[1153 J
^ C 3^






COMMENTARIUS ANTIQUARIO-JURIDICUS
A D
ARTICULUM ITITULIXIII.
STATUTORUM COMITATUS ZUTPHANIENSIS.
q u e m
Ex AuStoritate Rectoris Magnifici
SEBALDI RAVII
S. Theol. Doft. Linguar. Oriënt. & Ant. Sacr. itemqus ïheol. Typ. & Exeget. Profefforis Ordinarii NEC NON Amplijjimi Senatus Academici confenfu, & NobiliJJimi Ordinis Juridici decreta
PRO GRADU DOCTORATUS
Summisque in UTROQUE JÜRE Honoribus & Privilegiis, Sokmniter ac MORE MAJORUM confequendis Die xxix. Maji mdcclxxxvi. H. L. Q. S. Publica Disceptatione tuebitur ALLARD PHILIP REINIER CAREL van der BORCH.
TOT VERWOLDE ZüTPHANIEN&IS.
TRJ1ECTI AD RHENUM,
Jp. ABRAHAMUM è PADDENBURG, ACADEMIAE TYPOGR4ÏHÜM.
MDCCLXXXVI.



Quipatrias kges ignorat, in aïïena regioneperegrinatur.
Cicero.



V I R I S
G E N E R O S I S S I M I S.
D TANO , CAROLO, Baroni van der BORCH,
DYNASTAÊ IN LANGENDREER , ORDINIBUS PROVINCIAE GRONINGO ■ OMLANOICAE ADSCR1PTO, SOCIETATIS INDIAE ORIENTAL1S ZELAND.CAE DIRECTORI, NOMINE PRAEPOTENTIUM BELGII FOEDERATI ORDINUM AD POTENTISSIMUM SUECORUM REGEM LEGATO EXTRAOBD1NARIO, SERENiSSIMO ARAUSIONÜM ET NASSAVIORÜM PRINCIPI A CUBICULIS CET. CET.
D. LUCAE , WILHELMO , PHILIPPO, Baroni van der. BORCH,
LEGIONIS COMITIS RHENO SALMENSIS, NEC NON LEGIONIS CELSISSIMI DUCIS SAXO GOTHANI TR1BUNO MILITUM, EIDEMQUE DUCI A CUBICULIS , FORTALITII BOURTANGE PRAEFECTO CET. CET.
D. BENIAMINI, Baroni van der BORCH,
DOMINO IN HOGEVEEN, BARONIAE ET CIVITATIS BREDANAE DROSSARDO, VECTIGALIUM ET TRIBUTORUM IN EADEM BARONIA QÜAESTORI GENERALI. PRAEPOTENTIUM FOEDERATI BELGil ORDINUM NOMINE AD FINES INTER BELGIUM FOEDERATUM ET AUSTRIACUM IN BRABANTIA REGÜN-. DOS CUM MAXIME DELEGATO CET. CET.
PATRUIS SUIS PLURIMUM VENERANDIS.
Hoe Specimen Acadcmicum ea qua par ejl reverentia ,
D. D D. AUCTOR.
* »






Pag. i
COMMENTARIUS ANTIQUARIO-JURIDICUS.
A D
ARTICULUM L TITULIXIH.
STATUTORUM COMITATUS ZUTPH ANIENSIS.
§. i.
Studiis Academicis folemniter ac More Majorum finem imponere cupienti, aliquod profe&uum fpecimen publice erat edendum , & defendendum. Nihil au» tem novi praedico,, dum confiteor, me in eligenda hujus Differtationhs materia diu incertum haefifïe & an-
A ei-



2 COMMENTARIUS
cipitera. Perfpectam enim ab una parte habebam Juris Romani utilitatera, quam maximam effe nemo negabit, imo absque cujus notitia omne fordet Jus Patrium; fed tarnen ab altera parte non minus utilis, imo plane neceflaria omnibus aequis rerum aeftimatoribus femper vifa fuit Juris Patrii, tam antiqui, quam novi, fedula inveftigatio, & accurata cognitio. Etenim Leges exterarum gentium exploratas habere, morum vero, confuetudinum, & Legum Patriarum, cognitione deiTitui, nil aliud eft, quam in ipfd fua Patria peregrinari. Id quod Ampliffimus BYNKERSHOEKÏUS, peifedum illud Jurisconfulti Belgici exemplum, quod ujto fequemur, jam vidit, quando, poftquam utilttatem Juris Romani egregie adftruxerat, tandem addit „fed~& absque 9, jure patrio, quod fibi quaeque civitas conftituit, nihil „ quidquam proficies in foro ejus civitatis; quïn rij urn „ dabis pragmaticorum pueris? Negandum quidem non eft, au&orkate publica, turn alibi, turn etiam in GEL« RIA noftra, Jus Romanum fuifle in ufum dedu&um in foris noftris, id quod egregie docuit vir Ampliffimus VAN HASSELT in dij[ertatione fua de ufu & auBoritate Juris civ'üis in Gelria; fed vero fimul negari nequit, illud adfcitum tantum fuiffe in fubfidium, quo» deficieaubus demum Confuttudinibus- & Legibus Pamis,



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 3
triis, uteremur. Egregium farïe fubfidium! quod tarnen Leges Patrias non mpdo non abolere, fed ne coanguftare quidem poffit. Imo, edamfi unius alteriusve Tetrarchiae Gelricae Statuta in quibusdam cafibus deficiant, non tarnen mox ad Jus civiie efle recurrendum, fed, fi forte Statuta aliarum Tetrarchiarum controverfiam obvenientem decidant, decifionem exinde petendam, & non adjus Romanum, fed ad Jus vicinorura elTe recurrendum, muld funt, qui ftatuant. Vide, inter alios, Jurisconfukum haud infimae notae Gelricum JOHANNEM SCHRASSERT, qui in Praefatione, quam Codici Gelro-Zuiphcmico praefixit, hanc fententiam copiofe adftruere annifus fuit. Sed hujus loei non eft, pluribus in id inquirere. Et, ut ut haec fint, illud ïatis conftat, neminem veri Jurisconfulti nomen, vel perfonam, fuftinere poITe , nifi qui turn principiis Juris Civilis, turn imprimis etiam principiis Juris Patrii probe fuërit imbutus , & qui ex accurata utriusque Juris cogmtione probe dircemere didicerit difTerentias, quae inter utrumque jus in diverfis materiis faepenumero inrPrcedunr. Atque hujus rei exemplum luculentum praebent etiam STATUTA COMITATUS ZUTPHANiENSis, five oe ficforniattc ter mmtrcdjtcu/ <0c ^ugöen/ unti scïuoanttjeuaen oer tfraaffcöaa ZUTA 2 PHEN



4 COMMENTARIUS
PHEN, 77/. XIII. Art. I ubi praefcribitur modus teftomenti faciendi. Cum in illo articulo Legislatores noftrates Jus, quod ab antiquo tempore huc usque obtinuerat, partim abrogant, partim vero ad Juris Romani normam quibusdam in cafibus confbrment, utique illa nunquam rite intèlliges, nifi accurate fciveris,quid moribus antiquis hac in re obtinuerit, quid vero novi Juris ex Romulidarum fcitis admixtum fuerit. Illud autem quomodo cognosces, nifi inquiras in diffèrentias, qua; Romanum inter & Patrium jus intercedunt?
§. I I.
Non inamoena, nee inutilis futura videbatur hcee materia, in qua vires meas, fat tenues, & nullo rerum ufu adhuc corroboratas, experirer, & allegatum illum articulum Legum noftrarum, in hoe Specimine, brevi eommentatione illuflrandum infumerem , eademque illa opera diffèrentias, qua: in hac materia inter utrumquejus intercedunt, breviter oftenderem; quam meam opellam aequi bonique ut confulas, etiam atque etiam ïogo»
% HL



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 5 §. III.
Sed, antequam ad ipfam rem accedamus, audia> mus ipfos Legislatores loquentes, Ita enim ftatuerunt:
n <&o in oefen Nanoen b$ anïjero onge&^uncïieu'eft ge> „ ltieeft/&at nemantg oen anbeinmeemge€rftaH'gegoc> „ beren of Kente in Cejtament gïjeben of maften mocFp » te: J&uïïcn nu bao^taen bfe gene/ ö(e gFjeeneCrfgFje* „ namen in op of afirngenber ïi'nien Fjeuften / ta ^efra„ mente/ Cntrtrillcn ofte m gïjeftaït ecner giften ban „ boot£ üiegfjen/ ban nere aenge-erfbebnb patrimonia! „ a$ oariï aengebaonuen goeberen (te berjtaen fo tueï „ ban Crftaïfgfje afê gïjereebc goeberen) tot bie ïjeïfte „ mogen bifuomeren/ bnb faïfuïcx öunbirfj-tmb ftanb* „ gafftic0 gfjefjoïben hierben/ of fdjoon bfe goeberen in „ f nïi'cft butraaerben anberg of befen contrarie afeï* „ tiert of beruonben maren: Sdïfoo bocFj bat aïfuïrfte „ ma&mgïjê un ïeben beg ^£cftatetir£ bnbmaccFter^bnv „ bctrocpen bnb lieranbert moge uierben/ bnb bat be* „ fe te{rteringïje bnb ma&mgïje gïjerirFjtïicfien gefcfjiebe „ noo? ben eitöter /baeronberöie^efrateiirlinbmaftec „ gïjefeten: &izt tcgcnftaenbe of feïjoon bie boo^noem» „ be CtftansSe goeberen/ baer ban bi'fnoiiicrt broeit A 3 ^ jnii



