze gans niet zyt, voorzeker jae ; want gy komt niet alleen verhard te blyven in het wygeren van afstand te doen van uwe ongeregtigheden; gy komt niet alleen geduerig morren tegen de regtveerdige eyflchen van fyne JVlajefteyt ; ïnaer zelfs komt gy tegen dezen luyfterlykcn Vorft,  der agtlüende Eeuw. *9 de peirel van ganfch Europa, geduerig de aldergoddeloofte ende alderbitterfte lafteringen uyt- te- braeken : kan fyne genaede u dan nog fpaeren ? kontgy nog beftaen; voor fyne oogen? Neen, het en kan niet zyn; gy moet als de gans uwe verwaendheyd ende bennekkigheyd boeten; daerom, Hollander, fluyte ik met de woorden van den overtreffèly ken lierzanger Horatius, als hy zegt: vive, memor qu,m fis cevi brevïs. Dat is: Bedenkt het by u zeiven wel Dat uwen tyd loopt kort en fheV XXIX. WONDERBAER GEZIGT. Ita fugias, ne prater cafam. Terentius. Indien gy vlugten moet, daer is geen beter vond , Als dat gij klaer voorziet waer dat g'u redden konu ALs de Beeften uyt hun hoeken juamen Jupiter bezoeken; Zyn fy weer van hem gekeert, Maer met giften wel vereert.  ao Den verllgten Jonas Als de Slek dit had'vernomen , Is fy ook by hem gekomen , En fy fprak met grooten drift; Ik verfoeit een flechte gift; ïk kom hier niet anders vragen Als dat ik myn huys ma;; dragen Al waer ik zal gaen of ftaen; Gy mydit niet af moet flaen; Jupiter begint te gekken Met dit hertfeloofen bekken, En hy roept : wel botte laef, "Wehfcht gy om te zyn een flaef ï Gy moeft eerft u wel bedenken ; "Want gy zult u zeiven krenken; Gy doet hier een fchotfche vraeg , Om geen gift, maer om een piaeg. Mag myn huys , roept Slek hier tegen , Mede gaen op alle wegen, Ik bedank u daer voor zeer, En geen gift begeer ik meer, K'wil niet woonen by gebueren, Boos van aerd, vol vremde kueren, Hierom kies ik dit kleyn pak ; 't Geeft my ruft, en groot gemak. By de vuyle leert men ftinken, By de manken leert men hinken, By de booze word men boos, By de looze word men loos, By de flempers leert men drinken , By de fiinkers leert men flinken, By de haeters leert men haet, ..By de kwaeden leert men kwaed, By de trotfche leert men ftoeffen, By de traege leert men floeffen , By de botte word men bot, By de zotte word men zot , Ben ik dan niet wel gelpannen? "Woon ik niet by goede mannen?  der agthiende Eeuw. Ik verzet, en hou myn huys, Om te blyven goed, en kuys. ai WY leeren hier van de Slekke , die aen Jupiter verzoekt om haer huys altyd met zig te konnen draegen ; op dat fy van de plaetzen, die haer niet wel be.ellen, zoude konnen haer vertrek nemen, als fy het goed-dunkt; hoe eenen waeren Gods ieveraer ook altyd moet bereyd zyn, om zig van het gezelfchap der kwaeden te onthouden ende den faemen-handel met hun te vlugten, zelfs al diende hem dit tot eenig tydelyk naedeel; alzoo het beter is. met zig dezen klynen vergangelyken laft te draegen, als om door het vlugten van den zeiven, tot zielen verlies, te blyven in die fchaedende ende verdervende wegen : dit leert ons, zegge ik, hoe mende Hollanders moet vlugten ; niet om hunnen perfoon, maer om hunne levens-tugt ; want zegt den II. Vader Augufl.in.us : H&reticos adinftar peftis fuge. Ylugt de Ketters als eene woedende pefte. En welk is hier van dereden ? fy beroepen een ander tot reden-twiftingen nopens den Gods dienft en de voornaemfte Kerkftellingen ; dog wie dagen fy hier toe uyt ? Het zyn de goede eenvoudige Roomfch-gezinde Catholyken ; op dat fy de zelve door liften en laegen overtuygt hebbende , hun met valfche fchriftuer-plaetzen oft anderfints zouden zien van hunne eenvoudigheyd te konnen aftrekken , om deze tot hunne verderffelyke feéte te konnen doen overgaen , daer fy nogtans voor het grootfte gedeelten genoegzaem by zig zeiven hunne verdooldheyd erkennen; maer wat zal ik zeggen ? het zyn meelt brood-geuzen, en geen nood geuzen : om een ampt oft eenig tydelyk gewin , daer fy konnen op beftaen ende een luy en lekker leven lyden, daer fy anders mogelyk genoodzaekt zouden zyn, in het zweet huns aenfchyns zig den koft te moeten befchikken , houden fy hunne dolinge wel wetens aen : ik betuyge met waer gemoed, dat ik over twee jaer zekeren Gereformeerden Meyer hebbe hooren zeggen; dat hy altyd meteen  aa Den verïtgten Jonas ongeroft gemoed was ende aengeprikkelt wierd totdeit Roomfchen Gods-dienft; maer nu, zeyde hy, kan ik deftig leven ,, én dan. zoude ik van alles ontbloot zyn ; dit is de reden , waerom ik tot zoo harde refolutie niet kan over gaen , maer dat men hun eens beloofde het zelve gemak te zullen genieten ; fy kwamen met ganfche kudden overgeloopen : fy zullen het ook niet beftaen om met verftandige perfoonen te reden-twiften , alzoo fy dan altyd verre te kort komen ; ik hebbe by geval eens in redentwiftinge geweeft met den Domine van Gaftel, een man zeer ervaeren in fuyker-knappen en tabak rooken ; hy Helde my onder andere voor; hoe verdoolt wy waren , van aen het vagevuer te gelooven ? Ik , die nu geen Gods-geleerden was , nogte my oyt in die wetenfehap hadde opgehouden ; bediende my met de- woorden , die ik in myne jongheyd meermaels in de Sermoonen hadde gehoon : ik vraegde hem dan, oft hy geloof gaf aen de Evangeliën; hy zeyde my jae: wel , zeyde ik, vind gy daer niet gefchreven , als gehandelt word van de zonden tegen den Heyligen Geeft : quas neque in hoe neque in futuio fieculo remittuntur. De welke nog in deze nog inde toekomende Eeuw vergeven worden? Was'er dan naer de dood geene vergifFeniffe ; vrugreloos was deze laefte zin-greep hier by gevoegt : nu, de Schriftuer betuygt duydelyk , dat niemand kan naderen tot deHemelfche Glorie , oft het moet zuyver en onbevlekt zyn, en dit op verfcheyde plaetzen; Job zegt: quia in inferno nulla eft redemptio. Om dat uyt de helle geen de minfts verloffinge is. Nu, in den Hemel mag niets bevlektingaen, en in de helle is geen verloffinge; hier uyt volgt gewifch en derde plaetze van zuy verin ge &c den Domine voelende da-t hy bcklamt was , veranderde fyne redenkavelinge ende trapte tot eene andere over, zoo als hun oud gebruyk is, daerom moet men hun fchouweri, ende fyn matten by een racpen, even als de Hekken ; want,oft gy overtuygt hun vrugteloos , oft zyt gy eenvoudig en onwetend, gy leyd gevaer, vanlift-efi  der agthiende Eeuw. 2j en laegen geleyd te wenden; maer dat nu alle die broodgeuzen , gelyk voornamenth k hunne Dominees zyn, eens op het ftip van beproevinge gebrogt wierden; dat fy eens tot alle foorten van tormenten , en eyndelyk tot de dood verwezen wierden, in geval fy geenen affiand deden van hunne dolende fecte; zoude men'er die menige duyzende kloeke beleyders en martelaers vinden ; als fy in onzen Gods-dienft, geduevende hunne tyrannifche vreedheyd, hebben gevonden? Verre an daer niet eenen van hun zoude'er zyn, oft ieder zoude den eerften willen wezen, om fyn geloof, uyt vreeze v an de dood , te verzaei-en! fy zouden doen , zoo ais fy geplogen hebben als Bergen op den Zoom door de Franfchen is ftormen-der-hand ingenomen; fy maekten Pater-nofters en Gebeden Boeken van de Roomfchen ter band te krygen, daer fy de ftraeten mede afliepen; roepende , uyt vreeze van de dood en om g*.ipaert te worden: je fuis bon Catholique ; je fuis bon Catholique. Het was dan geen vive les Geux , als geduerende de Beeldftormerye: maer wat zal ik zeggen? Het is al om niet gefloten ; ik moet met Salvianus eyndelyk beleyden : devita prius ijti homines, quam de iniquitate difcedunt. Dat is: Zoo lang als al dit volk zal in het leven blyven, Zal het ten allen tyd veel booze zond bedryven. Laet ons nu hier mede afbreken en tot het volgende wonderbaer Gezigt overgaeti ; want: nee ferrmn natare docemus. Dat is : Men leert geen yzer zwemmen, Nog oude driften temmen.  34 Den verligten Jonas XXX. WONDERBAER GEZIGT. Invidia fijlos dies non agit. Plato . In nydigheyd die leeft, Nooyt blyde dagen heeft. EZel aen de Sim komt klaegen Met een droef, en groot geluijt, Dat hy niet mag horens draegen , En maer heeft een flegte huijt. Mogt ik, zegt hy, horens hebben, Ik zou fterk zijn als den Stier ; Nu ben ik maer eenen lebben, Een veragt en mottig dier. Ik zou loopen in de bojfchen , Ik zou ftellen my te weir Onbefchroomt gelijk de Ojfen; Ik zou vreezen leeuw , nog beir Maer nu moet ik altijd hoor en, Dat ik ben een traege beeft, Dat ik draeg maer lange oiren, By gebrek van kloeken geeft : Want ik hoor de wilde dieren, 'Als  der agthiende Eeuw. Ah fy maeken h minjt gerucht; Dan en derfik niet meer zwieren, Maer ik geef my op de vlugt. Mogt aen hoornen ik geraeken ; Ik zou krijgen groot cieraed, Hoornen zouden my Jiout maeken , Ik zou vree^en dan geen kwaed. Ik heb ook, zegt Sim, wel reden, Om te doen mijn groote klagt, Om te zijn niet wel te vreden : Want een-ieder met my lacht: Ik moet gaen met naekte billen : Zegt eens, Jiaet dit niet infaem ? Dat doet my van gramfchap zwillen , Ik my om mijn naektheijd fcliaem Zonder fleert te moeten leven , Doet my fchande , pijn en fpijt. Steen, die pauwen maekt verheven, Ben ik tot mijn fchande kwijt. ^Xmoet, roept Mol, hier tuffehen fpreken, Klaegt zoo nia van u verdriet ; Zwygt vry van u klyn gebreken , Ah gy op myn blindheyd ziet, Waerom doet gy , Ezel, klagten ! Dat gy niet twee hoornen draegt: Sa verzet u zwaer gedagten, Waer door gy u %elven knaegt, Zet u ipgten , Sim , ter zyden , Wat gebleekt u; eenen fleert Dat gebrek is goed om lyden , En ten is geen klagten weert. Ziet eens op de blinde Mollen, Gy zult zien hun leed, en druk; Sy maer kruypen in de hollen , Daer fteekt in al hun geluk', Zyn fy niet verwoefte dieren, En berooft van 't zonne-ligt ? II, Deel D =5  \i6 Den verligten Jona» j Maer gy kond door velden zwieren, Dn gy hebt een goed gezigt. Dit wonderbaer Gezigt fteld ons voor het oog , dat het een vergenoegend leven is, alfwanneer men met fyn lot content is, altyd peyzendc , dat het wel eens zal ten beften keeren: in dezen ftaet hebben de Ooftenrykfche Nederlanden zig langen tyd gevonden; fy waren wel ten onregt berooft van hunne regtveerdig-toekomende Zeevaert, maer fy hebben dit altyd met een leydzaem gemoed geduld, vergenoegt met hun lot en denkende dat den tyd zig wel eens zoude hebben oragekeert; maer de Hollanders nu , alhoewel fy genoegzaem weten, dat hun niets van het zeiven toebehoort ende diens-volgens dat, het eene onregtveerdige bezittinge is, beginnen in klagt-reden uyt te vallen als den Ezel ; fy zien geene reden in , nogte ftellen geen gezonde herflènen te werk : zoude men dit ciiër den naem van Ezel hebben mogen geven , in geval fyne lange oiren , fyne plompheyd ende onverfaeftheyd hier niet de oorzaek van waeren ? Nu , wat klagt-reden wilt hy hier dan over uyt ftorten , alzoo het den aerd is van de beeft, alzoo van ouders tot ouders hem dit is aengeboren ? Diens-volgehs ongeduldig zynde in den zeiven te vcrdraegen , moet de oorzaeke, den eygen aerd, eerft worden weg genomen, voor al eer men hem van den zeiven kan ontdoen ende eenen opgepronkteren naem geven : even is het met de Hollanders; wat mishaegt gy u, Hollander, in den naem van onrcgtveerdigen en fchelmagtigcn ? Syn het niet de booze fpoorflagen van uwe Voor-ouders, die van geflagt tot geflagt van hun tot u fyn overgegaen , die hier de oorzaeke van zyn'? het is uwen eygen aerd , die u aldus tytelt; diens-volgens verandert van dezen , doet afstand van uwe ongeregtigheden , ende men zal u volgens regt oppronken met den naem van alderregtveerdigften ftaet, Welkers oogen van verblindheyd open gegaen zynde, tot eenen luyiterlyken ftand van leven is overgegaen i  der agthiende Eeuw. 27 benevel dan niet het waere en van regts-wegen toekomende welvaert van uwe nabueren , alzoo gy reeds genoeg ten hunnen kofte 'er hebt van genoten; want in alle nydige menfehen grypt zeer wel plaets, het gene den voortreffèlyken Poëet Horatius zegt: invidus alterius marcejjit rebus opimis. Dat is: Men doorgaens ziet dat die bcneyd een anders goed, Den nyd hem tot het been en't merg verdorren doet. XXXI. WONDERBAER GEZIGT Non prodeft dolus. Seneca. Het oude woord duerd heden. nog. Noyt krygt men voordeel met bedrog. DEn Vos heel mager, en verflouwd Zoekt hier, en daer fyn onderhoud. Oo 'tleft hy eenen kelder vind', Daer hy genoeg riekt dat hem diend Maer hy beklaegt fyn droevig lot, Qm dat den kelder is in Jt flot,  28 Den verligten Jonas Maer tot fyn voordeel in den nood Voelt hy een fpleet met fynen poot. Hy is verblyd om deze fcheur, Al is fy nouw , hy dringt daer deur : Hy loopt aen't vleefch, van't vleefch aen't vat, Hy eét, en drikt fyn zei ven zat. Als hem den Wezel daer vond ftaen, Zoo fprak hy hem met reden aen : Wel Vos gy hebt het bond gemaekt, Maer zegt, hoe zyt gy ingeraekt, Oft gy moet zyn een loozen kwant, Oft wel - ftaen met de Gouvernant ? Gy hebt by haer een witten voet , Die u den kelder open doet. Gy moet wel zyn haer beften maet, Dat fy den kelder open laet. Maer ik ftaen met haer niet wel, Hierom is fy my ftuer en fel ; Gv zyt wel een gelukkig dier ; Ey lieve! zegt, hoe komt gy hier : Den Vos zegt hem, ma.kt geen gerugt, Oft gy zult ftooren myn genugt. ' De Gouvernant en weet dit niet, Dat ik hier fpys, en drank geniet. Myn magerheyd weyt ik het dank , Dat ik hier heb den koft en drank. Ik kwam ("maer houd dit wel fecreet) Hier in 't geluk maer door een fpleet Myn magerheyd hiel ik voor druk, Maer fy bragt my in dit geluk : Myn magerheyd wil ik zyn kwyt, Ik wil zoo vet zyn als gy zyt. Dan Wezel roept, uw wenfch is goed, Is't dat hy u geen kwaed en doet. 'Tis waer ; het is een groote pyn Heel mager en. heel flap te zyn. De vettigheyd en is niet kwaed, Als gy om haer uw vleefch niet haet:  der agtluende Eeuw. *.$ Maer vettigheyd en is niet goed, Waer door men kwyt word vleefch en bloed Gy maekt hier door de vettigheyd Uw leet, uw ftraf, en dood bereyd. Want gy de vettigheyd verkieft, £00 dat gy vel, en vleefch verheft ; Gy zyt van fpys en drank gevult: Maer'gy dat haeft beklaegen zult. Gy zyt den grootften botterik ; Want gy hebt u geëten dik : Gy zult geraeken hier niet uyt Oft gy moet kwetzen vleefch en huyt, Dit moeft gy hebben overdagt, Eer gy u hier hai in gebragt. Ik weet voor u geen beter raed, Als dat gy hier bet flempen laet. 'Tis beft", dat gy het al uytbraekt, En wederom u mager maekt. Gy waert niet loos , maer los van zin; Om dat gy hier zoo los kwamt in. Dees plaets gelooft my als uw vriend, Om vet te worden , u niet dient. Wilt gy zyn vet, en fcboon van glans? Gy móet u zoeken beter kans. Maer wilt gy u hier maeken vet, Gy zult geraeken in bet net. De Gouvernant heeft geenen duer, Sy zwiert hier in fchier alle ue'jr* Maekt u de vettigheyd dan kwyt , Eer dat gy hier gevangen zyt. Zoo kont gy kruypen door het gat , En kiezen vry het haezen pad. Hier is die plaets niet, lieven maet, Die u kan goed doen, maer veel kwaed. Wilt gy u maeken fchoon en vet? Ziet dat gy u van hier verzet. Loopt in't ruym veld, en maekt u vet, Daer u het vet zyn niet belet,  S» Den verligteh Jonas Daer gy kont vet, en vrolyk zyn Ook zonder vrees, en zonder pyn, Daer gy kont fchaffen naer uw laft, En niet geftoort word in uw ruft. Ziet dat gy een vry plaets verkieft , Daer gy om 'tvet geen vleefch verheft. DEn Vos die met fyne magere knoken was doorgedrongen tot in den kelder, alwaer hy zig zoo dik geflempt had, dat hy uyt den zeiven niet meer voort kon geraeken , geeft ons in eenen aengenaemen fmaek te kennen de loosheyd der Hollanders, alfwanneer fy zig ten kofte der Ooftenrykfche Nederlanden kwamen vet maeken ; fy waeren als den Vos, zeer ruyig van hayr; hunne borzen waeren niet tefterk voorzien; door hunne magerheyd fluypten fy allengskens de vereenigde Nederlanden in, even als den vos den kelder; want niemand hadde gedagten op dufdanigen handel, alzoo fy daer geene aenzienelyke magt genoeg toe hadden , ende terwylen de Kroon van Spagnien meynde genoegzaem in veyligheyd te hebben deze Staeten, even als de keuke-maert haeren kelder, fpeelden fy departey van den Vos ; fy wierden eyndelyk zoo vet door den roof en buyt die fy ten allen kanten maekten , dat hunne landen overvloedende in alles, den buyt in zig niet meer konden gefloten houden, ende dat fy hunne ongeregtigheden niet langer meer konnende verbergen, in de prang geraekten als den Vos; hadden fy hunne magere huyd in gerëgtigheyd behouden , niemand hadde hun ontroerd; fy en hadden niet te vreezen gehad voor de regtveerdige wraeke van den Roomfchen Keyzer, even als den Vos voor de keukenmaert: ik fpreke dan tot hun met den Wezel .- braekt uwe flemperey wederom uyt,- op dat gy dus uwe vettigheyd verliezende , door uwe magerheyd het leven moogt behouden; doet afstand van de geroofde en de geftolen goederen , die gy nu zoo menigvuldige jaeren hebt ten onregt bezeten ; op dat uwe ongexegtigheyd u uiet tot een ver-.  der agthlende Eeuw. S* derf fy ; op dat gy nog moogt met een genadige oog van den manhaftigen Vorft befchouwt worden , ende dus den ondergang, met den welken gy ten opzigtevan uwe vettigheyd, uwe woekereyen ende bezittingen van een anders goed , bedrygt word , moogt ontkomen; in dier voegen zal uwe maegerheyd, den regtveerdigen afstand, u tot trooft dienen als aen den Vos ; daer in tegendeel de vettigheyd u byfter duer zoude ftaen, en in geval gy dezen raed waer-neemt , zoo zal de goedertierentheyd van fyne Keyzerlyke Majefteyt tot u met den Heyligen Ambrofius zeggen: in culpam incidijfe na~ tura eft, doluijfe virtutis. Dat is: 't Is zwakheyd van den menfch, dat hy valt in het kwaed; 't Is deugd dat hy 't beweend en uyt dien val op ftaet. XXXII. WONDERBAER GEZIGT. Adhud ccxlum volvïtur. Cicero. Betrouwt op Godt den Heer, De kans heeft haeren keer. UTt d'aerd' kwam een wolk gefproten : D'aerd' heeft haer terftond verdroten •> ', iDaer te blyven dont haer pyn,  §2 Den verïïgten Johat Sy wilt hoog verheven zyn. Sy wilt tot den Hemel zweven, Sy en kan op d'aerd niet leven, Sy vliegt op met oojlen wind, ^ Tot dat fy den wejlen vind, D'aerde roept: waer gaet gy vliegen . Uwen luft zal u bedriegen: Want gy zult in korten tyd Zyn u plaets en blydfchap kwyt; Als den wind zal zyn gelegen , Gy zult zyn verkeerd in regen , Gy zult vallen weer op d'aerd' Die eerft hoog verheven waerd. Zyt gy niet van my gekomen ? Waerom dan de vlugt genomen ? Gy weet wel, dat 't niet betaemd Dat een kind fyn moeder fchaemd. Ik houd my met ruft beneden, Houd u ook, als ik, te vreden Want 't en is niet tot u fchand, Dat gy blyft in 't vaderland. Ziet men niet de vogels Roeken En aen kanten , en in hoeken : Sy veriaeten ooft, en weft, Om te vinden hunnen r.eft ? Zegt my eens« wat mag u porren ; Dat gy d'aerde komt beknorren , Zegt my eens, wat u mishaegd Dat gy d'aerd' geen liefd' en draegd? Hier op heeft de wolk gefproken: Jk ben wel uyt d'aerd' gebroken, Om , dat d'aerd' is vuyl, en klyn , Maer de logt is ruym, en ryn, Strak roept hier de aerde tegen : Freeft gy niet voor hooge wegen , Wint de plaeg van boven daeld, Klimmen word met val betaeld* Gy moet d'aerd' u plaeg niet agten, Pi  der agthiende Eeuw, Gy vart boven plaeg zult wagten : Men geruft ftaet in een dal, Maer van boven komt den val. Ziet wel toe het zal u rouwen, Dat gy niet u plaets wilt houwen, Gy zult geven my gelyk, jdh gy word verkeerd in ftyk. DEze wolk en de vereenigde Provintien zyn geenzints van eikanderen verfchillende .- de aerde was de Moeder van de wolk ; de kroone van Spagnien die der vereenigde Provintin : de wolk verlaet haere Moeder om zig hooger te verheffen, deze om zig insgelykx tot hoogeren ftaet op te beuren, zoo als wy hier voren genoegzaem hebben opgemerkt: de wolkverfmaed de vermanigen van haere moeder, deze de toegevingen en aenbiedingen van de kroone van Spagnien ; eyndelyk ondervind zy tot haer leetwezen, dat de voorzeggingen van haere Moeder de aerde, uytvallen, als zy haer hadde voorgefpelt, het welk de vereenigde Provintien ook zullen beproeven ;want zegt het H. Schrift Prov. 29 Qui fperat in Domino fublevabitur. Dat is : Die zig op God betrouwt zal van de onderdrukkinge verloft worden ; de Ooftenrykfche Nederlanden dan, hebben zig ten alle ty de op God betrouwt, ende daerom word hun lot verandertden tyd is naekende, dat zy wederom in hunnen vorigen ftand , in 'hunnen bloeyenden Koophandel zullen er ftelt worden : my dunkt, hierop hoore ik eenige goede Patriotten zeggen : Maer wat zal dog den Koophandel baeten aen deze landen ? Hebben zy niet de voordeeligfte tyden gehad om den zeiven te dryven, die men oyt beleeft heeft ? terwylen Vrankryk, Spagnien , Engeland ende Holland door den oorlog moeften ftil-liggea, hebben zy konnen eenen rykdom winnen ; nogtans de ontzaggelyke Banquoroeten toonen dit nu w«.l anders aen ; deze Provintien hadden er zoo niet vele noodig,om uytgeput te wezen en van geld en van magt: wat zoude men dan aeuvangen ? heeft de II. Deel E  £l Den verllgten Jonas Hollandfche Compagnie ook in geenen genocgzaerhejt flegten ftaet geweeft, terwylen zy andere win ften genoten heeft, als die van ons land , ende daer zy zoo lange weyl in de handeldryvinge ervaeren was ? Meynt gy „ dat men onze trotfche Riviere de Schelde open hebbende , daerom niet voort zoude gaen om den Koophandel op alle raogelyke weyze voort te zetten, zonder de flimmigheyd der Hollanders te vreezen ? Voor zeker jae ; want zegt Balthazar Gracianus: Nihil eft fubtilius aranearum telis, nil tarnen Inutilius: ftc fubtiliores non fanper funt utiliores. Dat is: Zy fyn de nutften niet vbor Staet oft Vaderland, Die d'Alderfynfte zyn in Bryn ende Verftand ; Niets is'er op de Aerd zoo fyn als Spinnewebben , Kont gy nogtans wel iets opd'Aerd onnutter hebben? Daerom mag men met regt zeggen met Cicero : Adhuc cozlum volvitur. De zaeken zullen eenen anderen uyt val hebben; want hunne vernuftheyd zal hun niet baeten; hun land zal overgaen tot de Heer-fchappey van den Keyzer , en dan, zullen zy als de Spinnewebben onnut voor Staet en Vaderland gehouden worden : zouden de zaeken dan niet beter ftaen voorde Ooftenrykfche Nederlanden, alswanneer de Wolk,hun bedwingende magt, zoude gebroken wezen en geilek onder den dwang van die, de welke van te \oren hunne Slaeyen waeren? Ongetwyfelt jae.  ier agthiende Eeuw. . 'S-51 ' XXXIII. WONDERBAER GEZIGT. Tarba militum, nijl adfit dux cordatus & vigilans, nuïli . eft ufui. Tacitus. >t Geluk van ganfch denkryg hangt van d'ervarentheyd 5 En van des opperhoofds voorzigtig krygs-beleyd. TWee boeren hadden elk een haen, Die niet wel konden verftaen; Den eenen jlool des anders proy, En roofde '* eten uyt fijn. koy : De zaek die wierd zoo ver'' gebragt, Dat buer deed van gebuer fijn klagt; Sy zeggen het is al gegifcht, Laet ons befluyten dezen twijl; Steld fcheydmans tot beweer der zaek , Dit beter is als twijl oft wraek. Daer kwam dan uyt 'ï gevedert choor, Een zitten , tot het pleyts aenhoor ; Maer dit ging daer zoo onregt voort, Dat allen vrede wierd geftoort; Den fcheydsman zegt: ik gaen mijn ga/ig  5$ Den verligten Jonas Noyt hoorde ik mijn leven lang, Zoo nngereymde woorden niet, Gewifch gij komt haejl in't verdriet; Gij, Leuter, zijt zoo jlegten haen, Derft gy die kanjfen wel bejlaen ; Geregtheyd is zeer kloek van bryn , Het zal gewifch u eynde zyn r Daerom als gy %ijt wel bcdagt, Maekt vrede eer dat hy u Jlagt; Want gij hebt maf ten allen tijd, Geleeft in vele wulpzigheyd; Daerom maekt vrede nu met fpoed-, Der gy het met liet leven boet, Maer Leuter wou dit niet verftaen , Hy moejl gewifch ten ftrijde gaen ; Als fy zig hadden nu bereyd, Om aen te gaen den vollen Jlryd ; sAls hy nu kwam uijt fynen hoek , Zoo deed hy èerjl eens af fyn broek: *k Kryg nood, want niemand die\r leeft, Zeyd hy; van %ulke vreeze beeft. Geregtigheyd met koi t vzrmaen , Die zeijd: ik trek mij dit niet aen ; Gij hebt mij nu te lang getergt, En tegen dank in't veld gevcygt. Als fy nu veerdig Jtaen in't perk, Zeyd Leuter: dit is apen werk, Dat ik hem om vergif n'is bad, Dit was voor mij den naeften pad: Hy zeyd dan ah Geregtigheyd 'k Erken u voor mijn Majèjleyt, Jk Zal toejlaen aen u ganfche vraeg, En fyn u regt verdiende Jlaef; Spaert mij nu dog in dezen nood, Eer dat ik fmaek de bitter*dood. Geregtigheyd zeijd: dit is wel, Maer ftelen is geen kinderspel; Daerom doet afstand van de terf, J)ie gij gepikt hebt op mijn erf;  der agthiende Eeuw. 37 Dan zal ik u voor dezen keer . Nog fpaeren ; maer doet het niet meer, Dn blyft mijn onderdaen getrouw, Dan komt gy niet meer in den rouw. DEze fabel zal ons in korte woorden duydelyk voorftellen den ganifchen handel der vereenigde Provintien , die men hier in den haen, genaenit Leuter verbeeld vind , ende onder den naem van Geregtheyd fyne Majefteyt den Keyzer: de gefchiilen die gerezei zyn ten opzigte der onregtveerdige bezittingen, die fyne Keyzerlyke Majefteyt van hun heeft wedergeëyfcht, fyn overgewezeu tot benoemde fcheyds-rnannen', oft Commiffariffen, de wetkö tot Brunei vergaederd zynde ende niet konnende over-ee.i-komcn , Vrug- , teloos zyn van eikanderen gefcheyden , Leuter en Geregtheyd overlastende aen de beproevinge van het nooilot der wapenen : de vereenigde Provintien hielden zig dantrotfeh en vermeten; jae zelfs, hebben fy door verfcheyde vyandelyke poogingen de goetheyd van fyne Majefteyt geterg't: terwylen nu alles tot den kryg word toe-geruft, en dat fy gaen bemerken, dat he^ fpel-gemeynd is, komt de vreeze hun te naeken , fy beginnen te zidderen en beven; dog wat nu gedaen ? den Keyzer geeft geenen uytftel meer; fy zien, dat den weergaloozen Monarch reeds de rsys heeft aengenomen , o n zeifin perfoon aen het hoofd fyn'er lege-s te ftaen; fy gaen de woorden van Tacitus overwegen, dat het gantfche geluk van den kryg , van de ervarendheyd en fchranderheyd des Opper-hoofd afhangd, zv zi.'n nu,dat'er geen bedrog oft liften oft laegen zullen konnen geleyd worden; daerom bevangt hun den nood en zy Ipelen de Broek af als Leuter ; zy zien wel dat de hulp middelen , waerom zy het zoo lang hebben tragten te houden draeyen , agter blyven , en dat hunnen ganfchen ondergang voor handen is ; zy vallen over; zy fneekert om genaede , en geven alle liefelyke woorden; dog oft het met hun zoo gemakkelyk zalafloopen als met Leuter ,  Den vtrligttn Jonas daer van is don prys nog te geven; alzoo zeer dikwils by wiflelvalligheyd den eenen Leuter gelukkiger is als den Anderen. XXXIV. WONDERBAER GEZIGT. Perfer & obdura ; dolor hic tibi proderit olim.* Saspe tujit fèffis fuccus amarus openi. Ovidius. Verdraegt met kloeken moed 't zal u daer naer verheugen 9 Een drank die bitter is laeft dorft. met zoete teugen. DAer was grooten twift gerezen ; Niemand wilt den minften wezen , Den Achaet, en Diamant, Twiften wie de kroone fpant; Den Robyn wilt hun niet wyken, Met den prys wilt hy gaen ftryken , Sy gaen in een groot verfchil, j Sy verfcheyden zyn in wil; Den Achaet wilt hun bewyzen, Dat hy is veel meer te pryzen, Dat hy is van grooter kragt: En dus meer moet zyn geagt:  der agthiende Eeüm $f Wilt, zegt hy, myn kragt gy weten. Ik moet zyn in H vuer gefmeten, Dan zult gy met reden zien, Dat ik maer den prys verdien; Ik in 't vuer blyf ongehinderd , Jae de kragt van 't vuer verminderd, 't Vuer heeft kragt, en doet geweld Maer myn kragt 't vuer nederveld; My en kan geen hitte deiren, Ik van my kan hitte weiren, Ik blyf koud ook in het vier, 'tVuer en let my niet een zier, Ben ik niet zoo klaer in fchynen, Als de klaer en fchoon Robynen, Is ook fterk den Diamant? Ik blyf heel, en koud in brand* Hy wou nog al voorder fpreken; Maer men gaet fyn reden breken: Diamant roept open uyt; Dat gy zegt maekt geen befltvyt, Wilt gy om die kragt u pryzen! Ik kan grooter in my wyzen: Ik zoo fterk ben dat geen man, My met hamers breken kan, Komt het vuer my te genaekent Ik zal niet in brand geraeken: Ik ben koud en hard daer by, Gy moet wyken dan voor my Want gy kond met my niet draegen, Grove hamers, harde flaegen ; Gaet dan henen, zyt gy wys, En laet my den hoogften prys; Hoila, roept Robyn daer tegen, G'hebt nog niet den prys gekregen, Sa komt eerft met my in ftryt, 1 Toond, dat gy verwinnaer zyt. Gy pryft u , om dat gy flaegen , Met ftandvafiigheyd kont draegen,  40 Den verligten Jonas s En zig pryft ook den Achaet, Om dat hy 't vuer wederftaet; Gy pryft u ftandvaftigheden, Ik myn ongeftaedigheden, In kouleuren, en ik gaen Op , en af gelyk de maen; Gy aityd houd Jt zelve wezen: Dat en moet niet zyn geprezen : Altyd is my nieuwe jeugd, . Eu wat nieuws het hert verheugd. Maer terwyl fy heftig ftryden , En d'een d ander niet wilt myden Zoo komt den Carbunkel fteen , En die voegt hun daer by een, Sa , zegt hy, gy moet u ftillen, Sa, legt af twift en verfchillcn, Hoort eens na myn regt bewys, Gy zult zien wie haeld den prys : Die ftaudvaftig is in zaeken , Die Godten denmenfch vermaeken , Die is beter, als een man, Die geeu deugden houden kan, Die in fauten valt, en werken , Oft fy kwamen van een verken, Die van deugd tot zonden 'valt, 't Is een t eken , dat hy malt. De verandering kan geven , Dat gy krygt een erger leven? De vei and-ring is goet, Die u goed , geen hinder doet, Een ftandvaftigheyd kan maeken , Dat gy 't kwaed niet wilt verzaekea Die ftandvaftigheyd is kwaed , Die u houd in kwaeden ftaet. Zyt gy boos ? wilt boosheyd laeten , Die verandering zal baeten ; Zyt gy goet! u goetheyd voed , Die ftaudvafiighevd is goet; Wilt  der agthlende Eeuw. 4r Wilt gy weten zonder faelen , Wie van u den prys zal haelen , ♦ , Die den kwaeden ftaet verdryft, En in deugd ftantvaftig blyft. DE gefteenten die hier om prys dingen, welken van hun de meefte kragt bezit, zyn de vereenigde Provintien, die allen hunnen roem ende fteun hebben gedraegen op hunne magten ende Rykdommen ; die de Schatten van China van Peron , van Mexico en Japan zelfs betwiften , nopens de overtr ■flïnge; het zyn deze die zig deden eerbieden van vele Monarchen, en die zig tot grootagtinge deden trekken bv een ie Ier; maer wat zal ik hiervan zeggen? My dunkt dat men genood zaekt is op hun toe te pallen de woorden van de CaraSf. de Theophraft: Divitite non conftftunt in pojfejjione , fed in ufu & relta adminiftratione. Dat is : Klyn is 't bezit van geld en goed , Wanneer men daer geen vrugt meê doet. De vrugt die hier verftaen word, zyn de goede werken , die hier door zouden moeten gedaen worden; maer in plaets van deze houden zy zig liever in hunne ongebondenheden op, waer-maekende, dat Verhuis niet te vergeefs gezeyd heeft: Dificile eft opibus mores fervare putücos : Omnia divitibus nonne licêre vides. Het is ganfch moeyelyk aen die veel rykdom heeft , Dat hy zyn driften temt, en in dekuysheyd leeft. Men moet hun dan aenmaenen met den Robyn ; dat de rykdommen onmatig gebruykt ende qualyk geplaetft, tot verderf ftrekken , ende den ondergang van den bezitter beweren ; daer nogtans het goed gebruyk der zelve den menfeh voor eeuwig , zoo hier als hier namaels , kan gelukkig :maeken.; dat den genen , die de zelve loffelyk bezigt, de groot-agtinge ende de liefde van een ieder tot zig trekt, daer in tegendeel des zelfs misbruvker van een iegelvk veragt word ; maer //. Deel.' F  DenvérVigteti Jonas hoe zouden nu de vereenigde Provintien het moeten aenleggen, om een goed en regtmaeiig gebruyk te mae» ken van hunne rykdommen ? Zy zouden met de zelve moeten wedergaeve doen van hunne ongeregtigheden ende alle de Monarchen het hunne weder geven, datzy er van gerooft hebben : Iemand zal my vragen; wat houden zy dan voor zig, alzoo zy in het geheel niets hebben dat hun toekomt? Dit kan beftaen , Edog is het beter zonder middelen de regte wegen te bewandelen , als bemiddelt voor eenen onregtveerdigen verlieten te worden; te meer, zoude het hun veel meer lof by bringen, dat zy hier van eenen gewillige i af-, ftand deden , dan dat men hun door het geweld der wapenen hier toe moet aendringen; want deze zaek zoo verre gebrogt zynde, kan zy voor geen deugd oft boetveerdk'heyd meer worden aengenomenmaer men moet• ze befchouwen als eene dwingende noo.wendigheyd * ende diensvolgens niet afhangelyk van hunnen vryen wil, niet te vergeefs paffe ik dan op hun toe de woorden van het H Schrift Prov. 11 Qui confidit in divitiis fuis corruet. Dat is: Die op zyn Rykdom fteunt is na by aen den val, Die hem oft vroeg oft laet eens overvallen zal. Ik vraegd u dan om aftebreken van deze Redenvoeringe met Cicero : Quis pauper? avarus. Qjus dives ? qui nihil cupit. "Wie is'er ryk ? Die niet begeerig is. Wie is'er arm ? Die ryk en gierig is.  itr agtkknde Eeuw. 43 XXXV. WONDERBAER GEZIGT. Qui detrahit detrahitur. Balth. Grac 'Al die door Schimp en Klap eens anders eer verdooft, Word ook op zyne beurt zelfs van %yn eer berooft. NEptunus