6 COMMENTARIUS
„ onbet anöeren Stripten ban be <#racffrijap of Nanoen / „ baer bic tejramcntmarsnige pïacté ïjeeft / gedegen. „ ^at oorn bic£cftateur / uïnbenbeunbcfeboo^noembe '„ (gtbonnsratte fondament of Cabïciïïcn/ ben &jc> „ rtrijt bcrfïotcn mogen obergïjcben bnb öaeï bn alfa „ ItcdiialjULt uMicn/ of met ein gTran^fic bebeftigFjet ;, frmbe/bcn t£cjrateut afmaren / om na fmicn öoobc „ geopent te feerben/biib faï ban binneno^eaBaenbcn „ na cropeninglje be£ £#amcnt| ben o3ljeridjtc baer „ ouber bie anber immoucï goeberen gtjeïegijcn gtjeljöï* „ ben fnn/ relatie bnb infinuatie te boen/ bie a$ ban „ fone gljecicljtf fioilen ontfangen faï ban ben gijenen „ bie ficïj bcr boo^nocmber maftmgïjeerfrounien/ rnaer „ ban bn ben Xmbt- off «öcurfjt-fcï^nber acte gïjemaecfit „ faï nierben.
Haec itaque verba per fegmenta quaedam dividamus, quae fingula breviter enodanda & explicanda erunt.
§• iv.
£>oo in befen 3Eanben bï£ anljero ongrjeu^utcueïid'i gcloeeil / bat nemant£ ben anberen ecnigc €rftaïigc gocbcccn of rente in ^efmment gfjeben of maften moeïjte.
„ Qtium
/



ANTI QU A RIO-JURIDICUS. 7
Otium hifce in oris in hum usque diem inufüatum „ fuerit, ut quis bona immobilia, vel reaitus ex iis, ali„ cui tefiamento relinquere pofltt"
Quod generaliter de Germanis TAC1TUS in aureo fuo libello de Morib. German. cap. 20. teftatur, Heredes fucceforesquefuicmqueliberi.'NVLUJM TESTAMENTUM. Si liberi non funt, proximus gradus in fuccejjione> fratres, patrui, avunculi; idem & apud Majores noftros obtinuifle , omni caret dubio. In Comitatu Zutphanienfi refpeftu bonorum immobilium idem locum habuifle, liquido patet ex ipfis his verbis, quibus u$ an ïjero/ in hunc usque diem, ufum Teftamentorutn eatenus incognitum fuifle declarant Legislatores. Non tantum autem in Comitatu Zutphanienfi, fed in univerfa ditione Gelrica id jus obtinuhTe, & antiquitus Gelris nullum fuiffe teftamentum, usque dum pofterio* ribus temporibus in diverfis regionibus hifce paulatim, uno tarnen loco ferius, in alioocius, ab hoe Jure recefium fuerk, patere poterit ex iis, quae in hanc rem attulit JO. SCHRASSERT in Comm. ad Reformat. Fela-viae pag. 510.
Sed vero huic aiTenioni quam maxime obftare prima fpecie videri poffent LE^ES SAL1CAÉ antiquae, & RiPUARiAE, quas his noftris 'm oris-vina



8 COMMENTARIUS
legum amiquitus habuifle fatis docuerunt Amplifllmus VAN DE SPIEGEL in de Verhandeling over de oorfpronk der Vadtrlandfche Rechten, & Clariflïmus BONDAM in de aanmerk, op V Char ter b. van GelderL I. D, bl 17.
In ilüs quippe Legibus, & quidem in LEGE SALICA Tit. 49. nee non in LtGE RIPUAR1A Tit. 48 & 49. mentio fit appellationis,. five defignationis, Heredum, vel per adramitionem, vel per affatomiam. Sed vero ea neutiquam eft fucceffio teftamentaria, nee illae defignationes heredum dici pofTunt fpecies teftamentorum; fed magis alienationes inter vivos, feu donationes mortis caufa, eas confiderari debere putavit D1THMARUS in Not. ad TACITUM de Mor. Germ. C. zo.p. 128.feu, uti HEINECC1US in Elem. Jur. Germ. Lib. 11. Tit. 6. §. 150. docuit, potius referri debent ad pacla ccquifitiva, quae inter Germanos maxime obtinebant, & duorum generum erant. Vel enim poffeffor inter vivos in aliquem transferebat hereditatem, alimenta übi ftipulatus: vel, fervata fibi pofledione, eandem poft mortem demum ad alterum rediturampollicebatur. TaIe autem pa&um fiebat, vel per adramitionem, vel per affatomiam. Per adramitionem nempe hic aftus legitimus peragi dicebatur, fi in judicio Donator, jafta in
finum



ANTIQUARIO-ÏURIDICUS. £
finum heredis feftuca , vel cefpite & ramo traditis, (quales traditiones in Gelria etiam ufitatas fuifle docuit Clar. BONDAM, Cbarterh. van GelderL I. D. hl, 73 ) de poffeflione rerum fuarum decederet, eamquelibe* ram donatario traderet, qui tune aftum quendam posfeflorium in bonis illis exercere coram certis teftibus tenebatur. Qualem autem aftum poifeflbrium in bonis, ita donatis, exercere debuerit acceptans, docetLEX SALICA d. I. ubi inter alialegimus, tres tefles jurati debent dicere, quod in ca fa illius hominis, qui fortunam fuam donavit, ille, in cujus laifum feflucam ja&avit (id eft Donatarius, cui per efFeftucationem fulennem bona tradita funt) ibidem manfiffet, £? hospites tres , vel amplius collegiffet & paviffet, & ei ibidem gratias egiffent, & in beudo fuo (id eft in menfa fua) pultes manducaffent, & tefles collegiffet. Atque hic cesfionis modus tum imprimis locum habuifle videtur, fi pofleflbr, alimenta fibi ftipulatus, inter vivos in aliquem bona fua transferret.
Sed vero, fi non pofleflione bonorum decederet, verum eam fibi fervaret, adeoque fi proprietatem quidem donaret, fed ufumfruclum fibi retineret, & pofleflio* nem confequenter poft mörtem demum ad alterum redituram polliceretur, tune talis traditio per ajfatomiam
B pe<



io COMMENTARIUS
peragi proprie dicebatur. Fiebat Affatomiaquidem etiam in judicio per fymbolicam traditionem,feftuca infinum accipientis jacta, (unde etiam binae hae voces faepiffime inter fe confundumur & idem plerumque denotant.) fed nullum aftum poflefforium exercebat acceptans; ipfe Donator poifeffionem fibi retinebat \ Donatarius ehartam, ea de re folenniter confeftam, accipiebat,feu> ut verbis utar LEGiS RIPUARIAE, adfatimabatur per fcripturarum feriem, &, mortuo demum donatore & poffeflbre, jus habebat poflefllonem fibi arripiendi.
Licet itaque hi aétus defignationes & appellationes he redis faepe dicantur, revera tarnen funt potius aclus inter vivos, quam ultimae voluntatis declaratio de eo, quod quis poft mortem fuam fieri velit; nee teftamentct appellari poflunt eo fenfu, quo Jure civili Romano teftamenta fumuntur. Dicitur quidem talis donatio fimiütudo Tefiamenti in LEGIBUS WJSIGOTHICISZ./£.K Hu. i. §. 6. apud GEORGISCH, Corp. Jur. Germ. Antiq. pag. 1937. fèd V£l ex Ibla illa denominatione liluido patet, revera teftamentum non efle.,
Patet itaque ufum teftamentorum antiquis Germanis aeque ac noftratibus fuifle incognitum»
Non tarnen inficias eo, ex medii aevi tempore, fè<€ülo Inprimis XIV.. & X V*. multa produci pofie exem»
pla.



ANTIQUARIO-JURIDICÜS. u
pla teftamentorum; fed tarnen nihil fere commune haec teftamenta habebant, uti recle monet HEINECCIUS Elem. Jur. Germ. Lib. II. Tit* 7. §. 181. cum fnpremis Romanorum Judiciis, & vis aliud quidquam comprehendebant, quam legata ad pias caufas. Neque enim de umverfitate bonorum in iis disponebant, neque he* redes inftituebant, neque formam aliquam, qualem exigit Jus P.omanum, obfèrvabant, fed plerumque, vel quaedam elargiebantur Ecclefiis & Monafteriis, vel injufte erepta veris dominis reftitui petebant, vel alia quaedam imperabant, fe mortuis, facienda. Ad hanc fuara voluntatem implendam & peragendam plerumque conftituebant exfecutores teftamentarios, feu, uti etiam appellabantur, manufideles, qui voluntatem praefcriptam implebant, legata ad pias caufas reliéta praeftabant, aliaque, fibi injun&a, perficiebant, & tandem, iis impletis, quicquid bonorum reliquum erat, heredibus legidmis tradebant.
Haec fi attendamus, mirari utique facile definemus, cur in ejusmodi ultimis voluntatibus numquam vel faltem rariflime mentio heredis inftitutionis, quae tarnen caput & fundamentum teftamenti Romani eft, occurrat. Ipfi legitimi heredes ab inteftato, quicquid reliquum effet, a manufidelibus, feu exfecutoribus, jure exi-
B 2 gerc



ïa COMMENTARIUS
gere poterant, licet id teftamenti talis tabulis ipfis non fuhTet injunftum. Neque exempla defunt, ex quibus patet, verbis expreffis id Exfecutoribus nonnunquam mandari folitum fuifle. Sic in Teftamento TValteri de Zuilen, Canonici Trajectenfis, quod anno 1328. con* didit,quodque inter alia vetera TeftamentaediditANT* MATTHAEUS Syiïog. Epift. Num. is.^.s^o.exprefle id injungitur inter alia his verbis: „ Et haec legata ex„ folvi voh per eosdem executores de paratïoribus bo„ nis meis. Exequias meas , ut decet, per Executores „ meos praedi&os fieri voh. Cetera vero omnia bona „ volo ad Patrem jure hereditario integraliter devolvi, „ voluntate mea ultima & legatis praedi&is primitus ex,, folutis." Per bonaparatiora illis in verbis fine dubio intelligenda funt bona mobilia, quae teftator relinqueret, illaque, quae ipfe fibi acquifiverat, & parfimonia & acquaeftu lucrifecerat. De talibus enim bonis ficuti absque proximi heredis confenfu vivus disponere olim poterat, eaque pro lubitu alienare, ka etiam per formam ultimae voluntatis de iis bonis disponere, & ad pias caufas relinquere, facilius olim concedendum vifurn fuit, quam de bonis avitis, feu hereditariis3 quae fine confenfu proximi heredis ne quidem inter vivos alienari olim potuerunt3 ut infra videbimus.'
Hinc



ANTIQUARIO-JÜRIDICUS. 13
Hinc ratio petenda, cur, fi ex bonis tettatoris acquifitis legata, quae reli&uri effent, exfolvi forte non posfent, vel fi ad ufum Ecclefiae alicujus, vel Monafterii, vel ad aliam quamcunque piam caufam, feu, uti vulgo dicebatur, in remedium animanim fuarum, bona quaep» piam immobilia, ex hereditate ad ilios devoluta, relinquerent, eo in cafu legitimi heredes confenfum fuum etiam praebere debuerint, eodem modo, ac fi bona illa hereditaria inter vivos alienarentur. Mira quidem res vifa fUit ANT MATTHAEO, Syllog. Epifï.pag. 345Teftamentum, quod heredum confenfu fit: fed, fi analogiam Juris noftri Belgici antiqui perfpexiffet, quae diclat, ne inter vivos quidem alienationem bonorum immobilium hereditariorum celebrari potuiffe absque confenfu illius heredis, ad quem, mortuo domino, bona illa jure hereditario devolverentur, facile etiam perfpexiffet, multo magis id requiri in illa alienatione,quae per formam ultimae voluntatis fiebat, quando talia bona ad pias caufas relinquere vellent. Si enim confenfum fuum heres non praebuiffet, irritum erat tale legatum„ heresque rem illam hereditariam, utpote in quam jus quoddam condominii quaefitum ex ipfo jure habebat,, fibi poterat vindieare, & quidem eodem modo, quo» fi a vivo poflèflore res ea per venditionem, aliove quo.
B 3 &



14 COMMENTARIUS
titulo, in extraneum eflet translata, alienationem illam revocare & irritam reddere potereat, nifi in eam confènfiflet. Eo enim in cafü non fufficiebat, fi nude confenfum fuum in id heres legitimus dediflet, fed quia bona immobilia, non nifi prius folenniter coram Judice effeftucatio fieret, in alium transferri poterant, etiam in eo cafu requirebatur, ut juri ifti, quodcunque in talia bona poft mortem teftatoris habituri effent, folenniter in judicio renunciarent, bpnaque illa ore & manu (verborum & gefïuum folempnitate debita & confueta , dicitur in Diplomate anni 1282. apud HERGOTT , Geneal Habsburg Tom. III p. 505. live met halm, mênd, en hand opdragen, vel vertychnife daar van doen, uti Belgice olim dicebatur) refignarent coram Judice Difcimus id ex 1 eftamento Theodorici, Presbyteri in Akerfloot^ anni 1290. quod inter quindecim illa vetera Teftamênta, a MATTHAEO d. Lp. 327. edita, primum occupat locum, ubi inter alia etiam fequentia leguntur. „ Noverint univerfi, quod ego Theodoricus praedi&us', „ compos mentis meae, in remedium peccatorum mee
$ rum & parentum meorum & ut nobis Deus
9, indulgeat, fi ego , vel parentes mei, aliqua habuis, mus minus /u/la, viva voce, mmm Tutoris mei —— st voluntete pariter, &? confenfu Banholomei, fratris
s, mei



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 15
„ mei & fororum mearum, qui hom fubfequentia ore „ & manu, quantum eorurn intererat, refignaverunt „ coram Gerardo Bartout Judice & aliis quam pluri„ mis Ckricis Laicis & vicinis, ordinatione teftamentali „ dispofui & legavi Deo, Sanclo Adelberto; tonventu'f „ que ipfms in Eckmonda, ter ram jacentem in Acker>, (loet — cum manfionibus in ea fitis. Item feptem pas}, cua, jacentia ibidem, quae emi contra Florentium de „ Scoten — Item/ex jugera juxta BucJJooU Item aream „ in Heemskerk, ubi perfonaliter manfi prius. Item quin» „ que jugera in Haymont, quae er ga Theodericum de „ Wyck — denariis meis emi. Item duos agros in Wyck „ cum manfione ibidem, quos forores meae poflldent, ad: „ ufus conventus, poft mortem ipfarum, fimilimodole* ft go» refervato tarnen Bartholómeo fratri, quod de bisy. jure poterit impetrare ; Tali conditione , quod dicla „ bona cet.n
Sed quid fibi volunt ultima illa verba? & quo jure legare poterat teftator duos illos agros in Wyck, quosforores ipfius pojjidebant, pofl mortem ipfarum?- facile id intelligemus, fi attendamus, binos illos agros fine dubio ex bereditate parentum devolutos fuifle ad forores ipfius, ficuti reliqua bona,, quae hic enumerantur, & quae non exprefle dicit teftator & denariis fms emiffe



Ï6 COMMENTARIUS
ab aliis, fine dubio ex hereditate paterna ad ipfum devenerant. Confiderari itaque debent, ut bona hereditaria, quae fine confenfu proximi heredis alienationem non admittebant. Sicuti itaque ipfe in bonis illis hereditariis, quae ipfe teftator poflidebat, legandis confenfu fratris & fororum indigebat, ita & forores illius agros illos fine ipfius confenfu itidem alienare non potuerunt. Poft mortem itaque ipfarum agri illi ad ipfum & fratrem fuum devolvi debebant, in eosque jus quaefitum pro parte habebat, & jus illud ad ufus praedifti conventus legare itidem poterat, dummodo Jus, fratri fuo in eosdem etiam pro parte competens, ipfi refervaret.
Confenfum heredum in cafu, fi bona hereditaria per formam ultimae voluntatis ad ufus pios legarent, plane neceflarium antiquitus fuifle, elici etiam poteft ex Teftamento anno 13C0. condito, quod itidem ediditMATTHAEUS d. I. Num. VI. p. 342. in quo fequentia irivenimus.
„ Ego Alveradis, Domina de Coudekercke, filia no„ bi lis matronae Hildegondis Dominae de Br ederode, „ teftamentum meurn disponendo, de propriisbonis meis, „ quae poffideo in Leyderdorpe, vel in pofterum ero pos„ fejfura, de confenfu & voluntate dilecli fratris mei,
„ Do-



ANTIQUARIO-JURIDICÜS. i7
„ Domini Theo dor ici domini de Br ederode mi li t is, Do„ winae Aleydis fororis meae, atqueheredum meorum „ & Florentii de Adrikim fratris mei & tutoris mei, facio & ordino in hunc tnodum. In primis do <£? lego „ Domino Abbati & conventui Egmondenjteet" Utique fi eo jam tempore, circa initiumnempeSeculiXIV., libera de bonis fuis immobilibus héreditariis teftandi po« teftas & licentia invaluiflet, neceffe non fuiffet, ut tam accurate omnes fuos heiedes teftatrix in hoe fuo teftamento nominatim enumeraret, & expreffe teftaretur, omnes illos confenfum & voluntatem fuam in id praebuifle.
Ex allatis his exemplis patet, talia teftamenta, fi bona hereditaria immobilia ad ufus pios legata effent, absque confenfu heredum fuifTe invalida, nee effeftunl fuum fortiri potuiffe.
Non tantum ita obtinuit jure Hollandico antiquitus, uti ex produ&is binis illis teftamentis, ex confenfu heredum conditis, patet, fed idem etiam in Gelria noftra locum habuit. Quin, fi forte heredes confenfum illum accommodare nollent, nee permitterent, ut'de bonis héreditariis aliquid in remedium animarum Ecclefiis poft mortem legarent, eo in cafu, veluti in fraudem legis, fingularem plane iilum nonnunquam adhibuifle



i8 COMMENTARIUS
videntur modum, ut tune ipfi Comiti bona illa offerrent, eunique rogarent, ut auctoritate fua legata illa confirmare vellet, bonaque illa non prius heredibus traderentur, quam legata effent foluta. Exemplum hujus rei luculentum praebet Teftamentum ELIZABETHAE, Dominae de Heemskerk, anno 1311. conditum , quod idem MATTHAEUS edidit d. L Num. VUL p. 330. ubi, poflquam ex bonis fuis varia legata ad pias caufas reliquerat, tandem inter alia hanc etiam claufulam, fane memorabilem, & notatu dignifïimam, fubjunxit Teflatrix: „ i^oert biaert fafie / bat mmi „ Erfgenamen bit boo^fp^onene Teftament niet uyt en „ wolden reyeken , aï|ï boo^feut i$ / ende "dair ane „ leet deden, bat mun tguiramentoeren" (Exfecutores teftamentarii , five manufideles, ut alias appellantur) „ mmi ^eftament niet boïboen en ronden/ ft bid ick „ enen Cbeïen Man enöe enen dfëngcnöeu mnncn h'c* „ ben I)eere den Grave van GELRE, bat ijn immrc ,., fteïen tafent toefen bnï enbe fmi/ enbe Hy myn Te}, flamentoren alfó machtich make, bat fn mmi tefta* „ ment boïboen mogen ban mimen goeöe/ enbe fo fet „ ick al myn goet, leen ende eygen, in myns Heeren „ hant des Graven van Gelre boo^fent mït befen fcïbeil „ u:ietie/ out" (id eft Ijent vel Ijen ter tnb/ five usque



ANT.IQUARIO-JURIDICUS. 19
-que durn) „ mnn teftamcnt lioï cnbc aï gebaan rao?t.M Quae fane imploratio , ut Comes Gelriae auéroritate fua fuftinere velit hanc ultimae voluntatis fuae declarationem, plane locum invenire non potuerat, fi eotempore teftamentifa&io jam fuiflët libera; quin imo tota illa claufula, qua omnia fua bona teftatrix quaG oppignorat Comiti, usque dum voluntati fuae plene eflet per- heredes fuos fatisfa&um , plane fuiflet fuperflua, fi bonorum hereditariorum immobilium alienatio fine confenfu heredum jam turn licita fuiflet.
Paret itaque liquido ex his, teftamentifaclionem refpeélu imprimis bonorum immobilium in Gelria olim incognitam fuifle, uti etiam Delegati Ordinum in quadam fua fententia, lata anno 1539- Arnhemii in Comitiis , declararunt, „ bat biirclj ïofficftcc ufantfen iüt „ aïtngcr ^aubtfcïjau gïjcne Erlfguederen met tcjra* „ menten ueru^odjt mogen raogben" apud L. GORis Jdverf. Jur. Tra&. IK §. 9. />• 35& Nondum itaque tune temporis antiquos Patriae mores hac in re oppres* ferat Jus Romanum ; id quod etiam Legiflatores noftri aperte teftantur infiuratum fuifle bis an hero, id eft tot hiertoe, five in hunc usque diem, quo id mutatum iverint, & confequenter usque ad illud tempus, quo vetera jura & confuetudines Comitatus Zutphanienfis reformaverint Ordines. C2 Quin,



co
COMMENTARIUS
Quin, pofïquam in dies magis magisque invalefcebat ex zelo reiigionis mosille, ut falutem fuam periclitari cenferent, fi non in remedium animarum partem faltem bonorum Ecclefiis • relinquerent, quumque ad id faciendum omni ope homines incitarentur a facerdo • tibus, quorum maxime intererat, Ecclefias fuas&monafteria divitiis accumulari, eaque res in abufum tendere videretur, tritum tandem illud & vulgatum proverbium originem fuam inde traxiffe videtur,
Die zalig zuil Jlerven, Moet laten vererven Aan. zyn naaste bloed Zyn tydelyk goed.
Sed animadverfionedignumeft, quodinufitatum, adeoque iliicitum, huc usque fuiffe dicitur, datnemantê om anöeren eenige erftalige goederen of Rente in 0Ceflament nfjcuen of maften morljte.
Quum hic memorentur primo loco Crftaïirje goeOC' ren, dubium quotfammodo videri poflit, qualia inteiligenda fint.
Saepe in medii aevi documentis bona immobilia tripliciter diftioguuntur. Sic in Diplomate anni 1365.
apud