bragt eens voor den dag, Een Stier zoo fehoon, hy wezen mag, En Jupiter gaf eenen man. Zoo fehoon, en wys hy leven kan, Maer Pallas bouwt een fehoon Paleys, Daer alles was na vollen eyfeh. Sy wiften niet, wie van hun al, jj Hier in den prys behaelen zal. $ Als Momus dees dry Hukken ziet; Al zyn fy fehoon, hy agt dit niet. Hy keurd d'een voor , en d'ander naer* Hy word daer fauten in gewaer : Den Stier, roept hy, ftaet my niet aen; Om dat op 't hoofd fyn hoornen ftaen : Ik zeg dat hy meer fterkte had , Had hy die ftaen op 'tfchouderblad;  44- Den verl'tg'ten Jonas Hierom ik dezen Os afkeur, Ik prys fehoon kragt., geen fehoon couleur Bult vry, Neptune, uwen Os, Oft laet in't bofch hem loopen los; Want hy en is geen ftuk van eer; Al komt hy van zoo grooten Heer ; Ik prys ook niet den fchoonen menfeh, Want hy is niet naer mvnen wenfeh : Men kan niet zien fyn wil, oft zin , Om dat die fchuylen binnen in; Aen 't hert moeft fyn een deur gebouwt, Om zoo te zien , wat hy daer brouwt; Als men den menfeh van buyten ziet, Men ziet hem nog ten halven niet, Hierom mag Jupiter uw beid , Vry worden in den hoek geiteld. Al toond gy, Pallas, u fehoon hof, Gy haelt daer af geen fchoonen lof; Want ik zien daer een groote faut, Ik zeg regt uyt, het is misbouwt; Want bet moet op vier wielen ftaen, Dan kan het met fyn meefter gaen. Want woont hy by een kwaed gebuer, Hy kan verhuyzen alle tier: Als Jupiter dit vonnis hoort, Hy op den fchamper word geftoort. JtIs regt, zegt by , zoo gy niet zwygt, Dat gy twee Ezels oiren krygt . Want 'tis geen konft, dat men iet laekt, 'tls konft dat men iet beter maekt. Gy moeft ons ftukken zien met jonft , Gy zoud daer zien geen faut, maer konft. DEze Fabel kan men zeer wel toepaiten op de vereenigde Provintien; want men mag hun opregt in den perfoon van Momus verbeelden : niets word'er oyt van eenigen Monarch verrigt, oft fy weten'er hun venyn op uyt te fpóuwen , en wel voornaiuemlyk te-  der agthiende Eeuw. 45 pen den grooten Vorft Jofephus: dat het oude regt alrog in voegen was, alfwanneer de lsfteraers de tonge door denhals wierdenuytgehaelt,ik twvffele grootelykx, oft men nog wel andere als ftomme Hollanders zoude beoogen; nu , alzoo deze regten riet meer beftaenbaer zen, zoo moet den genen die laftert, in tegendeel het fvne verwagten ; die vermaek heeft ra een anders eer t'e rooven , moet gewifch ook van de fyne ontbloot worden, en die een ander in het lyden brengt , moet den beproever dezer uytvindinge zyn, gy en zult niet doot lafter-woorden oft eer-roovingen vervolgt worden in woorden; maer de regtmatige wraek nemende hand van den Vorft ïofephus zal u van alle uwe luyfterlykheyd ontbloo en, ende de onderdrukkingen die gy ten aken tyde voor uwe nabueren bereyd hebt, zullen u ongctwyffelt in de oogen druppen ; gy zult zelts den beproever zyn van de uytvindingen , die gy tot een anders ondergang; bereyd had ; na het voorbeeld van den ongelukkigen Pyrilleus : den Keyzer Nero hadde laeten afkondigen , dat den genen die zoude hebben het genuchchelykfte werktuyg uytgevonden, om iemand te pynigen , van hem treffelyk zoude beloont worden; Pyrilleus, alzoo hy eenen Bronfgieter was, brogt voor, eenen fchoonen gegoten Stier in welken als men den lyder infloot, daer onder een zagt vttértje ftokende, hy het geluyd zoude geven van eenen waeren Stier : goed, zeyde Nero , maer het is het gebruyk , dat den Meefter den beproever van fyn werktuyg is ; daerom moet gy fonder tegenzeggen maer feffens binnen kruypen; op dat ik ondervinde , oft gy de waerheyd zegt. Het rouwde Pyrilleus reeds dit konft-ftuk gemaekt te hebben, om andere van hun leven te berooven , alzoo hy van het zelve eerft ontbloot wierd ; even zal het de Hollanders rouwen, zoo vele onregtmatige eer-roovingen uytgebraekt te hebben tegen fyne Keyzerlyke Majefteyt, alzoo fy van de hunne het aldereerfte zullen ontbloot worden , tot hunne verdiende ftrafièn : want  4^ Den verllgten Jonas zegt den H. Bernardus. Detra&or & luberts auditor, b- terque diabolurn habet in corde. Dat is: Die laftering aen hoort, zoo wel als laüeraer, Syn in des duyvels gunft gebeyden even naer. En zyt gy niet , de lafteraers en de aeahoorders ? Den eenen verheugt zig in het uytbraeken van fyne goddelooze lafteringen , en den anderen aenhoort-ze en vertelt-ze met vergenoegen voort ; daerom is het ten hoogften noodwendig , dat gy verdelgt word ; want zegt Maximilianus Fredro van dufdanige lafteraers : non eft remedium adverfus fycophantce morfurn. Dat is: Voor eenen dief van geit oft goed, Men mecftendeel zig ligt 'behoed; Men kan een deur en venfters fluyten; Maer eenen dief van eer en faem Te meyden, niemand is bekwaem; Men kan fyn laftertael niet ftuyten. Men heeft hier van zelfs klaere bewyzen uyt de H. Schriftuer , in de parabel van het onkruyt; hoe het zelve van de goede terwe gefcheyden word, ende verbrand : zyt gy-lieden, Hollanders , niet oogblykelyk dat onkruyt? voorzeker jae: een onkruyt van lafteringc; van goddeloosheyd ende verderffelykheyd ; dat meer is , ten allen tyde zyt gy uyt geweeft om twift en tweedragt te zaeyen tuffehen de vreedzaeme : wat verwondert gy u dan, dat men zulke fchaedende pefte poogt uyt te roeyen en tot haeren ondergang te doen hellen ?  ie- agthiende Eeuw, 4; XXXVI. WONDERBAER GEZIGT. Simia fetnper fimia, etiamfi aurea geilet inftgnia. Een Aep zal altyd doen gelyk hy is gewoon, Al fchenkt hem de fortuyn een Scepter ende Kroon. DEn Olyf-boom, word geprezen Om zyn vette zoetigheyd, En tot Koning uyt gelezen. Want hy heeft geen ftraffigheyd: ( Die de menfehen wilt regeren , Mag niet zyn van harden aert Hy moet laeten veel paffeeren, Dan zyn fy, en hy bewaert) Maer hy wilt de Kroon niet draegen: Hy niet acht deês ydel eer; Hy acht Kroon en Staf maer plaegen Want geen eer is zonder zeer , lk ben , zegt hy, wel te vreden, Al kryg ik geen hooger ftaet; Die hoog klimt, valt licht beneden, Valt hy niet ? hy word gehaet.  48 Den verÏÏgten Jonas "Wilt gy my tot Koning kiezen ? Gy de menfehen fchade doet; Vettigheyd moet ik verliezen , Daer van worden fy gevoed. Gy moet kiezen ander Boomen , ' Ift dat gy myn reden hoort: Wantik voor de Kroon móetfehroomen i En gy maekt my heel verftoort , Wilt gy my een pak op leggen ; Daer ik heb een afkeer van ? Vrienden laet U dog gezeggen , Kieft tot 't ryk een ander man. Als de Boomen dit bedenken , Laeren fy hem by den ftroom, En fy gaen den Scepter ichenken, Aen den zoeten Vyge-boom $ Gy moet, zeggen fy , ontfangen, Naer verdienften 'sKonings Kroon, Neen roept hy, fy zou my prangen , Ik geen onruft ben gewoon. In de Kroon is zorg verborgen, Al blinkt fy van buyten fehoon : Eiken morgen brengt fyn zorgen ; Van de Kroon komt harden loon: Daerom ik de Kroon zal vlugten , Sy nypt toe een vrolyk hert, Voor genuchten geeft zy zuch en , Voor kleyn welde groote fmert. Ik heb liever zoete Vygen, Als de Kroon, en goude Staf, Want daer onder moet men hygen ; Tot dat men vind ruft in't graf. Waerom wilt gy my vergrooten , Boven macht, en tegen dankl Kan ik uytftaen harde ftooten , Daer ik ben fwak, teer en krank ? Als de Boomen dit aenhooren , Zeggen zy, t'is beft gedaen , Dat  der agthiende Eeuw- 49 Dat wy hem niet meer verftooren , En den Wyngaert vatten aen : Ziet hy ftaet daer hoog verheven, En heel fehoon in ons gezicht , Dat wy hem den fcepter geven , Zyn wy fchuldig , en verplicht, Hoort, fy roepen met behaegen : Dat den Koning Wyngaert leeft, Wy de kroon aen hem opdragen , Dat hem Godt fyn zegen geeft, Maer hy heeft dat af geflagen, En geroepen met oodmoed , Ik en derf den lalt niet wagen : Daer toe agt ik my niet goed , Ik wil niet myn malfche druyven . Om een pynelyke kroon, Laeten rotten en gaen fchuyven; Ik de Kroon niet agt voor loon, Ik ben ryk genoeg van gaven, Ik en heb geen Kroon gebrek, lk kan droeve herten laeven, Ik een vrolyk het verwek ; Ik genees veel zieke menfehen , Als fy hebben naer my trek : Ik geen meerder eer zou wenfehen, 'k Agt den Staf een folfer-ftek. Soliër-ftek met ftank moet branden En hy houd niet lang fyn ftand , Ook regering van de landen, Kan men kweyt fyn haeft met fchand Wilt de Kroon een ander geven. Ik heb tot die eer geen aorft, "tls myn wenfeh, en 'tis myn leven. Dat ik laef een fchraele borft. Al de boomen hem vervloeken , Om dat hy zig fpytig toont , Sy den dooren-boom verzoeken, Die gewillig word gekroont. //. Dal, G  go Den verligten Jonai Hy terwyl 'them mag gefchieden, H\ aenveerd de Kroon en Staf, Maer fy gaen dees eer hem bieden Tot hun eygen plaeg en ftraf, Hy begint hem ftrakx te fteken , Als hy had de Kroon op't hoofd: Hy begint zoo vreêd te fpreken, Oft hy waer \ an zin berooft, Gy moet, zegt hy ^ by my komen , Dat my niemand loopt van hier , Anders ik heb voorgenomen, U te ftraifen met het vier , Als fy zien hun in't bezwaeren» Haeten fy hun botten keus, Wilt gy ook alsfy, niet varen; Ziet al verder als uw néus. •r-r T Y hebben in dit wonderbaer Gezigt twee aenW genaeme toepaffingen cp de Staeten der vereenigde Provintien : de eerfte, dat eenen Aep noyt verand, rd '.an zede- tugt, alhoewel men hem inKomnglyk gewaed^leed , en diens-volgens dat eenen Aep altyd eenen Aep blyft : die dit kan vatten, vatte het. Dat de gelukkigfte fvn die , de welke met hun lot vergenoegt zyn: de Óoftenrykfche Nederlanden hebben ten allen tyde, tot op heden toe, van hetzelve blyven geeeseven; maer in tegendeel, hebbende vereenigde Provimienztg anders gedragen; fy ftondeu onder eenen ■Vorft, wiens goedaerdigheyd en fcherpzinnigheyd niet was te wederleggen | dog van dezen niet vergenoegt, wilden fy beproeven oft fy geen voordeeliger oogwit konden bezeffen ; maer het is hun gelukt even als de boomen , fy zyn van beter tot arger geloopen , en beoben den DoornJaer tot Koning verkoren : dezen Doornlaer verbeelde oogblykelyk uwe Staeten en beftierders- want nu word gy beëerfcht door een onverftandioen , onregtveerdigen, gelt-fchrokkenden ende godddoozen ftaet, daer gy van te voren onder befchermintie waert van eenen noyt volprezen ende regtmaetigen Vorft: den Doornker ftak byfter de boomen doos  der agtMende Eeuw. gt fyne fchraele pinnen , zoo dat het hun reeds rouwde hem tot Koning verkoren te hebben; uwe Staeten waeren in vroegere tyden ook zeer fcherpftekende in laften en fchatten op te eyffchen, om zig zeiven te vetten en in mede aen te ftouwen tot het buyten en roof maeken ; want zegt het fpreek-woord: magere luyzen beyten hard. En naer dat gy nu een wyl in eenen bloeyenden , dog ganfch onregtveerdigen , ftand hebt geleeft, beginnen u voor een nieuwe plaeg de doornen van u gewifch te prikkelen , als u naekt en blood , langs den kant des Keyzers, worden voorgefteld alle uwe ongeregtigheden; nu gaen uwe verblinde oogen open ende gy roept uyt met de boomen: waerom ons onder zoo harde jok begeven ? Hadden wy gehoorzaem gebleven als de Ooftenrykfche Nederlanden , de eene hadden voor , en de andere naer , niet tot elkanders ondergang gedient ! maer te laet. XKXrilL WONDERBAER GEZTQT Fide Deo femper , non hic te dzferet unquam : Omnibus tcrumais boe duce vi&or eris. Aufonius. Wiens hert op Godt betrouwt,zelfs in hetzwaerfte lydea Dat hy onfchuldig draeg:;, zal zig daer na verblyden» ZOnder pluymen ftond de Pa«H» Even bly 5 en even gouw»  £2 Den verligten Jonas Sy en is niet eens gejloort; uil is fy niet, zoo't behoort, Zoo de Raef haer kaelheyd ziet, Js fy bly om haer verdriet: Sy roept fpot-wys; komt ten dans; Want u niet bezwaert den glans: Gy waert fehoon , maer ook bezwaert ylls gy in u pluymen ivaert, Gy kont ponder laft inh groen Nu veel logte fprongen doen. Bezen fpot de Pauw vat op, En roept, fpot vry zwarten kop: Jk zien, dat gij zijt verblyd, Om dat ik den fleert ben kwyt. Zyt gy bh om mijn verdriet ; Bat verdriet en deirt my niet, Dat verlies ik niet en agt; Want ik weer fehoon pluymen wagt. Ziet, ik ben niet eens bedrukt, uil ben ik heel kael geplukt; Naer een maend, oft twee, oft dry, Jk meer pluymen heb, als gij, 'ifc Schaem mij niet, al ftaen ik kael, Want mijn fleert ftaet in een zaely Tot cieraet van al de fpys En daer hael ik lof, en prys , Jder gaft jiaet daer de oog , Op mijn jleert dat fthoon vertoog, Jk ben hoop, oft moet niet kwyt, slis men my den fleert af fnyd. Wenfcht om pluymen roept de Raef9 Gy u zeiven wenfcht een flaef: Hebt gij niet zoo veel geleert, Dat ons leert, al wat ons zeert ? Waerom wenfcht gij weer om goed, Dat gij weer verliezen moet? Waerom jragt gij nae den fleert, Die van menfehen word begeert?  der agthiende Eeuw. 6"3 Het is zeker, 'tdoet u fpyt, slis gij uwen jleert word kwyt. Rooft u pluymen eenen boef? Gij gevoelt dat, gij word droef. Zegt gij? ik gevoel geen fmert, Gij fluyt en fpreekt tegen 'thert. slis weer uwen fleert wafl uyt, Hy wafl uyt tot roof, en buyt, slis gij weer nieuw pluymen wagt, Gij weer nae nieuw droefheyd tragt, Want u fchoonheyd word benyd, Hierom word g'u pluymen kwyt: Jk van dat "verlies ben vry, En ook ryker ben , als gij '■ Dat ik heb dat houw ik vafl, Want ik lyd geen overlaft; Jk bleef altyd wel geruft, Niemand in mijn fleert vind lufl. Hebt gij veel ? gij word veel kwyt, Tot u fmaede tot u fpyt. Gij kael om u rykdom word, Slis u pluymen fyn gekort; Om u fchoonheyd word gij vuijl, En men maekt de Pauw den uyl. DE Pauw zig ontbloot ziende van fyne pluymen, troofte zig hier in ; by-brengende voor reden, dat dit niet altyd zoude hebben geduert en dat haere toekomende pluymen mogelyk alzoo luyfterlyk zoude hebben geweeft als de vporgaende ; maer de Raef, die genoegen fchepte in de onderdrukkingen van de Pauw, befpotte haer jammerlyk ; zoo verre zelfs , dat geene fcheld-woorden konden by een geraept worden, oft fy kreeg de zelve nae den kop: de Pauw liet haer zeggen; zoo verre, dat fy met haer opentlyk lagte, als de Pauw haer voorzeyde dat haere pluymen wederom zouden opgroeyen en mogelyk luyfterlyker worden: x deze Pauw verbeeld ons zeer wel de Ooftenrykfche Ne-  54 ' Ben verligten Jonas. derlanden , die van hunne pluymen , hunnen vryea handel langs de ftroomen Zeewaerts in , berooft zynde; alhoewel fy hier over van de vereenigde Staeten zeer jammerlyk befpot wierden, genoegen fcheppende in de onderdrukkinge van het volk Gods , de Roomfch Catholyke Staeten, dit met alle langmoedigheyd hebben verdraegen , antwoordende, dat den luyfter daer men hun hadde van ontbloot, daer naer mogeh k veel grooter zoude worden; maer fyals de Raef, befpotteden hun als dan nog meer: fy zeyden ; en oft dit zoo gefchiede, wat waer'er aen gelegen? Uwe nieuwe pluymen , het bekomen van uwen voorgaenden vrydom, zoude u tot een groot verderf ftrekken , alzoo die fynigheyd van handeldryvinge , die wy in onze landen hebben , by u is vervlogen , en diens volgens dat hy meer tot u verderf als tot uweopkomfte zal ftrekken , ende alzoo zult gy op het laefte als eenen Uyl ftaen gapen , zonder geit, zonder crediet en zonder eer. Gy voorfpeld wat goeds, Hollander, maer dat gy alle die gemelde zaeken op u toepafte, ik wete oft gy den nagel niet zoude op den kop flagen ? Want al die den Heer in de onderdrukkinge is getrouw gebleven , word uyt de zelve wederom tot hoogeren luyfter opgebeurt; hy beproeft de herten fyn'er dienaren in den tegenfpoed even als bet goud word beproeft door het vuer , daer hy in tegendeel de Godt verlactene eer-roovers en onregtveerdige met fyne Goddelyke wraeke vervolgt ; . gy moogt dan vry een ander liedje zingen , ende veel eer met Ovidius uy troepen : Muka mlfer timeo, qula feci muka proter vè, Exempüque mttu torqueor ipje mei. Dat is: Met regt ben ik vol vrees, wantik heb veel misdreven; De grootheyd van myn kwaed doet myne ziele beven.  i&r agthiende Eeuw. - 05 XXXIX. WONDÉRRAER GEZIGT. In verbis prudens femper placet. Cicero. Al die voorzigtig fpreken kan , Hy wis behaegt aen allen man. DEn Wolf brak in den fial by nagt Om daer te fijn op Schaepenjagt Maer dat hy eerft daer binnen vond, En was geen fchaep* maer prins den hond Prins vajl gevallen was in flaep Den Wolf hem aenpakt voor een Schaep ; Den Hond word wakker, en ontjteld, Dat hy is onder Wolfs geweld. Jk bid u roept hij , laet my gaen , Ik mager pry en heb niet aen; Ik ben zoo taey ; als eenen fteen: Want ik maer vel heb over been, Ik bid u maet flikt mij niet in; Maer volgt mijn raed, en doet mijn zilt Laet my nog hopen kleynen tyd,  g5 ,' D'en verligten Jonas' Dat zal u zyn tot meer profyt: Want mijnen Boer z_al houden brom? Un ook genood zyn wederom : Daer hy zal gaen , ik ook zal zyn, Jk zal mij mejten als een zwyn : Als ik zal vet zyn, en heel groot, Dan zult gij zyn van mij genood. Dit hoort den Wolf, en H klinkt hem wel Mier hij en kent geen rekels-fpel, Jk laet , roept Wolf u hier op vry : Maekt dan u vet gij mager pry; Maekt als gij ftaet op mijnen dis, Dat veel aen u te fchajfen is. Met dit befpreek den Hond trekt op, En houd met dezen trek fyn kop. JMaer langen tyd den Wolf komt weer , Maer hy en vind den Hond niet meer. Hy roept, hy floot , hy breekt ia ft al.t Hy zoekt den vetzak over al; Maer hy in't zoeken krygt verdriet: Want die hy :$;oe&r, en vind hy niet, Hy hoort gerugt, hy luyflert toe: Ziet Prins op 't dak ronkt, als een koe. Jiomt af, roept Wolf, gij zyt al vet, Myn tanden zyn op u gewet. Waerom gewagt? fa komt al voort; Zyt gij geen man dan van uw woord , Holla , roept Prins : ik ^ocA: geen fpel; Jk ben hier wel, ,ik houd' mij wel. A Gy had mij lajtmael in den Jlrik ; En liet my gaen gy bptterik: Had gij gehouden mij in klip ; Zoo zoud gy nu niet hebben 't flip. Gy zult lang wagten eer ik kom ; Want ik wagt nog mijn meefters brom. Dit wonderbaer Gezigt field ons voor de welbedagtheyd van- den hond, om.te ontkomen de woedende tanden van den hongerigen Wolf: dezeFabel zal  der agthiende Eeuw. £7 zal men dan met regt toepaffen op de vereenigde Provintien, de w.elke ons oogblykelyk dezen Wolf,en de Ooftenrykfche Nederlanden den Hond verbeelden: naer ' dat deze dan de Ooftenrykfche Provintien zoo verre hadden overweldigt, dat nu tegen hun geenen wederftand meer waste bieden, zoo moeften fy als den hond aen de woedende vreedheyd voorftellen alle bedenke» lyke klagt-redenen , van de uytgeputheyd hun'er 's lands inkomften, \an de groote verwoeftingen die'ergefchieel waeren ende van de uytterfte armoede , tot de welke alle des zelfs bewoonders gebrogt waeren ; op dat fy hun hier door zouden hebben doen afzien van/zóo onvoordeeiige Staeten tot aldertyd : fy waeren als den Wolf gretig tot den buyt , en alzoo fy zagen dat'er voor hun wynig te bekomen was , zoo lieten zigfy hier ligtelyk op overhae-len, peyzende nog een. Wyle tyds af te zien van dezelve, tot da fy zouden tot eenen beteren ftand opgebeurt zyn ; maer fy meeten uyt als den Wolf; als ly de 'eerfte gelegendheyd hadden laeten voor-bygaen , zoo kwam hun de tweede niet meer te gemoed ende fy moeften met befchaemde kakea.'erop luymen ; dog den Wolf ging fynen gang , dat was al: maer de vereenigde Provintien meten vry wat erger uyt , fy, die meynden een landfchap, hun zoo fy zeyden zeer dienftig, ten roof te nemen; worden haeft zelfs van alleg ontbloot: de zaek keert ganfch anders;fy hebben nietgee.oegzc.m in agt genomen het algemeyn en aloude bekend fpreekwoord : fionte capillatapojt ejl occafio calva Die eens fyn kans verziet , krygt zelden de zelve weder , en wel bezonder in eenen oaregt\eerdi.:en handel; want dezen word niet alleen van Godt, maer zelfs ook van de menfehen met eene verkeerde ooge opgemerkt : hoe kan eenhaeter van alle menfehlievendheyd , aen eenig fterveling behacgen ? Neen, dit kan niet beftaen, dit betuygt ons klaer aen voortreffelyken fchryver Plutarchus, als hy in'ueze kortbondige woorden zegt: fivlsamari ama. Is't dat gy wild bemind worden, zoo word'er weder liefde yere^fcht. //. Deel. H  XL. WONDERBAER GEZIGT. Amicitia non venditur & numquam valet qucc emitur. Balth. Grac Men waere vrlendfchap noyt verkoopen ziet, Eén vrlendfchap, die men koopt, wis deugd ook niet. ALs den Oogft-tyd was gekomen, Om het graen te pikken af, Was Leeuwerk nae't neft gekomen, En dees les haer jongskens gaf Kinders haeft den tyd zal naeken : Dat men pikken zal het graen. Hierom moet gy u weg maeken, ' Maer gy hebt geen pluymen aen. Dat gv hier zoo lang mögt blyven, Tof dat gy wel waert gepluymt; Pikkers zullen u vèrdryvi n , Want het graen moet fyn geruymt. Evenwel wilt u niet ftooren, Luyfterd wat den Pag er zegt, Wilt fyn woorden wel aenhooren,  der agthlende Eeuw. ff> Ik u helpen zal te regt. Hier op is fy weg .gevlogen; Maer haer jongskens fyn vol vrees.: Want fy konnen fyn bedrogen , En fy hebben maer bloot vleefch; Ziet terwyl fy Jt kwaedfte denken , En hun herten fyn verfchrikt, Komt den Pagter fyn kind wenken, Dat den Oogft moet fyn gepikt; Gaet zegt hy, de vrienden haelen, Dat fy morgen gaen in't veld , En wel flypen al hun ftaelen , Want ik vrees voor Krygs-geweld Hier op trekt den Pagter henen, En het kind fyn boodfchap doet.Strakx Leeuwerk is daer verfchenen En geeft aen haer jongskens moed. Hoe zyt gy, vraegt fv, gevaeren , En wat heeft den Boer gezeyd? Gy moet ( roepen fy) ons fpaeren; Want de pikkers fyn bereyd. Moeder lief! wy fyn verloren: Morgen fyn wy al gevat; Morgen word gepikt het koren Is het droog oft is het nar. Al de vrienden fyn bef '>ro en , Om te komen op het veld, Want daer Ruyters fyn geroken, *tMag niet lang fyn uytgefteld Syn de vrienden maer befproken ; Roept de Móeder: zyt dan bly: Blyft geruft in't neft gedogen, Want gy zyt van vrienden vry. Vrienden zullen niet op paffen , Maer afdoen hun eygen Oogft. En dit graen nog lae'.en waflen, : , Hierom zyt al wel getrooft':. Die op vrienden zig, betrouwen»  tfo Den verlieten Jonas En op hun iet laeten ftaen. Moeten hun met drift aen (touwen, En 't word zelden wel gedaen, Hierom kont gy nog vry ruften In dit graen een ruymen tyd ; "Want in vrienden fyn geen luften Om te komen aen met vlyt. Als den Boer zal morgen komen, En niet vinden zal een vriend, Op fyn fpraek diend agt genomen, Hoort wat hy belaft fyn kind; Maer, terwyl fy is gaen vliegen, Komt den Pagter droef by 't graen Want de vrienden hem bedriegen , Hy ziet daer geen vrienden ftaen ; Ziet de vrienden ons uytftryken, Riep hy; Joós 't is beft gedaen , Om niet meer te blyven kyken, Dat wy zelf daer vallen aen : Morgen als de Zon zal blikken , Laet ons trekken dan van huys, En het kóren al afpikken, Zoo en komt daer geen abuys. Als de jongskens dit aenhooren , Roepen fy te gaer benouwt, Morgen zal men ons vermooren , Zoo gy Moeder u niet gauwt. Ziet terwyl de jongskens zugten; Komt de Moeder in het neft, En fy vraegt hun vol bedugten, Wat den Pagter fprak op't left. Men zal ( roepen fy ) ons rooven , Waut hy morgen met fyn kind Pikken zal, en maeken fchooven , Zoo haeft als den dag begint. Heeft hy zoo, zegt fy , gefproken ? Zoo is't nu den regten tyd. Dat uw neft word opgebroken,  der agthiende Eeuw. vt Dat gy op een ander zyt. Want nu hy wilt zelf hier komen , Zal het pikken gaen voor goed, En den tyd dient waer-genomen, Dat ik u weg draegen moet. Die op vrienden zig veriaeten , Krygen traeg, en zelden trooft, Wilt gy niet uw voordeel haeten, Wagt geen vriend, pikt zelfden Oogft. DE Leeuwerk die haere jongskens voorfpeld, dat men zig op geene vrienden mag veriaeten, en dat de zelve gemeynelyk in den nood agterblyven , zoo als den Boer die den oogft moet maeyen , heeft ondervonden; beduyd ons in een levendig denk-beeld de vereenigde Provintien : deze ziende dat nu den tyd naekende was om hun hunne ongeregtigheden te doen boeten , hebben trotfchelyk hier mede gegekt; fy verlieten zig op den ontzaggelyken byftant van Pruyflën en van Vrankryk, het welk hun boven dien dus te ftouter dede worden ; om dat fy dogten, dat den Turk altyd toegedaen voor Vrankryk, langs dien kant de Czarinne genoegzaem werk zoude geven, om haer te beletten den beloofden byftant aen het Huys van Ooftenryk te doen ; maer neen ,-Hollander, gy hebt u mifgifcht; alle de vriendfehap die gy door u geld wilt koopen is maer in fchyn ; ieder ontfangt wel uwe eer-giften met een goed gemoed, voor zoo verre fy hem konnen dienftig en voordeelig zyn; maer niet onder gelofte van u uyt allen gevaer te redden; deze hope maekt gy by u zeiven op , en het is zeker nogtans, dat gy u met de zelve zult bedrogen vinden : zoude eene Kroone als Vrankryk, zoo nouw verknogt in bloed-verwandfchap, in Gods-dienft en in Verdrags aen het Huys van Ooftenryk , zig van het zelve afrukken ? neen, dit kan niet zyn; dezen vriend zal u gewifch uytftryken , als de vrienden van den Pagter deden : zoude Pruyffen nu, u ter hulpe komen ? ik bekenne , dat hy eenen geflaegen  € £ Den vèrUgten Jonas vyand is van het Huys van Ooften-yk; maer niet tegenftaeadedit, is hy geenen min leren van uwe Staeten, die zoo fchandelyk fynen neve, zoo als wy hier voren hebben aengetoont onderdrukken ; dit geeft hem eer eenen wraek-luft, als eene toegene.;endheyd tot uwen byftant ; het jong manfchap, dat hy in fyne Landen door u laet op-werven,-en is geen daed van vrlendfchap; maer van eygen belang: gy moet immers alle derecruten, die daer worden aen in plaets van de zaek te befliffen , brogten fy de zelve in de war; nu, als hun Landen zullen in ley gebrpgt worden, zullen fy datieven niet als den Aep uytmeten? wie twyftèlt'er aen? men zal hun om hunne mis-verftandheyd verjaegen ende verdelgen , en dus zullen de Aepen in het Aepen-lahd te faem mogen heerfchen.  der agthiende Eeuw, 69 XLIII. WONDERBAER GEZIGT. Et Dominum Coeli fleftere votavalem. Martialis. Ezn goed gebed bewegen zal, Den Schepper Heer en Godt van al. EEn armen Man ging na de Stad, Met iets dat hy gevangen had; Om dat hy was benood van geld , En in veel tegenfpoed geftelt; Het wat een Haes, zeer fehoon en vet, Hy dagt hier mée beu ik gezet , Hy ging dan moedig met den buyt, Gelaeden 't zynen huyze uyt; Maer nouwlykx was hy voortgegaen , Oft daer komt eenen Ruyter aen, Zeer fnel gereden met zyn Peerd, Dat fchier den Land-man wierd verveert, Ziet nouwlykx was hy by den Man, Of hy beroofde hem er van ; Hy droeg den Haes op eenen ftok, Hy zeyd', dit is een goede brok ,  1 o Den verligten Jonas En 't wyl hy van hem benen reyd, Gerackt den Man den Haezekwyt; Hy roept op hem , dog 't was om niet; Den Ruyter zeyde, 't is gefchied. En t'wyl hy droevig ftaet en dugt, Iïy dus om Gods genaede zugt : ö Heer, aenziet de dievereye, Ontfermt u nu dog over my, Want nu koom ik in ley en druk , Door dit myn droevig ongeluk ; Kryg ik hem onder myn bedwank » Ik zeg u al myn leven dank ; ■*K betrouw my Heer op u genaê, Daerom ik tot de Stad nu gaê ; Op dat ik hem met zynen buyt , Eens wakker klop op zyne huyt; Op dat met regt hy afstand doet, Van myn 't onregt geftolen goed. Ziet als hy nu komt in de ftad, Vind hy den Ruyter vol en zat; Hy kreeg wed'rom 't geftolen pand, Hy reept, nu ben ik uyt de fchand ; Nu zien ik, die Gods hnlpe vraegt, Dat hy't zig noyt te regt beklaegt. DEn Ruyter die den armen Landman berooft van fynen buyt , zyn de vereenigde Provintien , die de Ooftenrykfche dievelyk hunnen vrydom hebben ontnomen: den Landman nu, die in fynen noodwendigheyd fyne verzugtingen Hemelwaert ftiert, fyn de Ooftenrykfche Provintien , die in alle de onderdrukkingen altyd tot den alderhoogfien hunne verzugtingen hebben gefchikt; even als den Landman zyn fy eyndelyk cok verhoort, ende fy dringen met kloeken moet nae de Steden der Hollanders aen , om Wraeke te nemen over deze onregtveerdige , even als den landman over den Ruyter: den Landman klopte den Ruyter braaf af, en dede hem boven dien wedergeven alle het gene hy vao  der agthiende Eeuw. 71 hem hadde gepikt; even zullen ook de Ooftenrykfche Nederlanden met hunne ftroopers handelen : de Foorten naeft de Schelde zullen dit wel eerft beproeven, ende agtervolgens alle hunne Staeten ; naer dat fy-ze zullen ten gronde verdelgt en verflagen hebben , zullen fy boven dien, als den Ruyter genoodzaekt zyn , om van alle hunne roovereyen afstand te doen, ende uyt te roepen : ziet grooten Vorft Jofephus , wy fmeeken u om genade, vry willig bereyd uwe flae.ven te worden! XLir. WONDERBAER GEZIGT. Improbis nulla eft fatietas. Seneca, Die Goddelooze wegen gaet, Is noyt te vre en noyt verzaed. Ziet deez' Honden waeren beyde ' Eens alleen op hunnen vloer ; 'T wyl het Meysjen was ter zeyden , Laegen %y op hunnen loer; Zy gaen dan te faem aen randen Eenen Pap-pot vq! en heet;  «7 2 Den verligten Jonas Maer zy kwamen zig verbranden , Dog niet eenen dier fchreed, Laet ons dog maer byfter zwygen , Zeyden zy , oft nog van daeg, Zullen wy'er wel van krygen , En haejl worden eene Slaef; Dat wy ons geruft hier zetten , Is voorwaer den bejlen vond ; Ziet den nood en ftelt geen wetten ; Dat den Pap ligt op den grond Zullen wy voorwaer gaen weyten , Dat de Keting was aenjluk; Laet hem ons in tweén byten, Zoo iyn wy weer inh geluk. Dit kon hun wel eens bevrijden , Maer daer naer ^oo was het fout; Want zij konden zig niet mdjden , Van dat hun was toe betrouwt: Ziet zij maekten zwaer verbonden; Maer ten duerde noijt niet lang, Oft zij vielen weer in zonden, Liepen in den ondergang; Tot dat men hun eens betrapte; Ziet dan kwamen zij in nood, Men hun dan zpo bijjter klapte, Dat zij beijde bleven dood. d'Honden komen ons te keren , Dat die kwaden weg in Jiaet, Altijd komt zijn zond'' vermeeren , Noijt te vreèd en noijt verzaed. DE onverzaedlieyd van deze Honden , mag men met regt vergelyken by de vereenigde Provintien , die in allen hunnen onregtveerdigen handel fyn onverzaedelyk geweeft ; dog den zei ven heeft by hun ook zoo lang ftand gegrepen , tot dat fy eyndelyk hun doodvonnis geteekent zien, evenals de honden : fy zyn gelyk geworden aen de hongerige wolven , altyd uyt op den  der agrhlende. Eeuw, 7 $ den roof, ende daerom heeft den hoog-Joffèlyken Vorft gezworen , dat hy dufdanige wilt van de regtmaetige afscheyden: hoe het fy ofc niet , men mag hun opregt vergelyken by het haetelykfte wezen , onweerdig het Zonne-li',t te befchouwen ; want geene fchryvers vind men, die met eene al^emeyne over-een komfte de ongebondentheyd eens landfchap beter befchryven ,'als die , de welke over de zeden en levens tugt der Hollanders hebben gehandelt; Pieter Bor, in fyne Nederlandfche Oorlogen, zynde eenen van hun eygen natie, en verfchoont hun in geender manieren ; jae , hy betuygt zelfs opentiyk , dat fy zeer vele ongebondenheden ten allen tyde hebben begaen , de welke hy fchaemt met fyne penue uyt te drukken. Als dus uwe eygen la 'dgenoten, uwe eens gezinde van Gods-dienft, uweagtbaere en vaderland bevende mannen , van u fpre .en , wat verwondert gy u dan over de onpartydige fchryvers? gy zoekt miilchien zoo >ele te wege te brengen, dat gy peyft, door uwe looze voffen treken ons .hier van te overtuygen , ende die vorige daedeu uyt de geheugeniffè te verbannen ? Neen , myn vriend, dkis vrugteloos ; gelooft vry, dat wy alle die oude mifiaeden ligtelyk konnen overftappen ; maer geenfints die , de welke wy zelfs in perlöon beoogt hebben , en de welke zoo menigvuldig zyn , dat het onmogelyk zoude zyn 'er een lyfte van op te maeken ; men moet deze dan met de groiièn befchouwen , ende met een algemeyne zin-greep van ul. zeggen : van den hoofde tot de voeten en is'er geene regtveerdigheyd in die menfehen te vinden. Peyft gy dan niet, dat de ftraffe die u naekt, niet meer als billyk is , en dat gy maer loon na uwe verdienften bekoomt ? Dit zoo zynde , wat wilt gy u. verwonderen , over alle het nieuws dat gy dagelykx hoort. Dit fyn enkelyk de voor-bereydzels van' uwe wei-verdienc!e fttrafFen , bereyd u dan" om-ze te óntfgngen; want fy zullen haeft komen. K  ■li- Den verllgten Jonas Xir. WONDERBAER GEZIGT Bonis nocet, quisquis pepercerit malis. L. ann. Seneca. Hy doet de goede Lieden kwaed, Die '* kwaed lüer zonder Jirajfe laet. Ziet den Koning Leeuw verheven» f Was gezeten op zyn Thrbon , Om daer Vonniflèn te geven , Zoo voor deugden als voor hoou; Al zyn Staeten kwammen faemen, Eerbiedend' hunne groo.en Vorft; Om da: hy zoo nae betaemen , Ganfch het Roer van Staet betorft Wel zegt hy , myn lieve Kinderen, Leeft gy alle vergenoegt ; Komt u niemand oyt te hind'ren, Word gy nergens in bedroeft? Spreekt regt uyt, gy moet niet dugten; Want ik zwere u voorwaer, Dat zy voor my zullen vlugten ,  der agthtende Eeuw. Oft zy feyden groot gevaer. 