ANTIQUARIO-JURIDICUS.
£1
apud SENCKENBERG Meditat. Fafc. III. p. 594. memorantur omnia bona, aïïc bie fitter. / C|ï fa. Cru / Cigen / ober Xefjen. Similia plura exempla dabic HALTAUSlUS in Gloffl p. 356-
Per €ruc/ feu (£tf taüg goeb /& Ctfgoeb /proprie itaque intelligebant bona immobilia allodialia , quae ex hereditate ad aliquem devoluta erant, feu praedra hereditaria, qualia in fequentibus articuli noftri verbis appellantur aettgeirfbe unb patrimonia! goeberen.
Per eigen goeb ea intelligebantur bona, quae quis pecunia fua, propriaque fua parfimonia fibi comparaverat, non a parentibus accepia, quae in fequentibus Articuli noftri verbis proprie aengeuionnen goeberen dicuntur.
Per ^Eccncn Bona feudalia & beneficialia intelfigun> tur.
Priora jure veteri plane alienari non poterant, nifi confentientibus heredrbus. Bona vero acquifita, five dgen goeb / quando bonis héreditariis contradiftinguun» tur, liberius olim poterant alienari, neque adeo heredum metuenda erat contradictio. Atque hinc eft, quod in veteri Diplomate anni 1265. a MEIBOM O edito in Script. Her. German. Tom. I. p. 535. & ab HALTAUSIO etiam addufto in GloJJdr, p. 283 , feC 3. qum»



22
COMMENTARIUS
quentia legantur, Nee eft iacendum, quod omniapraedicla bona non de hereditate noftrorum progenitorum extiterunt, fed mftra pecunia noflraque induftria conquifita, propter quod ea reHgnandi, feu donandi liberam magis babuimus facultatem. Atque ita quidem Crftflh' ge goederen/ & eigen goeder en/ Bona avita & acquifua, proprie diftinguebantur olim, cum nondum Jus Romanum cum patrio jure & confuetudinibus commisceri coeptum fuerat. Verum poftquam magis magisque jus civile in has oras penetra vit, & in dies radices altiores agere incepit, & fora noflra occuparet, cumque ex praefcripto illius juris unusquisque, qui dominus eft, liberamque rei fuae adminiftrationem habet, etiam liber arbiter & moderator rei fuae fit, L.i\, C. Mandati, nulloque heredis confenfu indigeat; fed voluntas domini, vokntis rem fuam in alium transferre, rata habeatur fecundum g. 40. J. de rer. divif^ poft. quam adeoque Jus Romanum hac in re mores patrios oppretfit , neque amplius confenfum heredum in alienandis iliis bonis adeo necefïarium putaverunt, ab eo uttque tempore propriailiavocis erfgoed/ vel erftaïïg goed/ exrendi inecpit ad omnia omnino bona immobilia , five ex hereditate avita ad poficsforem ea devoiuta fuiilent, five propria fua pecunia propriLsque impenfls ipfe fibi ea comparavifiet. /\£.



ANTIQUARIÖ-JURIDICUS. 23
Atque pofteriore illa Utiarique fignificatione fcegiflatores noftri in hoe loco vocem iliam fine dubio fumfe. runr. Liquido id patet ex fequentibus Articuli noftii verbis, te ucrfracn fa foei tam Erftalighe, gereede rjococutn/ ubi clare bona immobilia in genere, Crfta' ïigc/comradiftinguuncur bonis mobilibus, gerceöegocae* ren» Quaenam autem ad claflem bonprum immobi* hum, feu crftaïiöc gacacren/ feu Crfgoeöeren/ ita lato fenfu diclorum, referenda fint, extra fcopum noflrum plane eflet, fi pluribus hic inquireremr Late hoe pertractarunt turn alii Interpretes, turn etiam JO. SCHRASSERT in Comment. ad Reform at. Fslaviae Cap. XXIF. p. 350 quem vide, fi lubet.
Sed tarnen noftro in loco clasfi rerum immobilium Legifiatores noftrates annumerant etiam Renten, de quibus teftamento disponere huc usqueinufltatumquoque fuifle declarant.
Sicuti Latinorum reditus latiffimae fignificattonis en% & generaliter denotat omne emolumentum, quod ex. re aliqua obvenire poteft., Atque eo fenfu voces redi, fUs & abventiones, tanquam fynonymae, conjunguntur ab üLPJANO in L. 5. § 9. ff. dersb.eor. qui fb tutela, Oc & pro omni proventu , quem quis ex rebus fuis percipiebat, vocem adhiburf OVlDiUS Ex PontII 3. '7- 4f



U COMMENTARIUS
Jt reditus jam quisqut fuos amat, & fibi quid fit Ütile, follicitis computat artkuiis.
Sic in fpecie reditus faepe dicuntur ufurae, quae ex pecunia , nominibus occupata , percipiuntur, ut, ne alia jam adferam, vel ex fola L. 30 (f. de adim. vel transt. legat % 1. patere poterit; Pari quoque modo Belgica noftra vox renten generaliter de omni proventu fumitur, quem quis ex rebus fuis percipit, uti & hl fpecie plerumque fumitur de ufuris, ex pecunia, foenori expofita, percipiendis. Notiflimum id eft ex vulgarï ufu , ut ulteriori probatione non indigeat. Vid. SCHRASSERT Comm. ad Reform at. Veiaviae cap 25. p. 373 fed vero ftricto fenfu, noftro in loco, vocem Legiflatores noftrates ufurparunt de illis reditibus annuis, quos quis ex re fua immobili annuatlmalicuiconftituit. Quo in cafu debitor , qui reditum talem ex fundo, vel praedio fuo conftkuit, tanquam venditor, jn creditorem, tanquam emptorem, prjedii, vel fundi fui parcem, vera, non fimulata, venditione, transfert eique addicit. Pecunh vero, quae adnumeratur debitori, five polius fors ipfa, pro qua tales reditus annui emuntür, ita a creditore abaiienatur, ut lp es non fit eandem aliqua ratione repetendi; id. Paroemk noftra
Bet



ANTIQUARIO-JURIDICUS.
25
Belgica, een föar rente Fjonbcrb jaar rente / fatis indi-
cat. Ipfe quidem pecuniam repetere non poteft, fed debitori femper integrum eft reditum conftitutum redimere , eoque onere hypothecam liberare. Vide L. GOR1S adverf. Jur. Tract. II, cap. 3. §. 5. p. \o6. Atque ita in Gelria receptum efle, probat SCHRASSERT ad Reform. Vela^. c. 25. art. 6.pag. 38(5., docens itidem pag. 387. & feq. creditorem, qui hoe modo pecunias fuas ufüris collocat, & de hypotheca fibi profpicit, ita abalienare fortem, ut nee detur repetitio, licet id ab initio in conventionem fuiffet deduftum, fi modo paucos excipias cafus, quos pag. 388. fubjungit, quibus repetitioni locus eft. Uti autem REFORMATORES VELAVICI Cap. XXK §. 7. plane prohibuerunt, ne quis creditor pecuniam, feu fortem, pro qua reditus tales emerat, repetere poflet, taant men niet tn nerftaet/ bat braancMoefen beïjooren uïaet£ te ïjeb< ficn; pari modo in SÏATUflS TRANSiSALANICIS Part. II Tit. XL Art. 15. cautum legitur. (&on faï be tatïjeffet ofte fiopec/ in gereaïifeerbc/ ofte $eritfjteïnït ocr3egeïöe rente/ geen laffe magen öeamgen/ ofte bao^beïjaubeii; enbe mbien bat fellie boo^ befe tnt taaé oberftamen/ faï 't eben^taeï ben Kentgeber gene betljmbermge baen / noch baer booj tot be ïoffe geperjl D ma*



26 COMMENTARIUS
magen iaa^ben: ftaen&e'niet te min m §t$ ïlcnt^ebcrp Fleur enbe b$pofitie/ afteïaffen/ mannecr jjp miL Haee quum ita fint, conlèqui inde neceflario debet, eum, qui reditum annuum ex praedio fuo alicui con« ftituit, nullam inde perfonalem, fed tantum realem , contrahere obligationem. ld quod etiam expreflis verbis in t LANTRECHT van OVERYSSEL Part. 11, Tit. XI. Jrt. 17. ftatutum legitur; €cn ïlentïjeffer/ inquiunt, bie hem fpn rente uit ecnig onberpant Fjeeftïaten berfcl^öben / enbe berfeftcren met ïjet ®cricFjtc / competeert baer uobcn gene perfoneïe artie/ maermoet fpn FjppoteeS aïïeen acnfp^eben/ enbe berboïgen bao^ fpne berfeïjenen anbetacïbe renten; ten luare bat be !23^ef inFpeït be cïaufuïe ban beter befteniffe te miïïen boen/ nl£ ïjet onberpant/ t'ceniger tot/ boa? be rente niet fuffifant mate.
Quum itaque revera eatenus alienatio fundi fiat; & res immobiles non nifi folenniter per effestucationenx in alium transferri queant, mirandum non eft, quod In talibus redituum annuorum conilitutionibus & venditionibus, rentberfcFjJpbmgcn / eadem mancipationis 9 five transportus, folennia adhiberi debeant, quae in re» ium immobilium abdicatione requiruntur, Fluribusid &eile comprobari. pofiet; fed ïiiffecerit, allegasfe tan?



ANTIQUARIO-JURIDICUS.
tummodo ipfos LEG1SLATORES noftros ZUTPHANlENSES, qui Tit. XVUL Art. 6. expreffe voluerunt; bat niemand fan €rf02ant/ of ftentïje/ fcc&ïocgfat tobcn/ nocïj ootfe bie feïbe uefbiarcn / of berpanaen/ ban boo? ben «Ifirier/ baer bie gocber onber gScïcgcn
Quum praeterea reditus illi perpetui , ita m re ïmmobili conftituti, licet redimibiles, pars fundi refte dici poffint & debeant, mirandum etiam non eft, reditus tales clasfi-rerum immobilium annumerari. Atque ita etiam REFORMATORES noftri ftatuerunt Tt. XVLIL
Art 13. Voelbare ^entfte in fegïjcïunbïiaieben/of funét aïg tet&t W berfcft:cbcn — fullcn niet boet stoet goct/ ban boer Crftaï gbcïjolben taaien.
Quum tandem Reditus illi pro rebus immobilibus, liocr €rftaï/ habendi fint, facile etiam, vel me tacente unusquisque percipiet rationem, cur in Noftro etiam Articulo bina illa Crftaligegoeberen/ &£entc/ bona immobilia, & reditus, ex iis conftituti, conjungantur. Si enim teftamentifaétio de bonis immobilibus haclenus inufitata fuerit, etiam inufitata efle debuit conftitutio redituum ex bonis immobilibus per modum tefta-
menti. < . .
Sed jus illud inufitatum jam fatis nos decmuit. V iX) 2 dea-



23
COMMENTARIUS
deamus jam Reformationem hujus antiqui juris, & in quantum teftamentifaftio ex jure noftro novo licita & permisfa tandem fit.
§. V.
^tuiten nu nasteen öfe gene/ die gfjeeneCrfgbcna* mm in on- of afirngender ftmen ïjebaen/ in ^eframetv te/ Codicillen/ ofte in gfje|raïte eener gïfte handaot^ Uiegften / ban octe aengeérfde unb patrimonia! / aï| oocfe acngeuiannen goederen (te berftaen fo mei ban €rftaïige/ ai£ gfterecde goederen) tot die ïjeïfte mogen ö$ponieren.
„ In pojlerum licebit Mis, qui nee adfeendentes, nee „ defcendentes beredes habent, teftamento , Codicillis t .„ vel per modum donationis mortis caufa, de femijfie ba„ nor urn hereditariorum & patrimonialium, nee non ac* „ qui fit or urn, tam mobilium, quam immobilium, dispo„ nere"
His jam verbis mutationem juris veteris, quod ante hanc reformationem, ut fupra jam vidimus, obtinuesat, inducunt Legiflatores^ ftatuentes, ut.novum Jus,, jam conftitutum, inpoflerum, five, uu bocgtacn, ad-
Mbere poffint,, fi: velint*
Fa*



ANTÏQUARI0>JURIDICL*S. 29
Facultas itaque datur jam in pofterum de bonis ad certum modnm disponendi per formam ultimae voluntatis, öu tejramente/ Coöitüïeu/ ofte in g&eftaït ecner giften ban oaotlbiegïien.
Quid fit proprie Teflatnentum; quomodo jufta illa mentis declaratio de eo, quod quis poft mortem wam fieri velit, fieri & perfici apud Romanos debuerit jquae porro fuerint Teftamentorum folenniumrequifita ; quomodo diffèrant a Codicllils ; & quae tandem fuerint mortis caufa donationes; & in quantum Jure civili enumeratae hae fpecies ultimarum voluntatum a feinvicem dirferant, notum eft omnibus iis, qui vel a primo limine Jus Romanum falutaverint; ut putidum fane effet, fi hoe loco id pluribus docerem. Suffecerit, uno verbo adnotafie inter teftamenta & Codicillos hodie moribus noftris nullam agnofei differentiam, eaque plane jam efie confufa, omnesque ultimas voluntatesejusdem efle folennicatis, ut pluribus docuerunt GROENE WE-. GEN de L. L. abrog.-ad%.^. % de Legat..&ad§.z.3~ de CodiciU. HUBERUS Hedend. Rechtsgel.Lib.il c* i«§. 5. L. GORIS Adverf. Trafo IK§. 11. n. 6. SCHRASjjtRT Comm. ad Reform. Velav. p.$i\., aliique plures..
Sed quibus jam haec teftandi de, bonis fuis facultas per modum teftamenti „ Codiciiïorum;, vel mor.D 3. «»



$o COMMENTARIUS
tis caufa donationis permittitur? Utique iis tantummodo, qui nee adfeendentes, nee defcendentes habent, Ut rjljccn tefgïjcnamen bi öu.- cf af - ftpgcnbcu %imm Rebben, Idem- quoque cautum legitur in 'T STADRECHT van ZUTPHEN Tit. XXX Art 2i.
In linea itaque reéh adfeendentes inter & defcen» •dentes jus vetus manfit inta&um & inmutatum, & teftamentifaftio tantum in pofterum permiffa fuit illis, qui agnatos cognatosve collaterales poft fe relinquunt.
Neque id mirum alicui videbitur, qui in memoriam revocaverit, apud ipfos etiam Romanos, quibus teftamentifaétio res admodum favorabilis videbatur, nonali* ter nifi ex jufta & legitima caufa parentibus liberos, & liberis parentes fuos, permiffum fuifïe exberedare; namque, ex PAPINIANI in L. 7. %. 1. ff. unde liberi doclrina, Parentes ad bona Uberorum ratio miferationis admitiit, liberos naturae <g? parentium commune votum. ■ Atque hinc, cum ratio naturalis, quafi lex quaedam tacita, liberis parentium hereditatem addi eer et, velut ad delihim fucceftionem eos vocando, propter quod & in Jure civili fuorum heredum nomen eis in du cl urn eft, ne judicia quidem parentis, nifi meritis de caufts, furamoveri <a'? ea fuccejjionepofte , aequisfimum exijlimatum ejje, declarat PAL'LUS in Z. 7. pr. ft. de bon. damnat.
Ea-



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 31
Eadem commiferationis, quae ex turbato naturaeordine oritur, ratio; eadem aequitas naturalis, quae Romanos permovit, ut non nifi ex meritis caufis parentibus liberos, hisque illos fummovere a fuccefïione perrniferint, permovit quoque Legiflatores noftrates, HQ teftamentifaclrionem illis non permittendam efle cenfuerint, led jus antiquum, cui omnis teftamentifaclio huc usque inufitata fuerat, hoe etiam in cafu confervandunr & retinendum arbitrati fuerint, eamque tantum permiferint talibus, quibus collaterales folummodo heredes' eflent.
Sed quo usque extenderunt Legiflatores noftri facul» tatem iUam eo in cafu de bonis fuisdisponendiperUltimam voluntatem? An, uti jure Romano ex regulaZ. 7. ff. de R. J. nemo pro parte teftatus, pro parte inteftatus decedere poteft, ita etiam ex Jure hoe novo integra hereditas in inftitutione comprehendi debet % Et an etiam, fi qua pars bereditatis fuperfitautvacet, ea heredibus reliquis accrefcit? Neutiquam. Legiflatores enim noftrates facultatem illam teftandi-reftringunt tnt bic ïjcïftc / ut adeoque de SemiJJe tantum teftator disponere posfit, alterum vero bonorum fuorum femisfem heredibus fuis legitimis femper relinquere teneatUr unde fimul fequitur, regulam illam Juris Romani, nm



3S COMMENTARIUS
minem pro parte teftatum, pro parte inteftatum decedere, et, quod ex reguia illa profluit, jus accrefcendi apud nos ceflare, nee locum habere pofte; uti, praeter alios, etiam docuit L. GORIS Ad-verf. Tra&. IV. §. 12. pag. 364. ;
Sed an de omnibus cujuscumque generis bonis, an tantum de certo genere bonorum usque ad praediclum illum femisfem teftari licet?
Omnia cujuscunque natürae bona, tam hereditaria, quam acquifi^,w usqueadfemifiem, teftamemo dari posfè permitrunt Legiflatores, magen b$pomcrcn Inmoerc aengcctföé imb patrimonia! / n\$ aerft acngetaonnen
^4lfflllP'a ' juJant bona avita & acquifita,
nee inter ea aiiqiK;;»öï';,Legiflatores faciunt diftinóiïonem. Difliti. ! 1 . ,, Jam inter illa adhibetur in ipfa
Metropoli ZUTPHAiNIA , quantum ad teftamentifactionem; nam, fecundum praefcriptum van het STAD* RECHT van ZUTPHEN Tit. XXX. Art. 1. magen bie gene/ lucüie geen Crfgcnaam in op - af af - |rngcn* be linie Ij erft/ ban 5pnen Crftaïigeu nengeerfben cnöc oengefto2ben goeberen enbe renten m Ccframcnten/ £ob:ciïicn / aftc in geftaït eener gifte ban boob£ bicgen tat ben darden deele tac/ enbe banfpnenaengeteanneu
gae*



ANTIQUARIO-JURIDICUS.
33
goeberen tot der helfte toe / b$nonercn.
In eo itaque differunt Statuta Municipalia ZUTPHANIAE a noflris, ut de bonis héreditariis dispone • re ibi non liceat ultra tertiam partem, adeoque duae tertiae bonorum iïlorum heredibus ab inteftato fint relinquendae, nemoque, nifi pro tertiaparte, bonorumavitorum heres inftitui posfit, dum de bonis acquifitis, eodem modo, uti in noftro Statuto, tot be fjeïfte toe/ usque ad femisfem, teftamenti faclio permittatur.
Rationem, cur Magiftratus Zutphanienfes in bonis avitis & héreditariis libertatem illam teftandi magis reflrinxerint, fiquaeras, haec facile reddi potest. Nem* pe bona acquifita, aangeraonncn goeberen, facilius antiquitus alienabantur, nee in iis heredes jus quoddarn condominii habebant, nee adeo eorum confenfu in alienando indigebat Dominus, fed de iis liberiorem difponendi inter vivos habebat facultatem, quam quidem in bonis avitis, aangeërfbe goeberen ; proinde etiam liberiorem de iis per ultimam voluntatem disponendi facultatem relinquendam effe cenfuerunt, & quidem ad femiffem. Econtrario fatis cenfuerunt fore, fi facultatem usque ad tertiam, tot ben barben beeïe toe/ & non atrlpliorem, disponendi concederent de illis bonis , quae ne vivus quidem dominus absque E prae-