2,'oo als hy had uyt gefproken, Dogt den Vos dit gaet my aen j *l Word met regt op my gewroken , Ik en zal't niet lang beftaen : Ky begon fyn fteirt te trekken, Hy betoont veel vriend'lykheyd, Aen die hy eerft hield voor gekken, Geeft hy nn een wys beleyd; Maer dit kon hem al niet baeten, Ieder was op hem, geftoort; Ieder kwam den Vos te haetcn , Om dat hy maer fteelt en moortjleder Staet zeyd' fyn belangen; Hoe den Vos hun bad getergt, Daerom wierd hy ftrakx gevangen, En voor 'tregt-hof uyt ge vergt, Maer zoo hy daer was gekomen, Kwam het alles in het ligt; Daer heeft men terftönd vernomen ,: Dat hy noyt goed had verrigt: Zoo- den Koning dit aënhoorde, Wierd hy feffens zeer ontftaen; Want hy zig hier in zeer ftoorde, Daerom was't met Vos gedaen: Onregt moet ik altyd itraffen , Zeyd hy, daerom nu terftönd, Zal m'u anders leèren blaffen, En verderven in den grond. Ziet den Vos wieft niet wat zeggen j Want hy moeft in dezen nood , Al fyn fchelmerey afleggen, £11 beproeven haeft de dood. DEn Koning Leeuw , die fyne Staeten vergaderd hebbende, van de zelve af.'raegt , oft hun niemand mifnoeginge geeft, ende die alfdan gelykelyk. hier over den Vos betigten, die hy terftönd zonder ge-  7$ IHn verïïgten Jonas nade doet ter dood geleyden; bp dat de regtmaerige'rrïet zouden lyden door het fpaeren der goddeloozen ; be-. duyd ons zeer wel in den Koning Leeuw , den kloekmoedigen Vorft Jofephus; in des zelfs Staeten , dc Ooftenrykfche Nederlanden , ende in den Vos de vereenigde Provintien : den Keyzer aenhoort hebbende de klagtreden van de Ooftenrykfche Provintien , die fy deden van den Vos, de vereenigde Staeten , en opmerkende dat de zelve zeer wel gegrond waeren, heeft hun regtmaetige bewys-redenrvoor-gebrogt ; hoe hy dit alles niet zoo feffens konde voorzien; edog dat by over hun, als eenen waeren Vader over fy.ie kinderen, zoude hebben bezorgt geweeft; dat hy zoude wraek nemen over die hun zoo fchandige liften en laegen lydden, en dathy hun tot den grond toe zoude verdelgen ,.in geval fy na fyne ftemme niet wilden luyfterert de vereenigde Provintien dit gehoort hebbende, trokken de partey met den Vos,fy trokken hunnen fteert voor eenen korten tyd in , bejegenende den Vorft met alle heusheyd en vriendelykheyd; dog altyd met die omwegen , dat fy niet luyfterden naer fyne regtmaetige eyffchingen: fy meynden hier in, met loflèljke complimenten, als den Vos door te, flippen ; maer deze zaeken konden zoo min by hun als.by den Vos ftand grypen: den grooten Vorft bemerkende, dat alle hunnen handel valfch ende verdagt was, dat men duf ianige om de regtmaetige en getrouwe onderdaenen te beveyligen , moefte vernielen ; heeft eyndelyk hun dood vonnis uytgefproken ; op dat fy het lot der wapenen beproeft hebbende, ende uyt fyn nabuerfchap verdreven zynde, henrgeen de minfte ongeruftigheyd in fyne Saeten meer zouden konnen veroorzaeken.  der. agthiende Eeuw* %1 XLn. WONDERBAER GEZIGT. Cum rectè vivas rie cures verba malorum; Arbitrii non eft noftri quid quifque loquatur. Ferinus. Als gij wel leeft agt niet watkwaede tongen peggen ; Het is niet in ons magt hunpraet te wederleggen. WOlf in boffchen, e'n in daelen Loopt den koftoprooven haelen, Hy begeeft hem tot geen werk , Al is hy nog jong, en fterk. Hy zit ledig aen de kanten, Oft hy gaet wat lanterfanten Tot dat hy een hamel vind, Die hy toe-grypt en verflind. Hy komt by den Os getreden, En hy vraegt van hem de reden : Waerom hy een magtig dier Tjok niet baet, en loopt van hier. Waerom blyft gy zegt hy, flaeven, En met flcgte fpys u laeven?  *?S Den verllgten Jonas 'K zien , dat gy heel dagen hygt, En maer flegten in-flag krygt. Gy meer flaegen krygt, als eten : 'Tltifi my niet te zyn gefmeten; Zonder flaegen kryg ik koft, En ik ben van 't werk verloft. Ik heb luft in goede dagen , Ik gaen rooven , ik gaen jaegen ; Ik ben fehoon , gezond , en vet, Ik ftaen onder niemands wet. Tk heb met uw medelyden : Dat 'gy 'tgras moet zelfs af-fnyden .* 'T moeft al zyn voor u geplukt ; 'Tis my leet, dat gy zoo bukt. Als gy hebt geploegt de landen , Moet gy werken met uw tanden, Uwen boer is onbeleeft, Dat hy u geen . ruft en geeft. Gy en kont den koft niet krygen , Als met werken , zweeten , hygen , Als gy geenen aerbeyd doet , Gy en kont niet zyn gevoed. Ik agt u voor eenen kloëten : Want met tanden, oft met voeten Moet gy zyn altyd in't werk, Gy word flap, en ik blyf fterk, Wilt gy eten , wilt' gy leven ? Gy daer voor moet aerbéyd geven, Slegten bloed ziet wat gy doet, u maer Kwaeu ueu uuci maci gutu Maer ik wéét het zoo te maeken, Dat ik kan aen fpys geraeken Al en doen ik niet een zier, i En al ben ik op den zwier. Ik wil by een ander leven Zonder iet daer voor te geven, Ik doen my, en niemand goed, My fpyft beeften vleefch en blcrec>  der agthiende Eeuw. 79 Dat ik had uw kragt gekregen , Claes den boer hield my niet tegen Ik zoud' loopen vry in 't veld, En niet zyn in boers geweld. Ik zoud' d'ezels niet aenveerden Maer de leeuwen , beiren , peerden; Ezels vleefch waer my te fligt, Ik zoud' vreezen geen gewigt : Als den Os krygt al deéz' krauwen, Gaet hy die met 'tgras erknauwen , En hy Wolf met reden leert; Dat fyn wegen zyn verkeert. Geeft gy , zegt hy , plaets aen reden, Gy zult oeffènen uw leden, Gy zult zyn een neerftig dier , En befchaemen ook de mier. Wilt gy my naer regt gelooven, Gy zult werken, en niet rooven: Wéét gy niet wat kwaed gy doet. Als gy u met ftekn voed? Gy zoud worden hoog geprezen, Dat gy woud regtveerdig wezen, Dat gy niet zoo wreed en waert, Maer van eenen zagten aerd. Men zoud' u als my beminnen, Dat gy woud' den koft gaen winnen ; Had gy kennis van de deugd Gy in deugd zoud vinden vreugd : Ik kan my tot werken voegen; Want in deugd vind' ik vernoegen, Die wel leeft fyn rufte heeft, "Vreugd aen't hert de rufte geeft, Zegt, wat ruft kont gy gevoelen In het rooven , in het woelen, Ik gerufter ben als gy ; Want gy woelt om dievery. 'Twaer my leet dat ik moeft ftroopen , En op fchuym, als gy , moeft loopen,  tó - Den verïïgten Jonas Gy van menfehen word gehaet, En van Godt word gy vefmaet , Godt verbied, dat men de dieren , Die op roof door boflehen zwieren, Zal verbranden op 'tAfaer; Die verftoot Godt al-te-!vaer. Wy gezien zyn by de menfehen , Die ons om ons werken wenfehen , Ik ben aengenaem aen Godt; Hierom heb ik beter lot. Dat ik 'tjok, en laft moet draegen, Is myn eer, en wel behaegen, Ik het hoy en ftroy verdien, Gy om't roof niet word gezien: 'Kwil in't werk hier liever blyven, Als in vrydom kwaed bedryven, •Thoy van't werk maekt my meer bly, Als een fchaep van dievery. Ik wil niemand iet onttrekken En myn zeiven daer meê fpekken; Maer gy doet u zeiven goed , Van een anders vleefch, en bloed , Wolf is ftrakx van daer geweken ; Want hy was fehoon uyt-geftreken, Hy was aen deés reden doof, En hy liep weêr op den roof. DEn Wolf die den goedaerdigen Os komt verwyten en aenporren , om zyn jok afte fmeyten , zyn de vereenigde Provintien , die aen de Ooftenrykfche voorftellen hun goed leven : hoe zy zonder flaeven en arbeyden op den roof en buyt beftaen, federt dat zy zig aen de gehoorzaemheyd van hunnen wettigen Heerfchappey-hebber hebben onttrokken; daer deze in tegendeel moeten het jok van O; per hoofüghevd met geduld dragen ; maer de Ooftenrykfche Nederlanden antwoord n met den Os ;dat zy veel liever ondtr de genadige Opper-hoofdigheyd van zoo grooten Vorft ftaen tot  itr agthienle "Eeuw. tot hun Eer en Lof, als buyten deze te moeten aen zien worden voor een bende Vagebonden en Struykroovers, haetelyk niet alleen voor het aenfchyn der menfehen ; maer zelfs ook voor dat van den Alderhoogfien : Den Opper heer heeft in de oude Wet verboden , dat men geene Dieren hem tot Offerhande zoude geven , de welke op den roof leefden ; verfoevde hy dit dusdanig in de redelooze Dieren , hoe zeer moet hem dit niet mishaegen in het redelyk Wezen? Voorwaer het is een walgagtige zaek ; want met den roof is gemeynelyk vermengt de Moorderey , zoo als wy u hier vooren daer van klaer hebben overtuygt deze vergenoegen zig dan met hun gelukkig lot ende befpotten uwen dwaezen handel; alzoo geene ongeregtigheyd kan voor den Heer beftaeu ende dat alle diergelyke oft vroeg oft laet hunnei Goddeloosheden moeten beproeven; zoo als gy nu zelfs gaet ondervinden. II. Dsel L  % % Den vtrUgien Jonas XtriJ. WONDERBAER GEZIGT. tiücunt in bonis dies fuos; & inpuncJo ad inferno defcendüfli Job 21. Zy leven in een wulpfchen Aerd , Terwyl hun ziel na d'Helle vaerd* En 't wyl een tydelyke ftraf, Bereyd hun ondergank en graf; DÊ vlieg den vleefch-pot ziet aen't vier. En fy daer maekt rond-oiii ge^wier; Ten lef en word fy nog zoo Jlout, Dat fy vliegt op den fchaepen bout. Sy eet daer vleefch, fy drinkt daer fop, Sy overlaft haer klynen krop ; Ik ben , zegt f ;, hier wel gezet, Daer is geen fpie, die my belet, Ik ben hier vrolyk aen den dis; Wam niemand , d'ïe my Jloort, hier is j; Ik eet en drink , %oo veel ik kan : Hierom blyf ik hier aen de pan , Ik kan hier doen, al wat ik wil f  'der aglhiende Eeuw. '|* Wlint knecht , en maert fyn op den dril ; Dit loert van verr'de loofe Spin, En roept , Vliegt op , blyft hier niet in : Laet, zyt gy wys den vlees-pot jtaen, Jsyt dat gy wilt de dood ontgaenJk wil niet vliegen , roept dè Vlieg : Den pot is my een fachte wieg ; Jk ben-hier wel, ik blyf hier wel ; Maer hola t'fop verbrand myn vel'. Jk kan niet weg, ik ben te vol, Jk ben zoo rond , als eenen Mol , Jk moet hier flerven in den pot, Beklaegt my niet , maer my befpot i Want ik heb zelfs my hier gehrogl , En in den pot de dood gezogt. Hierom ik my oo k niet beklaeg , Want ik te gulzig was, en graeg \ rk Heb een verdiende plaeg gehaeh, Myn gülzigheyd word dier betaell. DEn handel van de Vlieg en de Spin , field ons voor diën der vereenigde Provintien : de Vlieg wierd eenen vleefch-pot gewaer ; fy vervoegt zig tot den zei ven, en vet zig daer byfter wel aen ; de Spin vermaend haer nog, dat fy in tyds zoude opvliegen, eer fy het haer beklaegt, maer fy luyfterde nae geenen raed ; eyndelyk was fy zoo dik gefreten , dat fy niet meer konde blyven zitten op het ftuk vieefch ; maer daer afvallende in de vleefch-fop , verbrande zy haer deerlyk dan; roept fy uyt.- ik lydc myne regt verdiende ftraftè; ikhaete myne dwaesheyd , maer te laet; ik hebbe myne pooten verbrand , en nu moet ik op de blynen zitten. Het was al om niet geklaegt, de Vlieg had goe-.* den raed verfmaed, en haer zeiven in het perykel begeven; daerom moefte fy haere ontugtigheyd door de dood boeien : zoude men met regt by deze Vlieg de vereenigde Provinten niet mogen vergelyken ? Sy z\ n, door goo menige welpeyzende menfehen aengemaentgc-  2>4> Den verllgten Jonas weeft, om afstand te doen, ofte ten niinften hunne roovereyen ende ongeregtigheden daer te laeten ; maer te vergeefs, fy zyn eyndelyk zoo dik geworden, zoo magtig door den buyt, dat fy zyn in de foup gevallen , in de wraeke , die over hun regtmaetig zal worden genomen ; alwaer fy;huune poo en verbrand hebbende, zullen op de blynen moeten flaen; hadden fy die zoo menigwerf niet ten onregt uvtgefteken , als de Vlieg , ofte hadden fy maer .in tyds afstand gedaen van hunne ongeregtigheden , fy en hadden zoo droeve lot niet moeten óndergaeh ; maer nu zullen fy gelyk worden aen de gemelde Vlieg; geene klagten zullen hun meer baeten , en terwylen fy hunnen tyd in alle wulpzigheyd overbrengen, zal hunne verharde ziele hellewaerts en des zelfs werk-tuyg, het lichaem , grafwaerts daelen ; dan zullen fy met de Vlieg te vergeefs uytroepen: hadde ik den raed gevolgt van die my wel raeden , mijn lot had vry gelukkiger geweeft ; dog op wie mag ik het weyten, als op myn zei ven; het fyn myne boosheden die ik boete ; jae, de welke zoo hoog genezen zyn, dat tot ftiaflè der zelve geene genoegzaerne onderdrukkinge is te bedenken : lyde ik dan regtveerdig, wat wil ik my hier over beklagen ? uwe woorden fyn goed , Hollander; .maer hoelang zouden de zelve plaets hebben ? tot dat gy wederom zoud de handen van uwe regtmaetige vyanden ontgaen zyn ? gy hebt het Voffen-vel te dikwils aengetrokken, en uwe liften die gy ten allen tyde geleyd hebt fyn al te openbaer , om zig daer nu niet meer voor te, behoeden; daerom zal u galgen liedje niet baeten ; want het gemeyn fpreekwoord., dat ook in u zeer wel plaets grypt, zegt immers: als den Vos de paffie predikt, boeren wagtuganfen wel: terwylen gy dus in klagt-reden uy tberft, ftelt gy ofc't vinnigfteni alle middelen in't werk, om ons den voet te ligten; maer heten zal dog zoo niet vergaen ; den loon van u trotfehc meefterftukken word bereyd, en zal u, meer dan u lief zal zyn, worden aengeboden.  der agthiende Eeuw. XLVIIL WONDERBAER GEZIGT. In arduis conftantër agendum.- Tacitus. In groote zwaeriglieyi, Werkt met ftandvajügheyd. Ziet de Vogels in dién tyde , 'Gingen alle uyt ten ftryde; Daer en was niet eenen held , Oft hy toonde zig in 't veld ; . - ï Som'ge dan door angfi gedreven , Gin -ea zig terftönd begeven , Tot die zig noyt een'gen tyd , Hadden g'Oefièut in den ftryd : Als de deez' dit al nae zaegen , Dogten zy wat vreemde plaegen ; Ieder vlugte op zyn beft, En verlieten ganfch de reft: Dit kwam ganfch het Heyr verwarren , Men deed' niet als byfter harren ; Dog men was om niet geftoort , d'Ander waeren alle voort , En zy moeften fchandig vlieden Want de ander goö kryg-lieden ,  §t> Den. verligun Jona? Bleven alle dapper ftaen , Ende kwamen hun verflaen : Als. zy nu ter dege dugten , En met allen fpoed voort vlugtten , Sprak de Kraey met wys beleyd : Ziet wy zyn't nu alles kwyd ; ^ Had gy al die onbedreven , Seffens hun Congé gegeven, En gebruykt een goed Soldaet, g'Had verhoed zoo groote kwaed *, Want in zulk omftandigheden , Dient met kloeken moet geleden , En in alle zwaerigheyd , Werkt men met ftandvaftigheyd ; Kwamen wy dan te befchouwen , Dat m' ons foud' gelyk opvouwen , M' hadden 't zweerd te neer geleyd , En aenveerd dje Majefteyt-; Men had ons zoo niet verdreven , En eoq menig man doen fneven , ■ M' had in goeden fchik geftaen , En ons befte wel gedaen ; Dog 't is nu om niet gefloten , 'T bloed dat is nu al vergoten, Daerom is het beft van al, Zig te wagten voor( den val; Had men al die botte mannen , Hier en daer in 't werk gefpannen , Om te werken met. de fchup , M'had vermeyd ons ongeluk. DEzen Vogel ftryd, zal ons afscheden de Staeten der vereenigde Provintien: alszy nu. zaegen , dat zy wierden uytgedaegt door de regtveerdige wapenen van den weer^aloozen Vorft Jofephus , zoo begonnen zy te zidderen en te beven ; de eene liepen langs hier en de andere langs daer ;ieder was in angft en vrees, niet wetende wat gaen aanvangen : men hield de. eene  der agtlüende Eeuw. 87 vergaederinge voor ende de andere naer , ende alzoo in het land van"de ' blinden dien , die maer een oog heeft Konig is, Zoo was het by hun al zoo erg; deneenen wilde dit , den adderen dat; immers men zag deze wel peyzende dagelykx zoo lüy'fterlyké gevoelens, als Holleblokken uyten ; dan beraemt mén hun Zeemagt te verft erken , dan hunne landtroepen te vermeederen en d. Zeemagt te verminderen , dan om al dat geweer kan draegen in de wapenen te brengen , en naer duyzenderley ongegronde Hellingen , zyn zy rog alle tegen elkaer ftrydig; eyndelyk de meere'.erheyd van ftemroen dringt het door; de Lands lieden moeien ai de wapenen op vatten , maer zy meten er even mede uyt als de Capitevns van de Vogels , met hun onervaren Ru.terey; de boeren en zien nog geen fchyn van oorlog, oft zy vlugten al van den zeiven ; zy ftellen zig tegen hun eygen volk,ën zeggen gezaementl k, datzy dusdaeuige vreedheyd noyt hebben gehoort ; nog veel liever ftellen wy ons tegen u zelfs, als dezen laft te aenveerden. De Heeren Siaeten ftonden hier over al zoo zeer verflaegen als de Vogels , ieder van hun zeyde : Ah ! hadden wy dusdanige d'^aeze wegen niet ingeilagen, wy hadden in '0 ze land. n zoo vele 'droeve önèenigbedèn niet gezien j) hadden wy hun tot het handwerk aengeftouwt, om befchanzingen te maeken , batteryen op-te-werpen, fteden te helpen verfterken en diergelyke, fy hadden voorwaer dit met vergenoeginge gedaen ,- daer nu in tegendeel fy alle aen het muyten vailen; wat zullen wy aenvange'n ? onze Staeten zyn vol oneenigheden ; gêwirch wy zuilen nu den bot fchudden , alien onzen aengewe.iden aerbeyd zal. om niet zyn ; want het \uer dat van binnen brand , is Voor zeker veel erger als de vyandelykheyd van buyten wat dwaeze befluyten hebben wy gedaen , van eenen boeren ftr\d van nieuw ongeoeffende land-troupen te willen opmaeken, eene za^k, die voor ganfch de wereld belacchelyk was: hadden wy liever dién vond im eerften af in het werk geftelt, om te verzoeken aes  18 Den verligten Jonas fyne Pruyftfche Majefteyt , oft wy vry willigen in fyn land mogten aenwerven ; voorwaer de zaek had beter geftaen : dan hadden wy gewillige kryg-benden gebad; want zegt het fpreekwoord : het is zeer moeyelyk met ongewillige honden ter jagt te gaen ; maer het is te laet beklaegt, terwylen wy zouden volk gaen aenwerven , zal den ontzaggelyken Keyzer der Romeynen ons aenranden, en door aendringinge van fyne magt, zalhy alle onze Staeten en Steden doen dreunen ;v ant den naem alleen van zoo grooten Vorft doet ons fchrikken en beven; te meer, om dat wy fyne goedheyd zoo menigwerf hebben misbruykt ; om dat wy hennekkig Zyn gebleven in onze boosheyd ende hem nu zoo lang hebben geter.,t, da. het aen den grooten Vorft is onverdraegelyk geworden ; wy mogen ons dan alle wel bereyden ter ilagt-bank, en met regt : het droeü fte nog, dat wy van niemand zullen worden beklaegt; in tegendeel alle man zal behaegen fcheppen in onzen ondergang ;om dat wy het hebben verdiend ; wy zyn ontbloot van die hóóp,, om nog met een genadige oog te zullen befchouwt worden van den grooten Jofephus, e., langs den anderen kant dringt de inlandfche oneeni heyd zeer fterk aen, die ons met een algemeyne flagtinge bedrygt : wat kan den oneenigen opgemaekten boeren kryg ons dan baeten ? hy zal meer tot onzen ondergang, even als diën der vogelen, dienen, als om ons te bevoordeelen ; laet ons dan verduldig lyden, dat wy verdient hebben ; dit is den eenigften middel die voor ons nog over is. XLJX.  aVr agthlei.de Eeuw. $9 XLIX. WONDERBAER GEZIGT. Solamen miferls focios habuijfe doloris Ovidius. Als wy nog iemand zien met ons in droef'heyd zyn ; Hetfchynt een anders fmert verligt ons eyge-pyn. Ziet den Vos had in liet jagen Naer de vogels in het veld, Eenen valfchen pas geflagen , Want hy was in't jlrop gehelt: Hy had gretig tot het flikken , Ergens in een groenen boom, Springende van 'tak op mikken , Daer behaelt opregten loon Want daer ergens in het zwieren , Wierd fyn fleert iu't jlrop gehegt, Hy en dede niet als tieren, Ziet fyn zaeken ftonden fletgt; Want die 't Jlrop had komen moeken, Lag al veerdig op fyn loer , Om den Vos van kant te maeken, x II. Deel M  ■$ii Den verligten Jonas Die hem /peelde pulken toer ; Alzoo hy nu lange tyden , Had fyn hoender-kot gerooft, Hy dagt komt gy maer in't lyden? Haeft is uwen luft verdooft: Als den Boer hem nu zag hangen s Riep hy.fa nu moet g'er aen; '£ Zal u leeren hoenders vangen ; Ziet het is met u gedaen. Als den Vos dit al aenhoorde, Was hy zinloos als van angft ; Hy dagt men gaet my vermoorden, Haeft ben ik den Boer fyn vangft; Hy deed niet ah vinnig poogen , Op dat hy'er zig uytweerd; Als hy had den Boer in d'oogen , Trok hy, dat'er bleef den fleert: Hy kon dan den Boer ontvlugten; Dog als hy den fleert beziet, Deed hy hiet ah bitter zugten , Dit baert hem weer nieuw verdriet. Hy dagt, \ien ik mijn gezellen; Hier aen is hel lyntjen vaft; 'k Zal hun alle voorgavn ftellen; Dat den fleert maer dient tot laft : Ah hy was by hun gezeten, Zeyd hy : broeders luyftert aen; Als gy nu wat nieuws wilt weten , Neemt in agt dit klyn vermaen; 'kHeb myn fleert van my ontnomen, En dit geeft mij zulk gemak ; Dat ik niet meer wil bekomen, Zulken laftig ^waeren pak > Jae dat gy had ondervonden, Gy waert al te faem verbleyd, Gy maekte u nu van ftonden , Al u fteerten faemen kwyt. Zietwy kennen uwe Knepen,  der agthiende Eeuw. 91 Zeyden d'ander Vojfen faem ; Gy zyt in het jlrop genepen, Daerom pord gy ons ook aen, Om den fleert te neer te leggen; Neen , myn vriend, gy zyt verkeêrt; Wik geen woord hier meep van zeggen; Want dit maer ons pyn vermeert j Gy peyft het is troeft in't lyden , Als men eenen meê-maet heeft Dog field de^e hoöp ter zeyden Want ons fleert ons vreugden geeft. HEt oud fpreek-woord ; dat eenen mede-gezel ia het lyden eenen grooten trooft geeft, heeft men ten allen tyde zien plaets grypen, ende ook heeft men door ondervindinge geleert; dat veel-tyds die , de welke in onderdrukkinge waeren, hebben aengeport om andere van bun lot deelagtig te maeken; het welk men nu oogblykelyk befchouwt in de vereenigde Provintien : fy zien, dat fy als. den Vos van hunnen fteirt, hunne onregtveerdige bezittingen , berooft worden ; fy zien dat niemand met hun medeleyden heeft; maer in tegendeel, dathet hun langs alle kanten word gegunt; daerom leggen fy aen, om andere vorften in hun droevig lot in te wikkelen ; maer te vergeefs : fy willen hun doen beoogen , dat het van hun belang is , bun voordeel , ende aengroeying van hunne Staeten, even als den Vos fyne medemaets wilde doen opmerken, dat het verlies van den fteirt hun veel gemak, nut en voordeel zoude hebben bygebrogt; maer deze wyzer , dan zig zoo ligtveerdig te laeten omklappen; wyzer als zig van iets te ontblooten , dat hun daer naer zoude gerouwt hebben , en dat hun niet konde wederkeeren dan door de langduerey van tyd, cn dat nog onzeker;. befpottaden den Vos ende fy gaven hem voor antwoord; dat hy , waert dat het niet door dwang hadde geweeft, geeafints fynen fteert zoude hebben willen miflehen y en dat hy nu , om niet ten fpot van een ieder te die-  5? 2 Den verligten Jonai nen, hun zogt voor medemaet, in fyn lyden te hebben ; dog vrugteloos: even antwoorden aen u , Hollander , gezaementlyk alle de Mogendheden van Europa; fy zien wel, dat gy de wapenen opvat, niet tot tiwe beveyliginge ; maer om hertnekkiglyk te handbaeven de onregtveerdige bezittingen, die den Roomfchen Keyzer als hem regtmaetig toekomende 6 afeyfcht; fy willen zig dan hier in niet in mengelen ; fy geven voor antwoord ; dat fy geen deelgenoten willen wezen van uwen onregtveerdigen haudel ; dat fy met ti niet willen ten fpot gefteld worden van een ieder, en dat fy u aen uwe eygen hoofdigheyd overgeven ; diens-volgens, meet gy uyt als den Vos; de poogingen die gy doet fyn vrugteloos ende ydel, ieder laet u aen het noodlot over, dat u word voor bet oog gefteld, en Volgens reden. Z. WONDERBAER GEZIGT. judicis officium ejl, ut res, ita tempora rerum Quarere ; qutefito temport, tutus erit. Oviditis. Het onderzoek van zaeken tyd isRegterS pligt *, Hy mag vry zyn geruft, zoo hy dit heeft verrigL Ziet hier hoe in vroeger tyden, '* Godendom te faem vergaerts  der agthiende Eeuw. 53 En het plyt regt gaet bereyden, Over iets van groote waerd; Jupiter had hun doen komen, Op dat ieder zig daer uyt; Op dat fy, nae raed genomen, Daer gemaekt een goed befluyt: yïls fy waeren nu gezeten, Sprak Hercul' als afgezant: Nu dient eerft voor al geweten , Dat betwift word eenen pand, Welken Pluto wilt beftieren , Als den Godt van dVielfche poort, En Jupyn doet niet als tieren , Dat hy hem niet toe en hoort; Hy heeft my dien pand ontnomen, Zegt hij op een diefV'ge vond, Daerom moet gij nu voorkomen, Dat hy weêr krygt fijnen grond; Want men moet met regt en reden , Ieders goederen laeten ftaen; Is't niet tegen alle %eden , Ah men daer mei aen wilt gaen? Ieder wilt dan van u uyten, Wat hem dunkt van dit gefchil, En dan ftffens vonnis fluyten, Regt met ongedwongen wil. Al de Goden dan te faemen, Als men Hercul'' had aenhoort; Kwaemen feffens te beraemen, Dat den God van d'helfche poort, Moeft veriaeten deze panden , Alzoo hij door dieverey; Deez' en meermaels andere landen, Had verknogt aen fijn geley; En wilt hy-^e niet veriaeten , Mits 'r is een onregte ^aek , Zullen wij hem alle haeten, En hier over nemen tvraek;  94 Den verügten Jonas Zweer, wy zullen hem verderven , Om fyn ongcregtigheyd, En van dezen grond onterven, Zynde van fijn Majefteyt-; Ziet Jupyn heeft in geen tyden , Oyt ten onregt iets betwift; Waerom moet hy onregt lyden ? 't Waer in bryn en regt gemift; Daer den Godt der helfche poelen, Nagtans altijd maekte buyt, En fijn moed maer zogt te koelen Op een anders koft en huyt. 'kHeb hier van ook iets te zeggen. Zeyde Palias op haer toer, Wilt de zaek wel overleggen, Daer ligger nog op hun loer, Die hy ook al meen'ge landen, Door fijn vlugge dieverey 7 Wift ten onregt af te panden, Ende brogt in zwaeren ley; Deze zullen ook niet mijfchen, Roert zig Jupyns Majefteyt; Want het is altijd goed vijfchen , Als het water troubel leijd; En Me zoude hun dog hoonen , Om dat z'hun geregtigheyd, Komen ieder aen te toonen, Neen, dit is een wys beleyd; Zelfs ik wil hun al handhaeven, Die hun regten /pannen in ; Die voortyds maer waeren flaeven En nu b'oogen hun gewin En hun vrydom te bekomen, Die dién helfchen dwingeland, h.un had dievig afgenomen, Als hy hun had overmant. Als fy nu had afgebroken, Sprak Neptuyn in dezen zin :  der agthiende Eeuw. Jt Onregt diend voorwaer gewroken , Van dit dievelijk gewin; Daerom moet hij zeker lyden, Dat hij word met regt verjïoort; Dat m'hem in fijn kolk zabgleijden, En doen blijven in fijn poort. Als Apollo al deez' zaeken, Hadde rypelijk in d'oog ; Zeijd' hy: 'k wil een eynde maeken Vm dit goddeloos vertoog; Ziet Jupyn die zal aenveirden , Al dat wettig is het zyn, Ieder kan dan volgens weirde, Haejl geraeken uyt de pyn; Laet ons h onregt goed ophangen , En het veylen al te koop ; Op dat m'ieder 'tfyn kan langen, Onder %oo een' grooten hoop , 'Z1wierd dan alles aengejlaegen, m'Hangt het al te koop en 'timer, Pluto wierd voor eeuw'gen dage, Dan gebant na 'z helfche vuer. DEn Plythandel van dit Godendom fchetft ons zeer wel af, de tegenwoordige gevoelens, over de vereenigde Provintien; wy moeten daer in den Helfchen Pltito de zelve beoogen;in Jupyn onsOpper-vorfielyke Majefteyt, en in het Godendom de voordere Mogent■ heden van Europa: aen deze, is even als aen het Godendom , voorgeftelt de oogblykelyke geregtigheyd van den grooten Jofephus; fy hebben befchouwt hoe fy de zen Monarch in het Alderhoogfte hebben beledigt, en hoe fy hem vele verfmaedheyd heb ben derven aendoen; dit heeft hun dan aengeport om gelykelyk den ondergang van de, ten onregt bezittende, Staeten te zweren ; om regt te doen aen de regtmaetige eyffchingen van den Keyzer, en om hun te doen afstaen het gene fy niet alleen van dezen grooten Vorft ; maer zelfs van een ander ten onregt bezitten: ieder is dan in het werk;  pi? Den verllgten Jonas ieder ligt op zynen ioer, om in dezen Troubelen tyd het zyne weder te krygen en om wrake te nemen over de misnoegingen en de ongeregtigheden, diefy ten allen tyde van dit volk hebben geleden : het vonnis is reeds tegen hun uytgefproken , en de wapenen zwieren langs alle kanten; men fchud en beefd, als men opmerkt de algemeyne flagting van het redelyk wezen , die voor handc is; daer nogtans die , dewelke zullen den Bot moeten fchudden, hertnekkiglyk blyven volherden in hunne weygeringe : de zaek is nogtans door bekwaeme Regters zeer rypelyk overwogen ende beflift ; men is van geen het minfte punt meer in twyfelinge ; alles is zoo klaer en duydelyk aengetoont, dat men met een vry gemoed mag zeggen; dat 'er niets is, het welk den Opper-vorftelyken Keyzer zoude konnen in twvfelagiigheyd trekken,om fyne wraeke te wederhouden ;neen , verre van daer : wat zoude hem dan nos>- konnen bewegen , om zig daer van te onthouden ? hy zal dan met regt en reden hunne landen ten onderen bringen ; fy zullen wederkeren tot die-ze regtmaetig toebehooren : men mag het vonnis van Apollo wel voornamentlyk in agt nemen ; dezen befloot het gefchil tuffehen Jupyn en Pluto in dezer voegen ; dat men dc onregtveerdige bezittingen van Pluto zoude aenflagen , en dan te koop en te hueren hangen ; op dat alle belang hebbende zouden konnen voldaen worden van het gene, het welk fy door Pluto waeren afgeitroopt; den verligten Monarch, Jofephus den II, zal hunne landen ook infgeJykx acnflagen , naer dat hy de zelve zal overweldigt hebben door fyn ontfaggelyke , dog regtveerdige wapenen ; hy zal-ze te hueren ofte koop hangen ; dat is, hy zal'er fyn , van regtswegen toekomende, gedeelte van nemen , en het overig voorftellen aen de belang 'hebbende parteyen , die ook inigelykx door die dwingelanden fyn onderdrukt geweeft; dog om een ieder te doen beoogen , hoe ende op ■wat manier men dit te koop en te huer handen verftaet, foo zullen wy hier een wyd-loopiger denk-beeld van geven, •Snde het alreeds voorzien zynde voorworp van verkoouinge, op de volgende weyze gaen voorftellen.  der agthlende Eeuw. $1 HET VEREENIGD NEDERLAND TE HUEREN OF TE KOOPEN, Terjlond te aenveerden. DAt ik aen dit Verhael den tytel geeft: 'z Vereende Nederland te hueren of te koopen , terjlond te aenveerden , zal van fommige als eene al te fioute zaek aengezien worden , ja eenige zullen het aenmerken , als of ik het dede om den Hoogen Souvereyn of den Erfstadhouder en de zeven Vrye Geweften zelve te huonen. Maer verre van daer, en ik twyifel niet, of zoo zy my met aendagt lezen , elk zal met my moeten bekennen , dat het niet te ftout zoude hebben geweeft al had ik gezet aen 't hoofd van dit Voorwerp: De zeventhien infolvente Provintien , by executie aengeflagen , voor de ineeftbiedende te hueren of te koopen. Maer neen ik zal mv by den eerften tytel houden en deszelfs gegrondheyd zoo kort en zaekelyk bewyzen als. my mogelyk is. Een ider weet dan wat het te zeggen is , huyzen , erven , landeryen of anderzins, te hueren of te koopen. Zulks fpruyt voor uyt meer dan eene oorztiek ; de eerfte reden daer van is doorgaens, of ten minften al veele maden, door dat de eygenaersvan zooda.dge vafte goederen komen te overlyden , en de erfgenaemen de nalaetinge des overledene verdeelende , voor al, zoo daer ininderjaerige kinderen zyn , eenige diër vafte goederen tot betaeling der boedel-fchulden verkoopen , en andere ter opvoeding der minderjaerigen verhueren. De tweede oorzaek kan men nemen by levendige , lyve, van den eygenaer, wanneer zoodanig een bezitter van vafte gronden , door zwaeren tegenfpoed in eenen vervallen ftaet geraekt , en hy ten laeften door fchukien gedrukt, onrnagtig word om a^n zyne credi//. Dxh N  Den verllgten Jonas teuren verpanding en noodige reparatie op-te-brengen , waer door hy in de ongelukkige noodzaekelykheyd word gebragt , zyne effecten te moe en verkóopeu : zoodanig een menich is waerlyk te beklaegen, en verdient een iegelyks medelyderjf De derde oorzaek isve.1 fcbandelyker, wanneer zoodanig een eygenaer van vafte goederen , door verzuym van affairens, debauches, zinnelyk leven , en het onnuttig doorbrengen van zyn kapitael,zig-zelveruineert en bederft, en eyndelyk 'daer door uyt zyn doen , en zoo men zegt, naekt en bloot op den d\k geraekt. De vierde oorzaek is min fchandelyk , en kan men in zeker opzigt ongelukkig noemen, naementlyk , als den eygenaer geene genoegzatme oordeelkunde bezit om fyne vafte goederen behoorlyk tot voordeel te regeeren, en uyt dien hoofde verzuymt zaeken die de noodwendigheyd vereyflchen om fyn kapitaal in ftand te houden , laet ftaen te verbeteren , of dat hy door zotte koopmanfchappenfyn geit door onkunde verfpeelt. De vyfde oorzaek kan hier uyt ipruyten , dat een groot gedeelte eygcndommen, vaftigheden van huyzen, landeryen , kafteelen, en wat dit aengaende meer is, door verfterving of uyt andere oorzaeken, onder verfcheyde en menigvuldi; e erfgenaemen komt te vallen, en uyt dien hoof ie ue erfgenaemen goedvinden om uyt de bekwaemfteen aenzienlykfte onder hun eenige mannen uyt te kiezen en te benoemen om zoodanige aengeérfde goederen ten voordeele van de algemeen erve te dirigeeren , te adminiftreeren. Welke Adminiftrateurs met genoegen der in die vafte goederen deel-hebbende perfoonen , eenen Kentmeefter verkiezen om de zeive gade te Haen , dat de landen van genoegzaeme arbeyders worden voorzien, de ilooten , kafteelen en huyzen niet in "'t verval geraeken , de tuvncn en hoeven met behoorlyke weiren , haegen, enz. woorden voorzien, op dat de vrugun nia door de wilde dieren worden vertreden, of dat &t dieven daer niet met koullèn en ichoexien,. vermits dat de.werven bioot leggen, daer  der etgthiende Eeuw. hol of over bol inloopen , en alles weg plunderen; en dat zoodanig een Rentmeefier zie; in bet bewind ziet gefteld om als hoofd van die confiderable naelaeteiv febap te regeeren, zig begint te verbeelden dat het opzigt dat men hem toevertrouwt heeft , een regt verfehaf, dat hy meerder en hooger verheven is als de Adminiftrateurs die hem hebben aengefteld; dus hy alles niet zoo als fyne erfgenaemen het geerne hadden, maer na fvn eygen hoofd , en tot voordeel van fyne priveé beurs , en dat het meed met fyn eygen belang over-een-komt, regeert, zonder agt te flaen dat den algemeenen boedel daer door benaedeelt word. Ofte ook aldus , dat zoodanig een Rentmeefier, of aigemeenen opzigter zoo zeer geen eygen belang onder het oog heeft, en inderdaed een eerlyk man is ; maer caftelynen van de kafteelen , opzigters over de huyZen , Directeurs over het werkvolk, architecten , metfelacrs , timmerlieden , hoveniers , fchaep- cn andere vee-hoéders onder fyne directie heeft, welke alle, of voor het grootfte gedeelte niets beoogen , als hun eygen belang, en fehoon onkundig zynde , of moedwillens, hun door nabueren of grooten voor geit of ampten laeten omkoopen ; nogtans , hem Rentmeefier in de verbeelding weten te brengen, dat fy hun ampt zeer getrouw bekleeden , en niets anders beoogen dan de voordeden van het algemeen erfdeel ', en voorders hun konnen in zulk een hoogen top verheffen , dat fehoon de minfte oordeel bezittende erfgenamen , laet ftaen de aengeftelde en verkore Voogden ofte Adminiftrateurs, zonne-klaer zien , dat de kafteelen en floten vervallen , de inwoonders der huyzen klaegen , de tuynen zonder baegenzyn, de wilde gedierten en dieven daer inftroopen, nogtans den braeven Rentmeefier, die niet overal in perfoon kan zyn , weten ,.te mifleyden , en in zoo verre zelfs weten in te nemen , dat fehoon de verkoren Voogden , door de menigvuldige klagten van de erfgenamen in het algemeen , zulks aen den Rentmeefier te kennen geven , met aentooning dathy mifleyd werd»  loo Den verligt en Jnnas hy nogtans meer geloof aen fyne bnerlingen flaet, als aen de gezeydens en getrouwe waerfcbouwing der Voogden , ofte Adminiftrateurs, jae zelfs een haet krygt tegens die gene die zoodanig een Rentmeefter het hoog ft fchatten moeft, te weten de zulke die het fterkltvoor de algemeene belantrens der gezamentlykeerfgenaemen fpreeken zonder na te gaen , hoe meer dat den algemeenen boedel verbeterd word , hoe luyfferlyker fyn Rentmeefterfchap is. Te meer gevaer loopt zoodanig een nalaetingfchap , wanneer noodwendig daer uyt volgen moet, dat de getrouwlte Adminittvatcurs beginnen te begrypcn , dat fy als aenftelders van den Rentmeefter, regt als Meefter hebben, om eenige zaeken die fy aen den Rentmeefter by oogluyking gepermitteert hebben , hem daer in te beteugelen , en die wederom te trekken; want die mifleyders mankeeren dan niet, om den Rentmeefter in de verb elding te brengen , dat hy in f\ n eer en voorregt, dat men aen fyn toevertrouwde ampï oogluykende vergunt had , ( en dat der halve geenfints een regt was dat hem toekwam ) bcfnoeyt. Hier uyt fpruyt , eerft een foort van verwydering , tuffehen de Adminiftrateurs en den Rentmeefter , voornaemelyk zoo Öen laftgenoemd'en de loontrekkende dienaers de hand boven het hoofd houd , dat ten laeften rugtbaer geraekt , onder alle de gezaemelyke erfgenaemen , waer van den eenen meerdere landeryen en vaftegoedereh bezit, dan den anderen. Die'er het minft in hebben en't vveynigft oordeel-kunde bezitten , ziet men in zulk een gelegentheyd al dikwils dat-ze den kant van den Rentro.?