34
COMMENTARIUS
praevio heredum confenfu cum effe&u alienare poterat.
Et fane, quod bona avita, five illa, quae jure hereditario a parentibus, vel majoribus, aliisque adaliquera devoluta erant, alienationem olim non admiferint* ni* fi in eam confenfuTent heredes, ad quos jure fucceffionis bona illa post mortem pofleflbris perventura esfent, exploratum fatis eft, &, praeter alios, tum ab HE.NtCCiO in Elem. Jur. Germ Lik II. Tit. 14 §. 300. turn ab ANTONIO MATTHAEO Anale®. Tom. V. pag. 695. tum inprimis etiam ab HALTAUSK> in Glosfar. Germ, p. 362. variis veteris aevi teftimoniis corroboratum»
Item & in Gelria locum obtinuit fuum. Patet id es Diplomate anni 997. quod exhibet V Charterboek van GELDERLAND I. Deel bi. 72. in quo Comitifla Hamelandiae, quo nomine Comitatus Zutphanienfis olim! gaudebat, ADELA, eo colore, quod Pater ejus fecundum Saxonicam legem absque ejus CONSENSU & LICENT1A nullam potuijfet facere traditionem}Jrefcidisfe, feu in errorem perauxijje donationem Patris/ui, dici» ïur.. Plura alia exempla idem illud CHARTULAR1UM GELRICUM facile fuppeditabit. Sic Donatóonera, quam Comes Wracharius fanélo Ludgero fe-



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 35
cerat anno 795., uti patet ex ipfo Diplomate, quod in idem Cbartularium retulit Clar. Editor/><jg. 7., quinquennio poft, bendes ipfius & cmnparticipes (ita fe non • fine caufa nominant, utpote qui jam vivo pofleffore condominium in rebus avitis ipfo jure habuerint) fi? confanguinei confirmarunt, & ogrum hereditarii juris , quem a Wracbario Comité tradenie ipfe Luidgerus fusapit, traditum in perpetuum ejfe voluerunt & nullis unquam temporibus immutari, uti ipfi loquuntur in Diplomate Anni £00., quod ibidem extatpag, 10. Alia ex* empla donationum ac traditionum, quibus heredes confènftim fuum accommodaviffe leguntur, proftantin Chartis, quas Clar. BONDAM in diftam Colleftionem Chartarum ac Diplomatum Gelricorum itidem retulit Tom. I. Num. 19. p 17. Num. 35- p» 37- Num. 66. p. 92. &c. Quin fi confenfum heredum non habe* rent, vel fi illi abfentes effent, confènfumque fuum ipfi actui traditionis accommodare non poffent, vel ob minorennitatem forte impedirentur, exfecrationes nonnunquamfaciebant, dirisque devovebant heredes, ut, metu poenae infernalis iis injefto, deterrerentur, ne tales donationes poftea infirmarent, verum in eas confentirent. En folitam talium dirarum formulam , ex Charta Anni 796., in eodem Cbartulariopag, 8.proftanE 2 te,



36
COMMENTARIUS
te, defumtam; „ Si quis vero infligatus a Diabolo, ego„ ipfe, quod abfit, aut aliquis de heredibus w/prohere* a. dibus meis —— contra hanc traditionem venire tenta„ verit, aut eam fixa propofita intentkne infringere. „ deer ever it, imprimitus iram Dei coelestis incurrat, <S? z?, „ f&nclorum Angelorum focietate feparetur, & a limin 'u M omnium Eccle/ïarum alienus exiftat, donecfeemen„ <steif a nefariapraejumptione"
Eandem Anathematis formulam, eisdem verbis con* ceptam, invenies in Dip/, anni 799. ibid. p. 10. nee: non in altero Dipl. anni 800. ibid. Num. 12. p. iu Ne que multum abludit dirarum imprecationis formula, quae fubjeda legitur Diplomati anni 1031. ubi ,, Haec „ igitur omnia, Donator inquit, praefato Monaflerio ct „ me collata cum omnibus fuis pertinentiis —— in munt „ diburnium & tuitionem omnipotentis Dei, Sanclorum„ que omnium, committo ; ammonens & conté flans fub „ nomine Domini noftri. Jefu Cbrifti, ut nullus fuccesy, Tor meus —— fioris & intus eidem monaflerio, rebus„ que conceffis, aliquam violentiam, feurapinam, ullate„ meritate inferre praefumat. Si quis autem praefato
9, Monaflerio a li qua aufer re. tempt averit,, ■—— Om-
„ nipotentis Dei fanclorumque ejus iram atque ofenfam & incurrat, &- in die Judkii, finon emendaveritDo-
5, mi*



ANTI Q U A RIO - JU R ID IC US. 37'
rr minico malediclo fuhjaceat: Ite maledicli in ignem ae* „ ternum , qui praeparatus. eft Diabolo & Angelis
Quin non tantum diris devovebant heredem., qui contradicere auderet traditioni, fed & nonnunquam mulclam pecuniariam incurfurum illum elTe fanciebant. Exemplum hujus rei praebet Charta anni 86s.ineodem Cbartul. Gelr.p. 36. ubi inter alia & haee habentur „fi „ aliquif (heredum nempe, quós in antecedentibus memoraverat Donator.) „ contra hoe noftrae devoth' „ nis teftamentum refultare voluerit, atque illud convel„ lere, aut evacuare temptaverit, primitus Chriftum „ fi? fianclum Mar ty rem ejus Nazarium nefandis aufibus „ fuis contrarium fentiat; & infuper, Fifco diftringen-
te., multam de rebus propriis parti praedifti Mona„ fterii coactus exfolvat, auri vJdelicet libram 1. argenr „ tipondoXU" eet..
Atque talibus dirarum impreeationibus, quibus poenis infernalibes devovebantur, faepe dererrebantur he« redes,. ne tales donationes & alienationes bonorum hereditariorum infirmarent; fed magis conlenfu fuo, ne: Diabolo veluti facri haberentur?. illas confirmare prae©ptabant.
EtTane., ficuti fupra jam vidlmusp^g. 13, hujus no~
E 3- ftrii



3ê COMMENTARIUS
üri Speciminis, fi vel maxime bona hereditaria per formam ultimae voluntatis ad pios ufus legarent, ex analogia Juris noftri patrii antiqui confenfus proximorum heredum adeo necelfarius erat, ut, fi non ftatim ipfis Teftamenti tabulis confenfum fuum & approbationem accommodaviflèt heres, uti plerumque fiebat, & ex exemplis, jam fupra allatis patet, talis donatio ipfo jure tamdiu invalida eflet, usque dum heredes poftea ratam illam habuiüent, & folenni effeftucatione bona illa, ita donata, tradidiflent. Sic fupra jam vidimus donationem inter vivos, feu traditionem, quam Comes WRACHARiUS S. Ludgero dedit, quinquennio demura poft confirmavifie heredes ejus & comparticipes, uti fe vocant; a quo itaque tempore valida & irrevocabilis reddebatur illa donatio. Pari modo fi per formam ultimae voluntatis tales donationes fierent, heredes defundi teftatoris prius confenfu fuo teftamentum confirmare tenebantur, quam ratum & firmum haberetur, Tales autem renuntiationes juris, quo magis firmaehaberentur , plerumque coram Judice peragi folebant. Luculentum hujus rei exemplum praebere potent Cbar* ia anni 1450., cujus exemplum ex authentico Chartw lario MS. five Codice Traditionum & Privilegiorum Monafisrii Canonicorum Regularium in AlbergenFol. 88.de
fcrip-



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 39
fcriptum, profolitafuahumanitate, ClarisfimusP.BOiNDAM, Praeceptor & Promotor meus honoratiïfimus,, mecum communicare haud dedignatus fuit, quamque, & ut diclorum veritas conftet, & quia huc usque inedita eft, integram hic fubjicio.. „ Ick Roeloff van Bevervoerde, Amptman in Twenthe.bekenne ende betughe in deffen openen brieve, dat voer my „ gbecomen fyn, daer ic fat to Ghericbte in enen ghehegheden „ Heymale met mynen kornoten na befcreven, als ic myt recht „ folde, Alben ende Dyrick Pyninghes, ghebrueders , ende. „ Alyt, oer Sufter, myt Johan Moerbeken oer en Momber, „ den fie voer my Jcoes in den lelven Ghencnce, ende oer „ ghegheven waert tot enen momber in faken nabefchreven „ als ordel ende recht wyfede; Ende belandenfamentlike vor „ em ende vor oer ervende, dat fie gheenrehande anfprake ofte ,, re ebt en hadden, of immermeer an wachtende folden vief en an „ yenighen guede, ruerlick of onberuerlic , dat Swenen doch. „„ters feleghen Heren Hermans Beckers, der God genade,, „ achtergelaten hevet, ende ghonnen dat lieflike ende vrentü* „. ke, al den ghenen, dien dat falighe Her Herman vorfchreven, „ by fynen levende to rechten tefiamente to ghefcicket hadde, als „ bie daer van fynen le(ten wyllen hadde doen befchriven fonder „. arghelist. Hyr weren an ende over Johan ten Ham ende Jo„ hannes Züeft, alfe kornoten des Gherichtes, ende ander gueder ,t Indé ghenoech. In een tuech der waerheit heb ick Roeleff „, vorfchreven om bede. van beyden partyen myn inghefeghei
,„ana



jp COMMENTARIUS
.„ andeflen brieffghehanghen. Datum Anno Domini MCCCCL. „ ,in profeflo beate Lucie Virginis."
Sicuti autem in rebus immobilibus héreditariis legatis -obtinuit, idem etiam in annuis reditibus legatis locum habuit, ut & in iis confenfus proximorum heredum neceflarius fuerit. Patet id ex alia Charta anni 148/., itidem inedita, quam, ex Chartulario SibekeloënfiMS. pag. 142. descriptam , itidem mecum coramunicavit Humanifïimus Promotor meus; quam itidem integram hic fubneclendam putavi,
^ Jc jy^rck -van traint bekennen myt deflen apenen breve
,*, voir my ende voir all myn Erffgenamen, foe als Wolter, myn echte oldejle Dochter, der Got gnadich moet wefen, in „ oeren lefien den Convente to Zybekeloe van oeren guede to „ rechten tefiamente ghegheven hefft toe oeren zelen zelicheyt, in bywefen oeren Broeders ende Zufleren, dree mudde rogge erjf„ lyker renten. Ende want ick dan, om lieffcen mynre zeli„ gher Dochter voirfz. zulck Tejiament ghern voltagen zeghe, „ ende ongebraken, foe heb ick die dree voirfz. mudde rogge „ jaerlyker gulde den voirfz. Convente avergewyst, ende wyfe „ aver myt deffen breve erfflyck toe boeren wt mynen deeil „ van den Erve ende guede , ghehieten Litttike Merchinck, ende wt fynen toebehoeren, in den Kerfpel to Ummen ende Buerfcap toe Beerze ghelegen, toe betalen alle jaar toe fun„ te Peter, den men noempt ad "Cathedram. Ende lave voir
„ my,



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 41
„ my, ende voir myn Erffgenamen deffa dree mudden rog„ gen voirfcreven den Convente voirfcreven toe ftaen ende „ toe waeren, woemen erfflyke rentte myt rechte waeren fall „ voir all die ghene , die des to recht komen willen. Son„ der arglyft. In een tuech der "waerheit all deffer voirfz. „ punten foe heb ic Derck van Foirft voirfz. myn zeghel „ voir my ende voir mijn Erffgenamen witiïjck an defTen „ BrefF ghehanghen jnt jaer ons Heren M.CCCC.LXXXVII,
op funte Thomas dach van Aqijenen." ■ Quum praediclum illud legatum reditus trium mödiorum filiginis a teftatrice relichim fuerit in bywefen oeren Broeders ende Zufteren, adeoque approbantibus iisdem, ad ftabilitatem talis Iegati nil amplius requirebatur, nifi confenfus Patris ipfius, qui in vivis adhuc erat. Is jam teftamentum id filiae fuae per hane Chartam exprefle approbat, &, quo magis effeclum fuum fortiri poffet, certum quoddam praedium, Lutiike (id eft klein} Merfchinck appellatum, Conventui afllgnat, unde tres illi modii, tanquam reditus annui, quotannis folverentur; Qualis utique approbatio Patris, & asfignatio certi fundi, qui pro reditu illo effet obligatus, plane non requirebatur, fi eo jam tempore teftamenti faétio ufitata fuiflet, & per ultimas voluntatesannuosreditus ex avitis bonis legare fine confenfu heredum licuiflèt. Atque eo modo ex hoe Diplomate etiam faciF le



42 C O MM ENTARIUS
le ratio patet, cur Legiflatores noftri in Articulo noflro verba Erftalige goederen of rente fimul conjunxerint, & de iis teftamento huc usque disponere non permiflum fuifle declarent.
Plura fimilia hujus confuetudinis exempla facile adduci poflent, fed brevis efle laboro; & revertamur, unde paulum digreflï fuimus.
Eadem autem téftandi pro femifle licentia non tantum de bonis avitis, fed etiam de acquifitis concefla fuit, zul' len van oere aengeërfde und patrimonial, als oeck AENGE* WONNEN goederen (te verflaen fo wel van Erftaligbe, alsghereede goederen} tot die helft e mogen disponieren.
Sed parenthefin intermiscent Legiflatores, qua intelligendum id efle ftatuunt tam de immobilibus quam de mobilibus bonis; verum quorfum illam referemus? An Legiflatores verba illa intellexerunt de utroque gene re bonorum? An vero Parenthefin illam tantum referre voluerunt ad proxime praecedentia, aengezuonnen goederen?
Nötiffima eft Juris noftri PatriiParcemia, los fe goede» ren hebben geen gevolg, mobilia non habent fequelam, qua indigitarunt Majores, unumquemque bona fua mobilia iibere potuifle alienare, & in queracunque vellet,, sraditione fola traniferre j nee ulla folcnnis effefluca-
tio,



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 43
tio, ut in immobilibus, requirebatur, nee attendeba* tur, an jure hereditario, an ex acquaeftu proprio fibi illa dominus acquifiverar. Nullam etiam heredum lêquelam habebant mobilia, nee, licet forte ex hereditate paterna ad posfesforem deveniflent, in iis alienandis confenfu ïjeredum indigebat. Nullum condominium in illa fibi praetendere poterat futurus heres. Itaque in denominatione bonorum avitorum, quae absque confenfu heredum olim, nequidem inter vivos, alienari potuerunt, mobilia comprehendi non potuerunt, Hinc etiam ratio petenda, cur de bonismobilibus per ultimam voluntatem disponendi facultas in quibusdam Gelriae noftrae locis longe citius fuerit, five confuetudine, five lege imroducta, & recepta, quam de immobilibus. Cum itaque mobilia bona, licet avita, heredem non ita fequerentur, quam quidem immobilia, fed eodem jure cenlèrentur, ac reliqua mobiiia, ex acquaeftu comparata, facile patet fenfus hujus Parenthefeos, & verba illa ita funt intelligenda, ut, quia dubium exoriri poterat, an, femel introduclaprofemifleteftandilibertate de bonis immobilibus tam avitis quam acquifitis, eo ipfo de bonis mobilibus univerfis teftamentifaótio ccncefla videretur, an non, hisce verbis dubium illud jam eximant legiflatores, illud que, quod in bonis avitis, fub F 2 qU0.



44 COMMENTARIUS
quorum appcllatione bona mobilia, quoad effeér.umju> ris veteris, non continebantur, & acquifitis. ftatuerant, intelligendum non tantum efle de acquifitis immobili* bus voluerint, fed etiam de mobilibus bonis, quaeantiquitus eodem jure, quantum ad alienationem eorum attinet, regebantur, ac acquifita reliqua.
Sed quid jam per aangeivonnen goederen intellexerunt Legiflatores ?
Non opus erit, ut pluribus in hanc rem inqulra» muF. Ipfa STATUTA noftra ZUTPHALMENSIA Tit. XV. Art. 5. accurate id determinaverunt verbis fe» quentibus.
„ Het is te weten dat voor AENGHEWONNEN „ GOET alleene ghereeckent zal worden 't ghene dat „ overblyft, wanneer afghetogen is, dat van patrimo„ nial und aangheerfde goederen aenghebracht; dan „ wes met kunst, vlydt, arbeydt, koopmanfcbap, „ vnd andere ghelucken erhalden, ghewonnen, vnd „ ghefparet is, dat lid alleene voor anghewonnen goet „ gerekent worden."
Quibus verbis in Articulo fequenti 6. ita tandempergunt Legiflatores noftri:
„ Wes averst aen eenigher fyden in ftaender Ehe aen„ fterft, dat fal voor gheen aengewonnen goet te reke„ nen wefen." At-



NTI0UARIO-JURIDICUS. 45
Atque ex pofterioribus his verbis facile intelligi poterit verus fenfus Paroemiae noftrae Belgicae vulgaris, Erfenis is geen winst.
Cum his autem ad amusfim concordant het Stadrecht van ZUTPHPN Tit. XXVII. Art. 6. & Reformatie VELAVIAE Cap. XXVIII. Art. 3. ubi vide quae SCHRASSfiRTIUS nctavit in Comment.p. 459. Copiofius enim his inhaerendum non eft: perfeunicuique
In haec autem bona acqmfita heredi nullum jus condominii antiquitus competiisfe, ncc adeo confenfum ipfius in alienatione eorura necefiarjum fuifle, tum fapra jam monuimus, tum liquido etiam patere poterit ex Diplomate anni 1333., ubi Eibertus, Nobilis dè Benthem, inter alia, ita loquitur: „ Notum /ore cupi-
mus , publice proteflando, quod in emptionem domus „ noflrae —— a dileclo nobis quondom Johanne Comité „ in Benthem, fratre nofiro nullam pecuniae fumma/m „ nee aliquid fubjidii alterius recepimus quovis modo,, „ unde neque Symon Primogenitus ejus, neque aliquis „ fuorum coheredum in dicla noftra domo -—- quk> 3, quam juris , vel j.uftitiae fibi poterit aliqualiter vindity caref —— Item de decima Bimolt & ejus attinentiis n in Parochia Northome, quam, a Capitulo no/lro pvo F 3 ,*no^



40 COMMENTARIUS
„ noftra pecunia comparatam, ipfi noflro Capitulo do* „ navimus & legavimus , ac in domo —— in Parochia ,, S. Mauritii & ejus attinentiis, nee non de domo qua„ dam, in oppido Scuttorpe fitis,a Gerardo deQuendor„ pe & ejus heredibus per nos emptis, & noftra pecu,, nia comparatis, nullus heredum Fratris noftri, velal„ terius cujuscunque potejl fibi quicquam juris, vel ju* „ ftitiae aliqualiter vindicare" Diploma illud integrum edidit J. H. JUNG1US in Codice Dipl. Hifi. Benthemienf. A7. 73. p. 149. Plura fimiiia facile addi poflènt loca, fi id agerem. Pergamus ad fequentia Articuli noftri Verba.
§. VI.
„ Clnb faï fnïcr fcunbidj unb franbrjaffticFj 0rjeljoïben ,, nierben/ offcljami bie 0oeberen in l^nUcn uu^hiace' „ ben anberj* of befen contrarie affectiert nf bcrJ&nnbrn „ tacn."
Validam fore, efièftumque fuum fortituram effe talem dispofitionem, etiamfi aliter forte pactis nuptialibus antea fuiflet conftitutum & conventum, declarant Legiflatores.
In eo itaque novum jam jus itidem induxeruntLegis-
la-



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 4?
latores, & ia hoe cafu ftandum eflè Juris Civilis Rornani principiis in pofterum voluerunt. Secundumenim L. 15. O. de Paclis, Paclum, quod detali inftrumento comprehenfum eft, libertatem teftamenti faciendt non potest auferre patri. Vide, quos hanc in rem at« tulit Romani Juris interpretes LAMB. GORIS Adverfi Jur, Trafo III. Part. II. Cap. 2. §. 4.
$ vir.
„ SCïfoa ooclj öat aïfuMk tnafifaöljc/ dn felsen ocê „ tejlateur^ unb maerfter^ / uieüeiTuejJcn uuü uerau* „ öert mofje meroen."
„ Ita tarnen tit talent fuam uit imam voluntatem revo„ care & immutare vivo Teftori & conditori licitum „ fit."
Et hic novum fuum jus conformant Legiflatores ad Jus civile. Romanis enim teftamentifa&io favorabilis erat, arbitrantibus ambulatoriam efie debere hominum voluntatem usque ad vitae füpremum exitum L. 4. Jf. de adimend, vel transf. legat. Atque hinc omne pofterius perfectum teftamentum rumpit prius, etiamfi hüHa ejus revocandi mentio in pofteriore teftamento fit facta. §. 3* % quib. mod. teft. infirm. L. 2. (f. de inj. rupu. irr. fafo. tej% q 1 Po^