#fter aenkleeven , als verblind zynde door fynen luyfterlyken ftaet, zonder te bezeffen dat de Adminiftrateurs inderdaet, fehoon ieder hoofd voor hootd zoo aenzienlyk niet vertoond , nogtans gezaemendlyk van grooter magt en aenzien zyn, en voor de gezaeinendlyke erffenis of vaftigheden waeken. In het eerft , is dat akemael nog maer een fmeulend vuer , tot dat de huerlingen van den Rent-meefter beginnen te begrypen, dat hy gevaer loopt en het bedrog ontdekt zal  der agthknde Eeuw. 101 worden, en derhalven de minft in middelen bedeelde, of ook wel bactzugtige Adminiftrateurs door lift op hun zyde trekken, zoo dat de zelve publiek het hoofd tegens die Adminiftrateurs, welke de zaeken getrouw waernemen opfteken. Ongelukkig ftaen de zaeken , zoo het zoo ver komt; want de verwarring en het mis-verftand, dat tuffehen de Adminiftrateurs, den Rent-mcefter en de deel-hebbende erf-genaemen in gemelde vafte goederen heerfcht, ftrekt tot nadeel van het capitael, en de noodige voorzorg word verzuymd , zoo dat de floten hoe langer hoe meer vervallen, de huyzen onbewoond of onbekwaem om te bewoonen en de tuynen en hoeven zonder haegen of fchuttinge geraeken , en de ongedierten en dieven den vryen toegang hebben , om alles te bederven en te ftelen, en de fchaepherders agteloos, de fchaepen gevaer loopen om verftroyd te'worden, en dat de wolven haer verflinden. Dat gebeurende hebben de huerlingen van den Rentmeefter hèt naït hun zin, en weten de minft bedeelde erf-genaemen in het concept té brengen , dat alles door de getrouwe Adminiftrateurs komt, om dat fy den Rentmeefter dwars-boomen en geenen wille-keurigen Voogd maeken over de geheele nalaetenfchap, daer egter niets onvoorzigtiger zou'zyn dan zulks te doen. — Ongelukkig , jae droef en eyffchelyk ongelukkig is het dan geilek met de geheele erffenis; zoo Jer dan geen braeve deel-hebbers van meer doorzigtkunde zig opdoen, die zonder partyfehap, enkel om voor het algemeen belang der vafte goederen te waeken, zig bevlytigen, om , waer dat de oproeringen , het fy de Adminiftrateurs of den Rent-meefter zoeken te overvallen , den verblinden hoop door daeden, reden of rechten, te beteugelen.' Nog ongelukkiger is het geftelt, als zulke wel-meynende oordeelbundigen in dit hun hcylzaera oogmerk, uyt een teeken van wan-trouwen gedwars-boomd worden; want dan kan daer niet anders uyt volgen, of de geheele zaek loopt hoe langer hoe meer en meer in verwarring , het vafte capitael word minder weert, hier  ï0- Ben verligten Jonas en daer vervalt een dot of kafteel en word een wooning van raeven , bonte-kraeyen, en nagt-uylen en zoo voord; en zoo gaet het met de geheele zaek , tot dat evndelyk het geheele capitael zoo verminderd, dat wel eer zoo aenzienlyk was, dat het de onkoften die daer aen gemaekt niet goet kan maeken; en ten keften moet het zoo loopen , dat men in 't geheel niet kwyt zou konnen gera.ken. - Dus om zulks voor-tc-komen", de Adminiftrateurs moede wordende, befluyten om nog een kiyn wevnigjen aen dc erf-genaemen te laeten toekomen, de vaftigheden , diefy anders zelfs konnen bezitten , te luier ofte koop te ftellen aen de meeftbiedende; dit gebeurende ftrekt het, zoo my voorkomt, tot groote fchande van den eerften aenlegger van zoodaemg een verval.' Deze vyf voorftellingen, waer door veel tvds verhuenngen en verkoopingen van vafte goederen voorvallen , befchouwd hebbende, zoo zal ik de zelve eens op den toetfteen brengen , en zien in hoe verre zulkx overeen komt met de fituatie , daer onze zeven vrye Geweften in geweeft hebben, en daer wy die nog inzien ; en dan twyffel ik niet, of een-iegelvk die wat doorzigtkunde heeft, zal moeten zeggen dat myn tvtel die ik in dit Verhael geef, h Vereende Nederland te hueren of te koopen, terftönd te aenveerden , niet oneygentlvk , maer zeer tocpaftelyk in deze tyden is. De eerfte oorzaek, dat bezittinge van vafte goederen door verfterving te hueren ofte koopen komen, konnen wy zeer toepaflèlyk op onze Nedelanden brengen. Ten tyde der Graeven van Holland , wanneer dit Land al dikwils door verfterving andere Heeren en Meefters heeft gekregen , waer onder men dikwils de zulke vond, die een gedeelte daer van in leen oft huer bezaten ; en andere, die daer in eenige heerlykheden, kafteelen of floten kogten, van de erfgenaemen des overledenen Grae.ve of Graevinne. De tweede oorzaek by levendigen lyve, door disfortuyn voortfpruytende, heeft ons Vaderland meer dan eens beproefd: onder alle voorbeelden , om de konheyd  der agthiende Eeuw. i'o'jj te betragten, maer een op-te-haelen, weten wy hoe vrouwe Margareta door haer eygen zoon Willem, beoorlogden deze landen daer fy als Gr ae vin ne over heerfchte, door een bloedige dog ongelukkige Bataille heeft verloren ; en hoe naderhand , genoemde Graeve Willem zinneloos wordende, de landen onder verfcheyde Heeren geraekten, en , zoo als men in de gefchiedeuifién van ons Vaderland kan zien , de gene die het meeftc geld belteedden , het meefte kreegen. De derde oorzaek, die ik fchandelyker noem dan de twee andere, wanneer zoo danig eygenaer zyn capitael verheit door eygen toedoen van een flegt leven ; hier van zou men menigvuldige voorbeelden konnen ophaelen. In de aloude Gedenk-fchriften ftaet, hoe dat veele Graeven van Holland door kwaed ged ag uyt het G.aeflyk bewind zyn gcraekt, ja zelfs om het leven zyn gekomen; want als men de oude krom ken mag gelooven, is Graeve Florh door het verkrachten of befiaepen van Gerrit van Velzen , zyn Echt-genoot, niet alleenig zyn Graefschap maer zelfs zyn leven kwyt geraekt , wordende dien Grave in een hinderlaeg op 'een wieede wys vermoord ; de verdeeling welke door die fatale moord het land heeft moeten ondergaen ,is aen de minft belezenite te zeer bekent, om hier te melden; zoo dat de landen te huer of te koop, aen den meeftbiedenden veyl waeren, daer zig de vermoogenfte Heeren die veel geld hadden hun ook meefterlyk van bedienden, en den opvolgenden Graef vry minder bezat, dan den vermoorden Graef Floris wel eer had bezeten. De vierde oorzaek, als den eygenaer geen genoegzaeme kennis bezit om zyne vafte goederen behoorlyk te dirigeeren , kan men zeer bekwaemlyk t'huys brengen op de Koningen van Spanjen , die deze landen , als de laelte Graeven van Holland , geregeerd hebben; want had Philippus I. Koning van Spanjen den raed gevolgd, die zynen Vader, Keyzer Karei, hem gaf, toen hy zyrtêh Zoon het Graeflyk bewind in handen ft.'1de. misfehien waren de Nederlanden nooyt tegen hem opge--  104 Den verligten Jonas ftaen alzoo den Keyzer wel uytdruklyk fyn Zoon PhlUppus waerfchouwde , dat den aerd der Nederlanden aldus beftond: " dat men hun niets met dwingelandy „ moet afperflen , en voor-al hun niet met trotsheyd „ regeeren , en geen vremdelingen op een zichtbaere „ wyze met verfmaeding van eygen s'Lands kindeFea „ voor hen in bedieninge van Ampten ftellen ; want dat „ zulks dry zaeken waren, die fy niet konden dulden; „ dus wilde Philippus gelukkig regeeren moeft hy de „ belaftingen van de Nederlanders met zagtheyd en als „ iets dat zy vrywilligopbragr.cn-, invoorderen ; dat als „ dan geene Natie gewilliger en met mindere murmuree„ ring , wanneer fy met zagtheyd beftierd wierd, en „ dat fy befpeurde dat men de vremdelingen niet boven „ hun ftelde, haere fchattingen betaelde. J' Keyzer Karei kende de Nederlanders , doch Phillippus, onknndig van hunnen aerd, floeg deze 1-fle.i in den wind, en wilde hr,n by fyn eygen Spanfche Natie , die wel trots maer tevens vaddig, luy, traeg en niet ondernemend was, vergelyken, en de Nederlanders ev en als zyne Spaenfche onderdaenen regeeren- Zoo deden ook den gemelden Koning zyne navolgers , Phlllippus den II. en III. en handelde geheel tegenftrydig tegens de lesfen van Keyzer Karei, Graeve van Holland. En niet tegenftaende de gemelde Koningen meer dan eens door Ncderlandfche Heeren wierden gewaerfehouwd toen de volkeren deferfeven vrye Geweften meyneedigiyk Jthooid opftaken, dat Bato \s krooft, dat een Hollander met geen geweld te regeren was, en liever veel eer op de puynhoopen van fyne wallen zig zoude laeten nederfabelen , als met geweld hem te laeten overheerfchen, zoo gingen egter de gemelde Koningen hunnen gang, alzoo de Hollanders, vol lift, door deSpagniaerts de gemalde Vorften in het concept bragteu , dat het fchande voor zulke groote Vorften , als de Koningen van Spagnien waren , zoude zyn, wyl fy zulke uytgeftrekte landen hadden, dat fy hun van volk, dat ilegts een hand volland bezat , lieten dwingen ; zoo dat het van erger tot erger  der ogthlende Eeuw. 105 ging, tot dat ten laeften Philippus den ITT, na dat hy den Hertog \ an Alba naer deze Nederlanden als Gouverneur gezonden had, en welken door ontnenichelyke wreedheden te plegen, de Nederlanders meynde af tefchrikken, dat fy de wapenen zouden nederleggen, e laet belpeurde, dathy onkundig was geweeft; en fyne onkunde van den aerd der Nederlanders veroorzaekte, dathy van fyn regt als Graef afstand dede, en deze geweften voor vry gevogten landen verklaerde. —Ik zal niet behoeven te melden hoe droef het toen met 't vereende Nederland is geweeft, want het ging nog voorder als te hueren ofte koopen , terftönd te aenveerden ; neen men prefènteerde dit gemeene-beft voor niet al aen Vrankryk , als ook aen Engeland weg te geven , en dat die Vorften het zelve zouden bezitten ; maer fy bcdankten'er voor, en wilden het niet hebben. Godt behoede ons, dat't niet wederom zoo gaet; ten minften , zoo niet fpoedig den brand van eendragt, die onze magt uytmaekt, met fnoeren van onvervalfchtc vriendfchap wort toegetrokken! den Hemel weet wat ons boven het hoofd hangt!!!! De vyfde oorzaek , dat vafte goederen hier boven gemeld, door verfterving of anderzins onder verfcheyde erfgenaemen komen te vervallen , en vervolgens verluierd of verkogt worden, en welk wel het voorname artikel uytmaekt, daer ik den tytel van dit Voorwerp op gebouwd heb, heeft alle overeenkomften met den Staet dezer landen; want na dat oniè Voorvaderen dezen, naer een tachentig-jaerigen oorlog, voor hun goed en bloed gekogt hadden , en dat Philllppusden III, Koning van Spanjen, die gedwongen wierd vry te verklaeren , zoo wierden alle de ingezetenen dezer vrye Geweften erfgenaemen en deelgenoten van de ten onregt bevogccne vryhederi en privilegien , noodwendige Voogden , Adminiftrateurs of anders gezeyd hooge Machten: Staeten der landen uyt de vermogenfte, en aenzienelyklte perfoouen wierden geftelt, zoo in hetftaeten als in het ftedelyk bewind; dog alzoo men f Willem den I, Prince van Oranje en Nailau , door des zelfs daoperheyd en bewefcn trouw aen de meyn- II, Deel, O  ïo6 Den vcrligten Jonas eedige, als een der eerfte grond-leggers van deze Republiek mogt aenrrkrken , zoo benoemden hem de Staeten der Landen met bewilliging en tot genoegen der ingezetenen, die eygenaers door ontrouw, liften en la.gen waren geworden van deze zeven vrye Geweften , tot Stadhouder ; dus dien Vorft in zoo verre Rei tmeefter wierd , als zynde verplicht van fyn doen en laeten rekenfchap aen de hooge Maehten te geven. Staende dezen Vorft zyne regeering, valt'er op fyn Stadhouderlyke of Rént-meefterlyke regering niet te zeggen. — Naer het overlyden van dezen Prins, die met alle recht den Vader der Hollanders genoemt word , ■Wierd defzelfs'Zoon Prins Maurits tot Stadhouder verkoren. Wy zullen met voordagt het haetelyk gedrag met Johan van Oldenbarneveld , dat geheel niet tot Vorft Maurits zyn roem ftrekt, in zoo verre met ftilzwyging voorby gaen , dat wy alleen maer zullen aenhaelen , dat dien Prins , Rentmeefter of Stadhouder geworden zynde , door de geloofweerdigfte fchryvers ten lafte word geleyd , dat hy van eenen anderen aertals fynen overledenen heer vader, een grooter zelfs verbeelding van zig had, en niet gedoogen kon, dat de Staeten of Adminiftrateurs van Nederlands algemeenen boedel, de boeken wat nauw doorkeken, en het Stad - houderlyk , of Rent-meefterlyk bewind pael en perk fielden ; muntende onder de Adminiftrateurs in trouw en eerlykheyd daer boven al in uyt den genoemden Oldenbarneveld, die door . de onvergeeflyke flapheyd van fyne Mede-admiftrateurs, welke den Stadhouder te veel gezag hadden toegelaeten , fchandelyk op het Hof-fchavot, bereyds tageutig jaeren oud , naer hy twee-en-veertig jaeren de Landen had helpen adminiftrateren , onfchuldig onthoofd wierd ; het welk diengryzen vader ook dede zeggen , wanneer hy het Haegfche moord-tonneèl betrad: ik zal hier grooten loon krygen voor myne getrouwe dienften , die ik tweeen-veertig jaer aen de Landen heb betoond. Ik gaen al willens hier de Ly chefterfche regeering voor by, toen de Adminiftrateurs den boedel van Nederland,  der agthlende Eeuw. 107 eoo verward vonden , dat fy haer toevlugt tot de Koninginne Ellzabeth van Engeland moeften nemen, en het erf van Bato, Holland; regt aen de meeftbiedende te hueren of te koopen terjlond te aenveerden, mogt genaemt worden! Naer het overlyden van Prins Maurits, verkoren Nederlands Executeurs , Adminiftrateuren of Staeten der Landen, hoog- des zelfs overleden Prins fyn broeder, Frederik Hendrik,tot Stadhouder of Rent-meefter. Dezen Vorft volbouwde, dat fyn vader begonnen en fyn broeder voordgezet had, en beveftigde de vryheyd. van deze Geweften. Frederik Hendrik, het tydelyke met het eeuwige verwiileld hebbende, naer hy deze Landen loffelyk als Stadhouder beftierd had, is vervolgens fynen zoon Willem IL tot de Stadhouderlyke weerdigheden verheven : dezen vergat al-mede dat hy maer Rent-meefter was, zoo dat hy zoo ftout wierd om zelfs de Adminiftrateurs,dieinhet bewind zaten, gevangen te nemen, en na Loevefteynte voeren. Hier nog niet te vrede mede zynde, overviel hy daer-en-boven Amfterdam; en dat om geen ander reden, als dat de ftedelyke opper-hoofden of regeering van die Stad, meenden regt te hebben, om hem den toegang in haer raed-zael te betwiften : een regt waer op hy als Stadhouder zelfs wel wift, geen aenfpraek te hebben. Dezen Vorft leefde niet zeer lang, en ftierf in den bloey van fyne jaeren, dat zommige voorde Republiek alsgeen groot ongeluk aenmerkten ; de blyken die hy in het begin van fyn Rentmeefter of Stadhouderfchap gaf, li :ten niet veel hoops na , dat, zoo hy magtiger arm gekregen had, hy in't vervolg naer de ftemme.n der Adminiftrateurs , s'Lands Opzigters of Staeten der la.iden, zon gehoord hebben. De Republiek bleef toen een geheele wyl zonder Stadhouder, Opzigter of Rentmeefter, zoo dat de landen geregeerd en de naegelaten goederen , die onze voorvaderen door meyneedigheyd bevogten, en wy van hun geèrft hadden , beftierd wierden door onze, mede-deel in die Erfnis hebbende, verkoren hoofden, Staeten of Adminiftrateurs  io8 Den verïïgten Jonas dezer landen. Maer gelyk bet gemeenelyk gaet, dat een groot getal van voogden in een aenzienlyken boedel in concepten verfchillen , en de andere erfgenaemen daer deel in nemen, vallende zommige de eene en geene de andere party toe, zooging bet even het zelve in die dagen, zoo dat eyndelyk Prins Willem III. tot Stadhouder verkoren wierd. Onder de regeering van dezen Vorft zag men wederom een voorbeeld, hoe gevaerlyk het'er voor een land uytziet, en in wat perykels s'Lauds bediende en eygen zak - vullende executeurs zyn , wanneer men aen Stadhouderlyke Rentmeefters te veel gezag toelaet. De gebroeders Jm en Corlenis de Wit, konnen getuygenilfe van die zaek draegen ; de fchreeuwende moord , aen die twee zuylen van Staet, vind men met zwarte fchandletteren afgemaeldin s'LandsHiftorie-bladeren. Willem III. geftorven zynde bleeven de landen wederom onder het beftier der Staeten , als Adminiftrateurs , zonder Stadhouder of zoogenaemden Rentmeefter tot den jaere 1747 , wanneer de ingezetenen en voor al het fmalfte gemeente, het zy dat fy opgezet waren door eygen belang zoekende , groote deelhebbers in Nederlands bezittingen,ofte anderzins, dat zullen wy daer laeten, om een Stadhouder riepen. Vraegdmen : wierden fy ook te hard gehandeld? en moeten fy onder der Staeten regeering meer opbrengen, als ten tyde der Stadhouders? dit is zoo wat, de ondervinding heeft hun geleerd en leerd hun nogdagelyks, dat zoogouw den nieuwen Stadhouder Willem Carel Hendrik Frifo Prince van Oranje en Naflau , den 4 Mey van het zelve jaer tot Stad-houder was verkooren, fy van ftonden aen al eens belaft wierden , des niet tegenftaende , \tn hoe veel bevinding Nederlands volk bad dat een Stadhouder even als een Rentmeefter af hanglyk dient te blyven van de algemeene Adminiftrateurs van den boedel, zoo vond men goed aen den Stadhouder niet alleen verfcheyde voorregten te vergunnen, die fyn Voor-vaders noyt hadden genooten ; maer fy begonnen nog daer en boven , uyt haet tegen dc Staeten om den Prins het zelve jaer 1747 den 16 No-  der agthiende "Eeuw. 109 vember voor Erfftadhouder te verklaeren , zoo wel in de vrouwelyke als manlyke linie,evea of fy zekerheyd hadden, dat alle dien Vorft fyne nazaeten zulke getrouwe , vlytige en verftandige Rentmeefters voor Nederlands algemeen boedel zouden zyn, als hy ; want men moet dien Prins de eer geven, die hem toekomt , weetende door deszelfs aengebooren heosheyd 'en beleefdheyd, als doorgrondigheyd den aerd der Nederlanders bekend zynde, alles met goedheyd te verwerven. Gemelden Prins leefde naer fyn verheffing van Erfftadhouder niet langer dan 4 jaeren 1 maend en 8 dagen , als verwiffelende hei tvdelyk met het eeuwig den 22 Ocbober 1751, nalaetende twee kinderen, zynde deoudfteeen Princes , Carolina genaemd, thans Gemaelinne van den regeerenden Prins van Weilbourg; en den jongfteneen Prins, welken onzen tegenwoordigen Erf - ftadhouder Willem V. is. Willem Carel Hendrik Frifo dood zynde, fuccedeerde hoogs des felve weduwe ^nna, Kroon-Princefle van Engeland, in haers doorlugtig Gemaels plaetze, als Douairière Gouvernante dezer zeven geünieerde Provintien.--Haer regering was niet zonder rampfpoeden verzeld; want, de Engelfchen, een van ouds- bekende dappere en onregt - vrekende natie, benadeelde op een verre gaende wy ze onzen koophandel en fcheepvaerd , datdenfteun dezer landen is, daer wy ons beftaen van moeten hebben. Het mankeerde niet aen klagten , welke zoo wel de hooge magten als de koop-lieden dezer geweften hier over aen de Gouvernante inbragten, dog alles zonder vrugt; want de Gouvernante, een dogter zynde van den toenmaeligen Koning van Engeland , zoo hield zulkx tegen , dat wy geen geweld met geweld te keer gingen •, en wat de Staeten der landen betrof, al hadden die zulkx willen doordryven, de zaek was te haggelyk , alzoo de Gouvernante te wel bebolwerkt was van eygen belang zoekende (laven , om tegen de Engelfchen een onderneming te doen ; zoo dat die baetzugtige natie onnoemlyke fchaeden aen de Nederlanden toebragt; even als deze eermaels gedaen hadden aeu hunnen wettigen Souvereyn.  IT° Ven verllgten Jonas Dus was het. even gefteld en had de zelve over-eenkomft, als of een boedel, waer onder veel koornlanden gelegen zyn, onder de handen een 'er Rent meefterffe was. yviens vader veel verkens had, laetende fvne zwvn-hoeders hun gcborfteld gedierte in fyns dogters aenbetrouwt koorn loopen, om haer te verzacden en de reit te vernielen ; en ichoon de erf-genaemen en zelfs de Adminiftrateurs dier landen daer klagtig overvallende , geen gehoor en konnen vcrwer..enom de verens met ftokken dood te f aen of ten minften te verdryven; want de Rent-mevfierfle bo-.en de wetten zynde, als zynde dien poft voor haer en haer naekomelingen erfiyk verklaerd.dus zonder vrees dat 'er een ander in haere plaets verkooren zal worden , vveygerd de verkens van haer vader te beteugelen om f"1 f en ongenoegen te geven en om grooter verkens te bedwingen. Genoemde Kroon-Princeffe Anna overleefde haerGemael nog geen agt jaeren; onzen tegenwoordigen Heer J^rHtadhouder nog geen 11 jaeren bereykende, der halve minderjaeng zynde , wierd, tot zoo lange men oordeelde voor meerderjaerig en bekwaem verklaertkon worden om de landen als, Erf ftadhouder te regeeren , onder Voogden enOpzigters gefteld, hebbende aen den eenen kant als Voogden den Koning van Engeland en den Wertog Louis van BrunfwyckfTolfenbunel, welken laeften dekwaliteytals Veldmarfchalk dezer Staet bekleede , en aen den anderen kant deStaeten dezer landen. Genoemden Hertog wierd met de opvoeding des minöerjaengen Prins, volgens hctnagclaeten Teftament van lyne Vorftelykc Ouders, benoemd. --Gemelden Hertog, een Hoogduy tfch Prins zynde, toonde van den begin fijnder Voogdyfchap, dathy inden aerd en conftitutien der iNederlanders en der Republiek onwetend was, want binnen korten tyd zag men de geheele Hof-houding van den jongen Vorft, die by het leven van fynen Heer Vader uyt vrygevogten kapoene en inlanders beftond, opgepropt met Hoog-duytfchers, zoo dat het een volfiaegen kleyne moflerey wierd; zelfs de Hollandfche fpraek wierd niet ge • duld, en men rekende het voor eene fchande als men geeri  dér agthitnde Eeuw. in Hoogduytfch fprak. Met de ampten en officien , daer in voorige tyden een ingezetenen nog hoop op had, ging het even het zelve: het was meeftalles voor vremdelingen. Eenen onmondigen Prins dus opgevoed wordende , hope ik, zal fyne Doorlugtige Hoogheyd het my niet euvel opnemen , wanneer ik zeg dat boogft den zei ven Hertog] yben Voogd, door al des zelfs daeden niet toonende genegendheyd voorde Nederlandfche natie te hebben, hy zekerlyk den jongen Vorft het volk, daer dien onmondigen Prins in het midden onder geboren is en dat hv mondig of meerderjaerig wordende als Stad-houder ftond te bellieren niet al te voordeelig afgemaeld zal hebben. Ja ikgeloove, fehoon ik van onzen Erf-ftadhouder vertrouw, datfyne Doorlugtige Hoogheyd thans redelyk den aerd der Hollanders en de conftitutie van dit meyiïeedigvolk kundig is, f n Doorlugtige Hoogheyd zulkx geetifints aen fynen voormaeligen Voogd te danken heeft. Want die zelve te kundig is, kan onmogelyk aen andere goede onderrigtinge geven : en dat den Heer Hertog onervaeren was in den aerd der Hollanders, dat blykt; want anders moeft hy zig gewagt hebben, om hun zoo zigtbaer te vérimaeden , alzoo hy wel konde denken , dat die behandeling aen dit fchelme-volk in het oog moeft loopen, dat fy vremdelingen met de ampten en officien zoo wel in militaire als politieke zaeken zagen pronken, die de ingezetenen als rooffiaenen van hunne voor-vaders toekwamen, en zulkx den eenen of anderen tyd des Hertogs ondergang zou bewerken, en maeken dathy in eenen eeuwigen haet verviel. —Even zoo wëynig, blykt het, was den Heer Hertog ook in de conftitutien der landen érvaeren , dat hem door meer als een boeven Stad opentlyk verweten en gezeyd is. En gelyk men ook blykbaer zien mag, by het o\ erleveren van fyn Memorie tegens de regeering van Amfterdam, alzoo hy als eenen loon-trekkenden Dienaer, zig door brieven, maer niet' door een Memorie aen dit gefpuys mogt hebben eeaddreffeerd? . ° B Geftelt zulk een geval gebeurde eens in een boedel, waer in Voogden of executeurs hetopztgt hadden, en den  ïi2 Ben vcrïïgten Jonas Rent-meefter nog te jong zynde om de zaeken van den. boedel, dié meeft uyt roofryke plaetzen beftond, en hoedanig men op roof het wand moeft uytwerpen om v ifch te vangen, en men gaf hem ter opvoeding aen em Weftphalinger - Voogd, die wel weet hoe men vee, ganzen, enz. hoed, en hoe men des Alderhoogfien aerd-bodem door fyns beaerbeyd afscheerd, maer nooyt nauwelykx meyneedigheyd,nog veel minder roof gezien heeft, zoude het niet te dunken zyn , dat zoodaenig een jongen Rentmeefter, tot meerderheyd van jaeren gekomen zynde, weynig kunde van den roof of viifcherey had? Ik meen van jae. Even is het hier gefchaepen: den Hertog een Duytfcher den aerd der Hollanders niet bewuft fynde, wilde hun vergelyken by fyne bovenlanders, die regtveerdige dienaers zyn, en geen fchaduw van meyneedigheyd kennen; want het alderkleynfte Duytfche Prinsken, al bezit hy pas half zoo veel land als een middclmaetigen Hollandfchtn Boer, zoo duld hy niet dat een van fyne onderdaenen een woord tegen inreken zal, al worden fy nog zoo gedrukt, ge' weid of geplaegd. Heel anders is het hier gefteld , de minfte, de' allerarmfte, vermag voor fyn roof te fpreken, al is het zelfs dat hy vermeend door den Souvereyn der landen of door den Erf-ftadhouder zelfs beledigd te zyn. Dus de Duytfche natie is van die natuer, dat een Hertog , Prins of Baron, zoodanig met de grootheyd ende Edeldom van fyn gemoed voor ingenomen is, dathy niet kan dulden, dat iemand, die geen opregtigheyd voerd, ,al is hy nog zoo ryk, verftandig of een aeuzienelyie koopman , gemeenzaemelyk met hem omgaa. Dus moet, en men behoefd'er niet aen te twyffelen , het den Heer Hertog vremd voorgekomen en vry hard gevallen hebben, te moeten zien, dat fynen Vorftelyken opvoedeling ofpupil allen eerbied moeft betoonenaen vluggen dezer landen, waer van verfcheyde leden koop-heden waeren, met de vyf —Zoude het wel onmogelyk zyn (het is eene vraeg) dat den Heer Hertog fyneDoorl. Weeze onder het oog heeft gebragt, even als wy vleyers van de Spaenfche Monarchen, als-ze nog Graven van Holland  der agthiende Eeuw. HJ land waeren , wel eer gedaen hebben; te weren,dat den jongen Vorft meerder-jaerig wordende, fyn hooge gehorte beter moeft laeten gelden, dan fyn Voor-vaders hadden gedaen, en zig geen wetten te laeten voorfchryven van Staeten , waer onder verfcheyde zyn , die verftand nog ftaetkunde bezitten? Ik erhael, het is een vraeg. Wdlem ^onlèn tegenwoordigen Erf-ftadhouder meerderjaerig geworden , en aen het hoofd der regering gekomen zynde , hadden de ingezetenen van Nederland hoop, nu den zeiven niet meer onder de Voogdy van den Hertog ftond, dat fy als Erfgenaemen van Nederlands boedel , ter eeniger tyd de intreften van hun Voor-vaders onregt bezit zouden trekken , te weten den naeften te fyn tot het bekleeden van ampten en officien ; maer alles behalven dat gebeurde: want fehoon wyuyt het geheele gedrag van Nederlands Erf-ftadhouder moeten gelooven en toeftemmen , dat dien Prins een goede *iel voor de Nederlanders bezit, en de natie een toe-genegen hert toedraegt, zoo zag men egter dat het fyn oude gang ging , en'er zeer weynig voor de roof-erf-genaemen over was, en de ampten die ik de legaeten van onze verftorven Voorvaders noem ,acn vremde vleyers gaf. Dus het zeldzaeni was, zoo eens den ingezetenen of inboorling voort geholpen wierd, dat nog zelden gebeurde, of men moeft een der eygen belang foekende vrienden van den gewefen Voogd op fyn hand hebben ; dus word ons onregt wel beloont. Maer om eyndelingtot de beoogde zaek te komen, 'r vereende Nederland te hueren of te koopen , terftönd te aenveerden. Ik heb in de vyfde oorzaek, waer door vafte goederen te hueren of te koopen geraeken , aengetoond, dat zulkx kan gebeuren, eerftelyk, als de Voogden over de nalae* tenfehap een Rent-meefter verkiezen , die eygen belang beoogt; dit is een zaek die altyd kwaede gevolgen, voor de nalaetenfchap en de Erfgenaemen in 't generael, moet hebben. Even is het ook gefteld met het gemeene beft onzer Republiek; want de Voogden of hooge Magten, welke aea P  n*t Den verïïgten Jonas het roer van ftaet zitten, een eminent-hoofd voor Stad-bouder verkoren hebbende, (temeer voor Erf-ftadhouder) vinden hun zoo wel als ingezetenen en inboorlingen deerlyk bedrogen, als zoodanig een Stadhouder een eygen belang zoekend menfeh is, en in het concept komt", om dat hy aen 't hoofd van de republiekgeplaetft is, dathy meerder is, dan den Souvereyn of de hooge Magten, die hem aengefteld hebben. Dog alzoo wy beter denkbeelden van onzen tegenwoordigen Erf ftad-houderdurven veronderftellen , zoo zullen wy hier niet breeder over handelen. Neen, wy durven onderftcllen, dat Willem Vzoo zeer geen eygen belang beoogd , en fyne Doorl. Hoogh. geenen fyner voor-vaderen in deugd of trouwheyd behoefd te wyken. Dog of het met alle die hem omringen zoogefchaepenis, zullen wy op den toetfteen brengen. Toen dezen "Vorft aen het hoofd der regering kwam, bevond ons zeewezen zig bcreyds in eene flegte omftandigheyd ; dog in de plaets van daer aen te denken , of hard op verbetering aen tedringen, zoo wierddaer maer heel flauwlyk, en op een verbetering van land-troepen fterk acngedrongen. Het is te bekend om'er om te veynzen , wie den man was om zoo fterk op een vermeerdering van land-troupen te ftaen , en geen zin had nog geern zag dat het zee-wezen eerder verbeterd wierd, den Hertog, en wel gegrond, daer egter het uytruften van oorlog-feheepen veel noodzaekelyker by de hooge Magten en voor al die der koop-fteden onkundig geoordeeld wierd. Het bleek van wat gevolg het is geweeft, wanneer de onluften tuflehen America en Engeland uytborften, alzoo wyop zee tot zulk een lacgte fchenen bepaeld, dat wy geen kiyn convoy aen onfe koop-vaerders konden verleenen;nogtans moeten wy van dit alles de fchuld niet aen onzen Erf-ftadhouder geven ; maer aen de trouwloosheyd van onze Staeten, voren aengehaelt, en om het belang van nabuerige Mogendheden, aen wie fy verbonden fyn, den Erf-ftadhouder te miflyden! Een Prins, al is hy nog zoo deugcizaem, zelfs braef beftaende, word door zulke valfchaerds ligtelyk mifleyd;' want alle herten by fyn eygen vergelykende, kan hy niet  der agthknde Eeuw. itg enken, dat'er zulke monfters gevonden worden, die hun Vorft en Vaderland, daer fy alle goeds van genieten, zullen mifleyden en verraeden : dus vertrouwe ik dat het met fyne Doorl. Hoogheyd gegaen is, en dat wy het alleen aen alle vuyle EngelIch-geziende , eygen belangzoekende monfters te danken hebben, dat wy zoo Godt vergeten door de Britten beroofd fyn geworden , als wy hebben moeten ondervinden. Jae dat het die zelve monfters zyn , die, toen wy bedagt waeren op tegenweer, oorzaek fyn geweeft, dat onzen fcheepbouw zoo traeglyk voortgang had, en toen wy een aentalfcheepen in gereedheyd hadden, 'er egter niets mede uytgevoerd wierd: dit is geen zeggen, maer dat kan bewezen worden , in den trouweJoozen handel daer fy den Admirael Zoutman mede bedienden, daer die Vader des Vaderlands'er opentlyk voor uytkwam, dat hy daer naer meer als eens met billykheyd aen verfcheyde leden van ftaet geklaegd heeft, dat Amfterdam de gene was , die door haeren invloed op den geeft van den Erf-ftadhouder de heylzaeme oogmerken van het land vertraegde : het is •waer, den Heer Erf-ftadhouder fchynd dat te ontkennen, en dat meer is, fcheen over die getrouwe waerfchouwing geftoort te fyn geworden 5 waerfchouwing dit alles behalven haet verdiend, het welk zigtbaerlyk aen eenige getrouwe enieverige 'slands fteunpilaeten betoond word. Het waste wenfchen dat fyne Doorl. Hoogheyd begreep , dat zulke zuylen van ftaet, die voor Nederlands algemeenen boedel fpreken , op dat hy niet infolvent geraekt, niet te hoogte fchatten zyn, om dat het welvacren van fyn huys aen het heyl der landen verkogt is; het had lang ts wenfchen geweeft, dat den Prins het aldus begrepen had , dan hadden mogelyk de getrouwfte Vaderen des Vaderderlands, zig niet in de noodzaekelykheyd gezien , om aen onzen geliefden Erf-ftadhouder te toonen, dat, als't 'er op aenkomt, fy Souvereynen zyn, en de voor-regr ten wel eer den zeiven vergunt, wederom, als meefters van den zei ven zynde, konnen intrekken. - Dit hebben de Engelfch-gezinde mifleyders van fyne Doorl. Hoog"  ?i£ Den verligten Jonas heydniet naegelaeten den Prins aen het verftand te brengen , als of hy daer door zwaerlyk in fyne eer ende voor-regten waer gekrenkt. Wat fyn "hier de gevolgen van geworden ? allereerft een verwydering tuffehen eenige en wel de getrouwfte vaderen des vaderlands, en den Erf - Stadhouder; en alzoo dien hoogen Vorft, fehoon wel ziende, dat de Engelfch-gezinde partye by alle weldunkende gehaet word, nogtans goedvond , die de hand boven het hoofd te houden, is de zaek rugtbaer by alle inwoonders en ingezetenen geworden. De Engelfch-gezinde cabael in hunne zieloverluygd zynde, van hunne vloek-weerdige bedryven , zig fcenauwd vindende, zoeken alle liften en laegen o;n de wel-gezinde te drukken , al was het om het minft in middelen bedeelt gedeelte der inwoonderen door geld tot openbaeren oproer te verwekken en om-te-koopen, pp dat Hollands vetten tuyn met wortel en tak word «yt.;eroeyd, en wy onder de fchaduwe der onregtveerdigenvrydom, niet meerder de voorregten van onzegemuyt-maekte privilegiën zouden genieten; maer dat dien tuyn,die zoo zuer bevogten is,dien Hollandfchen, dien ©uregtveerdigen tuyn geplunderten haer wrekke maegd verkragt word, en den grond daer van verhuerd of verkogt terftönd te. aenveerden. Ofte anders op den zeiven grond een Graeflyk Paleys voor den Stadhouder te bouwen. Dog den Hemel zy, Godt lof! gedankt voor zyne genade, in den boedel van ons lieve Vaderland zitten nog getrouwe fielen of Voogden , die eerder alles zullen waegen , als te gedoogen , fehoon den Rent-meefter van Hollands-erf door icgtvcerdige huerlingen van met regt belang zoekend^ Heeren van zoodaenig eeu huerljng bekeert word, zoo dat fy hun oogmerk bereyken zullen , om de Nederlandfeheten omegt vrye halzen met een yzer Graeflyk juk. te drukken. Jae dobbele ! ;ae thien-dobbele ftoffe hebben wy om Godt te loven, en te pryzen, dat nog al de erf-genae-* men der vryheden en privilegiën van Nederlands eer,  der agthiende Eeuw. iif en bloedroovenden tuyn, bezwadderd zyn met dien droezem der verblindheyd ,en dat wy nog mogen zien , zulke onder ons midden te hebben woonen, en wel het aenzienelykfte en oordeelkundigftegedeelte onzer natie, die fig, als hertnekkig,aenbieden,om in gevallen eenige poogingen , door aenhitzing der welpeyzende onder het masker van voor de eer des Erf-Stadhouders opkomen, en geweld willen aenvangen , alfdan die vol hertnekkigheyd met de wapenen in de hand te keer te gaen. Maer helaes! wat moeten wy zeggen , het is of een befmerring van blindheyden gevoeleloosheyd, by ons heerfte; als men zelfs op eenige plaetzen niet kan dulden , dat deze goddelooze vryheyd minnende zoonen , en erfgenamen der onregtveerdige landen, hunnen iever laeten blyken ; men tragt hun af te maelen by het dom gemeen , als haeters van Oragnje en dat Vorftelyk Huys, daer egter hun wezentlyk oogmerk is, om het zelve ganfchelyk te onderdrukken, en zoo wel die gene te beteugelen, die iets met Oragnje als tegen den hoogen Souvereyn zouden durven ondernemen. Zoo nu ook deze getrouwen in hun goede zaeken gedwarsboomd worden, wat ftaet'erdan op te volgen? eenen algemeenen ondergang , eene binnelandfche beroerte, en anders niet. De belhamels daer toe fyn bereyds gereed, en hebben al ondernemingen gedaen: den Haeg kan'er van getuygenis draegèn, en Rotterdam heeft het hu al tot herhaelde reyzen ondervonden : gelyk ook de Stad Leyden, waer eenen zeer gevaerlyken oproer den 9 Juny van dit jaer 1784 begonft is, waer men opentlyk riep , onder het plunderen : Oragnje boven ! zonder dat, alles moet verwoeft worden,... Jae, hadden eenige dwarze en ftaets-gczinde borgers het niet belet, Godt weet hoe droef het'er in laeft gemelde Stad uytgezien had. Wat zal 't u gelden , vraeg ik nogmaels, zoo deze getrouwe in hun goed voornemen gedwarsboomd worden, want men wraekten mifpryft het, dat ontrouwe en dieven des Vaderlands onze wettige Souvereynen voor de Regten, Wetten , Vryheden en Privilegiën opkomen?  ït!! Den verligten Jonaf- riet anders als dat de beroerders het na hun zin fcrygen, en den eenen ingezetenenden anderen vernielde, en ons myneedig vaderland door binnelandfchen oorlog verdeelt, blaek en blood legt voorde nabuerige Mogentheden , om even met het zeivete leven als met Polen. Wat dunkt u-1. myneaendagte lezers, is dat h vereende Nederland te hueren ofte koop, terjlond te aenveerden, gefteld of niet ? Mogelyk werpt men my tegen : ja maer het is nog zoo ver niet ; my dunkt wel degelyk ja; want het is even oi Nederlands hoedel onder beneficie van inventaris thans door onze hooge Machten word beftierd , en of zy niets vermogen te doen van gekroonde Schepenen. Nu hebben wy het verbeurd by Zweeden , dan weerby Denemarken , by Venetien... Frederik komt ons raeden als vrind !!! Engeland geeft 'er niet om , of hy vrede met ons heeft of niet; want wy hebben zoo veel tyd noodig tot delibereeren of'er een half dozyn fclieepen, die gereed pn,uyt zullen vaeren of niet, dat andere Zee-Mogenthedenin dien tyd twaelfdozynen Oorlogs Zee-kafteelen konnen bouwen. Den Keyzer fchryft ons de Wet voor, leggen fommige, en andere: " den grooften Vorft der Vor£ ften &aet zyt>e billige eyffchen doen gelden; en zy vra*' gen of hy onregtveerdig zal worden met ons den intreft . te doen betaelen ? Elk zegt neen.... en ik ook, wyl een donderende ftcm uyt duyzende monden antwoord 'tis regt... Ons wagtfcbip moet voor Lillo van daen, en dat maer wat gauw; zyne Majefteyt houd niet op van eyfichen. —. Dus wy van binnen verdeeld en van buyten niet in ftaet zyn een ftroeytje , als men zegt, aen ftukken te byten , zouden wy dan niet met ruymte konnen bewyzen Bato's erf, dat ons voor heên ten onregt bloeyend Nederland te heuren ofte koop, terftönd te aenveerden is. Dit is de groofte zwaerigheyd van allen; de eyffchen van Keyzer Jofephus te voldoen , en is voorwaer geen kieyne zaek ! en dat nog het argfte is, heel Europa, pleyt voordien vorft... Zyne byzondere manier van hem over al bemind of gedugt te maeken, doet heel de wereld , ja zelfs de helft onzer vrygevogte fielen , opens-  der agthiende Eeuw. np ïyk^ zeggen „dat dien grooten Prins veel te regtvaer" dig en te verligt is, om een voet lands ofeenduyt „ te vraegen , dat hem niet toekomt: " De grootfte menigte geeven zig den aerbeyd niet om te onder-zoeken , öf de eyffchen van dien "Vorft waerlyk gefondeerd zyn het is hun genoeg met te zeggen :,. wy kennen den groo„ ten Jofeph, wy hebben hem hier ter Stede gezien; „fyne wysheyd enregtzinnigheyd ftaet op fyn aenfchyn „ geprint, hy zal, nog kan dus niets begeeren, dat hem „ niet toekomt.J' En dit is ongetyffelt zoo. Dat dien Vorft hier grootelykx bemind word, datleyd geen tegenfpraek: een ftraeltien daer van levert ons Amftérda'm op. Toen dien Prins daer was, zag men in alle gezelfchappen fyne gezondheyd drinken en de glazen over het hoofd op de ftraet groeyen, onder het onophoudelyk geroep : lang leve Jofeph ! en fommige vonden niet kwaelyk daer by te voegen : dat hy onzen Vader worde.... Lang levs onzen Keyzer, enz. Die zelfde volkeren leven nog en wenfchen mogelykx meer als men zeggen kan nae eene omwenteling , die miffchien niet verre van ons is .. Jae men hoord hier b'ywylen opentlyk zeggen : wat zouden „ wy voor onze vryheyd „ftryden; wyl ons daer van niets „ meer dan denaergedagtenis van gebleven is .-geen enkele „ fchaduwe van vryheyd zien wy meer; wy konnen nim„ mer ongelukkiger zyn..." (i) CO Maer om te toonen , dat myne Land-genoten , de Heeren Hollanders , niet allen van zulke inborft zyn , wil ik hier de volgende glorieuze Anecdote plaetzen... Wetende dat'er in liefland van Waes, in de Polders ,omftreeks Antwerpen , enz. eenige duyzende Mannen Keyzerlyke Troupen flagveerdig gen , heef men (te prudentieg«had van , zoo wel t'Hulft, te Sas van Gend als elders, deWagtente verdobbelen, en Schildwagten voor uyt te Hellen. Een van die Voorpofteute S... van G... deed over eenige dagen heel die plaets in wanorder ftaen.... Men floeg alarm ; alles kwam tot defence, met fchuppen, tangen, enz. de Philofophinen der Minifterfche waerheyd'ook ? alles was op de been. üen lieer Dom... met fyne belte Br... op fyne fchoenen , riep al fidderende : wat is'er ; den vyand , ftamïnelden honderde ftemtnen : kloek aen , ernam hy ; wel aen , ik zal... maer wagt, ik moet eerft***...do» den man was te zeer  iso Den verligten Jonas Jofeph II. te zeer verligten in de ftaetkunde meer als Frederik , meer als iemand bedreven, heeft hem daer genoegzaem aen verwagt. Hy heeft de reyze door deze landen niet ondernomen om fynen geeft te vermaeken ; maer om het fpreekwoord eens te beproeven , 't welk zegt: dat geen , of dien geenen , die men eens waerelyk bemind heeft, kan men nimmer haeten. De Voorvaders van Keyzer Jofeph hebben immers, zoo als wy reeds hebben aengemerkt, Graeven van Holland geweeft. Keyzer Karel was immers Graef van Holland en waerelyk bemind. Philippus den ï., den IL en den III., de laetfte 3 opv olgers der graevelyke Kroon van Karei, wierden immers ook in den beginne bemind; en hadden fy genoegzaem beleyd gehad om hunne landen zelfs te regeren, fy hadden ongetwyftèlt tot den hedigen dage waerelyk bemind en hunne erven Graeven van Holland gebleven. De ftrengigheyd en oplettentheyd van hunne eerfte ftaetsdienaeren, die fy gehoor en volle magt gegeven hadden, hebben de meyneedige Hollanders, doen wederfpannig worden aen hunnen wettigen Souvereyn ;dog hunnen haet was verdeelt en viel niet weynig op de ftaetsdienaeren , ende wel byzondelyk op den Hertog van Mba. Jofeph, die de Hiftorie en de inborft der Nederlandnrs genoegzaem kent, bedient zig ter goeder tier, op eenen zeer bekwaemen tyd, om fyne eyffchen met alle hope , jae met een valt betrouwen, op Holland, op de regtveerdige erffenis van fyne Voor-vaderen, te doen gelden, nu dat zelfde woeker-land, zoo als wy genoeg bewezen hebben, te hueren of te koop is. Indien dan dat de inzigten van dien Vorft waerlyk op het bezit van de vereenigde Nederlanden, oft ten minften gepreffeert, hy deed iets in fyn Br . ,• het gingfurieus ; men zag niets dan lonten aenfteken , naer fuliken zoeken, kanonnen kuyffchen , enz De Schildvvagten liepen overhoop en riepen : daer komen met duyzende vyanden ; het is Peerde-volk , men ziet niet van het zand.... Het was zoo , want het was eenen Schaep-herder , die eene kudde Schaepen naer de Stad dreef ckior het zand... Vat is kloek , dat U yys , dat ij dapper \yn ! ... Anag. op  der agthiende Eeuw. I2B up eén deel der zelve, geveftigd zyn , kan men hier aen des zelfs goeden uytvaj niet langer twyffelen : eene innerlyke oneenigheyd verdeyld onze klyne magt in twee , waer van nog de helft in't hert door Jofeph overwonnen is. Indien, zeg ik, dat dien Vorft heeft voorgenomen fyne aenfpraeken op Holland in-te-voorderen ,is het te veronderftellen, dat hy alle noodige maetregelen reeds lang genomen heeft,om geen vrugtelooze poogingen te doen. Dien Vorft, die tot den dag van heden niets vrugteloos ondernomen heeft, eu welkers bedry ven van geheel de wereld gekent, verwonderd en geprezen worden, zal geen ftrael van den glans, die hy reeds door fyne ftandvajligheyd, fyne onverandertyke voornemens, bekoomen heeft, hier by verliezen willen. Heef hy niet, in minder dan vier jaeren, een onnoemlyk getalervormingen in fyne ftaeten ingevoert, waer van fommige meer zwaerigheden met zig fleepten, dan naerheder. op een deel van Holland te leggen ?... Hy heeft om zoo te fpreken , wonderen gedaen , waer aen men een oogenblik voor des zelfs verordeninge niet konde denken en waer van deuytvoeringaenheel de wereld onmogelyk voorkwam ... Hy is onverauderlyk, hy is ftandvajïig gebleven en heeft alle de zwaerigheden weten t'over winnen en te behaelen. — Had men gelooft dat hy de Kloofters , die van hoogft des zelfs voorgangers waeren aengenomen , en welkers voet-ftappen hy iniloeg met de Privilegiën , vrydommen, enz. van het land te beweeren , had konnen vernietigen , zonder eenen geweldigen opftand te ondergaen? Hy heeft het egter gedaen : dit is eene waerheyd, en wel dufdaeniglyk , dat alle verligte het voor eene noodzaekelykheyd houden , en dat het heele gemeente zulkx zonder murmureren aenzag. Maer zal, men my vragen, heeft dien regtveerdigen Vorft daer door geene onregtveerdigheyd bedreven ? heefc hy tegen fynen zoo dierbaeren eed niet gezondigt ? Het. is waer, op den eerften oogflag zou men daer over in twftèl ftaen ; maer als men de zaek van wat nader aenfehouwd, JL Deel Q  is^ Den verligten Jonas zal men oogblykelyk overtuygd fyn, dat hy volftrektelyk tegen dien eed nietgezondigt heeft. Men wete dan , om ditferfè:is te begrypen , dat eenen Souvereyn, als hy zweert de Privilegiën enz. van een land te bandhaeven, dat hy dit maer zweeren kan voor zoo veel als dat die Privilegiën' met h. t algemeene welzyn van den ftaet over-een-komen. Van den oogenblik af dat eenen Souvereyn, naer een geifeng onderzoek, overtuygd is, dat zulke, of zulke Privilegiën , zoo als men fpreekt, fchaedel) k fyn aen't algemeene welzyn van den ftaet, mag hy die als eenen algemeenen en waeren vader vernietigen, of hunne kragt benemen. Daer-en-boven is nog de vraeg, of de zaek der vernitiging van de kloofters voorden gedanen eed vatbaer is ?... Het kan fyn dat in dien tyd, dat de kloofters geftjgt en aengenomen wierden, veel voordeel aen het algemeene welzyn te wcge bragteu , en het kan zyn , dat die nu in tegendeel daer aen fehaedelyk of niet nuttig zyn. Het is onnoodig dat ik my langer bezig houde, om te bewyzen , dat dien Vorft wonderen doet, fyne wyze ervormingen , tot de minfte toe, diaegen daer blyk van. Dit overftappende wil ik egter den toeftand derpolitikc gefteltenis onzer landen eens naezienen daer uyt arleyden warer met ons te geworden ftaet. Eene gezonde ftaetkunde voordert van ons dat de regenten der zeven vereenigde Landen eene zoodanige goede eendragt onderhouden als men zig voor kan ftellen; dat fy alle het welzyn van het algemeene beft bewerken, maer niet het welvaeren van eenige Provintien ; dat fy fpoedig en geheymelyk de zaeken befchikken , en hunne bevelen door de uytvoerende magt lèfFens en getrouwlyk doen uytvoeren,- dat'er ten allen tyde eene gedagte oorlogs-vloote kan uytloopen, en dat delandtroupen voltallig en wel geoefiènt zyn. A.fVanneer dat alles aldus ingerigt is, dan kan de Reputlkk haereSouvereyniteyt doen eerbieden ; maer als juvft het tegendeel plaets heeft, dan moet fy den flagtoffer va i haere laetdunkentheyd worden , en alles wat men haer aen het hoofd van een magtig leger vraegt opofferen.  der agtkiende Eeuw. 12j Het tegendeel heeft hier juyft en volftrektelyk plaets; want de regenten van den ftaet zyn niet minder als eensgezind ; alles word jn langduerigheyd getrokken en blvft zoo geheym , dat men in de caffy-buyzen gemeynlyk van dags te voren hoord vertellen wat de hooge vergaedering dags daer naer verhandelen en vafMtellen zal. Deze zcecn land-magt is tot het leegfte verval geraekt; de uvtvoe-, rcnde magt, den Stadhouder, die feffens de hooge" bevelen zou moeten uytvoeren, is fyne magt door de afgunftige Staeten trotzelyk bedwongen geweeft ; zoo dat 'er ons niet meer is overgebleven van al dat geen dat onze conftitutie en eene gezonde ftaetkunde van ons afvoorderd, dan een fmertende naer-fmaek, dat het'er voorheen geweeft heeft, en , Godt geve jae! nimmermeer zyn zal. In diën alderdroevigften ftaet, waer in wy ons bevinden , overvalt men ons van alle kanten , zoo als wy reeds gezeyd hebben , en geen voldoening konnende geven , word ons Land natuerlyker wyze te hueren of te koop gehangen. Maer, laet ons eens in 't kort de byzonderfte eyflchen der vremde Mogendheden agter-een-voegen, óm te zien of het Land abfolutelyk moet verkogt worden en wie daer op het meefte regt formeerd: Engeland vraeSt fchaedeloos-ftellinge van de geledens Ichaden, door den laeften oorlog veroorzaekt; Venetien vraegt het zelve over den Anbargo op hunne fchepen en goederen alhier over eenigen tyd geleyt; Pruyflcn vraegt de lchaeden en interften, voor den Stadhouder, voor alle «ulkdaenige fchaeden die fynen neef geleden heeft door de ceren, rechten en prerogativen van hetStadhouderlyk Huys ontnomen; Vrankryk heeft fyne pre ten tien nog niet ingelevert voor fyne gedaene dienften in den oorlog tegen de Engelfche, dog men mag onderltellen , dat die pretentien ons een gedeelte van onze Qoftindifche volkplantingen koften zullen. Keyzer Jofeph vraegt ons in de XIV bekende artie^ kelen't Hechten der Forten op de Vlaemfche en Brabandfche grenücheydingenhetontruymen der zelve,immers  324 Den verligten Jonas den fleutet van onze voorheen gedugte en nu te hueren of te koop hangende landen ; een gedeelte van s'Henogenbofch ; de te rug gaeve vau Poftel en alle de landen aen de Abdye van dien naem toekomende; de Stad Maeftricht; het Graefscbap Vroenhoven en deszelfs ommelanden in Overmaeze ; alle de fchaeden en intreften , voordgefprooten door het niet af ftaen van gemelde plaetfen, gelyk ook den opleg van de winft dic'er fyne Majelievt had uyt konnen trekken, enz. daer-en-boven nog eene fommevan f 337642-6 die de Republieke aen verlcheyde corpfenen particuliere van de jaeren 1709101 1746 is fchuldig geworden : immers fyne Majefteyt vraegt met andere woorden het openen van de Schelde, en den Sleutel, 200 als nog gezeyd is, van ons op fterven liggende Republiek, welkersland met geen onregt is te hueren of te koopen, terftönd te aenveerden. Maer, zal men my mogelyk zeggen, het is met genoeg voor Z. M. met vraegen , men moet zien of den Keyzer legt tot die pretentien heeft? Ik antwoorde andcrmael met den mond van de meefte menigte onzer ingezetenen , dat dien Vorft veel te wvs en te rechtveerdig om een voet lands of een dayt geld te vraegen, dat hem niet toekomt. Daer-en-boven , dit is hier juyft de vraeg met; 't ichiit 'er weynig aen of wy zulksfchuldig zyn ot niet; een verbad Proces aen het hoofd van 80000 mannen , juyft de fcelftmeer als wyerkonnen hebben, moetin zulk geval de zaek bedillen. Dit duld geen tcgenfpraek. Hetgetal immers altoos op dien voet in de regten : als ry betrokken zyt over eenige pretentien , het zy reeele or 'imaginaire, gy moet met gelyke magt en feffens tegen dienen , of gy krygt fententie by verfteeking; men pand uwe goederen en men hangt uwe landen te huerenofte koopen... Eylaes! wat zal 'er ons nog geworden ? Veel goeds al Jofeph II. den kooper, huerder of pander uwer landen word... Godt geve het !!!... Daerom!... Refplce fittem : aenziet het 'eynde.  LI. WONDERBAER GEZIGT. Nihil tamjudicio repugnat, qudm fine judicia dïfarntrt. Demofthenes. Een vonnis zonder oordeel ftryken Ter zeiver tyd doet 't onregt blyken. IN de lange Somer-daegen : Liep een Kindfchool achter dPhafgen Het koft fyn in't fchool niet ftil, Het moeft loopen op den dril , Het Springhaenen is gaen foeken, Zoo in kanten als in hoeken, Al fyn fy heel gauw, enfnel, Evenwel het vangt hun wel. Want het heeft naer groot verlangen, Eenen grooten hoop gevangen Maer terwyl het zit in't groen, Vat het eenen Scorpioen , Gy moet my, zegth beeft niet vangen , Of gy brengt u in de prangen Gy moet #en, wk dat gy raekt,  *2* Den verligten Jonas Der gy ïyvehos u maekt , Ik wil u uyt jonfi vermaenen , Laet my vry , vangt maer Sringhaenen. Zoo^ gymy niet vry laet gaen 'T is om uwen hals gedaen : Wit gy my niet laeten loopen, Gy den vank zult duer bekoopen* Want ik ben een quade beeft. Hierom moet ik zyn gevreeft; Zyt gy wys, gy moet my myden , Oft gy brengt u in groot lijden, Vangt gy eenen Scorpioen, Gy zult u maer hinder doen. Gy zult laeten hier het leven, U Springhaenen ook my geven, Gy zult houden niet een zier , fVant gy kent geen Stier uijt Mier, Hier op roept den ftouten lacker, GJ Zegt wel, gy maekt my wakker * my niet om u gedaen , Laet my gaen, ik laet u gaen ** u> en zal u fpae/en ; Mag ik maer ' mijn vank bewaeren Ik begeer geen Scorpioen , Ik hier /pelen kom in't groen. Ik Springhaenen hier kom vangen , Die ik ^1 in huyskens hangen , Nu gy my zijt wel bekent Gy zult blyven ongefchent, Had ik u gekent voor dezen , Gy zoud noyt gevangen wefen , Maer nu ik u kennen mag, Gy maekt my een groot ontfag, en zal u noyt meer quellen, Nog my tegen u gaen ftellen : De Springhaenen blyven myn , Dn wy zullen vrinden zyn , Mert hier niet de befte Jlroopen,  der egthiende Eenw, L 127 En dc quaetfte laeten loopen: Want gy brengt a in 't verdriet 9 Als aen goed.e leed gefchiet. IN ditvoorworp beoogen wy , hoe voorzigtelyk eenen Regter moet voortgaen in het befliffen en Vonnis ftryken der zaeken; hy moet hier in alle omftandigheden te raeden gaen ; zien oft dc zelve plaets konnen grypen in den befchuldigden oft niet; oft de bewyzen oft aenleggers genoegzaem geloof baer zyn ende ofte men buyten dit den perzoon om zyn gedrag fterk verdagt zoude mogen houden : deze ende meer andere dienen dan van eenen Regter rypelyk overwogen , op dat fy de Springhaenen van de Scorpioenen onderfcheyden en niet uytmeten als den Jongeling ; dat is, op dat zy de belooninge van het goed , en de beftraffinge van het kwaed te gèlykelyk wel geplaetst doen gelden , oft anders meten fy uyt als de ondankbaere Staeten der vereenigde Provintien ; die ten allen tyde hunne weldoenders met de alderzwacrfte onderdrukkingen hebben beloont: buyten de nabuerige Mogentheden ende andere belang-heb bende, die dit hebben beproeft , hebben hunne eygen lands-kinderen dit gruweldaediglyk onderftaen ; getuygen fy hier van den agtbaeren Gryzaet, van Oldenbarnevelt ; het moordadig fchavot, opgcregt voor de Gebroeders De Wity en meer diergelyke , die wy om de kortheyds wille voorbygaen : fy hebben de vermaeningen van den Scorpioen, hunne welpeyzende Princen, niet in agt genomen alsdenjongeiing; maer hunne verdoolde wegen zyn fy blyven inflaegen, waerom fy tot boete van hunne bloed-dorftigheydende wreedaerdigheyd, de voorzeyde plaegen door den Scorpioen, met regt ende tot wel-beyallinge va» een-ieder zullen beproeven.  lat Pen verligten Jonas LIL WONDERBAER GEZIGT. Fatuus ftatim indicat irara fuam : qui autem diffimulat injuriam, callidus eft. Prov. 12. Te haeft in gramfchap zyn is wis het werk der gekken Maer die verftandig is, weet die wel te bedekken. DEn Leeuw vergramt en heel ontfteld Loopt over berg, in boich, en veld : Hy briefcht van fpyt hy toont zig wreed Hy wreken wilt, zoo't fchynt fyn leet Hy roept my is groot leet gebeurt; Wie ik zal zien zal zyn verfcheurt; Ik zal gaen toon en meter daed Hoe verr' de magt van Leeuwen gaet. Wat beeft my eerft ontmoeten zal, Het, fy op berg, in bofch oft dal, Zal van myn klauwen fyn gevat, Ik zal niet zien naer dit, oft dat; Dat my myn Moeder tegen kwam, Ik zoud haer Peuren als een lam, 't Is eyen veel wie dat ik vind , My»  der agthiende Eeuw. I2J} Myn razerny heeft my verblind ; Hierom ik. zal zien niemand aen , Myn klauwen niemand zal ontgaen. Als dit de Geyt van verre hoort, En ziet dat Leeuw is heel verftoort, Sy loopt te rug, fy ruymt de baen, Sy derft niet langer blyven ftaen ; Sy zegt met vrees den Leeuw is fel ; Hy maeken zal een droevig fpel. Syn wreede magt kan doen veel kwaed; Wie is zoo kloek, die hem weerftaet ? Syn magt veel dieren deêren zal ! 6 Waer ik niet in dat getal, Hy magtig is en gram daer by, Nu kan hy fpelen fyn party ; Hy om fyn magt van ider beeft, Gevloden word, gehaet, gevreeft; Maer nu hy ook is't famen wreed, Zoo kan hy doen veel kwaed, en leet; Met fynen kop hy voort zal gaen : Maer niemand kan hem wederftaen. Dat hy eens zag naer den Dolphyn Hy zoud zoo wreed , en ftraf niet zyn: Die is de menfehen vrind in nood , Die helpt de menfehen uyt de dood, Die draegt de menfehen door de zee , Die zet de menfehen op de ree: Die is heel zoet, en zagt van aerd 6 Waer den Leeuw met hem gepaert: Want magt en gramfchap voegt met wel, Dat baert de menfehen grauwzaem fpel ; Zoetaerdigheyd gevoegt by magt Maekt alle Vorften hoog geagt ; Maekt hun van alle man bemind Maekt dat met vlyt hun ider diend : Maekt dat floreert hun volk, en land Maekt dat de deugd houd haeren ftand , Maekt dat fy hebben peys en ruft, ƒƒ. Deel. 1^-  3 30 Den verligten Jonas IVlaekt dat hnn volk in hun heeft lult, „ Als magt en gramfchap fyn by een, Dan helpt geen bidden oft geween. Hierom een Vorft moet fyn bedaert, Dan is fyn volk en hy bewaert. DEzen grammoedigen Leeuw leert ons opentlyk , hoe eenen magtigen Vorft gehaet word , als hy te gouw in grammoedigheyd uytvalt ; daer in tegendeel eenen zagtmoedigen beftierder van een iegelyk geëert ende bemind word : deze twee fyn ons naektelyk voor gefteld in de vereenigde Staeten en den hoog-loffè'lyken Vorft, Jofephus; deze door hunne trotfche , wreedeende hartnekkige regeringe, hebben op zig, niet alleen den haet van alle vremdelingen, maer zïfs van hunne eygen onderdaenen getrokken ; daer in tegendeel den verligten Jofephus door fyne leydzaemheyd , zagtmoedigheyd ende minnelykheyd , alle de herten heeft weten te winnen , jae zelfs van hunne eygen onderdaenen : wat ontbreekt hem dan nog, om u gelykelyk op eenen oogwenk te verderven ? Dit is immers in fyne magt; maer neen, hy wilt u eerft met fchaem-rood overdekken , en u doen opmerken, hoe zoo ontfaggelyken Vorft, die'er van is voortgefproten , met fyne ondankbaere en afgevallen onderdaenen alle leydzaemheyd oeffent , om te beproeven oft fy van hunne vcrdwaeldheyd zouden afgaen ; daer in tegendeel de gene , die fiegts van verkens hoeders en borftelmaekers fyn voortsgeiproten , met alle verwaendheyd hunne grammoedigheyd uyten en byfter op de onderdanen wreken; neen grooten Vorft , nu word het tyd ; het is u bekent, hoe haeftig fy zyn om wraek te nemen en hoe fy geen de minfte bermhertigheyd toonen ; waerom hun dan ook nog langer geduld ?  der agthiende Eeuw. Hit LUI. WONDERBAER GEZIGT. Temporibus cautus femper fervire memento Phocylides. Die z'ig te voegen weet na tyds omjlandigheyd, Gebruykt in al fyn doen zeer veel voorzigtigheyd. VAn het Peerd kwam op den wagen Een ftout Vliegsken zonder vragen Het word trotfch en heel verbleyd, Om dat het zoo deftig reyd. Als de Peerden fyn aen't loopen, Reyft daer ftof om hoog met hoopen , Ik hef op , roept fy, dit ftof, Hier op draeg ik roem, en lo£ Ziet eens wat ik al kan maeken, Ik de Zon haer licht doen ftaeken, Ik maek dat den dag word nagt, Hier uyt kont gy zien myn kragt. Men zag eerft der Zonnen luyfter; Maer door't ftof maek ik hem duyfter : Ik maek dat oog, zee en veld , Word met duyfterheyd gek welt,  Ï3S , Den verligten Jonas Als de Peerden dit al hooren , "Willen fy de Vlieg verfmooren, En fy roepen al gelyk ; Dat de Vlieg rold van den dyk. Dat-ze valt in duyzend ftukken , Want fy komt ons Faem verdrukken , En fy fchryft haer toe ons eer; Dat fpyt ons, dat doet ons zeer, Stoute pry ! brilt van den wagen, Ofc wy zullen met u jaegen. In een gragt, oft diepe floot , Om dat gy u maekt zoo groot "Vliegt, ten Meulen , als't zal waeyen , Zegt dan ook dat g'hem doet draeyen. Jt Kan ook fyn van u gedaen? Want gy doet den wagen gaen, Om dat gy hebt hóóg gezongen, En gemaekt veel kromme iprongen , Met ons fteerten al gelyk, Waeyen wy u af in't flyk. DEn handel van deze Vlieg op de Peerden, fchetft ons behaegeiyk af, de vereenigde Provintien , die even als de Vlieg ten allen tyde behaegen gefchept hebben , om zig een anders manhaftigheyd toe te fchryven , alzoo fy uyt zig zeiven geene bezaeten : de Peerden vertoornt wordende over deze verwaendheyd , zworen de Vlieg te verdelgen ; het zelve doen ook alle de Mogendheden van Europa teu opzigte der vereenigde Provintien , en dit op eene doornufte weyze, om den bilans in Europa in evenwigtigheyd te houden : het is wel natuerl/k, dat het bekomen der Vrye Vaert en der plaetzen van Staeten Vlaenderen en Braband , den Keyzer ver' te magtig zoude doen worden; Pruyffen zoude dit met geen goede oogen befchouwen , daerom zal men aen dezen afstand doen van ganfch Gelderland ; om Vrankryk nu te vergenoegen , zal den Keyzer de regt-eyffchingen die hy heeft op Zwitzerland, langs den kant van  der agthiende Eeuw. 133 den Keyzer Rudolphus, aen het zelve afstaen; Vrankryk zal hier van dan het grootfte gedeelte met zig Hepen, en het klyn overig zal aen Sardienien worden toebewezen ; Engeland nu, zal eenige bezittingen van hun bekomen ; benevens den Keyzer, Vrankryk , Ruftend en Pruylfen in de Ooft-en-Weft-Indien ; maer wat nu met Prins Willem gedaen? Die zal men oft Koning van Batavia, oft wel Graeve van Holland maeken; dog het laefteis het waerfchynelykfte, en aldus zal den Hollandfehen Kaes zoo nouw verdeylt worden , dat'er niets zal overfchieten voor de Staeten, des zelfs voorige bezitters; want als ieder het fyn zal hebben, zoo zal'er voor den boozen en onregtveerdigen niets overig blyven , en me' regt; dus zal ieder Mogendhevd zig na de tyds-omftandigheyd fchikken ,om allen onheyl te vermeyden ,ende eene genoegzaem voordeelige verdeylingc te-doen, zonder bloedftortingen. Lir. WONDERBAER GEZIGT. ' UIA forturue majores, ibi & fuperbia. Waer is veel goed, Daer is hoogmoed. IN de wey den Muyl krygt klaver, In den Stal den fak vol haver , Hy word dzrtd opgevoed >  134 Ven verligten Jonas Hierom word hy hoog van moed , Hy jvilt aen het Peerd niet wyken, Hy wilt met den prys gaen ftryken, Hy wilt fyn als 't Peerd , geagt, En hy ftoft op fyn gejlagt , Ik, zegt hy u niet wil myden, Ik, als gy zoo fnel kan rijden Mijnen vader was een peerd, Kloek van lijf, en fehoon van fleert. Mijn groot-vader was voor dezen In het hof zeer hoog geprezen . Want vol peirels was fyn maen Hy een toom van goud had aen. Vit en kan het Peerd niet hooren, Vm een beeft met lange, oiren: Hierom heeft hy dezen Muijl, Uytgemaekt als eenen uijl, Wilt gy u zegt hy, zoo prijzen ; Gy moet ook u daeden wijzen: Gy moet loopen, als een peerd, Oft gy zijt geen haver weerd, Hoort hoe de trompetten ft eken , Sa loopt mede over beken ; Hoor gy niet de trommel ftaen, Gy door dik en dun moet gaen, Gy moet fwaere lajlen draegen , Gy u lyfin't velt moet waegen : Zoo gy hebt u Ouders aerd, Moet u lyf niet zyn gefpaert , Gy moet kloek zijn , en niet beven: Als gy waegen wilt u leven : Gy moet vreefen Jlag , nog ftoot, Gy moet loopen in u dood, Als den MuyVt peen zoo hoort /preken Is hy fchier van vrees bef weken , Hy heeft tot den kryg geen luft , Hy blijft liever't huijs geruji Ik zegt hy , heb my mis-grepen Ik was bot, en niet geftepen ;  der agthiende Eeuw. Ï3$ Jk ben van een kleijn gejlagt Jk my van den Oorlog wagt uih ik my wel gaen bepeijfen , Mij en dient geen laftig reijfen , Mijn patroon een Ezel was , Jk geef van den Krijg den bras. Leert hier niet u hoog verheffen, En een ander overtreffen, slis gij zijt in hoogen ftaet Want u dempen kan groot quaet. Peijft eens wie gij waert voor dezen , Gij en zult ^oo trots niet wezen slis gij leed en hinder lijd , Dan weet gij eerft wie gij zijt. DEze faemenhandelinge tuffehen het Peerd en den Muyl, zal niet onmifgrepen aentoonen den hoogmoed en de verwaendheyd der Heeren Staeten; fy hebben even als den Muyl het Peerd befchimt, hunne doorlugtige Princen van het Huys van Oragnien; fy beeiden zig in , dat de ontfaggelyke middelen en overvlocdende rykdommen die fy bezaeten , hun boven de zelve deden uytmunten; maer als fy van den welkundigen redenaer gevraegt worden, uyt wat ftam fy fyn voortgefproten ; zoo zullen fy even als den Muyl, wanneer hy dit van het Peerd wierd voorgeleyd, hunne verwaendheyd met fchaem-rood bedekken , voornamentlyk als het Peerd, de bezaedigde brynen , hun zullen voorflagen , dat fy van ezels af komfte zyn; dat is, van flegt verworpen volk, en dat zig door geweldenareyen, rooven ende bloed-vergieten in vroegere Eeuwen heeft aenzieneh kgemaekt, ende dat fyinderdaed nog maer tot een Muyl-ezel fyn opgebeurt; dat is ,datfy tegenwoordig mogelyk wel een beter en luyfterlyk gemoed bezitten ?