43
COMMENTARIUS
Poftquam itaque teftamentifaflionem usque ad lè» miiTem liberam fore ftatuerant, confequens erat, ut etiam teftatori liberam facultatem , quamdiu viveret, relinquerent dispofitionem fuam revocandi, mutandique.
Sed fi teftator velit, teftamentum revocare, fi forte praeoptet inteftatus mori, an nuda contraria voluntas fufficit ad rumpendum teftamentum prius? Equidem, cum unumquodque eodem modo diflblvatur, quo col» ligatum eft, cumque teftamenta, ut ftatim videbimus, apud nos eam requirant folennitatem, ut coram Judice, gerichtelyk voor den Richter, condi debeant, ve» rior forte videbitur illa fententla, quod nuda contraria voluntas, extra judicium declarata, teftamentum, judicialiter faétum, rumpere nequeat, Praecipue autem ïn eam inclinarem fententiam, talem contrariam voluntatem coram Judice, vel apud Acla efle declarandam , uti id verbis expreflis requirit V Landrecht van OVERYSSEL Part. II. Tit. 5. Art. II. quia ipfo etiam jure Romano nuda voluntas illum non producit effectum, ut rumpat teftamentum prius, quod legitimo modo fit conditum, nifi inter Acla voluntatem illam contrariam manifeftaverit, feu, quod idem eft, Aftisjudicialibus eam infinuandam curaverit, vel faltem per
tres



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 49
tres idoneos tefïes, uti ftatutum legimus L. 27. C. de Teftam. conferri meretur SCHRASSERT ad Reform. Velaviaepag 552.
% VIII.
„ ïtnb bat befe tefttermnlje unb mam'nsöe ®ïjericïjt<< „ Heften öfjefcFjiebe uoo^ ben ftirijter/ baar nnber bic „ tejrateur unb maner njefeten: niet tegenftaanbe of* „ feïjoon bic nnn^nncmbc aErftaïigFje goeberen/ baer „ banbignontert mo^bet/onber anberc simpten ban bc „ $raeffciap / of Nanoen/ baer bic tcjtamcntmaBingc „ pïaatg §eeft/ öfteïesem
His verbis defcribunt Legislatores fblennia, quae in condendis teftamentis adhibenda volunt, ftatuuntque, fieri illa debere judicialiter coram Judice, in cujus territorio & jurisdiftione habitat teftator.
Planior itaque & minus operofa eft haec teftandi forma, quam quidem Jure Romano obtinet, quo onerofa fane, & multis difficultatibus nonnumquam obnoxia, feptem teftium, idoneorum &habilium, adhibendorum neceffitas requiritur, ut nemini ignotum eft, nee ulteriori probatigne indiget. Sed cumhancformatn
G te-



50
COMMENTARIUS
teftandi praefcribant Legislatores, & coram Judice Ordinario voluntatem declarari velint,quiddicendumerit, fi cafus neceffitatis acciderit, &Judex, forte ob abfentiam, aliave impedimenta, adiri vel acquiri nequeat? An eo in cafu, praecipue fi periculum in morafit, licitumeflet, cumforma, ftatuto praefcripta, obfervari plane in tali cafu nequeat, fecundum praefcriptum Juris Romani, utpote fubfidiarii, coram feptem teftibus condere teftamentum ? Quomodo illa quaefiio decidenda fit, & quae in utramque fententiam dici poffint, videre poteris, fi lubet, ex iis, quae hac de re docuit SCHRASSERT1US, aliique, ab eo allegati, Doftores, in Comm. ad Reform. Velav. p. 522.
Verum, cum ex praefcripto noftro coram Judice fuo competente quisque voluntatem fuam ultimam declarare teneatur, & fieri poflit, ut bona quaedam immobilia in alterius Judicis territorio fita habeat, dubium exinde oriri poterat,an unicum teftamentum fufficiat, an vero declaratio illa Judicialis tantummodo fe extendat ad illa immobilia bona, quaefuntin territorio Judicis, coram quo teftamentum conditur, fita, & confequenter tot diverfa condere, utitadicam, teneatur teftamenta, in quot diverforum Judicum territoriis bona fua fita funt.
Ut dubium illud eximatur, non fine caufa addunt
cl au-



ANTiQUARIO-JURIDICUS. 51
claufulani fequentem, niettegenfiaende die Erftalige goederen — onder andere ampten van de Graeffchop ghelegen. Validum itaque eft teftamentum, licet immobilia bona, de quibus disponitur, fub jurisdiclione aliorum judicum fita fint. Idem itaque hic ftatuitur, quod & in V Landrecht van OVERYSSEL Part. 11. Tit. 5. §. 2. ftatuitur,^//* Tejlamenten, die voor eenig Land- ofStadt gerichte formelyck gemaeckt Jyn, fullen over al in defe Lantfchap effecl forteren, als offy voor de refpe&ive Ge* richten, daer onder de goederen gelegen, uitgegaen zva~ ren.
§. I X.
„ §>%\ norJf bit ^Teflateur/ öïnucnbe fin beft tmo^ „ noembe ®rbonnantic / fnn tefiament of Cobiriïïen „ ben aSfjericljt uerfïoten morjen ouerajeoen / tmö baer „ fin alfa nertaaljret fiïnben/ of met een tranar fie„ bcftigïjet fnnbe ben Cefrateur reftituiren/ om na „ fnnen bobe geouent te toerben.
Quorum verborum fenfus huc redit, teftatorem Judici etiam teftamentum fuum claufum, & ut ita dicam, propria cera proprioquelinoobfignatum, exhiberepoffe, ut ab eo cuftodiatur j fin vero teftator praeoptet ipfe taG 2 bu-



52 COMMENTARIUS
bulas teftamenti fui fervare, Judicem tune literis mis transfixis prius munitum Teftamentum reftituere pofte, & in utroque cafu poft mortem teftatoris aperiendas demum effe illas tabulas.
Idem itaque fere hic ftatuunt Legislatores, quod jam in L. 21. C. de tejiam. fancitum legimus: Licere nempe , per fcripturam conficienübus tejiamentum, fi nullam fcire volunt ea, quae in eo fcripta funt, conjignatam vel ligatam, vel tantum claufam involutamque projerre fcripturam, vel ipfius teftatoris , vel cujuslibet alterius manu conferiptam, eamque rogatis teflibus feptem numero omnibus fimul offerre fignandam & fubferibendam, dum tarnen teflibus praefentibus teftator fuum effe tejiamentum dixerit, quod ofjertur &c. Quae fane Legis verba vel ideo hic adferibenda duxi,quianoftris verbis quodammodo commentarii vicem praeftare poflïnt.
§. X.
„ ïtnb faï ban binnen bjie maanben na errmemnörje „ be£ @uframcnt£ ben ®erirtjte/ baar anber bie anbec „ immobeï goeberen nïjeïenjen/ gfierjoïbcn fnn reïattc „ imb mfinuatie te boen/ bie aï^ban fnne ®nkï)t$ka$< „ ten nntfanscn faï ban ben nijenen/bi'e ffoft. ber booj'
„ noem*



ANTIQUARIO-JURIDICUS. 53
„ normbermamnge Erfroumcn/uiacrbantirjbenICant-/ „ of toicgt-^cïfêpber acte gemaem: faï roerom"
Si ea, quae in V Landrecht van OVERYSSEL d. I. nee non in de Ordonnantie op de teftamentmaking in het Quartier van Veluwen van den 28. April 1711. Art, 4. ftatuuntur, uti 6c ea, quae hac de re attulit & docuit Ampliff. SCHRASSERT in Comm. ad Reform. Velaviae p. 529. cum his contuleris , ad ulteriorem horum verborum illuftrationem nihil fere defiderabis.
Haec itaque Speciminisloco ad hunc Statutorum articulum notaffe fuffecerir.
TANTUM.
THE»



THESES.
Jure optimo maximo egerunt Foederati Belgae, cum pojl multas toleratas injurias & pojl varias rationes expediendae falutisfruJtra tentatas, excuffo ü'xspanici domini Philipfi II. jugo in libertatem fe vindicarint.
I I.
Legatorum jura violaffe videtur idem Pbilippus, cum Joannem Montigniacum Joannem Marcbionem Bergenfem, anno 1566, a Margaretba Parmenfe fif Ordinibus Generalibus ad eum mijfos de % medio fuftulerit. Liceat itaque dijjentire ab Ampl. BYNKERSHOEKIO Quaeft. jur. Pub). L. 2. c. 3.
I I I.
Nullum datur Jus Gentium veri nominis, quod omnes Gentes etiam invitas obliget, a Jure Naturae diverfum.
I V.
Teftamenta ex Jure Naturali originem non habent.
V,
Eorum ufum ignorafje majores nojlros verius videtur.
VI.



V I.
Civis innocens invitus, hojli, ruinam Civitatis minitanti, non fine injuria traditur,
V I I.
\
Oclavium fc? Decimum Brutum helium Antonio inferentes, reële defendiffe Ciceronem contra immortalem H. Grotium de Jurt helli ac pacis L. i. c. 3. §. 5. No. 5. ftatuere fas fit.
VIII.
Errafje videtur Pontanus, dum Hijlor. GelricaeUb. VI. p. 109. fiatuat Henricum Gelriae Comitem anno 1162. mortuum fuifje.
I X.
Minores inviti Curator es non accipiunt, nifi cum tertii int erfit.
X.
Confobrinorum nuptiae jure Juflinianeo funt\licitae.
X I.
Qui rem ftngularem bona fide, jufioquetitulo, pojjïdct, fruiïus confumtos fuos facit.
X I I.
Filiusfamilias de peculio adventitio pleno, nequidem confentiente vel permittente patre, tejiari pot eft. .