>ls hunne Voor-vaders; dog dat fy altyd nog des zelfs Baftaert-aerd houden , even als den Muyl dezen van den Ezel heeft ingezogen; fy zullen gewis op deze voorflagen zig als den Muyl verduyken en genoegzaem by hun zei-  13 34p LVIII. WONDERBAER GEZTGT. Qjiemftepè tranftt cafus, aliquando invenit. L. Ann. Senec. Die met ligtvaerdigheyd 'tgevaer durft onderftaen, Men ziet hem menigmael in het gevaer vergaen. IN den Winter, als de daegen Kort zyn , en de wegen kwaed, Is den Voerman met zyn waegen Blijven fteken in de ftraet , Al is hy van kloeke leden, Hy blijft fitten als een wulp, Hy geen arbeyd wilt hefteden » Hy roept Hercules om hulp: Hy fijn zwaer gelaeden OJfen Niet ontlajt van 't zwaerjle pal: , Liever a's hy hun zou lojfen, Lijd hy al dit ougemak. Als den nagt begint te vallen, Word hy kor fel, en hy vloekt, Dat den drosskop haelt ons allen; Want men krygt niet , dat men spek : //. Deel. T  t^6 Ben verligten fonai BLyv' ik dezen nagt hier fteken Zonder byftand , en alleen, Ik zal dat op d'OJfen wreken > En hun breken hals en been. Als hy is vermoeijd van raezen, , Geeft hy niet als zugt op zugt ; Maer terwijl hy fpeelt den dwaezen , Hoort hy in de logt gerugt. Hercules komt hem bekijven , Want hy fpeelt den luyen kwant Hy roept, gy moet vajt hier blijven , Stelt gy niet te werk uw hand: Zou den wagen los geraeken, Gy moet Jleken dViand daer aen; Dan i(al mijnen byjland maeken , Dat den wagen voort zal gaen. Maer wilt gy uw hand niet roeren , Hy \al blijven vaft gezet, Gy zult hem van daer niet voeren', Al doet gy een lang gebed. DËzèn handel van den Voerman , fchetft ons zeer wel af dien der yereenigde Provintien; fy hebben eerft met tegenpreutelen ende ftoutigheyd den gedtigten Vorft Joièphus 'willen bewegen tot een verdrag-makinge; dit hun niet gelukkende begonnen fy doorfchoone woorden en vlyeryen; maer al om niet: hy geeft hun met Hercules voor antwoord; als fy geen hand aen het wiel fteken, dat de zaeken onverefiènt bly ven; dat al den uyiftel,de klagt-reden en de looze treken die fy in het werk ftellen , vrugteloos zyn; diens-volgens willen fy tot een gelukkig oogwit geraeken ende hunne verderffenifiè ontkomen, zoo moeten fy voorzeker de hand aen het wiel flagen , ende den waegen helpen uyt het flyfc heffen; dat is: fy moeten voor eerft alle bedeukelyke middelen in het werk ftellen , om de getergde goedheyd van den hoog agtbaeren Vorft door ontfchuldinge ende onderwerpingen te bewegen tot medelyden ; dan  der-egthlende Eeuw, \ 1.47, snoeten fy gaen overwegen al het gene fy 700 groote reekx van jaeren van hem en fyne Voor-ouders bezitten; hier over moeten fy hun mifdacd bekennen , en alie deze Grond-gebieden hem wederom aenbieden , met alle de agterftellen en fchaê-vergoedingen die het Huys van Ooftenryk heeft geleden door deze onregtveerdige bezittingen der vereenigde Provintien, en eyndelyk al zugtende met oodmoed aen den grooten Vorft verzoeken , dat hy dog fyne gcnaede gunnende oog op hun arme koek-freters zoude gelieven te flagen; op dat hy hun zoo verre gelieve te behouden, dat fy niet teenemael zouden verdelgt worden; maer zoo niet, zoo zullen fy als den Landman uytmeteu; den waegen zal in de Moerafch blyven fteken, ende allengskens al dieper en dieper verzinken, om diefwil dat den roof en buyt, die hy gelaeden heeft , zwaerder weegt dan de aerde zelfs , die den zeiven moet dragen ; dan zullen uwe onregtveerdige landen ontbloot worden van alle die blyktéekens van uwe vorige gruweldaeden^gy zult ten fpot gefteld worden van uwe vyanden , en gy zult van uwe Huyfgoden ( uwe onregtveerdige fchatten-) ontbloot worden, die men onder hun zal verdeylen, om datfy een boofaerdig ende diefagtig volk van de borgcrlyke faemenlevingehebben weggerukt; daerom peyft-1 wel op de woorden van den H. Hieronymus, als hy zegt: Slcuü necefsè mori, ita vobis necefsè pati. Dat is: ' Gelyk het zeker is, dat fy eens fterven moeten; Zoo is het zeker, dat s'hun onregt zullen boeten, -  Den vefligtin Jonas LIX. WONDERBAER GÊZlGT. Si vis pacem , para bellum. Cicero. Al die den oorlog wik vermeyden, Moet zig ten oorlog vroeg bereyden. •>np WiU-fwyn gaet aen een fteen fijn botte tanden flypen , J Om als '£ den nood vereyft den vijand aen te grijpen : Het maekt in tijd van Peijs hem tot den jlryd gereet Want ah den Vijand komt, bereijd men zig tot leet Dat jiaet den Vos niet aen : hy roept, jlijpt gy uw tandem Den oorlog is gejlijl, 'fis peijs in onze landen, Gy flijpt die zonder nood , gy zijt een zotte beejl, Om dat gy oorlog zoekt, en zonder reden vreejl , Wie is'er die U dreijgt ? wat vijand komtU tergen? Wie heeft U leed gedaen? wie wilt U oorlog vergen. Gy kont gaen waer gy wilt, in Velden, Bos of Dal U niemand deiren zal, gy gaet vry over al 'Tis noodeloos gedaen , dat gy nu jlijpt uw' tanden >T fchynt dat gy haet den peijs, en wenfcht om harde handen i Gy toont met dit gejlyp , dat gy bloed-gierig zyt, Om dat gy wapent U op onbekwamen tyd.  der agthiende Eeuw. 149 Hier tegen roep. het Swyn , hebt gy verftand van fpreken Weetgy wel wat gy zegt waer. mag u wljsheijd fteken . Gy zyt Vos met'er daed en loos alleen met naem. Men'moet eer ftryd begint, tot ftryden zyn bekwaan Als met gewelt op U, den vyand komt geloopeii-; Dan is het geenen tyd, om Wapens te gaen koopen ; Als ln flag-order ftaet des vyands magtig Heir, Wilt gy dan uijt denhoek gaen haelen krijs-geweer Zijt looier, domiiim Vos ; Want t'is dan ongelegen Als men nu vechten gaet, te haelen fpies of degen Wanneer den Vijand komt gewapent voor U jlacn Hebt gy geen krygs-geweir, Sis dan met U gedaen Hierom al is het peijs , ik moet op oorlog denken ; Jk maak my wel gereet;want toezien kan niet krenken Als gy in peys verjlapt, gy maekt uw vyand fterk Hierom noyt ledig zyt , maer geeft U altyd werk. DEze algemevne zinfpreuk van Cicero, heeft men ten allen tyde zien plaets grypen; want hoe grooter en hoe koftbaerdcr van ouds de voorbereydzels waren van den kryg, hoe meerder men begon op den peys te denken : zoude men in deze omftandigheden wederom de zelve gevoelens niet mogen houden ? Ik vermeyne van jae; want de vereenigde Provintien dagelykx befchouwende de zwaere bewegingen der Ooftenrykfche legerbenden , beginnen van angft te daeveren : ly hebben ook aenzienelyke befchanfingen opgemaekt; hunne kryg-bendeh voltallig gefteld, ende men heeft alle mogelyke zorge aengewent tot des zelfs aenwervinge: iy waeren gelyk aen de fparten , die met een handvol volkx den grooten Alexander wilden tegenweer bieden , jae zoo hét fcheen , wilden fy hem te vuer en te zweerd beftryden •, maer zoo haeft als dezen Iuyfterlyken Vorft hunne Staeten: begon te nae'deren, zonden fy gezanten vooruyt, die hcö, vricndelyk groetende uyt den naem van hunne opper-hoofden , den vrede verzogten , gelykelyk bereyd fyne flaeveh te worden. Zouden de Hollanders dc zelve rol niet fjélen ? zoo lang als de kryg-  Den verligten Jonas benden tot hunne Staeten niet optrekken, zullen fy trots en vermeten allen tegenftand willen bieden; dog zoo fy zullen zien , dat het fpel gemeynt is, zullen fyzig o, de eerfte kanon-fcheut ouder de gehoorzaemheyd van het Huys van Ooftenryk begeven ,daer fy voormaels zoo myneediglyk fyn afgeweken; want fy zyn voorwaer in den monrldappereoorlogs liön, maer in de daed bevuylen fy hun broek van angft, ende alzoo den Keyzer dit niet onbekent was, voorkwam hy hunne voffe treken , even als het wild zwyn , dat zig ten kryg bereyde om den vrede te behouden; alzoo dit dier noyt iemand ontruft, ten fy het eerft door een ander ontruft is ofte word ,even ais den grooten jofephus. LX. WONDERBAER GEZIGT. Ut tcftimeris, xftima. Plato. Die wilt van anderen fyn geagt, Gok. and"1 ren" t'agten hy betragt. VÖs was op een rots geklommen Om te vlugten voor den hond, Daer vond hy zoo veel te brommen,  , der agthiende Eeuw. 151 Dat den buyk word ityf en rond. Als hy vol meynt af te komen , Valt hy in een diepen kuyl; Want hy had den weg genomen , Die heel fteyl was , glad, en vuyl. Als hy was daer in gefonken , Hy verwagt niet als de dood; Ag roept Vos : ik blyf verdronken, Helpt my niemand uyt den nood ! Juft komt daer een Wolf pafleren Met het vallen van den nagt; Hy hoort Vos daer lamenteren , Maer hy dat niet veel en agt. Hy begint met Vos te gekken, Dat hy fprong daer in zoo los. Gy moet my roept Vos uyt trekken , Broeder Wolf verloft den Vos. Zoo gy my hier lang laet blyven. En niet uyt-trekt met een koord , Ik in't water zal verftyven ; t'Is uw fchuld , word ik verfmoord, Hoe hebt gy , roept Wolf, gekregen Dit geval, en ongeluk Zegt: hoe ift met U gelegen, Zegt ; waer voelt gy meeft den druk K'heb met U groot medelyden • Ik voel druk in uw verdriet, Uw leet zal myn hert doorfnyden, t'Is my leet, dat t'is gefchiet. Staekt , roept Vos , uw complimenten, Waer toe dient al dat gefluyt? Haelt een koord' oft inftrumenten , Om te helpen my hier uyt. -Waerom blyft gy my beklaegen ? Al uw klagten baeten niet : Gy kont my daer naer wel vraegen", Hoe ik viel in dit verdriet. Toont uw Krakten, niet uw klagten ,  152 Den verligten Jonas Zyt my een getrouwen vriend , Laet my hier niet langer wagten; t'Is hoog tyd, dat gy my dient, DEn Vos, die hier zoo dik gezwollen is , dat hy in den put viel, duyd ons oogblykelyk in zig de vereenigde Provintien aen , die zoo o\ervloedig; fyn geworden van de ongeregtigheden , dat fy in den put van van de regtveerdige wraeke zyn gevallen ; fy z\n zoo verre gekomen , dat de regtveerdigheyd van den grooten Jofephus niet langer meer kan befchouwen de verergerniife , die fy aen een ieder geven , ende het onregt dat fy hem ten allen tyde hebben aengedaen ; daerom heeft hy by zig befloten, zig over hun te wreken ; als fy nu gewaer worden , dat de ftraffen van hunnen handel voor het oog zwerven, en nu reeds fyn vaft gefteld , roepen fy even als den Vos den Wolf dede, eenige Mogendheden, in welkers gunft fy vermeynen te ftaen , ter hulp , pm hun uyt deze gevaeren te helpen ende op eenen veyligen voet te ftellen,- maer deze befpotten hun met den Wolf; fy geven hun voor antwoord : wel waerom zyt gy zoo dwaes geweeft, van zoo gedugtcn Monarch te beledigen ? waerom hebt gy u opgehouden in ongeregtigheden te bedryven, en een ander af-te-ftraeven , het gene u niet toekomt? verhaelt my eerft den ganfehen handel, op dat ik mag befchouwen oft'er nog iets in zoude te vinden zyn, dat tot u voordeel zoude konnen ftrekken : en middel-tyd blyft den betrouwden Hollander tuffehen hóóp en vrees in eenen ongelukkigen ftand , dagelykx al bevende verwagtende, het gene hy wel twee-honderd en meerder jaeren moeft hebben geleden : heeft hy dan geen reden van verblyd te zyn over zoo langen uytftel ? ongetwyffelt jae; dog langs den anderen kant zal hy, en fyne mifdaeden en die fyn'er voor-ouders, tot het maeken van effen-rekening , gelykelyk moeten boeten : dit komt hem wel.  der agthiende Eeuw. 153 LXL WONDERBAER GEZIGT. Ejl malum, quod vidi fub fole , — pof turn fiuhum in dignitate fublimi. Eccle. io. Een gek, die raekt tot hoogen ftaet , Geniet een eer, die hem miftaet. INde velden zag den Ezel Eenen Vos, en kleijnen Wezel, Maer hy trok hun niet eens aen, En is trots voor by gegaen. Ah hy kwam het Wild-zwljn tegen , Heeft hy hooger moed gekregen ; Hy niet wijken wild aen't Zwijn; Want hy beter fchijnt te zijn. Ik wil U, roept, hy niet wijken , Wilt gy LT met my gelijken ? Gy ^ijt morzig , plomp , en dik , Gy geen oiren hebt, als ik. €y hebt wat meer kragt gekregen , Maer ik grooter ben daer tegen , II. Deel. V  *,34 Den verligten Jonas Ik ben een verheven beeft , Ln in my fteekt grooten geeft. 'kWil, roept f Zwijn, U dit vergeven 9 En niet kwalyk met U leven; uil fpreekt gy veel fpottery, Zijt gerujl, ik laet U vry. Ik niet wil uw fchamper fteken Tot mijn Jchand, en uw leet wreken : Want ik agt my al te goet, Dat ik drink maer Ezels bloed. Ik wil my niet eens verjlooren : sll moet ik veel fchampen hooren , Ik met U niet kom'' in Jlrijd , Want gy maer een Ezel [ijt. Ik vegt niet met tamme dieren ; Maer met Wolven , JBeêren , Stieren; Dat gy geenen Ezel waert, Gy zoud worden niet gejpaert. DEn Ezel die hier den Vos en den Wezel ontmoet , de welke hy trotziglyk voor by gaet, tot dat hy het •wiltzwyn tegenkomt, dat hy byfter befchimpt,- fyn de vereenigde Provintien , die ten allen tyde den Prince van Oragnien en fynen Voefter Vader, den Hertog van Wolfenbuttel, in alle belang-ftukken hebben voorby gegaen , even oft fy eer aen het roer ftonden om de Moos-karre te dryven , als deel te nemen in dehooge beftieringe, en die 'zonder de zelve te raed-plegen ofte kennilfe te geven van hun voornemen, vermetentlyk hebben durven aenkanten tegen onsopper-vorftelyk hoofd, den noyt volprezen Roomfchen Keyzer; dezen heeft een lange wvl, even als hetgoedaerdig zwyn , hunne ongebondentheyd geduld , overwegende dat men met zinneloozc menfehen niet beter konde doen, als ze een weylen tyds te verdraegen, en dat men dan ziende, dat hunne dwaesheyd nietovergaet, hun in het donker ftelle; langen tyd heeft dan den grooten Jofephus uwen fchelmen handel geduld , dog eyndelyk gewaer wordende, dat het al om niet wasen datgy hartnek-  der agthlende Eeuw. 155 kiglykbleeft volherden in uwe voorgaende feylen, zoo heeft hy beflotenuw*als de dwaezen in het donker te ftellen ; dat is: hy heeft voorgenomen uvan uwen voorgaenden glans te ontblooten en u ten fpot te itelien van uwe nabueren ; op dat fy, aen wje uwe ongeregtigheden niet onbekend zyn , ook een denkbeeld zouden hebben van de verdiende ftraffen , die gy'er hebt voor ontfangen ; want die zig aen een ander fpiegelt, zegt het fpreek-woord, die fpiegelt zigzagt, ende even als de belooninge der goede werken aenporttot het oefienen der zelve, even trekt ook het beoogen der ftraffen, den menfeh van de kwaede af LXIT. WONDERBAER GEZIGT. Timidi nunquam itatuerunt triumphum. Suldas. Wie heeft lafhertigheyd oljt weten zegenpraelen , Of tot haer voordeel iets van 'svijands buijt behaelen. DE Slang agt haer een flegte beeft , Want fy mag zyn noyt onbevreeft, Sy is vol angft, benouwt, en bang, Om dat den menfeh vervolgt de Slang,  Den verligten Jonas Wy zyn, zegt fy , al van een foort; En gy gaet vry , ik word vermoert. Gy doet den menfeh meer kwaed , als ik, Hy heeft op my alleen den pik. Gy zyt een boos, en loos Serpent; Nogtans men laet U ongefchend : Maer ik word met den voet geplet, Oft ik geraek vaft in het net. Ik moet ellendig zyn geagt , Men houd altyd op my de wagt. My niemand fpaert nog kleyn , noggroot, Ik word gedood, oft kryg een ftoot. Zegt my waerom gy word gefpaert, En waerom gy leeft onbezwaert ? 't Serpent zegt haer, 'k en heb geen vrees; Want die my dreygt, val ik op 't vlees. Ik ongewroken niet laet gaen : Ziet hierom taft my niemand aen : Om dat gy bot zyt, en niet kwaed. Men over U met voeten gaet. Word gv vervolgt? uw ftraks verweert, Gy zult van niemand zyn gedeert. DEfamenfpraek tuffehen deSlang en het Serpent toont aen, dat de goedaerdige en de bevreefde noyt konnen iets groots beoogen ; aengezien fy van een ieder worden vervolgt, daer in tegendeel denwreedaert door fyne geweldenareyen van een ieder gevreeft word : deze mag men dan wel toepaffen op den Prince van Oragnien en de Staeten der vereenigde Provintien; den Prins , die altyd is geweeft van eene goede inborft ende van eenen vreefagtigen en niet te fchranderen aerd , word van hun met voefengeftooteo eu ganfch mifagt; daer fy zig in tegendeel, door hunne geweldige heerfchinge, by alle des zelfs onderdaenen aenzienelyk maeken; hadde den Prins een wrevel gemoed om hun te wederftaen; voorwaer hy zoude van hun zoo niet getergt worden; maer om dat hy hun ontziet, wordhy van hun vervolgt, even als dc Slang van  der agthïende Eeuw. 157 de menfehen ; had nu in tegendeel, hyhun zelfs aengeTand ende deze bekommertheyd af-gelegt, niemand had hem meer durven fyne geregtigheyd betwiften; maerhy hadde als het Serpent onverhindert gebleven in allen fynen handel: fy hebben dan , als fy dit gewaer wierden , de partey van bet Serpent verkoren ende hunnen Prins door onregt en geweld bedwongen; dog hy overwoog de woorden van den 26 Pfalm f 14. ExpeSta Dominum .... & conforteiur cor tuum. Verwagt den Heer en u hert zal verfterkt worden, ende inderdaed het is zoo gefchied; den Heer, den grooten Vorft [ofephus, iseyndelykgekomen, die fyn geregtighevd wilt doen gelden en den Prins uyt de verfmaedhedeu , met de andere Mogendheden, tot een bepaelde magt zal opbeuren; terwylen de overige Staeten gelykelyk zullen als ftruyk-roovers van hunne ampten berooft worden, om te dienen tot voorbeeld aen alle onreg'veerdige en vermeten menfehen : Godt fy gelooft. LXIII. WONDERBAER GEZIGT. Sua forte non contentus, alienae eft invidus. Bal. Grac. Die niet in eijgen ftaet als druk en droefheijd vind, Benijd gemeenelyk het lot van fynen vrind. TWee Efels wierden voort geftout, Den eenen droeg een fak met Zout  158 Den verligten Jonas Den tweeden droeg een Sponcie pak Hy vond daer in geen ongemak, Een Sponcie fak maekt kleyn gewigt , Al is hy groot hy weegt heel ligt. Sy kwamen by een diepe beek, Daer ftont den baes verftclt en keek ; Wat zal hy doen daer blyven veur ; Hy met zyn Ezels moet daer deur Hy eerft daer in den Ezel jaegt, Die 't pak met Zont gelaeden draegt, Den Ezel roept, ik kan niet meer Geeft liever aen myn maet dees eer ; Laet hem eerft treden in de Beek, Ik houden zal den zeiven ftreek ? Hy niet, als ik, gelaeden is , Hy fwemmen kan gelyk een Vis. Maer wat hy zeyt oft wat hy doet, Hy eerft daer door paneren moet; Den baes niet na fyn klagten' hoort, En hy ftouwt hem al even voort, Als hy nu in het midden was , Zoo valt hy met den fwaeren bras Maer hy valt wel tot fyn gemak; Want hem valt af het laftig pak : Het zout huilt al en 't blyft daer in; Dat gaet zeer wel na fynen zin. Als hy ontlaft fyn zeiven vond , Is hy gegaen fris door den grond. Hy treéd op 't land en is verblyd , Om dat hy fynen laft is kwyt; Den anderen dit fpel zag aen , En dagt 't zal ook met my zoo gaen ; Hy riep , ziet maet, dat gaet u naer, Ik woud', dat ik by u al waer Gy kreegt geluk nyt uwen val , Ik hóóp', dat't my ook lukken zal, Ik zal ook zinken in den grond ? Dat is een goeden Ezels vond.  der agthlende Eeuw. I5JJ Als ik ook vallen zal als gy , Zal ik als gy, ook loopen vry : Ik laeten zal myn pak in 't nat, Die kans verdient wel een nat gat. Gy komt daer uyt los zonder pak, Hierom ik wagt ook dat gemak. Met dit befluyt hy fpringt daer in, Maer hy krygt fchade voor gewin , Hy word niet kwyt, maer houd fyn pak ? En krygt daer by meer ongemak Den Sponcie-fak drinkt in veel nat, Dat hy. met vallen had gevat. Den Ezel roept: wat bras is dit: Ziet eens hoe wel ik hier nu zit ; Ik hael hier meer , als ik hier brogt: Wie zou dit hebben oyt gedogt ? Wat- droes is dit! is Jt toovery ; Ik kryg meer laft, en gy gaet vry, Nu zien ik wel, dat men fyn ftaet, Niet maeken mag na imands raet; Ik heb gemaekt een fiegt befluyt: Hierom myn zaek ook flegt valt uyt Ik ben van pak niet vry,als gy? Maer ik kryg nog een pak daer by. DEzèn Ezel , die met het zwaer pak gelaeden gaet en ongehindert de rivieredoorkomt, beduygdonsde getrouwigheyd , daer in tegendeel den Sponcie-draegenden Ezel, die in de zelve bly ft fteken , ons de ongeregtigheyd verbeeld : wy zullen dan in den eerften befchouwen de Ooftenrykfche Nederlanden , en in den anderen de vereenigde Staeten : deze hebben ten allen tyde met geduld en een noyt volprezen getrouwigheyd gedraegen het jok, dat hun door hunne wettige heerfchappey-hebbers was opgeleyd ;het was hun even veel oft den laft zwaer oft ligt valt fy hebben altyd bereyd geweeft de riviere door te zwemmen , dat is, te volbrengen de bevelen van hunne opperheyd , daerom zullen fy eyndelyk met den Zout-dragenden Ezel hun pak af-fchudden , dat hun zoo lang ge-  i5o Den verligten Jonas peynigtheeft;de Vaertgeopentzynde, denwelftand van hunne landen , zal hun uyt de verdrukkinge trekken; fy zullen beloont worden voor den laft diefy zoo getrouwelyk hebben gedraegen , daer in tegendeel den Sponcie-dragendcn Ezel ,de vereenigde Staeten , zullen in de riviere hunnen ondergang vinden ; de vlokke fponcien, die fy draegen , fyn hunne ongeregtigheden , die het hun alles doen voor den wind gaen, zoo lang tot dat fy de rivieie komen te naeken , den regtveerdigen loon van goed en kwaed; in deze blyven fy fteken ende den mede maet zwemt'cr door ; den eenen ontfangt verdienden loon voor fyne getrouwigheyd ; den anderen de ftraffen over fyne ongeregtigheyd : gy hebt niet tegenftaende allen uwen enregtveerdigen voorlpoed , noyt vergenoegt geweeft : blykt hier dan niet genoegzaem uyt, datgy nog meer haetedewelvaertvan uwenabueren? en dit dus zynde, waerom verwondert gy u, dat men u wilt verdelgen ? LXIK WONDERBAER GEZIGT. Caput egregium non habens cercbrum. Max. Fred. 'Tis een hoofd fehoon en groot: Maer 'tis van breyn ontbloot. DEn hongerigen Vos liep hier en daer wat gapen, Om voor fyn ydelmaeg een vette proy te rapen j  der agthiende Eeuw. l6*ï Maer als hy niet en vind nog peerd, nog os, nog fchaep; Zoo fluypt hy in een huys , daer vind hy eenen Aep, Den Aep maekt Aepen fpel, hy doet veel Aepen kueren , Hy loopt, hy danft,hy fpringt, Vos kan niet meer gedueien; Maer berft van lacchen uyt, en heeft den Aep gegroet, En met een woord gevraegt, zegt broeder wat gy dou? k'Zien Utot myn vermaek , met aerde hoofden fpelen , Sy ftaen U zoo wel aen , dat gy die wel zoud ftelen ; Gy zyt daer op verzot, geeft hier de reden van : Oft anders agt ikU voor een , die niet en kan : Den Aep ziet Vos eens aen, en gaet hem hard toé fpreken : Waerom fytgyzoo ftout,datgy myn vreugtkomt breken? In dees Pot-bakkery ik vreugd vind', en gerief: Dat fehoon en grootiten hoofd heb ik het meefte lief. Maer Vos neemt op het woord; zoo mag men Ubegekken Want gy toont, datgyhebt een herfleloofe bekken; Gy kieft den grootiten Niet, hier om my vry gelooft. Gy zyt een ydel hoofd kieft gy het grootiten hoofd. Wat zal U een groot hoofd beroofd van herlTens baeten 1 De wysheyd ciert het hoofd , en dient tot hooge Staeten; Een groot, en ydei hoofd , dat U niet leert oft ftigt , Is eenen grooten Niet, oft fakkel zonder licht Den Aep om dit verwyt fcheen als een pad te zwillen, En heeft van fpyt gekeert aen Vos fyn naekte billen; Van gramfchap liep hy weg, en koos de ruyme baen Maer Vos hiel ftand, en is de keuken ingegaen. DEfchetsdie den Vos den Aep komt geven, als hy met de potaerde hoofden fpelt, kan men oogbly kelyk toepaffen op de vereenigde Staeten: hy zegt dan tot den Aep, dat hy zeer dwaezelyk doet van het grootiten hoofd te zoeken; dat hy meer moefte naer de gewigtigheyd zien van het zelve , als naer de grootte; want wat zal li, zegt hy , een ledig hoofd baeten '/ Moet men dit ook niet aen de vereenigde Provintien voor antwoord geven; dat fy dwaeslyn in hunne verkiezinge ende dat ly in plaets van dat groot hoofd , opgemaekt U) t een ganfche rey, meeftendeel onkundige perfoonen , beter zouden doen eenen, //. Deel X  jt,2 Den verligten Jonas eenigen beftierder aen te ftellen van een uytmuntende begaeftheyd ende waekzacmhcyd over hunne Staeten j dat dit gewifch beter waer, dit leyd geene betwiftinge; voorbeeld fy u hier van den luyfterryken Vorft Jofephus ; ziet eens naer met wat verftandigheyd hy fyne Staeten beheerfcht; met wat minzaemheyd hy fyne onderzaeten koeftert , ende met wat liefde hy hun welvaren betragt; den eenen ftaet beurt hy voor op en den anderen naer, tot welttand van hun allen; daer in tegendeel de vereenigde Staeten niet uyt fyn als om hun eygen beurs te vullen , ende zig ten kofte van het gemeyne beft te vetten ; waerom geduld gy dan nog dufdaenige roffiaenen? Neemt de les van den Vos in agt, en doet-ze gehkelyk , ontbloot zynde van hunne eertytels, uwe Staeten ontruymen; ditverrigt zynde, volkomt aen de regtmaetige e.. fiehen van den Keyzer, en fteld dan uwen Prins tot uw opperbeftier aen , met goed-keuringe der hooge Magten van Europa ; zoo zult gy u ontdoen van een haetelyk volk , ende u zeiven in eenen gelukkigen ftand befchouwen: daer en is immers niet droever als de beproevinge van het lot der wapenen? En voomamentlyk voor eenen ftaet onmagtig om tegenftand te bieden; waer het dan geene groote dwaesheyd , dat gy u gelykelyk liet verdelgen , ten opzigte van die hoofdige Heeren Staeten; die u zoo oumedoogend en onder het opbringen van zwaere fchatten hebben beheerfcht ? laet deze vryelyk vaeren , en in plaets van hun den zak te vullen, beoogt u eygen geluk; op dat gy-1. alle onheylen voorkomende , een vreèdzaem leven moogt lyden.  der agthiende Eeuw. 163 LXV WOKDERBAER GEZIGT. Injuria injuftè irrogata contcmnenda, infamia eft ejus qui fecit. Seneca. Veragt het ongelyk dat u word aengedaen, Dieh ongelyk aen doet, de fchand zal onderftaen. DEn Ezel, Leeuw, en Vos, fyn in verbond getreden Sy hebben peys gemaekt, 't is al genoeg geftreden , Sy willen vrinden zyn, en leven ondereen, Van den gehaelden roof als Schaepen in 't gemeen : Het is'er vollen peys , men weet van geen krakeelen , Men.zal den hcelen roof gelykelyk gaen deelen Sy loopen hier, en daer , met dit accoord ter jagt, Enhebbenheus,endeus den roofby een gebragt. Den Ezel deyltden roof in dry gelyke ftukken, Hy meynt heel wel te doen; maer'tfal hem heel mis lukken; Den Leeuw raekt in koleir, en hy den Ezel dood, Om dathy heeft gemaekt de ftukken even groot, Zal ik , roept Leeuw , affront van eenen Ezel lyden ; Zal hy voor zig en my gelyke hukken inydeii i  164 Den verligten Jonas Daer ligt den botterik, den Leeuw moet zyn geeert .v Sa Vcs deylt gy den roof, toont dat gy zyt geleert Maer Vos ftaet hier verftelt, hy weet niet doen van beven, O Roept hy, zoo ik mis, zoo mis ik hier het leven , En'tis met my gedaen. Ziet daer het grootfte deel , Heer Koning , is voor u, oft neemt het vry geheel: 't Is al tot uwen dienft ik ben met't klyn te vreden. Dat ftaet den Leeuw wel aen;en roept gy doet naer reden; Gy weet wat my komt toe, gy kent myn trots gemoed, Het Ezels ongeluk heeft u gedaen veel goet , Syn druk was u geluk, fyn dood gafu het leven , Want g'hebt van hem geleert aen my het beft te geven U gaf fyn bottigheyd dit wys , en kloek verftand , Gy hebt aen hem gezien, wat ik ben voor een kwant. DEn Leeuw die met den Ezel en den Vos was in verbond getreden , om gelykelyk den roof te verdeylen , die fy zouden hebben gemaekt, fchetitons zeer wel af de vereenigde Provintien , die gelykelyk zyn aen het muyten geflagen , ende op een anders beurs door rooven, moorden en ftelen zig hebben gegrondveft: dezen roof nu ter verdeylinge komende , hebben de Heeren Staeten met een trots en vermeten gemoed des zelfs onderdaenen ; als den Leeuw den Ezel dede, omgebrogt, dat is: fy hebben de onderdaenen , die den buyt ten hunnen halze hadden gemaekt, verre van hun hier in deel te geven , fmaedelyk verftooten, en dat meer is, hun al den volgenden tyd onnoembaere lallen doen opbringen, dit was de vergeldinge van hunne getrouwe baenftroopers! den Prins van Oragnien nu ziende, hoe de onderdaenen uytmeten , die zoo veel lterkeren magtiger waeren als hy, oordeelde het naeftcn , van het hoofd in den fchoot te leggen ende hun allesaen te bieden, zullende enkelyk vcrwagten het gene hunne mildaedigheyd hem foude willen toefchikken; doordelen middel verhoo"veerdigden fy zig tot in den boogflen top , ende gingen zig haeft den raemtoe-eygenen van de hoogmogende Staeten : ondertuffchenden Prins bekwam door dezen vond  der agthiende Eeuw. i6\5 hunne agtïnge, zoo verre zelfs, datfy hem tot een bepaeld gezag, onder hun fchuylende , hebben verheven; en dus hebbèn fy, bezitters van den roof die hun door de onderdaenen was in handen gebrogt, hunne beurzen ten allen tyd gevult, en de onderdaenen beloont met zwaere onderdrukkingen, zouden deze dan niet tot de hoogfte dwaesheyd vervoert zyn; waer't dat fy zig nog langer door deze fielen lieten mifleyden? voorzeker jae ; daerom, willen fy zig gelukkig maeken , het is nu tyd; den grooten Jofephus ftaet met fyne armen open, om hun in fyne genaede te ontfangen, ende om de vyanden , hunne Staeten,-die hun zoo tyrannifch hebben beftiert, te verdelgen. LXn. WONDERBAER GEZIGT. Qjiid non mortalia pe&ora cogis Auri facra fames ! Virgilius. Wat brengt de geld-luft voort wiekomt hetgeld niet eeren! IVlaer zoo het geld is weg, men ziet hun ftaet omkeeren. MEt een fehoon goden-beeld den ezel ging gelaeden , Dat, waer hy kwam voorby, de menfehen aW aer.baden,  i65 Den verligten Jonas Sy boogden hun voor 't beeld en' vielen dat te voet Jae van de princen zelfs wierd ook dat beeld gegroet Den ezel ziet die eer en krijgt daer in behaegen , Hv wenfcht, dat hy altijd dit goden-beeld mag draegen. Want als hy al dat volk voor hem neer knielen ziet Hy meljnd dat hem ckèz' eer, en niet aen V beeld gefchied. Hy roept met trotfehen moed : ik wil geen Ezel blijven , Ik wil niet, dat fij my met graen te meulen drijven , Ik met dit Goden-beeld wil door de ftraeten gaen, Ik jlaek het Eyfts werk, ik heb mijn taek gedaen , 'A* wil ftaen op mijn refpecl, in my, is moed gerezen , 'Kwil altijd zijn van't volk aenbeden , en geprezen. Daer fteekt in my al meer , als in een ezel fteekt: Hierom wil ik niet meer, als ezel zyn begekt, Ziet eens, hoe al het volk met eerbied my komt groeten; Tis teeken, datik ben vol geeft, en geenen kloeten Hierom ik my niet meer vooi eenen ezel kenn'; Want ik in groote eer by al de menfehén ben. By my niet , roept den baes, gy zult met fchande leeren , Dat niet de menfehen u, maer 'f goden-beeld hier e.eren , Wie meljnt gy,datgy zijt? een traeg, en mottig beejl , Van alle man veracht, en van geen dier gevrceft. Wilt niet uijt hrmvcrdy uw oiren hoog op Jleken : IVant gy niet jloefj'en 'kont op deugd maer op gebreken ; Sll dvaegt gi-yh goden-beeld, gy zijt daerom geen god, Dat beeld word m.zer geeert, en gy word maer befpot. Legt af dat goden-bed J » gy moet te meulen trekken? Wie zal nu eeren u t wie %a} u niet bzgck'ken ? u-/l ftaet hem dat niet aen , hy word al voortgeflouwt , Hy moet te meulen gaen hy moet daer haelen mouwt. DEn handel tuiTchen den ezel met het goden-beeld belaeden en den eze]-ftouwer , zal ons klaer voorftellen de Heeren Staeten der vereenigde Provintien : deze worden van een-ieder zoo het fchynt ten boogden geëerd, daer fy van te voren een ganfche bende.gemeyne luyden waeren ; dit veroorfaekt in hun eenen zeer grooten hoogmoed , fy willen zig niet meer gedenken aen hunnen  der agthiende Eeuw. Taf voorgaenden ftaet ende fy beöogen met verfmaedbeyd die, aen de welke ly eenniael zyn gelyk geweeft ; maer fy zyn zoo verre van den weg der regte reden verdwaelt als den ezel; want ten zyn voorwaer niet de Staeten die men eerbied , neen verre van daer ; het is hun geld , even als men.niet den ezel, maer het Goden - beeld eer bewees : fy bevroeyen niet, dat alle die Mogendheden , die fy vermeynen dat hun de hand boven het hoofd zullen houden , noyt eenige beweeg reden gehad hebben , om hun door vriendelykheyd te bejegenen, als ten opzigte van hun geld ; waerom zouden fy dan hun in deze t} ds-omftandigheden eer bieden, neen, Sta .tjens ,'het geld dat gy bezit, hebt gy maer voor tyd gehad, e. en als den ezel "het goden-beeld voor korten tyd heef gedruegen ; ieder bemerkt, van de Mogendheden , dat gy ten hunnen kofte dit hebt behaelt, en dat door eenen ganfch onregtveerdigen handel; daerom fpannen ly gezaementlyk een zeef, om zig regtveerdiglyk hier o.er te wreken , ende u van dit goden-beeld, die onregtveerdige fchatten, te ontblooten; zoo gy hier van zult berooft zyn, zult gy e\en als den ezel u van alle uwe dienaers veriaeten vinden , ende gy zult gelykelyk wederom vervallen in de hooge ampten van uwe voor-vaders ; gy zult bevinden dat het gene fPolfius zegt , geene dwaesheyd is : Exhauftis loculis, carebis amicis. Dat is : Wanneer dat 't onregt geld u zal zyn afgcweert, Zoo is u vriendfchap ook in't g'heel geen blank meer weerd.  *68 Den verligten Jonas LXVIL WONDERBAER GEZIGT. Si quid fortè mali aut facias, aut mente volutes; Ut lateas hommes, Deus attamen omnia cernit. Verlnus Schoon gy argliftig weet. uw boosheyd te bedekken, De Heer, die alles ziet, zal die by tyds ontdekken. DE Craeye was nu oud en koud , Hierom haer al haer kwaed berouwd, Zy zugt, fy weent, en 't is haer leed r Dat fy de vogels was zoo wreed, Sy wilt voor al, 't geftolen goed , Sy wilt vooral, Jt gezogen bloed Aen Pallas offerhand' gaen doen, Op dat fy krygt van haer den zoen Sy heeft gereed tot deze feeft, De vetfte Geyt, een nobel beeft : Maer eer fy tot dees fëefte gaet, Zoekt fy voor haer een mede maet, Sy ziet den Hond daer eenzaem ftaen, Sy roept: fa gy moet mede gaen Ik  der agthiende Eeuw. l69 Ik zal u geven een kadey, Het zal ons lukken alle bey : Ik moet gaen doen een bede-vaert; Gaet mé zoo ben ik wel bewaert En wagt niet lang, maekt kort beraed, Is't dat gy eten wilt gebraed Dees Geyt voor Pallas is bereyd, Den afval is u toegezeyd, Peyft niet dat ik bedrieg oft fluyt, 'tZal komen op een flempen uyt. Ik zal al wat'er overfchiet, U overzetten tot geniet : Den Hond is bly, als hy dit hoort; Hy blyft niet ftaen, hy gaet ftrak voort Hy zig terftönd gezeggen laet; En roept: ik fnak nae verfch gebraed: Maer zyt gy wys doet mynen zin: Geeft niet een zier aen dees goddin, Sy is u vyand, niet u vriend, Sy niet een zier aen u verdiend: Als gy vuyl weer , en regen kraeyt, Sy maekt, dat u gekraey verwaeyt Sy maekt, dat fyn de boeren doof, En dat gy zyt van kleyn geloof: Sy maekt, dat 't land noyt word bezaeyt Als gy of wind , of regen kraeyt. Dees Geyt moet haer niet fyn gebragt, "Want fy u haet, en heel veragt: Wat"helpt u , dat gy haer iet geeft,. Sy is u ftuer, en onbeleeft; Als gy aen Pallas giften doet, Gy doet u leed , gy doet haer goed. Hierom my dunkt, 't is beft gedaen , Dat gy dees offerhand laet ftaen : Dees Geyt ons twee wel fmacken zal, Kn geeft aen Pallas niet met al. De Craeye roept, u kwaeden raed, En flegt befluyt met regt ik haet IL Deel. %  i?° Den verligten Jonas Want om dat Pallas my niet mind, Moet ik haer maeken tot myn vrind; ïk moet gaen eeren dees goddin , Sy zal in my dan krygen zin. Is fy op my geftoort, en gram, Ik moet haer ftreelen als een lam; Ik met myn gift haer winnen moet, Die kwaede viert, niet kwaelyk doet. Gy toont dat gy afgunftig zyt, En dat gy my myn goed benyd: Ik ken u boos, en flim bedryf, Gy wenfcht, dat ik haer vyand blyf, Gy wenfcht voor u de Geyt alleen , Gy haer niet gunt het minfte been , Maer wat gy doet oft niet en doet, Ik wil haer winnen in het goed, Gy moet nog fpreken van geluk, Dat gy van my ontfarigt een ftuk. -Zoo gy begeert de Geyt geheel, Ik zal u laeten niet een deel; Ik zal de Geyt met been en hayr, Voor Pallas branden op d'Altaer: Strak riep den Hond, doet uwen wil > Ik ken u zin, ik houw my fnl Ik zal ai doen, wat gy gebied, Geeft my een ituk, en anders niet. „ Men zegt hy is het groot niet weert „Die't klyn verftoot, oft niet begeert. DEn handel tuffehen de' Craey en den Hond field ons voor, hoe men fyne vyanden moet gedulden; zelfs met vriendelykheyd bejegenen , om hunne vriend» fchap te winnen. Als-wanneer den grooten Tamerlan eene Stad fyn'er vyanden belegerde , ende als hy nu gewaer wierd. dat fy hardnekkiglyk bleven volherden in tegenweer te bieden, zoo gaf hy hun eyndelyk dry agtefvolgende teekens: den eerften dag liet hy een witte Vlagge uyt fyn Leger opwaeyen , tot teeken , dat in  tier agthlende Eeuw. }J% geval fy de vyandfchap wilden nederleggen, hy hun zoude in fyne genaede hebben ontfangen ; maer wagtten fy tot den tweeden dag, dan was de Vlagge rood , tot bedryginge van zwaere bloedftortingen over hunne hertnekkigheyd, en eyndelyk, ftelden fy het uyt tot den derden dag, men liet eene zwarte Vlagge opwaeyen, om te beduyden dat alles zoude verdelgt worden. Den manaftigen Vorft Jofephus heeft ook het voorbeeld van de Craey voor eerft in agt genomen; hy heeft fyne vyanden met alle vriendelykbeyd voor oogen gefteld , hoe fy ten allen tyde het doorlugtig Huys van Ooftenryk meyneediglyk hadden benaedeelt; wat zwaere ftraffen fy hier door verdiend hadden , ende hoe het hem veel aengenaemer zoude zyn hun als waere kinderen te mogen in fyne armen ontfangen, als tot regtveerdige wraek gedwongen te worden; hy heeft dan boven dien alle toegeventheyd gebruykt ende alle bedenkelyke middelen in het werk gefteld , om hun door fyne goedaerdigheyd ende medoogendheyd tot zig te trekken ; maer hem dit op geene maniere gelukkende , moeft hy het wit Vendel als Tamerlam in trekken , ende het rood voorbrengen ; dat is: hy moefte om hunne hardnekkigheyd fyne krygbenden doen afrukken , om hun voor te ftellen de bloedftortingen dier zullen gefchieden ; dog eyndelyk gewaer wordende , dat dit ondankbaer, meyneedig ende goddeloos volk naer geene reden wilt hooren , zoo moet by de zwarte Vlag doen waeyen ende hun volgens verdienften met een algemeyne fiagtinge bedrygen , alzoo met regt en reden de lang getergde goedheyd is in eene regtmaetige wraek verkeert: het zal dan gewis de Hollandfche kryg benden dapper vaeren, dat fy in plaets, van met het Caffe-potjen in de wagt te zitten , daer door de gloeyende ballen zullen begroet worden : regtveerdig is Godt.  jr?* Den verligten Jonas 'EXVIII. WONDERBAER GEZIGT. Praster virtutem Uil immortale tenemus; Mens manet & virtus: ctetcra mortis erunt. Owenus. Al is't dat alles fterft, de deugd bly ft altyd leven, En niets als deugd alleen kan eeuwig leven geven. DE Sim dat vrolyk dier, als nu de Son wasflapen , Loopt met den avontftont in't velt om vreugt te rapen Sy fpeelt, en neemt gcnugt,om dat fy ziet de Maen l Sy volle blydfchap voelt, als fy haer vol ziet ftaen. Den Vos voegt hem daer by,en zegt, geeft my de reden Van al u fot bedryf, en al u \rolyk heden : Als't dag was, waert gy droef, als't n agt word zyt gy bly: Zegt eens, waerom den nagtu brengt dees blydfchap by? "Wel hoe, roept Sim hierop , zou ik niet vrolyk wezen: De volle Maen min ik, die heb ik uyt gelezen : Het doet my deugt, en vreugt dat ik de maen aenfchou w, Wanneer ik ziende Maen, en voel ik geenen rouw, Maer vos neemt op dit woort, en roept,foo voelt gy pynen, Zoo voelt gy grooten rouw, als gy geen Maen fiet fchyncn:  der agthiende Eeuw. 17? U blydfchap isgegront op water, wint, en rook; Want als de maen verdwymt,verdwyntu blydfchap ook: Alsgy de Maen ziet ftaen ,kan zy u blydfchap geven; Maer alsfy niet enfchynt, moet gy in droef heyd leven : Ik zag u aen voor wys : maer't is .een fotte kner Datgy u blydfchap haeltuyt goed van kleynenduer. Mint gv ftandvaftig goed, dat zal u wel beklyven , Dat dry ft de droef heyd weg, en doet de blydfchap blyven.. Zet gy uliefd' op't goed , dat bly maekt u gemoed , Niet langer duerd u liefd', en blydfchap, als dat goed. Gy ontftantvaftig goed , de volle Maen gaet kiezen; Maektfy u bly , die gy met droefheyd moet verliezen ? Mint God, en maekt u bly in't ongefchaepen ligt, Dat noyt met droefheyd daelt: maer bly ft met bly gefigt. ■ DE vreugd die de Sim raept in het vergangelykvermaek; in het befchouwen van de Maen in den nagt, verheelt ons de genoegen die de vereenigde Provintien ten allen tyd gefchept hebben in de averegtfche wegen, dieiy bewandelden; want zeer wel word door den nagt de ondeugd verftaen , alzoo allen booswigt het ligt haet; door de Maen , die welluyflerlyk fchynt, dog haeftigly kis verdwenen , den roof en buyt daer fy zig door aenzienelyk hebben gemaekt; dog voorkorten tyd duerde : de aenmaeninge die haer den Vos geeft, de dwaesheyd die hy haer voor het oog brengt, van behaegen te fcheppen m deze ydele verganggelykheyd, beduyden ons de verblindheyd van de vereenigde Provintien, met de welke fy altyd getragt hebben om in hun ongeregtigheden voort te gaen, noyt agterdogt hebbende, dat fy dezen handel zoo deerlyk zouden hebben moeten befuren; maer zegt my, vermeten Staeten, wat kwaed hebt gy oyt weten ongeftrak blyven, en wat deugden onbeloont? Is'er ook wel iets dat gy kont by-brengen, dat zig in de onfterrlelykheyd heeft aegrondveft, dan die de welke het heyizaem deugden-lboor hebben bewandelt ? Men heeft trotfe gebouwen beoogt, luvfterlvke Paleyzen , dappere helden en goddeloos helen; maer welke van deze heeft men zien in dc  *74 Den verligten Jonas geheugen blyven ? de gebouwen fyn vervallen, de goddeloos fyn uyt de gemoederen der welpevzende verbannen • alleen dedeugdzaemheyd derkloeke borften heeft blyven ftand grypen en is ons vangeflagt totgeflagt overgelevert ; gy hebt de Ooftenrykfche Nederlanden vermeynt tot hunnen ondergang te doen hellen; maer hunne deugden oeffening heeft hun ftaende gehouden , daer gy n u in tegendee met de dwaeze Sim van uwe vergangelyke bl vdlchap zult berooft ende uyt alle welpeyzende geheugen verbannen worden. • LXIX. WONDERBAER GEZIGT. Temporibus , qui rité fapis, fervire memento Omnibus, ut tempus ferviat omne tibi. Owenus Die zig te voegen weet naer tyds omftandighevd , Gebruykt in al fyn doen zeer veel voorzigtigheyd. En zoeten krollebol veêl flekken had gevonden , J-J Hy meynt, daCt ^ijn karkols, en fpys voor lekker monden, Hierom hy roept fijn maéts ; komt laet ons vrolijk zyn , Ik heb het huijs alleen, en fleutel van den ivijn. Het hek is van den dam : komt aen myn Cameraden ; Ik bakken zal een vlaey, ik zal karkollen braden :  der agthiende "Eeuw. 17$ Gy moet my zyn getrouw ;ziet dat gy niet en klapt, Zoo zal u Rhijnfchen wijn metJloopen zijn getapt; Js'tdat gy my belooft dit brommen flil te zwijgen, Gy zult als gy maer wilt , van my veêl flempen krygeni Maer zoo gy my verraed, gy doetU zeiven kwaed, Ik fchaf uw vrlendfchap af, ik blijf niet meer uw maet. Sy roepen , zijt geruft ; gy hebt hier geen verrader: Die zeggen %al dit fpel aen moeder, oft aen vader; Sa laet ons trekken op met trommel en met ftuyt, Laet waeyen in uw huijs den blauwen voorfchoot uijt. Den krollebol loopt voor, hy gaet groot vuer aen maeken Zoo hy de Slekken, braed, beginnen , fy te kraeken, Hy word heel gram , en roept; wel maekt gy zoo geluijt, Springt gy van blydfchap op, als brand uw huijs, en huijt? Wat zottigheyd is dat 't is nu geen tyd van zingen ; Terwyl gy ligt ln '* vuer , fis ook geen tyd van fpringen , Want alles heeft fijn tyd ; voegt U ook naer den tyd , Gy zijt, dat niet betaemt , in droeven tyd verblyd. Syn makkers vallen in, en gaen het wigt begekken. Om dat fy zyn genood tot vuyl gebraed van Slekken ; Den zoeiaert kor zei word , en heeft hun uyt gejlouwt, En hy 'At daer, en braed, maer hy word uyt-gejouwt. DEn handel van dezen Krollenbol leert ons opentlyk , dat alles moet op" bekwaemen tyd gefchieden; op dat men dus te gevoegelyker tot fyn oogwit kome : voor eerft heeft men hier ten allen tyde de waernemirgen van gezien, en men heeft ondervonden, dat die,, dewelke dit'niet in agt namen, 'er kwaelyk fyn mede uytgemeten; de Spagniaert| hebben dit beyde ondervonden ; fy hebben beoogt, hoe de vereenigde Provintien op bekwaemen tyd door hunne meyr.eedigheyd hun fyn afgevallen ; fy merkten op deuytgeputheyden dendwang-nood daer deze Kroone zig in bevond om de wapenen neder te moeten leggen; fy namen dezen tyd waer , en hy was hun voordeelig: in tegendeel hebben de Spagniaerts hunne ondernemingen tegen Gibraltar en tegen Algiers acugezet, dog het was op geenen bekwamen tyd, daerom hebben fy de nederlaeg ontfangen; het is  276 Den verligten Jonas dus maer al te waer, dat menahydde tyds-omftandigliedenmoet in agt nemen , den Hollander heeft dit voornaementlyk weten na te fpeuren; hy heeft altyd op bekwaemen tyd fyne gruweldaeden en ongeregtigheden gepieegt, zoolang tot dat het eyndelyk ook bekwamen tyd is geworden , om hem de zelve te doen boeten : den Vorft Jofephus is aen het roer gezeten , die dit zoo wel heeft begrepen als de Hollanders; hy heeft hunnen fchelmen handel ontdekt ende bevonden , dat by onverdraegelyk was ; hy heeft bemerkt dat de tyds omftandigheden eene fpoedige vereffening^, het fy met vriendfehap oft door wapenen , vereyfehten: naer de eerfte voorftellingen hebben fy niet geluyftert; dus heeft hy hun de tweede moeten doen befchouwen, die h\ nu haeft zal ten uytyoer brengen: Godt geve hem voorfpoed. LXX. WONDERBAER GEZIGT. NU ajj'uetudine majus. Ovidius. Gewoonte veel vermag in't kwaed en ook in't goed , Sy een tweede natuer den menfeh aennemen doet. DE Mier was eerft een menfeh, die om'tgeftolê koren t Dat hy bragt in fijn fchuer, heeft fijnen ftaet verloren ; De Mier was eerft een ryk, een troojl; een weldigmenfek Die leefde by den roof, die alles had naer 'wenjcfu  der agthiende Eeuw. 17? De menfehen over hem , by Jupiter gaen klagen, Sy roepen gy moet hem , naer fijn verdienjlen plagen , Want met behendigheyd weet hy en dag, en nagt Te jlelen 't graen van 'i veld, al houd men goede wagt: Maerhy word noyt betrapt,'t graen, dat hy heeft geftolen, Draegthy, dat't niemand ziet, in onbekende helen; Syn dievery is groot, hy is den droes te vals, Hy heeft met regt verdient een Jlrop om fijnen hals. Als Jupiter dit hoort ,fijn drift is opgeftegen, Om dat de menfehen meer, ah beejlen boosheyd plegen ; Wel zegt hy, dat den dief, nu word een nietig dier , Onweerdig is hy menfeh , dat hy nu word een Mier. Nogtans en kan hy niet; fijn oude perten laten , Hy draegt zoo veel hy kan , nog graen in diepe gaten : Al is hy van een menfeh verandert in een Mier Hy blijft den zeiven dief, hy leeft op een manier. Wat zal my, roept de Mier, een nieuw, gedaente baten; Een Exzer kan door konjl haer huppelen niet laten; Al ben ik nu een Mier , mijn aerd blijft ais hy plagt: ">k Zal weer, doel dat gy wilt, gaen rooven dag , en nagt. Dit voorbeeld van de Mieren doet ons beoogen, hoe dat alle degene , die eene gewoonte hebben aengenomen , de zeh e zelden agterlaeten , en wel voornaementlyk als deze *n de boosheyd geveftis: is het dan ook n et vrugteloos, dat men de Hollanders zoovele heylzaeme beweeg-reden voorfteld, om hun van hunne verblindheyd af te trekken ? voor zeker jae; want die zooverre vervoert is in de wegen der goddeloozen, is alseen wild onbetoomt peerd, dat niemand dan met geweld kan bedwingen : regtveerdig is dan den Keyzer, dat hy dit boosaerdig volk bunne ftraffen bereyd , even als Jupiter met de boeren dede , als hy-ze in Mieren veranderde; dog door de verminderingedie Jupiter dede, ftrafte hy hun wel eer.igfmts; maer hy en kan hunnen diefagtigen aerd niet beteugelen ; daerom zal den Keyzer dit fchelmagtig volk zoodanig in toornen , dat'er hun, nog hoop van opkomft nogte van vóordere ongeregtigheyd te bedryyen , zal oyer zyn : 't is boogen tyd. ƒƒ. Deel, Z  17 8 Den verligten Jonas LXXL WONDERBAER GEZIGT. Fide , fed cui vide. Com. Uf. Niet veel betrouwen , en veel aenmerken , Doet ons niet rouwen , met dus te werken , DE Ezelin is ziek , de kragten haer begeven, Het koud zweet breekt haer uyt , geen lit is zonder beven Sy yoeld haer hert vol fmert, het fchynt met haer gedaen ; Daer is meer ftervens vrees , als hoop van op te ftaen. Terwyl ly kermt, en hygt met afgcflete leden, Komt daer den "Wolf* voor by,en vraegt daer van dereden Wat ichuylt daer ? roept den wolf; ik hoor in'tftal gerügt Ik weet niet, wie daer huylt, ik weet niet wie daer zugt Sa vriend laet my in't ftal ik kan uw kwael genezena Ik neem de wonden weg; ikkortzen afkan lezen Waerom vertoeft gy nog, doet open armen bloed Daer vrees van fterven is, is lang beraed niet goed. Den jongen Ezel komt heel bang , en vuyl bekreten , Hy door de fpletcn ziet , om eerft te konnen weten.  der egthtende Eeuw. 179 Wie daer fyn hulp belooft, waer op hy vaft mag gaen : Maer hy ziet daer den Wolf als zieken troofter ftaen. Gy moet my, roept den Wolf, terfton t daer binnen laeten, Of gy zult uw geluk ,en moeders leven haeten : Ift dat gy my verftoot; gy ftoot haer in haer dood , Ik kan, itt dat gy wilt, haer helpen uyt den nood , Gy wenfcht uw' moeder dood, gy bly zyt ftouten lebben, Om dat gy naer haer dood dc kribb' alleen zoud hebben , Ik bid U laet my zien , hoe zig uw moeder heeft, Zyt niet uw moeder wreed, zyt my niet onbeleefc. Ik kom tot haeren dienft uyt vriendfchap haer bezoeken, Zoo gy de poort boud toe zoo zytgyte vervloeken , Zoo zyt gy moeders beul : want gy vervloekt den man , Die aen uw moeder hulp, en U trooft geven kan. Den jongen Ezel roept, 'k agt niet al uw fehoon fpreken : Wilt gy hier komen in? zoomoet gy hier in breken; Ik zal niet open doen, wy beter zyn van een, Gy zoud myn moeders vleefch afknagen tot het been ; Ik dank U van uw hulp die ons van kant zou helpen , Gy ons in-flikken zoud, en niet ons droefheyd ftelpen Myn moeder in den ftal is beter, als gy wilt: Want daer zal fy van U niet worden op-gepilt Gy onzen vyand zyt, 'kheb van U kwaed vermoeden, Ik U hier niet vertrouw , om onheyl te verhoeden , Want als uw vyand U, een gift oft gunfte doet , Het agterdenken heeft, die vriendfchap is niet goed. DE faemen-fpraek tuffehen den Wolf en den jongen Ezel, mogen de vereenigde Provintien wel in agt nemen , ende even als den Ezel tot den Wolf fprak, die beantwoorden , de welke hunnen byftant toebieden : den Ezel nu op fterven liggende, bood den Wolf aen fyn jong den byftant toe ; het zeyde tot den Wolf, dat het beter was, dat fyn moeder haere eygen dood itierf, dan datfy door hem zoude opgevreten worden , en diensvolgens dat het hem voor fynen byftant bedankte: voorwaer, Staetjens,'gy zult wel het veyligfte verkiezen; ingeval gy het zelve antwoord aen die , de welke tiwe op fterven liggende Republiek willen behulpzaem wezen ; laet haer liever haer eygen dood fterven, dat is-,over-  180 Den verligten Jonas gaen tot dien, aen den wel' en fy regtveerdig toebehoord, op dat gy dan ten minften nog eenigfints moogt behouden worden , daer gy te vreezen hebt dat uwe medepartye u veel erger zoude behandelen. LXXIT. WONDERBAER GEZIGT. Confuetudo non eft parva res. Laërtius. Die zig gewend aen't kwaed , het kwaed niet ligt vcrlaet. DEn Braem-bos, Vledermuijs den Duyker met hun waren Gaen 'j zeijl,en door de Zee naer vremde kuften vaeren Sij ftjn in Compagnie ,fy brengen 't goud by een, Hierom ^al fijn dc winjl aen alle dry gemeen. Den Braem-bos had geklampt veeljlof, en zyde laken , Dat van de Pajfagiers aen hem was blijven haken , De Vlcdermyus had geld van haeren vrind geleent, Den Duyker had gevijl, goud, zilver, engejleent, Maer alsfyfijnin ^ee, is daer tempeeft gekomen Dat heeft hun goet, en't Schip tot in den grond genomen. Maer fy falveren zig, en raken aen den jlratit, Sy zitten daer en zien bedroeft met ydel hand. Den Braem-bos krijgt weer moet, entrooft fijn kameraden, Hy roept ,jlaektuwen rouw ,en zyt niet meer beladen. Al is ons reysmijlukt, het ons weer lukken kan , " Fortuna regt weer op een neer gevallen man.  der ag'Mende Eeuw. t8l Ik die een Koopman ben, zal nog een Koopman blijven, Ik zal weer op een nieuw gaen Koopmanfchappen drijven , I k zal niet gaen van hier , ik blijf hier aen denftrant; Mijfchien zal al mijn goed weer brengen eenpajfant, Alsiemant hier paffeert ,ik zal hem altijd raken, Zoo kan ik krijgen weer mijn ftof, en zyde laken. ; Miffchien zal al myn goed van iemand zyn gevift , Komt hy hier maer voor-by , zoo kryg ik dat met lift. Ik zal al wie hier komt, ten nauwften viftteren , Ik niemant zonder thol zal laeten vry pajferen , Kryg ik mijn goed niet weer, 200 kryg ik ander goed, Want ik haekagng ben, ziet dat gy't ook zpo doet. Dit ftaet den Duyker aen , hy zegt ik zal hier wagten Ik altyd loeren %al by dagen, en by nagten, Ik zal hier grijpen aen ', al wat de zee fmijt uijt9 Ik zoo geraken zal mijfchien aen al den buijt, Goud, zilver en gefteent heeft my de zee genomen , Maer dat kan uijt de \ee my weer ter hand eens komen , Ik weer den duykelaer in zee gaen fpelen zal, „Die zig rijk maeken wilt, peijft op gten ongeval. De Vledermuijs hoord dit, en h heeft haer wel bevallen: Maer fy beteutert ftaet, fy ftaen moet voor de ballen, Want de geleende fomni' fy al verloren heeft, Ah fy peijft op haer vrind, haer hert van vreeze beeft. Jk zal, roept fy , al weer , by dag in koten fchuijlen , Ik fchouw den dag , en vrind, hy zou my bottemuijlen , Kwam hy my te gemoed; hy vragen zou het geld, Dat ik niet geven kan, al doet hy my geweld. Ik zal dan aen de Zee inftilte blijven leven, Om niet aen mijnen vriend fyn geld te moeten geven, Ik zal maer om den koft uyt vliegen in den nagt, Hy nog lang wagten zal, eer 't geld hem word gebragt. Zoo fyn dees dry gekeert weer tot hun oude perten, Syfyn het kwaed gewoon , aen 'r. kwaed fyn vajl hun herten. Is iemant 't kwaed gewoon ; hy al fyn leven malt: „ De Kat, al klimt fy hoog, weer op haer pooten valt. DE11 handel tuffehen de Vleder-muys, den Duykelaer en denBraem-bofch, doet ons beoogen ;hoe die, de velke eens eene kwaede gewoonte hebben aengcnomeu,  I?2 Den verligten Jonas zig van de zelve niet meer konnen onthouder), ende niet tegenftaende hetgevaer datfy om de zelve hebben geleden al wederom hunne oude wegen ingaen : dit ondervind men dage]yks,en welvoornaementlykinde vereenigde Provintien j fy befchouwen hetgevaer, in het welke fyzyngebrogt om hunne onregtveerdigheden ende ten onre, den val van onze eerfte ouders, en in bet boertig ; de boerinne van Jupiter , die wy hier afgefchetft zien : met deze twee kwaeden zyn ook voornamentlykde vereenigde Staeten befmet; de hoofdigheyd van geenen afftand tc willen doen aen de regtveerdige eyffchen van den Keyzer, en de nieuws gierige ongehoorfaemheyd in te verfmaeden, den raed die hun van hunnen Prins en andere agtfraere perfoonen word gegeven, ende na tc willen zien hoe IL D:d. A a  *8Den verligten Jonas de zaeken hunnen keer zullen hebben ; maer zoo dra zullen hunne beteugelingen niet vo.or het oog gebragt worden, oft fy zullen met de zelve finerten en rampen overvallen worden als de voorgemelde , niets zal hun Over bly.en , als een enkele hóóp van nog het leven te behouden , het .gene hun door de regtmaetige onderdrukkingen harder zal vallen dan de dood zelve : verdienden loon. ■LXXT. WONDERBAER GEZÏGT. Stukoruin thefaurus maledicentla. Max. Fred. Der dwaezen mecftefehat, is altyd dit of dat, Van aiukren kwaed te fpreken : ly hebben geen gebreken. DE Zoeg -loopt door de Stad, en maekt veel kromme fprongen, Van blydfchp, dat fy heeft een groot getal van jongen Sy de natuer bedankt, en is op't hoogft verblyd; Maer net haer vrugtbaerheyd ons Dammekcn benyd , Sy fchet de jongen toe, en gaet de Zoeg bekcjfem JVat is u vrugtbaerheyd? wilt g'u daer in verhef en %  der agthlende Eeuw. Gy word met regt befpot, als gy u zoo verheft ? Want gy in vrugtbaerheijd van my word overtreft. Gv komt hier pronken aen met agt, of negen biggen, Die gy maer leert in mejl, in jlijk en modder liggen , Mijn vrugtbaerheyd' is meer; want dikwils binnen 'tjaer Jk tot den dienft van't huys wel twee paer jongen baer. hls zoo, antwoord de Zoeg, gelijk gy zegt, gelegen, Maer 'tis niet tot u eer, gy beter had gezwegen , Gy brengt u eygen kwaed, en on-eer in het ligt; Wantgy u jongen baert berooft van het gezigt; Gy brengt de blindheijd voort; wat wilt gy daer op poefen. De blindheyd is een faut: gij op u fout wilt ftoefen : Ciert u de vrugtbaerheyd; de blindheijd u mis-jlact; Leert hier, niet tot u kwaed van imand fpreken kwaed. Als Dammeken dees les had vau de Zoeg ontfangen, Jij trekt haer ftertjen in, fy laet haer oiren hangen, Sij laet de Zoeg daer ftaen, en loopt van fpijt nahkot, Hls regt, en wel bejleed, datfpotters fy befpot. IN de Zoeg en den Hond worden ons zeer wel verbeeld de Ooftenrykfche en de vereenigde Provintien : de vereenigde Provintien hebben ten allen tyd trotfelyk ende vermeten de Ooftenrykfche beklad ende befpot; en boven dien hun mifagt , om hunne mindere fchatten en rykdommen ; maer deze hebben hun met de Zoegge geantwoord; dat het veel beter was een matige bezittinge, dan een overvloedende en blinde; dat is, eene bezittingc niet wel zoo rykelyk , dog regtveeiv dig ; daer fy in tegendeel in de verblindheyd , in de woekerey en onregtveerdigheden bleven hangen ; dat fy dit zig tot geen geluk, maer tot een bitter aenftaende onheyl moeften toerekenen, alzoo den tyd aenftaende is, datdekwacd-fprekende tongen en lafteraers , daer hunne landen vol van fyn, het duer zullen betaclen , ende niet onbillyk ; want dit is voorwaer het haetelyktte wezen , onweerdig op den aerd-bodem gedult te worden; wel voornamentlyk, als dieeer-roovers zelfs de grootfte bandieten zyn : vind men'er grooter als de Hollanders ?  131? Den verligten Jonat LXXTI. WONDERBAER GEZIGT. Fxprobratio beneficii, perditio amicitiie. Pliniils junior. "Verwyting van weldaed Diend aen een vriend tatfmaed; Indien hem d'eer ter herte gaet, Hy zulke vriendfchap vaereu laet. EEn jonker droeg een kleed gemaekt van zyde laken, Dat maekt hem bly, en trots, hy gaet den vry er maken Hy zoekt daer mé een lief niet eêl, maer ryk van goed, Hy weet, dat meer het goed, als eêldom voordeel doet, Maer eer hy aenfpraek doet, en gaet fyn lief bezoeken , Wilt hy uyt dankbaerheyd in kanten en in hoeken, Gaen vinden diën vriend , die hem dc zyde fpon , Hy loopt door dik, en dun verbyftert van de zon. Ten leften als hy was verr' van den weg geweken, Hy daer het wormken ziet diep onder 'thout verfteken. Wel, zegt hy, milden vriend, zegt, waerom gy hier ligt, Gy geeft ons, wat gy hebt, behalven u gezigt: Gy geeft ons 'tfchoonfte goed, u mildheyd word geprefen; En wilt gy over u zoo nauw, en gierig wezen ! Gy my gegeven hebt, dit fehoon en pragtig goed : Wel mag ik u niet zien , die my dees vriendfchap doet?  der agthiende Eeuw. l85> Ik wil u dankbaer zyn , ik koórn u hier begroeten, "A'e geen weldoenders loont is eenen botten kloeten: Ik wil u geven eer, als gever van dit goed, Dees eer, die gy verdient, gy niet verftooten moet. Ik was heel bly, als ik u weldaed had' onttangen, Maer ik in droefheyd was, en in een groot verlangen , Om dat ik u met zag; nu ben ik heel verblyd, Om dat gy tot myn wenfch van my gevonden zyt; Ik ben aen uvcrpligt. Den worm begint te fpreken, Gv maekt mv, vriend, befchaemt met al uhofsche treken; "Hoe komt 't ,dat gy om my dees reyze hebt gedaen r Gy hebt my al voldaen ,als gy myn gilt neemt aen, Ik heb al eer genoeg, en dankbaerheyd ontfangen, Als gy met vlyt myn zyd' hebt aen u Ivf gehangen. Gy hybt myn-gift betaelt als gy die hebt geagt, i'Denmilden gever noijt oft gift, of dank verwagt. Hy moet te vreden zyn, als word fyn gift onttangen , H v moet naer geenen dank , en naer geen eer verlangen • Hy moet hem houden uil, en niemand doen verwyt, Het moet hem zyn genoeg, als hy geen ondank lyd. Al doen ik iemand deugd, die my niet komt bedanken , Ik doen hem geen verwyt, ik koóm daerom niet janken; Als iemand neemt myn gift met min en vlytig aen, Dan heeft hy aen myn' gift nae wenfch genoeg voldaen; Svn minzaemhevd en vlyt agt ik voor groote gitten, Myn hert is dan geftilt, dat voelt geen zotte dn hen, Om weêrte zyn geloont; geen lof, geen dank ik wil, Ik houw myn gift bedekt, ik houw myn mildheyd ftil. Den wilden aerd brengt meêdk noyt weldaed te verwyten, Men moet uyt ons gedagt het weldaed laeten flyten, Maer die men 't weldaed doet, noyt dat vergeten moet, Dan-zal fyn dankbaerheyd verdienen meerder goed. DEn handel tuffehen den jonker cn den zey-worm toont ons aen # hoe den mildadigen niet moet romroen op fyne gunftbiedingen, en hoe ook in tegendeel den ontfanger der zelve, aen deze niet mag gevoeloos zyn door fyne ondankbaerheyd: zonder tegenfpraek vinden zig de vereenigde Staeten van des zelfs tegenftrydigheyd langs wederzeyds overtuygt; \ oor eerft, zoo haelt ly u-  39° Den verligten Jonas mand iet vergunnen dat een gunfte fchynt, moet hy het jgeduerende fyn ganfch leven van hun hooren, ende word van hun gehouden erger als eenen fchoen-poetfer; hebben fy zelfs eenige weldaedeu van een ander genoten, fy beloonenhun met vele verfmaedheden ende ondankbaerheyd,zoo als wy onder andere, hier voren hebben betoont in den loon, die Vrankryk en het huys van Ooftenryk van hun ten allen tyde heeft ontfangen": hoe wilt dufdarnghaetelykgeflagtdan by iemand eenigen trooft vinden, oh op iemands hulpe fteunen? dit is onbegrypelyk; ieder mifagt hun en ieder wenfcht den leften oogen blik te zien van hunne beftandigheyd , en niet tegenftaende, in al'e hunne onheylen leven fy nog op vrugteiooze hoop: het zal hun rouwen. LXXriI. WONDERBAER GEZIGT. Concordiè res parva: crefcunt, difcordia dilabuntur & magiue. Salujtius. Groot is 'ï vermogen van d'eendragtigheijd, Groot is de fchaede van d'oneenigheijd. DEn Leeuw zag in het bos den Beir naer Geyten loo. pen, Wy voegt hem by den Beir óm faemen te gaen ftroopen,  der agthlende Eeuw. 191 Sy maeken goetaccoord, fy worden groote maets, "Maer daer is eygen baet daer word de vrindfchap vacts Sy loopen op hun beft, de Geyt word vaft gekregen, Maer 't js nu al krakkeel, *t fpel is heel dweers gelegen : Den Beir begeerd de Geyt, den Leeuw klauwt haer in Jt vel, Daer 't eerft al vrindfchap was, daer is't nu katten-fpel. Sy yegten om den roof: maer ziet terwyl fy tieren, Ont valt den Leeuw de Geyt door by ten, fmy ten, fwiefen, Sy zyn heel fwak en mat, fy liggen uytgeftrekt, Van't groot,en lang gevegt, zoo dat hun magt ontbreekt Sy hygen tegen een met' magielooze leden, Terwyl komt daer den Vos van agter aen getreden, En fleypt de Geyt met hem; dat ziet den Leeuw en Beir Maer fy doen hem geen leed; fy doen geen tegenweir: Sy blyven vaft op d'aerd , fy konnen hun niet roeren , Dat fy zoo zyn vermoeyt: dat komt van oorlog voeren ; Maer 't fpy t hun al te zeer, fy houden hun voor (legt Dat fy de Geyt zyn kwyt alleen om hun gevegt. Den Leeuw roept metkoleir;waerom zyn wy gaen jacgeri Als wy door eygen fchuld den roof weg laeten draegen , "Wy'hebben voorden Vos, en niet voor ons gewerkt; Ons tweedragt heeft den Vos in dieverye gefterkt. "Waerom en hebben wy niet eer het Vos kon weten, De Geyt heel onder ons met ruft, en luft geëten? Ons kans verkeken is: maer't komt van onzen twift, Dat Vos ons affronteerd, dat word de Geyt gemift. WY hebben hier voren genoegzaemaengetoont den Tweefpalt die in Holland heerfcht, nu enkehk over zynde ditonswonderbaer Gefigt hier op toetepalTen: evenals den Leeuwen Beir, vermoeyt en afgemat door den twift, van hunnen buyt worden berooft; zoo zullen de vereenigde Staeten infgelykx van alle hunne onregtveerdige bezittingen ontbloot worden door aile de Mogendheden van Europa, niet diefaftig nogtans, maer met volle geregtigheyd; terwylen hunne oneemgheden dagei lykx meer en meer aengrosyea : dit zal «anopentlyk vya^r  i$2 Den verligten Jonas maeken het gene Saluftius hier voren aenhaelt, dat noyt zaek, die in tweedragt beheerfcht word , kan ftand grypen ende ook, dat in tegendeel de eendragt allen voorfpoed veroorzaekt : de vereenigde Staeten voeren by naer op alle hunne munt het divies ; Concordid. res parva: crefcunt. Door de eendragt groeven klyne zaeken aen. Ende fy hebben dit ten allen tyd dus ook bevonden ; edog zyn fy nu zoo verblind, dat fy zig hier niet meer aen kennen ende veel liever aen het muy ten \ allen, ais vreêdzaemig te leven : wat zal ik zeggen : Godt heeft hunne oogen verblind, om dat hunne rol is afgeloopen » en dat den tyd van wraek is nae by gekomen. LXXVIII. WONDERBAAR GEZIGT. Coniidentia muitos perdidit. Guicc. Wik op u eygen zelf u niet te veel betrouwen, Te hebben dit gedain, dat heefteer veel doen rouwen. DEn loos genepen Vos uyt hongersnood gedreven , Liep hier en daer in't veld , om fpys fyn maeg te geven, Maer  der agthiende Eeuw. 193 Maer hoe hy langer loopt, hoe meer hy word geplaegt Want hoe hy langer loopt, hoehy meer honger jaegt. Hierom hy ftaektde'jagt, hy kieft de boerenhoven, Hy loert opJt hoender-kot, want d'hondenfyn verfchoven Hy voegt zig by een haeg , daer houd hy goede wagt, Om d'hoenders'met een greep te krygen in fyn magt: Maer ziet, terwyl hy luy mt, en loert nae alle gaten ; Hy krygt hier inden neus den geur van honig-raten: Den honing ftaet hem aen, maer niet het oog geklim, Hy wenfcht in dit geval te f. n een ftoute Sim. Den honger maekthem ftout den honger doet hein fpringen Op't hoogfte van dees haeg, hy raeft naer lak1 er dingen : Hy proeft maer, en hy valt, want d'haeg was zwak en brak , Hy klampt den Braem-bos aen, maer totfyn ongemak ; Want hy en heeft daer by geen hulp, oft ruft ge. onden : Den Braem-bos fteekt hem toe, en geeft hem diepe wonden Hier op geeft Vos een fchreeuw, en doet fyn droeve klagt; Wel Braem-bos is dat hulp ? dat had ik noyt verwagt: Ik nam myn vlugt tot u , ik had op u betrouwen , Maer gy zyt ongetrouw , rtiyn toevlugt doet my rouwen: Ik meyn den val t'ontgaen, en ik val in u hand, Tot myn groot ongeluk , tot leet, tot fpyt, tot fchand. Den braem-bos hoort de klagt, maer kan dieniet verdragen Hierom hy fpreekt Vos aen , gy lyd verdiende plagen : Gy klaegt dat gy van my zoo kwaelyk fyt omhaelt Legt vry de fchuld op u, gy zyt die hebt gefaelt: Gy kent myn vreeden aert, genegen om te fteken , Waerom zyt gy tot my als vriend om hulp geweken Gy hebt van 'my begeert, dat ik niet geven kan , Geen hulp koft ik ü doen, gy zyt bedrogen man, Maer ik en heb u niet, gy zelfs hebt u bedrogen : Want gy komt los tot my als vriend om hulp gevlogen Gy weet die my raekt aen, die raek ik wederom , Maer \ os van pyn gaet krom,en ftaet van fchaemte ftom. Dit wonderbaer Gefigt van den Vos en den Braem-bos toont ons aen , dat men zig niet ligtveerdiglyk mag betrouwen op een vremde hulp om niet in fchande te val-, IL Deel. E b.  194 Den verligten Jonas len : voorwaer eene uytmuntende zede-les voor de vereenigde Statten ! die zigzoo dwaezelyk betrouwen op den byftand van die Mogentheden , de welke volgens de betuyginge van hun eygen gewis, veel eer tot hunnen ondergang verpligt zyn mede te werken: hoe verre zyn fy dan niet mifleyd ? Sy zullen met regt in de zelve klagt-reden van den Vos mogen uy tv allen ; edog fy zullen ook, even als den Vos door den Braem-bos, beantwoord worden ; waerom neemt gy uwen toevlugt tot my ? Gy weet immers dat ik gewoon ben die my raeken te fteken; dat is over die my onregt hebben aengedaen wreke ik my : gy hebt al te onvoorzigtig geweeft om uwen trooft te zoeken by die, de welke uwe onregtveerdigheyd haeten ; daerom laete ik u met regt over aen de ftraffen dieu bedrygen; wat raekt het my : en dus zullen fy even als den "Vos zonder trooft moeten zugten onder de ellenden die hun zullen overvallen : ieder heeft fyn beurt. LXXTX. WONDERBAER GEZIGT. Liberalitas plus laudis habet, quam peifxtio qufelibet. Plinius Junior. Van al het goede dat men doet, De mildheyd meeft men pryzen moet, IN den winter als de Mieren , Door den hellen zonne-fchyn  der agthiende Eeuw. l95 Met hun vogtig graen gaen zwieren Om dat 't haeft wel droog zou zyn, Is den Krekel daer gekomen , Heel verhongerd en verkond, Heeft fyn toevlugt daer genomen Om te krvgen onderhoud; Ziet, zegt hy myn maeger leden Ik kan kwaelyk gaen, oh ftaen; Vrienden hoord naer myn gebeden Ik bid om een luttel graen, Luttel graen kan u niet letten Want den hoop is groot genoeg, Gy wat graen my by moet zetten, Oft ik fterfeer morgen vroeg, d'Oudfte Mier heeft dezen Krekel, Aengezien heel ftuer, en gram : Sy haelt hem fehoon over d'hekel, Om dat hy daer fchooyen kwam, 'kZal, zegt fy, geen graen u geven, Gy zult vinden hier geen trooft: Zegt", wat hebt gy al bedreven, In den zomer, in den ooft , 'Ik, zegt fy , heb dan de boeren , Met myn zang vermaekt in't veld Ik geen graen wou weg gaen voeren Al ftaen ik nu zoo verfteld, Hebt gy, zegt de Mier gezongen, Als gy ooften moeft u graen, Gy nu doen kont logte fprongen, Want gy hebt niet om , oft aen, U geen zwaerte zal beletten, Maekt nu eenen logten dans: Gy geen vet hebt by te zetten , Gy niet zwaer zyt , als een gans. Hebt gy uwen ooft vergeten, En den tyd verkwift met zang ? Van ons graen gy niet zult eten, Want den winter duerd te lang.  T96 Den verligten Jonas Voor den winter moet men zorgen, In den zomer in den ooft, En in hollen 't graen gaen borgen, Wilt men fyn niet ongetrooft. 1VT fÖ ka" °0-blykeI-vk in de fabel van de Mier en lTJ den Krekel befchouwen de afgunftigheyd, daer de vereenigde Provintien ten allen tvde hunne nabueren mede hebben beoogt; jae zelfs hunne evgen inwoonders en Jand-gcnoten: verre van in hun een ftaeltien van mildaedigheyd te vinden , en kan men in hun geen de minfte bermhertigheyd befchouwen; de evgen-baet en vrekkigen aerd ftrekt zig in hun zoo verre uyt, dat fy niemand dan hun eygen fyn toegedaen , en onbermhcrtielyk, even als de Mieren den Krekel deden , den behoeftigen van de hand-wyzen. Waerom hebt gy niet als wy gezorgt, zeggen ly, met de Mieren ; maer het is voorwaer veel beter behoeftig te zyn , dan door dufdanig zorgen ryk te worden; wat is hun zorge anders geweeft ten allen tyde , als om metongeregtigheyd, woeker, geweldenareyen en bedrog zig ten kofte van een ander ryk te maeken? Zulken rykdom is voorzeker ongelukkiger als eene regtzinni°e behoeftigheyd; want om dufdanigen , vermengt met onbermhertigheyd, zyn fy aen een ieder haetelyk geworden daer m tegendeel den regtzinnigen behoeftigen een ieders medelyden en liefde tot zig trekt.  der agilüende Eeuw. LXXX. WONDERBAER GEZIGT. Non nifi per magnos ad prtemia magna labores leur : £? ignavis nulla corona datw. Verinus. Die prys behalen wilt, moet voor geen moeytefchroomen, Den luyaerd zal noyt prys of lauwerkrans bekoomen. 17"* Enen- Heer had twee fehoon honden, A Van fyn vriend hem toegezonden ; Eenen leert hy tot de jagt, Eenen houd hy t'huys tot wagt Eenen loopt geheele dagen In het veld, om wilt te jagen , Hy vliegt over floot, en kant, Eenen vaft ligt op den band Eenen hoort de tromp maer blae^en, Hy fchiet op en loopt nae haezen Indien zwier neemt hy plaizier, Eenen flaept, en ronkt by hvier. Eenen jaegt ftaeg in de keuken Op het fpoor van goede reuken; Vangt hy vis, oft vangt hy vlees Hy draegt dat inh kot met vrees. Hy en peyjl niet eens op jagen ; Wint daer voelt men harde vlagen  ïp3 Den verligten Jonas Het gemak agt hy voor h heft , Hy jaegt t' huys, oft ruft in 't neft Eenen was van huys geloopen , Dat moeft eenen haes bekoopen, Die hy firdkx heeft van de jagt, In fyn meefters'; huys gebragt Hy wou met de proy niet zwieren, Hy had vrees voor ander dieren Zoo brogt hy hem onder hdak, Om te eten met gemak; Als den huys-hond had vernomen > Dat den jagt-hond was gekomen Wel gelaeden uyt het veld , Heeft hein ook daer by geftelt * Sy den raed gaen faemen fchajfen , Maer den jagt-hond hoort men blaffen Want den huys-hond valt daer aen , Oft hy hem had op gedaen Dit den jagt-hond niet kan lyden * Maer het gaet hier op een Jlryden Rekel, roept hy, bly ft hier van , Dit is 't myn , lakt gy de pan. Jaegt in't keuken luyen buffel, Met gemak door u geftiujfel. Haezen kryg ik niet goed koop, Maer met leet , met zweet, met loop Waerom wilt gy met my eten , Zonder werken lakker beten ? Werkt gelyk een haezen-ivind , Dan is lakker kojl verdiend. Maer den huys hond wilt niet lojfen, Hy blyft fchojfen , hy blyft brojfen Hy Jchaemd hem niet dat hy eet Van een anders zweet , en leet. Jk kan ook, zegt hy, wel kyven ; JFaerom zou ik daer van blyven? Waerom my zoo toe gebajl ? Cy hebt niets tot mijnen laft.  der agthien.de Eeuw. 199 Dat ik niet gaen aerrebeyden In de boffen, op de hcyden , Dat Ik lig heel dagen ftil , Dat is tegen mijnen wil , Gy moet my dat niet verweijten , En daerom in't vleefch niet bijten Mynen Heer my t'huys houd vaft En hierom mijn lu'ijheijd wafl Had hy my niet op - gefloten , Ik had nu geen ftramme koten , Maer nu ben ik luy, en ft ram , Stijf gelijk een ouden ram : Als ik evenwel moet leven , Gy ; oft 'hy my kojl moet geven , Want hy houd my bas , en koes, Maer dat weyt hem dank den droes Gy op my hebt niet te zeggen , Gy op hem de fchuld moet leggen. Laet my eten, grimt niet meer , Ik heb onjchuld, Jlraft den Heer Hy my f huijs hiel om te bajfen, En de dieven te verrajfen Mynen geeft was op het land , En mijn lichaem op den band Ik was tot de jagt genegen ; Maer mijn Meejïer hield my tegen , Dat en ftond my niet wel aen ; Maer fyn wil moejl zijn gedaen. Vj- Iets kan zonder aerbeyd behaeld worden , zoo als J_%l ons bier in de twee Honden word afgefchetft, en ook kan den genen die regtzinnig den loon van fynen aerbeyd heeft genoten , met gene goede oog aen den onregtyeerdi. gen luyaerd hier deel van geven: de vereenigde Provintien nogtans, hebben in het midden van hunne onregtveerdigheden altyd behcndiglyk weten door te fluypen met het zweed en bloed der werkzaeme, zoo als onze Ooftenrykfche Nederlanden genocgzaem hebben ondervonden in de beroovingc, van hun uyt de milde natuer gefchonken zeevaert; maer deze hebben het ook noyt met goede oogen  200 Den verligten Jonas befchouwd; dog niet tegenftaende dezen tegenfpoed, en heeft hun noyt de werkzaemheyd verdroten, terwyl den vaddigen Hollander een luy en'lekker leven leyde, zynde fyn belten hand-werk by de vrouw te flapen, te vlyden en ftreelen en meer diergelyke vaddighëyd in het oogderwelpeyzende; nu zal eyndelyk ook den tyd komen, als van den Jagt-hond; dat de Ooftenrykfche Nederlanden een goede proy zullen vangen; dat hunnen vrydom van zeevaert wederom zal erleven : de Hollanders'die nu alle die reeks van tyd op roofgeleef hebben, als den Huys-hond op den buyt van fyne keuken, zullen ook deel verzoeken met de Ooftenrykfche Nederlanden; deze zullen hun dan met den Jagt-hond antwoorden : dit komt my regtveerdig toe; zegt my, hebt gy niet, ver van my deel te geven , uwen roof ten mynen kofte gemaekt? waerom zoude ik u dandecl-genootmynsheyl maeken? fteekt het op Kaes en brood. LXXXL WONDERBAER GEZfGT. Malum confilium confultori peflimum. Aul. Gel. Ten ergjlen komt den booten raed; Want hy fijn eygen meefter ftaet. En Heer had' op fyn Hof fehoon Brakken , haeuS ze-wienden, Die hem tot fyn vermaek, en tot fyn keuken dienden.  der agtlüende Eeuw. 201 Hy gaf hun alle dag met eygen hand veel brood, Al hadden fy mifdaen , hy gaf hun flag, nog ftoot, Sy kregen van "fyn hand noyt flag, maer lekker brokken Den Heer gaf hun de fpys, den knegt gaf hun de ftokken , Was iet van hun mifdaen, hy gaf den knegt den laft, Dat fv dan moeften fyn met ftokken aengetaft, Sy wierden van den Heer geftreelt met goede beten, Sy wierden van den knegt geplaegt met harde fmeten , Den knegt fpeelt wrecden beul, den Heer fpeelt goeden man, Dat ftaet hun niet wel aen, fy houden daer met van , Sy zien dat Heer en knegt maer maeken l onkel-fuyzen ; Hierom den jongften Brak van zin is te vérhuyzefi, H krygt daer in veruriet,hy vreeft voor meerder plaeg Hy geeft den bras van't huys, hy vlagt door heken haej Den Heer komt by geval op weg den brak eens tegen , Hy raekt ftrakxincoleir, hy trekt van leir den degen, Hy roept gy botte beeft, is dit voor mynen dank; 'kHeb uin overvloed, gegeven fpys en drank: ïk gaf u »t befte kot, is dat zoo haeft vergeten ? Ik droeo- u een góed hert, ik heb u noyt gelmeten , • Ik heb' u noyt mifdaen , ik heb u noyt geplaegt, Gy waert de weelde moe , die heeft u weg gejaegt Ik niet verdenken kan, wat iku heb' mifdreven , Als dat ik u den zak altyd heb vol gegeven : Gy hebt noyt in myn huys g - leden broods gebrek, Nu moet gy mager pry u voeden met den drek , U zal, loopt waer gy wilt, naer loopen niet myn keuken Gy zoekt den fchraelen koft, in men, in vuyle reuken, Daer moetgy als een zwyn, in vroeten totu fmert, Eer lang zal"dezen koft u fteken tegen 't hert: Den Brak roept wel gemoed • ik over u moet klaegen, Gv gaeftmy'tzakvol brood maer ook den rug vol flaegen, "Gy u onnoozel houd, maer g'hebt al't kwaed gedaen Ais gy aen uwen knegt gaeft laft om my te flaen 't Is al een Moederskind 't kwaed doen en 't kwaed gebie- Wantïo'nder het gebod ,zou niet dat kwaed gefchieden, XI. Deel. Cc  S03 Den verligten Jonas Had ik uyt d'open pot, wat fopgelekke-baert , Gy door u knegt floegt my, en niet de botte maert, U maert had meer verdiend, als ik, te fyn geflagen: Want fy niet zoo't behoort had goede zorg gedragen , U zorgelooze maert had' dan 't meeft kwaed gedaen , Tk fprong maer op den pot, die ik vond oDen ftaen ; Maer ik moeft even wel, fy niet, de ftraf al boeten Den knegt door u comand'kwam my met ftokken groeten Gyriept, 't gedenkt my wel; doet Peeter myn bevel Komt Peeter mynen Knegt, komt krant Fideel eens wel Hy is als eenen diefde keuken in geflopen, Hy heeft het vleefch gefchend, en'.t fop al uyt gezopen: Op dat hem't vleefch, en't fop niet over] aft fyn krop, Ontlaft hem met een hout, en geeft hem lullig klop: Komt gy ? zoo loochent dat, dat moeft ik al verdiagen , Ik zeg dan, dat gy my gefpyft hebt, en geflagen , Gcfpyft door eygen hand , geflagen door u Knegt, Dat gy gebied te doen, word u te laft gelegt. ALs men deze fabel wel inziet, zoo bevind men dat dien , die een ander kwaeden raed geeft, wel voornamentlyk den uytwerker is der bedreven feylcn, zoo als den Brak opentlyk aen fynen meefter verwyt : de Staeten der vereenigde Provintien ontfchuldigen zig in alle beledigende zaeken , even als den meefter zig by den Hond dede ; maer men mag hun met den Hond antwoorden: hoe? Wilt gy u gemoed zuyver van boozen handel kennen ? Verre van daer ; gy zyt die , dewelke uwe onderzaeten onderdnyms in hunne hoofdigheyd ftylt , die lafteringen ende oneenigheden oprokt tegen uwen Prins, die poogt uwe nieuws-bladers te doen ophoopen met lafterit gen tegen den doorlugtigen Jofephus, die niet doet dan kwaed brouwen en doorboosaerdigen raed de mindere opftoken; durft gy dan nogvraegen j wat heb ik gedaen ? ik heb ten allen tyd dien Prins en ook fyn Keyzerlyke Majefteyt met vriendschap bejegent : een daed , voorwaer nog zoo veel te .ergeil alzoo gy in fchyn van vriend den verrader hebt ■  der agthiende Eeuw. 203 agtcr de hand gefpeelt; zoude het dan niet billyk zyn, dat gy, de oorzaek van de herdnekkigheyd uwer onderdaenen, voor hun de ichuld boeten? My dunkt ik hoor een iegelyk antwoorden; dit is regtveerdig. LXXXII. WONDERBAER GEZIGT. Feras, non culpes, quod vitare non potes. Aul. GeL Gy moet verduldig lyden 'tGeen gy niet kont vermydm. EEn huys-man moeft nae ftad met haver , terf, era kóren, Maer hy tot dezen laft den Ezel heeft verkoren, Den Ezel draegt alleen dit zwaer en laftig pak: HetPeerd loopt vry, en los, dat voeld geen ongemak, Dat vliegt, dat jaegt, dat fpringt dat beeft maer goede dagen Den Ezel boven magt moet al de laften dragen, HetPeerd weet van geen luft, dat vliegt voor byeen gragt > Den Ezel blyft daer voor, en hy begint fyn klagt,  2Ö4 Den verligten Jonas Ik bid' u , ledig Peerd, ik bid' u, laet u raeden , Helpt my nu uyt den nood, gy ziet my overheden, En gy hebt uwen laft, onthftmy, volgt m.n raed, Dan zult gy vinden baet, zoo niet, u naekt groot kwaed Ik bid' u hebt met my, en met u , mede 1;,den, Is't dat gy my ontlaft , gy zult zwaer latten myden : Draegt mynen halven laft, en helpt my uyt den druk, Zoo niet, myn laftig pak zal fyn u ongeluk. Terwjl den Ezel bid', is hy met 't j ak ge allen : Eu hy ge i allen bi) ft: 't Peerd moe- ftaen voor de ballen , Den huvs-man fchaft haeft raed , hy legt op't Peerd het pak , Die eerft niet wou de helft, krygt 't heel op fynen zak; 't Peerd berft van fp t, en roept: ziet hoe de zaeken keeren Nu doen ik Ezels werk * den Ezel wou my leuren; Hoe ik met klynen laft, koft myden grooten laft, 'k Heb mynen kop gevolgt en niet op hem gepaft, Dat is't, dat ik beklaeg. "Wie zal my helpen klaegen? Ik moet des Ezels laft, en ook den Ezel draegen M heb van hem geleert, en leert nu ook van my; Die't pak fchud van fyn hals, krygt daer nog een pak by. IN dit wonderbaer, Gezigt beoogt men opentlyk , dat men verduldighk moet lyden het gene men door fyn eygen fchuld niet vermevden kan : het Peerd verfinaedende met een onbermhertige oog de klagt-reden en fmeekingen van den Ezel, in het helpen dragen van fynen laft, word eyndelyk met den zeiven alleen belaeden , leert dit niet opentlyk, dat den onbermhertigen in nood zynde , ook geene bermhertigheyd zal verwerven? en diens-volgens, dat hy met geduld dan moet de ftraffen draegen, die over hem komen? Neemt hier een les uyt, Hollander; want dit word gewifch op u toegepaft; de onbermhertigheyd heeft ten allen tyde in uwe Staeten doorgeftraelt , zoo als onze landen genoegzaem droevig hebben ondervonden in uwe wreede beld-ftormereyen ; zoo als den Koning van Engeland,  der agihiende Eeuw. 2°5 die gy van den throon geftooteu hebt, Barnaveld, de gebroeders de Wht en menigvuldige andere konnen getuygen , en wel voornamentlyk Nicolaes van Ruyven , Schoathet van Haerlem, die gy, biddende voor den autaer, indien tyd als gyden naem van Kaes en Brood* voereie, hebt dood geflagen: neemt dan uwe ftraffen met geduld aen, alzoo gy om uwe vreedheyd en onbermhertigheyd in het geheJ ook geene bermhertigheyd weerdig zyt: noyt kwaed blyft ongeftraft. LXXXIII. WONDERBAER GEZIGT. Jacbantia contemnitur, fuperbia deprimitur. Cicero. Men ziet het hier en over al , Daer hoogmoed komt, daer naekt den val. DE Mier kreeg v>igels op den rug, Die maekten haer heel trots en vlug; Sy is de ruft, en welde mu? Hierom fy zegt haer hol adiu, Sy vliegt in 't veld; en is verblyd, Dat fy haer duyfter hol is kwyt; En dat fy hoord den Nagtegael,  f°6 Den verligten Jbnas Diejiaer vermaekt met zoete tael. Sy fpreekt hem aen : wel geeltig dier Ik zien gy houd ook van den zwier Zoo zyn wy faemen wel gcraekt Want my ook d'opeu locht vermaekt Ik heb tot nog toe in een hol Gezweet, gefiaeft, gelyk den mol: Maer ik kies nu het luftig veld Om niet van geeft te zyn gekweld Om te verzetten phantafy , Om vry te zyn, en altyd bly: "Want ongebonden is het beft Ik haet de flaeverny, als peft. Terwyl vliegt daer een Bie voor-by De Mier roept haer, blyft hier by my Ik heb op u een klyne vraeg, Leert hoe ik my in 't vliegen draeg Op dat ik niet met fchaede leer "Want 'tis maer mynen eerften keer. Gy waert roept Bie , heel onbedagt Dat gy u hebt zoo hoog gebragtt Gy vliegt verdoold, het waer u beft Dat gy weer keerde na u neft Gy vreezen moet van alle kant, Om dat gy vliegt met geen verftand Gy veel perykel uyt moet ftaen Want gy en kent geen regie baen Gy oeer al perykel vind Van regen, ha-el; fneeuw en wind, • Gy kom ook vliegen in het net Dat voor uM heeft de Spin gezet; Ziet dan wel toe ziet waer gy vliegt, Vliegt liever niet eer g'u bedriegt. Is dat 't perykel, roept de Mier, 'k Agt dat perykel niet een zier, Jae koft dat koft, ik vliegen moet, Voor al dat kwaed is toezien goed Ik zal als een voorzigtig man,  der agthïende Eeuw. 207 't Perykel fchouwen daer ik kan. Terwyl den Nagtegael vliegt op, Vliegt fy hem nae met lollen kop, Maer als den zomer was vergaen, Zoo kwam den fchraelen winter aen; Sy zag geen graen of vrugten meer, Sy word van kouw en honger teer, Hierom fy keert weer nae haer hol, De welde maekt den wyzen dol; Maer 'rongemak den zot maekt wys, En een kwaed kind maekt goed het rys, Sy klopt aen't hol maer is geftoort, Om dat niet open gaet de poort, Ten leften komt daer voor. een Mier, En vraegt van waer komt gy nu hier, Ik kom, zegt fy, hier uyt de logt, 'kBen liever hier, 'kheb my bedogt, De fpys is op : hier is het hol, Van fpys, cn proviande vol, "Weg gy luy vlug roept den portier, Men ken t hier geen gevleugelt dier, Die in den zomer niet en flaeft , "Word in den winter niet gelaeft, Sa weg men laet hier niemant in, Als die bezorgt is voor gewin : Gy hebt gedaen een blyde keus, Ik fluyt de deur voor uwen neus, De Mier eylaes bleef buyten ftaen, En moeft van ongemak vergaen. DE ftenning op eygen kragten en de verfmaedinge van hoogere magt, heeft men ten allen tyde zien het verderf zyn van menige Staeten; het welk ons niet onaengenaem word afgefchetft door de fabel van de Mier, en dat men niet kwaelyk toe zal paffen op de vereenigde Provintien : fy roemen zig over hunne fterke plaetzen, fy betrouwen zig op hun geld; de ondcr-waterzettingen beöogen fy als hunne beveyliginge, ende net een onbepaelde en vermeten ftoutigheyd'tergen fy -den goedaerdigen en medoogenden Keyzer; jae fy fchy-  2o8 Den verligten Jonas nen liem te praemen door hunne ongebondentheyd om de wapenen fpoedig tot hun te keeren: alsfy zullen beöogen , dat de zaeken ernftig worden , zulle fy als de Mier berouw krygen over hunnen ydelen en verwaenden handel ; fy zullen by de Mieren, hunne nabueren, gaen kloppen om ingelaeten te worden, alzoo fy van alles on; bloot zyn; maer daer en zal hun niet open gedaen worden i de vereenigde Provintien zullen tot antwoord krygen, als datfyin tyds moeften gezorgt hebben; dat fy hunne verwaendhevd te neêr moeften geleyd hebben , en dat fy de zaeken zoo ernftig niet hadden moeten laeten worden ; boven-diên , dat voor gedaen naer geleert is, en dat fy in hunnen tegenfpoed beloont worden met de zelve vergeldinge, als fy by hun zyn uytgemeten in den voorfpoed: loon naer werken. LXXXir. WONDERBAER GEZIGT. Nil proderunt Thefauri impietatis. Prov. 10. H Onregt gewonnen goed, Noyt eenig voordeel doet. EEn ftok oud armen Man , had in de langfte dagen , Veel hout in't bofchgeraept, om 'tfavonds'thuys te dragen, Dea  der agthlende Eeuw. 309 Den hoop viel hem zoo zwaer, dat hy daer onder blyft Hy haet fyn gierigheyd, en op fyn zei ven kyft, Heeft hier de gierigheyd de wysheyd niet bedrogen ? *k Heb op myn zwakken hals te zwaeren laft getogen ; Het is van ouds gezeyd : naer d'Ezel maekt men't pak, Maekt gy het pakte groot? gy krygt groot ongemak. Zoo is't met my gefteld; maer 't fyn verdiende pjaegen'j Ik heb meer hout geraspt, als mynen hals kan dragen En als ik heb van doen, hoe ftaen ik hier verfteld ? Het pak is zwaer,en groot, het wykt aen geen geweld Nogtans ik wil en zal het pak , om hoog gaen beuren , En zoo allengskens voort tot in myn wooning fleuren, Door dat ik heb gerooftfpaer ik gewis myn geld, Terwyl dit houtrpak is op anders koft gevelt. En kan ik dus myn geld en myne fchatten fpaeren, Terwyl ik 'thout in't bofch voor niet koom te vergaren Zoo b'houd ik , daer myn trooft en fteun is opgefteld En welkers vrekken luft my t'allen tyde kweld; Dit is myn hoop, myn al ; dit is myn tpeverlaeten, Als ik maer geld en hoop koóm ik geen om egt baeten ; Dit is myn oude vreugd, 't behaegen van myn hert, Dat by my t'allen tyd verband de pyn en fmert. Hier op komt by den mande dood met fuellefchreden Wel, zegtfy , w rekke beeft, wcetgy wel om wat reden Ik u hier naed'ren koom ? waer blyft nu uwen trooft, Terwyl ik u haeft maek een onbezielde krooft ? U onregt t'allen tyd en kan u hier niet baeten, Gy komt gewis te laet nu uwe dwaesheyd baeten; Het is met u gedaen, wat helpt u nu uw geld? Terwyl gydoor deez'hand van al word blood gefteld Sa, fa maekt u gereed. Den man begint te beven En roept, ó lieye dood, ik bid u laet my le.eo! Hoe valt my bitter zuer 't veriaeten van mjnfehat, Ey dog ik moet'er aen zoo gy my hevig vat, De dood gaf geen gehoor aen al deez' fehoon gebeden Maer trok den man van't pak , de ziel uyt al fyn leden , Sygafhcmgeen quartier, geen voordeel,geen genaed' Ziet zoo de dood komt aen , komt 't bidden veel te laet, IL Dee{. D d  «10 Den verligten Jonas Dit faemen-fpreken van den Vrekkaert met de Dood geeft verfcheyde voorworpen \ an zede-kffen)' voor ëerft befpeurt men hier in , hoe den onregtveerdigen ende den gierigaerd alle hunnen trooit en hoop ftellen op hunne fchatten , en hoe het hun even veel gek , oft fy de zelve met geregtigheyd ofte met onregt inzaemelen ; daerom zegt zeer wel het H. Schrift :' ubi thefaurus tuus ibi & cor tuum. Daer uwen fchat is, is uw hert: geen vrees, geen bedrygingen,' geen aentooningen van hunne verdwacldheyd ; met een woord geen gezondë reden , hoe genaemd , konnen hun van hunne begeerelykheyd ontdoen : fehoon voorbeeld hebben wy hier van in de vereenigde Provintien, die zig ten allen tyd, als den houd-raeper, onregtveealigkk met rykdommen hebben weten op te hoopen , zonder aen te zien hoe fy van de zelve in bezit kwamen; want de begeerlykheyd was by hun dufdanig ingewortelt, dat nog gevaeren. nog. acnmaeningen , nog bedrygingen hun hebben konnen bewegen om'er afstand van te doen: vele.onparty? dige fchryvers hebben hun dit opentlyk aengetoont ; den Keyzer heeft het hun met volle regt bewezen , en niet tegenftaende fy blyven voordgaen in hunne hardnekkigheyd ; de dood ( de bedrygi ge van eene regtveerdige wraeke) komt dan tot hun, als tot den houtraeper-, en fpreekt hun toornig aen ; fteld hun voor hunne dwaesheyd en onregt; dat nu allen tyd van genade verfchenert is; geenzugten, geen klagt-reden nogte veront-fchuldingen konnen u meer baeten , daerom moet gy u wei-vei diende ftraffen onclerftae'n; en ten zeken ftond rukt fy hun de ziel uyt het lichaem ,'dat is: berooft hun van allen hunnen luyfter, hunne landen en erven, en fteld hun ten fpot aen die , de welkefy ten allen tyde zoo onregtvecrdi'glyk he'oben vervolgt , aen de Ooftenrykfche Nederlanden ■; welkers luyfter ende nieuwen' glans aenftaende is tot een ieders welbehaegen.  der agthlende Eeuw. iït LXXXV. WONDERBAER GEZTGT. Quemlibet ex meritis oma. Tacitus. Men moet een ieder eer betoonen, En volgens fyn verdienften loonen. Ziet dit Schip zeer ryk gelaeden, Met veel pragt de eerfte reys , Om het Neêrland te verzaeden , Door fyn Indiaenfche fpys , Word verzeld door dVndiaenen, Die gelykelyk fyn verblyd, En den Stierman zelfs aenmaenen , Om te blyven nog een tyd Op hun aengenaeme ftranden , Al\oo m'in %oo menig ftand Daer geen fchepen had zien landen, Uyt het Ooft'ryks Nederland, En dat het hun wel geheugde Hoe deez' volk-ren Vallen tyd, Trouw'en vol van alk deugden, Handelden met wys beleydi  2 i a Den vtrligttn Jondi Daer in tegendeel de kuften, Van H vereende Jiaets gebied , Hun ten allen tyd ontruften; Zoo ah m?eer en heden ziet, Ah het na van alle zaeken, Was ten üyterfien voorzien, Ging het zig zeylveerdig maeken, Om z'aen 't Neerland aen te bièn ; T'wyl dat al d'Hollandfche Schepen t Dit beoogden in fyn zyn , Wierd hün hert als ingenepen, Vak den weedom en de pyn J Sy die altyd groole Baezen Hebben op de Zee geweeft $ Deden niet als tieren raezen, Ende wierden als ontgeeft , Ah fy de verfmaedheyd zagen i Daer fy wierden nieé bebost} ■ Om dat fy in alle dagen , Teder hadden 'ï zyn geroofd Ieder riep: met regt en reden * Lyden wy al deze fnaed, Tot boet van ons kwatde zeden •■ En zoo menig grouwd-daed; hSpreek-tPoord komt zeer wel te zeggen \ Dat noyt Onregt kan bejlaen : Ieder komt ons te verleggen ; Ziet wy moeten al vergaen. Ondertujfchen 'r Schip gaet vaeren * Ziet den Stierman neemt afscheyl^ Op dat hy het door de baeren , En de nieüwt Vaert geleyd. Om Antwerpen dus te naeken ; In een ryk gelaeden ftand; Om doen d'eerfte vreugd te maeken , In des Keyzers Nederlands Hier word ons eenigfints afgefchetft de wel-behaègens die de kuiten, der dry andere wereld-ge deel-  der agthïchde Eeuw. 213 ten zullen fcheppèn, in het bekomen der Vrye Vaert voor de Ooftenrykfche Nederlanden , alswanneer fy voor de eerfte mael hunne fchepen zullen beöogen, nu zoo groote reeks van jaeren door dwingelandey v an hun toebehoorende regt berooft geweeft zynde : alle Mo* gendheden en Landftreken zullen verblyd zyn, en zullen met dwarze oogen de Hollanders befchouwen, die » zoo lang fy de Ooftenrykfche Nederlanden hebben beteugelt, alle die vremde kuiten veel onruft, onregt en dwinglandey hebben aengedaen. Dit zal gevoelyker weyze eenen pynelyken indruk geven op de gemoederen der Hollanders; edog zullen fy langs den anderen kant altyd moeten bekennen, dat hun eygen baetzugdgheyd hun in dien ongelukkigen toeftand heeft gebrogt, en diensvolgens dat fy in ver nae nog niet hunnen verdienden loon hebben ontfangen; maer even als dit een groote fmert ende pynelykheyd zal veroorzaeken aen deze landgenoten, even zal de vreugd onuytfprekelyk zyn die zig zal vetten in de gemoederen der Keyzerlyke onderdaenen binnen de Nederlanden; men zal'er met volle monden uytdonderen den lof van den grooten Jefephus, fynen naem zal tot de onfterffelykheyd opgebeurt worden ,en lyf en bloed zal aen hem des nood fyndc worden aengeboden tot onderhand, alle de triumph klokken zullen niét gelykért klank de wolken doordringen , allen het grof géfchut zal los gebrand worden , de ftraeten znllen met vreugde-vueren verheerlykt worden, en langs alle kanten zal men zien uytfchynen de liefde der onderdaenen tot hunnen Monarch : het eerfte aenkomende fchip mag vry in goude letteren de-» zen eer-tytel voeren : 'kVaer VrY Langs 'tsCheLDe D'eerste reYs, 'kbrIng 'tneerLanD nLeUW en rYken trYs. waer op my dunkt dat ik al de Nederlanders hoor toejuygen LeeV* LUYster-rYCken Vorst, LeeV' hIer eeUW- rYke tYDen, DIe 'tgansChe neDerLanD WTLr heYL en VreUgD ■»ereYDen.  2:4 Den verligten Jonas IXXXVh WONDERBAER GEZIGT. Jucunda eft memoria prreteritorurn laborura. Jajïus Lipjïui. Zeer zoet is de gedagtenis Vanh lyden , dat voorleden is. Ziet den Ketel en den Pot Kwamen faemen ftout en bot, Om elkand'ren uyt te jouwen En ter dege af te krouwen ; Ieder ging'er aen 't. verwyt, Door een opgeblaezen nyd ; Sy aenzagen geene reden , Nogt' en kenden geene zeden ; Buyten dat, deéz' kamcraets Maekten voor geen menfeh ook plaets; Zelfs fy kwamen te beletten, Dat men 'tfchip in zee kon zetten; Want fy dekten ganfch den ftrand, En ontroerden 'tvafte land; Zee en aerde wik men dwingen, En het al ten onder brihgen;  der agthknde Eeuw. 215 Maer terwyl 'tword al getergt, Heeft Nep'tuyn ook ftraf gevergt; Sy ftonden als harde klippen , Om de fchepen op te Hippen, Tot belet van't Vrye Vaerd, Zynde noyt tot Jtgoed bedaerd. Hy wierd dan met regt ontfteken, En nam voor hem zig te wreken, Over zoo een ftout beftaen , . Dat ten onregt wierd gedaen ; Hy dééd' dan de volle ftroomen. Van beneden opwaerts koomcn; Hy ontroerde ganfch de zee, Dreef dc baeren op de ree; Hy kwam zoo geweldig gieten, Dat fy beyd' de zee verlieten ; Dat fy op een korten tyd, Waeren in den grond gegleyd.' Als deéz' waeren weg-gedre\en, En berooft van 't nydig leven , Was men weêr in volle ruft, Ieder zeylde van dé kuft ; Men vergat het voor'ge lyden, Ieder kwam zig te verblyden ; Dat m'ee'rtyds' geleden heeft , Nu niet meer voor 't oog en zweeft; Want dit kwam het al verzoeten, Dat s'hun kwaeden moeften boeten, Dat fy waeren van den ftrand , Tot het diepft der zee verband : Ieder zeyd* wat wilt men peyzen Op iet van voorgaende reyzeu ? Ziet den luyfter die cleéz' tyd, Ganfch ons' Nederia ,d verblyd ; Dat Jofephus dan lang leve , En Godt hem den Hemel geve ; Want hy heeft ons ganfche land, Toegebragt eenn' ryken ftand.  9l6 Den verligten Jonas der agtlüende Eeuw. DOor dezen twiftenden Ketel en Pot, word ons nieï kwaelyk verbeeld de oneenige Staeten der vereenigde Provintien , die ten allen tyde zoo te Land als te Zee hebben beheudiglyk weten den meefter te fpelenjende door Neptuyn , de regtveerdige wraeke, genomen door den verligten Vorft Jofèphiw, die ons de Vrye Zee-vaert bezorgt, en de ketenen , daer den Pot en Ketel ( de vereenigde Staeten ) de Rivier de Schelde ten onregt hadde toegegleyd, doet los-fprjngeu door hunnen ondergang ende verdelginge, beweert door de bandhaevinge van fyne regten; het welk de Ooftenrykfche Nederlanden zoo grooten luyfter webringen zal, dat fy, gevoeloos aen de geledene fchaedenen dwinglandcyen van die meynecdige Hollanders, zjg in alle vreugde bedryvingen zullen uytlaeten ; want dit is voorwaer een zaek , alwaer't dat den grooten Vorft niet anders hadde verrjgt, die fynen naem in het nageflagt zal vereeuwigen ; maer verre van daer ! wat heeft hy buyten dit niet al ten uytvoer ge, brogt ? daer men nogtans maer een ftraeltjen van f\ ne fcherpzinnigheyd tot op heden komt te befchouwen; zyt zeker, het zal'er uog wel anders gaen : ondertuffcheh dunkt my , dat ikgenoegzaem eenvoudith kde opkomft, Voongangeti ondergang der vereenigde Staeten bewezen heb, in eene onparteydige ftoffe, want die niet dan waerhcydfpreekt, mag nog voor parteydig, nog voor beuzelagtig bevlekt worden ; daerom fiuyte ik dit Werkje met de woorden van den voortreffelyken Poëet Owenus, Sunt quidam, qui me dicent non ejje Poetam , Et verutn dicent. Cur ? quia vera loquor, Miffchien zultgy , miffchien zal iemand anders zeggen, Dat ik met al myn rym geen goede Digter ben. *k Wil u, nog wie het fy , hier geenfints wederleggen : Die niets dan waerheyd zegt, ik voor geen Digter ken» Eynde van het tweede en laefte Deel, Gefchreven door eenen Hollands-lievendenLands-genoöt. £ .f , 1 / A